z 412 stránek
Titul
I
II
Podtitul. Johannis de Segovia
III
IV
Liber XVII
539
540
541
542
543
544
545
546
547
548
549
550
551
552
553
554
555
556
557
558
559
560
561
562
563
564
565
566
567
568
569
570
571
572
573
574
575
576
577
578
579
580
581
582
583
584
585
586
587
588
589
590
591
592
593
594
595
596
597
598
599
600
601
602
603
604
605
606
607
608
609
610
611
612
613
614
615
616
617
618
619
620
621
622
623
624
625
626
627
628
629
630
631
632
633
634
635
636
637
638
639
640
641
642
643
644
645
646
647
648
649
650
651
652
653
654
655
656
657
658
659
660
661
662
663
664
665
666
667
668
669
670
671
672
673
674
675
676
677
678
679
680
681
682
683
684
685
686
687
688
689
690
691
692
693
694
695
696
697
698
699
700
701
702
703
704
705
706
707
708
709
710
711
712
713
714
715
716
717
718
719
720
721
722
723
724
725
726
727
728
729
730
731
732
733
734
735
736
737
738
739
740
741
742
743
744
745
746
747
748
749
750
751
752
753
754
755
756
757
758
759
760
761
762
763
764
765
766
767
768
769
770
771
772
773
774
775
776
777
778
779
780
781
782
783
784
785
786
787
788
789
790
791
792
793
794
795
796
797
798
799
800
801
802
803
804
805
806
807
808
809
810
811
812
813
814
815
816
817
818
819
820
821
822
823
824
825
826
827
828
829
830
831
832
833
834
835
836
837
838
839
840
841
842
843
844
845
846
847
848
849
850
851
852
853
854
855
856
857
858
859
860
861
862
863
864
865
866
867
868
869
870
871
872
873
874
875
876
877
878
879
880
881
882
883
884
885
886
887
888
889
890
891
892
893
894
895
896
897
898
899
900
901
902
903
904
905
906
907
908
909
910
911
912
913
914
915
916
917
918
919
920
921
922
923
924
925
926
927
928
929
930
931
932
933
934
935
936
937
938
939
940
941
Adnotatio critica
942
943
944
945
946
Název:
Monumenta conciliorum generalium seculi decimi quinti. Concilium Basiliense. Scriptorum. Tomus III/3
Autor:
Beer, Rudolf
Rok vydání:
1895
Místo vydání:
Vídeň
Počet stran celkem:
410
Obsah:
- I: Titul
- III: Podtitul. Johannis de Segovia
- 539: Liber XVII
- 942: Adnotatio critica
upravit
Strana I
MONUMENTA CONCILIORUM GENERALIUM SECULI DECIMI QUINTI EDIDERUNT CAESAREAE ACADEMIAE SCIENTIARUM SOCII DELEGATI. CONCILIUM BASILEENSE. SCRIPTORUM TOMI TERTII PARS III. VINDOBONAE TYPIS ADOLPHI HOLZHAUSEN C. AC R. AULAE ET UNIVERSITATIS TYPOGRAPHI MDCCCLXXXXV.
MONUMENTA CONCILIORUM GENERALIUM SECULI DECIMI QUINTI EDIDERUNT CAESAREAE ACADEMIAE SCIENTIARUM SOCII DELEGATI. CONCILIUM BASILEENSE. SCRIPTORUM TOMI TERTII PARS III. VINDOBONAE TYPIS ADOLPHI HOLZHAUSEN C. AC R. AULAE ET UNIVERSITATIS TYPOGRAPHI MDCCCLXXXXV.
Strana II
Strana III
JOANNIS DE SEGOVIA, PRESBYTERI CARDINALIS TIT. SANCTI CALIXTI, HISTORIA GESTORUM GENERALIS SYNODI BASILEENSIS. Editionem ab ERNESTO BIRK inchoatam apparatu critico adiecto continuavit RUDOLPHUS BEER. VOLUMEN II. LIBER XVII.
JOANNIS DE SEGOVIA, PRESBYTERI CARDINALIS TIT. SANCTI CALIXTI, HISTORIA GESTORUM GENERALIS SYNODI BASILEENSIS. Editionem ab ERNESTO BIRK inchoatam apparatu critico adiecto continuavit RUDOLPHUS BEER. VOLUMEN II. LIBER XVII.
Strana IV
Strana 539
(Incipit liber decimus septimus.) Incipit colleccio XVII. de multipharia disputacione in dieta Maguntina super tribus fidei veritatibus et iusticia synodali. Capitulum I. Prohemium, quam vtiles quamue neccessarie super theologicis 5 veritatibus sint publice disputaciones, nedum quia tunc validioribus con- firmantur argumentis, et contrariis obieccionibus respondetur, sed quoniam in illis euidencius apparent signa multa doctrine sane et illi aduersantis. hesu Nazareno .. ., quem ille persequebatur, vas eleccionis appellatus, magnus veritatis predicator, Paulus apostolus, vt digne portaret nomen eius coram gen- 10 tibus, regibus et filiis Israhel veritatem ipsam omnibus notam fecit, illam de- fendens non solum predicacione, doctrina, suasione quoque, sed et disputacione fuit vsus persepe, apostolicarum libro accionum multis in locis testimonium per- hibente, quod disputabat et cum Iudeis et cum Grecis, quamuis illis querenti- bus occidere eum. Nec velut in transitu disputacio erat eius, quomodo queren- tes mundi gloriam inanem a studio in studium transmigrantes, sed cum Iudeis in synagogis per omne sabbatum, cum illis vero et gentibus Corintho per annum et sex menses, Epheso autem cottidie, in scola tyranni, biennio. Nouerat quippe via disputacionis veritatem ipsam lucidius manifestari cum ex aduerso obieccio- nibus respondetur et doctrinam, quam quis predicat validioribus, quibus potest, 20 in disputacione publica confirmat argumentis. Hac enim via frequencius vsi fuere sancti ecclesie doctores, nedum coram catholicis, sed eciam coram genti- libus cum aduersariis inito certamine, formidine omnino deposita: Equidem in eo, qui discipulis suis dat os et sapienciam, confidentes credebant firmissime, sicut nunquam deficeret eis veritas, ita et robur racionis illam confirmans. Simili 25 quoque modo grandis illis fiducia aderat, ne in suis dictis varii reperirentur. Et- enim quemadmodum virtus vnico modo est, vicium autem multiphariam, propter quod proprium est sequentibus virtutem stabiles permanere, abeuntibus autem post sua peccata instabiles esse, sapiencia teste, quod homo sanctus manet in Scriptores III. 15 69
(Incipit liber decimus septimus.) Incipit colleccio XVII. de multipharia disputacione in dieta Maguntina super tribus fidei veritatibus et iusticia synodali. Capitulum I. Prohemium, quam vtiles quamue neccessarie super theologicis 5 veritatibus sint publice disputaciones, nedum quia tunc validioribus con- firmantur argumentis, et contrariis obieccionibus respondetur, sed quoniam in illis euidencius apparent signa multa doctrine sane et illi aduersantis. hesu Nazareno .. ., quem ille persequebatur, vas eleccionis appellatus, magnus veritatis predicator, Paulus apostolus, vt digne portaret nomen eius coram gen- 10 tibus, regibus et filiis Israhel veritatem ipsam omnibus notam fecit, illam de- fendens non solum predicacione, doctrina, suasione quoque, sed et disputacione fuit vsus persepe, apostolicarum libro accionum multis in locis testimonium per- hibente, quod disputabat et cum Iudeis et cum Grecis, quamuis illis querenti- bus occidere eum. Nec velut in transitu disputacio erat eius, quomodo queren- tes mundi gloriam inanem a studio in studium transmigrantes, sed cum Iudeis in synagogis per omne sabbatum, cum illis vero et gentibus Corintho per annum et sex menses, Epheso autem cottidie, in scola tyranni, biennio. Nouerat quippe via disputacionis veritatem ipsam lucidius manifestari cum ex aduerso obieccio- nibus respondetur et doctrinam, quam quis predicat validioribus, quibus potest, 20 in disputacione publica confirmat argumentis. Hac enim via frequencius vsi fuere sancti ecclesie doctores, nedum coram catholicis, sed eciam coram genti- libus cum aduersariis inito certamine, formidine omnino deposita: Equidem in eo, qui discipulis suis dat os et sapienciam, confidentes credebant firmissime, sicut nunquam deficeret eis veritas, ita et robur racionis illam confirmans. Simili 25 quoque modo grandis illis fiducia aderat, ne in suis dictis varii reperirentur. Et- enim quemadmodum virtus vnico modo est, vicium autem multiphariam, propter quod proprium est sequentibus virtutem stabiles permanere, abeuntibus autem post sua peccata instabiles esse, sapiencia teste, quod homo sanctus manet in Scriptores III. 15 69
Strana 540
Liber XVII. Caput I. 540 sapiencia, sicut sol, stultus vero sicut luna mutatur, ita et de veritate contingit. Veritas namque rectitudo est, falsitas autem, quia ab illa declinat, curuitas quedam; et propterea manutenens veritatem, velut in plano subsistens in dictis suis firmus manet, qui autem veritati aduersatur, quoniam curuum sequitur, ab vno persepe rotat in alterum, per hoc ipsum, quamuis non sponte, manifeste 5 tamen insinuans auditoribus sequi eum non debere, viam rectam aliis ostendere nescientem, quando vident eum per abrupta euntem in preceps, velut passerem in monte ab arbore in arborem transmigrantem. Sed et speciali racione catho- lice veritatis doctores summopere decet veritatem, quam nouerunt, diuinis scri- pturis fundatam in publicum manifestare a magistro nostro, qui in celis est, 10 exemplum et mandatum habentes. Dixit namque: „Ego palam locutus sum mundo, ego semper docui in synagoga et in templo, quo omnes conueniunt Iudei et in occulto locutus sum nichil.“ At sanctis euangelistis, Iohanne vero habun- dancius, attestantibus, legitur persepe exposuisse Christum veritatem Iudeis, re- spondentem interrogantibus, illisque replicantibus, et triplicantibus desuper, que 15 licet naturam videntur sapere disputacionis, hoc tamen nomine euangeliste non vsi fuerunt: illa fortassis racione, quod scienciali disputacione corporee pugne modum habente, sicut hic nunquam initur, vbi vires non aliqualiter proporcio- nantur, quia vnius fortitudo incorporabiliter excedit, ita et de disputacione, que proprie dicitur experiencia, virium intellectus; libro regum affirmante, quoniam 20 Golias Philisteus quasi incomparabili fortitudine singulos filiorum Israhel ex- cederet, quod omnes Israhelite videntes eum fugiebant, a facie eius timentes eum valde. Saluator denique in euangelica parabola proporcionem designauit comparacionis in duobus regibus, si vnus decem mille, alius viginti mille pugnatores haberet, quod adhuc consuli poterat, si cum dupla virtute timendum 25 certamen esset, non vero, si vnus centum mille, alius mille pugnatores habuis- set. Non autem fit mencio, vbi adest diuina fiducia, in cuius nomine Dauid Goliam vicit et filii Israhel; aliquando vnus persequebatur mille et duo fuga- bant decem milia. Sed id certum est, quod Iudei experimento agnoscebant magnitudinem sapiencie in Christo, quem attestabantur nunquam didicisse litte- 30 ras et confitebantur magistrum, hoc nomine communiter appellantes eum. Item, quod sepe non ausi fuerunt respondere ad interrogata eius interrogantesque ex illius responsione manserunt confusi. Etenim Nichodemo, qui princeps erat Iudeorum, dixerat: „Tu es magister in Israhel, et hec ignoras?“ Expresse quo- que legitur, quod non audebant amplius interrogare eum. Quia igitur disputa- 35 cione experitur, quis disputancium in sciencia sit super alterum, nullus vero discipulus est supra magistrum, hinc euangeliste inter Christum et Iudeos, eum magistrum confitentes, contraferencias eorum disputaciones non appellauerunt. Sed et Paulus talis nondum reputatus erat a Iudeis et gentilibus. Et ideo, quod de Christo non posuerat, in euangelio nomine disputacionis frequenter 40 fuit Lucas vsus in libro accionum apostolicarum sciens per spiritum sanctum discipulis Christi licere cum aduersantibus veritati inire certamen disputacionis.
Liber XVII. Caput I. 540 sapiencia, sicut sol, stultus vero sicut luna mutatur, ita et de veritate contingit. Veritas namque rectitudo est, falsitas autem, quia ab illa declinat, curuitas quedam; et propterea manutenens veritatem, velut in plano subsistens in dictis suis firmus manet, qui autem veritati aduersatur, quoniam curuum sequitur, ab vno persepe rotat in alterum, per hoc ipsum, quamuis non sponte, manifeste 5 tamen insinuans auditoribus sequi eum non debere, viam rectam aliis ostendere nescientem, quando vident eum per abrupta euntem in preceps, velut passerem in monte ab arbore in arborem transmigrantem. Sed et speciali racione catho- lice veritatis doctores summopere decet veritatem, quam nouerunt, diuinis scri- pturis fundatam in publicum manifestare a magistro nostro, qui in celis est, 10 exemplum et mandatum habentes. Dixit namque: „Ego palam locutus sum mundo, ego semper docui in synagoga et in templo, quo omnes conueniunt Iudei et in occulto locutus sum nichil.“ At sanctis euangelistis, Iohanne vero habun- dancius, attestantibus, legitur persepe exposuisse Christum veritatem Iudeis, re- spondentem interrogantibus, illisque replicantibus, et triplicantibus desuper, que 15 licet naturam videntur sapere disputacionis, hoc tamen nomine euangeliste non vsi fuerunt: illa fortassis racione, quod scienciali disputacione corporee pugne modum habente, sicut hic nunquam initur, vbi vires non aliqualiter proporcio- nantur, quia vnius fortitudo incorporabiliter excedit, ita et de disputacione, que proprie dicitur experiencia, virium intellectus; libro regum affirmante, quoniam 20 Golias Philisteus quasi incomparabili fortitudine singulos filiorum Israhel ex- cederet, quod omnes Israhelite videntes eum fugiebant, a facie eius timentes eum valde. Saluator denique in euangelica parabola proporcionem designauit comparacionis in duobus regibus, si vnus decem mille, alius viginti mille pugnatores haberet, quod adhuc consuli poterat, si cum dupla virtute timendum 25 certamen esset, non vero, si vnus centum mille, alius mille pugnatores habuis- set. Non autem fit mencio, vbi adest diuina fiducia, in cuius nomine Dauid Goliam vicit et filii Israhel; aliquando vnus persequebatur mille et duo fuga- bant decem milia. Sed id certum est, quod Iudei experimento agnoscebant magnitudinem sapiencie in Christo, quem attestabantur nunquam didicisse litte- 30 ras et confitebantur magistrum, hoc nomine communiter appellantes eum. Item, quod sepe non ausi fuerunt respondere ad interrogata eius interrogantesque ex illius responsione manserunt confusi. Etenim Nichodemo, qui princeps erat Iudeorum, dixerat: „Tu es magister in Israhel, et hec ignoras?“ Expresse quo- que legitur, quod non audebant amplius interrogare eum. Quia igitur disputa- 35 cione experitur, quis disputancium in sciencia sit super alterum, nullus vero discipulus est supra magistrum, hinc euangeliste inter Christum et Iudeos, eum magistrum confitentes, contraferencias eorum disputaciones non appellauerunt. Sed et Paulus talis nondum reputatus erat a Iudeis et gentilibus. Et ideo, quod de Christo non posuerat, in euangelio nomine disputacionis frequenter 40 fuit Lucas vsus in libro accionum apostolicarum sciens per spiritum sanctum discipulis Christi licere cum aduersantibus veritati inire certamen disputacionis.
Strana 541
Liber XVII. Caput I. 541 Nam cum apostolos ad predicandum mitteret, ait illis: „Nemo lucernam accendens operit eam vase aut subtus lectum ponit, sed supra candelabrum, vt intrantes videant lumen. Non enim est occultum, quod non manifestetur, nec abscondi- tum, quod non cognoscatur et in palam veniat. Videte ergo, quomodo audiatis." „Quod dico vobis in tenebris, dicite in lumine, et quod in aure auditis, predi- cate super tecta.“ Quo certe verbo perspicue ostendit differenciam catholice doctrine cor stabilientis ad varias et peregrinas doctrinas, cor abducentes. Et- enim, quia varie sunt non habentes firmum, vbi subsideant hac illac cor ab- ducunt, non semper idem, sed nunc istud, nunc illud docentes, doctorque illo- 10 rum similis est fluctui maris, qui a vento mouetur et circumfertur. Que profecto doctrine, quoniam varie, sunt eciam et peregrine, certum non habentes et publi- cum auditorii locum. Humana quippe mens refugit variabilem publice reputari et propterea, quia doctrine veritati catholice aduersantes varie sunt, neccesse est et peregrinas esse nunc isto nunc illo, non quidem publicis, sed absconditis 15 locis nec omnibus, qui in domo ecclesie sunt, sed paucis se ipsas manifestan- tes. Vnde dicunt: „Ecce hic est Christus docens, ecce illic, aliquando in de- serto seorsum ab hominum societate, aliquando in penetralibus,“ quomodo modo nostris contingit diebus, ne de alchimistis dicatur, circa docentes magicas artes, et quomodo sapiencie liber de tempore gentilium refert, quod obscura sacrificia 20 facientes, dum putabant se latere in obscuris, tenebroso obliuionis velamento dispersi fuere. Quod autem maxime ecclesie preiudicat, quoniam eiusmodi pseudo- doctores per clamdestinas conuenciones, intendentes arcum sui erronei dogma- tis, parant sagittas suas in pharetra, vt sagittent in obscuro rectos corde. Chri- stus autem admonuit fideles suos, si dicatur: „Ecce in deserto est Christus,“ quod 25 exire nolint; si „in penetralibus", vt nolint credere, propterea, quod eo ipso doctrina queuis suspectam se reddit, si in publico videri nolit. Protestatur nam- que Christi non esse doctrinam, qui voluit, vt omnis lucerna veritatis accensa non sub modio ponatur aut subtus lectum, sed supra candelabrum, vt luceat omnibus, qui in domo sunt. Sunt preterea et alia quamplurima signa doctrine, 30 que veritati innititur et illi aduersancium aliarum harum prosecutoribus, quon- iam in principali deficiunt, sepe conuertentibus se ad personalia, dum saturan- tur obprobriis, contumelias, maledicta et conuicia ac eciam blasphemias in eos, aduersus quos disputant, obicientes, quantum in se ipsis est, ad impacienciam et iracundiam prouocantes. Sciunt namque, quoniam, vt psalmista alloquitur, 35 turbatur a furore oculus intellectus; iraque impedit animum, ne possit discer- nere verum. Cum vero iratus fit veritatem sustinencium animus, non parum sibi aduersarii arbitrantur emolumenti esse, si nequeuntes pre ira discernere verum cadere videantur. Est rursus eciam illis non parum auxilii, etenim, quia pronus quisque est in se maledicta refellere, si ab ea parte inclinante lege 40 carnis incipit respondere aduersario, illis statim replicare volente triplicacione et quadruplicacione secutis, contingit sepissime, vt a principali proposito de- sistatur, quod vtique desiderium est aduersancium veritati, omnibus qui male 5 69*
Liber XVII. Caput I. 541 Nam cum apostolos ad predicandum mitteret, ait illis: „Nemo lucernam accendens operit eam vase aut subtus lectum ponit, sed supra candelabrum, vt intrantes videant lumen. Non enim est occultum, quod non manifestetur, nec abscondi- tum, quod non cognoscatur et in palam veniat. Videte ergo, quomodo audiatis." „Quod dico vobis in tenebris, dicite in lumine, et quod in aure auditis, predi- cate super tecta.“ Quo certe verbo perspicue ostendit differenciam catholice doctrine cor stabilientis ad varias et peregrinas doctrinas, cor abducentes. Et- enim, quia varie sunt non habentes firmum, vbi subsideant hac illac cor ab- ducunt, non semper idem, sed nunc istud, nunc illud docentes, doctorque illo- 10 rum similis est fluctui maris, qui a vento mouetur et circumfertur. Que profecto doctrine, quoniam varie, sunt eciam et peregrine, certum non habentes et publi- cum auditorii locum. Humana quippe mens refugit variabilem publice reputari et propterea, quia doctrine veritati catholice aduersantes varie sunt, neccesse est et peregrinas esse nunc isto nunc illo, non quidem publicis, sed absconditis 15 locis nec omnibus, qui in domo ecclesie sunt, sed paucis se ipsas manifestan- tes. Vnde dicunt: „Ecce hic est Christus docens, ecce illic, aliquando in de- serto seorsum ab hominum societate, aliquando in penetralibus,“ quomodo modo nostris contingit diebus, ne de alchimistis dicatur, circa docentes magicas artes, et quomodo sapiencie liber de tempore gentilium refert, quod obscura sacrificia 20 facientes, dum putabant se latere in obscuris, tenebroso obliuionis velamento dispersi fuere. Quod autem maxime ecclesie preiudicat, quoniam eiusmodi pseudo- doctores per clamdestinas conuenciones, intendentes arcum sui erronei dogma- tis, parant sagittas suas in pharetra, vt sagittent in obscuro rectos corde. Chri- stus autem admonuit fideles suos, si dicatur: „Ecce in deserto est Christus,“ quod 25 exire nolint; si „in penetralibus", vt nolint credere, propterea, quod eo ipso doctrina queuis suspectam se reddit, si in publico videri nolit. Protestatur nam- que Christi non esse doctrinam, qui voluit, vt omnis lucerna veritatis accensa non sub modio ponatur aut subtus lectum, sed supra candelabrum, vt luceat omnibus, qui in domo sunt. Sunt preterea et alia quamplurima signa doctrine, 30 que veritati innititur et illi aduersancium aliarum harum prosecutoribus, quon- iam in principali deficiunt, sepe conuertentibus se ad personalia, dum saturan- tur obprobriis, contumelias, maledicta et conuicia ac eciam blasphemias in eos, aduersus quos disputant, obicientes, quantum in se ipsis est, ad impacienciam et iracundiam prouocantes. Sciunt namque, quoniam, vt psalmista alloquitur, 35 turbatur a furore oculus intellectus; iraque impedit animum, ne possit discer- nere verum. Cum vero iratus fit veritatem sustinencium animus, non parum sibi aduersarii arbitrantur emolumenti esse, si nequeuntes pre ira discernere verum cadere videantur. Est rursus eciam illis non parum auxilii, etenim, quia pronus quisque est in se maledicta refellere, si ab ea parte inclinante lege 40 carnis incipit respondere aduersario, illis statim replicare volente triplicacione et quadruplicacione secutis, contingit sepissime, vt a principali proposito de- sistatur, quod vtique desiderium est aduersancium veritati, omnibus qui male 5 69*
Strana 542
542 Liber XVII. Caput I. agunt lucem odientibus. Sed et illud assequuntur, quoniam maledicta replican- tes, sicut et obicientes odiosi efficiuntur, et per hoc minus apti fiunt vere doctrine prosecutores, vt eis credatur. Modestis enim, vt philosophus ait, credi- mus magis et celerius de omnibus, in quibus certitudo non est, sed vtcumque opinamur, propterea, quod modestia dicentis multum confert ad persuasibilita- tem et principalissimam habet fidem. Adhuc doctoribus catholice veritatis, dum irati efficiuntur et impacientes, minus creditur, tamquam non operibus suis Christi doctrinam ostendentibus, qui cum malediceretur, non maledicebat beatosque di- scipulos suos dixit, cum maledicerent eos omnes homines, exprobrarentque et eicerent eorum nomen, tanquam malum, propter se filium hominis eos preaui- 10 santem; quod si patrem familias Beeltzebub vocauerunt, quanto magis domesti- cos eius. Est preterea et aliud signum doctrine sane, copiosior quidem est in allegacionibus veritatem exponentibus, quam aduersancium, suas varias doctri- nas persuadencium, testimonium de hoc exhibente libro Iob habundancius pre illis tribus amicis dicta sua confirmantis. Testimonio eciam sunt epistole Augu- 15 stini responsales, multi quoque libri per eum aliosque doctores sanctos editi contra impugnantes christianam veritatem. Etenim, quoniam omne dictum in veri racione firmatum est, veritas profecto catholice fidei semper vberrima habundat racione, quare sola facultas theologie omnes simul alias in libris superexcellit, per hoc confirmata ewangelii veritate, quod si facta Christi scriberentur, mun- 20 dum capere non posse eos qui scribendi sunt libros. In libro quoque Iob alia signa reperiuntur, quibus disputacio sacre doctrine ab aduersaria distat, siquidem, quantum in illis tribus ad iracundiam et impacienciam eum prouocarunt, pec- cata cordis eos latencia et falsi operis eidem obicientes, improperantesque nunc contra Deum, nunc loqui pro Deo, generalia item dicentes, non vero, sicut Iob, 25 specialia prosequentes. Postremo igitur et illud sane doctrine signum edicitur, quod hec permaxime attendit ad nouiter factas per ecclesiam de fide catholica determinaciones antiquas, vtique sustinens iuxta intellectum per ecclesiam noui- ter elucidatum. Siquidem, vt nouum non est leges priores trahi ad posteriores, ita et accipienda esse dicta priorum auctorum iuxta intelligenciam succeden- 30 cium. Sic enim scripta per Moysen intellectum accipiunt ex dictis Dauid alio- rumque prophetarum, euangelii quoque, cuius inter diuina eloquia suprema auctoritas est iuxta doctrinam epistolarum Pauli aliorumue auctorum noui testa- menti, propter quod Daniel predixit transeuntibus plurimis multiplicem scien- ciam esse futuram. Saluator eciam noua veteribus pretulit, cum ait, scribam 35 doctum in regno celorum similem esse patri familias, de thesauro suo pro- ferenti noua et vetera; proferant, sed antiqua commemorant noua pretereuntes aut contempnentes vel exponentes extorte. Et de hoc gloriantur, sicut et amici Iob improperantes, quod in eis senes et antiqui essent multo vetustiores, quam patres sui. Itaque post sentenciam latam per legittimum iudicem, que in rem 40 transiuit iudicatam aduersus sentenciam dicere volunt, allegaciones illasmet re- petentes, quibus mature discussis, visisque et examinatis per iudicem, ecclesiam 5
542 Liber XVII. Caput I. agunt lucem odientibus. Sed et illud assequuntur, quoniam maledicta replican- tes, sicut et obicientes odiosi efficiuntur, et per hoc minus apti fiunt vere doctrine prosecutores, vt eis credatur. Modestis enim, vt philosophus ait, credi- mus magis et celerius de omnibus, in quibus certitudo non est, sed vtcumque opinamur, propterea, quod modestia dicentis multum confert ad persuasibilita- tem et principalissimam habet fidem. Adhuc doctoribus catholice veritatis, dum irati efficiuntur et impacientes, minus creditur, tamquam non operibus suis Christi doctrinam ostendentibus, qui cum malediceretur, non maledicebat beatosque di- scipulos suos dixit, cum maledicerent eos omnes homines, exprobrarentque et eicerent eorum nomen, tanquam malum, propter se filium hominis eos preaui- 10 santem; quod si patrem familias Beeltzebub vocauerunt, quanto magis domesti- cos eius. Est preterea et aliud signum doctrine sane, copiosior quidem est in allegacionibus veritatem exponentibus, quam aduersancium, suas varias doctri- nas persuadencium, testimonium de hoc exhibente libro Iob habundancius pre illis tribus amicis dicta sua confirmantis. Testimonio eciam sunt epistole Augu- 15 stini responsales, multi quoque libri per eum aliosque doctores sanctos editi contra impugnantes christianam veritatem. Etenim, quoniam omne dictum in veri racione firmatum est, veritas profecto catholice fidei semper vberrima habundat racione, quare sola facultas theologie omnes simul alias in libris superexcellit, per hoc confirmata ewangelii veritate, quod si facta Christi scriberentur, mun- 20 dum capere non posse eos qui scribendi sunt libros. In libro quoque Iob alia signa reperiuntur, quibus disputacio sacre doctrine ab aduersaria distat, siquidem, quantum in illis tribus ad iracundiam et impacienciam eum prouocarunt, pec- cata cordis eos latencia et falsi operis eidem obicientes, improperantesque nunc contra Deum, nunc loqui pro Deo, generalia item dicentes, non vero, sicut Iob, 25 specialia prosequentes. Postremo igitur et illud sane doctrine signum edicitur, quod hec permaxime attendit ad nouiter factas per ecclesiam de fide catholica determinaciones antiquas, vtique sustinens iuxta intellectum per ecclesiam noui- ter elucidatum. Siquidem, vt nouum non est leges priores trahi ad posteriores, ita et accipienda esse dicta priorum auctorum iuxta intelligenciam succeden- 30 cium. Sic enim scripta per Moysen intellectum accipiunt ex dictis Dauid alio- rumque prophetarum, euangelii quoque, cuius inter diuina eloquia suprema auctoritas est iuxta doctrinam epistolarum Pauli aliorumue auctorum noui testa- menti, propter quod Daniel predixit transeuntibus plurimis multiplicem scien- ciam esse futuram. Saluator eciam noua veteribus pretulit, cum ait, scribam 35 doctum in regno celorum similem esse patri familias, de thesauro suo pro- ferenti noua et vetera; proferant, sed antiqua commemorant noua pretereuntes aut contempnentes vel exponentes extorte. Et de hoc gloriantur, sicut et amici Iob improperantes, quod in eis senes et antiqui essent multo vetustiores, quam patres sui. Itaque post sentenciam latam per legittimum iudicem, que in rem 40 transiuit iudicatam aduersus sentenciam dicere volunt, allegaciones illasmet re- petentes, quibus mature discussis, visisque et examinatis per iudicem, ecclesiam 5
Strana 543
Liber XVII. Caput I. 543 videlicet, in generali synodo legittime congregatam, diffinitum in causa extitit. Sic enim Arriani diutissimo tempore vexarunt Dei ecclesiam, diffinicionem Ni- cene synodi impugnantes; ita et Donatiste aliique plurimi aberrantes a fide, nostrisque diebus Bohemi modernam ecclesie consuetudinem infringentes et obi- 5 cientes contra sentenciam concilii Constanciensis de communione eucharistie, quantum ad laycos sub altera tantum specie. Quocirca et ipsi Bohemi aliique nouas ecclesie determinaciones dure inpugnantes errorem suum maiori dato errore, quod errent generalia concilia, sustinere volunt; quod autem horrendum magis est, quia maculam et rugam inponunt eciam ipsi, quam representant, 10 ecclesie militanti. Sustinentes vero doctrinam ecclesie hanc ab omni macula, et generalia concilia ab omni defendunt errore, magnopere defensantes temporibus suis factas per ecclesiam declaraciones, sustinentes propterea, quod iuxta harum sensum priora intelligantur. Si namque diffiniente Wiennensi concilio ad dicta sanctorum et modernorum theologie doctorum pocius quam antiquorum inspicien- 15 dum est, quanto magis ad sentenciam per ecclesiam vnanimiter latam. Multi- pharie itaque multisque modis publice disputaciones veritatibus theologicis con- ferunt, nedum quia illas validioribus confirmant racionibus obiectisque ex aduerso responsio patet, sed et quia in ipsis disputacionibus quam plurima signa relu- cent sane doctrine et illi aduersantis. Eo vero permaxime tempore disputacio- 20 nes conuenire putantur, cum sanam impugnantes doctrinam sollicitant fideles ab illa desistere. Siquidem voluit diuina scriptura, vt quiuis episcoporum doctor sit, et quod amplectens eum, qui secundum doctrinam est, fidelem sermonem nedum potens sit exhortari in doctrina sana, sed eos, qui contradicunt, arguere, quod precipue contingit in disputacionibus publicis, illorum dissolutis argumen- 25 tacionibus. Sancta igitur Basiliensis synodus, agnoscens veritatem, quam predi- cabat diuinis fundatam scripturis, quandocumque sciunt in nacione Germanica publicas fieri conuenciones, affuturis in eisdem principibus tam spiritualibus, quam temporalibus, et aliis de clero litteratis viris sollicite studuit illo suos transmittere oratores, diuini et humani iuris periciam habentes, vt palam omni- 30 bus facerent doctrinam suam, qua manifestata aperte cognoscerent, cui adheren- dum cuiue obediendum esset, vel sancte Basiliensi synodo toto animi conatu defensanti doctrinam catholicam ecclesie in magna Constanciensi synodo diffini- tam, vel illi, qui se dicebat illam sentencialiter condempnasse. Missi autem per sanctam synodum legati et oratores, prout scriptorum suorum tenore constat, 35 magnopere studuerunt omnem seruare honestatem ab omni contumelia, irrisione et obprobriis abstinentes aduersariorum eciam, cum quibus illis erat disputacio- nis conflictus; non tamen parcentes veritati synodalis processus, et propterea in publicum exponentes demerita ipsius olim Eugenii, propter que fuerat vt multiphariam criminosus, scismaticus, incorrigibilis et hereticus condempnatus, 40 sed nec exaggerantes suorum condempnacionem adherencium et fautorum. Re- putabat autem sancta synodus neccessarium, vt veritas, pro qua super certabat, plenopere exponeretur, et propter fautores ipsius olim Eugenii omni conatu illam
Liber XVII. Caput I. 543 videlicet, in generali synodo legittime congregatam, diffinitum in causa extitit. Sic enim Arriani diutissimo tempore vexarunt Dei ecclesiam, diffinicionem Ni- cene synodi impugnantes; ita et Donatiste aliique plurimi aberrantes a fide, nostrisque diebus Bohemi modernam ecclesie consuetudinem infringentes et obi- 5 cientes contra sentenciam concilii Constanciensis de communione eucharistie, quantum ad laycos sub altera tantum specie. Quocirca et ipsi Bohemi aliique nouas ecclesie determinaciones dure inpugnantes errorem suum maiori dato errore, quod errent generalia concilia, sustinere volunt; quod autem horrendum magis est, quia maculam et rugam inponunt eciam ipsi, quam representant, 10 ecclesie militanti. Sustinentes vero doctrinam ecclesie hanc ab omni macula, et generalia concilia ab omni defendunt errore, magnopere defensantes temporibus suis factas per ecclesiam declaraciones, sustinentes propterea, quod iuxta harum sensum priora intelligantur. Si namque diffiniente Wiennensi concilio ad dicta sanctorum et modernorum theologie doctorum pocius quam antiquorum inspicien- 15 dum est, quanto magis ad sentenciam per ecclesiam vnanimiter latam. Multi- pharie itaque multisque modis publice disputaciones veritatibus theologicis con- ferunt, nedum quia illas validioribus confirmant racionibus obiectisque ex aduerso responsio patet, sed et quia in ipsis disputacionibus quam plurima signa relu- cent sane doctrine et illi aduersantis. Eo vero permaxime tempore disputacio- 20 nes conuenire putantur, cum sanam impugnantes doctrinam sollicitant fideles ab illa desistere. Siquidem voluit diuina scriptura, vt quiuis episcoporum doctor sit, et quod amplectens eum, qui secundum doctrinam est, fidelem sermonem nedum potens sit exhortari in doctrina sana, sed eos, qui contradicunt, arguere, quod precipue contingit in disputacionibus publicis, illorum dissolutis argumen- 25 tacionibus. Sancta igitur Basiliensis synodus, agnoscens veritatem, quam predi- cabat diuinis fundatam scripturis, quandocumque sciunt in nacione Germanica publicas fieri conuenciones, affuturis in eisdem principibus tam spiritualibus, quam temporalibus, et aliis de clero litteratis viris sollicite studuit illo suos transmittere oratores, diuini et humani iuris periciam habentes, vt palam omni- 30 bus facerent doctrinam suam, qua manifestata aperte cognoscerent, cui adheren- dum cuiue obediendum esset, vel sancte Basiliensi synodo toto animi conatu defensanti doctrinam catholicam ecclesie in magna Constanciensi synodo diffini- tam, vel illi, qui se dicebat illam sentencialiter condempnasse. Missi autem per sanctam synodum legati et oratores, prout scriptorum suorum tenore constat, 35 magnopere studuerunt omnem seruare honestatem ab omni contumelia, irrisione et obprobriis abstinentes aduersariorum eciam, cum quibus illis erat disputacio- nis conflictus; non tamen parcentes veritati synodalis processus, et propterea in publicum exponentes demerita ipsius olim Eugenii, propter que fuerat vt multiphariam criminosus, scismaticus, incorrigibilis et hereticus condempnatus, 40 sed nec exaggerantes suorum condempnacionem adherencium et fautorum. Re- putabat autem sancta synodus neccessarium, vt veritas, pro qua super certabat, plenopere exponeretur, et propter fautores ipsius olim Eugenii omni conatu illam
Strana 544
544 Liber XVII. Caput I. impugnantes, et propter electores imperii eisque adherentes, qui neutralitatem dixerant se constituere, animos suos suspendentes, tanquam eorum mentes fue- rant reddite perplexe ex contrariis mandatis synodi et tunc Eugenii pape, de quorum viribus merito dicebant se dubitare, imponentes, illud esse dubium pro- babile et protunc indiscutibile. Cumque transactis iam multis terminis, quos statuerant ad declarandum se in id ipsum, indicta fuerat dieta Nurenbergensis, primum in festo Andree, et consequenter epiphanie, sicut primo, ita secundo euanescens termino, nullo pro Romanorum rege aut electoribus inibi comparente, abinde autem Maguncie in festo purificacionis oratores sancte synodi permaxime cupientes fieri pro veritate iusticie synodalis declaracionem tam in illis dietis 10 indictis, sed non tentis, quam in ista omnes de Germania ad illas vocatos pre- uenerunt, quibus parum ocii tributum est, agentibus primo cum deputatis, vt se dicebant, a clero Maguntino, petentibus, vt ecclesias ordinarie subiectas iurisdiccioni archiepiscopi Maguntini visitare non deberent diuinis interessentes. Quamuis autem cum nunciis ipsis habita est collacio secreta, defuit tamen pu- 15 blica, clero ipso audire nolente responsionem requisite suo nomine peticionis. Fuit rursus et amplior collacio cum oratoribus quibusdam Romanorum regis et electorum imperii, offerentibus audienciam tempore amplam, sed angustam modo, quia sine habitu et insigniis cardinalatus. Non vero intercessit allocucio publica eadem, qua supra racione, quoniam electores ipsi, sicut et dictus clerus audire 20 noluerunt responsa ab ore cardinalium, de se ipsis racionem redditurorum, per hoc ydoneos se reddentes ad dandam ecclesie pacem eius, quam ipsi confite- bantur ecclesiam legittime congregatam, concilii Basiliensis audire legatos nolen- tes. Audierunt autem eos ad partem regis Romanorum ambassiatores, sed respon- derunt se acquiescere non posse, mandatum a rege habentes, vt se electoribus 25 conformarent, qui, vt dixerunt, propterea quod iurauerant, eciam si contra con- scienciam, vellent tamen eorum iuramenta seruare. Fuerunt denique desuper dicta restriccione cum ciuibus Maguntinis, prout dicebant, se interponentibus, vt mediarent non vna, sed collaciones plurime. Responsio autem finalis fuit malle eos, sicut fecerunt, quia reuocarunt illum, contrauenire saluo conductui per eos 30 concesso, quam vt dieta, quod electores comminabantur, transferretur in alium locum. Lecturi vero hec facile iudicare poterunt, si vtile, quod eis videbatur, pretulerunt honesto, cum pro seruanda promissa fide eciam gentiles dira passi fuere tormenta. Quamuis autem eiusmodi reuocacio et alia quedam impedimenta esse viderentur disputacionum publicarum, vt veritas fidei synodalisque iusticia 35 tam plene non exponerentur, fuerunt tamen publice disputaciones inter oratores sancte Basiliensis synodi et ipsius olim Eugenii, quas referre habet colleccio ista XVII. Fine dato disputacionibus ipsis per vnum ex electoribus imperii ex neutralitate vtralitatem velut facientem, dum in fine diete publice inquit, quod in suis protestacionibus vellent tenere olim Eugenium pro papa et Basiliense 40 concilium pro concilio, vtrisque disputacionibus contradicens sermone isto tam hiis, quam illis requirentibus, vt a neutralitate desisterent, quo vero eciam ad 5
544 Liber XVII. Caput I. impugnantes, et propter electores imperii eisque adherentes, qui neutralitatem dixerant se constituere, animos suos suspendentes, tanquam eorum mentes fue- rant reddite perplexe ex contrariis mandatis synodi et tunc Eugenii pape, de quorum viribus merito dicebant se dubitare, imponentes, illud esse dubium pro- babile et protunc indiscutibile. Cumque transactis iam multis terminis, quos statuerant ad declarandum se in id ipsum, indicta fuerat dieta Nurenbergensis, primum in festo Andree, et consequenter epiphanie, sicut primo, ita secundo euanescens termino, nullo pro Romanorum rege aut electoribus inibi comparente, abinde autem Maguncie in festo purificacionis oratores sancte synodi permaxime cupientes fieri pro veritate iusticie synodalis declaracionem tam in illis dietis 10 indictis, sed non tentis, quam in ista omnes de Germania ad illas vocatos pre- uenerunt, quibus parum ocii tributum est, agentibus primo cum deputatis, vt se dicebant, a clero Maguntino, petentibus, vt ecclesias ordinarie subiectas iurisdiccioni archiepiscopi Maguntini visitare non deberent diuinis interessentes. Quamuis autem cum nunciis ipsis habita est collacio secreta, defuit tamen pu- 15 blica, clero ipso audire nolente responsionem requisite suo nomine peticionis. Fuit rursus et amplior collacio cum oratoribus quibusdam Romanorum regis et electorum imperii, offerentibus audienciam tempore amplam, sed angustam modo, quia sine habitu et insigniis cardinalatus. Non vero intercessit allocucio publica eadem, qua supra racione, quoniam electores ipsi, sicut et dictus clerus audire 20 noluerunt responsa ab ore cardinalium, de se ipsis racionem redditurorum, per hoc ydoneos se reddentes ad dandam ecclesie pacem eius, quam ipsi confite- bantur ecclesiam legittime congregatam, concilii Basiliensis audire legatos nolen- tes. Audierunt autem eos ad partem regis Romanorum ambassiatores, sed respon- derunt se acquiescere non posse, mandatum a rege habentes, vt se electoribus 25 conformarent, qui, vt dixerunt, propterea quod iurauerant, eciam si contra con- scienciam, vellent tamen eorum iuramenta seruare. Fuerunt denique desuper dicta restriccione cum ciuibus Maguntinis, prout dicebant, se interponentibus, vt mediarent non vna, sed collaciones plurime. Responsio autem finalis fuit malle eos, sicut fecerunt, quia reuocarunt illum, contrauenire saluo conductui per eos 30 concesso, quam vt dieta, quod electores comminabantur, transferretur in alium locum. Lecturi vero hec facile iudicare poterunt, si vtile, quod eis videbatur, pretulerunt honesto, cum pro seruanda promissa fide eciam gentiles dira passi fuere tormenta. Quamuis autem eiusmodi reuocacio et alia quedam impedimenta esse viderentur disputacionum publicarum, vt veritas fidei synodalisque iusticia 35 tam plene non exponerentur, fuerunt tamen publice disputaciones inter oratores sancte Basiliensis synodi et ipsius olim Eugenii, quas referre habet colleccio ista XVII. Fine dato disputacionibus ipsis per vnum ex electoribus imperii ex neutralitate vtralitatem velut facientem, dum in fine diete publice inquit, quod in suis protestacionibus vellent tenere olim Eugenium pro papa et Basiliense 40 concilium pro concilio, vtrisque disputacionibus contradicens sermone isto tam hiis, quam illis requirentibus, vt a neutralitate desisterent, quo vero eciam ad 5
Strana 545
Liber XVII. Caput I. II. 545 principalem finem disputacionum ambarum, altera requirente, vt olim Eugenium non reputarent pro papa, alia vero, vt Basiliensem congregacionem non reputa- rent pro concilio. At vero differenciarum in ecclesia vigencium, sistente radice non tam facti, quam iuris, qui ex aduerso erant allegantibus, papam iudicare posse ecclesiam et generalia concilia dissoluere eciam absque eorum consensu, qui vero pro sancta Basiliensi synodo remonstrantibus iuxta determinacionem Constanciensis concilii summum pontificem teneri obedire generali concilio, ideo pro sua voluntate non posse illud dissoluere, cum illi causarentur hoc velut obuians catholice fidei, hinc supradisputacionis amplificacio non exilis continen- 10 cie in scriptis redacta est, vt ostendatur, in diuina scriptura fundatam esse dictam determinacionem synodi Constanciensis, non vno sed multiplicatis passi- bus euangelice apostoliceque doctrine id ipsum aperte significantibus, causas autem ampliate disputacionis loco disserente insercionis eius; narracio vero dis- putacionis incipit a tempore, quo de illis in sancta Basiliensi synodo facta ex- 15 titit relacio post legatorum et oratorum ex dieta ipsa Maguntina regressum. Sed et primo enarrabitur de gestis in sancta Basiliensi synodo mensibus quinque anni huius XLI., quibus in dieta ipsa Maguntina permansere legati oratoresque alii synodales et apostolici. 5 Incipiunt gesta anni XLI. 20 Capitulum II. Clausule due supra communem formam aliorum iuratorum per cardinales Dertusensem et Panormitanum, firmacio quoque regis Arago- num cum concilio et parua reformacio de rochetis abbatum. Ianuarii et Februarii decursu celebrate fuere congregaciones XIII, et vniti synodo Bernardus Vincencii ordinis predicatorum et theologie professor 25 Fernandi filii regis Aragonum ambassiator, Iohannes de Helffenstein sedis apo- stolice notarius, decanus Argentinensis, Andreas Saba de Panormo in theologia, Nicolaus de Salmona in decretis, Albertus Pisanus de Sicilia in legibus docto- res, Iohannes Plerie licenciatus in legibus, canonici sex et sex alii. Perlecta XII° Februarii die in conuentu patrum littera regis Aragonum credenciali in 30 personam Panormitani archiepiscopi, qui in via per dietam ante accessum Ba- silee capellum cardinalatus acceptauerat, pape reuerencia exhibita, iuramentum sessionis XXIIIe prestitit, quod et alii cardinales superaddita clausula sequentis tenoris iurata primo per cardinalem Dertusensem die VIII. Decembris, quodque „ab obediencia eiusdem domini nostri Felicis pape V. non recedam, fidem, veri- 35 tatem et iusticiam auctoritatis vniuersalis ecclesie, in sancta synodo Basiliensi representate, et eiusdem domini nostri manutenebo et defendam". Perlectum
Liber XVII. Caput I. II. 545 principalem finem disputacionum ambarum, altera requirente, vt olim Eugenium non reputarent pro papa, alia vero, vt Basiliensem congregacionem non reputa- rent pro concilio. At vero differenciarum in ecclesia vigencium, sistente radice non tam facti, quam iuris, qui ex aduerso erant allegantibus, papam iudicare posse ecclesiam et generalia concilia dissoluere eciam absque eorum consensu, qui vero pro sancta Basiliensi synodo remonstrantibus iuxta determinacionem Constanciensis concilii summum pontificem teneri obedire generali concilio, ideo pro sua voluntate non posse illud dissoluere, cum illi causarentur hoc velut obuians catholice fidei, hinc supradisputacionis amplificacio non exilis continen- 10 cie in scriptis redacta est, vt ostendatur, in diuina scriptura fundatam esse dictam determinacionem synodi Constanciensis, non vno sed multiplicatis passi- bus euangelice apostoliceque doctrine id ipsum aperte significantibus, causas autem ampliate disputacionis loco disserente insercionis eius; narracio vero dis- putacionis incipit a tempore, quo de illis in sancta Basiliensi synodo facta ex- 15 titit relacio post legatorum et oratorum ex dieta ipsa Maguntina regressum. Sed et primo enarrabitur de gestis in sancta Basiliensi synodo mensibus quinque anni huius XLI., quibus in dieta ipsa Maguntina permansere legati oratoresque alii synodales et apostolici. 5 Incipiunt gesta anni XLI. 20 Capitulum II. Clausule due supra communem formam aliorum iuratorum per cardinales Dertusensem et Panormitanum, firmacio quoque regis Arago- num cum concilio et parua reformacio de rochetis abbatum. Ianuarii et Februarii decursu celebrate fuere congregaciones XIII, et vniti synodo Bernardus Vincencii ordinis predicatorum et theologie professor 25 Fernandi filii regis Aragonum ambassiator, Iohannes de Helffenstein sedis apo- stolice notarius, decanus Argentinensis, Andreas Saba de Panormo in theologia, Nicolaus de Salmona in decretis, Albertus Pisanus de Sicilia in legibus docto- res, Iohannes Plerie licenciatus in legibus, canonici sex et sex alii. Perlecta XII° Februarii die in conuentu patrum littera regis Aragonum credenciali in 30 personam Panormitani archiepiscopi, qui in via per dietam ante accessum Ba- silee capellum cardinalatus acceptauerat, pape reuerencia exhibita, iuramentum sessionis XXIIIe prestitit, quod et alii cardinales superaddita clausula sequentis tenoris iurata primo per cardinalem Dertusensem die VIII. Decembris, quodque „ab obediencia eiusdem domini nostri Felicis pape V. non recedam, fidem, veri- 35 tatem et iusticiam auctoritatis vniuersalis ecclesie, in sancta synodo Basiliensi representate, et eiusdem domini nostri manutenebo et defendam". Perlectum
Strana 546
546 Liber XVII. Caput II. quoque fuit sub data cuius predicta missiua die XXVII. Septembris anni proxime lapsi procuratorium regis ipsius in personam eiusdem Panormitani de certa sua sciencia, et expresse illum ambassiatorem et procuratorem constituentis ad com- parendum coram sancta Basiliensi synodo et interessendum eius nomine seu coram reuerendissimis patribus, presidentibus, deputacionibus, deputatis, sessio- nibus et consistorio, vna cum ambassiatoribus aliorum principum ceterisque personis tam ecclesiasticis quam secularibus in synodo congregatis et congre- gandis, et vna cum eis diuisimque practicandum, tractandum et concludendum super extirpacionibus heresum et reformacionibus morum ac pace componenda, et presertim reformacionem ecclesie in capite et in membris ac tocius christia- 10 nitatis bonum et tranquillum statum christianeque fidei augmentum et exaltacio- nem concernentibus et tam super premissis quam aliis quibuscumque adheren- dum seu assenciendum, aut si ei visum foret, dissenciendum et contradicendum regis nomine et pro eo, ad presentandum quoque supplicaciones, litteras, cedulas et scripturas et alia quecumque requirendum, protestandum, exhortandum, re- 15 spondendum, replicandum, supplicandum et requirendum, publica fieri instru- menta, gracias et priuilegia queque impetrandum et generaliter omnia, que rex ipse faceret, personaliter constitutus, conferens eidem vices suas et plenum posse cum clausula promissionis de rato subscriptum manu propria et tabellio- natum. Accepit eciam sancta synodus litteras alias regis prefati credenciales in 20 personas dicti Panormitani archiepiscopi et Vicensis episcopi cardinalium, qui tractare ceperunt de modo reddende obediencie per regem ipsum Felici pape V., deque accessu eius in vrbem, obsequium ministraturo predicto rege. Materia vero hec dilacionem accepit. Recepit item litteras synodus ducis Britannie, magna cum humilitate agentis gracias de promocione consanguinei sui Nana- 25 tensis episcopi ad cardinalatus honorem, alias quoque promotoriales capellani cuiusdam sui. Pro parte vero ducis Mediolani, altero ambassiatore Albinganensi episcopo in Loystal ad duo miliaria prope Basileam applicuit Matheus doctor ex principalibus consiliariis suis. Hic tractare cum papa cepit super reddenda obediencia, iuxtaque verba data a principio, prout significatum est, 30 legatis constitutis Nurrenberge, bona erat spes. Quem vero terminum tractatus acceperit future est narracionis. Similiter et de rege Aragonum, significanti pro nunc inter alia auisamenta reformacionis conclusum fuisse die xxx° Ianuarii et distinccio et differencia pateret episcopalis status, quod abbates ordinis sancti Augustini rochetis non vterentur, saluis statutis et priuilegiis ordinis laudabili- 35 ter obseruatis. Positum quoque fuit ad patrum deliberacionem, an licita sit empcio annuorum reddituum perpetue vel ad tempus, presertim data opcione venditori illos reemendi, factaque dispensacione per concilium super decreto eleccionis prouisum est de persona cardinalis de Varambone, Maurianensi ec- clesie in concilio vacanti. 5 40
546 Liber XVII. Caput II. quoque fuit sub data cuius predicta missiua die XXVII. Septembris anni proxime lapsi procuratorium regis ipsius in personam eiusdem Panormitani de certa sua sciencia, et expresse illum ambassiatorem et procuratorem constituentis ad com- parendum coram sancta Basiliensi synodo et interessendum eius nomine seu coram reuerendissimis patribus, presidentibus, deputacionibus, deputatis, sessio- nibus et consistorio, vna cum ambassiatoribus aliorum principum ceterisque personis tam ecclesiasticis quam secularibus in synodo congregatis et congre- gandis, et vna cum eis diuisimque practicandum, tractandum et concludendum super extirpacionibus heresum et reformacionibus morum ac pace componenda, et presertim reformacionem ecclesie in capite et in membris ac tocius christia- 10 nitatis bonum et tranquillum statum christianeque fidei augmentum et exaltacio- nem concernentibus et tam super premissis quam aliis quibuscumque adheren- dum seu assenciendum, aut si ei visum foret, dissenciendum et contradicendum regis nomine et pro eo, ad presentandum quoque supplicaciones, litteras, cedulas et scripturas et alia quecumque requirendum, protestandum, exhortandum, re- 15 spondendum, replicandum, supplicandum et requirendum, publica fieri instru- menta, gracias et priuilegia queque impetrandum et generaliter omnia, que rex ipse faceret, personaliter constitutus, conferens eidem vices suas et plenum posse cum clausula promissionis de rato subscriptum manu propria et tabellio- natum. Accepit eciam sancta synodus litteras alias regis prefati credenciales in 20 personas dicti Panormitani archiepiscopi et Vicensis episcopi cardinalium, qui tractare ceperunt de modo reddende obediencie per regem ipsum Felici pape V., deque accessu eius in vrbem, obsequium ministraturo predicto rege. Materia vero hec dilacionem accepit. Recepit item litteras synodus ducis Britannie, magna cum humilitate agentis gracias de promocione consanguinei sui Nana- 25 tensis episcopi ad cardinalatus honorem, alias quoque promotoriales capellani cuiusdam sui. Pro parte vero ducis Mediolani, altero ambassiatore Albinganensi episcopo in Loystal ad duo miliaria prope Basileam applicuit Matheus doctor ex principalibus consiliariis suis. Hic tractare cum papa cepit super reddenda obediencia, iuxtaque verba data a principio, prout significatum est, 30 legatis constitutis Nurrenberge, bona erat spes. Quem vero terminum tractatus acceperit future est narracionis. Similiter et de rege Aragonum, significanti pro nunc inter alia auisamenta reformacionis conclusum fuisse die xxx° Ianuarii et distinccio et differencia pateret episcopalis status, quod abbates ordinis sancti Augustini rochetis non vterentur, saluis statutis et priuilegiis ordinis laudabili- 35 ter obseruatis. Positum quoque fuit ad patrum deliberacionem, an licita sit empcio annuorum reddituum perpetue vel ad tempus, presertim data opcione venditori illos reemendi, factaque dispensacione per concilium super decreto eleccionis prouisum est de persona cardinalis de Varambone, Maurianensi ec- clesie in concilio vacanti. 5 40
Strana 547
Liber XVII. Caput III. 547 Capitulum III. Gesta per legacionem concilii et pape ad dietam, que eua- nuit, per regem Nurenberge tenendam, bonaque disposicione reperta in quam multis pro obediencia Felicis V. et concilii, parte legacionis Basileam redeunte, alia Magunciam adiit. Hec de contingentibus in concilio. Ad extra vero, quid per legatos et oratores in Nurenbergam destinatos gestum fuerit, per eorumque litteras et relacionem hiis mensibus concilio notificatum narratur compendio. Die XXIIII. Nouembris apud Vlmam constituti, consultacione habita ciuium transire non posse absque periculo personarum et bonorum recta via ad Nurenbergam, per 10 dominia comitum de Ötingen, habita quoque noticia Romanorum regem pro- misso personali accessu prorogasse dietam Andree ad epiphanie diem, Danubium transeuntes super agendis consulturi cum Alberto, Bauarie duce, declinarunt Monachium, in Augustensi ciuitate ab episcopo et clero, apud quos magnos hono- res et propinas receperunt, super materia ecclesie dato honesto responso. Ipso 15 autem duce et conthorali sua in vehiculis obuiantibus personaliter a clero et populo recepti fuere, ibique septem manentes diebus octauo vltra propinas magnificas de expensis in hospiciis releuati fuere a duce. Qui exhortaciones factas suscipiens gratissime respondit ad promouendam obedienciam pape eciam vehiculo, quia podagra tunc laborabat, accessurum se esse Nurenbergam. Prout 20 autem consuluit, legati et oratores archiepiscopum Saltzburgensem adierunt, qui de recepcione personali se excusans propter requisicionem Romanorum regis, vt ante dietam se non declararet, milicia et clero obuiam euntibus, excusatus senio et infirmitate honorificentissime eos omnes tractauit vltra propinas et ex- pensas, ciphis deauratis cardinalibus prestitis, necnon exhortacionibus super 25 agendis in dieta iuxta petencium desideria respondens. Siquidem litteras Felicis pape magna cum reuerencia deosculans recepit nomineque eius factam requisi- cionem. Consilium autem archiepiscopi ipsius et ducis Alberti exequentes legati visitarunt in Lantzhüten Henricum Bauarie ducem, qui proposicioni vulgariter facte per cardinalem sancti Martini eciam lacrimis ora rigantibus, vt fidem, 30 quam tota domus Bauarie susceperat, manuteneret, generalia primo respondens, velle, vt catholicum principem decebat, operam dare pro pace et vnitate ec- clesie; abinde secrecius respondit, se velle tenere cum patre spirituali suo domino Saltzburgensi. Festa denique natalis cum tenuissent apud Ratisponam ab episcopo loci votiuum super ecclesie causa habuere responsum. Dux vero 35 Iohannes Bauarie eodem constitutus loco respondit velle audire suos consiliarios, pro quibus illico erat missurus, ac quod vellet tenere, quod episcopus suus Rati- sponensis iamque miserat ad filium suum regem Dacie determinaciones super causa ecclesie generalium studiorum Wiennensis, Erfordensis et Coloniensis. Scriptores III. 5 70
Liber XVII. Caput III. 547 Capitulum III. Gesta per legacionem concilii et pape ad dietam, que eua- nuit, per regem Nurenberge tenendam, bonaque disposicione reperta in quam multis pro obediencia Felicis V. et concilii, parte legacionis Basileam redeunte, alia Magunciam adiit. Hec de contingentibus in concilio. Ad extra vero, quid per legatos et oratores in Nurenbergam destinatos gestum fuerit, per eorumque litteras et relacionem hiis mensibus concilio notificatum narratur compendio. Die XXIIII. Nouembris apud Vlmam constituti, consultacione habita ciuium transire non posse absque periculo personarum et bonorum recta via ad Nurenbergam, per 10 dominia comitum de Ötingen, habita quoque noticia Romanorum regem pro- misso personali accessu prorogasse dietam Andree ad epiphanie diem, Danubium transeuntes super agendis consulturi cum Alberto, Bauarie duce, declinarunt Monachium, in Augustensi ciuitate ab episcopo et clero, apud quos magnos hono- res et propinas receperunt, super materia ecclesie dato honesto responso. Ipso 15 autem duce et conthorali sua in vehiculis obuiantibus personaliter a clero et populo recepti fuere, ibique septem manentes diebus octauo vltra propinas magnificas de expensis in hospiciis releuati fuere a duce. Qui exhortaciones factas suscipiens gratissime respondit ad promouendam obedienciam pape eciam vehiculo, quia podagra tunc laborabat, accessurum se esse Nurenbergam. Prout 20 autem consuluit, legati et oratores archiepiscopum Saltzburgensem adierunt, qui de recepcione personali se excusans propter requisicionem Romanorum regis, vt ante dietam se non declararet, milicia et clero obuiam euntibus, excusatus senio et infirmitate honorificentissime eos omnes tractauit vltra propinas et ex- pensas, ciphis deauratis cardinalibus prestitis, necnon exhortacionibus super 25 agendis in dieta iuxta petencium desideria respondens. Siquidem litteras Felicis pape magna cum reuerencia deosculans recepit nomineque eius factam requisi- cionem. Consilium autem archiepiscopi ipsius et ducis Alberti exequentes legati visitarunt in Lantzhüten Henricum Bauarie ducem, qui proposicioni vulgariter facte per cardinalem sancti Martini eciam lacrimis ora rigantibus, vt fidem, 30 quam tota domus Bauarie susceperat, manuteneret, generalia primo respondens, velle, vt catholicum principem decebat, operam dare pro pace et vnitate ec- clesie; abinde secrecius respondit, se velle tenere cum patre spirituali suo domino Saltzburgensi. Festa denique natalis cum tenuissent apud Ratisponam ab episcopo loci votiuum super ecclesie causa habuere responsum. Dux vero 35 Iohannes Bauarie eodem constitutus loco respondit velle audire suos consiliarios, pro quibus illico erat missurus, ac quod vellet tenere, quod episcopus suus Rati- sponensis iamque miserat ad filium suum regem Dacie determinaciones super causa ecclesie generalium studiorum Wiennensis, Erfordensis et Coloniensis. Scriptores III. 5 70
Strana 548
548 Liber XVII. Caput III. Cum vero dicti legati Nurenbergam applicuissent, biduo ante festum circum- cisionis post exposicionem exhortacionemque super manutenenda veritate fidei declarata per Constanciense concilium obedienciaque pape reddenda consulatus respondit, gracias concilio agens laboranti pro dicta veritate sustinenda et pro labore circa reduccionem Bohemorum contra vexaciones, quorum vt fidem de- fenderent, notum omnibus erat, quanta expendissent, non liberati adhuc a de- bitis, que contraxerant pro dicta causa. Quoniam vero sub imperio inmediate erant, decebat eos expectare, quid Romanorum rex ageret super causa ecclesie, qui dietam desuper tenendam in eorum ciuitate prorogasset ad diem epiphanie. Taliter autem volebant se gerere, vt reputarentur ecclesie boni filii. Episcopus 10 vero Bambergensis per Nicolaum Amici et Franciscum de Boschis respondit semper fuisse pro concilio, in quo intendebat persistere obligatumque non esse ad tenendam neutralitatem, neque tenere vnquam vellet, in eiusmodi respon- sione per eum sepe nominato sanctissimo domino nostro Felice papa V. Marchio denique Brandenburgensis terciogenitus, legatis personaliter visitatis, post ex- 15 hortacionem respondit gracias agere de expositis; quodque semper habuisset deuocionem suam ad sanctissimum dominum nostrum Felicem papam, de cuius esset genere, et sic intendebat prosequi eumque semper tenere. Die vero ista vigilia epiphanie licenciatus in theologia Iohannes Cranfuses presentatis litteris credencialibus Iohannis, Bauarie ducis, datis Ratispone vltima Decembris, lega- 20 tis collegisque eorum exposuit, quod auditis pridem ab ipsis legatis certis veri- tatibus super negociis ecclesie, vnaque inter alias proposicione pregnanti, vide- licet de adhesione sua facienda sacro concilio et sanctissimo domino nostro, nec tunc respondere potuerat; et quoniam infirmitate grauatus, et quia non delibe- ratus plene, et quia cum consilio agere voluit, quod vocatis consiliariis suis 25 illorum et aliorum perscrutatis mentibus deliberauerat et ita respondebat per verbum „adhereo et obedio sacro Basiliensi concilio et sanctissimo domino Fe- lici pape V.“ recommendabatque se legatorum collegarumque suorum oracioni- bus, recommendari postulans concilio et domino nostro. Vt autem Deo gracie redderentur de tam fideli puraque responsione, die sequenti processione facta 30 in ecclesia sancti Sebaldi per primum legatorum celebrata est missa solemnis. Missi quoque ad Patauiensem episcopum abbas Alpium et Iohannes Bachen- stein, retulerunt respondisse eciam cum iuramento, quod vellet in factis ec- clesie sequi viam, quam Saltzburgensis archiepiscopus, sepeque nominans domi- num nostrum auisauerat, quod eciam, si non teneretur dieta per Romanorum 35 regem, quamuis duo ex suffraganeis non annuerent, minime attento illorum dissensu Saltzburgensis cum prouincia sua declararent se pro obediencia con- cilii et Felicis pape. Retulerunt eciam de magnis honoribus et enceniis receptis ab eo. Diebus hiis cum applicuissent Iohannes Caruaial, Nicolaus de Cusa et Iacobus de Ferraria, nuncii olim Eugenii, et in consulatu proposuissent instan- 40 ciam facientes, populo predicare permitti, consulatus vero et episcopus Bam- bergensis, ne scandala fierent, supplicabant legatis, ne predicari mandarent. 5
548 Liber XVII. Caput III. Cum vero dicti legati Nurenbergam applicuissent, biduo ante festum circum- cisionis post exposicionem exhortacionemque super manutenenda veritate fidei declarata per Constanciense concilium obedienciaque pape reddenda consulatus respondit, gracias concilio agens laboranti pro dicta veritate sustinenda et pro labore circa reduccionem Bohemorum contra vexaciones, quorum vt fidem de- fenderent, notum omnibus erat, quanta expendissent, non liberati adhuc a de- bitis, que contraxerant pro dicta causa. Quoniam vero sub imperio inmediate erant, decebat eos expectare, quid Romanorum rex ageret super causa ecclesie, qui dietam desuper tenendam in eorum ciuitate prorogasset ad diem epiphanie. Taliter autem volebant se gerere, vt reputarentur ecclesie boni filii. Episcopus 10 vero Bambergensis per Nicolaum Amici et Franciscum de Boschis respondit semper fuisse pro concilio, in quo intendebat persistere obligatumque non esse ad tenendam neutralitatem, neque tenere vnquam vellet, in eiusmodi respon- sione per eum sepe nominato sanctissimo domino nostro Felice papa V. Marchio denique Brandenburgensis terciogenitus, legatis personaliter visitatis, post ex- 15 hortacionem respondit gracias agere de expositis; quodque semper habuisset deuocionem suam ad sanctissimum dominum nostrum Felicem papam, de cuius esset genere, et sic intendebat prosequi eumque semper tenere. Die vero ista vigilia epiphanie licenciatus in theologia Iohannes Cranfuses presentatis litteris credencialibus Iohannis, Bauarie ducis, datis Ratispone vltima Decembris, lega- 20 tis collegisque eorum exposuit, quod auditis pridem ab ipsis legatis certis veri- tatibus super negociis ecclesie, vnaque inter alias proposicione pregnanti, vide- licet de adhesione sua facienda sacro concilio et sanctissimo domino nostro, nec tunc respondere potuerat; et quoniam infirmitate grauatus, et quia non delibe- ratus plene, et quia cum consilio agere voluit, quod vocatis consiliariis suis 25 illorum et aliorum perscrutatis mentibus deliberauerat et ita respondebat per verbum „adhereo et obedio sacro Basiliensi concilio et sanctissimo domino Fe- lici pape V.“ recommendabatque se legatorum collegarumque suorum oracioni- bus, recommendari postulans concilio et domino nostro. Vt autem Deo gracie redderentur de tam fideli puraque responsione, die sequenti processione facta 30 in ecclesia sancti Sebaldi per primum legatorum celebrata est missa solemnis. Missi quoque ad Patauiensem episcopum abbas Alpium et Iohannes Bachen- stein, retulerunt respondisse eciam cum iuramento, quod vellet in factis ec- clesie sequi viam, quam Saltzburgensis archiepiscopus, sepeque nominans domi- num nostrum auisauerat, quod eciam, si non teneretur dieta per Romanorum 35 regem, quamuis duo ex suffraganeis non annuerent, minime attento illorum dissensu Saltzburgensis cum prouincia sua declararent se pro obediencia con- cilii et Felicis pape. Retulerunt eciam de magnis honoribus et enceniis receptis ab eo. Diebus hiis cum applicuissent Iohannes Caruaial, Nicolaus de Cusa et Iacobus de Ferraria, nuncii olim Eugenii, et in consulatu proposuissent instan- 40 ciam facientes, populo predicare permitti, consulatus vero et episcopus Bam- bergensis, ne scandala fierent, supplicabant legatis, ne predicari mandarent. 5
Strana 549
Liber XVII. Caput III. IV. 549 Circa responsiones ad dicta illorum superque differencia predicacionum aliqui transierunt dies non ociosi. Post quos ostensis dictis cardinalibus consulatus parte litteris Romanorum regis, ciuitati notificantis, quantocius posset, propter causam ecclesie venturum se Magunciam, deque transmissis ambassiatoribus 5 suis, cum eciam legati recepissent a papa mandatum, vt ad dietam Magunti- nam accederent, quoniam per oratores suos ad illos destinatos senserat bonam disposicionem spiritualium trium electorum imperii, per concilium se quoque fuerat commissum Maguntino pacem tractare super differencia Herbipolensi, quod alias eisdem iniunxerat, consultacione habita cardinalis sancti Martini 10 maiorque pars collegarum Basileam rediere, cardinalis vero sancti Calixti, abbas Alpium, Thomas de Corcellis et Franciscus de Fusche non absque timore Ruthe- rorum per Franconiam transitum facientes, Magunciam aplicuere XXVIII. Ianuarii, nuncios olim Eugenii, qui biduo precesserant, insequentes, allegacionibus eorum, prout Herbipoli et Francfordie fecerant, responsuri. Qui autem Basileam rediere 15 Februarii die primo quarto et quinto relacionem de premissis fecerunt plenio- rem, inchoante cardinali et Iohanne Bachenstein prosequente. 20 Capitulum IV. Inicium futuri recessus ab obediencia concilii per regem Aragonum, mandante super ecclesiasticis nullas exequi debere absque sua ordinacione litteras, intelligenciaque spontanea, quam alia neccessaria secuta est Panormitani circa decretum de auctoritate concilii generalis. Fluentibus Marcio et Aprili decem conuencionibus factis adunati sunt Petrus Bolomerii Altecombe Gebennensis, Patricius Mador beate Marie de Der Aberdonensis, Iohannes de Ripalta Taurinensis abbates, Philippus Norreis in theologia, Ludouicus de Visso in vtroque, Petrus Garmi in medicina doctores, 25 Xanctus Hugonis sancti Georgii Esnensis, Arnandinus Pollescho sancti Iacobi Astensis dyocesum prepositi, canonici quatuor, priores tres et alii XII. Sancta synodus recepit litteras regis Polonie non tam supplicantis, quam aggrauantis, vt causa quedam prophana iudicio suo remitteretur super introduccione ad con- cilium, ostensa Cracouie dumtaxat citacionis copia papirea absque iudicis in- 30 timacione, et quoniam esset contra decreta concilii, generis huius causam in concilio tractari, orator vero concilii Marcus Bonifilii ex animo multipharias notificauit causas, quare remittenda esset. Suscepit rursus in fine Aprilis litte- ras regis Aragonum, Februario et Marcio scriptas, vt de abbatissatu N. cui- dam nobili religiose prouideretur, de certa quoque prebenda pro alio. Panormi- 35 tanus autem, vt peticionibus acquiescerent, patres allocutus, ample dabat laudes regi Aragonum, quod astitisset concilio, semper id ipsumque intenderet, et quon- iam ipse in concilio staret, non solum tanquam cardinalis et archiepiscopus, sed orator illius, haberetque ab eo mandatum, censebatur rex assentire in 70*
Liber XVII. Caput III. IV. 549 Circa responsiones ad dicta illorum superque differencia predicacionum aliqui transierunt dies non ociosi. Post quos ostensis dictis cardinalibus consulatus parte litteris Romanorum regis, ciuitati notificantis, quantocius posset, propter causam ecclesie venturum se Magunciam, deque transmissis ambassiatoribus 5 suis, cum eciam legati recepissent a papa mandatum, vt ad dietam Magunti- nam accederent, quoniam per oratores suos ad illos destinatos senserat bonam disposicionem spiritualium trium electorum imperii, per concilium se quoque fuerat commissum Maguntino pacem tractare super differencia Herbipolensi, quod alias eisdem iniunxerat, consultacione habita cardinalis sancti Martini 10 maiorque pars collegarum Basileam rediere, cardinalis vero sancti Calixti, abbas Alpium, Thomas de Corcellis et Franciscus de Fusche non absque timore Ruthe- rorum per Franconiam transitum facientes, Magunciam aplicuere XXVIII. Ianuarii, nuncios olim Eugenii, qui biduo precesserant, insequentes, allegacionibus eorum, prout Herbipoli et Francfordie fecerant, responsuri. Qui autem Basileam rediere 15 Februarii die primo quarto et quinto relacionem de premissis fecerunt plenio- rem, inchoante cardinali et Iohanne Bachenstein prosequente. 20 Capitulum IV. Inicium futuri recessus ab obediencia concilii per regem Aragonum, mandante super ecclesiasticis nullas exequi debere absque sua ordinacione litteras, intelligenciaque spontanea, quam alia neccessaria secuta est Panormitani circa decretum de auctoritate concilii generalis. Fluentibus Marcio et Aprili decem conuencionibus factis adunati sunt Petrus Bolomerii Altecombe Gebennensis, Patricius Mador beate Marie de Der Aberdonensis, Iohannes de Ripalta Taurinensis abbates, Philippus Norreis in theologia, Ludouicus de Visso in vtroque, Petrus Garmi in medicina doctores, 25 Xanctus Hugonis sancti Georgii Esnensis, Arnandinus Pollescho sancti Iacobi Astensis dyocesum prepositi, canonici quatuor, priores tres et alii XII. Sancta synodus recepit litteras regis Polonie non tam supplicantis, quam aggrauantis, vt causa quedam prophana iudicio suo remitteretur super introduccione ad con- cilium, ostensa Cracouie dumtaxat citacionis copia papirea absque iudicis in- 30 timacione, et quoniam esset contra decreta concilii, generis huius causam in concilio tractari, orator vero concilii Marcus Bonifilii ex animo multipharias notificauit causas, quare remittenda esset. Suscepit rursus in fine Aprilis litte- ras regis Aragonum, Februario et Marcio scriptas, vt de abbatissatu N. cui- dam nobili religiose prouideretur, de certa quoque prebenda pro alio. Panormi- 35 tanus autem, vt peticionibus acquiescerent, patres allocutus, ample dabat laudes regi Aragonum, quod astitisset concilio, semper id ipsumque intenderet, et quon- iam ipse in concilio staret, non solum tanquam cardinalis et archiepiscopus, sed orator illius, haberetque ab eo mandatum, censebatur rex assentire in 70*
Strana 550
550 Liber XVII. Caput IV. omnibus, que per concilium fiebant, quibus Panormitanus ipse non contradice- bat. Contestabatur denique veritate vacuum, quod per aliquos seminatum ex- titerat, regem mandasse concilio non obediri, sed quod propter differenciam ecclesie, ne dissensiones suscitarentur, inter subditos mandauerat eo inconsulto execuciones non fieri. Peticionibus igitur dictarum litterarum annuendum esset tamquam iustis, ex quo pro beneficiis, in quibus nulli erat ius acquisitum rege eoque Panormitano alias non supplicaturis. Die isto XXIX. Aprilis fuere articuli per nuncios olim Eugenii Maguncie publicati, desuper scribente cardinali Arela- tensi; lecti fuere tenoris sequentis. 5 Articuli per nuncios olim Eugenii Maguncie publicati, quod recedere de neutrali- 10 tate seu vtrilitate sit neccessarium. Fides catholica habet, vnam esse catholicam et apostolicam ecclesiam et in illa remissionem peccatorum, que ita vna est ex vnitate gregis et pastoris, quod ille extra ecclesiam est, qui non cum pontifice est; quapropter adherere summo pontifici et ei obedire est de neccessitate salutis. Item vnitas ecclesie 15 non patitur diuisionem; non potest igitur vera catholica et apostolica ecclesia esse ex grege et capite Basilee erecto, si est eciam vera ex grege et pastore Eugenio, sed neccessarium est, si cum vno, quod non sit cum alio. Nec potest cum ecclesia esse, qui nec sit cum vno nec cum alio, eciam ob quamcumque causam ignorancie vel simplicitatis. Sequitur, quod quamuis se compaciantur 20 concilium et papa in vnitate ecclesie catholice vere et apostolice, propter vitare scisma tollerari poterat, tamen post ereccionem capitis Basilee contra Eugenium fides nec vtralitatem nec neutralitatem patitur. Vrget igitur fidei neccessitas, vt qui in ecclesia esse vult, cum altero sit, et ei obediat et quod credat alios extra vnam ecclesiam catholicam et apostolicam esse et non habere potestatem 25 ligandi et soluendi, et quod eorum sacrificia et communio vitanda sunt. Quod de neccessitate salutis sit, esse cum domino Eugenio. Neccessitas salutis est esse in vna ecclesia catholica, vt habet fides, sed catholica siue vniuersalis ecclesia per orbem diffusa habuit et habet dominum Eugenium pro pontifice summo. Qui igitur in vnitate cum illa catholica eccle- 30 sia non est, sed in separata ab illa, scilicet in ecclesia Amedistarum, que exi- uit ab illa catholica ecclesia per orbem diffusa, extra ecclesiam veram neccesse est. Item neccessitas salutis est esse in apostolica ecclesia, sed dominum Euge- nium legittima successione apostolicam sedem per mortem domini Martini va- cantem intrasse consensu vniuerse ecclesie eum recipiente manifestum est. Non 35 potest igitur in ecclesia apostolica esse, qui cum domino apostolico non est, nec potest quemquam id excusare, quod Basilee per quosdam presumptum est contra
550 Liber XVII. Caput IV. omnibus, que per concilium fiebant, quibus Panormitanus ipse non contradice- bat. Contestabatur denique veritate vacuum, quod per aliquos seminatum ex- titerat, regem mandasse concilio non obediri, sed quod propter differenciam ecclesie, ne dissensiones suscitarentur, inter subditos mandauerat eo inconsulto execuciones non fieri. Peticionibus igitur dictarum litterarum annuendum esset tamquam iustis, ex quo pro beneficiis, in quibus nulli erat ius acquisitum rege eoque Panormitano alias non supplicaturis. Die isto XXIX. Aprilis fuere articuli per nuncios olim Eugenii Maguncie publicati, desuper scribente cardinali Arela- tensi; lecti fuere tenoris sequentis. 5 Articuli per nuncios olim Eugenii Maguncie publicati, quod recedere de neutrali- 10 tate seu vtrilitate sit neccessarium. Fides catholica habet, vnam esse catholicam et apostolicam ecclesiam et in illa remissionem peccatorum, que ita vna est ex vnitate gregis et pastoris, quod ille extra ecclesiam est, qui non cum pontifice est; quapropter adherere summo pontifici et ei obedire est de neccessitate salutis. Item vnitas ecclesie 15 non patitur diuisionem; non potest igitur vera catholica et apostolica ecclesia esse ex grege et capite Basilee erecto, si est eciam vera ex grege et pastore Eugenio, sed neccessarium est, si cum vno, quod non sit cum alio. Nec potest cum ecclesia esse, qui nec sit cum vno nec cum alio, eciam ob quamcumque causam ignorancie vel simplicitatis. Sequitur, quod quamuis se compaciantur 20 concilium et papa in vnitate ecclesie catholice vere et apostolice, propter vitare scisma tollerari poterat, tamen post ereccionem capitis Basilee contra Eugenium fides nec vtralitatem nec neutralitatem patitur. Vrget igitur fidei neccessitas, vt qui in ecclesia esse vult, cum altero sit, et ei obediat et quod credat alios extra vnam ecclesiam catholicam et apostolicam esse et non habere potestatem 25 ligandi et soluendi, et quod eorum sacrificia et communio vitanda sunt. Quod de neccessitate salutis sit, esse cum domino Eugenio. Neccessitas salutis est esse in vna ecclesia catholica, vt habet fides, sed catholica siue vniuersalis ecclesia per orbem diffusa habuit et habet dominum Eugenium pro pontifice summo. Qui igitur in vnitate cum illa catholica eccle- 30 sia non est, sed in separata ab illa, scilicet in ecclesia Amedistarum, que exi- uit ab illa catholica ecclesia per orbem diffusa, extra ecclesiam veram neccesse est. Item neccessitas salutis est esse in apostolica ecclesia, sed dominum Euge- nium legittima successione apostolicam sedem per mortem domini Martini va- cantem intrasse consensu vniuerse ecclesie eum recipiente manifestum est. Non 35 potest igitur in ecclesia apostolica esse, qui cum domino apostolico non est, nec potest quemquam id excusare, quod Basilee per quosdam presumptum est contra
Strana 551
Liber XVII. Caput IV. 551 dominum apostolicum, contradicente apostolica ecclesia, per orbem diffusa, que adhuc domino Eugenio communicat cum intemeraria credulitate contra apostoli- cum ac in dubio quocumque non excusetur, presertim hoc casu, quando id, quod Basilee presumptum est, per maiorem partem episcoporum christianitatis 5 et ecclesie per orbem diffuse non est receptum. Alie eciam de eodem tempore. Claues ecclesie soli Petro et pro se sunt date eo, quod singulariter dictum est sibi: „Tibi dabo claues regni celorum" et Iohannis XXI.: „Pasce oues meas,“ super quo Theophilus commissionem ouium mundi Petro conmen- 10 dat, et non alii. Ex verbo „pasce oues meas“, quo clauium facta est collacio, constat clauium aliorum apostolorum a Petro et per Petrum recepcio. Con- ueniendum est ad vnum primum in monarchia ecclesiastica, tunc nisi Petrus supremum fuisset in terris, multitudo ecclesiastica remanisset confusa. Nisi solus Petrus vocatus fuisset in solicitudinem dominici gregis, execucio clauium ecclesie, 15 ex quo quelibet ouis cuiuslibet fuisset apostoli, fuisset impedibilis. Papa, Petri successor, nonnisi in causa heresis ab aliquo venit iudicandus, quia sua pote- state eciam suam causam est iudicaturus. Papa sic est super omnia iura tam diuina quam humana, quod dispensare potest contra ea. Papa sic est super totam christianitatem, quod eciam supra concilium generale, dans ei potestatem. 20 Generale concilium suam potestatem non habet a Christo inmediate, sed a Petro vel Petri successore. Ex hoc, quod papa constitutus est in apice culmi- nis tante potestatis, facta eius ferienda non sunt gladio alicuius sue ouis. Omni legi conciliorum generalium, eciam statutis ab eisdem confectis, legittime papa potest contrauenire. Verba hec: „Quecumque alligaueritis super terram" non 25 sunt dispositiua aut clauium collatiua. Apud papam, et solum apud eum, est ecclesie summum tribunal in terris et iudicium. Nemo habet dicere pape: „Cur ita facis,“ cuius est de medio tollere omnes insolencias et perturbaciones ec- clesiastice pacis. Exercicium clauium in plenitudine potestatis in terris non est nisi ipsius pape, cuius est vniuersum posse in terris. Concilium generale de se 30 ipso est veluti sterilis arena, nisi truncus ipsum roboraret et potentificaret, qui est papa. Perlectis autem dictis articulis Panormitanus multa allegauit legi non debuisse, sed repertos, vt libellum famosum, statim comburi debere, quia iam censerentur condempnati per Constanciense decretum de generalium auctoritate 35 conciliorum. Dicebat tamen non esse admirandum publicari eiusmodi assercio- nes, quoniam vidisset multos tractatus factos ante Constanciense concilium, multo fauorabiliora auctoritati pape continentes; et quoniam commemoratum fuerat per cardinalem sancti Calixti, quando primo fiebat illud decretum, resti- tisse cardinalem Florentinum, velut articulus tercius respectu reformacionis de
Liber XVII. Caput IV. 551 dominum apostolicum, contradicente apostolica ecclesia, per orbem diffusa, que adhuc domino Eugenio communicat cum intemeraria credulitate contra apostoli- cum ac in dubio quocumque non excusetur, presertim hoc casu, quando id, quod Basilee presumptum est, per maiorem partem episcoporum christianitatis 5 et ecclesie per orbem diffuse non est receptum. Alie eciam de eodem tempore. Claues ecclesie soli Petro et pro se sunt date eo, quod singulariter dictum est sibi: „Tibi dabo claues regni celorum" et Iohannis XXI.: „Pasce oues meas,“ super quo Theophilus commissionem ouium mundi Petro conmen- 10 dat, et non alii. Ex verbo „pasce oues meas“, quo clauium facta est collacio, constat clauium aliorum apostolorum a Petro et per Petrum recepcio. Con- ueniendum est ad vnum primum in monarchia ecclesiastica, tunc nisi Petrus supremum fuisset in terris, multitudo ecclesiastica remanisset confusa. Nisi solus Petrus vocatus fuisset in solicitudinem dominici gregis, execucio clauium ecclesie, 15 ex quo quelibet ouis cuiuslibet fuisset apostoli, fuisset impedibilis. Papa, Petri successor, nonnisi in causa heresis ab aliquo venit iudicandus, quia sua pote- state eciam suam causam est iudicaturus. Papa sic est super omnia iura tam diuina quam humana, quod dispensare potest contra ea. Papa sic est super totam christianitatem, quod eciam supra concilium generale, dans ei potestatem. 20 Generale concilium suam potestatem non habet a Christo inmediate, sed a Petro vel Petri successore. Ex hoc, quod papa constitutus est in apice culmi- nis tante potestatis, facta eius ferienda non sunt gladio alicuius sue ouis. Omni legi conciliorum generalium, eciam statutis ab eisdem confectis, legittime papa potest contrauenire. Verba hec: „Quecumque alligaueritis super terram" non 25 sunt dispositiua aut clauium collatiua. Apud papam, et solum apud eum, est ecclesie summum tribunal in terris et iudicium. Nemo habet dicere pape: „Cur ita facis,“ cuius est de medio tollere omnes insolencias et perturbaciones ec- clesiastice pacis. Exercicium clauium in plenitudine potestatis in terris non est nisi ipsius pape, cuius est vniuersum posse in terris. Concilium generale de se 30 ipso est veluti sterilis arena, nisi truncus ipsum roboraret et potentificaret, qui est papa. Perlectis autem dictis articulis Panormitanus multa allegauit legi non debuisse, sed repertos, vt libellum famosum, statim comburi debere, quia iam censerentur condempnati per Constanciense decretum de generalium auctoritate 35 conciliorum. Dicebat tamen non esse admirandum publicari eiusmodi assercio- nes, quoniam vidisset multos tractatus factos ante Constanciense concilium, multo fauorabiliora auctoritati pape continentes; et quoniam commemoratum fuerat per cardinalem sancti Calixti, quando primo fiebat illud decretum, resti- tisse cardinalem Florentinum, velut articulus tercius respectu reformacionis de
Strana 552
552 Liber XVII. Caput IV. V. iure verus non esset, attestabatur vtrumque saluari posse, namque de iure nullum esset dubium, quantum ad fidem et scisma, vt in capitulis „Si papa“ et „Si duo contra fas" de reformacione, similiter per archidyaconum in c. „Sicut sancti“, verum quod hoc intelligeretur papam teneri obedire generali concilio in hiis, que ad reformacionem, quando talia essent, sine quibus obseruatis salus haberi non posset, secus autem in aliis. Dictis vero eius quantum ad publica- cionem dictorum articulorum contradixerunt Nicolaus Amici, procurator fidei, et cardinalis Aquensis, quoniam talia notificari deberent concilio, vt prouideretur. Limitacioni autem eius spontanee magis fortassis, quam textui decreti consenta- nee, nemo tunc contradixit, sed illico post mensem die pentecostes talia in 10 sermone publico dixit de pape auctoritate, quod neccessitate coactus intelligen- ciam expressit alciorem prefati decreti Constanciensis. In contrarium vero dicta- rum assercionum, que ex aduerso publicate fuerant post regressum cardinalis Arelatensis de mense Maii in communi cetu per Thomam Chesneloti, notarium concilii, lectus est tractatus quidam, conceptus per Thomam de Corcellis et 15 ampliatus per cardinalem sancti Calixti, principaliter narracionem explicans de gestis per concilium circa vnionem Grecorum, et quomodo processisset parcia- lis legatorum conclusio et rursum commemoratis decretis plenius demonstrabat, concilium Basiliense dissolutum non fuisse proprio consensu in aduentu vnionis Grecorum, nec per Eugenium ex plenitudine apostolice potestatis. 5 20 Capitulum V. Quod papa presedit in generali congregacione semel ex nec- cessitate, multeque reformaciones honestatis, permaxime de collacionibus ordinariorum contraque pluralitatem beneficiorum et incompatibilium dis- pensaciones licenciasque ad ordines recipiendos. Precessit autem eiusmodi contrariarum doctrinarum in concilio nouitas 25 quedam magna satis. Nam postquam Arelatensis et sancti Martini cardinales non absque collegis pluribus in fine Februarii mensis missi fuerunt ad dietam Maguntinam, vacante concilii presidencia, quomodo alias persepe contigerat, vt nulla aut exigua difficultate superaddita concilii presidens ex deliberacione patrum fieret primus ex patribus remanentibus, et ita deliberatum extiterat per 30 deputaciones, vt absente Arelatensi presidens foret cardinalis de Varambone, dum ea conclusio per cardinalem Dertusensem in prima Marcii congregacione fieri debebat, Panormitanus et Vicensis cardinales allegaciones allegacionibus cumulantes, quod ex singula nacionum presidens vnus constituendus esset, re- stiterunt, eciam a generali recedentes congregacione. Deputacionibus autem 35 manentibus firmis in predicta deliberacione, ne impedimentum conclusioni fieret, decimo die Marcii Felix papa presedit conclusionemque fecit, vt presidens esset dumtaxat vnus, primus videlicet patrum iuxta morem, prout deliberatum
552 Liber XVII. Caput IV. V. iure verus non esset, attestabatur vtrumque saluari posse, namque de iure nullum esset dubium, quantum ad fidem et scisma, vt in capitulis „Si papa“ et „Si duo contra fas" de reformacione, similiter per archidyaconum in c. „Sicut sancti“, verum quod hoc intelligeretur papam teneri obedire generali concilio in hiis, que ad reformacionem, quando talia essent, sine quibus obseruatis salus haberi non posset, secus autem in aliis. Dictis vero eius quantum ad publica- cionem dictorum articulorum contradixerunt Nicolaus Amici, procurator fidei, et cardinalis Aquensis, quoniam talia notificari deberent concilio, vt prouideretur. Limitacioni autem eius spontanee magis fortassis, quam textui decreti consenta- nee, nemo tunc contradixit, sed illico post mensem die pentecostes talia in 10 sermone publico dixit de pape auctoritate, quod neccessitate coactus intelligen- ciam expressit alciorem prefati decreti Constanciensis. In contrarium vero dicta- rum assercionum, que ex aduerso publicate fuerant post regressum cardinalis Arelatensis de mense Maii in communi cetu per Thomam Chesneloti, notarium concilii, lectus est tractatus quidam, conceptus per Thomam de Corcellis et 15 ampliatus per cardinalem sancti Calixti, principaliter narracionem explicans de gestis per concilium circa vnionem Grecorum, et quomodo processisset parcia- lis legatorum conclusio et rursum commemoratis decretis plenius demonstrabat, concilium Basiliense dissolutum non fuisse proprio consensu in aduentu vnionis Grecorum, nec per Eugenium ex plenitudine apostolice potestatis. 5 20 Capitulum V. Quod papa presedit in generali congregacione semel ex nec- cessitate, multeque reformaciones honestatis, permaxime de collacionibus ordinariorum contraque pluralitatem beneficiorum et incompatibilium dis- pensaciones licenciasque ad ordines recipiendos. Precessit autem eiusmodi contrariarum doctrinarum in concilio nouitas 25 quedam magna satis. Nam postquam Arelatensis et sancti Martini cardinales non absque collegis pluribus in fine Februarii mensis missi fuerunt ad dietam Maguntinam, vacante concilii presidencia, quomodo alias persepe contigerat, vt nulla aut exigua difficultate superaddita concilii presidens ex deliberacione patrum fieret primus ex patribus remanentibus, et ita deliberatum extiterat per 30 deputaciones, vt absente Arelatensi presidens foret cardinalis de Varambone, dum ea conclusio per cardinalem Dertusensem in prima Marcii congregacione fieri debebat, Panormitanus et Vicensis cardinales allegaciones allegacionibus cumulantes, quod ex singula nacionum presidens vnus constituendus esset, re- stiterunt, eciam a generali recedentes congregacione. Deputacionibus autem 35 manentibus firmis in predicta deliberacione, ne impedimentum conclusioni fieret, decimo die Marcii Felix papa presedit conclusionemque fecit, vt presidens esset dumtaxat vnus, primus videlicet patrum iuxta morem, prout deliberatum
Strana 553
Liber XVII. Caput V. 553 fuerat, cardinalis de Varambone. Conclusit eciam, quod a tribus mensibus secus agentibus ordinariis concludi non potuerat, vt litteris collacionis beneficialis le- gati vel nuncii apostolici aut cuiuscumque ordinarii collatoris nequaquam fides adhiberetur, nisi ante datam collacionis eiusmodi tantum effluxisset tempus, quod obitus possessoris vltimi poterat verisimiliter ad noticiam deuenisse colla- toris; quodque vbi plures collaciones apparerent ab eodem facte et ex eodem vacandi modo earumdem litteris in iudicio productis, aut si quis ex illis iuuare se vellet, fides aliqua non adhiberetur, et rursum, vt fides non adhiberetur litteris collacionum seu prouisionum ab ordinariis quibuscumque factarum ac 10 eciam legatis de latere in preiudicium impetrancium siue prouisorum apostoli- corum, nisi fides fieret per instrumentum manu subscriptum notarii cum inser- cione testium, non obstantibus consuetudinibus quibuscumque. Vltimo vero die Marcii conclusum synodaliter extitit, datis deputatis ad formam decreti desuper conficiendam: deinceps nulli doctorum vel nobilium tricentas libras Turonenses in redditibus annuis ex beneficiis vel officiis ecclesiasticis obtinenti dispensa- cionem ad incompatibilia concedi, aliis vero, si vltra ducentas, qui omnes nisi valorem exprimerent, carerent impetratis. Quantumcumque vero modicum in redditibus ecclesiasticis obtinerent, nunquam dispensacio suffragaretur ad duas parrochiales ecclesias vel dignitates maiores post pontificales vel principales in 20 collegiatis ecclesiis, quodque doctor quicumque aut nobilis duas in metropoliti- cis, in cathedralibus tres, in collegiatis ecclesiis quatuor dumtaxat prebendas ob- tinere possent, alii vero duas tres iuxta designatam differenciam ecclesiarum. Circa dignitates vero, vt illi tres, hii duas. Quo vero ad simplicia beneficia octo primi, secundi tantum sex habere possent, licenciatis in theologia vel in 25 altero iurium cum rigore examinis officialibusque perpetuis in notabilibus offi- ciis Romane curie summo pontifici seruientibus, doctoribus et nobilibus com- paratis. Quantum autem ad assignacionem commendarum, vt cuiuis cardinali, archiepiscopatum, episcopatum, abbaciam vel aliam dignitatem obtinenti, si in redditibus sex milia librarum Turonensium annuatim haberet, sufficiente summa 30 hac ad decus Romane curie ad statum tenendum, nichil amplius commendari posset. Cum eo autem, qui nichil aut minus haberet, vsque ad illam summam dispensari et non vltra, nisi forsitan vnicum beneficium vltra illam summam ascenderet, sed casu isto dimittere priora teneretur. Cum patriarcha vero pau- perem vel nullam obtinente ecclesiam quatuor, archiepiscopo trium, episcopo 35 vel prothonotario sedis apostolice duorum, abbate vero vsque ad mille libra- rum Turonensium summam et non amplius dispensari valeret, prouidereturque desuper modo tali per sanctam synodum, ne Romanus pontifex contra dictam ordinacionem absque vrgente causa venire posset. Mensibus preterea istis in- stanciam faciente papa non mediocrem obtinere non potuit a concilio, vt in 40 dicione Sabaudie reseruacionibus vteretur, quibus in terris ecclesie Romani pontifices vti consueuerunt. Sed et istis non exclusis propterea preteritis aut ex futuris quibusdam cum nonnulle deformitates scandalaque contingerent circa 5 15
Liber XVII. Caput V. 553 fuerat, cardinalis de Varambone. Conclusit eciam, quod a tribus mensibus secus agentibus ordinariis concludi non potuerat, vt litteris collacionis beneficialis le- gati vel nuncii apostolici aut cuiuscumque ordinarii collatoris nequaquam fides adhiberetur, nisi ante datam collacionis eiusmodi tantum effluxisset tempus, quod obitus possessoris vltimi poterat verisimiliter ad noticiam deuenisse colla- toris; quodque vbi plures collaciones apparerent ab eodem facte et ex eodem vacandi modo earumdem litteris in iudicio productis, aut si quis ex illis iuuare se vellet, fides aliqua non adhiberetur, et rursum, vt fides non adhiberetur litteris collacionum seu prouisionum ab ordinariis quibuscumque factarum ac 10 eciam legatis de latere in preiudicium impetrancium siue prouisorum apostoli- corum, nisi fides fieret per instrumentum manu subscriptum notarii cum inser- cione testium, non obstantibus consuetudinibus quibuscumque. Vltimo vero die Marcii conclusum synodaliter extitit, datis deputatis ad formam decreti desuper conficiendam: deinceps nulli doctorum vel nobilium tricentas libras Turonenses in redditibus annuis ex beneficiis vel officiis ecclesiasticis obtinenti dispensa- cionem ad incompatibilia concedi, aliis vero, si vltra ducentas, qui omnes nisi valorem exprimerent, carerent impetratis. Quantumcumque vero modicum in redditibus ecclesiasticis obtinerent, nunquam dispensacio suffragaretur ad duas parrochiales ecclesias vel dignitates maiores post pontificales vel principales in 20 collegiatis ecclesiis, quodque doctor quicumque aut nobilis duas in metropoliti- cis, in cathedralibus tres, in collegiatis ecclesiis quatuor dumtaxat prebendas ob- tinere possent, alii vero duas tres iuxta designatam differenciam ecclesiarum. Circa dignitates vero, vt illi tres, hii duas. Quo vero ad simplicia beneficia octo primi, secundi tantum sex habere possent, licenciatis in theologia vel in 25 altero iurium cum rigore examinis officialibusque perpetuis in notabilibus offi- ciis Romane curie summo pontifici seruientibus, doctoribus et nobilibus com- paratis. Quantum autem ad assignacionem commendarum, vt cuiuis cardinali, archiepiscopatum, episcopatum, abbaciam vel aliam dignitatem obtinenti, si in redditibus sex milia librarum Turonensium annuatim haberet, sufficiente summa 30 hac ad decus Romane curie ad statum tenendum, nichil amplius commendari posset. Cum eo autem, qui nichil aut minus haberet, vsque ad illam summam dispensari et non vltra, nisi forsitan vnicum beneficium vltra illam summam ascenderet, sed casu isto dimittere priora teneretur. Cum patriarcha vero pau- perem vel nullam obtinente ecclesiam quatuor, archiepiscopo trium, episcopo 35 vel prothonotario sedis apostolice duorum, abbate vero vsque ad mille libra- rum Turonensium summam et non amplius dispensari valeret, prouidereturque desuper modo tali per sanctam synodum, ne Romanus pontifex contra dictam ordinacionem absque vrgente causa venire posset. Mensibus preterea istis in- stanciam faciente papa non mediocrem obtinere non potuit a concilio, vt in 40 dicione Sabaudie reseruacionibus vteretur, quibus in terris ecclesie Romani pontifices vti consueuerunt. Sed et istis non exclusis propterea preteritis aut ex futuris quibusdam cum nonnulle deformitates scandalaque contingerent circa 5 15
Strana 554
554 Liber XVII. Caput V. VI. promocionem clericorum ad ordines sacros, per officia camere et penitenciarie absque magno examine concessis litteris, et per quosdam ex titularibus epi- scopis non cum maiori illis ordinatis, publica fama excessus referente, factus est processus et contra episcopos et contra procuratores, scriptores eciam peni- tenciarie et notarios camere, perlectisque attestacionibus in generali congrega- cione id successit remedii, vt designaretur episcopus vnus, diebus hiis facturus ordines vniuersales quatuorque deputati promouendos examinaturi. Sed multi- tudine concessa litterarum extra tempora posse promoueri, cum minime cessa- rent abusus, inter alia auisamenta reformacionis die XXVIII. Aprilis conclusum extitit, vt clerici peregrini sine litteris commendaticiis seu dimissoriis ordinario- 10 rum suorum de vita, moribus, etate et aliis qualitatibus neccessariis fidem facientibus sigilloque plene recognito nullatenus ordinarentur in Romana curia, sed ad suos remitterentur ordinarios. Artatis vero tempus posset ad modicum prorogari, officiales autem curiam sequentes seu durante concilio incorporatos absque eiusmodi litteris ordinari posse eorumque familiares, dummodo per legit- 15 timas docerent probaciones de vita, moribus et aliis requisitis, quodque per penitenciarium vel camerarium nulli volenti promoueri extra curiam littere preterquam artatis concederentur, nichilque reciperetur pro sigillo littere di- missorie eciam gratis oblatum, sed pro labore notarii vel scriptoris quatuor solidi monete Basiliensis, et non vltra recipi possent; duo autem pro formata 20 seu littera testimoniali. 5 Capitulum VI. Continuate littere regis Aragonum iterum offerentis triremem pro legato concilii ad ipsum mittendo vexacionesque fratrum minorum de stricta obseruancia et prouisiones quarundam ecclesiarum. Precurrente Maio celebratis congregacionibus sex processioneque vna 25 pro successu prospero concilii ad conseruandam fidei veritatem assequendam- que pacem ecclesie, incorporati fuere per procuratorem Martinus Petinensis, Petrus de Castellione beate Marie de Furano Auxitanensis dyocesis, abbas Guillermus de Littera in decretis licenciatus, priores duo et alii duo. Sancta synodus recepit litteras plures regis Aragonum sub datis Marcii et Aprilis, 30 significantis misisse triremem pro oratoribus concilii, prout auisatus fuerat, transuehendis ad ipsum, et quamuis non inuenisset eos loco significato, para- tus tamen gerere morem vellet, eam mittere iterato, que tucior esset in celeri accessu et regressu. Continuans autem de Cartaginensi dimembracione et de ereccione ecclesie Oriolensis prouisioneque dudum specificatis in tercia littera 35 supplicabat pro preceptoria sancti Iohannis Capuanensis. Erat rursus et altera commendaticia. Ducis autem Britanie due, quarum altera super ecclesia Vene- tensi. Itemque altera Iohannis Londensis archiepiscopi primatis Suecie data
554 Liber XVII. Caput V. VI. promocionem clericorum ad ordines sacros, per officia camere et penitenciarie absque magno examine concessis litteris, et per quosdam ex titularibus epi- scopis non cum maiori illis ordinatis, publica fama excessus referente, factus est processus et contra episcopos et contra procuratores, scriptores eciam peni- tenciarie et notarios camere, perlectisque attestacionibus in generali congrega- cione id successit remedii, vt designaretur episcopus vnus, diebus hiis facturus ordines vniuersales quatuorque deputati promouendos examinaturi. Sed multi- tudine concessa litterarum extra tempora posse promoueri, cum minime cessa- rent abusus, inter alia auisamenta reformacionis die XXVIII. Aprilis conclusum extitit, vt clerici peregrini sine litteris commendaticiis seu dimissoriis ordinario- 10 rum suorum de vita, moribus, etate et aliis qualitatibus neccessariis fidem facientibus sigilloque plene recognito nullatenus ordinarentur in Romana curia, sed ad suos remitterentur ordinarios. Artatis vero tempus posset ad modicum prorogari, officiales autem curiam sequentes seu durante concilio incorporatos absque eiusmodi litteris ordinari posse eorumque familiares, dummodo per legit- 15 timas docerent probaciones de vita, moribus et aliis requisitis, quodque per penitenciarium vel camerarium nulli volenti promoueri extra curiam littere preterquam artatis concederentur, nichilque reciperetur pro sigillo littere di- missorie eciam gratis oblatum, sed pro labore notarii vel scriptoris quatuor solidi monete Basiliensis, et non vltra recipi possent; duo autem pro formata 20 seu littera testimoniali. 5 Capitulum VI. Continuate littere regis Aragonum iterum offerentis triremem pro legato concilii ad ipsum mittendo vexacionesque fratrum minorum de stricta obseruancia et prouisiones quarundam ecclesiarum. Precurrente Maio celebratis congregacionibus sex processioneque vna 25 pro successu prospero concilii ad conseruandam fidei veritatem assequendam- que pacem ecclesie, incorporati fuere per procuratorem Martinus Petinensis, Petrus de Castellione beate Marie de Furano Auxitanensis dyocesis, abbas Guillermus de Littera in decretis licenciatus, priores duo et alii duo. Sancta synodus recepit litteras plures regis Aragonum sub datis Marcii et Aprilis, 30 significantis misisse triremem pro oratoribus concilii, prout auisatus fuerat, transuehendis ad ipsum, et quamuis non inuenisset eos loco significato, para- tus tamen gerere morem vellet, eam mittere iterato, que tucior esset in celeri accessu et regressu. Continuans autem de Cartaginensi dimembracione et de ereccione ecclesie Oriolensis prouisioneque dudum specificatis in tercia littera 35 supplicabat pro preceptoria sancti Iohannis Capuanensis. Erat rursus et altera commendaticia. Ducis autem Britanie due, quarum altera super ecclesia Vene- tensi. Itemque altera Iohannis Londensis archiepiscopi primatis Suecie data
Strana 555
Liber XVII. Caput VI. 555 XIX. Decembris, significantis obedienciam adhesionemque suam sacro concilio. Mense vero isto parte concilii et pape ad Romanorum regem destinati fuerunt ambassiatores Wilhelmus de Gruenenberg, baro Rodulphus de Ruedesheim, auditor camere, et Michael Balduini. Parteque fratrum minorum de obseruancia percrebuere intensius vexaciones pape et concilio, obtenta modificata supplica- cione a papa, vt quoslibet conuentus ordinis in nacionibus Germanie et Fran- cie, si maior aut sanior pars fratrum eorundem consentirent ad modum sue stricte obseruancie, recipere possent, quodque ad illorum regimen extensio fieret decreti xIxe sessionis Constanciensis concilii, cui proposito ex animo videbatur 10 insistere consulatus Basiliensis per suos apud papam, deputaciones quoque ac congregaciones ac deputatos concilii frequentissime instanciam facientes. Fiebat autem illis resistencia non mediocris per Franciscum de Fusce et Andream de Maluenda eiusdem ordinis theologieque professores constituciones, priuilegia in- dultaque sedis apostolice ostendentes in oppositum multipharia allegacione ra- 15 ciocinantes. Mense quoque isto in consistorio secreto prouisum extitit de Her- bordo ordinis minorum custodi Wormaciensi Thanensi ecclesie, vt suffraganeo futuro Wormaciensis episcopi id supplicantis et redditus assignantis. De Iohanne autem Comitaro ecclesie Feltrensi; Aberdonensi vero ecclesie in administracio- nem de Iohanne filio comitis de Duglas et Roffensi ecclesie de Andrea illius 20 archidyacono. Iohanni autem Venatoris monacho ordinis Cisterciensis de abba- cia de Dundrana Candide case dyocesis. Dicta hec fuerunt de gestis in sancta Basiliensi synodo mensibus quinque. Restat vero facienda narracio de Magun- tina disputacione colleccionem hanc XVIIam ab aliis permaxime distinguente, nec distinguente solum, sed prioribus adiciente pre voluminis magnitudine, duplo 25 quasdam excedente illarum. Hoc etenim veritati proprie proprium est, quod formam habens altissimi montis, dum plus illi appropinquatur, maior semper apparet; plus vero illi appropinquatur, dum maiori conatu inquiritur. Inquiritur vero conatu maiori, dum discutitur forcius, et forcius discutitur, dum maiori, que illi putantur obiecta, aperiuntur et elucidantur. Lucis igitur ad modum, que 30 post effugatas tenebras lucidius resplendet, veritas diuina, cuius fundamenta sunt vere in montibus sanctis, quo amplius super ea disputatur, quia maius reddens lumen in maius profecto volumen excrescit, quemadmodum proposita contingit de Maguntina hac disputacione, cuius inicium, vt prohemialiter dictum est, incipit a tempore, quo de illa facta est relacio publica in generali con- 35 gregacione sancte synodi Basiliensis. 5 Scriptores III. 71
Liber XVII. Caput VI. 555 XIX. Decembris, significantis obedienciam adhesionemque suam sacro concilio. Mense vero isto parte concilii et pape ad Romanorum regem destinati fuerunt ambassiatores Wilhelmus de Gruenenberg, baro Rodulphus de Ruedesheim, auditor camere, et Michael Balduini. Parteque fratrum minorum de obseruancia percrebuere intensius vexaciones pape et concilio, obtenta modificata supplica- cione a papa, vt quoslibet conuentus ordinis in nacionibus Germanie et Fran- cie, si maior aut sanior pars fratrum eorundem consentirent ad modum sue stricte obseruancie, recipere possent, quodque ad illorum regimen extensio fieret decreti xIxe sessionis Constanciensis concilii, cui proposito ex animo videbatur 10 insistere consulatus Basiliensis per suos apud papam, deputaciones quoque ac congregaciones ac deputatos concilii frequentissime instanciam facientes. Fiebat autem illis resistencia non mediocris per Franciscum de Fusce et Andream de Maluenda eiusdem ordinis theologieque professores constituciones, priuilegia in- dultaque sedis apostolice ostendentes in oppositum multipharia allegacione ra- 15 ciocinantes. Mense quoque isto in consistorio secreto prouisum extitit de Her- bordo ordinis minorum custodi Wormaciensi Thanensi ecclesie, vt suffraganeo futuro Wormaciensis episcopi id supplicantis et redditus assignantis. De Iohanne autem Comitaro ecclesie Feltrensi; Aberdonensi vero ecclesie in administracio- nem de Iohanne filio comitis de Duglas et Roffensi ecclesie de Andrea illius 20 archidyacono. Iohanni autem Venatoris monacho ordinis Cisterciensis de abba- cia de Dundrana Candide case dyocesis. Dicta hec fuerunt de gestis in sancta Basiliensi synodo mensibus quinque. Restat vero facienda narracio de Magun- tina disputacione colleccionem hanc XVIIam ab aliis permaxime distinguente, nec distinguente solum, sed prioribus adiciente pre voluminis magnitudine, duplo 25 quasdam excedente illarum. Hoc etenim veritati proprie proprium est, quod formam habens altissimi montis, dum plus illi appropinquatur, maior semper apparet; plus vero illi appropinquatur, dum maiori conatu inquiritur. Inquiritur vero conatu maiori, dum discutitur forcius, et forcius discutitur, dum maiori, que illi putantur obiecta, aperiuntur et elucidantur. Lucis igitur ad modum, que 30 post effugatas tenebras lucidius resplendet, veritas diuina, cuius fundamenta sunt vere in montibus sanctis, quo amplius super ea disputatur, quia maius reddens lumen in maius profecto volumen excrescit, quemadmodum proposita contingit de Maguntina hac disputacione, cuius inicium, vt prohemialiter dictum est, incipit a tempore, quo de illa facta est relacio publica in generali con- 35 gregacione sancte synodi Basiliensis. 5 Scriptores III. 71
Strana 556
556 Liber XVII. Caput VII. Capitulum VII. Relacio de gestis Maguncie per primum, qui ibi accessit, legatum, instantem, vt alii eciam mitterentur, archiepiscopo Maguntino secrecius tractante pro reddenda tunc obediencia aduersario, responsioque ad oblacionem ligatam audiencie ex parte diete. Pro vigilia itaque pasce die XIIII° Aprilis anni domini millesimi quadrin- 5 gentesimi quadragesimi primi ex dieta Maguntina sancti Martini et sancti Ca- lixti cardinalibus Basileam reuersis die XIII. mensis Maii cardinalis Arelatensis accessit et qui remanserant college, factaque primo summaria relacione coram papa, qui intellectis causis dimissionis habitus et crucis acta laudauit die XIX., cardinali Arelatensi inchoante, prosequente vero mane et sero cardinali sancti 10 Calixti, alteroque die de hiis, que post recessum eius, Thoma de Corcellis, relacio in communi cetu extitit facta de gestis in legacione. Vt vero faciente exordium et finem imponente cardinali Arelatensi, qui laudans dimissionem habitus et crucis, causas pleno exposuit sermone, quare ita fuisset expediens, vtile, honestum et quam maxime neccessarium. Completa autem relacione cardi- 15 nalis Panormitanus concilii nomine gracias egit legatis et oratoribus, egregia commendans laude gesta dictaque per ipsos, dimissionem quoque habitus et crucis pro defensandis veritatibus catholice fidei iusticiaque et auctoritate con- cilii Basiliensis. Singulariter autem commendabat cardinalem Arelatensem, quod basis et columpna esset concilii, et ita aliorum inde sequencium bonorum ope- 20 rum. Relacionis autem exposicio, narracione ipsa historie continente modum, disputacionis quoque et amplificacionis illius ista est. Cum Magunciam appli- cuissent cardinalis sancti Calixti tresque ex oratoribus nouem ad dietam Nurenbergensem destinatis, abbas Alpium, Thomas de Corcellis et Franciscus de Fusce, dieque sequenti dominico, prout aliis vsus locis, cruce legacionis 25 delata in maiori ecclesia missam audiisset domi, visitantes eum magister ciuium et de consulatu alii quatuor per aduocatum suum oratorie proposuerunt magna fuisse gauisos iocunditate de aduentu eius, spem habentes in ea dieta cele- branda apud ciuitatem eorum dandam esse pacem ecclesie. Biduo autem postea prelati et canonici quidam maioris et aliarum, vt dicebatur, ecclesiarum col- 30 legiatarum organo Iohannis de Lysura proposuerunt, quod arbitrarentur eum nosse de intelligenciis et suspensione animorum electorum imperii, nichil agen- dum fore in dicionibus eorum in fauorem redundans cuiuslibet obedienciarum, ne suspecti reputarentur, et quia gereret se tanquam legatum de latere, quon- iam imputari posset ad suspicionem domino Maguntino, deliberantes in eorum ecclesiis non hec fieri aut pati, ideoque supplicabat, vt domi staret vsque ad accessum Maguntini. Quibus reseruata vsque ad deliberacionem cum collegis responsione ad peticionem eorum, vt perciperent, quante esset grauitatis, quam 35
556 Liber XVII. Caput VII. Capitulum VII. Relacio de gestis Maguncie per primum, qui ibi accessit, legatum, instantem, vt alii eciam mitterentur, archiepiscopo Maguntino secrecius tractante pro reddenda tunc obediencia aduersario, responsioque ad oblacionem ligatam audiencie ex parte diete. Pro vigilia itaque pasce die XIIII° Aprilis anni domini millesimi quadrin- 5 gentesimi quadragesimi primi ex dieta Maguntina sancti Martini et sancti Ca- lixti cardinalibus Basileam reuersis die XIII. mensis Maii cardinalis Arelatensis accessit et qui remanserant college, factaque primo summaria relacione coram papa, qui intellectis causis dimissionis habitus et crucis acta laudauit die XIX., cardinali Arelatensi inchoante, prosequente vero mane et sero cardinali sancti 10 Calixti, alteroque die de hiis, que post recessum eius, Thoma de Corcellis, relacio in communi cetu extitit facta de gestis in legacione. Vt vero faciente exordium et finem imponente cardinali Arelatensi, qui laudans dimissionem habitus et crucis, causas pleno exposuit sermone, quare ita fuisset expediens, vtile, honestum et quam maxime neccessarium. Completa autem relacione cardi- 15 nalis Panormitanus concilii nomine gracias egit legatis et oratoribus, egregia commendans laude gesta dictaque per ipsos, dimissionem quoque habitus et crucis pro defensandis veritatibus catholice fidei iusticiaque et auctoritate con- cilii Basiliensis. Singulariter autem commendabat cardinalem Arelatensem, quod basis et columpna esset concilii, et ita aliorum inde sequencium bonorum ope- 20 rum. Relacionis autem exposicio, narracione ipsa historie continente modum, disputacionis quoque et amplificacionis illius ista est. Cum Magunciam appli- cuissent cardinalis sancti Calixti tresque ex oratoribus nouem ad dietam Nurenbergensem destinatis, abbas Alpium, Thomas de Corcellis et Franciscus de Fusce, dieque sequenti dominico, prout aliis vsus locis, cruce legacionis 25 delata in maiori ecclesia missam audiisset domi, visitantes eum magister ciuium et de consulatu alii quatuor per aduocatum suum oratorie proposuerunt magna fuisse gauisos iocunditate de aduentu eius, spem habentes in ea dieta cele- branda apud ciuitatem eorum dandam esse pacem ecclesie. Biduo autem postea prelati et canonici quidam maioris et aliarum, vt dicebatur, ecclesiarum col- 30 legiatarum organo Iohannis de Lysura proposuerunt, quod arbitrarentur eum nosse de intelligenciis et suspensione animorum electorum imperii, nichil agen- dum fore in dicionibus eorum in fauorem redundans cuiuslibet obedienciarum, ne suspecti reputarentur, et quia gereret se tanquam legatum de latere, quon- iam imputari posset ad suspicionem domino Maguntino, deliberantes in eorum ecclesiis non hec fieri aut pati, ideoque supplicabat, vt domi staret vsque ad accessum Maguntini. Quibus reseruata vsque ad deliberacionem cum collegis responsione ad peticionem eorum, vt perciperent, quante esset grauitatis, quam 35
Strana 557
Liber XVII. Caput VII. 557 plura exposuit, et illi responderunt hiis, qui miserant, se velle referre affirman- tes non ad instanciam aduersariorum illa peciisse, sed pro bono rei. Statimque ciues die isto cum burgimastro et aduocato honesta allocucione retulerunt eidem cardinali, die hesterno per quosdam prelatos non ab eis nominatos, sed intel- lectum est per nuncios partis aduerse fuisse requisitum consulatum, vt saluum conductum, plenum et perfectum eis concederet, quibus responderant, quod essent in plena securitate, quoniam iam ciuitas prouidisset, vt cuiquam violen- cia non fieret. Sed si volebant saluum conductum specialem, attenderent, quo- modo oporteret eos seruare, quoniam illi contraueniretur non solum factis, sed 10 verbis iniuriosis, et crederent eos scire quam grauis esset pena infringentis. Dixerantque eis, vt familiam suam exhortarentur ab iniuriosis abstinere. Ista vero notificabant ipsi Iohanni cardinali, assecurando eum suosque esse in plena securitate, et si quid occurreret vel esset opus, confidenter recurreret ad con- sulatum, quia prouideret plene, vel dumtaxat notificaret aduocato eorum et ipse 15 prouideri procuraret. Supplicabant autem, vt mandaret familie honeste se gerere et abstinere ab iniuriosis. Responsum autem fuit regraciando et acceptando. Super requesta vero facta ex parte canonicorum requisitus bis decanus eccle- sie, vt coram clero daretur responsio, annuere minime voluit. Repensa in hoc gratitudine sancte Basiliensi synodo, cuius medio specialibus ad hec oratoribus destinatis perpetuaque inter eos conclusa pace clerus Maguntinus in ciuitatem redierat a ciuibus expulsus. Sed et Iohannes de Lysura iterum fecit instanciam, dicens adhuc non retulisse exposita, quoniam clerus nondum foret congregatus. Quomodo ergo ex parte eius instaret secundo respondit in hiis conuenisse eos, quibus commissum erat, sed nesciret causam, quare audire nollent dandam 25 responsionem. Cum vero desuper occurrentibus circa materiam obediencie pro- traccior contraferencia intercesserit, ille reuelauit id, quod tempus omnium ca- ducorum certus magister ad sex annos apertissime demonstrauit studium con- gregatorum in dietis Germanie potissime fore, vt indempnitatibus nacionis Germanice prouideretur. Quod illico eciam notum factum extitit, datis in hac 30 dieta desuper deputatis ad auisandum duobus pro singulo electorum, prosecu- cio quoque et finis neutralitatis id ipsum demonstrarunt aperte. Etenim quam primum illis petita concessit, obediencia fuit ipsi olim Eugenio reddita, dietis supra dietas vsque in illud tempus multiplicatis. Sed ad huiusmodi narracio- nem alius spectat locus. Denegata vero eidem ad clerum responsione facte 35 peticionis Iohannes ipse in festo purificacionis audiuit missam in ecclesia sancte Marie ad gradus reuerencia, vt cardinali de latere, consueta eidem exhibita, experiencia monstrante, an clerus ille deliberasset vel minime factam requisi- cionem. Post vero accessum Maguntini et Treuerensis electorum seorsum due fiebant congregaciones, vna comprouincialium Maguntini, altera electorum im- 40 perii per se aut consiliarios suos. Innotuitque concilii oratoribus per litteras Maguntini datas feria quarta post circumcisionem vni ex electoribus imperii destinatas intendere ipsum, vt in hac dieta obediencia redderetur olim Eugenio. 71* 5 20
Liber XVII. Caput VII. 557 plura exposuit, et illi responderunt hiis, qui miserant, se velle referre affirman- tes non ad instanciam aduersariorum illa peciisse, sed pro bono rei. Statimque ciues die isto cum burgimastro et aduocato honesta allocucione retulerunt eidem cardinali, die hesterno per quosdam prelatos non ab eis nominatos, sed intel- lectum est per nuncios partis aduerse fuisse requisitum consulatum, vt saluum conductum, plenum et perfectum eis concederet, quibus responderant, quod essent in plena securitate, quoniam iam ciuitas prouidisset, vt cuiquam violen- cia non fieret. Sed si volebant saluum conductum specialem, attenderent, quo- modo oporteret eos seruare, quoniam illi contraueniretur non solum factis, sed 10 verbis iniuriosis, et crederent eos scire quam grauis esset pena infringentis. Dixerantque eis, vt familiam suam exhortarentur ab iniuriosis abstinere. Ista vero notificabant ipsi Iohanni cardinali, assecurando eum suosque esse in plena securitate, et si quid occurreret vel esset opus, confidenter recurreret ad con- sulatum, quia prouideret plene, vel dumtaxat notificaret aduocato eorum et ipse 15 prouideri procuraret. Supplicabant autem, vt mandaret familie honeste se gerere et abstinere ab iniuriosis. Responsum autem fuit regraciando et acceptando. Super requesta vero facta ex parte canonicorum requisitus bis decanus eccle- sie, vt coram clero daretur responsio, annuere minime voluit. Repensa in hoc gratitudine sancte Basiliensi synodo, cuius medio specialibus ad hec oratoribus destinatis perpetuaque inter eos conclusa pace clerus Maguntinus in ciuitatem redierat a ciuibus expulsus. Sed et Iohannes de Lysura iterum fecit instanciam, dicens adhuc non retulisse exposita, quoniam clerus nondum foret congregatus. Quomodo ergo ex parte eius instaret secundo respondit in hiis conuenisse eos, quibus commissum erat, sed nesciret causam, quare audire nollent dandam 25 responsionem. Cum vero desuper occurrentibus circa materiam obediencie pro- traccior contraferencia intercesserit, ille reuelauit id, quod tempus omnium ca- ducorum certus magister ad sex annos apertissime demonstrauit studium con- gregatorum in dietis Germanie potissime fore, vt indempnitatibus nacionis Germanice prouideretur. Quod illico eciam notum factum extitit, datis in hac 30 dieta desuper deputatis ad auisandum duobus pro singulo electorum, prosecu- cio quoque et finis neutralitatis id ipsum demonstrarunt aperte. Etenim quam primum illis petita concessit, obediencia fuit ipsi olim Eugenio reddita, dietis supra dietas vsque in illud tempus multiplicatis. Sed ad huiusmodi narracio- nem alius spectat locus. Denegata vero eidem ad clerum responsione facte 35 peticionis Iohannes ipse in festo purificacionis audiuit missam in ecclesia sancte Marie ad gradus reuerencia, vt cardinali de latere, consueta eidem exhibita, experiencia monstrante, an clerus ille deliberasset vel minime factam requisi- cionem. Post vero accessum Maguntini et Treuerensis electorum seorsum due fiebant congregaciones, vna comprouincialium Maguntini, altera electorum im- 40 perii per se aut consiliarios suos. Innotuitque concilii oratoribus per litteras Maguntini datas feria quarta post circumcisionem vni ex electoribus imperii destinatas intendere ipsum, vt in hac dieta obediencia redderetur olim Eugenio. 71* 5 20
Strana 558
558 Liber XVII. Caput VII. Auisabat namque nacionem Germanie non esse debere impedimento, cum alie naciones omnes et principes illi obedirent, proutque perceptum est, similes aliis destinauerat litteras electoribus. Quo circa hiis aliisque multis insinuantibus, perspicue apparuit Maguntini parte tam litteris quam nunciis data fuisse verba cardinali Arelatensi primo, pape consequenter et abinde patribus de opere eius, quod esset ad obedienciam concilio et Felici pape procurandam non exigue presumentibus. Et quia Maguntinus ipse sequelam quorundam habebat electo- rum, agebaturque in hac dieta, vt maiori eorum parti standum esset per vnum ex collegis cardinalis sancti Calixti in dieta constitutis, Basileam adeuntem, auisatis papa et cardinalibus, vt legacione adaucta, quod tractabatur, non per- 10 ficeretur, deliberatum extitit de Arelatensi et alio venturis cardinalibus. Medio autem tempore Maguntinus per Iohannem de Lysura aliosque tres consiliarios significauit querelam eidem fuisse propositam, quod per oratores concilii fulmi- narentur mandata contra principum vnionem, et quia per nuncios aduersarii ita fieri posset, et sic orirentur dissensiones in iudiciis, super quo ad ipsum in sua 15 ciuitate prouideri spectabat, quod exhortatus per Treuerensem omnesque electo- res imperii hortabatur, rogans, vt Iohannes ipse non vteretur potestate aliqua concessa in quibuscumque spiritualibus. Requisiti autem illi, vt vel minimum dicerent, in quo vnioni eorum contrauenisset, responderunt se non rogare, velut quidquam actum esset contra dictam vnionem, sed pro bono pacis. Et tunc per 20 collegas Maguntino significauit non scire factum fuisse, vnde contraria mandata in suo iudicio orirentur, nec intenderet, et si inaduertenter factum, quod vellet in bonum statum reducere, nec preiudicare sue ordinarie iurisdiccioni, sed in aliis factum consciencie concernentibus et ad que ordinaria sua potestas se non extendebat, neccessitas subuenire cogeret, hoc vero responsum quod dignaretur 25 gratum habere. Post deliberacionem autem habitam cum suis id gratum habuit, respondens, ex quo legacio volebat non preiudicare sue dignitati et preeminen- cie archiepiscopali vel dare mandata, ex quibus contrarietas oriretur; si vero in futurum fieret, quod pro reparacione humilius quo posset supplicaret. Quam- diu igitur in ea ciuitate Iohannes ipse legatus permansit, vsus semper fuit 30 eciam in beneficialibus multis ex illius familiaribus prouisiones petentibus, nec solus ipse, sed et duo alii vsi fuere quam plurimis litteris per familiares et consiliarios eorum et sub data pontificatus Felicis pape concessis, experiencia monstrante tam maiores quam minores, impetrando in hiis, que erant pro se, vti legacione, quam tamen recipere dicebant contra honorem esse imperii, priui- 35 legium quoque Maguntini fedusque electorum et vnionem. Die autem XIIII. Fe- bruarii, iam in loco constituto, qui primus eorum, Augustensi episcopo, Magun- ciam intrarunt alii tres oratores Romanorum regis, Chimensis episcopus, Albertus de Patendorff baro, et Thomas Haselbach in theologia magister. Quibus presen- tatis litteris parte concilii et pape regi Romanorum directis, responderunt non 40 habere commissionem ad recipiendum; audito tamen, quod in aliis dietis con- sueuerant recipere, dixerunt se deliberare velle. Similiter pro audiencia petita 5
558 Liber XVII. Caput VII. Auisabat namque nacionem Germanie non esse debere impedimento, cum alie naciones omnes et principes illi obedirent, proutque perceptum est, similes aliis destinauerat litteras electoribus. Quo circa hiis aliisque multis insinuantibus, perspicue apparuit Maguntini parte tam litteris quam nunciis data fuisse verba cardinali Arelatensi primo, pape consequenter et abinde patribus de opere eius, quod esset ad obedienciam concilio et Felici pape procurandam non exigue presumentibus. Et quia Maguntinus ipse sequelam quorundam habebat electo- rum, agebaturque in hac dieta, vt maiori eorum parti standum esset per vnum ex collegis cardinalis sancti Calixti in dieta constitutis, Basileam adeuntem, auisatis papa et cardinalibus, vt legacione adaucta, quod tractabatur, non per- 10 ficeretur, deliberatum extitit de Arelatensi et alio venturis cardinalibus. Medio autem tempore Maguntinus per Iohannem de Lysura aliosque tres consiliarios significauit querelam eidem fuisse propositam, quod per oratores concilii fulmi- narentur mandata contra principum vnionem, et quia per nuncios aduersarii ita fieri posset, et sic orirentur dissensiones in iudiciis, super quo ad ipsum in sua 15 ciuitate prouideri spectabat, quod exhortatus per Treuerensem omnesque electo- res imperii hortabatur, rogans, vt Iohannes ipse non vteretur potestate aliqua concessa in quibuscumque spiritualibus. Requisiti autem illi, vt vel minimum dicerent, in quo vnioni eorum contrauenisset, responderunt se non rogare, velut quidquam actum esset contra dictam vnionem, sed pro bono pacis. Et tunc per 20 collegas Maguntino significauit non scire factum fuisse, vnde contraria mandata in suo iudicio orirentur, nec intenderet, et si inaduertenter factum, quod vellet in bonum statum reducere, nec preiudicare sue ordinarie iurisdiccioni, sed in aliis factum consciencie concernentibus et ad que ordinaria sua potestas se non extendebat, neccessitas subuenire cogeret, hoc vero responsum quod dignaretur 25 gratum habere. Post deliberacionem autem habitam cum suis id gratum habuit, respondens, ex quo legacio volebat non preiudicare sue dignitati et preeminen- cie archiepiscopali vel dare mandata, ex quibus contrarietas oriretur; si vero in futurum fieret, quod pro reparacione humilius quo posset supplicaret. Quam- diu igitur in ea ciuitate Iohannes ipse legatus permansit, vsus semper fuit 30 eciam in beneficialibus multis ex illius familiaribus prouisiones petentibus, nec solus ipse, sed et duo alii vsi fuere quam plurimis litteris per familiares et consiliarios eorum et sub data pontificatus Felicis pape concessis, experiencia monstrante tam maiores quam minores, impetrando in hiis, que erant pro se, vti legacione, quam tamen recipere dicebant contra honorem esse imperii, priui- 35 legium quoque Maguntini fedusque electorum et vnionem. Die autem XIIII. Fe- bruarii, iam in loco constituto, qui primus eorum, Augustensi episcopo, Magun- ciam intrarunt alii tres oratores Romanorum regis, Chimensis episcopus, Albertus de Patendorff baro, et Thomas Haselbach in theologia magister. Quibus presen- tatis litteris parte concilii et pape regi Romanorum directis, responderunt non 40 habere commissionem ad recipiendum; audito tamen, quod in aliis dietis con- sueuerant recipere, dixerunt se deliberare velle. Similiter pro audiencia petita 5
Strana 559
Liber XVII. Caput VII. 559 tamquam eorum parte quam electorum imperii Sabbato XxV. Februarii Thomas Haselbach et pro singulo electorum vnus responderunt, quoniam dieta fuisset conuocata regis auctoritate, neque conuenissent vocati omnes, Romanum impe- rium in fide reflorere volentes, statuerant illam non dissolui, sed continuari et hoc intimabant; quodque non admiraretur, si hactenus non fuisset honoratus, sicut consuetum erat cardinales honorari, quia pro bono pacis stabant in vnione, et vt non vellent notari racione item celsitudinis imperii. Concluserant autem dandam audienciam vtrique parti et offerebant quem vellet diem Iouis aut Vene- ris, illeque ordo esset, vt ipse primo, sequenti die alii, et consequenter in re- 10 plicacionibus quantum vellet audienciaque adesset singulo mane per tres horas, si tam diu proponere vellet. Rogarent autem, quod absque signo cardinalis et non cum cruce, sed vt concilii orator locum habiturus sedendi in bancha ex opposito ad facies dominorum; abstinere item a verbis irritatiuis, non dicturus adiectiua scismaticus, hereticus vel scola Sathane. Sic eciam aliis erant dicturi, 15 et si venisset aliquis de ex aduerso cardinalibus creatis post tempus vnionis sue, eciam non admitterent eum vt talem: ad prima duo generaliter responso gracias agens dominis eisque destinatis, presertim de pleniori concessa audien- cia; namque de personalibus honoribus cura illi non magna esset, quantum ad habitum cardinalatus, quam multis, vt a requisicione illa desisteretur, expositis. 20 Quartum dicebat grauius fore, si oratores concilii veritates, quas sancta synodus diffinierat, exponere non deberent; ad hoc enim missi fuissent, vt defensantes synodalem sentenciam fuisse et veram atque iustam declararent, olim Eugenium scismaticum fuisse et hereticum, Felicemque papam V. vnicum et indubitatum summum pontificem. Si namque apostoli, quod audierant, viderant manibusque 25 contrectauerant, tacuissent, Christi nomen non publicantes principemque mundi huius iam fuisse eiectum, fides catholica nunquam excreuerat; sed prohibiti, ne in nomine eius loquerentur, principibus responderant sacerdotum, que audierant et viderant, se non posse non loqui. Cumque tot tamque venerandissimi patres pro dicta veritate tamdiu Basilee permansissent inclusiue eciam vsque ad mor- 30 tem, quomodo ambassiatoribus concilii licebat tacere? Siquidem confessores Ar- rianorum tempore, quod Christus filius Dei Deusque esset, non potuerant tacere, pro qua veritate tam innumerosa martirum multitudo mortem susceperat. Quod autem synodus Basiliensis legittimum foret concilium generale, tam impressum foret cordibus patrum, vt si ex deliberacione tacere vellent, ex habundancia 35 cordis os loqueretur, exemplo dicto Ignacii martiris, qui interrogatus, quare tociens nomen Ihesu diceret, respondit, quia scriptum in corde suo, quod post mortem comprobatum fuerat in quaslibet particulas diuiso corde nomen Ihesus demonstrante. Notum preterea esset oratores tunc recte agere, quando dicerent iuxta datas sibi instrucciones; alias nec fideliter neque recte; ipsique attendere 40 poterant, si interesset eorum, ad quos destinantur legati et oratores, illis man- dare, vt non secundum, sed faciant contra suas instrucciones; attento per- maxime, quod materia, super qua audiencia concedebatur, esset de veritatibus 5
Liber XVII. Caput VII. 559 tamquam eorum parte quam electorum imperii Sabbato XxV. Februarii Thomas Haselbach et pro singulo electorum vnus responderunt, quoniam dieta fuisset conuocata regis auctoritate, neque conuenissent vocati omnes, Romanum impe- rium in fide reflorere volentes, statuerant illam non dissolui, sed continuari et hoc intimabant; quodque non admiraretur, si hactenus non fuisset honoratus, sicut consuetum erat cardinales honorari, quia pro bono pacis stabant in vnione, et vt non vellent notari racione item celsitudinis imperii. Concluserant autem dandam audienciam vtrique parti et offerebant quem vellet diem Iouis aut Vene- ris, illeque ordo esset, vt ipse primo, sequenti die alii, et consequenter in re- 10 plicacionibus quantum vellet audienciaque adesset singulo mane per tres horas, si tam diu proponere vellet. Rogarent autem, quod absque signo cardinalis et non cum cruce, sed vt concilii orator locum habiturus sedendi in bancha ex opposito ad facies dominorum; abstinere item a verbis irritatiuis, non dicturus adiectiua scismaticus, hereticus vel scola Sathane. Sic eciam aliis erant dicturi, 15 et si venisset aliquis de ex aduerso cardinalibus creatis post tempus vnionis sue, eciam non admitterent eum vt talem: ad prima duo generaliter responso gracias agens dominis eisque destinatis, presertim de pleniori concessa audien- cia; namque de personalibus honoribus cura illi non magna esset, quantum ad habitum cardinalatus, quam multis, vt a requisicione illa desisteretur, expositis. 20 Quartum dicebat grauius fore, si oratores concilii veritates, quas sancta synodus diffinierat, exponere non deberent; ad hoc enim missi fuissent, vt defensantes synodalem sentenciam fuisse et veram atque iustam declararent, olim Eugenium scismaticum fuisse et hereticum, Felicemque papam V. vnicum et indubitatum summum pontificem. Si namque apostoli, quod audierant, viderant manibusque 25 contrectauerant, tacuissent, Christi nomen non publicantes principemque mundi huius iam fuisse eiectum, fides catholica nunquam excreuerat; sed prohibiti, ne in nomine eius loquerentur, principibus responderant sacerdotum, que audierant et viderant, se non posse non loqui. Cumque tot tamque venerandissimi patres pro dicta veritate tamdiu Basilee permansissent inclusiue eciam vsque ad mor- 30 tem, quomodo ambassiatoribus concilii licebat tacere? Siquidem confessores Ar- rianorum tempore, quod Christus filius Dei Deusque esset, non potuerant tacere, pro qua veritate tam innumerosa martirum multitudo mortem susceperat. Quod autem synodus Basiliensis legittimum foret concilium generale, tam impressum foret cordibus patrum, vt si ex deliberacione tacere vellent, ex habundancia 35 cordis os loqueretur, exemplo dicto Ignacii martiris, qui interrogatus, quare tociens nomen Ihesu diceret, respondit, quia scriptum in corde suo, quod post mortem comprobatum fuerat in quaslibet particulas diuiso corde nomen Ihesus demonstrante. Notum preterea esset oratores tunc recte agere, quando dicerent iuxta datas sibi instrucciones; alias nec fideliter neque recte; ipsique attendere 40 poterant, si interesset eorum, ad quos destinantur legati et oratores, illis man- dare, vt non secundum, sed faciant contra suas instrucciones; attento per- maxime, quod materia, super qua audiencia concedebatur, esset de veritatibus 5
Strana 560
Liber XVII. Caput VII. VIII. 560 catholice fidei, deque vnitate et obediencia ecclesie. Cum vero per regem Romanorum inuitati essent reges eciam aliarum nacionum ad eiusmodi dietam per se vel oratores interesse, audito, quod eiusmodi grauamina fierent, illorum nemo veniret aut mitteret. Et rursus, quoniam agebatur de pace ecclesie, pro cuius conclusione fienda requirebatur, vt destinatis oratoribus maxima compete- ret facultas, qualis concedi consueuerat cardinalibus et legatis, tanquam de illis magis confideretur, si illos vt tales audire nolebant, iam eo ipso, vt pax non fieret, ponebant impedimentum. Nec enim interesset eorum limitare perso- nas, quibus concedenda facultas esset, equidem concedens agnosceret ex parte, de quibus deberet confidere. Conueniret vero eis minus, priusquam partes au- 10 dirent cause merita patefacturas incipere ab execucione, in ea re non se con- formantes Romanorum regi, qui saluum conductum concilio concesserat pro quibusuis personis, eciam si papalis dignitatis, quo saluo conductu gaudebat papa Felix. Attenderent rursus, si incipientes ab iniuria gratos se redderent ad pacem componendam, super qua Romanorum rex indixisset dietam in plena 15 omnino libertate, velut pro communi omnium Christianorum salute. Considerare igitur possent, si prius quam de pace tractari inciperetur, licebat eis onera grauia et importabilia ad dietam conuenientibus imponere. Quo vero ad mo- destiam in proponendo, sicut et in preteritum, speraret scandalum non oriri. Quoniam igitur audienciam offerebant cum tam grauissimis oneribus, quoniam 20 hoc neccesse erat, vellet id notificare synodo et pape sperans responsum habere infra XII. dies; verum si absque illis oneribus offerrent, acceptabat statim. Post deliberacionem autem honestiori ad ipsum Iohannem, quam in proposicione prima vtentes sermone responderunt, que audierant, velle referre fideliter hiis, qui miserant eos. 5 25 Capitulum VIII. Post accessum cardinalium Arelatensis et sancti Martini legatorum ad dietam Maguntinam per congregatos plurime vehementesque instancie, vt ille cum cruce et insigniis, alii duo in habitu cardinalium non comparerent, adeo increuerunt, vt Maguntini ciues datum reuocauerint saluum conductum. 30 Infra vero terminum assignatum applicuerunt Magunciam Arelatensis et sancti Martini cardinales doctoresque multi cum eis, quamuis non omnes, vt oratores, sed velut consiliis astaturi; quibus obuiam exiit ipse Iohannes in habitu et cruce preuia tanquam legatus de latere. Die vero precedenti quarta Marcii accesserant oratores regis Francie Gaufridus Coclearis et Robertus Sy- 35 bole theologie professores, qui non modice represserunt verba magna aduersa- riorum plus debito gloriancium de determinacione regis Francie. Siquidem re- tulerunt veritatem de facta per regem et clerum protestacione, deque litteris
Liber XVII. Caput VII. VIII. 560 catholice fidei, deque vnitate et obediencia ecclesie. Cum vero per regem Romanorum inuitati essent reges eciam aliarum nacionum ad eiusmodi dietam per se vel oratores interesse, audito, quod eiusmodi grauamina fierent, illorum nemo veniret aut mitteret. Et rursus, quoniam agebatur de pace ecclesie, pro cuius conclusione fienda requirebatur, vt destinatis oratoribus maxima compete- ret facultas, qualis concedi consueuerat cardinalibus et legatis, tanquam de illis magis confideretur, si illos vt tales audire nolebant, iam eo ipso, vt pax non fieret, ponebant impedimentum. Nec enim interesset eorum limitare perso- nas, quibus concedenda facultas esset, equidem concedens agnosceret ex parte, de quibus deberet confidere. Conueniret vero eis minus, priusquam partes au- 10 dirent cause merita patefacturas incipere ab execucione, in ea re non se con- formantes Romanorum regi, qui saluum conductum concilio concesserat pro quibusuis personis, eciam si papalis dignitatis, quo saluo conductu gaudebat papa Felix. Attenderent rursus, si incipientes ab iniuria gratos se redderent ad pacem componendam, super qua Romanorum rex indixisset dietam in plena 15 omnino libertate, velut pro communi omnium Christianorum salute. Considerare igitur possent, si prius quam de pace tractari inciperetur, licebat eis onera grauia et importabilia ad dietam conuenientibus imponere. Quo vero ad mo- destiam in proponendo, sicut et in preteritum, speraret scandalum non oriri. Quoniam igitur audienciam offerebant cum tam grauissimis oneribus, quoniam 20 hoc neccesse erat, vellet id notificare synodo et pape sperans responsum habere infra XII. dies; verum si absque illis oneribus offerrent, acceptabat statim. Post deliberacionem autem honestiori ad ipsum Iohannem, quam in proposicione prima vtentes sermone responderunt, que audierant, velle referre fideliter hiis, qui miserant eos. 5 25 Capitulum VIII. Post accessum cardinalium Arelatensis et sancti Martini legatorum ad dietam Maguntinam per congregatos plurime vehementesque instancie, vt ille cum cruce et insigniis, alii duo in habitu cardinalium non comparerent, adeo increuerunt, vt Maguntini ciues datum reuocauerint saluum conductum. 30 Infra vero terminum assignatum applicuerunt Magunciam Arelatensis et sancti Martini cardinales doctoresque multi cum eis, quamuis non omnes, vt oratores, sed velut consiliis astaturi; quibus obuiam exiit ipse Iohannes in habitu et cruce preuia tanquam legatus de latere. Die vero precedenti quarta Marcii accesserant oratores regis Francie Gaufridus Coclearis et Robertus Sy- 35 bole theologie professores, qui non modice represserunt verba magna aduersa- riorum plus debito gloriancium de determinacione regis Francie. Siquidem re- tulerunt veritatem de facta per regem et clerum protestacione, deque litteris
Strana 561
Liber XVII. Caput VIII. 561 forme alius, quam ostensis per eos, prout Septembrio mense extitit explicatum. Post aduentum igitur dictorum cardinalium, quibus primo securitas notificata est consulatus ex parte plurimum illorum accessu, Arelatensis presertim legacione roborata, vt tanquam tales non reciperentur, maior electorum parte conatus af- fuit, expresse pluriesque declarato per quosdam ex consiliariis eorum, quod nimis onerosum ipsis erat eos recipere vt legatos, quia possent in eos vti iurisdiccione; nec enim eorum memorie exciderat, quam grauia allegata fuissent in concilio contra neutralitatem. Quod igitur per modum rogaminis primo et non in omnibus, sed in certa designata accione in requisicionem vlteriusque 10 creuit. Tercio quippe die Iohannes de Lysura assistentibus aliis parte regis et electorum imperii cardinali Arelatensi proposuit, quod vellent eum honorare tanquam verum cardinalem, non obstantibus sentenciis contra eum latis, sed quia obstante sua neutralitate non poterant eum admittere, vt legatum supplica- bant non deponere, sed vt pro tempore abstineret ab insigniis legati de latere, 15 subiuncto, quod absque cerimoniis intendi deberet ad videndum de principali. Cum vero Arelatensis requisisset, vt congregati suam vellent audire responsio- nem, obtinere non potuit. Sed secundo eadem instancia facta est pro parte regis eciam barone cum aliis consiliariis electorum assistente, aut quod in scriptis coram congregacione eorum allegarent quecumque dicere vellent ex 20 parte concilii, vel quod per doctores verbo in absencia eorum. Quoniam vero iam a triennio patres intellexerant per quosdam ex consiliariis suis electorum imperii synodali loquentes congregacione quasi coram ipsis iudicaturis, foret pro vtraque parcium allegandum, eorumque determinacioni standum esse, visum est generis huius tribunal oratorum concilii consensu minusque opera non reputan- 25 dum, et cum omnibus commissum foret concilii parte credenciam exponere, non agere recte, si in absencia maiorum inferiores exequerentur. Instancia igitur facta, quoniam de pertinentibus ad ipsos, cruce videlicet et habitibus cardina- les per se vellent reddere racionem, quod principes eos audirent, obtinere non potuerunt, sed requestam suam vt electores ipsi, quantum ad id, quod in ipsis 30 erat, compleret, Maguntini parte maiori et aliis collegiatis ecclesiis insinuatum extitit, vt si cardinales intrarent, rogarent eos exire, ipsis autem non acquie- scentibus canonici ecclesias dimitterent, et tandem, quod per se non potuerunt, procurarunt fieri per consulatum. Die namque altero cum aliis sex de consu- latu magister ciuium primo in Theutonico, deinde latino sermone proposuit, 35 quod hora secunda noctis vocati per Maguntinum et Treuerensem, constitutis ibidem oratoribus aliorum electorum, asserto in id eciam consentire oratores regis Romanorum, dictum eis fuerat, quod propter certam intelligenciam et vnionem recipere non poterant Arelatensem cum cruce, neque collegas duos in habitu cardinalatus, et quoniam Maguntinus priuilegium haberet tanquam lega- 40 tus natus, vt eo presente legatus crucem non ferret, et quoniam denegauerant eorum deprecacionem, vt absque cruce et habitu vellent comparere, ideo ciues ipsi parte consulatus rogare deberent id ipsum, alias essent deliberati, quoniam 5
Liber XVII. Caput VIII. 561 forme alius, quam ostensis per eos, prout Septembrio mense extitit explicatum. Post aduentum igitur dictorum cardinalium, quibus primo securitas notificata est consulatus ex parte plurimum illorum accessu, Arelatensis presertim legacione roborata, vt tanquam tales non reciperentur, maior electorum parte conatus af- fuit, expresse pluriesque declarato per quosdam ex consiliariis eorum, quod nimis onerosum ipsis erat eos recipere vt legatos, quia possent in eos vti iurisdiccione; nec enim eorum memorie exciderat, quam grauia allegata fuissent in concilio contra neutralitatem. Quod igitur per modum rogaminis primo et non in omnibus, sed in certa designata accione in requisicionem vlteriusque 10 creuit. Tercio quippe die Iohannes de Lysura assistentibus aliis parte regis et electorum imperii cardinali Arelatensi proposuit, quod vellent eum honorare tanquam verum cardinalem, non obstantibus sentenciis contra eum latis, sed quia obstante sua neutralitate non poterant eum admittere, vt legatum supplica- bant non deponere, sed vt pro tempore abstineret ab insigniis legati de latere, 15 subiuncto, quod absque cerimoniis intendi deberet ad videndum de principali. Cum vero Arelatensis requisisset, vt congregati suam vellent audire responsio- nem, obtinere non potuit. Sed secundo eadem instancia facta est pro parte regis eciam barone cum aliis consiliariis electorum assistente, aut quod in scriptis coram congregacione eorum allegarent quecumque dicere vellent ex 20 parte concilii, vel quod per doctores verbo in absencia eorum. Quoniam vero iam a triennio patres intellexerant per quosdam ex consiliariis suis electorum imperii synodali loquentes congregacione quasi coram ipsis iudicaturis, foret pro vtraque parcium allegandum, eorumque determinacioni standum esse, visum est generis huius tribunal oratorum concilii consensu minusque opera non reputan- 25 dum, et cum omnibus commissum foret concilii parte credenciam exponere, non agere recte, si in absencia maiorum inferiores exequerentur. Instancia igitur facta, quoniam de pertinentibus ad ipsos, cruce videlicet et habitibus cardina- les per se vellent reddere racionem, quod principes eos audirent, obtinere non potuerunt, sed requestam suam vt electores ipsi, quantum ad id, quod in ipsis 30 erat, compleret, Maguntini parte maiori et aliis collegiatis ecclesiis insinuatum extitit, vt si cardinales intrarent, rogarent eos exire, ipsis autem non acquie- scentibus canonici ecclesias dimitterent, et tandem, quod per se non potuerunt, procurarunt fieri per consulatum. Die namque altero cum aliis sex de consu- latu magister ciuium primo in Theutonico, deinde latino sermone proposuit, 35 quod hora secunda noctis vocati per Maguntinum et Treuerensem, constitutis ibidem oratoribus aliorum electorum, asserto in id eciam consentire oratores regis Romanorum, dictum eis fuerat, quod propter certam intelligenciam et vnionem recipere non poterant Arelatensem cum cruce, neque collegas duos in habitu cardinalatus, et quoniam Maguntinus priuilegium haberet tanquam lega- 40 tus natus, vt eo presente legatus crucem non ferret, et quoniam denegauerant eorum deprecacionem, vt absque cruce et habitu vellent comparere, ideo ciues ipsi parte consulatus rogare deberent id ipsum, alias essent deliberati, quoniam 5
Strana 562
562 Liber XVII. Caput VIII. in eo loco non poterant facere, prout eis videbatur, transferre dietam in alium locum, vbi eciam per viam facti exequi possent, quod vellent. Arelatensis autem respondit commendans ciuium diligenciam securitatemque per eos significatam legatis et oratoribus concilii et pape, quam sperabant eos velle manutenere, ostensis eisdem saluis conductibus, concessis concilio per Sigismundum impera- torem Albertum et Fredericum modernum regem Romanorum, exposito eciam, quod nunquam respondissent negatiue, sed continuam instanciam fecerant, vt audire eos vellent, desuper respondentes, quod nunquam voluissent, interrogati- que, vtrum in ea peticione eciam ipsi concurrerent, responderunt, super hoc se nichil dicere, sed quod rogati rogarent. Qui die altero retulerunt audita expo- 10 suisse, ex se ipsis auisantes media pacis duo, quod electores ipsi vel per eos mittendi venirent in domum Arelatensis, audituri responsionem super petitis, vel quod Arelatensis, et cum eo alii oratores preter cardinales, iret ad eos re- sponsurus, sed responderant se resolutos fore nullo modo aliter agere, quam dixissent, vt Arelatensis cum cruce et alii in habitu cardinalium non incede- 15 rent, quia non reputarent eos vt tales, et si in ea ciuitate non poterant facere, quod eis videbatur, transferrent dietam in alium locum; etenim cum cardinales ipsi facerent eis plures molestias non pati, sed prouidere vellent per alias vias, ne fierent. Arelatensis autem multa exposuit, quare standum pocius ordinacioni concilii, quam electorum intelligencie, exemplis datis de seruato saluo conductu 20 per Constancienses et Basilienses ciues, eciam si Sigismundus personaliter com- minabatur. Relato casu, qui in eum contigerat, quando Constancie receptus fuerat in vicecamerarium contra voluntatem illius, reuocato patriarcha Anthio- cheno, offerebatque medium, ne viderentur recipere ipsos cardinales, quod electo- res per vnam, cardinales vero aliam intrarent portam in diuersis locis sessuri, 25 vel quod oratores primo intrarent, quodque ibi starent aduersarii. Durantibus hiis interlocucionibus cardinales iuerunt extra ciuitatem, visitaturi domum Car- tusie, cuius nomine ordinis obediencia fuerat pape reddita. Ciues autem respon- derunt, quod expositis mediis pacis electores dixissent frustra perdi tempus, quia illis et aliis multis inattentis resoluti et finaliter firmati erant, nolle audire 30 ipsos, nisi Arelatensis ab insigniis legacionis et alii ab habitu cardinalatus abstinerent. Et iterato, quod oratores regis Romanorum et electorum imperii proposuissent personaliter in consulatu non posse tollerare, quia videbatur in iniuriam eorum fieri, iamque misissent ad alium locum, vt dieta inibi transfer- retur; quod igitur ciues ipsi requirere deberent, vt non vterentur. Etenim firmi- 35 ter decreuissent in animis suis hec nunquam tollerare, quoniam esset contra honorem imperii et electorum, ideoque quod reuocarent saluum conductum ipsis oratoribus per consulatum concessum. Rogabant igitur ciues acquiescere illorum instancie, quia foret nimis graue ciuitati, que munita priuilegiis imperialibus et in posse ipsorum dominorum constituta erat, non agere, quod mandabant. De- 40 super vero hiis collacione habita cum oratoribus regis Romanorum hii responde- runt, quamuis Romanorum rex obligatus non esset intelligencie eorum, ipsique 5
562 Liber XVII. Caput VIII. in eo loco non poterant facere, prout eis videbatur, transferre dietam in alium locum, vbi eciam per viam facti exequi possent, quod vellent. Arelatensis autem respondit commendans ciuium diligenciam securitatemque per eos significatam legatis et oratoribus concilii et pape, quam sperabant eos velle manutenere, ostensis eisdem saluis conductibus, concessis concilio per Sigismundum impera- torem Albertum et Fredericum modernum regem Romanorum, exposito eciam, quod nunquam respondissent negatiue, sed continuam instanciam fecerant, vt audire eos vellent, desuper respondentes, quod nunquam voluissent, interrogati- que, vtrum in ea peticione eciam ipsi concurrerent, responderunt, super hoc se nichil dicere, sed quod rogati rogarent. Qui die altero retulerunt audita expo- 10 suisse, ex se ipsis auisantes media pacis duo, quod electores ipsi vel per eos mittendi venirent in domum Arelatensis, audituri responsionem super petitis, vel quod Arelatensis, et cum eo alii oratores preter cardinales, iret ad eos re- sponsurus, sed responderant se resolutos fore nullo modo aliter agere, quam dixissent, vt Arelatensis cum cruce et alii in habitu cardinalium non incede- 15 rent, quia non reputarent eos vt tales, et si in ea ciuitate non poterant facere, quod eis videbatur, transferrent dietam in alium locum; etenim cum cardinales ipsi facerent eis plures molestias non pati, sed prouidere vellent per alias vias, ne fierent. Arelatensis autem multa exposuit, quare standum pocius ordinacioni concilii, quam electorum intelligencie, exemplis datis de seruato saluo conductu 20 per Constancienses et Basilienses ciues, eciam si Sigismundus personaliter com- minabatur. Relato casu, qui in eum contigerat, quando Constancie receptus fuerat in vicecamerarium contra voluntatem illius, reuocato patriarcha Anthio- cheno, offerebatque medium, ne viderentur recipere ipsos cardinales, quod electo- res per vnam, cardinales vero aliam intrarent portam in diuersis locis sessuri, 25 vel quod oratores primo intrarent, quodque ibi starent aduersarii. Durantibus hiis interlocucionibus cardinales iuerunt extra ciuitatem, visitaturi domum Car- tusie, cuius nomine ordinis obediencia fuerat pape reddita. Ciues autem respon- derunt, quod expositis mediis pacis electores dixissent frustra perdi tempus, quia illis et aliis multis inattentis resoluti et finaliter firmati erant, nolle audire 30 ipsos, nisi Arelatensis ab insigniis legacionis et alii ab habitu cardinalatus abstinerent. Et iterato, quod oratores regis Romanorum et electorum imperii proposuissent personaliter in consulatu non posse tollerare, quia videbatur in iniuriam eorum fieri, iamque misissent ad alium locum, vt dieta inibi transfer- retur; quod igitur ciues ipsi requirere deberent, vt non vterentur. Etenim firmi- 35 ter decreuissent in animis suis hec nunquam tollerare, quoniam esset contra honorem imperii et electorum, ideoque quod reuocarent saluum conductum ipsis oratoribus per consulatum concessum. Rogabant igitur ciues acquiescere illorum instancie, quia foret nimis graue ciuitati, que munita priuilegiis imperialibus et in posse ipsorum dominorum constituta erat, non agere, quod mandabant. De- 40 super vero hiis collacione habita cum oratoribus regis Romanorum hii responde- runt, quamuis Romanorum rex obligatus non esset intelligencie eorum, ipsique 5
Strana 563
Liber XVII. Caput VIII. 563 instrucciones haberent generales et speciales, secundum eas tamen non poterant se constituere parciales aut singulares a votis electorum imperii. Et quia iam materia nimis firmata erat, quantumcumque raciones in contrarium allegarentur, vna sola valebat, apud eos dicendo, non posse agere contra suum fedus et vnionem, eoque cum bona consciencia non possent contrarium, quia eciam, si erronea esset, oportebat se illi conformare. Post vero magnam collacionem de indecencia requeste et inter alia non exigue ostenso sequendam minime fore erroneam conscienciam, obligantem pocius ad se deponendum, quam ad id, quod dictat, faciendum, responderunt se nunquam dixisse cardinales non debere ex- 10 ire extra domos cum habitibus, sed quod totum onus erat super delacione cru- cis, quodque in Germania erat de more seruari iuramentum, eciam cum peri- culo consciencie. Audierunt autem id fieri posse per eos, qui non diligunt animam suam. Ciues autem post hec requisiuerunt dari responsum negatiuum simpliciter vel affirmatiuum, si vellent acquiescere requisicioni dominorum super 15 non-delacione crucis et habituum, quoniam haberent mandatum a consulatu, quod exequi erat eis neccesse. Etenim die ista venerant de Francfordia quam multi eius ciues, cum quibus concordabatur de transferendo inibi dietam, et nisi fieret, illico debebat transferri, allegacione ista et consequencia actus mani- festantibus, an ciues Maguntini honestatem ab vtilitate secernentes constituerint 20 honestum esse aliquid, quod vtile non sit, et vtile, quod non honestum, quia vtique assercione, Tullio teste in libro de officiis, eciam gentilium testimoniis constat philosophorum, quod nulla pernicies maior hominum vite potuit afferri, quam affirmare aliquid vtile esse posse, quod honestum non sit, aut honestum, quod minime vtile, experiencia accionis ciuium ipsorum monstrante rursus, si 25 magis apud eos statera penderet vtilis vel honesti, aut fidem promissam re- uocare, quam legatis sua eciam sponte dederant, vel vtilitate carere diete, ciuitate percipiente emolumentum ex presencia congregatorum; quod vtique emolumentum ab eis speratum exiliter ac macre secutum est, nullis aliis pro parte regum et principum, eciam de Germania preter Coloniensem archiepi- 30 scopum, qui post pasca venit, accedentibus, infraque dies paucissimos rece- dentibus inde Maguntino et Treuerensi. Et quod grauius, nulla abinde in ipsa ciuitate celebrata dieta, concilio Basiliensi durante, quam multe alibi fuerint indicte et celebrate, et super factis ecclesie et super factis imperii. Itaque monstrauit experiencia ab honesto vtile minime secernendum. Die vero isto 35 post modicam expectacionem antiquo magistro ciuium Theutonice allocuto, ad- uocatus interpretans legatis et oratoribus dixit, quod consulatus Maguntinus ad mandatum et requisicionem congregatorum reuocabat saluum conductum tribus ipsis cardinalibus concessum, et tamen poterant habere octo dies, in quibus disponerent de recessu suo, sed interim abstinere deberent ab omni perturba- cione facienda dominis congregatis, ita quod Arelatensis nunquam extra domum suam transiret cum cruce, nec gereret se tanquam legatus de latere, alii vero duo eciam extra domos suas non exirent in habitu cardinalium. Si autem vellent Scriptores III. 5 40 72
Liber XVII. Caput VIII. 563 instrucciones haberent generales et speciales, secundum eas tamen non poterant se constituere parciales aut singulares a votis electorum imperii. Et quia iam materia nimis firmata erat, quantumcumque raciones in contrarium allegarentur, vna sola valebat, apud eos dicendo, non posse agere contra suum fedus et vnionem, eoque cum bona consciencia non possent contrarium, quia eciam, si erronea esset, oportebat se illi conformare. Post vero magnam collacionem de indecencia requeste et inter alia non exigue ostenso sequendam minime fore erroneam conscienciam, obligantem pocius ad se deponendum, quam ad id, quod dictat, faciendum, responderunt se nunquam dixisse cardinales non debere ex- 10 ire extra domos cum habitibus, sed quod totum onus erat super delacione cru- cis, quodque in Germania erat de more seruari iuramentum, eciam cum peri- culo consciencie. Audierunt autem id fieri posse per eos, qui non diligunt animam suam. Ciues autem post hec requisiuerunt dari responsum negatiuum simpliciter vel affirmatiuum, si vellent acquiescere requisicioni dominorum super 15 non-delacione crucis et habituum, quoniam haberent mandatum a consulatu, quod exequi erat eis neccesse. Etenim die ista venerant de Francfordia quam multi eius ciues, cum quibus concordabatur de transferendo inibi dietam, et nisi fieret, illico debebat transferri, allegacione ista et consequencia actus mani- festantibus, an ciues Maguntini honestatem ab vtilitate secernentes constituerint 20 honestum esse aliquid, quod vtile non sit, et vtile, quod non honestum, quia vtique assercione, Tullio teste in libro de officiis, eciam gentilium testimoniis constat philosophorum, quod nulla pernicies maior hominum vite potuit afferri, quam affirmare aliquid vtile esse posse, quod honestum non sit, aut honestum, quod minime vtile, experiencia accionis ciuium ipsorum monstrante rursus, si 25 magis apud eos statera penderet vtilis vel honesti, aut fidem promissam re- uocare, quam legatis sua eciam sponte dederant, vel vtilitate carere diete, ciuitate percipiente emolumentum ex presencia congregatorum; quod vtique emolumentum ab eis speratum exiliter ac macre secutum est, nullis aliis pro parte regum et principum, eciam de Germania preter Coloniensem archiepi- 30 scopum, qui post pasca venit, accedentibus, infraque dies paucissimos rece- dentibus inde Maguntino et Treuerensi. Et quod grauius, nulla abinde in ipsa ciuitate celebrata dieta, concilio Basiliensi durante, quam multe alibi fuerint indicte et celebrate, et super factis ecclesie et super factis imperii. Itaque monstrauit experiencia ab honesto vtile minime secernendum. Die vero isto 35 post modicam expectacionem antiquo magistro ciuium Theutonice allocuto, ad- uocatus interpretans legatis et oratoribus dixit, quod consulatus Maguntinus ad mandatum et requisicionem congregatorum reuocabat saluum conductum tribus ipsis cardinalibus concessum, et tamen poterant habere octo dies, in quibus disponerent de recessu suo, sed interim abstinere deberent ab omni perturba- cione facienda dominis congregatis, ita quod Arelatensis nunquam extra domum suam transiret cum cruce, nec gereret se tanquam legatus de latere, alii vero duo eciam extra domos suas non exirent in habitu cardinalium. Si autem vellent Scriptores III. 5 40 72
Strana 564
564 gerere se tanquam doctores, et Arelatensis non tanquam legatus, aut si existe- rent in domibus suis, in eo casu non intendebant reuocare saluum conductum. Pluribus vero interlocucionibus habitis et specialiter, si iniuria fieret ipsis car- dinalibus, vtrum vellent exequi secundum leges ipsorum municipales, vt iusti- cia fieret de malefactoribus, sicut dicebant, si molestia fieret congregatis circa 5 delacionem crucis vel habitus, responsum extitit de hoc nichil se dicere. Liber XVII. Caput VIII. IX. Capitulum IX. Prima proposicio publica parte concilii per Thomam de Cor- cellis, alloquente in principio et fine cardinali Arelatensi, requirente eciam genibus flexis sustinere concilii Basiliensis auctoritatem. Post hec autem tercio die XXI. Marcii in sua congregacione plurimum 10 desuper instantibus oratoribus Francie, sicut perceptum est, auisarunt, vt darent operam aliud fieri concilium, scribereturque per oratores regis Romanorum super mittenda eis plena facultate ad concludendum, expectareturque responsio vsque ad dominicam quartam post pascha. Sin autem, quod per electores ambassiata ad eum mitteretur: interim vero partes audirentur super principali. Die vero 15 isto cum recessisset Maguntinus, percepto quoque de recessu proximo Treueren- sis, et velut congregacionis parte instancia facta, vt parte concilii coram con- gregatis proponeretur, responsione data per aliquem ex cardinalibus in habitu non displicibili, aut per alterum ex inferioribus proponendum esse, illi dixerunt se desiderare de priori modo; id ipsum quoque Treuerensis, seorsum eciam ab 20 aliis respondens. Vigilia itaque annunciacionis Treuerensi ac oratoribus regis Romanorum et aliis in stuba maioris ecclesie congregatis, cardinalis Arelatensis, cruce domi relicta, et cum eo oratores concilii associati familiis aliorum cardi- nalium ibidem veniens primo sedit loco Treuerensi, qui eum in ecclesia re- ceperat obuiam, a dextra vero Romanorum regis oratoribus constitutis, in bancha 25 autem ex opposito ad illorum facies oratoribus concilii. Predicens autem vnum idemque concilium et papam esse, Arelatensis presentauit dumtaxat litteras con- cilii. Vtrum vero audiende et legende forent, deliberacione iterum facta, Magun- tini cancellarius illas legit, predicto ab eo, quod notum esset, cum quibus pactis audiencia fuisset concessa, et emissa protestacione, quod per eam lecturam vel 30 aliam non intendebant recipere legacionem, de qua mencio in illis fiebat; econtra vero replicante Arelatensi postremo dictum est, quod nulli intenderetur fieri preiudicium: de laude igitur concilii Basiliensis, et quomodo in eius fide Sigis- mundus et Albertus Romanorum reges mortui fuissent, modernumque Frederi- cum protectorem esse illius; item de incorporacione omnium maiorum fere chri- 35 stiane religionis, ipsorum quoque astancium, quodque Treuerensis fuisset vnus de primis incorporatis concilio et orator eius ad papam tunc Eugenium desti- natus, aliaque multa huius continencie elocutus Arelatensis commisit Thome de Corcellis iniuncta legacionis plenius explicare. Qui vt de huius aduersariorum-
564 gerere se tanquam doctores, et Arelatensis non tanquam legatus, aut si existe- rent in domibus suis, in eo casu non intendebant reuocare saluum conductum. Pluribus vero interlocucionibus habitis et specialiter, si iniuria fieret ipsis car- dinalibus, vtrum vellent exequi secundum leges ipsorum municipales, vt iusti- cia fieret de malefactoribus, sicut dicebant, si molestia fieret congregatis circa 5 delacionem crucis vel habitus, responsum extitit de hoc nichil se dicere. Liber XVII. Caput VIII. IX. Capitulum IX. Prima proposicio publica parte concilii per Thomam de Cor- cellis, alloquente in principio et fine cardinali Arelatensi, requirente eciam genibus flexis sustinere concilii Basiliensis auctoritatem. Post hec autem tercio die XXI. Marcii in sua congregacione plurimum 10 desuper instantibus oratoribus Francie, sicut perceptum est, auisarunt, vt darent operam aliud fieri concilium, scribereturque per oratores regis Romanorum super mittenda eis plena facultate ad concludendum, expectareturque responsio vsque ad dominicam quartam post pascha. Sin autem, quod per electores ambassiata ad eum mitteretur: interim vero partes audirentur super principali. Die vero 15 isto cum recessisset Maguntinus, percepto quoque de recessu proximo Treueren- sis, et velut congregacionis parte instancia facta, vt parte concilii coram con- gregatis proponeretur, responsione data per aliquem ex cardinalibus in habitu non displicibili, aut per alterum ex inferioribus proponendum esse, illi dixerunt se desiderare de priori modo; id ipsum quoque Treuerensis, seorsum eciam ab 20 aliis respondens. Vigilia itaque annunciacionis Treuerensi ac oratoribus regis Romanorum et aliis in stuba maioris ecclesie congregatis, cardinalis Arelatensis, cruce domi relicta, et cum eo oratores concilii associati familiis aliorum cardi- nalium ibidem veniens primo sedit loco Treuerensi, qui eum in ecclesia re- ceperat obuiam, a dextra vero Romanorum regis oratoribus constitutis, in bancha 25 autem ex opposito ad illorum facies oratoribus concilii. Predicens autem vnum idemque concilium et papam esse, Arelatensis presentauit dumtaxat litteras con- cilii. Vtrum vero audiende et legende forent, deliberacione iterum facta, Magun- tini cancellarius illas legit, predicto ab eo, quod notum esset, cum quibus pactis audiencia fuisset concessa, et emissa protestacione, quod per eam lecturam vel 30 aliam non intendebant recipere legacionem, de qua mencio in illis fiebat; econtra vero replicante Arelatensi postremo dictum est, quod nulli intenderetur fieri preiudicium: de laude igitur concilii Basiliensis, et quomodo in eius fide Sigis- mundus et Albertus Romanorum reges mortui fuissent, modernumque Frederi- cum protectorem esse illius; item de incorporacione omnium maiorum fere chri- 35 stiane religionis, ipsorum quoque astancium, quodque Treuerensis fuisset vnus de primis incorporatis concilio et orator eius ad papam tunc Eugenium desti- natus, aliaque multa huius continencie elocutus Arelatensis commisit Thome de Corcellis iniuncta legacionis plenius explicare. Qui vt de huius aduersariorum-
Strana 565
Liber XVII. Caput IX. X. 565 que proposicionibus explicandis notarii aliique retulerunt cum themate: „Cogno- scetis veritatem, et veritas liberabit vos" tria puncta prosecutus est de vtilitate neccessitateque generalium celebracionis conciliorum, deque rebus gestis per sanctam Basiliensem synodum, quam iuste, quam sancte et magna continuatis neccessitate, quot, quantas qualesue patres pro manutenenda veritate fidei et iusticia sancte matris ecclesie sustinuissent persecuciones, et postremo, quod neccesse foret, vt decreta concilii traderentur execucioni, et concludens, quo- modo se reputare posset bonum virum, qui Gabrielem hereticum, scismaticum et tam criminosum laudaret aut nominaret sanctissimum: qui audierunt testi- 10 monium perhibentibus, per duas et dimidiam horas cum dixisset, magis placuisse synodo affectis oracionem eius in fine, quia plus habentem acrimonie. Abinde Arelatensis magna cum vehemencia spiritus allocutus est, tangens in concilio gesta tempore parcialis conclusionis legatorum, de falsa plumbacione presertim, deque malignitate ipsius Gabrielis olim Eugenii testatus, de re aliqua se non 15 tam penitere, quam propterea, quod consensit in eum in eleccione papatus. Dicens autem neccesse fore manuteneri auctoritatem concilii Basiliensis, obe- diendo eius ordinacioni, flexis genibus per viscera misericordie Ihesu Christi obsecrauit omnes astantes, vt ad hec conarentur, quatenus diebus nostris ec- clesie auctoritas non periret, et tunc visum est lacrimari quamplures ex congre- 20 gatis. Petita vero copia dictorum et permaxime, que de generalium conciliorum auctoritate, Arelatensis respondit desuper consilium habendum cum cardinalibus, collegis suis, sed nec ista aliaque exposita consequenter curarunt habere. 5 25 Capitulum X. Altera proposicio ex aduerso parte olim Eugenii per Iohannem de Caruaial et Nicolaum de Cusa, primos duos nuncios eius, supermagni- ficantes pape auctoritatem et respondentes ad obiecta concilii. Post triduum autem, qui prius in loco constitutis Iohannes de Caruaial, nuncius olim Eugenii, cum themate: „Eice ancillam et filium eius, quia non erit heres filius ancille cum filio" libere dicebat eiciendam Basiliensem congre- gacionem scismaticam et filium eius ducem olim Sabaudie cum ementibus et 30 vendentibus, quoniam corrupisset pecuniis electores, vt promisissent facere eos tales, vt talem eum facerent. Applicans autem de olim Eugenio, quod heres esset, non dicebat eum filium libere, sed tantam esse excellenciam eius, quod ecclesie triumphantis heres et militantis doctor esset. Cum vero presentauit litteras non ad Maguntinam, sed ad Nurrenbergensem congregacionem, lectis 35 illis ample eam commendans loquebatur de apostolica benediccione in illis contenta. Post eum vero Nicolaus de Cusa nunciorum secundus protestatus, per quecumque dicenda, quod recedere non intendebat a decretis sui concilii ycu- menici Florentini, aut quidquam dicere contra generalium auctoritatem concilio- 72*
Liber XVII. Caput IX. X. 565 que proposicionibus explicandis notarii aliique retulerunt cum themate: „Cogno- scetis veritatem, et veritas liberabit vos" tria puncta prosecutus est de vtilitate neccessitateque generalium celebracionis conciliorum, deque rebus gestis per sanctam Basiliensem synodum, quam iuste, quam sancte et magna continuatis neccessitate, quot, quantas qualesue patres pro manutenenda veritate fidei et iusticia sancte matris ecclesie sustinuissent persecuciones, et postremo, quod neccesse foret, vt decreta concilii traderentur execucioni, et concludens, quo- modo se reputare posset bonum virum, qui Gabrielem hereticum, scismaticum et tam criminosum laudaret aut nominaret sanctissimum: qui audierunt testi- 10 monium perhibentibus, per duas et dimidiam horas cum dixisset, magis placuisse synodo affectis oracionem eius in fine, quia plus habentem acrimonie. Abinde Arelatensis magna cum vehemencia spiritus allocutus est, tangens in concilio gesta tempore parcialis conclusionis legatorum, de falsa plumbacione presertim, deque malignitate ipsius Gabrielis olim Eugenii testatus, de re aliqua se non 15 tam penitere, quam propterea, quod consensit in eum in eleccione papatus. Dicens autem neccesse fore manuteneri auctoritatem concilii Basiliensis, obe- diendo eius ordinacioni, flexis genibus per viscera misericordie Ihesu Christi obsecrauit omnes astantes, vt ad hec conarentur, quatenus diebus nostris ec- clesie auctoritas non periret, et tunc visum est lacrimari quamplures ex congre- 20 gatis. Petita vero copia dictorum et permaxime, que de generalium conciliorum auctoritate, Arelatensis respondit desuper consilium habendum cum cardinalibus, collegis suis, sed nec ista aliaque exposita consequenter curarunt habere. 5 25 Capitulum X. Altera proposicio ex aduerso parte olim Eugenii per Iohannem de Caruaial et Nicolaum de Cusa, primos duos nuncios eius, supermagni- ficantes pape auctoritatem et respondentes ad obiecta concilii. Post triduum autem, qui prius in loco constitutis Iohannes de Caruaial, nuncius olim Eugenii, cum themate: „Eice ancillam et filium eius, quia non erit heres filius ancille cum filio" libere dicebat eiciendam Basiliensem congre- gacionem scismaticam et filium eius ducem olim Sabaudie cum ementibus et 30 vendentibus, quoniam corrupisset pecuniis electores, vt promisissent facere eos tales, vt talem eum facerent. Applicans autem de olim Eugenio, quod heres esset, non dicebat eum filium libere, sed tantam esse excellenciam eius, quod ecclesie triumphantis heres et militantis doctor esset. Cum vero presentauit litteras non ad Maguntinam, sed ad Nurrenbergensem congregacionem, lectis 35 illis ample eam commendans loquebatur de apostolica benediccione in illis contenta. Post eum vero Nicolaus de Cusa nunciorum secundus protestatus, per quecumque dicenda, quod recedere non intendebat a decretis sui concilii ycu- menici Florentini, aut quidquam dicere contra generalium auctoritatem concilio- 72*
Strana 566
566 Liber XVII. Caput X. rum. Laudauit protestacionem principum, ab anno iam tercio Francfordie factam, quia tunc illis dubium foret, si Basiliensis aut Ferrariensis congregacio esset generale concilium, sed quod post factum Basilee scisma protestacio illa perni- ciosa esset; etenim legittimum esse Florentinum concilium constaret ex effectu vnionis Grecorum, quia arbor bona fructus bonos faceret. Ex fine vero Basi- liense illegittimum, quia scisma fecisset, et vbi scissio, non poterat esse spiri- tus sanctus, allegato ad hoc c. „Afferte gladium de presumptis“. Dicebat autem in secunda parte olim Eugenium duo desiderare a principibus, vt non reputa- rent Basiliensem congregacionem vniuersalem representare ecclesiam, sed Flo- rentinam ycumenicum esse concilium, vtque reputarent ipsum ecclesie caput. 10 Namque vnitas ecclesie fundata existeret supra Petri confessionem, et ita, quod quidquid in ecclesia habemus, fuit in Petro, et ex Petro omnem quoque fidem nullamque esse ligandi et soluendi potestatem, nisi in cathedra Petri, neque concilium esse posse iuxta c. „Sicut sancti" xv. di., nisi vbi adesset consensus omnium et singulorum, quoniam antiquitus ante conclusionem pro voto absen- 15 cium mittebatur, et specifice affirmans non posse generale esse concilium, nisi de qualibet prouincia essent duo; quodque consensus omnium Christianorum absque pape consensu non faceret concilium, sed dumtaxat pape consensus, et quia non poterat esse nisi vna ecclesia, et illa Ferrarie, ergo non Basilee, et quod generalia concilia errarent, sed non summi pontifices. In tercia vero parte 20 respondebat dictis per Thomam de Corcellis olim Eugenium non illa concul- casse, sed laborasse ad exaltacionem auctoritatis conciliorum, quoniam statim post suam eleccionem scripserat Iuliano presidenti pro celebracione concilii Basiliensis. Conabatur denique iustificare primam concilii dissolucionem ex fluxu temporis et conueniencium paucitate, dicens, quod Eugenius tunc papa contra 25 concilium non firmauerat se, nisi post sessionem quartam, per quam diffinierat concilium Basiliense in eo dumtaxat fieri summi pontificis eleccionem. Nec, prout dicebatur, magnificanda erat sua adhesio, nam plures littere eius de ad- hesione acceptate non fuerant per concilium; per adhesionemque suam approba- uerat solum tria, propter que concilium congregatum fuerat. Magnas rursum 30 inter hec querelas agebat de presidencium limitata admissione, prioribus repeti- tis, concilium generale dependere solum ex pape consensu, et sic non per alios quam per suos presidentes fore concludendum, aliusmodi conclusione inualida sistente; quodque non fuerat seruata synodalis promissio, supposita concilii osculatura esse pedes pape. Quo vero ad aliud obiectum de translacione con- 35 cilii, quod in hoc penderent prophete et leges; sed ex XIX. sessione concilium consensisset in translacionem, neque vnquam decretatum fuerat ad eleccionem loci duas partes votorum concurrere, sed ad translacionem, decretumque XIe ses- sionis intelligeretur solum de dissolucione preuia; ex defectu autem solucionis ciuium Auinionensium quod deuoluta fuisset eligendi potestas ad paucos, ymmo 40 secundum Ludouicum de Vrbe vnus solus potuisset eligere. Commemorans autem protestacionem factam per Grecum contra Auinionensem portum de aquis mortuis 5
566 Liber XVII. Caput X. rum. Laudauit protestacionem principum, ab anno iam tercio Francfordie factam, quia tunc illis dubium foret, si Basiliensis aut Ferrariensis congregacio esset generale concilium, sed quod post factum Basilee scisma protestacio illa perni- ciosa esset; etenim legittimum esse Florentinum concilium constaret ex effectu vnionis Grecorum, quia arbor bona fructus bonos faceret. Ex fine vero Basi- liense illegittimum, quia scisma fecisset, et vbi scissio, non poterat esse spiri- tus sanctus, allegato ad hoc c. „Afferte gladium de presumptis“. Dicebat autem in secunda parte olim Eugenium duo desiderare a principibus, vt non reputa- rent Basiliensem congregacionem vniuersalem representare ecclesiam, sed Flo- rentinam ycumenicum esse concilium, vtque reputarent ipsum ecclesie caput. 10 Namque vnitas ecclesie fundata existeret supra Petri confessionem, et ita, quod quidquid in ecclesia habemus, fuit in Petro, et ex Petro omnem quoque fidem nullamque esse ligandi et soluendi potestatem, nisi in cathedra Petri, neque concilium esse posse iuxta c. „Sicut sancti" xv. di., nisi vbi adesset consensus omnium et singulorum, quoniam antiquitus ante conclusionem pro voto absen- 15 cium mittebatur, et specifice affirmans non posse generale esse concilium, nisi de qualibet prouincia essent duo; quodque consensus omnium Christianorum absque pape consensu non faceret concilium, sed dumtaxat pape consensus, et quia non poterat esse nisi vna ecclesia, et illa Ferrarie, ergo non Basilee, et quod generalia concilia errarent, sed non summi pontifices. In tercia vero parte 20 respondebat dictis per Thomam de Corcellis olim Eugenium non illa concul- casse, sed laborasse ad exaltacionem auctoritatis conciliorum, quoniam statim post suam eleccionem scripserat Iuliano presidenti pro celebracione concilii Basiliensis. Conabatur denique iustificare primam concilii dissolucionem ex fluxu temporis et conueniencium paucitate, dicens, quod Eugenius tunc papa contra 25 concilium non firmauerat se, nisi post sessionem quartam, per quam diffinierat concilium Basiliense in eo dumtaxat fieri summi pontificis eleccionem. Nec, prout dicebatur, magnificanda erat sua adhesio, nam plures littere eius de ad- hesione acceptate non fuerant per concilium; per adhesionemque suam approba- uerat solum tria, propter que concilium congregatum fuerat. Magnas rursum 30 inter hec querelas agebat de presidencium limitata admissione, prioribus repeti- tis, concilium generale dependere solum ex pape consensu, et sic non per alios quam per suos presidentes fore concludendum, aliusmodi conclusione inualida sistente; quodque non fuerat seruata synodalis promissio, supposita concilii osculatura esse pedes pape. Quo vero ad aliud obiectum de translacione con- 35 cilii, quod in hoc penderent prophete et leges; sed ex XIX. sessione concilium consensisset in translacionem, neque vnquam decretatum fuerat ad eleccionem loci duas partes votorum concurrere, sed ad translacionem, decretumque XIe ses- sionis intelligeretur solum de dissolucione preuia; ex defectu autem solucionis ciuium Auinionensium quod deuoluta fuisset eligendi potestas ad paucos, ymmo 40 secundum Ludouicum de Vrbe vnus solus potuisset eligere. Commemorans autem protestacionem factam per Grecum contra Auinionensem portum de aquis mortuis 5
Strana 567
Liber XVII. Caput X. 567 affirmabat, quod olim Eugenius denegasset saluum conductum pro Grecis, ne videretur in Auinionem consentire. Neque voluisset concurrere circa concessio- nem indulgenciarum, intelligens pecuniam illam esse colligendam, vt contra se fieret processus, et quia voluit, vt concederentur secundum antiquam formam sub nomine suo. Contestabatur rursus, quod eciam absque conclusione parciali legatorum, aduersus quam allegabatur, potuisset transferre concilium ad trans- ferendum neccessitatus propter fidem, cui alias contrauenisset, si non trans- tulisset ex plenissima potestate sua. Etenim poterat facere quidquid pertinet ad edificacionem ecclesie, et contrarium asserere heresis esset, et quia in dis- 10 cordia concilii semper ad papam recurreretur, vtque XIx. sessione cauebatur, sine presencia pape non poterat esse ycumenicum concilium. Et inter verba hec aggrauabat copiam citatorii fuisse destinatam Constantinopoli. Ad ter- cium vero obiectum de reformacione, quod nunquam voluisset decreta refor- macionis in obseruanciam deducere, respondit negans, ymo quod desiderasset 15 eam in bulla destinata per eum ad concilium, confessus ecclesiam indigere re- formacione, quoniam a pedibus vsque ad verticem in ea non erat sanitas, nun- quam tamen intellexerat de reformacione super confirmacione eleccionum per ordinarios fienda, vel annatis non leuandis, prout concilium ordinauerat; alias nunquam adhesisset. Nam prouisiones ecclesiarum de iure spectarent ad papam 20 simpliciter, et ita fuerat concessum dudum Bonifacio Maguntino episcopo, vt tres fundaret ecclesias. Super quarta obieccione autem de symonia, quoniam Thomas nichil specifice dixisset, ipse nichil erat dicturus. Quo vero ad dila- pidacionem, quod imponenda illi non erat; nam comes Franciscus cum vexillo concilii terras ecclesie occupasset, reperiebaturque contradiccio in dictis Basi- 25 liensium, vocancium illum aliquando prodigum, aliquando auarum, qui tamen exposuerat pro Grecis centum quinquaginta milia ducatorum. Periurium deni- que imponendum erat cardinali Arelatensi, qui contraueniens iuramento per eum facto reuelasset tractata in collegio cardinalium. In hac postremo parte, velut iam respondisset obiectis, criminabatur facta concilii in sentencia deposi- 30 cionis; interfuissent septem dumtaxat episcopi, et tamen XII requirerentur ad deposicionem episcopi vnius, et quoniam in illa sentencia pene fuissent appo- site contra reges et principes. Opponebat rursus contra electum per concilium, quoniam super causa Lausanensis ecclesie diffidauerat concilium, ab eoque appellauerat, et quoniam obligauerat se expellere Basilienses, si concederentur 35 sibi inuestiture ecclesiarum sue patrie, ad imperatorem pertinentes. Tempore item eleccionis sue, quod de patria eius venerant, qui fuerant eius electores, optulissetque XII milia equorum Venetis, si agerent, vt olim Eugenius cederet vel obedienciam ipsi subtraherent. Vltima vero hec tanta cum vehemencia, vt relatum est, applausuque audiencium dixerat, quasi multis visum fuisset iusti- 40 ciam fouere. Vnde post meridiem conuenientibus legatis, oratoribus quoque synodalibus, et qui de eorum consilio erant, in domo cardinalis sancti Calixti, multis aliis auisantibus ita fore neccesse, quoniam a principio diete susceperat 5
Liber XVII. Caput X. 567 affirmabat, quod olim Eugenius denegasset saluum conductum pro Grecis, ne videretur in Auinionem consentire. Neque voluisset concurrere circa concessio- nem indulgenciarum, intelligens pecuniam illam esse colligendam, vt contra se fieret processus, et quia voluit, vt concederentur secundum antiquam formam sub nomine suo. Contestabatur rursus, quod eciam absque conclusione parciali legatorum, aduersus quam allegabatur, potuisset transferre concilium ad trans- ferendum neccessitatus propter fidem, cui alias contrauenisset, si non trans- tulisset ex plenissima potestate sua. Etenim poterat facere quidquid pertinet ad edificacionem ecclesie, et contrarium asserere heresis esset, et quia in dis- 10 cordia concilii semper ad papam recurreretur, vtque XIx. sessione cauebatur, sine presencia pape non poterat esse ycumenicum concilium. Et inter verba hec aggrauabat copiam citatorii fuisse destinatam Constantinopoli. Ad ter- cium vero obiectum de reformacione, quod nunquam voluisset decreta refor- macionis in obseruanciam deducere, respondit negans, ymo quod desiderasset 15 eam in bulla destinata per eum ad concilium, confessus ecclesiam indigere re- formacione, quoniam a pedibus vsque ad verticem in ea non erat sanitas, nun- quam tamen intellexerat de reformacione super confirmacione eleccionum per ordinarios fienda, vel annatis non leuandis, prout concilium ordinauerat; alias nunquam adhesisset. Nam prouisiones ecclesiarum de iure spectarent ad papam 20 simpliciter, et ita fuerat concessum dudum Bonifacio Maguntino episcopo, vt tres fundaret ecclesias. Super quarta obieccione autem de symonia, quoniam Thomas nichil specifice dixisset, ipse nichil erat dicturus. Quo vero ad dila- pidacionem, quod imponenda illi non erat; nam comes Franciscus cum vexillo concilii terras ecclesie occupasset, reperiebaturque contradiccio in dictis Basi- 25 liensium, vocancium illum aliquando prodigum, aliquando auarum, qui tamen exposuerat pro Grecis centum quinquaginta milia ducatorum. Periurium deni- que imponendum erat cardinali Arelatensi, qui contraueniens iuramento per eum facto reuelasset tractata in collegio cardinalium. In hac postremo parte, velut iam respondisset obiectis, criminabatur facta concilii in sentencia deposi- 30 cionis; interfuissent septem dumtaxat episcopi, et tamen XII requirerentur ad deposicionem episcopi vnius, et quoniam in illa sentencia pene fuissent appo- site contra reges et principes. Opponebat rursus contra electum per concilium, quoniam super causa Lausanensis ecclesie diffidauerat concilium, ab eoque appellauerat, et quoniam obligauerat se expellere Basilienses, si concederentur 35 sibi inuestiture ecclesiarum sue patrie, ad imperatorem pertinentes. Tempore item eleccionis sue, quod de patria eius venerant, qui fuerant eius electores, optulissetque XII milia equorum Venetis, si agerent, vt olim Eugenius cederet vel obedienciam ipsi subtraherent. Vltima vero hec tanta cum vehemencia, vt relatum est, applausuque audiencium dixerat, quasi multis visum fuisset iusti- 40 ciam fouere. Vnde post meridiem conuenientibus legatis, oratoribus quoque synodalibus, et qui de eorum consilio erant, in domo cardinalis sancti Calixti, multis aliis auisantibus ita fore neccesse, quoniam a principio diete susceperat 5
Strana 568
568 Liber XVII. Caput X. XI. onus prosequendi allegaciones, de gestis item concilii, quorum multa aliorsum ab aduersariis narrabantur, magnam habebat noticiam, et quia alia nisi crastino non dabatur audiencia, ordinatum fuit, vt sequenti die responderet absque cappa et rocheto in habitu doctoris. Capitulum XI. Proposicio secunda, concilii parte facta per cardinalem sancti 5 Calixti et parcellas complexa xII, in quarum prima racionem reddidit, quare in habitu comparuisset doctoris, raciocinatus, ex titulis litterarum concilii et pape constare de superioritate synodalis auctoritatis, quatuor dicta ex- posuit, cur omni recte policie neccessaria sit fides, et amplius multo reli- gioni christiane, quodque permaxime spectat attendere que sit tradicio, 10 secundum quam tenenda est catholica, et quod eiusmodi tradicio non re- peritur in aliquo ex quatuor maximis tribunalibus mundi. Qvo percepto mane primo loco solite congregacionis nouitatis causa multi- tudine pre alias conueniente, auditura eum, Iohannes ipse cardinalis sancti Calixti scampno, quo antea biduo alii proposuerant oratores per tempus infra 15 specificatum die ipso Martis XXVIII° Marcii, anno domini MOCCCCXLI., quam multa exposuit, sero quoque loci mutacione facta. Vt vero attencius illa capiantur, explicatur scribendorum ordo in parcellas distinctus XII: De neccessitate fidei in omni recta policia, sed in christiana permaxime. De tradicione christiana, quod ex doctrina euangelii illa sit determinacio synodi generalis, tribunalis 20 diuini in terra supremi. Quod id eciam constat ex doctrina apostolica, tribus- que aliis auctenticis testimoniis. De representacione ecclesie per synodum, de- monstrante superioritatem eius. Quod Eugenius tunc papa quartus non potuit dissoluere concilium Basiliense ex plenitudine apostolice potestatis. Quod nulla- tenus eciam fuit dissolutum suo proprio consensu. Quod nature diuinoque iure, 25 vbi supremitas est iudicii, fides nulla est minoris ad maiorem partem. De iusta deposicione Eugenii pape et eleccione canonica Felicis quinti. Ad manifestan- dam heresim olim Eugenii exponuntur christiane religionis documenta quatuor. Probatur multiphariam determinacionem Constanciensis synodi de generalium auctoritate conciliorum veritatem esse catholice fidei. De probacione quatuor 30 synodalium conclusionum heresim olim Eugenii manifestancium. Ad manifesta- cionem conclusionis quinte exponuntur duodecim modi pertinacie. Hec XII puncta sunt, de quibus Iohannes ipse in dieta Maguntina publice verbum fecit, racio- nem primum reddens, quare in doctoris habitu propositurus aduenisset, vt pa- ciente hiis diebus ecclesia afflicciones multas; nec mirum, si eciam membra 35 eius, quomodo ad Baruch, qui dixerat: „Ve misero michi, quoniam addidit Deus dolorem dolori meo, et requiem non inueni“ diuinus sermo ait: „Ecce quos edificaui, ego destruo, et quos plantaui, ego euello, et vniuersam terram
568 Liber XVII. Caput X. XI. onus prosequendi allegaciones, de gestis item concilii, quorum multa aliorsum ab aduersariis narrabantur, magnam habebat noticiam, et quia alia nisi crastino non dabatur audiencia, ordinatum fuit, vt sequenti die responderet absque cappa et rocheto in habitu doctoris. Capitulum XI. Proposicio secunda, concilii parte facta per cardinalem sancti 5 Calixti et parcellas complexa xII, in quarum prima racionem reddidit, quare in habitu comparuisset doctoris, raciocinatus, ex titulis litterarum concilii et pape constare de superioritate synodalis auctoritatis, quatuor dicta ex- posuit, cur omni recte policie neccessaria sit fides, et amplius multo reli- gioni christiane, quodque permaxime spectat attendere que sit tradicio, 10 secundum quam tenenda est catholica, et quod eiusmodi tradicio non re- peritur in aliquo ex quatuor maximis tribunalibus mundi. Qvo percepto mane primo loco solite congregacionis nouitatis causa multi- tudine pre alias conueniente, auditura eum, Iohannes ipse cardinalis sancti Calixti scampno, quo antea biduo alii proposuerant oratores per tempus infra 15 specificatum die ipso Martis XXVIII° Marcii, anno domini MOCCCCXLI., quam multa exposuit, sero quoque loci mutacione facta. Vt vero attencius illa capiantur, explicatur scribendorum ordo in parcellas distinctus XII: De neccessitate fidei in omni recta policia, sed in christiana permaxime. De tradicione christiana, quod ex doctrina euangelii illa sit determinacio synodi generalis, tribunalis 20 diuini in terra supremi. Quod id eciam constat ex doctrina apostolica, tribus- que aliis auctenticis testimoniis. De representacione ecclesie per synodum, de- monstrante superioritatem eius. Quod Eugenius tunc papa quartus non potuit dissoluere concilium Basiliense ex plenitudine apostolice potestatis. Quod nulla- tenus eciam fuit dissolutum suo proprio consensu. Quod nature diuinoque iure, 25 vbi supremitas est iudicii, fides nulla est minoris ad maiorem partem. De iusta deposicione Eugenii pape et eleccione canonica Felicis quinti. Ad manifestan- dam heresim olim Eugenii exponuntur christiane religionis documenta quatuor. Probatur multiphariam determinacionem Constanciensis synodi de generalium auctoritate conciliorum veritatem esse catholice fidei. De probacione quatuor 30 synodalium conclusionum heresim olim Eugenii manifestancium. Ad manifesta- cionem conclusionis quinte exponuntur duodecim modi pertinacie. Hec XII puncta sunt, de quibus Iohannes ipse in dieta Maguntina publice verbum fecit, racio- nem primum reddens, quare in doctoris habitu propositurus aduenisset, vt pa- ciente hiis diebus ecclesia afflicciones multas; nec mirum, si eciam membra 35 eius, quomodo ad Baruch, qui dixerat: „Ve misero michi, quoniam addidit Deus dolorem dolori meo, et requiem non inueni“ diuinus sermo ait: „Ecce quos edificaui, ego destruo, et quos plantaui, ego euello, et vniuersam terram
Strana 569
Liber XVII. Caput XI. 569 hanc. Et tu queris tibi grandia?“ Saluator eciam suis dixerat: „Si me persecuti sunt, et vos persequentur." Multiplici rursus ex causa timoris, videlicet itineris, egritudinis et alias multiphariam, multisque modis episcopi ac eciam cardinales aliquando habitu non vterentur, nec vlla pocior causa, quam pro fide, veritate ac iusticia manifestanda defensandaque, pro quibus aliisque eciam minoribus causis latinis clericis licebat inter Grecos conuersantes barbam nutrire. Allega- uit preterea exempla scripture sacre de Saul, qui expoliauit se vestimentis suis prophetaturus. Dauid quoque, deposito omni stemate regio, ephot lineo ac- cinctus, vt laudes liberius Deo caneret, Ysaias eciam nudus per dies aliquot 10 ambulauerat, diuinum eloquium apercius manifestans, Iudith item depositis, que in viduitate, vt auditum haberet, dictura, que liberacionis populi induerat se vestibus iocunditatis. Multi insuper reges ac maximi sacerdotes et prophete diebus ieiunii et penitencie ambulauerant induti saccis. Porro, vt liberius veri- tatem predicaturi essent apostoli, mandatum a domino acceperant, duas tunicas 15 non habere, aliaque nisi virgam tantum in signum auctoritatis doctrine. Datum igitur doctrine locum acceptauerat habitu consueto non vsurus, attento, quod multi eciam concilio affecti obloquerentur, velut scandalizati imponentes predi- ligi honorem habitus, quam defensionem synodalis doctrine, pro qua manu- tenenda quam multi viri illustres Basilee sustinuerant mortem tempore pestis, et 20 qui remanserant, epistolis decretisque docentibus, dicebant pro defensanda gene- ralium auctoritate conciliorum, vt hactenus fecissent, eciam sustinere velle per- secuciones. Qui vero de concilii oratoribus hec dicerent, nesciebant responsio- nem ciuibus datam. Etenim tempore facte per eos reuocacionis de saluo conductu sua concesso sponte ab ipso Iohanne loquente audierant exemplum concilii 25 Affricani, descripti per Vincencium hystorialem libro XXI., quod imperante Ze- none circa annos domini CCCLXXX Honoricus rex Wandalorum, Arrianis fauens, citauerat catholicos episcopos dicionis sue, vt ad diem Kalendarum Ianuarium omnes Carthaginem venientes cum suis episcopis de racione fidei possent inire conflictum, fidem Homousianorum de diuinis scripturis proprie approbaturi, quo 30 posset agnosci, si integram fidem tenerent. Conuencione autem facta silencium fuerat per aliquot dies, vt peritos et doctissimos viros separaret, calumpniis oppositis, necandos, nam ex ipso choro doctorum nomine Letum strennuum at- que doctissimum virum post carceris squalores incendio concremauit. Et tandem cum dati essent vtrimque pauci pro suis locuturi exposita fide per catholicos, 35 Arrianis suggerentibus, quod strepitum fecissent per decretum, quod iam ante disputacionem scripserat rex vna die vniuerse Affrice ecclesias clausit, vni- uersamque substanciam episcoporum catholicorum et ecclesiarum suis Arrianis episcopis munere condonauit. Iussitque episcopos ipsos Cartagine congregatos expoliatos foras muros prouelli, vtque nullus eorum quemquam hospicio recipe- 40 ret aut alimoniam prestitisset; qui autem miseracionis causa id facere temptas- set, cum vniuersa domo sua incenderetur. Sed proiecti episcopi sapienter fecis- sent, vt quamuis mendicantes inde non abirent, ne aduersarii mentirentur eos 5
Liber XVII. Caput XI. 569 hanc. Et tu queris tibi grandia?“ Saluator eciam suis dixerat: „Si me persecuti sunt, et vos persequentur." Multiplici rursus ex causa timoris, videlicet itineris, egritudinis et alias multiphariam, multisque modis episcopi ac eciam cardinales aliquando habitu non vterentur, nec vlla pocior causa, quam pro fide, veritate ac iusticia manifestanda defensandaque, pro quibus aliisque eciam minoribus causis latinis clericis licebat inter Grecos conuersantes barbam nutrire. Allega- uit preterea exempla scripture sacre de Saul, qui expoliauit se vestimentis suis prophetaturus. Dauid quoque, deposito omni stemate regio, ephot lineo ac- cinctus, vt laudes liberius Deo caneret, Ysaias eciam nudus per dies aliquot 10 ambulauerat, diuinum eloquium apercius manifestans, Iudith item depositis, que in viduitate, vt auditum haberet, dictura, que liberacionis populi induerat se vestibus iocunditatis. Multi insuper reges ac maximi sacerdotes et prophete diebus ieiunii et penitencie ambulauerant induti saccis. Porro, vt liberius veri- tatem predicaturi essent apostoli, mandatum a domino acceperant, duas tunicas 15 non habere, aliaque nisi virgam tantum in signum auctoritatis doctrine. Datum igitur doctrine locum acceptauerat habitu consueto non vsurus, attento, quod multi eciam concilio affecti obloquerentur, velut scandalizati imponentes predi- ligi honorem habitus, quam defensionem synodalis doctrine, pro qua manu- tenenda quam multi viri illustres Basilee sustinuerant mortem tempore pestis, et 20 qui remanserant, epistolis decretisque docentibus, dicebant pro defensanda gene- ralium auctoritate conciliorum, vt hactenus fecissent, eciam sustinere velle per- secuciones. Qui vero de concilii oratoribus hec dicerent, nesciebant responsio- nem ciuibus datam. Etenim tempore facte per eos reuocacionis de saluo conductu sua concesso sponte ab ipso Iohanne loquente audierant exemplum concilii 25 Affricani, descripti per Vincencium hystorialem libro XXI., quod imperante Ze- none circa annos domini CCCLXXX Honoricus rex Wandalorum, Arrianis fauens, citauerat catholicos episcopos dicionis sue, vt ad diem Kalendarum Ianuarium omnes Carthaginem venientes cum suis episcopis de racione fidei possent inire conflictum, fidem Homousianorum de diuinis scripturis proprie approbaturi, quo 30 posset agnosci, si integram fidem tenerent. Conuencione autem facta silencium fuerat per aliquot dies, vt peritos et doctissimos viros separaret, calumpniis oppositis, necandos, nam ex ipso choro doctorum nomine Letum strennuum at- que doctissimum virum post carceris squalores incendio concremauit. Et tandem cum dati essent vtrimque pauci pro suis locuturi exposita fide per catholicos, 35 Arrianis suggerentibus, quod strepitum fecissent per decretum, quod iam ante disputacionem scripserat rex vna die vniuerse Affrice ecclesias clausit, vni- uersamque substanciam episcoporum catholicorum et ecclesiarum suis Arrianis episcopis munere condonauit. Iussitque episcopos ipsos Cartagine congregatos expoliatos foras muros prouelli, vtque nullus eorum quemquam hospicio recipe- 40 ret aut alimoniam prestitisset; qui autem miseracionis causa id facere temptas- set, cum vniuersa domo sua incenderetur. Sed proiecti episcopi sapienter fecis- sent, vt quamuis mendicantes inde non abirent, ne aduersarii mentirentur eos 5
Strana 570
570 Liber XVII. Caput XI. fugisse conflictum. Regi autem egresso ad piscinas querelam exponentes, si ad disputacionem vocati, quare expoliati fameque et nuditate laborantes, mediis stercoribus volutarentur, toruis oculis aspiciens, priusquam audisset peticionem, iusserat super eos equos cum sessoribus dimitti, multique fuerunt contriti et precipue senes. Tandem inuenta occasione interrogacione facta, si vellent iurare filio suo fidelitatem, qui iurare noluerunt, in exilium, qui autem iurarunt di- cendo contra euangelium fecisse, precipiens non iurare, in colonias destinauit. Hoc igitur exemplo narrato dictum fuerat ciuibus ipsis, vt loco manentibus ad- uersariis, ne hii gloriarentur, quasi non audentes in lucem venire manifestande iusticie dimisisse locum, quamuis ciues ipsi oratores concilii per vnam portam 10 ciuitatis expellerent, adhuc per aliam reintrarent, veritatem defensaturi, minus attento honore vestium, sed aspicientes Christum veste alba, spretum primo coram Herode rege, in cruce postea nudum pendentem. Pauli igitur exemplo Iohannes ipse non veritus fuisset absque habitu comparere, etenim ille, vt plures lucrifaceret omnium seruum se fecerat hiis, qui sub lege erant tanquam 15 sub lege esset, et hiis, qui sine lege, tanquam eciam ipse. Quod autem gra- uius, quoniam, vt mandatum a Christo datum implere posset, daturus testimo- nium in Iherusalem de ipso impleuerat, cerimonias tanquam legis Moysi seruans iusticias, cum tamen sciret, affirmante id epistola sua ad Galathas, qui in lege illa querebant iustificari, a Christi gracia excidere, sed quid ipse crederet, ex- 20 ponere reseruabat, prout fecit populo sermonem facturus. Sic igitur ipse Iohan- nes proponens dicebat, ne quis putaret habitus dimissione eum fidem mutasse, quod profitebatur Basiliensem congregacionem esse generalem synodum vniuer- salem, representantem ecclesiam, cui non obstante quouis federe aut vnione principum omnes Christi fideles habentes noticiam de iusticia eius obedire 25 tenebantur. Olim item Eugenium per eam fuisse iuste depositum et Felicem papam V. legittime electum, creatosque per eum veros esse cardinales. At vero, quia super materia fidei omne incumberet onus, vtrimque disputacionum aduersariis dicentibus pape credendum esse pre concilio generali, ymmo pre toto orbe, de fide ac generalium auctoritate conciliorum patre luminum opitu- 30 lante, primo esset dicturus et consequenter de predictis affirmatis per eum; si- que tempus adesset super tribus veritatibus fidei et conclusionibus synodalibus quinque de heresi manifeste notantibus olim Eugenium, intermixtim vero, prout raciocinacioni coniungeret obiectis aduersariorum responsurus. Quoniam vero ex aduerso amplificacione magna dictum fuerat de apostolica benediccione, descripta 35 in litteris olim Eugenii, cum hic condempnatus fuisset tamquam scismaticus et hereticus, poterant attendere, si apostolica vel apostatica dicenda esset. Sed de hiis pretereundo, quia omnis differencia versaretur quantum ad superioritatem auctoritatis, illa ecce manifeste demonstraretur ex tenore benediccionis insinuate in litteris cuiuslibet summi pontificis aut synodi generalis. Ille namque insinua- 40 ret, offerret aut daret apostolorum benediccionem, synodus autem Dei omnipoten- tis. Ille denique se vocabat seruum seruorum Dei, concilium autem synodum 5
570 Liber XVII. Caput XI. fugisse conflictum. Regi autem egresso ad piscinas querelam exponentes, si ad disputacionem vocati, quare expoliati fameque et nuditate laborantes, mediis stercoribus volutarentur, toruis oculis aspiciens, priusquam audisset peticionem, iusserat super eos equos cum sessoribus dimitti, multique fuerunt contriti et precipue senes. Tandem inuenta occasione interrogacione facta, si vellent iurare filio suo fidelitatem, qui iurare noluerunt, in exilium, qui autem iurarunt di- cendo contra euangelium fecisse, precipiens non iurare, in colonias destinauit. Hoc igitur exemplo narrato dictum fuerat ciuibus ipsis, vt loco manentibus ad- uersariis, ne hii gloriarentur, quasi non audentes in lucem venire manifestande iusticie dimisisse locum, quamuis ciues ipsi oratores concilii per vnam portam 10 ciuitatis expellerent, adhuc per aliam reintrarent, veritatem defensaturi, minus attento honore vestium, sed aspicientes Christum veste alba, spretum primo coram Herode rege, in cruce postea nudum pendentem. Pauli igitur exemplo Iohannes ipse non veritus fuisset absque habitu comparere, etenim ille, vt plures lucrifaceret omnium seruum se fecerat hiis, qui sub lege erant tanquam 15 sub lege esset, et hiis, qui sine lege, tanquam eciam ipse. Quod autem gra- uius, quoniam, vt mandatum a Christo datum implere posset, daturus testimo- nium in Iherusalem de ipso impleuerat, cerimonias tanquam legis Moysi seruans iusticias, cum tamen sciret, affirmante id epistola sua ad Galathas, qui in lege illa querebant iustificari, a Christi gracia excidere, sed quid ipse crederet, ex- 20 ponere reseruabat, prout fecit populo sermonem facturus. Sic igitur ipse Iohan- nes proponens dicebat, ne quis putaret habitus dimissione eum fidem mutasse, quod profitebatur Basiliensem congregacionem esse generalem synodum vniuer- salem, representantem ecclesiam, cui non obstante quouis federe aut vnione principum omnes Christi fideles habentes noticiam de iusticia eius obedire 25 tenebantur. Olim item Eugenium per eam fuisse iuste depositum et Felicem papam V. legittime electum, creatosque per eum veros esse cardinales. At vero, quia super materia fidei omne incumberet onus, vtrimque disputacionum aduersariis dicentibus pape credendum esse pre concilio generali, ymmo pre toto orbe, de fide ac generalium auctoritate conciliorum patre luminum opitu- 30 lante, primo esset dicturus et consequenter de predictis affirmatis per eum; si- que tempus adesset super tribus veritatibus fidei et conclusionibus synodalibus quinque de heresi manifeste notantibus olim Eugenium, intermixtim vero, prout raciocinacioni coniungeret obiectis aduersariorum responsurus. Quoniam vero ex aduerso amplificacione magna dictum fuerat de apostolica benediccione, descripta 35 in litteris olim Eugenii, cum hic condempnatus fuisset tamquam scismaticus et hereticus, poterant attendere, si apostolica vel apostatica dicenda esset. Sed de hiis pretereundo, quia omnis differencia versaretur quantum ad superioritatem auctoritatis, illa ecce manifeste demonstraretur ex tenore benediccionis insinuate in litteris cuiuslibet summi pontificis aut synodi generalis. Ille namque insinua- 40 ret, offerret aut daret apostolorum benediccionem, synodus autem Dei omnipoten- tis. Ille denique se vocabat seruum seruorum Dei, concilium autem synodum 5
Strana 571
Liber XVII. Caput XI. 571 generalem, que nichil aliud esset, quam legittima congregacio ecclesie, altero partis, altero tocius nomen habente. Porro, si de papa diceretur aliquando, quod fuisset electus per spiritum sanctum, nemo tamen dicere audebat in eo manere continue spiritum sanctum; synodus autem generalis, quamdiu sedebat, 5 semper dicebatur in spiritu sancto legittime congregata, consequentibus se hiis infallibili nexu, si generalis synodus, ergo legittime congregata in spiritu sancto, aliter non synodus generalis. Papa item, quamuis ab aliis sanctissimus dicere- tur, semetipsum nominare non auderet sanctum, synodus vero generalis nedum sanctam, sed appellabat se absque vllo redargucionis timore sacrosanctam, ad- 10 essentibus ibi indubie sacrosanctis vasis, hoc est spiritualibus ministris datis ad opus domus Dei, nec solum datis, sed instantibus diligentissime sacrosanctis perficiendis operibus, ad que synodus congregata existit. Quapropter generalis synodus merito se appellare poterat sacrosanctam ex sacrosanctis vasis in eam conuenientibus constans, et sacrosanctis operibus instans. Hoc enim nomine 15 appellata sunt opera edificacionis templi secundi et primi vasa aurea et argentea donata Esdre scribe per Artaxarsem regem. Preterea si de papa per quosdam diceretur, quod de Petro, quando claues accepit, quod ecclesiam sanctam signi- ficauit, de synodo tamen omnes Christiani a primo vsque ad nouissimum vna- nimiter confiterentur continue ecclesiam vniuersalem representare; nec denomi- 20 nacio ista a paucis temporibus attributa illi fuisset, sed a mille ferme annis loco illius maioris adhuc excellencie, quia nominabatur tempore ecclesie primi- tiue videlicet sancta et apostolica ecclesia, prout constabat ex diffinicione Ni- ceni concilii, repetita in aliis quam multis. Sic igitur ex sola denominacione vtriusque, concilii videlicet et pape, constaret omnibus intueri volentibus ex- 25 cellencia auctoritatis vnius super alterum, vt magis synodi quam pape deter- minacioni quisque fidelium acquiescere teneretur. Vt autem dictum istud velut experimento palpabili clarius innotesceret, quatuor exposuit dicta fundamentalia ad habendam solide intelligenciam de catholica fide. Primum igitur a commu- nibus sumpto exordio ponebat velut pro maxima omnibus per se nota, quod 30 in omni policia vt recte, virtuose, vtiliter ac pacifice homines viuant, neccesse illis est firmiter credere eciam illa, que vix aut nunquam certitudinaliter pos- sunt cognosci: veritati huic testimonium perhibente primo lege de patribus venerandis per filios, minime vtique scientes illos fuisse genitores suos, vtque tales reputaret, vir eciam credebat vxori; lege demum de contractibus, bone 35 fidei videlicet, mutui depositi aliorumque fere omnium, que non fierent, nisi in- uicem contrahentes vnus de altero fidem haberet; lege rursum de pauperum sustentacione, quibus non subueniretur, nisi crederetur aliunde subuenire se sibi non posse. Crederent preterea milites principi suo, mittenti eos ad insidias hostibus suis parandas paucos in medio multorum. Subditi insuper, quamuis 40 mandata principum non viderent, credebant testimonium perhibentibus se vidisse litteras facultatis eorum. In hiis vero omnibus aliisque innumeris casibus cre- debant sibi inuicem homines racione profecto naturali dictante ita agendum Scriptores III. 73
Liber XVII. Caput XI. 571 generalem, que nichil aliud esset, quam legittima congregacio ecclesie, altero partis, altero tocius nomen habente. Porro, si de papa diceretur aliquando, quod fuisset electus per spiritum sanctum, nemo tamen dicere audebat in eo manere continue spiritum sanctum; synodus autem generalis, quamdiu sedebat, 5 semper dicebatur in spiritu sancto legittime congregata, consequentibus se hiis infallibili nexu, si generalis synodus, ergo legittime congregata in spiritu sancto, aliter non synodus generalis. Papa item, quamuis ab aliis sanctissimus dicere- tur, semetipsum nominare non auderet sanctum, synodus vero generalis nedum sanctam, sed appellabat se absque vllo redargucionis timore sacrosanctam, ad- 10 essentibus ibi indubie sacrosanctis vasis, hoc est spiritualibus ministris datis ad opus domus Dei, nec solum datis, sed instantibus diligentissime sacrosanctis perficiendis operibus, ad que synodus congregata existit. Quapropter generalis synodus merito se appellare poterat sacrosanctam ex sacrosanctis vasis in eam conuenientibus constans, et sacrosanctis operibus instans. Hoc enim nomine 15 appellata sunt opera edificacionis templi secundi et primi vasa aurea et argentea donata Esdre scribe per Artaxarsem regem. Preterea si de papa per quosdam diceretur, quod de Petro, quando claues accepit, quod ecclesiam sanctam signi- ficauit, de synodo tamen omnes Christiani a primo vsque ad nouissimum vna- nimiter confiterentur continue ecclesiam vniuersalem representare; nec denomi- 20 nacio ista a paucis temporibus attributa illi fuisset, sed a mille ferme annis loco illius maioris adhuc excellencie, quia nominabatur tempore ecclesie primi- tiue videlicet sancta et apostolica ecclesia, prout constabat ex diffinicione Ni- ceni concilii, repetita in aliis quam multis. Sic igitur ex sola denominacione vtriusque, concilii videlicet et pape, constaret omnibus intueri volentibus ex- 25 cellencia auctoritatis vnius super alterum, vt magis synodi quam pape deter- minacioni quisque fidelium acquiescere teneretur. Vt autem dictum istud velut experimento palpabili clarius innotesceret, quatuor exposuit dicta fundamentalia ad habendam solide intelligenciam de catholica fide. Primum igitur a commu- nibus sumpto exordio ponebat velut pro maxima omnibus per se nota, quod 30 in omni policia vt recte, virtuose, vtiliter ac pacifice homines viuant, neccesse illis est firmiter credere eciam illa, que vix aut nunquam certitudinaliter pos- sunt cognosci: veritati huic testimonium perhibente primo lege de patribus venerandis per filios, minime vtique scientes illos fuisse genitores suos, vtque tales reputaret, vir eciam credebat vxori; lege demum de contractibus, bone 35 fidei videlicet, mutui depositi aliorumque fere omnium, que non fierent, nisi in- uicem contrahentes vnus de altero fidem haberet; lege rursum de pauperum sustentacione, quibus non subueniretur, nisi crederetur aliunde subuenire se sibi non posse. Crederent preterea milites principi suo, mittenti eos ad insidias hostibus suis parandas paucos in medio multorum. Subditi insuper, quamuis 40 mandata principum non viderent, credebant testimonium perhibentibus se vidisse litteras facultatis eorum. In hiis vero omnibus aliisque innumeris casibus cre- debant sibi inuicem homines racione profecto naturali dictante ita agendum Scriptores III. 73
Strana 572
572 Liber XVII. Caput XI. esse, vt aliis faciant homines ipsi quecumque ab eis sibi volunt fieri, educari pote per parentes cupientibus filiis suis, et, cum illos habebunt, ab eisdem venerari. In deposito quoque ac mutuo, nam proximo seruans fidem cupit sibi seruari, et qui pauperum miseretur, cum et ipse paciatur multas occultas nec- cessitates anime vel corporis, vt consolacionem reciperet, optat sibi credi illas aliis reuelanti, quamuis non possit ad oculum illarum multas mentales preser- tim aliis monstrare. Milites quoque credi sibi cupiebant a duce non fraudulen- ter se acturos, tractatum hostibus reuelando. Itaque plus quam notorie consta- bat nullam policiam posse consistere absque hominum inuicem in hiis, que non videntur, credulitate, euidencia dictante racionis, cui resisti nequit ad hoc, vt 10 societas hominum coniunccioque seruetur, cum vi racionis natura hominem ho- mini conciliet, amorem eisdem inesse debere vinculumque innate obligacionis confirmari opere subsecuto, vt, sicut euangelica manifestat doctrina, nature con- sonans, quecumque sibi volunt, vt faciant homines, hoc faciant et illis, societate humana alias sistere nequeunte, nisi inuicem credulitas assit, qua poscens sibi 15 credi, aliis credat et ipse; sine qua fide eciam non viuunt infideles. Qui vero presumeret, vt ceteri homines credere sibi soli teneantur, ipse vero nulli, peccabilis existens, sicut ceteri hominum: hoc profecto esset contrauenire iuri primo nature humane. Que tamen parum distans, vt inquiebat Iohannes, asser- cio foret nunciorum et fautorum olim Eugenii, vt pape soli credere tenerentur 20 Christiani omnes, ipse vero nulli, quia nec generali synodo aut quibusuis aliis. Omisso autem plura loqui de hoc iure nature, dictante nullam policiam con- sistere posse absque fide, secundum prosequebatur dictum, quod in religione christiana pre omnibus aliis fides est neccessaria: constante hoc primo ex de- nominacione, propterea, quod cultores eius a dignitate fidei, quod alie policie 25 non habent, nominantur fideles. Fidelis autem quisquam non diceretur, quia sibipsi, sed quia credit alteri. Equidem communi describente sermone fides est credere, quod non vides. Paulo vero attestante, quod fides est argumentum non apparencium, quodque est ex auditu, et quia oportet captiuari intellectum in obsequium Christi, fides vtique proprie loquendo esset firma adhesio rebus au- 30 ditis ex auctoritate dicentis. Qui igitur aliis credere nolet, attencius erat cogi- taturus, si annumerandus esset fidelibus ceteris, cum a fide, qua non sibi, sed aliis credit, quisque fidelis appellatur. Siquidem omnis homo, eciam si infidelis, sibimet credit. In humana denique policia de 2a, 3a aut quarta generacione satis esset credere, sicut de nobilibus, quod patres, aui, proaui et attaui tales fue- 35 runt. Quanto vero amplius vsque ad generacionem xvam, ex qua vti dicebatur in Germanica nacione appellarentur illustres, quo nomine papa generalisque synodus reges solum appellant, velut regnorum dignitas nunquam excidat aut fuerit plus quam diutine a parentibus in filios deriuata. Quod vero antiquitus inter homines credebatur, esset de conditoribus legum vel fundatoribus ciuita- 40 tum, sed de eis, siue isti aut illi fuerunt, quoniam in operacionibus ciuilibus vix aut nunquam illorum respectu meritum vel demeritum pena esset vel premium, 5
572 Liber XVII. Caput XI. esse, vt aliis faciant homines ipsi quecumque ab eis sibi volunt fieri, educari pote per parentes cupientibus filiis suis, et, cum illos habebunt, ab eisdem venerari. In deposito quoque ac mutuo, nam proximo seruans fidem cupit sibi seruari, et qui pauperum miseretur, cum et ipse paciatur multas occultas nec- cessitates anime vel corporis, vt consolacionem reciperet, optat sibi credi illas aliis reuelanti, quamuis non possit ad oculum illarum multas mentales preser- tim aliis monstrare. Milites quoque credi sibi cupiebant a duce non fraudulen- ter se acturos, tractatum hostibus reuelando. Itaque plus quam notorie consta- bat nullam policiam posse consistere absque hominum inuicem in hiis, que non videntur, credulitate, euidencia dictante racionis, cui resisti nequit ad hoc, vt 10 societas hominum coniunccioque seruetur, cum vi racionis natura hominem ho- mini conciliet, amorem eisdem inesse debere vinculumque innate obligacionis confirmari opere subsecuto, vt, sicut euangelica manifestat doctrina, nature con- sonans, quecumque sibi volunt, vt faciant homines, hoc faciant et illis, societate humana alias sistere nequeunte, nisi inuicem credulitas assit, qua poscens sibi 15 credi, aliis credat et ipse; sine qua fide eciam non viuunt infideles. Qui vero presumeret, vt ceteri homines credere sibi soli teneantur, ipse vero nulli, peccabilis existens, sicut ceteri hominum: hoc profecto esset contrauenire iuri primo nature humane. Que tamen parum distans, vt inquiebat Iohannes, asser- cio foret nunciorum et fautorum olim Eugenii, vt pape soli credere tenerentur 20 Christiani omnes, ipse vero nulli, quia nec generali synodo aut quibusuis aliis. Omisso autem plura loqui de hoc iure nature, dictante nullam policiam con- sistere posse absque fide, secundum prosequebatur dictum, quod in religione christiana pre omnibus aliis fides est neccessaria: constante hoc primo ex de- nominacione, propterea, quod cultores eius a dignitate fidei, quod alie policie 25 non habent, nominantur fideles. Fidelis autem quisquam non diceretur, quia sibipsi, sed quia credit alteri. Equidem communi describente sermone fides est credere, quod non vides. Paulo vero attestante, quod fides est argumentum non apparencium, quodque est ex auditu, et quia oportet captiuari intellectum in obsequium Christi, fides vtique proprie loquendo esset firma adhesio rebus au- 30 ditis ex auctoritate dicentis. Qui igitur aliis credere nolet, attencius erat cogi- taturus, si annumerandus esset fidelibus ceteris, cum a fide, qua non sibi, sed aliis credit, quisque fidelis appellatur. Siquidem omnis homo, eciam si infidelis, sibimet credit. In humana denique policia de 2a, 3a aut quarta generacione satis esset credere, sicut de nobilibus, quod patres, aui, proaui et attaui tales fue- 35 runt. Quanto vero amplius vsque ad generacionem xvam, ex qua vti dicebatur in Germanica nacione appellarentur illustres, quo nomine papa generalisque synodus reges solum appellant, velut regnorum dignitas nunquam excidat aut fuerit plus quam diutine a parentibus in filios deriuata. Quod vero antiquitus inter homines credebatur, esset de conditoribus legum vel fundatoribus ciuita- 40 tum, sed de eis, siue isti aut illi fuerunt, quoniam in operacionibus ciuilibus vix aut nunquam illorum respectu meritum vel demeritum pena esset vel premium, 5
Strana 573
Liber XVII. Caput XI. 573 credulitas tam neccessaria non putabatur. In christiana autem policia non solum de tercia et quarta generacione, in quibus Deus vindicat peccata parentum in filios, sed ex neccessitate salutis oportet credere de omnibus generacionibus a mundi principio vsque ad Christum, vt de Adam quod genuit Seth, iste Ethnos, et ita de aliis in Genesis aliisque libris canonis sacri descriptis, exposito, quod de hiis scriptura sacra loquitur. Nulla insuper policia cultoribus suis tantum premii pro fide tantumque infert supplicii pro incredulitate, sicut lex christiana, testificans credentem saluum, non credentem autem fore condempnandum. Et- enim, quoniam iustus in sua fide viuit, et qui incredulus est, non est recta 10 anima eius in semetipso. Propterea beati sunt, qui non viderunt et crediderunt, sed incredulis atque iniustis pars illorum assignatur in stagno ardente, igne et sulphure. Id preterea omnibus Christicolis est notissimum, quod fides est sub- stancia omnium sperandorum, et quod sine fide impossibile est placere Deo. Siquidem propheta regio precinente, quia rectum est verbum domini, in fide- 15 que sunt omnia opera eius, religio christiana ita insolubili nexu fidei adheret, quin pocius constat, vt quiuis catholicorum omni die omnique fere momento, quo vt christianus operatur, aliquid credat sibi ignotum nec agnosci possibile humana virtute, ad substanciam namque sacramenti cuiuslibet requisitis materia forma efficiente, et sine hoc est dantis siue operantis ministri intencione; bapti- 20 zati fidem habent sacerdotem intendisse, quod tribuit ecclesia conferendi. Ita et sua confessi peccata circa obtentam absolucionem, confirmati quoque et pro- moti ad ordines de intencione episcopi, missam denique audientes de intencione consecrantis, alias minime adoraturi. Symbolum autem confitentes necnon domi- nicam aut quamuis oracionem aliam offerentes Deo maiora pluraque credere 25 oportet; et ita in ieiunio, peregrinacione, elemosina ac in omnibus christianis operibus. Quia igitur, vt dicebat, pre omnibus aliis in policia christiana preci- pue fides resplenderet, illaque non singularis quasi vnius tantum, sed catholica, id est vniuersalis, quia plurimorum, esse diceretur, christiano nomine gloriari posset, qui sibi soli nec aliis credere vellet, tanquam in eo solo constituta sit 30 catholica fides, quod multi tamen de papa affirmabant? Sed introrsus respicien- dum erat, vbi tune diceretur esse catholica fides, non vtique in quouis chri- stianorum casus posicione hoc insinuante. Vtrum vero tunc in papa erit, qui nulli vult credere, cum fides sit ex auditu, apostolo teste et adiciente: „quo- modo credent, qui non audierunt?“ Ipse autem papa, cum non diceret, se audi- 35 uisse Deum sibi per semetipsum loquentem, iam ergo non crederet Deo, eadem iterum racione, nec angelo, quem non audiuit. Audire autem posset ecclesiam per suos ministros loquentem, vt sic ecclesie crederet; sed dicerent ex aduerso, quia omnis creatura humana subest Romano pontifici de neccessitate salutis, vt aliis credat eum non teneri, omnes vero sibi, eciam generale concilium, quia 40 constitutus est super vniuersalem ecclesiam dispersam per orbem terrarum vel conciliariter congregatam. Si itaque Deo et angelis bonis papa non credat, quia illos non audiuit, vt autem viuentes homines audiat, dicunt non teneri; cui 73* 5
Liber XVII. Caput XI. 573 credulitas tam neccessaria non putabatur. In christiana autem policia non solum de tercia et quarta generacione, in quibus Deus vindicat peccata parentum in filios, sed ex neccessitate salutis oportet credere de omnibus generacionibus a mundi principio vsque ad Christum, vt de Adam quod genuit Seth, iste Ethnos, et ita de aliis in Genesis aliisque libris canonis sacri descriptis, exposito, quod de hiis scriptura sacra loquitur. Nulla insuper policia cultoribus suis tantum premii pro fide tantumque infert supplicii pro incredulitate, sicut lex christiana, testificans credentem saluum, non credentem autem fore condempnandum. Et- enim, quoniam iustus in sua fide viuit, et qui incredulus est, non est recta 10 anima eius in semetipso. Propterea beati sunt, qui non viderunt et crediderunt, sed incredulis atque iniustis pars illorum assignatur in stagno ardente, igne et sulphure. Id preterea omnibus Christicolis est notissimum, quod fides est sub- stancia omnium sperandorum, et quod sine fide impossibile est placere Deo. Siquidem propheta regio precinente, quia rectum est verbum domini, in fide- 15 que sunt omnia opera eius, religio christiana ita insolubili nexu fidei adheret, quin pocius constat, vt quiuis catholicorum omni die omnique fere momento, quo vt christianus operatur, aliquid credat sibi ignotum nec agnosci possibile humana virtute, ad substanciam namque sacramenti cuiuslibet requisitis materia forma efficiente, et sine hoc est dantis siue operantis ministri intencione; bapti- 20 zati fidem habent sacerdotem intendisse, quod tribuit ecclesia conferendi. Ita et sua confessi peccata circa obtentam absolucionem, confirmati quoque et pro- moti ad ordines de intencione episcopi, missam denique audientes de intencione consecrantis, alias minime adoraturi. Symbolum autem confitentes necnon domi- nicam aut quamuis oracionem aliam offerentes Deo maiora pluraque credere 25 oportet; et ita in ieiunio, peregrinacione, elemosina ac in omnibus christianis operibus. Quia igitur, vt dicebat, pre omnibus aliis in policia christiana preci- pue fides resplenderet, illaque non singularis quasi vnius tantum, sed catholica, id est vniuersalis, quia plurimorum, esse diceretur, christiano nomine gloriari posset, qui sibi soli nec aliis credere vellet, tanquam in eo solo constituta sit 30 catholica fides, quod multi tamen de papa affirmabant? Sed introrsus respicien- dum erat, vbi tune diceretur esse catholica fides, non vtique in quouis chri- stianorum casus posicione hoc insinuante. Vtrum vero tunc in papa erit, qui nulli vult credere, cum fides sit ex auditu, apostolo teste et adiciente: „quo- modo credent, qui non audierunt?“ Ipse autem papa, cum non diceret, se audi- 35 uisse Deum sibi per semetipsum loquentem, iam ergo non crederet Deo, eadem iterum racione, nec angelo, quem non audiuit. Audire autem posset ecclesiam per suos ministros loquentem, vt sic ecclesie crederet; sed dicerent ex aduerso, quia omnis creatura humana subest Romano pontifici de neccessitate salutis, vt aliis credat eum non teneri, omnes vero sibi, eciam generale concilium, quia 40 constitutus est super vniuersalem ecclesiam dispersam per orbem terrarum vel conciliariter congregatam. Si itaque Deo et angelis bonis papa non credat, quia illos non audiuit, vt autem viuentes homines audiat, dicunt non teneri; cui 73* 5
Strana 574
574 Liber XVII. Caput XI. igitur credit? Nisi fortasse dicetur, quod mortuis Moysi, Dauid aliisque pro- phetis, euangelistis quoque et apostolis, quoniam eorum credit scriptis. At quon- iam exanimis scriptura non loquitur, nisi per os alicuius viuentis, vt audiatur et abinde illi credatur, neccesse est, vt aliquis loquatur eam. Sic enim euan- gelium dicit: „Si Moysen et prophetas non audiunt, neque si quis ex mortuis re- surrexerit, credent.“ Certum est namque, tempore, quo verba hec Christus dixit, Moysen et prophetas mortuos fuisse, quare tanquam ipsi loquerentur, non au- diebantur, sed dicebantur audiri, quando audiebantur ministri veteris testamenti, iuxta scripta illorum docentes populum. Quomodo eciam in primo publico sermone Christus predicauit, dicens: „Penitemini et credite euangelio,“ hoc est ewan- 10 gelizantibus illud, nec enim gentes credidissent euangelio, vt Augustinus pro- sequitur in libro contra „Epistolam Fundamenti,“ nisi quia crediderunt apostolis predicantibus illud, quibus ait: „Predicate euangelium omni creature. Qui cre- diderit et baptisatus fuerit, saluus erit." Si igitur papa non tenetur credere ec- clesie viuencium, loquenti ea, que fidei sunt, per ministros suos, cum neminem 15 audiat, cui diceretur credere, non preterea satis esse videretur, si crederet verbis scripture. Ipse namque peteret sibi credi, non tam pro veritatibus ex- pressatis in scriptura, quam pro aliis abinde vel aliunde elicitis, vtque sibi in huiusmodi credatur, instat quiuis pontifex summus. Etenim post receptum sacrum canonem vix aut nunquam inter catholicos questio fit de veritatibus 20 expresse in scriptura sacra declaratis, sed de hiis, que ex illis consequuntur. Super quibus si papa ecclesie viuencium hominum credere nolit, reputet autem a fide deuios omnes non credentes sibi, iam igitur premissis attentis fides non in solo papa, sed in nullo maneret, quia non in aliquo aliorum, vt supponit, nec in ipso eciam papa nulli credente, quia neminem audire volente. Illa autem 25 pia magis atque sana doctrina esse dicitur, quod stante veritate sacre scripture, quamdiu mundus permanebit, impossibile est fidem catholicam in vno solo ma- nere. Dixit namque non Petro soli, sed omnibus cultoribus suis Christus: „Ego vobiscum sum omnibus diebus vsque ad consumacionem seculi.“ Quo in tem- pore, eciam si refrigescet caritas multorum habundancia iniquitatis predixit 30 tamen multos adhuc fideles futuros, non existente possibili, vt in errorem conuerterentur electi. Siquidem consummacionem mundi fieri incipientem respi- cientes leuabunt capita sua, appropinquante redempcione eorum. Multos deni- que esse tunc fideles et iustos attestantur expresse Petrus in canonica sua et Iohannes in apocalipsi. Paulus eciam fuit attestatus: „Donec occurramus omnes 35 in virum perfectum,“ mansuros, quos ascendens Christus in celum constituit ministros ad edificacionem ecclesie; que cum sit Christi corpus, et corpus non est vnum membrum, sed multa, ecclesia igitur militante, semper in fide ma- nente, sicut ecclesia, ita nec fides in vno solo manere potest. Adicitur autem magnam certe iniuriam Christo irrogari assercione illa, si pertinax sit, fidem 40 catholicam post Christi ascensionem, donec transeat celum et terra in vno solo, siue papa ille sit, siue alius quicumque, manere posse; nomine ecclesie, cum 5
574 Liber XVII. Caput XI. igitur credit? Nisi fortasse dicetur, quod mortuis Moysi, Dauid aliisque pro- phetis, euangelistis quoque et apostolis, quoniam eorum credit scriptis. At quon- iam exanimis scriptura non loquitur, nisi per os alicuius viuentis, vt audiatur et abinde illi credatur, neccesse est, vt aliquis loquatur eam. Sic enim euan- gelium dicit: „Si Moysen et prophetas non audiunt, neque si quis ex mortuis re- surrexerit, credent.“ Certum est namque, tempore, quo verba hec Christus dixit, Moysen et prophetas mortuos fuisse, quare tanquam ipsi loquerentur, non au- diebantur, sed dicebantur audiri, quando audiebantur ministri veteris testamenti, iuxta scripta illorum docentes populum. Quomodo eciam in primo publico sermone Christus predicauit, dicens: „Penitemini et credite euangelio,“ hoc est ewan- 10 gelizantibus illud, nec enim gentes credidissent euangelio, vt Augustinus pro- sequitur in libro contra „Epistolam Fundamenti,“ nisi quia crediderunt apostolis predicantibus illud, quibus ait: „Predicate euangelium omni creature. Qui cre- diderit et baptisatus fuerit, saluus erit." Si igitur papa non tenetur credere ec- clesie viuencium, loquenti ea, que fidei sunt, per ministros suos, cum neminem 15 audiat, cui diceretur credere, non preterea satis esse videretur, si crederet verbis scripture. Ipse namque peteret sibi credi, non tam pro veritatibus ex- pressatis in scriptura, quam pro aliis abinde vel aliunde elicitis, vtque sibi in huiusmodi credatur, instat quiuis pontifex summus. Etenim post receptum sacrum canonem vix aut nunquam inter catholicos questio fit de veritatibus 20 expresse in scriptura sacra declaratis, sed de hiis, que ex illis consequuntur. Super quibus si papa ecclesie viuencium hominum credere nolit, reputet autem a fide deuios omnes non credentes sibi, iam igitur premissis attentis fides non in solo papa, sed in nullo maneret, quia non in aliquo aliorum, vt supponit, nec in ipso eciam papa nulli credente, quia neminem audire volente. Illa autem 25 pia magis atque sana doctrina esse dicitur, quod stante veritate sacre scripture, quamdiu mundus permanebit, impossibile est fidem catholicam in vno solo ma- nere. Dixit namque non Petro soli, sed omnibus cultoribus suis Christus: „Ego vobiscum sum omnibus diebus vsque ad consumacionem seculi.“ Quo in tem- pore, eciam si refrigescet caritas multorum habundancia iniquitatis predixit 30 tamen multos adhuc fideles futuros, non existente possibili, vt in errorem conuerterentur electi. Siquidem consummacionem mundi fieri incipientem respi- cientes leuabunt capita sua, appropinquante redempcione eorum. Multos deni- que esse tunc fideles et iustos attestantur expresse Petrus in canonica sua et Iohannes in apocalipsi. Paulus eciam fuit attestatus: „Donec occurramus omnes 35 in virum perfectum,“ mansuros, quos ascendens Christus in celum constituit ministros ad edificacionem ecclesie; que cum sit Christi corpus, et corpus non est vnum membrum, sed multa, ecclesia igitur militante, semper in fide ma- nente, sicut ecclesia, ita nec fides in vno solo manere potest. Adicitur autem magnam certe iniuriam Christo irrogari assercione illa, si pertinax sit, fidem 40 catholicam post Christi ascensionem, donec transeat celum et terra in vno solo, siue papa ille sit, siue alius quicumque, manere posse; nomine ecclesie, cum 5
Strana 575
Liber XVII. Caput XI. 575 multorum colleccionem significet, assercioni huiusmodi repugnante; nec enim vnius, sed multorum dicitur conuocacio, quomodo congregacio synogoga dicta erat; sed et in quam multis passibus noui testamenti, quoniam ecclesia vocatur domus, iam igitur ex vna dumtaxat persona nusquam constare dicetur. At quon- iam ciuitas est, magnam profecto neccessario intelligi oportet fidelium multi- tudinem, hanc inhabitancium ciuitatem. Quid igitur, quando euangelio aliisque libris attestantibus certissime constat ecclesiam Christi esse regnum, qui rex regum est et dominus dominancium, et quem regnare oportet vsque ad mundi finem, donec regnum Deo patri tradiderit? Sed et quid dicendum est peramplius, 10 quando sublimato cornu eius regi suo dedit pater Deus imperium, quod Ysaie testimonio multiplicandum erat? Itaque ecclesia, quoniam nedum regnum Christi dominantis vsque ad terminos orbis terrarum, sed eciam dicitur imperium eius, quali apparencia quisquam dicere audet eiusmodi imperium ad vnum dumtaxat subditum redigendum, non competente ei nedum imperii et regni nomine, sed 15 nec minime ciuitatis aut domus vnius? Ex quibus eciam euidentissime quisque intueri potest, apparenciam esse nullam assercionis illius per nuncios olim Euge- nii in regno Francie publicate, vt non subicerent eum iudicio concilii, affirman- tes, quod ecclesia, que errare non potest, nesciretur, vbi esset, et fortassis erat in campis querenda, nec dicunt inueniendam, sicut Dauid de archa testamenti, 20 quod audiuimus eam in Eufrata, sed inuenimus eam in campis silue. Multi vero alii frequenter predicant, eciam scripto affirmantes, quod ecclesia in ali- qua vetula querenda sit. Sed si teste Christo ciuitas supra montem posita ab- scondi non potest, quomodo abscondi potest, vt nesciatur, vbi sit ecclesia, que ciuitas et regnum Christi est, imperium quoque. Itaque lateat ecclesia omnes 25 fideles; et tamen, si iam non sint super eis competitores duo aut plures, digni- tas comitatus aut ducalis potestas, qua subditi regi habent, constituta sit, sub- ditos non latet, regiaque minus et imperialis a forciori. In ecclesiasticis rursus ignota minime est parrochianis potestas ministrandi eis sacramenta, die noctu- que neccessitate vrgente plebanum petentibus. Dyocesanis item potestas iuris- 30 dicendi episcopalis, ad quam in iudicio causarum recurrunt aut suffraganeis metropolitana, quam pro appellacionibus visitant. Hiis vero omnibusque fideli- bus nota est potestas apostolice sedis. Quando vero celebratur, et vbi sedeat generalis synodus, cui obedire tenetur fidelis quicumque, eciam si papalis sit dignitatis, hoc eciam notum infidelibus est, negociantibus cum Christianis, hiis 35 autem notissimum racione conuocacionis in omnibus prouinciis publicate. Quo- modo igitur ipsum olim Eugenium eiusque nuncios latere poterat, vbi sit eccle- sia, vt dicatur in campis esse querendam? Agitur enim de ecclesia, cui dicen- dum est peccatum fratris incorrigibilis, qui corrigi noluit secreto aut coram duobus, vt ecclesie preuio iudicio talem esse reperietis, diffiniat habendum eum 40 tamquam ethnicum et publicanum a Petro aliisque fidelibus. Rustico autem in campis aranti in bobus aut vetule in domo pauperi torquenti fusum, quamuis assit Dei gracia, longe tamen abest eis supra papam omnesque Christianos 5
Liber XVII. Caput XI. 575 multorum colleccionem significet, assercioni huiusmodi repugnante; nec enim vnius, sed multorum dicitur conuocacio, quomodo congregacio synogoga dicta erat; sed et in quam multis passibus noui testamenti, quoniam ecclesia vocatur domus, iam igitur ex vna dumtaxat persona nusquam constare dicetur. At quon- iam ciuitas est, magnam profecto neccessario intelligi oportet fidelium multi- tudinem, hanc inhabitancium ciuitatem. Quid igitur, quando euangelio aliisque libris attestantibus certissime constat ecclesiam Christi esse regnum, qui rex regum est et dominus dominancium, et quem regnare oportet vsque ad mundi finem, donec regnum Deo patri tradiderit? Sed et quid dicendum est peramplius, 10 quando sublimato cornu eius regi suo dedit pater Deus imperium, quod Ysaie testimonio multiplicandum erat? Itaque ecclesia, quoniam nedum regnum Christi dominantis vsque ad terminos orbis terrarum, sed eciam dicitur imperium eius, quali apparencia quisquam dicere audet eiusmodi imperium ad vnum dumtaxat subditum redigendum, non competente ei nedum imperii et regni nomine, sed 15 nec minime ciuitatis aut domus vnius? Ex quibus eciam euidentissime quisque intueri potest, apparenciam esse nullam assercionis illius per nuncios olim Euge- nii in regno Francie publicate, vt non subicerent eum iudicio concilii, affirman- tes, quod ecclesia, que errare non potest, nesciretur, vbi esset, et fortassis erat in campis querenda, nec dicunt inueniendam, sicut Dauid de archa testamenti, 20 quod audiuimus eam in Eufrata, sed inuenimus eam in campis silue. Multi vero alii frequenter predicant, eciam scripto affirmantes, quod ecclesia in ali- qua vetula querenda sit. Sed si teste Christo ciuitas supra montem posita ab- scondi non potest, quomodo abscondi potest, vt nesciatur, vbi sit ecclesia, que ciuitas et regnum Christi est, imperium quoque. Itaque lateat ecclesia omnes 25 fideles; et tamen, si iam non sint super eis competitores duo aut plures, digni- tas comitatus aut ducalis potestas, qua subditi regi habent, constituta sit, sub- ditos non latet, regiaque minus et imperialis a forciori. In ecclesiasticis rursus ignota minime est parrochianis potestas ministrandi eis sacramenta, die noctu- que neccessitate vrgente plebanum petentibus. Dyocesanis item potestas iuris- 30 dicendi episcopalis, ad quam in iudicio causarum recurrunt aut suffraganeis metropolitana, quam pro appellacionibus visitant. Hiis vero omnibusque fideli- bus nota est potestas apostolice sedis. Quando vero celebratur, et vbi sedeat generalis synodus, cui obedire tenetur fidelis quicumque, eciam si papalis sit dignitatis, hoc eciam notum infidelibus est, negociantibus cum Christianis, hiis 35 autem notissimum racione conuocacionis in omnibus prouinciis publicate. Quo- modo igitur ipsum olim Eugenium eiusque nuncios latere poterat, vbi sit eccle- sia, vt dicatur in campis esse querendam? Agitur enim de ecclesia, cui dicen- dum est peccatum fratris incorrigibilis, qui corrigi noluit secreto aut coram duobus, vt ecclesie preuio iudicio talem esse reperietis, diffiniat habendum eum 40 tamquam ethnicum et publicanum a Petro aliisque fidelibus. Rustico autem in campis aranti in bobus aut vetule in domo pauperi torquenti fusum, quamuis assit Dei gracia, longe tamen abest eis supra papam omnesque Christianos 5
Strana 576
576 Liber XVII. Caput XI. iurisdicendi potestas. Etenim persone generis huius successores non dicuntur esse apostolorum, quibus dedit Christus ligandi et soluendi potestatem, necnon docere omnes gentes quecumque mandauit, contestatus eos lucem mundi esse. Hoc enim subterfugium queritur a dicentibus papam subiectum non esse con- cilio generali, sed ecclesie, ecclesie tamen non simpliciter, sed vt numquam fiat correccio, dicunt, quod ecclesie habenti graciam et caritatem, et que non possit errare; quoniam vero existimant simplicibus inesse graciam, quod igitur in eiusmodi personis ecclesia habens graciam et caritatem, est querenda. Vtrius- que tamen ab illis presuppositi noticia deficiente cum minime constet, quem- quam errare non posse, eciam si caritatem habeat, et quoniam nullus de se 10 affirmare audet, quod diuino sit dignus amore, nec animaduertit assercio hec, per eam omnino ac turpissime detrahi pape, cardinalibus, officiariis quoque Romane ecclesie et aliis curialibus, patriarchis eciam, archiepiscopis, episcopis, canonicis, curatis et aliis apud ecclesias suas diuino vacantibus cultui, regibus item, principibus, militibus et ciuibus quibuscumque, dum eis omissis tanquam 15 de eis certum sit non inesse aut non tam certum, quod assit gracia Dei, exemplum datur in aratoribus agrorum aut vetulis nentibus querendam esse ecclesiam, in qua sit gracia et tanquam non valente errare. Vteumque pro- fecto ista declinet posicio, illud consequitur, ecclesiam, incluso eciam papa, habentem potestatem corrigendi omnes fideles ignotam incertamque esse, vt de 20 ipsa dicatur, quod tamquam ignorans se pulcherrimam inter mulieres vagari incipiat post greges sodalium suorum, agnitura semetipsam non in suo grege vnico, cui pater complacuit dare regnum celorum, sed in multis gregibus soda- lium suorum. Nunc autem dicitur non post vestigia gregum tanquam in multi- tudine se reperiat, sed quod egrediatur et abeat quesituram se in campis in 25 vno vel duobus, velut lux sibi deficiat ad agnoscendum se in propria domo. Et tamen posuit Deus in sole, hoc est in apertissima noticia, quod inhabitaret tabernaculum suum et docuit esse mundi lucem discipulos suos, qui inter alios lucent, vt luminaria in mundo verbum vite continentes. Quomodo igitur, vbi lux ista sit, hoc est auctoritas illuminandi docendique alios, ipsimet, qui lux 30 mundi sunt, possunt ignorare? Premissa hec manifestissime demonstrant racio- cinacionem, vt quomodo ecclesia occulta aut fideles latere non potest, ita, quon- iam dum militat, nequit sine fide esse; ipsaque est multitudo fidelium, quia corpus Christi domus, ciuitas, regnum quoque et eius imperium, quod igitur fides catholica in vno solo manere non potest. Quocirca dictum illud multo- 35 rum falsissimum censetur esse triduo passionis Christi in sola virgine reman- sisse catholicam fidem. Probacionem vero preteriens ampliorem dicti huius, ne tempus illi deficeret, exponebat dictus Iohannes consequenter non fore satis cuilibet Christianorum incognita credere, eciam si multa essent, sed requirere- tur, quod omnia pertinencia ad fidem catholicam crederet. Nam sicut totam 40 legem obseruans, offendens autem in vno esset omnium reus, sic et discredens pertinaciter vnam veritatem catholice fidei non catholicus, sed hereticus erat 5
576 Liber XVII. Caput XI. iurisdicendi potestas. Etenim persone generis huius successores non dicuntur esse apostolorum, quibus dedit Christus ligandi et soluendi potestatem, necnon docere omnes gentes quecumque mandauit, contestatus eos lucem mundi esse. Hoc enim subterfugium queritur a dicentibus papam subiectum non esse con- cilio generali, sed ecclesie, ecclesie tamen non simpliciter, sed vt numquam fiat correccio, dicunt, quod ecclesie habenti graciam et caritatem, et que non possit errare; quoniam vero existimant simplicibus inesse graciam, quod igitur in eiusmodi personis ecclesia habens graciam et caritatem, est querenda. Vtrius- que tamen ab illis presuppositi noticia deficiente cum minime constet, quem- quam errare non posse, eciam si caritatem habeat, et quoniam nullus de se 10 affirmare audet, quod diuino sit dignus amore, nec animaduertit assercio hec, per eam omnino ac turpissime detrahi pape, cardinalibus, officiariis quoque Romane ecclesie et aliis curialibus, patriarchis eciam, archiepiscopis, episcopis, canonicis, curatis et aliis apud ecclesias suas diuino vacantibus cultui, regibus item, principibus, militibus et ciuibus quibuscumque, dum eis omissis tanquam 15 de eis certum sit non inesse aut non tam certum, quod assit gracia Dei, exemplum datur in aratoribus agrorum aut vetulis nentibus querendam esse ecclesiam, in qua sit gracia et tanquam non valente errare. Vteumque pro- fecto ista declinet posicio, illud consequitur, ecclesiam, incluso eciam papa, habentem potestatem corrigendi omnes fideles ignotam incertamque esse, vt de 20 ipsa dicatur, quod tamquam ignorans se pulcherrimam inter mulieres vagari incipiat post greges sodalium suorum, agnitura semetipsam non in suo grege vnico, cui pater complacuit dare regnum celorum, sed in multis gregibus soda- lium suorum. Nunc autem dicitur non post vestigia gregum tanquam in multi- tudine se reperiat, sed quod egrediatur et abeat quesituram se in campis in 25 vno vel duobus, velut lux sibi deficiat ad agnoscendum se in propria domo. Et tamen posuit Deus in sole, hoc est in apertissima noticia, quod inhabitaret tabernaculum suum et docuit esse mundi lucem discipulos suos, qui inter alios lucent, vt luminaria in mundo verbum vite continentes. Quomodo igitur, vbi lux ista sit, hoc est auctoritas illuminandi docendique alios, ipsimet, qui lux 30 mundi sunt, possunt ignorare? Premissa hec manifestissime demonstrant racio- cinacionem, vt quomodo ecclesia occulta aut fideles latere non potest, ita, quon- iam dum militat, nequit sine fide esse; ipsaque est multitudo fidelium, quia corpus Christi domus, ciuitas, regnum quoque et eius imperium, quod igitur fides catholica in vno solo manere non potest. Quocirca dictum illud multo- 35 rum falsissimum censetur esse triduo passionis Christi in sola virgine reman- sisse catholicam fidem. Probacionem vero preteriens ampliorem dicti huius, ne tempus illi deficeret, exponebat dictus Iohannes consequenter non fore satis cuilibet Christianorum incognita credere, eciam si multa essent, sed requirere- tur, quod omnia pertinencia ad fidem catholicam crederet. Nam sicut totam 40 legem obseruans, offendens autem in vno esset omnium reus, sic et discredens pertinaciter vnam veritatem catholice fidei non catholicus, sed hereticus erat 5
Strana 577
Liber XVII. Caput XI. 577 censendus. Requirebatur adhuc non solum omnia pertinencia ad fidem credere, sed constanter, et adeo constanter, vt eciam Pseudochristis et pseudoprophetis dantibus signa magna et prodigia aliud, quam fides catholica tradit, insinuanti- bus credere nolit aut illis in opere se conformare. Postremo autem requireretur in creditis firmiter ac inuiolabiliter permanere. Etenim sicut docente ecclesia- stico fides in seculum stabit, ita apostolo profitente, vt Christiani inmaculatos et irreprehensibiles se coram Deo exhibeant, oportet eos permanere in fide fundatos, stabiles et immobiles. Siquidem precedens et non permanens in doctrina Christi Deum non habet, permanens autem et filium et patrem habet, 10 talesque Thobia teste vitam eternam expectare possunt, quam daturus est Deus hiis, qui fidem suam numquam mutant ab eo. Eiusmodi autem requisita qua- tuor breui sermone Athanasius comprehendit in symbolo catholice fidei, dicens, quod quicumque vult saluus esse, nisi fidem integram inuiolatamque seruauerit, absque dubio in eternum peribit, et nisi quisquis fideliter firmiterque credide- 15 rit, saluus esse non poterit. Pro tercio autem dicto raciocinabatur, quod, sicut in christiana religione credentibus gaudia, incredulis autem denunciante eterna supplicia, pre omnibus aliis policiis maior inest neccessitas fidei, ita accuratis- simam circumspeccionem haberi oportet, presertim, quando in ecclesia desuper grauissime et periculose sunt contenciones, que sit illa tradicio, secundum quam 20 orthodoxi tenere debeant catholicam fidem, quantum ad veritates eius nondum per ecclesiam vt tales determinatas, vel quantum ad intelligenciam earum, Christo precipiente fidelibus cunctis: „Attendite a falsis prophetis“; fides nam- que est multo preciosior auro, quod per ignem probatur. Porro, cum iuxta apostolicam doctrinam fides ex auditu sit predicacionis, nec credendum est omni 25 spiritui, sed Iohanne teste probandi sunt spiritus, vtrum sint ex Deo, profecto, quid credendum sit, permaxime examinari oportet. Illud tamen ex dicto ipso Iohannis constat, quod tradicioni a diuino spiritu procedenti credendum sit; ad hoc enim probandi sunt spiritus, vt non alii, sed diuino dumtaxat credatur spiritui. At vero, quoniam fides sermo est de profundis emanans diuinorum 30 eloquiorum, solusque spiritus Dei scrutatur profunda eius, vtique iam illud constaret, tradicionem illam, que non est a spiritu Dei tanquam non intelli- gentem, que sunt Dei, illam non esse tradicionem catholice fidei, ex quo se- quebatur tradicionem hanc non esse querendam in doctrinis philosophorum, Paulo auisante: „Videte, ne quis vos seducat per philosophiam et inanem fal- 35 laciam secundum tradicionem hominum.“ Siquidem illi non diuino, sed humano spiritu fuerunt locuti semetipsos dictorum suorum allegantes auctores, non vero Deum, quomodo prophete in principio suarum locucionum attestantes: „Hec dicit dominus Deus“ vel „Locutus est dominus,“ seu „Audite verbum domini.“ Stu- dium quoque philosophorum non fuerat vnam communem doctrinam sequi, sed 40 reprobantes vnus alium, eciam discipuli magistros suos, tanquam singuli super alios essentes magistri gloriarentur sectas constituere differentes, adinuentis nouis doctrinis et peregrinis propterea, quod non erat illis magister vnus, qui 5
Liber XVII. Caput XI. 577 censendus. Requirebatur adhuc non solum omnia pertinencia ad fidem credere, sed constanter, et adeo constanter, vt eciam Pseudochristis et pseudoprophetis dantibus signa magna et prodigia aliud, quam fides catholica tradit, insinuanti- bus credere nolit aut illis in opere se conformare. Postremo autem requireretur in creditis firmiter ac inuiolabiliter permanere. Etenim sicut docente ecclesia- stico fides in seculum stabit, ita apostolo profitente, vt Christiani inmaculatos et irreprehensibiles se coram Deo exhibeant, oportet eos permanere in fide fundatos, stabiles et immobiles. Siquidem precedens et non permanens in doctrina Christi Deum non habet, permanens autem et filium et patrem habet, 10 talesque Thobia teste vitam eternam expectare possunt, quam daturus est Deus hiis, qui fidem suam numquam mutant ab eo. Eiusmodi autem requisita qua- tuor breui sermone Athanasius comprehendit in symbolo catholice fidei, dicens, quod quicumque vult saluus esse, nisi fidem integram inuiolatamque seruauerit, absque dubio in eternum peribit, et nisi quisquis fideliter firmiterque credide- 15 rit, saluus esse non poterit. Pro tercio autem dicto raciocinabatur, quod, sicut in christiana religione credentibus gaudia, incredulis autem denunciante eterna supplicia, pre omnibus aliis policiis maior inest neccessitas fidei, ita accuratis- simam circumspeccionem haberi oportet, presertim, quando in ecclesia desuper grauissime et periculose sunt contenciones, que sit illa tradicio, secundum quam 20 orthodoxi tenere debeant catholicam fidem, quantum ad veritates eius nondum per ecclesiam vt tales determinatas, vel quantum ad intelligenciam earum, Christo precipiente fidelibus cunctis: „Attendite a falsis prophetis“; fides nam- que est multo preciosior auro, quod per ignem probatur. Porro, cum iuxta apostolicam doctrinam fides ex auditu sit predicacionis, nec credendum est omni 25 spiritui, sed Iohanne teste probandi sunt spiritus, vtrum sint ex Deo, profecto, quid credendum sit, permaxime examinari oportet. Illud tamen ex dicto ipso Iohannis constat, quod tradicioni a diuino spiritu procedenti credendum sit; ad hoc enim probandi sunt spiritus, vt non alii, sed diuino dumtaxat credatur spiritui. At vero, quoniam fides sermo est de profundis emanans diuinorum 30 eloquiorum, solusque spiritus Dei scrutatur profunda eius, vtique iam illud constaret, tradicionem illam, que non est a spiritu Dei tanquam non intelli- gentem, que sunt Dei, illam non esse tradicionem catholice fidei, ex quo se- quebatur tradicionem hanc non esse querendam in doctrinis philosophorum, Paulo auisante: „Videte, ne quis vos seducat per philosophiam et inanem fal- 35 laciam secundum tradicionem hominum.“ Siquidem illi non diuino, sed humano spiritu fuerunt locuti semetipsos dictorum suorum allegantes auctores, non vero Deum, quomodo prophete in principio suarum locucionum attestantes: „Hec dicit dominus Deus“ vel „Locutus est dominus,“ seu „Audite verbum domini.“ Stu- dium quoque philosophorum non fuerat vnam communem doctrinam sequi, sed 40 reprobantes vnus alium, eciam discipuli magistros suos, tanquam singuli super alios essentes magistri gloriarentur sectas constituere differentes, adinuentis nouis doctrinis et peregrinis propterea, quod non erat illis magister vnus, qui 5
Strana 578
578 Liber XVII. Caput XI. in celis est, cuius doctrine se conformarent, quomodo fuit sanctis doctoribus laborantibus exponere scripturam sacram ad sensum spiritus sancti, auctoris illius, quorum tamen doctorum libri omnes aut documenta non essent catholice fidei veritates a cunctis fidelibus credende de neccessitate, et quia eorum doctrine in multis passibus reperirentur contrariantes, et quia essent, quomodo fecerunt philosophi vnus alterum redarguentes, et quia ipsi doctrinas suas sub- miserant correccioni ecclesie, et quia non solum ecclesie, sed cuiusuis sencien- tis melius; scientes Daniele teste transeunte tempore multiplicem futuram scien- ciam fore, et quod multis in seculo excellentibus futuris ingeniis plus quam oculus eorum singuli oculi plurimorum futurorum et frequencius veritatem dis- 10 cussuri et lucidius essent visuri. Non suffragante igitur ipsis diuina auctori- tate, vt Dei ex parte quomodo eloquii Dei auctores loquerentur scripta omnia eorum eo ipso, quod eorum non certe essent tradiciones catholice fidei eisdem profitentibus non sibi, sed solis sanctarum scripturarum auctoribus esse creden- dum, et quod negare non poterant, sicut in maiorum precedencium, ita in eo- 15 rum scriptis contineri multa, que possent iusto iudicio et nulla temeritate cul- pari. Adhuc eciam de istis sanctus Thomas in prima parte diceret eorum doctrinis tanquam fidei catholice credendum non esse, eciam si dicerent illa se habuisse reuelacione. Quid vero approbacio ecclesie circa eorum doctrinas ope- raretur, exponere preteriens dicebat, quod si de sanctorum doctrinis hec vera 20 essent; qua igitur audacia quis affirmaret, velut pro fide catholica tenenda esse scripta per Alexandrum de Ales, Bonauenturam, Scotum, Vlricum aliosque doctores in theologia scolasticos, quorum doctrine eciam in actibus publicis re- probarentur per scolares eorum. Eadem quoque mensura foret circa doctores iuris canonici vel ciuilis, Iohannem Andree et Anthonium de Butrio, Baldi aut 25 Bartoli, eorum labore pocius intendente circa decisionem licium, quam diuino- rum explanacionem eloquiorum, quorum expositoribus eciam sanctis non acce- dente alio ex neccessitate non crederetur, nisi in quantum valide sunt proba- ciones eorum. Postremo autem loco, vt eis neccessario non credatur, reputandi essent quicumque dicentes mensuram fidei tenendam secundum proprium eorum 30 iudicium vel arbitrium. A quo proposito non multum distarent sub nomine olim Eugenii contenta in bulla: „Deus nouit,“ quod papa omnia statuta et décla- rata per generalia concilia dummodo in ipsis fidei fundamenta non existant, potest amouere et corrigere pro sue libito voluntatis. Actor itaque eiusmodi assercionis libitum voluntatis allegans, non racionem, vt philosophi, vel diui- 35 nam auctoritatem, vt sancti, quam maxime catholice fidei obuiaret attendi facile poterat. Multe namque sunt veritates fidei non dicte fundamenta eius, sed ex ipsis elicite, illas tamen diceret se posse corrigere pro libito voluntatis. Iam igitur cum pauciora sint principia, conclusionibus per eadem elicitis, quam plurime veritates fidei, quinymmo maior ac maxima pars earum ex humana 40 dependerent tradicione, quia corrigende et amouende pro libito voluntatis pape. Atqui sacra testaretur pagina, quod non voluntate humana allata est aliquando 5
578 Liber XVII. Caput XI. in celis est, cuius doctrine se conformarent, quomodo fuit sanctis doctoribus laborantibus exponere scripturam sacram ad sensum spiritus sancti, auctoris illius, quorum tamen doctorum libri omnes aut documenta non essent catholice fidei veritates a cunctis fidelibus credende de neccessitate, et quia eorum doctrine in multis passibus reperirentur contrariantes, et quia essent, quomodo fecerunt philosophi vnus alterum redarguentes, et quia ipsi doctrinas suas sub- miserant correccioni ecclesie, et quia non solum ecclesie, sed cuiusuis sencien- tis melius; scientes Daniele teste transeunte tempore multiplicem futuram scien- ciam fore, et quod multis in seculo excellentibus futuris ingeniis plus quam oculus eorum singuli oculi plurimorum futurorum et frequencius veritatem dis- 10 cussuri et lucidius essent visuri. Non suffragante igitur ipsis diuina auctori- tate, vt Dei ex parte quomodo eloquii Dei auctores loquerentur scripta omnia eorum eo ipso, quod eorum non certe essent tradiciones catholice fidei eisdem profitentibus non sibi, sed solis sanctarum scripturarum auctoribus esse creden- dum, et quod negare non poterant, sicut in maiorum precedencium, ita in eo- 15 rum scriptis contineri multa, que possent iusto iudicio et nulla temeritate cul- pari. Adhuc eciam de istis sanctus Thomas in prima parte diceret eorum doctrinis tanquam fidei catholice credendum non esse, eciam si dicerent illa se habuisse reuelacione. Quid vero approbacio ecclesie circa eorum doctrinas ope- raretur, exponere preteriens dicebat, quod si de sanctorum doctrinis hec vera 20 essent; qua igitur audacia quis affirmaret, velut pro fide catholica tenenda esse scripta per Alexandrum de Ales, Bonauenturam, Scotum, Vlricum aliosque doctores in theologia scolasticos, quorum doctrine eciam in actibus publicis re- probarentur per scolares eorum. Eadem quoque mensura foret circa doctores iuris canonici vel ciuilis, Iohannem Andree et Anthonium de Butrio, Baldi aut 25 Bartoli, eorum labore pocius intendente circa decisionem licium, quam diuino- rum explanacionem eloquiorum, quorum expositoribus eciam sanctis non acce- dente alio ex neccessitate non crederetur, nisi in quantum valide sunt proba- ciones eorum. Postremo autem loco, vt eis neccessario non credatur, reputandi essent quicumque dicentes mensuram fidei tenendam secundum proprium eorum 30 iudicium vel arbitrium. A quo proposito non multum distarent sub nomine olim Eugenii contenta in bulla: „Deus nouit,“ quod papa omnia statuta et décla- rata per generalia concilia dummodo in ipsis fidei fundamenta non existant, potest amouere et corrigere pro sue libito voluntatis. Actor itaque eiusmodi assercionis libitum voluntatis allegans, non racionem, vt philosophi, vel diui- 35 nam auctoritatem, vt sancti, quam maxime catholice fidei obuiaret attendi facile poterat. Multe namque sunt veritates fidei non dicte fundamenta eius, sed ex ipsis elicite, illas tamen diceret se posse corrigere pro libito voluntatis. Iam igitur cum pauciora sint principia, conclusionibus per eadem elicitis, quam plurime veritates fidei, quinymmo maior ac maxima pars earum ex humana 40 dependerent tradicione, quia corrigende et amouende pro libito voluntatis pape. Atqui sacra testaretur pagina, quod non voluntate humana allata est aliquando 5
Strana 579
Liber XVII. Caput XI. 579 prophecia, sed spiritu sancto inspirati locuti sunt sancti Dei-homines. Et iterum, quod sicut ea, que sunt hominis, nescit, nisi spiritus hominis, qui in ipso est, ita et que sunt Dei, nemo cognouit, nisi spiritus Dei. Et rursus, quod si diffi- cile estimamus, que in terra sunt, et que in prospectu sunt, inuenimus cum labore, que autem in celo sunt, quis inuestigauit? Sensum autem Dei quis sciet, nisi ipse dederit sapienciam, et miserit spiritum sanctum suum de altis- simis? Saluatoris preterea testimonio non proprius sensus aut voluntatis libi- tum, sed mittendus per eum spiritus sanctus esset omnem veritatem docturus, quia, sicut per eum datur sermo sapiencie et sciencie, ita eciam et fides. Igi- tur non humanus aut proprius sensus, sed spiritus Dei, suggerens omnia, que Christus dixit, omnium profecto catholicorum magister, vnus ille vtique esset, secundum cuius tradicionem tenenda esset catholica fides; propter quod maxime circumspiciendum erat omnibus Christianis, secundum cuius tradicionem susci- pere ac manutenere deberent fidei catholice veritates. Ex premissis autem con- 15 stituto, non secundum humanam, sed secundum diuinam tradicionem suscipien- dam tenendamque esse catholicam fidem, que illa tradicio sit, exponebat pro quarto dicto, quamuis non a priori, a posteriori tamen posse agnosci euidenter. Etenim, cum ea tradicio sit a spiritu Dei, vbi vult spirante ignorato, donec per ecclesiam declaretur, vnde veniat, aut quo vadat multis optantibus de se 20 dici eiusmodi spiritum eisdem affuisse, nec facile, quod aliis affuerit, confiteri volentibus, deficientibus item miraculis, que in tradicione veritatum catholice fidei, quando per ecclesiam determinantur, raro aut nunquam consueuerunt fieri, probacio vtique a priori difficillima esset. Quia vero non tam raciocina- cionis intelligencia nota apud omnes, quam reuerencia auctoritatis ecclesie 25 robur prestaret diffinicionibus, ideo ad probacionem neccesse erat aliunde sumere principium faciende huius notificacionis, videlicet, que reputanda esset tradicio diuina. Quod palam nobis fieret, si agnosceremus tribunal supremum, ad quod indubie pertinet determinare veritates catholice fidei, et reprobare dampnareque auctoritatiue illi contrariantes errores. Dicebat igitur hoc nobis 30 innotescere ex descripcione, namque tradicio proprie diuina illa intelligenda est, cui omnibus assentire, et nemini fidelium contrauenire licet iuxta apostoli- cum documentum in prima canonica Iude, cum ait: „Carissimi, omnem sollicitu- dinem faciens scribendi vobis de communi vestra salute, neccesse habui scri- bere vobis deprecans supercertari semel tradite sanctis fidei.“ Apostolo igitur 35 docente pro veritate fidei semel tradita sanctis supercertandum fore, et hoc ex neccessitate salutis, quia dicit neccesse habui scribere, manifeste constaret illam esse diuinam tradicionem, secundum quam tenere debemus fidem catholicam, pro qua tanquam de neccessitate salutis debemus supercertari, velut pro com- muni omnium Christianorum salute. Itaque non satis est fidelibus certare ac 40 pugnare, vt firma maneat eiusmodi tradicio, sed supercertari, quo vtique verbo aperte declaratur, quod huiusmodi tradicioni nulli fidelium contradicere licet, seu illam in dubium reuocare vel appellare ab ea, aut ipsam quomodolibet Scriptores III. 5 10 74
Liber XVII. Caput XI. 579 prophecia, sed spiritu sancto inspirati locuti sunt sancti Dei-homines. Et iterum, quod sicut ea, que sunt hominis, nescit, nisi spiritus hominis, qui in ipso est, ita et que sunt Dei, nemo cognouit, nisi spiritus Dei. Et rursus, quod si diffi- cile estimamus, que in terra sunt, et que in prospectu sunt, inuenimus cum labore, que autem in celo sunt, quis inuestigauit? Sensum autem Dei quis sciet, nisi ipse dederit sapienciam, et miserit spiritum sanctum suum de altis- simis? Saluatoris preterea testimonio non proprius sensus aut voluntatis libi- tum, sed mittendus per eum spiritus sanctus esset omnem veritatem docturus, quia, sicut per eum datur sermo sapiencie et sciencie, ita eciam et fides. Igi- tur non humanus aut proprius sensus, sed spiritus Dei, suggerens omnia, que Christus dixit, omnium profecto catholicorum magister, vnus ille vtique esset, secundum cuius tradicionem tenenda esset catholica fides; propter quod maxime circumspiciendum erat omnibus Christianis, secundum cuius tradicionem susci- pere ac manutenere deberent fidei catholice veritates. Ex premissis autem con- 15 stituto, non secundum humanam, sed secundum diuinam tradicionem suscipien- dam tenendamque esse catholicam fidem, que illa tradicio sit, exponebat pro quarto dicto, quamuis non a priori, a posteriori tamen posse agnosci euidenter. Etenim, cum ea tradicio sit a spiritu Dei, vbi vult spirante ignorato, donec per ecclesiam declaretur, vnde veniat, aut quo vadat multis optantibus de se 20 dici eiusmodi spiritum eisdem affuisse, nec facile, quod aliis affuerit, confiteri volentibus, deficientibus item miraculis, que in tradicione veritatum catholice fidei, quando per ecclesiam determinantur, raro aut nunquam consueuerunt fieri, probacio vtique a priori difficillima esset. Quia vero non tam raciocina- cionis intelligencia nota apud omnes, quam reuerencia auctoritatis ecclesie 25 robur prestaret diffinicionibus, ideo ad probacionem neccesse erat aliunde sumere principium faciende huius notificacionis, videlicet, que reputanda esset tradicio diuina. Quod palam nobis fieret, si agnosceremus tribunal supremum, ad quod indubie pertinet determinare veritates catholice fidei, et reprobare dampnareque auctoritatiue illi contrariantes errores. Dicebat igitur hoc nobis 30 innotescere ex descripcione, namque tradicio proprie diuina illa intelligenda est, cui omnibus assentire, et nemini fidelium contrauenire licet iuxta apostoli- cum documentum in prima canonica Iude, cum ait: „Carissimi, omnem sollicitu- dinem faciens scribendi vobis de communi vestra salute, neccesse habui scri- bere vobis deprecans supercertari semel tradite sanctis fidei.“ Apostolo igitur 35 docente pro veritate fidei semel tradita sanctis supercertandum fore, et hoc ex neccessitate salutis, quia dicit neccesse habui scribere, manifeste constaret illam esse diuinam tradicionem, secundum quam tenere debemus fidem catholicam, pro qua tanquam de neccessitate salutis debemus supercertari, velut pro com- muni omnium Christianorum salute. Itaque non satis est fidelibus certare ac 40 pugnare, vt firma maneat eiusmodi tradicio, sed supercertari, quo vtique verbo aperte declaratur, quod huiusmodi tradicioni nulli fidelium contradicere licet, seu illam in dubium reuocare vel appellare ab ea, aut ipsam quomodolibet Scriptores III. 5 10 74
Strana 580
580 Liber XVII. Caput XI. inpugnare, sed quod eam magis debet tueri ac pro viribus defensare, predi- care et vsque ad animam et sanguinem confirmare. Circa tradicionem hanc maxima philosophorum ab eis reputata velut proposicione per se nota plane deficiente, etenim, cum illi dicant de philosophie doctrinis, non quis, sed quid dicatur attende. In religione christiana non tam, quid dicatur, sed quis dicat attendendum est, quoniam eciam si illud non intelligatur propter auctoritatem dicentis, quia scitur aut creditur illum mentiri aut fallere non posse, credi illud oportet, quod inter philosophos locum non habebat, siquidem non obstante dicentis auctoritate secundum eos liceat cuilibet homini alterius cuiuslibet dic- tum examinare, an verum, falsum, honestum, inhonestumue iustum aut in- 10 iustum esset, et quod sibi bonum videbatur tenere, respuere vero aliud non tale. Cognoscebant etenim nature condicionem humane, vt nullus omnia sciret, quodque iudicium eius fallibile esset, quod profecto scriptura sacra apercius testatur, diffiniens omnem hominem esse mendacem. Propter quod in policia christiana maxima attendi oportet ad dicentis auctoritatem, vt talis sit, quod 15 iuxta prefatum apostolicum documentum pro tradicione eius, hoc est determi- nacione, liceat Christianis omnibus supercertari. Quoniam vero inquit „tradite semel,“ docemur aperte iudicium tribunalis, a quo diffinitur veritas fidei, gra- duacionem non pati tribunalis superioris, vt, quemadmodum in potestatibus fit subordinatis domino, post tria iudicia sentencia datur execucioni, a quo, quod 20 tamen in primo et secundo fit, appellare non licet. Quia igitur voluit aposto- lica doctrina supercertari pro semel tradita fide in expectata confirmacione tribunalis superioris, ostendit eo ipso, a quo eiusmodi tradicio emanat, supremum tribunal fore, cui satis sit semel diffiniuisse, vt omnes acquiescere teneantur, nullo iudicium eius infirmare valente, vt sicut de Deo legimus, quod semel loqui- 25 tur, et id secundo non repetit tribunali, huic non sit neccesse semel diffinita repetere. Quod vero sit vel vbi reperiatur in terris huiusmodi tribunal supre- mum, dicebat, quod considerandi sunt humanarum siue ecclesiasticarum gradus potestatum, seu principalia iudicia omnium Christianorum, in quibus de veri- tate ac iusticia determinari consueuit, et quibus ex auctoritate creditur eciam 30 nulla in sentencia aut consilio eorum allegata racione, sed quia sic eisdem visum est verum aut iustum esse siue neccessarium vel expediens. Prima autem videntur esse iudicia regum et principum, libro attestante sapiencie, quod per eam reges regnant et legum conditores iusta decernunt ac principes imperant et potentes decernunt iusticiam. Quod indubie verum est, si conformiter age- 35 rent ad iudicium sapiencie, per quam decernere debent iusticiam, deque perti- nentibus ad iudicium eorum, interque eorum subditos horum facultatum vel corporum, non vero animarum regimine a Deo illis concesso. Nam quantum ad doctrinam fidei vel bonorum morum, de quibus regibus hoc sit intelligendum, seculi aut ecclesie, manifestat Christi doctrina non illos, sed hos, apostolos 40 videlicet et discipulos suos constituentis doctores populi christiani, dato eis precepto: „Euntes docete omnes gentes, docentes eos seruare quecumque man- 5
580 Liber XVII. Caput XI. inpugnare, sed quod eam magis debet tueri ac pro viribus defensare, predi- care et vsque ad animam et sanguinem confirmare. Circa tradicionem hanc maxima philosophorum ab eis reputata velut proposicione per se nota plane deficiente, etenim, cum illi dicant de philosophie doctrinis, non quis, sed quid dicatur attende. In religione christiana non tam, quid dicatur, sed quis dicat attendendum est, quoniam eciam si illud non intelligatur propter auctoritatem dicentis, quia scitur aut creditur illum mentiri aut fallere non posse, credi illud oportet, quod inter philosophos locum non habebat, siquidem non obstante dicentis auctoritate secundum eos liceat cuilibet homini alterius cuiuslibet dic- tum examinare, an verum, falsum, honestum, inhonestumue iustum aut in- 10 iustum esset, et quod sibi bonum videbatur tenere, respuere vero aliud non tale. Cognoscebant etenim nature condicionem humane, vt nullus omnia sciret, quodque iudicium eius fallibile esset, quod profecto scriptura sacra apercius testatur, diffiniens omnem hominem esse mendacem. Propter quod in policia christiana maxima attendi oportet ad dicentis auctoritatem, vt talis sit, quod 15 iuxta prefatum apostolicum documentum pro tradicione eius, hoc est determi- nacione, liceat Christianis omnibus supercertari. Quoniam vero inquit „tradite semel,“ docemur aperte iudicium tribunalis, a quo diffinitur veritas fidei, gra- duacionem non pati tribunalis superioris, vt, quemadmodum in potestatibus fit subordinatis domino, post tria iudicia sentencia datur execucioni, a quo, quod 20 tamen in primo et secundo fit, appellare non licet. Quia igitur voluit aposto- lica doctrina supercertari pro semel tradita fide in expectata confirmacione tribunalis superioris, ostendit eo ipso, a quo eiusmodi tradicio emanat, supremum tribunal fore, cui satis sit semel diffiniuisse, vt omnes acquiescere teneantur, nullo iudicium eius infirmare valente, vt sicut de Deo legimus, quod semel loqui- 25 tur, et id secundo non repetit tribunali, huic non sit neccesse semel diffinita repetere. Quod vero sit vel vbi reperiatur in terris huiusmodi tribunal supre- mum, dicebat, quod considerandi sunt humanarum siue ecclesiasticarum gradus potestatum, seu principalia iudicia omnium Christianorum, in quibus de veri- tate ac iusticia determinari consueuit, et quibus ex auctoritate creditur eciam 30 nulla in sentencia aut consilio eorum allegata racione, sed quia sic eisdem visum est verum aut iustum esse siue neccessarium vel expediens. Prima autem videntur esse iudicia regum et principum, libro attestante sapiencie, quod per eam reges regnant et legum conditores iusta decernunt ac principes imperant et potentes decernunt iusticiam. Quod indubie verum est, si conformiter age- 35 rent ad iudicium sapiencie, per quam decernere debent iusticiam, deque perti- nentibus ad iudicium eorum, interque eorum subditos horum facultatum vel corporum, non vero animarum regimine a Deo illis concesso. Nam quantum ad doctrinam fidei vel bonorum morum, de quibus regibus hoc sit intelligendum, seculi aut ecclesie, manifestat Christi doctrina non illos, sed hos, apostolos 40 videlicet et discipulos suos constituentis doctores populi christiani, dato eis precepto: „Euntes docete omnes gentes, docentes eos seruare quecumque man- 5
Strana 581
Liber XVII. Caput XI. 581 daui vobis.“ Hii nempe constituti sunt principes super omnem terram, eciam et reges, alibi eodem psalmista testante, quod, dum descernit spiritus celestis, reges constituti sunt super terram, multa euangelizantes virtute; Iohannes quo- que in apocalipsi: „Fecisti nos Deo nostro regnum et sacerdotes et regnabi- mus super terram." Quia igitur apostolorum et discipulorum Christi successores sunt episcopi et doctores, quos magistros esse voluit orbis tocius, non estque discipulus supra magistrum, determinare igitur de veritatibus fidei ad istos, non ad illos pertinere diceretur. Quam veritatem Basilius imperator in presencia octaue synodi Constantinopolitane expresse professus extitit, anteque ipsum et 10 postea quam plurimi reges et principes. Quibus etsi Christus ecclesiam suam commendauit tuendam, non tamen illuminandam, docendam, erudiendam et cor- ripiendam ab eis, iurisdiccione eis minime competente supra minimum clerico- rum, clericali gaudentem priuilegio. Et quoniam congregaciones mandato facte regum et principum secularium vigorem sumerent ab ipsorum auctoritate, si 15 eis diuina lege concessum non est determinare, que sit veritas catholice fidei, quibuscumque igitur dietis eorum id ipsum minime diffinire liceret, non eccle- sia ab eis, sed ipsis ab ecclesia sumentibus fidem. Iudicia denique ordine secundo magne auctoritatis determinaciones essent vniuersitatum generalium studiorum, communi habita collacione vel seorsum doctorum multorum in eis- 20 dem consistencium. At vero quia in quibuscumque determinacionibus factis per generalia studia vt plurimum non episcopi, sed conueniunt doctores, premitti- turque semper protestacio, quod per illas non intendunt contrauenire catholice fidei aut determinacionibus ecclesie, cuius iudicio, vt corrigat, subiciunt deter- minaciones suas, tradicio autem fidei catholice illa est, vt eciam, si angelus 25 de celo aliud euangelizauerit, anathema sit, eo ipso igitur ex tenore suarum determinacionum generalium studiorum doctores recognoscerent, illas non esse tradiciones catholice fidei, dubios se esse profitentes suarum tenore protestacio- num et determinaciones suas corrigi poscentes addicione minucioneue, aut qua- uis mutacione alia eciam et reuocacione totali. Tradicioni autem fidei catho- 30 lice, cum censeatur sermo Dei, qui clipeus ignitus est, omnibus sperantibus in se, quitquam addendum minuendumque minime est, ne presumens talia Salo- mone teste arguatur inueniaturque mendax. Quocirca, si determinacio cuiusuis studii generalis dici non potest tradicio catholice fidei, minus profecto esset determinacio vnius aut plurium doctorum in studiis vel alibi consistencium, sin- 35 gillatim exponencium suas determinaciones validas aliquando, non quidem eo- rum auctoritate, sed pro quanto in eis reperiatur efficacia probacionum. Essent preterea capitulorum generalium mendicancium et aliorum quorumlibet ordinum in eisdem conuenientibus quam plurimis doctis et virtuosis hominibus tercio loco iudicia maxime reputacionis, sed inter se ipsos ita, vt absque vlla repu- 40 gnancia execucioni tradantur. Cum vero in eis non tractetur de communi omnium Christianorum salute, sed de pertinentibus ad ordines eorum, neque alios quoslibet ad illa tractandum admittunt; propterea illorum diffinicio intel- 5 74*
Liber XVII. Caput XI. 581 daui vobis.“ Hii nempe constituti sunt principes super omnem terram, eciam et reges, alibi eodem psalmista testante, quod, dum descernit spiritus celestis, reges constituti sunt super terram, multa euangelizantes virtute; Iohannes quo- que in apocalipsi: „Fecisti nos Deo nostro regnum et sacerdotes et regnabi- mus super terram." Quia igitur apostolorum et discipulorum Christi successores sunt episcopi et doctores, quos magistros esse voluit orbis tocius, non estque discipulus supra magistrum, determinare igitur de veritatibus fidei ad istos, non ad illos pertinere diceretur. Quam veritatem Basilius imperator in presencia octaue synodi Constantinopolitane expresse professus extitit, anteque ipsum et 10 postea quam plurimi reges et principes. Quibus etsi Christus ecclesiam suam commendauit tuendam, non tamen illuminandam, docendam, erudiendam et cor- ripiendam ab eis, iurisdiccione eis minime competente supra minimum clerico- rum, clericali gaudentem priuilegio. Et quoniam congregaciones mandato facte regum et principum secularium vigorem sumerent ab ipsorum auctoritate, si 15 eis diuina lege concessum non est determinare, que sit veritas catholice fidei, quibuscumque igitur dietis eorum id ipsum minime diffinire liceret, non eccle- sia ab eis, sed ipsis ab ecclesia sumentibus fidem. Iudicia denique ordine secundo magne auctoritatis determinaciones essent vniuersitatum generalium studiorum, communi habita collacione vel seorsum doctorum multorum in eis- 20 dem consistencium. At vero quia in quibuscumque determinacionibus factis per generalia studia vt plurimum non episcopi, sed conueniunt doctores, premitti- turque semper protestacio, quod per illas non intendunt contrauenire catholice fidei aut determinacionibus ecclesie, cuius iudicio, vt corrigat, subiciunt deter- minaciones suas, tradicio autem fidei catholice illa est, vt eciam, si angelus 25 de celo aliud euangelizauerit, anathema sit, eo ipso igitur ex tenore suarum determinacionum generalium studiorum doctores recognoscerent, illas non esse tradiciones catholice fidei, dubios se esse profitentes suarum tenore protestacio- num et determinaciones suas corrigi poscentes addicione minucioneue, aut qua- uis mutacione alia eciam et reuocacione totali. Tradicioni autem fidei catho- 30 lice, cum censeatur sermo Dei, qui clipeus ignitus est, omnibus sperantibus in se, quitquam addendum minuendumque minime est, ne presumens talia Salo- mone teste arguatur inueniaturque mendax. Quocirca, si determinacio cuiusuis studii generalis dici non potest tradicio catholice fidei, minus profecto esset determinacio vnius aut plurium doctorum in studiis vel alibi consistencium, sin- 35 gillatim exponencium suas determinaciones validas aliquando, non quidem eo- rum auctoritate, sed pro quanto in eis reperiatur efficacia probacionum. Essent preterea capitulorum generalium mendicancium et aliorum quorumlibet ordinum in eisdem conuenientibus quam plurimis doctis et virtuosis hominibus tercio loco iudicia maxime reputacionis, sed inter se ipsos ita, vt absque vlla repu- 40 gnancia execucioni tradantur. Cum vero in eis non tractetur de communi omnium Christianorum salute, sed de pertinentibus ad ordines eorum, neque alios quoslibet ad illa tractandum admittunt; propterea illorum diffinicio intel- 5 74*
Strana 582
582 Liber XVII. Caput XI. XII. ligenda non esset tradicio catholice fidei. Postremo autem loco iudicia essent patriarchalium, primacialium ac prouincialium et episcopalium conciliorum, in quibus de multis questionibus fidei, deque aliis pertinentibus ad salutem fide- lium multe persepe fiunt determinaciones. Quia tamen ab eorum iudicio pro- uocare licet ad apostolicam sedem, eorumque sentenciis, per tribunal superius 5 minime approbatis, non ligantur, nisi subditi, tradicio vero fidei est, a qua non appellare, sed pro qua supercertari debent omnes Christi fideles, haudubio determinaciones eorum censende non essent tradiciones catholice fidei. Capitulum XII. Secunda parcella specificat, quod determinacio generalis synodi est tradicio, secundum quam omnes Christiani credere et manu- 10 tenere debent veritates catholice fidei, probacione data ex multiplici testi- monio euangelii. Expositis premissis erudimentis quatuor, attenciores reddentibus audien- tes, vt animaduerterent, quam neccessarium Christi fidelibus sit pro tradicione fidei non omnem accipere doctrinam, sed ab eo tribunali manantem, pro iudicio 15 cuius est supercertandum, per declarata igitur constante nullum ex nominatis tribunal fore supremum, cuius iudicio absque repugnacione vel quouis recursu acquiescere tenentur omnes Christiani ad hoc, vt ipsius determinacio, si sit de communi salute, censeatur tradicio catholice fidei, ponebat verbi ductor Iohan- nes ipse pro conclusione firma, quod eiusmodi tribunal supremum in ecclesia 20 militanti foret synodus generalis, ecclesiam catholicam militantem representans propterea, quod suas diffiniciones, prout constabat ab inicio celebracionis gene- ralium conciliorum iuxta modum apostolice doctrine sub anathemate conclude- ret, et quia iuxta determinacionem nostris factam diebus eidem obedire tenere- tur quicumque fidelis, eciamsi papalis sit dignitatis. Huius autem tribunalis 25 primum dignius ac excellencius membrum cum esset ipse pontifex summus, quomodo Petrus, eius predecessor, in medio fratrum residens primus, ne prin- cipalius concilii suppositum aut primus deficeret presidens eius, racione vtique sui officii, pre ceteris Christianis foret generali concilio interesse obligatus per se aut presidentes suos. In eandem igitur sentenciam conuenientibus generali 30 synodo et papa, si illa est de pertinentibus ad fidem vel ad bonos mores, nemo dubitabit Christianorum, quod pro ea supercertari, non vero ab huius- modi sentencia appellare licet, neque illi quomodolibet repugnare. Etenim, cum summo pontifici omnis humana creatura subiecta sit de neccessitate salutis, ac- quiescente eo, prout obligatur, determinacioni concilii, merito omnes Christi 35 fideles obligatos se reputant acquiescere. Quoniam igitur hec de obediencia pape et cunctorum fidelium concilio generali esset determinacio catholice fidei, nedum semel, sed persepe tradita sanctis magna Constanciensi synodo, eam bis promulgante in publica sessione, Basiliensi autem quampluries, et vltra
582 Liber XVII. Caput XI. XII. ligenda non esset tradicio catholice fidei. Postremo autem loco iudicia essent patriarchalium, primacialium ac prouincialium et episcopalium conciliorum, in quibus de multis questionibus fidei, deque aliis pertinentibus ad salutem fide- lium multe persepe fiunt determinaciones. Quia tamen ab eorum iudicio pro- uocare licet ad apostolicam sedem, eorumque sentenciis, per tribunal superius 5 minime approbatis, non ligantur, nisi subditi, tradicio vero fidei est, a qua non appellare, sed pro qua supercertari debent omnes Christi fideles, haudubio determinaciones eorum censende non essent tradiciones catholice fidei. Capitulum XII. Secunda parcella specificat, quod determinacio generalis synodi est tradicio, secundum quam omnes Christiani credere et manu- 10 tenere debent veritates catholice fidei, probacione data ex multiplici testi- monio euangelii. Expositis premissis erudimentis quatuor, attenciores reddentibus audien- tes, vt animaduerterent, quam neccessarium Christi fidelibus sit pro tradicione fidei non omnem accipere doctrinam, sed ab eo tribunali manantem, pro iudicio 15 cuius est supercertandum, per declarata igitur constante nullum ex nominatis tribunal fore supremum, cuius iudicio absque repugnacione vel quouis recursu acquiescere tenentur omnes Christiani ad hoc, vt ipsius determinacio, si sit de communi salute, censeatur tradicio catholice fidei, ponebat verbi ductor Iohan- nes ipse pro conclusione firma, quod eiusmodi tribunal supremum in ecclesia 20 militanti foret synodus generalis, ecclesiam catholicam militantem representans propterea, quod suas diffiniciones, prout constabat ab inicio celebracionis gene- ralium conciliorum iuxta modum apostolice doctrine sub anathemate conclude- ret, et quia iuxta determinacionem nostris factam diebus eidem obedire tenere- tur quicumque fidelis, eciamsi papalis sit dignitatis. Huius autem tribunalis 25 primum dignius ac excellencius membrum cum esset ipse pontifex summus, quomodo Petrus, eius predecessor, in medio fratrum residens primus, ne prin- cipalius concilii suppositum aut primus deficeret presidens eius, racione vtique sui officii, pre ceteris Christianis foret generali concilio interesse obligatus per se aut presidentes suos. In eandem igitur sentenciam conuenientibus generali 30 synodo et papa, si illa est de pertinentibus ad fidem vel ad bonos mores, nemo dubitabit Christianorum, quod pro ea supercertari, non vero ab huius- modi sentencia appellare licet, neque illi quomodolibet repugnare. Etenim, cum summo pontifici omnis humana creatura subiecta sit de neccessitate salutis, ac- quiescente eo, prout obligatur, determinacioni concilii, merito omnes Christi 35 fideles obligatos se reputant acquiescere. Quoniam igitur hec de obediencia pape et cunctorum fidelium concilio generali esset determinacio catholice fidei, nedum semel, sed persepe tradita sanctis magna Constanciensi synodo, eam bis promulgante in publica sessione, Basiliensi autem quampluries, et vltra
Strana 583
Liber XVII. Caput XII. 583 hec innouante solemniter ac tota ecclesia in id consenciente, si igitur pro tra- dita semel fide supercertandum est, pro ista plus quam supercertandum esset. Hec igitur conclusio irrefragabilissima foret, quod volentibus, vt catholicos decet, tenere diffiniciones dictorum generalium conciliorum, Constanciensis et Basilien- sis, dubium minime esset tradicionem fidei illam esse dicendam, que assenciente papa emanaret a iudicio synodi generalis, cui omnes fideles, ac eciam papa acquiescere tenentur, sique aliud saperent, anathema fierent. Verum quoniam prima dictarum racionum in principio parcelle huius concurrere videtur in papa, nam sicut generalis synodus, ita et summus pontifex consueuit determinaciones 10 suas concludere, dicens: „qui aliud sapit, anathema sit," pape vero auctorita- tem extollentes dicerent eiusmodi tradicioni, non quia concilii, sed quoniam pape acquiescendum fore. Dato igitur, quoniam ecclesiam vexabat, casu per synodum generalem fieri determinacionem de aliqua veritate fidei, contrariam autem per summum pontificem, aut illam reuocantem, vtroque appellante de- 15 terminacionem suam fidei catholice tradicionem et vtrimque non deficientibus allegacionibus, siquidem inter veri assercionem et placiti defensionem pertinax est pugna, dura se tenet veritas et se tuetur voluntas erroris, in hoc casu eciam contestabatur quod proxime supra Iohannes ipse, continuans videlicet contradiccione summi pontificis non obstante acquiescendum esse determinacioni 20 synodi generalis, affirmabat hoc patere euidentissimum, primum ex decreto ipso concilii Constanciensis, declarantis, quod generalis synodus habet inmediate potestatem a Christo, et quod illi obedire tenetur quicumque fidelis, eciam si papalis sit dignitatis, in hiis, que pertinent ad fidem, extirpacionem scismatis et generalem reformacionem ecclesie in capite et in membris, et si obedire 25 contumaciter contempserit, nisi resipuerit, condigne penitencie subiciatur et de- bite puniatur, eciam ad alia iuris remedia recurrendo. Ex hoc siquidem decreto apertissime claret, vbi papa et synodus generalis in pertinentibus ad fidem con- formes non essent, quia papa tenetur obedire concilio, determinacioni concilii pocius standum simpliciter esse, attento permaxime, quod Martinus papa quin- 30 tus, prout constabat ex epistola eius, incipiente: „Inter cunctas,“ in ecclesia diuulgatissima et data ipso Constanciensi concilio approbante, diffinierat id omne, quod eadem synodus in fauorem fidei, quale est determinacio ipsa, ap- probauerat et ad salutem animarum hoc esse ab vniuersis Christi fidelibus ap- probandum et tenendum, et quod condempnauit esse fidei vel bonis moribus 35 contrarium, hoc esse pro condempnato credendum, tenendum et asserendum. Quamuis igitur ex tenore prefati decreti nullum dubium esset, quin determina- cioni concilii pocius, quam summi pontificis acquiescendum sit, vt tamen omnes euidenter perciperent determinacionem predictam euangelicis aliisque veritatibus scripture sacre, item fidei catholice sanctorumque doctrine et irrefragabili ra- 40 cioni esse conformem ac doctrine ecclesie, post Christi ascensionem in ea semper manenti, dicebat id manifeste constare, ex securitate primo diuini concursus declarata per doctrinam euangelicam sub verbis pluralis numeri, Christo verba 5
Liber XVII. Caput XII. 583 hec innouante solemniter ac tota ecclesia in id consenciente, si igitur pro tra- dita semel fide supercertandum est, pro ista plus quam supercertandum esset. Hec igitur conclusio irrefragabilissima foret, quod volentibus, vt catholicos decet, tenere diffiniciones dictorum generalium conciliorum, Constanciensis et Basilien- sis, dubium minime esset tradicionem fidei illam esse dicendam, que assenciente papa emanaret a iudicio synodi generalis, cui omnes fideles, ac eciam papa acquiescere tenentur, sique aliud saperent, anathema fierent. Verum quoniam prima dictarum racionum in principio parcelle huius concurrere videtur in papa, nam sicut generalis synodus, ita et summus pontifex consueuit determinaciones 10 suas concludere, dicens: „qui aliud sapit, anathema sit," pape vero auctorita- tem extollentes dicerent eiusmodi tradicioni, non quia concilii, sed quoniam pape acquiescendum fore. Dato igitur, quoniam ecclesiam vexabat, casu per synodum generalem fieri determinacionem de aliqua veritate fidei, contrariam autem per summum pontificem, aut illam reuocantem, vtroque appellante de- 15 terminacionem suam fidei catholice tradicionem et vtrimque non deficientibus allegacionibus, siquidem inter veri assercionem et placiti defensionem pertinax est pugna, dura se tenet veritas et se tuetur voluntas erroris, in hoc casu eciam contestabatur quod proxime supra Iohannes ipse, continuans videlicet contradiccione summi pontificis non obstante acquiescendum esse determinacioni 20 synodi generalis, affirmabat hoc patere euidentissimum, primum ex decreto ipso concilii Constanciensis, declarantis, quod generalis synodus habet inmediate potestatem a Christo, et quod illi obedire tenetur quicumque fidelis, eciam si papalis sit dignitatis, in hiis, que pertinent ad fidem, extirpacionem scismatis et generalem reformacionem ecclesie in capite et in membris, et si obedire 25 contumaciter contempserit, nisi resipuerit, condigne penitencie subiciatur et de- bite puniatur, eciam ad alia iuris remedia recurrendo. Ex hoc siquidem decreto apertissime claret, vbi papa et synodus generalis in pertinentibus ad fidem con- formes non essent, quia papa tenetur obedire concilio, determinacioni concilii pocius standum simpliciter esse, attento permaxime, quod Martinus papa quin- 30 tus, prout constabat ex epistola eius, incipiente: „Inter cunctas,“ in ecclesia diuulgatissima et data ipso Constanciensi concilio approbante, diffinierat id omne, quod eadem synodus in fauorem fidei, quale est determinacio ipsa, ap- probauerat et ad salutem animarum hoc esse ab vniuersis Christi fidelibus ap- probandum et tenendum, et quod condempnauit esse fidei vel bonis moribus 35 contrarium, hoc esse pro condempnato credendum, tenendum et asserendum. Quamuis igitur ex tenore prefati decreti nullum dubium esset, quin determina- cioni concilii pocius, quam summi pontificis acquiescendum sit, vt tamen omnes euidenter perciperent determinacionem predictam euangelicis aliisque veritatibus scripture sacre, item fidei catholice sanctorumque doctrine et irrefragabili ra- 40 cioni esse conformem ac doctrine ecclesie, post Christi ascensionem in ea semper manenti, dicebat id manifeste constare, ex securitate primo diuini concursus declarata per doctrinam euangelicam sub verbis pluralis numeri, Christo verba 5
Strana 584
584 Liber XVII. Caput XII. hec dicente non Petro soli, sed discipulis suis: „Qui vos audit, me audit, qui vos spernit, me spernit et qui vos recipit, me recipit;“ ex plenitudine quoque intelligencie, cum ait: „Paraclitus spiritus sanctus, quem mittet pater in nomine meo, ille vos docebit omnia et suggeret vobis“; et iterum: „Cum venerit ille spiritus veritatis, docebit vos omnem veritatem;“ ex mansione rursus in illa continua, etenim multis simul dixerat: „Ego rogabo patrem, et alium para- clitum dabit vobis, vt maneat vobiscum in eternum: spiritus veritatis, quem mundus non potest capere, quia non videt eum, neque scit eum, vos autem cognoscetis, quia apud vos manebit et in vobis erit;“ ex obligacione insuper aliorum, vt eorum obedirent mandatis, namque voluit, vt omnes sui fideles ob- 10 seruarent et facerent omnia, que eis dicerent sedentes in cathedra Moysi, per quos, Augustino super psalterium, in quam multis passibus aliis attestantibus doctoribus sanctis, intelliguntur discipuli Christi, eorumque successores; per Christum verbis hiis data doctrina obediendum fore noui in eternum mansuri, non autem veteris testamenti, iam adimpleti ministris. Ipse etenim postea: 15 „Ecce ego mitto ad vos prophetas et sapientes et scribas“ et statim ait: „Ecce relinquetur domus vestra deserta.“ Itaque de hiis intelligebat, quos ipse erat missurus quemadmodum illis Mosayce tempore legis, necdum equali, sed pleniori competenti docendi auctoritate. Quod vero amplius, quoniam assecura- vit eorum doctrinam immunem futuram ab omni errore, quando horum dicta 20 obseruanda et facienda precepit. Significatur preterea assistencia diuini con- cursus in verbis vltimo dictis, quando misit eos omnes gentes docere, securi- tate data, cum eis futurum se esse omnibus diebus vsque ad consumacionem seculi. Deum quippe cum suis fidelibus esse in multis scripture passibus posi- tum significat diuini inexistenciam auxilii, ne ab aduersaria deprimi aut supe- 25 rari valeant potestate. Quemadmodum populo Israhel, formidanti gigantes aliam- que maiorem se multitudinem populi terre promissionis Iosue et Caleph dixerunt: „Dominus nobiscum est, nolite timere.“ Ieremias quoque: „Nolite timere a facie regis Babilonis, dicit dominus, quia vobiscum sum et saluos faciam vos.“ Pro- pheta rursum alter ad Iosaphat exercitumque eius pauore concussum hostium 30 multitudine ait: „Non est pugna vestra, sed Dei, nolite timere, nec paueatis ; cras egrediemini et dominus erit vobiscum.“ Ezechias item rex ad populum timentem Sennacherib dixit: „Cum illo est brachium carneum, nobiscum est dominus noster, pugnatque pro nobis.“ Significatur denique a Christo inexisten- cia hec diuine virtutis singulariter in verbis auctoritatis supreme discipulis eius 35 concesse. Nam cum dixisset: „Quecumque ligaueritis super terram, ligata erunt et in celo, soluta eciam quecumque solueritis,“ subiunxit se futurum in medio eorum congregatorum in nomine suo. Quo verbo palam docuisse videtur verba numero plurali dicta discipulis suis ad hoc, vt inobliquitatem ostendant intel- ligendam fore, dum in eius nomine congregati manerent. Intelligenciam hanc 40 veram neccessariamque fore multiplicatissima et continua quasi docente ex- periencia, dum apostolorum et discipulorum Christi successores, doctores vide- 5
584 Liber XVII. Caput XII. hec dicente non Petro soli, sed discipulis suis: „Qui vos audit, me audit, qui vos spernit, me spernit et qui vos recipit, me recipit;“ ex plenitudine quoque intelligencie, cum ait: „Paraclitus spiritus sanctus, quem mittet pater in nomine meo, ille vos docebit omnia et suggeret vobis“; et iterum: „Cum venerit ille spiritus veritatis, docebit vos omnem veritatem;“ ex mansione rursus in illa continua, etenim multis simul dixerat: „Ego rogabo patrem, et alium para- clitum dabit vobis, vt maneat vobiscum in eternum: spiritus veritatis, quem mundus non potest capere, quia non videt eum, neque scit eum, vos autem cognoscetis, quia apud vos manebit et in vobis erit;“ ex obligacione insuper aliorum, vt eorum obedirent mandatis, namque voluit, vt omnes sui fideles ob- 10 seruarent et facerent omnia, que eis dicerent sedentes in cathedra Moysi, per quos, Augustino super psalterium, in quam multis passibus aliis attestantibus doctoribus sanctis, intelliguntur discipuli Christi, eorumque successores; per Christum verbis hiis data doctrina obediendum fore noui in eternum mansuri, non autem veteris testamenti, iam adimpleti ministris. Ipse etenim postea: 15 „Ecce ego mitto ad vos prophetas et sapientes et scribas“ et statim ait: „Ecce relinquetur domus vestra deserta.“ Itaque de hiis intelligebat, quos ipse erat missurus quemadmodum illis Mosayce tempore legis, necdum equali, sed pleniori competenti docendi auctoritate. Quod vero amplius, quoniam assecura- vit eorum doctrinam immunem futuram ab omni errore, quando horum dicta 20 obseruanda et facienda precepit. Significatur preterea assistencia diuini con- cursus in verbis vltimo dictis, quando misit eos omnes gentes docere, securi- tate data, cum eis futurum se esse omnibus diebus vsque ad consumacionem seculi. Deum quippe cum suis fidelibus esse in multis scripture passibus posi- tum significat diuini inexistenciam auxilii, ne ab aduersaria deprimi aut supe- 25 rari valeant potestate. Quemadmodum populo Israhel, formidanti gigantes aliam- que maiorem se multitudinem populi terre promissionis Iosue et Caleph dixerunt: „Dominus nobiscum est, nolite timere.“ Ieremias quoque: „Nolite timere a facie regis Babilonis, dicit dominus, quia vobiscum sum et saluos faciam vos.“ Pro- pheta rursum alter ad Iosaphat exercitumque eius pauore concussum hostium 30 multitudine ait: „Non est pugna vestra, sed Dei, nolite timere, nec paueatis ; cras egrediemini et dominus erit vobiscum.“ Ezechias item rex ad populum timentem Sennacherib dixit: „Cum illo est brachium carneum, nobiscum est dominus noster, pugnatque pro nobis.“ Significatur denique a Christo inexisten- cia hec diuine virtutis singulariter in verbis auctoritatis supreme discipulis eius 35 concesse. Nam cum dixisset: „Quecumque ligaueritis super terram, ligata erunt et in celo, soluta eciam quecumque solueritis,“ subiunxit se futurum in medio eorum congregatorum in nomine suo. Quo verbo palam docuisse videtur verba numero plurali dicta discipulis suis ad hoc, vt inobliquitatem ostendant intel- ligendam fore, dum in eius nomine congregati manerent. Intelligenciam hanc 40 veram neccessariamque fore multiplicatissima et continua quasi docente ex- periencia, dum apostolorum et discipulorum Christi successores, doctores vide- 5
Strana 585
Liber XVII. Caput XII. 585 licet et episcopi, in suis iudiciis errant, persepe sentenciis eorum per tribuna- lia superiora reuocatis, et quoniam Christus doctrinam dedit, regimini ecclesie neccessariam vsque ad finem mundi, verbaque eius vt effectum habencia ple- num, fructusque reddencia vberes, intelligenda sint profecto, cum illa denotent iudicii inobliquitatem, et hec in ministris ecclesie non reperitur, seorsum illis agentibus, neccesse igitur est, vt intelligantur de eorum accionibus, quando con- gregati manent in Christi nomine, presertim, cum in supreme concessione pote- statis de congregacione et assistencia, exaudicione quoque tunc eorum expres- sam Christus fecerit mencionem, qui voluit eiusmodi assistencia sua dignos se 10 redderent discipulos in eius nomine esse congregatos; tum, vt sic agentes ex- pressius eius acciones representarent, qui in medio discipulorum frequentissime stabat, sicut ministrans; tum, vt non suis viribus ingeniisque, sed Christo tri- buerent, in cuius erant nomine congregati, quemadmodum gesta dictaque per congregatos mandato principum illorum, non vero suo nomini ascribuntur; tum, vt ministri ipsi ecclesie illorum successores conformiter apostolis suisque di- scipulis agerent, quos vtique cum intelligerent nobis plenius sensum verborum Christi dictorum ad ipsos ad res arduas perficiendas tradendamque fidei catho- lice diffinicionem congregatos fuisse legimus, eorumque sic facte communi de- terminacioni omnes paruisse fideles, de assumpcione videlicet Mathie ad Iude 20 apostolatum de ministrando item mensis, magna primo differencia sistente inter Grecos et Hebreos, de missione quoque Petri et Iohannis ad Samaritanos, si fas dici est, vt legatorum de latere, deque non obseruandis legalibus Moysi ex neccessitate; tum eciam, vt congregacione preuia se ipsos humiliantes et super- num petentes auxilium dignos se redderent diuine assistencia virtutis, quam 25 racionem saluator proprio declarauit sermone dicens: „Si duo ex vobis consen- serint super terram, de omni re, quamcumque pecierint, fiet illis a patre meo, qui in celis est. Vbi enim sunt duo vel tres congregati in nomine meo, ibi ego sum in medio eorum.“ Itaque certum fit Christum in medio fore suorum, quando congregati sunt in nomine eius et in id ipsum consencientes aliquid 30 petunt ab eo. Quid autem sic Deum esse in medio suorum nobis vtique notum fit, testante scriptura sacra in quam multis passibus, quod Deum esse in medio fidelium suorum idem est, quod iuuare tuerique illos ab omni hostium potestate, necnon preseruare ab omni errore et peccato, facereque, vt per eos iudicia ac diuina custodiantur precepta. Sic enim populum Israhel alloquitur: „Ne dixeris 35 in corde tuo: plures sunt gentes, quam ego, quomodo potero delere eos? . . . Quoniam dominus Deus tuus in medio tui est, Deus magnus et terribilis.“ Alio item loco: „Nolite metuere, nolite cedere, nec formidetis eos, quoniam dominus Deus vester in medio vestri est et pro vobis contra aduersarios dimicabit.“ Et rursus: „Scietis, quia in medio Israhel ego sum, dominus Deus vester: et non 40 confundetur populus meus in eternum.“ Iterum „Spiritum meum ponam in medio vestri et faciam, vt in preceptis meis ambuletis et iudicia mea custodia- tis et operemini.“ Psalmista quoque testatur de ciuitate, quam vt tabernaculum 5 15
Liber XVII. Caput XII. 585 licet et episcopi, in suis iudiciis errant, persepe sentenciis eorum per tribuna- lia superiora reuocatis, et quoniam Christus doctrinam dedit, regimini ecclesie neccessariam vsque ad finem mundi, verbaque eius vt effectum habencia ple- num, fructusque reddencia vberes, intelligenda sint profecto, cum illa denotent iudicii inobliquitatem, et hec in ministris ecclesie non reperitur, seorsum illis agentibus, neccesse igitur est, vt intelligantur de eorum accionibus, quando con- gregati manent in Christi nomine, presertim, cum in supreme concessione pote- statis de congregacione et assistencia, exaudicione quoque tunc eorum expres- sam Christus fecerit mencionem, qui voluit eiusmodi assistencia sua dignos se 10 redderent discipulos in eius nomine esse congregatos; tum, vt sic agentes ex- pressius eius acciones representarent, qui in medio discipulorum frequentissime stabat, sicut ministrans; tum, vt non suis viribus ingeniisque, sed Christo tri- buerent, in cuius erant nomine congregati, quemadmodum gesta dictaque per congregatos mandato principum illorum, non vero suo nomini ascribuntur; tum, vt ministri ipsi ecclesie illorum successores conformiter apostolis suisque di- scipulis agerent, quos vtique cum intelligerent nobis plenius sensum verborum Christi dictorum ad ipsos ad res arduas perficiendas tradendamque fidei catho- lice diffinicionem congregatos fuisse legimus, eorumque sic facte communi de- terminacioni omnes paruisse fideles, de assumpcione videlicet Mathie ad Iude 20 apostolatum de ministrando item mensis, magna primo differencia sistente inter Grecos et Hebreos, de missione quoque Petri et Iohannis ad Samaritanos, si fas dici est, vt legatorum de latere, deque non obseruandis legalibus Moysi ex neccessitate; tum eciam, vt congregacione preuia se ipsos humiliantes et super- num petentes auxilium dignos se redderent diuine assistencia virtutis, quam 25 racionem saluator proprio declarauit sermone dicens: „Si duo ex vobis consen- serint super terram, de omni re, quamcumque pecierint, fiet illis a patre meo, qui in celis est. Vbi enim sunt duo vel tres congregati in nomine meo, ibi ego sum in medio eorum.“ Itaque certum fit Christum in medio fore suorum, quando congregati sunt in nomine eius et in id ipsum consencientes aliquid 30 petunt ab eo. Quid autem sic Deum esse in medio suorum nobis vtique notum fit, testante scriptura sacra in quam multis passibus, quod Deum esse in medio fidelium suorum idem est, quod iuuare tuerique illos ab omni hostium potestate, necnon preseruare ab omni errore et peccato, facereque, vt per eos iudicia ac diuina custodiantur precepta. Sic enim populum Israhel alloquitur: „Ne dixeris 35 in corde tuo: plures sunt gentes, quam ego, quomodo potero delere eos? . . . Quoniam dominus Deus tuus in medio tui est, Deus magnus et terribilis.“ Alio item loco: „Nolite metuere, nolite cedere, nec formidetis eos, quoniam dominus Deus vester in medio vestri est et pro vobis contra aduersarios dimicabit.“ Et rursus: „Scietis, quia in medio Israhel ego sum, dominus Deus vester: et non 40 confundetur populus meus in eternum.“ Iterum „Spiritum meum ponam in medio vestri et faciam, vt in preceptis meis ambuletis et iudicia mea custodia- tis et operemini.“ Psalmista quoque testatur de ciuitate, quam vt tabernaculum 5 15
Strana 586
586 Liber XVII. Caput XII. suum sanctificauit altissimus, quia Deus in medio eius, quod non commouebitur. Euangelica insuper doctrina, vbi asserit Christum fuisse in medio discipulorum suorum, notificat supernaturalem eis concessam virtutem, pote secundum Lucam, quando aperuit illis intellectum, vt intelligerent scripturas, et quando secundum Iohannem concessit eis maximam, quia pertinentem ad animam, potestatem re- 5 mittendi peccata retinendique, adiecta diuini adiutorii securitate, quoniam in- sufflans in eos dedit illis spiritum sanctum. Quia igitur, vbi Christus est in medio congregatorum in nomine suo, ibi certissime est specialis assistencia di- uine virtutis, illos protegens, ne ab aduersaria superentur potestate, illisque sensum aperiens, vt intelligant scripturas, adiuuans insuper, vt non commo- 10 ueantur, sed diuina iudicia custodiant, profecto de potestate concessa ministris ecclesie in Christi nomine congregatis magna, sed et maxima, ne aberrent a vero, adest securitas. Propter quod voluit, vt eciam Petrus acquiesceret iudicio eiusmodi congregatorum, quando ei iussit de incorrigibili per eum fratre, si ecclesiam non audiret, quod haberet eum pro ethnico et publicano, vtque non 15 dubitaret eorum iudicium inobliquabile esse, ac de ipsorum potestate diuinaque assistencia et peticionis eorum exaudicione, dum ei precepit, ecclesie iudi- cio acquiescere, continuo omnia illa expressit: ex doctrina hac intellecturis perspicue, abinde lecturis catholicis omnibus, quod post iudicium ecclesie legit- time congregate velut ad superius tribunal in terris nullus remanet recursus, 20 quando eciam Petrus acquiescere tenetur iudicio illius. Quod vero congregacio synodi generalis perfectam habens potestatem fiat in Christi nomine, et sic in eius medio censeatur Christus esse, id certe confitentur vnanimiter et credunt firmissime Christiani omnes ab inicio ecclesie primitiue, hanc de generali con- cilio fidem habentes, vt congregacio synodi generalis proprie fiat in Christi 25 nomine, cetere autem congregaciones fiunt vel in nomine pape prelatorumque magnorum aut regum et principum, a quibus recipiunt potestatem audiendi et referendi, conferendi et pertractandi, concludendi et diffiniendi, exequendi et imponendi finem iuxta beneplacitum eorum, quorum fiunt mandato potestate vltima, que plenaria est, precedentes omnes, tercia duas, secunda primam com- 30 plectente. Potestas autem a Christo concessa ecclesie sue legittime congregate vltimo concessa est modo, exequendi videlicet et terminandi, locum in ea non habente causa et racione, quare potestates ille minus plene ab hominibus con- cedantur, vt videlicet de auditis negociis, priusquam cum aliis conferatur, ipsi potestatem concedentes informentur vel coram eis tractatus fiant, et eorum in 35 presencia aut de expresso consensu concludantur, mandato quoque ipsorum, prout eis videbitur, fiat execucio. Quia etenim, donec seculum finiatur, sursum est dominus, et quibus potestas concessa est, peregrinantur in terris, paucissi- misque aut nullis, quod fuit in Paulo, conceditur, raptos esse vsque in tercium celum, visuros archana Dei, que non licet homini loqui, hinc neccessitas racio- 40 nis dicere cogit, et quoniam Dei perfecta sunt opera, commissionem a Christo fuisse ecclesie concessam in plenitudine potestatis. Quo vtique verbo de sua
586 Liber XVII. Caput XII. suum sanctificauit altissimus, quia Deus in medio eius, quod non commouebitur. Euangelica insuper doctrina, vbi asserit Christum fuisse in medio discipulorum suorum, notificat supernaturalem eis concessam virtutem, pote secundum Lucam, quando aperuit illis intellectum, vt intelligerent scripturas, et quando secundum Iohannem concessit eis maximam, quia pertinentem ad animam, potestatem re- 5 mittendi peccata retinendique, adiecta diuini adiutorii securitate, quoniam in- sufflans in eos dedit illis spiritum sanctum. Quia igitur, vbi Christus est in medio congregatorum in nomine suo, ibi certissime est specialis assistencia di- uine virtutis, illos protegens, ne ab aduersaria superentur potestate, illisque sensum aperiens, vt intelligant scripturas, adiuuans insuper, vt non commo- 10 ueantur, sed diuina iudicia custodiant, profecto de potestate concessa ministris ecclesie in Christi nomine congregatis magna, sed et maxima, ne aberrent a vero, adest securitas. Propter quod voluit, vt eciam Petrus acquiesceret iudicio eiusmodi congregatorum, quando ei iussit de incorrigibili per eum fratre, si ecclesiam non audiret, quod haberet eum pro ethnico et publicano, vtque non 15 dubitaret eorum iudicium inobliquabile esse, ac de ipsorum potestate diuinaque assistencia et peticionis eorum exaudicione, dum ei precepit, ecclesie iudi- cio acquiescere, continuo omnia illa expressit: ex doctrina hac intellecturis perspicue, abinde lecturis catholicis omnibus, quod post iudicium ecclesie legit- time congregate velut ad superius tribunal in terris nullus remanet recursus, 20 quando eciam Petrus acquiescere tenetur iudicio illius. Quod vero congregacio synodi generalis perfectam habens potestatem fiat in Christi nomine, et sic in eius medio censeatur Christus esse, id certe confitentur vnanimiter et credunt firmissime Christiani omnes ab inicio ecclesie primitiue, hanc de generali con- cilio fidem habentes, vt congregacio synodi generalis proprie fiat in Christi 25 nomine, cetere autem congregaciones fiunt vel in nomine pape prelatorumque magnorum aut regum et principum, a quibus recipiunt potestatem audiendi et referendi, conferendi et pertractandi, concludendi et diffiniendi, exequendi et imponendi finem iuxta beneplacitum eorum, quorum fiunt mandato potestate vltima, que plenaria est, precedentes omnes, tercia duas, secunda primam com- 30 plectente. Potestas autem a Christo concessa ecclesie sue legittime congregate vltimo concessa est modo, exequendi videlicet et terminandi, locum in ea non habente causa et racione, quare potestates ille minus plene ab hominibus con- cedantur, vt videlicet de auditis negociis, priusquam cum aliis conferatur, ipsi potestatem concedentes informentur vel coram eis tractatus fiant, et eorum in 35 presencia aut de expresso consensu concludantur, mandato quoque ipsorum, prout eis videbitur, fiat execucio. Quia etenim, donec seculum finiatur, sursum est dominus, et quibus potestas concessa est, peregrinantur in terris, paucissi- misque aut nullis, quod fuit in Paulo, conceditur, raptos esse vsque in tercium celum, visuros archana Dei, que non licet homini loqui, hinc neccessitas racio- 40 nis dicere cogit, et quoniam Dei perfecta sunt opera, commissionem a Christo fuisse ecclesie concessam in plenitudine potestatis. Quo vtique verbo de sua
Strana 587
Liber XVII. Caput XII. 587 frequentissime papa vtitur, aliique de ea potestate loquentes. Cum autem seruus non sit supra dominum suum eo, quod minor censenda non sit, quam eius mi- nistri ecclesie domine a suo sponso concessa potestas, profecto potestas mini- stris ecclesie, dum agunt in eius nomine inuicem congregati, concessa a Christo, intelligitur exequendi et terminandi. Quod apertissime constat ex doctrina euan- gelica non audiendi, pertractandi vel concludendi, sed acciones et opera disci- pulis committente, apostolo rursus contestante, dedisse eos pastores et docto- res ad consumacionem sanctorum in opus ministerii, in edificacionem corporis Christi, donec occurramus omnes in virum perfectum, in mensuram plenitudinis eius, profitente insuper, quod ecclesia est Christi corpus et plenitudo eius, qui omnia in omnibus adimplet, deque euangelio suo, quod non fuit in sermone tantum, sed in virtute et in spiritu sancto et in plenitudine multa. Alio item loco, quod prouidens bona non tantum coram Deo, sed eciam coram hominibus agebat, ne quis eum vituperaret in ea plenitudine, que ministrabatur ab eo in gloriam Dei; quia vero Pauli potestas non maior censenda est, quam omnium simul Christi discipulorum, vtique, si ministracio euangelii eidem concessa est in plenitudine, de congregacione profecto omnium id ipsum est intelligendum, quod generali synodo inmediate ac plenaria est concessa potestas a Christo, in cuius nomine congregatur, non sistente vlla verisimilitudine, a quibusuis prin- 20 cipibus ecclesiasticis ac secularibus concedi potestatem illis, que nomine eorum fiunt, congregacionibus. Et Christum instituisse congregacionem suorum disci- pulorum in opus ministerii ad edificacionem ecclesie, nulla eisdem concessa potestate, sed, prout ex aduerso dicunt, accepturis eam a papa, vicario suo, et vltra hec illam, quomodo concessuro voluntate, ita remoturo pro libito, aut ex causa, quam iustam siue racionabilem esse affirmabit. Non certe modo isto ac- cepit Christi mandatum homo ille infirmus XXXVIII° annorum, aliis namque obi- cientibus ei diuinum preceptum et dicentibus: „Sabbatum est, non licet tibi tollere grabatum tuum“ respondit: "Qui me saluum fecit, ille michi dixit, tolle grabatum tuum, et ambula;“ itaque sicut experimento senserat, quantum ad 30 sanitatem, efficaciam illius, ita intellexit verbum saluatoris sui implendum esse, non obstantibus quibuscumque. Et merito; sacra namque scriptura testante sermo diuinus potestate plenus est et voluntati eius nullus resistere valet, sed omnia, quecumque voluit, fecit in celo, in terra, in mari et omnibus abissis; dixit namque et facta sunt. Quomodo igitur congregacionem, quam Christus 35 fieri ordinauit, asserere quis potest omni potestate carere, quodque eam absque eius speciali mandato pro sua quis potest dissoluere voluntate? Videmus nempe oculari experiencia in naturalibus, et in spiritualibus firmissima credimus fide sermonem diuinum plenum esse omni potestate. Etenim, quia semel dixit: „Ger- minet terra herbam virentem et facientem semen iuxta genus suum,“ item: „Fiant luminaria in firmamento celi, vt luceant et illuminent terram“ continue experimur, quod sicut preceptum posuit, ita et non preteriuit. Dixit quoque de sacramento eucharistie: „Hoc facite in meam conmemoracionem,“ sermo vtique Scriptores III. 5 10 15 25 40 75
Liber XVII. Caput XII. 587 frequentissime papa vtitur, aliique de ea potestate loquentes. Cum autem seruus non sit supra dominum suum eo, quod minor censenda non sit, quam eius mi- nistri ecclesie domine a suo sponso concessa potestas, profecto potestas mini- stris ecclesie, dum agunt in eius nomine inuicem congregati, concessa a Christo, intelligitur exequendi et terminandi. Quod apertissime constat ex doctrina euan- gelica non audiendi, pertractandi vel concludendi, sed acciones et opera disci- pulis committente, apostolo rursus contestante, dedisse eos pastores et docto- res ad consumacionem sanctorum in opus ministerii, in edificacionem corporis Christi, donec occurramus omnes in virum perfectum, in mensuram plenitudinis eius, profitente insuper, quod ecclesia est Christi corpus et plenitudo eius, qui omnia in omnibus adimplet, deque euangelio suo, quod non fuit in sermone tantum, sed in virtute et in spiritu sancto et in plenitudine multa. Alio item loco, quod prouidens bona non tantum coram Deo, sed eciam coram hominibus agebat, ne quis eum vituperaret in ea plenitudine, que ministrabatur ab eo in gloriam Dei; quia vero Pauli potestas non maior censenda est, quam omnium simul Christi discipulorum, vtique, si ministracio euangelii eidem concessa est in plenitudine, de congregacione profecto omnium id ipsum est intelligendum, quod generali synodo inmediate ac plenaria est concessa potestas a Christo, in cuius nomine congregatur, non sistente vlla verisimilitudine, a quibusuis prin- 20 cipibus ecclesiasticis ac secularibus concedi potestatem illis, que nomine eorum fiunt, congregacionibus. Et Christum instituisse congregacionem suorum disci- pulorum in opus ministerii ad edificacionem ecclesie, nulla eisdem concessa potestate, sed, prout ex aduerso dicunt, accepturis eam a papa, vicario suo, et vltra hec illam, quomodo concessuro voluntate, ita remoturo pro libito, aut ex causa, quam iustam siue racionabilem esse affirmabit. Non certe modo isto ac- cepit Christi mandatum homo ille infirmus XXXVIII° annorum, aliis namque obi- cientibus ei diuinum preceptum et dicentibus: „Sabbatum est, non licet tibi tollere grabatum tuum“ respondit: "Qui me saluum fecit, ille michi dixit, tolle grabatum tuum, et ambula;“ itaque sicut experimento senserat, quantum ad 30 sanitatem, efficaciam illius, ita intellexit verbum saluatoris sui implendum esse, non obstantibus quibuscumque. Et merito; sacra namque scriptura testante sermo diuinus potestate plenus est et voluntati eius nullus resistere valet, sed omnia, quecumque voluit, fecit in celo, in terra, in mari et omnibus abissis; dixit namque et facta sunt. Quomodo igitur congregacionem, quam Christus 35 fieri ordinauit, asserere quis potest omni potestate carere, quodque eam absque eius speciali mandato pro sua quis potest dissoluere voluntate? Videmus nempe oculari experiencia in naturalibus, et in spiritualibus firmissima credimus fide sermonem diuinum plenum esse omni potestate. Etenim, quia semel dixit: „Ger- minet terra herbam virentem et facientem semen iuxta genus suum,“ item: „Fiant luminaria in firmamento celi, vt luceant et illuminent terram“ continue experimur, quod sicut preceptum posuit, ita et non preteriuit. Dixit quoque de sacramento eucharistie: „Hoc facite in meam conmemoracionem,“ sermo vtique Scriptores III. 5 10 15 25 40 75
Strana 588
Liber XVII. Caput XII. 588 ille potestate plenus, vt panis et vinum in Christi carnem et sanguinem con- uertantur, ministrique huius sacramenti, postquam tales effecti sunt, vt con- ficiant, non petunt potestatem a papa. In aliis quoque sacramentis, que in verbo Christi conficiuntur, quoddam esse ac posse efficax ad operandum effectum spi- ritualem, proprium vnicuique sacramento, indubie agnoscimus, legentes verba Christi in euangelio semper fuisse virtute plena. Dixit enim leproso: „Mundare“, et mundatus est; ceco: „Respice", et statim vidit. Quod igitur Christus dederit apostolos aliosque ministros, vt Christi fideles id ipsum vnanimiter in hiis, que fidei sunt, saperent, nec ambularent, vt gentiles singuli in vanitate proprii sensus, et tamen nulla eis competat docendi potestas seu auctoritas declarandi, 10 que dubia sunt fidei; eiusmodi certe intelligencia minime consona videtur doctrine saluatoris illis precipientis: "Docete omnes gentes, docentes eos seruare omnia, quecumque mandaui vobis; predicate item euangelium omni creature; qui cre- diderit saluus erit, qui vero non crediderit, condempnabitur; ita eciam et illa puerilis intelligencia procul abest, vt apostolis singulis, prout seorsum docebant 15 aut predicabant, ad hec potestas competeret, sed non cum docerent insimul congregati, quia tunc oporteret eos, vt simul docerent a Petro nouam accipere potestatem, ea profecto, que a Christo illis concessa erat, hoc minime susti- nente. Voluit itaque Christus, vt in suo congregarentur nomine, profitens se futurum in medio eorum, et que alligarent in terris, alligata essent in celo vel 20 soluta, que soluerent. Dicitur inde ex aduerso tanquam sermo iste virtute sit vacuus, quod in Christi nomine congregati omni diuina careant potestate, aut si aliqua sit, quod Christo sistente in medio congregatorum in nomine suo illam remouere papa possit, eciam si sit absens vel ab ipsa congregacione, quammet papa indixit in Christi nomine, professus eam tanquam neccessariam 25 causis ecclesie perficiendis. Si vero ipse non indixit, sed auctoritate ecclesie instituta est in synodo precedente, minus certe verisimile est, quod ab eo po- testatem accipiat, siue quod pro sua possit dissoluere voluntate. Celebranda namque est eciam inuito ipso, quia iuxta sessionem xIam Basiliensis concilii nisi per se aut suos illi intersit infra quatuor menses, aut si illam perturbare 30 temptaret, venit suspendendus tanquam retrahens ab implendo opere, ad quod superior intendat potestas. Qua de causa Petrus iussus est ire retro, impedire Christum volens a misterio passionis, quod dixerat se impleturum. Papam igi- tur, quia Christi vicarius est, potestatem, quam congregatis in nomine suo con- cessit Christus, venerari pocius, quam illi detrahere vel reuocare decet, aut 35 congregacionem dissoluere, impedimentum prestans consumandis per illam ope- ribus, potestate sibi diuina propterea, quod fiat in Christi nomine, competente, competente inquam, quoniam ab eo inmediate recipienti. Etenim, si potestas singulorum episcoporum non ex hominibus, sed ex Deo inmediate est, proba- cione huius alio manifestanda loco, certe, quod potestas synodi generalis 40 a Christo inmediate sit, haudubie concluditur a maiori. Quo circa patet non fuisse de intencione Pascalis pape in epistola ad Panormitanum archiepiscopum 5
Liber XVII. Caput XII. 588 ille potestate plenus, vt panis et vinum in Christi carnem et sanguinem con- uertantur, ministrique huius sacramenti, postquam tales effecti sunt, vt con- ficiant, non petunt potestatem a papa. In aliis quoque sacramentis, que in verbo Christi conficiuntur, quoddam esse ac posse efficax ad operandum effectum spi- ritualem, proprium vnicuique sacramento, indubie agnoscimus, legentes verba Christi in euangelio semper fuisse virtute plena. Dixit enim leproso: „Mundare“, et mundatus est; ceco: „Respice", et statim vidit. Quod igitur Christus dederit apostolos aliosque ministros, vt Christi fideles id ipsum vnanimiter in hiis, que fidei sunt, saperent, nec ambularent, vt gentiles singuli in vanitate proprii sensus, et tamen nulla eis competat docendi potestas seu auctoritas declarandi, 10 que dubia sunt fidei; eiusmodi certe intelligencia minime consona videtur doctrine saluatoris illis precipientis: "Docete omnes gentes, docentes eos seruare omnia, quecumque mandaui vobis; predicate item euangelium omni creature; qui cre- diderit saluus erit, qui vero non crediderit, condempnabitur; ita eciam et illa puerilis intelligencia procul abest, vt apostolis singulis, prout seorsum docebant 15 aut predicabant, ad hec potestas competeret, sed non cum docerent insimul congregati, quia tunc oporteret eos, vt simul docerent a Petro nouam accipere potestatem, ea profecto, que a Christo illis concessa erat, hoc minime susti- nente. Voluit itaque Christus, vt in suo congregarentur nomine, profitens se futurum in medio eorum, et que alligarent in terris, alligata essent in celo vel 20 soluta, que soluerent. Dicitur inde ex aduerso tanquam sermo iste virtute sit vacuus, quod in Christi nomine congregati omni diuina careant potestate, aut si aliqua sit, quod Christo sistente in medio congregatorum in nomine suo illam remouere papa possit, eciam si sit absens vel ab ipsa congregacione, quammet papa indixit in Christi nomine, professus eam tanquam neccessariam 25 causis ecclesie perficiendis. Si vero ipse non indixit, sed auctoritate ecclesie instituta est in synodo precedente, minus certe verisimile est, quod ab eo po- testatem accipiat, siue quod pro sua possit dissoluere voluntate. Celebranda namque est eciam inuito ipso, quia iuxta sessionem xIam Basiliensis concilii nisi per se aut suos illi intersit infra quatuor menses, aut si illam perturbare 30 temptaret, venit suspendendus tanquam retrahens ab implendo opere, ad quod superior intendat potestas. Qua de causa Petrus iussus est ire retro, impedire Christum volens a misterio passionis, quod dixerat se impleturum. Papam igi- tur, quia Christi vicarius est, potestatem, quam congregatis in nomine suo con- cessit Christus, venerari pocius, quam illi detrahere vel reuocare decet, aut 35 congregacionem dissoluere, impedimentum prestans consumandis per illam ope- ribus, potestate sibi diuina propterea, quod fiat in Christi nomine, competente, competente inquam, quoniam ab eo inmediate recipienti. Etenim, si potestas singulorum episcoporum non ex hominibus, sed ex Deo inmediate est, proba- cione huius alio manifestanda loco, certe, quod potestas synodi generalis 40 a Christo inmediate sit, haudubie concluditur a maiori. Quo circa patet non fuisse de intencione Pascalis pape in epistola ad Panormitanum archiepiscopum 5
Strana 589
Liber XVII. Caput XII. 589 affirmare, tanquam verba Christi virtute caruerint, nullam a Deo competere potestatem generalibus conciliis, sed vtrumque plane stat in veritate, et quod generalis synodus habet immediate potestatem a Christo, et quod concilia per ecclesie Romane auctoritatem et facta sint et robur acceperint quantum ad illorum conuocacionem execucionemque et obseruacionem canonum ibidem edito- rum. Quos teste Gelasio papa nullam magis quam primam ecclesie sedem oportet exequi, Vrbano quoque profitente, quod vbi aperte dominus vel eius apostoli et eos sequentes sancti patres aliquid diffinierunt, ibi non nouam legem Romanus pontifex dare, sed pocius, quod predicatum est, vsque ad ani- 10 mam et sanguinem confirmare debet. Equidem nullum magis quam vicarium suum attencius obseruare decet que auctoritate sunt edita eius, cuius vices gerit. Magnum quippe misterium, ab eo cunctisque fidelibus precipue veneran- dum papa significat generale concilium indicens non in ecclesie vniuersalis aut suo vel alterius cuiusquam, sed in Christi Ihesu nomine, cui omne genu 15 flectitur terrestrium et infernorum. Non vero negatur, quin congregaciones que- dam a papa dominisque multis, a quibus potestatem recipiunt aliquando indi- cantur, velut in Christi nomine, siquidem de pertinentibus ad se, subditos suos vel attinentes potest quis dicere, vt congregacio fiat in Christi nomine, alii tamen credere non tenentur, congregaciones eiusmodi factas esse permanentes- 20 que in Christi nomine, sicut de generali synodo, que merito indicitur in Christi nomine, a quo immediate recipit potestatem et propterea, vt congregacio vni- uersalis fiat, ex tota christiana religione de rebusque pertinentibus ad salutem omnium fidelium non est cuiuslibet indicere, sed pape vel synodi generalis, suprema eisdem a Christo potestate commissa dirigende sue plebis in viam 25 salutis eterne, quibus ordine suo credere obedireque tenentur omnes fideles. Et propter hoc cum generalis indicitur synodus, illa non in pape aut concilii fieri precipientis, sed indicitur semper in Christi nomine tali congregatis modo com- petente soluendi et ligandi suprema auctoritate. Ex quo percipere luce clarius quis potest, si ad imperatorem, reges aut principes indicere pertinet generale 30 concilium, quibus ligandi et soluendi ac remittendi peccata et retinendi, nosse quoque misterium regni Dei ac docendi omnes gentes in tota doctrina noui testamenti, minime legitur concessa potestas ita, vt certum sit, quando congre- gacio fiat nomine alicuius eorum, eciam Christum esse in medio congregatorum. Hec igitur securitas diuine assistencie, quia infallibiliter consequitur congrega- 35 cionem in Christi nomine, qualis est synodi generalis, hinc tradicio catholice fidei ad eam proprie dicitur pertinere; non vero sic ad summum pontificem, quia in verbis potestatis concesse Petro de huiusmodi assistencia non sic legi- tur. Etenim, cum Petro dictum est: „Tu vocaberis Cephas,“ vel: „Pasce oues meas,“ vel: "Quodcumque ligaueris super terram" etc. in verbis precedentibus 40 aut subsequentibus, quomodo in premissis infallibilis assistencia diuina auxilii non significatur. Et vltra hec claues, quas dixit daturum se eidem, omnes fere sancti doctores vnanimiter exponunt ecclesie datas esse pro dote a Christo, 75* 5
Liber XVII. Caput XII. 589 affirmare, tanquam verba Christi virtute caruerint, nullam a Deo competere potestatem generalibus conciliis, sed vtrumque plane stat in veritate, et quod generalis synodus habet immediate potestatem a Christo, et quod concilia per ecclesie Romane auctoritatem et facta sint et robur acceperint quantum ad illorum conuocacionem execucionemque et obseruacionem canonum ibidem edito- rum. Quos teste Gelasio papa nullam magis quam primam ecclesie sedem oportet exequi, Vrbano quoque profitente, quod vbi aperte dominus vel eius apostoli et eos sequentes sancti patres aliquid diffinierunt, ibi non nouam legem Romanus pontifex dare, sed pocius, quod predicatum est, vsque ad ani- 10 mam et sanguinem confirmare debet. Equidem nullum magis quam vicarium suum attencius obseruare decet que auctoritate sunt edita eius, cuius vices gerit. Magnum quippe misterium, ab eo cunctisque fidelibus precipue veneran- dum papa significat generale concilium indicens non in ecclesie vniuersalis aut suo vel alterius cuiusquam, sed in Christi Ihesu nomine, cui omne genu 15 flectitur terrestrium et infernorum. Non vero negatur, quin congregaciones que- dam a papa dominisque multis, a quibus potestatem recipiunt aliquando indi- cantur, velut in Christi nomine, siquidem de pertinentibus ad se, subditos suos vel attinentes potest quis dicere, vt congregacio fiat in Christi nomine, alii tamen credere non tenentur, congregaciones eiusmodi factas esse permanentes- 20 que in Christi nomine, sicut de generali synodo, que merito indicitur in Christi nomine, a quo immediate recipit potestatem et propterea, vt congregacio vni- uersalis fiat, ex tota christiana religione de rebusque pertinentibus ad salutem omnium fidelium non est cuiuslibet indicere, sed pape vel synodi generalis, suprema eisdem a Christo potestate commissa dirigende sue plebis in viam 25 salutis eterne, quibus ordine suo credere obedireque tenentur omnes fideles. Et propter hoc cum generalis indicitur synodus, illa non in pape aut concilii fieri precipientis, sed indicitur semper in Christi nomine tali congregatis modo com- petente soluendi et ligandi suprema auctoritate. Ex quo percipere luce clarius quis potest, si ad imperatorem, reges aut principes indicere pertinet generale 30 concilium, quibus ligandi et soluendi ac remittendi peccata et retinendi, nosse quoque misterium regni Dei ac docendi omnes gentes in tota doctrina noui testamenti, minime legitur concessa potestas ita, vt certum sit, quando congre- gacio fiat nomine alicuius eorum, eciam Christum esse in medio congregatorum. Hec igitur securitas diuine assistencie, quia infallibiliter consequitur congrega- 35 cionem in Christi nomine, qualis est synodi generalis, hinc tradicio catholice fidei ad eam proprie dicitur pertinere; non vero sic ad summum pontificem, quia in verbis potestatis concesse Petro de huiusmodi assistencia non sic legi- tur. Etenim, cum Petro dictum est: „Tu vocaberis Cephas,“ vel: „Pasce oues meas,“ vel: "Quodcumque ligaueris super terram" etc. in verbis precedentibus 40 aut subsequentibus, quomodo in premissis infallibilis assistencia diuina auxilii non significatur. Et vltra hec claues, quas dixit daturum se eidem, omnes fere sancti doctores vnanimiter exponunt ecclesie datas esse pro dote a Christo, 75* 5
Strana 590
590 Liber XVII. Caput XII. concessa eidem potestate suprema regendi omnem fidelem populum. Sed et ex- pressius in sermone de apostolis Petro et Paulo incipiente: „Istum diem“ Augu- stinus profitebatur, quod claues a Christo significatas non ille homo vnus Petrus, sed vnitas accepit ecclesie. Et in psalmo cvie, quod quedam in scriptura sacra dicuntur, que si ad apostolum Petrum proprie pertinere videantur, non tamen habent illustrem intellectum, nisi cum referuntur ad ecclesiam, sicut est dictum illud: „Tibi dabo claues regni celorum.“ Ambrosius preterea in pasto- rali attestatur, quod oues a Christo commemoratas et gregem non vnicus tunc Petrus accepit apostolus, sed vnde ipse cum aliis pastoribus, ipsique cum illo accepere. Quod vero assistenciam diuini concursus magis significaret: „Ego pro 10 te rogaui, Petre, vt non deficiat fides tua,“ quoniam fides ea nocte illi de- fecisse videtur, Christum neganti, defecit quoque in multis successoribus suis; Iohanne rursum euangelista explicante Christi oracionem pro discipulis, credi- turis quoque per verbum eorum factam fuisse non tam de Petri, quam mani- feste constat de fide ecclesie, vt nunquam deficeret illam datam esse securita- 15 tem. Dixit namque: „Ego pro eis rogaui, quos dedisti michi; pater sancte, serua eos in nomine tuo, et non pro hiis rogo tantum, sed pro illis, qui cre- dituri sunt per verbum eorum in me.“ Itaque pocius de fide ecclesie quam de fide personali Petri securitas diuine assistencie videtur promissa fuisse. Fuit nichilominus obseruata Christi promissio in persona Petri, quia fides in eo 20 finaliter non defecit. Sed ex hoc concludi non potest infallibilitas catholice fidei in pape diffinicione, cum expectanda non sit mors diffinientis, sed iuxta expositum apostolicum documentum eo ipso, quod semel tradita est fides, pro illa supercertandum est, vt firma permaneat. Quod vero ex dictis verbis Christi securitas hec de fidei infallibilitate pape cuivis non inexistat: cui magis illi 25 videntur fauere, confitentur apercius, dicentes eum fore subiectum generali concilio, vbi sit a fide deuius. Nec doctrina hec modernorum, sed quorumdam est antiquorum per eiusmodi excepcionem eximere conancium papam, ne pro aliis corrigatur criminibus. Hanc vero excepcionem faciunt, minime refragari volentes racione fidei Paulum restitisse Petro in faciem, quodque Liberius, qui 30 subscripsit se errori Arrianorum, aliique multi summi pontifices aberrarunt a fide. Itaque vbi maior securitas, ne aberraret, videtur in euangelio Petro con- cessa, pape fautores racione superati cuiuis summo pontifici illam non com- petere affirmantes in hiis, que fidei sunt, confitentur papam subiectum fore concilio, aliam autem, de qua non sic in euangelio mencio fit, eidem attribuunt; 35 minus attendentes eo ipso, quod in hoc casu papam concilio dicunt fore subiec- tum, quod in aliis eciam sit, neccessario consequatur propterea, quod verba euangelice doctrine, quibus significatur potestas concessa in Christi nomine congregatis, generalem potestatem tribuunt et expresse de correccione fraterna a peccato, quod in eorum noticiam venerit. Concludebat igitur Iohannes ipse 40 in fine parcelle huius secunde, quod cum in hiis, que circa causam fidei, item qui pape extollunt auctoritatem subiciant eum iudicio concilii, apertissime 5
590 Liber XVII. Caput XII. concessa eidem potestate suprema regendi omnem fidelem populum. Sed et ex- pressius in sermone de apostolis Petro et Paulo incipiente: „Istum diem“ Augu- stinus profitebatur, quod claues a Christo significatas non ille homo vnus Petrus, sed vnitas accepit ecclesie. Et in psalmo cvie, quod quedam in scriptura sacra dicuntur, que si ad apostolum Petrum proprie pertinere videantur, non tamen habent illustrem intellectum, nisi cum referuntur ad ecclesiam, sicut est dictum illud: „Tibi dabo claues regni celorum.“ Ambrosius preterea in pasto- rali attestatur, quod oues a Christo commemoratas et gregem non vnicus tunc Petrus accepit apostolus, sed vnde ipse cum aliis pastoribus, ipsique cum illo accepere. Quod vero assistenciam diuini concursus magis significaret: „Ego pro 10 te rogaui, Petre, vt non deficiat fides tua,“ quoniam fides ea nocte illi de- fecisse videtur, Christum neganti, defecit quoque in multis successoribus suis; Iohanne rursum euangelista explicante Christi oracionem pro discipulis, credi- turis quoque per verbum eorum factam fuisse non tam de Petri, quam mani- feste constat de fide ecclesie, vt nunquam deficeret illam datam esse securita- 15 tem. Dixit namque: „Ego pro eis rogaui, quos dedisti michi; pater sancte, serua eos in nomine tuo, et non pro hiis rogo tantum, sed pro illis, qui cre- dituri sunt per verbum eorum in me.“ Itaque pocius de fide ecclesie quam de fide personali Petri securitas diuine assistencie videtur promissa fuisse. Fuit nichilominus obseruata Christi promissio in persona Petri, quia fides in eo 20 finaliter non defecit. Sed ex hoc concludi non potest infallibilitas catholice fidei in pape diffinicione, cum expectanda non sit mors diffinientis, sed iuxta expositum apostolicum documentum eo ipso, quod semel tradita est fides, pro illa supercertandum est, vt firma permaneat. Quod vero ex dictis verbis Christi securitas hec de fidei infallibilitate pape cuivis non inexistat: cui magis illi 25 videntur fauere, confitentur apercius, dicentes eum fore subiectum generali concilio, vbi sit a fide deuius. Nec doctrina hec modernorum, sed quorumdam est antiquorum per eiusmodi excepcionem eximere conancium papam, ne pro aliis corrigatur criminibus. Hanc vero excepcionem faciunt, minime refragari volentes racione fidei Paulum restitisse Petro in faciem, quodque Liberius, qui 30 subscripsit se errori Arrianorum, aliique multi summi pontifices aberrarunt a fide. Itaque vbi maior securitas, ne aberraret, videtur in euangelio Petro con- cessa, pape fautores racione superati cuiuis summo pontifici illam non com- petere affirmantes in hiis, que fidei sunt, confitentur papam subiectum fore concilio, aliam autem, de qua non sic in euangelio mencio fit, eidem attribuunt; 35 minus attendentes eo ipso, quod in hoc casu papam concilio dicunt fore subiec- tum, quod in aliis eciam sit, neccessario consequatur propterea, quod verba euangelice doctrine, quibus significatur potestas concessa in Christi nomine congregatis, generalem potestatem tribuunt et expresse de correccione fraterna a peccato, quod in eorum noticiam venerit. Concludebat igitur Iohannes ipse 40 in fine parcelle huius secunde, quod cum in hiis, que circa causam fidei, item qui pape extollunt auctoritatem subiciant eum iudicio concilii, apertissime 5
Strana 591
Liber XVII. Caput XII. XIII. 591 videri poterat, quantum roboris aduersaria obtineret assercio vnitatem ecclesie fundatam esse supra Petri confessionem, et ita fundatam, quod quitquid in ec- clesia habemus, fuit in Petro et ex Petro omnem quoque fidem. Capitulum XIII. Tercia parcella id ipsum, quod supra, manifestat ex doctrina 5 apostolica, libri quoque accionum apostolicarum sanctorumue exemplis, sum- morumque pontificum professionibus, necnon diffinicionibus generalium con- ciliorum responsione inserta aduersariorum quibusdam obiectis. Siquidem probaciones probacionibus accumulans principalis . . . dice- bat, quod, vt in religione christiana securitas haberetur circa doctrinam catho- 10 lice fidei, vltra quam per commemoratas euangelii auctoritates significata esset assistencia diuini auxilii in Christi nomine congregatis, ex doctrina apostolica at- testante Christum ascendentem in celum instituisse collegium permaxime auctori- tatis, maioris profecto illo veteris testamenti, ex sacerdotibus Leuitici generis con- stituto, quando apostolos, prophetas, euangelistas, pastores et doctores dedit ad 15 perfeccionem fidelium in edificacionem ecclesie; racione ibidem tripharie assi- gnata, vt inter Christi fideles fluctuacio non esset, nec circumferrentur omni vento doctrine ad circumvencionem erroris, nec ambularent sicut gentiles vnus- quisque in vanitate sensus sui; per verba sane hec apostolo non minus signifi- cante de isto, quam insinuatum est de iudicio sacerdotum Leuitici generis, 20 iubente Deo sentenciam eorum sequendam, nec ad sinistram vel dextram esse declinandum, vt quomodo tunc superbus obedire nolens decreto moriebatur iudicio, et sic fiebat ab illo populo alienus, ita in lege gracie, quia doctrina prefati collegii aliud saperet, anathema fieret reputatus a fidelibus ceteris, sicut ethnicus et publicanus, sub clausula nempe anathematis, testantibus id 25 vnanimiter generalium gestis synodorum, contra sapientes aliud determinaciones ab antiquo per generalia concilia fieri consueuerunt. Quia igitur apostolica doctrina voluit, vt in ecclesia non esset fluctuacio doctrine, esset autem, si di- catur concilia generalia errare potuisse, manifeste vtique declarauit collegio ipsi ex nominatis a Christo vel successoribus eorum constituto assistenciam 30 diuini auxilii infallibiliter adesse circa determinacionem veritatum catholice fidei. Qua fiducia confortati illorumque vtentes exemplo, quomodo symbolum fidei apostoli ediderunt insimul conuenientes, ita et patres in Nicena synodo congregati, Constantinopolitana rursus plura, quam verbis expressa fuerant, intelligencie fuisse, sensusque illorum declarantes, in Ephesina autem velut 35 nouos fidei articulos XII adicientes, in Calcedonensi deinde eciam magnas epi- stolas tradentes pro fide. In synodis vero celebratis apud Latinos simili modo parique auctoritate symbola voluminis sexti et Clementinarum edita fuerant, preterque epistolam Leonis pape propter doctrine vbertatem profunditatemque
Liber XVII. Caput XII. XIII. 591 videri poterat, quantum roboris aduersaria obtineret assercio vnitatem ecclesie fundatam esse supra Petri confessionem, et ita fundatam, quod quitquid in ec- clesia habemus, fuit in Petro et ex Petro omnem quoque fidem. Capitulum XIII. Tercia parcella id ipsum, quod supra, manifestat ex doctrina 5 apostolica, libri quoque accionum apostolicarum sanctorumue exemplis, sum- morumque pontificum professionibus, necnon diffinicionibus generalium con- ciliorum responsione inserta aduersariorum quibusdam obiectis. Siquidem probaciones probacionibus accumulans principalis . . . dice- bat, quod, vt in religione christiana securitas haberetur circa doctrinam catho- 10 lice fidei, vltra quam per commemoratas euangelii auctoritates significata esset assistencia diuini auxilii in Christi nomine congregatis, ex doctrina apostolica at- testante Christum ascendentem in celum instituisse collegium permaxime auctori- tatis, maioris profecto illo veteris testamenti, ex sacerdotibus Leuitici generis con- stituto, quando apostolos, prophetas, euangelistas, pastores et doctores dedit ad 15 perfeccionem fidelium in edificacionem ecclesie; racione ibidem tripharie assi- gnata, vt inter Christi fideles fluctuacio non esset, nec circumferrentur omni vento doctrine ad circumvencionem erroris, nec ambularent sicut gentiles vnus- quisque in vanitate sensus sui; per verba sane hec apostolo non minus signifi- cante de isto, quam insinuatum est de iudicio sacerdotum Leuitici generis, 20 iubente Deo sentenciam eorum sequendam, nec ad sinistram vel dextram esse declinandum, vt quomodo tunc superbus obedire nolens decreto moriebatur iudicio, et sic fiebat ab illo populo alienus, ita in lege gracie, quia doctrina prefati collegii aliud saperet, anathema fieret reputatus a fidelibus ceteris, sicut ethnicus et publicanus, sub clausula nempe anathematis, testantibus id 25 vnanimiter generalium gestis synodorum, contra sapientes aliud determinaciones ab antiquo per generalia concilia fieri consueuerunt. Quia igitur apostolica doctrina voluit, vt in ecclesia non esset fluctuacio doctrine, esset autem, si di- catur concilia generalia errare potuisse, manifeste vtique declarauit collegio ipsi ex nominatis a Christo vel successoribus eorum constituto assistenciam 30 diuini auxilii infallibiliter adesse circa determinacionem veritatum catholice fidei. Qua fiducia confortati illorumque vtentes exemplo, quomodo symbolum fidei apostoli ediderunt insimul conuenientes, ita et patres in Nicena synodo congregati, Constantinopolitana rursus plura, quam verbis expressa fuerant, intelligencie fuisse, sensusque illorum declarantes, in Ephesina autem velut 35 nouos fidei articulos XII adicientes, in Calcedonensi deinde eciam magnas epi- stolas tradentes pro fide. In synodis vero celebratis apud Latinos simili modo parique auctoritate symbola voluminis sexti et Clementinarum edita fuerant, preterque epistolam Leonis pape propter doctrine vbertatem profunditatemque
Strana 592
592 Liber XVII. Caput XIII. intelligencie et sensus, approbacionemque concilii Calcedonensis maxime habi- tam veneracioni in celebratis apud Grecos, necnon apud Latinos generalibus conciliis paucissime vix aut nulle tamquam facte per eos approbate reperiren- tur fidei determinaciones facte per summos pontifices, que sicut illa in com- munem hactenus venerunt noticiam Christianorum eciam simplicium. Sed sim- 5 bola fidei, que tali constant vulgatissima nocione, illa edita fuissent per synodos generales. De symbolo vero Athanasii, quomodo in auctoritatem fidei receptus sit, non editus per papam aut concilium generale, de quibus, vt dicebant tunc, prosequendum non erat, multipharie exposuissent racionem. Forte autem, velut Leonis epistola, sed et pre illa hic vniuersalem continens mensuram fidei me- 10 ruit continuam in ecclesia decantacionem. Plus igitur debito habundans esset veritate. Etenim signoque limitata foret assercio illa ex aduerso, quod a Petro haberemus omnem catholicam fidem. Nec enim putabatur illam extollentem ex- cludere velle fidem, quam habemus a patriarchis a patre primum fidei nostre Abraham, sic vocato per ecclesiam. Item ex Moysi lege, prophetis quoque et 15 psalmis, Christo attestante, quod oportuit impleri omnia, que de ipso in illis scripta erant. Nec arbitrandum esset assercionem illam excludere velle funda- mentum fidei nostre Ihesum Christum, preter quem nullus aliud ponere potest; adhuc Iohannem, Iacobum et Iudam, qui canonicas scripserunt epistolas, Paulum- que multo minus, ne intensiue dicatur, sed extensius pre illis scribentem fidei 20 catholice veritates; Nicenum item aliaque concilia apud orientalem occiden- talemque ecclesiam celebrata. Ne vero de aliis mencio fieret, velut ad homi- nem remque, non minus arguens dicebat, si a Petro omnem fidem habemus, quomodo igitur extollebant oratores eius magistrum suum olim Eugenium, velut fidei sue auctorem, in condempnacione sancte synodi Basiliensis, et in ea, 25 quam affirmabant vnione Grecorum, condempnacioneque trium veritatum catho- lice fidei et vnione Armenorum? Precipuum vero argumentum eorum assercio- nem illam non inferret, quia Christus Petro dixit: „Super hanc petram edificabo ecclesiam meam.“ Omisso namque declarare iam ecclesiam primo fuisse et esse tunc, quia et ipse Petrus membrum ecclesie, que ab inicio mundi fuit, tunc 30 erat confessio, vtique illa a Petro dicta: „Tu es Christus, filius Dei viui," eciam omnibus tribueretur apostolis id ipsum contestantibus interrogacione, comminacione et precepto silencii eisdem a Christo tunc factis. Confessio item hec legebatur primum facta esse per Nathanaelem, vere Israhelitam, in quo dolus non erat, a Martha eciam suisque discipulis constitutis in naui, centu- 35 rione quoque post Christi mortem. Non tamen propterea diceretur, quod ab ipsis habemus omnem fidem. Super hac autem veritati aduersante responsione vltra non immoratus Iohannes ipse prosequebatur, dicens constare rursus de suprema auctoritate synodi generalis, ex hiis, que per Petrum gesta leguntur in libro actuum apostolorum, reuerenti eo quam plurimum et obedienti generali 40 concilio celebrato apostolorum tempore, reuerencia quippe et obediencia in tri- bus sistente, in exhibicione honoris, mandati suscepcione et submissione iudicii.
592 Liber XVII. Caput XIII. intelligencie et sensus, approbacionemque concilii Calcedonensis maxime habi- tam veneracioni in celebratis apud Grecos, necnon apud Latinos generalibus conciliis paucissime vix aut nulle tamquam facte per eos approbate reperiren- tur fidei determinaciones facte per summos pontifices, que sicut illa in com- munem hactenus venerunt noticiam Christianorum eciam simplicium. Sed sim- 5 bola fidei, que tali constant vulgatissima nocione, illa edita fuissent per synodos generales. De symbolo vero Athanasii, quomodo in auctoritatem fidei receptus sit, non editus per papam aut concilium generale, de quibus, vt dicebant tunc, prosequendum non erat, multipharie exposuissent racionem. Forte autem, velut Leonis epistola, sed et pre illa hic vniuersalem continens mensuram fidei me- 10 ruit continuam in ecclesia decantacionem. Plus igitur debito habundans esset veritate. Etenim signoque limitata foret assercio illa ex aduerso, quod a Petro haberemus omnem catholicam fidem. Nec enim putabatur illam extollentem ex- cludere velle fidem, quam habemus a patriarchis a patre primum fidei nostre Abraham, sic vocato per ecclesiam. Item ex Moysi lege, prophetis quoque et 15 psalmis, Christo attestante, quod oportuit impleri omnia, que de ipso in illis scripta erant. Nec arbitrandum esset assercionem illam excludere velle funda- mentum fidei nostre Ihesum Christum, preter quem nullus aliud ponere potest; adhuc Iohannem, Iacobum et Iudam, qui canonicas scripserunt epistolas, Paulum- que multo minus, ne intensiue dicatur, sed extensius pre illis scribentem fidei 20 catholice veritates; Nicenum item aliaque concilia apud orientalem occiden- talemque ecclesiam celebrata. Ne vero de aliis mencio fieret, velut ad homi- nem remque, non minus arguens dicebat, si a Petro omnem fidem habemus, quomodo igitur extollebant oratores eius magistrum suum olim Eugenium, velut fidei sue auctorem, in condempnacione sancte synodi Basiliensis, et in ea, 25 quam affirmabant vnione Grecorum, condempnacioneque trium veritatum catho- lice fidei et vnione Armenorum? Precipuum vero argumentum eorum assercio- nem illam non inferret, quia Christus Petro dixit: „Super hanc petram edificabo ecclesiam meam.“ Omisso namque declarare iam ecclesiam primo fuisse et esse tunc, quia et ipse Petrus membrum ecclesie, que ab inicio mundi fuit, tunc 30 erat confessio, vtique illa a Petro dicta: „Tu es Christus, filius Dei viui," eciam omnibus tribueretur apostolis id ipsum contestantibus interrogacione, comminacione et precepto silencii eisdem a Christo tunc factis. Confessio item hec legebatur primum facta esse per Nathanaelem, vere Israhelitam, in quo dolus non erat, a Martha eciam suisque discipulis constitutis in naui, centu- 35 rione quoque post Christi mortem. Non tamen propterea diceretur, quod ab ipsis habemus omnem fidem. Super hac autem veritati aduersante responsione vltra non immoratus Iohannes ipse prosequebatur, dicens constare rursus de suprema auctoritate synodi generalis, ex hiis, que per Petrum gesta leguntur in libro actuum apostolorum, reuerenti eo quam plurimum et obedienti generali 40 concilio celebrato apostolorum tempore, reuerencia quippe et obediencia in tri- bus sistente, in exhibicione honoris, mandati suscepcione et submissione iudicii.
Strana 593
Liber XVII. Caput XIII. 593 Primum exhibuerat, quia non sedens, sed surgens alloquebatur in medio aposto- lorum et aliorum congregatorum. Susceperat item mandatum vna cum Iohanne per apostolos in Samariam missus, missio autem ex sui natura in mittente prin- cipalitatem auctoritatis, in misso vero subprincipalitatem denotat, sicut de spiritu 5 sancto, quod a filio procedat communis doctrina sanctorum propterea, quod ab eo legitur missus sic, et de filio patris respectu. Quocirca de missione patris a filio vel a spiritu sancto, quia prima est in trinitate persona, nusquam di- uina testantur eloquia. Petrus eciam non recusauerat iudicii submissionem, racionem reddens coram apostolis et fratribus in Iherusalem congregatis, dis- 10 ceptantibus aduersus eum, qui erant ex circumcisione, quare introiisset ad gentes prepucium habentes, et manducasset cum illis. Supremitas insuper, de qua sermo constaret apercius ex precedentibus, in eaque gestis et subsequenti- bus determinacionem illam famosissimam synodi Iherosolimitane de cessacione legalium, siquidem legebatur expresse, quod populus acquiescere noluit doctrine 15 Pauli et Barnabe, cum facta est sedicio Anthiochie aduersus eos, sed statue- runt, vt ascenderent ad apostolos et presbiteros in Iherusalem ipsi, et quidam ex aliis predicantibus, absque circumcisione credentes in Christum saluari non posse, cuius contrarium nedum Paulus et Barnabas, sed Petrus, cum baptiza- uit Cornelium, et Philippus Samaritanos conuertens contrarium predicabant, 20 ceteri quoque apostoli et discipuli horum doctrine non erant resistentes. Vt tamen euidencius claresceret veritas, ac stabilitas esset doctrine huius absque obseruancia legis Moysi Christianos saluari posse, fuit neccesse, vt congregatis Iherusalem apostolis senioribus et omni ecclesia, magna desuper facta conqui- sicione determinacio omnium communi sentencia. Postquam disceptacio ipsa ad 25 tempus conquieuit, predicantibus cunctis iam diffinitum fuisse per ecclesiam, non esse neccessariam ad salutem obseruanciam Mosayce legis, etenim Luca recitante Paulus eam doctrinam, eciam si illam sicut euangelium per reuela- cionem, primo a Christo didicerat. Post dictam tamen determinacionem ipsi aliique college sui ceterique apostoli et discipuli Christi predicabant tanquam 30 precepta apostolorum et seniorum et tanquam dogmata ab eisdem decreta, vt manifeste constaret, quod vniuersali tradicione, sicut diuinarum auctoritate scripturarum, ecclesia catholica tota constringitur, quemadmodum et duobus hiis teste Augustino probatur existere. Quo exemplo palam factum extitit cunctis fidelibus diffinicionem concilii generalis tradicionem esse fidei catholice, 35 pro qua velut communi salute debent supercertari. Inde Paulus ceterique apo- stoli non tam euangelii doctrinam, quam generalis concilii decretum ad fundan- dam fidei catholice veritatem in suis allegabant predicacionibus. Palam eciam factum extitit, quod vnitas ecclesie consistit in comparacione ad doctrinam synodalem. Siquidem primo eandem doctrinam non solum semel, sed et pluries 40 Petrus, Paulus, Barnabas et alii apostoli predicauerant, non tamen adeo et tantum accepit robur, vt qui teneret, reputaretur indubie tenere ecclesie vni- tatem, donec disceptacione preuia per concilium fuit tradita semel. Que iterum
Liber XVII. Caput XIII. 593 Primum exhibuerat, quia non sedens, sed surgens alloquebatur in medio aposto- lorum et aliorum congregatorum. Susceperat item mandatum vna cum Iohanne per apostolos in Samariam missus, missio autem ex sui natura in mittente prin- cipalitatem auctoritatis, in misso vero subprincipalitatem denotat, sicut de spiritu 5 sancto, quod a filio procedat communis doctrina sanctorum propterea, quod ab eo legitur missus sic, et de filio patris respectu. Quocirca de missione patris a filio vel a spiritu sancto, quia prima est in trinitate persona, nusquam di- uina testantur eloquia. Petrus eciam non recusauerat iudicii submissionem, racionem reddens coram apostolis et fratribus in Iherusalem congregatis, dis- 10 ceptantibus aduersus eum, qui erant ex circumcisione, quare introiisset ad gentes prepucium habentes, et manducasset cum illis. Supremitas insuper, de qua sermo constaret apercius ex precedentibus, in eaque gestis et subsequenti- bus determinacionem illam famosissimam synodi Iherosolimitane de cessacione legalium, siquidem legebatur expresse, quod populus acquiescere noluit doctrine 15 Pauli et Barnabe, cum facta est sedicio Anthiochie aduersus eos, sed statue- runt, vt ascenderent ad apostolos et presbiteros in Iherusalem ipsi, et quidam ex aliis predicantibus, absque circumcisione credentes in Christum saluari non posse, cuius contrarium nedum Paulus et Barnabas, sed Petrus, cum baptiza- uit Cornelium, et Philippus Samaritanos conuertens contrarium predicabant, 20 ceteri quoque apostoli et discipuli horum doctrine non erant resistentes. Vt tamen euidencius claresceret veritas, ac stabilitas esset doctrine huius absque obseruancia legis Moysi Christianos saluari posse, fuit neccesse, vt congregatis Iherusalem apostolis senioribus et omni ecclesia, magna desuper facta conqui- sicione determinacio omnium communi sentencia. Postquam disceptacio ipsa ad 25 tempus conquieuit, predicantibus cunctis iam diffinitum fuisse per ecclesiam, non esse neccessariam ad salutem obseruanciam Mosayce legis, etenim Luca recitante Paulus eam doctrinam, eciam si illam sicut euangelium per reuela- cionem, primo a Christo didicerat. Post dictam tamen determinacionem ipsi aliique college sui ceterique apostoli et discipuli Christi predicabant tanquam 30 precepta apostolorum et seniorum et tanquam dogmata ab eisdem decreta, vt manifeste constaret, quod vniuersali tradicione, sicut diuinarum auctoritate scripturarum, ecclesia catholica tota constringitur, quemadmodum et duobus hiis teste Augustino probatur existere. Quo exemplo palam factum extitit cunctis fidelibus diffinicionem concilii generalis tradicionem esse fidei catholice, 35 pro qua velut communi salute debent supercertari. Inde Paulus ceterique apo- stoli non tam euangelii doctrinam, quam generalis concilii decretum ad fundan- dam fidei catholice veritatem in suis allegabant predicacionibus. Palam eciam factum extitit, quod vnitas ecclesie consistit in comparacione ad doctrinam synodalem. Siquidem primo eandem doctrinam non solum semel, sed et pluries 40 Petrus, Paulus, Barnabas et alii apostoli predicauerant, non tamen adeo et tantum accepit robur, vt qui teneret, reputaretur indubie tenere ecclesie vni- tatem, donec disceptacione preuia per concilium fuit tradita semel. Que iterum
Strana 594
594 Liber XVII. Caput XIII. deducta fuit in disceptacionem, non quidem per fideles Christi discipulos, sicut et primo, quando desuper disceptarunt aduersus Petrum, sed per pseudoaposto- los, a Paulo nominatos subintroductos falsos fratres. Siquidem, vt Pauli episto- las attencius intuenti patere potest, quod vtique commemoracione dignissimum est principes sacerdotum, scribe, Pharisei et seniores, videntes sub nomine 5 Moysi preualere non posse, vt pocius lex ipsius, quam euangelium attendere- tur, subordinarunt, vt eorum multi, qui ex doctissimis in philosophia lege Moysi ac prophetis, necnon et eloquencia erant, baptizarentur, et sic reputati tanquam fratres, velut sub zelo Christi eiusque seruandi euangelii christiane legis ex- plorantes libertatem, suaderent, simul cum euangelio seruandam esse Moysi 10 legem, quam dixerat Christus non venisse soluere, sed adimplere, ipseque illam seruauerat suique discipuli, quod patet ex omnibus eius ita, vt non inuenirent, qua ex parte arguerent eum, nisi quod Sabbato curabat infirmos, et quod sui discipuli non lotis manibus panem manducarent. Iusserat eciam obseruari legem, leprosis mundatis munus offerre sacerdotibus, quod mandauerat Moyses in testi- 15 monium illis; et vltima cena sua comedit agnum paschalem. Quamuis autem isti subintroducti falsi fratres adeo preualuerant, vt eciam Petrus in illam duce- retur simulacionem, agentibus segregatus, cum Iudeis manducans et bibens, quia tamen iam desuper fuerat semel fides tradita sanctis per generalem syno- dum, vt veritas euangelii firma apud fideles maneret, nedum illis pseudoaposto- 20 lis Titum circumcidi compellentibus, sed eciam Petro Paulus in faciem restitit, hoc facto euidentissime demonstrans, ecclesie vnitatem consistere pocius in doctrina generalis synodi, quam summi pontificis obseruacione. De quo singula- rissimum exemplum commemorari licet ante tempora Basiliensis concilii, inau- ditum fortassis vel saltem non tam studiose attentum. Narrat vero illud seriose 25 Augustinus in de baptismate libris et in libro de vnico baptismo, item in epi- stolis suis, presertim ad Vincencium, incipiente: „Accepi epistolam,“ Ciprianus quoque in epistolis suis quam plurimis, quorum non relatis verbis ita res gesta fuit, quod Steffano papa diffiniente baptizatos ab hereticis non rebapti- zandos et propterea rebaptizantes excommunicante eius doctrine aduersatus 30 est Ciprianus Cartaginensis episcopus, gloriosus Christi martir effectus post- modum, qui nacionali concilio congregato LXXX episcoporum contrarium diffini- uit. Vt tamen Augustinus determinat, quoniam Ciprianus paratus fuit cedere, si in tempore suo questionis huius veritas eliquata et declarata fuisset per plenarium concilium, ideo salus illi affuisset, eciam si restitit doctrine summi 35 pontificis, quem in epistola ad Pompeium dicebat esse in errore obstinatum. Si igitur Cipriano licuit resistere doctrine summi pontificis eiusque censuris, de- super subiciens se doctrine concilii in futurum celebrandi, salusque illi affuit, velut membro in vnitate ecclesie constituto, profecto exemplo isto apertissime ostenditur vnitatem ecclesie doctrine respectu vel cuiuscumque elucidante veri- 40 tatis, siue de fide aut moribus sit, precipue constare ex determinacione concilii generalis, vt attendatur ad eam pocius, quam ad pontificis assercionem siue
594 Liber XVII. Caput XIII. deducta fuit in disceptacionem, non quidem per fideles Christi discipulos, sicut et primo, quando desuper disceptarunt aduersus Petrum, sed per pseudoaposto- los, a Paulo nominatos subintroductos falsos fratres. Siquidem, vt Pauli episto- las attencius intuenti patere potest, quod vtique commemoracione dignissimum est principes sacerdotum, scribe, Pharisei et seniores, videntes sub nomine 5 Moysi preualere non posse, vt pocius lex ipsius, quam euangelium attendere- tur, subordinarunt, vt eorum multi, qui ex doctissimis in philosophia lege Moysi ac prophetis, necnon et eloquencia erant, baptizarentur, et sic reputati tanquam fratres, velut sub zelo Christi eiusque seruandi euangelii christiane legis ex- plorantes libertatem, suaderent, simul cum euangelio seruandam esse Moysi 10 legem, quam dixerat Christus non venisse soluere, sed adimplere, ipseque illam seruauerat suique discipuli, quod patet ex omnibus eius ita, vt non inuenirent, qua ex parte arguerent eum, nisi quod Sabbato curabat infirmos, et quod sui discipuli non lotis manibus panem manducarent. Iusserat eciam obseruari legem, leprosis mundatis munus offerre sacerdotibus, quod mandauerat Moyses in testi- 15 monium illis; et vltima cena sua comedit agnum paschalem. Quamuis autem isti subintroducti falsi fratres adeo preualuerant, vt eciam Petrus in illam duce- retur simulacionem, agentibus segregatus, cum Iudeis manducans et bibens, quia tamen iam desuper fuerat semel fides tradita sanctis per generalem syno- dum, vt veritas euangelii firma apud fideles maneret, nedum illis pseudoaposto- 20 lis Titum circumcidi compellentibus, sed eciam Petro Paulus in faciem restitit, hoc facto euidentissime demonstrans, ecclesie vnitatem consistere pocius in doctrina generalis synodi, quam summi pontificis obseruacione. De quo singula- rissimum exemplum commemorari licet ante tempora Basiliensis concilii, inau- ditum fortassis vel saltem non tam studiose attentum. Narrat vero illud seriose 25 Augustinus in de baptismate libris et in libro de vnico baptismo, item in epi- stolis suis, presertim ad Vincencium, incipiente: „Accepi epistolam,“ Ciprianus quoque in epistolis suis quam plurimis, quorum non relatis verbis ita res gesta fuit, quod Steffano papa diffiniente baptizatos ab hereticis non rebapti- zandos et propterea rebaptizantes excommunicante eius doctrine aduersatus 30 est Ciprianus Cartaginensis episcopus, gloriosus Christi martir effectus post- modum, qui nacionali concilio congregato LXXX episcoporum contrarium diffini- uit. Vt tamen Augustinus determinat, quoniam Ciprianus paratus fuit cedere, si in tempore suo questionis huius veritas eliquata et declarata fuisset per plenarium concilium, ideo salus illi affuisset, eciam si restitit doctrine summi 35 pontificis, quem in epistola ad Pompeium dicebat esse in errore obstinatum. Si igitur Cipriano licuit resistere doctrine summi pontificis eiusque censuris, de- super subiciens se doctrine concilii in futurum celebrandi, salusque illi affuit, velut membro in vnitate ecclesie constituto, profecto exemplo isto apertissime ostenditur vnitatem ecclesie doctrine respectu vel cuiuscumque elucidante veri- 40 tatis, siue de fide aut moribus sit, precipue constare ex determinacione concilii generalis, vt attendatur ad eam pocius, quam ad pontificis assercionem siue
Strana 595
Liber XVII. Caput XIII. 595 testimonium. Quod perspicue rursus constat ex gestis summorum pontificum, purgacionem accipiencium in generalibus conciliis, professionibus quoque eorum proxime specificandis. In casu igitur currenti, vbi iam synodus Constanciensis, plenarium vtique concilium, tradicionem fecit, profecto consequens neccessarium- que foret doctrine pocius eius, quam summi pontificis acquiescere, tenentesque illam defensores esse vnitatis ecclesie, contradicentes vero inpugnantes, velut suprema auctoritas vnitasque ecclesie quantum ad diffinicionem veritatum catho- lice fidei apud concilium resideat generale magis quam apud summum ponti- ficem. Rursus hoc idem patet ex doctrina eiusdem Augustini in epistola ad Glorium et Eulogium episcopos Rome congregatos, in causa Ceciliani affir- mantis, quod dato casu illos non bonos fuisse iudices, restabat adhuc plena- rium vniuerse concilium ecclesie, vbi eciam cum ipsis iudicibus causa posset agitari, et si male iudicasse conuicti essent, eorum sentencie soluerentur. Idem preterea constabat ex epistola Damasi ad episcopos, quibus causa fuerat com- missa per concilium Capuense, vt de factis Bonosii episcopi agnosceretur, con- fitentis se aduertere, quod sibi iudicandi forma competere non posset, ideoque primum erat, vt ipsi iudicarent, quibus iudicandi facultas data fuerat. Etenim cum illi synodi vice decernerent, eidem Damaso pape quasi de synodi auctori- tate iudicare non conueniret, sed expectabat eorum normam sentencie. Hoc 20 idem eciam demonstraretur ex gestis concilii Affricani, in quo pape legati ostendentes litteras desuper apostolicas affirmabant per Nicenum concilium fuisse diffinitum de appellacionibus indifferenter ad papam Romanum emitten- dis, quibus concilium acquiescere noluit, sed destinatis nunciis pro veris exem- plaribus ipsius concilii, repertum est ibidem non contineri amplius, quoniam 25 in Calcedonensi concilio examinata fuit sentencia Leonis pape contra Diosco- rum lata; in sexta denique synodo Martini pape contra Pyrrum et Sergium, simili quoque modo in octaua Nicolai et Adriani summorum pontificum contra Phocium. Porro, etsi toto conatu suo quamplurimis in contrarium allegatis multisque destinatis epistolis desuper Leo papa restitisset sentencie concilii 30 Calcedonensis, diffinienti post Romanam primam fore Constantinopolitanam sedem hoc, quod prima esset de Allexandrina, Leone ipso contestante, preualuit tamen synodalis sentencia confirmata diffinicione magni Lateranensis concilii in c. „antiqua de priuilegiis.“ Ipse quoque olim Eugenius in eo, quod dice- bat decretum de vnione Grecorum non Leoni resistenti Calcedonensi concilio, 35 sed illius et Lateranensis sentencie conciliorum conformia dixisset. Vltra vero premissa euidentissime attestancia integritatem fidei et ecclesie vnitatem at- tendi oportere iuxta synodalem pocius, quam pape diffinicionem, essent eciam domestica testimonia summorum pontificum profitencium se generalium concilio- rum determinaciones obseruaturos vt euangelium, eiusmodi professione inuictis- 40 sima probacione sistente eius, quod sancta diffiniuit synodus Constanciensis quemcumque fidelem, cuiusuis sit dignitatis, eciam si papalis, teneri obedire generali concilio in hiis, que ad fidem et reformacionem ecclesie. Cum enim 5 10 15 Scriptores III. 76
Liber XVII. Caput XIII. 595 testimonium. Quod perspicue rursus constat ex gestis summorum pontificum, purgacionem accipiencium in generalibus conciliis, professionibus quoque eorum proxime specificandis. In casu igitur currenti, vbi iam synodus Constanciensis, plenarium vtique concilium, tradicionem fecit, profecto consequens neccessarium- que foret doctrine pocius eius, quam summi pontificis acquiescere, tenentesque illam defensores esse vnitatis ecclesie, contradicentes vero inpugnantes, velut suprema auctoritas vnitasque ecclesie quantum ad diffinicionem veritatum catho- lice fidei apud concilium resideat generale magis quam apud summum ponti- ficem. Rursus hoc idem patet ex doctrina eiusdem Augustini in epistola ad Glorium et Eulogium episcopos Rome congregatos, in causa Ceciliani affir- mantis, quod dato casu illos non bonos fuisse iudices, restabat adhuc plena- rium vniuerse concilium ecclesie, vbi eciam cum ipsis iudicibus causa posset agitari, et si male iudicasse conuicti essent, eorum sentencie soluerentur. Idem preterea constabat ex epistola Damasi ad episcopos, quibus causa fuerat com- missa per concilium Capuense, vt de factis Bonosii episcopi agnosceretur, con- fitentis se aduertere, quod sibi iudicandi forma competere non posset, ideoque primum erat, vt ipsi iudicarent, quibus iudicandi facultas data fuerat. Etenim cum illi synodi vice decernerent, eidem Damaso pape quasi de synodi auctori- tate iudicare non conueniret, sed expectabat eorum normam sentencie. Hoc 20 idem eciam demonstraretur ex gestis concilii Affricani, in quo pape legati ostendentes litteras desuper apostolicas affirmabant per Nicenum concilium fuisse diffinitum de appellacionibus indifferenter ad papam Romanum emitten- dis, quibus concilium acquiescere noluit, sed destinatis nunciis pro veris exem- plaribus ipsius concilii, repertum est ibidem non contineri amplius, quoniam 25 in Calcedonensi concilio examinata fuit sentencia Leonis pape contra Diosco- rum lata; in sexta denique synodo Martini pape contra Pyrrum et Sergium, simili quoque modo in octaua Nicolai et Adriani summorum pontificum contra Phocium. Porro, etsi toto conatu suo quamplurimis in contrarium allegatis multisque destinatis epistolis desuper Leo papa restitisset sentencie concilii 30 Calcedonensis, diffinienti post Romanam primam fore Constantinopolitanam sedem hoc, quod prima esset de Allexandrina, Leone ipso contestante, preualuit tamen synodalis sentencia confirmata diffinicione magni Lateranensis concilii in c. „antiqua de priuilegiis.“ Ipse quoque olim Eugenius in eo, quod dice- bat decretum de vnione Grecorum non Leoni resistenti Calcedonensi concilio, 35 sed illius et Lateranensis sentencie conciliorum conformia dixisset. Vltra vero premissa euidentissime attestancia integritatem fidei et ecclesie vnitatem at- tendi oportere iuxta synodalem pocius, quam pape diffinicionem, essent eciam domestica testimonia summorum pontificum profitencium se generalium concilio- rum determinaciones obseruaturos vt euangelium, eiusmodi professione inuictis- 40 sima probacione sistente eius, quod sancta diffiniuit synodus Constanciensis quemcumque fidelem, cuiusuis sit dignitatis, eciam si papalis, teneri obedire generali concilio in hiis, que ad fidem et reformacionem ecclesie. Cum enim 5 10 15 Scriptores III. 76
Strana 596
596 Liber XVII. Caput XIII. summorum pontificum singulus profiteatur se doctorem omnium et singulorum Christianorum, non vero est discipulus supra magistrum, sed iuxta saluatoris doctrinam ei sufficit, vt sit sicut magister suus; si ita est, quod quicumque sit papa, veneracionem debet generalibus conciliis vt libris quatuor euangelii tene- turque firmiter credere fidem catholicam secundum tradicionem generalium con- ciliorum illamque predicare et vsque ad vnum apicem immutilatam seruare, necnon vsque ad animam et sanguinem defensare et confirmare, decetque singu- los Christi fideles se conformare recte doctrine summi pontificis, cui a Christo commissum est verbo doctrine et vite exemplo suas pascere oues. Euidentis- sima igitur probacio est integritatem fidei et ecclesie vnitatem attendi secun- 10 dum obseruanciam tradicionis generalis concilii, quam papa profitetur, quamdiu vixerit predicare et confirmare. Inter annumerandas autem eiusmodi professio- nes occurrit primo illa Gregorii Magni, sanctissimi et doctissimi inter summos pontifices de nequicia nusquam aut culpabili ignorancia notandi, qui contesta- tus est in epistola ad Iohannem Constantinopolitanum episcopum, quia corde 15 creditur ad iusticiam, ore autem confessio fit ad salutem, sicut sancti euangelii quatuor libros, sic fatebatur eciam ipse concilia vsque in tempus suum cele- brata suscipere se et venerari, tota deuocione amplexus et integerrima custo- diens approbacione ac respuens personas, quas illa respuerant, veneratas autem eciam venerans amplecteretur, se et non illa destructurus, si aliter faceret; 20 data conclusione prefate epistole sue: quisquis aliud saperet, anathema esset. Que vtique verba similiter et exordii, qua racione nesciretur, non expressisset Gracianus. Idem quoque professus fuerat Leo papa luculenter et magna voce pronuncians, qui sanctorum patrum instituta nomine pretitulata canonum siue episcopus siue clericus siue laycus esset, si non indifferenter reciperet, nec 25 apostolicam fidem et catholicam nec sancta quatuor euangelia vtiliter et effica- citer ad profectum suum recipere vel credere probaretur; testante adhuc volu- mine decreti, professio generalis summorum pontificum ex libro diurno consta- bat, dante in hoc professionis formam, videlicet, vt papa quiuis sancta octo concilia vsque ad vnum apicem immutilata seruare, parique honore et immuti- 30 lacione digna haberi et quecumque predicauerant ac statuerant modis omnibus sequi et predicare, quecumque vero condempnauerant, ore et corde condempnare profiteretur. Fuerant autem post tempora editi voluminis multe professiones summorum pontificum quamplurima ad istam generalem adicientes, sicut mani- feste constabat ex professione Bonifacii octaui, sed illa aliisque inconmemoratis 35 satis erat diebus nostris vniuersa consenciente ecclesia innouatam fuisse for- mam dicte professionis, additis clausulis roboris magni, prout expresse factum fuerat per Constanciensem synodum, sessione eius XXXIX. annumerantem cum octo conciliis apud Grecos tria celebrata apud Latinos, Lateranense, Lugdu- nense et Viennense. In exordio autem decreti huius sentenciam quidem singu- 40 larem synodus ipsa promulgauerat palam omnibus facientem tradicionem con- cilii generalis vinculum esse, quo papa neccessario astringitur, si reputari 5
596 Liber XVII. Caput XIII. summorum pontificum singulus profiteatur se doctorem omnium et singulorum Christianorum, non vero est discipulus supra magistrum, sed iuxta saluatoris doctrinam ei sufficit, vt sit sicut magister suus; si ita est, quod quicumque sit papa, veneracionem debet generalibus conciliis vt libris quatuor euangelii tene- turque firmiter credere fidem catholicam secundum tradicionem generalium con- ciliorum illamque predicare et vsque ad vnum apicem immutilatam seruare, necnon vsque ad animam et sanguinem defensare et confirmare, decetque singu- los Christi fideles se conformare recte doctrine summi pontificis, cui a Christo commissum est verbo doctrine et vite exemplo suas pascere oues. Euidentis- sima igitur probacio est integritatem fidei et ecclesie vnitatem attendi secun- 10 dum obseruanciam tradicionis generalis concilii, quam papa profitetur, quamdiu vixerit predicare et confirmare. Inter annumerandas autem eiusmodi professio- nes occurrit primo illa Gregorii Magni, sanctissimi et doctissimi inter summos pontifices de nequicia nusquam aut culpabili ignorancia notandi, qui contesta- tus est in epistola ad Iohannem Constantinopolitanum episcopum, quia corde 15 creditur ad iusticiam, ore autem confessio fit ad salutem, sicut sancti euangelii quatuor libros, sic fatebatur eciam ipse concilia vsque in tempus suum cele- brata suscipere se et venerari, tota deuocione amplexus et integerrima custo- diens approbacione ac respuens personas, quas illa respuerant, veneratas autem eciam venerans amplecteretur, se et non illa destructurus, si aliter faceret; 20 data conclusione prefate epistole sue: quisquis aliud saperet, anathema esset. Que vtique verba similiter et exordii, qua racione nesciretur, non expressisset Gracianus. Idem quoque professus fuerat Leo papa luculenter et magna voce pronuncians, qui sanctorum patrum instituta nomine pretitulata canonum siue episcopus siue clericus siue laycus esset, si non indifferenter reciperet, nec 25 apostolicam fidem et catholicam nec sancta quatuor euangelia vtiliter et effica- citer ad profectum suum recipere vel credere probaretur; testante adhuc volu- mine decreti, professio generalis summorum pontificum ex libro diurno consta- bat, dante in hoc professionis formam, videlicet, vt papa quiuis sancta octo concilia vsque ad vnum apicem immutilata seruare, parique honore et immuti- 30 lacione digna haberi et quecumque predicauerant ac statuerant modis omnibus sequi et predicare, quecumque vero condempnauerant, ore et corde condempnare profiteretur. Fuerant autem post tempora editi voluminis multe professiones summorum pontificum quamplurima ad istam generalem adicientes, sicut mani- feste constabat ex professione Bonifacii octaui, sed illa aliisque inconmemoratis 35 satis erat diebus nostris vniuersa consenciente ecclesia innouatam fuisse for- mam dicte professionis, additis clausulis roboris magni, prout expresse factum fuerat per Constanciensem synodum, sessione eius XXXIX. annumerantem cum octo conciliis apud Grecos tria celebrata apud Latinos, Lateranense, Lugdu- nense et Viennense. In exordio autem decreti huius sentenciam quidem singu- 40 larem synodus ipsa promulgauerat palam omnibus facientem tradicionem con- cilii generalis vinculum esse, quo papa neccessario astringitur, si reputari 5
Strana 597
Liber XVII. Caput XIII. 597 catholicus velit. Dicit namque, quanto Romanus pontifex eminenciori inter mor- tales fungitur potestate, tanto clarioribus ipsum decet fidei vinculis alligari. Quod vero singulari dignum erat consideracione, quoniam sancta Basiliensis synodus in sessione XXIII. innouata dicte professionis forma predictis omnibus connumerauerat Constanciense et Basiliense concilia, adiciens, quod si infra diem naturalem ab hora requisicionis professionem ipsam non fecerit, eleccio sua pro infecta habeatur. Iurant eciam cardinales electo in summum pontificem non prestare obedienciam, priusquam illam iuret. Quoniam igitur diffinicione harum duarum constabat synodorum papa tam firmissimo vinculo obligacionis, 10 seruaturus erat tradicionem generalis concilii ad manutenendam catholicam fidem, non vero esset alia doctrina fidei, qua ipse pasceretur, alia, qua pascende forent eidem commisse oues; profecto irrefragabiliter atque euidentis- sime iam constaret determinacionem concilii generalis tradicionem esse illam, pro qua omnes Christi fideles supercertari debebant, et primum papa, quia in id ipsum vinculo astrictus iuramenti defensare vsque ad animam et sanguinem, non vero, vt olim Eugenius fecerat, audacia nunquam audita simili reprobans tradicionem concilii generalis determinacionem, secundum quam debuit manu- tenere fidem catholicam, quinymo reprobauerat determinaciones ipsorum Con- stanciensis et Basiliensis conciliorum, duas principaliores fortasse, ad quas 20 studiose intendissent. Id vero dicendum se offerret, quoniam diffinicio Basilien- sis concilii de professione pape facta extitisset Iuliano sancte Sabine cardinali, Tarentino archiepiscopo et episcopo Paduano, presidentibus pape Eugenii, ei- dem sessioni assistentibus Basiliensi concilio, vt illis prioribus suscepto per ecclesiam, quod de alio post tempus apostolorum visum nunquam fuisset, quia 25 eo sedente adhuc canonizato. Omnia igitur per ipsum Basiliense concilium in materia fidei diffinita vsque in illud tempus licebat ad probacionem inducere velut tradicionem catholice fidei, quia tradiciones essent synodi generalis per ecclesiam approbate, assenciente expresse per suos presidentes Romano ponti- fice. Et quoniam per duos annos ante edicionem decreti huius innouata fuerat 30 diffinicio synodi Constanciensis de generalium conciliorum auctoritate, ab inicio Basiliensis concilii inserta omnibus fere sessionibus eius, eandem igitur absque vlla formidine licebat profiteri tradicionem esse catholice fidei. Et cum illa vti- que affirmaret fidelem quemcumque, eciam pontificem summum, teneri obedire concilio generali, iam igitur apertissime id constaret, quod ab exordio allocu- 35 cionis probare intenderat illos recte esse credentes, qui secundum doctrinam credebant Basiliensis concilii, contestantis tradicionem catholice fidei esse pre- dictam diffinicionem synodi Constanciensis, quod generali concilio papa et omnes fideles acquiescere teneantur. Sed, proch dolor, ex assercionibus suorum nunciorum euidentissime apparebat olim Eugenium suosque nedum Basiliensi, sed et Constanciensi concilio contradicere expresse. Fuerat autem ostensum eis- dem in responsione illa famosa: „Cogitanti,“ quod si in ewangelio reperiemus scriptum decretum illud Constanciensis concilii papam teneri obedire concilio. 76* 5 15 40
Liber XVII. Caput XIII. 597 catholicus velit. Dicit namque, quanto Romanus pontifex eminenciori inter mor- tales fungitur potestate, tanto clarioribus ipsum decet fidei vinculis alligari. Quod vero singulari dignum erat consideracione, quoniam sancta Basiliensis synodus in sessione XXIII. innouata dicte professionis forma predictis omnibus connumerauerat Constanciense et Basiliense concilia, adiciens, quod si infra diem naturalem ab hora requisicionis professionem ipsam non fecerit, eleccio sua pro infecta habeatur. Iurant eciam cardinales electo in summum pontificem non prestare obedienciam, priusquam illam iuret. Quoniam igitur diffinicione harum duarum constabat synodorum papa tam firmissimo vinculo obligacionis, 10 seruaturus erat tradicionem generalis concilii ad manutenendam catholicam fidem, non vero esset alia doctrina fidei, qua ipse pasceretur, alia, qua pascende forent eidem commisse oues; profecto irrefragabiliter atque euidentis- sime iam constaret determinacionem concilii generalis tradicionem esse illam, pro qua omnes Christi fideles supercertari debebant, et primum papa, quia in id ipsum vinculo astrictus iuramenti defensare vsque ad animam et sanguinem, non vero, vt olim Eugenius fecerat, audacia nunquam audita simili reprobans tradicionem concilii generalis determinacionem, secundum quam debuit manu- tenere fidem catholicam, quinymo reprobauerat determinaciones ipsorum Con- stanciensis et Basiliensis conciliorum, duas principaliores fortasse, ad quas 20 studiose intendissent. Id vero dicendum se offerret, quoniam diffinicio Basilien- sis concilii de professione pape facta extitisset Iuliano sancte Sabine cardinali, Tarentino archiepiscopo et episcopo Paduano, presidentibus pape Eugenii, ei- dem sessioni assistentibus Basiliensi concilio, vt illis prioribus suscepto per ecclesiam, quod de alio post tempus apostolorum visum nunquam fuisset, quia 25 eo sedente adhuc canonizato. Omnia igitur per ipsum Basiliense concilium in materia fidei diffinita vsque in illud tempus licebat ad probacionem inducere velut tradicionem catholice fidei, quia tradiciones essent synodi generalis per ecclesiam approbate, assenciente expresse per suos presidentes Romano ponti- fice. Et quoniam per duos annos ante edicionem decreti huius innouata fuerat 30 diffinicio synodi Constanciensis de generalium conciliorum auctoritate, ab inicio Basiliensis concilii inserta omnibus fere sessionibus eius, eandem igitur absque vlla formidine licebat profiteri tradicionem esse catholice fidei. Et cum illa vti- que affirmaret fidelem quemcumque, eciam pontificem summum, teneri obedire concilio generali, iam igitur apertissime id constaret, quod ab exordio allocu- 35 cionis probare intenderat illos recte esse credentes, qui secundum doctrinam credebant Basiliensis concilii, contestantis tradicionem catholice fidei esse pre- dictam diffinicionem synodi Constanciensis, quod generali concilio papa et omnes fideles acquiescere teneantur. Sed, proch dolor, ex assercionibus suorum nunciorum euidentissime apparebat olim Eugenium suosque nedum Basiliensi, sed et Constanciensi concilio contradicere expresse. Fuerat autem ostensum eis- dem in responsione illa famosa: „Cogitanti,“ quod si in ewangelio reperiemus scriptum decretum illud Constanciensis concilii papam teneri obedire concilio. 76* 5 15 40
Strana 598
598 Liber XVII. Caput XIII. hereticum esset hoc in dubium reuocare; sic igitur hereticum esset, si quis illi decreto contumaciter contradicat. Id igitur sufficere eis debebat pro responso, quod in allegacionibus suis contrariabantur prefato decreto, affirmantes con- cilium dependere solum ex pape consensu, nullamque conclusionem concilii validam esse, nisi quam ipse vel sui facerent presidentes, tanquam maior sit, que tamen, quia delegatam ab homine esse dicitur auctoritas episcopi vel ab- batis vnius, si nomine pape in concilio presideat, quam synodi ipsius habentis inmediate potestatem a Christo, eciam si ibidem conueniencium cardinalium, patriarcharum, primatum, archiepiscoporum, episcoporum aliorumque omnium numerus esset mille ducenti, quomodo in magno Lateranensi concilio mitrati 10 assisterent. Cum vero assertor ille de hiis loquens protestatus fuisset, se nichil dicere velle contra generalium auctoritatem conciliorum, considerare posset, quam illis tribueret auctoritatem, equiparans generalem synodum minimo fide- lium christianorum, qui ab eo desuper requisitus pape vel presidenti suo de agendis dedisset concilium vel super materia fidei quid tenendum aperuisset, 15 nulla concludendi vel decernendi competente sibi potestate. Iam vero desuper hoc mense Iunii anno XXXIII. Panormitanus archiepiscopus, Iohannes de Mela aliique duo pape tunc Eugenii presidentes nominati audierant concilii respon- sionem incipientem: „Sperauit hactenus,“ illis vniuersisque fidelibus demon- strantem, quam longius a veritate distaret concilium iudicis habens auctorita- 20 tem reputari pape consiliarium vel presidentum suorum fierique de iudice reum. Nullam item cum dicerent esse potestatem ligandi et soluendi, nisi in cathedra Petri, attendere poterant sanius ad determinacionem predicti magni concilii Lateranensis, volumini insertam decretalium, titulo de summa trinitate et fide catholica, quod claues ecclesie apostolis eorumque successoribus con- 25 cessit dominus Ihesus Christus, sentencia hac repetita per Innocencium tercium, illi concilio presidentem in epistola ad Palentinum et Burgensem episcopos, mencionatam in titulo de penitenciis et remissionibus. Ad doctrinam quoque apostoli attendendum erat, profitentis se aliosque apostolos non pro Petro, sed pro Christo fungi legacione, nec Petri, sed Dei esse adiutores. Ad narrata 30 eciam in libro actuum apostolorum, spiritum sanctum posuisse episcopos ad re- gendam ecclesiam Dei, quam suo acquisiuit sanguine. Ad verba quoque euan- geliste significancia omnes potestates apostolis datas verbo Christi, nullam vero Petri ore fuisse concessam illis, a Petro si accepissent, Christi honori detrahentibus, vt non contenti potestate a superiore concessa, ab inferiore re- 35 quirerent, Petro eciam ab Christi iniuria non inmuni, potestatem apostolis si dedisset velut suppleturus Christi defectum, quemadmodum, si cardinalis lega- tus de latere ab ordinario mendicaret potestatem; vterque enim reputaretur non mediocrem pape facere contumeliam. Porro, cum dicerent concilium esse non posse, nisi vbi esset consensus omnium et singulorum Christi fidelium, ipsi 40 oratores secundum eiusmodi asserciones debito magis amplificarent congregacio- nem suam Ferrariensem et Florentinam ycumenicum esse concilium contestantes, 5
598 Liber XVII. Caput XIII. hereticum esset hoc in dubium reuocare; sic igitur hereticum esset, si quis illi decreto contumaciter contradicat. Id igitur sufficere eis debebat pro responso, quod in allegacionibus suis contrariabantur prefato decreto, affirmantes con- cilium dependere solum ex pape consensu, nullamque conclusionem concilii validam esse, nisi quam ipse vel sui facerent presidentes, tanquam maior sit, que tamen, quia delegatam ab homine esse dicitur auctoritas episcopi vel ab- batis vnius, si nomine pape in concilio presideat, quam synodi ipsius habentis inmediate potestatem a Christo, eciam si ibidem conueniencium cardinalium, patriarcharum, primatum, archiepiscoporum, episcoporum aliorumque omnium numerus esset mille ducenti, quomodo in magno Lateranensi concilio mitrati 10 assisterent. Cum vero assertor ille de hiis loquens protestatus fuisset, se nichil dicere velle contra generalium auctoritatem conciliorum, considerare posset, quam illis tribueret auctoritatem, equiparans generalem synodum minimo fide- lium christianorum, qui ab eo desuper requisitus pape vel presidenti suo de agendis dedisset concilium vel super materia fidei quid tenendum aperuisset, 15 nulla concludendi vel decernendi competente sibi potestate. Iam vero desuper hoc mense Iunii anno XXXIII. Panormitanus archiepiscopus, Iohannes de Mela aliique duo pape tunc Eugenii presidentes nominati audierant concilii respon- sionem incipientem: „Sperauit hactenus,“ illis vniuersisque fidelibus demon- strantem, quam longius a veritate distaret concilium iudicis habens auctorita- 20 tem reputari pape consiliarium vel presidentum suorum fierique de iudice reum. Nullam item cum dicerent esse potestatem ligandi et soluendi, nisi in cathedra Petri, attendere poterant sanius ad determinacionem predicti magni concilii Lateranensis, volumini insertam decretalium, titulo de summa trinitate et fide catholica, quod claues ecclesie apostolis eorumque successoribus con- 25 cessit dominus Ihesus Christus, sentencia hac repetita per Innocencium tercium, illi concilio presidentem in epistola ad Palentinum et Burgensem episcopos, mencionatam in titulo de penitenciis et remissionibus. Ad doctrinam quoque apostoli attendendum erat, profitentis se aliosque apostolos non pro Petro, sed pro Christo fungi legacione, nec Petri, sed Dei esse adiutores. Ad narrata 30 eciam in libro actuum apostolorum, spiritum sanctum posuisse episcopos ad re- gendam ecclesiam Dei, quam suo acquisiuit sanguine. Ad verba quoque euan- geliste significancia omnes potestates apostolis datas verbo Christi, nullam vero Petri ore fuisse concessam illis, a Petro si accepissent, Christi honori detrahentibus, vt non contenti potestate a superiore concessa, ab inferiore re- 35 quirerent, Petro eciam ab Christi iniuria non inmuni, potestatem apostolis si dedisset velut suppleturus Christi defectum, quemadmodum, si cardinalis lega- tus de latere ab ordinario mendicaret potestatem; vterque enim reputaretur non mediocrem pape facere contumeliam. Porro, cum dicerent concilium esse non posse, nisi vbi esset consensus omnium et singulorum Christi fidelium, ipsi 40 oratores secundum eiusmodi asserciones debito magis amplificarent congregacio- nem suam Ferrariensem et Florentinam ycumenicum esse concilium contestantes, 5
Strana 599
Liber XVII. Caput XIII. 599 cui nullus pro parte archiepiscoporum Gallice, Germanice et Hispanice inter- fuisset nacionum, multorum quoque Ytalice sub dicione regis Aragonum et ducis Mediolani constitutorum, et tamen dicerent, saltem ex neccessitate duos de qualibet prouincia interesse debere. Notissimum preterea esset scientibus gesta synodorum, de quibus mencio fiebat per Gregorium in c. „sicut sancti,“ ex aduerso commemorato, quod tempore diffinicionum illarum fideles omnes per orbem constituti, quid fieret tunc actu nescientes, nedum non assenciebant ex- presse, sed quod multi ex ipsis actu in Niceno concilio presentibus restiterunt, per quos errori Arriano fauentes in tantum adaucta est contradiccio, vt dura- 10 uerit in ecclesia amplius ducentis annis, papaque Liberius subscripserit se, pre- fate heresi consenciens. Rursus congregaciones sue Ferrariensis Florentinaque exemplo erant, quod ante publicacionem bissessionum suarum non inquirebatur, si omnes catholici circa diffinienda consentirent. Nota quoque erat iuristis racio- nabilis intelligencia dicti capituli „sicut sancti,“ quod vniuersorum consensu 15 constituti censebantur canones synodales, quando omnes in synodo constituti vel maior pars constituentes concilium, ecclesiam vniuersalem representans, in id ipsum consenciebant. Nec vnquam in aliqua generali synodo practica illa tenta fuisset, vt primo, quam fieret diffinicio, inquireretur omnium catholicorum assensus, quamuis aliquorum episcoporum fortassis prope sistencium. Etenim 20 iuxta canonem Niceni concilii „decretistis“ notum, octaui quoque Toletani, die- bus nostris in communem noticiam diuulgati, manifestum esset id, quod in illis pro doctrina catholica decernitur, videlicet, quod in quouis concilio plurimorum obtinet sentencia sacerdotum, et si pauciores per nescienciam aut contencionem forte dissenciant, quod aut commoniti a plurimorum cetu cum dedecore con- 25 fusionis abscedant, aut excommunicacionis sentenciam anime luant. Quod autem consensus pape ad existenciam seu diffiniciones concilii generalis non tam esset neccessarius, quomodo asserere conabantur, expresse constabat ex prefato de- creto Constanciensi, declaranti papam obedire contumaciter contempnentem statutis et mandatis generalis concilii condigne subiciendum penitencie et de- 30 bite puniendum, eciam recurrendo ad alia iuris subsidia. Etenim, quia iuris- diccio ferretur in inuitum, illa ergo conclusio valida esset de pape punicione, quamuis ipse aut presidentes sui illi non consentirent. Constaret eciam id ex decreto „frequens" in quam multis passibus eius. Plus vero quam apertissime ex sessione XI. synodi Basiliensis, diffinientis, si infra quatuor menses per se 35 aut presidentes suos papa non interesset vel prorogare, dissoluere, transferre aut impedire operam daret, eo ipso fore suspensum ab administracione papali et infra duos menses deponendum. Constabat preterea ex omnibus sessionibus XIam ipsam antecedentibus, aliisque celebratis vsque in tempus adhesionis sue, quibus nec ipse aut sui, quos tales tunc reputaret, interfuerant aut consense- 40 rant presidentes, per illas sessiones continuato duobus fere annis processu ad- uersus eum. Ipse tandem confessus plus quam publice fuerat, quamuis nullis accionibus synodalibus consensum prestiterat, sanctam Basiliensem synodum et 5
Liber XVII. Caput XIII. 599 cui nullus pro parte archiepiscoporum Gallice, Germanice et Hispanice inter- fuisset nacionum, multorum quoque Ytalice sub dicione regis Aragonum et ducis Mediolani constitutorum, et tamen dicerent, saltem ex neccessitate duos de qualibet prouincia interesse debere. Notissimum preterea esset scientibus gesta synodorum, de quibus mencio fiebat per Gregorium in c. „sicut sancti,“ ex aduerso commemorato, quod tempore diffinicionum illarum fideles omnes per orbem constituti, quid fieret tunc actu nescientes, nedum non assenciebant ex- presse, sed quod multi ex ipsis actu in Niceno concilio presentibus restiterunt, per quos errori Arriano fauentes in tantum adaucta est contradiccio, vt dura- 10 uerit in ecclesia amplius ducentis annis, papaque Liberius subscripserit se, pre- fate heresi consenciens. Rursus congregaciones sue Ferrariensis Florentinaque exemplo erant, quod ante publicacionem bissessionum suarum non inquirebatur, si omnes catholici circa diffinienda consentirent. Nota quoque erat iuristis racio- nabilis intelligencia dicti capituli „sicut sancti,“ quod vniuersorum consensu 15 constituti censebantur canones synodales, quando omnes in synodo constituti vel maior pars constituentes concilium, ecclesiam vniuersalem representans, in id ipsum consenciebant. Nec vnquam in aliqua generali synodo practica illa tenta fuisset, vt primo, quam fieret diffinicio, inquireretur omnium catholicorum assensus, quamuis aliquorum episcoporum fortassis prope sistencium. Etenim 20 iuxta canonem Niceni concilii „decretistis“ notum, octaui quoque Toletani, die- bus nostris in communem noticiam diuulgati, manifestum esset id, quod in illis pro doctrina catholica decernitur, videlicet, quod in quouis concilio plurimorum obtinet sentencia sacerdotum, et si pauciores per nescienciam aut contencionem forte dissenciant, quod aut commoniti a plurimorum cetu cum dedecore con- 25 fusionis abscedant, aut excommunicacionis sentenciam anime luant. Quod autem consensus pape ad existenciam seu diffiniciones concilii generalis non tam esset neccessarius, quomodo asserere conabantur, expresse constabat ex prefato de- creto Constanciensi, declaranti papam obedire contumaciter contempnentem statutis et mandatis generalis concilii condigne subiciendum penitencie et de- 30 bite puniendum, eciam recurrendo ad alia iuris subsidia. Etenim, quia iuris- diccio ferretur in inuitum, illa ergo conclusio valida esset de pape punicione, quamuis ipse aut presidentes sui illi non consentirent. Constaret eciam id ex decreto „frequens" in quam multis passibus eius. Plus vero quam apertissime ex sessione XI. synodi Basiliensis, diffinientis, si infra quatuor menses per se 35 aut presidentes suos papa non interesset vel prorogare, dissoluere, transferre aut impedire operam daret, eo ipso fore suspensum ab administracione papali et infra duos menses deponendum. Constabat preterea ex omnibus sessionibus XIam ipsam antecedentibus, aliisque celebratis vsque in tempus adhesionis sue, quibus nec ipse aut sui, quos tales tunc reputaret, interfuerant aut consense- 40 rant presidentes, per illas sessiones continuato duobus fere annis processu ad- uersus eum. Ipse tandem confessus plus quam publice fuerat, quamuis nullis accionibus synodalibus consensum prestiterat, sanctam Basiliensem synodum et 5
Strana 600
600 Liber XVII. Caput XIII. legittime inchoatam et legittime continuatam. Omnia etenim decreta per ad- hesionem suam approbasse censebatur expresse, quorum vix vllum fuerat de consensu eius vel presidentum suorum, quinymmo, vt reuocarentur, maximas fecerat instancias. Nec eam fecerat approbacionem per modum decreti vel ordinacionis, quasi voluntatis eius accessu illa approbata esse viderentur, sed per modum confessionis ac declaracionis, eciam absque consensu eius valida legittimaque fore, multis eius litteris desuper refutatis, prout de hoc constabat suarum de adhesione tenore litterarum et ex magna disputacione magni Iuliani, narrata octauo mense scilicet anni XXXIII. Assenserat eciam multipliciter post dictam adhesionem gestis sancte Basiliensis synodi. Itaque similibus assercioni- 10 bus nunciorum suorum satis erat respondere ipsum olim Eugenium eosque pro illo loquentes veritatibus fidei atque decretis, quibus primo ille publice con- senserat contradicere, et quod maximi erat ponderis, quia determinatis appro- batisque per ecclesiam expresse. Poterant autem considerare maturius, quod Paulus attestabatur loquens de determinacione facta per synodum Iherosolimi- 15 tanam, quod eciam, si angelus de celo aliud euangelizaret, anathema esset; verbo quippe isto maximam prestante securitatem determinacionem concilii gene- ralis immunem esse ab omni errore. Etenim, quoniam angelus, per gloriam iam confirmatus, contradicere nequit veritati fidei, apostolus euidenter significabat, multo fore impossibilius ecclesiam errare circa doctrinam fidei, quam angelum 20 eidem contradicere, ostendens preterea contradicentes synodali doctrine minime attendendos fore eciam racionibus velut diuinis, aut supernaturaliter reuelatis, quibus angeli pollent, assercionem contrariam munire volentes propterea, quod sentencia generalis synodi veneranda sit, velut manans ex ore Dei, hoc ipsum testantibus omnibus apostolis Christi eiusque discipulis, cum agregati in con- 25 cilio Iherosolimitano dixere: „Visum est spiritui sancto et nobis.“ Quo circa ad doctrinam huius concilii conformiter agens magna cum fiducia restiterat Paulus, Petro in faciem predicans, eum vere reprehensibilem esse, quoniam simularet velut ex neccessitate seruanda esse legalia Mosayce legis, qui primo assenserat facte per synodum contrarie diffinicioni, racione commemorata, quod reedificans, 30 que semel destruxit, preuaricatorem se ipsum constitueret. Grauissimam autem sentenciam desuper hiis insinuaret propheta Zacharias, inquiens: „Et erit, cum prophetauerit quispiam, dicent ei pater eius et mater eius, qui genuerunt: non viues, quia mentitus es in nomine domini.“ Talis namque videtur fateri Deum mendacem, asserens non esse verum, quod semel locutus est Deus ore synodi 35 generalis, et quia oppositum ipse dicit esse veritatem fidei, que profecto di- uinus est sermo, in eum deuenit articulum, aut quod Deus non fuit verum locutus, aut quod ipse contradicens mentitur in nomine domini. Sed de intelli- gencia verbi prophete mencione vlterius non facta tunc dicebat, possetne maior assignari contradiccio pre illa, quam olim Eugenius fecerat in sexta sua Flo- 40 rentina bissessione, reuocans predictam determinacionem Constanciensis concilii de generalium auctoritate conciliorum? In quo verbo magna Iohannes ipse 5
600 Liber XVII. Caput XIII. legittime inchoatam et legittime continuatam. Omnia etenim decreta per ad- hesionem suam approbasse censebatur expresse, quorum vix vllum fuerat de consensu eius vel presidentum suorum, quinymmo, vt reuocarentur, maximas fecerat instancias. Nec eam fecerat approbacionem per modum decreti vel ordinacionis, quasi voluntatis eius accessu illa approbata esse viderentur, sed per modum confessionis ac declaracionis, eciam absque consensu eius valida legittimaque fore, multis eius litteris desuper refutatis, prout de hoc constabat suarum de adhesione tenore litterarum et ex magna disputacione magni Iuliani, narrata octauo mense scilicet anni XXXIII. Assenserat eciam multipliciter post dictam adhesionem gestis sancte Basiliensis synodi. Itaque similibus assercioni- 10 bus nunciorum suorum satis erat respondere ipsum olim Eugenium eosque pro illo loquentes veritatibus fidei atque decretis, quibus primo ille publice con- senserat contradicere, et quod maximi erat ponderis, quia determinatis appro- batisque per ecclesiam expresse. Poterant autem considerare maturius, quod Paulus attestabatur loquens de determinacione facta per synodum Iherosolimi- 15 tanam, quod eciam, si angelus de celo aliud euangelizaret, anathema esset; verbo quippe isto maximam prestante securitatem determinacionem concilii gene- ralis immunem esse ab omni errore. Etenim, quoniam angelus, per gloriam iam confirmatus, contradicere nequit veritati fidei, apostolus euidenter significabat, multo fore impossibilius ecclesiam errare circa doctrinam fidei, quam angelum 20 eidem contradicere, ostendens preterea contradicentes synodali doctrine minime attendendos fore eciam racionibus velut diuinis, aut supernaturaliter reuelatis, quibus angeli pollent, assercionem contrariam munire volentes propterea, quod sentencia generalis synodi veneranda sit, velut manans ex ore Dei, hoc ipsum testantibus omnibus apostolis Christi eiusque discipulis, cum agregati in con- 25 cilio Iherosolimitano dixere: „Visum est spiritui sancto et nobis.“ Quo circa ad doctrinam huius concilii conformiter agens magna cum fiducia restiterat Paulus, Petro in faciem predicans, eum vere reprehensibilem esse, quoniam simularet velut ex neccessitate seruanda esse legalia Mosayce legis, qui primo assenserat facte per synodum contrarie diffinicioni, racione commemorata, quod reedificans, 30 que semel destruxit, preuaricatorem se ipsum constitueret. Grauissimam autem sentenciam desuper hiis insinuaret propheta Zacharias, inquiens: „Et erit, cum prophetauerit quispiam, dicent ei pater eius et mater eius, qui genuerunt: non viues, quia mentitus es in nomine domini.“ Talis namque videtur fateri Deum mendacem, asserens non esse verum, quod semel locutus est Deus ore synodi 35 generalis, et quia oppositum ipse dicit esse veritatem fidei, que profecto di- uinus est sermo, in eum deuenit articulum, aut quod Deus non fuit verum locutus, aut quod ipse contradicens mentitur in nomine domini. Sed de intelli- gencia verbi prophete mencione vlterius non facta tunc dicebat, possetne maior assignari contradiccio pre illa, quam olim Eugenius fecerat in sexta sua Flo- 40 rentina bissessione, reuocans predictam determinacionem Constanciensis concilii de generalium auctoritate conciliorum? In quo verbo magna Iohannes ipse 5
Strana 601
Liber XVII. Caput XIII. XIV. 601 exclamacione vtebatur, astantes compellans auxilio esse debere, ne paterentur impune illum transire, qui eorum diebus tam immanem plagam fidei contulis- set, reprobans veritatem, quam duo concilia generalia determinassent, acceptam probatamque per totam vniuersalem ecclesiam. 10 5 Capitulum XIV. Quarta parcella exponens superioritatem concilii propterea, quod verius quam papa ecclesiam representat, quod deducit ex deliberacio- nis modo, et assignata multiplici differencia ostendit diffinicionem concilii velut ex Deo esse, non vero sic pape, et quoniam ex aduerso allegaciones detrahentes sint excellencie ecclesie, cui pre ceteris fidelibus papa obedire tenetur. Sed de hiis, que velut ad tempus dicebantur, item de exposicione facta die isto contra modificacionem adiectam in dicta condempnacione iuxta prauum intellectum ipsorum Basiliensium, quem in facto, vt inquit, demonstrant, preter- eundo, quoniam auditores pecierant exponi, que ad generalium conciliorum per- 15 tinere videbantur auctoritatem, et pro clariori responsione ad dicta ipsorum nunciorum, Iohannes ipse preloquens allegabat de auctoritate generali synodo, competenti propterea, quod ecclesiam representaret. At quoniam probacioni huic ex aduerso derogaretur, asserto, quod eciam papa ecclesiam representaret, Augustini testimonio, quando Petrus claues accepit, ecclesiam sanctam signi- 20 ficauit, expositum est magnam esse differenciam quantum ad vtriusque repre- sentacionem. Siquidem non facta mencione de illa certe maxima, quod genera- lis synodus efficacius vniuersalem ecclesiam representat propter certitudinalem assistenciam inibi spiritus sancti in medio congregatorum in Christi nomine superius declaratam, erant adhuc alie multe differencie. Etenim representaret 25 verius quam papa generalis synodus ecclesiam vniuersalem ex multitudine in- ibi constituta fidelium, sicut ecclesia, ita et synodo existere nequeunte in vnius singularitate persone, dignitate vero papatus nunquam in pluralitate. Expres- sius denique, quia synodum constituentibus episcopis nec non expositoribus sacri eloquii, predicatoribus quoque, pastoribus et doctoribus, quibus Christus, 30 ascendens in celum, commiserat supremam iudicii auctoritatem, papa vero, quamuis illorum primus, non tamen plures persone, sicut ecclesia, episcopi aut doctores essent. Virtuosius insuper ecclesiam representaret synodus generalis, ad eam, vt communiter, non cohercione dura, magis autem diuina inspiracione conuenientibus, quos aduocat Deus in obsequium ecclesie sue ex omni parte 35 christiane religionis. Quocirca intelligebatur ibidem conuenire habentes dona et virtutes spiritus sancti, de quibus apostolus ait, quod vnicuique datur mani- festacio spiritus ad vtilitatem ecclesie, testatus, quod alii datur per spiritum sermo sapiencie, alii sermo sciencie, alii fides et cetera dona ibi enumerata,
Liber XVII. Caput XIII. XIV. 601 exclamacione vtebatur, astantes compellans auxilio esse debere, ne paterentur impune illum transire, qui eorum diebus tam immanem plagam fidei contulis- set, reprobans veritatem, quam duo concilia generalia determinassent, acceptam probatamque per totam vniuersalem ecclesiam. 10 5 Capitulum XIV. Quarta parcella exponens superioritatem concilii propterea, quod verius quam papa ecclesiam representat, quod deducit ex deliberacio- nis modo, et assignata multiplici differencia ostendit diffinicionem concilii velut ex Deo esse, non vero sic pape, et quoniam ex aduerso allegaciones detrahentes sint excellencie ecclesie, cui pre ceteris fidelibus papa obedire tenetur. Sed de hiis, que velut ad tempus dicebantur, item de exposicione facta die isto contra modificacionem adiectam in dicta condempnacione iuxta prauum intellectum ipsorum Basiliensium, quem in facto, vt inquit, demonstrant, preter- eundo, quoniam auditores pecierant exponi, que ad generalium conciliorum per- 15 tinere videbantur auctoritatem, et pro clariori responsione ad dicta ipsorum nunciorum, Iohannes ipse preloquens allegabat de auctoritate generali synodo, competenti propterea, quod ecclesiam representaret. At quoniam probacioni huic ex aduerso derogaretur, asserto, quod eciam papa ecclesiam representaret, Augustini testimonio, quando Petrus claues accepit, ecclesiam sanctam signi- 20 ficauit, expositum est magnam esse differenciam quantum ad vtriusque repre- sentacionem. Siquidem non facta mencione de illa certe maxima, quod genera- lis synodus efficacius vniuersalem ecclesiam representat propter certitudinalem assistenciam inibi spiritus sancti in medio congregatorum in Christi nomine superius declaratam, erant adhuc alie multe differencie. Etenim representaret 25 verius quam papa generalis synodus ecclesiam vniuersalem ex multitudine in- ibi constituta fidelium, sicut ecclesia, ita et synodo existere nequeunte in vnius singularitate persone, dignitate vero papatus nunquam in pluralitate. Expres- sius denique, quia synodum constituentibus episcopis nec non expositoribus sacri eloquii, predicatoribus quoque, pastoribus et doctoribus, quibus Christus, 30 ascendens in celum, commiserat supremam iudicii auctoritatem, papa vero, quamuis illorum primus, non tamen plures persone, sicut ecclesia, episcopi aut doctores essent. Virtuosius insuper ecclesiam representaret synodus generalis, ad eam, vt communiter, non cohercione dura, magis autem diuina inspiracione conuenientibus, quos aduocat Deus in obsequium ecclesie sue ex omni parte 35 christiane religionis. Quocirca intelligebatur ibidem conuenire habentes dona et virtutes spiritus sancti, de quibus apostolus ait, quod vnicuique datur mani- festacio spiritus ad vtilitatem ecclesie, testatus, quod alii datur per spiritum sermo sapiencie, alii sermo sciencie, alii fides et cetera dona ibi enumerata,
Strana 602
602 Liber XVII. Caput XIV. non tam ad decorem pertinencia concilii, quam ad effectum, vt opera perfician- tur, propter que conueniunt; non vero ita, velut diuina vocati inspiracione ex omni parte ecclesie conuenirent, habentes dona spiritus ad consilia pape et determinaciones, sed dumtaxat cardinales vel quos ipse humano deputabat iudicio, quibus non tam certum erat inexistere enumerata illa dona omnia 5 spiritus sancti. Ceterum, cum representacio sit quadruplex: similitudinis, quo- modo in nummo aut in pariete ymago regis impressa eum representat, nature item, qua filius representat patrem, potestatis quoque, sicut procurator dominum constituentem eum, idemptitatis eciam, vt consulatus representat ciuitatem, eo- dem vtens nomine et potestate: manifestum est, quod hii modi omnes respectu 10 ecclesie vniuersalis pocius generali synodo, quam persone pape solius com- petere videntur, maiorem, vt specificatum est, similitudinem ad ecclesiam habente concilio generali, nature rursus ad concilium concurrentibus vniuersis gradibus ecclesie, virtutibus et donis; potestate demum, siquidem virtute eius ibidem vnita ecclesia in generali concilio terribilis apparet, vt castrorum acies 15 ordinata; idemptitate preterea, quia et nomen possidet et vniuersalitatem pote- statis, quoniam concilium ecclesia catholica appellatur, et ei quicumque fidelis obedire tenetur, eciam papa. Non vero papa ipse tenetur sibi, sed alteri obe- dire, ideoque non vt generali concilio quicumque fidelis pape obedire tenetur, concilio autem generali obedire tenentur et patres ipsi concilium constituentes 20 et alii quicumque fideles. Eiusmodi autem omissa speculacione, vt sensibilius cunctis innotesceret diffinicionem concilii preferendam esse pape determinacioni, dicebat, quod dato casu per papam cum consilio decem aut plurium cardina- lium multorumque aliorum pote, quod tamen raro fieri consueuit, si eodem conuenientibus loco ex curialibus suis, episcopis, prothonotariis, auditoribus, 25 referendariis, clericis camere, cubiculariis, aduocatis, procuratoribus cardina- lium, familiaribus necnon litigantibus suas causas vel a papa spectantibus beneficia, aliqua fieret determinacio, contraria vero per synodum generalem in sua plenitudine constitutam, isti assistentibus nonnullis cardinalibus, patriarchis quoque et primatibus, centumque vel pluribus episcopis, duplo abbatibus vel 30 doctoribus, predicatoribus et in dignitatibus constitutis, procuratoribusque epi- scoporum et capitulorum cathedralium ecclesiarum; duarum istarum determina- cionum eam que concilii validam magis censendam esse pateret primo ex differencia vocacionis, quoniam ad concilium, non vero sic ad curiam pape vocatis generaliter episcopis et aliis, qui interesse consueuerunt. Quocirca di- 35 uine adesset locus inspiracioni, vt qui spiritu Dei aguntur facturi obsequium ecclesie ad synodum conuenirent. In Romana autem curia, quamuis aliquando vocarentur curiales omnes ad interessendum vel audiendum, tamen rarissime aut nusquam visum esset, si seorsum debeant singuli dicere, quod sibi vide- tur, vt proxime specificati vocentur omnes. Nec quando fit mandatum per 40 papam vel per illum, cui committit ad eam consideracionem vtrum in eis sint dona spiritus tam attenditur, sed forte, qui inclinati magis noscuntur ad
602 Liber XVII. Caput XIV. non tam ad decorem pertinencia concilii, quam ad effectum, vt opera perfician- tur, propter que conueniunt; non vero ita, velut diuina vocati inspiracione ex omni parte ecclesie conuenirent, habentes dona spiritus ad consilia pape et determinaciones, sed dumtaxat cardinales vel quos ipse humano deputabat iudicio, quibus non tam certum erat inexistere enumerata illa dona omnia 5 spiritus sancti. Ceterum, cum representacio sit quadruplex: similitudinis, quo- modo in nummo aut in pariete ymago regis impressa eum representat, nature item, qua filius representat patrem, potestatis quoque, sicut procurator dominum constituentem eum, idemptitatis eciam, vt consulatus representat ciuitatem, eo- dem vtens nomine et potestate: manifestum est, quod hii modi omnes respectu 10 ecclesie vniuersalis pocius generali synodo, quam persone pape solius com- petere videntur, maiorem, vt specificatum est, similitudinem ad ecclesiam habente concilio generali, nature rursus ad concilium concurrentibus vniuersis gradibus ecclesie, virtutibus et donis; potestate demum, siquidem virtute eius ibidem vnita ecclesia in generali concilio terribilis apparet, vt castrorum acies 15 ordinata; idemptitate preterea, quia et nomen possidet et vniuersalitatem pote- statis, quoniam concilium ecclesia catholica appellatur, et ei quicumque fidelis obedire tenetur, eciam papa. Non vero papa ipse tenetur sibi, sed alteri obe- dire, ideoque non vt generali concilio quicumque fidelis pape obedire tenetur, concilio autem generali obedire tenentur et patres ipsi concilium constituentes 20 et alii quicumque fideles. Eiusmodi autem omissa speculacione, vt sensibilius cunctis innotesceret diffinicionem concilii preferendam esse pape determinacioni, dicebat, quod dato casu per papam cum consilio decem aut plurium cardina- lium multorumque aliorum pote, quod tamen raro fieri consueuit, si eodem conuenientibus loco ex curialibus suis, episcopis, prothonotariis, auditoribus, 25 referendariis, clericis camere, cubiculariis, aduocatis, procuratoribus cardina- lium, familiaribus necnon litigantibus suas causas vel a papa spectantibus beneficia, aliqua fieret determinacio, contraria vero per synodum generalem in sua plenitudine constitutam, isti assistentibus nonnullis cardinalibus, patriarchis quoque et primatibus, centumque vel pluribus episcopis, duplo abbatibus vel 30 doctoribus, predicatoribus et in dignitatibus constitutis, procuratoribusque epi- scoporum et capitulorum cathedralium ecclesiarum; duarum istarum determina- cionum eam que concilii validam magis censendam esse pateret primo ex differencia vocacionis, quoniam ad concilium, non vero sic ad curiam pape vocatis generaliter episcopis et aliis, qui interesse consueuerunt. Quocirca di- 35 uine adesset locus inspiracioni, vt qui spiritu Dei aguntur facturi obsequium ecclesie ad synodum conuenirent. In Romana autem curia, quamuis aliquando vocarentur curiales omnes ad interessendum vel audiendum, tamen rarissime aut nusquam visum esset, si seorsum debeant singuli dicere, quod sibi vide- tur, vt proxime specificati vocentur omnes. Nec quando fit mandatum per 40 papam vel per illum, cui committit ad eam consideracionem vtrum in eis sint dona spiritus tam attenditur, sed forte, qui inclinati magis noscuntur ad
Strana 603
Liber XVII. Caput XIV. 603 consulendum, quod desideratur, vt pocius humana vocacione, quam inspiracione diuina conueniant limitacione facta hos, non vero interesse debere illos. Deni- que esset differencia circa libertatem in deliberando, multis tam maiorum quam inferiorum in Romana curia, qui velut continue indigent eius beniuolen- cia circa obtentum beneficiorum, graciarum et commissionum iusticie, attenden- tibus, ne dicatur semper, sed aliquando aut sepe illud, quod pape gratum vide- tur, nec audentibus explicare que arbitrantur pertinencia ad reformacionem capitis membrorumque principalium, cardinalium videlicet, quorum aut familiares sunt vel indigent auxiliis per medium eorum, que desiderant et pro quibus in 10 curia perseuerant, impetrare cupientes. Non vero sic in generali concilio, vbi predicta vel minime aut tali non conceduntur modo, sed que maiora sunt ex communi dantur consensu. Esset item magna maximaque differencia circa mo- dum obseruati processus in Romana curia et in generali concilio quantum ad determinaciones catholice fidei et ordinaciones quaslibet promulgandas. Etenim 15 iuxta doctrinam multorum magnorumque doctorum ecclesia dupliciter considera- tur: vt politicum et vt misticum corpus; aperciori vero sermone vt communi- tas, que sub presidente vno a suis euidenter noto iherarchico principatu regi- tur humane iudicio racionis, vel prout a Christo ecclesia gubernatur sancti direccione spiritus, locum habente hac differencia communiter respectu noti et 20 ignoti modi, regiminis quoque mediati atque immediati. Misticum etenim a misterio deriuatur, quod in scriptura sacra dicitur diuine sapiencie archanum seu diuine veritatis sacramentum, hoc est sacrum secretum, noticia cuius per- tinet ad hominum salutem. Tunc igitur ecclesia regi dicitur vt corpus misti- cum, cum immediate speciali quadam influencia circa agenda a Christo dirigi- 25 tur, carismata sua infundente donaque graciarum et inspiraciones occultas personis, quarum regitur ministerio vel vno loco tota, aut diuersis multe parti- culares; quomodo in apostolis contigit vna vel seorsum agentibus, quod spe- ciali quodam modo a Christo tunc regebatur, non solum miraculis extra crebre- scentibus, sed spiritu sancto in eis loquente et operante supra eorum virtutem. 30 Politicum autem cum sit verbum, de quo pocius in humana quam sacra doctrina fiat mencio, vt politicum corpus communiter dicitur regi ecclesia propterea, quod fiat regimen eius industria hominis et virtute, quemadmodum apud Chri- stianos reguntur imperium, multaque regna, ducatus quoque et comitatus in temporalibus minime recognoscencia superius tribunal, vel non habito ad illud 35 recursu, regimini huic non speciali, sicut in mistico, sed in generali influencia Deo assistente. Siquidem generali hac influencia, Augustino testante Deus res, quas condidit, sic administrat, vt eas agere proprios motus sinat. Non vero ita, vbi speciali influencia assistit Deus. Etenim, quia tali assistens modo in bonum dirigit sibi placitum, a contrario malo preseruans, frequentissime opera- 40 tur aliud per ministros suos, quam vnus aut plures, priusquam alios audirent, erant operaturi. Agnoscunt vero abinde et congratulantur multo melius fuisse actum, quam ab eis fuisset agi conceptum, quomodo in Ysaac contigit, Esau Scriptores III. 5 77
Liber XVII. Caput XIV. 603 consulendum, quod desideratur, vt pocius humana vocacione, quam inspiracione diuina conueniant limitacione facta hos, non vero interesse debere illos. Deni- que esset differencia circa libertatem in deliberando, multis tam maiorum quam inferiorum in Romana curia, qui velut continue indigent eius beniuolen- cia circa obtentum beneficiorum, graciarum et commissionum iusticie, attenden- tibus, ne dicatur semper, sed aliquando aut sepe illud, quod pape gratum vide- tur, nec audentibus explicare que arbitrantur pertinencia ad reformacionem capitis membrorumque principalium, cardinalium videlicet, quorum aut familiares sunt vel indigent auxiliis per medium eorum, que desiderant et pro quibus in 10 curia perseuerant, impetrare cupientes. Non vero sic in generali concilio, vbi predicta vel minime aut tali non conceduntur modo, sed que maiora sunt ex communi dantur consensu. Esset item magna maximaque differencia circa mo- dum obseruati processus in Romana curia et in generali concilio quantum ad determinaciones catholice fidei et ordinaciones quaslibet promulgandas. Etenim 15 iuxta doctrinam multorum magnorumque doctorum ecclesia dupliciter considera- tur: vt politicum et vt misticum corpus; aperciori vero sermone vt communi- tas, que sub presidente vno a suis euidenter noto iherarchico principatu regi- tur humane iudicio racionis, vel prout a Christo ecclesia gubernatur sancti direccione spiritus, locum habente hac differencia communiter respectu noti et 20 ignoti modi, regiminis quoque mediati atque immediati. Misticum etenim a misterio deriuatur, quod in scriptura sacra dicitur diuine sapiencie archanum seu diuine veritatis sacramentum, hoc est sacrum secretum, noticia cuius per- tinet ad hominum salutem. Tunc igitur ecclesia regi dicitur vt corpus misti- cum, cum immediate speciali quadam influencia circa agenda a Christo dirigi- 25 tur, carismata sua infundente donaque graciarum et inspiraciones occultas personis, quarum regitur ministerio vel vno loco tota, aut diuersis multe parti- culares; quomodo in apostolis contigit vna vel seorsum agentibus, quod spe- ciali quodam modo a Christo tunc regebatur, non solum miraculis extra crebre- scentibus, sed spiritu sancto in eis loquente et operante supra eorum virtutem. 30 Politicum autem cum sit verbum, de quo pocius in humana quam sacra doctrina fiat mencio, vt politicum corpus communiter dicitur regi ecclesia propterea, quod fiat regimen eius industria hominis et virtute, quemadmodum apud Chri- stianos reguntur imperium, multaque regna, ducatus quoque et comitatus in temporalibus minime recognoscencia superius tribunal, vel non habito ad illud 35 recursu, regimini huic non speciali, sicut in mistico, sed in generali influencia Deo assistente. Siquidem generali hac influencia, Augustino testante Deus res, quas condidit, sic administrat, vt eas agere proprios motus sinat. Non vero ita, vbi speciali influencia assistit Deus. Etenim, quia tali assistens modo in bonum dirigit sibi placitum, a contrario malo preseruans, frequentissime opera- 40 tur aliud per ministros suos, quam vnus aut plures, priusquam alios audirent, erant operaturi. Agnoscunt vero abinde et congratulantur multo melius fuisse actum, quam ab eis fuisset agi conceptum, quomodo in Ysaac contigit, Esau Scriptores III. 5 77
Strana 604
Liber XVII. Caput XIV. 604 pro Iacob benedicente, et in Balaam benedicente populum Israhel ad male- dicendum conducto; in Saul preterea rege, se suisque lictoribus et nunciis prophetantibus cum Samuele, missis tamen ad occidendum Dauid, idipsumque humano intendentibus proposito complere. Contigit eciam in Caypha, cum esset pontifex anni illius, prophetante de salute tocius mundi per Christi mortem, cum tamen aliud intenderet. Plenaque sunt eloquia veteris testamenti exemplis specialis influencie huius diuine, quomodo irruente in prophetas aliosque multos spiritu domini predicerent ac operarentur, que supra humanam erant intelligen- ciam et virtutem. Circa regimen vero populi de vtroque regiminis modo eciam sacra scriptura loquitur. Etenim cum Moyses bis audisset a domino, quod mis- 10 surus esset angelum, qui eiceret Cananeum ad locum, quem ei parauerat, populum introducturus, non contentus de hoc regiminis modo per angelum, nisi a Deo immediate fieret, respondit: „Nisi tu ipse precedas nos, ne educas nos de loco isto; in quo enim scire poterimus ego et populus tuus inuenisse gra- ciam in conspectu tuo, nisi ambulaueris nobiscum, vt glorificemur ab omnibus 15 populis?“ Hanc sane assistenciam Dei specialem Aggeus propheta nunciauit, quantum ad secundam templi edificacionem dicens: „Confortare Ihesu, sacerdos magne, et confortare omnis populus, et facite, quoniam vobiscum sum, dicit dominus exercituum; hoc est verbum, quod pepigi vobiscum, cum egrederemini de terra Egipti, et spiritus meus erit in medio vestrum.“ Itaque tunc ecclesia 20 dicitur regi vt corpus misticum, quando spiritus Dei est in medio operancium, illustrans et dirigens, a contrario item retrahens et iuuans ad opus bonum complendum. De hac rursum assistencia speciali legitur, quando populus Iudeo- rum peciit sibi dari regem, sicut cetere habebant naciones, dicente Deo Samueli prophete: „Non te abiecerunt, sed me, ne regnem super eos.“ Siquidem post 25 egressum ex Egypto gubernatus fuerat populus per iudices suscitatos a Deo immediate absque populi peticione, consensu vel ordinacione, appellatis quibus- dam ex eis saluatoris nomine. Quando igitur Samuelis tempore filii Israhel minime attendentes, quod essent populus Dei peculiaris, voluerunt habere regem aliarum modo nacionum circa regimen, quarum non speciali, sed generali af- 30 fluencia assistebat Deus, quia videbantur repellere seu apreciari minus inspira- cionem, qua prius Deus suscitabat rectores populi huius, tanquam satis eis foret generalis Dei influencia, quomodo aliis populis, et quia non mistico, sed politico regimini dirigi cupiebant, reputauit se Deus abiectum ab eis. Non vti- que inficiando, quin aliis locis et temporibus sic regatur ecclesia, prout tempore 35 huius disputacionis fuit, estque insinuatum intencionis dicere, quod in generali concilio ecclesia dirigitur a Christo vt corpus eius misticum, propterea, quod modus procedendi in ea plurimum disposicionis habet fortassis, et, quantum neccesse est, actus, vt Christus speciali influencia assistens congregatis in synodo, illustrans adiuuansque deliberantes, non aliam, quam ipse influat, 40 doctrinam synodaliter debeant ministrare. Attestatur hoc primo rerum arduitas, ad quas perficiendas concilium congregatur. Siquidem, quando papa cardinales 5
Liber XVII. Caput XIV. 604 pro Iacob benedicente, et in Balaam benedicente populum Israhel ad male- dicendum conducto; in Saul preterea rege, se suisque lictoribus et nunciis prophetantibus cum Samuele, missis tamen ad occidendum Dauid, idipsumque humano intendentibus proposito complere. Contigit eciam in Caypha, cum esset pontifex anni illius, prophetante de salute tocius mundi per Christi mortem, cum tamen aliud intenderet. Plenaque sunt eloquia veteris testamenti exemplis specialis influencie huius diuine, quomodo irruente in prophetas aliosque multos spiritu domini predicerent ac operarentur, que supra humanam erant intelligen- ciam et virtutem. Circa regimen vero populi de vtroque regiminis modo eciam sacra scriptura loquitur. Etenim cum Moyses bis audisset a domino, quod mis- 10 surus esset angelum, qui eiceret Cananeum ad locum, quem ei parauerat, populum introducturus, non contentus de hoc regiminis modo per angelum, nisi a Deo immediate fieret, respondit: „Nisi tu ipse precedas nos, ne educas nos de loco isto; in quo enim scire poterimus ego et populus tuus inuenisse gra- ciam in conspectu tuo, nisi ambulaueris nobiscum, vt glorificemur ab omnibus 15 populis?“ Hanc sane assistenciam Dei specialem Aggeus propheta nunciauit, quantum ad secundam templi edificacionem dicens: „Confortare Ihesu, sacerdos magne, et confortare omnis populus, et facite, quoniam vobiscum sum, dicit dominus exercituum; hoc est verbum, quod pepigi vobiscum, cum egrederemini de terra Egipti, et spiritus meus erit in medio vestrum.“ Itaque tunc ecclesia 20 dicitur regi vt corpus misticum, quando spiritus Dei est in medio operancium, illustrans et dirigens, a contrario item retrahens et iuuans ad opus bonum complendum. De hac rursum assistencia speciali legitur, quando populus Iudeo- rum peciit sibi dari regem, sicut cetere habebant naciones, dicente Deo Samueli prophete: „Non te abiecerunt, sed me, ne regnem super eos.“ Siquidem post 25 egressum ex Egypto gubernatus fuerat populus per iudices suscitatos a Deo immediate absque populi peticione, consensu vel ordinacione, appellatis quibus- dam ex eis saluatoris nomine. Quando igitur Samuelis tempore filii Israhel minime attendentes, quod essent populus Dei peculiaris, voluerunt habere regem aliarum modo nacionum circa regimen, quarum non speciali, sed generali af- 30 fluencia assistebat Deus, quia videbantur repellere seu apreciari minus inspira- cionem, qua prius Deus suscitabat rectores populi huius, tanquam satis eis foret generalis Dei influencia, quomodo aliis populis, et quia non mistico, sed politico regimini dirigi cupiebant, reputauit se Deus abiectum ab eis. Non vti- que inficiando, quin aliis locis et temporibus sic regatur ecclesia, prout tempore 35 huius disputacionis fuit, estque insinuatum intencionis dicere, quod in generali concilio ecclesia dirigitur a Christo vt corpus eius misticum, propterea, quod modus procedendi in ea plurimum disposicionis habet fortassis, et, quantum neccesse est, actus, vt Christus speciali influencia assistens congregatis in synodo, illustrans adiuuansque deliberantes, non aliam, quam ipse influat, 40 doctrinam synodaliter debeant ministrare. Attestatur hoc primo rerum arduitas, ad quas perficiendas concilium congregatur. Siquidem, quando papa cardinales 5
Strana 605
Liber XVII. Caput XIV. 605 omnesque curiales sui necnon reges et principes expertis viribus suis illa non potuerint complere, tanquam celeste auxilium sit vere neccessarium, synodus tunc congregatur, quemadmodum nostris diebus visum est, quantum ad extirpa- cionem inueterati scismatis in Constanciensi, repressionem quoque heresis Hus- sitarum in Basiliensi conciliis. Cum igitur magnitudo operis id requirit, multo certe minus Dei assistencia in neccessariis deficiente, quam natura, profecto quod neccessarium est regimini populi sui, cum attingere nequit humana fra- gilitas, perficit ipse Deus celesti virtute, in libris regum et Machabeorum quamplurimis de hoc exemplis descriptis. Attestatur item, quoniam desuper ipsis arduis rebus quod sit neccessaria synodalis conuencio, omnibus intimatur Christianis, vt zelum Dei habentes conueniant obsequium Deo prestaturi. Quon- iam autem habentes dona et virtutes spiritus non communia omnibus, noti quidem vno aut locis duobus, sed vbi non putatur, in ecclesia diffusa per orbem terrarum sunt inhabitantes, quando per vocacionem ad concilium dominus audi- 15 tum facit in extremis terre, sicut adducens nubes ab extremis fulgura in plu- uiam facit, ita frequenter per illos, qui ab oriente et occidente veniunt, verbum suum mittens Deus liquefacit, que dura reddita erant maligno spiritu mittente cristallum suum sicut buccellas. In principio rursus cuiuslibet concilii genera- lis inter prima que decernuntur est, vt omnibus congregatis perfecta securitas 20 et plena assit libertas dicendi quecumque sibi videntur pertinere ad ea, que in concilio pertractantur; ordinaturque, vt preces et sacrificia Deo offerantur, graciam et auxilium prestituro perficiendis rebus; materie insuper, super qui- bus est deliberandum, proponuntur omnibus in communi, daturque libertas, vt quilibet possit eciam auisare. Auditur denique in deliberacione sua congregato- 25 rum quilibet, quantum dicere velit, et postquam ceteros audierit, si vult cor- rigere aut modificare, adhuc eciam et post deliberaciones seorsum factas tem- pore conclusionis in communi fiende audiuntur contradicere volentes, et persepe interrogantur a presidente concilii, si eius, quod deliberatum est, oppositum dicere quis velit, priusquam concludatur; et si racionabilis videtur dubitacio 30 ex opponencium contradiccione iterato eciam super ea re deliberatur, ita, vt quantum possibile est virtuti humane, que sit veritas et iusticia, prout faciebat Iob, diligentissime per concilium inuestigatur; assignato exinde communi con- sensu die promulgande sentencie, priusquam illa feratur omni cum humilitate et deuocione, quoniam digna magis ex audicione est communis oracio, saluatore 35 assecurante fieri a patre suo de omni re, quam pecierint, consencientes duo ab omnibus patribus insimul congregatis, exoratur Deus omnes quoque sancti in- uocata spiritus sancti gracia, vt non paciatur eos perturbatores esse iusticie vel in aliquo deuiare a vero, sed collecti in nomine eius sic teneant in cunctis cum moderamine pietatis iusticiam, vt ab eo in nullo dissenciat eorum senten- 40 ciaque voluntas. Nec propter festinanciam aut quauis vrgente neccessitate pre- termittuntur talismodi publice obsecraciones; perlectaque sentencia adhuc inter- rogacione facta, vtrum omnibus placeat, respondetur „placet“ voce communi. 77* 5 10
Liber XVII. Caput XIV. 605 omnesque curiales sui necnon reges et principes expertis viribus suis illa non potuerint complere, tanquam celeste auxilium sit vere neccessarium, synodus tunc congregatur, quemadmodum nostris diebus visum est, quantum ad extirpa- cionem inueterati scismatis in Constanciensi, repressionem quoque heresis Hus- sitarum in Basiliensi conciliis. Cum igitur magnitudo operis id requirit, multo certe minus Dei assistencia in neccessariis deficiente, quam natura, profecto quod neccessarium est regimini populi sui, cum attingere nequit humana fra- gilitas, perficit ipse Deus celesti virtute, in libris regum et Machabeorum quamplurimis de hoc exemplis descriptis. Attestatur item, quoniam desuper ipsis arduis rebus quod sit neccessaria synodalis conuencio, omnibus intimatur Christianis, vt zelum Dei habentes conueniant obsequium Deo prestaturi. Quon- iam autem habentes dona et virtutes spiritus non communia omnibus, noti quidem vno aut locis duobus, sed vbi non putatur, in ecclesia diffusa per orbem terrarum sunt inhabitantes, quando per vocacionem ad concilium dominus audi- 15 tum facit in extremis terre, sicut adducens nubes ab extremis fulgura in plu- uiam facit, ita frequenter per illos, qui ab oriente et occidente veniunt, verbum suum mittens Deus liquefacit, que dura reddita erant maligno spiritu mittente cristallum suum sicut buccellas. In principio rursus cuiuslibet concilii genera- lis inter prima que decernuntur est, vt omnibus congregatis perfecta securitas 20 et plena assit libertas dicendi quecumque sibi videntur pertinere ad ea, que in concilio pertractantur; ordinaturque, vt preces et sacrificia Deo offerantur, graciam et auxilium prestituro perficiendis rebus; materie insuper, super qui- bus est deliberandum, proponuntur omnibus in communi, daturque libertas, vt quilibet possit eciam auisare. Auditur denique in deliberacione sua congregato- 25 rum quilibet, quantum dicere velit, et postquam ceteros audierit, si vult cor- rigere aut modificare, adhuc eciam et post deliberaciones seorsum factas tem- pore conclusionis in communi fiende audiuntur contradicere volentes, et persepe interrogantur a presidente concilii, si eius, quod deliberatum est, oppositum dicere quis velit, priusquam concludatur; et si racionabilis videtur dubitacio 30 ex opponencium contradiccione iterato eciam super ea re deliberatur, ita, vt quantum possibile est virtuti humane, que sit veritas et iusticia, prout faciebat Iob, diligentissime per concilium inuestigatur; assignato exinde communi con- sensu die promulgande sentencie, priusquam illa feratur omni cum humilitate et deuocione, quoniam digna magis ex audicione est communis oracio, saluatore 35 assecurante fieri a patre suo de omni re, quam pecierint, consencientes duo ab omnibus patribus insimul congregatis, exoratur Deus omnes quoque sancti in- uocata spiritus sancti gracia, vt non paciatur eos perturbatores esse iusticie vel in aliquo deuiare a vero, sed collecti in nomine eius sic teneant in cunctis cum moderamine pietatis iusticiam, vt ab eo in nullo dissenciat eorum senten- 40 ciaque voluntas. Nec propter festinanciam aut quauis vrgente neccessitate pre- termittuntur talismodi publice obsecraciones; perlectaque sentencia adhuc inter- rogacione facta, vtrum omnibus placeat, respondetur „placet“ voce communi. 77* 5 10
Strana 606
606 Liber XVII. Caput XIV. Quod vero eiusmodi xv commemoratorum magnopere insinuancium in concilio misticum esse regimen ecclesie nulla vel eorum paucissima obseruentur circa diffinicionem, que fit per papam et cardinales solum, aut si aliquando eciam consultis quibusdam curialium, notissimum est expertis obseruanciam concilii generalis et Romane curie consuetudinem. Notissimum quoque est omnia, que 5 in Romana curia fiunt, respectum dumtaxat vel principalem habere ad pape auctoritatem ita, vt sicut precipiente eo ad deliberandum conueniunt, ita et concludantur voluntate eius, quibus potestas datur presidendi in particularibus que fiunt congregacionibus, si vident deliberaciones in aduersam partem ten- dere pape non gratam, priusquam fiat conclusio, modo vnam, modo aliam 10 causam assignantes dissoluant congregaciones, aut si qua in illis, quod tamen rarissime aut nusquam visum est, vnanimis fieret conclusio, illa, cum ad papam refertur, si eidem grata est, traditur execucioni, minime autem, si non est talis; ita, vt plus quam notoria sit differencia illa, non mediocriter ad rem pertinens, congregaciones auctenticas, si que aut quecumque in Romana curia 15 fiant super fidei causa vel alia quauis ad regimen ecclesie spectante, illas fieri nomine seu in virtute pape, magno habito respectu ad honorem eius, quemad- modum factum fuisse legimus in primitiua ecclesia, vt in maiori reuerencia haberetur, quod miracula frequentabantur, et quomodo aliqui affirmant, ministra- bantur sacramenta in Christi nomine, hoc est virtute eius et potestate, nulla 20 expresse facta inuocacione patris et spiritus sancti. Nulla quippe seorsum con- gregacio in Romana curia cardinalium, prothonotariorum et episcoporum audito- rumque et aduocatorum seu aliorum quorumuis officialium fateri se audet in Christi nomine conuenire, vel esse spiritus sancti congregacionem aut ecclesiam representare vniuersalem, cum eciam, et si dumtaxat sit congregacio vna facta 25 tam ex omnibus maioribus quam minoribus curtesanis, hoc nomine minime appelletur, quemadmodum generalis synodus. Quo circa patet et altera diffe- rencia omnem diffinicionem ordinacionemque regende ecclesie ex Romana curia emanatam suscipere vigorem dumtaxat, aut saltem principalissime, velut causa, sine qua non ab vno, videlicet summo pontifice, non vero sicut in concilio tra- 30 here censetur virtutem a pluribus, vt congregatis in vnum. Etenim proprie dici nequit accio vniuersitatis tanquam illam fecerit plurium communis assensus, propterea, quod illa nusquam vt habens robur diffinicione publica promulgatur aut traditur execucioni, nisi papa eam promulgare velit vel execucioni mandare, secretariis, abbreuiatoribus, scriptoribus, regente cancellariam cum assistentibus 35 plumbatoribusque et registratoribus, nisi adesse voluntatem pape certissime noscant, vt compleatur sua, nusquam comodantibus officia. In generali autem synodo non vnius solum quantumcumque magni vel duorum aut plurium, sed maioris partis congregatorum assensu, dummodo maior pars tam episcoporum quam aliorum insimul consenciant, et deliberaciones concluduntur et conclusiones 40 fiunt et promulgantur sentencie et traduntur execucioni, vt, quomodo apostoli et seniores dixerunt: „placuit nobis collectis in vnum, visumque est spiritui
606 Liber XVII. Caput XIV. Quod vero eiusmodi xv commemoratorum magnopere insinuancium in concilio misticum esse regimen ecclesie nulla vel eorum paucissima obseruentur circa diffinicionem, que fit per papam et cardinales solum, aut si aliquando eciam consultis quibusdam curialium, notissimum est expertis obseruanciam concilii generalis et Romane curie consuetudinem. Notissimum quoque est omnia, que 5 in Romana curia fiunt, respectum dumtaxat vel principalem habere ad pape auctoritatem ita, vt sicut precipiente eo ad deliberandum conueniunt, ita et concludantur voluntate eius, quibus potestas datur presidendi in particularibus que fiunt congregacionibus, si vident deliberaciones in aduersam partem ten- dere pape non gratam, priusquam fiat conclusio, modo vnam, modo aliam 10 causam assignantes dissoluant congregaciones, aut si qua in illis, quod tamen rarissime aut nusquam visum est, vnanimis fieret conclusio, illa, cum ad papam refertur, si eidem grata est, traditur execucioni, minime autem, si non est talis; ita, vt plus quam notoria sit differencia illa, non mediocriter ad rem pertinens, congregaciones auctenticas, si que aut quecumque in Romana curia 15 fiant super fidei causa vel alia quauis ad regimen ecclesie spectante, illas fieri nomine seu in virtute pape, magno habito respectu ad honorem eius, quemad- modum factum fuisse legimus in primitiua ecclesia, vt in maiori reuerencia haberetur, quod miracula frequentabantur, et quomodo aliqui affirmant, ministra- bantur sacramenta in Christi nomine, hoc est virtute eius et potestate, nulla 20 expresse facta inuocacione patris et spiritus sancti. Nulla quippe seorsum con- gregacio in Romana curia cardinalium, prothonotariorum et episcoporum audito- rumque et aduocatorum seu aliorum quorumuis officialium fateri se audet in Christi nomine conuenire, vel esse spiritus sancti congregacionem aut ecclesiam representare vniuersalem, cum eciam, et si dumtaxat sit congregacio vna facta 25 tam ex omnibus maioribus quam minoribus curtesanis, hoc nomine minime appelletur, quemadmodum generalis synodus. Quo circa patet et altera diffe- rencia omnem diffinicionem ordinacionemque regende ecclesie ex Romana curia emanatam suscipere vigorem dumtaxat, aut saltem principalissime, velut causa, sine qua non ab vno, videlicet summo pontifice, non vero sicut in concilio tra- 30 here censetur virtutem a pluribus, vt congregatis in vnum. Etenim proprie dici nequit accio vniuersitatis tanquam illam fecerit plurium communis assensus, propterea, quod illa nusquam vt habens robur diffinicione publica promulgatur aut traditur execucioni, nisi papa eam promulgare velit vel execucioni mandare, secretariis, abbreuiatoribus, scriptoribus, regente cancellariam cum assistentibus 35 plumbatoribusque et registratoribus, nisi adesse voluntatem pape certissime noscant, vt compleatur sua, nusquam comodantibus officia. In generali autem synodo non vnius solum quantumcumque magni vel duorum aut plurium, sed maioris partis congregatorum assensu, dummodo maior pars tam episcoporum quam aliorum insimul consenciant, et deliberaciones concluduntur et conclusiones 40 fiunt et promulgantur sentencie et traduntur execucioni, vt, quomodo apostoli et seniores dixerunt: „placuit nobis collectis in vnum, visumque est spiritui
Strana 607
Liber XVII. Caput XIV. 607 sancto et nobis,“ ita dicere valeant congregati in synodo generali. Que sane verba manifestissime attestantur in generali synodo ecclesiam regi vt corpus Christi misticum, non ab vno tantum eorum congregatorum omnino aut princi- paliter synodalibus dependentibus conclusionibus, sed ab eis insimul consen- cientibus. Dicit enim "placuit nobis" nec tam ab eis, quam ab inspirante spiritu sancto, Christoque sistente in medio eorum, a quo generalis synodus inmediate habet potestatem; ea igitur sistente differencia, vt proprie synodales diffinicio- nes acciones sint vniuersitatis, multorum certe insimul conueniencium, Romane vero curie vnius dumtaxat vel principalissime, quia securitatem inobliquabilitatis 10 seu diuine assistencie euangelica doctrina quoque apostolica non ita singulari, quomodo plurali insinuant numero. Dicebat, quod attentis prelocutis euidentis- sime constaret dato casu per concilium et papam contrarias fieri diffiniciones, ad eamque synodi precipue attendendum esse. Quantum vero a decennio iam monstrauerat differencia vrgens inter olim Eugenium et concilium, dicebat 15 Iohannes ipse, quod hec principalissime requesta fuerat illius in litteris eius sepe notificata, vt quomodo in curia Romana, ita fieret in generali synodo, quod eius accedente voluntate conclusio fieret, illa vero non existente prelati in concilio congregati, velut curiales subsisterent vltra nichil agentes. At vero, quia non a papa, sed a Christo inmediate generalis synodus potestatem habe- 20 ret, congregatis a superiori potestatem habentibus, fiebat fierique debebat quod visum est spiritui sancto et illis, non vero, quod pape superioris sui, hoc est ecclesie vel concilii, nolenti recognoscere potestatem. Ex premissis autem aperte demonstrantibus seruari libertatem in generali synodo circa deliberaciones dif- finicionum, nec aliud concludi quam deliberata patrum, respondebatur ad intro- 25 duccionem thematis per primum nuncium olim Eugenii, quod nullatenus ancille comparanda erat sancta Basiliensis synodus, in qua tam plenissima, vt omnibus constaret, erat dicendi libertas, nulloque inibi dominante, ad cuius voluntatem principaliter attenderetur, sed conclusiones communi assensu fierent; magis autem sue Ferrariensi vel Florentine congregacioni id conueniret nomen, in 30 quibus ad sui magistri principaliter attendebatur voluntatem, minime aut vix vnquam inibi, publice saltem, audita circa agenda congregacionis, quomodo Basilee, opinionum varietate, ab inicio fere sacre congregacionis Basiliensis quam multis persepe allegantibus pro auctoritate pape, non vero sic in illa pro auctoritate concilii. Nec quomodo Basilee pro Florencia et Auinione fuissent de- 35 certaciones pro translacione eius a Ferraria in Florenciam, siue pro quacum- que conclusione alia vel bissessione inibi publicanda. Modus nempe deliberandi quam in vtraque differens esset, omnibus constaret. Sed de hiis pretereundo auditores thematis illius potuerant notare modestiam sobrietatemque aduersarie doctrine, quam in sublime papam extolleret, depressa ecclesie auctoritate, nomi- 40 nare eum nolentis ecclesie filium, ne vt filius matri ecclesie obedire teneretur, sed illi attribuisset triumphantis heredem, militantis vero ecclesie esse docto- rem. Quia vero nullus seruus maior domino suo, nec discipulus supra magistrum, 5
Liber XVII. Caput XIV. 607 sancto et nobis,“ ita dicere valeant congregati in synodo generali. Que sane verba manifestissime attestantur in generali synodo ecclesiam regi vt corpus Christi misticum, non ab vno tantum eorum congregatorum omnino aut princi- paliter synodalibus dependentibus conclusionibus, sed ab eis insimul consen- cientibus. Dicit enim "placuit nobis" nec tam ab eis, quam ab inspirante spiritu sancto, Christoque sistente in medio eorum, a quo generalis synodus inmediate habet potestatem; ea igitur sistente differencia, vt proprie synodales diffinicio- nes acciones sint vniuersitatis, multorum certe insimul conueniencium, Romane vero curie vnius dumtaxat vel principalissime, quia securitatem inobliquabilitatis 10 seu diuine assistencie euangelica doctrina quoque apostolica non ita singulari, quomodo plurali insinuant numero. Dicebat, quod attentis prelocutis euidentis- sime constaret dato casu per concilium et papam contrarias fieri diffiniciones, ad eamque synodi precipue attendendum esse. Quantum vero a decennio iam monstrauerat differencia vrgens inter olim Eugenium et concilium, dicebat 15 Iohannes ipse, quod hec principalissime requesta fuerat illius in litteris eius sepe notificata, vt quomodo in curia Romana, ita fieret in generali synodo, quod eius accedente voluntate conclusio fieret, illa vero non existente prelati in concilio congregati, velut curiales subsisterent vltra nichil agentes. At vero, quia non a papa, sed a Christo inmediate generalis synodus potestatem habe- 20 ret, congregatis a superiori potestatem habentibus, fiebat fierique debebat quod visum est spiritui sancto et illis, non vero, quod pape superioris sui, hoc est ecclesie vel concilii, nolenti recognoscere potestatem. Ex premissis autem aperte demonstrantibus seruari libertatem in generali synodo circa deliberaciones dif- finicionum, nec aliud concludi quam deliberata patrum, respondebatur ad intro- 25 duccionem thematis per primum nuncium olim Eugenii, quod nullatenus ancille comparanda erat sancta Basiliensis synodus, in qua tam plenissima, vt omnibus constaret, erat dicendi libertas, nulloque inibi dominante, ad cuius voluntatem principaliter attenderetur, sed conclusiones communi assensu fierent; magis autem sue Ferrariensi vel Florentine congregacioni id conueniret nomen, in 30 quibus ad sui magistri principaliter attendebatur voluntatem, minime aut vix vnquam inibi, publice saltem, audita circa agenda congregacionis, quomodo Basilee, opinionum varietate, ab inicio fere sacre congregacionis Basiliensis quam multis persepe allegantibus pro auctoritate pape, non vero sic in illa pro auctoritate concilii. Nec quomodo Basilee pro Florencia et Auinione fuissent de- 35 certaciones pro translacione eius a Ferraria in Florenciam, siue pro quacum- que conclusione alia vel bissessione inibi publicanda. Modus nempe deliberandi quam in vtraque differens esset, omnibus constaret. Sed de hiis pretereundo auditores thematis illius potuerant notare modestiam sobrietatemque aduersarie doctrine, quam in sublime papam extolleret, depressa ecclesie auctoritate, nomi- 40 nare eum nolentis ecclesie filium, ne vt filius matri ecclesie obedire teneretur, sed illi attribuisset triumphantis heredem, militantis vero ecclesie esse docto- rem. Quia vero nullus seruus maior domino suo, nec discipulus supra magistrum, 5
Strana 608
608 Liber XVII. Caput XIV. sed discipulo sufficit, vt sit sicut magister suus, si talem de se papa quiuis estimacionem haberet, quomodo digne vices gereret Christi, qui omnem homi- nem facientem voluntatem Dei testatus est fratrem suum ac sororem et matrem suam esse? Qui eciam Luca testante subditus fuit beatissime virgini, matri sue, eiusque racione eciam Ioseph coniugi suo, quam vtique in cruce adhuc pen- dens honorauerat, quia iam in carne mortali cum ea non erat futurus, consti- tuens eidem filium obsequia impensurum. Quia igitur Christus, quamdiu vixit, diuinum implens preceptum, illam vt talem recognoscens, suam semper honora- uit matrem, ecclesia autem Christi esset coniunx, materque omnium Christi fidelium, videbatur vtique illa Augustini doctrina esse catholica, nunquam 10 Deum habere in patrem, qui ecclesiam recognoscere nollet in matrem, iudicio cuius indubie papa quiuis subiceretur, multiplici excellencia ecclesie supra eam congruente. Siquidem militans ecclesia sponsa Christi esset, quam vidit Iohan- nes descendentem de celo a Deo paratam, sicut sponsam ornatam viro suo, quamque Christus desponsauit sibi teste propheta in fide, iusticia et iudicio. 15 Papa autem docente Bernardo sponse huius esset paranymphus, esset preterea Christi coniunx, qui pro ea tradidit semetipsum, apostolo testante magnum in Christo et ecclesia sistere coniugii sacramentum. Nuncii vero atque domestici non esset preferre se aut equiparare et sponse et coniugi domini sui. Esset denique regina et domina, viro suo appellato rege regum et domino dominan- 20 cium, harum denominacione dignitatum viuentibus viris semper coniugibus com- petente. Sed et expresse hoc constaret ex determinacione Iohannis pape XXII. in extrauaganti: „Gloriosam,“ quod ecclesia regina sit stans a dextris Dei in vestitu deaurato circumdata varietate, quodque cum illo vnum effecta tam in- comparabilis vnionis merito rebus omnibus more regis principatur. Cum autem 25 doceret apostolus ecclesiam Christo subiectam esse, ne iniuria illi fiat affir- mando alium quam se supra suam sponsam et coniugem esse vel dominari, intelligendum certe foret Christo non mediate, sed inmediate ecclesiam fore subiectam. Quo circa supra hanc reginam et dominam se extollere longius ab- esset cuiuis subditorum, incolam se nominanti eius regni atque dominii, eciam 30 si papa esset. Siquidem recitante Graciano Alexander papa profitebatur: „Ego sancte Romane ecclesie episcopus, ymmo minister indignus,“ Stefanus quoque papa, vocans eam sacrosanctam dominam nostram, mater preterea omnium Christi fidelium, quia Christi coniunx, ecclesia esset, eciam pape neccessaria racione, nullam aliam quam ecclesiam militantem, ex qua generet filios gracie, 35 Deo habente coniugem. Ipsa namque vnica desponsacione exhibita esset viro vni casta, virgoque pulcherrima mulierum; necnon, vt Iohannes papa profite- batur, esset ecclesia regina astans a dextris Christi in vestitu deaurato. Cum igitur ecclesia mater esset omnium Christi fidelium, satis erat intelligere, quod naturali diuinoque iure constabat de reuerencia obedienciaque matri sue per 40 filium exhibenda quemcumque suum, eciam si ille sit maior natu. Magistra quoque esset omnium Christianorum, prout continetur in symbolis librorum 5
608 Liber XVII. Caput XIV. sed discipulo sufficit, vt sit sicut magister suus, si talem de se papa quiuis estimacionem haberet, quomodo digne vices gereret Christi, qui omnem homi- nem facientem voluntatem Dei testatus est fratrem suum ac sororem et matrem suam esse? Qui eciam Luca testante subditus fuit beatissime virgini, matri sue, eiusque racione eciam Ioseph coniugi suo, quam vtique in cruce adhuc pen- dens honorauerat, quia iam in carne mortali cum ea non erat futurus, consti- tuens eidem filium obsequia impensurum. Quia igitur Christus, quamdiu vixit, diuinum implens preceptum, illam vt talem recognoscens, suam semper honora- uit matrem, ecclesia autem Christi esset coniunx, materque omnium Christi fidelium, videbatur vtique illa Augustini doctrina esse catholica, nunquam 10 Deum habere in patrem, qui ecclesiam recognoscere nollet in matrem, iudicio cuius indubie papa quiuis subiceretur, multiplici excellencia ecclesie supra eam congruente. Siquidem militans ecclesia sponsa Christi esset, quam vidit Iohan- nes descendentem de celo a Deo paratam, sicut sponsam ornatam viro suo, quamque Christus desponsauit sibi teste propheta in fide, iusticia et iudicio. 15 Papa autem docente Bernardo sponse huius esset paranymphus, esset preterea Christi coniunx, qui pro ea tradidit semetipsum, apostolo testante magnum in Christo et ecclesia sistere coniugii sacramentum. Nuncii vero atque domestici non esset preferre se aut equiparare et sponse et coniugi domini sui. Esset denique regina et domina, viro suo appellato rege regum et domino dominan- 20 cium, harum denominacione dignitatum viuentibus viris semper coniugibus com- petente. Sed et expresse hoc constaret ex determinacione Iohannis pape XXII. in extrauaganti: „Gloriosam,“ quod ecclesia regina sit stans a dextris Dei in vestitu deaurato circumdata varietate, quodque cum illo vnum effecta tam in- comparabilis vnionis merito rebus omnibus more regis principatur. Cum autem 25 doceret apostolus ecclesiam Christo subiectam esse, ne iniuria illi fiat affir- mando alium quam se supra suam sponsam et coniugem esse vel dominari, intelligendum certe foret Christo non mediate, sed inmediate ecclesiam fore subiectam. Quo circa supra hanc reginam et dominam se extollere longius ab- esset cuiuis subditorum, incolam se nominanti eius regni atque dominii, eciam 30 si papa esset. Siquidem recitante Graciano Alexander papa profitebatur: „Ego sancte Romane ecclesie episcopus, ymmo minister indignus,“ Stefanus quoque papa, vocans eam sacrosanctam dominam nostram, mater preterea omnium Christi fidelium, quia Christi coniunx, ecclesia esset, eciam pape neccessaria racione, nullam aliam quam ecclesiam militantem, ex qua generet filios gracie, 35 Deo habente coniugem. Ipsa namque vnica desponsacione exhibita esset viro vni casta, virgoque pulcherrima mulierum; necnon, vt Iohannes papa profite- batur, esset ecclesia regina astans a dextris Christi in vestitu deaurato. Cum igitur ecclesia mater esset omnium Christi fidelium, satis erat intelligere, quod naturali diuinoque iure constabat de reuerencia obedienciaque matri sue per 40 filium exhibenda quemcumque suum, eciam si ille sit maior natu. Magistra quoque esset omnium Christianorum, prout continetur in symbolis librorum 5
Strana 609
Liber XVII. Caput XIV. 609 iuris canonici decretalium sexti et Clementinarum. Adhuc eciam esset et angelo- rum doctrix, apostolo profitente, quod per ecclesiam innotescit multiformis sapiencia Dei principibus et potestatibus in celestibus. Quo circa papa de- dignari non debebat suscipere doctrinam eius, qui profitebatur fidem catholicam defensare et vsque ad sanguinem confirmare secundum tradicionem generalium conciliorum. Esset insuper et Christi corpus, prout in epistolis ad Ephesinos et Collocenses, papa vero non corpus Christi, quod ecclesia est, sed eius mem- brum dicitur, ex doctrina autem euangelica constante propter salutem corporis membra prescindi debere, non vero corpus abici propter membri salutem, quia 10 papa membrum et ecclesia corpus, manifesta erat excellencia vnius ab altero. Rursus ecclesia totum quoddam esset, papa vero pars esset, communi autem maxima omnibus per se nota omne totum esset parte sua maius magnitudine certe, dignitate, potencia et virtute; excellencia eiusmodi continue patescente et patefacta magis ac magis notorietate facti semper manentis fidelibus, dum iugi- 15 ter in canone misse pro ecclesia primo fiat mencio, in collectis quoque et ora- cionibus magne sexte ferie, in vexillis eciam quouis summorum pontificum iubente diebus suis ecclesie vexillum precedere suum, quod vtique iuberet, vt sic fieri iuberet clarissima firmissimaque racione hec eidem iubente, cum multi- plicitati vnitas, stabilitas variabilitati, caducis permanencia, et temporalibus pre- 20 ferantur eterna. Siquidem ab inicio suo ecclesie vexillum forme vnius fuit stabilis, et semper manentis hiis oppositis competentibus vexillis summorum pontificum. Vtrum autem predicta quatuor applicari recte possint quantum ad supremam iurisdiccionis auctoritatem, prout ecclesie et summo pontifici com- petit, facile per semetipsum quisque intuetur. Est enim potestas concessa a 25 Christo ecclesie, sponse sue, virtus quedam, magna reuera et sufficiens, vt quamdiu in terris militat porte inferi aduersus eam preualere non possint, que omni hora et momento pugnare non cessat aduersus dyabolum vel pugnantem aperte vt leonem vel vt draconem occulte insidiantem. Propter quod intelligen- dum est potestatem ecclesie esse velut propriam passionem intrinsecam semper 30 manentem in ea et separabilem nunquam, sed et firmam adeo et fortem, vt a nulla potestate alia superari valeat. Si namque Ezechie prophete, quem non ad populum profundi sermonis et ignote, nec ad populos multos misit Deus, dedit faciem suam valenciorem faciebus illorum, et frontem suam duriorem frontibus eorum, vt adamantem et silicem, quantomagis ecclesie sue, cuius filios 35 misit sicut agnos in medio luporum, et qui in medio nacionis praue lucent, sicut luminaria in mundo, dedit virtutem vero continueque semper manentem preferendam illi, que ad tempus solum manet. Siquidem post Christi ascensio- nem in celum plures facti sunt sacerdotes summi idcirco, quod morte prohiben- tur permanere, ecclesia autem militans vna semper manet vsque ad seculi con- 40 sumacionem, vt quomodo ecclesie substancia, ita continue vnitas maneat eius, virtus atque potestas. At vero, quia papa caput ecclesie dicitur, si quis ea racione preferre eum velit, sicut et Christum ecclesie, quoniam caput eius erit: 5
Liber XVII. Caput XIV. 609 iuris canonici decretalium sexti et Clementinarum. Adhuc eciam esset et angelo- rum doctrix, apostolo profitente, quod per ecclesiam innotescit multiformis sapiencia Dei principibus et potestatibus in celestibus. Quo circa papa de- dignari non debebat suscipere doctrinam eius, qui profitebatur fidem catholicam defensare et vsque ad sanguinem confirmare secundum tradicionem generalium conciliorum. Esset insuper et Christi corpus, prout in epistolis ad Ephesinos et Collocenses, papa vero non corpus Christi, quod ecclesia est, sed eius mem- brum dicitur, ex doctrina autem euangelica constante propter salutem corporis membra prescindi debere, non vero corpus abici propter membri salutem, quia 10 papa membrum et ecclesia corpus, manifesta erat excellencia vnius ab altero. Rursus ecclesia totum quoddam esset, papa vero pars esset, communi autem maxima omnibus per se nota omne totum esset parte sua maius magnitudine certe, dignitate, potencia et virtute; excellencia eiusmodi continue patescente et patefacta magis ac magis notorietate facti semper manentis fidelibus, dum iugi- 15 ter in canone misse pro ecclesia primo fiat mencio, in collectis quoque et ora- cionibus magne sexte ferie, in vexillis eciam quouis summorum pontificum iubente diebus suis ecclesie vexillum precedere suum, quod vtique iuberet, vt sic fieri iuberet clarissima firmissimaque racione hec eidem iubente, cum multi- plicitati vnitas, stabilitas variabilitati, caducis permanencia, et temporalibus pre- 20 ferantur eterna. Siquidem ab inicio suo ecclesie vexillum forme vnius fuit stabilis, et semper manentis hiis oppositis competentibus vexillis summorum pontificum. Vtrum autem predicta quatuor applicari recte possint quantum ad supremam iurisdiccionis auctoritatem, prout ecclesie et summo pontifici com- petit, facile per semetipsum quisque intuetur. Est enim potestas concessa a 25 Christo ecclesie, sponse sue, virtus quedam, magna reuera et sufficiens, vt quamdiu in terris militat porte inferi aduersus eam preualere non possint, que omni hora et momento pugnare non cessat aduersus dyabolum vel pugnantem aperte vt leonem vel vt draconem occulte insidiantem. Propter quod intelligen- dum est potestatem ecclesie esse velut propriam passionem intrinsecam semper 30 manentem in ea et separabilem nunquam, sed et firmam adeo et fortem, vt a nulla potestate alia superari valeat. Si namque Ezechie prophete, quem non ad populum profundi sermonis et ignote, nec ad populos multos misit Deus, dedit faciem suam valenciorem faciebus illorum, et frontem suam duriorem frontibus eorum, vt adamantem et silicem, quantomagis ecclesie sue, cuius filios 35 misit sicut agnos in medio luporum, et qui in medio nacionis praue lucent, sicut luminaria in mundo, dedit virtutem vero continueque semper manentem preferendam illi, que ad tempus solum manet. Siquidem post Christi ascensio- nem in celum plures facti sunt sacerdotes summi idcirco, quod morte prohiben- tur permanere, ecclesia autem militans vna semper manet vsque ad seculi con- 40 sumacionem, vt quomodo ecclesie substancia, ita continue vnitas maneat eius, virtus atque potestas. At vero, quia papa caput ecclesie dicitur, si quis ea racione preferre eum velit, sicut et Christum ecclesie, quoniam caput eius erit: 5
Strana 610
610 Liber XVII. Caput XIV. vtique facillimum intueri differenciam vnius ab altero, a Christo dependente ecclesia et quantum ad esse, quia primum eius fundamentum artifexque primus, et quantum ad bene esse, quia donator illi graciarum; papa vero ab ecclesia dicitur dependere vtriusque respectu, et quia per eam instituitur et quia per eam in dignitate conseruatur, quamdiu ab ea non deponitur, et quia per eam defensatur eius dignitas, et quia per eam in doctrina pascitur et salutari gracia. Siquidem, vt commemoratum fuit in examinacione bullarum de presidencia anno xxxIIII° respectu pape, ecclesia habet se in racione triplicis, cause effi- cientis, forme et finis, cum ad bene esse ecclesie papatus officium ordinatum sit, non vero e conuerso, nec enim per papam ecclesia instituta fuit, sed post 10 primum summum pontificem Petrum, quiuis fuerat papa, ille institutus est per ecclesiam. In cuius doctrina ac fide sicut aliorum quicumque fidelium et papa ipse viuit, pollicens ac profitens eciam cum iuramento, quamdiu in hac fragili vita constitutus fuerit, ecclesie fidem manutenere et confirmare vsque ad ani- mam et sanguinem illamque defensare et predicare, propter quod nedum pre- 15 missis attentis, sed ex aliis causis octo dici adhuc posset pre ceteris fidelibus papam obligatum esse ecclesiam audire ipsamque honorare. Et quia filius maior eius, quomodo senior ille filius patri dixit: „nunquam mandatum tuum pre- teriui,“ et quia honorabilius ipsius membrum, sicut et dextera manus, ad de- fensionem corporis pocius obligatur, et quia maius in eius dicione obtinet bene- 20 ficium, indubieque ab eadem non pro eo supplicante, sed illud donante. Sauli autem dixit Deus: „Nonne, cum paruulus esses in oculis tuis, caput in tribubus Israhel factus es? Quare ergo non audisti vocem domini?“ Obligatur preterea, quia maiorem de excellencia ecclesie habet noticiam seu habere debet et euan- gelico testante documento: „Cui multum datum est, multum exigetur ab eo;“ 25 et rursus, quia primus est minister Christi, pre aliis tenetur magis sponsam illius honorare conformis effectus Christi proposito, quia eam diligens semet- ipsum pro ecclesia tradidit. Porro, cum sit Christi vicarius, sicut in aliis cupit, ita et in hoc vices Christi debet implere. Racione preterea exempli, vt ceteri fideles pape in hoc bona videntes opera ecclesiam permaxime honorare debeant, 30 quomodo sunt reges et principes ab ecclesia nullos aut non tam habunde suscipientes redditus. Nec mediocris est illa racio, quia Petri successor, cui specialiter iussit Christus, quem talem ecclesia iudicasset ethnicum et publica- num iudicandum ab eo. Sacra item scriptura de reuerencia pleniori per papam ecclesie facienda multipharia doceret ipsa in quam multis locis lucidius atte- 35 stante de Petri ad ecclesiam reuerencia et obediencia in assurgendo, cum loqueretur in medio fratrum in suscipiendo legacionem vna cum Iohanne ad Samaritanos, in reddendo racionem, quare introisset ad gentes prepucium haben- tes, in acquiescendo humiliter correccioni Pauli, aliisque multis, quem Ysidoro teste post fletum negacionis ecclesia materno recarpit sinu. Quo circa intellectis 40 hiis apertissime constabat, quam a racionis tramite assercio illa deuiaret, con- fiteri nolens, papam esse filium ecclesie, sed quod propter excellenciam suam 5
610 Liber XVII. Caput XIV. vtique facillimum intueri differenciam vnius ab altero, a Christo dependente ecclesia et quantum ad esse, quia primum eius fundamentum artifexque primus, et quantum ad bene esse, quia donator illi graciarum; papa vero ab ecclesia dicitur dependere vtriusque respectu, et quia per eam instituitur et quia per eam in dignitate conseruatur, quamdiu ab ea non deponitur, et quia per eam defensatur eius dignitas, et quia per eam in doctrina pascitur et salutari gracia. Siquidem, vt commemoratum fuit in examinacione bullarum de presidencia anno xxxIIII° respectu pape, ecclesia habet se in racione triplicis, cause effi- cientis, forme et finis, cum ad bene esse ecclesie papatus officium ordinatum sit, non vero e conuerso, nec enim per papam ecclesia instituta fuit, sed post 10 primum summum pontificem Petrum, quiuis fuerat papa, ille institutus est per ecclesiam. In cuius doctrina ac fide sicut aliorum quicumque fidelium et papa ipse viuit, pollicens ac profitens eciam cum iuramento, quamdiu in hac fragili vita constitutus fuerit, ecclesie fidem manutenere et confirmare vsque ad ani- mam et sanguinem illamque defensare et predicare, propter quod nedum pre- 15 missis attentis, sed ex aliis causis octo dici adhuc posset pre ceteris fidelibus papam obligatum esse ecclesiam audire ipsamque honorare. Et quia filius maior eius, quomodo senior ille filius patri dixit: „nunquam mandatum tuum pre- teriui,“ et quia honorabilius ipsius membrum, sicut et dextera manus, ad de- fensionem corporis pocius obligatur, et quia maius in eius dicione obtinet bene- 20 ficium, indubieque ab eadem non pro eo supplicante, sed illud donante. Sauli autem dixit Deus: „Nonne, cum paruulus esses in oculis tuis, caput in tribubus Israhel factus es? Quare ergo non audisti vocem domini?“ Obligatur preterea, quia maiorem de excellencia ecclesie habet noticiam seu habere debet et euan- gelico testante documento: „Cui multum datum est, multum exigetur ab eo;“ 25 et rursus, quia primus est minister Christi, pre aliis tenetur magis sponsam illius honorare conformis effectus Christi proposito, quia eam diligens semet- ipsum pro ecclesia tradidit. Porro, cum sit Christi vicarius, sicut in aliis cupit, ita et in hoc vices Christi debet implere. Racione preterea exempli, vt ceteri fideles pape in hoc bona videntes opera ecclesiam permaxime honorare debeant, 30 quomodo sunt reges et principes ab ecclesia nullos aut non tam habunde suscipientes redditus. Nec mediocris est illa racio, quia Petri successor, cui specialiter iussit Christus, quem talem ecclesia iudicasset ethnicum et publica- num iudicandum ab eo. Sacra item scriptura de reuerencia pleniori per papam ecclesie facienda multipharia doceret ipsa in quam multis locis lucidius atte- 35 stante de Petri ad ecclesiam reuerencia et obediencia in assurgendo, cum loqueretur in medio fratrum in suscipiendo legacionem vna cum Iohanne ad Samaritanos, in reddendo racionem, quare introisset ad gentes prepucium haben- tes, in acquiescendo humiliter correccioni Pauli, aliisque multis, quem Ysidoro teste post fletum negacionis ecclesia materno recarpit sinu. Quo circa intellectis 40 hiis apertissime constabat, quam a racionis tramite assercio illa deuiaret, con- fiteri nolens, papam esse filium ecclesie, sed quod propter excellenciam suam 5
Strana 611
Liber XVII. Caput XIV. XV. 611 heres esset triumphantis et doctor militantis ecclesie. Nullus quippe heres illius existit, nisi qui ecclesie militantis filius, solis filiis ecclesie, qui et Christi, pro- missa eterna hereditate. 5 Capitulum XV. Quinta parcella explanat apertissime, olim Eugenium non potuisse legittime dissoluere concilium Basiliense, prout eius nuncii fecisse dicebant ex plenitudine apostolice potestatis, quoniam dissolucionem illam fore legittimam includeret contradiccionem ac multiplex dampnabile crimen, scisma quoque et heresim, nec illam fecisset racione vnionis Grecorum, sed ne contra eum synodalis fieret processus. Premissis expositis manifestanda veritate catholice fidei absoluta con- sideracione necnon vniuersalis ecclesie et generalium auctoritate conciliorum, aduersariorumque refellendis obiectis quantum ad principale secundum propo- situm ab eisdem Iohannes ipse preloquens sermonem conuertit. Etenim dixe- rant, quod circa materiam de translacione concilii penderent leges et prophete, 15 affirmantes concilium fuisse dissolutum proprio consensu, dato in sessione XIX., vt infra mensem post Grecorum accessum ad vltimum portum Latinum trans- ferret se in vnum ex locis compactatis. Secundo preterea modo, quoniam papa tunc Eugenius potuisset illud dissoluere ex plenitudine apostolice potestatis, racione cuius ei competeret quicquid pertinet ad edificacionem ecclesie, et asse- 20 rere contrarium heresis foret; fueratque neccessitatus ad transferendum con- cilium propter fidem, cui alias contrauenisset, et quoniam ordinante sessione XIX. presencia pape erat neccessaria, et quoniam in discordia concilii semper ad papam recursus fieret. Sicut igitur affirmabant duplici modo dissolutum fuisse concilium, super vtroque modo e contrario racionabatur, et primum super secundo, 25 in quo magis fundare se videbantur. Dicebat autem questionem non esse, vtrum papa ex plenitudine potestatis facere posset que pertinent ad edificacionem ec- clesie, sed cum Paulo profitente eam potestatem dedisset Christus in edificacio- nem, non in destruccionem, quodque ipse ceterique apostoli non possent aliquid aduersus veritatem, sed pro veritate, perspicue innotesceret accionum ecclesiastica- 30 rum et presertim emanancium a summo pontifice, qui primi successor est apo- stolorum, quadruplicem esse limitem seu mensuram, ad quam attendere debe- bat, vt non sint in destruccionem, vt non contra veritatem, vt pro veritate, vt in edificacionem ecclesie. In diuina igitur lege hiis terminis quatuor limitata ecclesiastica potestate conformiter ad hec agere vti illa esset, alias abuti, nec 35 enim dici posset actum in ecclesie edificacionem quod illi detraheret ac obuia- ret veritati. Hiis itaque summarie insinuatis dicebat, quod scientibus ecclesie differenciam ad eamque volentibus attendere euidenter constare poterat dis- solucionem attemptatam per ipsum olim Eugenium non in edificacionem, sed Scriptores III. 10 78
Liber XVII. Caput XIV. XV. 611 heres esset triumphantis et doctor militantis ecclesie. Nullus quippe heres illius existit, nisi qui ecclesie militantis filius, solis filiis ecclesie, qui et Christi, pro- missa eterna hereditate. 5 Capitulum XV. Quinta parcella explanat apertissime, olim Eugenium non potuisse legittime dissoluere concilium Basiliense, prout eius nuncii fecisse dicebant ex plenitudine apostolice potestatis, quoniam dissolucionem illam fore legittimam includeret contradiccionem ac multiplex dampnabile crimen, scisma quoque et heresim, nec illam fecisset racione vnionis Grecorum, sed ne contra eum synodalis fieret processus. Premissis expositis manifestanda veritate catholice fidei absoluta con- sideracione necnon vniuersalis ecclesie et generalium auctoritate conciliorum, aduersariorumque refellendis obiectis quantum ad principale secundum propo- situm ab eisdem Iohannes ipse preloquens sermonem conuertit. Etenim dixe- rant, quod circa materiam de translacione concilii penderent leges et prophete, 15 affirmantes concilium fuisse dissolutum proprio consensu, dato in sessione XIX., vt infra mensem post Grecorum accessum ad vltimum portum Latinum trans- ferret se in vnum ex locis compactatis. Secundo preterea modo, quoniam papa tunc Eugenius potuisset illud dissoluere ex plenitudine apostolice potestatis, racione cuius ei competeret quicquid pertinet ad edificacionem ecclesie, et asse- 20 rere contrarium heresis foret; fueratque neccessitatus ad transferendum con- cilium propter fidem, cui alias contrauenisset, et quoniam ordinante sessione XIX. presencia pape erat neccessaria, et quoniam in discordia concilii semper ad papam recursus fieret. Sicut igitur affirmabant duplici modo dissolutum fuisse concilium, super vtroque modo e contrario racionabatur, et primum super secundo, 25 in quo magis fundare se videbantur. Dicebat autem questionem non esse, vtrum papa ex plenitudine potestatis facere posset que pertinent ad edificacionem ec- clesie, sed cum Paulo profitente eam potestatem dedisset Christus in edificacio- nem, non in destruccionem, quodque ipse ceterique apostoli non possent aliquid aduersus veritatem, sed pro veritate, perspicue innotesceret accionum ecclesiastica- 30 rum et presertim emanancium a summo pontifice, qui primi successor est apo- stolorum, quadruplicem esse limitem seu mensuram, ad quam attendere debe- bat, vt non sint in destruccionem, vt non contra veritatem, vt pro veritate, vt in edificacionem ecclesie. In diuina igitur lege hiis terminis quatuor limitata ecclesiastica potestate conformiter ad hec agere vti illa esset, alias abuti, nec 35 enim dici posset actum in ecclesie edificacionem quod illi detraheret ac obuia- ret veritati. Hiis itaque summarie insinuatis dicebat, quod scientibus ecclesie differenciam ad eamque volentibus attendere euidenter constare poterat dis- solucionem attemptatam per ipsum olim Eugenium non in edificacionem, sed Scriptores III. 10 78
Strana 612
612 Liber XVII. Caput XV. fuisse in destruccionem veritatemque aduersus, et non pro veritate, eoque nulla- tenus potuisse eum, quo fecerat modo, legittime dissoluere Basiliense concilium. Siquidem expresse, et plus quam publice in litteris sue pretense dissolucionis profitebatur, ideo dissoluere voluisse sanctam synodum Basiliensem, ne procede- retur contra se racione criminum, de quibus erat notorie diffamatus aut contra 5 suum oratorem confessum de crimine falsi, decernens, si id fieret, quod eo ipso derogatum fuisset omnibus decretis et declaracionibus, eciam sub nomine gene- ralis concilii factis, quibus ipse de plenitudine potestatis declarabat derogatum esse. Quis autem dicere posset, in edificacionem factam dissolucionem concilii, quando ne iusticia de eo fieret, vel oratore suo derogatum esse voluit, eciam 10 veritatibus fidei quibuscumque per generalia concilia declaratis? Quicumque et- enim licet modicum habens de intellectu intelligere poterat id pocius in de- struccionem iusticie et veritatis, quam in edificacionem factum ecclesie. Porro sedente concilio ad ipsum iudicare pocius, quid sit in edificacionem ecclesie, quam pertinebat ad papam, qui concilio obedire tenetur eiusque decretis et 15 ordinacionibus. Et quamuis super determinatis per concilium, si post eius dis- solucionem questio oriretur, ad papam fieret recursus, nulla tamen iura affirma- rent, quod id fieret eo sedente, nec hactenus in ecclesia vnquam contigisset, sicut nec de concilio Iherosolimitano fuit ad Petrum recursus, quamuis in eo non mediocris fuerit differencia, qui de heresi Phariseorum dicentibus oportere 20 circumcidi gentiles, precipue quoque seruare legem Moysi; auditus vero fuerit Petrus illis in sua allegacione contrarians, et deinde assensu communi lata sentencia; siquidem super determinatis a concilio eo sedente ad papam recur- rere id esset concilium reum et papam constituere iudicem. Nec quouismodo disiunccio posita in litteris dissolucionis suffragaretur olim Eugenio velut in 25 edificacionem dissolucionem fecisse propter vnionem Grecorum. Namque illam fecisse, ne contra eum vel aliquem ex suis oratoribus procederetur, attestaren- tur euidenter littere pretensarum declaracionis de condicionibus purificatis et bissessionis secunde Ferrariensis, in hiis expresse dicentis: „Nos predictum Basiliense concilium ad ciuitatem Ferrariensem sub certis modis et forma, vt 30 illi a tam scandaloso processu merito resipiscerent, auctoritate apostolica trans- tulimus.“ Id ipsum eciam euidencius contineret responsio eius data oratoribus ducis Sabaudie, et exhortacio facta per eius presidentem cardinalem sancte Sabine ante eius recessum a concilio. Tercie vero obieccioni aduersancium, quod ad celebracionem ycumenici concilii requirebatur presencia pape, allegata 35 per eum sessio XIx. respondebat determinans, vt per se vel presidentes suos interesset et patriarche. Dissolucione igitur facta, ne de criminosis fieret iusti- cia, euidentissime innotescebat, quanti roboris argumenta forent papam tunc Eugenium dissoluere potuisse concilium, quoniam id fecisset in edificacionem; adiecto autem, quod id fecisset neccessitatus propter fidem, alias contrauenturus 40 eidem. Sana pape doctrina, quod derogare veritatibus fidei necnon iusticiam et iudicium fugere seu impedire est contrauenire fidei, pro qua introducenda et
612 Liber XVII. Caput XV. fuisse in destruccionem veritatemque aduersus, et non pro veritate, eoque nulla- tenus potuisse eum, quo fecerat modo, legittime dissoluere Basiliense concilium. Siquidem expresse, et plus quam publice in litteris sue pretense dissolucionis profitebatur, ideo dissoluere voluisse sanctam synodum Basiliensem, ne procede- retur contra se racione criminum, de quibus erat notorie diffamatus aut contra 5 suum oratorem confessum de crimine falsi, decernens, si id fieret, quod eo ipso derogatum fuisset omnibus decretis et declaracionibus, eciam sub nomine gene- ralis concilii factis, quibus ipse de plenitudine potestatis declarabat derogatum esse. Quis autem dicere posset, in edificacionem factam dissolucionem concilii, quando ne iusticia de eo fieret, vel oratore suo derogatum esse voluit, eciam 10 veritatibus fidei quibuscumque per generalia concilia declaratis? Quicumque et- enim licet modicum habens de intellectu intelligere poterat id pocius in de- struccionem iusticie et veritatis, quam in edificacionem factum ecclesie. Porro sedente concilio ad ipsum iudicare pocius, quid sit in edificacionem ecclesie, quam pertinebat ad papam, qui concilio obedire tenetur eiusque decretis et 15 ordinacionibus. Et quamuis super determinatis per concilium, si post eius dis- solucionem questio oriretur, ad papam fieret recursus, nulla tamen iura affirma- rent, quod id fieret eo sedente, nec hactenus in ecclesia vnquam contigisset, sicut nec de concilio Iherosolimitano fuit ad Petrum recursus, quamuis in eo non mediocris fuerit differencia, qui de heresi Phariseorum dicentibus oportere 20 circumcidi gentiles, precipue quoque seruare legem Moysi; auditus vero fuerit Petrus illis in sua allegacione contrarians, et deinde assensu communi lata sentencia; siquidem super determinatis a concilio eo sedente ad papam recur- rere id esset concilium reum et papam constituere iudicem. Nec quouismodo disiunccio posita in litteris dissolucionis suffragaretur olim Eugenio velut in 25 edificacionem dissolucionem fecisse propter vnionem Grecorum. Namque illam fecisse, ne contra eum vel aliquem ex suis oratoribus procederetur, attestaren- tur euidenter littere pretensarum declaracionis de condicionibus purificatis et bissessionis secunde Ferrariensis, in hiis expresse dicentis: „Nos predictum Basiliense concilium ad ciuitatem Ferrariensem sub certis modis et forma, vt 30 illi a tam scandaloso processu merito resipiscerent, auctoritate apostolica trans- tulimus.“ Id ipsum eciam euidencius contineret responsio eius data oratoribus ducis Sabaudie, et exhortacio facta per eius presidentem cardinalem sancte Sabine ante eius recessum a concilio. Tercie vero obieccioni aduersancium, quod ad celebracionem ycumenici concilii requirebatur presencia pape, allegata 35 per eum sessio XIx. respondebat determinans, vt per se vel presidentes suos interesset et patriarche. Dissolucione igitur facta, ne de criminosis fieret iusti- cia, euidentissime innotescebat, quanti roboris argumenta forent papam tunc Eugenium dissoluere potuisse concilium, quoniam id fecisset in edificacionem; adiecto autem, quod id fecisset neccessitatus propter fidem, alias contrauenturus 40 eidem. Sana pape doctrina, quod derogare veritatibus fidei necnon iusticiam et iudicium fugere seu impedire est contrauenire fidei, pro qua introducenda et
Strana 613
Liber XVII. Caput XV. 613 manutenenda venit Christus ignem mittere in terram, separaturus eciam filios aduersus parentes poterat autem sanius animaduerti, quoniam apostoli testi- monio aduersus veritatem nichil potest ecclesiastica potestas, sed pro illa; quod igitur de plenitudine apostolice potestatis aduersus veritatem nichil papa potest; 5 quod igitur non potuisset absque eius consensu concilium Basiliense legittime dis- soluere, quadruplici constaret euidentissima demonstracione: et quoniam agere non potuit, quod ex sui natura contradiccionem includit, et quoniam predicta dissolucio contineat multiplex dampnabile crimen, et quoniam aperte introduce- ret scisma in ecclesia Dei, et quoniam id agere erat committere heresim et in- 10 cidere in iam dampnatum errorem. Papam vero agere non posse, quod de sui natura includit contradiccionem, exposicione opus non esset, Deo quamuis omni- potente id agere nequeunte. Siquidem obiectum potencie tam create quam in- create possibile esset, non vero quod impossibile, quale est duo inuicem contra- dicencia simul esse vera natura contradiccionis illa sistente, vt de quolibet 15 esse vel non esse et de nullo simul ambo primum principium, vtique per se notissimum in quacumque scienciarum. Nec in isto casu vti conueniebat con- iecturis, prout aduersa pars suam fundabat intencionem de legittimitate sue congregacionis per presumpciones a posteriori, allegato c. „Afferte michi gla- dium“ de presump., sed pateret a priori euidentissime, vno dumtaxat presup- 20 posito veram esse determinacionem synodi Constanciensis de generalium aucto- ritate conciliorum, quod generalis synodus immediate habet a Christo potestatem, et quod cuicumque concilio generali legittime congregato quicumque fidelis, papa quoque, obedire tenetur. Ex hoc enim luce clarius meridiana euidentissime constabat, quod asserere dissolucionem Basiliensis concilii absque eius consensu 25 per olim Eugenium factam legittime fuisse includeret contradiccionem, propterea, quod veritati ipsi apertissime contradicit. Siquidem obedire non tenetur con- cilio, qui potest legittime dissoluere illud, sicut nec papa legato aut delegato suo, quem reuocare potest, nec episcopus vicario, quem pro voluntate desti- tuere ab officio potest. Item nec rex tenetur iudici obedire, qui potest illum 30 legittime deponere ab iudiciaria auctoritate vel propter sua demerita iuste occi- dere. Et hoc est concilium dissoluere, facere illud non esse, post esse. Repu- gnat preterea alteri clausule, quod papa inobediens mandatis concilii potest con- digne penitencie subici, si potest illud iuste dissoluere. Repugnat item sequenti verbo et debite puniatur. Cum enim iudicium et punicio in inuitum feratur, 35 nunquam id in papam fieret, si potest concilium legittime dissoluere, antequam puniatur, preueniens illud dissoluturus, ex altera insuper clausula eciam ad alia iuris subsidia recurrendo, nec enim expectaret inuocacionem brachii secu- laris, si iuste posset deponere iudicem suum illum inuocaturum. Repugnat de- mum concilium habere potestatem a Christo inmediate et papam illam reuocare 40 pro sua voluntate posse, quemadmodum potestatem a Christo inmediate conces- sam episcopo per vicarium suum proprium, qui episcopo obedire tenetur, maiori profecto excellencia Christo prelato pape, quam vicario episcopo suo. Repugnat 78*
Liber XVII. Caput XV. 613 manutenenda venit Christus ignem mittere in terram, separaturus eciam filios aduersus parentes poterat autem sanius animaduerti, quoniam apostoli testi- monio aduersus veritatem nichil potest ecclesiastica potestas, sed pro illa; quod igitur de plenitudine apostolice potestatis aduersus veritatem nichil papa potest; 5 quod igitur non potuisset absque eius consensu concilium Basiliense legittime dis- soluere, quadruplici constaret euidentissima demonstracione: et quoniam agere non potuit, quod ex sui natura contradiccionem includit, et quoniam predicta dissolucio contineat multiplex dampnabile crimen, et quoniam aperte introduce- ret scisma in ecclesia Dei, et quoniam id agere erat committere heresim et in- 10 cidere in iam dampnatum errorem. Papam vero agere non posse, quod de sui natura includit contradiccionem, exposicione opus non esset, Deo quamuis omni- potente id agere nequeunte. Siquidem obiectum potencie tam create quam in- create possibile esset, non vero quod impossibile, quale est duo inuicem contra- dicencia simul esse vera natura contradiccionis illa sistente, vt de quolibet 15 esse vel non esse et de nullo simul ambo primum principium, vtique per se notissimum in quacumque scienciarum. Nec in isto casu vti conueniebat con- iecturis, prout aduersa pars suam fundabat intencionem de legittimitate sue congregacionis per presumpciones a posteriori, allegato c. „Afferte michi gla- dium“ de presump., sed pateret a priori euidentissime, vno dumtaxat presup- 20 posito veram esse determinacionem synodi Constanciensis de generalium aucto- ritate conciliorum, quod generalis synodus immediate habet a Christo potestatem, et quod cuicumque concilio generali legittime congregato quicumque fidelis, papa quoque, obedire tenetur. Ex hoc enim luce clarius meridiana euidentissime constabat, quod asserere dissolucionem Basiliensis concilii absque eius consensu 25 per olim Eugenium factam legittime fuisse includeret contradiccionem, propterea, quod veritati ipsi apertissime contradicit. Siquidem obedire non tenetur con- cilio, qui potest legittime dissoluere illud, sicut nec papa legato aut delegato suo, quem reuocare potest, nec episcopus vicario, quem pro voluntate desti- tuere ab officio potest. Item nec rex tenetur iudici obedire, qui potest illum 30 legittime deponere ab iudiciaria auctoritate vel propter sua demerita iuste occi- dere. Et hoc est concilium dissoluere, facere illud non esse, post esse. Repu- gnat preterea alteri clausule, quod papa inobediens mandatis concilii potest con- digne penitencie subici, si potest illud iuste dissoluere. Repugnat item sequenti verbo et debite puniatur. Cum enim iudicium et punicio in inuitum feratur, 35 nunquam id in papam fieret, si potest concilium legittime dissoluere, antequam puniatur, preueniens illud dissoluturus, ex altera insuper clausula eciam ad alia iuris subsidia recurrendo, nec enim expectaret inuocacionem brachii secu- laris, si iuste posset deponere iudicem suum illum inuocaturum. Repugnat de- mum concilium habere potestatem a Christo inmediate et papam illam reuocare 40 pro sua voluntate posse, quemadmodum potestatem a Christo inmediate conces- sam episcopo per vicarium suum proprium, qui episcopo obedire tenetur, maiori profecto excellencia Christo prelato pape, quam vicario episcopo suo. Repugnat 78*
Strana 614
614 adhuc racione clausule sequentis, quod papa tenetur obedire concilio in perti- nentibus ad fidem, extirpacionem scismatis et ecclesie reformacionem, et quod interdicat omnibus synodum constituentibus, ne super hiis procedant, et nisi adimpleant suum preceptum, quod possit eos excommunicare, priuare dignitati- bus et beneficiis et tradere brachio seculari. Repugnat denique reum iudici suo auctoritatiue precipere posse, vt a iudicio contra eum desistat, aut quod in loco sibi placito transferat tribunal eius, et quod infra tempus ab eo limitatum ap- pareat coram eo in loco sibi assignato. Et rursus prefatam dissolucionem legit- time esse factam includebat contradiccionem, considerata multiplici determina- cione contenta in sessionibus na et XI., presertim concilii Basiliensis, quas ipse 10 olim Eugenius approbauerat per suam adhesionem. Ad quam manifestandam contradiccionem non opus erat argumentacione aliqua, quoniam illa expresse determinarent absque consensu concilii papam nunquam potuisse nec posse illud dissoluere, quomodo Constanciense concilium in tercia sessione sua declarauerat Iohannem papam XXIII. non potuisse dissoluere illud. Nec mencio hoc in loco 15 fiebat de contentis in sessionibus tercia, quarta et omnibus fere aliis vsque ad XVIam de adhesione nominata. Etenim si papalis dignitas non poterat reuocare a concilio aliquod de suppositis eius, vel post iter arreptum a veniendo impedire, multominus poterat precipere omnibus recedere a concilio vel dissoluere illud. Preteriretur item specificacio contentorum in sessione XI., suo vtique toto con- 20 textu declarante papam absque consensu expresso et deliberacione concilii illud dissoluere non posse. Impossibile namque foret determinacionem concilii Con- stanciensis de generalium auctoritate conciliorum veram esse, et papam dissol- uere legittime posse generale concilium super tribus predictis congregatum. Ita- que in eam deduccionem veniretur, vt quicumque hoc affirmet, consequens sit 25 ei dicere assercionem hanc, prout determinauit Constanciensis synodus papam teneri obedire concilio generali, veram esse, negatiuamque eius falsam, quod obedire non tenetur concilio vel quod altera falsa, altera sit vera. Eligat, quam ex tribus hiis defendere se putat proposicionem; nichil autem impudencius, quam dicere vtrumque esse verum, quod tenetur et non tenetur concilio obedire, pre- 30 cipiente philosopho affirmacionem et negacionem dicentem simul esse veras verbe- randum fore, donec experimento didicerit confiteri, non idem esse flagellari et non flagellari. Si autem dixerit veram esse negacionem papam non teneri obedire con- cilio, cum oppositum sit veritas fidei adiuncta contumacia, notissimum est, quo- modo in talibus ecclesia iudicat. Quoniam igitur irrefragabiliter constaret, quod 35 papam legittime dissoluere posse generale concilium euidenter includat contra- diccionem, nullatenus ad id se extenderet plenitudo ecclesiastice potestatis, quia neque Deus omnipotens facere potest, quod contradiccionem includit. Quod vero dissolucio ipsa contineret in se multiplex dampnabile crimen, non hic specifica- tur, sed prelocutor commemorabat exposita per eum coram cardinali sancti Petri 40 et ambassiatoribus principum Basilee die vltimo anni XXXVIII. Circa tercium autem, quod dissolucio ipsa suo tenore introducebat aperte scisma in Dei ecclesia, 5 Liber XVII. Caput XV.
614 adhuc racione clausule sequentis, quod papa tenetur obedire concilio in perti- nentibus ad fidem, extirpacionem scismatis et ecclesie reformacionem, et quod interdicat omnibus synodum constituentibus, ne super hiis procedant, et nisi adimpleant suum preceptum, quod possit eos excommunicare, priuare dignitati- bus et beneficiis et tradere brachio seculari. Repugnat denique reum iudici suo auctoritatiue precipere posse, vt a iudicio contra eum desistat, aut quod in loco sibi placito transferat tribunal eius, et quod infra tempus ab eo limitatum ap- pareat coram eo in loco sibi assignato. Et rursus prefatam dissolucionem legit- time esse factam includebat contradiccionem, considerata multiplici determina- cione contenta in sessionibus na et XI., presertim concilii Basiliensis, quas ipse 10 olim Eugenius approbauerat per suam adhesionem. Ad quam manifestandam contradiccionem non opus erat argumentacione aliqua, quoniam illa expresse determinarent absque consensu concilii papam nunquam potuisse nec posse illud dissoluere, quomodo Constanciense concilium in tercia sessione sua declarauerat Iohannem papam XXIII. non potuisse dissoluere illud. Nec mencio hoc in loco 15 fiebat de contentis in sessionibus tercia, quarta et omnibus fere aliis vsque ad XVIam de adhesione nominata. Etenim si papalis dignitas non poterat reuocare a concilio aliquod de suppositis eius, vel post iter arreptum a veniendo impedire, multominus poterat precipere omnibus recedere a concilio vel dissoluere illud. Preteriretur item specificacio contentorum in sessione XI., suo vtique toto con- 20 textu declarante papam absque consensu expresso et deliberacione concilii illud dissoluere non posse. Impossibile namque foret determinacionem concilii Con- stanciensis de generalium auctoritate conciliorum veram esse, et papam dissol- uere legittime posse generale concilium super tribus predictis congregatum. Ita- que in eam deduccionem veniretur, vt quicumque hoc affirmet, consequens sit 25 ei dicere assercionem hanc, prout determinauit Constanciensis synodus papam teneri obedire concilio generali, veram esse, negatiuamque eius falsam, quod obedire non tenetur concilio vel quod altera falsa, altera sit vera. Eligat, quam ex tribus hiis defendere se putat proposicionem; nichil autem impudencius, quam dicere vtrumque esse verum, quod tenetur et non tenetur concilio obedire, pre- 30 cipiente philosopho affirmacionem et negacionem dicentem simul esse veras verbe- randum fore, donec experimento didicerit confiteri, non idem esse flagellari et non flagellari. Si autem dixerit veram esse negacionem papam non teneri obedire con- cilio, cum oppositum sit veritas fidei adiuncta contumacia, notissimum est, quo- modo in talibus ecclesia iudicat. Quoniam igitur irrefragabiliter constaret, quod 35 papam legittime dissoluere posse generale concilium euidenter includat contra- diccionem, nullatenus ad id se extenderet plenitudo ecclesiastice potestatis, quia neque Deus omnipotens facere potest, quod contradiccionem includit. Quod vero dissolucio ipsa contineret in se multiplex dampnabile crimen, non hic specifica- tur, sed prelocutor commemorabat exposita per eum coram cardinali sancti Petri 40 et ambassiatoribus principum Basilee die vltimo anni XXXVIII. Circa tercium autem, quod dissolucio ipsa suo tenore introducebat aperte scisma in Dei ecclesia, 5 Liber XVII. Caput XV.
Strana 615
Liber XVII. Caput XV. 615 quam plura exponebantur Deo auctore alio commemoranda loco. Videlicet, quo- modo quatuor sunt genera scismatum vel inter duas ecclesias qualibet se catho- licam appellante vel duas congregaciones generalis concilii vel inter papam et concilium, velut inter caput et corpus, postremo inter duos de dignitate papa- tus contendentes, quod profecto minus est precedentibus tribus. Diebus autem nostris preter primum alia contigissent. Etenim tercium quamuis non expresse formatum seu tanquam tale publice diffamatum et prosecutum contigisset tem- pore prime dissolucionis, quod finem acceperat adhesione facta, quando Euge- nius papa mandato acquieuit concilii Basiliensis, confessus publice veritatem, 10 quam manutenebat concilium, et reuocans suas in contrarium asserciones. Secun- dum vero et vltimum iam concurrent, quorum nullum sancte Basiliensi synodo, sed vtrumque imputandum fore olim Eugenio suisque fautoribus. Vt omnes id ipsum manifeste oculis viderent atque palparent manibus, commemoratis quibus- dam aliis legi fecit decretum octaue sessionis, sicut vnica expresse diffiniens, 15 quod durante Basiliensi synodo queuis alia congregacio sub nomine synodi generalis quauis auctoritate erigenda non concilium generale, sed conuenticulum esset scismaticorum. Et quoniam negari non poterat, id esse factum de Ferra- riensi congregacione, actu sedente Basiliensi concilio, confitentibus expresse legittimam existenciam huius, nedum audiencie hac die astantibus preter illius 20 nuncios, sed et nacionibus cunctis religionis christiane preterquam Ytalia, non vero tota. Inferebant igitur, quod ex aduerso imponebatur sancte Basiliensi synodo scisma fecisse eligendo sanctissimum dominum Felicem papam quintum nullo modo attribui eidem posse propterea, quod iam multo tempore ante elec- cionem suam constabat euidentissime congregacionem Ferrariensem, quia erectam 25 sedente Basiliensi concilio fuisse conuenticulum scismaticorum, altare certe sacri- legum erectum in Dei ecclesia contra altare legittimum, ipsumque olim Euge- nium, quia caput et principem illius congregacionis, nedum scismaticum, sed archiscismaticum dici posse. Dicta igitur congregacione Ferrariensi erecta, quin- ymo actu vigente decima die Ianuarii anno XxXVIII°, et sic iam sistente, fir- 30 mato scismate duarum congregacionum sub nomine concilii generalis, ipso quo- que olim Eugenio reputato dicte scismatice congregacionis principali auctore, cum per duos postea annos minus diebus paucis acceptata fuerit eleccio per papam Felicem, quomodo illi scisma imputari poterat, nec eius electoribus, qui opus vtique facientes bonum ad conseruacionemque fidei et auctoritatis ecclesie 35 neccessarium eo fine elegerant eum, vt sua potencia et virtute scisma inaudi- tum vnquam similis congregacionis extirparet obtenturus sedem papatus, quam actor illius occupabat de facto? Vnde, quia actus illegittimus, a principio non valens, tractu temporis non conualescit, Ferrariensis quidem congregacio, que ab inicio suo non fuit legittima, sed scismaticorum conuenticulum, iuxta pre- 40 fatum decretum haudubio ex facto Felicis ad duos sequente annos non recipie- bat legittimitatem aut iustificacionem, nec eciam ex facto appellate per eos vnionis Grecorum, publicate ad annum cum dimidio, postquam inchoata fuerat 5
Liber XVII. Caput XV. 615 quam plura exponebantur Deo auctore alio commemoranda loco. Videlicet, quo- modo quatuor sunt genera scismatum vel inter duas ecclesias qualibet se catho- licam appellante vel duas congregaciones generalis concilii vel inter papam et concilium, velut inter caput et corpus, postremo inter duos de dignitate papa- tus contendentes, quod profecto minus est precedentibus tribus. Diebus autem nostris preter primum alia contigissent. Etenim tercium quamuis non expresse formatum seu tanquam tale publice diffamatum et prosecutum contigisset tem- pore prime dissolucionis, quod finem acceperat adhesione facta, quando Euge- nius papa mandato acquieuit concilii Basiliensis, confessus publice veritatem, 10 quam manutenebat concilium, et reuocans suas in contrarium asserciones. Secun- dum vero et vltimum iam concurrent, quorum nullum sancte Basiliensi synodo, sed vtrumque imputandum fore olim Eugenio suisque fautoribus. Vt omnes id ipsum manifeste oculis viderent atque palparent manibus, commemoratis quibus- dam aliis legi fecit decretum octaue sessionis, sicut vnica expresse diffiniens, 15 quod durante Basiliensi synodo queuis alia congregacio sub nomine synodi generalis quauis auctoritate erigenda non concilium generale, sed conuenticulum esset scismaticorum. Et quoniam negari non poterat, id esse factum de Ferra- riensi congregacione, actu sedente Basiliensi concilio, confitentibus expresse legittimam existenciam huius, nedum audiencie hac die astantibus preter illius 20 nuncios, sed et nacionibus cunctis religionis christiane preterquam Ytalia, non vero tota. Inferebant igitur, quod ex aduerso imponebatur sancte Basiliensi synodo scisma fecisse eligendo sanctissimum dominum Felicem papam quintum nullo modo attribui eidem posse propterea, quod iam multo tempore ante elec- cionem suam constabat euidentissime congregacionem Ferrariensem, quia erectam 25 sedente Basiliensi concilio fuisse conuenticulum scismaticorum, altare certe sacri- legum erectum in Dei ecclesia contra altare legittimum, ipsumque olim Euge- nium, quia caput et principem illius congregacionis, nedum scismaticum, sed archiscismaticum dici posse. Dicta igitur congregacione Ferrariensi erecta, quin- ymo actu vigente decima die Ianuarii anno XxXVIII°, et sic iam sistente, fir- 30 mato scismate duarum congregacionum sub nomine concilii generalis, ipso quo- que olim Eugenio reputato dicte scismatice congregacionis principali auctore, cum per duos postea annos minus diebus paucis acceptata fuerit eleccio per papam Felicem, quomodo illi scisma imputari poterat, nec eius electoribus, qui opus vtique facientes bonum ad conseruacionemque fidei et auctoritatis ecclesie 35 neccessarium eo fine elegerant eum, vt sua potencia et virtute scisma inaudi- tum vnquam similis congregacionis extirparet obtenturus sedem papatus, quam actor illius occupabat de facto? Vnde, quia actus illegittimus, a principio non valens, tractu temporis non conualescit, Ferrariensis quidem congregacio, que ab inicio suo non fuit legittima, sed scismaticorum conuenticulum, iuxta pre- 40 fatum decretum haudubio ex facto Felicis ad duos sequente annos non recipie- bat legittimitatem aut iustificacionem, nec eciam ex facto appellate per eos vnionis Grecorum, publicate ad annum cum dimidio, postquam inchoata fuerat 5
Strana 616
616 Liber XVII. Caput XV. Ferrariensis congregacio scismatica. Que vnio vtrum vera esset poterat mani- festissime percipi ex eo, quod non in omnibus articulis fidei conformes erant ecclesie catholice, prout, si vera scripta erant, constabat ex confessione impera- toris Constantinopolitani coram ipso olim Eugenio et suis cardinalibus iuxta narrata Octobrio mense anno xxxIx°, dicente illo, celebrandum adhuc esse ycumenicum concilium, quoniam de diuina essencia, bonitate et sapiencia, de quo tamen principaliter est fides, aliter quam Latini Greci sentirent, et quoniam ipsimet dicebant ad tenendum vnionem illam non se obligatos, quia Ferrariense aut Florentinum non fuisset ycumenicum concilium, quomodo fuerat eis pro- missum ab olim Eugenio. Item, quod eciam Constantinopoli non reputabatur 10 pro vnione, quia non intenderent venditam fuisse fidem eorum pro pecuniis. Et rursus circa decretum appellatum vnionis illius dicebat Iohannes ipse optare fuisse remonstratum Grecis apud Latinos, nusquam fuisse tantum ab illis im- positum errorem, quod assererent spiritum sanctum a patre et filio procedere, tanquam ex duobus principiis et duabus inspiracionibus, vel quod id, quamuis 15 parte, dictum illorum non fuisset illi scripture de eorum vnione insertum. Nam- que in presencia patriarche Constantinopolitani aliorumque plurimorum Greco- rum diffinitum extitisset oppositum per Lugdunense concilium a ducentis fere annis, itaque pretendere non poterant eiusmodi assercionem fuisse apud Lati- nos, etsi verum erat Grecos adhuc sentire erronee de diuina essencia, sapien- 20 cia et bonitate, nec apud illos reputatam esse dictam vnionem. Quomodo igi- tur ex causa ista, tanquam bonum fructum sua fecisset, congregacio Ferrariensis vel Florentina dicenda esset arbor bona? Deficiebat namque sibi radix, ab inicio non existens legittima. Vt enim aliquis fructus simpliciter bonus dicendus sit, opus multis est requisitis. Optimum namque opus est predicare verbum 25 Dei, sed teste apostolo quidam propter inuidiam et contencionem, quidam propter bonam voluntatem Christum predicant, quidam ex caritate et quidam ex contencione. Plus vero quam notoriam multi reputabant causam, quare olim Eugenius intendisset ad Grecorum vnionem, vt suum firmaret statum. Multis nempe, qui in Christi nomine predicauerint virtutesque fecerint multas, dicturus 30 est Christus: „Non noui vos.“ Nec oratoribus suis amplificacione opus fuerat de magnitudine per olim Eugenium expensarum pro illa causa centum quinqua- ginta milia ducatorum, docente apostolo: „Si tradidero omnes facultates meas in cibos pauperum et corpus meum ita, vt ardeam, caritatem autem non habuero, nichil sum nichilque michi prodest.“ Quomodo vero caritatem habue- 35 rat, qui tam apertum introduxerat scisma in ecclesia Dei, qui, vt fugeret iudi- cium de suis criminibus, interemerat, quantum in se fuit, iudicem suum, dis- soluens concilium Basiliense, nedum priuans omnibus beneficiis, sed tradens patres celebrantes concilium prede et brachio seculari, pro ea certe causa, ne prosequerentur iusticiam. Dederat quoque manifestum impedimentum prefixione 40 termini breuioris, ne declararetur veritas fidei in causa Bohemorum, que tam diu ecclesiam tamque acerrime vexauerat. Sed et illa caritas eius patencioribus 5
616 Liber XVII. Caput XV. Ferrariensis congregacio scismatica. Que vnio vtrum vera esset poterat mani- festissime percipi ex eo, quod non in omnibus articulis fidei conformes erant ecclesie catholice, prout, si vera scripta erant, constabat ex confessione impera- toris Constantinopolitani coram ipso olim Eugenio et suis cardinalibus iuxta narrata Octobrio mense anno xxxIx°, dicente illo, celebrandum adhuc esse ycumenicum concilium, quoniam de diuina essencia, bonitate et sapiencia, de quo tamen principaliter est fides, aliter quam Latini Greci sentirent, et quoniam ipsimet dicebant ad tenendum vnionem illam non se obligatos, quia Ferrariense aut Florentinum non fuisset ycumenicum concilium, quomodo fuerat eis pro- missum ab olim Eugenio. Item, quod eciam Constantinopoli non reputabatur 10 pro vnione, quia non intenderent venditam fuisse fidem eorum pro pecuniis. Et rursus circa decretum appellatum vnionis illius dicebat Iohannes ipse optare fuisse remonstratum Grecis apud Latinos, nusquam fuisse tantum ab illis im- positum errorem, quod assererent spiritum sanctum a patre et filio procedere, tanquam ex duobus principiis et duabus inspiracionibus, vel quod id, quamuis 15 parte, dictum illorum non fuisset illi scripture de eorum vnione insertum. Nam- que in presencia patriarche Constantinopolitani aliorumque plurimorum Greco- rum diffinitum extitisset oppositum per Lugdunense concilium a ducentis fere annis, itaque pretendere non poterant eiusmodi assercionem fuisse apud Lati- nos, etsi verum erat Grecos adhuc sentire erronee de diuina essencia, sapien- 20 cia et bonitate, nec apud illos reputatam esse dictam vnionem. Quomodo igi- tur ex causa ista, tanquam bonum fructum sua fecisset, congregacio Ferrariensis vel Florentina dicenda esset arbor bona? Deficiebat namque sibi radix, ab inicio non existens legittima. Vt enim aliquis fructus simpliciter bonus dicendus sit, opus multis est requisitis. Optimum namque opus est predicare verbum 25 Dei, sed teste apostolo quidam propter inuidiam et contencionem, quidam propter bonam voluntatem Christum predicant, quidam ex caritate et quidam ex contencione. Plus vero quam notoriam multi reputabant causam, quare olim Eugenius intendisset ad Grecorum vnionem, vt suum firmaret statum. Multis nempe, qui in Christi nomine predicauerint virtutesque fecerint multas, dicturus 30 est Christus: „Non noui vos.“ Nec oratoribus suis amplificacione opus fuerat de magnitudine per olim Eugenium expensarum pro illa causa centum quinqua- ginta milia ducatorum, docente apostolo: „Si tradidero omnes facultates meas in cibos pauperum et corpus meum ita, vt ardeam, caritatem autem non habuero, nichil sum nichilque michi prodest.“ Quomodo vero caritatem habue- 35 rat, qui tam apertum introduxerat scisma in ecclesia Dei, qui, vt fugeret iudi- cium de suis criminibus, interemerat, quantum in se fuit, iudicem suum, dis- soluens concilium Basiliense, nedum priuans omnibus beneficiis, sed tradens patres celebrantes concilium prede et brachio seculari, pro ea certe causa, ne prosequerentur iusticiam. Dederat quoque manifestum impedimentum prefixione 40 termini breuioris, ne declararetur veritas fidei in causa Bohemorum, que tam diu ecclesiam tamque acerrime vexauerat. Sed et illa caritas eius patencioribus 5
Strana 617
Liber XVII. Caput XV. XVI. 617 auribus animaduertenda erat, qua reprobauerat atque dampnauerat veritatem fidei determinatam per Constanciensem synodum, duasque alias ad illam con- sequenter se habentes, non plane negando illas esse veritates aut veritates fidei, quia forte paucissimos aut nullos habuisset consencientes, sed addicione 5 facta iuxta prauum intellectum, quem Basilienses, inquit, facto demonstrant, velut liceat dampnare veritatem illam euangelii: „Pater maior me est“ iuxta prauum intellectum, quem circa illam habuit Arrius; similiter et illam: „Ego et pater vnum sumus“ propter prauum Sabellii intellectum. Tot quippe heretici habuerunt prauum intellectum circa verba sacre scripture, si propterea id lice- 10 ret, quod maxima pars eius condempnanda esset. Manifestum igitur fieret, quales fructus produxit olim Eugenius suaque Ferrariensis aut Florentina con- gregacio, vt bona dicenda sit arbor. Quod autem ex aduerso dicebant deside- rare olim Eugenium a Germanie principibus, vt reputarent non sanctam Basi- liensem synodum ecclesiam representare vniuersalem, sed congregacionem suam 15 ycumenicum esse concilium, se ipsumque ecclesie caput vtique dignum se red- diderat, reprobans veritates, quas ecclesia determinauit? Nec minus pateret, quam sit dictum racione protestacionem principum de neutralitate seruanda a principio legittimam fuisse, sed post fructus bonos, quos fecit olim Eugenius suaque congregacio proxime videlicet specificatos, tanquam clarificatum sit eo- 20 rum dubium, reprobatis per illum fidei veritatibus dimissa neutralitate debent eidem obedire. Si namque, vt expositum extitit, Ferrariensis congregacio ab inicio sui conuenticulum fuit scismaticorum, fructus predicti ex illa procedentes nunquam ei dare potuerunt legittimitatem, eciam si essent opera suo genere bona, manente semper viciata radice, qua dissolucio sua pretensa Basiliensis 25 concilii non potuit esse legittima tanquam aperte introducens scisma in ecclesia Dei. Quod vero dissolucio ipsa includeret heresim, quoniam materia esset pro- duccioris speculacionis, requirebat audienciam sibi assignari. Capitulum XVI. Sexta parcella narracione facti ad oculum demonstrat Basi- 30 liense concilium non fuisse dissolutum proprio consensu in aduentu Greco- rum, quinymo vigorem omnem conclusionis parcialis legatorum euacuatum fuisse eorum accionibus, pape quoque, et quod modi duo dissolucionis ex aduerso expositi proprio consensu, necnon ex plenitudine potestatis nulla- tenus se conpaciuntur. 35 Qvi deducto in premissis Basiliense concilium non fuisse dissolutum modo priori, ex aduerso allegato, videlicet ex plenitudine apostolice potestatis, exponebat consequenter eciam dissolutum non fuisse proprio consensu in ad- uentu Grecorum, commemorando que facti erant, cuius tenax sibi inherebat memoria, contestanti eiusmodi assensum concilii colligi non posse ex precedenti-
Liber XVII. Caput XV. XVI. 617 auribus animaduertenda erat, qua reprobauerat atque dampnauerat veritatem fidei determinatam per Constanciensem synodum, duasque alias ad illam con- sequenter se habentes, non plane negando illas esse veritates aut veritates fidei, quia forte paucissimos aut nullos habuisset consencientes, sed addicione 5 facta iuxta prauum intellectum, quem Basilienses, inquit, facto demonstrant, velut liceat dampnare veritatem illam euangelii: „Pater maior me est“ iuxta prauum intellectum, quem circa illam habuit Arrius; similiter et illam: „Ego et pater vnum sumus“ propter prauum Sabellii intellectum. Tot quippe heretici habuerunt prauum intellectum circa verba sacre scripture, si propterea id lice- 10 ret, quod maxima pars eius condempnanda esset. Manifestum igitur fieret, quales fructus produxit olim Eugenius suaque Ferrariensis aut Florentina con- gregacio, vt bona dicenda sit arbor. Quod autem ex aduerso dicebant deside- rare olim Eugenium a Germanie principibus, vt reputarent non sanctam Basi- liensem synodum ecclesiam representare vniuersalem, sed congregacionem suam 15 ycumenicum esse concilium, se ipsumque ecclesie caput vtique dignum se red- diderat, reprobans veritates, quas ecclesia determinauit? Nec minus pateret, quam sit dictum racione protestacionem principum de neutralitate seruanda a principio legittimam fuisse, sed post fructus bonos, quos fecit olim Eugenius suaque congregacio proxime videlicet specificatos, tanquam clarificatum sit eo- 20 rum dubium, reprobatis per illum fidei veritatibus dimissa neutralitate debent eidem obedire. Si namque, vt expositum extitit, Ferrariensis congregacio ab inicio sui conuenticulum fuit scismaticorum, fructus predicti ex illa procedentes nunquam ei dare potuerunt legittimitatem, eciam si essent opera suo genere bona, manente semper viciata radice, qua dissolucio sua pretensa Basiliensis 25 concilii non potuit esse legittima tanquam aperte introducens scisma in ecclesia Dei. Quod vero dissolucio ipsa includeret heresim, quoniam materia esset pro- duccioris speculacionis, requirebat audienciam sibi assignari. Capitulum XVI. Sexta parcella narracione facti ad oculum demonstrat Basi- 30 liense concilium non fuisse dissolutum proprio consensu in aduentu Greco- rum, quinymo vigorem omnem conclusionis parcialis legatorum euacuatum fuisse eorum accionibus, pape quoque, et quod modi duo dissolucionis ex aduerso expositi proprio consensu, necnon ex plenitudine potestatis nulla- tenus se conpaciuntur. 35 Qvi deducto in premissis Basiliense concilium non fuisse dissolutum modo priori, ex aduerso allegato, videlicet ex plenitudine apostolice potestatis, exponebat consequenter eciam dissolutum non fuisse proprio consensu in ad- uentu Grecorum, commemorando que facti erant, cuius tenax sibi inherebat memoria, contestanti eiusmodi assensum concilii colligi non posse ex precedenti-
Strana 618
618 Liber XVII. Caput XVI. bus comitantibus vel subsequentibus parcialem conclusionem legatorum, ad quos fautoresque suos, quamuis paucos, dicebant deuolutam esse loci eligendi pote- statem racione cedule, quam appellabant conuencionalem, ex aduerso allegatam velut a quibusdam olim Epistolam Fundamenti, contra quam Augustinus librum composuit, incipientem: „Vnum verum Deum omnipotentem.“ Quod autem de iure id minime foret verum, pauca quidem exposuit ex recitatis in responsione Panormitani et deliberacionibus patrum, factis tempore deliberate materie inter deputatos et in deputacionibus, ex quibus euidentissime apparebat, nusquam multitudinem patrum concilii consensisse, vt concilium ycumenicum in Ytalia celebraretur. Quo circa nunquam permiserant, vt Tarentinus tunc archiepi- 10 scopus, qui requeste illius ductor apparebat, missam celebraret ad promulgan- dam suam conclusionem. Sed et ipse aliique sui fautores celebranti assenserant cardinali Arelatensi, qui toto conatu eis aduersabatur. In promulgacione vero conclusionis illius qualem assensum prestiterant patres, testimonio fuissent pedum strepitus et clamores continui, dum illa non in ambone concilii, in quo 15 canones synodales legi consueuerant, sed in loco nusquam solito legebatur, ita, vt eius sensus a nullis vel paucissimis saltem fuerit auditus. Canones vero synodales de eleccione loci et aliis ad eam rem pertinentibus pacifice ac in omni quiete et silencio fuerant auditi ab aduersantibus, eciam postque lecturam, prout erat consuetum, cantato: „Te Deum laudamus,“ quod illi post suam 20 lecturam agere non fuerunt permissi. Subsequencia porro dictam parcialem conclusionem euidencius manifestabant nunquam eidem concilium assensisse, quin pocius auctores illius assenserant, vt canon synodalis firmaretur; etenim maiori, quam ante, promulgacionem inter multitudinem patrum et dicte con- clusionis auctores differencia suborta super bulla concilii, illis conantibus, vt 25 conclusio sua aut saltem vna cum decretis synodalibus plumbo concilii firmare- tur, nolentibus aliter locum aperire, vbi tenebatur archa plumbi, cuius quatuor claues tenebant quatuor per concilium deputati, clauem vero loci, in quo custo- diebatur, concilii presidens; sed tandem ex eorum expresso consensu, vt fieret pax et tranquillitas inter patres de concilio, cessarentque omnes agitaciones, 30 cardinali sancti Petri ad vincula, Panormitano archiepiscopo et episcopo Bur- gensi concilium plenariam dederat potestatem super bullacione litterarum, de quibus agebatur, earumque destinacione. Qui plene agnoscentes non esse com- patibile iuri ac racioni vtramque conclusionem, quia multipharie sibi inuicem contradicentes, bulla concilii firmari, vnanimiter diffinierant bullari debere dum- 35 taxat canonem synodalem de eleccione trium locorum extra Ytaliam, et alias litteras ad hoc pertinentes, quibus plumbum concilii apposuerant, expresse nolentes illud apponere dicte parciali conclusioni, quamuis a presidente concilii non mediocri instancia fuissent requisiti. Circa hoc autem attestabatur alloquens, dans testimonium de visu, quoniam viderat requisicionem in scriptis de manu 40 presidentis de mandatoque dictorum commissariorum portauerat litteras et re- portauerat illas bullatas, que erant de eleccione trium locorum, sine plumbo 5
618 Liber XVII. Caput XVI. bus comitantibus vel subsequentibus parcialem conclusionem legatorum, ad quos fautoresque suos, quamuis paucos, dicebant deuolutam esse loci eligendi pote- statem racione cedule, quam appellabant conuencionalem, ex aduerso allegatam velut a quibusdam olim Epistolam Fundamenti, contra quam Augustinus librum composuit, incipientem: „Vnum verum Deum omnipotentem.“ Quod autem de iure id minime foret verum, pauca quidem exposuit ex recitatis in responsione Panormitani et deliberacionibus patrum, factis tempore deliberate materie inter deputatos et in deputacionibus, ex quibus euidentissime apparebat, nusquam multitudinem patrum concilii consensisse, vt concilium ycumenicum in Ytalia celebraretur. Quo circa nunquam permiserant, vt Tarentinus tunc archiepi- 10 scopus, qui requeste illius ductor apparebat, missam celebraret ad promulgan- dam suam conclusionem. Sed et ipse aliique sui fautores celebranti assenserant cardinali Arelatensi, qui toto conatu eis aduersabatur. In promulgacione vero conclusionis illius qualem assensum prestiterant patres, testimonio fuissent pedum strepitus et clamores continui, dum illa non in ambone concilii, in quo 15 canones synodales legi consueuerant, sed in loco nusquam solito legebatur, ita, vt eius sensus a nullis vel paucissimis saltem fuerit auditus. Canones vero synodales de eleccione loci et aliis ad eam rem pertinentibus pacifice ac in omni quiete et silencio fuerant auditi ab aduersantibus, eciam postque lecturam, prout erat consuetum, cantato: „Te Deum laudamus,“ quod illi post suam 20 lecturam agere non fuerunt permissi. Subsequencia porro dictam parcialem conclusionem euidencius manifestabant nunquam eidem concilium assensisse, quin pocius auctores illius assenserant, vt canon synodalis firmaretur; etenim maiori, quam ante, promulgacionem inter multitudinem patrum et dicte con- clusionis auctores differencia suborta super bulla concilii, illis conantibus, vt 25 conclusio sua aut saltem vna cum decretis synodalibus plumbo concilii firmare- tur, nolentibus aliter locum aperire, vbi tenebatur archa plumbi, cuius quatuor claues tenebant quatuor per concilium deputati, clauem vero loci, in quo custo- diebatur, concilii presidens; sed tandem ex eorum expresso consensu, vt fieret pax et tranquillitas inter patres de concilio, cessarentque omnes agitaciones, 30 cardinali sancti Petri ad vincula, Panormitano archiepiscopo et episcopo Bur- gensi concilium plenariam dederat potestatem super bullacione litterarum, de quibus agebatur, earumque destinacione. Qui plene agnoscentes non esse com- patibile iuri ac racioni vtramque conclusionem, quia multipharie sibi inuicem contradicentes, bulla concilii firmari, vnanimiter diffinierant bullari debere dum- 35 taxat canonem synodalem de eleccione trium locorum extra Ytaliam, et alias litteras ad hoc pertinentes, quibus plumbum concilii apposuerant, expresse nolentes illud apponere dicte parciali conclusioni, quamuis a presidente concilii non mediocri instancia fuissent requisiti. Circa hoc autem attestabatur alloquens, dans testimonium de visu, quoniam viderat requisicionem in scriptis de manu 40 presidentis de mandatoque dictorum commissariorum portauerat litteras et re- portauerat illas bullatas, que erant de eleccione trium locorum, sine plumbo 5
Strana 619
Liber XVII. Caput XVI. 619 autem cartam illis oblatam conclusionis parcialis, in qua licet requisitus cardi- nalis sancti Petri nunquam subscribere voluisset, et rursum, quia veritas noto- ria esset, quod tres ipsi potestatem habentes nomine concilii nuncios, audito- rem camere et archidyaconum Metensem miserant in Auinionem dictas litteras plumbatas ciuibus presentaturos cum instruccionibus expresse annotantibus con- sensum concilii. Fuerat preterea id ratificatum expressius, quando post noticiam habitam de falsa et clamdestina plumbacione dicte parcialis conclusionis de consensu expresso auctorum illius commissum fuerat duodecim ex prestanciori- bus concilii procedere et punire quoscumque falsarios litterarum et bulle con- 10 cilii, presertim in facto eleccionis concilii ycumenici cum potestate priuandi dignitatibus et beneficiis, inuocandi eciam brachium seculare, quodque haberent plenam potestatem ordinandi et scribendi ad quoscumque principes et communi- tates in pertinentibus ad execucionem locorum per concilium electorum. Itaque ex istis aliisque plurimis manifeste constabat non solum concilium minime con- 15 sensisse, vt celebracio concilii ycumenici in Ytalia fieret, sed parcialis con- clusionis auctores eam reuocantes seu ab illa desistentes vna cum concilio assensisse execucionem fieri synodalis decreti de tribus locis per concilium electis. Id preterea non fuisse vnquam de intencione concilii perspicue consta- bat ex sessione XXVII. testificante omnes litteras continentes aliorum nomina- 20 cionem locorum preterquam Basilee, Auinionis et Sabaudie falso bullatas et contra ordinacionem sancte synodi, nullamque ipsis fidem seu illarum trans- sumptis, eciamsi papali factis auctoritate, adhibendam esse. Quomodo autem ora- tores Eugenii, inter quos erat et ipse Nycolaus de Cusa, se nominassent con- cilii oratores, litteras synodales minime habentes, ipsisque agentibus eciam cum 25 sagittis inuasa fuisset domus, quam inhabitabat Iohannes de Ragusio, vt perso- nam haberent et pecunias concilii penes eum remanentes, deque occiso heraldo et aliis quibusdam Constantinopoli contingentibus velut in transitu facta com- memoracione dicebat postremo circa hoc, quod eciam illam parcialem con- clusionem, quamuis primo eam approbasse diceretur Eugenius tunc papa in suo 30 generali consistorio, tamen quod eam nunquam tenuit, quinymo persepe eidem contrauenit irritans seu euacuans omnem eius virtutem et effectum. Etenim iuxta tenorem dicte conclusionis quatuor requirebantur, si in alio loco preter- quam Florencie vel Vtino concilium ycumenicum celebraretur, vt esset sub de- creto comprehensus, vt esset tutus, vt cicius pararet galeas vtque haberentur 35 securitates neccessarie. Altera autem condicio nunquam affuit loco Ferrarie, qui galeas non parauit. Nec enim fuerat intencio multorum assenciencium illi conclusioni, vt si quiuis princeps galeas parasset, quod ideo in loco sibi pla- cito celebraretur ycumenicum concilium. Et si fuerat intellectum ab inicio, quod ipse olim Eugenius illas parare intendebat et hac racione concilium tra- 40 here, vbi vellet haud dubio, quamuis pauci pauciores extitissent dicte parcialis conclusionis fautores, qui, prout tunc sentiri potuit, arbitrati fuerant Florencie concilium celebrandum esse. Etenim, vt in loco sibi grato concilium celebrare- Scriptores III. 5 79
Liber XVII. Caput XVI. 619 autem cartam illis oblatam conclusionis parcialis, in qua licet requisitus cardi- nalis sancti Petri nunquam subscribere voluisset, et rursum, quia veritas noto- ria esset, quod tres ipsi potestatem habentes nomine concilii nuncios, audito- rem camere et archidyaconum Metensem miserant in Auinionem dictas litteras plumbatas ciuibus presentaturos cum instruccionibus expresse annotantibus con- sensum concilii. Fuerat preterea id ratificatum expressius, quando post noticiam habitam de falsa et clamdestina plumbacione dicte parcialis conclusionis de consensu expresso auctorum illius commissum fuerat duodecim ex prestanciori- bus concilii procedere et punire quoscumque falsarios litterarum et bulle con- 10 cilii, presertim in facto eleccionis concilii ycumenici cum potestate priuandi dignitatibus et beneficiis, inuocandi eciam brachium seculare, quodque haberent plenam potestatem ordinandi et scribendi ad quoscumque principes et communi- tates in pertinentibus ad execucionem locorum per concilium electorum. Itaque ex istis aliisque plurimis manifeste constabat non solum concilium minime con- 15 sensisse, vt celebracio concilii ycumenici in Ytalia fieret, sed parcialis con- clusionis auctores eam reuocantes seu ab illa desistentes vna cum concilio assensisse execucionem fieri synodalis decreti de tribus locis per concilium electis. Id preterea non fuisse vnquam de intencione concilii perspicue consta- bat ex sessione XXVII. testificante omnes litteras continentes aliorum nomina- 20 cionem locorum preterquam Basilee, Auinionis et Sabaudie falso bullatas et contra ordinacionem sancte synodi, nullamque ipsis fidem seu illarum trans- sumptis, eciamsi papali factis auctoritate, adhibendam esse. Quomodo autem ora- tores Eugenii, inter quos erat et ipse Nycolaus de Cusa, se nominassent con- cilii oratores, litteras synodales minime habentes, ipsisque agentibus eciam cum 25 sagittis inuasa fuisset domus, quam inhabitabat Iohannes de Ragusio, vt perso- nam haberent et pecunias concilii penes eum remanentes, deque occiso heraldo et aliis quibusdam Constantinopoli contingentibus velut in transitu facta com- memoracione dicebat postremo circa hoc, quod eciam illam parcialem con- clusionem, quamuis primo eam approbasse diceretur Eugenius tunc papa in suo 30 generali consistorio, tamen quod eam nunquam tenuit, quinymo persepe eidem contrauenit irritans seu euacuans omnem eius virtutem et effectum. Etenim iuxta tenorem dicte conclusionis quatuor requirebantur, si in alio loco preter- quam Florencie vel Vtino concilium ycumenicum celebraretur, vt esset sub de- creto comprehensus, vt esset tutus, vt cicius pararet galeas vtque haberentur 35 securitates neccessarie. Altera autem condicio nunquam affuit loco Ferrarie, qui galeas non parauit. Nec enim fuerat intencio multorum assenciencium illi conclusioni, vt si quiuis princeps galeas parasset, quod ideo in loco sibi pla- cito celebraretur ycumenicum concilium. Et si fuerat intellectum ab inicio, quod ipse olim Eugenius illas parare intendebat et hac racione concilium tra- 40 here, vbi vellet haud dubio, quamuis pauci pauciores extitissent dicte parcialis conclusionis fautores, qui, prout tunc sentiri potuit, arbitrati fuerant Florencie concilium celebrandum esse. Etenim, vt in loco sibi grato concilium celebrare- Scriptores III. 5 79
Strana 620
620 Liber XVII. Caput XVI. tur, iam a pluribus annis obtulerat Eugenius velle ponere fortalicia illius et iurisdiccionem ad manus concilii. Fuerat igitur dictum non solum, vt galeas pararet, sed vt tutus esset locus. An vero talis censendus non iudicii ipsius, sed erat auctorum dicte conclusionis, quorum multi, priusquam accederent, certi esse volebant de tutela securitateque loci et libertate. Euacuasset preterea effectum dicte conclusionis in litteris pretense sue dissolucionis, quibus voluit derogatum esse ordinacionibus quibuscumque et statutis, eciam sub nomine generalis concilii factis, quali modo erat facta ipsa parcialis conclusio. Item per aliam clausulam in eisdem litteris contentam, in qua dicit: "decernentes et eciam declarantes omnem aliam declaracionem, eleccionem et translacionem, 10 quauis auctoritate aut quocumque pretextu factam, vel eciam imposterum fien- dam, preterquam auctoritate nostra, de qua constet per auctenticas litteras nostras super hoc conficiendas nullius esse, prout est, roboris vel momenti;“ in alia rursus clausula: „decernentes irritum et inane, eciam sub nomine et auctori- tate concilii etc.“ Irrefragabiliter autem de euacuacione effectus dicte conclusio- 15 nis constaret per litteras sue pretense declaracionis, datas xxx. die Decembris, quibus declarare se dixerat Basiliense concilium ad ciuitatem Ferrariensem fuisse translatum dieque octaua proximi mensis inchoandum et continuandum fore. Declaracio autem huiusmodi facta fuerat per mensem fere cum dimidio ante accessum Grecorum in vltimum portum latinum, et tamen iuxta com- 20 pactata per concilium cum Grecis concilium debuit stare firmiter Basilee, donec ipsi ad vltimum portum assignandum eis per oratores concilii applicarent, et tunc infra mensem se transferre; duobus hiis constantibus eciam ex tenore dicte parcialis conclusionis et litteris dissolucionis ipsius olim Eugenii. Itaque nunquam Basiliense concilium assenserat sue translacioni racione aduentus 25 Grecorum, nisi in dicto casu, quo tamen non adueniente ipse olim Eugenius declarauit concilium esse translatum. Minime igitur dici poterat concilium Basiliense fuisse translatum proprio consensu in aduentu Grecorum. Quo circa intrinsecus animaduertens vim et naturam dicte pretense translacionis euidentis- sime agnosceret ipsum olim Eugenium cum fautoribus suis sibi inuicem contra- 30 dicere vno presupposito, neccessarie vero, et omnibus cognito idem generale concilium bis dissolui non posse, sicut nec eadem res bis per naturam cor- rumpi potest, nisi miraculo, sicut Lazarum aliosque resuscitatos mori bis con- tigit. Etenim, cum dicerent Basiliense concilium fuisse dissolutum ex pleni- tudine apostolice potestatis, quia contra ipsum olim Eugenium synodalem 35 continuauit processum, et quia proprio consensu fuerat translatum in aduentu Grecorum, duorum istorum dato quouis modo manifeste contradicebat altero, fuisse dissolutum. Continuauerat namque synodus processum, declarata con- tumacia ipsius olim Eugenii prima die Octobris precedente aduentum Grecorum in vltimum portum per quatuor menses cum medio minus paucis diebus. Si 40 ergo fuerat iam dissolutum, dissolui secundo non potuit in aduentu Grecorum. In quo modo si firmarent se, quod fuit dissolutum proprio consensu, cum ante 5
620 Liber XVII. Caput XVI. tur, iam a pluribus annis obtulerat Eugenius velle ponere fortalicia illius et iurisdiccionem ad manus concilii. Fuerat igitur dictum non solum, vt galeas pararet, sed vt tutus esset locus. An vero talis censendus non iudicii ipsius, sed erat auctorum dicte conclusionis, quorum multi, priusquam accederent, certi esse volebant de tutela securitateque loci et libertate. Euacuasset preterea effectum dicte conclusionis in litteris pretense sue dissolucionis, quibus voluit derogatum esse ordinacionibus quibuscumque et statutis, eciam sub nomine generalis concilii factis, quali modo erat facta ipsa parcialis conclusio. Item per aliam clausulam in eisdem litteris contentam, in qua dicit: "decernentes et eciam declarantes omnem aliam declaracionem, eleccionem et translacionem, 10 quauis auctoritate aut quocumque pretextu factam, vel eciam imposterum fien- dam, preterquam auctoritate nostra, de qua constet per auctenticas litteras nostras super hoc conficiendas nullius esse, prout est, roboris vel momenti;“ in alia rursus clausula: „decernentes irritum et inane, eciam sub nomine et auctori- tate concilii etc.“ Irrefragabiliter autem de euacuacione effectus dicte conclusio- 15 nis constaret per litteras sue pretense declaracionis, datas xxx. die Decembris, quibus declarare se dixerat Basiliense concilium ad ciuitatem Ferrariensem fuisse translatum dieque octaua proximi mensis inchoandum et continuandum fore. Declaracio autem huiusmodi facta fuerat per mensem fere cum dimidio ante accessum Grecorum in vltimum portum latinum, et tamen iuxta com- 20 pactata per concilium cum Grecis concilium debuit stare firmiter Basilee, donec ipsi ad vltimum portum assignandum eis per oratores concilii applicarent, et tunc infra mensem se transferre; duobus hiis constantibus eciam ex tenore dicte parcialis conclusionis et litteris dissolucionis ipsius olim Eugenii. Itaque nunquam Basiliense concilium assenserat sue translacioni racione aduentus 25 Grecorum, nisi in dicto casu, quo tamen non adueniente ipse olim Eugenius declarauit concilium esse translatum. Minime igitur dici poterat concilium Basiliense fuisse translatum proprio consensu in aduentu Grecorum. Quo circa intrinsecus animaduertens vim et naturam dicte pretense translacionis euidentis- sime agnosceret ipsum olim Eugenium cum fautoribus suis sibi inuicem contra- 30 dicere vno presupposito, neccessarie vero, et omnibus cognito idem generale concilium bis dissolui non posse, sicut nec eadem res bis per naturam cor- rumpi potest, nisi miraculo, sicut Lazarum aliosque resuscitatos mori bis con- tigit. Etenim, cum dicerent Basiliense concilium fuisse dissolutum ex pleni- tudine apostolice potestatis, quia contra ipsum olim Eugenium synodalem 35 continuauit processum, et quia proprio consensu fuerat translatum in aduentu Grecorum, duorum istorum dato quouis modo manifeste contradicebat altero, fuisse dissolutum. Continuauerat namque synodus processum, declarata con- tumacia ipsius olim Eugenii prima die Octobris precedente aduentum Grecorum in vltimum portum per quatuor menses cum medio minus paucis diebus. Si 40 ergo fuerat iam dissolutum, dissolui secundo non potuit in aduentu Grecorum. In quo modo si firmarent se, quod fuit dissolutum proprio consensu, cum ante 5
Strana 621
Liber XVII. Caput XVI. XVII. 621 illorum aduentum et congregacio Ferrariensis erecta fuisset sub nomine concilii generalis, sedente Basiliensi concilio, negari non poterat iuxta decretum, „Sicut vnica" non generale concilium, sed fuisse illam conuenticulum scismaticorum. Cumque ipse olim Eugenius princeps et caput esset congregacionis illius, di- 5 cere consequenter oportebat illum fore archiscismaticum. Et rursus, cum iam fuisset synodali sentencia suspensus ab administracione papatus, quomodo fir- mare poterat congregacionem, cuius se gerebat pro capite, fore ycumenicum aut concilium generale aut quod patres Basiliensis concilii tenerentur ire ad huiusmodi scismaticam congregacionem eodem presidente, qui per eos fuerat 10 suspensus legittime a papatus administracione? Sicut igitur nullatenus poterat esse vera atque legittima dissolucio Basiliensis concilii, tanquam facta ex pleni- tudine apostolice potestatis, commemorata quadruplici racione, et quia contra- diccionem includeret, et quia contineret multiplex dampnabile crimen, et quia introducens scisma in Dei ecclesia, et quia continens dampnatum errorem, here- 15 sim, atque sic eciam nec poterat vera et legittima esse tanquam facta suo proprio consensu in aduentu Grecorum, et quia talis nunquam affuit assensus patrum, dictam parcialem conclusionem antecedens, concomitans vel subsequens, et quia, si aliquorum fuit talis consensus, ille per eosdem fuit euacuatus ac eciam multipliciter per ipsum olim Eugenium. 20 Capitulum XVII. Septima parcella speculacione alta docet, vbi supremitas est iudicii, nullatenus dandam esse fidem minori parti contra maiorem, eciam spe futuri assensus condeliberancium vel tocius multitudinis aliorum, deque aperta iniquitate dicte parcialis conclusionis. Cvm autem signata iam XI. hora raciones commemoratas, prosequenti 25 ipsi Iohanni magnitudo deficeret vocis, vixque audiebatur a circumstantibus proxime, siquidem ceperat dicere in puncto septime, auisatus per consedentes audienciam peciit, vt super restantibus dicere posset, quod et fecit, refeccione sumpta, alio tamen in loco. Senserat namque ex calore stube et circumstan- cium multitudine vocis defectum contigisse fatigacione fortassis. At vero, quon- 30 iam ex aduerso multo amplificabatur sermone, tanquam illi magne fuissent auctoritatis, ideoque auctoribus parcialis conclusionis credendum esse pre multi- tudine patrum concilii, illorumque gesta execucioni tradenda pocius; ex hiis, que pro synodali canone contra dictam parcialem conclusionem dicenda resta- bant, hoc in loco inseritur id vnum doctis viris attencius considerandum, quod 35 repugnat euidenter intencioni scripture sacre ac naturali iudicio racionis in simili casu, dandam esse fidem paucis contra multos. Hoc autem ostenditur manifeste, presupposito dumtaxat vno, quod apud omnes fideles, quam maxime eos, qui docti sunt, reputari debet notorie verum. Id vero est, quod in eius- 79*
Liber XVII. Caput XVI. XVII. 621 illorum aduentum et congregacio Ferrariensis erecta fuisset sub nomine concilii generalis, sedente Basiliensi concilio, negari non poterat iuxta decretum, „Sicut vnica" non generale concilium, sed fuisse illam conuenticulum scismaticorum. Cumque ipse olim Eugenius princeps et caput esset congregacionis illius, di- 5 cere consequenter oportebat illum fore archiscismaticum. Et rursus, cum iam fuisset synodali sentencia suspensus ab administracione papatus, quomodo fir- mare poterat congregacionem, cuius se gerebat pro capite, fore ycumenicum aut concilium generale aut quod patres Basiliensis concilii tenerentur ire ad huiusmodi scismaticam congregacionem eodem presidente, qui per eos fuerat 10 suspensus legittime a papatus administracione? Sicut igitur nullatenus poterat esse vera atque legittima dissolucio Basiliensis concilii, tanquam facta ex pleni- tudine apostolice potestatis, commemorata quadruplici racione, et quia contra- diccionem includeret, et quia contineret multiplex dampnabile crimen, et quia introducens scisma in Dei ecclesia, et quia continens dampnatum errorem, here- 15 sim, atque sic eciam nec poterat vera et legittima esse tanquam facta suo proprio consensu in aduentu Grecorum, et quia talis nunquam affuit assensus patrum, dictam parcialem conclusionem antecedens, concomitans vel subsequens, et quia, si aliquorum fuit talis consensus, ille per eosdem fuit euacuatus ac eciam multipliciter per ipsum olim Eugenium. 20 Capitulum XVII. Septima parcella speculacione alta docet, vbi supremitas est iudicii, nullatenus dandam esse fidem minori parti contra maiorem, eciam spe futuri assensus condeliberancium vel tocius multitudinis aliorum, deque aperta iniquitate dicte parcialis conclusionis. Cvm autem signata iam XI. hora raciones commemoratas, prosequenti 25 ipsi Iohanni magnitudo deficeret vocis, vixque audiebatur a circumstantibus proxime, siquidem ceperat dicere in puncto septime, auisatus per consedentes audienciam peciit, vt super restantibus dicere posset, quod et fecit, refeccione sumpta, alio tamen in loco. Senserat namque ex calore stube et circumstan- cium multitudine vocis defectum contigisse fatigacione fortassis. At vero, quon- 30 iam ex aduerso multo amplificabatur sermone, tanquam illi magne fuissent auctoritatis, ideoque auctoribus parcialis conclusionis credendum esse pre multi- tudine patrum concilii, illorumque gesta execucioni tradenda pocius; ex hiis, que pro synodali canone contra dictam parcialem conclusionem dicenda resta- bant, hoc in loco inseritur id vnum doctis viris attencius considerandum, quod 35 repugnat euidenter intencioni scripture sacre ac naturali iudicio racionis in simili casu, dandam esse fidem paucis contra multos. Hoc autem ostenditur manifeste, presupposito dumtaxat vno, quod apud omnes fideles, quam maxime eos, qui docti sunt, reputari debet notorie verum. Id vero est, quod in eius- 79*
Strana 622
622 Liber XVII. Caput XVII. modi allegacionum principio fuit multipliciter declaratum supra generalem syno- dum non esse aliquod tribunal in humanis, quod de ipsius accionibus auctori- tatiue habeat iudicare. Si namque papa dicitur supremus iudex omnium Chri- stianorum, cui summo pontifici omnem humanam creaturam subiectam esse est de neccessitate salutis, generale autem concilium est iudex pape, manifestum est ergo nullum tribunal in terris esse supra generale concilium. Hoc ergo existente vero, qui attendit ad modum ordinemque spiritualis et secularis iudi- cii, manifeste cognoscit, quod tunc minor pars cum maiori pretendit habere comparacionem, quando confidit, quod facta comparacione non quidem numeri ad numerum, quoniam in hac scit notorie superatam se fore, sed meriti ad 10 meritum et zeli ad zelum superior iudex diffiniet per sentenciam hanc minoris numeri saniorem, illam vero maioris minus sanam partem fore, quemadmodum contingit in eleccionibus ad inferiores dignitates, quarum confirmacio ad epi- scopum, similiter in eleccione episcopi, cuius confirmacio spectat ad metropoli- tanum, vel cum metropolitani eleccio examinatur per primatem, patriarcham aut 15 summum pontificem, qui confirmare habet. Aliquando eciam visum est circa eleccionem imperii, quod summus pontifex facta examinacione diffiniuit, que sanior aut minus sana pars censenda esset. Itaque ibi consueuit disceptari de saniori aut minus sana parte, vbi adest recursus superioris iudicis, ad quem pertinet diffinire. Vbi vero ad superiorem non consueuit fieri recursus, minor 20 pars nunquam se audet comparare maiori. Patet hoc in capitulis religionum exemptarum; quod enim maior pars diffinitorum agit, datur execucioni, quon- iam ibi est supremum tribunal ordinis illius. Similiter in capitulis exemptis cathedralium ecclesiarum. Magis vero accommodum exemplum est in multis ciui- tatibus imperialibus, a quarum iudiciis non recurritur ad imperatorem. Propriis- 25 simum vero exemplum in magnis communitatibus Ytalie, que non recognoscunt in temporalibus superiorem. Quantumcumque enim laborent preualere, qui de- siderant, vt in sua vota alios trahant, tamen, si facta deliberacione maior numerus est opinionis contrarie, non audent se opponere execucioni. Racio omnium supradictorum duplex est, et nature, et iuris diuini: nature, quoniam 30 vt effectus sequatur neccesse est causam superhabundare virtute, quod est tanquam maxima per se nota in philosophia naturali, a proporcione minoris equalitatis nunquam accione secuta, sed maioris. Racio vero iuris diuini illa est, quia in re, que aliis debet nota esse, multorumque tangit preiudicium vel interesse, vt alicui credatur neccesse est ab alio, quam a semetipso habere in 35 testimonium, dicente Christo: „Si ego testimonium perhibeo de me ipso, testi- monium meum non est verum.“ Si ergo saluator noster Deus ipse, qui mentiri non potuit, vt ei plene crederetur, sicut docet Iohannes euangelista, allegauit quadruplex testimonium, videlicet patris sui ex nube testantis: „Hic est filius meus", Iohannis eciam Baptiste, opera item, que faciebat, que nemo alius fecit, 40 ac legem Moysi, quomodo, cum omnis homo sit mendax, quisquam petit sibi credi in preiudicium aliorum, aliud, quam proprium, non habens testimonium? 5
622 Liber XVII. Caput XVII. modi allegacionum principio fuit multipliciter declaratum supra generalem syno- dum non esse aliquod tribunal in humanis, quod de ipsius accionibus auctori- tatiue habeat iudicare. Si namque papa dicitur supremus iudex omnium Chri- stianorum, cui summo pontifici omnem humanam creaturam subiectam esse est de neccessitate salutis, generale autem concilium est iudex pape, manifestum est ergo nullum tribunal in terris esse supra generale concilium. Hoc ergo existente vero, qui attendit ad modum ordinemque spiritualis et secularis iudi- cii, manifeste cognoscit, quod tunc minor pars cum maiori pretendit habere comparacionem, quando confidit, quod facta comparacione non quidem numeri ad numerum, quoniam in hac scit notorie superatam se fore, sed meriti ad 10 meritum et zeli ad zelum superior iudex diffiniet per sentenciam hanc minoris numeri saniorem, illam vero maioris minus sanam partem fore, quemadmodum contingit in eleccionibus ad inferiores dignitates, quarum confirmacio ad epi- scopum, similiter in eleccione episcopi, cuius confirmacio spectat ad metropoli- tanum, vel cum metropolitani eleccio examinatur per primatem, patriarcham aut 15 summum pontificem, qui confirmare habet. Aliquando eciam visum est circa eleccionem imperii, quod summus pontifex facta examinacione diffiniuit, que sanior aut minus sana pars censenda esset. Itaque ibi consueuit disceptari de saniori aut minus sana parte, vbi adest recursus superioris iudicis, ad quem pertinet diffinire. Vbi vero ad superiorem non consueuit fieri recursus, minor 20 pars nunquam se audet comparare maiori. Patet hoc in capitulis religionum exemptarum; quod enim maior pars diffinitorum agit, datur execucioni, quon- iam ibi est supremum tribunal ordinis illius. Similiter in capitulis exemptis cathedralium ecclesiarum. Magis vero accommodum exemplum est in multis ciui- tatibus imperialibus, a quarum iudiciis non recurritur ad imperatorem. Propriis- 25 simum vero exemplum in magnis communitatibus Ytalie, que non recognoscunt in temporalibus superiorem. Quantumcumque enim laborent preualere, qui de- siderant, vt in sua vota alios trahant, tamen, si facta deliberacione maior numerus est opinionis contrarie, non audent se opponere execucioni. Racio omnium supradictorum duplex est, et nature, et iuris diuini: nature, quoniam 30 vt effectus sequatur neccesse est causam superhabundare virtute, quod est tanquam maxima per se nota in philosophia naturali, a proporcione minoris equalitatis nunquam accione secuta, sed maioris. Racio vero iuris diuini illa est, quia in re, que aliis debet nota esse, multorumque tangit preiudicium vel interesse, vt alicui credatur neccesse est ab alio, quam a semetipso habere in 35 testimonium, dicente Christo: „Si ego testimonium perhibeo de me ipso, testi- monium meum non est verum.“ Si ergo saluator noster Deus ipse, qui mentiri non potuit, vt ei plene crederetur, sicut docet Iohannes euangelista, allegauit quadruplex testimonium, videlicet patris sui ex nube testantis: „Hic est filius meus", Iohannis eciam Baptiste, opera item, que faciebat, que nemo alius fecit, 40 ac legem Moysi, quomodo, cum omnis homo sit mendax, quisquam petit sibi credi in preiudicium aliorum, aliud, quam proprium, non habens testimonium? 5
Strana 623
Liber XVII. Caput XVII. 623 Sic autem contingit illis, qui faciunt minorem, pretendentes se partem saniorem. Quod vtique posita specificacione facilius est videre, commixte vtendo prefatis duabus racionibus. Data enim congregacione, que superiorem non recognoscit in terris, cuiusque iudicio alii obedire tenentur quando in ea deliberant con- uenientes super declaracione veritatis et iusticie diffinicionem vel consulentes super agendis, aut ita est, quod omnes conueniunt in vnam sentenciam, aut nullus cum altero, sed quilibet dicit opinionem suam propriam singularem, aut sunt in duas sentencias per equales partes diuisi vel in vnam plures, et in aliam conueniunt pauciores. In primo nempe gradu, quando omnes conueniunt, 10 virtutis plenitudine in causa concurrente plenus effectus sequitur, hoc est in- tegrum et irrefragabile iudicium. Vnde prompto animo obediunt qui tenentur obsequi, quando sciunt omnes congregatos plene deliberasse et fuisse in ean- dem sentenciam conuenientes. In secundo autem casu, quando nichil determi- nate deliberant vel quilibet eorum habet propriam opinionem, nullus effectus 15 recte sequi potest, quia ibi nulla est causa aut sufficiens virtus in ea. Dicitur autem nullam esse causam: singulus enim eorum per se non facit congregacio- nem, et vbi quot capita, tot sunt sensus, nullum est commune iudicium. Ita- que, eciam si dicatur respectu corporum congregacio, quia huiusmodi congrega- cionis nullus est communis vigor, nullus potest sequi effectus. Quocirca nemo 20 illorum, qui obedire consueuerunt, tenetur aut wlt huiusmodi singularibus opi- nionibus acquiescere, nec eciam posset, euangelio teste neminem duobus dominis contraria precipientibus seruire posse, multoque minus, quando multi sunt et contrarii. In tercio vero casu, vbi iudicantes sunt per equales partes diuisi in duas contrarias sentencias, dicendum fortassis nonnulli putarent, quia iam re- 25 spectu illorum inter se diceretur congregacio aut commune iudicium, et sic videretur concurrere causa, vigoremque illi inesse; quod igitur effectus debeat sequi ita, quod subditi teneantur acquiescere vtriusque partis iudicio vel alte- rius tantum. Sed qui attendit, intrinsecus manifeste cognoscit, quod nullus effectus ordinatus recte sequi potest. Demonstrat hoc primum natura, que 30 habet, vt a proporcione equalis virtutis accio in contrariis non sequatur. Nam quemadmodum notissimum est ad hoc, vt contrariorum alterum alterum vincat, quod contrarie agit neccesse habet superhabundare virtute. Dictat idem scien- cia canonica, que duorum neutrum censet electum quamdiu in eos equales voces concurrunt. Concurrit in hoc similiter ciuilis sciencia, que probacionem 35 illam iudicat esse nullam, quando ceteris paribus super eadem re contrarie sunt attestaciones ita, quod par est numerus testium, nec se fide et auctoritate superexcedunt. Fauet eciam consideracioni huic sacra scriptura, cum rex Salo- mon iudicauit, non esse credendum alicui duarum mulierum, que sibi inuicem contrarie attestabantur pro filio viuo, nec vlla earum allegabat nisi se ipsam 40 in testimonium. In omnibus igitur istis effectus non sequitur, quoniam non est superhabundancia virtutis in causa, quando habent se extrema in equali pro- porcione. Hinc ergo euidencia racionis eciam in lumine nature compellit dicere, 5
Liber XVII. Caput XVII. 623 Sic autem contingit illis, qui faciunt minorem, pretendentes se partem saniorem. Quod vtique posita specificacione facilius est videre, commixte vtendo prefatis duabus racionibus. Data enim congregacione, que superiorem non recognoscit in terris, cuiusque iudicio alii obedire tenentur quando in ea deliberant con- uenientes super declaracione veritatis et iusticie diffinicionem vel consulentes super agendis, aut ita est, quod omnes conueniunt in vnam sentenciam, aut nullus cum altero, sed quilibet dicit opinionem suam propriam singularem, aut sunt in duas sentencias per equales partes diuisi vel in vnam plures, et in aliam conueniunt pauciores. In primo nempe gradu, quando omnes conueniunt, 10 virtutis plenitudine in causa concurrente plenus effectus sequitur, hoc est in- tegrum et irrefragabile iudicium. Vnde prompto animo obediunt qui tenentur obsequi, quando sciunt omnes congregatos plene deliberasse et fuisse in ean- dem sentenciam conuenientes. In secundo autem casu, quando nichil determi- nate deliberant vel quilibet eorum habet propriam opinionem, nullus effectus 15 recte sequi potest, quia ibi nulla est causa aut sufficiens virtus in ea. Dicitur autem nullam esse causam: singulus enim eorum per se non facit congregacio- nem, et vbi quot capita, tot sunt sensus, nullum est commune iudicium. Ita- que, eciam si dicatur respectu corporum congregacio, quia huiusmodi congrega- cionis nullus est communis vigor, nullus potest sequi effectus. Quocirca nemo 20 illorum, qui obedire consueuerunt, tenetur aut wlt huiusmodi singularibus opi- nionibus acquiescere, nec eciam posset, euangelio teste neminem duobus dominis contraria precipientibus seruire posse, multoque minus, quando multi sunt et contrarii. In tercio vero casu, vbi iudicantes sunt per equales partes diuisi in duas contrarias sentencias, dicendum fortassis nonnulli putarent, quia iam re- 25 spectu illorum inter se diceretur congregacio aut commune iudicium, et sic videretur concurrere causa, vigoremque illi inesse; quod igitur effectus debeat sequi ita, quod subditi teneantur acquiescere vtriusque partis iudicio vel alte- rius tantum. Sed qui attendit, intrinsecus manifeste cognoscit, quod nullus effectus ordinatus recte sequi potest. Demonstrat hoc primum natura, que 30 habet, vt a proporcione equalis virtutis accio in contrariis non sequatur. Nam quemadmodum notissimum est ad hoc, vt contrariorum alterum alterum vincat, quod contrarie agit neccesse habet superhabundare virtute. Dictat idem scien- cia canonica, que duorum neutrum censet electum quamdiu in eos equales voces concurrunt. Concurrit in hoc similiter ciuilis sciencia, que probacionem 35 illam iudicat esse nullam, quando ceteris paribus super eadem re contrarie sunt attestaciones ita, quod par est numerus testium, nec se fide et auctoritate superexcedunt. Fauet eciam consideracioni huic sacra scriptura, cum rex Salo- mon iudicauit, non esse credendum alicui duarum mulierum, que sibi inuicem contrarie attestabantur pro filio viuo, nec vlla earum allegabat nisi se ipsam 40 in testimonium. In omnibus igitur istis effectus non sequitur, quoniam non est superhabundancia virtutis in causa, quando habent se extrema in equali pro- porcione. Hinc ergo euidencia racionis eciam in lumine nature compellit dicere, 5
Strana 624
624 Liber XVII. Caput XVII. quod in quarto casu effectus a minori parte contra maiorem non sequatur, videlicet, quando in vnam sentenciam plures, in aliam conueniunt pauciores. Equidem, si quando vna pars equalis est alteri, illam non vincit, quomodo, minor existens, illam superabit? Nam tunc causa superhabundat virtute, quando vnum contrarium superat alterum vigore suo. Quod autem ab alio superatur, quoniam censetur prostratum et victum, succumbens illius accioni, pocius eidem pati quam agere conuenit. Vnde tanquam non valens producere effectum iudi- cium dicitur esse nullum illius partis, que ab alia superatur numero et virtute. Concurrit eciam in hoc illa causa secunda, prima allegata, quia pars maior censetur aliunde habere testimonium. Quando enim iudicantes siue quomodo- 10 libet asserentes duas contrarias sentencias sunt sibi inuicem pares numero et virtute, quia huiusmodi se habent in equali proporcione ad commune iudicium, inuicem comparantur, velut essent due persone sibimet contradicentes. Nemo est autem, qui dicat, si aliunde non iuuatur, vni contra alium esse credendum. Est namque dicendum tale testimonium proprium siue dumtaxat vnius, sacra 15 scriptura manifeste diffiniente, quod ad vnius testimonium nullus condempna- bitur. Vnde alibi dicit: „Nemo occidetur vno contra se dicente testimonium." Causa vero illa est, quoniam est paritas siue equalitas testimonii in contra- diccione. Quilibet enim bene cupiens existimari de accionibus suis vt com- muniter non contra se sed pro se exhibet testimonium. Quando autem non est 20 nisi vnus testis in contrarium, quoniam est paritas testimonii in contradiccione, nec habet, a quo vincatur, hinc diuina sentencia nos docet, quod ad vnius testimonium nullus condempnetur. Iamque dicit commune prouerbium, quod dictum vnius est dictum nullius, quod ideo dicitur, quia ex eo plene sequi non debet aut potest effectus. Vbi autem in eadem congregacione deliberantes in 25 duas contrarias sentencias sunt per equales partes diuisi, vt quod illi dicunt iustum et verum, hii asserant iniquum et falsum, vna pars contra aliam non habet nisi proprium testimonium, vtraque enim pretendit se vidisse ac plene ruminasse omnia, que faciunt ad causam. Tunc igitur, quia censentur stare quasi vnus contra alterum, nec vna pars contra alteram aliunde iuuatur, que- 30 libet de se ipsa censetur perhibere testimonium, reputatur tanquam solum vnius, secundum predicta est inefficax et inualidum, et sic ab eo sequi non debet effectus. Quando vero vna pars alteram superat ita, quod se habent tan- quam pars et totum, quia superexcrescentes medietati testimonium perhibent huic medietati, illi igitur, cui a superexcrescentibus testimonium perhibetur, 35 quoniam alii medietati comparata censetur aliunde testimonium habere, ideo est credendum, quia, vt scriptura dicit, duorum hominum testimonium verum est. Hec certe est doctrina saluatoris contra scribas et Phariseos: „Et si iudico ego, iudicium meum verum est, quia solus non sum, sed ego et qui misit me, pater. Et in lege vestra scriptum est, quia duorum hominum testimonium 40 verum est. Ego sum, qui testimonium perhibeo de me ipso, et testimonium perhibet de me, qui misit me, pater.“ Itaque censuit diuina sentencia, vt 5
624 Liber XVII. Caput XVII. quod in quarto casu effectus a minori parte contra maiorem non sequatur, videlicet, quando in vnam sentenciam plures, in aliam conueniunt pauciores. Equidem, si quando vna pars equalis est alteri, illam non vincit, quomodo, minor existens, illam superabit? Nam tunc causa superhabundat virtute, quando vnum contrarium superat alterum vigore suo. Quod autem ab alio superatur, quoniam censetur prostratum et victum, succumbens illius accioni, pocius eidem pati quam agere conuenit. Vnde tanquam non valens producere effectum iudi- cium dicitur esse nullum illius partis, que ab alia superatur numero et virtute. Concurrit eciam in hoc illa causa secunda, prima allegata, quia pars maior censetur aliunde habere testimonium. Quando enim iudicantes siue quomodo- 10 libet asserentes duas contrarias sentencias sunt sibi inuicem pares numero et virtute, quia huiusmodi se habent in equali proporcione ad commune iudicium, inuicem comparantur, velut essent due persone sibimet contradicentes. Nemo est autem, qui dicat, si aliunde non iuuatur, vni contra alium esse credendum. Est namque dicendum tale testimonium proprium siue dumtaxat vnius, sacra 15 scriptura manifeste diffiniente, quod ad vnius testimonium nullus condempna- bitur. Vnde alibi dicit: „Nemo occidetur vno contra se dicente testimonium." Causa vero illa est, quoniam est paritas siue equalitas testimonii in contra- diccione. Quilibet enim bene cupiens existimari de accionibus suis vt com- muniter non contra se sed pro se exhibet testimonium. Quando autem non est 20 nisi vnus testis in contrarium, quoniam est paritas testimonii in contradiccione, nec habet, a quo vincatur, hinc diuina sentencia nos docet, quod ad vnius testimonium nullus condempnetur. Iamque dicit commune prouerbium, quod dictum vnius est dictum nullius, quod ideo dicitur, quia ex eo plene sequi non debet aut potest effectus. Vbi autem in eadem congregacione deliberantes in 25 duas contrarias sentencias sunt per equales partes diuisi, vt quod illi dicunt iustum et verum, hii asserant iniquum et falsum, vna pars contra aliam non habet nisi proprium testimonium, vtraque enim pretendit se vidisse ac plene ruminasse omnia, que faciunt ad causam. Tunc igitur, quia censentur stare quasi vnus contra alterum, nec vna pars contra alteram aliunde iuuatur, que- 30 libet de se ipsa censetur perhibere testimonium, reputatur tanquam solum vnius, secundum predicta est inefficax et inualidum, et sic ab eo sequi non debet effectus. Quando vero vna pars alteram superat ita, quod se habent tan- quam pars et totum, quia superexcrescentes medietati testimonium perhibent huic medietati, illi igitur, cui a superexcrescentibus testimonium perhibetur, 35 quoniam alii medietati comparata censetur aliunde testimonium habere, ideo est credendum, quia, vt scriptura dicit, duorum hominum testimonium verum est. Hec certe est doctrina saluatoris contra scribas et Phariseos: „Et si iudico ego, iudicium meum verum est, quia solus non sum, sed ego et qui misit me, pater. Et in lege vestra scriptum est, quia duorum hominum testimonium 40 verum est. Ego sum, qui testimonium perhibeo de me ipso, et testimonium perhibet de me, qui misit me, pater.“ Itaque censuit diuina sentencia, vt 5
Strana 625
Liber XVII. Caput XVII. 625 proprium testimonium tunc sit validum, quando aliunde iuuatur. Quando vero in tantum iuuatur, quod superat duplo vel triplo, tunc voluit, quod absque comparacione vel excepcione effectus sequatur. Dicit enim: „Non stabit testis vnus contra aliquem, quicquid illud peccati et facinoris fuerit, sed in ore duo- 5 rum vel trium testium stabit omne verbum.“ Quam sentenciam saluator noster posuit in euangelio, cum inquit: „Adhibe tecum vnum vel duos, vt in ore duorum vel trium testium stet omne verbum.“ Quando igitur proprium testi- monium superatur a duplo vel triplo, dummodo illa duo vel tria digna sint testimonia, censuit diuinus sermo, quod absque excepcione vel comparacione 10 sequatur iudicium. Dicit namque: „In ore duorum vel trium stabit omne verbum". Ex ista racione inconuincibili humana iura ordinauerunt id, quod supra extitit allegatum, quod, vbi concurrunt due partes supra vnam, illa, que exceditur duplo, non debet se comparare, tamquam sit sanior. Et hec est racio in eleccione pape, quod, licet examinacio eius pertineat ad generale concilium, 15 vt si duo contra fas de papatu contenderent, tamen, quando conueniunt due partes in eleccione, voluit ius, quod absque omni excepcione inexpectato supe- rioris tribunalis iudicio obediretur illi tamquam pape, in quem due partes cardi- nalium eligencium conuenirent. Et ita communiter in aliis casibus. Secus autem dicendum esset, quando in minori proporcione quam duplo ab alia excedere- 20 tur, quia enim tunc non excedit ad gradum, quem ius diuinum prefixit, locum habere possunt comparaciones, quod est verum, vt predictum est, quando de- super eminet auctoritas iudicii. In illo enim possunt vel exhiberi attestaciones, vel exhibite plenius examinari. Quando vero supremum tribunal fecerit iudi- cium, tunc voluit absque omni excepcione, vt effectus sequatur. Dixit enim 25 post habita duo inferiora, scilicet solius et duorum vel trium testium, „Dic ec- clesie, et si ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus“. Ita- que ex victoria testimonii concurrente iudicio non est facienda iam comparacio. Vnde, qui iudicare habent, quando tenent auctoritatem supremam iudicii, si non sunt conformes, quoniam, vt declaratum est, tunc habent se tamquam contraria 30 attestantes, nec restat aliud tribunal, in quo exhiberi siue examinari debeant attestaciones, neccesse habent, qui volunt, vt credatur eorum iudicio, quod superhabundent in testimonio, ita vt dici possit de parte, que pretendit suo obediri iudicio, quemadmodum Christus de se ipso: „Et si iudico ego, iudicium meum verum est, quia solus non sum, sed ego et qui misit me, pater.“ Est 35 namque neccesse superhabundare testimonium, quatenus ex proporcione maioris virtutis sequi possit effectus. Nam quamdiu in contraria paritate persistunt, nulla rite egreditur accio. Ex premissis, que in lumine nature adeo euidencia sunt, vt illis resistere nequeat humanus intellectus, notorie iam apparet in synodali iudicio minori parti contra maiorem non esse credendum. Apparet 40 eciam euidenter iniquitas dicte parcialis conclusionis legatorum olim Eugenii suorumque fauencium. Si namque euidencia racionis irrefragabiliter docet, quando in libera congregacione, quemadmodum est synodus generalis, deliberantes in
Liber XVII. Caput XVII. 625 proprium testimonium tunc sit validum, quando aliunde iuuatur. Quando vero in tantum iuuatur, quod superat duplo vel triplo, tunc voluit, quod absque comparacione vel excepcione effectus sequatur. Dicit enim: „Non stabit testis vnus contra aliquem, quicquid illud peccati et facinoris fuerit, sed in ore duo- 5 rum vel trium testium stabit omne verbum.“ Quam sentenciam saluator noster posuit in euangelio, cum inquit: „Adhibe tecum vnum vel duos, vt in ore duorum vel trium testium stet omne verbum.“ Quando igitur proprium testi- monium superatur a duplo vel triplo, dummodo illa duo vel tria digna sint testimonia, censuit diuinus sermo, quod absque excepcione vel comparacione 10 sequatur iudicium. Dicit namque: „In ore duorum vel trium stabit omne verbum". Ex ista racione inconuincibili humana iura ordinauerunt id, quod supra extitit allegatum, quod, vbi concurrunt due partes supra vnam, illa, que exceditur duplo, non debet se comparare, tamquam sit sanior. Et hec est racio in eleccione pape, quod, licet examinacio eius pertineat ad generale concilium, 15 vt si duo contra fas de papatu contenderent, tamen, quando conueniunt due partes in eleccione, voluit ius, quod absque omni excepcione inexpectato supe- rioris tribunalis iudicio obediretur illi tamquam pape, in quem due partes cardi- nalium eligencium conuenirent. Et ita communiter in aliis casibus. Secus autem dicendum esset, quando in minori proporcione quam duplo ab alia excedere- 20 tur, quia enim tunc non excedit ad gradum, quem ius diuinum prefixit, locum habere possunt comparaciones, quod est verum, vt predictum est, quando de- super eminet auctoritas iudicii. In illo enim possunt vel exhiberi attestaciones, vel exhibite plenius examinari. Quando vero supremum tribunal fecerit iudi- cium, tunc voluit absque omni excepcione, vt effectus sequatur. Dixit enim 25 post habita duo inferiora, scilicet solius et duorum vel trium testium, „Dic ec- clesie, et si ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus“. Ita- que ex victoria testimonii concurrente iudicio non est facienda iam comparacio. Vnde, qui iudicare habent, quando tenent auctoritatem supremam iudicii, si non sunt conformes, quoniam, vt declaratum est, tunc habent se tamquam contraria 30 attestantes, nec restat aliud tribunal, in quo exhiberi siue examinari debeant attestaciones, neccesse habent, qui volunt, vt credatur eorum iudicio, quod superhabundent in testimonio, ita vt dici possit de parte, que pretendit suo obediri iudicio, quemadmodum Christus de se ipso: „Et si iudico ego, iudicium meum verum est, quia solus non sum, sed ego et qui misit me, pater.“ Est 35 namque neccesse superhabundare testimonium, quatenus ex proporcione maioris virtutis sequi possit effectus. Nam quamdiu in contraria paritate persistunt, nulla rite egreditur accio. Ex premissis, que in lumine nature adeo euidencia sunt, vt illis resistere nequeat humanus intellectus, notorie iam apparet in synodali iudicio minori parti contra maiorem non esse credendum. Apparet 40 eciam euidenter iniquitas dicte parcialis conclusionis legatorum olim Eugenii suorumque fauencium. Si namque euidencia racionis irrefragabiliter docet, quando in libera congregacione, quemadmodum est synodus generalis, deliberantes in
Strana 626
626 Liber XVII. Caput XVII. duas contrarias sentencias sunt per equales partes diuisi, quod ipsorum iudi- cium est nullum, nec vnius partis iudicio contra alterius sentenciam est cre- dendum, quomodo ergo allegare audent, sibi esse credendum, vbi ipsi cum omnibus adherentibus suis non fuerunt in equali numero cum aliis coniudi- cantibus; vbi denique fuerunt superati a suis coniudicantibus superhabun- 5 danti testimonio proporcioneque maioris virtutis, nedum personarum numero, sed dignitatum, pluribus patriarchis, archiepiscopis, episcopis, abbatibus, docto- ribusque diuini et humani iuris pro synodali quam parciali legatorum con- clusione sistentibus; vbi demum fuerunt superati eciam in duplo, quo casu diuinum et humanum ius censuit locum non habere comparaciones eciam 10 in inferioribus iudiciis; vbi rursus fuerunt superati a coniudicantibus eciam triplo et quadruplo? Locum igitur habere minime potest comparacio sua, quam pretendunt. Nusquam etenim legitur, et quod grauius fortasse, nunquam visa fuit tanta proprii iudicii presumpcio, vt pauciores contra multitudinem patrum in eodem loco ausi fuerint nominare se generale concilium, quemadmodum dicti 15 legati cum paucis fauentibus suis. Quorum nonnulli excusare id voluerunt, di- centes se legittime facere opponendo se multitudini patrum, quia presumebant, quod patres concilii eisdem postmodum adhererent, quodque tota christiana re- ligio iudicaret pro eis, ideoque et si deficeret eis numerus patrum coniudican- cium, quia tunc erant pauciores, tamen non deficeret eis virtus, non quidem 20 tunc adessens, sed futura. Itaque sub spe illius superhabundantis testimonii presumpti licebat eis se synodum nominare. Quantum vero ad hec non facta disgressione circa materiam superioritatis pro responso ad huiusmodi duas alle- gaciones, attendendum primo est illud commune dictum: „Tene certum et di- mitte incertum." Certum namque tunc erat — gloria omnipotenti Deo, qui tam 25 numerose auxit populum christianum — non esse facile, ymmo communiter im- possibile super illa re, que acceleracione indigebat in missione galearum, vtrum bene fieret vel male haberi in promptu testimonium vniuersalis ecclesie dis- perse per orbem pro iustificacione dicte parcialis conclusionis. Certum est item, quod synodus generalis non tenetur requirere ad suas diffiniciones iudicia Chri- 30 stianorum, qui sunt per orbem dispersi, sed pocius omnes et singuli fideles, eciam qui papalis est dignitatis, tenentur acquiescere iudicio generalis concilii. Certum est preterea, primum testimonium de futura adhesione multitudinis patrum, si illud futurum esse presumebant, defuisse eis. Etenim non solum alii patres concilii non acquieuerunt sue parciali conclusioni, sed quatuor aut 35 tres partes illorum, qui primum eis adherebant, animaduertentes iniquitatem ad quam tendebatur, videlicet reprobacionem veritatis declarate in concilio Con- stanciensi, a dicta parciali conclusione recesserunt, synodali adherentes decreto. Certum est deniqne, quod christiana religio eciam post aduentum Grecorum non approbauit conuenticulum eorum, quoniam, vt dictum est, qui erant de 40 aliis nacionibus in sancta Basiliensi synodo, permanserunt similiter et de Ytalia pro parte maxima. Itaque defecit vtrumque salutare eorum, quod presumebant
626 Liber XVII. Caput XVII. duas contrarias sentencias sunt per equales partes diuisi, quod ipsorum iudi- cium est nullum, nec vnius partis iudicio contra alterius sentenciam est cre- dendum, quomodo ergo allegare audent, sibi esse credendum, vbi ipsi cum omnibus adherentibus suis non fuerunt in equali numero cum aliis coniudi- cantibus; vbi denique fuerunt superati a suis coniudicantibus superhabun- 5 danti testimonio proporcioneque maioris virtutis, nedum personarum numero, sed dignitatum, pluribus patriarchis, archiepiscopis, episcopis, abbatibus, docto- ribusque diuini et humani iuris pro synodali quam parciali legatorum con- clusione sistentibus; vbi demum fuerunt superati eciam in duplo, quo casu diuinum et humanum ius censuit locum non habere comparaciones eciam 10 in inferioribus iudiciis; vbi rursus fuerunt superati a coniudicantibus eciam triplo et quadruplo? Locum igitur habere minime potest comparacio sua, quam pretendunt. Nusquam etenim legitur, et quod grauius fortasse, nunquam visa fuit tanta proprii iudicii presumpcio, vt pauciores contra multitudinem patrum in eodem loco ausi fuerint nominare se generale concilium, quemadmodum dicti 15 legati cum paucis fauentibus suis. Quorum nonnulli excusare id voluerunt, di- centes se legittime facere opponendo se multitudini patrum, quia presumebant, quod patres concilii eisdem postmodum adhererent, quodque tota christiana re- ligio iudicaret pro eis, ideoque et si deficeret eis numerus patrum coniudican- cium, quia tunc erant pauciores, tamen non deficeret eis virtus, non quidem 20 tunc adessens, sed futura. Itaque sub spe illius superhabundantis testimonii presumpti licebat eis se synodum nominare. Quantum vero ad hec non facta disgressione circa materiam superioritatis pro responso ad huiusmodi duas alle- gaciones, attendendum primo est illud commune dictum: „Tene certum et di- mitte incertum." Certum namque tunc erat — gloria omnipotenti Deo, qui tam 25 numerose auxit populum christianum — non esse facile, ymmo communiter im- possibile super illa re, que acceleracione indigebat in missione galearum, vtrum bene fieret vel male haberi in promptu testimonium vniuersalis ecclesie dis- perse per orbem pro iustificacione dicte parcialis conclusionis. Certum est item, quod synodus generalis non tenetur requirere ad suas diffiniciones iudicia Chri- 30 stianorum, qui sunt per orbem dispersi, sed pocius omnes et singuli fideles, eciam qui papalis est dignitatis, tenentur acquiescere iudicio generalis concilii. Certum est preterea, primum testimonium de futura adhesione multitudinis patrum, si illud futurum esse presumebant, defuisse eis. Etenim non solum alii patres concilii non acquieuerunt sue parciali conclusioni, sed quatuor aut 35 tres partes illorum, qui primum eis adherebant, animaduertentes iniquitatem ad quam tendebatur, videlicet reprobacionem veritatis declarate in concilio Con- stanciensi, a dicta parciali conclusione recesserunt, synodali adherentes decreto. Certum est deniqne, quod christiana religio eciam post aduentum Grecorum non approbauit conuenticulum eorum, quoniam, vt dictum est, qui erant de 40 aliis nacionibus in sancta Basiliensi synodo, permanserunt similiter et de Ytalia pro parte maxima. Itaque defecit vtrumque salutare eorum, quod presumebant
Strana 627
Liber XVII. Caput XVII. 627 affuturum, vnde non adauctum, sed eciam diminutum fuit illud modicum, quod primo habebant, proprium testimonium. Sed omisso de hiis dicere plura quantum ad apparenciam racionis allegate per eos, quod sub spe superhabundantis testi- monii futuri licuit resistere sentencie maioris partis, quanti sit periculi, palam est agnosci. Illud enim supra commemoratum, quod vt alicui credatur neccesse habet vltra proprium aliunde ferre testimonium, intelligendum est stante duplici condicione: videlicet, si fuerit testimonium illius generis vel nature, vt compa- rare se possit illi testimonio, per quod superatur, vtque illud testimonium habeatur, priusquam finiatur iudicium; testimonia enim post finitum iudicium 10 non admittuntur. Exemplificatur exordiendo a superiori. Etenim, si quis per se aut alter pro eo, eciam ipso non procurante, post mortem summi pontificis a prelatis, doctoribus aliisque curtesanis, qui essent in maiori numero quam due partes cardinalium, obtinuissent nominacionem ad papatum, exhiberetque in conclaui sigilla aut subscripciones eorum, si tercia pars cardinalium contra 15 duas partes ex huiusmodi nominacionibus se vellent iuuare, nulli dubium, quod istud non reputaretur condignum testimonium ad hoc, vt testimonium duarum parcium ab illo superari diceretur. Non enim est testimonium eiusdem generis aut nature, quia non illis prelatis aut doctoribus, sed cardinalibus competit eleccionis iudicium. Vnde, si post exitum conclauis pauciores illi vellent huius- 20 modi alterius generis testimoniis se iuuare tanquam sedicionem agentes, non permitterentur prosequi. Eodem modo licet exemplificare circa eleccionem impe- rii, quod standum est maiori parti electorum, eciam si minor pars ostenderet testimonia contraria aliorum prelatorum aut principum. Ita est rursus circa diffinicionem iusticie pote in auditoribus rote, eciam si minor pars haberet pro- 25 se consilia multorum iurisperitorum, ostensisque illis nichilominus auditores pro maiori parte diffinirent contrarium, quia ad illos consilia, ad istos vero diffini- ciones causarum spectant. Simile preterea est in quouis supremo seculari iudi- cio. Si igitur vere ita est, quod testimonia aliorum multorum, quando non sunt eiusdem nature vel auctoritatis, eciam prius ostensa non sunt tanti ponderis, 30 vt minor pars preualere possit maiori parti coniudicancium, quid ergo dicen- dum est, quando minor pars non ostendit huiusmodi testimonia, sed dicit se presumere, quod illa in futurum habebit. Manifestum est enim, quod finito iudi- cio, eciamsi magna multitudo aliorum dicat contrarium, vtpote quod talis non est dignus ad papatum vel imperium, aut quod sentencia sit iniqua, que dif- 35 finita sunt mandantur execucioni, non obstantibus quorumlibet oblocucionibus, ymmo resistentes per iusticiam puniuntur. Sic igitur lucidissime intueri quilibet potest iniquitatem dicte parcialis conclusionis, quodque dicti legati et sui cum excederentur in quadruplo ab aliis coniudicantibus, non potuerunt se dicere saniorem partem, ipsorumque iudicium ob defectum virtutis in causa esse noto- 40 rie nullum et irritum nec iuuare se potuisse, presumendo de aliorum testimonio sibi affuturo. Quocirca omnibus lucet euidenter, quam sancte fuit diffinitum in Niceno concilio, quod obtineat plurimorum sentencia sacerdotum, quando a com- Scriptores III. 5 80
Liber XVII. Caput XVII. 627 affuturum, vnde non adauctum, sed eciam diminutum fuit illud modicum, quod primo habebant, proprium testimonium. Sed omisso de hiis dicere plura quantum ad apparenciam racionis allegate per eos, quod sub spe superhabundantis testi- monii futuri licuit resistere sentencie maioris partis, quanti sit periculi, palam est agnosci. Illud enim supra commemoratum, quod vt alicui credatur neccesse habet vltra proprium aliunde ferre testimonium, intelligendum est stante duplici condicione: videlicet, si fuerit testimonium illius generis vel nature, vt compa- rare se possit illi testimonio, per quod superatur, vtque illud testimonium habeatur, priusquam finiatur iudicium; testimonia enim post finitum iudicium 10 non admittuntur. Exemplificatur exordiendo a superiori. Etenim, si quis per se aut alter pro eo, eciam ipso non procurante, post mortem summi pontificis a prelatis, doctoribus aliisque curtesanis, qui essent in maiori numero quam due partes cardinalium, obtinuissent nominacionem ad papatum, exhiberetque in conclaui sigilla aut subscripciones eorum, si tercia pars cardinalium contra 15 duas partes ex huiusmodi nominacionibus se vellent iuuare, nulli dubium, quod istud non reputaretur condignum testimonium ad hoc, vt testimonium duarum parcium ab illo superari diceretur. Non enim est testimonium eiusdem generis aut nature, quia non illis prelatis aut doctoribus, sed cardinalibus competit eleccionis iudicium. Vnde, si post exitum conclauis pauciores illi vellent huius- 20 modi alterius generis testimoniis se iuuare tanquam sedicionem agentes, non permitterentur prosequi. Eodem modo licet exemplificare circa eleccionem impe- rii, quod standum est maiori parti electorum, eciam si minor pars ostenderet testimonia contraria aliorum prelatorum aut principum. Ita est rursus circa diffinicionem iusticie pote in auditoribus rote, eciam si minor pars haberet pro- 25 se consilia multorum iurisperitorum, ostensisque illis nichilominus auditores pro maiori parte diffinirent contrarium, quia ad illos consilia, ad istos vero diffini- ciones causarum spectant. Simile preterea est in quouis supremo seculari iudi- cio. Si igitur vere ita est, quod testimonia aliorum multorum, quando non sunt eiusdem nature vel auctoritatis, eciam prius ostensa non sunt tanti ponderis, 30 vt minor pars preualere possit maiori parti coniudicancium, quid ergo dicen- dum est, quando minor pars non ostendit huiusmodi testimonia, sed dicit se presumere, quod illa in futurum habebit. Manifestum est enim, quod finito iudi- cio, eciamsi magna multitudo aliorum dicat contrarium, vtpote quod talis non est dignus ad papatum vel imperium, aut quod sentencia sit iniqua, que dif- 35 finita sunt mandantur execucioni, non obstantibus quorumlibet oblocucionibus, ymmo resistentes per iusticiam puniuntur. Sic igitur lucidissime intueri quilibet potest iniquitatem dicte parcialis conclusionis, quodque dicti legati et sui cum excederentur in quadruplo ab aliis coniudicantibus, non potuerunt se dicere saniorem partem, ipsorumque iudicium ob defectum virtutis in causa esse noto- 40 rie nullum et irritum nec iuuare se potuisse, presumendo de aliorum testimonio sibi affuturo. Quocirca omnibus lucet euidenter, quam sancte fuit diffinitum in Niceno concilio, quod obtineat plurimorum sentencia sacerdotum, quando a com- Scriptores III. 5 80
Strana 628
Liber XVII. Caput XVII. XVIII. 628 muni consensu pauci animositate ducti contradicunt. Sed et illud silencio pre- terire non decet, quod principales fautores dicte parcialis conclusionis non pre- sumebant de futuro testimonio, hoc est de accessu patrum concilii, in aduentu Grecorum videlicet, quod irent ad locum, de quo per eos fiebat mencio. Equi- dem Iohannes ipse olim archiepiscopus Tarentinus conclusionis huius parcialis 5 quasi primus actor contrarium presenciebat, et ex intencione facere voluit scis- suram ecclesie. Dicit enim sic in litteris pro illo tempore ex Basilea ad Euge- nium destinatis, ac per eum pro suis recognitis: „Credat michi sanctitas vestra, eciam aduenientibus Grecis difficile erit, nos hinc recedere sine scissura. Video dominum legatum magni animi eo tempore ad transferendum concilium et ful- 10 minandum censuras contra rebelles, qui erunt pars maior in duplo.“ Ecce, quam manifeste ostendit se ex intencione voluisse scissuram facere, quodque eciam in aduentu Grecorum non sperabant auxilium superhabundantis testimonii pro eorum parciali conclusione; et, quod maximum est, confitetur veritatem; nam dicit, quod eciam tempore illo contra suam parcialem conclusionem esset maior 15 pars in duplo, ita quod proprio testimonio pars sua non se poterat comparare, tanquam sanior esset superata a duplo maiori. Patet igitur plus quam euidenter ex premissis, quod nulla subsistit racione assercio illa minus iuste considerata vigore dicte parcialis conclusionis translatum fuisse Basiliense concilium in Ytaliam suo proprio consensu, contrario perspicue constante ex precedentibus, 20 illam concomitantibus et subsequentibus. Capitulum XVIII. Octaua parcella compendiosa gestorum relacione iustificat deposicionem olim Eugenii eleccionemque Felicis pape quinti, circumstan- ciis notificantibus sanctum fuisse propositum eius in acceptando responsione- que data contrariis obiectis concludit omniphariam obligatos esse prelatos 25 Germanieque principes acceptare requisiciones concilii, nullatenus excusanti- bus eos iuramentis super neutralitate factis. Die autem predicta XXVIII. Marcii Iohannes ipse, qui annotatas superius prosecutus de mane fuerat allegaciones, circa secundam horam post meridiem primum exposuit quam conceperat proposicionem, si ordinarie, prout sibi nun- 30 ciatum extitit ex parte congregatorum diete, fuerat illi audiencia concessa per quot dies vellet et per tres horas singulo mane. Erat autem proposicio ipsa per modum narracionis casus, quomodo in magnis allegacionibus, quoniam ex facto ius oritur, fieri solet, quantum ad substancialia saltem suo ex tenore iusti- ciam synodalem de processu contra olim Eugenium factam explicans similiter 35 et eleccionem canonicam Felicis pape quinti, que compendii gracia, et quoniam in proximis colleccionibus multa desuper hiis scripta reperiuntur, non vt scripta vel tunc enunciata, sed titulatim hoc in loco commemorantur: quod inicium
Liber XVII. Caput XVII. XVIII. 628 muni consensu pauci animositate ducti contradicunt. Sed et illud silencio pre- terire non decet, quod principales fautores dicte parcialis conclusionis non pre- sumebant de futuro testimonio, hoc est de accessu patrum concilii, in aduentu Grecorum videlicet, quod irent ad locum, de quo per eos fiebat mencio. Equi- dem Iohannes ipse olim archiepiscopus Tarentinus conclusionis huius parcialis 5 quasi primus actor contrarium presenciebat, et ex intencione facere voluit scis- suram ecclesie. Dicit enim sic in litteris pro illo tempore ex Basilea ad Euge- nium destinatis, ac per eum pro suis recognitis: „Credat michi sanctitas vestra, eciam aduenientibus Grecis difficile erit, nos hinc recedere sine scissura. Video dominum legatum magni animi eo tempore ad transferendum concilium et ful- 10 minandum censuras contra rebelles, qui erunt pars maior in duplo.“ Ecce, quam manifeste ostendit se ex intencione voluisse scissuram facere, quodque eciam in aduentu Grecorum non sperabant auxilium superhabundantis testimonii pro eorum parciali conclusione; et, quod maximum est, confitetur veritatem; nam dicit, quod eciam tempore illo contra suam parcialem conclusionem esset maior 15 pars in duplo, ita quod proprio testimonio pars sua non se poterat comparare, tanquam sanior esset superata a duplo maiori. Patet igitur plus quam euidenter ex premissis, quod nulla subsistit racione assercio illa minus iuste considerata vigore dicte parcialis conclusionis translatum fuisse Basiliense concilium in Ytaliam suo proprio consensu, contrario perspicue constante ex precedentibus, 20 illam concomitantibus et subsequentibus. Capitulum XVIII. Octaua parcella compendiosa gestorum relacione iustificat deposicionem olim Eugenii eleccionemque Felicis pape quinti, circumstan- ciis notificantibus sanctum fuisse propositum eius in acceptando responsione- que data contrariis obiectis concludit omniphariam obligatos esse prelatos 25 Germanieque principes acceptare requisiciones concilii, nullatenus excusanti- bus eos iuramentis super neutralitate factis. Die autem predicta XXVIII. Marcii Iohannes ipse, qui annotatas superius prosecutus de mane fuerat allegaciones, circa secundam horam post meridiem primum exposuit quam conceperat proposicionem, si ordinarie, prout sibi nun- 30 ciatum extitit ex parte congregatorum diete, fuerat illi audiencia concessa per quot dies vellet et per tres horas singulo mane. Erat autem proposicio ipsa per modum narracionis casus, quomodo in magnis allegacionibus, quoniam ex facto ius oritur, fieri solet, quantum ad substancialia saltem suo ex tenore iusti- ciam synodalem de processu contra olim Eugenium factam explicans similiter 35 et eleccionem canonicam Felicis pape quinti, que compendii gracia, et quoniam in proximis colleccionibus multa desuper hiis scripta reperiuntur, non vt scripta vel tunc enunciata, sed titulatim hoc in loco commemorantur: quod inicium
Strana 629
Liber XVII. Caput XVIII. 629 omnium differenciarum inter concilium Basiliense et ipsum olim Eugenium fuerat propterea, quod contraueniret decretis synodorum Constanciensis et Basiliensis; quod summus pontifex obseruare tenetur canones synodales, alias pacem in ecclesia haberi non posse; quod olim Eugenius multipliciter approbasset de- 5 creta Basiliensis concilii; quod tempore, quo synodus erat in sua plenitudine, eciam per suos presidentes synodaliter bis id ipsum conclusum fuerat, videlicet quod pro pace per ipsum danda ecclesie papa tunc Eugenius omnes appella- ciones interpositas ad eum a sentenciis per concilium vel commissarios eius annullaret, mandaturus iudicibus suis sub pena excommunicacionis late senten- 10 cie, ne super illis procederent, reuocaret preterea omnia grauamina et quic- quid factum esset eius auctoritate contra suam adhesionem et contra decreta concilii, ratificaret item et approbaret expresse et speciali consensu omnia de- creta concilii Basiliensis, et specialiter de eleccionibus et annatis cum pollici- tacione sine omni dolo et fraude illa manutenere et obseruare; et quod nun- 15 quam ante vel post visum est in generali congregacione, concluse fuerant instrucciones desuper hiis concepte per primum ex suis presidentibus, continen- tes inter alia cum esset papa requisitus ex parte concilii et multa cotidie in contrarium attemptarentur, quod nichil aliud esse videbatur, quam inducere mundum in transgressionem vel errorem, exemplo eius aliis transgressuris vel 20 existimaturis concilia generalia nullam habere potestatem. Et in illis papa aui- sabatur patres concilii paratos esse mori pocius, quam pati auctoritatem eccle- sie sic conculcari, professione hac ab inicio concilii publicata in synodalibus epistolis: „Zelus domus Dei,“ „Sperauit,“ postque in alia, incipiente: „Vt inter varias.“ Itaque intencio patrum semper fuit vsque ad animam et sanguinem 25 defensare ecclesie auctoritatem. Monitorium igitur illud instruccionesque de- super cum fuerint conclusa, assencientibus pape Eugenii presidentibus, sed et concludentibus, quomodo igitur ex aduerso causabatur non seruatam fuisse pro- missionem, patres osculaturos esse pedes pape? Ibi namque adiecta clausula extitisset, „quantum cum Deo possent,“ approbata vtique, vt suo narratum est 30 loco, per Sigismundum imperatorem ac eciam oratores Venetorum. Siquidem eo ita contraueniente auctoritati generalium conciliorum, eciam sui presidentes iudicauerant dignum esse, vt contrarie attemptata reuocaret, desuperque, vt id infra breue tempus faceret, publice moneretur, aduersus autem eum id non facientem instituendum esse processum. Cum vero a prioribus non desistens 35 grauiora in dies contra concilii auctoritatem multiplicasset vsque ad concilii interitum, mittendo in Greciam suas contra concilii galeas, obieccionem de non seruata per concilium eidem promissione silencio ab oratoribus suis preteriri decreuisset. Nam quemadmodum seruauit ipse promissa per eum concilio plus quam notorie facta testarentur. Prosecutus autem narracionem dicebat, quod 40 tempore dicti monitorii in personam pape publicandi deputatis ad hoc oratori- bus synodalibus destinauerat velut pro pace inter eum et concilium legatos de latere cardinales sancte Crucis et sancti Petri cum limitata potestate, qui pro 80*
Liber XVII. Caput XVIII. 629 omnium differenciarum inter concilium Basiliense et ipsum olim Eugenium fuerat propterea, quod contraueniret decretis synodorum Constanciensis et Basiliensis; quod summus pontifex obseruare tenetur canones synodales, alias pacem in ecclesia haberi non posse; quod olim Eugenius multipliciter approbasset de- 5 creta Basiliensis concilii; quod tempore, quo synodus erat in sua plenitudine, eciam per suos presidentes synodaliter bis id ipsum conclusum fuerat, videlicet quod pro pace per ipsum danda ecclesie papa tunc Eugenius omnes appella- ciones interpositas ad eum a sentenciis per concilium vel commissarios eius annullaret, mandaturus iudicibus suis sub pena excommunicacionis late senten- 10 cie, ne super illis procederent, reuocaret preterea omnia grauamina et quic- quid factum esset eius auctoritate contra suam adhesionem et contra decreta concilii, ratificaret item et approbaret expresse et speciali consensu omnia de- creta concilii Basiliensis, et specialiter de eleccionibus et annatis cum pollici- tacione sine omni dolo et fraude illa manutenere et obseruare; et quod nun- 15 quam ante vel post visum est in generali congregacione, concluse fuerant instrucciones desuper hiis concepte per primum ex suis presidentibus, continen- tes inter alia cum esset papa requisitus ex parte concilii et multa cotidie in contrarium attemptarentur, quod nichil aliud esse videbatur, quam inducere mundum in transgressionem vel errorem, exemplo eius aliis transgressuris vel 20 existimaturis concilia generalia nullam habere potestatem. Et in illis papa aui- sabatur patres concilii paratos esse mori pocius, quam pati auctoritatem eccle- sie sic conculcari, professione hac ab inicio concilii publicata in synodalibus epistolis: „Zelus domus Dei,“ „Sperauit,“ postque in alia, incipiente: „Vt inter varias.“ Itaque intencio patrum semper fuit vsque ad animam et sanguinem 25 defensare ecclesie auctoritatem. Monitorium igitur illud instruccionesque de- super cum fuerint conclusa, assencientibus pape Eugenii presidentibus, sed et concludentibus, quomodo igitur ex aduerso causabatur non seruatam fuisse pro- missionem, patres osculaturos esse pedes pape? Ibi namque adiecta clausula extitisset, „quantum cum Deo possent,“ approbata vtique, vt suo narratum est 30 loco, per Sigismundum imperatorem ac eciam oratores Venetorum. Siquidem eo ita contraueniente auctoritati generalium conciliorum, eciam sui presidentes iudicauerant dignum esse, vt contrarie attemptata reuocaret, desuperque, vt id infra breue tempus faceret, publice moneretur, aduersus autem eum id non facientem instituendum esse processum. Cum vero a prioribus non desistens 35 grauiora in dies contra concilii auctoritatem multiplicasset vsque ad concilii interitum, mittendo in Greciam suas contra concilii galeas, obieccionem de non seruata per concilium eidem promissione silencio ab oratoribus suis preteriri decreuisset. Nam quemadmodum seruauit ipse promissa per eum concilio plus quam notorie facta testarentur. Prosecutus autem narracionem dicebat, quod 40 tempore dicti monitorii in personam pape publicandi deputatis ad hoc oratori- bus synodalibus destinauerat velut pro pace inter eum et concilium legatos de latere cardinales sancte Crucis et sancti Petri cum limitata potestate, qui pro 80*
Strana 630
630 Liber XVII. Caput XVIII. medio pacis aperuerant, vt concilium in Ytaliam transferretur, quod factum non extiterat, inter alia, quia contraueniens pacto cum Grecis inito, vsque ad aduentum ipsorum concilium stare Basilee firmiter debere. Nam vt con- cilium suo modo dictam vnionem prosequeretur, ipse multiplicem per litte- ras suas dederat consensum. Quod vero ipse dietim minus appreciabatur con- cilii auctoritatem patentissimum foret ita, vt abbatibus Bisuntino et de Caritate et decano ecclesie Bisuntine commiserit super promocione ecclesie Bisuntine per eum facta nepoti suo, quod reuocarent acta per Basiliense concilium in contrarium sue intencionis, eciam synodali excommunicatos auctoritate ab- soluendo, delegata ac eciam subdelegata sua; propter conculcacionem vero 10 huiusmodi aliaque in citatorio contenta, quod sancta synodus velut in sui de- fensionem inchoauerat synodalem processum, et presertim, ne scisma fieret in ecclesia per ereccionem congregacionis alterius sub nomine concilii gene- ralis, quod manifeste imminebat ex destinacione in Greciam galearum pape contra galeas concilii, et ne fieret, quod euenit, antea tamen per sex annos in 15 epistola „Cogitanti“ et XII. sessione prenunciatum de reprobacione facta per ipsum olim Eugenium veritatis determinate de generalium auctoritate concilio- rum. Allegabat item in hac parte, quam multiplici racione iurisdiccio compete- ret Basiliensi concilio, vt procederet contra ipsum, deque eius in contemptum auctoritatis ecclesie notoria et nusquam audita simili contumacia, vt statim post 20 citacionem contra decreta Ive et xXIIIe sessionum publicauerit cardinalem Iohan- nem, patriarcham Allexandrinum et litteras decreuerit de dissolucione concilii, quibus si patres acquieuissent, non solum exinanicio, sed erat sepultura aucto- ritatis generalium conciliorum. Fuerat tamen et per legatum suum a principio concilii et in epistola: „Cogitanti“ auisatus de futura deposicione, si non de- 25 sisteret a conculcacione synodalis auctoritatis. Exponebat consequenter, quod indictam sibi per concilium purgacionem, cum tamen maiori laborasset infamia, quam Sixtus et Leo, sui predecessores, compleuerat quatuor modis interimendo iudicem suum per dissolucionem, excommunicando, priuando patres ac tradendo eos prede, et quod absque merore dici non deberet, reprobando veritates catho- 30 lice fidei. Sed et potissimum purgacionis modum non omiserat, crimina conti- nuando, de quibus erat notorie diffamatus. Propter quod in congregacione sua, quam dicebat ad hoc erexisse, vt suam innocenciam totus agnosceret orbis, licet plus triennio permansisset, nunquam tamen temptauerat se purgare, qui proximius ei conuersabantur, cercioratis pocius de criminibus eius. Neque spera- 35 batur, quod vnquam in vita sua id esset facturus, quomodo nec reformacionem ecclesie, de qua nec minimum hactenus publicasset pretensum canonem syno- dalem. Vt namque illa fieret, requirebatur amplius, quam verbale desiderium laudatum ex aduerso propterea, quod ad concilium scripsisset veritatem pro- fessus, egere ecclesiam reformacione, quoniam a planta pedis vsque ad verti- 40 cem non in ea foret sanitas. Et tamen factam per concilium acceptare noluis- set reformacionem, nec ipse ad illam in congregacione sua dedisset operam. 5
630 Liber XVII. Caput XVIII. medio pacis aperuerant, vt concilium in Ytaliam transferretur, quod factum non extiterat, inter alia, quia contraueniens pacto cum Grecis inito, vsque ad aduentum ipsorum concilium stare Basilee firmiter debere. Nam vt con- cilium suo modo dictam vnionem prosequeretur, ipse multiplicem per litte- ras suas dederat consensum. Quod vero ipse dietim minus appreciabatur con- cilii auctoritatem patentissimum foret ita, vt abbatibus Bisuntino et de Caritate et decano ecclesie Bisuntine commiserit super promocione ecclesie Bisuntine per eum facta nepoti suo, quod reuocarent acta per Basiliense concilium in contrarium sue intencionis, eciam synodali excommunicatos auctoritate ab- soluendo, delegata ac eciam subdelegata sua; propter conculcacionem vero 10 huiusmodi aliaque in citatorio contenta, quod sancta synodus velut in sui de- fensionem inchoauerat synodalem processum, et presertim, ne scisma fieret in ecclesia per ereccionem congregacionis alterius sub nomine concilii gene- ralis, quod manifeste imminebat ex destinacione in Greciam galearum pape contra galeas concilii, et ne fieret, quod euenit, antea tamen per sex annos in 15 epistola „Cogitanti“ et XII. sessione prenunciatum de reprobacione facta per ipsum olim Eugenium veritatis determinate de generalium auctoritate concilio- rum. Allegabat item in hac parte, quam multiplici racione iurisdiccio compete- ret Basiliensi concilio, vt procederet contra ipsum, deque eius in contemptum auctoritatis ecclesie notoria et nusquam audita simili contumacia, vt statim post 20 citacionem contra decreta Ive et xXIIIe sessionum publicauerit cardinalem Iohan- nem, patriarcham Allexandrinum et litteras decreuerit de dissolucione concilii, quibus si patres acquieuissent, non solum exinanicio, sed erat sepultura aucto- ritatis generalium conciliorum. Fuerat tamen et per legatum suum a principio concilii et in epistola: „Cogitanti“ auisatus de futura deposicione, si non de- 25 sisteret a conculcacione synodalis auctoritatis. Exponebat consequenter, quod indictam sibi per concilium purgacionem, cum tamen maiori laborasset infamia, quam Sixtus et Leo, sui predecessores, compleuerat quatuor modis interimendo iudicem suum per dissolucionem, excommunicando, priuando patres ac tradendo eos prede, et quod absque merore dici non deberet, reprobando veritates catho- 30 lice fidei. Sed et potissimum purgacionis modum non omiserat, crimina conti- nuando, de quibus erat notorie diffamatus. Propter quod in congregacione sua, quam dicebat ad hoc erexisse, vt suam innocenciam totus agnosceret orbis, licet plus triennio permansisset, nunquam tamen temptauerat se purgare, qui proximius ei conuersabantur, cercioratis pocius de criminibus eius. Neque spera- 35 batur, quod vnquam in vita sua id esset facturus, quomodo nec reformacionem ecclesie, de qua nec minimum hactenus publicasset pretensum canonem syno- dalem. Vt namque illa fieret, requirebatur amplius, quam verbale desiderium laudatum ex aduerso propterea, quod ad concilium scripsisset veritatem pro- fessus, egere ecclesiam reformacione, quoniam a planta pedis vsque ad verti- 40 cem non in ea foret sanitas. Et tamen factam per concilium acceptare noluis- set reformacionem, nec ipse ad illam in congregacione sua dedisset operam. 5
Strana 631
Liber XVII. Caput XVIII. 631 Qualem vero reformacionem desiderasset manifestabat opposita allegacio orato- rum suorum, quod nunquam intellexisset de reformacione id determinante, quod ordinauerant antiqua sanctorum decreta, patrum videlicet elecciones per ordina- rios confirmandas vel pro collacione beneficiorum annatas pecuniarias non suscipi, alias si credidisset talia decreta fienda, quod nunquam adhesisset racione allegata contra decretum de confirmacione, quoniam prouisiones eccle- siarum de iure spectarent simpliciter ad papam. Id tamen esset notorium, prius- quam adhesisset, per septem antea menses factum fuisse decretum de confirma- cione eleccionum per ordinarios, et sic censebatur ab eo approbatum; quomodo 10 igitur, velut iniquum esset, improbaretur? Ad hominem vero desuper hoc vltimo data responsione dictum fuit, memorari debere prefatum Nicolaum conclusionis per eum publicate die xV. Marcii anno XXXIIII° in generali congregacione Basi- liensis concilii, cum allegaret contra prouisionem pape Treuerensi ecclesie factam de persona Rabani episcopi Spirensis, quod omnis presidencia regitiua 15 requirit consensum subditorum, nec alias introduci posse, cum esset contraire iuri nature, a quo requiritur consensus, quodque iniustum foret reseruaciones et prouisiones ecclesiarum fieri ad nutum summi pontificis, translaciones quo- que. Commemorabat item nedum istam in dictis suis, sed alias quam plures notari differentes a prioribus asserciones. Nam et modo querelas ageret de 20 presidencium limitata admissione, et quod admisse non fuissent bulle ille, sed et ipse fuerat vnus de principalibus, qui votum dederat per concilium litteras illas non esse admittendas allegaueratque tunc et alias persepe, que fuerant scripta per eum in libro de catholica concordancia aliter, quam modo in illo tractatu, exaltata permaxime generalium auctoritate conciliorum, specialiter, 25 quod papa dissoluere non posset concilium absque eius consensu, laudans si- logismum factum in 2° sessione, quod esset spiritus sancti; cumque in principio sue proposicionis aduersus generalium auctoritatem conciliorum fuisset protesta- tus dicere non velle, quomodo exposita consonarent protestacioni, quoniam astantes aperte intuerentur, commemorari non esset opus. Preteritis hiis Iohan- 30 nes ipse continuans relacionem processus dicebat de multiplici expectacione facta ad instanciam principum vsque ad articulum extreme neccessitatis, vel fieri deposicionem pape aut dissolui concilium, nisi illa facta fuisset, illo vltra permanere nequeunte, allegatis quantum ad hoc exemplis scripture sacre contra iustificantes, vt ipse olim Eugenius fecerat, crimina sua, statim decreto diuine 35 sentencie quemadmodum in Adam, Saulem aliosque plures eorum fuisse publi- catam condempnacionem. Et item, quamuis maior sit libertas hystoriographis aut oratoribus scribendi, quam iudici sentenciandi, de nullo tamen summorum pontificum legeretur tot irretito criminibus, sicut de ipso olim Eugenio synodali sentencia publicato. Qui eciam post probacionem criminum omni cum mansue- 40 tudine, vt correcturus crimina sua recognosceret ecclesie auctoritatem, diutis- sime fuerat expectatus, aliquando eciam fuerat pertractatum, vt suspensio tolle- retur. Sed Christo in euangelio docente villicari non posse, qui diffamatus erat 5
Liber XVII. Caput XVIII. 631 Qualem vero reformacionem desiderasset manifestabat opposita allegacio orato- rum suorum, quod nunquam intellexisset de reformacione id determinante, quod ordinauerant antiqua sanctorum decreta, patrum videlicet elecciones per ordina- rios confirmandas vel pro collacione beneficiorum annatas pecuniarias non suscipi, alias si credidisset talia decreta fienda, quod nunquam adhesisset racione allegata contra decretum de confirmacione, quoniam prouisiones eccle- siarum de iure spectarent simpliciter ad papam. Id tamen esset notorium, prius- quam adhesisset, per septem antea menses factum fuisse decretum de confirma- cione eleccionum per ordinarios, et sic censebatur ab eo approbatum; quomodo 10 igitur, velut iniquum esset, improbaretur? Ad hominem vero desuper hoc vltimo data responsione dictum fuit, memorari debere prefatum Nicolaum conclusionis per eum publicate die xV. Marcii anno XXXIIII° in generali congregacione Basi- liensis concilii, cum allegaret contra prouisionem pape Treuerensi ecclesie factam de persona Rabani episcopi Spirensis, quod omnis presidencia regitiua 15 requirit consensum subditorum, nec alias introduci posse, cum esset contraire iuri nature, a quo requiritur consensus, quodque iniustum foret reseruaciones et prouisiones ecclesiarum fieri ad nutum summi pontificis, translaciones quo- que. Commemorabat item nedum istam in dictis suis, sed alias quam plures notari differentes a prioribus asserciones. Nam et modo querelas ageret de 20 presidencium limitata admissione, et quod admisse non fuissent bulle ille, sed et ipse fuerat vnus de principalibus, qui votum dederat per concilium litteras illas non esse admittendas allegaueratque tunc et alias persepe, que fuerant scripta per eum in libro de catholica concordancia aliter, quam modo in illo tractatu, exaltata permaxime generalium auctoritate conciliorum, specialiter, 25 quod papa dissoluere non posset concilium absque eius consensu, laudans si- logismum factum in 2° sessione, quod esset spiritus sancti; cumque in principio sue proposicionis aduersus generalium auctoritatem conciliorum fuisset protesta- tus dicere non velle, quomodo exposita consonarent protestacioni, quoniam astantes aperte intuerentur, commemorari non esset opus. Preteritis hiis Iohan- 30 nes ipse continuans relacionem processus dicebat de multiplici expectacione facta ad instanciam principum vsque ad articulum extreme neccessitatis, vel fieri deposicionem pape aut dissolui concilium, nisi illa facta fuisset, illo vltra permanere nequeunte, allegatis quantum ad hoc exemplis scripture sacre contra iustificantes, vt ipse olim Eugenius fecerat, crimina sua, statim decreto diuine 35 sentencie quemadmodum in Adam, Saulem aliosque plures eorum fuisse publi- catam condempnacionem. Et item, quamuis maior sit libertas hystoriographis aut oratoribus scribendi, quam iudici sentenciandi, de nullo tamen summorum pontificum legeretur tot irretito criminibus, sicut de ipso olim Eugenio synodali sentencia publicato. Qui eciam post probacionem criminum omni cum mansue- 40 tudine, vt correcturus crimina sua recognosceret ecclesie auctoritatem, diutis- sime fuerat expectatus, aliquando eciam fuerat pertractatum, vt suspensio tolle- retur. Sed Christo in euangelio docente villicari non posse, qui diffamatus erat 5
Strana 632
632 Liber XVII. Caput XVIII. de dilapidacione, cum non solum de hoc crimine, sed de aliis omnibus in sentencia specificatis constaret, qui instanciam faciebant, vt suspensio tollere- tur, arbitrati sunt fecisse satis, quando supplicantes obtinuerunt, vt tunc, vide- licet ante celebracionem diete Maguntine, non fieret relacio publica de meritis processus. Nec enim dubitabant de iam facta probacione criminum, agnoscen- tes personas testium productorum et presertim de symonia, periurio, dilapida- cione et scandalo, criminibus vtique expresse in euangelio prohibitis. De ven- dicione quidem beneficiorum non defecerant testes, quod in Romana curia ven- derentur publice, sicut carnes in macello, quodque eciam per manus laycorum mercatorum desuper fierent contractus, et si non vendebantur, quod esset propter 10 defectum emencium. De periurio autem per scientes iuramenta in conclaui facta gestaque Eugenii vix poterat dubitari. Sed et dilapidacionem, testantibus loco- rum ecclesie ruinis, suo tempore factis, scandalum esse in ecclesia notorium ob crimina pape palam omnibus constabat. De aliis vero criminibus nec minus constabat euidenter, multiplici eius contumacia crescente semper in maius, parui- 15 pensioneque synodalium decretorum, necnon ex assercionibus contra generalium auctoritatem conciliorum in suis contentis litteris. Propter quod, ne videretur approbasse eius crimina, que adeo notoria erant, vt nemo auderet negare, summa neccessitas coegerat synodum deposicionis ferre sentenciam, quam in se continere contra ecclesiasticas et seculares personas priuacionis. Non erat vti- 20 que, quemadmodum oratores ex aduerso notabant, arguendum; sic enim iam in simili factum extiterat, prout in sentencia lata contra Benedictum XIII. ordina- uit magna Constanciensis synodus; verum id ex animo intelligendum potissi- mum erat, quod dictam sentenciam synodalem esse legittime latam lucidius manifestabant irrefragabilis iurisdiccio concilii, notorietas criminum formaque 25 processus cum expectacione diutina et promulgandi neccessitas. Dicta hec fuerunt extensius, circa primum punctum scilicet, de synodali iusticia in depo- sicione olim Eugenii. De legittimitate autem eleccionis subsecute Felicis pape V. exponebat diuturnitatem temporis, quo vltra menses duos iam a septennio speci- ficatos expectati fuissent desuper ad concilium venire volentes. Nec fuisse 30 verum, quod obiciebatur de contemptu litterarum regis Romanorum, vt super- sederetur, in illis commissa credencia Lubicensi episcopo, qui ad concilium re- grediens ante obitum suum communionis et extreme vnccionis hora bis fuerat professus synodalem iusticiam, in id ipsum astantes exhortans. Neque amplius, vt fieret eleccio, sanctam synodum potuisse expectare ex causis in prohemio 35 colleccionis huius insinuatis. Et quia in tantum ascenderat superbia olim Euge- nii, vt condempnacionem veritatum catholice fidei prosequi totis viribus nitere- tur, neccesse fuerat eligere potentem, eidem valentem resistere, exemplo dato nauium duarum, quarum impotens, vt forciori resisteret, neccesse habebat eli- gere in gubernatorem et patronum potentem, ne ab aduersaria omni munita 40 robore superaretur. Siquidem fauebant tunc olim Eugenio cardinalium multi- tudo atque prelatorum, nec minor mendicancium et aliorum religiosorum, multi 5
632 Liber XVII. Caput XVIII. de dilapidacione, cum non solum de hoc crimine, sed de aliis omnibus in sentencia specificatis constaret, qui instanciam faciebant, vt suspensio tollere- tur, arbitrati sunt fecisse satis, quando supplicantes obtinuerunt, vt tunc, vide- licet ante celebracionem diete Maguntine, non fieret relacio publica de meritis processus. Nec enim dubitabant de iam facta probacione criminum, agnoscen- tes personas testium productorum et presertim de symonia, periurio, dilapida- cione et scandalo, criminibus vtique expresse in euangelio prohibitis. De ven- dicione quidem beneficiorum non defecerant testes, quod in Romana curia ven- derentur publice, sicut carnes in macello, quodque eciam per manus laycorum mercatorum desuper fierent contractus, et si non vendebantur, quod esset propter 10 defectum emencium. De periurio autem per scientes iuramenta in conclaui facta gestaque Eugenii vix poterat dubitari. Sed et dilapidacionem, testantibus loco- rum ecclesie ruinis, suo tempore factis, scandalum esse in ecclesia notorium ob crimina pape palam omnibus constabat. De aliis vero criminibus nec minus constabat euidenter, multiplici eius contumacia crescente semper in maius, parui- 15 pensioneque synodalium decretorum, necnon ex assercionibus contra generalium auctoritatem conciliorum in suis contentis litteris. Propter quod, ne videretur approbasse eius crimina, que adeo notoria erant, vt nemo auderet negare, summa neccessitas coegerat synodum deposicionis ferre sentenciam, quam in se continere contra ecclesiasticas et seculares personas priuacionis. Non erat vti- 20 que, quemadmodum oratores ex aduerso notabant, arguendum; sic enim iam in simili factum extiterat, prout in sentencia lata contra Benedictum XIII. ordina- uit magna Constanciensis synodus; verum id ex animo intelligendum potissi- mum erat, quod dictam sentenciam synodalem esse legittime latam lucidius manifestabant irrefragabilis iurisdiccio concilii, notorietas criminum formaque 25 processus cum expectacione diutina et promulgandi neccessitas. Dicta hec fuerunt extensius, circa primum punctum scilicet, de synodali iusticia in depo- sicione olim Eugenii. De legittimitate autem eleccionis subsecute Felicis pape V. exponebat diuturnitatem temporis, quo vltra menses duos iam a septennio speci- ficatos expectati fuissent desuper ad concilium venire volentes. Nec fuisse 30 verum, quod obiciebatur de contemptu litterarum regis Romanorum, vt super- sederetur, in illis commissa credencia Lubicensi episcopo, qui ad concilium re- grediens ante obitum suum communionis et extreme vnccionis hora bis fuerat professus synodalem iusticiam, in id ipsum astantes exhortans. Neque amplius, vt fieret eleccio, sanctam synodum potuisse expectare ex causis in prohemio 35 colleccionis huius insinuatis. Et quia in tantum ascenderat superbia olim Euge- nii, vt condempnacionem veritatum catholice fidei prosequi totis viribus nitere- tur, neccesse fuerat eligere potentem, eidem valentem resistere, exemplo dato nauium duarum, quarum impotens, vt forciori resisteret, neccesse habebat eli- gere in gubernatorem et patronum potentem, ne ab aduersaria omni munita 40 robore superaretur. Siquidem fauebant tunc olim Eugenio cardinalium multi- tudo atque prelatorum, nec minor mendicancium et aliorum religiosorum, multi 5
Strana 633
Liber XVII. Caput XVIII. 633 quoque reges et principes et magne communitates. Cum vero electus ipse con- sanguinitate, affinitate, beneficencia et alias racione multiplici regum et prin- cipum frueretur fauore, eratque gratissimus, fama celebri, exaltatus suarum fama virtutum dispersa per mundum, velut Christi esset bonus odor et com- muni preterea fere omnium laudatus sermone, vt princeps iustus, verax, miseri- cors, pius, prudens, humilis, pudicus, sobrius, castus et quietus, de nullo cri- mine vnquam notatus, merito sperabatur eleccionem suam acceptissimam fore. Attento in eo concurrere specificata ab apostolo, qualem episcopum esse opor- tet, irreprehensibilem vnius vxoris virum, prudentem, pudicum, ornatum, hospi- 10 talem, doctorem, non vinolentum, non percussorem, sed modestum, non litigio- sum, sue domui bene prepositum, filios habentem subditos cum omni castitate, habentem eciam testimonium ab illis, qui foris sunt. Quoniam igitur domui sue sciuerat preesse, apostolico testimonio sperabatur de ecclesia Dei eum curam esse habiturum. Nec obstabat, quod dicebatur doctorem; certum quippe esset 15 non intelligi, quod in theologia vel iure graduatus foret, sed quales fuerant quamplurimi episcopi ac eciam multi sancti, summi pontifices, nusquam graduati, sed coniugati et filios habentes. Ipse tamen non velut a seculo, sed de heremo fuerat assumptus, qui non cupiditate acceptasset eleccionem, velut filios suos ditaturus bonis ecclesie, cognita synodali inhibicione, vt summus pontifex nullum 20 consanguineum vel affinem vsque ad tercium inclusiue gradum marchionem, comitem, feudatarium, gubernatorem vel officialem prouincie, ciuitatis aut cuius- libet loci ecclesie faceret, vel esse permitteret, vel quod pro graciis expectati- uis, necnon collatis beneficiis et ecclesiarum promocionibus ex seruiciis com- munibus et annatis diuicias augeret, sciens super hiis synodalem interdiccionem 25 aut quod illas mendicare vellet ex muneribus et enceniis pro beneficiorum et indultorum concessione aut corrupcione symoniaca, pro qua predecessor fuerat condempnatus. Quin pocius credendum erat, sancta intencione acceptasse papa- tum, vt, quomodo postea dixit, expositurus pro seruicio ecclesie corpus et bona patrimonii sui liberali magnificencia. Quod ex eius constabat operibus expensis- 30 que factis circa ornamenta et alia ad decorem ecclesiastici status, legacionibus- que et ambassiatis destinatis per orbem. Vltra vero hec pro seruicio ecclesie subiecerat se opprobriis et malediccionibus, preuidens olim Eugenium maiores de eo, quam de patribus concilii fecerat, contumelias et improperia dicturum. Et qui magna cum veneracione aliorum deprecaciones principum super multis 35 acceperat, quod humili instancia illos erat requisiturus, pro obseruacione iusti- cie synodalis priusquam obedienciam obtineret, non paruo onere expensarum patrie sue eciam pro sustentandis multis ex patribus concilii. Et rursus, cum amplissimo dominio vndecim ecclesias kathedrales et maiorem fere partem alia- rum plurium in se comprehendente libero principatu dominaretur, ita, vt quo- 40 modo Iob aiebat de se ipso, omnes, qui eum audiebant, attenderent sentenciam eius, verbis suis addere nichil audentes, sed expectarent, sicut pluuiam super eos stillare eloquium suum, imitatus tamen apostolum, cum liber esset, omnium 5
Liber XVII. Caput XVIII. 633 quoque reges et principes et magne communitates. Cum vero electus ipse con- sanguinitate, affinitate, beneficencia et alias racione multiplici regum et prin- cipum frueretur fauore, eratque gratissimus, fama celebri, exaltatus suarum fama virtutum dispersa per mundum, velut Christi esset bonus odor et com- muni preterea fere omnium laudatus sermone, vt princeps iustus, verax, miseri- cors, pius, prudens, humilis, pudicus, sobrius, castus et quietus, de nullo cri- mine vnquam notatus, merito sperabatur eleccionem suam acceptissimam fore. Attento in eo concurrere specificata ab apostolo, qualem episcopum esse opor- tet, irreprehensibilem vnius vxoris virum, prudentem, pudicum, ornatum, hospi- 10 talem, doctorem, non vinolentum, non percussorem, sed modestum, non litigio- sum, sue domui bene prepositum, filios habentem subditos cum omni castitate, habentem eciam testimonium ab illis, qui foris sunt. Quoniam igitur domui sue sciuerat preesse, apostolico testimonio sperabatur de ecclesia Dei eum curam esse habiturum. Nec obstabat, quod dicebatur doctorem; certum quippe esset 15 non intelligi, quod in theologia vel iure graduatus foret, sed quales fuerant quamplurimi episcopi ac eciam multi sancti, summi pontifices, nusquam graduati, sed coniugati et filios habentes. Ipse tamen non velut a seculo, sed de heremo fuerat assumptus, qui non cupiditate acceptasset eleccionem, velut filios suos ditaturus bonis ecclesie, cognita synodali inhibicione, vt summus pontifex nullum 20 consanguineum vel affinem vsque ad tercium inclusiue gradum marchionem, comitem, feudatarium, gubernatorem vel officialem prouincie, ciuitatis aut cuius- libet loci ecclesie faceret, vel esse permitteret, vel quod pro graciis expectati- uis, necnon collatis beneficiis et ecclesiarum promocionibus ex seruiciis com- munibus et annatis diuicias augeret, sciens super hiis synodalem interdiccionem 25 aut quod illas mendicare vellet ex muneribus et enceniis pro beneficiorum et indultorum concessione aut corrupcione symoniaca, pro qua predecessor fuerat condempnatus. Quin pocius credendum erat, sancta intencione acceptasse papa- tum, vt, quomodo postea dixit, expositurus pro seruicio ecclesie corpus et bona patrimonii sui liberali magnificencia. Quod ex eius constabat operibus expensis- 30 que factis circa ornamenta et alia ad decorem ecclesiastici status, legacionibus- que et ambassiatis destinatis per orbem. Vltra vero hec pro seruicio ecclesie subiecerat se opprobriis et malediccionibus, preuidens olim Eugenium maiores de eo, quam de patribus concilii fecerat, contumelias et improperia dicturum. Et qui magna cum veneracione aliorum deprecaciones principum super multis 35 acceperat, quod humili instancia illos erat requisiturus, pro obseruacione iusti- cie synodalis priusquam obedienciam obtineret, non paruo onere expensarum patrie sue eciam pro sustentandis multis ex patribus concilii. Et rursus, cum amplissimo dominio vndecim ecclesias kathedrales et maiorem fere partem alia- rum plurium in se comprehendente libero principatu dominaretur, ita, vt quo- 40 modo Iob aiebat de se ipso, omnes, qui eum audiebant, attenderent sentenciam eius, verbis suis addere nichil audentes, sed expectarent, sicut pluuiam super eos stillare eloquium suum, imitatus tamen apostolum, cum liber esset, omnium 5
Strana 634
634 Liber XVII. Caput XVIII. seruum se fecerat, non solum racione illa, vt, quomodo alii summi pontifices, seruum seruorum Dei se appellaret, sed id notissimum foret, plures vel aliquos eorum operibus demonstrasse aut sermone, quod nemo eis ausus esset dicere: „Cur ita facis?“ et presertim immediatus predecessor eius, qui per litteras suas autenticas publice predicauerat, mortalium neminem debere quomodolibet disce- ptare de voluntate, iudicio seu disposicione summi pontificis. Non vero sic de se arbitraretur Felix ipse in sancta synodo personaliter constitutus, sed magna cum humilitate deliberaciones attendebat sacrarum deputacionum, congregacio- nis generalis conclusiones necnon consilia cardinalium et aliorum concilii depu- tatorum pro vero ad ipsum pertinentibus magna cum honestate per suos visitans 10 loca deputacionum deprecabatur, diucius expectans responsionem. Fuerat autem exemplum rei huius. Cum enim peciisset, vt pro onere supportando expensa- rum eidem incumbencium racione papatus in dicione Sabaudie obtinere posset ecclesiam vnam, abbaciam vnam et prioratum vnum, transierant iam menses tres, non facta eidem concessione. Itaque premissis aliisque pluribus considera- 15 tis per habentes noticiam, quomodo tempore eleccionis sue patrimonium ecclesie erat in manibus competitoris, interdictique erant synodali decreto redditus vacan- ciarum, attribui potuerat velut diuino miraculo, quod acceptare voluerit onus papatus. Qui merito gratus esse deberet toti clero, libertate ecclesiastica eius virtute et potencia tuenda; episcopis rursus et prelatis omnibus, vt eius tempore 20 in possessione firmarentur eorum, que decretis Constanciensis et Basiliensis con- ciliorum concessa eisdem fuerant, maxima quidem, quia de fructibus medii temporis successori applicandis, spoliis defunctorum per collectores sedis aposto- lice non capiendis, eleccionum confirmacione, collacione beneficiorum, vacanciis non soluendis et in partibus terminandis causis iusticie; regibus quoque et 25 principibus, pro quorum inter cetera tuendo honore, prout eisdem scripserat, papatum acceptasset. Commemorabat circa hoc dicta per eundem cancellarium- que suum tempore acceptate eleccionis. Que certe calumpniam pati non debe- bat, eciam si facta non fuisset per cardinales. Hiis namque eligendi potestas fuisset concessa per ecclesiam in generali concilio legittime congregatam, prout 30 ex tenore constabat capitulorum iuris communis, noti omnibus iurisperitis; modus quoque eleccionis et effectus, si due illorum partes consentirent; quodque in eorum defectu, si eleccioni incumbere nollent, volentibus id facere licitum esset. Sed et expresse in capitulo: „Frequens“ determinabatur, quod deficientibus cardinalibus per concilium facienda esset eleccio, iamque nostris diebus expe- 35 riencia monstrauerat in duobus conciliis generalibus eorumdem auctoritate elec- cionem factam fuisse, Pisano videlicet et Constanciensi expressius, in quo etsi XXIII. cardinales eleccioni interfuerant, synodali tamen determinacione illorum vox non superabat vocem sex personarum, ex vna quaque nacionum. Etenim, cum due partes concurrere debuissent, tante auctoritatis erant voces quatuor 40 nacionis vnius, quante xVI cardinalium, neque illorum sex pro nacionibus depu- tati. episcopi et prelati fuerant omnes, sed multi eorum doctores simplices. 5
634 Liber XVII. Caput XVIII. seruum se fecerat, non solum racione illa, vt, quomodo alii summi pontifices, seruum seruorum Dei se appellaret, sed id notissimum foret, plures vel aliquos eorum operibus demonstrasse aut sermone, quod nemo eis ausus esset dicere: „Cur ita facis?“ et presertim immediatus predecessor eius, qui per litteras suas autenticas publice predicauerat, mortalium neminem debere quomodolibet disce- ptare de voluntate, iudicio seu disposicione summi pontificis. Non vero sic de se arbitraretur Felix ipse in sancta synodo personaliter constitutus, sed magna cum humilitate deliberaciones attendebat sacrarum deputacionum, congregacio- nis generalis conclusiones necnon consilia cardinalium et aliorum concilii depu- tatorum pro vero ad ipsum pertinentibus magna cum honestate per suos visitans 10 loca deputacionum deprecabatur, diucius expectans responsionem. Fuerat autem exemplum rei huius. Cum enim peciisset, vt pro onere supportando expensa- rum eidem incumbencium racione papatus in dicione Sabaudie obtinere posset ecclesiam vnam, abbaciam vnam et prioratum vnum, transierant iam menses tres, non facta eidem concessione. Itaque premissis aliisque pluribus considera- 15 tis per habentes noticiam, quomodo tempore eleccionis sue patrimonium ecclesie erat in manibus competitoris, interdictique erant synodali decreto redditus vacan- ciarum, attribui potuerat velut diuino miraculo, quod acceptare voluerit onus papatus. Qui merito gratus esse deberet toti clero, libertate ecclesiastica eius virtute et potencia tuenda; episcopis rursus et prelatis omnibus, vt eius tempore 20 in possessione firmarentur eorum, que decretis Constanciensis et Basiliensis con- ciliorum concessa eisdem fuerant, maxima quidem, quia de fructibus medii temporis successori applicandis, spoliis defunctorum per collectores sedis aposto- lice non capiendis, eleccionum confirmacione, collacione beneficiorum, vacanciis non soluendis et in partibus terminandis causis iusticie; regibus quoque et 25 principibus, pro quorum inter cetera tuendo honore, prout eisdem scripserat, papatum acceptasset. Commemorabat circa hoc dicta per eundem cancellarium- que suum tempore acceptate eleccionis. Que certe calumpniam pati non debe- bat, eciam si facta non fuisset per cardinales. Hiis namque eligendi potestas fuisset concessa per ecclesiam in generali concilio legittime congregatam, prout 30 ex tenore constabat capitulorum iuris communis, noti omnibus iurisperitis; modus quoque eleccionis et effectus, si due illorum partes consentirent; quodque in eorum defectu, si eleccioni incumbere nollent, volentibus id facere licitum esset. Sed et expresse in capitulo: „Frequens“ determinabatur, quod deficientibus cardinalibus per concilium facienda esset eleccio, iamque nostris diebus expe- 35 riencia monstrauerat in duobus conciliis generalibus eorumdem auctoritate elec- cionem factam fuisse, Pisano videlicet et Constanciensi expressius, in quo etsi XXIII. cardinales eleccioni interfuerant, synodali tamen determinacione illorum vox non superabat vocem sex personarum, ex vna quaque nacionum. Etenim, cum due partes concurrere debuissent, tante auctoritatis erant voces quatuor 40 nacionis vnius, quante xVI cardinalium, neque illorum sex pro nacionibus depu- tati. episcopi et prelati fuerant omnes, sed multi eorum doctores simplices. 5
Strana 635
Liber XVII. Caput XVIII. 635 Quoniam igitur ab inicio synodalis processus et consequenter sancta synodus cardinales aliosque prelatos ecclesie, vt eius neccessitatibus prouisuri ad con- cilium venirent, persepe vocauerat, eisdem venire nolentibus, extrema cogebat neccessitas, vt ex presentibus deputarentur eleccionem facturi. Qui reuera non 5 omnes aut due partes vel maior, prout emuli detrahebant, erant dicionis Sabau- die, sed dumtaxat tercie partis numerum faciebant, voto propterea suo non valentes papam eligere, nec impedire alterius eleccionem, cum et alii, quorum multi de regionibus erant valde longinquis, eligere potuissent quem vellent, duas vocum partes facientes. Quoniam igitur eleccio Felicis pape quinti pro- 10 prie fuerat accio synodalis, astantes vero prelati et alii ecclesiastici eciam ab- sentes quicumque, sed Germanie presertim, obnoxii erant manutenere auctori- tatem generalium conciliorum, Constanciensis et Basiliensis, quorum indultis tanta sibi concessa extiterant, et singulariter labore et opera concilii Basilien- sis, cuius ministerio diuina clemencia oppresserat audaciam Bohemorum, non 15 exiguas persecuciones nacioni Germanie inferencium; eius quoque ministerio inter maximos principes et communitates Germanie concesserat Deus pacem: merito igitur sancta synodus confideret, vt in hoc iustissimo opere, deposicione videlicet olim Eugenii et eleccione Felicis pape quinti pro manutenenda aucto- ritate ecclesie eorumque Germanorum indempnitate eiusdem requisicioni faue- 20 rent iam velut pignore magno ab eis suscepto, quando assentire noluerant quomodo prime ita nec secunde dissolucioni per Eugenium attemptate; quando post illam et per oratores suos coram sancta synodo et per se ipsos coram illius oratoribus persepe polliciti fuerant de manutenenda per eos totis viribus generalium conciliorum auctoritate, et singulariter Basiliensis concilii; quando 25 erecta congregacione Ferrariensi et per illius auctorem vehemencius requisiti, vt ad illam mitterent suos, noluerunt; quando sollenniter acceptauerant decreta sancte synodi, eciam illa, que in eadem sessione cum decreto suspensionis pro- nunciata fuerant de causis et beneficiorum collacione extinccioneque expectati- uarum. Que maioris profecto ponderis viderentur, quam illud vnum summi 30 pontificis, dumtaxat alia vero duo statum concernerent ecclesie vniuersalis, illud sedentem, hoc apostolicam sedem, illud temporale esset, hoc autem ad perpe- tuam rei memoriam; per illud nulli iuri derogaretur, per alia autem maxime parti iuris positiui. Et quod magna consideracione dignum, quoniam acceptacio illius vnius robur et stabilimentum erat illorum duorum aliorumque omnium 35 decretorum acceptatorum per eos futuris, summis pontificibus non audentibus illa infringere, tenacius illis manente memoria de Eugenio papa, propterea, quod illa non seruauerat, ab administracione suspenso indeque deposito a papatu. Quod igitur acceptare deberent sancte synodi requisicionem nedum vtili- tas hec magna, sed et ipsa racionis euidentissime exposcebat neccessitas, si 40 agere consequenter, non vero retro aspicere vellent. Etenim, cum id inficia- bile esset eisdem, sanctam generalem synodum habere inmediate a Christo potestatem, congregacionemque patrum Basilee permanentem ipsimet confiteren- Scriptores III. 81
Liber XVII. Caput XVIII. 635 Quoniam igitur ab inicio synodalis processus et consequenter sancta synodus cardinales aliosque prelatos ecclesie, vt eius neccessitatibus prouisuri ad con- cilium venirent, persepe vocauerat, eisdem venire nolentibus, extrema cogebat neccessitas, vt ex presentibus deputarentur eleccionem facturi. Qui reuera non 5 omnes aut due partes vel maior, prout emuli detrahebant, erant dicionis Sabau- die, sed dumtaxat tercie partis numerum faciebant, voto propterea suo non valentes papam eligere, nec impedire alterius eleccionem, cum et alii, quorum multi de regionibus erant valde longinquis, eligere potuissent quem vellent, duas vocum partes facientes. Quoniam igitur eleccio Felicis pape quinti pro- 10 prie fuerat accio synodalis, astantes vero prelati et alii ecclesiastici eciam ab- sentes quicumque, sed Germanie presertim, obnoxii erant manutenere auctori- tatem generalium conciliorum, Constanciensis et Basiliensis, quorum indultis tanta sibi concessa extiterant, et singulariter labore et opera concilii Basilien- sis, cuius ministerio diuina clemencia oppresserat audaciam Bohemorum, non 15 exiguas persecuciones nacioni Germanie inferencium; eius quoque ministerio inter maximos principes et communitates Germanie concesserat Deus pacem: merito igitur sancta synodus confideret, vt in hoc iustissimo opere, deposicione videlicet olim Eugenii et eleccione Felicis pape quinti pro manutenenda aucto- ritate ecclesie eorumque Germanorum indempnitate eiusdem requisicioni faue- 20 rent iam velut pignore magno ab eis suscepto, quando assentire noluerant quomodo prime ita nec secunde dissolucioni per Eugenium attemptate; quando post illam et per oratores suos coram sancta synodo et per se ipsos coram illius oratoribus persepe polliciti fuerant de manutenenda per eos totis viribus generalium conciliorum auctoritate, et singulariter Basiliensis concilii; quando 25 erecta congregacione Ferrariensi et per illius auctorem vehemencius requisiti, vt ad illam mitterent suos, noluerunt; quando sollenniter acceptauerant decreta sancte synodi, eciam illa, que in eadem sessione cum decreto suspensionis pro- nunciata fuerant de causis et beneficiorum collacione extinccioneque expectati- uarum. Que maioris profecto ponderis viderentur, quam illud vnum summi 30 pontificis, dumtaxat alia vero duo statum concernerent ecclesie vniuersalis, illud sedentem, hoc apostolicam sedem, illud temporale esset, hoc autem ad perpe- tuam rei memoriam; per illud nulli iuri derogaretur, per alia autem maxime parti iuris positiui. Et quod magna consideracione dignum, quoniam acceptacio illius vnius robur et stabilimentum erat illorum duorum aliorumque omnium 35 decretorum acceptatorum per eos futuris, summis pontificibus non audentibus illa infringere, tenacius illis manente memoria de Eugenio papa, propterea, quod illa non seruauerat, ab administracione suspenso indeque deposito a papatu. Quod igitur acceptare deberent sancte synodi requisicionem nedum vtili- tas hec magna, sed et ipsa racionis euidentissime exposcebat neccessitas, si 40 agere consequenter, non vero retro aspicere vellent. Etenim, cum id inficia- bile esset eisdem, sanctam generalem synodum habere inmediate a Christo potestatem, congregacionemque patrum Basilee permanentem ipsimet confiteren- Scriptores III. 81
Strana 636
636 Liber XVII. Caput XVIII. tur generalem esse synodum in spiritu sancto legittime congregatam, vniuer- salem ecclesiam representantem. Constaret quoque ipsis plus quam notorie, a papatu depositum fuisse per sanctam Basiliensem synodum olim Eugenium, et electum Felicem papam quintum; quodque duo ista pertinerent expresse ad fidem, extirpacionemque scismatis et generalem ecclesie reformacionem in capite et in membris, metipsi igitur cognoscere poterant, si, prout debebant, determi- nacionem concilii Constanciensis volebant manutenere, se ipsos neccessitate fore obligatos et acceptare olim Eugenii deposicionem et Felici pape quinto obe- dienciam prestare. A qua excusare eos non poterat eorum intelligencia siue concepta neutralitas iuris communis, scientes determinacionem, canonem vide- 10 licet concilii Lugdunensis, decernentem omnino carere viribus pacciones, con- uenciones, obligaciones, condicta vel intendimenta omnia iuramenti siue cuius- libet alterius vinculo firmitatis innixa; lege eciam humana testante, Deo magis transgressiones huiusmodi, quam iurisiurandi obseruaciones acceptas. Obediencia namque ecclesie, non sacerdotum adinuencione, sed iuxta Constanciensis synodi 15 determinacionem fundata expresse foret in scripture sacre auctoritate. Quocirca cuilibet fidelium esset de neccessariis ad salutem, ammonente Paulo: „Ideoque de neccessitate subditi estote, non solum propter iram, sed propter conscien- ciam.“ In hiis vero, ad que obligatur quis ex neccessitate, alium expectare non deberet, ecclesie dictante communi stilo, quod in hiis, que decreta sunt aucto- 20 ritate superiori, exequendis alter alterum non expectet, nec alius pro alio se excuset. Et si in mandatis procedentibus ab vno ex auditoribus rote vel in- feriore alio habenti iurisdiccionem, hec locum habebant, quanto magis circa decreta synodalia eisdem exhibita. Confederaciones quoque, eciam iurate, licite non essent respectu operum supererogacionis, cuiusmodi est religionis ingressus, 25 virginitatis seruande propositum, aliaque multa. Multo igitur minus excusarent ab obseruacione precepti potestatis superioris. Etenim videbantur repugnare ex- presse euangelice doctrine, precipienti reputari ethnicum et publicanum non audientem ecclesiam, quomodo eisdem constabat olim Eugenium audire noluisse. Racione preterea introducende fidei aut defensande naturalis eciam obligacionis 30 vinculum non excusaret, Christo profitente, venisse, non mittere pacem, sed gladium, fidei causa separaturum filium aduersus patrem et filiam aduersus matrem. Neque ipsis electoribus absconditum erat differenciam ecclesie versari circa veritates catholice fidei; et quoniam naturalis mors ac ciuilis quantum ad effectum iuris inuicem comparantur, quemadmodum naturali morte audita 35 summi pontificis christiani principes inuicem non se expectantes pro suis de- precacionibus obtinendis opportune recurrebant ad nouiter electum, obedienciam illi exhibentes, merito igitur sic facturi essent exposita eis ciuili morte, hoc est iustissima deposicione olim Eugenii et Felicis pape quinti canonica elec- cione, indubiam habentibus scienciam per iuramentum inuicem a subditis factum, 40 non eximi eos ab obediencia superiorum suorum, quomodo nec cardinales pape, canonicos episcopi, monachos abbatis, milites ac duces ab obediencia regis vel 5
636 Liber XVII. Caput XVIII. tur generalem esse synodum in spiritu sancto legittime congregatam, vniuer- salem ecclesiam representantem. Constaret quoque ipsis plus quam notorie, a papatu depositum fuisse per sanctam Basiliensem synodum olim Eugenium, et electum Felicem papam quintum; quodque duo ista pertinerent expresse ad fidem, extirpacionemque scismatis et generalem ecclesie reformacionem in capite et in membris, metipsi igitur cognoscere poterant, si, prout debebant, determi- nacionem concilii Constanciensis volebant manutenere, se ipsos neccessitate fore obligatos et acceptare olim Eugenii deposicionem et Felici pape quinto obe- dienciam prestare. A qua excusare eos non poterat eorum intelligencia siue concepta neutralitas iuris communis, scientes determinacionem, canonem vide- 10 licet concilii Lugdunensis, decernentem omnino carere viribus pacciones, con- uenciones, obligaciones, condicta vel intendimenta omnia iuramenti siue cuius- libet alterius vinculo firmitatis innixa; lege eciam humana testante, Deo magis transgressiones huiusmodi, quam iurisiurandi obseruaciones acceptas. Obediencia namque ecclesie, non sacerdotum adinuencione, sed iuxta Constanciensis synodi 15 determinacionem fundata expresse foret in scripture sacre auctoritate. Quocirca cuilibet fidelium esset de neccessariis ad salutem, ammonente Paulo: „Ideoque de neccessitate subditi estote, non solum propter iram, sed propter conscien- ciam.“ In hiis vero, ad que obligatur quis ex neccessitate, alium expectare non deberet, ecclesie dictante communi stilo, quod in hiis, que decreta sunt aucto- 20 ritate superiori, exequendis alter alterum non expectet, nec alius pro alio se excuset. Et si in mandatis procedentibus ab vno ex auditoribus rote vel in- feriore alio habenti iurisdiccionem, hec locum habebant, quanto magis circa decreta synodalia eisdem exhibita. Confederaciones quoque, eciam iurate, licite non essent respectu operum supererogacionis, cuiusmodi est religionis ingressus, 25 virginitatis seruande propositum, aliaque multa. Multo igitur minus excusarent ab obseruacione precepti potestatis superioris. Etenim videbantur repugnare ex- presse euangelice doctrine, precipienti reputari ethnicum et publicanum non audientem ecclesiam, quomodo eisdem constabat olim Eugenium audire noluisse. Racione preterea introducende fidei aut defensande naturalis eciam obligacionis 30 vinculum non excusaret, Christo profitente, venisse, non mittere pacem, sed gladium, fidei causa separaturum filium aduersus patrem et filiam aduersus matrem. Neque ipsis electoribus absconditum erat differenciam ecclesie versari circa veritates catholice fidei; et quoniam naturalis mors ac ciuilis quantum ad effectum iuris inuicem comparantur, quemadmodum naturali morte audita 35 summi pontificis christiani principes inuicem non se expectantes pro suis de- precacionibus obtinendis opportune recurrebant ad nouiter electum, obedienciam illi exhibentes, merito igitur sic facturi essent exposita eis ciuili morte, hoc est iustissima deposicione olim Eugenii et Felicis pape quinti canonica elec- cione, indubiam habentibus scienciam per iuramentum inuicem a subditis factum, 40 non eximi eos ab obediencia superiorum suorum, quomodo nec cardinales pape, canonicos episcopi, monachos abbatis, milites ac duces ab obediencia regis vel 5
Strana 637
Liber XVII. Caput XVIII. XIX. 637 imperatoris sui. Atqui persepe auditum fuisset, quod propter excellenciam nobili- tatis in Germania vigentis iuramenta semel prestita a principibus eius seruari debere ad vnguem, nulla interpretacione admissa vel dispensacione, quoniam arbitrarentur confusionem magnam eisdem accrescere, si que semel de labiis eorum processerunt, irrita fierent. Quantum vero ad hoc habentibus noticiam iuris communis constaret, quam multa iuramenta intelligi debere sub condicione, casibus decem in iure expressis, pluribus eorum proposito conuenientibus, pote si superiori potestati placeat, cuius auctoritas intelligitur semper excepta, et nisi iudex contrarium precipiat. Sed et quoniam dicebant excellenciam nobilitatis 10 expetere, vt in omnem euentum iuramenta seruarent, nullus profecto princeps nobilior esset Deo, qui iuramentum suum, eciam si tunc illam non expressit, declarauit fore intelligendum sub condicione. Etenim promiserat cum federe sempiterno Phinees et semini suo, vt dignitas summi sacerdocii apud eos sem- per esset. Quoniam vero Hely, qui de genere erat illius, filiis suis impunita- 15 tem prestabat, audiuit a domino: "Loquens locutus sum, vt domus tua et domus patris tui ministraret in conspectu meo in sempiternum. Nunc autem dicit do- minus: Absit hoc a me, sed quicumque honorificauerit me, glorificabo eum, qui autem contempnunt me, erunt ignobiles.“ Locuciones item quamplurimas promissionum aut comminacionum diuinarum sub condicione intelligi debere, 20 expresse constabat Ieremie doctrina. Itaque minime obstabat nobilitati Germa- norum inobseruancia iuramenti, quod obseruatum vergebat in interitum salutis eterne, quoniam obligati essent obedire potestati superiori, scientes doctrinam apostoli, omnem animam potestatibus sublimioribus subiectam fore. 5 25 Capitulum XIX. Nona parcella circa materiam fidei, quare olim Eugenius hereticus sit iudicatus, exponit deducciones quatuor fundamentales religio- nis christiane, videlicet, quomodo ecclesie doctrina medium sit formale, quo credenda tenendaque est catholica fides, et qui illam non tenet, sed repugnat, quod est censendus hereticus. Explicatis superioribus circa legittimam olim Eugenii deposicionem et 30 eleccionem canonicam Felicis pape V., quamuis ab eo petita, quia nulla altera audiencia fuit eidem concessa, Iohannes ipse velut in transitu dicere malens, quam intactum relinquere de materia fidei, aduesperascente iam die cepit ex- ponere processus synodalis merita et raciones, quare olim Eugenius per sanctam synodum declaratus fuisset hereticus, videlicet, que essent veritates fidei, qui- 35 bus contrauenisset, deque eius pertinacia in errore, synodalibus conclusionibus quinque manifestatis. Dicebat autem illas esse veritates fidei, quibus contra- uenerat olim Eugenius, que fuerant declarate in XXXIII. sessione sancte Basilien- sis synodi subscripti tenoris. 81*
Liber XVII. Caput XVIII. XIX. 637 imperatoris sui. Atqui persepe auditum fuisset, quod propter excellenciam nobili- tatis in Germania vigentis iuramenta semel prestita a principibus eius seruari debere ad vnguem, nulla interpretacione admissa vel dispensacione, quoniam arbitrarentur confusionem magnam eisdem accrescere, si que semel de labiis eorum processerunt, irrita fierent. Quantum vero ad hoc habentibus noticiam iuris communis constaret, quam multa iuramenta intelligi debere sub condicione, casibus decem in iure expressis, pluribus eorum proposito conuenientibus, pote si superiori potestati placeat, cuius auctoritas intelligitur semper excepta, et nisi iudex contrarium precipiat. Sed et quoniam dicebant excellenciam nobilitatis 10 expetere, vt in omnem euentum iuramenta seruarent, nullus profecto princeps nobilior esset Deo, qui iuramentum suum, eciam si tunc illam non expressit, declarauit fore intelligendum sub condicione. Etenim promiserat cum federe sempiterno Phinees et semini suo, vt dignitas summi sacerdocii apud eos sem- per esset. Quoniam vero Hely, qui de genere erat illius, filiis suis impunita- 15 tem prestabat, audiuit a domino: "Loquens locutus sum, vt domus tua et domus patris tui ministraret in conspectu meo in sempiternum. Nunc autem dicit do- minus: Absit hoc a me, sed quicumque honorificauerit me, glorificabo eum, qui autem contempnunt me, erunt ignobiles.“ Locuciones item quamplurimas promissionum aut comminacionum diuinarum sub condicione intelligi debere, 20 expresse constabat Ieremie doctrina. Itaque minime obstabat nobilitati Germa- norum inobseruancia iuramenti, quod obseruatum vergebat in interitum salutis eterne, quoniam obligati essent obedire potestati superiori, scientes doctrinam apostoli, omnem animam potestatibus sublimioribus subiectam fore. 5 25 Capitulum XIX. Nona parcella circa materiam fidei, quare olim Eugenius hereticus sit iudicatus, exponit deducciones quatuor fundamentales religio- nis christiane, videlicet, quomodo ecclesie doctrina medium sit formale, quo credenda tenendaque est catholica fides, et qui illam non tenet, sed repugnat, quod est censendus hereticus. Explicatis superioribus circa legittimam olim Eugenii deposicionem et 30 eleccionem canonicam Felicis pape V., quamuis ab eo petita, quia nulla altera audiencia fuit eidem concessa, Iohannes ipse velut in transitu dicere malens, quam intactum relinquere de materia fidei, aduesperascente iam die cepit ex- ponere processus synodalis merita et raciones, quare olim Eugenius per sanctam synodum declaratus fuisset hereticus, videlicet, que essent veritates fidei, qui- 35 bus contrauenisset, deque eius pertinacia in errore, synodalibus conclusionibus quinque manifestatis. Dicebat autem illas esse veritates fidei, quibus contra- uenerat olim Eugenius, que fuerant declarate in XXXIII. sessione sancte Basilien- sis synodi subscripti tenoris. 81*
Strana 638
638 Liber XVII. Caput XIX. Tenor trium veritatum fidei, quibus contrauenerat olim Eugenius. Veritas de potestate concilii generalis, vniuersalem ecclesiam represen- tantis, supra papam et quemlibet alterum, declarata per Constanciense et hoc Basiliense generalia concilia est veritas fidei catholice. Veritas hec, quod papa concilium generale vniuersalem ecclesiam representans, actu legittime congre- gatum super declaratis in prefata veritate aut aliquo eorum sine eius consensu nullatenus auctoritatiue potest dissoluere, aut ad aliud tempus prorogare, aut de loco ad locum transferre, est veritas fidei catholice. Veritatibus duabus pre- dictis pertinaciter repugnans est censendus hereticus. Super dictis veritatibus et conclusionibus V cum plurima Iohannes ipse, prout occurrebat die isto, ex- 10 posuit. Magna siquidem primo scripta desuper hiis ediderat. Sed, vt breuius referatur, describitur summa dictorum in forma sequenti. Quod ipsorum trium veritatum adeo est indissolubilis nexus, vt prima secundam, due vero terciam inferant neccessaria atque euidentissima racione. Illa siquidem veritas catholice fidei dicitur, que innixa scripture sacre aut note reuelacioni diuine per doctri- 15 nam ecclesie tanquam de neccessitate salutis credenda fidelibus traditur. Teste namque ecclesiastico omnia contenta in sacro canone sunt liber vite et testa- mentum altissimi, eoque omnia hec numerantur inter fidei catholice veritates, nec post receptum canonem ipsum quantum ad libros, qui vt tales recepti sunt, ecclesia vllum fieri patitur dubium. Sed additur note reuelacioni, quoniam, sicut 20 Ade, Noe, Abrahe, Moysi, Dauid aliisque prophetis reuelata, quia sibi nota credere ipsi firmiter debuere, eciam priusquam scriberentur, vel aliis manifesta- rentur, ita et alii fideles certitudine habita de facta illis diuina reuelacione, quomodo in Paulo contigit, qui euangelium didicit per reuelacionem, sed vt id auctenticum esset, eciam per doctrinam ecclesie contulit cum apostolis euan- 25 gelium, quod predicabat in gentibus. Hodie quoque magna pars fidei est de habitis per reuelacionem, pote de canonizacione sanctorum, quos per operacio- nem miraculorum Deus reuelauit secum in celis regnare. Sed donec id con- stet, per doctrinam ecclesie eciam non tenetur pro catholica fide. Vnde, quia catholicum id, quod vniuersale est, quamuis iste homo et ille, quibus facta est 30 diuina reuelacio, teneantur credere veritati diuine, sibi certitudinaliter reuelate, illa tamen adhuc non dicitur veritas catholice fidei, donec id ipsum ecclesia per suam doctrinam omnibus credendum tradit. Et quoniam sine fide impossi- bile est placere Deo, hiis vero, que fidei sunt contraueniendo apponenti appo- siturus est Deus plagas, delenti vero deleturus est partem eius de libro vite, 35 hinc mensura fidei tantopere limitata existit, quod nullo christiano veritati fidei dissentire, contraire seu pertinaciter repugnare aut resistere licet. Dato igitur illas duas esse fidei veritates neccessario tercia sequitur, quod veritatibus dua- bas predictis pertinaciter repugnans est censendus hereticus. Nam vt quiuis 5
638 Liber XVII. Caput XIX. Tenor trium veritatum fidei, quibus contrauenerat olim Eugenius. Veritas de potestate concilii generalis, vniuersalem ecclesiam represen- tantis, supra papam et quemlibet alterum, declarata per Constanciense et hoc Basiliense generalia concilia est veritas fidei catholice. Veritas hec, quod papa concilium generale vniuersalem ecclesiam representans, actu legittime congre- gatum super declaratis in prefata veritate aut aliquo eorum sine eius consensu nullatenus auctoritatiue potest dissoluere, aut ad aliud tempus prorogare, aut de loco ad locum transferre, est veritas fidei catholice. Veritatibus duabus pre- dictis pertinaciter repugnans est censendus hereticus. Super dictis veritatibus et conclusionibus V cum plurima Iohannes ipse, prout occurrebat die isto, ex- 10 posuit. Magna siquidem primo scripta desuper hiis ediderat. Sed, vt breuius referatur, describitur summa dictorum in forma sequenti. Quod ipsorum trium veritatum adeo est indissolubilis nexus, vt prima secundam, due vero terciam inferant neccessaria atque euidentissima racione. Illa siquidem veritas catholice fidei dicitur, que innixa scripture sacre aut note reuelacioni diuine per doctri- 15 nam ecclesie tanquam de neccessitate salutis credenda fidelibus traditur. Teste namque ecclesiastico omnia contenta in sacro canone sunt liber vite et testa- mentum altissimi, eoque omnia hec numerantur inter fidei catholice veritates, nec post receptum canonem ipsum quantum ad libros, qui vt tales recepti sunt, ecclesia vllum fieri patitur dubium. Sed additur note reuelacioni, quoniam, sicut 20 Ade, Noe, Abrahe, Moysi, Dauid aliisque prophetis reuelata, quia sibi nota credere ipsi firmiter debuere, eciam priusquam scriberentur, vel aliis manifesta- rentur, ita et alii fideles certitudine habita de facta illis diuina reuelacione, quomodo in Paulo contigit, qui euangelium didicit per reuelacionem, sed vt id auctenticum esset, eciam per doctrinam ecclesie contulit cum apostolis euan- 25 gelium, quod predicabat in gentibus. Hodie quoque magna pars fidei est de habitis per reuelacionem, pote de canonizacione sanctorum, quos per operacio- nem miraculorum Deus reuelauit secum in celis regnare. Sed donec id con- stet, per doctrinam ecclesie eciam non tenetur pro catholica fide. Vnde, quia catholicum id, quod vniuersale est, quamuis iste homo et ille, quibus facta est 30 diuina reuelacio, teneantur credere veritati diuine, sibi certitudinaliter reuelate, illa tamen adhuc non dicitur veritas catholice fidei, donec id ipsum ecclesia per suam doctrinam omnibus credendum tradit. Et quoniam sine fide impossi- bile est placere Deo, hiis vero, que fidei sunt contraueniendo apponenti appo- siturus est Deus plagas, delenti vero deleturus est partem eius de libro vite, 35 hinc mensura fidei tantopere limitata existit, quod nullo christiano veritati fidei dissentire, contraire seu pertinaciter repugnare aut resistere licet. Dato igitur illas duas esse fidei veritates neccessario tercia sequitur, quod veritatibus dua- bas predictis pertinaciter repugnans est censendus hereticus. Nam vt quiuis 5
Strana 639
Liber XVII. Caput XIX. 639 homo christianus sit atque permaneat, neccesse illi est ecclesie iudicio acquie- scere, cum illam non audiens habendus sit tanquam ethnicus et publicanus, et ob hoc oportet fidelem quemcumque explicite vel implicite credere quicquid pro fide ecclesia catholica tenet, et in nullo pertinaciter ab ea dissentire. Quod 5 preclare ac euidentissime patet ex quatuor sequentibus deduccionibus. Prima quarum est subtili fixaque speculacione differenciam assignans inter fidem ac- quisitam et fidem infusam. Formale namque obiectum fidei infuse veritas prima est, secundum quod nobis manifestatur in scripturis sacris vel alias, per doctri- nam tamen ecclesie, cui non inherens firmiter tanquam diuine vel ineffabili 10 regule non habet catholicam fidem deficiente eidem regula et mensura, secun- dum quam credere debet catholice fidei veritatibus. Etenim, si quis omnes articulos fidei credat et veritates omnes alias sacri canonis, omnia eciam, que tradit ecclesia; credat autem non, quia ecclesia illa tenenda pro fide docet, sed quia sic audiuit a patre suo vel magistro, vel quia ita sibi videtur, aut 15 quia scit racione probare: in omnibus hiis aut similibus causis, quia nulla est certitudo, vt medium, per quod habet fidem, errare non possit, sed innititur variabili medio, et adhuc illi innititur variabiliter et non omnino, profecto cense- tur habere fidem acquisitam humani ingenii exercicio, non vero infusam spiri- tus sancti dono, siquidem parcialis est fides huius, non vniuersalis. Non enim 20 implicite credit omnia, que pater suus vel magister, sed que ab illis nota habuit. Similis racio est de hiis, que scit racione probare aut sibi vera appa- rent, quia refertur ad actum, non ad potenciam vel habitum, vel quod proprie dicitur aptitudinem. Nec enim crediturum se profitetur omnia, que sciet racione probare, sed que tunc, vt sibi videtur, probare scit. Et rursus non iuberet in- 25 uariabiliter illi, quod credit, quia si oppositum sciret racione probare vel sibi appareret verum, illud teneret pro fide, ad idem si pater et magister contrarium dicerent, credendum esse. Qui vero credit per doctrinam ecclesie, tenet non partem, sed totam catholicam fidem, credens explicite vel implicite quicquid ecclesia hactenus credidit, credit actu et credet in futurum. Credit item omnino 30 ac inuariabiliter, quia nec aliquo modo dispositus est oppositum credere, ymmo firmatus nunquam credere, eciam si angelus de celo aliud euangelisaret, credens illa, que accepit per doctrinam ecclesie dixisse Deum, qui mentiri non potest. Cum igitur illa credit, quia sic ecclesia credenda tradit, propterea, quod iam vult vnitus ecclesie fore, vnio vero hec seu incorporacio non est absque speciali 35 illustracione. Hinc igitur credere censetur veritati fidei catholice, suaque fides infusa dicitur a spiritu sancto, tamquam lucens in eo non naturali, sed lumine superno seu diuino gracie munere, quo velut intellectum captiuans in obsequium Christi et semetipsum abnegans humana racione aut proprio non confisus iudi- cio intellectum subicit ecclesie doctrine, plus credens huic ob sue reuerenciam 40 auctoritatis, quam apparenciis quibusuis seu proprie aut alterius raciocinacioni. Et propter hoc iam censetur indubie habere infusam fidem, dono ipsum illu- strante spiritus sancti, vt teneat medium infallibile, per quod credenda est
Liber XVII. Caput XIX. 639 homo christianus sit atque permaneat, neccesse illi est ecclesie iudicio acquie- scere, cum illam non audiens habendus sit tanquam ethnicus et publicanus, et ob hoc oportet fidelem quemcumque explicite vel implicite credere quicquid pro fide ecclesia catholica tenet, et in nullo pertinaciter ab ea dissentire. Quod 5 preclare ac euidentissime patet ex quatuor sequentibus deduccionibus. Prima quarum est subtili fixaque speculacione differenciam assignans inter fidem ac- quisitam et fidem infusam. Formale namque obiectum fidei infuse veritas prima est, secundum quod nobis manifestatur in scripturis sacris vel alias, per doctri- nam tamen ecclesie, cui non inherens firmiter tanquam diuine vel ineffabili 10 regule non habet catholicam fidem deficiente eidem regula et mensura, secun- dum quam credere debet catholice fidei veritatibus. Etenim, si quis omnes articulos fidei credat et veritates omnes alias sacri canonis, omnia eciam, que tradit ecclesia; credat autem non, quia ecclesia illa tenenda pro fide docet, sed quia sic audiuit a patre suo vel magistro, vel quia ita sibi videtur, aut 15 quia scit racione probare: in omnibus hiis aut similibus causis, quia nulla est certitudo, vt medium, per quod habet fidem, errare non possit, sed innititur variabili medio, et adhuc illi innititur variabiliter et non omnino, profecto cense- tur habere fidem acquisitam humani ingenii exercicio, non vero infusam spiri- tus sancti dono, siquidem parcialis est fides huius, non vniuersalis. Non enim 20 implicite credit omnia, que pater suus vel magister, sed que ab illis nota habuit. Similis racio est de hiis, que scit racione probare aut sibi vera appa- rent, quia refertur ad actum, non ad potenciam vel habitum, vel quod proprie dicitur aptitudinem. Nec enim crediturum se profitetur omnia, que sciet racione probare, sed que tunc, vt sibi videtur, probare scit. Et rursus non iuberet in- 25 uariabiliter illi, quod credit, quia si oppositum sciret racione probare vel sibi appareret verum, illud teneret pro fide, ad idem si pater et magister contrarium dicerent, credendum esse. Qui vero credit per doctrinam ecclesie, tenet non partem, sed totam catholicam fidem, credens explicite vel implicite quicquid ecclesia hactenus credidit, credit actu et credet in futurum. Credit item omnino 30 ac inuariabiliter, quia nec aliquo modo dispositus est oppositum credere, ymmo firmatus nunquam credere, eciam si angelus de celo aliud euangelisaret, credens illa, que accepit per doctrinam ecclesie dixisse Deum, qui mentiri non potest. Cum igitur illa credit, quia sic ecclesia credenda tradit, propterea, quod iam vult vnitus ecclesie fore, vnio vero hec seu incorporacio non est absque speciali 35 illustracione. Hinc igitur credere censetur veritati fidei catholice, suaque fides infusa dicitur a spiritu sancto, tamquam lucens in eo non naturali, sed lumine superno seu diuino gracie munere, quo velut intellectum captiuans in obsequium Christi et semetipsum abnegans humana racione aut proprio non confisus iudi- cio intellectum subicit ecclesie doctrine, plus credens huic ob sue reuerenciam 40 auctoritatis, quam apparenciis quibusuis seu proprie aut alterius raciocinacioni. Et propter hoc iam censetur indubie habere infusam fidem, dono ipsum illu- strante spiritus sancti, vt teneat medium infallibile, per quod credenda est
Strana 640
Liber XVII. Caput XIX. 640 catholica fides, hoc autem est doctrina ecclesie, cui taliter credens firma ad- heret intencione, et hoc est lumen, de quo multi dicunt theologorum absque illo non posse habere infusam fidem. Que vtique, sicut acquisita, perspicue agnoscitur ab eo, qui credit, teste quippe Augustino, quamuis incognita sint ea, que per fidem creduntur, ipsa tamen fides certissima sciencia cognoscitur a fideli credente, quoniam eam vnusquisque videt clare esse in corde suo si est, aut non esse, si non est. Nec enim ipsum latet, si propositum habet firmum credendi omnia, que ecclesia per suam doctrinam credenda tradit aut si ista et non illa, vel si hoc tempore, pote vsque ad x annos vel toto tempore vite sue. Profecto quia perfectum est donum Dei fides infusa, que donum Dei est, 10 in homine esse non potest, si non perfecte credit, hoc est omnia, que tradit ecclesia, et quamdiu vixerit, quod sic intendit agere. Quocirca maximum testi- monium est fidei sistentis in corde, auxilium quoque, vt dyabolo rugienti resi- stat fortis in fide, si omni die mane seroque dicto symbolo profiteatur se in ea fide velle viuere et mori, et quia hoc propositum notum est cuicumque illud 15 habenti notumque sibi est, si illud habet vel non habet, hinc fides ipsa cre- dentem latere non potest. In quo certe a caritate distinguitur, nemine sciente, vtrum dignus sit diuino amore, maxime cum iuxta doctrinam apostoli tradere possit corpus suum ita, vt ardeat, nulla sistente in eo caritate. Nullum etenim ita notum est medium infallibile atque inuariabile caritatis ipsius, vt de com- 20 muni lege certitudinaliter quis agnoscat se habere caritatem, sicut et fidem, raciocinacione huius alio in loco explicanda. Satis est istic intelligere, quod fidei medium seu mensura infallibilis est doctrina ecclesie, cui si christianus adheret actu adherereque semper intendit, aut si adherere non vult, vtrumque certissime cognoscit, si vult cor suum intueri. Quod autem doctrina ecclesie 25 mensura sit infallibilis fidei, precipua racio ista esse videtur. Docente namque apostolo cum fides sit ex auditu, auditus autem per verbum Christi, nemo pro- prie dicitur credere sibi, sed alteri. Fides est enim credere, quod non vides. Christus autem dixit ecclesie, quod discipulis suis: „Qui vos audit, me audit.“ Itaque voluit Christus, vt quomodo se loquentem fidelis quicumque audire tene- 30 tur et credere, ita et credere tenetur, si ecclesiam loquentem. Dixit preterea in oracione ad patrem: „Verba que dedisti michi, dedi eis, et ipsi acceperunt;“ item: „sicut tu me misisti in mundum, et ego mitto eos.“ Et rursus: „Si ser- monem meum seruauerint, et vestrum seruabunt.“ Tali igitur et tanta loquenti ecclesie auctoritate a Deo concessa, vt qui eam audit, Christum censeatur au- 35 dire, hinc certe prouenit, quod doctrina ecclesie medium sit infallibile, per quod tenetur catholica fides. Quod vtique ex deduccione hac secunda osten- dente radicem catholice fidei magis adhuc specifice manifestari potest. Tota quippe fides in hac consistit breuissima racione: quidquid dixit Deus, verum est et credendum ab omnibus suis fidelibus, sed ea, que continentur in scriptura 40 sacra, et ecclesia affirmat, dixit Deus; igitur illa sunt vera et per omnes fide- les credenda. Maior certe racionis huius per se nota est omnibus eciam alienis 5
Liber XVII. Caput XIX. 640 catholica fides, hoc autem est doctrina ecclesie, cui taliter credens firma ad- heret intencione, et hoc est lumen, de quo multi dicunt theologorum absque illo non posse habere infusam fidem. Que vtique, sicut acquisita, perspicue agnoscitur ab eo, qui credit, teste quippe Augustino, quamuis incognita sint ea, que per fidem creduntur, ipsa tamen fides certissima sciencia cognoscitur a fideli credente, quoniam eam vnusquisque videt clare esse in corde suo si est, aut non esse, si non est. Nec enim ipsum latet, si propositum habet firmum credendi omnia, que ecclesia per suam doctrinam credenda tradit aut si ista et non illa, vel si hoc tempore, pote vsque ad x annos vel toto tempore vite sue. Profecto quia perfectum est donum Dei fides infusa, que donum Dei est, 10 in homine esse non potest, si non perfecte credit, hoc est omnia, que tradit ecclesia, et quamdiu vixerit, quod sic intendit agere. Quocirca maximum testi- monium est fidei sistentis in corde, auxilium quoque, vt dyabolo rugienti resi- stat fortis in fide, si omni die mane seroque dicto symbolo profiteatur se in ea fide velle viuere et mori, et quia hoc propositum notum est cuicumque illud 15 habenti notumque sibi est, si illud habet vel non habet, hinc fides ipsa cre- dentem latere non potest. In quo certe a caritate distinguitur, nemine sciente, vtrum dignus sit diuino amore, maxime cum iuxta doctrinam apostoli tradere possit corpus suum ita, vt ardeat, nulla sistente in eo caritate. Nullum etenim ita notum est medium infallibile atque inuariabile caritatis ipsius, vt de com- 20 muni lege certitudinaliter quis agnoscat se habere caritatem, sicut et fidem, raciocinacione huius alio in loco explicanda. Satis est istic intelligere, quod fidei medium seu mensura infallibilis est doctrina ecclesie, cui si christianus adheret actu adherereque semper intendit, aut si adherere non vult, vtrumque certissime cognoscit, si vult cor suum intueri. Quod autem doctrina ecclesie 25 mensura sit infallibilis fidei, precipua racio ista esse videtur. Docente namque apostolo cum fides sit ex auditu, auditus autem per verbum Christi, nemo pro- prie dicitur credere sibi, sed alteri. Fides est enim credere, quod non vides. Christus autem dixit ecclesie, quod discipulis suis: „Qui vos audit, me audit.“ Itaque voluit Christus, vt quomodo se loquentem fidelis quicumque audire tene- 30 tur et credere, ita et credere tenetur, si ecclesiam loquentem. Dixit preterea in oracione ad patrem: „Verba que dedisti michi, dedi eis, et ipsi acceperunt;“ item: „sicut tu me misisti in mundum, et ego mitto eos.“ Et rursus: „Si ser- monem meum seruauerint, et vestrum seruabunt.“ Tali igitur et tanta loquenti ecclesie auctoritate a Deo concessa, vt qui eam audit, Christum censeatur au- 35 dire, hinc certe prouenit, quod doctrina ecclesie medium sit infallibile, per quod tenetur catholica fides. Quod vtique ex deduccione hac secunda osten- dente radicem catholice fidei magis adhuc specifice manifestari potest. Tota quippe fides in hac consistit breuissima racione: quidquid dixit Deus, verum est et credendum ab omnibus suis fidelibus, sed ea, que continentur in scriptura 40 sacra, et ecclesia affirmat, dixit Deus; igitur illa sunt vera et per omnes fide- les credenda. Maior certe racionis huius per se nota est omnibus eciam alienis 5
Strana 641
Liber XVII. Caput XIX. 641 a fide catholica vtentibus racione non alium pro Deo venerantibus, quam eum, quem credunt summe iustum, summe bonum, summe sapientem, summe veracem, mentiri nequeuntem. Etenim, si mendaci homini nemo libenter credit, profecto cum Deo suo, quem colit in omnibus, velit credere, mendacem esse illum 5 minime arbitratur. Hac igitur premissa ab omnibus indubie reputata pro vera, quod quicquid dixit Deus, verum est et credendum, tota vis fidei catholice consistit in proposicione secunda, omnia contenta in sacro canone Deum dixisse. Quod vt verum esse credatur, indigeret haudubie non tam vnius viuentis homi- nis singularis, sed duorum vel trium ad minus testimonio, qui non mendaces, 10 sed veraces omnino esse putentur, cum res certe sit magni ponderis ex illa pendente omni salute hominum. Etenim, qui crediderit et baptisatus fuerit, saluus erit, qui vero non crediderit, condempnabitur. Quod autem illiusmodi testimonium haberi nequeat, omni docto fideli volenti considerare manifestissi- mum est. Nullus quippe viuencium eciam et mortuorum audiuit Deum omnia 15 in canone sacro descripta loquentem. Adam namque audiuit, que dicta sibi a Deo, Noe vero non illa, sed ad se dicta, sic Abraham, sic Moyses, sic alii prophete, apostoli quoque a Christo vocati beati, quia videntes et audientes, que multi prophete et reges audire et videre cupierunt, et non viderunt nec audierunt. Quod igitur omnia illa dixit Deus ita, quod non voluntate humana, 20 sed spiritu sancto inspirati locuti sunt sancti Dei homines; cum noticia hec sit de mere contingentibus, que nulla possunt demonstratiua probari racione, sic item de preteritis, de quibus non est sciencia, sed memoria atque fides. Nullus quoque hominum forte eciam et angelorum illa omnia vidit seu audiuit, vt de illis queat testimonium perhibere, nec Deus cotidie illa et omnibus Christi 25 fidelibus loquitur, quia, scriptura sacra teste, semel loquitur Deus et id secundo non repetit. Palam igitur fit cunctis animaduertentibus, quod diuinorum eloquio- rum solus, vnicus aut principalissimus testis est ecclesia fidelium in terra peregrinancium. Ecclesia, inquam, non quidem homo vnus, duo aut tres, in ore quorum eciam testimonium esset verum, sed populus fidelis, magna profecto 30 multitudine ab inicio mundi percurrentis in hac peregrinacione, quia permanen- tem non habens futuram inquirens ciuitatem. Quoniam igitur, vt inquit aposto- lus: "Quomodo credent ei, quem non audierunt?“ Nullus autem audiuit Deum, angelum siue quemcumque hominem loquentem omnia, que sunt fidei. Si quis non credit ecclesie loquenti, predicanti et attestanti contenta in sacra pagina 35 diuina esse eloquia, quia preter ecclesiam populum vtique fidelem nullum habet, qui ferat testimonium ea, que sunt fidei, locutum fuisse Deum, palam omnibus fit, quod, qui per doctrinam ecclesie non credit, non dicitur catholicam habere fidem, nulli quippe credere censetur aut saltem fide digno. Etenim, quia fides est ex auditu, cum non audierit loquentem Deum, iam illi non dicetur 40 credere, quia nichil sibi locutus est. Non credit preterea alteri, nullo audente asserere omnia, que in scriptura continentur, Deum sibi fuisse locutum. Restat itaque, vt quia fides ex auditu est, nec alius affirmare potest omnia illa Deum
Liber XVII. Caput XIX. 641 a fide catholica vtentibus racione non alium pro Deo venerantibus, quam eum, quem credunt summe iustum, summe bonum, summe sapientem, summe veracem, mentiri nequeuntem. Etenim, si mendaci homini nemo libenter credit, profecto cum Deo suo, quem colit in omnibus, velit credere, mendacem esse illum 5 minime arbitratur. Hac igitur premissa ab omnibus indubie reputata pro vera, quod quicquid dixit Deus, verum est et credendum, tota vis fidei catholice consistit in proposicione secunda, omnia contenta in sacro canone Deum dixisse. Quod vt verum esse credatur, indigeret haudubie non tam vnius viuentis homi- nis singularis, sed duorum vel trium ad minus testimonio, qui non mendaces, 10 sed veraces omnino esse putentur, cum res certe sit magni ponderis ex illa pendente omni salute hominum. Etenim, qui crediderit et baptisatus fuerit, saluus erit, qui vero non crediderit, condempnabitur. Quod autem illiusmodi testimonium haberi nequeat, omni docto fideli volenti considerare manifestissi- mum est. Nullus quippe viuencium eciam et mortuorum audiuit Deum omnia 15 in canone sacro descripta loquentem. Adam namque audiuit, que dicta sibi a Deo, Noe vero non illa, sed ad se dicta, sic Abraham, sic Moyses, sic alii prophete, apostoli quoque a Christo vocati beati, quia videntes et audientes, que multi prophete et reges audire et videre cupierunt, et non viderunt nec audierunt. Quod igitur omnia illa dixit Deus ita, quod non voluntate humana, 20 sed spiritu sancto inspirati locuti sunt sancti Dei homines; cum noticia hec sit de mere contingentibus, que nulla possunt demonstratiua probari racione, sic item de preteritis, de quibus non est sciencia, sed memoria atque fides. Nullus quoque hominum forte eciam et angelorum illa omnia vidit seu audiuit, vt de illis queat testimonium perhibere, nec Deus cotidie illa et omnibus Christi 25 fidelibus loquitur, quia, scriptura sacra teste, semel loquitur Deus et id secundo non repetit. Palam igitur fit cunctis animaduertentibus, quod diuinorum eloquio- rum solus, vnicus aut principalissimus testis est ecclesia fidelium in terra peregrinancium. Ecclesia, inquam, non quidem homo vnus, duo aut tres, in ore quorum eciam testimonium esset verum, sed populus fidelis, magna profecto 30 multitudine ab inicio mundi percurrentis in hac peregrinacione, quia permanen- tem non habens futuram inquirens ciuitatem. Quoniam igitur, vt inquit aposto- lus: "Quomodo credent ei, quem non audierunt?“ Nullus autem audiuit Deum, angelum siue quemcumque hominem loquentem omnia, que sunt fidei. Si quis non credit ecclesie loquenti, predicanti et attestanti contenta in sacra pagina 35 diuina esse eloquia, quia preter ecclesiam populum vtique fidelem nullum habet, qui ferat testimonium ea, que sunt fidei, locutum fuisse Deum, palam omnibus fit, quod, qui per doctrinam ecclesie non credit, non dicitur catholicam habere fidem, nulli quippe credere censetur aut saltem fide digno. Etenim, quia fides est ex auditu, cum non audierit loquentem Deum, iam illi non dicetur 40 credere, quia nichil sibi locutus est. Non credit preterea alteri, nullo audente asserere omnia, que in scriptura continentur, Deum sibi fuisse locutum. Restat itaque, vt quia fides ex auditu est, nec alius affirmare potest omnia illa Deum
Strana 642
642 Liber XVII. Caput XIX. locutum fuisse, nisi fidelis populus, ecclesia siue congregacio fidelium, que ab inicio mundi semper fuit, quemadmodum ecclesia Deo credit loquenti sibi per prophetas et amicos suos. Sic igitur per verbum doctrinamque ecclesie, quam vnusquisque fidelium audit audireque potest, credendum est veritatibus catho- lice fidei. Etenim ecclesie siue populo huic multiphariam multisque modis olim Deus loquens in prophetis nouissime locutus est in filio suo. In apostolis quo- que locutus est et euangelistis de doctrina factisque Christi, quia ab inicio secum fuerunt perhibentibus testimonium. Quod vero ecclesia populus fidelis testis sit fide dignus, nunquam varius in dictis suis, omnique maior excepcione, cuiuis docto viro scienti canonem sacrum hystoriasque rerum gestarum post 10 Christi ascensionem perspicue notum est. Legit namque expresse id, quod populus fidelis ante diluuium pro fide tenuit, id ipsum tenuisse populum, qui post diluuium fuit durante adhuc tempore legis nature; succedens item populus tempore Moysi siue legis scripture id pro fide tenuit, quod populus fidelis tempore legis nature. Et fidelis populus, qui post aduentum Christi, etsi multa 15 pre illis, idem nichilominus credit, quod populus tempore legis nature, legis quoque scripture et gracie, qui eum precessit. Quamuis autem multa in dies augeantur credenda, Deo ecclesiam suam absque reuelacionibus et miraculis nusquam deserente, que tamen augentur, nullatenus repugnant prius creditis, sed illorum censentur declaraciones. Quod profecto euidentissime agnoscunt 20 diuinis intendentes eloquiis, quanto profundius, tanto cercius. Quocirca intueri euidentissime per se ipsum quilibet potest, quam racioni dissenciat illorum assercio, qui dicunt soli pape aut principaliter credendum esse, non vero eccle- sie seu fideli populo, qui ab inicio mundi audiuit Deum loquentem hominibus per angelos vel homines nuncios suos, quique testimoniis datis a Deo, miracu- 25 lis quoque factis magna precedenti probacione spirituum illorum, qui in Dei nomine loquebantur, vtrum ex Deo essent, agnouit illos esse veros Dei nun- cios, horumque semper fuit ac erit testis dignissimus et vnicus. Et quod maxi- mum, quia testis, populus videlicet fidelis, nunquam aberrauit a fide, quemad- modum et multi summi pontifices, quorum nullus, sicuti est populus, dici potest 30 testis vnicus, semper manens, quando constat, quod summi pontifices decedenti- bus et succedentibus aliis magna iam computati sunt numerositate. Non vero sic fidelis populus. Etenim, quamuis multis defunctis fidelibus alii successerunt, fidelis tamen populus tanquam vnus alteri nunquam succedit, sed quomodo ab inicio mundi, ita vnus semper mansit, manet atque manebit testis fide dignus, 35 testimonium perhibens diuinis eloquiis. Hanc profecto consideracionem summa racione fundatam habuisse intelligitur Augustinus, profundissimus doctor, con- testatus in libro contra Epistolam Fundamenti, quod euangelio non crederet, nisi ecclesia ammonuisset illi credendum esse, affirmans, illud doctrinam esse Christi. Est rursus animaduertendum pro tercia deduccione, quod, sicut quan- 40 tum ad contenta in canone illa dixisse Deum ecclesie soli, vt fidelissimo testi- monio credendum est, ita et in aliis veritatibus quas ex diuinis eloquiis 5
642 Liber XVII. Caput XIX. locutum fuisse, nisi fidelis populus, ecclesia siue congregacio fidelium, que ab inicio mundi semper fuit, quemadmodum ecclesia Deo credit loquenti sibi per prophetas et amicos suos. Sic igitur per verbum doctrinamque ecclesie, quam vnusquisque fidelium audit audireque potest, credendum est veritatibus catho- lice fidei. Etenim ecclesie siue populo huic multiphariam multisque modis olim Deus loquens in prophetis nouissime locutus est in filio suo. In apostolis quo- que locutus est et euangelistis de doctrina factisque Christi, quia ab inicio secum fuerunt perhibentibus testimonium. Quod vero ecclesia populus fidelis testis sit fide dignus, nunquam varius in dictis suis, omnique maior excepcione, cuiuis docto viro scienti canonem sacrum hystoriasque rerum gestarum post 10 Christi ascensionem perspicue notum est. Legit namque expresse id, quod populus fidelis ante diluuium pro fide tenuit, id ipsum tenuisse populum, qui post diluuium fuit durante adhuc tempore legis nature; succedens item populus tempore Moysi siue legis scripture id pro fide tenuit, quod populus fidelis tempore legis nature. Et fidelis populus, qui post aduentum Christi, etsi multa 15 pre illis, idem nichilominus credit, quod populus tempore legis nature, legis quoque scripture et gracie, qui eum precessit. Quamuis autem multa in dies augeantur credenda, Deo ecclesiam suam absque reuelacionibus et miraculis nusquam deserente, que tamen augentur, nullatenus repugnant prius creditis, sed illorum censentur declaraciones. Quod profecto euidentissime agnoscunt 20 diuinis intendentes eloquiis, quanto profundius, tanto cercius. Quocirca intueri euidentissime per se ipsum quilibet potest, quam racioni dissenciat illorum assercio, qui dicunt soli pape aut principaliter credendum esse, non vero eccle- sie seu fideli populo, qui ab inicio mundi audiuit Deum loquentem hominibus per angelos vel homines nuncios suos, quique testimoniis datis a Deo, miracu- 25 lis quoque factis magna precedenti probacione spirituum illorum, qui in Dei nomine loquebantur, vtrum ex Deo essent, agnouit illos esse veros Dei nun- cios, horumque semper fuit ac erit testis dignissimus et vnicus. Et quod maxi- mum, quia testis, populus videlicet fidelis, nunquam aberrauit a fide, quemad- modum et multi summi pontifices, quorum nullus, sicuti est populus, dici potest 30 testis vnicus, semper manens, quando constat, quod summi pontifices decedenti- bus et succedentibus aliis magna iam computati sunt numerositate. Non vero sic fidelis populus. Etenim, quamuis multis defunctis fidelibus alii successerunt, fidelis tamen populus tanquam vnus alteri nunquam succedit, sed quomodo ab inicio mundi, ita vnus semper mansit, manet atque manebit testis fide dignus, 35 testimonium perhibens diuinis eloquiis. Hanc profecto consideracionem summa racione fundatam habuisse intelligitur Augustinus, profundissimus doctor, con- testatus in libro contra Epistolam Fundamenti, quod euangelio non crederet, nisi ecclesia ammonuisset illi credendum esse, affirmans, illud doctrinam esse Christi. Est rursus animaduertendum pro tercia deduccione, quod, sicut quan- 40 tum ad contenta in canone illa dixisse Deum ecclesie soli, vt fidelissimo testi- monio credendum est, ita et in aliis veritatibus quas ex diuinis eloquiis 5
Strana 643
Liber XVII. Caput XIX. 643 approbatas esse testatur seu in illis fundatas, vt quomodo doctrina ecclesie est medium formale, quo adheretur catholice fidei, quantum ad libros canonis sacri veritatesque expresse contentas in verbis eorum, ita et quantum ad elicitas ab- inde veritates racione euidenti et neccessaria seu probabili, quod emanant ex illarum sentencia atque sensu; ipsius etenim iudicio est standum. Itaque priui- legii gracia sibi a Deo concessi, quoniam profitente apostolo columpna ipsa est et fundamentum veritatis ecclesie, verissime competit, quod, Ieremia teste, Deo proprium est iudicem et testem esse; testem, quia testimonium ferentem, illa esse diuina eloquia; iudicem, quia diffinientem, qualem ipsa pronunciat illorum 10 fore sensum et intelligenciam, talem vtique esse. Nemini quippe tanta cura sollicitudoque inest illibata custodire diuina eloquia, quanta ecclesie, sponse Dei, que ab ipso eloquia eadem accepit, est quia testimonium omnibus aliis ferens eum fuisse contestatum, si quis illis apponeret, quod apponeret Deus super eum plagas, et si quis diminueret, quod diminuet partem eius de libro 15 vite. Quocirca eius interest, non pati verbis sponsi sui, quem super omnia dili- git et veneratur, extortam aut violentam fieri exposicionem, sensuique verbo- rum illius alienam vel distrahentem intelligenciam ita, vt non minus inuigilet ad examinacionem doctrinarum, que ex diuinis sermonibus eliciuntur, quam ab inicio mundi intendit ad probacionem librorum, in quibus diuina eloquia conti- 20 nentur. Accepit namque ab eo mandatum: „Vide, ne lumen, quod in te est, tenebre sint,“ quodque attenderet a falsis prophetis, caueret quoque a fermento et doctrina Phariseorum docencium doctrinas et mandata non Dei, sed homi- num. Auisata insuper fuit a magistro sponso suo, quod multi pseudoprophete insurgerent, et multos seducerent, daturi signa magna et prodigia, vt eciam 25 facerent ignem de celo descendere in conspectu hominum. Propter quod tem- pore legis gracie factum extitit per ecclesiam, quod per synagogam factum narratur tempore legis scripture. Siquidem in veteri ac nouo testamento legi- mus multos pseudo fuisse prophetas; adhuc eciam legimus nomina prophetarum multorum, mencionemque fieri de libris quibusdam tunc existentibus, qui tamen 30 in sacro canone non habentur. Quocirca intelligimus canoni sacro libros illos insertos non fuisse, quia populus fidelis pro tempore existens preuia examina- cione decreuit aliis auctenticis et probatis scripturis non esse commemorandos. Hec profecto examinacio eciam in nouo contigit testamento, asserente Luca, quod multi conati sunt ordinare narraciones, que in eo et in aliis euangelistis 35 complete sunt rerum. Etenim sub Iosephi, Bartholomei et aliorum quorundam apostolorum licet rarissime inueniantur euangelia scripta fuisse historiographi attestantur. Sed quia ecclesia quatuor dumtaxat recepit, non illa, sed ista habentur in veneracione, ecclesia nobis tradente ista solum quatuor credenda et legenda. Vnde qui attencius perscrutatur, certissime agnoscit ecclesiam a sua 40 primeua origine, quantum ad libros sacri canonis summo gradu auctoritatis vsam fuisse quadrupliciter: examinando, acceptando, precipiendo et exequendo. Siquidem ita de aliis libris noui testamenti contigit, sicut de euangeliis exempli- 5 Scriptores III. 82
Liber XVII. Caput XIX. 643 approbatas esse testatur seu in illis fundatas, vt quomodo doctrina ecclesie est medium formale, quo adheretur catholice fidei, quantum ad libros canonis sacri veritatesque expresse contentas in verbis eorum, ita et quantum ad elicitas ab- inde veritates racione euidenti et neccessaria seu probabili, quod emanant ex illarum sentencia atque sensu; ipsius etenim iudicio est standum. Itaque priui- legii gracia sibi a Deo concessi, quoniam profitente apostolo columpna ipsa est et fundamentum veritatis ecclesie, verissime competit, quod, Ieremia teste, Deo proprium est iudicem et testem esse; testem, quia testimonium ferentem, illa esse diuina eloquia; iudicem, quia diffinientem, qualem ipsa pronunciat illorum 10 fore sensum et intelligenciam, talem vtique esse. Nemini quippe tanta cura sollicitudoque inest illibata custodire diuina eloquia, quanta ecclesie, sponse Dei, que ab ipso eloquia eadem accepit, est quia testimonium omnibus aliis ferens eum fuisse contestatum, si quis illis apponeret, quod apponeret Deus super eum plagas, et si quis diminueret, quod diminuet partem eius de libro 15 vite. Quocirca eius interest, non pati verbis sponsi sui, quem super omnia dili- git et veneratur, extortam aut violentam fieri exposicionem, sensuique verbo- rum illius alienam vel distrahentem intelligenciam ita, vt non minus inuigilet ad examinacionem doctrinarum, que ex diuinis sermonibus eliciuntur, quam ab inicio mundi intendit ad probacionem librorum, in quibus diuina eloquia conti- 20 nentur. Accepit namque ab eo mandatum: „Vide, ne lumen, quod in te est, tenebre sint,“ quodque attenderet a falsis prophetis, caueret quoque a fermento et doctrina Phariseorum docencium doctrinas et mandata non Dei, sed homi- num. Auisata insuper fuit a magistro sponso suo, quod multi pseudoprophete insurgerent, et multos seducerent, daturi signa magna et prodigia, vt eciam 25 facerent ignem de celo descendere in conspectu hominum. Propter quod tem- pore legis gracie factum extitit per ecclesiam, quod per synagogam factum narratur tempore legis scripture. Siquidem in veteri ac nouo testamento legi- mus multos pseudo fuisse prophetas; adhuc eciam legimus nomina prophetarum multorum, mencionemque fieri de libris quibusdam tunc existentibus, qui tamen 30 in sacro canone non habentur. Quocirca intelligimus canoni sacro libros illos insertos non fuisse, quia populus fidelis pro tempore existens preuia examina- cione decreuit aliis auctenticis et probatis scripturis non esse commemorandos. Hec profecto examinacio eciam in nouo contigit testamento, asserente Luca, quod multi conati sunt ordinare narraciones, que in eo et in aliis euangelistis 35 complete sunt rerum. Etenim sub Iosephi, Bartholomei et aliorum quorundam apostolorum licet rarissime inueniantur euangelia scripta fuisse historiographi attestantur. Sed quia ecclesia quatuor dumtaxat recepit, non illa, sed ista habentur in veneracione, ecclesia nobis tradente ista solum quatuor credenda et legenda. Vnde qui attencius perscrutatur, certissime agnoscit ecclesiam a sua 40 primeua origine, quantum ad libros sacri canonis summo gradu auctoritatis vsam fuisse quadrupliciter: examinando, acceptando, precipiendo et exequendo. Siquidem ita de aliis libris noui testamenti contigit, sicut de euangeliis exempli- 5 Scriptores III. 82
Strana 644
Liber XVII. Caput XIX. 644 ficatum est. Que examinacio tante fuit difficultatis, vt eciam post trecentos annos narrante Eusebio Cesariensi de libro apocalipsis dubitacio fieret. Iheronimus quoque narrat librum pastoris inter alios canonis sacri, qui tamen non habetur. Post vero tempora Augustini libro 2° De Doctrina Christiana libros sacri cano- nis enumerantis idem semper fuit estque numerus eorum. Intelligimus preterea vsam fuisse ecclesiam secundo gradu in acceptando illos, de quibus certitudi- nem habuit, quod non propria interpretacione aut voluntate humana, sed spiritu sancto inspirati in eisdem libris contenta sancti Dei homines fuere locuti. Tercia denique in mandando, vt libris hiis omnes credere tenerentur fideles. Propter quod Arrius aliique heretici reputari christiani cupientes, quamuis multas dis- 10 trahentes exposiciones facerent, libros tamen ipsos confitebantur, veraque esse vt diuina eloquia in illis scripta; mandato igitur ecclesie in id ipsum vrgente, quomodo de se ipso Augustinus profitetur, omnes Christiani firmissime credunt nullum errasse auctorem librorum sacri canonis, eciam si sensum illius secun- dum verba eius apprehendere nequeant. Postremo autem ecclesia summa auctori- 15 tate vsa fuit in exequendo, reputans fideles illos esse, qui amplectuntur scripta librorum canonis sacri et seueritate puniens iudiciali omnes eisdem pertinaciter repugnantes, vtpote si quis affirmet euangelii librum non esse verum aut quam- cumque partem eius, vel postquam oculariter ostenditur scriptam ibidem esse aliquam veritatem, illam confiteri non wlt aut negat impudenter. Quomodo, si 20 affirmaret in luce meridiana quis propriam manum non videre, videre tamen se affirmans maculas paruissimas vnguium in manu aliena. Talis namque pro- prie proteruire diceretur. Ex quibus perspicue intelligere licet, quod si tam summo auctoritatis gradu ecclesia vtitur, quantum ad libros sacri canonis, quo- rum auctores nullatenus errasse firmissime credimus, profecto intelligimus non 25 minori potestate eam vti debere ac posse circa doctrinas sanctorum et aliorum quorumcumque doctorum, exponencium scripturas veteris aut testamenti noui, vel de materiis in eisdem contentis libros aliquos et opuscula componencium. Cum et ipsi illas subiecerint correccioni ecclesie, eorum plurimis contestantibus multa in illis contineri, que possunt iusto iudicio et nulla temeritate culpari, 30 quodque illa non tenenda sint pro fide catholica, sed tanquam eisdem visa fuisse vera, redarguentibus eciam laudantes ipsos nusquam errasse scriptorum suorum. Vti preterea dicta auctoritate debet ecclesia, attendens, quod de episto- lis Pauli Petrus predixit in eis difficilia quedam esse intellectu, que indocti et instabiles deprauant, sicut et ceteras scripturas ad suam ipsorum perdicionem. 35 Et rursum non solum propter conseruacionem illarum, sed quia videmus per experienciam, maxima sistente difficultate, vt sacre scripture vera intelligencia habeatur, tot fere eius esse exposiciones, quot fuerunt expositores, quinymo vnum eundemque multas super eodem passu scripture sacre inuicem aliquando dissonantes fecisse exposiciones. Quod futurum esse diuinus sermo predixit, 40 Daniele testante de ipsa scriptura, quod transirent plurimi et multiplex esset eius sciencia. Tanta igitur varietate sistente circa sensum sacre scripture nemo 5
Liber XVII. Caput XIX. 644 ficatum est. Que examinacio tante fuit difficultatis, vt eciam post trecentos annos narrante Eusebio Cesariensi de libro apocalipsis dubitacio fieret. Iheronimus quoque narrat librum pastoris inter alios canonis sacri, qui tamen non habetur. Post vero tempora Augustini libro 2° De Doctrina Christiana libros sacri cano- nis enumerantis idem semper fuit estque numerus eorum. Intelligimus preterea vsam fuisse ecclesiam secundo gradu in acceptando illos, de quibus certitudi- nem habuit, quod non propria interpretacione aut voluntate humana, sed spiritu sancto inspirati in eisdem libris contenta sancti Dei homines fuere locuti. Tercia denique in mandando, vt libris hiis omnes credere tenerentur fideles. Propter quod Arrius aliique heretici reputari christiani cupientes, quamuis multas dis- 10 trahentes exposiciones facerent, libros tamen ipsos confitebantur, veraque esse vt diuina eloquia in illis scripta; mandato igitur ecclesie in id ipsum vrgente, quomodo de se ipso Augustinus profitetur, omnes Christiani firmissime credunt nullum errasse auctorem librorum sacri canonis, eciam si sensum illius secun- dum verba eius apprehendere nequeant. Postremo autem ecclesia summa auctori- 15 tate vsa fuit in exequendo, reputans fideles illos esse, qui amplectuntur scripta librorum canonis sacri et seueritate puniens iudiciali omnes eisdem pertinaciter repugnantes, vtpote si quis affirmet euangelii librum non esse verum aut quam- cumque partem eius, vel postquam oculariter ostenditur scriptam ibidem esse aliquam veritatem, illam confiteri non wlt aut negat impudenter. Quomodo, si 20 affirmaret in luce meridiana quis propriam manum non videre, videre tamen se affirmans maculas paruissimas vnguium in manu aliena. Talis namque pro- prie proteruire diceretur. Ex quibus perspicue intelligere licet, quod si tam summo auctoritatis gradu ecclesia vtitur, quantum ad libros sacri canonis, quo- rum auctores nullatenus errasse firmissime credimus, profecto intelligimus non 25 minori potestate eam vti debere ac posse circa doctrinas sanctorum et aliorum quorumcumque doctorum, exponencium scripturas veteris aut testamenti noui, vel de materiis in eisdem contentis libros aliquos et opuscula componencium. Cum et ipsi illas subiecerint correccioni ecclesie, eorum plurimis contestantibus multa in illis contineri, que possunt iusto iudicio et nulla temeritate culpari, 30 quodque illa non tenenda sint pro fide catholica, sed tanquam eisdem visa fuisse vera, redarguentibus eciam laudantes ipsos nusquam errasse scriptorum suorum. Vti preterea dicta auctoritate debet ecclesia, attendens, quod de episto- lis Pauli Petrus predixit in eis difficilia quedam esse intellectu, que indocti et instabiles deprauant, sicut et ceteras scripturas ad suam ipsorum perdicionem. 35 Et rursum non solum propter conseruacionem illarum, sed quia videmus per experienciam, maxima sistente difficultate, vt sacre scripture vera intelligencia habeatur, tot fere eius esse exposiciones, quot fuerunt expositores, quinymo vnum eundemque multas super eodem passu scripture sacre inuicem aliquando dissonantes fecisse exposiciones. Quod futurum esse diuinus sermo predixit, 40 Daniele testante de ipsa scriptura, quod transirent plurimi et multiplex esset eius sciencia. Tanta igitur varietate sistente circa sensum sacre scripture nemo 5
Strana 645
Liber XVII. Caput XIX. 645 dubitare potest quod auctoritati ecclesie competit doctrinas examinare omnium expositorum tam scripture sacre, quam aliorum, vt per eius doctrinam fidelibus constet, quis tenendus sit tanquam verus sensus, ne doctrinis variis et peregri- nis abducantur, vt gentes olim in vanitate sensus sui ambulantes. Qua pote- state vsam semper fuisse legimus ecclesiam hereticorum reprobacione et appro- bacione doctrinarum catholicarum, has concedente, illas legi prohibente: non propterea, quod omnia contenta in libris hereticorum heretica sint, quinymmo pro magna et maiori parte catholica, sed quia ex fine imponitur nomen operi, et quia in eiusmodi libris hereticis catholica inducuntur, vt ex illis erroneum 10 dogma probetur. In aliis vero, eciam si multa non vera contineantur, quia tamen non sunt ex intencione, sed inducuntur ad probandum vel exponendum catholicam veritatem, hinc ecclesia libros illos reprobat, in quibus principaliter intenditur ad probandum vnam vel plures hereses, approbat autem, in quibus principaliter intenditur ad probandum fidei catholice veritatem. Et si ad eccle- 15 siam examinare pertinet doctrinas scriptas in libris sanctorum, eciam antiquo- rum, et quorumlibet aliorum doctorum, profecto et verbo factas publice atque in angulis predicaciones, disputaciones quoque et lecciones, in illis maiori con- sideracione descriptis sentenciis, quam in hiis prolatis sermonibus. Sed et maiori sistente periculo reuera ad ecclesiam pertinet examinacio reuelacionum, quas 20 multi fideles habere se dicunt, quoniam probandi sunt spiritus, vtrum ex Deo sint; sicut de Neemia legitur, quod examinacione facta intellexit Symaiam non fuisse a Deo missum, quin mercede conductum ab aduersantibus edificacioni murorum Iherusalem, ab eis accepto precio. Non vero minus ad ecclesiam pertinet examinare eciam acuciori ventilabro miracula asserta multorum, cum 25 et in hiis propter laudis excessum inde prouenturum, vt illa de se affirmet, animus humanus velut in preceps feratur. Ad ecclesiam igitur spectante exa- minacione librorum canonis sacri doctrinarumque desuper editarum, pro quarta deduccione intelligendum est, quod non equali, sed differenti modo agit vtrum- que, in illo quippe genere non quid, sed quis fuerit locutus attendit, in 2° autem 30 non tam quis locutus, sed quid dictum fuerit. Etenim, cum fides diuinus sermo sit auditus a fideli, et tota racio, quare creditur, est auctoritas dicentis, eo ipso, quod ecclesia certitudinem habet illum sermonem esse diuinum, nullatenus exa- minat, vtrum verum sit, quod dicitur, sciens, quod Deus aliud, quam verum loqui non potest, quodque omnis scriptura diuinitus inspirata vtilis est ad 35 docendum et erudiendum in iusticia, vt perfectus sit homo Dei et ad omne opus bonum instructus. In 2° vero genere non tam quis, sed quid dictum fuerit attendit. Nec enim eiusmodi doctrine in ecclesia publicantur tanquam a Deo reuelate, sed tanquam per homines humano pollentes ingenio et exercitacione scripturarum edoctos fuerint aperte ad intelligenciam diuini sermonis. Quantum- 40 cumque igitur eciam de sanctitate scriptoris constet, quia dum vixit errare potuit, ad dictum eius pocius, quam ad dicentem ecclesia attendit, Cipriani et aliorum multorum sanctorum doctrinis in multis earum passibus repertis non 5 82*
Liber XVII. Caput XIX. 645 dubitare potest quod auctoritati ecclesie competit doctrinas examinare omnium expositorum tam scripture sacre, quam aliorum, vt per eius doctrinam fidelibus constet, quis tenendus sit tanquam verus sensus, ne doctrinis variis et peregri- nis abducantur, vt gentes olim in vanitate sensus sui ambulantes. Qua pote- state vsam semper fuisse legimus ecclesiam hereticorum reprobacione et appro- bacione doctrinarum catholicarum, has concedente, illas legi prohibente: non propterea, quod omnia contenta in libris hereticorum heretica sint, quinymmo pro magna et maiori parte catholica, sed quia ex fine imponitur nomen operi, et quia in eiusmodi libris hereticis catholica inducuntur, vt ex illis erroneum 10 dogma probetur. In aliis vero, eciam si multa non vera contineantur, quia tamen non sunt ex intencione, sed inducuntur ad probandum vel exponendum catholicam veritatem, hinc ecclesia libros illos reprobat, in quibus principaliter intenditur ad probandum vnam vel plures hereses, approbat autem, in quibus principaliter intenditur ad probandum fidei catholice veritatem. Et si ad eccle- 15 siam examinare pertinet doctrinas scriptas in libris sanctorum, eciam antiquo- rum, et quorumlibet aliorum doctorum, profecto et verbo factas publice atque in angulis predicaciones, disputaciones quoque et lecciones, in illis maiori con- sideracione descriptis sentenciis, quam in hiis prolatis sermonibus. Sed et maiori sistente periculo reuera ad ecclesiam pertinet examinacio reuelacionum, quas 20 multi fideles habere se dicunt, quoniam probandi sunt spiritus, vtrum ex Deo sint; sicut de Neemia legitur, quod examinacione facta intellexit Symaiam non fuisse a Deo missum, quin mercede conductum ab aduersantibus edificacioni murorum Iherusalem, ab eis accepto precio. Non vero minus ad ecclesiam pertinet examinare eciam acuciori ventilabro miracula asserta multorum, cum 25 et in hiis propter laudis excessum inde prouenturum, vt illa de se affirmet, animus humanus velut in preceps feratur. Ad ecclesiam igitur spectante exa- minacione librorum canonis sacri doctrinarumque desuper editarum, pro quarta deduccione intelligendum est, quod non equali, sed differenti modo agit vtrum- que, in illo quippe genere non quid, sed quis fuerit locutus attendit, in 2° autem 30 non tam quis locutus, sed quid dictum fuerit. Etenim, cum fides diuinus sermo sit auditus a fideli, et tota racio, quare creditur, est auctoritas dicentis, eo ipso, quod ecclesia certitudinem habet illum sermonem esse diuinum, nullatenus exa- minat, vtrum verum sit, quod dicitur, sciens, quod Deus aliud, quam verum loqui non potest, quodque omnis scriptura diuinitus inspirata vtilis est ad 35 docendum et erudiendum in iusticia, vt perfectus sit homo Dei et ad omne opus bonum instructus. In 2° vero genere non tam quis, sed quid dictum fuerit attendit. Nec enim eiusmodi doctrine in ecclesia publicantur tanquam a Deo reuelate, sed tanquam per homines humano pollentes ingenio et exercitacione scripturarum edoctos fuerint aperte ad intelligenciam diuini sermonis. Quantum- 40 cumque igitur eciam de sanctitate scriptoris constet, quia dum vixit errare potuit, ad dictum eius pocius, quam ad dicentem ecclesia attendit, Cipriani et aliorum multorum sanctorum doctrinis in multis earum passibus repertis non 5 82*
Strana 646
646 Liber XVII. Caput XIX. veris, eciam si miraculis resplenduerint in vita et post mortem; vnde circa quo- rumcumque doctrinas post canonem noui testamenti editas, si in iudicium de- ducantur, ecclesia id attendit, quod in libris diuine scripture minime locum habet, vtrum verum sit aut falsum, catholicum siue erroneum, impium vel pium, scandalizans vel edificans. Est preterea differencia in acceptando, quon- iam illa acceptat tanquam de neccessitate salutis credenda, et velut de sub- stancia sint catholice fidei, alia vero tanquam doctrinam contineant vtilem ad illorum intelligenciam. Vnde nec precipit ecclesia, vt omnes fideles de nec- cessitate salutis doctrinis sanctorum, nisi iam suas ipsa per determinacionem specialem faceret, acquiescere teneantur. Non enim sic leguntur tanquam ita 10 ex eis testimonium proferatur, vt contra sentire non liceat, sicubi forte aliter senserint, quam veritas postulat, itaque salua honorificencia talis quisque esse potest in scriptis aliorum, quales vult esse intellectores suorum, vt non tam pium lectorem quam liberum desideret correctorem, maxime, vbi profunda versatur veritatis questio. Propter quod eciam quarto gradu auctoritatis circa 15 huiusmodi scripta doctorum ecclesia non vtitur, nec enim iudicat a fide esse deuios aliter sencientes, quam illi tradiderunt. Siquidem vt Iheronimum et Augustinum legimus contrarie disceptasse, dum viuerent, eciam magna redargu- cionis acrimonia vtentes, non minus profecto contigit de multis aliis. Post obi- tum vero eorum eciam hodierno tempore quamplures doctrine eorum redarguun- 20 tur per doctores scolasticos in actibus publicis disputacionum et in scriptis. Quod certe minime fieret, si ecclesia doctrinas sanctorum acceptasset, sicut libros canonis sacri, mandassetque velut de neccessitate salutis illis creden- dum fore tanquam veritatibus catholice fidei, contraria pertinaciter sencientes hereticos iudicans. Sic igitur quatuor dictis deduccionibus attencius considera- 25 tis cuilibet docto viro manifestissimum est, quod doctrina ecclesie catholice regula et mensura sit principalis et vnica, ad quam primum, quinymo ex toto, attendere debeant Christiani, vt teneant veritates catholice fidei. Quia igitur determinacio de fide, vt de fide facta per ecclesiam, illa proprie est doctrina ecclesie, cui non licet contraire nec dissentire, dato singulam duarum predicta- 30 rum veritatum, super quibus disceptabatur, esse proprie doctrinam ecclesie, ex premissis duabus veritatibus tercia sequitur euidentissima atque neccessaria racione, quod veritatibus duabus predictis pertinaciter repugnans est censendus hereticus. Quod vero illarum 2° sit veritas catholice fidei, non minus clarissima atque neccessaria racione constat. Nam quandocumque due veritates sic sunt 35 inuicem annexe, quod ad corrupcionem vnius sequitur neccessario corrupcio alterius, si vna est veritas fidei, neccessario et altera erit, communi dato exemplo in sacramento altaris; nam quamuis in consecracione hostie solum dicatur: „Hoc est corpus meum,“ et in consecracione vini: „Hic est calix sanguinis mei,“ quia tamen corpus illud, ad quod verba consecracionis se re- ferunt, est corpus Christi viui, quod intelligi non potest, nisi inuicem ibidem sint anima et sanguis, quicumque dicit sub specie panis vinum non contineri, 5 40
646 Liber XVII. Caput XIX. veris, eciam si miraculis resplenduerint in vita et post mortem; vnde circa quo- rumcumque doctrinas post canonem noui testamenti editas, si in iudicium de- ducantur, ecclesia id attendit, quod in libris diuine scripture minime locum habet, vtrum verum sit aut falsum, catholicum siue erroneum, impium vel pium, scandalizans vel edificans. Est preterea differencia in acceptando, quon- iam illa acceptat tanquam de neccessitate salutis credenda, et velut de sub- stancia sint catholice fidei, alia vero tanquam doctrinam contineant vtilem ad illorum intelligenciam. Vnde nec precipit ecclesia, vt omnes fideles de nec- cessitate salutis doctrinis sanctorum, nisi iam suas ipsa per determinacionem specialem faceret, acquiescere teneantur. Non enim sic leguntur tanquam ita 10 ex eis testimonium proferatur, vt contra sentire non liceat, sicubi forte aliter senserint, quam veritas postulat, itaque salua honorificencia talis quisque esse potest in scriptis aliorum, quales vult esse intellectores suorum, vt non tam pium lectorem quam liberum desideret correctorem, maxime, vbi profunda versatur veritatis questio. Propter quod eciam quarto gradu auctoritatis circa 15 huiusmodi scripta doctorum ecclesia non vtitur, nec enim iudicat a fide esse deuios aliter sencientes, quam illi tradiderunt. Siquidem vt Iheronimum et Augustinum legimus contrarie disceptasse, dum viuerent, eciam magna redargu- cionis acrimonia vtentes, non minus profecto contigit de multis aliis. Post obi- tum vero eorum eciam hodierno tempore quamplures doctrine eorum redarguun- 20 tur per doctores scolasticos in actibus publicis disputacionum et in scriptis. Quod certe minime fieret, si ecclesia doctrinas sanctorum acceptasset, sicut libros canonis sacri, mandassetque velut de neccessitate salutis illis creden- dum fore tanquam veritatibus catholice fidei, contraria pertinaciter sencientes hereticos iudicans. Sic igitur quatuor dictis deduccionibus attencius considera- 25 tis cuilibet docto viro manifestissimum est, quod doctrina ecclesie catholice regula et mensura sit principalis et vnica, ad quam primum, quinymo ex toto, attendere debeant Christiani, vt teneant veritates catholice fidei. Quia igitur determinacio de fide, vt de fide facta per ecclesiam, illa proprie est doctrina ecclesie, cui non licet contraire nec dissentire, dato singulam duarum predicta- 30 rum veritatum, super quibus disceptabatur, esse proprie doctrinam ecclesie, ex premissis duabus veritatibus tercia sequitur euidentissima atque neccessaria racione, quod veritatibus duabus predictis pertinaciter repugnans est censendus hereticus. Quod vero illarum 2° sit veritas catholice fidei, non minus clarissima atque neccessaria racione constat. Nam quandocumque due veritates sic sunt 35 inuicem annexe, quod ad corrupcionem vnius sequitur neccessario corrupcio alterius, si vna est veritas fidei, neccessario et altera erit, communi dato exemplo in sacramento altaris; nam quamuis in consecracione hostie solum dicatur: „Hoc est corpus meum,“ et in consecracione vini: „Hic est calix sanguinis mei,“ quia tamen corpus illud, ad quod verba consecracionis se re- ferunt, est corpus Christi viui, quod intelligi non potest, nisi inuicem ibidem sint anima et sanguis, quicumque dicit sub specie panis vinum non contineri, 5 40
Strana 647
Liber XVII. Caput XIX. XX. 647 neccessario negare conuincitur, quod ibi non sit Christi corpus. Vnde, quon- iam ad corrupcionem secunde sequitur corrupcio veritatis prime, cum prima sit veritas catholice fidei, quod sub specie panis consecrati est corpus Christi, ita eciam 2a, que ex prima neccessario sequitur, quod sub specie panis eciam est sanguis Christi, ita et in calice quod sub specie vini consecrati continetur Christi corpus. Quocirca plurime dicuntur esse veritates catholice fidei, quam- uis expresse non contineantur in verbis scripture sacre, sed quoniam ex illis constant neccessaria et euidentissima racione, quomodo fere se habent omnes ecclesie determinaciones. Quod autem sic se habeant predicte due veritates ita, 10 quod ex prima, videlicet generalem synodum habere inmediate potestatem a Christo, cui obedire tenetur eciam pontifex summus, 2a constat papam con- cilium legittime congregatum non posse auctentice dissoluere absque eius con- sensu, deductum iam fuit in hodierna disputacione matutina multiplici racione, et precipue, quia contradiccionem includit; sic igitur, quoniam ad corrupcionem 15 secunde corrupcio sequitur prime veritatis, nam si papa potest legittime dis- soluere generale concilium, illi obedire non tenetur, dato, quod prima est veri- tas fidei, 2a quoque. 5 Capitulum XX. Decima parcella exprimit probaciones quatuor, quod deter- minacio Constanciensis concilii de generalium auctoritate conciliorum sit 20 veritas precipuaque fidei catholice, hoc constante ex materia, fundacione, effectu reduccioneque ad impossibile maius et ex forma eius, pro talique reputatam fuisse a tempore sue edicionis. Totum igitur pondus versatur circa primam veritatem, vtrum illa dicenda sit veritas fidei, quo probato multiplici racione consequenter manifestabitur talem 25 fuisse intencionem reputacionemque ecclesie ab inicio celebracionis generalium conciliorum, concilii preterea Constanciensis, illam facientis declaracionem, Basi- liensis quoque ab inicio sui auisantis de hoc persepe ipsum olim Eugenium, priusquam faceret adhesionem. Presupponitur autem, prout declaratum extitit tempore conclusionis dictarum veritatum, articulum seu veritatem fidei quadrupli- 30 citer dici, quoniam sunt articuli fidei veritates contente in symbolo apostolo- rum et aliis simbolis, Niceno pote et Athanasii, continuo in ecclesia decantatis, veritates quoque in sacro canone biblie contente, gradu vero tercio facte per ecclesiam determinaciones et consequenti loco omnes veritates ille, que nec- cessarie et euidenti racione eliciuntur ex predictis, quando illarum euidencia 35 adeo nota est, quod declaratis terminis eciam minus docti facile iudicare pos- sunt, illud esse verum, et quod ex illis neccessario sequitur. Sicut autem dictum est de quadruplici veritate fidei, ita eciam intelligendum est de opposita heresi siue errore, vt erroneum dogma fidei orthodoxe contrarium quatuor dicatur
Liber XVII. Caput XIX. XX. 647 neccessario negare conuincitur, quod ibi non sit Christi corpus. Vnde, quon- iam ad corrupcionem secunde sequitur corrupcio veritatis prime, cum prima sit veritas catholice fidei, quod sub specie panis consecrati est corpus Christi, ita eciam 2a, que ex prima neccessario sequitur, quod sub specie panis eciam est sanguis Christi, ita et in calice quod sub specie vini consecrati continetur Christi corpus. Quocirca plurime dicuntur esse veritates catholice fidei, quam- uis expresse non contineantur in verbis scripture sacre, sed quoniam ex illis constant neccessaria et euidentissima racione, quomodo fere se habent omnes ecclesie determinaciones. Quod autem sic se habeant predicte due veritates ita, 10 quod ex prima, videlicet generalem synodum habere inmediate potestatem a Christo, cui obedire tenetur eciam pontifex summus, 2a constat papam con- cilium legittime congregatum non posse auctentice dissoluere absque eius con- sensu, deductum iam fuit in hodierna disputacione matutina multiplici racione, et precipue, quia contradiccionem includit; sic igitur, quoniam ad corrupcionem 15 secunde corrupcio sequitur prime veritatis, nam si papa potest legittime dis- soluere generale concilium, illi obedire non tenetur, dato, quod prima est veri- tas fidei, 2a quoque. 5 Capitulum XX. Decima parcella exprimit probaciones quatuor, quod deter- minacio Constanciensis concilii de generalium auctoritate conciliorum sit 20 veritas precipuaque fidei catholice, hoc constante ex materia, fundacione, effectu reduccioneque ad impossibile maius et ex forma eius, pro talique reputatam fuisse a tempore sue edicionis. Totum igitur pondus versatur circa primam veritatem, vtrum illa dicenda sit veritas fidei, quo probato multiplici racione consequenter manifestabitur talem 25 fuisse intencionem reputacionemque ecclesie ab inicio celebracionis generalium conciliorum, concilii preterea Constanciensis, illam facientis declaracionem, Basi- liensis quoque ab inicio sui auisantis de hoc persepe ipsum olim Eugenium, priusquam faceret adhesionem. Presupponitur autem, prout declaratum extitit tempore conclusionis dictarum veritatum, articulum seu veritatem fidei quadrupli- 30 citer dici, quoniam sunt articuli fidei veritates contente in symbolo apostolo- rum et aliis simbolis, Niceno pote et Athanasii, continuo in ecclesia decantatis, veritates quoque in sacro canone biblie contente, gradu vero tercio facte per ecclesiam determinaciones et consequenti loco omnes veritates ille, que nec- cessarie et euidenti racione eliciuntur ex predictis, quando illarum euidencia 35 adeo nota est, quod declaratis terminis eciam minus docti facile iudicare pos- sunt, illud esse verum, et quod ex illis neccessario sequitur. Sicut autem dictum est de quadruplici veritate fidei, ita eciam intelligendum est de opposita heresi siue errore, vt erroneum dogma fidei orthodoxe contrarium quatuor dicatur
Strana 648
Liber XVII. Caput XX. 648 modis: assercio contraria veritatibus contentis in symbolis ecclesie aut in canone scripture sacre vel determinacionibus fidei, tanquam talibus per eccle- siam factis aut quamcumque dictarum trium veritatum corrumpens, licet non verborum tenore, sed sensu. Ipsa igitur declaracio concilii Constanciensis, de qua sermo est, quamuis non primo aut secundo gradu contineatur, quia sub eisdem verbis non habetur expresse in symbolis aut sacro canone, est tamen veritas fidei tercio modo constans ecclesie determinacione. Quarto vero per- maxime, quoniam ex eius denegacione corrupcio sequitur multarum veritatum fidei in quocumque ex tribus premissis gradibus. Hoc autem, videlicet quod declaracio ipsa habenda sit tanquam veritas catholice fidei, per ecclesiam de- 10 terminata, patet geminata bis probacione: ex condicione rei, de qua loquitur, ex fundacione, ex effectu ac per reduccionem ad impossibile maius, et ex forma propria eius. Constat igitur primo ex materia eius, quia est de re spiri- tuali, videlicet de potestate concilii generalis, que haudubio non prophana, sed spiritualis pocius dicitur et diuina, multo certe amplius pre potestate cuiusuis 15 episcopi, cum generale concilium multitudine constet episcoporum. Est preterea de clauium potestate, quam minime dubium est ad veritatem fidei pertinere, videlicet discernendi et potenciam iudicandi, hoc est ligandi et soluendi pote- statem, qua dignos recipere et indignos excludere a regno debet ecclesiasticus iudex; excludere namque a temporali regno, ciuitate aut domo temporalis valet 20 potestas, sed quod exclusus a sacramentis ecclesie et participacione fidelium censeatur exclusus a diuina gracia et communione omnium sanctorum, eciam angelorum, hoc certe non terrene aut corporalis, sed celestis et diuine est potestatis. Est rursus veritas fidei, quia pertinet ad articulum fidei „vnam sanctam catholicam et apostolicam ecclesiam,“ vt, sicut veritas fidei est, vni- 25 cam, non plures posse esse ecclesias, ita vnicum generale concilium, illam re- presentans. Ceterum, cum inficiari nequeat illam esse veritatem, neque de illa, quoniam ad eos minime pertinente, pertractetur per auctores cuiusuis arcium liberalium, philosophie quoque naturalis aut moralis, nec medicine aut iuris ciuilis, erit igitur pertinens ad consideracionem dumtaxat intendencium noticie 30 iuris canonici aut sacre pagine, siquidem de illa in libris istarum duarum scienciarum fit persepe mencio. Cuius vero illarum proprie sit, de ea radicitus pertractare euidentissime constat ex denominacione, cum vna de positiuo seu humano, altera vero dicatur esse de iure diuino, in huiusmodi scienciis adeptis gradus vocatis diuini aut humani iuris doctoribus tanta vtriusque iuris sistente 35 differencia, vt qui diuini, non humani et e contra, nisi in vtroque graduati essent, dicantur doctores. Quod certe prouenit ex forma seu racione substan- ciali vtriusque iuris. Etenim Augustino exponente De Doctrina Christiana, posi- tiua iura illa esse dicuntur instituta hominum, que ideo valent inter homines, quia placuit inter eos, vt valerent, quando vero auctoribus illorum placet, vt 40 non valeant, fiunt inania; que vero non instituendo, sed aut transacta tempori- bus aut diuinitus inuestiganda homines exposuerunt, illa, vt docet, non homi-
Liber XVII. Caput XX. 648 modis: assercio contraria veritatibus contentis in symbolis ecclesie aut in canone scripture sacre vel determinacionibus fidei, tanquam talibus per eccle- siam factis aut quamcumque dictarum trium veritatum corrumpens, licet non verborum tenore, sed sensu. Ipsa igitur declaracio concilii Constanciensis, de qua sermo est, quamuis non primo aut secundo gradu contineatur, quia sub eisdem verbis non habetur expresse in symbolis aut sacro canone, est tamen veritas fidei tercio modo constans ecclesie determinacione. Quarto vero per- maxime, quoniam ex eius denegacione corrupcio sequitur multarum veritatum fidei in quocumque ex tribus premissis gradibus. Hoc autem, videlicet quod declaracio ipsa habenda sit tanquam veritas catholice fidei, per ecclesiam de- 10 terminata, patet geminata bis probacione: ex condicione rei, de qua loquitur, ex fundacione, ex effectu ac per reduccionem ad impossibile maius, et ex forma propria eius. Constat igitur primo ex materia eius, quia est de re spiri- tuali, videlicet de potestate concilii generalis, que haudubio non prophana, sed spiritualis pocius dicitur et diuina, multo certe amplius pre potestate cuiusuis 15 episcopi, cum generale concilium multitudine constet episcoporum. Est preterea de clauium potestate, quam minime dubium est ad veritatem fidei pertinere, videlicet discernendi et potenciam iudicandi, hoc est ligandi et soluendi pote- statem, qua dignos recipere et indignos excludere a regno debet ecclesiasticus iudex; excludere namque a temporali regno, ciuitate aut domo temporalis valet 20 potestas, sed quod exclusus a sacramentis ecclesie et participacione fidelium censeatur exclusus a diuina gracia et communione omnium sanctorum, eciam angelorum, hoc certe non terrene aut corporalis, sed celestis et diuine est potestatis. Est rursus veritas fidei, quia pertinet ad articulum fidei „vnam sanctam catholicam et apostolicam ecclesiam,“ vt, sicut veritas fidei est, vni- 25 cam, non plures posse esse ecclesias, ita vnicum generale concilium, illam re- presentans. Ceterum, cum inficiari nequeat illam esse veritatem, neque de illa, quoniam ad eos minime pertinente, pertractetur per auctores cuiusuis arcium liberalium, philosophie quoque naturalis aut moralis, nec medicine aut iuris ciuilis, erit igitur pertinens ad consideracionem dumtaxat intendencium noticie 30 iuris canonici aut sacre pagine, siquidem de illa in libris istarum duarum scienciarum fit persepe mencio. Cuius vero illarum proprie sit, de ea radicitus pertractare euidentissime constat ex denominacione, cum vna de positiuo seu humano, altera vero dicatur esse de iure diuino, in huiusmodi scienciis adeptis gradus vocatis diuini aut humani iuris doctoribus tanta vtriusque iuris sistente 35 differencia, vt qui diuini, non humani et e contra, nisi in vtroque graduati essent, dicantur doctores. Quod certe prouenit ex forma seu racione substan- ciali vtriusque iuris. Etenim Augustino exponente De Doctrina Christiana, posi- tiua iura illa esse dicuntur instituta hominum, que ideo valent inter homines, quia placuit inter eos, vt valerent, quando vero auctoribus illorum placet, vt 40 non valeant, fiunt inania; que vero non instituendo, sed aut transacta tempori- bus aut diuinitus inuestiganda homines exposuerunt, illa, vt docet, non homi-
Strana 649
Liber XVII. Caput XX. 649 num instituta sunt extimanda. Vtrum autem iura canonica instituta hominum dicenda sint, quod ideo valeant, quia sic placuit valere, experienciam huius demonstrant regule cancellarie, que fiunt a quouis summo pontifice, suo dum- taxat, vt inquiunt, tempore valiture, eciam si id non premitterent, successore non vsuro illis, nisi noua accedente ordinacione. Et tamen regulis eiusmodi tam in litterarum expedicione quam execucione et prouenientibus inde litigiis pocius statur, quam iuri decreti voluminis sexti et Clementinarum. Veritas autem predicta cum non sit de hiis, que voluntate hominum constant — est namque de potestate quam generalis synodus inmediate a Christo habet, quam 10 concedere vel aufferre non potest humana voluntas seu potestas — hanc igi- tur non ad positiuum seu humanum, sed pertinere dicetur ad ius diuinum. Et quoniam de Christi operacionibus scriptura sacra testimonium perhibet, hinc sequitur alter probandi modus ex fundacione eius, quia fundatur in doctrina euangelica octo passibus eius superius commemoratis, quatuor ex doctrina apo- 15 stolica, et libro accionum apostolicarum testimonium perhibente, eiusmodi auctori- tatem concilii generalis Petrum persepe veneratum fuisse, cumque ex factis sanctorum intelligencia diuinorum eloquiorum nobis perluceat, quod in illis fundata sit, testimonium eciam perhibent tempora sanctorum doctorum, quando frequentari cepere generalia concilia, Cipriani sancti et episcopi Ceciliani 20 exemplis ab Augustino supra commemoratis, vltimam diffinicionem cuiuslibet controuersie residere non penes summum pontificem, sed penes concilium gene- rale. Quapropter ordine tercio determinacionem sepedictam esse fidei catholice veritatem probatur ex effectu eius a posteriori per reduccionem ad impossibile maius, ita, vt non solum catholica, sed quod architectonice est catholica veri- 25 tas, velut ea immobili sistente, cetere veritates fidei catholice firme permaneant, recipiant autem mutacionem eius instabilitate. Auctoritate namque generalis concilii facta est declaracio omnium veritatum fidei aut pro maiori parte, quas ecclesia pro talibus tenet, nec expresse habentur in canone biblie, prout con- stat ex diffinicione Niceni et aliorum conciliorum celebratorum apud Grecos, 30 Latinos quoque, Lateranensis, Lugdunensis, Viennensis et Constanciensis. Quod vero auctoritate alicuius determinetur, que sunt veritates catholice fidei, et veritas de dicta auctoritate non pertineat ad catholicam fidem, duo ista simul non se inuicem complectuntur, secundo neccessario inferente primum, quemad- modum si per alicuius auctoritatem determinantur, que sint iuris ciuilis, veritas 35 de auctoritate eius ad hoc ipsum ius pertinet, quinymmo est veritas principalis, quia velut iuris huius forma et efficiens cum ex ipsius dependeat auctoritate vigor omnisque virtus illius. Ita est de auctoritate regis quantum ad suas ordinaciones, populi eciam et communitatis quantum ad iura municipalia. Ita certe est de episcopali auctoritate quantum ad statuta synodica, metropolitana 40 quoque principali et patriarchali quantum ad sua. Quod vero contra obici potest de pape auctoritate ius condente canonicum, sed ad ius pertinente diui- num, quoniam non ab hominibus, sed est inmediate a Deo, propositum non 5
Liber XVII. Caput XX. 649 num instituta sunt extimanda. Vtrum autem iura canonica instituta hominum dicenda sint, quod ideo valeant, quia sic placuit valere, experienciam huius demonstrant regule cancellarie, que fiunt a quouis summo pontifice, suo dum- taxat, vt inquiunt, tempore valiture, eciam si id non premitterent, successore non vsuro illis, nisi noua accedente ordinacione. Et tamen regulis eiusmodi tam in litterarum expedicione quam execucione et prouenientibus inde litigiis pocius statur, quam iuri decreti voluminis sexti et Clementinarum. Veritas autem predicta cum non sit de hiis, que voluntate hominum constant — est namque de potestate quam generalis synodus inmediate a Christo habet, quam 10 concedere vel aufferre non potest humana voluntas seu potestas — hanc igi- tur non ad positiuum seu humanum, sed pertinere dicetur ad ius diuinum. Et quoniam de Christi operacionibus scriptura sacra testimonium perhibet, hinc sequitur alter probandi modus ex fundacione eius, quia fundatur in doctrina euangelica octo passibus eius superius commemoratis, quatuor ex doctrina apo- 15 stolica, et libro accionum apostolicarum testimonium perhibente, eiusmodi auctori- tatem concilii generalis Petrum persepe veneratum fuisse, cumque ex factis sanctorum intelligencia diuinorum eloquiorum nobis perluceat, quod in illis fundata sit, testimonium eciam perhibent tempora sanctorum doctorum, quando frequentari cepere generalia concilia, Cipriani sancti et episcopi Ceciliani 20 exemplis ab Augustino supra commemoratis, vltimam diffinicionem cuiuslibet controuersie residere non penes summum pontificem, sed penes concilium gene- rale. Quapropter ordine tercio determinacionem sepedictam esse fidei catholice veritatem probatur ex effectu eius a posteriori per reduccionem ad impossibile maius, ita, vt non solum catholica, sed quod architectonice est catholica veri- 25 tas, velut ea immobili sistente, cetere veritates fidei catholice firme permaneant, recipiant autem mutacionem eius instabilitate. Auctoritate namque generalis concilii facta est declaracio omnium veritatum fidei aut pro maiori parte, quas ecclesia pro talibus tenet, nec expresse habentur in canone biblie, prout con- stat ex diffinicione Niceni et aliorum conciliorum celebratorum apud Grecos, 30 Latinos quoque, Lateranensis, Lugdunensis, Viennensis et Constanciensis. Quod vero auctoritate alicuius determinetur, que sunt veritates catholice fidei, et veritas de dicta auctoritate non pertineat ad catholicam fidem, duo ista simul non se inuicem complectuntur, secundo neccessario inferente primum, quemad- modum si per alicuius auctoritatem determinantur, que sint iuris ciuilis, veritas 35 de auctoritate eius ad hoc ipsum ius pertinet, quinymmo est veritas principalis, quia velut iuris huius forma et efficiens cum ex ipsius dependeat auctoritate vigor omnisque virtus illius. Ita est de auctoritate regis quantum ad suas ordinaciones, populi eciam et communitatis quantum ad iura municipalia. Ita certe est de episcopali auctoritate quantum ad statuta synodica, metropolitana 40 quoque principali et patriarchali quantum ad sua. Quod vero contra obici potest de pape auctoritate ius condente canonicum, sed ad ius pertinente diui- num, quoniam non ab hominibus, sed est inmediate a Deo, propositum non 5
Strana 650
650 Liber XVII. Caput XX. infirmat, sed corroborat, siquidem de illa pertractare ad ius canonicum perti- net, velut ex eius voluntate quantum ad suas epistolas decretales pendeat, ad ius autem diuinum, quia declarat papalem auctoritatem non hominum, sed Dei voluntate constare, propter quod, si veritas de auctoritate summi pontificis dici- tur veritas iuris diuini, quia de illa testimonium perhibentis, pociori igitur racione veritas de auctoritate concilii generalis, multiplicacioribus testimoniis de illa in iure diuino repertis. Ceterum, si veritas de auctoritate pape est diuini iuris, quia diffinire potest, que sit veritas catholice fidei, igitur et que de auctoritate concilii generalis, cuius determinacio, non vero sic que pape est, tradicio est, pro qua omnes Christi fideles tenentur supercertari. Siquidem nullo 10 dubitante doctorum fidelium in hiis, que fidei sunt, a pape iudicio recursus ad concilium generale est habendus, quomodo igitur huic, quantum ad ea, que sunt fidei, auctoritas suprema in terris competit? Veritas de auctoritate eius dicitur veritas catholice fidei, ad ius diuinum indubitatissime pertinens; pertinet rursus, quoniam auctoritate generalis concilii facta est reprobacio heresum siue 15 errorum contra fidem catholicam insurgencium, que operacio ita propria auctori- tati est generalium conciliorum, vt ex illa denominacionem suscipiant, quo- modo Gregorius illa commemorat in capitulo „Sicut sancti,“ di. xV. Et sicut in illis quinque, ita et in aliis sequentibus principalis cura fuit ad reprobacionem errorum, adhuc eciam diebus nostris in concilio Constanciensi reprobatis XLV 20 Iohannis Wicleff Anglici et XXx Iohannis Huss Bohemi erroneis articulis. Auctori- tate insuper generalium conciliorum tradita est doctrina de sacramentorum ad- ministracione, que dubium non est ad fidem catholicam pertinere, de obseruan- cia quoque diuinorum preceptorum ac libertate consiliorum euangelii. Quod vero omni dignum est consideracione, quoniam synodali auctoritate facta est 25 recepcio librorum sacri canonis, ex quibus fides catholica fundamentaliter pendet, reprobacioque doctrinarum illis contraueniencium et approbacio illarum, que conferunt ad intelligendum. Quod igitur auctoritate concilii generalis acceptacio sit facta librorum canonis sacri determinacioque veritatum fidei, que ex illis consequuntur, reprobacio denique errorum illis contrariancium, doctrine quoque 30 intimacio de suscepcione sacramentorum et obseruancia preceptorum diuinorum, omnibus hiis ad ius diuinum pertinentibus, et quod auctoritas ipsa minime ad ius diuinum pertineat, quis hec dicere potest, nisi inficiari volens causam effectu prestanciorem esse? Siquidem omnis sentencia vigorem suscipit ex auctoritate iudicis, cui si nulla competit auctoritas, sentencia eius nedum 35 subiecta est reuocacioni, sed quia nulla est, opus illa non habet. Auctoritas quippe humana vigorem dare non potuit iuri diuino, ad quod indubie pertinent determinaciones de materia fidei facte auctoritate concilii generalis. Itaque, si eius determinaciones veritates sunt catholice, a forciori multo veritas de eius auctoritate non humani, sed est iuris diuini. Cumque ab inuicem distent huma- 40 num iusque diuinum, vt quod ex hominibus est per se ipsum dissoluatur, sit vero indissolubile, si ex Deo, qui auctoritatem diuini iuris a concilio generali 5
650 Liber XVII. Caput XX. infirmat, sed corroborat, siquidem de illa pertractare ad ius canonicum perti- net, velut ex eius voluntate quantum ad suas epistolas decretales pendeat, ad ius autem diuinum, quia declarat papalem auctoritatem non hominum, sed Dei voluntate constare, propter quod, si veritas de auctoritate summi pontificis dici- tur veritas iuris diuini, quia de illa testimonium perhibentis, pociori igitur racione veritas de auctoritate concilii generalis, multiplicacioribus testimoniis de illa in iure diuino repertis. Ceterum, si veritas de auctoritate pape est diuini iuris, quia diffinire potest, que sit veritas catholice fidei, igitur et que de auctoritate concilii generalis, cuius determinacio, non vero sic que pape est, tradicio est, pro qua omnes Christi fideles tenentur supercertari. Siquidem nullo 10 dubitante doctorum fidelium in hiis, que fidei sunt, a pape iudicio recursus ad concilium generale est habendus, quomodo igitur huic, quantum ad ea, que sunt fidei, auctoritas suprema in terris competit? Veritas de auctoritate eius dicitur veritas catholice fidei, ad ius diuinum indubitatissime pertinens; pertinet rursus, quoniam auctoritate generalis concilii facta est reprobacio heresum siue 15 errorum contra fidem catholicam insurgencium, que operacio ita propria auctori- tati est generalium conciliorum, vt ex illa denominacionem suscipiant, quo- modo Gregorius illa commemorat in capitulo „Sicut sancti,“ di. xV. Et sicut in illis quinque, ita et in aliis sequentibus principalis cura fuit ad reprobacionem errorum, adhuc eciam diebus nostris in concilio Constanciensi reprobatis XLV 20 Iohannis Wicleff Anglici et XXx Iohannis Huss Bohemi erroneis articulis. Auctori- tate insuper generalium conciliorum tradita est doctrina de sacramentorum ad- ministracione, que dubium non est ad fidem catholicam pertinere, de obseruan- cia quoque diuinorum preceptorum ac libertate consiliorum euangelii. Quod vero omni dignum est consideracione, quoniam synodali auctoritate facta est 25 recepcio librorum sacri canonis, ex quibus fides catholica fundamentaliter pendet, reprobacioque doctrinarum illis contraueniencium et approbacio illarum, que conferunt ad intelligendum. Quod igitur auctoritate concilii generalis acceptacio sit facta librorum canonis sacri determinacioque veritatum fidei, que ex illis consequuntur, reprobacio denique errorum illis contrariancium, doctrine quoque 30 intimacio de suscepcione sacramentorum et obseruancia preceptorum diuinorum, omnibus hiis ad ius diuinum pertinentibus, et quod auctoritas ipsa minime ad ius diuinum pertineat, quis hec dicere potest, nisi inficiari volens causam effectu prestanciorem esse? Siquidem omnis sentencia vigorem suscipit ex auctoritate iudicis, cui si nulla competit auctoritas, sentencia eius nedum 35 subiecta est reuocacioni, sed quia nulla est, opus illa non habet. Auctoritas quippe humana vigorem dare non potuit iuri diuino, ad quod indubie pertinent determinaciones de materia fidei facte auctoritate concilii generalis. Itaque, si eius determinaciones veritates sunt catholice, a forciori multo veritas de eius auctoritate non humani, sed est iuris diuini. Cumque ab inuicem distent huma- 40 num iusque diuinum, vt quod ex hominibus est per se ipsum dissoluatur, sit vero indissolubile, si ex Deo, qui auctoritatem diuini iuris a concilio generali 5
Strana 651
Liber XVII. Caput XX. 651 remouet, ad hoc niti videtur, quatenus reputentur determinaciones catholice fidei, velut humane sint instituciones seu adinuenciones, vt quomodo gentilium secte philosophorum non firme permaneant, sed subiaceant variabilitati. Hanc enim vt propriissimam differenciam libro xVIII" de ciuitate Dei Augustinus ex- plicat esse fidei catholice ad gentilium sectas. Siquidem narratis suarum diffe- renciis doctrinarum xVIII° subiungit has et alias pene innumerabiles dissensio- nes philosophorum. „Quis vnquam populus, quis senatus, que potestas vel dignitas publica impie ciuitatis diiudicandas et alias probandas ac recipiendas, alias improbandas repudiandasque curauit, ac non passim sine vllo iudicio con- 10 fuseque habuit in gremio suo tot contronersias hominum dissidencium non de agris vel domibus vel quacumque pecuniaria racione, sed de hiis rebus, qui- bus aut misere viuitur aut beate? Vbi et si aliqua vera dicebantur, eadem licencia dicebantur et falsa prorsus, vt non frustra talis ciuitas misticum voca- bulum Babilonis accepit, quod confusio interpretatur.“ Hec ille. Vt vero in 15 precedentibus exponit non ita contingit in religione christiana, vbi certa de- terminata est veritas, que vt talis semper maneret, preuidens sapiencia Dei et virtus, Christus ascendens in celum collegium auctoritatiuum instituit ex aposto- lis, prophetis, euangelistis, pastoribus et doctoribus illorumque successoribus constans, vt Christi fideles non essent paruuli fluctuantes et circumferrentur 20 omni vento doctrine in astucia ad circumuencionem erroris, vtque iam non ambularent, sicut gentes ambulabant in vanitate sui sensus, tenebris obscuratum habentes intellectum et alienati a via Dei per ignoranciam, que in illis erat. Si igitur collegio huic, quod proprie dicitur generale concilium, nulla competit auctoritas, aut si vlla non diuina et indissolubilis, sed dicatur humana, in quem 25 finem tendunt asserciones olim Eugenii? Vltra hoc, quod iniuria Christo irro- gari videtur collegium instituisse omni vacuum auctoritate, cum tamen hoc fecerit, quando ascendens in celum dedit dona hominibus prelocutus, datam sibi in celo et in terra esse omnem potestatem, quid dicendum restat, nisi vt omnes determinaciones ecclesie legittime congregate infirme sint et instabiles, 30 cum nullus effectus cause sue preponderet in virtute? Nulla quippe sistente auctoritate ac virtute concilii generalis, nullius roboris ac firmitatis censende erunt ipsius diffiniciones. Huius tamen tribunalis institucio facta fuisse videtur a Christo et exempli racione et permansure fidei neccessitate. Vt namque fide- lis populus in lege scripture pro suprema iudicii auctoritate habuit congrega- 35 cionem ex principibus sacerdotum, senioribus, scribis et Phariseis constitutam, ad quam erat recursus super omni difficili et ambiguo, ita decuit in lege gra- cie non iam ex illis personis, quoniam transacto sacerdocio legis eciam trans- lacio fiebat, sed ex illis, quas Christus ore suo nominauit ascendens in celum apostolos, prophetas, euangelistas, pastores et doctores, diuina profecto nomina- 40 cione hac absque virtute minime intelligenda, quando in veteri testamento nominatis illis dedit auctoritatem Deus iudicare iudicii veritatem, propter quod sequenda erat sentencia eorum, nec declinandum ad dextram vel sinistram, alio Scriptores III. 5 83
Liber XVII. Caput XX. 651 remouet, ad hoc niti videtur, quatenus reputentur determinaciones catholice fidei, velut humane sint instituciones seu adinuenciones, vt quomodo gentilium secte philosophorum non firme permaneant, sed subiaceant variabilitati. Hanc enim vt propriissimam differenciam libro xVIII" de ciuitate Dei Augustinus ex- plicat esse fidei catholice ad gentilium sectas. Siquidem narratis suarum diffe- renciis doctrinarum xVIII° subiungit has et alias pene innumerabiles dissensio- nes philosophorum. „Quis vnquam populus, quis senatus, que potestas vel dignitas publica impie ciuitatis diiudicandas et alias probandas ac recipiendas, alias improbandas repudiandasque curauit, ac non passim sine vllo iudicio con- 10 fuseque habuit in gremio suo tot contronersias hominum dissidencium non de agris vel domibus vel quacumque pecuniaria racione, sed de hiis rebus, qui- bus aut misere viuitur aut beate? Vbi et si aliqua vera dicebantur, eadem licencia dicebantur et falsa prorsus, vt non frustra talis ciuitas misticum voca- bulum Babilonis accepit, quod confusio interpretatur.“ Hec ille. Vt vero in 15 precedentibus exponit non ita contingit in religione christiana, vbi certa de- terminata est veritas, que vt talis semper maneret, preuidens sapiencia Dei et virtus, Christus ascendens in celum collegium auctoritatiuum instituit ex aposto- lis, prophetis, euangelistis, pastoribus et doctoribus illorumque successoribus constans, vt Christi fideles non essent paruuli fluctuantes et circumferrentur 20 omni vento doctrine in astucia ad circumuencionem erroris, vtque iam non ambularent, sicut gentes ambulabant in vanitate sui sensus, tenebris obscuratum habentes intellectum et alienati a via Dei per ignoranciam, que in illis erat. Si igitur collegio huic, quod proprie dicitur generale concilium, nulla competit auctoritas, aut si vlla non diuina et indissolubilis, sed dicatur humana, in quem 25 finem tendunt asserciones olim Eugenii? Vltra hoc, quod iniuria Christo irro- gari videtur collegium instituisse omni vacuum auctoritate, cum tamen hoc fecerit, quando ascendens in celum dedit dona hominibus prelocutus, datam sibi in celo et in terra esse omnem potestatem, quid dicendum restat, nisi vt omnes determinaciones ecclesie legittime congregate infirme sint et instabiles, 30 cum nullus effectus cause sue preponderet in virtute? Nulla quippe sistente auctoritate ac virtute concilii generalis, nullius roboris ac firmitatis censende erunt ipsius diffiniciones. Huius tamen tribunalis institucio facta fuisse videtur a Christo et exempli racione et permansure fidei neccessitate. Vt namque fide- lis populus in lege scripture pro suprema iudicii auctoritate habuit congrega- 35 cionem ex principibus sacerdotum, senioribus, scribis et Phariseis constitutam, ad quam erat recursus super omni difficili et ambiguo, ita decuit in lege gra- cie non iam ex illis personis, quoniam transacto sacerdocio legis eciam trans- lacio fiebat, sed ex illis, quas Christus ore suo nominauit ascendens in celum apostolos, prophetas, euangelistas, pastores et doctores, diuina profecto nomina- 40 cione hac absque virtute minime intelligenda, quando in veteri testamento nominatis illis dedit auctoritatem Deus iudicare iudicii veritatem, propter quod sequenda erat sentencia eorum, nec declinandum ad dextram vel sinistram, alio Scriptores III. 5 83
Strana 652
652 Liber XVII. Caput XX. loco reddita racione, quoniam ad verbum eorum omne negocium penderet. Sed et propheta Ezechiel maius adhuc significat, dicens: „Sacerdotes docebunt populum meum, et cum fuerit controuersia, stabunt in iudiciis meis et iudica- bunt leges meas et precepta mea.“ Si igitur tanta fuit illis tribunalis auctori- tas, eiusmodi potestatem defuisse minime decuit in lege gracie. Tam vero rigida seueritate stari voluit Deus illius congregacionis iudicio, vt qui super- biret eum obedire nolentem dignum censuerit morte corporali. Cuius loco in lege gracie non occidendum, sed reputari precepit ecclesiam non audientem tanquam ethnicum et publicanum, vt qui aliud saperet, anathema esset. Fuit preterea neccessitas instituendi tribunalis huius supremi in lege gracie, quia 10 miraculorum defectus secuturus erat in eius progressu. Etenim, quomodo in lege Moysi a principio tam in egressu populi ab Egipto, quam in deserto annis XL magna maximaque mirabilia sepissimeque a Deo facta fuere, donec populus firmissime credidit legem illam non humanum, sed opus esse diuinum, credidit rursus standum esse iudicio illius tribunalis supremi ex sacerdotibus 15 Leuitici generis constituti, quare postmodum mirabilia non vt primo frequen- tata fuerunt, sic eciam futurum erat tempore euangelii. Nam cum apostolis et aliis discipulis Christi non ex auctoritate credere Iudei vellent, assueti non piscatorum, sed pontificum suorum, scribarum et seniorum stare iudicio, nec- cesse fuit miracula fieri per eos, vt illis Iudei crederent, legeque dimissa 20 Moysi Christi euangelium obseruarent. Id autem amplius multo fuit neccesse ad hoc, vt crederent gentiles non habentes legem et prophetas de Christo, sicut apud Iudeos erat de scripturis prophetarum ac legis testimonium per- hibentes. Extimplo autem, cum visa operacione miraculorum crediderunt tam qui ex Iudeis, quam qui ex gentilibus, pro habenda certitudine dubiorum, que 25 insurgebant, vtique non pecierunt miracula vel nouas a Deo fieri reuelaciones, sed acquieuerunt iudicio tribunalis a Christo instituti, diffinicionem eius haben- tes pro certissima veritate catholice fidei, quia firmissime credentes Christum assistere eorum iudicio, quos instituit ad hoc opus ministerii, vt fideles sui non fluctuarent tamquam paruuli circumducendi omni vento doctrine, quomodo ex- 30 presse legitur actum circa diffinicionem de non obseruandis legalibus, factam per concilium Iherosolimitanum, vbi nullo petito aut viso miraculo fideles cuncti id verum esse crediderunt, quod congregati in ipso concilio dixerunt visum fuisse spiritui sancto et eis. Huius quippe iudicii tanta est auctoritas, vt eius diffinicioni non acquiescens, eciam si miracula fierent, non crederet, doctrina 35 euangelii contestante, „si Moisen et prophetas non audiunt, nec si quis ex mortuis resurrexerit, credent“. Quocirca manifestissimum est intueri, qui tollit a generali concilio auctoritatem, affirmans, non ex Deo, sed ex hominibus, hoc est non alias, quam si a papa committatur, illi competere aliquam potestatem eiusmodi, talia asserentem a lege christiana tollere robur et firmitatem a Deo 40 illi concessam, vt fidei catholice veritas maneat semper integra. Nec enim, sicut primo, miracula frequentaturus est Deus, tanquam sui fideles de nouo 5
652 Liber XVII. Caput XX. loco reddita racione, quoniam ad verbum eorum omne negocium penderet. Sed et propheta Ezechiel maius adhuc significat, dicens: „Sacerdotes docebunt populum meum, et cum fuerit controuersia, stabunt in iudiciis meis et iudica- bunt leges meas et precepta mea.“ Si igitur tanta fuit illis tribunalis auctori- tas, eiusmodi potestatem defuisse minime decuit in lege gracie. Tam vero rigida seueritate stari voluit Deus illius congregacionis iudicio, vt qui super- biret eum obedire nolentem dignum censuerit morte corporali. Cuius loco in lege gracie non occidendum, sed reputari precepit ecclesiam non audientem tanquam ethnicum et publicanum, vt qui aliud saperet, anathema esset. Fuit preterea neccessitas instituendi tribunalis huius supremi in lege gracie, quia 10 miraculorum defectus secuturus erat in eius progressu. Etenim, quomodo in lege Moysi a principio tam in egressu populi ab Egipto, quam in deserto annis XL magna maximaque mirabilia sepissimeque a Deo facta fuere, donec populus firmissime credidit legem illam non humanum, sed opus esse diuinum, credidit rursus standum esse iudicio illius tribunalis supremi ex sacerdotibus 15 Leuitici generis constituti, quare postmodum mirabilia non vt primo frequen- tata fuerunt, sic eciam futurum erat tempore euangelii. Nam cum apostolis et aliis discipulis Christi non ex auctoritate credere Iudei vellent, assueti non piscatorum, sed pontificum suorum, scribarum et seniorum stare iudicio, nec- cesse fuit miracula fieri per eos, vt illis Iudei crederent, legeque dimissa 20 Moysi Christi euangelium obseruarent. Id autem amplius multo fuit neccesse ad hoc, vt crederent gentiles non habentes legem et prophetas de Christo, sicut apud Iudeos erat de scripturis prophetarum ac legis testimonium per- hibentes. Extimplo autem, cum visa operacione miraculorum crediderunt tam qui ex Iudeis, quam qui ex gentilibus, pro habenda certitudine dubiorum, que 25 insurgebant, vtique non pecierunt miracula vel nouas a Deo fieri reuelaciones, sed acquieuerunt iudicio tribunalis a Christo instituti, diffinicionem eius haben- tes pro certissima veritate catholice fidei, quia firmissime credentes Christum assistere eorum iudicio, quos instituit ad hoc opus ministerii, vt fideles sui non fluctuarent tamquam paruuli circumducendi omni vento doctrine, quomodo ex- 30 presse legitur actum circa diffinicionem de non obseruandis legalibus, factam per concilium Iherosolimitanum, vbi nullo petito aut viso miraculo fideles cuncti id verum esse crediderunt, quod congregati in ipso concilio dixerunt visum fuisse spiritui sancto et eis. Huius quippe iudicii tanta est auctoritas, vt eius diffinicioni non acquiescens, eciam si miracula fierent, non crederet, doctrina 35 euangelii contestante, „si Moisen et prophetas non audiunt, nec si quis ex mortuis resurrexerit, credent“. Quocirca manifestissimum est intueri, qui tollit a generali concilio auctoritatem, affirmans, non ex Deo, sed ex hominibus, hoc est non alias, quam si a papa committatur, illi competere aliquam potestatem eiusmodi, talia asserentem a lege christiana tollere robur et firmitatem a Deo 40 illi concessam, vt fidei catholice veritas maneat semper integra. Nec enim, sicut primo, miracula frequentaturus est Deus, tanquam sui fideles de nouo 5
Strana 653
Liber XVII. Caput XX. 653 credituri sunt ei, nam qui non credunt euangelio, non sunt fideles eius. Cum autem in illo dixerit de discipulis suis: „si sermonem meum seruauerint, et vestrum seruabunt,“ et: „qui vos audit, me audit, et qui vos spernit, me sper- nit,“ non audientes noui testamenti ministros et per consequens Christum sper- nentes, quomodo digni erunt, vt miracula propter eos fiant, cum euangelio non credant? Quia igitur miracula non se facienda offerunt, si credere nolunt iudi- cio, quod Christus instituit, quid aliud est negare tribunalis huius supremi auctoritatem, quam fidem catholicam infirmare instabilemque et incertam red- dere? Generalis vero synodi non humanam sed diuinam esse auctoritatem con- 10 fiteri est fidem catholicam firmam, indubiam stabilemque semper manere velle. Quali modo eam manere voluerunt, qui ab inicio religionis christiane extitere fideles Niceni aliorumque conciliorum diffiniciones vt sancta quatuor euangelia magna cum veneracione suscipientes, intelligentes haudubie veritatem de auctori- tate generalium conciliorum non humani, sed esse iuris diuini, quinymo, vt 15 fidei catholice principalem veritatem, cum eiusmodi tribunal supremum Christus instituerit ad sue fidei permanenciam, firmamque eius stabilitatem, non vero super arenam facile mobilem, hoc est humanam voluntatem arena omnibusque mobilibus mobiliorem, sed supra firmam petram, se ipsum videlicet, qui pro- fessus est existere se in medio congregatorum in nomine suo. Absurda vero 20 est intelligencia, vt congregati sint in Christi nomine, et ab alio, quam ab ipso recipiant potestatem. Quia igitur nemo fidelium negare audet Niceni concilii diffinicionem veritatem esse catholice fidei, aliorum quoque generalium concilio- rum, a posteriori igitur, hoc est ab effectu, neccesse est confiteri veritatem esse catholice fidei, ad iusque diuinum necnon fidem catholicam pertinere veri- 25 tatem de generalium auctoritate conciliorum, per quam alie fere omnes veri- tates catholice fidei determinate sunt acceperuntque vigorem. Propter quod superius affirmabatur, eam non solum esse catholicam sed architectonice catholi- cam veritatem, quoniam ex ipsa et per ipsam alie denominacionem susceperunt veritates esse catholice fidei, illaque firma manente ipse inuariabiles permanent, 30 ea vero nutante cetere fierent instabiles. Ille quippe, vt regulatum et mensura- tum, ipsa vero auctoritas illarum regula est et mensura, propter quod merito principalissimeque dicenda est veritas catholice fidei. Quod eciam ex eius forma quarto probacionis ordine constat, vt cunctis pateat eam esse veritatem fidei, non solum ex materia eiusque fundacione, causalitate quoque, quoniam aliarum 35 veritatum regula et mensura, sed eciam et eius propria forma, hoc est ex natura terminorum, ex quibus proposicio constat, veritatis huius duodecim ter- minis seu clausulis eiusdem hoc idem significantibus. Dicit namque: generalis synodus, in spiritu sancto legittime congregata, nulla quippe aliarum sectarum confitente personam spiritus sancti proprie, propria est eiusmodi locucio catho- 40 lice fidei. Sequitur abinde: generale concilium, faciens etenim, cum generale concilium fit in Christi nomine suorum congregacio discipulorum, in eorum medio sistentis, verba hec dumtaxat pertinent catholice fidei. Item ex sequenti- 5 83*
Liber XVII. Caput XX. 653 credituri sunt ei, nam qui non credunt euangelio, non sunt fideles eius. Cum autem in illo dixerit de discipulis suis: „si sermonem meum seruauerint, et vestrum seruabunt,“ et: „qui vos audit, me audit, et qui vos spernit, me sper- nit,“ non audientes noui testamenti ministros et per consequens Christum sper- nentes, quomodo digni erunt, vt miracula propter eos fiant, cum euangelio non credant? Quia igitur miracula non se facienda offerunt, si credere nolunt iudi- cio, quod Christus instituit, quid aliud est negare tribunalis huius supremi auctoritatem, quam fidem catholicam infirmare instabilemque et incertam red- dere? Generalis vero synodi non humanam sed diuinam esse auctoritatem con- 10 fiteri est fidem catholicam firmam, indubiam stabilemque semper manere velle. Quali modo eam manere voluerunt, qui ab inicio religionis christiane extitere fideles Niceni aliorumque conciliorum diffiniciones vt sancta quatuor euangelia magna cum veneracione suscipientes, intelligentes haudubie veritatem de auctori- tate generalium conciliorum non humani, sed esse iuris diuini, quinymo, vt 15 fidei catholice principalem veritatem, cum eiusmodi tribunal supremum Christus instituerit ad sue fidei permanenciam, firmamque eius stabilitatem, non vero super arenam facile mobilem, hoc est humanam voluntatem arena omnibusque mobilibus mobiliorem, sed supra firmam petram, se ipsum videlicet, qui pro- fessus est existere se in medio congregatorum in nomine suo. Absurda vero 20 est intelligencia, vt congregati sint in Christi nomine, et ab alio, quam ab ipso recipiant potestatem. Quia igitur nemo fidelium negare audet Niceni concilii diffinicionem veritatem esse catholice fidei, aliorum quoque generalium concilio- rum, a posteriori igitur, hoc est ab effectu, neccesse est confiteri veritatem esse catholice fidei, ad iusque diuinum necnon fidem catholicam pertinere veri- 25 tatem de generalium auctoritate conciliorum, per quam alie fere omnes veri- tates catholice fidei determinate sunt acceperuntque vigorem. Propter quod superius affirmabatur, eam non solum esse catholicam sed architectonice catholi- cam veritatem, quoniam ex ipsa et per ipsam alie denominacionem susceperunt veritates esse catholice fidei, illaque firma manente ipse inuariabiles permanent, 30 ea vero nutante cetere fierent instabiles. Ille quippe, vt regulatum et mensura- tum, ipsa vero auctoritas illarum regula est et mensura, propter quod merito principalissimeque dicenda est veritas catholice fidei. Quod eciam ex eius forma quarto probacionis ordine constat, vt cunctis pateat eam esse veritatem fidei, non solum ex materia eiusque fundacione, causalitate quoque, quoniam aliarum 35 veritatum regula et mensura, sed eciam et eius propria forma, hoc est ex natura terminorum, ex quibus proposicio constat, veritatis huius duodecim ter- minis seu clausulis eiusdem hoc idem significantibus. Dicit namque: generalis synodus, in spiritu sancto legittime congregata, nulla quippe aliarum sectarum confitente personam spiritus sancti proprie, propria est eiusmodi locucio catho- 40 lice fidei. Sequitur abinde: generale concilium, faciens etenim, cum generale concilium fit in Christi nomine suorum congregacio discipulorum, in eorum medio sistentis, verba hec dumtaxat pertinent catholice fidei. Item ex sequenti- 5 83*
Strana 654
654 Liber XVII. Caput XX. bus terminis ecclesiam catholicam militantem representans, nulla namque secta, nisi christiana religio hiis terminis militantis ecclesie vtitur et triumphantis, catholice quoque, i. e. vniuersalis. Inter ceteras nempe cecitatis eorum non mediocris est causa, quod Iudei arbitrantur terram Iherusalem futuram dum- taxat habitacionem seminis Abrahe, quomodo illa promissa est, distinctam pro- fecto certis limitibus, cumque illam non possideant, credere nolunt venisse Messiam. Secta autem Machometi per totum discursum libri Alchoran attesta- tur parcialem semper futuram se contra alias duas. Itaque catholica ecclesia racione vniuersalitatis illi competentis proprie terminus dumtaxat est christiane fidei. Et hoc nomen possident asserciones proxime pertinentes ad eam, scilicet 10 veritates catholice fidei appellate. Nec minus proprie proprium est catholice fidei recte intellectum nomen ecclesie, cuius descripcio communiter assignatur, quod sit corpus Christi misticum, organicum eius, fide animatum, in vnitate spiritus sociatum; siue quod est vniuersitas Christianorum bonorum et malo- rum, orthodoxam fidem tenencium in sacramentis ecclesie et vnitate spiritus 15 habencium societatem. Dicitur autem vnitate spiritus propter expertam differen- ciam tempore, quo ecclesia scisma patitur, quoniam a se inuicem diuisi Christi fideles obediencie racione communionem habentes in articulis fidei, sacramentis quoque, deficiunt, societatem non habentes in spiritu vnitatis. Eiusmodi autem descripciones, sicut earum tenore constat, ecclesie conueniunt, prout considera- 20 tur post Christi aduentum. At vero apostolo insinuante fidelem esse Deum, per quem vocati sumus in societatem filii eius descripciones generaliter ecclesie competentes iste esse videntur. Ecclesia est spontanea societas vniuersalisque racionabilium creaturarum, a Deo inmediate instituta ad eterne beateque viuen- dum sub herede vniuersorum, filio suo, capite illius; diffinicione hac ecclesie 25 competente, nedum militanti, sed eciam triumphanti, et nedum ex hominibus, sed eciam ex angelis constitute. Prout vero militans fuit in celo, quantum ad angelos seu in terris, quantum ad homines peregrinatur societas dicitur esse spontanea et vniuersalis racionabilium creaturarum instituta immediate a Deo sub eius filio, capite illius, militans ad eternam beatitudinem obtinendam. Prout 30 denique in celis regnat societas, spontanea est racionabilium creaturarum, que legittime sub Christo militauit et eterna sub eo gaudet beatitudine: omnibus profecto descripcionibus hiis palam facientibus ecclesie nomen competere dum- taxat christiane religioni tanquam proprium catholice fidei. Constat denique determinacionem ipsam de auctoritate generalium conciliorum veritatem esse 35 catholice fidei; ex sequenti clausula: potestatem a Christo inmediate habet, tacite respondente obieccioni fiende, cum omnis potestas a Deo sit, de regali aut quauis alia temporali potestate, quoniam eiusmodi a Christo esse non dici- tur inmediate. Item id ipsum constat ex contigua clausula: cui quilibet, cuius- cumque status vel dignitatis, eciam si papalis existat, et racione termini 40 papalis, que sane dignitas proprie est in religione christiana, et racione vni- uersalitatis obediencie ad auctoritatem ecclesie, vt dictum est, pertinentis. Quo 5
654 Liber XVII. Caput XX. bus terminis ecclesiam catholicam militantem representans, nulla namque secta, nisi christiana religio hiis terminis militantis ecclesie vtitur et triumphantis, catholice quoque, i. e. vniuersalis. Inter ceteras nempe cecitatis eorum non mediocris est causa, quod Iudei arbitrantur terram Iherusalem futuram dum- taxat habitacionem seminis Abrahe, quomodo illa promissa est, distinctam pro- fecto certis limitibus, cumque illam non possideant, credere nolunt venisse Messiam. Secta autem Machometi per totum discursum libri Alchoran attesta- tur parcialem semper futuram se contra alias duas. Itaque catholica ecclesia racione vniuersalitatis illi competentis proprie terminus dumtaxat est christiane fidei. Et hoc nomen possident asserciones proxime pertinentes ad eam, scilicet 10 veritates catholice fidei appellate. Nec minus proprie proprium est catholice fidei recte intellectum nomen ecclesie, cuius descripcio communiter assignatur, quod sit corpus Christi misticum, organicum eius, fide animatum, in vnitate spiritus sociatum; siue quod est vniuersitas Christianorum bonorum et malo- rum, orthodoxam fidem tenencium in sacramentis ecclesie et vnitate spiritus 15 habencium societatem. Dicitur autem vnitate spiritus propter expertam differen- ciam tempore, quo ecclesia scisma patitur, quoniam a se inuicem diuisi Christi fideles obediencie racione communionem habentes in articulis fidei, sacramentis quoque, deficiunt, societatem non habentes in spiritu vnitatis. Eiusmodi autem descripciones, sicut earum tenore constat, ecclesie conueniunt, prout considera- 20 tur post Christi aduentum. At vero apostolo insinuante fidelem esse Deum, per quem vocati sumus in societatem filii eius descripciones generaliter ecclesie competentes iste esse videntur. Ecclesia est spontanea societas vniuersalisque racionabilium creaturarum, a Deo inmediate instituta ad eterne beateque viuen- dum sub herede vniuersorum, filio suo, capite illius; diffinicione hac ecclesie 25 competente, nedum militanti, sed eciam triumphanti, et nedum ex hominibus, sed eciam ex angelis constitute. Prout vero militans fuit in celo, quantum ad angelos seu in terris, quantum ad homines peregrinatur societas dicitur esse spontanea et vniuersalis racionabilium creaturarum instituta immediate a Deo sub eius filio, capite illius, militans ad eternam beatitudinem obtinendam. Prout 30 denique in celis regnat societas, spontanea est racionabilium creaturarum, que legittime sub Christo militauit et eterna sub eo gaudet beatitudine: omnibus profecto descripcionibus hiis palam facientibus ecclesie nomen competere dum- taxat christiane religioni tanquam proprium catholice fidei. Constat denique determinacionem ipsam de auctoritate generalium conciliorum veritatem esse 35 catholice fidei; ex sequenti clausula: potestatem a Christo inmediate habet, tacite respondente obieccioni fiende, cum omnis potestas a Deo sit, de regali aut quauis alia temporali potestate, quoniam eiusmodi a Christo esse non dici- tur inmediate. Item id ipsum constat ex contigua clausula: cui quilibet, cuius- cumque status vel dignitatis, eciam si papalis existat, et racione termini 40 papalis, que sane dignitas proprie est in religione christiana, et racione vni- uersalitatis obediencie ad auctoritatem ecclesie, vt dictum est, pertinentis. Quo 5
Strana 655
Liber XVII. Caput XX. 655 eciam verbo superioritas concilii ad papam intelligitur, etenim obediencia re- quirente differenciam extremorum, quia nullus sibi proprie, sed alteri dicitur obedire. Obediencia igitur pape, quoniam ad se ipsum non se extendit, non ita proprie vniuersalis dicitur, sicut obediencia concilii generalis, cui quicum- que fidelis, eciam papa, tenetur obedire. Ex quo verbo eciam intentum sequi- tur, quoniam ponitur affirmacionis loco. Licet namque obseruancia aut trans- gressio diuinorum preceptorum, pote caste vel luxuriose viuere, non sit materia pertinens ad iudicium catholice fidei, assercio tamen desuper hiis, quod tene- tur aut non tenetur, veritas est catholica aut heresis eidem opposita. Patet in- 10 super ex sequenti clausula in hiis, que pertinent ad catholicam fidem; duo namque termini isti sunt, de quibus agitur, qui in determinacione ipsa expresse positi sunt. Id ipsum quoque demonstrat sequens verbum: ad extirpacionem scismatis. Etenim, quoniam de principalibus articulis fidei est de vnitate eccle- sie formatum, vtique scisma illi oppositum, racione data, quia iustificari non 15 potest, fidei negocio repugnare censetur; adhuc eciam constat ex clausula: et ad generalem reformacionem ecclesie in capite et in membris; nec minus aperte ex verbo: declarat, posito tam in primo, quam in secundo articulo, quia non dicit: ordinat et statuit vel precipit, vt dici videatur de materia ad mores pertinente, sed: declarat, quo verbo ecclesia vtitur, cum de assercione catholica loquitur 20 vel de errore sibi opposito. Nec impedimento est, quia determinacio inquit: obedire tenetur, non vero: acquiescere, seu: assentire, vel aliud sapere, aut dissentire seu repugnare, terminis certe vsitatis hiis communiter circa materiam fidei. Tempore quidem determinacionis huius dubium in ecclesia principale erat non tam in hiis, que fidei, papam subiectum fore generali concilio, sed in 25 hiis, que ad reformacionem; ideo, vt perfeccius euidenciusque declararetur sub- iectum esse eum reformacioni faciende per concilium, posita est clausula: obe- dire tenetur, amplioris vtique significacionis, quoniam, si in pertinentibus ad mores tenetur obedire, forcius multo in hiis, que fidei. Eiusmodi autem raciones procedentes ex forma naturaque verborum, quibus prima determinacio constat, 30 eadem sane demonstrant raciocinacione veritatem esse catholice fidei secundam, ex istis dependentem, et quoniam multi terminorum in eadem descripti ad veritatem pertineant catholice fidei, et quoniam expresse ad primam se refert, quam reputandam esse veritatem catholice fidei euidenter agnoscit, intuens li- brum de gestis Constanciensis synodi, compositum per cardinalem sancti Marci, 35 referentem, quod fuit primus articulus in sessione quarta declaratus, et non secundus, propterea quod cardinalis Florentinus contradicebat, dicens, illum non esse verum de iure, sed assignatis deputatis per concilium cum eo de- super disputantibus per dies aliquot, tandem vnanimiter omnibus consencienti- bus determinacio ipsa, incluso articulo secundo, promulgata extitit in sessione 40 altera, neccessitate plane vrgente magna. Nam in principio ipsius Constancien- sis concilii permaxime fuerant agitaciones, vtrum papa Iohannes XXIII., tunc personaliter in eo constitutus, obedire teneretur mandatis concilii, quantum ad 5
Liber XVII. Caput XX. 655 eciam verbo superioritas concilii ad papam intelligitur, etenim obediencia re- quirente differenciam extremorum, quia nullus sibi proprie, sed alteri dicitur obedire. Obediencia igitur pape, quoniam ad se ipsum non se extendit, non ita proprie vniuersalis dicitur, sicut obediencia concilii generalis, cui quicum- que fidelis, eciam papa, tenetur obedire. Ex quo verbo eciam intentum sequi- tur, quoniam ponitur affirmacionis loco. Licet namque obseruancia aut trans- gressio diuinorum preceptorum, pote caste vel luxuriose viuere, non sit materia pertinens ad iudicium catholice fidei, assercio tamen desuper hiis, quod tene- tur aut non tenetur, veritas est catholica aut heresis eidem opposita. Patet in- 10 super ex sequenti clausula in hiis, que pertinent ad catholicam fidem; duo namque termini isti sunt, de quibus agitur, qui in determinacione ipsa expresse positi sunt. Id ipsum quoque demonstrat sequens verbum: ad extirpacionem scismatis. Etenim, quoniam de principalibus articulis fidei est de vnitate eccle- sie formatum, vtique scisma illi oppositum, racione data, quia iustificari non 15 potest, fidei negocio repugnare censetur; adhuc eciam constat ex clausula: et ad generalem reformacionem ecclesie in capite et in membris; nec minus aperte ex verbo: declarat, posito tam in primo, quam in secundo articulo, quia non dicit: ordinat et statuit vel precipit, vt dici videatur de materia ad mores pertinente, sed: declarat, quo verbo ecclesia vtitur, cum de assercione catholica loquitur 20 vel de errore sibi opposito. Nec impedimento est, quia determinacio inquit: obedire tenetur, non vero: acquiescere, seu: assentire, vel aliud sapere, aut dissentire seu repugnare, terminis certe vsitatis hiis communiter circa materiam fidei. Tempore quidem determinacionis huius dubium in ecclesia principale erat non tam in hiis, que fidei, papam subiectum fore generali concilio, sed in 25 hiis, que ad reformacionem; ideo, vt perfeccius euidenciusque declararetur sub- iectum esse eum reformacioni faciende per concilium, posita est clausula: obe- dire tenetur, amplioris vtique significacionis, quoniam, si in pertinentibus ad mores tenetur obedire, forcius multo in hiis, que fidei. Eiusmodi autem raciones procedentes ex forma naturaque verborum, quibus prima determinacio constat, 30 eadem sane demonstrant raciocinacione veritatem esse catholice fidei secundam, ex istis dependentem, et quoniam multi terminorum in eadem descripti ad veritatem pertineant catholice fidei, et quoniam expresse ad primam se refert, quam reputandam esse veritatem catholice fidei euidenter agnoscit, intuens li- brum de gestis Constanciensis synodi, compositum per cardinalem sancti Marci, 35 referentem, quod fuit primus articulus in sessione quarta declaratus, et non secundus, propterea quod cardinalis Florentinus contradicebat, dicens, illum non esse verum de iure, sed assignatis deputatis per concilium cum eo de- super disputantibus per dies aliquot, tandem vnanimiter omnibus consencienti- bus determinacio ipsa, incluso articulo secundo, promulgata extitit in sessione 40 altera, neccessitate plane vrgente magna. Nam in principio ipsius Constancien- sis concilii permaxime fuerant agitaciones, vtrum papa Iohannes XXIII., tunc personaliter in eo constitutus, obedire teneretur mandatis concilii, quantum ad 5
Strana 656
656 Liber XVII. Caput XX. cessionem papatus, non tam verbo, quam scriptis habita desuper inter maiores concilii disputacione profunda, periculosa, nec minus scriptis illis publicatis Sigismundo Romanorum regi ac nacionibus, et per eas ad noticiam pape de- ductis. Siquidem cardinalis sancti Marci duas, Cameracensis autem vnam cedu- las pro affirmatiua parte porrexerunt, fautores autem Iohannis ipsius quinque 5 porrexerunt alias, impingentes in illis tribus contenta, asserentibus fautoriam scismatis et heresis crimen; itaque, vt sedarentur aduersarie opiniones de materia auctoritatis generalium conciliorum, ecclesia in Constanciensi concilio legittime congregata, cogente neccessitate, vt ius diceret, fecit predictam de- terminacionem. Quam habendam pro veritate catholice fidei manifestant scripta 10 doctorum temporis illius, et specialiter Iohannis Gerson cancellarii Parisiensis, illuminatissimi tempore suo inter magistros sacre pagine in x. et XII. conside- racione tractatus de ecclesiastica potestate, ab eo editi, dicentis: „Benedictus Deus, qui per hoc Constanciense concilium, illustratum diuine legis lumine, liberauit ecclesiam suam a pestifera perniciosissimaque doctrina, que sic occupa- 15 uerat mentes plurimorum, litteralium magis, quam litteratorum, vt oppositorum dogmatisator fuisset de heretica prauitate vel notatus vel dampnatus.“ Item in sermone per eum facto in eodem concilio xXI. Iulii anno domini M'CCCCXV° dicit, conscribendam fore in edicioribus locis vel sculpendam per omnes eccle- sias dictam saluberrimam determinacionem tanquam direccionem fundamentalem 20 et velut infallibilem regulam aduersus monstruosum horrendumque offendiculum, datum per multos de ecclesia in itinere mandatorum Dei determinantes ex textibus iuris graciose acceptis, non vero ad eternam regulam euangelicam, papam non esse subditum generali concilio, nec posse iudicari per ipsum, sed quod ab eo totum robur immediate sumebat, nec poterat sine eo casu quocum- 25 que vel conuocari vel stabiliri, quodque nemo dicere poterat pape: „Cur ita facis?“, quoniam solutus erat legibus et supra ius. Et ita de pluribus, per que blanda, fallax et subdola adulacio fouebat libidinem dominandi, necnon in tyrannidem et ecclesie destruccionem papatum seu eius vsum conuertebat. Hec ille. Insuper, venerandam esse supra omnem potestatem in terris genera- 30 lis concilii auctoritatem fuit intencio Christi fidelium non solum post factam dictam determinacionem Constanciensis concilii, sed eciam a tempore apostolo- rum. Constat autem preclare ex doctrina apostoli, commemorata pluries et ad- huc ex neccessitate commemoranda, in epistola ad Galathas, determinacionem concilii Iherosolimitani legalia Moysi non seruanda fore, ex neccessitate appel- 35 lantis veritatem euangelii, oppositaque euangelizantem, eciam si angelum de celo, anathema esse. Clausula vtique ista expressa ab apostolo, vt qui aliud sapit, anathema sit, propterea, quod ad fidem pertinet catholicam, poni solita est in determinacionibus conciliorum generalium, Graciano testante xxx. di. et de consc. di. IIII., ex testimonio quoque Augustini iam recitato de Cipriano 40 martire, resistenti Stephano pape et de Ceciliano episcopo, quantum ad senten- ciam pape Melchiadis. Hanc rursus fuisse intencionem sanctorum summorum
656 Liber XVII. Caput XX. cessionem papatus, non tam verbo, quam scriptis habita desuper inter maiores concilii disputacione profunda, periculosa, nec minus scriptis illis publicatis Sigismundo Romanorum regi ac nacionibus, et per eas ad noticiam pape de- ductis. Siquidem cardinalis sancti Marci duas, Cameracensis autem vnam cedu- las pro affirmatiua parte porrexerunt, fautores autem Iohannis ipsius quinque 5 porrexerunt alias, impingentes in illis tribus contenta, asserentibus fautoriam scismatis et heresis crimen; itaque, vt sedarentur aduersarie opiniones de materia auctoritatis generalium conciliorum, ecclesia in Constanciensi concilio legittime congregata, cogente neccessitate, vt ius diceret, fecit predictam de- terminacionem. Quam habendam pro veritate catholice fidei manifestant scripta 10 doctorum temporis illius, et specialiter Iohannis Gerson cancellarii Parisiensis, illuminatissimi tempore suo inter magistros sacre pagine in x. et XII. conside- racione tractatus de ecclesiastica potestate, ab eo editi, dicentis: „Benedictus Deus, qui per hoc Constanciense concilium, illustratum diuine legis lumine, liberauit ecclesiam suam a pestifera perniciosissimaque doctrina, que sic occupa- 15 uerat mentes plurimorum, litteralium magis, quam litteratorum, vt oppositorum dogmatisator fuisset de heretica prauitate vel notatus vel dampnatus.“ Item in sermone per eum facto in eodem concilio xXI. Iulii anno domini M'CCCCXV° dicit, conscribendam fore in edicioribus locis vel sculpendam per omnes eccle- sias dictam saluberrimam determinacionem tanquam direccionem fundamentalem 20 et velut infallibilem regulam aduersus monstruosum horrendumque offendiculum, datum per multos de ecclesia in itinere mandatorum Dei determinantes ex textibus iuris graciose acceptis, non vero ad eternam regulam euangelicam, papam non esse subditum generali concilio, nec posse iudicari per ipsum, sed quod ab eo totum robur immediate sumebat, nec poterat sine eo casu quocum- 25 que vel conuocari vel stabiliri, quodque nemo dicere poterat pape: „Cur ita facis?“, quoniam solutus erat legibus et supra ius. Et ita de pluribus, per que blanda, fallax et subdola adulacio fouebat libidinem dominandi, necnon in tyrannidem et ecclesie destruccionem papatum seu eius vsum conuertebat. Hec ille. Insuper, venerandam esse supra omnem potestatem in terris genera- 30 lis concilii auctoritatem fuit intencio Christi fidelium non solum post factam dictam determinacionem Constanciensis concilii, sed eciam a tempore apostolo- rum. Constat autem preclare ex doctrina apostoli, commemorata pluries et ad- huc ex neccessitate commemoranda, in epistola ad Galathas, determinacionem concilii Iherosolimitani legalia Moysi non seruanda fore, ex neccessitate appel- 35 lantis veritatem euangelii, oppositaque euangelizantem, eciam si angelum de celo, anathema esse. Clausula vtique ista expressa ab apostolo, vt qui aliud sapit, anathema sit, propterea, quod ad fidem pertinet catholicam, poni solita est in determinacionibus conciliorum generalium, Graciano testante xxx. di. et de consc. di. IIII., ex testimonio quoque Augustini iam recitato de Cipriano 40 martire, resistenti Stephano pape et de Ceciliano episcopo, quantum ad senten- ciam pape Melchiadis. Hanc rursus fuisse intencionem sanctorum summorum
Strana 657
Liber XVII. Caput XX. 657 pontificum patet ex iam allegatis testimoniis Gregorii et Innocencii, Gelasii et Vrbani summorum pontificum, profitencium determinaciones generalium con- ciliorum venerandas esse vt quatuor libros sancti euangelii, primamque sedem ac Romanam ecclesiam illas exequi oportere premaxime. Id ipsum quoque per- monstratur adhuc euidencius ex superius commemorata professione omnium summorum pontificum. Quod vero talis fuerit intencio Constanciensis concilii, patet ex premissa narracione tempore edite ipsius determinacionis et ex ses- sione v., decernente Iohannem papam XXXIII. stare debere in vno ex locis per concilium sibi ordinatis; alias procedendum esse contra eum tanquam suspec- 10 tum heretice prauitatis. Item ex sessione XIIII., vt queuis persona concilium ipsum perturbans, aut contra eius machinata salutem et prosperitatem aut transgressa decreta eius de eleccione futuri pontificis haberetur tanquam suspecta de heresi, et nisi Benedictus papa vocatus XIII. requirendus ex parte ipsius concilii papatui cederet, quod declarabat eum fuisse et esse incorrigi- 15 bilem et pertinacem hereticum et a fide catholica deuium. Hanc preterea fuisse Constanciensis concilii intencionem notorie monstratur ex capitulis concordatis Narbone, iuratis inibi per Sigismundum Romanorum regem et per ambassiato- res synodales, parte quoque regum Hyspanie, et abinde vero magna cum solemnitate per omnes concilium ipsum celebrantes repeticione facta in multis 20 sessionibus. Inter cetera autem dicta capitula continent, quod per ipsum con- cilium procederetur contra Benedictum XIII., nolentem aut subterfugientem re- nunciare papatui pure et libere, prout de iure diuino pariter et humano tene- batur aut eciam quomodolibet delinquentem, prout de iure diuino pariter et humano poterat et debebat, procederet. In quantum autem dicit posse con- 25 cilium de iure diuino etc., manifeste ostendit, id ipsum ad veritatem fidei per- tinere. Sed cum adicit: potest et debet, iam non solum notificat potestatem concilio generali competere, sed quod de iure diuino debet procedere contra papam delinquentem, nec id absque iustissima racione maiorique namque nec- cessitate, vt in prohemio colleccionis . . . expositum fuit, iudex tenetur offi- 30 cium ministrare iusticie, quam actor illud implorare. Vnde, si euangelio man- dante tenetur quis denunciare ecclesie peccatum incorrigibilis per eum fratris, certe ecclesia ad faciendum iudicium merito obligatur. De predicta quoque intencione constat insuper ex bulla Martini pape V., ipso Constanciensi appro- bante concilio, expresse determinantis quodlibet concilium generale representare 35 vniuersalem ecclesiam et omne, quod approbat, in fauorem fidei et ad salutem animarum ab omnibus Christi fidelibus approbandum et tenendum, et quod condempnat, pro tali credendum fore et asserendum. Quo vero ad secundam veritatem, papam legittime non posse dissoluere concilium absque eius con- sensu, eciam eiusdem Constanciensis concilii fuisse intencionem demonstrant 40 sessiones tres continuo celebrate post recessum Iohannis pape XXIII., deter- minantes non fuisse propterea dissolutum concilium, sed mansisse in sua in- tegritate et auctoritate. Officiales quoque Romane curie non esse obligatos 5
Liber XVII. Caput XX. 657 pontificum patet ex iam allegatis testimoniis Gregorii et Innocencii, Gelasii et Vrbani summorum pontificum, profitencium determinaciones generalium con- ciliorum venerandas esse vt quatuor libros sancti euangelii, primamque sedem ac Romanam ecclesiam illas exequi oportere premaxime. Id ipsum quoque per- monstratur adhuc euidencius ex superius commemorata professione omnium summorum pontificum. Quod vero talis fuerit intencio Constanciensis concilii, patet ex premissa narracione tempore edite ipsius determinacionis et ex ses- sione v., decernente Iohannem papam XXXIII. stare debere in vno ex locis per concilium sibi ordinatis; alias procedendum esse contra eum tanquam suspec- 10 tum heretice prauitatis. Item ex sessione XIIII., vt queuis persona concilium ipsum perturbans, aut contra eius machinata salutem et prosperitatem aut transgressa decreta eius de eleccione futuri pontificis haberetur tanquam suspecta de heresi, et nisi Benedictus papa vocatus XIII. requirendus ex parte ipsius concilii papatui cederet, quod declarabat eum fuisse et esse incorrigi- 15 bilem et pertinacem hereticum et a fide catholica deuium. Hanc preterea fuisse Constanciensis concilii intencionem notorie monstratur ex capitulis concordatis Narbone, iuratis inibi per Sigismundum Romanorum regem et per ambassiato- res synodales, parte quoque regum Hyspanie, et abinde vero magna cum solemnitate per omnes concilium ipsum celebrantes repeticione facta in multis 20 sessionibus. Inter cetera autem dicta capitula continent, quod per ipsum con- cilium procederetur contra Benedictum XIII., nolentem aut subterfugientem re- nunciare papatui pure et libere, prout de iure diuino pariter et humano tene- batur aut eciam quomodolibet delinquentem, prout de iure diuino pariter et humano poterat et debebat, procederet. In quantum autem dicit posse con- 25 cilium de iure diuino etc., manifeste ostendit, id ipsum ad veritatem fidei per- tinere. Sed cum adicit: potest et debet, iam non solum notificat potestatem concilio generali competere, sed quod de iure diuino debet procedere contra papam delinquentem, nec id absque iustissima racione maiorique namque nec- cessitate, vt in prohemio colleccionis . . . expositum fuit, iudex tenetur offi- 30 cium ministrare iusticie, quam actor illud implorare. Vnde, si euangelio man- dante tenetur quis denunciare ecclesie peccatum incorrigibilis per eum fratris, certe ecclesia ad faciendum iudicium merito obligatur. De predicta quoque intencione constat insuper ex bulla Martini pape V., ipso Constanciensi appro- bante concilio, expresse determinantis quodlibet concilium generale representare 35 vniuersalem ecclesiam et omne, quod approbat, in fauorem fidei et ad salutem animarum ab omnibus Christi fidelibus approbandum et tenendum, et quod condempnat, pro tali credendum fore et asserendum. Quo vero ad secundam veritatem, papam legittime non posse dissoluere concilium absque eius con- sensu, eciam eiusdem Constanciensis concilii fuisse intencionem demonstrant 40 sessiones tres continuo celebrate post recessum Iohannis pape XXIII., deter- minantes non fuisse propterea dissolutum concilium, sed mansisse in sua in- tegritate et auctoritate. Officiales quoque Romane curie non esse obligatos 5
Strana 658
658 Liber XVII. Caput XX. XXI. obedire mandatis illius, vt concilium dimittentes ad ipsum venirent. Itaque, si determinacione concilii huius constat papam non posse vnum ex suis officiariis a loco concilii abstrahere in lesionem eius, quanto minus dissoluere ipsum con- cilium! Concilii autem Basiliensis intencionem doctrinamque fuisse premissas duas determinaciones Constanciensis concilii veritates reputandas esse catholice 5 fidei, testantur gesta ipsius a primo sue inchoacionis anno vsque in dies istos, non vero hoc inserenda loco, sed dumtaxat, que principaliora sunt, commemo- randa. Id ipsum namque perspicue demonstrant instrucciones date Lausanensi episcopo et decano Traiectensi, destinatis ad papam post notificatam primam dissolucionem, synodalis quoque responsio: „Cogitanti“, mencionem expresse 10 faciens de vtraque veritate tanquam fidei in sex locis expresse. Adhuc mencio expressissima fit de hoc in responsione, incipiente: „Sperauit“ hactenus data terciis oratoribus pape, expresse contestante articulum de dissolucione concilii fidem concernere, qui sine interitu salutis eterne negligi non posset. In sessione quoque XII., quod papam non potuisse dissoluere concilium Basiliense veritas 15 est tam iuris diuini quam humani. Capitulum XXI. Vndecima parcella exponit synodales conclusiones quatuor, notificantes olim Eugenium suos errores prime dissolucionis iudicialiter reuocasse, et quia secunda continet inexcusabilem errorem in fide per illam in reuocatos errores iterum esse prolapsum. 20 Quid vero desuper hiis eciam contestetur sancta Basiliensis synodus in sessione XIIII., notificandum se offert in ista XI. et XII. sequenti particulis eius- modi allegacionum de repugnancia olim Eugenii aduersus dictas fidei veri- tates, pertinaciaque eius iudicati heretici ex synodalibus conclusionibus quin- que, quarum licet descriptus illis supra tribus in locis, intelligencie et nexus 25 gracia hic inseritur tenor. Tenor quinque conclusionum synodalium. Veritatibus duabus predictis repugnat prima huius sacri concilii Basi- liensis pretensa dissolucio seu translacio per Eugenium papam modernum de plenitudine potestatis apostolice, vt asserit, attemptata. Veritatibus duabus pre- 30 dictis repugnantes errores Eugenius papa modernus post primam pretensam dissolucionem siue translacionem synodaliter monitus ac iussus sentencia et in forma sibi oblata iudicialiter reuocauit. Veritatibus predictis repugnans sacri concilii Basiliensis pretensa dissolucio seu translacio per Eugenium modernum citatum super facto reformacionis, attemptata de plenitudine potestatis, vt 35
658 Liber XVII. Caput XX. XXI. obedire mandatis illius, vt concilium dimittentes ad ipsum venirent. Itaque, si determinacione concilii huius constat papam non posse vnum ex suis officiariis a loco concilii abstrahere in lesionem eius, quanto minus dissoluere ipsum con- cilium! Concilii autem Basiliensis intencionem doctrinamque fuisse premissas duas determinaciones Constanciensis concilii veritates reputandas esse catholice 5 fidei, testantur gesta ipsius a primo sue inchoacionis anno vsque in dies istos, non vero hoc inserenda loco, sed dumtaxat, que principaliora sunt, commemo- randa. Id ipsum namque perspicue demonstrant instrucciones date Lausanensi episcopo et decano Traiectensi, destinatis ad papam post notificatam primam dissolucionem, synodalis quoque responsio: „Cogitanti“, mencionem expresse 10 faciens de vtraque veritate tanquam fidei in sex locis expresse. Adhuc mencio expressissima fit de hoc in responsione, incipiente: „Sperauit“ hactenus data terciis oratoribus pape, expresse contestante articulum de dissolucione concilii fidem concernere, qui sine interitu salutis eterne negligi non posset. In sessione quoque XII., quod papam non potuisse dissoluere concilium Basiliense veritas 15 est tam iuris diuini quam humani. Capitulum XXI. Vndecima parcella exponit synodales conclusiones quatuor, notificantes olim Eugenium suos errores prime dissolucionis iudicialiter reuocasse, et quia secunda continet inexcusabilem errorem in fide per illam in reuocatos errores iterum esse prolapsum. 20 Quid vero desuper hiis eciam contestetur sancta Basiliensis synodus in sessione XIIII., notificandum se offert in ista XI. et XII. sequenti particulis eius- modi allegacionum de repugnancia olim Eugenii aduersus dictas fidei veri- tates, pertinaciaque eius iudicati heretici ex synodalibus conclusionibus quin- que, quarum licet descriptus illis supra tribus in locis, intelligencie et nexus 25 gracia hic inseritur tenor. Tenor quinque conclusionum synodalium. Veritatibus duabus predictis repugnat prima huius sacri concilii Basi- liensis pretensa dissolucio seu translacio per Eugenium papam modernum de plenitudine potestatis apostolice, vt asserit, attemptata. Veritatibus duabus pre- 30 dictis repugnantes errores Eugenius papa modernus post primam pretensam dissolucionem siue translacionem synodaliter monitus ac iussus sentencia et in forma sibi oblata iudicialiter reuocauit. Veritatibus predictis repugnans sacri concilii Basiliensis pretensa dissolucio seu translacio per Eugenium modernum citatum super facto reformacionis, attemptata de plenitudine potestatis, vt 35
Strana 659
Liber XVII. Caput XXI. 659 asserit, casu, quo contra ipsum aut aliquem de suis presidentibus procederetur, inexcusabilem in fide continet errorem. Veritatibus duabus predictis repugnans huius sacri concilii Basiliensis iterata dissolucio seu translacio pretensa ipsum modernum Eugenium, dissoluentem seu transferentem, in reuocatos errores pro- bat iterum esse prolapsum. Veritatibus duabus predictis repugnans iterata dis- solucio seu translacio ac ipsius Eugenii post eius monicionem synodalem, vt ipsam dissolucionem seu translacionem pretensam, vt premittitur, factam reuo- caret declaratamque contumaciam in eodem, longa permanencia apertaque rebellio, et alterius congregacionis sub nomine concilii generalis vel ycumenici 10 ereccio, hoc sacro Basiliensi durante concilio, sunt de eiusdem Eugenii pertina- cia euidencia testimonia, que clamore accusatoris non indigent. Quoniam autem in hiis conclusionibus quinque et in tercia supra exposita, a qua dependent, velut principalis terminus est repugnare in singula earum repetitus, premittitur, quod in canone sacro repugnancia dicta est quadrifarie; prima illius species 15 est tollerancia seu resistencia quarumlibet molestiarum pro sustinenda virtute, in qua perseuerare quis debet, beatis quippe a Christo predicatis, qui persecu- cionem paciuntur propter iusticiam. Paulus vero ad virtutem hanc fideles hor- tatus, inquit: „Recogitate eum, qui talem a peccatoribus aduersus semetipsum sustinuit contradiccionem, vt non fatigemini, animis vestris deficientes; nondum 20 enim vsque ad sanguinem restitistis, aduersus peccatum repugnantes.“ Huius- modi repugnancie virtus an fuerit in olim Eugenio, dissoluente concilium Basi- liense, ne procederetur contra eum super criminibus, de quibus notorie erat diffamatus, aut in patribus, qui, vt manutenerent ecclesie auctoritatem, Basilee permanserunt, famem et pestilenciam sustinentes, spoliati suis beneficiis, dati- 25 que per ipsum olim Eugenium in predam et brachio seculari, silencio preter- eundo. Species secunda repugnancie est per inobedienciam, quando iniuncta quis non adimplet, sed imponens culpam supra alterum aut se iustificans dicit meliora fecisse, quomodo Saul, qui mandatum acceperat, vt omnem animam viuentem regni Amalech occideret, excusans vero se de non adimplecione pre- 30 cepti dicebat populum pepercisse melioribus ouibus et armentis, vt Deo ymola- rentur. Tercia hinc maior est repugnancia, nedum non adimplens superioris intentum, sed per contrariam legem illi resistens, Paulo testante: "Video aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis mee." Vltima vero repugnan- cia maioris est culpe, quando quis simulat agere in fauorem alterius et tamen 35 obsistit, dicens contra agnitam veritatem, sicut Iob de tribus suis dicebat ami- cis, qui venerant, vt consolarentur eum, sed despicientes eum tanquam flagella- tum a Deo propter sua demerita, vt suam posicionem sustinerent, ignota cri- mina eidem imponebant, illumque in disputacione superare non valentes multa dicebant contra veritatem agnitam occulta cordium suorum, qui audiebat, 40 testante Deo, non fuisse locutos rectum, sicut Iob, seruum suum. Propter quod Iob dixit eis: „Quomodo consolamini me frustra, cum responsa vestra re- pugnare ostensa sint veritati?“ Premittitur item, quod fides impugnatur seu 5 Scriptores III. 84
Liber XVII. Caput XXI. 659 asserit, casu, quo contra ipsum aut aliquem de suis presidentibus procederetur, inexcusabilem in fide continet errorem. Veritatibus duabus predictis repugnans huius sacri concilii Basiliensis iterata dissolucio seu translacio pretensa ipsum modernum Eugenium, dissoluentem seu transferentem, in reuocatos errores pro- bat iterum esse prolapsum. Veritatibus duabus predictis repugnans iterata dis- solucio seu translacio ac ipsius Eugenii post eius monicionem synodalem, vt ipsam dissolucionem seu translacionem pretensam, vt premittitur, factam reuo- caret declaratamque contumaciam in eodem, longa permanencia apertaque rebellio, et alterius congregacionis sub nomine concilii generalis vel ycumenici 10 ereccio, hoc sacro Basiliensi durante concilio, sunt de eiusdem Eugenii pertina- cia euidencia testimonia, que clamore accusatoris non indigent. Quoniam autem in hiis conclusionibus quinque et in tercia supra exposita, a qua dependent, velut principalis terminus est repugnare in singula earum repetitus, premittitur, quod in canone sacro repugnancia dicta est quadrifarie; prima illius species 15 est tollerancia seu resistencia quarumlibet molestiarum pro sustinenda virtute, in qua perseuerare quis debet, beatis quippe a Christo predicatis, qui persecu- cionem paciuntur propter iusticiam. Paulus vero ad virtutem hanc fideles hor- tatus, inquit: „Recogitate eum, qui talem a peccatoribus aduersus semetipsum sustinuit contradiccionem, vt non fatigemini, animis vestris deficientes; nondum 20 enim vsque ad sanguinem restitistis, aduersus peccatum repugnantes.“ Huius- modi repugnancie virtus an fuerit in olim Eugenio, dissoluente concilium Basi- liense, ne procederetur contra eum super criminibus, de quibus notorie erat diffamatus, aut in patribus, qui, vt manutenerent ecclesie auctoritatem, Basilee permanserunt, famem et pestilenciam sustinentes, spoliati suis beneficiis, dati- 25 que per ipsum olim Eugenium in predam et brachio seculari, silencio preter- eundo. Species secunda repugnancie est per inobedienciam, quando iniuncta quis non adimplet, sed imponens culpam supra alterum aut se iustificans dicit meliora fecisse, quomodo Saul, qui mandatum acceperat, vt omnem animam viuentem regni Amalech occideret, excusans vero se de non adimplecione pre- 30 cepti dicebat populum pepercisse melioribus ouibus et armentis, vt Deo ymola- rentur. Tercia hinc maior est repugnancia, nedum non adimplens superioris intentum, sed per contrariam legem illi resistens, Paulo testante: "Video aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis mee." Vltima vero repugnan- cia maioris est culpe, quando quis simulat agere in fauorem alterius et tamen 35 obsistit, dicens contra agnitam veritatem, sicut Iob de tribus suis dicebat ami- cis, qui venerant, vt consolarentur eum, sed despicientes eum tanquam flagella- tum a Deo propter sua demerita, vt suam posicionem sustinerent, ignota cri- mina eidem imponebant, illumque in disputacione superare non valentes multa dicebant contra veritatem agnitam occulta cordium suorum, qui audiebat, 40 testante Deo, non fuisse locutos rectum, sicut Iob, seruum suum. Propter quod Iob dixit eis: „Quomodo consolamini me frustra, cum responsa vestra re- pugnare ostensa sint veritati?“ Premittitur item, quod fides impugnatur seu 5 Scriptores III. 84
Strana 660
660 Liber XVII. Caput XXI. contrauenitur veritati fidei non solum verbis inordinate prolatis, erroneum habentibus sensum, sed eciam factis et operibus, presertim annexam habenti- bus assercionem contrariam fidei catholice, vt determinat Bonifacius octauus contra Christianos, qui ad ritum transierunt vel redierunt Iudeorum, qui eo ipso non tam ex verbis, quam ex opere operato censentur heretici. Item de illo, qui post abiuracionem receptat, deducit, associat, visitat aut dona mittit. Inter alias quoque hereses ab Ysidoro recitatas sex enumerantur, tanquam in facto solum existentes, generali eciam posita clausula de multis, facto dum- taxat enarrato, vel quod nudis pedibus ambulant, vel cum hominibus non manducant. Multe quoque recitantur per Gracianum reprobate a Gangrensi 10 concilio, et per Nicolaum papam diffinitur, qui Romane ecclesie priuilegium aufert, quod procul dubio in heresim labitur. Diebus preterea nostris practica- tum est plus quam sepius procedi velut contra hereticos aduersus communi- cantes populum sub vtraque specie. Item contra custodientes scienter in fauo- rem errorum libros hereticales. Exemplum vero accommodum est in primo 15 summorum pontificum Petro, cui velut contrauenienti veritati euangelii, hoc est determinacioni synodi Iherosolimitane Paulus restitit in faciem, non propterea, quod contrarium verbo aut scriptis dogmatizaret, sed dumtaxat ex qualitate facti; etenim, quia cum primo ederet cum gentilibus, timens eos, qui ex cir- cumcisione erant, subtrahebat et segregabat se ab eis, edens cum Iudeis, tam- 20 quam legalia seruans legis Mosayce; itaque facto suo, quoniam acciones pre- lati fiunt subditis exemplares, cogebat gentiles iudaizare. Siquidem factum eius tacitam includebat assercionem, Christianos omnes acciones eius velut supremi rectoris imitari debere, Christo contestante, discipulos suos lucem esse mundi, et hortante, sic lucere lucem suam coram hominibus, vt viderent opera bona 25 eorum et glorificarent patrem nostrum, qui in celis est. Propter quod mani- festissimum est id, quod tercio presupponitur, quod in religione christiana pre cunctis aliis acciones summi pontificis annexam includere videntur assercionem ad fidem pertinentem permaxime, si bulla sua roborate fuerint, et totam eccle- siam concernentes, pote vt cum aliquid facit et consequenter insinuat fiendum, 30 precipitque illud sub penis et censuris aut in vigorem prestiti iuramenti. Si- quidem in exordio consimilium litterarum eius multa premittuntur, velut con- tenta in eis ad bonum pertineant commune tocius reipublice christiane, quale bonum est catholica fides. Insuper, et quia natura precepti nisi in eo, quod purum malum est, facit racionem debiti, censure quoque ecclesiastice obedien- 35 cie ac iuramenti, clausula item vltima plurimum arguit assercionem, quando subiungitur: „Nulli ergo omnino hominum" etc., itaque in eiusmodi litteris non nudum factum pape describitur, sed multipharia vestitum raciocinacione affir- mante, illud esse iustum, sicque fieri ab eo debuisse. Similique racione eciam circa factum, quod aliis iniungit. Vt namque predictum est, licet implecio 40 diuinorum preceptorum, aut transgressio ad iudicium fidei de se non pertineat, assercio tamen, sic aut non sic debere fieri, certum est pertinere, sicut dare 5
660 Liber XVII. Caput XXI. contrauenitur veritati fidei non solum verbis inordinate prolatis, erroneum habentibus sensum, sed eciam factis et operibus, presertim annexam habenti- bus assercionem contrariam fidei catholice, vt determinat Bonifacius octauus contra Christianos, qui ad ritum transierunt vel redierunt Iudeorum, qui eo ipso non tam ex verbis, quam ex opere operato censentur heretici. Item de illo, qui post abiuracionem receptat, deducit, associat, visitat aut dona mittit. Inter alias quoque hereses ab Ysidoro recitatas sex enumerantur, tanquam in facto solum existentes, generali eciam posita clausula de multis, facto dum- taxat enarrato, vel quod nudis pedibus ambulant, vel cum hominibus non manducant. Multe quoque recitantur per Gracianum reprobate a Gangrensi 10 concilio, et per Nicolaum papam diffinitur, qui Romane ecclesie priuilegium aufert, quod procul dubio in heresim labitur. Diebus preterea nostris practica- tum est plus quam sepius procedi velut contra hereticos aduersus communi- cantes populum sub vtraque specie. Item contra custodientes scienter in fauo- rem errorum libros hereticales. Exemplum vero accommodum est in primo 15 summorum pontificum Petro, cui velut contrauenienti veritati euangelii, hoc est determinacioni synodi Iherosolimitane Paulus restitit in faciem, non propterea, quod contrarium verbo aut scriptis dogmatizaret, sed dumtaxat ex qualitate facti; etenim, quia cum primo ederet cum gentilibus, timens eos, qui ex cir- cumcisione erant, subtrahebat et segregabat se ab eis, edens cum Iudeis, tam- 20 quam legalia seruans legis Mosayce; itaque facto suo, quoniam acciones pre- lati fiunt subditis exemplares, cogebat gentiles iudaizare. Siquidem factum eius tacitam includebat assercionem, Christianos omnes acciones eius velut supremi rectoris imitari debere, Christo contestante, discipulos suos lucem esse mundi, et hortante, sic lucere lucem suam coram hominibus, vt viderent opera bona 25 eorum et glorificarent patrem nostrum, qui in celis est. Propter quod mani- festissimum est id, quod tercio presupponitur, quod in religione christiana pre cunctis aliis acciones summi pontificis annexam includere videntur assercionem ad fidem pertinentem permaxime, si bulla sua roborate fuerint, et totam eccle- siam concernentes, pote vt cum aliquid facit et consequenter insinuat fiendum, 30 precipitque illud sub penis et censuris aut in vigorem prestiti iuramenti. Si- quidem in exordio consimilium litterarum eius multa premittuntur, velut con- tenta in eis ad bonum pertineant commune tocius reipublice christiane, quale bonum est catholica fides. Insuper, et quia natura precepti nisi in eo, quod purum malum est, facit racionem debiti, censure quoque ecclesiastice obedien- 35 cie ac iuramenti, clausula item vltima plurimum arguit assercionem, quando subiungitur: „Nulli ergo omnino hominum" etc., itaque in eiusmodi litteris non nudum factum pape describitur, sed multipharia vestitum raciocinacione affir- mante, illud esse iustum, sicque fieri ab eo debuisse. Similique racione eciam circa factum, quod aliis iniungit. Vt namque predictum est, licet implecio 40 diuinorum preceptorum, aut transgressio ad iudicium fidei de se non pertineat, assercio tamen, sic aut non sic debere fieri, certum est pertinere, sicut dare 5
Strana 661
Liber XVII. Caput XXI. 661 ad vsuram, non est peccatum, est hereticum. Igitur papa factum suum in- sinuans omnibus per litteras auctenticas suas, velut subscripcione firmatas, pro- pria quia bulla roboratas nominis sui, precipiens cunctis fidelibus se illi con- formare, et affirmans, contrauenientes omnipotentis Dei incurrere indignacionem, quia doctor est primus infra generalem synodum omnium Christianorum, hinc non solum facere aut precipere, sed eciam id quod iustum ac debitum sit, docere censetur. Et propterea facta seu precepta eius suis roborata litteris ne- dum tacitam, sed quasi expressam habent assercionem annexam, ad fidei racio- nem pertinentem, quando factum eius omnes concernit fideles. Vnde premittitur 10 quarto, quod eiusmodi condicionis fuerunt bulle tres de prima attemptata per ipsum Eugenium dissolucione concilii Basiliensis, prout ex inserto tenore con- stat earum. Eiusmodi autem velut pro terminorum significacione perceptis per ea vtique manifeste probatur, et perspicue apparet prima conclusio, quod prima dissolucio Basiliensis concilii repugnat dictis duabus veritatibus fidei, tribus 15 certe modis repugnancie vltimis. Nec enim de primo agitur, quod manifeste patet commemoranti exposita Eugenii tunc pape per Iohannem Pulchripatris synodalem oratorem. Etenim nedum non fecit debitum suum pro subuencione concilii, ad quam tenebatur, sed ipsum concilium dissoluit, cui obedire tene- batur, iustificata inobediencia sua, quod fecisset propter maius bonum, vnionem 20 vero Grecorum Bononie pertractandam, et quoniam personaliter in concilio re- sidere volebat. Repugnauit item per legem contrariam, nam cum littere ema- nassent a concilio sub data XIX. die Septembris et decima Decembris anno XXXI°, vt prelati venirent per litteras sue dissolucionis sub excommunicacionis et aliis penis expressis, mandabat eos personaliter venire ad ciuitatem Bono- 25 niensem. In aliis vero litteris sub data 3° Idus Februarii, pontificatus sui anno primo, destinatis ad principes et prelatos expressius repugnauit, affirmans dis- solucionem fecisse iustis ex causis; illamque iustam et neccessariam esse et tanquam ex ostensa sibi Dei voluntate factam; expressissime autem litteris eius destinatis ad archiepiscopum Cesaraugustanum; in litteris preterea de eius 30 mandato vIII° die Marcii affixis publice Rome in ianuis sancti Petri; aliis in- super litteris, de eius mandato affixis per decem dies ante finem termini as- signati in sessione octaua curialibus, vt si non adhereret, ab eius curia rece- derent, in quibus precipiebatur sub penis excommunicacionis, suspensionis et interdicti eo ipso ac priuacionis omnium beneficiorum et officiorum et inhabili- 35 tacionis, ne a dicta curia se absentarent. Quo vero ad doctrinam contrariam repugnancia expressa reperitur in instruccionibus datis oratoribus suis dictas litteras retraccionis a Basilea et accessus ad Bononiam, necnon et dissolucio- nem publicantibus in religione christiana circumquaque, expresse in eis con- tento pro placito suo papam dissoluere posse concilium generale. In litteris 40 preterea decima die Marcii anno XXXIII° concilio presentatis per Iohannem de Mela prothonotarium et collegas suos, attestantibus incongruum et sanctorum patrum orthodoxorum christianorum moribus alienum esse, vt quis mortalium 5 84*
Liber XVII. Caput XXI. 661 ad vsuram, non est peccatum, est hereticum. Igitur papa factum suum in- sinuans omnibus per litteras auctenticas suas, velut subscripcione firmatas, pro- pria quia bulla roboratas nominis sui, precipiens cunctis fidelibus se illi con- formare, et affirmans, contrauenientes omnipotentis Dei incurrere indignacionem, quia doctor est primus infra generalem synodum omnium Christianorum, hinc non solum facere aut precipere, sed eciam id quod iustum ac debitum sit, docere censetur. Et propterea facta seu precepta eius suis roborata litteris ne- dum tacitam, sed quasi expressam habent assercionem annexam, ad fidei racio- nem pertinentem, quando factum eius omnes concernit fideles. Vnde premittitur 10 quarto, quod eiusmodi condicionis fuerunt bulle tres de prima attemptata per ipsum Eugenium dissolucione concilii Basiliensis, prout ex inserto tenore con- stat earum. Eiusmodi autem velut pro terminorum significacione perceptis per ea vtique manifeste probatur, et perspicue apparet prima conclusio, quod prima dissolucio Basiliensis concilii repugnat dictis duabus veritatibus fidei, tribus 15 certe modis repugnancie vltimis. Nec enim de primo agitur, quod manifeste patet commemoranti exposita Eugenii tunc pape per Iohannem Pulchripatris synodalem oratorem. Etenim nedum non fecit debitum suum pro subuencione concilii, ad quam tenebatur, sed ipsum concilium dissoluit, cui obedire tene- batur, iustificata inobediencia sua, quod fecisset propter maius bonum, vnionem 20 vero Grecorum Bononie pertractandam, et quoniam personaliter in concilio re- sidere volebat. Repugnauit item per legem contrariam, nam cum littere ema- nassent a concilio sub data XIX. die Septembris et decima Decembris anno XXXI°, vt prelati venirent per litteras sue dissolucionis sub excommunicacionis et aliis penis expressis, mandabat eos personaliter venire ad ciuitatem Bono- 25 niensem. In aliis vero litteris sub data 3° Idus Februarii, pontificatus sui anno primo, destinatis ad principes et prelatos expressius repugnauit, affirmans dis- solucionem fecisse iustis ex causis; illamque iustam et neccessariam esse et tanquam ex ostensa sibi Dei voluntate factam; expressissime autem litteris eius destinatis ad archiepiscopum Cesaraugustanum; in litteris preterea de eius 30 mandato vIII° die Marcii affixis publice Rome in ianuis sancti Petri; aliis in- super litteris, de eius mandato affixis per decem dies ante finem termini as- signati in sessione octaua curialibus, vt si non adhereret, ab eius curia rece- derent, in quibus precipiebatur sub penis excommunicacionis, suspensionis et interdicti eo ipso ac priuacionis omnium beneficiorum et officiorum et inhabili- 35 tacionis, ne a dicta curia se absentarent. Quo vero ad doctrinam contrariam repugnancia expressa reperitur in instruccionibus datis oratoribus suis dictas litteras retraccionis a Basilea et accessus ad Bononiam, necnon et dissolucio- nem publicantibus in religione christiana circumquaque, expresse in eis con- tento pro placito suo papam dissoluere posse concilium generale. In litteris 40 preterea decima die Marcii anno XXXIII° concilio presentatis per Iohannem de Mela prothonotarium et collegas suos, attestantibus incongruum et sanctorum patrum orthodoxorum christianorum moribus alienum esse, vt quis mortalium 5 84*
Strana 662
662 Liber XVII. Caput XXI. de voluntate pape, disposicione seu iudicio audeat quomodolibet disceptare. De repugnancia adhuc per contrariam legem et doctrinam aduersantem dictis veri- tatibus fidei plus quam euidenter patet per duas litteras eius Rome publicatas et deinde reuocatas per eum, mandante concilio, de verbo ad verbum in litteris adhesionis sue, affirmantes nullam concilio inesse auctoritatem, gestaque per illud perperam facta esse, statuta et ordinata, illaque irritantes et annullantes, declarantes item fideles quoscumque non teneri ad seruandum concilio, ea eciam ad que se obligauerant vinculo iuramenti promissionis aut pacti et conuencio- nis, quodque non ad extirpacionem heresum, reformacionem et pacem, sed ad contraria intenderet. Suntque alie in eisdem litteris repugnancie multe de se 10 patentes. At vero, quoniam hiis aliisque obiectis suis non obstantibus in dies magis synodales processus aggrauabantur contra eum, facta prima pretensa adhesione per litteras suas eciam sub nomine concilii generalis precipiebat patribus, vt sui presidentes reciperentur. Sed responso dato, quod nullam ad- huc fecisset adhesionem, diuersis adinuentis formis manifestare voluit, quod 15 adhesisset, prout patet in bulla: „Deus nouit,“ sub eius nomine publicata; in litteris denique eius quantum ad hoc eadem fere verba continentibus, magno cum fauore coram Sigismundo imperatore presentatis per oratores suos Octo- brio mense anno XXXIII., in quibus dicebat: „Volumus et contentamur Basiliense concilium a tempore inchoacionis sue continuatum fuisse et esse“ etc. Patet 20 autem euidentissime ex narratis temporis illius, quo synodales fiebant processus, quociens per dictas aliasque litteras plures ac per oratores suos instanciam fecit, velut digna essent, vt reuocarentur decreta concilii, magnis certe allega- tis iustificacionibus, tamquam sua dissolucio iusta fuisset et neccessaria. Quam vero multiplex contineret ipsa grauissimum crimen responsio: „Cogitanti“ osten- 25 dit, et presertim, quod erat velut peccatum in spiritum sanctum, cumque omne peccatum voluntarium sit, et iniquitas, affirmare iustam et neccessariam esse dissolucionem illam, manifestissima repugnancia est veritatis. Quam repugnan- ciam dicebat se facere, sicut amici Iob, velut in consolacionem episcoporum, ne ad concilium Basiliense venirent, quod tunc instabat tempore hyemis, et pro 30 ipsorum commoditate, ne fatigarentur bis veniendo ad vtrumque concilium, Basi- liense scilicet et Bononiense, indempnitateque, ne subirent periculum, venientes ad Basiliense concilium inter duces Burgundie et Austrie, circumquaque Basi- leam guerra sistente. Littere vero omnes hic commemorate, principales preser- tim, ac de dissolucione, quod annexam contineant assercionem, dictis repugnan- 35 tem veritatibus, cuilibet intuenti clare patet, cum sint de re multipliciter et intrinsecus concernente totum statum vniuersalis ecclesie et magna facte cum deliberacione, non semel tantum, sed bis et tercio, cum subscripcione quoque pape et preter duos omnium cardinalium, adhuc in generali publicate consi- storio; et quoniam dicit, se illa facere de plenitudine apostolice potestatis, 40 affirmans, quod comprehendit, id fore neccessarium, mandatque compleri suam voluntatem prelatis omnibus christiane religionis in virtute sancte obediencie 5
662 Liber XVII. Caput XXI. de voluntate pape, disposicione seu iudicio audeat quomodolibet disceptare. De repugnancia adhuc per contrariam legem et doctrinam aduersantem dictis veri- tatibus fidei plus quam euidenter patet per duas litteras eius Rome publicatas et deinde reuocatas per eum, mandante concilio, de verbo ad verbum in litteris adhesionis sue, affirmantes nullam concilio inesse auctoritatem, gestaque per illud perperam facta esse, statuta et ordinata, illaque irritantes et annullantes, declarantes item fideles quoscumque non teneri ad seruandum concilio, ea eciam ad que se obligauerant vinculo iuramenti promissionis aut pacti et conuencio- nis, quodque non ad extirpacionem heresum, reformacionem et pacem, sed ad contraria intenderet. Suntque alie in eisdem litteris repugnancie multe de se 10 patentes. At vero, quoniam hiis aliisque obiectis suis non obstantibus in dies magis synodales processus aggrauabantur contra eum, facta prima pretensa adhesione per litteras suas eciam sub nomine concilii generalis precipiebat patribus, vt sui presidentes reciperentur. Sed responso dato, quod nullam ad- huc fecisset adhesionem, diuersis adinuentis formis manifestare voluit, quod 15 adhesisset, prout patet in bulla: „Deus nouit,“ sub eius nomine publicata; in litteris denique eius quantum ad hoc eadem fere verba continentibus, magno cum fauore coram Sigismundo imperatore presentatis per oratores suos Octo- brio mense anno XXXIII., in quibus dicebat: „Volumus et contentamur Basiliense concilium a tempore inchoacionis sue continuatum fuisse et esse“ etc. Patet 20 autem euidentissime ex narratis temporis illius, quo synodales fiebant processus, quociens per dictas aliasque litteras plures ac per oratores suos instanciam fecit, velut digna essent, vt reuocarentur decreta concilii, magnis certe allega- tis iustificacionibus, tamquam sua dissolucio iusta fuisset et neccessaria. Quam vero multiplex contineret ipsa grauissimum crimen responsio: „Cogitanti“ osten- 25 dit, et presertim, quod erat velut peccatum in spiritum sanctum, cumque omne peccatum voluntarium sit, et iniquitas, affirmare iustam et neccessariam esse dissolucionem illam, manifestissima repugnancia est veritatis. Quam repugnan- ciam dicebat se facere, sicut amici Iob, velut in consolacionem episcoporum, ne ad concilium Basiliense venirent, quod tunc instabat tempore hyemis, et pro 30 ipsorum commoditate, ne fatigarentur bis veniendo ad vtrumque concilium, Basi- liense scilicet et Bononiense, indempnitateque, ne subirent periculum, venientes ad Basiliense concilium inter duces Burgundie et Austrie, circumquaque Basi- leam guerra sistente. Littere vero omnes hic commemorate, principales preser- tim, ac de dissolucione, quod annexam contineant assercionem, dictis repugnan- 35 tem veritatibus, cuilibet intuenti clare patet, cum sint de re multipliciter et intrinsecus concernente totum statum vniuersalis ecclesie et magna facte cum deliberacione, non semel tantum, sed bis et tercio, cum subscripcione quoque pape et preter duos omnium cardinalium, adhuc in generali publicate consi- storio; et quoniam dicit, se illa facere de plenitudine apostolice potestatis, 40 affirmans, quod comprehendit, id fore neccessarium, mandatque compleri suam voluntatem prelatis omnibus christiane religionis in virtute sancte obediencie 5
Strana 663
Liber XVII. Caput XXI. 663 et prestiti per eos iuramenti, ac sub excommunicacionis et aliis penis iuris. Cum vero in aliis litteris, postea desuper datis, primum suum semper confirmet et exequatur propositum, multiplicatis allegacionibus contestatus ac docens id ipsum iustum fore, inde igitur commemorata veritas prime synodalis conclusio- nis euidenter constat, quod veritatibus sepe dictis papam teneri obedire con- cilio generali, illudque sine eius consensu dissoluere legittime non posse, re- pugnat prima sacri Basiliensis concilii pretensa dissolucio per Eugenium papam de plenitudine apostolice potestatis attemptata. Secunda autem in ordine syno- dalis conclusio est, quod veritatibus predictis repugnantes errores Eugenius 10 papa modernus post primam pretensam dissolucionem, synodali monitus ac iussus sentencia, et in forma sibi oblata, iudicialiter reuocauit. Conclusione vero ista quatuor complexa particulas et presupponente dissolucionem predictam errores continere plures, supradictis veritatibus repugnantes, intelligendum est, quod error culpabilis in scriptura sacra dicitur quadrupliciter. Primo peccatum 15 omne siue ignorancia, infirmitate aut malicia commissum, Ysaia inquiente: „Omnes nos quasi oues errauimus, vnusquiusque in viam suam declinauit." Error vero alius est peccatum ex falsa procedens estimacione, prout dampnati confitentur dicentes: "Nos insensati vitam illorum estimabamus insaniam, et vitam illorum sine honore, . . . ergo errauimus a via veritatis, et iusticie lumen 20 non luxit nobis.“ Error denique tercius viros concernit doctos, minus attenden- tes sensum intrinsecum virtutemque scripture, cuius studio vacant, propter quod in plures labuntur ac se firmant errores, arbitrantes insolubilia esse obiecta, que nesciunt soluere, quomodo contigit Saduceis, reputantibus impossi- bile resurreccionem propterea, quod oportebat tunc mulierem vnam plurium 25 simul esse virorum, quorum successiue fuerat in hoc mundo vxor. Sed Christus soluit negando suppositum, quia in resurreccione non nubent, nec nubentur. Nupcie quidem ordinate sunt ad propagacionem filiorum; perfecto autem numero electorum, quia cessabit causa multiplicacionis, oportet et nupcias cessare, quo- modo nec sunt inter angelos, quia quotquot erant futuri, fuerunt simul creati. 30 Error vero illorum, Christo testante, procedebat ex nesciencia scripturarum, quia non intrinsecus attendebant ad illarum sensum. Etenim de scriptura per eum contra ipsos allegata, sicut de illa contra Phariseos, videlicet: „Non legi- stis, qui fecit hominem ab inicio“ etc. communis quidem apud ipsos Iudeos, vt verisimiliter creditur verbaque Christi eciam id ostendunt, erat noticia. Dicun- 35 tur tamen nescire, quia non erant attendentes profunde sensum eius atque virtutem Dei. Si namque scire leges humano editas ingenio non est verba illo- rum tenere, sed earum vim atque potestatem, de diuina scriptura vtique id potissime verum est, que diuinus est sermo. Quippe, vt viderent se illam ne- scire scripturam, fecit eis Christus insolubile argumentum; affirmante namque 40 ipsa Deum esse Deum Abraham, Ysaac et Iacob apertissima racionis euiden- cia eos docente, quod eiusmodi actualis respectus vtrumque presupponit extre- mum, poterant eciam absque vllo docente magistro per se ipsos intelligere, 5
Liber XVII. Caput XXI. 663 et prestiti per eos iuramenti, ac sub excommunicacionis et aliis penis iuris. Cum vero in aliis litteris, postea desuper datis, primum suum semper confirmet et exequatur propositum, multiplicatis allegacionibus contestatus ac docens id ipsum iustum fore, inde igitur commemorata veritas prime synodalis conclusio- nis euidenter constat, quod veritatibus sepe dictis papam teneri obedire con- cilio generali, illudque sine eius consensu dissoluere legittime non posse, re- pugnat prima sacri Basiliensis concilii pretensa dissolucio per Eugenium papam de plenitudine apostolice potestatis attemptata. Secunda autem in ordine syno- dalis conclusio est, quod veritatibus predictis repugnantes errores Eugenius 10 papa modernus post primam pretensam dissolucionem, synodali monitus ac iussus sentencia, et in forma sibi oblata, iudicialiter reuocauit. Conclusione vero ista quatuor complexa particulas et presupponente dissolucionem predictam errores continere plures, supradictis veritatibus repugnantes, intelligendum est, quod error culpabilis in scriptura sacra dicitur quadrupliciter. Primo peccatum 15 omne siue ignorancia, infirmitate aut malicia commissum, Ysaia inquiente: „Omnes nos quasi oues errauimus, vnusquiusque in viam suam declinauit." Error vero alius est peccatum ex falsa procedens estimacione, prout dampnati confitentur dicentes: "Nos insensati vitam illorum estimabamus insaniam, et vitam illorum sine honore, . . . ergo errauimus a via veritatis, et iusticie lumen 20 non luxit nobis.“ Error denique tercius viros concernit doctos, minus attenden- tes sensum intrinsecum virtutemque scripture, cuius studio vacant, propter quod in plures labuntur ac se firmant errores, arbitrantes insolubilia esse obiecta, que nesciunt soluere, quomodo contigit Saduceis, reputantibus impossi- bile resurreccionem propterea, quod oportebat tunc mulierem vnam plurium 25 simul esse virorum, quorum successiue fuerat in hoc mundo vxor. Sed Christus soluit negando suppositum, quia in resurreccione non nubent, nec nubentur. Nupcie quidem ordinate sunt ad propagacionem filiorum; perfecto autem numero electorum, quia cessabit causa multiplicacionis, oportet et nupcias cessare, quo- modo nec sunt inter angelos, quia quotquot erant futuri, fuerunt simul creati. 30 Error vero illorum, Christo testante, procedebat ex nesciencia scripturarum, quia non intrinsecus attendebant ad illarum sensum. Etenim de scriptura per eum contra ipsos allegata, sicut de illa contra Phariseos, videlicet: „Non legi- stis, qui fecit hominem ab inicio“ etc. communis quidem apud ipsos Iudeos, vt verisimiliter creditur verbaque Christi eciam id ostendunt, erat noticia. Dicun- 35 tur tamen nescire, quia non erant attendentes profunde sensum eius atque virtutem Dei. Si namque scire leges humano editas ingenio non est verba illo- rum tenere, sed earum vim atque potestatem, de diuina scriptura vtique id potissime verum est, que diuinus est sermo. Quippe, vt viderent se illam ne- scire scripturam, fecit eis Christus insolubile argumentum; affirmante namque 40 ipsa Deum esse Deum Abraham, Ysaac et Iacob apertissima racionis euiden- cia eos docente, quod eiusmodi actualis respectus vtrumque presupponit extre- mum, poterant eciam absque vllo docente magistro per se ipsos intelligere, 5
Strana 664
664 Liber XVII. Caput XXI. quod igitur tempore, quo verba ista dicta fuere, vtique et erat Deus et erant illi, quorum Deus erat Deus. Cum vero iam fuissent mortui, si homo nichil habet iumento amplius, vt quomodo corpus desinit omnino esse, sic et anima esse desineret, tunc igitur Deus diceretur esse Deus nichil, quod omnis mens humana dicere abhorret, illud non attribuens eciam hominis vanitati, vt eius, quod nichilum est, dominus esse dicatur, propter quod conclusit ex dicta scrip- tura intelligendum esse, quod illi viuerent, quia Deus non est Deus mortuo- rum, sed viuencium. Error igitur eiusmodi procedit non tam ex ignorancia, quam ex non adhibita, vt veritas habeatur, perfecta diligencia ex scripture consideracione. Postremus vero error priores transcendit, quando non solum 10 doctor aut quiuis prepositus errat, sed alios in errorem suum trahere conatur, apostolo exemplificante de resistentibus veritati, quod sunt errantes et in erro- rem mittentes. Premissis autem modis quatuor videtur notari posse errores ipsius olim Eugenii, in dissolucione contentos prima eiusque prosecucione. Si namque ipsa iuxta exposicionem commemoratam fuit multiplex, peccatum merito 15 vocatur error. Sed et modo 2°, experimento quippe agnouit ipse olim Eugenius de patribus Basilee congregatis aliam, quam ipse faciebat, apud ecclesiam haberi reputacionem. Siquidem imponebat eis non ad reformacionem, sed de- formacionem, non ad vnitatem, sed scissuram ecclesie, non ad hereses tollen- das, sed ad nutriendas, non ad pacem fidelium, sed discordiam opera eorum 20 spectare, cum tamen iam constaret ante suam adhesionem per opera sancte synodi inter multos principes et communitates Germanie procuratam esse pacem, et continuo procurari, diligenciamque fieri, quatenus et in Francia, heresim quoque armatam Bohemorum per humilem vocacionem eorum ad concilium fere omnimode superatam, ac quod de omnibus nacionibus tocius Christianitatis 25 omnes quasi prelati erant incorporati concilio, reges quoque et principes, tribus exceptis, et quod omnes Christi fideles magna cum instancia requirebant per concilium reformacionem fieri ecclesie. Adhuc et tercio modo videntur proces- sisse errores ipsius olim Eugenii ex non profunda consideracione per multos fortassis ex consultoribus eius habita circa veritatem scripture sacre et auctori- 30 tatem ecclesie vniuersalis legittime congregate; vt namque ex testimonio Iohan- nis Gerson relatum extitit, ante tempora concilii Constanciensis tam extrema erat consideracio de auctoritate pape, quod solutus esset legibus et supra ius, et nemo ei dicere posset: „Cur ita facis?“ quia nec eciam generali concilio foret subditus. Proueniebat autem fortassis eiusmodi superexcedens estimacio, 35 quoniam in extrauagante Bonifacii octaui diffinitur omnem humanam creaturam Romano pontifici subiectam esse de neccessitate salutis, et sub hiis verbis re- putabatur includi eciam generale concilium. Sed Constanciensis synodus intelli- genciam sanam aperuit, vniuersali ecclesie, generali concilio et summo pontifici, quod suum erat, distribuens, summa certe laudatissimaque iusticie equitate. Et- 40 enim, cum inter articulos Iohannis Wicleff condempnatos XLI. sit, quod non est de neccessitate salutis, credere Romanam ecclesiam esse supremam inter alias 5
664 Liber XVII. Caput XXI. quod igitur tempore, quo verba ista dicta fuere, vtique et erat Deus et erant illi, quorum Deus erat Deus. Cum vero iam fuissent mortui, si homo nichil habet iumento amplius, vt quomodo corpus desinit omnino esse, sic et anima esse desineret, tunc igitur Deus diceretur esse Deus nichil, quod omnis mens humana dicere abhorret, illud non attribuens eciam hominis vanitati, vt eius, quod nichilum est, dominus esse dicatur, propter quod conclusit ex dicta scrip- tura intelligendum esse, quod illi viuerent, quia Deus non est Deus mortuo- rum, sed viuencium. Error igitur eiusmodi procedit non tam ex ignorancia, quam ex non adhibita, vt veritas habeatur, perfecta diligencia ex scripture consideracione. Postremus vero error priores transcendit, quando non solum 10 doctor aut quiuis prepositus errat, sed alios in errorem suum trahere conatur, apostolo exemplificante de resistentibus veritati, quod sunt errantes et in erro- rem mittentes. Premissis autem modis quatuor videtur notari posse errores ipsius olim Eugenii, in dissolucione contentos prima eiusque prosecucione. Si namque ipsa iuxta exposicionem commemoratam fuit multiplex, peccatum merito 15 vocatur error. Sed et modo 2°, experimento quippe agnouit ipse olim Eugenius de patribus Basilee congregatis aliam, quam ipse faciebat, apud ecclesiam haberi reputacionem. Siquidem imponebat eis non ad reformacionem, sed de- formacionem, non ad vnitatem, sed scissuram ecclesie, non ad hereses tollen- das, sed ad nutriendas, non ad pacem fidelium, sed discordiam opera eorum 20 spectare, cum tamen iam constaret ante suam adhesionem per opera sancte synodi inter multos principes et communitates Germanie procuratam esse pacem, et continuo procurari, diligenciamque fieri, quatenus et in Francia, heresim quoque armatam Bohemorum per humilem vocacionem eorum ad concilium fere omnimode superatam, ac quod de omnibus nacionibus tocius Christianitatis 25 omnes quasi prelati erant incorporati concilio, reges quoque et principes, tribus exceptis, et quod omnes Christi fideles magna cum instancia requirebant per concilium reformacionem fieri ecclesie. Adhuc et tercio modo videntur proces- sisse errores ipsius olim Eugenii ex non profunda consideracione per multos fortassis ex consultoribus eius habita circa veritatem scripture sacre et auctori- 30 tatem ecclesie vniuersalis legittime congregate; vt namque ex testimonio Iohan- nis Gerson relatum extitit, ante tempora concilii Constanciensis tam extrema erat consideracio de auctoritate pape, quod solutus esset legibus et supra ius, et nemo ei dicere posset: „Cur ita facis?“ quia nec eciam generali concilio foret subditus. Proueniebat autem fortassis eiusmodi superexcedens estimacio, 35 quoniam in extrauagante Bonifacii octaui diffinitur omnem humanam creaturam Romano pontifici subiectam esse de neccessitate salutis, et sub hiis verbis re- putabatur includi eciam generale concilium. Sed Constanciensis synodus intelli- genciam sanam aperuit, vniuersali ecclesie, generali concilio et summo pontifici, quod suum erat, distribuens, summa certe laudatissimaque iusticie equitate. Et- 40 enim, cum inter articulos Iohannis Wicleff condempnatos XLI. sit, quod non est de neccessitate salutis, credere Romanam ecclesiam esse supremam inter alias 5
Strana 665
Liber XVII. Caput XXI. 665 ecclesias, declarans, quomodo intelligendum sit sancta Constanciensis synodus, inquit: „Error, si per Romanam ecclesiam intelligitur vniuersalis ecclesia, aut concilium generale, aut pro quanto negaret primatum summi pontificis supra alias ecclesias particulares.“ Itaque ex eiusmodi Constanciensi diffinicione illi Bonifacii octaui aliisque ecclesie summorum pontificum aut sanctorum doctrinis comparata constat Romanum pontificem constitutum esse primatumque et aucto- ritatem habere super cunctos Christi fideles eorumque quantumlibet magnas et excellenti dummodo humana auctoritate fulgentes congregaciones, ecclesias quo- que, eciam si illarum singula Ytalica, Gallicana, Germanie sit, vel Hyspania- 10 rum, dummodo congregacio illa aut ecclesia non sit concilii generalis. Etenim hec habens immediate potestatem a Christo, in cuius nomine fit, congregacio quidem legittima est et Romane et aliarum ecclesiarum, ex Romana venire ad illud debentibus papa et cardinalibus primum locum in ipsa ecclesia legittime congregata, sicut quando congregata non est, obtenturis, ex orientali vero 15 aliisque nominatis quatuor patriarchis, primatibus, archiepiscopis, episcopis et aliis, ad generalia concilia vocari consuetis. Quocirca generali synodo tanquam vniuersali siue generali congregacione tocius christiane religionis reputata, aliis autem reputatis vt particularibus, huius respectu predicta diffinicio Constancien- sis concilii, vt iustus iudex, summo pontifici super alias ecclesias particulares 20 primatum tribuit, non vero super generalem synodum, cui eciam papa obedire tenetur, propterea, quod, apostolo teste, omnis anima potestatibus sublimioribus subdita esse debet. Subditum igitur generali synodo esse dedignari non decet pontificem summum, cunctis prepositum fidelibus. Quid enim, si vnus subsit, omnibus presidens, et qui omnes antecellit, antecellatur ab vno? Hec etenim 25 radix peccati in primo fuit angelo, cum videret se omnibus preesse, siquidem constitutus a Deo erat principium viarum Dei, dedignatus est subici homini Christo Dei et virginis filio, cuius pedibus omnia preter se ipsum subicit Deus. Qua vero racione constet papam obedire debere concilio generali, demonstrant velut in sole meridiano decreta, synodales epistole, Iuliani quoque presidentis 30 responsiones disputacionesque eius, vota insuper patrum et oratorum proposicio- nes et allegaciones multorum ex patribus intexte ab inicio huius operis, quo- modo in corpore humano et in singulis membris vitales spiritus. Non vero de eiusmodi determinacionibus quoque nouiter factis per Constanciense concilium, quando celebrari cepit Basiliensis synodus, apud omnes noticia erat, sed memo- 35 ratis documentis veteribus nondum per ecclesiam autentice declaratis, et pre- sertim attento, quod in textibus et glosis iuris canonici per doctores illius pro- et contra fundabantur opiniones, opinionem illam fauorabilius extollentem pape iurisdiccionem, qui volebant eidem esse grati, fortassis insinuabant, velut esset determinacio fidei catholice, vetera quidem aspicientes, et minime noua. Ex 40 euangelio tamen constat, omnem scribam doctum in regno celorum similem esse debere patrifamilias, qui profert de thesauro noua et vetera, primum de- nominatis certe nouis, tanquam illis prelatis generis eiusdem habita compara- 5
Liber XVII. Caput XXI. 665 ecclesias, declarans, quomodo intelligendum sit sancta Constanciensis synodus, inquit: „Error, si per Romanam ecclesiam intelligitur vniuersalis ecclesia, aut concilium generale, aut pro quanto negaret primatum summi pontificis supra alias ecclesias particulares.“ Itaque ex eiusmodi Constanciensi diffinicione illi Bonifacii octaui aliisque ecclesie summorum pontificum aut sanctorum doctrinis comparata constat Romanum pontificem constitutum esse primatumque et aucto- ritatem habere super cunctos Christi fideles eorumque quantumlibet magnas et excellenti dummodo humana auctoritate fulgentes congregaciones, ecclesias quo- que, eciam si illarum singula Ytalica, Gallicana, Germanie sit, vel Hyspania- 10 rum, dummodo congregacio illa aut ecclesia non sit concilii generalis. Etenim hec habens immediate potestatem a Christo, in cuius nomine fit, congregacio quidem legittima est et Romane et aliarum ecclesiarum, ex Romana venire ad illud debentibus papa et cardinalibus primum locum in ipsa ecclesia legittime congregata, sicut quando congregata non est, obtenturis, ex orientali vero 15 aliisque nominatis quatuor patriarchis, primatibus, archiepiscopis, episcopis et aliis, ad generalia concilia vocari consuetis. Quocirca generali synodo tanquam vniuersali siue generali congregacione tocius christiane religionis reputata, aliis autem reputatis vt particularibus, huius respectu predicta diffinicio Constancien- sis concilii, vt iustus iudex, summo pontifici super alias ecclesias particulares 20 primatum tribuit, non vero super generalem synodum, cui eciam papa obedire tenetur, propterea, quod, apostolo teste, omnis anima potestatibus sublimioribus subdita esse debet. Subditum igitur generali synodo esse dedignari non decet pontificem summum, cunctis prepositum fidelibus. Quid enim, si vnus subsit, omnibus presidens, et qui omnes antecellit, antecellatur ab vno? Hec etenim 25 radix peccati in primo fuit angelo, cum videret se omnibus preesse, siquidem constitutus a Deo erat principium viarum Dei, dedignatus est subici homini Christo Dei et virginis filio, cuius pedibus omnia preter se ipsum subicit Deus. Qua vero racione constet papam obedire debere concilio generali, demonstrant velut in sole meridiano decreta, synodales epistole, Iuliani quoque presidentis 30 responsiones disputacionesque eius, vota insuper patrum et oratorum proposicio- nes et allegaciones multorum ex patribus intexte ab inicio huius operis, quo- modo in corpore humano et in singulis membris vitales spiritus. Non vero de eiusmodi determinacionibus quoque nouiter factis per Constanciense concilium, quando celebrari cepit Basiliensis synodus, apud omnes noticia erat, sed memo- 35 ratis documentis veteribus nondum per ecclesiam autentice declaratis, et pre- sertim attento, quod in textibus et glosis iuris canonici per doctores illius pro- et contra fundabantur opiniones, opinionem illam fauorabilius extollentem pape iurisdiccionem, qui volebant eidem esse grati, fortassis insinuabant, velut esset determinacio fidei catholice, vetera quidem aspicientes, et minime noua. Ex 40 euangelio tamen constat, omnem scribam doctum in regno celorum similem esse debere patrifamilias, qui profert de thesauro noua et vetera, primum de- nominatis certe nouis, tanquam illis prelatis generis eiusdem habita compara- 5
Strana 666
666 Liber XVII. Caput XXI. cione. Quod minime attendentes Iudei in sua permanserunt cecitate, legem Moysi euangelio preferentes. Circa vero theologicas seu catholicas inquisiciones ad noua dogmata generis eiusdem precipue attendendum esse exemplo nobis est Clemens papa V., qui concilio approbante Viennensi inquit: „Nos, atten- dentes generalem efficaciam mortis Christi, que per baptisma applicatur pariter omnibus baptizatis, opinionem, que dicit, tam paruulis, quam adultis conferri in baptismo informantem graciam et virtutes tanquam probabiliorem et dictis sanctorum ac doctorum modernorum, theologie magis consonam, et concordem, sacro approbante concilio dicimus eligendam.“ De huiusmodi autem inter noua et vetera documenta comparacione alio restat dicendum loco. Sed id nunc dici- 10 tur, quod multi eorum, qui de hac differencia tam grauissima inter papam et concilium generale loquuntur, et ad opiniones iuristarum premaxime attende- runt, non tam diucius forte vacarunt diuini iuris studio, minus aspicientes ad doctrinam scripture sacre, in multis eius passibus ostendentem, papam et fide- lem quemlibet ecclesiam, ne velut ethnicus et publicanus censeatur, audire de- 15 bere, neque illi resistere aut preesse velle. Quod autem illa suggesta fuerint Eugenio, manifeste apparet ex bulla: „Deus nouit,“ expresse in iuribus positi- uis se fundante, ad illaque se referente persepe, et quasi ignorarent illa arguente Basilee congregatos. Patet eciam ex pluribus litteris eius directis concilio et contestantibus neminem fidelium debere disceptare de voluntate 20 pape, supra cuius disposicionem Christus voluit edificia ponere ecclesie, de multisque similibus conformiter affirmantibus ad glosas quasdam iuris canonici, vt nemo dicere possit aut debeat pape: „Cur ita facis?“ Vnde hoc scriptura sacra tribuente Deo in quatuor passibus omnipotencie sue racione, cum sermo eius potestate plenus sit: dixit enim et facta sunt, mandauit et creata sunt, 25 quod certe longius abest potestati pape, sed proxime adest officio eius, qui creatus pocius est, vt ministret, quam vt ei ministretur, quod a se non abiciat correccionem et disciplinam ecclesie, cuius filius est et discipulus, et propterea, quia pars eius et membrum, vt ordinacioni eius non resistens curacionem susci- piat. Si namque oculus non potest dicere manui „opera tua non indigeo“, et 30 iterum caput pedibus „non estis michi neccessarii“, quomodo papa, qui caput ministeriale est ecclesie, dicere illi potest „opera tua non egeo“, cum ipsa sit Christi corpus, vitam influens huic capiti omnibusque aliis eius membris, quem- admodum filiis mater? Si namque Eua mater dicitur cunctorum viuencium, sana vtique fide et ecclesia mater dicenda est cunctorum Christianorum. Sed imponi- 35 tur ei silencium, vt, cum fuerit in tota sua virtute resplendens congregata in synodo generali, dicere filio suo primo nequeat: „Cur ita facis?“ Quarto deni- que modo in ipsa prima dissolucione prosecucioneque eius eciam errores conti- gisse patet manifeste ex litteris nunciisque papalibus, destinatis per orbem, vt preterita auctoritate ecclesie, quam Basiliense concilium prosequebatur, pape 40 adhererent, proposito obedire nolenti concilio. Errores itaque ipsius olim Euge- nii, prout ex dictis apparet, quantum ad primam dissolucionem vel erant 5
666 Liber XVII. Caput XXI. cione. Quod minime attendentes Iudei in sua permanserunt cecitate, legem Moysi euangelio preferentes. Circa vero theologicas seu catholicas inquisiciones ad noua dogmata generis eiusdem precipue attendendum esse exemplo nobis est Clemens papa V., qui concilio approbante Viennensi inquit: „Nos, atten- dentes generalem efficaciam mortis Christi, que per baptisma applicatur pariter omnibus baptizatis, opinionem, que dicit, tam paruulis, quam adultis conferri in baptismo informantem graciam et virtutes tanquam probabiliorem et dictis sanctorum ac doctorum modernorum, theologie magis consonam, et concordem, sacro approbante concilio dicimus eligendam.“ De huiusmodi autem inter noua et vetera documenta comparacione alio restat dicendum loco. Sed id nunc dici- 10 tur, quod multi eorum, qui de hac differencia tam grauissima inter papam et concilium generale loquuntur, et ad opiniones iuristarum premaxime attende- runt, non tam diucius forte vacarunt diuini iuris studio, minus aspicientes ad doctrinam scripture sacre, in multis eius passibus ostendentem, papam et fide- lem quemlibet ecclesiam, ne velut ethnicus et publicanus censeatur, audire de- 15 bere, neque illi resistere aut preesse velle. Quod autem illa suggesta fuerint Eugenio, manifeste apparet ex bulla: „Deus nouit,“ expresse in iuribus positi- uis se fundante, ad illaque se referente persepe, et quasi ignorarent illa arguente Basilee congregatos. Patet eciam ex pluribus litteris eius directis concilio et contestantibus neminem fidelium debere disceptare de voluntate 20 pape, supra cuius disposicionem Christus voluit edificia ponere ecclesie, de multisque similibus conformiter affirmantibus ad glosas quasdam iuris canonici, vt nemo dicere possit aut debeat pape: „Cur ita facis?“ Vnde hoc scriptura sacra tribuente Deo in quatuor passibus omnipotencie sue racione, cum sermo eius potestate plenus sit: dixit enim et facta sunt, mandauit et creata sunt, 25 quod certe longius abest potestati pape, sed proxime adest officio eius, qui creatus pocius est, vt ministret, quam vt ei ministretur, quod a se non abiciat correccionem et disciplinam ecclesie, cuius filius est et discipulus, et propterea, quia pars eius et membrum, vt ordinacioni eius non resistens curacionem susci- piat. Si namque oculus non potest dicere manui „opera tua non indigeo“, et 30 iterum caput pedibus „non estis michi neccessarii“, quomodo papa, qui caput ministeriale est ecclesie, dicere illi potest „opera tua non egeo“, cum ipsa sit Christi corpus, vitam influens huic capiti omnibusque aliis eius membris, quem- admodum filiis mater? Si namque Eua mater dicitur cunctorum viuencium, sana vtique fide et ecclesia mater dicenda est cunctorum Christianorum. Sed imponi- 35 tur ei silencium, vt, cum fuerit in tota sua virtute resplendens congregata in synodo generali, dicere filio suo primo nequeat: „Cur ita facis?“ Quarto deni- que modo in ipsa prima dissolucione prosecucioneque eius eciam errores conti- gisse patet manifeste ex litteris nunciisque papalibus, destinatis per orbem, vt preterita auctoritate ecclesie, quam Basiliense concilium prosequebatur, pape 40 adhererent, proposito obedire nolenti concilio. Errores itaque ipsius olim Euge- nii, prout ex dictis apparet, quantum ad primam dissolucionem vel erant 5
Strana 667
Liber XVII. Caput XXI. 667 notantes simpliciter factum erroris eius, videlicet dissolucionem ipsam, vel vltra hec adicientes et imponentes Basiliensi concilio multa non vera, vel superad- dentes asserciones ex dicto errore, tanquam supra auctoritatem concilii genera- lis pape sit auctoritas, procedentes, vel postremo in id ipsum multipharia racio- cinacione, vt illis adhererent, Christi fidelibus suadentes. Termino igitur hoc declarato principali, particula prima conclusionis huius secunde, Eugenium fuisse monitum ac synodali sentencia iussum, vt reuocaret errores contentos in prima dissolucione, dictis duabus veritatibus fidei repugnantes, exposicione minime in- diget, faciente in hoc satis sola recitacione. Siquidem hoc palam constat ex 10 III., VIII., XII. et XIIII. sessionibus sancte Basiliensis synodi, papam requirenti- bus, eidem quoque precipientibus, vt concilio adhereret, adherensque id, quod predicabat concilium, crederet, quemadmodum legimus in libro accionum apo- stolicarum, ex Atheniensibus viros quosdam Paulo adhesisse, veritati ab eo predicate credentes. Secundam vero particulam notissimam reddit sessio XVI., de adhesione pape intitulata. Terciam autem differencia temporis reuocacione facta post dissolucionem duobus annis secutis. Quarta denique notorie constat ex XIIII. et XVI. sessionibus, prima insinuante formam oblatam ex parte con- cilii, altera vero notificante adimplecionem illius per litteras pape de verbo ad verbum, prout iussum extiterat, profitentis, at vero conclusione ista tacite de- 20 notante, per alias formas satisfacere voluisse Eugenium papam requisicioni synodali. Que fuerint ille, patet primo ex narracione responsionis facte per quatuor oratores suos destinatos prima vice ad concilium, non vt emendarent, sed errata defenderent, increpaturi patres, quod mox sue pretense non paruis- sent dissolucioni, ex litteris quoque eius, per Ebredunensem archiepiscopum 25 Romanorum regi destinatis. Ad secundam item requisicionem sessionis vIIIe alios destinauit oratores, varias secum facultates, ymmo verius difficultates ac in- uoluciones afferentes. Sed et ipse tempore medio in suo generali consistorio litteras dedit pretense adhesionis cuiusdam, minime acceptate, synodali respon- sione, incipiente: „Sperauit hactenus,“ palam faciente illam non esse vere ad- 30 hesionis formam. Ad terciam denique tanquam pro satisfaccione instancia maxima facta est Romanorum imperatoris ex parte, vt a processu supersedere- tur vsque ad xxx dies, quo termino sperabatur eum in concilio, prout fecit, personaliter compariturum, coram quo et deputatis concilii presentata est forma altera pretense adhesionis sue, per quam non satisfecisse synodali processui 35 ostensum extitit publica disputacione. Et quam distaret proposito eius, prout requirebatur, concilio adherere velle, si ab eo emanassent, plus quam aperte monstrant littere incipientes: „Deus nouit,“ exclamante illarum in eis auctore nominato prius esse, vt non solum pontificatum vel partem eius, sed animam ab eo tolli quam faceret ab eo requisitam declaracionem. Sed tandem assen- 40 ciente Romanorum imperatore ambassiatoribusque principum ac eciam communi- tatis Venetorum in concilio constitutis concepta est et in publica decretata ses- sione clausulis forcioribus roborata forma sue adhesionis faciende, habens in Scriptores III. 5 15 85
Liber XVII. Caput XXI. 667 notantes simpliciter factum erroris eius, videlicet dissolucionem ipsam, vel vltra hec adicientes et imponentes Basiliensi concilio multa non vera, vel superad- dentes asserciones ex dicto errore, tanquam supra auctoritatem concilii genera- lis pape sit auctoritas, procedentes, vel postremo in id ipsum multipharia racio- cinacione, vt illis adhererent, Christi fidelibus suadentes. Termino igitur hoc declarato principali, particula prima conclusionis huius secunde, Eugenium fuisse monitum ac synodali sentencia iussum, vt reuocaret errores contentos in prima dissolucione, dictis duabus veritatibus fidei repugnantes, exposicione minime in- diget, faciente in hoc satis sola recitacione. Siquidem hoc palam constat ex 10 III., VIII., XII. et XIIII. sessionibus sancte Basiliensis synodi, papam requirenti- bus, eidem quoque precipientibus, vt concilio adhereret, adherensque id, quod predicabat concilium, crederet, quemadmodum legimus in libro accionum apo- stolicarum, ex Atheniensibus viros quosdam Paulo adhesisse, veritati ab eo predicate credentes. Secundam vero particulam notissimam reddit sessio XVI., de adhesione pape intitulata. Terciam autem differencia temporis reuocacione facta post dissolucionem duobus annis secutis. Quarta denique notorie constat ex XIIII. et XVI. sessionibus, prima insinuante formam oblatam ex parte con- cilii, altera vero notificante adimplecionem illius per litteras pape de verbo ad verbum, prout iussum extiterat, profitentis, at vero conclusione ista tacite de- 20 notante, per alias formas satisfacere voluisse Eugenium papam requisicioni synodali. Que fuerint ille, patet primo ex narracione responsionis facte per quatuor oratores suos destinatos prima vice ad concilium, non vt emendarent, sed errata defenderent, increpaturi patres, quod mox sue pretense non paruis- sent dissolucioni, ex litteris quoque eius, per Ebredunensem archiepiscopum 25 Romanorum regi destinatis. Ad secundam item requisicionem sessionis vIIIe alios destinauit oratores, varias secum facultates, ymmo verius difficultates ac in- uoluciones afferentes. Sed et ipse tempore medio in suo generali consistorio litteras dedit pretense adhesionis cuiusdam, minime acceptate, synodali respon- sione, incipiente: „Sperauit hactenus,“ palam faciente illam non esse vere ad- 30 hesionis formam. Ad terciam denique tanquam pro satisfaccione instancia maxima facta est Romanorum imperatoris ex parte, vt a processu supersedere- tur vsque ad xxx dies, quo termino sperabatur eum in concilio, prout fecit, personaliter compariturum, coram quo et deputatis concilii presentata est forma altera pretense adhesionis sue, per quam non satisfecisse synodali processui 35 ostensum extitit publica disputacione. Et quam distaret proposito eius, prout requirebatur, concilio adherere velle, si ab eo emanassent, plus quam aperte monstrant littere incipientes: „Deus nouit,“ exclamante illarum in eis auctore nominato prius esse, vt non solum pontificatum vel partem eius, sed animam ab eo tolli quam faceret ab eo requisitam declaracionem. Sed tandem assen- 40 ciente Romanorum imperatore ambassiatoribusque principum ac eciam communi- tatis Venetorum in concilio constitutis concepta est et in publica decretata ses- sione clausulis forcioribus roborata forma sue adhesionis faciende, habens in Scriptores III. 5 15 85
Strana 668
668 Liber XVII. Caput XXI. se tria ex illis quatuor, que fieri consueuerunt per delatos in iudicio fidei, quando ecclesia illos admittit, assercionem vtique veritatis, super qua agebatur. Siquidem expresse quatuor confessus est, super quibus processus pendebat. Primo per suam pretensam dissolucionem seu translacionem a Basilea in Bono- niam, sanctam synodum Basiliensem dissolutam seu translatam non fuisse. Ab inicio vero suo legittime semper fuisse ac continuatam prosecucionemque habuisse et habere debere, suamque dissolucionem, quam irritam et inanem declarauit, non obstare, se quoque adherere concilio, quando professus est, quod ipsum pure, simpliciter et cum effectu ac omni deuocione et fauore pro- sequeretur, et intendebat prosequi. Secundo autem loco reuocauit bullas suas 10 duas, in quibus contrarium dicebatur et alias quascumque, et quid per eum aut suo nomine in preiudicium aut derogacionem concilii Basiliensis, seu contra eius auctoritatem factum et attemptatum seu fuerat assertum, cassans et re- uocans, irritans et annullans, talesque fuisse et esse declarans. Prefatas quo- que litteras incipientes: „Deus nouit,“ quamplures asserciones auctoritati gene- 15 ralium conciliorum contrarias continentes, prout ex ipsarum tenore patet, et specificata fuere in magna disputacione magni Iuliani de magna ecclesie aucto- ritate, facta coram magno Sigismundo Romanorum imperatore, ista aliisque duabus de verbo ad verbum insertis. Reuocauit preterea quoscumque processus factos contra supposita concilii et adherencium eidem, necnon omnia gesta et 20 facta in preiudicium eorundem, eis non legittime citatis nec legittime defensis, super quo standum esset iudicio concilii ipsius. Tercio autem pollicitus est, de- sistere realiter et cum effectu a nouitatibus et grauaminibus seu preiudiciis in- ferendis ipsi concilio, vel suppositis eius et adherentibus. Quartum vero non videtur interuenisse, videlicet imposicionem alicuius penitencie, quam implere 25 deberet concilii mandato, prout reis in iudicio fidei consueuit imponi. Siquidem Sigismundo imperatore interueniente, et pro ipso Eugenio supplicante, eciam per deputaciones agebatur de modo pacis in ecclesia componende et non se- ueritate prosequendi rigoris. Sed nec imposicio penitencie est de substancia iudicii fidei, quoniam, quemadmodum postquam imposita est penitencia, iudicis 30 arbitrio remitti potest, ita et non imponi. Nec enim Bohemis imposita fuit, quando receperunt ecclesie vnitatem et pacem, semetipsos subicientes iudicio concilii. Reuocauit itaque errores, in prima dissolucione commissos, non in ea qua voluit, sed in forma oblata sibi iudicialiter concilii auctoritate, forma ipsa aliisque multis in processu contentis, prout constat ex commemoratis sessioni- 35 bus et epistolis, specialiter: „Cogitanti“ et: „Sperauit,“ ostendentibus mani- feste, quod principaliter processus ille fiebat super materia fidei. Quod haudubie nec minus intendebatur ex parte ipsius Eugenii, expresse id demonstrantibus oratorum suorum proposicionibus coram concilio factis, litteris quoque eius ex- hibitis et facultatibus oratoribus, remittere et abolere posse patribus in con- 40 cilio congregatis omnia crimina, eciam si essent errores aut hereses. Sed et post adhesionem per litteras suas concilio mense Iulii anno XXXIIII° presen- 5
668 Liber XVII. Caput XXI. se tria ex illis quatuor, que fieri consueuerunt per delatos in iudicio fidei, quando ecclesia illos admittit, assercionem vtique veritatis, super qua agebatur. Siquidem expresse quatuor confessus est, super quibus processus pendebat. Primo per suam pretensam dissolucionem seu translacionem a Basilea in Bono- niam, sanctam synodum Basiliensem dissolutam seu translatam non fuisse. Ab inicio vero suo legittime semper fuisse ac continuatam prosecucionemque habuisse et habere debere, suamque dissolucionem, quam irritam et inanem declarauit, non obstare, se quoque adherere concilio, quando professus est, quod ipsum pure, simpliciter et cum effectu ac omni deuocione et fauore pro- sequeretur, et intendebat prosequi. Secundo autem loco reuocauit bullas suas 10 duas, in quibus contrarium dicebatur et alias quascumque, et quid per eum aut suo nomine in preiudicium aut derogacionem concilii Basiliensis, seu contra eius auctoritatem factum et attemptatum seu fuerat assertum, cassans et re- uocans, irritans et annullans, talesque fuisse et esse declarans. Prefatas quo- que litteras incipientes: „Deus nouit,“ quamplures asserciones auctoritati gene- 15 ralium conciliorum contrarias continentes, prout ex ipsarum tenore patet, et specificata fuere in magna disputacione magni Iuliani de magna ecclesie aucto- ritate, facta coram magno Sigismundo Romanorum imperatore, ista aliisque duabus de verbo ad verbum insertis. Reuocauit preterea quoscumque processus factos contra supposita concilii et adherencium eidem, necnon omnia gesta et 20 facta in preiudicium eorundem, eis non legittime citatis nec legittime defensis, super quo standum esset iudicio concilii ipsius. Tercio autem pollicitus est, de- sistere realiter et cum effectu a nouitatibus et grauaminibus seu preiudiciis in- ferendis ipsi concilio, vel suppositis eius et adherentibus. Quartum vero non videtur interuenisse, videlicet imposicionem alicuius penitencie, quam implere 25 deberet concilii mandato, prout reis in iudicio fidei consueuit imponi. Siquidem Sigismundo imperatore interueniente, et pro ipso Eugenio supplicante, eciam per deputaciones agebatur de modo pacis in ecclesia componende et non se- ueritate prosequendi rigoris. Sed nec imposicio penitencie est de substancia iudicii fidei, quoniam, quemadmodum postquam imposita est penitencia, iudicis 30 arbitrio remitti potest, ita et non imponi. Nec enim Bohemis imposita fuit, quando receperunt ecclesie vnitatem et pacem, semetipsos subicientes iudicio concilii. Reuocauit itaque errores, in prima dissolucione commissos, non in ea qua voluit, sed in forma oblata sibi iudicialiter concilii auctoritate, forma ipsa aliisque multis in processu contentis, prout constat ex commemoratis sessioni- 35 bus et epistolis, specialiter: „Cogitanti“ et: „Sperauit,“ ostendentibus mani- feste, quod principaliter processus ille fiebat super materia fidei. Quod haudubie nec minus intendebatur ex parte ipsius Eugenii, expresse id demonstrantibus oratorum suorum proposicionibus coram concilio factis, litteris quoque eius ex- hibitis et facultatibus oratoribus, remittere et abolere posse patribus in con- 40 cilio congregatis omnia crimina, eciam si essent errores aut hereses. Sed et post adhesionem per litteras suas concilio mense Iulii anno XXXIIII° presen- 5
Strana 669
Liber XVII. Caput XXI. 669 tatas metipse, tamquam de iudicio fidei actum fuisset, dicit cessisse concilio, decreta eius annuens et professus. Quod eciam verbum reuocacionis significat, inter ipsam protestacionemque ea sistente differencia, vt hec condicionaliter et de futuris, illa vero pure fiat et de preteritis, vtraque fieri consueta in materia fidei. Fuit namque per ipsum Eugenium facta reuocacio pure et simpliciter, requisitum ad hec per iudicem suum et facta coram eo de litteris suis, con- tinentibus doctrinam aduersantem dictis veritatibus fidei, et vltra hec de con- tentis in aliis litteris et de omni eo, quod per eum ac suo nomine assertum fuisset contra auctoritatem et in preiudicium concilii Basiliensis. Reuocare autem 10 quemquam omnes suas asserciones, veritatibus fidei repugnantes, manifestum est ad iudicium super causa fidei pertinere. Veritate igitur secunde synodalis conclusionis, vt premittitur, exposita tercia sequitur conclusio. Veritatibus pre- dictis repugnans huius sacri concilii Basiliensis pretensa dissolucio seu trans- lacio per Eugenium modernum citatum super facto reformacionis, attemptata 15 de plenitudine potestatis, vt asserit, casu, quo contra ipsum aut aliquem de suis presidentibus procederetur, inexcusabilem in fide continet errorem. Hoc autem videtur constare racione maioris noticie, exempli perniciosi magis, con- fessione quoque ipsius Eugenii et primi excrescencia erroris. Euangelica nam- que et apostolica doctrina manifeste affirmant inexcusabile dici peccatum, quod 20 post plene habitam noticiam committitur, saluatore profitente de Iudeis: „Si non venissem et locutus eis non fuissem, peccatum non haberent; nunc autem excusacionem non habent de peccato suo.“ Alio item loco: „Ille seruus, qui agnouit voluntatem domini sui, et non fecit secundum voluntatem eius, plagis vapulabit multis; qui autem non cognouit et fecit digna plagis, vapulabit pau- 25 cis; omni autem, cui multum datum est, multum queretur ab eo, et cui com- mendauerunt multum, plus petent ab eo.“ Apostolus quoque de philosophis testatur, eos inexcusabiles esse, qui, cum cognouissent Deum, non sicut Deum glorificauerunt. Hereticum preterea post primam et secundam correccionem monet vitandum esse, quia submersus est et deliquit, proprio iudicio condemp- 30 natus. Certum est autem primam dissolucionem a secunda distare, tanquam primo et postea minus et magis esse cognitam veritatem. Nam quamuis secunda predictarum veritatum ex prima, sicut expositum fuit, neccessaria et euidenti racione dependeat, non tamen per Constanciense concilium, sicut et prima ex- presse in eisdem terminis fuerat determinata. Quia tamen post dissolucionem 35 primam non semel, sed bis, tercio et sepe declarata fuerat, vt patet ex sessio- nibus II., III., VIII., XI., XII., epistolis quoque incipientibus: „Zelus domus Dei, „Cogitanti“ et „Sperauit,“ ex responsionibus denique suis, datis oratoribus, disputacionibusque habitis cum ipsis ita, vt noticia eius non solum tunc pape Eugenio, sed in christiana religione constaret: post tam habundantem igitur 40 noticiam veritatis huius pro veritate catholice fidei in ecclesia iam reputate, quod 2° absque eius consensu dissoluere temptauit concilium Basiliense, quia prima dissolucio continebat errorem fidei reuocabilem vtique, et 2a inexcusa- 85* 5
Liber XVII. Caput XXI. 669 tatas metipse, tamquam de iudicio fidei actum fuisset, dicit cessisse concilio, decreta eius annuens et professus. Quod eciam verbum reuocacionis significat, inter ipsam protestacionemque ea sistente differencia, vt hec condicionaliter et de futuris, illa vero pure fiat et de preteritis, vtraque fieri consueta in materia fidei. Fuit namque per ipsum Eugenium facta reuocacio pure et simpliciter, requisitum ad hec per iudicem suum et facta coram eo de litteris suis, con- tinentibus doctrinam aduersantem dictis veritatibus fidei, et vltra hec de con- tentis in aliis litteris et de omni eo, quod per eum ac suo nomine assertum fuisset contra auctoritatem et in preiudicium concilii Basiliensis. Reuocare autem 10 quemquam omnes suas asserciones, veritatibus fidei repugnantes, manifestum est ad iudicium super causa fidei pertinere. Veritate igitur secunde synodalis conclusionis, vt premittitur, exposita tercia sequitur conclusio. Veritatibus pre- dictis repugnans huius sacri concilii Basiliensis pretensa dissolucio seu trans- lacio per Eugenium modernum citatum super facto reformacionis, attemptata 15 de plenitudine potestatis, vt asserit, casu, quo contra ipsum aut aliquem de suis presidentibus procederetur, inexcusabilem in fide continet errorem. Hoc autem videtur constare racione maioris noticie, exempli perniciosi magis, con- fessione quoque ipsius Eugenii et primi excrescencia erroris. Euangelica nam- que et apostolica doctrina manifeste affirmant inexcusabile dici peccatum, quod 20 post plene habitam noticiam committitur, saluatore profitente de Iudeis: „Si non venissem et locutus eis non fuissem, peccatum non haberent; nunc autem excusacionem non habent de peccato suo.“ Alio item loco: „Ille seruus, qui agnouit voluntatem domini sui, et non fecit secundum voluntatem eius, plagis vapulabit multis; qui autem non cognouit et fecit digna plagis, vapulabit pau- 25 cis; omni autem, cui multum datum est, multum queretur ab eo, et cui com- mendauerunt multum, plus petent ab eo.“ Apostolus quoque de philosophis testatur, eos inexcusabiles esse, qui, cum cognouissent Deum, non sicut Deum glorificauerunt. Hereticum preterea post primam et secundam correccionem monet vitandum esse, quia submersus est et deliquit, proprio iudicio condemp- 30 natus. Certum est autem primam dissolucionem a secunda distare, tanquam primo et postea minus et magis esse cognitam veritatem. Nam quamuis secunda predictarum veritatum ex prima, sicut expositum fuit, neccessaria et euidenti racione dependeat, non tamen per Constanciense concilium, sicut et prima ex- presse in eisdem terminis fuerat determinata. Quia tamen post dissolucionem 35 primam non semel, sed bis, tercio et sepe declarata fuerat, vt patet ex sessio- nibus II., III., VIII., XI., XII., epistolis quoque incipientibus: „Zelus domus Dei, „Cogitanti“ et „Sperauit,“ ex responsionibus denique suis, datis oratoribus, disputacionibusque habitis cum ipsis ita, vt noticia eius non solum tunc pape Eugenio, sed in christiana religione constaret: post tam habundantem igitur 40 noticiam veritatis huius pro veritate catholice fidei in ecclesia iam reputate, quod 2° absque eius consensu dissoluere temptauit concilium Basiliense, quia prima dissolucio continebat errorem fidei reuocabilem vtique, et 2a inexcusa- 85* 5
Strana 670
670 Liber XVII. Caput XXI. bilem. Racione deinde exempli perniciosi magis, dictante namque determina- cione concilii Constanciensis, quod papa obedire tenetur concilio generali in pertinentibus ad fidem et reformacionem ecclesie, quod papa Eugenius in eis- dem litteris confessus, Basiliense concilium generale esse et ad dicta opera congregatum, auctoritatiue et imperiose dicat se dissoluere illud, quod est in- terimere iudicem suum, cui obedire tenetur, quam sit res perniciosi exempli, exiguo sermone explicari non potest. Auctoritatiue inquam, quia dicit id facere de plenitudine apostolice potestatis, censuris fulminatis ecclesiasticis interdicti, excommunicacionis, priuacionis et inhabilitacionis aduersus quoscumque, eciam cardinales, patriarchas etc. Imperiose denique, quoniam precipit, vt in eo con- 10 cilio post tempus ab eo prefixum nulli exerceantur actus conciliares, prefigit- que terminum xxx dierum, infra quem negocia fidei pertractari valeant cum Bohemis. Attenta quocirca repetita per eum assercione, quod id legittime fece- rit, euidenter constat dissolucionem ipsam inexcusabilem in fide errorem con- tinere. Tercio preterea constat ex notoria sua confessione. Notissimum quidem 15 est post suam primam dissolucionem Eugenium adhesisse. Aut ergo adhesio illa fuit, quia concilium adhesit illi, vel quia ille concilio; non vtique primum, nam concilium, quamuis sepe requisitum, vt reuocaret decreta et alia, que dicebant gesta in preiudicium apostolice sedis, nunquam id fecit, sed ipse Eugenius re- uocauit litteras suas et alia quecumque, per eum aut nomine suo facta et 20 asserta in preiudicium concilii, suppositorum adherenciumque eidem, et in de- rogacionem auctoritatis eorum. Si pro, quia igitur concilio adhesit, reuocatis erroribus, prout illi iussum fuit, in sua dissolucione contentis, aut illa adhesio vera fuit eius parte, prout verbo ita et corde confitentis veritatem, quam con- cilium affirmabat, et vniuersa ecclesia cum eo, et tunc, quia recidiuauit, que 25 prius reuocauerat affirmans, iam igitur inexcusabilis est error eius; etenim, quia nouissimus est peior priore. Si autem dicatur, quamuis sermone dixerit, vt processum euaderet, non tamen corde adhesit, responsio profecto ista omni indigna est audicione, non mediocrem causam prestans, vt fideles Christiani vix aut nunquam credant litteris pape, quando ad litteras, bulla plumbea robo- 30 ratas, suoque et cardinalium subscriptas nominibus, datas generali concilio, consulente, quinymo toto interueniente conatu Rômanorum imperatore, et ambas- siatoribus principum post illarum multa cum laude eius factam publicacionem ad plures annos, si respondeat non esse verum, quod in illis continebatur, non ambiguis certe, sed claris verbis. Et rursus quis audire volet, quamuis re- 35 uocauerit, tamen, quod semper credidit, se ipsum fouere veritatem, concilium autem et omnes sibi adherentes errorem! Siquidem dicere consequens est, cum omnes Christi fideles tunc crediderint concilium manutenere veritatem, videntes Eugenium reuocasse errores illi repugnantes, quod igitur tota errauit ecclesia, et ipse solus veritatem tenebat! At vero, quia hoc nec ipse vel alius quicum- 40 que dicturus est, ecclesie Dei errorem impositurus, neccesse igitur est fateri adhesionem illam tunc ideo veram fuisse, quia veritatem confessus est, quam 5
670 Liber XVII. Caput XXI. bilem. Racione deinde exempli perniciosi magis, dictante namque determina- cione concilii Constanciensis, quod papa obedire tenetur concilio generali in pertinentibus ad fidem et reformacionem ecclesie, quod papa Eugenius in eis- dem litteris confessus, Basiliense concilium generale esse et ad dicta opera congregatum, auctoritatiue et imperiose dicat se dissoluere illud, quod est in- terimere iudicem suum, cui obedire tenetur, quam sit res perniciosi exempli, exiguo sermone explicari non potest. Auctoritatiue inquam, quia dicit id facere de plenitudine apostolice potestatis, censuris fulminatis ecclesiasticis interdicti, excommunicacionis, priuacionis et inhabilitacionis aduersus quoscumque, eciam cardinales, patriarchas etc. Imperiose denique, quoniam precipit, vt in eo con- 10 cilio post tempus ab eo prefixum nulli exerceantur actus conciliares, prefigit- que terminum xxx dierum, infra quem negocia fidei pertractari valeant cum Bohemis. Attenta quocirca repetita per eum assercione, quod id legittime fece- rit, euidenter constat dissolucionem ipsam inexcusabilem in fide errorem con- tinere. Tercio preterea constat ex notoria sua confessione. Notissimum quidem 15 est post suam primam dissolucionem Eugenium adhesisse. Aut ergo adhesio illa fuit, quia concilium adhesit illi, vel quia ille concilio; non vtique primum, nam concilium, quamuis sepe requisitum, vt reuocaret decreta et alia, que dicebant gesta in preiudicium apostolice sedis, nunquam id fecit, sed ipse Eugenius re- uocauit litteras suas et alia quecumque, per eum aut nomine suo facta et 20 asserta in preiudicium concilii, suppositorum adherenciumque eidem, et in de- rogacionem auctoritatis eorum. Si pro, quia igitur concilio adhesit, reuocatis erroribus, prout illi iussum fuit, in sua dissolucione contentis, aut illa adhesio vera fuit eius parte, prout verbo ita et corde confitentis veritatem, quam con- cilium affirmabat, et vniuersa ecclesia cum eo, et tunc, quia recidiuauit, que 25 prius reuocauerat affirmans, iam igitur inexcusabilis est error eius; etenim, quia nouissimus est peior priore. Si autem dicatur, quamuis sermone dixerit, vt processum euaderet, non tamen corde adhesit, responsio profecto ista omni indigna est audicione, non mediocrem causam prestans, vt fideles Christiani vix aut nunquam credant litteris pape, quando ad litteras, bulla plumbea robo- 30 ratas, suoque et cardinalium subscriptas nominibus, datas generali concilio, consulente, quinymo toto interueniente conatu Rômanorum imperatore, et ambas- siatoribus principum post illarum multa cum laude eius factam publicacionem ad plures annos, si respondeat non esse verum, quod in illis continebatur, non ambiguis certe, sed claris verbis. Et rursus quis audire volet, quamuis re- 35 uocauerit, tamen, quod semper credidit, se ipsum fouere veritatem, concilium autem et omnes sibi adherentes errorem! Siquidem dicere consequens est, cum omnes Christi fideles tunc crediderint concilium manutenere veritatem, videntes Eugenium reuocasse errores illi repugnantes, quod igitur tota errauit ecclesia, et ipse solus veritatem tenebat! At vero, quia hoc nec ipse vel alius quicum- 40 que dicturus est, ecclesie Dei errorem impositurus, neccesse igitur est fateri adhesionem illam tunc ideo veram fuisse, quia veritatem confessus est, quam 5
Strana 671
Liber XVII. Caput XXI. 671 manutenebat concilium, reuocatis per eum suis erroribus. Cum igitur in sua dissolucione 22 iidem errores, et alii eciam grauiores contineantur, si illa con- tinebat errorem in fide, quem reuocari oportuit, igitur 22 continet errorem fidei inexcusabilem, velut reedificans iniuste, que prius iuste destruxit. Quomodo 5 Petrum, qui cibis iudaicis vtebatur et vna cum concilio Iherosolimitano con- senserat, quinymo id fieri docuerat, legalia Moysi seruanda non esse per genti- les, Paulus redarguit, dicens: „Si ea, que destruxi iterum reedifico, me ipsum preuaricatorem constituo“, et tamen Petrus nedum fuerat monitus, vt contra- rium dicte veritati reputaret errorem, quomodo Eugenius monitus fuerat ac 10 iussus sentencia synodali. Propter quod palam fit, si deliquit, velut subuersus et proprio iudicio condempnatus, qui per quatuor publicas sessiones, vt reuo- caret dissolucionem illam primam, errores in fide continentem, fuerat tam noto- rie et instantissime monitus. Continet insuper dissolucio 2� errorem fidei in- excusabilem, quoniam errorem, in quem reincidit excusare nititur per errores 15 multos fidei inexcusabiles magis. Sicut Adam, vt excusaret esum ligni vetiti, allegauit causam mulierem sibi dedisse, sed in sentencia audiuit illum esse errorem inexcusabilem, plus, quam prohibentis Dei, audire voluisse mulieris vocem suadentis, siquidem fecerat sciens, quia teste apostolo non seductus, vt mulier. Ita de Saule contigit, peccatum excusante suum, Samuele namque 20 propheta testante, pre sacrificio obediencia est melior. Id ipsum quoque legitur de multis aliis, per grauiores errores sua peccata excusantibus. Excusat autem Eugenius secundam dissolucionem, dicens, ordinacionem synodalem de eleccione locorum pro concilio ex iustis et racionabilibus causis gratam habere non potuisse, sed auctore Deo illi obuiasse. Permittente quippe, sed nunquam 25 auctore Deo quis obuiat precepto seu ordinacioni, quam adimplere tenetur. Quia igitur dictante veritate catholice fidei summus pontifex obedire tenetur ordinacioni concilii generalis, haudubio inexcusabilis error fidei est affirmare, quod illi obuiauit Deo auctore. Vt enim Crisostomus inquit: „Nescit diuina iusticia patrocinium dare criminibus, vt imponatur auctorem esse Deum peccati, 30 quod ipse prohibuit.“ Dicit preterea conclusionem parcialem legatorum suorum circa loci eleccionem fuisse canonicam et legittimam, illamque approbasse in suo generali consistorio; premissa autem superius raciocinacione apparuit, quam sit inexcusabilis error iste, contrarium expresse diuino naturalique iure dictante. Affirmat denique concilium dissoluisse seu transtulisse iustis, racionabilibus, 35 neccessariis et vrgentibus causis, specificatis ab eo, ne iusticia de se fieret, notorie multis criminibus diffamato, vocato ad purgacionem seu faciendam ex- cusacionem; item, ne procederetur contra presidentem suum super crimine falsi ab eo iam confesso. Cum igitur dissolucio ipsa multiplex grauissimum- que fuerit peccatum, dicere illam fecisse iuste et legittime, vt iusticia non 40 fieret, euidenter apparet, quam sit inexcusabilis error fidei, fecisse peccatum iuste, vt iusticia locum non haberet. Nullum equidem peccatum iustificabile est, eciam si boni respectu fieri dicatur, quia non interest, quo animo fiat, quod
Liber XVII. Caput XXI. 671 manutenebat concilium, reuocatis per eum suis erroribus. Cum igitur in sua dissolucione 22 iidem errores, et alii eciam grauiores contineantur, si illa con- tinebat errorem in fide, quem reuocari oportuit, igitur 22 continet errorem fidei inexcusabilem, velut reedificans iniuste, que prius iuste destruxit. Quomodo 5 Petrum, qui cibis iudaicis vtebatur et vna cum concilio Iherosolimitano con- senserat, quinymo id fieri docuerat, legalia Moysi seruanda non esse per genti- les, Paulus redarguit, dicens: „Si ea, que destruxi iterum reedifico, me ipsum preuaricatorem constituo“, et tamen Petrus nedum fuerat monitus, vt contra- rium dicte veritati reputaret errorem, quomodo Eugenius monitus fuerat ac 10 iussus sentencia synodali. Propter quod palam fit, si deliquit, velut subuersus et proprio iudicio condempnatus, qui per quatuor publicas sessiones, vt reuo- caret dissolucionem illam primam, errores in fide continentem, fuerat tam noto- rie et instantissime monitus. Continet insuper dissolucio 2� errorem fidei in- excusabilem, quoniam errorem, in quem reincidit excusare nititur per errores 15 multos fidei inexcusabiles magis. Sicut Adam, vt excusaret esum ligni vetiti, allegauit causam mulierem sibi dedisse, sed in sentencia audiuit illum esse errorem inexcusabilem, plus, quam prohibentis Dei, audire voluisse mulieris vocem suadentis, siquidem fecerat sciens, quia teste apostolo non seductus, vt mulier. Ita de Saule contigit, peccatum excusante suum, Samuele namque 20 propheta testante, pre sacrificio obediencia est melior. Id ipsum quoque legitur de multis aliis, per grauiores errores sua peccata excusantibus. Excusat autem Eugenius secundam dissolucionem, dicens, ordinacionem synodalem de eleccione locorum pro concilio ex iustis et racionabilibus causis gratam habere non potuisse, sed auctore Deo illi obuiasse. Permittente quippe, sed nunquam 25 auctore Deo quis obuiat precepto seu ordinacioni, quam adimplere tenetur. Quia igitur dictante veritate catholice fidei summus pontifex obedire tenetur ordinacioni concilii generalis, haudubio inexcusabilis error fidei est affirmare, quod illi obuiauit Deo auctore. Vt enim Crisostomus inquit: „Nescit diuina iusticia patrocinium dare criminibus, vt imponatur auctorem esse Deum peccati, 30 quod ipse prohibuit.“ Dicit preterea conclusionem parcialem legatorum suorum circa loci eleccionem fuisse canonicam et legittimam, illamque approbasse in suo generali consistorio; premissa autem superius raciocinacione apparuit, quam sit inexcusabilis error iste, contrarium expresse diuino naturalique iure dictante. Affirmat denique concilium dissoluisse seu transtulisse iustis, racionabilibus, 35 neccessariis et vrgentibus causis, specificatis ab eo, ne iusticia de se fieret, notorie multis criminibus diffamato, vocato ad purgacionem seu faciendam ex- cusacionem; item, ne procederetur contra presidentem suum super crimine falsi ab eo iam confesso. Cum igitur dissolucio ipsa multiplex grauissimum- que fuerit peccatum, dicere illam fecisse iuste et legittime, vt iusticia non 40 fieret, euidenter apparet, quam sit inexcusabilis error fidei, fecisse peccatum iuste, vt iusticia locum non haberet. Nullum equidem peccatum iustificabile est, eciam si boni respectu fieri dicatur, quia non interest, quo animo fiat, quod
Strana 672
Liber XVII. Caput XXI. 672 fecisse viciosum est, cum non sit vicio adunanda virtus. Et que peccata esse constat, quis dicet causis bonis facienda esse vel peccata non esse, vel, quod est absurdius, iusta peccata esse, nisi qui res humanas moresque et leges conatur subuertere, vt dicatur recte posse fieri, nec impune tantum, verum eciam gloriose, vt in eo non timeatur supplicium, sed speretur et premium? Notissima quippe est apostolica sentencia, dampnacionem iustam esse in dicen- tes: „Faciamus mala, vt eueniant bona“; quid igitur de faciente malum, vt non eueniat bonum? Continet demum inexcusabilem errorem fidei, quoniam, vt censeretur valida sua dissolucio 2a, voluit derogatum esse quibuscumque decla- racionibus, eciam in materia fidei per generalia concilia factis, obstantibus illi, 10 velut iustum sit derogari veritati fidei, vt dissolucio ipsa, que multiplex erat peccatum, iustificetur. Primam namque dissolucionem dicebat se fecisse propter bonum, quia propter Grecorum vnionem Bononie pertractandam, quia tamen continebat errorem fidei, oportuit reuocari. Quam igitur inexcusabilem errorem fidei continet 2a, ex iniusta causa facta et cum derogacione veritatum catho- 15 lice fidei! Hoc enim voluisse apparet euidenter ex prima bissessione Ferra- riensi, expresse de sessione VIII. Basiliensis concilii mencionem faciente, 2a quo- que, illam primam approbante. Insuper, cum sciret ambassiatores regni Bohemie in concilio pariter constitutos, disputacionibusque super materia fidei cum ipsis concilium intendere, asserit, quod absque maxima Dei offensa non poterat 20 amplius tollerare, vt concilium celebraretur, eciam super ipsa materia fidei, cum illis pertractando conciliariter, sed per xxx dies dumtaxat in ipsa ciuitate Basiliensi cum eis poterat pertractari. Et quod grauat non exigue, quia dicit omnibus sane mentis id ipsum constare, siue eos non ignorare. Quia igitur 2° dissolucio facta est post habitam noticiam veritatis pleniorem, estque supra 25 primam exempli perniciosi, obuiat rursus confessioni publice ipsius Eugenii de sua adhesione, includit eciam primos per eum reuocatos errores, grauiores alios superadiciens, dissolucionemque ipsam multipharie iustificat ex iniustis causis, manifeste iam apparere potest, quod, prout notat tercia synodalis conclusio, inexcusabilem continet fidei errorem. Quarta autem synodalis conclusio est 30 veritatibus duabus predictis repugnans huius sacri Basiliensis iterata dissolucio seu translacio pretensa, ipsum modernum Eugenium dissoluentem seu trans- ferentem in reuocatos errores probat iterum esse prolapsum. Conclusio ista duo presupponit; vnum affirmat et alterum infert. Presupponit, quod prima noti- ficauit conclusio dissolucionem primo attemptatam plures in se continere erro- 35 res, et quod 22 monstrauit Eugenium illos reuocasse, quod autem affirmat dis- solucionem 2am repugnare duabus sepe dictis veritatibus, diffinientibus videlicet, quod papa obedire tenetur concilio generali, et quod absque suo consensu dis- soluere illud auctoritatiue non potest. Manifeste sola facti narracione repugnan- ciam huiusmodi apertissime ostendente, quando id plus quam euidentissime 40 constat, quod Basiliense concilium commemoratis multis criminibus, de quibus erat notorie diffamatus, citauit Eugenium, vt infra LX dies per se vel alium 5
Liber XVII. Caput XXI. 672 fecisse viciosum est, cum non sit vicio adunanda virtus. Et que peccata esse constat, quis dicet causis bonis facienda esse vel peccata non esse, vel, quod est absurdius, iusta peccata esse, nisi qui res humanas moresque et leges conatur subuertere, vt dicatur recte posse fieri, nec impune tantum, verum eciam gloriose, vt in eo non timeatur supplicium, sed speretur et premium? Notissima quippe est apostolica sentencia, dampnacionem iustam esse in dicen- tes: „Faciamus mala, vt eueniant bona“; quid igitur de faciente malum, vt non eueniat bonum? Continet demum inexcusabilem errorem fidei, quoniam, vt censeretur valida sua dissolucio 2a, voluit derogatum esse quibuscumque decla- racionibus, eciam in materia fidei per generalia concilia factis, obstantibus illi, 10 velut iustum sit derogari veritati fidei, vt dissolucio ipsa, que multiplex erat peccatum, iustificetur. Primam namque dissolucionem dicebat se fecisse propter bonum, quia propter Grecorum vnionem Bononie pertractandam, quia tamen continebat errorem fidei, oportuit reuocari. Quam igitur inexcusabilem errorem fidei continet 2a, ex iniusta causa facta et cum derogacione veritatum catho- 15 lice fidei! Hoc enim voluisse apparet euidenter ex prima bissessione Ferra- riensi, expresse de sessione VIII. Basiliensis concilii mencionem faciente, 2a quo- que, illam primam approbante. Insuper, cum sciret ambassiatores regni Bohemie in concilio pariter constitutos, disputacionibusque super materia fidei cum ipsis concilium intendere, asserit, quod absque maxima Dei offensa non poterat 20 amplius tollerare, vt concilium celebraretur, eciam super ipsa materia fidei, cum illis pertractando conciliariter, sed per xxx dies dumtaxat in ipsa ciuitate Basiliensi cum eis poterat pertractari. Et quod grauat non exigue, quia dicit omnibus sane mentis id ipsum constare, siue eos non ignorare. Quia igitur 2° dissolucio facta est post habitam noticiam veritatis pleniorem, estque supra 25 primam exempli perniciosi, obuiat rursus confessioni publice ipsius Eugenii de sua adhesione, includit eciam primos per eum reuocatos errores, grauiores alios superadiciens, dissolucionemque ipsam multipharie iustificat ex iniustis causis, manifeste iam apparere potest, quod, prout notat tercia synodalis conclusio, inexcusabilem continet fidei errorem. Quarta autem synodalis conclusio est 30 veritatibus duabus predictis repugnans huius sacri Basiliensis iterata dissolucio seu translacio pretensa, ipsum modernum Eugenium dissoluentem seu trans- ferentem in reuocatos errores probat iterum esse prolapsum. Conclusio ista duo presupponit; vnum affirmat et alterum infert. Presupponit, quod prima noti- ficauit conclusio dissolucionem primo attemptatam plures in se continere erro- 35 res, et quod 22 monstrauit Eugenium illos reuocasse, quod autem affirmat dis- solucionem 2am repugnare duabus sepe dictis veritatibus, diffinientibus videlicet, quod papa obedire tenetur concilio generali, et quod absque suo consensu dis- soluere illud auctoritatiue non potest. Manifeste sola facti narracione repugnan- ciam huiusmodi apertissime ostendente, quando id plus quam euidentissime 40 constat, quod Basiliense concilium commemoratis multis criminibus, de quibus erat notorie diffamatus, citauit Eugenium, vt infra LX dies per se vel alium 5
Strana 673
Liber XVII. Caput XXI. 673 in concilio compareret, ad allegandum pro sui excusacione aut defensione, que- cumque vellet; quod Eugenius infra dictos Lx dies in generali consistorio fecit translacionem concilii a Basilea in Ferrariam, si contra eum in aliquo pro- cederetur aut aliquem cardinalium vel presidencium suorum; quod habita de hoc noticia concilium, notificans eidem, non recte sentire de auctoritate eccle- sie, commemorans reuocacionem factam prime dissolucionis, mandauit Eugenio dissolucionem 2am infra quatuor menses reuocare debere; quod infra dictos quatuor menses Eugenius destinauit semel et pluries litteras ad principes et prelatos christiane religionis, dictam dissolucionem intimantes et vocantes ad 10 suum conuenticulum Ferrariense, vtque suos oratores et alios subditos retra- herent a concilio Basiliensi, fecitque declaracionem, purificatas fuisse condicio- nes contentas in litteris sue dissolucionis, actu erigens et celebrari faciens conuenticulum Ferrariense, permanente Basiliensi concilio. Omnia hec notorie constant ex XXVI. et XXIX. sessionibus, dissolucionis et aliarum tenore littera- 15 rum Eugenii, primeque bissessionis Ferrariensis locis iam superius designatis. Ex quibus perspicue constat quarta particula conclusionis huius illatiua, ipsam dissolucionem 2am predictis duabus fidei veritatibus repugnare, primo vtique, 2° et tercio iniuste repugnancie generibus in prima conclusione commemoratis. Etenim, quando vocatus ad concilium venire noluit, sed illud dissoluit, mani- 20 festa est repugnancia eius, per inobedienciam et contrauencionem multipharie culpam patribus concilii Basiliensis imponentis, et se ipsum iustificantis extreme, ita, vt dixerit, quod Deo auctore obuiauit synodali ordinacioni, cui obedire tenebatur. Quodque sine maxima Dei offensa celebracionem concilii amplius dissimulare non poterat, quod tamen in eisdem litteris confitebatur fuisse 25 manereque congregatum ad extirpacionem heresum pacemque in christiano populo procurandam et reformacionem ecclesie. Manifesta quoque est repugnan- cia eius per legem contrariam, non vnam tantum, sed plures, grauiores qui- dem, quam tempore dissolucionis prime, repugnanciam hanc expresse continenti- bus litteris dissolucionis, mandantibus cardinalibus, patriarchis, archiepiscopis 30 etc., transferre se ad Ferrariensem congregacionem, vtque Basilee non exerce- rentur amplius actus conciliares. Demonstrant rursus mencionate littere voca- cionis et retraccionis, per eum vbilibet destinate. Postrema vero repugnancia per asserciones multiplices dictis veritatibus fidei ac eciam aliis multis scripture sacre repugnantes constat per exposita in conclusione tercia, et quidem, si in 35 prima dissolucione dictis fidei veritatibus contrauenit, negando nomen, digni- tatem, auctoritatem et potestatem concilii Basiliensis, affirmando decreta eius irrita esse et inania, reuocando eciam per se et annullando, precipiendo quo- que in virtute obediencie, quod ei placuit, patribus ipsis conciliariter congre- gatis. Euidentissimum vtique est, quod per 2am dissolucionem apercius contra- 40 uenit, nedum tacite, sed expresse per multas asserciones contentas in primis aliisque litteris eius, dictis fidei veritatibus apertissime repugnantes. Non minus vero id constat ex prima bissessione Ferrariensi in multis passibus eius, 5
Liber XVII. Caput XXI. 673 in concilio compareret, ad allegandum pro sui excusacione aut defensione, que- cumque vellet; quod Eugenius infra dictos Lx dies in generali consistorio fecit translacionem concilii a Basilea in Ferrariam, si contra eum in aliquo pro- cederetur aut aliquem cardinalium vel presidencium suorum; quod habita de hoc noticia concilium, notificans eidem, non recte sentire de auctoritate eccle- sie, commemorans reuocacionem factam prime dissolucionis, mandauit Eugenio dissolucionem 2am infra quatuor menses reuocare debere; quod infra dictos quatuor menses Eugenius destinauit semel et pluries litteras ad principes et prelatos christiane religionis, dictam dissolucionem intimantes et vocantes ad 10 suum conuenticulum Ferrariense, vtque suos oratores et alios subditos retra- herent a concilio Basiliensi, fecitque declaracionem, purificatas fuisse condicio- nes contentas in litteris sue dissolucionis, actu erigens et celebrari faciens conuenticulum Ferrariense, permanente Basiliensi concilio. Omnia hec notorie constant ex XXVI. et XXIX. sessionibus, dissolucionis et aliarum tenore littera- 15 rum Eugenii, primeque bissessionis Ferrariensis locis iam superius designatis. Ex quibus perspicue constat quarta particula conclusionis huius illatiua, ipsam dissolucionem 2am predictis duabus fidei veritatibus repugnare, primo vtique, 2° et tercio iniuste repugnancie generibus in prima conclusione commemoratis. Etenim, quando vocatus ad concilium venire noluit, sed illud dissoluit, mani- 20 festa est repugnancia eius, per inobedienciam et contrauencionem multipharie culpam patribus concilii Basiliensis imponentis, et se ipsum iustificantis extreme, ita, vt dixerit, quod Deo auctore obuiauit synodali ordinacioni, cui obedire tenebatur. Quodque sine maxima Dei offensa celebracionem concilii amplius dissimulare non poterat, quod tamen in eisdem litteris confitebatur fuisse 25 manereque congregatum ad extirpacionem heresum pacemque in christiano populo procurandam et reformacionem ecclesie. Manifesta quoque est repugnan- cia eius per legem contrariam, non vnam tantum, sed plures, grauiores qui- dem, quam tempore dissolucionis prime, repugnanciam hanc expresse continenti- bus litteris dissolucionis, mandantibus cardinalibus, patriarchis, archiepiscopis 30 etc., transferre se ad Ferrariensem congregacionem, vtque Basilee non exerce- rentur amplius actus conciliares. Demonstrant rursus mencionate littere voca- cionis et retraccionis, per eum vbilibet destinate. Postrema vero repugnancia per asserciones multiplices dictis veritatibus fidei ac eciam aliis multis scripture sacre repugnantes constat per exposita in conclusione tercia, et quidem, si in 35 prima dissolucione dictis fidei veritatibus contrauenit, negando nomen, digni- tatem, auctoritatem et potestatem concilii Basiliensis, affirmando decreta eius irrita esse et inania, reuocando eciam per se et annullando, precipiendo quo- que in virtute obediencie, quod ei placuit, patribus ipsis conciliariter congre- gatis. Euidentissimum vtique est, quod per 2am dissolucionem apercius contra- 40 uenit, nedum tacite, sed expresse per multas asserciones contentas in primis aliisque litteris eius, dictis fidei veritatibus apertissime repugnantes. Non minus vero id constat ex prima bissessione Ferrariensi in multis passibus eius, 5
Strana 674
674 Liber XVII. Caput XXI. XXII. 2° quoque illam approbante. Atqui patet ex litteris pro execucione huius desti- natis ad prelatos et principes, qualem extimacionem de sancta Basiliensi synodo haberet, significantibus, quando in illis eam vocat iniquorum perfidam syna- gogam, in litteris vero regi Francie directis conuenticulum, scelerum omnium et scandalorum sentinam reprobatam et sentenciis apostolicis dampnatam, in litteris quoque ad ducem Britannie decreta de reformacione ecclesie, per eum acceptata, affirmans, corruptelas esse omni humano et diuino iuri aduersas. 5 Capitulum XXII. Duodecima et vltima parcella, racione declarata pertinacie, enumerat xI modos illius, et quomodo comprehenduntur in quatuor speci- ficatis per concilium, clamore accusatoris non indigentibus, exposita vero 10 concludens de obediencia requirit, Arelatensi cardinali superaddente. Veritate dictarum quatuor conclusionum exposita, ostendente per primam et secundam dissoluciones ab eo factas Eugenium aperte repugnasse dictis dua- bus veritatibus fidei, per Constanciense et Basiliense concilia declaratis, ex qui- bus constitit eum non recte, ymmo erronee sapere circa catholicam fidem, cum 15 autem fuerit condempnatus tanquam hereticus, et ad completam racionem here- sis non satis est errare in intellectu, sed quod assit pertinacia in voluntate, de pertinacia eius, sicut et materia grauior, ita et exponenda plenius, quinta se- quitur synodalis conclusio. Veritatibus duabus predictis repugnans iterata dis- solucio seu translacio, et ipsius Eugenii post eius monicionem synodalem, vt 20 ipsam dissolucionem seu translacionem pretensam, vt premittitur, factam reuo- caret, declaratamque contumaciam in eodem longa permanencia apertaque sua rebellio, et alterius congregacionis sub nomine concilii generalis in vim dicte pretense dissolucionis seu translacionis ereccio, hoc sacro Basiliensi durante concilio, sunt de eiusdem Eugenii pertinacia euidencia testimonia, que clamore 25 accusatoris non indigent. Ad manifestacionem autem conclusionis huius decla- randum se offert: quid pertinacia dicatur, quot sunt modi eius, deque attribu- cione illorum erroribus olim Eugenii, et quomodo complectantur per quatuor testimonia in conclusione ista commemorata. Pertinax interpretante Ysidoro dicitur impudenter tenens, quasi inpertinens. Iuriste autem quidam dicunt, 30 vnde id habeatur ex diuino iure pretereuntes, quod sit durus constans, incor- rigibilis vel obstinatus. Atqui significacio nominis cuiusquam, quoniam ex primo vel digniore auctore habere videtur principaliter auctoritatem, materia vero, ad quam trahitur nomen pertinax, materia est fidei, cuius fundamentum est sermo diuinus, propterea maxime attendendum est, quomodo in scriptura sacra hoc 35 nomen accipiatur. Pertinax quippe idem est, quod pertenax i. e. valde tenax, e mutata in i, decoris gracia, quomodo in aliis vocabulis fit persepe. Tenax autem similiaque nomina, vt verax, mendax, incrementum firmati habitus
674 Liber XVII. Caput XXI. XXII. 2° quoque illam approbante. Atqui patet ex litteris pro execucione huius desti- natis ad prelatos et principes, qualem extimacionem de sancta Basiliensi synodo haberet, significantibus, quando in illis eam vocat iniquorum perfidam syna- gogam, in litteris vero regi Francie directis conuenticulum, scelerum omnium et scandalorum sentinam reprobatam et sentenciis apostolicis dampnatam, in litteris quoque ad ducem Britannie decreta de reformacione ecclesie, per eum acceptata, affirmans, corruptelas esse omni humano et diuino iuri aduersas. 5 Capitulum XXII. Duodecima et vltima parcella, racione declarata pertinacie, enumerat xI modos illius, et quomodo comprehenduntur in quatuor speci- ficatis per concilium, clamore accusatoris non indigentibus, exposita vero 10 concludens de obediencia requirit, Arelatensi cardinali superaddente. Veritate dictarum quatuor conclusionum exposita, ostendente per primam et secundam dissoluciones ab eo factas Eugenium aperte repugnasse dictis dua- bus veritatibus fidei, per Constanciense et Basiliense concilia declaratis, ex qui- bus constitit eum non recte, ymmo erronee sapere circa catholicam fidem, cum 15 autem fuerit condempnatus tanquam hereticus, et ad completam racionem here- sis non satis est errare in intellectu, sed quod assit pertinacia in voluntate, de pertinacia eius, sicut et materia grauior, ita et exponenda plenius, quinta se- quitur synodalis conclusio. Veritatibus duabus predictis repugnans iterata dis- solucio seu translacio, et ipsius Eugenii post eius monicionem synodalem, vt 20 ipsam dissolucionem seu translacionem pretensam, vt premittitur, factam reuo- caret, declaratamque contumaciam in eodem longa permanencia apertaque sua rebellio, et alterius congregacionis sub nomine concilii generalis in vim dicte pretense dissolucionis seu translacionis ereccio, hoc sacro Basiliensi durante concilio, sunt de eiusdem Eugenii pertinacia euidencia testimonia, que clamore 25 accusatoris non indigent. Ad manifestacionem autem conclusionis huius decla- randum se offert: quid pertinacia dicatur, quot sunt modi eius, deque attribu- cione illorum erroribus olim Eugenii, et quomodo complectantur per quatuor testimonia in conclusione ista commemorata. Pertinax interpretante Ysidoro dicitur impudenter tenens, quasi inpertinens. Iuriste autem quidam dicunt, 30 vnde id habeatur ex diuino iure pretereuntes, quod sit durus constans, incor- rigibilis vel obstinatus. Atqui significacio nominis cuiusquam, quoniam ex primo vel digniore auctore habere videtur principaliter auctoritatem, materia vero, ad quam trahitur nomen pertinax, materia est fidei, cuius fundamentum est sermo diuinus, propterea maxime attendendum est, quomodo in scriptura sacra hoc 35 nomen accipiatur. Pertinax quippe idem est, quod pertenax i. e. valde tenax, e mutata in i, decoris gracia, quomodo in aliis vocabulis fit persepe. Tenax autem similiaque nomina, vt verax, mendax, incrementum firmati habitus
Strana 675
Liber XVII. Caput XXII. 675 denotancia, quia dicitur firme tenens, sicut terra aliqua, quia firmiter seu dure adheret, tenax vocatur, addito per, quod valde significat; pertinax igitur dice- tur valde dure et firmiter tenens. Et quoniam, vt dicit Ysidorus, pertinax est tenens impudenter, quod nomen non virtuti, sed vicio attribuitur, intelligendum 5 est hoc eidem competere racione obiecti, pertinace distante per hoc a per- seuerante. Nam sicut perseuerans firmus et inuariabilis permanet in virtute, quam debet tenere, euangelicam inspiciens doctrinam: „Qui perseuerauerit vs- que in finem, hic saluus erit“, sic pertinax firmus et inuariabilis permanet in errore, quem tenetur dimittere, imitatus in hoc dyabolum, primi auctorem erro- 10 ris, qui mendax fuit ab inicio et pater mendacii, in quo permanet semper, teste Iohanne euangelista, quoniam ab inicio dyabolus peccat, itaque valde firmiter peccatum tenet, quoniam nunquam ab eo desistit, sed ab inicio conti- nue in peccato manet, quocirca pertinacissimus dici potest. Quia vero imitantur eum, qui sunt ex parte eius, hinc igitur, qui valde firmus manet in errore 15 suo, pertinax dicitur. Primusque notificator rei huius, priusquam auctores alia- rum florerent scienciarum, diuinus est sermo. Siquidem in scriptura sacra hic terminus inuenitur, vbi Iacob patriarcha de Symeon et Leui filiis suis dixit: „Maledictus furor eorum, quia pertinax, et indignacio, quia dura.“ Fuerunt namque valde firmiter retinentes furorem, quando flecti non potuerant, eciam si 20 illi, aduersus quos se vlcisci volebant, fecerunt, quod pecierant, vt coniunge- rentur populo Dei, carnem sui prepucii circumcidentes. Malueruntque vlcionem capere, quam tam ingentem multitudinem aggregatam esse diuino cultui, seque terram illam habitare in pace et quiete. Alio rursus loco, quamuis non sub eodem vocabulo idem significatur, quando scriptura vocat contumacem et pro- 25 teruum filium, audire contempnentem monita patris et matris, necnon et impe- rium, eciam ab eis cohercitus. Paulus autem manifestius describit, vocans talem subuersum, tanquam delinquat „proprio iudicio condempnatus“, qui post primam et secundam correpcionem adhuc valde firmiter et tenaciter permanet in suo errore. Huius vero racionem reddens alibi testatur hunc „inflatum sensu 30 carnis sue, non tenentem caput, ex quo totum corpus per nexum et coniunccio- nem subministratur et constructum crescit in augmentum Dei.“ Siquidem tam inflatus est sensu proprii iudicii, vt in animo eius sistente illa inflacione, quam non vult deponere, nullus aditus pateat cuiuis doctrine seu informacioni. Secun- dum igitur testimonia hec, vt quis pertinax dicatur, precedere debet instruccio 35 benigna et salutaris, quomodo pater et mater consueuerunt filium instruere et monere, preceptum quoque, vt ab errore desinat; et quia dicit „cohercitus“, significat eciam correccionem duram. Ex parte vero illius eciam requiritur, quod audire contempnat, tanquam inflatus proprio sensu. Quando igitur plena doctrina quis informatus est de veritate, non tam imperiose et auctoritatiue, 40 sed doctrinaliter et cum modestia, sic enim Paulus docet corripiendos esse eos, qui veritati resistunt, ac eciam ipse exemplo fuit, cum ait Corintheis: „non quia dominamur fidei vestrae", aliique rursus apostoli corripuerunt aberrantes Scriptores III. 86
Liber XVII. Caput XXII. 675 denotancia, quia dicitur firme tenens, sicut terra aliqua, quia firmiter seu dure adheret, tenax vocatur, addito per, quod valde significat; pertinax igitur dice- tur valde dure et firmiter tenens. Et quoniam, vt dicit Ysidorus, pertinax est tenens impudenter, quod nomen non virtuti, sed vicio attribuitur, intelligendum 5 est hoc eidem competere racione obiecti, pertinace distante per hoc a per- seuerante. Nam sicut perseuerans firmus et inuariabilis permanet in virtute, quam debet tenere, euangelicam inspiciens doctrinam: „Qui perseuerauerit vs- que in finem, hic saluus erit“, sic pertinax firmus et inuariabilis permanet in errore, quem tenetur dimittere, imitatus in hoc dyabolum, primi auctorem erro- 10 ris, qui mendax fuit ab inicio et pater mendacii, in quo permanet semper, teste Iohanne euangelista, quoniam ab inicio dyabolus peccat, itaque valde firmiter peccatum tenet, quoniam nunquam ab eo desistit, sed ab inicio conti- nue in peccato manet, quocirca pertinacissimus dici potest. Quia vero imitantur eum, qui sunt ex parte eius, hinc igitur, qui valde firmus manet in errore 15 suo, pertinax dicitur. Primusque notificator rei huius, priusquam auctores alia- rum florerent scienciarum, diuinus est sermo. Siquidem in scriptura sacra hic terminus inuenitur, vbi Iacob patriarcha de Symeon et Leui filiis suis dixit: „Maledictus furor eorum, quia pertinax, et indignacio, quia dura.“ Fuerunt namque valde firmiter retinentes furorem, quando flecti non potuerant, eciam si 20 illi, aduersus quos se vlcisci volebant, fecerunt, quod pecierant, vt coniunge- rentur populo Dei, carnem sui prepucii circumcidentes. Malueruntque vlcionem capere, quam tam ingentem multitudinem aggregatam esse diuino cultui, seque terram illam habitare in pace et quiete. Alio rursus loco, quamuis non sub eodem vocabulo idem significatur, quando scriptura vocat contumacem et pro- 25 teruum filium, audire contempnentem monita patris et matris, necnon et impe- rium, eciam ab eis cohercitus. Paulus autem manifestius describit, vocans talem subuersum, tanquam delinquat „proprio iudicio condempnatus“, qui post primam et secundam correpcionem adhuc valde firmiter et tenaciter permanet in suo errore. Huius vero racionem reddens alibi testatur hunc „inflatum sensu 30 carnis sue, non tenentem caput, ex quo totum corpus per nexum et coniunccio- nem subministratur et constructum crescit in augmentum Dei.“ Siquidem tam inflatus est sensu proprii iudicii, vt in animo eius sistente illa inflacione, quam non vult deponere, nullus aditus pateat cuiuis doctrine seu informacioni. Secun- dum igitur testimonia hec, vt quis pertinax dicatur, precedere debet instruccio 35 benigna et salutaris, quomodo pater et mater consueuerunt filium instruere et monere, preceptum quoque, vt ab errore desinat; et quia dicit „cohercitus“, significat eciam correccionem duram. Ex parte vero illius eciam requiritur, quod audire contempnat, tanquam inflatus proprio sensu. Quando igitur plena doctrina quis informatus est de veritate, non tam imperiose et auctoritatiue, 40 sed doctrinaliter et cum modestia, sic enim Paulus docet corripiendos esse eos, qui veritati resistunt, ac eciam ipse exemplo fuit, cum ait Corintheis: „non quia dominamur fidei vestrae", aliique rursus apostoli corripuerunt aberrantes Scriptores III. 86
Strana 676
Liber XVII. Caput XXII. 676 vt patet in eorum epistolis multipharia plenis raciocinacione, itaque non vt dominantes in clero, sed forma facti gregis et animo. Si igitur ostensa eidem palam et apertissime veritate, eciam ab illis, quos ipse eligit pro habenda in- formacione, vel per ostensionem ad oculum scripture sacre aut determinacionis ecclesie suo errori in terminis contradicentis vel raciocinacione euidentissima, quam eciam illiterati et simplices declarata significacione terminorum aperte percipiunt, facto denique precepto auctoritate iudicii, ad quod pertinet huius- modi corrigere delinquentes, si adhuc proteruit tumidus, firmans se amplius in proposito suo, talis haudubio pertinax dicitur, volens pocius credere sibi soli, aut vni, vel duobus, a quibus errorem accepit, quam ecclesie, plenissime eum 10 informanti de veritate et precipienti, vt singularis esse non velit ab aliis catho- licis. Quod est scienter hereticum esse velle, sicut de itinerantibus per regio- nem sibi ignotam plus suo proprio iudicio, quam incolis terre illius volentibus credere quantum ad rectitudinem itineris. Scienter quippe errant, quando ostensa sibi vnanimiter ab omnibus via recta, illa contempta, et sibi eligentes ignotam, 15 habent dumtaxat voluntatem pro racione, quia sic volunt facere. Lepra nam- que tunc laborat proprii iudicii, quo quis plus arbitratur credendum sibi soli, quam omnibus aliis, non quia racione id ostendit, sed quia vult omnino et absque vlla racione, sicut Deo, qui mentiri non potest, sibi credi, que vtique lepra, quoniam nimis intrinsecus adheret medullis cordis, adeo hebetat et ex- 20 cecat intellectum, vt minime aduertere attendereque possit aliorum dictis, sed proprie voluntati. Quomodo Augustinus in epistolis suis persepe de Donatistis exemplificat, vt quando erant manifestissima superati racione, quod pro vltimo responso dicebant: quod volumus, sanctum est. Propter quod in libro contra Manicheos, Graciano id commemorante, dicit: qui in ecclesia Christi morbidum 25 aliquid prauumque sapiunt, si correcti vt sanum rectumque aliquid sapiant, re- sistunt contumaciter suaque pestifera dogmata emendare nolunt, sed defensare persistunt, heretici sunt. Tales vtique, eciam viso miraculo a proprio iudicio desistere nolunt, sicut legitur de hereticis tempore beati Dominici, experiencia- que sepissime demonstrauit in persecutoribus martirum, visis quam plurimis 30 miraculis. Quando etenim quis opinionem suam manutenere vult, non quia ex dictis sacre scripture vel determinacione ecclesie aut racione dicat eam con- stare, nec affirmat eam habuisse miraculo aut diuina reuelacione, sed quia ita ipse vult tenere pro veritate, in eaque fide vult mori, manifestissimum est, quod talis vult tenere proprio iudicio heresim, non autem veritatem fidei ex doctrina 35 ecclesie, que regula et mensura est, vt quis adhereat veritatibus catholice fidei. Vt enim Ysidorus inquit: „Inde heresis greca voce dicta est ex interpretacione eleccionis, quia quisque arbitrio suo ad instituenda siue suscipienda quelibet ipse sibi eligit. Nobis vero nichil ex nostro arbitrio inducere licet, sed nec eligere, quod aliqui de arbitrio suo induxerunt. Apostolos Dei habemus aucto- 40 res, qui nec ipsi quicquam ex suo arbitrio, quod inducerent, elegerunt, sed a Christo disciplinam fideliter nacionibus affirmauerunt. Itaque, eciam si angelus 5
Liber XVII. Caput XXII. 676 vt patet in eorum epistolis multipharia plenis raciocinacione, itaque non vt dominantes in clero, sed forma facti gregis et animo. Si igitur ostensa eidem palam et apertissime veritate, eciam ab illis, quos ipse eligit pro habenda in- formacione, vel per ostensionem ad oculum scripture sacre aut determinacionis ecclesie suo errori in terminis contradicentis vel raciocinacione euidentissima, quam eciam illiterati et simplices declarata significacione terminorum aperte percipiunt, facto denique precepto auctoritate iudicii, ad quod pertinet huius- modi corrigere delinquentes, si adhuc proteruit tumidus, firmans se amplius in proposito suo, talis haudubio pertinax dicitur, volens pocius credere sibi soli, aut vni, vel duobus, a quibus errorem accepit, quam ecclesie, plenissime eum 10 informanti de veritate et precipienti, vt singularis esse non velit ab aliis catho- licis. Quod est scienter hereticum esse velle, sicut de itinerantibus per regio- nem sibi ignotam plus suo proprio iudicio, quam incolis terre illius volentibus credere quantum ad rectitudinem itineris. Scienter quippe errant, quando ostensa sibi vnanimiter ab omnibus via recta, illa contempta, et sibi eligentes ignotam, 15 habent dumtaxat voluntatem pro racione, quia sic volunt facere. Lepra nam- que tunc laborat proprii iudicii, quo quis plus arbitratur credendum sibi soli, quam omnibus aliis, non quia racione id ostendit, sed quia vult omnino et absque vlla racione, sicut Deo, qui mentiri non potest, sibi credi, que vtique lepra, quoniam nimis intrinsecus adheret medullis cordis, adeo hebetat et ex- 20 cecat intellectum, vt minime aduertere attendereque possit aliorum dictis, sed proprie voluntati. Quomodo Augustinus in epistolis suis persepe de Donatistis exemplificat, vt quando erant manifestissima superati racione, quod pro vltimo responso dicebant: quod volumus, sanctum est. Propter quod in libro contra Manicheos, Graciano id commemorante, dicit: qui in ecclesia Christi morbidum 25 aliquid prauumque sapiunt, si correcti vt sanum rectumque aliquid sapiant, re- sistunt contumaciter suaque pestifera dogmata emendare nolunt, sed defensare persistunt, heretici sunt. Tales vtique, eciam viso miraculo a proprio iudicio desistere nolunt, sicut legitur de hereticis tempore beati Dominici, experiencia- que sepissime demonstrauit in persecutoribus martirum, visis quam plurimis 30 miraculis. Quando etenim quis opinionem suam manutenere vult, non quia ex dictis sacre scripture vel determinacione ecclesie aut racione dicat eam con- stare, nec affirmat eam habuisse miraculo aut diuina reuelacione, sed quia ita ipse vult tenere pro veritate, in eaque fide vult mori, manifestissimum est, quod talis vult tenere proprio iudicio heresim, non autem veritatem fidei ex doctrina 35 ecclesie, que regula et mensura est, vt quis adhereat veritatibus catholice fidei. Vt enim Ysidorus inquit: „Inde heresis greca voce dicta est ex interpretacione eleccionis, quia quisque arbitrio suo ad instituenda siue suscipienda quelibet ipse sibi eligit. Nobis vero nichil ex nostro arbitrio inducere licet, sed nec eligere, quod aliqui de arbitrio suo induxerunt. Apostolos Dei habemus aucto- 40 res, qui nec ipsi quicquam ex suo arbitrio, quod inducerent, elegerunt, sed a Christo disciplinam fideliter nacionibus affirmauerunt. Itaque, eciam si angelus 5
Strana 677
Liber XVII. Caput XXII. 677 de celis aliter euangelizauerit, anathema vocabitur.“ Hec ille. Premissa hec de racione termini pertinacia, quod significat excessiuam tenacitatem voluntatis absque vlla racione, adhuc amplius innotescunt, notificatis XII modis illius, qui proprie testimonia dicuntur, seu iudicia proprii sensus, nolentis se conformare ecclesie iudicio seu aliorum Christianorum. Primus autem et principalis modus est, si quis fidem christianam non esse veram dicit aut falsam dubiamue siue incertam. Etenim, cum fidei catholice omnes adhereant Christiani per doctrinam ecclesie, habentis auctoritatem ex fide, vt qui ecclesiam audierit, censeatur filius, audire vero nolens reputetur ethnicus et publicanus, eo ipso, quod aliquis fidem 10 catholicam affirmat esse non veram, sed falsam aut dubiam, nullatenus intendit acquiescere iudicio ecclesie, que a fide catholica habet auctoritatem docendi omnes fideles. Vnde semetipsum iudicat habendum tanquam ethnicum et publica- num ab aliis cunctis fidelibus. Et quoniam sola fides christiana diuine veritati innititur, quicumque sectam Sarracenorum aut Iudeorum profitetur, eo ipso, quia 15 errans et pertinax est, diffiniente Bonifacio papa VIII', hereticus est censen- dus. Alter pertinacie modus ex primo isto sequitur, si affirmet quis ecclesiam catholicam in pertinentibus ad fidem vel ad salutem fidelium errasse, vnquam errare aut errare posse. Idem namque est, quod affirmare fidem catholicam ali- quando fuisse vel esse posse falsam, dubiam aut incertam. Etenim, si ecclesia 20 aliquando errauit, iam ergo tunc verum fuit dicere fidem, quam tenebat eccle- sia, non fuisse veram, quod impossibile est intelligi. Nam quemadmodum illud, quod scitur, falsum esse non potest, quia nichil scitur, nisi verum, ita nec id falsum esse potest, quod catholice creditur. Fidei namque, que prime, hoc est diuine veritati innititur, falsum nequit subesse. Ex hoc enim testimonia Dei, 25 quoniam incompatibilia sunt errori, fallere vtique aut falli Deo nequeunte, credibilia facta sunt nimis, quando certissimum est ex ore Dei sermonem falsum egredi non posse. Dato igitur, quod aliquis sponte affirmet, ecclesiam errasse in fide ecclesie, vita haudubio ex fide dependente, quia iuxta doctrinam apostoli et prophete iustus ex fide viuit; iam igitur verum esset dicere, quod 30 ecclesia aliquando mortua sit, quodque fides catholica desiit, cum illa nisi in ecclesia catholica reperiri nequeat. Ex quo impossibilia multa et absurdissima fatenda sunt consequenter, quod ecclesia aliquando non fuit catholica, sed erro- nea, non fidelis, sed infidelis, non sancta, sed peccatrix, non viua, sed mortua, et per consequens, quod desiit esse sponsa Christi, que esse non potest, nisi 35 viua et fidelis. Hoc autem est contra diuinum testimonium, cum de ecclesia dicit: „Sponsabo te michi in sempiternum in fide, iusticia et iudicio, miseri- cordia et miseracionibus.“ Et si aliquando sponsa Christi non fuit, iam ergo neque mater, quia sicut et sponsa propter defectum fidei, ita desiit esse mater filiorum Dei, desiit adhuc esse pater Deus, qui nullorum est pater, nisi quo- 40 rum ecclesia est mater, in nulla alia secta aut congregacione hominum, quam in ecclesia, data a Deo potestate filios Dei fieri. Ipsa quippe est legittima eius coniux, magno secundum apostolum inter Christum et ecclesiam sistente con- 5 86*
Liber XVII. Caput XXII. 677 de celis aliter euangelizauerit, anathema vocabitur.“ Hec ille. Premissa hec de racione termini pertinacia, quod significat excessiuam tenacitatem voluntatis absque vlla racione, adhuc amplius innotescunt, notificatis XII modis illius, qui proprie testimonia dicuntur, seu iudicia proprii sensus, nolentis se conformare ecclesie iudicio seu aliorum Christianorum. Primus autem et principalis modus est, si quis fidem christianam non esse veram dicit aut falsam dubiamue siue incertam. Etenim, cum fidei catholice omnes adhereant Christiani per doctrinam ecclesie, habentis auctoritatem ex fide, vt qui ecclesiam audierit, censeatur filius, audire vero nolens reputetur ethnicus et publicanus, eo ipso, quod aliquis fidem 10 catholicam affirmat esse non veram, sed falsam aut dubiam, nullatenus intendit acquiescere iudicio ecclesie, que a fide catholica habet auctoritatem docendi omnes fideles. Vnde semetipsum iudicat habendum tanquam ethnicum et publica- num ab aliis cunctis fidelibus. Et quoniam sola fides christiana diuine veritati innititur, quicumque sectam Sarracenorum aut Iudeorum profitetur, eo ipso, quia 15 errans et pertinax est, diffiniente Bonifacio papa VIII', hereticus est censen- dus. Alter pertinacie modus ex primo isto sequitur, si affirmet quis ecclesiam catholicam in pertinentibus ad fidem vel ad salutem fidelium errasse, vnquam errare aut errare posse. Idem namque est, quod affirmare fidem catholicam ali- quando fuisse vel esse posse falsam, dubiam aut incertam. Etenim, si ecclesia 20 aliquando errauit, iam ergo tunc verum fuit dicere fidem, quam tenebat eccle- sia, non fuisse veram, quod impossibile est intelligi. Nam quemadmodum illud, quod scitur, falsum esse non potest, quia nichil scitur, nisi verum, ita nec id falsum esse potest, quod catholice creditur. Fidei namque, que prime, hoc est diuine veritati innititur, falsum nequit subesse. Ex hoc enim testimonia Dei, 25 quoniam incompatibilia sunt errori, fallere vtique aut falli Deo nequeunte, credibilia facta sunt nimis, quando certissimum est ex ore Dei sermonem falsum egredi non posse. Dato igitur, quod aliquis sponte affirmet, ecclesiam errasse in fide ecclesie, vita haudubio ex fide dependente, quia iuxta doctrinam apostoli et prophete iustus ex fide viuit; iam igitur verum esset dicere, quod 30 ecclesia aliquando mortua sit, quodque fides catholica desiit, cum illa nisi in ecclesia catholica reperiri nequeat. Ex quo impossibilia multa et absurdissima fatenda sunt consequenter, quod ecclesia aliquando non fuit catholica, sed erro- nea, non fidelis, sed infidelis, non sancta, sed peccatrix, non viua, sed mortua, et per consequens, quod desiit esse sponsa Christi, que esse non potest, nisi 35 viua et fidelis. Hoc autem est contra diuinum testimonium, cum de ecclesia dicit: „Sponsabo te michi in sempiternum in fide, iusticia et iudicio, miseri- cordia et miseracionibus.“ Et si aliquando sponsa Christi non fuit, iam ergo neque mater, quia sicut et sponsa propter defectum fidei, ita desiit esse mater filiorum Dei, desiit adhuc esse pater Deus, qui nullorum est pater, nisi quo- 40 rum ecclesia est mater, in nulla alia secta aut congregacione hominum, quam in ecclesia, data a Deo potestate filios Dei fieri. Ipsa quippe est legittima eius coniux, magno secundum apostolum inter Christum et ecclesiam sistente con- 5 86*
Strana 678
678 Liber XVII. Caput XXII. iugii sacramento, in quo Christus ipse caput, ecclesia vero dicitur eius corpus, compactum et connexum per omnem iuncturam vinculo fidei et caritatis. Fide itaque in ecclesia non sistente iam ecclesia corpus acephalum, et Christus caput sine corpore diceretur. In ecclesia denique nulla sistente fide et caritate, quia sancta dici non posset, dicere consequens est nullos fuisse aut esse tunc iustos et fideles. Si namque radix sancta et rami sancti, vnde ecclesia sancta non sistente pro eo tempore verum esset dicere, Christianos omnes gracia carere, absque tamen eorum demeritis, quia retinentes eandem fidem et cari- tatem, quam primo habebant, credentes articulos fidei et seruantes precepta Dei, sed cum viuerent in fide ecclesie, pereunte fide in ipsa matre, periret in 10 filiis consequenter. Adhuc predicte assercionis absurditas ostenditur interroga- cione: siquidem hunc affirmans errorem interrogandus est, vt tempus designet, quo ecclesia semel aberrauit in fide, locum eciam, aliasque facti circumstan- cias, circa quem preterea articulum, et si vnus tantum vel plures fuerint, cum- que affirmet in preteritum errasse, sed non in presenti, vt explicet, quamdiu 15 in errore perstitit, et si per diuinam reuelacionem vel instruccionem humanam informata de veritate reassumpsit fidem postea ecclesia catholica, quantumque tempus iam effluxit, postquam fidem resumpsit, et quo nomine appellabatur illo in tempore, quo in errore fuisse dicunt. Nec enim catholica appellaretur, si erronea vel heretica erat; in quo rursus iudicio summi pontificis aut generalis 20 concilii aut cuiusuis congregacionis alterius seu principis declaratum extitit dragmam fidei, quam ecclesia amiserat, inuenisse? Non licet in re tam absur- dissima alios proferre sermones, quanto magis discutitur, absurditatem eius et impossibilitatem lucidius explicantes. Sed id apertissime constat assercionem huiusmodi euangelio contradicere expresse ex audita Christi oracione, vt fides 25 ecclesie numquam deficeret, eius quoque professione, cum discipulis suis futurum se esse omnibus diebus vsque ad consumacionem seculi, quodque cum eis mane- ret in eternum spiritus veritatis, omnem veritatem docturus eos, suggesturus eciam, quecumque eis Christus dixerat. Regni quippe Christi, quia regnum est omnium seculorum, angelo Marie nunciante, non erit vnquam finis, palamque 30 omnibus constat in euangelio vocari ecclesiam et Christi regnum et regnum celorum. Dicta insuper assercio temeraria repugnat expresse articulo fidei „vnam sanctam ecclesiam catholicam"; etenim, cum non sit dies, hora vel momentum, in quo non liceat Christi fidelibus symbolum fidei profiteri, quod eciam licuit ab inicio christiane religionis, si pro aliquo tempore ecclesia errauit circa fidem, 35 vel de presenti errat, aut in futurum errare potest, iam ergo pro tempore sui erroris non licuit aut liceret confiteri eam vnam sanctam catholicam et apostoli- cam; adhuc quoniam sanctitas non solum requirit fidei veritatem, sed eciam inexistenciam diuine gracie, notorie constat, cum ecclesia semper sancta per- maneat, quod non solum in fide, sed in hiis, que ad salutem fidelium vel ad 40 bonos mores spectant, errare non potest. Iste tamen pertinacie modus secundus, quamuis tot contineat absurditates, a primo distat gradu vno, quoniam pertinacia 5
678 Liber XVII. Caput XXII. iugii sacramento, in quo Christus ipse caput, ecclesia vero dicitur eius corpus, compactum et connexum per omnem iuncturam vinculo fidei et caritatis. Fide itaque in ecclesia non sistente iam ecclesia corpus acephalum, et Christus caput sine corpore diceretur. In ecclesia denique nulla sistente fide et caritate, quia sancta dici non posset, dicere consequens est nullos fuisse aut esse tunc iustos et fideles. Si namque radix sancta et rami sancti, vnde ecclesia sancta non sistente pro eo tempore verum esset dicere, Christianos omnes gracia carere, absque tamen eorum demeritis, quia retinentes eandem fidem et cari- tatem, quam primo habebant, credentes articulos fidei et seruantes precepta Dei, sed cum viuerent in fide ecclesie, pereunte fide in ipsa matre, periret in 10 filiis consequenter. Adhuc predicte assercionis absurditas ostenditur interroga- cione: siquidem hunc affirmans errorem interrogandus est, vt tempus designet, quo ecclesia semel aberrauit in fide, locum eciam, aliasque facti circumstan- cias, circa quem preterea articulum, et si vnus tantum vel plures fuerint, cum- que affirmet in preteritum errasse, sed non in presenti, vt explicet, quamdiu 15 in errore perstitit, et si per diuinam reuelacionem vel instruccionem humanam informata de veritate reassumpsit fidem postea ecclesia catholica, quantumque tempus iam effluxit, postquam fidem resumpsit, et quo nomine appellabatur illo in tempore, quo in errore fuisse dicunt. Nec enim catholica appellaretur, si erronea vel heretica erat; in quo rursus iudicio summi pontificis aut generalis 20 concilii aut cuiusuis congregacionis alterius seu principis declaratum extitit dragmam fidei, quam ecclesia amiserat, inuenisse? Non licet in re tam absur- dissima alios proferre sermones, quanto magis discutitur, absurditatem eius et impossibilitatem lucidius explicantes. Sed id apertissime constat assercionem huiusmodi euangelio contradicere expresse ex audita Christi oracione, vt fides 25 ecclesie numquam deficeret, eius quoque professione, cum discipulis suis futurum se esse omnibus diebus vsque ad consumacionem seculi, quodque cum eis mane- ret in eternum spiritus veritatis, omnem veritatem docturus eos, suggesturus eciam, quecumque eis Christus dixerat. Regni quippe Christi, quia regnum est omnium seculorum, angelo Marie nunciante, non erit vnquam finis, palamque 30 omnibus constat in euangelio vocari ecclesiam et Christi regnum et regnum celorum. Dicta insuper assercio temeraria repugnat expresse articulo fidei „vnam sanctam ecclesiam catholicam"; etenim, cum non sit dies, hora vel momentum, in quo non liceat Christi fidelibus symbolum fidei profiteri, quod eciam licuit ab inicio christiane religionis, si pro aliquo tempore ecclesia errauit circa fidem, 35 vel de presenti errat, aut in futurum errare potest, iam ergo pro tempore sui erroris non licuit aut liceret confiteri eam vnam sanctam catholicam et apostoli- cam; adhuc quoniam sanctitas non solum requirit fidei veritatem, sed eciam inexistenciam diuine gracie, notorie constat, cum ecclesia semper sancta per- maneat, quod non solum in fide, sed in hiis, que ad salutem fidelium vel ad 40 bonos mores spectant, errare non potest. Iste tamen pertinacie modus secundus, quamuis tot contineat absurditates, a primo distat gradu vno, quoniam pertinacia 5
Strana 679
Liber XVII. Caput XXII. 679 hec aliquid presupponit, per quod ad veritatem aberrans possit induci. Confite- tur enim ecclesiam et fidem catholicam, et non semper, sed aliquando errare potuisse; primus autem vtrumque negat. Nam eo ipso, quod dicit fidem catholi- cam non esse veram, censetur simul negare ecclesiam et fidem. Quocirca illum primum modum nullus expresse affirmat reputari volens catholicus, hunc autem quamplures, consideracionis reuera defectu minime attendentes, quam includit multimodam contradiccionem. Oratores quippe regni Bohemie se ipsos regnum- que ipsum plus quam affirmantes catholicos esse, quod ecclesia errasset circa communionem eucharistie affirmarunt, sed auditis quibusdam premissarum racio- 10 num tacuerunt, vt narracione constat Nouembris anni XXXVII. Tercius denique modus pertinacie est, quando confessus ecclesiam et fidem catholicam negat veram esse assercionem illam, quam scit in ecclesia teneri pro catholica veri- tate, et quae tanquam talis vbique publice docetur et predicatur, vt si negaret Christum natum ex virgine vel in cruce passum aut resurrexisse. Scienter nam- 15 que pertinax dicitur, cum eidem constet eiusmodi assercionem apud omnes Christi fideles haberi pro catholica veritate. Nec excusat eum, si protestatur se velle stare iudicio ecclesie, quando eidem notorie constat contrarium esse; sicut non excusaretur, qui in die passionis Christi loco sermonis ad populum racio- nes, vt Iudei vel Sarraceni faciunt, allegaret, Deum nunquam fuisse incarna- 20 tum nec mortuum pro nobis, responsione data, qualem posset, testimoniis euan- gelistarum illud affirmantibus non esse credendum et sic per totum contextum sermonis diceret, ita sibi videri, in fine tamen, quod subiceret dicta sua iudicio ecclesie. Si namque eiusmodi protestaciones ecclesia admitteret, quid aliud esset, quam fidem catholicam reddere omnino dubiam et incertam? Etenim, sicut in 25 incertis, non vero certis locus est coniecture, sic et protestacioni; frustra nam- que submittit se iudicio ecclesie, cui euidentissime constat de veritate, quam ipsa predicat. Quartus pertinacie modus, si quis negat veritatem, quam scit in sacro canone contineri. Qui certe a priori deficit propterea, quod non omnes veritates sacri canonis publice et continuo, quemadmodum articuli fidei, pre- 30 dicantur, aut omnibus constant fidelibus. Sed ideo habet racionem pertinacie, quia cum omnes veritates canonis sacri diuina sint eloquia, eadem racione omnes habent infallibilitatem, Deo mentiri nequeunte, et quoniam, qui aliquid diminuit de verbis scripture sacre, diminuet eum Deus de libro vite. Vnde, quamdiu remanet in hoc proposito, negans quam scit esse diuinam veritatem, 35 se ipsum omnino alienat a fide, vt ad eam reduci non posset. In hoc autem pertinacie modo, gradu tamen maiori, constitueretur negans librum aliquem sacri canonis, quomodo Manichei fecere. Alius pertinacie modus, si quis pre- eminens temporali potestate, preceptis, comminacionibus aut penis compulit fideles negare quamcumque catholicam veritatem siue eam abiurare, quoniam, 40 quantum in se est, coartat ipsos adherere heresi contrarie irreuocabiliter. Nec videtur ignorancia excusare, docente Augustino in libro De mendacio, quod temerarie iurat quisquis iuramento asserit, quod perspicue verum non depre- 5
Liber XVII. Caput XXII. 679 hec aliquid presupponit, per quod ad veritatem aberrans possit induci. Confite- tur enim ecclesiam et fidem catholicam, et non semper, sed aliquando errare potuisse; primus autem vtrumque negat. Nam eo ipso, quod dicit fidem catholi- cam non esse veram, censetur simul negare ecclesiam et fidem. Quocirca illum primum modum nullus expresse affirmat reputari volens catholicus, hunc autem quamplures, consideracionis reuera defectu minime attendentes, quam includit multimodam contradiccionem. Oratores quippe regni Bohemie se ipsos regnum- que ipsum plus quam affirmantes catholicos esse, quod ecclesia errasset circa communionem eucharistie affirmarunt, sed auditis quibusdam premissarum racio- 10 num tacuerunt, vt narracione constat Nouembris anni XXXVII. Tercius denique modus pertinacie est, quando confessus ecclesiam et fidem catholicam negat veram esse assercionem illam, quam scit in ecclesia teneri pro catholica veri- tate, et quae tanquam talis vbique publice docetur et predicatur, vt si negaret Christum natum ex virgine vel in cruce passum aut resurrexisse. Scienter nam- 15 que pertinax dicitur, cum eidem constet eiusmodi assercionem apud omnes Christi fideles haberi pro catholica veritate. Nec excusat eum, si protestatur se velle stare iudicio ecclesie, quando eidem notorie constat contrarium esse; sicut non excusaretur, qui in die passionis Christi loco sermonis ad populum racio- nes, vt Iudei vel Sarraceni faciunt, allegaret, Deum nunquam fuisse incarna- 20 tum nec mortuum pro nobis, responsione data, qualem posset, testimoniis euan- gelistarum illud affirmantibus non esse credendum et sic per totum contextum sermonis diceret, ita sibi videri, in fine tamen, quod subiceret dicta sua iudicio ecclesie. Si namque eiusmodi protestaciones ecclesia admitteret, quid aliud esset, quam fidem catholicam reddere omnino dubiam et incertam? Etenim, sicut in 25 incertis, non vero certis locus est coniecture, sic et protestacioni; frustra nam- que submittit se iudicio ecclesie, cui euidentissime constat de veritate, quam ipsa predicat. Quartus pertinacie modus, si quis negat veritatem, quam scit in sacro canone contineri. Qui certe a priori deficit propterea, quod non omnes veritates sacri canonis publice et continuo, quemadmodum articuli fidei, pre- 30 dicantur, aut omnibus constant fidelibus. Sed ideo habet racionem pertinacie, quia cum omnes veritates canonis sacri diuina sint eloquia, eadem racione omnes habent infallibilitatem, Deo mentiri nequeunte, et quoniam, qui aliquid diminuit de verbis scripture sacre, diminuet eum Deus de libro vite. Vnde, quamdiu remanet in hoc proposito, negans quam scit esse diuinam veritatem, 35 se ipsum omnino alienat a fide, vt ad eam reduci non posset. In hoc autem pertinacie modo, gradu tamen maiori, constitueretur negans librum aliquem sacri canonis, quomodo Manichei fecere. Alius pertinacie modus, si quis pre- eminens temporali potestate, preceptis, comminacionibus aut penis compulit fideles negare quamcumque catholicam veritatem siue eam abiurare, quoniam, 40 quantum in se est, coartat ipsos adherere heresi contrarie irreuocabiliter. Nec videtur ignorancia excusare, docente Augustino in libro De mendacio, quod temerarie iurat quisquis iuramento asserit, quod perspicue verum non depre- 5
Strana 680
680 Liber XVII. Caput XXII. hendit, quanto magis, qui alios falsum cogit iurare. Pertinax item ille dicitur, qui abiurat veritatem . . .; . . . heretica est, se velle imperpetuum seruare, manutenere et defendere, siquidem talis firmat se inuariabiliter contra catholi- cam veritatem. Ille rursus pertinax est, qui errorem contrarium catholice veri- tati solemniter diffinit et tradit Christianis credendum tanquam catholicam veri- tatem; sentencia quippe diffinitiua testimonio existente, quod studiose visis et diligenter inspectis meritis cause tocius id, quod per sentenciam promulgat iudex, firmiter credit esse iustum et verum, censetur sue diffinicioni inuaria- biliter adherere. Octauus pertinacie modus est, si quis protestatur solemniter verbis aut factis assercionem hereticalem suam se nunquam reuocaturum, ea- 10 dem sistente racione, que in priori, sed non tanto firmitatis gradu, quo senten- cia protestacioni prefertur. Alter modus est, si quis plene de veritate informa- tus et correctus legittime debita auctoritate heresim suam non vult reuocare, quem modum pertinacie exprimit Augustinus in doctrina proxime commemorata contra Manicheos. Pertinax insuper censetur, si quis persequatur et molestet 15 maxime eo respectu, vel si impedit veritatem catholicam defendentes et in- pugnantes hereticam prauitatem. Siquidem tales persequentes censentur veritati resistere, ac per hoc mente corrupti esse et reprobi circa fidem, quemadmodum Iames et Mambres, Moysi resistentes. Etenim, si non recipientes predicatores euangelii pre Sodomitis dampnacionem merentur, quanto magis predicatores 20 veritatis euangelice persequentes. Tales quippe sentenciam suam peruersam pertinaci animositate defendunt, neque querunt tanta sollicitudine veritatem. corrigi parati, cum illam inuenerint. Sicut nec ille, qui x1° gradu pertinax est, quando in prosecucione aut defensione heretice prauitatis cottidie nouos fingit errores, et, sicuti primum, eos defendere nititur. Postremus pertinacie modus 25 esse dicitur, si errans contra fidem subicere se recusat correccioni et emenda- cioni illorum, ad quorum spectat officium eiusmodi aberrantes corrigere, aut quando dampnabiliter rennuit informari premaxime, si scandalum sit de eius dogmatizacione, et verisimiliter tolleretur, si informacioni acquiescere vellet. In omnibus fere istis pertinacie modis, vt vnum vel plures incurrisse quis dica- 30 tur, intelligi debet, si preerat de heresi publice diffamatus, quia censetur in confirmacionem vel augmentum sui facere erroris. Quocirca ad pertinacie gra- dum non mediocrem spectat, si taliter diffamatus pro suo posse impediat supre- mum iudicium, ne de suis vel aliorum cognoscat erroribus. Censetur namque omnino supprimere catholicam veritatem. Secus de inferiori esset iudicio, supe- 35 riori remanente, per quod reduci posset. Quemadmodum sacerdotes et Pharisei toto posse suo impedire voluerunt apostolorum predicacionem precipiendo, pre- cipientes illis, ne in Christi nomine predicarent, et quos potuerunt, tradentes carceribus, vt quam Christus predixerat mensuram implerent patrum suorum, prophetas qui occiderunt et lapidarunt missos ad eos. Vnde cum Paulus et 40 Barnabas, Antiochie constituti, vidissent Iudeos contumaci animo contradicere verbo Dei, tanquam circa eos iam non profecturi, constanter dixerunt, quoniam 5
680 Liber XVII. Caput XXII. hendit, quanto magis, qui alios falsum cogit iurare. Pertinax item ille dicitur, qui abiurat veritatem . . .; . . . heretica est, se velle imperpetuum seruare, manutenere et defendere, siquidem talis firmat se inuariabiliter contra catholi- cam veritatem. Ille rursus pertinax est, qui errorem contrarium catholice veri- tati solemniter diffinit et tradit Christianis credendum tanquam catholicam veri- tatem; sentencia quippe diffinitiua testimonio existente, quod studiose visis et diligenter inspectis meritis cause tocius id, quod per sentenciam promulgat iudex, firmiter credit esse iustum et verum, censetur sue diffinicioni inuaria- biliter adherere. Octauus pertinacie modus est, si quis protestatur solemniter verbis aut factis assercionem hereticalem suam se nunquam reuocaturum, ea- 10 dem sistente racione, que in priori, sed non tanto firmitatis gradu, quo senten- cia protestacioni prefertur. Alter modus est, si quis plene de veritate informa- tus et correctus legittime debita auctoritate heresim suam non vult reuocare, quem modum pertinacie exprimit Augustinus in doctrina proxime commemorata contra Manicheos. Pertinax insuper censetur, si quis persequatur et molestet 15 maxime eo respectu, vel si impedit veritatem catholicam defendentes et in- pugnantes hereticam prauitatem. Siquidem tales persequentes censentur veritati resistere, ac per hoc mente corrupti esse et reprobi circa fidem, quemadmodum Iames et Mambres, Moysi resistentes. Etenim, si non recipientes predicatores euangelii pre Sodomitis dampnacionem merentur, quanto magis predicatores 20 veritatis euangelice persequentes. Tales quippe sentenciam suam peruersam pertinaci animositate defendunt, neque querunt tanta sollicitudine veritatem. corrigi parati, cum illam inuenerint. Sicut nec ille, qui x1° gradu pertinax est, quando in prosecucione aut defensione heretice prauitatis cottidie nouos fingit errores, et, sicuti primum, eos defendere nititur. Postremus pertinacie modus 25 esse dicitur, si errans contra fidem subicere se recusat correccioni et emenda- cioni illorum, ad quorum spectat officium eiusmodi aberrantes corrigere, aut quando dampnabiliter rennuit informari premaxime, si scandalum sit de eius dogmatizacione, et verisimiliter tolleretur, si informacioni acquiescere vellet. In omnibus fere istis pertinacie modis, vt vnum vel plures incurrisse quis dica- 30 tur, intelligi debet, si preerat de heresi publice diffamatus, quia censetur in confirmacionem vel augmentum sui facere erroris. Quocirca ad pertinacie gra- dum non mediocrem spectat, si taliter diffamatus pro suo posse impediat supre- mum iudicium, ne de suis vel aliorum cognoscat erroribus. Censetur namque omnino supprimere catholicam veritatem. Secus de inferiori esset iudicio, supe- 35 riori remanente, per quod reduci posset. Quemadmodum sacerdotes et Pharisei toto posse suo impedire voluerunt apostolorum predicacionem precipiendo, pre- cipientes illis, ne in Christi nomine predicarent, et quos potuerunt, tradentes carceribus, vt quam Christus predixerat mensuram implerent patrum suorum, prophetas qui occiderunt et lapidarunt missos ad eos. Vnde cum Paulus et 40 Barnabas, Antiochie constituti, vidissent Iudeos contumaci animo contradicere verbo Dei, tanquam circa eos iam non profecturi, constanter dixerunt, quoniam 5
Strana 681
Liber XVII. Caput XXII. 681 se indignos iudicassent vite eterne, quod conuertebantur ad gentes. Itaque maximum iudicium pertinacie est, impedimento esse, ne veritas declaretur. Applicacionem predictorum modorum pertinacie synodali processui, contra olim Eugenium facto, facere potest memorie habens facti narracionem asserciones- que contentas in litteris eius. Siquidem incipiendo ab vltimo, quod impedimen- tum prestiterit, ne de erroribus eius cognosceretur per generalem synodum, legittimum profecto iudicem eius et omnium Christianorum, patet manifeste ex litteris 2e dissolucionis sue, propterea dissoluentis concilium, ne contra eum procederetur, citacione tamen inter alias, quare ad iudicium vocaretur, fidei 10 causam exprimente. Ne vero de erroribus aliorum per concilium agnosci posset, prima adhuc eius dissolucio in consistorio publice 2° facta expresse notat, dicens, ideo dissoluere concilium, quia Bohemi fuissent inuitati Basileam ad disputandum super articulis, quorum ex causa ecclesiam persequebantur. Quod vero materia hec pure ad fidem pertineret, et qualis erat extimacio, si papa 15 tunc Martinus V. celebrari non faceret concilium Basiliense, demonstrant septem conclusiones affixe Rome in valuis pallacii apostolici et aliis publicis locis, prout fuit commemoratum in principio horum narracionis gestorum. Secunda preterea dissolucio non mediocre prestabat impedimentum, quando cum oratori- bus regni Bohemie actu disputacione pendente super articulis fidei, eo ipso 20 dicebat se concilium dissoluere, xxx solum diebus designatis ad tractandum cum illis. Itaque et recusauit submittere se correccioni iudicis supremi, quantum potuit dans impedimentum, ne eciam cognosceret de erroribus aliorum. Quod vero supra errores contentos in litteris dissolucionis alios superaddiderit, vt illos defendens, patet ex commemoratis; nec minus, si persecutus est et mole- 25 stauit patres Basilee, permanentes pro manutenenda veritate fidei determinata per Constanciensem synodum de generalium auctoritate conciliorum. Nonus preterea modus pertinacie palam fieri potest intuentibus xxIXam et xXXIam sessio- nes Basiliensis concilii, quando solemniter monitus et requisitus noluit infra quatuor menses iuxta contenta in sessione XI. reuocare suam dissolucionem 2am 30 erroresque in ea contentos, auisatus expresse, quod non recte sentiret de ec- clesie auctoritate, quinymmo premisso termino durante, in suo proposito amplius se firmauit, faciens declaracionem purificatas fuisse condiciones, et mittens per totum orbem litteras desuper notificatorias, mandansque erigi Ferrariense con- uenticulum et celebrari faciens illud. Doctrina vero Augustini notissima est: 35 qui in ecclesia Christi morbidum prauumque sapiens, correctus, vt sanum rectumque sapiat, resistit contumaciter, sua pestifera et mortifera dogmata emendare nolens, quod hereticus siue pertinax est censendus. Quod vero pro- testatus fuerit, nunquam reuocaturum errores suos, si bullam: „Deus nouit" confessus extiterat, palam omnibus fiebat; sed considerari potest, vtrum verbali 40 protestacioni parificate sint littere eius de dissolucione et declaracione date in generali consistorio cum subscripcione sua et omnium cardinalium, approbanti- bus, vt inquit, omnibus prelatis et aliis Romane curie, notificacio quoque et 5
Liber XVII. Caput XXII. 681 se indignos iudicassent vite eterne, quod conuertebantur ad gentes. Itaque maximum iudicium pertinacie est, impedimento esse, ne veritas declaretur. Applicacionem predictorum modorum pertinacie synodali processui, contra olim Eugenium facto, facere potest memorie habens facti narracionem asserciones- que contentas in litteris eius. Siquidem incipiendo ab vltimo, quod impedimen- tum prestiterit, ne de erroribus eius cognosceretur per generalem synodum, legittimum profecto iudicem eius et omnium Christianorum, patet manifeste ex litteris 2e dissolucionis sue, propterea dissoluentis concilium, ne contra eum procederetur, citacione tamen inter alias, quare ad iudicium vocaretur, fidei 10 causam exprimente. Ne vero de erroribus aliorum per concilium agnosci posset, prima adhuc eius dissolucio in consistorio publice 2° facta expresse notat, dicens, ideo dissoluere concilium, quia Bohemi fuissent inuitati Basileam ad disputandum super articulis, quorum ex causa ecclesiam persequebantur. Quod vero materia hec pure ad fidem pertineret, et qualis erat extimacio, si papa 15 tunc Martinus V. celebrari non faceret concilium Basiliense, demonstrant septem conclusiones affixe Rome in valuis pallacii apostolici et aliis publicis locis, prout fuit commemoratum in principio horum narracionis gestorum. Secunda preterea dissolucio non mediocre prestabat impedimentum, quando cum oratori- bus regni Bohemie actu disputacione pendente super articulis fidei, eo ipso 20 dicebat se concilium dissoluere, xxx solum diebus designatis ad tractandum cum illis. Itaque et recusauit submittere se correccioni iudicis supremi, quantum potuit dans impedimentum, ne eciam cognosceret de erroribus aliorum. Quod vero supra errores contentos in litteris dissolucionis alios superaddiderit, vt illos defendens, patet ex commemoratis; nec minus, si persecutus est et mole- 25 stauit patres Basilee, permanentes pro manutenenda veritate fidei determinata per Constanciensem synodum de generalium auctoritate conciliorum. Nonus preterea modus pertinacie palam fieri potest intuentibus xxIXam et xXXIam sessio- nes Basiliensis concilii, quando solemniter monitus et requisitus noluit infra quatuor menses iuxta contenta in sessione XI. reuocare suam dissolucionem 2am 30 erroresque in ea contentos, auisatus expresse, quod non recte sentiret de ec- clesie auctoritate, quinymmo premisso termino durante, in suo proposito amplius se firmauit, faciens declaracionem purificatas fuisse condiciones, et mittens per totum orbem litteras desuper notificatorias, mandansque erigi Ferrariense con- uenticulum et celebrari faciens illud. Doctrina vero Augustini notissima est: 35 qui in ecclesia Christi morbidum prauumque sapiens, correctus, vt sanum rectumque sapiat, resistit contumaciter, sua pestifera et mortifera dogmata emendare nolens, quod hereticus siue pertinax est censendus. Quod vero pro- testatus fuerit, nunquam reuocaturum errores suos, si bullam: „Deus nouit" confessus extiterat, palam omnibus fiebat; sed considerari potest, vtrum verbali 40 protestacioni parificate sint littere eius de dissolucione et declaracione date in generali consistorio cum subscripcione sua et omnium cardinalium, approbanti- bus, vt inquit, omnibus prelatis et aliis Romane curie, notificacio quoque et 5
Strana 682
682 Liber XVII. Caput XXII. alia multa, facto et operibus consistencia, attenta clausula in fine litterarum: „Nulli ergo omnino hominum" etc., et quoniam fixe affirmat id legittime fecisse, quodque ad declaracionem tenebatur ex officii debito pastoralis. In 22 quoque bissessione profitetur dissolucionem 2am racionabilem esse ac neccessariam, nec- non ex iustissimis et necessariis causis. Quocirca palam septimus innotescit 5 pertinacie modus, litteris ipsis dissolucionis, declaracionis et bissessionis, matura, vt inquit, deliberacione emanatis et iuxta intentum suum plus quam sentencie diffinitiue solemniter promulgate vim habentibus, cui [assentire] contraire nemini licuisset; ipsis tamen litteris continentibus errores multos, predictis veritatibus fidei repugnantes. Sextus item pertinacie modus sub verbo abiuracionis in eius 10 litteris, sicut de protestacione dictum est, non reperitur fortassis, sed vtrum vim abiuracionis obtineant, que predicta sunt, considerari potest. In antiquis etenim conciliis, velut continentes omne robur animi eorum subscripciones epi- scoporum accommodabantur, et si, quod diffiniebatur, erroneum erat, velut tales annotabantur, attento, quod in predictis litteris ac eciam in 2a bissessione Fer- 15 rariensi profitetur, quod sine Dei offensa non poterat amplius dissimilare celebracionem concilii Basiliensis, nec tollerare decreta et ordinaciones eius absque graui offensa domini nostri Ihesu Christi, quodque, si non resisteret, latum preberet delinquentibus sinum erroresque approbare videretur. Quod autem compulerit preceptis, comminacionibus et penis negare catholicam veri- 20 tatem ex directo, fortassis non tam publice patet, sed quod patres Basilee permanentes ad defensionem predictarum duarum veritatum catholice fidei com- pulerit, vt ab huiusmodi defensione desisterent, approbaturi suam congregacio- nem Ferrariensem, demonstrant satis pene et censure contente in litteris dis- solucionis. De quarto rursus pertinacie modo, quod sub eisdem terminis et 25 expresse negauerit veritatem aliquam contentam in libris sacri canonis, non dicitur, sed quod illa fuit permaxima differencia tempore Arriane persecucionis propter confessionem veritatis catholice fidei, patri filium omousyon, hoc est consubstancialem siue eiusdem substancie fore. Etenim quoniam termini isti in toto canone sacro non reperiebantur, fideles, veritatem ipsam confitentes, velut 30 apponerent verbis scripture sacre, maximas a negantibus dictam veritatem tollera- runt persecuciones. Aduersus quos tamen preualuerunt tanquam negantes hoc diminuerent de verbis scripture sacre propterea, quod licet non in terminis, in sentencia tamen veritas illa, patri filium esse consubstancialem, in sacra scri- ptura contineretur, dicente: „Ego et pater vnum sumus.“ Et ita fuit de quam 35 plurimis aliis determinacionibus, per ecclesiam factis. Si igitur dicta veritas, papam teneri obedire generali concilio, veritas est catholice fidei, in quam pluribus passibus fundata diuine scripture, perspicuum est intueri, si negans illam pertinaciter negat veritatem aliquam in canone sacro contentam. Vtrum denique locum habeat tercius pertinacie modus, quod negauerit veram esse 40 assercionem illam, quam sciebat in ecclesia teneri pro catholica veritate, et tanquam tali publice notificata, commemorandum est id, quod notissime omnibus
682 Liber XVII. Caput XXII. alia multa, facto et operibus consistencia, attenta clausula in fine litterarum: „Nulli ergo omnino hominum" etc., et quoniam fixe affirmat id legittime fecisse, quodque ad declaracionem tenebatur ex officii debito pastoralis. In 22 quoque bissessione profitetur dissolucionem 2am racionabilem esse ac neccessariam, nec- non ex iustissimis et necessariis causis. Quocirca palam septimus innotescit 5 pertinacie modus, litteris ipsis dissolucionis, declaracionis et bissessionis, matura, vt inquit, deliberacione emanatis et iuxta intentum suum plus quam sentencie diffinitiue solemniter promulgate vim habentibus, cui [assentire] contraire nemini licuisset; ipsis tamen litteris continentibus errores multos, predictis veritatibus fidei repugnantes. Sextus item pertinacie modus sub verbo abiuracionis in eius 10 litteris, sicut de protestacione dictum est, non reperitur fortassis, sed vtrum vim abiuracionis obtineant, que predicta sunt, considerari potest. In antiquis etenim conciliis, velut continentes omne robur animi eorum subscripciones epi- scoporum accommodabantur, et si, quod diffiniebatur, erroneum erat, velut tales annotabantur, attento, quod in predictis litteris ac eciam in 2a bissessione Fer- 15 rariensi profitetur, quod sine Dei offensa non poterat amplius dissimilare celebracionem concilii Basiliensis, nec tollerare decreta et ordinaciones eius absque graui offensa domini nostri Ihesu Christi, quodque, si non resisteret, latum preberet delinquentibus sinum erroresque approbare videretur. Quod autem compulerit preceptis, comminacionibus et penis negare catholicam veri- 20 tatem ex directo, fortassis non tam publice patet, sed quod patres Basilee permanentes ad defensionem predictarum duarum veritatum catholice fidei com- pulerit, vt ab huiusmodi defensione desisterent, approbaturi suam congregacio- nem Ferrariensem, demonstrant satis pene et censure contente in litteris dis- solucionis. De quarto rursus pertinacie modo, quod sub eisdem terminis et 25 expresse negauerit veritatem aliquam contentam in libris sacri canonis, non dicitur, sed quod illa fuit permaxima differencia tempore Arriane persecucionis propter confessionem veritatis catholice fidei, patri filium omousyon, hoc est consubstancialem siue eiusdem substancie fore. Etenim quoniam termini isti in toto canone sacro non reperiebantur, fideles, veritatem ipsam confitentes, velut 30 apponerent verbis scripture sacre, maximas a negantibus dictam veritatem tollera- runt persecuciones. Aduersus quos tamen preualuerunt tanquam negantes hoc diminuerent de verbis scripture sacre propterea, quod licet non in terminis, in sentencia tamen veritas illa, patri filium esse consubstancialem, in sacra scri- ptura contineretur, dicente: „Ego et pater vnum sumus.“ Et ita fuit de quam 35 plurimis aliis determinacionibus, per ecclesiam factis. Si igitur dicta veritas, papam teneri obedire generali concilio, veritas est catholice fidei, in quam pluribus passibus fundata diuine scripture, perspicuum est intueri, si negans illam pertinaciter negat veritatem aliquam in canone sacro contentam. Vtrum denique locum habeat tercius pertinacie modus, quod negauerit veram esse 40 assercionem illam, quam sciebat in ecclesia teneri pro catholica veritate, et tanquam tali publice notificata, commemorandum est id, quod notissime omnibus
Strana 683
Liber XVII. Caput XXII. 683 constat, videlicet, quoniam, vt Eugenius eciam professus est, ex prima dis- solucione sua graues in ecclesia dissensiones secute extiterant, grauiores in dies future, ipso illam prosequente, et quod eidem Basiliensi resistente con- cilio in vniuersam christianam religionem, ambassiatoribus vtrimque destinatis per litteras synodalesque epistolas et decreta proposicionesque ipsorum orato- rum in toto orbe notificatum extitit, veritatem, quam manutenebat concilium, veritatem esse catholice fidei, in diuinis fundatam scripturis. Item, quod post duos annos resistencie sue adhesit concilio, reuocacione facta litterarum et omnium suarum assercionum gestorumque in derogacionem auctoritatis et pre- 10 iudicium concilii, quodque post dictam adhesionem, ipso et alio quocumque minime repugnante, quantum ad sepe dictas veritates catholice fidei, ecclesia catholica in pace conquieuit; vtque susciperet robur dicta determinacio de auctoritate generalium conciliorum, quod vnanimi omnium consensu innouata fuit in sessione XVIII. Basiliensis concilii, presidente legato sedis apostolice et 15 consedentibus cardinalibus, patriarchis, primatibus, archiepiscopis, episcopis, abbatibus tam copioso, vt vix alteri sessioni huius concilii tantus affuerit numerus. Et rursus constat, tam sessionem istam, quam alias xxIIIIor vsque ad diem sue citacionis innotuisse publice ac solemniter toti ecclesie catholice, nec minus Eugenio pape, omnibus fere illis aut maiori parte de ipso facientibus 20 mencionem et factis ac publicatis vno vel pluribus presidentibus suis legatis. Quapropter, tam prima quam 2a veritatibus, de quibus sermo est, in predictis sessionibus, epistolis et aliis gestis synodalibus frequentissime repetitis, quod Eugenius sciuit publicatas fuisse illas, et reputari pro catholicis veritatibus, attentis impugnacione suaque resistencia, quodque de eius statu principaliter 25 agebatur, gesta temporis illius accuracius demonstrant. Ignoranciam quippe facti proprii, notorie in ecclesia publicati et diuini iuris, presertim summo pontifici nemo tribuere audet, dignitatis sue precessione considerata, vt qui primam obtinet inter Christianos sedem, maiorem pre ceteris habere debeat noticiam catholice fidei, id eciam suo requirente officio, qui inter singulos 30 primus doctor et magister est omnium Christianorum, ne obiciatur eidem, quod Nicodemo Christus dicebat: „Tu es magister in Israhel, et hec ignoras?“ Hoc ipsum preterea suadet auctoritas eius, ad quem dubia legis christiane declarare pertinet auctoritatiue. Sed et cum sit Christi vicarius, longe ab eo exulat ignoranciam allegare de lege aut fide christiana, audire gaudenti, quod omnia 35 iura diuina et humana censetur habere in scrinio sui pectoris. Ne igitur eum contingat reprehensio Saduceorum, quod scripturas nescirent et virtutem Dei, cum nullius veritatis catholice fidei nesciencia pontifici summo attribuenda sit, videtur, quod sciuit dictas veritates catholice fidei, et pro talibus publicatas esse in christiana religione; quod autem illas negauerit animo fixo, superiora 40 insinuarunt. Secundus insuper modus pertinacie quod in eo fuerit, affirmante ecclesiam errare, sub hiis terminis in scripturis eius fortasse non reperiretur, sed vtrum ex factis eius eliciatur vel per indirectum ex suis eliciatur scriptis, Scriptores III. 5 87
Liber XVII. Caput XXII. 683 constat, videlicet, quoniam, vt Eugenius eciam professus est, ex prima dis- solucione sua graues in ecclesia dissensiones secute extiterant, grauiores in dies future, ipso illam prosequente, et quod eidem Basiliensi resistente con- cilio in vniuersam christianam religionem, ambassiatoribus vtrimque destinatis per litteras synodalesque epistolas et decreta proposicionesque ipsorum orato- rum in toto orbe notificatum extitit, veritatem, quam manutenebat concilium, veritatem esse catholice fidei, in diuinis fundatam scripturis. Item, quod post duos annos resistencie sue adhesit concilio, reuocacione facta litterarum et omnium suarum assercionum gestorumque in derogacionem auctoritatis et pre- 10 iudicium concilii, quodque post dictam adhesionem, ipso et alio quocumque minime repugnante, quantum ad sepe dictas veritates catholice fidei, ecclesia catholica in pace conquieuit; vtque susciperet robur dicta determinacio de auctoritate generalium conciliorum, quod vnanimi omnium consensu innouata fuit in sessione XVIII. Basiliensis concilii, presidente legato sedis apostolice et 15 consedentibus cardinalibus, patriarchis, primatibus, archiepiscopis, episcopis, abbatibus tam copioso, vt vix alteri sessioni huius concilii tantus affuerit numerus. Et rursus constat, tam sessionem istam, quam alias xxIIIIor vsque ad diem sue citacionis innotuisse publice ac solemniter toti ecclesie catholice, nec minus Eugenio pape, omnibus fere illis aut maiori parte de ipso facientibus 20 mencionem et factis ac publicatis vno vel pluribus presidentibus suis legatis. Quapropter, tam prima quam 2a veritatibus, de quibus sermo est, in predictis sessionibus, epistolis et aliis gestis synodalibus frequentissime repetitis, quod Eugenius sciuit publicatas fuisse illas, et reputari pro catholicis veritatibus, attentis impugnacione suaque resistencia, quodque de eius statu principaliter 25 agebatur, gesta temporis illius accuracius demonstrant. Ignoranciam quippe facti proprii, notorie in ecclesia publicati et diuini iuris, presertim summo pontifici nemo tribuere audet, dignitatis sue precessione considerata, vt qui primam obtinet inter Christianos sedem, maiorem pre ceteris habere debeat noticiam catholice fidei, id eciam suo requirente officio, qui inter singulos 30 primus doctor et magister est omnium Christianorum, ne obiciatur eidem, quod Nicodemo Christus dicebat: „Tu es magister in Israhel, et hec ignoras?“ Hoc ipsum preterea suadet auctoritas eius, ad quem dubia legis christiane declarare pertinet auctoritatiue. Sed et cum sit Christi vicarius, longe ab eo exulat ignoranciam allegare de lege aut fide christiana, audire gaudenti, quod omnia 35 iura diuina et humana censetur habere in scrinio sui pectoris. Ne igitur eum contingat reprehensio Saduceorum, quod scripturas nescirent et virtutem Dei, cum nullius veritatis catholice fidei nesciencia pontifici summo attribuenda sit, videtur, quod sciuit dictas veritates catholice fidei, et pro talibus publicatas esse in christiana religione; quod autem illas negauerit animo fixo, superiora 40 insinuarunt. Secundus insuper modus pertinacie quod in eo fuerit, affirmante ecclesiam errare, sub hiis terminis in scripturis eius fortasse non reperiretur, sed vtrum ex factis eius eliciatur vel per indirectum ex suis eliciatur scriptis, Scriptores III. 5 87
Strana 684
684 Liber XVII. Caput XXII. considerandum est ecclesiam dupliciter summi, vel pro vniuersitate omnium et singulorum fidelium, quali modo post Christi ascensionem nunquam vno con- uenit loco, dubia fidei declarans vel de moribus faciens statuta, aut 2°, prout dicitur congregacio legittima catholicorum, huius distinccionis probacione alio manifestanda loco ex diuinis eloquiis doctrinisque sanctorum et euidentissima racione. Consideratur eciam, quod ad ecclesiam, prout est congregacio legittima Christianorum, pertinet omnes fideles docere et statuere, que ad eorum perti- nent salutem, et quod eius doctrine ac preceptis omnes Christiani acquiescere obligantur, saluatore precipiente: "Omnia, quecumque dixerint vobis, seruate et facite“. Quocirca, si generalis synodus diffiniat veritatem catholice fidei, et, 10 nemine reclamante, tanquam talis suscepta sit in religione christiana, quoniam generalis synodus vere est ecclesia legittime congregata, manifestum esse potest cuilibet intuenti, quod affirmare declaracionem huiusmodi veram non esse, dicere ecclesiam errare. Quod obprobrium, quin et grauissimum crimen, ne vnquam matri sue obici posset, quod legittime congregata errauit in sua 15 diffinicione, quamplurimi fidelium maximas tollerauerunt persecuciones, ab ini- cio celebracionis generalium conciliorum nunquam assentire volentes hereticis inpugnantibus symbola aut alias determinaciones in generalibus conciliis factas. Factis autem aut verbo per Eugenium dictas veritates fidei multipliciter fuisse negatas, notificatum extitit in commemoratis superius. Primus denique pertina- 20 cie modus, vt affirmet fidem christianam falsam esse, dubiam vel incertam, difficile aut nunquam in suis scriptis auctenticis sub eisdem verbis reperiri posset, sed quod maxima dubietas ex illis in fide catholica oriatur, attendi potest. Omnes quippe veritates catholice fidei, quoniam sunt equalis neccessi- tatis, quantum ad robur et firmitatem veritatis earum, dum quelibet earum 25 sermo dicitur diuinus, qui fallere nequit aut falli, quicumque alteram earum negat, minime censetur habere catholicam fidem. Ex eo namque, quod ab vna pertinaciter discordat, non censetur tenere fidem ex doctrina ecclesie aut cre- dere quicquid ecclesia credit. Et quoniam per negacionem res efficitur dubia, iam eo ipso dubium ponit in catholica fide tanquam falsa sit, dubia vel in- 30 certa. Prout autem exordium colleccionis huius exposuit, quanto maioris digni- tatis est negans, tanto maius periculum christiana subit religio. Ceterum, quon- iam pretendit, vt mortalium nemo de eius voluntate, disposicione seu iudicio audeat quomodolibet disceptare, cum omnis homo mendax sit, si non de diuino, sed de suo spiritu loquitur, prohibens, ne de suo iudicio quis disceptare audeat, 35 eciam ecclesia legittime congregata, quid aliud intendit, nisi vt sibi credatur omnino, siue cum de suo, siue cum de diuino spiritu loquitur? Scriptura autem iubente: „Nolite credere omni spiritui, sed probate spiritus, si ex Deo sunt“; que autem iussit probari, spiritus eciam dedit noticiam cognoscendorum inter alia sane, vt qui aliud, quam ecclesia euangelizauerit, eciam si angelus de 40 celo, anathema sit. Ipse autem Eugenius notorie aliud predicat, quam diffiniuit ecclesia in Constanciensi concilio legittime congregata, vultque sibi credi absque 5
684 Liber XVII. Caput XXII. considerandum est ecclesiam dupliciter summi, vel pro vniuersitate omnium et singulorum fidelium, quali modo post Christi ascensionem nunquam vno con- uenit loco, dubia fidei declarans vel de moribus faciens statuta, aut 2°, prout dicitur congregacio legittima catholicorum, huius distinccionis probacione alio manifestanda loco ex diuinis eloquiis doctrinisque sanctorum et euidentissima racione. Consideratur eciam, quod ad ecclesiam, prout est congregacio legittima Christianorum, pertinet omnes fideles docere et statuere, que ad eorum perti- nent salutem, et quod eius doctrine ac preceptis omnes Christiani acquiescere obligantur, saluatore precipiente: "Omnia, quecumque dixerint vobis, seruate et facite“. Quocirca, si generalis synodus diffiniat veritatem catholice fidei, et, 10 nemine reclamante, tanquam talis suscepta sit in religione christiana, quoniam generalis synodus vere est ecclesia legittime congregata, manifestum esse potest cuilibet intuenti, quod affirmare declaracionem huiusmodi veram non esse, dicere ecclesiam errare. Quod obprobrium, quin et grauissimum crimen, ne vnquam matri sue obici posset, quod legittime congregata errauit in sua 15 diffinicione, quamplurimi fidelium maximas tollerauerunt persecuciones, ab ini- cio celebracionis generalium conciliorum nunquam assentire volentes hereticis inpugnantibus symbola aut alias determinaciones in generalibus conciliis factas. Factis autem aut verbo per Eugenium dictas veritates fidei multipliciter fuisse negatas, notificatum extitit in commemoratis superius. Primus denique pertina- 20 cie modus, vt affirmet fidem christianam falsam esse, dubiam vel incertam, difficile aut nunquam in suis scriptis auctenticis sub eisdem verbis reperiri posset, sed quod maxima dubietas ex illis in fide catholica oriatur, attendi potest. Omnes quippe veritates catholice fidei, quoniam sunt equalis neccessi- tatis, quantum ad robur et firmitatem veritatis earum, dum quelibet earum 25 sermo dicitur diuinus, qui fallere nequit aut falli, quicumque alteram earum negat, minime censetur habere catholicam fidem. Ex eo namque, quod ab vna pertinaciter discordat, non censetur tenere fidem ex doctrina ecclesie aut cre- dere quicquid ecclesia credit. Et quoniam per negacionem res efficitur dubia, iam eo ipso dubium ponit in catholica fide tanquam falsa sit, dubia vel in- 30 certa. Prout autem exordium colleccionis huius exposuit, quanto maioris digni- tatis est negans, tanto maius periculum christiana subit religio. Ceterum, quon- iam pretendit, vt mortalium nemo de eius voluntate, disposicione seu iudicio audeat quomodolibet disceptare, cum omnis homo mendax sit, si non de diuino, sed de suo spiritu loquitur, prohibens, ne de suo iudicio quis disceptare audeat, 35 eciam ecclesia legittime congregata, quid aliud intendit, nisi vt sibi credatur omnino, siue cum de suo, siue cum de diuino spiritu loquitur? Scriptura autem iubente: „Nolite credere omni spiritui, sed probate spiritus, si ex Deo sunt“; que autem iussit probari, spiritus eciam dedit noticiam cognoscendorum inter alia sane, vt qui aliud, quam ecclesia euangelizauerit, eciam si angelus de 40 celo, anathema sit. Ipse autem Eugenius notorie aliud predicat, quam diffiniuit ecclesia in Constanciensi concilio legittime congregata, vultque sibi credi absque 5
Strana 685
Liber XVII. Caput XXII. 685 vlla examinacione. Quid igitur aliud est, quam reddere fidem catholicam dubiam vel incertam, vt vni soli credere teneatur tota christiana religio absque exa- minacione vlla, si, quod loquitur, est de suo aut diuino spiritu? Deinde, cum in religione christiana pro determinacione dubitacionum catholice fidei consue- 5 uerit pocius determinacioni concilii generalis, eciam si predicantes veritatem miracula facerent, quomodo contigit Paulo et Barnabe, qui ex Antiochia statuto fidelium ascenderunt super dubio fidei pro determinacione habenda ad concilium Iherosolimitanum; cum Eugenius, non faciens miracula, in scripturis suis subi- ciat sibi generale concilium, vt pre illo sibi credatur, ponere totam fidem in 10 vno peccabili homine, nonne est ipsam reddere dubiam et incertam? Ceterum, cum symbola aliasque principales veritates catholice fidei Christiani habeant a conciliis generalibus, firmiter credentes, quod determinatum ibi fuit, simul spiri- tui sancto et patribus fuisse visum, si admittitur veram non fuisse determina- cionem vnius concilii generalis, sicut de Constanciensi Eugenius videtur asse- 15 rere, quia relinquitur humano iudicio vt quod placuit sibi, dicat visum fuisse spiritui sancto, aliud autem minime, nonne hoc est affirmare incertam dubiam- que fidem ecclesie catholice? Adhuc eciam Eugenius videtur effecisse fidem dubiam vel incertam erreccione Ferrariensis congregacionis sub nomine genera- lis concilii. Illa namque omnium Christianorum est fidelis credulitas Christum 20 esse in medio concilii generalis, quia congregatorum in nomine suo. Cum igi- tur christiana religio firmiter crederet Christum esse in medio Basiliensis con- cilii, ipse vero profitetur, quod in medio Ferrariensis congregacionis, quid restat, nisi, quoniam dicitur: „Ecce hic est Christus aut illic,“ vt sequatur, quod Christus ammonuit: „Nolite credere?“ Sicut enim duobus seruire dominis, 25 ita duabus congregacionibus sub nomine concilii generalis contraria diffinienti- bus nemo credere potest. Potestne igitur assignari maior fidei incertitudo, quam vt nullus Christianus quod sub nomine ecclesie diffinitur credere possit aut teneatur? Contraria siquidem precipientibus papa et generali concilio, quia communis credulitas omnium Christianorum est in hiis, que fidei sunt, papam 30 subiectum esse generali concilio, dici non posset: „Nolite credere,“ sed, cum fidelis quicumque, eciam si papalis dignitatis, obedire teneatur generali con- cilio, duabus sistentibus congregacionibus sub nomine concilii generalis, cum dicatur: „Ecce hic est Christus, ecce illic est,“ nutare videtur tota catholica fides. Sed et data assercione Eugenii peramplius nutare videtur, quando redi- 35 git totam substanciam catholice fidei ad singularitatem vnius persone, hoc est sui ipsius, nolentis, vt de voluntate eius disceptare quis audeat. Etenim ipse stare non vult iudicio eius, quam erexit, congregacionis sub nomine generalis concilii, eciam si fateatur, quod Christus est in medio eius, vt quod pro fide catholica tradit credendum, non ab alio audire sed a se ipso inducere videa- 40 tur. Ysidorus, vt proximo allegatum est, dicebat neminem arbitrio suo debere fidem sibi suscipere, vt aliis traderet, quoniam fidem, quam tenemus, ecclesia ab apostolis et apostoli a Christo susceperunt. Sed et Christus attestatur, quod 87*
Liber XVII. Caput XXII. 685 vlla examinacione. Quid igitur aliud est, quam reddere fidem catholicam dubiam vel incertam, vt vni soli credere teneatur tota christiana religio absque exa- minacione vlla, si, quod loquitur, est de suo aut diuino spiritu? Deinde, cum in religione christiana pro determinacione dubitacionum catholice fidei consue- 5 uerit pocius determinacioni concilii generalis, eciam si predicantes veritatem miracula facerent, quomodo contigit Paulo et Barnabe, qui ex Antiochia statuto fidelium ascenderunt super dubio fidei pro determinacione habenda ad concilium Iherosolimitanum; cum Eugenius, non faciens miracula, in scripturis suis subi- ciat sibi generale concilium, vt pre illo sibi credatur, ponere totam fidem in 10 vno peccabili homine, nonne est ipsam reddere dubiam et incertam? Ceterum, cum symbola aliasque principales veritates catholice fidei Christiani habeant a conciliis generalibus, firmiter credentes, quod determinatum ibi fuit, simul spiri- tui sancto et patribus fuisse visum, si admittitur veram non fuisse determina- cionem vnius concilii generalis, sicut de Constanciensi Eugenius videtur asse- 15 rere, quia relinquitur humano iudicio vt quod placuit sibi, dicat visum fuisse spiritui sancto, aliud autem minime, nonne hoc est affirmare incertam dubiam- que fidem ecclesie catholice? Adhuc eciam Eugenius videtur effecisse fidem dubiam vel incertam erreccione Ferrariensis congregacionis sub nomine genera- lis concilii. Illa namque omnium Christianorum est fidelis credulitas Christum 20 esse in medio concilii generalis, quia congregatorum in nomine suo. Cum igi- tur christiana religio firmiter crederet Christum esse in medio Basiliensis con- cilii, ipse vero profitetur, quod in medio Ferrariensis congregacionis, quid restat, nisi, quoniam dicitur: „Ecce hic est Christus aut illic,“ vt sequatur, quod Christus ammonuit: „Nolite credere?“ Sicut enim duobus seruire dominis, 25 ita duabus congregacionibus sub nomine concilii generalis contraria diffinienti- bus nemo credere potest. Potestne igitur assignari maior fidei incertitudo, quam vt nullus Christianus quod sub nomine ecclesie diffinitur credere possit aut teneatur? Contraria siquidem precipientibus papa et generali concilio, quia communis credulitas omnium Christianorum est in hiis, que fidei sunt, papam 30 subiectum esse generali concilio, dici non posset: „Nolite credere,“ sed, cum fidelis quicumque, eciam si papalis dignitatis, obedire teneatur generali con- cilio, duabus sistentibus congregacionibus sub nomine concilii generalis, cum dicatur: „Ecce hic est Christus, ecce illic est,“ nutare videtur tota catholica fides. Sed et data assercione Eugenii peramplius nutare videtur, quando redi- 35 git totam substanciam catholice fidei ad singularitatem vnius persone, hoc est sui ipsius, nolentis, vt de voluntate eius disceptare quis audeat. Etenim ipse stare non vult iudicio eius, quam erexit, congregacionis sub nomine generalis concilii, eciam si fateatur, quod Christus est in medio eius, vt quod pro fide catholica tradit credendum, non ab alio audire sed a se ipso inducere videa- 40 tur. Ysidorus, vt proximo allegatum est, dicebat neminem arbitrio suo debere fidem sibi suscipere, vt aliis traderet, quoniam fidem, quam tenemus, ecclesia ab apostolis et apostoli a Christo susceperunt. Sed et Christus attestatur, quod 87*
Strana 686
Liber XVII. Caput XXII. 686 non a semetipso, sed doctrinam, quam dedit, habuit a patre suo, professus: „Mea doctrina non est mea, sed eius, qui misit me.“ Et alibi: „Sermonem, quem audistis, non est meus, sed eius, qui misit me, patris.“ Et rursus: „Qui a semetipso loquitur, gloriam propriam querit.“ Et iterum: „Non possum a me ipso facere quidquam, sed sicut audio, iudico.“ Vnde etsi Christus vt ei cre- deretur, aliunde habere voluit multiplex testimonium, qui asserit, vt nullus de suo iudicio disceptare debeat, notissimum est cuilibet intuenti, quantum catholi- cam fidem infirmat et facit incertam. Explicatis pertinacie racione, eiusque modis XII, et quomodo applicari possint erroribus olim Eugenii, quomodo re- ducantur ad quatuor testimonia, que sancta synodus notoria reputat, vt non 10 indigeant clamore accusatoris, compendii gracia iudicio lectoris relinquitur; singulum namque ex dictis quatuor testimoniis tam plenum esse contumacia videtur, vt omnes fere vel magnam eorum partem contineat. Distribucione autem in genere facta inspici potest, si testimonium primum continere videtur septimum et XII. modos, secundum autem tercium et nonum, tercium denique 15 quintum et octauum, quartum autem primum et secundum, qui grauiores sunt pertinacie modi. Alii vero quatuor, videlicet quartus, sextus, decimus et vn- decimus videntur esse communes ad singulum ex dictis quatuor testimoniis applicabiles. In hiis autem pertinacie modis XII mencio facta non est de illo grauissimo pertinacie genere, annotato in libello „Moyses“, per quem senten- 20 cialiter diffinicione solemni condempnare voluit predictas veritates tres catholice fidei, in eodem libello eciam alios preter annotatos publicans errores, dictis veritatibus repugnantes. Eiusmodi namque condempnacione trimestrio sequente deposicionem eius de illis in iudicio synodali ante sentenciam non constitit. Locus autem desuper dicendi et, quomodo errores eius euangelio, fidei, doctrine 25 sanctorum et racioni obuiant, Deo auxiliante spectat ad tractatum secundum post eiusmodi insertum disputacionem. Pro nunc autem sufficiat exposuisse, quod tot modis pertinacie tanteque grauitatis et periculi circa errores annotatos ipsius olim Eugenii, dictis veritatibus catholice fidei expresse repugnantes, vel omnibus aut maxima parte eorum iudicium synodale circumstantibus palam 30 omnibus fieri potest, iudicium sue deposicionis fuisse legittimum, quo declara- tus fuit non solum hereticus, sed pertinax et incorrigibilis. Siquidem pertinacie modi supra expositi omnes aut pro maiori parte perspicue attestari videntur de incorrigibilitate eius, quando non solum comparere noluit coram legittimo iudice, sed constituit se iudicem iudicis sui, concilii generalis, excommunicando, inter- 35 dicendo et priuando illud celebrantes, precipiens quoque auctoritatiue ab acti- bus conciliaribus omnino fore cessandum, ac, prout commemoratum extitit, iudi- cem suum interimens concilii dissolucione. Premissis pro maiori aut saltem maxima parte, quamuis seriose minus de materia fidei synodalem concernenti- bus processum, quo olim ipse Eugenius condempnatus fuit tanquam hereticus, 40 expositis per ipsum Iohannem cardinalem sancti Calixti, qui synodalem episto- lam sub bulla concilii predictas veritates tres et conclusiones quinque continen- 5
Liber XVII. Caput XXII. 686 non a semetipso, sed doctrinam, quam dedit, habuit a patre suo, professus: „Mea doctrina non est mea, sed eius, qui misit me.“ Et alibi: „Sermonem, quem audistis, non est meus, sed eius, qui misit me, patris.“ Et rursus: „Qui a semetipso loquitur, gloriam propriam querit.“ Et iterum: „Non possum a me ipso facere quidquam, sed sicut audio, iudico.“ Vnde etsi Christus vt ei cre- deretur, aliunde habere voluit multiplex testimonium, qui asserit, vt nullus de suo iudicio disceptare debeat, notissimum est cuilibet intuenti, quantum catholi- cam fidem infirmat et facit incertam. Explicatis pertinacie racione, eiusque modis XII, et quomodo applicari possint erroribus olim Eugenii, quomodo re- ducantur ad quatuor testimonia, que sancta synodus notoria reputat, vt non 10 indigeant clamore accusatoris, compendii gracia iudicio lectoris relinquitur; singulum namque ex dictis quatuor testimoniis tam plenum esse contumacia videtur, vt omnes fere vel magnam eorum partem contineat. Distribucione autem in genere facta inspici potest, si testimonium primum continere videtur septimum et XII. modos, secundum autem tercium et nonum, tercium denique 15 quintum et octauum, quartum autem primum et secundum, qui grauiores sunt pertinacie modi. Alii vero quatuor, videlicet quartus, sextus, decimus et vn- decimus videntur esse communes ad singulum ex dictis quatuor testimoniis applicabiles. In hiis autem pertinacie modis XII mencio facta non est de illo grauissimo pertinacie genere, annotato in libello „Moyses“, per quem senten- 20 cialiter diffinicione solemni condempnare voluit predictas veritates tres catholice fidei, in eodem libello eciam alios preter annotatos publicans errores, dictis veritatibus repugnantes. Eiusmodi namque condempnacione trimestrio sequente deposicionem eius de illis in iudicio synodali ante sentenciam non constitit. Locus autem desuper dicendi et, quomodo errores eius euangelio, fidei, doctrine 25 sanctorum et racioni obuiant, Deo auxiliante spectat ad tractatum secundum post eiusmodi insertum disputacionem. Pro nunc autem sufficiat exposuisse, quod tot modis pertinacie tanteque grauitatis et periculi circa errores annotatos ipsius olim Eugenii, dictis veritatibus catholice fidei expresse repugnantes, vel omnibus aut maxima parte eorum iudicium synodale circumstantibus palam 30 omnibus fieri potest, iudicium sue deposicionis fuisse legittimum, quo declara- tus fuit non solum hereticus, sed pertinax et incorrigibilis. Siquidem pertinacie modi supra expositi omnes aut pro maiori parte perspicue attestari videntur de incorrigibilitate eius, quando non solum comparere noluit coram legittimo iudice, sed constituit se iudicem iudicis sui, concilii generalis, excommunicando, inter- 35 dicendo et priuando illud celebrantes, precipiens quoque auctoritatiue ab acti- bus conciliaribus omnino fore cessandum, ac, prout commemoratum extitit, iudi- cem suum interimens concilii dissolucione. Premissis pro maiori aut saltem maxima parte, quamuis seriose minus de materia fidei synodalem concernenti- bus processum, quo olim ipse Eugenius condempnatus fuit tanquam hereticus, 40 expositis per ipsum Iohannem cardinalem sancti Calixti, qui synodalem episto- lam sub bulla concilii predictas veritates tres et conclusiones quinque continen- 5
Strana 687
Liber XVII. Caput XXII. XXIII. 687 tem ad manus tenebat, et ex ipsa aliquando conclusiones perlegit conclusione- que facta ex quatuor proposicionibus, in particula octaua descriptis, dicebat, quod omnes habentes noticiam de veritate iusticie synodalis sub pena mortalis peccati illi acquiescere tenebantur, astantes in ea congregacione solemniter re- quirens, vt concilio obedirent, materia ipsa permaxime concernente statum fidei et ecclesie. Si que autem ipsis foret dubitacio, quod eam exponerent, quoniam legati et oratores concilii de ea, que in ipsis erat fide, parati essent reddere omnibus poscentibus racionem. Si vero aperire rennuerent, quod Deus ab eis requireret, notificatis eisdem iusticie ecclesie et veritati fidei conformare se 10 nolentibus, neque reddere causam, quare non acquiescerent. Essent namque parati et aduersariis et aliis quibuscumque satisfacere semper in publico vel alias quomodocumque de quibusuis dubiis iusticiam concernentibus synodalem. Siquidem iuste egisset sancta synodus tam in deposicione olim Eugenii quam in eleccione Felicis, ideoque non timerent in lucem producere gesta per ipsam. 15 Commemorabat denique eis timorem diuini iudicii, non recipienda in illo eorum excusacione, si agnita veritate et periculo imminente alias, ipsam in terram prosterni paterentur, illi non obedientes seu illam recognoscere nolentes. Etenim considerare poterant, ne ipsorum defectus ad roborandam iusticiam fieret inex- cusabilis, sicut illorum error, qui, cum Deum cognouissent, non sicut Deum 20 glorificauerunt. Quanta vero esset merces publice confitencium agnitam veri- tatem, ex euangelio constabat, saluatore profitente, confessurum se coram Deo et angelis eius, qui eum suamque fidei veritatem coram hominibus confiteren- tur. Post hec, iam solis occasu, Arelatensis cardinalis respondit ad imposita eidem, quod periurasset, reuelans secreta conclauis sui quidem reuelacione 25 minime indigencia, cum essent notoria multis, eciam litteris sub plumbo ipsius Eugenii illa continentibus, velut decretalis esset ad perpetuam rei memoriam, desuper expeditis et in orbem communicatis simul cum notificata eleccione ipsius olim Eugenii. Commemorabat insuper dilapidaciones et crudelitates ipsius aliaque multa exaggeracione magna, et qua intencione voluit ecclesiasticus fieri 30 papa Felix, quantaque spes esset obtenta obediencia ecclesiam auxilio eius sus- cipere reformacionem, defendique ecclesiasticam libertatem. Obtinuerunt autem aduersarii, vt crastino audirentur. 5 Capitulum XXIII. Summaria relacio de expositis per Iohannem de Caruaial et Nicolaum de Cusa, oratores olim Eugenii, vltima audiencia illis concessa, 35 primo dissuadente, credi, quia non omne concilium esset concilium, et alio, quod generalia errarent concilia prosequente, nec valere quod agit con- cilium absque pape consensu. Eodem igitur loco coram in dieta congregatis, Arelatensi quoque et preter cardinales aliis oratoribus concilii presentibus, prout a notariis aliisque
Liber XVII. Caput XXII. XXIII. 687 tem ad manus tenebat, et ex ipsa aliquando conclusiones perlegit conclusione- que facta ex quatuor proposicionibus, in particula octaua descriptis, dicebat, quod omnes habentes noticiam de veritate iusticie synodalis sub pena mortalis peccati illi acquiescere tenebantur, astantes in ea congregacione solemniter re- quirens, vt concilio obedirent, materia ipsa permaxime concernente statum fidei et ecclesie. Si que autem ipsis foret dubitacio, quod eam exponerent, quoniam legati et oratores concilii de ea, que in ipsis erat fide, parati essent reddere omnibus poscentibus racionem. Si vero aperire rennuerent, quod Deus ab eis requireret, notificatis eisdem iusticie ecclesie et veritati fidei conformare se 10 nolentibus, neque reddere causam, quare non acquiescerent. Essent namque parati et aduersariis et aliis quibuscumque satisfacere semper in publico vel alias quomodocumque de quibusuis dubiis iusticiam concernentibus synodalem. Siquidem iuste egisset sancta synodus tam in deposicione olim Eugenii quam in eleccione Felicis, ideoque non timerent in lucem producere gesta per ipsam. 15 Commemorabat denique eis timorem diuini iudicii, non recipienda in illo eorum excusacione, si agnita veritate et periculo imminente alias, ipsam in terram prosterni paterentur, illi non obedientes seu illam recognoscere nolentes. Etenim considerare poterant, ne ipsorum defectus ad roborandam iusticiam fieret inex- cusabilis, sicut illorum error, qui, cum Deum cognouissent, non sicut Deum 20 glorificauerunt. Quanta vero esset merces publice confitencium agnitam veri- tatem, ex euangelio constabat, saluatore profitente, confessurum se coram Deo et angelis eius, qui eum suamque fidei veritatem coram hominibus confiteren- tur. Post hec, iam solis occasu, Arelatensis cardinalis respondit ad imposita eidem, quod periurasset, reuelans secreta conclauis sui quidem reuelacione 25 minime indigencia, cum essent notoria multis, eciam litteris sub plumbo ipsius Eugenii illa continentibus, velut decretalis esset ad perpetuam rei memoriam, desuper expeditis et in orbem communicatis simul cum notificata eleccione ipsius olim Eugenii. Commemorabat insuper dilapidaciones et crudelitates ipsius aliaque multa exaggeracione magna, et qua intencione voluit ecclesiasticus fieri 30 papa Felix, quantaque spes esset obtenta obediencia ecclesiam auxilio eius sus- cipere reformacionem, defendique ecclesiasticam libertatem. Obtinuerunt autem aduersarii, vt crastino audirentur. 5 Capitulum XXIII. Summaria relacio de expositis per Iohannem de Caruaial et Nicolaum de Cusa, oratores olim Eugenii, vltima audiencia illis concessa, 35 primo dissuadente, credi, quia non omne concilium esset concilium, et alio, quod generalia errarent concilia prosequente, nec valere quod agit con- cilium absque pape consensu. Eodem igitur loco coram in dieta congregatis, Arelatensi quoque et preter cardinales aliis oratoribus concilii presentibus, prout a notariis aliisque
Strana 688
688 Liber XVII. Caput XXIII. relatum extitit, primus nuncius olim Eugenii, Iohannes de Caruaial proposuit obediendum esse illi, per electores aliosque Germanie principes animorum sus- pensione deposita, allegans legem esse diuinitatis infima per media ad suprema reduci, militans vero ecclesia, quod similitudine constaret triumphantis, caput- que esset ministeriale illius ipse Eugenius, Sigismundusque Romanorum impe- rator protestatus fuisset, eum tenere in caput, similiter et electores imperii. Nec terreri deberent ex concilii nomine, quod heri tociens fuisset laudatum, quia nomen celebre esset, sed non omne concilium esset concilium, sicut nec omnes apostoli apostoli, licet aliquando fuisset legittimum, sed sicut Lucifer, qui scisma fecit, et Christus auisauerat, quod multi venirent in pellibus ouium. Nec 10 timere deberent eorum sophistica argumenta, aut decipi in sublimitate verbo- rum, vt vellent in neutralitate viuere et sine capite ambulare. Dicere autem, quod Eugenius non potuit transferre concilium Basiliense, blasphemia esset, ymmo solus papa, contradicente tota ecclesia ordinare posset disputacionem cum Grecis, quia soli Petro dictum fuisset: „Duc in altum rethe“, ideoque 15 talia dicentes ceci essent et cecorum duces; quinymmo potuisset ex potestate sua et ordinacione concilii. Neque oportebat allegari, quoniam factum contra constitucionem concilii, ideo scisma esset; nam et tunc in facientibus erat cardinalis sancti Angeli, homo indeuiabilis et inflexibilis, quem sequebatur cardinalis sancti Petri. Sed isti dixerant fieri scisma, quando Grecorum vnio 20 impediretur, quodque patrum concilii maior pars secuta fuisset caput, et ita secundum Ostiensem, quando plures capiti adherent, censetur pars maior. Item, quod translacionem fecisset non solum sua, sed auctoritate concilii Constancien- sis, in capitulo: „Frequens" disponentis de mutacione loci cum consensu cardi- nalium, et cum iam loca essent nominata, potuisset ergo transferre ad locum, 25 vbi comodius fieri potuerat, sicut in Ferraria, non autem per cacumina mon- cium ad illa tria Basileam, Auinionem et Sabaudiam. Allegabat item principem vnum dixisse, quod, si multitudo patrum Basilee remanencium condempnaret suum sanctissimum patrem, tunc ibi non esset spiritus sanctus, sed spiritus Sathane, quodque, vt ditarent se ipsos, imposuerant onus super ecclesias, per 30 hoc intellecto, quia decimam imposuisset concilium ad prosecucionem vnionis Grecorum. Irrisorie autem alloquebatur, dicens digna priuacionis causa, quia elegit locum vnioni Grecorum accomodum, repetens, quod in altera proposi- cione, quod Basiliensis congregacio ancilla esset; nam qui facit peccatum, seruus est peccati, nullumque peccatum scismate grauius. Nulla igitur esset 35 congregacio, que talem pepererat filium, et detexerat pudenda patris, quem affirmabat esse doctorem militantis ecclesie, omnibus in eum respicientibus tan- quam ad solem, quoniam secundum Iheronimum non ad lacus vacuos, sed re- currendum ad eum esset, quia successor piscatoris, et abiciendos, qui mercan- cias facerent. Ipse autem Iohannes Veneciis stetisset v mensibus, et quia orator 40 Eugenii, merito talia dicerentur ei, videlicet de duodecim milibus equorum pro- missis, prout in prima proposicione, vt Eugenius cederet, sed responsum datum 5
688 Liber XVII. Caput XXIII. relatum extitit, primus nuncius olim Eugenii, Iohannes de Caruaial proposuit obediendum esse illi, per electores aliosque Germanie principes animorum sus- pensione deposita, allegans legem esse diuinitatis infima per media ad suprema reduci, militans vero ecclesia, quod similitudine constaret triumphantis, caput- que esset ministeriale illius ipse Eugenius, Sigismundusque Romanorum impe- rator protestatus fuisset, eum tenere in caput, similiter et electores imperii. Nec terreri deberent ex concilii nomine, quod heri tociens fuisset laudatum, quia nomen celebre esset, sed non omne concilium esset concilium, sicut nec omnes apostoli apostoli, licet aliquando fuisset legittimum, sed sicut Lucifer, qui scisma fecit, et Christus auisauerat, quod multi venirent in pellibus ouium. Nec 10 timere deberent eorum sophistica argumenta, aut decipi in sublimitate verbo- rum, vt vellent in neutralitate viuere et sine capite ambulare. Dicere autem, quod Eugenius non potuit transferre concilium Basiliense, blasphemia esset, ymmo solus papa, contradicente tota ecclesia ordinare posset disputacionem cum Grecis, quia soli Petro dictum fuisset: „Duc in altum rethe“, ideoque 15 talia dicentes ceci essent et cecorum duces; quinymmo potuisset ex potestate sua et ordinacione concilii. Neque oportebat allegari, quoniam factum contra constitucionem concilii, ideo scisma esset; nam et tunc in facientibus erat cardinalis sancti Angeli, homo indeuiabilis et inflexibilis, quem sequebatur cardinalis sancti Petri. Sed isti dixerant fieri scisma, quando Grecorum vnio 20 impediretur, quodque patrum concilii maior pars secuta fuisset caput, et ita secundum Ostiensem, quando plures capiti adherent, censetur pars maior. Item, quod translacionem fecisset non solum sua, sed auctoritate concilii Constancien- sis, in capitulo: „Frequens" disponentis de mutacione loci cum consensu cardi- nalium, et cum iam loca essent nominata, potuisset ergo transferre ad locum, 25 vbi comodius fieri potuerat, sicut in Ferraria, non autem per cacumina mon- cium ad illa tria Basileam, Auinionem et Sabaudiam. Allegabat item principem vnum dixisse, quod, si multitudo patrum Basilee remanencium condempnaret suum sanctissimum patrem, tunc ibi non esset spiritus sanctus, sed spiritus Sathane, quodque, vt ditarent se ipsos, imposuerant onus super ecclesias, per 30 hoc intellecto, quia decimam imposuisset concilium ad prosecucionem vnionis Grecorum. Irrisorie autem alloquebatur, dicens digna priuacionis causa, quia elegit locum vnioni Grecorum accomodum, repetens, quod in altera proposi- cione, quod Basiliensis congregacio ancilla esset; nam qui facit peccatum, seruus est peccati, nullumque peccatum scismate grauius. Nulla igitur esset 35 congregacio, que talem pepererat filium, et detexerat pudenda patris, quem affirmabat esse doctorem militantis ecclesie, omnibus in eum respicientibus tan- quam ad solem, quoniam secundum Iheronimum non ad lacus vacuos, sed re- currendum ad eum esset, quia successor piscatoris, et abiciendos, qui mercan- cias facerent. Ipse autem Iohannes Veneciis stetisset v mensibus, et quia orator 40 Eugenii, merito talia dicerentur ei, videlicet de duodecim milibus equorum pro- missis, prout in prima proposicione, vt Eugenius cederet, sed responsum datum 5
Strana 689
Liber XVII. Caput XXIII. 689 fuisset, non sufficere verbo, sed cum lapidibus persequi, qui talia tractarent, allegando „Vade rethro Sathana!“ Siquidem tales erant ipse et alii nuncii Eugenii, quibus talia debebant communicari, non autem, qui per questas in- dulgenciarum. Ad obiecta vero de symonia dicebat, quod testes essent inno- cencie sue, qui presentes in ea erant congregacione et promoti fuerant per eum, non enim confiterentur se prouisos symoniace, et quod Basilienses a se- metipsis arguerent, quales ipsi erant, alios efficere volentes. Ad oratores vero regis Romanorum verbum dirigens aliquando innuebat, ne secum et collegis luderent, quasi de ecclesia ludentes. Conclusit autem eiciendam esse ancillam 10 et filium eius, remittens ad collegam suum Nicolaum de Cusa, vt diceret alia. Qui exordiens dicebat non fuisse sibi mandatum, vt in contencionem venirent cum Basiliensibus, dampnatissimis viris, ne verteretur in questionem, quod mature diffinitum erat, et sic esset transitus in infinitum. Sed forte id actum esset, vt aperirentur oculi ceci nati, quod dominus proponens hesterno die 15 voluisset defendere papam suum et concilium per veritates fidei, que falsitates essent et fatuitates. Sed veritas esset, quod tanta presumpcio, execracio et in- humanitas vindicande essent, sicut aduersus peccantes in veritatem diuinam. Quod denique blasphemias emisisset, gloriando de sua humilitate et sua cappa, quia cardinalis, qui ideo dimiserat habitum, vt posset bene blasphemare in 20 euangelium Christi, qui tamen dudum esset hereticus et scismaticus declaratus, qui neque sentenciam neque ordinem in dicendo tenuit, sed sua resolucio, ne- que capitulo nec summo pontifici credendum cum cardinalibus, sed concilio, quasi ibi sit quedam infallibilitas, que non sit apud papam et cardinales, quod ista esset vna mala doctrina et perfidia vnius magni heretici talia supponere 25 et tamen haberetur in principio concilii N. et accione octaua apostolicam sedem, ita a Christo fundatam, vt in diffinicionibus fidei etc., et quod finaliter in fide semper obtinuit illa sedes, et sanctus Ieronimus diceret: „Hec est fides, papa beatissime,“ etc. Allegauit item epistolam Athanasii, quod ad partem ponantur papa et cardinales, steturque dictis eorum, et tamen Basilienses non 30 solum deponerent papam, sed vellent, quod totus orbis eis adhereat. Inuectiue si concilium non potest errare, quare ergo non posuit conclusionem suam in vna congregacione, que non separaret se a sede apostolica, notando Basiliense? Item, quia proponens dixerat pertinaciam notari in protestacione per eum emissa, quod volebat se tenere cum apostolica sede et ycumenica synodo. Quo 35 vero ad protestacionem principum Francfordie factam, quod non esset proba- bile dubium de concilio Basiliensi, quia statim in eadem fuerat nominatum, et ita in pluribus dietis, dicebat se tangere nolle, sed quia erexerant aliud caput, iam non esset probabile dubium. 2am vero partem volebat modicum tribulare, videlicet concilia errare posse, eciam si legittima ab inicio, quoniam habere 40 poterant malum finem, neque vnquam scisma foret, vbi papa esset cum suis collateralibus, allegato c. „Ita dominus" XIx. di. Ad probandum vero Nouacia- num fuisse scismaticum, quod non fuerat allegatus, nisi vnus textus, item, 5
Liber XVII. Caput XXIII. 689 fuisset, non sufficere verbo, sed cum lapidibus persequi, qui talia tractarent, allegando „Vade rethro Sathana!“ Siquidem tales erant ipse et alii nuncii Eugenii, quibus talia debebant communicari, non autem, qui per questas in- dulgenciarum. Ad obiecta vero de symonia dicebat, quod testes essent inno- cencie sue, qui presentes in ea erant congregacione et promoti fuerant per eum, non enim confiterentur se prouisos symoniace, et quod Basilienses a se- metipsis arguerent, quales ipsi erant, alios efficere volentes. Ad oratores vero regis Romanorum verbum dirigens aliquando innuebat, ne secum et collegis luderent, quasi de ecclesia ludentes. Conclusit autem eiciendam esse ancillam 10 et filium eius, remittens ad collegam suum Nicolaum de Cusa, vt diceret alia. Qui exordiens dicebat non fuisse sibi mandatum, vt in contencionem venirent cum Basiliensibus, dampnatissimis viris, ne verteretur in questionem, quod mature diffinitum erat, et sic esset transitus in infinitum. Sed forte id actum esset, vt aperirentur oculi ceci nati, quod dominus proponens hesterno die 15 voluisset defendere papam suum et concilium per veritates fidei, que falsitates essent et fatuitates. Sed veritas esset, quod tanta presumpcio, execracio et in- humanitas vindicande essent, sicut aduersus peccantes in veritatem diuinam. Quod denique blasphemias emisisset, gloriando de sua humilitate et sua cappa, quia cardinalis, qui ideo dimiserat habitum, vt posset bene blasphemare in 20 euangelium Christi, qui tamen dudum esset hereticus et scismaticus declaratus, qui neque sentenciam neque ordinem in dicendo tenuit, sed sua resolucio, ne- que capitulo nec summo pontifici credendum cum cardinalibus, sed concilio, quasi ibi sit quedam infallibilitas, que non sit apud papam et cardinales, quod ista esset vna mala doctrina et perfidia vnius magni heretici talia supponere 25 et tamen haberetur in principio concilii N. et accione octaua apostolicam sedem, ita a Christo fundatam, vt in diffinicionibus fidei etc., et quod finaliter in fide semper obtinuit illa sedes, et sanctus Ieronimus diceret: „Hec est fides, papa beatissime,“ etc. Allegauit item epistolam Athanasii, quod ad partem ponantur papa et cardinales, steturque dictis eorum, et tamen Basilienses non 30 solum deponerent papam, sed vellent, quod totus orbis eis adhereat. Inuectiue si concilium non potest errare, quare ergo non posuit conclusionem suam in vna congregacione, que non separaret se a sede apostolica, notando Basiliense? Item, quia proponens dixerat pertinaciam notari in protestacione per eum emissa, quod volebat se tenere cum apostolica sede et ycumenica synodo. Quo 35 vero ad protestacionem principum Francfordie factam, quod non esset proba- bile dubium de concilio Basiliensi, quia statim in eadem fuerat nominatum, et ita in pluribus dietis, dicebat se tangere nolle, sed quia erexerant aliud caput, iam non esset probabile dubium. 2am vero partem volebat modicum tribulare, videlicet concilia errare posse, eciam si legittima ab inicio, quoniam habere 40 poterant malum finem, neque vnquam scisma foret, vbi papa esset cum suis collateralibus, allegato c. „Ita dominus" XIx. di. Ad probandum vero Nouacia- num fuisse scismaticum, quod non fuerat allegatus, nisi vnus textus, item, 5
Strana 690
690 Liber XVII. Caput XXIII. quod tanta esset auctoritas generalium conciliorum, vt nefas esset dicere Basi- lee remanentes esse concilium, et quoniam, prout in XIX. sessione, requirebatur in ycumenica synodo presencia pape et patriarcharum, nec erat neccessarium ad reduccionem Grecorum fieri synodum, quia sine concilio potuisset eos redu- cere, sed ex contractu. Item, quod, dum Basilee esset, non audiuerat aliquem, 5 qui non desideraret reduccionem Grecorum in votis suis, nec esset ita, vt dixe- rat de non existencia regum in congregacione sua, quoniam ibi esset Dignen- sis episcopus orator cum litteris regis Francie, reges item Castelle et Portu- galie, dux item Burgundie haberent ibidem suos ambassiatores, imperator vero et alii de nacione Germanica satis consentirent, et quia missa fuissent eis de- 10 creta de reduccione Grecorum et grate accepta. Vtrum vero neccessarius foret consensus maioris partis prouinciarum ecclesie, quod reciperent vigorem con- cilia ex consensu, vbi vna via, vno spiritu patres loquuntur? Sedes vero apo- stolica haberet hoc priuilegium in conciliis, quod vbi non ipsa consentit, non valet; vbi consentit, valet. Concludebat igitur, neccessarius est consensus suus; 15 non vero diceret, quod numquam preualuit aliqua congregacio, contra etenim, si papa vellet ecclesiam destruere, suspendi posset. Quod autem allegabatur de maiori parte, aliquando sic fuerat, quod episcopi et maiores fuissent pro parte legatorum, sed Arelatensis cum suis econtra, ymmo vnus scutifer, et quando xxx pro vna et xxx erant pro altera, si superueniret, vnus familiaris 20 preualebat, et sancti Calixti sic dixisset cardinali Arelatensi: „Videte, cum quibus remanetis ad regimen ecclesie.“ Resoluens autem dicebat, quod vbi sunt episcopi et doctores, maior pars cum racione debet vincere, sed vbi in- feriores contra eos maiori numero, non est standum; itaque cum minori parte saniori racione standum est, nec dicere, quod vnus papa aut princeps non 25 habeat maiorem auctoritatem in voto suo, quam familiaris vnus. Post hec multa cum aggrauacione dicebat, vt, quia concilium non poterat ex processu primo condempnare Eugenium, quod dominus heri proponens apportauerat de Maguncia ad Basileam illas quas dixit veritates et conclusiones, prout sibi de hoc scripserat archiepiscopus Mediolanensis. Sed horum narracio gestorum 30 patefecit illas Marcio mense anno XXXIX° a Basilea in Magunciam destinatas. Prosequebatur autem Nicolaus ipse, quod primum et secundum monitoria XXVI. et XXIX. sessionum mencionem de fide non facerent, sed Basilienses fecissent fidem nouam et veritates, que in theologia non haberentur, et Constanciensis synodus, quando fecerat dictam determinacionem, dixerat, quod ad consequen- 35 dum facilius, securius, vberius et liberius vnionem et reformacionem ecclesie, quoniam omnia congrua essent ad faciendam vnitatem in ecclesia Dei. Nec Martinus papa quintus has veritates intellexisset, quando Iuliano legato com- misit intendere in Basiliensi concilio ad honorem suum, et in mandato primo nichil dicebatur de reformacione in capite, sed per suum presidentem conclu- 40 dendum cum consilio concilii, quod predictum mandatum recepit Eugenius. Item papa adhesionem fecisset, quoniam cause dissolucionis prime non erant
690 Liber XVII. Caput XXIII. quod tanta esset auctoritas generalium conciliorum, vt nefas esset dicere Basi- lee remanentes esse concilium, et quoniam, prout in XIX. sessione, requirebatur in ycumenica synodo presencia pape et patriarcharum, nec erat neccessarium ad reduccionem Grecorum fieri synodum, quia sine concilio potuisset eos redu- cere, sed ex contractu. Item, quod, dum Basilee esset, non audiuerat aliquem, 5 qui non desideraret reduccionem Grecorum in votis suis, nec esset ita, vt dixe- rat de non existencia regum in congregacione sua, quoniam ibi esset Dignen- sis episcopus orator cum litteris regis Francie, reges item Castelle et Portu- galie, dux item Burgundie haberent ibidem suos ambassiatores, imperator vero et alii de nacione Germanica satis consentirent, et quia missa fuissent eis de- 10 creta de reduccione Grecorum et grate accepta. Vtrum vero neccessarius foret consensus maioris partis prouinciarum ecclesie, quod reciperent vigorem con- cilia ex consensu, vbi vna via, vno spiritu patres loquuntur? Sedes vero apo- stolica haberet hoc priuilegium in conciliis, quod vbi non ipsa consentit, non valet; vbi consentit, valet. Concludebat igitur, neccessarius est consensus suus; 15 non vero diceret, quod numquam preualuit aliqua congregacio, contra etenim, si papa vellet ecclesiam destruere, suspendi posset. Quod autem allegabatur de maiori parte, aliquando sic fuerat, quod episcopi et maiores fuissent pro parte legatorum, sed Arelatensis cum suis econtra, ymmo vnus scutifer, et quando xxx pro vna et xxx erant pro altera, si superueniret, vnus familiaris 20 preualebat, et sancti Calixti sic dixisset cardinali Arelatensi: „Videte, cum quibus remanetis ad regimen ecclesie.“ Resoluens autem dicebat, quod vbi sunt episcopi et doctores, maior pars cum racione debet vincere, sed vbi in- feriores contra eos maiori numero, non est standum; itaque cum minori parte saniori racione standum est, nec dicere, quod vnus papa aut princeps non 25 habeat maiorem auctoritatem in voto suo, quam familiaris vnus. Post hec multa cum aggrauacione dicebat, vt, quia concilium non poterat ex processu primo condempnare Eugenium, quod dominus heri proponens apportauerat de Maguncia ad Basileam illas quas dixit veritates et conclusiones, prout sibi de hoc scripserat archiepiscopus Mediolanensis. Sed horum narracio gestorum 30 patefecit illas Marcio mense anno XXXIX° a Basilea in Magunciam destinatas. Prosequebatur autem Nicolaus ipse, quod primum et secundum monitoria XXVI. et XXIX. sessionum mencionem de fide non facerent, sed Basilienses fecissent fidem nouam et veritates, que in theologia non haberentur, et Constanciensis synodus, quando fecerat dictam determinacionem, dixerat, quod ad consequen- 35 dum facilius, securius, vberius et liberius vnionem et reformacionem ecclesie, quoniam omnia congrua essent ad faciendam vnitatem in ecclesia Dei. Nec Martinus papa quintus has veritates intellexisset, quando Iuliano legato com- misit intendere in Basiliensi concilio ad honorem suum, et in mandato primo nichil dicebatur de reformacione in capite, sed per suum presidentem conclu- 40 dendum cum consilio concilii, quod predictum mandatum recepit Eugenius. Item papa adhesionem fecisset, quoniam cause dissolucionis prime non erant
Strana 691
Liber XVII. Caput XXIII. 691 vere, et quoniam orirentur scandala etc. Exclamans autem dicebat, quando dissolucionem secundam fecit, fecitne contra fidem, cum eam fecerit tam sua quam concilii auctoritate, et ibi nichil esset pertinacie, quia fecit eo modo, quo debuit facere. Dicere autem, quod papa non habuit potestatem in edificacionem ecclesie, hereticum esset. An forte hereticus est, qui non seruaret omnia de- creta concilii Basiliensis, et Romanus pontifex potestatem haberet epikeizandi in omnibus statutis, et ad edificacionem semper haberet potestatem ligandi et obligandi episcopos venire ad concilium, non econuerso; et in XIX. sessione dicebatur, quod propter locum non dimittendum esset tantum bonum, sicut erat 10 vnio Grecorum. Item, quod concilium est conuocacio, quia papa conuocat pre- latos ad se, et quando dat eis licenciam, absoluit eos, remotoque eius con- sensu non est amplius concilium, et vocatur pocius absolucio, quam dissolucio. Exclamauitque rursus, facitne papa contra fidem, si mandat tibi, quod vadas ad domum tuam? Item, vtrum decem aut viginti possunt facere concilium, et 15 non respicerent ad contradiccionem ecclesie diffuse per mundum, necnon princi- pum et aliorum. Super translacione vero in Ferrariam, quod duodecim vie ob- late fuissent pro concordia, sed placuerat, vt procederetur ad eleccionem factam, decretandamque nouam faciendam, et in cedula concordie ad plumban- dum litteras, quod ibi diceretur sine preiudicio cuiuscumque. Et ipse Nicolaus 20 loquens, quando transierat in Greciam ex mandato domini sancti Petri, quod non transierat cum burllis, quia tot burlle etc. essent, et verbum hoc replica- uit pluries. Quantum ad factum Tarentini non venisset ad defendendum eum, sed quod potuisset facere, quod fecit, licet non erat expediens sic fecisse, quodque omnes non parue condicionis fuissent in concordia de vnione concilii 25 cum papa, licet aliqui propter Auinionem et non reduccionem noluissent. Et quod in sessione xIx. iam fuerat ordinatum in accessu Grecorum transferri concilium, nec potuissent imponere sibi legem de duarum parcium consensu habendo in deputacionibus et congregacione. Item, quod concilia congregaren- tur propter certas causas, et papa reciperet, que vellet, sicut Leo de Calce- 30 donensi, illa, que fidei, alia non. Quantum ad gesta in Grecia, de quibus heri fuerat facta mencio, dixit ordinatum fuisse de capienda pecunia Io(hannis) de Ragusio, ideoque fugisset in Peram. De sagittacione domus eius dicebat, quod prope illam locus erat, vbi ludus ad balistam fiebat, et quod volebat emere in Constantinopoli vnum monasterium pro duobus milibus. Item, quod Basilee 35 erant penitenciarii, qui consecrabant sacerdotes, criminosi taliter, quod abhomi- nabile erat in Germania. Sermonem autem dirigens ad congregatos dicebat, vt non permitterent se decipi, quia acceptauerant decreta de causis et collacione beneficiorum, ergo suspensionis, quia illa essent mel, et hoc venenum, et quod decreta Basilee fiebant, non vt ibi, sed alibi seruarentur. Nam per Felicem 40 factus erat episcopus vnus absque eleccione, neque vidisset sapientes homines iudicare ipsam deposicionem nisi scandalosam. Et iterum exclamabat: fides periisset, nisi Felix esset papa, vbi sunt concilia, que fecerunt scisma? Nam Scriptores III. 5 88
Liber XVII. Caput XXIII. 691 vere, et quoniam orirentur scandala etc. Exclamans autem dicebat, quando dissolucionem secundam fecit, fecitne contra fidem, cum eam fecerit tam sua quam concilii auctoritate, et ibi nichil esset pertinacie, quia fecit eo modo, quo debuit facere. Dicere autem, quod papa non habuit potestatem in edificacionem ecclesie, hereticum esset. An forte hereticus est, qui non seruaret omnia de- creta concilii Basiliensis, et Romanus pontifex potestatem haberet epikeizandi in omnibus statutis, et ad edificacionem semper haberet potestatem ligandi et obligandi episcopos venire ad concilium, non econuerso; et in XIX. sessione dicebatur, quod propter locum non dimittendum esset tantum bonum, sicut erat 10 vnio Grecorum. Item, quod concilium est conuocacio, quia papa conuocat pre- latos ad se, et quando dat eis licenciam, absoluit eos, remotoque eius con- sensu non est amplius concilium, et vocatur pocius absolucio, quam dissolucio. Exclamauitque rursus, facitne papa contra fidem, si mandat tibi, quod vadas ad domum tuam? Item, vtrum decem aut viginti possunt facere concilium, et 15 non respicerent ad contradiccionem ecclesie diffuse per mundum, necnon princi- pum et aliorum. Super translacione vero in Ferrariam, quod duodecim vie ob- late fuissent pro concordia, sed placuerat, vt procederetur ad eleccionem factam, decretandamque nouam faciendam, et in cedula concordie ad plumban- dum litteras, quod ibi diceretur sine preiudicio cuiuscumque. Et ipse Nicolaus 20 loquens, quando transierat in Greciam ex mandato domini sancti Petri, quod non transierat cum burllis, quia tot burlle etc. essent, et verbum hoc replica- uit pluries. Quantum ad factum Tarentini non venisset ad defendendum eum, sed quod potuisset facere, quod fecit, licet non erat expediens sic fecisse, quodque omnes non parue condicionis fuissent in concordia de vnione concilii 25 cum papa, licet aliqui propter Auinionem et non reduccionem noluissent. Et quod in sessione xIx. iam fuerat ordinatum in accessu Grecorum transferri concilium, nec potuissent imponere sibi legem de duarum parcium consensu habendo in deputacionibus et congregacione. Item, quod concilia congregaren- tur propter certas causas, et papa reciperet, que vellet, sicut Leo de Calce- 30 donensi, illa, que fidei, alia non. Quantum ad gesta in Grecia, de quibus heri fuerat facta mencio, dixit ordinatum fuisse de capienda pecunia Io(hannis) de Ragusio, ideoque fugisset in Peram. De sagittacione domus eius dicebat, quod prope illam locus erat, vbi ludus ad balistam fiebat, et quod volebat emere in Constantinopoli vnum monasterium pro duobus milibus. Item, quod Basilee 35 erant penitenciarii, qui consecrabant sacerdotes, criminosi taliter, quod abhomi- nabile erat in Germania. Sermonem autem dirigens ad congregatos dicebat, vt non permitterent se decipi, quia acceptauerant decreta de causis et collacione beneficiorum, ergo suspensionis, quia illa essent mel, et hoc venenum, et quod decreta Basilee fiebant, non vt ibi, sed alibi seruarentur. Nam per Felicem 40 factus erat episcopus vnus absque eleccione, neque vidisset sapientes homines iudicare ipsam deposicionem nisi scandalosam. Et iterum exclamabat: fides periisset, nisi Felix esset papa, vbi sunt concilia, que fecerunt scisma? Nam Scriptores III. 5 88
Strana 692
692 Liber XVII. Caput XXIII. XXIV. secundum Augustinum non potest esse causa neccessitans ecclesiam ad scisma. Item, quod non esset contencio pape Eugenii contra concilium, sed contra dominum Arelatensem et suos satellites, et deposicio fuisset facta per paucos episcopos, licet multi litterati allegarentur. Examen vero cuiusque episcopi primo fieret per concilium prouinciale, non autem apud apostolicam sedem, et quod non est sanum dicere, ibi est concilium; ergo papa non debet iudicari per episcopos. Item, quod concilium non posset facere per commissarium, quod per cardinales, quia non posset facere aliquem supra papam, et tamen qui possunt nominare alios ad conclaue, possunt supra papam. Hoc autem astantes intellexerunt dixisse contra proponentem heri, qui fuerat vnus ex tribus datis 10 ad nominandum alios. Irrisorie autem alloquens dicebat, quid apportarunt ora- tores concilii de Francia? Et cum exprobracione de sophistis affirmans, quod ipse non dubitaret de obediencia regis Romanorum ad papam Eugenium, a cuius obediencia vt recederent, inuerecunde peciisset, et tamen scirent huius- modi requestam ab omnibus principibus spretam; in fine autem dixit, quod in 15 liberaria Maguntina bis haberetur: de papa loquendo decreuit synodus ipsum non posse iudicari, et quod fatua esset allegacio, vbi dicitur a nemine iudi- candus intelligi de particularibus, non de conciliis, et quod Basilienses exi- uissent ab eis, qui tenebant cum Eugenio, sed de ecclesia non essent. 5 Capitulum XXIV. Verba Treuerensis archiepiscopi, vtralitatem denotantis, 20 querela oratorum regis Romanorum, et conclusio vna diete secreto captata, pro celebracione concilii nominatis septem in Germania totque in Francia locis, et alio, velut medio, finisque conuencionis, et prosecucio dicte vel alterius conclusionis parcialis apud Romanorum regem oratoribus concilii prebentem audienciam fauorabilem, fratre autem eius profitente obedienciam 25 Felicis quinti. Hiis per dictum Nicolaum verbo expositis postquam fuerat lecta bulla declaracionis de purificatis condicionibus pretense dissolucionis concilii et pro- testacio facta per Iohannem Dissipatos, oratorem Grecum, Treuerensis archi- episcopus loquens ad dominum Arelatensem dicebat, nuper significatum fuisse 30 ex parte domini Maguntini, sua et aliorum electorum, quod cum mansuetudine deberent proponere et ipsi pro sua et alii pro alia parte domini Eugenii, quoniam in suis protestacionibus reputarent eum papam, et concilium con- cilium; quia tamen non ita factum extiterat, rogaret dare ordinem, talia dein- ceps non fieri. Oratores vero regis Romanorum aggrauantes contra dicta per 35 Iohannem Caruaial, quod starent ibi quasi ad faciendum ludum de ecclesia, dixerunt, quod ipsi pacienter audierant expectantes posse inuenire medium ad dandam pacem ecclesie. Arelatensis autem cum magna instancia requisiuit sibi
692 Liber XVII. Caput XXIII. XXIV. secundum Augustinum non potest esse causa neccessitans ecclesiam ad scisma. Item, quod non esset contencio pape Eugenii contra concilium, sed contra dominum Arelatensem et suos satellites, et deposicio fuisset facta per paucos episcopos, licet multi litterati allegarentur. Examen vero cuiusque episcopi primo fieret per concilium prouinciale, non autem apud apostolicam sedem, et quod non est sanum dicere, ibi est concilium; ergo papa non debet iudicari per episcopos. Item, quod concilium non posset facere per commissarium, quod per cardinales, quia non posset facere aliquem supra papam, et tamen qui possunt nominare alios ad conclaue, possunt supra papam. Hoc autem astantes intellexerunt dixisse contra proponentem heri, qui fuerat vnus ex tribus datis 10 ad nominandum alios. Irrisorie autem alloquens dicebat, quid apportarunt ora- tores concilii de Francia? Et cum exprobracione de sophistis affirmans, quod ipse non dubitaret de obediencia regis Romanorum ad papam Eugenium, a cuius obediencia vt recederent, inuerecunde peciisset, et tamen scirent huius- modi requestam ab omnibus principibus spretam; in fine autem dixit, quod in 15 liberaria Maguntina bis haberetur: de papa loquendo decreuit synodus ipsum non posse iudicari, et quod fatua esset allegacio, vbi dicitur a nemine iudi- candus intelligi de particularibus, non de conciliis, et quod Basilienses exi- uissent ab eis, qui tenebant cum Eugenio, sed de ecclesia non essent. 5 Capitulum XXIV. Verba Treuerensis archiepiscopi, vtralitatem denotantis, 20 querela oratorum regis Romanorum, et conclusio vna diete secreto captata, pro celebracione concilii nominatis septem in Germania totque in Francia locis, et alio, velut medio, finisque conuencionis, et prosecucio dicte vel alterius conclusionis parcialis apud Romanorum regem oratoribus concilii prebentem audienciam fauorabilem, fratre autem eius profitente obedienciam 25 Felicis quinti. Hiis per dictum Nicolaum verbo expositis postquam fuerat lecta bulla declaracionis de purificatis condicionibus pretense dissolucionis concilii et pro- testacio facta per Iohannem Dissipatos, oratorem Grecum, Treuerensis archi- episcopus loquens ad dominum Arelatensem dicebat, nuper significatum fuisse 30 ex parte domini Maguntini, sua et aliorum electorum, quod cum mansuetudine deberent proponere et ipsi pro sua et alii pro alia parte domini Eugenii, quoniam in suis protestacionibus reputarent eum papam, et concilium con- cilium; quia tamen non ita factum extiterat, rogaret dare ordinem, talia dein- ceps non fieri. Oratores vero regis Romanorum aggrauantes contra dicta per 35 Iohannem Caruaial, quod starent ibi quasi ad faciendum ludum de ecclesia, dixerunt, quod ipsi pacienter audierant expectantes posse inuenire medium ad dandam pacem ecclesie. Arelatensis autem cum magna instancia requisiuit sibi
Strana 693
Liber XVII. Caput XXIV. 693 5 10 et aliis dari audienciam ad dicendum contra errores dictos ex aduerso. Sed iam tarda sistente hora recessum est. Et statim die sequenti xxx. Marcii a dieta recessit archiepiscopus Treuerensis, celebraturus pasca in ecclesia sua, vtque dicebatur, statim reuersurus. Congregati vero in dieta, eo inexpectato, octauo sequenti die, nominatis specifice in instrumento desuper captata huius- modi deliberacione facto Romanorum et Francie regum oratoribus, specifice superius descriptis, qui vero pro electoribus et aliis solum generaliter nomina- tis conuenerunt, quod pro vnione reparanda inter alias congruenter visa esset illa via, vt teneretur ycumenicum vel generale concilium in alio loco extra Basileam et Florenciam, per regemque Romanorum tanquam aduocatum eccle- sie cum assistencia aliorum regum et principum, Francie autem precipue et electorum imperii, interpellandas fore partes dissidentes, quibus conuocare illud volentibus gratitudine debita acceptaretur; item, et si vna vellent; si vero nollent, instanciam fieri, et vt assentirent, per Romanorum regem conuocari; 15 consensu vero de hiis minime habito ipse Romanorum rex cum assistencia Francie aliorumque regum et principum predictorum conuocaret. Pro loco autem concilii, quod nominata essent in Germania Argentina, Spira, Maguncia, Treue- ris, Ratispona, Augusta et Constancia, in Gallia vero Parisius, Remis, Lugdu- num, Vienna, Trecis et Auinio, sed cum de nulla earum tunc concordatum 20 fuisset, tandem in viam conuenientis medii nominata esset ciuitas Metensis, ita, vt pro celebracione dicti concilii Romanorum et Francorum reges per suos oratores consuli et eorum deliberacio tam super loco, quam auisamento ipso infra festum Iohannis Baptiste intimari deberet archiepiscopo Treuerensi, et consencientibus dictis regibus eorum ambassiatores aliorumque regum et prin- 25 cipum concurrere volencium oratores, eciam si concilium Basiliense interim dissolui seu quomodolibet extingui contingeret, prima die Nouembris in Bono- nia conuenturi, vbi Eugenius, proficiscerentur, eademque die prima Nouembris alii eorundem oratores in Basiliensi concilio comparerent, plenius fulti man- datis, prosecuturi, vt infra mensem a die instancie faciende parcium finalem 30 obtinerent responsionem, et si aliquorum regum aut principum oratores non comparerent, alii prosequerentur. Sed medio tempore Romanorum rex apud reges et principes diligenciam faceret assistere velle et in quemcumque euen- tum, vt concilium prima die Augusti anni XLII inchoari deberet. Sed in eo, nisi post xx dies ad nullos actus conciliares procederetur, regibus et principi- 35 bus daturis operam, vt de suis regnis et dominiis prelati, doctores et alii litte- rati et ydonei viri et generaliter omnes, qui de iure et consuetudine vocari consueuerunt, mitterentur, concilio prouisuro de qualitate personarum admit- tendarum. Et si ante predictam diem Nouembris concilium Basiliense dissolui, seu quomodolibet extingui contingeret, reges ipsi et principes coniunctim vel 40 diuisim prouiderent, vt electus per Basiliense concilium, gerens se pro papa per vnum vel plures prelatos seu principes obediencie sue sibi gratos, vel si accessus se offerret, per oratores eorum ad Eugenium destinatos requireretur, 88*
Liber XVII. Caput XXIV. 693 5 10 et aliis dari audienciam ad dicendum contra errores dictos ex aduerso. Sed iam tarda sistente hora recessum est. Et statim die sequenti xxx. Marcii a dieta recessit archiepiscopus Treuerensis, celebraturus pasca in ecclesia sua, vtque dicebatur, statim reuersurus. Congregati vero in dieta, eo inexpectato, octauo sequenti die, nominatis specifice in instrumento desuper captata huius- modi deliberacione facto Romanorum et Francie regum oratoribus, specifice superius descriptis, qui vero pro electoribus et aliis solum generaliter nomina- tis conuenerunt, quod pro vnione reparanda inter alias congruenter visa esset illa via, vt teneretur ycumenicum vel generale concilium in alio loco extra Basileam et Florenciam, per regemque Romanorum tanquam aduocatum eccle- sie cum assistencia aliorum regum et principum, Francie autem precipue et electorum imperii, interpellandas fore partes dissidentes, quibus conuocare illud volentibus gratitudine debita acceptaretur; item, et si vna vellent; si vero nollent, instanciam fieri, et vt assentirent, per Romanorum regem conuocari; 15 consensu vero de hiis minime habito ipse Romanorum rex cum assistencia Francie aliorumque regum et principum predictorum conuocaret. Pro loco autem concilii, quod nominata essent in Germania Argentina, Spira, Maguncia, Treue- ris, Ratispona, Augusta et Constancia, in Gallia vero Parisius, Remis, Lugdu- num, Vienna, Trecis et Auinio, sed cum de nulla earum tunc concordatum 20 fuisset, tandem in viam conuenientis medii nominata esset ciuitas Metensis, ita, vt pro celebracione dicti concilii Romanorum et Francorum reges per suos oratores consuli et eorum deliberacio tam super loco, quam auisamento ipso infra festum Iohannis Baptiste intimari deberet archiepiscopo Treuerensi, et consencientibus dictis regibus eorum ambassiatores aliorumque regum et prin- 25 cipum concurrere volencium oratores, eciam si concilium Basiliense interim dissolui seu quomodolibet extingui contingeret, prima die Nouembris in Bono- nia conuenturi, vbi Eugenius, proficiscerentur, eademque die prima Nouembris alii eorundem oratores in Basiliensi concilio comparerent, plenius fulti man- datis, prosecuturi, vt infra mensem a die instancie faciende parcium finalem 30 obtinerent responsionem, et si aliquorum regum aut principum oratores non comparerent, alii prosequerentur. Sed medio tempore Romanorum rex apud reges et principes diligenciam faceret assistere velle et in quemcumque euen- tum, vt concilium prima die Augusti anni XLII inchoari deberet. Sed in eo, nisi post xx dies ad nullos actus conciliares procederetur, regibus et principi- 35 bus daturis operam, vt de suis regnis et dominiis prelati, doctores et alii litte- rati et ydonei viri et generaliter omnes, qui de iure et consuetudine vocari consueuerunt, mitterentur, concilio prouisuro de qualitate personarum admit- tendarum. Et si ante predictam diem Nouembris concilium Basiliense dissolui, seu quomodolibet extingui contingeret, reges ipsi et principes coniunctim vel 40 diuisim prouiderent, vt electus per Basiliense concilium, gerens se pro papa per vnum vel plures prelatos seu principes obediencie sue sibi gratos, vel si accessus se offerret, per oratores eorum ad Eugenium destinatos requireretur, 88*
Strana 694
694 Liber XVII. Caput XXIV. vt in ipso concilio per se aut suos interesset, prouisionem deuoto accepturus affectu; et si forsan in conuocacione concurrere vellet, quo ad sue obediencie subditos, mos ei gerendus esset. Post conclusionem autem dicti auisamenti circa octauas pasce applicuit Coloniensis archiepiscopus, in cuius presencia proposicione publice facta concilii parte per Thomam de Corcellis et tandem inter cardinalem Arelatensem et ipsum archiepiscopum pluribus collocucionibus habitis recessu primo oratorum Francie, huiusque videlicet Coloniensis, deinde et oratorum Romanorum regis, captaque conclusione, vt omnia ipsi regi refer- rentur, dieta ipsa Maguntina absque vlla declaracione obediencie accepit finem, et Treuerensis archiepiscopus, proque ceteris electoribus oratores sui adierunt 10 regem Romanorum Wienne constitutum in natali Iohannis. Triduo autem post oratores concilii et pape et consequenter oratores ipsius olim Eugenii, quarum exposicio ambassiatarum, prout de mense Augusti sancte synodo et pape per oratores suos Guillelmum de Grünenberg, Rodulphum de Rüdessheim et Michaelem Balduini, inde regressos, fuit relatum, dilacionem acceperat, quoniam tunc occu- 15 pacio magna erat, vt que vrgebat pacaretur differencia non mediocris inter ipsum regem et fratrem suum. Concessa autem primum audiencia Treuerensi et oratoribus electorum, abinde concilii et tercio aliis, excusacione facta, quare non solemnior ambassiata parte concilii et pape fuisset destinata propter factam inhonoracionem Maguncie legatis et oratoribus eius, exposicione denique propterea, 20 quod primus esset omnium Christianorum inter principes, plenaque noticia de veritate et iusticia synodali in nacione Germanie pre ceteris haberetur, quod in defensionem auctoritatis ecclesie decebat maiestatem suam inexpectatis aliis principibus suum animum declarare, vt obediencia redderetur Felici pape quinto; facta rursus peticione, quod in execucionem concessi per eum salui conductus 25 daret protectorem concilio, vtque per Germaniam et ad alios principes scribe- ret, ne supposita concilii molestarentur aut priuarentur, priuatis restitucione fienda responderat se dolere de angustiis et differenciis ecclesie, qui semper optauerat defendere ac promouere generalium auctoritatem conciliorum, vellet- que habere recommissa auctoritatem et honorem concilii Basiliensis, et, quem- 30 admodum saluum conductum concessisset, manutenere vellet. Quo vero ad re- quisicionem, vt domino Felici obediret, quod ipse audierat nuncios aduersarii et alias multa, super quibus oportebat maturius deliberare, ideoque instituisset dietam in festo Martini tenendam Francfordie, vbi, nisi impediretur, intende- bat eo tempore adesse personaliter et conuocatis principibus ac prelatis Germa- 35 nie, vt per se aut suos interessent, consultacione habita vellet ibidem accipere conclusionem. Quo vero ad alia duo vellet sic prouidere, vt merito concilium contentaretur, siquidem volebat manutenere supposita concilii et adiuuare, et, sicut concilium desiderabat, suos haberi reconmissos; sic eciam ageret de hominibus regis ipsius, duobus videlicet consiliariis nominatis Frisingensi et 40 Wratislauiensi episcopis, vt contra istum non tenderetur ad priuacionem, illius vero causa recommissa haberetur; super et racione vicariatus inter cardinalem 5
694 Liber XVII. Caput XXIV. vt in ipso concilio per se aut suos interesset, prouisionem deuoto accepturus affectu; et si forsan in conuocacione concurrere vellet, quo ad sue obediencie subditos, mos ei gerendus esset. Post conclusionem autem dicti auisamenti circa octauas pasce applicuit Coloniensis archiepiscopus, in cuius presencia proposicione publice facta concilii parte per Thomam de Corcellis et tandem inter cardinalem Arelatensem et ipsum archiepiscopum pluribus collocucionibus habitis recessu primo oratorum Francie, huiusque videlicet Coloniensis, deinde et oratorum Romanorum regis, captaque conclusione, vt omnia ipsi regi refer- rentur, dieta ipsa Maguntina absque vlla declaracione obediencie accepit finem, et Treuerensis archiepiscopus, proque ceteris electoribus oratores sui adierunt 10 regem Romanorum Wienne constitutum in natali Iohannis. Triduo autem post oratores concilii et pape et consequenter oratores ipsius olim Eugenii, quarum exposicio ambassiatarum, prout de mense Augusti sancte synodo et pape per oratores suos Guillelmum de Grünenberg, Rodulphum de Rüdessheim et Michaelem Balduini, inde regressos, fuit relatum, dilacionem acceperat, quoniam tunc occu- 15 pacio magna erat, vt que vrgebat pacaretur differencia non mediocris inter ipsum regem et fratrem suum. Concessa autem primum audiencia Treuerensi et oratoribus electorum, abinde concilii et tercio aliis, excusacione facta, quare non solemnior ambassiata parte concilii et pape fuisset destinata propter factam inhonoracionem Maguncie legatis et oratoribus eius, exposicione denique propterea, 20 quod primus esset omnium Christianorum inter principes, plenaque noticia de veritate et iusticia synodali in nacione Germanie pre ceteris haberetur, quod in defensionem auctoritatis ecclesie decebat maiestatem suam inexpectatis aliis principibus suum animum declarare, vt obediencia redderetur Felici pape quinto; facta rursus peticione, quod in execucionem concessi per eum salui conductus 25 daret protectorem concilio, vtque per Germaniam et ad alios principes scribe- ret, ne supposita concilii molestarentur aut priuarentur, priuatis restitucione fienda responderat se dolere de angustiis et differenciis ecclesie, qui semper optauerat defendere ac promouere generalium auctoritatem conciliorum, vellet- que habere recommissa auctoritatem et honorem concilii Basiliensis, et, quem- 30 admodum saluum conductum concessisset, manutenere vellet. Quo vero ad re- quisicionem, vt domino Felici obediret, quod ipse audierat nuncios aduersarii et alias multa, super quibus oportebat maturius deliberare, ideoque instituisset dietam in festo Martini tenendam Francfordie, vbi, nisi impediretur, intende- bat eo tempore adesse personaliter et conuocatis principibus ac prelatis Germa- 35 nie, vt per se aut suos interessent, consultacione habita vellet ibidem accipere conclusionem. Quo vero ad alia duo vellet sic prouidere, vt merito concilium contentaretur, siquidem volebat manutenere supposita concilii et adiuuare, et, sicut concilium desiderabat, suos haberi reconmissos; sic eciam ageret de hominibus regis ipsius, duobus videlicet consiliariis nominatis Frisingensi et 40 Wratislauiensi episcopis, vt contra istum non tenderetur ad priuacionem, illius vero causa recommissa haberetur; super et racione vicariatus inter cardinalem 5
Strana 695
Liber XVII. Caput XXIV. XXV. 695 sancti Martini et eum diebus illis graui in concilio lite pendente; factaque est abinde concordia, vt vicariatu dimisso certam haberet annuam pensionem. Po- stremo autem commiserat oratoribus ipsis, vt recommissum eum facerent sacro concilio. De qua responsione nuncii aduersarii pessime contenti magnas fece- 5 rant acclamaciones. Germanus vero regis ipsius Albertus, Austrie dux, delibe- racione habita respondisset firmiter se perseueraturum, sicut christianum dece- bat principem, in obediencia per eum semel reddita sanctissimo domino Felici pape vsque ad alterius eorum mortem, omnimode se recommendans sanctitati sue et concilio Basiliensi. Dicta hec fuerunt de gestis in dieta Maguntina pro- 10 secucioneque apud Romanorum regem captate in illa conclusionis. Nunc vero amplificacione quadam veluti respondendum se offert allegatis de iure per ad- uersarios in vltima audiencia illis concessa, vt sic vel scripto pateant, que vt verbo tunc dicerentur locus minime fuit concessus. Pertractabit autem diuina operante gracia responsio hec sublimatissimos apices, profundissimas quoque 15 intelligencias de ecclesiastica potestate, vt exposicione data maioribus in hac materia difficultatibus omnibus perspicue innotescat, quanti sint momenti inducta per aduersarios, generalia generaliter allegantes contra generalium auctoritatem conciliorum, et quam immobili fundamento racioneque euidentissima resplendeat veritas catholice fidei, generale concilium habere immediate potestatem a Christo, 20 et quod illi obedire tenetur Christianus omnis, eciam si sit pontifex summus, auctoritate generalis synodi eiusque celebracione permaximum dante robur apo- stolice sedi. Exordium igitur sequitur dicendorum. 25 Capitulum XXV. Amplificacio disputacionis vltra illa, que verbo expressa fuerunt, multa exponens non paruipendenda speculacione de ecclesie auctori- tate materiaque fidei. Primo autem demonstrat aduersariis non conuenire allegacionem de errore generalium conciliorum, preiudicialem catholice fidei, et quod excellencia illa eximens papam propterea, quod sit ecclesie spon- sus, ipsamet arguit, si in xIII casibus licet ecclesie eum dimittere. Historias legentibus ecclesiasticas constat euidenter post apostolorum 30 tempora nullam fuisse generalem synodum, in qua tam grauissime tamque diutissime fuerint disputaciones super materiis fidem moresque necnon causas ecclesiasticas concernentibus, quemadmodum nostris contigit diebus in sancta pacientissimaque synodo Basiliensi, narracione superius inserta palam faciente, quam neccessarie, quam mature, quam acutissime quamue diuturne disputatum 35 sit super articulis quatuor Bohemorum super materia symonie, super differen- ciis inter curatos et mendicantes super libellis Augustini de Roma, Christo attribuentibus peccare cottidie et ecclesiam constituentibus ex solis predestina- tis, super concepcione virginis beatissime, aliis quoque plurimis, particularium
Liber XVII. Caput XXIV. XXV. 695 sancti Martini et eum diebus illis graui in concilio lite pendente; factaque est abinde concordia, vt vicariatu dimisso certam haberet annuam pensionem. Po- stremo autem commiserat oratoribus ipsis, vt recommissum eum facerent sacro concilio. De qua responsione nuncii aduersarii pessime contenti magnas fece- 5 rant acclamaciones. Germanus vero regis ipsius Albertus, Austrie dux, delibe- racione habita respondisset firmiter se perseueraturum, sicut christianum dece- bat principem, in obediencia per eum semel reddita sanctissimo domino Felici pape vsque ad alterius eorum mortem, omnimode se recommendans sanctitati sue et concilio Basiliensi. Dicta hec fuerunt de gestis in dieta Maguntina pro- 10 secucioneque apud Romanorum regem captate in illa conclusionis. Nunc vero amplificacione quadam veluti respondendum se offert allegatis de iure per ad- uersarios in vltima audiencia illis concessa, vt sic vel scripto pateant, que vt verbo tunc dicerentur locus minime fuit concessus. Pertractabit autem diuina operante gracia responsio hec sublimatissimos apices, profundissimas quoque 15 intelligencias de ecclesiastica potestate, vt exposicione data maioribus in hac materia difficultatibus omnibus perspicue innotescat, quanti sint momenti inducta per aduersarios, generalia generaliter allegantes contra generalium auctoritatem conciliorum, et quam immobili fundamento racioneque euidentissima resplendeat veritas catholice fidei, generale concilium habere immediate potestatem a Christo, 20 et quod illi obedire tenetur Christianus omnis, eciam si sit pontifex summus, auctoritate generalis synodi eiusque celebracione permaximum dante robur apo- stolice sedi. Exordium igitur sequitur dicendorum. 25 Capitulum XXV. Amplificacio disputacionis vltra illa, que verbo expressa fuerunt, multa exponens non paruipendenda speculacione de ecclesie auctori- tate materiaque fidei. Primo autem demonstrat aduersariis non conuenire allegacionem de errore generalium conciliorum, preiudicialem catholice fidei, et quod excellencia illa eximens papam propterea, quod sit ecclesie spon- sus, ipsamet arguit, si in xIII casibus licet ecclesie eum dimittere. Historias legentibus ecclesiasticas constat euidenter post apostolorum 30 tempora nullam fuisse generalem synodum, in qua tam grauissime tamque diutissime fuerint disputaciones super materiis fidem moresque necnon causas ecclesiasticas concernentibus, quemadmodum nostris contigit diebus in sancta pacientissimaque synodo Basiliensi, narracione superius inserta palam faciente, quam neccessarie, quam mature, quam acutissime quamue diuturne disputatum 35 sit super articulis quatuor Bohemorum super materia symonie, super differen- ciis inter curatos et mendicantes super libellis Augustini de Roma, Christo attribuentibus peccare cottidie et ecclesiam constituentibus ex solis predestina- tis, super concepcione virginis beatissime, aliis quoque plurimis, particularium
Strana 696
Liber XVII. Caput XXV. 696 minime annumeratis disputacionibus causarum, quarundam ex ipsis, quin et multarum, multis annis disceptacione durante. Sed et vna communis discepta- cio, catholicam fidem concernens, vniuersalis vtique multas includens particula- res, ab inicio synodi fuit continue permanens in ea vsque ad finem, videlicet de materia superioritatis respectu concilii et pape. Vltimis adhuc diebus mate- 5 ria ipsa et inter domesticos inuicem inter ipsos tractatoresque pacis in acutis- simas vergente disputaciones, nouissimus quippe dolor cunctos preit acerbitate. Propter quod liber iste de annalibus rerum gestarum in sancta Basiliensi synodo, fragmenta colligens salutaris conuiuii a Christo exhibiti in deserto sequentibus eum, sportam hanc pleniorem reddere cupit, vt quemadmodum diu- 10 turnioris permanencie synodi causa hec vna extitit defensio, videlicet auctori- tatis generalium conciliorum, ita decet quamplurimum, vt de eius veritate habundancius exaretur. Etenim materia hec supra alias singulas singillatim et omnes summatim sanctam synodum occupauit, super ea, nedum in loco con- cilii, sed coram regibus et principibus, tam ecclesiasticis quam secularibus, 15 magnis acerrimisque habitis disputacionibus. Inter quas non minima fuit habita disputacio in dieta Maguntina, que in illa facto contigerunt verboque expressa fuere narracione terminatis superiori. At quoniam eius parte scriptori allegacio- num istarum oblata fuit primo audiencia plenissima per quotquot vellet dicere dies, non vero fuit concessa post, nisi die vno, quo nequiuit concepta exponere; 20 sed et audiencia vltima concessa est nunciis olim Eugenii, denegata respon- sione legatis et oratoribus concilii. Requirente tamen cardinali Arelatensi audienciam ad dicendum contra errores illorum, qui tanta cum veneracione locuti sunt de auctoritate concilii generalis, vt fuerint contestati blasphemiam fore dici papam Eugenium quo fecit modo non potuisse dissoluere Basiliense 25 concilium, quodque veritates fidei tres determinate per sanctam synodum falsi- tates essent et fatuitates, itaque et paruipenderunt heresim, de qua ipse olim Eugenius iudicatus extitit, et velut pro maxima sue partis defensione generali- bus conciliis imposuerunt errorem. Item, quam exilis, ne dicatur indigna, ipso- rum fuerit existimacio de excellencia matris ecclesie generaliumque auctoritate 30 conciliorum, demonstrant inserte colleccioni XVI. asserciones, Maguncie com- municate. Pro reuerencia igitur sancte matris ecclesie, cuius excellenciam supra papam fidelium nemo ambigere debet, amplificacione quadam exponenda se offerunt multa ex conceptis ante ipsam disputacionem. Ex visis quoque studiosius postmodum et auditis, redactis eciam scripto — etenim cum illa 35 dieta aliam Francfordensem peperit — non minus quam pro conflictu prioris exponenda, qui loquitur, studiose conceperat, et data loci oportunitate, quod tunc verbo non fecit, nunc scripto respondet. Non vero intencionis est respon- dere ad singula dicta per nuncios ipsos, quamplurimis eorum personalia aut temporaliter transeuncia concernentibus, sed quantum ad duo principalia, super 40 quibus omne pondus incumbebat disputacionum: de excellencia auctoritateque suprema ecclesie, non diminuente pape auctoritatem, magis autem dignificante
Liber XVII. Caput XXV. 696 minime annumeratis disputacionibus causarum, quarundam ex ipsis, quin et multarum, multis annis disceptacione durante. Sed et vna communis discepta- cio, catholicam fidem concernens, vniuersalis vtique multas includens particula- res, ab inicio synodi fuit continue permanens in ea vsque ad finem, videlicet de materia superioritatis respectu concilii et pape. Vltimis adhuc diebus mate- 5 ria ipsa et inter domesticos inuicem inter ipsos tractatoresque pacis in acutis- simas vergente disputaciones, nouissimus quippe dolor cunctos preit acerbitate. Propter quod liber iste de annalibus rerum gestarum in sancta Basiliensi synodo, fragmenta colligens salutaris conuiuii a Christo exhibiti in deserto sequentibus eum, sportam hanc pleniorem reddere cupit, vt quemadmodum diu- 10 turnioris permanencie synodi causa hec vna extitit defensio, videlicet auctori- tatis generalium conciliorum, ita decet quamplurimum, vt de eius veritate habundancius exaretur. Etenim materia hec supra alias singulas singillatim et omnes summatim sanctam synodum occupauit, super ea, nedum in loco con- cilii, sed coram regibus et principibus, tam ecclesiasticis quam secularibus, 15 magnis acerrimisque habitis disputacionibus. Inter quas non minima fuit habita disputacio in dieta Maguntina, que in illa facto contigerunt verboque expressa fuere narracione terminatis superiori. At quoniam eius parte scriptori allegacio- num istarum oblata fuit primo audiencia plenissima per quotquot vellet dicere dies, non vero fuit concessa post, nisi die vno, quo nequiuit concepta exponere; 20 sed et audiencia vltima concessa est nunciis olim Eugenii, denegata respon- sione legatis et oratoribus concilii. Requirente tamen cardinali Arelatensi audienciam ad dicendum contra errores illorum, qui tanta cum veneracione locuti sunt de auctoritate concilii generalis, vt fuerint contestati blasphemiam fore dici papam Eugenium quo fecit modo non potuisse dissoluere Basiliense 25 concilium, quodque veritates fidei tres determinate per sanctam synodum falsi- tates essent et fatuitates, itaque et paruipenderunt heresim, de qua ipse olim Eugenius iudicatus extitit, et velut pro maxima sue partis defensione generali- bus conciliis imposuerunt errorem. Item, quam exilis, ne dicatur indigna, ipso- rum fuerit existimacio de excellencia matris ecclesie generaliumque auctoritate 30 conciliorum, demonstrant inserte colleccioni XVI. asserciones, Maguncie com- municate. Pro reuerencia igitur sancte matris ecclesie, cuius excellenciam supra papam fidelium nemo ambigere debet, amplificacione quadam exponenda se offerunt multa ex conceptis ante ipsam disputacionem. Ex visis quoque studiosius postmodum et auditis, redactis eciam scripto — etenim cum illa 35 dieta aliam Francfordensem peperit — non minus quam pro conflictu prioris exponenda, qui loquitur, studiose conceperat, et data loci oportunitate, quod tunc verbo non fecit, nunc scripto respondet. Non vero intencionis est respon- dere ad singula dicta per nuncios ipsos, quamplurimis eorum personalia aut temporaliter transeuncia concernentibus, sed quantum ad duo principalia, super 40 quibus omne pondus incumbebat disputacionum: de excellencia auctoritateque suprema ecclesie, non diminuente pape auctoritatem, magis autem dignificante
Strana 697
Liber XVII. Caput XXV. 697 eam et roborante generalium celebracionem conciliorum, deque heresi ipsius olim Eugenii, quam euangelio contraueniat ac fidei, necnon recte racioni et sanctorum doctrine; tractatu 2° magnitudine excedente primum, quia elucidante primo presupposita sex et secundo xxx explicante intelligencias. Hoc etenim proprium est diuinorum exposicioni eloquiorum, vt habundancius se offerant, quo profundius perscrutantur, propterea, quod iudicia domini vera sunt ac in semetipsis iustificata, et cum inuicem comparantur, quoniam aliunde non men- dicant, habundanciorem clarioremque pariunt semper intelligenciam. Quantum igitur ad primum tractatum de auctoritate vniuersalis ecclesie supra papam re- spondendum eciam est principalibus in contrarium motiuis retorsione quadam, vt ex illis eciam perspicue constet magis supra papam fore auctoritatem vni- uersalis ecclesie et generalis synodi illam representantis. Siquidem in multis allegacionibus ex aduerso excellencie quedam pape attribuuntur, quibus olim Eugenii fautores multi, vt illum a synodali iudicio tueantur, quemuis summum 15 pontificem vniuersali preferunt ecclesie, supra eam auctoritatem illius predican- tes. Atqui respicientes propius interiora velaminis in templo Dei agnoscere possunt manifeste, exmet excellenciis ipsis patere oppositum. Sunt autem ex- cellencie, quarum racione, vt dicunt, papa ecclesie preeminet illique subiectus non dicitur: quod est ecclesie sponsus, quod ipsius caput, quod eius principa- 20 tus monarchicus, et quod pastor sit ouium non solum dispersarum per orbem, sed legittime congregatarum in ouili concilii generalis. Item, quod exemptus sit specialiter a correccione ecclesie, quia solum iudicio Dei eius causa est reseruata ideoque non a regibus, nec a populo, nec ab omni clero, nec ab Augusto iudicandus, sed orandus est Deus, vt eum vel corrigat vel de medio 25 tollat. Adhuc eciam et pro augenda excellencia eius supra ecclesiam magno- pere ostendere conantur, quod generalia concilia possunt errare, exemplo dato de Ariminensi et Ephesino 2° aliisque pluribus. Quantum vero ad ista, vt, quod verum est, sincere referatur, die predictarum allegacionum non serio aut plene, sed, si quid expositum est, illud profecto fuit modicum et de eo mencio facta 30 extitit vel in saltu materie vnius ad alteram, prout occurrebat memorie et opportunitati, itaque de horum quibusdam aliquid dictum fuit. Postea vero, id quod instancia quorundam in scriptis plenius redactum est, inseritur hic, ab- breuiacius tamquam pertinens ad declarandam vel exigue generalium conciliorum auctoritatem, adiunctis eciam quibusdam aliis, dum prius adinuenta scriberentur 35 intellectui occurrentibus ad declarandam sancte matris ecclesie excellenciam et generalium conciliorum, eandem representancium auctoritatem, quam presencium exarator et nollet breuiter preterire, et non sufficit congruenter exponere. Vnde, quia multorum causas, eciam particulares, in huiusmodi annalibus iam pleniori descripsit stilo, metuit, si hinc cito transierit, sibi imputari, rem, pro- 40 qua tam diu militauit synodus, aride exponenti, nec minus formidat, cum hoc explicandum susceperit, grauiori sarcina humeros deprimente, defatigatam sub- sistere, tantam questionis profunditatem minime enucleare valentem. Quapropter 5 10
Liber XVII. Caput XXV. 697 eam et roborante generalium celebracionem conciliorum, deque heresi ipsius olim Eugenii, quam euangelio contraueniat ac fidei, necnon recte racioni et sanctorum doctrine; tractatu 2° magnitudine excedente primum, quia elucidante primo presupposita sex et secundo xxx explicante intelligencias. Hoc etenim proprium est diuinorum exposicioni eloquiorum, vt habundancius se offerant, quo profundius perscrutantur, propterea, quod iudicia domini vera sunt ac in semetipsis iustificata, et cum inuicem comparantur, quoniam aliunde non men- dicant, habundanciorem clarioremque pariunt semper intelligenciam. Quantum igitur ad primum tractatum de auctoritate vniuersalis ecclesie supra papam re- spondendum eciam est principalibus in contrarium motiuis retorsione quadam, vt ex illis eciam perspicue constet magis supra papam fore auctoritatem vni- uersalis ecclesie et generalis synodi illam representantis. Siquidem in multis allegacionibus ex aduerso excellencie quedam pape attribuuntur, quibus olim Eugenii fautores multi, vt illum a synodali iudicio tueantur, quemuis summum 15 pontificem vniuersali preferunt ecclesie, supra eam auctoritatem illius predican- tes. Atqui respicientes propius interiora velaminis in templo Dei agnoscere possunt manifeste, exmet excellenciis ipsis patere oppositum. Sunt autem ex- cellencie, quarum racione, vt dicunt, papa ecclesie preeminet illique subiectus non dicitur: quod est ecclesie sponsus, quod ipsius caput, quod eius principa- 20 tus monarchicus, et quod pastor sit ouium non solum dispersarum per orbem, sed legittime congregatarum in ouili concilii generalis. Item, quod exemptus sit specialiter a correccione ecclesie, quia solum iudicio Dei eius causa est reseruata ideoque non a regibus, nec a populo, nec ab omni clero, nec ab Augusto iudicandus, sed orandus est Deus, vt eum vel corrigat vel de medio 25 tollat. Adhuc eciam et pro augenda excellencia eius supra ecclesiam magno- pere ostendere conantur, quod generalia concilia possunt errare, exemplo dato de Ariminensi et Ephesino 2° aliisque pluribus. Quantum vero ad ista, vt, quod verum est, sincere referatur, die predictarum allegacionum non serio aut plene, sed, si quid expositum est, illud profecto fuit modicum et de eo mencio facta 30 extitit vel in saltu materie vnius ad alteram, prout occurrebat memorie et opportunitati, itaque de horum quibusdam aliquid dictum fuit. Postea vero, id quod instancia quorundam in scriptis plenius redactum est, inseritur hic, ab- breuiacius tamquam pertinens ad declarandam vel exigue generalium conciliorum auctoritatem, adiunctis eciam quibusdam aliis, dum prius adinuenta scriberentur 35 intellectui occurrentibus ad declarandam sancte matris ecclesie excellenciam et generalium conciliorum, eandem representancium auctoritatem, quam presencium exarator et nollet breuiter preterire, et non sufficit congruenter exponere. Vnde, quia multorum causas, eciam particulares, in huiusmodi annalibus iam pleniori descripsit stilo, metuit, si hinc cito transierit, sibi imputari, rem, pro- 40 qua tam diu militauit synodus, aride exponenti, nec minus formidat, cum hoc explicandum susceperit, grauiori sarcina humeros deprimente, defatigatam sub- sistere, tantam questionis profunditatem minime enucleare valentem. Quapropter 5 10
Strana 698
698 Liber XVII. Caput XXV. optat suscipi, vt exponentem et non sufficientem, vt eciam, si non impleretur manifestacionis propositum, expositoris intencio accipiatur, cupientis materiam de auctoritate ecclesie iuxta diuina eloquia notificari, proptereaque specialiter profitentis et expresse, quod non intendit illis apponere vel aliquid diminuere. Cupit autem iuxta illa materiam exponere de ecclesie auctoritate, quam multis 5 illam pertractantibus iuxta canonica aut iura ciuilia, hiis humanas, illis ecclesia- sticas determinantibus causas, canone tamen sacro referente Christi acciones, cuius concessione subsistit ecclesie auctoritas omnis. Quocirca tractatus hic minus erudite disputacionis, et si aliorum librorum canonis sacri, precipue tamen, et in fine presertim, attendit euangelii auctoritates, fidem facientes de 10 accionibus Christi, in progressu autem eciam ad multa alia, prout exposcit materie exarande neccessitas opportunitasue, contrariis obieccionibus respon- dendo. Primo igitur super vltimo, quod est succinccius pertransire, de errore per nuncios predictos ex aduerso commemorato generalium conciliorum, anim- aduertendum offertur quadruplex auisamentum. Primum, si id ipsos decuit, 15 tanquam sit eis licitum purgare crimina criminum relacione, vt excusare non valentes errorem ipsius olim Eugenii, absque eius consensu Basiliense con- cilium dissoluentis nuncii eius dicant haud mirum, si ipse in hoc errauerit, cum eciam generalia concilia errent in accionibus suis. Quod si eo respectu dicatur quasi deuiabilitas minus generali synodo, quam summo pontifici com- 20 petat, iam eorum argumentum veritati appropinquare inciperet. Sed quantum sentiri potuit ex scriptis per alterum nunciorum, qui habundancius in premissa disputacione locutus est, ex equo constitutam esse volunt auctoritatem generalis synodi et summi pontificis, propterea, quod omnia, vt dicunt, que potest facere concilium supra papam, hec ipse possit, pote se ipsum corrigere, reformare ac 25 deponere, nec inter ista enumerant, quod papa se ipsum eligere non potest. Sed dicunt, quod papa eciam omnia potest supra concilium, quia potest iudi- care hereticum, sicut Leo Ephesinum 2m, reformare item, sicut fecit de Calce- donensi, potest vocare eciam, sicut Gregorius vocauit, ad sancti Petri confes- sionem, si quis eum redarguere vellet, quatenus ille vel ipse sentenciam ibi 30 susciperet; item, quia concilium, sicut papa, potest errare. Conclusio autem est sic dicencium, quod vtinam vicissitudinem hanc papa et concilium considera- rent, vt papa pro bono reipublice haberet timere concilia et concilia e con- uerso papam. Itaque, cum papa erret, generale eciam concilium, quod alter alterius onera portet, papa correcturo aut pacienter tolleraturo errorem genera- 35 lis synodi, et hac errorem illius, vt in hiis duobus, quorum officii est, aliorum corrigere errores, locum non habeat id commune dictum in peccatis viuere volencium: „tace et tacebo". At vero, quoniam in hiis duobus est potestas suprema regendi ecclesiam Dei, vtrumque autem, videlicet concilium et papa, qui dicunt posse bene agere et male et inuicem corrigere se posse ac debere, 40 iam in hoc differunt ab illo errore, ponente duo esse principia rerum, aliud lucis, aliud tenebrarum. Nam istorum data posicione vtrumque, videlicet concilium
698 Liber XVII. Caput XXV. optat suscipi, vt exponentem et non sufficientem, vt eciam, si non impleretur manifestacionis propositum, expositoris intencio accipiatur, cupientis materiam de auctoritate ecclesie iuxta diuina eloquia notificari, proptereaque specialiter profitentis et expresse, quod non intendit illis apponere vel aliquid diminuere. Cupit autem iuxta illa materiam exponere de ecclesie auctoritate, quam multis 5 illam pertractantibus iuxta canonica aut iura ciuilia, hiis humanas, illis ecclesia- sticas determinantibus causas, canone tamen sacro referente Christi acciones, cuius concessione subsistit ecclesie auctoritas omnis. Quocirca tractatus hic minus erudite disputacionis, et si aliorum librorum canonis sacri, precipue tamen, et in fine presertim, attendit euangelii auctoritates, fidem facientes de 10 accionibus Christi, in progressu autem eciam ad multa alia, prout exposcit materie exarande neccessitas opportunitasue, contrariis obieccionibus respon- dendo. Primo igitur super vltimo, quod est succinccius pertransire, de errore per nuncios predictos ex aduerso commemorato generalium conciliorum, anim- aduertendum offertur quadruplex auisamentum. Primum, si id ipsos decuit, 15 tanquam sit eis licitum purgare crimina criminum relacione, vt excusare non valentes errorem ipsius olim Eugenii, absque eius consensu Basiliense con- cilium dissoluentis nuncii eius dicant haud mirum, si ipse in hoc errauerit, cum eciam generalia concilia errent in accionibus suis. Quod si eo respectu dicatur quasi deuiabilitas minus generali synodo, quam summo pontifici com- 20 petat, iam eorum argumentum veritati appropinquare inciperet. Sed quantum sentiri potuit ex scriptis per alterum nunciorum, qui habundancius in premissa disputacione locutus est, ex equo constitutam esse volunt auctoritatem generalis synodi et summi pontificis, propterea, quod omnia, vt dicunt, que potest facere concilium supra papam, hec ipse possit, pote se ipsum corrigere, reformare ac 25 deponere, nec inter ista enumerant, quod papa se ipsum eligere non potest. Sed dicunt, quod papa eciam omnia potest supra concilium, quia potest iudi- care hereticum, sicut Leo Ephesinum 2m, reformare item, sicut fecit de Calce- donensi, potest vocare eciam, sicut Gregorius vocauit, ad sancti Petri confes- sionem, si quis eum redarguere vellet, quatenus ille vel ipse sentenciam ibi 30 susciperet; item, quia concilium, sicut papa, potest errare. Conclusio autem est sic dicencium, quod vtinam vicissitudinem hanc papa et concilium considera- rent, vt papa pro bono reipublice haberet timere concilia et concilia e con- uerso papam. Itaque, cum papa erret, generale eciam concilium, quod alter alterius onera portet, papa correcturo aut pacienter tolleraturo errorem genera- 35 lis synodi, et hac errorem illius, vt in hiis duobus, quorum officii est, aliorum corrigere errores, locum non habeat id commune dictum in peccatis viuere volencium: „tace et tacebo". At vero, quoniam in hiis duobus est potestas suprema regendi ecclesiam Dei, vtrumque autem, videlicet concilium et papa, qui dicunt posse bene agere et male et inuicem corrigere se posse ac debere, 40 iam in hoc differunt ab illo errore, ponente duo esse principia rerum, aliud lucis, aliud tenebrarum. Nam istorum data posicione vtrumque, videlicet concilium
Strana 699
Liber XVII. Caput XXV. 699 et papa, videtur esse lucis, cum bene agit et corrigit alterum, tenebrarum autem, cum errat et corrigi meretur, tanquam concilio et pape dici possit: „Eratis aliquando tenebre, nunc autem lux in domino“, sitque eis per vicissi- tudinem intelligenda quedam societas lucis ad tenebras. Verum, si intelligi ne- quit, duo esse prima principia rerum, quorum vtrumque sit lucis ac per se bonum, hac racione demonstrante impossibilitatem pluralitatis cause prime, quo- modo erit affirmandum, tali modo consideranda esse generale concilium et papam, vtrumque primam in ecclesia esse potestatem tenebrarum et lucis vicis- sim? Magis autem, quoniam omnia, que a Deo sunt, ordinata sunt, cum pote- 10 stas generalis synodi pape quoque sit, a Deo neccesse est fateri sub ordine comprehendi ita, vt papa concilio vel concilium pape debeat obedire, determi- nante vero ecclesia, quod generali concilio, habenti immediate potestatem a Christo quicumque fidelis, eciam papa, obedire tenetur. De hiis igitur, que foris sunt, vt per hoc papa rennuat obedienciam concilii, videtur censenda esse disputacio de errore generalium conciliorum, dicencium, quia errare potest generale concilium, ideo papa illi obedire non debet; argumento vtique generis huius dignitati apostolice grauissime preiudicante, vt, quia papa errare potest, ideo nullus Christianus obedire suis debeat mandatis. Iam enim desuper hoc magna Constanciensis synodus diffiniuit, pluribus articulis reprobatis, quorum 20 alter generalis est: „Nullus est dominus ciuilis, nullus est prelatus, nullus est episcopus, dum est in peccato mortali“; alius autem specialis: „Nemo gerit vicem Christi vel Petri, nisi sequatur eum in moribus, cum nulla alia sequela sit pertinencior, nec aliter a Deo recipiat procuratoriam potestatem, quia ad illud officium vicariatus requiritur et morum conformitas et instituentis auctori- 25 tas.“ Item et alius consequenter: „Papa non est manifestus et verus successor principis apostolorum Petri, si viuit moribus contrariis Petro, et si querit auari- ciam, tunc est vicarius Iude Scarioth.“ Sic igitur ecclesia determinante, quod papa gerit vicem Christi vel Petri, estque verus et manifestus successor Petri, quamuis non sequatur Christum vel Petrum in moribus, ac eciam, si viuat 30 moribus contrariis Petro, auariciam querens, quod vtique est errare a veritate vite et tamen tenentur eidem omnes Christicole obedire. Vt quid tanta circui- cione ex aduerso commemorant de errore generalium conciliorum! Etenim, quando dictante veritate fidei papa generali concilio obedire tenetur, quoniam illam obieccionem papa non patitur contra suam fieri obedienciam, nec superiori 35 suo concilio generali obicere ipse debet. Congruencius autem, si potest, osten- dere se debet innocentem ab illis criminibus, de quibus impetitur. Est preterea animaduertendum, quod per eiusmodi obieccionem infirma dubiaque redditur catholica fides negacione hac periculosa quamplurimum, quin et veritati catho- lice fidei omnino inimica Christum reliquisse ecclesiam absque firmitate vlla, 40 vt sciri non posset certitudinaliter, que sit veritas catholice fidei, et cuius tra- dicioni credi oportet, quod contingit, si papa potest debetque corrigere errorem concilii generalis et versa vice. Magis autem certitudo fidei attribuenda est Scriptores III. 5 15 89
Liber XVII. Caput XXV. 699 et papa, videtur esse lucis, cum bene agit et corrigit alterum, tenebrarum autem, cum errat et corrigi meretur, tanquam concilio et pape dici possit: „Eratis aliquando tenebre, nunc autem lux in domino“, sitque eis per vicissi- tudinem intelligenda quedam societas lucis ad tenebras. Verum, si intelligi ne- quit, duo esse prima principia rerum, quorum vtrumque sit lucis ac per se bonum, hac racione demonstrante impossibilitatem pluralitatis cause prime, quo- modo erit affirmandum, tali modo consideranda esse generale concilium et papam, vtrumque primam in ecclesia esse potestatem tenebrarum et lucis vicis- sim? Magis autem, quoniam omnia, que a Deo sunt, ordinata sunt, cum pote- 10 stas generalis synodi pape quoque sit, a Deo neccesse est fateri sub ordine comprehendi ita, vt papa concilio vel concilium pape debeat obedire, determi- nante vero ecclesia, quod generali concilio, habenti immediate potestatem a Christo quicumque fidelis, eciam papa, obedire tenetur. De hiis igitur, que foris sunt, vt per hoc papa rennuat obedienciam concilii, videtur censenda esse disputacio de errore generalium conciliorum, dicencium, quia errare potest generale concilium, ideo papa illi obedire non debet; argumento vtique generis huius dignitati apostolice grauissime preiudicante, vt, quia papa errare potest, ideo nullus Christianus obedire suis debeat mandatis. Iam enim desuper hoc magna Constanciensis synodus diffiniuit, pluribus articulis reprobatis, quorum 20 alter generalis est: „Nullus est dominus ciuilis, nullus est prelatus, nullus est episcopus, dum est in peccato mortali“; alius autem specialis: „Nemo gerit vicem Christi vel Petri, nisi sequatur eum in moribus, cum nulla alia sequela sit pertinencior, nec aliter a Deo recipiat procuratoriam potestatem, quia ad illud officium vicariatus requiritur et morum conformitas et instituentis auctori- 25 tas.“ Item et alius consequenter: „Papa non est manifestus et verus successor principis apostolorum Petri, si viuit moribus contrariis Petro, et si querit auari- ciam, tunc est vicarius Iude Scarioth.“ Sic igitur ecclesia determinante, quod papa gerit vicem Christi vel Petri, estque verus et manifestus successor Petri, quamuis non sequatur Christum vel Petrum in moribus, ac eciam, si viuat 30 moribus contrariis Petro, auariciam querens, quod vtique est errare a veritate vite et tamen tenentur eidem omnes Christicole obedire. Vt quid tanta circui- cione ex aduerso commemorant de errore generalium conciliorum! Etenim, quando dictante veritate fidei papa generali concilio obedire tenetur, quoniam illam obieccionem papa non patitur contra suam fieri obedienciam, nec superiori 35 suo concilio generali obicere ipse debet. Congruencius autem, si potest, osten- dere se debet innocentem ab illis criminibus, de quibus impetitur. Est preterea animaduertendum, quod per eiusmodi obieccionem infirma dubiaque redditur catholica fides negacione hac periculosa quamplurimum, quin et veritati catho- lice fidei omnino inimica Christum reliquisse ecclesiam absque firmitate vlla, 40 vt sciri non posset certitudinaliter, que sit veritas catholice fidei, et cuius tra- dicioni credi oportet, quod contingit, si papa potest debetque corrigere errorem concilii generalis et versa vice. Magis autem certitudo fidei attribuenda est Scriptores III. 5 15 89
Strana 700
700 Liber XVII. Caput XXV. ecclesie legittime congregate, cum Paulo teste in epistola ad Thimotheum „ec- clesia columpna sit et firmamentum veritatis,“ verbis hiis maximam denotanti- bus certitudinis firmitatem; premisit namque: „vt scias, quomodo oporteat te in domo Dei conuersari, que est ecclesia Dei viui, columpna et firmamentum veritatis." Allegare insuper generalium errorem conciliorum, nedum preiudiciale est fidei per illa declarate, quamque symbola in eis edita continent, sed eciam apostolice sedis auctoritati eius preeminencia in ipsis declarata conciliis atque firmata per multas fidei diffiniciones et canones salutares, que iam in dubium vertere non licet. Animaduertendum est eciam, quam extrinsecus arguatur ad probacionem, quod generalia concilia errent, allegare errores prouincialium aut 10 episcopalium synodorum, sicut de concilio Aquisgrani et similibus aliis, de- traccione illi concilio facta ex sola determinacione Graciani, preferentis Ieroni- mum allegantem testimonium legis Moysi, cuius mandata preter moralia non obligant in lege gracie, sed et iudicialia, quale est illud, nisi in quantum per habentem auctoritatem nouiter statueretur. Certumque preterea est, non repu- 15 tari veras omnes Graciani determinaciones. Expositum denique fuit generali synodo proprium esse, vt fiat in Christi nomine, sitque Christus in medio eius, quia congregatorum in nomine suo; quodque habet potestatem inmediate ab eo, illique tenetur obedire quicumque fidelis, eciam papa. Hoc autem manifestissi- mum est aliis conciliis non conpetere, de eorum quouis nullo asserente repre- 20 sentare ecclesiam vniuersalem. Quod vero apud Grecos Latinosue generalia celebrata fuerint concilia per quam plures annumeratur, octenario illis orien- talibus comprehensis, sed hiis occidentalibus illum eciam non attingentibus numerum, vt tamquam approbatis per ecclesiam auctentice determinacionibus eorum de neccessitate catholice fidei credatur. De aliis autem nacionalibus, 25 patriarchalibus, metropolitanis et episcopalibus conciliis nemo est, qui audeat affirmare certam numeri designacionem. In volumine quippe decretalium tria concilia generalia, sed xXXII commemorantur generis alterius, XXVI summi pontifices, tres sancti doctores aliaque originalia diuersi generis et differentis auctoritatis decem; in volumine autem decreti . . . Quia igitur sepe contingit 30 particulares synodos, sicut diuersis locis, ita eodem celebrari tempore, quod vero in vna determinabatur, ignorabatur in altera, et licet diuersis fiebant temporibus, quia persone comparentes in vna ad aliam non veniebant, nec venire tenebantur, nec illa scire, sicut nec obseruare, cum essent alterius dyo- cesis aut prouincie tanquam ad illam non spectantes, nec forte fuissent ad- 35 misse; lex vero inter alias condiciones Ysidoro teste esse debet secundum naturam, secundum consuetudinem patrie, loco temporique conueniens; ordina- ciones vtique diuersarum synodorum, quia differentibus consuetudinibus con- uenire debuerunt, neccessitas poposcit vniformes non esse, contrarietate propterea sepe reperta in eis. Quocirca volens omnia, presertim contenta in volumine 40 decreti, concordare in vnum, tanquam verbis aut sensu non sibi inuicem dis- sonent, vltra vires diceretur presumere, si dictum vnius alterius dicto cedere 5
700 Liber XVII. Caput XXV. ecclesie legittime congregate, cum Paulo teste in epistola ad Thimotheum „ec- clesia columpna sit et firmamentum veritatis,“ verbis hiis maximam denotanti- bus certitudinis firmitatem; premisit namque: „vt scias, quomodo oporteat te in domo Dei conuersari, que est ecclesia Dei viui, columpna et firmamentum veritatis." Allegare insuper generalium errorem conciliorum, nedum preiudiciale est fidei per illa declarate, quamque symbola in eis edita continent, sed eciam apostolice sedis auctoritati eius preeminencia in ipsis declarata conciliis atque firmata per multas fidei diffiniciones et canones salutares, que iam in dubium vertere non licet. Animaduertendum est eciam, quam extrinsecus arguatur ad probacionem, quod generalia concilia errent, allegare errores prouincialium aut 10 episcopalium synodorum, sicut de concilio Aquisgrani et similibus aliis, de- traccione illi concilio facta ex sola determinacione Graciani, preferentis Ieroni- mum allegantem testimonium legis Moysi, cuius mandata preter moralia non obligant in lege gracie, sed et iudicialia, quale est illud, nisi in quantum per habentem auctoritatem nouiter statueretur. Certumque preterea est, non repu- 15 tari veras omnes Graciani determinaciones. Expositum denique fuit generali synodo proprium esse, vt fiat in Christi nomine, sitque Christus in medio eius, quia congregatorum in nomine suo; quodque habet potestatem inmediate ab eo, illique tenetur obedire quicumque fidelis, eciam papa. Hoc autem manifestissi- mum est aliis conciliis non conpetere, de eorum quouis nullo asserente repre- 20 sentare ecclesiam vniuersalem. Quod vero apud Grecos Latinosue generalia celebrata fuerint concilia per quam plures annumeratur, octenario illis orien- talibus comprehensis, sed hiis occidentalibus illum eciam non attingentibus numerum, vt tamquam approbatis per ecclesiam auctentice determinacionibus eorum de neccessitate catholice fidei credatur. De aliis autem nacionalibus, 25 patriarchalibus, metropolitanis et episcopalibus conciliis nemo est, qui audeat affirmare certam numeri designacionem. In volumine quippe decretalium tria concilia generalia, sed xXXII commemorantur generis alterius, XXVI summi pontifices, tres sancti doctores aliaque originalia diuersi generis et differentis auctoritatis decem; in volumine autem decreti . . . Quia igitur sepe contingit 30 particulares synodos, sicut diuersis locis, ita eodem celebrari tempore, quod vero in vna determinabatur, ignorabatur in altera, et licet diuersis fiebant temporibus, quia persone comparentes in vna ad aliam non veniebant, nec venire tenebantur, nec illa scire, sicut nec obseruare, cum essent alterius dyo- cesis aut prouincie tanquam ad illam non spectantes, nec forte fuissent ad- 35 misse; lex vero inter alias condiciones Ysidoro teste esse debet secundum naturam, secundum consuetudinem patrie, loco temporique conueniens; ordina- ciones vtique diuersarum synodorum, quia differentibus consuetudinibus con- uenire debuerunt, neccessitas poposcit vniformes non esse, contrarietate propterea sepe reperta in eis. Quocirca volens omnia, presertim contenta in volumine 40 decreti, concordare in vnum, tanquam verbis aut sensu non sibi inuicem dis- sonent, vltra vires diceretur presumere, si dictum vnius alterius dicto cedere 5
Strana 701
Liber XVII. Caput XXV. 701 non debeat, sed, quod omnia sunt equalis auctoritatis, nullo eciam habito re- spectu ad tempus, vt distinctis temporibus scripture concordent, qua modifica- cione aliisque multis Gracianus vsus est, non eciam habita differencia dicto- rum Graciani ad dicta conciliorum summorumque pontificum, super quibus 5 eciam ipse tanquam libertate vsus illorum dicta questionibus ab eo motis in- seruit pro et contra, post vero illa subiuncta, que sibi visa est determinacione, in multis certe passibus per iuristas sepe reuocata. Quam vero multa originalia ibidem inserantur diminute ac sub nomine altero, aliaque multa, quare non omnia ex neccessitate tenenda sunt, differencia ecclesie nostris diebus patefecit. 10 Sed et iuriste sunt testimonio contrarias adicientes multoque plures per extra- ordinarias doctorum determinaciones, de quibus per singula dicendum non est. Sancta namque Basiliensis synodus in responsione: „Cogitanti" declarauit de eiusmodi opinionibusque doctorum post factam per ecclesiam diffinicionem men- cionem faciendam non esse. Atqui iuriste, videntes hoc manifeste ita esse ad 15 illorum concordiam, paciuntur verba impropriari, dicentes, sic fieri debere, vt correccio iurium euitetur, quod vtique in scolis paciuntur, quantum ad textus iuris, sed hoc non paciuntur in iudiciis auditores rote aliique iudices, attenden- tes pocius ad regulas cancellarie, quia posteriores siue alias ordinaciones aut declaraciones pape, quas suo dumtaxat tempore esse voluit duraturas. Quanto 20 igitur racione pociori attendendum est ad sepe dictam determinacionem ecclesie, tanta cum maturitate et in pluribus generalibus conciliis, et frequentatis vicibus solemniter publicatam, et per vniuersam ecclesiam plus quam notorie diuulga- tam! Itaque allegare errores particularium synodorum, vt propterea eximatur papa ab obediencia synodi generalis, argumentum non videtur esse ex propriis 25 ac neccessariis et pertinentibus fore. Ceterum animaduerti potest, quod obiciun- tur contra euangelii veritatem tanquam multas in se habeat contradicciones. Et quamuis Augustinus omnia exinaniuerit in quatuor libris editis ab eo de con- sensu euangelistarum, adhuc in dies desuper argumenta fiunt, multo vero amplius aduersus contenta in aliis libris canonis sacri, qui maioris videntur 30 obscuritatis. Sed dato illo, quod Augustinus presupponit scriptoribus solis canoni- cis hunc honorem debitum esse, vt credamus in scribendo errasse nullum eo- rum, et, si aliquid in eis videatur contrarium veritati, estimare quisque debet, vel mendacem esse codicem, vel, quod dictum est, assecutum non fuisse inter- pretem, aut se non intelligere, hinc omnia argumenta militancia in contrarium 35 soluuntur tanquam peccancia in materia vel forma, cum veritati fidei falsum subesse non possit. Sic igitur dato, generale concilium celebratum in libertate, quia, vbi spiritus, ibi libertas, errare non posse in hiis, que fidei aut morum pertinencium ad salutem, argumenta in contrarium congruentem recipiunt solu- cionem. Ex duobus illis verbis „generale“ et „liberum“ patente responsione ad 40 allegata duo, tanquam generalia fuerint Ariminense et Ephesinum 2m, illud profecto iuxta narrata historie tripartite generale non fuit concilium aut catho- lice ecclesie. Nam expresse legitur li. v° cae XVI., quod vno eodemque tempore 89*
Liber XVII. Caput XXV. 701 non debeat, sed, quod omnia sunt equalis auctoritatis, nullo eciam habito re- spectu ad tempus, vt distinctis temporibus scripture concordent, qua modifica- cione aliisque multis Gracianus vsus est, non eciam habita differencia dicto- rum Graciani ad dicta conciliorum summorumque pontificum, super quibus 5 eciam ipse tanquam libertate vsus illorum dicta questionibus ab eo motis in- seruit pro et contra, post vero illa subiuncta, que sibi visa est determinacione, in multis certe passibus per iuristas sepe reuocata. Quam vero multa originalia ibidem inserantur diminute ac sub nomine altero, aliaque multa, quare non omnia ex neccessitate tenenda sunt, differencia ecclesie nostris diebus patefecit. 10 Sed et iuriste sunt testimonio contrarias adicientes multoque plures per extra- ordinarias doctorum determinaciones, de quibus per singula dicendum non est. Sancta namque Basiliensis synodus in responsione: „Cogitanti" declarauit de eiusmodi opinionibusque doctorum post factam per ecclesiam diffinicionem men- cionem faciendam non esse. Atqui iuriste, videntes hoc manifeste ita esse ad 15 illorum concordiam, paciuntur verba impropriari, dicentes, sic fieri debere, vt correccio iurium euitetur, quod vtique in scolis paciuntur, quantum ad textus iuris, sed hoc non paciuntur in iudiciis auditores rote aliique iudices, attenden- tes pocius ad regulas cancellarie, quia posteriores siue alias ordinaciones aut declaraciones pape, quas suo dumtaxat tempore esse voluit duraturas. Quanto 20 igitur racione pociori attendendum est ad sepe dictam determinacionem ecclesie, tanta cum maturitate et in pluribus generalibus conciliis, et frequentatis vicibus solemniter publicatam, et per vniuersam ecclesiam plus quam notorie diuulga- tam! Itaque allegare errores particularium synodorum, vt propterea eximatur papa ab obediencia synodi generalis, argumentum non videtur esse ex propriis 25 ac neccessariis et pertinentibus fore. Ceterum animaduerti potest, quod obiciun- tur contra euangelii veritatem tanquam multas in se habeat contradicciones. Et quamuis Augustinus omnia exinaniuerit in quatuor libris editis ab eo de con- sensu euangelistarum, adhuc in dies desuper argumenta fiunt, multo vero amplius aduersus contenta in aliis libris canonis sacri, qui maioris videntur 30 obscuritatis. Sed dato illo, quod Augustinus presupponit scriptoribus solis canoni- cis hunc honorem debitum esse, vt credamus in scribendo errasse nullum eo- rum, et, si aliquid in eis videatur contrarium veritati, estimare quisque debet, vel mendacem esse codicem, vel, quod dictum est, assecutum non fuisse inter- pretem, aut se non intelligere, hinc omnia argumenta militancia in contrarium 35 soluuntur tanquam peccancia in materia vel forma, cum veritati fidei falsum subesse non possit. Sic igitur dato, generale concilium celebratum in libertate, quia, vbi spiritus, ibi libertas, errare non posse in hiis, que fidei aut morum pertinencium ad salutem, argumenta in contrarium congruentem recipiunt solu- cionem. Ex duobus illis verbis „generale“ et „liberum“ patente responsione ad 40 allegata duo, tanquam generalia fuerint Ariminense et Ephesinum 2m, illud profecto iuxta narrata historie tripartite generale non fuit concilium aut catho- lice ecclesie. Nam expresse legitur li. v° cae XVI., quod vno eodemque tempore 89*
Strana 702
702 Liber XVII. Caput XXV. Constancius imperator duplicem tractauit synodum celebrari, vt in Arimino Ytali et Nichomedie orientales celebrarent. Itaque nulla fuit vniuersalis, omni- bus, qui vellent, episcopis in duas partes diuisis, alteri earum interesse non valentibus. Certum preterea est defectu institucionis non fuisse generale, quia non congregatum pape, sed imperatoris potestate, irrequisito summo pontifice maioribusque dignitatibus ecclesiasticis; quibus attendere nolentibus, si neccessi- tas vrgeret synodi celebrande aliisque condicionibus multis requisitis concur- rentibus, vix gradu longiori spectasset ad dictum imperatorem, qui in ea con- uocacione diuisionem permaximam ecclesie induxit, ne dicatur dampnabilem seu dampnatum errorem, dum concilia duo generalia eodem iussit tempore celebrari, 10 cum illa sit firmissima veritas catholice fidei, sicut ecclesia vnica est, ita non posse vno tempore esse nisi vnicum generale concilium, ecclesiam vniuersalem representans. De Ephesino autem, qui legit librum de gestis Calcedonensis concilii, manifeste agnoscit multitudine armatorum, gladiis supra capita eorum vibratis, coactos fuisse episcopos, vt subscriberent, nec fuisse ibidem liberta- 15 tem, vtque veritati testimonium minime perhiberent, notarios fuisse exclusos. Qui legit preterea subscripciones ex earum tenore agnoscere potest, magis con- fictas fuisse. Nec enim aderat tempus componendi oraciones tam graues, quales denotant subscripciones ipse. Pocius autem consideratis circumstanciis violencie et facti dicendum videtur desiisse esse generale concilium, priusque illi epi- 20 scopi subscripsissent omnes, quorum tamen multi publice affirmarunt, se nun- quam subscripsisse. Quicumque vero fatebantur subscripciones, clamarunt vel illas non esse aut se fuisse coactos, contestantibus eorum multis, data eis carta alba captiuas comodasse manus in subscribendo. Itaque exemplis horum duo- rum Ariminensis et Ephesini non demonstratur errasse generalia concilia. Im- 25 ponitur denique error Mediolanensi concilio, minime conueniens narracioni histo- rie tripartite, affirmanti, quod inibi conuenientibus precepto Constancii imperatoris occidentalium tricentis et vltra episcopis, orientalium vero non multis, qui magnam instanciam fecere commune fieri decretum contra Athanasium, vt adi- tus ei clauderetur Alexandrine ecclesie, sed Treuerensis necnon Vercellensis 30 episcopi, percipientes, hoc moueri ad retraccionem fidei, restiterunt, quibus aliisque Latinis acclamantibus, concilium est solutum, itaque nec fuit concilium generale, nec apparet de errore. Allegatur preterea aliud Constantinopolitanum sub Leone aut Constancio imperatoribus super non adoracione ymaginum, quod, si quod fuerit, nec fuit liberum, nec legittimum imperatoris absque requisicione 35 ecclesiastice auctoritatis, sed violencia congregatum. Poterat rursus allegari de decem conciliis factis per Arrianos fautoriam habentes quorundam principum secularium, aliquando eciam imperatoris Constancii, vt veritas determinata per Nicenam synodum extingueretur. Eiusmodi namque practica, qua vsus est olim Eugenius erecta congregacione Ferrariensi, vt irritum fieret iudicium sancte 40 Basiliensis synodi, quod arbitratus est contra se futurum, quaccine practica eciam ab antiquo plures vsi fuere, veritate tamen semel per ecclesiam determi- 5
702 Liber XVII. Caput XXV. Constancius imperator duplicem tractauit synodum celebrari, vt in Arimino Ytali et Nichomedie orientales celebrarent. Itaque nulla fuit vniuersalis, omni- bus, qui vellent, episcopis in duas partes diuisis, alteri earum interesse non valentibus. Certum preterea est defectu institucionis non fuisse generale, quia non congregatum pape, sed imperatoris potestate, irrequisito summo pontifice maioribusque dignitatibus ecclesiasticis; quibus attendere nolentibus, si neccessi- tas vrgeret synodi celebrande aliisque condicionibus multis requisitis concur- rentibus, vix gradu longiori spectasset ad dictum imperatorem, qui in ea con- uocacione diuisionem permaximam ecclesie induxit, ne dicatur dampnabilem seu dampnatum errorem, dum concilia duo generalia eodem iussit tempore celebrari, 10 cum illa sit firmissima veritas catholice fidei, sicut ecclesia vnica est, ita non posse vno tempore esse nisi vnicum generale concilium, ecclesiam vniuersalem representans. De Ephesino autem, qui legit librum de gestis Calcedonensis concilii, manifeste agnoscit multitudine armatorum, gladiis supra capita eorum vibratis, coactos fuisse episcopos, vt subscriberent, nec fuisse ibidem liberta- 15 tem, vtque veritati testimonium minime perhiberent, notarios fuisse exclusos. Qui legit preterea subscripciones ex earum tenore agnoscere potest, magis con- fictas fuisse. Nec enim aderat tempus componendi oraciones tam graues, quales denotant subscripciones ipse. Pocius autem consideratis circumstanciis violencie et facti dicendum videtur desiisse esse generale concilium, priusque illi epi- 20 scopi subscripsissent omnes, quorum tamen multi publice affirmarunt, se nun- quam subscripsisse. Quicumque vero fatebantur subscripciones, clamarunt vel illas non esse aut se fuisse coactos, contestantibus eorum multis, data eis carta alba captiuas comodasse manus in subscribendo. Itaque exemplis horum duo- rum Ariminensis et Ephesini non demonstratur errasse generalia concilia. Im- 25 ponitur denique error Mediolanensi concilio, minime conueniens narracioni histo- rie tripartite, affirmanti, quod inibi conuenientibus precepto Constancii imperatoris occidentalium tricentis et vltra episcopis, orientalium vero non multis, qui magnam instanciam fecere commune fieri decretum contra Athanasium, vt adi- tus ei clauderetur Alexandrine ecclesie, sed Treuerensis necnon Vercellensis 30 episcopi, percipientes, hoc moueri ad retraccionem fidei, restiterunt, quibus aliisque Latinis acclamantibus, concilium est solutum, itaque nec fuit concilium generale, nec apparet de errore. Allegatur preterea aliud Constantinopolitanum sub Leone aut Constancio imperatoribus super non adoracione ymaginum, quod, si quod fuerit, nec fuit liberum, nec legittimum imperatoris absque requisicione 35 ecclesiastice auctoritatis, sed violencia congregatum. Poterat rursus allegari de decem conciliis factis per Arrianos fautoriam habentes quorundam principum secularium, aliquando eciam imperatoris Constancii, vt veritas determinata per Nicenam synodum extingueretur. Eiusmodi namque practica, qua vsus est olim Eugenius erecta congregacione Ferrariensi, vt irritum fieret iudicium sancte 40 Basiliensis synodi, quod arbitratus est contra se futurum, quaccine practica eciam ab antiquo plures vsi fuere, veritate tamen semel per ecclesiam determi- 5
Strana 703
Liber XVII. Caput XXV. 703 nata firma immobilique in eternum manente, et ipsis deficientibus, quia cogi- tantibus consilia et concilia congregantibus que stabilire non potuerunt. Quod de aliis, sed fortassis de nullo summorum pontificum legitur, nisi de ipso olim Eugenio, et certe dignum admiracione prima facie videretur, quare nuncii sui aliique eius fautores, vt ipsum defendant contra Basiliensis concilii, quod in- dubitatissimum fuit, auctoritatem, velut pro maiori fulcimento proposiciones suas allegacionibus implerent, generalibus conciliis errorem imponentes. Etenim, cum ipsi apud se dicant esse generale, quin et ycumenicum concilium, si auctori- tatem illius exaltarent, suasuri omnibus Christicolis eius acquiescere determi- 10 nacioni, profecto in hac doctrina concilia catholice ecclesie errare non posse conformes eos esse decebat, tanquam sit commune testimonium ad iudicium tam ipsis quam patribus Basilee constitutis, affirmantibus apud se fore generale concilium auctoritate congregacionis sue, quanto posteriori preferenda magis. Siquidem quantum ad particularia concilia referre se videtur Ysidori doctrina, 15 inquientis, quando in conciliis discors sentencia inuenitur, quod illius sentencia magis tenenda est, cuius antiquior et pocior extat auctoritas. De generalibus autem nota est doctrina Augustini li° 2° de baptismate immediate sequens post verba c. „quis nesciat“ di. Ix., cum inquit: „Et ipsa concilia, que per singu- las regiones vel prouincias fiunt, plenariorum conciliorum auctoritati, que fiunt 20 ex vniuerso orbe christiano, sine vllis ambagibus cedere, ipsaque plenaria sepe priora posterioribus emendari, cum aliquo experimento rerum aperitur, quod clausum erat, et cognoscitur, quod latebat, sine vllo tipo sacrilege superbie, sine vlla inflata ceruice arrogancie, sine vlla contencione liuide inuidie, cum sancta humilitate, cum pace catholica, cum caritate christiana.“ Sic igitur, quia 25 dicunt posterius esse Ferrariense aut Florentinum, quam Basiliense concilium, iam dicere potuissent, standum pocius suo concilio, in quo fuisset apertum, quod clausum erat, et agnitum quod latebat, sed timore trepidantes, vbi vere erat timor, quoniam facile erat demonstrare congregacionem ipsam Ferrariensem aut Florentinam non esse generale concilium, alienum fecerunt, quod erat com- 30 mune, ymmo ipsis proprium magis, quia posterius nulli sistente dubio leges priores trahi ad posteriores. At nec iuuare se poterant tanquam in sua con- gregacione apertum fuisset, quod clausum erat, et agnitum, quod latebat. Nam in reprobacione veritatum catholice fidei facta Florencie ad ea, que aperta erant et agnita, vsi fuere clauso et latenti, quia reprobantur veritates iuxta 35 prauum intellectum, quem Basilienses facto demonstrant. Que verba quia gene- ralia sunt, et in huiusmodi latent dubitaciones, et quia de motu mentis sunt, de quo semper latebrosa questio est: profecto magis id, quod latens est et clausum, quam significant id, quod sit apertum et agnitum. Quocirca nullus intrinsecus animaduertens mirabitur, quare tam suas repleant proposiciones, 40 acclamantes errorem generalium conciliorum, et referentes se dumtaxat ad vnius ipsius olim Eugenii iudicium, non tam firmatum racione, quam voluntate plenum, quia dicunt, si pape placet, est generale concilium, vel robur habent 5
Liber XVII. Caput XXV. 703 nata firma immobilique in eternum manente, et ipsis deficientibus, quia cogi- tantibus consilia et concilia congregantibus que stabilire non potuerunt. Quod de aliis, sed fortassis de nullo summorum pontificum legitur, nisi de ipso olim Eugenio, et certe dignum admiracione prima facie videretur, quare nuncii sui aliique eius fautores, vt ipsum defendant contra Basiliensis concilii, quod in- dubitatissimum fuit, auctoritatem, velut pro maiori fulcimento proposiciones suas allegacionibus implerent, generalibus conciliis errorem imponentes. Etenim, cum ipsi apud se dicant esse generale, quin et ycumenicum concilium, si auctori- tatem illius exaltarent, suasuri omnibus Christicolis eius acquiescere determi- 10 nacioni, profecto in hac doctrina concilia catholice ecclesie errare non posse conformes eos esse decebat, tanquam sit commune testimonium ad iudicium tam ipsis quam patribus Basilee constitutis, affirmantibus apud se fore generale concilium auctoritate congregacionis sue, quanto posteriori preferenda magis. Siquidem quantum ad particularia concilia referre se videtur Ysidori doctrina, 15 inquientis, quando in conciliis discors sentencia inuenitur, quod illius sentencia magis tenenda est, cuius antiquior et pocior extat auctoritas. De generalibus autem nota est doctrina Augustini li° 2° de baptismate immediate sequens post verba c. „quis nesciat“ di. Ix., cum inquit: „Et ipsa concilia, que per singu- las regiones vel prouincias fiunt, plenariorum conciliorum auctoritati, que fiunt 20 ex vniuerso orbe christiano, sine vllis ambagibus cedere, ipsaque plenaria sepe priora posterioribus emendari, cum aliquo experimento rerum aperitur, quod clausum erat, et cognoscitur, quod latebat, sine vllo tipo sacrilege superbie, sine vlla inflata ceruice arrogancie, sine vlla contencione liuide inuidie, cum sancta humilitate, cum pace catholica, cum caritate christiana.“ Sic igitur, quia 25 dicunt posterius esse Ferrariense aut Florentinum, quam Basiliense concilium, iam dicere potuissent, standum pocius suo concilio, in quo fuisset apertum, quod clausum erat, et agnitum quod latebat, sed timore trepidantes, vbi vere erat timor, quoniam facile erat demonstrare congregacionem ipsam Ferrariensem aut Florentinam non esse generale concilium, alienum fecerunt, quod erat com- 30 mune, ymmo ipsis proprium magis, quia posterius nulli sistente dubio leges priores trahi ad posteriores. At nec iuuare se poterant tanquam in sua con- gregacione apertum fuisset, quod clausum erat, et agnitum, quod latebat. Nam in reprobacione veritatum catholice fidei facta Florencie ad ea, que aperta erant et agnita, vsi fuere clauso et latenti, quia reprobantur veritates iuxta 35 prauum intellectum, quem Basilienses facto demonstrant. Que verba quia gene- ralia sunt, et in huiusmodi latent dubitaciones, et quia de motu mentis sunt, de quo semper latebrosa questio est: profecto magis id, quod latens est et clausum, quam significant id, quod sit apertum et agnitum. Quocirca nullus intrinsecus animaduertens mirabitur, quare tam suas repleant proposiciones, 40 acclamantes errorem generalium conciliorum, et referentes se dumtaxat ad vnius ipsius olim Eugenii iudicium, non tam firmatum racione, quam voluntate plenum, quia dicunt, si pape placet, est generale concilium, vel robur habent 5
Strana 704
704 Liber XVII. Caput XXV. diffinita per illud; alias minime. Dicunt preterea, quod plurimum iusticiam robo- rat et auctoritatem Basiliensis concilii, cum affirmant, quod sine generali con- cilio per ipsum olim Eugenium potuisset fieri Grecorum vnio, hoc sermone au- ferentes potissimum excusacionis colorem, quare dicebatur dissoluere voluisse concilium Basiliense. Sed, prout iam narrata demonstrant, eciam confessione 5 eius id fecit, ne contra eum vel aliquem ex suis oratoribus procederetur. Sic igitur per exposita palam fit omnibus, quam minime decebat allegare de errore generalium conciliorum, quam preiudiciale sit hoc catholice fidei, quam non pertinenter, commemorato errore particularium synodorum, quam eciam id non contigit generalibus conciliis, per eos assertis, quamque magna sint indicia, 10 non confidere eos apud se fore generale concilium. Hiis autem commemoratis dicendum est consequenter super allegata pape excellencia, vt, quia ecclesie sponsus dicatur, sit propterea ab ipsius iudicio exemptus, siquidem non facta mencione, quod denominacio hec sano egeat sensu, quando seruus nominat se sponsum sponse domini sui. Ecclesia namque sponsa Christi est, pro qua se- 15 metipsum tradidit, papa autem seruus seruorum Christi, quia rex regum et dominus est dominancium. Ecclesia denique mater, papa vero filius. Nichilomi- nus, quoniam ad perpetuam rei memoriam diffinit Bonifacius octauus papam libere posse resignare papatum, docente sane apostolo, quod in casu licite di- missionis non est seruituti subiectus frater aut soror, facile agnosci potest, si 20 papa libere potest dimittere ecclesiam, id ipsum quoque licere ecclesie, attento maxime, quod ecclesia domina est, papa vero minister eius, et dimissio pocius, quam seruo, domino competit; cumque ipsa maiori cognicione resplendeat, quo casu id sit fiendum ad eam congruencius spectat iudicium. Et rursus, quoniam membrum et pars a corpore dependent, illis influente vitam, sineque illo nec 25 eciam talia dicuntur, siquidem abcisa a corpore iam manus non dicitur esse: si papa, qui pars est et membrum est, a corpore ecclesie dependens, eam di- mittere potest, quando sentit se insufficientem, cum in ea verior pleniorque sit noticia maiorque libertas et manencior potestas, minori non pocietur iure. Ille quippe dicere nunquam potest, quod ob defectum eius, que sine macula et 30 ruga est, ecclesiam dimittit, et tamen dicitur, quod id facere libere possit. In papa vero, quia frequenter multi assunt defectus, ex ipsa igitur coniugii lege poterit eum dimittere, nisi dicatur, quod in lege Moysi vir dabat vxori libel- lum repudii, non autem vxor viro. Hoc tamen an licuit, inspiciatur attencius euangelica doctrina, affirmans id fuisse a Moyse permissum ad duriciam cordis 35 Iudeorum, non vero sic diceretur de Celestino, propter cuius cessionem emana- uit prefata determinacio. Sed et ibi dicitur dimittendam vxorem propter ali- quam feditatem, profecto longissime ab ecclesia distantem, sine macula con- sistente et ruga, pulchra quoque, vt luna, vtque sol electa in sole; namque non vero tenebris atque immundicia posuit tabernaculum suum Christus, eius 40 sponsus. Propter quod, preteritis argumentis non paulisper vrgentibus, racione eius, quod sponsalicium seu coniugium appellant, alio ex latere inspiciendum
704 Liber XVII. Caput XXV. diffinita per illud; alias minime. Dicunt preterea, quod plurimum iusticiam robo- rat et auctoritatem Basiliensis concilii, cum affirmant, quod sine generali con- cilio per ipsum olim Eugenium potuisset fieri Grecorum vnio, hoc sermone au- ferentes potissimum excusacionis colorem, quare dicebatur dissoluere voluisse concilium Basiliense. Sed, prout iam narrata demonstrant, eciam confessione 5 eius id fecit, ne contra eum vel aliquem ex suis oratoribus procederetur. Sic igitur per exposita palam fit omnibus, quam minime decebat allegare de errore generalium conciliorum, quam preiudiciale sit hoc catholice fidei, quam non pertinenter, commemorato errore particularium synodorum, quam eciam id non contigit generalibus conciliis, per eos assertis, quamque magna sint indicia, 10 non confidere eos apud se fore generale concilium. Hiis autem commemoratis dicendum est consequenter super allegata pape excellencia, vt, quia ecclesie sponsus dicatur, sit propterea ab ipsius iudicio exemptus, siquidem non facta mencione, quod denominacio hec sano egeat sensu, quando seruus nominat se sponsum sponse domini sui. Ecclesia namque sponsa Christi est, pro qua se- 15 metipsum tradidit, papa autem seruus seruorum Christi, quia rex regum et dominus est dominancium. Ecclesia denique mater, papa vero filius. Nichilomi- nus, quoniam ad perpetuam rei memoriam diffinit Bonifacius octauus papam libere posse resignare papatum, docente sane apostolo, quod in casu licite di- missionis non est seruituti subiectus frater aut soror, facile agnosci potest, si 20 papa libere potest dimittere ecclesiam, id ipsum quoque licere ecclesie, attento maxime, quod ecclesia domina est, papa vero minister eius, et dimissio pocius, quam seruo, domino competit; cumque ipsa maiori cognicione resplendeat, quo casu id sit fiendum ad eam congruencius spectat iudicium. Et rursus, quoniam membrum et pars a corpore dependent, illis influente vitam, sineque illo nec 25 eciam talia dicuntur, siquidem abcisa a corpore iam manus non dicitur esse: si papa, qui pars est et membrum est, a corpore ecclesie dependens, eam di- mittere potest, quando sentit se insufficientem, cum in ea verior pleniorque sit noticia maiorque libertas et manencior potestas, minori non pocietur iure. Ille quippe dicere nunquam potest, quod ob defectum eius, que sine macula et 30 ruga est, ecclesiam dimittit, et tamen dicitur, quod id facere libere possit. In papa vero, quia frequenter multi assunt defectus, ex ipsa igitur coniugii lege poterit eum dimittere, nisi dicatur, quod in lege Moysi vir dabat vxori libel- lum repudii, non autem vxor viro. Hoc tamen an licuit, inspiciatur attencius euangelica doctrina, affirmans id fuisse a Moyse permissum ad duriciam cordis 35 Iudeorum, non vero sic diceretur de Celestino, propter cuius cessionem emana- uit prefata determinacio. Sed et ibi dicitur dimittendam vxorem propter ali- quam feditatem, profecto longissime ab ecclesia distantem, sine macula con- sistente et ruga, pulchra quoque, vt luna, vtque sol electa in sole; namque non vero tenebris atque immundicia posuit tabernaculum suum Christus, eius 40 sponsus. Propter quod, preteritis argumentis non paulisper vrgentibus, racione eius, quod sponsalicium seu coniugium appellant, alio ex latere inspiciendum
Strana 705
Liber XVII. Caput XXV. 705 et attendendum videretur, si, vt dicunt, papa potest libere resignare ecclesiam, cuius se dicit sponsum, an licebit ob culpam eius vel ex causa eciam ecclesie eum dimittere, presertim, quando existencia eius in papatu magis ac magis de- terioratur in dies status ecclesie, et per eius amocionem ad meliorem reducere- tur. Deterioraretur autem status ecclesie per papam multis modis; primum, si procuraret ecclesie mortem, causam prestans, subtrahi aut deficere laudem et gloriam Deo, quam ecclesia continue dare debet sponso suo, huius racione in ea instituto sacerdocio, Malachia testante: „Ad vos mandatum hoc, sacerdotes, vt detis gloriam nomini meo, ait dominus exercituum,“ et subiungit: „Irritum 10 fecistis pactum meum, propter quod et ego dedi vos contemptibiles et humiles omnibus populis.“ Item, si sterilem faceret, ne continuo intendat generacioni et multiplicacioni filiorum, dans pote causam, yt cessaret ministracio sacra- mentorum, baptismi presertim, ordinis et matrimonii, quibus generantur fideles et multiplicantur. Mandauit namque dominus seruum inutilem, qui non multi- 15 plicauit talentum, ipso eidem ablato in tenebras proici exteriores. Et rursus, si facto, verbo aut exemplo eius nutrimentum gracie spiritualis a filiis subtra- heretur; etenim summi sacerdocii dignitate pro se ac posteris suis priuatus fuit a Deo Hely, summus sacerdos, non corrigens filios suos, qui retrahebant homi- nes a sacrificiis temporis illius, in quibus tamen ex opere operato gracia non 20 prestabatur. Eadem preterea racione, si a pabulo retraheret diuine doctrine, vt predicacio in ecclesiis cessaret diuini verbi, aut in vniuersitatibus generalium studiorum exercicia non permitteret ad intelligenciam scripture sacre, teste Ozee propheta: „Quia tu scienciam repulisti, repellam te et ego, ne sacerdocio fungaris michi.“ Adhuc, si ecclesiam redderet turpiter deformem, vt sponsus 25 eam aspicere dedignaretur, quomodo in synagoga ante captiuitatem, quando egressus est ab ea omnis decor eius obscuratoque auro mutatus est color opti- mus. Quod eciam contigit Machabeorum tempore, causam vero Neemias decla- rat in oracione sua, quia sacerdotes non seruarunt mandata et ceremonias cultus diuini. Aliis quippe officiis iusticie ministrande quampluribus distributis 30 Moysi onus datum est, vt preesset populo in hiis, que ad Deum, ostensurus illi cerimonias et ritum colendi. De hac perdicione decoris particulare experi- mentum accepimus diebus nostris in regno Bohemie; eo namque ipso, quod cerimonias contempserunt ecclesie, crucem in ecclesiis erectam non habentes, ymagines quoque, aquam benedictam, paramenta sacerdotalia ritumque celebra- 35 cionis missarum et ministracionis aliorum sacramentorum aliaque generis huius, ecclesia eorum adeo reddita est deformis, vt ipsimet erubescerent. Quam vero magnum detrimentum fides susceperit in eo regno, alieque theologice ac mora- les virtutes, superiorum constat narracione. Vnde, quia maximus ecclesie decor est cerimonias obseruare ritumque sacramentorum, sancta Constanciensis syno- 40 dus diffiniuit papam idipsum iurare debere. Ex hac consideracione alius occur- rit casus, si papa continue se ipsum redderet turpiorem, euangelio affirmante seruum, quem constituit dominus super familiam suam, si manducet aut bibat
Liber XVII. Caput XXV. 705 et attendendum videretur, si, vt dicunt, papa potest libere resignare ecclesiam, cuius se dicit sponsum, an licebit ob culpam eius vel ex causa eciam ecclesie eum dimittere, presertim, quando existencia eius in papatu magis ac magis de- terioratur in dies status ecclesie, et per eius amocionem ad meliorem reducere- tur. Deterioraretur autem status ecclesie per papam multis modis; primum, si procuraret ecclesie mortem, causam prestans, subtrahi aut deficere laudem et gloriam Deo, quam ecclesia continue dare debet sponso suo, huius racione in ea instituto sacerdocio, Malachia testante: „Ad vos mandatum hoc, sacerdotes, vt detis gloriam nomini meo, ait dominus exercituum,“ et subiungit: „Irritum 10 fecistis pactum meum, propter quod et ego dedi vos contemptibiles et humiles omnibus populis.“ Item, si sterilem faceret, ne continuo intendat generacioni et multiplicacioni filiorum, dans pote causam, yt cessaret ministracio sacra- mentorum, baptismi presertim, ordinis et matrimonii, quibus generantur fideles et multiplicantur. Mandauit namque dominus seruum inutilem, qui non multi- 15 plicauit talentum, ipso eidem ablato in tenebras proici exteriores. Et rursus, si facto, verbo aut exemplo eius nutrimentum gracie spiritualis a filiis subtra- heretur; etenim summi sacerdocii dignitate pro se ac posteris suis priuatus fuit a Deo Hely, summus sacerdos, non corrigens filios suos, qui retrahebant homi- nes a sacrificiis temporis illius, in quibus tamen ex opere operato gracia non 20 prestabatur. Eadem preterea racione, si a pabulo retraheret diuine doctrine, vt predicacio in ecclesiis cessaret diuini verbi, aut in vniuersitatibus generalium studiorum exercicia non permitteret ad intelligenciam scripture sacre, teste Ozee propheta: „Quia tu scienciam repulisti, repellam te et ego, ne sacerdocio fungaris michi.“ Adhuc, si ecclesiam redderet turpiter deformem, vt sponsus 25 eam aspicere dedignaretur, quomodo in synagoga ante captiuitatem, quando egressus est ab ea omnis decor eius obscuratoque auro mutatus est color opti- mus. Quod eciam contigit Machabeorum tempore, causam vero Neemias decla- rat in oracione sua, quia sacerdotes non seruarunt mandata et ceremonias cultus diuini. Aliis quippe officiis iusticie ministrande quampluribus distributis 30 Moysi onus datum est, vt preesset populo in hiis, que ad Deum, ostensurus illi cerimonias et ritum colendi. De hac perdicione decoris particulare experi- mentum accepimus diebus nostris in regno Bohemie; eo namque ipso, quod cerimonias contempserunt ecclesie, crucem in ecclesiis erectam non habentes, ymagines quoque, aquam benedictam, paramenta sacerdotalia ritumque celebra- 35 cionis missarum et ministracionis aliorum sacramentorum aliaque generis huius, ecclesia eorum adeo reddita est deformis, vt ipsimet erubescerent. Quam vero magnum detrimentum fides susceperit in eo regno, alieque theologice ac mora- les virtutes, superiorum constat narracione. Vnde, quia maximus ecclesie decor est cerimonias obseruare ritumque sacramentorum, sancta Constanciensis syno- 40 dus diffiniuit papam idipsum iurare debere. Ex hac consideracione alius occur- rit casus, si papa continue se ipsum redderet turpiorem, euangelio affirmante seruum, quem constituit dominus super familiam suam, si manducet aut bibat
Strana 706
706 Liber XVII. Caput XXV. cum ebriosis, diuidendum esse, partemque eius ponendam cum ypocritis; si namque inuentus inter vias et sepes intrans domum regalis conuiuii, proici iubetur in tenebras exteriores, quia non habet vestem nupcialem, qualis sen- tencia expectat presidentem conuiuio loco regis, si eiusmodi non habet deco- rem? Abinde, si isto aut alio notorio crimine papa scandalisat ecclesiam, patet omnibus doctrina euangelii de scandalizante vnum ex pusillis, quod expedit suspensa mola asinaria in collo eius demergi in profundum maris. Est insuper casus alter, si velut prostituens exponeret ecclesiam venalem plus offerenti, pactoque concordato promociones et concessiones faciens ecclesiarum, beneficio- rum, dispensacionum et quorumlibet indultorum iusticie, gracie et penitencie, 10 siquidem vendentes et ementes de templo Christus eiecit flagello de funiculis facto. Porro, nec minus ecclesie status deterioraretur in dies, si papa eccle- siam scinderet, plagaret, letaliter mutilaret aut diuideret, in perniciem vtique filiorum ecclesie quouis istorum casuum tendente. Scinderet autem, si erroneam seminaret doctrinam quantum ad fidem vel mores; sermo quippe doctrine gla- 15 dius est eciam corda subintrans. Plagaret vero, si diffinicionem fidei per eccle- siam factam condempnaret, quinymmo velut interimeret, eiusmodi condempna- cione habente assercionem annexam, ecclesiam in hiis, que fidei sunt, errasse. Mutilaret demum, si immutaret vniuersaliter ecclesie leges, vel eius statum peruerteret. Porro ecclesiam diuideret, si actu sedente generali concilio aliam 20 erigeret congregacionem sub nomine concilii generalis; si namque censetur ec- clesia diuidi ex persistencia duorum de papatu contendencium, a forciori dua- rum congregacionum sub nomine concilii generalis. Postremo non exigue status ecclesie deterioraretur, si ad obuiandum multitudini insurgenti hereticorum vel ex aliis vrgentibus causis neccesse foret generale concilium celebrari, et papa 25 dampnabiliter rennueret, permittens fidei hostes ecclesiam deuastare. Tenetur namque ascendere ex aduerso et opponere se murum pro domo Israhel, amplius multo, quam dux exercitus a rege constitutus, vt milites armati conuenirent ad resistendum hostibus regni, qui sine culpa non esset, si id non faceret; vel si, quando neccesse est illis resistere, exercitum dissolueret, quando dispersi non 30 tam essent ad resistendum potentes. In hiis igitur XIII aliisque excogitabilibus casibus palam agnosci potest, si non obstante, quod papa dicat se ecclesie sponsum, sicut ipse nullo defectu in ecclesia sistente potest libere eam dimittere, ecclesiam ob culpam eius vel ex causa eodem iure potiri posse aut debere. Est enim data summo pontifici a Deo potestas non in destruccionem sed in edifica- 35 cionem ecclesie, et teste doctrina iuris communis priuilegium meretur ammittere, qui concessa sibi abutitur potestate. 5
706 Liber XVII. Caput XXV. cum ebriosis, diuidendum esse, partemque eius ponendam cum ypocritis; si namque inuentus inter vias et sepes intrans domum regalis conuiuii, proici iubetur in tenebras exteriores, quia non habet vestem nupcialem, qualis sen- tencia expectat presidentem conuiuio loco regis, si eiusmodi non habet deco- rem? Abinde, si isto aut alio notorio crimine papa scandalisat ecclesiam, patet omnibus doctrina euangelii de scandalizante vnum ex pusillis, quod expedit suspensa mola asinaria in collo eius demergi in profundum maris. Est insuper casus alter, si velut prostituens exponeret ecclesiam venalem plus offerenti, pactoque concordato promociones et concessiones faciens ecclesiarum, beneficio- rum, dispensacionum et quorumlibet indultorum iusticie, gracie et penitencie, 10 siquidem vendentes et ementes de templo Christus eiecit flagello de funiculis facto. Porro, nec minus ecclesie status deterioraretur in dies, si papa eccle- siam scinderet, plagaret, letaliter mutilaret aut diuideret, in perniciem vtique filiorum ecclesie quouis istorum casuum tendente. Scinderet autem, si erroneam seminaret doctrinam quantum ad fidem vel mores; sermo quippe doctrine gla- 15 dius est eciam corda subintrans. Plagaret vero, si diffinicionem fidei per eccle- siam factam condempnaret, quinymmo velut interimeret, eiusmodi condempna- cione habente assercionem annexam, ecclesiam in hiis, que fidei sunt, errasse. Mutilaret demum, si immutaret vniuersaliter ecclesie leges, vel eius statum peruerteret. Porro ecclesiam diuideret, si actu sedente generali concilio aliam 20 erigeret congregacionem sub nomine concilii generalis; si namque censetur ec- clesia diuidi ex persistencia duorum de papatu contendencium, a forciori dua- rum congregacionum sub nomine concilii generalis. Postremo non exigue status ecclesie deterioraretur, si ad obuiandum multitudini insurgenti hereticorum vel ex aliis vrgentibus causis neccesse foret generale concilium celebrari, et papa 25 dampnabiliter rennueret, permittens fidei hostes ecclesiam deuastare. Tenetur namque ascendere ex aduerso et opponere se murum pro domo Israhel, amplius multo, quam dux exercitus a rege constitutus, vt milites armati conuenirent ad resistendum hostibus regni, qui sine culpa non esset, si id non faceret; vel si, quando neccesse est illis resistere, exercitum dissolueret, quando dispersi non 30 tam essent ad resistendum potentes. In hiis igitur XIII aliisque excogitabilibus casibus palam agnosci potest, si non obstante, quod papa dicat se ecclesie sponsum, sicut ipse nullo defectu in ecclesia sistente potest libere eam dimittere, ecclesiam ob culpam eius vel ex causa eodem iure potiri posse aut debere. Est enim data summo pontifici a Deo potestas non in destruccionem sed in edifica- 35 cionem ecclesie, et teste doctrina iuris communis priuilegium meretur ammittere, qui concessa sibi abutitur potestate. 5
Strana 707
Liber XVII. Caput XXVI. 707 Capitulum XXVI. Quod principatus monarchicus sublimius fit, cum in suo regimine consilio vtitur multitudinis sapientum, dignitas eciam papatus pre ceteris habens consilium fixum quodque robur accipit generalis concilii celebracione. Quo vero ad excellenciam 2am, papam, vt dicunt, extollentem et eccle- siam subicientem illi, propterea, quod sit ecclesie caput, eiusque principatus non aristocraticus, sed monarchicus sit, super horum significacione terminorum ex libris politicorum Aristotelis dependente magis, quam ex libris canonis sacri, quoniam per totum vix aut nullibi hii termini describuntur propositi, non est ad 10 presens multa explanare. Sed illud dicitur, quod prefatos Aristotelis intuenti libros necnon euangelia quatuor et alios libros sacri canonis modumque regi- minis post Christi ascensionem in ecclesia obseruatum, palam fit, nullatenus posse dici aristocraticum regimen direccionem concilii generalis ordinatam ad bonum regimen militantis ecclesie. Polithema namque, quod est dominans, vt 15 Aristoteles inquit, neccessarium est esse aut vnum aut paucum aut multos. Quando autem vnus vel pauci vel multi ad commune conferens principantur, has rectas esse policias, quando vero ad proprium vel vnius vel paucorum vel multitudinis transgressiones; rectarum vero nomina monarchia, aristocracia et policia; transgressarum autem tyrannis, oligarcia, timocracia. Quia igitur inter 20 aristocraciam et monarchiam illa precipue differencia est, vt altera principem habeat vnum, velut dominans principaliter, altera vero plures virtute pollentes, sub nullo constitutos principe, sed summa gaudentes libertate, christiana vero religio in eo gloriatur, quod Christo sub principe pollet, qui rex regum est et dominus dominancium, et ob eius reuerenciam summum pontificem, eius vica- 25 rium, magnopere veneratur, hinc igitur regimen eius nullatenus aristocraticum est dicendum. Est enim christianus populus permaxime regnabilis, huius con- dicionis nota veritate non solum intellectu, sed et palpabili experimento, quia non solum in maiori parte, sed fere vbique per reges et principes gubernatur. Et quando ecclesia congregata est in generali concilio, propterea gaudet, quia 30 credit Christum in medio esse congregatorum in nomine suo, et quia presidet in eo per se aut suos papa, vicarius eius. Quocirca non mediocrem iniuriam ei facere videtur affirmans, policiam ecclesiastici regiminis a monarchia in aristo- craciam alterari tempore, quo sedet generale concilium. Si iam non dicat poli- ciam monarchici regiminis a Christo institutam, quam in Petro continuari voluit, 35 quando ei dixit: „Pasce oues meas et sequere me“, quod Petrus ipse alienare seu alterare voluit principatum sibi commissum, a monarchia in aristocraciam peruertendo, quando assurgens in medio fratrum proposuit de eleccione fienda alterius apostoli loco Iude proditoris, aut quando apostoli conuocantes multi- Scriptores III. 5 90
Liber XVII. Caput XXVI. 707 Capitulum XXVI. Quod principatus monarchicus sublimius fit, cum in suo regimine consilio vtitur multitudinis sapientum, dignitas eciam papatus pre ceteris habens consilium fixum quodque robur accipit generalis concilii celebracione. Quo vero ad excellenciam 2am, papam, vt dicunt, extollentem et eccle- siam subicientem illi, propterea, quod sit ecclesie caput, eiusque principatus non aristocraticus, sed monarchicus sit, super horum significacione terminorum ex libris politicorum Aristotelis dependente magis, quam ex libris canonis sacri, quoniam per totum vix aut nullibi hii termini describuntur propositi, non est ad 10 presens multa explanare. Sed illud dicitur, quod prefatos Aristotelis intuenti libros necnon euangelia quatuor et alios libros sacri canonis modumque regi- minis post Christi ascensionem in ecclesia obseruatum, palam fit, nullatenus posse dici aristocraticum regimen direccionem concilii generalis ordinatam ad bonum regimen militantis ecclesie. Polithema namque, quod est dominans, vt 15 Aristoteles inquit, neccessarium est esse aut vnum aut paucum aut multos. Quando autem vnus vel pauci vel multi ad commune conferens principantur, has rectas esse policias, quando vero ad proprium vel vnius vel paucorum vel multitudinis transgressiones; rectarum vero nomina monarchia, aristocracia et policia; transgressarum autem tyrannis, oligarcia, timocracia. Quia igitur inter 20 aristocraciam et monarchiam illa precipue differencia est, vt altera principem habeat vnum, velut dominans principaliter, altera vero plures virtute pollentes, sub nullo constitutos principe, sed summa gaudentes libertate, christiana vero religio in eo gloriatur, quod Christo sub principe pollet, qui rex regum est et dominus dominancium, et ob eius reuerenciam summum pontificem, eius vica- 25 rium, magnopere veneratur, hinc igitur regimen eius nullatenus aristocraticum est dicendum. Est enim christianus populus permaxime regnabilis, huius con- dicionis nota veritate non solum intellectu, sed et palpabili experimento, quia non solum in maiori parte, sed fere vbique per reges et principes gubernatur. Et quando ecclesia congregata est in generali concilio, propterea gaudet, quia 30 credit Christum in medio esse congregatorum in nomine suo, et quia presidet in eo per se aut suos papa, vicarius eius. Quocirca non mediocrem iniuriam ei facere videtur affirmans, policiam ecclesiastici regiminis a monarchia in aristo- craciam alterari tempore, quo sedet generale concilium. Si iam non dicat poli- ciam monarchici regiminis a Christo institutam, quam in Petro continuari voluit, 35 quando ei dixit: „Pasce oues meas et sequere me“, quod Petrus ipse alienare seu alterare voluit principatum sibi commissum, a monarchia in aristocraciam peruertendo, quando assurgens in medio fratrum proposuit de eleccione fienda alterius apostoli loco Iude proditoris, aut quando apostoli conuocantes multi- Scriptores III. 5 90
Strana 708
708 Liber XVII. Caput XXVI. tudinem discipulorum auisarunt de septem viris constituendis super administra- cione mensarum, aut quando ab apostolis Iohanne collega sibi dato, Petrus acceptauit legacionem in Samariam, aut quando apostoli et seniores Iherosoli- mis conuenerunt videre, an esset neccesse gentiles ad Christum conuersos cir- cumcidi, precipue quoque seruare legem Moysi. Siluester quoque et alii summi pontifices, qui operam dederunt suis temporibus generalia concilia celebrari, nomine eorum in eternum propterea magnificato, quia in seculum seculi per- manente. Rursus, cum aristocracie vt cuiusuis policie sit intendere ad hoc, vt firma semper maneat, id ipsum longius distat a proposito concilii generalis, sistente ad perpetuam rei memoriam ecclesie ordinacione in concilio promul- 10 gata Constanciensi, non manere semper, sed a decennio in decennium genera- lia concilia celebranda esse. Et iterum cum docente Aristotele non policia ad leges, sed leges ad policiam ordinentur, propter quod alie in monarchico, alie in aristocratico regimine, et ita in aliis policiis leges sunt differentes, iam igi- tur mutari oportet leges a Christo datas pro regimine fidelis populi. Vt enim 15 translato sacerdocio neccesse est legis translacionem fieri, ita et alterato poli- teumate seu dominante in quauis policiarum leges mutacionem accipiunt. Con- stat autem ab inicio celebracionis generalium synodorum id precipue fuisse intentum a patribus ibidem conuenientibus, vt lex Christi obseruaretur, et, que- cumque ordinaciones ibi facte sunt, in id militant, vt illa firma et inuiolabilis 20 semper maneat. Amplius, cum omnis policia aristocratica potestatem suam habeat ex hominibus, sancta synodus predicat potestatem se habere immediate a Christo; itaque premissis aliisque multis differenciis ex doctrina Aristotelis annotatis, nullatenus generali synodo attribui proprie potest aristocraticum regimen, nisi sub ypothesi, propterea, quod plures virtuosi et sapientes viri in eo conueniunt, 25 vt felicius consumentur ea sancta opera, propter que generalis synodus con- gregatur. Aliud nempe est 2� aristocraciam se habere in regimine, aliud esse aristocraticum principatum. Disserit namque Aristoteles, quanto melius vna policia aliis miscetur, tanto magis mansiuam esse, praueque esse policie nolle omnino partem policie alterius, ac securiores aristocraticos ad policiam decli- 30 nantes propterea, quod quanto pauciores sunt domini principantes, ampliori tempore neccessarium est manere eiusmodi principatum. Vtcumque autem de hiis philosophus senserit, sancta synodus Basiliensis prosecutoresque synodalis doctrine declarate per Constanciense conciliorum, quod papa tenetur obedire generali concilio, illorumque minimus, harum scriptor allegacionum, haudubio 35 profitetur ordinatissimam esse policiam populi fidelis sanctamque Dei ecclesiam regi semperque regi debere monarchici forma regiminis, quemadmodum ab ini- cio sui rectus gubernatusque semper fuit populus fidelis in lege quidem nature per patres, filiis totique familie principantes, Adam videlicet, Noe, Abraham, Ysaac et Iacob et alios vsque ad legem scripture, apostolo testante in epistola 40 Hebreorum: „patres quidem carnis nostre habuimus eruditores et reuerebamur eos". In lege vere Moysi euidencius constat, quia gubernatus fuit populus 5
708 Liber XVII. Caput XXVI. tudinem discipulorum auisarunt de septem viris constituendis super administra- cione mensarum, aut quando ab apostolis Iohanne collega sibi dato, Petrus acceptauit legacionem in Samariam, aut quando apostoli et seniores Iherosoli- mis conuenerunt videre, an esset neccesse gentiles ad Christum conuersos cir- cumcidi, precipue quoque seruare legem Moysi. Siluester quoque et alii summi pontifices, qui operam dederunt suis temporibus generalia concilia celebrari, nomine eorum in eternum propterea magnificato, quia in seculum seculi per- manente. Rursus, cum aristocracie vt cuiusuis policie sit intendere ad hoc, vt firma semper maneat, id ipsum longius distat a proposito concilii generalis, sistente ad perpetuam rei memoriam ecclesie ordinacione in concilio promul- 10 gata Constanciensi, non manere semper, sed a decennio in decennium genera- lia concilia celebranda esse. Et iterum cum docente Aristotele non policia ad leges, sed leges ad policiam ordinentur, propter quod alie in monarchico, alie in aristocratico regimine, et ita in aliis policiis leges sunt differentes, iam igi- tur mutari oportet leges a Christo datas pro regimine fidelis populi. Vt enim 15 translato sacerdocio neccesse est legis translacionem fieri, ita et alterato poli- teumate seu dominante in quauis policiarum leges mutacionem accipiunt. Con- stat autem ab inicio celebracionis generalium synodorum id precipue fuisse intentum a patribus ibidem conuenientibus, vt lex Christi obseruaretur, et, que- cumque ordinaciones ibi facte sunt, in id militant, vt illa firma et inuiolabilis 20 semper maneat. Amplius, cum omnis policia aristocratica potestatem suam habeat ex hominibus, sancta synodus predicat potestatem se habere immediate a Christo; itaque premissis aliisque multis differenciis ex doctrina Aristotelis annotatis, nullatenus generali synodo attribui proprie potest aristocraticum regimen, nisi sub ypothesi, propterea, quod plures virtuosi et sapientes viri in eo conueniunt, 25 vt felicius consumentur ea sancta opera, propter que generalis synodus con- gregatur. Aliud nempe est 2� aristocraciam se habere in regimine, aliud esse aristocraticum principatum. Disserit namque Aristoteles, quanto melius vna policia aliis miscetur, tanto magis mansiuam esse, praueque esse policie nolle omnino partem policie alterius, ac securiores aristocraticos ad policiam decli- 30 nantes propterea, quod quanto pauciores sunt domini principantes, ampliori tempore neccessarium est manere eiusmodi principatum. Vtcumque autem de hiis philosophus senserit, sancta synodus Basiliensis prosecutoresque synodalis doctrine declarate per Constanciense conciliorum, quod papa tenetur obedire generali concilio, illorumque minimus, harum scriptor allegacionum, haudubio 35 profitetur ordinatissimam esse policiam populi fidelis sanctamque Dei ecclesiam regi semperque regi debere monarchici forma regiminis, quemadmodum ab ini- cio sui rectus gubernatusque semper fuit populus fidelis in lege quidem nature per patres, filiis totique familie principantes, Adam videlicet, Noe, Abraham, Ysaac et Iacob et alios vsque ad legem scripture, apostolo testante in epistola 40 Hebreorum: „patres quidem carnis nostre habuimus eruditores et reuerebamur eos". In lege vere Moysi euidencius constat, quia gubernatus fuit populus 5
Strana 709
Liber XVII. Caput XXVI. 709 Iudeorum, populus certe Dei peculiaris, per ipsum Iosue aliosque iudices ab- indeque per Saul, Dauid et alios reges; post captiuitatem autem per sacer- dotes, vtraque fungentes auctoritate. Quia vero lex gracie naturam perficit legemque adimplet, vtique in ea monarchici est forma regiminis, mansura cer- tissime vsque ad mundi consumacionem, quoniam regni Christi non erit finis, cum sit regnum omnium seculorum. De hac igitur excellencia, quod summi pontificis principatus non aristocraticus, sed monarchicus est esseque debet, inter concilium Basiliense et papam olim Eugenium questio nunquam fuit, synodali eius in epistola „Cogitanti“ et Constanciensis concilii in XV. sessione 10 doctrina declarante, quod oportet esse vnum caput in spiritualibus, regens ec- clesiam, quod cum ipsa militante ecclesia conuersetur, quodque summus ponti- fex caput sit et primas ecclesie, vicarius Christi, ab eo, non ab hominibus, vel synodis aliis, prelatus, pastorque Christianorum, cui date sunt claues a do- mino, solusque vocatus sit in plenitudinem potestatis, alii vero in partem sol- 15 licitudinis. Et quoniam sancta Basiliensis synodus pape tribuit, quod suum est, ab eo in dicta epistola et postea semper poposcit, vt et ipse, quod suum est, ecclesie reddat, recognoscens generalis concilii auctoritatem, habentis immediate potestatem a Christo, cui fidelis quicumque, cuiusuis sit dignitatis, eciam si papalis, obedire tenetur. At vero, quoniam fautores aduerse posicionis arbitran- 20 tur papam, si non pro libito suo agat, sed conformet se ordinacioni synodali, derogare excellencie sui monarchici principatus, fortassis eo fine, prout littere eius pretendunt, directe duci Britannie, vt principes retrahantur a fauore syno- dalis doctrine, tanquam generalium auctoritas conciliorum veneracioni habita detrahat secularium principum excellencie, ideo pro declaranda significacione 25 terminorum id dicitur, quod attendens doctrinam Aristotelis manifeste agnoscit illam non esse precipuam excellenciam, quin fortassis nullam monarchici prin- cipatus, vt reiectis legibus, ad commune conferens pertinentibus, subditos regat pro sue libito voluntatis, quoniam, vt inquit, in legibus est salus ciuitatis, vbi vero non principantur leges, non esse policiam; sed quod oportet legem prin- 30 cipari omni, policiam autem et principatum de singulis iudicare; nam potestas agendi, vt voluerit aliquis, seruare non potest, quod in vnoquoque homine tribunale. Adicit autem monarchiam, que existit omnimode regnum, talem nec- cessarium esse tyrannidem, quoniam oportet leges recte positas dominas esse, principem autem, siue vnus siue plures sint, de hiis esse dominos, de quibus 35 non possunt leges dicere certitudinaliter, quos oportet secundum leges princi- pari, et obseruare transgredientes. Hiis autem adhuc non tam consideratis ex nocioribus altero sumpto principio illud certissimum est, quoniam, si omnis recta policia ad commune conferens ordinatur, summi pontificis principatum non sui, sed alterius gracia institutum fuisse a Christo, Petro expresse iubente: 40 „Non te, sed oues, non tuas, sed meas.“ Exulat quippe ille sensus tanquam solius sui gracia, vt seruorum dominantem dispoticum esse debere, quod dici- tur apostolicum regimen, papa semetipsum profitente seruum seruorum Dei. 5 90*
Liber XVII. Caput XXVI. 709 Iudeorum, populus certe Dei peculiaris, per ipsum Iosue aliosque iudices ab- indeque per Saul, Dauid et alios reges; post captiuitatem autem per sacer- dotes, vtraque fungentes auctoritate. Quia vero lex gracie naturam perficit legemque adimplet, vtique in ea monarchici est forma regiminis, mansura cer- tissime vsque ad mundi consumacionem, quoniam regni Christi non erit finis, cum sit regnum omnium seculorum. De hac igitur excellencia, quod summi pontificis principatus non aristocraticus, sed monarchicus est esseque debet, inter concilium Basiliense et papam olim Eugenium questio nunquam fuit, synodali eius in epistola „Cogitanti“ et Constanciensis concilii in XV. sessione 10 doctrina declarante, quod oportet esse vnum caput in spiritualibus, regens ec- clesiam, quod cum ipsa militante ecclesia conuersetur, quodque summus ponti- fex caput sit et primas ecclesie, vicarius Christi, ab eo, non ab hominibus, vel synodis aliis, prelatus, pastorque Christianorum, cui date sunt claues a do- mino, solusque vocatus sit in plenitudinem potestatis, alii vero in partem sol- 15 licitudinis. Et quoniam sancta Basiliensis synodus pape tribuit, quod suum est, ab eo in dicta epistola et postea semper poposcit, vt et ipse, quod suum est, ecclesie reddat, recognoscens generalis concilii auctoritatem, habentis immediate potestatem a Christo, cui fidelis quicumque, cuiusuis sit dignitatis, eciam si papalis, obedire tenetur. At vero, quoniam fautores aduerse posicionis arbitran- 20 tur papam, si non pro libito suo agat, sed conformet se ordinacioni synodali, derogare excellencie sui monarchici principatus, fortassis eo fine, prout littere eius pretendunt, directe duci Britannie, vt principes retrahantur a fauore syno- dalis doctrine, tanquam generalium auctoritas conciliorum veneracioni habita detrahat secularium principum excellencie, ideo pro declaranda significacione 25 terminorum id dicitur, quod attendens doctrinam Aristotelis manifeste agnoscit illam non esse precipuam excellenciam, quin fortassis nullam monarchici prin- cipatus, vt reiectis legibus, ad commune conferens pertinentibus, subditos regat pro sue libito voluntatis, quoniam, vt inquit, in legibus est salus ciuitatis, vbi vero non principantur leges, non esse policiam; sed quod oportet legem prin- 30 cipari omni, policiam autem et principatum de singulis iudicare; nam potestas agendi, vt voluerit aliquis, seruare non potest, quod in vnoquoque homine tribunale. Adicit autem monarchiam, que existit omnimode regnum, talem nec- cessarium esse tyrannidem, quoniam oportet leges recte positas dominas esse, principem autem, siue vnus siue plures sint, de hiis esse dominos, de quibus 35 non possunt leges dicere certitudinaliter, quos oportet secundum leges princi- pari, et obseruare transgredientes. Hiis autem adhuc non tam consideratis ex nocioribus altero sumpto principio illud certissimum est, quoniam, si omnis recta policia ad commune conferens ordinatur, summi pontificis principatum non sui, sed alterius gracia institutum fuisse a Christo, Petro expresse iubente: 40 „Non te, sed oues, non tuas, sed meas.“ Exulat quippe ille sensus tanquam solius sui gracia, vt seruorum dominantem dispoticum esse debere, quod dici- tur apostolicum regimen, papa semetipsum profitente seruum seruorum Dei. 5 90*
Strana 710
710 Liber XVII. Caput XXVI. Magis autem ille conuenit sensus, vt eum, cuius est vicarius, sequatur, qui non venit ministrari, sed ministrare, apostolum quoque dicentem: „Ego autem libentissime inpendam, et superimpendar ego ipse pro animabus vestris.“ Et alibi „Omnia in gloriam Dei facite sine offensione; estote Iudeis et gentibus et ecclesie Dei, sicut et ego per omnia omnibus placeo, non querens, quod 5 michi vtile est, sed quod multis, vt salui fiant, imitatoresque mei estote, sicut et ego Christi.“ Exemplo namque rei huius Moyses fuit, cui Deo promittente, vt eum faceret in gentem magnam, non acquieuit, sed deprecatus est vehe- mencius, ne contra populum Iudeorum, cui preerat, irasceretur furor eius, grata sibi magis populi huius indempnitate, quam se constitui in alios presi- 10 dentem, non quod sibi vtile, sed quod illis querens, maiori item diuina accen- sus caritate, vt populo ipsi noxa dimitteretur, peciit deleri de libro vite. Alte- rum vero irrefragabile presuppositum est ab inicio noui testamenti summos pontifices quanto docciores et sancciores tanto magis vsos fuisse aliorum con- silio in rebus arduis propterea, quod salus est, vbi multa consilia et integrum 15 est iudicium, quod plurimorum sentenciis confirmatur, et quod sapiencia pro- fiteatur habitare se in consilio, eruditis interessens cogitacionibus, et quod sapiencia fulgens non spernit, sed audit consilia. Tercium denique subest pre- suppositum, quod vt ita faciat summus pontifex, ab inicio constat semper habuisse cardinales, vt cum eis consulat de rebus agendis, ad quorum susten- 20 tacionem tam in promocione ad ecclesias ceterasque maiores dignitates in com- muni aliisque seruiciis minutis, quandoque quam eciam in ecclesiis aliis quam plurimis beneficiis ab eis possessis, et vix aut nunquam in illis residentibus, licet graui cum onere, tamen ecclesia vniuersalis magnificos tribuit redditus, vt eciam et ipsi sustentare valeant plures doctissimos viros, cum quibus conferant 25 de rebus, super quibus pape sunt daturi consilia. Diffiniente autem euangelica et apostolica doctrina operarium dignum esse mercede sua, et vt non mandu- cet, qui non laborat, si papa cardinalium consiliis vsurus non esset, iam ergo predictam sustentacionem magnifici status eorum ecclesia pati non deberet, quomodo apostolus inquit, ideo a subditis prestari tributa principibus, vt in 30 iram vindices sint male agentibus; onus igitur sustentacionis cardinalium quam diu patitur ecclesia, testimonium dat, papam debere vti eorum consiliis. Con- siliis vtique non interpolatim, pote anno isto aut mense, non vero illo, sed continuo nec solum pro libito voluntatis, sed ex regiminis neccessitate. Etenim, quamuis tam in statu seculari quam ecclesiastico, vt communiter consiliis vtan- 35 tur omnes principantes, vix aut nullum tam fixum reperitur consilium, sicut et pape cardinalium respectu, nec enim vt ceteri siue reges aut prelati nouos sibi eligit consiliarios, sed cardinales recipit eosdem, qui suorum predecesso- rum consiliarii fuerunt. Postremo autem presupponitur, quod nullatenus obuiat monarchico regimini secularis aut ecclesiastici principatus nec eius diminuit 40 excellenciam sapientum vti consiliis. Additur autem, quod nec dignitatem ob- scurat principatus, sed magno illustrat splendore plenoque robore confortat,
710 Liber XVII. Caput XXVI. Magis autem ille conuenit sensus, vt eum, cuius est vicarius, sequatur, qui non venit ministrari, sed ministrare, apostolum quoque dicentem: „Ego autem libentissime inpendam, et superimpendar ego ipse pro animabus vestris.“ Et alibi „Omnia in gloriam Dei facite sine offensione; estote Iudeis et gentibus et ecclesie Dei, sicut et ego per omnia omnibus placeo, non querens, quod 5 michi vtile est, sed quod multis, vt salui fiant, imitatoresque mei estote, sicut et ego Christi.“ Exemplo namque rei huius Moyses fuit, cui Deo promittente, vt eum faceret in gentem magnam, non acquieuit, sed deprecatus est vehe- mencius, ne contra populum Iudeorum, cui preerat, irasceretur furor eius, grata sibi magis populi huius indempnitate, quam se constitui in alios presi- 10 dentem, non quod sibi vtile, sed quod illis querens, maiori item diuina accen- sus caritate, vt populo ipsi noxa dimitteretur, peciit deleri de libro vite. Alte- rum vero irrefragabile presuppositum est ab inicio noui testamenti summos pontifices quanto docciores et sancciores tanto magis vsos fuisse aliorum con- silio in rebus arduis propterea, quod salus est, vbi multa consilia et integrum 15 est iudicium, quod plurimorum sentenciis confirmatur, et quod sapiencia pro- fiteatur habitare se in consilio, eruditis interessens cogitacionibus, et quod sapiencia fulgens non spernit, sed audit consilia. Tercium denique subest pre- suppositum, quod vt ita faciat summus pontifex, ab inicio constat semper habuisse cardinales, vt cum eis consulat de rebus agendis, ad quorum susten- 20 tacionem tam in promocione ad ecclesias ceterasque maiores dignitates in com- muni aliisque seruiciis minutis, quandoque quam eciam in ecclesiis aliis quam plurimis beneficiis ab eis possessis, et vix aut nunquam in illis residentibus, licet graui cum onere, tamen ecclesia vniuersalis magnificos tribuit redditus, vt eciam et ipsi sustentare valeant plures doctissimos viros, cum quibus conferant 25 de rebus, super quibus pape sunt daturi consilia. Diffiniente autem euangelica et apostolica doctrina operarium dignum esse mercede sua, et vt non mandu- cet, qui non laborat, si papa cardinalium consiliis vsurus non esset, iam ergo predictam sustentacionem magnifici status eorum ecclesia pati non deberet, quomodo apostolus inquit, ideo a subditis prestari tributa principibus, vt in 30 iram vindices sint male agentibus; onus igitur sustentacionis cardinalium quam diu patitur ecclesia, testimonium dat, papam debere vti eorum consiliis. Con- siliis vtique non interpolatim, pote anno isto aut mense, non vero illo, sed continuo nec solum pro libito voluntatis, sed ex regiminis neccessitate. Etenim, quamuis tam in statu seculari quam ecclesiastico, vt communiter consiliis vtan- 35 tur omnes principantes, vix aut nullum tam fixum reperitur consilium, sicut et pape cardinalium respectu, nec enim vt ceteri siue reges aut prelati nouos sibi eligit consiliarios, sed cardinales recipit eosdem, qui suorum predecesso- rum consiliarii fuerunt. Postremo autem presupponitur, quod nullatenus obuiat monarchico regimini secularis aut ecclesiastici principatus nec eius diminuit 40 excellenciam sapientum vti consiliis. Additur autem, quod nec dignitatem ob- scurat principatus, sed magno illustrat splendore plenoque robore confortat,
Strana 711
Liber XVII. Caput XXVI. 711 gloriosum efficiens eo ipso ministerium eius. Vt namque iusta esse iudicia, neccessaria vel expediencia esse mandata subditi percipiant, illisque pareant, permaximum est et omnino confert, quando noticiam habent presidentem suum consiliis vsum fuisse sapientum, quatuor equidem modis concurrentibus iudicio: perfecte cognoscere veritatem seu habere ad hoc sufficientem scienciam, bene discernere, iuste diffinire et virtuose exequi. Respectu primi, quod est agno- scere, quid sit verum vel iustum, certissimum est, quod non obuiant, sed ad- iuuant plurimorum consilia sapientum, quoniam cum ferrum ferro acuatur, audiens sapiens efficitur sapiencior. Vbi autem multi multa scientes inuicem 10 conferunt, quid sit iustum vel expediens melius discernitur. Nam ad pauca respicientes facile deuiant, confitentibus vniuersis, quod plus vident oculi, quam oculus maiusque esse bonum multorum sapientum quam vnius vel paucorum. Itaque non velut tenebra obscuratum sed tanquam luce meridiana iudicium re- splendet, quod est a multis sapientibus examinatum, propterea, quod diffinicio 15 iudicii seu deliberacio ab eis procedens plurimum rectitudinis habere censetur, cum esse conformis debeat consiliis sapientum. Et consequenter ipsa diffinicio seu sentencia, quando eorum consiliis ac deliberacioni est conformis, eo ipso recta iustaque presumitur et abinde liberius execucioni traditur, nemine audente affirmare iniustum, quod de plurimorum consilio processit sapientum; quanto- 20 que maior eorum multitudo concurrit, tanto in maiori habetur veneracione. Etenim, cum docente philosophia omne virtutis opus recta determinatum sit racione, prout sapiens determinabit, illud profecto iustum regimen reputatur, quod deliberatum est multitudine sapientum. Quorum vti consiliis sicut prin- cipatum monarchicum illustrat magno splendore, ita et singulari robore con- 25 fortat, vt maxima cum fiducia consumandi illud omnis presidens aggrediatur prosequaturque opus arduum, quando, vt sic fiat, accessit maiorum sui prin- cipatus assensus, velut si comes generali preuia conuocacione aliquid faciat de consensu militum et seniorum ciuitatis sue, dux autem comitum et baronum, rex vero de consensu predictorum omniumque procerum et ciuitatum regni at- 30 que dominiorum suorum. Illustrat vtique nimio splendore dignitatem imperii, si quando circumsedentibus regibus atque principibus leges fiant nomine suo de predictorum consensu; tunc etenim velut legibus armisque decorata imperiali maiestate leges sue paratam habent execucionem, nemine audente illis resi- stere. Quod sepe non contingit legibus illis, que fierent pro suo placito vel 35 paucis consultis. In ecclesiastico preterea regimine preferuntur synodales con- stituciones, facte per episcopum de vnanimi consensu abbatum, decanorum, prepositorum aliarumque dignitatum canonicorum et plebanorum dyocesis illius. Simili quoque modo statuta metropolitana de consensu facta omnium suffra- ganeorum, ita et que primas aut patriarcha de predictorum consensu. Si igitur 40 tam in seculari quam ecclesiastico principatu nichil deperit monarchici forme regiminis, quinymmo eandem illustrat, in arduis rebus consilio vti multitudinis sapientum, in christiana profecto religione id ipsum contingit. Siquidem primus 5
Liber XVII. Caput XXVI. 711 gloriosum efficiens eo ipso ministerium eius. Vt namque iusta esse iudicia, neccessaria vel expediencia esse mandata subditi percipiant, illisque pareant, permaximum est et omnino confert, quando noticiam habent presidentem suum consiliis vsum fuisse sapientum, quatuor equidem modis concurrentibus iudicio: perfecte cognoscere veritatem seu habere ad hoc sufficientem scienciam, bene discernere, iuste diffinire et virtuose exequi. Respectu primi, quod est agno- scere, quid sit verum vel iustum, certissimum est, quod non obuiant, sed ad- iuuant plurimorum consilia sapientum, quoniam cum ferrum ferro acuatur, audiens sapiens efficitur sapiencior. Vbi autem multi multa scientes inuicem 10 conferunt, quid sit iustum vel expediens melius discernitur. Nam ad pauca respicientes facile deuiant, confitentibus vniuersis, quod plus vident oculi, quam oculus maiusque esse bonum multorum sapientum quam vnius vel paucorum. Itaque non velut tenebra obscuratum sed tanquam luce meridiana iudicium re- splendet, quod est a multis sapientibus examinatum, propterea, quod diffinicio 15 iudicii seu deliberacio ab eis procedens plurimum rectitudinis habere censetur, cum esse conformis debeat consiliis sapientum. Et consequenter ipsa diffinicio seu sentencia, quando eorum consiliis ac deliberacioni est conformis, eo ipso recta iustaque presumitur et abinde liberius execucioni traditur, nemine audente affirmare iniustum, quod de plurimorum consilio processit sapientum; quanto- 20 que maior eorum multitudo concurrit, tanto in maiori habetur veneracione. Etenim, cum docente philosophia omne virtutis opus recta determinatum sit racione, prout sapiens determinabit, illud profecto iustum regimen reputatur, quod deliberatum est multitudine sapientum. Quorum vti consiliis sicut prin- cipatum monarchicum illustrat magno splendore, ita et singulari robore con- 25 fortat, vt maxima cum fiducia consumandi illud omnis presidens aggrediatur prosequaturque opus arduum, quando, vt sic fiat, accessit maiorum sui prin- cipatus assensus, velut si comes generali preuia conuocacione aliquid faciat de consensu militum et seniorum ciuitatis sue, dux autem comitum et baronum, rex vero de consensu predictorum omniumque procerum et ciuitatum regni at- 30 que dominiorum suorum. Illustrat vtique nimio splendore dignitatem imperii, si quando circumsedentibus regibus atque principibus leges fiant nomine suo de predictorum consensu; tunc etenim velut legibus armisque decorata imperiali maiestate leges sue paratam habent execucionem, nemine audente illis resi- stere. Quod sepe non contingit legibus illis, que fierent pro suo placito vel 35 paucis consultis. In ecclesiastico preterea regimine preferuntur synodales con- stituciones, facte per episcopum de vnanimi consensu abbatum, decanorum, prepositorum aliarumque dignitatum canonicorum et plebanorum dyocesis illius. Simili quoque modo statuta metropolitana de consensu facta omnium suffra- ganeorum, ita et que primas aut patriarcha de predictorum consensu. Si igitur 40 tam in seculari quam ecclesiastico principatu nichil deperit monarchici forme regiminis, quinymmo eandem illustrat, in arduis rebus consilio vti multitudinis sapientum, in christiana profecto religione id ipsum contingit. Siquidem primus 5
Strana 712
712 Liber XVII. Caput XXVI. monarcha, pontifex summus, testimonio est, quod per hoc sua dignitas illustra- tur, quando in litteris suis apostolicis tam iusticie quam gracie profitetur se illa fecisse de consilio cardinalium, fratrum suorum, nec enim ipse aut quis- quam alius pro eo dicere audet promociones ad ecclesias metropolitanas et cathedrales minoris esse virtutis, quam beneficiorum simplicium, collaciones seu concessiones expectatiuarum, propterea, quod ista faciat pro suo beneplacito, velut monarcha summus, illa vero de cardinalium consilio, quasi propterea alterata sit regiminis forma monarchie in aristocraciam. Simili namque racione dicere oportebit quantum ad diffiniciones veritatum catholice fidei vel infeuda- ciones aut expediciones maximarum causarum et negociorum, in quorum litteris 10 consueuerunt subscribere se propriis manibus papa et cardinales. Quos, teste Damaso, in cathalogo Romanorum pontificum Cletus constituit de mandato Petri, non quidem arbitrati, quod papa quouis eius successore, illorum vtente consilio, deperiret quidquam dignitati monarchici regiminis a Christo commissi ei- dem successoribusque suis, propterea, quod pluribus consultis ad regimen ecclesie 15 quiuis illorum attenderet. Adhuc eciam de communi stilo Romane curie quamuis circa illas papa respondet, cardinalium consilio non requisito, quia tamen publice coram eis aliisque per aduocatos preponuntur commissiones, ipse consistoriales pre aliis maioris reputantur virtutis. Et rursus, tanquam ex communi processe- rint consensu, papa profitetur de illis, que in generali consistorio publicantur, 20 quamuis primo prelati aliique curiales nichil sciuerint, multique murmurent, quia tamen nemo resistit, facta esse dicit approbantibus illis, vt illa tanquam maiori facta virtute a cunctis fidelibus debeant approbari. Quocirca premissis attentis palam fieri potest intuentibus cunctis, an celebracio generalis synodi alteracio sit ecclesiastice policie, vt, cum papa regit per se solus aut consilio 25 cardinalium, dicatur, quod monarchicum, quando vero in concilio presidet, quod aristocraticum sit ecclesie regimen, propterea, quod iudicium synodale emanat ex consiliis atque deliberacione pape, cardinalium, patriarcharum, primatum, archiepiscoporum, episcoporum, abbatum plurimorumque diuini et humani iuris doctorum, aliorumque in dignitatibus ecclesiasticis constitutorum, qui ex vni- 30 uersa religione christiana ad id conuenerunt, pape vel ecclesie auctoritate vocati. Itaque iudicium hoc minoris virtutis censeatur, quam illud, quod solus papa per se ipsum facit, tanquam legis vigorem habeat, quod principi placet pro sue libito voluntatis, nullum vero aut minorem, quod procedit ab eo de consensu et deliberacione omnium maiorum vel maioris partis principatus sui. 35 Pocius autem dicendum videtur ordinacionem synodalem maioris esse roboris atque virtutis, quodque dignitas summi pontificatus celebracione concilii gene- ralis non diminuta vel obscura, sed aucta sit, splendore fulgens singulari et magno confortata robore. Testante hoc irrefragabili argumento, magnitudine videlicet operum, que in generali concilio perficiuntur; magnitudo namque con- 40 sumati operis in eo, qui operatur, demonstrat magnitudinem vigoris atque virtu- tis, sicut ex victoria antiqui draconis, qui hic non preualuit, cum tamen non 5
712 Liber XVII. Caput XXVI. monarcha, pontifex summus, testimonio est, quod per hoc sua dignitas illustra- tur, quando in litteris suis apostolicis tam iusticie quam gracie profitetur se illa fecisse de consilio cardinalium, fratrum suorum, nec enim ipse aut quis- quam alius pro eo dicere audet promociones ad ecclesias metropolitanas et cathedrales minoris esse virtutis, quam beneficiorum simplicium, collaciones seu concessiones expectatiuarum, propterea, quod ista faciat pro suo beneplacito, velut monarcha summus, illa vero de cardinalium consilio, quasi propterea alterata sit regiminis forma monarchie in aristocraciam. Simili namque racione dicere oportebit quantum ad diffiniciones veritatum catholice fidei vel infeuda- ciones aut expediciones maximarum causarum et negociorum, in quorum litteris 10 consueuerunt subscribere se propriis manibus papa et cardinales. Quos, teste Damaso, in cathalogo Romanorum pontificum Cletus constituit de mandato Petri, non quidem arbitrati, quod papa quouis eius successore, illorum vtente consilio, deperiret quidquam dignitati monarchici regiminis a Christo commissi ei- dem successoribusque suis, propterea, quod pluribus consultis ad regimen ecclesie 15 quiuis illorum attenderet. Adhuc eciam de communi stilo Romane curie quamuis circa illas papa respondet, cardinalium consilio non requisito, quia tamen publice coram eis aliisque per aduocatos preponuntur commissiones, ipse consistoriales pre aliis maioris reputantur virtutis. Et rursus, tanquam ex communi processe- rint consensu, papa profitetur de illis, que in generali consistorio publicantur, 20 quamuis primo prelati aliique curiales nichil sciuerint, multique murmurent, quia tamen nemo resistit, facta esse dicit approbantibus illis, vt illa tanquam maiori facta virtute a cunctis fidelibus debeant approbari. Quocirca premissis attentis palam fieri potest intuentibus cunctis, an celebracio generalis synodi alteracio sit ecclesiastice policie, vt, cum papa regit per se solus aut consilio 25 cardinalium, dicatur, quod monarchicum, quando vero in concilio presidet, quod aristocraticum sit ecclesie regimen, propterea, quod iudicium synodale emanat ex consiliis atque deliberacione pape, cardinalium, patriarcharum, primatum, archiepiscoporum, episcoporum, abbatum plurimorumque diuini et humani iuris doctorum, aliorumque in dignitatibus ecclesiasticis constitutorum, qui ex vni- 30 uersa religione christiana ad id conuenerunt, pape vel ecclesie auctoritate vocati. Itaque iudicium hoc minoris virtutis censeatur, quam illud, quod solus papa per se ipsum facit, tanquam legis vigorem habeat, quod principi placet pro sue libito voluntatis, nullum vero aut minorem, quod procedit ab eo de consensu et deliberacione omnium maiorum vel maioris partis principatus sui. 35 Pocius autem dicendum videtur ordinacionem synodalem maioris esse roboris atque virtutis, quodque dignitas summi pontificatus celebracione concilii gene- ralis non diminuta vel obscura, sed aucta sit, splendore fulgens singulari et magno confortata robore. Testante hoc irrefragabili argumento, magnitudine videlicet operum, que in generali concilio perficiuntur; magnitudo namque con- 40 sumati operis in eo, qui operatur, demonstrat magnitudinem vigoris atque virtu- tis, sicut ex victoria antiqui draconis, qui hic non preualuit, cum tamen non 5
Strana 713
Liber XVII. Caput XXVI. 713 5 35 sit potestas super terram, que comparetur ei, magnificatus est Michael archan- gelus, preliatus cum illo, Dauid quoque cum Philisteo, Salomon item ex templi edificacione et Neemias ex reparacione murorum Iherusalem, qui de se ipso ad aliud diuertere nolens dicebat: „Magnum opus ego facio.“ Vnde hac racione maiores ecclesie cause sedi apostolice reseruantur, tanquam in ea pre aliis sedi- bus maior sit virtus. Quoniam igitur opera, ad que generalis synodus congre- gatur, tante sunt magnitudinis, vt perficere illa non potuerit papa solus, eciam cum consilio cardinalium et curialium suorum, quando illa ipso presidente per generale concilium perficiuntur, pape potestas intelligitur suscipere incremen- 10 tum. Quod manifeste demonstrant proposiciones sequentes, doccioribus per se note, quoniam virtutis cuiuslibet finis est opus et vnaqueque res in suo con- seruatur fine. Hinc igitur prima claret proposicio, quod omnis virtus ocio mar- cet et recta firmatur operacione. Est 2a, quod suscipit augmentum, si illa ab operante fiat secundum totum conatum aut posse suum, quomodo ex attentis- 15 sima recordacione memoria augetur, scienciaque ex vehementi studio crescit, iusticia quoque, prudencia, liberalitas aut fortitudo, quando circa magna plenis viribus operantur, quod plane ex nature condicione, eciam in quibuscumque vitalibus operacionibus contingit, cuilibet vitali potencie proprio suo exercicio dante vires. Est et altera proposicio, quod multis conuenientibus ad aliquod 20 opus ex communi concursu augetur eciam cuilibet sua virtus, sicut est de prunis ardentibus, que simul coniuncte sibi inuicem ministrant fomentum. Nec minus est de multitudine sapientum, quando inuicem conferunt. Est item alia, quod, vbi non solum magnitudo molis, sed virtutis opus perficit, in eandem operacionem concurrentibus multis ab hiis, qui sunt maioris potencie et virtu- 25 tis, censetur ea operacio magis procedere, eciam si illi sint pauciores, quo- modo contingit in consultoribus, quod a magis peritis et a magis expertis in bellatoribus. Vnde dixerunt Dauid: „Tu vnus pro decem milibus computaris," in legislatoribus quoque, vt, si lex fiat de communi consensu populi et con- sulum ciuitatis, ab hiis magis emanare censetur, quoniam ciuitas quecumque 30 pocius in magistratibus consistit; propter quod, sicut in virtute, sic eciam in nominacione magistratus precedit semper; namque dictum est senatus populus- que Romanus, nusquam vero e conuerso. Secundum hanc igitur racionem, quia maioris sunt virtutis et potestatis, non tam ab inferioribus, quamuis magna pre- cellant multitudine, quam ab episcopis eorumque superioribus procedere intel- ligitur synodale iudicium. Et quoniam papa primus est episcoporum, ab eo magis procedere censetur, quam ab eorum singulis, ex illa maxima doccioribus per se nota, quanto vniuersalior est causa, quod tanto intrinsece magis atque principalius ad effectum concurrit, sicut et sol in omnibus terre nascentibus entitas siue substancia in omnibus compositis, in iudiciis quoque auctoritas supremi tribunalis, ex diffinicione cuius firmatur iudicium, in collacione rursus beneficiorum, collacio pape omnibus antefertur. Quia igitur omnibus conuenien- tibus ad generalem synodum ex communi concursu inuicem augetur virtus, 40
Liber XVII. Caput XXVI. 713 5 35 sit potestas super terram, que comparetur ei, magnificatus est Michael archan- gelus, preliatus cum illo, Dauid quoque cum Philisteo, Salomon item ex templi edificacione et Neemias ex reparacione murorum Iherusalem, qui de se ipso ad aliud diuertere nolens dicebat: „Magnum opus ego facio.“ Vnde hac racione maiores ecclesie cause sedi apostolice reseruantur, tanquam in ea pre aliis sedi- bus maior sit virtus. Quoniam igitur opera, ad que generalis synodus congre- gatur, tante sunt magnitudinis, vt perficere illa non potuerit papa solus, eciam cum consilio cardinalium et curialium suorum, quando illa ipso presidente per generale concilium perficiuntur, pape potestas intelligitur suscipere incremen- 10 tum. Quod manifeste demonstrant proposiciones sequentes, doccioribus per se note, quoniam virtutis cuiuslibet finis est opus et vnaqueque res in suo con- seruatur fine. Hinc igitur prima claret proposicio, quod omnis virtus ocio mar- cet et recta firmatur operacione. Est 2a, quod suscipit augmentum, si illa ab operante fiat secundum totum conatum aut posse suum, quomodo ex attentis- 15 sima recordacione memoria augetur, scienciaque ex vehementi studio crescit, iusticia quoque, prudencia, liberalitas aut fortitudo, quando circa magna plenis viribus operantur, quod plane ex nature condicione, eciam in quibuscumque vitalibus operacionibus contingit, cuilibet vitali potencie proprio suo exercicio dante vires. Est et altera proposicio, quod multis conuenientibus ad aliquod 20 opus ex communi concursu augetur eciam cuilibet sua virtus, sicut est de prunis ardentibus, que simul coniuncte sibi inuicem ministrant fomentum. Nec minus est de multitudine sapientum, quando inuicem conferunt. Est item alia, quod, vbi non solum magnitudo molis, sed virtutis opus perficit, in eandem operacionem concurrentibus multis ab hiis, qui sunt maioris potencie et virtu- 25 tis, censetur ea operacio magis procedere, eciam si illi sint pauciores, quo- modo contingit in consultoribus, quod a magis peritis et a magis expertis in bellatoribus. Vnde dixerunt Dauid: „Tu vnus pro decem milibus computaris," in legislatoribus quoque, vt, si lex fiat de communi consensu populi et con- sulum ciuitatis, ab hiis magis emanare censetur, quoniam ciuitas quecumque 30 pocius in magistratibus consistit; propter quod, sicut in virtute, sic eciam in nominacione magistratus precedit semper; namque dictum est senatus populus- que Romanus, nusquam vero e conuerso. Secundum hanc igitur racionem, quia maioris sunt virtutis et potestatis, non tam ab inferioribus, quamuis magna pre- cellant multitudine, quam ab episcopis eorumque superioribus procedere intel- ligitur synodale iudicium. Et quoniam papa primus est episcoporum, ab eo magis procedere censetur, quam ab eorum singulis, ex illa maxima doccioribus per se nota, quanto vniuersalior est causa, quod tanto intrinsece magis atque principalius ad effectum concurrit, sicut et sol in omnibus terre nascentibus entitas siue substancia in omnibus compositis, in iudiciis quoque auctoritas supremi tribunalis, ex diffinicione cuius firmatur iudicium, in collacione rursus beneficiorum, collacio pape omnibus antefertur. Quia igitur omnibus conuenien- tibus ad generalem synodum ex communi concursu inuicem augetur virtus, 40
Strana 714
714 Liber XVII. Caput XXVI. canon editus per generale concilium maioris censetur roboris, quam factus seorsum a papa cum cardinalibus vel primate cum suis metropolitanis vel archiepiscopo in concilio prouinciali seu episcopo in synodali, eciam si eodem tempore, dum tamen diuersis in locis fieri contingeret. Attestante hoc illa sempiterna notissimaque omnibus veritate, quod virtus vnita maior est se ipsa dispersa, maior inquam, quia maiori confortata robore, non autem confusa seu alterata, quasi esse desinat ex coniunccione. Suum quippe nomen, dignitatem, decorem et locum in generali synodo retinent singuli cardinalium, patriarcha- rum, primatum, archiepiscoporum, episcoporum et aliorum graduacione con- ueniencium ad concilium auctoritate siue potestate eorum, quia diuina eis con- 10 cessa institucione, humana potestate nullatenus auferibili. Etenim reuelauit Paulus, quod posuit in ecclesia Deus primum quidem apostolos, 2° prophetas, 3° doctores etc., propter quod eorum vox supprimi non potest quantacumque multitudine concurrente inferiorum, episcoporum presertim, quos posuit spiritus sanctus regere ecclesiam Dei; quam diu namque nomen et dignitatem retinent, 15 cum ex ipsis primo censeatur synodus constare, minime paruipendenda vox eo- rum censetur. Cuius contrarium censeretur, si inferior multitudo predictis non consencientibus vel ipsorum maiori parte presumeret ex sola numerositate se concilium nominare, et suo dumtaxat consensu accedente, quod esset legitti- mum synodale iudicium. Vnde, quoniam in congregacione generalis concilii 20 conseruata, quinymo adaucta vnicuique sua virtute ab hiis, qui maioris sunt dignitatis, synodi iudicium magis procedere censetur, prima ac vniuersaliori sistente dignitate, virtute seu potestate summi pontificis, omnis accio synodalis, et si ab omnibus procedere censeatur, principalius tamen magisque intrinsece a summo pontifice; propter quod, si presens sit et assenciat, sub eius nomine 25 intitulantur canones; cuius tamen potestas, quamuis maxima atque vniuersalis sit, sola non sufficit ad perficiendas res arduas, propter quas concilia congre- gantur, ipsomet profitente, quando conuocat ad concilium generale, velut auxi- lio egens illius ad perficiendum. Si vero non ab eo, sed auctoritate ecclesie conuocatur, sicut ordinatum est, vt de decennio in decennium generalis syno- 30 dus celebretur, euidencius testimonium est, quod solus papa non sufficit, eccle- sia iudicante neccessariam esse celebracionem concilii generalis. Solus nempe Deus est, qui testante psalmista facit magna et mirabilia solus, propterea, vt alio psalmo inquit „quia magnitudinis eius non est finis". Etenim non sine mensura, vt Dei filio, sed ad mensuram donata a Deo est hominibus sapien- 35 cia, gracia, virtus atque potestas, experiencia monstrante tam in corporalibus et prophanis, quam in spiritualibus et ecclesiasticis, quantumlibet magna pote- state fulcitos homines quedam per se, alia vero nisi cum aliorum auxilio non posse perficere. Et quod singulari attencione dignum est, non solum homines, sed eciam angelos, vt preualeant contra malignos spiritus, necnon ad perficiendas 40 res magnas certissimum est vti aliorum auxilio, permaxime in hiis, que concer- nunt populi fidelis salutem, vtrum sic vel sic expediat fieri. Quemadmodum 5
714 Liber XVII. Caput XXVI. canon editus per generale concilium maioris censetur roboris, quam factus seorsum a papa cum cardinalibus vel primate cum suis metropolitanis vel archiepiscopo in concilio prouinciali seu episcopo in synodali, eciam si eodem tempore, dum tamen diuersis in locis fieri contingeret. Attestante hoc illa sempiterna notissimaque omnibus veritate, quod virtus vnita maior est se ipsa dispersa, maior inquam, quia maiori confortata robore, non autem confusa seu alterata, quasi esse desinat ex coniunccione. Suum quippe nomen, dignitatem, decorem et locum in generali synodo retinent singuli cardinalium, patriarcha- rum, primatum, archiepiscoporum, episcoporum et aliorum graduacione con- ueniencium ad concilium auctoritate siue potestate eorum, quia diuina eis con- 10 cessa institucione, humana potestate nullatenus auferibili. Etenim reuelauit Paulus, quod posuit in ecclesia Deus primum quidem apostolos, 2° prophetas, 3° doctores etc., propter quod eorum vox supprimi non potest quantacumque multitudine concurrente inferiorum, episcoporum presertim, quos posuit spiritus sanctus regere ecclesiam Dei; quam diu namque nomen et dignitatem retinent, 15 cum ex ipsis primo censeatur synodus constare, minime paruipendenda vox eo- rum censetur. Cuius contrarium censeretur, si inferior multitudo predictis non consencientibus vel ipsorum maiori parte presumeret ex sola numerositate se concilium nominare, et suo dumtaxat consensu accedente, quod esset legitti- mum synodale iudicium. Vnde, quoniam in congregacione generalis concilii 20 conseruata, quinymo adaucta vnicuique sua virtute ab hiis, qui maioris sunt dignitatis, synodi iudicium magis procedere censetur, prima ac vniuersaliori sistente dignitate, virtute seu potestate summi pontificis, omnis accio synodalis, et si ab omnibus procedere censeatur, principalius tamen magisque intrinsece a summo pontifice; propter quod, si presens sit et assenciat, sub eius nomine 25 intitulantur canones; cuius tamen potestas, quamuis maxima atque vniuersalis sit, sola non sufficit ad perficiendas res arduas, propter quas concilia congre- gantur, ipsomet profitente, quando conuocat ad concilium generale, velut auxi- lio egens illius ad perficiendum. Si vero non ab eo, sed auctoritate ecclesie conuocatur, sicut ordinatum est, vt de decennio in decennium generalis syno- 30 dus celebretur, euidencius testimonium est, quod solus papa non sufficit, eccle- sia iudicante neccessariam esse celebracionem concilii generalis. Solus nempe Deus est, qui testante psalmista facit magna et mirabilia solus, propterea, vt alio psalmo inquit „quia magnitudinis eius non est finis". Etenim non sine mensura, vt Dei filio, sed ad mensuram donata a Deo est hominibus sapien- 35 cia, gracia, virtus atque potestas, experiencia monstrante tam in corporalibus et prophanis, quam in spiritualibus et ecclesiasticis, quantumlibet magna pote- state fulcitos homines quedam per se, alia vero nisi cum aliorum auxilio non posse perficere. Et quod singulari attencione dignum est, non solum homines, sed eciam angelos, vt preualeant contra malignos spiritus, necnon ad perficiendas 40 res magnas certissimum est vti aliorum auxilio, permaxime in hiis, que concer- nunt populi fidelis salutem, vtrum sic vel sic expediat fieri. Quemadmodum 5
Strana 715
Liber XVII. Caput XXVI. XXVII. 715 expresse constat ex libro Danielis, Gabriele archangelo profitente, quamuis ex- audita fuisset oracio sua, vt liberaretur populus Israhel a captiuitate, tamen quod statim non fieret, angelus Persarum restiterat ipsi Gabrieli XXI diebus. Sed Michael, vnus de principibus, primus venerat in adiutorium suum et ad- huc iterum reuertebatur, vt preliaretur aduersus principem Persarum, et quando Michael archangelus, cum dyabolo disputans, altercabatur de Moysi corpore, vtrum vel non reuelandum esset, non est ausus inferre iudicium blasphemie, sed dixit: „Imperet tibi Deus.“ Legimus preterea per vnum angelum exercitu Sennacherib interfectos centum octuaginta milia viros nocte vna. Quocirca, ne 10 Christus a Iudeis comprehenderetur plus quam sufficiebat angelus vnus, sciens tamen, quod tunc aderat tenebrarum potestas, dixit Christus Petro de XII legio- nibus angelorum. Sic igitur, quamuis magna maximaque sit potestas summi pontificis, tamen ad res magnas perficiendas frequenter indiget auxilio synodi generalis. Si namque inter angelos sanctos pro et contra in iudicio diuino 15 causas exponentes, angelus ille, cui a Deo commissum est opus vt perficiatur, aliorum eget auxilio, quanto magis in religione christiana altercantibus inuicem super veritatibus fidei vel ecclesie causis magnis principibus, communitatibus multisque doctissimis viris aut religionis sanctimonia pollentibus, vt pax habea- tur, veritasque fidei iuxta reuelata a Deo in sacro canone elucescat, summus 20 pontifex auxilio indiget synodi generalis, nemine desuper iurgia concitaturo, quando ex vniuersa ecclesia conuenientibus maioribus ad generale concilium questio diffinitur, tanquam idem visum sit spiritui sancto et patribus congrega- tis in vnum, potestate haudubio pape inde reddita forciori, vt que diffinita sunt, exequatur omni sublata difficultate. 5 25 Capitulum XXVII. Exponuntur quatuor modi, quibus dignitas pape augetur celebracione concilii, et quam racioni dissenciat, dissoluere absque consensu eius. Item, quare nullus politice presidens antefertur toti multitudini sub- ditorum, vt illis preualeat solus, eciam si potestatem immediate habeat a Deo. Itaque, licet in generali concilio noua pape minime accrescat potestas quantum ad essenciam, siquidem illa a Deo immediate concessa in indiuisibili consistit, pari gradu cuiuis summo pontifici competens, nec maior quo ad sub- stanciam post annos XL, quibus in papatu sedit, quam die prima sui pontifica- tus, nichilominus quatrimode dicitur suscipere incrementum ex celebracione 35 synodi generalis, in hiis minime adhuc enumerato illo modo speciali per Gra- cianum expresso, quoniam in generalibus synodis declarata est auctentice et, prout decuit, fauore magno sedis apostolice excellencia supra ceteras eciam patriarchales sedes, acquiescere illi nolentibus per concilia ipsa iudicatis et 30 Scriptores III. 91
Liber XVII. Caput XXVI. XXVII. 715 expresse constat ex libro Danielis, Gabriele archangelo profitente, quamuis ex- audita fuisset oracio sua, vt liberaretur populus Israhel a captiuitate, tamen quod statim non fieret, angelus Persarum restiterat ipsi Gabrieli XXI diebus. Sed Michael, vnus de principibus, primus venerat in adiutorium suum et ad- huc iterum reuertebatur, vt preliaretur aduersus principem Persarum, et quando Michael archangelus, cum dyabolo disputans, altercabatur de Moysi corpore, vtrum vel non reuelandum esset, non est ausus inferre iudicium blasphemie, sed dixit: „Imperet tibi Deus.“ Legimus preterea per vnum angelum exercitu Sennacherib interfectos centum octuaginta milia viros nocte vna. Quocirca, ne 10 Christus a Iudeis comprehenderetur plus quam sufficiebat angelus vnus, sciens tamen, quod tunc aderat tenebrarum potestas, dixit Christus Petro de XII legio- nibus angelorum. Sic igitur, quamuis magna maximaque sit potestas summi pontificis, tamen ad res magnas perficiendas frequenter indiget auxilio synodi generalis. Si namque inter angelos sanctos pro et contra in iudicio diuino 15 causas exponentes, angelus ille, cui a Deo commissum est opus vt perficiatur, aliorum eget auxilio, quanto magis in religione christiana altercantibus inuicem super veritatibus fidei vel ecclesie causis magnis principibus, communitatibus multisque doctissimis viris aut religionis sanctimonia pollentibus, vt pax habea- tur, veritasque fidei iuxta reuelata a Deo in sacro canone elucescat, summus 20 pontifex auxilio indiget synodi generalis, nemine desuper iurgia concitaturo, quando ex vniuersa ecclesia conuenientibus maioribus ad generale concilium questio diffinitur, tanquam idem visum sit spiritui sancto et patribus congrega- tis in vnum, potestate haudubio pape inde reddita forciori, vt que diffinita sunt, exequatur omni sublata difficultate. 5 25 Capitulum XXVII. Exponuntur quatuor modi, quibus dignitas pape augetur celebracione concilii, et quam racioni dissenciat, dissoluere absque consensu eius. Item, quare nullus politice presidens antefertur toti multitudini sub- ditorum, vt illis preualeat solus, eciam si potestatem immediate habeat a Deo. Itaque, licet in generali concilio noua pape minime accrescat potestas quantum ad essenciam, siquidem illa a Deo immediate concessa in indiuisibili consistit, pari gradu cuiuis summo pontifici competens, nec maior quo ad sub- stanciam post annos XL, quibus in papatu sedit, quam die prima sui pontifica- tus, nichilominus quatrimode dicitur suscipere incrementum ex celebracione 35 synodi generalis, in hiis minime adhuc enumerato illo modo speciali per Gra- cianum expresso, quoniam in generalibus synodis declarata est auctentice et, prout decuit, fauore magno sedis apostolice excellencia supra ceteras eciam patriarchales sedes, acquiescere illi nolentibus per concilia ipsa iudicatis et 30 Scriptores III. 91
Strana 716
716 Liber XVII. Caput XXVII. condempnatis, multis quoque publicatis canonibus, quod omnes Christicole pape obedire tenentur. Sed vltra hec papalis dignitas ex celebracione generalis con- cilii censetur incrementum suscipere primo ex parte noticie, non facta quippe mencione de homine Christo et beatissima virgine omnis creatura racionalis nedum in statu vie, sed patrie, quamuis illuminatissima sit, maius cognicionis lumen recipere potest in dies vsque ad seculi consumacionem, Iohanne in apo- calypsi testante, quod ciuitatem illam supernam Iherusalem illuminat claritas Dei omnipotentis, et lucerna eius est agnus posita certe non sub modio, sed supra candelabrum, illuminans omnes domum suam inhabitantes eius facie, sicut sole in sua virtute lucente. Quia igitur non solum angeli infériores a 10 superioribus, sed eciam Seraphim purgantur, illuminantur atque perficiuntur a plenitudine gracie et sciencie, que sine mensura est in homine Christo, quam- uis papa doctissimus sit et multiplici consumatus virtute, quamdiu tamen viuit, maiorem noticiam recipere potest ad sancte vtiliterque regendam ecclesiam Dei; propter quod in ecclesia est commune dictum multorum papam omnia posse, 15 claue sciencie non errante. Eiusmodi autem limitacio vix aut nunquam audita est, generali concilio plenitudine sciencie inibi, vt creditur, affluente ex pluri- morum concursu, et presertim graciarum spiritus sancti, que non omnibus, apostolo diffiniente, contingunt, sed iuxta mensuram donacionis Christi datur gracia vnicuique ad ecclesie vtilitatem. Vt namque Iohannes XXIIus diffinit in 20 extrauaganti, quia quorundam quamuis non due, sed vna sola dicatur clauis ecclesiastice potestatis, quemadmodum lumen materiale clauigerum dirigit, ita et sciencia, lux quidem spiritualis existens, clauem dirigit potestatis. Cumque maius intelligatur lumen in omnibus conuenientibus ad generale concilium, quam in solo papa, eciam cum cardinalibus, si apostolo teste innotescit prin- 25 cipibus et potestatibus in celestibus per ecclesiam multiformis sapiencia gracie Dei, per ipsam igitur in generali synodo legittime congregatam innotescet pape doctrina specialis pro bono regimine tocius fidelis populi. Ex quo intelligi potest altero modo incrementum suscipere per rectitudinem accionum. Nam quamdiu quis in statu vie sicut deprauari magis ac magis potest per elonga- 30 cionem a summo bono, sic et rectificari per accessum; dicit enim psalmus „Accedite ad Deum et illuminamini“, reprobato propterea philosophorum quorun- dam errore, nullum peccatum maius altero esse aut virtutem incrementum posse suscipere, Begardorum quoque, quod homo tantum et talem perfeccionis gradum in via potest acquirere, quod reddetur penitus inpeccabilis, et amplius in gra- 35 cia perficere non valebit. Sicut igitur per maius lumen sciencie, ita et per rectitudinem accionum in generali synodo potestas summi pontificis suscipit in- crementum. Magna quippe est rectitudo synodalis iudicii, quando apostolus testatur illi contrauenientes ad veritatem euangelii non ambulare. Suscipit preterea incrementum ex confortacione, quando consensum habuit cardinalium, 40 patriarcharum et aliorum ecclesie prelatorum, necnon regum et principum, per oratores suos conuenientes ad concilium. Nec verbum confortacionis velut sibi 5
716 Liber XVII. Caput XXVII. condempnatis, multis quoque publicatis canonibus, quod omnes Christicole pape obedire tenentur. Sed vltra hec papalis dignitas ex celebracione generalis con- cilii censetur incrementum suscipere primo ex parte noticie, non facta quippe mencione de homine Christo et beatissima virgine omnis creatura racionalis nedum in statu vie, sed patrie, quamuis illuminatissima sit, maius cognicionis lumen recipere potest in dies vsque ad seculi consumacionem, Iohanne in apo- calypsi testante, quod ciuitatem illam supernam Iherusalem illuminat claritas Dei omnipotentis, et lucerna eius est agnus posita certe non sub modio, sed supra candelabrum, illuminans omnes domum suam inhabitantes eius facie, sicut sole in sua virtute lucente. Quia igitur non solum angeli infériores a 10 superioribus, sed eciam Seraphim purgantur, illuminantur atque perficiuntur a plenitudine gracie et sciencie, que sine mensura est in homine Christo, quam- uis papa doctissimus sit et multiplici consumatus virtute, quamdiu tamen viuit, maiorem noticiam recipere potest ad sancte vtiliterque regendam ecclesiam Dei; propter quod in ecclesia est commune dictum multorum papam omnia posse, 15 claue sciencie non errante. Eiusmodi autem limitacio vix aut nunquam audita est, generali concilio plenitudine sciencie inibi, vt creditur, affluente ex pluri- morum concursu, et presertim graciarum spiritus sancti, que non omnibus, apostolo diffiniente, contingunt, sed iuxta mensuram donacionis Christi datur gracia vnicuique ad ecclesie vtilitatem. Vt namque Iohannes XXIIus diffinit in 20 extrauaganti, quia quorundam quamuis non due, sed vna sola dicatur clauis ecclesiastice potestatis, quemadmodum lumen materiale clauigerum dirigit, ita et sciencia, lux quidem spiritualis existens, clauem dirigit potestatis. Cumque maius intelligatur lumen in omnibus conuenientibus ad generale concilium, quam in solo papa, eciam cum cardinalibus, si apostolo teste innotescit prin- 25 cipibus et potestatibus in celestibus per ecclesiam multiformis sapiencia gracie Dei, per ipsam igitur in generali synodo legittime congregatam innotescet pape doctrina specialis pro bono regimine tocius fidelis populi. Ex quo intelligi potest altero modo incrementum suscipere per rectitudinem accionum. Nam quamdiu quis in statu vie sicut deprauari magis ac magis potest per elonga- 30 cionem a summo bono, sic et rectificari per accessum; dicit enim psalmus „Accedite ad Deum et illuminamini“, reprobato propterea philosophorum quorun- dam errore, nullum peccatum maius altero esse aut virtutem incrementum posse suscipere, Begardorum quoque, quod homo tantum et talem perfeccionis gradum in via potest acquirere, quod reddetur penitus inpeccabilis, et amplius in gra- 35 cia perficere non valebit. Sicut igitur per maius lumen sciencie, ita et per rectitudinem accionum in generali synodo potestas summi pontificis suscipit in- crementum. Magna quippe est rectitudo synodalis iudicii, quando apostolus testatur illi contrauenientes ad veritatem euangelii non ambulare. Suscipit preterea incrementum ex confortacione, quando consensum habuit cardinalium, 40 patriarcharum et aliorum ecclesie prelatorum, necnon regum et principum, per oratores suos conuenientes ad concilium. Nec verbum confortacionis velut sibi 5
Strana 717
Liber XVII. Caput XXVII. 717 alienum putare debet, quando de Christo legitur, quod facto in agonia appa- ruit angelus de celo, confortans eum, et quando puer erat, quod crescebat et confortabatur plenus sapiencia. Crescere postremo ex celebracione generalis synodi intelligitur summi pontificis principatus, quando post celebracionem sub eo factam concilii vnius grandi fiducia et magnanimitate per ipsum agenda prosequitur; exemplo sane incrementi huius est Leo primus, qui ante celebra- cionem Calcedonensis synodi in epistolis suis nomine proprio anteferebat impe- ratoris et imperatricis nomina, necnon episcoporum plurium ac eciam presbiteri vnius, post vero celebratam synodum nomen suum pretulit omnibus illis. Fuit 10 namque magnificatus in eodem concilio, vniuersa ecclesia approbante, quam ipse in patriarchali synodo Romana fecerat, fidei professionem. Nec solum ipse, sed ea racione quamplures alii summi pontifices magnificencie et excellentissimi nominis susceperunt incrementum. Ad magnam reuera gloriam pertinent illius allegata per Gracianum, quod in nomine domini nostri Ihesu Christi ab incar- 15 nacione eius anno M°LIX°, mense Aprilis, indicione XII., propositis sacrosanctis euangeliis, presidente quoque sanctissimo Nicolao papa etc. . . . Nulla denique maior gloria narratur Innocencii tercii, quam quod in magno Lateranensi con- cilio presedit pontificatus sui anno XVIII°, incarnacionis MOCCXV°, consedentibus in eo plus cccc episcopis et octingentis abbatibus. Quocirca LXx canones tunc 20 promulgati in veneracione habentur super omnes decretales aliorum summorum pontificum. Maxima item fuit gloria Innocencii secundi et Remensis et Clare- montensis circa annos domini M°CCCXXX et post xv Innocencii quarti et primi, promulgata ibidem sentencia deposicionis contra Fridericum imperatorem, Gre- gorii insuper decimi ex secundi Lugdunensis anno M°CCLXXIIII° et transactis 25 XXXVI annis Clementis quinti ex Viennensis conciliorum celebracione. Si, teste propheta regio, Deus glorificatur in concilio sanctorum suorum merito, singulare incrementum glorie suscipit summus pontifex, in medio sedens generalis con- cilii, quando resplendet maiestas ecclesie in splendoribus sanctorum, hoc certe nomine appellatis patribus ad generale concilium conuenientibus. Etenim, si 30 gloria patris est filius sapiens, quanta erit gloria summi pontificis, qui in generali concilio tantorum filiorum et fratrum suorum sapiencia letatur et ob- sequiosis operibus. Non detrahit reuera auctoritati, nomini, regno imperioque eius, sed amplissima gloria Christo est, quando in splendoribus sanctorum, die vtique virtutis sue; sic enim dicitur dies domini, dum venerit filius hominis in 35 maiestate sua et omnes angeli eius cum eo, sederitque super sedem maiestatis sue, quando congregabuntur ante eum omnes gentes, quod secum habebit con- iudicantes apostolos aliosque viros perfectos, quibus ipse regnum disposuit, sicut ei pater suus sedere super thronos XII, iudicantes XII tribus Israhel, duo- denario hoc numero et permaximam iudicancium et iudicandorum velut infini- 40 tam multitudinem significante. Si igitur saluator noster in eternum ac rex regum et dominus dominancium est, solusque id potest, tamen in augmentum glorie nominis sui ad iudicandum nedum homines, sed, Paulo docente, eciam 91* 5
Liber XVII. Caput XXVII. 717 alienum putare debet, quando de Christo legitur, quod facto in agonia appa- ruit angelus de celo, confortans eum, et quando puer erat, quod crescebat et confortabatur plenus sapiencia. Crescere postremo ex celebracione generalis synodi intelligitur summi pontificis principatus, quando post celebracionem sub eo factam concilii vnius grandi fiducia et magnanimitate per ipsum agenda prosequitur; exemplo sane incrementi huius est Leo primus, qui ante celebra- cionem Calcedonensis synodi in epistolis suis nomine proprio anteferebat impe- ratoris et imperatricis nomina, necnon episcoporum plurium ac eciam presbiteri vnius, post vero celebratam synodum nomen suum pretulit omnibus illis. Fuit 10 namque magnificatus in eodem concilio, vniuersa ecclesia approbante, quam ipse in patriarchali synodo Romana fecerat, fidei professionem. Nec solum ipse, sed ea racione quamplures alii summi pontifices magnificencie et excellentissimi nominis susceperunt incrementum. Ad magnam reuera gloriam pertinent illius allegata per Gracianum, quod in nomine domini nostri Ihesu Christi ab incar- 15 nacione eius anno M°LIX°, mense Aprilis, indicione XII., propositis sacrosanctis euangeliis, presidente quoque sanctissimo Nicolao papa etc. . . . Nulla denique maior gloria narratur Innocencii tercii, quam quod in magno Lateranensi con- cilio presedit pontificatus sui anno XVIII°, incarnacionis MOCCXV°, consedentibus in eo plus cccc episcopis et octingentis abbatibus. Quocirca LXx canones tunc 20 promulgati in veneracione habentur super omnes decretales aliorum summorum pontificum. Maxima item fuit gloria Innocencii secundi et Remensis et Clare- montensis circa annos domini M°CCCXXX et post xv Innocencii quarti et primi, promulgata ibidem sentencia deposicionis contra Fridericum imperatorem, Gre- gorii insuper decimi ex secundi Lugdunensis anno M°CCLXXIIII° et transactis 25 XXXVI annis Clementis quinti ex Viennensis conciliorum celebracione. Si, teste propheta regio, Deus glorificatur in concilio sanctorum suorum merito, singulare incrementum glorie suscipit summus pontifex, in medio sedens generalis con- cilii, quando resplendet maiestas ecclesie in splendoribus sanctorum, hoc certe nomine appellatis patribus ad generale concilium conuenientibus. Etenim, si 30 gloria patris est filius sapiens, quanta erit gloria summi pontificis, qui in generali concilio tantorum filiorum et fratrum suorum sapiencia letatur et ob- sequiosis operibus. Non detrahit reuera auctoritati, nomini, regno imperioque eius, sed amplissima gloria Christo est, quando in splendoribus sanctorum, die vtique virtutis sue; sic enim dicitur dies domini, dum venerit filius hominis in 35 maiestate sua et omnes angeli eius cum eo, sederitque super sedem maiestatis sue, quando congregabuntur ante eum omnes gentes, quod secum habebit con- iudicantes apostolos aliosque viros perfectos, quibus ipse regnum disposuit, sicut ei pater suus sedere super thronos XII, iudicantes XII tribus Israhel, duo- denario hoc numero et permaximam iudicancium et iudicandorum velut infini- 40 tam multitudinem significante. Si igitur saluator noster in eternum ac rex regum et dominus dominancium est, solusque id potest, tamen in augmentum glorie nominis sui ad iudicandum nedum homines, sed, Paulo docente, eciam 91* 5
Strana 718
718 Liber XVII. Caput XXVII. angelos vult secum habere coniudicantes, non paucos quidem, sed omnes illos, qui sibi fuerint conformes, relictis omnibus sequentes eum, magnum profecto honoris incrementum vicario eius, pape, cui dixit: „sequere me“ accrescit, vt secum paciatur esse coniudices fratres suos, episcopos, qui relictis ecclesiis, vbi a subditis honorabantur vt patres, ab eo vocati papam sequuntur ad con- cilium generale, ex longinquo venientes vna cum ipso vel presidentibus eius, prouisuri neccessitatibus ecclesie, quod vna cum cardinalibus et aliis curtesa- nis agere nequiuit papa solus. Quocirca ex premissis iam perspicue constat celebracione generalis concilii nichil deperire monarchici forme regiminis, summo pontifici competenti, quinymo eandem illustrari, rectificari et confortari, exalta- 10 rique magna glorificacione propterea, quod palam fit toti ecclesie circa regi- men fidelis populi velle eum consilia sequi multitudinis sapientum. Etenim sic eum agere decet, quamdiu in concilio presens est, quatenus eiusmodi insignis gloria eidem possit competere, quia nec racioni consonat, vt spernat delibera- cionem veniencium ad concilium suo vel ecclesie mandato, pote si dedignatur 15 vel ipsis agenda proponere vel eos super expositis consulere negligit aut ren- nuit conferre, aut si deliberacione habita illorum consiliis non acquiescens sue dumtaxat aut paucorum decernit vel exequitur propositum voluntatis. Exempli gracia nec facta in hoc mencione, quod generali concilio obedire tenetur, si in concilio, papa presidente, proposita per eum materia dissolucionis fiende omnes 20 vel maior pars conueniencium numero et dignitatum comparacione deliberant adhuc permanere debere, donec opera consumentur, ad que fuerat congregatum vel ad ea iuxta temporis circumstancias competens apponatur remedium, papa vero solus aut cum paucis illud dissoluere velit. Nonne hoc esset ecclesiam diuidere et que neccessaria sunt ad regimen illius perficere nolle? Essetne hoc 25 ex talento siue mna sibi traditis quinque aut decem lucrari, aut illam velle magis repositam in sudario vel abscondere sub terra? Ouesque deserere lupo veniente ac de bello fugere appropinquante hoste? Si, Nicolao papa teste, per- niciosum est nautam in tranquillitate nauem deserere, quanto magis tumescen- tibus fluctibus! Diffiniente rursus Constanciensi concilio, quia neglectus celebra- 30 cionis generalium conciliorum vepres, spinas et tribulos heresum, errorum ac scismatum disseminat atque fouet, quia magis contrariatur celebracioni in- fructuosa dissolucio, quam celebrandi negligencia, quomodo absque fautoria scismatis papa licite potest dissoluere generale concilium, eo inuito, et non consumatis operibus? Minus quippe malum est arborem diucius immorari ante 35 produccionem fructuum, quam si, fructificare incipiens, statim arescit, vltraque obprobrium inde proueniens minus contingit dampnum, si turris non edificari incipiat, quam si inchoata non perficiatur. Ita est de congregacione exercitus eiusque dissolucione ante bellum maiorem hostibus audaciam tribuente. Sed et mittens manum ad aratrum retroque respiciens non est aptus regno Dei, quia 40 melius est viam domini non agnoscere, quam post agnitam retrorsum conuerti. Si igitur pontifex summus, concilio presidens, inuita multitudine patrum dis- 5
718 Liber XVII. Caput XXVII. angelos vult secum habere coniudicantes, non paucos quidem, sed omnes illos, qui sibi fuerint conformes, relictis omnibus sequentes eum, magnum profecto honoris incrementum vicario eius, pape, cui dixit: „sequere me“ accrescit, vt secum paciatur esse coniudices fratres suos, episcopos, qui relictis ecclesiis, vbi a subditis honorabantur vt patres, ab eo vocati papam sequuntur ad con- cilium generale, ex longinquo venientes vna cum ipso vel presidentibus eius, prouisuri neccessitatibus ecclesie, quod vna cum cardinalibus et aliis curtesa- nis agere nequiuit papa solus. Quocirca ex premissis iam perspicue constat celebracione generalis concilii nichil deperire monarchici forme regiminis, summo pontifici competenti, quinymo eandem illustrari, rectificari et confortari, exalta- 10 rique magna glorificacione propterea, quod palam fit toti ecclesie circa regi- men fidelis populi velle eum consilia sequi multitudinis sapientum. Etenim sic eum agere decet, quamdiu in concilio presens est, quatenus eiusmodi insignis gloria eidem possit competere, quia nec racioni consonat, vt spernat delibera- cionem veniencium ad concilium suo vel ecclesie mandato, pote si dedignatur 15 vel ipsis agenda proponere vel eos super expositis consulere negligit aut ren- nuit conferre, aut si deliberacione habita illorum consiliis non acquiescens sue dumtaxat aut paucorum decernit vel exequitur propositum voluntatis. Exempli gracia nec facta in hoc mencione, quod generali concilio obedire tenetur, si in concilio, papa presidente, proposita per eum materia dissolucionis fiende omnes 20 vel maior pars conueniencium numero et dignitatum comparacione deliberant adhuc permanere debere, donec opera consumentur, ad que fuerat congregatum vel ad ea iuxta temporis circumstancias competens apponatur remedium, papa vero solus aut cum paucis illud dissoluere velit. Nonne hoc esset ecclesiam diuidere et que neccessaria sunt ad regimen illius perficere nolle? Essetne hoc 25 ex talento siue mna sibi traditis quinque aut decem lucrari, aut illam velle magis repositam in sudario vel abscondere sub terra? Ouesque deserere lupo veniente ac de bello fugere appropinquante hoste? Si, Nicolao papa teste, per- niciosum est nautam in tranquillitate nauem deserere, quanto magis tumescen- tibus fluctibus! Diffiniente rursus Constanciensi concilio, quia neglectus celebra- 30 cionis generalium conciliorum vepres, spinas et tribulos heresum, errorum ac scismatum disseminat atque fouet, quia magis contrariatur celebracioni in- fructuosa dissolucio, quam celebrandi negligencia, quomodo absque fautoria scismatis papa licite potest dissoluere generale concilium, eo inuito, et non consumatis operibus? Minus quippe malum est arborem diucius immorari ante 35 produccionem fructuum, quam si, fructificare incipiens, statim arescit, vltraque obprobrium inde proueniens minus contingit dampnum, si turris non edificari incipiat, quam si inchoata non perficiatur. Ita est de congregacione exercitus eiusque dissolucione ante bellum maiorem hostibus audaciam tribuente. Sed et mittens manum ad aratrum retroque respiciens non est aptus regno Dei, quia 40 melius est viam domini non agnoscere, quam post agnitam retrorsum conuerti. Si igitur pontifex summus, concilio presidens, inuita multitudine patrum dis- 5
Strana 719
Liber XVII. Caput XXVII. 719 soluere non debet aut potest illud, quomodo id ipsum competet ei, quando con- cilio est absens, vel quod de consilio minoris partis id sui faciant presiden- tes? Ecce vniuersis racionibus suis expositis omnique adhibita diligencia, vt, quod proposuit, ab eis iustum esse putetur, suadere non potuit tricentis aut quingentis patribus congregatis in synodo et petit, vt centena milia milium christianorum, quorum maior pars nescit aut non vacat illud discernere, eciam nulla exposita raciocinacione aut summarie illud reputent velut pro catholica fide, excommunicans et maledicens suo iudicio non acquiescentes! Nonne hoc est lucem odire? Suos namque discipulos, quorum successores in generali 10 synodo conueniunt, Christus testatus est lucem esse mundi. Sed hanc lucem papa vel presidentes sui rennuunt, concilium dissoluentes absque eius consensu, ab hiis, qui merita cause nesciunt, quod bene egerint, testimonium requirentes. Si omni die propterea, quod principum consiliarii non laudant, quod in delibe- racione proponitur alios consiliarios ipsi exquirerent, primos non reaccepturi, iam omnis multitudo sapientum principatus eorum non satis esset, sed scientes non futuram de eis bonam estimacionem, consilium non ex toto reiciunt, quam- uis alios prioribus aggregent, permaxime, quando circumstancie vrgent, vt opus, quod consulunt, perficiatur. Papa item, in quibus consueuit habere con- silia cardinalium, pote circa prouisionem ecclesiarum expedicionemque gran- 20 dium negociorum, si cardinales, vt wlt, non consulunt, subsistit eciam, si id agendum consulant alii omnes curiales; nec illos propterea deponit ab officio, aliud ex nouis creandis per eum extimplo cardinalibus collegium constituens. Res quidem magna hec est, vtque fiat, consilio eget cardinalium, ab inicio pontificatus Romani collegio eorum nusquam destituto. Iam enim hoc esset 25 mutare statum ecclesie in ea, qui semper mansit, antiquiorem vtique omnibus aliis, eciam quibusuis ordinibus religiosorum. Hiis itaque se habentibus . siccine racioni conueniet, vt, quando aliud concilio, aliud pape videatur, quod dicat se illud dissoluere, quo adhuc in prima congregacione permanente aliud erigat; verbo pollicitus, quod inibi ad opera, propter que primum congregatum 30 est, procedetur, opere non secuto; permaxime, quando in eo concilio agi ceptum est de causa papam concernente, vbi nempe iudicium inchoatum est, inibi finem accipere debet. Intuens autem scripturam sacram, quare psalmista teste- tur Deum glorificari in concilio sanctorum suorum, reperiet eciam inter alias causam istam: omnem congregacionem, factam Dei mandato, dissolutam non 35 fuisse ante consumacionem operis, ad quod conuenit; exemplis vero designan- dis non sistitur, quoniam semetipsa facile monstrant. Sed eciam absque illis sic intelligi decet, cum Dei perfecta sunt opera, vt, quemadmodum Ysaias ait: „Quomodo descendit ymber et nix de celo, et illuc vltra non reuertitur, sed inebriat terram et germinare eam facit, sic erit verbum meum: non re- 40. uertetur ad me vacuum, dicit dominus, sed faciet quecumque volui, et pro- sperabitur in hiis, ad que illud misi.“ Dum igitur perfectum est opus inceptum, gloria magna redditur eius auctori, propter quod saluator noster dicebat: „Pater, 5 15
Liber XVII. Caput XXVII. 719 soluere non debet aut potest illud, quomodo id ipsum competet ei, quando con- cilio est absens, vel quod de consilio minoris partis id sui faciant presiden- tes? Ecce vniuersis racionibus suis expositis omnique adhibita diligencia, vt, quod proposuit, ab eis iustum esse putetur, suadere non potuit tricentis aut quingentis patribus congregatis in synodo et petit, vt centena milia milium christianorum, quorum maior pars nescit aut non vacat illud discernere, eciam nulla exposita raciocinacione aut summarie illud reputent velut pro catholica fide, excommunicans et maledicens suo iudicio non acquiescentes! Nonne hoc est lucem odire? Suos namque discipulos, quorum successores in generali 10 synodo conueniunt, Christus testatus est lucem esse mundi. Sed hanc lucem papa vel presidentes sui rennuunt, concilium dissoluentes absque eius consensu, ab hiis, qui merita cause nesciunt, quod bene egerint, testimonium requirentes. Si omni die propterea, quod principum consiliarii non laudant, quod in delibe- racione proponitur alios consiliarios ipsi exquirerent, primos non reaccepturi, iam omnis multitudo sapientum principatus eorum non satis esset, sed scientes non futuram de eis bonam estimacionem, consilium non ex toto reiciunt, quam- uis alios prioribus aggregent, permaxime, quando circumstancie vrgent, vt opus, quod consulunt, perficiatur. Papa item, in quibus consueuit habere con- silia cardinalium, pote circa prouisionem ecclesiarum expedicionemque gran- 20 dium negociorum, si cardinales, vt wlt, non consulunt, subsistit eciam, si id agendum consulant alii omnes curiales; nec illos propterea deponit ab officio, aliud ex nouis creandis per eum extimplo cardinalibus collegium constituens. Res quidem magna hec est, vtque fiat, consilio eget cardinalium, ab inicio pontificatus Romani collegio eorum nusquam destituto. Iam enim hoc esset 25 mutare statum ecclesie in ea, qui semper mansit, antiquiorem vtique omnibus aliis, eciam quibusuis ordinibus religiosorum. Hiis itaque se habentibus . siccine racioni conueniet, vt, quando aliud concilio, aliud pape videatur, quod dicat se illud dissoluere, quo adhuc in prima congregacione permanente aliud erigat; verbo pollicitus, quod inibi ad opera, propter que primum congregatum 30 est, procedetur, opere non secuto; permaxime, quando in eo concilio agi ceptum est de causa papam concernente, vbi nempe iudicium inchoatum est, inibi finem accipere debet. Intuens autem scripturam sacram, quare psalmista teste- tur Deum glorificari in concilio sanctorum suorum, reperiet eciam inter alias causam istam: omnem congregacionem, factam Dei mandato, dissolutam non 35 fuisse ante consumacionem operis, ad quod conuenit; exemplis vero designan- dis non sistitur, quoniam semetipsa facile monstrant. Sed eciam absque illis sic intelligi decet, cum Dei perfecta sunt opera, vt, quemadmodum Ysaias ait: „Quomodo descendit ymber et nix de celo, et illuc vltra non reuertitur, sed inebriat terram et germinare eam facit, sic erit verbum meum: non re- 40. uertetur ad me vacuum, dicit dominus, sed faciet quecumque volui, et pro- sperabitur in hiis, ad que illud misi.“ Dum igitur perfectum est opus inceptum, gloria magna redditur eius auctori, propter quod saluator noster dicebat: „Pater, 5 15
Strana 720
720 Liber XVII. Caput XXVII. clarifica filium tuum.“ „Ego te clarificaui super terram: opus consumaui, quod dedisti michi, vt faciam, et nunc clarifica me, pater.“ Vt vero proxime recitata monstrarunt, non ex dissolucione conciliorum generalium, sed ex consumacione operum, ad que congregata fuere, gloriam magnam roburque sui monarchici principatus adepti fuerunt summi pontifices, quorum auctoritate et auxilio feli- cem terminum obtinuere. Gloria namque, honor et pax, apostolo docente, est omni operanti bonum. Vbi autem zelus et contencio, ibi inconstancia et omne opus prauum, sapiencia, que desursum est, pacifica sistente, suadibili bonis consenciente. Igitur et honor, pax quoque accedit patribus, in synodo congre- gatis, post concilii finem communi appellacione vocatis sanctis. Et hinc igitur 10 summum pontificem, quem impleuit dominus spiritu sapiencie et intellectus, vt stola glorie induat eum exaltetque apud proximos suos, necnon, vt glorificetur in concilio, sanctorum minime decet contrauenire patrum deliberacionibus, ex quibus consumacione data operum, ad que generalis congregatur synodus, illu- stratur, rectificatur magnoque robore dignitas apostolice sedis confortatur, sin- 15 gulari accepta fiducia, vt de cetero intendat regimini ecclesie, velut omni iam semota difficultate. Sed et altera sumpta consideracione speculandum est, an pape liceat synodali contrauenire iudicio, se ipsumque anteponere auctoritati concilii generalis. Plane quicumque ille sit, dummodo eiusdem nature, sapien- cie et virtutis, quamuis singulos subditorum quadam excellat comparacione, 20 non videtur agere vicem boni presidentis, quando se ipsum prefert toti multi- tudini, cui principatur vel ipsius generali et supreme congregacioni. Etenim, licet cum vna parcium aduersus alteram possit, quod tamen omnes vniuersali- ter sibi presumat subicere racio principandi ad hoc non se extendit, vt solus ipse pugnare debeat contra totam multitudinem; factus quippe est presidens, 25 vt defendat foueatque, non vero vt destruat vel pugnet. Rector namque aut presidens quisquis efficitur multitudinis alicuius, priuatam deponit et publicam induit personam, tanquam non vt primo quod sibi vtile, sed quod omnibus vtile est, querere debeat. Quia igitur duas gerit, fere persona priuata est, sed publica iuris ficcione, siquidem presumitur, vt bonum publicum dumtaxat pro- 30 curare debeat, et propter hanc iuris ficcionem creditur eius mandatis ac iudi- ciis, quod sint pro bono communi, obediturque illis, vnde ipsius iudicium pre- fertur iudicio quarumlibet singularum personarum, vel societatum multitudinis illius, nulla earum representante totam multitudinem principatus, sicut ipse. At vero quando comparat se toti multitudini, quia tunc comparacio est inter veri- 35 tatem et ficcionem, veritas autem ficcioni prefertur, hinc iudicium suum non prefertur iudicio tocius multitudinis. Et rursus iudicium presidentis ideo pre- fertur aliorum iudiciis particularibus, quoniam presumitur conforme esse inten- cioni omnium, quibus presidet, seu maioris multitudinis eorum. Et hic est sum- mus apex excellencie principantis, vt quod ipse iudicat, subditi arbitrentur esse. 40 de intencione tocius multitudinis vel maioris partis. Quando vero tota multitudo congregata iudicat illud non sibi esse conueniens aut vtile, causa cessante, 5
720 Liber XVII. Caput XXVII. clarifica filium tuum.“ „Ego te clarificaui super terram: opus consumaui, quod dedisti michi, vt faciam, et nunc clarifica me, pater.“ Vt vero proxime recitata monstrarunt, non ex dissolucione conciliorum generalium, sed ex consumacione operum, ad que congregata fuere, gloriam magnam roburque sui monarchici principatus adepti fuerunt summi pontifices, quorum auctoritate et auxilio feli- cem terminum obtinuere. Gloria namque, honor et pax, apostolo docente, est omni operanti bonum. Vbi autem zelus et contencio, ibi inconstancia et omne opus prauum, sapiencia, que desursum est, pacifica sistente, suadibili bonis consenciente. Igitur et honor, pax quoque accedit patribus, in synodo congre- gatis, post concilii finem communi appellacione vocatis sanctis. Et hinc igitur 10 summum pontificem, quem impleuit dominus spiritu sapiencie et intellectus, vt stola glorie induat eum exaltetque apud proximos suos, necnon, vt glorificetur in concilio, sanctorum minime decet contrauenire patrum deliberacionibus, ex quibus consumacione data operum, ad que generalis congregatur synodus, illu- stratur, rectificatur magnoque robore dignitas apostolice sedis confortatur, sin- 15 gulari accepta fiducia, vt de cetero intendat regimini ecclesie, velut omni iam semota difficultate. Sed et altera sumpta consideracione speculandum est, an pape liceat synodali contrauenire iudicio, se ipsumque anteponere auctoritati concilii generalis. Plane quicumque ille sit, dummodo eiusdem nature, sapien- cie et virtutis, quamuis singulos subditorum quadam excellat comparacione, 20 non videtur agere vicem boni presidentis, quando se ipsum prefert toti multi- tudini, cui principatur vel ipsius generali et supreme congregacioni. Etenim, licet cum vna parcium aduersus alteram possit, quod tamen omnes vniuersali- ter sibi presumat subicere racio principandi ad hoc non se extendit, vt solus ipse pugnare debeat contra totam multitudinem; factus quippe est presidens, 25 vt defendat foueatque, non vero vt destruat vel pugnet. Rector namque aut presidens quisquis efficitur multitudinis alicuius, priuatam deponit et publicam induit personam, tanquam non vt primo quod sibi vtile, sed quod omnibus vtile est, querere debeat. Quia igitur duas gerit, fere persona priuata est, sed publica iuris ficcione, siquidem presumitur, vt bonum publicum dumtaxat pro- 30 curare debeat, et propter hanc iuris ficcionem creditur eius mandatis ac iudi- ciis, quod sint pro bono communi, obediturque illis, vnde ipsius iudicium pre- fertur iudicio quarumlibet singularum personarum, vel societatum multitudinis illius, nulla earum representante totam multitudinem principatus, sicut ipse. At vero quando comparat se toti multitudini, quia tunc comparacio est inter veri- 35 tatem et ficcionem, veritas autem ficcioni prefertur, hinc iudicium suum non prefertur iudicio tocius multitudinis. Et rursus iudicium presidentis ideo pre- fertur aliorum iudiciis particularibus, quoniam presumitur conforme esse inten- cioni omnium, quibus presidet, seu maioris multitudinis eorum. Et hic est sum- mus apex excellencie principantis, vt quod ipse iudicat, subditi arbitrentur esse. 40 de intencione tocius multitudinis vel maioris partis. Quando vero tota multitudo congregata iudicat illud non sibi esse conueniens aut vtile, causa cessante, 5
Strana 721
Liber XVII. Caput XXVII. 721 quare plus sibi quam aliis assentire debeat ex eo, quia presumebatur iudicium suum esse conforme intencioni omnium; constat autem de contrario, propterea illi non prefertur. Nec enim, quando in vnum conuenit multitudo eiusdem gene- ris, tollerari potest reputari omnes simul tam graui percussos cecitate, vt quid eis conueniat non possint discernere vel iudicare; secus autem non conuenien- tibus, quorum vix aut nunquam est conforme iudicium. Preterea, cum aliquis iudex vel rector multitudinis constituitur, quoniam iudex idem est quod custos, equitatis velut mediator efficitur, equum et iustum, quod habet racionem medii inter ipsos custoditurus, videlicet, quod suum est vnicuique ministrando. Quando 10 vero in aliqua causa habet racionem partis, racio iudicantis sibi iam non com- petit, quia nemo debet esse iudex in causa sua. Dato igitur casu presidentem aliquid affirmare esse iustum aut conueniens, contrarium vero affirmat tota, cui presidet, multitudo, quia iam non mediatoris, sed vicem habet partis presiden- cie racio, vt primo sibi non videtur competere. Aliud quippe esset, si pro- 15 causa tangente bonum communitatis aduersus aliquem vel aliquos iudicium agi- taretur. Etenim, quia non tota communitas se opponit, sed pars eius adhuc retinet racionem publice persone, tanquam solus ipse pro illis intendat ad bonum commune. Ceterum in quocumque iudicio, vt iudici credatur alterius, quam sui ipsius, requiritur testimonium, iure communi circa hoc prouidente 20 contra eam, que posset frequenter contingere falsam assercionem iniqui iudicis. Quando igitur papa solus quicquam vellet asserere iustum et verum, nullo preter se de hoc testimonium perhibente, quin ymmo tota multitudine Christia- norum contrarium attestante, quoniam se habet tanquam extremorum alterum, non iudicis, sed pocius diceretur habere racionem partis, dimissa publica, pri- 25 uata indutus persona. Considerandum preterea, qualiter quicumque presidens supremus, pote papa, imperator aut rex sentenciam ferre posset contra totam sibi subditam multitudinem, hiis videlicet imperatore ac rege decernentibus sub- ditos eorum omnes esse reos criminis lese maiestatis et papa heretica infectus labe omnes Christianos, quorum vtique vel papa hic aut illi remanerent prin- 30 cipes, omnibus declaratis non-ciuibus aut non-catholicis. Inintelligibile hau- dubio hoc diceretur esse. Nam et tunc iuxta ypothesim nullo nisi vnico dato fideli ecclesia non esset neque regnum aut imperium, quando ex vna dumtaxat persona constare diceretur; omnibus autem hiis demonstrantibus, multitudini presidentem toti se non debere aut preferre posse, scripture diuine exempla 35 non desunt. Nec enim preualuit Saul rex, eciam, si iuramento firmasset de morte Ionathe, filii sui, cui restitit populus, dicens: „Viuit dominus, si cecide- rit capillus de capite eius in terram" liberauitque eum, Dauid quoque, dum vna cum populo suo egredi voluit ad bellum contra Absolon; cum dixissent melius fore eisdem, vt in vrbe pro presidio acquieuit, dicens: „Quod vobis 40 rectum videtur, hoc faciam.“ Qui dum gloriari voluit sciturus numerum multi- tudinis, cui preerat, graui secuta ulcione experimento percepit Deo esse gra- tum, vt qui multitudini preest, in solicitudine presit, quod illi vtile est querens, 5
Liber XVII. Caput XXVII. 721 quare plus sibi quam aliis assentire debeat ex eo, quia presumebatur iudicium suum esse conforme intencioni omnium; constat autem de contrario, propterea illi non prefertur. Nec enim, quando in vnum conuenit multitudo eiusdem gene- ris, tollerari potest reputari omnes simul tam graui percussos cecitate, vt quid eis conueniat non possint discernere vel iudicare; secus autem non conuenien- tibus, quorum vix aut nunquam est conforme iudicium. Preterea, cum aliquis iudex vel rector multitudinis constituitur, quoniam iudex idem est quod custos, equitatis velut mediator efficitur, equum et iustum, quod habet racionem medii inter ipsos custoditurus, videlicet, quod suum est vnicuique ministrando. Quando 10 vero in aliqua causa habet racionem partis, racio iudicantis sibi iam non com- petit, quia nemo debet esse iudex in causa sua. Dato igitur casu presidentem aliquid affirmare esse iustum aut conueniens, contrarium vero affirmat tota, cui presidet, multitudo, quia iam non mediatoris, sed vicem habet partis presiden- cie racio, vt primo sibi non videtur competere. Aliud quippe esset, si pro- 15 causa tangente bonum communitatis aduersus aliquem vel aliquos iudicium agi- taretur. Etenim, quia non tota communitas se opponit, sed pars eius adhuc retinet racionem publice persone, tanquam solus ipse pro illis intendat ad bonum commune. Ceterum in quocumque iudicio, vt iudici credatur alterius, quam sui ipsius, requiritur testimonium, iure communi circa hoc prouidente 20 contra eam, que posset frequenter contingere falsam assercionem iniqui iudicis. Quando igitur papa solus quicquam vellet asserere iustum et verum, nullo preter se de hoc testimonium perhibente, quin ymmo tota multitudine Christia- norum contrarium attestante, quoniam se habet tanquam extremorum alterum, non iudicis, sed pocius diceretur habere racionem partis, dimissa publica, pri- 25 uata indutus persona. Considerandum preterea, qualiter quicumque presidens supremus, pote papa, imperator aut rex sentenciam ferre posset contra totam sibi subditam multitudinem, hiis videlicet imperatore ac rege decernentibus sub- ditos eorum omnes esse reos criminis lese maiestatis et papa heretica infectus labe omnes Christianos, quorum vtique vel papa hic aut illi remanerent prin- 30 cipes, omnibus declaratis non-ciuibus aut non-catholicis. Inintelligibile hau- dubio hoc diceretur esse. Nam et tunc iuxta ypothesim nullo nisi vnico dato fideli ecclesia non esset neque regnum aut imperium, quando ex vna dumtaxat persona constare diceretur; omnibus autem hiis demonstrantibus, multitudini presidentem toti se non debere aut preferre posse, scripture diuine exempla 35 non desunt. Nec enim preualuit Saul rex, eciam, si iuramento firmasset de morte Ionathe, filii sui, cui restitit populus, dicens: „Viuit dominus, si cecide- rit capillus de capite eius in terram" liberauitque eum, Dauid quoque, dum vna cum populo suo egredi voluit ad bellum contra Absolon; cum dixissent melius fore eisdem, vt in vrbe pro presidio acquieuit, dicens: „Quod vobis 40 rectum videtur, hoc faciam.“ Qui dum gloriari voluit sciturus numerum multi- tudinis, cui preerat, graui secuta ulcione experimento percepit Deo esse gra- tum, vt qui multitudini preest, in solicitudine presit, quod illi vtile est querens, 5
Strana 722
722 Liber XVII. Caput XXVII. non vero de magnitudine sue potencie glorietur. Persensit item irreparabile dampnum filius Salomonis Roboam, decem regni partibus propterea deperditis, quia obedire populo noluit ac seruire, eorum cedens peticioni. Darius eciam, rex Persarum atque Medorum, liberare nequiuit Danielem, quoniam mitteretur in lacum leonum instancia satraparum et principum dicencium: „Scito rex, quia 5 lex Medorum est atque Persarum, vt omne decretum, quod constituerit rex, non liceat immutari.“ Itaque, dum tota multitudo in sua agit virtute parati non consueuit presidentem eidem dispotice dominari. Distat namque a dispotico polliticus principatus, domino potente vendere, quos habet seruos, non vero imperium aut regnum, qui illi principatur. Seruus quidem domini est gracia 10 resque illius, quo et si vti, abuti tamen non potest, quoniam interest reipublice, ne quis re sua male vtatur. Politicus vero principatus illorum est gracia, qui- bus prefertur, vt non tam voluntate, quam racione a suo presidente regantur, nolente se illi preferre, velut contendente parte aut suarum magnitudinem virium in totum populum sibi subditum exercere volente. Quod de suo non 15 presumebat principatu rex maximus Artaxerxes; inquit enim: „Cum pluribus gentibus imperarem et vniuersum orbem mee dicioni subiugassem, nequaquam volui magnitudine potencie abuti, sed clemencia et lenitate gubernare sub- iectos.“ Si autem quis fateatur presidentem preferri non debere aut posse multitudini, a qua translacione expressa vel tacita donacione seu approbacione 20 potestatem habere censetur, secus autem de illo, qui inmediate a Christo habet potestatem, sicut papa est, quem constituit dominus tanquam seruum pruden- tem et vtilem super familiam suam, daturum illis cibum in tempore. Etenim, quia constitutus est medius inter superiorem et inferiorem, hoc est Deum et populum christianum, videtur huic preferri, sicut et Christus dicitur mediator 25 Dei et hominum, et Moyses fuit sequester et medius inter Deum et populum Iudeorum. Huic autem raciocinacioni responsio non est multum difficilis. Quando exemplum primum omni maius est comparacione, propterea, quod homo Chri- stus non solum hominibus, sed prefertur angelis omnibus, in eo plus existente sapiencie, gracie et potestatis; sunt namque in eo omnes thesauri sapiencie et 30 sciencie absconditi, graciaque illi data est non ad mensuram, et omnis potestas in celo et in terra. Quantum ad exemplum secundum inspiciens continenciam scripture manifeste agnoscit Moysen dixisse, quod fuit sequester et medius propterea, quod populus audiens vocem Dei territus peciit, vt non Deus, sed ipse loqueretur eis. Itaque fuit medius anuncciando verba Dei ad populum. Et 35 quoniam sermo est de auctoritate iudicii, affirmans papam preferri toti multi- tudini Christianorum propterea, quod sit mediator inter Deum et populum, di- cere vtique nollet hoc esse tanquam inter actorem et reum, Ambrosio testante, quod in consistorio non reus solet esse Christus, sed iudex. Nec rursus dicet vicarium esse iudicem illius, cuius est vicarius, cum pro summo culmine digni- 40 tatis pape attribuatur vicarium esse Christi. Adhuc eciam papa sibi non con- sueuit attribuere talem iudicii auctoritatem, qualis generali synodo tribuitur, vt
722 Liber XVII. Caput XXVII. non vero de magnitudine sue potencie glorietur. Persensit item irreparabile dampnum filius Salomonis Roboam, decem regni partibus propterea deperditis, quia obedire populo noluit ac seruire, eorum cedens peticioni. Darius eciam, rex Persarum atque Medorum, liberare nequiuit Danielem, quoniam mitteretur in lacum leonum instancia satraparum et principum dicencium: „Scito rex, quia 5 lex Medorum est atque Persarum, vt omne decretum, quod constituerit rex, non liceat immutari.“ Itaque, dum tota multitudo in sua agit virtute parati non consueuit presidentem eidem dispotice dominari. Distat namque a dispotico polliticus principatus, domino potente vendere, quos habet seruos, non vero imperium aut regnum, qui illi principatur. Seruus quidem domini est gracia 10 resque illius, quo et si vti, abuti tamen non potest, quoniam interest reipublice, ne quis re sua male vtatur. Politicus vero principatus illorum est gracia, qui- bus prefertur, vt non tam voluntate, quam racione a suo presidente regantur, nolente se illi preferre, velut contendente parte aut suarum magnitudinem virium in totum populum sibi subditum exercere volente. Quod de suo non 15 presumebat principatu rex maximus Artaxerxes; inquit enim: „Cum pluribus gentibus imperarem et vniuersum orbem mee dicioni subiugassem, nequaquam volui magnitudine potencie abuti, sed clemencia et lenitate gubernare sub- iectos.“ Si autem quis fateatur presidentem preferri non debere aut posse multitudini, a qua translacione expressa vel tacita donacione seu approbacione 20 potestatem habere censetur, secus autem de illo, qui inmediate a Christo habet potestatem, sicut papa est, quem constituit dominus tanquam seruum pruden- tem et vtilem super familiam suam, daturum illis cibum in tempore. Etenim, quia constitutus est medius inter superiorem et inferiorem, hoc est Deum et populum christianum, videtur huic preferri, sicut et Christus dicitur mediator 25 Dei et hominum, et Moyses fuit sequester et medius inter Deum et populum Iudeorum. Huic autem raciocinacioni responsio non est multum difficilis. Quando exemplum primum omni maius est comparacione, propterea, quod homo Chri- stus non solum hominibus, sed prefertur angelis omnibus, in eo plus existente sapiencie, gracie et potestatis; sunt namque in eo omnes thesauri sapiencie et 30 sciencie absconditi, graciaque illi data est non ad mensuram, et omnis potestas in celo et in terra. Quantum ad exemplum secundum inspiciens continenciam scripture manifeste agnoscit Moysen dixisse, quod fuit sequester et medius propterea, quod populus audiens vocem Dei territus peciit, vt non Deus, sed ipse loqueretur eis. Itaque fuit medius anuncciando verba Dei ad populum. Et 35 quoniam sermo est de auctoritate iudicii, affirmans papam preferri toti multi- tudini Christianorum propterea, quod sit mediator inter Deum et populum, di- cere vtique nollet hoc esse tanquam inter actorem et reum, Ambrosio testante, quod in consistorio non reus solet esse Christus, sed iudex. Nec rursus dicet vicarium esse iudicem illius, cuius est vicarius, cum pro summo culmine digni- 40 tatis pape attribuatur vicarium esse Christi. Adhuc eciam papa sibi non con- sueuit attribuere talem iudicii auctoritatem, qualis generali synodo tribuitur, vt
Strana 723
Liber XVII. Caput XXVII. 723 coniudex dicatur spiritui sancto, quomodo Christus apostolos aliosque viros per- fectos voluit esse coniudices suos. Nec verisimile est, vt papa sibi velit attri- bui tantam iudicii auctoritatem, quod nulla sibi facta a Deo reuelacione, prius- quam id populo christiano debite notificetur, affirmet sibi soli resplendere noticiam veritatis, totam vero ecclesiam constitutam esse in tenebris ignorancie et erroris. Prout namque expositum fuit, pape seu cuilibet monarchico principi ad robur principatus magis competit iudicio multitudinis sapientum conformiter agere, quam se preferre toti multitudini seu generali congregacioni, illam representanti. Solus quippe Deus est, a quo omnia dependent, vt absolute 10 omnibus preferatur. Adhuc et caput Christi dicitur esse Deus, qui bonorum nostrorum non indigens gubernacionem suam ordinat ad vtilitatem nostram, pastoremque dedit ouibus ad bonum ipsarum; pro illis namque mortuus est et illas Petro commisit pascendas, vtque apostolus fidelibus inquit: „Omnia vestra sunt, siue Paulus, siue Apollo, siue Cephas, siue mundus, siue presencia, siue 15 futura; omnia vestra sunt, vos autem Christi, Christus autem Dei.“ Quamuis igitur Petrus siue quicumque eius successor auctoritatem habeat immediate a Christo, voluit tamen ipse apertissima doctrina id contestans, quod tam Petrus quam ceteri ecclesiis fidelium presidentes non vt principes gencium, sic et ipsi fidelium dominarentur, nec vt illi potestatem exercerent in eos, sed qui esset 20 maior, vt aliorum fieret minister, et qui vellet esse primus, esset omnium ser- uus; quomodo ipse filius hominis non ministrari, sed venerat ministrare; vtque doctrina ista impressa maneret, adhuc eam repeciit in suo vltimo testamento; obseruauit autem eam, qui Christo fuit vas eleccionis, Corinthiis scribens: „Non quia dominamur fidei vestre, sed quia adiutores sumus gaudii vestri, nam fide 25 statis.“ Petrus quoque senioribus scribens, vt eius imitatores essent, ait: „Pa- scite, qui in vobis est, gregem Dei, prouidentes non coacte, sed spontanee secundum Deum, nec turpis lucri gracia, sed voluntarie, neque vt dominantes in clero, sed forma facti gregis ex animo.“ Quo verbo predicta omnia confor- mari videntur. Proprium namque forme est, subiecto intrinsecus inherere, non 30 vero supra aut extra se illi preferre, sed cum infra intraque illud sit minus quid esse, quam sit tota substancia compositi. Doctrina profecto salutari in eo verbo ministrata cuilibet presidenti, vt non superbe nitatur supra totum corpus multitudinis preualere, quoniam iam eo ipso videtur desinere esse forma gre- gis, separans se ipsum a toto corpore, quando non intra compositum ad modum 35 forme, sed extra et supra illud tanquam finis eius vel efficiens aliud, quam illius corporis, nitatur constituere principatum. Quod si ita intenderet, attendere caucius debet, ne hoc sit velut se ipsum deicere a regiminis dignitate, dedigna- tus corpori preesse, velut forma gregis. Aliam profecto doctrinam sapiens tra- dit cuilibet presidenti, cum inquit: „Rectorem te posuerunt? Noli extolli; sed esto in illis quasi vnus ex ipsis; curam illorum habe, et sic considera, vt lete- ris propter illos, et ornamentum gracie accipias coronam et dignitatem con- sequaris congregacionis; loquere maior natu, decet enim te primum verbum." Scriptores III. 5 40 92
Liber XVII. Caput XXVII. 723 coniudex dicatur spiritui sancto, quomodo Christus apostolos aliosque viros per- fectos voluit esse coniudices suos. Nec verisimile est, vt papa sibi velit attri- bui tantam iudicii auctoritatem, quod nulla sibi facta a Deo reuelacione, prius- quam id populo christiano debite notificetur, affirmet sibi soli resplendere noticiam veritatis, totam vero ecclesiam constitutam esse in tenebris ignorancie et erroris. Prout namque expositum fuit, pape seu cuilibet monarchico principi ad robur principatus magis competit iudicio multitudinis sapientum conformiter agere, quam se preferre toti multitudini seu generali congregacioni, illam representanti. Solus quippe Deus est, a quo omnia dependent, vt absolute 10 omnibus preferatur. Adhuc et caput Christi dicitur esse Deus, qui bonorum nostrorum non indigens gubernacionem suam ordinat ad vtilitatem nostram, pastoremque dedit ouibus ad bonum ipsarum; pro illis namque mortuus est et illas Petro commisit pascendas, vtque apostolus fidelibus inquit: „Omnia vestra sunt, siue Paulus, siue Apollo, siue Cephas, siue mundus, siue presencia, siue 15 futura; omnia vestra sunt, vos autem Christi, Christus autem Dei.“ Quamuis igitur Petrus siue quicumque eius successor auctoritatem habeat immediate a Christo, voluit tamen ipse apertissima doctrina id contestans, quod tam Petrus quam ceteri ecclesiis fidelium presidentes non vt principes gencium, sic et ipsi fidelium dominarentur, nec vt illi potestatem exercerent in eos, sed qui esset 20 maior, vt aliorum fieret minister, et qui vellet esse primus, esset omnium ser- uus; quomodo ipse filius hominis non ministrari, sed venerat ministrare; vtque doctrina ista impressa maneret, adhuc eam repeciit in suo vltimo testamento; obseruauit autem eam, qui Christo fuit vas eleccionis, Corinthiis scribens: „Non quia dominamur fidei vestre, sed quia adiutores sumus gaudii vestri, nam fide 25 statis.“ Petrus quoque senioribus scribens, vt eius imitatores essent, ait: „Pa- scite, qui in vobis est, gregem Dei, prouidentes non coacte, sed spontanee secundum Deum, nec turpis lucri gracia, sed voluntarie, neque vt dominantes in clero, sed forma facti gregis ex animo.“ Quo verbo predicta omnia confor- mari videntur. Proprium namque forme est, subiecto intrinsecus inherere, non 30 vero supra aut extra se illi preferre, sed cum infra intraque illud sit minus quid esse, quam sit tota substancia compositi. Doctrina profecto salutari in eo verbo ministrata cuilibet presidenti, vt non superbe nitatur supra totum corpus multitudinis preualere, quoniam iam eo ipso videtur desinere esse forma gre- gis, separans se ipsum a toto corpore, quando non intra compositum ad modum 35 forme, sed extra et supra illud tanquam finis eius vel efficiens aliud, quam illius corporis, nitatur constituere principatum. Quod si ita intenderet, attendere caucius debet, ne hoc sit velut se ipsum deicere a regiminis dignitate, dedigna- tus corpori preesse, velut forma gregis. Aliam profecto doctrinam sapiens tra- dit cuilibet presidenti, cum inquit: „Rectorem te posuerunt? Noli extolli; sed esto in illis quasi vnus ex ipsis; curam illorum habe, et sic considera, vt lete- ris propter illos, et ornamentum gracie accipias coronam et dignitatem con- sequaris congregacionis; loquere maior natu, decet enim te primum verbum." Scriptores III. 5 40 92
Strana 724
724 Liber XVII. Caput XXVII. Itaque dignitas et corona cuiusuis principantis est, quamuis primo loquatur curam habere subditorum et se gerere quasi vnum ex ipsis, quatenus opera- ciones sue et tocius corporis sibi inuicem consonent, vt non a duobus, sed velut ab vno corpore et vnica virtute procedere censeantur, alias iuxta doctri- nam apostoli manifeste constaret scisma in corpore esse, quia non in id ipsum sollicita essent inuicem membra, in aliud presidente, in aliud conante ipsa congregacione. Licet igitur papa vicarius Christi sit institutus a superiori, non propterea iuxta doctrinam Bernardi in De Consideracione ad Eugenium hoc non repetendam loco reputare se debet episcoporum dominum, sed fratrem, Chri- stum imitatus, qui apostolos sepe nominauit fratres suos. Quanto igitur con- 10 sequens est, quod se non preferat aut ecclesie dominetur ab eo, qui instituit presidentem, insinuata forma regiminis, vt qui in populo suo velit esse maior, sit omnium minister et seruus, quanto magis ecclesie, sponse sue, nec domine- tur fidei subditorum vel gerat se, quomodo principes, sed velut forma gregis ex animo. Generis autem huius forma in regimine subditorum et per Romanum 15 aliosque episcopos adeo practicata fuit primitiue ecclesie temporibus, quod apud seculares potestates notissima erat, optantes iudices suos ecclesiasticis presi- dentibus conformiter agere. Testatur namque legenda sancti Ambrosii, quod de eleccione sua missa ad imperatorem Valentinianum cum summo gaudio ac- ceperat, quod iudices a se directi ad sacerdocium peterentur. Letabatur eciam 20 Probus prefectus, quia verbum eius impleretur in Ambrosio; dixerat enim pro- ficiscenti, cum mandata ab eo darentur, vt moris est: „Vade, age, non vt iudex, sed episcopus." Quo apparet exemplo, episcopos illo in tempore non vt dominantes in clero, sed habere se quemuis eorum velut vnum ex eis, quorum erant rectores non poscentes sibi credi absque vlla reddita racione, vel impe- 25 rantes esse in austeritate. Si namque pro eo, quod generosus est animus huma- nus, facilius ducitur suasione, quam rigore trahitur, cetus profecto multitudinis sapientumque nec generosi tantum, sed excelsi profecto animi est, qua de re sarcinam violente dominacionis sponte non suffert. Magis autem, quoniam sapiencia profunda fluuiorum scrutatur et abscondita producit in lucem, certe, 30 quod obscurum est, aspectum fugit ipsius, et quod obscenum, decorem eius non sustinet, et quod infirmum, sua accedente fortitudine ruit. Siquidem multitudi- nem sapientum, que sanitas est orbis terrarum, timent eciam reges horrendi in omni terra habentem primatum et excellencium corda propria calcantem vir- tute; propter quod vniuersitate ecclesiastica supra ceteras omnes magnitudine 35 sapiencie resplendente, si presidens veritates fidei publicare vult, tanquam ex diuinis procedentes eloquiis, permaxime iuuat precessisse maturam inuestigacio- nem assensumque multitudinis sapientum. Sunt enim eloquia domini eloquia casta, argentum igne examinatum, probatum ter, repurgatum septuplum. Si autem papa affirmet reuelatam sibi a Deo fuisse nouam fidei veritatem, iam in 40 ecclesia constat modus, quem tenuerunt prophete et apostoli quantum ad huius- modi publicacionem, vt fidelibus diuina reuelacio innotescat. Petrus namque 5
724 Liber XVII. Caput XXVII. Itaque dignitas et corona cuiusuis principantis est, quamuis primo loquatur curam habere subditorum et se gerere quasi vnum ex ipsis, quatenus opera- ciones sue et tocius corporis sibi inuicem consonent, vt non a duobus, sed velut ab vno corpore et vnica virtute procedere censeantur, alias iuxta doctri- nam apostoli manifeste constaret scisma in corpore esse, quia non in id ipsum sollicita essent inuicem membra, in aliud presidente, in aliud conante ipsa congregacione. Licet igitur papa vicarius Christi sit institutus a superiori, non propterea iuxta doctrinam Bernardi in De Consideracione ad Eugenium hoc non repetendam loco reputare se debet episcoporum dominum, sed fratrem, Chri- stum imitatus, qui apostolos sepe nominauit fratres suos. Quanto igitur con- 10 sequens est, quod se non preferat aut ecclesie dominetur ab eo, qui instituit presidentem, insinuata forma regiminis, vt qui in populo suo velit esse maior, sit omnium minister et seruus, quanto magis ecclesie, sponse sue, nec domine- tur fidei subditorum vel gerat se, quomodo principes, sed velut forma gregis ex animo. Generis autem huius forma in regimine subditorum et per Romanum 15 aliosque episcopos adeo practicata fuit primitiue ecclesie temporibus, quod apud seculares potestates notissima erat, optantes iudices suos ecclesiasticis presi- dentibus conformiter agere. Testatur namque legenda sancti Ambrosii, quod de eleccione sua missa ad imperatorem Valentinianum cum summo gaudio ac- ceperat, quod iudices a se directi ad sacerdocium peterentur. Letabatur eciam 20 Probus prefectus, quia verbum eius impleretur in Ambrosio; dixerat enim pro- ficiscenti, cum mandata ab eo darentur, vt moris est: „Vade, age, non vt iudex, sed episcopus." Quo apparet exemplo, episcopos illo in tempore non vt dominantes in clero, sed habere se quemuis eorum velut vnum ex eis, quorum erant rectores non poscentes sibi credi absque vlla reddita racione, vel impe- 25 rantes esse in austeritate. Si namque pro eo, quod generosus est animus huma- nus, facilius ducitur suasione, quam rigore trahitur, cetus profecto multitudinis sapientumque nec generosi tantum, sed excelsi profecto animi est, qua de re sarcinam violente dominacionis sponte non suffert. Magis autem, quoniam sapiencia profunda fluuiorum scrutatur et abscondita producit in lucem, certe, 30 quod obscurum est, aspectum fugit ipsius, et quod obscenum, decorem eius non sustinet, et quod infirmum, sua accedente fortitudine ruit. Siquidem multitudi- nem sapientum, que sanitas est orbis terrarum, timent eciam reges horrendi in omni terra habentem primatum et excellencium corda propria calcantem vir- tute; propter quod vniuersitate ecclesiastica supra ceteras omnes magnitudine 35 sapiencie resplendente, si presidens veritates fidei publicare vult, tanquam ex diuinis procedentes eloquiis, permaxime iuuat precessisse maturam inuestigacio- nem assensumque multitudinis sapientum. Sunt enim eloquia domini eloquia casta, argentum igne examinatum, probatum ter, repurgatum septuplum. Si autem papa affirmet reuelatam sibi a Deo fuisse nouam fidei veritatem, iam in 40 ecclesia constat modus, quem tenuerunt prophete et apostoli quantum ad huius- modi publicacionem, vt fidelibus diuina reuelacio innotescat. Petrus namque 5
Strana 725
Liber XVII. Caput XXVII. 725 non vt dominans illorum fidei, sed tanquam vnus ex illis esset humili exposi- cione racionem reddidit, quomodo secundum nouam habitam reuelacionem Cor- nelium baptisauit aliosque gentiles. Quando autem ex scripturis sacris veritas elici debuit, apostoli et seniores non velut dominantes fidei, sed allegatis scrip- 5 ture sacre testimoniis, nec non et miraculis eorum ministerio factis a Deo, communi habito consensu diffinierunt minime neccessarium fore gentilibus cir- cumcidi vel Moysi legem seruare, et sicut diffinicio habita, ita et communi consensu scripta est desuper epistola fidelibus, qui absentes erant. Nempe si, vt ei Iudei crederent, Christus non tam sui ipsius, quam alia quatuor allegauit 10 testimonia, nedum cuilibet fidelium, sed et pape, vt quod ex diuinis scripturis constare dicit, ita esse credatur aliud, quam proprium neccessarium videtur esse testimonium. Si igitur, quomodo apostoli fecerunt, papa circa determina- ciones fidei imitatur illorum exempla, agere vtique censetur vicem boni pasto- ris, quoniam intendentis ad commune bonum matura preuia deliberacione, et de 15 consilio multitudinis sapientum, maiorum sane ministrorum ecclesie in generali synodo conueniencium, quibus a Christo commissum fuit ministerium in edifica- cionem corporis eius ad fidelium perfeccionem, ne tanquam paruuli fluctuarent, mouendi omni vento doctrine. Sic enim agens bonus pastor esse dicetur, non tam ouium dispersarum, vt inquiunt, sed in ouili concilii generalis legittime 20 congregatarum. Datus nempe ouibus est a natura instinctus, quo velut discer- nant pastum sibi conuenientem, nociuum refugientes. Quando igitur, papa in concilio residente, communi consensu maiorum prelatorum ecclesie fiunt cano- nes, quibus salubri nutrimento boni regiminis oues pascantur, Christiani vide- licet omnes, eiusmodi statuta, quoniam scit eis semel placuisse, magna cum 25 fiducia papa exequitur, sed et oues congratulantur eidem, grata probataque pascua ministranti. Non enim propterea eidem boni pastoris nomen competit, quanto amplius absque sapientum consultacione pro nutu sue voluntatis inten- dat pasture ouium, sacra plane docente scriptura, quod pastores non semet- ipsos pascant vel ouibus imperent cum potencia et austeritate, sed, quod per- 30 ierat, requirentes, reducentes, quod abiectum, et alligantes confractum, necnon, quod infirmum, consolidantes, quod vero pingue et forte custodientes, vtque in iudicio illas pascant notificato in hoc boni pastoris exemplo, vt quomodo Dauid Dei seruus, quod ipsi eciam sint in medio earum. Esse autem in medio iam fuit expositum, quid significet: preseruare a nocumento, auxilium prestare rebus 35 agendis, et, vt compleatur, operam dare efficacem. Fuit preterea expositum acciones conciliares non ab vno quantumcumque magno, sed ab omnibus pro- cedere congregatis, propter quod dicere soli pape credendum esse pre omnibus aliis, quoniam sic ab vno solo emanare videretur, iam illa dicenda non esset synodalis accio. In qua congregatorum quilibet se habet vt agens et paciens, auisans et auisatus, instruens et instructus, informans et informatus, suadens et suasus, vt sic omnibus inuicem communicatis accionibus et passionibus syno- dale iudicium tanquam ab vno principio et vnica virtute procedere censeatur, 40 92*
Liber XVII. Caput XXVII. 725 non vt dominans illorum fidei, sed tanquam vnus ex illis esset humili exposi- cione racionem reddidit, quomodo secundum nouam habitam reuelacionem Cor- nelium baptisauit aliosque gentiles. Quando autem ex scripturis sacris veritas elici debuit, apostoli et seniores non velut dominantes fidei, sed allegatis scrip- 5 ture sacre testimoniis, nec non et miraculis eorum ministerio factis a Deo, communi habito consensu diffinierunt minime neccessarium fore gentilibus cir- cumcidi vel Moysi legem seruare, et sicut diffinicio habita, ita et communi consensu scripta est desuper epistola fidelibus, qui absentes erant. Nempe si, vt ei Iudei crederent, Christus non tam sui ipsius, quam alia quatuor allegauit 10 testimonia, nedum cuilibet fidelium, sed et pape, vt quod ex diuinis scripturis constare dicit, ita esse credatur aliud, quam proprium neccessarium videtur esse testimonium. Si igitur, quomodo apostoli fecerunt, papa circa determina- ciones fidei imitatur illorum exempla, agere vtique censetur vicem boni pasto- ris, quoniam intendentis ad commune bonum matura preuia deliberacione, et de 15 consilio multitudinis sapientum, maiorum sane ministrorum ecclesie in generali synodo conueniencium, quibus a Christo commissum fuit ministerium in edifica- cionem corporis eius ad fidelium perfeccionem, ne tanquam paruuli fluctuarent, mouendi omni vento doctrine. Sic enim agens bonus pastor esse dicetur, non tam ouium dispersarum, vt inquiunt, sed in ouili concilii generalis legittime 20 congregatarum. Datus nempe ouibus est a natura instinctus, quo velut discer- nant pastum sibi conuenientem, nociuum refugientes. Quando igitur, papa in concilio residente, communi consensu maiorum prelatorum ecclesie fiunt cano- nes, quibus salubri nutrimento boni regiminis oues pascantur, Christiani vide- licet omnes, eiusmodi statuta, quoniam scit eis semel placuisse, magna cum 25 fiducia papa exequitur, sed et oues congratulantur eidem, grata probataque pascua ministranti. Non enim propterea eidem boni pastoris nomen competit, quanto amplius absque sapientum consultacione pro nutu sue voluntatis inten- dat pasture ouium, sacra plane docente scriptura, quod pastores non semet- ipsos pascant vel ouibus imperent cum potencia et austeritate, sed, quod per- 30 ierat, requirentes, reducentes, quod abiectum, et alligantes confractum, necnon, quod infirmum, consolidantes, quod vero pingue et forte custodientes, vtque in iudicio illas pascant notificato in hoc boni pastoris exemplo, vt quomodo Dauid Dei seruus, quod ipsi eciam sint in medio earum. Esse autem in medio iam fuit expositum, quid significet: preseruare a nocumento, auxilium prestare rebus 35 agendis, et, vt compleatur, operam dare efficacem. Fuit preterea expositum acciones conciliares non ab vno quantumcumque magno, sed ab omnibus pro- cedere congregatis, propter quod dicere soli pape credendum esse pre omnibus aliis, quoniam sic ab vno solo emanare videretur, iam illa dicenda non esset synodalis accio. In qua congregatorum quilibet se habet vt agens et paciens, auisans et auisatus, instruens et instructus, informans et informatus, suadens et suasus, vt sic omnibus inuicem communicatis accionibus et passionibus syno- dale iudicium tanquam ab vno principio et vnica virtute procedere censeatur, 40 92*
Strana 726
726 Liber XVII. Caput XXVII. passione generis huius nullam certe causante inperfeccionem, quomodo nec in- perfectus efficitur magister conferens cum magistris ac eciam cum discipulis suis, doccior propterea effectus, quoniam Salomone teste audiens sapiens sapien- cior erit. Papa autem petens sibi soli credi debere vult habere dumtaxat racionem agentis et non pacientis non tam auisans et instruens quam sublimiori accionis gradu omnibus imperans et precipiens, quid sit agendum, tanquam ipse auisamento non egeat seu instruccione, qui prelatus est populo christiano, quanto Deo gloriam numerosiori, tanto in presidenti suo cupienti fulgere pre ceteris sapiencie domum. Quod sibi fore neccessarium intelligens illud super omnia appreciatus Salomon rex a domino peciit, dicens: „Da seruo tuo cor 10 docile, vt iudicare possit populum tuum, et discernere inter bonum et malum. Ego enim seruus tuus sum in medio populi tui, quem elegisti populi infiniti, qui numerari non potest.“ Atqui veris sistentibus iam expositis indubium est sciencie virtutem summo pontifici superexcrescere posse ex celebracione con- cilii generalis, vt sedis apostolice dignitas in eo magis ac magis illustretur, 15 roboretur et confortetur, non sane quo peramplius agere volet pro sue nutu voluntatis, sed quo magis vsus fuerit consilio, vt eius acciones conformius ad intencionem vniuerse ecclesie procedere censeantur. Nam et qui dixit „atten- dite vobis et vniuerso gregi, in quo vos spiritus sanctus posuit episcopos, regere et ecclesiam Dei, quam acquisiuit sanguine suo,“ intelligi voluit eorum 20 acciones esse communes, non tanquam ab vno solum, sed simul inuicem ab omnibus aliquando procedentes, in quas virtus, potestas aut dignitas vnius, duorum aut plurium seorsum agencium non posset, sed cum operarentur omnes insimul conuenientes ad bonam direccionem ecclesie vniuersalis, hec est enim, quam Christus suo acquisiuit sanguine. Siquidem intelligi noluit singulum epi- 25 scoporum id posse, vt quot episcopi, tot essent in ecclesia summi pontifices, nullo eorum quemquam alium recognoscente in superiorem, absoluente quippe vno aut duobus, quos ligarent ceteri, et ligante, quos absoluerent, vel repro- bante tanquam errorem, quod alii diffinierunt pro catholica fide, quomodo olim Eugenius fecit de veritatibus catholice fidei per Basiliense concilium tanquam 30 talibus declaratis; iam sic intelligendo ecclesia esse videretur velut alter infer- nus, vbi nullus ordo, sed sempiternus inhabitat horror. Hoc enim priuilegium vt primatum haberet super omnes ecclesias particulares voluit Christus con- cessum esse dumtaxat Petri successori, quamuis peccabilis vt ceteri esset, non vero aliorum successoribus apostolorum, qui, sicut illi, non erant in gracia 35 confirmati. Et propterea sepe contingeret, quod hiis aduersus illos preualere conantibus in ecclesia future essent continuo grauissime diuisiones, scandala irreparabilia et nunquam sopienda scismata. Quomodo igitur racionalis est in- telligencia, quamuis omnibus et singulis apostolis compecierit plenitudo potesta- tis, committente eis Christo regnum, sicut disposuit ei pater suus, tamen, quia 40 pluralitas principatuum non bona enciaque mundi nolunt male disponi, quod sit tantum vnus supremus in ecclesia presidens, ita esse racionabile intelligique 5
726 Liber XVII. Caput XXVII. passione generis huius nullam certe causante inperfeccionem, quomodo nec in- perfectus efficitur magister conferens cum magistris ac eciam cum discipulis suis, doccior propterea effectus, quoniam Salomone teste audiens sapiens sapien- cior erit. Papa autem petens sibi soli credi debere vult habere dumtaxat racionem agentis et non pacientis non tam auisans et instruens quam sublimiori accionis gradu omnibus imperans et precipiens, quid sit agendum, tanquam ipse auisamento non egeat seu instruccione, qui prelatus est populo christiano, quanto Deo gloriam numerosiori, tanto in presidenti suo cupienti fulgere pre ceteris sapiencie domum. Quod sibi fore neccessarium intelligens illud super omnia appreciatus Salomon rex a domino peciit, dicens: „Da seruo tuo cor 10 docile, vt iudicare possit populum tuum, et discernere inter bonum et malum. Ego enim seruus tuus sum in medio populi tui, quem elegisti populi infiniti, qui numerari non potest.“ Atqui veris sistentibus iam expositis indubium est sciencie virtutem summo pontifici superexcrescere posse ex celebracione con- cilii generalis, vt sedis apostolice dignitas in eo magis ac magis illustretur, 15 roboretur et confortetur, non sane quo peramplius agere volet pro sue nutu voluntatis, sed quo magis vsus fuerit consilio, vt eius acciones conformius ad intencionem vniuerse ecclesie procedere censeantur. Nam et qui dixit „atten- dite vobis et vniuerso gregi, in quo vos spiritus sanctus posuit episcopos, regere et ecclesiam Dei, quam acquisiuit sanguine suo,“ intelligi voluit eorum 20 acciones esse communes, non tanquam ab vno solum, sed simul inuicem ab omnibus aliquando procedentes, in quas virtus, potestas aut dignitas vnius, duorum aut plurium seorsum agencium non posset, sed cum operarentur omnes insimul conuenientes ad bonam direccionem ecclesie vniuersalis, hec est enim, quam Christus suo acquisiuit sanguine. Siquidem intelligi noluit singulum epi- 25 scoporum id posse, vt quot episcopi, tot essent in ecclesia summi pontifices, nullo eorum quemquam alium recognoscente in superiorem, absoluente quippe vno aut duobus, quos ligarent ceteri, et ligante, quos absoluerent, vel repro- bante tanquam errorem, quod alii diffinierunt pro catholica fide, quomodo olim Eugenius fecit de veritatibus catholice fidei per Basiliense concilium tanquam 30 talibus declaratis; iam sic intelligendo ecclesia esse videretur velut alter infer- nus, vbi nullus ordo, sed sempiternus inhabitat horror. Hoc enim priuilegium vt primatum haberet super omnes ecclesias particulares voluit Christus con- cessum esse dumtaxat Petri successori, quamuis peccabilis vt ceteri esset, non vero aliorum successoribus apostolorum, qui, sicut illi, non erant in gracia 35 confirmati. Et propterea sepe contingeret, quod hiis aduersus illos preualere conantibus in ecclesia future essent continuo grauissime diuisiones, scandala irreparabilia et nunquam sopienda scismata. Quomodo igitur racionalis est in- telligencia, quamuis omnibus et singulis apostolis compecierit plenitudo potesta- tis, committente eis Christo regnum, sicut disposuit ei pater suus, tamen, quia 40 pluralitas principatuum non bona enciaque mundi nolunt male disponi, quod sit tantum vnus supremus in ecclesia presidens, ita esse racionabile intelligique 5
Strana 727
Liber XVII. Caput XXVII. XXVIII. 727 neccessarium est, vt vnus hic non se preferat toti ecclesie, cuius filius, minister ac seruus, discipulus, pars et membrum vel generali concilio illam represen- tanti, quatenus locum habeat proxime commemorata apostolica doctrina per spiritum sanctum positos esse in ecclesia episcopos ad regendum eam, alieque 5 plurime canonis sacri auctoritates. Capitulum XXVIII. Vt impleatur mandatum Christi: „Dic ecclesie“, quod intelligendum est vno conuenire loco, et, licet synodus generalis respectu ecclesie multiplicem recipiat limitacionem, non tamen quo ad potestatem, quod vero ecclesia nominetur, adducuntur testimonia sacri canonis octo. Et presertim dictum Christi in euangelio ad Petrum, vt aliquando ec- clesia suo experiatur iudicio, an incorrigibilis sit aliquis suorum filiorum, voluit namque Christus, vt filium ipsam non audire volentem reputaret Petrus ethni- cum et publicanum, quod vt Petrus adimpleret, iudicium ecclesie precedere de- buit; iudicium autem ecclesie ex ipsius dependet pronuncciacione. Vt igitur ali- 15 quis quantum ad correccionem propriam ecclesiam dicatur audire vel non audire, intelligi oportet ipsam loqui, hoc autem sibi non competit proprie dum consideratur velut dispersam per orbem; sic enim, et si idem loquatur, illud tamen est, quod ab antiquis temporibus constat fuisse ordinatum, quantum vero ad id, quod pronunciandum est, nouiter, si frater per fratrem in iudicium ec- 20 clesie deductus vel minime audire voluit, quoniam in diuersis locis et per diuersas personas necnon in diuersis temporibus per consequens diuersa loque- retur, vt, quando in isto loco vnum dicitur, in illo dicatur aliud, non vero pro- prie hoc est dicendum ecclesie iudicium, pronuncians aliquem ex filiis suis in- corrigibilem esse. Cum igitur, vt audiatur ecclesie iudicium, neccesse sit eam loqui, vt vero loquatur sapientem sermonem, prout eam decet, quoniam, cum loquitur, de rebus magnis loquitur, iustique sunt omnes eius sermones, et non est in eis quid prauum nec peruersum, certe vt eiusmodi sermonem loquatur, intelligi oportet, quod primo deliberet, sicut legitur Machabeorum tempore, quod conuenit ecclesia magna cogitare, quid facerent. Vt autem conueniat ad 30 cogitandum siue deliberandum super agendis, vno oportet conuenire loco, cum deliberaturi super agendis vt in vnum iudicium conueniant vnus alterum audire debeat seu deliberacionem eius. Sed hoc 2" non sufficit, quando vnanimis con- sensus requiritur, constans eodem tempore et loco, siquidem per internuncios de consensu vniuscuiusque non tam firma habetur certitudo, quia post recessum nun- 35 cii, omnibus mobilibus mobiliore sistente voluntate humana, mutare potuit pro- positum, itaque pro eadem hora aut die, quo illud concluditur, non tam certum est, in idem omnes consensisse. Dum vero presencialiter eodem intersunt loco, et ante conclusionem, necnon in ipsa et postea omnes dicunt „placet“, aut 25 10
Liber XVII. Caput XXVII. XXVIII. 727 neccessarium est, vt vnus hic non se preferat toti ecclesie, cuius filius, minister ac seruus, discipulus, pars et membrum vel generali concilio illam represen- tanti, quatenus locum habeat proxime commemorata apostolica doctrina per spiritum sanctum positos esse in ecclesia episcopos ad regendum eam, alieque 5 plurime canonis sacri auctoritates. Capitulum XXVIII. Vt impleatur mandatum Christi: „Dic ecclesie“, quod intelligendum est vno conuenire loco, et, licet synodus generalis respectu ecclesie multiplicem recipiat limitacionem, non tamen quo ad potestatem, quod vero ecclesia nominetur, adducuntur testimonia sacri canonis octo. Et presertim dictum Christi in euangelio ad Petrum, vt aliquando ec- clesia suo experiatur iudicio, an incorrigibilis sit aliquis suorum filiorum, voluit namque Christus, vt filium ipsam non audire volentem reputaret Petrus ethni- cum et publicanum, quod vt Petrus adimpleret, iudicium ecclesie precedere de- buit; iudicium autem ecclesie ex ipsius dependet pronuncciacione. Vt igitur ali- 15 quis quantum ad correccionem propriam ecclesiam dicatur audire vel non audire, intelligi oportet ipsam loqui, hoc autem sibi non competit proprie dum consideratur velut dispersam per orbem; sic enim, et si idem loquatur, illud tamen est, quod ab antiquis temporibus constat fuisse ordinatum, quantum vero ad id, quod pronunciandum est, nouiter, si frater per fratrem in iudicium ec- 20 clesie deductus vel minime audire voluit, quoniam in diuersis locis et per diuersas personas necnon in diuersis temporibus per consequens diuersa loque- retur, vt, quando in isto loco vnum dicitur, in illo dicatur aliud, non vero pro- prie hoc est dicendum ecclesie iudicium, pronuncians aliquem ex filiis suis in- corrigibilem esse. Cum igitur, vt audiatur ecclesie iudicium, neccesse sit eam loqui, vt vero loquatur sapientem sermonem, prout eam decet, quoniam, cum loquitur, de rebus magnis loquitur, iustique sunt omnes eius sermones, et non est in eis quid prauum nec peruersum, certe vt eiusmodi sermonem loquatur, intelligi oportet, quod primo deliberet, sicut legitur Machabeorum tempore, quod conuenit ecclesia magna cogitare, quid facerent. Vt autem conueniat ad 30 cogitandum siue deliberandum super agendis, vno oportet conuenire loco, cum deliberaturi super agendis vt in vnum iudicium conueniant vnus alterum audire debeat seu deliberacionem eius. Sed hoc 2" non sufficit, quando vnanimis con- sensus requiritur, constans eodem tempore et loco, siquidem per internuncios de consensu vniuscuiusque non tam firma habetur certitudo, quia post recessum nun- 35 cii, omnibus mobilibus mobiliore sistente voluntate humana, mutare potuit pro- positum, itaque pro eadem hora aut die, quo illud concluditur, non tam certum est, in idem omnes consensisse. Dum vero presencialiter eodem intersunt loco, et ante conclusionem, necnon in ipsa et postea omnes dicunt „placet“, aut 25 10
Strana 728
728 Liber XVII. Caput XXVIII. saltem nemo contradicit, cuius obuiacio sentenciam debeat infirmare, vtique certissima veritate constat omnes astantes loco in idem conuenisse propositum, tanquam omnibus insit cor vnum et anima vna respectu eius, quod diffinitur, et tunc vere potest dici, quod ecclesia est labii vnius et sermonis eiusdem, vno quoque lingua non confusa audiente vocem proximi sui idem, quod dixit ipse, loquentis. Quoniam igitur Christus voluit, vt peccatum incorrigibilis fratris di- ceretur ecclesie, vt ipse excusacionem dicat, vel peccatum coram ecclesia con- fiteatur, veniam petens, ecclesia vero ipsa vt eum audiat atque eum sermone iusto corripiat, ad penitenciam recipiens vel denuncians incorrigibilem, intelligi oportet eam loqui et in vno loco congregatam existere. Quod saluator expresse 10 declarauit, quando concessa illi potestate, quecumque alligaret in terra, in celis alligata essent, et soluta, que solueret, inmediate subiunxit: „vbi sunt duo vel tres congregati in nomine meo, ibi ego sum in medio eorum." Palam quidem in verbis hiis diffiniente Christo doctrinam suam de correccione docilis et de eiec- cione incorrigibilis fratris pertinere ad ecclesiam legittime congregatam. Eccle- 15 sie namque, prout est dispersa per orbem terrarum, Deo laudem, tanta est numerositas, vt vna ac eciam ciuitatibus ducentis velut iudicium latura, vni- uersaliter comprehensis omnibus vtriusque sexus, conuenire nequit, vita quoque hominis vnius ad hec non sufficit, vt peccatum incorrigibilis per eum fratris per totum orbem disperse dici eidem posset, illeque modus nunquam obserua- 20 tus est in christiana religione, sed et ipse frater incorrigibilis omnibus locis, vt ecclesiam audiret, non posset comparere, et quia verisimiliter comparere nollet, et per consequens vocandus esset saltem, vt eum ad se vocaret, oporte- bat ecclesiam in vnum conuenire. Euangelicum namque mandatum, cum inquit: „Dic ecclesie" intelligendum non posse compleri, execrata iam a mille annis 25 per ecclesiam eorum blasphemia, qui dicunt impossibile aliquod a Deo esse preceptum. Igitur, si pro quia mandatum de correccione fraterna possibile est compleri, vt ecclesie dicatur peccatum fratris, ipseque eam audire possit, quando pronunciet desuper, hoc autem fieri nequit, prout est vbique diffusa, pertinet igitur proprie ad ecclesiam legittime congregatam. Si enim ad ea, que raro 30 accidunt, leges non adaptantur, quanto minus ad ea, que nunquam accidere possunt. Frustra vtique occuparent membranas tot documenta canonis sacri tanquam ecclesia docere et corripere debeat mencionem faciencia. Scripta quo- que velut infinite multitudinis, quia faciendi libros nullus est finis sanctorum et aliorum doctorum de potestate ecclesie, eiusque doctrina et virtute, si nulla- 35 tenus eidem ista competerent, nisi quando tota simul, hoc est omnes fideles vtriusque sexus, tam magni, quam parui, in vnum conuenirent locum. Quod vtique post tempora generacionis Ade et Noe obitum nusquam legitur, nec fortassis vnquam contigit in preteritum, minusque in futuro vsque ad consuma- cionem mundi regni Christi et imperii, ecclesia retinente denominacionem, vnde 40 non erit absque grandi miraculo, quando venerit filius hominis in maiestate sua, quod omnes gentes congregabuntur ante eum, eius vocem omnes auditure 5
728 Liber XVII. Caput XXVIII. saltem nemo contradicit, cuius obuiacio sentenciam debeat infirmare, vtique certissima veritate constat omnes astantes loco in idem conuenisse propositum, tanquam omnibus insit cor vnum et anima vna respectu eius, quod diffinitur, et tunc vere potest dici, quod ecclesia est labii vnius et sermonis eiusdem, vno quoque lingua non confusa audiente vocem proximi sui idem, quod dixit ipse, loquentis. Quoniam igitur Christus voluit, vt peccatum incorrigibilis fratris di- ceretur ecclesie, vt ipse excusacionem dicat, vel peccatum coram ecclesia con- fiteatur, veniam petens, ecclesia vero ipsa vt eum audiat atque eum sermone iusto corripiat, ad penitenciam recipiens vel denuncians incorrigibilem, intelligi oportet eam loqui et in vno loco congregatam existere. Quod saluator expresse 10 declarauit, quando concessa illi potestate, quecumque alligaret in terra, in celis alligata essent, et soluta, que solueret, inmediate subiunxit: „vbi sunt duo vel tres congregati in nomine meo, ibi ego sum in medio eorum." Palam quidem in verbis hiis diffiniente Christo doctrinam suam de correccione docilis et de eiec- cione incorrigibilis fratris pertinere ad ecclesiam legittime congregatam. Eccle- 15 sie namque, prout est dispersa per orbem terrarum, Deo laudem, tanta est numerositas, vt vna ac eciam ciuitatibus ducentis velut iudicium latura, vni- uersaliter comprehensis omnibus vtriusque sexus, conuenire nequit, vita quoque hominis vnius ad hec non sufficit, vt peccatum incorrigibilis per eum fratris per totum orbem disperse dici eidem posset, illeque modus nunquam obserua- 20 tus est in christiana religione, sed et ipse frater incorrigibilis omnibus locis, vt ecclesiam audiret, non posset comparere, et quia verisimiliter comparere nollet, et per consequens vocandus esset saltem, vt eum ad se vocaret, oporte- bat ecclesiam in vnum conuenire. Euangelicum namque mandatum, cum inquit: „Dic ecclesie" intelligendum non posse compleri, execrata iam a mille annis 25 per ecclesiam eorum blasphemia, qui dicunt impossibile aliquod a Deo esse preceptum. Igitur, si pro quia mandatum de correccione fraterna possibile est compleri, vt ecclesie dicatur peccatum fratris, ipseque eam audire possit, quando pronunciet desuper, hoc autem fieri nequit, prout est vbique diffusa, pertinet igitur proprie ad ecclesiam legittime congregatam. Si enim ad ea, que raro 30 accidunt, leges non adaptantur, quanto minus ad ea, que nunquam accidere possunt. Frustra vtique occuparent membranas tot documenta canonis sacri tanquam ecclesia docere et corripere debeat mencionem faciencia. Scripta quo- que velut infinite multitudinis, quia faciendi libros nullus est finis sanctorum et aliorum doctorum de potestate ecclesie, eiusque doctrina et virtute, si nulla- 35 tenus eidem ista competerent, nisi quando tota simul, hoc est omnes fideles vtriusque sexus, tam magni, quam parui, in vnum conuenirent locum. Quod vtique post tempora generacionis Ade et Noe obitum nusquam legitur, nec fortassis vnquam contigit in preteritum, minusque in futuro vsque ad consuma- cionem mundi regni Christi et imperii, ecclesia retinente denominacionem, vnde 40 non erit absque grandi miraculo, quando venerit filius hominis in maiestate sua, quod omnes gentes congregabuntur ante eum, eius vocem omnes auditure 5
Strana 729
Liber XVII. Caput XXVIII. 729 5 35 vna eademque hora et responsure. Vt igitur vocem ecclesie corripientis censea- tur filius eius audire, vno loco eam conuenisse intelligendum est, nec illa expo- sicio tam conuenit textui, tunc dici ecclesie peccatum incorrigibilis fratris, quando post sentenciam in eum latam vniuerse denunciatur ecclesie, fieri hoc possibili, eciam absque eius congregacione; nam eciam hoc modo vix ac nusquam vni- uerse ecclesie vniuersaliter denunciatur. Sed ex textu euangelii constat ad hoc dicendum esse peccatum fratris ecclesie, vt ipsa primo illum corripiat, quam incorrigibilem esse pronunciet, si forte propter reuerenciam matris correccio- nem accipiat, quam a fratre noluit; si autem illam, sicut et fratrem, audire 10 noluerit, quod tunc, ecclesia diffiniente, ethnicus et publicanus debeat reputari. Hiis igitur aliisque multis distinccio illa plurimum racione constat ecclesiam dupliciter accipi, vel prout est dispersa per totum orbem terrarum, vel prout vno conuenit loco, quemadmodum in generali concilio. Sic enim imperium, regnum, ducatus vel principatus magnus quicumque hoc duplici modo accipi 15 consueuit, presertim, quando sermo est de virtute et potestate eius. Etenim, licet generalis synodus respectu vniuersalis ecclesie quadriphariam limitacionem recipiat, non sic autem virtutis et potestatis. Limitacionem quippe admittit loci, primum, quoniam illa inexistit a solis ortu vsque ad occasum, hec autem dum- taxat vna ciuitate vel loco. Temporis item, quoniam illa ab inicio mundi con- 20 tinue permanens vsque ad finem, synodus autem certa die incipit, et certa finit. Numeri quoque personarum illius ignorata, quia velut infinita numerosi- tate, in hac autem, quia certus est numerus, conuenientes appellantur patres conscripti. Limitatur denique condicione personarum, quoniam illa omnes ad- mittit indifferenter, siue gentilis sit, aut Iudeus, barbarus, Scita, seruus, liber, 25 masculus aut femina, propterea, quod Christus est omnia in omnibus; non vero ita generalis recipit synodus, quia [non] mulieres, apostolo diffiniente, in eccle- sia Dei docere non permittitur, sed nec omnes masculos adhuc, neque clericos omnes, sed qui representare videntur gradus ab apostolo designatos, apostolos, prophetas, euangelistas, pastores et doctores. Licet igitur in eiusmodi quatuor 30 limitacionem recipiat generalis synodus, ecclesie comparata vniuersali, non tamen ad vigorem doctrine seu iudicii potestatem, commissione a Christo suscepta docendi omnes gentes et quecumque ligandi et soluendi. Siquidem pontifici summo plenitudine potestatis competente ex verbo illo: "Quodcumque ligaueris super terram,“ profecto non minor competit concilio generali, quando in illo congregatis concessit Christus, in celis alligata esse quecumque alliga- rent in terris; ita et de solucione. Quod autem eiusmodi congregacioni nomen ecclesie competat, ostendit primo politicus loquendi modus, quia non solum omnes inhabitantes, sed et consulatus potestatem habens regendi alios ciuitas dicitur. Est namque ecclesia ciuitas supra montem posita et ciuitas regis 40 magni fundata exultacione vniuerse terre dominique virtutum, quam ipse funda- uit in eternum. Doctores preterea scolastici vsitatissimam habent hanc duplicem significacionem, dicentes, salutem Christianorum consistere in fide ecclesie, que
Liber XVII. Caput XXVIII. 729 5 35 vna eademque hora et responsure. Vt igitur vocem ecclesie corripientis censea- tur filius eius audire, vno loco eam conuenisse intelligendum est, nec illa expo- sicio tam conuenit textui, tunc dici ecclesie peccatum incorrigibilis fratris, quando post sentenciam in eum latam vniuerse denunciatur ecclesie, fieri hoc possibili, eciam absque eius congregacione; nam eciam hoc modo vix ac nusquam vni- uerse ecclesie vniuersaliter denunciatur. Sed ex textu euangelii constat ad hoc dicendum esse peccatum fratris ecclesie, vt ipsa primo illum corripiat, quam incorrigibilem esse pronunciet, si forte propter reuerenciam matris correccio- nem accipiat, quam a fratre noluit; si autem illam, sicut et fratrem, audire 10 noluerit, quod tunc, ecclesia diffiniente, ethnicus et publicanus debeat reputari. Hiis igitur aliisque multis distinccio illa plurimum racione constat ecclesiam dupliciter accipi, vel prout est dispersa per totum orbem terrarum, vel prout vno conuenit loco, quemadmodum in generali concilio. Sic enim imperium, regnum, ducatus vel principatus magnus quicumque hoc duplici modo accipi 15 consueuit, presertim, quando sermo est de virtute et potestate eius. Etenim, licet generalis synodus respectu vniuersalis ecclesie quadriphariam limitacionem recipiat, non sic autem virtutis et potestatis. Limitacionem quippe admittit loci, primum, quoniam illa inexistit a solis ortu vsque ad occasum, hec autem dum- taxat vna ciuitate vel loco. Temporis item, quoniam illa ab inicio mundi con- 20 tinue permanens vsque ad finem, synodus autem certa die incipit, et certa finit. Numeri quoque personarum illius ignorata, quia velut infinita numerosi- tate, in hac autem, quia certus est numerus, conuenientes appellantur patres conscripti. Limitatur denique condicione personarum, quoniam illa omnes ad- mittit indifferenter, siue gentilis sit, aut Iudeus, barbarus, Scita, seruus, liber, 25 masculus aut femina, propterea, quod Christus est omnia in omnibus; non vero ita generalis recipit synodus, quia [non] mulieres, apostolo diffiniente, in eccle- sia Dei docere non permittitur, sed nec omnes masculos adhuc, neque clericos omnes, sed qui representare videntur gradus ab apostolo designatos, apostolos, prophetas, euangelistas, pastores et doctores. Licet igitur in eiusmodi quatuor 30 limitacionem recipiat generalis synodus, ecclesie comparata vniuersali, non tamen ad vigorem doctrine seu iudicii potestatem, commissione a Christo suscepta docendi omnes gentes et quecumque ligandi et soluendi. Siquidem pontifici summo plenitudine potestatis competente ex verbo illo: "Quodcumque ligaueris super terram,“ profecto non minor competit concilio generali, quando in illo congregatis concessit Christus, in celis alligata esse quecumque alliga- rent in terris; ita et de solucione. Quod autem eiusmodi congregacioni nomen ecclesie competat, ostendit primo politicus loquendi modus, quia non solum omnes inhabitantes, sed et consulatus potestatem habens regendi alios ciuitas dicitur. Est namque ecclesia ciuitas supra montem posita et ciuitas regis 40 magni fundata exultacione vniuerse terre dominique virtutum, quam ipse funda- uit in eternum. Doctores preterea scolastici vsitatissimam habent hanc duplicem significacionem, dicentes, salutem Christianorum consistere in fide ecclesie, que
Strana 730
730 Liber XVII. Caput XXVIII. omnium fidelium est mater, et quod peccatum illius, qui secreta monicione non corripitur, ecclesie est dicendum. Sancti quoque doctores in suis originalibus, velut infinicies Augustinus, presertim libro . . . de baptismate, resoluens dicta per eum de ecclesia concludit ea, que de Graciano, tribuente illa Iheronimo, recitantur in capitulo: „Omnibus consideratis.“ Generalia rursus concilia hoc nomine vsa fuere, cum declararunt articulum: „Vnam sanctam catholicam et apostolicam ecclesiam,“ et dum sentenciam concilii dicunt promulgatam a sancta catholica et apostolica ecclesia, prout fuit commemoratum in harum principio allegacionum. Quod autem maiori dignum est attencione, has signi- ficaciones duas nominis ecclesie scriptura sacra in quam multis eius passibus 10 aperte demonstrat. Dicit namque in libro regum: „Sciat omnis terra, quia est dominus Deus Israhel, et nouerit vniuersa ecclesia, quia non in gladio, nec in hasta saluat dominus.“ Quo vero ad significacionem secundam in libro Macha- beorum: „Conuenit ecclesia magna, cogitare, quid facerent fratribus suis, qui in tribulacione erant.“ Item in libro accionum apostolorum de prima: „Atten- 15 dite vobis et vniuerso gregi, in quo spiritus posuit vos, episcopos, regere ecclesiam Dei, quam acquisiuit sanguine suo.“ De secunda autem, et expresse pro concilio generali, dum inquit: „Placuit apostolis et senioribus cum omni ecclesia eligere viros." Paulus quoque primam significacionem frequenter expli- cat, Christi corpus appellans ecclesiam, et dum contestatur Christum eam sic 20 dilexisse, quod pro ea semetipsum tradiderit. Secundam autem, cum inquit: „Si igitur conueniat vniuersa ecclesia in vnum, et omnes linguis loquantur“; fundamentum denique primum et indefectibile bifarie significacionis huius ex Christi verbo, celo et terra firmiori habetur. Dixit enim: „Super hanc petram edificabo ecclesiam meam.“ Et abinde commemoratum sepius verbum: „Dic 25 ecclesie, et si ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus.“ Quare sic esset habendus reddita per eum duplici causa propterea, quod que- cumque ligaret ecclesia, et ipse ligabat, et quoniam ipse erat semper in medio congregatorum in nomine suo. Quem igitur Deus reputabat abiectum, et qui dedignabatur in eadem esse congregacione cum Christo, nullo alio expectato 30 iudicio, merito denunciandus erat ethnicus et publicanus, tanquam hoc esset in terris tribunal ecclesie supremum. Ex eo eciam, quod ad Petrum loquebatur, remittens eum ad id, quod erat esseque debebat cuilibet fidelium absque vlla dubitacione certum ecclesie videlicet iudicium. Cum enim primus esset omnium ecclesie prelatorum, certe non ad inferiorem, sed ad superiorem iudicem illum 35 direxit, dum expresse illi ait: „Sit tibi“, hac significacione demonstrans, eum omnemque futurum successorem eius acquiescere ecclesie iudicio debere. Sed et cum profiteatur se in medio congregatorum in eius nomine tanquam presi- dens eorum iudicio et ordinacioni, aliud maius, quam sit tribunal Christi, pro- fecto nullus requirere debet, nec inuenire potest; quod enim sibi dedit pater, 40 Iohanne teste, maius omnibus est, et sibi data est omnis potestas in celo et in terra, potestate sane hac sistente eterna, que non auferetur, sicut est regnum 5
730 Liber XVII. Caput XXVIII. omnium fidelium est mater, et quod peccatum illius, qui secreta monicione non corripitur, ecclesie est dicendum. Sancti quoque doctores in suis originalibus, velut infinicies Augustinus, presertim libro . . . de baptismate, resoluens dicta per eum de ecclesia concludit ea, que de Graciano, tribuente illa Iheronimo, recitantur in capitulo: „Omnibus consideratis.“ Generalia rursus concilia hoc nomine vsa fuere, cum declararunt articulum: „Vnam sanctam catholicam et apostolicam ecclesiam,“ et dum sentenciam concilii dicunt promulgatam a sancta catholica et apostolica ecclesia, prout fuit commemoratum in harum principio allegacionum. Quod autem maiori dignum est attencione, has signi- ficaciones duas nominis ecclesie scriptura sacra in quam multis eius passibus 10 aperte demonstrat. Dicit namque in libro regum: „Sciat omnis terra, quia est dominus Deus Israhel, et nouerit vniuersa ecclesia, quia non in gladio, nec in hasta saluat dominus.“ Quo vero ad significacionem secundam in libro Macha- beorum: „Conuenit ecclesia magna, cogitare, quid facerent fratribus suis, qui in tribulacione erant.“ Item in libro accionum apostolorum de prima: „Atten- 15 dite vobis et vniuerso gregi, in quo spiritus posuit vos, episcopos, regere ecclesiam Dei, quam acquisiuit sanguine suo.“ De secunda autem, et expresse pro concilio generali, dum inquit: „Placuit apostolis et senioribus cum omni ecclesia eligere viros." Paulus quoque primam significacionem frequenter expli- cat, Christi corpus appellans ecclesiam, et dum contestatur Christum eam sic 20 dilexisse, quod pro ea semetipsum tradiderit. Secundam autem, cum inquit: „Si igitur conueniat vniuersa ecclesia in vnum, et omnes linguis loquantur“; fundamentum denique primum et indefectibile bifarie significacionis huius ex Christi verbo, celo et terra firmiori habetur. Dixit enim: „Super hanc petram edificabo ecclesiam meam.“ Et abinde commemoratum sepius verbum: „Dic 25 ecclesie, et si ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus.“ Quare sic esset habendus reddita per eum duplici causa propterea, quod que- cumque ligaret ecclesia, et ipse ligabat, et quoniam ipse erat semper in medio congregatorum in nomine suo. Quem igitur Deus reputabat abiectum, et qui dedignabatur in eadem esse congregacione cum Christo, nullo alio expectato 30 iudicio, merito denunciandus erat ethnicus et publicanus, tanquam hoc esset in terris tribunal ecclesie supremum. Ex eo eciam, quod ad Petrum loquebatur, remittens eum ad id, quod erat esseque debebat cuilibet fidelium absque vlla dubitacione certum ecclesie videlicet iudicium. Cum enim primus esset omnium ecclesie prelatorum, certe non ad inferiorem, sed ad superiorem iudicem illum 35 direxit, dum expresse illi ait: „Sit tibi“, hac significacione demonstrans, eum omnemque futurum successorem eius acquiescere ecclesie iudicio debere. Sed et cum profiteatur se in medio congregatorum in eius nomine tanquam presi- dens eorum iudicio et ordinacioni, aliud maius, quam sit tribunal Christi, pro- fecto nullus requirere debet, nec inuenire potest; quod enim sibi dedit pater, 40 Iohanne teste, maius omnibus est, et sibi data est omnis potestas in celo et in terra, potestate sane hac sistente eterna, que non auferetur, sicut est regnum 5
Strana 731
Liber XVII. Caput XXVIII. XXIX. 731 eius, quod non corrumpetur. Propterea igitur, quod hoc est supremum tribunal in terris, quamuis non vt in principio celebracionis conciliorum generalis syno- dus appellacione communi catholica et apostolica ecclesia denominetur, nichilo- minus eum, quem synodus iudicat, ecclesiam audire nolentem alienum facit a tota catholica et apostolica ecclesia, expresse hoc demonstrante sentencia octaui concilii Constantinopolitani, contra Phocium promulgata, ita inquientis: „Hec ergo cuncta Phocium nolentem intelligere, vt bene ageret, neque obedienciam preeligentem, neque confitentem peccatum suum et iniquissimum presulatum, sed inobedientem, hunc et resistentem sancte huic et vniuersali synodo, repuli- 10 mus et anathematizauimus atque a tota catholica et apostolica fecimus alienum per datam nobis potestatem in spiritu sancto a primo et magno pontifice nostro et Deo, liberatore ac saluatore cunctorum, quemadmodum scriptum est apud deiloquum Moysen: „Et anima omnis, que fecerit in manu superbie ab indi- genis vel a proselitis, iste irritat: et exterminabitur anima illa de populo suo, 15 quia verbum domini deprauauit et mandata eius dissipauit; contricione decon- teretur anima illa, peccatum suum in ea“: quemadmodum et dominicus innuit sermo, qui peccantem in proximum et nequaquam reconciliatum, sed et ecclesie Dei inobedientem, monet deputari ac opinari sicut ethnicum et publicanum." 5 Capitulum XXIX. Respondetur ad auctoritates summorum pontificum, semet- 20 ipsos eximencium a iudicio ecclesie, et quomodo aliud vniuersitati, aliud singulis competit; item multipliciter ad dictum Bonifacii, et quantum ex- pediat ecclesie papeque ipsi correctum esse eum, pasci indigentem, in qui- bus oues pascit. Cum igitur tam ex multiplicatissimis documentis, racionibus, auctoritati- 25 busque canonis sacri necnon et doctrina generalium synodorum sanctorumque doctorum euidentissime iam constet, supremi auctoritatem iudicii in religione christiana generali competere synodo, ecclesiam catholicam verissime represen- tanti, intelligendum profecto est per verba summorum pontificum, velut de ex- empcione pape faciencium mencionem, synodi generalis excellencie derogatum 30 non fuisse ex intencione eorum; sed forte nec potuissent semetipsos eximere aut suos successores, adhuc vel racione eisdem posse imponi intencionis eorum fuisse ex quibuscumque verbis generaliter dictis, quod per illa auctoritas gene- ralis synodi censeatur exclusa ab excellencia iudicii sibi competentis supra omnes et singulos fideles ecclesie, quidem filios, discipulos, ministros et ser- 35 uos, eciam qui illorum sit primus, vel quod auctoritas eius ita censeatur de- pressa, vt mater a filio, domina a seruo iudicanda veniat, siquidem per leges, eciam sub vniuersalitate loquentes, expressam tamen de eis non facientes men- cionem, in quam multis casibus non censetur derogari hiis, qui supra ceteros Scriptores III. 93
Liber XVII. Caput XXVIII. XXIX. 731 eius, quod non corrumpetur. Propterea igitur, quod hoc est supremum tribunal in terris, quamuis non vt in principio celebracionis conciliorum generalis syno- dus appellacione communi catholica et apostolica ecclesia denominetur, nichilo- minus eum, quem synodus iudicat, ecclesiam audire nolentem alienum facit a tota catholica et apostolica ecclesia, expresse hoc demonstrante sentencia octaui concilii Constantinopolitani, contra Phocium promulgata, ita inquientis: „Hec ergo cuncta Phocium nolentem intelligere, vt bene ageret, neque obedienciam preeligentem, neque confitentem peccatum suum et iniquissimum presulatum, sed inobedientem, hunc et resistentem sancte huic et vniuersali synodo, repuli- 10 mus et anathematizauimus atque a tota catholica et apostolica fecimus alienum per datam nobis potestatem in spiritu sancto a primo et magno pontifice nostro et Deo, liberatore ac saluatore cunctorum, quemadmodum scriptum est apud deiloquum Moysen: „Et anima omnis, que fecerit in manu superbie ab indi- genis vel a proselitis, iste irritat: et exterminabitur anima illa de populo suo, 15 quia verbum domini deprauauit et mandata eius dissipauit; contricione decon- teretur anima illa, peccatum suum in ea“: quemadmodum et dominicus innuit sermo, qui peccantem in proximum et nequaquam reconciliatum, sed et ecclesie Dei inobedientem, monet deputari ac opinari sicut ethnicum et publicanum." 5 Capitulum XXIX. Respondetur ad auctoritates summorum pontificum, semet- 20 ipsos eximencium a iudicio ecclesie, et quomodo aliud vniuersitati, aliud singulis competit; item multipliciter ad dictum Bonifacii, et quantum ex- pediat ecclesie papeque ipsi correctum esse eum, pasci indigentem, in qui- bus oues pascit. Cum igitur tam ex multiplicatissimis documentis, racionibus, auctoritati- 25 busque canonis sacri necnon et doctrina generalium synodorum sanctorumque doctorum euidentissime iam constet, supremi auctoritatem iudicii in religione christiana generali competere synodo, ecclesiam catholicam verissime represen- tanti, intelligendum profecto est per verba summorum pontificum, velut de ex- empcione pape faciencium mencionem, synodi generalis excellencie derogatum 30 non fuisse ex intencione eorum; sed forte nec potuissent semetipsos eximere aut suos successores, adhuc vel racione eisdem posse imponi intencionis eorum fuisse ex quibuscumque verbis generaliter dictis, quod per illa auctoritas gene- ralis synodi censeatur exclusa ab excellencia iudicii sibi competentis supra omnes et singulos fideles ecclesie, quidem filios, discipulos, ministros et ser- 35 uos, eciam qui illorum sit primus, vel quod auctoritas eius ita censeatur de- pressa, vt mater a filio, domina a seruo iudicanda veniat, siquidem per leges, eciam sub vniuersalitate loquentes, expressam tamen de eis non facientes men- cionem, in quam multis casibus non censetur derogari hiis, qui supra ceteros Scriptores III. 93
Strana 732
732 Liber XVII. Caput XXIX. singulari preeminent excellencia, quomodo sunt nobiles aut milites, barones, comites, duces; per canones item episcopis, archiepiscopis, primatibus, patriar- chis et cardinalibus. Cum vero hiis omnibus preemineat synodus vniuersalis in eo, quod tangit omnimodam derogacionem eius tam passione, quam accione, hoc est, vt iudicari possit ab aliquo ministrorum ecclesie, nec eum valeat iudicare, quomodo intelligi potest, vt sub verbis generalibus, de ea expressam non facientibus mencionem, dicatur includi? Duplex namque est vniuersalitas: poli- tica et silogistica; hec interimitur per vnam contrariam particularem, illa vero nec per multas, vt: omne animal esse substanciam, aliquod autem substanciam non esse; duo hec non se paciuntur in veritate. Non vero ita est in vniuer- 10 salitate politica; dicitur namque: omnes de tali ciuitate exierunt ad bellum; tamen forte maior pars manet, quia mulieres, paruuli, senes, infirmi et alii in- potentes; intelligitur namque sermo de aptis ad bellum. Ita eciam, cum dicitur iuisse ad spectaculum vel ad sermonem audiendum, maxima ciuitatis parte manente in domo. In sacra vero scriptura eiusmodi locuciones frequentissime 15 reperiuntur. Dicit enim: „omnes declinauerunt“, et tamen subiungit "deuorant plebem meam, sicut escam panis“, plebs autem Dei multitudinem populi dicit, non inclusi sub illa vniuersalitate „declinauerint omnes.“ Etenim, quandocum- que in particulari reperitur, quod distrahit a racione vniuersitatis illius, tale non includitur in oppositum, vrgente euidencia racionis, quomodo saluator de- 20 clarauit de panibus proposicionis, quod licuit Dauid eiusque sociis comedere, eciam si solis sacerdotibus deputati essent, sicut et apostolis licuit sabbato euellere spicas illas, fricare manibus et manducare, quia sabbatum propter hominem, non vero homo propter sabbatum est, ideoque ad seruandam hominis indempnitatem licebat sabbatis laborare multo amplius, quam soluere bouem a 25 presepio, vt adaquaretur. Quocirca ex predictis palam responsio constat ad auctoritates summorum pontificum: Innocencii, Simachi, Antherii et Gelasii, per doctrinam ex aduerso commemoratas, quibus nituntur asserere papam fore ex- emptum a correccione omnimodaque iurisdiccione ecclesie propterea, quod di- cunt sedis apostolice presulem suo sine questione arbitrio Deum reseruasse. 30 Primum namque est, quod verba hec, teste Anacleto, omnibus episcopis, voca- tis ab eo pontificibus summis, competunt, quia ipsorum eieccionem, vt inquit, reseruauit sibi Deus. Item, prout Gracianus recitat, omnibus episcopis in Nycena synodo respondit magnus Constantinus imperator: „Vos a nemine iudi- cari potestis, quia Dei solius iudicio reseruamini; Dii enim estis vocati, et ideo 35 non potestis ab hominibus iudicari.“ Excludit autem per hoc non summi ponti- ficis correccionem, cuius episcopi subiecti sunt, sed seculare iudicium, quale suum, qui mere laycus erat, coram quo illi proponebant accusacionum libellos, et ipse profitebatur eorum causas ad diuinum iudicium spectare, fortassis in- telligens comparacione sui, quod erat prophanum, diuinum esse ecclesiasticum 40 iudicium, quale erat iudicium eiusdem Nicene synodi, prout ipse alias publice professus est. Nec enim, si illis commemorauit diem iudicii generalis, ideo ex- 5
732 Liber XVII. Caput XXIX. singulari preeminent excellencia, quomodo sunt nobiles aut milites, barones, comites, duces; per canones item episcopis, archiepiscopis, primatibus, patriar- chis et cardinalibus. Cum vero hiis omnibus preemineat synodus vniuersalis in eo, quod tangit omnimodam derogacionem eius tam passione, quam accione, hoc est, vt iudicari possit ab aliquo ministrorum ecclesie, nec eum valeat iudicare, quomodo intelligi potest, vt sub verbis generalibus, de ea expressam non facientibus mencionem, dicatur includi? Duplex namque est vniuersalitas: poli- tica et silogistica; hec interimitur per vnam contrariam particularem, illa vero nec per multas, vt: omne animal esse substanciam, aliquod autem substanciam non esse; duo hec non se paciuntur in veritate. Non vero ita est in vniuer- 10 salitate politica; dicitur namque: omnes de tali ciuitate exierunt ad bellum; tamen forte maior pars manet, quia mulieres, paruuli, senes, infirmi et alii in- potentes; intelligitur namque sermo de aptis ad bellum. Ita eciam, cum dicitur iuisse ad spectaculum vel ad sermonem audiendum, maxima ciuitatis parte manente in domo. In sacra vero scriptura eiusmodi locuciones frequentissime 15 reperiuntur. Dicit enim: „omnes declinauerunt“, et tamen subiungit "deuorant plebem meam, sicut escam panis“, plebs autem Dei multitudinem populi dicit, non inclusi sub illa vniuersalitate „declinauerint omnes.“ Etenim, quandocum- que in particulari reperitur, quod distrahit a racione vniuersitatis illius, tale non includitur in oppositum, vrgente euidencia racionis, quomodo saluator de- 20 clarauit de panibus proposicionis, quod licuit Dauid eiusque sociis comedere, eciam si solis sacerdotibus deputati essent, sicut et apostolis licuit sabbato euellere spicas illas, fricare manibus et manducare, quia sabbatum propter hominem, non vero homo propter sabbatum est, ideoque ad seruandam hominis indempnitatem licebat sabbatis laborare multo amplius, quam soluere bouem a 25 presepio, vt adaquaretur. Quocirca ex predictis palam responsio constat ad auctoritates summorum pontificum: Innocencii, Simachi, Antherii et Gelasii, per doctrinam ex aduerso commemoratas, quibus nituntur asserere papam fore ex- emptum a correccione omnimodaque iurisdiccione ecclesie propterea, quod di- cunt sedis apostolice presulem suo sine questione arbitrio Deum reseruasse. 30 Primum namque est, quod verba hec, teste Anacleto, omnibus episcopis, voca- tis ab eo pontificibus summis, competunt, quia ipsorum eieccionem, vt inquit, reseruauit sibi Deus. Item, prout Gracianus recitat, omnibus episcopis in Nycena synodo respondit magnus Constantinus imperator: „Vos a nemine iudi- cari potestis, quia Dei solius iudicio reseruamini; Dii enim estis vocati, et ideo 35 non potestis ab hominibus iudicari.“ Excludit autem per hoc non summi ponti- ficis correccionem, cuius episcopi subiecti sunt, sed seculare iudicium, quale suum, qui mere laycus erat, coram quo illi proponebant accusacionum libellos, et ipse profitebatur eorum causas ad diuinum iudicium spectare, fortassis in- telligens comparacione sui, quod erat prophanum, diuinum esse ecclesiasticum 40 iudicium, quale erat iudicium eiusdem Nicene synodi, prout ipse alias publice professus est. Nec enim, si illis commemorauit diem iudicii generalis, ideo ex- 5
Strana 733
Liber XVII. Caput XXIX. 733 clusit iudicium concilii aut pape, quin possent per illud condempnari, quemad- modum exemplaris monstrauit continuo experiencia, iudicatis et condempnatis per synodum, qui vna cum Arrio sustinere adhuc voluerunt errorem, quorum aliqui in exilium delati sunt; promulgauit item sentenciam anathematis in omnes, errorem ipsum sustinentes. In aliis quoque generalibus conciliis, cele- bratis apud Grecos, quamuis Constantinus dixerat eorum causas diuino iudicio reseruatas, certum est multos fuisse depositos episcopos et alias diuersimode iudicatos. At quia non coram synodo Nicena, sed coram imperatore suas illi proposuerunt causas, respondit intendendum pocius ad causam fidei, pro qua 10 ad synodum conuenissent. Alterum quoque pro responsione offertur, quod atten- tis dictis Nicolai pape in c. „Omnes“ XXII. di. et c. „Nemini“ XVII. q. IIII., eius- modi dicta summorum pontificum congrue possunt referri, vt iudicio hominum retractari non possit Romane ecclesie primatus Christi munere, vt inquit, beato Petro collatus apostolo. Adhuc inspici potest, testimonia hec summorum ponti- ficum vix aut nulla fulcita esse probacione sacri eloquii, nisi commemoracione primatus a Christo concessi Petro, sed illo non obstante Paulus restitit ei in faciem, sentencia promulgata ad perpetuam rei memoriam declarante eum vere fuisse reprehensibilem. Finis allegacionum factarum per Symachum est, quod si illud caput humiliabitur, ad cuius erit fugiendum auxilium, itaque compara- 20 cionem facit Romani episcopi ad patriarchas seu quoslibet alios catholice ec- clesie episcopos; prout vero exposicio manifestauit, ex celebracione concilii generalis Romane ecclesie caput non humiliatur, sed illustratur ac sublimatur et magno confortatur robore. Est iterum considerare, vtrum alicui summorum pontificum licuit declarare se fore exemptum ab ecclesie iudicio in causa pro- 25 pria aduersus totam ecclesiam, cuius est primus minister, dans sentenciam dif- finitiuam; nemo quippe eximit se a iudicio, cui obedire tenetur. Et rursum cum eiusmodi exempcio notare videatur licenciam seu peccandi impunitatem, patuit ex commemoratis colleccione vI. c. XXVII., vtrum eiusmodi exempcionem eciam tota ecclesia catholica, in vnum legittime congregata, concedere posset, 30 Christo iubente Petro, vt fratrem, ecclesiam nolentem audire, tanquam ethni- cum et publicanum debeat reputare. Vbi igitur Christus voluit Petrum esse obedientem ecclesie, quomodo ipsa poterit eximere successorem eius, Romanum papam, cum et ipse frater sit aliorum episcoporum, et aliquando, vtinam non frequenter, contingat peccare coram ipsis vel in eos, et si ecclesia non potest, 35 quomodo declarare istud licitum fuit cuiuis summorum pontificum? Et iterum, pare in parem imperium non habente, si declaracio aut ordinacio summi ponti- ficis successorem non ligat, quomodo legem dare potest ecclesie aut generali synodi semetipsum affirmans exemptum ab eorum iudicio et non pocius eccle- sie, quomodo successori eius liceat ac eciam examinare valeat declarata siue 40 statuta per illum? Est preterea magna differencia in auctoritate testimonii, quod inducitur ad probandum summum pontificem teneri obedire concilio gene- rali et illius, quod ab ecclesie iudicio sit exemptus. Ad hoc enim inducuntur 93* 5 15
Liber XVII. Caput XXIX. 733 clusit iudicium concilii aut pape, quin possent per illud condempnari, quemad- modum exemplaris monstrauit continuo experiencia, iudicatis et condempnatis per synodum, qui vna cum Arrio sustinere adhuc voluerunt errorem, quorum aliqui in exilium delati sunt; promulgauit item sentenciam anathematis in omnes, errorem ipsum sustinentes. In aliis quoque generalibus conciliis, cele- bratis apud Grecos, quamuis Constantinus dixerat eorum causas diuino iudicio reseruatas, certum est multos fuisse depositos episcopos et alias diuersimode iudicatos. At quia non coram synodo Nicena, sed coram imperatore suas illi proposuerunt causas, respondit intendendum pocius ad causam fidei, pro qua 10 ad synodum conuenissent. Alterum quoque pro responsione offertur, quod atten- tis dictis Nicolai pape in c. „Omnes“ XXII. di. et c. „Nemini“ XVII. q. IIII., eius- modi dicta summorum pontificum congrue possunt referri, vt iudicio hominum retractari non possit Romane ecclesie primatus Christi munere, vt inquit, beato Petro collatus apostolo. Adhuc inspici potest, testimonia hec summorum ponti- ficum vix aut nulla fulcita esse probacione sacri eloquii, nisi commemoracione primatus a Christo concessi Petro, sed illo non obstante Paulus restitit ei in faciem, sentencia promulgata ad perpetuam rei memoriam declarante eum vere fuisse reprehensibilem. Finis allegacionum factarum per Symachum est, quod si illud caput humiliabitur, ad cuius erit fugiendum auxilium, itaque compara- 20 cionem facit Romani episcopi ad patriarchas seu quoslibet alios catholice ec- clesie episcopos; prout vero exposicio manifestauit, ex celebracione concilii generalis Romane ecclesie caput non humiliatur, sed illustratur ac sublimatur et magno confortatur robore. Est iterum considerare, vtrum alicui summorum pontificum licuit declarare se fore exemptum ab ecclesie iudicio in causa pro- 25 pria aduersus totam ecclesiam, cuius est primus minister, dans sentenciam dif- finitiuam; nemo quippe eximit se a iudicio, cui obedire tenetur. Et rursum cum eiusmodi exempcio notare videatur licenciam seu peccandi impunitatem, patuit ex commemoratis colleccione vI. c. XXVII., vtrum eiusmodi exempcionem eciam tota ecclesia catholica, in vnum legittime congregata, concedere posset, 30 Christo iubente Petro, vt fratrem, ecclesiam nolentem audire, tanquam ethni- cum et publicanum debeat reputare. Vbi igitur Christus voluit Petrum esse obedientem ecclesie, quomodo ipsa poterit eximere successorem eius, Romanum papam, cum et ipse frater sit aliorum episcoporum, et aliquando, vtinam non frequenter, contingat peccare coram ipsis vel in eos, et si ecclesia non potest, 35 quomodo declarare istud licitum fuit cuiuis summorum pontificum? Et iterum, pare in parem imperium non habente, si declaracio aut ordinacio summi ponti- ficis successorem non ligat, quomodo legem dare potest ecclesie aut generali synodi semetipsum affirmans exemptum ab eorum iudicio et non pocius eccle- sie, quomodo successori eius liceat ac eciam examinare valeat declarata siue 40 statuta per illum? Est preterea magna differencia in auctoritate testimonii, quod inducitur ad probandum summum pontificem teneri obedire concilio gene- rali et illius, quod ab ecclesie iudicio sit exemptus. Ad hoc enim inducuntur 93* 5 15
Strana 734
734 Liber XVII. Caput XXIX. epistole summorum pontificum, ad illud canones siue determinaciones genera- lium synodorum. Inter que notissima differencia est, quemadmodum inter com- mune et domesticum, publicum et secretum, testimonium multorum et vnius, examinatum multorum iudicio sapientum, vel vnius aut paucorum, voluntatem sui domini attendencium. Sed et aliud est publica recognicio eius, qui debet, aliud assercio et quasi peticio creditoris. Siquidem, cum papa dicit, ecclesiam sibi debere obedienciam, quia super eam est summus pontifex constitutus atque generale concilium, quia nisi ab eo potestas sibi non competit, hec velut affir- macio est creditoris; cum autem in generali synodo diffinitur papam teneri obedire mandatis concilii, et hoc pape consensu vel presidencium suorum, hec 10 profecto velut recognicio est debitoris, maiorem vim habentis, sicut feudatarii, quam domini feudi. Est preterea testimonium haudubie multorum sapientum iudi- cio examinatum, eorumque vnanimi diffinitum consensu, nec attendencium, quid vnus velit, sed quid discussione matura, intellectis diuinis eloquiis spiritui sancto visum fuerit. Omnibus nempe doctis viris constat, quam diuturna matura- 15 que deliberacione in generali synodo sentencia profertur, et quam facile sepe contingit dictari vnam vel plures epistolas per secretarios suos vel alios, quas diuersis episcopis dirigunt summi pontifices; propter quod tanquam pocioris sit auctoritatis ex aduerso adducitur in sue exempcionis fauorem canon XXII. octaui concilii Constantinopolitani, dicentis: „Porro, si synodus vniuersalis fuerit con- 20 gregata, et facta fuerit eciam de sancta Romana ecclesia, queuis ambiguitas et controuersia oportet venerabiliter et cum reuerencia de proposita questione scis- sitari et solucionem accipere, et aut proficere aut profectum facere, non tamen audacter sentenciam dicere contra summos senioris Rome pontifices.“ Ista sane ordinacio synodalis, secuta dictorum summorum pontificum tempora quorun- 25 dam ad quingentos, aliorum ad tricentos annos, manifeste declarat, que ab illis dicta sunt, non comprehendere iudicium synodi generalis. Expresse namque permittit de Romano pontifice questionem fieri et controuersiam et contestatur illam scissitari solucionemque accipere debere, id autem dumtaxat moderatur, vt audacter sentencia non proferatur; itaque dissuadet modum minus licitum, 30 sed actum principalem, hoc est diffinicionis iudicium, non prohibet. Quod autem allegatur de concilio numerosorum episcoporum, tempore Marcellini pape Rome tento, vt dictum ei sepe fuerit: „Iudica causam tuam, et prima sedes non iudi- cabitur“, a quoquam attendi oportet, vt recitacio ista concordet testimonio Ysi- dori, affirmantis tempore Constantini imperatoris cepisse canones generalium 35 conciliorum, quoniam prius non aderat licencia episcopis in vnum conueniendi. Nec in hystoria Damasi de Romanis pontificibus talia recitantur. Notissimum preterea est legenti hystorias Romanorum imperatorum et martirum passiones Dyocleciani et Maximiani tempore, quo fuisse dicitur ipse Marcellinus, effer- buisse quam maxime persecucionem Christianorum, imperatoribus illis conanti- 40 bus nomen extinguere christianitatis. Vnde, cum ad celebracionem concilii generalis precedat notificacio et vocacio, vt de quacumque parte christiane 5
734 Liber XVII. Caput XXIX. epistole summorum pontificum, ad illud canones siue determinaciones genera- lium synodorum. Inter que notissima differencia est, quemadmodum inter com- mune et domesticum, publicum et secretum, testimonium multorum et vnius, examinatum multorum iudicio sapientum, vel vnius aut paucorum, voluntatem sui domini attendencium. Sed et aliud est publica recognicio eius, qui debet, aliud assercio et quasi peticio creditoris. Siquidem, cum papa dicit, ecclesiam sibi debere obedienciam, quia super eam est summus pontifex constitutus atque generale concilium, quia nisi ab eo potestas sibi non competit, hec velut affir- macio est creditoris; cum autem in generali synodo diffinitur papam teneri obedire mandatis concilii, et hoc pape consensu vel presidencium suorum, hec 10 profecto velut recognicio est debitoris, maiorem vim habentis, sicut feudatarii, quam domini feudi. Est preterea testimonium haudubie multorum sapientum iudi- cio examinatum, eorumque vnanimi diffinitum consensu, nec attendencium, quid vnus velit, sed quid discussione matura, intellectis diuinis eloquiis spiritui sancto visum fuerit. Omnibus nempe doctis viris constat, quam diuturna matura- 15 que deliberacione in generali synodo sentencia profertur, et quam facile sepe contingit dictari vnam vel plures epistolas per secretarios suos vel alios, quas diuersis episcopis dirigunt summi pontifices; propter quod tanquam pocioris sit auctoritatis ex aduerso adducitur in sue exempcionis fauorem canon XXII. octaui concilii Constantinopolitani, dicentis: „Porro, si synodus vniuersalis fuerit con- 20 gregata, et facta fuerit eciam de sancta Romana ecclesia, queuis ambiguitas et controuersia oportet venerabiliter et cum reuerencia de proposita questione scis- sitari et solucionem accipere, et aut proficere aut profectum facere, non tamen audacter sentenciam dicere contra summos senioris Rome pontifices.“ Ista sane ordinacio synodalis, secuta dictorum summorum pontificum tempora quorun- 25 dam ad quingentos, aliorum ad tricentos annos, manifeste declarat, que ab illis dicta sunt, non comprehendere iudicium synodi generalis. Expresse namque permittit de Romano pontifice questionem fieri et controuersiam et contestatur illam scissitari solucionemque accipere debere, id autem dumtaxat moderatur, vt audacter sentencia non proferatur; itaque dissuadet modum minus licitum, 30 sed actum principalem, hoc est diffinicionis iudicium, non prohibet. Quod autem allegatur de concilio numerosorum episcoporum, tempore Marcellini pape Rome tento, vt dictum ei sepe fuerit: „Iudica causam tuam, et prima sedes non iudi- cabitur“, a quoquam attendi oportet, vt recitacio ista concordet testimonio Ysi- dori, affirmantis tempore Constantini imperatoris cepisse canones generalium 35 conciliorum, quoniam prius non aderat licencia episcopis in vnum conueniendi. Nec in hystoria Damasi de Romanis pontificibus talia recitantur. Notissimum preterea est legenti hystorias Romanorum imperatorum et martirum passiones Dyocleciani et Maximiani tempore, quo fuisse dicitur ipse Marcellinus, effer- buisse quam maxime persecucionem Christianorum, imperatoribus illis conanti- 40 bus nomen extinguere christianitatis. Vnde, cum ad celebracionem concilii generalis precedat notificacio et vocacio, vt de quacumque parte christiane 5
Strana 735
Liber XVII. Caput XXIX. 735 religionis ad illud conuenire possint ad celebracionem eius pertinentes, ipseque Marcellinus, vt dicitur, die tercio post thurificacionem martir fuerit effectus, vt censeri possit, illud esse generale concilium, certe vocacio seu conuentus epi- scoporum affuisse non videtur. Iam enim eo tempore nedum in Ytalia, sed Galliis, Germania et Hyspania colebatur Christi nomen, testimonium huic veri- tati perhibente nece martirum in hiis nacionibus, contingente sub imperio dicto- rum duorum. Adhuc nec illa verba sepe dixisse notant vim synodalis diffini- cionis, quemadmodum et multa verba siue deliberando siue alias dicta per patres in conciliis existentes. Testimonium autem velut magis expressum in 10 fauorem eiusmodi asserte exempcionis attribuitur Innocencio pape, dicenti; „Nemo iudicabit primam sedem, iusticiam temperare desiderantem, nec enim ab Augusto, nec ab omni clero, neque a regibus, neque a populo iudex iudica- bitur“, et quia dicit: „ab omni clero", per hoc verbum intelligi voluit concilium generale. Cui intelligencie repugnat primo natura signi distributiui, cum dicit 15 „omni“, quod signum proprie non adiungitur nisi termino, cuius res significata actu vel habitu multiplicabilis est in plura indiuidua essencialiter abinuicem distincta, quibus non repugnat actu esse simul. Dicitur enim proprie omnis lapis vel omnis equus, non vero omnis sol vel omnis fenix, quia nunquam actu duo vel plures soles similiter, nec existunt multe fenices, quamuis et hoc et 20 illud sit intelligibile, Deo ita facere potente. Proprie autem nullo modo dici potest „omnis Deus", quoniam inintelligibile est diuinam essenciam multiplicari posse, propter quod sapiens detestatus adorantes plures Deos dicit, quod in- communicabile nomen lapidibus imposuerunt. Etenim, quamuis dicantur "multi Dii“ gencium, qui sunt demonia, impossibile est intelligi Deum sub propria 25 significacione plures esse. Et quoniam ecclesia non potest esse nisi vnica, cum eius significatum sit inmultiplicabile, locucio non est propria, cum dicitur „omnis ecclesia“, et consequenter omne concilium generale, quoniam, sicut vnica dumtaxat est ecclesia catholica, ita non potest esse nisi vnicum generale concilium, illam representans. Bene quidem intelligi potest multa fuisse con- 30 cilia successiue diuersis temporibus celebrata, sed quod res, significata per nomen concilii, sit in plures congregaciones actu sistentes distribuibilis, intel- ligi nec debet aut potest. Propter quod per verbum illud „omnis clerus“ intel- ligi proprie non potest generale concilium, quia plura concilia generalia simul esse non possunt. Rursus verba illa habencia se consequenter nullam aut vix 35 aliquam possunt habere comparacionem. Etenim, quandocumque in eadem ora- cione aliqua complectuntur, proporcionem quandam in se habent, velut de vno ad alterum modicum distet, quando vero incomparabiliter distant in eadem ora- cione nisi ioco, irrisorie aut insipienter vel simili causa non copulantur, vt si quis diceret nec est camelus, vel anchiphoricanus, vel carbo aut margarita. 40 Qui ergo dicit nec ab Augusto, nec ab omni clero papa iudicabitur, quantum ad iurisdiccionem, ista duo incomparabiliter distant, imperator videlicet et gene- rale concilium; ab illius namque iurisdiccione, cum sit mere laycus, exemptus 5
Liber XVII. Caput XXIX. 735 religionis ad illud conuenire possint ad celebracionem eius pertinentes, ipseque Marcellinus, vt dicitur, die tercio post thurificacionem martir fuerit effectus, vt censeri possit, illud esse generale concilium, certe vocacio seu conuentus epi- scoporum affuisse non videtur. Iam enim eo tempore nedum in Ytalia, sed Galliis, Germania et Hyspania colebatur Christi nomen, testimonium huic veri- tati perhibente nece martirum in hiis nacionibus, contingente sub imperio dicto- rum duorum. Adhuc nec illa verba sepe dixisse notant vim synodalis diffini- cionis, quemadmodum et multa verba siue deliberando siue alias dicta per patres in conciliis existentes. Testimonium autem velut magis expressum in 10 fauorem eiusmodi asserte exempcionis attribuitur Innocencio pape, dicenti; „Nemo iudicabit primam sedem, iusticiam temperare desiderantem, nec enim ab Augusto, nec ab omni clero, neque a regibus, neque a populo iudex iudica- bitur“, et quia dicit: „ab omni clero", per hoc verbum intelligi voluit concilium generale. Cui intelligencie repugnat primo natura signi distributiui, cum dicit 15 „omni“, quod signum proprie non adiungitur nisi termino, cuius res significata actu vel habitu multiplicabilis est in plura indiuidua essencialiter abinuicem distincta, quibus non repugnat actu esse simul. Dicitur enim proprie omnis lapis vel omnis equus, non vero omnis sol vel omnis fenix, quia nunquam actu duo vel plures soles similiter, nec existunt multe fenices, quamuis et hoc et 20 illud sit intelligibile, Deo ita facere potente. Proprie autem nullo modo dici potest „omnis Deus", quoniam inintelligibile est diuinam essenciam multiplicari posse, propter quod sapiens detestatus adorantes plures Deos dicit, quod in- communicabile nomen lapidibus imposuerunt. Etenim, quamuis dicantur "multi Dii“ gencium, qui sunt demonia, impossibile est intelligi Deum sub propria 25 significacione plures esse. Et quoniam ecclesia non potest esse nisi vnica, cum eius significatum sit inmultiplicabile, locucio non est propria, cum dicitur „omnis ecclesia“, et consequenter omne concilium generale, quoniam, sicut vnica dumtaxat est ecclesia catholica, ita non potest esse nisi vnicum generale concilium, illam representans. Bene quidem intelligi potest multa fuisse con- 30 cilia successiue diuersis temporibus celebrata, sed quod res, significata per nomen concilii, sit in plures congregaciones actu sistentes distribuibilis, intel- ligi nec debet aut potest. Propter quod per verbum illud „omnis clerus“ intel- ligi proprie non potest generale concilium, quia plura concilia generalia simul esse non possunt. Rursus verba illa habencia se consequenter nullam aut vix 35 aliquam possunt habere comparacionem. Etenim, quandocumque in eadem ora- cione aliqua complectuntur, proporcionem quandam in se habent, velut de vno ad alterum modicum distet, quando vero incomparabiliter distant in eadem ora- cione nisi ioco, irrisorie aut insipienter vel simili causa non copulantur, vt si quis diceret nec est camelus, vel anchiphoricanus, vel carbo aut margarita. 40 Qui ergo dicit nec ab Augusto, nec ab omni clero papa iudicabitur, quantum ad iurisdiccionem, ista duo incomparabiliter distant, imperator videlicet et gene- rale concilium; ab illius namque iurisdiccione, cum sit mere laycus, exemptus 5
Strana 736
736 Liber XVII. Caput XXIX. est eciam omnis clericus tonsuratus; quod igitur dubium ab imperatore non posse papam iudicari, nullam habente iurisdiccionem supra quemuis episcopum, sacerdotem vel clericum? Per concilia autem generalia frequenter legitur mul- tos episcoporum fuisse iudicatos atque depositos; ideoque illa connexio: „nec ab Augusto, nec ab omni clero“, intelligendo generale concilium, consequenter non se habere videtur, sed magis racione constare videtur per illud verbum „omni clero“ intelligi non debere concilium generale. Siquidem temporum distinccione multorum scriptorum veritas concordatur. Illo etenim tempore, quoniam ad imperatores recurrebatur pro confirmacione eleccionis pape, que eciam aliquando et sepe fiebat per omnem clerum Romanum, et poterat dubi- 10 tari, si vt confirmacio, ita et deposicio fieri posset per Romanum imperatorem, similiter et de clero Romano, propterea, quod interueniret ad eleccionem; hinc illa duo, velut quandam habencia comparacionem, sub eadem negacione com- plectuntur. Similiter et alia sequencia duo: „nec a regibus, nec ab omni populo“. Fuerunt namque diuersis temporibus in Ytalia reges multi, de factis Romane 15 ecclesie multimode ac sepius se intromittentes; aliquando item et frequenter Romanus populus eciam circa pape eleccionem. De istis igitur duobus, sicut de primis negatur, si qua ex predictis poterat induccio fieri ad iudicium pape. Quocirca racionabilior sane intelligencia textus predicti esse videtur, vt, cum dicitur ab „omni clero", teneatur in propria sua significacione distributiue, vt 20 nec a Romano, Ytalie et Francie, vel alterius cuiuscumque nacionis clero papa iudicari possit. Hec enim doctrina manifesta esse videtur tam ex politica et ciuili, quam ex canonica diuinaque sciencia, eiusmodi locuciones iuxta condicio- nem operacionis aut subiecti vel appositi comprehendere singulos vniuersitatis illius, non vero ipsam vniuersitatem. Sicut et tercio libro politicorum Aristote- 25 les docet: „Quamuis princeps super populum esse dicatur, quod eius potestas in singulos populi, illius non tamen maior debet esse, quam potestas populi. Verum quoque est, quamuis capitulum habeat iurisdiccionem, quod illa singulis canonicorum non competit, qui licet possint excommunicari, non tamen capitu- lum potest, itaque aliud vniuersitati, aliud singulis suppositis illius competere 30 dicitur. Etenim, si omnes et singuli de ciuitate vel maior pars aliquid agant, non ideo censetur ciuitas agere vel illa accio ciuitati imputatur, nisi antecedat commune consilium aut communis consensus tacitus vel expressus propterea, quod alie sunt acciones vniuersitatis et alie singulorum, alia debita aliaque iura, indulta seu priuilegia. Quod eciam, prout Gracianus allegat, expresse de- 35 terminatum est ex iure antiquissimo digestorum de in ius vocando; nam manu- misso ab vniuersitate licet in ius vocare singulos illius, non tamen ipsam vniuersitatem. Dicit enim sic: „Si sine venia edicti impetrata libertus patronum in ius vocauerit, ex querela patroni vel supradictam penam, i. e. quinquaginta aureos, dat, vel a prefecto vrbis quasi inofficiosus castigatur, si inopia dinosci- 40 tur laborare; si vero a collegio quis manumissus fuerit, non singulis, sed vni- uersitati reuerenciam debet. Vnde, qui manumittitur a corpore aliquo vel col- 5
736 Liber XVII. Caput XXIX. est eciam omnis clericus tonsuratus; quod igitur dubium ab imperatore non posse papam iudicari, nullam habente iurisdiccionem supra quemuis episcopum, sacerdotem vel clericum? Per concilia autem generalia frequenter legitur mul- tos episcoporum fuisse iudicatos atque depositos; ideoque illa connexio: „nec ab Augusto, nec ab omni clero“, intelligendo generale concilium, consequenter non se habere videtur, sed magis racione constare videtur per illud verbum „omni clero“ intelligi non debere concilium generale. Siquidem temporum distinccione multorum scriptorum veritas concordatur. Illo etenim tempore, quoniam ad imperatores recurrebatur pro confirmacione eleccionis pape, que eciam aliquando et sepe fiebat per omnem clerum Romanum, et poterat dubi- 10 tari, si vt confirmacio, ita et deposicio fieri posset per Romanum imperatorem, similiter et de clero Romano, propterea, quod interueniret ad eleccionem; hinc illa duo, velut quandam habencia comparacionem, sub eadem negacione com- plectuntur. Similiter et alia sequencia duo: „nec a regibus, nec ab omni populo“. Fuerunt namque diuersis temporibus in Ytalia reges multi, de factis Romane 15 ecclesie multimode ac sepius se intromittentes; aliquando item et frequenter Romanus populus eciam circa pape eleccionem. De istis igitur duobus, sicut de primis negatur, si qua ex predictis poterat induccio fieri ad iudicium pape. Quocirca racionabilior sane intelligencia textus predicti esse videtur, vt, cum dicitur ab „omni clero", teneatur in propria sua significacione distributiue, vt 20 nec a Romano, Ytalie et Francie, vel alterius cuiuscumque nacionis clero papa iudicari possit. Hec enim doctrina manifesta esse videtur tam ex politica et ciuili, quam ex canonica diuinaque sciencia, eiusmodi locuciones iuxta condicio- nem operacionis aut subiecti vel appositi comprehendere singulos vniuersitatis illius, non vero ipsam vniuersitatem. Sicut et tercio libro politicorum Aristote- 25 les docet: „Quamuis princeps super populum esse dicatur, quod eius potestas in singulos populi, illius non tamen maior debet esse, quam potestas populi. Verum quoque est, quamuis capitulum habeat iurisdiccionem, quod illa singulis canonicorum non competit, qui licet possint excommunicari, non tamen capitu- lum potest, itaque aliud vniuersitati, aliud singulis suppositis illius competere 30 dicitur. Etenim, si omnes et singuli de ciuitate vel maior pars aliquid agant, non ideo censetur ciuitas agere vel illa accio ciuitati imputatur, nisi antecedat commune consilium aut communis consensus tacitus vel expressus propterea, quod alie sunt acciones vniuersitatis et alie singulorum, alia debita aliaque iura, indulta seu priuilegia. Quod eciam, prout Gracianus allegat, expresse de- 35 terminatum est ex iure antiquissimo digestorum de in ius vocando; nam manu- misso ab vniuersitate licet in ius vocare singulos illius, non tamen ipsam vniuersitatem. Dicit enim sic: „Si sine venia edicti impetrata libertus patronum in ius vocauerit, ex querela patroni vel supradictam penam, i. e. quinquaginta aureos, dat, vel a prefecto vrbis quasi inofficiosus castigatur, si inopia dinosci- 40 tur laborare; si vero a collegio quis manumissus fuerit, non singulis, sed vni- uersitati reuerenciam debet. Vnde, qui manumittitur a corpore aliquo vel col- 5
Strana 737
Liber XVII. Caput XXIX. 737 legio, vel ciuitate singulos in ius vocabit; nam non est illorum libertus, sed reipublice honorem habere debet, et si aduersus rempublicam vel vniuersitatem velit experiri, veniam edicti petere debet, quamuis auctorem illorum constitu- tum sit in ius vocaturus. Si vero princeps ingenuum facit patrono reuerenciam, 5 non debet.“ Hec de iure ciuili antiquissimo digestorum. In sacra autem scrip- tura multo plura exempla inueniuntur, quibus non vniuersitas, sed eius sup- posita comprehenduntur, dicente namque psalmista, quod omnes simul declina- uerunt inutiles facti, certum est, hoc non competere ecclesie, que sine macula et ruga manet semper sancta. Et cum Iohannes dicit: „Vidi turbam mag- 10 nam quam dinumerare nemo poterat,“ quamuis singulorum nemo, eadem tamen turba se ipsam dinumerare potest, distribuendo pluribus suppositis eius nume- racionem. Nullus quippe homo posset numerare omnes personas viuentes vel regni vnius aut imperii. Etenim infra octo dies alii essent nati vel mortui; regnum tamen hoc potest, committendo pro eadem die pluribus numerandi offi- 15 cium. Itaque racione plenus est intellectus ille, vt, cum dicitur: „Nemo iudica- bit primam sedem" aut similia verba, quod nullus Christianorum aut nulla particularis eorum congregacio id possit, sed per hoc ecclesie vel concilio generali negari minime potestatem. Quali modo responsio patet ad testimonium Ieronimi aliorumque multorum, vniuersali signo vel diccione taxatiua pre- 20 ferencium, vt fieri merito debet papam supra singulos fideles, non vero ita, quod supra ecclesiam, matrem suam. Quo vero ad testimonium ex epistola Gelasii, quod cuncta per mundum nouit ecclesia etc., illa ex integro perlecta manifeste ostendit non comprehendi concilium generale. Ad dictum vero Boni- facii martiris intueri primum decet, an illud censeatur esse tradicio catholice 25 ecclesie, pro qua fideles tenentur supercertari. Si namque pape ex plenitudine sue apostolice potestatis non licet se ipsum eximere ab ecclesie iudicio, quo- modo id potuit Bonifacius, Maguntinus, vt dicunt, episcopus? Si vero quia mar- tir, non propterea intelligitur dictum suum infallibile esse fidei catholice testi- monium, sancto Cipriano in suis epistolis multa dicente non vera. Nec rursus 30 omnia creduntur tanquam sint veritates catholice fidei, que de fine mundi Methodius martir dicitur scripsisse. Si vero tanquam expositor diuine scripture illud dixerit, quemadmodum in libro ad Amancium Augustinus scribit circa fidei inquisiciones, non est opus dicere, sed probare. Ad probacionem vero dicti sui nullum documentum adicit sacri canonis vel ecclesie determinacionem, nec sibi 35 vel alteri id esse verum reuelatum asserit, vel quod miraculis attestantibus id fuerit creditum a populo christiano. Exhibet autem racionem vnam, quod pro pape perpetuo statu vniuersitas fidelium tanto instancius orat, quanto suam salutem post Deum ex illius incolumitate animaduertit propensius pendere. Quo certe modo oratur in sua dyocesi pro quouis episcopo, eciam in canone misse, 40 sicut pro papa; sed propterea exemptus a correccione non censetur. Rubrum preterea super dictum c. non concordat nigro; dicit enim dampnatur apostoli- cus, qui sue et fraterne salutis est negligens. Quo circa expetit varietas hec
Liber XVII. Caput XXIX. 737 legio, vel ciuitate singulos in ius vocabit; nam non est illorum libertus, sed reipublice honorem habere debet, et si aduersus rempublicam vel vniuersitatem velit experiri, veniam edicti petere debet, quamuis auctorem illorum constitu- tum sit in ius vocaturus. Si vero princeps ingenuum facit patrono reuerenciam, 5 non debet.“ Hec de iure ciuili antiquissimo digestorum. In sacra autem scrip- tura multo plura exempla inueniuntur, quibus non vniuersitas, sed eius sup- posita comprehenduntur, dicente namque psalmista, quod omnes simul declina- uerunt inutiles facti, certum est, hoc non competere ecclesie, que sine macula et ruga manet semper sancta. Et cum Iohannes dicit: „Vidi turbam mag- 10 nam quam dinumerare nemo poterat,“ quamuis singulorum nemo, eadem tamen turba se ipsam dinumerare potest, distribuendo pluribus suppositis eius nume- racionem. Nullus quippe homo posset numerare omnes personas viuentes vel regni vnius aut imperii. Etenim infra octo dies alii essent nati vel mortui; regnum tamen hoc potest, committendo pro eadem die pluribus numerandi offi- 15 cium. Itaque racione plenus est intellectus ille, vt, cum dicitur: „Nemo iudica- bit primam sedem" aut similia verba, quod nullus Christianorum aut nulla particularis eorum congregacio id possit, sed per hoc ecclesie vel concilio generali negari minime potestatem. Quali modo responsio patet ad testimonium Ieronimi aliorumque multorum, vniuersali signo vel diccione taxatiua pre- 20 ferencium, vt fieri merito debet papam supra singulos fideles, non vero ita, quod supra ecclesiam, matrem suam. Quo vero ad testimonium ex epistola Gelasii, quod cuncta per mundum nouit ecclesia etc., illa ex integro perlecta manifeste ostendit non comprehendi concilium generale. Ad dictum vero Boni- facii martiris intueri primum decet, an illud censeatur esse tradicio catholice 25 ecclesie, pro qua fideles tenentur supercertari. Si namque pape ex plenitudine sue apostolice potestatis non licet se ipsum eximere ab ecclesie iudicio, quo- modo id potuit Bonifacius, Maguntinus, vt dicunt, episcopus? Si vero quia mar- tir, non propterea intelligitur dictum suum infallibile esse fidei catholice testi- monium, sancto Cipriano in suis epistolis multa dicente non vera. Nec rursus 30 omnia creduntur tanquam sint veritates catholice fidei, que de fine mundi Methodius martir dicitur scripsisse. Si vero tanquam expositor diuine scripture illud dixerit, quemadmodum in libro ad Amancium Augustinus scribit circa fidei inquisiciones, non est opus dicere, sed probare. Ad probacionem vero dicti sui nullum documentum adicit sacri canonis vel ecclesie determinacionem, nec sibi 35 vel alteri id esse verum reuelatum asserit, vel quod miraculis attestantibus id fuerit creditum a populo christiano. Exhibet autem racionem vnam, quod pro pape perpetuo statu vniuersitas fidelium tanto instancius orat, quanto suam salutem post Deum ex illius incolumitate animaduertit propensius pendere. Quo certe modo oratur in sua dyocesi pro quouis episcopo, eciam in canone misse, 40 sicut pro papa; sed propterea exemptus a correccione non censetur. Rubrum preterea super dictum c. non concordat nigro; dicit enim dampnatur apostoli- cus, qui sue et fraterne salutis est negligens. Quo circa expetit varietas hec
Strana 738
738 Liber XVII. Caput XXIX. rubri et nigri originale inspici debere, vtrum sequencia dicant, quod in titulo premittitur. Sed et illud capitulum inseri videtur tanquam obuians antepositis in eadem distinccione atque postpositis, ac eciam velut contra intencionem compilatoris, ne dicatur apostoli, cuius exponit verbum, quod oportet episcopum esse ornatum, episcopalia ornamenta affirmans intelligi debere virtutes; et tamen describit papam quamuis inutilem et remissum taciturnumque a bono, quod sibi et aliis magis officit irredarguibilem. Apostolus autem, cum dicit: „Qui bene presunt presbiteri, duplici dignos haberi honore,“ accusacionemque aduersus presbiterum non recipiendam, nisi sub duobus aut tribus testibus, non exemit a correccione, immediate subiungens, peccantes coram omnibus arguendos fore, 10 vt ceteri timorem habeant. Hiis vero expositis, si minus sufficere videantur, pro responsione dictum ipsius Bonifacii, quod pape innumerabiles populos cater- uatim secum ducentis in infernum culpam nullus mortalium redarguere presumat, quia cunctos ipse iudicaturus a nemine est iudicandus, eandem plane intelli- genciam recipit, quam dicta summorum pontificum, vt per verba hec singulus 15 fidelium, non vero generale concilium vel ecclesia excludatur, quoniam alio sensu dato verba eius euangelice videntur minime consonare veritati, quod iubeat Christus dextrum oculum, si scandalizat, eruendum, pedem quoque ab- scidendum et manum, Bonifacius autem diffiniat ecclesiam redarguere non posse papam, innumerabiles populos cateruatim secum ducentem, primo man- 20 cipio gehenne vapulaturos, permaxime cum docuerit Christus vnum ex pusillis scandalizanti expedire demergi in profundum maris. Super eiusmodi autem controferencia plenius explicanda desistitur, quam incomparabiliter differant euangelii et Bonifacii verba, hoc patente ad oculum vtramque doctrinam com- parare volenti, si talis fuisset intellectus Bonifacii, ecclesiam excludere volentis 25 a pape redargucione, attento, quod doctrina de oculo, pede aut manu, cum scandalizant, remouendis, similiter de scandalizante vnum ex pusillis, explica- tur a Christo, apostolis respondente in materia de superioritate, quando, vt Marchus refert, in via disputauerant inter se, quis esset illorum maior. Itaque, sicut expedit presidenti in ecclesia seu ecclesiastica dignitate a semetipso ocu- 30 lum, manum et pedem, hoc est, inflantem scienciam vel opus de genere boni anime detrimentum afferens affectuque deordinatum a se remouere, a populo quoque, cuius sibi imminet cura, eruere oculum, predicatorem erroneum aut male sonantem, disseminantem doctrinam vel ipsum seu alium quemcumque opera facientem bona, vt creditum habeat inducendi populum in sedicionem 35 vel scandalum, ita et ecclesie siue reipublice aut multitudini expedit, si presi- dens notorie scandalizat, prouidere, ne continue magis ac magis nocumenta in- ferat publice saluti. Saluatore insuper docente abstinendum ab operacione eum- met, qui operatur scandalizante, qui vero alium scandalizat tollendum esse de medio, quia suspensa mola asinaria demergendum in maris profundum, qui 40 modus pro vltimo supplicio in regione illa erat assuetus. Vt igitur locum habeat doctrina de fraterna correccione, intelligendum hoc vltimum erit, quando
738 Liber XVII. Caput XXIX. rubri et nigri originale inspici debere, vtrum sequencia dicant, quod in titulo premittitur. Sed et illud capitulum inseri videtur tanquam obuians antepositis in eadem distinccione atque postpositis, ac eciam velut contra intencionem compilatoris, ne dicatur apostoli, cuius exponit verbum, quod oportet episcopum esse ornatum, episcopalia ornamenta affirmans intelligi debere virtutes; et tamen describit papam quamuis inutilem et remissum taciturnumque a bono, quod sibi et aliis magis officit irredarguibilem. Apostolus autem, cum dicit: „Qui bene presunt presbiteri, duplici dignos haberi honore,“ accusacionemque aduersus presbiterum non recipiendam, nisi sub duobus aut tribus testibus, non exemit a correccione, immediate subiungens, peccantes coram omnibus arguendos fore, 10 vt ceteri timorem habeant. Hiis vero expositis, si minus sufficere videantur, pro responsione dictum ipsius Bonifacii, quod pape innumerabiles populos cater- uatim secum ducentis in infernum culpam nullus mortalium redarguere presumat, quia cunctos ipse iudicaturus a nemine est iudicandus, eandem plane intelli- genciam recipit, quam dicta summorum pontificum, vt per verba hec singulus 15 fidelium, non vero generale concilium vel ecclesia excludatur, quoniam alio sensu dato verba eius euangelice videntur minime consonare veritati, quod iubeat Christus dextrum oculum, si scandalizat, eruendum, pedem quoque ab- scidendum et manum, Bonifacius autem diffiniat ecclesiam redarguere non posse papam, innumerabiles populos cateruatim secum ducentem, primo man- 20 cipio gehenne vapulaturos, permaxime cum docuerit Christus vnum ex pusillis scandalizanti expedire demergi in profundum maris. Super eiusmodi autem controferencia plenius explicanda desistitur, quam incomparabiliter differant euangelii et Bonifacii verba, hoc patente ad oculum vtramque doctrinam com- parare volenti, si talis fuisset intellectus Bonifacii, ecclesiam excludere volentis 25 a pape redargucione, attento, quod doctrina de oculo, pede aut manu, cum scandalizant, remouendis, similiter de scandalizante vnum ex pusillis, explica- tur a Christo, apostolis respondente in materia de superioritate, quando, vt Marchus refert, in via disputauerant inter se, quis esset illorum maior. Itaque, sicut expedit presidenti in ecclesia seu ecclesiastica dignitate a semetipso ocu- 30 lum, manum et pedem, hoc est, inflantem scienciam vel opus de genere boni anime detrimentum afferens affectuque deordinatum a se remouere, a populo quoque, cuius sibi imminet cura, eruere oculum, predicatorem erroneum aut male sonantem, disseminantem doctrinam vel ipsum seu alium quemcumque opera facientem bona, vt creditum habeat inducendi populum in sedicionem 35 vel scandalum, ita et ecclesie siue reipublice aut multitudini expedit, si presi- dens notorie scandalizat, prouidere, ne continue magis ac magis nocumenta in- ferat publice saluti. Saluatore insuper docente abstinendum ab operacione eum- met, qui operatur scandalizante, qui vero alium scandalizat tollendum esse de medio, quia suspensa mola asinaria demergendum in maris profundum, qui 40 modus pro vltimo supplicio in regione illa erat assuetus. Vt igitur locum habeat doctrina de fraterna correccione, intelligendum hoc vltimum erit, quando
Strana 739
Liber XVII. Caput XXIX. 739 eiusmodi scandalizans censetur incorrigibilis. Quia vero vtrumque connectit sub verbo „expedit“, expediens autem dicitur, quo quisque indiget, vt sibi non contingat malum, quod timet, seu vt eueniat bonum, quod optat, quomodo sanus eget, seu neccesse habet vti sobrietate pro salute conseruanda, egrotus autem medicina pro illa recuperanda, sic enim saluator dicit: „Non opus est valentibus medicus, sed male habentibus“ . . . „non veni vocare iustos, sed peccatores ad penitenciam“, de vtraque autem significacione simul apostolus inquit: „Omnia michi licent, sed non omnia expediunt“, singillatim tamen in euangelio de primo cum pro habendo spiritu sancto Christus apostolis dixit: 10 „Expedit vobis, vt ego vadam: si enim non vadam, paraclitus non veniet ad vos“, de secunda autem Cayphas inquit: „Expedit vobis, vt vnus homo moria- tur pro populo, et non tota gens pereat.“ Docente sane philosopho penas medicinas peccatorum esse, vel vt euitentur peccata in bonum pacientis, vel vt puniantur in salutem reipublice, diuina autem philosophia penam eiusmodi 15 correccionem vocante, certe eiusmodi pena seu correccio cuiuis scandalizanti vtroque modo expedire censetur, vt, si velit, corrigatur, aut, si rennuat, publice saluti ecclesie consulatur. Et ad correccionem hanc in aliis faciendam papa impleturus officium pastorale obligatur; vt namque glosa ordinaria exponit, pascere oues est credentes, ne deficiant, confortare, terrena subsidia, si nec- 20 cesse sit, subditis prouidere, exempla virtutum prebere, aduersariis obsistere et peccantes corrigere. Atqui papa, etsi pastor est ouium Christi, ipse eciam ouis est Christi ab eo cognita, et cognoscere eum debens, vt audiat vocem eius et sequatur eum, non agnoscens vocem alienorum pastorum; vtrum autem sit ouis ecclesie, quemadmodum seruus ac minister eius necnon discipulus et filius, pro 25 modo non dicitur. Sed palam omnibus est, quod in quatuor primis accionibus pasture ipse ab ecclesia pascitur; cum enim sit vexillifer primus omnium Chri- stianorum aduersarius, qui tanquam leo rugiens circuit, querens quem deuoret, in eum prima iacula mittit, cumque illi resistatur fortitudine fidei, indubie pro- ficit pape viros spiritales penes se habere, quorum sermonibus confortatus fidei 30 aliarumque ipse prebeat exempla virtutum; quia vero solus per se non potest aduersariis obsistere siue hereticis siue tyrannis, siue eciam ypocritis et publi- canis, ceterorum vtique auxiliis adiuuatur; vt vero terrena subsidia aliis mini- strare valeat, primum est, quod ipse ab ecclesia suscipiat. Rarissime nempe contingit, vt qui ad papatum eligitur, potens sit suo dumtaxat patrimonio 35 sustentare papatus onera, et si haberet, fortassis expendere nollet. Si namque bona ecclesie dant parentibus, sponte magis patrimonium illis distribuerent. Nec ecclesie magnum luceret incrementum laudis, si gloriarentur de suo eccle- sie prouidere; vix enim cura eciam ruralis inuenitur, satis non habens pro sustentacione ministri sui, quanto magis catholica ecclesia ad prouisionem pape. 40 Sunt enim psalmista teste gloria et diuicie in domo Dei, que mons domini est et mons pinguis, pinguisque est panis eius, vt delicias eciam regibus prebeat. Si igitur in premissis quatuor papa eget pastura ecclesie, numquid eciam in 94 Scriptores III. 5
Liber XVII. Caput XXIX. 739 eiusmodi scandalizans censetur incorrigibilis. Quia vero vtrumque connectit sub verbo „expedit“, expediens autem dicitur, quo quisque indiget, vt sibi non contingat malum, quod timet, seu vt eueniat bonum, quod optat, quomodo sanus eget, seu neccesse habet vti sobrietate pro salute conseruanda, egrotus autem medicina pro illa recuperanda, sic enim saluator dicit: „Non opus est valentibus medicus, sed male habentibus“ . . . „non veni vocare iustos, sed peccatores ad penitenciam“, de vtraque autem significacione simul apostolus inquit: „Omnia michi licent, sed non omnia expediunt“, singillatim tamen in euangelio de primo cum pro habendo spiritu sancto Christus apostolis dixit: 10 „Expedit vobis, vt ego vadam: si enim non vadam, paraclitus non veniet ad vos“, de secunda autem Cayphas inquit: „Expedit vobis, vt vnus homo moria- tur pro populo, et non tota gens pereat.“ Docente sane philosopho penas medicinas peccatorum esse, vel vt euitentur peccata in bonum pacientis, vel vt puniantur in salutem reipublice, diuina autem philosophia penam eiusmodi 15 correccionem vocante, certe eiusmodi pena seu correccio cuiuis scandalizanti vtroque modo expedire censetur, vt, si velit, corrigatur, aut, si rennuat, publice saluti ecclesie consulatur. Et ad correccionem hanc in aliis faciendam papa impleturus officium pastorale obligatur; vt namque glosa ordinaria exponit, pascere oues est credentes, ne deficiant, confortare, terrena subsidia, si nec- 20 cesse sit, subditis prouidere, exempla virtutum prebere, aduersariis obsistere et peccantes corrigere. Atqui papa, etsi pastor est ouium Christi, ipse eciam ouis est Christi ab eo cognita, et cognoscere eum debens, vt audiat vocem eius et sequatur eum, non agnoscens vocem alienorum pastorum; vtrum autem sit ouis ecclesie, quemadmodum seruus ac minister eius necnon discipulus et filius, pro 25 modo non dicitur. Sed palam omnibus est, quod in quatuor primis accionibus pasture ipse ab ecclesia pascitur; cum enim sit vexillifer primus omnium Chri- stianorum aduersarius, qui tanquam leo rugiens circuit, querens quem deuoret, in eum prima iacula mittit, cumque illi resistatur fortitudine fidei, indubie pro- ficit pape viros spiritales penes se habere, quorum sermonibus confortatus fidei 30 aliarumque ipse prebeat exempla virtutum; quia vero solus per se non potest aduersariis obsistere siue hereticis siue tyrannis, siue eciam ypocritis et publi- canis, ceterorum vtique auxiliis adiuuatur; vt vero terrena subsidia aliis mini- strare valeat, primum est, quod ipse ab ecclesia suscipiat. Rarissime nempe contingit, vt qui ad papatum eligitur, potens sit suo dumtaxat patrimonio 35 sustentare papatus onera, et si haberet, fortassis expendere nollet. Si namque bona ecclesie dant parentibus, sponte magis patrimonium illis distribuerent. Nec ecclesie magnum luceret incrementum laudis, si gloriarentur de suo eccle- sie prouidere; vix enim cura eciam ruralis inuenitur, satis non habens pro sustentacione ministri sui, quanto magis catholica ecclesia ad prouisionem pape. 40 Sunt enim psalmista teste gloria et diuicie in domo Dei, que mons domini est et mons pinguis, pinguisque est panis eius, vt delicias eciam regibus prebeat. Si igitur in premissis quatuor papa eget pastura ecclesie, numquid eciam in 94 Scriptores III. 5
Strana 740
740 Liber XVII. Caput XXIX. XXX. vltimo, vt, quomodo in premissis ab ecclesia, quando bene regit, capit et poscit auxilium, sic eciam cum scandalum ecclesie est, non sapiens, que Dei sunt, sed que hominum, ab ecclesia correccionis beneficium suscipiat, vt dicatur eciam ipse ab ecclesia pasci ipsa correccione tanquam expedienti sibi, quia omnis peccator indiget velut cecus lumine et infirmus sanitate. Etenim quando papa notorie peccans scandalizat ecclesiam Dei, pre ceteris ea intelligitur indi- gere. Expedit namque pontificem summum correctum esse, vt finem assequatur, ad quem summi apostolatus officium est institutum; debet namque alios in viam salutis dirigere, ceco autem ceco prestante ducatum, ambo in foueam cadunt. Racione preterea dampni vitandi ouium Christi, quas pascendas accepit, si, vt 10 Bonifacius inquit, papa sue et fraterne salutis oblitus, vel negligens innumera- biles populos cateruatim secum ducit, plagis multis vapulaturos, expedit sane pape correccio, pre ceteris peccato eius permaxime decolorante statum militan- tis ecclesie, et ne ignobilis efficiatur, Deum contempnens propterea, quod pec- cato suo amplius detrahit glorie et honori diuino, ad cuius ampliacionem indu- 15 cere debet omnes fideles, vt glorificans Deum glorificetur ab eo. Quibus certe ex causis permaxime ecclesiam decet intendere ad correccionem iniqui, et quia pre ceteris peccatoribus ipse plus eget, et quia ex debito materne caritatis id debet, vt in neccessariis filio prouideat, eciam non petenti, et quia prouidens vni benefacit omnibus aliis, et quia sic augeri procurat gloriam et honorem 20 sponsi sui. Capitulum XXX. Arguitur competencia remediorum data ex aduerso, quod tempore iniqui licet expectare miraculum et populo christiano orare, vt Deus vicarium suum corrigat vel de medio tollat, et quomodo hoc est in- cidere in iudicium ecclesie confusibile magis pape. 25 Hec autem exposita quatuor, quod celebracione generalis synodi plene roboratur dignitas apostolice sedis, quod peccatum notorium pape, quia scan- dalizans plurimum, nocet populo christiano, quod papa pre ceteris correccione indiget, quodque eius correccio permaxime expedit ecclesie, aduersaria doctrina inficiari non valens, vt non fateatur neccessariam esse ad pape correccionem 30 generalis synodi auctoritatem, velut pro responsione vltima et irrefragabili, dicit duo esse remedia tempore pape iniqui. Primum, quia correccio sui vicarii Christo pertinet, humanoque operi diuinum prefertur, quanto exaltantur celi a terra exaltatis viis Dei a viis hominum, ideo expectandum esse miraculum, quo pape obediendum non fore ostendat Deus vel orandum esse ab vniuersis 35 catholicis, vt vicarium suum corrigat, aut de medio tollat. Interim autem, quia non licet eius mandata discutere, quamuis cum planctu et gemitu obediendum, tamen illi fore culpas eius, nemine redarguere presumente. Quantum ad primum
740 Liber XVII. Caput XXIX. XXX. vltimo, vt, quomodo in premissis ab ecclesia, quando bene regit, capit et poscit auxilium, sic eciam cum scandalum ecclesie est, non sapiens, que Dei sunt, sed que hominum, ab ecclesia correccionis beneficium suscipiat, vt dicatur eciam ipse ab ecclesia pasci ipsa correccione tanquam expedienti sibi, quia omnis peccator indiget velut cecus lumine et infirmus sanitate. Etenim quando papa notorie peccans scandalizat ecclesiam Dei, pre ceteris ea intelligitur indi- gere. Expedit namque pontificem summum correctum esse, vt finem assequatur, ad quem summi apostolatus officium est institutum; debet namque alios in viam salutis dirigere, ceco autem ceco prestante ducatum, ambo in foueam cadunt. Racione preterea dampni vitandi ouium Christi, quas pascendas accepit, si, vt 10 Bonifacius inquit, papa sue et fraterne salutis oblitus, vel negligens innumera- biles populos cateruatim secum ducit, plagis multis vapulaturos, expedit sane pape correccio, pre ceteris peccato eius permaxime decolorante statum militan- tis ecclesie, et ne ignobilis efficiatur, Deum contempnens propterea, quod pec- cato suo amplius detrahit glorie et honori diuino, ad cuius ampliacionem indu- 15 cere debet omnes fideles, vt glorificans Deum glorificetur ab eo. Quibus certe ex causis permaxime ecclesiam decet intendere ad correccionem iniqui, et quia pre ceteris peccatoribus ipse plus eget, et quia ex debito materne caritatis id debet, vt in neccessariis filio prouideat, eciam non petenti, et quia prouidens vni benefacit omnibus aliis, et quia sic augeri procurat gloriam et honorem 20 sponsi sui. Capitulum XXX. Arguitur competencia remediorum data ex aduerso, quod tempore iniqui licet expectare miraculum et populo christiano orare, vt Deus vicarium suum corrigat vel de medio tollat, et quomodo hoc est in- cidere in iudicium ecclesie confusibile magis pape. 25 Hec autem exposita quatuor, quod celebracione generalis synodi plene roboratur dignitas apostolice sedis, quod peccatum notorium pape, quia scan- dalizans plurimum, nocet populo christiano, quod papa pre ceteris correccione indiget, quodque eius correccio permaxime expedit ecclesie, aduersaria doctrina inficiari non valens, vt non fateatur neccessariam esse ad pape correccionem 30 generalis synodi auctoritatem, velut pro responsione vltima et irrefragabili, dicit duo esse remedia tempore pape iniqui. Primum, quia correccio sui vicarii Christo pertinet, humanoque operi diuinum prefertur, quanto exaltantur celi a terra exaltatis viis Dei a viis hominum, ideo expectandum esse miraculum, quo pape obediendum non fore ostendat Deus vel orandum esse ab vniuersis 35 catholicis, vt vicarium suum corrigat, aut de medio tollat. Interim autem, quia non licet eius mandata discutere, quamuis cum planctu et gemitu obediendum, tamen illi fore culpas eius, nemine redarguere presumente. Quantum ad primum
Strana 741
Liber XVII. Caput XXX. 741 allegant exempla Liberii et Anastasii ac Iohannis XII., quorum primi asel- lando, vt dicunt, alius in lecto sue libidinis miraculose fuerunt interempti. Quantum ad primos duos, quoniam circa historias non plena inuenitur concor- dancia, quomodo gestum sit, non commemoratur. Sed quantum ad Iohannem XII. 5 historia reperitur satis auctentica, plus quam in communem deducta noticiam; seruatur autem Bauarie in opido Monacensi, cuius effectus propriis eiusdem verbis expressus hic est, quod regnantibus siue seuientibus in Ytalia Berenga- rio atque Adelperto, Iohannes, vniuersalis papa ecclesie, experta illorum seui- cia Iohannem cardinalem dyaconum et Assonem scrinearum destinauit Augusto 10 Cesari Ottoni, vt Romanam ecclesiam ex illorum faucibus liberaret, qui, post- quam regno eos expulit et ab eodem papa vnccionem suscepit imperii, ecclesie propria restituit, eamque ingentibus muneribus honorauit, a papa vero iusiuran- dum accepit supra corpus sancti Petri, vt nunquam dictis Berengario et Adel- perto auxiliaretur. Sed post imperatoris recessum ipsum Adelpertum, qui a facie 15 imperatoris omnem Ytaliam deserens Fraximetum adierat, commendans se fidei Sarracenorum, ad se venire fecit, defensorem assumens, vt sub eo liberius suis criminibus insordesceret. Legacionibus autem vtrimque missis super excusacione iuramentorum, imperatore purgacionem offerente eciam per duellum, congregato concilio in ecclesia sancti Petri de vrbe ipse Iohannes papa delatus est super xv criminibus, presertim super concubinatu, adulterio et incestu, vt duabus soro- ribus abuteretur, sacrilegio, homicidio, et quia episcopum Tiburtinum ordinas- set adolescentem decem annorum, et vnum dyaconum extra tempora in stabulo equorum, venacionique intenderet et incendiis, ense accinctus, galea et lorica, et in amorem dyaboli vinum bibisset, ac in ludo alee Iouis, Veneris ceterorum- 25 que demonum auxilium poposcisset. Requisitus vero est parte concilii et impe- ratoris, vt Romam veniret, se purgaturus, ac quilibet intueri potest, vtrum eius purgacio illius extiterit forme, cuius facta nostris diebus. Namque exemplum dans olim Eugenio, qui super excusacione criminum vocatus ad concilium Basi- liense excommunicauit patres per litteras, respondit tenoris huius: „Iohannes 30 episcopus, seruus seruorum Dei, omnibus episcopis. Nos audiuimus dicere, vos vultis alium papam facere; si hoc facitis, excommunicamus vos, vt non habea- tis licenciam vllum ordinare et missam celebrare.“ Iterum legacione ad eum missa, ostensura, quam respondisset inepte et id, quod prima requisitura, cum non fuisset repertus, reprobato eo electus est in papam Leo quintus, qui manus 35 euadens Romanorum imperatorem adiuit, quia faccione quorundam nobilium Romanorum promisso eis thesauro ecclesiarum principalium vrbis dictus Iohan- nes XII. reacceptatus est, postque huius mortem subordinatus est Benedictus quartus. Sed post expugnacionem vrbis, ab ipso imperatore factam, Leone re- stituto degradatus est ab omni superiori ordine, graduque dyaconatu sibi di- 40 misso missus est in exilium. De ipso autem Iohanne testatur historia, quod, dum nocte quadam extra Romam viri cuiusdam vxore oblectaretur, in timpori- bus percussus a dyabolo infra octo dies mortuus est, non percepto eucharistie 20 94*
Liber XVII. Caput XXX. 741 allegant exempla Liberii et Anastasii ac Iohannis XII., quorum primi asel- lando, vt dicunt, alius in lecto sue libidinis miraculose fuerunt interempti. Quantum ad primos duos, quoniam circa historias non plena inuenitur concor- dancia, quomodo gestum sit, non commemoratur. Sed quantum ad Iohannem XII. 5 historia reperitur satis auctentica, plus quam in communem deducta noticiam; seruatur autem Bauarie in opido Monacensi, cuius effectus propriis eiusdem verbis expressus hic est, quod regnantibus siue seuientibus in Ytalia Berenga- rio atque Adelperto, Iohannes, vniuersalis papa ecclesie, experta illorum seui- cia Iohannem cardinalem dyaconum et Assonem scrinearum destinauit Augusto 10 Cesari Ottoni, vt Romanam ecclesiam ex illorum faucibus liberaret, qui, post- quam regno eos expulit et ab eodem papa vnccionem suscepit imperii, ecclesie propria restituit, eamque ingentibus muneribus honorauit, a papa vero iusiuran- dum accepit supra corpus sancti Petri, vt nunquam dictis Berengario et Adel- perto auxiliaretur. Sed post imperatoris recessum ipsum Adelpertum, qui a facie 15 imperatoris omnem Ytaliam deserens Fraximetum adierat, commendans se fidei Sarracenorum, ad se venire fecit, defensorem assumens, vt sub eo liberius suis criminibus insordesceret. Legacionibus autem vtrimque missis super excusacione iuramentorum, imperatore purgacionem offerente eciam per duellum, congregato concilio in ecclesia sancti Petri de vrbe ipse Iohannes papa delatus est super xv criminibus, presertim super concubinatu, adulterio et incestu, vt duabus soro- ribus abuteretur, sacrilegio, homicidio, et quia episcopum Tiburtinum ordinas- set adolescentem decem annorum, et vnum dyaconum extra tempora in stabulo equorum, venacionique intenderet et incendiis, ense accinctus, galea et lorica, et in amorem dyaboli vinum bibisset, ac in ludo alee Iouis, Veneris ceterorum- 25 que demonum auxilium poposcisset. Requisitus vero est parte concilii et impe- ratoris, vt Romam veniret, se purgaturus, ac quilibet intueri potest, vtrum eius purgacio illius extiterit forme, cuius facta nostris diebus. Namque exemplum dans olim Eugenio, qui super excusacione criminum vocatus ad concilium Basi- liense excommunicauit patres per litteras, respondit tenoris huius: „Iohannes 30 episcopus, seruus seruorum Dei, omnibus episcopis. Nos audiuimus dicere, vos vultis alium papam facere; si hoc facitis, excommunicamus vos, vt non habea- tis licenciam vllum ordinare et missam celebrare.“ Iterum legacione ad eum missa, ostensura, quam respondisset inepte et id, quod prima requisitura, cum non fuisset repertus, reprobato eo electus est in papam Leo quintus, qui manus 35 euadens Romanorum imperatorem adiuit, quia faccione quorundam nobilium Romanorum promisso eis thesauro ecclesiarum principalium vrbis dictus Iohan- nes XII. reacceptatus est, postque huius mortem subordinatus est Benedictus quartus. Sed post expugnacionem vrbis, ab ipso imperatore factam, Leone re- stituto degradatus est ab omni superiori ordine, graduque dyaconatu sibi di- 40 misso missus est in exilium. De ipso autem Iohanne testatur historia, quod, dum nocte quadam extra Romam viri cuiusdam vxore oblectaretur, in timpori- bus percussus a dyabolo infra octo dies mortuus est, non percepto eucharistie 20 94*
Strana 742
742 Liber XVII. Caput XXX. sacramento. Qua narracione aperte monstratur, quod inexpectato miraculo Iohan- nes ipse depositus est, quomodo eciam et plures alii summi pontifices diebus nostris, id ipsum experiencia probante. Siquidem in Pisano concilio inexpectato miraculo depositi sunt Benedictus XIII. et Gregorius XII., sic in suis obedien- ciis nominati de papatu contendentes, et in Constanciensi concilio post fugam Iohannis XXIII. non ad oraciones publicas, vt Deus super eo miraculum osten- deret, sed per Sigismundum Romanorum regem ad capcionem persone de man- dato concilii processum est. Quippe non constat omnes summos pontifices in peccatis notorie viuentes Deum miraculose occidisse, sed et multi non sic dif- famati de notoriis peccatis morte insueta defecere. Stante rursus dicta posi- 10 cione, quod sit tanquam veritas catholice fidei omnes teneri ad obediendum pape, ecclesiam notorie scandalizanti, vt nec ipsa vel generale concilium pos- sit ei dicere: „Cur ita facis?“ introspiciendum est, qualiter fideles eiusmodi miraculosam punicionem pape debeant expectare a Deo. Ad confirmacionem etenim fidei, non vero ad eius confusionem decet miraculum expectari; nam 15 quod licet expectare, licet desiderare, licet et petere; si igitur posicione illa stante veritas fidei est omnes teneri ad obedienciam pape, eciam notorii pecca- toris, quomodo expectabunt miraculum, ostensuro Deo, vt non faciant, ad quod obligantur? Rursus miraculum expectatur a Deo super re dubia, vt adhibeat testimonium suum, si vero certum est, quod obedire tenentur, nec aliud euan- 20 gelii preceptum volunt adimplere, vt illius peccatum dicant ecclesie, quod est in sua potestate, pocius autem volunt temptare Deum prouidere potentes, si vti volunt concessa sibi potestate; quomodo igitur in contrarium diuine ordinacio- nis miraculum expectabitur non ad gloriam vel fidei confirmacionem, ymmo et contra militaturum in posterum, vtique non adhibenda fide scripture sacre, si 25 contra id, quod in ea locutus est, Deus miraculum faceret. Timendum pocius foret tali modo miraculum expectatum in dampnacionem expectancium fore conuertendum, quomodo contigit Dathan et Abyron, qui non credentes sermoni diuino, soli Aaron debitam esse summi sacerdocii dignitatem, sed miraculum expectantes, vt Deus ostenderet, cui debita esset, aperta terra eosque deglu- 30 ciente descenderunt in infernum viuentes. Eiusmodi profecto miraculum Paulus non expectauit, quando Iherosolimis in fidei preiudicium compellebatur circum- cidi Titus per subintroductos falsos fratres, quibus nec ad horam cessit, vt veritas euangelii apud fideles libera permaneret, sed nec Anthiochie dissimu- lanti Petro in faciem resistens. Secundum preterea remedium competens non 35 videtur, vt populus christianus orare debeat, quod Deus vicarium suum aut corrigat aut de medio tollat. Certe forma hec oracionis reperitur in prima epi- stola Anastasie ad sanctum Crisogonum contra Publium paganum et iniquum virum illius, sed in responsione confutatur racione reddita non esse tutam de- fensionem, quam putabat per hominem posse constare. Sed vtrum eiusmodi 40 forma oracionis euangelice doctrine conueniat, illa namque orare iubente eciam pro inimicis, quomodo populus christianus orare tenetur pro morte pape, adhuc 5
742 Liber XVII. Caput XXX. sacramento. Qua narracione aperte monstratur, quod inexpectato miraculo Iohan- nes ipse depositus est, quomodo eciam et plures alii summi pontifices diebus nostris, id ipsum experiencia probante. Siquidem in Pisano concilio inexpectato miraculo depositi sunt Benedictus XIII. et Gregorius XII., sic in suis obedien- ciis nominati de papatu contendentes, et in Constanciensi concilio post fugam Iohannis XXIII. non ad oraciones publicas, vt Deus super eo miraculum osten- deret, sed per Sigismundum Romanorum regem ad capcionem persone de man- dato concilii processum est. Quippe non constat omnes summos pontifices in peccatis notorie viuentes Deum miraculose occidisse, sed et multi non sic dif- famati de notoriis peccatis morte insueta defecere. Stante rursus dicta posi- 10 cione, quod sit tanquam veritas catholice fidei omnes teneri ad obediendum pape, ecclesiam notorie scandalizanti, vt nec ipsa vel generale concilium pos- sit ei dicere: „Cur ita facis?“ introspiciendum est, qualiter fideles eiusmodi miraculosam punicionem pape debeant expectare a Deo. Ad confirmacionem etenim fidei, non vero ad eius confusionem decet miraculum expectari; nam 15 quod licet expectare, licet desiderare, licet et petere; si igitur posicione illa stante veritas fidei est omnes teneri ad obedienciam pape, eciam notorii pecca- toris, quomodo expectabunt miraculum, ostensuro Deo, vt non faciant, ad quod obligantur? Rursus miraculum expectatur a Deo super re dubia, vt adhibeat testimonium suum, si vero certum est, quod obedire tenentur, nec aliud euan- 20 gelii preceptum volunt adimplere, vt illius peccatum dicant ecclesie, quod est in sua potestate, pocius autem volunt temptare Deum prouidere potentes, si vti volunt concessa sibi potestate; quomodo igitur in contrarium diuine ordinacio- nis miraculum expectabitur non ad gloriam vel fidei confirmacionem, ymmo et contra militaturum in posterum, vtique non adhibenda fide scripture sacre, si 25 contra id, quod in ea locutus est, Deus miraculum faceret. Timendum pocius foret tali modo miraculum expectatum in dampnacionem expectancium fore conuertendum, quomodo contigit Dathan et Abyron, qui non credentes sermoni diuino, soli Aaron debitam esse summi sacerdocii dignitatem, sed miraculum expectantes, vt Deus ostenderet, cui debita esset, aperta terra eosque deglu- 30 ciente descenderunt in infernum viuentes. Eiusmodi profecto miraculum Paulus non expectauit, quando Iherosolimis in fidei preiudicium compellebatur circum- cidi Titus per subintroductos falsos fratres, quibus nec ad horam cessit, vt veritas euangelii apud fideles libera permaneret, sed nec Anthiochie dissimu- lanti Petro in faciem resistens. Secundum preterea remedium competens non 35 videtur, vt populus christianus orare debeat, quod Deus vicarium suum aut corrigat aut de medio tollat. Certe forma hec oracionis reperitur in prima epi- stola Anastasie ad sanctum Crisogonum contra Publium paganum et iniquum virum illius, sed in responsione confutatur racione reddita non esse tutam de- fensionem, quam putabat per hominem posse constare. Sed vtrum eiusmodi 40 forma oracionis euangelice doctrine conueniat, illa namque orare iubente eciam pro inimicis, quomodo populus christianus orare tenetur pro morte pape, adhuc 5
Strana 743
Liber XVII. Caput XXX. 743 contra doctrinam apostoli, fieri iubentem obsecraciones pro omnibus hominibus, pro regibus et omnibus, qui sunt in sublimitate? In veteri preterea testamento, quamuis mencio fiat de multis inprecacionibus contra inimicos, que magis di- cuntur prophetice prenunciaciones, quam adaptaciones. Expresse tamen legitur, quod positi in captiuitate Babilonica miserunt pecunias, vt qui remanserant in Iherusalem, offerrent holocaustomata et orarent pro vita Nabugodonosor et filii sui, vt essent dies eorum sicut dies celi. Ieremias eciam Dei ex parte manda- uit ipsis captiuis, quod pro ciuitate orarent, cum tamen rex et ciuitas notorii essent ydolorum cultores. Porro, cum oracio interpres sit desiderii, nunquam 10 pro hiis, que sunt per se mala, pro indifferentibus sub condicione, sed simpli- citer pro hiis, que sunt per se bona, orare licet, qualis non est mors pape, eciam notorii peccatoris. Antiquis dicebatur oculum pro oculo, dentem pro dente, sed apostolus inquit nulli malum pro malo reddentes, itaque nec votum malum debet quis reddere pro voto aut facto malo; reddit autem votum malum, 15 qui cupit, vt Deus per se eum puniat et ipsum expectat atque optat. Horren- dum quippe, vt apostolus ait, est incidere in manus Dei viuentis. Sed dato, quod liceat orare pro morte pape iniqui: quoniam suspecte sunt oraciones, quas qui facit reuelare non audet, sic enim viuendum est cum Deo tanquam homines videant, et sic orandum tamquam homines audiant, si ad eiusmodi oraciones 20 omnes tenentur Christiani, suadet profecto racio eas fieri eciam publice, et quoniam multiplicatis intercessoribus facilius exauditur oracio, iam ergo licebit, vt fieri consuetum est temporibus guerre et famis aliarumque affliccionum publi- cas indici processiones, vt oretur pro morte pape. Quo nichil ridiculosius eciam apud infideles reputaretur, filios orare publice pro morte sui patris. Esto nam- 25 que Deum filio reuelasse patrem proximo esse moriturum, quando tamen infir- matur, sicut et medicinam curacioni eius adhibere debet, ita et orare pro eius salute. Nec enim interdixit illi Deus opera pietatis, quamdiu ille viuit, obligato implere mandatum de honoracione parentum, quomodo licuit Dauid orare pro salute filii ex Bersabee, quem Nathan moriturum predixerat. Porro quilibet in 30 semetipso persentire potest, quam grate essent pape iniquo eiusmodi publice oraciones, aut si eas fieri pateretur, vel quali vultu respiceret cardinales alios- que in Romana curia sistentes, quos sciret ita contra se orare, et quomodo illis afficeretur pre ceteris beneficia eis daturus. Etenim, si quam amara est memoria mortis homini iusto et pacem habenti in substanciis suis viro quieto, 35 cuius vie directe sunt, prosperitate florentes, pape igitur iniquo, pacem habenti, quia non habenti in papatu competitorem, quomodo gratum erit scire omnes fratres et filios suos iugiter publiceque orare Deum pro sua morte? Sed et illa stante assercione, quod populus christianus tenetur orare pro morte pape, quon- iam in sermonibus publicis suadetur populo orare pro eo, ad quod in proces- 40 sione conueniunt, iam ergo predicatoribus licebit predicare populo crimina pape, racione quorum orare debent pro morte eius. Predicatores namque officium habent speculatoris, qui ne sanguinem pereuncium animarum de manu eius 5
Liber XVII. Caput XXX. 743 contra doctrinam apostoli, fieri iubentem obsecraciones pro omnibus hominibus, pro regibus et omnibus, qui sunt in sublimitate? In veteri preterea testamento, quamuis mencio fiat de multis inprecacionibus contra inimicos, que magis di- cuntur prophetice prenunciaciones, quam adaptaciones. Expresse tamen legitur, quod positi in captiuitate Babilonica miserunt pecunias, vt qui remanserant in Iherusalem, offerrent holocaustomata et orarent pro vita Nabugodonosor et filii sui, vt essent dies eorum sicut dies celi. Ieremias eciam Dei ex parte manda- uit ipsis captiuis, quod pro ciuitate orarent, cum tamen rex et ciuitas notorii essent ydolorum cultores. Porro, cum oracio interpres sit desiderii, nunquam 10 pro hiis, que sunt per se mala, pro indifferentibus sub condicione, sed simpli- citer pro hiis, que sunt per se bona, orare licet, qualis non est mors pape, eciam notorii peccatoris. Antiquis dicebatur oculum pro oculo, dentem pro dente, sed apostolus inquit nulli malum pro malo reddentes, itaque nec votum malum debet quis reddere pro voto aut facto malo; reddit autem votum malum, 15 qui cupit, vt Deus per se eum puniat et ipsum expectat atque optat. Horren- dum quippe, vt apostolus ait, est incidere in manus Dei viuentis. Sed dato, quod liceat orare pro morte pape iniqui: quoniam suspecte sunt oraciones, quas qui facit reuelare non audet, sic enim viuendum est cum Deo tanquam homines videant, et sic orandum tamquam homines audiant, si ad eiusmodi oraciones 20 omnes tenentur Christiani, suadet profecto racio eas fieri eciam publice, et quoniam multiplicatis intercessoribus facilius exauditur oracio, iam ergo licebit, vt fieri consuetum est temporibus guerre et famis aliarumque affliccionum publi- cas indici processiones, vt oretur pro morte pape. Quo nichil ridiculosius eciam apud infideles reputaretur, filios orare publice pro morte sui patris. Esto nam- 25 que Deum filio reuelasse patrem proximo esse moriturum, quando tamen infir- matur, sicut et medicinam curacioni eius adhibere debet, ita et orare pro eius salute. Nec enim interdixit illi Deus opera pietatis, quamdiu ille viuit, obligato implere mandatum de honoracione parentum, quomodo licuit Dauid orare pro salute filii ex Bersabee, quem Nathan moriturum predixerat. Porro quilibet in 30 semetipso persentire potest, quam grate essent pape iniquo eiusmodi publice oraciones, aut si eas fieri pateretur, vel quali vultu respiceret cardinales alios- que in Romana curia sistentes, quos sciret ita contra se orare, et quomodo illis afficeretur pre ceteris beneficia eis daturus. Etenim, si quam amara est memoria mortis homini iusto et pacem habenti in substanciis suis viro quieto, 35 cuius vie directe sunt, prosperitate florentes, pape igitur iniquo, pacem habenti, quia non habenti in papatu competitorem, quomodo gratum erit scire omnes fratres et filios suos iugiter publiceque orare Deum pro sua morte? Sed et illa stante assercione, quod populus christianus tenetur orare pro morte pape, quon- iam in sermonibus publicis suadetur populo orare pro eo, ad quod in proces- 40 sione conueniunt, iam ergo predicatoribus licebit predicare populo crimina pape, racione quorum orare debent pro morte eius. Predicatores namque officium habent speculatoris, qui ne sanguinem pereuncium animarum de manu eius 5
Strana 744
744 Liber XVII. Caput XXX. Deus requirat, clamare tenetur, buccina populo annuncciaturus gladium super terram venientem, et tunc iam non soli Deo erit reseruatum pape iudicium, quando eius crimina assercione publica, quod talis sit, predicatores notificant populo, et populus ita credens esse verum, orat pro morte eius. Quo sequitur, vt prima et secunda correccione iuxta euangelium non precedentibus, crimina eius dicantur ecclesie; quin pocius non dicuntur, sed adhuc non conscito, si est incorrigibilis, tanquam talis declaratus fuerit denunciantur et publicantur crimina ipsius; quod autem grauius, quia auctoritatiue, publica mandato auctori- tate, desuper fieri processiones solennes, sermones ad populum et publicas ora- ciones. Doctrina igitur aduersaria euitare cupiens iudicium generalis synodi in- 10 cidit in maius, quia iudicium ecclesie vniuerse et confusibile magis pape. Si vero ad hec respondeatur, quod non simpliciter orare debeant pro morte iniqui pape, sed sub disiunccione, quod Deus eum corrigat vel de medio tollat, qui huiusmodi doctrinam dicunt catholicam esse, vtique et consequenter dicere habent sibi competere, quod doctrine catholice competit; doctrine vero huius 15 precipua excellencia est vt sobria limitataque sit et certa, tam in credibilibus, quam in operabilibus, ne humana mens inter contraria duo debeat fluctuare. Nec enim predicare licet Deum eternum esse vel temporalem, sanctos in para- diso esse vel in inferno, vel quod homo superbiat vel humilietur, seu quod luxuriose viuat aut caste, propterea quod opcioni dimittitur id, quod sub dis- iunccione proponitur. Quando ergo dicitur, quod populus christianus tenetur orare, ut Deus vicarium suum corrigat vel de medio tollat, oracione ista tripli- cem intellectum habente, vel quod Deus corrigat et correctus diuturno viuat tempore, vel quod sine correccione occidat vel quod corrigat et correctus statim moriatur, hic tercius intellectus non videtur sane conuenire, vt oretur pro 25 morte boni pape, siquidem correctus immediate efficitur bonus, et bonum mini- strum Dei, quemadmodum Paulus de se dicebat, neccessarium adhuc in carne manere propter fidelium vtilitatem. Differenter quippe, prout exponit Augusti- nus super illud psalmiste „Vlcio sanguinis seruorum tuorum" etc., in scriptura sacra legitur bonos et malos vindictam a Deo petere malefactorum seu inimi- 30 corum. Nam bonus de diuina iusticia, non de peccatorum pena letatur, et quia corrigitur ipse, vel quia alii eius exemplo, aut quia ipsemet iustus lauat manus suas in sanguine peccatoris, velut inter innocentes, opera sua mundiora reddens, exicium videns peccatorum; malus vero animus contristatur, si inimicus cor- rectus euaserit, et puniri eum videns vindicari se gaudet, non de iusticia Dei, 35 quam non diligit, sed de illius miseria delectatus, et tamen Deo dimittit iudi- cium; vt plus, quam ipse, noceat illi Deus, exoptat. Sic igitur, si oratur, vt Deus papam corrigat et statim occidat, iam non correccio, sed pena delectare videtur oraciones publicas fieri per populum christianum, vt Deus animam ini- qui pape quantocius in inferno ponat, nulla preuia correccione inferendo sibi 40 mortem. Iuxta namque Augustini exposicionem super illud psalmiste „Vt miti- ges ei a diebus malignis, donec fodiatur peccatori fouea", inimicus est quisque 5 20
744 Liber XVII. Caput XXX. Deus requirat, clamare tenetur, buccina populo annuncciaturus gladium super terram venientem, et tunc iam non soli Deo erit reseruatum pape iudicium, quando eius crimina assercione publica, quod talis sit, predicatores notificant populo, et populus ita credens esse verum, orat pro morte eius. Quo sequitur, vt prima et secunda correccione iuxta euangelium non precedentibus, crimina eius dicantur ecclesie; quin pocius non dicuntur, sed adhuc non conscito, si est incorrigibilis, tanquam talis declaratus fuerit denunciantur et publicantur crimina ipsius; quod autem grauius, quia auctoritatiue, publica mandato auctori- tate, desuper fieri processiones solennes, sermones ad populum et publicas ora- ciones. Doctrina igitur aduersaria euitare cupiens iudicium generalis synodi in- 10 cidit in maius, quia iudicium ecclesie vniuerse et confusibile magis pape. Si vero ad hec respondeatur, quod non simpliciter orare debeant pro morte iniqui pape, sed sub disiunccione, quod Deus eum corrigat vel de medio tollat, qui huiusmodi doctrinam dicunt catholicam esse, vtique et consequenter dicere habent sibi competere, quod doctrine catholice competit; doctrine vero huius 15 precipua excellencia est vt sobria limitataque sit et certa, tam in credibilibus, quam in operabilibus, ne humana mens inter contraria duo debeat fluctuare. Nec enim predicare licet Deum eternum esse vel temporalem, sanctos in para- diso esse vel in inferno, vel quod homo superbiat vel humilietur, seu quod luxuriose viuat aut caste, propterea quod opcioni dimittitur id, quod sub dis- iunccione proponitur. Quando ergo dicitur, quod populus christianus tenetur orare, ut Deus vicarium suum corrigat vel de medio tollat, oracione ista tripli- cem intellectum habente, vel quod Deus corrigat et correctus diuturno viuat tempore, vel quod sine correccione occidat vel quod corrigat et correctus statim moriatur, hic tercius intellectus non videtur sane conuenire, vt oretur pro 25 morte boni pape, siquidem correctus immediate efficitur bonus, et bonum mini- strum Dei, quemadmodum Paulus de se dicebat, neccessarium adhuc in carne manere propter fidelium vtilitatem. Differenter quippe, prout exponit Augusti- nus super illud psalmiste „Vlcio sanguinis seruorum tuorum" etc., in scriptura sacra legitur bonos et malos vindictam a Deo petere malefactorum seu inimi- 30 corum. Nam bonus de diuina iusticia, non de peccatorum pena letatur, et quia corrigitur ipse, vel quia alii eius exemplo, aut quia ipsemet iustus lauat manus suas in sanguine peccatoris, velut inter innocentes, opera sua mundiora reddens, exicium videns peccatorum; malus vero animus contristatur, si inimicus cor- rectus euaserit, et puniri eum videns vindicari se gaudet, non de iusticia Dei, 35 quam non diligit, sed de illius miseria delectatus, et tamen Deo dimittit iudi- cium; vt plus, quam ipse, noceat illi Deus, exoptat. Sic igitur, si oratur, vt Deus papam corrigat et statim occidat, iam non correccio, sed pena delectare videtur oraciones publicas fieri per populum christianum, vt Deus animam ini- qui pape quantocius in inferno ponat, nulla preuia correccione inferendo sibi 40 mortem. Iuxta namque Augustini exposicionem super illud psalmiste „Vt miti- ges ei a diebus malignis, donec fodiatur peccatori fouea", inimicus est quisque 5 20
Strana 745
Liber XVII. Caput XXX. 745 vult contradicere aut bonitati diuine, aut paciencie, aut potestati, aut iusticie iudicis; fossa est enim ipsa impiorum felicitas, que tamdiu foditur, quamdiu illis in hoc mundo parcit Deus, florere permittens in malis. Quare autem non est id nobis datum agnoscere, sed de lege sua Deus erudit nutescere, donec parata sit fouea; ita enim dixit Deus: „Nondum sunt completa peccata Amor- reorum.“ Sic igitur fidelibus Christianis conueniret pocius mites esse, diuinam pacienciam considerantes, quam tam crudelem vindictam appetere, vt Deus confestim papam incorrectum occidat. Si vero ecclesie magis competat inten- dere ad correccionem pape iniqui, quia digni sunt morte, non solum, qui 10 faciunt, sed qui consenciunt facientibus, quomodo sunt iusticie ministri, portan- tes gladium in vindictam malefactorum, attendi potest, quomodo hoc ipse Dauid obseruabat, in matutino interficiens peccatores terre. Euangelica nempe doctrina, precipiens: „Vade et corripe“, item „Adhibe adhuc vnum, vel duos“, et vltra hoc: „Dic ecclesie“, diligenciam vtique exposcit operis exterioris magis quam 15 oracionis interne. Quoniam igitur premissa disiunccio quantum ad duos non conuenit, licet intellectus primus sit bonus, non videtur, quod liceat orare tali modo sub disiunccione, nec doctrina hec conformis est ecclesiastice consuetudini, secundum quam iugiter per omnes celebrantes oratur pro papa in canone misse, institucione data rursum, vt certis temporibus collecta pro papa publice dicatur; feria quoque sexta magne ebdomade non tali modo pro papa oratur adhuc, nec pro scismaticis, hereticis, Iudeis et paganis. Pro papa namque ex- presse orat ecclesia, vt Deus, qui vocauit eum in ordine episcopatus, saluum atque incolumem custodiat ecclesie sue sancte ad regendum populum sanctum Dei. Si igitur nec absolute, nec sub disiunccione orare licet pro morte pape iniqui, minime competere videntur remedia illa duo, que pro responsione vltima dantur per fautores pape, affirmantes nullo modo licere, quod ecclesia eum corrigere possit aut debeat propterea, quod alia sunt remedia, per que in- dempnitati ecclesie prouideatur. Non est autem intencionis dicere tempore pape, notorie ecclesiam scandalizantis, vt populus non oret continue quatenus sue 30 ecclesie misereatur dominus et prouideat saluti Christianorum, sed quod non videtur esse conueniens dicta limitacio, quasi preter illos duos non sint alii modi, quibus Deus valeat prouidere, vel quod illi sint tanquam precipui aut quasi per modum consilii, quod sic debeat facere. Incomprehensibilia namque sunt iudicia Dei et inuestigabiles vie eius, nullusque debet nec potest consilia- 35 rius esse Dei, nec arbitrii nostri est statuere modum, sicut nec tempus aut diem diuine miseracionis. Siquidem ecclesia continue orante pro papa, vt famu- lum suum, quem pastorem ecclesie esse voluit, assidua proteccione gubernet. Ille orandi modus congruere non videtur, aut quod propter illiusmodi oraciones siue alias, cuiusuis sint forme, ecclesia a debito absoluatur, ne potestate sibi 40 data vtens intendat magnopere, vt decet, ad sui ipsius defensionem. Pena quippe, secundum euangelicam doctrinam scandalizanti expediens, quod su- spensa mola asinaria demergatur in profundum maris, ministerium hominis 5 20 25
Liber XVII. Caput XXX. 745 vult contradicere aut bonitati diuine, aut paciencie, aut potestati, aut iusticie iudicis; fossa est enim ipsa impiorum felicitas, que tamdiu foditur, quamdiu illis in hoc mundo parcit Deus, florere permittens in malis. Quare autem non est id nobis datum agnoscere, sed de lege sua Deus erudit nutescere, donec parata sit fouea; ita enim dixit Deus: „Nondum sunt completa peccata Amor- reorum.“ Sic igitur fidelibus Christianis conueniret pocius mites esse, diuinam pacienciam considerantes, quam tam crudelem vindictam appetere, vt Deus confestim papam incorrectum occidat. Si vero ecclesie magis competat inten- dere ad correccionem pape iniqui, quia digni sunt morte, non solum, qui 10 faciunt, sed qui consenciunt facientibus, quomodo sunt iusticie ministri, portan- tes gladium in vindictam malefactorum, attendi potest, quomodo hoc ipse Dauid obseruabat, in matutino interficiens peccatores terre. Euangelica nempe doctrina, precipiens: „Vade et corripe“, item „Adhibe adhuc vnum, vel duos“, et vltra hoc: „Dic ecclesie“, diligenciam vtique exposcit operis exterioris magis quam 15 oracionis interne. Quoniam igitur premissa disiunccio quantum ad duos non conuenit, licet intellectus primus sit bonus, non videtur, quod liceat orare tali modo sub disiunccione, nec doctrina hec conformis est ecclesiastice consuetudini, secundum quam iugiter per omnes celebrantes oratur pro papa in canone misse, institucione data rursum, vt certis temporibus collecta pro papa publice dicatur; feria quoque sexta magne ebdomade non tali modo pro papa oratur adhuc, nec pro scismaticis, hereticis, Iudeis et paganis. Pro papa namque ex- presse orat ecclesia, vt Deus, qui vocauit eum in ordine episcopatus, saluum atque incolumem custodiat ecclesie sue sancte ad regendum populum sanctum Dei. Si igitur nec absolute, nec sub disiunccione orare licet pro morte pape iniqui, minime competere videntur remedia illa duo, que pro responsione vltima dantur per fautores pape, affirmantes nullo modo licere, quod ecclesia eum corrigere possit aut debeat propterea, quod alia sunt remedia, per que in- dempnitati ecclesie prouideatur. Non est autem intencionis dicere tempore pape, notorie ecclesiam scandalizantis, vt populus non oret continue quatenus sue 30 ecclesie misereatur dominus et prouideat saluti Christianorum, sed quod non videtur esse conueniens dicta limitacio, quasi preter illos duos non sint alii modi, quibus Deus valeat prouidere, vel quod illi sint tanquam precipui aut quasi per modum consilii, quod sic debeat facere. Incomprehensibilia namque sunt iudicia Dei et inuestigabiles vie eius, nullusque debet nec potest consilia- 35 rius esse Dei, nec arbitrii nostri est statuere modum, sicut nec tempus aut diem diuine miseracionis. Siquidem ecclesia continue orante pro papa, vt famu- lum suum, quem pastorem ecclesie esse voluit, assidua proteccione gubernet. Ille orandi modus congruere non videtur, aut quod propter illiusmodi oraciones siue alias, cuiusuis sint forme, ecclesia a debito absoluatur, ne potestate sibi 40 data vtens intendat magnopere, vt decet, ad sui ipsius defensionem. Pena quippe, secundum euangelicam doctrinam scandalizanti expediens, quod su- spensa mola asinaria demergatur in profundum maris, ministerium hominis 5 20 25
Strana 746
746 Liber XVII. Caput XXX. pocius, quam miraculi expectacionem vel oracionem notare videtur, vt, cum neccesse est, hec oporteat facere, et illa non omittere. Magno certe imminenti periculo ac velut extremo ille, cui potestas adest, vt indempnitati prouideat, non tam ad oracionem, miraculum a Deo expetens, quam ad opus recurrit, quomodo in fluuium cadens non tam orare flexis genibus natare nititur, qui vero in ignem, toto exilit conatu, et qui inimicum videt frementem, ad arma recurrit vel fugit, et cuius domus ardere incipit, vt aquam supereffundat. Exempla vero scripture multiplicatissime clarent, quibus eciam sancti viri pro sua et aliorum liberacione simili fecerunt modo, sicut Abraham pro liberacione Loth, fratris sui, Moyses quoque, fugiens de conspectu Pharaonis, Dauid item, 10 quando mutauit vultum suum coram rege Achis et furiosus reputatus est. Exemplum vero acomodum est in primo li. Mach., quando Iudei, volentes ob- seruare sabbatum, et ideo pugnare nolentes, occisi sunt, inuocantes celum et terram in testes, quod iniuste perderent eos; tandem vexacione dante intel- lectum, si non defenderent, quod cicius disperderentur, deliberacione captata, vt 15 eciam sabbatis pugnarent aduersus hostes, collecto exercitu prosperatum est opus in manibus eorum, obtinentesque legem de manibus gencium et de mani- bus regum, non dederunt cornu peccatori. Si igitur ad tuendam corporis ani- meue salutem ac pro lege defensanda licet omnibus vltra oracionum suffragia eciam armis vti, populo christiano pro tuenda salute ecclesie sancte Dei num- 20 quid licebit aliud, quam orare, attento premaxime nocumenti genere, quo publice nocet saluti papa, notorie scandalizans ecclesiam? Nec enim id facit armorum violencia, sed blanda coaccione quadam, ad ecclesias non promouens nisi participantes secum in crimine symonie, quamuis alii digniores, et hii in- digni. Si vero aliis vacat peccatis, quia similis similem sibi diligit, promouet 25 sibi conformes per idem, si in errore constitutus est fidei, quia sibi credentes et fautores, permaxime autem predicantes et defensantes errorem suum tan- quam fidei catholice veritatem, et in id ipsum alios inducentes. Premissorum autem aut cuiuslibet nocumenti alterius a papa iniquo prouenientis, vt com- muniter modus seu forma talis est, quod nemini nocet, nisi volenti. Etenim, 30 quia non gladio aut igne, in principio saltem, sed doctrina, induccione, pro- mocione aut fauore in suum adducit consensum, habet se certe ad modum de- bilis hostis, qui vincere non potest nisi vinci volentem. Sed quoniam ex hoc ecclesia innumera patitur detrimenta, non hic plenius explicanda, quia doctis spiritalibusque viris ac eciam quibusuis prudentibus per se nota, et quod graue 35 est, quoniam in dies superexcrescencia peccatis, que per penitenciam non di- luuntur, mox suo pondere ad alia trahentibus, vehementi certe cum impetu, vt alios quam plurimos fert magnus lapis, ex monte deorsum ruens. Si igitur licet orare publice, vt prouideat Deus aduersus nocumentum, quod ecclesia patitur ex persistencia pape notorii peccatoris et ad hoc expositis periculis 40 homines induci, numquid licebit exponere remedia defensionis, vt eciam, si velit nocere, non possit? Et quemadmodum licet homines ciuitatis vnius conuenire ad 5
746 Liber XVII. Caput XXX. pocius, quam miraculi expectacionem vel oracionem notare videtur, vt, cum neccesse est, hec oporteat facere, et illa non omittere. Magno certe imminenti periculo ac velut extremo ille, cui potestas adest, vt indempnitati prouideat, non tam ad oracionem, miraculum a Deo expetens, quam ad opus recurrit, quomodo in fluuium cadens non tam orare flexis genibus natare nititur, qui vero in ignem, toto exilit conatu, et qui inimicum videt frementem, ad arma recurrit vel fugit, et cuius domus ardere incipit, vt aquam supereffundat. Exempla vero scripture multiplicatissime clarent, quibus eciam sancti viri pro sua et aliorum liberacione simili fecerunt modo, sicut Abraham pro liberacione Loth, fratris sui, Moyses quoque, fugiens de conspectu Pharaonis, Dauid item, 10 quando mutauit vultum suum coram rege Achis et furiosus reputatus est. Exemplum vero acomodum est in primo li. Mach., quando Iudei, volentes ob- seruare sabbatum, et ideo pugnare nolentes, occisi sunt, inuocantes celum et terram in testes, quod iniuste perderent eos; tandem vexacione dante intel- lectum, si non defenderent, quod cicius disperderentur, deliberacione captata, vt 15 eciam sabbatis pugnarent aduersus hostes, collecto exercitu prosperatum est opus in manibus eorum, obtinentesque legem de manibus gencium et de mani- bus regum, non dederunt cornu peccatori. Si igitur ad tuendam corporis ani- meue salutem ac pro lege defensanda licet omnibus vltra oracionum suffragia eciam armis vti, populo christiano pro tuenda salute ecclesie sancte Dei num- 20 quid licebit aliud, quam orare, attento premaxime nocumenti genere, quo publice nocet saluti papa, notorie scandalizans ecclesiam? Nec enim id facit armorum violencia, sed blanda coaccione quadam, ad ecclesias non promouens nisi participantes secum in crimine symonie, quamuis alii digniores, et hii in- digni. Si vero aliis vacat peccatis, quia similis similem sibi diligit, promouet 25 sibi conformes per idem, si in errore constitutus est fidei, quia sibi credentes et fautores, permaxime autem predicantes et defensantes errorem suum tan- quam fidei catholice veritatem, et in id ipsum alios inducentes. Premissorum autem aut cuiuslibet nocumenti alterius a papa iniquo prouenientis, vt com- muniter modus seu forma talis est, quod nemini nocet, nisi volenti. Etenim, 30 quia non gladio aut igne, in principio saltem, sed doctrina, induccione, pro- mocione aut fauore in suum adducit consensum, habet se certe ad modum de- bilis hostis, qui vincere non potest nisi vinci volentem. Sed quoniam ex hoc ecclesia innumera patitur detrimenta, non hic plenius explicanda, quia doctis spiritalibusque viris ac eciam quibusuis prudentibus per se nota, et quod graue 35 est, quoniam in dies superexcrescencia peccatis, que per penitenciam non di- luuntur, mox suo pondere ad alia trahentibus, vehementi certe cum impetu, vt alios quam plurimos fert magnus lapis, ex monte deorsum ruens. Si igitur licet orare publice, vt prouideat Deus aduersus nocumentum, quod ecclesia patitur ex persistencia pape notorii peccatoris et ad hoc expositis periculis 40 homines induci, numquid licebit exponere remedia defensionis, vt eciam, si velit nocere, non possit? Et quemadmodum licet homines ciuitatis vnius conuenire ad 5
Strana 747
Liber XVII. Caput XXX. 747 audiendum pericula in sermonibus publicis, numquid eciam remediat, qui peri- culum denunciat vel quocumque alio eciam exposituro remedium illius? Et ite- rum, si licebit, que in ciuitate hac vel regno auisata sunt remedia, eciam aliis communicare, vt quanto maior circa deliberacionem conuenit multitudo sapien- 5 tum, remedium illud magis opportunum censeatur. At iuxta exposita, quia pape nocumentum nolentibus id recipere obest, numquid deliberacio licita erit de non prestando consensum iniquis pape accionibus? Si enim quis videt incendiarios illas solum domos comburere, quarum inueniunt ianuas apertas, non magno- pere expectaret, vt clauderet portam sue domus, diligensque proximum sicut 10 se ipsum vellet certe eciam alios auisare! Esto igitur, siue ex predicacionibus publicis, siue alias innotescant publice crimina pape, latere nequeuncia; etenim comparantur nebule totam terram tegenti, quia operaciones eius sunt vniuersa- les, si magna pars christiani populi in vnum congregata deliberaret, aut saltem primores eius pro sui defensione, vt in futurum non prestarent assensum ini- 15 quis pape accionibus, pote promocionibus symoniacis vel predicatoribus eius, erroneam seminantibus doctrinam, quia hoc esset subtraccio quedam obediencie, dici poterit id non licere, nisi primo, quod talis esset, iudicialiter cognosceretur. Ne igitur id causa non cognita fiat, licebit saltem pape intimare deliberacio- nem; quodque non senciunt aliam formam opportunam magis pro sua indempni- 20 tate, ideoque attendat pro sui excusacione aut defensione. En palam fit nec- cessitas celebrande synodi generalis, attento premaxime, quod non prebere pape consensum est hosti arma subtrahere aut sibi non obsequi in eo, quod militat contra finem sui institucionis officii, seu contra mandatum exercicii iliius. In casibus quippe multis velut id ipso dictante iure nature subditis licere 25 videtur ad hoc, vt suum malignum perficiat propositum, presidenti vires non accomodare, ne dicantur cum fure currere, quemadmodum sub duce exercitus, fauente hostibus patrie, a qua stipendia recipiunt, in eius desolacionem licet militibus non pugnare. Infirmis quoque licet non recipere medicinam, quando malicia, impericia vel negligencia dampnabili medici infirmi non sanantur, sed 30 periclitantur; discipulis quoque licet a magistris recedere, si non proficiant in sciencia, sed magis sub disciplina eius ignorantes efficiuntur in dies. Ita et pueris, qui sub pedagogo non virtuosi, sed magis insolentes vel discoli efficiun- tur. Hoc autem iure nature vsus est vir ille, qui nuncians Absolon ex quercu pendere, quia erat contra Dauid mandatum, instante Ioab principe, noluit illum 35 percutere. Filii quoque prophetarum hoc iure clamauerunt ad virum Dei, quod mors esset in olla, nec comederunt, donec farinam apposuit. Decem preterea tribus Israhel arbitrati sunt licuisse eis recedere a dominio regis Roboam, vti nolentis seniorum consilio, sed iuuenum. Porro saluator noster declarauit tradi- ciones minime custodiendas seniorum, irritum facientes diuinum mandatum. 40 Quia igitur vniuersitas christiane religionis ordinata est ad obtinendum finem, de quo Petrus ait: „Reportantes finem fidei vestre, salutem animarum vestra- rum", testante vero Iob: „Milicia est vita hominis super terram", in quo certa- Scriptores III. 95
Liber XVII. Caput XXX. 747 audiendum pericula in sermonibus publicis, numquid eciam remediat, qui peri- culum denunciat vel quocumque alio eciam exposituro remedium illius? Et ite- rum, si licebit, que in ciuitate hac vel regno auisata sunt remedia, eciam aliis communicare, vt quanto maior circa deliberacionem conuenit multitudo sapien- 5 tum, remedium illud magis opportunum censeatur. At iuxta exposita, quia pape nocumentum nolentibus id recipere obest, numquid deliberacio licita erit de non prestando consensum iniquis pape accionibus? Si enim quis videt incendiarios illas solum domos comburere, quarum inueniunt ianuas apertas, non magno- pere expectaret, vt clauderet portam sue domus, diligensque proximum sicut 10 se ipsum vellet certe eciam alios auisare! Esto igitur, siue ex predicacionibus publicis, siue alias innotescant publice crimina pape, latere nequeuncia; etenim comparantur nebule totam terram tegenti, quia operaciones eius sunt vniuersa- les, si magna pars christiani populi in vnum congregata deliberaret, aut saltem primores eius pro sui defensione, vt in futurum non prestarent assensum ini- 15 quis pape accionibus, pote promocionibus symoniacis vel predicatoribus eius, erroneam seminantibus doctrinam, quia hoc esset subtraccio quedam obediencie, dici poterit id non licere, nisi primo, quod talis esset, iudicialiter cognosceretur. Ne igitur id causa non cognita fiat, licebit saltem pape intimare deliberacio- nem; quodque non senciunt aliam formam opportunam magis pro sua indempni- 20 tate, ideoque attendat pro sui excusacione aut defensione. En palam fit nec- cessitas celebrande synodi generalis, attento premaxime, quod non prebere pape consensum est hosti arma subtrahere aut sibi non obsequi in eo, quod militat contra finem sui institucionis officii, seu contra mandatum exercicii iliius. In casibus quippe multis velut id ipso dictante iure nature subditis licere 25 videtur ad hoc, vt suum malignum perficiat propositum, presidenti vires non accomodare, ne dicantur cum fure currere, quemadmodum sub duce exercitus, fauente hostibus patrie, a qua stipendia recipiunt, in eius desolacionem licet militibus non pugnare. Infirmis quoque licet non recipere medicinam, quando malicia, impericia vel negligencia dampnabili medici infirmi non sanantur, sed 30 periclitantur; discipulis quoque licet a magistris recedere, si non proficiant in sciencia, sed magis sub disciplina eius ignorantes efficiuntur in dies. Ita et pueris, qui sub pedagogo non virtuosi, sed magis insolentes vel discoli efficiun- tur. Hoc autem iure nature vsus est vir ille, qui nuncians Absolon ex quercu pendere, quia erat contra Dauid mandatum, instante Ioab principe, noluit illum 35 percutere. Filii quoque prophetarum hoc iure clamauerunt ad virum Dei, quod mors esset in olla, nec comederunt, donec farinam apposuit. Decem preterea tribus Israhel arbitrati sunt licuisse eis recedere a dominio regis Roboam, vti nolentis seniorum consilio, sed iuuenum. Porro saluator noster declarauit tradi- ciones minime custodiendas seniorum, irritum facientes diuinum mandatum. 40 Quia igitur vniuersitas christiane religionis ordinata est ad obtinendum finem, de quo Petrus ait: „Reportantes finem fidei vestre, salutem animarum vestra- rum", testante vero Iob: „Milicia est vita hominis super terram", in quo certa- Scriptores III. 95
Strana 748
748 Liber XVII. Caput XXX. mine, vt non succumbant fideles, posuit spiritus sanctus episcopos regere eccle- siam suam, primum autem, tanquam ducem exercitus, Romanum papam. Si igi- tur Christiani indubie agnoscunt, quod ipse in aduersum agit, continue fouens capitalem inimicum christiane religionis, eis, qui similiter faciunt, benefaciens, aliis autem, Dei et ecclesie precepta seruantibus, minime, et fortassis eos per- sequens, nonne vniuersitati Christianorum licebit hoc intimare eidem pro sua defensione atque indempnitate, ne sub regimine suo, si diucius permaneat, suc- cumbat in totum? Siquidem omnibus est per se notum defensionem cuique lici- tam esse eciam de iure nature, et fideles nulla debere cogi potestate ad facien- dum ea, que contraria sunt fini sue intencionis, quodque maiorum seu presidentum 10 exempla cogere censentur subditos ad imitandum. Quomodo Paulus Petro ait: „Si tu, Iudeus cum sis, gentiliter viuis et non iudaice, quomodo gentes cogis iudaisare?“ Quanto vero magis coegisset, si vixisset iudaice. Papa igitur viuente in peccato, notorie scandalizante populum christianum, si cuilibet rei innata virtus est, qua se ipsum tueri defendereque valeat, ecclesiam profecto, 15 sponsam suam, quam proprio sanguine Dei redemit filius, permaxima roborauit fortitudine, qua permanere valeat seque tueri, quamdiu in hoc erit seculo; vinee quoque ipse sue omnia, que debuit, facere fecit. Propter quod, si omnes dome- stici eius vestiti sunt, duplicibus haudubio ecclesiam suam Deus munitam esse voluit armis defensionis a malo et virtutis ad bonum. Erat namque continue 20 permansura in medio nacionis praue atque peruerse, spirituum videlicet maligno- rum et hominum reproborum colluctacione resistens, nedum aduersus carnem et sanguinem, sed aduersus principes et potestates, rectores tenebrarum contra spiritalia nequicie in celestibus, vtque resistere posset in die malo et in omni- bus perfecta stare, nobilis in portis vir eius, qui eam laudauit, armatura Dei 25 premuniuit eam, indutam lorica iusticie et calciatam pedes in preparacione euangelii pacis, vtque mundum vinceret in omnibus, sumentem scutum fidei, in quo posset omnia tela inimici ignea extinguere; gladium item spiritus, quod est verbum Dei; quo certe verbo, quoniam confidit in ea cor viri sui, ecclesia secura facta est ab eo, qui firmauit terram super stabilitatem suam, vt a nulla 30 creata virtute valeat superari. Siquidem beata virtus angelica aduersus eccle- siam nunquam pugnabit; Deus enim constituit angelos super ecclesie muros custodes, tota die vigilantes et custodientes vigilias noctis supra gregem domini, quoniam sunt omnes administratorii spiritus in ministerium, missi propter eos, qui hereditatem capiunt salutis, preceptum habentes a domino, vt custodiant 35 hominem in omnibus viis suis. Rursus ecclesiam superare non potest maligno- rum potestas spirituum verbo diuino assecuratam, quod porte inferi non pre- ualebunt aduersus eam, et quoniam Deo teste non est potestas super terram, que comparetur ei. Si aduersus ecclesiam angelica non potest preualere natura, quid frustra pugnare conabitur hominum mortalis infirmitas? Sancto namque 40 profitente Crisostomo, si quis ecclesiam impugnare proponit, vires atterat nec- cesse est; tale namque, vt si celo bellum meditetur inferre. Duo itaque ista, 5
748 Liber XVII. Caput XXX. mine, vt non succumbant fideles, posuit spiritus sanctus episcopos regere eccle- siam suam, primum autem, tanquam ducem exercitus, Romanum papam. Si igi- tur Christiani indubie agnoscunt, quod ipse in aduersum agit, continue fouens capitalem inimicum christiane religionis, eis, qui similiter faciunt, benefaciens, aliis autem, Dei et ecclesie precepta seruantibus, minime, et fortassis eos per- sequens, nonne vniuersitati Christianorum licebit hoc intimare eidem pro sua defensione atque indempnitate, ne sub regimine suo, si diucius permaneat, suc- cumbat in totum? Siquidem omnibus est per se notum defensionem cuique lici- tam esse eciam de iure nature, et fideles nulla debere cogi potestate ad facien- dum ea, que contraria sunt fini sue intencionis, quodque maiorum seu presidentum 10 exempla cogere censentur subditos ad imitandum. Quomodo Paulus Petro ait: „Si tu, Iudeus cum sis, gentiliter viuis et non iudaice, quomodo gentes cogis iudaisare?“ Quanto vero magis coegisset, si vixisset iudaice. Papa igitur viuente in peccato, notorie scandalizante populum christianum, si cuilibet rei innata virtus est, qua se ipsum tueri defendereque valeat, ecclesiam profecto, 15 sponsam suam, quam proprio sanguine Dei redemit filius, permaxima roborauit fortitudine, qua permanere valeat seque tueri, quamdiu in hoc erit seculo; vinee quoque ipse sue omnia, que debuit, facere fecit. Propter quod, si omnes dome- stici eius vestiti sunt, duplicibus haudubio ecclesiam suam Deus munitam esse voluit armis defensionis a malo et virtutis ad bonum. Erat namque continue 20 permansura in medio nacionis praue atque peruerse, spirituum videlicet maligno- rum et hominum reproborum colluctacione resistens, nedum aduersus carnem et sanguinem, sed aduersus principes et potestates, rectores tenebrarum contra spiritalia nequicie in celestibus, vtque resistere posset in die malo et in omni- bus perfecta stare, nobilis in portis vir eius, qui eam laudauit, armatura Dei 25 premuniuit eam, indutam lorica iusticie et calciatam pedes in preparacione euangelii pacis, vtque mundum vinceret in omnibus, sumentem scutum fidei, in quo posset omnia tela inimici ignea extinguere; gladium item spiritus, quod est verbum Dei; quo certe verbo, quoniam confidit in ea cor viri sui, ecclesia secura facta est ab eo, qui firmauit terram super stabilitatem suam, vt a nulla 30 creata virtute valeat superari. Siquidem beata virtus angelica aduersus eccle- siam nunquam pugnabit; Deus enim constituit angelos super ecclesie muros custodes, tota die vigilantes et custodientes vigilias noctis supra gregem domini, quoniam sunt omnes administratorii spiritus in ministerium, missi propter eos, qui hereditatem capiunt salutis, preceptum habentes a domino, vt custodiant 35 hominem in omnibus viis suis. Rursus ecclesiam superare non potest maligno- rum potestas spirituum verbo diuino assecuratam, quod porte inferi non pre- ualebunt aduersus eam, et quoniam Deo teste non est potestas super terram, que comparetur ei. Si aduersus ecclesiam angelica non potest preualere natura, quid frustra pugnare conabitur hominum mortalis infirmitas? Sancto namque 40 profitente Crisostomo, si quis ecclesiam impugnare proponit, vires atterat nec- cesse est; tale namque, vt si celo bellum meditetur inferre. Duo itaque ista, 5
Strana 749
Liber XVII. Caput XXX. XXXI. 749 et si ecclesie inseparabiliter competant, defensio videlicet a malo et direccio in bonum, intrinsece magis videtur competere primum, nedum racione naturali, quia prius est in esse custodiri, quam operari, sed ex verbis Christi, dicentis: „Super hanc petram edificabo ecclesiam meam, et porte inferi non preualebunt aduersus eam" et: „Tibi dabo claues regni celorum“, itaque primum est eccle- siam edificatam esse, abinde fortificatam esse virtute, qua defendere se possit aduersus portas inferi; abinde claues esse datas regni celorum ad dirigenda opera eius, et sic, antequam fiat mencio de potestate clauium per ministerium Petri, ecclesia virtutem habere censetur, ne porte inferi preualeant aduersus 10 eam. Ne igitur eidem preualeat homo intelligendum est defensionem sibi lici- tam esse aduersus nocumenta, que sibi inferrentur eciam per ministrum vtentem potestate clauium, cum apostolica innotescat doctrina potestatem illi ceterisque apostolis dedisse Deum non in destruccionem, sed in edificacionem. Quocirca exposita iam manifeste demonstrant aduersantis doctrine quatuor principales 15 obiecciones minime preualere ad hoc, quod papa ecclesiam valeat superare sua potestate, velut maiori sistente, vel propterea, quod errare possunt generalia concilia, vel propterea, quod sit ecclesie sponsus, vel propterea, quod sit eccle- sie caput, eiusque sit principatus monarchicus, vel propterea, quia causa eius reseruata sit diuino iudicio; ideoque eo peruerse agente orandum esse Deum 20 pro miraculo, vel quod ipsum corrigat aut de medio tollat. Predictis igitur breuiori, quo potuit, exaratis sermone, quoad tractatum primum de excellencia ecclesie supra papam, ministrum eius, vigilancius modo incumbendum est tracta- tui secundo de materia fidei. 5 Capitulum XXXI. Tractatus secundus ampliate disputacionis super materia 25 fidei, exponens de ecclesie auctoritate intelligencias xIx secundum fidei racionem, cumque spiritus, qui ex Deo non est, agnoscatur, si dissoluit Ihesum vel ecclesiam non audit, vtrumque applicans ex decreto Constan- ciensi, probat heresim olim Eugenii. Qvoniam predicti oratores ipsius olim Eugenii, conformantes se eius 30 scriptis et illis multa superaddentes, secunda eorum replica id ipsum mon- strante, nichilipendere omnino videntur heresim, pro qua synodaliter extitit condempnatus, quinymmo blasphemiam et heresim esse dicunt asserere, papam transferre aut dissoluere concilium non posse, quia, sicut conuocare, ita ad papam pertinet licenciam dare episcopis et aliis ad illud vocatis; exclamacione 35 desuper facta ad quemlibet episcoporum, dicendo: „Facitne papa contra fidem, si mandat tibi, quod vadas ad domum tuam?“ quasi leue aut nullum crimen sit principi milicie, dissoluere exercitum permaximis laboribus et expensis con- gregatum in regis nomine, illo presertim tempore, quando ex aduerso propin- 95*
Liber XVII. Caput XXX. XXXI. 749 et si ecclesie inseparabiliter competant, defensio videlicet a malo et direccio in bonum, intrinsece magis videtur competere primum, nedum racione naturali, quia prius est in esse custodiri, quam operari, sed ex verbis Christi, dicentis: „Super hanc petram edificabo ecclesiam meam, et porte inferi non preualebunt aduersus eam" et: „Tibi dabo claues regni celorum“, itaque primum est eccle- siam edificatam esse, abinde fortificatam esse virtute, qua defendere se possit aduersus portas inferi; abinde claues esse datas regni celorum ad dirigenda opera eius, et sic, antequam fiat mencio de potestate clauium per ministerium Petri, ecclesia virtutem habere censetur, ne porte inferi preualeant aduersus 10 eam. Ne igitur eidem preualeat homo intelligendum est defensionem sibi lici- tam esse aduersus nocumenta, que sibi inferrentur eciam per ministrum vtentem potestate clauium, cum apostolica innotescat doctrina potestatem illi ceterisque apostolis dedisse Deum non in destruccionem, sed in edificacionem. Quocirca exposita iam manifeste demonstrant aduersantis doctrine quatuor principales 15 obiecciones minime preualere ad hoc, quod papa ecclesiam valeat superare sua potestate, velut maiori sistente, vel propterea, quod errare possunt generalia concilia, vel propterea, quod sit ecclesie sponsus, vel propterea, quod sit eccle- sie caput, eiusque sit principatus monarchicus, vel propterea, quia causa eius reseruata sit diuino iudicio; ideoque eo peruerse agente orandum esse Deum 20 pro miraculo, vel quod ipsum corrigat aut de medio tollat. Predictis igitur breuiori, quo potuit, exaratis sermone, quoad tractatum primum de excellencia ecclesie supra papam, ministrum eius, vigilancius modo incumbendum est tracta- tui secundo de materia fidei. 5 Capitulum XXXI. Tractatus secundus ampliate disputacionis super materia 25 fidei, exponens de ecclesie auctoritate intelligencias xIx secundum fidei racionem, cumque spiritus, qui ex Deo non est, agnoscatur, si dissoluit Ihesum vel ecclesiam non audit, vtrumque applicans ex decreto Constan- ciensi, probat heresim olim Eugenii. Qvoniam predicti oratores ipsius olim Eugenii, conformantes se eius 30 scriptis et illis multa superaddentes, secunda eorum replica id ipsum mon- strante, nichilipendere omnino videntur heresim, pro qua synodaliter extitit condempnatus, quinymmo blasphemiam et heresim esse dicunt asserere, papam transferre aut dissoluere concilium non posse, quia, sicut conuocare, ita ad papam pertinet licenciam dare episcopis et aliis ad illud vocatis; exclamacione 35 desuper facta ad quemlibet episcoporum, dicendo: „Facitne papa contra fidem, si mandat tibi, quod vadas ad domum tuam?“ quasi leue aut nullum crimen sit principi milicie, dissoluere exercitum permaximis laboribus et expensis con- gregatum in regis nomine, illo presertim tempore, quando ex aduerso propin- 95*
Strana 750
750 Liber XVII. Caput XXXI. quat bellum, aut quod honorem regi faciat, si tauris et altilibus occisis paratis- que omnibus ad nupcias filii sui aule regie magister, priusquam prandium re- ceperint, inuitatis commeatum prestet, cum rex iusserit, eciam per vias et sepes inuentos, vt ad nupcias veniant, cogi, simili quoque modo, si pro consilio habendo congregatis sapientibus, priusquam inuicem conferant de loco consilii presidens abiciat eos, quod vero eciam sensibili experimento palpatur, si regina egritudine laborante mortali magister regie domus, e longinquo qui venissent abigeret medicos: exemplis hiis facile applicabilibus cause, de qua sermo, dum papa Eugenius dissoluit Basiliense concilium tempore, quo galeas destinauerat, in quibus Greci conducerentur disputaturi super materiis fidei, quomodo fuerat 10 compactatum, paratis iam, qui cum illis disputaturi erant; sed et reformacio perficienda erat ecclesie, maxima laborantis difformitate. Quamuis igitur non omnia in mencionata disputacione, quinymmo paucissima ex iam describendis fuere verbo expressa, ex hiis tamen, que de post ab ipso Iohanne scripto redacta fuere abbreuiacione, quomodo in superioribus gestum est, quedam in- 15 seruntur pro manifestanda synodali iusticia tuendaque ecclesie vniuersalis, re- presentate per generalia concilia, auctoritate, et ne tanto habeatur contemptui generalium auctoritas conciliorum, quemadmodum actum extitit per nuncios ipsos ex aduerso, nedum nouis mutilacionibus retractantes, sed affirmantes blasphemiam et heresim esse id, quod coacta semel synodus pro fidei com- 20 munione et veritate catholica promulgauit, generale videlicet concilium pro pertinentibus ad fidem, extirpacionem scismatis et generalem reformacionem legittime congregatum, absque eius consensu per papam autentice dissolui non posse. Diuina igitur eloquia, que profecto abissus multa sunt, attencius per- scrutari deposcente neccessitate moderni temporis, vtque synodali auctoritate 25 super candelabrum posita euidencius appareat, que sit illa heresis, in quam incidit olim Eugenius dissoluens modo, quo fecit Basiliense concilium, licet ex predictis scripture sacre auctoritatibus consideratis a priori constare satis videa- tur, tamen, quoniam in libello suo ad vniuersitates generalium quorundam stu- diorum destinato, ab eo vocato pio dogmate infra explicando imponit Basiliensi- 30 bus, quod auctoritatis summum apicem a sede apostolica euacuare conantur, quod, vt inquit, et euangelio et fidei hactenus obseruate, ac omnium sanctorum doctrine et vere racioni penitus contradicit. Eiusmodi igitur quatuor per ipsum olim Eugenium apposita synodali doctrine, quod suo pio vel impio dogmati competant, ex sequentibus intelligi potest, additis superius expressatis, tam in 35 suis recognitis per eum litteris, quam in bulla: „Deus nouit“, quibusdam eciam aliis ex assercionibus suis contra generalium conciliorum auctoritatem, tam in condempnacione trium veritatum fidei, quam in dicto libello contentis, videlicet, quod papa potest cassare concilia eciam numerosorum pontificum nequiter cele- brata, precedentibus et subsequentibus in dictis duabus scripturis suis mani- 40 festantibus, hanc intelligi assercionem de generalibus conciliis, que papa acti- tata nequiter iudicauerit. De cuius iudicio et disposicione, quis, vt inquit, 5
750 Liber XVII. Caput XXXI. quat bellum, aut quod honorem regi faciat, si tauris et altilibus occisis paratis- que omnibus ad nupcias filii sui aule regie magister, priusquam prandium re- ceperint, inuitatis commeatum prestet, cum rex iusserit, eciam per vias et sepes inuentos, vt ad nupcias veniant, cogi, simili quoque modo, si pro consilio habendo congregatis sapientibus, priusquam inuicem conferant de loco consilii presidens abiciat eos, quod vero eciam sensibili experimento palpatur, si regina egritudine laborante mortali magister regie domus, e longinquo qui venissent abigeret medicos: exemplis hiis facile applicabilibus cause, de qua sermo, dum papa Eugenius dissoluit Basiliense concilium tempore, quo galeas destinauerat, in quibus Greci conducerentur disputaturi super materiis fidei, quomodo fuerat 10 compactatum, paratis iam, qui cum illis disputaturi erant; sed et reformacio perficienda erat ecclesie, maxima laborantis difformitate. Quamuis igitur non omnia in mencionata disputacione, quinymmo paucissima ex iam describendis fuere verbo expressa, ex hiis tamen, que de post ab ipso Iohanne scripto redacta fuere abbreuiacione, quomodo in superioribus gestum est, quedam in- 15 seruntur pro manifestanda synodali iusticia tuendaque ecclesie vniuersalis, re- presentate per generalia concilia, auctoritate, et ne tanto habeatur contemptui generalium auctoritas conciliorum, quemadmodum actum extitit per nuncios ipsos ex aduerso, nedum nouis mutilacionibus retractantes, sed affirmantes blasphemiam et heresim esse id, quod coacta semel synodus pro fidei com- 20 munione et veritate catholica promulgauit, generale videlicet concilium pro pertinentibus ad fidem, extirpacionem scismatis et generalem reformacionem legittime congregatum, absque eius consensu per papam autentice dissolui non posse. Diuina igitur eloquia, que profecto abissus multa sunt, attencius per- scrutari deposcente neccessitate moderni temporis, vtque synodali auctoritate 25 super candelabrum posita euidencius appareat, que sit illa heresis, in quam incidit olim Eugenius dissoluens modo, quo fecit Basiliense concilium, licet ex predictis scripture sacre auctoritatibus consideratis a priori constare satis videa- tur, tamen, quoniam in libello suo ad vniuersitates generalium quorundam stu- diorum destinato, ab eo vocato pio dogmate infra explicando imponit Basiliensi- 30 bus, quod auctoritatis summum apicem a sede apostolica euacuare conantur, quod, vt inquit, et euangelio et fidei hactenus obseruate, ac omnium sanctorum doctrine et vere racioni penitus contradicit. Eiusmodi igitur quatuor per ipsum olim Eugenium apposita synodali doctrine, quod suo pio vel impio dogmati competant, ex sequentibus intelligi potest, additis superius expressatis, tam in 35 suis recognitis per eum litteris, quam in bulla: „Deus nouit“, quibusdam eciam aliis ex assercionibus suis contra generalium conciliorum auctoritatem, tam in condempnacione trium veritatum fidei, quam in dicto libello contentis, videlicet, quod papa potest cassare concilia eciam numerosorum pontificum nequiter cele- brata, precedentibus et subsequentibus in dictis duabus scripturis suis mani- 40 festantibus, hanc intelligi assercionem de generalibus conciliis, que papa acti- tata nequiter iudicauerit. De cuius iudicio et disposicione, quis, vt inquit, 5
Strana 751
Liber XVII. Caput XXXI. 751 mortalium audeat disceptare? Item, quod papa in vniuersali ecclesia et super vniuersalem ecclesiam, dispersam per orbem terrarum vel conciliariter congre- gatam, est summus pontifex constitutus. Item, quod nunquam generalis syno- dus habuit aliquam auctoritatem aut robur sine apostolica sede, sed ab ea generalia concilia susceperunt semper plenariam auctoritatem. Item, quod apud sedem apostolicam resedit semper hactenus et nunc residet iudicium et facultas iudicandi de plenariis conciliis. Item, quod non potuit nec potest aliqua vniuer- salis synodi constitucione decerni Romanum pontificem non posse congregatam synodum in aliquem euentum submouere. Item, quod non potest tali constitu- cioni synodali consentire sine grauissimo et ineuitabili periculo fidei catholice et vniuerse ecclesie. Negat preterea in ipso libello concilium Constanciense pro maiori parte temporis, quo permansit. Ex hiis profecto assercionibus, vna cum aliis in precedentibus annotatis, cuilibet intueri volenti apercius constat, que sit illa heresis; periculosissima autem propterea, quod in summo pontifice, quam 15 in Dei ecclesia per dissolucionem secundam sancte synodi Basiliensis intro- duxit fouitque olim Eugenius. Omnibus nempe attencius consideratis vnicum illud est, a quo principaliter emanant, et in id ipsum omnia sua dogmata finaliter resoluuntur, videlicet, quod summus pontifex constitutus est super vniuersalem ecclesiam, dispersam per orbem vel conciliariter congregatam, sibique soli com- 20 petat auctoritatiue iudicare eam, vtrum catholice vel erronee credat, recte vel inique agat. Dicit namque disposicionem pape petram esse, supra quam solam Christus posuit edificia ecclesie et quod nullus mortalium, prout intelligere videtur, eciam generale concilium aut vniuersalis ecclesia, debet aut potest iudicare seu improbare gesta summi pontificis vel suam disposicionem, nec de 25 eis quomodolibet disceptare, sed quod apud papam, a quo dumtaxat generalis synodus habet auctoritatem, resedit semper hactenus et nunc residet facultas iudicandi de plenariis conciliis eiusque sentencia vel vnius presidentis, vicarii sui, pocius sequenda est, quam tocius concilii generalis, cum illud tanquam superior possit pro libito regulare; quia papa super omnia concilia habet pote- 30 statem et omnes leges seu omnia statuta et declarata per summos pontifices per episcopalia, metropolitana, patriarchalia ac eciam generalia concilia, dum- modo in ipsis fidei fundamenta non existant, potest amouere et corrigere pro sue libito voluntatis. Heccine est salutaris doctrina aut periculosa heresis olim Eugenii, ab eo vocata pium dogma? Vtrum vero pium vel impium sit, docere 35 nos potest sanctus Iohannes euangelista; etenim qui dixit: „Nolite omni spiri- tui credere, sed probate spiritus, vtrum ex Deo sint“, signa dedit hoc ipsum manifestancia, duo presertim, vt spiritus dicatur erroris cuiusque dissoluentis Ihesum et ecclesiam non audientis. Itaque dissoluens Ihesum, eciam priusquam in iudicio ecclesie experiatur, eo ipso agnoscitur habere spiritum erroris, quem- 40 admodum dicunt de Achacio, qui non fuit noui inuentor, sed dampnati sequax erroris, item et de Anastasio II°. Vbi vero non in dampnatam, sed nouam in- cidat quis heresim, quoniam adhuc ecclesia non determinauit, si in ea assercione 5 10
Liber XVII. Caput XXXI. 751 mortalium audeat disceptare? Item, quod papa in vniuersali ecclesia et super vniuersalem ecclesiam, dispersam per orbem terrarum vel conciliariter congre- gatam, est summus pontifex constitutus. Item, quod nunquam generalis syno- dus habuit aliquam auctoritatem aut robur sine apostolica sede, sed ab ea generalia concilia susceperunt semper plenariam auctoritatem. Item, quod apud sedem apostolicam resedit semper hactenus et nunc residet iudicium et facultas iudicandi de plenariis conciliis. Item, quod non potuit nec potest aliqua vniuer- salis synodi constitucione decerni Romanum pontificem non posse congregatam synodum in aliquem euentum submouere. Item, quod non potest tali constitu- cioni synodali consentire sine grauissimo et ineuitabili periculo fidei catholice et vniuerse ecclesie. Negat preterea in ipso libello concilium Constanciense pro maiori parte temporis, quo permansit. Ex hiis profecto assercionibus, vna cum aliis in precedentibus annotatis, cuilibet intueri volenti apercius constat, que sit illa heresis; periculosissima autem propterea, quod in summo pontifice, quam 15 in Dei ecclesia per dissolucionem secundam sancte synodi Basiliensis intro- duxit fouitque olim Eugenius. Omnibus nempe attencius consideratis vnicum illud est, a quo principaliter emanant, et in id ipsum omnia sua dogmata finaliter resoluuntur, videlicet, quod summus pontifex constitutus est super vniuersalem ecclesiam, dispersam per orbem vel conciliariter congregatam, sibique soli com- 20 petat auctoritatiue iudicare eam, vtrum catholice vel erronee credat, recte vel inique agat. Dicit namque disposicionem pape petram esse, supra quam solam Christus posuit edificia ecclesie et quod nullus mortalium, prout intelligere videtur, eciam generale concilium aut vniuersalis ecclesia, debet aut potest iudicare seu improbare gesta summi pontificis vel suam disposicionem, nec de 25 eis quomodolibet disceptare, sed quod apud papam, a quo dumtaxat generalis synodus habet auctoritatem, resedit semper hactenus et nunc residet facultas iudicandi de plenariis conciliis eiusque sentencia vel vnius presidentis, vicarii sui, pocius sequenda est, quam tocius concilii generalis, cum illud tanquam superior possit pro libito regulare; quia papa super omnia concilia habet pote- 30 statem et omnes leges seu omnia statuta et declarata per summos pontifices per episcopalia, metropolitana, patriarchalia ac eciam generalia concilia, dum- modo in ipsis fidei fundamenta non existant, potest amouere et corrigere pro sue libito voluntatis. Heccine est salutaris doctrina aut periculosa heresis olim Eugenii, ab eo vocata pium dogma? Vtrum vero pium vel impium sit, docere 35 nos potest sanctus Iohannes euangelista; etenim qui dixit: „Nolite omni spiri- tui credere, sed probate spiritus, vtrum ex Deo sint“, signa dedit hoc ipsum manifestancia, duo presertim, vt spiritus dicatur erroris cuiusque dissoluentis Ihesum et ecclesiam non audientis. Itaque dissoluens Ihesum, eciam priusquam in iudicio ecclesie experiatur, eo ipso agnoscitur habere spiritum erroris, quem- 40 admodum dicunt de Achacio, qui non fuit noui inuentor, sed dampnati sequax erroris, item et de Anastasio II°. Vbi vero non in dampnatam, sed nouam in- cidat quis heresim, quoniam adhuc ecclesia non determinauit, si in ea assercione 5 10
Strana 752
752 Liber XVII. Caput XXXI. dissoluitur Ihesus, est modus secundus agnoscendi spiritum erroris, si ecclesiam non audit. Hos duos modos cognoscendi spiritum erroris Iohannes ostendit cum subicit: „In hoc cognoscitur spiritus Dei: omnis spiritus, qui confitetur Ihesum Christum in carne venisse, ex Deo est; et omnis spiritus, qui soluit Ihesum, ex Deo non est, et hic est Antichristus, de quo audistis, quoniam venit, et nunc iam in mundo est. Vos ex Deo estis, filioli, et vicistis eum, quoniam maior est, qui in vobis est, quam qui in mundo; ipsi de mundo sunt, ideo de mundo loquuntur, et mundus eos audit, et nos ex Deo sumus; qui nouit Deum, audit nos, qui non est ex Deo, non audit nos: in hoc cognoscimus spiritum veritatis et spiritum erroris.“ Hoc igitur secundum signum est ad cognoscendum spiri- 10 tum erroris, quando quis acquiescere non vult doctrine ecclesie, quod est non audire ecclesiam seu eius ministros, docentes, que Christus obseruari mandauit. Iuxta quippe doctrinam Augustini multis in locis apostolica verba plurali ex- pressa numero ecclesie attribuuntur, doctrina ista Iohannis conformiter se habente ad verba saluatoris in euangelio: „Si ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethni- 15 cus et publicanus.“ Si quis igitur non solum non audit, sed eciam audire eccle- siam rennuit, se ipsum constituens ecclesie iudicem, tanquam ipsa eum debeat audire, non vero eam ipse, perspicue intelligi potest, si in eo spiritus est veri- tatis, vel pocius spiritus erroris. Considerare autem volens opera ipsius olim Eugenii eiusque doctrinam disseminatam per litteras oratoresque suos tempore 20 prime ac secunde dissolucionis, liquido animaduertit radicem omnium differen- ciarum, que in ecclesia fuerunt ab inicio synodi Basiliensis, illam esse, quod olim Eugenius audire noluit ecclesiam, Basilee legittime congregatam. Vt nam- que eam non audiret, explicantem per nuncium suum Iohannem Pulchripatris, quas paciebatur neccessitates auxiliaque, vt opera perficeret, propter que con- 25 gregata erat, ab ipso tunc papa requirentem, commemoratis quibusdam causis, commissionem suo dedit presidenti eam dissoluendi, non vero expectata eius responsione eo die ipse dissoluit. Nec satis ei fuit secreto de consilio cardina- lium semel dissoluisse, sed ad mensem allegata causa, quoniam vocauerat Bohe- mos ad audienciam habendamque cum ecclesia pacem in generali consistorio 30 publice dissoluit. Non rursus audiuit ecclesiam, vt dissolucionem ipsam reuoca- ret et legittimitatem sue congregacionis confiteretur quamplurimas et vrgentis- simas allegantem raciones tam per oratores suos quam per Sigismundum Roma- norum regem litteris, ambassiatis ac personaliter supplicantem, multosque alios principes, cardinales eciam suos, quorum multi ex ea causa recesserunt ab eo. 35 Non audiuit preterea ecclesiam, ipsum ad concilium vocantem, non denique eidem precipientem, vt adhereret, sed post tercio indictam suspensionem si id non faceret, litteras dedit adhesionis. Nunquam tamen voluit audire ecclesiam, vt decreta reformacionis obseruaret, nec acquiesceret, vt per Basiliense con- cilium prosecucio fieret vnionis Grecorum, prout ipse multiplicem dederat primo 40 consensum. Tempore autem dissolucionis secunde, quomodo audire noluit eccle- siam, proxime commemoratum extitit, quando nedum parere voluit vocacioni ad 5
752 Liber XVII. Caput XXXI. dissoluitur Ihesus, est modus secundus agnoscendi spiritum erroris, si ecclesiam non audit. Hos duos modos cognoscendi spiritum erroris Iohannes ostendit cum subicit: „In hoc cognoscitur spiritus Dei: omnis spiritus, qui confitetur Ihesum Christum in carne venisse, ex Deo est; et omnis spiritus, qui soluit Ihesum, ex Deo non est, et hic est Antichristus, de quo audistis, quoniam venit, et nunc iam in mundo est. Vos ex Deo estis, filioli, et vicistis eum, quoniam maior est, qui in vobis est, quam qui in mundo; ipsi de mundo sunt, ideo de mundo loquuntur, et mundus eos audit, et nos ex Deo sumus; qui nouit Deum, audit nos, qui non est ex Deo, non audit nos: in hoc cognoscimus spiritum veritatis et spiritum erroris.“ Hoc igitur secundum signum est ad cognoscendum spiri- 10 tum erroris, quando quis acquiescere non vult doctrine ecclesie, quod est non audire ecclesiam seu eius ministros, docentes, que Christus obseruari mandauit. Iuxta quippe doctrinam Augustini multis in locis apostolica verba plurali ex- pressa numero ecclesie attribuuntur, doctrina ista Iohannis conformiter se habente ad verba saluatoris in euangelio: „Si ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethni- 15 cus et publicanus.“ Si quis igitur non solum non audit, sed eciam audire eccle- siam rennuit, se ipsum constituens ecclesie iudicem, tanquam ipsa eum debeat audire, non vero eam ipse, perspicue intelligi potest, si in eo spiritus est veri- tatis, vel pocius spiritus erroris. Considerare autem volens opera ipsius olim Eugenii eiusque doctrinam disseminatam per litteras oratoresque suos tempore 20 prime ac secunde dissolucionis, liquido animaduertit radicem omnium differen- ciarum, que in ecclesia fuerunt ab inicio synodi Basiliensis, illam esse, quod olim Eugenius audire noluit ecclesiam, Basilee legittime congregatam. Vt nam- que eam non audiret, explicantem per nuncium suum Iohannem Pulchripatris, quas paciebatur neccessitates auxiliaque, vt opera perficeret, propter que con- 25 gregata erat, ab ipso tunc papa requirentem, commemoratis quibusdam causis, commissionem suo dedit presidenti eam dissoluendi, non vero expectata eius responsione eo die ipse dissoluit. Nec satis ei fuit secreto de consilio cardina- lium semel dissoluisse, sed ad mensem allegata causa, quoniam vocauerat Bohe- mos ad audienciam habendamque cum ecclesia pacem in generali consistorio 30 publice dissoluit. Non rursus audiuit ecclesiam, vt dissolucionem ipsam reuoca- ret et legittimitatem sue congregacionis confiteretur quamplurimas et vrgentis- simas allegantem raciones tam per oratores suos quam per Sigismundum Roma- norum regem litteris, ambassiatis ac personaliter supplicantem, multosque alios principes, cardinales eciam suos, quorum multi ex ea causa recesserunt ab eo. 35 Non audiuit preterea ecclesiam, ipsum ad concilium vocantem, non denique eidem precipientem, vt adhereret, sed post tercio indictam suspensionem si id non faceret, litteras dedit adhesionis. Nunquam tamen voluit audire ecclesiam, vt decreta reformacionis obseruaret, nec acquiesceret, vt per Basiliense con- cilium prosecucio fieret vnionis Grecorum, prout ipse multiplicem dederat primo 40 consensum. Tempore autem dissolucionis secunde, quomodo audire noluit eccle- siam, proxime commemoratum extitit, quando nedum parere voluit vocacioni ad 5
Strana 753
Liber XVII. Caput XXXI. 753 iudicium sue purgacionis, sed vocantem dissoluit, iudicem se constituens, fulmi- natis censuris ecclesiasticis cessari iubens a conciliaribus actibus, et terminum imponens ad causam fidei, super qua disputabatur cum Bohemis. Vt vero plene censeretur ecclesiam audire, post fulminatam priuacionem omnium dignitatum et beneficiorum tradidit celebrantes concilium prede et brachio seculari. Sic igitur, si secundum signum euidens est, quis sit spiritus veritatis et spiritus erroris, quando quis ecclesiam audit, vbi olim Eugenius in tot tantisque casi- bus racione plenis synodum Basiliensem audire noluit, vltra vero hec opere et sermone plus quam publice predicat, quod non tenetur obedire concilio gene- 10 rali seu quod non debet ecclesiam audire, quoniam super eam constitutus est, vt ipse eam iudicet, nedum igitur coniectura, sed velut palpabili experimento cognosci potest, vtrum in pio dogmate eius sit spiritus veritatis aut spiritus erroris. Primum vero signum amplioris videtur esse indaginis; etenim, quia in- quit: „Omnis spiritus, qui confitetur Ihesum Christum in carne venisse, ex Deo 15 est, et omnis spiritus, qui soluit Ihesum, ex Deo non est.“ Videmus autem multas hereses Ihesum in carne venisse confitentes, habentes tamen spiritum erroris. Inuestigandum est igitur, quomodo affirmantes Ihesum Christum in carne venisse, si quouis modo in aliis deuiant a veritate catholice fidei, cen- sendi sunt Ihesum soluere. Vtique Augustinus hoc exponit in libro de verbis 20 domini XCV, dicens: non solum, qui negat Christum in carne venisse, sicut Manicheus fecit, sed qui confitetur, et tamen eius derogat excellencie siue quantum ad substanciam siue quantum ad dignitatem, Ihesum soluere censetur, qui negat, quod est illius, sicut Arrius, negans eius cum patre consubstanciali- tatem, Eumomius, confitens similitudinem, sed equalitatem negans, Sabellius 25 eius a patre inficiatus distinccionem, Donatista eius hereditatem et possessio- nem, omnes terminos terre comprehendentem, Pelagius eius graciam et singula- ritatem a ceteris natis, quia alii filii ire baptismo egentes propterea, quod nati in originali peccato, ipse vero minime, quia non in carne peccati, sed in simili- tudinem carnis peccati. Greci preterea, Thoma exponente, nolentes confiteri 30 spiritum sanctum procedere a filio censebantur dissoluere Ihesum, quasi non esset genitus equalis patri in virtute, similiter confiteri nolentes primitatem sedis Romane, sponsam eius ecclesiam disnexam et minime ordinatam consti- tuentes. Item racione purgatorii tanquam superflue pro defunctis oret, elemosinas et suffragia faciat et sacrificia Christo offerat. Sed extensius adhuc Augustinus 35 exponit verba Iohannis, quia non solum de hereticis vel a fide aberrantibus, sed eciam de omnibus peccatoribus, quoniam confitentur verbis nosse Deum, et negant factis, quos apostolus vocat abhominantes incredibiles et reprobos ad omne opus bonum, de quibus non ad presens agitur, sed de hiis, qui soluunt Ihesum, veritatem, quam confiteri tenentur et dogmatizantes contra veritatem 40 catholice fidei. Hii namque soluere Ihesum dicuntur, qui soluunt verba eius, non prout spiritus sanctus efflagitat, sed iuxta proprium sensum carnis, quo in- flati sunt, diuina eloquia exponentes, apponentes aut diminuentes de uerbis 5
Liber XVII. Caput XXXI. 753 iudicium sue purgacionis, sed vocantem dissoluit, iudicem se constituens, fulmi- natis censuris ecclesiasticis cessari iubens a conciliaribus actibus, et terminum imponens ad causam fidei, super qua disputabatur cum Bohemis. Vt vero plene censeretur ecclesiam audire, post fulminatam priuacionem omnium dignitatum et beneficiorum tradidit celebrantes concilium prede et brachio seculari. Sic igitur, si secundum signum euidens est, quis sit spiritus veritatis et spiritus erroris, quando quis ecclesiam audit, vbi olim Eugenius in tot tantisque casi- bus racione plenis synodum Basiliensem audire noluit, vltra vero hec opere et sermone plus quam publice predicat, quod non tenetur obedire concilio gene- 10 rali seu quod non debet ecclesiam audire, quoniam super eam constitutus est, vt ipse eam iudicet, nedum igitur coniectura, sed velut palpabili experimento cognosci potest, vtrum in pio dogmate eius sit spiritus veritatis aut spiritus erroris. Primum vero signum amplioris videtur esse indaginis; etenim, quia in- quit: „Omnis spiritus, qui confitetur Ihesum Christum in carne venisse, ex Deo 15 est, et omnis spiritus, qui soluit Ihesum, ex Deo non est.“ Videmus autem multas hereses Ihesum in carne venisse confitentes, habentes tamen spiritum erroris. Inuestigandum est igitur, quomodo affirmantes Ihesum Christum in carne venisse, si quouis modo in aliis deuiant a veritate catholice fidei, cen- sendi sunt Ihesum soluere. Vtique Augustinus hoc exponit in libro de verbis 20 domini XCV, dicens: non solum, qui negat Christum in carne venisse, sicut Manicheus fecit, sed qui confitetur, et tamen eius derogat excellencie siue quantum ad substanciam siue quantum ad dignitatem, Ihesum soluere censetur, qui negat, quod est illius, sicut Arrius, negans eius cum patre consubstanciali- tatem, Eumomius, confitens similitudinem, sed equalitatem negans, Sabellius 25 eius a patre inficiatus distinccionem, Donatista eius hereditatem et possessio- nem, omnes terminos terre comprehendentem, Pelagius eius graciam et singula- ritatem a ceteris natis, quia alii filii ire baptismo egentes propterea, quod nati in originali peccato, ipse vero minime, quia non in carne peccati, sed in simili- tudinem carnis peccati. Greci preterea, Thoma exponente, nolentes confiteri 30 spiritum sanctum procedere a filio censebantur dissoluere Ihesum, quasi non esset genitus equalis patri in virtute, similiter confiteri nolentes primitatem sedis Romane, sponsam eius ecclesiam disnexam et minime ordinatam consti- tuentes. Item racione purgatorii tanquam superflue pro defunctis oret, elemosinas et suffragia faciat et sacrificia Christo offerat. Sed extensius adhuc Augustinus 35 exponit verba Iohannis, quia non solum de hereticis vel a fide aberrantibus, sed eciam de omnibus peccatoribus, quoniam confitentur verbis nosse Deum, et negant factis, quos apostolus vocat abhominantes incredibiles et reprobos ad omne opus bonum, de quibus non ad presens agitur, sed de hiis, qui soluunt Ihesum, veritatem, quam confiteri tenentur et dogmatizantes contra veritatem 40 catholice fidei. Hii namque soluere Ihesum dicuntur, qui soluunt verba eius, non prout spiritus sanctus efflagitat, sed iuxta proprium sensum carnis, quo in- flati sunt, diuina eloquia exponentes, apponentes aut diminuentes de uerbis 5
Strana 754
754 Liber XVII. Caput XXXI. libri vite. Etenim cum eloquia domini sunt igne examinata, quando ad heretico- rum exposicionem sequitur corrupcio vel minimi verbi scripture sacre, tanquam verum non sit, quoniam incompatibile aliis, hoc est soluere Ihesum a veritate, quod est impossibile, ipso via, veritate et vita sistente. Quoniam vero Iohannes tales antichristos vocat tanquam antichristi discipulos et ministros, dat ergo in- telligi illum precipue futurum antichristum, in quo erit non spiritus veritatis, sed spiritus erroris vtroque exposito modo, et quia soluet Ihesum et quia nullatenus ecclesiam audiet descriptus ab apostolo homo peccati, perdicionis filius. Quomodo namque ecclesiam auditurus est, qui aduersabitur et extolletur supra omne, quod dicitur Deus aut colitur? Vnde precipue iste dicetur soluere 10 Ihesum, qui licet nouissima hora venturus sit, primus tamen, vt communiter dicunt, minister erit illius, qui rex est super omnes filios superbie, per quam excecatus in veritate non stetit, quia veritas in eo non erat, conatus soluere Ihesum eciam in celo, vt ipse, non vero Christus caput futurus esset omnium angelorum et hominum. Etenim, cum fidelis noticia de omnibus pertinentibus 15 ad salutem angelorum et hominum illi pre omnibus affuerit, nouit vtique filium virginis a Deo constitutum super omnem ecclesiam superque omnem principa- tum et potestatem eciam in celestibus, ipsomet veritatem hanc confitente, cum Christo inquit angelis suis: „mandauit de te“. Vt autem principatum seorsum a Christo obtineret, alia pro aliis tunc finxit. Siquidem mendax est omniumque 20 mendaciorum pater, et seductor vniuersi orbis, vnde aggregauit sibi magnam societatem, cauda sua trahens secum terciam partem stellarum, apostata factus ab eo, quod primo tenuerat, quando acquiescens veritati et diuine ordinacioni, vt Ezechiel inquit: „In medio lapidum ignitorum ambulauit, perfectus“ . . . „donec inuenta est iniquitas in eo.“ Non quidem, quamdiu vt filius Dei Deo 25 iubilabat, et inter astra matutina Deum laudabat, sed cum apostatauit. Apo- statauit vtique, etenim, cum apostasia sit temerarius a statu fidei, obediencie, milicie clericalis aut religionis recessus, duobus primis modis apostatauit, et quia in veritate fidei, quam primo acceperat, non stetit, et quoniam ab obe- diencia Christi recessit, factus rex super omnes filios superbie. Siquidem maluit 30 caput esse ecclesie malignancium, quam tenere sub Christo principatum omnium adherencium Deo. Quomodo eciam aliis duobus modis apostatauit, non dicitur, ne longius exposicio progrediatur, satis dictum sit, quod per hunc temerarium recessum nomen perpetuum, quod apostata sit, sibi suisque angelis acquisiuit; omnes namque ea designati sunt appellacione, quod sunt angeli apostate vel 35 apostatici spiritus. Hac certe denominacione Lucifero ipsi, illorum omnium capiti, anthonomatice, hoc est primum et permaxime competente, qui, quemad- modum in celo conatus est soluere Christum ab angelis, ita et in terra ab hominibus. Sic namque tempore, quo sicut fulgur de celo cecidit, acclamatum est: „Ve terre et mari, quia descendit dyabolus ad vos, habens iram magnam, 40 sciens, quia modicum tempus.“ Etenim Iohanne docente, quoniam Christus in hoc apparuit, vt dissoluat opera dyaboli, dyabolus ipse Cristo reddere uicem 5
754 Liber XVII. Caput XXXI. libri vite. Etenim cum eloquia domini sunt igne examinata, quando ad heretico- rum exposicionem sequitur corrupcio vel minimi verbi scripture sacre, tanquam verum non sit, quoniam incompatibile aliis, hoc est soluere Ihesum a veritate, quod est impossibile, ipso via, veritate et vita sistente. Quoniam vero Iohannes tales antichristos vocat tanquam antichristi discipulos et ministros, dat ergo in- telligi illum precipue futurum antichristum, in quo erit non spiritus veritatis, sed spiritus erroris vtroque exposito modo, et quia soluet Ihesum et quia nullatenus ecclesiam audiet descriptus ab apostolo homo peccati, perdicionis filius. Quomodo namque ecclesiam auditurus est, qui aduersabitur et extolletur supra omne, quod dicitur Deus aut colitur? Vnde precipue iste dicetur soluere 10 Ihesum, qui licet nouissima hora venturus sit, primus tamen, vt communiter dicunt, minister erit illius, qui rex est super omnes filios superbie, per quam excecatus in veritate non stetit, quia veritas in eo non erat, conatus soluere Ihesum eciam in celo, vt ipse, non vero Christus caput futurus esset omnium angelorum et hominum. Etenim, cum fidelis noticia de omnibus pertinentibus 15 ad salutem angelorum et hominum illi pre omnibus affuerit, nouit vtique filium virginis a Deo constitutum super omnem ecclesiam superque omnem principa- tum et potestatem eciam in celestibus, ipsomet veritatem hanc confitente, cum Christo inquit angelis suis: „mandauit de te“. Vt autem principatum seorsum a Christo obtineret, alia pro aliis tunc finxit. Siquidem mendax est omniumque 20 mendaciorum pater, et seductor vniuersi orbis, vnde aggregauit sibi magnam societatem, cauda sua trahens secum terciam partem stellarum, apostata factus ab eo, quod primo tenuerat, quando acquiescens veritati et diuine ordinacioni, vt Ezechiel inquit: „In medio lapidum ignitorum ambulauit, perfectus“ . . . „donec inuenta est iniquitas in eo.“ Non quidem, quamdiu vt filius Dei Deo 25 iubilabat, et inter astra matutina Deum laudabat, sed cum apostatauit. Apo- statauit vtique, etenim, cum apostasia sit temerarius a statu fidei, obediencie, milicie clericalis aut religionis recessus, duobus primis modis apostatauit, et quia in veritate fidei, quam primo acceperat, non stetit, et quoniam ab obe- diencia Christi recessit, factus rex super omnes filios superbie. Siquidem maluit 30 caput esse ecclesie malignancium, quam tenere sub Christo principatum omnium adherencium Deo. Quomodo eciam aliis duobus modis apostatauit, non dicitur, ne longius exposicio progrediatur, satis dictum sit, quod per hunc temerarium recessum nomen perpetuum, quod apostata sit, sibi suisque angelis acquisiuit; omnes namque ea designati sunt appellacione, quod sunt angeli apostate vel 35 apostatici spiritus. Hac certe denominacione Lucifero ipsi, illorum omnium capiti, anthonomatice, hoc est primum et permaxime competente, qui, quemad- modum in celo conatus est soluere Christum ab angelis, ita et in terra ab hominibus. Sic namque tempore, quo sicut fulgur de celo cecidit, acclamatum est: „Ve terre et mari, quia descendit dyabolus ad vos, habens iram magnam, 40 sciens, quia modicum tempus.“ Etenim Iohanne docente, quoniam Christus in hoc apparuit, vt dissoluat opera dyaboli, dyabolus ipse Cristo reddere uicem 5
Strana 755
Liber XVII. Caput XXXI. 755 volens per se ministrosque suos id precipue conatur non tam, vt opera eius, sed soluat Ihesum. Igitur, quoniam antichristus principalis erit omnium mini- strorum dyaboli, studium illius permaxime erit, vt soluat, vocatus propterea anthonomatice antichristus, quia contra Christum, huic subtrahens, et omnem sibi tribuens honorem. Ad hoc enim sedebit in templo, ostendens se tanquam sit Deus, vt minime Christo, contra quem est, sed omnis honor et gloria sibi tribuatur. Huius haudubio sunt imitatores heretici ac omnes, qui honoris aut glorie, permaxime autem principatus causa nouas gignunt aut inuentas sequun- tur opiniones contrarias veritati catholice fidei, magistri sui formam sectantes. 10 Sicut enim Christus in hoc natus est, et ad hoc venit in mundum, vt testimo- nium perhibeat veritati, ita secundum operacionem Sathane, qui in veritate non stetit, erit aduentus antichristi in omni virtute et signis et prodigiis mendaci- bus et in omni seduccione iniquitatis. Quo sequitur, quoniam Christi aduentus fuit, vt veritati testimonium perhiberet, antichristus autem futurus est in omni 15 seduccione iniquitatis et mendaciis, quanto doctrina cuiusquam magis conforma- tur doctrine et operibus Christi, tanto magis erit censenda catholica. Aberrat autem a fide profundius, quanto magis erit conformis doctrine et operibus anti- christi; de hoc siquidem scriptum est et putabit, quod possit mutare tempora et leges, et faciet iuxta voluntatem suam rex, et magnificabitur aduersus omnem 20 Deum et aduersum Deum Deorum loquetur magnifica, nec quemquam Deorum curabit, quia aduersum vniuersa consurget, et per apostolum de illo scribitur et extolletur supra omne, quod dicitur Deus aut colitur. Quoniam vero Dii in sacra scriptura appellantur sacerdotes, reges et iudices atque viri sancti, lector igitur considerare potest de ipso olim Eugenio, quem istorum curat Deorum. De iure communi notissimum est, quod in hiis, que spectant ad salutem fide- lium, iudicium summi pontificis est supra iudicia episcoporum et archiepiscopo- rum, patriarcharum, regum et principum: ipso autem olim Eugenio profitente, quod habet eciam facultatem iudicandi de plenariis conciliis, quorum tribunal, vt supra ostensum est, in ecclesia militanti habet auctoritatem supremi iudicii. 30 Quis igitur Deorum iam restat, aduersus quem dictus olim Eugenius non con- surgat? De Christo autem, saluatore nostro, scriptum est, quod subditus erat parentibus; de se ipso eciam dicebat: „Mea doctrina non est mea, sed eius, qui misit me.“ Item, qui a semetipso loquitur, gloriam propriam querit; qui autem querit gloriam eius, qui misit illum, hic verax est. Et alibi: „Ego non 35 quero gloriam meam“, et iterum: „Non possum a me ipso facere quidquam, sed sicut audio, iudico, et iudicium meum iustum est, quia non quero voluntatem meam, sed voluntatem eius, qui misit me.“ Et rursus: „Descendi de celo, non vt faciam voluntatem meam, sed voluntatem eius, qui misit me.“ Ecce con- sonanciam aut differenciam: Christus subditus esse matri voluit, et Ioseph 40 propter eam, sed ipse olim Eugenius dicit se et quemuis summum pontificem constitutum super ecclesiam vniuersalem, suam et omnium aliorum fidelium matrem, item super omnia generalia concilia, ipsam representancia. Christus Scriptores III. 5 25 96
Liber XVII. Caput XXXI. 755 volens per se ministrosque suos id precipue conatur non tam, vt opera eius, sed soluat Ihesum. Igitur, quoniam antichristus principalis erit omnium mini- strorum dyaboli, studium illius permaxime erit, vt soluat, vocatus propterea anthonomatice antichristus, quia contra Christum, huic subtrahens, et omnem sibi tribuens honorem. Ad hoc enim sedebit in templo, ostendens se tanquam sit Deus, vt minime Christo, contra quem est, sed omnis honor et gloria sibi tribuatur. Huius haudubio sunt imitatores heretici ac omnes, qui honoris aut glorie, permaxime autem principatus causa nouas gignunt aut inuentas sequun- tur opiniones contrarias veritati catholice fidei, magistri sui formam sectantes. 10 Sicut enim Christus in hoc natus est, et ad hoc venit in mundum, vt testimo- nium perhibeat veritati, ita secundum operacionem Sathane, qui in veritate non stetit, erit aduentus antichristi in omni virtute et signis et prodigiis mendaci- bus et in omni seduccione iniquitatis. Quo sequitur, quoniam Christi aduentus fuit, vt veritati testimonium perhiberet, antichristus autem futurus est in omni 15 seduccione iniquitatis et mendaciis, quanto doctrina cuiusquam magis conforma- tur doctrine et operibus Christi, tanto magis erit censenda catholica. Aberrat autem a fide profundius, quanto magis erit conformis doctrine et operibus anti- christi; de hoc siquidem scriptum est et putabit, quod possit mutare tempora et leges, et faciet iuxta voluntatem suam rex, et magnificabitur aduersus omnem 20 Deum et aduersum Deum Deorum loquetur magnifica, nec quemquam Deorum curabit, quia aduersum vniuersa consurget, et per apostolum de illo scribitur et extolletur supra omne, quod dicitur Deus aut colitur. Quoniam vero Dii in sacra scriptura appellantur sacerdotes, reges et iudices atque viri sancti, lector igitur considerare potest de ipso olim Eugenio, quem istorum curat Deorum. De iure communi notissimum est, quod in hiis, que spectant ad salutem fide- lium, iudicium summi pontificis est supra iudicia episcoporum et archiepiscopo- rum, patriarcharum, regum et principum: ipso autem olim Eugenio profitente, quod habet eciam facultatem iudicandi de plenariis conciliis, quorum tribunal, vt supra ostensum est, in ecclesia militanti habet auctoritatem supremi iudicii. 30 Quis igitur Deorum iam restat, aduersus quem dictus olim Eugenius non con- surgat? De Christo autem, saluatore nostro, scriptum est, quod subditus erat parentibus; de se ipso eciam dicebat: „Mea doctrina non est mea, sed eius, qui misit me.“ Item, qui a semetipso loquitur, gloriam propriam querit; qui autem querit gloriam eius, qui misit illum, hic verax est. Et alibi: „Ego non 35 quero gloriam meam“, et iterum: „Non possum a me ipso facere quidquam, sed sicut audio, iudico, et iudicium meum iustum est, quia non quero voluntatem meam, sed voluntatem eius, qui misit me.“ Et rursus: „Descendi de celo, non vt faciam voluntatem meam, sed voluntatem eius, qui misit me.“ Ecce con- sonanciam aut differenciam: Christus subditus esse matri voluit, et Ioseph 40 propter eam, sed ipse olim Eugenius dicit se et quemuis summum pontificem constitutum super ecclesiam vniuersalem, suam et omnium aliorum fidelium matrem, item super omnia generalia concilia, ipsam representancia. Christus Scriptores III. 5 25 96
Strana 756
756 Liber XVII. Caput XXXI. dicit: „Mea doctrina non est mea, sed eius, qui misit me“, olim Eugenius docet, quod petra, supra quam solam Christus posuit edificia ecclesie, est dis- posicio et ordinacio summi pontificis. Christus de se profitetur: „Non possum a me facere quidquam, sed sicut audio, iudico,“ olim Eugenius publicat apud se residere potestatem iudicandi de plenariis conciliis. Christus denique mani- festat: „Descendi de celo, non vt faciam voluntatem meam, sed voluntatem eius, qui misit me“, in dogmate vero sub nomine olim Eugenii proclamatur, quod omnes leges, statuta et declarata in generalibus conciliis potest amouere et corrigere papa pro libito voluntatis, ex quo verbo manifestissime potest cognosci, quod prefata assercio sua dici debet proprie heresis secundum nomen. 10 Ysidorus enim ethimologiarum libro VIII., vt supra commemoratum fuit, ita in- quit: „heresis grece ab eleccione vocatur, quod vnusquisque sibi eligit, quod melius sibi esse videtur, vt philosophi, peripatetici, achademici, epicurei et stoyci vel alii, qui peruersum dogma cogitantes arbitrio suo de ecclesia reces- serunt. Inde igitur heresis dicta greca voce ex interpretacione eleccionis, quia 15 vnusquisque arbitrio suo ad instituenda siue suscipienda quelibet ipse sibi eli- git. Nobis vero nichil ex nostro arbitrio inducere licet, sed nec eligere, quod aliqui de suo arbitrio induxerunt: apostolos Dei habemus auctores, qui nec ipsi quicquam ex suo arbitrio, quod inducerent, elegerunt, sed acceptam a Christo disciplinam fideliter nacionibus confirmauerunt. Itaque, eciam si angelus de celo 20 aliter euangelizauerit, anathema vocabitur.“ Hec ille. Patet igitur asserciones ipsius olim Eugenii recte secundum nomen posse appellari hereses, non tam ex arbitrio, quod participat racionis iudicium, sed quod grauius, quia eligit pro libito voluntatis. Dicit enim, quod potest pro libito regulare generale concilium ipsiusque amouere et corrigere leges pro libito voluntatis. Hic est primus modus, 25 quo secundum nomen ab eligendo sua assercio proprie heresis dici potest. Non minus dici potest eciam secundo ab herciscendo, i. e. diuidendo, quia per huius- modi asserciones suas, vt deductum extitit, introduxit diuisionem et notorium scisma in Dei ecclesia. Dici eciam potest tercio heresis ab herendo, nam iuxta exposita in materia de pertinacia fuit nimis inhesiuus ac pertinax in assercioni- 30 bus suis. Hiis igitur sic prefacionaliter enarratis, quantum ad sui pii dogmatis factam per eum denominacionem, consequens est manifestare eciam secundum rei veritatem, quod prefatum dogma seu principalis sua assercio non pia doctrina fidei, magis autem sit heresis, quod potest constare, si notificetur in se habere illa, que heresi competunt ex communi diffinicione. Dicitur namque 35 heresis dogma falsum, fidei orthodoxe contrarium. Duo igitur exponenda erunt, quod sit dogma falsum, et quod sit fidei orthodoxe contrarium. Primum tan- quam generis habens racionem, et per consequens facilius cognitu, prout gestum est, notificari primo debuit, videlicet, quod dogma olim Eugenii falsum sit, hoc aperte demonstrante multiplicata raciocinacione auctoritatibusque scripture sacre 40 et sanctorum superius commemoratis. Sed vt euidencius id ipsum constet, pro- bacio nunc incipiet ab eo loco, quem negari minus licet, et quem inficiari audet 5
756 Liber XVII. Caput XXXI. dicit: „Mea doctrina non est mea, sed eius, qui misit me“, olim Eugenius docet, quod petra, supra quam solam Christus posuit edificia ecclesie, est dis- posicio et ordinacio summi pontificis. Christus de se profitetur: „Non possum a me facere quidquam, sed sicut audio, iudico,“ olim Eugenius publicat apud se residere potestatem iudicandi de plenariis conciliis. Christus denique mani- festat: „Descendi de celo, non vt faciam voluntatem meam, sed voluntatem eius, qui misit me“, in dogmate vero sub nomine olim Eugenii proclamatur, quod omnes leges, statuta et declarata in generalibus conciliis potest amouere et corrigere papa pro libito voluntatis, ex quo verbo manifestissime potest cognosci, quod prefata assercio sua dici debet proprie heresis secundum nomen. 10 Ysidorus enim ethimologiarum libro VIII., vt supra commemoratum fuit, ita in- quit: „heresis grece ab eleccione vocatur, quod vnusquisque sibi eligit, quod melius sibi esse videtur, vt philosophi, peripatetici, achademici, epicurei et stoyci vel alii, qui peruersum dogma cogitantes arbitrio suo de ecclesia reces- serunt. Inde igitur heresis dicta greca voce ex interpretacione eleccionis, quia 15 vnusquisque arbitrio suo ad instituenda siue suscipienda quelibet ipse sibi eli- git. Nobis vero nichil ex nostro arbitrio inducere licet, sed nec eligere, quod aliqui de suo arbitrio induxerunt: apostolos Dei habemus auctores, qui nec ipsi quicquam ex suo arbitrio, quod inducerent, elegerunt, sed acceptam a Christo disciplinam fideliter nacionibus confirmauerunt. Itaque, eciam si angelus de celo 20 aliter euangelizauerit, anathema vocabitur.“ Hec ille. Patet igitur asserciones ipsius olim Eugenii recte secundum nomen posse appellari hereses, non tam ex arbitrio, quod participat racionis iudicium, sed quod grauius, quia eligit pro libito voluntatis. Dicit enim, quod potest pro libito regulare generale concilium ipsiusque amouere et corrigere leges pro libito voluntatis. Hic est primus modus, 25 quo secundum nomen ab eligendo sua assercio proprie heresis dici potest. Non minus dici potest eciam secundo ab herciscendo, i. e. diuidendo, quia per huius- modi asserciones suas, vt deductum extitit, introduxit diuisionem et notorium scisma in Dei ecclesia. Dici eciam potest tercio heresis ab herendo, nam iuxta exposita in materia de pertinacia fuit nimis inhesiuus ac pertinax in assercioni- 30 bus suis. Hiis igitur sic prefacionaliter enarratis, quantum ad sui pii dogmatis factam per eum denominacionem, consequens est manifestare eciam secundum rei veritatem, quod prefatum dogma seu principalis sua assercio non pia doctrina fidei, magis autem sit heresis, quod potest constare, si notificetur in se habere illa, que heresi competunt ex communi diffinicione. Dicitur namque 35 heresis dogma falsum, fidei orthodoxe contrarium. Duo igitur exponenda erunt, quod sit dogma falsum, et quod sit fidei orthodoxe contrarium. Primum tan- quam generis habens racionem, et per consequens facilius cognitu, prout gestum est, notificari primo debuit, videlicet, quod dogma olim Eugenii falsum sit, hoc aperte demonstrante multiplicata raciocinacione auctoritatibusque scripture sacre 40 et sanctorum superius commemoratis. Sed vt euidencius id ipsum constet, pro- bacio nunc incipiet ab eo loco, quem negari minus licet, et quem inficiari audet 5
Strana 757
Liber XVII. Caput XXXI. 757 nemo, qui gloriatur nomine christiano, hoc est ab ostensione differencie pre- misse diffinicionis, quod eius dogma est veraciter fidei orthodoxe contrarium. Ex quo neccesse erit confiteri, illud non esse verum, sed esse neccessario ac simpliciter falsum, nulla enim doctrina contraria catholice fidei potest vera esse, testante saluatore: „Celum et terra transibunt, verba autem mea non transi- bunt“, et psalmo, quod „veritas domini manet in eternum". Quod igitur assercio olim Eugenii sit dogma perniciosum, fidei orthodoxe contrarium, et per con- sequens vere ac realiter heresis, manifeste deducitur quedam ex superioribus commemorando. Declaratum namque fuit doctrinam synodalem, quam magna 10 Constanciensis diffiniuit, et sancta synodus Basiliensis constanter defendit, con- formem esse euangelio ac fidei hactenus obseruate, necnon doctrine sanctorum et racioni. Que autem huiusmodi doctrina sit, iam sepe fuit commemoratum, quod generalis synodus, ecclesiam catholicam representans, habet immediate a Christo potestatem, illiusque ordinacionibus ac mandatis obedire tenetur omnis 15 fidelis, eciam summus pontifex, et nisi obedierit, quod potest et debet puniri. Et igitur constat, dogma prefatum olim Eugenii huic doctrine omnino et mani- feste contrariari; proprie igitur ac secundum rei veritatem dicendum est here- sis. Res namque iam eo deducta est, vt neccesse sit vel sepe dictam determi- nacionem Constanciensis concilii heresim esse, aut dogma prefatum ipsius olim 20 Eugenii, alterum namque alteri euidenter ac per se contradicit, nec ad id ostendendum neccesse est multos agi sermones, quia eciam apud illiteratos in- tellecta solummodo significacione terminorum illud est notorium. Non enim stant simul, quod synodus generalis habet immediate potestatem a Christo, et quod nunquam generalis synodus habuit aliquam virtutem aut robur sine apostolica 25 sede, quodque ab ea generalia concilia susceperunt semper plenariam auctori- tatem. Item non stant simul, quod summus pontifex tenetur obedire generali concilio, et quod ipse constitutus est super vniuersalem ecclesiam dispersam per orbem terrarum vel conciliariter congregatam. Item non stant simul, quod sum- mus pontifex tenetur obedire mandatis, statutis, ordinacionibus et preceptis cuius- 30 cumque concilii generalis, et quod ipse potest illud pro libito regulare ac eius statuta et declaraciones ammouere et corrigere pro libito voluntatis. Item non stant simul, quod summus pontifex, si contempserit obedire mandatis et ordi- nacionibus generalis concilii potest condigne penitencie subici et debite puniri, et quod apud ipsum residet iudicium et facultas iudicandi de plenariis conciliis, 35 quodque nullus, eciam generale concilium aut vniuersalis ecclesia, debet iudicare seu improbare gesta summi pontificis vel eius disposicionem, nec de eis quo- modolibet disceptare. Supponit enim, quod eius disposicio, quam ipse dixerit iustam esse, est petra, supra quam solam Christus posuit edificia ecclesie, vnde, quia suum dogma premisse doctrine manifeste contrariatur, qui credit prefatam 40 synodalem doctrinam esse veram, cum eidem directe contrarietur dogma pre- fatum, neccesse habet confiteri illud hereticum esse secundum communem theo- logie doctrinam, quod duarum contrarium vel sibi inuicem contradicencium 5 96*
Liber XVII. Caput XXXI. 757 nemo, qui gloriatur nomine christiano, hoc est ab ostensione differencie pre- misse diffinicionis, quod eius dogma est veraciter fidei orthodoxe contrarium. Ex quo neccesse erit confiteri, illud non esse verum, sed esse neccessario ac simpliciter falsum, nulla enim doctrina contraria catholice fidei potest vera esse, testante saluatore: „Celum et terra transibunt, verba autem mea non transi- bunt“, et psalmo, quod „veritas domini manet in eternum". Quod igitur assercio olim Eugenii sit dogma perniciosum, fidei orthodoxe contrarium, et per con- sequens vere ac realiter heresis, manifeste deducitur quedam ex superioribus commemorando. Declaratum namque fuit doctrinam synodalem, quam magna 10 Constanciensis diffiniuit, et sancta synodus Basiliensis constanter defendit, con- formem esse euangelio ac fidei hactenus obseruate, necnon doctrine sanctorum et racioni. Que autem huiusmodi doctrina sit, iam sepe fuit commemoratum, quod generalis synodus, ecclesiam catholicam representans, habet immediate a Christo potestatem, illiusque ordinacionibus ac mandatis obedire tenetur omnis 15 fidelis, eciam summus pontifex, et nisi obedierit, quod potest et debet puniri. Et igitur constat, dogma prefatum olim Eugenii huic doctrine omnino et mani- feste contrariari; proprie igitur ac secundum rei veritatem dicendum est here- sis. Res namque iam eo deducta est, vt neccesse sit vel sepe dictam determi- nacionem Constanciensis concilii heresim esse, aut dogma prefatum ipsius olim 20 Eugenii, alterum namque alteri euidenter ac per se contradicit, nec ad id ostendendum neccesse est multos agi sermones, quia eciam apud illiteratos in- tellecta solummodo significacione terminorum illud est notorium. Non enim stant simul, quod synodus generalis habet immediate potestatem a Christo, et quod nunquam generalis synodus habuit aliquam virtutem aut robur sine apostolica 25 sede, quodque ab ea generalia concilia susceperunt semper plenariam auctori- tatem. Item non stant simul, quod summus pontifex tenetur obedire generali concilio, et quod ipse constitutus est super vniuersalem ecclesiam dispersam per orbem terrarum vel conciliariter congregatam. Item non stant simul, quod sum- mus pontifex tenetur obedire mandatis, statutis, ordinacionibus et preceptis cuius- 30 cumque concilii generalis, et quod ipse potest illud pro libito regulare ac eius statuta et declaraciones ammouere et corrigere pro libito voluntatis. Item non stant simul, quod summus pontifex, si contempserit obedire mandatis et ordi- nacionibus generalis concilii potest condigne penitencie subici et debite puniri, et quod apud ipsum residet iudicium et facultas iudicandi de plenariis conciliis, 35 quodque nullus, eciam generale concilium aut vniuersalis ecclesia, debet iudicare seu improbare gesta summi pontificis vel eius disposicionem, nec de eis quo- modolibet disceptare. Supponit enim, quod eius disposicio, quam ipse dixerit iustam esse, est petra, supra quam solam Christus posuit edificia ecclesie, vnde, quia suum dogma premisse doctrine manifeste contrariatur, qui credit prefatam 40 synodalem doctrinam esse veram, cum eidem directe contrarietur dogma pre- fatum, neccesse habet confiteri illud hereticum esse secundum communem theo- logie doctrinam, quod duarum contrarium vel sibi inuicem contradicencium 5 96*
Strana 758
758 Liber XVII. Caput XXXI. XXXII. assercionum, si vna est catholica, altera est heretica aut sapiens heresim mani- festam, nec inter istas duas appellaciones ad presens fit differencia, sed, sicut frequenter in communi doctrina doctorum vna pro altera sumitur, ita et in hoc tractatu. Capitulum XXXII. Heresim olim Eugenii euangelio repugnare, iubenti Petro, 5 dicere ecclesie peccatum incorrigibilis fratris, multipharie deducitur, con- futata responsione affirmante papam subiectum ecclesie solum in con- fessionis sacramento. Licet predicta sufficere videantur ad ostendendum prefatum dogma esse hereticum, tamen, quia non omnibus notum est, quomodo synodalis doctrina 10 conformis est euangelio ac fidei, hactenus obseruate, sanctorumque doctrine et racioni, fundate in diuina lege, manifestandum est nunc singillatim, quomodo prefatum dogma ipsius olim Eugenii omnibus dictis quatuor manifeste repugnet, ex qua demonstracione eciam attencius apparebit synodalem doctrinam, cui pre- fatum dogma contrariatur, illis quatuor esse conformem. Hec autem probacio, 15 cum alia fuerit ostensiua et a priori erit per reduccionem ad impossibile; sicut enim in arte medicine duplex est curacionis modus per emplastra mollia ac per cauterizaciones duras et asperaciones secundum differenciam morborum cura- bilium vel difficile, item in disciplinis speculatiuis duplex est modus instruendi, vel per modum arguendi ostensiuum, quantum ad dociles, vel per reduccionem 20 ad impossibile, quantum ad proteruos. In moralibus quoque duplex est corri- gendi modus, vnus per dulces ammoniciones, quoad benignos et tractabiles, alius per asperas increpaciones et flagella, quoad duros et rebelles. Similiter in ec- clesiasticis duplex est correccio fraterna respectu humilium et iudicialis per excommunicacionem respectu incorrigibilium. Sic igitur in theologia duplex est 25 via probande veritatis, ostensiua, quomodo factum est in verbali disputacione ac primo tractatu et per reduccionem ad impossibile, sicut in secundo isto nunc agendum est. Incipiendo igitur a principali superius inducta auctoritate mani- feste quisque cognoscere potest, quod dogma prefatum olim Eugenii non potest simul stare cum veritate euangelica. Si namque peccatum eius per nullum mor- 30 talium, eciam per ecclesiam improbari aut iudicari potest, quomodo est verum: „si peccauerit in te frater tuus, vade, et corripe eum?“ Et si ipse non tenetur ecclesiam corripientem corrigentemque audire, quomodo igitur verum est verbum euangelii: „Dic ecclesie“? frustra enim peccatum eius ecclesie diceretur, si iam non tenetur audire. Sed qua racione papa dicere potest se non teneri audire 35 ecclesiam, qui, vt monstratum est, eam audire et venerari tenetur pre cunctis fidelibus, nisi forte ecclesiam sibi in ancillam reputet, quam Christus sanguine fluente de latere suo sibi formauit in sponsam et coniugem? Sed, quod grauius,
758 Liber XVII. Caput XXXI. XXXII. assercionum, si vna est catholica, altera est heretica aut sapiens heresim mani- festam, nec inter istas duas appellaciones ad presens fit differencia, sed, sicut frequenter in communi doctrina doctorum vna pro altera sumitur, ita et in hoc tractatu. Capitulum XXXII. Heresim olim Eugenii euangelio repugnare, iubenti Petro, 5 dicere ecclesie peccatum incorrigibilis fratris, multipharie deducitur, con- futata responsione affirmante papam subiectum ecclesie solum in con- fessionis sacramento. Licet predicta sufficere videantur ad ostendendum prefatum dogma esse hereticum, tamen, quia non omnibus notum est, quomodo synodalis doctrina 10 conformis est euangelio ac fidei, hactenus obseruate, sanctorumque doctrine et racioni, fundate in diuina lege, manifestandum est nunc singillatim, quomodo prefatum dogma ipsius olim Eugenii omnibus dictis quatuor manifeste repugnet, ex qua demonstracione eciam attencius apparebit synodalem doctrinam, cui pre- fatum dogma contrariatur, illis quatuor esse conformem. Hec autem probacio, 15 cum alia fuerit ostensiua et a priori erit per reduccionem ad impossibile; sicut enim in arte medicine duplex est curacionis modus per emplastra mollia ac per cauterizaciones duras et asperaciones secundum differenciam morborum cura- bilium vel difficile, item in disciplinis speculatiuis duplex est modus instruendi, vel per modum arguendi ostensiuum, quantum ad dociles, vel per reduccionem 20 ad impossibile, quantum ad proteruos. In moralibus quoque duplex est corri- gendi modus, vnus per dulces ammoniciones, quoad benignos et tractabiles, alius per asperas increpaciones et flagella, quoad duros et rebelles. Similiter in ec- clesiasticis duplex est correccio fraterna respectu humilium et iudicialis per excommunicacionem respectu incorrigibilium. Sic igitur in theologia duplex est 25 via probande veritatis, ostensiua, quomodo factum est in verbali disputacione ac primo tractatu et per reduccionem ad impossibile, sicut in secundo isto nunc agendum est. Incipiendo igitur a principali superius inducta auctoritate mani- feste quisque cognoscere potest, quod dogma prefatum olim Eugenii non potest simul stare cum veritate euangelica. Si namque peccatum eius per nullum mor- 30 talium, eciam per ecclesiam improbari aut iudicari potest, quomodo est verum: „si peccauerit in te frater tuus, vade, et corripe eum?“ Et si ipse non tenetur ecclesiam corripientem corrigentemque audire, quomodo igitur verum est verbum euangelii: „Dic ecclesie“? frustra enim peccatum eius ecclesie diceretur, si iam non tenetur audire. Sed qua racione papa dicere potest se non teneri audire 35 ecclesiam, qui, vt monstratum est, eam audire et venerari tenetur pre cunctis fidelibus, nisi forte ecclesiam sibi in ancillam reputet, quam Christus sanguine fluente de latere suo sibi formauit in sponsam et coniugem? Sed, quod grauius,
Strana 759
Liber XVII. Caput XXXII. 759 quomodo manet in veritate illa sentencia euangelica, quod ecclesiam non audiens reputandus est ethnicus et publicanus, si papa eam audire contempnens, vt olim Eugenius dogmatizat, ab omnibus est venerandus tanquam sanctissimus? Ethni- cus enim, cui fides publice deficit, et publicanus, cui notorie superhabundant peruersi mores, sanctitatem procul a se abiciunt non solum in rei veritate, sed in aliorum estimacione. Vnde, si Christus iubet non audientem ecclesiam repu- tari tanquam ethnicum et publicanum, attendat, si euangelii veritatem proster- nit, qui huiusmodi non audientem ecclesiam dicit esse venerandum et nominan- dum sanctissimum. Preterea, si papa notorius peccator ecclesiam audire non 10 tenetur, multo igitur minus vnum vel duos aut tres ex fratribus corripientes eum; vt quid igitur illam graduacionem fecit saluator in euangelio: „Si pecca- uerit in te frater tuus, vade et corripe illum, si autem non te audierit, adhibe tecum vnum vel duos?“ Nec dicendum est, quod ad vitandum hanc graduacio- nem se negabit omnium fidelium fratrem, cum de Christo in quam multis passi- 15 bus legatur vocasse apostolos et alios fideles fratres suos. Etenim, si ipse non est aliorum Dei filiorum frater, quomodo in oracione dominica inquit ad Deum: „Pater noster", et si dedignatur suscipere doctrinam euangelii tanquam Christi et aliorum fidelium frater, quomodo sperare potest vitam futuri seculi, Christo non daturo regnum celorum, nisi fratribus suis, qui iuxta apostolum sunt heredes 20 Dei, coheredes autem Christi? Preclara laus summo pontifici certe non erit, vt reputari debeat dignus Christi minister, si recusat in se suscipere doctrinam euangelii, quam ille dedit fratribus suis. Rursus, si, quemadmodum ecclesia canit, saluator mandauit Petro, quod frater ecclesiam audire nolens ab eo re- putari deberet tanquam ethnicus et publicanus, ita, quod preposuit iudicio Petri iudicium ecclesie; dicit enim „sit tibi“. Quomodo igitur olim Eugenius predicat summum pontificem, qui Petri successor est, constitutum esse supra ecclesiam vniuersalem suam et omnium fidelium matrem, nisi liberiori audacia, quomodo in allegacionibus ex aduerso pretenditur, non velit se confiteri filium ecclesie militantis? Sed tunc animaduertat Cipriani, Augustini et aliorum sanctorum 30 doctrinam, nunquam habiturum Deum patrem, qui ecclesiam non haberet in matrem. Demum, nonne ipse olim Eugenius manifeste denegat claues datas ecclesie, de quibus saluator ait: „Amen dico vobis, quecumque allegaueritis“ etc., si, vt asserit, iudicium de summo pontifice per ecclesiam non potest fieri, et si ipse aut quiuis pontifex summus non wlt sustinere, ac heresim reputat, 35 vt aliquis exemptus fiat a iudicio pape, quia Petro dictum est: „Tibi dabo claues regni celorum, et quodcumque ligaueris super terram“? Haudubio tante seu maioris comprehensionis est: „Quecumque alligaueritis“ etc.; quod vero singulariter attendere potest, quoniam illa de futuro, hec autem verba de pre- senti et cum iureiurando a saluatore nostro prolata sunt. Postremo consideran- 40 dum erit, si secundum assercionem suam pretendit se fore exemptum non solum a iudicio ecclesie, sed eciam saluatoris nostri, qui inquit: „Vbi enim sunt duo vel tres congregati in nomine meo", quali modo contingit in synodo generali, 5 25
Liber XVII. Caput XXXII. 759 quomodo manet in veritate illa sentencia euangelica, quod ecclesiam non audiens reputandus est ethnicus et publicanus, si papa eam audire contempnens, vt olim Eugenius dogmatizat, ab omnibus est venerandus tanquam sanctissimus? Ethni- cus enim, cui fides publice deficit, et publicanus, cui notorie superhabundant peruersi mores, sanctitatem procul a se abiciunt non solum in rei veritate, sed in aliorum estimacione. Vnde, si Christus iubet non audientem ecclesiam repu- tari tanquam ethnicum et publicanum, attendat, si euangelii veritatem proster- nit, qui huiusmodi non audientem ecclesiam dicit esse venerandum et nominan- dum sanctissimum. Preterea, si papa notorius peccator ecclesiam audire non 10 tenetur, multo igitur minus vnum vel duos aut tres ex fratribus corripientes eum; vt quid igitur illam graduacionem fecit saluator in euangelio: „Si pecca- uerit in te frater tuus, vade et corripe illum, si autem non te audierit, adhibe tecum vnum vel duos?“ Nec dicendum est, quod ad vitandum hanc graduacio- nem se negabit omnium fidelium fratrem, cum de Christo in quam multis passi- 15 bus legatur vocasse apostolos et alios fideles fratres suos. Etenim, si ipse non est aliorum Dei filiorum frater, quomodo in oracione dominica inquit ad Deum: „Pater noster", et si dedignatur suscipere doctrinam euangelii tanquam Christi et aliorum fidelium frater, quomodo sperare potest vitam futuri seculi, Christo non daturo regnum celorum, nisi fratribus suis, qui iuxta apostolum sunt heredes 20 Dei, coheredes autem Christi? Preclara laus summo pontifici certe non erit, vt reputari debeat dignus Christi minister, si recusat in se suscipere doctrinam euangelii, quam ille dedit fratribus suis. Rursus, si, quemadmodum ecclesia canit, saluator mandauit Petro, quod frater ecclesiam audire nolens ab eo re- putari deberet tanquam ethnicus et publicanus, ita, quod preposuit iudicio Petri iudicium ecclesie; dicit enim „sit tibi“. Quomodo igitur olim Eugenius predicat summum pontificem, qui Petri successor est, constitutum esse supra ecclesiam vniuersalem suam et omnium fidelium matrem, nisi liberiori audacia, quomodo in allegacionibus ex aduerso pretenditur, non velit se confiteri filium ecclesie militantis? Sed tunc animaduertat Cipriani, Augustini et aliorum sanctorum 30 doctrinam, nunquam habiturum Deum patrem, qui ecclesiam non haberet in matrem. Demum, nonne ipse olim Eugenius manifeste denegat claues datas ecclesie, de quibus saluator ait: „Amen dico vobis, quecumque allegaueritis“ etc., si, vt asserit, iudicium de summo pontifice per ecclesiam non potest fieri, et si ipse aut quiuis pontifex summus non wlt sustinere, ac heresim reputat, 35 vt aliquis exemptus fiat a iudicio pape, quia Petro dictum est: „Tibi dabo claues regni celorum, et quodcumque ligaueris super terram“? Haudubio tante seu maioris comprehensionis est: „Quecumque alligaueritis“ etc.; quod vero singulariter attendere potest, quoniam illa de futuro, hec autem verba de pre- senti et cum iureiurando a saluatore nostro prolata sunt. Postremo consideran- 40 dum erit, si secundum assercionem suam pretendit se fore exemptum non solum a iudicio ecclesie, sed eciam saluatoris nostri, qui inquit: „Vbi enim sunt duo vel tres congregati in nomine meo", quali modo contingit in synodo generali, 5 25
Strana 760
Liber XVII. Caput XXXII. 760 „ibi ego sum in medio eorum". Consequenter eciam pretendere habet se exem- ptum a iudicio spiritus sancti; synodale namque iudicium spiritui sancto attri- buitur, cuius veritatis testes sunt apostoli, qui professi fuere: „Visum est spiri- tui sancto et nobis.“ Iam igitur, si et ab ecclesie et filii et spiritus sancti iudicio, quando simul concurrunt, quomodo in generali concilio contingit, dicunt eum exemptum, attendant, si volunt de papa intelligi, quod de Christo in compara- cione ad patrem apostolus inquit: „Omnia subiecit sub pedibus eius.“ Cum autem dicat omnia, omnia subiecta sunt ei, sine dubio preter eum, qui subiecit ei omnia; cum autem subiecta sint illi omnia, tunc ipse filius subiectus erit illi, qui sibi subiecit omnia, vt sit Deus omnia in omnibus. Saltem ex hac 10 auctoritate illud indubitatissime intelligi potest, quod, si, vt pretenditur, Chri- stus subiecit omnes fideles ac eciam vniuersalem ecclesiam, dispersam per orbem terrarum, vel conciliariter congregatam iudicio et correpcioni pape, quod ipse merito subiectus debet esse Christo, sicut et apostolus filium profitetur subiectum esse patri, qui sibi omnia subiecit. Et si pro, quia hoc fatentur esse 15 indubie verum, consequens erit remouere illam addicionem de vniuersali eccle- sia, prout arbitrantur intelligendum esse, vt iudicetur per papam tanquam ipse iudex sit ecclesie, et ecclesia non sit iudex illius, sed censeatur, vt sibi sub- dita vel subiecta; apostolo namque diffiniente: "Qui iudicat me, dominus est“, iam igitur dominus ecclesie dicendus esset. At illud verissimum reputatur, 20 quod omnis, qui subiectus est regi, subiectus eciam dicitur esse regine, legit- time sue coniugi, regnicolis omnibus tam regem quam reginam venerantibus pro indiuiso, cum non aliorum rex dominus et aliorum regina dicatur esse do- mina, sed eorumdem vterque: Quod igitur papa subditus sit Christo, non vero ecclesie, sitque eius dominus, quoniam, vt dicunt, iudex eius, non facile hoc 25 intelligi potest. Si vero sublimiori aut profundiori gradu adicitur, quia nedum papa iudex ecclesie aut qualiscumque, videlicet super certa causa vel ad tempus, sed quod sit ecclesie iudex ordinarius, cuiuis pape omnique tempore et in quo- cumque casu super ecclesiam competente iudicio, desuper hoc dicere erit spe- culacionis alterius, quod ordinaria iurisdiccione regina subiaceat subdito suo, 30 magistra discipulo, mater filio et domina seruo, nedum suo, sed eciam seruo omnium seruorum suorum. Aliud profecto esset dicere, papam exemptum esse ab ecclesie iudicio, tanquam aliis sic indixerit correccionem direccionemque pape Christus, vt nullus fidelium aut queuis particularis congregacio in eum potestatem habeat, quod ita verum esse publice fatetur doctrina synodalis. At 35 quoniam nulla fit exempcio ab eximentis potestate siue iudicio tali, si fieret, sicut a tyranno, appellata pocius impunitate seu peccandi licencia, iam igitur pape exempcio cum intelligenda non sit Christi respectu concedentis, intelli- genda non erit a iudicio synodi generalis, in cuius medio est Christus, et quod visum est synodo, iudicant filius et spiritus sanctus; omne namque iudicium 40 pater filio dedit, ideoque nemo censetur exemptus a iudicio eius, et per con- sequens vt ecclesiam legittime congregatam audire non teneatur, in cuius medio 5
Liber XVII. Caput XXXII. 760 „ibi ego sum in medio eorum". Consequenter eciam pretendere habet se exem- ptum a iudicio spiritus sancti; synodale namque iudicium spiritui sancto attri- buitur, cuius veritatis testes sunt apostoli, qui professi fuere: „Visum est spiri- tui sancto et nobis.“ Iam igitur, si et ab ecclesie et filii et spiritus sancti iudicio, quando simul concurrunt, quomodo in generali concilio contingit, dicunt eum exemptum, attendant, si volunt de papa intelligi, quod de Christo in compara- cione ad patrem apostolus inquit: „Omnia subiecit sub pedibus eius.“ Cum autem dicat omnia, omnia subiecta sunt ei, sine dubio preter eum, qui subiecit ei omnia; cum autem subiecta sint illi omnia, tunc ipse filius subiectus erit illi, qui sibi subiecit omnia, vt sit Deus omnia in omnibus. Saltem ex hac 10 auctoritate illud indubitatissime intelligi potest, quod, si, vt pretenditur, Chri- stus subiecit omnes fideles ac eciam vniuersalem ecclesiam, dispersam per orbem terrarum, vel conciliariter congregatam iudicio et correpcioni pape, quod ipse merito subiectus debet esse Christo, sicut et apostolus filium profitetur subiectum esse patri, qui sibi omnia subiecit. Et si pro, quia hoc fatentur esse 15 indubie verum, consequens erit remouere illam addicionem de vniuersali eccle- sia, prout arbitrantur intelligendum esse, vt iudicetur per papam tanquam ipse iudex sit ecclesie, et ecclesia non sit iudex illius, sed censeatur, vt sibi sub- dita vel subiecta; apostolo namque diffiniente: "Qui iudicat me, dominus est“, iam igitur dominus ecclesie dicendus esset. At illud verissimum reputatur, 20 quod omnis, qui subiectus est regi, subiectus eciam dicitur esse regine, legit- time sue coniugi, regnicolis omnibus tam regem quam reginam venerantibus pro indiuiso, cum non aliorum rex dominus et aliorum regina dicatur esse do- mina, sed eorumdem vterque: Quod igitur papa subditus sit Christo, non vero ecclesie, sitque eius dominus, quoniam, vt dicunt, iudex eius, non facile hoc 25 intelligi potest. Si vero sublimiori aut profundiori gradu adicitur, quia nedum papa iudex ecclesie aut qualiscumque, videlicet super certa causa vel ad tempus, sed quod sit ecclesie iudex ordinarius, cuiuis pape omnique tempore et in quo- cumque casu super ecclesiam competente iudicio, desuper hoc dicere erit spe- culacionis alterius, quod ordinaria iurisdiccione regina subiaceat subdito suo, 30 magistra discipulo, mater filio et domina seruo, nedum suo, sed eciam seruo omnium seruorum suorum. Aliud profecto esset dicere, papam exemptum esse ab ecclesie iudicio, tanquam aliis sic indixerit correccionem direccionemque pape Christus, vt nullus fidelium aut queuis particularis congregacio in eum potestatem habeat, quod ita verum esse publice fatetur doctrina synodalis. At 35 quoniam nulla fit exempcio ab eximentis potestate siue iudicio tali, si fieret, sicut a tyranno, appellata pocius impunitate seu peccandi licencia, iam igitur pape exempcio cum intelligenda non sit Christi respectu concedentis, intelli- genda non erit a iudicio synodi generalis, in cuius medio est Christus, et quod visum est synodo, iudicant filius et spiritus sanctus; omne namque iudicium 40 pater filio dedit, ideoque nemo censetur exemptus a iudicio eius, et per con- sequens vt ecclesiam legittime congregatam audire non teneatur, in cuius medio 5
Strana 761
Liber XVII. Caput XXXII. 761 certe, vt iudex, Christus est presidens, cum se profiteatur esse in medio con- gregatorum in nomine suo. Nec premisse raciocinacioni satisfacit illa excusacio, reperta in scriptis quorundam fautorum olim Eugenii, dicencium, satis esse, vt ecclesiam papa censeatur audire, et sic illum subiectum esse iudicio Christi et ecclesie, quia subicit se suo confessori, expectans illius iudicium de peccatis, que sibi confitebitur: digna certe exposicio contradicens aperte et littere et sensui textus, soluens preterea Ihesum a veritate euangelici testimonii. Constat namque intuenti doctrinam euangelii in passu, de quo est sermo, quod loquitur non de secreto, quali modo est in sacramento penitencie, sed de publico iudi- 10 cio. Dicit enim: „Si peccauerit in te frater tuus" i. e. contra te, vel te vidente. Confessio autem sacramentalis non solum est de peccatis, que sunt contra con- fessorem aut eo sciente, sed de omnibus simpliciter et hora illa, qua quis subicit se confessori, reuelans peccata sua, non censetur in fratrem peccare, sed peni- tere de peccatis commissis in fratrem. Dicit rursus: „Vade et corripe eum“, 15 qui modus circa confessores communiter non obseruatur, quia vocando ad se eum vel se eidem representando pocius peccator adire eum, quam e conuerso intelligitur. Nec confessor, nisi fortasse per modum interrogacionis proprium reuelat peccatum. Sed et illud manifeste repugnat confessionis sigillo: „Si autem non audierit te, adhibe tecum vnum vel duos“, multo amplius, quod sequitur: 20 „Si non audierit eos, dic ecclesie“, qui terminus siue nomen significat maiorem diuulgacionem, quam adhibere secum vnum vel duos et tamen sacerdos strictis- sime obligatur nunquam dicere non solum ecclesie, sed nec vni vel duobus peccatum, quod nouit in confessione, vt Deus. Nec minus repugnare intelligitur illi iudicio secreto, quod vltimo adicitur: „Si ecclesiam non audierit, sit tibi 25 sicut ethnicus et publicanus.“ Nam confessor peccata, que sibi dumtaxat in confessione reuelata sunt, eciam si propter impenitenciam vel alias ab illis non absoluerit, peccatorem nichilominus tenetur non publicare, nec amplius, quam primo, debet eum predicare aliis sicut ethnicum et publicanum illum esse habendum. Et tamen in eo casu censeretur non audisse ecclesiam, quando ac- 30 quiescere noluit iudicio confessoris, qui erat minister ecclesie. Vnde, quia textus euangelii in hoc passu manifeste loquitur de publico iudicio ecclesie, nullatenus eidem satisfacere papa censetur, si alias, quam per sacramentalem confessio- nem, rennuit ecclesie subiectus esse, nisi dicere velit auctoritatem summi ponti- ficis non extendere se nisi ad sacramentale iudicium in confessione, cum tamen 35 ad audiendas fidelium sacramentales confessiones summi pontifices rarissime aut nusquam intendant arbitraturi circa iudicia secreta de peccatis, magis autem ad publica et notoria, et rursus cum auctoritatem summi pontificis ex illis verbis: „Quodcumque ligaueris“ etc. non solum ad sacramentum penitencie, sed ad forum iudiciale asserunt intelligendam, irrefragabilis et neccessarie euidencia 40 racionis compellit, vt assenciant plenitudinem potestatis non tam in sacramento penitencie, quam in foro iudicii significatam fuisse in predictis verbis: „Que- cumque alligaueritis“, attentis permaxime graduacionibus illis, que euidentissime 5
Liber XVII. Caput XXXII. 761 certe, vt iudex, Christus est presidens, cum se profiteatur esse in medio con- gregatorum in nomine suo. Nec premisse raciocinacioni satisfacit illa excusacio, reperta in scriptis quorundam fautorum olim Eugenii, dicencium, satis esse, vt ecclesiam papa censeatur audire, et sic illum subiectum esse iudicio Christi et ecclesie, quia subicit se suo confessori, expectans illius iudicium de peccatis, que sibi confitebitur: digna certe exposicio contradicens aperte et littere et sensui textus, soluens preterea Ihesum a veritate euangelici testimonii. Constat namque intuenti doctrinam euangelii in passu, de quo est sermo, quod loquitur non de secreto, quali modo est in sacramento penitencie, sed de publico iudi- 10 cio. Dicit enim: „Si peccauerit in te frater tuus" i. e. contra te, vel te vidente. Confessio autem sacramentalis non solum est de peccatis, que sunt contra con- fessorem aut eo sciente, sed de omnibus simpliciter et hora illa, qua quis subicit se confessori, reuelans peccata sua, non censetur in fratrem peccare, sed peni- tere de peccatis commissis in fratrem. Dicit rursus: „Vade et corripe eum“, 15 qui modus circa confessores communiter non obseruatur, quia vocando ad se eum vel se eidem representando pocius peccator adire eum, quam e conuerso intelligitur. Nec confessor, nisi fortasse per modum interrogacionis proprium reuelat peccatum. Sed et illud manifeste repugnat confessionis sigillo: „Si autem non audierit te, adhibe tecum vnum vel duos“, multo amplius, quod sequitur: 20 „Si non audierit eos, dic ecclesie“, qui terminus siue nomen significat maiorem diuulgacionem, quam adhibere secum vnum vel duos et tamen sacerdos strictis- sime obligatur nunquam dicere non solum ecclesie, sed nec vni vel duobus peccatum, quod nouit in confessione, vt Deus. Nec minus repugnare intelligitur illi iudicio secreto, quod vltimo adicitur: „Si ecclesiam non audierit, sit tibi 25 sicut ethnicus et publicanus.“ Nam confessor peccata, que sibi dumtaxat in confessione reuelata sunt, eciam si propter impenitenciam vel alias ab illis non absoluerit, peccatorem nichilominus tenetur non publicare, nec amplius, quam primo, debet eum predicare aliis sicut ethnicum et publicanum illum esse habendum. Et tamen in eo casu censeretur non audisse ecclesiam, quando ac- 30 quiescere noluit iudicio confessoris, qui erat minister ecclesie. Vnde, quia textus euangelii in hoc passu manifeste loquitur de publico iudicio ecclesie, nullatenus eidem satisfacere papa censetur, si alias, quam per sacramentalem confessio- nem, rennuit ecclesie subiectus esse, nisi dicere velit auctoritatem summi ponti- ficis non extendere se nisi ad sacramentale iudicium in confessione, cum tamen 35 ad audiendas fidelium sacramentales confessiones summi pontifices rarissime aut nusquam intendant arbitraturi circa iudicia secreta de peccatis, magis autem ad publica et notoria, et rursus cum auctoritatem summi pontificis ex illis verbis: „Quodcumque ligaueris“ etc. non solum ad sacramentum penitencie, sed ad forum iudiciale asserunt intelligendam, irrefragabilis et neccessarie euidencia 40 racionis compellit, vt assenciant plenitudinem potestatis non tam in sacramento penitencie, quam in foro iudicii significatam fuisse in predictis verbis: „Que- cumque alligaueritis“, attentis permaxime graduacionibus illis, que euidentissime 5
Strana 762
762 Liber XVII. Caput XXXII. attestantur neccessario intelligi debere de publico iudicio. Itaque, si olim Euge- nius vel quicumque summus pontifex, pretendit se a iudicio ecclesie exemptum, vt suum peccatum dici non debeat ecclesie, nisi ipse dicere velit per modum confessionis sacramentalis, minime adimplere, sed preterire magis videretur euan- gelii veritatem in hoc passu, qui nullatenus et dumtaxat intelligi potest de con- fessionis sacramento. Sua igitur assercio, qua firmat se constitutum supra eccle- siam vniuersalem, dispersam per orbem vel conciliariter congregatam, vt eam iudicet tanquam dominus et superior, quia euangelio contradicit expresse, merito potest et debet heresis appellari. Mandauit enim Christus Petro et cuilibet fideli super fraterna correccione tanquam superius tribunal adire iudicium ecclesie, 10 mandauit denique et illi obedire; constitutus autem super alium illi obedire non tenetur. Expressius autem euangelio contradicit, si, quando profitetur per nemi- nem mortalium, intelligendo eciam per ecclesiam ac generale concilium, gesta summi pontificis improbari vel iudicari posse. Ita, quod non potest iudicari tan- quam peccator, cum tamen saluator docuerit: „Si ecclesiam non audierit, sit 15 tibi sicut ethnicus et publicanus.“ Illud namque grauissimum est in suis asser- cionibus, cum inquit apud se residere facultatem iudicandi de ecclesia et gene- ralibus conciliis quasi ipse, qui, vt pretendit, non potest per ecclesiam de pec- cato argui, ecclesiam, que nisi catholica ac nisi sancta esse non potest, valeat iudicare vt ethnicam et publicanam, aut generale concilium, representans eam. 20 Ex quo enim affirmat se constitutum super vniuersalem ecclesiam, dispersam per orbem vel conciliariter congregatam, pretendit igitur se iudicem illius, quod facto demonstrauit in bulla sue pretense translacionis, interdicens, suspendens, excommunicans, priuans et inhabilitans omnes in concilio existentes, si non de- sererent quam celebrabant legittimam in Christo congregacionem. Non ita con- 25 temptibiliter de ecclesia senciebat apostolus, inquiens: „Christus dilexit ecclesiam et semetipsum tradidit pro ea, vt exhiberet sibi gloriosam, non habentem macu- lam aut rugam, aut aliquid huiusmodi, sed vt sit sancta et immaculata.“ Quo reuera testimonio arguuntur omnes subterfugere volentes ecclesie iudicium, magis autem, qui dicunt se nolle aut non debere audire eam docentem vel 30 corripientem. Etenim, quia semper sancta est, errare nequit in hiis, que ad fidem vel bonos pertinent mores, et quoniam immaculata, iudicium eius humana- rum aliqua passionum corruptum esse non potest, sed legi diuine est semper conforme, siquidem immaculati ambulant in lege domini scrutanturque testi- monia eius, et in toto corde exquirunt eum, sicut et qui operantur iniquitatem, 35 non ambulant in viis domini, hiis fortasse timentes iudicium ecclesie, quon- iam omnis, qui male agit, odiens lucem non venit ad lucem, vt non arguan- tur opera eius. Aliorsum multa adinuenientes dicunt ecclesie non competere audiendi siue iudicandi auctoritatem, et tamen sicut gladii temporalis potestas non est timori boni operis, sed mali, ita multoque reccius propterea, quod 40 sancta est et immaculata, id ecclesie competit permaxima fiducia data omnibus, si bene fecerint cum eam audierint, quod magnam habituri sunt laudem; si 5
762 Liber XVII. Caput XXXII. attestantur neccessario intelligi debere de publico iudicio. Itaque, si olim Euge- nius vel quicumque summus pontifex, pretendit se a iudicio ecclesie exemptum, vt suum peccatum dici non debeat ecclesie, nisi ipse dicere velit per modum confessionis sacramentalis, minime adimplere, sed preterire magis videretur euan- gelii veritatem in hoc passu, qui nullatenus et dumtaxat intelligi potest de con- fessionis sacramento. Sua igitur assercio, qua firmat se constitutum supra eccle- siam vniuersalem, dispersam per orbem vel conciliariter congregatam, vt eam iudicet tanquam dominus et superior, quia euangelio contradicit expresse, merito potest et debet heresis appellari. Mandauit enim Christus Petro et cuilibet fideli super fraterna correccione tanquam superius tribunal adire iudicium ecclesie, 10 mandauit denique et illi obedire; constitutus autem super alium illi obedire non tenetur. Expressius autem euangelio contradicit, si, quando profitetur per nemi- nem mortalium, intelligendo eciam per ecclesiam ac generale concilium, gesta summi pontificis improbari vel iudicari posse. Ita, quod non potest iudicari tan- quam peccator, cum tamen saluator docuerit: „Si ecclesiam non audierit, sit 15 tibi sicut ethnicus et publicanus.“ Illud namque grauissimum est in suis asser- cionibus, cum inquit apud se residere facultatem iudicandi de ecclesia et gene- ralibus conciliis quasi ipse, qui, vt pretendit, non potest per ecclesiam de pec- cato argui, ecclesiam, que nisi catholica ac nisi sancta esse non potest, valeat iudicare vt ethnicam et publicanam, aut generale concilium, representans eam. 20 Ex quo enim affirmat se constitutum super vniuersalem ecclesiam, dispersam per orbem vel conciliariter congregatam, pretendit igitur se iudicem illius, quod facto demonstrauit in bulla sue pretense translacionis, interdicens, suspendens, excommunicans, priuans et inhabilitans omnes in concilio existentes, si non de- sererent quam celebrabant legittimam in Christo congregacionem. Non ita con- 25 temptibiliter de ecclesia senciebat apostolus, inquiens: „Christus dilexit ecclesiam et semetipsum tradidit pro ea, vt exhiberet sibi gloriosam, non habentem macu- lam aut rugam, aut aliquid huiusmodi, sed vt sit sancta et immaculata.“ Quo reuera testimonio arguuntur omnes subterfugere volentes ecclesie iudicium, magis autem, qui dicunt se nolle aut non debere audire eam docentem vel 30 corripientem. Etenim, quia semper sancta est, errare nequit in hiis, que ad fidem vel bonos pertinent mores, et quoniam immaculata, iudicium eius humana- rum aliqua passionum corruptum esse non potest, sed legi diuine est semper conforme, siquidem immaculati ambulant in lege domini scrutanturque testi- monia eius, et in toto corde exquirunt eum, sicut et qui operantur iniquitatem, 35 non ambulant in viis domini, hiis fortasse timentes iudicium ecclesie, quon- iam omnis, qui male agit, odiens lucem non venit ad lucem, vt non arguan- tur opera eius. Aliorsum multa adinuenientes dicunt ecclesie non competere audiendi siue iudicandi auctoritatem, et tamen sicut gladii temporalis potestas non est timori boni operis, sed mali, ita multoque reccius propterea, quod 40 sancta est et immaculata, id ecclesie competit permaxima fiducia data omnibus, si bene fecerint cum eam audierint, quod magnam habituri sunt laudem; si 5
Strana 763
Liber XVII. Caput XXXII. 763 autem quis malefecerit, quoniam mater pia est, nulli claudens gremium re- deunti, eciam si sepcies peccauerit, et sepcies in die conuersus fuerit, dicens: „Penitet me", quod dimittet illi. Quapropter minime euangelio consonat, ymmo contrauenit pretensum pium dogma ecclesie, denegans audienciam respectu pape, vt nequeat eum corripere vel docere, siquidem christiana religione testimonium perhibente verba illa: „Dic ecclesie" Petro specialiter a Christo dicta fuere. Cantat namque omni anno et per vniuersum mundum feria tercia dominice tercie in XLa: respiciens Ihesus in discipulos suos dixit Symoni Petro „Si pec- cauit in te frater tuus“ etc. Quoniam vero Petro iussit „Dic ecclesie“, apertis- 10 sime docuit aliud ecclesiam, aliud esse Petrum. Nec enim sibi ipsi scienti peccatum fratris, quem iam bis corripuerat dicere iussit, sed ecclesie vel non primum scienti vel si scienti, vt post iudicium Petri iudicaret seu corriperet, quemadmodum Gregorius de peccato Iohannis archiepiscopi Constantinopolitani, quoniam in sua correpcione despiciebatur, illi scribebat se velle dicere eccle- 15 sie. Et rursus, quoniam racione contumacie, propterea quod peccator vel com- parere vel audire noluit ecclesiam, habendus est tanquam ethnicus et publi- canus, profecto manifestauit absque vlla Petri commissione ecclesie competere iudicandi auctoritatem. Etenim, sicut extra territorium ius dicenti non paretur, impune ita et nullam habenti iurisdiccionis auctoritatem. Quoniam ergo fratrem 20 incorrigibilem pro eo, quod audire noluit ecclesiam, maxima pena percelluit, vt habendus esset tanquam ethnicus et publicanus, intelligere certe debemus permaximam ecclesie competere auctoritatem, eciam supra ipsum Petrum, cui mandatur exequi iudicium ecclesie, cum illi inquit: „Sit tibi.“ Verba quippe euangelii, ad salutem anime pertinencia, omnem hominem obligant; dicit enim: „Predicate euangelium omni creature et docete omnes gentes seruare quecum- que mandaui vobis“; ad salutem vero anime ipsa pertinere verba fraterne cor- reccionis ostendit, cum ait: „Si te audierit, lucratus eris fratrem tuum.“ Quia igitur prefata doctrina anime cuiuscumque fidelis pape nec minus salutaris est, ad omnium Christianorum pertinens indempnitatem, dum peccantes aut fraterne 30 aut iudicialiter corripiuntur, pertinet item ad ecclesie omnium matris honorem impendendum per filios suos, ad Christi quoque gloriam, qui ecclesiam, spon- sam suam et coniugem, tam precelsa dotauit auctoritate. Dogma igitur pre- fatum, omnia hec abnegans, non pium, sed impium est nominandum, contra- ueniens expresse magne Constanciensi synodo, que pro tempore, quo olim 35 Eugenius confitetur ipsam indubitatum esse generale concilium in sentencia lata contra Petrum de Luna, vocatum Benedictum XIII., sessione XXXVII. ex- presse determinat, quantum ad peccatum summi pontificis prefatam euangeli- cam doctrinam esse intelligendam. 5 25 Scriptores III. 97
Liber XVII. Caput XXXII. 763 autem quis malefecerit, quoniam mater pia est, nulli claudens gremium re- deunti, eciam si sepcies peccauerit, et sepcies in die conuersus fuerit, dicens: „Penitet me", quod dimittet illi. Quapropter minime euangelio consonat, ymmo contrauenit pretensum pium dogma ecclesie, denegans audienciam respectu pape, vt nequeat eum corripere vel docere, siquidem christiana religione testimonium perhibente verba illa: „Dic ecclesie" Petro specialiter a Christo dicta fuere. Cantat namque omni anno et per vniuersum mundum feria tercia dominice tercie in XLa: respiciens Ihesus in discipulos suos dixit Symoni Petro „Si pec- cauit in te frater tuus“ etc. Quoniam vero Petro iussit „Dic ecclesie“, apertis- 10 sime docuit aliud ecclesiam, aliud esse Petrum. Nec enim sibi ipsi scienti peccatum fratris, quem iam bis corripuerat dicere iussit, sed ecclesie vel non primum scienti vel si scienti, vt post iudicium Petri iudicaret seu corriperet, quemadmodum Gregorius de peccato Iohannis archiepiscopi Constantinopolitani, quoniam in sua correpcione despiciebatur, illi scribebat se velle dicere eccle- 15 sie. Et rursus, quoniam racione contumacie, propterea quod peccator vel com- parere vel audire noluit ecclesiam, habendus est tanquam ethnicus et publi- canus, profecto manifestauit absque vlla Petri commissione ecclesie competere iudicandi auctoritatem. Etenim, sicut extra territorium ius dicenti non paretur, impune ita et nullam habenti iurisdiccionis auctoritatem. Quoniam ergo fratrem 20 incorrigibilem pro eo, quod audire noluit ecclesiam, maxima pena percelluit, vt habendus esset tanquam ethnicus et publicanus, intelligere certe debemus permaximam ecclesie competere auctoritatem, eciam supra ipsum Petrum, cui mandatur exequi iudicium ecclesie, cum illi inquit: „Sit tibi.“ Verba quippe euangelii, ad salutem anime pertinencia, omnem hominem obligant; dicit enim: „Predicate euangelium omni creature et docete omnes gentes seruare quecum- que mandaui vobis“; ad salutem vero anime ipsa pertinere verba fraterne cor- reccionis ostendit, cum ait: „Si te audierit, lucratus eris fratrem tuum.“ Quia igitur prefata doctrina anime cuiuscumque fidelis pape nec minus salutaris est, ad omnium Christianorum pertinens indempnitatem, dum peccantes aut fraterne 30 aut iudicialiter corripiuntur, pertinet item ad ecclesie omnium matris honorem impendendum per filios suos, ad Christi quoque gloriam, qui ecclesiam, spon- sam suam et coniugem, tam precelsa dotauit auctoritate. Dogma igitur pre- fatum, omnia hec abnegans, non pium, sed impium est nominandum, contra- ueniens expresse magne Constanciensi synodo, que pro tempore, quo olim 35 Eugenius confitetur ipsam indubitatum esse generale concilium in sentencia lata contra Petrum de Luna, vocatum Benedictum XIII., sessione XXXVII. ex- presse determinat, quantum ad peccatum summi pontificis prefatam euangeli- cam doctrinam esse intelligendam. 5 25 Scriptores III. 97
Strana 764
764 Liber XVII. Caput XXXIII. Capitulum XXXIII. Premissa racione, quare ample disseritur, et quid inten- dit aduersaria posicio, affirmans papam super ecclesiam constitutum, ex- ponuntur quamplurime significaciones huius preposicionis „super“, et dis- seritur, si accipiens a rege super omnia bona sua potestatem intelligatur eciam super reginam, suam legittimam coniugem. Nec euangelio in predicto solum, sed in quam multis aliis passibus ob- uiant libelli mencionati alieque asserciones olim Eugenii, sed priusquam appli- cacio fiat, quoniam ipse olim Eugenius predicat synodalem doctrinam racioni contradicere, licet contrarium veritate constare preexposita manifestarunt, adhuc tamen alia quedam disserenda occurrunt, vrgente ad hoc neccessitate multi- 10 plici, et quia expositis se habencia consequenter, et quia tacite respondencia multis obieccionibus ex aduerso, et quia profitentibus doctrinam synodalem intel- lectum aperiencia ad enucleandas eisdem occurrentes difficultates, et quia hiis declaratis auctoritates canonis sacri, quibus prefatum dogma non conuenit, faci- lius poterunt applicari. Quoniam autem imponitur synodalem doctrinam contra- 15 dicere racioni, dicto communi affirmante ius et racionem conuerti, ius vero quadrifarie dicitur, naturale, ciuile, canonicum et diuinum, vltimo hoc sistente regula et mensura cuiuslibet aliorum, non vero illorum quolibet mensura huius, nec omnibus simul tribus, ipsa quoque ecclesiastica potestate, super cuius decla- racione intenditur, non ex iure nature, ciuili aut canonico, sed principaliter ex 20 diuino iure dependente, hinc precipue attendendum est, vt disserenda fidei racioni conueniant. Ad hanc enim Paulus attendi voluit, cum inquit: „Multi enim vnum corpus sumus in Christo, singuli autem alterius membra.“ Haben- tes igitur donaciones secundum graciam, que data est nobis, differentes, siue propheciam secundum racionem fidei, siue ministerium in ministrando, siue, 25 qui docet, in doctrina, qui exhortatur, in exhortando, qui tribuit, in simplicitate, qui preest, in sollicitudine, qui miseretur, in hilaritate, itaque sicut hilaritas precipua excellencia et mensura est operis huius, quod est misereri, sollicitudo autem eius, quod est presidere, ita exposicionis scripture diuine sub nomine prophecie hoc in loco appellate, mensura proprie est, vt queuis racio ducta ad 30 intelligenciam illa sit secundum fidem. Cumque apostolus dicat secundum racio- nem fidei, quam pauci attingere valent, illamque reddere difficilimum est, per- spicue ostendit non vtique ad flores et folia suo decore omnibus apparencia, sed ad nucleum et radicem latencia intus fore prospiciendum, quod fit, dum resoluitur ad prima principia materia ipsa de auctoritate ecclesie, cuius sunt 35 fundamenta in montibus sanctis, hoc est auctoribus canonis sacri, sed precipue in monte eleuato super omnes colles et supra verticem omnium moncium con- stituto, ad quem fluunt omnes gentes tanquam coagulatum et pinguem de eius
764 Liber XVII. Caput XXXIII. Capitulum XXXIII. Premissa racione, quare ample disseritur, et quid inten- dit aduersaria posicio, affirmans papam super ecclesiam constitutum, ex- ponuntur quamplurime significaciones huius preposicionis „super“, et dis- seritur, si accipiens a rege super omnia bona sua potestatem intelligatur eciam super reginam, suam legittimam coniugem. Nec euangelio in predicto solum, sed in quam multis aliis passibus ob- uiant libelli mencionati alieque asserciones olim Eugenii, sed priusquam appli- cacio fiat, quoniam ipse olim Eugenius predicat synodalem doctrinam racioni contradicere, licet contrarium veritate constare preexposita manifestarunt, adhuc tamen alia quedam disserenda occurrunt, vrgente ad hoc neccessitate multi- 10 plici, et quia expositis se habencia consequenter, et quia tacite respondencia multis obieccionibus ex aduerso, et quia profitentibus doctrinam synodalem intel- lectum aperiencia ad enucleandas eisdem occurrentes difficultates, et quia hiis declaratis auctoritates canonis sacri, quibus prefatum dogma non conuenit, faci- lius poterunt applicari. Quoniam autem imponitur synodalem doctrinam contra- 15 dicere racioni, dicto communi affirmante ius et racionem conuerti, ius vero quadrifarie dicitur, naturale, ciuile, canonicum et diuinum, vltimo hoc sistente regula et mensura cuiuslibet aliorum, non vero illorum quolibet mensura huius, nec omnibus simul tribus, ipsa quoque ecclesiastica potestate, super cuius decla- racione intenditur, non ex iure nature, ciuili aut canonico, sed principaliter ex 20 diuino iure dependente, hinc precipue attendendum est, vt disserenda fidei racioni conueniant. Ad hanc enim Paulus attendi voluit, cum inquit: „Multi enim vnum corpus sumus in Christo, singuli autem alterius membra.“ Haben- tes igitur donaciones secundum graciam, que data est nobis, differentes, siue propheciam secundum racionem fidei, siue ministerium in ministrando, siue, 25 qui docet, in doctrina, qui exhortatur, in exhortando, qui tribuit, in simplicitate, qui preest, in sollicitudine, qui miseretur, in hilaritate, itaque sicut hilaritas precipua excellencia et mensura est operis huius, quod est misereri, sollicitudo autem eius, quod est presidere, ita exposicionis scripture diuine sub nomine prophecie hoc in loco appellate, mensura proprie est, vt queuis racio ducta ad 30 intelligenciam illa sit secundum fidem. Cumque apostolus dicat secundum racio- nem fidei, quam pauci attingere valent, illamque reddere difficilimum est, per- spicue ostendit non vtique ad flores et folia suo decore omnibus apparencia, sed ad nucleum et radicem latencia intus fore prospiciendum, quod fit, dum resoluitur ad prima principia materia ipsa de auctoritate ecclesie, cuius sunt 35 fundamenta in montibus sanctis, hoc est auctoribus canonis sacri, sed precipue in monte eleuato super omnes colles et supra verticem omnium moncium con- stituto, ad quem fluunt omnes gentes tanquam coagulatum et pinguem de eius
Strana 765
Liber XVII. Caput XXXIII. 765 plenitudine graciam pro gracia accipientes. Hic autem fundamentum est funda- mentorum, quia fundamentum aliud nemo potest ponere preter id, quod positum est Ihesus Christus. Quocirca in materia de auctoritate ecclesie permaxime re- currendum est ad euangelicam doctrinam. Vt vero hec menti sedeat, compla- 5 nanda primo sunt corda intelligere cupiencium ambiguitatibus semotis, quas putant nullatenus aut difficilime solui posse. Sed, vt speratur, flante spiritu domini aque fluent, et emisso domini verbo liquefiet illorum duricies, dum dis- serentur intelligencie xxx nodosissimas enucleantes difficultates. Quantum autem exiguo ad presens videtur iudicio, asserciones ipsius olim Eugenii suorumque 10 oratorum in eum sunt finem tendentes, vt omne regimen ecclesie, quantum ad acciones exteriores pape tribuant, Christo autem mediante papa. Exteriores in- quam, nam interiores animam immediate concernentes omnes fideles Christo tribuunt tanquam a sua immediate procedentes virtute, quemadmodum est de gracia gratum faciente omnium sacramentorum, que ex opere operato, ministe- 15 rio tamen hominum confertur omnibus illa digne sumentibus vel ad id dis- positis, vt de iustificacione impii contricione sola. Adhuc eciam de gracia gratis data, vt de caractere in hiis sacramentis, que non iterantur, deque transsub- stanciacione in sacramento eucharistie, reuelaciones quoque et interne inspira- ciones necnon omnia illa soliloquia, quibus Deus solus anime illabitur; mira- 20 cula eciam, ad que virtus nature nullatenus attingere potest. Illa autem, que ad exterius regimen ecclesie pertinent, fierique consueuerunt per summos ponti- fices, aliquando eciam per generalia concilia, posicio ex aduerso dicere vide- tur, quod talia, quamuis a Christo, non tamen immediate, sed mediate, hoc est per papam fiant. Equidem talia fiunt aut fieri possunt absque vlla gracie in- 25 fusione noua, quamuis in eis, cum recte fiunt, quomodo in aliis sanctis operi- bus, merita priora augmentum aliquando ac sepe recipiant. Eiusmodi autem sunt declaraciones veritatum fidei, reprobaciones heresum, statuta, ordinaciones quoque, promociones ad dignitates maiores ecclesiasticas, illarum ac eciam alia- rum priuaciones, concessiones indulgenciarum, dispensaciones, absoluciones, in- 30 dulta plurimaque alia generis huius, que licet a Deo fiant, non tamen vt aiunt alias, quam mediante papa, itaque, si consenciet papa, recte fient, minime autem eo dissenciente, propterea, quod assumptus est in plenitudinem potestatis, alii vero in partem sollicitudinis. Quamuis namque a Deo omnis potestas sit, quia tamen omnia, que a Deo sunt, ordinata sunt, omnisque ordo prius et posterius 35 habet, cum prima, vt dicunt, potestas in ecclesia sit potestas pape, sicut et Petrus primus fuit omnium apostolorum, sic igitur nisi ab eo potestas detur generali concilio, deficiente eidem potestate, nichil recte per concilium fieri posse, iuxta quod in dicto libello dicitur nunquam generalem synodum habuisse aliquam auctoritatem aut robur sine apostolica sede, sed ab ea generalia con- 40 cilia suscepisse semper plenariam auctoritatem. Que omnia proueniunt ex illo primo dato summum pontificem esse constitutum super vniuersalem ecclesiam dispersam per orbem terrarum vel conciliariter congregatam, pro qua assercione 97*)
Liber XVII. Caput XXXIII. 765 plenitudine graciam pro gracia accipientes. Hic autem fundamentum est funda- mentorum, quia fundamentum aliud nemo potest ponere preter id, quod positum est Ihesus Christus. Quocirca in materia de auctoritate ecclesie permaxime re- currendum est ad euangelicam doctrinam. Vt vero hec menti sedeat, compla- 5 nanda primo sunt corda intelligere cupiencium ambiguitatibus semotis, quas putant nullatenus aut difficilime solui posse. Sed, vt speratur, flante spiritu domini aque fluent, et emisso domini verbo liquefiet illorum duricies, dum dis- serentur intelligencie xxx nodosissimas enucleantes difficultates. Quantum autem exiguo ad presens videtur iudicio, asserciones ipsius olim Eugenii suorumque 10 oratorum in eum sunt finem tendentes, vt omne regimen ecclesie, quantum ad acciones exteriores pape tribuant, Christo autem mediante papa. Exteriores in- quam, nam interiores animam immediate concernentes omnes fideles Christo tribuunt tanquam a sua immediate procedentes virtute, quemadmodum est de gracia gratum faciente omnium sacramentorum, que ex opere operato, ministe- 15 rio tamen hominum confertur omnibus illa digne sumentibus vel ad id dis- positis, vt de iustificacione impii contricione sola. Adhuc eciam de gracia gratis data, vt de caractere in hiis sacramentis, que non iterantur, deque transsub- stanciacione in sacramento eucharistie, reuelaciones quoque et interne inspira- ciones necnon omnia illa soliloquia, quibus Deus solus anime illabitur; mira- 20 cula eciam, ad que virtus nature nullatenus attingere potest. Illa autem, que ad exterius regimen ecclesie pertinent, fierique consueuerunt per summos ponti- fices, aliquando eciam per generalia concilia, posicio ex aduerso dicere vide- tur, quod talia, quamuis a Christo, non tamen immediate, sed mediate, hoc est per papam fiant. Equidem talia fiunt aut fieri possunt absque vlla gracie in- 25 fusione noua, quamuis in eis, cum recte fiunt, quomodo in aliis sanctis operi- bus, merita priora augmentum aliquando ac sepe recipiant. Eiusmodi autem sunt declaraciones veritatum fidei, reprobaciones heresum, statuta, ordinaciones quoque, promociones ad dignitates maiores ecclesiasticas, illarum ac eciam alia- rum priuaciones, concessiones indulgenciarum, dispensaciones, absoluciones, in- 30 dulta plurimaque alia generis huius, que licet a Deo fiant, non tamen vt aiunt alias, quam mediante papa, itaque, si consenciet papa, recte fient, minime autem eo dissenciente, propterea, quod assumptus est in plenitudinem potestatis, alii vero in partem sollicitudinis. Quamuis namque a Deo omnis potestas sit, quia tamen omnia, que a Deo sunt, ordinata sunt, omnisque ordo prius et posterius 35 habet, cum prima, vt dicunt, potestas in ecclesia sit potestas pape, sicut et Petrus primus fuit omnium apostolorum, sic igitur nisi ab eo potestas detur generali concilio, deficiente eidem potestate, nichil recte per concilium fieri posse, iuxta quod in dicto libello dicitur nunquam generalem synodum habuisse aliquam auctoritatem aut robur sine apostolica sede, sed ab ea generalia con- 40 cilia suscepisse semper plenariam auctoritatem. Que omnia proueniunt ex illo primo dato summum pontificem esse constitutum super vniuersalem ecclesiam dispersam per orbem terrarum vel conciliariter congregatam, pro qua assercione 97*)
Strana 766
766 Liber XVII. Caput XXXIII. allegatur doctrina saluatoris, cum ait: „Quis, putas, est seruus fidelis et pru- dens, quem constituit dominus super familiam suam“ et illud: „Super omnia bona sua constituet eum.“ Quoniam igitur omnis differencia controuersie vel magna pars eius est circa intelligenciam preposicionis huius „super“ que intel- lecta sobrie sensum redderet catholicum, extreme vero accepta errorem saperet in fide, quamuis, vt Ieronimus inquit, ex verbis inordinate prolatis incurritur heresis, vt tamen Hilarius docet, in sensu magis consistit. Siquidem, vt ait, extiterunt plures, qui celestium verborum simplicitatem vt veritatis ipsius ab- solucionem susciperent, aliter interpretantes, quam dictorum virtus postularet; de intelligencia enim est heresis, non de scriptura, et sensus, non sermo, fit 10 crimen, Augustino quippe testante, li. 3° de baptismate, „sub eisdem verbis scripture sacre innumerabiles hereticorum errores exorti sunt.“ Vnde, quoniam intelligencie sensus in crimine est, quomodo in materia de potestate ecclesie accipienda sit hec preposicio „super", dicendum primo est; magnam vtique diffe- renciam fore inter significata harum diccionum „super“ et „supra“ propterea, 15 quod ista magis expresse denotat superposicionem, superexistenciam, excellen- ciam vel excessum termini illius, cui adiungitur, nec tam multiplex est equi- uocacio eius in litteris sacris, decuplo minus ipsa reperta, quam illa. Super namque reperitur descripta in sacro canone plus quam in mille quadringentis passibus, et quod non vna, due vel tres, sed quam multe denotantur differen- 20 tes plurimum significaciones eius, prout sanam recipere possunt intelligenciam oraciones rerum, quarum terminis adiuncta reperitur. Omissis namque permultis aliis significacionibus minime concernentibus preexcellenciam hominum inuicem vel supra eos limitato respectu, de hac exempla dando notissimum est aliam esse significacionem, cum dicitur: „Diligebat Israhel Ioseph super omnes filios 25 suos“, et aliam, cum de Saule legitur, quod „ab humero et sursum eminebat super omnem populum“, aliam rursus, cum Dauid de se dicit: „Fecisti me spectabilem, domine, Deus meus, super omnes homines,“ aliam quoque, cum de Salomone dicitur, quod magnificatus est super omnes reges terre pre diui- ciis et gloria. Item, cum in libro Esdre comparacione facta vini, regum et 30 mulierum dicitur, quod rex super omnia precellit; aliam, quam Ieremias refert, Eyulmeridach, regem Babilonis, eleuasse caput Ioachim, regis Iudee, et posuisse thronum eius super thronum regum, qui erant post se. Aliam denuo, cum attri- buitur Samachar Gabaonite, quod erat fortissimus inter XXX et super xxx. Qua auctoritate explicatur sensus preposicionis huius, cum de aliis preterquam cum 35 de Deo loquimur ita, quod de numero xxx nullus forcior eo erat, sed nec propterea datur intelligi esse forciorem XxX omnibus simul sumptis. Premissis autem huiusmodi significacionibus quantum ad illam, de qua sermo est, de- notantem precellenciam, potestatem siue dominacionem et auctoritatem supre- mam ad regendum alios, adhuc eciam multe graduaciones reperiuntur. Etenim, 40 quando congregati vniuersi maiores natu Israhel Samueli dixerunt: „Constitue nobis regem, vt iudicet nos“, Deus autem Samueli respondit: „Non enim te 5
766 Liber XVII. Caput XXXIII. allegatur doctrina saluatoris, cum ait: „Quis, putas, est seruus fidelis et pru- dens, quem constituit dominus super familiam suam“ et illud: „Super omnia bona sua constituet eum.“ Quoniam igitur omnis differencia controuersie vel magna pars eius est circa intelligenciam preposicionis huius „super“ que intel- lecta sobrie sensum redderet catholicum, extreme vero accepta errorem saperet in fide, quamuis, vt Ieronimus inquit, ex verbis inordinate prolatis incurritur heresis, vt tamen Hilarius docet, in sensu magis consistit. Siquidem, vt ait, extiterunt plures, qui celestium verborum simplicitatem vt veritatis ipsius ab- solucionem susciperent, aliter interpretantes, quam dictorum virtus postularet; de intelligencia enim est heresis, non de scriptura, et sensus, non sermo, fit 10 crimen, Augustino quippe testante, li. 3° de baptismate, „sub eisdem verbis scripture sacre innumerabiles hereticorum errores exorti sunt.“ Vnde, quoniam intelligencie sensus in crimine est, quomodo in materia de potestate ecclesie accipienda sit hec preposicio „super", dicendum primo est; magnam vtique diffe- renciam fore inter significata harum diccionum „super“ et „supra“ propterea, 15 quod ista magis expresse denotat superposicionem, superexistenciam, excellen- ciam vel excessum termini illius, cui adiungitur, nec tam multiplex est equi- uocacio eius in litteris sacris, decuplo minus ipsa reperta, quam illa. Super namque reperitur descripta in sacro canone plus quam in mille quadringentis passibus, et quod non vna, due vel tres, sed quam multe denotantur differen- 20 tes plurimum significaciones eius, prout sanam recipere possunt intelligenciam oraciones rerum, quarum terminis adiuncta reperitur. Omissis namque permultis aliis significacionibus minime concernentibus preexcellenciam hominum inuicem vel supra eos limitato respectu, de hac exempla dando notissimum est aliam esse significacionem, cum dicitur: „Diligebat Israhel Ioseph super omnes filios 25 suos“, et aliam, cum de Saule legitur, quod „ab humero et sursum eminebat super omnem populum“, aliam rursus, cum Dauid de se dicit: „Fecisti me spectabilem, domine, Deus meus, super omnes homines,“ aliam quoque, cum de Salomone dicitur, quod magnificatus est super omnes reges terre pre diui- ciis et gloria. Item, cum in libro Esdre comparacione facta vini, regum et 30 mulierum dicitur, quod rex super omnia precellit; aliam, quam Ieremias refert, Eyulmeridach, regem Babilonis, eleuasse caput Ioachim, regis Iudee, et posuisse thronum eius super thronum regum, qui erant post se. Aliam denuo, cum attri- buitur Samachar Gabaonite, quod erat fortissimus inter XXX et super xxx. Qua auctoritate explicatur sensus preposicionis huius, cum de aliis preterquam cum 35 de Deo loquimur ita, quod de numero xxx nullus forcior eo erat, sed nec propterea datur intelligi esse forciorem XxX omnibus simul sumptis. Premissis autem huiusmodi significacionibus quantum ad illam, de qua sermo est, de- notantem precellenciam, potestatem siue dominacionem et auctoritatem supre- mam ad regendum alios, adhuc eciam multe graduaciones reperiuntur. Etenim, 40 quando congregati vniuersi maiores natu Israhel Samueli dixerunt: „Constitue nobis regem, vt iudicet nos“, Deus autem Samueli respondit: „Non enim te 5
Strana 767
Liber XVII. Caput XXXIII. 767 abiecerunt, sed me, ne regnem super eos“; alio quippe modo regnabat Deus super populum et de quibus mencionem fecerat reges super alias naciones similiter, et Saul, quem vnxit Samuel in ducem super omnem populum. Et- enim eo profitente, quod filius gemini esset de minima tribu Israhel, quando preuaricatus est, mandatum audiuit: „Nonne, cum paruulus esses, in oculis tuis caput in tribubus Israhel factus es, vnxitque te dominus in regem super Isra- hel?“ De cuius regno illa singularis modificacio reperitur, cum illud tenuerit annis xxti, quod scriptura sibi attribuit duobus annis regnasse, quia legittime et bene hiis duobus tantum annis regnauit. Illiusmodi autem significacio, vt 10 dux caput et pastor constitutus esset, qui vngebatur in regem super Israhel, in libris regum et paralipomenon frequentissime reperitur, vt vnctus super popu- lum in regem id, quod vtile et conferens populo esset, quereret; sic enim sapiens dicit, quod vtilem rectorem in tempus Deus suscitat super terram. Re- peritur denique modificacio illa, non extendere se vniuersale signum adiunctum 15 dicte preposicioni, vbi concurrit racio aliqua specialis. Dedit namque Christus apostolis virtutem et potestatem super omnia demonia, interrogatus vero, quare non potuissent vnum eicere, limitatur, illud genus demoniorum non eici nisi in oracione et ieiunio. Magna preterea differencia est, cum dicitur, quod ipse omnipotens Deus est super omnia opera sua, et cum dicitur, quod reges terre 20 dominantur eorum, et qui potestatem habent super eos, benefici vocantur. Quem regendi modum saluator adhuc limitauit in discipulis suis, cum dicit: „Vos autem non sic.“ Similiter et cum dicitur, qui de celo venit, super omnes est, et cum dicitur, papa est super omnes fideles. Illa porro significacio sepe in sacro canone inuenitur, vt qui ab aliquo accipit potestatem, quod non intelli- 25 gatur eam accipere super dantem, iuxta sapientis doctrinam: „Filio et mulieri, fratri et amico non des potestatem super te in vita tua“, quod et Pharao rex Egipti seruauit. Nam etsi dixit ad Ioseph: „Tu eris super domum meam, et ad tui oris imperium cunctus populus obediet“, statim subiunxit: „vno tantum regni solio te precedam.“ Ex hac vero radice, quoniam, vt in libro regum 30 sepe scribitur, quod populus vnxit plures super se in reges, itaque videbatur eis dare potestatem. Quod et Dauid confessus est die, qua post mortem Absa- lon reductus fuit, factum se esse regem super Israhel. In exemplo Roboam manifeste apparuit maiorem fuisse potestatem populi tocius, quam regis, quando eo volente grauare iugum super populum, ex XII decem tribus recesserunt ab 35 eo. Sed et proposito pertinens exposicio illa venit ad manum suam, si acci- piens potestatem a rege super domum suam aut regnum, quamuis non super dantem regem, vtrum censetur potestatem accepisse super reginam, legittimam eius coniugem. Non sic videtur intellexisse Ioseph, quamuis prepositus omnibus gubernabat creditam sibi domum. Nam requisitus a muliere dixit: „Ecce, domi- nus meus omnibus michi traditis ignorat, quid habet in domo sua, neque quid- quam est, quod non sit in mea potestate vel non tradiderit michi preter te, que vxor eius es.“ Exemplo autem isto auisari potest de responsione danda 5 40
Liber XVII. Caput XXXIII. 767 abiecerunt, sed me, ne regnem super eos“; alio quippe modo regnabat Deus super populum et de quibus mencionem fecerat reges super alias naciones similiter, et Saul, quem vnxit Samuel in ducem super omnem populum. Et- enim eo profitente, quod filius gemini esset de minima tribu Israhel, quando preuaricatus est, mandatum audiuit: „Nonne, cum paruulus esses, in oculis tuis caput in tribubus Israhel factus es, vnxitque te dominus in regem super Isra- hel?“ De cuius regno illa singularis modificacio reperitur, cum illud tenuerit annis xxti, quod scriptura sibi attribuit duobus annis regnasse, quia legittime et bene hiis duobus tantum annis regnauit. Illiusmodi autem significacio, vt 10 dux caput et pastor constitutus esset, qui vngebatur in regem super Israhel, in libris regum et paralipomenon frequentissime reperitur, vt vnctus super popu- lum in regem id, quod vtile et conferens populo esset, quereret; sic enim sapiens dicit, quod vtilem rectorem in tempus Deus suscitat super terram. Re- peritur denique modificacio illa, non extendere se vniuersale signum adiunctum 15 dicte preposicioni, vbi concurrit racio aliqua specialis. Dedit namque Christus apostolis virtutem et potestatem super omnia demonia, interrogatus vero, quare non potuissent vnum eicere, limitatur, illud genus demoniorum non eici nisi in oracione et ieiunio. Magna preterea differencia est, cum dicitur, quod ipse omnipotens Deus est super omnia opera sua, et cum dicitur, quod reges terre 20 dominantur eorum, et qui potestatem habent super eos, benefici vocantur. Quem regendi modum saluator adhuc limitauit in discipulis suis, cum dicit: „Vos autem non sic.“ Similiter et cum dicitur, qui de celo venit, super omnes est, et cum dicitur, papa est super omnes fideles. Illa porro significacio sepe in sacro canone inuenitur, vt qui ab aliquo accipit potestatem, quod non intelli- 25 gatur eam accipere super dantem, iuxta sapientis doctrinam: „Filio et mulieri, fratri et amico non des potestatem super te in vita tua“, quod et Pharao rex Egipti seruauit. Nam etsi dixit ad Ioseph: „Tu eris super domum meam, et ad tui oris imperium cunctus populus obediet“, statim subiunxit: „vno tantum regni solio te precedam.“ Ex hac vero radice, quoniam, vt in libro regum 30 sepe scribitur, quod populus vnxit plures super se in reges, itaque videbatur eis dare potestatem. Quod et Dauid confessus est die, qua post mortem Absa- lon reductus fuit, factum se esse regem super Israhel. In exemplo Roboam manifeste apparuit maiorem fuisse potestatem populi tocius, quam regis, quando eo volente grauare iugum super populum, ex XII decem tribus recesserunt ab 35 eo. Sed et proposito pertinens exposicio illa venit ad manum suam, si acci- piens potestatem a rege super domum suam aut regnum, quamuis non super dantem regem, vtrum censetur potestatem accepisse super reginam, legittimam eius coniugem. Non sic videtur intellexisse Ioseph, quamuis prepositus omnibus gubernabat creditam sibi domum. Nam requisitus a muliere dixit: „Ecce, domi- nus meus omnibus michi traditis ignorat, quid habet in domo sua, neque quid- quam est, quod non sit in mea potestate vel non tradiderit michi preter te, que vxor eius es.“ Exemplo autem isto auisari potest de responsione danda 5 40
Strana 768
768 Liber XVII. Caput XXXIII. euangelice doctrine, quamuis dominus seruum prudentem ac fidelem constituerit super familiam suam, an propterea censendus sit constituisse super ecclesiam, sponsam suam, et si sub nomine omnium bonorum suorum, super quibus dixit constituturum eum, intelligatur ecclesia, facultate data a rege, suum locum tenenti siue a quocumque domino seruo suo, vt disponat de omnibus bonis eius, non extendente se, vt de sua disponat vxore, ad hoc plus quam specia- lissimo requisito mandato, quantum ad ea, que preiudicialia odiosaque sunt. Secus autem, si obsequii et fauoris, vtpote, quod illi in neccessariis prouideat, quod illi reuereatur, quod ei seruet honorem, quod ab iniuriantibus tueatur ad- huc, vt mandata eius attendat non obuiancia mandatis viri sui. Censentur 10 quippe non duo, sed vna caro, cumque nemo carnem suam odio habeat, sed nutrit et fouet cum concupiscenciis suis, vir autem diligere debet vxorem suam, sicut corpus suum et sicut semetipsum, quomodo igitur intelligi potest inten- cionis esse viri, dedisse potestatem, vt eius locum tenens spernat mandata sue coniugis, illam ab iniuriis non defendat, eius pretereat honorem, neccessaria- 15 que vite subtrahat illi? Multo vero minus intelligendum de intencione fore regis, vt eius locum tenens, dicens se super eam constitutum, quando maiori debet fulgere virtute et honore, quod iudiciaria in ea vtatur potestate, depo- nens illam a sede troni regalis. Vt autem expositum fuit, ecclesia tunc maiori resplendet gloria, cum in generali sedet concilio legittime congregata; ab hoc 20 vero trono glorie sue videtur papa eam deponere, si absque eius consensu dis- soluat generale concilium. Qua de re attendi potest, si quod vni ex minimis suis fit, sibi factum reputet Christus, nec sibi fieri, quod non fit illis, quid igitur respectu ecclesie, sponse sue, quam adeo dilexit, vt pro ea semetipsum in mortem tradiderit? Videtur autem neccessaria vite subtrahi ecclesie legittime 25 congregate inhibita et diuini verbi predicacione, in quo ecclesia et quelibet fidelis anima viuit, quod fit interdicto exercicio conciliarium accionum. Con- sideratis itaque variis significacionibus eiusmodi preposicionis „super“, quoniam pape attribuitur principem esse supra plebem domini propterea, quod consti- tutus sit a Christo super familiam suam, vtrum in eis, que profecto non ex- 30 cellencie et fauorabilia sunt, subieccionis autem pocius et odiosa, sub nomine familie aut plebis debeat vniuersalis ecclesia intelligi, vt eo modo, quo super singulos de familia eius intelligatur concessa pape potestas super ecclesiam, Christi sponsam. Questio huiusmodi illam concernit, vtrum, sicut per Christum, ita per ecclesiam censeatur pape concessa potestas. Quod si conceditur ex 35 racione proxime connotata neminem accipere potestatem super sibi donantem illam, dicendum esset, quamuis papa constitutus sit super ecclesiam, sponsam eius, propterea, quod potestatem regendi cunctos Christi fideles accipiat per ecclesiam, de cuius familia, sicut et Christi, papa esse dinoscitur. Siquidem hac concessa veritate papam ab ecclesia modo infra exponendo supremam ac- 40 cipere potestatem, quod super ecclesiam, quomodo super Christi fideles pote- statem non habeat, sed illi subiectus sit, clarissime absoluit apostolus Paulus 5
768 Liber XVII. Caput XXXIII. euangelice doctrine, quamuis dominus seruum prudentem ac fidelem constituerit super familiam suam, an propterea censendus sit constituisse super ecclesiam, sponsam suam, et si sub nomine omnium bonorum suorum, super quibus dixit constituturum eum, intelligatur ecclesia, facultate data a rege, suum locum tenenti siue a quocumque domino seruo suo, vt disponat de omnibus bonis eius, non extendente se, vt de sua disponat vxore, ad hoc plus quam specia- lissimo requisito mandato, quantum ad ea, que preiudicialia odiosaque sunt. Secus autem, si obsequii et fauoris, vtpote, quod illi in neccessariis prouideat, quod illi reuereatur, quod ei seruet honorem, quod ab iniuriantibus tueatur ad- huc, vt mandata eius attendat non obuiancia mandatis viri sui. Censentur 10 quippe non duo, sed vna caro, cumque nemo carnem suam odio habeat, sed nutrit et fouet cum concupiscenciis suis, vir autem diligere debet vxorem suam, sicut corpus suum et sicut semetipsum, quomodo igitur intelligi potest inten- cionis esse viri, dedisse potestatem, vt eius locum tenens spernat mandata sue coniugis, illam ab iniuriis non defendat, eius pretereat honorem, neccessaria- 15 que vite subtrahat illi? Multo vero minus intelligendum de intencione fore regis, vt eius locum tenens, dicens se super eam constitutum, quando maiori debet fulgere virtute et honore, quod iudiciaria in ea vtatur potestate, depo- nens illam a sede troni regalis. Vt autem expositum fuit, ecclesia tunc maiori resplendet gloria, cum in generali sedet concilio legittime congregata; ab hoc 20 vero trono glorie sue videtur papa eam deponere, si absque eius consensu dis- soluat generale concilium. Qua de re attendi potest, si quod vni ex minimis suis fit, sibi factum reputet Christus, nec sibi fieri, quod non fit illis, quid igitur respectu ecclesie, sponse sue, quam adeo dilexit, vt pro ea semetipsum in mortem tradiderit? Videtur autem neccessaria vite subtrahi ecclesie legittime 25 congregate inhibita et diuini verbi predicacione, in quo ecclesia et quelibet fidelis anima viuit, quod fit interdicto exercicio conciliarium accionum. Con- sideratis itaque variis significacionibus eiusmodi preposicionis „super“, quoniam pape attribuitur principem esse supra plebem domini propterea, quod consti- tutus sit a Christo super familiam suam, vtrum in eis, que profecto non ex- 30 cellencie et fauorabilia sunt, subieccionis autem pocius et odiosa, sub nomine familie aut plebis debeat vniuersalis ecclesia intelligi, vt eo modo, quo super singulos de familia eius intelligatur concessa pape potestas super ecclesiam, Christi sponsam. Questio huiusmodi illam concernit, vtrum, sicut per Christum, ita per ecclesiam censeatur pape concessa potestas. Quod si conceditur ex 35 racione proxime connotata neminem accipere potestatem super sibi donantem illam, dicendum esset, quamuis papa constitutus sit super ecclesiam, sponsam eius, propterea, quod potestatem regendi cunctos Christi fideles accipiat per ecclesiam, de cuius familia, sicut et Christi, papa esse dinoscitur. Siquidem hac concessa veritate papam ab ecclesia modo infra exponendo supremam ac- 40 cipere potestatem, quod super ecclesiam, quomodo super Christi fideles pote- statem non habeat, sed illi subiectus sit, clarissime absoluit apostolus Paulus 5
Strana 769
Liber XVII. Caput XXXIII. XXXIV. 769 in epistola Corinthiorum de Christo; dicit: „Omnia enim subiecit sub pedibus eius.“ Cum autem dicat: „Omnia subiecta sunt ei,“ sine dubio preter eum, qui subiecit ei omnia, cum autem subiecta illi fuerint omnia, tunc ipse filius sub- iectus erit illi, qui sibi subiecit omnia. Eiusmodi itaque testimonio omne dubium sublatum videtur, vt, si ecclesia potestatem concedit pape super omnes fideles, subiectum eum fore ecclesie, illos eidem subicienti; dicit namque Paulus „sine dubio". Illud autem nunc eciam consideracioni offertur, quamuis Paulus dicat Christo subiecta omnia, ipsum autem dumtaxat patri Deo, quod plus quam ad impleta per eum mensura operum supererogacionis, nec dicatur debiti, quo 10 suam debuit honorare matrem, legitur subditum fuisse matri sue, Marie beatis- simi virgini, et propter eam Ioseph, coniugi suo. Quomodo igitur papa, cui, sicut Christo, omnia non subiecit Deus sub pedibus eius, vt iudicet eam, dicet se constitutum super ecclesiam, matrem suam, quando Christus, cuius vicarius est, subditus fuit matri? Sed et alio loco, cum apostolus inquit: „Mulieres viris 15 suis subiecte sint, sicut et domino, quoniam vir caput est mulieris, sicut Chri- stus caput est ecclesie, ipse saluator corporis eius est, et sicut ecclesia sub- iecta est Christo, ita et mulieres viris suis in omnibus." Quoniam igitur Paulus dicit ecclesiam subiectam esse Christo, euidencia racionis minime patitur sub- ieccionem hanc intelligi posse nisi immediaté, cum inter Christum et ecclesiam 20 magnum sit coniugii sacramentum. Quelibet namque vxor immediate subiecta est viro suo, prima formata muliere non de eius pedibus, vt viri ancilla esset, sed de costa lateris, vt socia. Si igitur ita dicere fas est, quod ecclesia sit Christi socia, quomodo vicario eius subdita esse dicetur? Contingit autem vxo- rem alii, quam viro, subiectam fore, illi videlicet, qui superior est viro suo; 25 sed caput Christi ecclesie sponsi est solum Deus. Quoniam igitur ecclesia a Christo in tantum dilecta, vt se ipsum pro ea tradiderit, aliquam potestatem ab eo accepit in dotem. Ambrosio vero testante, quod eidem vniuersa subiecit, raciocinacio hec certe principium petit, vnde sumpsit originem, vtrum ecclesia vel papa mediate vel inmediate a Deo acceperit potestatem. 5 30 Capitulum XXXIV. Declarantur termini, quid dicatur mediate vel inmediate esse a Deo, quid item ex Deo vel ex hominibus, et quociens vnum dicitur prius altero. De qua significacione terminorum intelligencia hec quarta succincte ex- ponit id, quod mediate a Deo fieri dicitur quatuor habere respectus: distinccio- 35 nem principiorum, ipsorum ordinem, differenciam accionis, dependencie quoque diuersitatem. Cum enim Deus illuminat mundum per solem, illustracio hec a Deo procedit mediante sole. Quocirca principia duo sunt illuminacionis, Deus
Liber XVII. Caput XXXIII. XXXIV. 769 in epistola Corinthiorum de Christo; dicit: „Omnia enim subiecit sub pedibus eius.“ Cum autem dicat: „Omnia subiecta sunt ei,“ sine dubio preter eum, qui subiecit ei omnia, cum autem subiecta illi fuerint omnia, tunc ipse filius sub- iectus erit illi, qui sibi subiecit omnia. Eiusmodi itaque testimonio omne dubium sublatum videtur, vt, si ecclesia potestatem concedit pape super omnes fideles, subiectum eum fore ecclesie, illos eidem subicienti; dicit namque Paulus „sine dubio". Illud autem nunc eciam consideracioni offertur, quamuis Paulus dicat Christo subiecta omnia, ipsum autem dumtaxat patri Deo, quod plus quam ad impleta per eum mensura operum supererogacionis, nec dicatur debiti, quo 10 suam debuit honorare matrem, legitur subditum fuisse matri sue, Marie beatis- simi virgini, et propter eam Ioseph, coniugi suo. Quomodo igitur papa, cui, sicut Christo, omnia non subiecit Deus sub pedibus eius, vt iudicet eam, dicet se constitutum super ecclesiam, matrem suam, quando Christus, cuius vicarius est, subditus fuit matri? Sed et alio loco, cum apostolus inquit: „Mulieres viris 15 suis subiecte sint, sicut et domino, quoniam vir caput est mulieris, sicut Chri- stus caput est ecclesie, ipse saluator corporis eius est, et sicut ecclesia sub- iecta est Christo, ita et mulieres viris suis in omnibus." Quoniam igitur Paulus dicit ecclesiam subiectam esse Christo, euidencia racionis minime patitur sub- ieccionem hanc intelligi posse nisi immediaté, cum inter Christum et ecclesiam 20 magnum sit coniugii sacramentum. Quelibet namque vxor immediate subiecta est viro suo, prima formata muliere non de eius pedibus, vt viri ancilla esset, sed de costa lateris, vt socia. Si igitur ita dicere fas est, quod ecclesia sit Christi socia, quomodo vicario eius subdita esse dicetur? Contingit autem vxo- rem alii, quam viro, subiectam fore, illi videlicet, qui superior est viro suo; 25 sed caput Christi ecclesie sponsi est solum Deus. Quoniam igitur ecclesia a Christo in tantum dilecta, vt se ipsum pro ea tradiderit, aliquam potestatem ab eo accepit in dotem. Ambrosio vero testante, quod eidem vniuersa subiecit, raciocinacio hec certe principium petit, vnde sumpsit originem, vtrum ecclesia vel papa mediate vel inmediate a Deo acceperit potestatem. 5 30 Capitulum XXXIV. Declarantur termini, quid dicatur mediate vel inmediate esse a Deo, quid item ex Deo vel ex hominibus, et quociens vnum dicitur prius altero. De qua significacione terminorum intelligencia hec quarta succincte ex- ponit id, quod mediate a Deo fieri dicitur quatuor habere respectus: distinccio- 35 nem principiorum, ipsorum ordinem, differenciam accionis, dependencie quoque diuersitatem. Cum enim Deus illuminat mundum per solem, illustracio hec a Deo procedit mediante sole. Quocirca principia duo sunt illuminacionis, Deus
Strana 770
770 Liber XVII. Caput XXXIV. et sol, ordinata autem, quia Deus primum, sol principium secundum dicitur. Sunt preterea due acciones, quoniam alia solis et alia Dei, due quoque depen- dencie, nam et subtracto sole desinit illuminacio illius partis, quam dimittit, et quoniam eciam absque sole Deus potest illuminare, nam quitquid potest facere per alium, potest et per se ipsum, similiter et quia existente sole super emi- sperium nostrum potest Deus facere, vt non illuminet, eciam absque interposi- cione lune, quomodo fecit, vt ignis tres pueros in fornace Babilonis non cre- maret. Propterea igitur certum est aliam esse dependenciam, qua lux a sole dependet, aliam vero, qua a Deo. Vbicumque vero aliquid fit a Deo immediate, ibi dumtaxat vnitas est principii, vnitas accionis et vnitas dependencie, nec 10 mediate et immediate distinguntur respectu Dei, sed creature secundum causas. Omne enim, quod fit in rebus creatis, quamuis mediante causa secunda, fit a Deo immediate, multoque immediacius, quam a causa proxima, propterea, quod vnaqueque res magis intrinsece dependet a causa primaria, plus influente in causatum, quam a secunda. Sed tunc aliquid a Deo dicitur fieri mediate, 15 quando in genere cause efficientis duo sunt agencia respectu vnius et eiusdem effectus, quomodo contingit in omnibus rebus, que per naturam fiunt; vbi autem virtus nature non attingit racionem efficientis, quomodo est in creacione anime et in gracie infusione, in operacione quoque miraculorum, quoniam ibi vnicum est agens solus Deus, illud dicitur immediate fieri a Deo. Notanter dicitur in 20 genere efficientis cause, nec enim excludit concursum cause alterius instru- mentalis ac eciam naturalis, dummodo non respectu eiusdem effectus. Siquidem in creacione anime concurrit disposicio materie, que est per virtutem nature, hoc est virilis seminis, Deo nunquam creante animam, nisi disposito corpore ad recipiendum eam. Ita et de gracie infusione, mediante instrumento, hoc est 25 sacramenti suscepcione, non quidem producentis effectum principalem, nam sacerdos lauat corpus, Deus autem mundat animam. Sunt namque distincti effectus duo, sed de lege communi propter assistenciam diuine virtutis tempore suscepcionis sacramenti inseparabiliter se concomitantur, nisi parte hominis sit defectus, hoc est ministrantis aut suscipientis sacramentum. Inmediata quoque 30 Dei operacio non excludit meritum siue intercessionem. Etenim, cum Deus miracula operatur meritis sanctorum, non minus illa miracula fiunt inmediate a Deo; ita et si peccatori gracia datur ob intercessionem alicuius, siue ille sit beatus aut viator, nam gracia huiusmodi immediate infunditur sola diuina voluntate, habente ibidem racionem efficientis. Quibus patescit declaracio alte- 35 rius termini, immediatam quoque Dei accionem significantis, videlicet, quid dicitur ex Deo esse vel ex hominibus. Siquidem nobis sacra eloquia multis in- sinuant locis, vt illud ex Deo esse dicatur, quod non ex humano procedit corde, sed diuina voluntate, illud causante, nec est in potestate hominis, eciam per cuius ministerium id actum est, illi contrauenire, eciam aliquando euidenti 40 repente firmato miraculo, infallibiliterque ita euenit, vt predictum est, nec est in potestate hominum dissoluere illud. Primam sane condicionem agnouit 5
770 Liber XVII. Caput XXXIV. et sol, ordinata autem, quia Deus primum, sol principium secundum dicitur. Sunt preterea due acciones, quoniam alia solis et alia Dei, due quoque depen- dencie, nam et subtracto sole desinit illuminacio illius partis, quam dimittit, et quoniam eciam absque sole Deus potest illuminare, nam quitquid potest facere per alium, potest et per se ipsum, similiter et quia existente sole super emi- sperium nostrum potest Deus facere, vt non illuminet, eciam absque interposi- cione lune, quomodo fecit, vt ignis tres pueros in fornace Babilonis non cre- maret. Propterea igitur certum est aliam esse dependenciam, qua lux a sole dependet, aliam vero, qua a Deo. Vbicumque vero aliquid fit a Deo immediate, ibi dumtaxat vnitas est principii, vnitas accionis et vnitas dependencie, nec 10 mediate et immediate distinguntur respectu Dei, sed creature secundum causas. Omne enim, quod fit in rebus creatis, quamuis mediante causa secunda, fit a Deo immediate, multoque immediacius, quam a causa proxima, propterea, quod vnaqueque res magis intrinsece dependet a causa primaria, plus influente in causatum, quam a secunda. Sed tunc aliquid a Deo dicitur fieri mediate, 15 quando in genere cause efficientis duo sunt agencia respectu vnius et eiusdem effectus, quomodo contingit in omnibus rebus, que per naturam fiunt; vbi autem virtus nature non attingit racionem efficientis, quomodo est in creacione anime et in gracie infusione, in operacione quoque miraculorum, quoniam ibi vnicum est agens solus Deus, illud dicitur immediate fieri a Deo. Notanter dicitur in 20 genere efficientis cause, nec enim excludit concursum cause alterius instru- mentalis ac eciam naturalis, dummodo non respectu eiusdem effectus. Siquidem in creacione anime concurrit disposicio materie, que est per virtutem nature, hoc est virilis seminis, Deo nunquam creante animam, nisi disposito corpore ad recipiendum eam. Ita et de gracie infusione, mediante instrumento, hoc est 25 sacramenti suscepcione, non quidem producentis effectum principalem, nam sacerdos lauat corpus, Deus autem mundat animam. Sunt namque distincti effectus duo, sed de lege communi propter assistenciam diuine virtutis tempore suscepcionis sacramenti inseparabiliter se concomitantur, nisi parte hominis sit defectus, hoc est ministrantis aut suscipientis sacramentum. Inmediata quoque 30 Dei operacio non excludit meritum siue intercessionem. Etenim, cum Deus miracula operatur meritis sanctorum, non minus illa miracula fiunt inmediate a Deo; ita et si peccatori gracia datur ob intercessionem alicuius, siue ille sit beatus aut viator, nam gracia huiusmodi immediate infunditur sola diuina voluntate, habente ibidem racionem efficientis. Quibus patescit declaracio alte- 35 rius termini, immediatam quoque Dei accionem significantis, videlicet, quid dicitur ex Deo esse vel ex hominibus. Siquidem nobis sacra eloquia multis in- sinuant locis, vt illud ex Deo esse dicatur, quod non ex humano procedit corde, sed diuina voluntate, illud causante, nec est in potestate hominis, eciam per cuius ministerium id actum est, illi contrauenire, eciam aliquando euidenti 40 repente firmato miraculo, infallibiliterque ita euenit, vt predictum est, nec est in potestate hominum dissoluere illud. Primam sane condicionem agnouit 5
Strana 771
Liber XVII. Caput XXXIV. 771 patriarcha Ysaac, qui arbitratus benedicere Esau, benedixit Iacob, requirente quippe Esau, mutare non potuit, sed dixit: „Benedixi“ illi, eritque benedictus. Idque ipsum intellexit Balaam, nam mercede conductus ad maledicendum populo Israhel pro malediccione benediccionem dedit, dicens: „Quomodo maledicam, cui non maledixit Deus?“ Moyses item, cum filiis Chore, Dathan et Abyron vsurpare volentibus summi sacerdocii dignitatem dixit ad populum: „In hoc scietis quod dominus miserit me, vt facerem vniuersa, que cernitis, et non ex corde proprio ea protulerim, si consueta hominum morte interierint“; siquidem aperta terra extimplo descenderunt illi in infernum viuentes. Tercia vero pro- 10 prietas illa est, per quam distinccionem acceperunt veri a falsis prophetis istis, prout Ezechiel inquit, prophetantibus ex corde suo, illis autem, quod audierant a Deo. Siquidem multiphariam multisque modis olim Deus locutus est patribus in prophetis, vtque testatur Petrus, „omnis prophecia scripture propria inter- pretacione non fit; non enim voluntate humana allata est aliquando prophecia, 15 sed spiritu sancto inspirati locuti sunt sancti Dei homines.“ Sed et que postremo nominata est virtus eius, quod ex Deo esse dicitur, expresse describitur in libro apostolicarum accionum, Gamaliele doctore legis ad principem sacerdotum magi- stratus templi et seniores dicente de congregacione apostolorum aliorumque discipulorum Christi: „Discedite ab hominibus istis, et sinite illos, quoniam, si 20 est ex hominibus consilium hoc aut opus, dissoluetur, si vero ex Deo est, non poteritis dissoluere, ne forte et Deo repugnare inueniamini.“ Adhuc, quoniam asseritur tanquam donanti ecclesie primum pape competere ecclesiasticam pote- statem, vt euidencia innotescat, cui primum ecclesiastica competit, ecclesie videlicet an pape, quantum ad presens attinet, intelligendum est quadrifarie 25 vnum prius esse altero. Tempore, quomodo Iohannes primo fuit conceptus quam Christus, quia hic in mense sexto post illum. Dignitate rursum, quomodo Chri- stus factus est ante Iohannem; sic enim dicit: „Qui post me venit, ante me factus est, quia prior me erat." Non quidem factus secundum diuinitatem, quia non factus, sed genitus, sed secundum humanitatem ante Iohannem Christus 30 factus esset, quia eidem prelatus testimonium perhibenti, qui desursum venit, super omnes est, quodque dignus non esset soluere corrigiam calciamenti eius. Ad hoc dicitur prius loco, quomodo Pharisei amabant primas cathedras in synagogis et inuitato ad nupcias consulitur, ne primo discumbat loco. Dici- tur preterea vnum altero natura prius, hoc est intelligencia naturali, quando 35 vnum neccessario ad esse alterius presupponitur, quamuis simul sint instanti eodem temporis vel momento, quomodo sonus prior est voce, cum vocem absque sono impossibile sit intelligi et esse, sonus autem absque voce et fit et intelligi potest. Est insuper alius prioritatis modus, videlicet fine, vnde quia finis legis Christus est omni lege Christum priorem esse intelligimus, 40 non solum lege nature et scripture ac gracie, hoc est euangelii, sed et diuina lege, quoniam ipse actor est legis, propter quod dixit in euange- lio, quod dominus est filius hominis, eciam sabbati; sub nulla quippe illa- Scriptores III. 5 98
Liber XVII. Caput XXXIV. 771 patriarcha Ysaac, qui arbitratus benedicere Esau, benedixit Iacob, requirente quippe Esau, mutare non potuit, sed dixit: „Benedixi“ illi, eritque benedictus. Idque ipsum intellexit Balaam, nam mercede conductus ad maledicendum populo Israhel pro malediccione benediccionem dedit, dicens: „Quomodo maledicam, cui non maledixit Deus?“ Moyses item, cum filiis Chore, Dathan et Abyron vsurpare volentibus summi sacerdocii dignitatem dixit ad populum: „In hoc scietis quod dominus miserit me, vt facerem vniuersa, que cernitis, et non ex corde proprio ea protulerim, si consueta hominum morte interierint“; siquidem aperta terra extimplo descenderunt illi in infernum viuentes. Tercia vero pro- 10 prietas illa est, per quam distinccionem acceperunt veri a falsis prophetis istis, prout Ezechiel inquit, prophetantibus ex corde suo, illis autem, quod audierant a Deo. Siquidem multiphariam multisque modis olim Deus locutus est patribus in prophetis, vtque testatur Petrus, „omnis prophecia scripture propria inter- pretacione non fit; non enim voluntate humana allata est aliquando prophecia, 15 sed spiritu sancto inspirati locuti sunt sancti Dei homines.“ Sed et que postremo nominata est virtus eius, quod ex Deo esse dicitur, expresse describitur in libro apostolicarum accionum, Gamaliele doctore legis ad principem sacerdotum magi- stratus templi et seniores dicente de congregacione apostolorum aliorumque discipulorum Christi: „Discedite ab hominibus istis, et sinite illos, quoniam, si 20 est ex hominibus consilium hoc aut opus, dissoluetur, si vero ex Deo est, non poteritis dissoluere, ne forte et Deo repugnare inueniamini.“ Adhuc, quoniam asseritur tanquam donanti ecclesie primum pape competere ecclesiasticam pote- statem, vt euidencia innotescat, cui primum ecclesiastica competit, ecclesie videlicet an pape, quantum ad presens attinet, intelligendum est quadrifarie 25 vnum prius esse altero. Tempore, quomodo Iohannes primo fuit conceptus quam Christus, quia hic in mense sexto post illum. Dignitate rursum, quomodo Chri- stus factus est ante Iohannem; sic enim dicit: „Qui post me venit, ante me factus est, quia prior me erat." Non quidem factus secundum diuinitatem, quia non factus, sed genitus, sed secundum humanitatem ante Iohannem Christus 30 factus esset, quia eidem prelatus testimonium perhibenti, qui desursum venit, super omnes est, quodque dignus non esset soluere corrigiam calciamenti eius. Ad hoc dicitur prius loco, quomodo Pharisei amabant primas cathedras in synagogis et inuitato ad nupcias consulitur, ne primo discumbat loco. Dici- tur preterea vnum altero natura prius, hoc est intelligencia naturali, quando 35 vnum neccessario ad esse alterius presupponitur, quamuis simul sint instanti eodem temporis vel momento, quomodo sonus prior est voce, cum vocem absque sono impossibile sit intelligi et esse, sonus autem absque voce et fit et intelligi potest. Est insuper alius prioritatis modus, videlicet fine, vnde quia finis legis Christus est omni lege Christum priorem esse intelligimus, 40 non solum lege nature et scripture ac gracie, hoc est euangelii, sed et diuina lege, quoniam ipse actor est legis, propter quod dixit in euange- lio, quod dominus est filius hominis, eciam sabbati; sub nulla quippe illa- Scriptores III. 5 98
Strana 772
772 Liber XVII. Caput XXXIV. XXXV. rum trium legum, prout communiter accipiuntur angeli in celo militasse dicun- tur; fuerunt tamen sub diuina lege, cuius censetur Christus actor, quia angelo- rum caput. Capitulum XXXV. De potestate ecclesie, in foro iudicii censuras fulminante, ostenditur, quod in quibusdam ex Deo solum, in aliis ex Deo et homini- bus, differencia assignata potestatis competentis episcopis eorumque vicariis siue legatis aut delegatis pape. 5 Premissorum exposicione habita terminorum, videlicet super inmediate ex hominibus vel ex Deo, necnon et prius intelligencia hec quinque exponere habet: potestatem a Christo ecclesie concessam non ex hominibus, sed esse ex 10 Deo; et quoniam diuino est concessa sermone, prout patet in quampluribus euangeli aliisque locis multis canonis sacri iam commemoratis; et quoniam multis confirmata miraculis, vt que inuisibilis est, cognosceretur per ea, que fiebant exterius, diuine solum possibilia virtuti; et quoniam ita perseuerat per- seuerabitque in ecclesia, manentibus semper potestatum gradibus, vt Christi 15 doctrina predixit suorumque apostolorum; et quoniam indissolubilis est, celo et terra transeuntibus, non vero transituris sermonibus Christi. Est namque pote- stas clauium, que sicut in foro consciencie intelligitur esse a Deo pro eo, quod nemo potest peccata remittere quantum ad culpam eternamque penam, nisi solus Deus; sic eciam in foro iudicii circa censuras ecclesie, vt qui alienus 20 efficitur a consorcio hominum, fiat eciam et angelorum, et qui hominibus re- conciliatus sit, eciam Deo, nam que ligantur in terra, ligantur in celo, et que in terra soluuntur, soluuntur eciam in celo. Propterea vero, quod non humane, sed est diuine virtutis execucio sentencie excommunicacionis a ministris eccle- sie promulgate, et rursus, quia in multis est ad nutum reuocabilis, profecto 25 difficile est intelligere, vtrum ex Deo esse dicatur vel ex hominibus potestas vicarii episcopi, vel legati aut delegati pape, cum sit ad nutum remouibilis per concedentem, sicut illa, que ex hominibus constat. Est igitur consideran- dum, cum habens potestatem a principe possit aliis conmittere, quoniam Chri- stus rex regum est et dominus dominancium, quod igitur apostolis Christus 30 potestatem concessit, non solum per se, sed per illos, quibus ipsi committerent exercendam fore, testimonium de hoc exhibentibus operibus eorum, qui non solum constituerunt per ciuitates episcopos, hii namque potestatem a Christo immediate habent, sed alios plures, non episcopos, mittentes eos ad tempus in diuersa loca et iterum ad se vocantes, quomodo patet de pluribus nominatis in 35 epistolis Pauli, adhuc eciam in libro actuum apostolorum. Hinc igitur, quon- iam, sicut est in arbitrio cuiuslibet, inmediate potestatem a Christo habentis, vti, vel non vti concessa potestate, quando per se illam exercet, ita eciam sui
772 Liber XVII. Caput XXXIV. XXXV. rum trium legum, prout communiter accipiuntur angeli in celo militasse dicun- tur; fuerunt tamen sub diuina lege, cuius censetur Christus actor, quia angelo- rum caput. Capitulum XXXV. De potestate ecclesie, in foro iudicii censuras fulminante, ostenditur, quod in quibusdam ex Deo solum, in aliis ex Deo et homini- bus, differencia assignata potestatis competentis episcopis eorumque vicariis siue legatis aut delegatis pape. 5 Premissorum exposicione habita terminorum, videlicet super inmediate ex hominibus vel ex Deo, necnon et prius intelligencia hec quinque exponere habet: potestatem a Christo ecclesie concessam non ex hominibus, sed esse ex 10 Deo; et quoniam diuino est concessa sermone, prout patet in quampluribus euangeli aliisque locis multis canonis sacri iam commemoratis; et quoniam multis confirmata miraculis, vt que inuisibilis est, cognosceretur per ea, que fiebant exterius, diuine solum possibilia virtuti; et quoniam ita perseuerat per- seuerabitque in ecclesia, manentibus semper potestatum gradibus, vt Christi 15 doctrina predixit suorumque apostolorum; et quoniam indissolubilis est, celo et terra transeuntibus, non vero transituris sermonibus Christi. Est namque pote- stas clauium, que sicut in foro consciencie intelligitur esse a Deo pro eo, quod nemo potest peccata remittere quantum ad culpam eternamque penam, nisi solus Deus; sic eciam in foro iudicii circa censuras ecclesie, vt qui alienus 20 efficitur a consorcio hominum, fiat eciam et angelorum, et qui hominibus re- conciliatus sit, eciam Deo, nam que ligantur in terra, ligantur in celo, et que in terra soluuntur, soluuntur eciam in celo. Propterea vero, quod non humane, sed est diuine virtutis execucio sentencie excommunicacionis a ministris eccle- sie promulgate, et rursus, quia in multis est ad nutum reuocabilis, profecto 25 difficile est intelligere, vtrum ex Deo esse dicatur vel ex hominibus potestas vicarii episcopi, vel legati aut delegati pape, cum sit ad nutum remouibilis per concedentem, sicut illa, que ex hominibus constat. Est igitur consideran- dum, cum habens potestatem a principe possit aliis conmittere, quoniam Chri- stus rex regum est et dominus dominancium, quod igitur apostolis Christus 30 potestatem concessit, non solum per se, sed per illos, quibus ipsi committerent exercendam fore, testimonium de hoc exhibentibus operibus eorum, qui non solum constituerunt per ciuitates episcopos, hii namque potestatem a Christo immediate habent, sed alios plures, non episcopos, mittentes eos ad tempus in diuersa loca et iterum ad se vocantes, quomodo patet de pluribus nominatis in 35 epistolis Pauli, adhuc eciam in libro actuum apostolorum. Hinc igitur, quon- iam, sicut est in arbitrio cuiuslibet, inmediate potestatem a Christo habentis, vti, vel non vti concessa potestate, quando per se illam exercet, ita eciam sui
Strana 773
Liber XVII. Caput XXXV. 773 arbitrii esse videtur, vt per alium, cum suas vices committit, vtatur, vel minime diuina prouidencia in hoc eius assistente voluntati, vt volente episcopo, vicario suo, velut sit eius instrumentum aut minister, assit diuina potestas, nolente autem desit. Non vero sic est de principali effectu sacramentorum, quia sacer- dote nolente absoluere, si assit contricio, assequitur quis remissionem a Deo, nolente eciam baptizare baptismo fluminis, baptizatur, qui illum desiderat, baptismo fluminis, et ita communiter de sacramentis aliis. Non autem de sacramento ordinis, quia regimen ecclesie concernente, quam regendam commisit episcopis. Nolente etenim episcopo ordinem sacerdocii conferre, quantumcumque assit de- 10 siderio, non efficitur quis sacerdos vel dyaconus, si autem semel ordinauit, quia sacerdos aut leuita, licet in auxilium sit episcopo, tamen minister Dei pocius, quam episcopi esse censetur, vt talis esse desinat, non pendet ex sola episcopi voluntate. Secus autem de vicario episcopi aut delegato pape; etenim, quia potestas vicarii est velut res episcopi, dat certe vel aufert Deus, dum- 15 modo ille capax ydoneusque sit, cui episcopus wlt, eiusmodi delegata potestate magis actum concernente, quam habitum. Nec enim vicarius episcopi aut dele- gatus pape, quoniam iurisdiccionem habens, ideo in aliquo permanenti statu vel gradu ecclesie constituitur, abessente namque illa remanet quo primo erat statu. Potestas autem episcopo competens habitum primo, quam actum respi- 20 cere videtur, episcopali potestate, quam inmediate a Deo habet, quantum ad habitum eidem inamissibiliter permanente, quia pendente solum a Deo; quantum vero ad actum, quoniam sub potestate constitutus est summi pontificis, remoui- bilis est, aut propter demerita eius, aut communi vtilitate suadente, vel vrgente neccessitate, non vero pro libito voluntatis, quomodo in vicario episcopi vel in 25 delegato contingit pape. Quo sequitur, vt eciam generale concilium auferre ne- queat potestatem pape absque eius demeritis seu pro vtilitate euidentissima vel vrgentissima neccessitate, potestate quidem pape non quasi a concilio delegata, sed immediate a Deo sistente, nec enim concilii respectu papa est vt vicarius episcopi vel legatus seu delegatus pape, eorum potestate remouibili pro volun- 30 tate concedentis propterea, quod se habent velut instrumenta animata, seu ministri eorum sub potestate constituti, vt illis dicentibus vadant aut veniant, vel quod iubetur, faciant; papa etenim non concilii, sed vicarius est Christi, ab ipso, cuius vicarius est habens inmediate potestatem. Quoniam autem in arti- culis Iohannis Wicleff, condempnatis per concilium Constanciense, dici videtur, 35 quod papa inmediatus et proximus vicarius sit Christi et collegii apostolorum, cum dicit: „immediatus“, notat, quod dictum est potestatem eius non remoui- bilem ad nutum, eciam si dicat: „et collegii apostolorum“. Nam esto, quod vicarius ecclesie diceretur, vtique, sicut de multis vicariis; verum est non temporaneus, magis autem perpetuus, seu ad vitam intelligendum esset. Sed et 40 cum propterea, quod singulus episcoporum vicarius Christi est perpetuus, papa pro sola sua voluntate episcopis potestatem suspensione aut deposicione amo- uere non potest. Quomodo igitur pape competere dicitur, vt potestatem concilii 5 98*
Liber XVII. Caput XXXV. 773 arbitrii esse videtur, vt per alium, cum suas vices committit, vtatur, vel minime diuina prouidencia in hoc eius assistente voluntati, vt volente episcopo, vicario suo, velut sit eius instrumentum aut minister, assit diuina potestas, nolente autem desit. Non vero sic est de principali effectu sacramentorum, quia sacer- dote nolente absoluere, si assit contricio, assequitur quis remissionem a Deo, nolente eciam baptizare baptismo fluminis, baptizatur, qui illum desiderat, baptismo fluminis, et ita communiter de sacramentis aliis. Non autem de sacramento ordinis, quia regimen ecclesie concernente, quam regendam commisit episcopis. Nolente etenim episcopo ordinem sacerdocii conferre, quantumcumque assit de- 10 siderio, non efficitur quis sacerdos vel dyaconus, si autem semel ordinauit, quia sacerdos aut leuita, licet in auxilium sit episcopo, tamen minister Dei pocius, quam episcopi esse censetur, vt talis esse desinat, non pendet ex sola episcopi voluntate. Secus autem de vicario episcopi aut delegato pape; etenim, quia potestas vicarii est velut res episcopi, dat certe vel aufert Deus, dum- 15 modo ille capax ydoneusque sit, cui episcopus wlt, eiusmodi delegata potestate magis actum concernente, quam habitum. Nec enim vicarius episcopi aut dele- gatus pape, quoniam iurisdiccionem habens, ideo in aliquo permanenti statu vel gradu ecclesie constituitur, abessente namque illa remanet quo primo erat statu. Potestas autem episcopo competens habitum primo, quam actum respi- 20 cere videtur, episcopali potestate, quam inmediate a Deo habet, quantum ad habitum eidem inamissibiliter permanente, quia pendente solum a Deo; quantum vero ad actum, quoniam sub potestate constitutus est summi pontificis, remoui- bilis est, aut propter demerita eius, aut communi vtilitate suadente, vel vrgente neccessitate, non vero pro libito voluntatis, quomodo in vicario episcopi vel in 25 delegato contingit pape. Quo sequitur, vt eciam generale concilium auferre ne- queat potestatem pape absque eius demeritis seu pro vtilitate euidentissima vel vrgentissima neccessitate, potestate quidem pape non quasi a concilio delegata, sed immediate a Deo sistente, nec enim concilii respectu papa est vt vicarius episcopi vel legatus seu delegatus pape, eorum potestate remouibili pro volun- 30 tate concedentis propterea, quod se habent velut instrumenta animata, seu ministri eorum sub potestate constituti, vt illis dicentibus vadant aut veniant, vel quod iubetur, faciant; papa etenim non concilii, sed vicarius est Christi, ab ipso, cuius vicarius est habens inmediate potestatem. Quoniam autem in arti- culis Iohannis Wicleff, condempnatis per concilium Constanciense, dici videtur, 35 quod papa inmediatus et proximus vicarius sit Christi et collegii apostolorum, cum dicit: „immediatus“, notat, quod dictum est potestatem eius non remoui- bilem ad nutum, eciam si dicat: „et collegii apostolorum“. Nam esto, quod vicarius ecclesie diceretur, vtique, sicut de multis vicariis; verum est non temporaneus, magis autem perpetuus, seu ad vitam intelligendum esset. Sed et 40 cum propterea, quod singulus episcoporum vicarius Christi est perpetuus, papa pro sola sua voluntate episcopis potestatem suspensione aut deposicione amo- uere non potest. Quomodo igitur pape competere dicitur, vt potestatem concilii 5 98*
Strana 774
774 Liber XVII. Caput XXXV. generalis, quam a Christo immediate habet, pro sua voluntate tollere papa possit, interdicendo eidem acciones conciliares, adhuc, quod grauius, annichi- lando ipsum per dissolucionem, vt quod in nullo episcoporum posse dicitur absque causa, id possit in ecclesiam Dei legittime congregatam? Decreto siqui- dem concilii Constanciensis ordinatum fuit inuitum episcopum per papam trans- ferri non debere absque magna et racionabili causa, que vocata parte cognita fuerit, et decisa de consilio sancte Romane ecclesie cardinalium vel maioris partis et cum subscripcione eorum, quod tamen minus est, quam potestate pri- uari. Quomodo igitur transferre et dissoluere generale concilium inuitum potest papa? Item non priuat quemquam ministrum ecclesie officio, beneficio aut 10 dignitate sibi competenti absque causa et preuia cognicione, et quomodo gene- rale dissoluet concilium quando et prout sibi videbitur? At preterito de hiis dicere, quia palam fit intuentibus, quam racioni exicicia sit eiusmodi affirma- cio, perspicuum fit ex premissis, quam dat episcopus vicario suo vel papa legatis aut delegatis suis, quoniam pendet ex arbitrio suo reuocare, cum placet, 15 quod eiusmodi potestas ex hominibus esse dicitur, hoc est non ex Deo solum, sed ex Deo et hominibus, donatore illius, quamuis non primi, quia ille Deus est, sed quasi principalis, velut materiam disponentis, non vero solum instru- mentalis, agentis formam habente. Siquidem voluntas pape vel episcopi, cum dicunt: „Constituimus talem legatum vel vicarium" maiorem vim cause habet, 20 quam consensus eligencium, quorum voluntati assistit Deus, vt ab ipso electus per eos recipiat inmediate potestatem, non vero propter eorum dissensum amit- tat, quomodo in constitucione legati vel vicarii contingit, propter quod non a Deo solum inmediate, sed eciam velut mediate esse dicitur. Dependet namque, vt subiecto permaneat ab episcopo vel papa tamquam a causa secunda, nec 25 mencio fit de excepcione illa, que est iurisdiccionis respectu, quantum ad causas inceptas vel non inceptas. Satis est dictum, quod sicut voluntate pape vel episcopi habuit, ita retinet legatus aut vicarius potestatem. Etenim finitur legacio, eciam si de latere sit, tempore, reuocacione, vtriusque morte, pape et legati, egressione quoque legati a decreta prouincia animo non redeundi, non 30 vero sic finitur potestas, quam episcopi a Christo inmediate habent, quia illa non ex hominibus, sed immediate est solum a Deo, potestas autem legati aut delegati pape vel vicarii episcopi, quia eorum quilibet se habet vt minister vel instrumentum pape aut episcopi, sicut, vt primo haberet, voluntas hominis fuit causa, ita vt in potestate concessa permaneat, concedentis voluntate racionem 35 habente velut cause, sine qua non, aut per quam et efficientis et conseruantis. Quocirca eiusmodi secunda potestas, quando remouetur quantum ad actum, eciam id fit, quantum ad habitum, si aliquis proprie inesse dicatur. Reuocato namque vicario episcopi ab officio vel semota legati aut subdelegati potestate a papa concessa, sicut actu, ita nec habitu vlla eis competit iurisdiccio, vnde 40 nec iste vicarius nec iste legatus pape aut subdelegatus dicitur. Non vero sic est, quando potestas a Deo inmediate conceditur; quamuis namque episcopatu 5
774 Liber XVII. Caput XXXV. generalis, quam a Christo immediate habet, pro sua voluntate tollere papa possit, interdicendo eidem acciones conciliares, adhuc, quod grauius, annichi- lando ipsum per dissolucionem, vt quod in nullo episcoporum posse dicitur absque causa, id possit in ecclesiam Dei legittime congregatam? Decreto siqui- dem concilii Constanciensis ordinatum fuit inuitum episcopum per papam trans- ferri non debere absque magna et racionabili causa, que vocata parte cognita fuerit, et decisa de consilio sancte Romane ecclesie cardinalium vel maioris partis et cum subscripcione eorum, quod tamen minus est, quam potestate pri- uari. Quomodo igitur transferre et dissoluere generale concilium inuitum potest papa? Item non priuat quemquam ministrum ecclesie officio, beneficio aut 10 dignitate sibi competenti absque causa et preuia cognicione, et quomodo gene- rale dissoluet concilium quando et prout sibi videbitur? At preterito de hiis dicere, quia palam fit intuentibus, quam racioni exicicia sit eiusmodi affirma- cio, perspicuum fit ex premissis, quam dat episcopus vicario suo vel papa legatis aut delegatis suis, quoniam pendet ex arbitrio suo reuocare, cum placet, 15 quod eiusmodi potestas ex hominibus esse dicitur, hoc est non ex Deo solum, sed ex Deo et hominibus, donatore illius, quamuis non primi, quia ille Deus est, sed quasi principalis, velut materiam disponentis, non vero solum instru- mentalis, agentis formam habente. Siquidem voluntas pape vel episcopi, cum dicunt: „Constituimus talem legatum vel vicarium" maiorem vim cause habet, 20 quam consensus eligencium, quorum voluntati assistit Deus, vt ab ipso electus per eos recipiat inmediate potestatem, non vero propter eorum dissensum amit- tat, quomodo in constitucione legati vel vicarii contingit, propter quod non a Deo solum inmediate, sed eciam velut mediate esse dicitur. Dependet namque, vt subiecto permaneat ab episcopo vel papa tamquam a causa secunda, nec 25 mencio fit de excepcione illa, que est iurisdiccionis respectu, quantum ad causas inceptas vel non inceptas. Satis est dictum, quod sicut voluntate pape vel episcopi habuit, ita retinet legatus aut vicarius potestatem. Etenim finitur legacio, eciam si de latere sit, tempore, reuocacione, vtriusque morte, pape et legati, egressione quoque legati a decreta prouincia animo non redeundi, non 30 vero sic finitur potestas, quam episcopi a Christo inmediate habent, quia illa non ex hominibus, sed immediate est solum a Deo, potestas autem legati aut delegati pape vel vicarii episcopi, quia eorum quilibet se habet vt minister vel instrumentum pape aut episcopi, sicut, vt primo haberet, voluntas hominis fuit causa, ita vt in potestate concessa permaneat, concedentis voluntate racionem 35 habente velut cause, sine qua non, aut per quam et efficientis et conseruantis. Quocirca eiusmodi secunda potestas, quando remouetur quantum ad actum, eciam id fit, quantum ad habitum, si aliquis proprie inesse dicatur. Reuocato namque vicario episcopi ab officio vel semota legati aut subdelegati potestate a papa concessa, sicut actu, ita nec habitu vlla eis competit iurisdiccio, vnde 40 nec iste vicarius nec iste legatus pape aut subdelegatus dicitur. Non vero sic est, quando potestas a Deo inmediate conceditur; quamuis namque episcopatu 5
Strana 775
Liber XVII. Caput XXXV. 775 quis priuetur, adhuc eciam, si degradetur, semper ei habitu remanet episcopa- lis potestas, vt remota ab eo inhabilitate seu impedimento, quandocumque habuerit plebem, vti possit episcopali potestate, sicut sacerdos potest conficere sacramentum, quamuis excommunicatus, depositus aut degradatus, quod non est de abbate, quia priuatus abbacia remanet monachus simplex, quomodo primo fuit. Ita de preposito, decano vel alia ecclesiastica dignitate propterea, quod potestas dignitatum huiusmodi non dicitur esse inmediate a Deo, sed a papa vel episcopis, in quorum ecclesiis vel dyocesibus sunt eiusmodi dignitates. Animaduertens quippe intrinsecus ad substanciam ordinemque ecclesiastice iuris- 10 diccionis, reperiet in ea gradus quatuor, quorum primus sunt habentes inme- diate potestatem a Deo, quomodo sunt episcopi omnes, vt sequens intelligencia patefacit. Alter eorum, quibus dicitur iurisdiccio competere quasi ex natura siue condicione officii aut dignitatis, quo genere sunt abbates et prepositi siue decani, capita collegiorum ecclesiasticarum personarum. Tercio gradu sunt 15 archidyaconi et alie ecclesiastice dignitates, non habentes collegia, sed districtus seu loca in quauis dyocesi, his iurisdiccione competente ex antiqua prescripta consuetudine. Postremo autem vicarii seu officiales episcoporum, ad nutum ipso- rum quomodo constituti, ita et remouibiles. Quocirca de hiis nemini dubium est omnem iurisdiccionem eisdem competentem esse de beneplacito episcoporum seu 20 voluntate. Equidem ad velle ipsorum habent, perdunt autem ad velle ipsorum. In archidyaconis vero, licet hec causa clare non constet, quoniam eciam epi- scopis nolentibus iurisdiccione vtuntur sibi competenti, nichilominus a principio iurisdiccio eis compeciit episcoporum voluntate, habentes namque dignitates, personatus officia, seu administraciones distinctas intra illorum dyoceses, vt 25 subditos eorum administracionibus vel ad bonos compellerent mores, vel ad soluendum iura sibi debita, vel pro satisfaccione iniuriarum in proximos, vel ab illis vt abstinerent, obtinuerunt ab episcopis, qui sunt preordinatores in cunctis concedi eis potestatem in censuris ecclesiasticis compellendi; cumque id fuerit gratum episcopis, habentibus latas dyoceses, quibus onus erat pro- 30 uidendi de officialibus siue pedaneis iudicibus, succedentes quoque episcopi id eciam gratum habuerunt; hinc iurisdiccio dignitatum huiusmodi ab inicio pro- cessit voluntate episcoporum, illam expresse primis, aliis abinde tacite con- cedentibus, quia iurisdiccionem, quam a suis predecessoribus habuerunt, non reuocantibus. Post vero iure communi siue ordinacionibus summorum pontificum 35 aut canonibus generalium conciliorum approbacio subsecuta est, cum disposue- runt de appellacionibus ab illorum sentenciis ad tribunalia episcoporum, deque multis iurisdiccionem hanc concernentibus, et per hoc tacite ab ipsis summis pontificibus siue generalibus conciliis dignitatibus hiis sub episcopis tamen perpetuo concessa est iurisdiccio ita, vt quia iam superioris constat voluntate, 40 non sit in arbitrio episcoporum, iurisdiccionem eiusmodi pro libito reuocare, quemadmodum de suis faciunt officialibus aut vicariis. Idem autem videtur esse iudicium de iurisdiccione competente abbatibus seu prepositis collegia 5
Liber XVII. Caput XXXV. 775 quis priuetur, adhuc eciam, si degradetur, semper ei habitu remanet episcopa- lis potestas, vt remota ab eo inhabilitate seu impedimento, quandocumque habuerit plebem, vti possit episcopali potestate, sicut sacerdos potest conficere sacramentum, quamuis excommunicatus, depositus aut degradatus, quod non est de abbate, quia priuatus abbacia remanet monachus simplex, quomodo primo fuit. Ita de preposito, decano vel alia ecclesiastica dignitate propterea, quod potestas dignitatum huiusmodi non dicitur esse inmediate a Deo, sed a papa vel episcopis, in quorum ecclesiis vel dyocesibus sunt eiusmodi dignitates. Animaduertens quippe intrinsecus ad substanciam ordinemque ecclesiastice iuris- 10 diccionis, reperiet in ea gradus quatuor, quorum primus sunt habentes inme- diate potestatem a Deo, quomodo sunt episcopi omnes, vt sequens intelligencia patefacit. Alter eorum, quibus dicitur iurisdiccio competere quasi ex natura siue condicione officii aut dignitatis, quo genere sunt abbates et prepositi siue decani, capita collegiorum ecclesiasticarum personarum. Tercio gradu sunt 15 archidyaconi et alie ecclesiastice dignitates, non habentes collegia, sed districtus seu loca in quauis dyocesi, his iurisdiccione competente ex antiqua prescripta consuetudine. Postremo autem vicarii seu officiales episcoporum, ad nutum ipso- rum quomodo constituti, ita et remouibiles. Quocirca de hiis nemini dubium est omnem iurisdiccionem eisdem competentem esse de beneplacito episcoporum seu 20 voluntate. Equidem ad velle ipsorum habent, perdunt autem ad velle ipsorum. In archidyaconis vero, licet hec causa clare non constet, quoniam eciam epi- scopis nolentibus iurisdiccione vtuntur sibi competenti, nichilominus a principio iurisdiccio eis compeciit episcoporum voluntate, habentes namque dignitates, personatus officia, seu administraciones distinctas intra illorum dyoceses, vt 25 subditos eorum administracionibus vel ad bonos compellerent mores, vel ad soluendum iura sibi debita, vel pro satisfaccione iniuriarum in proximos, vel ab illis vt abstinerent, obtinuerunt ab episcopis, qui sunt preordinatores in cunctis concedi eis potestatem in censuris ecclesiasticis compellendi; cumque id fuerit gratum episcopis, habentibus latas dyoceses, quibus onus erat pro- 30 uidendi de officialibus siue pedaneis iudicibus, succedentes quoque episcopi id eciam gratum habuerunt; hinc iurisdiccio dignitatum huiusmodi ab inicio pro- cessit voluntate episcoporum, illam expresse primis, aliis abinde tacite con- cedentibus, quia iurisdiccionem, quam a suis predecessoribus habuerunt, non reuocantibus. Post vero iure communi siue ordinacionibus summorum pontificum 35 aut canonibus generalium conciliorum approbacio subsecuta est, cum disposue- runt de appellacionibus ab illorum sentenciis ad tribunalia episcoporum, deque multis iurisdiccionem hanc concernentibus, et per hoc tacite ab ipsis summis pontificibus siue generalibus conciliis dignitatibus hiis sub episcopis tamen perpetuo concessa est iurisdiccio ita, vt quia iam superioris constat voluntate, 40 non sit in arbitrio episcoporum, iurisdiccionem eiusmodi pro libito reuocare, quemadmodum de suis faciunt officialibus aut vicariis. Idem autem videtur esse iudicium de iurisdiccione competente abbatibus seu prepositis collegia 5
Strana 776
776 Liber XVII. Caput XXXV. habentibus ecclesiasticarum personarum. Sed hiis dicitur a quibusdam com- petere ex natura officii, quia non videtur fuisse primo illa officia et deinde concessam iurisdiccionem, sed siue ab episcopis, siue a summis pontificibus, quando concessa est licencia fundandi loca siue in iam fundatis collegia, tunc concessa fuit iurisdiccio presidentibus vel approbacione regularum, sicut sancti Basilii, Benedicti et aliarum, si religiose sunt persone collegiales, aut, si seculares, in officiorum aut dignitatum institucione. Omnes itaque hii tres iuris- diccionum gradus videntur ex voluntate esse episcoporum, siue seorsum con- cedencium singulis id ipsum volentibus in dyocesibus suis siue communi consensu omnium aut maioris partis eorum in metropolitanis, primacialibus, 10 patriarchalibus aut generalibus conciliis, siue a summis pontificibus, quorum singulis administracio competit tocius religionis christiane. Vtrum autem eius- modi ecclesiastica potestas illis tribus gradibus competens ex Deo esse dicatur vel hominibus, quantum ad illos, quibus ad tempus competit, prout tactum est, ex Deo et hominibus videtur esse. Ex Deo haudubie racione commemorata, 15 quia potestas seorsum faciendi siue eiciendi homines a consorcio hominum sanctorumque et angelorum, ac eciam Dei, nulla in contrarium virtute humana resistere potente, sed verbo solum, et hoc siue prope aut longe illi sunt, qui separantur, profecto hoc non humane vel angelice, sed est diuine virtutis, vt quos ecclesiastica potestas indignos suo reputat consorcio, reputet eciam Deus. 20 Sic enim Augustinus exponit censuras ecclesie super verbo: "Quecumque liga- ueritis super terram" etc., hoc est ego Deus „et omnes celestis milicie ordines et omnes sancti in gloria mea laudabunt vobiscum et confirmant, quod ligatis et soluitis.“ Videtur preterea iurisdiccio eorum ex hominibus esse, dum humana constat voluntate ad eius nutum dabilis et remouibilis. Hec enim positiua in 25 li. II. De doctrina christiana Augustinus appellat, sic enim ait: „Omnia, que ideo valent inter homines, quia placuit inter eos, vt valeant, instituta hominum, sunt“ sic igitur de iurisdiccionibus predictorum, que, vt sint, vel non sint, hominum voluntate constant, nec minus Dei suorum et ecclesie principalium ministrorum, quamuis non timencium se timore filiali, sicut et timencium se, Deo in hiis 30 voluntatem faciente, vt, quibus papa et episcopi volunt, potestas assit a Deo, absit vero, quibus adesse nolunt. Si igitur ita est, quod ex Deo sit ac eciam ex hominibus, tunc ex hominibus esse dicetur iuxta illam generalem regulam, quandocumque vnum ex duobus constat principiis, quorum vnum forcius siue preeminencius, alterum vero minus, quod sequitur condicionem principii debilio- 35 ris, huius minoris retenta appellacione, quomodo conclusio, ex neccessaria et contingenti premissis dependens, dicitur absolute contingens. Homo quoque mortalis dicitur simpliciter, quia ex carne mortali, quamuis ex inmortali anima constet. Sic igitur de prefata iurisdiccione, que, sicut datur, et remouetur ad episcoporum arbitrium. Id ipsum eciam consequenter dicendum erit de iuris- 40 diccione legati aut delegati pape, cum pro voluntate sua dentur et remouean- tur, preterquam, vt dicunt iuriste, quoad inceptas causas. Racio autem precipua 5
776 Liber XVII. Caput XXXV. habentibus ecclesiasticarum personarum. Sed hiis dicitur a quibusdam com- petere ex natura officii, quia non videtur fuisse primo illa officia et deinde concessam iurisdiccionem, sed siue ab episcopis, siue a summis pontificibus, quando concessa est licencia fundandi loca siue in iam fundatis collegia, tunc concessa fuit iurisdiccio presidentibus vel approbacione regularum, sicut sancti Basilii, Benedicti et aliarum, si religiose sunt persone collegiales, aut, si seculares, in officiorum aut dignitatum institucione. Omnes itaque hii tres iuris- diccionum gradus videntur ex voluntate esse episcoporum, siue seorsum con- cedencium singulis id ipsum volentibus in dyocesibus suis siue communi consensu omnium aut maioris partis eorum in metropolitanis, primacialibus, 10 patriarchalibus aut generalibus conciliis, siue a summis pontificibus, quorum singulis administracio competit tocius religionis christiane. Vtrum autem eius- modi ecclesiastica potestas illis tribus gradibus competens ex Deo esse dicatur vel hominibus, quantum ad illos, quibus ad tempus competit, prout tactum est, ex Deo et hominibus videtur esse. Ex Deo haudubie racione commemorata, 15 quia potestas seorsum faciendi siue eiciendi homines a consorcio hominum sanctorumque et angelorum, ac eciam Dei, nulla in contrarium virtute humana resistere potente, sed verbo solum, et hoc siue prope aut longe illi sunt, qui separantur, profecto hoc non humane vel angelice, sed est diuine virtutis, vt quos ecclesiastica potestas indignos suo reputat consorcio, reputet eciam Deus. 20 Sic enim Augustinus exponit censuras ecclesie super verbo: "Quecumque liga- ueritis super terram" etc., hoc est ego Deus „et omnes celestis milicie ordines et omnes sancti in gloria mea laudabunt vobiscum et confirmant, quod ligatis et soluitis.“ Videtur preterea iurisdiccio eorum ex hominibus esse, dum humana constat voluntate ad eius nutum dabilis et remouibilis. Hec enim positiua in 25 li. II. De doctrina christiana Augustinus appellat, sic enim ait: „Omnia, que ideo valent inter homines, quia placuit inter eos, vt valeant, instituta hominum, sunt“ sic igitur de iurisdiccionibus predictorum, que, vt sint, vel non sint, hominum voluntate constant, nec minus Dei suorum et ecclesie principalium ministrorum, quamuis non timencium se timore filiali, sicut et timencium se, Deo in hiis 30 voluntatem faciente, vt, quibus papa et episcopi volunt, potestas assit a Deo, absit vero, quibus adesse nolunt. Si igitur ita est, quod ex Deo sit ac eciam ex hominibus, tunc ex hominibus esse dicetur iuxta illam generalem regulam, quandocumque vnum ex duobus constat principiis, quorum vnum forcius siue preeminencius, alterum vero minus, quod sequitur condicionem principii debilio- 35 ris, huius minoris retenta appellacione, quomodo conclusio, ex neccessaria et contingenti premissis dependens, dicitur absolute contingens. Homo quoque mortalis dicitur simpliciter, quia ex carne mortali, quamuis ex inmortali anima constet. Sic igitur de prefata iurisdiccione, que, sicut datur, et remouetur ad episcoporum arbitrium. Id ipsum eciam consequenter dicendum erit de iuris- 40 diccione legati aut delegati pape, cum pro voluntate sua dentur et remouean- tur, preterquam, vt dicunt iuriste, quoad inceptas causas. Racio autem precipua 5
Strana 777
Liber XVII. Caput XXXV. 777 videtur esse illa commemorata superius, quoniam tam vicarius et officialis epi- scopi, quam legatus et delegatus pape videtur esse tanquam organum siue in- strumentum, animatum tamen, per quod sicut per semetipsos suas exercent operaciones. Et reuera stilus formaque processus eorum manifesta racione id monstrant, quocumque delegato in suis scriptis premittente, nostris, ymmo verius apostolicis obedire mandatis. In litteris quoque legacionis de latere semper adicitur clausula: „Sentencias, quas rite tuleris et penas, quas inflixeris in rebelles et cetera, que in premissis feceris, ratas et grata habebimus, facie- musque auctore domino vsque ad satisfaccionem condignam inuiolabiliter ob- 10 seruari", clausula hac et stilo predicto monstrantibus omnem iurisdiccionem, quam papa per legatum aut delegatum exercet, reputari tanquam per semet- ipsum faciat. Quantum vero ad vicarium seu officialem ordinarii communis doctrina iuristarum asserit non esse debere appellacionem propterea, quod idem sit consistorium. Quemadmodum igitur agens principale dicitur agere per in- 15 strumentum, quia recipit primum operantis motum et per instrumentum motum causat motum seu effectum in re, quam operatur, sicut diuina prouidencia assi- steret accionibus pape aut episcopi in execucione potestatis, si per se exer- ceret; ita igitur cum per suum instrumentum, hoc est ministrum, exercet, et quomodo sentencia promulgata ab episcopo vel papa, illa dicitur esse ex Deo 20 et homine, ita et potestas illorum concessa ministris, habens se per modum actus pocius, quam habitus, illa subtracta nichilo remanente in illis. Non vero sic dependere intelligitur potestas episcoporum a papa siue generali concilio, nullo episcoporum dicente mandata sua esse pocius pape vel concilii, quam sua, sicut testatur delegatus pape, nec in promocione ad episcopatum siue per 25 metropolitanum confirmacio eleccionis fiat, siue per papam ad ecclesiam eliga- tur, clausula dicta ponitur, que in litteris legacionum, quoniam, sicut papa suam potestatem, ita quis episcopus a Deo habet immediate; propter quod non intel- ligitur vt instrumentum eius, sed, quomodo apostolus testatur, sic nos existi- met homo vt ministros Christi et dispensatores ministeriorum Dei et tanquam 30 diuersa tribunalia sint pape et episcoporum, a sentenciis ordinariorum appella- tur ad sedem apostolicam. Premissis itaque ostendentibus primum gradum eccle- siastice potestatis a Deo esse inmediate, vltimum vero a Deo et hominibus, de duobus intermediis dicendum esse videtur, quod de vltimo, tam in abbatibus et prepositis, quam in archidyaconis et aliis minime locum habente aliqua racio- 35 num docte annotancium potestatem episcopis inmediate esse a Deo. Nec pro- pterea dicitur, quod eorum potestas ad nutum remouibilis sit, sicut legati et delegati pape aut vicarii episcopi: sed quoniam sicut ab inicio voluntate homi- num concessa extitit, ita eciam permanet, non quod episcopus quilibet remo- uere possit suo arbitrio concessam ab antiquo per suos successores approbatam 40 seu confirmatam iuris communis auctoritatem, sed quia conditor iuris communis, a quo iam pocius pendere videtur, eam remouere posset. Ex causa namque neccessaria et racionabili, prout tunc videretur, ecclesia in generali concilio 5
Liber XVII. Caput XXXV. 777 videtur esse illa commemorata superius, quoniam tam vicarius et officialis epi- scopi, quam legatus et delegatus pape videtur esse tanquam organum siue in- strumentum, animatum tamen, per quod sicut per semetipsos suas exercent operaciones. Et reuera stilus formaque processus eorum manifesta racione id monstrant, quocumque delegato in suis scriptis premittente, nostris, ymmo verius apostolicis obedire mandatis. In litteris quoque legacionis de latere semper adicitur clausula: „Sentencias, quas rite tuleris et penas, quas inflixeris in rebelles et cetera, que in premissis feceris, ratas et grata habebimus, facie- musque auctore domino vsque ad satisfaccionem condignam inuiolabiliter ob- 10 seruari", clausula hac et stilo predicto monstrantibus omnem iurisdiccionem, quam papa per legatum aut delegatum exercet, reputari tanquam per semet- ipsum faciat. Quantum vero ad vicarium seu officialem ordinarii communis doctrina iuristarum asserit non esse debere appellacionem propterea, quod idem sit consistorium. Quemadmodum igitur agens principale dicitur agere per in- 15 strumentum, quia recipit primum operantis motum et per instrumentum motum causat motum seu effectum in re, quam operatur, sicut diuina prouidencia assi- steret accionibus pape aut episcopi in execucione potestatis, si per se exer- ceret; ita igitur cum per suum instrumentum, hoc est ministrum, exercet, et quomodo sentencia promulgata ab episcopo vel papa, illa dicitur esse ex Deo 20 et homine, ita et potestas illorum concessa ministris, habens se per modum actus pocius, quam habitus, illa subtracta nichilo remanente in illis. Non vero sic dependere intelligitur potestas episcoporum a papa siue generali concilio, nullo episcoporum dicente mandata sua esse pocius pape vel concilii, quam sua, sicut testatur delegatus pape, nec in promocione ad episcopatum siue per 25 metropolitanum confirmacio eleccionis fiat, siue per papam ad ecclesiam eliga- tur, clausula dicta ponitur, que in litteris legacionum, quoniam, sicut papa suam potestatem, ita quis episcopus a Deo habet immediate; propter quod non intel- ligitur vt instrumentum eius, sed, quomodo apostolus testatur, sic nos existi- met homo vt ministros Christi et dispensatores ministeriorum Dei et tanquam 30 diuersa tribunalia sint pape et episcoporum, a sentenciis ordinariorum appella- tur ad sedem apostolicam. Premissis itaque ostendentibus primum gradum eccle- siastice potestatis a Deo esse inmediate, vltimum vero a Deo et hominibus, de duobus intermediis dicendum esse videtur, quod de vltimo, tam in abbatibus et prepositis, quam in archidyaconis et aliis minime locum habente aliqua racio- 35 num docte annotancium potestatem episcopis inmediate esse a Deo. Nec pro- pterea dicitur, quod eorum potestas ad nutum remouibilis sit, sicut legati et delegati pape aut vicarii episcopi: sed quoniam sicut ab inicio voluntate homi- num concessa extitit, ita eciam permanet, non quod episcopus quilibet remo- uere possit suo arbitrio concessam ab antiquo per suos successores approbatam 40 seu confirmatam iuris communis auctoritatem, sed quia conditor iuris communis, a quo iam pocius pendere videtur, eam remouere posset. Ex causa namque neccessaria et racionabili, prout tunc videretur, ecclesia in generali concilio 5
Strana 778
778 Liber XVII. Caput XXXV. XXXVI. legittime congregata statuere posset illos iurisdiccionem exercere non debere, sed vel solum episcopos per se aut alios vel committere aliis iurisdiccionem quam illi exercent habituris; non autem sic fieri posset de episcopis a spiritu sancto positis regere, quam suo acquisiuit sanguine ecclesiam filius beatissime virginis. Capitulum XXXVI. Ex premissis racionibus decem, quare episcopis omnibus conpetit inmediate potestas a Deo, infertur de ecclesia idem, disseriturque illis competere eleccione magis quam confirmacione consecracioneue, tactis quibusdam absurditatibus assercionis illius, ecclesie a papa solum com- petere potestatem finibilem, vt legati de latere. 10 Exposito itaque potestatem ecclesie concessam ex Deo, non ex homini- bus esse, sexta intelligencia hec multiphariam desuper hiis raciocinacionem allegans prosequitur papam et episcopos omnes ipsamque ecclesiam a Deo habere inmediate potestatem. Est namque papa Dei vicarius, nec vicarius ab alio, quam ab eo, cuius vicarius est, recipit potestatem, racioni minime con- 15 sonante esse vicarium Christi et ab hominibus recipere potestatem; cum enim sit Petri successor eodem iure potitur. Qua radice fundatur omnes episcopos habere immediate potestatem a Christo: et quoniam apostolorum sunt successo- res — hoc quippe diffiniuit magnum Lateranense concilium, quod claues eccle- sie concessit apostolis eorumque successoribus Ihesus Christus — et quoniam 20 non tam filii, sed fratres sunt ac dicuntur pape, ideoque ab eodem patre in hereditariam possessionem potestatem immediate accipientes; et quoniam sunt dicunturque pape coepiscopi, et quoniam Christi consortes, et quoniam principes super omnem terram a Deo constituti, et quoniam Christi vicarii, ideoque sicut de papa dictum est a Christo, cuius vicarii sunt, potestatem inmediate reci- 25 pientes, et quoniam Dei sunt adiutores, et quoniam legati Christi, siue pro Christo legacione fungentes, et quoniam Christus disposuit eis regnum sicut disposuit ei pater suus, et quoniam spiritus sanctus eos posuit regere ecclesiam quam Christus suo sanguine acquisiuit. Omnibus hiis causis ex determinacione Vrbani pape, allegantis desuper Augustini doctrinam in c. „Quorum vices“ 30 LXVIII. di., concilii quoque Viennensis in titulo de penis, et quod maius, ex auctoritatibus canonis constantibus. Si igitur omnibus episcopis a Deo imme- diate potestas competit, nemo refragabitur, quod ecclesie, eciam attento maxime testimonio commemorato Vrbani pape. Dicit enim sic: „Quorum vices episcopi in ecclesia habeant, et quis eis hanc dignitatem dare debeat, sanctus Augustinus 35 ostendit, dicens: Pro patribus tuis nati sunt tibi filii; patres nostri sunt apo- stoli, pro apostolis filii nati sunt constituti episcopi, hodie enim episcopi, qui sunt per totum mundum, vnde nati sunt? Ipsa ecclesia patres illos genuit, ipsa
778 Liber XVII. Caput XXXV. XXXVI. legittime congregata statuere posset illos iurisdiccionem exercere non debere, sed vel solum episcopos per se aut alios vel committere aliis iurisdiccionem quam illi exercent habituris; non autem sic fieri posset de episcopis a spiritu sancto positis regere, quam suo acquisiuit sanguine ecclesiam filius beatissime virginis. Capitulum XXXVI. Ex premissis racionibus decem, quare episcopis omnibus conpetit inmediate potestas a Deo, infertur de ecclesia idem, disseriturque illis competere eleccione magis quam confirmacione consecracioneue, tactis quibusdam absurditatibus assercionis illius, ecclesie a papa solum com- petere potestatem finibilem, vt legati de latere. 10 Exposito itaque potestatem ecclesie concessam ex Deo, non ex homini- bus esse, sexta intelligencia hec multiphariam desuper hiis raciocinacionem allegans prosequitur papam et episcopos omnes ipsamque ecclesiam a Deo habere inmediate potestatem. Est namque papa Dei vicarius, nec vicarius ab alio, quam ab eo, cuius vicarius est, recipit potestatem, racioni minime con- 15 sonante esse vicarium Christi et ab hominibus recipere potestatem; cum enim sit Petri successor eodem iure potitur. Qua radice fundatur omnes episcopos habere immediate potestatem a Christo: et quoniam apostolorum sunt successo- res — hoc quippe diffiniuit magnum Lateranense concilium, quod claues eccle- sie concessit apostolis eorumque successoribus Ihesus Christus — et quoniam 20 non tam filii, sed fratres sunt ac dicuntur pape, ideoque ab eodem patre in hereditariam possessionem potestatem immediate accipientes; et quoniam sunt dicunturque pape coepiscopi, et quoniam Christi consortes, et quoniam principes super omnem terram a Deo constituti, et quoniam Christi vicarii, ideoque sicut de papa dictum est a Christo, cuius vicarii sunt, potestatem inmediate reci- 25 pientes, et quoniam Dei sunt adiutores, et quoniam legati Christi, siue pro Christo legacione fungentes, et quoniam Christus disposuit eis regnum sicut disposuit ei pater suus, et quoniam spiritus sanctus eos posuit regere ecclesiam quam Christus suo sanguine acquisiuit. Omnibus hiis causis ex determinacione Vrbani pape, allegantis desuper Augustini doctrinam in c. „Quorum vices“ 30 LXVIII. di., concilii quoque Viennensis in titulo de penis, et quod maius, ex auctoritatibus canonis constantibus. Si igitur omnibus episcopis a Deo imme- diate potestas competit, nemo refragabitur, quod ecclesie, eciam attento maxime testimonio commemorato Vrbani pape. Dicit enim sic: „Quorum vices episcopi in ecclesia habeant, et quis eis hanc dignitatem dare debeat, sanctus Augustinus 35 ostendit, dicens: Pro patribus tuis nati sunt tibi filii; patres nostri sunt apo- stoli, pro apostolis filii nati sunt constituti episcopi, hodie enim episcopi, qui sunt per totum mundum, vnde nati sunt? Ipsa ecclesia patres illos genuit, ipsa
Strana 779
Liber XVII. Caput XXXVI. 779 illos appellat et ipsa illos constituit in sedibus patrum.“ Hec ille. Doctrina itaque huiusmodi tam perspicue constante per ecclesiam genitos esse et con- stitutos episcopos in toto mundo, quoniam et ipsi episcopi habent inmediate a Deo potestatem, profecto id rectissime ecclesie congruit, vt, quomodo potestas eius ex Deo, non vero ex hominibus est, ita eciam a Deo immediate illam habeat, pociori magis racione quam et ipsi episcopi per eam geniti et consti- tuti. Vt vero apercius intelligatur episcopis a Deo, non vero ex hominibus competere potestatem, id ipsum constat a sufficienti diuisione, quia vel eam habent per eleccionem canonicorum, vel per confirmacionem a metropolitano, 10 vel per consecracionem, vel per prouisionem pape, ecclesiis de eorum personis obstantibus reseruacionibus, eleccione altera nisi pape locum non habente. Per confirmacionem autem a metropolitano certum est non conferri potestatem, quon- iam illa se habet ad modum sentencie diffinitiue, non ius conferentis nouum electo ipsi, sed declarantis eleccionem canonicam esse. Similiter nec per con- 15 secracionem, quoniam ante illam vtuntur iurisdiccione tam in spiritualibus quam in temporalibus. Confertur autem in consecracione potestas quedam sacramen- talis, que, vt sanior habet doctrina, dicit caracterem indelibilem ad pontificalia exercenda, quemadmodum in sacerdote ad ea, que sunt propria presbiterorum, missas celebrare et a peccatis absoluere. Cum igitur electo in episcopum non 20 in confirmacione aut consecracione potestas tribuatur administracionis in spiri- tualibus et temporalibus, hac eciam in casu ante confirmacionem sibi com- petente manifeste innotescit, quod illa sibi datur, quando eleccioni consentit, non quidem ab electoribus eius canonicis ea potestate carentibus, sed inmediate a Deo, illam causante assistencia diuine virtutis, quomodo contingit in sacra- 25 mentis. Hoc autem permaxime verificatur in eleccione papatus eo ipso, quod electus est a duabus partibus cardinalium, et consensum prestat competenti electo plenitudine apostolice potestatis illam, quomodo canonicis episcopo, ita et cardinalibus pape non conferentibus, sed eam infundente inmediate Deo. In- fundente autem, non vero, vt quibusdam videtur, creante, quasi primo non 30 fuerit, siquidem, vt propinquo exponetur, suprema potestas ecclesie, que con- sencienti eleccioni de se facte pape a Deo infunditur nunquam deest ecclesie, sed tunc communicatur pape, primo eius ministro, aut transfunditur, et ita pro- modo suo cuiuis electo in episcopum, siue eleccio fiat per decanum et canoni- cos siue per papam et cardinales. Nam prouisio pape de persona alicuius 35 ecclesie vacanti, quamuis appareat collacio, magis importat proprie loquendo eleccionis formam vlterius non examinande. Vnde ante consecracionem non episcopus, sed electus dicitur, habetque eo ipso potestatem in spiritualibus et temporalibus commissione, de qua in litteris apostolicis dicitur, vim magis habente excitande potestatis ipsi electo competentis. Huius quippe electi pote- 40 stas non delegata vel ex pape commissione dependens, sed ordinaria dicitur propria sibi competens auctoritate; itaque non ex hominibus, sed ex Deo in- mediate habet. Eiusdem namque generis est potestas episcoporum, qui confir- Scriptores III. 5 99
Liber XVII. Caput XXXVI. 779 illos appellat et ipsa illos constituit in sedibus patrum.“ Hec ille. Doctrina itaque huiusmodi tam perspicue constante per ecclesiam genitos esse et con- stitutos episcopos in toto mundo, quoniam et ipsi episcopi habent inmediate a Deo potestatem, profecto id rectissime ecclesie congruit, vt, quomodo potestas eius ex Deo, non vero ex hominibus est, ita eciam a Deo immediate illam habeat, pociori magis racione quam et ipsi episcopi per eam geniti et consti- tuti. Vt vero apercius intelligatur episcopis a Deo, non vero ex hominibus competere potestatem, id ipsum constat a sufficienti diuisione, quia vel eam habent per eleccionem canonicorum, vel per confirmacionem a metropolitano, 10 vel per consecracionem, vel per prouisionem pape, ecclesiis de eorum personis obstantibus reseruacionibus, eleccione altera nisi pape locum non habente. Per confirmacionem autem a metropolitano certum est non conferri potestatem, quon- iam illa se habet ad modum sentencie diffinitiue, non ius conferentis nouum electo ipsi, sed declarantis eleccionem canonicam esse. Similiter nec per con- 15 secracionem, quoniam ante illam vtuntur iurisdiccione tam in spiritualibus quam in temporalibus. Confertur autem in consecracione potestas quedam sacramen- talis, que, vt sanior habet doctrina, dicit caracterem indelibilem ad pontificalia exercenda, quemadmodum in sacerdote ad ea, que sunt propria presbiterorum, missas celebrare et a peccatis absoluere. Cum igitur electo in episcopum non 20 in confirmacione aut consecracione potestas tribuatur administracionis in spiri- tualibus et temporalibus, hac eciam in casu ante confirmacionem sibi com- petente manifeste innotescit, quod illa sibi datur, quando eleccioni consentit, non quidem ab electoribus eius canonicis ea potestate carentibus, sed inmediate a Deo, illam causante assistencia diuine virtutis, quomodo contingit in sacra- 25 mentis. Hoc autem permaxime verificatur in eleccione papatus eo ipso, quod electus est a duabus partibus cardinalium, et consensum prestat competenti electo plenitudine apostolice potestatis illam, quomodo canonicis episcopo, ita et cardinalibus pape non conferentibus, sed eam infundente inmediate Deo. In- fundente autem, non vero, vt quibusdam videtur, creante, quasi primo non 30 fuerit, siquidem, vt propinquo exponetur, suprema potestas ecclesie, que con- sencienti eleccioni de se facte pape a Deo infunditur nunquam deest ecclesie, sed tunc communicatur pape, primo eius ministro, aut transfunditur, et ita pro- modo suo cuiuis electo in episcopum, siue eleccio fiat per decanum et canoni- cos siue per papam et cardinales. Nam prouisio pape de persona alicuius 35 ecclesie vacanti, quamuis appareat collacio, magis importat proprie loquendo eleccionis formam vlterius non examinande. Vnde ante consecracionem non episcopus, sed electus dicitur, habetque eo ipso potestatem in spiritualibus et temporalibus commissione, de qua in litteris apostolicis dicitur, vim magis habente excitande potestatis ipsi electo competentis. Huius quippe electi pote- 40 stas non delegata vel ex pape commissione dependens, sed ordinaria dicitur propria sibi competens auctoritate; itaque non ex hominibus, sed ex Deo in- mediate habet. Eiusdem namque generis est potestas episcoporum, qui confir- Scriptores III. 5 99
Strana 780
780 Liber XVII. Caput XXXVI. mantur per ordinarios et episcoporum, qui a papa promouentur. Vnde, quem- admodum illis potestas competit, papa illam non conferente, siquidem noticiam illius non habet, ita eciam potestas eorum, qui a papa promouentur, a Deo esse inmediate censetur, nec ex hominibus, quomodo est potestas delegata re- uocabilis ad nutum concedentis; alias deterioris essent condicionis promoti per papam et cardinales, quam electi per canonicos, hiis habentibus a Deo in- mediate potestatem, et illis ab homine, propter quod et isti et illi potestatem habere censentur a Deo immediate. Sacerdotibus igitur potestatem suam non ex hominibus, sed ex Deo habentibus inmediate, episcopis, preterea archiepi- scopis et patriarchis, papa vero indubie, quid dicendum erit de potestate eccle- 10 sie? Eritne sibi a Deo concessa mediate vel inmediate, vel dicetur ex homini- bus esse aut ex Deo, vel quod prius pape, episcopis aliisque ecclesie ministris concessa sit, et per ipsos omnes seu aliquem vel aliquos eorum ecclesie, ut per hec intelligi valeat, si ministri eius omnes vel eorum aliquis super eccle- siam sit constitutus, vel pocius ecclesia supra illum et omnes alios? Illud autem 15 considerandum offertur, quod data assercione papam constitutum esse super ecclesiam modo exposito, consequenter respondendum videretur, quod prius pape quam ecclesie potestas competat, quodque potestas ecclesie ex hominibus esse dicatur, et quod non immediate a Deo sit concessa, sed mediate, quia donante illam papa, cumque dicendo sic censeatur dependere a papa non solum 20 in dando, sed in conseruando, sicut legati de latere vel delegati. Erit igitur remouibilis voluntate pape, limitanda quoque, finienda rursus ab eo limitando vel morte eius. Non vero dici potest, quod finiatur potestas ecclesie, quomodo legati obitu eius futuro certissime, cum ecclesia sit cum sponso suo, Christo, omnibus diebus vsque ad consumacionem seculi. Finiri eciam ecclesie potestas, 25 sicut legati, recedentis a prouincia sibi decreta, non poterit per egressum a loco sue potestatis, qui est hereditas et possessio sponsi sui, omnes gentes et omnes termini terre, dominante illo a mari vsque ad mare, et a flumine vsque ad terminos orbis terrarum, hiis duabus differenciis manifeste et irrefragabiliter demonstrantibus aliam esse condicionem potestatis ecclesie, aliam legati vel 30 delegati pape. Sed et data assercione potestatem ecclesie solum competere propterea, quia data per papam suis presidentibus vel legatis, et sic per eos in ecclesiam transmissam, iam igitur subdelegata erit potestas ecclesie, ut nulli conmittere suam valeat potestatem, nec iurisdiccio remaneret, eciam quan- tum ad causas inceptas, quod legato vel delegato competit post reuocacionem. 35 Dicunt namque consensu aut suorum presidentum acta valere concilii generalis, sed in casu dissensus minime, quinymo et concilium ipsum desinere esse. Cum vero ecclesia esse nequeat absque potestate vlla, sicut Augustino teste nulla esse non potest, quoniam potestas intrinsecus ei competit, iam igitur, si ita est papa super vniuersalem ecclesiam, dispersam per orbem terrarum, quo- 40 modo exponitur super, conciliariter congregatam, sepissime ecclesia potestate omni careret morte pape aut reuocacione aliisque pluribus modis. Vnde primo 5
780 Liber XVII. Caput XXXVI. mantur per ordinarios et episcoporum, qui a papa promouentur. Vnde, quem- admodum illis potestas competit, papa illam non conferente, siquidem noticiam illius non habet, ita eciam potestas eorum, qui a papa promouentur, a Deo esse inmediate censetur, nec ex hominibus, quomodo est potestas delegata re- uocabilis ad nutum concedentis; alias deterioris essent condicionis promoti per papam et cardinales, quam electi per canonicos, hiis habentibus a Deo in- mediate potestatem, et illis ab homine, propter quod et isti et illi potestatem habere censentur a Deo immediate. Sacerdotibus igitur potestatem suam non ex hominibus, sed ex Deo habentibus inmediate, episcopis, preterea archiepi- scopis et patriarchis, papa vero indubie, quid dicendum erit de potestate eccle- 10 sie? Eritne sibi a Deo concessa mediate vel inmediate, vel dicetur ex homini- bus esse aut ex Deo, vel quod prius pape, episcopis aliisque ecclesie ministris concessa sit, et per ipsos omnes seu aliquem vel aliquos eorum ecclesie, ut per hec intelligi valeat, si ministri eius omnes vel eorum aliquis super eccle- siam sit constitutus, vel pocius ecclesia supra illum et omnes alios? Illud autem 15 considerandum offertur, quod data assercione papam constitutum esse super ecclesiam modo exposito, consequenter respondendum videretur, quod prius pape quam ecclesie potestas competat, quodque potestas ecclesie ex hominibus esse dicatur, et quod non immediate a Deo sit concessa, sed mediate, quia donante illam papa, cumque dicendo sic censeatur dependere a papa non solum 20 in dando, sed in conseruando, sicut legati de latere vel delegati. Erit igitur remouibilis voluntate pape, limitanda quoque, finienda rursus ab eo limitando vel morte eius. Non vero dici potest, quod finiatur potestas ecclesie, quomodo legati obitu eius futuro certissime, cum ecclesia sit cum sponso suo, Christo, omnibus diebus vsque ad consumacionem seculi. Finiri eciam ecclesie potestas, 25 sicut legati, recedentis a prouincia sibi decreta, non poterit per egressum a loco sue potestatis, qui est hereditas et possessio sponsi sui, omnes gentes et omnes termini terre, dominante illo a mari vsque ad mare, et a flumine vsque ad terminos orbis terrarum, hiis duabus differenciis manifeste et irrefragabiliter demonstrantibus aliam esse condicionem potestatis ecclesie, aliam legati vel 30 delegati pape. Sed et data assercione potestatem ecclesie solum competere propterea, quia data per papam suis presidentibus vel legatis, et sic per eos in ecclesiam transmissam, iam igitur subdelegata erit potestas ecclesie, ut nulli conmittere suam valeat potestatem, nec iurisdiccio remaneret, eciam quan- tum ad causas inceptas, quod legato vel delegato competit post reuocacionem. 35 Dicunt namque consensu aut suorum presidentum acta valere concilii generalis, sed in casu dissensus minime, quinymo et concilium ipsum desinere esse. Cum vero ecclesia esse nequeat absque potestate vlla, sicut Augustino teste nulla esse non potest, quoniam potestas intrinsecus ei competit, iam igitur, si ita est papa super vniuersalem ecclesiam, dispersam per orbem terrarum, quo- 40 modo exponitur super, conciliariter congregatam, sepissime ecclesia potestate omni careret morte pape aut reuocacione aliisque pluribus modis. Vnde primo 5
Strana 781
Liber XVII. Caput XXXVI. XXXVII. 781 aspectu responsio illiusmodi magnas in se continere videtur absurditates, pre- senti non explicandas calamo, quoniam percipiendas facile per quemlibet doctum, applicare ingenium volentem, magis vero secundum racionem fidei exponendum est iuxta sequentes intelligencias, premissis consequenter se habentes. 5 Capitulum XXXVII. Racione multiplicata explanatur maximam competere ecclesie potestatem militanti continue aduersus spiritalia nequicie principes et potestates. Est igitur septima intelligencia, quod aliqua, quinymo pergrandis pote- stas ecclesie catholice competat, ad cuius intelligencie absolucionem magis re- 10 ferendum, quam exponendum videtur, sola intelligencia terminorum apertissimum efficiente testimonium, vt minime cuiuis fidelium dubitare liceat ecclesie catho- lice aliquam, ymmo permaximam competere potestatem. Rerum nature primo comparacione. Etenim, si cuilibet rei create a Deo insita vis est, qua se ipsam tueri, conseruari, regi, dirigique possit in finem suum, ecclesiam certe, quam fundauit altissimus, intrinseca virtute muniuit, qua viuere, permanere seque tueri valeat et in finem dirigere, quamdiu militabit: militabit autem semper vsque ad seculi consumacionem. Experimur namque a mundi principio omni generi animancium tributum esse a natura, vt se vitam corpusque tueatur, et declinans ea, que nociua videntur, omnia, que sunt ad viuendum neccessaria 20 acquirat sibi et paret, quemadmodum pastum, latibula iuxtaque temporis diffe- renciam, aëris et regionis sue conuenientem nature disposicionem, aliaque nec- cessaria generis huius, nec tantum sibi ipsis, sed et proli, donec per se valeat acquirere, educande, propter quod, si iuxta doctrinam philosophicam nullum animal inerme natura constituit, haudubio ecclesiam suam sine armis proteccio- 25 nis a malo, virtutisque ad bonum diuina prouidencia non dereliquit, propheta testante: „Non vocaberis vltra derelicta .. ., sed voluntas mea in ea .. ., quia complacuit domino in te.“ Et iterum: „Dixit Syon: dereliquit me dominus et oblitus est mei, numquid obliuisci potest mulier infantem suum, vt non mise- reatur filio vteri sui? Et si illa oblita fuerit, ego tamen non obliuiscar tui. 30 Ecce, in manibus meis descripsi te, muri tui coram oculis meis.“ Secundo id ipsum patet aliarum comparacione vniuersitatum, siquidem omni domui, ville, opido aut ciuitati, quantumcumque minima sit, intrinsecus adest potestas, qua se ipsam in suo statu continere seque regere et tueri valeat, saltem contra minorem et equalem potestatem. Est autem ecclesia catholica, quoniam ingens 35 est locus possessionis eius, magna certe domus domini, ciuitas rursus munita, de qua dicta sunt gloriosa. Est denique regnum Christi, cuius non erit finis, imperium quoque sine fine permanens in secula seculorum. Quis igitur dicere poterit vniuersitati huic, tam multiplici excellencia decorate, nullam potestatem 15 99*
Liber XVII. Caput XXXVI. XXXVII. 781 aspectu responsio illiusmodi magnas in se continere videtur absurditates, pre- senti non explicandas calamo, quoniam percipiendas facile per quemlibet doctum, applicare ingenium volentem, magis vero secundum racionem fidei exponendum est iuxta sequentes intelligencias, premissis consequenter se habentes. 5 Capitulum XXXVII. Racione multiplicata explanatur maximam competere ecclesie potestatem militanti continue aduersus spiritalia nequicie principes et potestates. Est igitur septima intelligencia, quod aliqua, quinymo pergrandis pote- stas ecclesie catholice competat, ad cuius intelligencie absolucionem magis re- 10 ferendum, quam exponendum videtur, sola intelligencia terminorum apertissimum efficiente testimonium, vt minime cuiuis fidelium dubitare liceat ecclesie catho- lice aliquam, ymmo permaximam competere potestatem. Rerum nature primo comparacione. Etenim, si cuilibet rei create a Deo insita vis est, qua se ipsam tueri, conseruari, regi, dirigique possit in finem suum, ecclesiam certe, quam fundauit altissimus, intrinseca virtute muniuit, qua viuere, permanere seque tueri valeat et in finem dirigere, quamdiu militabit: militabit autem semper vsque ad seculi consumacionem. Experimur namque a mundi principio omni generi animancium tributum esse a natura, vt se vitam corpusque tueatur, et declinans ea, que nociua videntur, omnia, que sunt ad viuendum neccessaria 20 acquirat sibi et paret, quemadmodum pastum, latibula iuxtaque temporis diffe- renciam, aëris et regionis sue conuenientem nature disposicionem, aliaque nec- cessaria generis huius, nec tantum sibi ipsis, sed et proli, donec per se valeat acquirere, educande, propter quod, si iuxta doctrinam philosophicam nullum animal inerme natura constituit, haudubio ecclesiam suam sine armis proteccio- 25 nis a malo, virtutisque ad bonum diuina prouidencia non dereliquit, propheta testante: „Non vocaberis vltra derelicta .. ., sed voluntas mea in ea .. ., quia complacuit domino in te.“ Et iterum: „Dixit Syon: dereliquit me dominus et oblitus est mei, numquid obliuisci potest mulier infantem suum, vt non mise- reatur filio vteri sui? Et si illa oblita fuerit, ego tamen non obliuiscar tui. 30 Ecce, in manibus meis descripsi te, muri tui coram oculis meis.“ Secundo id ipsum patet aliarum comparacione vniuersitatum, siquidem omni domui, ville, opido aut ciuitati, quantumcumque minima sit, intrinsecus adest potestas, qua se ipsam in suo statu continere seque regere et tueri valeat, saltem contra minorem et equalem potestatem. Est autem ecclesia catholica, quoniam ingens 35 est locus possessionis eius, magna certe domus domini, ciuitas rursus munita, de qua dicta sunt gloriosa. Est denique regnum Christi, cuius non erit finis, imperium quoque sine fine permanens in secula seculorum. Quis igitur dicere poterit vniuersitati huic, tam multiplici excellencia decorate, nullam potestatem 15 99*
Strana 782
782 Liber XVII. Caput XXXVII. competere? Magis autem sane dicendum erit omnem sibi intrinsecus potestatem adesse, qua permanere in esse suo, defensare tuerique possit, non iam solum contra minorem vel equalem, sed contra omnem mundi potestatem, nulla in eo maiori, quam ecclesie catholice, sistente vniuersitate. Siquidem alie omnes limi- tatis distinguuntur terminis, cum eciam de imperio dicatur, alium Romanorum, alium esse imperatorem Grecorum, ecclesie autem terminus est mundus, salua- tore precipiente, predicandum euangelium omni creature humane, propheta quo- que testante omnes fines terre vidisse salutare Dei nostri. Sed et quanta est ecclesie potestas, quando et homines et porte inferi preualere non possunt ad- uersus eam! Etenim, quomodo reges terre et principes conuenientes in vnum 10 aduersus Christum dominum, quamuis desuper gentes fremerent, meditati sunt inania, ita et si conueniant aduersus ecclesiam, sponsam suam, quam qui tangit, tangit pupillam oculi sui. Et quemadmodum cadens super Christum, lapidem sane angularem, ab hominibus quidem reprobatum, a Deo autem electum et glorificatum, conquassabitur, super quem uero ceciderit, conteret eum; ita serpens 15 antiquus dyabolus vocatus et Sathanas, quamuis calcaneo ecclesie insidietur, ipsa tamen conterit caput eius. Dedit namque ecclesie, sponse sue, Christus virtutem et potestatem, quam suis concessit apostolis, adhuc eciam et septua- ginta duobus discipulis, quibus ait: „Ecce dedi vobis potestatem calcandi supra serpentes et scorpiones et supra omnem virtutem inimici, et nichil vobis noce- 20 bit.“ Adhuc et tercio de ecclesie maxima potestate experimento constat. Siqui- dem ab inicio mundi due in mundo semper fuerunt continuo fere manentes societates, vna bonorum, altera malorum, hoc est secundum hominem vel secun- dum Deum viuencium, hac differencia nobis insinuata in scriptura Geneseos, alios filios Dei, alios filios hominum appellante. Societas vero ista habundan- 25 ciori, illa autem breuiori constat numero, quoniam multi sunt vocati, pauci vero electi, et stultorum infinitus est numerus. Inter easque societates duas continuo fuit, est, eritque semper bellum acerrimum, vna aliam conuertere et alia alte- ram conante peruertere. Nam ecclesia, quomodo aduersus dyabolum, ita ad- uersus carnem et mundum pugnare nunquam cessat, milicia ente vita hominis 30 super terram. Quoniam igitur per quinque mille ducentos annos et amplius certamen hoc ecclesie iustorum aduersus ecclesiam malignancium continuo iam mansit absque aliquo temporis interuallo, populusque populum semper supera- uit, maiori vtique, prout scriptum est, seruiente minori, profecto permaxima est ecclesie potestas, per quam eius filii, eciam si mortificentur, tota die extimati 35 sicut oues occisionis, quia omnia cooperantur in bonum hiis, qui secundum pro- positum vocati sunt sancti, in omnibus vincunt superantes, propter eum, qui dilexit ipsos. Vnde et ipsi sunt certi, quia neque mors, neque vita, neque angeli, neque principatus, neque vlla creatura alia potest eos separare a cari- tate Dei. Conclusiue autem, quod ecclesie catholice assit maximaque sit eius 40 potestas, ex auctoritatibus constat multiplicatissimis canonis sacri supra iam et infra, dum eius potestas specificabitur, designandis. Sed et fides certissima 5
782 Liber XVII. Caput XXXVII. competere? Magis autem sane dicendum erit omnem sibi intrinsecus potestatem adesse, qua permanere in esse suo, defensare tuerique possit, non iam solum contra minorem vel equalem, sed contra omnem mundi potestatem, nulla in eo maiori, quam ecclesie catholice, sistente vniuersitate. Siquidem alie omnes limi- tatis distinguuntur terminis, cum eciam de imperio dicatur, alium Romanorum, alium esse imperatorem Grecorum, ecclesie autem terminus est mundus, salua- tore precipiente, predicandum euangelium omni creature humane, propheta quo- que testante omnes fines terre vidisse salutare Dei nostri. Sed et quanta est ecclesie potestas, quando et homines et porte inferi preualere non possunt ad- uersus eam! Etenim, quomodo reges terre et principes conuenientes in vnum 10 aduersus Christum dominum, quamuis desuper gentes fremerent, meditati sunt inania, ita et si conueniant aduersus ecclesiam, sponsam suam, quam qui tangit, tangit pupillam oculi sui. Et quemadmodum cadens super Christum, lapidem sane angularem, ab hominibus quidem reprobatum, a Deo autem electum et glorificatum, conquassabitur, super quem uero ceciderit, conteret eum; ita serpens 15 antiquus dyabolus vocatus et Sathanas, quamuis calcaneo ecclesie insidietur, ipsa tamen conterit caput eius. Dedit namque ecclesie, sponse sue, Christus virtutem et potestatem, quam suis concessit apostolis, adhuc eciam et septua- ginta duobus discipulis, quibus ait: „Ecce dedi vobis potestatem calcandi supra serpentes et scorpiones et supra omnem virtutem inimici, et nichil vobis noce- 20 bit.“ Adhuc et tercio de ecclesie maxima potestate experimento constat. Siqui- dem ab inicio mundi due in mundo semper fuerunt continuo fere manentes societates, vna bonorum, altera malorum, hoc est secundum hominem vel secun- dum Deum viuencium, hac differencia nobis insinuata in scriptura Geneseos, alios filios Dei, alios filios hominum appellante. Societas vero ista habundan- 25 ciori, illa autem breuiori constat numero, quoniam multi sunt vocati, pauci vero electi, et stultorum infinitus est numerus. Inter easque societates duas continuo fuit, est, eritque semper bellum acerrimum, vna aliam conuertere et alia alte- ram conante peruertere. Nam ecclesia, quomodo aduersus dyabolum, ita ad- uersus carnem et mundum pugnare nunquam cessat, milicia ente vita hominis 30 super terram. Quoniam igitur per quinque mille ducentos annos et amplius certamen hoc ecclesie iustorum aduersus ecclesiam malignancium continuo iam mansit absque aliquo temporis interuallo, populusque populum semper supera- uit, maiori vtique, prout scriptum est, seruiente minori, profecto permaxima est ecclesie potestas, per quam eius filii, eciam si mortificentur, tota die extimati 35 sicut oues occisionis, quia omnia cooperantur in bonum hiis, qui secundum pro- positum vocati sunt sancti, in omnibus vincunt superantes, propter eum, qui dilexit ipsos. Vnde et ipsi sunt certi, quia neque mors, neque vita, neque angeli, neque principatus, neque vlla creatura alia potest eos separare a cari- tate Dei. Conclusiue autem, quod ecclesie catholice assit maximaque sit eius 40 potestas, ex auctoritatibus constat multiplicatissimis canonis sacri supra iam et infra, dum eius potestas specificabitur, designandis. Sed et fides certissima 5
Strana 783
Liber XVII. Caput XXXVII. XXXVIII. 783 omnium catholicorum minime patitur fieri dubitacionem, quasi ecclesie sancte potestas non competat, firmissime credentibus vniuersis Christianis in fide eccle- sie saluari, ipsius iustificatos sacramentis et oracionum suarum atque merito- rum munitos suffragiis. Ad ipsam namque omni die cateruatim omnes fideles 5 confluunt pro suis infantibus, vt per adopcionis graciam Deo renascantur filii, qui primo ex sanguinibus et voluntate carnis et ex voluntate viri nati sunt mundo natura filii ire. Sciunt namque Christum dedisse potestatem filios Dei fieri omnes eum recipientes, propter quod et ad ecclesiam eciam confluunt natu maiores, vt sacramento penitencie Deo reconciliati, liberati a peccato, 10 serui autem facti Deo habeant fructum in sanctificacionem, finem vero eternam vitam. Magna igitur permaximaque ecclesie potestas est, cuius sacramentorum participes beatos se fieri sperant; indubie siquidem exauditus est Christus, cum ad patrem inquit: „Volo, vt, vbi ego sum, illic sit et minister meus.“ Quod vero maxime est iudicium potestatis, vt ecclesie auctoritate remissio eciam 15 plenaria concedatur omnium peccatorum, siquidem cum ante tempora euangelii blasphemia reputaretur, vt nisi solus Deus peccata remitteret, in testimonium veritatis huius turbe videntes miraculum factum glorificauerunt Deum, qui dedit potestatem talem hominibus. Capitulum XXXVIII. Quod maxima potestas ecclesie competens manet in ea 20 continue fixe, inuariabiliter ac perpetue, quam non ex hominibus sed a sponso suo accepit in dotem. Qvocirca ex deductis quatuor in septima hic intelligencia innotescit pote- statem competere semper ecclesie, non vero competit ei interpolatim, vtpote die vno, quomodo regia denominacio regifabe in festo epiphanie vel effimero pisci 25 corporea vita, qui ea condicione nascitur, vt eo die moriturus, aut bimestrio, quomodo multarum communitatum Ytalie vocatis dominis suprema regendi pote- stas, trimestrio eciam, quomodo rectoribus Parisiensis studii seu semestrio vel annuatim, quomodo potestatibus multis, siue quomodo Cayphas pontifex erat anni illius, et sicut scioli quidam arbitrantur, ad reformacionem pertinere eccle- 30 sie summos pontifices annales, biennales aut triennales, ad amplius quinquennio futuros, statuendum esse per synodum generalem, minus in eo diuine legis attendentes virtutem, vt vicarium suum, quem Deus voluit manere, instituat ad tempus ecclesia, cuius voluntas est in lege sponsi sui in eaque meditatur die ac nocte. Et si ob vitandas, ut putant, multorum querelas, in primo episcopo- 35 rum id fieri debeat, nulla dyocesi minus, quam domo quantumlibet parua sine querela sistente, iam igitur sic ordinandum in omnibus episcopis foret. Data autem eiusmodi ordinacione circa papatum vel episcopatum fortasse tunc reperi- rentur colludentes, sicut Annas Cayphas socero vno, alio vero annis genero
Liber XVII. Caput XXXVII. XXXVIII. 783 omnium catholicorum minime patitur fieri dubitacionem, quasi ecclesie sancte potestas non competat, firmissime credentibus vniuersis Christianis in fide eccle- sie saluari, ipsius iustificatos sacramentis et oracionum suarum atque merito- rum munitos suffragiis. Ad ipsam namque omni die cateruatim omnes fideles 5 confluunt pro suis infantibus, vt per adopcionis graciam Deo renascantur filii, qui primo ex sanguinibus et voluntate carnis et ex voluntate viri nati sunt mundo natura filii ire. Sciunt namque Christum dedisse potestatem filios Dei fieri omnes eum recipientes, propter quod et ad ecclesiam eciam confluunt natu maiores, vt sacramento penitencie Deo reconciliati, liberati a peccato, 10 serui autem facti Deo habeant fructum in sanctificacionem, finem vero eternam vitam. Magna igitur permaximaque ecclesie potestas est, cuius sacramentorum participes beatos se fieri sperant; indubie siquidem exauditus est Christus, cum ad patrem inquit: „Volo, vt, vbi ego sum, illic sit et minister meus.“ Quod vero maxime est iudicium potestatis, vt ecclesie auctoritate remissio eciam 15 plenaria concedatur omnium peccatorum, siquidem cum ante tempora euangelii blasphemia reputaretur, vt nisi solus Deus peccata remitteret, in testimonium veritatis huius turbe videntes miraculum factum glorificauerunt Deum, qui dedit potestatem talem hominibus. Capitulum XXXVIII. Quod maxima potestas ecclesie competens manet in ea 20 continue fixe, inuariabiliter ac perpetue, quam non ex hominibus sed a sponso suo accepit in dotem. Qvocirca ex deductis quatuor in septima hic intelligencia innotescit pote- statem competere semper ecclesie, non vero competit ei interpolatim, vtpote die vno, quomodo regia denominacio regifabe in festo epiphanie vel effimero pisci 25 corporea vita, qui ea condicione nascitur, vt eo die moriturus, aut bimestrio, quomodo multarum communitatum Ytalie vocatis dominis suprema regendi pote- stas, trimestrio eciam, quomodo rectoribus Parisiensis studii seu semestrio vel annuatim, quomodo potestatibus multis, siue quomodo Cayphas pontifex erat anni illius, et sicut scioli quidam arbitrantur, ad reformacionem pertinere eccle- 30 sie summos pontifices annales, biennales aut triennales, ad amplius quinquennio futuros, statuendum esse per synodum generalem, minus in eo diuine legis attendentes virtutem, vt vicarium suum, quem Deus voluit manere, instituat ad tempus ecclesia, cuius voluntas est in lege sponsi sui in eaque meditatur die ac nocte. Et si ob vitandas, ut putant, multorum querelas, in primo episcopo- 35 rum id fieri debeat, nulla dyocesi minus, quam domo quantumlibet parua sine querela sistente, iam igitur sic ordinandum in omnibus episcopis foret. Data autem eiusmodi ordinacione circa papatum vel episcopatum fortasse tunc reperi- rentur colludentes, sicut Annas Cayphas socero vno, alio vero annis genero
Strana 784
784 Liber XVII. Caput XXXVIII. ipsius tenente pontificatum. Quod fuit vtique proximum iudicium cessacionis legis illius, cum non seruaretur circa dignitatem principalem diuinum manda- tum. Erat namque velut translacio quedam sacerdocii summi, alteritate tociens disposicione humana circa illam contingente, vt quam Deus inmobilem consti- tuerat vita manente sacerdotis annalem pro ambicione explenda homines con- stituerent. Quoniam autem lex euangelii ita nouum testamentum est, vt eciam sit eternum, nullo alio successuro eidem, vtique inmutabilem esse decet eccle- sie statum ordinatum a Christo. Ideo illa confessio ad fidem catholicam perti- nere videtur, quod continue in ecclesia manet potestas, fixe quoque et inuaria- biliter ac perpetue. Primo ob neccessitatem defensionis sue; nam quomodo con- 10 tinue sibi est colluctacio, non solum aduersus carnem et sanguinem, sed aduersus principes et potestates contra spiritalia nequicie in celestibus, sic et potestas continuo sibi adest, vt resistere possit in die malo et in omnibus perfecta stare. Adest preterea continuo sibi potestas in bonum proficiendi, habundante caritate eius semper ac magis. Adest insuper, vt presidio fiat cunctis filiis eius in omni 15 angustia et pressura ad suffragia ecclesie recurrentibus. Est namque, vt spon- sus de ea precinit in canticis canticorum, perfecta, nulla deficienti sibi necces- saria virtute. Est decora custodiens semper, que a sponso vestimenta recepit, dimissa nunquam pristina caritate. Et suauis omni deuicta temptacione, prebens delicias filiis suis, et tanquam omni potestate munita; terribilis est aduersariis, 20 vt castrorum acies ordinata. Vt autem distincte magis specificetur de per- manencia hac continua potestatis in ecclesia sancta Dei, hoc ipsum apparet comparacione facta ad potestatem summo pontifici modis quatuor hiis oppositis competentem, nec enim deest tempore vacacionis sedis apostolice, que aliquando et frequenter contingit ad plures annos, suprema potestas ecclesie, vt equidem, 25 cum nullus tunc existat papa, non ei continuo competit. Nunquam autem sancta Dei ecclesia anno, mense vel die aut momento vacare dicitur, fidelibus vni- uersis nusquam sine matre ecclesia pupillis, aut sine patre Christo sistentibus orphanis. Vt enim cotidie ad patrem, qui in celis est, pro pane orant, cottidiano ita et matrem inuocant, ad sanctam recurrentes ecclesiam. Inest adhuc potestas 30 ecclesie inuariabiliter ita, vt illi semper assit, et propterea nunquam perdat et nunquam recuperet, papa vero illam dimittere aut perdere potest per cessionem liberam vel inuitam deposicionem, potest et recuperare iterum eligendus in summum pontificem, propter quod censetur non fixe, quomodo ecclesie, que nunquam illam perdere potest, sed mobiliter competere summo pontifici. Nec 35 enim eterne vsque ad seculi consumacionem pape quomodo ecclesie competere potest, cum omnis potentatus sit vita breuis, ecclesiastici presertim. Etenim vsque ad tempora hystorie presentis eorum, qui summi pontifices appellati sunt numero vltra ducento viginti sistente vix dimidius est numerus imperatorum. Vnde, quoniam in ecclesia continuo manet manebitque, quamdiu erit, eritque, 40 donec occurramus omnes in mensuram etatis plenitudinis Christi, quando finis omnium erit, potestas igitur ecclesie competere sibi videtur, vt propria condicio
784 Liber XVII. Caput XXXVIII. ipsius tenente pontificatum. Quod fuit vtique proximum iudicium cessacionis legis illius, cum non seruaretur circa dignitatem principalem diuinum manda- tum. Erat namque velut translacio quedam sacerdocii summi, alteritate tociens disposicione humana circa illam contingente, vt quam Deus inmobilem consti- tuerat vita manente sacerdotis annalem pro ambicione explenda homines con- stituerent. Quoniam autem lex euangelii ita nouum testamentum est, vt eciam sit eternum, nullo alio successuro eidem, vtique inmutabilem esse decet eccle- sie statum ordinatum a Christo. Ideo illa confessio ad fidem catholicam perti- nere videtur, quod continue in ecclesia manet potestas, fixe quoque et inuaria- biliter ac perpetue. Primo ob neccessitatem defensionis sue; nam quomodo con- 10 tinue sibi est colluctacio, non solum aduersus carnem et sanguinem, sed aduersus principes et potestates contra spiritalia nequicie in celestibus, sic et potestas continuo sibi adest, vt resistere possit in die malo et in omnibus perfecta stare. Adest preterea continuo sibi potestas in bonum proficiendi, habundante caritate eius semper ac magis. Adest insuper, vt presidio fiat cunctis filiis eius in omni 15 angustia et pressura ad suffragia ecclesie recurrentibus. Est namque, vt spon- sus de ea precinit in canticis canticorum, perfecta, nulla deficienti sibi necces- saria virtute. Est decora custodiens semper, que a sponso vestimenta recepit, dimissa nunquam pristina caritate. Et suauis omni deuicta temptacione, prebens delicias filiis suis, et tanquam omni potestate munita; terribilis est aduersariis, 20 vt castrorum acies ordinata. Vt autem distincte magis specificetur de per- manencia hac continua potestatis in ecclesia sancta Dei, hoc ipsum apparet comparacione facta ad potestatem summo pontifici modis quatuor hiis oppositis competentem, nec enim deest tempore vacacionis sedis apostolice, que aliquando et frequenter contingit ad plures annos, suprema potestas ecclesie, vt equidem, 25 cum nullus tunc existat papa, non ei continuo competit. Nunquam autem sancta Dei ecclesia anno, mense vel die aut momento vacare dicitur, fidelibus vni- uersis nusquam sine matre ecclesia pupillis, aut sine patre Christo sistentibus orphanis. Vt enim cotidie ad patrem, qui in celis est, pro pane orant, cottidiano ita et matrem inuocant, ad sanctam recurrentes ecclesiam. Inest adhuc potestas 30 ecclesie inuariabiliter ita, vt illi semper assit, et propterea nunquam perdat et nunquam recuperet, papa vero illam dimittere aut perdere potest per cessionem liberam vel inuitam deposicionem, potest et recuperare iterum eligendus in summum pontificem, propter quod censetur non fixe, quomodo ecclesie, que nunquam illam perdere potest, sed mobiliter competere summo pontifici. Nec 35 enim eterne vsque ad seculi consumacionem pape quomodo ecclesie competere potest, cum omnis potentatus sit vita breuis, ecclesiastici presertim. Etenim vsque ad tempora hystorie presentis eorum, qui summi pontifices appellati sunt numero vltra ducento viginti sistente vix dimidius est numerus imperatorum. Vnde, quoniam in ecclesia continuo manet manebitque, quamdiu erit, eritque, 40 donec occurramus omnes in mensuram etatis plenitudinis Christi, quando finis omnium erit, potestas igitur ecclesie competere sibi videtur, vt propria condicio
Strana 785
Liber XVII. Caput XXXVIII. 785 et ab ea inseparabilis virtus, quamdiu in hoc seculo manebit, donec Christus tradiderit regnum Deo et patri, quando absorta morte in victoriam nullo iam pungente stimulo eius a milicie statu, transitura ecclesia est in gloriam trium- phantis, vt, quamdiu militat, immutabili manente eidem semper potestate omni- bus constet potestatem ecclesie ex Deo; non vero ex hominibus esse. Magnam quippe in hiis differenciam esse intellexerunt Pharisei, quando a Christo inter- rogati, si baptismus Iohannis de celo erat, an ex hominibus, responderunt, se nescire propterea, quod timebant vel confundi, quia non crediderant veritati, vel lapidari, si contrarium dicerent eius, quod sciebant populum credere, vide- 10 licet ex Deo esse baptismum Iohannis, quia tanquam verum prophetam eum habebant. Quod namque adinuencione seu ordinacione aut voluntate humana quomodolibet, constat ex hominibus, quod autem ex sola Dei voluntate pro- cedit, ex Deo esse dicitur. Potestatem vero ecclesie non ex hominibus, et per- spicue attestantur opera eius, ad que attingere nulla valet potestas humana, 15 quomodo sunt sacramentorum gracie differentes ad emundacionem animarum, robur quoque et fortitudinem ad intrepidam fidei confessionem, nutrimentum denique humani spiritus, vt qui angelorum est, sit hominum cibus. Quomodo preterea sunt quam multiplicia dona gracie gratis date, vtque sepe dictum est, eciam generis huius sunt ecclesiastice censure, earum effectu vigorem exce- 20 denti omnem humane virtutis. At cum potestas ecclesie sit velut dos sibi a suo sponso donata, inconuenientissimum est fateri ecclesiam sponsam esse Christi Dei et dotem, hoc est potestatem suam ex hominibus accepisse, magis autem firmiter credere debent catholici omnes, quod Ambrosius attestatur in prefacione dedicacionis ecclesie, cum inquit: „Eterne Deus per Christum domi- 25 num nostrum, qui eminenciam potestatis accepte ecclesie tradidit, quam pro honore percepto reginam constituit et sponsam, cuius sublimitati vniuersa sub- iecit, ad cuius iudicium consentire iussit e celo; hec est mater omnium viuen- cium filiorum numero facta sublimior, que per spiritum cotidie filios erigit ad regna celorum.“ Augustinus autem conformiter attestatur, li. 4° de doctrina 30 christiana dicens: „Ecclesia supra petram fundata est, que ligandi et soluendi claues accepit; hec est vna, que tenet et possidet omnem sponsi sui et domini potestatem.“ Et alibi inquit ecclesiam totum possidere, quoniam a viro suo accepit in dotem. Rursus, quoniam potestas ecclesie virtus eius est, per quam totum corpus per nexum et per coniunccionem subministratur, et constructum 35 crescit in augmentum Dei, vtique racioni fidei multum dissonat ecclesiam Christi esse corpus, et ab alio, quam a suo capite accipere potestatem semet- ipsam sustentandi in eo statu, in quo Christus eam reliquit, ascensurus ad patrem. Ceterum, cum potestas ecclesie suprema continuo assit eidem, adesse- que debeat propter continuam eius pugnam, vtique eget conseruatore semper 40 manente. Cum vero nulli actu competat suprema potestas omnes regendi fide- les, nisi ecclesie, generali concilio et summo pontifici, nullo istorum duorum continuo manente intelligere neccesse est preter synodum et papam alium esse 5
Liber XVII. Caput XXXVIII. 785 et ab ea inseparabilis virtus, quamdiu in hoc seculo manebit, donec Christus tradiderit regnum Deo et patri, quando absorta morte in victoriam nullo iam pungente stimulo eius a milicie statu, transitura ecclesia est in gloriam trium- phantis, vt, quamdiu militat, immutabili manente eidem semper potestate omni- bus constet potestatem ecclesie ex Deo; non vero ex hominibus esse. Magnam quippe in hiis differenciam esse intellexerunt Pharisei, quando a Christo inter- rogati, si baptismus Iohannis de celo erat, an ex hominibus, responderunt, se nescire propterea, quod timebant vel confundi, quia non crediderant veritati, vel lapidari, si contrarium dicerent eius, quod sciebant populum credere, vide- 10 licet ex Deo esse baptismum Iohannis, quia tanquam verum prophetam eum habebant. Quod namque adinuencione seu ordinacione aut voluntate humana quomodolibet, constat ex hominibus, quod autem ex sola Dei voluntate pro- cedit, ex Deo esse dicitur. Potestatem vero ecclesie non ex hominibus, et per- spicue attestantur opera eius, ad que attingere nulla valet potestas humana, 15 quomodo sunt sacramentorum gracie differentes ad emundacionem animarum, robur quoque et fortitudinem ad intrepidam fidei confessionem, nutrimentum denique humani spiritus, vt qui angelorum est, sit hominum cibus. Quomodo preterea sunt quam multiplicia dona gracie gratis date, vtque sepe dictum est, eciam generis huius sunt ecclesiastice censure, earum effectu vigorem exce- 20 denti omnem humane virtutis. At cum potestas ecclesie sit velut dos sibi a suo sponso donata, inconuenientissimum est fateri ecclesiam sponsam esse Christi Dei et dotem, hoc est potestatem suam ex hominibus accepisse, magis autem firmiter credere debent catholici omnes, quod Ambrosius attestatur in prefacione dedicacionis ecclesie, cum inquit: „Eterne Deus per Christum domi- 25 num nostrum, qui eminenciam potestatis accepte ecclesie tradidit, quam pro honore percepto reginam constituit et sponsam, cuius sublimitati vniuersa sub- iecit, ad cuius iudicium consentire iussit e celo; hec est mater omnium viuen- cium filiorum numero facta sublimior, que per spiritum cotidie filios erigit ad regna celorum.“ Augustinus autem conformiter attestatur, li. 4° de doctrina 30 christiana dicens: „Ecclesia supra petram fundata est, que ligandi et soluendi claues accepit; hec est vna, que tenet et possidet omnem sponsi sui et domini potestatem.“ Et alibi inquit ecclesiam totum possidere, quoniam a viro suo accepit in dotem. Rursus, quoniam potestas ecclesie virtus eius est, per quam totum corpus per nexum et per coniunccionem subministratur, et constructum 35 crescit in augmentum Dei, vtique racioni fidei multum dissonat ecclesiam Christi esse corpus, et ab alio, quam a suo capite accipere potestatem semet- ipsam sustentandi in eo statu, in quo Christus eam reliquit, ascensurus ad patrem. Ceterum, cum potestas ecclesie suprema continuo assit eidem, adesse- que debeat propter continuam eius pugnam, vtique eget conseruatore semper 40 manente. Cum vero nulli actu competat suprema potestas omnes regendi fide- les, nisi ecclesie, generali concilio et summo pontifici, nullo istorum duorum continuo manente intelligere neccesse est preter synodum et papam alium esse 5
Strana 786
786 Liber XVII. Caput XXXVIII. XXXIX. conseruatorem potestatis ecclesie, non vero alium, quam eius datorem primum, conseruacione rei vtique ab eo dependente, a quo intelligitur fieri et esse. Quia igitur sicut et donacio potestatis ecclesie est supra omnem humanam virtutem, ita et conseruacio eius intelligere neccessarium est donacionem pote- statis ecclesie a Christo esse, capite eius ab ipso nec ab vllo alio continua conseruacione eius dependente. Ipse namque dator est oris et sapiencie eccle- sie, cui nec resistere nec contradicere possunt omnes aduersarii eius, eciam maligni spiritus, tenebrarum principes et potestates. Resistere autem et contra- dicere ecclesie possent aduersarii omnes, adhuc eciam singuli, nisi magna maximaque potestas ei adesset continuo, quamdiu illi impugnare eam possunt. 10 Possunt autem, quamdiu manet regnum eorum, quod manere, quamdiu erit mundus, saluator docuit, respondens se in Beelczebub non eicere demonia, quia, si Sathanas Sathanam eiceret, eius regnum non staret. Sed desiturum haudubio est in fine mundi, quando Christus euacuabit omnem principatum et potestatem eciam dyaboli, que tanta magnitudine vsque in illud tempus alias excelleret 15 omnes, vt super terram non sit potestas comparata eidem. Quocirca ecclesia vincenti semper malignum permaxima semper ei adest potestas a Deo, a quo- cumque fideli neccessario est confitendum, regno Christi multo minus, quam dyaboli desituro vsque ad mundi finem. 5 Capitulum XXXIX. Docta roboreque firma disseritur speculacione, potestatem 20 supremam ecclesie vnam numero immultiplicabilemque esse, quamuis tribus competat, ecclesie catholice, generali synodo, et pape, cuius est illimitata potestas, nec incongrue eciam generalis synodi. Ex predictis vtique, id eciam determinante magna Constanciensi synodo, apertissime constat supremam ecclesiasticam potestatem in tribus consistere, vni- 25 uersali ecclesia, generali synodo, illam representanti, ac summo pontifice. Dicit namque Petrum fuisse et esse caput ecclesie sancte catholice, papam autem manifestum et verum successorem esse principis apostolorum Petri. Inter vero alia interrogatoria eciam synodus dicit, quod papa canonice electus, qui pro tempore fuerit, proprio nomine expresso successor est beati Petri, auctoritatem 30 habens supremam in ecclesia Dei. De synodo quidem diffinit, prout sepe ite- rare non piget, quia sic neccesse, quod habet inmediate potestatem a Christo, eique obedire tenetur quicumque fidelis, eciamsi pontifex summus. De tribus denique simul, quod neccesse est credere Romanam ecclesiam esse supremam inter alias ecclesias, si per Romanam ecclesiam intelligatur vniuersalis eccle- 35 sia, aut concilium generale, aut quod summus pontifex primatum habet super alias ecclesias particulares. Exposicione igitur, quam sancta predicat Con- stanciensis synodus, habita pro firma veritate, supremam ecclesie potestatem
786 Liber XVII. Caput XXXVIII. XXXIX. conseruatorem potestatis ecclesie, non vero alium, quam eius datorem primum, conseruacione rei vtique ab eo dependente, a quo intelligitur fieri et esse. Quia igitur sicut et donacio potestatis ecclesie est supra omnem humanam virtutem, ita et conseruacio eius intelligere neccessarium est donacionem pote- statis ecclesie a Christo esse, capite eius ab ipso nec ab vllo alio continua conseruacione eius dependente. Ipse namque dator est oris et sapiencie eccle- sie, cui nec resistere nec contradicere possunt omnes aduersarii eius, eciam maligni spiritus, tenebrarum principes et potestates. Resistere autem et contra- dicere ecclesie possent aduersarii omnes, adhuc eciam singuli, nisi magna maximaque potestas ei adesset continuo, quamdiu illi impugnare eam possunt. 10 Possunt autem, quamdiu manet regnum eorum, quod manere, quamdiu erit mundus, saluator docuit, respondens se in Beelczebub non eicere demonia, quia, si Sathanas Sathanam eiceret, eius regnum non staret. Sed desiturum haudubio est in fine mundi, quando Christus euacuabit omnem principatum et potestatem eciam dyaboli, que tanta magnitudine vsque in illud tempus alias excelleret 15 omnes, vt super terram non sit potestas comparata eidem. Quocirca ecclesia vincenti semper malignum permaxima semper ei adest potestas a Deo, a quo- cumque fideli neccessario est confitendum, regno Christi multo minus, quam dyaboli desituro vsque ad mundi finem. 5 Capitulum XXXIX. Docta roboreque firma disseritur speculacione, potestatem 20 supremam ecclesie vnam numero immultiplicabilemque esse, quamuis tribus competat, ecclesie catholice, generali synodo, et pape, cuius est illimitata potestas, nec incongrue eciam generalis synodi. Ex predictis vtique, id eciam determinante magna Constanciensi synodo, apertissime constat supremam ecclesiasticam potestatem in tribus consistere, vni- 25 uersali ecclesia, generali synodo, illam representanti, ac summo pontifice. Dicit namque Petrum fuisse et esse caput ecclesie sancte catholice, papam autem manifestum et verum successorem esse principis apostolorum Petri. Inter vero alia interrogatoria eciam synodus dicit, quod papa canonice electus, qui pro tempore fuerit, proprio nomine expresso successor est beati Petri, auctoritatem 30 habens supremam in ecclesia Dei. De synodo quidem diffinit, prout sepe ite- rare non piget, quia sic neccesse, quod habet inmediate potestatem a Christo, eique obedire tenetur quicumque fidelis, eciamsi pontifex summus. De tribus denique simul, quod neccesse est credere Romanam ecclesiam esse supremam inter alias ecclesias, si per Romanam ecclesiam intelligatur vniuersalis eccle- 35 sia, aut concilium generale, aut quod summus pontifex primatum habet super alias ecclesias particulares. Exposicione igitur, quam sancta predicat Con- stanciensis synodus, habita pro firma veritate, supremam ecclesie potestatem
Strana 787
Liber XVII. Caput XXXIX. 787 competere vniuersali ecclesie, generali synodo, illam representanti, et summo pontifici, quia quando Petrus claues accepit ecclesiam sanctam significauit, cum extollentes pape auctoritatem supra generalem synodum ex eo, quod summo pontifici competat, magnis desuper factis allegacionibus, dicant impossibile eam generali competere synodo, quia iam intelligeretur duas in ecclesia fore pote- states supremas. Vt veritas materie huius explicetur, breui quadam opus est speculacione, acuciori sarculo viue racionis interiora eius explorante. Presuppo- nitur autem, quod ab vniuersis Christi fidelibus firmissime creditur sanctam ecclesiam catholicam et apostolicam vnam, quinymmo vnicam esse dumtaxat 10 nec quouis modo in plures diuisibilem, canente sponso eius: "Vna est columba mea, perfecta mea,“ profitente denique apostolo, vnitatem eius multiplici circum- amictam racione, non explicanda, sed recitanda modo, cum inquit: „Solliciti seruate vnitatem spiritus in vinculo pacis, vnum corpus et vnus spiritus, sicut et vocati estis in vna spe vocacionis vestre; vnus dominus, vna fides, vnum 15 baptisma, vnus Deus et pater omnium.“ Hoc igitur presupposito inconuulsibili fidei catholice fundamento est quidem noue intelligencie huius exponere, quam- uis ecclesie, concilio et pape suprema assit potestas, non propterea plures supremas esse ecclesiasticas potestates, sed vnicam dumtaxat et indiuisibilem, quod irrefragabiliter constat, primo considerata eius suprema excellencia et 20 dignitate. Etenim, quia id, quod per habundanciam dicitur, vni soli conuenit, quanto dignitas siue ecclesiastica aut secularis maioris est excellencie, tanto minoris est multiplicacionis, vt patet de dignitate milicie, comitatus, ducatus aut regni. Siquidem milicie, quoniam inferius officium est, maior numerus sistit pre comitibus militum, illorum autem, quam ducum, et istorum, quam regum; 25 quia vero his omnibus superior imperii dignitas est, si, prout describitur, esset mundi tocius, vtique non esset nisi vna imperialis potestas, in plures minime diuisibilis, quomodo mundus esse non potest plures. Regia autem potestas, quia non respectu mundi tocius, sed vel iuxta differenciam ydiomatum terrarum, dis- posiciones vel condiciones hominum, aut, quod experimento aliquando probatum 30 fuit, iuxta potenciam regnancium, propterea, quod non est vnitas obiecti regie potestatis, sed variacionem suscipit ex multiplici causa, hinc est, quod sicut imperiali potestati eidem non repugnat multiplicari. Repugnat autem nimia multiplicacio, quoniam vilesceret, si multiplicaretur, sicut ducalis celsitudo et hec, si vt comitatus vel milicie officium. Tercia milites, comites secunda et 35 dignitate regia nimia sistente multiplicacione eius duces non habitura, et ita nec imperiali reges. Quoniam igitur suprema potestas ecclesiastica maxime ex- cellencie est, et quia constituta super gentes et regna, et quia nullis circum- clusa limitibus, testibus de hoc Christo et apostolis, quod vsque ad vltimum terre, et quia est animarum respectu maioris vtique census, quam corporum et 40 facultatum, et quia respectu finis excelsi, qui est eterne beatitudinis, profecto potestas hec supreme excellencie ad vnitatem redigitur, in plures non multi- plicabilis. Id ipsum patet secundo ex sue virtutis attingencia cuiusuis officii 100 5 Scriptores III.
Liber XVII. Caput XXXIX. 787 competere vniuersali ecclesie, generali synodo, illam representanti, et summo pontifici, quia quando Petrus claues accepit ecclesiam sanctam significauit, cum extollentes pape auctoritatem supra generalem synodum ex eo, quod summo pontifici competat, magnis desuper factis allegacionibus, dicant impossibile eam generali competere synodo, quia iam intelligeretur duas in ecclesia fore pote- states supremas. Vt veritas materie huius explicetur, breui quadam opus est speculacione, acuciori sarculo viue racionis interiora eius explorante. Presuppo- nitur autem, quod ab vniuersis Christi fidelibus firmissime creditur sanctam ecclesiam catholicam et apostolicam vnam, quinymmo vnicam esse dumtaxat 10 nec quouis modo in plures diuisibilem, canente sponso eius: "Vna est columba mea, perfecta mea,“ profitente denique apostolo, vnitatem eius multiplici circum- amictam racione, non explicanda, sed recitanda modo, cum inquit: „Solliciti seruate vnitatem spiritus in vinculo pacis, vnum corpus et vnus spiritus, sicut et vocati estis in vna spe vocacionis vestre; vnus dominus, vna fides, vnum 15 baptisma, vnus Deus et pater omnium.“ Hoc igitur presupposito inconuulsibili fidei catholice fundamento est quidem noue intelligencie huius exponere, quam- uis ecclesie, concilio et pape suprema assit potestas, non propterea plures supremas esse ecclesiasticas potestates, sed vnicam dumtaxat et indiuisibilem, quod irrefragabiliter constat, primo considerata eius suprema excellencia et 20 dignitate. Etenim, quia id, quod per habundanciam dicitur, vni soli conuenit, quanto dignitas siue ecclesiastica aut secularis maioris est excellencie, tanto minoris est multiplicacionis, vt patet de dignitate milicie, comitatus, ducatus aut regni. Siquidem milicie, quoniam inferius officium est, maior numerus sistit pre comitibus militum, illorum autem, quam ducum, et istorum, quam regum; 25 quia vero his omnibus superior imperii dignitas est, si, prout describitur, esset mundi tocius, vtique non esset nisi vna imperialis potestas, in plures minime diuisibilis, quomodo mundus esse non potest plures. Regia autem potestas, quia non respectu mundi tocius, sed vel iuxta differenciam ydiomatum terrarum, dis- posiciones vel condiciones hominum, aut, quod experimento aliquando probatum 30 fuit, iuxta potenciam regnancium, propterea, quod non est vnitas obiecti regie potestatis, sed variacionem suscipit ex multiplici causa, hinc est, quod sicut imperiali potestati eidem non repugnat multiplicari. Repugnat autem nimia multiplicacio, quoniam vilesceret, si multiplicaretur, sicut ducalis celsitudo et hec, si vt comitatus vel milicie officium. Tercia milites, comites secunda et 35 dignitate regia nimia sistente multiplicacione eius duces non habitura, et ita nec imperiali reges. Quoniam igitur suprema potestas ecclesiastica maxime ex- cellencie est, et quia constituta super gentes et regna, et quia nullis circum- clusa limitibus, testibus de hoc Christo et apostolis, quod vsque ad vltimum terre, et quia est animarum respectu maioris vtique census, quam corporum et 40 facultatum, et quia respectu finis excelsi, qui est eterne beatitudinis, profecto potestas hec supreme excellencie ad vnitatem redigitur, in plures non multi- plicabilis. Id ipsum patet secundo ex sue virtutis attingencia cuiusuis officii 100 5 Scriptores III.
Strana 788
788 Liber XVII. Caput XXXIX. potestate, quanto in pauciora se extendit plurificabili magis, quod monstrat certissime racio naturalis, vnica dumtaxat potencia sistente sensus communis, propterea, quod eius virtus omnia sensata percipit, respectu quorum differentes sunt potencie quinque sensuum exteriorum; quoniam vero potencia intellectiua maioris est attingencie, eius certe vnitas adhuc magis est indiuisibilis. Monstrat hoc rursus gradualis distancia officiorum seu dignitatum ecclesie. Etenim, quon- iam archipresbiteri iurisdiccio in pauciora dirigitur sub archidyacono vno, archi- presbiteri plures existunt, et sub episcopo archidyaconi plures, multiplicato rursus numero episcoporum presidet archiepiscopus vnus, quorum adhuc maior est numerus, quam primatum et patriarcharum, horum virtute in laciora se 10 diffundente. Vnde maiore sistente discipulorum Christi numero, quam apostolo- rum, horum potestas virtute fuit maior. Quia igitur nemo est, qui se abscondat a calore potestatis ecclesie, eius virtute vt a summo egrediente ita et exten- dente se vsque ad summum, siquidem ex ore altissimi prodiens in altissimis habitat, et penetrans profundum abissi in omni populo et in omni gente prima- 15 tum habet, excellencium et humilium corda propria calcans virtute: neccessa- rium est igitur intelligere vnicam et esse ac indiuisibilem vtique in plures racionem seu essenciam supreme potestatis ecclesiastice attingentis a fine vsque ad finem fortiter et omnia suauiter disponentis super mel et fauum dulci exi- stente spiritu eius. Atqui obiectum ecclesiastice potestatis, circa quod suas 20 exercere habet operaciones, vnicum reuera et indiuisibile est, videlicet religio christiana, vnitate consistens inmultiplicabili ab vnitate finis capitis et corporis sui, maiori profecto sistente repugnancia nature capitis vnius esse corpora duo, quam vnius corporis capita duo esse, illius quippe nusquam, huius autem ex- perimentum quamuis non in ordinatis, in monstruosis tamen visum fuit semel 25 et pluries. Constat preterea vnitas supreme ecclesiastice dignitatis ex causandi, essenciandi et roborandi habundanciori magisque intrinseca virtute, vnitate haud dubio indiuisibili sistente magis cause illius ad effectum quemlibet communius et magis intrinsece concurrentis. Hec autem racio, quanto virtute prestancior, tanto et subtilitate profundior, et quanto profundior est, tanto ad eius intelli- 30 genciam neccesse est pleniore vti sermone, necdum vna, sed pluribus firmato facultatibus scienciarum philosophie, methaphisice ciuilis et ecclesiastice. Primo quidem patet in naturalibus. Etenim, quia virtus solis ad generacionem terre nascencium intrinsece magis concurrit, quam planetarum, quam aere disposicio- nis, quam vnctuositatis terre, quam pluuie, quam opere agricultoris, illius vnica, 35 sed istorum, qui sunt minoris efficiencie, virtus seu potestas in plures est multi- plicabilis. Hoc idem monstratur respectu esse essencie quorumlibet encium. Ete- nim, si ad generacionem hominis vnius, pote Sortis vel Petri concurrit virtus indiuidui alterius, videlicet generantis, speciei rursus, necnon generis subalterni et generalissimi, entis quoque virtus certe huius, hoc est entis, prout consideratur 40 in sua transcendenti racione, pre inferioribus intrinsece magis censetur concur- rere ad esse indiuidui cuiuscumque, minus quippe dependet esse hominis huius 5
788 Liber XVII. Caput XXXIX. potestate, quanto in pauciora se extendit plurificabili magis, quod monstrat certissime racio naturalis, vnica dumtaxat potencia sistente sensus communis, propterea, quod eius virtus omnia sensata percipit, respectu quorum differentes sunt potencie quinque sensuum exteriorum; quoniam vero potencia intellectiua maioris est attingencie, eius certe vnitas adhuc magis est indiuisibilis. Monstrat hoc rursus gradualis distancia officiorum seu dignitatum ecclesie. Etenim, quon- iam archipresbiteri iurisdiccio in pauciora dirigitur sub archidyacono vno, archi- presbiteri plures existunt, et sub episcopo archidyaconi plures, multiplicato rursus numero episcoporum presidet archiepiscopus vnus, quorum adhuc maior est numerus, quam primatum et patriarcharum, horum virtute in laciora se 10 diffundente. Vnde maiore sistente discipulorum Christi numero, quam apostolo- rum, horum potestas virtute fuit maior. Quia igitur nemo est, qui se abscondat a calore potestatis ecclesie, eius virtute vt a summo egrediente ita et exten- dente se vsque ad summum, siquidem ex ore altissimi prodiens in altissimis habitat, et penetrans profundum abissi in omni populo et in omni gente prima- 15 tum habet, excellencium et humilium corda propria calcans virtute: neccessa- rium est igitur intelligere vnicam et esse ac indiuisibilem vtique in plures racionem seu essenciam supreme potestatis ecclesiastice attingentis a fine vsque ad finem fortiter et omnia suauiter disponentis super mel et fauum dulci exi- stente spiritu eius. Atqui obiectum ecclesiastice potestatis, circa quod suas 20 exercere habet operaciones, vnicum reuera et indiuisibile est, videlicet religio christiana, vnitate consistens inmultiplicabili ab vnitate finis capitis et corporis sui, maiori profecto sistente repugnancia nature capitis vnius esse corpora duo, quam vnius corporis capita duo esse, illius quippe nusquam, huius autem ex- perimentum quamuis non in ordinatis, in monstruosis tamen visum fuit semel 25 et pluries. Constat preterea vnitas supreme ecclesiastice dignitatis ex causandi, essenciandi et roborandi habundanciori magisque intrinseca virtute, vnitate haud dubio indiuisibili sistente magis cause illius ad effectum quemlibet communius et magis intrinsece concurrentis. Hec autem racio, quanto virtute prestancior, tanto et subtilitate profundior, et quanto profundior est, tanto ad eius intelli- 30 genciam neccesse est pleniore vti sermone, necdum vna, sed pluribus firmato facultatibus scienciarum philosophie, methaphisice ciuilis et ecclesiastice. Primo quidem patet in naturalibus. Etenim, quia virtus solis ad generacionem terre nascencium intrinsece magis concurrit, quam planetarum, quam aere disposicio- nis, quam vnctuositatis terre, quam pluuie, quam opere agricultoris, illius vnica, 35 sed istorum, qui sunt minoris efficiencie, virtus seu potestas in plures est multi- plicabilis. Hoc idem monstratur respectu esse essencie quorumlibet encium. Ete- nim, si ad generacionem hominis vnius, pote Sortis vel Petri concurrit virtus indiuidui alterius, videlicet generantis, speciei rursus, necnon generis subalterni et generalissimi, entis quoque virtus certe huius, hoc est entis, prout consideratur 40 in sua transcendenti racione, pre inferioribus intrinsece magis censetur concur- rere ad esse indiuidui cuiuscumque, minus quippe dependet esse hominis huius 5
Strana 789
Liber XVII. Caput XXXIX. 789 vel illius a virtute sui genitoris, quam ab esse hominis in communi, siquidem patre non sistente filius eius est et viuit, destructa tamen specie humana non solum in rerum natura esse, sed nec intelligi posset multo amplius, si destructa esset natura generis subalterni vel generalissimi, pote quia nullum esset ani- mal vel substancia; absolute vero magis sibi repugnaret esse aut intelligi, si racio aut natura entis non esset. Nam quod hoc magis intrinsece ad esse cuiuslibet concurrat, patet ex eo, quod non intellectis inferioribus intelligi potest natura magis communium et superiorum et desinentibus aliis adhuc illa permanent, quemadmodum, quoniam vltimo illa spoliatur, magis intrinsece cor- pori adheret camisia, quam dyploidis et pretunica ista, extrinsece autem magis clamis vel mantellus, qui primo a corpore remouetur. Dato igitur casu, indiuiduum aliquod de genere substancie annichilandum fore, per prius intel- ligitur desinere hominem hunc, quam hominem, et animal, quam corpus, sub- stanciam quoque, quam ens limitatum, propter quod sicut racione entis vltimo denudatur, ita illa primo sibi inerat, et plus de entitate, quam de substancia aliisque inferioribus intelligitur habuisse, ideoque ad esse suum et habundan- cius ac magis intrinsece concurrere. Siquidem propterea, quod quanto plus racio inferioris competit sibi maiori limitacione coartatur, competenti hoc eidem vel plurium in existencia formarum vel vnius vim plurium habentis, magis de 20 materia habere censetur. Et cum proprium sit materie prime, prout a naturali philosopho consideratur, machinari ad malum, hoc est appetendo formam, sicut turpe bonum, et femina masculum, ad corrupcionem tendere, hinc respectu in- feriorum minus esse habere censetur, magis autem superiorum respectu pro eo, quod magis abstracta a materia esse intelliguntur; hac demonstrante racione, 25 vt quanto superiora sunt, plus de entitate habeant. Et propterea in causando, sicut priora sunt, ita habundancius et magis intrinsece concurrant, per hoc verificata assumpta proposicione, quantum vnumquodque intrinsece magis con- currit ad esse aliorum, tanto vnitatem eius magis indiuisibilem esse, superio- rum multo minori sistente numero, quam inferiorum. Nam genera generalissima 30 pauciora sunt sub alterius, et ista pre speciebus harum numerum tanto ex- cedente numero indiuiduorum, vt propterea, quia infinita ab arte relinquantur. Nempe racione materie habundancius eis competentis tante subiacent mutacioni, vt nichil aut vix quidquam certum de eis tanquam infallibile aut commune de- monstrari possit, et propter hoc minus de esse seu entitate habere censentur, 35 illud tamen, quamuis parum maius est magisque intrinsece eis competit, quam sit alicuius nature ex inferioribus, propterea, quod vltimo ab eis remouetur; esse nempe, prout absolute consideratur, est, quod magis essenciat vnamquam- que naturam. Vnde, etsi Deo competant infinitas, omnipotencia, eternitas, sapien- cia, bonitas alieque perfecciones, simpliciter non per ista, sed per id voluit 40 innotescere nomen sibi imponens ab eo, quod sciebat, si intelligere fas est, in- trinsece magis sibi competere, cum ad Moysen inquit: „Dices filiis Israhel: Qui est, misit me ad vos . . . hoc nomen michi est in eternum, et hoc memoriale 100* 5 10 15
Liber XVII. Caput XXXIX. 789 vel illius a virtute sui genitoris, quam ab esse hominis in communi, siquidem patre non sistente filius eius est et viuit, destructa tamen specie humana non solum in rerum natura esse, sed nec intelligi posset multo amplius, si destructa esset natura generis subalterni vel generalissimi, pote quia nullum esset ani- mal vel substancia; absolute vero magis sibi repugnaret esse aut intelligi, si racio aut natura entis non esset. Nam quod hoc magis intrinsece ad esse cuiuslibet concurrat, patet ex eo, quod non intellectis inferioribus intelligi potest natura magis communium et superiorum et desinentibus aliis adhuc illa permanent, quemadmodum, quoniam vltimo illa spoliatur, magis intrinsece cor- pori adheret camisia, quam dyploidis et pretunica ista, extrinsece autem magis clamis vel mantellus, qui primo a corpore remouetur. Dato igitur casu, indiuiduum aliquod de genere substancie annichilandum fore, per prius intel- ligitur desinere hominem hunc, quam hominem, et animal, quam corpus, sub- stanciam quoque, quam ens limitatum, propter quod sicut racione entis vltimo denudatur, ita illa primo sibi inerat, et plus de entitate, quam de substancia aliisque inferioribus intelligitur habuisse, ideoque ad esse suum et habundan- cius ac magis intrinsece concurrere. Siquidem propterea, quod quanto plus racio inferioris competit sibi maiori limitacione coartatur, competenti hoc eidem vel plurium in existencia formarum vel vnius vim plurium habentis, magis de 20 materia habere censetur. Et cum proprium sit materie prime, prout a naturali philosopho consideratur, machinari ad malum, hoc est appetendo formam, sicut turpe bonum, et femina masculum, ad corrupcionem tendere, hinc respectu in- feriorum minus esse habere censetur, magis autem superiorum respectu pro eo, quod magis abstracta a materia esse intelliguntur; hac demonstrante racione, 25 vt quanto superiora sunt, plus de entitate habeant. Et propterea in causando, sicut priora sunt, ita habundancius et magis intrinsece concurrant, per hoc verificata assumpta proposicione, quantum vnumquodque intrinsece magis con- currit ad esse aliorum, tanto vnitatem eius magis indiuisibilem esse, superio- rum multo minori sistente numero, quam inferiorum. Nam genera generalissima 30 pauciora sunt sub alterius, et ista pre speciebus harum numerum tanto ex- cedente numero indiuiduorum, vt propterea, quia infinita ab arte relinquantur. Nempe racione materie habundancius eis competentis tante subiacent mutacioni, vt nichil aut vix quidquam certum de eis tanquam infallibile aut commune de- monstrari possit, et propter hoc minus de esse seu entitate habere censentur, 35 illud tamen, quamuis parum maius est magisque intrinsece eis competit, quam sit alicuius nature ex inferioribus, propterea, quod vltimo ab eis remouetur; esse nempe, prout absolute consideratur, est, quod magis essenciat vnamquam- que naturam. Vnde, etsi Deo competant infinitas, omnipotencia, eternitas, sapien- cia, bonitas alieque perfecciones, simpliciter non per ista, sed per id voluit 40 innotescere nomen sibi imponens ab eo, quod sciebat, si intelligere fas est, in- trinsece magis sibi competere, cum ad Moysen inquit: „Dices filiis Israhel: Qui est, misit me ad vos . . . hoc nomen michi est in eternum, et hoc memoriale 100* 5 10 15
Strana 790
790 Liber XVII. Caput XXXIX. meum in generacionem et generacionem.“ Patet denique premisse veritas diccio- nis in ciuilibus iudiciis, ordinata quippe humana potestas est humanarum rerum gradibus in superiora et inferiora officia distinctis, et quoniam iudex superior illimitatam habens iurisdiccionem reseruare ex causa tribunali suo potest causas inferioris officii, potest et inhibere, potest et suspendere, potest et, quando actum siue gestum est iudicium, reuocare vel approbare. Firmitas vtique iudi- cii inferioris potestatis ex superiori dependet ad esse iudicii, propter quod, vt robur obtineat magis intrinsece, superior concurrit potestas, que, quanto supe- rior, tanto magis inmultiplicata reperitur vsque quo peruenitur ad vnitatem in- diuisibilem, quemadmodum est comitis, ducis, regis, si non recognoscunt supe- 10 riorem, sine addicione vero potestatis imperialis. Sane hoc idem dictum verificatur in promocionibus ecclesiasticis. Etenim, si vnius eiusdemque beneficii disposicio ad archipresbiterum, archidyaconum, episcopum et papam pertineat, si eodem concurrant tempore, collacio pape omnibus prefertur propterea, quod eius causali- tas in promocionibus ecclesiasticis intrinsece magis concurrit. Adhuc eciam, 15 quamuis non eodem concurrat tempore, quando beneficium eius esset condicio- nis, quod vtrum isti vel illi conferatur nocumentum reipublice christiane, vel magna inde proueniret vtilitas, quoniam officium pape circa totam rempublicam christianam versatur, illorum vero circa populum istum particularem vel exi- guam plebem. Adhuc eciam, et si non reuocetur collacio facta per inferiorem, 20 papa ex causa aliorsum disponere valente, collacio illa absolutam non censetur habere firmitatem, papa aliorsum valente disponere. Vnde intelligitur in quauis ecclesiastica promocione supreme potestatis virtus magis intrinsece concurrere, omnibus hiis expositis fundamentum accipientibus ex illa maxima irrefragabili in quodlibet causatum pre secunda plus influere primam causam, et per con- 25 sequens magis intrinsece. Quoniam igitur ad omnia, que sunt christiane religio- nis, extendit se virtus potestatis supreme et intrinsece magis, hinc igitur eius potestas vnica est et indiuisibilis. Vltimo loco quod dictum est, a sufficienti constat diuisione. Dato namque in ecclesia Dei plures fore supremas potestates, ille vel essent primo diuerse, vel disparate, vel contrarie, vel racionis eiusdem, 30 omni quod essencialiter ab alio differt incluso sub vno ex hiis quatuor mem- bris. Quorum sub primo intelligi nequit. Etenim, quia primo diuersa dicuntur, que se ipsis inuicem differunt, et in nullo communi conueniunt, et sic differen- tes proprietates habent, et contrarias operaciones; eedem vero sunt operaciones synodi generalis et pape, ad quecumque vna extendente se et altera. Nulla- 35 tenus ergo intelligi possunt primo diuersa. Similiter neque vt disparata, opera- cionibus propriis vnius minime conuenientibus alteri disparatorum, prout leonis et agni sunt operaciones. Qua racione non erunt eiusmodi potestates, vt contra- ria duo existencia, quorum vnius alterum expellit. Sistencia nempe concilii generalis dignitatem pape minime expellit, sed veneratur vt presidentem. Si- 40 militer nec dignitas pape auctoritatem concilii generalis, quod vt fiat, litteras mandat conuocatorias et alias multipharie laborat. Restat igitur, si plures 5
790 Liber XVII. Caput XXXIX. meum in generacionem et generacionem.“ Patet denique premisse veritas diccio- nis in ciuilibus iudiciis, ordinata quippe humana potestas est humanarum rerum gradibus in superiora et inferiora officia distinctis, et quoniam iudex superior illimitatam habens iurisdiccionem reseruare ex causa tribunali suo potest causas inferioris officii, potest et inhibere, potest et suspendere, potest et, quando actum siue gestum est iudicium, reuocare vel approbare. Firmitas vtique iudi- cii inferioris potestatis ex superiori dependet ad esse iudicii, propter quod, vt robur obtineat magis intrinsece, superior concurrit potestas, que, quanto supe- rior, tanto magis inmultiplicata reperitur vsque quo peruenitur ad vnitatem in- diuisibilem, quemadmodum est comitis, ducis, regis, si non recognoscunt supe- 10 riorem, sine addicione vero potestatis imperialis. Sane hoc idem dictum verificatur in promocionibus ecclesiasticis. Etenim, si vnius eiusdemque beneficii disposicio ad archipresbiterum, archidyaconum, episcopum et papam pertineat, si eodem concurrant tempore, collacio pape omnibus prefertur propterea, quod eius causali- tas in promocionibus ecclesiasticis intrinsece magis concurrit. Adhuc eciam, 15 quamuis non eodem concurrat tempore, quando beneficium eius esset condicio- nis, quod vtrum isti vel illi conferatur nocumentum reipublice christiane, vel magna inde proueniret vtilitas, quoniam officium pape circa totam rempublicam christianam versatur, illorum vero circa populum istum particularem vel exi- guam plebem. Adhuc eciam, et si non reuocetur collacio facta per inferiorem, 20 papa ex causa aliorsum disponere valente, collacio illa absolutam non censetur habere firmitatem, papa aliorsum valente disponere. Vnde intelligitur in quauis ecclesiastica promocione supreme potestatis virtus magis intrinsece concurrere, omnibus hiis expositis fundamentum accipientibus ex illa maxima irrefragabili in quodlibet causatum pre secunda plus influere primam causam, et per con- 25 sequens magis intrinsece. Quoniam igitur ad omnia, que sunt christiane religio- nis, extendit se virtus potestatis supreme et intrinsece magis, hinc igitur eius potestas vnica est et indiuisibilis. Vltimo loco quod dictum est, a sufficienti constat diuisione. Dato namque in ecclesia Dei plures fore supremas potestates, ille vel essent primo diuerse, vel disparate, vel contrarie, vel racionis eiusdem, 30 omni quod essencialiter ab alio differt incluso sub vno ex hiis quatuor mem- bris. Quorum sub primo intelligi nequit. Etenim, quia primo diuersa dicuntur, que se ipsis inuicem differunt, et in nullo communi conueniunt, et sic differen- tes proprietates habent, et contrarias operaciones; eedem vero sunt operaciones synodi generalis et pape, ad quecumque vna extendente se et altera. Nulla- 35 tenus ergo intelligi possunt primo diuersa. Similiter neque vt disparata, opera- cionibus propriis vnius minime conuenientibus alteri disparatorum, prout leonis et agni sunt operaciones. Qua racione non erunt eiusmodi potestates, vt contra- ria duo existencia, quorum vnius alterum expellit. Sistencia nempe concilii generalis dignitatem pape minime expellit, sed veneratur vt presidentem. Si- 40 militer nec dignitas pape auctoritatem concilii generalis, quod vt fiat, litteras mandat conuocatorias et alias multipharie laborat. Restat igitur, si plures 5
Strana 791
Liber XVII. Caput XXXIX. 791 intelligi possunt supreme ecclesiastice potestates, quod ille sint racionis eius- dem tanquam plures numero, sub vnius natura contente speciei vel generis. At vero ita non esse arguit documentum illud philosophicum irrefragabile, omnem naturam, que per se non est determinata ad vnum indiuiduum, sed potest esse 5 in duobus aut tribus, nullatenus determinabilem esse ad certum numerum, sed velut in infinitum esse multiplicabilem. Quod patet in naturalibus, siquidem racio equi vel hominis, sicut ad duo indiuidua, ita ad mille millenaria, ymmo ad infinita est indeterminata. Patet in instrumentalibus cultelli aut dolabri figura in infinita similia multiplicabili. Ita est in accidentibus absolutis, vt de 10 calore, frigore, dulcedine vel amaritudine. In respectiuis eciam sicut esse potest vnus dominus plurimorum seruorum, quia racio siue natura dominii determinata non est ad vnitatem solum serui vnius. Ita et multorum discipulorum magister filiorumque pater vnus; non vero sic patrum filii, repugnat quippe nature filii plures habere patres homines eiusdem respectu generacionis. Et ita, sicut non 15 plurimorum, ita neque duorum potest esse filius, sed vnius tantum ex eo, quod repugnat vnitati originis eius a pluribus generantibus equaliter dependere. Potestas igitur suprema ecclesiastica aut illius condicionis est, vt nature sue repugnet multiplicari vel opposite, vt indeterminata sit ad multiplicacionem. Primo dato id ipsum vtique intenditur, videlicet esse non posse duas vel tres 20 supremas ecclesiasticas potestates. Si vero de natura sua eidem non repugnat multiplicari, iam ergo non solum due vel tres, sed centum vel mille poterunt esse supreme ecclesiastice potestates, quod impossibile est intelligi, quoniam illius vnicum est obiectum, vnicus est finis, vnica est operacio et vnica est forma operacionis. Euidencia profecto racionis huius tam firme tamque intrin- 25 secus humane fixa est menti, vt gentiles philosophos compulerit agnoscere vni- tatem primi principii siue prime cause; etenim, quoniam illa ad omnia se ex- tendit, condicioni sue nature repugnat plures primas causas intelligi posse. Est namque illimitate virtutis, et impossibile est intelligi duas illimitatas potestates absolutas; quod enim sub numero cadit essenciam habens differentem ab altero, 30 eo ipso intelligitur limitatum; duo quapropter illimitata a se inuicem essencialiter differencia impossibile est intelligi, sed quod illimitatum est per suam illimita- cionem, id est, quia non est limitatum, per hoc est in se vnum et distinguitur a quolibet limitato. Exemplum autem accomodum, quamuis difficile ad intelli- gendum, est de materia prima; vt enim Augustinus dicit in libro de mirabili- 35 bus scripture sacre, omnipotens Deus ex informi materia, quam prius de nichilo condidit, cunctarum rerum sensibilium et insensibilium, intellectualium et non intellectualium species multiformes diuisit. Qui igitur intelligere potest vnam eandemque numero materiam esse omnium spiritualium et corporalium, agno- scit, quod eius vnitas est in plures vnitates indiuisibilis, propterea, quod racio 40 siue essencia materie prime nulla limitacione distinguitur, sed forma eius est illimitacio, vt ex illa omnia possint fieri. Adhuc introrsum magis inspiciendo intelligi potest, si Deus hominem vnum crearet de nichilo, quomodo Iohannes
Liber XVII. Caput XXXIX. 791 intelligi possunt supreme ecclesiastice potestates, quod ille sint racionis eius- dem tanquam plures numero, sub vnius natura contente speciei vel generis. At vero ita non esse arguit documentum illud philosophicum irrefragabile, omnem naturam, que per se non est determinata ad vnum indiuiduum, sed potest esse 5 in duobus aut tribus, nullatenus determinabilem esse ad certum numerum, sed velut in infinitum esse multiplicabilem. Quod patet in naturalibus, siquidem racio equi vel hominis, sicut ad duo indiuidua, ita ad mille millenaria, ymmo ad infinita est indeterminata. Patet in instrumentalibus cultelli aut dolabri figura in infinita similia multiplicabili. Ita est in accidentibus absolutis, vt de 10 calore, frigore, dulcedine vel amaritudine. In respectiuis eciam sicut esse potest vnus dominus plurimorum seruorum, quia racio siue natura dominii determinata non est ad vnitatem solum serui vnius. Ita et multorum discipulorum magister filiorumque pater vnus; non vero sic patrum filii, repugnat quippe nature filii plures habere patres homines eiusdem respectu generacionis. Et ita, sicut non 15 plurimorum, ita neque duorum potest esse filius, sed vnius tantum ex eo, quod repugnat vnitati originis eius a pluribus generantibus equaliter dependere. Potestas igitur suprema ecclesiastica aut illius condicionis est, vt nature sue repugnet multiplicari vel opposite, vt indeterminata sit ad multiplicacionem. Primo dato id ipsum vtique intenditur, videlicet esse non posse duas vel tres 20 supremas ecclesiasticas potestates. Si vero de natura sua eidem non repugnat multiplicari, iam ergo non solum due vel tres, sed centum vel mille poterunt esse supreme ecclesiastice potestates, quod impossibile est intelligi, quoniam illius vnicum est obiectum, vnicus est finis, vnica est operacio et vnica est forma operacionis. Euidencia profecto racionis huius tam firme tamque intrin- 25 secus humane fixa est menti, vt gentiles philosophos compulerit agnoscere vni- tatem primi principii siue prime cause; etenim, quoniam illa ad omnia se ex- tendit, condicioni sue nature repugnat plures primas causas intelligi posse. Est namque illimitate virtutis, et impossibile est intelligi duas illimitatas potestates absolutas; quod enim sub numero cadit essenciam habens differentem ab altero, 30 eo ipso intelligitur limitatum; duo quapropter illimitata a se inuicem essencialiter differencia impossibile est intelligi, sed quod illimitatum est per suam illimita- cionem, id est, quia non est limitatum, per hoc est in se vnum et distinguitur a quolibet limitato. Exemplum autem accomodum, quamuis difficile ad intelli- gendum, est de materia prima; vt enim Augustinus dicit in libro de mirabili- 35 bus scripture sacre, omnipotens Deus ex informi materia, quam prius de nichilo condidit, cunctarum rerum sensibilium et insensibilium, intellectualium et non intellectualium species multiformes diuisit. Qui igitur intelligere potest vnam eandemque numero materiam esse omnium spiritualium et corporalium, agno- scit, quod eius vnitas est in plures vnitates indiuisibilis, propterea, quod racio 40 siue essencia materie prime nulla limitacione distinguitur, sed forma eius est illimitacio, vt ex illa omnia possint fieri. Adhuc introrsum magis inspiciendo intelligi potest, si Deus hominem vnum crearet de nichilo, quomodo Iohannes
Strana 792
792 Liber XVII. Caput XXXIX. Baptista dicebat ex lapidibus Deum suscitare posse filios Abrahe, quod ille homo de nichilo creatus, sicut eiusdem speciei, generis et substancie esset cum omnibus aliis, ita et materie prime, vt, quomodo racione eius quamuis de nichilo creatus sit, non est neccesse intelligere duas species humanas, ita nec duas materias primas; illimitacior quippe est vnitas materie prime, quam gene- ris vel speciei. Quo sequitur, vt quod illimitatum est de sui natura, ita vnum numero sit, quod plurificacio omnino sibi repugnat. Quoniam igitur suprema potestas ecclesie illimitata est, nullis circumclusa terminis, quomodo alie pote- states ecclesiastice vel mundane, hinc igitur impossibile est esse aut intelligi duas supremas ecclesie potestates, quomodo impossibile est intelligi dualitatem 10 prime materie; iam enim limitata nec illimitata esset. Et hec racio est, quare summi pontifices duo esse non possunt, quia nature seu essencie aut intrinsece condicioni summi pontificatus repugnat multiplicacio, vnde, quomodo centum, ita decem, tres aut duo summi pontifices esse non possunt. Ab vnitate quippe officii inmultiplicabilis hoc nomen impositum est. Multo autem magis repugnat 15 multiplicacio synodo generali, quanto verius et magis intrinsece ecclesiam re- presentat vniuersalem, cuius vnitatem diuisibilem esse in plures adhuc minus est intelligibile. Ex quo innotescit euidentissime cecitas ignoranciaque apertis- sima hereticorum dogmatizancium papatus officium de iure esse positiuo, quasi humana voluntate, non diuina constet virtute seu ordinacione. Etenim, si ex 20 hominibus penderet, quomodo institui, ita extingui, limitari tempore vel pote- state aut plurificari posset? Apparet rursus, quomodo ex iure diuino constet differencia eius ad ceteras ecclesie dignitates, cardinalatus, patriarchatus, archi- episcopatus vel episcopatus, illi omnino, hiis vero minime repugnante multipli- cacione, cuius permaxima racio est siue illimitacio potestatis. Siquidem illimi- 25 tata est pape potestas loco, quia per totum orbem terrarum, vbi predicandum fuit estque euangelium omni humane creature, omnibus autem aliis limitate sunt dyoceses suarum iurisdiccionum, et adhuc in illis multa sunt exempta loca pluresque persone. Tempore quoque aliis, quippe episcopis, limitata sunt tempora ordinacionum aliarumque multarum pontificalium accionum, Romanus 30 autem nedum per se in illis potest, sed vt alii licite valeant, dispensat. Est rursus illimitata pape potestas accione, dispensacionibus, indultis, iudiciis causa- rum maiorum aliisque pluribus non dimissis exercicio inferiorum. Personali item condicione, namque habent illi assignatos greges singulos, pape vero cre- diti sunt vniuersi, nec modo ouium, sed et pastorum ipse est pastor, vnus 35 omniumque magister, quoniam potestas aliorum certis artatur limitibus, pape vero extenditur et in ipsis, qui potestatem super alios acceperunt. Nec minus illimitata est synodi generalis potestas, quando eius mandatis et ordinacionibus nedum fidelis quicumque, sicut et pape, sed et papa ipse obedire tenetur. Vnde iam premissa euidentissime demonstrant supremam ecclesiasticam pote- 40 statem nullo modo plures, sed vnicam esse, dumtaxat tam ex racione sue dignitatis et excellencie, quam ex attingencia vniuersali supreme virtutis sue, 5
792 Liber XVII. Caput XXXIX. Baptista dicebat ex lapidibus Deum suscitare posse filios Abrahe, quod ille homo de nichilo creatus, sicut eiusdem speciei, generis et substancie esset cum omnibus aliis, ita et materie prime, vt, quomodo racione eius quamuis de nichilo creatus sit, non est neccesse intelligere duas species humanas, ita nec duas materias primas; illimitacior quippe est vnitas materie prime, quam gene- ris vel speciei. Quo sequitur, vt quod illimitatum est de sui natura, ita vnum numero sit, quod plurificacio omnino sibi repugnat. Quoniam igitur suprema potestas ecclesie illimitata est, nullis circumclusa terminis, quomodo alie pote- states ecclesiastice vel mundane, hinc igitur impossibile est esse aut intelligi duas supremas ecclesie potestates, quomodo impossibile est intelligi dualitatem 10 prime materie; iam enim limitata nec illimitata esset. Et hec racio est, quare summi pontifices duo esse non possunt, quia nature seu essencie aut intrinsece condicioni summi pontificatus repugnat multiplicacio, vnde, quomodo centum, ita decem, tres aut duo summi pontifices esse non possunt. Ab vnitate quippe officii inmultiplicabilis hoc nomen impositum est. Multo autem magis repugnat 15 multiplicacio synodo generali, quanto verius et magis intrinsece ecclesiam re- presentat vniuersalem, cuius vnitatem diuisibilem esse in plures adhuc minus est intelligibile. Ex quo innotescit euidentissime cecitas ignoranciaque apertis- sima hereticorum dogmatizancium papatus officium de iure esse positiuo, quasi humana voluntate, non diuina constet virtute seu ordinacione. Etenim, si ex 20 hominibus penderet, quomodo institui, ita extingui, limitari tempore vel pote- state aut plurificari posset? Apparet rursus, quomodo ex iure diuino constet differencia eius ad ceteras ecclesie dignitates, cardinalatus, patriarchatus, archi- episcopatus vel episcopatus, illi omnino, hiis vero minime repugnante multipli- cacione, cuius permaxima racio est siue illimitacio potestatis. Siquidem illimi- 25 tata est pape potestas loco, quia per totum orbem terrarum, vbi predicandum fuit estque euangelium omni humane creature, omnibus autem aliis limitate sunt dyoceses suarum iurisdiccionum, et adhuc in illis multa sunt exempta loca pluresque persone. Tempore quoque aliis, quippe episcopis, limitata sunt tempora ordinacionum aliarumque multarum pontificalium accionum, Romanus 30 autem nedum per se in illis potest, sed vt alii licite valeant, dispensat. Est rursus illimitata pape potestas accione, dispensacionibus, indultis, iudiciis causa- rum maiorum aliisque pluribus non dimissis exercicio inferiorum. Personali item condicione, namque habent illi assignatos greges singulos, pape vero cre- diti sunt vniuersi, nec modo ouium, sed et pastorum ipse est pastor, vnus 35 omniumque magister, quoniam potestas aliorum certis artatur limitibus, pape vero extenditur et in ipsis, qui potestatem super alios acceperunt. Nec minus illimitata est synodi generalis potestas, quando eius mandatis et ordinacionibus nedum fidelis quicumque, sicut et pape, sed et papa ipse obedire tenetur. Vnde iam premissa euidentissime demonstrant supremam ecclesiasticam pote- 40 statem nullo modo plures, sed vnicam esse, dumtaxat tam ex racione sue dignitatis et excellencie, quam ex attingencia vniuersali supreme virtutis sue, 5
Strana 793
Liber XVII. Caput XXXIX. XL. 793 quam ex causandi intrinseca virtute, adhuc eciam, quia nullus ex modis, quo vnum diuersum ab alio dicitur, eidem conuenire potest ita, quod due aut tres supreme potestates intelligibiles sint, tanquam primo diuerse, disparate, contrarie vel racionis eiusdem. 5 Capitulum XL. Non repugnare vnitati potencie pluralitatem operancium illius vigore exemplificatur in naturalibus, spiritualibus, ciuilibus et ecclesiasticis, dato casu in apostolis xII suprema functis potestate, nullatenus eisdem con- petentibus causis quatuor graduacionis potestatum. At vero, vtcumque describatur suprema ecclesiastica potestas, illa non 10 substancia, sed accidens est, accidencia autem multiplicantur ad numerum sub- iectorum. Quia igitur ecclesia vniuersalis, generale concilium et papa tria que- dam sunt, quomodo in eisdem suprema ecclesie potestas non tres, sed vna dumtaxat numero sit, intelligendum est, quod non repugnat vnitati eiusdem potencie plura esse instrumenta, organa, aut subiecta operancia illius virtute, 15 seu quibus mediantibus exercicium sit operacionum illius, quemadmodum in naturalibus. Primo etenim vnius potencie gressiue actus exercetur per duas tibias, operatiue autem per duas manus, auditiue per aures duas et visiue per oculos duos, tactus autem per omnia corporis membra; illarumque potenciarum tanta est proporcio ad organa, per que sue exercentur operaciones, vt vnum 20 alteri non impedimentum sed auxilium fiat, vnoquoque deficiente, si per alte- rum dumtaxat operacio exerceatur. Maius profecto singulariusque exemplum est de patre et filio producentibus spiritum sanctum non duabus spiracionibus, sed vna dumtaxat, cuius non principia duo, quamuis supposita duo sint, sed vnum tantum dicuntur principium, quoniam in eisdem vnica dumtaxat est vis pro- ductiua, fecunda voluntas, prout eis competit, nondum preintellecta terminum adequatum habere. Innotescit preterea hoc ipsum in spiritualibus; vna quippe gracia est in anima cuiuslibet viri sancti, cuius virtute per duas potencias anime, intellectum et voluntatem, meritorie exercentur operaciones. Adhuc in ciuilibus, quia vnica est tutela, et plures sunt tutores, vigore illius et pupilli 30 habentes custodiam et rerum administracionem. In ecclesiasticis quoque, dum vnius episcopi plures vicarii in eadem sunt dyocesi, pro indiuiso exercentes iurisdiccionem. Sed non est propria similitudo principali deficiente, super quo inducitur, quia non vnica numero illorum potestas est, sed altera in vno, altera in altero, eo ipso, quod multiplicabilis est ad nutum humane voluntatis, epi- 35 scopo vnum vel plures iuxta beneplacitum suum vicarios instituere potente, si consuetudo non obstat, illosque eciam absque vllo demerito remouere, quomodo et papa legatos suos, potestasque vicariorum amplius multo quam episcoporum limitata communiter sistit. Exemplum vero excogitabile, sed deficiente personali 25
Liber XVII. Caput XXXIX. XL. 793 quam ex causandi intrinseca virtute, adhuc eciam, quia nullus ex modis, quo vnum diuersum ab alio dicitur, eidem conuenire potest ita, quod due aut tres supreme potestates intelligibiles sint, tanquam primo diuerse, disparate, contrarie vel racionis eiusdem. 5 Capitulum XL. Non repugnare vnitati potencie pluralitatem operancium illius vigore exemplificatur in naturalibus, spiritualibus, ciuilibus et ecclesiasticis, dato casu in apostolis xII suprema functis potestate, nullatenus eisdem con- petentibus causis quatuor graduacionis potestatum. At vero, vtcumque describatur suprema ecclesiastica potestas, illa non 10 substancia, sed accidens est, accidencia autem multiplicantur ad numerum sub- iectorum. Quia igitur ecclesia vniuersalis, generale concilium et papa tria que- dam sunt, quomodo in eisdem suprema ecclesie potestas non tres, sed vna dumtaxat numero sit, intelligendum est, quod non repugnat vnitati eiusdem potencie plura esse instrumenta, organa, aut subiecta operancia illius virtute, 15 seu quibus mediantibus exercicium sit operacionum illius, quemadmodum in naturalibus. Primo etenim vnius potencie gressiue actus exercetur per duas tibias, operatiue autem per duas manus, auditiue per aures duas et visiue per oculos duos, tactus autem per omnia corporis membra; illarumque potenciarum tanta est proporcio ad organa, per que sue exercentur operaciones, vt vnum 20 alteri non impedimentum sed auxilium fiat, vnoquoque deficiente, si per alte- rum dumtaxat operacio exerceatur. Maius profecto singulariusque exemplum est de patre et filio producentibus spiritum sanctum non duabus spiracionibus, sed vna dumtaxat, cuius non principia duo, quamuis supposita duo sint, sed vnum tantum dicuntur principium, quoniam in eisdem vnica dumtaxat est vis pro- ductiua, fecunda voluntas, prout eis competit, nondum preintellecta terminum adequatum habere. Innotescit preterea hoc ipsum in spiritualibus; vna quippe gracia est in anima cuiuslibet viri sancti, cuius virtute per duas potencias anime, intellectum et voluntatem, meritorie exercentur operaciones. Adhuc in ciuilibus, quia vnica est tutela, et plures sunt tutores, vigore illius et pupilli 30 habentes custodiam et rerum administracionem. In ecclesiasticis quoque, dum vnius episcopi plures vicarii in eadem sunt dyocesi, pro indiuiso exercentes iurisdiccionem. Sed non est propria similitudo principali deficiente, super quo inducitur, quia non vnica numero illorum potestas est, sed altera in vno, altera in altero, eo ipso, quod multiplicabilis est ad nutum humane voluntatis, epi- 35 scopo vnum vel plures iuxta beneplacitum suum vicarios instituere potente, si consuetudo non obstat, illosque eciam absque vllo demerito remouere, quomodo et papa legatos suos, potestasque vicariorum amplius multo quam episcoporum limitata communiter sistit. Exemplum vero excogitabile, sed deficiente personali 25
Strana 794
794 Liber XVII. Caput XL. virtute inpracticabile est, si generalis synodus decem vel plures constitueret legatos cum plenitudine potestatis ad omnia, que ipsa vel summus pontifex exercere potest, quantum ad edificacionem ecclesie, non distinctis eisdem regioni- bus, sed data omnibus et singulis potestate supra omnes fideles vbique terra- rum irreuocabili per synodum, quia iam dissoluta esset, item et per summum pontificem, si papa ipse ita auisauerat, vt fieret per synodum deprecatus, vel si eo tempore sedes apostolica vacaret, discrecioni autem eorum conmisso in quibus locis separatim aut simul exercerent potestatem. Si namque eiusmodi legati tam essent inamissibili gracia et diuina confirmati virtute, vt nullus alte- rum impediret, omnia recte acturi absque vllo defectu in istis, quamuis dele- 10 gata vna similitudine eademque foret suprema potestas. Quia vero in potestate synodi generalis non est, impeccabiles efficere ipsos legatos, et habente singulo omnem potestatem, cum suprema dominacio parem non paciatur inter eos, velut infinita scandala orirentur, talemque potestatem conmittere esset velut multos constituere summos pontifices, quod nature repugnat summi pontificatus. Hinc 15 igitur, licet cogitabilis aspectu primo, dabilis non est huiusmodi casus, sed iuxta doctrinam multorum proprie exemplum est apostolorum, quorum singulis illimitata fuit a Christo concessa potestas, siquidem fecit eos piscatores homi- num, deditque ligandi et soluendi potestatem, dimittendi peccata vel retinendi, aliasque in euangelio designatas potestates, quibus in vnum concurrentibus in- 20 telligitur suprema potestas singulis eorum competere. Quod manifeste constat, quando illis dixit in die cene: „Ego dispono vobis, sicut disposuit michi pater meus regnum, et sicut misit me pater, ego mitto vos.“ Patet eciam ex opera- cionibus eorum, quolibet, vbicumque declinauit, ad predicandum exercente omnia, que supreme sunt potestatis ecclesie, archiepiscoporum, episcoporum 25 constitucione, disposicione quoque circa sacramentorum suscepcionem et alia religioni christiane pertinencia, nullo preterea recursu per eos habito ad Petrum, tanquam habituros ab eo potestatem in pertinentibus ad edificacionem ecclesie. Quatuor namque ex causis in rebus ciuilibus vel ecclesiasticis graduaciones fiunt potestatum, quia vel propter in tribunali superiori magis habundantem 30 cognicionem, vel propter reseruacionem maiorum causarum, vel propter sup- plendam inferioris potestatis negligenciam, vel propter emendacionem erroris ab inferiori potestate conmissi. Nulla vero istarum causarum apostolorum ali- quem contingebat, nec enim erat in eis sciencie defectus, sicut, quando in vna vrbium difficile et ambiguum esse prospiciebatur iudicium, ascendebatur ad 35 sacerdotes leuitici generis; nam apostolis aperuit Christus intellectum, vt intel- ligerent scripturas, repletique sunt postmodum spiritu sancto, deditque eis os et sapienciam, cui non poterant resistere et contradicere eorum aduersarii omnes; ipsis etenim datum est nosse misterium regni Dei, ceteris autem in parabolis. Non fuit preterea illo in tempore inter apostolos reseruacio maiorum 40 causarum, quemadmodum Moyses suo reseruauit iudicio, vt quidquid grauius foret, ad se referretur, leuiora tantum iudicaturis decanis, quinquagenariis, 5
794 Liber XVII. Caput XL. virtute inpracticabile est, si generalis synodus decem vel plures constitueret legatos cum plenitudine potestatis ad omnia, que ipsa vel summus pontifex exercere potest, quantum ad edificacionem ecclesie, non distinctis eisdem regioni- bus, sed data omnibus et singulis potestate supra omnes fideles vbique terra- rum irreuocabili per synodum, quia iam dissoluta esset, item et per summum pontificem, si papa ipse ita auisauerat, vt fieret per synodum deprecatus, vel si eo tempore sedes apostolica vacaret, discrecioni autem eorum conmisso in quibus locis separatim aut simul exercerent potestatem. Si namque eiusmodi legati tam essent inamissibili gracia et diuina confirmati virtute, vt nullus alte- rum impediret, omnia recte acturi absque vllo defectu in istis, quamuis dele- 10 gata vna similitudine eademque foret suprema potestas. Quia vero in potestate synodi generalis non est, impeccabiles efficere ipsos legatos, et habente singulo omnem potestatem, cum suprema dominacio parem non paciatur inter eos, velut infinita scandala orirentur, talemque potestatem conmittere esset velut multos constituere summos pontifices, quod nature repugnat summi pontificatus. Hinc 15 igitur, licet cogitabilis aspectu primo, dabilis non est huiusmodi casus, sed iuxta doctrinam multorum proprie exemplum est apostolorum, quorum singulis illimitata fuit a Christo concessa potestas, siquidem fecit eos piscatores homi- num, deditque ligandi et soluendi potestatem, dimittendi peccata vel retinendi, aliasque in euangelio designatas potestates, quibus in vnum concurrentibus in- 20 telligitur suprema potestas singulis eorum competere. Quod manifeste constat, quando illis dixit in die cene: „Ego dispono vobis, sicut disposuit michi pater meus regnum, et sicut misit me pater, ego mitto vos.“ Patet eciam ex opera- cionibus eorum, quolibet, vbicumque declinauit, ad predicandum exercente omnia, que supreme sunt potestatis ecclesie, archiepiscoporum, episcoporum 25 constitucione, disposicione quoque circa sacramentorum suscepcionem et alia religioni christiane pertinencia, nullo preterea recursu per eos habito ad Petrum, tanquam habituros ab eo potestatem in pertinentibus ad edificacionem ecclesie. Quatuor namque ex causis in rebus ciuilibus vel ecclesiasticis graduaciones fiunt potestatum, quia vel propter in tribunali superiori magis habundantem 30 cognicionem, vel propter reseruacionem maiorum causarum, vel propter sup- plendam inferioris potestatis negligenciam, vel propter emendacionem erroris ab inferiori potestate conmissi. Nulla vero istarum causarum apostolorum ali- quem contingebat, nec enim erat in eis sciencie defectus, sicut, quando in vna vrbium difficile et ambiguum esse prospiciebatur iudicium, ascendebatur ad 35 sacerdotes leuitici generis; nam apostolis aperuit Christus intellectum, vt intel- ligerent scripturas, repletique sunt postmodum spiritu sancto, deditque eis os et sapienciam, cui non poterant resistere et contradicere eorum aduersarii omnes; ipsis etenim datum est nosse misterium regni Dei, ceteris autem in parabolis. Non fuit preterea illo in tempore inter apostolos reseruacio maiorum 40 causarum, quemadmodum Moyses suo reseruauit iudicio, vt quidquid grauius foret, ad se referretur, leuiora tantum iudicaturis decanis, quinquagenariis, 5
Strana 795
Liber XVII. Caput XL. 795 centurionibus et tribunis, quomodo eciam nunc sedi apostolice fidei et aliarum causarum maiorum iudicia reseruantur, dispensaciones quoque, indulta aliaque plurima circa institucionem presertim maiorum ecclesie ministrorum. Siquidem potestas illimitata apostolis concessa per Christum humana ordinacione ab eis tolli non potuit vel debuit. Nec in gestis temporis illius narratur vnum ad alium recurrisse pro habenda potestate circa reseruata, vel remisisse fideles quoscumque, ab illo obtenturos; illud namque impedimentum fuisset suscipiende christiane fidei, quando pro declaracione alicuius dubii vel pro dispensacione seu obtentu indulgencie plenarie vel cuiusuis alterius indulti conuersos ad 10 fidem aut conuerti volentes vnus apostolus ad alterum remisisset. Hac nempe racione, dum ecclesia mittit ad conuersionem infidelium, legatos constituit cum plenitudine potestatis. Tercia denique causa, vt ad superiorem fiat potestatem recursus pro supplenda negligencia, est. Etenim in potestatibus ordinatis supe- riori potente quidquid inferior, sicut natura vacuum, ita regendi potestas supe- 15 rior suplet inferioris defectum, non solum, in quo minoris est virtutis, nec attin- git, quia id supplere non esset, sed in eo, quod differt, negligit, rennuit aut denegat prouidere. Nam sicut quando recte agit inferior, superior impedire eum non debet, ne ordinem perturbet vniuersi, quo Deus instituit infirma per media ad suprema reduci, sic et quando deficit, tenetur supplere multo amplius, 20 quam si bouem vel asinum inimici sui videret aberrantem, quam nisi ad viam reduxerit, pertransire non debet. Ne igitur defectus eidem imputetur, quando inferior non prouidet id agere, superior debet, quomodo quinquagenarii decano- rum et tribuni centurionum obligati erunt supplere defectus. Propter eiusmodi namque supplendos defectus superiori potestati concessum est posse quidquit 25 potest inferior, mensura sane insinuata per apostolum presidenti cuilibet, vt qui preest, presit in sollicitudine. Etenim quanto magis dona augentur, tanto magis raciones eciam crescunt et donorum, et qui plus accepisse cernuntur, ab auctore mundi grauius iudicantur, si prompciores non se reddiderint ad seruiendum. Vbi vero potencia non competit, quomodo est prophane respectu ecclesiastice 30 potestatis supplere velle, idem est, quomodo, si vmbra supplere velit lucis splendorem, et ouis pastoris defectum, discipulus doctrinam magistri, et seruus domini potestatem. Etenim, quia terrenis celestia presunt, spiritualia corporali- bus et humanis diuina, hinc prophanis ecclesiastica preferuntur. Graduacionem autem potestatis inter apostolos ex huiusmodi tercia causa, videlicet pro sup- 35 plenda eorum negligencia, agnoscitur neccessariam non fuisse, Marco euan- gelista perhibente testimonium, cum ait perfectos predicasse vbique omni crea- ture euangelium, domino cooperante, et sermonem confirmante sequentibus signis, nec enim delinquentibus seu torpentibus negligencia vel ocio Deus cooperatur, sed recte agentibus sollicitudine non pigris et vigilantibus. Quarta postremo 40 causa graduacionis inter apostolos minime fuisse videtur, videlicet propter cor- rigendos eorum excessus, non enim ipsis, sed aliis attribuitur titulus iste de corrigendis excessibus prelatorum, communi attestante doctrina post aduentum 101 5 Scriptores III.
Liber XVII. Caput XL. 795 centurionibus et tribunis, quomodo eciam nunc sedi apostolice fidei et aliarum causarum maiorum iudicia reseruantur, dispensaciones quoque, indulta aliaque plurima circa institucionem presertim maiorum ecclesie ministrorum. Siquidem potestas illimitata apostolis concessa per Christum humana ordinacione ab eis tolli non potuit vel debuit. Nec in gestis temporis illius narratur vnum ad alium recurrisse pro habenda potestate circa reseruata, vel remisisse fideles quoscumque, ab illo obtenturos; illud namque impedimentum fuisset suscipiende christiane fidei, quando pro declaracione alicuius dubii vel pro dispensacione seu obtentu indulgencie plenarie vel cuiusuis alterius indulti conuersos ad 10 fidem aut conuerti volentes vnus apostolus ad alterum remisisset. Hac nempe racione, dum ecclesia mittit ad conuersionem infidelium, legatos constituit cum plenitudine potestatis. Tercia denique causa, vt ad superiorem fiat potestatem recursus pro supplenda negligencia, est. Etenim in potestatibus ordinatis supe- riori potente quidquid inferior, sicut natura vacuum, ita regendi potestas supe- 15 rior suplet inferioris defectum, non solum, in quo minoris est virtutis, nec attin- git, quia id supplere non esset, sed in eo, quod differt, negligit, rennuit aut denegat prouidere. Nam sicut quando recte agit inferior, superior impedire eum non debet, ne ordinem perturbet vniuersi, quo Deus instituit infirma per media ad suprema reduci, sic et quando deficit, tenetur supplere multo amplius, 20 quam si bouem vel asinum inimici sui videret aberrantem, quam nisi ad viam reduxerit, pertransire non debet. Ne igitur defectus eidem imputetur, quando inferior non prouidet id agere, superior debet, quomodo quinquagenarii decano- rum et tribuni centurionum obligati erunt supplere defectus. Propter eiusmodi namque supplendos defectus superiori potestati concessum est posse quidquit 25 potest inferior, mensura sane insinuata per apostolum presidenti cuilibet, vt qui preest, presit in sollicitudine. Etenim quanto magis dona augentur, tanto magis raciones eciam crescunt et donorum, et qui plus accepisse cernuntur, ab auctore mundi grauius iudicantur, si prompciores non se reddiderint ad seruiendum. Vbi vero potencia non competit, quomodo est prophane respectu ecclesiastice 30 potestatis supplere velle, idem est, quomodo, si vmbra supplere velit lucis splendorem, et ouis pastoris defectum, discipulus doctrinam magistri, et seruus domini potestatem. Etenim, quia terrenis celestia presunt, spiritualia corporali- bus et humanis diuina, hinc prophanis ecclesiastica preferuntur. Graduacionem autem potestatis inter apostolos ex huiusmodi tercia causa, videlicet pro sup- 35 plenda eorum negligencia, agnoscitur neccessariam non fuisse, Marco euan- gelista perhibente testimonium, cum ait perfectos predicasse vbique omni crea- ture euangelium, domino cooperante, et sermonem confirmante sequentibus signis, nec enim delinquentibus seu torpentibus negligencia vel ocio Deus cooperatur, sed recte agentibus sollicitudine non pigris et vigilantibus. Quarta postremo 40 causa graduacionis inter apostolos minime fuisse videtur, videlicet propter cor- rigendos eorum excessus, non enim ipsis, sed aliis attribuitur titulus iste de corrigendis excessibus prelatorum, communi attestante doctrina post aduentum 101 5 Scriptores III.
Strana 796
796 Liber XVII. Caput XL. spiritus sancti in die pentecostes apostolos dampnabiliter nunquam peccasse. Eiusmodi namque singularis eis gracia concessa fuit a Christo, rogante patrem, vt alium paraclitum eis daret, cum eis in eternum mansurum, vtque de mundo non tolleret, sed seruaret eos a malo, non quidem pene, quod predixit euentu- rum, quando misit eos velut agnos inter lupos. Vnde, quia nunquam errorem dampnabilem commissuri fuerant, ad corrigendos eorum excessus neccessaria non fuit graduacio potestatis. Nempe fuit in eis habundans cognicio diuine iusticie et veritatis, quos triennio publice et secreto virtus Dei et sapiencia, Christus, per semetipsum docuit, notaque fecit illis omnia, que audiuit a patre. Nec alienum quicquam esse voluit potestatis eorum, quos principes super 10 omnem terram constitutos in mundum misit, sicut a patre missus fuit, quos- que pro se ipso legatos constituit, et, quod ponderatissime consideracionis est, adiutores fecit Dei ad alium preterquam ad eum, cuius adiutores et pro quo legacione fungebantur, nullum recursum habituros. Nec enim diebus illis certis in locis constituta permanenciaque tribunalia erant superiorum potestatum, vt 15 per appellacionem, quomodo ab episcopo ad archiepiscopum, ab isto ad prima- tem vel patriarcham, et inde ad papam ad prosequendas interpositas appella- ciones fieret recursus. Ex prima graduacionis potestatum causa, noticia vide- licet habundanciori pote, quod de veritate iusticie aut fidei Iohannem latuit euangelistam, per Matheum elucidaretur vel per Symonem Petrum, quod ne- 20 scierat Paulus, vel ex secunda maiorum negociorum disposicionem potestate superiori sibimet reseruante. Apostolis quippe Christus in celum ascensurus omnem dedit potestatem ad consumacionem sanctorum in edificacionem corporis sui, quod est ecclesia, sicut homo, qui peregre profectus domum relinquens suam dedit seruis suis potestatem cuiusque operis. Nec eciam recursus fuit ex 25 causa tercia, pote per Petrum supplende negligencie Pauli, qui plus omnibus laborauit, et quem magis vrgebat, quam in plagis supra modum esse ac in mortibus, frequenter illa, que erat extrinsecus, instancia sua cottidiana et sol- licitudo omnium ecclesiarum. Item nec pro corrigendis eorum excessibus, quos misit Christus, sicut agnos inter lupos, securitate data se affuturum cum eis 30 quamdiu viuerent. Illud namque Iohannis testimonium: „Si dixerimus, quia peccatum non habemus", vel de leuibus intelligitur peccatis, tunsione pectoris dimittendis, vel si dampnabilibus, prout textus loqui videtur, exponitur in per- sona aliorum, quomodo multa dicta per Paulum de se eciam numero singulari, que exponuntur in persona humani generis. Itaque propter excessus corrigen- 35 dos eorum non intelligitur inter apostolos fuisse potestatuum graduacionem, sed omnibus affuisse parem, quia supremam ecclesie potestatem, nec tam dici- tur parem, quam vnam eandemque, reseruato tamen personarum ordine, quia illorum vnus fuit primus, et quoniam esse primum episcoporum est de racione summi pontificatus, hinc, licet eadem fuerit in ipsis potestas, non propterea in- 40 telligendum est plures fuisse summos pontifices vniuersalis ecclesie, potestate sine dubio nisi vni competere non valenti, que certe deficientibus apostolis 5
796 Liber XVII. Caput XL. spiritus sancti in die pentecostes apostolos dampnabiliter nunquam peccasse. Eiusmodi namque singularis eis gracia concessa fuit a Christo, rogante patrem, vt alium paraclitum eis daret, cum eis in eternum mansurum, vtque de mundo non tolleret, sed seruaret eos a malo, non quidem pene, quod predixit euentu- rum, quando misit eos velut agnos inter lupos. Vnde, quia nunquam errorem dampnabilem commissuri fuerant, ad corrigendos eorum excessus neccessaria non fuit graduacio potestatis. Nempe fuit in eis habundans cognicio diuine iusticie et veritatis, quos triennio publice et secreto virtus Dei et sapiencia, Christus, per semetipsum docuit, notaque fecit illis omnia, que audiuit a patre. Nec alienum quicquam esse voluit potestatis eorum, quos principes super 10 omnem terram constitutos in mundum misit, sicut a patre missus fuit, quos- que pro se ipso legatos constituit, et, quod ponderatissime consideracionis est, adiutores fecit Dei ad alium preterquam ad eum, cuius adiutores et pro quo legacione fungebantur, nullum recursum habituros. Nec enim diebus illis certis in locis constituta permanenciaque tribunalia erant superiorum potestatum, vt 15 per appellacionem, quomodo ab episcopo ad archiepiscopum, ab isto ad prima- tem vel patriarcham, et inde ad papam ad prosequendas interpositas appella- ciones fieret recursus. Ex prima graduacionis potestatum causa, noticia vide- licet habundanciori pote, quod de veritate iusticie aut fidei Iohannem latuit euangelistam, per Matheum elucidaretur vel per Symonem Petrum, quod ne- 20 scierat Paulus, vel ex secunda maiorum negociorum disposicionem potestate superiori sibimet reseruante. Apostolis quippe Christus in celum ascensurus omnem dedit potestatem ad consumacionem sanctorum in edificacionem corporis sui, quod est ecclesia, sicut homo, qui peregre profectus domum relinquens suam dedit seruis suis potestatem cuiusque operis. Nec eciam recursus fuit ex 25 causa tercia, pote per Petrum supplende negligencie Pauli, qui plus omnibus laborauit, et quem magis vrgebat, quam in plagis supra modum esse ac in mortibus, frequenter illa, que erat extrinsecus, instancia sua cottidiana et sol- licitudo omnium ecclesiarum. Item nec pro corrigendis eorum excessibus, quos misit Christus, sicut agnos inter lupos, securitate data se affuturum cum eis 30 quamdiu viuerent. Illud namque Iohannis testimonium: „Si dixerimus, quia peccatum non habemus", vel de leuibus intelligitur peccatis, tunsione pectoris dimittendis, vel si dampnabilibus, prout textus loqui videtur, exponitur in per- sona aliorum, quomodo multa dicta per Paulum de se eciam numero singulari, que exponuntur in persona humani generis. Itaque propter excessus corrigen- 35 dos eorum non intelligitur inter apostolos fuisse potestatuum graduacionem, sed omnibus affuisse parem, quia supremam ecclesie potestatem, nec tam dici- tur parem, quam vnam eandemque, reseruato tamen personarum ordine, quia illorum vnus fuit primus, et quoniam esse primum episcoporum est de racione summi pontificatus, hinc, licet eadem fuerit in ipsis potestas, non propterea in- 40 telligendum est plures fuisse summos pontifices vniuersalis ecclesie, potestate sine dubio nisi vni competere non valenti, que certe deficientibus apostolis 5
Strana 797
Liber XVII. Caput XL. XLI. 797 omnibus, successori dumtaxat Petri attributa semper fuit estque et erit, quam- diu mundus permanebit, propterea quod hoc communiter ex doctrina euangelica constat, non ad presens, ne tam longius abeatur, exponenda. Satis dictum esse putatur, vt qui intelligere potest, quomodo in singulis apostolorum propterea, 5 quia illimitata vna et eadem fuit potestas suprema, qua vsi fuerunt, quamdiu vixere auctoritatiue, errores improbantes et facientes declaraciones multarum veritatum fidei, prout ex eorum epistolis patet, statuta quoque et ordinaciones facientes, ad omnium regimen pertinentes fidelium, censuras preterea fulmi- nantes, quomodo apostolus fecit propter incestum cum patris vxore, tradens 10 Sathane, de quo in epistola Corinthiorum loquitur a Crisostomo in libro de reparacione lapsi, designatum quendam sacerdotem, instituentes preterea in regionibus, prouinciis et ciuitatibus patriarchas, vt dicunt quidam, de quo vero non dubium archiepiscopos et episcopos. Siquidem Tytus archiepiscopus Creten- sis fuisse intelligitur, cui apostolus precepit, vt presbiteros, hoc est episcopos 15 per ciuitates constitueret. Si igitur in apostolis vnam eandemque supremam potestatem fuisse intelligimus, qui numero plures erant, diuersisque in locis operantes, possumus intelligere in generali synodo et summo pontifice vnam et eandem inexistere, absque sui multiplicacione supremam ecclesie potestatem. Capitulum XLI. Quod vnitatem ecclesiastice potestatis remonstrant ydemptitas 20 finis, modi, forme, obiecti, circa quod operatur, et in quod respicitur, accio- num quoque competencium synodo et pape, necnon que illam insinuant euangelii verba. Qvomodo autem eadem, nec differens sit in synodo et papa, sicut et in apostolis fuit suprema ecclesie potestas, vndecima intelligencia hec manifestare 25 habet primo ex ydemptitate finis, nedum intenti, sed operati, siquidem finis medici intentus sanare est, exercitus autem medicari, illo sepe ei deficiente a morte preseruare nequeunti, hunc autem, si recte operatur, perficienti semper. Sic igitur duplex est finis supreme potestatis ecclesie adepcio eterne beatitudi- nis in singulis fidelibus, eorumque direccio in viam salutis, iste operatus et 30 ille intentus nec in omnibus illum semper attingit, sed si operatur recte, istum semper efficit. Illum autem esse finem tocius ecclesiastice discipline testantur saluator noster primum, cum ait: „Ego veni, vt vitam habeant et habundancias habeant.“ Item euangelista Iohannes, cum ait: „Hec autem scripta sunt, vt credatis, quia Ihesus est filius Dei, et credentes vitam habeatis in nomine 35 eius.“ Paulus quoque: „Serui facti Deo habeatis fructum vestrum in sancti- ficacionem, finem vero vitam eternam.“ Petrus denique: „Reportantes fidei vestre salutem animarum vestrarum.“ Pro isto igitur fine obtinendo in exer- cicio fuit apostolis, estque synodo et pape direccio singulorum fidelium ad 101*
Liber XVII. Caput XL. XLI. 797 omnibus, successori dumtaxat Petri attributa semper fuit estque et erit, quam- diu mundus permanebit, propterea quod hoc communiter ex doctrina euangelica constat, non ad presens, ne tam longius abeatur, exponenda. Satis dictum esse putatur, vt qui intelligere potest, quomodo in singulis apostolorum propterea, 5 quia illimitata vna et eadem fuit potestas suprema, qua vsi fuerunt, quamdiu vixere auctoritatiue, errores improbantes et facientes declaraciones multarum veritatum fidei, prout ex eorum epistolis patet, statuta quoque et ordinaciones facientes, ad omnium regimen pertinentes fidelium, censuras preterea fulmi- nantes, quomodo apostolus fecit propter incestum cum patris vxore, tradens 10 Sathane, de quo in epistola Corinthiorum loquitur a Crisostomo in libro de reparacione lapsi, designatum quendam sacerdotem, instituentes preterea in regionibus, prouinciis et ciuitatibus patriarchas, vt dicunt quidam, de quo vero non dubium archiepiscopos et episcopos. Siquidem Tytus archiepiscopus Creten- sis fuisse intelligitur, cui apostolus precepit, vt presbiteros, hoc est episcopos 15 per ciuitates constitueret. Si igitur in apostolis vnam eandemque supremam potestatem fuisse intelligimus, qui numero plures erant, diuersisque in locis operantes, possumus intelligere in generali synodo et summo pontifice vnam et eandem inexistere, absque sui multiplicacione supremam ecclesie potestatem. Capitulum XLI. Quod vnitatem ecclesiastice potestatis remonstrant ydemptitas 20 finis, modi, forme, obiecti, circa quod operatur, et in quod respicitur, accio- num quoque competencium synodo et pape, necnon que illam insinuant euangelii verba. Qvomodo autem eadem, nec differens sit in synodo et papa, sicut et in apostolis fuit suprema ecclesie potestas, vndecima intelligencia hec manifestare 25 habet primo ex ydemptitate finis, nedum intenti, sed operati, siquidem finis medici intentus sanare est, exercitus autem medicari, illo sepe ei deficiente a morte preseruare nequeunti, hunc autem, si recte operatur, perficienti semper. Sic igitur duplex est finis supreme potestatis ecclesie adepcio eterne beatitudi- nis in singulis fidelibus, eorumque direccio in viam salutis, iste operatus et 30 ille intentus nec in omnibus illum semper attingit, sed si operatur recte, istum semper efficit. Illum autem esse finem tocius ecclesiastice discipline testantur saluator noster primum, cum ait: „Ego veni, vt vitam habeant et habundancias habeant.“ Item euangelista Iohannes, cum ait: „Hec autem scripta sunt, vt credatis, quia Ihesus est filius Dei, et credentes vitam habeatis in nomine 35 eius.“ Paulus quoque: „Serui facti Deo habeatis fructum vestrum in sancti- ficacionem, finem vero vitam eternam.“ Petrus denique: „Reportantes fidei vestre salutem animarum vestrarum.“ Pro isto igitur fine obtinendo in exer- cicio fuit apostolis, estque synodo et pape direccio singulorum fidelium ad 101*
Strana 798
798 Liber XVII. Caput XLI. obseruanciam mandatorum Dei, vt si volunt ingredi ad vitam, seruent mandata; sed cum vterque finis competat, non solum supreme, sed cuilibet ecclesiastice potestati, in hoc differencia est, quod supreme competit auctoritatiue, executiue autem et ministerialiter aliis. Nec enim predicat, baptizat, confessiones audit et alia confert sacramenta pontifex summus aut synodus generalis, sed quo- modo ista fiant, auctoritatiue ordinant et disponunt, aliarum preterea potesta- tum exercicium est limitate circa istam vel illam plebes, pape autem circa omnes, quod et generali synodo competit. Rursus eadem censetur potestas circa synodum et papam, quia in vtroque idem est modus habendi, vt enim papa a Christo supremam potestatem supra omnem populum christianum actu 10 habet inmediate, ita et synodus generalis; cuilibet vero aliorum preter Roma- num episcoporum, quamuis, vt in pontificali dicitur, tribuatur episcopalis cathedra ad regendum ecclesiam Dei et plebem vniuersam, hoc intelligitur habitu dum- taxat, actu vero super plebem sibi commissam dyocesis illius, sub cuius titulo consecratur. Est preterea ydemptitas forme, per quam accio vtriusque, vide- 15 licet concilii et pape, dirigitur, vt conformiter agant ad veritatem diuine legis, non aduersus veritatem, sed pro veritate; sic enim et apostolis et ecclesie et synodo et pape potestas concessa est, vt non in inmensum glorientur, sed iuxta doctrinam apostoli secundum regulam et mensuram, quam mensus est Deus, quemadmodum in veteri testamento occurrente difficili et ambiguo sacer- 20 dotes leuitici generis veritatem iudicabant, et alii facere tenebantur, quecum- que docerent iuxta legem Dei, hec enim forma illis fuit supremam potestatem iudicii habentibus, attestante Moyse: „Hec est nostra sapiencia et intellectus coram populis, vt audientes vniuersi precepta hec dicant: En populus sapiens et intelligens.“ Vnde Paulus de eo, qui in lege tamquam sciens gloriabatur, 25 dicit, quod erat formam habens sciencie et legis. Tempore autem euangelii ex doctrina Christi et apostolorum forma sane est supreme potestatis ecclesie, apostolo congratulante obedientibus ex corde in eam formam doctrine, in qua traditi sunt, precipiente rursus obseruari ambulantes secundum formam suam illis traditam. Sed cum veritas legis diuine forma sit cuiuslibet recte operantis, 30 siue ille subditus aut presidens sit, propterea tamen ponitur, tanquam specialis forma sit supreme potestatis ecclesie, quoniam alie potestates nedum forme diuine legis, sed subdite eciam sunt forme iuris positiui multarumque ordina- cionum particularium et localium consuetudinum, quibus non subest auctoritas generalis synodi et summi pontificis, sed legi tantum diuine, que vtique sibi 35 forma est esseque debet, sicut doctrina patris forma fuit Christo, quantum ad opera sermonesque eciam; dicit enim: „Ego ex me ipso non sum locutus, sed qui misit me, pater, ipse mandatum michi dedit, quid dicam et quid loquar." Arguit insuper ydemptitatem potestatis obiecti vnitas, circa quod operatur, hoc est ecclesia catholica seu vniuersitas fidelium. Vt enim summo pontifici omnem 40 humanam creaturam subiectam esse est de neccessitate salutis, ita et generali synodo obedire tenetur quicumque fidelis, eciamsi papalis sit dignitatis, itaque 5
798 Liber XVII. Caput XLI. obseruanciam mandatorum Dei, vt si volunt ingredi ad vitam, seruent mandata; sed cum vterque finis competat, non solum supreme, sed cuilibet ecclesiastice potestati, in hoc differencia est, quod supreme competit auctoritatiue, executiue autem et ministerialiter aliis. Nec enim predicat, baptizat, confessiones audit et alia confert sacramenta pontifex summus aut synodus generalis, sed quo- modo ista fiant, auctoritatiue ordinant et disponunt, aliarum preterea potesta- tum exercicium est limitate circa istam vel illam plebes, pape autem circa omnes, quod et generali synodo competit. Rursus eadem censetur potestas circa synodum et papam, quia in vtroque idem est modus habendi, vt enim papa a Christo supremam potestatem supra omnem populum christianum actu 10 habet inmediate, ita et synodus generalis; cuilibet vero aliorum preter Roma- num episcoporum, quamuis, vt in pontificali dicitur, tribuatur episcopalis cathedra ad regendum ecclesiam Dei et plebem vniuersam, hoc intelligitur habitu dum- taxat, actu vero super plebem sibi commissam dyocesis illius, sub cuius titulo consecratur. Est preterea ydemptitas forme, per quam accio vtriusque, vide- 15 licet concilii et pape, dirigitur, vt conformiter agant ad veritatem diuine legis, non aduersus veritatem, sed pro veritate; sic enim et apostolis et ecclesie et synodo et pape potestas concessa est, vt non in inmensum glorientur, sed iuxta doctrinam apostoli secundum regulam et mensuram, quam mensus est Deus, quemadmodum in veteri testamento occurrente difficili et ambiguo sacer- 20 dotes leuitici generis veritatem iudicabant, et alii facere tenebantur, quecum- que docerent iuxta legem Dei, hec enim forma illis fuit supremam potestatem iudicii habentibus, attestante Moyse: „Hec est nostra sapiencia et intellectus coram populis, vt audientes vniuersi precepta hec dicant: En populus sapiens et intelligens.“ Vnde Paulus de eo, qui in lege tamquam sciens gloriabatur, 25 dicit, quod erat formam habens sciencie et legis. Tempore autem euangelii ex doctrina Christi et apostolorum forma sane est supreme potestatis ecclesie, apostolo congratulante obedientibus ex corde in eam formam doctrine, in qua traditi sunt, precipiente rursus obseruari ambulantes secundum formam suam illis traditam. Sed cum veritas legis diuine forma sit cuiuslibet recte operantis, 30 siue ille subditus aut presidens sit, propterea tamen ponitur, tanquam specialis forma sit supreme potestatis ecclesie, quoniam alie potestates nedum forme diuine legis, sed subdite eciam sunt forme iuris positiui multarumque ordina- cionum particularium et localium consuetudinum, quibus non subest auctoritas generalis synodi et summi pontificis, sed legi tantum diuine, que vtique sibi 35 forma est esseque debet, sicut doctrina patris forma fuit Christo, quantum ad opera sermonesque eciam; dicit enim: „Ego ex me ipso non sum locutus, sed qui misit me, pater, ipse mandatum michi dedit, quid dicam et quid loquar." Arguit insuper ydemptitatem potestatis obiecti vnitas, circa quod operatur, hoc est ecclesia catholica seu vniuersitas fidelium. Vt enim summo pontifici omnem 40 humanam creaturam subiectam esse est de neccessitate salutis, ita et generali synodo obedire tenetur quicumque fidelis, eciamsi papalis sit dignitatis, itaque 5
Strana 799
Liber XVII. Caput XLI. 799 vtriusque operaciones, et concilii et pape, circa idem versantur obiectum: fideles omnes et singulos. Et quemadmodum idem obiectum est, circa quod operantur, ita et in quod respiciunt. Nec enim suprema potestas ecclesie intendit, vt sub- diti eius potentes efficiantur per habundanciam opum, quomodo multe policie 5 seculares, vnde communi prouerbio dicitur, quod regno aut cuiuis alteri poten- tatui expedit subiectos habere diuites. Hec autem diuina policia predicat beatos esse pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum celorum, quodque illud in- trare quam difficile est pecunias habentibus. Nec intendit, vt medicina ad corporalem sanitatem, sed obiectum, in quod respicit, specificauit primus summo- 10 rum pontificum, Petrus, cum ait: „Reportantes finem fidei vestre salutem ani- marum vestrarum", que racionem habet exerciti siue operati finis et obiecti, in quod respicit, siue ad quod precipue attenditur; quomodo naturalium similitudo rerum est, quam efficit pictor, vtque ita faciat, intendit ac laborat studiose, adhuc in summo pontifice et generali synodo potestatem vnam eandemque esse 15 testificatur ydemptitas accionum. Etenim, sicut agnoscitur, quod potencie sint differentes per acciones suas, et acciones per obiecta, ita ydemptitatem accio- nis arguit ydemptitas obiecti, ydemptitatem vero potencie, accionis. Sunt autem quatuor acciones, racione supreme potestatis summo pontifici competentes, decla- rare sentencialiter et auctoritatiue, quid sit catholicum vel erroneum, quid iustum 20 vel iniquum statuere, ordinare et precipere quid faciendum vel non faciendum sit per omnes et singulos fideles, corroborare illud per censuras ecclesiasticas et disponere de ministris ecclesie, tam in superioribus, quam inferioribus offi- ciis, instituendo destituendoque illos. Eiusmodi sane quatuor acciones potestatis supreme frequentissime exercite sunt a synodo generali, prout demonstrarunt 25 allegaciones Panormitani in responsione ad Iulianum, presidentem concilii, et quoniam circa hoc iuristis allegantibus testimonia in libris quatuor iuris cano- nici, omnibus notis, creditur plus quam narrantibus ex libris non tam con- muniter notis gesta generalium conciliorum; propterea hoc in loco exempla non dantur. Sed vnum est, quod ignorare nequeunt quicumque in scriptura sacra 30 docti fideles de synodo Iherosolimitana, apostolos inibi congregatos, audientes Samariam recepisse verbum Dei, misisse ad eos Petrum et Iohannem; exemplo isto apercius ostendente nedum eam, que summi pontificis est generali competere synodo potestatem, sed quod summum pontificem in legacionem mittere testimo- nium est supreme potestatis, generali synodo competentis. Constitucio namque 35 cardinalis in legatum de latere accio permaxime excellencie est in summo ponti- fice, habente illo in prouincia sibi decreta iurisdiccionem supra omnes episco- pos, archiepiscopos et quoscumque exemptos. Ex ydemptitate igitur accionum in synodo generali et summo pontifice innotescit perspicue ydemptitas potesta- tis. Sed et conclusiue ac irrefragabiliter id ipsum constat auctoritate euan- 40 gelica. Etenim, quoniam suprema potestas in summo pontifice constare dicitur ex verbis saluatoris, dictis ad Petrum: „Tibi dabo claues regni celorum, et quodcumque ligaueris" etc., cum eiusmodi potestas collata sit per Christum,
Liber XVII. Caput XLI. 799 vtriusque operaciones, et concilii et pape, circa idem versantur obiectum: fideles omnes et singulos. Et quemadmodum idem obiectum est, circa quod operantur, ita et in quod respiciunt. Nec enim suprema potestas ecclesie intendit, vt sub- diti eius potentes efficiantur per habundanciam opum, quomodo multe policie 5 seculares, vnde communi prouerbio dicitur, quod regno aut cuiuis alteri poten- tatui expedit subiectos habere diuites. Hec autem diuina policia predicat beatos esse pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum celorum, quodque illud in- trare quam difficile est pecunias habentibus. Nec intendit, vt medicina ad corporalem sanitatem, sed obiectum, in quod respicit, specificauit primus summo- 10 rum pontificum, Petrus, cum ait: „Reportantes finem fidei vestre salutem ani- marum vestrarum", que racionem habet exerciti siue operati finis et obiecti, in quod respicit, siue ad quod precipue attenditur; quomodo naturalium similitudo rerum est, quam efficit pictor, vtque ita faciat, intendit ac laborat studiose, adhuc in summo pontifice et generali synodo potestatem vnam eandemque esse 15 testificatur ydemptitas accionum. Etenim, sicut agnoscitur, quod potencie sint differentes per acciones suas, et acciones per obiecta, ita ydemptitatem accio- nis arguit ydemptitas obiecti, ydemptitatem vero potencie, accionis. Sunt autem quatuor acciones, racione supreme potestatis summo pontifici competentes, decla- rare sentencialiter et auctoritatiue, quid sit catholicum vel erroneum, quid iustum 20 vel iniquum statuere, ordinare et precipere quid faciendum vel non faciendum sit per omnes et singulos fideles, corroborare illud per censuras ecclesiasticas et disponere de ministris ecclesie, tam in superioribus, quam inferioribus offi- ciis, instituendo destituendoque illos. Eiusmodi sane quatuor acciones potestatis supreme frequentissime exercite sunt a synodo generali, prout demonstrarunt 25 allegaciones Panormitani in responsione ad Iulianum, presidentem concilii, et quoniam circa hoc iuristis allegantibus testimonia in libris quatuor iuris cano- nici, omnibus notis, creditur plus quam narrantibus ex libris non tam con- muniter notis gesta generalium conciliorum; propterea hoc in loco exempla non dantur. Sed vnum est, quod ignorare nequeunt quicumque in scriptura sacra 30 docti fideles de synodo Iherosolimitana, apostolos inibi congregatos, audientes Samariam recepisse verbum Dei, misisse ad eos Petrum et Iohannem; exemplo isto apercius ostendente nedum eam, que summi pontificis est generali competere synodo potestatem, sed quod summum pontificem in legacionem mittere testimo- nium est supreme potestatis, generali synodo competentis. Constitucio namque 35 cardinalis in legatum de latere accio permaxime excellencie est in summo ponti- fice, habente illo in prouincia sibi decreta iurisdiccionem supra omnes episco- pos, archiepiscopos et quoscumque exemptos. Ex ydemptitate igitur accionum in synodo generali et summo pontifice innotescit perspicue ydemptitas potesta- tis. Sed et conclusiue ac irrefragabiliter id ipsum constat auctoritate euan- 40 gelica. Etenim, quoniam suprema potestas in summo pontifice constare dicitur ex verbis saluatoris, dictis ad Petrum: „Tibi dabo claues regni celorum, et quodcumque ligaueris" etc., cum eiusmodi potestas collata sit per Christum,
Strana 800
800 Liber XVII. Caput XLI. apostolis eciam iureiurando, cum ait: „Amen dico vobis, quia quecumque alliga- ueritis super terram, erunt ligata et in celo,“ vtique eandem, quam illi, et istis concessisse videtur potestatem. Alia autem verba, cum Petro dixit: „Pasce oues meas,“ Ambrosius aliique sancti doctores multi exponunt eciam omnibus competere episcopis, sine quibus Petrus oues pascendas non accepit, sed ipsi vna cum eo acceperunt. Quem sensum elucidauit et ipse, dum ait: „Seniores, qui in vobis, obsecro consenior, pascite, qui in vobis est gregem Dei, pro- uidentes non coacte, sed spontanee secundum Deum, .... forma facti gregis ex animo.“ Preterea acciones significate in vocabulo pascere, vt supra commemo- ratum extitit, competunt synodo generali quorumlibet respectu fidelium ac ponti- 10 ficis summi, qui pasturus oues Christi indiget et ipse pasci omnibus modis quinque, attributis per glosas et doctores significato verbi huius pascere. Alia vero auctoritas est, ex qua permaxime potestatem arguunt pape supra eccle- siam competere, quoniam ei Christus dixit: „Tu vocaberis Cephas“, quamuis interpretacio vocabuli ab euangelista posita non dicat caput, sed Petrus. Esto, 15 quod papa sit et dicatur caput ecclesie; quam equiuoce sumatur significacio huius termini caput in scriptura sacra, non modo exponitur; adhuc eciam quam differenti modo in ea significacione accipiatur, quando pro presidencia sumatur vnius ad multos. At quoniam ex aduerso allegatur capitis excellen- ciam singulari dumtaxat persone, non vero vniuersitati, et per consequens 20 ecclesie aut generali synodo competere, de opposito scriptura sacra exhibet testimonium, quando Moyses dixit ad populum Israhel, si audiret vocem domini Dei sui, quod faceret eum Deus excelsiorem cunctis gentibus, que versan- tur in terra constitueretque in caput et non in caudam vt futurus semper esset supra et non subter. Nomen igitur capitis, quod illi populo attributum 25 est, sancte Dei ecclesie repugnare non censetur ex sui condicione nature, quin- ymo et illi competere attribuique potest, possidenti omnem sponsi sui et domini potestatem, quoniam corpus ipsius est et plenitudo eius, qui omnia in omnibus adimpletur. Magna quippe differencia est, cum Christus caput ecclesie dicitur et pontifex summus, ille quippe eterne, hic temporaliter, eterne inquam, quon- 30 iam agnus est in fide sanctorum occisus ab origine mundi, propter cuius san- guinem ac verbum testimonii, priusquam Adam peccauit, angeli sancti vicerunt draconem, animas suas non diligentes vsque ad mortem. Vnde et ille caput est et angelorum et hominum, papa vero Christi fidelium. Ab illo insuper totum ecclesie corpus viuificatur, papa autem, sicut et omnis iustus, in fide viuit 35 ecclesie. Alias vero, eciam si facile sit magnas differencias specificare, desisti- tur, quia satis est ostendisse ecclesie competere posse nomen capitis. Ex cuius racione suprema potestas pontifici summo attribuitur per quosdam denegata ecclesie ac synodo generali, magis autem racioni fidei consentit, septemplici iam designata racione, vnam eandemque supremam ecclesie potestatem esse 40 generalis synodi et summi pontificis ex ydemptitate finis, qui intenditur et exercetur, ex ydemptitate quoque modi habendi, necnon forme et obiecti, circa 5
800 Liber XVII. Caput XLI. apostolis eciam iureiurando, cum ait: „Amen dico vobis, quia quecumque alliga- ueritis super terram, erunt ligata et in celo,“ vtique eandem, quam illi, et istis concessisse videtur potestatem. Alia autem verba, cum Petro dixit: „Pasce oues meas,“ Ambrosius aliique sancti doctores multi exponunt eciam omnibus competere episcopis, sine quibus Petrus oues pascendas non accepit, sed ipsi vna cum eo acceperunt. Quem sensum elucidauit et ipse, dum ait: „Seniores, qui in vobis, obsecro consenior, pascite, qui in vobis est gregem Dei, pro- uidentes non coacte, sed spontanee secundum Deum, .... forma facti gregis ex animo.“ Preterea acciones significate in vocabulo pascere, vt supra commemo- ratum extitit, competunt synodo generali quorumlibet respectu fidelium ac ponti- 10 ficis summi, qui pasturus oues Christi indiget et ipse pasci omnibus modis quinque, attributis per glosas et doctores significato verbi huius pascere. Alia vero auctoritas est, ex qua permaxime potestatem arguunt pape supra eccle- siam competere, quoniam ei Christus dixit: „Tu vocaberis Cephas“, quamuis interpretacio vocabuli ab euangelista posita non dicat caput, sed Petrus. Esto, 15 quod papa sit et dicatur caput ecclesie; quam equiuoce sumatur significacio huius termini caput in scriptura sacra, non modo exponitur; adhuc eciam quam differenti modo in ea significacione accipiatur, quando pro presidencia sumatur vnius ad multos. At quoniam ex aduerso allegatur capitis excellen- ciam singulari dumtaxat persone, non vero vniuersitati, et per consequens 20 ecclesie aut generali synodo competere, de opposito scriptura sacra exhibet testimonium, quando Moyses dixit ad populum Israhel, si audiret vocem domini Dei sui, quod faceret eum Deus excelsiorem cunctis gentibus, que versan- tur in terra constitueretque in caput et non in caudam vt futurus semper esset supra et non subter. Nomen igitur capitis, quod illi populo attributum 25 est, sancte Dei ecclesie repugnare non censetur ex sui condicione nature, quin- ymo et illi competere attribuique potest, possidenti omnem sponsi sui et domini potestatem, quoniam corpus ipsius est et plenitudo eius, qui omnia in omnibus adimpletur. Magna quippe differencia est, cum Christus caput ecclesie dicitur et pontifex summus, ille quippe eterne, hic temporaliter, eterne inquam, quon- 30 iam agnus est in fide sanctorum occisus ab origine mundi, propter cuius san- guinem ac verbum testimonii, priusquam Adam peccauit, angeli sancti vicerunt draconem, animas suas non diligentes vsque ad mortem. Vnde et ille caput est et angelorum et hominum, papa vero Christi fidelium. Ab illo insuper totum ecclesie corpus viuificatur, papa autem, sicut et omnis iustus, in fide viuit 35 ecclesie. Alias vero, eciam si facile sit magnas differencias specificare, desisti- tur, quia satis est ostendisse ecclesie competere posse nomen capitis. Ex cuius racione suprema potestas pontifici summo attribuitur per quosdam denegata ecclesie ac synodo generali, magis autem racioni fidei consentit, septemplici iam designata racione, vnam eandemque supremam ecclesie potestatem esse 40 generalis synodi et summi pontificis ex ydemptitate finis, qui intenditur et exercetur, ex ydemptitate quoque modi habendi, necnon forme et obiecti, circa 5
Strana 801
Liber XVII. Caput XLI. XLII. 801 quod operatur et in quod respicitur, singulariter autem ex ydemptitate accio- num competencium vtrique, et quod maxime arguit, ex verbis atque sentencia canonis sacri, euangelii autem precipue. Ex quibus sequitur, quoniam suprema potestas ecclesie competens ex Deo est, non ex hominibus, eademque est in concilio et summo pontifice, potestatem pape non dependere ex auctoritate con- cilii generalis; namque dependencia testimonium inconuincibile est differencie essencialis, natura capere nequeunte et racione humana intelligere non valente idem a se ipso dependere. Illud eciam racione eadem irrefragabiliter constat potestatem concilii generalis non dependere a potestate pape, cum vna eadem- 10 que sit vtriusque potestas, et per consequens racioni repugnat intelligere de- legatam esse a papa synodalem potestatem, cuius ordinacionibus et mandatis pre ceteris papa ipse obedire tenetur, et propter contemptum a concilio debite puniri potest; iurisdiccionem namque in papam delegata ab eo potestas exer- cere minime potest. Etenim, quoniam ab ipso est dependens, sicut eius con- 15 cessa est voluntate, ita remoueri potest. Rursus et illud sequitur, quoniam vna eademque est vtriusque potestas, sicut pape potestas inmediate est a Deo, ita et concilii generalis. 5 Capitulum XLII. Multipharie probatur, vnitatem ecclesiastice potestatis non variari ex differenciis septem excellencie competentis ecclesie aut generali 20 concilio, non vero summo pontifici, quodque potestas regendi populum fidelem vsque ad seculi consumacionem vt pape, minime finibilis natura, violencia, iusticia aut voluntate propria, maximo robore ecclesie competit, dum con- gregata existit. At vero, quoniam papa et concilium duo sunt, quomodo in hiis duobus 25 et ecclesia vniuersali ex differencia subiectorum modique inexistendi potestas ipsa variacionem non suscipit, intelligencia hec duodecima exponere habet. Est quippe difficile, intelligibile tamen, presupposito vno, quod ecclesia vniuersalis sit primum et vnicum eius supreme potestatis adequatum subiectum, id ipsum demonstrante irrefragabiliter neccessarie euidencia racionis, non minoris enti- 30 tatis fore subiectum pre accidente, quod in illo fundatur. Cum igitur suprema potestas ecclesie accidens sit, subiectum profecto, a quo dependet, maioris erit entitatis. Est autem potestas ecclesie, sicut et regimen ipsius, continua per- manens inuariabilis seu inmobilis, eterne sibi competens et vsque ad seculi consumacionem, propter quod assignari oportet illi subiectum eiusmodi condicio- 35 nes habens; non vero tale est papa aut generale concilium, neutro eorum con- tinuo permanente. Erit igitur ecclesia primum per se ac principale subiectum et adequatum supreme ecclesiastice potestatis. Adequatum inquam, quantum ad hoc, quoniam posito illo ponitur, et semoto illo nullo modo esse intelligitur,
Liber XVII. Caput XLI. XLII. 801 quod operatur et in quod respicitur, singulariter autem ex ydemptitate accio- num competencium vtrique, et quod maxime arguit, ex verbis atque sentencia canonis sacri, euangelii autem precipue. Ex quibus sequitur, quoniam suprema potestas ecclesie competens ex Deo est, non ex hominibus, eademque est in concilio et summo pontifice, potestatem pape non dependere ex auctoritate con- cilii generalis; namque dependencia testimonium inconuincibile est differencie essencialis, natura capere nequeunte et racione humana intelligere non valente idem a se ipso dependere. Illud eciam racione eadem irrefragabiliter constat potestatem concilii generalis non dependere a potestate pape, cum vna eadem- 10 que sit vtriusque potestas, et per consequens racioni repugnat intelligere de- legatam esse a papa synodalem potestatem, cuius ordinacionibus et mandatis pre ceteris papa ipse obedire tenetur, et propter contemptum a concilio debite puniri potest; iurisdiccionem namque in papam delegata ab eo potestas exer- cere minime potest. Etenim, quoniam ab ipso est dependens, sicut eius con- 15 cessa est voluntate, ita remoueri potest. Rursus et illud sequitur, quoniam vna eademque est vtriusque potestas, sicut pape potestas inmediate est a Deo, ita et concilii generalis. 5 Capitulum XLII. Multipharie probatur, vnitatem ecclesiastice potestatis non variari ex differenciis septem excellencie competentis ecclesie aut generali 20 concilio, non vero summo pontifici, quodque potestas regendi populum fidelem vsque ad seculi consumacionem vt pape, minime finibilis natura, violencia, iusticia aut voluntate propria, maximo robore ecclesie competit, dum con- gregata existit. At vero, quoniam papa et concilium duo sunt, quomodo in hiis duobus 25 et ecclesia vniuersali ex differencia subiectorum modique inexistendi potestas ipsa variacionem non suscipit, intelligencia hec duodecima exponere habet. Est quippe difficile, intelligibile tamen, presupposito vno, quod ecclesia vniuersalis sit primum et vnicum eius supreme potestatis adequatum subiectum, id ipsum demonstrante irrefragabiliter neccessarie euidencia racionis, non minoris enti- 30 tatis fore subiectum pre accidente, quod in illo fundatur. Cum igitur suprema potestas ecclesie accidens sit, subiectum profecto, a quo dependet, maioris erit entitatis. Est autem potestas ecclesie, sicut et regimen ipsius, continua per- manens inuariabilis seu inmobilis, eterne sibi competens et vsque ad seculi consumacionem, propter quod assignari oportet illi subiectum eiusmodi condicio- 35 nes habens; non vero tale est papa aut generale concilium, neutro eorum con- tinuo permanente. Erit igitur ecclesia primum per se ac principale subiectum et adequatum supreme ecclesiastice potestatis. Adequatum inquam, quantum ad hoc, quoniam posito illo ponitur, et semoto illo nullo modo esse intelligitur,
Strana 802
802 posita quippe ecclesia eo ipso intelligitur, sicut et omni creature quantumcum- que minime, vt se ipsam tueatur ac regat adesse ei potestatem; nulla vero ecclesia sistente, nulla est suprema potestas regendi fideles, quia nec erit generale concilium, illam representans, nec papa minister ecclesie primus. Dato autem primum subiectum ecclesiastice potestatis ecclesiam esse, ydempti- tatem eius illi competere intelligi potest. Quocirca pro exposicione clariori, sicut ydemptitas potestatis manifestata fuit septemplici considerato respectu, ita disserendum est, quod non obstante septemplici differencia modi inexistendi adhuc intelligere possumus vnam eandemque esse trium: ecclesie, concilii, et summi pontificis potestatem. Prima differencia est subiecti respectu pape; ete- 10 nim competens suprema ecclesie potestas sic respicit vnitatem persone pro sub- iecto, quod repugnat eidem in pluribus esse personis. Sed cum ecclesie vel concilio potestas suprema competere intelligitur, multitudo personarum est sub- iectum potestatis ipsius ita, quod in vnica esse non potest. Ecclesia autem, quod multitudo personarum sit, iam racio euidentissima plenifariam demonstra- 15 uit pro eo, quod ecclesia domus est, ciuitas Dei, Christi regnum et imperium. De concilio autem patet quacumque data eius descripcione, siue dicatur eccle- sia legittime congregata siue episcoporum congregacio, siue multitudo persona- rum ex omni statu ecclesie siue ecclesie catholice congregacio, virtualiter con- tinens omnes eius status. Iste profecto siue alie quecumque descripciones ex 20 racione sua multitudinem personarum denotant. Quamuis tamen tam varie suma- tur potestatis ecclesie subiectum, quia vel vna vel multe aut omnes persone fidelium, non propterea racio siue essencia potestatis huius multiplicatur, sed vna indiuisibilisque manet in eis. Exemplum accomodum est in aliqua magna communitate, superiorem in temporalibus non recognoscente, etenim suprema 25 potestas ipsius ad se tuendum regendumque se ipsam sibique subditos primo consistit in ipsa communitate, abinde in rectoribus et magistratibus, siue con- sulatu, aut senatu, quocumque nomine appelletur, et consequenter in executore siue potestate, dictatore aut gubernatore, cui conmissum est de omnibus dis- ponere consulatu in aduersum non disponente, et execucioni tradere ea, que 30 consulatus diffiniuit. Primo vero inexistere huiusmodi potestatem supremam communitati patet ex eo, quod illi competere videtur tanquam propria passio siue innata virtus, ab ea inseparabilis, vt in ea sit tanquam in primo, et quam- uis non solum, sed per se adequato ac principali subiecto; data quippe com- munitate eo ipso potestas eidem inesse intelligitur, nulla vero communitate 35 sistente, quomodo nec in ipsa, ita nec in magistratibus aut gubernatore siue executore manet. Hii namque nomine et in vigore communitatis suorum officio- rum exercent operaciones, et quia deficiente subiecto omnis eius deficit virtus, omnis potestas hiis abesse intelligitur, nulla sistente conmunitate, que, dum est in suo esse, potestatem sibi intrinsecus competentem per semetipsam exercere 40 potest, vel se ab hostibus defendens, vel iudicium faciens de sibi subditis malefactoribus, benefactoribus graciam recognoscens, vel leges statuens, quibus 5 Liber XVII. Caput XLII.
802 posita quippe ecclesia eo ipso intelligitur, sicut et omni creature quantumcum- que minime, vt se ipsam tueatur ac regat adesse ei potestatem; nulla vero ecclesia sistente, nulla est suprema potestas regendi fideles, quia nec erit generale concilium, illam representans, nec papa minister ecclesie primus. Dato autem primum subiectum ecclesiastice potestatis ecclesiam esse, ydempti- tatem eius illi competere intelligi potest. Quocirca pro exposicione clariori, sicut ydemptitas potestatis manifestata fuit septemplici considerato respectu, ita disserendum est, quod non obstante septemplici differencia modi inexistendi adhuc intelligere possumus vnam eandemque esse trium: ecclesie, concilii, et summi pontificis potestatem. Prima differencia est subiecti respectu pape; ete- 10 nim competens suprema ecclesie potestas sic respicit vnitatem persone pro sub- iecto, quod repugnat eidem in pluribus esse personis. Sed cum ecclesie vel concilio potestas suprema competere intelligitur, multitudo personarum est sub- iectum potestatis ipsius ita, quod in vnica esse non potest. Ecclesia autem, quod multitudo personarum sit, iam racio euidentissima plenifariam demonstra- 15 uit pro eo, quod ecclesia domus est, ciuitas Dei, Christi regnum et imperium. De concilio autem patet quacumque data eius descripcione, siue dicatur eccle- sia legittime congregata siue episcoporum congregacio, siue multitudo persona- rum ex omni statu ecclesie siue ecclesie catholice congregacio, virtualiter con- tinens omnes eius status. Iste profecto siue alie quecumque descripciones ex 20 racione sua multitudinem personarum denotant. Quamuis tamen tam varie suma- tur potestatis ecclesie subiectum, quia vel vna vel multe aut omnes persone fidelium, non propterea racio siue essencia potestatis huius multiplicatur, sed vna indiuisibilisque manet in eis. Exemplum accomodum est in aliqua magna communitate, superiorem in temporalibus non recognoscente, etenim suprema 25 potestas ipsius ad se tuendum regendumque se ipsam sibique subditos primo consistit in ipsa communitate, abinde in rectoribus et magistratibus, siue con- sulatu, aut senatu, quocumque nomine appelletur, et consequenter in executore siue potestate, dictatore aut gubernatore, cui conmissum est de omnibus dis- ponere consulatu in aduersum non disponente, et execucioni tradere ea, que 30 consulatus diffiniuit. Primo vero inexistere huiusmodi potestatem supremam communitati patet ex eo, quod illi competere videtur tanquam propria passio siue innata virtus, ab ea inseparabilis, vt in ea sit tanquam in primo, et quam- uis non solum, sed per se adequato ac principali subiecto; data quippe com- munitate eo ipso potestas eidem inesse intelligitur, nulla vero communitate 35 sistente, quomodo nec in ipsa, ita nec in magistratibus aut gubernatore siue executore manet. Hii namque nomine et in vigore communitatis suorum officio- rum exercent operaciones, et quia deficiente subiecto omnis eius deficit virtus, omnis potestas hiis abesse intelligitur, nulla sistente conmunitate, que, dum est in suo esse, potestatem sibi intrinsecus competentem per semetipsam exercere 40 potest, vel se ab hostibus defendens, vel iudicium faciens de sibi subditis malefactoribus, benefactoribus graciam recognoscens, vel leges statuens, quibus 5 Liber XVII. Caput XLII.
Strana 803
Liber XVII. Caput XLII. 803 subditi viuere debeant, vel ministros instituens rempublicam gubernaturos, aut eius officia particularia. Ceterum, quomodo per se ipsam exercere potest supre- mam potestatem regendi, ita eandem potestatem in alios transferre seu trans- fundere potest, quando agnoscit, quod si per se ipsam exerceret omni die et hora vniuersaliter conueniens, irreparabile dampnum subditis proueniret. Porro, quantumcumque aliis suam potestatem communicet, nunquam sibi abdicat pro- pterea, quod inseparabilis est ab ea, per quam si contra aduersarios et hostem se ipsam defendere potest, vtique et contra domesticos inimicos, siue vnus aut plures illi sint, leges suas custodire nolentes, vel alias quomodocumque eius 10 indempnitati contrauenientes et procurantes destruccionem, quamdiu in esse permanet, eiusmodi potestate se ipsam tuendi inamissibiliter sibi competente, dum vero aliis conmittit siue tuendi aut potestatem regendi, illis dumtaxat supremam suam communicat potestatem, quibus competit eius nomine ac de omnibus disponere vniuersaliter, non hiis, qui limitata exercent officia. Quibus 15 patet, quod tribus simul competere potest vna eademque potestas, vna, inquam, ab vnitate finis vnitateque forme subiecti et obiecti. Namque bene seu ac tranquille viuere finis est cuiuslibet potestatis supreme ad regendam communi- tatem, que propterea, quod vnicum subiectum est ac inmediatum potestatis ipsius, quamuis conmunicetur consulatui et rectori, non variatur, communi- 20 cacione huiusmodi vim habente pocius transfusionis siue extensionis cuiusdam, quam noue generacionis, vt racione dependencie intelligatur differencia essen- cialis; quamdiu namque manet communitas, quamuis modo sic, modo aliter variari contingat regimen magistratus, nusquam tamen diu communitas existere potest absque simili congregacione, similiter et absque potestate vel guberna- 25 tore. Propter quod non delegata sicut delegatis pape aut vicariis episcopi ad nutum remouibilibus, magis autem et consulatui et gubernatori ordinaria vide- tur potestas competere; cumque omni habenti noticiam regiminis quarumlibet communitatum ista notissima sint, vtique ex ipsis intelligere possumus de ydemptitate supreme potestatis in ecclesia, concilio et papa, ordine tamen quo- 30 dam, vt primo ecclesie inexistat, in ipsaque maneat continue tam mortuo quam viuente pontifice summo, et tam dissoluta quam sedente synodo generali. Ete- nim, quoniam iuxta doctrinam sanctorum Ieronimi, Remigii, Leonis pape et Rabani potestas ecclesie consistit in episcopis et presbiteris, quamdiu illi in ecclesia manent, potestas deesse nunquam potest. Quod vero eadem potestas 35 pluribus inexistat subiectis, qui magis extollunt pape auctoritatem, id neccesse confiteri habent vel negare eandem ecclesie non competere; dicentes namque supremam potestatem inexistere summo pontifici, ecclesie competentem, iam ergo in duobus vna eademque sistit potestas. At quia generalis synodus verius et expressius ecclesiam representat vniuersalem, haudubio, sicut pape suprema 40 ecclesie potestas absque sui diuisione, ita et synodo competere potest. Sic igi- tur, quamuis differenti modo subiecti respectu ecclesie concilio et pape com- petat, non propterea eius variatur ydemptitas. Competit rursus differenter Scriptores III. 5 102
Liber XVII. Caput XLII. 803 subditi viuere debeant, vel ministros instituens rempublicam gubernaturos, aut eius officia particularia. Ceterum, quomodo per se ipsam exercere potest supre- mam potestatem regendi, ita eandem potestatem in alios transferre seu trans- fundere potest, quando agnoscit, quod si per se ipsam exerceret omni die et hora vniuersaliter conueniens, irreparabile dampnum subditis proueniret. Porro, quantumcumque aliis suam potestatem communicet, nunquam sibi abdicat pro- pterea, quod inseparabilis est ab ea, per quam si contra aduersarios et hostem se ipsam defendere potest, vtique et contra domesticos inimicos, siue vnus aut plures illi sint, leges suas custodire nolentes, vel alias quomodocumque eius 10 indempnitati contrauenientes et procurantes destruccionem, quamdiu in esse permanet, eiusmodi potestate se ipsam tuendi inamissibiliter sibi competente, dum vero aliis conmittit siue tuendi aut potestatem regendi, illis dumtaxat supremam suam communicat potestatem, quibus competit eius nomine ac de omnibus disponere vniuersaliter, non hiis, qui limitata exercent officia. Quibus 15 patet, quod tribus simul competere potest vna eademque potestas, vna, inquam, ab vnitate finis vnitateque forme subiecti et obiecti. Namque bene seu ac tranquille viuere finis est cuiuslibet potestatis supreme ad regendam communi- tatem, que propterea, quod vnicum subiectum est ac inmediatum potestatis ipsius, quamuis conmunicetur consulatui et rectori, non variatur, communi- 20 cacione huiusmodi vim habente pocius transfusionis siue extensionis cuiusdam, quam noue generacionis, vt racione dependencie intelligatur differencia essen- cialis; quamdiu namque manet communitas, quamuis modo sic, modo aliter variari contingat regimen magistratus, nusquam tamen diu communitas existere potest absque simili congregacione, similiter et absque potestate vel guberna- 25 tore. Propter quod non delegata sicut delegatis pape aut vicariis episcopi ad nutum remouibilibus, magis autem et consulatui et gubernatori ordinaria vide- tur potestas competere; cumque omni habenti noticiam regiminis quarumlibet communitatum ista notissima sint, vtique ex ipsis intelligere possumus de ydemptitate supreme potestatis in ecclesia, concilio et papa, ordine tamen quo- 30 dam, vt primo ecclesie inexistat, in ipsaque maneat continue tam mortuo quam viuente pontifice summo, et tam dissoluta quam sedente synodo generali. Ete- nim, quoniam iuxta doctrinam sanctorum Ieronimi, Remigii, Leonis pape et Rabani potestas ecclesie consistit in episcopis et presbiteris, quamdiu illi in ecclesia manent, potestas deesse nunquam potest. Quod vero eadem potestas 35 pluribus inexistat subiectis, qui magis extollunt pape auctoritatem, id neccesse confiteri habent vel negare eandem ecclesie non competere; dicentes namque supremam potestatem inexistere summo pontifici, ecclesie competentem, iam ergo in duobus vna eademque sistit potestas. At quia generalis synodus verius et expressius ecclesiam representat vniuersalem, haudubio, sicut pape suprema 40 ecclesie potestas absque sui diuisione, ita et synodo competere potest. Sic igi- tur, quamuis differenti modo subiecti respectu ecclesie concilio et pape com- petat, non propterea eius variatur ydemptitas. Competit rursus differenter Scriptores III. 5 102
Strana 804
804 Liber XVII. Caput XLII. quoniam ecclesie continue, permanenter, inuariabiliter ac perpetue, quamuis non ita competat generali synodo ac summo pontifici. Eiusmodi tamen differencia essenciam potestatis non multiplicat, quia per accidens conuenit eo, quod est per accidens, sicut differencia temporis minime variante racionem eius, quod per se inest. Eiusmodi namque racionis et speciei est homo siue mortalis ex neccessitate peccati aut racione glorie inmortalis, vtroque haudubio sibi con- ueniente per accidens. Vnde, quomodo continue manente generali synodo aut viuente summo pontifice ydemptitas esset potestatis, ita eciam, si pro tempore assint et pro tempore desint, illa, sempiterne manens in ecclesia catholica, eidem amissibilis nunquam. Etenim potestas regitiua sui aliorumque desinit in- 10 esse alicui vel deficiente subiecto, quia habens illam moritur, aut quia violenter aufertur, vt cum rex a regno pellitur aut propter sua demerita, sicut quis amouetur a villicacione per superiorem suum aut propria voluntate, si non wlt amplius tenere, quomodo papa dimittere potest per liberam cessionem. Primus contingit modus natura, secundus violencia, tercius iusticia, quartus voluntate 15 propria. Hic communis est synodo generali et pape, tercius pape, vero non synodo competens, in aduersum casu non possibili, totam ecclesiam catholicam vno et alio locis synodum generalem legittime congregatam existere; iam enim vel synodus non esset, vel illa non ecclesia vniuersalis, sub ea congregatis fidelibus in concilio non conprehensis. Secundus modus per violenciam vtrique 20 contingere posset, differenter tamen, quantum ad potestatem, papa eciam car- ceribus mancipato illam retinente, sed vbi nulla esset congregacio, iam esset primus modus deficiente subiecto, quomodo pape per inuoluntariam mortem, et contingit synodo per dissolucionem voluntariam. Ecclesie autem nullo dictorum modorum contingit amittere potestatem; erit namque vsque ad seculi consuma- 25 cionem, et porte inferi aduersus eam preualere non possunt, manetque semper sancta et immaculata. Et sicut caritatem primam nunquam relinquet, ita nec eam potestatem, quam a suo sponso recepit in dotem, quod tenet semper habi- tura, vt nemo suam coronam tollat, sed dum vicerit in trono, sessura est cum sponso regina a dextris eius in vestitu deaurato. Sic igitur, quamuis generali 30 synodo et pape aliquando non assit, minime variatur suprema racio potestatis. Ex differencia quoque noticie habundancioris pre summo pontifice ecclesie competenti, habundancioris quidem, quoniam per ecclesiam innotescit Dei multi- formis sapiencia, nedum hominibus, sed principibus et potestatibus in celesti- bus, eiusmodi insuper noticia habundancius generali synodo, quam summo 35 pontifici competente, non propterea arguitur differencia potestatis. Nam quem- admodum, si eadem iurisdiccio concedatur duobus, quorum alter magis, alter vero sit minus doctus, licet doctus a casu magnam partem sciencie amittat, non propterea altera efficitur potestas sibi concessa, vel si alteri minus docto sciencia habundancius infunderetur a Deo. Non variatur adhuc dignitatis siue 40 preeminencie respectu subiectum, in quo existit, decorantis; vt namque superius commemoratum extitit, septiformi excellencia prefertur ecclesia pape, illa quippe 5
804 Liber XVII. Caput XLII. quoniam ecclesie continue, permanenter, inuariabiliter ac perpetue, quamuis non ita competat generali synodo ac summo pontifici. Eiusmodi tamen differencia essenciam potestatis non multiplicat, quia per accidens conuenit eo, quod est per accidens, sicut differencia temporis minime variante racionem eius, quod per se inest. Eiusmodi namque racionis et speciei est homo siue mortalis ex neccessitate peccati aut racione glorie inmortalis, vtroque haudubio sibi con- ueniente per accidens. Vnde, quomodo continue manente generali synodo aut viuente summo pontifice ydemptitas esset potestatis, ita eciam, si pro tempore assint et pro tempore desint, illa, sempiterne manens in ecclesia catholica, eidem amissibilis nunquam. Etenim potestas regitiua sui aliorumque desinit in- 10 esse alicui vel deficiente subiecto, quia habens illam moritur, aut quia violenter aufertur, vt cum rex a regno pellitur aut propter sua demerita, sicut quis amouetur a villicacione per superiorem suum aut propria voluntate, si non wlt amplius tenere, quomodo papa dimittere potest per liberam cessionem. Primus contingit modus natura, secundus violencia, tercius iusticia, quartus voluntate 15 propria. Hic communis est synodo generali et pape, tercius pape, vero non synodo competens, in aduersum casu non possibili, totam ecclesiam catholicam vno et alio locis synodum generalem legittime congregatam existere; iam enim vel synodus non esset, vel illa non ecclesia vniuersalis, sub ea congregatis fidelibus in concilio non conprehensis. Secundus modus per violenciam vtrique 20 contingere posset, differenter tamen, quantum ad potestatem, papa eciam car- ceribus mancipato illam retinente, sed vbi nulla esset congregacio, iam esset primus modus deficiente subiecto, quomodo pape per inuoluntariam mortem, et contingit synodo per dissolucionem voluntariam. Ecclesie autem nullo dictorum modorum contingit amittere potestatem; erit namque vsque ad seculi consuma- 25 cionem, et porte inferi aduersus eam preualere non possunt, manetque semper sancta et immaculata. Et sicut caritatem primam nunquam relinquet, ita nec eam potestatem, quam a suo sponso recepit in dotem, quod tenet semper habi- tura, vt nemo suam coronam tollat, sed dum vicerit in trono, sessura est cum sponso regina a dextris eius in vestitu deaurato. Sic igitur, quamuis generali 30 synodo et pape aliquando non assit, minime variatur suprema racio potestatis. Ex differencia quoque noticie habundancioris pre summo pontifice ecclesie competenti, habundancioris quidem, quoniam per ecclesiam innotescit Dei multi- formis sapiencia, nedum hominibus, sed principibus et potestatibus in celesti- bus, eiusmodi insuper noticia habundancius generali synodo, quam summo 35 pontifici competente, non propterea arguitur differencia potestatis. Nam quem- admodum, si eadem iurisdiccio concedatur duobus, quorum alter magis, alter vero sit minus doctus, licet doctus a casu magnam partem sciencie amittat, non propterea altera efficitur potestas sibi concessa, vel si alteri minus docto sciencia habundancius infunderetur a Deo. Non variatur adhuc dignitatis siue 40 preeminencie respectu subiectum, in quo existit, decorantis; vt namque superius commemoratum extitit, septiformi excellencia prefertur ecclesia pape, illa quippe 5
Strana 805
Liber XVII. Caput XLII. 805 vocata sponsa Christi, regina, domina, magistra, matre, corpore, et tocius habente racionem, papa autem paranymphus eius dicitur, minister, subditus, vasallus, discipulus illius, pars atque membrum. Membri profecto denominacionem, minime se ipso indignam arbitraturus, sub hac designacione Gregorio Magno Petrum appellante in epistola ad Iohannem, patriarcham Constantinopolitanum; dicit enim: „Certe ipse Petrus apostolus primum membrum sancte et vniuersalis ecclesie“, quod autem plenioris fidei Christo, cuius papa vicarius est, sic appellato, apostolo fideles alloquente: "Vos estis corpus Christi et membra de membro." Sed est permaxima differencia Petrum siue quemlibet summum ponti- 10 ficem vocari membrum, et Christum; siquidem Christus membrum ecclesie est, sed a quo ipsa dependet tanquam fundamento et primo artifice eius, in quo solo velut in capite habundancior noticia et gracia copiosior est pre cunctis membris ecclesie eciam simul sumptis, quia non ad mensuram accepit spiritum, sed de eius plenitudine homines acceperunt et angeli omnes, et qui, licet intra 15 ecclesiam sit, non depressus vel inclusus et supra non exclusus, proprie magis supra quam intra ecclesiam dicitur esse propterea, quod est supra omnem prin- cipatum et potestatem et dominacionem et omne nomen, quod denominatur non solum in hoc seculo, sed in futuro, patre subiciente omnia sub pedibus eius, qui ipsum dedit caput super omnem ecclesiam, qui est corpus ipsius et pleni- 20 tudo eius, propter quod finis legis esse dicitur, qui est alpha et o. Si igi- tur Christo, cui hec omnia competunt, apostolus tribuit membri appellacionem, illam papa indignam sibi iudicare non debet, sed benigne amplecti illam magis- que eius significatum, vt tanquam membri dependentis a corpore et partis a toto racionem habens nolit sibi attribuere, quomodo Christo proprium est, caput 25 supra omnem ecclesiam esse. Maximo quippe dignitatis gradu papam excellit ecclesia, nec vno tantum, sed multis, venerandis pocius, quam enumerandis. Quoniam autem generalis synodus vniuersalem ecclesiam, cui prefate denomi- naciones competunt, representat, quamuis non omnes predicabiliter de concilio dicantur, vigor tamen significacionis earum attribui potest concilio pape re- 30 spectu. Quamdiu namque sedet, competit sibi denominacio tocius, cuius pars papa dicitur, cum sit episcoporum primus in eo conueniencium aut conuenire debencium. Habet eciam magisterii denominacionem, quando papa profitetur fidem catholicam predicare et confirmare vsque ad animam et sanguinem, sed in doctrinam tradicionemque generalium conciliorum. Alie vero denominaciones 35 non proprie synodo attribuerentur, vt quomodo ecclesia dicatur sponsa et con- iunx Christi, regina, domina et omnium fidelium mater, aut Christi corpus; sed in respectu ad omnes fideles, eciam et papam, res significata per voca- bula ista, satis videretur competere primo ex condicione representacionis, quon- iam proprius quam papa ecclesiam representat, ex neccessitate preterea raciona- 40 bilis intelligencie; etenim, quoniam infelix est abiciens disciplinam, apostolo contestante adulterum et non filium esse extra disciplinam patris sistentem, eadem racione vrgente de matre minime conuenit certe cuicumque fidelium 102* 5
Liber XVII. Caput XLII. 805 vocata sponsa Christi, regina, domina, magistra, matre, corpore, et tocius habente racionem, papa autem paranymphus eius dicitur, minister, subditus, vasallus, discipulus illius, pars atque membrum. Membri profecto denominacionem, minime se ipso indignam arbitraturus, sub hac designacione Gregorio Magno Petrum appellante in epistola ad Iohannem, patriarcham Constantinopolitanum; dicit enim: „Certe ipse Petrus apostolus primum membrum sancte et vniuersalis ecclesie“, quod autem plenioris fidei Christo, cuius papa vicarius est, sic appellato, apostolo fideles alloquente: "Vos estis corpus Christi et membra de membro." Sed est permaxima differencia Petrum siue quemlibet summum ponti- 10 ficem vocari membrum, et Christum; siquidem Christus membrum ecclesie est, sed a quo ipsa dependet tanquam fundamento et primo artifice eius, in quo solo velut in capite habundancior noticia et gracia copiosior est pre cunctis membris ecclesie eciam simul sumptis, quia non ad mensuram accepit spiritum, sed de eius plenitudine homines acceperunt et angeli omnes, et qui, licet intra 15 ecclesiam sit, non depressus vel inclusus et supra non exclusus, proprie magis supra quam intra ecclesiam dicitur esse propterea, quod est supra omnem prin- cipatum et potestatem et dominacionem et omne nomen, quod denominatur non solum in hoc seculo, sed in futuro, patre subiciente omnia sub pedibus eius, qui ipsum dedit caput super omnem ecclesiam, qui est corpus ipsius et pleni- 20 tudo eius, propter quod finis legis esse dicitur, qui est alpha et o. Si igi- tur Christo, cui hec omnia competunt, apostolus tribuit membri appellacionem, illam papa indignam sibi iudicare non debet, sed benigne amplecti illam magis- que eius significatum, vt tanquam membri dependentis a corpore et partis a toto racionem habens nolit sibi attribuere, quomodo Christo proprium est, caput 25 supra omnem ecclesiam esse. Maximo quippe dignitatis gradu papam excellit ecclesia, nec vno tantum, sed multis, venerandis pocius, quam enumerandis. Quoniam autem generalis synodus vniuersalem ecclesiam, cui prefate denomi- naciones competunt, representat, quamuis non omnes predicabiliter de concilio dicantur, vigor tamen significacionis earum attribui potest concilio pape re- 30 spectu. Quamdiu namque sedet, competit sibi denominacio tocius, cuius pars papa dicitur, cum sit episcoporum primus in eo conueniencium aut conuenire debencium. Habet eciam magisterii denominacionem, quando papa profitetur fidem catholicam predicare et confirmare vsque ad animam et sanguinem, sed in doctrinam tradicionemque generalium conciliorum. Alie vero denominaciones 35 non proprie synodo attribuerentur, vt quomodo ecclesia dicatur sponsa et con- iunx Christi, regina, domina et omnium fidelium mater, aut Christi corpus; sed in respectu ad omnes fideles, eciam et papam, res significata per voca- bula ista, satis videretur competere primo ex condicione representacionis, quon- iam proprius quam papa ecclesiam representat, ex neccessitate preterea raciona- 40 bilis intelligencie; etenim, quoniam infelix est abiciens disciplinam, apostolo contestante adulterum et non filium esse extra disciplinam patris sistentem, eadem racione vrgente de matre minime conuenit certe cuicumque fidelium 102* 5
Strana 806
806 Liber XVII. Caput XLII. esse extra disciplinam ecclesie. Vt enim teste sapiente audienda est disciplina patris, ita et lex matris ecclesie dimittenda non est, auctoritatem habentis ab eo, vt doctrix sit discipline eius. Si igitur papa filius Christi esse cupit, sub disciplina legeque ecclesie non dedignabitur esse. Que, Augustino teste, quon- iam tribus modis probatur existere, auctoritate scripturarum, tradicione vni- uersali aut particulari institucione, per hanc vniuersis Christi fidelibus non obligatis disciplina ecclesie intelligitur; secundo modo tradicione maiorum vni- uersali, qualis fit in generalibus conciliis vel qualem accepit ecclesia a sanctis apostolis. Siquidem ecclesia, prout est vniuersaliter dispersa per orbem, disci- plinam non tradit, sed Augustino sepe in libris de baptismate et aliis suis 10 operibus multis, eciam sanctis affirmantibus consuetudines ecclesie vniuersalis, de quarum inicio vel auctore primo non legitur, fuisse credendum est apostolo- rum disposiciones et ordinaciones, sicut Paulus in epistola Corintheorum inquit: „Cetera autem, cum venero, disponam“ et alibi hortatur de tenendis tradicioni- bus, quas per sermonem didicerunt, sic igitur, quoniam ecclesia, prout est 15 dispersa per orbem, legem aut disciplinam non tradit, intelligere conuenit de ecclesia legittime congregata, quomodo est synodus generalis. Id ipsum deni- que ostenditur ex natura congregacionis; si namque ecclesie auctoritas com- petit omnes corrigendi fideles, eiusmodi accio denegari non debet, dum legit- time congregata existit. Sic enim legittima ipsius congregacio ipsam efficeret 20 deterioris condicionis et minoris potencie, quod nature repugnat cuiusuis debite congregacionis, non certe dispersa, sed vnita virtute, maioris sistente roboris et fortitudinis. Siquidem congregacionis nomen diccio non est, que a principali significato sit distrahens, interimens vel diminuens, vt, cum Ethiops dicitur albus secundum dentes vel mortuus homo, aut ymaginabile castrum, quin pocius 25 natura congregacionis vniuersitati cuilibet adauget virtutem, vt competentes eidem perficere valeat operaciones. Sicut est de regno, quia potencius est, vt hostibus resistat, dum est in armata milicia sufficienter congregata, ita est de ciuitate, vt incolis debitas statuat leges, de multitudine quoque sapientum ad doccius consulendum vel conuentu claustrali ad correccionem monachorum. Quod 30 igitur ecclesie tanquam matri correccio simpliciter competat omnium filiorum suorum et respectu vnius illorum hoc non possit, quando legittime congregata existit, minime consonat racioni, repugnatque auctoritati doctrine synodalis ex- presse in epistola „Cogitanti“, omnia fere exposita superius contestanti, cum dicit, quod generalium conciliorum et ecclesie catholice eadem videtur potestas, 35 diffiniente Constanciensi concilio synodum generalem catholicam representare ecclesiam et potestatem a Christo inmediate habere, et quecumque de auctori- tate ecclesie dicta sunt trahi ad generale concilium, quod ipsam representat; alioquin non rectam esse representacionem, si eadem in representante et re- presentato auctoritas non inesset. Itaque preeminencia multimoda ecclesie vni- 40 uersalis, qua pape antefertur, si non predicacione seu denominacione, vigore tamen aliena non est synodo generali. Sed et quantacumque sit excellencia 5
806 Liber XVII. Caput XLII. esse extra disciplinam ecclesie. Vt enim teste sapiente audienda est disciplina patris, ita et lex matris ecclesie dimittenda non est, auctoritatem habentis ab eo, vt doctrix sit discipline eius. Si igitur papa filius Christi esse cupit, sub disciplina legeque ecclesie non dedignabitur esse. Que, Augustino teste, quon- iam tribus modis probatur existere, auctoritate scripturarum, tradicione vni- uersali aut particulari institucione, per hanc vniuersis Christi fidelibus non obligatis disciplina ecclesie intelligitur; secundo modo tradicione maiorum vni- uersali, qualis fit in generalibus conciliis vel qualem accepit ecclesia a sanctis apostolis. Siquidem ecclesia, prout est vniuersaliter dispersa per orbem, disci- plinam non tradit, sed Augustino sepe in libris de baptismate et aliis suis 10 operibus multis, eciam sanctis affirmantibus consuetudines ecclesie vniuersalis, de quarum inicio vel auctore primo non legitur, fuisse credendum est apostolo- rum disposiciones et ordinaciones, sicut Paulus in epistola Corintheorum inquit: „Cetera autem, cum venero, disponam“ et alibi hortatur de tenendis tradicioni- bus, quas per sermonem didicerunt, sic igitur, quoniam ecclesia, prout est 15 dispersa per orbem, legem aut disciplinam non tradit, intelligere conuenit de ecclesia legittime congregata, quomodo est synodus generalis. Id ipsum deni- que ostenditur ex natura congregacionis; si namque ecclesie auctoritas com- petit omnes corrigendi fideles, eiusmodi accio denegari non debet, dum legit- time congregata existit. Sic enim legittima ipsius congregacio ipsam efficeret 20 deterioris condicionis et minoris potencie, quod nature repugnat cuiusuis debite congregacionis, non certe dispersa, sed vnita virtute, maioris sistente roboris et fortitudinis. Siquidem congregacionis nomen diccio non est, que a principali significato sit distrahens, interimens vel diminuens, vt, cum Ethiops dicitur albus secundum dentes vel mortuus homo, aut ymaginabile castrum, quin pocius 25 natura congregacionis vniuersitati cuilibet adauget virtutem, vt competentes eidem perficere valeat operaciones. Sicut est de regno, quia potencius est, vt hostibus resistat, dum est in armata milicia sufficienter congregata, ita est de ciuitate, vt incolis debitas statuat leges, de multitudine quoque sapientum ad doccius consulendum vel conuentu claustrali ad correccionem monachorum. Quod 30 igitur ecclesie tanquam matri correccio simpliciter competat omnium filiorum suorum et respectu vnius illorum hoc non possit, quando legittime congregata existit, minime consonat racioni, repugnatque auctoritati doctrine synodalis ex- presse in epistola „Cogitanti“, omnia fere exposita superius contestanti, cum dicit, quod generalium conciliorum et ecclesie catholice eadem videtur potestas, 35 diffiniente Constanciensi concilio synodum generalem catholicam representare ecclesiam et potestatem a Christo inmediate habere, et quecumque de auctori- tate ecclesie dicta sunt trahi ad generale concilium, quod ipsam representat; alioquin non rectam esse representacionem, si eadem in representante et re- presentato auctoritas non inesset. Itaque preeminencia multimoda ecclesie vni- 40 uersalis, qua pape antefertur, si non predicacione seu denominacione, vigore tamen aliena non est synodo generali. Sed et quantacumque sit excellencia 5
Strana 807
Liber XVII. Caput XLII. 807 ipsa ecclesie et concilii pape respectu, non propterea in ipsis tribus potestatis ydemptitas variatur, preeminencia subiecti qualitatem accidentis communis non diuersificante, quomodo in mathematicis racio forme circularis non variatur, eciam si alter aureus, alter ferreus sit vel ligneus, in phisicis quoque excel- lencia hominis non causante differenciam essencialem accidencium sibi et cete- ris animalibus conueniencium, dignitate adhuc nature angelice non alterante racionem gracie et sapiencie in angelis et hominibus existentis, quod vero alcioris sensus, gloria anime Christi eiusdem racionis sistente cum gloria angelo- rum et hominum beatorum; siquidem fecit nos Deus vnigeniti sui coheredes, 10 concorporales et comparticipes, vnusque denarius est promissus omnibus pro mercede laboris in vinea domini, ipseque dixit: „Volo pater, vt vbi ego sum, illic sit et minister meus“, propter quam causam non confunditur fratres eos vocare, qui debuit per omnia fratribus simulari. Est denique et altera preemi- nencia, arguens pocius, vt prima videtur facie, differenciam potestatis, propterea, 15 quod ecclesie respectu pape racio conuenit cause triplicis, finis, efficientis et forme. Etenim pape officium ad bene esse ordinatur ecclesie, in potestateque ecclesie est papam instituere destituereque, demeritis poscentibus eius, cui doctrina ecclesie est forma, secundum quam credere debet et operari. Nullum autem istorum pape super ecclesiam conuenit, pote quod ordinetur aut eius 20 finis sit ad bene esse pape, vel quod ipsam destituat siue deponat culpis exi- gentibus suis, aut quod ipsa in fide pape viuere debeat, sicut papa et homo quicumque, si iustus wlt esse, viuit in fide ecclesie. Eiusmodi item excellencie modo suo competere videntur generali concilio; etenim, cum propter res arduas papa aliquando intendere debeat, vt generale fiat concilium, acciones suas ordi- 25 nat siue ordinare debet ad bene esse eius, vtque concilium sustentare valeat onera sibi incumbencia ad perfeccionem operum, pro quibus congregatur, racio- cinacio in prima parte operis demonstrauit id fiendum expensis Romane eccle- sie, quomodo onera belli incumbunt thesauro communi. Item generale concilium supra papam potestatem habet, vt si obedire contempserit eius mandatis et 30 ordinacionibus, punire eum debite possit, eciam ad alia subsidia iuris recur- rendo, et rursus nusquam ordinatum est, vt concilium profiteri debeat se firmiter credere et tenere fidem catholicam secundum pape tradicionem, quomodo legitur ab inicio fere ecclesie militantis summos pontifices fuisse professos secundum tradicionem generalium conciliorum, in magna Constanciensi et pacientissima 35 Basiliensi synodo ad perpetuam rei memoriam, vt hoc fiat solemniter ordinato. Quia igitur papa profitetur se credere et tenere fidem secundum tradicionem generalis concilii, ab ipsoque destitui potest, non vero papa concilium dissol- uere, respectus cause triplicis, finis, efficientis et forme, concilio sicut et eccle- sie pape respectu conuenire videtur. Hec tamen preeminencia ydemptitatem 40 potestatis non variat, quemadmodum si episcopus tres aut plures institueret vicarios, data illis potestate speciali, eorum singulum per alios corrigi posse. Etenim, quamuis in casu corrigentibus supra correctum maior potestas com- 5
Liber XVII. Caput XLII. 807 ipsa ecclesie et concilii pape respectu, non propterea in ipsis tribus potestatis ydemptitas variatur, preeminencia subiecti qualitatem accidentis communis non diuersificante, quomodo in mathematicis racio forme circularis non variatur, eciam si alter aureus, alter ferreus sit vel ligneus, in phisicis quoque excel- lencia hominis non causante differenciam essencialem accidencium sibi et cete- ris animalibus conueniencium, dignitate adhuc nature angelice non alterante racionem gracie et sapiencie in angelis et hominibus existentis, quod vero alcioris sensus, gloria anime Christi eiusdem racionis sistente cum gloria angelo- rum et hominum beatorum; siquidem fecit nos Deus vnigeniti sui coheredes, 10 concorporales et comparticipes, vnusque denarius est promissus omnibus pro mercede laboris in vinea domini, ipseque dixit: „Volo pater, vt vbi ego sum, illic sit et minister meus“, propter quam causam non confunditur fratres eos vocare, qui debuit per omnia fratribus simulari. Est denique et altera preemi- nencia, arguens pocius, vt prima videtur facie, differenciam potestatis, propterea, 15 quod ecclesie respectu pape racio conuenit cause triplicis, finis, efficientis et forme. Etenim pape officium ad bene esse ordinatur ecclesie, in potestateque ecclesie est papam instituere destituereque, demeritis poscentibus eius, cui doctrina ecclesie est forma, secundum quam credere debet et operari. Nullum autem istorum pape super ecclesiam conuenit, pote quod ordinetur aut eius 20 finis sit ad bene esse pape, vel quod ipsam destituat siue deponat culpis exi- gentibus suis, aut quod ipsa in fide pape viuere debeat, sicut papa et homo quicumque, si iustus wlt esse, viuit in fide ecclesie. Eiusmodi item excellencie modo suo competere videntur generali concilio; etenim, cum propter res arduas papa aliquando intendere debeat, vt generale fiat concilium, acciones suas ordi- 25 nat siue ordinare debet ad bene esse eius, vtque concilium sustentare valeat onera sibi incumbencia ad perfeccionem operum, pro quibus congregatur, racio- cinacio in prima parte operis demonstrauit id fiendum expensis Romane eccle- sie, quomodo onera belli incumbunt thesauro communi. Item generale concilium supra papam potestatem habet, vt si obedire contempserit eius mandatis et 30 ordinacionibus, punire eum debite possit, eciam ad alia subsidia iuris recur- rendo, et rursus nusquam ordinatum est, vt concilium profiteri debeat se firmiter credere et tenere fidem catholicam secundum pape tradicionem, quomodo legitur ab inicio fere ecclesie militantis summos pontifices fuisse professos secundum tradicionem generalium conciliorum, in magna Constanciensi et pacientissima 35 Basiliensi synodo ad perpetuam rei memoriam, vt hoc fiat solemniter ordinato. Quia igitur papa profitetur se credere et tenere fidem secundum tradicionem generalis concilii, ab ipsoque destitui potest, non vero papa concilium dissol- uere, respectus cause triplicis, finis, efficientis et forme, concilio sicut et eccle- sie pape respectu conuenire videtur. Hec tamen preeminencia ydemptitatem 40 potestatis non variat, quemadmodum si episcopus tres aut plures institueret vicarios, data illis potestate speciali, eorum singulum per alios corrigi posse. Etenim, quamuis in casu corrigentibus supra correctum maior potestas com- 5
Strana 808
808 Liber XVII. Caput XLII. petat, demerito suo eum subiciente aliorum iudicio, quia modus seu gradus essenciam non variat rei constitute, vna eademque potestas censetur omnium; nec enim si maior in homine vno quam altero sapiencia sit, diuersitas causa- tur essencie communis. Quinymo magis et minus iuxta doctrinam philosophi proprie non competunt, nisi eandem racionem essencie participantibus; acucies namque cultello, vino et muliebri competit voci; quia tamen diuersa racio est in tribus, vnum alteri non comparatur. Nec enim dicimus vino gladium acu- ciorem aut voce. Vnde et si ecclesie ac generali concilio quam summo ponti- fici maior potestas competat, non propterea censetur diuersa, maiori minori- que excellencia potestatis vni et non alteri multiplici respectu adesse potente. 10 Ex quo responsio nota fit ad alteram obieccionem domesticam plane aduersa- riis doctrine synodalis, quomodo hanc differenciam sextam, ita plures ex supra- dictis non conficientibus. Sed iuxta doctrinam, quam prosequimur, vltra exposi- tas hec assignatur differencia inter papam et generalem synodum, tanquam accionibus huius diuina virtus infallibiliter assistat, non vero sic accionibus 15 summi pontificis, prout expositum fuit plenius in principio harum disputacio- num, commemorato, quod in euangelio reperiretur sepe diuina assistencia pro- missa sub verbis plurali numero dictis ad apostolos aliosque discipulos Christi, non vero ita sub numero singulari in verbis dictis ad Symonem Petrum. Sed et circumstancia ista magne profecto excellencie differenciam potestatis non 20 causat; eadem namque regia dignitas fuit in Saul reprobo et Dauid electo, de huius accionibus scriptura testante secum fuisse dominum in omnibus vbicum- que ambulauit, de illo autem, quod abstulit ab eo Deus misericordiam et re- mouit eum a facie sua. Adhuc eciam et si diuina virtus tam assisteret accioni- bus concilii, vt deprecacione aut meritis eius Deus miracula faceret, non ideo 25 arguitur ex neccessitate differencia potestatis in eo et summo pontifice. Nec enim id in questione versatur, vtrum veritati, quam Deus miraculo euidenti confirmat per fideles, acquiescendum sit, quoniam Deo mentiri nequeunte omni verbo suo credendum est, et constat esse eius, si miraculo roboratur. Magis autem inquiritur, cui potissime credendum est et obediendum per omnes fideles; 30 et quoniam, suprema ecclesie potestate summo pontifici competente, dicunt illi soli credendum, non vero generali concilio, suprema in vtroque auctoritate vna eademque sistere non valente, ideo dicitur, quamuis diuina assistencia com- petat accionibus concilii, non autem sic pape, non propterea variari potestatis racionem. Notissimum quippe omnibus est, quamuis per multos summorum ponti- 35 ficum vix aut nulla miracula facta extiterint, tamen eorum cuilibet eandemque Petro competere potestatem. Astitit nempe Deus accionibus Symonis Petri, quam plurimis eius deprecacione miraculis factis diuina virtute, et nedum de- precacione, quomodo contigit in sanacione claudi ad portam speciosam templi mendicantis, sed attingencia quadam ad ipsum. Quod vero attencione dignum 40 videtur, quia, si dicere fas est, longiori quam ad Christum, siquidem legimus saluos sanosque fieri quotquot fimbriam Christi tangebant, de Petro autem, quod 5
808 Liber XVII. Caput XLII. petat, demerito suo eum subiciente aliorum iudicio, quia modus seu gradus essenciam non variat rei constitute, vna eademque potestas censetur omnium; nec enim si maior in homine vno quam altero sapiencia sit, diuersitas causa- tur essencie communis. Quinymo magis et minus iuxta doctrinam philosophi proprie non competunt, nisi eandem racionem essencie participantibus; acucies namque cultello, vino et muliebri competit voci; quia tamen diuersa racio est in tribus, vnum alteri non comparatur. Nec enim dicimus vino gladium acu- ciorem aut voce. Vnde et si ecclesie ac generali concilio quam summo ponti- fici maior potestas competat, non propterea censetur diuersa, maiori minori- que excellencia potestatis vni et non alteri multiplici respectu adesse potente. 10 Ex quo responsio nota fit ad alteram obieccionem domesticam plane aduersa- riis doctrine synodalis, quomodo hanc differenciam sextam, ita plures ex supra- dictis non conficientibus. Sed iuxta doctrinam, quam prosequimur, vltra exposi- tas hec assignatur differencia inter papam et generalem synodum, tanquam accionibus huius diuina virtus infallibiliter assistat, non vero sic accionibus 15 summi pontificis, prout expositum fuit plenius in principio harum disputacio- num, commemorato, quod in euangelio reperiretur sepe diuina assistencia pro- missa sub verbis plurali numero dictis ad apostolos aliosque discipulos Christi, non vero ita sub numero singulari in verbis dictis ad Symonem Petrum. Sed et circumstancia ista magne profecto excellencie differenciam potestatis non 20 causat; eadem namque regia dignitas fuit in Saul reprobo et Dauid electo, de huius accionibus scriptura testante secum fuisse dominum in omnibus vbicum- que ambulauit, de illo autem, quod abstulit ab eo Deus misericordiam et re- mouit eum a facie sua. Adhuc eciam et si diuina virtus tam assisteret accioni- bus concilii, vt deprecacione aut meritis eius Deus miracula faceret, non ideo 25 arguitur ex neccessitate differencia potestatis in eo et summo pontifice. Nec enim id in questione versatur, vtrum veritati, quam Deus miraculo euidenti confirmat per fideles, acquiescendum sit, quoniam Deo mentiri nequeunte omni verbo suo credendum est, et constat esse eius, si miraculo roboratur. Magis autem inquiritur, cui potissime credendum est et obediendum per omnes fideles; 30 et quoniam, suprema ecclesie potestate summo pontifici competente, dicunt illi soli credendum, non vero generali concilio, suprema in vtroque auctoritate vna eademque sistere non valente, ideo dicitur, quamuis diuina assistencia com- petat accionibus concilii, non autem sic pape, non propterea variari potestatis racionem. Notissimum quippe omnibus est, quamuis per multos summorum ponti- 35 ficum vix aut nulla miracula facta extiterint, tamen eorum cuilibet eandemque Petro competere potestatem. Astitit nempe Deus accionibus Symonis Petri, quam plurimis eius deprecacione miraculis factis diuina virtute, et nedum de- precacione, quomodo contigit in sanacione claudi ad portam speciosam templi mendicantis, sed attingencia quadam ad ipsum. Quod vero attencione dignum 40 videtur, quia, si dicere fas est, longiori quam ad Christum, siquidem legimus saluos sanosque fieri quotquot fimbriam Christi tangebant, de Petro autem, quod 5
Strana 809
Liber XVII. Caput XLII. XLIII. 809 in plateis ponerentur infirmi in lectulis et grabatis, vt eo veniente saltem vmbra sua obumbraret quemquam eorum, et ab infirmitate liberarentur. Quo euidentissime patet diuinam virtutem astitisse accionibus Petri sicut et aliorum apostolorum, per quorum manus signa et prodigia multa in plebe fiebant. Sed eadem auctoritas docendi fideles est in episcopis, que in apostolis fuit, quam- uis non per manus istorum sicut illorum prodigia et miracula fiunt. Vtque legimus, Iohannes Baptista nullum fecit miraculum, sed in eo permaxima fuit doctrine auctoritas, tam singulari extimacione de ipso habita, vt solemnem susceperit legacionem, interrogantem, an Christum se esse diceret. Postrema 10 iam septimo loco differencia assignatur respectu certitudinis et fidei adhibende determinacioni synodi generalis, non vero ita summi pontificis. Vt namque de- ductum fuit, determinacio synodi generalis est, pro qua tanquam pro semel sanctis tradita fide per omnes Christianos supercertandum est, vt firma et in- concussa maneat, nullique liceat illi contrauenire. Non vero ita circa determi- 15 naciones pape, propterea, quod ipse profitetur se credere et tenere fidem catholicam iuxta tradicionem generalium conciliorum. De quo eciam testatur Gracianus, quod sanccionibus vel decretalibus epistolis summorum pontificum acquiescendum est, in quibus nec precedencium patrum decretis nec euangeli- cis preceptis aliquid contrarium inuenitur. Decretis igitur precedencium patrum 20 velut regula et mensura habentibus se sanccionum et epistolarum pape, diffe- rencia vtique patet pre istis omnimodam illis fidem et certitudinem adhiberi. Sed excellencia ista differenciam potestatis non causat a posteriori, namque videtur sibi competere, videlicet a maiori perfeccione in subiecto sistente, quem- admodum specie non differt potestas duobus data vicariis, episcopi eciam, si 25 magnitudine sciencie et sanctimonie probitate reputata in altero maius creditum suscipiant sentencie eius, quam sui college. Eiusmodi namque excellencie cum a posteriore conuenire videantur, illud certissimum est, per nullum posterius variari racionem sui prioris, quia nec intrinsece concurrit ad eius constitucio- nem; propter quod maius et minus creditum non variant racionem essencialem 30 supreme ecclesiastice potestatis. 5 Capitulum XLIII. Declaratur consideracione intrinsecus singulari maximam potestatem compeciisse ecclesie a primeua sui origine, dum constituta ex angelis in celo empirreo militauit, triumpho obtento contra eius principem Luciferum, quoniam in veritate semel accepta non perstitit, deque accioni- 35 bus illius primi concilii generalis ibi contigit scisma primum per discessum ab obediencia filii virginis beatissime. Vt autem lucidius innotescat exposita proximo de vnitate et ydempti- tate ecclesiastice supreme potestatis in catholica ecclesia, generali concilio et summo pontifice, in hac intelligencia XIII. disserendum occurrit ex neccessitate,
Liber XVII. Caput XLII. XLIII. 809 in plateis ponerentur infirmi in lectulis et grabatis, vt eo veniente saltem vmbra sua obumbraret quemquam eorum, et ab infirmitate liberarentur. Quo euidentissime patet diuinam virtutem astitisse accionibus Petri sicut et aliorum apostolorum, per quorum manus signa et prodigia multa in plebe fiebant. Sed eadem auctoritas docendi fideles est in episcopis, que in apostolis fuit, quam- uis non per manus istorum sicut illorum prodigia et miracula fiunt. Vtque legimus, Iohannes Baptista nullum fecit miraculum, sed in eo permaxima fuit doctrine auctoritas, tam singulari extimacione de ipso habita, vt solemnem susceperit legacionem, interrogantem, an Christum se esse diceret. Postrema 10 iam septimo loco differencia assignatur respectu certitudinis et fidei adhibende determinacioni synodi generalis, non vero ita summi pontificis. Vt namque de- ductum fuit, determinacio synodi generalis est, pro qua tanquam pro semel sanctis tradita fide per omnes Christianos supercertandum est, vt firma et in- concussa maneat, nullique liceat illi contrauenire. Non vero ita circa determi- 15 naciones pape, propterea, quod ipse profitetur se credere et tenere fidem catholicam iuxta tradicionem generalium conciliorum. De quo eciam testatur Gracianus, quod sanccionibus vel decretalibus epistolis summorum pontificum acquiescendum est, in quibus nec precedencium patrum decretis nec euangeli- cis preceptis aliquid contrarium inuenitur. Decretis igitur precedencium patrum 20 velut regula et mensura habentibus se sanccionum et epistolarum pape, diffe- rencia vtique patet pre istis omnimodam illis fidem et certitudinem adhiberi. Sed excellencia ista differenciam potestatis non causat a posteriori, namque videtur sibi competere, videlicet a maiori perfeccione in subiecto sistente, quem- admodum specie non differt potestas duobus data vicariis, episcopi eciam, si 25 magnitudine sciencie et sanctimonie probitate reputata in altero maius creditum suscipiant sentencie eius, quam sui college. Eiusmodi namque excellencie cum a posteriore conuenire videantur, illud certissimum est, per nullum posterius variari racionem sui prioris, quia nec intrinsece concurrit ad eius constitucio- nem; propter quod maius et minus creditum non variant racionem essencialem 30 supreme ecclesiastice potestatis. 5 Capitulum XLIII. Declaratur consideracione intrinsecus singulari maximam potestatem compeciisse ecclesie a primeua sui origine, dum constituta ex angelis in celo empirreo militauit, triumpho obtento contra eius principem Luciferum, quoniam in veritate semel accepta non perstitit, deque accioni- 35 bus illius primi concilii generalis ibi contigit scisma primum per discessum ab obediencia filii virginis beatissime. Vt autem lucidius innotescat exposita proximo de vnitate et ydempti- tate ecclesiastice supreme potestatis in catholica ecclesia, generali concilio et summo pontifice, in hac intelligencia XIII. disserendum occurrit ex neccessitate,
Strana 810
810 Liber XVII. Caput XLIII. quid sit eiusmodi potestas. Namque varia sistente significacione eius vna et plures, alias eadem diuerseque dici posset, quemadmodum ecclesia, quia et vna dicitur et plures, eodem certe, qui dixit, laus eius in ecclesia sanctorum ex- hortante, vt in ecclesiis Deo benedicatur. Paulus quoque multis in locis de ecclesia locutus plurali et singulari vtitur numero. Fiet autem exposicio pote- statis ecclesie a primeua origine sua narracione facta gestorum in ea, vt ex qualitate magnitudineque operum constet de eius potestate, exposicione hac in- herente, quanto propinquius poterit, ad verbum sensumque sacre scripture. Et quomodo in superioribus actum est sublimioris intellectus respectu, quia de Christo et ecclesia misterio hoc per totam canonis sacri continenciam princi- 10 paliter relucente. Cuius doctrina, diuinitus inspirata, vtilis est ad docendum omnem fidei veritatem; est namque liber vite et testamentum altissimi, ideoque paternam hereditatem habituris attendendum permaxime. Cum vero Christus sit ostium, per quod, si quis introierit, pascua inuenit, estque lux mundi, quam qui sequitur in tenebris non ambulat, sed habet lumen vite, ab ipso igitur ini- 15 cio sumpto intelligere debemus, scriptura sacra docente, Christum, hoc est, in- carnacionis misterium primum singulare esse omnium operum diuinorum, inten- cione, qua finis prior est hiis, que sunt ad finem. Et finis legis Christus est ad iusticiam omni credenti; dignitate, quia primogenitus omnis creature; pre- eminencia, quia vnusquisque in suo ordine, sed primicie Christus: stabilitate, 20 quia fundamentum aliud nemo potest ponere preter id, quod positum est Chri- stus Ihesus; perfeccione, quia in ipso omnes thesauri sunt sapiencie et sciencie conmensuracione sine mensura, dato sibi spiritu, aliis vero secundum mensu- ram donacionis eius, sicut in quolibet genere primum mensura est omnium generis illius, propter quod est causalitate primum, quia de eius plenitudine 25 accipiunt vniuersi. Ipse quippe est primus et nouissimus, alpha et o, prin- cipium et finis. Quoniam igitur Christus primum perfecciusque est omnium diuinorum operum, subiciente ei patre suo omnia sub pedibus eius, danteque eum caput super omnem ecclesiam, que corpus ipsius et plenitudo eius, cum ipse caput sit corporis ecclesie, capitis autem ad corpus neccessaria mutuaque 30 relacio est, sicut impossibile est intelligi corpus, si viuum est, sine capite, ita caput sine corpore, — Christus ergo, quoniam caput est corporis non mortui, sed viui, ipseque dictus est agnus occisus ab origine mundi, neccesse est intel- ligere, quomodo Christum caput, ita et ecclesiam corpus eius fuisse ab inicio omnium operum diuinorum. Est enim congregacio, cuius dominus memor est, 35 et quam in inicio possedit viarum suarum, ab inicio et ante temporalia secula creatam, et vsque ad futurum non desituram. Sic enim pater constituit filium suum supra omnem principatum et potestatem et virtutem et dominacionem et omne nomen, quod nominatur non solum in hoc seculo, sed eciam in futuro. Quo sequitur ecclesiam fuisse in celo empirreo, quando primum angeli creati 40 sunt, qui priusquam diuideret Deus lucem a tenebris, constituti erant omnes in gracia Dei, Deo testimonium perhibente, quando ponebat fundamenta terre, 5
810 Liber XVII. Caput XLIII. quid sit eiusmodi potestas. Namque varia sistente significacione eius vna et plures, alias eadem diuerseque dici posset, quemadmodum ecclesia, quia et vna dicitur et plures, eodem certe, qui dixit, laus eius in ecclesia sanctorum ex- hortante, vt in ecclesiis Deo benedicatur. Paulus quoque multis in locis de ecclesia locutus plurali et singulari vtitur numero. Fiet autem exposicio pote- statis ecclesie a primeua origine sua narracione facta gestorum in ea, vt ex qualitate magnitudineque operum constet de eius potestate, exposicione hac in- herente, quanto propinquius poterit, ad verbum sensumque sacre scripture. Et quomodo in superioribus actum est sublimioris intellectus respectu, quia de Christo et ecclesia misterio hoc per totam canonis sacri continenciam princi- 10 paliter relucente. Cuius doctrina, diuinitus inspirata, vtilis est ad docendum omnem fidei veritatem; est namque liber vite et testamentum altissimi, ideoque paternam hereditatem habituris attendendum permaxime. Cum vero Christus sit ostium, per quod, si quis introierit, pascua inuenit, estque lux mundi, quam qui sequitur in tenebris non ambulat, sed habet lumen vite, ab ipso igitur ini- 15 cio sumpto intelligere debemus, scriptura sacra docente, Christum, hoc est, in- carnacionis misterium primum singulare esse omnium operum diuinorum, inten- cione, qua finis prior est hiis, que sunt ad finem. Et finis legis Christus est ad iusticiam omni credenti; dignitate, quia primogenitus omnis creature; pre- eminencia, quia vnusquisque in suo ordine, sed primicie Christus: stabilitate, 20 quia fundamentum aliud nemo potest ponere preter id, quod positum est Chri- stus Ihesus; perfeccione, quia in ipso omnes thesauri sunt sapiencie et sciencie conmensuracione sine mensura, dato sibi spiritu, aliis vero secundum mensu- ram donacionis eius, sicut in quolibet genere primum mensura est omnium generis illius, propter quod est causalitate primum, quia de eius plenitudine 25 accipiunt vniuersi. Ipse quippe est primus et nouissimus, alpha et o, prin- cipium et finis. Quoniam igitur Christus primum perfecciusque est omnium diuinorum operum, subiciente ei patre suo omnia sub pedibus eius, danteque eum caput super omnem ecclesiam, que corpus ipsius et plenitudo eius, cum ipse caput sit corporis ecclesie, capitis autem ad corpus neccessaria mutuaque 30 relacio est, sicut impossibile est intelligi corpus, si viuum est, sine capite, ita caput sine corpore, — Christus ergo, quoniam caput est corporis non mortui, sed viui, ipseque dictus est agnus occisus ab origine mundi, neccesse est intel- ligere, quomodo Christum caput, ita et ecclesiam corpus eius fuisse ab inicio omnium operum diuinorum. Est enim congregacio, cuius dominus memor est, 35 et quam in inicio possedit viarum suarum, ab inicio et ante temporalia secula creatam, et vsque ad futurum non desituram. Sic enim pater constituit filium suum supra omnem principatum et potestatem et virtutem et dominacionem et omne nomen, quod nominatur non solum in hoc seculo, sed eciam in futuro. Quo sequitur ecclesiam fuisse in celo empirreo, quando primum angeli creati 40 sunt, qui priusquam diuideret Deus lucem a tenebris, constituti erant omnes in gracia Dei, Deo testimonium perhibente, quando ponebat fundamenta terre, 5
Strana 811
Liber XVII. Caput XLIII. 811 quod laudabant eum simul astra matutina, et iubilabant omnes filii Dei. Horum primus tunc Lucifer dux et princeps erat nominatus sic, quia lucem aliis ferens; siquidem erat principium viarum Dei, constitutis sub eo angelorum ordinibus vniuersis. Laude igitur continua sistente ab inicio mundi in celo empirreo inibi fuisse intelligendum est ecclesiam Dei, quia laus eius est in ecclesia sanctorum. Sed et cum veritate premissa ecclesiam fuisse ab inicio mundi in celo empirreo intelligenda est eciam veritas sequens, statum eius fuisse tunc non triumphantis, sed ecclesie militantis. Erat namque societas spontanea vniuersalis racionalium creaturarum, instituta inmediate a Deo sub 10 eius filio, capite ipsius societatis, militans ad eternam beatitudinem obtinendam. Adhuc autem tunc militasse perspicue monstrat, quod factum extitit prelium magnum in celo, dum Michael et angeli eius preliabantur cum dracone, et draco pugnabat et angeli eius. Sed isti non preualuerunt. Neque locus eorum inuentus est amplius in celo; vicerunt quippe illum propter sanguinem agni et 15 propter verbum testimonii, non diligentes animas suas vsque ad mortem. Cum autem dicat propter verbum testimonii Dei, alias testamenti, et propter sangui- nem agni victum fuisse draconem a Michaele et angelis eius, aperte significatur magnam fuisse in eis fidei virtutem, dum non in meritis suis, sed in merito passionis Christi fiduciam habentes illum vincere potuerunt, sistente iam tunc 20 magnanimiter in eis noui gracia testamenti, de qua dixit apostolis Christus: „In mundo pressuram habebitis, sed confidite, quia ego vici mundum.“ Etenim, quamuis nondum actu vicisset, angeli sancti, de eo confidentes, sine quo nichil facere possent, quomodo sine vite palmites, vicerunt draconem a longe Christum venturum in carnem aspicientes, cui danda a patre erat omnis potestas in celo 25 et in terra; propter quod de eius meritis confidentes in sanguine ipsius vice- runt draconem. In quo verbo explicatur materia magni prelii illius in celo facti, de quo in prohemio colleccionis septime, quomodo nunc agitur, velut in transitu dicta quedam fuere ad hanc materiam spectancia. Vt namque Ysaias et Ezechiel prophete testantur, prelii causa fuit, quia Lucifer ascendere voluit 30 in celum supra astra celi, que Deum laudabant, exaltaturus solium suum, ses- surus quoque in monte testamenti, et super altitudinem nubium ascensurus, similis futurus altissimo. Eleuatum quippe extitit cor suum primum in decore suo, quia plus quam Hesperi seu Luciferi cetera sydera celi, omnes alios angelos sua pulchritudine excedente. Eleuatum quoque fuit in robore suo, quia 35 fortitudine super omnes extentus erat, et protegens eos, illius fortitudine maiori existente, quam omnium simul aliorum, attestante multorum doctrina, cum ceteri angeli iuxta maiorem aut minorem virtutem alios moueant orbes, Luciferum totum vniuersum posse mouere. Etenim quanto ordine angeli superiores sunt, tanto natura subtiliores ac sapiencia, fortitudine aliisque perfeccionibus nature 40 supra omnes resplendentes; propter quod, intuitus se cunctis excellenciorem, propria delectatus est potestate, et eleuatum est cor suum, quasi cor Dei. Postremo autem in tantum eleuatum est cor suum, vt dixerit: „Deus ego sum, Scriptores III. 5 103
Liber XVII. Caput XLIII. 811 quod laudabant eum simul astra matutina, et iubilabant omnes filii Dei. Horum primus tunc Lucifer dux et princeps erat nominatus sic, quia lucem aliis ferens; siquidem erat principium viarum Dei, constitutis sub eo angelorum ordinibus vniuersis. Laude igitur continua sistente ab inicio mundi in celo empirreo inibi fuisse intelligendum est ecclesiam Dei, quia laus eius est in ecclesia sanctorum. Sed et cum veritate premissa ecclesiam fuisse ab inicio mundi in celo empirreo intelligenda est eciam veritas sequens, statum eius fuisse tunc non triumphantis, sed ecclesie militantis. Erat namque societas spontanea vniuersalis racionalium creaturarum, instituta inmediate a Deo sub 10 eius filio, capite ipsius societatis, militans ad eternam beatitudinem obtinendam. Adhuc autem tunc militasse perspicue monstrat, quod factum extitit prelium magnum in celo, dum Michael et angeli eius preliabantur cum dracone, et draco pugnabat et angeli eius. Sed isti non preualuerunt. Neque locus eorum inuentus est amplius in celo; vicerunt quippe illum propter sanguinem agni et 15 propter verbum testimonii, non diligentes animas suas vsque ad mortem. Cum autem dicat propter verbum testimonii Dei, alias testamenti, et propter sangui- nem agni victum fuisse draconem a Michaele et angelis eius, aperte significatur magnam fuisse in eis fidei virtutem, dum non in meritis suis, sed in merito passionis Christi fiduciam habentes illum vincere potuerunt, sistente iam tunc 20 magnanimiter in eis noui gracia testamenti, de qua dixit apostolis Christus: „In mundo pressuram habebitis, sed confidite, quia ego vici mundum.“ Etenim, quamuis nondum actu vicisset, angeli sancti, de eo confidentes, sine quo nichil facere possent, quomodo sine vite palmites, vicerunt draconem a longe Christum venturum in carnem aspicientes, cui danda a patre erat omnis potestas in celo 25 et in terra; propter quod de eius meritis confidentes in sanguine ipsius vice- runt draconem. In quo verbo explicatur materia magni prelii illius in celo facti, de quo in prohemio colleccionis septime, quomodo nunc agitur, velut in transitu dicta quedam fuere ad hanc materiam spectancia. Vt namque Ysaias et Ezechiel prophete testantur, prelii causa fuit, quia Lucifer ascendere voluit 30 in celum supra astra celi, que Deum laudabant, exaltaturus solium suum, ses- surus quoque in monte testamenti, et super altitudinem nubium ascensurus, similis futurus altissimo. Eleuatum quippe extitit cor suum primum in decore suo, quia plus quam Hesperi seu Luciferi cetera sydera celi, omnes alios angelos sua pulchritudine excedente. Eleuatum quoque fuit in robore suo, quia 35 fortitudine super omnes extentus erat, et protegens eos, illius fortitudine maiori existente, quam omnium simul aliorum, attestante multorum doctrina, cum ceteri angeli iuxta maiorem aut minorem virtutem alios moueant orbes, Luciferum totum vniuersum posse mouere. Etenim quanto ordine angeli superiores sunt, tanto natura subtiliores ac sapiencia, fortitudine aliisque perfeccionibus nature 40 supra omnes resplendentes; propter quod, intuitus se cunctis excellenciorem, propria delectatus est potestate, et eleuatum est cor suum, quasi cor Dei. Postremo autem in tantum eleuatum est cor suum, vt dixerit: „Deus ego sum, Scriptores III. 5 103
Strana 812
812 Liber XVII. Caput XLIII. et in cathedra Dei sedi“, filium Dei, constitutum super omnem potestatem et principatum, in superiorem recognoscere nolens. Nec mirum, si eiusmodi superbi cogitatus in corde fuerunt primi angeli, quando de eius ministro, filio perdicio- nis, legitur, quod aduersabitur et extolletur supra omne, quod dicitur Deus, aut quod colitur ita, vt in templo Dei sedeat ostendens se tanquam sit Deus. Predictis igitur cogitacionibus in corde suo conceptis, quando rapinam arbitra- tus est esse se equalem Deo, illa omnibus aliis angelis patuit, quoniam in cathedra Dei sedere, hoc est firmare presidenciam suam conabatur, principatum Christi minime recogniturus, quem Deus constituerat, vt esset in omnibus pri- matum tenens, vt, quomodo in ipso condita sunt vniuersa in celis et in terra, 10 visibilia et inuisibilia, siue troni siue dominaciones siue principatus siue pote- states, ita et in ipso constarent, cum et ipse sit ante omnes. Hoc vtique fuerat omnibus reuelatum angelis, in eaque manentes fide vt igniti lapides stabant in monte sancto, simul Deum laudantes et simul iubilantes, tanquam filii Dei, omnes noticiam habentes haud dubio, quis esset princeps milicie eorum, quia 15 agnus Dei, propter cuius sanguinem vicerunt draconem, et in istorum fide occisus est, ab origine mundi credencium firmiter verbum Dei carnem futurum, daturumque animam suam in mortem pro fidelibus suis. Teste sane Bernardo sermone XXIIII° super cantica canticorum: „Dei filius mortuus est pro redempcione hominum et angelorum, homines eruendo a captiuitate, quam incurrerant, dya- boli; et angelos defendendo, ne incurrissent“; veritatem hanc eciam Iohanne declarante, cum testatur vicisse eos draconem propter sanguinem agni, et homi- nes esse beatos, qui dealbauerunt stolas suas in sanguine agni. Michael igitur et angeli eius fidem primo eisdem aliisque omnibus reuelatam de Christo filio Dei, quod ipsum constituisset Deus super omnem principatum et potestatem, 25 mandassetque omnibus angelis, vt custodirent eum vniuersosque homines alios in omnibus viis suis, quoniam omnes sunt administratorii spiritus in ministe- rium missi propter eos, qui hereditatem capiunt salutis, fidem hanc illesam illi- batamque custodire volentes, assentire noluerunt verbis suasionibusque Luciferi, qui cum esset sapiencia plenus et perfectus decore, doctis profecto verbis ser- 30 monibusque ornatis suadebat, vt sibi omnimode adhererent: iuxta diuinum pre- ceptum prepositis obediendum fore, eisque per omnia subiacendum. Et quamuis contradiccione quorumdam eidem nolencium acquiescere, sed magis Christo, dubium iam fieret, quomodo subieccio intelligatur, sibi tamen tamquam magistro primo diffinicio competeret illius. At quoniam, quod principi placitum legis 35 habet vigorem, scismatis arguebat resistentes, tanquam membra a suo disceden- cia capite, generis huius aliisque excogitabilibus racionibus ab illo conmemo- ratis, vt sibi pocius, quam Christo, filio hominis, adhererent, Michael et sui restiterunt, libera audacia illi dicentes: „Milites sumus tui, sed tamen serui, quod libere confitemur, Christi, hominis filii Dei; sequi te, in hoc nobis ab eo 40 datum principem, nequaquam possumus, vt illum negemus, creatorem vtique nostrum et dominum, dominum quoque ac creatorem, nolis velis, tuum. Iugum 5 20
812 Liber XVII. Caput XLIII. et in cathedra Dei sedi“, filium Dei, constitutum super omnem potestatem et principatum, in superiorem recognoscere nolens. Nec mirum, si eiusmodi superbi cogitatus in corde fuerunt primi angeli, quando de eius ministro, filio perdicio- nis, legitur, quod aduersabitur et extolletur supra omne, quod dicitur Deus, aut quod colitur ita, vt in templo Dei sedeat ostendens se tanquam sit Deus. Predictis igitur cogitacionibus in corde suo conceptis, quando rapinam arbitra- tus est esse se equalem Deo, illa omnibus aliis angelis patuit, quoniam in cathedra Dei sedere, hoc est firmare presidenciam suam conabatur, principatum Christi minime recogniturus, quem Deus constituerat, vt esset in omnibus pri- matum tenens, vt, quomodo in ipso condita sunt vniuersa in celis et in terra, 10 visibilia et inuisibilia, siue troni siue dominaciones siue principatus siue pote- states, ita et in ipso constarent, cum et ipse sit ante omnes. Hoc vtique fuerat omnibus reuelatum angelis, in eaque manentes fide vt igniti lapides stabant in monte sancto, simul Deum laudantes et simul iubilantes, tanquam filii Dei, omnes noticiam habentes haud dubio, quis esset princeps milicie eorum, quia 15 agnus Dei, propter cuius sanguinem vicerunt draconem, et in istorum fide occisus est, ab origine mundi credencium firmiter verbum Dei carnem futurum, daturumque animam suam in mortem pro fidelibus suis. Teste sane Bernardo sermone XXIIII° super cantica canticorum: „Dei filius mortuus est pro redempcione hominum et angelorum, homines eruendo a captiuitate, quam incurrerant, dya- boli; et angelos defendendo, ne incurrissent“; veritatem hanc eciam Iohanne declarante, cum testatur vicisse eos draconem propter sanguinem agni, et homi- nes esse beatos, qui dealbauerunt stolas suas in sanguine agni. Michael igitur et angeli eius fidem primo eisdem aliisque omnibus reuelatam de Christo filio Dei, quod ipsum constituisset Deus super omnem principatum et potestatem, 25 mandassetque omnibus angelis, vt custodirent eum vniuersosque homines alios in omnibus viis suis, quoniam omnes sunt administratorii spiritus in ministe- rium missi propter eos, qui hereditatem capiunt salutis, fidem hanc illesam illi- batamque custodire volentes, assentire noluerunt verbis suasionibusque Luciferi, qui cum esset sapiencia plenus et perfectus decore, doctis profecto verbis ser- 30 monibusque ornatis suadebat, vt sibi omnimode adhererent: iuxta diuinum pre- ceptum prepositis obediendum fore, eisque per omnia subiacendum. Et quamuis contradiccione quorumdam eidem nolencium acquiescere, sed magis Christo, dubium iam fieret, quomodo subieccio intelligatur, sibi tamen tamquam magistro primo diffinicio competeret illius. At quoniam, quod principi placitum legis 35 habet vigorem, scismatis arguebat resistentes, tanquam membra a suo disceden- cia capite, generis huius aliisque excogitabilibus racionibus ab illo conmemo- ratis, vt sibi pocius, quam Christo, filio hominis, adhererent, Michael et sui restiterunt, libera audacia illi dicentes: „Milites sumus tui, sed tamen serui, quod libere confitemur, Christi, hominis filii Dei; sequi te, in hoc nobis ab eo 40 datum principem, nequaquam possumus, vt illum negemus, creatorem vtique nostrum et dominum, dominum quoque ac creatorem, nolis velis, tuum. Iugum 5 20
Strana 813
Liber XVII. Caput XLIII. 813 autem eius, cum suaue sit, eiusque onus leue, super nos tollere volumus. Quod et si tu super te tollere velis, vt hactenus fecimus, tibi parebimus, sin autem, Christo parebimus pocius, quam tibi, a quo tu omne, quod habes, accepisti et gloriaris, quasi non acceperis, declaracionem faciens tibi et nobis a Deo reue- latam expresse.“ Similia igitur aliaque multa forme huius illi dantes responsa perstiterunt priorem, quam susceperant, fidem irritam facere nolentes, non dili- gentes animas suas vsque ad mortem. Verbo vtique isto conuenienti magno prelio illi sub appellacione hac in sacra scriptura nobis designato, magnum etenim prelium minime conseritur vnquam absque periculo mortis, quam, prout 10 racio dictat, ille velut princeps iratus eis conminabatur; siquidem indignacio regis nuncius mortis. Astante vero omnipotenti Deo, belli inspectatore et campi custode, quod cupiebat vim facere nequiens, ad accusacionem se conuertit, velut inobedientes sibi et rebelles illos incriminatus. Vnde, quando fuit e celo pro- iectus, dictus est accusator fratrum suorum, qui accusabat illos ante conspectum 15 Dei die ac nocte. Post altercaciones autem hincinde non mediocres lata est sen- tencia a Deo illi dicenti: „Eo, quod eleuatum est cor tuum, et dixisti Deus ego sum, ascendam in celum etc., eieci te de monte Dei et perdidi te, o cherub, protegens de medio lapidum ignitorum, et ad infernum detraheris vsque in pro- fundum laci.“ Saluator autem in testimonium confirmacionemque predictorum 20 peccatum Luciferi esse dicit, quod in veritate non stetit, quia veritas in eo non est, sed mendax est et pater mendacii. Quo verbo manifeste significat aposto- tasse eum a recta fide, quam primo habuerat, quando in deliciis paradisi Dei fuit, omnisque lapis preciosus erat operimentum eius. Siquidem ambulauit in medio lapidum ignitorum, perfectus in viis suis a die condicionis sue, donec 25 inuenta est iniquitas in ipso. Aliud preterea notat peccatum eius, quoniam homicida erat, ab inicio videns namque preualere non posse angelis sanctis, magis Christo, quam sibi obedire volentibus, excellencie Christi inuidens odio habuit eum, firmo concepto proposito, quando futurus esset in mundo occidere eum, quod reuelauit Christus Iudeis, quando querebant eum interficere homi- 30 nem, qui vera eis fuisset locutus, dicens eis, quod in hoc perficere volebant desideria patris eorum, quem eis nominauit dyabolum, homicide appellacione eidem proprie competente. Etenim Iohannes testificatur omnem, qui odit fratrem suum, homicidam esse, quomodo Christus videntem mulierem ad concupiscen- dum dicit mechatum iam esse in corde suo et sapiens omnem, qui cogitat 35 mala facere, stultum vocari. Vnde, cum homicida ille factus sit caput ecclesie malignancium, quia rex est super omnes filios superbie, in terram proiectus et effectus draco, odio Christum habens, corpus eius misticum, hominum socie- tatem illi adherere nolencium, persecutus est ecclesiam descriptam per Iohan- nem mulierem amictam, sole Christo sponso suo, luna sistente sub pedibus 40 eius, quia in sapiencia ipsa manet sicut sol, non vero sicut luna mutatur, vitam sane illam sperans, quam daturus est Deus hiis, qui nunquam fidem suam mutant ab eo. Sciens igitur aduersus angelos, per quos deuictus est, 103* 5
Liber XVII. Caput XLIII. 813 autem eius, cum suaue sit, eiusque onus leue, super nos tollere volumus. Quod et si tu super te tollere velis, vt hactenus fecimus, tibi parebimus, sin autem, Christo parebimus pocius, quam tibi, a quo tu omne, quod habes, accepisti et gloriaris, quasi non acceperis, declaracionem faciens tibi et nobis a Deo reue- latam expresse.“ Similia igitur aliaque multa forme huius illi dantes responsa perstiterunt priorem, quam susceperant, fidem irritam facere nolentes, non dili- gentes animas suas vsque ad mortem. Verbo vtique isto conuenienti magno prelio illi sub appellacione hac in sacra scriptura nobis designato, magnum etenim prelium minime conseritur vnquam absque periculo mortis, quam, prout 10 racio dictat, ille velut princeps iratus eis conminabatur; siquidem indignacio regis nuncius mortis. Astante vero omnipotenti Deo, belli inspectatore et campi custode, quod cupiebat vim facere nequiens, ad accusacionem se conuertit, velut inobedientes sibi et rebelles illos incriminatus. Vnde, quando fuit e celo pro- iectus, dictus est accusator fratrum suorum, qui accusabat illos ante conspectum 15 Dei die ac nocte. Post altercaciones autem hincinde non mediocres lata est sen- tencia a Deo illi dicenti: „Eo, quod eleuatum est cor tuum, et dixisti Deus ego sum, ascendam in celum etc., eieci te de monte Dei et perdidi te, o cherub, protegens de medio lapidum ignitorum, et ad infernum detraheris vsque in pro- fundum laci.“ Saluator autem in testimonium confirmacionemque predictorum 20 peccatum Luciferi esse dicit, quod in veritate non stetit, quia veritas in eo non est, sed mendax est et pater mendacii. Quo verbo manifeste significat aposto- tasse eum a recta fide, quam primo habuerat, quando in deliciis paradisi Dei fuit, omnisque lapis preciosus erat operimentum eius. Siquidem ambulauit in medio lapidum ignitorum, perfectus in viis suis a die condicionis sue, donec 25 inuenta est iniquitas in ipso. Aliud preterea notat peccatum eius, quoniam homicida erat, ab inicio videns namque preualere non posse angelis sanctis, magis Christo, quam sibi obedire volentibus, excellencie Christi inuidens odio habuit eum, firmo concepto proposito, quando futurus esset in mundo occidere eum, quod reuelauit Christus Iudeis, quando querebant eum interficere homi- 30 nem, qui vera eis fuisset locutus, dicens eis, quod in hoc perficere volebant desideria patris eorum, quem eis nominauit dyabolum, homicide appellacione eidem proprie competente. Etenim Iohannes testificatur omnem, qui odit fratrem suum, homicidam esse, quomodo Christus videntem mulierem ad concupiscen- dum dicit mechatum iam esse in corde suo et sapiens omnem, qui cogitat 35 mala facere, stultum vocari. Vnde, cum homicida ille factus sit caput ecclesie malignancium, quia rex est super omnes filios superbie, in terram proiectus et effectus draco, odio Christum habens, corpus eius misticum, hominum socie- tatem illi adherere nolencium, persecutus est ecclesiam descriptam per Iohan- nem mulierem amictam, sole Christo sponso suo, luna sistente sub pedibus 40 eius, quia in sapiencia ipsa manet sicut sol, non vero sicut luna mutatur, vitam sane illam sperans, quam daturus est Deus hiis, qui nunquam fidem suam mutant ab eo. Sciens igitur aduersus angelos, per quos deuictus est, 103* 5
Strana 814
814 Liber XVII. Caput XLIII. preualere non posse iratus, vt Iohannes dicit in mulierem, hoc est in ecclesiam sponsam Christi abiit facere prelium cum reliquis de semine eius, qui custo- diunt mandata Dei et habent testimonium Ihesu. Dum vero ait cum reliquis de semine mulieris, euidenter notat angelos fuisse de corpore ecclesie militantis, appellans homines reliquos de semine mulieris. Ex narracione ista gestorum in illo magno prelio celesti perspicue iam intelligi potest de ecclesie potestate, et quid, et quam magna sit, et in quo subiecto primum existit atque inuiolabiliter permaneret. Duas quippe acciones publicas, quia omnibus ad extra patentes legimus prefuisse in angelis sanctis, dum fuerunt in statu militantis ecclesie, latrie videlicet et fortitudinis; duas interiores, alias presupponentes fidei et 10 caritatis, hec fuerunt firmiter adherere firmiter rebus creditis ex auctoritate dicentis „Et Deum toto corde diligere“. Ex quibus sequebantur ille due, publice laudare Deum et, vt firma permaneret, pugnare pro veritate fidei semel tradite sanctis. Nec mencio fit de alia accione media, neccessario in hiis intellecta, videlicet expectacione mercedis obtinende, quam omnis pugil inten- 15 dit, non gratis subire volens mortis periculum, imminens cuilibet pugne. Quod vero spes in angelis fuerit, ex fidei constat virtute, que substancia est rerum sperandarum argumentum non apparencium, prima fidei mensura sistente, a qua nequit absolui, quod oportet accedentem ad Deum credere, quia est, et inquirentibus se remunerator sit. Ex opposito eciam hoc patet, scriptura insi- 20 nuante, defuisse spem in hiis, qui succubuerunt, cum dicit eos, qui sunt ex parte eius, dyabolum imitantes, non sperasse mercedem iusticie. Premisse autem acciones quatuor proprie competunt ecclesie, ab ea, dum militat, inseparabili- bus duabus earum, credere et pro fide supercertari, sed eciam prima accio exterior et interior, a qua procedit, pertinet per se simpliciter intrinsecus et 25 inseparabiliter ad ecclesiam Dei, videlicet Deum laudare et amare, quomodo tunc astra matutina omnia, hoc est angeli omnes simul laudabant Deum; laude quidem speciosa, qualis non est in ore peccatoris, sed laudabant Deum decora laude graduque recte perfecciori eius, quia demonstrante caritatis ardorem, quando nedum laudabant, sed iubilabant Deo omnes filii eius. Est enim iubi- 30 lacio vox animi diffusa leticia quantum potest exprimentis affectum, non vero sensum comprehendentis, quomodo iubilant maxime, qui aliquid in agris ope- rantur, copia fructuum iocundati, vel messores vel vindemiatores vel aliquos fructus metentes, dum in ipsa fecunditate terre et feracitate gaudentes exul- tando cantant et inter cantica, que verbis enunciant, inserunt voces quasdam 35 sine verbis in elacione exultantis animi, et hec vocatur iubilacio, quando pre nimia delectacione eius rei, que diligitur, animus gaudens plus gestibus et voce, quam verbis exprimit. Quocirca, si angeli Deum laudabant, eorumque laus erat cum iubilo, ex superhabundancia leticie magnam vim notat dileccionis eorum ad Deum. Laudis quippe accionem ad angelos proprie pertinere sepe regius 40 propheta testatur in libro psalmorum propterea, quod laus ad ecclesiam perti- net, nedum in statu milicie, sed triumphi magis; eodem, qui supra, testante 5
814 Liber XVII. Caput XLIII. preualere non posse iratus, vt Iohannes dicit in mulierem, hoc est in ecclesiam sponsam Christi abiit facere prelium cum reliquis de semine eius, qui custo- diunt mandata Dei et habent testimonium Ihesu. Dum vero ait cum reliquis de semine mulieris, euidenter notat angelos fuisse de corpore ecclesie militantis, appellans homines reliquos de semine mulieris. Ex narracione ista gestorum in illo magno prelio celesti perspicue iam intelligi potest de ecclesie potestate, et quid, et quam magna sit, et in quo subiecto primum existit atque inuiolabiliter permaneret. Duas quippe acciones publicas, quia omnibus ad extra patentes legimus prefuisse in angelis sanctis, dum fuerunt in statu militantis ecclesie, latrie videlicet et fortitudinis; duas interiores, alias presupponentes fidei et 10 caritatis, hec fuerunt firmiter adherere firmiter rebus creditis ex auctoritate dicentis „Et Deum toto corde diligere“. Ex quibus sequebantur ille due, publice laudare Deum et, vt firma permaneret, pugnare pro veritate fidei semel tradite sanctis. Nec mencio fit de alia accione media, neccessario in hiis intellecta, videlicet expectacione mercedis obtinende, quam omnis pugil inten- 15 dit, non gratis subire volens mortis periculum, imminens cuilibet pugne. Quod vero spes in angelis fuerit, ex fidei constat virtute, que substancia est rerum sperandarum argumentum non apparencium, prima fidei mensura sistente, a qua nequit absolui, quod oportet accedentem ad Deum credere, quia est, et inquirentibus se remunerator sit. Ex opposito eciam hoc patet, scriptura insi- 20 nuante, defuisse spem in hiis, qui succubuerunt, cum dicit eos, qui sunt ex parte eius, dyabolum imitantes, non sperasse mercedem iusticie. Premisse autem acciones quatuor proprie competunt ecclesie, ab ea, dum militat, inseparabili- bus duabus earum, credere et pro fide supercertari, sed eciam prima accio exterior et interior, a qua procedit, pertinet per se simpliciter intrinsecus et 25 inseparabiliter ad ecclesiam Dei, videlicet Deum laudare et amare, quomodo tunc astra matutina omnia, hoc est angeli omnes simul laudabant Deum; laude quidem speciosa, qualis non est in ore peccatoris, sed laudabant Deum decora laude graduque recte perfecciori eius, quia demonstrante caritatis ardorem, quando nedum laudabant, sed iubilabant Deo omnes filii eius. Est enim iubi- 30 lacio vox animi diffusa leticia quantum potest exprimentis affectum, non vero sensum comprehendentis, quomodo iubilant maxime, qui aliquid in agris ope- rantur, copia fructuum iocundati, vel messores vel vindemiatores vel aliquos fructus metentes, dum in ipsa fecunditate terre et feracitate gaudentes exul- tando cantant et inter cantica, que verbis enunciant, inserunt voces quasdam 35 sine verbis in elacione exultantis animi, et hec vocatur iubilacio, quando pre nimia delectacione eius rei, que diligitur, animus gaudens plus gestibus et voce, quam verbis exprimit. Quocirca, si angeli Deum laudabant, eorumque laus erat cum iubilo, ex superhabundancia leticie magnam vim notat dileccionis eorum ad Deum. Laudis quippe accionem ad angelos proprie pertinere sepe regius 40 propheta testatur in libro psalmorum propterea, quod laus ad ecclesiam perti- net, nedum in statu milicie, sed triumphi magis; eodem, qui supra, testante 5
Strana 815
Liber XVII. Caput XLIII. 815 in soliloquio suo ad Deum: „Beati, qui habitant in domo tua, domine, in secula seculorum laudabunt te.“ Cum igitur eiusmodi accio laudare Deum tempore milicie sue fuerit in ecclesia, ciuitate sane Dei, viuentis Iherusalem celestis, et multorum milium angelorum frequenter potestatem eidem tunc affuisse Deum laudandi nemo ambigere potest accione ipsa inexistenciam demonstrante potestatis propterea, quod omnis accio ab aliqua egreditur potencia et virtute, cumque laus diuina maxime sit excellencie, potestas vtique ad id permaxime erit virtutis. Vnde et ecclesie superexcelsa auctoritas competere intelligitur, quomodo ad eam pertinet, quemadmodum cantentur Deo laudes ordinare et 10 corrigere ordinatas ab aliis; experiencia demonstrante, quod pauci sciant laudare reges, et quosuis principes magnos, prout ipsi laudari appetunt aut modo, quo eisdem grata sit laus, multis certe laudibus minime ipsis gratis, vel quia veri- tate non constant, vel quia sepe audierunt, eoque generantes fastidium, vel quia non adequantes eorum merita, aliisque multis ex causis. Quoniam igitur 15 ambassiatores laudare consueuerunt, ad quos et negocia, propter que mittun- tur, eliguntur profecto, qui in eo officio docti sunt et experti, ac cum laudare Deum eumque benedicere, similiter enarrare mirabilia eius et opera sua magni- ficare excellentis officii, estque precelsi operis in id ipsum, vt recte ageret, satis minime sistente humana virtute; profecto cultoribus Dei illa singularis- 20 sima gracia est per amicos suos, apostolos et prophetas, ac per filium suum reuelasse Deum, quas eidem exhibeant gratas laudes. Tempore igitur milicie angelorum eiusmodi reuelacionibus a Deo non factis excellentissima reuera accio tunc fuit, quomodo ei gratum acceptumque erat Deum laudare. Cuius accionis virtus seu potestas plane toti societati celestium spirituum et singulis 25 suppositis pro modo suo competere videtur, non vero, quod fuerit solum in angelorum primo et ab eo delegata in alios, vt, cum vellet pro libito reuocare posset, siquidem illo a laude diuina desistente, quando Deum odio habuit, quo- modo actus, ita et potestas inuito eo permansit in aliis post enarratam proiec- cionem draconis in terram, et quod angeli eius cum ipso missi sunt, testante 30 lohanne audiuisse vocem magnam dicentem in celo: "Nunc facta est virtus et salus et regnum Dei nostri et potestas Christi eius, quia proiectus est accu- sator fratrum nostrorum.“ Verbis profecto istis semper ac magis elucidantibus prelii magni illius fuisse causam super Christi principatu, Lucifero illum vsur- pare volente. Vnde post eieccionem draconis, qui in veritate steterant, laudes decantarunt Deo, sicut accione laudis, ita et eius potestate illo inuito in ipsis permanente. At quoniam inquisicio ista non tam perscrutatur de potestate ecclesie ad Deum laudandum, rarissime desuper in religione christiana questioni- bus magnis exortis, sed ad regendum populum fidelem, hec regitiua potestas quod affuerit ecclesie angelorum in celo adhuc militanti, clare ostenditur ex 40 accione secunda exteriori, quam scriptura sacra expresse testatur, dum ait: „Factum est prelium magnum in celo“, et dum nominat belli ducem Michaelem sibique assistentes angelos eius, ipsius quoque pugne actum, hiis duobus aperte 5 35
Liber XVII. Caput XLIII. 815 in soliloquio suo ad Deum: „Beati, qui habitant in domo tua, domine, in secula seculorum laudabunt te.“ Cum igitur eiusmodi accio laudare Deum tempore milicie sue fuerit in ecclesia, ciuitate sane Dei, viuentis Iherusalem celestis, et multorum milium angelorum frequenter potestatem eidem tunc affuisse Deum laudandi nemo ambigere potest accione ipsa inexistenciam demonstrante potestatis propterea, quod omnis accio ab aliqua egreditur potencia et virtute, cumque laus diuina maxime sit excellencie, potestas vtique ad id permaxime erit virtutis. Vnde et ecclesie superexcelsa auctoritas competere intelligitur, quomodo ad eam pertinet, quemadmodum cantentur Deo laudes ordinare et 10 corrigere ordinatas ab aliis; experiencia demonstrante, quod pauci sciant laudare reges, et quosuis principes magnos, prout ipsi laudari appetunt aut modo, quo eisdem grata sit laus, multis certe laudibus minime ipsis gratis, vel quia veri- tate non constant, vel quia sepe audierunt, eoque generantes fastidium, vel quia non adequantes eorum merita, aliisque multis ex causis. Quoniam igitur 15 ambassiatores laudare consueuerunt, ad quos et negocia, propter que mittun- tur, eliguntur profecto, qui in eo officio docti sunt et experti, ac cum laudare Deum eumque benedicere, similiter enarrare mirabilia eius et opera sua magni- ficare excellentis officii, estque precelsi operis in id ipsum, vt recte ageret, satis minime sistente humana virtute; profecto cultoribus Dei illa singularis- 20 sima gracia est per amicos suos, apostolos et prophetas, ac per filium suum reuelasse Deum, quas eidem exhibeant gratas laudes. Tempore igitur milicie angelorum eiusmodi reuelacionibus a Deo non factis excellentissima reuera accio tunc fuit, quomodo ei gratum acceptumque erat Deum laudare. Cuius accionis virtus seu potestas plane toti societati celestium spirituum et singulis 25 suppositis pro modo suo competere videtur, non vero, quod fuerit solum in angelorum primo et ab eo delegata in alios, vt, cum vellet pro libito reuocare posset, siquidem illo a laude diuina desistente, quando Deum odio habuit, quo- modo actus, ita et potestas inuito eo permansit in aliis post enarratam proiec- cionem draconis in terram, et quod angeli eius cum ipso missi sunt, testante 30 lohanne audiuisse vocem magnam dicentem in celo: "Nunc facta est virtus et salus et regnum Dei nostri et potestas Christi eius, quia proiectus est accu- sator fratrum nostrorum.“ Verbis profecto istis semper ac magis elucidantibus prelii magni illius fuisse causam super Christi principatu, Lucifero illum vsur- pare volente. Vnde post eieccionem draconis, qui in veritate steterant, laudes decantarunt Deo, sicut accione laudis, ita et eius potestate illo inuito in ipsis permanente. At quoniam inquisicio ista non tam perscrutatur de potestate ecclesie ad Deum laudandum, rarissime desuper in religione christiana questioni- bus magnis exortis, sed ad regendum populum fidelem, hec regitiua potestas quod affuerit ecclesie angelorum in celo adhuc militanti, clare ostenditur ex 40 accione secunda exteriori, quam scriptura sacra expresse testatur, dum ait: „Factum est prelium magnum in celo“, et dum nominat belli ducem Michaelem sibique assistentes angelos eius, ipsius quoque pugne actum, hiis duobus aperte 5 35
Strana 816
816 Liber XVII. Caput XLIII. monstrantibus angelos fuisse et assistentes et Michaelis ordinacioni parentes ; rarissime aut nunquam victoria secuta, vbi nullus est ordo, pro libito suo facere vnoquoque volente, quomodo in libro dicitur iudicum: „In diebus illis non erat rex in Israhel, sed vnusquisque, quod rectum sibi videbatur, id faciebat.“ Et si in bello corporali, vbi omnibus aut magna multitudine simul pugnante ordo neccessarius est, amplius multo in spirituali, eo ipso confusionem accipiente, quod multi simul loquantur clamantes, vno alterum non intelligente. Itaque ex natura prelii celestis illius, quod spirituale fuit, victoria secuta perspicue de- monstratur in angelis sanctis, dum pugnabant fuisse regitiuam potestatem. Sed et ante inicium belli huius fuisse in ecclesia ipsa angelorum regitiuam 10 potestatem patet ex multiplici appellacione, quam scriptura sacra attribuit illo- rum primo, dum Luciferum vocat eum et principium viarum Dei, ac quod esset extentus et protegens eos, positus in monte sancto Dei, ambulans in medio lapidum ignitorum. Vtrum vero hec potestas in eo fuerit solum et ab eo ordinata in alios ita, vt reuocare posset pro libito voluntatis, vel vtrum 15 primo et per se societati communi adesset remansura in illis, qui societatis vnitatem seruarent, demonstrat pugna ipsa angelorum, expresse in diuino elo- quio notificata. Etenim eo ipso, quod prelium factum est inter eos, ex vna duabus societatibus factis cum duce, belli inicium Lucifer solus, societate diuisa, angeli alii Michaelis, draconis alii sunt appellati. Dicit enim, Michael et angeli 20 eius preliabantur cum dracone, et draco pugnabat et angeli eius; Michaele igi- tur et angelis suis pugnantibus aduersus draconem, quoniam omnis pugna virtute fit et superioris requiritur auctoritas, vt bellum sit iustum, generale presertim, quomodo illud fuit. Quo incluso minime Christi agone atque triumpho nullum aliud in celo terraque vnquam generalius maiusque fuit, multiplici re- 25 spectu facile a quouis homine docto explicabile, intelligere neccesse est, eis- dem affuisse potestatem seu auctoritatem defensionis ac tuicionis communis societatis. Que certe potestas tam grandi singularique excellencia eisdem affuit, vt nedum defendere potuerint ab inpugnacionibus aduersis communem societatem, sed eciam illum belli primum auctorem suosque angelos vincere. 30 Vtrumque enim legitur, et quod illi non preualuerant, neque locus eorum amplius inuentus est in celo, et quod vicerunt illum propter sanguinem agni, et propter verbum testamenti seu testimonii sui. Testimonium autem hoc pro- prie dici potest testimonium Dei maius, quo testificatus est pater de filio suo, vt quomodo in terris de nube vox patris intonuit: „Hic est filius meus dilectus, 35 in quo michi conplacui, ipsum audite,“ ita et in celo testificatus sit pater de filio suo, quod constituisset heredem vniuersorum caputque super omnem prin- cipatum et potestatem, aliis igitur Christo adherentibus, aliis Luciferi tenenti- bus partem. Duarum vtique accionum istarum, defensionis et victorie qualitas demonstrat lucidius eam potestatem, que in celo fuit, dum ecclesia inibi milita- 40 ret. Fuit namque tunc potestas ecclesie virtus, facultas seu auctoritas semet- ipsam conseruandi in ea, quam primo acceperat vnitatem, veritati fidei in- 5
816 Liber XVII. Caput XLIII. monstrantibus angelos fuisse et assistentes et Michaelis ordinacioni parentes ; rarissime aut nunquam victoria secuta, vbi nullus est ordo, pro libito suo facere vnoquoque volente, quomodo in libro dicitur iudicum: „In diebus illis non erat rex in Israhel, sed vnusquisque, quod rectum sibi videbatur, id faciebat.“ Et si in bello corporali, vbi omnibus aut magna multitudine simul pugnante ordo neccessarius est, amplius multo in spirituali, eo ipso confusionem accipiente, quod multi simul loquantur clamantes, vno alterum non intelligente. Itaque ex natura prelii celestis illius, quod spirituale fuit, victoria secuta perspicue de- monstratur in angelis sanctis, dum pugnabant fuisse regitiuam potestatem. Sed et ante inicium belli huius fuisse in ecclesia ipsa angelorum regitiuam 10 potestatem patet ex multiplici appellacione, quam scriptura sacra attribuit illo- rum primo, dum Luciferum vocat eum et principium viarum Dei, ac quod esset extentus et protegens eos, positus in monte sancto Dei, ambulans in medio lapidum ignitorum. Vtrum vero hec potestas in eo fuerit solum et ab eo ordinata in alios ita, vt reuocare posset pro libito voluntatis, vel vtrum 15 primo et per se societati communi adesset remansura in illis, qui societatis vnitatem seruarent, demonstrat pugna ipsa angelorum, expresse in diuino elo- quio notificata. Etenim eo ipso, quod prelium factum est inter eos, ex vna duabus societatibus factis cum duce, belli inicium Lucifer solus, societate diuisa, angeli alii Michaelis, draconis alii sunt appellati. Dicit enim, Michael et angeli 20 eius preliabantur cum dracone, et draco pugnabat et angeli eius; Michaele igi- tur et angelis suis pugnantibus aduersus draconem, quoniam omnis pugna virtute fit et superioris requiritur auctoritas, vt bellum sit iustum, generale presertim, quomodo illud fuit. Quo incluso minime Christi agone atque triumpho nullum aliud in celo terraque vnquam generalius maiusque fuit, multiplici re- 25 spectu facile a quouis homine docto explicabile, intelligere neccesse est, eis- dem affuisse potestatem seu auctoritatem defensionis ac tuicionis communis societatis. Que certe potestas tam grandi singularique excellencia eisdem affuit, vt nedum defendere potuerint ab inpugnacionibus aduersis communem societatem, sed eciam illum belli primum auctorem suosque angelos vincere. 30 Vtrumque enim legitur, et quod illi non preualuerant, neque locus eorum amplius inuentus est in celo, et quod vicerunt illum propter sanguinem agni, et propter verbum testamenti seu testimonii sui. Testimonium autem hoc pro- prie dici potest testimonium Dei maius, quo testificatus est pater de filio suo, vt quomodo in terris de nube vox patris intonuit: „Hic est filius meus dilectus, 35 in quo michi conplacui, ipsum audite,“ ita et in celo testificatus sit pater de filio suo, quod constituisset heredem vniuersorum caputque super omnem prin- cipatum et potestatem, aliis igitur Christo adherentibus, aliis Luciferi tenenti- bus partem. Duarum vtique accionum istarum, defensionis et victorie qualitas demonstrat lucidius eam potestatem, que in celo fuit, dum ecclesia inibi milita- 40 ret. Fuit namque tunc potestas ecclesie virtus, facultas seu auctoritas semet- ipsam conseruandi in ea, quam primo acceperat vnitatem, veritati fidei in- 5
Strana 817
Liber XVII. Caput XLIII. 817 nitentem, tuendique semetipsam ab omni aduersaria inpugnacione, adhuc vin- cendi aduersarios et superandi. Quo intelligitur eciam et semetipsam regendi gubernandique ad finem obtinendum, pro quo militauit; etenim, ut finem ipsum non perderet, acerrime pugnauit contra aduersantes. Nec agitur tantummodo de virtute seu potestate, que absoluta qualitas erat in Michaele et ceteris, quo- modo sapiencia sunt et fortitudo, quibus pugnauerunt contra draconem, hiis quippe adessentibus viris sapientibus atque fortissimis; si non adest superioris auctoritas, preliandi potestas non competit; illarum preterea virtutum, hoc est sapiencie et fortitudinis respectu, si pro veritate declaranda aut tuenda angeli 10 omnes pugnassent, victorie gloria Lucifero certissime succedebat, in sapiencia et fortitudine aliisque virtutibus et perfeccionibus omnes velut incomparabiliter angelos excellenti. Sed ei successit, quomodo viro doctissimo id, quod notorie falsum est, tueri volenti, vt ab eo, qui veritatem sustinet, confundatur, quamuis minus docto. Siquidem veritas se ipsam tuetur, que vinci minime licet, vinciri 15 et ligari potest; pocius autem inquiritur de potestate, que auctoritas dicitur omni presidenti competens, quamuis multis subditorum virtus et sciencia habun- dancius, quam presidenti competant. Lucifero igitur ipso aliud, quam a supe- riori, hoc est diuina potestate, acceperat, disponere volente, eciam priusquam sentencia ferretur, questio non inpertinens nec parui ponderis est, vtrum illi 20 communi societati angelorum licuit resistere sibi et aduersus eum pugnare. Cui profecto vltra vires a natura sibi competentes aderat potestas concessa in- mediate a Deo. Dicit namque: „Tu, cherub extentus et protegens, et posui te in monte sancto Dei, in medio lapidum ignitorum, ambulasti perfectus“ quo verbo Paulus vtitur designans potestatum gradus in ecclesia sistentes. 25 Dicit namque: „Et quosdam quidem posuit Deus in ecclesia primum apostolos, secundo prophetas, tercio doctores.“ Lucifero itaque habente inmediate pote- statem a Deo, quoniam ab ipso posito in monte sancto eius, cum princeps esset et velut summus pontifex angelorum, quia primus ierarcha in spirituali- bus a Deo constitutus, si ita est, vt dicunt, competere summo pontifici nemi- 30 nem posse ei dicere: „Cur ita facis“, quomodo igitur Michaeli ceterisque angelis auctoritas competebat ei non solum non obedire, sed resistere et pugnare aduersus eum ac vincere? Quo manifestius iam iamque innotescit auctoritatem seu potestatem se ipsam tuendi regendique intrinsece magis com- petere ecclesie tunc militanti in celo, hoc est angelorum societati, quam eorum 35 principi, illo seruare nolente legem sibi aliisque datam a potestate superiori. De qualitate vero prelii illius magni celestis cursim modo pertransitur, quia tamen pertinente proposito mota adhuc questione vna animos excitante multo- rum ad intelligendum, quam maxima acerrimaque fuerit angelorum pugna, videlicet vtrum fuerit inter omnes vniuersaliter vno congregatos loco, aut inter 40 aliquos prestanciores ex ipsis, quomodo contingit in curiis principum, vniuersi- tatibus magnarum communitatum religionum, capitulis generalibus, aut in gene- rali concilio tocius ecclesie catholice. Grandis reuera questio est, subtiliorem 5
Liber XVII. Caput XLIII. 817 nitentem, tuendique semetipsam ab omni aduersaria inpugnacione, adhuc vin- cendi aduersarios et superandi. Quo intelligitur eciam et semetipsam regendi gubernandique ad finem obtinendum, pro quo militauit; etenim, ut finem ipsum non perderet, acerrime pugnauit contra aduersantes. Nec agitur tantummodo de virtute seu potestate, que absoluta qualitas erat in Michaele et ceteris, quo- modo sapiencia sunt et fortitudo, quibus pugnauerunt contra draconem, hiis quippe adessentibus viris sapientibus atque fortissimis; si non adest superioris auctoritas, preliandi potestas non competit; illarum preterea virtutum, hoc est sapiencie et fortitudinis respectu, si pro veritate declaranda aut tuenda angeli 10 omnes pugnassent, victorie gloria Lucifero certissime succedebat, in sapiencia et fortitudine aliisque virtutibus et perfeccionibus omnes velut incomparabiliter angelos excellenti. Sed ei successit, quomodo viro doctissimo id, quod notorie falsum est, tueri volenti, vt ab eo, qui veritatem sustinet, confundatur, quamuis minus docto. Siquidem veritas se ipsam tuetur, que vinci minime licet, vinciri 15 et ligari potest; pocius autem inquiritur de potestate, que auctoritas dicitur omni presidenti competens, quamuis multis subditorum virtus et sciencia habun- dancius, quam presidenti competant. Lucifero igitur ipso aliud, quam a supe- riori, hoc est diuina potestate, acceperat, disponere volente, eciam priusquam sentencia ferretur, questio non inpertinens nec parui ponderis est, vtrum illi 20 communi societati angelorum licuit resistere sibi et aduersus eum pugnare. Cui profecto vltra vires a natura sibi competentes aderat potestas concessa in- mediate a Deo. Dicit namque: „Tu, cherub extentus et protegens, et posui te in monte sancto Dei, in medio lapidum ignitorum, ambulasti perfectus“ quo verbo Paulus vtitur designans potestatum gradus in ecclesia sistentes. 25 Dicit namque: „Et quosdam quidem posuit Deus in ecclesia primum apostolos, secundo prophetas, tercio doctores.“ Lucifero itaque habente inmediate pote- statem a Deo, quoniam ab ipso posito in monte sancto eius, cum princeps esset et velut summus pontifex angelorum, quia primus ierarcha in spirituali- bus a Deo constitutus, si ita est, vt dicunt, competere summo pontifici nemi- 30 nem posse ei dicere: „Cur ita facis“, quomodo igitur Michaeli ceterisque angelis auctoritas competebat ei non solum non obedire, sed resistere et pugnare aduersus eum ac vincere? Quo manifestius iam iamque innotescit auctoritatem seu potestatem se ipsam tuendi regendique intrinsece magis com- petere ecclesie tunc militanti in celo, hoc est angelorum societati, quam eorum 35 principi, illo seruare nolente legem sibi aliisque datam a potestate superiori. De qualitate vero prelii illius magni celestis cursim modo pertransitur, quia tamen pertinente proposito mota adhuc questione vna animos excitante multo- rum ad intelligendum, quam maxima acerrimaque fuerit angelorum pugna, videlicet vtrum fuerit inter omnes vniuersaliter vno congregatos loco, aut inter 40 aliquos prestanciores ex ipsis, quomodo contingit in curiis principum, vniuersi- tatibus magnarum communitatum religionum, capitulis generalibus, aut in gene- rali concilio tocius ecclesie catholice. Grandis reuera questio est, subtiliorem 5
Strana 818
818 Liber XVII. Caput XLIII. requirens indaginem, posicionibus datis sequentibus: quod multorum affirmante doctrina vt magnitudo celi eam, que terre, ita numerus angelorum excedit numerum omnium hominum, animalium, corporum quantumcumque minimorum, pote foliorum omnium arborum, herbarum et arene maris ac fluminum. Quod difficilimum est intelligere angelos omnes tam limitato in loco conuenisse, quod tamen pugne qualitas requirit, vt se inuicem audire et intelligere possent. Equidem sicut inter homines corporale bellum non agitur, nisi ictibus se con- tingant, sic inter angelos nisi se inuicem audiant, modo, quo certamen geritur spirituale inter viros sapientes, racionibus pocius quam lanceis vel aliis corpo- reis vtentes armis. Sunt enim dentes eorum arma et sagitte, linguaque eorum 10 gladius acutus. Quod eruditis in diuina sciencia notissimum est angelum vno sistentem loco operari vbique non posse. Etenim, vt suas operaciones exer- ceant, ad loca, in quibus exercent, legitur angelos accedere, quomodo post de- uictam temptacionem a Christo in deserto angeli accesserunt, ministrantes ei, et accedens angelus reuoluit lapidem ab hostio monumenti; non enim in celo 15 aut Rome, sed Iherusalem prope sepulchrum aderat, quando remouit. Et ita angelus, vt prandium ferret Danieli, Abacuk a Iudea in Babilonem transtulit, et repente priori loco restituit, nec celo sistentes loquuntur hominibus, scriptura quam plurimis locis testante angelos descendere et ascendere in celum, necnon transire de loco in locum, vt opera perficiant, ad que intendunt; quod affir- 20 mante communi doctrina celum empirreum statim vt factum, angelis fuit reple- tum; quod huius celi magnitudo velut incomprehensibilis est disserentibus astrologorum multis, quemadmodum in speris elementaribus, pote terram aqua, istam aer et hunc ignis decupla excedit magnitudine, ita et alie superiores decem excedant se inuicem planetarum septem stellati cristallini, seu primi 25 mobilis et celi empirrei. Quam vero incomprehensibilis sit magnitudo celi empirrei, per semet quisque percipere valet. Etenim, si spera terre, vt com- mune dictum est plurimorum, spacium tenet trium mille leucarum et amplius, dato magnitudinem eius esse dumtaxat leuce vnius, iuxta predicta magnitudo spere, per quam sol mouetur, mille milium est leucarum, stellati vero celi cen- 30 tum mille milium: quanta igitur esset magnitudo celi empirrei, excedentis ad- huc ordine tercio! Et tamen in casu ponitur magnitudinem terre, cum sit trium mille et amplius, esse dumtaxat leuce vnius. De hac autem magnitudine celi non exiguum scriptura sacra testimonium exhibet, cum ait: „O Israhel, quam magna est domus Dei et ingens locus possessionis eius! Magnus est, et non 35 habens finem; excelsus et inmensus.“ Siquidem domus Dei est quam beati in- habitant, in secula seculorum laudantes eum. Cum igitur velut infinita propor- cione extrema celi empirrei inuicem distent, si, vt angeli exerceant operaciones suas, neccesse habent a celo in terram descendere et in terra de vno loco ad alium transire, Daniele angelo dicente, se reuerti, vt preliaretur aduersus 40 angelum, principem Persarum, quomodo igitur intelligi potest angelos omnes in vnum conuenisse locum inuicem pugnaturos? Cumque pugna illa fuerit non 5
818 Liber XVII. Caput XLIII. requirens indaginem, posicionibus datis sequentibus: quod multorum affirmante doctrina vt magnitudo celi eam, que terre, ita numerus angelorum excedit numerum omnium hominum, animalium, corporum quantumcumque minimorum, pote foliorum omnium arborum, herbarum et arene maris ac fluminum. Quod difficilimum est intelligere angelos omnes tam limitato in loco conuenisse, quod tamen pugne qualitas requirit, vt se inuicem audire et intelligere possent. Equidem sicut inter homines corporale bellum non agitur, nisi ictibus se con- tingant, sic inter angelos nisi se inuicem audiant, modo, quo certamen geritur spirituale inter viros sapientes, racionibus pocius quam lanceis vel aliis corpo- reis vtentes armis. Sunt enim dentes eorum arma et sagitte, linguaque eorum 10 gladius acutus. Quod eruditis in diuina sciencia notissimum est angelum vno sistentem loco operari vbique non posse. Etenim, vt suas operaciones exer- ceant, ad loca, in quibus exercent, legitur angelos accedere, quomodo post de- uictam temptacionem a Christo in deserto angeli accesserunt, ministrantes ei, et accedens angelus reuoluit lapidem ab hostio monumenti; non enim in celo 15 aut Rome, sed Iherusalem prope sepulchrum aderat, quando remouit. Et ita angelus, vt prandium ferret Danieli, Abacuk a Iudea in Babilonem transtulit, et repente priori loco restituit, nec celo sistentes loquuntur hominibus, scriptura quam plurimis locis testante angelos descendere et ascendere in celum, necnon transire de loco in locum, vt opera perficiant, ad que intendunt; quod affir- 20 mante communi doctrina celum empirreum statim vt factum, angelis fuit reple- tum; quod huius celi magnitudo velut incomprehensibilis est disserentibus astrologorum multis, quemadmodum in speris elementaribus, pote terram aqua, istam aer et hunc ignis decupla excedit magnitudine, ita et alie superiores decem excedant se inuicem planetarum septem stellati cristallini, seu primi 25 mobilis et celi empirrei. Quam vero incomprehensibilis sit magnitudo celi empirrei, per semet quisque percipere valet. Etenim, si spera terre, vt com- mune dictum est plurimorum, spacium tenet trium mille leucarum et amplius, dato magnitudinem eius esse dumtaxat leuce vnius, iuxta predicta magnitudo spere, per quam sol mouetur, mille milium est leucarum, stellati vero celi cen- 30 tum mille milium: quanta igitur esset magnitudo celi empirrei, excedentis ad- huc ordine tercio! Et tamen in casu ponitur magnitudinem terre, cum sit trium mille et amplius, esse dumtaxat leuce vnius. De hac autem magnitudine celi non exiguum scriptura sacra testimonium exhibet, cum ait: „O Israhel, quam magna est domus Dei et ingens locus possessionis eius! Magnus est, et non 35 habens finem; excelsus et inmensus.“ Siquidem domus Dei est quam beati in- habitant, in secula seculorum laudantes eum. Cum igitur velut infinita propor- cione extrema celi empirrei inuicem distent, si, vt angeli exerceant operaciones suas, neccesse habent a celo in terram descendere et in terra de vno loco ad alium transire, Daniele angelo dicente, se reuerti, vt preliaretur aduersus 40 angelum, principem Persarum, quomodo igitur intelligi potest angelos omnes in vnum conuenisse locum inuicem pugnaturos? Cumque pugna illa fuerit non 5
Strana 819
Liber XVII. Caput XLIII. 819 tam in penetralibus suarum cogitacionum, illa enim quomodo in hominibus non omnibus patent, sed exteriori locucione, modo angelis competenti, qui linguas, Paulo teste, habere dicuntur, dum ait: „Si linguis hominum loquar et angelo- rum“, verisimilitudine huic parti non tam fauente vniuersaliter interfuisse ange- los simul omnes illi pugne, intelligibile magis est prestanciores eorum con- uenisse, tociusque multitudinis angelorum frequencia, dum partem terciam, quam draco sua cauda in terram traxit multiplicatis mendaciis, quod sibi est pro- prium, alia suggerens pro aliis, cum sit mendax et mendacii pater. Etenim Ysaia teste propheta docens mendacium ipse cauda est, id ipsum autem, quod 10 aperimus non tam diceretur libere, nisi Augustinus in libro soliloquiorum affir- maret expresse factum fuisse concilium in celo empirreo, cum ad Deum loquens de Lucifero dicit: „Ipse est latro primus et vltimus, qui concilium fecit, vt raperet gloriam tuam, quando inflatus et elatus crepuit et cecidit in foueam suam, et eiecisti eum de monte sancto tuo, de medio lapidum ignitorum, in quorum medio ambulauit.“ Ex doctrina hac ortum fortassis habuit illud dictum plurimorum, scisma primum ecclesie catholice in celo contigisse illius causa ex predictis constante, quia totus et in totum se supra ecclesiam exaltare voluit, conceptibus eius per Ysaiam reuelatis, hunc preclare notantibus sensum, dum non satis fuit ei in celum conscendere, sed exaltare solium suum voluit super 20 astra celi, non quidem fixa illa in celo stellato, sed illa, que Deum laudabant astra matutina verbo inmediato, que ista erant, exponente, „et iubilabant omnes filii Dei.“ Super istos igitur omnes, quia eorum princeps cum exaltatus esset, dum adhuc voluit exaltare solium suum, magnum reuera superexcessum ambite per eum notat potestatis, quam absque vllo iudicii timore firmam permanere 25 cupiebat, quia dicit: „Sedebo in monte testamenti in lateribus aquilonis“, parte quidem celi pre ceteris mobili minus, vnde et a multis polus ille putatur in- mobilis, et quia superadiecit: „Ascendam super altitudinem nubium et similis ero altissimo.“ Verbo isto magis aperuit omne desiderium suum, vt nemo ei dicere posset: „Cur ita facis?“ sicut nec Deo; erat nempe similis altissimo, 30 nature condicione ymmo similimus, quia quanto in eo subtilior excellenciorque pre ceteris erat natura, tanto magis ymago Dei similis insinuabatur expressa. Id vero magis constat autentice scriptura ipsum appellante signaculum simili- tudinis, sed et Ezechiel propheta secreciora eius apercius reuelauit, testatus dixisse eum in corde suo: "Deus ego sum,“ quo superbie gradu maior assi- 35 gnari nequit. At quia non obstante principatu suo angeli, subditi eius, malue- runt Christo, illius eorumque capiti adherere, et tenentes vnanimitatem socie- tatis, in qua primum omnes steterant, illi restiterunt, profecto semper magis ac magis innotescit a primeua institucione sua se ipsam tuendi ac regendi ecclesie competere intrinsecus et inseparabiliter potestatem, vt, que in celo 40 aduersus eam non preualuerunt porte inferi, nec eciam in terra possint. 5 15 Scriptores III. 104
Liber XVII. Caput XLIII. 819 tam in penetralibus suarum cogitacionum, illa enim quomodo in hominibus non omnibus patent, sed exteriori locucione, modo angelis competenti, qui linguas, Paulo teste, habere dicuntur, dum ait: „Si linguis hominum loquar et angelo- rum“, verisimilitudine huic parti non tam fauente vniuersaliter interfuisse ange- los simul omnes illi pugne, intelligibile magis est prestanciores eorum con- uenisse, tociusque multitudinis angelorum frequencia, dum partem terciam, quam draco sua cauda in terram traxit multiplicatis mendaciis, quod sibi est pro- prium, alia suggerens pro aliis, cum sit mendax et mendacii pater. Etenim Ysaia teste propheta docens mendacium ipse cauda est, id ipsum autem, quod 10 aperimus non tam diceretur libere, nisi Augustinus in libro soliloquiorum affir- maret expresse factum fuisse concilium in celo empirreo, cum ad Deum loquens de Lucifero dicit: „Ipse est latro primus et vltimus, qui concilium fecit, vt raperet gloriam tuam, quando inflatus et elatus crepuit et cecidit in foueam suam, et eiecisti eum de monte sancto tuo, de medio lapidum ignitorum, in quorum medio ambulauit.“ Ex doctrina hac ortum fortassis habuit illud dictum plurimorum, scisma primum ecclesie catholice in celo contigisse illius causa ex predictis constante, quia totus et in totum se supra ecclesiam exaltare voluit, conceptibus eius per Ysaiam reuelatis, hunc preclare notantibus sensum, dum non satis fuit ei in celum conscendere, sed exaltare solium suum voluit super 20 astra celi, non quidem fixa illa in celo stellato, sed illa, que Deum laudabant astra matutina verbo inmediato, que ista erant, exponente, „et iubilabant omnes filii Dei.“ Super istos igitur omnes, quia eorum princeps cum exaltatus esset, dum adhuc voluit exaltare solium suum, magnum reuera superexcessum ambite per eum notat potestatis, quam absque vllo iudicii timore firmam permanere 25 cupiebat, quia dicit: „Sedebo in monte testamenti in lateribus aquilonis“, parte quidem celi pre ceteris mobili minus, vnde et a multis polus ille putatur in- mobilis, et quia superadiecit: „Ascendam super altitudinem nubium et similis ero altissimo.“ Verbo isto magis aperuit omne desiderium suum, vt nemo ei dicere posset: „Cur ita facis?“ sicut nec Deo; erat nempe similis altissimo, 30 nature condicione ymmo similimus, quia quanto in eo subtilior excellenciorque pre ceteris erat natura, tanto magis ymago Dei similis insinuabatur expressa. Id vero magis constat autentice scriptura ipsum appellante signaculum simili- tudinis, sed et Ezechiel propheta secreciora eius apercius reuelauit, testatus dixisse eum in corde suo: "Deus ego sum,“ quo superbie gradu maior assi- 35 gnari nequit. At quia non obstante principatu suo angeli, subditi eius, malue- runt Christo, illius eorumque capiti adherere, et tenentes vnanimitatem socie- tatis, in qua primum omnes steterant, illi restiterunt, profecto semper magis ac magis innotescit a primeua institucione sua se ipsam tuendi ac regendi ecclesie competere intrinsecus et inseparabiliter potestatem, vt, que in celo 40 aduersus eam non preualuerunt porte inferi, nec eciam in terra possint. 5 15 Scriptores III. 104
Strana 820
820 Liber XVII. Caput XLIV. Capitulum XLIV. Copiosius disseritur de potestate ecclesie in lege nature et scripture, prout diuina tradit scriptura, quodque illa fuit inmediate a Deo, non ex hominibus, et quare in lege scripture fuerunt prophete, cor- rigentes vicia populi et sacerdotum, non vero sic in nouo testamento, nomine prophete accepto quadrifarie, deque tribus substancialibus ecclesie militanti, et quarto, dum facta est habitaculum Dei cum hominibus. 5 De potestate suprema ecclesie, dum in celo militabat, premissa intelli- gencia anuncciauit ex parte. Ex parte inquam, nam de celestibus sermo vix explicare quid potest sue profunditatem intelligencie, quanto plus de entitate habentibus, et de veritate exponenda minime satis ab homine, cuius sunt dies 10 breues, et terrena inhabitacio sensum deprimit multa cogitantem, cum adhuc nesciat homo, cuius sit spiritus vel spiritus ipse, vnde veniat, aut quo vadat. Atqui, vt de celestibus homo pertractet, cupido trahit; etenim, cum explicari celestis doctrina incipit, tam sapit dulcedo eius, vt vix calamus restringatur. Quod in presenciarum contigit abbreuiacione eorum, que dudum desuper hiis 15 scripta fuerant. Namque de generali concilio ecclesie catholice omnium primo in celo empirreo celebrato, deque accionibus eius illiusque termino multa dudum verbo ac eciam scriptis me horum exilem commentarium explicare coegit neccessitas, quam ecclesia paciebatur, nostris diebus summo pontifice et concilio generali magno nec periculoso minus prelio in celo ecclesie militantis 20 inuicem contendentibus. Omissa igitur pleniori dissercione eorum, que in celo empirreo gesta fuere, ecclesia inibi militante, eiusdem, prout in terra facta est habitaculum Dei cum hominibus, intelligencia hec XIIII. explicatura est potestatem supremam. Dicit autem ille, qui testimonium perhibet de hiis, et scimus, quia verum est testimonium eius: „Ego Iohannes vidi ciuitatem sanctam 25 Iherusalem nouam, descendentem de celo a Deo, paratam, sicut sponsam orna- tam viro suo, et audiui vocem magnam de celo, dicentem: ecce tabernaculum Dei cum hominibus, et habitabit cum eis, et ipsi populus eius erunt, et ipse Deus cum eis erit eorum Deus.“ Cum autem dicit „descendentem de celo“, quia descendere presupponit esse, significat eum in celo prefuisse, et quia 30 dicit „paratam“, ordinem eius significat et decorem personarumque multitudinem in nomine ciuitatis, que non propterea diuersa intelligenda est, quia dicit „nouam", non alia profecto angelorum, et alia hominum, sed vtrorumque dum- taxat vnica ciuitate sistente, de qua gloriosa dicta sunt, et quam super stabili- tatem suam fundauit altissimus. Quod vero nunc de vnitate ecclesie dicimus, 35 demonstrat veraciter atque infallibiliter vnitas capitis, quod est Christus Ihesus, caput reuera vnicum, certissimeque et angelorum et hominum, et quoniam angelorum et hominum est, dumtaxat vnum caput est, eciam et vnum corpus
820 Liber XVII. Caput XLIV. Capitulum XLIV. Copiosius disseritur de potestate ecclesie in lege nature et scripture, prout diuina tradit scriptura, quodque illa fuit inmediate a Deo, non ex hominibus, et quare in lege scripture fuerunt prophete, cor- rigentes vicia populi et sacerdotum, non vero sic in nouo testamento, nomine prophete accepto quadrifarie, deque tribus substancialibus ecclesie militanti, et quarto, dum facta est habitaculum Dei cum hominibus. 5 De potestate suprema ecclesie, dum in celo militabat, premissa intelli- gencia anuncciauit ex parte. Ex parte inquam, nam de celestibus sermo vix explicare quid potest sue profunditatem intelligencie, quanto plus de entitate habentibus, et de veritate exponenda minime satis ab homine, cuius sunt dies 10 breues, et terrena inhabitacio sensum deprimit multa cogitantem, cum adhuc nesciat homo, cuius sit spiritus vel spiritus ipse, vnde veniat, aut quo vadat. Atqui, vt de celestibus homo pertractet, cupido trahit; etenim, cum explicari celestis doctrina incipit, tam sapit dulcedo eius, vt vix calamus restringatur. Quod in presenciarum contigit abbreuiacione eorum, que dudum desuper hiis 15 scripta fuerant. Namque de generali concilio ecclesie catholice omnium primo in celo empirreo celebrato, deque accionibus eius illiusque termino multa dudum verbo ac eciam scriptis me horum exilem commentarium explicare coegit neccessitas, quam ecclesia paciebatur, nostris diebus summo pontifice et concilio generali magno nec periculoso minus prelio in celo ecclesie militantis 20 inuicem contendentibus. Omissa igitur pleniori dissercione eorum, que in celo empirreo gesta fuere, ecclesia inibi militante, eiusdem, prout in terra facta est habitaculum Dei cum hominibus, intelligencia hec XIIII. explicatura est potestatem supremam. Dicit autem ille, qui testimonium perhibet de hiis, et scimus, quia verum est testimonium eius: „Ego Iohannes vidi ciuitatem sanctam 25 Iherusalem nouam, descendentem de celo a Deo, paratam, sicut sponsam orna- tam viro suo, et audiui vocem magnam de celo, dicentem: ecce tabernaculum Dei cum hominibus, et habitabit cum eis, et ipsi populus eius erunt, et ipse Deus cum eis erit eorum Deus.“ Cum autem dicit „descendentem de celo“, quia descendere presupponit esse, significat eum in celo prefuisse, et quia 30 dicit „paratam“, ordinem eius significat et decorem personarumque multitudinem in nomine ciuitatis, que non propterea diuersa intelligenda est, quia dicit „nouam", non alia profecto angelorum, et alia hominum, sed vtrorumque dum- taxat vnica ciuitate sistente, de qua gloriosa dicta sunt, et quam super stabili- tatem suam fundauit altissimus. Quod vero nunc de vnitate ecclesie dicimus, 35 demonstrat veraciter atque infallibiliter vnitas capitis, quod est Christus Ihesus, caput reuera vnicum, certissimeque et angelorum et hominum, et quoniam angelorum et hominum est, dumtaxat vnum caput est, eciam et vnum corpus
Strana 821
Liber XVII. Caput XLIV. 821 est, ecclesia videlicet Christi, que est corpus ipsius et plenitudo eius, qui omnia in omnibus adimpletur. Eandem igitur, que in celo militauit, Iohannes vidit ecclesiam descendentem, vt quemadmodum cum angelis fuerat in mundi inicio, cum hominibus, quorum vita milicia est, super terram fieret habitaculum Dei vsque ad mundi consumacionem. De cuius statu innocencie tempore, quo futura erat, si Adam non peccasset preterita exposicione nunc disserendum est, prout fuit tempore legis nature et scripture. Animaduertendum est igitur primo, quamuis pauca legantur de tempore legis nature, substancialia tamen quatuor in libro geneseos non preteriri, narrante de cultu diuino inuocacione- 10 que Dei, laudando nomen suum, quodque tunc erat multitudo bonorum et malorum in ecclesia, et quis fuit modus regiminis. Testatur igitur Moyses primum, quod ecclesia illo tempore vacauit circa diuinam honoracionem non solum in oblacionibus, sed in sacrificiis et decimis, Abel, Noe et Abraham ceterisque fidelibus non tam sermonibus, quam operibus suis per huiusmodi 15 tria testimonium perhibentibus, credere se in Deum creatorem, quem recogno- scebant meliora, que habebant, illi offerentes, redemptorem quoque, profitentes saluandos se fore in eius sanguine, in cuius signum effundebatur sanguis ani- malium, que in sacrificiis offerebantur, remuneratorem eciam, decimam partem, perfeccionem significantem, illi tribuentes, partibus nouem apud se manentibus 20 numero imperfecto. Sic enim agentes, quia omne datum optimum et omne donum perfectum desursum est, descendens a patre luminum, factis huiusmodi profitebantur se sperare de perfecta remuneracione Dei, cum ipse remunerator sit omnibus inquirentibus se. Sciebant namque dictum fuisse Caym a Deo: „Nonne, si bene egeris, recipies, sin autem male, statim in foribus peccatum 25 aderit.“ Expressit item liber generacionum inuocacionem diuini nominis, cum de nepote Ade inquit: „Iste incepit inuocare nomen domini, non quod Adam et Abel, qui primus fuit martir, Seth quoque primo non inuocauerint, sed quia hic adinuenit specialem modum, laudes diuinas publice decantando, vt in terris militans ecclesia fulgeret modo, quo dum militauit in celo, laudans Deum; 30 alterum eciam scriptura non preteriuit, notificans, quomodo in celo contigerat, quando diuisit Deus lucem a tenebris, malignorum spirituum a sanctis angelis facta separacione. Ita eciam in terra fuisse factum, hominum societate vna diuisa in duas, quarum altera, que sunt Dei, altera vero, que sunt hominis, studiose perquirens esset, quas in euangelio de mundo esse vel non esse de mundo appellat Christus. Notauit autem differenciam eiusmodi Moyses, cum alios appellat filios Dei et alios filios hominum, hoc est secundum Deum vel secundum hominem viuentes, illorum a Seth, aliorum generacione a Caym in- cipiente, qui secundum hominem, vt in ea hominibus dominaretur, ciuitatem edificauit nomine filii ipsam appellantem iuxta ea, que in suo corde versa- 40 bantur et in quibus gloriabatur, prolis videlicet gloria et multitudine domina- cioneque hominum ad mundanam prosperitatem hiis pertinentibus. Vnde et per filios ab eo descendentes artificia inuenta leguntur, viuere volentibus secundum 5 35 104*
Liber XVII. Caput XLIV. 821 est, ecclesia videlicet Christi, que est corpus ipsius et plenitudo eius, qui omnia in omnibus adimpletur. Eandem igitur, que in celo militauit, Iohannes vidit ecclesiam descendentem, vt quemadmodum cum angelis fuerat in mundi inicio, cum hominibus, quorum vita milicia est, super terram fieret habitaculum Dei vsque ad mundi consumacionem. De cuius statu innocencie tempore, quo futura erat, si Adam non peccasset preterita exposicione nunc disserendum est, prout fuit tempore legis nature et scripture. Animaduertendum est igitur primo, quamuis pauca legantur de tempore legis nature, substancialia tamen quatuor in libro geneseos non preteriri, narrante de cultu diuino inuocacione- 10 que Dei, laudando nomen suum, quodque tunc erat multitudo bonorum et malorum in ecclesia, et quis fuit modus regiminis. Testatur igitur Moyses primum, quod ecclesia illo tempore vacauit circa diuinam honoracionem non solum in oblacionibus, sed in sacrificiis et decimis, Abel, Noe et Abraham ceterisque fidelibus non tam sermonibus, quam operibus suis per huiusmodi 15 tria testimonium perhibentibus, credere se in Deum creatorem, quem recogno- scebant meliora, que habebant, illi offerentes, redemptorem quoque, profitentes saluandos se fore in eius sanguine, in cuius signum effundebatur sanguis ani- malium, que in sacrificiis offerebantur, remuneratorem eciam, decimam partem, perfeccionem significantem, illi tribuentes, partibus nouem apud se manentibus 20 numero imperfecto. Sic enim agentes, quia omne datum optimum et omne donum perfectum desursum est, descendens a patre luminum, factis huiusmodi profitebantur se sperare de perfecta remuneracione Dei, cum ipse remunerator sit omnibus inquirentibus se. Sciebant namque dictum fuisse Caym a Deo: „Nonne, si bene egeris, recipies, sin autem male, statim in foribus peccatum 25 aderit.“ Expressit item liber generacionum inuocacionem diuini nominis, cum de nepote Ade inquit: „Iste incepit inuocare nomen domini, non quod Adam et Abel, qui primus fuit martir, Seth quoque primo non inuocauerint, sed quia hic adinuenit specialem modum, laudes diuinas publice decantando, vt in terris militans ecclesia fulgeret modo, quo dum militauit in celo, laudans Deum; 30 alterum eciam scriptura non preteriuit, notificans, quomodo in celo contigerat, quando diuisit Deus lucem a tenebris, malignorum spirituum a sanctis angelis facta separacione. Ita eciam in terra fuisse factum, hominum societate vna diuisa in duas, quarum altera, que sunt Dei, altera vero, que sunt hominis, studiose perquirens esset, quas in euangelio de mundo esse vel non esse de mundo appellat Christus. Notauit autem differenciam eiusmodi Moyses, cum alios appellat filios Dei et alios filios hominum, hoc est secundum Deum vel secundum hominem viuentes, illorum a Seth, aliorum generacione a Caym in- cipiente, qui secundum hominem, vt in ea hominibus dominaretur, ciuitatem edificauit nomine filii ipsam appellantem iuxta ea, que in suo corde versa- 40 bantur et in quibus gloriabatur, prolis videlicet gloria et multitudine domina- cioneque hominum ad mundanam prosperitatem hiis pertinentibus. Vnde et per filios ab eo descendentes artificia inuenta leguntur, viuere volentibus secundum 5 35 104*
Strana 822
822 Liber XVII. Caput XLIV. mundum neccessaria aut delectabilia, non vero legitur ad cultum Dei pertinens, quomodo in generacione Seth, cuius filius Enos cepit inuocare nomen domini; et de Enoch legitur, abnepote eius, quod ambulauit cum Deo tulitque illum, cuius pronepos Noe voce domini iustus appellatur. Inter istas vero duas socie- tates viuencium secundum Deum et secundum hominem aperta differencia tunc extitit, vtrum loci separacione, quod seorsum viuerent, sermo affirmare minime audet, quia scriptura, licet arguitiue, non clare id ipsum testatur, sicut et de separacione morum, alios hominum, alios appellans Dei filios, et quoniam in- nuit de nulla vel parua habita inuicem conuersacione, dum connubia mutuo non haberent, quod scriptura non tacuit narrans, quando hec due societates 10 insimul mixte fuerunt, filiis Dei accipientibus sibi vxores filias hominum, ter- ram tunc fuisse repletam iniquitate, cuncta cogitacione cordis hominum intenta ad malum omni tempore. Postremo autem non tacuit regiminis modum seu formam illo in tempore, vt senior quamdiu viueret, quoniam paterfamilias omnium suorum filiorum curam haberet et illis prouidens et disciplinam tradens, 15 quod racionis neccessitas intelligere cogit, aliud non disponente lege diuina, hoc ipsum dictante infallibiliter iure nature, quo sicut parentes vt in neccessa- riis filiis prouideant, ita vt filii parentibus obediant, in omni homine dictat, qua cunctis animalibus preeminet racionalis natura. Dictat hoc eciam scriptura predicta, enarrans Deum mulieri dixisse: „Sub viri potestate eris, et ipse 20 dominabitur tui.“ Etenim, si ordinauit mulierem sub viri esse potestate, cum duo non sint, sed vna caro, multo magis id ipsum de filiis intelligendum erit, propterea, quod ab ipsis generati sunt et procedunt patre racionem principii et potestatis super eos magis habente. Dictat eciam scriptura hoc intelligen- dum esse designacione tam seriose descripta generacionum temporis illius, nec- 25 non duracionis vite quoque genitorum et vltro hoc testimonium perhibens, patrés filios benedicere aut maledicere, proque eorum benediccione obtinenda filios inuicem decertare. Sed et de ipsa disciplina patrum in filios expresse Deus testatus est, cum dixit: „Num celare potero Abraham, que gesturus sum, cum futurus sit in gentem magnam ac robustissimam, et benedicende sint in 30 illo omnes naciones terre. Scio enim, quod precepturus sit filiis suis et domui sue post se, vt custodiant viam domini et faciant iusticiam et iudicium.“ Saluator quoque in euangelio de tempore legis nature locutus modum et for- mam expressit regiminis, quando dixit, illud esse tempus patrum; dicit enim: „Propterea Moyses dedit vobis circumcisionem, non quia ex Moyse est, sed ex 35 patribus.“ Apertissime autem id manifestat apostolus in epistola Hebreorum, cum dicit: „In disciplina perseuerate! Tanquam filiis vobis offert se Deus, quis enim filius, quem non corripit pater? Quod si extra disciplinam estis, cuius participes facti sunt omnes; ergo adulteri, et non filii estis. Deinde patres quidem carnis nostre habuimus eruditores et reuerebamur eos; nonne 40 multo magis obtemperabimus patri spirituum et viuemus?“ Siquidem tanta fuit tunc obediencia filiorum ad patres, vt Ysaac, quamuis annorum XL, et sic 5
822 Liber XVII. Caput XLIV. mundum neccessaria aut delectabilia, non vero legitur ad cultum Dei pertinens, quomodo in generacione Seth, cuius filius Enos cepit inuocare nomen domini; et de Enoch legitur, abnepote eius, quod ambulauit cum Deo tulitque illum, cuius pronepos Noe voce domini iustus appellatur. Inter istas vero duas socie- tates viuencium secundum Deum et secundum hominem aperta differencia tunc extitit, vtrum loci separacione, quod seorsum viuerent, sermo affirmare minime audet, quia scriptura, licet arguitiue, non clare id ipsum testatur, sicut et de separacione morum, alios hominum, alios appellans Dei filios, et quoniam in- nuit de nulla vel parua habita inuicem conuersacione, dum connubia mutuo non haberent, quod scriptura non tacuit narrans, quando hec due societates 10 insimul mixte fuerunt, filiis Dei accipientibus sibi vxores filias hominum, ter- ram tunc fuisse repletam iniquitate, cuncta cogitacione cordis hominum intenta ad malum omni tempore. Postremo autem non tacuit regiminis modum seu formam illo in tempore, vt senior quamdiu viueret, quoniam paterfamilias omnium suorum filiorum curam haberet et illis prouidens et disciplinam tradens, 15 quod racionis neccessitas intelligere cogit, aliud non disponente lege diuina, hoc ipsum dictante infallibiliter iure nature, quo sicut parentes vt in neccessa- riis filiis prouideant, ita vt filii parentibus obediant, in omni homine dictat, qua cunctis animalibus preeminet racionalis natura. Dictat hoc eciam scriptura predicta, enarrans Deum mulieri dixisse: „Sub viri potestate eris, et ipse 20 dominabitur tui.“ Etenim, si ordinauit mulierem sub viri esse potestate, cum duo non sint, sed vna caro, multo magis id ipsum de filiis intelligendum erit, propterea, quod ab ipsis generati sunt et procedunt patre racionem principii et potestatis super eos magis habente. Dictat eciam scriptura hoc intelligen- dum esse designacione tam seriose descripta generacionum temporis illius, nec- 25 non duracionis vite quoque genitorum et vltro hoc testimonium perhibens, patrés filios benedicere aut maledicere, proque eorum benediccione obtinenda filios inuicem decertare. Sed et de ipsa disciplina patrum in filios expresse Deus testatus est, cum dixit: „Num celare potero Abraham, que gesturus sum, cum futurus sit in gentem magnam ac robustissimam, et benedicende sint in 30 illo omnes naciones terre. Scio enim, quod precepturus sit filiis suis et domui sue post se, vt custodiant viam domini et faciant iusticiam et iudicium.“ Saluator quoque in euangelio de tempore legis nature locutus modum et for- mam expressit regiminis, quando dixit, illud esse tempus patrum; dicit enim: „Propterea Moyses dedit vobis circumcisionem, non quia ex Moyse est, sed ex 35 patribus.“ Apertissime autem id manifestat apostolus in epistola Hebreorum, cum dicit: „In disciplina perseuerate! Tanquam filiis vobis offert se Deus, quis enim filius, quem non corripit pater? Quod si extra disciplinam estis, cuius participes facti sunt omnes; ergo adulteri, et non filii estis. Deinde patres quidem carnis nostre habuimus eruditores et reuerebamur eos; nonne 40 multo magis obtemperabimus patri spirituum et viuemus?“ Siquidem tanta fuit tunc obediencia filiorum ad patres, vt Ysaac, quamuis annorum XL, et sic 5
Strana 823
Liber XVII. Caput XLIV. 823 forcior ac robustior, potens se defendere a violencia patris, qui iam CXL erat annorum, nichilominus reuerenciam illi exhibens passus est colligari, et positus super altare expectauit gladium patris, iugulaturi eum, Deo offerendum in holo- caustum. Tempore igitur legis nature ecclesie iustorum habitaculum Dei facte 5 cum hominibus a sui exordio et continue potestas regendi aderat in patribus filios suos et per consequens omnem familiam gubernantibus, sic Adam, ita Seth, sic Noe aliique descendentes vsque ad Abraham, et quomodo hic, ita ex semine eius propagati patres fuerunt, namque stipites ac duces populi Dei, testante ecclesiastico, parentes ipsos gloriosos fuisse in generacione, multamque 10 gloriam illis faciente domino in magnificencia sua a seculo dominantes in pote- statibus suis, quod certe accidit vsque ad tempus legis Moysi, quo alterata est policia et regendi forma iuxta precepta legis scripture a Deo date. Sed et ille regendi modus nature nedum viguit in hiis, ex quibus Christus descen- dit secundum carnem, genealogiis eorum designatis in canone sacro, sed et 15 aliorum multorum, quibus Deus per occultam inspiracionem astitit iuxta diui- nam viuentibus voluntatem, sicut de Iob legitur, quod sanctificabat filios suos, consurgensque diluculo offerebat holocausta per singulos dies ad purgacionem peccatorum illorum, in quibus tanto disciplina vigebat paterna, vt scriptura dicat non pro eorum peccatis publice conmissis, sed pro peccatis suarum 20 cogitacionum patrem offerre Deo cunctis diebus sacrificium. Eiusmodi autem regitiua seu discipline potestas, que tunc aut cui affuerit, patet satis, quia senioribus patribus, regentibus alios; vtrum vero solum in eis vel in communi societate fidelis populi, quia de vniuersali aliqua non legitur congregacione, facile patere nequit. Sed de fine temporis huius legis nature, multiplicato iam 25 fidelium numero, legitur quasi communi societati eiusmodi potestatem com- petere, precipiente Deo Moysi, vt conmissam exponeret legacionem, congregatis senioribus, de quibus pluries fit abinde conmemoracio, quasi eisdem cura im- mineret in hiis, que potestati Pharaonis non contraueniebant, regendi populum Hebreorum. Post vero datam legem scripture, intuentibus illam euidentissime 30 constat de modo et forma regiminis populi Dei, expresse descriptis mandatis de sacrificiis, de purgacione peccatorum, de iudiciis et regitiua potestate suprema sistente in sacerdotibus Leuitici generis et summo sacerdote, qui pro tempore esset, de qua re licet conmemoratum sit aliquando, quia nunc principaliter agi- tur, prout diuina scriptura continet, inserendi sunt textus. Dicit namque: „Si 35 difficile et ambiguum apud te iudicium esse perspexeris inter sanguinem et sanguinem, causam et causam, lepram et lepram, et iudicium intra portas tuas videris verbis variari, surge et ascende ad locum, quem elegerit dominus Deus tuus; veniesque ad sacerdotes Leuitici generis et ad iudicem, qui fuerit eo tempore: queresque ab eis, qui indicabunt tibi iudicii veritatem, et facies 40 quodcunque dixerint qui presunt loco, quem elegerit Deus, et docuerint te iuxta legem eius; sequeris sentenciam eorum, nec declinabis vel ad dexteram vel ad sinistram. Qui autem superbierit, nolens obedire sacerdotis imperio, qui
Liber XVII. Caput XLIV. 823 forcior ac robustior, potens se defendere a violencia patris, qui iam CXL erat annorum, nichilominus reuerenciam illi exhibens passus est colligari, et positus super altare expectauit gladium patris, iugulaturi eum, Deo offerendum in holo- caustum. Tempore igitur legis nature ecclesie iustorum habitaculum Dei facte 5 cum hominibus a sui exordio et continue potestas regendi aderat in patribus filios suos et per consequens omnem familiam gubernantibus, sic Adam, ita Seth, sic Noe aliique descendentes vsque ad Abraham, et quomodo hic, ita ex semine eius propagati patres fuerunt, namque stipites ac duces populi Dei, testante ecclesiastico, parentes ipsos gloriosos fuisse in generacione, multamque 10 gloriam illis faciente domino in magnificencia sua a seculo dominantes in pote- statibus suis, quod certe accidit vsque ad tempus legis Moysi, quo alterata est policia et regendi forma iuxta precepta legis scripture a Deo date. Sed et ille regendi modus nature nedum viguit in hiis, ex quibus Christus descen- dit secundum carnem, genealogiis eorum designatis in canone sacro, sed et 15 aliorum multorum, quibus Deus per occultam inspiracionem astitit iuxta diui- nam viuentibus voluntatem, sicut de Iob legitur, quod sanctificabat filios suos, consurgensque diluculo offerebat holocausta per singulos dies ad purgacionem peccatorum illorum, in quibus tanto disciplina vigebat paterna, vt scriptura dicat non pro eorum peccatis publice conmissis, sed pro peccatis suarum 20 cogitacionum patrem offerre Deo cunctis diebus sacrificium. Eiusmodi autem regitiua seu discipline potestas, que tunc aut cui affuerit, patet satis, quia senioribus patribus, regentibus alios; vtrum vero solum in eis vel in communi societate fidelis populi, quia de vniuersali aliqua non legitur congregacione, facile patere nequit. Sed de fine temporis huius legis nature, multiplicato iam 25 fidelium numero, legitur quasi communi societati eiusmodi potestatem com- petere, precipiente Deo Moysi, vt conmissam exponeret legacionem, congregatis senioribus, de quibus pluries fit abinde conmemoracio, quasi eisdem cura im- mineret in hiis, que potestati Pharaonis non contraueniebant, regendi populum Hebreorum. Post vero datam legem scripture, intuentibus illam euidentissime 30 constat de modo et forma regiminis populi Dei, expresse descriptis mandatis de sacrificiis, de purgacione peccatorum, de iudiciis et regitiua potestate suprema sistente in sacerdotibus Leuitici generis et summo sacerdote, qui pro tempore esset, de qua re licet conmemoratum sit aliquando, quia nunc principaliter agi- tur, prout diuina scriptura continet, inserendi sunt textus. Dicit namque: „Si 35 difficile et ambiguum apud te iudicium esse perspexeris inter sanguinem et sanguinem, causam et causam, lepram et lepram, et iudicium intra portas tuas videris verbis variari, surge et ascende ad locum, quem elegerit dominus Deus tuus; veniesque ad sacerdotes Leuitici generis et ad iudicem, qui fuerit eo tempore: queresque ab eis, qui indicabunt tibi iudicii veritatem, et facies 40 quodcunque dixerint qui presunt loco, quem elegerit Deus, et docuerint te iuxta legem eius; sequeris sentenciam eorum, nec declinabis vel ad dexteram vel ad sinistram. Qui autem superbierit, nolens obedire sacerdotis imperio, qui
Strana 824
824 Liber XVII. Caput XLIV. eo tempore ministrat domino Deo tuo et decreto iudicis, morietur homo ille et auferes malum de Israhel: cunctusque populus audiens timebit, vt nullus dein- ceps intumescat superbia.“ Alio preterea loco dicit: „Accedent sacerdotes filii Leui, quos elegit dominus Deus tuus, vt ministrent ei, et benedicant in nomine eius; ad verbum eorum omne negocium pendet, et quidquid mundum vel in- mundum est, iudicetur.“ Et iterum: „Facies quecumque docuerint te sacer- dotes Leuitici generis iuxta id, quod precepi.“ Item in Ezechiele: „Sacerdotes docebunt populum meum, quid sit inter sanctum et pollutum et inter mundum et immundum, et ostendent eis, et cum fuerit controuersia, stabunt in iudiciis meis et iudicabunt leges meas et precepta mea.“ Malachias autem propheta 10 inquit: „Labia sacerdotis custodiunt scienciam et legem requirent de labiis eius, quia angelus domini exercituum est et loquitur iuxta seriem textus, non de vno tantum sacerdote, sed de Leui et semine eius.“ Quibus testimoniis apercius liquet tempore legis scripture supremam potestatem regitiuam populi fidelis affuisse sacerdotum congregacioni, non vero vni tantum, quamuis ille 15 esset eorum primus presidensque in hiis, que ad dominum pertinebant. Nec enim ad verbum eorum omne negocium penderet, si, quod ipsi iudicabant, ad hoc restabat examinandum per aliud tribunal superius, videlicet sacerdotis summi. Quod vero eiusmodi auctoritatiua potestas non vni tantum, sed sacer- dotum collegio competeret illa lege durante, ex eo constat, quod non solum in 20 libris Moysi a principio illi populo traditis hoc dicitur, sed in libris regum ac paralipomenon, necnon in Ezechiele et Malachia extremis prophetis populi illius. Patet rursus ex confessione Moysi, ad cuius peticionem velut querelam agentis Deus ordinauit, vt LXX seniores essent cum eo ad regimen ordinati populi illius. Etenim, cum dixisset ad Deum: „Quare non inuenio graciam 25 coram te et cur imposuisti pondus vniuersi populi huius super me, et non pos- sum solus sustinere omnem hunc populum,“ instituit Deus congregacionem LXX seniorum, vt cum eo sustentarent onus populi, et non solus ipse grauaretur congregacione ipsa, quamdiu populus in libertate fuit continuo permanente, vsque quo ablatum est regnum legis illius. Qui vero attente respicit alios 30 libros veteris testamenti, manifeste agnoscit, congregacioni illi sacerdotum et seniorum affuisse eciam scribas et phariseos, sed de vltimis hiis in nullo fortassis predictorum librorum nisi in euangelio ceterisque libris noui testa- menti primum facta est mencio, qui, prophetis deficientibus, quasi in locum succedentes eorum tante reputacionis erant in populo, vt principibus compara- 35 rentur. Dicit enim: „Numquid aliquis ex principibus credit in eum aut ex phariseis, sed turba hec, que non congnouit legem.“ Et quando ille cecus a natiuitate illuminatus est, per Christum ad phariseos ductus est, vt examinare- tur; non quidem in aliqua diuinarum scripturarum ante librum euangeliorum de phariseis fit mencio, quia nullam habemus de tempore, quo inceperunt. Vt 40 namque refert hystoria scolastica, hoc hominum genus cepit habere nomen et famam tempore regine Allexandre, matris Hyrcani et Aristoboli, que cum regna- 5
824 Liber XVII. Caput XLIV. eo tempore ministrat domino Deo tuo et decreto iudicis, morietur homo ille et auferes malum de Israhel: cunctusque populus audiens timebit, vt nullus dein- ceps intumescat superbia.“ Alio preterea loco dicit: „Accedent sacerdotes filii Leui, quos elegit dominus Deus tuus, vt ministrent ei, et benedicant in nomine eius; ad verbum eorum omne negocium pendet, et quidquid mundum vel in- mundum est, iudicetur.“ Et iterum: „Facies quecumque docuerint te sacer- dotes Leuitici generis iuxta id, quod precepi.“ Item in Ezechiele: „Sacerdotes docebunt populum meum, quid sit inter sanctum et pollutum et inter mundum et immundum, et ostendent eis, et cum fuerit controuersia, stabunt in iudiciis meis et iudicabunt leges meas et precepta mea.“ Malachias autem propheta 10 inquit: „Labia sacerdotis custodiunt scienciam et legem requirent de labiis eius, quia angelus domini exercituum est et loquitur iuxta seriem textus, non de vno tantum sacerdote, sed de Leui et semine eius.“ Quibus testimoniis apercius liquet tempore legis scripture supremam potestatem regitiuam populi fidelis affuisse sacerdotum congregacioni, non vero vni tantum, quamuis ille 15 esset eorum primus presidensque in hiis, que ad dominum pertinebant. Nec enim ad verbum eorum omne negocium penderet, si, quod ipsi iudicabant, ad hoc restabat examinandum per aliud tribunal superius, videlicet sacerdotis summi. Quod vero eiusmodi auctoritatiua potestas non vni tantum, sed sacer- dotum collegio competeret illa lege durante, ex eo constat, quod non solum in 20 libris Moysi a principio illi populo traditis hoc dicitur, sed in libris regum ac paralipomenon, necnon in Ezechiele et Malachia extremis prophetis populi illius. Patet rursus ex confessione Moysi, ad cuius peticionem velut querelam agentis Deus ordinauit, vt LXX seniores essent cum eo ad regimen ordinati populi illius. Etenim, cum dixisset ad Deum: „Quare non inuenio graciam 25 coram te et cur imposuisti pondus vniuersi populi huius super me, et non pos- sum solus sustinere omnem hunc populum,“ instituit Deus congregacionem LXX seniorum, vt cum eo sustentarent onus populi, et non solus ipse grauaretur congregacione ipsa, quamdiu populus in libertate fuit continuo permanente, vsque quo ablatum est regnum legis illius. Qui vero attente respicit alios 30 libros veteris testamenti, manifeste agnoscit, congregacioni illi sacerdotum et seniorum affuisse eciam scribas et phariseos, sed de vltimis hiis in nullo fortassis predictorum librorum nisi in euangelio ceterisque libris noui testa- menti primum facta est mencio, qui, prophetis deficientibus, quasi in locum succedentes eorum tante reputacionis erant in populo, vt principibus compara- 35 rentur. Dicit enim: „Numquid aliquis ex principibus credit in eum aut ex phariseis, sed turba hec, que non congnouit legem.“ Et quando ille cecus a natiuitate illuminatus est, per Christum ad phariseos ductus est, vt examinare- tur; non quidem in aliqua diuinarum scripturarum ante librum euangeliorum de phariseis fit mencio, quia nullam habemus de tempore, quo inceperunt. Vt 40 namque refert hystoria scolastica, hoc hominum genus cepit habere nomen et famam tempore regine Allexandre, matris Hyrcani et Aristoboli, que cum regna- 5
Strana 825
Liber XVII. Caput XLIV. 825 ret, adiunxit sibi hoc genus hominum quod, sicut et ipsa, sub specie religionis et sub ypocrisi fingebat se bonum et vocabant se phariseos, et, quidquid illa agebat, consilio istorum agebat, et quem isti volebant excludere, exclusus erat. Et, vt dicit Egisippus, gentilis hystoriographus, genus hominum subdolum fuit et auarissimum, et erat quidam sapiens in populo nomine Dyogenes, cui in- uidebant isti, et ad consilium ipsorum interfecit eum regina. Quantum vero ex hystoriis agnoscitur, inicium istud phariseorum fuit ante Christi natiuitatem per LXx quasi annos. Inserta autem fuit hoc in loco declaracio eorum nominis, vt agnoscatur eorum condicio, ex quibus constabat congregacio tempore legis scripture auctoritatem habens tribunalis supremi. Siquidem ex euangeliorum serie librique accionum apostolicarum in quam multis locis plene constat con- gregacionem illam supreme auctoritatis appellatam sepe concilium in lege scripture consistere penes sacerdotum principes, seniores, scribas et phariseos. Quoniam autem horum quis prior gradus esset, vix aut nusquam determinatur 15 expresse, senioribus aliquando aliis et contra mixtim in ordine scripture pre- positis, sed, vt communiter, hiis preferuntur omnibus principes sacerdotum, quos omnes in vnum conuenisse frequenter legitur desuper tangentibus Chri- stum consilia habituros, grauissimam profecto causam eius reputantes, tanquam ex morte aut vita eius penderet amissio vel conseruacio loci et gentis eorum. 20 Vnde apparet maiora tunc occurrencia negocia pertinuisse ad diffinicionem communis congregacionis, quod eciam demonstrat modus, quo Christus ad eos loquebatur, quia non singulari velut in vno solo penderet, sed plurali numero, cum dicebat super cathedram Moysi sedere scribas et phariseos et obseruanda faciendaque esse quecumque dicerent, quodque tulissent clauem sciencie et 25 clauderent regnum celorum ante homines. Appellabat eciam eos duces cecos et duces cecorum, redarguens, quod grauiora legis reliquissent iudicium, miseri- cordiam et fidem. Propter que aliaque multa, et presertim propter eius futuram mortem implendam ab eis dicebat auferendum esse ab eis regnum, et dandum genti facienti fructus eius, quodque domus eorum deserta relinqueretur. Id 30 autem vnum ex continencia librorum veteris legis stat considerandum, si iudi- cio congregacionis illius, que supreme erat auctoritatis, preferretur iudicium prophetarum, qui in nomine Dei loquebantur ad ipsos. Etenim legitur, quod iudicium regis Dauid, qui tanquam propheta Dei a toto populo venerabatur suo tempore, adeo preeminebat, vt ipse formam dederit omnium officiorum ordinem- 35 que instituerit ministrorum ad cultum Dei. Similiter et Salomon disposuit de dignitate summi sacerdocii, Sadoch sacerdotem pro Abyachar ponens. Iosaphat quoque in cunctis ciuitatibus munitis iudices constituit ad iudicium domini exer- cendum; in Iherusalem eciam iudicarent iudicium et causam domini. Sed et plurimum per omnes fere populi illius tam maiores quam minores, quamuis 40 sepe illud opere non implerent, inspiciebatur ad id, quod Ysaias, Ieremias, Ezechiel, Daniel aliique prophete ex parte Dei reuelatum eisdem fuisse testa- bantur. Cum igitur prophete tante fuerint veneracionis illo in tempore, vt 5 10
Liber XVII. Caput XLIV. 825 ret, adiunxit sibi hoc genus hominum quod, sicut et ipsa, sub specie religionis et sub ypocrisi fingebat se bonum et vocabant se phariseos, et, quidquid illa agebat, consilio istorum agebat, et quem isti volebant excludere, exclusus erat. Et, vt dicit Egisippus, gentilis hystoriographus, genus hominum subdolum fuit et auarissimum, et erat quidam sapiens in populo nomine Dyogenes, cui in- uidebant isti, et ad consilium ipsorum interfecit eum regina. Quantum vero ex hystoriis agnoscitur, inicium istud phariseorum fuit ante Christi natiuitatem per LXx quasi annos. Inserta autem fuit hoc in loco declaracio eorum nominis, vt agnoscatur eorum condicio, ex quibus constabat congregacio tempore legis scripture auctoritatem habens tribunalis supremi. Siquidem ex euangeliorum serie librique accionum apostolicarum in quam multis locis plene constat con- gregacionem illam supreme auctoritatis appellatam sepe concilium in lege scripture consistere penes sacerdotum principes, seniores, scribas et phariseos. Quoniam autem horum quis prior gradus esset, vix aut nusquam determinatur 15 expresse, senioribus aliquando aliis et contra mixtim in ordine scripture pre- positis, sed, vt communiter, hiis preferuntur omnibus principes sacerdotum, quos omnes in vnum conuenisse frequenter legitur desuper tangentibus Chri- stum consilia habituros, grauissimam profecto causam eius reputantes, tanquam ex morte aut vita eius penderet amissio vel conseruacio loci et gentis eorum. 20 Vnde apparet maiora tunc occurrencia negocia pertinuisse ad diffinicionem communis congregacionis, quod eciam demonstrat modus, quo Christus ad eos loquebatur, quia non singulari velut in vno solo penderet, sed plurali numero, cum dicebat super cathedram Moysi sedere scribas et phariseos et obseruanda faciendaque esse quecumque dicerent, quodque tulissent clauem sciencie et 25 clauderent regnum celorum ante homines. Appellabat eciam eos duces cecos et duces cecorum, redarguens, quod grauiora legis reliquissent iudicium, miseri- cordiam et fidem. Propter que aliaque multa, et presertim propter eius futuram mortem implendam ab eis dicebat auferendum esse ab eis regnum, et dandum genti facienti fructus eius, quodque domus eorum deserta relinqueretur. Id 30 autem vnum ex continencia librorum veteris legis stat considerandum, si iudi- cio congregacionis illius, que supreme erat auctoritatis, preferretur iudicium prophetarum, qui in nomine Dei loquebantur ad ipsos. Etenim legitur, quod iudicium regis Dauid, qui tanquam propheta Dei a toto populo venerabatur suo tempore, adeo preeminebat, vt ipse formam dederit omnium officiorum ordinem- 35 que instituerit ministrorum ad cultum Dei. Similiter et Salomon disposuit de dignitate summi sacerdocii, Sadoch sacerdotem pro Abyachar ponens. Iosaphat quoque in cunctis ciuitatibus munitis iudices constituit ad iudicium domini exer- cendum; in Iherusalem eciam iudicarent iudicium et causam domini. Sed et plurimum per omnes fere populi illius tam maiores quam minores, quamuis 40 sepe illud opere non implerent, inspiciebatur ad id, quod Ysaias, Ieremias, Ezechiel, Daniel aliique prophete ex parte Dei reuelatum eisdem fuisse testa- bantur. Cum igitur prophete tante fuerint veneracionis illo in tempore, vt 5 10
Strana 826
826 Liber XVII. Caput XLIV. iudicium congregacionis supremam habentis auctoritatem velut subiectum esset correccioni prophetarum, cur in lege gracie dicitur anathema fieri aliud, quam ecclesia doceat euangelizantem, eciam si hic angelus sit de celo, tanquam iudicium ecclesie catholice sit ex Deo, synagoge autem ex hominibus? Respon- deri autem primum potest, quia lex et prophete vsque ad Iohannem, ideo non vt illo in tempore iudicium reseruatur futuris prophetis, sed iudicium ecclesie infallibile manet. Huius racio esse videtur propter imperfeccionem legis illius; teste namque apostolo lex illa neminem ad perfectum duxit, quo circa ad de- terminacionem multorum occurrencium opportunum fuit, vt Deus mitteret pro- phetas suos, quid super illis credendum vel agendum esset. Vnde, quia ex- 10 pectabant prophetas futuros vel prophetam magnum velud indeterminata vel sub dubio ordinaciones fiebant, sicut altari constructo Machabeorum tempore, reponentes lapides priores in montem domus in loco apto dixerunt, quoadusque veniret propheta, et responderet de eis. Samaritana quoque ad Christum dixit ei credere nolens de loco adoracionis diuine: „Scio, quia Messias venit, qui 15 dicitur Christus; cum ergo venerit ille, nobis anuncciabit omnia.“ Que reuera causa est, quare non, vt in veteri testamento, prophete mittuntur a Deo post aduentum filii sui, qui tanquam propheta prophetarum et sanctus sanctorum perfectam legem et doctrinam tradidit. Omnis quippe scriptura diuinitus inspi- rata vtilis est ad docendum, ad arguendum, ad corrigendum, ad erudiendum in 20 iusticia, vt perfectus sit homo Dei et ad omne opus bonum instructus. Itaque satis ipsa est ad omnem perfeccionem obtinendam, nulla reuelacione, vt de nouo a Deo fiat, ente neccessaria. Etenim, quoniam apostolis reuelauit Chri- stus tamquam amicis suis omnia, que audiuit a patre, postquam illi docuerunt et scripserunt quecumque nota fecit ipsis catholica ecclesia, ad quam pertinet 25 probare spiritus, si ex Deo sunt, honore seruato sponsi sui, perfecti legislatoris, nullius alterius, quam suorum discipulorum scripturam admisit velut auctenti- cam inter libros sacri canonis. Satis namque et plus quam habunde satis ad diffinicionem omnium, que contingerent dubiorum censet ecclesia, quam ad- impleuit Christus legem Dei eiusque promissionem factam discipulis suis, de- 30 fecturam nusquam, vsque ad seculi consumacionem futurum se esse cum eis, et vbi duo vel tres essent congregati in nomine suo, quod ipse erat in medio eorum, quodque spiritus sanctus doceret eos omnem veritatem, suggesturus omnia, quecumque dixerat illis. Quia igitur in lege veteri de huiusmodi assi- stencia diuina non tam constabat, hinc iudicia illius subiecta videbantur cor- 35 reccioni prophetarum, qui futuri sic non erant noui tempore testamenti eorum missione velut suppletura, que defuerant Christi doctrine, qui virtus et sapien- cia est Dei patris, de cuius plenitudine sicut prophete, ita et accipiunt vni- uersi. Quocirca supra filium suum vsque ad quem lex et prophete prophetas alios missurus non erat, correcturos iudicia congregacionis per eum institute, 40 cum interesse illi voluerit apostolos, prophetas, euangelistas eorumque successo- res, pastores item et doctores, non vero docturos vsque ad tempus correccionis 5
826 Liber XVII. Caput XLIV. iudicium congregacionis supremam habentis auctoritatem velut subiectum esset correccioni prophetarum, cur in lege gracie dicitur anathema fieri aliud, quam ecclesia doceat euangelizantem, eciam si hic angelus sit de celo, tanquam iudicium ecclesie catholice sit ex Deo, synagoge autem ex hominibus? Respon- deri autem primum potest, quia lex et prophete vsque ad Iohannem, ideo non vt illo in tempore iudicium reseruatur futuris prophetis, sed iudicium ecclesie infallibile manet. Huius racio esse videtur propter imperfeccionem legis illius; teste namque apostolo lex illa neminem ad perfectum duxit, quo circa ad de- terminacionem multorum occurrencium opportunum fuit, vt Deus mitteret pro- phetas suos, quid super illis credendum vel agendum esset. Vnde, quia ex- 10 pectabant prophetas futuros vel prophetam magnum velud indeterminata vel sub dubio ordinaciones fiebant, sicut altari constructo Machabeorum tempore, reponentes lapides priores in montem domus in loco apto dixerunt, quoadusque veniret propheta, et responderet de eis. Samaritana quoque ad Christum dixit ei credere nolens de loco adoracionis diuine: „Scio, quia Messias venit, qui 15 dicitur Christus; cum ergo venerit ille, nobis anuncciabit omnia.“ Que reuera causa est, quare non, vt in veteri testamento, prophete mittuntur a Deo post aduentum filii sui, qui tanquam propheta prophetarum et sanctus sanctorum perfectam legem et doctrinam tradidit. Omnis quippe scriptura diuinitus inspi- rata vtilis est ad docendum, ad arguendum, ad corrigendum, ad erudiendum in 20 iusticia, vt perfectus sit homo Dei et ad omne opus bonum instructus. Itaque satis ipsa est ad omnem perfeccionem obtinendam, nulla reuelacione, vt de nouo a Deo fiat, ente neccessaria. Etenim, quoniam apostolis reuelauit Chri- stus tamquam amicis suis omnia, que audiuit a patre, postquam illi docuerunt et scripserunt quecumque nota fecit ipsis catholica ecclesia, ad quam pertinet 25 probare spiritus, si ex Deo sunt, honore seruato sponsi sui, perfecti legislatoris, nullius alterius, quam suorum discipulorum scripturam admisit velut auctenti- cam inter libros sacri canonis. Satis namque et plus quam habunde satis ad diffinicionem omnium, que contingerent dubiorum censet ecclesia, quam ad- impleuit Christus legem Dei eiusque promissionem factam discipulis suis, de- 30 fecturam nusquam, vsque ad seculi consumacionem futurum se esse cum eis, et vbi duo vel tres essent congregati in nomine suo, quod ipse erat in medio eorum, quodque spiritus sanctus doceret eos omnem veritatem, suggesturus omnia, quecumque dixerat illis. Quia igitur in lege veteri de huiusmodi assi- stencia diuina non tam constabat, hinc iudicia illius subiecta videbantur cor- 35 reccioni prophetarum, qui futuri sic non erant noui tempore testamenti eorum missione velut suppletura, que defuerant Christi doctrine, qui virtus et sapien- cia est Dei patris, de cuius plenitudine sicut prophete, ita et accipiunt vni- uersi. Quocirca supra filium suum vsque ad quem lex et prophete prophetas alios missurus non erat, correcturos iudicia congregacionis per eum institute, 40 cum interesse illi voluerit apostolos, prophetas, euangelistas eorumque successo- res, pastores item et doctores, non vero docturos vsque ad tempus correccionis 5
Strana 827
Liber XVII. Caput XLIV. 827 impositas carnis iusticias, que iuxta conscienciam perfectum facere non pote- rant seruientem, quemadmodum lex faciebat Moysi, velut pedagogus existens puerorum, sed que pertinent ad consumacionem sanctorum et vsque ad finem mundi erant docturi. At quoniam apostolus testari videtur prophetas non de- futuros in religione christiana vsque quo dominus venerit, siquidem Salomone teste cum prophecia defecerit, dissipabitur populus, et alio loco testatur, quod spiritus prophetarum prophetis subiecti sunt, tanquam prophecia vnius subiecta sit alterius prophete redargucioni: illas attendenti constat, quod prophete nomen in scripturis diuinis multipharie dicitur, non vero mencione facta de 10 tribus anthomatice appellatis prophetis Moyse, Iohanne Baptista et Christo, nec de pseudo- aut prophetis malignis, sed de illis, qui prophete domini appellan- tur. Quoniam igitur propheta dicitur a procul fando, propterea que longe distant ab humana cognicione loquantur, propheta ille dicitur eciam, si non futura reuelet aut misteria sacre scripture aperiat, qui de fide aut moribus 15 magna exponit secreta, quomodo Abraham propheta domini appellatus est, antequam scriptura sacra esset. Propheta quoque dicitur eloquencie donum habens, quomodo Aaron fuit propheta, exponens coram Pharaone et populo Iudeorum Moysi reuelata per Deum. Vnde et tercio propheta dicitur, qui reue- lata sibi a Deo aliis tradit, sicut Dauid, Ysaias, Ieremias et alii prophete com- 20 muniter appellati. Postremo propheta dictus est, qui ea, que tradita sunt a predictis aliisque auctoribus canonis sacri, exponit, tuetur, declarat atque robo- rat secundum racionem fidei, quomodo apostolus dicit haberi donaciones secun- dum graciam differentes siue propheciam secundum racionem fidei, quare pro- phecie non infidelibus date sunt, infideli minime exponere valente secundum 25 racionem fidei misteria scripture diuinitus reuelate. De fidelibus quippe loquens attestatur, quod alii per spiritum datur prophecia, alii discrecio spirituum; spiritus namque prophecie dicitur spiritus intelligencie, quo implet quem wlt dominus magnus, vt tanquam ymbres mittat eloquia sapiencie sue. Namque diuinum sensum quis percipiet nisi de altissimis miserit Deus spiritum suum? Habentes igitur spiritum intelligencie in diuinis eloquiis prophete appellantur. Vnde Crisostomus dicit prophetas vocari in ecclesia non qui futura de miste- riis Christi pronunciant, sed qui reuelata ab illis exponunt et declarant. Hoc eciam idem Gregorius dicit in capitulo: „Sit rector.“ De prophetis igitur in hac quarta dictis significacione intelligendum est, quod apostolus inquit spiritus 35 prophetarum prophetis subiecta esse, notanter etenim dicit: „Spiritus propheta- rum" plurali numero, et non singulari, nam spiritus sanctus, quo inspirati sancti Dei homines locuti sunt, ille non prophetis subiectus, sed preesse dici- tur. Si namque Christus de se exposuit Ysaie vaticinium: „Spiritus domini super me,“ et alibi dicitur: „Requiescet super eum spiritus domini,“ vtique 40 spiritus prophetarum non subiectus, sed ipsis omnibus est prelatus, frequentis- sime scriptura testante: factus est super talem aut talem spiritus domini. Qua- propter non quomodo inter philosophos philosophicarum inuentores disciplinarum, 5 30 Scriptores III. 105
Liber XVII. Caput XLIV. 827 impositas carnis iusticias, que iuxta conscienciam perfectum facere non pote- rant seruientem, quemadmodum lex faciebat Moysi, velut pedagogus existens puerorum, sed que pertinent ad consumacionem sanctorum et vsque ad finem mundi erant docturi. At quoniam apostolus testari videtur prophetas non de- futuros in religione christiana vsque quo dominus venerit, siquidem Salomone teste cum prophecia defecerit, dissipabitur populus, et alio loco testatur, quod spiritus prophetarum prophetis subiecti sunt, tanquam prophecia vnius subiecta sit alterius prophete redargucioni: illas attendenti constat, quod prophete nomen in scripturis diuinis multipharie dicitur, non vero mencione facta de 10 tribus anthomatice appellatis prophetis Moyse, Iohanne Baptista et Christo, nec de pseudo- aut prophetis malignis, sed de illis, qui prophete domini appellan- tur. Quoniam igitur propheta dicitur a procul fando, propterea que longe distant ab humana cognicione loquantur, propheta ille dicitur eciam, si non futura reuelet aut misteria sacre scripture aperiat, qui de fide aut moribus 15 magna exponit secreta, quomodo Abraham propheta domini appellatus est, antequam scriptura sacra esset. Propheta quoque dicitur eloquencie donum habens, quomodo Aaron fuit propheta, exponens coram Pharaone et populo Iudeorum Moysi reuelata per Deum. Vnde et tercio propheta dicitur, qui reue- lata sibi a Deo aliis tradit, sicut Dauid, Ysaias, Ieremias et alii prophete com- 20 muniter appellati. Postremo propheta dictus est, qui ea, que tradita sunt a predictis aliisque auctoribus canonis sacri, exponit, tuetur, declarat atque robo- rat secundum racionem fidei, quomodo apostolus dicit haberi donaciones secun- dum graciam differentes siue propheciam secundum racionem fidei, quare pro- phecie non infidelibus date sunt, infideli minime exponere valente secundum 25 racionem fidei misteria scripture diuinitus reuelate. De fidelibus quippe loquens attestatur, quod alii per spiritum datur prophecia, alii discrecio spirituum; spiritus namque prophecie dicitur spiritus intelligencie, quo implet quem wlt dominus magnus, vt tanquam ymbres mittat eloquia sapiencie sue. Namque diuinum sensum quis percipiet nisi de altissimis miserit Deus spiritum suum? Habentes igitur spiritum intelligencie in diuinis eloquiis prophete appellantur. Vnde Crisostomus dicit prophetas vocari in ecclesia non qui futura de miste- riis Christi pronunciant, sed qui reuelata ab illis exponunt et declarant. Hoc eciam idem Gregorius dicit in capitulo: „Sit rector.“ De prophetis igitur in hac quarta dictis significacione intelligendum est, quod apostolus inquit spiritus 35 prophetarum prophetis subiecta esse, notanter etenim dicit: „Spiritus propheta- rum" plurali numero, et non singulari, nam spiritus sanctus, quo inspirati sancti Dei homines locuti sunt, ille non prophetis subiectus, sed preesse dici- tur. Si namque Christus de se exposuit Ysaie vaticinium: „Spiritus domini super me,“ et alibi dicitur: „Requiescet super eum spiritus domini,“ vtique 40 spiritus prophetarum non subiectus, sed ipsis omnibus est prelatus, frequentis- sime scriptura testante: factus est super talem aut talem spiritus domini. Qua- propter non quomodo inter philosophos philosophicarum inuentores disciplinarum, 5 30 Scriptores III. 105
Strana 828
Liber XVII. Caput XLIV. 828 qui sequuntur spiritum suum aut scolasticos doctores vnum alterius reprehen- dere doctrinam, discipulum quoque magistri sui, ita contigit inter prophetas, super quos factus est spiritus domini, Ysaie dicta nullatenus Ieremia redar- guente, vel Ezechielis Daniele, et ita de aliis prophetis. Si igitur in lege scri- pture quamuis sacerdotum et seniorum iudicia, nunquam tamen prophete redar- 5 guerunt aliorum dicta prophetarum, qui locuti sunt in nomine domini; quia igitur concilio generali, congregacioni reuera per Christum institute, ad eam conuenientibus apostolorum successoribus, prophetarum et euangelistarum, doctis- que pastoribus adest spiritus sanctus, in quo sicut generalis synodus legittime congregata permanet, ita et eo inspirante suas in materia fidei aut morum pro- 10 nunciat diffiniciones — dicit enim: „Visum est spiritui sancto et nobis,“ — eui- dentissime vtique innotescit, quare in lege scripture prophete fuerunt corrigen- tes iudicia sacerdotum, seniorum, scribarum et phariseorum, non vero sic futuri erant in lege gracie, vt corrigerent, que catholica ecclesia legittime congregata in spiritu sancto diffiniret, tanquam prophete contraria dicturi essent hiis, que 15 os domini locutum esset in generalibus synodis, cum et ad ipsam ecclesiam probare et examinare pertineat eciam prophetarum spiritus, si ex Deo sunt. Premissis lucide demonstrantibus quam prosequimur exponentes synodalem doctri- nam, videlicet iudicia generalium synodorum seu ecclesie legittime congregate, non ex hominibus, sed esse ex Deo, supremam quoque ecclesie potestatem, de 20 quo nunc prosecucio fit tempore legis gracie inmediate esse a Deo, et propterea id ipsum non infima suadente racione, quod pape expediat allidere cogitatus suos ad petram solidioris sentencie concilii generalis, nec quouis modo ipsum deceat presumere, vt synodale corrigat iudicium, sicut nec cuiusuis prophete loquentis in nomine domini, forteque minus, quanto per ora plurium apostolo- 25 rum, prophetarum, euangelistarum seu successorum ipsorum, doctorum quoque pastorum, que in generali pronunciantur synodo diuinus loquitur spiritus, cui sapiencia teste proprium est constituere prophetas et amicos Dei. Cum vero potestas ecclesie immediate a Deo sit tempore legis gracie, vtrum autem sic fuerit tempore legis nature, apostolus id sentire aspectu primo non videtur. 30 Etenim, cum dixisset: „Patres quidem carnis nostre habuimus eruditores, et reuerebamur eos, nonne multo magis obtemperabimus patri spirituum et viue- mus?“ subiunxit continuo „et illi quidem in tempore paucorum dierum secun- dum suam voluntatem erudiebant nos, hic autem", videlicet Christus „ad id, quod vtile est, recipiendo sanctificacionem eius“. Quoniam igitur voluntatem 35 hominum distinguit ab eo, quod vtile est, per sanctificacionem datam a Christo in lege gracie, auctoritatem patrum in lege nature, quantum ad erudiendos filios suos, videtur dicere fuisse ex hominibus, non ex Deo. Quod ita accipien- dum non est, quasi omnia patrum dicta in lege nature ex hominibus fuerint, benediccione duobus et tercio malediccione filiis Noe data ex Deo, sistente 40 benediccione quoque Iacob, patre suo Ysaac humana voluntate pocius inclinato Esau benedicere, sed cognouit non a se aut infra, sed supra se fuisse spiritum
Liber XVII. Caput XLIV. 828 qui sequuntur spiritum suum aut scolasticos doctores vnum alterius reprehen- dere doctrinam, discipulum quoque magistri sui, ita contigit inter prophetas, super quos factus est spiritus domini, Ysaie dicta nullatenus Ieremia redar- guente, vel Ezechielis Daniele, et ita de aliis prophetis. Si igitur in lege scri- pture quamuis sacerdotum et seniorum iudicia, nunquam tamen prophete redar- 5 guerunt aliorum dicta prophetarum, qui locuti sunt in nomine domini; quia igitur concilio generali, congregacioni reuera per Christum institute, ad eam conuenientibus apostolorum successoribus, prophetarum et euangelistarum, doctis- que pastoribus adest spiritus sanctus, in quo sicut generalis synodus legittime congregata permanet, ita et eo inspirante suas in materia fidei aut morum pro- 10 nunciat diffiniciones — dicit enim: „Visum est spiritui sancto et nobis,“ — eui- dentissime vtique innotescit, quare in lege scripture prophete fuerunt corrigen- tes iudicia sacerdotum, seniorum, scribarum et phariseorum, non vero sic futuri erant in lege gracie, vt corrigerent, que catholica ecclesia legittime congregata in spiritu sancto diffiniret, tanquam prophete contraria dicturi essent hiis, que 15 os domini locutum esset in generalibus synodis, cum et ad ipsam ecclesiam probare et examinare pertineat eciam prophetarum spiritus, si ex Deo sunt. Premissis lucide demonstrantibus quam prosequimur exponentes synodalem doctri- nam, videlicet iudicia generalium synodorum seu ecclesie legittime congregate, non ex hominibus, sed esse ex Deo, supremam quoque ecclesie potestatem, de 20 quo nunc prosecucio fit tempore legis gracie inmediate esse a Deo, et propterea id ipsum non infima suadente racione, quod pape expediat allidere cogitatus suos ad petram solidioris sentencie concilii generalis, nec quouis modo ipsum deceat presumere, vt synodale corrigat iudicium, sicut nec cuiusuis prophete loquentis in nomine domini, forteque minus, quanto per ora plurium apostolo- 25 rum, prophetarum, euangelistarum seu successorum ipsorum, doctorum quoque pastorum, que in generali pronunciantur synodo diuinus loquitur spiritus, cui sapiencia teste proprium est constituere prophetas et amicos Dei. Cum vero potestas ecclesie immediate a Deo sit tempore legis gracie, vtrum autem sic fuerit tempore legis nature, apostolus id sentire aspectu primo non videtur. 30 Etenim, cum dixisset: „Patres quidem carnis nostre habuimus eruditores, et reuerebamur eos, nonne multo magis obtemperabimus patri spirituum et viue- mus?“ subiunxit continuo „et illi quidem in tempore paucorum dierum secun- dum suam voluntatem erudiebant nos, hic autem", videlicet Christus „ad id, quod vtile est, recipiendo sanctificacionem eius“. Quoniam igitur voluntatem 35 hominum distinguit ab eo, quod vtile est, per sanctificacionem datam a Christo in lege gracie, auctoritatem patrum in lege nature, quantum ad erudiendos filios suos, videtur dicere fuisse ex hominibus, non ex Deo. Quod ita accipien- dum non est, quasi omnia patrum dicta in lege nature ex hominibus fuerint, benediccione duobus et tercio malediccione filiis Noe data ex Deo, sistente 40 benediccione quoque Iacob, patre suo Ysaac humana voluntate pocius inclinato Esau benedicere, sed cognouit non a se aut infra, sed supra se fuisse spiritum
Strana 829
Liber XVII. Caput XLIV. 829 agentem domini benediccionem illi datam, ideoque se reuocare nequeuntem; nam- que veritatem confessus ait: „Benedixi illi, et erit benedictus.“ Ceterum non ex Deo inmediate, sed ex hominibus fuisse potestatem doctrinamque patrum in lege nature, causa fortassis alicui videretur, quia nondum fuerat hominibus data lex a Deo, sacramenta rursus proprie loquendo a Deo tunc instituta ex- presse non erant, sacrificia vero que fiebant, decime et oblaciones multorum testante doctrina sanctorum mere voluntaria erant, et ex consilio, non ex pre- cepti neccessitate, nullam insuper tanquam ex opere operato tribuencia sancti- ficacionem multo minus, quam in lege scripture, habente tamen instituta a Deo 10 sacramenta. Quod vero gracia affuerit quibusdam per illa exercitatis, quomodo Abel, Noe et Abraham, quorum oblaciones Deo leguntur accepte, hoc sicut in lege Moysi fuit ex opere operante. In qua lege eciam vtrum potestas fuerit ex Deo vel ex hominibus difficilimum est perscrutari, quanto magis determi- nate dicere; multum nempe arguit fuisse ex hominibus, quando constat pro- 15 phetas redarguisse iudicia sacerdotum et aliorum rectorum populi illius, sacra- menta quoque eius vigore sui graciam non conferre, et que extra synagogam per sentenciam fiebant non propterea fieri extra graciam Dei, sicut in lege euangelii quecumque in terra, ligantur et in celo. Etenim illa lege adhuc habente vigorem cecus ille extra graciam non fuit propterea, quod ex syna- 20 goga eiectus est cum malediccione, quod discipulus Christi esset. Iohannes quoque idem sentire videtur, cum dicit, quod ex principibus multi crediderunt in Christum, sed propter phariseos non confitebantur, vt de synagoga non eicerentur causa reddita; dilexerunt enim gloriam hominum magis, quam gloriam Dei, itaque gloria Dei fuisset, si de synagoga eici consensissent. Quo mani- 25 feste apparet non eo ipso ligata esse tunc in celo, que per sacerdotes syna- goge in terra ligabantur, qui clauem sciencie habentes claudebant regnum celorum ante homines, et non introibant ipsi, neque alios sinebant introire. Rursus, quod statuta plurima tradicionesque eorum ex hominibus essent, non ex Deo, Christus frequenter attestatus est, sicut de tradicione seniorum, irri- 30 tum faciente mandatum Dei de honoracione parentum, item circa iuramentum, vt „qui in auro templi iuraret, debitor esset, nichil vero, si per templum"; sic de altari et de dono, quod super illud esset, tamquam maius esset donum, quam altare sanctificans illud; similiter de multis aliis tradicionibus, ad mundi- ciam, que de foris est, pertinentibus. Premissis aliisque multis facile con- 35 memorandis non obstantibus magis dicendum videtur ab inicio sui sicut dum in celo militauit, in terra quoque peregrinanti ex Deo fuisse supremam eccle- sie potestatem propterea, quod vera sponsa Christi legittimaque semper fuit coniunx angelos instruens et homines per fidem Christo generans ac nutriens filios. Vnde, quia sacramentum hoc magnum coniugii, quod apostolus contesta- 40 tur esse in Christo et ecclesia, semper fuit consumatum atque perfectum, intel- ligi neccesse est ab inicio sui dotem ab eo accepisse. Dos autem ecclesie potestas eius dicitur, quomodo Augustinus docet ecclesiam totum possidere, 105* 5
Liber XVII. Caput XLIV. 829 agentem domini benediccionem illi datam, ideoque se reuocare nequeuntem; nam- que veritatem confessus ait: „Benedixi illi, et erit benedictus.“ Ceterum non ex Deo inmediate, sed ex hominibus fuisse potestatem doctrinamque patrum in lege nature, causa fortassis alicui videretur, quia nondum fuerat hominibus data lex a Deo, sacramenta rursus proprie loquendo a Deo tunc instituta ex- presse non erant, sacrificia vero que fiebant, decime et oblaciones multorum testante doctrina sanctorum mere voluntaria erant, et ex consilio, non ex pre- cepti neccessitate, nullam insuper tanquam ex opere operato tribuencia sancti- ficacionem multo minus, quam in lege scripture, habente tamen instituta a Deo 10 sacramenta. Quod vero gracia affuerit quibusdam per illa exercitatis, quomodo Abel, Noe et Abraham, quorum oblaciones Deo leguntur accepte, hoc sicut in lege Moysi fuit ex opere operante. In qua lege eciam vtrum potestas fuerit ex Deo vel ex hominibus difficilimum est perscrutari, quanto magis determi- nate dicere; multum nempe arguit fuisse ex hominibus, quando constat pro- 15 phetas redarguisse iudicia sacerdotum et aliorum rectorum populi illius, sacra- menta quoque eius vigore sui graciam non conferre, et que extra synagogam per sentenciam fiebant non propterea fieri extra graciam Dei, sicut in lege euangelii quecumque in terra, ligantur et in celo. Etenim illa lege adhuc habente vigorem cecus ille extra graciam non fuit propterea, quod ex syna- 20 goga eiectus est cum malediccione, quod discipulus Christi esset. Iohannes quoque idem sentire videtur, cum dicit, quod ex principibus multi crediderunt in Christum, sed propter phariseos non confitebantur, vt de synagoga non eicerentur causa reddita; dilexerunt enim gloriam hominum magis, quam gloriam Dei, itaque gloria Dei fuisset, si de synagoga eici consensissent. Quo mani- 25 feste apparet non eo ipso ligata esse tunc in celo, que per sacerdotes syna- goge in terra ligabantur, qui clauem sciencie habentes claudebant regnum celorum ante homines, et non introibant ipsi, neque alios sinebant introire. Rursus, quod statuta plurima tradicionesque eorum ex hominibus essent, non ex Deo, Christus frequenter attestatus est, sicut de tradicione seniorum, irri- 30 tum faciente mandatum Dei de honoracione parentum, item circa iuramentum, vt „qui in auro templi iuraret, debitor esset, nichil vero, si per templum"; sic de altari et de dono, quod super illud esset, tamquam maius esset donum, quam altare sanctificans illud; similiter de multis aliis tradicionibus, ad mundi- ciam, que de foris est, pertinentibus. Premissis aliisque multis facile con- 35 memorandis non obstantibus magis dicendum videtur ab inicio sui sicut dum in celo militauit, in terra quoque peregrinanti ex Deo fuisse supremam eccle- sie potestatem propterea, quod vera sponsa Christi legittimaque semper fuit coniunx angelos instruens et homines per fidem Christo generans ac nutriens filios. Vnde, quia sacramentum hoc magnum coniugii, quod apostolus contesta- 40 tur esse in Christo et ecclesia, semper fuit consumatum atque perfectum, intel- ligi neccesse est ab inicio sui dotem ab eo accepisse. Dos autem ecclesie potestas eius dicitur, quomodo Augustinus docet ecclesiam totum possidere, 105* 5
Strana 830
830 Liber XVII. Caput XLIV. quomodo a viro suo accepit in dotem. Dato autem hoc infallibili fundamento, quod ecclesia ab inicio sui sponsa Christi fuit, euidencia manifestat racionis, ex Deo affuisse illi semper potestatem. Nam quocumque statu ecclesia militans fuit, est et erit, absolui nequit a tribus substancialibus, sine quibus singuloque eorum esse non potest, fide videlicet, spe et caritate potestateque, iuxta tria hec filios suos dirigendi. Etenim, quia certissime sponsa Christi est, de sponso suo certe veram noticiam habet; que enim sponsa sponsum suum ignorat? Etsi alie sponse ignorarent, ecclesia, quia plena sapiencie spiritu, sicut et se, ita et sponsum certe suum ignorare non potest; vnde pro impossibili ponitur in canticis canticorum, cum eam sponsus alloquitur: „Si ignoras te, o pulcher- 10 rima mulierum.“ Non vero minus hec noticia ecclesie competit, quia dicitur Christi corpus, et ipse caput eius, racioni profecto omnimode contradicente, vt corpus viuum minime senciat caput, cui est indissolubiliter coniunctum. Vltra hec Christus dicitur dominus et magister ecclesie, omnibus hiis infallibiliter arguentibus quocumque fuerit statu ecclesiam habuisse noticiam certissimam de 15 Christo. Quia igitur de Christo ecclesia noticiam habet tanquam de sponso suo, capite, domino et magistro, consequens est, vt quocumque fuerit statu per fidem agnouerit misterium incarnacionis Christi, misterium quoque trinitatis in- tellectum in Christi nomine, quia cum dicatur vnctus fuit spiritus domini super eum, et vnxit eum Deus pater oleo leticie pre consortibus suis. Eius- 20 modi autem fidei noticiam et racione altitudinis misterii de trinitate a creata virtute incomprehensibilis et racione misterii incarnacionis, cuius veritas, quia mere contingens, nulla demonstratiua racione probari potest, intelligi neccesse est ecclesie a Deo fuisse infusam, et per consequens non a virtute creata, hoc est angelis vel hominibus, sed ex Deo esse. Etenim, si diuisiones graciarum, 25 ministracionum et operacionum sint idem, tamen Deus, qui operatur omnia in omnibus, et quomodo alii datur per spiritum sermo sapiencie, alii autem sermo sciencie secundum eundem spiritum, ita alteri fides in eodem spiritu. Secun- dum preterea, a quo absolui militans ecclesia nequit, spes est; hoc enim ad racionem spectat milicie, vt coronam accipiat in agone contendere, et quomodo, 30 qui certat bonum certamen, certus est, quando cursum consumauerit de reposita sibi corona iusticie reddenda a iudice iusto Deo, ita et qui militare non wlt non premium sperare, sed timere debet supplicium, quia tanquam seruus malus, nequam et piger operari noluit in talento sibi credito. Prout autem fides, ita et spes non ex virtute nature, sed a Deo dicitur esse. Etenim prima sistente 35 mensura fidei, quod oportet accedentem ad Deum credere, quia est, et inqui- rentibus se remunerator sit, qualis quantaue sit remuneracio ex diuina solum voluntate constat, racionalis creature virtute presumente nullatenus de tam in- finita mercede boni operis sui illud tam inproporcionabiliter excedente, vt in sinum bene operancium danda mensura sit, nedum bona et conferta, sed co- 40 agitata et supereffluens, quod oculus non vidit, nec audiuit auris, nec in cor hominis ascendit; nullum quippe maius premium boni operis esse potuit, quam 5
830 Liber XVII. Caput XLIV. quomodo a viro suo accepit in dotem. Dato autem hoc infallibili fundamento, quod ecclesia ab inicio sui sponsa Christi fuit, euidencia manifestat racionis, ex Deo affuisse illi semper potestatem. Nam quocumque statu ecclesia militans fuit, est et erit, absolui nequit a tribus substancialibus, sine quibus singuloque eorum esse non potest, fide videlicet, spe et caritate potestateque, iuxta tria hec filios suos dirigendi. Etenim, quia certissime sponsa Christi est, de sponso suo certe veram noticiam habet; que enim sponsa sponsum suum ignorat? Etsi alie sponse ignorarent, ecclesia, quia plena sapiencie spiritu, sicut et se, ita et sponsum certe suum ignorare non potest; vnde pro impossibili ponitur in canticis canticorum, cum eam sponsus alloquitur: „Si ignoras te, o pulcher- 10 rima mulierum.“ Non vero minus hec noticia ecclesie competit, quia dicitur Christi corpus, et ipse caput eius, racioni profecto omnimode contradicente, vt corpus viuum minime senciat caput, cui est indissolubiliter coniunctum. Vltra hec Christus dicitur dominus et magister ecclesie, omnibus hiis infallibiliter arguentibus quocumque fuerit statu ecclesiam habuisse noticiam certissimam de 15 Christo. Quia igitur de Christo ecclesia noticiam habet tanquam de sponso suo, capite, domino et magistro, consequens est, vt quocumque fuerit statu per fidem agnouerit misterium incarnacionis Christi, misterium quoque trinitatis in- tellectum in Christi nomine, quia cum dicatur vnctus fuit spiritus domini super eum, et vnxit eum Deus pater oleo leticie pre consortibus suis. Eius- 20 modi autem fidei noticiam et racione altitudinis misterii de trinitate a creata virtute incomprehensibilis et racione misterii incarnacionis, cuius veritas, quia mere contingens, nulla demonstratiua racione probari potest, intelligi neccesse est ecclesie a Deo fuisse infusam, et per consequens non a virtute creata, hoc est angelis vel hominibus, sed ex Deo esse. Etenim, si diuisiones graciarum, 25 ministracionum et operacionum sint idem, tamen Deus, qui operatur omnia in omnibus, et quomodo alii datur per spiritum sermo sapiencie, alii autem sermo sciencie secundum eundem spiritum, ita alteri fides in eodem spiritu. Secun- dum preterea, a quo absolui militans ecclesia nequit, spes est; hoc enim ad racionem spectat milicie, vt coronam accipiat in agone contendere, et quomodo, 30 qui certat bonum certamen, certus est, quando cursum consumauerit de reposita sibi corona iusticie reddenda a iudice iusto Deo, ita et qui militare non wlt non premium sperare, sed timere debet supplicium, quia tanquam seruus malus, nequam et piger operari noluit in talento sibi credito. Prout autem fides, ita et spes non ex virtute nature, sed a Deo dicitur esse. Etenim prima sistente 35 mensura fidei, quod oportet accedentem ad Deum credere, quia est, et inqui- rentibus se remunerator sit, qualis quantaue sit remuneracio ex diuina solum voluntate constat, racionalis creature virtute presumente nullatenus de tam in- finita mercede boni operis sui illud tam inproporcionabiliter excedente, vt in sinum bene operancium danda mensura sit, nedum bona et conferta, sed co- 40 agitata et supereffluens, quod oculus non vidit, nec audiuit auris, nec in cor hominis ascendit; nullum quippe maius premium boni operis esse potuit, quam 5
Strana 831
Liber XVII. Caput XLIV. 831 quod Deus ipse merces esse voluit seruientibus sibi. Tercium denique eciam neccessario et a Deo competit ecclesie militanti, videlicet caritas; vt enim Iohannes inquit, hec est caritas Dei, vt mandata eius custodiamus; et mandata eius grauia non sunt. Dicit namque: „Si vis ad vitam ingredi, serua man- data.“ Si igitur fides et spes non ex creatura, sed ex Deo ecclesie conpetunt, cum fide et spe maior sit caritas, certe ipsa ex Deo erit. Omnibus autem hiis a Deo, non a creatura sistentibus, quoniam potestas ecclesie est dirigere omnes filios suos ad opera fidei, spei et caritatis, quibus Deus colitur, virtute nature ad hec attingere nequeunte; potestas igitur ecclesie sicut et predicta tria 10 a Deo dicitur esse. Quod vero ita fuerit, dum in celo militauit, in libro Eze- chielis reuelauit Deus, cum de Lucifero, qui primus fuit angelorum dux, in- quit: „Tu cherub, extentus et protegens, et posui te in monte sancto Dei, in medio lapidum ignitorum; ambulasti perfectus in viis tuis a die condicionis tue, donec inuenta est iniquitas in te.“ Cum enim dicit, posui te in medio lapi- 15 dum ignitorum, ambulasti perfectus, manifeste notat presidenciam ipsam, qua tanquam maior in medio ambulabat angelorum, non sue nature virtute com- petere, sed a Deo sibi datam fuisse. Si igitur potestas eiusmodi a Deo affuit ecclesie, dum in celo militaret, ex angelis constituta, in quibus admodum splendet diuinarum cognicio veritatum, facillimaque illis est operacio virtutum, 20 quanto magis hoc idem ecclesie competit, postquam facta est habitaculum Dei cum hominibus, quorum corpus corruptibile aggrauat et terrena inhabitacio sensum deprimit multa cogitantem. Sed vltra hoc, dum in terris militat, quon- iam hominum natura est per visibilia et sensibilia, intellectualia et inuisibilia agnoscere, quod in angelis minime fuisse intelligitur, ecclesie competit sacra- 25 mentorum vsus, quibus gracia spiritualis significatur, eorum noticia ex Deo pocius, quam ex hominibus existente propterea, quod signa dare quibus sub- diti a ceteris distinguantur, ad principem pertinet. Siquidem in potestate homi- num non est sacramenta instituere, illa presertim, in recepcione quorum infalli- biliter gracia confertur, tocius humane nature facultate attingere nequeunte vel 30 ad minimam creandam in anima graciam. Cum igitur fides, qua diuina cogno- scuntur misteria, et spes, qua eterna premia sperantur, caritas quoque, per quam est diuinorum custodicio mandatorum, sacramenta rursus, quibus diuina gracia significatur et confertur, omnia hec singulaque eorum non ex hominibus, sed intelligantur esse a Deo, haud dubie potestas ecclesie conpetens, dirigens 35 fideles respectu istorum quatuor, a Deo, non ex hominibus esse cognoscitur. Sicut enim ad regimen naturalium accionum nature virtus requiritur, ad regi- men quoque moralium seu politicorum officiorum ethica aut politica, virtus ita ad regimen spiritualium operacionum non satis humana est, sed spiritualis est neccessaria potestas, vt, quomodo illa a Deo sunt, ita et facultas directiua 40 vsus eorum. In statu itaque nature lapse similiter et scripture ecclesie pote- stas dirigendi fideles in viam salutis eterne a Deo fuisse intelligitur. Eadem namque fides, que nos saluat, Augustini aliorumque sanctorum testante doctrina, 5
Liber XVII. Caput XLIV. 831 quod Deus ipse merces esse voluit seruientibus sibi. Tercium denique eciam neccessario et a Deo competit ecclesie militanti, videlicet caritas; vt enim Iohannes inquit, hec est caritas Dei, vt mandata eius custodiamus; et mandata eius grauia non sunt. Dicit namque: „Si vis ad vitam ingredi, serua man- data.“ Si igitur fides et spes non ex creatura, sed ex Deo ecclesie conpetunt, cum fide et spe maior sit caritas, certe ipsa ex Deo erit. Omnibus autem hiis a Deo, non a creatura sistentibus, quoniam potestas ecclesie est dirigere omnes filios suos ad opera fidei, spei et caritatis, quibus Deus colitur, virtute nature ad hec attingere nequeunte; potestas igitur ecclesie sicut et predicta tria 10 a Deo dicitur esse. Quod vero ita fuerit, dum in celo militauit, in libro Eze- chielis reuelauit Deus, cum de Lucifero, qui primus fuit angelorum dux, in- quit: „Tu cherub, extentus et protegens, et posui te in monte sancto Dei, in medio lapidum ignitorum; ambulasti perfectus in viis tuis a die condicionis tue, donec inuenta est iniquitas in te.“ Cum enim dicit, posui te in medio lapi- 15 dum ignitorum, ambulasti perfectus, manifeste notat presidenciam ipsam, qua tanquam maior in medio ambulabat angelorum, non sue nature virtute com- petere, sed a Deo sibi datam fuisse. Si igitur potestas eiusmodi a Deo affuit ecclesie, dum in celo militaret, ex angelis constituta, in quibus admodum splendet diuinarum cognicio veritatum, facillimaque illis est operacio virtutum, 20 quanto magis hoc idem ecclesie competit, postquam facta est habitaculum Dei cum hominibus, quorum corpus corruptibile aggrauat et terrena inhabitacio sensum deprimit multa cogitantem. Sed vltra hoc, dum in terris militat, quon- iam hominum natura est per visibilia et sensibilia, intellectualia et inuisibilia agnoscere, quod in angelis minime fuisse intelligitur, ecclesie competit sacra- 25 mentorum vsus, quibus gracia spiritualis significatur, eorum noticia ex Deo pocius, quam ex hominibus existente propterea, quod signa dare quibus sub- diti a ceteris distinguantur, ad principem pertinet. Siquidem in potestate homi- num non est sacramenta instituere, illa presertim, in recepcione quorum infalli- biliter gracia confertur, tocius humane nature facultate attingere nequeunte vel 30 ad minimam creandam in anima graciam. Cum igitur fides, qua diuina cogno- scuntur misteria, et spes, qua eterna premia sperantur, caritas quoque, per quam est diuinorum custodicio mandatorum, sacramenta rursus, quibus diuina gracia significatur et confertur, omnia hec singulaque eorum non ex hominibus, sed intelligantur esse a Deo, haud dubie potestas ecclesie conpetens, dirigens 35 fideles respectu istorum quatuor, a Deo, non ex hominibus esse cognoscitur. Sicut enim ad regimen naturalium accionum nature virtus requiritur, ad regi- men quoque moralium seu politicorum officiorum ethica aut politica, virtus ita ad regimen spiritualium operacionum non satis humana est, sed spiritualis est neccessaria potestas, vt, quomodo illa a Deo sunt, ita et facultas directiua 40 vsus eorum. In statu itaque nature lapse similiter et scripture ecclesie pote- stas dirigendi fideles in viam salutis eterne a Deo fuisse intelligitur. Eadem namque fides, que nos saluat, Augustini aliorumque sanctorum testante doctrina, 5
Strana 832
832 Liber XVII. Caput XLIV. saluos iustosque faciebat antiquos, pusillos cum magnis, quia, sicut credimus Christum in carne venisse, ita et illi venturum, et sicut nos mortuum, ita et illi moriturum, et sicut nos resurrexisse, ita et illi resurrecturum, et nos et illi ad iudicium venturum viuorum et mortuorum, euangelio veritatem hanc insi- nuante, vbi ait: „Et qui preibant Christum et qui sequebantur, omnes clama- bant dicentes: „Osanna filio Dauid.“ Clamabant autem, quia firmissime creden- tes mediatorem Dei et hominum esse Christum, in cuius nomine ac potestate, proptereaque ex celo, non ex hominibus ecclesia, sponsa eius, ab inicio sui nutriuit filios Christo omnes fideles, vite eterne participes. Nec propterea, quod aliqui ex ducibus populi Dei, qui ceci fuerunt, et duces cecorum, presertim 10 circa tempora aduentus Christi errauerunt, dicendum est potestatem ecclesie siue eorum ducum fuisse ex hominibus, non ex Deo. Siquidem in lege gracie multi summi pontifices peccatores fuerunt, et tamen doctrina veritatis catholice attestatur papam canonice electum, qui pro tempore fuerit, eius proprio nomine expresso successorem beati Petri fore, habereque a Christo inmediate supre- 15 mam auctoritatem in Dei ecclesia. Quamuis igitur tradiciones quorundam senio- rum Christus iniquas fuisse attestetur, reprehenderit quoque grauia crimina phariseorum, scribarum et sacerdotum, expresse tamen vix aut nusquam legitur adhuc, nec Machabeorum tempore, quo fuit a lege Moysi quasi vniuersalis dis- cessus, congregacionem supremam tempore legis scripture iniquum et contra 20 legem Dei aliquid mandasse vel statuisse, excepta Christi morte, quo per- petrato facinore eo ipso ablatum est a synagoga regnum et datum est genti facienti fructus eius, quemadmodum vinee dominus, quando eiectum extra vineam filium suum occiderunt, illos perdens vineam suam locauit aliis agri- colis, non vero ante, quamuis respondere nolentes de fructibus seruos domini 25 vinee, exigentes illos semel et pluries occiderunt. Quod autem eiecti extra synagogam non essent eiecti a populo Dei in exemplis datis causa esse dici- tur, quia durante Christi predicacione vtraque lex dicitur concurrere, aggrega- tis tunc populo Dei sicut etate maioribus suscepto Christi baptismo, ita Iudeo- rum paruulis circumcisione, quod videtur constare Christi verbo, profitentis, 30 quod a diebus Iohannis Baptiste vsque nunc regnum celorum vim patitur et violenti rapiunt illud. Omnes enim prophete et lex vsque ad Iohannem pro- phetauerunt. Cum vero docente apostolo distancia hec legum esset, quia serui vna, altera erat domini, hinc lex vetus, cum serui esset, non ligabat Christi iugum, quod suaue et leue onus est, super se tollentes. Ante vero Christi pre- 35 dicacionem liber cursus legis erat illius, vt digni censerentur dampnacione propagati ex semine Abrahe, legem et prophetas non audientes, sed appropin- quante fine legis illius, sicut in nouissimis diebus, quando instabunt tempora periculosa, peccata in populo illo, in maioribus precipue habundancius incre- uerunt. Magnam vero auctoritatem iudicio legis scripture attribuit Christus, 40 dum iussit obseruanda et facienda esse quecumque dicerent in cathedra Moysi sedentes, operibus tamen eorum non imitandis, doctrina saluatoris in verbo 5
832 Liber XVII. Caput XLIV. saluos iustosque faciebat antiquos, pusillos cum magnis, quia, sicut credimus Christum in carne venisse, ita et illi venturum, et sicut nos mortuum, ita et illi moriturum, et sicut nos resurrexisse, ita et illi resurrecturum, et nos et illi ad iudicium venturum viuorum et mortuorum, euangelio veritatem hanc insi- nuante, vbi ait: „Et qui preibant Christum et qui sequebantur, omnes clama- bant dicentes: „Osanna filio Dauid.“ Clamabant autem, quia firmissime creden- tes mediatorem Dei et hominum esse Christum, in cuius nomine ac potestate, proptereaque ex celo, non ex hominibus ecclesia, sponsa eius, ab inicio sui nutriuit filios Christo omnes fideles, vite eterne participes. Nec propterea, quod aliqui ex ducibus populi Dei, qui ceci fuerunt, et duces cecorum, presertim 10 circa tempora aduentus Christi errauerunt, dicendum est potestatem ecclesie siue eorum ducum fuisse ex hominibus, non ex Deo. Siquidem in lege gracie multi summi pontifices peccatores fuerunt, et tamen doctrina veritatis catholice attestatur papam canonice electum, qui pro tempore fuerit, eius proprio nomine expresso successorem beati Petri fore, habereque a Christo inmediate supre- 15 mam auctoritatem in Dei ecclesia. Quamuis igitur tradiciones quorundam senio- rum Christus iniquas fuisse attestetur, reprehenderit quoque grauia crimina phariseorum, scribarum et sacerdotum, expresse tamen vix aut nusquam legitur adhuc, nec Machabeorum tempore, quo fuit a lege Moysi quasi vniuersalis dis- cessus, congregacionem supremam tempore legis scripture iniquum et contra 20 legem Dei aliquid mandasse vel statuisse, excepta Christi morte, quo per- petrato facinore eo ipso ablatum est a synagoga regnum et datum est genti facienti fructus eius, quemadmodum vinee dominus, quando eiectum extra vineam filium suum occiderunt, illos perdens vineam suam locauit aliis agri- colis, non vero ante, quamuis respondere nolentes de fructibus seruos domini 25 vinee, exigentes illos semel et pluries occiderunt. Quod autem eiecti extra synagogam non essent eiecti a populo Dei in exemplis datis causa esse dici- tur, quia durante Christi predicacione vtraque lex dicitur concurrere, aggrega- tis tunc populo Dei sicut etate maioribus suscepto Christi baptismo, ita Iudeo- rum paruulis circumcisione, quod videtur constare Christi verbo, profitentis, 30 quod a diebus Iohannis Baptiste vsque nunc regnum celorum vim patitur et violenti rapiunt illud. Omnes enim prophete et lex vsque ad Iohannem pro- phetauerunt. Cum vero docente apostolo distancia hec legum esset, quia serui vna, altera erat domini, hinc lex vetus, cum serui esset, non ligabat Christi iugum, quod suaue et leue onus est, super se tollentes. Ante vero Christi pre- 35 dicacionem liber cursus legis erat illius, vt digni censerentur dampnacione propagati ex semine Abrahe, legem et prophetas non audientes, sed appropin- quante fine legis illius, sicut in nouissimis diebus, quando instabunt tempora periculosa, peccata in populo illo, in maioribus precipue habundancius incre- uerunt. Magnam vero auctoritatem iudicio legis scripture attribuit Christus, 40 dum iussit obseruanda et facienda esse quecumque dicerent in cathedra Moysi sedentes, operibus tamen eorum non imitandis, doctrina saluatoris in verbo 5
Strana 833
Liber XVII. Caput XLIV. 833 isto confirmante, que ex libris Moysi, Ezechielis et Malachie conmemorata fuere, sequendam sentenciam sacerdotum Leuitici generis, nec declinandum ad dextram neque ad sinistram. Alterius quippe generis sunt peccata quarumlibet singularum personarum aut congregacionum populi Dei, alterius vero populi ipsius vniuersaliter sumpti, quemadmodum in religione christiana peccantibus summo pontifice multisque episcoporum, aliorum quoque ministris officiorum eorum, eciam particularibus congregacionibus ecclesia Dei nunquam censetur peccare. Sed quomodo vna et catholica, ita manet semper sancta sine macula dampnati operis et ruga simulate sanctitatis; manet quoque gloriosa claritate fidei, et morum rectitudine semper resplendens. Cumque populus Dei fuerit semper fidelis, sanctus, quia a Deo dilectus, apostolo testante Christum eccle- siam suam semper diligere; vtique id verum est, quomodo in statu legis gracie, ita quoque in statu legis scripture et nature. De tempore cuius, vbi scriptura dicit, quod omnis caro corruperat viam suam, ibidem eciam attesta- 15 tur Noe inuenisse graciam coram domino, fuisseque iustum atque perfectum in generacionibus suis, et cum Deo ambulasse; itaque non omnes et singulos tempore illo peccatores fuisse legitur. Etenim, quamuis octo anime salue facte fuerint, in quibus carne et spiritu conseruatus est tunc populus Dei, temeraria tamen foret assercio fuisse constitutos in mortali peccato omnes, qui diluuio 20 perierunt. Nam in fine seculi quamuis habundancia iniquitatis multorum caritas refrigescet, adhuc, quando celi magno impetu transient, elementa vero calore soluentur, terra autem et que in ipsa sunt opera exurentur, quamplurimi erunt conspicientes et leuantes capita sua, eorum redempcionem appropinquare viden- tes. Sic igitur, quamuis dicatur omnem terram diluuii tempore fuisse repletam 25 iniquitate, non propterea sequitur ecclesiam tempore legis nature culpabiliter defecisse; scripture rursus, quamuis in libro Leuitici scriptum sit, si omnis turba filiorum Israhel ignorauerit et per impericiam fecerit, quod contra man- datum domini est, et postea intellexerit peccatum suum, quod offerat vitulum pro peccato. Turbe quippe appellacione non paruuli et innocentes per imperi- 30 ciam contra mandatum domini facere nequeuntes, sed vulgus, et ita stricte vulgus, quod non maiores populi intelligi debent multoque minus principes et sacerdotes, de quorum purgacione peccati alio loco mencio fit specialis. Eius- modi preterea vniuersales denominaciones magnam et persepe in scriptura sacra recipiunt limitacionem. Condicionalis quoque allocucio, sicut ista est, 35 nichil inesse ponit, sicut illa Christi ad Iudeos: „Et si dixero, quia non noui eum, ero similis vobis, mendax.“ Sed vtriusque locucionis magna distancia est, hac omnino sistente impossibili. Namque, si ad ea, que raro accidunt, leges non adaptantur, ad id vero, quod impossibile, minus, quia determinatur modus purgacionis dicti peccati, quod aliquando contingeret, datur intelligi. Propter 40 quod sanior exposicio dicte littere est, vt, cum dicitur omnis turba, vniuersali- tas hec politice magis, quam logice intelligi debeat, videlicet pro magna aut maxima parte populi, sicut dicitur, quod omnis ciuitas est in ecclesia ad 5 10
Liber XVII. Caput XLIV. 833 isto confirmante, que ex libris Moysi, Ezechielis et Malachie conmemorata fuere, sequendam sentenciam sacerdotum Leuitici generis, nec declinandum ad dextram neque ad sinistram. Alterius quippe generis sunt peccata quarumlibet singularum personarum aut congregacionum populi Dei, alterius vero populi ipsius vniuersaliter sumpti, quemadmodum in religione christiana peccantibus summo pontifice multisque episcoporum, aliorum quoque ministris officiorum eorum, eciam particularibus congregacionibus ecclesia Dei nunquam censetur peccare. Sed quomodo vna et catholica, ita manet semper sancta sine macula dampnati operis et ruga simulate sanctitatis; manet quoque gloriosa claritate fidei, et morum rectitudine semper resplendens. Cumque populus Dei fuerit semper fidelis, sanctus, quia a Deo dilectus, apostolo testante Christum eccle- siam suam semper diligere; vtique id verum est, quomodo in statu legis gracie, ita quoque in statu legis scripture et nature. De tempore cuius, vbi scriptura dicit, quod omnis caro corruperat viam suam, ibidem eciam attesta- 15 tur Noe inuenisse graciam coram domino, fuisseque iustum atque perfectum in generacionibus suis, et cum Deo ambulasse; itaque non omnes et singulos tempore illo peccatores fuisse legitur. Etenim, quamuis octo anime salue facte fuerint, in quibus carne et spiritu conseruatus est tunc populus Dei, temeraria tamen foret assercio fuisse constitutos in mortali peccato omnes, qui diluuio 20 perierunt. Nam in fine seculi quamuis habundancia iniquitatis multorum caritas refrigescet, adhuc, quando celi magno impetu transient, elementa vero calore soluentur, terra autem et que in ipsa sunt opera exurentur, quamplurimi erunt conspicientes et leuantes capita sua, eorum redempcionem appropinquare viden- tes. Sic igitur, quamuis dicatur omnem terram diluuii tempore fuisse repletam 25 iniquitate, non propterea sequitur ecclesiam tempore legis nature culpabiliter defecisse; scripture rursus, quamuis in libro Leuitici scriptum sit, si omnis turba filiorum Israhel ignorauerit et per impericiam fecerit, quod contra man- datum domini est, et postea intellexerit peccatum suum, quod offerat vitulum pro peccato. Turbe quippe appellacione non paruuli et innocentes per imperi- 30 ciam contra mandatum domini facere nequeuntes, sed vulgus, et ita stricte vulgus, quod non maiores populi intelligi debent multoque minus principes et sacerdotes, de quorum purgacione peccati alio loco mencio fit specialis. Eius- modi preterea vniuersales denominaciones magnam et persepe in scriptura sacra recipiunt limitacionem. Condicionalis quoque allocucio, sicut ista est, 35 nichil inesse ponit, sicut illa Christi ad Iudeos: „Et si dixero, quia non noui eum, ero similis vobis, mendax.“ Sed vtriusque locucionis magna distancia est, hac omnino sistente impossibili. Namque, si ad ea, que raro accidunt, leges non adaptantur, ad id vero, quod impossibile, minus, quia determinatur modus purgacionis dicti peccati, quod aliquando contingeret, datur intelligi. Propter 40 quod sanior exposicio dicte littere est, vt, cum dicitur omnis turba, vniuersali- tas hec politice magis, quam logice intelligi debeat, videlicet pro magna aut maxima parte populi, sicut dicitur, quod omnis ciuitas est in ecclesia ad 5 10
Strana 834
834 Liber XVII. Caput XLIV. audiendum sermonem, maiori forte multitudine ibi non interessente, sed id dici- tur de hiis, qui audire consueuerunt, sicut dicitur, quod omnis ciuitas exiuit ad pugnam. Vnde eiusmodi aliisque multis auctoritatibus sacri canonis non obstantibus similiter et quibuscumque excogitabilibus argumentis inspicienda est magis regula illa manutenende catholice veritatis, vt, quandocumque veritas alicuius proposicionis vniuersaliter et substancialiter pertinet ad fundamentum catholice fidei, ex opposito eius dissolucione constante illam absolute manu- tenendam esse in terminis suis, obiecta vero quecumque soluenda aut venera- biliter exponenda, eciam si verba scripture sacre improprianda essent parti- cularibus quibuscumque ad sustentacionem vniuersalis subseruientibus, quomodo 10 vniuersali illis dantibus esse. Quocirca effectibus variatis vtcumque, attenden- dum precipue est ad cause firmitatem, quemadmodum est de veritate ista, Deum esse spiritum, que vno loco expresse ponitur. Etenim, licet quasi infini- tis passibus scriptura Deo tribuat oculos, aures, pedes, manus aliaque multa corporis membra, omnibus hiis expositis appropriate illa tenetur simpliciter, 15 que a principali distrahat significato, huius nulla exposicione permissa. Dato namque Deum esse corpus, simpliciter omnia, que sunt catholice fidei, sub- sistere veritate non possent, et ita, quoniam multipliciter id ipsum testante scriptura sacra religio christiana firmissime de Christo credit, quod peccatum nunquam fecit aut inuentus est dolus in ore eius, Iudeis dicente ipso: "Quis 20 vestrum arguet me de peccato?“ Veritas autem hec vniuersalis fundamentalis- que est catholice fidei, et ideo omnes auctoritates et argumenta siue cum dicit: „Longe a salute mea verba delictorum meorum“ et illud, quod Deus eum fecit peccatum pro nobis aliaque multa similia exponuntur in persona membrorum vel alias multipharie tali modo, vt eidem nunquam imputetur peccatum, sed 25 vel quod ipse hostia fuerit pro peccato, vel quod membrorum delicta sua esse dicantur ad satisfaciendum. Dato namque opposito, videlicet Christum peccato- rem fuisse, qui omnis sanctitatis causa est in membris suis redempcionisque eorum a peccato, dissolucio est catholice fidei. Ita igitur et ecclesia, que non duo, sed vna caro vnumque corpus est cum Christo, scriptura sacra eam atte- 30 stante fore sine macula et ruga gloriosam sanctamque et inmaculatam, quantum- cumque dicatur, quod omnes declinauerunt, simul inutiles facti sunt, vel quod fusca sit, decolorante eam sole, nullatenus attribuendum est sibi peccatum, sed vel peccati penam, aut quod in hiis aliisque plurimis auctoritatibus multitudo malorum denotatur. Est namque sagena missa in mare, congregans piscium 35 multitudinem, et retinens vsque ad consumacionem seculi, quando malis eiectis foras angeli colligent bonos in vasa sua. Nec obieccionum contrariarum ex- posiciones ficte extorteue sunt, nam, vt plurimum, vbicumque similes auctori- tates reperiuntur in eodem contextu, parum distanter sana intelligencia habetur earum. Idem namque psalmus, dicens: „Omnes declinauerunt“ subiungit: 40 „Nonne cognoscent omnes, qui operantur, iniquitatem, qui deuorant plebem meam, sicut escam panis,“ ibi eciam dicitur, quod dominus in generacione 5
834 Liber XVII. Caput XLIV. audiendum sermonem, maiori forte multitudine ibi non interessente, sed id dici- tur de hiis, qui audire consueuerunt, sicut dicitur, quod omnis ciuitas exiuit ad pugnam. Vnde eiusmodi aliisque multis auctoritatibus sacri canonis non obstantibus similiter et quibuscumque excogitabilibus argumentis inspicienda est magis regula illa manutenende catholice veritatis, vt, quandocumque veritas alicuius proposicionis vniuersaliter et substancialiter pertinet ad fundamentum catholice fidei, ex opposito eius dissolucione constante illam absolute manu- tenendam esse in terminis suis, obiecta vero quecumque soluenda aut venera- biliter exponenda, eciam si verba scripture sacre improprianda essent parti- cularibus quibuscumque ad sustentacionem vniuersalis subseruientibus, quomodo 10 vniuersali illis dantibus esse. Quocirca effectibus variatis vtcumque, attenden- dum precipue est ad cause firmitatem, quemadmodum est de veritate ista, Deum esse spiritum, que vno loco expresse ponitur. Etenim, licet quasi infini- tis passibus scriptura Deo tribuat oculos, aures, pedes, manus aliaque multa corporis membra, omnibus hiis expositis appropriate illa tenetur simpliciter, 15 que a principali distrahat significato, huius nulla exposicione permissa. Dato namque Deum esse corpus, simpliciter omnia, que sunt catholice fidei, sub- sistere veritate non possent, et ita, quoniam multipliciter id ipsum testante scriptura sacra religio christiana firmissime de Christo credit, quod peccatum nunquam fecit aut inuentus est dolus in ore eius, Iudeis dicente ipso: "Quis 20 vestrum arguet me de peccato?“ Veritas autem hec vniuersalis fundamentalis- que est catholice fidei, et ideo omnes auctoritates et argumenta siue cum dicit: „Longe a salute mea verba delictorum meorum“ et illud, quod Deus eum fecit peccatum pro nobis aliaque multa similia exponuntur in persona membrorum vel alias multipharie tali modo, vt eidem nunquam imputetur peccatum, sed 25 vel quod ipse hostia fuerit pro peccato, vel quod membrorum delicta sua esse dicantur ad satisfaciendum. Dato namque opposito, videlicet Christum peccato- rem fuisse, qui omnis sanctitatis causa est in membris suis redempcionisque eorum a peccato, dissolucio est catholice fidei. Ita igitur et ecclesia, que non duo, sed vna caro vnumque corpus est cum Christo, scriptura sacra eam atte- 30 stante fore sine macula et ruga gloriosam sanctamque et inmaculatam, quantum- cumque dicatur, quod omnes declinauerunt, simul inutiles facti sunt, vel quod fusca sit, decolorante eam sole, nullatenus attribuendum est sibi peccatum, sed vel peccati penam, aut quod in hiis aliisque plurimis auctoritatibus multitudo malorum denotatur. Est namque sagena missa in mare, congregans piscium 35 multitudinem, et retinens vsque ad consumacionem seculi, quando malis eiectis foras angeli colligent bonos in vasa sua. Nec obieccionum contrariarum ex- posiciones ficte extorteue sunt, nam, vt plurimum, vbicumque similes auctori- tates reperiuntur in eodem contextu, parum distanter sana intelligencia habetur earum. Idem namque psalmus, dicens: „Omnes declinauerunt“ subiungit: 40 „Nonne cognoscent omnes, qui operantur, iniquitatem, qui deuorant plebem meam, sicut escam panis,“ ibi eciam dicitur, quod dominus in generacione 5
Strana 835
Liber XVII. Caput XLIV. XLV. 835 iusta est, itaque stant simul omnes declinasse, et nichilominus, que non decli- nat, plebem domini esse. Dato namque ecclesiam Dei culpabilem et in pec- cato aliquando fuisse aut esse posse, vt supra raciocinatum extitit, dissolucio sequitur christiane religionis; quia vero fundata est supra firmam petram, ser- uata puritate veritatis huius, quod ecclesia sancta est, nec culpabiliter vnquam deficere potest, auctoritates et raciones quecumque in contrarium sanam recipere possunt exposicionem, destruccione vero data fundamenti illius nichil firmum, nichil stabile in religione christiana censetur permanere. Confessa igitur hac irreuocabili veritate, populum Dei fidelem ab inicio mundi semper siue eccle- 10 siam Dei quocumque statu semper fuisse sanctam, questioni proposite responsio claret, quamuis in lege scripture prophete fuerint redarguentes populum, iudi- cia quoque sacerdotum, scribarum et seniorum, redargucionem eorum nunquam fuisse generis huius, tanquam intelligendum sit omnem populum sub lege illa viuentem alienum fuisse a Dei gracia; namque et prophete ipsi ad populum 15 Dei mittebantur, ipsique membra populi illius erant, nec solum ipsi, sed quam permaxima aliorum multitudo. Existimanti namque Helie solum se fore re- lictum Dei cultorem, diuinus sermo respondit: „Septem milia adhuc colencium Deum,“ vel eciam adiecta clausula: „Et omne os, quod non adoraret Baal." Dicendum preterea videtur excepto Christi exemplo ex prophetarum dictis ex- 20 presse non constare redarguisse iudicia supreme congregacionis, tanquam ini- que aliquid constituerit vel declarauerit contra legem Dei; nam cum lex iusse- rit sequendam congregacionis ipsius sentenciam, nec ad dextram vel sinistram declinandum, intelligere nullatenus debemus contraria precepisse Deum, pro- pheta redarguente, quod congregacio fieri mandasset. 5 25 Capitulum XLV. Seriosa exposicio de ecclesie potestate concessa per Christum apostolis, in septem diuisa parciales, quatuor, duas vel aut summarie vna, ordineque et excellencia eius. Exposito igitur, que fuerit suprema ecclesie potestas in lege nature et scripture illamque ex Deo, et non ex hominibus esse, in lege gracie, que 30 qualis quantaue sit et quomodo a Christo inmediate, quamuis ex precedentibus constet, xv. intelligencia hec conmemoracione quadam edissere habet. Cuius fundamentum est communis doctrina sanctorum vnanimiter affirmancium, quod apostolis a Christo de potestate dictum est ad ecclesiam pertinere, idque esse concessum ecclesie. De potestate vero apostolorum multi multa dixerunt, nec 35 tamen ob id veritati catholice obuiantes; etenim, quomodo mandata Dei alii decem, alii duo, alii vnum, ita et potestatem ecclesie apostolis concessam alii septifariam, quadrifariam, alii bifariam, alii vnam dumtaxat tantum expressere. Qui septem dixerunt, ordinem earum varie exprimunt; haud inmerito etenim Scriptores III. 106
Liber XVII. Caput XLIV. XLV. 835 iusta est, itaque stant simul omnes declinasse, et nichilominus, que non decli- nat, plebem domini esse. Dato namque ecclesiam Dei culpabilem et in pec- cato aliquando fuisse aut esse posse, vt supra raciocinatum extitit, dissolucio sequitur christiane religionis; quia vero fundata est supra firmam petram, ser- uata puritate veritatis huius, quod ecclesia sancta est, nec culpabiliter vnquam deficere potest, auctoritates et raciones quecumque in contrarium sanam recipere possunt exposicionem, destruccione vero data fundamenti illius nichil firmum, nichil stabile in religione christiana censetur permanere. Confessa igitur hac irreuocabili veritate, populum Dei fidelem ab inicio mundi semper siue eccle- 10 siam Dei quocumque statu semper fuisse sanctam, questioni proposite responsio claret, quamuis in lege scripture prophete fuerint redarguentes populum, iudi- cia quoque sacerdotum, scribarum et seniorum, redargucionem eorum nunquam fuisse generis huius, tanquam intelligendum sit omnem populum sub lege illa viuentem alienum fuisse a Dei gracia; namque et prophete ipsi ad populum 15 Dei mittebantur, ipsique membra populi illius erant, nec solum ipsi, sed quam permaxima aliorum multitudo. Existimanti namque Helie solum se fore re- lictum Dei cultorem, diuinus sermo respondit: „Septem milia adhuc colencium Deum,“ vel eciam adiecta clausula: „Et omne os, quod non adoraret Baal." Dicendum preterea videtur excepto Christi exemplo ex prophetarum dictis ex- 20 presse non constare redarguisse iudicia supreme congregacionis, tanquam ini- que aliquid constituerit vel declarauerit contra legem Dei; nam cum lex iusse- rit sequendam congregacionis ipsius sentenciam, nec ad dextram vel sinistram declinandum, intelligere nullatenus debemus contraria precepisse Deum, pro- pheta redarguente, quod congregacio fieri mandasset. 5 25 Capitulum XLV. Seriosa exposicio de ecclesie potestate concessa per Christum apostolis, in septem diuisa parciales, quatuor, duas vel aut summarie vna, ordineque et excellencia eius. Exposito igitur, que fuerit suprema ecclesie potestas in lege nature et scripture illamque ex Deo, et non ex hominibus esse, in lege gracie, que 30 qualis quantaue sit et quomodo a Christo inmediate, quamuis ex precedentibus constet, xv. intelligencia hec conmemoracione quadam edissere habet. Cuius fundamentum est communis doctrina sanctorum vnanimiter affirmancium, quod apostolis a Christo de potestate dictum est ad ecclesiam pertinere, idque esse concessum ecclesie. De potestate vero apostolorum multi multa dixerunt, nec 35 tamen ob id veritati catholice obuiantes; etenim, quomodo mandata Dei alii decem, alii duo, alii vnum, ita et potestatem ecclesie apostolis concessam alii septifariam, quadrifariam, alii bifariam, alii vnam dumtaxat tantum expressere. Qui septem dixerunt, ordinem earum varie exprimunt; haud inmerito etenim Scriptores III. 106
Strana 836
836 Liber XVII. Caput XLV. difficilimum est ordinem assignare Christi accionibus et doctrine in euangelio enarratis, et multi quidem temptarunt, qui manifeste in multis defecerunt, ex quatuor euangelium vnum constituere volentes, diuina prouidencia alcius hoc ordinante misterium, vt non dumtaxat vnum, sed remaneant semper testimonia quatuor. Propter quod nullatenus firmata assercione ordine tali Christum con- cessisse quantum apparet dicenti sua exigua racione, hic videtur esse ordo apostolis concessarum potestatum a Christo, vt prima fuerit auctoritas pre- dicandi verbi diuini, licet baptizandi, quantum ad exercicium, prima fuerit in discipulis Christi, eisdem velut competens ex conmissione; siquidem, quando predicare, adstatim Christus baptisare cepit, et, vt Iohannes euangelista testa- 10 tur, non ipse baptisabat, sed discipuli eius, cumque hoc factum esse videatur, priusquam ascendens in montem docuisset eos specialiter illum sermonem magnum, quem Matheus describit in tribus capitulis, prius eciam, quam ex multitudine discipulorum duodecim elegisset, quamuis eorum aliquos, vt seque- rentur se, primo vocauerit, item priusquam vltra ipsos XII designasset alios 15 LXXII, discipuli certe, quorum ministerio Christus baptizabat, intelliguntur esse, qui racione doctrine eum sequebantur siue ex XII, LXXII vel aliis quibuscum- que essent. Vnde potestas baptisandi, que primo narratur, proprie non videtur concessa apostolis, qui nondum adhuc erant nominati tanquam tales. Sed quod potestas hec aggregandi homines populo Dei, quod fit baptismi suscepcione, 20 principaliter eis competat, velut primis arietibus dominici gregis, sed ducibus Christi fidelium concessa expresse legitur, quando ascendens in celum misit eos in vniuersum mundum docere omnes gentes et baptizare. Quare auctoritas predicandi verbi diuini precedit illam baptisandi. Etenim, quamuis dum pre- dicauit Christus, actus baptizandi in eius discipulis primo fuit, quam doctrine, 25 ex condicione tamen operis precessit doctrine actus, non quidem in eis, sed in Christo, quem postquam gentes audierunt predicantem euangelium regni Dei et dicentem: „Quoniam impletum est tempus et appropinquabit regnum Dei, penitemini et credite euangelio" siue, vt Matheus inquit: „Penitenciam agite, appropinquabit enim regnum celorum,“ quamplurimi susceperunt baptismum 30 eius ita, vt discipuli Iohannis Baptiste emularentur, quoniam plures faceret discipulos, quam Iohannes ipse. Quia igitur ex natura rei primo est credere sacramenta fidei, quam illa suscipere, prima potestas apostolis concessa est predicacionis verbi Dei, sublimi adeo eis gradu concessa, vt credentes eorum doctrine salui fierent, condempnarentur vero non credentes; attestatus namque 35 est esse eos mundi lucem, sicut et se ipsum dixit. Quamobrem intelligitur sequentes doctrinam eorum lumen vite habere, manentibus in tenebris aliis omnibus, veluti super quos sol non lucet, sed et cum dixit eos lucem mundi, significauit doctrinam eorum ab errore omnino distare, quod lucidum est obscu- rari, sed quod lux est obtenebrari nequeunte, quomodo vnum contrariorum, 40 quia simul cum alio esse non potest, nunquam alterius suscipit nomen; quam- uis quod illi subest, sicut modo istud, modo illud recipere, ita vtriusque 5
836 Liber XVII. Caput XLV. difficilimum est ordinem assignare Christi accionibus et doctrine in euangelio enarratis, et multi quidem temptarunt, qui manifeste in multis defecerunt, ex quatuor euangelium vnum constituere volentes, diuina prouidencia alcius hoc ordinante misterium, vt non dumtaxat vnum, sed remaneant semper testimonia quatuor. Propter quod nullatenus firmata assercione ordine tali Christum con- cessisse quantum apparet dicenti sua exigua racione, hic videtur esse ordo apostolis concessarum potestatum a Christo, vt prima fuerit auctoritas pre- dicandi verbi diuini, licet baptizandi, quantum ad exercicium, prima fuerit in discipulis Christi, eisdem velut competens ex conmissione; siquidem, quando predicare, adstatim Christus baptisare cepit, et, vt Iohannes euangelista testa- 10 tur, non ipse baptisabat, sed discipuli eius, cumque hoc factum esse videatur, priusquam ascendens in montem docuisset eos specialiter illum sermonem magnum, quem Matheus describit in tribus capitulis, prius eciam, quam ex multitudine discipulorum duodecim elegisset, quamuis eorum aliquos, vt seque- rentur se, primo vocauerit, item priusquam vltra ipsos XII designasset alios 15 LXXII, discipuli certe, quorum ministerio Christus baptizabat, intelliguntur esse, qui racione doctrine eum sequebantur siue ex XII, LXXII vel aliis quibuscum- que essent. Vnde potestas baptisandi, que primo narratur, proprie non videtur concessa apostolis, qui nondum adhuc erant nominati tanquam tales. Sed quod potestas hec aggregandi homines populo Dei, quod fit baptismi suscepcione, 20 principaliter eis competat, velut primis arietibus dominici gregis, sed ducibus Christi fidelium concessa expresse legitur, quando ascendens in celum misit eos in vniuersum mundum docere omnes gentes et baptizare. Quare auctoritas predicandi verbi diuini precedit illam baptisandi. Etenim, quamuis dum pre- dicauit Christus, actus baptizandi in eius discipulis primo fuit, quam doctrine, 25 ex condicione tamen operis precessit doctrine actus, non quidem in eis, sed in Christo, quem postquam gentes audierunt predicantem euangelium regni Dei et dicentem: „Quoniam impletum est tempus et appropinquabit regnum Dei, penitemini et credite euangelio" siue, vt Matheus inquit: „Penitenciam agite, appropinquabit enim regnum celorum,“ quamplurimi susceperunt baptismum 30 eius ita, vt discipuli Iohannis Baptiste emularentur, quoniam plures faceret discipulos, quam Iohannes ipse. Quia igitur ex natura rei primo est credere sacramenta fidei, quam illa suscipere, prima potestas apostolis concessa est predicacionis verbi Dei, sublimi adeo eis gradu concessa, vt credentes eorum doctrine salui fierent, condempnarentur vero non credentes; attestatus namque 35 est esse eos mundi lucem, sicut et se ipsum dixit. Quamobrem intelligitur sequentes doctrinam eorum lumen vite habere, manentibus in tenebris aliis omnibus, veluti super quos sol non lucet, sed et cum dixit eos lucem mundi, significauit doctrinam eorum ab errore omnino distare, quod lucidum est obscu- rari, sed quod lux est obtenebrari nequeunte, quomodo vnum contrariorum, 40 quia simul cum alio esse non potest, nunquam alterius suscipit nomen; quam- uis quod illi subest, sicut modo istud, modo illud recipere, ita vtriusque 5
Strana 837
Liber XVII. Caput XLV. 837 habere potest denominacionem. Quia igitur apostoli a Christo dicti sunt lux mundi, simpliciter omnis tenebra erroris exulat procul ab ipsis, quibus, vt pol- licitus est, misit Christus spiritum in eis futurum et mansurum cum eis in eternum, docturum eos omnem veritatem docturumque omnia et suggesturum quecumque eis Christus dixerit. Promisit insuper daturum se eis os et sapien- ciam, quibus aduersarii eorum resistere minime possent. Quod autem conside- racione singularissimum est, quoniam affirmauit, qui mentiri non potest, Dei sapiencia et virtus, discipulis suis datum nosse misterium regni celorum, aliis autem datum non esset. Vt vero hanc potestatem illuminacionis apostolis com- 10 petere omnis agnosceret mundus, illam roborauit Christus, concessa eisdem potestate secunda miracula faciendi. Cuiuslibet namque doctrine veritas proba- cione constat quadruplici: experiencia sensuali, raciocinacioneue, auctoritate, aut operacione miraculi; quocumque philosopho non minorem reputante se habere certitudinem de hiis, que agnoscit via demonstracionis a priori quam 15 de hiis, que corporeis oculis patent, similiter et verba audiens ab eo, quem scit mentiri non posse, quam si desuper miraculum fieri videret. Quia igitur fides est de inuisibilibus, supraque attingenciam humane racionis, de contin- gentibus quoque, cum veritas eius probari non posset, sensuali experiencia aut racione demonstratiua, ecclesie auctoritate adhuc non suffragante, miracula nec- 20 cessaria fuerunt, vt Christi doctrina, tanquam esset ex Deo, veneraretur, nec- cessaria profecto tam Iudeorum quam respectu gentilium. Assueti quippe Iudei erant, nisi signa et prodigia viderent, non credere, apostolo teste, quod Iudei signa petunt et Greci sapienciam. Quia igitur doctrina euangelii apud eos in veneracione non erat, vocantes Christum seductorem, nisi miracula precessis- 25 sent, vix aut nunquam recepissent illam in veneracionem. Etenim, quamuis in lege prophetis et psalmis quamplurima testimonia de Christo scripta essent, quomodo in disputacione contingit, multis allegatis subterfugiis, nolebant cre- dere, sed ostensis miraculis coacti sunt apostolis credere, per quorum manus multiplicatissima prodigia et signa fieri videbant. Vt vero gentiles crederent, 30 maior fuit neccessitas operacionis miraculorum, vix aut par nullam de vnitate Dei doctrinam expressam habentes, et si habentes, non venerantes, quia, cum cognouissent Deum, non sicut Deum glorificauerunt plures colentes Deos. De aduentu autem redemptoris aliisque articulis fidei et sacramentis permaxima inopia, sed nulla fames erat apud eos, mundi querentes gloriam, animarum 35 autem salutem et alia misteria fidei christiane eisdem incognita non amantes. Et propter hoc summa fuit neccessitas ad hoc, vt doctrinam Christi acciperent in veneracionem, quod inducerentur miraculorum frequencia, que quia sensi- bilia et ante oculos eorum fiebant, negare non poterant. Hec igitur est pote- stas secunda ecclesie apostolis a Christo concessa. Vnde post nominacionem 40 eorum, quando misit eos predicare, continuo de ista potestate fit mencio, que inter potestates ecclesiasticas annotatur, quoniam et apostolus aliis connumera- uit, cum inquit: „Et quosdam quidem posuit Deus in ecclesia, primum aposto- 106* 5
Liber XVII. Caput XLV. 837 habere potest denominacionem. Quia igitur apostoli a Christo dicti sunt lux mundi, simpliciter omnis tenebra erroris exulat procul ab ipsis, quibus, vt pol- licitus est, misit Christus spiritum in eis futurum et mansurum cum eis in eternum, docturum eos omnem veritatem docturumque omnia et suggesturum quecumque eis Christus dixerit. Promisit insuper daturum se eis os et sapien- ciam, quibus aduersarii eorum resistere minime possent. Quod autem conside- racione singularissimum est, quoniam affirmauit, qui mentiri non potest, Dei sapiencia et virtus, discipulis suis datum nosse misterium regni celorum, aliis autem datum non esset. Vt vero hanc potestatem illuminacionis apostolis com- 10 petere omnis agnosceret mundus, illam roborauit Christus, concessa eisdem potestate secunda miracula faciendi. Cuiuslibet namque doctrine veritas proba- cione constat quadruplici: experiencia sensuali, raciocinacioneue, auctoritate, aut operacione miraculi; quocumque philosopho non minorem reputante se habere certitudinem de hiis, que agnoscit via demonstracionis a priori quam 15 de hiis, que corporeis oculis patent, similiter et verba audiens ab eo, quem scit mentiri non posse, quam si desuper miraculum fieri videret. Quia igitur fides est de inuisibilibus, supraque attingenciam humane racionis, de contin- gentibus quoque, cum veritas eius probari non posset, sensuali experiencia aut racione demonstratiua, ecclesie auctoritate adhuc non suffragante, miracula nec- 20 cessaria fuerunt, vt Christi doctrina, tanquam esset ex Deo, veneraretur, nec- cessaria profecto tam Iudeorum quam respectu gentilium. Assueti quippe Iudei erant, nisi signa et prodigia viderent, non credere, apostolo teste, quod Iudei signa petunt et Greci sapienciam. Quia igitur doctrina euangelii apud eos in veneracione non erat, vocantes Christum seductorem, nisi miracula precessis- 25 sent, vix aut nunquam recepissent illam in veneracionem. Etenim, quamuis in lege prophetis et psalmis quamplurima testimonia de Christo scripta essent, quomodo in disputacione contingit, multis allegatis subterfugiis, nolebant cre- dere, sed ostensis miraculis coacti sunt apostolis credere, per quorum manus multiplicatissima prodigia et signa fieri videbant. Vt vero gentiles crederent, 30 maior fuit neccessitas operacionis miraculorum, vix aut par nullam de vnitate Dei doctrinam expressam habentes, et si habentes, non venerantes, quia, cum cognouissent Deum, non sicut Deum glorificauerunt plures colentes Deos. De aduentu autem redemptoris aliisque articulis fidei et sacramentis permaxima inopia, sed nulla fames erat apud eos, mundi querentes gloriam, animarum 35 autem salutem et alia misteria fidei christiane eisdem incognita non amantes. Et propter hoc summa fuit neccessitas ad hoc, vt doctrinam Christi acciperent in veneracionem, quod inducerentur miraculorum frequencia, que quia sensi- bilia et ante oculos eorum fiebant, negare non poterant. Hec igitur est pote- stas secunda ecclesie apostolis a Christo concessa. Vnde post nominacionem 40 eorum, quando misit eos predicare, continuo de ista potestate fit mencio, que inter potestates ecclesiasticas annotatur, quoniam et apostolus aliis connumera- uit, cum inquit: „Et quosdam quidem posuit Deus in ecclesia, primum aposto- 106* 5
Strana 838
838 Liber XVII. Caput XLV. los, secundo prophetas, tercio doctores, deinde virtutes, exinde genera curacio- num, opitulaciones, gubernaciones.“ In eodem autem capitulo appellauerat gra- cias sanitatum et opera virtutum, que primitiue tempore ecclesie cursum habue- runt frequentem. Sed post loco potestatis miracula faciendi in ecclesia est auctoritas reuerencie, quia tam ex scriptura sacra, quam fidelissime tenet, et ex miraculis primo factis, quam ex multitudine populorum credencium, necnon ex racionabilitate euidenciaque doctrine ecclesia tante veneracionis effecta est, vt qui ecclesie veritatem sacre scripture predicanti non credit, ille profecto non crederet, eciam si miracula videret fieri, quomodo multi gentilium tyran- norum fuere, miracula, que per martires fiebant, magicis artibus attribuentes. 10 Maioris quippe reuerencie est ecclesia euangelii tempore quam legis scripture. Et tamen de illo saluator dixit, quod Moysen et prophetas non audientes nec eciam, si aliquis ex mortuis surgeret, illi crederent. Quocirca precipuum vin- culum christiane religionis est, vt doctrina ecclesie in veneracione habeatur. Etenim, sicut a principio, si miracula non precessissent, doctrina Christi non 15 fuisset recepta, ita et nunc permanere non potest, nisi loco miraculorum ad doctrinam ecclesie veneracio habeatur, firmissime credendo, quod ecclesia docet, presertim, cum paratam semper se exhibeat omni poscenti de ea, que in ipsa fides, reddere racionem. Tercia vero potestas apostolis concessa est baptisandi; namque primum est sacramenta fidei credere, consequens autem illa suscipere 20 et ministrorum primo est inducere populum ad religionem fidei per doctrinam, quam conferre sacramenta, quoniam dandum non est canibus, quod sanctum est, nec ponende margarite ante porcos, ne forte eas conculcent pedibus et conuersi dirumpant sacramenta ministrantes; siquidem sacramenta dare non credenti et ministranti periculum imminet et sacramentum habetur contemptui. 25 Quapropter potestas hec nature ordine non precedit, sed subsequitur predicandi item potestatem. Potestas vero altera est temporalia subsidia habendi ab illis, quibus predicatur euangelii doctrina, propter quod discipulos suos ad predican- dum saluator misit sine pera et sacculo argentoque in zonis, data illis fiducia non esse eis defectum, quoniam dignus operarius esset cibo suaque mercede. 30 Quod apostolus expressius declarauit, racione reddita non magnum esse, si carnalia meterent, spiritualia seminantes, subiuncto item et dominus ordinauit hiis, qui euangelium annunciant, de euangelio viuere. Et quoniam euangelium anunciatur non solum per eos, qui predicant, sed per eos, quorum direccione seruatur, quinto loco concessa est apostolis auctoritas iudiciarie potestatis tam 35 sublimi gradu, vt que in terra soluerent aut ligarent, in celo soluta aut ligata essent; potestate hac acciones quatuor supreme excellencie continente decla- rare dubia diuine legis, ordinaciones et statuta, quibus fideles viuere debeant, condere illaque seu alia mandata ecclesiasticis firmare censuris, et disponere de ministris officiorum ecclesie. Quam potestatem adeo neccessariam saluator 40 censuit, vt testimonium dederit, discipulos suos sal esse terre, quod si euane- sceret, ad nichilum vltra valeret fidelis populus, nisi vt mitteretur foras et 5
838 Liber XVII. Caput XLV. los, secundo prophetas, tercio doctores, deinde virtutes, exinde genera curacio- num, opitulaciones, gubernaciones.“ In eodem autem capitulo appellauerat gra- cias sanitatum et opera virtutum, que primitiue tempore ecclesie cursum habue- runt frequentem. Sed post loco potestatis miracula faciendi in ecclesia est auctoritas reuerencie, quia tam ex scriptura sacra, quam fidelissime tenet, et ex miraculis primo factis, quam ex multitudine populorum credencium, necnon ex racionabilitate euidenciaque doctrine ecclesia tante veneracionis effecta est, vt qui ecclesie veritatem sacre scripture predicanti non credit, ille profecto non crederet, eciam si miracula videret fieri, quomodo multi gentilium tyran- norum fuere, miracula, que per martires fiebant, magicis artibus attribuentes. 10 Maioris quippe reuerencie est ecclesia euangelii tempore quam legis scripture. Et tamen de illo saluator dixit, quod Moysen et prophetas non audientes nec eciam, si aliquis ex mortuis surgeret, illi crederent. Quocirca precipuum vin- culum christiane religionis est, vt doctrina ecclesie in veneracione habeatur. Etenim, sicut a principio, si miracula non precessissent, doctrina Christi non 15 fuisset recepta, ita et nunc permanere non potest, nisi loco miraculorum ad doctrinam ecclesie veneracio habeatur, firmissime credendo, quod ecclesia docet, presertim, cum paratam semper se exhibeat omni poscenti de ea, que in ipsa fides, reddere racionem. Tercia vero potestas apostolis concessa est baptisandi; namque primum est sacramenta fidei credere, consequens autem illa suscipere 20 et ministrorum primo est inducere populum ad religionem fidei per doctrinam, quam conferre sacramenta, quoniam dandum non est canibus, quod sanctum est, nec ponende margarite ante porcos, ne forte eas conculcent pedibus et conuersi dirumpant sacramenta ministrantes; siquidem sacramenta dare non credenti et ministranti periculum imminet et sacramentum habetur contemptui. 25 Quapropter potestas hec nature ordine non precedit, sed subsequitur predicandi item potestatem. Potestas vero altera est temporalia subsidia habendi ab illis, quibus predicatur euangelii doctrina, propter quod discipulos suos ad predican- dum saluator misit sine pera et sacculo argentoque in zonis, data illis fiducia non esse eis defectum, quoniam dignus operarius esset cibo suaque mercede. 30 Quod apostolus expressius declarauit, racione reddita non magnum esse, si carnalia meterent, spiritualia seminantes, subiuncto item et dominus ordinauit hiis, qui euangelium annunciant, de euangelio viuere. Et quoniam euangelium anunciatur non solum per eos, qui predicant, sed per eos, quorum direccione seruatur, quinto loco concessa est apostolis auctoritas iudiciarie potestatis tam 35 sublimi gradu, vt que in terra soluerent aut ligarent, in celo soluta aut ligata essent; potestate hac acciones quatuor supreme excellencie continente decla- rare dubia diuine legis, ordinaciones et statuta, quibus fideles viuere debeant, condere illaque seu alia mandata ecclesiasticis firmare censuris, et disponere de ministris officiorum ecclesie. Quam potestatem adeo neccessariam saluator 40 censuit, vt testimonium dederit, discipulos suos sal esse terre, quod si euane- sceret, ad nichilum vltra valeret fidelis populus, nisi vt mitteretur foras et 5
Strana 839
Liber XVII. Caput XLV. 839 conculcaretur ab hominibus. Paulus eciam precelso id ipsum declarauit ser- mone, quando se aliosque apostolos professus est Dei esse adiutores et pro Christo legacione fungentes, auctoritatem hanc Christo alcius dignificante, cum ait: „Qui vos audit, me audit et qui vos spernit, me spernit; qui autem me spernit, spernit eum, qui me misit.“ Propter quod potestate hac regitiua populi fidelis apostolis concessa conclusit ecclesiam audire nolentem habendum esse tanquam ethnicum et publicanum. Censetur etenim Christum spernere et patrem, qui illum misit, spernens autem Christum et patrem suum merito habendus est tanquam ethnicus et publicanus. Quia vero fidelis populus sub 10 disciplina ecclesiastica diu permanere non poterat, nisi cibo spirituali refectus, sexto ordine concessit potestatem sacramenta conficiendi eucharistie, presertim, quando in vltima cena instituit apostolos, presbiteros et episcopos, precipiens, quod fecerat ipse, facere eos in suam conmemoracionem. Quamuis enim fue- rant primo apostoli constituti, non tamen episcopi aut presbiteri, quomodo 15 electo in papam contingit, si episcopus non est, donec fiat, qui datum in suis litteris ponit sub nomine suscepti apostolatus, non vero pontificatus. Quia igi- tur primo est institucio sacramenti, quam ministrorum illius, hinc videtur apo- stolos presbiteros non fuisse, quousque in die cene sacramentum eucharistie Christus instituit. Vltima vero potestas est remittendi peccata, concessa eisdem 20 post resurreccionem. Etenim, quia precium non erat solutum siue satisfaccio nondum completa erat pro peccato primi parentis, cuius demerito omnes se- minaliter propagati nascebantur filii ire, quamuis quantum ad hoc peccatum nature remedium esset, per circumcisionem tamen quantum ad alia, siue in lege nature, siue in lege scripture potestas non aderat remittendi peccata, sed 25 postquam Christus per spiritum sanctum semetipsum obtulit inmaculatam hostiam viuam pro peccatis, tunc discipulis suis dedit potestatem remittendi peccata. Que sane potestas distincta esse videtur a potestate sacerdocii, sicut et diuerso tempore diuersaque forma verborum cuiuis ordinato in presbiterum ab episcopo ordinante confertur. Hec sunt potestates septem apostolis a Christo concesse. 30 Qui vero dicunt quatuor, enumerant predicacionis, ministracionis sacramento- rum, metendi temporalia pro spiritualibus, et iudiciariam auctoritates. Qui autem duas, temporalem et spiritualem enumerant potestates, quia sicut Petro et aliis apostolis celestis regni simul et terreni imperii, vt dicunt, iura con- misit, limitacione addita, cuius manu corporalis exercendus est gladius. Qui 35 vero vnam dicunt potestatem, illam specificant omnes simul continentem, et quasi expresse significantem, auctoritatem videlicet disponendi regnum ecclesie concessam a Christo apostolis, cum eis dixit: „Vos estis qui permansistis me- cum in temptacionibus meis, et ego dispono vobis, sicut disposuit michi pater meus regnum" et alibi ad patrem loquens: „Verba que dedisti michi, dedi eis, 40 et ipsi acceperunt.“ Item: „Sicut tu misisti me in mundum, et ego misi eos in mundum,“ et rursus loquens ad eos: „Sicut misit me pater, et ego mitto vos.“ Hec est igitur vnica potestas omnes potestates ecclesiasticas in se com- 5
Liber XVII. Caput XLV. 839 conculcaretur ab hominibus. Paulus eciam precelso id ipsum declarauit ser- mone, quando se aliosque apostolos professus est Dei esse adiutores et pro Christo legacione fungentes, auctoritatem hanc Christo alcius dignificante, cum ait: „Qui vos audit, me audit et qui vos spernit, me spernit; qui autem me spernit, spernit eum, qui me misit.“ Propter quod potestate hac regitiua populi fidelis apostolis concessa conclusit ecclesiam audire nolentem habendum esse tanquam ethnicum et publicanum. Censetur etenim Christum spernere et patrem, qui illum misit, spernens autem Christum et patrem suum merito habendus est tanquam ethnicus et publicanus. Quia vero fidelis populus sub 10 disciplina ecclesiastica diu permanere non poterat, nisi cibo spirituali refectus, sexto ordine concessit potestatem sacramenta conficiendi eucharistie, presertim, quando in vltima cena instituit apostolos, presbiteros et episcopos, precipiens, quod fecerat ipse, facere eos in suam conmemoracionem. Quamuis enim fue- rant primo apostoli constituti, non tamen episcopi aut presbiteri, quomodo 15 electo in papam contingit, si episcopus non est, donec fiat, qui datum in suis litteris ponit sub nomine suscepti apostolatus, non vero pontificatus. Quia igi- tur primo est institucio sacramenti, quam ministrorum illius, hinc videtur apo- stolos presbiteros non fuisse, quousque in die cene sacramentum eucharistie Christus instituit. Vltima vero potestas est remittendi peccata, concessa eisdem 20 post resurreccionem. Etenim, quia precium non erat solutum siue satisfaccio nondum completa erat pro peccato primi parentis, cuius demerito omnes se- minaliter propagati nascebantur filii ire, quamuis quantum ad hoc peccatum nature remedium esset, per circumcisionem tamen quantum ad alia, siue in lege nature, siue in lege scripture potestas non aderat remittendi peccata, sed 25 postquam Christus per spiritum sanctum semetipsum obtulit inmaculatam hostiam viuam pro peccatis, tunc discipulis suis dedit potestatem remittendi peccata. Que sane potestas distincta esse videtur a potestate sacerdocii, sicut et diuerso tempore diuersaque forma verborum cuiuis ordinato in presbiterum ab episcopo ordinante confertur. Hec sunt potestates septem apostolis a Christo concesse. 30 Qui vero dicunt quatuor, enumerant predicacionis, ministracionis sacramento- rum, metendi temporalia pro spiritualibus, et iudiciariam auctoritates. Qui autem duas, temporalem et spiritualem enumerant potestates, quia sicut Petro et aliis apostolis celestis regni simul et terreni imperii, vt dicunt, iura con- misit, limitacione addita, cuius manu corporalis exercendus est gladius. Qui 35 vero vnam dicunt potestatem, illam specificant omnes simul continentem, et quasi expresse significantem, auctoritatem videlicet disponendi regnum ecclesie concessam a Christo apostolis, cum eis dixit: „Vos estis qui permansistis me- cum in temptacionibus meis, et ego dispono vobis, sicut disposuit michi pater meus regnum" et alibi ad patrem loquens: „Verba que dedisti michi, dedi eis, 40 et ipsi acceperunt.“ Item: „Sicut tu misisti me in mundum, et ego misi eos in mundum,“ et rursus loquens ad eos: „Sicut misit me pater, et ego mitto vos.“ Hec est igitur vnica potestas omnes potestates ecclesiasticas in se com- 5
Strana 840
840 Liber XVII. Caput XLV. XLVI. prehendens, apostolos a Christo fuisse munitos perfecta auctoritate disponendi de regimine ecclesie militantis. Quo sequitur eorum potestatem fuisse ex Deo, non ex hominibus, manifestissime hoc constante ex verbo patris, in eiusmodi auctoritatibus semper specificato. Etenim dicit Christus: „Sicut disposuit michi pater meus regnum, et sicut misit me pater, ego mitto vos.“ Vnde, quia voluit significare suam apostolorumque eandem quasi esse auctoritatem, vel confessio- nis modum eundem, nemine audente dicere aut presumere Christi potestatem ex hominibus esse, et non ex Deo, ita et apostolorum suorum debet dicere nullus similiter et militantis ecclesie, que in apostolis a Christo, sponso suo inmediate potestates septem vel vnam, illas comprehendentem, accepit. 5 10 Capitulum XLVI. Quid sit auctoritas generaliter, quia noticia clara veritatis, item et ecclesie ex doctrina Augustini subtilius disseritur, quodque aliis auctoribus eorum doctrina examinata auctoritatem dedit. Doctrine vero Christi, quamuis pre ceteris examinatissime non examinacio, sed nomen eius, in quo et ecclesie est omne auctoritatis pondus multiplicique assignata 15 differencia doctrine Christi et aliorum palam fit, quam sit maxime pre- sumpcionis, examinare illam velle. Qvoniam vero potestas ecclesie, ad cuius declaracionem intenditur, eius auctoritas est, et sub hoc nomine omnes fere vtrimque fiunt allegaciones, cui pocius, generali concilio, vel pape, competat culmen siue apex summus aucto- 20 ritatis ecclesie, decet, quinymmo neccesse videtur, in hac XVI. intelligencia exponere, quid sit auctoritas, et cui primum ac principaliter competat. De vera autem propriaque significacione huius non facile explicatur, quoniam terminus iste in scriptura sacra non multiplicate, sed vno tantum reperitur loco. In iure vero communi aliisque scripturis tam multipliciter sumitur, vt vix principalis 25 seu precipua eius significacio magno cum labore eliquari valeat. Describitur autem nomen istud, quando impiissima Iezabel, vxor regis Achab, vt alleuia- ret eum a contristacione, quia Naboth vineam suam ei dare nollebat, dixit ad eum: „Grandis auctoritatis es, et bene regis regna Israhel.“ Quod certe verbum magnam in eo passu iuxta intencionem dicentis excellenciam significat, 30 quasi pro suo nutu obediencia illi deberetur et tamen dicitur hoc temperamento quodam, cum adiungitur: „Et bene regis regna Israhel,“ quasi propter hoc, quia regeret bene, esset grandis auctoritatis; etenim recte agere magnam cui- que auctoritatem tribuit. Que, vt Tulius describit, sentencia est digna imita- cione, etenim qui recte agunt aut dicunt, id merentur, vt ceteri sint imitatores 35 eorum. In iure autem canonico et in multis extrauagantibus Iohannis XXII., ac eciam in determinacionibus concilii Constanciensis de verbo auctoritatis frequenter mencio fit. Dicitur enim auctoritas religionis christiane, auctoritas
840 Liber XVII. Caput XLV. XLVI. prehendens, apostolos a Christo fuisse munitos perfecta auctoritate disponendi de regimine ecclesie militantis. Quo sequitur eorum potestatem fuisse ex Deo, non ex hominibus, manifestissime hoc constante ex verbo patris, in eiusmodi auctoritatibus semper specificato. Etenim dicit Christus: „Sicut disposuit michi pater meus regnum, et sicut misit me pater, ego mitto vos.“ Vnde, quia voluit significare suam apostolorumque eandem quasi esse auctoritatem, vel confessio- nis modum eundem, nemine audente dicere aut presumere Christi potestatem ex hominibus esse, et non ex Deo, ita et apostolorum suorum debet dicere nullus similiter et militantis ecclesie, que in apostolis a Christo, sponso suo inmediate potestates septem vel vnam, illas comprehendentem, accepit. 5 10 Capitulum XLVI. Quid sit auctoritas generaliter, quia noticia clara veritatis, item et ecclesie ex doctrina Augustini subtilius disseritur, quodque aliis auctoribus eorum doctrina examinata auctoritatem dedit. Doctrine vero Christi, quamuis pre ceteris examinatissime non examinacio, sed nomen eius, in quo et ecclesie est omne auctoritatis pondus multiplicique assignata 15 differencia doctrine Christi et aliorum palam fit, quam sit maxime pre- sumpcionis, examinare illam velle. Qvoniam vero potestas ecclesie, ad cuius declaracionem intenditur, eius auctoritas est, et sub hoc nomine omnes fere vtrimque fiunt allegaciones, cui pocius, generali concilio, vel pape, competat culmen siue apex summus aucto- 20 ritatis ecclesie, decet, quinymmo neccesse videtur, in hac XVI. intelligencia exponere, quid sit auctoritas, et cui primum ac principaliter competat. De vera autem propriaque significacione huius non facile explicatur, quoniam terminus iste in scriptura sacra non multiplicate, sed vno tantum reperitur loco. In iure vero communi aliisque scripturis tam multipliciter sumitur, vt vix principalis 25 seu precipua eius significacio magno cum labore eliquari valeat. Describitur autem nomen istud, quando impiissima Iezabel, vxor regis Achab, vt alleuia- ret eum a contristacione, quia Naboth vineam suam ei dare nollebat, dixit ad eum: „Grandis auctoritatis es, et bene regis regna Israhel.“ Quod certe verbum magnam in eo passu iuxta intencionem dicentis excellenciam significat, 30 quasi pro suo nutu obediencia illi deberetur et tamen dicitur hoc temperamento quodam, cum adiungitur: „Et bene regis regna Israhel,“ quasi propter hoc, quia regeret bene, esset grandis auctoritatis; etenim recte agere magnam cui- que auctoritatem tribuit. Que, vt Tulius describit, sentencia est digna imita- cione, etenim qui recte agunt aut dicunt, id merentur, vt ceteri sint imitatores 35 eorum. In iure autem canonico et in multis extrauagantibus Iohannis XXII., ac eciam in determinacionibus concilii Constanciensis de verbo auctoritatis frequenter mencio fit. Dicitur enim auctoritas religionis christiane, auctoritas
Strana 841
Liber XVII. Caput XLVI. 841 concilii generalis, auctoritas apostolica siue pape, auctoritas legati de latere siue alterius cuiuscumque vel delegati a papa vel principe. Item dicitur aucto- ritas ordinaria et extraordinaria, auctoritas ordinis, auctoritas iurisdiccionis, auctoritas archiepiscopi, episcopi, abbatis, et auctoritas simplicis sacerdotis, 5 auctoritasque decani prepositi et aliarum dignitatum, illarum presidibus per quosdam appellatis prelatis secundi status ecclesie. Eodem modo in prophanis dicitur imperialis auctoritas, regia, ducalis, comitatus, marchionalis, et ita in iuridicialibus consulis, proconsulis, prefecti, pretoris, de quorum omnium aucto- ritate, que qualis quantaue sit edissere non est presentis propositi, magis de 10 auctoritate ecclesie, prout sibi, generali concilio et pape competit. Quid autem proprie dicatur auctoritas, Iohannes XXII. in extrauaganti, incipiente: „Racio seu causa“ dicit, quod opponitur contra temeritatem. Temeritas autem com- muniter assercio esse dicitur alicuius erroris, multipharia sed falsa raciocina- cione defensi; auctoritas ergo temeritati opposita diceretur assercio veritatis 15 confirmate multipharia veraque racione. Alio autem loco in extrauaganti glorio- sam distinguit auctoritatem contra veritatem et contra racionem, quod intelligi potest, cum veritas et racio adhuc non perspicue patent. Item distinguit contra verisimilitudinem. Innocencius quoque papa in capitulo „Deinde“, XXVI. di., distin- guit contra opinionem. Ex quorum dictis premissa habetur intelligencia aucto- 20 ritatem distingui contra racionem et veritatem, quamdiu sunt ignote. Itaque secundum dicta horum summorum pontificum, etsi superficie tenus illa capiendo, aliud esset auctoritas, aliud veritas, siue racio, vel verisimilitudo, aut opinio, licet de verisimilitudine aut opinione id dici possit, de veritate tamen et racione tunc solum, quando non cognoscuntur. Absit namque intellectus ille, vt aucto- 25 ritas cuiusuis quantumcumque magni militare debeat contra veritatem et racio- nem, profitente apostolo: „Non possumus aliquid aduersus veritatem, sed pro veritate; sicut enim contra racionem nemo sobrius, ita contra veritatem omnis vanus." Augustinus autem, qui inter ceteros doctores profunda magis specula- cione loqui videtur de ecclesie auctoritate in quatuor locis suorum operum, 30 quid sit auctoritas ex intencione declarat, cuius dicta, quia maximi sunt pon- deris, et abbreuiacioni imponeretur fortassis eius sensui detrahere, hoc loco in- seruntur. Dicit namque in sermone de assumpcione beatissime virginis, quod „quedam scriptura sancta veris indagacionum studiis querenda reliquit, que non sunt superflua estimanda, dum vera indagacione fuerint patefacta. Fecunda est 35 enim veritatis auctoritas, et dum diligenter discutitur, de se gignere, quod ipsa est, cognoscitur. Sepe enim scriptura sacra veram conuenienciam parit, quam manifestis sermonibus abscondit ... Itaque vbi diuina scriptura nichil conmendat, querendum est racione, quid consenciat veritati, fiatque ipsa veritas auctoritas, sine qua neccesse est nec valeat auctoritas.“ Item in libro de vera religione: 40 „Medicina anime, que diuina prouidencia et ineffabili beneficencia geritur grada- tim distinctaque, pulcerrima est. Tribuitur enim in auctoritatem atque racio- nem; auctoritas fidem flagitat et racioni preparat hominem, racio ad intellectum
Liber XVII. Caput XLVI. 841 concilii generalis, auctoritas apostolica siue pape, auctoritas legati de latere siue alterius cuiuscumque vel delegati a papa vel principe. Item dicitur aucto- ritas ordinaria et extraordinaria, auctoritas ordinis, auctoritas iurisdiccionis, auctoritas archiepiscopi, episcopi, abbatis, et auctoritas simplicis sacerdotis, 5 auctoritasque decani prepositi et aliarum dignitatum, illarum presidibus per quosdam appellatis prelatis secundi status ecclesie. Eodem modo in prophanis dicitur imperialis auctoritas, regia, ducalis, comitatus, marchionalis, et ita in iuridicialibus consulis, proconsulis, prefecti, pretoris, de quorum omnium aucto- ritate, que qualis quantaue sit edissere non est presentis propositi, magis de 10 auctoritate ecclesie, prout sibi, generali concilio et pape competit. Quid autem proprie dicatur auctoritas, Iohannes XXII. in extrauaganti, incipiente: „Racio seu causa“ dicit, quod opponitur contra temeritatem. Temeritas autem com- muniter assercio esse dicitur alicuius erroris, multipharia sed falsa raciocina- cione defensi; auctoritas ergo temeritati opposita diceretur assercio veritatis 15 confirmate multipharia veraque racione. Alio autem loco in extrauaganti glorio- sam distinguit auctoritatem contra veritatem et contra racionem, quod intelligi potest, cum veritas et racio adhuc non perspicue patent. Item distinguit contra verisimilitudinem. Innocencius quoque papa in capitulo „Deinde“, XXVI. di., distin- guit contra opinionem. Ex quorum dictis premissa habetur intelligencia aucto- 20 ritatem distingui contra racionem et veritatem, quamdiu sunt ignote. Itaque secundum dicta horum summorum pontificum, etsi superficie tenus illa capiendo, aliud esset auctoritas, aliud veritas, siue racio, vel verisimilitudo, aut opinio, licet de verisimilitudine aut opinione id dici possit, de veritate tamen et racione tunc solum, quando non cognoscuntur. Absit namque intellectus ille, vt aucto- 25 ritas cuiusuis quantumcumque magni militare debeat contra veritatem et racio- nem, profitente apostolo: „Non possumus aliquid aduersus veritatem, sed pro veritate; sicut enim contra racionem nemo sobrius, ita contra veritatem omnis vanus." Augustinus autem, qui inter ceteros doctores profunda magis specula- cione loqui videtur de ecclesie auctoritate in quatuor locis suorum operum, 30 quid sit auctoritas ex intencione declarat, cuius dicta, quia maximi sunt pon- deris, et abbreuiacioni imponeretur fortassis eius sensui detrahere, hoc loco in- seruntur. Dicit namque in sermone de assumpcione beatissime virginis, quod „quedam scriptura sancta veris indagacionum studiis querenda reliquit, que non sunt superflua estimanda, dum vera indagacione fuerint patefacta. Fecunda est 35 enim veritatis auctoritas, et dum diligenter discutitur, de se gignere, quod ipsa est, cognoscitur. Sepe enim scriptura sacra veram conuenienciam parit, quam manifestis sermonibus abscondit ... Itaque vbi diuina scriptura nichil conmendat, querendum est racione, quid consenciat veritati, fiatque ipsa veritas auctoritas, sine qua neccesse est nec valeat auctoritas.“ Item in libro de vera religione: 40 „Medicina anime, que diuina prouidencia et ineffabili beneficencia geritur grada- tim distinctaque, pulcerrima est. Tribuitur enim in auctoritatem atque racio- nem; auctoritas fidem flagitat et racioni preparat hominem, racio ad intellectum
Strana 842
Liber XVII. Caput XLVI. 842 cognicionemque perducit, quamquam nec auctoritatem racio penitus deserit, cum consideratur, cui credendum sit; et certe summa est ipsius iam cognite atque perspicue veritatis auctoritas.“ In libro preterea, qui dicit contra Epistolam Fundamenti, continente disputacionem suam ad fidei defensionem contra Mani- cheorum errores, sic ait: „In catholica ecclesia, vt omittam sincerissimam sapienciam, ad cuius cognicionem pauci spirituales in hac vita perueniunt, vt eam ex minima quadam parte, quia homines sunt, sed tamen sine dubitacione cognoscant. Ceteram quippe turbam non intelligendi viuacitas, sed credendi simplicitas tutissimam facit. Vt ergo hanc omittam sapienciam, quam in eccle- sia esse catholica non creditis, multa sunt alia, que in eius gremio me iustis- 10 sime tenent; tenet consensio populorum atque gencium, tenet auctoritas mira- culis inchoata, spe nutrita, caritate aucta, veritate firmata, tenet ab ipsa sede Petri apostoli, cui pascendas oues suas post resurreccionem dominus conmenda- uit vsque ad presentem episcopatum successio sacerdotum, tenet postremo ipsum catholice nomen, quod non sine causa inter tam multas hereses sic 15 ecclesia ista sola obtinuit, vt cum omnes heretici se catholicos dici velint, que- renti tamen peregrino alicui, vbi ad catholicam conueniatur, nullus hereticorum vel basilicam suam vel domum audeat ostendere. Ista ergo tot et tanta nomi- nis christiani clarissima vincula recte hominem tenent credentem in catholica ecclesia, eciam si propter nostre intelligencie tarditatem vel vite meritum veri- 20 tas nondum se apertissime ostendat. Apud vos autem vbi nichil horum est, quod me inuitet ac teneat, sola personat pollicitacio veritatis, que quidem si tam manifesta monstratur, vt in dubio venire non possit, preponenda est hiis omnibus rebus, quibus in catholica teneor. Si autem tantummodo promittitur, et non exhibetur, nemo me mouebit ab ea fide, que animum meum tot et tan- 25 tis nexibus christiane religionis astringit.“ Postremo in epistola ad Dyoscorum incipiente: „Tu me innumerabilium" sic dicit: „Nullo modo ad sequendam veritatem melius consuli potuit generi humano, quam vt homo, ab ipsa veri- tate susceptus, ineffabiliter atque mirabiliter, et ipsius in terris personam gerens, recta precipiendo et diuina faciendo, salubriter credi persuaderet, cuius 30 auctoritati tanto deuocius obtemperari oportet, quanto videmus nullum iam errorem se iubere extollere ad congregandas sibi turbas imperitorum, qui non christiani nominis velamenta conquirat ... Conantur autem heretici auctoritatem stabilissimam fundatissime ecclesie quasi racionis nomine et pollicitacione supe- rare. Omnium enim hereticorum quasi regularis est ista temeritas. Sed ille 35 fidei clementissimus imperator et per conuentus celeberrimos populorum atque gencium sedesque ipsas apostolorum arce auctoritatis muniuit ecclesiam, et per pauciores pie doctos et vere spirituales viros copiosissimis apparatibus eciam inuictissime racionis armauit. Verum illa rectissima disciplina est in arcem fidei quam maxime recipi infirmos, vt pro eis iam tutissime positis fortissima 40 racione pugnetur ... Itaque totum culmen auctoritatis in illo vno salutari nomine ac in vna eius ecclesia recreando et reformando humano generi constitutum 5
Liber XVII. Caput XLVI. 842 cognicionemque perducit, quamquam nec auctoritatem racio penitus deserit, cum consideratur, cui credendum sit; et certe summa est ipsius iam cognite atque perspicue veritatis auctoritas.“ In libro preterea, qui dicit contra Epistolam Fundamenti, continente disputacionem suam ad fidei defensionem contra Mani- cheorum errores, sic ait: „In catholica ecclesia, vt omittam sincerissimam sapienciam, ad cuius cognicionem pauci spirituales in hac vita perueniunt, vt eam ex minima quadam parte, quia homines sunt, sed tamen sine dubitacione cognoscant. Ceteram quippe turbam non intelligendi viuacitas, sed credendi simplicitas tutissimam facit. Vt ergo hanc omittam sapienciam, quam in eccle- sia esse catholica non creditis, multa sunt alia, que in eius gremio me iustis- 10 sime tenent; tenet consensio populorum atque gencium, tenet auctoritas mira- culis inchoata, spe nutrita, caritate aucta, veritate firmata, tenet ab ipsa sede Petri apostoli, cui pascendas oues suas post resurreccionem dominus conmenda- uit vsque ad presentem episcopatum successio sacerdotum, tenet postremo ipsum catholice nomen, quod non sine causa inter tam multas hereses sic 15 ecclesia ista sola obtinuit, vt cum omnes heretici se catholicos dici velint, que- renti tamen peregrino alicui, vbi ad catholicam conueniatur, nullus hereticorum vel basilicam suam vel domum audeat ostendere. Ista ergo tot et tanta nomi- nis christiani clarissima vincula recte hominem tenent credentem in catholica ecclesia, eciam si propter nostre intelligencie tarditatem vel vite meritum veri- 20 tas nondum se apertissime ostendat. Apud vos autem vbi nichil horum est, quod me inuitet ac teneat, sola personat pollicitacio veritatis, que quidem si tam manifesta monstratur, vt in dubio venire non possit, preponenda est hiis omnibus rebus, quibus in catholica teneor. Si autem tantummodo promittitur, et non exhibetur, nemo me mouebit ab ea fide, que animum meum tot et tan- 25 tis nexibus christiane religionis astringit.“ Postremo in epistola ad Dyoscorum incipiente: „Tu me innumerabilium" sic dicit: „Nullo modo ad sequendam veritatem melius consuli potuit generi humano, quam vt homo, ab ipsa veri- tate susceptus, ineffabiliter atque mirabiliter, et ipsius in terris personam gerens, recta precipiendo et diuina faciendo, salubriter credi persuaderet, cuius 30 auctoritati tanto deuocius obtemperari oportet, quanto videmus nullum iam errorem se iubere extollere ad congregandas sibi turbas imperitorum, qui non christiani nominis velamenta conquirat ... Conantur autem heretici auctoritatem stabilissimam fundatissime ecclesie quasi racionis nomine et pollicitacione supe- rare. Omnium enim hereticorum quasi regularis est ista temeritas. Sed ille 35 fidei clementissimus imperator et per conuentus celeberrimos populorum atque gencium sedesque ipsas apostolorum arce auctoritatis muniuit ecclesiam, et per pauciores pie doctos et vere spirituales viros copiosissimis apparatibus eciam inuictissime racionis armauit. Verum illa rectissima disciplina est in arcem fidei quam maxime recipi infirmos, vt pro eis iam tutissime positis fortissima 40 racione pugnetur ... Itaque totum culmen auctoritatis in illo vno salutari nomine ac in vna eius ecclesia recreando et reformando humano generi constitutum 5
Strana 843
Liber XVII. Caput XLVI. 843 est.“ Hec Augustinus, cuius dicta profundissime speculacionis euidentissime indicant, quod precipua auctoritas est veritatis in dubio manifestacio. Nam quando per se ipsum clare quis intelligit veritatem, si inducitur cuiusuis alte- rius testimonium, vt credat, continuo respondet: „Ego iam intelligo verum 5 esse, testimonio alio michi opus non est.“ Qua racione vt veritatem, quam predicaturi erant aliis credituris sibi ex auctoritate, discipuli sui per semet in- telligerent, seorsum illis edisserint parabolas, et post resurreccionem aperuit sensum, vt intelligerent scripturas. Hec igitur Augustini intencio esse videtur. Dicit enim, quod auctoritas sit patefacta veritas, sine qua nec auctoritas valet. 10 et quod summe auctoritatis est veritatis cognicio, quodque in ecclesia summa auctoritas est, quoniam, quamuis a paucissimis, veritas tamen, quam predicat, intelligitur, potestque nota fieri et defendi ab omni aduersaria impugnacione. Concludit autem auctoritatem christiane religionis in Christo et in ecclesia esse. Quo igitur ad presens intelligencie ista dicentis occurrit auctoritas, de- 15 scribi potest passiue, vt, sicut honor, dicitur exhibicio reuerencie in testimo- nium veritatis vel patefacte aut certissime ab eo, cui reuerencia exhibetur. manifestande; actiue autem, quod auctoritas dignitas est preeminencie, cuius preceptis fides exhibetur tanquam potentis illa patefacere vera iustaque esse. Auctoritatis quippe nomen, vt communis fuit estque loquendi modus, auctoribus 20 scripturarum ab inicio attributum est, et continuo attribuitur. Etenim, quon- iam veritas scienciarum ab illis vt communiter patefacta est multipharia racio- cinacione, sepe eciam probacione euidentissima, dicta sua vera esse ostende- runt, licet ab inicio illis non crederetur, quia tamen, quando auditi fuerunt per se vel discipulos suos, illorum sustinentes doctrinam, audientes illos cogno- 25 uerunt, que dicebant vera esse, plurimum reuerencie attributum est eorum nomini et doctrine, tanquam potenti racionem reddere de hiis, que affirmabant esse vera, et quia multiplici habita examinacione tam disputacionibus publicis, quam priuatis visum sepe multis fuit corum doctrinas veras esse, hine nomini- bus auctorum illarum ea reuerencia tributa est, vt cum auditur ab homine, 30 qui verax creditur, talia eos dixisse, vel cum scripta reperiuntur in libris eo- rum, eo ipso illorum dictis assentitur tanquam veris, licet non fuerint allegate raciones dicta illorum esse vera probantes. Raciones autem eiusmodi a prin- cipio, quo inter gentes doctrinarum scole ceperunt, fuerunt non tam neccessa- rie, quam probabiles, suauitate tamen quadam enuncciate et per hoc animum. 35 vt illis assentiret, allicientes, quales sunt poetice ficciones. Vnde Augustino teste XVIII. de Ciuitate Dei poetarum primo quam philosophorum fuit nobilitas veneracionis et auctoritas reuerencie, quam eisdem tribuit fauor populi, qui ab Augustino appellatus est magnus magister poetarum. Studium quippe eorum fuit gesta referre non tam conformiter, prout in re fuit, sed prout arbitrabantur 40 narracionem magis gratam populo esse. Propter quod philosophorum auctoritas, que a Thales, vno ex septem sapientibus, qui primo descripsit causas eclipsis solis et lune, septingentis annis ante incarnacionem exordium cepit, tanquam Scriptores III. 107
Liber XVII. Caput XLVI. 843 est.“ Hec Augustinus, cuius dicta profundissime speculacionis euidentissime indicant, quod precipua auctoritas est veritatis in dubio manifestacio. Nam quando per se ipsum clare quis intelligit veritatem, si inducitur cuiusuis alte- rius testimonium, vt credat, continuo respondet: „Ego iam intelligo verum 5 esse, testimonio alio michi opus non est.“ Qua racione vt veritatem, quam predicaturi erant aliis credituris sibi ex auctoritate, discipuli sui per semet in- telligerent, seorsum illis edisserint parabolas, et post resurreccionem aperuit sensum, vt intelligerent scripturas. Hec igitur Augustini intencio esse videtur. Dicit enim, quod auctoritas sit patefacta veritas, sine qua nec auctoritas valet. 10 et quod summe auctoritatis est veritatis cognicio, quodque in ecclesia summa auctoritas est, quoniam, quamuis a paucissimis, veritas tamen, quam predicat, intelligitur, potestque nota fieri et defendi ab omni aduersaria impugnacione. Concludit autem auctoritatem christiane religionis in Christo et in ecclesia esse. Quo igitur ad presens intelligencie ista dicentis occurrit auctoritas, de- 15 scribi potest passiue, vt, sicut honor, dicitur exhibicio reuerencie in testimo- nium veritatis vel patefacte aut certissime ab eo, cui reuerencia exhibetur. manifestande; actiue autem, quod auctoritas dignitas est preeminencie, cuius preceptis fides exhibetur tanquam potentis illa patefacere vera iustaque esse. Auctoritatis quippe nomen, vt communis fuit estque loquendi modus, auctoribus 20 scripturarum ab inicio attributum est, et continuo attribuitur. Etenim, quon- iam veritas scienciarum ab illis vt communiter patefacta est multipharia racio- cinacione, sepe eciam probacione euidentissima, dicta sua vera esse ostende- runt, licet ab inicio illis non crederetur, quia tamen, quando auditi fuerunt per se vel discipulos suos, illorum sustinentes doctrinam, audientes illos cogno- 25 uerunt, que dicebant vera esse, plurimum reuerencie attributum est eorum nomini et doctrine, tanquam potenti racionem reddere de hiis, que affirmabant esse vera, et quia multiplici habita examinacione tam disputacionibus publicis, quam priuatis visum sepe multis fuit corum doctrinas veras esse, hine nomini- bus auctorum illarum ea reuerencia tributa est, vt cum auditur ab homine, 30 qui verax creditur, talia eos dixisse, vel cum scripta reperiuntur in libris eo- rum, eo ipso illorum dictis assentitur tanquam veris, licet non fuerint allegate raciones dicta illorum esse vera probantes. Raciones autem eiusmodi a prin- cipio, quo inter gentes doctrinarum scole ceperunt, fuerunt non tam neccessa- rie, quam probabiles, suauitate tamen quadam enuncciate et per hoc animum. 35 vt illis assentiret, allicientes, quales sunt poetice ficciones. Vnde Augustino teste XVIII. de Ciuitate Dei poetarum primo quam philosophorum fuit nobilitas veneracionis et auctoritas reuerencie, quam eisdem tribuit fauor populi, qui ab Augustino appellatus est magnus magister poetarum. Studium quippe eorum fuit gesta referre non tam conformiter, prout in re fuit, sed prout arbitrabantur 40 narracionem magis gratam populo esse. Propter quod philosophorum auctoritas, que a Thales, vno ex septem sapientibus, qui primo descripsit causas eclipsis solis et lune, septingentis annis ante incarnacionem exordium cepit, tanquam Scriptores III. 107
Strana 844
Liber XVII. Caput XLVI. 844 veritatem pocius, quam fauorem populi intenderet, poetarum illorum auctoritati prelata est. Et sic, licet differenter Aristoteles in naturali philosophia et in morali Seneca, Tulius in arte oratoria et Virgilius in poetica apud sectatores suos adepti sunt nomen auctoritatis, vt eorum dictis assenciant, minime allegata eorum raciocinacione se ipsos vt discipulos et illos reputantes magistros. Qui vero dedignati sunt appellacionem discipuli, nedum non crediderunt eorum dictis, sed quomodo Aristoteles fecit circa Platonis dicta, ea falsa esse conati sunt demonstrare racione multiplici. Attamen, quia non cuilibet ea magnitudo contingit sciencie, vt euidenter possit illorum, videlicet tam philosophorum quam poetarum, dicta impugnare, nomen adhuc retinent auctoritatis plurimis 10 et multiphariam defensantibus eorum doctrinam. Rursus Aristotele libro 3° politicorum testante, quod ab inicio dignitas cepit regie potestatis propterea, quia parum erat in quouis populo inuenire viros multum differentes ab aliis secundum virtutem, ideoque in regem assumebant vnum excellentem alios, huic autem regi per eos assumpto, et sic appellato, quia sua prudencia et sapiencia 15 regebat populum, in tantum attributa est auctoritas, vt eius verbo simplici crederent, populo in hoc se habente conformiter ad auctoritatem doctrine attri- butam philosophis. Nam quemadmodum philosophorum dictis crediderunt, quia intellexerunt, que dicebant racione constare, ita et regum illorum mandatis, regiminis eorum prudenciam experti. Cum autem regni potestas non tam 20 sapiencia, sed violencia sepe aliisque causis ad multos peruenit, hii eciam voluerunt auctoritatem sibi tribui, vt eorum preceptis atque dictis omnis reue- rencia exhiberetur, quomodo hiis, qui racione sapiencie et virtutis a populo fuerant accepti. Et hec fuit altera imposicio nominis, vt hiis, qui in fastibus agerent siue in principatu quouis constituti essent, auctoritatis nomen tribuere- 25 tur, eorum mandatis, priusquam id constaret racione, tanquam vera iustaque essent, et credendo et obediendo. At quia dum venerunt seculi tempora eru- dita, iam rarum non fuit inuenire homines virtuosos, sed quam multi floruerunt sapiencia et virtutibus prestantes regibus ipsis, sicut de Tarquino contigit Superbo, pro libito voluntatis imperare volentibus, et propterea eorum multis 30 in tyrannidem versis, alterata persepe fuit policia a monarchico in aristocrati- cum principatum, et tunc antiqua rediit auctoritas, qua virtuosis per sapien- ciam legesque iustas regentibus populum sicut et regibus reuerencia exhibita est veneracionis in eorum legibus et mandatis exposita racione, quemadmodum probauit experiencia, cum a Romanis tempore iurisconsultorum condite sunt 35 leges, ipsarummet explicantes racionem in eodem contextu legis. Quocirca verificatum est commune illud dictum Romanos plus sapiencia quam armis subiugasse orbem. Libro eciam Machabeorum hoc ipsum testante, quod posse- derunt omnem locum consilio suo et paciencia loca, que longe valde erant ab eis. Quando autem postea vigorem obtinuit, quod principi placuit legis habere 40 vigorem, itaque preterita racione disposicio voluntatis principum, in scriptis redacta, pro lege habita est, non vero vt leges priores racionis euidencia, sed 5
Liber XVII. Caput XLVI. 844 veritatem pocius, quam fauorem populi intenderet, poetarum illorum auctoritati prelata est. Et sic, licet differenter Aristoteles in naturali philosophia et in morali Seneca, Tulius in arte oratoria et Virgilius in poetica apud sectatores suos adepti sunt nomen auctoritatis, vt eorum dictis assenciant, minime allegata eorum raciocinacione se ipsos vt discipulos et illos reputantes magistros. Qui vero dedignati sunt appellacionem discipuli, nedum non crediderunt eorum dictis, sed quomodo Aristoteles fecit circa Platonis dicta, ea falsa esse conati sunt demonstrare racione multiplici. Attamen, quia non cuilibet ea magnitudo contingit sciencie, vt euidenter possit illorum, videlicet tam philosophorum quam poetarum, dicta impugnare, nomen adhuc retinent auctoritatis plurimis 10 et multiphariam defensantibus eorum doctrinam. Rursus Aristotele libro 3° politicorum testante, quod ab inicio dignitas cepit regie potestatis propterea, quia parum erat in quouis populo inuenire viros multum differentes ab aliis secundum virtutem, ideoque in regem assumebant vnum excellentem alios, huic autem regi per eos assumpto, et sic appellato, quia sua prudencia et sapiencia 15 regebat populum, in tantum attributa est auctoritas, vt eius verbo simplici crederent, populo in hoc se habente conformiter ad auctoritatem doctrine attri- butam philosophis. Nam quemadmodum philosophorum dictis crediderunt, quia intellexerunt, que dicebant racione constare, ita et regum illorum mandatis, regiminis eorum prudenciam experti. Cum autem regni potestas non tam 20 sapiencia, sed violencia sepe aliisque causis ad multos peruenit, hii eciam voluerunt auctoritatem sibi tribui, vt eorum preceptis atque dictis omnis reue- rencia exhiberetur, quomodo hiis, qui racione sapiencie et virtutis a populo fuerant accepti. Et hec fuit altera imposicio nominis, vt hiis, qui in fastibus agerent siue in principatu quouis constituti essent, auctoritatis nomen tribuere- 25 tur, eorum mandatis, priusquam id constaret racione, tanquam vera iustaque essent, et credendo et obediendo. At quia dum venerunt seculi tempora eru- dita, iam rarum non fuit inuenire homines virtuosos, sed quam multi floruerunt sapiencia et virtutibus prestantes regibus ipsis, sicut de Tarquino contigit Superbo, pro libito voluntatis imperare volentibus, et propterea eorum multis 30 in tyrannidem versis, alterata persepe fuit policia a monarchico in aristocrati- cum principatum, et tunc antiqua rediit auctoritas, qua virtuosis per sapien- ciam legesque iustas regentibus populum sicut et regibus reuerencia exhibita est veneracionis in eorum legibus et mandatis exposita racione, quemadmodum probauit experiencia, cum a Romanis tempore iurisconsultorum condite sunt 35 leges, ipsarummet explicantes racionem in eodem contextu legis. Quocirca verificatum est commune illud dictum Romanos plus sapiencia quam armis subiugasse orbem. Libro eciam Machabeorum hoc ipsum testante, quod posse- derunt omnem locum consilio suo et paciencia loca, que longe valde erant ab eis. Quando autem postea vigorem obtinuit, quod principi placuit legis habere 40 vigorem, itaque preterita racione disposicio voluntatis principum, in scriptis redacta, pro lege habita est, non vero vt leges priores racionis euidencia, sed 5
Strana 845
Liber XVII. Caput XLVI. 845 vigorem accipiens potencia conditoris, quia nullum violentum perpetuum; vti- que, quomodo accepit, ita et perdidit eiusmodi legibus principum vti nolenti- bus quicumque non recognoscebant eorum dominium. Vnde apparet manifestis- sima differencia auctoritatis illius, que est doctrine racione, et illius, que est principatus siue potestatis imperio, ista requirente subieccionem venerancium, illa minime. Propter quod, sicut auctoritas philosophorum naturalium et mora- lium siue poetarum et aliorum auctorum in quibuslibet scienciis cepit, ita et continuata est, nomina eorum venerantibus qui nunquam illorum dominio sub- iecti fuerunt, sed propter manifestacionem veritatis doctrine, quam in suis reli- 10 querunt scriptis, et ita doctrine racione leges ciuiles locum obtinent, in quibus eisdem non contraueniunt municipales. Sic igitur innotescit palam, quod aucto- ritas ex sui primaria racione dicit manifestacionem veritatis, vtique Graciano teste quo magis quis racione vtitur, maioris auctoritatis eius verba esse videan- tur. Propter quod Gregorius illam vocat magnam Petri auctoritatem qua prin- 15 cipibus sacerdotum respondit, quod obedire oportet Deo magis, quam homini- bus, iustumque foret Deum pocius audire, quam ipsos. Hac enim racione audita, vt replicare possent, defuit sermo eis; erat namque sermo Petri veritas per se omnibus nota, et sic racione correcti honeste non poterant repugnare. Ex premissis igitur declarantibus, quid proprie sit auctoritas, perspicuum est 20 agnoscere, quod tanto maior est auctoritas, hoc est, magis fit exhibicio reue- rencie dictis cuiusque, quanto plus creditur minime aberrare posse eum a veri- tate. Et quoniam hoc de nullo auctore cuiusuis scripture certissimum est, nisi de Deo solo, hinc Deo, cui soli est honor et gloria, vel soli aut primum aucto- ritas competit. Est enim, vt apostolus inquit, Deus verax, et omnis homo 25 mendax. Mendax vtique homo, vt, quomodo Augustinus docet, nisi superna virtute custodiatur, nichil sibi magis sit proprium, quam mendacium operis aut sermonis, ad hoc inclinante eum sue nature defectibilitate. Verax autem Deus est, vt impossibile sit eum mentiri, sue nature condicione defectum sibi attri- bui nullatenus paciente, siue quamcumque mutabilitatem, nec enim Deus est 30 quasi homo, vt menciatur, nec vt filius hominis, vt mutetur, apud quem non est transmutacio, nec vicissitudinis obumbracio. Quia igitur sermo Dei omni veritate, adhuc eciam et potestate plenus est, quarum intuitu auctoritas alicui debetur, hinc est, quod eloquiorum diuinorum prima, et, si fas est dicere, sola est auctoritas, et per consequens sacer canon biblie, illa continens, primo 35 gradu fulget auctoritatis. Quibusuis autem scripturis aliis humano editis in- genio, si queuis auctoritas conpetit, diuino sermoni quanto plus appropinquant, tanto maior est; minor autem, quanto plus deficiunt, nulla autem, si omnino diuino sermoni repugnant. Et quoniam, vt dicebat proxime Augustinus, mani- festacio veritatis ex dictis sacre scripture dependens secunda fit auctoritas, ita, 40 quod prima auctoritas est diuini eloquii, expressi in sacro canone, secunda autem doctrine, ex illo constantis, cum post predicacionem apostolorum multi expositores canonis sacri quam plurimas ex illo dependentes veritates studiosa 5 107*
Liber XVII. Caput XLVI. 845 vigorem accipiens potencia conditoris, quia nullum violentum perpetuum; vti- que, quomodo accepit, ita et perdidit eiusmodi legibus principum vti nolenti- bus quicumque non recognoscebant eorum dominium. Vnde apparet manifestis- sima differencia auctoritatis illius, que est doctrine racione, et illius, que est principatus siue potestatis imperio, ista requirente subieccionem venerancium, illa minime. Propter quod, sicut auctoritas philosophorum naturalium et mora- lium siue poetarum et aliorum auctorum in quibuslibet scienciis cepit, ita et continuata est, nomina eorum venerantibus qui nunquam illorum dominio sub- iecti fuerunt, sed propter manifestacionem veritatis doctrine, quam in suis reli- 10 querunt scriptis, et ita doctrine racione leges ciuiles locum obtinent, in quibus eisdem non contraueniunt municipales. Sic igitur innotescit palam, quod aucto- ritas ex sui primaria racione dicit manifestacionem veritatis, vtique Graciano teste quo magis quis racione vtitur, maioris auctoritatis eius verba esse videan- tur. Propter quod Gregorius illam vocat magnam Petri auctoritatem qua prin- 15 cipibus sacerdotum respondit, quod obedire oportet Deo magis, quam homini- bus, iustumque foret Deum pocius audire, quam ipsos. Hac enim racione audita, vt replicare possent, defuit sermo eis; erat namque sermo Petri veritas per se omnibus nota, et sic racione correcti honeste non poterant repugnare. Ex premissis igitur declarantibus, quid proprie sit auctoritas, perspicuum est 20 agnoscere, quod tanto maior est auctoritas, hoc est, magis fit exhibicio reue- rencie dictis cuiusque, quanto plus creditur minime aberrare posse eum a veri- tate. Et quoniam hoc de nullo auctore cuiusuis scripture certissimum est, nisi de Deo solo, hinc Deo, cui soli est honor et gloria, vel soli aut primum aucto- ritas competit. Est enim, vt apostolus inquit, Deus verax, et omnis homo 25 mendax. Mendax vtique homo, vt, quomodo Augustinus docet, nisi superna virtute custodiatur, nichil sibi magis sit proprium, quam mendacium operis aut sermonis, ad hoc inclinante eum sue nature defectibilitate. Verax autem Deus est, vt impossibile sit eum mentiri, sue nature condicione defectum sibi attri- bui nullatenus paciente, siue quamcumque mutabilitatem, nec enim Deus est 30 quasi homo, vt menciatur, nec vt filius hominis, vt mutetur, apud quem non est transmutacio, nec vicissitudinis obumbracio. Quia igitur sermo Dei omni veritate, adhuc eciam et potestate plenus est, quarum intuitu auctoritas alicui debetur, hinc est, quod eloquiorum diuinorum prima, et, si fas est dicere, sola est auctoritas, et per consequens sacer canon biblie, illa continens, primo 35 gradu fulget auctoritatis. Quibusuis autem scripturis aliis humano editis in- genio, si queuis auctoritas conpetit, diuino sermoni quanto plus appropinquant, tanto maior est; minor autem, quanto plus deficiunt, nulla autem, si omnino diuino sermoni repugnant. Et quoniam, vt dicebat proxime Augustinus, mani- festacio veritatis ex dictis sacre scripture dependens secunda fit auctoritas, ita, 40 quod prima auctoritas est diuini eloquii, expressi in sacro canone, secunda autem doctrine, ex illo constantis, cum post predicacionem apostolorum multi expositores canonis sacri quam plurimas ex illo dependentes veritates studiosa 5 107*
Strana 846
846 Liber XVII. Caput XLVI. consideracione manifestarunt, hinc maxima reuerencia eorum doctrinis exhibita est, plurimis debito plus illi credentibus, quia differenciam non facientibus inter auctores scripture sacre multosque eius expositores. Sed Augustinus, qui, vt dictum est, profunda speculacione declarauit, quid auctoritas esset, publice professus est solis illis scriptoribus, qui canonici appellantur, timorem hunc honoremque referendum esse, vt nullum eorum scribendo errasse credamus, sed quantalibet sanctitate quantaue doctrina alii polleant, non ideo veram putandam esse doctrinam eorum, quia ipsi ita senserunt, litterarum suarum genere differente ab auctoritate sacri canonis propterea, quod eorum testi- moniis contra sentire licet sicubi forte aliter sapiant, quam veritas postulat, 10 Augustino ipso alio profitente loco, negare non posse nec debere, quod, sicut in ipsis maioribus, hoc est expositoribus scripture sacre, qui eum precesserant, ita multa esse in tam multis opusculis suis, que possent iusto iudicio et nulla temeritate culpari. Quamuis igitur magna auctoritas sanctis aliisque scriptori- bus sacre scripture competat, vt eorum doctrinis credulitas et reuerencia ex- 15 hibeatur, quia tamen in eo numero sunt, vt non dedignentur accipere eciam illis dictum esse ab apostolo: „Et si quid aliter scitis, hoc quoque vobis Deus reuelauit,“ profecto eorum auctoritas non est illa, cui omnimoda absque alia examinacione reuerencia firmaque fides debeatur. Sed illa, vt Augustinus in- quit, debetur Christo et ecclesie in Christo; namque plenissime reperitur com- 20 petere totum, quod est de racione auctoritatis, quoniam in ipso est dignitas preeminencie, cuius preceptis fides exhibenda est tanquam potentis illa pate- facere vera iustaque esse. Etenim non solum verax, sed ipsa veritas est, qui est via, veritas et vita, propter quod certissimum est cuilibet fidelium suorum falsum dicere Christum non posse. Certissimum quoque est, vt veritatem, quam 25 dicit, patefacere possit, qui abscondita producit in lucem. Qua racione, cum iam dicta sua vera esse multis manifestasset testimoniis, ad Iudeos inquit: „Si veritatem dico, quare non creditis michi?“; ad apostolos autem, quod spiritus sanctus, cum veniret argueret mundum de peccato, quia non crediderunt in eum. Magna profecto differencia est inter auctoritatem Christi et aliorum 30 omnium, quibus auctoritas competere dicitur in eo persone nomine dante doctrine auctoritatem, in aliis autem preeminencia doctrine dante auctoritatem eorum nomini. Ideo namque, quod pater dedit ei nomen, quod est super omne nomen, videlicet Deum esse et appellari, Christi doctrina fundata manet supra firmam petram, vt nunquam ruere queat, quando certissimum est cuilibet 35 homini, quicquid dicit Deus hoc esse verum ex solo nomine eius. Nec enim aliud nomen est datum sub celo hominibus, in quo oporteat nos saluos fieri, et propter hoc, Petro profitente, esse eum Christum, filium Dei viui, super hanc petram dixit edificandam ecclesiam, quoniam hac confessione firma per- manente omnia, que fidei sunt, firma manent. Dato nempe hoc fundamento 40 omnis structura fidei consurgit, et secura permanet absque vllo timore ruine Christi nomine, quia filius Dei et Deus est, omnem doctrine sue prebente 5
846 Liber XVII. Caput XLVI. consideracione manifestarunt, hinc maxima reuerencia eorum doctrinis exhibita est, plurimis debito plus illi credentibus, quia differenciam non facientibus inter auctores scripture sacre multosque eius expositores. Sed Augustinus, qui, vt dictum est, profunda speculacione declarauit, quid auctoritas esset, publice professus est solis illis scriptoribus, qui canonici appellantur, timorem hunc honoremque referendum esse, vt nullum eorum scribendo errasse credamus, sed quantalibet sanctitate quantaue doctrina alii polleant, non ideo veram putandam esse doctrinam eorum, quia ipsi ita senserunt, litterarum suarum genere differente ab auctoritate sacri canonis propterea, quod eorum testi- moniis contra sentire licet sicubi forte aliter sapiant, quam veritas postulat, 10 Augustino ipso alio profitente loco, negare non posse nec debere, quod, sicut in ipsis maioribus, hoc est expositoribus scripture sacre, qui eum precesserant, ita multa esse in tam multis opusculis suis, que possent iusto iudicio et nulla temeritate culpari. Quamuis igitur magna auctoritas sanctis aliisque scriptori- bus sacre scripture competat, vt eorum doctrinis credulitas et reuerencia ex- 15 hibeatur, quia tamen in eo numero sunt, vt non dedignentur accipere eciam illis dictum esse ab apostolo: „Et si quid aliter scitis, hoc quoque vobis Deus reuelauit,“ profecto eorum auctoritas non est illa, cui omnimoda absque alia examinacione reuerencia firmaque fides debeatur. Sed illa, vt Augustinus in- quit, debetur Christo et ecclesie in Christo; namque plenissime reperitur com- 20 petere totum, quod est de racione auctoritatis, quoniam in ipso est dignitas preeminencie, cuius preceptis fides exhibenda est tanquam potentis illa pate- facere vera iustaque esse. Etenim non solum verax, sed ipsa veritas est, qui est via, veritas et vita, propter quod certissimum est cuilibet fidelium suorum falsum dicere Christum non posse. Certissimum quoque est, vt veritatem, quam 25 dicit, patefacere possit, qui abscondita producit in lucem. Qua racione, cum iam dicta sua vera esse multis manifestasset testimoniis, ad Iudeos inquit: „Si veritatem dico, quare non creditis michi?“; ad apostolos autem, quod spiritus sanctus, cum veniret argueret mundum de peccato, quia non crediderunt in eum. Magna profecto differencia est inter auctoritatem Christi et aliorum 30 omnium, quibus auctoritas competere dicitur in eo persone nomine dante doctrine auctoritatem, in aliis autem preeminencia doctrine dante auctoritatem eorum nomini. Ideo namque, quod pater dedit ei nomen, quod est super omne nomen, videlicet Deum esse et appellari, Christi doctrina fundata manet supra firmam petram, vt nunquam ruere queat, quando certissimum est cuilibet 35 homini, quicquid dicit Deus hoc esse verum ex solo nomine eius. Nec enim aliud nomen est datum sub celo hominibus, in quo oporteat nos saluos fieri, et propter hoc, Petro profitente, esse eum Christum, filium Dei viui, super hanc petram dixit edificandam ecclesiam, quoniam hac confessione firma per- manente omnia, que fidei sunt, firma manent. Dato nempe hoc fundamento 40 omnis structura fidei consurgit, et secura permanet absque vllo timore ruine Christi nomine, quia filius Dei et Deus est, omnem doctrine sue prebente 5
Strana 847
Liber XVII. Caput XLVI. 847 auctoritatem. Non vero ita est de auctoribus aliarum doctrinarum. Nec enim propterea, quia Plato fuit Plato, et sic appellatus, vel quia Aristoteles siue Tulius aut Seneca auctoritatem habuit eorum doctrina, siquidem tamquam tales potuerunt multa falsa dicere, sed quia examinata eorum doctrina reperta est, quamuis non per omnia, plurimum tamen veritatis habere, illamque veritatem ab eis declaratam euidenti probatam esse racione, ideo nomen eorum in aucto- ritate habitum est ab hiis, qui eorum doctrinas examinarunt, et abinde nomen eorum auctoritatem tribuit doctrine eorum apud alios, vt primo aspectu eorum dictis credatur. Non tamen ea neccessitate, vt contrarium firmare non liceat 10 horum aliorumque philosophorum dictis in hiis, que ad fidem pertinent, exi- stentibus tanquam veris neccessario testimoniis. Quo eciam genere habet se doctrina catholicorum expositorum, vno illis preeminens gradu, quod horum testimonia velut domestica, illorum extranea sunt reputata, quia mencionem de doctrina Christi, cuius prima auctoritas est, non faciencia. Est rursus altera 15 pergrandis differencia, quoniam in persona Christi, vt eius doctrine simpliciter credatur, duplex causa auctoritatis concurrit, doctrine euidencia et principatus imperium, quoniam data est sibi omnis potestas in celo et in terra, ipseque virtus Dei est et sapiencia, in quo sunt omnes thesauri sapiencie et sciencie absconditi, in omnibus vero aliarum auctoribus doctrinarum parum aut nichil 20 de principatu concurrit; quod autem de veritate sciencie tam minimum est, vt vix sciencie Christi proporcione longissima valeat comparari. Etenim, si pro, quia in minimo omnium angelorum ab inicio sue nature plus sciencie affuit, quam in omnibus simul philosophis, spacio autem quinque milium annorum et amplius, quibus vixit, nichil perdidit, sed continuo profecit augmento, in 25 Christo autem plus sciencie est, quam in omnibus angelis simul sumptis, vix igitur aut nulliter sciencia cuiuscumque doctoris, eciam catholici, ad magni- tudinem sciencie Christi scintille habet comparacionem. Est iterum differencia; nam doctrina Christi propterea, quod ab ea omnis error omnisque falsitas omnino exulat, cum sit ipse Deus absque vlla exhibita ostensione racionis, sed 30 solum, quia ipse dixit, omnis fides atque reuerencia debetur, aliis autem auctoribus non, quia dixerunt, sed quia pro magna vel maiori parte vera esse racione euidenti manifestarunt, intencioque illorum et omne studium fuit non ad introduccionem vel defensionem erroris, sed veritatis manifestacionem, prout testimonium dedere, qui doctrinas examinarunt illorum. De doctrina vero Chri- 35 sti dici non debet, auctoritatem eius dependere ab examinacione, quemadmodum in doctrina cuiuslibet aliorum, quod illi auctoritatem tribuit examinacio ipsius, doctrina vero examinata nomini et postremo nomen tribuerit doctrine auctori- tatem, pote quia repertum fuit in omnibus vel pro maiori parte dicta eorum veritate constare, ita igitur examinata doctrina eius dederit Christo nomen, 40 sed quia doctrina Christi est, eo ipso omnis auctoritas competit eidem. Non dicitur, quod doctrina Christi examinata non fuerit; nullius quippe philosophi naturalis aut moralis, poete aut cuiusuis vnquam auctoris doctrina tam exami- 5
Liber XVII. Caput XLVI. 847 auctoritatem. Non vero ita est de auctoribus aliarum doctrinarum. Nec enim propterea, quia Plato fuit Plato, et sic appellatus, vel quia Aristoteles siue Tulius aut Seneca auctoritatem habuit eorum doctrina, siquidem tamquam tales potuerunt multa falsa dicere, sed quia examinata eorum doctrina reperta est, quamuis non per omnia, plurimum tamen veritatis habere, illamque veritatem ab eis declaratam euidenti probatam esse racione, ideo nomen eorum in aucto- ritate habitum est ab hiis, qui eorum doctrinas examinarunt, et abinde nomen eorum auctoritatem tribuit doctrine eorum apud alios, vt primo aspectu eorum dictis credatur. Non tamen ea neccessitate, vt contrarium firmare non liceat 10 horum aliorumque philosophorum dictis in hiis, que ad fidem pertinent, exi- stentibus tanquam veris neccessario testimoniis. Quo eciam genere habet se doctrina catholicorum expositorum, vno illis preeminens gradu, quod horum testimonia velut domestica, illorum extranea sunt reputata, quia mencionem de doctrina Christi, cuius prima auctoritas est, non faciencia. Est rursus altera 15 pergrandis differencia, quoniam in persona Christi, vt eius doctrine simpliciter credatur, duplex causa auctoritatis concurrit, doctrine euidencia et principatus imperium, quoniam data est sibi omnis potestas in celo et in terra, ipseque virtus Dei est et sapiencia, in quo sunt omnes thesauri sapiencie et sciencie absconditi, in omnibus vero aliarum auctoribus doctrinarum parum aut nichil 20 de principatu concurrit; quod autem de veritate sciencie tam minimum est, vt vix sciencie Christi proporcione longissima valeat comparari. Etenim, si pro, quia in minimo omnium angelorum ab inicio sue nature plus sciencie affuit, quam in omnibus simul philosophis, spacio autem quinque milium annorum et amplius, quibus vixit, nichil perdidit, sed continuo profecit augmento, in 25 Christo autem plus sciencie est, quam in omnibus angelis simul sumptis, vix igitur aut nulliter sciencia cuiuscumque doctoris, eciam catholici, ad magni- tudinem sciencie Christi scintille habet comparacionem. Est iterum differencia; nam doctrina Christi propterea, quod ab ea omnis error omnisque falsitas omnino exulat, cum sit ipse Deus absque vlla exhibita ostensione racionis, sed 30 solum, quia ipse dixit, omnis fides atque reuerencia debetur, aliis autem auctoribus non, quia dixerunt, sed quia pro magna vel maiori parte vera esse racione euidenti manifestarunt, intencioque illorum et omne studium fuit non ad introduccionem vel defensionem erroris, sed veritatis manifestacionem, prout testimonium dedere, qui doctrinas examinarunt illorum. De doctrina vero Chri- 35 sti dici non debet, auctoritatem eius dependere ab examinacione, quemadmodum in doctrina cuiuslibet aliorum, quod illi auctoritatem tribuit examinacio ipsius, doctrina vero examinata nomini et postremo nomen tribuerit doctrine auctori- tatem, pote quia repertum fuit in omnibus vel pro maiori parte dicta eorum veritate constare, ita igitur examinata doctrina eius dederit Christo nomen, 40 sed quia doctrina Christi est, eo ipso omnis auctoritas competit eidem. Non dicitur, quod doctrina Christi examinata non fuerit; nullius quippe philosophi naturalis aut moralis, poete aut cuiusuis vnquam auctoris doctrina tam exami- 5
Strana 848
848 Liber XVII. Caput XLVI. nata fuit, sicut Christi, tam per Iudeos, quam gentiles, qui crediderunt; exa- minacionis vero causa esse videtur, quoniam aduersabatur omnino doctrinis hominum eorumque primis operibus. Primum quippe hominis opus est colere Deum, quem credit; adorante igitur mundo tunc multitudinem Deorum iuxta sentenciam sapientum suorum, omnem Deum colendum esse, cum alia senten- cia eciam foret Deorum quemuis colendum esse, quomodo ipse precepit, Chri- stum recipere non potuit mundus, vt quomodo vnus aliorum Deorum coleretur; preceperat namque Deum solum vnum adorandum, et sibi soli seruiendum. Prius igitur, quam mundus assentiret, vt vni dumtaxat regi seculorum inmor- tali et inuisibili soli Deo esset honor et gloria, quomodo Christus docuerat, 10 maxime vtique et acerrime prefuerunt examinaciones doctrine eius. Racione quoque altera, quia doctrina Christi stultam fecit sapienciam mundi huius; vix namque aut rarissime inuenitur doctrina cuiusque philosophi naturalis vel moralis, poete vel hystoriographi aduentum Christi precedentis, quod inmunis sit ab errore, si aliquantisper diffusa est, in eaque tractetur de cultu Dei aut 15 de moribus hominum. Quia igitur, quod stultum est, Dei sapiencius est homini- bus, doctrina Christi sapienciam sapiencium et prudenciam prudencium repro- bante, profecto magis ac magis superque magis ipsa examinata fuit, priusquam acceptata tanquam sola ipsa ab omni errore esset inmunis, quod tamen secu- tum est habita fide auctoris eius, quod est filius Dei viui, eoque non solum 20 verax, sed ipsa veritas. Quamuis autem tam diligentissima precessit examina- cio, tamen, quia multorum eciam fidelium doctrine, comparate euangelio Christi, frequentissime reprobantur, doctrina Christi ab inicio eius vsque nunc continue examinatur, eritque eciam multo acrius examinata, quando pseudoprophete sur- gent, daturi signa et prodigia, ut, si fieri potest, eciam in errorem conuertan- 25 tur electi. Non tamen propter eiusmodi examinaciones, sed quia doctrina Christi est, credere debent omnes fideles, minus attendentes ad eius examina- cionem, quia eciam, si angelus de celo aliud euangelizaret, ille anathema esset. Etenim, cum nullus sit discipulus supra magistrum suum, magister vero omnium vnus est Christus, multo maior temeritas esset in quouis homine quantumlibet 30 doctissimo et sanctissimo, adhuc eciam in quouis angelo, eciam si illi inexiste- ret tota sciencia hominum et angelorum, examinare velle Christi doctrinam, vtrum veritate constet, quam si addiscere incipiens gramaticam primo die, ebdomada, mense vel anno, examinare velit doctrinam magistri sui, qui iam gramaticam legit annis XL in studio generali, et ita de qualibet alia sciencia 35 aut facultate. Excedit namque sciencia Christi scienciam omnium hominum ac eciam angelorum amplius multo, quam lux solis meridiana lumen paruissime candele, et aqua maris aquam ciati continencie dragmorum decem, vel cocles, que omnium minima mensura est, continens dragmam cum media. Excedit rursus plus, quam magnitudo celi minutissimam terre partem, numerusque 40 arene maris ac eciam athomorum ternarium ac septenarium numerum. Etenim, si arenam maris et pluuie, guttas et dies seculi quis dinumeraret altitudinem- 5
848 Liber XVII. Caput XLVI. nata fuit, sicut Christi, tam per Iudeos, quam gentiles, qui crediderunt; exa- minacionis vero causa esse videtur, quoniam aduersabatur omnino doctrinis hominum eorumque primis operibus. Primum quippe hominis opus est colere Deum, quem credit; adorante igitur mundo tunc multitudinem Deorum iuxta sentenciam sapientum suorum, omnem Deum colendum esse, cum alia senten- cia eciam foret Deorum quemuis colendum esse, quomodo ipse precepit, Chri- stum recipere non potuit mundus, vt quomodo vnus aliorum Deorum coleretur; preceperat namque Deum solum vnum adorandum, et sibi soli seruiendum. Prius igitur, quam mundus assentiret, vt vni dumtaxat regi seculorum inmor- tali et inuisibili soli Deo esset honor et gloria, quomodo Christus docuerat, 10 maxime vtique et acerrime prefuerunt examinaciones doctrine eius. Racione quoque altera, quia doctrina Christi stultam fecit sapienciam mundi huius; vix namque aut rarissime inuenitur doctrina cuiusque philosophi naturalis vel moralis, poete vel hystoriographi aduentum Christi precedentis, quod inmunis sit ab errore, si aliquantisper diffusa est, in eaque tractetur de cultu Dei aut 15 de moribus hominum. Quia igitur, quod stultum est, Dei sapiencius est homini- bus, doctrina Christi sapienciam sapiencium et prudenciam prudencium repro- bante, profecto magis ac magis superque magis ipsa examinata fuit, priusquam acceptata tanquam sola ipsa ab omni errore esset inmunis, quod tamen secu- tum est habita fide auctoris eius, quod est filius Dei viui, eoque non solum 20 verax, sed ipsa veritas. Quamuis autem tam diligentissima precessit examina- cio, tamen, quia multorum eciam fidelium doctrine, comparate euangelio Christi, frequentissime reprobantur, doctrina Christi ab inicio eius vsque nunc continue examinatur, eritque eciam multo acrius examinata, quando pseudoprophete sur- gent, daturi signa et prodigia, ut, si fieri potest, eciam in errorem conuertan- 25 tur electi. Non tamen propter eiusmodi examinaciones, sed quia doctrina Christi est, credere debent omnes fideles, minus attendentes ad eius examina- cionem, quia eciam, si angelus de celo aliud euangelizaret, ille anathema esset. Etenim, cum nullus sit discipulus supra magistrum suum, magister vero omnium vnus est Christus, multo maior temeritas esset in quouis homine quantumlibet 30 doctissimo et sanctissimo, adhuc eciam in quouis angelo, eciam si illi inexiste- ret tota sciencia hominum et angelorum, examinare velle Christi doctrinam, vtrum veritate constet, quam si addiscere incipiens gramaticam primo die, ebdomada, mense vel anno, examinare velit doctrinam magistri sui, qui iam gramaticam legit annis XL in studio generali, et ita de qualibet alia sciencia 35 aut facultate. Excedit namque sciencia Christi scienciam omnium hominum ac eciam angelorum amplius multo, quam lux solis meridiana lumen paruissime candele, et aqua maris aquam ciati continencie dragmorum decem, vel cocles, que omnium minima mensura est, continens dragmam cum media. Excedit rursus plus, quam magnitudo celi minutissimam terre partem, numerusque 40 arene maris ac eciam athomorum ternarium ac septenarium numerum. Etenim, si arenam maris et pluuie, guttas et dies seculi quis dinumeraret altitudinem- 5
Strana 849
Liber XVII. Caput XLVI. 849 que celi et latitudinem terre, et profundum abissi quisquis mensus esset, sapienciam anime Christi profecto non inuestigaret, illis omnibus aliqua, quam- uis longissima, comparatis proporcione, sed sciencie anime Christi nulla com- petente, quoniam sine mensura dedit Deus spiritum filio suo. Et ideo ad scien- ciam illius nulla est comparacio aliarum respectu. Quocirca doctrina eius libera est ab omni magistrali examinacione, Christo solo simpliciter ente magistro cunctis aliis discipulis, quibus si que gracia donata est, illa est secundum mensuram donacionis Christi. Doctrine igitur Christi omnis auctoritas et reue- rencia debetur, racione dumtaxat nominis eius, siquidem in eius nomine omne genu flectitur celestium et infernorum; et quoniam curuum nullatenus recti mensura esse potest, sed quod rectum iudex mensuraque sui est et obliqui, Christo autem, Ysaia teste, omne genu curuatur, hinc igitur sua doctrina libera omnis examinacionis mensura est omnium aliarum, tanquam in ea omne pondus contineatur auctoritatis. Sed et vltra designatas tres illa permaxima 15 differencia est. Etenim, si non credatur doctrine Tulii vel Aristotelis, non propterea animarum saluti periculum inminet, vel si credatur, premium acquiri- tur vite eterne, quomodo, qui doctrine Christi non crediderit, condempnabitur, et qui crediderit, saluus erit. Ex quibus palam innotescit, que sit ecclesie auctoritas, adieccione facta supraposite descripcioni principio finique eius, vt 20 dicatur, quod ecclesie auctoritas est pro regimine omnium racionabilium creatu- rarum, in viam salutis eterne a Christo concessa preeminencie dignitas, cuius racione preceptis eius fides exhibenda est, tanquam potentis illa patefacere vera iustaque esse salute credentibus, incredulis autem diuine assistencia virtu- tis inminente certissima dampnacione. Addicio autem vltima hec euidenter 25 constat ex premissis verbis euangelii, contestantibus saluos fieri credentes discipulis Christi, condempnari autem non credentes illis. Et dicitur: tanquam potentis illa patefacere propterea, quod ecclesia semper parata est esseque debet omni poscenti reddere racionem de ea, que in ipsa est, fide et spe, imitatrix in hoc sponsi sui, cuius dictis quamuis omnis fides adhibenda esset, 30 quia filius Dei, ne obici ei posset, quia testimonium de se dicebat, ideo non esse verum, multiplex aliud testimonium addidit, patefaciens, quam affirmabat veritatem. Loquens enim, prout Nicodemo dixit, quod sciebat et attestans, quod viderat, paratum se eciam obtulit audire, quare ei non crederent veri- tatem, quam dicebat patefacienti; sic igitur ecclesia omne, quod dixerit ad 35 fidem vel ad mores pertinens, quod racione constet hominibus, patefacere potest, per hoc differens a secta Machometi, refugiente, vt multi dicunt, publi- cas disputaciones, a moribus quoque tyrannorum, vt verba cessent verbera dancium, malorum item pastorum pascencium semetipsos, et ouibus imperan- cium cum austeritate, superborum denique iudicum, alia, quam ipsi cupiunt, 40 ad eorum interrogacionem nolencium audire responsa, quomodo Christo dictum est: „Sic respondes pontifici?“, cum tamen responderet ad factas sibi interroga- ciones. Non enim ecclesia aspernatur racionem fidei sue ab ea petentem, aut wlt 5 10
Liber XVII. Caput XLVI. 849 que celi et latitudinem terre, et profundum abissi quisquis mensus esset, sapienciam anime Christi profecto non inuestigaret, illis omnibus aliqua, quam- uis longissima, comparatis proporcione, sed sciencie anime Christi nulla com- petente, quoniam sine mensura dedit Deus spiritum filio suo. Et ideo ad scien- ciam illius nulla est comparacio aliarum respectu. Quocirca doctrina eius libera est ab omni magistrali examinacione, Christo solo simpliciter ente magistro cunctis aliis discipulis, quibus si que gracia donata est, illa est secundum mensuram donacionis Christi. Doctrine igitur Christi omnis auctoritas et reue- rencia debetur, racione dumtaxat nominis eius, siquidem in eius nomine omne genu flectitur celestium et infernorum; et quoniam curuum nullatenus recti mensura esse potest, sed quod rectum iudex mensuraque sui est et obliqui, Christo autem, Ysaia teste, omne genu curuatur, hinc igitur sua doctrina libera omnis examinacionis mensura est omnium aliarum, tanquam in ea omne pondus contineatur auctoritatis. Sed et vltra designatas tres illa permaxima 15 differencia est. Etenim, si non credatur doctrine Tulii vel Aristotelis, non propterea animarum saluti periculum inminet, vel si credatur, premium acquiri- tur vite eterne, quomodo, qui doctrine Christi non crediderit, condempnabitur, et qui crediderit, saluus erit. Ex quibus palam innotescit, que sit ecclesie auctoritas, adieccione facta supraposite descripcioni principio finique eius, vt 20 dicatur, quod ecclesie auctoritas est pro regimine omnium racionabilium creatu- rarum, in viam salutis eterne a Christo concessa preeminencie dignitas, cuius racione preceptis eius fides exhibenda est, tanquam potentis illa patefacere vera iustaque esse salute credentibus, incredulis autem diuine assistencia virtu- tis inminente certissima dampnacione. Addicio autem vltima hec euidenter 25 constat ex premissis verbis euangelii, contestantibus saluos fieri credentes discipulis Christi, condempnari autem non credentes illis. Et dicitur: tanquam potentis illa patefacere propterea, quod ecclesia semper parata est esseque debet omni poscenti reddere racionem de ea, que in ipsa est, fide et spe, imitatrix in hoc sponsi sui, cuius dictis quamuis omnis fides adhibenda esset, 30 quia filius Dei, ne obici ei posset, quia testimonium de se dicebat, ideo non esse verum, multiplex aliud testimonium addidit, patefaciens, quam affirmabat veritatem. Loquens enim, prout Nicodemo dixit, quod sciebat et attestans, quod viderat, paratum se eciam obtulit audire, quare ei non crederent veri- tatem, quam dicebat patefacienti; sic igitur ecclesia omne, quod dixerit ad 35 fidem vel ad mores pertinens, quod racione constet hominibus, patefacere potest, per hoc differens a secta Machometi, refugiente, vt multi dicunt, publi- cas disputaciones, a moribus quoque tyrannorum, vt verba cessent verbera dancium, malorum item pastorum pascencium semetipsos, et ouibus imperan- cium cum austeritate, superborum denique iudicum, alia, quam ipsi cupiunt, 40 ad eorum interrogacionem nolencium audire responsa, quomodo Christo dictum est: „Sic respondes pontifici?“, cum tamen responderet ad factas sibi interroga- ciones. Non enim ecclesia aspernatur racionem fidei sue ab ea petentem, aut wlt 5 10
Strana 850
850 Liber XVII. Caput XLVI. sibi attribui, vt nemo ei possit dicere: „Cur ita facis?“, aut pretendit, quod pro libito voluntatis omnia disponere debeat, sed secundum racionem fidei, quam parata est reddere omni poscenti, certissime eidem competenti securitate pro- missa per Christum discipulis suis, daturum se eis os et sapienciam, quibus non possent resistere et contradicere eorum aduersarii omnes, quia non ipsi, sed spiritus sanctus in eis loqueretur in eis futurus in eisque semper mansu- rus. Quod vtique de ecclesia, non autem de quocumque particulari, eciam si summus sit eius minister, ita proprie verificatur, vt maneat in eo, sicut in ecclesia semper spiritus sanctus. Propter quod vnccionem habens a spiritu sancto nouit omnia ad salutem pertinencia filiorum, nec habet neccesse, vt ali- 10 quis eam doceat, per quam innotescit sapiencia principibus et potestatibus in celestibus, sed ipsa vnccio docet ecclesiam de omnibus, omnem veritatem eam docente spiritu sancto, quem pater mittit in Christi nomine, eum clarificaturum semper, quia de suo accipientem. Propter quod in principio descripcionis dici- tur auctoritatem ecclesie a Christo concessam, in cuius nomine spiritus sanctus 15 a patre missus eam continue docet atque viuificat. Item, quoniam ipse Christus caput est, omnem influens sensum et motum ei, quod ecclesia est corpori suo. Vltima vero resolucio intelligencie huius illa esse videtur, quod verbo Dei ab- solute ac simpliciter primum credere debemus, quam intelligere conemur, sed verbo hominis, vt illud credamus, primo intelligere debemus. Etenim, cum 20 omni creature racionali illud euidentissime constet sacris eloquiis nobis ab inicio reuelatum, quod Deus verax est, sed omnis homo mendax, vtique eo ipso, quod confitetur quis aliquod esse verbum Dei, et non illi credit, offen- dere videtur Deum, tanquam, priusquam illi credat, velit examinare, vtrum verbum eius sit verum aut falsum, quem tamen scit nullatenus mentiri posse; 25 sic eciam de verbo ecclesie, que columpna est et firmamentum veritatis. Secus autem est de verbo hominis, cuius os loquitur vanitatem, et sepcies in die cadit. Huic autem raciocinacioni conformis est doctrina Augustini in li. de verbis domini sermone XCI., incipiente: „Inicium bone vite.“ Sic enim in fine dicit: „Ergo, carissimi, et ille, quem contra me constitui, et propter eius 30 controuersiam inter nos natam prophetam iudicem postulaui, cum nichil dicit, eciam ipsum cum dicit, intelligam, vt credam; nam vtique modo, quod loquor, ideo loquor, vt credant, qui non credunt, et tamen, nisi quod loquor intelli- gant, credere non possunt; ergo ex aliqua parte verum est, quod ille dicit intelligam, vt credam . . . Breuiter dico, quomodo vtrumque sine controuersia 35 accipiamus; intellige, vt credas, verbum meum crede, vt intelligas verbum Dei.“ Hec ille. 5
850 Liber XVII. Caput XLVI. sibi attribui, vt nemo ei possit dicere: „Cur ita facis?“, aut pretendit, quod pro libito voluntatis omnia disponere debeat, sed secundum racionem fidei, quam parata est reddere omni poscenti, certissime eidem competenti securitate pro- missa per Christum discipulis suis, daturum se eis os et sapienciam, quibus non possent resistere et contradicere eorum aduersarii omnes, quia non ipsi, sed spiritus sanctus in eis loqueretur in eis futurus in eisque semper mansu- rus. Quod vtique de ecclesia, non autem de quocumque particulari, eciam si summus sit eius minister, ita proprie verificatur, vt maneat in eo, sicut in ecclesia semper spiritus sanctus. Propter quod vnccionem habens a spiritu sancto nouit omnia ad salutem pertinencia filiorum, nec habet neccesse, vt ali- 10 quis eam doceat, per quam innotescit sapiencia principibus et potestatibus in celestibus, sed ipsa vnccio docet ecclesiam de omnibus, omnem veritatem eam docente spiritu sancto, quem pater mittit in Christi nomine, eum clarificaturum semper, quia de suo accipientem. Propter quod in principio descripcionis dici- tur auctoritatem ecclesie a Christo concessam, in cuius nomine spiritus sanctus 15 a patre missus eam continue docet atque viuificat. Item, quoniam ipse Christus caput est, omnem influens sensum et motum ei, quod ecclesia est corpori suo. Vltima vero resolucio intelligencie huius illa esse videtur, quod verbo Dei ab- solute ac simpliciter primum credere debemus, quam intelligere conemur, sed verbo hominis, vt illud credamus, primo intelligere debemus. Etenim, cum 20 omni creature racionali illud euidentissime constet sacris eloquiis nobis ab inicio reuelatum, quod Deus verax est, sed omnis homo mendax, vtique eo ipso, quod confitetur quis aliquod esse verbum Dei, et non illi credit, offen- dere videtur Deum, tanquam, priusquam illi credat, velit examinare, vtrum verbum eius sit verum aut falsum, quem tamen scit nullatenus mentiri posse; 25 sic eciam de verbo ecclesie, que columpna est et firmamentum veritatis. Secus autem est de verbo hominis, cuius os loquitur vanitatem, et sepcies in die cadit. Huic autem raciocinacioni conformis est doctrina Augustini in li. de verbis domini sermone XCI., incipiente: „Inicium bone vite.“ Sic enim in fine dicit: „Ergo, carissimi, et ille, quem contra me constitui, et propter eius 30 controuersiam inter nos natam prophetam iudicem postulaui, cum nichil dicit, eciam ipsum cum dicit, intelligam, vt credam; nam vtique modo, quod loquor, ideo loquor, vt credant, qui non credunt, et tamen, nisi quod loquor intelli- gant, credere non possunt; ergo ex aliqua parte verum est, quod ille dicit intelligam, vt credam . . . Breuiter dico, quomodo vtrumque sine controuersia 35 accipiamus; intellige, vt credas, verbum meum crede, vt intelligas verbum Dei.“ Hec ille. 5
Strana 851
Liber XVII. Caput XLVII. 851 Capitulum XLVII. Explicatur scientifice quadruplex genus cause naturalis, instrumentalis, politice et ecclesiastice duplicis huius effectu, sicut et causa sistente ente racionis, non ab intellectu, sed ab actu voluntatis derelicto, differencia ente inter vtrumque multiplici. 10 35 Apostolo autem profitente, quod ecclesie et omnis viri caput Christus est, caput vero Christi Deus, si propterea, quod caput ecclesie Christus est, omnis ecclesie auctoritas est potestas; a Christo censetur donata ita, quia caput Christi Deus; eius potestas a Deo esse intelligitur, ipsomet attestante, cum inquit: „Data est michi omnis potestas in celo et in terra,“ et alibi: „Quod dedit michi pater, maius omnibus est.“ Vt igitur euidencius adhuc inspiciatur de ecclesie auctoritate, quid sit potestas Christo, a patre donata, XVII. intelli- gencia hec disserere incipit, vtinam debite, sicut et cupit. Presupponit autem, quod iam multiphariam patuit, et quod Augustinus in capitulo precedenti con- cludebat, totum culmen auctoritatis in illo vno salutari Christi nomine constitu- 15 tum esse, quod vero adiungit: „ac in vna eius ecclesia" hoc ipsum per omnem harum continenciam allegacionum intenditur. Sed cum summa auctoritas sit indubia manifestacio veritatis diuine, presertim, quod in solo Christi nomine auctoritas omnis sit constituta, palam ipse fecit, dum professus est, quod nemo nouit filium, nisi pater, nec patrem quis nouit, nisi filius, et cui voluerit filius 20 reuelare. Itaque omnis noticia Dei patris in omni racionali creatura ex volun- tate filii dependet reuelantis. Quod eciam Iohannes attestatur, cum ait: "Deum nemo vidit vnquam, nisi vnigenitus filius, qui est in sinu patris; ipse enarra- uit.“ Manifestauit eciam omnem excellenciam auctoritatis sibi competere, cum ait: „Pater non iudicat quemquam, sed omne iudicium dedit filio, vt omnes 25 honorificent filium, sicut honorificant patrem,“ et alibi: „Pater diligit filium, et omnia dedit in manibus eius.“ Plurima quoque sunt documenta alia scripture sacre perspicue ostendencia, omne pondus auctoritatis potestatisque ad regimen vniuersi a patre Deo concessum fuisse Christo, suo et beatissime virginis filio, sub cuius pedibus omnia preter se subicientem subiecit. Quo verbo declarari 30 incipit, quid sit intelligenda auctoritas et potestas eius, nec enim sub pedibus eius corporeis, dum viueret, celi constituti erant, maria omniaque elementa, seu terre nascencia vel animalia cuncta angelique omnes et homines. Sed quia ex ordinacione Dei omnia ista, verbo eius assentire et obedire ei debent. Quo circa intelligendum est, quod aliter assignatur causa efficiens effectusque eius in naturalibus, aliter in artificialibus, aliter in ciuilibus seu politicis, aliter in ierarchicis seu ecclesiasticis atque diuinis. In naturalibus namque assignatur causa, ad cuius esse sequitur aliud ita, quod virtualiter continet effectum, cuius causa dicitur, quoniam et dat illi esse et conseruat in esse, propter quod ab ipsa causa dicitur dependere, quemadmodum solis virtus se habet respectu Scriptores III. 108 5
Liber XVII. Caput XLVII. 851 Capitulum XLVII. Explicatur scientifice quadruplex genus cause naturalis, instrumentalis, politice et ecclesiastice duplicis huius effectu, sicut et causa sistente ente racionis, non ab intellectu, sed ab actu voluntatis derelicto, differencia ente inter vtrumque multiplici. 10 35 Apostolo autem profitente, quod ecclesie et omnis viri caput Christus est, caput vero Christi Deus, si propterea, quod caput ecclesie Christus est, omnis ecclesie auctoritas est potestas; a Christo censetur donata ita, quia caput Christi Deus; eius potestas a Deo esse intelligitur, ipsomet attestante, cum inquit: „Data est michi omnis potestas in celo et in terra,“ et alibi: „Quod dedit michi pater, maius omnibus est.“ Vt igitur euidencius adhuc inspiciatur de ecclesie auctoritate, quid sit potestas Christo, a patre donata, XVII. intelli- gencia hec disserere incipit, vtinam debite, sicut et cupit. Presupponit autem, quod iam multiphariam patuit, et quod Augustinus in capitulo precedenti con- cludebat, totum culmen auctoritatis in illo vno salutari Christi nomine constitu- 15 tum esse, quod vero adiungit: „ac in vna eius ecclesia" hoc ipsum per omnem harum continenciam allegacionum intenditur. Sed cum summa auctoritas sit indubia manifestacio veritatis diuine, presertim, quod in solo Christi nomine auctoritas omnis sit constituta, palam ipse fecit, dum professus est, quod nemo nouit filium, nisi pater, nec patrem quis nouit, nisi filius, et cui voluerit filius 20 reuelare. Itaque omnis noticia Dei patris in omni racionali creatura ex volun- tate filii dependet reuelantis. Quod eciam Iohannes attestatur, cum ait: "Deum nemo vidit vnquam, nisi vnigenitus filius, qui est in sinu patris; ipse enarra- uit.“ Manifestauit eciam omnem excellenciam auctoritatis sibi competere, cum ait: „Pater non iudicat quemquam, sed omne iudicium dedit filio, vt omnes 25 honorificent filium, sicut honorificant patrem,“ et alibi: „Pater diligit filium, et omnia dedit in manibus eius.“ Plurima quoque sunt documenta alia scripture sacre perspicue ostendencia, omne pondus auctoritatis potestatisque ad regimen vniuersi a patre Deo concessum fuisse Christo, suo et beatissime virginis filio, sub cuius pedibus omnia preter se subicientem subiecit. Quo verbo declarari 30 incipit, quid sit intelligenda auctoritas et potestas eius, nec enim sub pedibus eius corporeis, dum viueret, celi constituti erant, maria omniaque elementa, seu terre nascencia vel animalia cuncta angelique omnes et homines. Sed quia ex ordinacione Dei omnia ista, verbo eius assentire et obedire ei debent. Quo circa intelligendum est, quod aliter assignatur causa efficiens effectusque eius in naturalibus, aliter in artificialibus, aliter in ciuilibus seu politicis, aliter in ierarchicis seu ecclesiasticis atque diuinis. In naturalibus namque assignatur causa, ad cuius esse sequitur aliud ita, quod virtualiter continet effectum, cuius causa dicitur, quoniam et dat illi esse et conseruat in esse, propter quod ab ipsa causa dicitur dependere, quemadmodum solis virtus se habet respectu Scriptores III. 108 5
Strana 852
852 Liber XVII. Caput XLVII. lucis in aere seu vegetabilium vel animalium, que per solis virtutem generan- tur et conseruantur. Ita est de fructibus arborum per virtutem radicis, sic eciam in omnibus aliis naturalibus causis, a quibus effectus per naturam pro- ducitur. Effectus, inquam, non quicumque, sed qui determinati generis est, equidem nature virtus ab inicio condicionis sue limitata fuit, vt non quodlibet, 5 ex quolibet nasceretur, fieret, sed determinatum ex determinato. Dixit nam- que: „Germinet terra herbam virentem et facientem semen lignumque pomi- ferum iuxta genus suum,“ propter quod saluator in euangelio ait, quod non colligunt de spinis vuas, aut de tribulis ficus. Similiter est de bestiis terre in- telligendum, quia data illis virtus extitit per diuinam benediccionem, vt multi- 10 plicentur secundum species suas, iumenta quoque et omne reptile terre in genere suo, vnde equus non leonem, vel taurus generat wlpem, sed vnum- quodque simile semini, ex quo prodiit, ad contraria vel indifferencia nature particularis virtute minime se extendente. Non vero sic est in artificialibus, vt dicere possumus, sicut fit in hiis, que per naturam producuntur, quod ex 15 racione seminali aut virtute, que in instrumento latet, prodeat artificiatum, quo- modo fit in naturalibus. Quamuis enim scriptura calamo fiat, ymago pinizelo, vel archa dolabro, non ab istis, sed a magistro similem habente formam in suo conceptu huiusmodi artificialium forma pendere, fieri et esse dicitur, nulla certe instrumento sistente virtute, nisi in quantum ab agente mouetur. Dicitur 20 tamen causa, quia recipit effectum primum, hoc est mocionem efficientis cause principalis, qua mediante artificiatum producitur. Primo namque instrumentum mouetur ab agente quam per illud moueat opus, quod operatur, propter quod opus non ab instrumento, in quo nulla est similitudo forme, sed ab artifice fieri dicitur. Id tamen commune hiis duobus generibus causarum est, quod 25 tam in naturalibus, quam in artificialibus et causa et effectus eius ens non racionis, sed reale esse dicitur, propter quod aliter et multum differenter assi- gnatur causa et effectus in politicis seu ciuilibus. Siquidem in accione naturali vel instrumentali omnis operacio est determinata, et fit per contactum, in illis autem omnis efficacia dumtaxat est ac dependet ex ea, que prefuit, variaque 30 esse potest voluntate ordinatoris, siue prope aut longe sit, minime attenta comparacione. Ipso namque ordinatore agente vel non agente, sciente aut non sciente, volente aut non volente, dummodo semel voluit et ordinauit, effectus ex neccessitate sequitur, prima manente ordinacione et dato opere sub lege comprehenso, vt, si lex sit fugientem de bello occidi propterea debere, lex est 35 causa mortis, non quia mortem efficit, sed quia illam per fugam quis meruit, reatum incurrens per hoc, quod non impleuit casum legis, que profecto non est causa instrumentalis et naturalis mortis, sed dumtaxat politica vel ciuilis, dicens respectum siue habitudinem derelictam ex precedenti actu voluntatis. Itaque, sicut lex ipsa ita et reatus est respectus quidam racionis, non ab in- 40 tellectu, sed a voluntate causatus, tanto maioris propterea entitatis, quanto pre intellectu pocior est causa voluntas. Reatus namque ille respectus est obliga-
852 Liber XVII. Caput XLVII. lucis in aere seu vegetabilium vel animalium, que per solis virtutem generan- tur et conseruantur. Ita est de fructibus arborum per virtutem radicis, sic eciam in omnibus aliis naturalibus causis, a quibus effectus per naturam pro- ducitur. Effectus, inquam, non quicumque, sed qui determinati generis est, equidem nature virtus ab inicio condicionis sue limitata fuit, vt non quodlibet, 5 ex quolibet nasceretur, fieret, sed determinatum ex determinato. Dixit nam- que: „Germinet terra herbam virentem et facientem semen lignumque pomi- ferum iuxta genus suum,“ propter quod saluator in euangelio ait, quod non colligunt de spinis vuas, aut de tribulis ficus. Similiter est de bestiis terre in- telligendum, quia data illis virtus extitit per diuinam benediccionem, vt multi- 10 plicentur secundum species suas, iumenta quoque et omne reptile terre in genere suo, vnde equus non leonem, vel taurus generat wlpem, sed vnum- quodque simile semini, ex quo prodiit, ad contraria vel indifferencia nature particularis virtute minime se extendente. Non vero sic est in artificialibus, vt dicere possumus, sicut fit in hiis, que per naturam producuntur, quod ex 15 racione seminali aut virtute, que in instrumento latet, prodeat artificiatum, quo- modo fit in naturalibus. Quamuis enim scriptura calamo fiat, ymago pinizelo, vel archa dolabro, non ab istis, sed a magistro similem habente formam in suo conceptu huiusmodi artificialium forma pendere, fieri et esse dicitur, nulla certe instrumento sistente virtute, nisi in quantum ab agente mouetur. Dicitur 20 tamen causa, quia recipit effectum primum, hoc est mocionem efficientis cause principalis, qua mediante artificiatum producitur. Primo namque instrumentum mouetur ab agente quam per illud moueat opus, quod operatur, propter quod opus non ab instrumento, in quo nulla est similitudo forme, sed ab artifice fieri dicitur. Id tamen commune hiis duobus generibus causarum est, quod 25 tam in naturalibus, quam in artificialibus et causa et effectus eius ens non racionis, sed reale esse dicitur, propter quod aliter et multum differenter assi- gnatur causa et effectus in politicis seu ciuilibus. Siquidem in accione naturali vel instrumentali omnis operacio est determinata, et fit per contactum, in illis autem omnis efficacia dumtaxat est ac dependet ex ea, que prefuit, variaque 30 esse potest voluntate ordinatoris, siue prope aut longe sit, minime attenta comparacione. Ipso namque ordinatore agente vel non agente, sciente aut non sciente, volente aut non volente, dummodo semel voluit et ordinauit, effectus ex neccessitate sequitur, prima manente ordinacione et dato opere sub lege comprehenso, vt, si lex sit fugientem de bello occidi propterea debere, lex est 35 causa mortis, non quia mortem efficit, sed quia illam per fugam quis meruit, reatum incurrens per hoc, quod non impleuit casum legis, que profecto non est causa instrumentalis et naturalis mortis, sed dumtaxat politica vel ciuilis, dicens respectum siue habitudinem derelictam ex precedenti actu voluntatis. Itaque, sicut lex ipsa ita et reatus est respectus quidam racionis, non ab in- 40 tellectu, sed a voluntate causatus, tanto maioris propterea entitatis, quanto pre intellectu pocior est causa voluntas. Reatus namque ille respectus est obliga-
Strana 853
Liber XVII. Caput XLVII. 853 cionis derelictus siue causatus, quia lege illa stante subditus legis implens casum legis ipsius ex bello fugit, cumque mors sit res nature, quia corrupcio vite, et sic saltem racione disposicionis maioris entitatis, quam sit ens racio- nis, videlicet reatus ex lege secutus, vtique non neccessario in re sequitur ex tali lege vel reatu, racione illius per fugam causato. Adhuc nec reatus ipse neccessario sequitur ex condicione seu natura actus fuge, nam si aliquo casu reipublice expediret, vt exercitus vinceretur, aut quod ex fuga sequeretur victoria, ordinari potuisset fugientes de bello esse premiandos. Itaque fuga belli ex sui natura siue absoluta consideracione non est reatus mortis de se, 10 sed ex ordinacione voluntatis. Si vero lege ordinaretur, vt sumens toxicum moriatur, quia nulla lege stante id certe proueniret, mors vtique contingeret in sumente toxicum non ex legis ordinacione, sed ex natura actus, et sicut toxicum est realis causa, ita et mors effectus eius natura rei eueniret, propter quod mortis huius causa non esset politica, tali lege de nichilo seruiente, quia, 15 eciam si non fuisset illud lege insinuatum, mors nichilominus sequeretur. Politica igitur causa, sicut ens racionis dicitur, ita et effectus ipsius; non enim omnis latro eo ipso, quod furatur, pendet ex patibulo, quamuis illam penam mereatur, nec eciam vbique illa pena furto debetur, sed iuxta legum varieta- tem. Ita eciam est respectu meriti. Ordinauit namque Saul, qui percuteret 20 Goliam Philisteum, habiturum filiam suam in vxorem, occidit autem illum Dauid, sed quamuis meruit, non eo ipso habuit filiam, rege occasiones multas pocius querente, vt a Philisteis occideretur. Ioab autem iuxta Dauid ordinacio- nem factus est princeps milicie, quia primus ascendit murum Iherusalem, non tamen ex natura actus, vel eo ipso, quo ascendit, sed donacione secuta duca- 25 tus a rege, et ob meritum illud. Sub hoc genere cause politice se habent omnes fere leges iudiciales Exodi, ciuilesque ac municipales et statuta quo- rumcumque principatuum. Omnes item gradus, qui in vniuersitatibus genera- lium studiorum propter studium in scienciis conferuntur, omnia quoque officia regiminis in populo. Sicut namque lex siue ordinacio, per quam ista conferun- 30 tur, ens racionis est, ita et sunt encia racionis officia ipsa, gradus vel digni- tates, eciam ecclesiastice, que positiui iuris sunt, aut per consuetudinem, causa et effectu huiusmodi non natura, sed voluntate constantibus ordinatoris. Et propterea vtrumque non res nature, sed ens dicitur racionis causatum per intellectum, sicut est fabricare seu fingere per ymaginacionem castra aurea in 35 Africa supra mare et argentea in Austria supra Danubium. Intellectus nam- que non est causa productiua alicuius rei ad extra, nisi forte dicatur sermo- nis, qui pocius dependet a voluntate. Ipsa autem voluntas, quamuis non sit potens res producere in esse reale seu nature, producit tamen in esse racio- nis, effectu eius racione constante, quomodo constat lex siue ordinacio aut 40 mandatum. Etenim, quoniam legem racio conmendat, et racione consistit, pro- fecto lex dicitur omne, quod racione constat, propter quod dicitur ens racionis, quod causatum est a voluntate regulata, iusticia et racione. Itaque tria ista 5 108*
Liber XVII. Caput XLVII. 853 cionis derelictus siue causatus, quia lege illa stante subditus legis implens casum legis ipsius ex bello fugit, cumque mors sit res nature, quia corrupcio vite, et sic saltem racione disposicionis maioris entitatis, quam sit ens racio- nis, videlicet reatus ex lege secutus, vtique non neccessario in re sequitur ex tali lege vel reatu, racione illius per fugam causato. Adhuc nec reatus ipse neccessario sequitur ex condicione seu natura actus fuge, nam si aliquo casu reipublice expediret, vt exercitus vinceretur, aut quod ex fuga sequeretur victoria, ordinari potuisset fugientes de bello esse premiandos. Itaque fuga belli ex sui natura siue absoluta consideracione non est reatus mortis de se, 10 sed ex ordinacione voluntatis. Si vero lege ordinaretur, vt sumens toxicum moriatur, quia nulla lege stante id certe proueniret, mors vtique contingeret in sumente toxicum non ex legis ordinacione, sed ex natura actus, et sicut toxicum est realis causa, ita et mors effectus eius natura rei eueniret, propter quod mortis huius causa non esset politica, tali lege de nichilo seruiente, quia, 15 eciam si non fuisset illud lege insinuatum, mors nichilominus sequeretur. Politica igitur causa, sicut ens racionis dicitur, ita et effectus ipsius; non enim omnis latro eo ipso, quod furatur, pendet ex patibulo, quamuis illam penam mereatur, nec eciam vbique illa pena furto debetur, sed iuxta legum varieta- tem. Ita eciam est respectu meriti. Ordinauit namque Saul, qui percuteret 20 Goliam Philisteum, habiturum filiam suam in vxorem, occidit autem illum Dauid, sed quamuis meruit, non eo ipso habuit filiam, rege occasiones multas pocius querente, vt a Philisteis occideretur. Ioab autem iuxta Dauid ordinacio- nem factus est princeps milicie, quia primus ascendit murum Iherusalem, non tamen ex natura actus, vel eo ipso, quo ascendit, sed donacione secuta duca- 25 tus a rege, et ob meritum illud. Sub hoc genere cause politice se habent omnes fere leges iudiciales Exodi, ciuilesque ac municipales et statuta quo- rumcumque principatuum. Omnes item gradus, qui in vniuersitatibus genera- lium studiorum propter studium in scienciis conferuntur, omnia quoque officia regiminis in populo. Sicut namque lex siue ordinacio, per quam ista conferun- 30 tur, ens racionis est, ita et sunt encia racionis officia ipsa, gradus vel digni- tates, eciam ecclesiastice, que positiui iuris sunt, aut per consuetudinem, causa et effectu huiusmodi non natura, sed voluntate constantibus ordinatoris. Et propterea vtrumque non res nature, sed ens dicitur racionis causatum per intellectum, sicut est fabricare seu fingere per ymaginacionem castra aurea in 35 Africa supra mare et argentea in Austria supra Danubium. Intellectus nam- que non est causa productiua alicuius rei ad extra, nisi forte dicatur sermo- nis, qui pocius dependet a voluntate. Ipsa autem voluntas, quamuis non sit potens res producere in esse reale seu nature, producit tamen in esse racio- nis, effectu eius racione constante, quomodo constat lex siue ordinacio aut 40 mandatum. Etenim, quoniam legem racio conmendat, et racione consistit, pro- fecto lex dicitur omne, quod racione constat, propter quod dicitur ens racionis, quod causatum est a voluntate regulata, iusticia et racione. Itaque tria ista 5 108*
Strana 854
854 Liber XVII. Caput XLVII. habencia se consequenter, quamuis eorum subiecta realia sint, ipsa tamen encia sunt racionis, videlicet: dignitas principatus, siue in vno precellente vir- tute, siue paucis virtuosis, aut in multitudine consistat populi; item lex siue ordinacio vel statutum promulgatum a principante; effectus quoque legis, pote reatus supplicii vel meritum premii, et per hec tria encia racionis peruenitur ad eius reale, supplicii, videlicet pene infliccionem in eo, qui deliquit vel adepcionem premii in eo, qui recte agit, cumque illorum trium encium racionis primum et velut causa se habens sit dignitas principatus, quoniam philosopho docente, qualis vnusquisque est, talia dicit et operatur, hinc iuste principans iustas condit leges, iniuste autem sicut tyrannus iniquas, ita eciam de ente 10 tercio, racionis videlicet, reatu et merito, quarto quoque ente reali, quia ini- que principans bonis sepe mala retribuit et malis bona distribuit temporalia principatus sui. At quantumcumque racioni et iusticie contrarietur siue digni- tas principatus siue lex, mandatum quoque et legalis siue legittimus effectus eius, omnia tamen dicuntur encia racionis, quoniam ex voluntate procedunt, 15 racionis participe; vtique, si et cum iniqua sunt a voluntate racioni obuiante, quando autem iusta, a voluntate racionem sequente. Magna profecto, quin maxima sistit differencia inter ens racionis, quod a voluntate racionali produci- tur, et illud, quod fabricatur per intellectum. In genere quippe huius nec iusticia attenditur vel iniusticia; tam etenim iustum est fabricare supra mare 20 castrum aureum, quam argenteum, tam cupreum, quam vitreum, tamque magnum, quam paruum, quodque illud sit vnum dumtaxat, duo, viginti aut centum, ne- mini dampno vel vtilitate inde proueniente, nisi fabricanti ipsi, tempus suum in huiusmodi vanis expendenti inutiliter. Secus autem, cum quis sibi sumit honorem, non vocatus a Deo vel superiori suo, vi aut fraude principatum ob- 25 tinens, vel leges condens iniquas, aut inique subditos gubernans, aut ista si- miliaque facere, vel in se fieri wlt, aut cupit deliberata omnino firmaque animi intencione. Vtique istud ens racionis derelictum siue causatum a voluntate habet regulam, per quam, si recte fit, dirigitur, vel a qua declinat, si iniuste fiat. Que haudubio nata est omni homini vel dragmam habenti de sensu. Est 30 enim lex nature insita omni menti racionali, qua gentes legem aliam non habentes naturaliter ea, que legis sunt, faciunt, ipsique sibi sunt lex, osten- dentes opus legis scriptum in cordibus suis, testimonium reddente illis con- sciencia ipsorum, et inter se inuicem cogitacionum, accusancium aut eciam defendencium. Hec igitur lex naturalis regula est, per quam omne, quod a 35 voluntate causatur, determinari habet, an iuste iniusteue factum extiterit, quod licet non reale dicitur, tamen ens racionis, quia vel racione constans, vel ab illa declinans. Quomodo autem exemplificatum est de lege furti et reatu, quod sit ens racionis, sic est de illegittimitate siue irregularitate contracta solo actu, qui adimplet legem ordinantem omnem hominem illegittime nasci, qui 40 non procreatus est ex legittimo thoro. Simili quoque de irregularitate. Vnde etenim causa illegittimitatis siue irregularitatis est lex ipsa vel ordinacio, que 5
854 Liber XVII. Caput XLVII. habencia se consequenter, quamuis eorum subiecta realia sint, ipsa tamen encia sunt racionis, videlicet: dignitas principatus, siue in vno precellente vir- tute, siue paucis virtuosis, aut in multitudine consistat populi; item lex siue ordinacio vel statutum promulgatum a principante; effectus quoque legis, pote reatus supplicii vel meritum premii, et per hec tria encia racionis peruenitur ad eius reale, supplicii, videlicet pene infliccionem in eo, qui deliquit vel adepcionem premii in eo, qui recte agit, cumque illorum trium encium racionis primum et velut causa se habens sit dignitas principatus, quoniam philosopho docente, qualis vnusquisque est, talia dicit et operatur, hinc iuste principans iustas condit leges, iniuste autem sicut tyrannus iniquas, ita eciam de ente 10 tercio, racionis videlicet, reatu et merito, quarto quoque ente reali, quia ini- que principans bonis sepe mala retribuit et malis bona distribuit temporalia principatus sui. At quantumcumque racioni et iusticie contrarietur siue digni- tas principatus siue lex, mandatum quoque et legalis siue legittimus effectus eius, omnia tamen dicuntur encia racionis, quoniam ex voluntate procedunt, 15 racionis participe; vtique, si et cum iniqua sunt a voluntate racioni obuiante, quando autem iusta, a voluntate racionem sequente. Magna profecto, quin maxima sistit differencia inter ens racionis, quod a voluntate racionali produci- tur, et illud, quod fabricatur per intellectum. In genere quippe huius nec iusticia attenditur vel iniusticia; tam etenim iustum est fabricare supra mare 20 castrum aureum, quam argenteum, tam cupreum, quam vitreum, tamque magnum, quam paruum, quodque illud sit vnum dumtaxat, duo, viginti aut centum, ne- mini dampno vel vtilitate inde proueniente, nisi fabricanti ipsi, tempus suum in huiusmodi vanis expendenti inutiliter. Secus autem, cum quis sibi sumit honorem, non vocatus a Deo vel superiori suo, vi aut fraude principatum ob- 25 tinens, vel leges condens iniquas, aut inique subditos gubernans, aut ista si- miliaque facere, vel in se fieri wlt, aut cupit deliberata omnino firmaque animi intencione. Vtique istud ens racionis derelictum siue causatum a voluntate habet regulam, per quam, si recte fit, dirigitur, vel a qua declinat, si iniuste fiat. Que haudubio nata est omni homini vel dragmam habenti de sensu. Est 30 enim lex nature insita omni menti racionali, qua gentes legem aliam non habentes naturaliter ea, que legis sunt, faciunt, ipsique sibi sunt lex, osten- dentes opus legis scriptum in cordibus suis, testimonium reddente illis con- sciencia ipsorum, et inter se inuicem cogitacionum, accusancium aut eciam defendencium. Hec igitur lex naturalis regula est, per quam omne, quod a 35 voluntate causatur, determinari habet, an iuste iniusteue factum extiterit, quod licet non reale dicitur, tamen ens racionis, quia vel racione constans, vel ab illa declinans. Quomodo autem exemplificatum est de lege furti et reatu, quod sit ens racionis, sic est de illegittimitate siue irregularitate contracta solo actu, qui adimplet legem ordinantem omnem hominem illegittime nasci, qui 40 non procreatus est ex legittimo thoro. Simili quoque de irregularitate. Vnde etenim causa illegittimitatis siue irregularitatis est lex ipsa vel ordinacio, que 5
Strana 855
Liber XVII. Caput XLVII. 855 non reale, sed ens est racionis; effectus certe ab illa dependens, videlicet ipsa illegittimitas, non maioris, sed minoris est entitatis, quia minus racio siue iusticia lederetur, si effectus ipse non talis esset, quam si lex. Minus quippe recto iudicio racionis contrariatur, si princeps dispensat filios naturales alicuius reputari tanquam legittimos, quam si legem tolleret de illegittimitate, ymmo, si vrgente neccessitate vel suadente communi vtilitate dispensacio fit, vtrum- que habet denominacionem, quod sit ens racionis quanto vniuersalia, quia velut perpetua, maiori siue reali aut racionis entitate constant. Causa igitur politica seu ciuilis, sicut ipsa non reale sed est ens racionis, ita eciam effectum, qui 10 est ens non reale sed racionis, producit, communi loquendi vsu distinguente inter mortem ciuilem et naturalem siue realem, quam nulla lex sui condicione facit, sed bene ciuilem in casibus multis. Propter quod quarto et differenti modo assignatur causa efficiens in ierarchicis siue ecclesiasticis aut diuinis, vbi intelligitur assistencia Dei causans effectum realem in quibusdam visibilem, 15 in aliis inuisibilem vel simul vtrumque, differencia sistente causalitatis huius ierarchice ad illam ciuilem, quoniam scriptura teste subest Deo, cum voluerit, posse; omnia enim, quecumque voluit, dominus fecit in celo et in terra, in mari et omnibus abissis, quia ipse dixit, et facta sunt, ipse mandauit et creata sunt. Non vero ita voluntati humane virtus causatiua rerum competit, siqui- 20 dem eo ipso omnia non fiunt quecumque homines volunt. Igitur, licet idem sit causandi modus in ciuilibus et in ierarchicis, quia per ordinacionem voluntatis vtentis racione seu confesse aut conformiter recte racioni se habentis, differt tamen quantum ad effectum, ciuili causa nisi ens racionis causare potente, ierarchica autem et racionis et reale. Dixit namque Deus: „Fiat lux, et facta 25 est lux" in esse reali, dixit autem homini primo: „Quacumque die comederis, morte morieris," secuta vero mors est perdita vita gracie, quantum ad animam in esse reali, sed quantum ad corpus in esse racionis, quoniam eo ipso ciuili- ter mortuus est, quantum ad reatum, hoc est mori obligatus, sicut homicida vel latro, eo ipso, quod talia conmittit reus fit mortis. Aliquando eciam ad 30 verbum Dei mors visibilis contigit, sicut de filiis Aaron, alienum offerentibus ignem, deque Anania et Saphira, vxore eius, mentitis spiritui sancto. Tale autem facere nequit ordinacio humane voluntatis, cuius voto non eo ipso re- spondet factum, sed, vt facto mors contingit, qui racione illam meruit, oportet, vt causa realis illam inferat. Similiter eciam est boni respectu, quia humana 35 ordinacio inefficax est, diuina autem, quia omnipotens est, voluntas effectum ponit in esse reali, sicut contingebat de eo, qui descendebat primus in pisci- nam; etenim, quia Deus sic ordinauerat, re consequebatur sanitatem, sicut eciam tangentes fimbriam vestimenti Christi; item quibuscumque manus im- ponebant apostoli, quia loquebantur variis linguis, sicut eciam ordinauit Chri- 40 stus, vt in nomine suo credentes demonia eicerent, ac super egros manus im- ponerent, et bene haberent, ita re contigit. Quomodo autem factum est in istis aliisque visibiliter, ita eciam actu fit in aliis, que sunt ex diuina ordinacione, 5
Liber XVII. Caput XLVII. 855 non reale, sed ens est racionis; effectus certe ab illa dependens, videlicet ipsa illegittimitas, non maioris, sed minoris est entitatis, quia minus racio siue iusticia lederetur, si effectus ipse non talis esset, quam si lex. Minus quippe recto iudicio racionis contrariatur, si princeps dispensat filios naturales alicuius reputari tanquam legittimos, quam si legem tolleret de illegittimitate, ymmo, si vrgente neccessitate vel suadente communi vtilitate dispensacio fit, vtrum- que habet denominacionem, quod sit ens racionis quanto vniuersalia, quia velut perpetua, maiori siue reali aut racionis entitate constant. Causa igitur politica seu ciuilis, sicut ipsa non reale sed est ens racionis, ita eciam effectum, qui 10 est ens non reale sed racionis, producit, communi loquendi vsu distinguente inter mortem ciuilem et naturalem siue realem, quam nulla lex sui condicione facit, sed bene ciuilem in casibus multis. Propter quod quarto et differenti modo assignatur causa efficiens in ierarchicis siue ecclesiasticis aut diuinis, vbi intelligitur assistencia Dei causans effectum realem in quibusdam visibilem, 15 in aliis inuisibilem vel simul vtrumque, differencia sistente causalitatis huius ierarchice ad illam ciuilem, quoniam scriptura teste subest Deo, cum voluerit, posse; omnia enim, quecumque voluit, dominus fecit in celo et in terra, in mari et omnibus abissis, quia ipse dixit, et facta sunt, ipse mandauit et creata sunt. Non vero ita voluntati humane virtus causatiua rerum competit, siqui- 20 dem eo ipso omnia non fiunt quecumque homines volunt. Igitur, licet idem sit causandi modus in ciuilibus et in ierarchicis, quia per ordinacionem voluntatis vtentis racione seu confesse aut conformiter recte racioni se habentis, differt tamen quantum ad effectum, ciuili causa nisi ens racionis causare potente, ierarchica autem et racionis et reale. Dixit namque Deus: „Fiat lux, et facta 25 est lux" in esse reali, dixit autem homini primo: „Quacumque die comederis, morte morieris," secuta vero mors est perdita vita gracie, quantum ad animam in esse reali, sed quantum ad corpus in esse racionis, quoniam eo ipso ciuili- ter mortuus est, quantum ad reatum, hoc est mori obligatus, sicut homicida vel latro, eo ipso, quod talia conmittit reus fit mortis. Aliquando eciam ad 30 verbum Dei mors visibilis contigit, sicut de filiis Aaron, alienum offerentibus ignem, deque Anania et Saphira, vxore eius, mentitis spiritui sancto. Tale autem facere nequit ordinacio humane voluntatis, cuius voto non eo ipso re- spondet factum, sed, vt facto mors contingit, qui racione illam meruit, oportet, vt causa realis illam inferat. Similiter eciam est boni respectu, quia humana 35 ordinacio inefficax est, diuina autem, quia omnipotens est, voluntas effectum ponit in esse reali, sicut contingebat de eo, qui descendebat primus in pisci- nam; etenim, quia Deus sic ordinauerat, re consequebatur sanitatem, sicut eciam tangentes fimbriam vestimenti Christi; item quibuscumque manus im- ponebant apostoli, quia loquebantur variis linguis, sicut eciam ordinauit Chri- 40 stus, vt in nomine suo credentes demonia eicerent, ac super egros manus im- ponerent, et bene haberent, ita re contigit. Quomodo autem factum est in istis aliisque visibiliter, ita eciam actu fit in aliis, que sunt ex diuina ordinacione, 5
Strana 856
856 Liber XVII. Caput XLVII. quamuis non videatur, pote in sacramentis. Etenim, quia ordinauit Deus, vt saluus sit, qui crediderit et baptisatus fuerit, sicut ab extra corpus lauatur, ita anima a peccatis mundatur intus, et quia ordinauit id ipsum faciendum in sui conmemoracionem, sicut ipse accipiens panem conuertit in corpus suum et vinum in sanguinem, ita eciam faciunt sacerdotes. In hiis igitur aliisque pluri- 5 mis, licet inuisibilis sit, tamen effectus realis sequitur ex diuina ordinacione, non quidem ex virtute nature. Nam quod ex pane fiat Christi corpus, nulla est virtus creata in ipso pane, tanquam in eo sit racio seminalis, que excitata agentis virtute fiat corpus Christi, quanta quod ex oue aut lupo fiat angelus. Nec eciam proprie est ibi vt instrumentalis causa. Dicitur sane communi 10 loquendi vsu, quod sacramenta sunt instrumenta diuine virtutis; sed quod minister vel materia sacramenti sit instrumentum, non ita proprie dicitur, nec enim instrumentum est materia operis, quod fit instrumento mediante, sicut panis est materia sacramenti eucharistie, et aqua baptismi; presbiter autem vel episcopus, licet dicatur a quibusdam, quod sit instrumentum animatum, 15 quomodo seruus aut bos domini sui, non tamen proprie instrumentum dici potest, cum idem presbiter minister sit diuersarum accionum multum disparata- rum, quod non patitur racio instrumenti. Aliud quippe instrumentum est, quo scribitur, aliud, quo foditur terra; cultellus fit vel fabricatur archa, nec instru- mento, vt communiter acciones tribuuntur, sicut dicitur, quod presbiter bapti- 20 zat, consecrat et alia ministrat sacramenta. Cum itaque ad sacramentales aliosque effectus accionum ierarchicarum nulla creata virtus attingat, nec eius- modi effectus per naturam contingunt; quod enim natura fit, hoc apud omnes contingit, sicut enim ex vno grano seminato plura nascuntur grana apud Christianos, quia hoc natura fit, ita est apud quoscumque infideles, quod 25 tamen non contingit circa ierarchicas acciones, quin pocius illas irrident non credentes. Neccesse est igitur eiusmodi accionum assignare causam efficientem, non naturam, sed voluntatem, que ordinauit ita fieri, non profecto angelicam vel humanam, quoniam illa impotens est causare effectum; erit igitur voluntas diuina. Et quoniam firmiter credimus, quod agentibus officia sua ecclesie 30 ministris id, quod diuina pietas ad hominum salutem ordinauit, quoniam fallere nequit, inuariabiliter euenit, intelligimus igitur id fieri per assistenciam diuine voluntatis, effectum principalem, qui intenditur, causantis ex eo, quod sic ordi- nauit fieri, decetque legis conditorem, vt execucioni tradat, quas fecit ordina- ciones, ne dicatur frustra leges condidisse. Quo sequitur, vt condicio effectus 35 sit causa differencie inter ciuiles et ierarchicas acciones, istas diuina voluntate solum, illas humana virtute potenti tradere execucioni, in quantum corpus aut substanciam contingunt exteriorem. Siquidem diuicias possunt aufferre principes vel occidere corpus, quod postquam fecerint non habent amplius, quid faciant; sed postquam occiderit corpus Deus, animam gehenne tradere potest. Qua- 40 propter semper ac magis clarescit differencia inter ierarchicas et ciuiles causas, harum legibus siue ordinacionibus ea, que sunt corporis vel substancie, con-
856 Liber XVII. Caput XLVII. quamuis non videatur, pote in sacramentis. Etenim, quia ordinauit Deus, vt saluus sit, qui crediderit et baptisatus fuerit, sicut ab extra corpus lauatur, ita anima a peccatis mundatur intus, et quia ordinauit id ipsum faciendum in sui conmemoracionem, sicut ipse accipiens panem conuertit in corpus suum et vinum in sanguinem, ita eciam faciunt sacerdotes. In hiis igitur aliisque pluri- 5 mis, licet inuisibilis sit, tamen effectus realis sequitur ex diuina ordinacione, non quidem ex virtute nature. Nam quod ex pane fiat Christi corpus, nulla est virtus creata in ipso pane, tanquam in eo sit racio seminalis, que excitata agentis virtute fiat corpus Christi, quanta quod ex oue aut lupo fiat angelus. Nec eciam proprie est ibi vt instrumentalis causa. Dicitur sane communi 10 loquendi vsu, quod sacramenta sunt instrumenta diuine virtutis; sed quod minister vel materia sacramenti sit instrumentum, non ita proprie dicitur, nec enim instrumentum est materia operis, quod fit instrumento mediante, sicut panis est materia sacramenti eucharistie, et aqua baptismi; presbiter autem vel episcopus, licet dicatur a quibusdam, quod sit instrumentum animatum, 15 quomodo seruus aut bos domini sui, non tamen proprie instrumentum dici potest, cum idem presbiter minister sit diuersarum accionum multum disparata- rum, quod non patitur racio instrumenti. Aliud quippe instrumentum est, quo scribitur, aliud, quo foditur terra; cultellus fit vel fabricatur archa, nec instru- mento, vt communiter acciones tribuuntur, sicut dicitur, quod presbiter bapti- 20 zat, consecrat et alia ministrat sacramenta. Cum itaque ad sacramentales aliosque effectus accionum ierarchicarum nulla creata virtus attingat, nec eius- modi effectus per naturam contingunt; quod enim natura fit, hoc apud omnes contingit, sicut enim ex vno grano seminato plura nascuntur grana apud Christianos, quia hoc natura fit, ita est apud quoscumque infideles, quod 25 tamen non contingit circa ierarchicas acciones, quin pocius illas irrident non credentes. Neccesse est igitur eiusmodi accionum assignare causam efficientem, non naturam, sed voluntatem, que ordinauit ita fieri, non profecto angelicam vel humanam, quoniam illa impotens est causare effectum; erit igitur voluntas diuina. Et quoniam firmiter credimus, quod agentibus officia sua ecclesie 30 ministris id, quod diuina pietas ad hominum salutem ordinauit, quoniam fallere nequit, inuariabiliter euenit, intelligimus igitur id fieri per assistenciam diuine voluntatis, effectum principalem, qui intenditur, causantis ex eo, quod sic ordi- nauit fieri, decetque legis conditorem, vt execucioni tradat, quas fecit ordina- ciones, ne dicatur frustra leges condidisse. Quo sequitur, vt condicio effectus 35 sit causa differencie inter ciuiles et ierarchicas acciones, istas diuina voluntate solum, illas humana virtute potenti tradere execucioni, in quantum corpus aut substanciam contingunt exteriorem. Siquidem diuicias possunt aufferre principes vel occidere corpus, quod postquam fecerint non habent amplius, quid faciant; sed postquam occiderit corpus Deus, animam gehenne tradere potest. Qua- 40 propter semper ac magis clarescit differencia inter ierarchicas et ciuiles causas, harum legibus siue ordinacionibus ea, que sunt corporis vel substancie, con-
Strana 857
Liber XVII. Caput XLVII. XLVIII. 857 cernentibus, illarum vero, que animarum. Non tamen est propositi affirmare humanarum legum transgressores non peccare dampnabiliter, eciam respectu pene eterne, cum apostolus de potestate temporali dicat fidelibus: „Ideo nec- cessitate subditi estote, non solum propter iram, sed propter conscienciam." Petrus quoque: „Serui subditi estote in omni timore dominis, non tantum bonis et modestis, sed eciam discolis,“ quod intelligitur de mandatis, diuine legi non aduersantibus, quin se conformantibus pocius. Vnde racio, quare mandata eiusmodi ciuilia animam concernere possunt, non quidem humana, sed est di- uina ordinacio; penam quippe debitam dampnabili culpe, cum illa eterna sit, propterea, quod Deum offendit, qui peccat, infligere non humana, sed diuina voluntas potest, ideoque ierarchicas acciones seu effectus, quamuis encia sint racionis, non ciuilis aut politica, sed ierarchica siue diuina potest auctoritas. Est preterea differencia specificata proxime, quia ordinacione et humana et diuina causante effectum, qui est ens racionis, videlicet meritum premii vel de- meritum supplicii, diuina, quod humana minime potest, causat, eciam esse reale. Et vltra hoc causare dicitur eciam eo ipso, quod profecto alienum est omni humane ordinacioni preterquam in priuatiuis; siquidem lex constituit illegittimum et infamem, sed hec aliaque similia magis dicuntur encia racionis, quemad- modum et ipsa humana, que politica dicitur, aut ciuilis potestas, secus autem 20 de ierarchica, prout in Deo esse dicitur, que fundamentaliter est diuina volun- tas. Est rursus differencia respectu diuine influencie. Cum enim duplex sit, generalis et specialis, vt politice sint acciones vel ex ipsis procedant effectus, qui encia racionis sunt, seu encia realia, applicata illis postmodum causa reali, sufficit generalis Dei influencia, que diuina voluntas est, res, quas condidit, in 25 dato esse conseruans. Voluntas quippe humana, cum nature virtute, sicut potens est leges condere ciuiles, ita et illas exequi, vbi autem ierarchica seu diuina accio esse dicitur, quoniam, vt dictum est, humane conatus voluntatis aut nature virtus attingere nequit effectum, generali influencia, qua Deus res, quas con- didit, sic administrat, vt eas agere proprios motus sinat, non satis existente, vt 30 sequatur effectus, hinc specialis influencia requiritur. 5 10 15 Capitulum XLVIII. Declaratur finis sublimior, quam sit eterne vite adepcio ecclesiastice potestatis, quia videlicet diuini clarificacio nominis et de septem potestatibus apostolis concessis a Christo, quomodo ipsimet competant, dis- 35 seritur alta speculacione quantum ad vltimam precipue, que est peccata remittendi, exponendo, quod delecio culpe, redempcio humani generis, libe- racio a potestate dyaboli, et apercio ianue paradisi, pertinencia ad pote- statem remittendi peccata Christo, non vero apostolis tribuuntur. Preuia igitur declaracione hac terminorum dicendum est in hac intelli- gencia XVIII., quod, sicut de apostolis superior manifestauit exposicio, consuma-
Liber XVII. Caput XLVII. XLVIII. 857 cernentibus, illarum vero, que animarum. Non tamen est propositi affirmare humanarum legum transgressores non peccare dampnabiliter, eciam respectu pene eterne, cum apostolus de potestate temporali dicat fidelibus: „Ideo nec- cessitate subditi estote, non solum propter iram, sed propter conscienciam." Petrus quoque: „Serui subditi estote in omni timore dominis, non tantum bonis et modestis, sed eciam discolis,“ quod intelligitur de mandatis, diuine legi non aduersantibus, quin se conformantibus pocius. Vnde racio, quare mandata eiusmodi ciuilia animam concernere possunt, non quidem humana, sed est di- uina ordinacio; penam quippe debitam dampnabili culpe, cum illa eterna sit, propterea, quod Deum offendit, qui peccat, infligere non humana, sed diuina voluntas potest, ideoque ierarchicas acciones seu effectus, quamuis encia sint racionis, non ciuilis aut politica, sed ierarchica siue diuina potest auctoritas. Est preterea differencia specificata proxime, quia ordinacione et humana et diuina causante effectum, qui est ens racionis, videlicet meritum premii vel de- meritum supplicii, diuina, quod humana minime potest, causat, eciam esse reale. Et vltra hoc causare dicitur eciam eo ipso, quod profecto alienum est omni humane ordinacioni preterquam in priuatiuis; siquidem lex constituit illegittimum et infamem, sed hec aliaque similia magis dicuntur encia racionis, quemad- modum et ipsa humana, que politica dicitur, aut ciuilis potestas, secus autem 20 de ierarchica, prout in Deo esse dicitur, que fundamentaliter est diuina volun- tas. Est rursus differencia respectu diuine influencie. Cum enim duplex sit, generalis et specialis, vt politice sint acciones vel ex ipsis procedant effectus, qui encia racionis sunt, seu encia realia, applicata illis postmodum causa reali, sufficit generalis Dei influencia, que diuina voluntas est, res, quas condidit, in 25 dato esse conseruans. Voluntas quippe humana, cum nature virtute, sicut potens est leges condere ciuiles, ita et illas exequi, vbi autem ierarchica seu diuina accio esse dicitur, quoniam, vt dictum est, humane conatus voluntatis aut nature virtus attingere nequit effectum, generali influencia, qua Deus res, quas con- didit, sic administrat, vt eas agere proprios motus sinat, non satis existente, vt 30 sequatur effectus, hinc specialis influencia requiritur. 5 10 15 Capitulum XLVIII. Declaratur finis sublimior, quam sit eterne vite adepcio ecclesiastice potestatis, quia videlicet diuini clarificacio nominis et de septem potestatibus apostolis concessis a Christo, quomodo ipsimet competant, dis- 35 seritur alta speculacione quantum ad vltimam precipue, que est peccata remittendi, exponendo, quod delecio culpe, redempcio humani generis, libe- racio a potestate dyaboli, et apercio ianue paradisi, pertinencia ad pote- statem remittendi peccata Christo, non vero apostolis tribuuntur. Preuia igitur declaracione hac terminorum dicendum est in hac intelli- gencia XVIII., quod, sicut de apostolis superior manifestauit exposicio, consuma-
Strana 858
858 Liber XVII. Caput XLVIII. cione perfeccioneque vna fuit potestas Christi, videlicet disponendi de regno militantis ecclesie ad consecucionem regni ecclesie triumphantis. Dicit namque: „Et ego dispono vobis, sicut disposuit michi pater meus regnum.“ Item: „Sicut misit me pater, et ego mitto vos,“ item ad patrem loquens: „Sicut tu misisti me in mundum, et ego misi eos in mundum, item ego claritatem, quam dedisti michi, dedi eis.“ Quod vtique verbum permaximum auctoritatis denotat pondus, et presertim cum dicit: „Si sermonem meum seruauerint, et vestrum seruabunt,“ itaque seruare nolens verbum ecclesie, que in apostolis intelligitur, nec seruabit verbum Christi. Quod profecto maxime attendere debent decla- rantes papam non debere ecclesiam audire, etenim hec fuit vna summaque 10 potestas Christi et apostolorum facultas et auctoritas disponendi de regno eccle- sie militantis, vt omnes fideles vnum sint in Christo, sicut ipse et pater vnum erant, quia Christus in eis et in Christo pater, vt consumati essent omnes in vnum, et mundus agnosceret, quod pater misit Christum, filium suum, in mun- dum, dilexitque discipulos suos, sicut et Christum, filium suum, quibus ipse 15 notum fecit nomen patris, hac profecto, vt ait, sistente vita eterna, cognoscere patrem solum verum Deum, et quem misit, Ihesum Christum. Quo sermone saluator celsiorem finem demonstrauit ecclesiastice potestatis, illamque precipue ipse intendit, clarificacionem videlicet paterni nominis, quam summopere, dum in hoc mundo vixit, adimplere conatus est, frequenter attestatus: „Non quero 20 gloriam meam, sed eius, qui misit me, patris." In vltima vero professione sua ad patrem loquens ait: „Ego te clarificaui super terram: opus consumaui, quod dedisti michi, vt faciam.“ Quid autem sit eiusmodi clarificacio declarat, cum inquit: „Manifestaui nomen tuum hominibus, quos dedisti michi“ et rursum: „Notum feci eis nomen tuum et notum faciam,“ propter quod a patre requisi- 25 uit, dicens: „Pater glorifica filium tuum, vt filius tuus clarificet te.“ Sicut igi- tur summa precipuaque accio Christi fuit clarificacio paterni nominis, ita et potestas eidem concessa intelligitur esse facultas siue auctoritas manifestandi hominibus nomen diuinum; ideo namque missum se dixit, vt euangelizaret regnum Dei. Vnde breuiori descripcione potestas ecclesie dicetur esse facultas 30 disponendi populum fidelem ad manifestacionem siue clarificacionem diuini nomi- nis. Qui sane finis sublimior est ecclesiastice potestatis, etenim, licet multis videatur vnum ad alterum quasi mutuo et infallibiliter consequi, adepcio vite eterne et clarificacio diuini nominis, vtique clarificacio ad beatitudinem racio- nalis creature vidéretur se habere vt causa et finis. Gloria nempe diuina, hoc 35 est clarificacio diuini nominis, finis est beatitudinis creaturarum, non vero e contra, cum sapiencia teste vniuersa propter semetipsum operatus est dominus, non quidem vt suppleretur, quod illi deerat perfeccionis, qui bonorum nostro- rum non eget, sed vt perfeccionem suam creaturis, que nichil, priusquam fierent, erant, communicaret ad sui manifestacionem nominis. Finis quippe, 40 cum melior sit hiis, que sunt ad finem beatificacionis racionalium creaturarum omniumque operacionum suarum principaliter finem alium, quam semetipsum, 5
858 Liber XVII. Caput XLVIII. cione perfeccioneque vna fuit potestas Christi, videlicet disponendi de regno militantis ecclesie ad consecucionem regni ecclesie triumphantis. Dicit namque: „Et ego dispono vobis, sicut disposuit michi pater meus regnum.“ Item: „Sicut misit me pater, et ego mitto vos,“ item ad patrem loquens: „Sicut tu misisti me in mundum, et ego misi eos in mundum, item ego claritatem, quam dedisti michi, dedi eis.“ Quod vtique verbum permaximum auctoritatis denotat pondus, et presertim cum dicit: „Si sermonem meum seruauerint, et vestrum seruabunt,“ itaque seruare nolens verbum ecclesie, que in apostolis intelligitur, nec seruabit verbum Christi. Quod profecto maxime attendere debent decla- rantes papam non debere ecclesiam audire, etenim hec fuit vna summaque 10 potestas Christi et apostolorum facultas et auctoritas disponendi de regno eccle- sie militantis, vt omnes fideles vnum sint in Christo, sicut ipse et pater vnum erant, quia Christus in eis et in Christo pater, vt consumati essent omnes in vnum, et mundus agnosceret, quod pater misit Christum, filium suum, in mun- dum, dilexitque discipulos suos, sicut et Christum, filium suum, quibus ipse 15 notum fecit nomen patris, hac profecto, vt ait, sistente vita eterna, cognoscere patrem solum verum Deum, et quem misit, Ihesum Christum. Quo sermone saluator celsiorem finem demonstrauit ecclesiastice potestatis, illamque precipue ipse intendit, clarificacionem videlicet paterni nominis, quam summopere, dum in hoc mundo vixit, adimplere conatus est, frequenter attestatus: „Non quero 20 gloriam meam, sed eius, qui misit me, patris." In vltima vero professione sua ad patrem loquens ait: „Ego te clarificaui super terram: opus consumaui, quod dedisti michi, vt faciam.“ Quid autem sit eiusmodi clarificacio declarat, cum inquit: „Manifestaui nomen tuum hominibus, quos dedisti michi“ et rursum: „Notum feci eis nomen tuum et notum faciam,“ propter quod a patre requisi- 25 uit, dicens: „Pater glorifica filium tuum, vt filius tuus clarificet te.“ Sicut igi- tur summa precipuaque accio Christi fuit clarificacio paterni nominis, ita et potestas eidem concessa intelligitur esse facultas siue auctoritas manifestandi hominibus nomen diuinum; ideo namque missum se dixit, vt euangelizaret regnum Dei. Vnde breuiori descripcione potestas ecclesie dicetur esse facultas 30 disponendi populum fidelem ad manifestacionem siue clarificacionem diuini nomi- nis. Qui sane finis sublimior est ecclesiastice potestatis, etenim, licet multis videatur vnum ad alterum quasi mutuo et infallibiliter consequi, adepcio vite eterne et clarificacio diuini nominis, vtique clarificacio ad beatitudinem racio- nalis creature vidéretur se habere vt causa et finis. Gloria nempe diuina, hoc 35 est clarificacio diuini nominis, finis est beatitudinis creaturarum, non vero e contra, cum sapiencia teste vniuersa propter semetipsum operatus est dominus, non quidem vt suppleretur, quod illi deerat perfeccionis, qui bonorum nostro- rum non eget, sed vt perfeccionem suam creaturis, que nichil, priusquam fierent, erant, communicaret ad sui manifestacionem nominis. Finis quippe, 40 cum melior sit hiis, que sunt ad finem beatificacionis racionalium creaturarum omniumque operacionum suarum principaliter finem alium, quam semetipsum, 5
Strana 859
Liber XVII. Caput XLVIII. 859 hoc est gloriam sui, habere non potuit Deus. Quam extitisse finem creacionis expresse declarauit Moyses, cum ait: „Cunctas gentes creauit Deus in laudem et nomen et gloriam suam", propter quod sapiens testatur: „Gloriam domini plenum esse opus eius,“ Ieremias quoque: „Agglutinaui michi omnem domum Israhel, 5 et omnem domum Iuda, dicit dominus, vt essent michi in populum et in nomen et in laudem et in gloriam.“ Ysaias rursum in persona Dei de fideli populo ait: „Germen plantacionis mee, opus manus mee ad glorificandum.“ Si igitur creacionis opus ordinatum est ad gloriam Dei, redempcionis opus, cum vtique maius sit, in eundem ordinatum est finem, quem saluator hic declarauit, cum 10 ad patrem locutus est verbis proxime descriptis: „Ego te clarificaui super ter- ram, opus consummaui, quod dedisti michi.“ Paulus quoque in multis locis suarum epistolarum testatur de fine hoc sublimiori; dicit namque predestinasse nos Deum „in laudem glorie gracie sue“, et alibi „repleti fructu iusticie per Ihesum Christum in laudem et gloriam Dei“. Cum igitur hic finis sit potesta- 15 tis tradite a patre Christo et ab ipso apostolis eius, vt Deus super terram glorificetur, in quibus hec potestas singulariter concessa extitit, quantum ad apostolos conmemoratum superius extitit, enumeratis potestatibus septem, vide- licet predicandi verbum Dei, miracula faciendi, baptizandi, hoc est aggregandi populos in vnitatem fidei, item temporalia subsidia habendi ab illis, quibus annuncciabant verbum Dei, iudiciarie quoque potestatis, vt eciam in celo ligata vel soluta essent, que in terris ligarent vel soluerent, conficiendi quoque sacra- mentum eucharistie, illudque et alia sacramenta ministrandi, postremo autem peccata remittendi aut retinendi. Eiusmodi sane potestates, nisi de quarta aliud forte cuiquam videatur, quoniam principalis earum effectus ab increata 25 dependet virtute, omnes certe sunt generis illarum, que ierarchice siue diuine appellantur, diuina solum ordinacione suum attingentes effectum, omnesque in Christo fuisse nemo fidelium ambigit, se ipso teste, qui ait: „Data est michi omnis potestas in celo et in terra.“ Ab vltima vero sumpto inicio exposicionis aperte euangelium loquitur Christum peccata remisisse, cum paralitico dixit: 30 „Confide, fili, dimittuntur tibi peccata tua, et Magdalene: „Remittuntur tibi peccata tua; vade in pace.“ At magna profecto differencia intelligenda est circa potestatem apostolis concessam remittendi peccata, et eam, que in Christo fuisse creditur. Siquidem apostoli remittere potuerunt peccata fidelibus non meritis propriis, sed Christi, et ita eius auctoritate, non propria, hoc est, quia 35 Christus ita ordinauit et voluit fieri. Notanter vero dicitur meritis Christi et auctoritate eius, siquidem delecio culpe, redempcio humani generis, liberacio a potestate dyaboli et apercio ianue paradisi, pertinencia potestati remittendi peccata, quatuor hec non apostolis, sed Christo attribuuntur. Clausio namque ianue regni celestis, quomodo apercio, duplex est, particularis et vniuersalis; 40 particularis, qua propria culpa quis sibi, non aliis, claudit regnum celeste, vt quilibet peccator, cum transgreditur mandatum Dei. Etenim, quia filius quan- tum ad hoc non portat iniquitatem patris, neque pater iniquitatem filii, vnus- 109 Scriptores III. 20
Liber XVII. Caput XLVIII. 859 hoc est gloriam sui, habere non potuit Deus. Quam extitisse finem creacionis expresse declarauit Moyses, cum ait: „Cunctas gentes creauit Deus in laudem et nomen et gloriam suam", propter quod sapiens testatur: „Gloriam domini plenum esse opus eius,“ Ieremias quoque: „Agglutinaui michi omnem domum Israhel, 5 et omnem domum Iuda, dicit dominus, vt essent michi in populum et in nomen et in laudem et in gloriam.“ Ysaias rursum in persona Dei de fideli populo ait: „Germen plantacionis mee, opus manus mee ad glorificandum.“ Si igitur creacionis opus ordinatum est ad gloriam Dei, redempcionis opus, cum vtique maius sit, in eundem ordinatum est finem, quem saluator hic declarauit, cum 10 ad patrem locutus est verbis proxime descriptis: „Ego te clarificaui super ter- ram, opus consummaui, quod dedisti michi.“ Paulus quoque in multis locis suarum epistolarum testatur de fine hoc sublimiori; dicit namque predestinasse nos Deum „in laudem glorie gracie sue“, et alibi „repleti fructu iusticie per Ihesum Christum in laudem et gloriam Dei“. Cum igitur hic finis sit potesta- 15 tis tradite a patre Christo et ab ipso apostolis eius, vt Deus super terram glorificetur, in quibus hec potestas singulariter concessa extitit, quantum ad apostolos conmemoratum superius extitit, enumeratis potestatibus septem, vide- licet predicandi verbum Dei, miracula faciendi, baptizandi, hoc est aggregandi populos in vnitatem fidei, item temporalia subsidia habendi ab illis, quibus annuncciabant verbum Dei, iudiciarie quoque potestatis, vt eciam in celo ligata vel soluta essent, que in terris ligarent vel soluerent, conficiendi quoque sacra- mentum eucharistie, illudque et alia sacramenta ministrandi, postremo autem peccata remittendi aut retinendi. Eiusmodi sane potestates, nisi de quarta aliud forte cuiquam videatur, quoniam principalis earum effectus ab increata 25 dependet virtute, omnes certe sunt generis illarum, que ierarchice siue diuine appellantur, diuina solum ordinacione suum attingentes effectum, omnesque in Christo fuisse nemo fidelium ambigit, se ipso teste, qui ait: „Data est michi omnis potestas in celo et in terra.“ Ab vltima vero sumpto inicio exposicionis aperte euangelium loquitur Christum peccata remisisse, cum paralitico dixit: 30 „Confide, fili, dimittuntur tibi peccata tua, et Magdalene: „Remittuntur tibi peccata tua; vade in pace.“ At magna profecto differencia intelligenda est circa potestatem apostolis concessam remittendi peccata, et eam, que in Christo fuisse creditur. Siquidem apostoli remittere potuerunt peccata fidelibus non meritis propriis, sed Christi, et ita eius auctoritate, non propria, hoc est, quia 35 Christus ita ordinauit et voluit fieri. Notanter vero dicitur meritis Christi et auctoritate eius, siquidem delecio culpe, redempcio humani generis, liberacio a potestate dyaboli et apercio ianue paradisi, pertinencia potestati remittendi peccata, quatuor hec non apostolis, sed Christo attribuuntur. Clausio namque ianue regni celestis, quomodo apercio, duplex est, particularis et vniuersalis; 40 particularis, qua propria culpa quis sibi, non aliis, claudit regnum celeste, vt quilibet peccator, cum transgreditur mandatum Dei. Etenim, quia filius quan- tum ad hoc non portat iniquitatem patris, neque pater iniquitatem filii, vnus- 109 Scriptores III. 20
Strana 860
860 Liber XVII. Caput XLVIII. quisque sibi soli, cum peccat, claudit ianuam paradisi, non vero aliis, peccato eius non assencientibus. Sed est alia clausio vniuersalis, qua sibi et omnibus aliis primus homo clausit celeste regnum, que dumtaxat peccato suo contigit propterea, quod erat primum principium humani generis. Et quomodo pro cri- mine lese maiestatis conmisso per militem aduersus regem, exulat ipse cum 5 tota progenie sua, ita pro peccato primi parentis paradisi ianua vniuersaliter clausa est sibi omnibusque posteris suis. Sicut namque per vnum hominem in hunc mundum peccatum intrauit, et per peccatum mors, ita et in omnes homi- nes mors pertransiit, in quo omnes peccauerunt. Vt igitur apercio vniuersalis fieret, neccesse fuit, vt esset vnus homo, in quo plus habundaret gracia et 10 donum, quam in illo delictum, vt sicut per inobedienciam vnius hominis pec- catores constituti sunt multi. Hic autem Christus est, in quo maior fuit humili- tas, quam in Adam superbia; hic enim voluit esse, sicut Deus, sciens bonum et malum, aut volenti assensit; sed Christus, cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus se esse equalem Deo, exinaniuit semetipsum, formam serui 15 accipiens, factus obediens vsque ad mortem. Quocirca non solum ianuam aperuit, quam ille clausit, sed ostium factus est, per quem si quis introierit saluabitur, quoniam ipse venit, vt vitam habeant, et habundancius habeant. Vnde, quia clausa ianua regnum celorum hominibus longe distabat, Christi autem merito aperta est, hoc fuit inicium sermonum eius: „Penitenciam agite, 20 appropinquabit enim regnum celorum.“ Simili quoque modo inchoauit Iohannes illam, a cuius diebus, cum de Christo dixit: „Ecce agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi,“ non vero antea regnum celorum vim pati cepit quantamcum- que. Etenim ante Christi aduentum violenciam sibi quis inferret vel peniten- ciam agens de peccatis conmissis, vel vt a futuris abstineret, regnum celorum, 25 quoniam longissime distabat, vim minime paciebatur. Vt enim agens in pas- sum agat, proximacio requiritur vnius ad alterum, regnum autem celorum longissime distabat quantum ad homines, quoniam adhuc perstabat clausura eius vniuersalis propter demeritum primi hominis, cuius peccatum in omnes homines pertransiit, et hoc dictum est peccatum mundi, donec Christus fecit 30 vniuersalem apercionem cuicumque intrare volenti, tollens mundi peccatum, racione cuius clausum erat vniuersaliter omnibus hominibus regnum celorum, et extunc cepit appropinquare, et per consequens vim pati, quouis homine particulari, perseuerante in eo, claue bonorum operum aperire sibi illud potente eo, quod iam aduenisset ad homines, primo illud non hominibus, sed dumtaxat 35 participantibus angelis. Vnde, quia pocius illud ad homines, quam homines ad illud veniunt, ideo in oracione dominica non dicitur „veniamus“, sed „adueniat regnum tuum". Siquidem appropinquat et aduenit non hominum sed merito Christi, tollentis peccatum mundi, nemo enim, vt ipse testatus est, ascendit in celum, nisi qui descendit de celo. Merito igitur ipsius Christi facta est vni- 40 uersalis apercio ianue paradisi, que vt iusta esset, opportuit, vt condigna pro peccato satisfaccio precessisset, quam purus homo facere nequiuit. Etenim
860 Liber XVII. Caput XLVIII. quisque sibi soli, cum peccat, claudit ianuam paradisi, non vero aliis, peccato eius non assencientibus. Sed est alia clausio vniuersalis, qua sibi et omnibus aliis primus homo clausit celeste regnum, que dumtaxat peccato suo contigit propterea, quod erat primum principium humani generis. Et quomodo pro cri- mine lese maiestatis conmisso per militem aduersus regem, exulat ipse cum 5 tota progenie sua, ita pro peccato primi parentis paradisi ianua vniuersaliter clausa est sibi omnibusque posteris suis. Sicut namque per vnum hominem in hunc mundum peccatum intrauit, et per peccatum mors, ita et in omnes homi- nes mors pertransiit, in quo omnes peccauerunt. Vt igitur apercio vniuersalis fieret, neccesse fuit, vt esset vnus homo, in quo plus habundaret gracia et 10 donum, quam in illo delictum, vt sicut per inobedienciam vnius hominis pec- catores constituti sunt multi. Hic autem Christus est, in quo maior fuit humili- tas, quam in Adam superbia; hic enim voluit esse, sicut Deus, sciens bonum et malum, aut volenti assensit; sed Christus, cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus se esse equalem Deo, exinaniuit semetipsum, formam serui 15 accipiens, factus obediens vsque ad mortem. Quocirca non solum ianuam aperuit, quam ille clausit, sed ostium factus est, per quem si quis introierit saluabitur, quoniam ipse venit, vt vitam habeant, et habundancius habeant. Vnde, quia clausa ianua regnum celorum hominibus longe distabat, Christi autem merito aperta est, hoc fuit inicium sermonum eius: „Penitenciam agite, 20 appropinquabit enim regnum celorum.“ Simili quoque modo inchoauit Iohannes illam, a cuius diebus, cum de Christo dixit: „Ecce agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi,“ non vero antea regnum celorum vim pati cepit quantamcum- que. Etenim ante Christi aduentum violenciam sibi quis inferret vel peniten- ciam agens de peccatis conmissis, vel vt a futuris abstineret, regnum celorum, 25 quoniam longissime distabat, vim minime paciebatur. Vt enim agens in pas- sum agat, proximacio requiritur vnius ad alterum, regnum autem celorum longissime distabat quantum ad homines, quoniam adhuc perstabat clausura eius vniuersalis propter demeritum primi hominis, cuius peccatum in omnes homines pertransiit, et hoc dictum est peccatum mundi, donec Christus fecit 30 vniuersalem apercionem cuicumque intrare volenti, tollens mundi peccatum, racione cuius clausum erat vniuersaliter omnibus hominibus regnum celorum, et extunc cepit appropinquare, et per consequens vim pati, quouis homine particulari, perseuerante in eo, claue bonorum operum aperire sibi illud potente eo, quod iam aduenisset ad homines, primo illud non hominibus, sed dumtaxat 35 participantibus angelis. Vnde, quia pocius illud ad homines, quam homines ad illud veniunt, ideo in oracione dominica non dicitur „veniamus“, sed „adueniat regnum tuum". Siquidem appropinquat et aduenit non hominum sed merito Christi, tollentis peccatum mundi, nemo enim, vt ipse testatus est, ascendit in celum, nisi qui descendit de celo. Merito igitur ipsius Christi facta est vni- 40 uersalis apercio ianue paradisi, que vt iusta esset, opportuit, vt condigna pro peccato satisfaccio precessisset, quam purus homo facere nequiuit. Etenim
Strana 861
Liber XVII. Caput XLVIII. 861 multo maioris precii est honor Dei, quam salus anime cuiusuis hominis, et tamen preponderat hec creaturarum vniuersitati iuxta illud: „Quid prodest homini, si vniuersum mundum lucretur, anime vero sue detrimentum paciatur? Aut quam dabit homo conmutacionem pro anima sua?“ Propter quod, cum primus homo Deum offendens eius lesisset honorem, se reconciliari debuit, neccesse fuit precedere satisfaccionem, et quia iam debet Deo, quidquit habet, in satisfaccione autem requiritur, vt homo restituat, quod abstulit, et pro in- iuria illata aliquid amplius, quomodo se habent leges Exodi, quinque boues pro vno, et quatuor oues pro vna restitui precipientes; hinc nec primus nec 10 alius quiuis purus hominum vnquam satisfacere potuit pro peccato proprio, quanto minus pro peccato tocius generis humani. Fuit igitur neccesse, vt humani generis redemptor et esset Deus, qui satisfacere posset, et esset homo, qui debebat satisfacere. Et quia hoc solum contigit in persona Christi, hinc igitur solus ipse ianuam paradisi aperiens vniuersaliter pro omnibus satisfecit. 15 Quo sequitur, vt solus ipse, quod et fecit, potuerit liberare homines a serui- tute, et a potestate dyaboli, cuius ante Christi aduentum in pace erant omnia, que possidebat, vt fortis armatus, custodiens atrium suum, et quoniam eius potestas tanta est, vt nulla super terram comparetur ei, neccesse fuit illo forciorem esse, qui superueniens eum vinceret, ablatis armis spolia eius dis- 20 tributurus, qualis fuit leo de tribu Iuda, Christus, Deus et homo, per quem qui princeps huius mundi erat eiectus est foras, non tam potencia, quam iusti- cia. Siquidem princeps potestatis aeris huius, licet resistere non potuit ei, qui constitutus est super omnem principatum et potestatem et virtutem, estque caput omnis principatus et potestatis, tamen non potencia vsus est in redem- 25 pcione ab eius seruitute humani generis, quamuis id agere iusticia fuisset. Etenim, licet homo iuste exulabat a regno Dei, traditus in captiuitatem dya- bolo demerito primi parentis, qui prodicionis crimen conmisit, non custodiendo paradisum voluptatis, ad quem custodiendum fuerat positus, ipse tamen dya- bolus iniuste hominem detinebat, siquidem non iusto, sed iniustissimo bello, 30 quia per fraudem et mendacium circumuenit mulierem, cui ille complacere voluit, et postquam sue potestati fuit additus, non tamquam seruum, sed per- tractauit semper tanquam hostem et inimicum capitalem, quantum mali poterat in eum exercens, dolo, fraude et tyrannide, nec vtens homine, seruo suo, sed abutens. Quod vero amplius non fecit contra eum, non voluntati, sed eius de- 35 fuit potestati, vt enim suus vellet homo esse, sicut primis fecit parentibus, multa continuo illi promittebat, et integre nulla obseruabat, sed et superiori suo, Deo videlicet, semper ac magis erat rebellis et infidelis, omnem quoque illius vsurpans gloriam et honorem, adorari se tanquam Deum faciebat, quod eciam obtinere temptauit in filio virginis beatissime, promissa ei gloria regno- 40 rum mundi, si in terram cadens eum adoraret. Itaque omni iure dignus erat amittere veneracionem et cultum, quem in mundo ab hominibus vsurpauerat, necnon et quod fraudulenter et plus quam tyrannice exercebat. Quod sciens 5 109*
Liber XVII. Caput XLVIII. 861 multo maioris precii est honor Dei, quam salus anime cuiusuis hominis, et tamen preponderat hec creaturarum vniuersitati iuxta illud: „Quid prodest homini, si vniuersum mundum lucretur, anime vero sue detrimentum paciatur? Aut quam dabit homo conmutacionem pro anima sua?“ Propter quod, cum primus homo Deum offendens eius lesisset honorem, se reconciliari debuit, neccesse fuit precedere satisfaccionem, et quia iam debet Deo, quidquit habet, in satisfaccione autem requiritur, vt homo restituat, quod abstulit, et pro in- iuria illata aliquid amplius, quomodo se habent leges Exodi, quinque boues pro vno, et quatuor oues pro vna restitui precipientes; hinc nec primus nec 10 alius quiuis purus hominum vnquam satisfacere potuit pro peccato proprio, quanto minus pro peccato tocius generis humani. Fuit igitur neccesse, vt humani generis redemptor et esset Deus, qui satisfacere posset, et esset homo, qui debebat satisfacere. Et quia hoc solum contigit in persona Christi, hinc igitur solus ipse ianuam paradisi aperiens vniuersaliter pro omnibus satisfecit. 15 Quo sequitur, vt solus ipse, quod et fecit, potuerit liberare homines a serui- tute, et a potestate dyaboli, cuius ante Christi aduentum in pace erant omnia, que possidebat, vt fortis armatus, custodiens atrium suum, et quoniam eius potestas tanta est, vt nulla super terram comparetur ei, neccesse fuit illo forciorem esse, qui superueniens eum vinceret, ablatis armis spolia eius dis- 20 tributurus, qualis fuit leo de tribu Iuda, Christus, Deus et homo, per quem qui princeps huius mundi erat eiectus est foras, non tam potencia, quam iusti- cia. Siquidem princeps potestatis aeris huius, licet resistere non potuit ei, qui constitutus est super omnem principatum et potestatem et virtutem, estque caput omnis principatus et potestatis, tamen non potencia vsus est in redem- 25 pcione ab eius seruitute humani generis, quamuis id agere iusticia fuisset. Etenim, licet homo iuste exulabat a regno Dei, traditus in captiuitatem dya- bolo demerito primi parentis, qui prodicionis crimen conmisit, non custodiendo paradisum voluptatis, ad quem custodiendum fuerat positus, ipse tamen dya- bolus iniuste hominem detinebat, siquidem non iusto, sed iniustissimo bello, 30 quia per fraudem et mendacium circumuenit mulierem, cui ille complacere voluit, et postquam sue potestati fuit additus, non tamquam seruum, sed per- tractauit semper tanquam hostem et inimicum capitalem, quantum mali poterat in eum exercens, dolo, fraude et tyrannide, nec vtens homine, seruo suo, sed abutens. Quod vero amplius non fecit contra eum, non voluntati, sed eius de- 35 fuit potestati, vt enim suus vellet homo esse, sicut primis fecit parentibus, multa continuo illi promittebat, et integre nulla obseruabat, sed et superiori suo, Deo videlicet, semper ac magis erat rebellis et infidelis, omnem quoque illius vsurpans gloriam et honorem, adorari se tanquam Deum faciebat, quod eciam obtinere temptauit in filio virginis beatissime, promissa ei gloria regno- 40 rum mundi, si in terram cadens eum adoraret. Itaque omni iure dignus erat amittere veneracionem et cultum, quem in mundo ab hominibus vsurpauerat, necnon et quod fraudulenter et plus quam tyrannice exercebat. Quod sciens 5 109*
Strana 862
862 Liber XVII. Caput XLVIII. ipse propterea iuxta doctrinam euangelii ad modum tyranni hominem sub vi et potestate tenebat, quia vt fortis armatus, custodiens atrium suum, donec forcior illo superueniens Christus vicit illum, hoc est conuicit illum, vt textus narrat euangelii, racione, paciencia, sapiencia et humilitate ac summa iusticia habundanti, profecto plus quam scribarum et Phariseorum, maxillam tribuens 5 percucientibus et genas suas vellentibus. Quod vero dyabolum vicit racione, patuit in deserto, quando conmemoratis diuinis eloquiis in omni temptacione sua superatus confusus recessit ab eo ad tempus. Sic enim Michael, dum in celo preliatus est cum ipso dracone, racione vicit eum, qua constitit eum non velle stare in ea, quam primum tenuerat, veritate, malens regem esse super 10 omnes filios superbie, quam gloriose militans sub filio Dei eternam consequi felicitatem, et quomodo eiectus de celo tunc fuit, sic per Christum alligatus est, vt domum eius diriperet. Quomodo autem paciencia vicit, multa sunt euangelii exempla, quibus intelligere potuit dyabolus Christum excellere omnes sanctos veteris testamenti. Siquidem Helyas, quem, tamquam maior omnium 15 esset, dicebant homines esse filium hominis, quia derisorie dictus est vir Dei, ignem fecit de celo descendere, cum autem de Christo dixerint demonium habere, humiliter respondit, sed et redarguit discipulos, vt ignis de celo descenderet, petentes. Quod vero sapiencia vicerit, patuit in disputacionibus habitis cum scribis et Phariseis responsionibusque ad interrogata eorum. 20 Humilitas autem ab inicio, cum exinaniuit semetipsum, formam serui accipiens, vtique permansit continuo vsque ad mortem crucis, ita, vt dyabolus intelligere potuerit merita Ade secundi, in quo maior per omnem modum humilitas fuit, quam in primo Adam superbia, sufficiencia et plus quam sufficiencia esse ad satisfaciendum esse pro peccato illius. Cum igitur multipliciter dyabolus tem- 25 ptans nichil inuenit de suo in Christo, vt illi mortem procuraret, illam tamen modis omnibus intrans eciam in discipulum eius procurauit. Quamobrem iustissi- mum profecto fuit, vt qui omni conatu debellauit contra Christum, tanquam contra hostem suum capitalem, nec illum vincere potuit, sed quo amplius in eum seuit, ille innocens perstitit tanquam victus ab hoste suo, dominium perde- 30 ret, quod super omnes tyrannice exercebat, dura ceruice semper resistens, nec volens dare locum iusticie. Cuius permaximus, quinymo ante nunquam ex- cogitabilis gradus fuit, vt qui offensus fuerat Deus pro homine, qui offenderat, satisfaceret sibi ipsi. Etenim, sicut ipse Iohanni dixit, decebat eum omnem implere iusticiam. Implere, inquam, vt quamuis imitari alii possint, nunquam 35 tamen ad illam attingere, vti, quemadmodum Deus magnus est, vincens omnem scienciam nostram, ita et excellens incomparabiliter omnem iusticiam nostram. Ysaia namque teste omnes iusticie nostre sunt sicut pannus menstruate, sed hec, quam Christus impleuit, iusticia est, de qua merito spiritus sanctus cum veniret, mundum arguturus erat eo, quod illam non recognouerat. Quia igitur 40 ob defectum satisfaccionis homo primus cum tota progenie traditus erat dyabo- lice potestati, fuit namque sanctificacio completa, quando donans nobis omnia
862 Liber XVII. Caput XLVIII. ipse propterea iuxta doctrinam euangelii ad modum tyranni hominem sub vi et potestate tenebat, quia vt fortis armatus, custodiens atrium suum, donec forcior illo superueniens Christus vicit illum, hoc est conuicit illum, vt textus narrat euangelii, racione, paciencia, sapiencia et humilitate ac summa iusticia habundanti, profecto plus quam scribarum et Phariseorum, maxillam tribuens 5 percucientibus et genas suas vellentibus. Quod vero dyabolum vicit racione, patuit in deserto, quando conmemoratis diuinis eloquiis in omni temptacione sua superatus confusus recessit ab eo ad tempus. Sic enim Michael, dum in celo preliatus est cum ipso dracone, racione vicit eum, qua constitit eum non velle stare in ea, quam primum tenuerat, veritate, malens regem esse super 10 omnes filios superbie, quam gloriose militans sub filio Dei eternam consequi felicitatem, et quomodo eiectus de celo tunc fuit, sic per Christum alligatus est, vt domum eius diriperet. Quomodo autem paciencia vicit, multa sunt euangelii exempla, quibus intelligere potuit dyabolus Christum excellere omnes sanctos veteris testamenti. Siquidem Helyas, quem, tamquam maior omnium 15 esset, dicebant homines esse filium hominis, quia derisorie dictus est vir Dei, ignem fecit de celo descendere, cum autem de Christo dixerint demonium habere, humiliter respondit, sed et redarguit discipulos, vt ignis de celo descenderet, petentes. Quod vero sapiencia vicerit, patuit in disputacionibus habitis cum scribis et Phariseis responsionibusque ad interrogata eorum. 20 Humilitas autem ab inicio, cum exinaniuit semetipsum, formam serui accipiens, vtique permansit continuo vsque ad mortem crucis, ita, vt dyabolus intelligere potuerit merita Ade secundi, in quo maior per omnem modum humilitas fuit, quam in primo Adam superbia, sufficiencia et plus quam sufficiencia esse ad satisfaciendum esse pro peccato illius. Cum igitur multipliciter dyabolus tem- 25 ptans nichil inuenit de suo in Christo, vt illi mortem procuraret, illam tamen modis omnibus intrans eciam in discipulum eius procurauit. Quamobrem iustissi- mum profecto fuit, vt qui omni conatu debellauit contra Christum, tanquam contra hostem suum capitalem, nec illum vincere potuit, sed quo amplius in eum seuit, ille innocens perstitit tanquam victus ab hoste suo, dominium perde- 30 ret, quod super omnes tyrannice exercebat, dura ceruice semper resistens, nec volens dare locum iusticie. Cuius permaximus, quinymo ante nunquam ex- cogitabilis gradus fuit, vt qui offensus fuerat Deus pro homine, qui offenderat, satisfaceret sibi ipsi. Etenim, sicut ipse Iohanni dixit, decebat eum omnem implere iusticiam. Implere, inquam, vt quamuis imitari alii possint, nunquam 35 tamen ad illam attingere, vti, quemadmodum Deus magnus est, vincens omnem scienciam nostram, ita et excellens incomparabiliter omnem iusticiam nostram. Ysaia namque teste omnes iusticie nostre sunt sicut pannus menstruate, sed hec, quam Christus impleuit, iusticia est, de qua merito spiritus sanctus cum veniret, mundum arguturus erat eo, quod illam non recognouerat. Quia igitur 40 ob defectum satisfaccionis homo primus cum tota progenie traditus erat dyabo- lice potestati, fuit namque sanctificacio completa, quando donans nobis omnia
Strana 863
Liber XVII. Caput XLVIII. 863 delicta, delens, quod aduersus nos erat, cyrographum decreti, quod erat contra- rium nobis, et ipsum tulit de medio, affigens illud cruci, expolians principatus et potestates, traduxit confidenter palam triumphans illos in semetipso, hoc est mori volens, vt pro homine satisfaceret. Hoc enim erat cyrographum decreti, quoniam diuina constabat ordinacione non debere reconciliari exulem, nisi primo satisfaccio de offensa eius precessisset. Itaque omni ex parte non tam potencia, quam iusticia Christus liberauit et eripuit nos de potestate tenebra- rum. Hic igitur solus est, qui deleuit peccata hominum, non quidem forma- liter; vt per calorem frigus deletur, sic enim peccatum deletur per graciam, 10 qua adueniente peccatum abest, quoniam est illi incompatibile, nulla sistente participacione iusticie cum iniquitate aut societate lucis ad tenebras. Efficienter preterea, sicut agens principale, solus Deus culpam delet, quia modo isto nemo peccata dimittere potest, nisi solus Deus. Siquidem ipse est, qui offenditur, et solus ipse auctoritate propria remittere offensam suam potest. Diuina quo- 15 que offensa non remittitur nisi illi, qui per graciam efficitur amicus suus, gra- ciam vero, que de nichilo creatur, solus Deus potest infundere. Hinc igitur est, quod solum Deus, vt principale agens, peccata dimittit. Hec est doctrina apostolica, cum inquit: „Omnia autem ex Deo, qui reconciliauit nos sibi per Christum, et dedit nobis misterium reconciliacionis“ „sibi, non reputans illis 20 delicta ipsorum.“ Quod si ita est, vt solus Deus remittat delicta, quomodo ergo de Christo dicitur: „Ecce agnus Dei, qui tollit peccata mundi,“ quodque lauit nos a peccatis nostris in sanguine suo, que verba aliaque multa forme huius descripta in canone sacro efficienciam notant et causalitatem. Adhuc eciam in euangelio dicitur, quod dedit Deus talem potestatem hominibus, ipse 25 preterea Christus hanc potestatem apostolis dedit, dicens: „Quorum remiseritis peccata, remittuntur eis, et quorum retinueritis, retenta erunt.“ Et si ipse dedit potestatem remittendi peccata, nonne ipsi principaliter competit? Propter quod intelligendum est, quod agere dicitur non solum principale agens, sed et instrumentale, non solum coniunctum, sicut est manus, appellata organum 30 organorum, sed eciam separatum, sicut est gladius, cui frequenter in scriptura sacra accio attribuitur, sicut dicit: „Et foras interficit gladius.“ Dicitur preterea agens esse, quod materiam disponit ad suscipiendum principalem formam, sicut pater dicitur generare aut facere animam filii, quia virtute paterni seminis fit disposicio sufficiens, vt anima corpori formato infundatur a Deo. Vnde dicitur 35 de Abraham, quod tulit Saray vxorem suam et Loth filium fratris sui, et omnes animas, quas fecerant in Aram. Christo igitur secundum humanitatem et delecio peccatorum et alie diuine attribuuntur acciones, et quia instrumen- tum coniunctum diuinitatis, et quia agens sufficienter ad formam disponens. Namque iuxta sentenciam Damasceni et doctrinam conmunem humanitas Christi 40 erat velut instrumentum diuinitatis, quo Deus suas perficiebat operaciones. Et licet alia accio sit deitatis, altera humanitatis, hoc est, alia accio Christi in quantum Deus, et alia in quantum homo, Christo tamen homini diuine tribuuntur 5
Liber XVII. Caput XLVIII. 863 delicta, delens, quod aduersus nos erat, cyrographum decreti, quod erat contra- rium nobis, et ipsum tulit de medio, affigens illud cruci, expolians principatus et potestates, traduxit confidenter palam triumphans illos in semetipso, hoc est mori volens, vt pro homine satisfaceret. Hoc enim erat cyrographum decreti, quoniam diuina constabat ordinacione non debere reconciliari exulem, nisi primo satisfaccio de offensa eius precessisset. Itaque omni ex parte non tam potencia, quam iusticia Christus liberauit et eripuit nos de potestate tenebra- rum. Hic igitur solus est, qui deleuit peccata hominum, non quidem forma- liter; vt per calorem frigus deletur, sic enim peccatum deletur per graciam, 10 qua adueniente peccatum abest, quoniam est illi incompatibile, nulla sistente participacione iusticie cum iniquitate aut societate lucis ad tenebras. Efficienter preterea, sicut agens principale, solus Deus culpam delet, quia modo isto nemo peccata dimittere potest, nisi solus Deus. Siquidem ipse est, qui offenditur, et solus ipse auctoritate propria remittere offensam suam potest. Diuina quo- 15 que offensa non remittitur nisi illi, qui per graciam efficitur amicus suus, gra- ciam vero, que de nichilo creatur, solus Deus potest infundere. Hinc igitur est, quod solum Deus, vt principale agens, peccata dimittit. Hec est doctrina apostolica, cum inquit: „Omnia autem ex Deo, qui reconciliauit nos sibi per Christum, et dedit nobis misterium reconciliacionis“ „sibi, non reputans illis 20 delicta ipsorum.“ Quod si ita est, vt solus Deus remittat delicta, quomodo ergo de Christo dicitur: „Ecce agnus Dei, qui tollit peccata mundi,“ quodque lauit nos a peccatis nostris in sanguine suo, que verba aliaque multa forme huius descripta in canone sacro efficienciam notant et causalitatem. Adhuc eciam in euangelio dicitur, quod dedit Deus talem potestatem hominibus, ipse 25 preterea Christus hanc potestatem apostolis dedit, dicens: „Quorum remiseritis peccata, remittuntur eis, et quorum retinueritis, retenta erunt.“ Et si ipse dedit potestatem remittendi peccata, nonne ipsi principaliter competit? Propter quod intelligendum est, quod agere dicitur non solum principale agens, sed et instrumentale, non solum coniunctum, sicut est manus, appellata organum 30 organorum, sed eciam separatum, sicut est gladius, cui frequenter in scriptura sacra accio attribuitur, sicut dicit: „Et foras interficit gladius.“ Dicitur preterea agens esse, quod materiam disponit ad suscipiendum principalem formam, sicut pater dicitur generare aut facere animam filii, quia virtute paterni seminis fit disposicio sufficiens, vt anima corpori formato infundatur a Deo. Vnde dicitur 35 de Abraham, quod tulit Saray vxorem suam et Loth filium fratris sui, et omnes animas, quas fecerant in Aram. Christo igitur secundum humanitatem et delecio peccatorum et alie diuine attribuuntur acciones, et quia instrumen- tum coniunctum diuinitatis, et quia agens sufficienter ad formam disponens. Namque iuxta sentenciam Damasceni et doctrinam conmunem humanitas Christi 40 erat velut instrumentum diuinitatis, quo Deus suas perficiebat operaciones. Et licet alia accio sit deitatis, altera humanitatis, hoc est, alia accio Christi in quantum Deus, et alia in quantum homo, Christo tamen homini diuine tribuuntur 5
Strana 864
864 Liber XVII. Caput XLVIII. operaciones, quia humanitas non separatum, sed instrumentum est coniunctum deitatis, minister vero ecclesie, quo mediante Deus peccata remittit, instrumen- tum Dei remittentis est, separatum tamen, sacramentum autem adhuc magis separatum, sed humanitas Christi instrumentum est deitatis coniunctum, con- iunccione certe permaxima, vt preter vnitatem, qua tres persone in Deo sunt 5 vnum, illa vnio maior sit, qua Deus et homo vnus est Christus. Quamuis igi- tur non per essenciam, participacione tamen Christi accio diuina esse dicitur, et propter associacionem diuinitatis et humanitatis in vna persona, verbi Dei agentis siquidem, acciones sunt suppositorum; quia igitur vnum suppositum sunt Deus et homo, vtique homini Christo eciam diuine acciones tribuuntur. 10 Item propter associacionem modi agendi; etenim propter vnionem cum deitate perfeccius, quam ceteri homines, homo Christus operabatur opera Dei. Exem- plum nobis conmune est de potencia sensitiua in homine, quam in ceteris ani- malibus, perfeccius operante propter vnionem cum potencia intellectuali, supe- riore sensualitatis virtute. Adhuc et propter associacionem in eodem opere 15 operato. Idem namque opus erat, cum manus Christi leprosum tangebat et diuinitas mundificabat, ipso attestante: „Pater meus vsque modo operatur, et ego operor illud.“ Et rursus propter associacionem in eodem proposito volun- tatis; vt enim in operacione contingebat miraculorum, sicut appropinquante passione Christus ad patrem dicebat: „Non mea voluntas, sed tua fiat,“ sed 20 in patre ac filio vna eademque erat voluntas operis vnius, testante ipso, quod pater non reliquit eum solum, quoniam que placita erant patri, ipse faciebat semper. Sic igitur, cum ex predictis aliisque plurimis racionibus vna eadem- que dicatur accio Christi Dei et Christi hominis, delecio peccatorum seu pote- stas illa delendi Christo attribuitur secundum humanitatem, qua mediante Deus 25 ipse peccata deleuit continuoque delet. Adhuc autem 2° modo et propinque amplius Christus dicitur deleuisse peccata, hoc est tanquam agens disponens sufficienter, vt delecio fieret peccatorum, eiusmodi intellecta disposicione, quia et hoc meruit apud patrem, vt propter merita eius peccatum mundi tolleretur. Quatuor quippe requisitis ad meriti accionem eorum quodlibet fuit in persona 30 Christi; fuit namque in eo status merendi, quoniam viator; forma item, per quam meretur, videlicet caritas summa, sine mensura a patre suo data eidem spiritu; fuit preterea ipsa meriti accio, hoc est voluntas perfecta summumque desiderium, vt Deus pater humano generi miseretur; oblacioque perfectissima sui ipsius, vt hostia fieret pro peccatis mundi, paratus obedire vsque ad 35 mortem crucis; fuit rursum rectissima intencio eius ad finem, propter quem voluit pati, vt patris nomen in se ipso glorificaretur, non sua, sed patris, qui eum misit, gloria semper quesita. Quamuis igitur fuerit in eo status com- prehensoris, quoniam simul viator erat et comprehensor, nec dicitur, sicut de angelis quidam exponunt, quantum ad vim contemplatiuam comprehensores, 40 quantum vero ad administratiuam esse viatores, quia fuit perfectus comprehen- sor et perfectus viator quantum ad potencias anime superiores, vtique ab
864 Liber XVII. Caput XLVIII. operaciones, quia humanitas non separatum, sed instrumentum est coniunctum deitatis, minister vero ecclesie, quo mediante Deus peccata remittit, instrumen- tum Dei remittentis est, separatum tamen, sacramentum autem adhuc magis separatum, sed humanitas Christi instrumentum est deitatis coniunctum, con- iunccione certe permaxima, vt preter vnitatem, qua tres persone in Deo sunt 5 vnum, illa vnio maior sit, qua Deus et homo vnus est Christus. Quamuis igi- tur non per essenciam, participacione tamen Christi accio diuina esse dicitur, et propter associacionem diuinitatis et humanitatis in vna persona, verbi Dei agentis siquidem, acciones sunt suppositorum; quia igitur vnum suppositum sunt Deus et homo, vtique homini Christo eciam diuine acciones tribuuntur. 10 Item propter associacionem modi agendi; etenim propter vnionem cum deitate perfeccius, quam ceteri homines, homo Christus operabatur opera Dei. Exem- plum nobis conmune est de potencia sensitiua in homine, quam in ceteris ani- malibus, perfeccius operante propter vnionem cum potencia intellectuali, supe- riore sensualitatis virtute. Adhuc et propter associacionem in eodem opere 15 operato. Idem namque opus erat, cum manus Christi leprosum tangebat et diuinitas mundificabat, ipso attestante: „Pater meus vsque modo operatur, et ego operor illud.“ Et rursus propter associacionem in eodem proposito volun- tatis; vt enim in operacione contingebat miraculorum, sicut appropinquante passione Christus ad patrem dicebat: „Non mea voluntas, sed tua fiat,“ sed 20 in patre ac filio vna eademque erat voluntas operis vnius, testante ipso, quod pater non reliquit eum solum, quoniam que placita erant patri, ipse faciebat semper. Sic igitur, cum ex predictis aliisque plurimis racionibus vna eadem- que dicatur accio Christi Dei et Christi hominis, delecio peccatorum seu pote- stas illa delendi Christo attribuitur secundum humanitatem, qua mediante Deus 25 ipse peccata deleuit continuoque delet. Adhuc autem 2° modo et propinque amplius Christus dicitur deleuisse peccata, hoc est tanquam agens disponens sufficienter, vt delecio fieret peccatorum, eiusmodi intellecta disposicione, quia et hoc meruit apud patrem, vt propter merita eius peccatum mundi tolleretur. Quatuor quippe requisitis ad meriti accionem eorum quodlibet fuit in persona 30 Christi; fuit namque in eo status merendi, quoniam viator; forma item, per quam meretur, videlicet caritas summa, sine mensura a patre suo data eidem spiritu; fuit preterea ipsa meriti accio, hoc est voluntas perfecta summumque desiderium, vt Deus pater humano generi miseretur; oblacioque perfectissima sui ipsius, vt hostia fieret pro peccatis mundi, paratus obedire vsque ad 35 mortem crucis; fuit rursum rectissima intencio eius ad finem, propter quem voluit pati, vt patris nomen in se ipso glorificaretur, non sua, sed patris, qui eum misit, gloria semper quesita. Quamuis igitur fuerit in eo status com- prehensoris, quoniam simul viator erat et comprehensor, nec dicitur, sicut de angelis quidam exponunt, quantum ad vim contemplatiuam comprehensores, 40 quantum vero ad administratiuam esse viatores, quia fuit perfectus comprehen- sor et perfectus viator quantum ad potencias anime superiores, vtique ab
Strana 865
Liber XVII. Caput XLVIII. 865 inicio sue concepcionis per summum ad hec desiderium eius siue postea per omnem operacionem suam et passionem vsque ad mortem Christus meruit redempcionem humani generis et ablacionem peccati mundi, vt propter merita eius Deus ipse hominibus peccata dimittat. Nec alias quam interuencione meriti eius nulli dimittente Deo peccata, nisi cui ipse velit, et quibus ipse wlt, omnibus dimittente, propterea namque, quod dum vixit in carne mortali, non suam, sed semper voluit facere voluntatem patris, ita et Deus pater semper eius voluntatem vult adimplere. Etenim si voluntatem timencium se facit Deus, deprecacionem eorum exaudiens, quanto magis voluntatem Christi 10 hominis, filii sui, qui, dum viueret, que patri placita erant, fecit semper. Adeo autem facit eius voluntatem, vt pater quemquam non iudicet, sed omne iudi- cium illi dederit, vt omnes honorificent filium, sicut honorificant patrem. Quod vtique ipse meruit, vt, si fas est tali modo dicere, omnem administracionem pater eidem conmiserit, regni vtriusque militantis ecclesie et triumphantis, apo- 15 stolo, inquam, testante, oportet illum regnare, donec ponat omnes inimicos suos sub pedibus suis, et tunc erit mundi finis, cum euacuatis omni principatu, potestate et virtute Deo patri regnum tradiderit. Si namque propterea, quod Ioseph predixit regi Pharaoni annos septem fertilitatis magne in vniuersa terra Egipti venturos, secuturis eos aliis septem sterilitatis tante, vt obliuioni trade- 20 retur cuncta retro habundancia, consuluitque regi, vt prouideret virum sapien- tem et industrium, qui congregaret in horrea omne frumentum sub potestate Pharaonis, Pharao ipse constituit eum prepositum Egipti, dicens: „Tu eris super domum meam, et ad tui oris imperium cunctus populus obediet; vno tantum regni solio te precedam“, Ioab quoque, quoniam primus ascendit 25 murum Iherusalem, Dauid constituit milicie principem, quanto magis Christus, filius Dei meruit, vt omnis potestas daretur ei sessuro a dextris Dei, donec ponat inimicos eius scabellum pedum suorum. Nec enim, vt Ioseph, pro salute terre vnius, videlicet Egipti solum, filius beatissime virginis, Christus, magis autem pro salute tocius mundi et de futuris auisauit et viam ostendit adipi- 30 scende eterne beatitudinis predicacione suaque doctrina, sed et graciam tribuit et virtutem, tantaque Christi ad Ioseph siue ad quemcumque alterum respectu meriti differens excellencia est, vt animus fidelis comparare erubescat. Satis est intelligere, quoniam Christus id ipsum meruit, quod proprie ei attribuatur redemptorem fuisse humani generis, ianuam regni celestis aperuisse, a pote- 35 state dyaboli liberasse, et peccata deleuisse mundi continuoque delere. Attri- buitur denique ei propterea, quod caput est ecclesie, siquidem acciones princi- pales ad salutem vtilitatemque pertinentes subditorum proprie attribuuntur primo supremoque principi cuiuslibet societatis, victoria presertim habita de eius ini- mico, quomodo Ioab, princeps milicie illius, voluit, vt non sibi, sed Dauid 40 victoria ascriberetur de Raab regia ciuitate, eciam expugnata per eum. Sed et illa potissima racio est, quare Christo eciam secundum humanitatem, licet illas non vt homo principaliter fecerit, attribuuntur predicte quatuor alieque excellencie 5
Liber XVII. Caput XLVIII. 865 inicio sue concepcionis per summum ad hec desiderium eius siue postea per omnem operacionem suam et passionem vsque ad mortem Christus meruit redempcionem humani generis et ablacionem peccati mundi, vt propter merita eius Deus ipse hominibus peccata dimittat. Nec alias quam interuencione meriti eius nulli dimittente Deo peccata, nisi cui ipse velit, et quibus ipse wlt, omnibus dimittente, propterea namque, quod dum vixit in carne mortali, non suam, sed semper voluit facere voluntatem patris, ita et Deus pater semper eius voluntatem vult adimplere. Etenim si voluntatem timencium se facit Deus, deprecacionem eorum exaudiens, quanto magis voluntatem Christi 10 hominis, filii sui, qui, dum viueret, que patri placita erant, fecit semper. Adeo autem facit eius voluntatem, vt pater quemquam non iudicet, sed omne iudi- cium illi dederit, vt omnes honorificent filium, sicut honorificant patrem. Quod vtique ipse meruit, vt, si fas est tali modo dicere, omnem administracionem pater eidem conmiserit, regni vtriusque militantis ecclesie et triumphantis, apo- 15 stolo, inquam, testante, oportet illum regnare, donec ponat omnes inimicos suos sub pedibus suis, et tunc erit mundi finis, cum euacuatis omni principatu, potestate et virtute Deo patri regnum tradiderit. Si namque propterea, quod Ioseph predixit regi Pharaoni annos septem fertilitatis magne in vniuersa terra Egipti venturos, secuturis eos aliis septem sterilitatis tante, vt obliuioni trade- 20 retur cuncta retro habundancia, consuluitque regi, vt prouideret virum sapien- tem et industrium, qui congregaret in horrea omne frumentum sub potestate Pharaonis, Pharao ipse constituit eum prepositum Egipti, dicens: „Tu eris super domum meam, et ad tui oris imperium cunctus populus obediet; vno tantum regni solio te precedam“, Ioab quoque, quoniam primus ascendit 25 murum Iherusalem, Dauid constituit milicie principem, quanto magis Christus, filius Dei meruit, vt omnis potestas daretur ei sessuro a dextris Dei, donec ponat inimicos eius scabellum pedum suorum. Nec enim, vt Ioseph, pro salute terre vnius, videlicet Egipti solum, filius beatissime virginis, Christus, magis autem pro salute tocius mundi et de futuris auisauit et viam ostendit adipi- 30 scende eterne beatitudinis predicacione suaque doctrina, sed et graciam tribuit et virtutem, tantaque Christi ad Ioseph siue ad quemcumque alterum respectu meriti differens excellencia est, vt animus fidelis comparare erubescat. Satis est intelligere, quoniam Christus id ipsum meruit, quod proprie ei attribuatur redemptorem fuisse humani generis, ianuam regni celestis aperuisse, a pote- 35 state dyaboli liberasse, et peccata deleuisse mundi continuoque delere. Attri- buitur denique ei propterea, quod caput est ecclesie, siquidem acciones princi- pales ad salutem vtilitatemque pertinentes subditorum proprie attribuuntur primo supremoque principi cuiuslibet societatis, victoria presertim habita de eius ini- mico, quomodo Ioab, princeps milicie illius, voluit, vt non sibi, sed Dauid 40 victoria ascriberetur de Raab regia ciuitate, eciam expugnata per eum. Sed et illa potissima racio est, quare Christo eciam secundum humanitatem, licet illas non vt homo principaliter fecerit, attribuuntur predicte quatuor alieque excellencie 5
Strana 866
866 Liber XVII. Caput XLVIII. operaciones in salutem omnium fidelium, quoniam competit Christo, quod dedit sibi pater, maius profecto omnibus nominari Deum et esse; Deus quippe est, quo maius nichil cogitari potest, et hoc nomen, quod pure creature incom- municabile est, datum est Ihesu, filio beatissime virginis. Datum certe nullis suis precedentibus meritis, quamuis meruerit eius manifestacionem tam admira- bilem, vt qui a Iudeis fuerat crucifixus, a gentibus firmissime Deus esse cre- deretur. Primam vero donacionem ipse non meruit; propterea namque, quod veritate nominis huius nichil maius cogitari potest; excedit hauddubie omnium hominum merita, angelorum eciam. Vnde, quoniam donacione paterna Christus nominatur, estque verissime Deus, diuine acciones omnes merito eidem ascri- 10 buntur, omnesque eius operaciones, quoniam a Deo procedentes, proprie appel- lantur diuine pocius, quam humane, licet ipse verissime homo sit et homo appelletur; duabus namque naturis entibus, sed vna dumtaxat persona, quon- iam persona hec non humana, sed est diuina, acciones autem sunt supposito- rum; racione igitur diuini suppositi, a quo procedunt omnes Christi acciones, 15 diuine appellantur. Duobus etenim Dei ex parte in Christo concurrentibus, natura et persona, parte vero hominis natura dumtaxat, attenta presertim excellencia diuine virtutis supra humanam infirmitatem, merito obtinet appella- cio diuina ita, vt, quando per modum suppositi enuncciaciones fiunt, Deo attri- buantur, passiones seu operaciones, omnino sue nature repugnantes, quomodo 20 est sitire, esurire, fatigari, tristari, pauere, mori et resurgere, homini; quoque diuine, asserente communi doctrina, quod puer ille creauit stellas, racione autem communis doctrina hoc dictum asserit, quando Paulus affirmat, quod Deus per Christum fecit et secula. Quamuis igitur racione vnionis naturarum in vna persona communicacio inuicem fiat ydiomatum, hoc est proprietatum 25 seorsum cuilibet naturarum competencium, quia tamen illa vnio non in persona hominis, sed Dei facta est, hinc acciones a Christo Deo et homine procedentes magis diuine, quam dicuntur humane. Sed et ipse, vt honorem paternum diui- numque semper ac magis exaltaret, eciam quod sibi videbatur esse proprium, patri attribuit, dicens: „Mea doctrina non est mea, sed eius, qui misit me“ et 30 „Sermonem, quem audistis, non est meus, sed eius, qui misit me, patris.“ Quo- circa generis cuius fuerit potestas eius, dicere consequenter oportet ad illa, que exposita fuere in proxima hinc intelligencia, videlicet, quod non naturalis nec instrumentalis, ea vtendo significacione, quia hiis vtuntur terminis philo- sophice discipline, item nec ciuilis aut politica, sed quod fuit ierarchica siue 35 diuina, voluntate Dei sibi assistente, quoniam diuinam adimpleuit ordinacionem, teste ipso, quod oportuit pati Christum, et ita intrare in gloriam suam, racione reddita discipulis suis, cum ait: „Hec sunt verba, que locutus sum ad vos, cum adhuc essem vobiscum, quoniam neccesse est adimpleri omnia, que scripta sunt in lege Moysi et prophetis et psalmis de me.“ Quoniam sic scriptum est 40 et sic oportebat Christum pati, itaque causam et passionis sue et omnium sua- rum accionum dixit esse diuinam ordinacionem, quam quoniam ipse impleuit, 5
866 Liber XVII. Caput XLVIII. operaciones in salutem omnium fidelium, quoniam competit Christo, quod dedit sibi pater, maius profecto omnibus nominari Deum et esse; Deus quippe est, quo maius nichil cogitari potest, et hoc nomen, quod pure creature incom- municabile est, datum est Ihesu, filio beatissime virginis. Datum certe nullis suis precedentibus meritis, quamuis meruerit eius manifestacionem tam admira- bilem, vt qui a Iudeis fuerat crucifixus, a gentibus firmissime Deus esse cre- deretur. Primam vero donacionem ipse non meruit; propterea namque, quod veritate nominis huius nichil maius cogitari potest; excedit hauddubie omnium hominum merita, angelorum eciam. Vnde, quoniam donacione paterna Christus nominatur, estque verissime Deus, diuine acciones omnes merito eidem ascri- 10 buntur, omnesque eius operaciones, quoniam a Deo procedentes, proprie appel- lantur diuine pocius, quam humane, licet ipse verissime homo sit et homo appelletur; duabus namque naturis entibus, sed vna dumtaxat persona, quon- iam persona hec non humana, sed est diuina, acciones autem sunt supposito- rum; racione igitur diuini suppositi, a quo procedunt omnes Christi acciones, 15 diuine appellantur. Duobus etenim Dei ex parte in Christo concurrentibus, natura et persona, parte vero hominis natura dumtaxat, attenta presertim excellencia diuine virtutis supra humanam infirmitatem, merito obtinet appella- cio diuina ita, vt, quando per modum suppositi enuncciaciones fiunt, Deo attri- buantur, passiones seu operaciones, omnino sue nature repugnantes, quomodo 20 est sitire, esurire, fatigari, tristari, pauere, mori et resurgere, homini; quoque diuine, asserente communi doctrina, quod puer ille creauit stellas, racione autem communis doctrina hoc dictum asserit, quando Paulus affirmat, quod Deus per Christum fecit et secula. Quamuis igitur racione vnionis naturarum in vna persona communicacio inuicem fiat ydiomatum, hoc est proprietatum 25 seorsum cuilibet naturarum competencium, quia tamen illa vnio non in persona hominis, sed Dei facta est, hinc acciones a Christo Deo et homine procedentes magis diuine, quam dicuntur humane. Sed et ipse, vt honorem paternum diui- numque semper ac magis exaltaret, eciam quod sibi videbatur esse proprium, patri attribuit, dicens: „Mea doctrina non est mea, sed eius, qui misit me“ et 30 „Sermonem, quem audistis, non est meus, sed eius, qui misit me, patris.“ Quo- circa generis cuius fuerit potestas eius, dicere consequenter oportet ad illa, que exposita fuere in proxima hinc intelligencia, videlicet, quod non naturalis nec instrumentalis, ea vtendo significacione, quia hiis vtuntur terminis philo- sophice discipline, item nec ciuilis aut politica, sed quod fuit ierarchica siue 35 diuina, voluntate Dei sibi assistente, quoniam diuinam adimpleuit ordinacionem, teste ipso, quod oportuit pati Christum, et ita intrare in gloriam suam, racione reddita discipulis suis, cum ait: „Hec sunt verba, que locutus sum ad vos, cum adhuc essem vobiscum, quoniam neccesse est adimpleri omnia, que scripta sunt in lege Moysi et prophetis et psalmis de me.“ Quoniam sic scriptum est 40 et sic oportebat Christum pati, itaque causam et passionis sue et omnium sua- rum accionum dixit esse diuinam ordinacionem, quam quoniam ipse impleuit, 5
Strana 867
Liber XVII. Caput XLVIII. XLIX. 867 intrauit in gloriam suam data sibi omni potestate in celo et in terra; vnde Petrus in canonica sua inquit, quod profectus est in celum subiectis sibi angelis et potestatibus et virtutibus. Capitulum XLIX. De sex euangelicis potestatibus, quomodo Christo com- 5 pecierunt, disseritur, declarato, quod circa effectum gracie sacramentalis septifariam potestatem intelligi oportet, quarum vna dumtaxat eorum ministris competit, quatuor Christo, et due Deo, sed et de potestate cooperacionis exponitur lacius. Dicta, que precesserunt documenta exposita, sint de vltima potestate 10 concessa apostolis dimittendi hominibus peccata eorum, de qua quomodo in Christo fuerit, quoniam longius proposito exposicio declarauit, de aliis sex suc- cincte est pertransire. Etenim potestas conficiendi sacramentum eucharistie aliter in apostolis, aliter in Christo fuit, quoniam Christus proprio, Christi autem verbo tam apostoli, quam alii ministri ecclesie sacramenta conficiunt. 15 Sed hoc esse videtur commune, quod Christus eciam confecit potestate ierarchica, pote, quoniam Deus ordinauit, vt fideles suos cibaret ex adipe frumenti, quod diuina voluntas, assistens verbis eius, conuertit panem in carnem, et vinum in sanguinem, accione hac, que est transubstanciare vnum corpus in alterum, competente dumtaxat diuine virtuti. Quod autem vsus fuerit iudiciaria pote- 20 state, sicut, dum aliquis causam habet aduersus alium, conuentus forenses agun- tur, non facile multa reperiuntur exempla. Etenim semel requisitus ab vno ex turba dicere fratri suo, vt hereditatem secum diuideret, non assensit, dicens illi: „Homo, quis me constituit iudicem aut diuisorem inter vos“, ymmo, quod ambo ipsi aliique fideles non familie herciscunde, magis autem, vt habundan- 25 ciam diuiciarum contempnerent, salutari illico docuit exhortacione, racione red- dita, quia non in habundancia cuiusquam vita eius est ex hiis, que possidet. At quoniam huiusmodi iudiciaria potestas in acciones quatuor supra distributa est, declaracionem legis diuine, legum ordinacionem, quibus subditi viuere debent, disposicionemque ministrorum ad exercenda ecclesie officia, firmandi 30 quoque mandata per censuras de quarta eiusmodi accione vix exemplum repe- riri potest, sed copiose de omnibus aliis. Etenim elegit apostolos, vt secum essent, eosque ad predicandum mitteret, designauit item et alios LXXII officio illis inferiores, binos et binos ex illis mittens ante faciem suam in omnem ciui- tatem et locum, in quo ipse erat venturus. Quot autem et quam leges saluta- 35 res pro obtinenda eterna vita edidit, euangelia manifestant in quam plurimis locis. Nec minus, quas fecit declaraciones circa precepta decalogi multosque scribarum, seniorum et Phariseorum errores. Quarta rursus potestate tempora- lia metendi ab hiis, quibus spiritualia seminabat, vsum fuisse Christum exempla Scriptores III. 110
Liber XVII. Caput XLVIII. XLIX. 867 intrauit in gloriam suam data sibi omni potestate in celo et in terra; vnde Petrus in canonica sua inquit, quod profectus est in celum subiectis sibi angelis et potestatibus et virtutibus. Capitulum XLIX. De sex euangelicis potestatibus, quomodo Christo com- 5 pecierunt, disseritur, declarato, quod circa effectum gracie sacramentalis septifariam potestatem intelligi oportet, quarum vna dumtaxat eorum ministris competit, quatuor Christo, et due Deo, sed et de potestate cooperacionis exponitur lacius. Dicta, que precesserunt documenta exposita, sint de vltima potestate 10 concessa apostolis dimittendi hominibus peccata eorum, de qua quomodo in Christo fuerit, quoniam longius proposito exposicio declarauit, de aliis sex suc- cincte est pertransire. Etenim potestas conficiendi sacramentum eucharistie aliter in apostolis, aliter in Christo fuit, quoniam Christus proprio, Christi autem verbo tam apostoli, quam alii ministri ecclesie sacramenta conficiunt. 15 Sed hoc esse videtur commune, quod Christus eciam confecit potestate ierarchica, pote, quoniam Deus ordinauit, vt fideles suos cibaret ex adipe frumenti, quod diuina voluntas, assistens verbis eius, conuertit panem in carnem, et vinum in sanguinem, accione hac, que est transubstanciare vnum corpus in alterum, competente dumtaxat diuine virtuti. Quod autem vsus fuerit iudiciaria pote- 20 state, sicut, dum aliquis causam habet aduersus alium, conuentus forenses agun- tur, non facile multa reperiuntur exempla. Etenim semel requisitus ab vno ex turba dicere fratri suo, vt hereditatem secum diuideret, non assensit, dicens illi: „Homo, quis me constituit iudicem aut diuisorem inter vos“, ymmo, quod ambo ipsi aliique fideles non familie herciscunde, magis autem, vt habundan- 25 ciam diuiciarum contempnerent, salutari illico docuit exhortacione, racione red- dita, quia non in habundancia cuiusquam vita eius est ex hiis, que possidet. At quoniam huiusmodi iudiciaria potestas in acciones quatuor supra distributa est, declaracionem legis diuine, legum ordinacionem, quibus subditi viuere debent, disposicionemque ministrorum ad exercenda ecclesie officia, firmandi 30 quoque mandata per censuras de quarta eiusmodi accione vix exemplum repe- riri potest, sed copiose de omnibus aliis. Etenim elegit apostolos, vt secum essent, eosque ad predicandum mitteret, designauit item et alios LXXII officio illis inferiores, binos et binos ex illis mittens ante faciem suam in omnem ciui- tatem et locum, in quo ipse erat venturus. Quot autem et quam leges saluta- 35 res pro obtinenda eterna vita edidit, euangelia manifestant in quam plurimis locis. Nec minus, quas fecit declaraciones circa precepta decalogi multosque scribarum, seniorum et Phariseorum errores. Quarta rursus potestate tempora- lia metendi ab hiis, quibus spiritualia seminabat, vsum fuisse Christum exempla Scriptores III. 110
Strana 868
868 Liber XVII. Caput XLIX. demonstrant Mathei, Zachei et Pharisei, a quibus conuiuia suscepit, mulierum rursus, que cum eo ex Galilea Iherosolimam ascenderant, eidem de suis facul- tatibus ministrantes, et quoniam Iudas dispensator familie sue loculos habebat, que mittebantur portans. Vtrum autem eiusmodi potestas ierarchici generis fuerit, sicut et alie, quamuis non tam clare constet, tamen dissercioni fauet, quod in vltima cena interrogati discipuli eius responderunt, nichil eis defuisse, licet ab eo missis sine sacculo et pera et calciamentis; itaque diuina prouiden- cia singulariter astitit verbo eius, quando illis precepit nichil deferre neque pecuniam in zonis, quoniam operarius cibo ac sua mercede dignus esset. Assi- stet eciam, quamdiu erit, ecclesie sue sancte, vt, quomodo psalmista affatur, 10 gloria et diuicie semper sint in domo eius in seculum seculi, iusticia Dei manente, qui ordinauit eis, qui euangelium anunciant, de euangelio viuere. Ministrasse autem baptismum per semetipsum non tam expresse legitur, quam- uis racione credatur baptizasse primos discipulos suos, qui baptizabant alios. Etenim, si Paulus propter doctrine excellenciam dixit: „Non misit me Christus 15 baptizare, sed euangelizare“, apostoli eciam ministrare mensis noluerunt, vt vacarent verbo et oracioni, racio profecto demonstrat id verum esse, quod Iohannes testatur, quamquam Ihesus non baptisaret, sed discipuli eius; fuisse tamen in eo baptizandi potestatem, ostendunt verba vltima, quando declarauit formam baptismi apostolis precipiens, vt baptisarent omnes gentes in nomine 20 patris et filii et spiritus sancti. Sed et illa, que Nicodemo dixit baptismi indicans neccessitatem: „Nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu sancto, non potest intrare in regnum Dei“, hiis monstrantibus verbis baptisandi pote- statem ierarchicam diuinamque esse. Vt vero apercius quod dicimus intelliga- tur, quantum ad opus baptismi vel cuiusuis alterius sacramenti septiformis con- 25 sideratur potestas efficiencie principalis, que Deo soli competit propterea, quod solus potest creare et infundere primam seu principalem graciam cuiuslibet sacramenti. Altera est cooperacionis, vt si Deus alicui creature concederet secum concurrere in causacione gracie. Est vero altera auctoritatis, vt solo alicuius credatur verbo de neccessitate et efficacia cuiuslibet sacramenti. Est 30 quarta potestas excellencie, vt pote si secundum maiorem vel minorem virtu- tem sistentem in ministro maior vel minor gracia conferretur sacramentum suscipienti, quomodo Corinthi arbitrabantur super alios se extollentes, qui a maioribus ecclesie ministris erant baptizati, dicente vnoquoque eorum: „Ego quidem sum Pauli, ego Appollo, ego vero Cephe, ego autem Christi,“ quos 35 apostolus reprehendit, quoniam diuisus non esset Christus, neque Paulus aut Cephas esset crucifixus pro eis, neque in istorum nomine vel alicuius alterius puri hominis baptizati essent, propter quod eiusmodi potestatem excellencie Deus nulli ministro sacramenti concedere voluit, ne spes poneretur in homine. Qua racione nec eciam concedere voluit in nomine cuiusuis ministri ecclesie 40 baptismum seu quoduis aliud sacramentum conferri debere, vt sicut dictus fuerit baptismus Iohannis, qui erat in aqua solum, ita diceretur baptismus 5
868 Liber XVII. Caput XLIX. demonstrant Mathei, Zachei et Pharisei, a quibus conuiuia suscepit, mulierum rursus, que cum eo ex Galilea Iherosolimam ascenderant, eidem de suis facul- tatibus ministrantes, et quoniam Iudas dispensator familie sue loculos habebat, que mittebantur portans. Vtrum autem eiusmodi potestas ierarchici generis fuerit, sicut et alie, quamuis non tam clare constet, tamen dissercioni fauet, quod in vltima cena interrogati discipuli eius responderunt, nichil eis defuisse, licet ab eo missis sine sacculo et pera et calciamentis; itaque diuina prouiden- cia singulariter astitit verbo eius, quando illis precepit nichil deferre neque pecuniam in zonis, quoniam operarius cibo ac sua mercede dignus esset. Assi- stet eciam, quamdiu erit, ecclesie sue sancte, vt, quomodo psalmista affatur, 10 gloria et diuicie semper sint in domo eius in seculum seculi, iusticia Dei manente, qui ordinauit eis, qui euangelium anunciant, de euangelio viuere. Ministrasse autem baptismum per semetipsum non tam expresse legitur, quam- uis racione credatur baptizasse primos discipulos suos, qui baptizabant alios. Etenim, si Paulus propter doctrine excellenciam dixit: „Non misit me Christus 15 baptizare, sed euangelizare“, apostoli eciam ministrare mensis noluerunt, vt vacarent verbo et oracioni, racio profecto demonstrat id verum esse, quod Iohannes testatur, quamquam Ihesus non baptisaret, sed discipuli eius; fuisse tamen in eo baptizandi potestatem, ostendunt verba vltima, quando declarauit formam baptismi apostolis precipiens, vt baptisarent omnes gentes in nomine 20 patris et filii et spiritus sancti. Sed et illa, que Nicodemo dixit baptismi indicans neccessitatem: „Nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu sancto, non potest intrare in regnum Dei“, hiis monstrantibus verbis baptisandi pote- statem ierarchicam diuinamque esse. Vt vero apercius quod dicimus intelliga- tur, quantum ad opus baptismi vel cuiusuis alterius sacramenti septiformis con- 25 sideratur potestas efficiencie principalis, que Deo soli competit propterea, quod solus potest creare et infundere primam seu principalem graciam cuiuslibet sacramenti. Altera est cooperacionis, vt si Deus alicui creature concederet secum concurrere in causacione gracie. Est vero altera auctoritatis, vt solo alicuius credatur verbo de neccessitate et efficacia cuiuslibet sacramenti. Est 30 quarta potestas excellencie, vt pote si secundum maiorem vel minorem virtu- tem sistentem in ministro maior vel minor gracia conferretur sacramentum suscipienti, quomodo Corinthi arbitrabantur super alios se extollentes, qui a maioribus ecclesie ministris erant baptizati, dicente vnoquoque eorum: „Ego quidem sum Pauli, ego Appollo, ego vero Cephe, ego autem Christi,“ quos 35 apostolus reprehendit, quoniam diuisus non esset Christus, neque Paulus aut Cephas esset crucifixus pro eis, neque in istorum nomine vel alicuius alterius puri hominis baptizati essent, propter quod eiusmodi potestatem excellencie Deus nulli ministro sacramenti concedere voluit, ne spes poneretur in homine. Qua racione nec eciam concedere voluit in nomine cuiusuis ministri ecclesie 40 baptismum seu quoduis aliud sacramentum conferri debere, vt sicut dictus fuerit baptismus Iohannis, qui erat in aqua solum, ita diceretur baptismus 5
Strana 869
Liber XVII. Caput XLIX. 869 Petri, Pauli, vel Bartholomei, per quem regenerantur homines ex aqua et spiritu sancto. Etenim, cum sacramenta legis gracie non a meritis aut virtute sancti huius vel illius, sed ex passione Christi omnem habeant efficaciam et virtutem, minime iustum fuit, vt in nomine ministrorum sacramenta conferren- 5 tur. Quapropter nec ipsis concedere voluit potestatem sextam sacramenta insti- tuendi, ne multiplicacio fieret numeri sacramentorum, ministris ipsis pro tem- pore gloriantibus, eandem sicut et prioribus sibi competere potestatem. Etenim quiuis summorum pontificum sacramentum instituere vellet, tantam sibi arbitra- tus, sicut et Petro, competere potestatem. Concessit autem Deus septimam potestatem ministerii, que sicut in Petro instrumentalis, ita est in quolibet summo pontifice aliisque ecclesie ministris ad baptismi dispensacionem et cuius- uis alterius sacramenti. Sed et de secunda dicta cooperacionis doctorum qui- dam asserere voluerunt, quamuis non concessam, concedi tamen potuisse mini- stris ecclesie, vt sicut in ministerio habent exterius sanctificare, ita in ministerio 15 haberent intus mundare, et, sicut in bonis operibus nostris Deus operatur et nos, nec ipse tantum, nec nos tantum, sed ipse nobiscum et in nobis, quomodo Paulus dicit: „Habundancius omnibus laboraui non ego solus, sed gracia Dei mecum.“ Sed hic modus cooperacionis videtur dicere intrinsecam virtutem, a qua sanctificacio seu interior mundacio procederet, quomodo in rebus naturali- 20 bus produccio formarum, quamuis a Deo principaliter procedit, tamen a virtute intrinseca ipsius cause efficientis, quod et creature in rebus nature competere potest propterea, quod in eiusmodi produccione forme ex vno ente producitur aliud, itaque presupponitur aliquid, ex quo agens siue per se ipsum aut mediante instrumento in effectu ab eo procedente formam producit. Hoc autem 25 minime contingeret in causacione gracie, animam interius mundificantis. Illa quippe non est ex potencia materie prime, quia tunc per naturam posset fieri; cumque infusio gracie, non nature, sed opus sit libere voluntatis Dei; pro- duceretur igitur non dumtaxat a virtute nature create a Deo, sed eciam a voluntate creature racionalis, velut ex nichilo eam causante. Non dicitur 30 autem, si Deus potest aut non eiusmodi concedere potestatem, sed quod crea- tura ipsa quantumcumque excellens sit, pote homo vel angelus non est capax potestatis huius. Cum enim substancia cuiuslibet creature ex nichilo sit, minime patitur racio recta intelligencie, vt cuius esse ex nichilo est, producat ex nichilo esse alterius. Nam qua racione posset producere muscam ex nichilo, eadem 35 racione celum empirreum, hominem vel angelum, eadem tantaque in agente per creacionem requisita virtute, vt hoc producat vel illud, cum nulla sit disposi- cio vel repugnancia in eo, ex quo producit, videlicet in nichilo, vt hoc fiat vel illud. Sed quoniam tota racio facti dumtaxat et omnipotencia facientis, hoc est voluntas sua, propterea quod subest ei facere posse, quod voluerit: 40 indifferens igitur est, vt hoc faciat vel illud, et propterea de Deo, cuius volun- tas omnipotens est, dicitur, quod omnia, quecumque voluit Deus, fecit. Non vero sic est in produccione naturali vel artificiali, creature competente, vbi 10 110*
Liber XVII. Caput XLIX. 869 Petri, Pauli, vel Bartholomei, per quem regenerantur homines ex aqua et spiritu sancto. Etenim, cum sacramenta legis gracie non a meritis aut virtute sancti huius vel illius, sed ex passione Christi omnem habeant efficaciam et virtutem, minime iustum fuit, vt in nomine ministrorum sacramenta conferren- 5 tur. Quapropter nec ipsis concedere voluit potestatem sextam sacramenta insti- tuendi, ne multiplicacio fieret numeri sacramentorum, ministris ipsis pro tem- pore gloriantibus, eandem sicut et prioribus sibi competere potestatem. Etenim quiuis summorum pontificum sacramentum instituere vellet, tantam sibi arbitra- tus, sicut et Petro, competere potestatem. Concessit autem Deus septimam potestatem ministerii, que sicut in Petro instrumentalis, ita est in quolibet summo pontifice aliisque ecclesie ministris ad baptismi dispensacionem et cuius- uis alterius sacramenti. Sed et de secunda dicta cooperacionis doctorum qui- dam asserere voluerunt, quamuis non concessam, concedi tamen potuisse mini- stris ecclesie, vt sicut in ministerio habent exterius sanctificare, ita in ministerio 15 haberent intus mundare, et, sicut in bonis operibus nostris Deus operatur et nos, nec ipse tantum, nec nos tantum, sed ipse nobiscum et in nobis, quomodo Paulus dicit: „Habundancius omnibus laboraui non ego solus, sed gracia Dei mecum.“ Sed hic modus cooperacionis videtur dicere intrinsecam virtutem, a qua sanctificacio seu interior mundacio procederet, quomodo in rebus naturali- 20 bus produccio formarum, quamuis a Deo principaliter procedit, tamen a virtute intrinseca ipsius cause efficientis, quod et creature in rebus nature competere potest propterea, quod in eiusmodi produccione forme ex vno ente producitur aliud, itaque presupponitur aliquid, ex quo agens siue per se ipsum aut mediante instrumento in effectu ab eo procedente formam producit. Hoc autem 25 minime contingeret in causacione gracie, animam interius mundificantis. Illa quippe non est ex potencia materie prime, quia tunc per naturam posset fieri; cumque infusio gracie, non nature, sed opus sit libere voluntatis Dei; pro- duceretur igitur non dumtaxat a virtute nature create a Deo, sed eciam a voluntate creature racionalis, velut ex nichilo eam causante. Non dicitur 30 autem, si Deus potest aut non eiusmodi concedere potestatem, sed quod crea- tura ipsa quantumcumque excellens sit, pote homo vel angelus non est capax potestatis huius. Cum enim substancia cuiuslibet creature ex nichilo sit, minime patitur racio recta intelligencie, vt cuius esse ex nichilo est, producat ex nichilo esse alterius. Nam qua racione posset producere muscam ex nichilo, eadem 35 racione celum empirreum, hominem vel angelum, eadem tantaque in agente per creacionem requisita virtute, vt hoc producat vel illud, cum nulla sit disposi- cio vel repugnancia in eo, ex quo producit, videlicet in nichilo, vt hoc fiat vel illud. Sed quoniam tota racio facti dumtaxat et omnipotencia facientis, hoc est voluntas sua, propterea quod subest ei facere posse, quod voluerit: 40 indifferens igitur est, vt hoc faciat vel illud, et propterea de Deo, cuius volun- tas omnipotens est, dicitur, quod omnia, quecumque voluit Deus, fecit. Non vero sic est in produccione naturali vel artificiali, creature competente, vbi 10 110*
Strana 870
870 Liber XVII. Caput XLIX. non quodlibet ex quolibet producere aut facere potest, sed determinatum agens determinatam formam, et ex determinata materia. Sicut enim faber ex butiro aut melle gladium vel securim facere nequit, ita nec ex semine bouis leo, vel arietis nascitur lupus. Quoniam igitur creatura omnis ex nichilo habet esse, vtique omnipotencia, que requiritur ad creacionem, repugnat eidem; nulla et- enim passio suum excedit subiectum, sistente fundamento pocioris entitatis pre illo, quod in ipso fundatur; cumque omnis potencie subiectum seu fundamen- tum sit esse illius, cuius potencia est, essencia autem creature cuiuslibet, quon- iam ex nichilo est, sua certe condicione nature vanitati subiecta est, quia fra- gilis et infirma, esse suo in totum ab alio dependente, recipere igitur non 10 potest omnipotenciam creandi, que pure ac summe et infinite est entitatis, rele- gata omnino ab ea omnipotencialitate. Cum tamen hec omni creature a Deo intrinsece competat, vt sine illa intelligi non possit; iam enim creatura non esset, si non esset in potencia obedienciali creatoris, vt in illa et de illa faciat omne, quod velit. Quoniam vero omnipotencialitas subiectum esse nequit 15 pure actualitatis, que requiritur in agente aliquid ex nichilo, omnis vtique creatura incapax est omnipotencie. Et rursum, si esset omnipotens, iam crea- tura non esset, cum vnum dumtaxat, non vero duo aut multa esse possint omnipotencia. Quia igitur contradiccionem includit, tanquam omni ex parte creature repugnat esse omnipotentem, hinc est, vt proprie Deo cooperetur in 20 causacione gracie, cum pura creatura sit minister ecclesie in sacramento, capax non est potestatis huius. Comparacione vero aliqua competere posset creature huiusmodi potestas, sed hoc est valde per accidens, pote si alicui Deus con- cederet, quando diceret illum vel istum psalmum se infusurum graciam illi, pro quo oraret, vel creaturum esse angelum aut hominem, creacione huiusmodi 25 a solo Deo existente, non vero ab homine, dicente psalmum, quomodo conces- sit, vt ad verbum Helisei Naaman mundaretur a lepra in aquis Iordanis, qui- bus ille dicebat Damasci aquas esse meliores ad mundacionem eiusmodi, Heli- sei verbo aut aque virtute minime attingente eam mundacionem aut efficiente. Quali modo eciam contingit in sacramentis, dum ad verba, que ministri pro- 30 ferunt, suam graciam infundit Deus sacramenta digne suscipientibus, sed hec proprie instrumentalis pocius quam cooperacionis potestas dicitur. Eiusmodi autem potestatibus enumeratis, que illarum Christo compecierint, intuenti clare- scere potest. Hac enim vltima rarissime vsus fuit, fortasse ex racione illa, quoniam accio ministerialis, vt communiter non tam decet principalem actorem, 35 sed ipse aliquando exercuit, qui non venit ministrari, sed ministrare. Tercia vero potestas auctoritatis Christo certe, non vero alicui competit ministrorum; ipse etenim preceptor et factor est, vt quod sermone dicit, impleat virtute, ita- que in fiducia verbi eius licet laxare rethe. Vnde circa neccessitatem et effi- caciam baptismi rectissime creditur, verbo eius contestanti, nisi renatum ex 40 aqua et spiritu sancto regnum Dei intrare non posse et saluum fieri creden- tem, si baptisatus fuerit. Alias vero tres potestates, videlicet institucionis 5
870 Liber XVII. Caput XLIX. non quodlibet ex quolibet producere aut facere potest, sed determinatum agens determinatam formam, et ex determinata materia. Sicut enim faber ex butiro aut melle gladium vel securim facere nequit, ita nec ex semine bouis leo, vel arietis nascitur lupus. Quoniam igitur creatura omnis ex nichilo habet esse, vtique omnipotencia, que requiritur ad creacionem, repugnat eidem; nulla et- enim passio suum excedit subiectum, sistente fundamento pocioris entitatis pre illo, quod in ipso fundatur; cumque omnis potencie subiectum seu fundamen- tum sit esse illius, cuius potencia est, essencia autem creature cuiuslibet, quon- iam ex nichilo est, sua certe condicione nature vanitati subiecta est, quia fra- gilis et infirma, esse suo in totum ab alio dependente, recipere igitur non 10 potest omnipotenciam creandi, que pure ac summe et infinite est entitatis, rele- gata omnino ab ea omnipotencialitate. Cum tamen hec omni creature a Deo intrinsece competat, vt sine illa intelligi non possit; iam enim creatura non esset, si non esset in potencia obedienciali creatoris, vt in illa et de illa faciat omne, quod velit. Quoniam vero omnipotencialitas subiectum esse nequit 15 pure actualitatis, que requiritur in agente aliquid ex nichilo, omnis vtique creatura incapax est omnipotencie. Et rursum, si esset omnipotens, iam crea- tura non esset, cum vnum dumtaxat, non vero duo aut multa esse possint omnipotencia. Quia igitur contradiccionem includit, tanquam omni ex parte creature repugnat esse omnipotentem, hinc est, vt proprie Deo cooperetur in 20 causacione gracie, cum pura creatura sit minister ecclesie in sacramento, capax non est potestatis huius. Comparacione vero aliqua competere posset creature huiusmodi potestas, sed hoc est valde per accidens, pote si alicui Deus con- cederet, quando diceret illum vel istum psalmum se infusurum graciam illi, pro quo oraret, vel creaturum esse angelum aut hominem, creacione huiusmodi 25 a solo Deo existente, non vero ab homine, dicente psalmum, quomodo conces- sit, vt ad verbum Helisei Naaman mundaretur a lepra in aquis Iordanis, qui- bus ille dicebat Damasci aquas esse meliores ad mundacionem eiusmodi, Heli- sei verbo aut aque virtute minime attingente eam mundacionem aut efficiente. Quali modo eciam contingit in sacramentis, dum ad verba, que ministri pro- 30 ferunt, suam graciam infundit Deus sacramenta digne suscipientibus, sed hec proprie instrumentalis pocius quam cooperacionis potestas dicitur. Eiusmodi autem potestatibus enumeratis, que illarum Christo compecierint, intuenti clare- scere potest. Hac enim vltima rarissime vsus fuit, fortasse ex racione illa, quoniam accio ministerialis, vt communiter non tam decet principalem actorem, 35 sed ipse aliquando exercuit, qui non venit ministrari, sed ministrare. Tercia vero potestas auctoritatis Christo certe, non vero alicui competit ministrorum; ipse etenim preceptor et factor est, vt quod sermone dicit, impleat virtute, ita- que in fiducia verbi eius licet laxare rethe. Vnde circa neccessitatem et effi- caciam baptismi rectissime creditur, verbo eius contestanti, nisi renatum ex 40 aqua et spiritu sancto regnum Dei intrare non posse et saluum fieri creden- tem, si baptisatus fuerit. Alias vero tres potestates, videlicet institucionis 5
Strana 871
Liber XVII. Caput XLIX. 871 sacramentorum, vtque eius nomine distribuerentur atque propter eius merita conferretur gracia, manifestum est ipsi Christo eciam secundum quod homo est competere, sicut ei competit iudicium vniuersaliter omnium, quia est hominis filius. Principalis autem efficientis competit Christo secundum quod Deus, quoniam in quantum Deus, non vero in quantum homo est, omnipotencia sibi competit. Sed vtrum cooperacionis potestas secundum quod homo est eidem posset competere, preexposita manifestarunt eiusmodi potestatis, loquendo pro- prie, hominem vel angelum vel aliam quamuis creaturam capacem non esse. Quo vero ad enumeratam 2° ecclesiasticam potestatem, miracula faciendi, quo- 10 ciens illa fuerit vsus Iohannes euangelista annumeratum esse noluit, quando euangelium suum hoc fine conclusit: „Multa quidem et alia signa fecit Ihesus in conspectu discipulorum suorum, que non sunt scripta in libro hoc, et iterum sunt autem et alia multa, que fecit Ihesus, que si scribantur per singula, nec ipsum arbitror mundum capere eos, qui scribendi sunt libros.“ Quod autem ierarchica esset in eo eiusmodi potestas faciendi miracula, quoniam illa quan- tum ad id, quod in ipsis est principale, nisi diuina virtute fieri non possunt, manifestum est premissa intuentibus, considerantibus item, quod miraculorum operacio tribuitur sanctorum reliquiis atque sepulchris. Verum quoniam aposto- lus inter nouem genera gracie gratis date enumerat graciam sanitatum et ope- 20 racionem virtutum, vnde quemadmodum fides et sciencia dicunt habitualem virtutem, sistentem in anima, ita et gracia miraculorum dicere videtur, intelli- gendum est, quod eciam si virtutem sistentem in anima diceret, illa non vt continue permanens, sed vt raptim transiens diceretur esse, quomodo se habet gracia prophecie, que prophetis non semper aderat, sed quando placebat Deo 25 per interualla temporum, qui psallendo vel orando se ipsos disponebant, vt ad prophetandum illuminacio diuina illis adesset. Sic eciam in faciendis miraculis contigit noui tempore testamenti, non quidem comprehensis apostolis, alii sancti, quantumcumque fulserit in eis gracia virtutum, oracionibus eorum se recom- mendantibus non semper obtinuerunt quod illi precati fuere, qui tamen saluta- 30 ria consilia et vtiles exhortaciones semper dederunt requirentibus eos. Per hoc ostenso alio modo, quia continue competere eis sermonem sapiencie et sciencie aut fidem, quam sanitatum graciam vel operacionem virtutum, oracionibus eorum, vt miracula fierent, non semper assistente diuina virtute, quemadmodum eciam non semper assistit reliquiis et sepulchris eorum, ista vtique visitantibus et illas 35 venerantibus non obtinentibus semper vota, que petunt. Sed et de homine Christo, quod ei affuerit per modum habitus permanentis sanitatum gracia et operacio virtutum suffragatur racio specialis, vt quoniam diuinitatis erat instru- mentum coniunctum, eratque Deus, ideo continuo quamuis illi adesset gracia siue potestas miracula faciendi, tamen, vt vtiliter fierent, attendenti temporis 40 oportunitatem. Vnde requisitus aliquando respondit matri horam suam nondum venisse. Aliis vero sanctis, quod non sic potestas adesset, patet, quia nun- quam in nomine suo, sed in Christi nomine fecere virtutes. Causam autem 5 15
Liber XVII. Caput XLIX. 871 sacramentorum, vtque eius nomine distribuerentur atque propter eius merita conferretur gracia, manifestum est ipsi Christo eciam secundum quod homo est competere, sicut ei competit iudicium vniuersaliter omnium, quia est hominis filius. Principalis autem efficientis competit Christo secundum quod Deus, quoniam in quantum Deus, non vero in quantum homo est, omnipotencia sibi competit. Sed vtrum cooperacionis potestas secundum quod homo est eidem posset competere, preexposita manifestarunt eiusmodi potestatis, loquendo pro- prie, hominem vel angelum vel aliam quamuis creaturam capacem non esse. Quo vero ad enumeratam 2° ecclesiasticam potestatem, miracula faciendi, quo- 10 ciens illa fuerit vsus Iohannes euangelista annumeratum esse noluit, quando euangelium suum hoc fine conclusit: „Multa quidem et alia signa fecit Ihesus in conspectu discipulorum suorum, que non sunt scripta in libro hoc, et iterum sunt autem et alia multa, que fecit Ihesus, que si scribantur per singula, nec ipsum arbitror mundum capere eos, qui scribendi sunt libros.“ Quod autem ierarchica esset in eo eiusmodi potestas faciendi miracula, quoniam illa quan- tum ad id, quod in ipsis est principale, nisi diuina virtute fieri non possunt, manifestum est premissa intuentibus, considerantibus item, quod miraculorum operacio tribuitur sanctorum reliquiis atque sepulchris. Verum quoniam aposto- lus inter nouem genera gracie gratis date enumerat graciam sanitatum et ope- 20 racionem virtutum, vnde quemadmodum fides et sciencia dicunt habitualem virtutem, sistentem in anima, ita et gracia miraculorum dicere videtur, intelli- gendum est, quod eciam si virtutem sistentem in anima diceret, illa non vt continue permanens, sed vt raptim transiens diceretur esse, quomodo se habet gracia prophecie, que prophetis non semper aderat, sed quando placebat Deo 25 per interualla temporum, qui psallendo vel orando se ipsos disponebant, vt ad prophetandum illuminacio diuina illis adesset. Sic eciam in faciendis miraculis contigit noui tempore testamenti, non quidem comprehensis apostolis, alii sancti, quantumcumque fulserit in eis gracia virtutum, oracionibus eorum se recom- mendantibus non semper obtinuerunt quod illi precati fuere, qui tamen saluta- 30 ria consilia et vtiles exhortaciones semper dederunt requirentibus eos. Per hoc ostenso alio modo, quia continue competere eis sermonem sapiencie et sciencie aut fidem, quam sanitatum graciam vel operacionem virtutum, oracionibus eorum, vt miracula fierent, non semper assistente diuina virtute, quemadmodum eciam non semper assistit reliquiis et sepulchris eorum, ista vtique visitantibus et illas 35 venerantibus non obtinentibus semper vota, que petunt. Sed et de homine Christo, quod ei affuerit per modum habitus permanentis sanitatum gracia et operacio virtutum suffragatur racio specialis, vt quoniam diuinitatis erat instru- mentum coniunctum, eratque Deus, ideo continuo quamuis illi adesset gracia siue potestas miracula faciendi, tamen, vt vtiliter fierent, attendenti temporis 40 oportunitatem. Vnde requisitus aliquando respondit matri horam suam nondum venisse. Aliis vero sanctis, quod non sic potestas adesset, patet, quia nun- quam in nomine suo, sed in Christi nomine fecere virtutes. Causam autem 5 15
Strana 872
872 Liber XVII. Caput XLIX. L. huius profunda intelligencia declarauit Petrus de claudo loquens, qui sedebat ad portam speciosam templi sanato, racionem quippe reddens ad populum dixit: „Quid miramini in hoc? . . . quasi nostra virtute ac pietate fecerimus hunc ambu- lare?“ . . . „quem confirmauit nomen Christi, et fides, que per eum est, dedit illi integram sanitatem; quo sermone certe Deo omnem tribuit virtutem mira- cula faciendi, non vero sanctorum virtuti aut pietati. Quod eciam ita in Christo fuisse attestatus est in primo sermone post aduentum spiritus sancti, cum ad Iudeos inquit Ihesum Nazarenum, virum approbatum a Deo in vobis virtuti- bus, et prodigiis, et signis, que fecit per illum Deus in medio vestri. Christus preterea de se ipso dixit: „Pater in me manens ipse facit opera.“ Operacio 10 igitur miraculorum in Christo, quantum ad id, quod in ipsis est, principale attribuendum est assistencie diuine voluntatis, generali profecto influencia, vt miracula fiant, satis non ente, quomodo satis est, vt secundum ipsas gratuitas virtutes ille consideret, raciocinetur aut credat, in quo est spiritus sapiencie, sciencie aut fides. Potestas vero predicandi verbum Dei, que prima ecclesia- 15 stica est et Christo affuit, eciam diuina dicitur esse. Nam si ex diuina ordi- nacione credentibus predicacioni apostolorum salus, condempnacio autem non credentibus infallibiliter sequebatur, quanto magis predicacioni filii Dei, qui illis hanc dedit auctoritatem. Vt namque apostolus ait: „Si per angelos dictus sermo factus est firmus, et omnis preuaricacio et inobediencia accepit iustam 20 mercedis retribucionem, quomodo nos effugiemus, si tantam neglexerimus salu- tem, quam Deus locutus est nobis in filio“ angeli quippe omnes administratorii sunt spiritus, et Moyses quantumlibet fidelis tamen tanquam famulus in domo Dei fuit, Christus autem tanquam filius in domo sua, et ideo pre Moyse amplioris glorie habitus est, predicacioni ac verbo suo ordinacione paternaque 25 voluntate assistente magis. 5 Capitulum L. Et si huiusmodi comparacionem prosequi non licet respectu Christi et ecclesie, tamen potestatem ecclesiasticam primo competere ecclesie quam pape disseritur, designatis modis prioritatis sex, tempore, loco, digni- tate, natura, fine et racione, super prioritate prima ampliori facta 30 prosecucione. Exposicione prehabita de septem ecclesie potestatibus, quod in Christo fuerint excellenter, diuinaque ordinacione, quoniam illas, quartam vero preser- tim, adesse habunde cuiuis summorum pontificum scripta ipsius olim Eugenii suorumque verba nunciorum fortassis plus debito attestantur, quod vero eccle- 35 sie et generali concilio, synodalis doctrina eiusque prosecutores: nunc igitur de ordine, quo supradictis competant excellenciusue, hoc est, cui prius et supra alterum, intelligencia hec xx. inquirere habet. In eiusmodi autem inquisicione
872 Liber XVII. Caput XLIX. L. huius profunda intelligencia declarauit Petrus de claudo loquens, qui sedebat ad portam speciosam templi sanato, racionem quippe reddens ad populum dixit: „Quid miramini in hoc? . . . quasi nostra virtute ac pietate fecerimus hunc ambu- lare?“ . . . „quem confirmauit nomen Christi, et fides, que per eum est, dedit illi integram sanitatem; quo sermone certe Deo omnem tribuit virtutem mira- cula faciendi, non vero sanctorum virtuti aut pietati. Quod eciam ita in Christo fuisse attestatus est in primo sermone post aduentum spiritus sancti, cum ad Iudeos inquit Ihesum Nazarenum, virum approbatum a Deo in vobis virtuti- bus, et prodigiis, et signis, que fecit per illum Deus in medio vestri. Christus preterea de se ipso dixit: „Pater in me manens ipse facit opera.“ Operacio 10 igitur miraculorum in Christo, quantum ad id, quod in ipsis est, principale attribuendum est assistencie diuine voluntatis, generali profecto influencia, vt miracula fiant, satis non ente, quomodo satis est, vt secundum ipsas gratuitas virtutes ille consideret, raciocinetur aut credat, in quo est spiritus sapiencie, sciencie aut fides. Potestas vero predicandi verbum Dei, que prima ecclesia- 15 stica est et Christo affuit, eciam diuina dicitur esse. Nam si ex diuina ordi- nacione credentibus predicacioni apostolorum salus, condempnacio autem non credentibus infallibiliter sequebatur, quanto magis predicacioni filii Dei, qui illis hanc dedit auctoritatem. Vt namque apostolus ait: „Si per angelos dictus sermo factus est firmus, et omnis preuaricacio et inobediencia accepit iustam 20 mercedis retribucionem, quomodo nos effugiemus, si tantam neglexerimus salu- tem, quam Deus locutus est nobis in filio“ angeli quippe omnes administratorii sunt spiritus, et Moyses quantumlibet fidelis tamen tanquam famulus in domo Dei fuit, Christus autem tanquam filius in domo sua, et ideo pre Moyse amplioris glorie habitus est, predicacioni ac verbo suo ordinacione paternaque 25 voluntate assistente magis. 5 Capitulum L. Et si huiusmodi comparacionem prosequi non licet respectu Christi et ecclesie, tamen potestatem ecclesiasticam primo competere ecclesie quam pape disseritur, designatis modis prioritatis sex, tempore, loco, digni- tate, natura, fine et racione, super prioritate prima ampliori facta 30 prosecucione. Exposicione prehabita de septem ecclesie potestatibus, quod in Christo fuerint excellenter, diuinaque ordinacione, quoniam illas, quartam vero preser- tim, adesse habunde cuiuis summorum pontificum scripta ipsius olim Eugenii suorumque verba nunciorum fortassis plus debito attestantur, quod vero eccle- 35 sie et generali concilio, synodalis doctrina eiusque prosecutores: nunc igitur de ordine, quo supradictis competant excellenciusue, hoc est, cui prius et supra alterum, intelligencia hec xx. inquirere habet. In eiusmodi autem inquisicione
Strana 873
Liber XVII. Caput L. 873 de ipsis potestatibus septem 2° loco singillatim fiet specifica commemoracio; primum autem omnibus ad vnam redactis, videlicet sub nomine potestatis dis- positiue de regno militantis ecclesie, que communiter appellata est potestas regitiua populi fidelis. Christo autem hanc potestatem fuisse ex Deo, non vero ex hominibus, tacite confessi fuerunt inimici sui, ac pro posse eius doctrine aduersantes Pharisei, quando interrogantes eum, in qua potestate mirabilia faceret, et quis sibi hanc potestatem dedisset, reinterrogati ab eo, si baptis- mus Iohannis de celo erat, an ex hominibus, turbam timentes, si quod falsum erat responderent, se id nescire responderunt, de quo non dubitabant in corde 10 suo, quod baptismus Iohannis erat ex Deo, et per consequens, quia ille Chri- stum ostenderat, quod eciam potestas eius. Siquidem referentibus Matheo et Marco euangelistis cognouerunt eum esse filium patris familias, qui plantauerat vineam, ipsiusque vinee heredem fore, quem agricole extra vineam eiectum occiderunt. Quod vero potestas eius inmediate fuerit a Deo, declarat eciam 15 sentencia apostolica, quando ait, quod constituit eum Deus heredem vniuerso- rum. Sed et Christus ipse frequentissime hoc predicauit, tribuens gloriam Deo, patri suo, et affirmans, quod omnia ei dedisset pater in manus. Quod autem potestas hec dispositiua ad regnum Dei, que est potestas ecclesie, per prius Christo competat, quam ecclesie vel apostolis, ac super ecclesiam ipsam, pro- 20 fitetur psalmista, de ipso precinens: „Ego autem constitutus sum rex ab eo super Syon, montem sanctum eius. Hoc quoque demonstrat verbum, quo testa- tus est se edificatorem ecclesie, cum ait: „Super hanc petram edificabo eccle- siam meam.“ Apostoli quoque verbum id ipsum demonstrat nominantis eum fundamentum, vt nemo possit ponere seu affirmare aliud esse prius. Ex qui- 25 bus irrefragabiliter constat Christo super ecclesiam, non vero super Christum ecclesie competere potestatem, veritatem hanc profitente apostolo, cum inquit: „Mulieres viris suis subdite sint, sicut domino! Quoniam vir caput est mulie- ris, sicut Christus caput est ecclesie; ipse saluator corporis eius est. Sed sicut ecclesia subiecta est Christo, ita et mulieres viris suis in omnibus.“ Dictum 30 namque fuit Eue, primi parentis coniugi: „Sub viri potestate eris.“ Pro veri- tate igitur catholice fidei ab omnibus Christianis credito hoc documento fideli potestatem Christi ex Deo ac inmediate, non vero ex hominibus esse, priusque sibi illam competere, quam ecclesie, generali concilio, vel pape, quodque super hec tria constitutus sit ipse, quem constituit pater ad dexteram suam in ex- 35 celsis, preter se omnibus illis subiectis, eiusmodi de Christo respectu eccle- sie, synodi generalis aut pape, licet preterire comparacionem, tanquam nulli fidelium de ea re dubium sit vel vnquam fuerit. Sed comparacio altera pro- sequenda est respectu ecclesie et pape. Iam vero eciam si innotuit supra quantum ad priora duo, videlicet, quod tam ecclesie et concilio generali, quam 40 pape, non ex hominibus, sed ex Deo ac inmediate competit suprema potestas regitiua populi fidelis, non tamen plene hoc satisfacit. Siquidem pape et omni- bus episcopis non ex hominibus, sed ex Deo ac inmediate potestas competit, 5
Liber XVII. Caput L. 873 de ipsis potestatibus septem 2° loco singillatim fiet specifica commemoracio; primum autem omnibus ad vnam redactis, videlicet sub nomine potestatis dis- positiue de regno militantis ecclesie, que communiter appellata est potestas regitiua populi fidelis. Christo autem hanc potestatem fuisse ex Deo, non vero ex hominibus, tacite confessi fuerunt inimici sui, ac pro posse eius doctrine aduersantes Pharisei, quando interrogantes eum, in qua potestate mirabilia faceret, et quis sibi hanc potestatem dedisset, reinterrogati ab eo, si baptis- mus Iohannis de celo erat, an ex hominibus, turbam timentes, si quod falsum erat responderent, se id nescire responderunt, de quo non dubitabant in corde 10 suo, quod baptismus Iohannis erat ex Deo, et per consequens, quia ille Chri- stum ostenderat, quod eciam potestas eius. Siquidem referentibus Matheo et Marco euangelistis cognouerunt eum esse filium patris familias, qui plantauerat vineam, ipsiusque vinee heredem fore, quem agricole extra vineam eiectum occiderunt. Quod vero potestas eius inmediate fuerit a Deo, declarat eciam 15 sentencia apostolica, quando ait, quod constituit eum Deus heredem vniuerso- rum. Sed et Christus ipse frequentissime hoc predicauit, tribuens gloriam Deo, patri suo, et affirmans, quod omnia ei dedisset pater in manus. Quod autem potestas hec dispositiua ad regnum Dei, que est potestas ecclesie, per prius Christo competat, quam ecclesie vel apostolis, ac super ecclesiam ipsam, pro- 20 fitetur psalmista, de ipso precinens: „Ego autem constitutus sum rex ab eo super Syon, montem sanctum eius. Hoc quoque demonstrat verbum, quo testa- tus est se edificatorem ecclesie, cum ait: „Super hanc petram edificabo eccle- siam meam.“ Apostoli quoque verbum id ipsum demonstrat nominantis eum fundamentum, vt nemo possit ponere seu affirmare aliud esse prius. Ex qui- 25 bus irrefragabiliter constat Christo super ecclesiam, non vero super Christum ecclesie competere potestatem, veritatem hanc profitente apostolo, cum inquit: „Mulieres viris suis subdite sint, sicut domino! Quoniam vir caput est mulie- ris, sicut Christus caput est ecclesie; ipse saluator corporis eius est. Sed sicut ecclesia subiecta est Christo, ita et mulieres viris suis in omnibus.“ Dictum 30 namque fuit Eue, primi parentis coniugi: „Sub viri potestate eris.“ Pro veri- tate igitur catholice fidei ab omnibus Christianis credito hoc documento fideli potestatem Christi ex Deo ac inmediate, non vero ex hominibus esse, priusque sibi illam competere, quam ecclesie, generali concilio, vel pape, quodque super hec tria constitutus sit ipse, quem constituit pater ad dexteram suam in ex- 35 celsis, preter se omnibus illis subiectis, eiusmodi de Christo respectu eccle- sie, synodi generalis aut pape, licet preterire comparacionem, tanquam nulli fidelium de ea re dubium sit vel vnquam fuerit. Sed comparacio altera pro- sequenda est respectu ecclesie et pape. Iam vero eciam si innotuit supra quantum ad priora duo, videlicet, quod tam ecclesie et concilio generali, quam 40 pape, non ex hominibus, sed ex Deo ac inmediate competit suprema potestas regitiua populi fidelis, non tamen plene hoc satisfacit. Siquidem pape et omni- bus episcopis non ex hominibus, sed ex Deo ac inmediate potestas competit, 5
Strana 874
874 Liber XVII. Caput L. nichilominus supra singulos episcoporum summus pontifex plenitudine vtitur potestatis. Vnde, quoniam omnis concertacio diebus nostris in ecclesia facta est, vtrum pape super ecclesiam et generale concilium potestas competat, vel e conuerso, ad manifestacionem profecto inquisicionis huius exposicio illa pluri- mum confert, cui dictorum trium ipsa potestas prius competat. Nunquam autem 5 visum seu fortasse auditum est, parte concilii generalis auctentice fore dictum, prius sibi, quam ecclesie competere potestatem; namque ob excellenciam nomi- nis appellacionisque sue, quoniam vniuersalem ecclesiam representat, maximam sibi competere arbitratur potestatem, propter quod nunquam se illi prefert. Nusquam preterea contigit aut continget auxiliante Deo generale concilium 10 cum vniuersali ecclesia contendere, vtroque eorum, si id firmata assercione contingeret, eo ipso sui nominis deserturo appellacionem. Etenim, quia gene- rale concilium fidelium catholicorum legittima congregacio est, iam ecclesia vniuersalis minime intelligeretur, illis non comprehensis, nec generale con- cilium illam representaret, si ab ea separatum se esse diceret. In hoc igitur 15 summa inquisicionis redigitur, vtrum potestas suprema regitiua fidelis populi prius ecclesie competat, quam pape, aut e conuerso, vt per hoc vel agnoscatur, cui supra alterum. Designatis autem supra modis quinque huius termini „prius“, horum sane euidencior est, qui respectu est temporis, quod certe mensura haud- dubio infallibilis est cunctarum mutabilium rerum; nam quia hoc solo, vt 20 dicunt, Deus priuatur, ingenita facere que genita sunt, quod prius factum est, factum esse nequit posterius, sicut contingit in multis modis aliis prioritatis. Quod namque hodie loco aut dignitate prius est, crastino fortasse die vtrum- que perditurum erit posterius. Non vero sic est temporis respectus. Nam qui prius natus est, ille respectu natorum postea, ac eciam, si nullus nascatur, 25 dicetur semper primogenitus. Ob hoc igitur, quia prioritas temporis cercior euidenciorque est omnibus aliis, vbi vero de illa constare nequit, ad alias recurritur, primo de huiusmodi prioritate inquirendum est. Et quod ordine temporis prius affuerit potestas ecclesie, quam pape, si loquamur de ecclesia, postquam facta est habitaculum Dei cum hominibus, fidelis quicumque vix 30 vnquam de hoc terminis illi expositis potest dubitare, cum in lege nature et scripture, XIIIIe prout disseruit intelligencia, ecclesie semper compecierit pote- stas, Petrus autem et quilibet summus pontifex cursum suum impleuerit tempore dumtaxat legis gracie. Sed commemorato superius ecclesiam militan- tem primo fuisse in celo empirreo ex angelis constantem, quorum primus, 35 videlicet Lucifer, supremus ierarcha in spiritualibus erat ipsorum, per hoc re ipsa velut auctoritate summi pontificis eidem competente, quoniam omnes angeli simul fuerunt creati, non facile intelligibile est, prius tempore ecclesie multo- rum milium frequencia angelorum, quam primo eorum principi supremam com- petere potestatem, vel e conuerso. Quamuis igitur vni pre altero prius tempore 40 competere potestatem demonstrari minime posset, quod tamen ordine nature prius ecclesie angelorum, quam Lucifero, qui principium erat viarum Dei,
874 Liber XVII. Caput L. nichilominus supra singulos episcoporum summus pontifex plenitudine vtitur potestatis. Vnde, quoniam omnis concertacio diebus nostris in ecclesia facta est, vtrum pape super ecclesiam et generale concilium potestas competat, vel e conuerso, ad manifestacionem profecto inquisicionis huius exposicio illa pluri- mum confert, cui dictorum trium ipsa potestas prius competat. Nunquam autem 5 visum seu fortasse auditum est, parte concilii generalis auctentice fore dictum, prius sibi, quam ecclesie competere potestatem; namque ob excellenciam nomi- nis appellacionisque sue, quoniam vniuersalem ecclesiam representat, maximam sibi competere arbitratur potestatem, propter quod nunquam se illi prefert. Nusquam preterea contigit aut continget auxiliante Deo generale concilium 10 cum vniuersali ecclesia contendere, vtroque eorum, si id firmata assercione contingeret, eo ipso sui nominis deserturo appellacionem. Etenim, quia gene- rale concilium fidelium catholicorum legittima congregacio est, iam ecclesia vniuersalis minime intelligeretur, illis non comprehensis, nec generale con- cilium illam representaret, si ab ea separatum se esse diceret. In hoc igitur 15 summa inquisicionis redigitur, vtrum potestas suprema regitiua fidelis populi prius ecclesie competat, quam pape, aut e conuerso, vt per hoc vel agnoscatur, cui supra alterum. Designatis autem supra modis quinque huius termini „prius“, horum sane euidencior est, qui respectu est temporis, quod certe mensura haud- dubio infallibilis est cunctarum mutabilium rerum; nam quia hoc solo, vt 20 dicunt, Deus priuatur, ingenita facere que genita sunt, quod prius factum est, factum esse nequit posterius, sicut contingit in multis modis aliis prioritatis. Quod namque hodie loco aut dignitate prius est, crastino fortasse die vtrum- que perditurum erit posterius. Non vero sic est temporis respectus. Nam qui prius natus est, ille respectu natorum postea, ac eciam, si nullus nascatur, 25 dicetur semper primogenitus. Ob hoc igitur, quia prioritas temporis cercior euidenciorque est omnibus aliis, vbi vero de illa constare nequit, ad alias recurritur, primo de huiusmodi prioritate inquirendum est. Et quod ordine temporis prius affuerit potestas ecclesie, quam pape, si loquamur de ecclesia, postquam facta est habitaculum Dei cum hominibus, fidelis quicumque vix 30 vnquam de hoc terminis illi expositis potest dubitare, cum in lege nature et scripture, XIIIIe prout disseruit intelligencia, ecclesie semper compecierit pote- stas, Petrus autem et quilibet summus pontifex cursum suum impleuerit tempore dumtaxat legis gracie. Sed commemorato superius ecclesiam militan- tem primo fuisse in celo empirreo ex angelis constantem, quorum primus, 35 videlicet Lucifer, supremus ierarcha in spiritualibus erat ipsorum, per hoc re ipsa velut auctoritate summi pontificis eidem competente, quoniam omnes angeli simul fuerunt creati, non facile intelligibile est, prius tempore ecclesie multo- rum milium frequencia angelorum, quam primo eorum principi supremam com- petere potestatem, vel e conuerso. Quamuis igitur vni pre altero prius tempore 40 competere potestatem demonstrari minime posset, quod tamen ordine nature prius ecclesie angelorum, quam Lucifero, qui principium erat viarum Dei,
Strana 875
Liber XVII. Caput L. 875 compecierit potestas, innotescit per ea, que exposita fuere in XIII. intelligencia, palam faciente potestatem maximam compeciisse Michaeli archangelo eiusque angelis, dum factum est prelium magnum in celo, Michaele et ipsis prelianti- bus cum dracone, et cum draco ipse angelique eius e contra pugnantes non preualuerunt, neque locus inuentus est eorum amplius in celo, quoniam Michael et angeli eius vicerunt illum propter sanguinem agni et propter verbum testi- monii sui. Siquidem, cum duobus aliquid simul tempore competit et in vno desinens in altero permanet, illi, in quo permanet, natura prius competere vide- tur, quomodo passio sensibilitatis prius nature animalis, quam hominis com- 10 petere videtur, propterea, quod nullo homine sistente, sensibilitas in animali permanet, nullo vero sistente animali, homini sensibilitas inesse non potest. Quia igitur potestas suprema et angelorum communi societati et Lucifero ab inicio pertinebat, deiecto autem Lucifero cum angelis suis potestas certe reman- sit penes angelos bonos, que ipsis aderat, dum preliabantur, et cum in istis 15 permanserit, ab illo esse desinens, videtur prius natura competere angelorum communi societati Deo volencium adherere. Nec enim dici potest aut debet, quod ille primus, dum pugnaret, potestatem supremam sibi competentem Michaeli et angelis suis dedit. Nemo quippe racione vtens se ipsum relinquens inermem, arma sua tradit inimico pugnanti seu pugnaturo aduersus eum. Rursus nec 20 dici potest, cum de celo fuit deiectus, dedisse potestatem suam angelis in celo remanentibus; iam enim illam deuictus diuinaque sentencia condempnatus per- diderat. Quoniam igitur racio intelligere dictat potestatem ab eorum origine compeciisse et ecclesie angelorum, dum militaret in celo, et ipsius primo ierarche, videlicet Lucifero, ab isto vero perdita in aliis remansit, irrefragabili 25 propterea argumento conuincitur, prius natura illam compeciisse angelorum communi societati. Soluta igitur difficultate de potestate competenti ecclesie angelorum, dum militaret in celo, vt, quamuis eodem tempore concessa fuerit et primo eorum principi et communi societati, huic tamen prius, quam illi compeciisse, exponendum est, quomodo eciam prius tempore potestas regitiua 30 populi fidelis ecclesie concessa est, quam Petro, summorum pontificum primo. Quatuor quippe locis in euangelio de potestate siue excellencia Petri mencione facta, videlicet cum dictum eidem fuit a Christo: „Tu vocaberis Cephas“ „Tibi dabo claues regni celorum“, „Ego rogaui pro te, vt non deficiat fides tua“ et „Pasce oues meas" multorum doctrina testatur, quod in verbis vltimis 35 de pastura ouium concessa est Petro potestas regendi fidelem populum, verbis aliis insinuacionem pocius concedende, quam testimonium concesse potestatis significantibus. Quamuis etenim illi dictum fuerit: „Tibi dabo claues regni celorum, et quodcumque ligaueris super terram“ etc., sub hiis certe verbis non legitur in euangelio eidem soli, sed apostolis potestatem ligandi et soluendi 40 a Christo concessam fuisse, eciam iureiurando, cum illis ait: „Amen dico vobis, quecumque alligaueritis super terram, erunt alligata in celo“ etc. Quod autem singulari dignum est attencione, quoniam in eodem loco per Christum de ecclesia 111 5 Scriptores III.
Liber XVII. Caput L. 875 compecierit potestas, innotescit per ea, que exposita fuere in XIII. intelligencia, palam faciente potestatem maximam compeciisse Michaeli archangelo eiusque angelis, dum factum est prelium magnum in celo, Michaele et ipsis prelianti- bus cum dracone, et cum draco ipse angelique eius e contra pugnantes non preualuerunt, neque locus inuentus est eorum amplius in celo, quoniam Michael et angeli eius vicerunt illum propter sanguinem agni et propter verbum testi- monii sui. Siquidem, cum duobus aliquid simul tempore competit et in vno desinens in altero permanet, illi, in quo permanet, natura prius competere vide- tur, quomodo passio sensibilitatis prius nature animalis, quam hominis com- 10 petere videtur, propterea, quod nullo homine sistente, sensibilitas in animali permanet, nullo vero sistente animali, homini sensibilitas inesse non potest. Quia igitur potestas suprema et angelorum communi societati et Lucifero ab inicio pertinebat, deiecto autem Lucifero cum angelis suis potestas certe reman- sit penes angelos bonos, que ipsis aderat, dum preliabantur, et cum in istis 15 permanserit, ab illo esse desinens, videtur prius natura competere angelorum communi societati Deo volencium adherere. Nec enim dici potest aut debet, quod ille primus, dum pugnaret, potestatem supremam sibi competentem Michaeli et angelis suis dedit. Nemo quippe racione vtens se ipsum relinquens inermem, arma sua tradit inimico pugnanti seu pugnaturo aduersus eum. Rursus nec 20 dici potest, cum de celo fuit deiectus, dedisse potestatem suam angelis in celo remanentibus; iam enim illam deuictus diuinaque sentencia condempnatus per- diderat. Quoniam igitur racio intelligere dictat potestatem ab eorum origine compeciisse et ecclesie angelorum, dum militaret in celo, et ipsius primo ierarche, videlicet Lucifero, ab isto vero perdita in aliis remansit, irrefragabili 25 propterea argumento conuincitur, prius natura illam compeciisse angelorum communi societati. Soluta igitur difficultate de potestate competenti ecclesie angelorum, dum militaret in celo, vt, quamuis eodem tempore concessa fuerit et primo eorum principi et communi societati, huic tamen prius, quam illi compeciisse, exponendum est, quomodo eciam prius tempore potestas regitiua 30 populi fidelis ecclesie concessa est, quam Petro, summorum pontificum primo. Quatuor quippe locis in euangelio de potestate siue excellencia Petri mencione facta, videlicet cum dictum eidem fuit a Christo: „Tu vocaberis Cephas“ „Tibi dabo claues regni celorum“, „Ego rogaui pro te, vt non deficiat fides tua“ et „Pasce oues meas" multorum doctrina testatur, quod in verbis vltimis 35 de pastura ouium concessa est Petro potestas regendi fidelem populum, verbis aliis insinuacionem pocius concedende, quam testimonium concesse potestatis significantibus. Quamuis etenim illi dictum fuerit: „Tibi dabo claues regni celorum, et quodcumque ligaueris super terram“ etc., sub hiis certe verbis non legitur in euangelio eidem soli, sed apostolis potestatem ligandi et soluendi 40 a Christo concessam fuisse, eciam iureiurando, cum illis ait: „Amen dico vobis, quecumque alligaueritis super terram, erunt alligata in celo“ etc. Quod autem singulari dignum est attencione, quoniam in eodem loco per Christum de ecclesia 111 5 Scriptores III.
Strana 876
876 Liber XVII. Caput L. mencione facta, etenim cum Petro dixisset: „Super hanc petram edificabo eccle- siam meam, et tibi dabo claues regni celorum“, in concessione apostolis facta mencio fit de ecclesia, ad quam Petrum remisit, vt illi dicat peccatum incor- rigibilis fratris. Quod quidem factum extitit ante Christi passionem, Matheo, Marco et Luca id ipsum attestantibus, verba autem illa: „Pasce oues meas“ teste Iohanne euangelista dicta fuerunt post Christi resurreccionem. Qui dum viueret, ipse erat pontifex magnus ac tronum gracie eius adeuntes misericor- diam consequebantur, et graciam inueniebant in auxilio oportuno, propter quod nec erat, nec esse debebat ad quemcumque summum pontificem alium recursus, vt viuente eo quasi duo sederent in ecclesia summi pontifices, sed post mortem 10 suam, proximo ascensurus ad patrem, loco sui in summum pontificem Petrum constituit, quando ei dixit verba illa: „Pasce oues meas“, que licet multorum doctrina sanctorum exponat ad alios apostolos singulosque pertinere episcopo- rum, Petro tamen singulariter attribuuntur, vt eius solius successoribus actu competat suprema potestas regitiua populi fidelis, non vero successoribus alio- 15 rum apostolorum, aut quibuslibet aliis episcopis, prout seorsum agere intel- liguntur. Secus autem, dum eodem sunt loco insimul congregati, quoniam tunc censentur ecclesiam vniuersalem representare. Quamuis autem, priusquam pate- retur saluator noster, potestatem ecclesie supremam apostolis concesserit, in predesignatis verbis: „Quecumque ligaueritis super terram“ etc., id certe 20 racioni non obuiat, vt Christo viuente generalis congregacio suorum fidelium, maiorum precipue, quomodo est cetus generalis synodi, fieret sub eo, a quo habet inmediate potestatem. At quoniam subiunxit: „vbi duo vel tres fuerint congregati in nomine meo", nomenque, vt communiter contra corporalem presen- ciam diuiditur, aliud quippe dicitur factum in presencia principis, aliud in eius 25 nomine, ideo Christo viuente eiusmodi congregacio non fiebat in eius nomine, quoniam et ipse presens carne aderat, et rursus, quia Ihesus non erat glori- ficatus, nondum erat datus spiritus sanctus, qui congregatos in Christi nomine docturus erat omnem veritatem, eisque suggesturus quecumque eis Christus dixisset. Eius preterea nomen nondum fuerat tam magnificatum excelse, quo- 30 modo post resurreccionem. Etenim, quoniam humiliauit semetipsum, factus obediens vsque ad mortem crucis, pater Deus illum exaltauit et donauit illi nomen, quod est super omne nomen, et sic, quia post resurreccionem eius in nomine Ihesu omne genu flectendum erat celestium, terrestrium et infernorum, licet congregacioni suorum discipulorum ante mortem suam supremam conces- 35 serit potestatem, nusquam tamen ante mortem, sed post ascensionem eius illico factam legimus generalem congregacionem, permaxima sane vtentem auctori- tate, quoniam disponentem de maiori preter summum pontificium tocius ecclesie dignitate, de surrogacione videlicet Mathie loco ministerii et apostolatus Iude. Huic congregacioni certe Petrus et honorem debitum detulit, et, quod sui erat 40 officii, exercuit. Siquidem vt summus pontifex presedit in medio fratrum et primum proposuit verbum, sicut, Ecclesiastico teste, loqui decet natu maiorem.
876 Liber XVII. Caput L. mencione facta, etenim cum Petro dixisset: „Super hanc petram edificabo eccle- siam meam, et tibi dabo claues regni celorum“, in concessione apostolis facta mencio fit de ecclesia, ad quam Petrum remisit, vt illi dicat peccatum incor- rigibilis fratris. Quod quidem factum extitit ante Christi passionem, Matheo, Marco et Luca id ipsum attestantibus, verba autem illa: „Pasce oues meas“ teste Iohanne euangelista dicta fuerunt post Christi resurreccionem. Qui dum viueret, ipse erat pontifex magnus ac tronum gracie eius adeuntes misericor- diam consequebantur, et graciam inueniebant in auxilio oportuno, propter quod nec erat, nec esse debebat ad quemcumque summum pontificem alium recursus, vt viuente eo quasi duo sederent in ecclesia summi pontifices, sed post mortem 10 suam, proximo ascensurus ad patrem, loco sui in summum pontificem Petrum constituit, quando ei dixit verba illa: „Pasce oues meas“, que licet multorum doctrina sanctorum exponat ad alios apostolos singulosque pertinere episcopo- rum, Petro tamen singulariter attribuuntur, vt eius solius successoribus actu competat suprema potestas regitiua populi fidelis, non vero successoribus alio- 15 rum apostolorum, aut quibuslibet aliis episcopis, prout seorsum agere intel- liguntur. Secus autem, dum eodem sunt loco insimul congregati, quoniam tunc censentur ecclesiam vniuersalem representare. Quamuis autem, priusquam pate- retur saluator noster, potestatem ecclesie supremam apostolis concesserit, in predesignatis verbis: „Quecumque ligaueritis super terram“ etc., id certe 20 racioni non obuiat, vt Christo viuente generalis congregacio suorum fidelium, maiorum precipue, quomodo est cetus generalis synodi, fieret sub eo, a quo habet inmediate potestatem. At quoniam subiunxit: „vbi duo vel tres fuerint congregati in nomine meo", nomenque, vt communiter contra corporalem presen- ciam diuiditur, aliud quippe dicitur factum in presencia principis, aliud in eius 25 nomine, ideo Christo viuente eiusmodi congregacio non fiebat in eius nomine, quoniam et ipse presens carne aderat, et rursus, quia Ihesus non erat glori- ficatus, nondum erat datus spiritus sanctus, qui congregatos in Christi nomine docturus erat omnem veritatem, eisque suggesturus quecumque eis Christus dixisset. Eius preterea nomen nondum fuerat tam magnificatum excelse, quo- 30 modo post resurreccionem. Etenim, quoniam humiliauit semetipsum, factus obediens vsque ad mortem crucis, pater Deus illum exaltauit et donauit illi nomen, quod est super omne nomen, et sic, quia post resurreccionem eius in nomine Ihesu omne genu flectendum erat celestium, terrestrium et infernorum, licet congregacioni suorum discipulorum ante mortem suam supremam conces- 35 serit potestatem, nusquam tamen ante mortem, sed post ascensionem eius illico factam legimus generalem congregacionem, permaxima sane vtentem auctori- tate, quoniam disponentem de maiori preter summum pontificium tocius ecclesie dignitate, de surrogacione videlicet Mathie loco ministerii et apostolatus Iude. Huic congregacioni certe Petrus et honorem debitum detulit, et, quod sui erat 40 officii, exercuit. Siquidem vt summus pontifex presedit in medio fratrum et primum proposuit verbum, sicut, Ecclesiastico teste, loqui decet natu maiorem.
Strana 877
Liber XVII. Caput L. 877 Sed et recognouit congregacionis auctoritatem, quando, vt eos alloqueretur, surrexit in medio fratrum, et quando fratres requisiuit, vt communi omnium consensu testis resurreccionis vna cum eo et aliis decem fieret aliquis ex Christi discipulis. Et Lucas euangelista, qui rem gestam scripsit, testimonium dedit, auctoritate congregacionis id factum fuisse, principales, que tunc fuerunt, duas illi tribuens acciones. Nec enim solus Petrus, sed congregati in vnum statuerunt duos, quorum vnus suscepturus a Deo esset ministerium et aposto- latum Iude, ipsi eciam congregati dederunt illis sortes; oracionem preterea non vni solum, sed omnibus attribuit congregatis. Simili quoque modo factum est 10 in congregacione 22, quoniam electis septem et statutis ante conspectum apo- stolorum, ipsi orantes imposuerunt eis manus. Quomodo rursus huiusmodi con- gregacionis suprema auctoritas demonstrata est in accione tercia, determinante de non obseruancia neccessaria Mosayce legis, quia supra seriosius fuit con- memoratum, hoc non inseritur loco; que predicta fuere, perspicue demonstranti- 15 bus, vt quomodo primo a Christo concessa fuit potestas ecclesie, ita et Petrus eam sibi preesse recognouerit, illi reuerens, assurgendo, vt alloqueretur, eius consensum requirens, vt de officiis neccessariis ecclesie prouideretur, apostola- tus Mathie et dyaconorum institucione id ipsum monstrante adhuc et in Samaria, cum Iohannes ab apostolis missus obediens esset ordinacioni ecclesie tanquam 20 sue priori potestati. Sciebat namque ordine temporis sue prelatam fuisse eccle- sie auctoritatem, quam Christus concesserat diu ante passionem, suam vero, cum proxime ascensurus erat ad patrem. Est rursus potestas ecclesie prior loco siue in canone misse, siue in collectis, siue in solennibus oracionibus, aliis fere omnibus, vbi mencio de ecclesia et papa fit, nomini pape preposito 25 semper ecclesie nomine, scripto ac pronuncciacione. Prioritas vero hec loci, quod superioritatem designet, euangelia aliique libri canonis sacri insinuant per se, necnon vbique fere locorum consuetudines et rerum humanarum gradus. Nedum vero ecclesie potestas potestatem pape precellit ordine temporis ac loci, sed et dignitate prioritatem hanc demonstrante ecclesie excellencia, cum sit 30 sponsa Christi et coniunx, magistra, domina materque omnium filiorum Dei, eciam summi pontificis, qui, sicut et quilibet aliorum hominum, nisi recognoscat se filium ecclesie, filius Dei esse non potest, et ita de pluribus aliis excellen- ciis superius designatis. Prioritatem adhuc nature attestatur preexistencia vnius, vt esse aliud possit; ecclesia quippe nulla sistente nullus esse intelligitur 35 pontifex summus Petri successor, sed et tempore vacacionis sedis apostolice, dum nullus in terra viuit pontifex summus, ecclesia nomine et re existit esse- que intelligitur vnica columba perfecta et decora, suauis ac pulchra et terri- bilis, vt castrorum acies ordinata, has denominaciones semper retinens necnon regine et sponse Christi semper competentes. Cum igitur ad esse ecclesie 40 requisita non sit preexistencia summi pontificis, ad esse vero huius preexisten- cia ecclesie requiratur, sicut subiectum subiecto natura prius, hoc est ecclesia summo pontifice, ita et potestas huius natura prior est potestate illius, vt illius 111* 5
Liber XVII. Caput L. 877 Sed et recognouit congregacionis auctoritatem, quando, vt eos alloqueretur, surrexit in medio fratrum, et quando fratres requisiuit, vt communi omnium consensu testis resurreccionis vna cum eo et aliis decem fieret aliquis ex Christi discipulis. Et Lucas euangelista, qui rem gestam scripsit, testimonium dedit, auctoritate congregacionis id factum fuisse, principales, que tunc fuerunt, duas illi tribuens acciones. Nec enim solus Petrus, sed congregati in vnum statuerunt duos, quorum vnus suscepturus a Deo esset ministerium et aposto- latum Iude, ipsi eciam congregati dederunt illis sortes; oracionem preterea non vni solum, sed omnibus attribuit congregatis. Simili quoque modo factum est 10 in congregacione 22, quoniam electis septem et statutis ante conspectum apo- stolorum, ipsi orantes imposuerunt eis manus. Quomodo rursus huiusmodi con- gregacionis suprema auctoritas demonstrata est in accione tercia, determinante de non obseruancia neccessaria Mosayce legis, quia supra seriosius fuit con- memoratum, hoc non inseritur loco; que predicta fuere, perspicue demonstranti- 15 bus, vt quomodo primo a Christo concessa fuit potestas ecclesie, ita et Petrus eam sibi preesse recognouerit, illi reuerens, assurgendo, vt alloqueretur, eius consensum requirens, vt de officiis neccessariis ecclesie prouideretur, apostola- tus Mathie et dyaconorum institucione id ipsum monstrante adhuc et in Samaria, cum Iohannes ab apostolis missus obediens esset ordinacioni ecclesie tanquam 20 sue priori potestati. Sciebat namque ordine temporis sue prelatam fuisse eccle- sie auctoritatem, quam Christus concesserat diu ante passionem, suam vero, cum proxime ascensurus erat ad patrem. Est rursus potestas ecclesie prior loco siue in canone misse, siue in collectis, siue in solennibus oracionibus, aliis fere omnibus, vbi mencio de ecclesia et papa fit, nomini pape preposito 25 semper ecclesie nomine, scripto ac pronuncciacione. Prioritas vero hec loci, quod superioritatem designet, euangelia aliique libri canonis sacri insinuant per se, necnon vbique fere locorum consuetudines et rerum humanarum gradus. Nedum vero ecclesie potestas potestatem pape precellit ordine temporis ac loci, sed et dignitate prioritatem hanc demonstrante ecclesie excellencia, cum sit 30 sponsa Christi et coniunx, magistra, domina materque omnium filiorum Dei, eciam summi pontificis, qui, sicut et quilibet aliorum hominum, nisi recognoscat se filium ecclesie, filius Dei esse non potest, et ita de pluribus aliis excellen- ciis superius designatis. Prioritatem adhuc nature attestatur preexistencia vnius, vt esse aliud possit; ecclesia quippe nulla sistente nullus esse intelligitur 35 pontifex summus Petri successor, sed et tempore vacacionis sedis apostolice, dum nullus in terra viuit pontifex summus, ecclesia nomine et re existit esse- que intelligitur vnica columba perfecta et decora, suauis ac pulchra et terri- bilis, vt castrorum acies ordinata, has denominaciones semper retinens necnon regine et sponse Christi semper competentes. Cum igitur ad esse ecclesie 40 requisita non sit preexistencia summi pontificis, ad esse vero huius preexisten- cia ecclesie requiratur, sicut subiectum subiecto natura prius, hoc est ecclesia summo pontifice, ita et potestas huius natura prior est potestate illius, vt illius 111* 5
Strana 878
878 Liber XVII. Caput L. hanc significacionem prioritatis, philosopho specialiter designante libro meta- phisice, vt priora dicantur, que priorum sunt passiones, quomodo rectitudo lenitatem preit, quoniam illa linee propria passio est, lenitas vero superficiei; sic igitur cum ecclesia prius sit natura summo pontifice, suprema potestas, que vtrique propria virtus est, ecclesie prius censetur competere. Prioritas vero 5 finis vltimo loco supra designata eciam ecclesie magis competit, ad bene esse ecclesie ordinato officio summi pontificis, non vero ecclesia ordinata ad illius bene esse. Sed et bonum commune, quoniam maius magisque diuinum cense- tur, et propterea prius vtique ecclesie, que pre summo pontifice maius est commune bonum, estque velut finis illius, potestas sua dicetur competere prius 10 amplius, philosopho designante, quod vniuersalia secundum racionem priora dicuntur suis particularibus, hec vero priora sensu ecclesie vel generalis con- cilii, potestati eiusmodi competere prioritatem secundum racionem, pape vero secundum sensum quibusdam videretur. Sane fateri licet et potestatem eccle- sie et potestatem pape racione constare, sed quod per modum auisamenti appli- 15 cari fortassis poterat huiusmodi differencia. Equidem, quoniam fundamentum potestatis ecclesiastice est in montibus sanctis, hoc est in auctoribus canonis sacri, prophetis, euangelistis et apostolis plenifarie de ea re attestantibus, quo- modo in montibus quanto profundius foditur, maior firmitas inuenitur, ita est de potestate ecclesie, quoniam ecclesia ciuitas est supra montem posita, vt 20 quanto plus discuciatur, lucidius resplendeat solida veritas de potestate eius; potestas autem pape magis apparet secundum sensum. Etenim, quia sedi apo- stolice competit libera administracio ad edificacionem ecclesie, exceptis vaca- cionis diebus, qui pauci communiter sunt, papa continuo sedente virtus pote- statis eius palpabili magis continue experimento sentitur, cum istos in cardinales 25 promouet, illos in patriarchas, primates, archiepiscopos, episcopos et abbates. Item hiis de preposituris, decanatibus aliisque dignitatibus, officiis et beneficiis ecclesie prouidet, aliis de officiis Romane curie. Rursus, dum cum istis dis- pensat et illis confert indulta, auctoritate denique sua cathedrales ecclesie eri- guntur, diuiduntur erecte et vniuntur fundate, monasteria quoque et alia loca 30 diuino cultui deputata. Ceterum, cum propter delicta et excessus suos istos corripit et castigat, aliis autem largas elemosinas prebet et magna donaria, sed et dum ministris principalibus ordinum maioribusue ecclesie prelatis, nec- non regibus, principibus, eorum peticionibus exauditis maximas concedit gra- cias et indulta, decimas confert aliquando supra clerum dicionis eorum, itaque 35 omni ex parte tam ab ecclesiasticis, quam a laicis maioribus atque minoribus virtus apostolice potestatis, vt prior maiorque reputetur, continue percipitur secundum sensum. Non vero sic est de potestate generalis concilii, quod non continuo sedet nec debet sedere, eius natura seu condicione propria repugnante continuacioni, non vero interpolate celebracioni. Cum autem sedet rarissime 40 vtique, non vero continue, sicut et papa facit, ex toto intendit circa admini- stracionem ecclesie, sed vel ad faciendas fidei declaraciones laborat, siue
878 Liber XVII. Caput L. hanc significacionem prioritatis, philosopho specialiter designante libro meta- phisice, vt priora dicantur, que priorum sunt passiones, quomodo rectitudo lenitatem preit, quoniam illa linee propria passio est, lenitas vero superficiei; sic igitur cum ecclesia prius sit natura summo pontifice, suprema potestas, que vtrique propria virtus est, ecclesie prius censetur competere. Prioritas vero 5 finis vltimo loco supra designata eciam ecclesie magis competit, ad bene esse ecclesie ordinato officio summi pontificis, non vero ecclesia ordinata ad illius bene esse. Sed et bonum commune, quoniam maius magisque diuinum cense- tur, et propterea prius vtique ecclesie, que pre summo pontifice maius est commune bonum, estque velut finis illius, potestas sua dicetur competere prius 10 amplius, philosopho designante, quod vniuersalia secundum racionem priora dicuntur suis particularibus, hec vero priora sensu ecclesie vel generalis con- cilii, potestati eiusmodi competere prioritatem secundum racionem, pape vero secundum sensum quibusdam videretur. Sane fateri licet et potestatem eccle- sie et potestatem pape racione constare, sed quod per modum auisamenti appli- 15 cari fortassis poterat huiusmodi differencia. Equidem, quoniam fundamentum potestatis ecclesiastice est in montibus sanctis, hoc est in auctoribus canonis sacri, prophetis, euangelistis et apostolis plenifarie de ea re attestantibus, quo- modo in montibus quanto profundius foditur, maior firmitas inuenitur, ita est de potestate ecclesie, quoniam ecclesia ciuitas est supra montem posita, vt 20 quanto plus discuciatur, lucidius resplendeat solida veritas de potestate eius; potestas autem pape magis apparet secundum sensum. Etenim, quia sedi apo- stolice competit libera administracio ad edificacionem ecclesie, exceptis vaca- cionis diebus, qui pauci communiter sunt, papa continuo sedente virtus pote- statis eius palpabili magis continue experimento sentitur, cum istos in cardinales 25 promouet, illos in patriarchas, primates, archiepiscopos, episcopos et abbates. Item hiis de preposituris, decanatibus aliisque dignitatibus, officiis et beneficiis ecclesie prouidet, aliis de officiis Romane curie. Rursus, dum cum istis dis- pensat et illis confert indulta, auctoritate denique sua cathedrales ecclesie eri- guntur, diuiduntur erecte et vniuntur fundate, monasteria quoque et alia loca 30 diuino cultui deputata. Ceterum, cum propter delicta et excessus suos istos corripit et castigat, aliis autem largas elemosinas prebet et magna donaria, sed et dum ministris principalibus ordinum maioribusue ecclesie prelatis, nec- non regibus, principibus, eorum peticionibus exauditis maximas concedit gra- cias et indulta, decimas confert aliquando supra clerum dicionis eorum, itaque 35 omni ex parte tam ab ecclesiasticis, quam a laicis maioribus atque minoribus virtus apostolice potestatis, vt prior maiorque reputetur, continue percipitur secundum sensum. Non vero sic est de potestate generalis concilii, quod non continuo sedet nec debet sedere, eius natura seu condicione propria repugnante continuacioni, non vero interpolate celebracioni. Cum autem sedet rarissime 40 vtique, non vero continue, sicut et papa facit, ex toto intendit circa admini- stracionem ecclesie, sed vel ad faciendas fidei declaraciones laborat, siue
Strana 879
Liber XVII. Caput L. LI. 879 hereses reprobandas, ad reformacionem quoque ecclesie, desuper edendo cano- nes, et qui generalia adeunt concilia pro consumandis hiis magnis operibus, nedum diciores minime efficiuntur, a synodo sancta iuxta commune prouerbium marsupiis redeuntibus macris, sed, dum non se conformant pape desideriis, priuantur aliquando beneficiis, que obtinent. Religiosi quoque, mendicantes presertim, non ex animo, vt communiter, intendunt fauori generalis concilii, ipsorum limitantis acciones, exemplum habentes concilii Viennensis libro Cle- mentinarum continente quasi xx casus excommunicacionis eo ipso, quorum xVI religiosos tangunt, et in quatuor illorum pro absolucione est ad papam recur- 10 sus. Quo exequente canones illi percipiuntur secundum sensum. Nam quia pontifex summus primus est executor synodalium canonum, eoque resistente vix tradi possunt execucioni; hac eciam racione potestas pape magna existima- tur prioritate secundum sensum, racione vero dictante synodalis potestas eidem magnifice preeminet propterea, quod quanto quisque maior est, tanto magis 15 humiliare se debet in omnibus. Nam esse debet seruus omnium, qui vult esse primus. Fateri ergo eciam papa ipse debet, quamuis potestas sua maxime secundum sensum percipiatur, ecclesie tamen vel concilii generalis potestatem priorem esse secundum racionem, doctrina cuius norma et regula suarum esse debet accionum, quomodo Christus recognouit se ipso patrem maiorem, cuius, 20 et non suam facere venerat voluntatem, et ita de generali synodo, cuius pre- ceptis, statutis et ordinacionibus obedire tenetur quicumqne fidelis, eciam pontifex summus, euidencia racionis illi remonstrante potestatem ecclesie ordine temporis ac loci, dignitate quoque, natura, fine et racione eam, que summo pontifici competit, precellere auctoritatem. 5 25 Capitulum LI. Ex designatis septem ecclesiasticis potestatibus, euangelica insinuatis doctrina, probatur particulari applicacione potestatem ecclesiasti- cam primo ecclesie quam pape competere, item ex notatis habitudinibus octo huius preposicionis „per“, vt pape magis per ecclesiam, quam ecclesie per papam potestas competat. Hoc autem si iam patuit, suprema ecclesie potestate singulari conside- rata numero, non quidem minus clarescit, si, prout preexpositum fuit, in septem particulares consideretur diuisa potestates, quarum fuit prima predicacionis auctoritas. Hanc autem prius excellenciusue competere ecclesie pre summo pontifice demonstrat omnium predicancium assuetissima protestacio, ipsiusque 35 pape, dum hoc officio vtitur, eorum singulis, dum recte credunt se agere in exordio, vt communiter sermonum suorum publice profitentibus nichil asserere velle doctrine ecclesie contrarium, et si lapsu verbi vel alias absonum quid- quam dicere eos contingat, dicta sua metque se ipsos submittere iudicio et 30
Liber XVII. Caput L. LI. 879 hereses reprobandas, ad reformacionem quoque ecclesie, desuper edendo cano- nes, et qui generalia adeunt concilia pro consumandis hiis magnis operibus, nedum diciores minime efficiuntur, a synodo sancta iuxta commune prouerbium marsupiis redeuntibus macris, sed, dum non se conformant pape desideriis, priuantur aliquando beneficiis, que obtinent. Religiosi quoque, mendicantes presertim, non ex animo, vt communiter, intendunt fauori generalis concilii, ipsorum limitantis acciones, exemplum habentes concilii Viennensis libro Cle- mentinarum continente quasi xx casus excommunicacionis eo ipso, quorum xVI religiosos tangunt, et in quatuor illorum pro absolucione est ad papam recur- 10 sus. Quo exequente canones illi percipiuntur secundum sensum. Nam quia pontifex summus primus est executor synodalium canonum, eoque resistente vix tradi possunt execucioni; hac eciam racione potestas pape magna existima- tur prioritate secundum sensum, racione vero dictante synodalis potestas eidem magnifice preeminet propterea, quod quanto quisque maior est, tanto magis 15 humiliare se debet in omnibus. Nam esse debet seruus omnium, qui vult esse primus. Fateri ergo eciam papa ipse debet, quamuis potestas sua maxime secundum sensum percipiatur, ecclesie tamen vel concilii generalis potestatem priorem esse secundum racionem, doctrina cuius norma et regula suarum esse debet accionum, quomodo Christus recognouit se ipso patrem maiorem, cuius, 20 et non suam facere venerat voluntatem, et ita de generali synodo, cuius pre- ceptis, statutis et ordinacionibus obedire tenetur quicumqne fidelis, eciam pontifex summus, euidencia racionis illi remonstrante potestatem ecclesie ordine temporis ac loci, dignitate quoque, natura, fine et racione eam, que summo pontifici competit, precellere auctoritatem. 5 25 Capitulum LI. Ex designatis septem ecclesiasticis potestatibus, euangelica insinuatis doctrina, probatur particulari applicacione potestatem ecclesiasti- cam primo ecclesie quam pape competere, item ex notatis habitudinibus octo huius preposicionis „per“, vt pape magis per ecclesiam, quam ecclesie per papam potestas competat. Hoc autem si iam patuit, suprema ecclesie potestate singulari conside- rata numero, non quidem minus clarescit, si, prout preexpositum fuit, in septem particulares consideretur diuisa potestates, quarum fuit prima predicacionis auctoritas. Hanc autem prius excellenciusue competere ecclesie pre summo pontifice demonstrat omnium predicancium assuetissima protestacio, ipsiusque 35 pape, dum hoc officio vtitur, eorum singulis, dum recte credunt se agere in exordio, vt communiter sermonum suorum publice profitentibus nichil asserere velle doctrine ecclesie contrarium, et si lapsu verbi vel alias absonum quid- quam dicere eos contingat, dicta sua metque se ipsos submittere iudicio et 30
Strana 880
880 Liber XVII. Caput LI. correccioni ecclesie. Testatur hoc idem communis omnium professio catholico- rum tam simplicium quam litteratorum, qui in omnibus ambiguis pro racione fidei sue dicunt se credere quidquid ecclesia credit, in eaque fide velle viuere et mori, rarissime autem vel nusquam mencionem facientes de fide pape, quantumcumque ille sanctus sit. Etenim, cum multi summorum pontificum 5 sancti non fuerint, ymmo constet nonnullos eorum aberrasse a fide, ecclesia vero sit semper vna, ita fuit estque sancta et inmaculata, quia sine macula et ruga; hinc igitur predicacionis auctoritas ad docendum populum christianum prius ac magis ecclesie tribuitur, per quam multiformis sapiencia innotescit, nedum fidelibus christianis in hoc degentibus mundo, sed et principibus et 10 potestatibus in celestibus. Secunda vero potestas, miracula faciendi, vtrum ecclesie vel pape primo competat, magnopere inquirendum non videtur, quon- iam de huiusmodi potestate inter summum pontificem et ecclesiam nulla fortas- sis vnquam fuit, est vel erit controuersia. Sed et communis fere est sermo doctissimorum virorum omniumque fidelium, miracula fieri ecclesie meritis ac 15 precibus pocius, quam pape. Quemadmodum, si in aliquo ex ordinibus per multos ex professoribus eius miracula fiunt, excellencia hec attribuitur ordini ipsi, quod resplendet miraculis. Tercia vero potestas baptismi, quod ecclesie prius et excellencius, quam pape competat, vix de hoc dubitari potest et racione proprietatis, quoniam baptismus non pape, sed ecclesie sacramentum 20 esse dicitur, et racione fidei, quoniam in fide ecclesie administratur et racione forme, quoniam non pape, sed dicitur ecclesie, et racione efficacie, quoniam baptismus datus eciam per hereticos et infideles verus censetur, dummodo in forma ecclesie ministretur. Est preterea singularis excellencia competens eccle- sie racione baptismi, nusquam vero alicui summorum pontificum; supra nam- 25 que designatis potestatibus septem circa sacramenta, videlicet principalis effi- ciencie, cooperacionis, auctoritatis, meriti, institucionis, denominacionis et ministerii, hac vltima omnibus ministris ecclesie competente, prima Deo soli, secunda nulli, quatuor medias expositum fuit Christo competere, quarum vna vel due communi sermone cunctorum ecclesie tribuitur, siquidem omnes fideles 30 credunt et profitentur baptismum esse ecclesie sacramentum, et nedum baptis- mus, sed et alia sex sacramenta dicuntur ecclesie, nullum vero dicitur sacra- mentum pape. Hanc enim denominacionem apostolica doctrina prohibuit in epistola Corintheorum, illos reprehendens, quoniam racione baptismi eorum vnusquisque dicebat: „Ego quidem sum Pauli, ego Apollo, ego vero Cephe, 35 ego autem Christi.“ Quoniam autem voluit omnes esse Christi, in nomine cuius erant baptisati, non vero Pauli aut Cephe, manifeste contestatus est baptismum dici non debere Petri sacramentum aut cuiusuis summorum ponti- ficum. Et tamen communi omnium appellacione vocatur sacramentum ecclesie, hanc excellenciam denominacionis sibi communicante Christo, sponso suo, quo- 40 modo preciosa quecumque bona domus cuiusuis principis dicuntur eciam legit- time sue coniugis. Qua racione potestas quarto ordine assignata metendi
880 Liber XVII. Caput LI. correccioni ecclesie. Testatur hoc idem communis omnium professio catholico- rum tam simplicium quam litteratorum, qui in omnibus ambiguis pro racione fidei sue dicunt se credere quidquid ecclesia credit, in eaque fide velle viuere et mori, rarissime autem vel nusquam mencionem facientes de fide pape, quantumcumque ille sanctus sit. Etenim, cum multi summorum pontificum 5 sancti non fuerint, ymmo constet nonnullos eorum aberrasse a fide, ecclesia vero sit semper vna, ita fuit estque sancta et inmaculata, quia sine macula et ruga; hinc igitur predicacionis auctoritas ad docendum populum christianum prius ac magis ecclesie tribuitur, per quam multiformis sapiencia innotescit, nedum fidelibus christianis in hoc degentibus mundo, sed et principibus et 10 potestatibus in celestibus. Secunda vero potestas, miracula faciendi, vtrum ecclesie vel pape primo competat, magnopere inquirendum non videtur, quon- iam de huiusmodi potestate inter summum pontificem et ecclesiam nulla fortas- sis vnquam fuit, est vel erit controuersia. Sed et communis fere est sermo doctissimorum virorum omniumque fidelium, miracula fieri ecclesie meritis ac 15 precibus pocius, quam pape. Quemadmodum, si in aliquo ex ordinibus per multos ex professoribus eius miracula fiunt, excellencia hec attribuitur ordini ipsi, quod resplendet miraculis. Tercia vero potestas baptismi, quod ecclesie prius et excellencius, quam pape competat, vix de hoc dubitari potest et racione proprietatis, quoniam baptismus non pape, sed ecclesie sacramentum 20 esse dicitur, et racione fidei, quoniam in fide ecclesie administratur et racione forme, quoniam non pape, sed dicitur ecclesie, et racione efficacie, quoniam baptismus datus eciam per hereticos et infideles verus censetur, dummodo in forma ecclesie ministretur. Est preterea singularis excellencia competens eccle- sie racione baptismi, nusquam vero alicui summorum pontificum; supra nam- 25 que designatis potestatibus septem circa sacramenta, videlicet principalis effi- ciencie, cooperacionis, auctoritatis, meriti, institucionis, denominacionis et ministerii, hac vltima omnibus ministris ecclesie competente, prima Deo soli, secunda nulli, quatuor medias expositum fuit Christo competere, quarum vna vel due communi sermone cunctorum ecclesie tribuitur, siquidem omnes fideles 30 credunt et profitentur baptismum esse ecclesie sacramentum, et nedum baptis- mus, sed et alia sex sacramenta dicuntur ecclesie, nullum vero dicitur sacra- mentum pape. Hanc enim denominacionem apostolica doctrina prohibuit in epistola Corintheorum, illos reprehendens, quoniam racione baptismi eorum vnusquisque dicebat: „Ego quidem sum Pauli, ego Apollo, ego vero Cephe, 35 ego autem Christi.“ Quoniam autem voluit omnes esse Christi, in nomine cuius erant baptisati, non vero Pauli aut Cephe, manifeste contestatus est baptismum dici non debere Petri sacramentum aut cuiusuis summorum ponti- ficum. Et tamen communi omnium appellacione vocatur sacramentum ecclesie, hanc excellenciam denominacionis sibi communicante Christo, sponso suo, quo- 40 modo preciosa quecumque bona domus cuiusuis principis dicuntur eciam legit- time sue coniugis. Qua racione potestas quarto ordine assignata metendi
Strana 881
Liber XVII. Caput LI. 881 temporalia subsidia, et per consequens ea iure retinendi, ac, prout sibi vide- tur, distribuendi, nedum proprius et excellencius, sed propriissime ecclesie competit, apud quam propterea, quod coniunx Christi est, cui omnia pater dedit in manus, ac eciam doctrina communi iuristarum multorumque theologo- 5 rum residet dominium omnium temporalium bonorum, que viri ecclesiastici possident. Siquidem papa et singuli episcoporum et quicumque alii ecclesia- stici omnes non domini, sed dicuntur dispensatores, cum plena tamen et libera potestate. Sic enim, qui abiit in regionem longinquam homo nobilis, per quem intelligitur Christus, seruis suis dixit: „Negociamini, dum venio.“ Opus autem 10 negociacionis et si liberam requirit administracionem, non tamen ex neccessi- tate supponit bona esse eius, qui administrat, nam racionem ab eis exigit, et vni eorum dixit: „Quare igitur pecuniam meam ad mensam non dedisti, et ego veniens cum vsuris vtique exegissem illam?“ per verba hec ostendens pecuniam, de qua negociari precepit, non seruorum, sed esse domini. Propter 15 quod inferioribus iure communi aut summi pontificis ordinacione, ita et summo pontifici inhibetur per generale concilium alienacio rerum ecclesiasticarum temporalium. Nec enim proprie loquendo de rebus spiritualibus intelligi potest, quorum dispensacioni minime conuenit, pocius autem negociacio repugnat, quon- iam de illis dictum est: „Gratis accepistis, gratis date.“ Gratis profecto aut 20 precise ita, vt per generale concilium vel summum pontificem licencia dari nequeat, quod de spiritualibus quisquam ecclesie minister negocietur, prout licencia datur ad permutacionem rerum ecclesiasticarum, alienacionem quoque, euidenti suadente vtilitate vel vrgente neccessitate. Sed cum nomine ecclesie alienacio bonorum temporalium interdicatur summo pontifici, irrefragabile testi- 25 monium est, ecclesie prius magisque ac principaliter competere potestatem, temporalia bona metendi, illaque retinendi, et in vsus, prout sibi videbitur, distribuendi, nulli de hoc obligate racionem reddere, vt ad id compelli possit, nisi Christo, sponso suo, a quo tam in spiritualibus, quam in temporalibus, plenitudinem potestatis accepit in dotem. Quinta vero potestas iudiciarie aucto- 30 ritatis, quod plus habundanciusue competat ecclesie quam summo pontifici, commemorata superius exposuerunt copiose. Sed et hoc ipsum ostenditur, dum consideratur diuisa in quatuor designatas acciones declarandi dubia diuine legis, statuta condendi, pronuncciandi censuras et disponendi de ministris eccle- sie. Etenim, quia doctrina ecclesie mensura est accionum summi pontificis, et 35 cuiuslibet fidelium christianorum auctoritas diffiniendi prius aut plenius ecclesie competere censetur. Secunda quoque accio cum eiusdem sit leges condere, cuius est interpretari, si ecclesie competit interpretari ac declarare, quomodo lex intelligatur diuina, a forciori igitur ecclesiastica faciendi statuta. Cumque censure communi locucione non papales, sed ecclesiastice nominentur, quoniam 40 ab ecclesia denominacionem retinent, magis intrinsece ac prius ei competere videtur potestas ecclesiasticas promulgandi censuras. Quo vero ad disposicio- nem ministrorum, satis est agnoscere, quod disponere potest de summo ponti-
Liber XVII. Caput LI. 881 temporalia subsidia, et per consequens ea iure retinendi, ac, prout sibi vide- tur, distribuendi, nedum proprius et excellencius, sed propriissime ecclesie competit, apud quam propterea, quod coniunx Christi est, cui omnia pater dedit in manus, ac eciam doctrina communi iuristarum multorumque theologo- 5 rum residet dominium omnium temporalium bonorum, que viri ecclesiastici possident. Siquidem papa et singuli episcoporum et quicumque alii ecclesia- stici omnes non domini, sed dicuntur dispensatores, cum plena tamen et libera potestate. Sic enim, qui abiit in regionem longinquam homo nobilis, per quem intelligitur Christus, seruis suis dixit: „Negociamini, dum venio.“ Opus autem 10 negociacionis et si liberam requirit administracionem, non tamen ex neccessi- tate supponit bona esse eius, qui administrat, nam racionem ab eis exigit, et vni eorum dixit: „Quare igitur pecuniam meam ad mensam non dedisti, et ego veniens cum vsuris vtique exegissem illam?“ per verba hec ostendens pecuniam, de qua negociari precepit, non seruorum, sed esse domini. Propter 15 quod inferioribus iure communi aut summi pontificis ordinacione, ita et summo pontifici inhibetur per generale concilium alienacio rerum ecclesiasticarum temporalium. Nec enim proprie loquendo de rebus spiritualibus intelligi potest, quorum dispensacioni minime conuenit, pocius autem negociacio repugnat, quon- iam de illis dictum est: „Gratis accepistis, gratis date.“ Gratis profecto aut 20 precise ita, vt per generale concilium vel summum pontificem licencia dari nequeat, quod de spiritualibus quisquam ecclesie minister negocietur, prout licencia datur ad permutacionem rerum ecclesiasticarum, alienacionem quoque, euidenti suadente vtilitate vel vrgente neccessitate. Sed cum nomine ecclesie alienacio bonorum temporalium interdicatur summo pontifici, irrefragabile testi- 25 monium est, ecclesie prius magisque ac principaliter competere potestatem, temporalia bona metendi, illaque retinendi, et in vsus, prout sibi videbitur, distribuendi, nulli de hoc obligate racionem reddere, vt ad id compelli possit, nisi Christo, sponso suo, a quo tam in spiritualibus, quam in temporalibus, plenitudinem potestatis accepit in dotem. Quinta vero potestas iudiciarie aucto- 30 ritatis, quod plus habundanciusue competat ecclesie quam summo pontifici, commemorata superius exposuerunt copiose. Sed et hoc ipsum ostenditur, dum consideratur diuisa in quatuor designatas acciones declarandi dubia diuine legis, statuta condendi, pronuncciandi censuras et disponendi de ministris eccle- sie. Etenim, quia doctrina ecclesie mensura est accionum summi pontificis, et 35 cuiuslibet fidelium christianorum auctoritas diffiniendi prius aut plenius ecclesie competere censetur. Secunda quoque accio cum eiusdem sit leges condere, cuius est interpretari, si ecclesie competit interpretari ac declarare, quomodo lex intelligatur diuina, a forciori igitur ecclesiastica faciendi statuta. Cumque censure communi locucione non papales, sed ecclesiastice nominentur, quoniam 40 ab ecclesia denominacionem retinent, magis intrinsece ac prius ei competere videtur potestas ecclesiasticas promulgandi censuras. Quo vero ad disposicio- nem ministrorum, satis est agnoscere, quod disponere potest de summo ponti-
Strana 882
882 Liber XVII. Caput LI. fice, primo ecclesie ministro, ipsum instituendo ac destituendo. Vnde, prout narratum est li. v1° cap. Xx., imperator Romanorum Sigismundus, vt per con- cilium Basiliense de papatu prouideretur olim Eugenio requirens, audiuit, si generali concilio de summo pontificatu prouidere competit, ergo vt de aliis beneficiis prouideat potestatem ei non deficere, quia, si de primo ac summo ecclesie ministro, igitur et de inferioribus, quinymmo et prius competere vide- tur, cum de papatu aliis prouidere non competat, quamuis eleccio eius non libera, tamen sed certa determinata forma. Sexta vero potestas conficiendi sacramentum eucharistie aliaque sacramenta distribuendi in quantum dicit dum- taxat ministerii exercicium non tam proprie ecclesie vel synodo generali com- 10 petere videtur, quoniam sacramentorum dispensaciones non collegii aut vni- uersitatis, sed singularum sunt acciones personarum, multis, si plurali vtantur numero, baptisare vnum non valentibus, sed vno multos legittime baptisante, si verba quantum ad se in singulari dicat, et aqua simul intingat. Ita de consecracione vnius vel plurium hostiarum; in consecracione autem episcopo- 15 rum vel sacerdotum ordinacione, quamuis vna cum episcopo omnes dicant verba canonis, tamen vel non habent seu non debent habere intencionem con- secrandi, vel referunt se ad momentum, in quo episcopus celebrans missam consecrat, vel quod consecracio fit a prius verba proferente, sed tucius est, vt intencionem non habeant consecrandi; nec enim seruant formam, quamuis sub- 20 stancialis non sit, consueta tamen, panem, quomodo Christus fecit, tenentes in manibus. Quapropter eiusmodi sacramentales acciones, cum singulariter sint persone vnius ecclesie, cuius substancia multitudine constat, prius aut com- petere non censentur. Sed ille sublimis potestatis gradus, de quo apostolus, quantum ad eucharistie sacramentum, dicebat: „Cetera, cum venero, disponam“, 25 ecclesie prius vel generali synodo pocius, quam summo pontifici videtur com- petere, probacionem faciente huius professione summorum pontificum in Con- stanciensi synodo promulgata; profiteri namque debet quilibet summus pontifex ritum sacramentorum catholice ecclesie, canonice traditum omnimode prosequi et obseruare. Vltima denique potestas, quod principaliter ecclesie competat 30 peccata remittendi et retinendi, Augustinus expresse dicere videtur in c. „Omni- bus consideratis“ XXIIII. q. I., quod expresse habetur in libro septimo de baptis- mate, quamuis Gracianus Ieronimo attribuat. Cum autem notatum sit in quarta potestate, quod dominium rerum temporalium ad ecclesiam pertinet, ita eciam multorum affirmante doctrina, quod penes eam thesaurus sit spiritualium merito 35 rum, ex cuius distribucione, vt dicunt, indulgencie conceduntur, quoniam indul- gencia dicitur peccatorum remissio, si illa fit de thesauro non pape, sed ecclesie; iam igitur proprie ac per prius ecclesie competere videtur potestas remissionis peccatorum. Et rursus, quoniam potestas hec non singulari, sed plurali ex- presse concessa est numero, ad ecclesiam proprie pertinere videtur, cum eius 40 accio pluribus valeat esse communis. Quod vero prius ac magis ecclesie com- petat, quam pape, forte racio illa demonstraret, si, quemadmodum generale 5
882 Liber XVII. Caput LI. fice, primo ecclesie ministro, ipsum instituendo ac destituendo. Vnde, prout narratum est li. v1° cap. Xx., imperator Romanorum Sigismundus, vt per con- cilium Basiliense de papatu prouideretur olim Eugenio requirens, audiuit, si generali concilio de summo pontificatu prouidere competit, ergo vt de aliis beneficiis prouideat potestatem ei non deficere, quia, si de primo ac summo ecclesie ministro, igitur et de inferioribus, quinymmo et prius competere vide- tur, cum de papatu aliis prouidere non competat, quamuis eleccio eius non libera, tamen sed certa determinata forma. Sexta vero potestas conficiendi sacramentum eucharistie aliaque sacramenta distribuendi in quantum dicit dum- taxat ministerii exercicium non tam proprie ecclesie vel synodo generali com- 10 petere videtur, quoniam sacramentorum dispensaciones non collegii aut vni- uersitatis, sed singularum sunt acciones personarum, multis, si plurali vtantur numero, baptisare vnum non valentibus, sed vno multos legittime baptisante, si verba quantum ad se in singulari dicat, et aqua simul intingat. Ita de consecracione vnius vel plurium hostiarum; in consecracione autem episcopo- 15 rum vel sacerdotum ordinacione, quamuis vna cum episcopo omnes dicant verba canonis, tamen vel non habent seu non debent habere intencionem con- secrandi, vel referunt se ad momentum, in quo episcopus celebrans missam consecrat, vel quod consecracio fit a prius verba proferente, sed tucius est, vt intencionem non habeant consecrandi; nec enim seruant formam, quamuis sub- 20 stancialis non sit, consueta tamen, panem, quomodo Christus fecit, tenentes in manibus. Quapropter eiusmodi sacramentales acciones, cum singulariter sint persone vnius ecclesie, cuius substancia multitudine constat, prius aut com- petere non censentur. Sed ille sublimis potestatis gradus, de quo apostolus, quantum ad eucharistie sacramentum, dicebat: „Cetera, cum venero, disponam“, 25 ecclesie prius vel generali synodo pocius, quam summo pontifici videtur com- petere, probacionem faciente huius professione summorum pontificum in Con- stanciensi synodo promulgata; profiteri namque debet quilibet summus pontifex ritum sacramentorum catholice ecclesie, canonice traditum omnimode prosequi et obseruare. Vltima denique potestas, quod principaliter ecclesie competat 30 peccata remittendi et retinendi, Augustinus expresse dicere videtur in c. „Omni- bus consideratis“ XXIIII. q. I., quod expresse habetur in libro septimo de baptis- mate, quamuis Gracianus Ieronimo attribuat. Cum autem notatum sit in quarta potestate, quod dominium rerum temporalium ad ecclesiam pertinet, ita eciam multorum affirmante doctrina, quod penes eam thesaurus sit spiritualium merito 35 rum, ex cuius distribucione, vt dicunt, indulgencie conceduntur, quoniam indul- gencia dicitur peccatorum remissio, si illa fit de thesauro non pape, sed ecclesie; iam igitur proprie ac per prius ecclesie competere videtur potestas remissionis peccatorum. Et rursus, quoniam potestas hec non singulari, sed plurali ex- presse concessa est numero, ad ecclesiam proprie pertinere videtur, cum eius 40 accio pluribus valeat esse communis. Quod vero prius ac magis ecclesie com- petat, quam pape, forte racio illa demonstraret, si, quemadmodum generale 5
Strana 883
Liber XVII. Caput LI. 883 concilium alienacionem rerum ecclesiasticarum interdicit summo pontifici, ita et mensuram statueret concedendis per eum indulgenciis plenariis vel ad tempus. Siquidem per Lateranense concilium mensura imposita est episcopis omnibus, in eodem canone racione reddita, quod moderamen ipsum summus pontifex con- 5 sueuit in talibus obseruare; itaque vsus potestatis eius non fuit tunc restrictus, quoniam erat moderatus. Quocirca ex premissis palam factum esse videtur potestatem ecclesiasticam, siue cum in summa accipitur sub vnius plenitudine potestatis, siue cum in septem parciales diuisa consideratur, prius excellenciusue competere ecclesie aut synodo generali, quam pape. Nec perspicue minus id 10 ipsum innotescit, si exponatur per quem alteri potestas competat vel concessa donataque sit, pertineat quoque, hoc est, vtrum ecclesie per papam, aut pape per ecclesiam, quod manifestari habet consideratis significacionibus preposicio- nis huius „per" plus sexingentis passibus in sacra scriptura posite, quam pluri- mas multumque differentes habentis significaciones, non vero explicatis pro 15 nunc, qui dicunt habitudinem loci aut temporis in sacro canone frequentissime repetitis, sed quibusdam aliis. Dicit namque primum habitudinem excellencie simul et ydemptitatis. Siquidem testante apostolo, quod homines per maiorem sui iurant, Abrahe promittens Deus, quoniam neminem habuit, per quem iura- ret maiorem, iurauit per semetipsum. Habitudo autem hec ad causam, de qua 20 inquiritur, applicacionem non habet, vnanimi vtrimque confessione, videlicet olim Eugenii fautorum et prosecutorum synodalis doctrine tam pape quam ecclesie a semetipsis potestatem supremam regitiuam populi fidelis non com- petere, sed ab alio habente racionem principii. Dicit vero hanc habitudinem principii, cum attestatur omnia ex Deo et esse per Deum similiter, quod omnia 25 per verbum facta sunt, maxima tamen differencia in hiis sistente duobus, quando per Deum facta sunt omnia, tanquam a nullo alio virtutem habente, nisi a semetipso, sed per verbum tanquam a patre habente virtutem, a quo habet esse, eandem tamen, quam pater, sicut vtriusque idem est esse. Racione autem habitudinis huius maxima differencia est inter predictorum asserciones, 3o synodali doctrina fatente, ecclesie, generali synodo et pape inmediate a Deo competere potestatem, sed dogmate illo pio vocato, quod a sede apostolica generale concilium recipit, et sine ea quod non habet robur aliquod vel auctoritatem. Cum autem ecclesia habeat racionem cause efficientis respectu pape, pape vero respectu ecclesie illa non competat, quia per ecclesiam papa 35 instituitur, non vero ecclesia per papam, „per“ dicente habitudinem cause aut principii, magis proprie affirmatur per ecclesiam pape competere potestatem, quam per papam ecclesie. Sed et illa habitudo dicens racionem principii vnius dumtaxat, quomodo apostolus dicit se apostolum per voluntatem Dei, ita, quod non ex hominibus, nec per hominem, sed per Ihesum Christum et patrem pro- 40 posito conuenire non videtur, synodali fatente doctrina, quamuis per ecclesiam, tamen quod papa a Deo habet inmediate potestatem, ex aduerso autem doctrina, eciam si dicat potestatem ecclesie competere quoniam a papa data sit, non Scriptores III. 112
Liber XVII. Caput LI. 883 concilium alienacionem rerum ecclesiasticarum interdicit summo pontifici, ita et mensuram statueret concedendis per eum indulgenciis plenariis vel ad tempus. Siquidem per Lateranense concilium mensura imposita est episcopis omnibus, in eodem canone racione reddita, quod moderamen ipsum summus pontifex con- 5 sueuit in talibus obseruare; itaque vsus potestatis eius non fuit tunc restrictus, quoniam erat moderatus. Quocirca ex premissis palam factum esse videtur potestatem ecclesiasticam, siue cum in summa accipitur sub vnius plenitudine potestatis, siue cum in septem parciales diuisa consideratur, prius excellenciusue competere ecclesie aut synodo generali, quam pape. Nec perspicue minus id 10 ipsum innotescit, si exponatur per quem alteri potestas competat vel concessa donataque sit, pertineat quoque, hoc est, vtrum ecclesie per papam, aut pape per ecclesiam, quod manifestari habet consideratis significacionibus preposicio- nis huius „per" plus sexingentis passibus in sacra scriptura posite, quam pluri- mas multumque differentes habentis significaciones, non vero explicatis pro 15 nunc, qui dicunt habitudinem loci aut temporis in sacro canone frequentissime repetitis, sed quibusdam aliis. Dicit namque primum habitudinem excellencie simul et ydemptitatis. Siquidem testante apostolo, quod homines per maiorem sui iurant, Abrahe promittens Deus, quoniam neminem habuit, per quem iura- ret maiorem, iurauit per semetipsum. Habitudo autem hec ad causam, de qua 20 inquiritur, applicacionem non habet, vnanimi vtrimque confessione, videlicet olim Eugenii fautorum et prosecutorum synodalis doctrine tam pape quam ecclesie a semetipsis potestatem supremam regitiuam populi fidelis non com- petere, sed ab alio habente racionem principii. Dicit vero hanc habitudinem principii, cum attestatur omnia ex Deo et esse per Deum similiter, quod omnia 25 per verbum facta sunt, maxima tamen differencia in hiis sistente duobus, quando per Deum facta sunt omnia, tanquam a nullo alio virtutem habente, nisi a semetipso, sed per verbum tanquam a patre habente virtutem, a quo habet esse, eandem tamen, quam pater, sicut vtriusque idem est esse. Racione autem habitudinis huius maxima differencia est inter predictorum asserciones, 3o synodali doctrina fatente, ecclesie, generali synodo et pape inmediate a Deo competere potestatem, sed dogmate illo pio vocato, quod a sede apostolica generale concilium recipit, et sine ea quod non habet robur aliquod vel auctoritatem. Cum autem ecclesia habeat racionem cause efficientis respectu pape, pape vero respectu ecclesie illa non competat, quia per ecclesiam papa 35 instituitur, non vero ecclesia per papam, „per“ dicente habitudinem cause aut principii, magis proprie affirmatur per ecclesiam pape competere potestatem, quam per papam ecclesie. Sed et illa habitudo dicens racionem principii vnius dumtaxat, quomodo apostolus dicit se apostolum per voluntatem Dei, ita, quod non ex hominibus, nec per hominem, sed per Ihesum Christum et patrem pro- 40 posito conuenire non videtur, synodali fatente doctrina, quamuis per ecclesiam, tamen quod papa a Deo habet inmediate potestatem, ex aduerso autem doctrina, eciam si dicat potestatem ecclesie competere quoniam a papa data sit, non Scriptores III. 112
Strana 884
884 Liber XVII. Caput LI. negare volet, vt creditur, generalem Dei influenciam, quod potestas ipsa eccle- sie, sicut omnia, que fiunt, sit a Deo, ea magis differencia sistente doctrine illius, quia opinatur ecclesie potestatem non inmediate esse a Deo. Est preterea alia significacio, dicens habitudinem forme, per quam ab agente egreditur accio, quomodo per sapienciam reges regnant et per eam sancti sunt quicumque pla- cuerunt Deo a principio. Hec eciam ecclesie competere videtur, cum doctrina seu fides ecclesie forma sit, per quam papa viuere suasque debet regulare acciones. Et quoniam, si hoc non fecerit, procedi contra eum potest, decreto concilii Constanciensis id dictante, conuenit alia significacio, dicens racionem forme et cause. Dicit enim apostolus, qui sine lege peccauerunt, per legem 10 iudicabuntur. Item et ecclesie conuenit significacio alia, denotans habitudinem finis, vnionis vel societatis, dum per et in pro eodem ponuntur; quos enim Paulus dicit dormiuisse per Ihesum, hos Iohannes in apocalipsi denotat, quod moriuntur in domino, hoc est in confessione vel societate eius. Modo autem isto magis proprie dicitur datam esse potestatem pape in ecclesia, aut per 15 ecclesiam, hoc est in confessione et recognicione vel societate eius, quam eccle- sie per papam. Etenim, licet dicatur, quod ecclesia in Petro claues accepit, non tamen dicitur, quod per Petrum, sed per Christum, quoniam Petrus pocius est in confessione et societate ecclesie, quam ecclesia in societate Petri. Illa insuper significacio ecclesie conuenit, que meriti habet racionem, sicut aposto- 20 lus ad Philippenses ait: „Scio, quod per vestram oracionem proficiet michi in salutem", vt proprius dicere sit, per merita et oracionem ecclesie pape pote- statem competere; de racione etenim meriti est, vt precedat et necdum erat papatus, quando populus fidelis merebatur apud Deum dari eidem rectorem bonum, exortante Christo: „Rogate dominum messis, vt mittat operarios suos 25 in messem suam.“ Quomodo namque regnare facit ypocritam propter peccata populi, ita et ducem bonum propter merita oracionesque eius. Est eciam significacio alia tanquam per causam 2am, sicut dicitur lex data per Moysen. Etenim, cum omnis causa prior sit suo effectu, ecclesia autem prior quam papa est, nec vnquam sine potestate fuit, iam igitur suam potestatem a Deo, 30 non habet per papam, tanquam per causam 2am. Nec rursus tanquam per instrumentum, sicut dicitur, quod per manus apostolorum fiebant a Deo signa et prodigia multa, nullum quippe instrumentum dignitate excedit suam causam principalem, quomodo ecclesia excellit papam. 5
884 Liber XVII. Caput LI. negare volet, vt creditur, generalem Dei influenciam, quod potestas ipsa eccle- sie, sicut omnia, que fiunt, sit a Deo, ea magis differencia sistente doctrine illius, quia opinatur ecclesie potestatem non inmediate esse a Deo. Est preterea alia significacio, dicens habitudinem forme, per quam ab agente egreditur accio, quomodo per sapienciam reges regnant et per eam sancti sunt quicumque pla- cuerunt Deo a principio. Hec eciam ecclesie competere videtur, cum doctrina seu fides ecclesie forma sit, per quam papa viuere suasque debet regulare acciones. Et quoniam, si hoc non fecerit, procedi contra eum potest, decreto concilii Constanciensis id dictante, conuenit alia significacio, dicens racionem forme et cause. Dicit enim apostolus, qui sine lege peccauerunt, per legem 10 iudicabuntur. Item et ecclesie conuenit significacio alia, denotans habitudinem finis, vnionis vel societatis, dum per et in pro eodem ponuntur; quos enim Paulus dicit dormiuisse per Ihesum, hos Iohannes in apocalipsi denotat, quod moriuntur in domino, hoc est in confessione vel societate eius. Modo autem isto magis proprie dicitur datam esse potestatem pape in ecclesia, aut per 15 ecclesiam, hoc est in confessione et recognicione vel societate eius, quam eccle- sie per papam. Etenim, licet dicatur, quod ecclesia in Petro claues accepit, non tamen dicitur, quod per Petrum, sed per Christum, quoniam Petrus pocius est in confessione et societate ecclesie, quam ecclesia in societate Petri. Illa insuper significacio ecclesie conuenit, que meriti habet racionem, sicut aposto- 20 lus ad Philippenses ait: „Scio, quod per vestram oracionem proficiet michi in salutem", vt proprius dicere sit, per merita et oracionem ecclesie pape pote- statem competere; de racione etenim meriti est, vt precedat et necdum erat papatus, quando populus fidelis merebatur apud Deum dari eidem rectorem bonum, exortante Christo: „Rogate dominum messis, vt mittat operarios suos 25 in messem suam.“ Quomodo namque regnare facit ypocritam propter peccata populi, ita et ducem bonum propter merita oracionesque eius. Est eciam significacio alia tanquam per causam 2am, sicut dicitur lex data per Moysen. Etenim, cum omnis causa prior sit suo effectu, ecclesia autem prior quam papa est, nec vnquam sine potestate fuit, iam igitur suam potestatem a Deo, 30 non habet per papam, tanquam per causam 2am. Nec rursus tanquam per instrumentum, sicut dicitur, quod per manus apostolorum fiebant a Deo signa et prodigia multa, nullum quippe instrumentum dignitate excedit suam causam principalem, quomodo ecclesia excellit papam. 5
Strana 885
Liber XVII. Caput LII. 885 5 Capitulum LII. Distinccione facta ex verbis euangelii quantum ad illa, que sunt permanentis continue verificacionis septem explicantur dictamenta effectus huius, quod solus Petrus successorem habuit in plenitudine pote- statis, quantum ad regimen omnis populi christiani, sed ne euangelica doctrina inanis censeatur, quod hec eciam plenitudo omnibus episcopis actu competit, dum sunt legittime congregati in generali synodo, ex qua- tuor nulla competente racione graduacionis passiue, sed actiue omnium. Sunt denique alie quamplures significaciones preposicionis huius „per“, proposito facile applicabiles, sed modo pretereunde, vt disseratur, si ex asser- 10 cione illa nisi a papa nullam competere ecclesie potestatem pretereatur euan- gelii veritas et multipharie Ihesus dissoluatur ab ecclesia, sponsa sua, necnon ministris eius principalibus. Pro cuius euidencia in hac XXII. intelligencia est animaduertendum, dicta Christi in euangelio multiformis esse generis. Sunt enim quedam narratiua rerum gestarum, earum veritate semel dumtaxat con- 15 tingente, vt, quod Christus natus, circumcisus, baptisatus, aut mortuus est, vel resurrexit et ascendit in celum; forme huius sunt eciam multa de futuro, que de se ipso Christus predixit ac de discipulis suis et aliis, que semel dum- taxat ad tempus veritatem susceperunt, nec susceptura sunt in futurum, itera- cioni eorum racione fidei contradicente sicut de Christi morte apostolus docet, 20 quoniam semel in consumacione seculorum ad destruccionem peccati per hostiam suam, perfectissimum vtique sacrificium, quia in sanguine proprio Christus apparuit, introiuitque in celum, apparens continue vultui Dei pro nobis. Quod igitur eius sacrificium iterari non debuit, quomodo sacerdos per singulos annos intrabat semel in sancta in sanguine alieno, alioquin oportebat eum frequenter 25 pati ab origine mundi. Ita est de resurreccione, vt, quoniam surrexit, per- fecte videlicet effectus inmortalis, quod non debuit iterum resurgere, quia mors illi vltra non dominabitur. Qua racione doctrina illa videtur magis consona racioni fidei, eos, qui cum Christo resurrexerunt, quia inmortales effecti, nun- quam iterum resurrecturos, siquidem non legitur de morte eorum aut sicut de aliis suscitatis cum hominibus conuersatos fuisse. Cumque surrexerint, vt re- surreccio mortuorum ad vitam inmortalem, quam Saducei et gentiles impossi- bilem arbitrabantur, non solum in Christo capite, sed eciam in eius membris manifesta esset, minime decuit iterum mori eos, velut si membra, inmortalia iam effecta, inmortali manente capite ab eo defluerent. Sed et per hoc non 35 esset adaucta fidelibus spes resurreccionis, si filius Dei ex mortuis resurgens solus remanserit viuens, mortuis iterum illis, qui cum eo resurrexerunt, vt testes essent resurreccionis eius. Hoc enim prestancius ad gloriam Dei perti- net, vt, quomodo Christo similes surrexerant, quod inmortales manerent, non 112* 30
Liber XVII. Caput LII. 885 5 Capitulum LII. Distinccione facta ex verbis euangelii quantum ad illa, que sunt permanentis continue verificacionis septem explicantur dictamenta effectus huius, quod solus Petrus successorem habuit in plenitudine pote- statis, quantum ad regimen omnis populi christiani, sed ne euangelica doctrina inanis censeatur, quod hec eciam plenitudo omnibus episcopis actu competit, dum sunt legittime congregati in generali synodo, ex qua- tuor nulla competente racione graduacionis passiue, sed actiue omnium. Sunt denique alie quamplures significaciones preposicionis huius „per“, proposito facile applicabiles, sed modo pretereunde, vt disseratur, si ex asser- 10 cione illa nisi a papa nullam competere ecclesie potestatem pretereatur euan- gelii veritas et multipharie Ihesus dissoluatur ab ecclesia, sponsa sua, necnon ministris eius principalibus. Pro cuius euidencia in hac XXII. intelligencia est animaduertendum, dicta Christi in euangelio multiformis esse generis. Sunt enim quedam narratiua rerum gestarum, earum veritate semel dumtaxat con- 15 tingente, vt, quod Christus natus, circumcisus, baptisatus, aut mortuus est, vel resurrexit et ascendit in celum; forme huius sunt eciam multa de futuro, que de se ipso Christus predixit ac de discipulis suis et aliis, que semel dum- taxat ad tempus veritatem susceperunt, nec susceptura sunt in futurum, itera- cioni eorum racione fidei contradicente sicut de Christi morte apostolus docet, 20 quoniam semel in consumacione seculorum ad destruccionem peccati per hostiam suam, perfectissimum vtique sacrificium, quia in sanguine proprio Christus apparuit, introiuitque in celum, apparens continue vultui Dei pro nobis. Quod igitur eius sacrificium iterari non debuit, quomodo sacerdos per singulos annos intrabat semel in sancta in sanguine alieno, alioquin oportebat eum frequenter 25 pati ab origine mundi. Ita est de resurreccione, vt, quoniam surrexit, per- fecte videlicet effectus inmortalis, quod non debuit iterum resurgere, quia mors illi vltra non dominabitur. Qua racione doctrina illa videtur magis consona racioni fidei, eos, qui cum Christo resurrexerunt, quia inmortales effecti, nun- quam iterum resurrecturos, siquidem non legitur de morte eorum aut sicut de aliis suscitatis cum hominibus conuersatos fuisse. Cumque surrexerint, vt re- surreccio mortuorum ad vitam inmortalem, quam Saducei et gentiles impossi- bilem arbitrabantur, non solum in Christo capite, sed eciam in eius membris manifesta esset, minime decuit iterum mori eos, velut si membra, inmortalia iam effecta, inmortali manente capite ab eo defluerent. Sed et per hoc non 35 esset adaucta fidelibus spes resurreccionis, si filius Dei ex mortuis resurgens solus remanserit viuens, mortuis iterum illis, qui cum eo resurrexerunt, vt testes essent resurreccionis eius. Hoc enim prestancius ad gloriam Dei perti- net, vt, quomodo Christo similes surrexerant, quod inmortales manerent, non 112* 30
Strana 886
886 Liber XVII. Caput LII. autem, vt contingit de fantasmatibus, que subito apparent et subito euanescunt, quemadmodum nonnulli exponunt de Samuele suscitato ad instanciam Saulis per Phitonissam; non vero racio fidei dictat sic intelligendum de suscitatis per Christum testibus resurreccionis eius, mercede condigna exhibiti per eos testi- monii de resurreccione Christi sistente, si inmerita mors eis continuo successis- 5 set die ipso, quo testimonium de Christo dederunt. Aliud quippe est dicere apparuerunt Moyses et Helias cum eo loquentes, verbo apparicionis non signi- ficante permanenciam, sed cum eodem verbo vtatur euangelista, testans Christi resurreccionem et sanctorum, qui cum eo surrexerunt de eorum asserere morte, non videtur conuenire fidei racioni. Nec simile est de suscitatis per Christum, 10 quamdiu in hoc vixit mundo, per Heliseum et Heliam in veteri testamento; etenim, quia de Christo diuinus testatur sermo, quod surrexit a mortuis primi- cie dormiencium, cum eiusmodi primicias intelligere non liceat respectu tempo- ris, multis ante eum prius tempore suscitatis, intelligi oportet primicias eius, quantum ad perfeccionem resurreccionis, quoniam ante eum nullus surrexit in- 15 mortalis futurus. Et de hiis legitur, quod exeuntes de monumentis post resur- reccionem eius venerunt in sanctam ciuitatem, itaque non ante ipsum surrexe- runt, sicut Lazarus et alii suscitati per eum, qui iterum mortui sunt, vt Christo maneret preexcellencia esse primicias dormiencium. Vt ergo, quomodo nemo ascendit in celum ante eum, qui descendit de celo, scriptura profitente de ipso, 20 quod ascenderet, pandens iter ante eos, ita igitur, quod a morte in vitam in- mortalem transiret rex eorum coram eis, et dominus in capite eorum, vt dici possit, qui surrexerunt cum Christo, testimonium daturi vere resurreccionis eius, non iterum esse mortuos, quinymo suadente id fidei racione, cum eo in celum ascendisse; siquidem Christus in altum ascendens captiuam duxit secum 25 captiuitatem. Nec hiis insolubiliter obstant auctoritates scripture, dicentes omnes homines resurrecturos in nouissimo die, racione plena congruam recipientes solucionem, quemadmodum alie quamplurime vniuersales locuciones canonis sacri, non obscurata veritate earum, eciam si alique particulares excipiantur iuxta racionem fidei, multiphariis ostendentibus causis aliam de hiis paucis, 30 aliam de omnibus aliis esse debere consideracionem. Doctrina quoque Pauli de patribus veteris testamenti mortuis non acceptis promissionibus, ne sine fidelibus noui testamenti consumarentur, principaliter exponitur de promissioni- bus eisdem factis respectu eterne vite, quam sine ministris Christi non recepe- runt, vsque ad mortem Christi regni celorum ianua sistente clausa. In pre- 35 dictis igitur aliisque multis dicta euangelii, quibus racio fidei repugnat, vt plus semel contingant, non sunt illa, de quibus sermo est, ecclesiasticam significan- cia potestatem, quoniam horum significata multis temporibus requirunt frequen- ciam accionum. Sunt quocirca dicta alia, quorum iteracioni etsi non repugnat racio fidei, tamen, quia exprimitur specialis causa, quare semel earum veritas 40 contigerit, non sunt trahenda in consequenciam, vt per illa significetur per- petuo concessa potestas, nisi aliunde probacione constent, prout est de multis
886 Liber XVII. Caput LII. autem, vt contingit de fantasmatibus, que subito apparent et subito euanescunt, quemadmodum nonnulli exponunt de Samuele suscitato ad instanciam Saulis per Phitonissam; non vero racio fidei dictat sic intelligendum de suscitatis per Christum testibus resurreccionis eius, mercede condigna exhibiti per eos testi- monii de resurreccione Christi sistente, si inmerita mors eis continuo successis- 5 set die ipso, quo testimonium de Christo dederunt. Aliud quippe est dicere apparuerunt Moyses et Helias cum eo loquentes, verbo apparicionis non signi- ficante permanenciam, sed cum eodem verbo vtatur euangelista, testans Christi resurreccionem et sanctorum, qui cum eo surrexerunt de eorum asserere morte, non videtur conuenire fidei racioni. Nec simile est de suscitatis per Christum, 10 quamdiu in hoc vixit mundo, per Heliseum et Heliam in veteri testamento; etenim, quia de Christo diuinus testatur sermo, quod surrexit a mortuis primi- cie dormiencium, cum eiusmodi primicias intelligere non liceat respectu tempo- ris, multis ante eum prius tempore suscitatis, intelligi oportet primicias eius, quantum ad perfeccionem resurreccionis, quoniam ante eum nullus surrexit in- 15 mortalis futurus. Et de hiis legitur, quod exeuntes de monumentis post resur- reccionem eius venerunt in sanctam ciuitatem, itaque non ante ipsum surrexe- runt, sicut Lazarus et alii suscitati per eum, qui iterum mortui sunt, vt Christo maneret preexcellencia esse primicias dormiencium. Vt ergo, quomodo nemo ascendit in celum ante eum, qui descendit de celo, scriptura profitente de ipso, 20 quod ascenderet, pandens iter ante eos, ita igitur, quod a morte in vitam in- mortalem transiret rex eorum coram eis, et dominus in capite eorum, vt dici possit, qui surrexerunt cum Christo, testimonium daturi vere resurreccionis eius, non iterum esse mortuos, quinymo suadente id fidei racione, cum eo in celum ascendisse; siquidem Christus in altum ascendens captiuam duxit secum 25 captiuitatem. Nec hiis insolubiliter obstant auctoritates scripture, dicentes omnes homines resurrecturos in nouissimo die, racione plena congruam recipientes solucionem, quemadmodum alie quamplurime vniuersales locuciones canonis sacri, non obscurata veritate earum, eciam si alique particulares excipiantur iuxta racionem fidei, multiphariis ostendentibus causis aliam de hiis paucis, 30 aliam de omnibus aliis esse debere consideracionem. Doctrina quoque Pauli de patribus veteris testamenti mortuis non acceptis promissionibus, ne sine fidelibus noui testamenti consumarentur, principaliter exponitur de promissioni- bus eisdem factis respectu eterne vite, quam sine ministris Christi non recepe- runt, vsque ad mortem Christi regni celorum ianua sistente clausa. In pre- 35 dictis igitur aliisque multis dicta euangelii, quibus racio fidei repugnat, vt plus semel contingant, non sunt illa, de quibus sermo est, ecclesiasticam significan- cia potestatem, quoniam horum significata multis temporibus requirunt frequen- ciam accionum. Sunt quocirca dicta alia, quorum iteracioni etsi non repugnat racio fidei, tamen, quia exprimitur specialis causa, quare semel earum veritas 40 contigerit, non sunt trahenda in consequenciam, vt per illa significetur per- petuo concessa potestas, nisi aliunde probacione constent, prout est de multis
Strana 887
Liber XVII. Caput LII. 887 pertinentibus ad ministerium vel obsequium pro tempore opportunum, sicut mandauit Christus asinam solui et sibi adduci, vel parare pasca. Quo genere eciam est dictum illud: „Mittite in dexteram nauigii rethe“, item et Petro: „Duc in altum.“ Ex quo verbo inferunt ex aduerso soli pape competere 5 auctoritatem disputacionis super materia fidei. Huiusmodi namque dicta, quam- uis in sensu allegorico vel morali multipharie possint exponi, adduci quoque in exornacionem vel confirmacionem reddite racionis, ac eciam in exemplum moralium accionum, non propterea significant specialem potestatem vltra alios concessam illis, quibus verba dicuntur accione illa semel dumtaxat contingente, 10 et ex causa speciali. Siquidem, Luca referente, nauis erat Petri, quem roga- uit Christus, vt a terra reduceret pusillum, et sermone ad turbas completo dixit ad eum: „Duc in altum" et: „laxate recia vestra in capturam.“ Itaque laxacionis actus dicitur ad multos, sed ducatus nauis, quia sua erat, tanquam illius esset presidens, Petro attribuitur. Presidenciam autem in ecclesia nemo 15 summo pontifici negat, quod vero maioris continencie est, quia tunc fuit dictum, Petrum iam homines capturum fore. Sed hoc eciam dictum est aliis: „Venite post me, et faciam vos fieri piscatores hominum" iuxta vaticinium Ieremie: „Ecce ego mittam piscatores multos, et piscabuntur eos.“ Non igitur propterea, quod aliud singulariter dictum est Petro, veritate illius ad tempus et semel 20 pertinente, accipiendum est tanquam sit sensus litteralis pro se ac successori- bus perpetua veritate mansurus, nisi iam ex altero passu constaret. Attendi namque potest, si quomodo pape tribuitur, quod Petro semel contigit in laudem excellenciamque eius, sic eciam attribui debeant eidem Christi verba miraculum vel obprobrium designancia, vt quod ambulet super vndas maris, et Sathan 25 vocetur iussus ire retro, siquidem vtriusque specialis causa redditur, vt non ita competat cuilibet summo pontifici, quomodo tunc fuit in Petro, consideracione igitur omissa horum tanquam ad materiam, de qua sermo est, pertinenti minus, quia racio fuit eorum ad tempus solum. Tercio genere sunt alia dicta euan- gelii perpetue ac semper manentis veritatis eorum racione, sicut tempore, quo 30 illa dixit Christus, quamdiu durabit mundus, eundem semper habente locum. Hec autem sunt diuisa quadrifarie, alia ad sacramentorum pertinencia admini- stracionem, alia ad doctrine exercicium, alia ad fidem moresque singulorum Christi fidelium, alia ad regimen eorum. Ad sacramentales vero pertinencia acciones, quoniam confeccio siue administracio sacramentorum respectu earun- 35 dem personarum non vniuersitatis, sed magis singulorum est accio, prout ex tenore forme constat sacramentorum expresse numero singulari, hinc, eciam si plurali numero constent, verba potestatis diuisum non commune dicunt exerci- cium; vnus quippe multos, sed multi vnum baptisare non possunt, ita con- firmare, ordinare et absoluere sacramentaliter a peccatis. Veritatis autem huius 40 illa fortassis non mediocris est causa, quoniam ad essenciam sacramenti qua- tuor requisitis causis; materia, forma, ministro ac intencione, eius videlicet, quod intendit singulari proposito talem actum, vel saltem in genere, quod ecclesia
Liber XVII. Caput LII. 887 pertinentibus ad ministerium vel obsequium pro tempore opportunum, sicut mandauit Christus asinam solui et sibi adduci, vel parare pasca. Quo genere eciam est dictum illud: „Mittite in dexteram nauigii rethe“, item et Petro: „Duc in altum.“ Ex quo verbo inferunt ex aduerso soli pape competere 5 auctoritatem disputacionis super materia fidei. Huiusmodi namque dicta, quam- uis in sensu allegorico vel morali multipharie possint exponi, adduci quoque in exornacionem vel confirmacionem reddite racionis, ac eciam in exemplum moralium accionum, non propterea significant specialem potestatem vltra alios concessam illis, quibus verba dicuntur accione illa semel dumtaxat contingente, 10 et ex causa speciali. Siquidem, Luca referente, nauis erat Petri, quem roga- uit Christus, vt a terra reduceret pusillum, et sermone ad turbas completo dixit ad eum: „Duc in altum" et: „laxate recia vestra in capturam.“ Itaque laxacionis actus dicitur ad multos, sed ducatus nauis, quia sua erat, tanquam illius esset presidens, Petro attribuitur. Presidenciam autem in ecclesia nemo 15 summo pontifici negat, quod vero maioris continencie est, quia tunc fuit dictum, Petrum iam homines capturum fore. Sed hoc eciam dictum est aliis: „Venite post me, et faciam vos fieri piscatores hominum" iuxta vaticinium Ieremie: „Ecce ego mittam piscatores multos, et piscabuntur eos.“ Non igitur propterea, quod aliud singulariter dictum est Petro, veritate illius ad tempus et semel 20 pertinente, accipiendum est tanquam sit sensus litteralis pro se ac successori- bus perpetua veritate mansurus, nisi iam ex altero passu constaret. Attendi namque potest, si quomodo pape tribuitur, quod Petro semel contigit in laudem excellenciamque eius, sic eciam attribui debeant eidem Christi verba miraculum vel obprobrium designancia, vt quod ambulet super vndas maris, et Sathan 25 vocetur iussus ire retro, siquidem vtriusque specialis causa redditur, vt non ita competat cuilibet summo pontifici, quomodo tunc fuit in Petro, consideracione igitur omissa horum tanquam ad materiam, de qua sermo est, pertinenti minus, quia racio fuit eorum ad tempus solum. Tercio genere sunt alia dicta euan- gelii perpetue ac semper manentis veritatis eorum racione, sicut tempore, quo 30 illa dixit Christus, quamdiu durabit mundus, eundem semper habente locum. Hec autem sunt diuisa quadrifarie, alia ad sacramentorum pertinencia admini- stracionem, alia ad doctrine exercicium, alia ad fidem moresque singulorum Christi fidelium, alia ad regimen eorum. Ad sacramentales vero pertinencia acciones, quoniam confeccio siue administracio sacramentorum respectu earun- 35 dem personarum non vniuersitatis, sed magis singulorum est accio, prout ex tenore forme constat sacramentorum expresse numero singulari, hinc, eciam si plurali numero constent, verba potestatis diuisum non commune dicunt exerci- cium; vnus quippe multos, sed multi vnum baptisare non possunt, ita con- firmare, ordinare et absoluere sacramentaliter a peccatis. Veritatis autem huius 40 illa fortassis non mediocris est causa, quoniam ad essenciam sacramenti qua- tuor requisitis causis; materia, forma, ministro ac intencione, eius videlicet, quod intendit singulari proposito talem actum, vel saltem in genere, quod ecclesia
Strana 888
888 Liber XVII. Caput LII. intendit, defectus cuiusuis istorum reddit actum ipsum nullum, quod non est in aliis actibus gracie vel iusticie. Etenim, si corrupta intencione quis opera- tur actum, reddit iniquum siue iniustum, non tamen eo ipso nullum, quemad- modum in sacramentis requisita ex neccessitate ministri intencione, quod saltem intendit facere, quod ecclesia intendit. Cum vero nullus secreta cordis alterius 5 percipiat, si ad esse sacramenti requisitus esset numerus certus ministrorum, eadem verba loco temporeque eisdem et respectu eiusdem materie proferen- cium, licet quilibet certus esse valeat, si habet vel non requisitam intencionem, de alio autem id scire non potest. Iam igitur nullus esset certus confectum esse sacramentum, quemadmodum certus est, quando solus per se fecit, vnde, 10 quia certus est habuisse propositum consecrandi, firme credens post verba ab eo prolata in altari sub speciebus sacramentalibus Christum esse, presbiter ipse adorat primus. In administracione quoque sacramenti eciam vnus esset alteri impedimentum, quod duo porrigerent hostiam consecratam sumenti vel vnum puerum duo confirmarent episcopi, et ita de aliis sacramentis, ordina- 15 cione excepta episcoporum, sed in hac eciam, si duo alii assistant, vnus dici- tur consecrator. Vnde quamuis numero plurali Christus dixerit apostolis: „Hoc facite in meam conmemoracionem“ racione fidei id ipsum dictante intelligi debet singulum eorum per se facere posse, non vero, quod omnes aut maior pars eorum simul concurrant ad idem sacramentum conficiendum vel ministran- 20 dum; hoc etenim ad impedimentum pocius, quam ad exercicium spectaret vel accionis vtilitatem. Cumque ex factis sanctorum, qui contemporanei Christo fuerunt et apostolis, intelligenciam habeamus scripture sacre, tanquam ipsi apo- stoli, quam alii, ita vsi fuere, propterea eciam, si in plurali verba reperiantur, non ad communem omnium siue multorum, sed resoluuntur ad acciones singulo- 25 rum, quia aliorsum intelligendo obuiatur fini et vtilitati institucionis sacramento- rum. Propter quod eciam secundo genere verba dicta in plurali actum de- notancia exercicii magis, quam auctoritatis vel imperii non tam vniuersitatis, quam singulorum sunt acciones, vt predicare, docere, prohibente apostolo, cum vniuersa ecclesia conuenit omnes simul linguis loqui, quoniam hoc imputaretur 30 insanie, sed quod vnus aut duo et per partes dicant, et ceteri diiudicent. Et sedenti ad audiendum, si fuerit reuelatum hoc dicere volente, prior taceat. Secus autem, cum doctrine actus auctoritatem denotat vno consensu deliberata omnium aliorum, tunc enim vniuersitatis est accio. Tercio igitur gradu sunt illa, que ad singulorum acciones passionesque pertinent, quia et singulari pro- 35 lata numero et plurali eiusdem sunt virtutis et obligacionis consilii atque ex- hortacionis, insinuante euangelio, vt illa faciant omnes Christi fideles magis vt singuli, quam vt vniuersi; itaque in eis obseruandis vnus alterum non expectet, nec vnus pro alio se excuset, quomodo contingit in actibus vniuersitatis, quos singuli exercere non possunt, nisi communi omnium habito consensu vel maio- 40 ris partis eorum, quibus est conmissum. Aliud namque considerandum est circa euangelii verba denotancia presidencie dignitatem, aliud circa euangelica pre-
888 Liber XVII. Caput LII. intendit, defectus cuiusuis istorum reddit actum ipsum nullum, quod non est in aliis actibus gracie vel iusticie. Etenim, si corrupta intencione quis opera- tur actum, reddit iniquum siue iniustum, non tamen eo ipso nullum, quemad- modum in sacramentis requisita ex neccessitate ministri intencione, quod saltem intendit facere, quod ecclesia intendit. Cum vero nullus secreta cordis alterius 5 percipiat, si ad esse sacramenti requisitus esset numerus certus ministrorum, eadem verba loco temporeque eisdem et respectu eiusdem materie proferen- cium, licet quilibet certus esse valeat, si habet vel non requisitam intencionem, de alio autem id scire non potest. Iam igitur nullus esset certus confectum esse sacramentum, quemadmodum certus est, quando solus per se fecit, vnde, 10 quia certus est habuisse propositum consecrandi, firme credens post verba ab eo prolata in altari sub speciebus sacramentalibus Christum esse, presbiter ipse adorat primus. In administracione quoque sacramenti eciam vnus esset alteri impedimentum, quod duo porrigerent hostiam consecratam sumenti vel vnum puerum duo confirmarent episcopi, et ita de aliis sacramentis, ordina- 15 cione excepta episcoporum, sed in hac eciam, si duo alii assistant, vnus dici- tur consecrator. Vnde quamuis numero plurali Christus dixerit apostolis: „Hoc facite in meam conmemoracionem“ racione fidei id ipsum dictante intelligi debet singulum eorum per se facere posse, non vero, quod omnes aut maior pars eorum simul concurrant ad idem sacramentum conficiendum vel ministran- 20 dum; hoc etenim ad impedimentum pocius, quam ad exercicium spectaret vel accionis vtilitatem. Cumque ex factis sanctorum, qui contemporanei Christo fuerunt et apostolis, intelligenciam habeamus scripture sacre, tanquam ipsi apo- stoli, quam alii, ita vsi fuere, propterea eciam, si in plurali verba reperiantur, non ad communem omnium siue multorum, sed resoluuntur ad acciones singulo- 25 rum, quia aliorsum intelligendo obuiatur fini et vtilitati institucionis sacramento- rum. Propter quod eciam secundo genere verba dicta in plurali actum de- notancia exercicii magis, quam auctoritatis vel imperii non tam vniuersitatis, quam singulorum sunt acciones, vt predicare, docere, prohibente apostolo, cum vniuersa ecclesia conuenit omnes simul linguis loqui, quoniam hoc imputaretur 30 insanie, sed quod vnus aut duo et per partes dicant, et ceteri diiudicent. Et sedenti ad audiendum, si fuerit reuelatum hoc dicere volente, prior taceat. Secus autem, cum doctrine actus auctoritatem denotat vno consensu deliberata omnium aliorum, tunc enim vniuersitatis est accio. Tercio igitur gradu sunt illa, que ad singulorum acciones passionesque pertinent, quia et singulari pro- 35 lata numero et plurali eiusdem sunt virtutis et obligacionis consilii atque ex- hortacionis, insinuante euangelio, vt illa faciant omnes Christi fideles magis vt singuli, quam vt vniuersi; itaque in eis obseruandis vnus alterum non expectet, nec vnus pro alio se excuset, quomodo contingit in actibus vniuersitatis, quos singuli exercere non possunt, nisi communi omnium habito consensu vel maio- 40 ris partis eorum, quibus est conmissum. Aliud namque considerandum est circa euangelii verba denotancia presidencie dignitatem, aliud circa euangelica pre-
Strana 889
Liber XVII. Caput LII. 889 cepta, consilia, exhortaciones; possunt quidem singuli fidelium licite ac meritorie pauperes spiritu, pacifici aut mites, vel mundo esse corde, nullius alterius re- quisito consensu. Ita est de castrando semetipsos vel omnibus, que possident, renuncciando, vel ieiunare, orare et elemosinas dare, diligere quoque inimicos, orando pro illis ac benefaciendo hiis, qui oderunt illos. Simili rursus modo et maiori suadente racione de diuinis preceptis. Postremo igitur genere sunt dicta euangelii, quibus racio recte fidei ac eciam intelligencie naturalis repugnat omnino, si omnes et singuli illa exequantur, quemadmodum sunt verba de- notancia presidenciam siue regitiuam potestatem tocius fidelis populi; cumque 10 alia singulari, alia plurali descripta sunt numero, super horum intelligencia omnis differencia suborta videtur in ecclesia Dei, qui pro parte olim Eugenii affirmantibus verba in singulari numero dicta Petro intelligenda esse, tanquam neccessario competant cuilibet successori suo, vt, quemadmodum Petrus, ita et omnes eius successores censeantur a Christo habere inmediate potestatem, quod 15 minime inficiatur synodalis doctrina, sustinens verba Christi pluraliter dicta in personas apostolorum intelligenda esse, quantum ad episcopos, successores illo- rum, vt sicut illi non a Petro, sed a Christo inmediate susceperunt potestatem, ita et episcopi; vti vero illa respectu tocius fidelis populi quod nequeant, nisi cum ipsi et alii assueti venire ad generalia concilia sunt insimul congregati, 20 vniuersalem ecclesiam representantes. Septem namque dictamenta hic con- memoranda pocius, quam prosequenda, quia constancia ex supradictis videntur consona multum esse racioni fidei. Primum, quod duodecim apostolis suis Christus concessit plenam atque perfectam potestatem, quando illis disposuit regnum celorum, sicut disposuit ei pater suus. Secundum autem, quia plenum 25 adieccione non eget, quod apostoli scientes se illam habuisse a Christo in plenitudine, illam vel aliam nunquam pecierunt a Petro, nec Petrus contulit eis vel proprio motu aut ipsis illam petentibus. Dictum hoc, quamuis negatiuum, probacione constat scripture sacre, preferentis Christi acciones, et affirmantis a Christo, non quidem a Petro concessam apostolis potestatem, ac nullibi con- 30 trarium attestantis, et quoniam oppositum affirmare contrarium esse videtur racioni fidei. Siquidem apostoli, qui primicias a Christo susceperunt spiritus sancti pre ceteris quibuscumque fidelibus, opere et sermone semper attenderunt ad Christi honorem. Qua racione etsi forma baptismi eis fuisset insinuata baptisare omnes gentes in nomine patris, et filii, et spiritus sancti, dum apud 35 Iudeos fuerunt, quibus nomen Christi et hac ex causa discipuli in Christum credentes vocati sunt christiani. Quo profecto nomine, quoniam nomen, quod Deus pater dedit filio suo, est super omne nomen, superatum certe atque ex- tinctum est omne nomen, quo primo discipuli quorumdam magistrorum gloria- bantur, quemadmodum Pharisei et Saducei, horum doctrina per Christum repro- 40 bata, apostolis precipientem, vt cauerent a fermento Phariseorum et Saduceorum. Fuerunt eciam nominati alii Stoici et Epicurei, de quibus in actibus apostolo- rum legitur, sed post euangelii suscepcionem subdictis vel aliis quibuscumque 5
Liber XVII. Caput LII. 889 cepta, consilia, exhortaciones; possunt quidem singuli fidelium licite ac meritorie pauperes spiritu, pacifici aut mites, vel mundo esse corde, nullius alterius re- quisito consensu. Ita est de castrando semetipsos vel omnibus, que possident, renuncciando, vel ieiunare, orare et elemosinas dare, diligere quoque inimicos, orando pro illis ac benefaciendo hiis, qui oderunt illos. Simili rursus modo et maiori suadente racione de diuinis preceptis. Postremo igitur genere sunt dicta euangelii, quibus racio recte fidei ac eciam intelligencie naturalis repugnat omnino, si omnes et singuli illa exequantur, quemadmodum sunt verba de- notancia presidenciam siue regitiuam potestatem tocius fidelis populi; cumque 10 alia singulari, alia plurali descripta sunt numero, super horum intelligencia omnis differencia suborta videtur in ecclesia Dei, qui pro parte olim Eugenii affirmantibus verba in singulari numero dicta Petro intelligenda esse, tanquam neccessario competant cuilibet successori suo, vt, quemadmodum Petrus, ita et omnes eius successores censeantur a Christo habere inmediate potestatem, quod 15 minime inficiatur synodalis doctrina, sustinens verba Christi pluraliter dicta in personas apostolorum intelligenda esse, quantum ad episcopos, successores illo- rum, vt sicut illi non a Petro, sed a Christo inmediate susceperunt potestatem, ita et episcopi; vti vero illa respectu tocius fidelis populi quod nequeant, nisi cum ipsi et alii assueti venire ad generalia concilia sunt insimul congregati, 20 vniuersalem ecclesiam representantes. Septem namque dictamenta hic con- memoranda pocius, quam prosequenda, quia constancia ex supradictis videntur consona multum esse racioni fidei. Primum, quod duodecim apostolis suis Christus concessit plenam atque perfectam potestatem, quando illis disposuit regnum celorum, sicut disposuit ei pater suus. Secundum autem, quia plenum 25 adieccione non eget, quod apostoli scientes se illam habuisse a Christo in plenitudine, illam vel aliam nunquam pecierunt a Petro, nec Petrus contulit eis vel proprio motu aut ipsis illam petentibus. Dictum hoc, quamuis negatiuum, probacione constat scripture sacre, preferentis Christi acciones, et affirmantis a Christo, non quidem a Petro concessam apostolis potestatem, ac nullibi con- 30 trarium attestantis, et quoniam oppositum affirmare contrarium esse videtur racioni fidei. Siquidem apostoli, qui primicias a Christo susceperunt spiritus sancti pre ceteris quibuscumque fidelibus, opere et sermone semper attenderunt ad Christi honorem. Qua racione etsi forma baptismi eis fuisset insinuata baptisare omnes gentes in nomine patris, et filii, et spiritus sancti, dum apud 35 Iudeos fuerunt, quibus nomen Christi et hac ex causa discipuli in Christum credentes vocati sunt christiani. Quo profecto nomine, quoniam nomen, quod Deus pater dedit filio suo, est super omne nomen, superatum certe atque ex- tinctum est omne nomen, quo primo discipuli quorumdam magistrorum gloria- bantur, quemadmodum Pharisei et Saducei, horum doctrina per Christum repro- 40 bata, apostolis precipientem, vt cauerent a fermento Phariseorum et Saduceorum. Fuerunt eciam nominati alii Stoici et Epicurei, de quibus in actibus apostolo- rum legitur, sed post euangelii suscepcionem subdictis vel aliis quibuscumque 5
Strana 890
890 Liber XVII. Caput LII. appellacionibus quorumuis magistrorum nulla hominum generacio nomen eorum retinuit, vt, quomodo prius gloriaretur nomine illo, sed nomen Christi, sicut prophete predixerunt, in eternum permanet omnibus eius discipulis christianis vocatis. Quam profecto a Christi nomine deriuatam appellacionem nec Iudei suis preceptis et comminacionibus, disputacionibus quoque, vt lex Moysi pre- cipue seruanda esset, abolere minime potuerunt. Simili eciam modo Romano- rum imperatores necnon reges ac principes legibus ac mandatis, et quod maius adhuc, nec exquisitissimis tormentis in christianos illatis fere continuo per tre- centos annos. Itaque nomen Christi Ihesu, a quo sui discipuli appellantur, quamuis aliam discipulorum denominacionem a nomine suorum magistrorum 10 dependentem euacuauit, et ipsum in eternum manet. Iudei namque, qui Christo viuente gloriabantur se Moysi fore discipulos, non certe vocant se Moyseanos, a nomine sui magistri appellacionem trahentes. Adhuc, etsi permaxima multi- tudo sectam acceperit Machometi, profecto non a magistro suo, sed aliorsum tracto nomine gloriantur. Maxima vero gloriacio fidelium catholicorum est 15 appellari se christianos in magistri sui reuerenciam et laudem, in hoc imitato- res effecti primorum Christi discipulorum. Quantam namque veneracionem dede- runt huic nomini Petrus aliique apostoli, quorum scripture in canone habentur, patet illas vel intuentibus in transitu, Pauli quoque siquidem legens epistolas reperit scriptum nomen Ihesus CCXXII passibus, nomen vero Christi CCCLXXVII, 20 adeoque infixum illud erat cordi suo, vt profiteretur se non viuere, sed quod viueret Christus in eo, et alio loco, quod non iudicabat se scire aliquid, nisi Ihesum Christum, et hunc crucifixum. Cum igitur ex verbis euangelii constet Christum tribuisse plenissimam potestatem apostolis suis, profecto non consonat racioni fidei, tanquam non contenti essent de potestate concessa a domino, quod 25 illam peterent vel reciperent a vicario suo, vicarius quoque id ipsum non pre- sumeret, tanquam opera Christi Dei perfecta non essent. Magna quippe notare- tur temeritas atque contemptus in quouis episcoporum, si legato de latere pape cum plenitudine apostolice potestatis suam concedere presumeret potestatem, in ipso quoque legato, si illam, velut sua minus sufficeret, petere aut recipere 30 vellet. Tercium dictamentum est, quod singulis apostolorum compeciit vni- uersalis atque illimitata potestas ad predicandum verbum Dei in vniuerso mundo, docendumque seruare omnia, que Christus precepit, hoc est plenitudo potestatis ad regimen populi Dei. Prout namque constat ex libro actuum apo- stolorum, necnon ex hystoriis siue legendis eorum, singulus eorum exercuit, 35 quamdiu vixit, hanc plenitudinem potestatis, nec ab vno ad alterum fuit recur- sus, quomodo contingit, vbi sunt potestatum graduaciones; de hoc autem vel in parte disseruit supra sexta intelligencia. Quartum dictamentum est, quamuis omnes episcopi dicantur successores apostolorum, habeantque inmediate a Deo potestatem regende ecclesie, quod nullatenus conuenit racioni fidei, vt, quo- 40 modo singulis apostolorum, ita cuilibet episcoporum actu vbique et semper plenitudo potestatis competat, possitque regere atque corrigere vniuersos fideles, 5
890 Liber XVII. Caput LII. appellacionibus quorumuis magistrorum nulla hominum generacio nomen eorum retinuit, vt, quomodo prius gloriaretur nomine illo, sed nomen Christi, sicut prophete predixerunt, in eternum permanet omnibus eius discipulis christianis vocatis. Quam profecto a Christi nomine deriuatam appellacionem nec Iudei suis preceptis et comminacionibus, disputacionibus quoque, vt lex Moysi pre- cipue seruanda esset, abolere minime potuerunt. Simili eciam modo Romano- rum imperatores necnon reges ac principes legibus ac mandatis, et quod maius adhuc, nec exquisitissimis tormentis in christianos illatis fere continuo per tre- centos annos. Itaque nomen Christi Ihesu, a quo sui discipuli appellantur, quamuis aliam discipulorum denominacionem a nomine suorum magistrorum 10 dependentem euacuauit, et ipsum in eternum manet. Iudei namque, qui Christo viuente gloriabantur se Moysi fore discipulos, non certe vocant se Moyseanos, a nomine sui magistri appellacionem trahentes. Adhuc, etsi permaxima multi- tudo sectam acceperit Machometi, profecto non a magistro suo, sed aliorsum tracto nomine gloriantur. Maxima vero gloriacio fidelium catholicorum est 15 appellari se christianos in magistri sui reuerenciam et laudem, in hoc imitato- res effecti primorum Christi discipulorum. Quantam namque veneracionem dede- runt huic nomini Petrus aliique apostoli, quorum scripture in canone habentur, patet illas vel intuentibus in transitu, Pauli quoque siquidem legens epistolas reperit scriptum nomen Ihesus CCXXII passibus, nomen vero Christi CCCLXXVII, 20 adeoque infixum illud erat cordi suo, vt profiteretur se non viuere, sed quod viueret Christus in eo, et alio loco, quod non iudicabat se scire aliquid, nisi Ihesum Christum, et hunc crucifixum. Cum igitur ex verbis euangelii constet Christum tribuisse plenissimam potestatem apostolis suis, profecto non consonat racioni fidei, tanquam non contenti essent de potestate concessa a domino, quod 25 illam peterent vel reciperent a vicario suo, vicarius quoque id ipsum non pre- sumeret, tanquam opera Christi Dei perfecta non essent. Magna quippe notare- tur temeritas atque contemptus in quouis episcoporum, si legato de latere pape cum plenitudine apostolice potestatis suam concedere presumeret potestatem, in ipso quoque legato, si illam, velut sua minus sufficeret, petere aut recipere 30 vellet. Tercium dictamentum est, quod singulis apostolorum compeciit vni- uersalis atque illimitata potestas ad predicandum verbum Dei in vniuerso mundo, docendumque seruare omnia, que Christus precepit, hoc est plenitudo potestatis ad regimen populi Dei. Prout namque constat ex libro actuum apo- stolorum, necnon ex hystoriis siue legendis eorum, singulus eorum exercuit, 35 quamdiu vixit, hanc plenitudinem potestatis, nec ab vno ad alterum fuit recur- sus, quomodo contingit, vbi sunt potestatum graduaciones; de hoc autem vel in parte disseruit supra sexta intelligencia. Quartum dictamentum est, quamuis omnes episcopi dicantur successores apostolorum, habeantque inmediate a Deo potestatem regende ecclesie, quod nullatenus conuenit racioni fidei, vt, quo- 40 modo singulis apostolorum, ita cuilibet episcoporum actu vbique et semper plenitudo potestatis competat, possitque regere atque corrigere vniuersos fideles, 5
Strana 891
Liber XVII. Caput LII. 891 et per consequens omnes episcopos alios eorumque superiores, archiepiscopos, primates, patriarchas et cardinales, papam quoque. Data namque assercione ista in ecclesia nulla pulchritudo ex ordine potestatum constans, sed deformi- tas esset omnis principatuum non se inuicem recognoscencium numerosa vaga- que multitudine. Etenim, quia omnis potestas a Deo est, et que a Deo sunt, ordinata sunt, que non sunt a Deo, omni profecto carent numero, mensura et ordine. Nulla item pax in ecclesia esset opressa continuis disceptacionibus inter principantes, propter quod nichil certum, nichil firmum aut stabile esset in ecclesia, diffiniciones vel quasuis declaraciones de materia fidei factas, 10 sentencias rursus pronunciatas in causis iusticie per hos principantes repro- bantibus illis. Simile demum contingeret circa mandata aut leges. Nullis vero criminibus adhibita correccione a presidentibus, ne subditi ab vno in alterum conuolarent, predicacione quoque cessante verbi diuini, quasi Sodoma christiani essent et similes Gomorre. Vno quoque verbo multa specificante 15 ecclesia foret dato casu isto velut alter infernus, vbi nullus ordo, sed sempi- ternus inhabitat horror, si quiuis episcoporum ab aliis seorsum agens vtere- tur potestatis plenitudine, quemadmodum apostoli fecerunt, quorum successores dicuntur. Magnam siquidem, quinymmo et permaximam quantum ad persona- lem perfeccionem diuina eloquia nobis ostendunt differenciam inter apostolos et 20 episcopos, successores eorum, vt agnoscamus, quod plenitudine potestatis vtenti- bus apostolis illo in tempore, quantum esset ex accionibus eorum circa regimen populi Dei, nulla contencio in ecclesia oriretur aut esset defectus aliquis, sed omne incrementum virtutis. Insinuatur quidem magnopere apostolica perfeccio, Christo profitente, quod mitteret eos sicut agnos inter lupos, quod et monstra- 25 uit experiencia, quando non lupi agnos deuorarunt, sed agni conuerterunt lupos in agnos tam ex Iudeis quam ex gentibus. Vixerunt namque pacifice multis annis inter Iudeos, qui occiderunt Christum, magistrum eorum, et contra illo- rum velle multas in Iudea fundarunt christianorum ecclesias. Vixerunt rursus tempore multo inter gentiles ita, vt, preter Iacobum occisum Ierosolimis ab 30 Herode per XII tamen annos post Christi ascensionem, omnes fere apostoli alii vltima senectute ex hoc seculo transierint. Petrus etenim, vt Christus predixit ei, postquam senuit extendit manus suas, et alio cogente mortuus est. Vnde, narrante Ieronimo, post Christum sedit XXXIX annis, Iacobus rexit eccle- siam Ierosolimitanam annis XXX, Iohannes obiit anno XCVII° etatis sue, et Symon 35 sustinuit crucem, cum esset annorum Cxx. Ita eciam de ceteris apostolis facile apparet, intuenti imperatorum et consulum tempora, sub quibus martirium suscepere. Omnis igitur potentatus breui sistente vita cum apostoli rectores orbis terrarum tam diutissime terram possederint, luculenter agnoscitur mites fuisse eos atque pacificos, differencia paci huic non obstante, que legitur inter 40 Paulum et Barnabam propter Iohannem vel inter Paulum et Petrum propter simulacionem. Sedata quippe fuit continuo per pacienciam alterius. Nam quam pacifica demum fuerit eorum inuicem conuersacio, demonstrat Paulus, qui post 113 5 Scriptores III.
Liber XVII. Caput LII. 891 et per consequens omnes episcopos alios eorumque superiores, archiepiscopos, primates, patriarchas et cardinales, papam quoque. Data namque assercione ista in ecclesia nulla pulchritudo ex ordine potestatum constans, sed deformi- tas esset omnis principatuum non se inuicem recognoscencium numerosa vaga- que multitudine. Etenim, quia omnis potestas a Deo est, et que a Deo sunt, ordinata sunt, que non sunt a Deo, omni profecto carent numero, mensura et ordine. Nulla item pax in ecclesia esset opressa continuis disceptacionibus inter principantes, propter quod nichil certum, nichil firmum aut stabile esset in ecclesia, diffiniciones vel quasuis declaraciones de materia fidei factas, 10 sentencias rursus pronunciatas in causis iusticie per hos principantes repro- bantibus illis. Simile demum contingeret circa mandata aut leges. Nullis vero criminibus adhibita correccione a presidentibus, ne subditi ab vno in alterum conuolarent, predicacione quoque cessante verbi diuini, quasi Sodoma christiani essent et similes Gomorre. Vno quoque verbo multa specificante 15 ecclesia foret dato casu isto velut alter infernus, vbi nullus ordo, sed sempi- ternus inhabitat horror, si quiuis episcoporum ab aliis seorsum agens vtere- tur potestatis plenitudine, quemadmodum apostoli fecerunt, quorum successores dicuntur. Magnam siquidem, quinymmo et permaximam quantum ad persona- lem perfeccionem diuina eloquia nobis ostendunt differenciam inter apostolos et 20 episcopos, successores eorum, vt agnoscamus, quod plenitudine potestatis vtenti- bus apostolis illo in tempore, quantum esset ex accionibus eorum circa regimen populi Dei, nulla contencio in ecclesia oriretur aut esset defectus aliquis, sed omne incrementum virtutis. Insinuatur quidem magnopere apostolica perfeccio, Christo profitente, quod mitteret eos sicut agnos inter lupos, quod et monstra- 25 uit experiencia, quando non lupi agnos deuorarunt, sed agni conuerterunt lupos in agnos tam ex Iudeis quam ex gentibus. Vixerunt namque pacifice multis annis inter Iudeos, qui occiderunt Christum, magistrum eorum, et contra illo- rum velle multas in Iudea fundarunt christianorum ecclesias. Vixerunt rursus tempore multo inter gentiles ita, vt, preter Iacobum occisum Ierosolimis ab 30 Herode per XII tamen annos post Christi ascensionem, omnes fere apostoli alii vltima senectute ex hoc seculo transierint. Petrus etenim, vt Christus predixit ei, postquam senuit extendit manus suas, et alio cogente mortuus est. Vnde, narrante Ieronimo, post Christum sedit XXXIX annis, Iacobus rexit eccle- siam Ierosolimitanam annis XXX, Iohannes obiit anno XCVII° etatis sue, et Symon 35 sustinuit crucem, cum esset annorum Cxx. Ita eciam de ceteris apostolis facile apparet, intuenti imperatorum et consulum tempora, sub quibus martirium suscepere. Omnis igitur potentatus breui sistente vita cum apostoli rectores orbis terrarum tam diutissime terram possederint, luculenter agnoscitur mites fuisse eos atque pacificos, differencia paci huic non obstante, que legitur inter 40 Paulum et Barnabam propter Iohannem vel inter Paulum et Petrum propter simulacionem. Sedata quippe fuit continuo per pacienciam alterius. Nam quam pacifica demum fuerit eorum inuicem conuersacio, demonstrat Paulus, qui post 113 5 Scriptores III.
Strana 892
892 Liber XVII. Caput LII. dissensionem illam ascendit Ierosolimam cum Barnaba assumpto et Tyto, marti- rium quoque Petri et Pauli in vrbe die vno. Stupere quidem magis potest quam se illis comparare quicumque prerogatiuas apostolorum considerare intime velit, eas dumtaxat, quas testantur euangelia liberque accionum apostolicarum, et quas non vtique a Petro, sed a Christo inmediate susceperunt. Siquidem filius Dei per semet ipsos elegit facta ad patrem primum in monte deuotissima oracione. De septuaginta vero discipulis neutrum legitur horum, sed quod de- signauit eos. Seorsum preterea apostolis parabolas disseruit. Item sibimet ipsos comparuit, professus, quod secum permanserint firmi in temptacionibus suis. Illis insuper, vt pollicitus est, misit paraclitum docturum eos omnia, et 10 quecumque eis dixerat Christus, suggesturum omnem ad hoc veritatem, et quod singulari dignum consideracione, quia cum eis futurum et in eis semper mansurum. Pro ipsis quoque vndecim specialiter patrem orauit, vt a malo seruaret, professus in eis se clarificaturum esse. Illis eciam aperuit sensum, vt intelligerent scripturas. Liber quoque actuum apostolorum singularem de- 15 notat excellenciam, quando solum ad predicacionem ipsorum spiritus sanctus descendisse legitur super credentes, per imposicionem quoque manuum, quod- que ille xII"s senatorum numerus adeo erat sacratus, vt pro conplemento in locum Iude, quod non fecerunt circa institucionem septem dyaconorum, quis esset futurus, miraculum fieri pecierunt a Deo. Illoque numero semel com- 20 pleto nunquam in locum morientis alius surrogatus est, nec enim occiso Iacobo, quamuis omnes simul adhuc Ierosolimis essent, alium elegerunt loco ipsius. Qua racione patet quintum dictamentum, quod nullus apostolorum preter Petrum habuit successorem, actu exercentem plenitudinem potestatis, quemadmodum ipse, quamdiu vixit, quod manifeste constat legentibus hystorias ecclesiasticas. 25 Sed nec racio aliquo modo comprehendere potest id fieri potuisse, vt, sicut Anacleto papa referente, ceteri apostoli cum Petro pari consorcio acceperunt honorem et potestatem, ita, quod eorum successores XII, quomodo illi seorsum et vbique vterentur plenitudine potestatis, posito eo, quod ab inicio ecclesie iugis experiencia notum fecit hactenus, et continue facit, videlicet, quod XII 30 ipsi non essent, sicut fuerunt apostoli in gracia confirmati, locum propterea habentibus in eis racionibus allegatis, quare tam in mundana, quam in eccle- siastica policia constituti sunt potestatum graduaciones. Etenim, cum vnicum neccesse sit monarcham esse continuo manentem, policia ecclesiastica, continuo XII habens monarchas in solidum quolibet agente, subsistere non posset, sed 35 desolaretur, quemadmodum regnum quodcumque in se ipso diuisum. Calculetur autem quicumque velit, sed quanto amplius processerit, maiorem reperturus est contradiccionem, affirmans, quomodo Petri vnicum, ita XII successores apostolo- rum esse debere. Primo quidem, vt continuo permaneat diuisio ecclesie, susti- nere non potest. Vt vero inter eos equalitas seruaretur racione loci aut tempo- 40 ris, proporcio minime inuenitur, pote quod successor Petri semel gubernare debuisset ecclesiam centum vel ducentis annis, tantumque temporis Pauli suc- 5
892 Liber XVII. Caput LII. dissensionem illam ascendit Ierosolimam cum Barnaba assumpto et Tyto, marti- rium quoque Petri et Pauli in vrbe die vno. Stupere quidem magis potest quam se illis comparare quicumque prerogatiuas apostolorum considerare intime velit, eas dumtaxat, quas testantur euangelia liberque accionum apostolicarum, et quas non vtique a Petro, sed a Christo inmediate susceperunt. Siquidem filius Dei per semet ipsos elegit facta ad patrem primum in monte deuotissima oracione. De septuaginta vero discipulis neutrum legitur horum, sed quod de- signauit eos. Seorsum preterea apostolis parabolas disseruit. Item sibimet ipsos comparuit, professus, quod secum permanserint firmi in temptacionibus suis. Illis insuper, vt pollicitus est, misit paraclitum docturum eos omnia, et 10 quecumque eis dixerat Christus, suggesturum omnem ad hoc veritatem, et quod singulari dignum consideracione, quia cum eis futurum et in eis semper mansurum. Pro ipsis quoque vndecim specialiter patrem orauit, vt a malo seruaret, professus in eis se clarificaturum esse. Illis eciam aperuit sensum, vt intelligerent scripturas. Liber quoque actuum apostolorum singularem de- 15 notat excellenciam, quando solum ad predicacionem ipsorum spiritus sanctus descendisse legitur super credentes, per imposicionem quoque manuum, quod- que ille xII"s senatorum numerus adeo erat sacratus, vt pro conplemento in locum Iude, quod non fecerunt circa institucionem septem dyaconorum, quis esset futurus, miraculum fieri pecierunt a Deo. Illoque numero semel com- 20 pleto nunquam in locum morientis alius surrogatus est, nec enim occiso Iacobo, quamuis omnes simul adhuc Ierosolimis essent, alium elegerunt loco ipsius. Qua racione patet quintum dictamentum, quod nullus apostolorum preter Petrum habuit successorem, actu exercentem plenitudinem potestatis, quemadmodum ipse, quamdiu vixit, quod manifeste constat legentibus hystorias ecclesiasticas. 25 Sed nec racio aliquo modo comprehendere potest id fieri potuisse, vt, sicut Anacleto papa referente, ceteri apostoli cum Petro pari consorcio acceperunt honorem et potestatem, ita, quod eorum successores XII, quomodo illi seorsum et vbique vterentur plenitudine potestatis, posito eo, quod ab inicio ecclesie iugis experiencia notum fecit hactenus, et continue facit, videlicet, quod XII 30 ipsi non essent, sicut fuerunt apostoli in gracia confirmati, locum propterea habentibus in eis racionibus allegatis, quare tam in mundana, quam in eccle- siastica policia constituti sunt potestatum graduaciones. Etenim, cum vnicum neccesse sit monarcham esse continuo manentem, policia ecclesiastica, continuo XII habens monarchas in solidum quolibet agente, subsistere non posset, sed 35 desolaretur, quemadmodum regnum quodcumque in se ipso diuisum. Calculetur autem quicumque velit, sed quanto amplius processerit, maiorem reperturus est contradiccionem, affirmans, quomodo Petri vnicum, ita XII successores apostolo- rum esse debere. Primo quidem, vt continuo permaneat diuisio ecclesie, susti- nere non potest. Vt vero inter eos equalitas seruaretur racione loci aut tempo- 40 ris, proporcio minime inuenitur, pote quod successor Petri semel gubernare debuisset ecclesiam centum vel ducentis annis, tantumque temporis Pauli suc- 5
Strana 893
Liber XVII. Caput LII. 893 cessor aut Iohannis, Iacobi vel Andree. Siquidem post mortem apostolorum nullo sistente tempora duracionis ecclesie vsque ad consumacionem mundi, que pater posuit, in sua potestate distribucio fieri non potuit, quando de appropin- quacione finis mundi, quasi eorum diebus futurus esset, nedum alii, sed omnes fere sancti doctores a Cypriano martire in suis opusculis scriptum reliquere. Itaque distribucio fieri non poterat, vt successor cuiuslibet apostoli centum vel ducentis annis tantum gubernaret, aut quod non semel, sed pluries alternatis vicibus, pote quando completus esset circulus annorum illis diuisis decennis, vicennis, aut tricennis, supputacione hac ventura fortasse in illam, ambicione 10 plenam, que legitur inter Annam et Caypham, vt illorum quilibet esset ponti- fex anni vnius, quo nichil ridiculosius. Nec minor absurditas euenit locorum racione, in quibus apostoli consumauerunt dies suos, pote quod vno tempore summus pontifex Rome, Ierosolimis vel in Asia altero, in Achaia altero, in India altero, in Armenia et ita de diuersis locis aliis, vbi apostoli finierunt 15 dies suos. Siquidem priusquam notus esset toti christiane religioni locus, tem- pus defluxisset, quo successor ille regere debuit. Sed de re ista loqui super- fluum est; vix quippe aut nullus discipulorum cuiusuis apostoli, quamuis fuerit episcopus loci illius, vti presumpsit plenitudine potestatis. Cum enim legatur apostolos instituisse episcopos ex suis discipulis, illos profecto in certis ciui- 20 tatibus aut locis, non vero instituerunt habere vniuersales, quomodo ipsi accepe- rant a Christo, vt operis eius vicarii essent, in vniuerso mundo predicaturi euangelium vniuerse creature. Sed et diuina prouidencia monstrauit institutos per alios apostolos sic presumere non debuisse vel debere, quando preter Romam omnia fere loca, in quibus apostoli mortem pro Christo susceperunt, 25 ad manus deuenerunt infidelium, verificato Christi verbo, quo Symoni dixit: „Rogaui pro te, vt non deficiat fides tua,“ quam in persona Petri confestim defecisse legitur, non vero ita ab expresso in personis aliorum; sed de fide sedis Petri intellexisse Christum, quod deficiente fide in locis sedium aliorum apostolorum in loco sedis Petri omnino non deficeret, ostendit effectus abinde 30 longe secutus. Defecit quippe fides Ierosolimis, vbi Iacobus maior minorque ac Iudas in Iudea, vbi Mathias; Achaie et Indie, vbi Andreas et Thomas; Armenie vbi Bartholomeus et Thateus; Epheso, Perside et Ierapoli, vbi Iohan- nes, Matheus et Philippus, solaque Roma mansit in fide Christi semper vbi Petrus et Paulus martirio coronati sunt. Propter quod sextum dictamen tum 35 omni racione plenum est, quod solus Petrus successorem habuit, permansurum successione continua, et actu vtentem plenitudine potestatis. De solo quippe legitur Petro successorem in vita instituisse. Intellexit namque primacie racione, quia ipse apostolorum fuit primus, concessum a Deo fuisse sedis sue successo- rem vsurum fore plenitudine potestatis, quia ipse aliique apostoli vsi fuere, vt 40 principante vno ecclesia dirigeretur optime, quia regalis forma regiminis. Et- enim, quoniam ecclesia Christi regnum est, et regni eius non erit finis, Gabriele teste, anuncciante hoc beatissime virgini, inter vero omnes policie species pre- 5 113*
Liber XVII. Caput LII. 893 cessor aut Iohannis, Iacobi vel Andree. Siquidem post mortem apostolorum nullo sistente tempora duracionis ecclesie vsque ad consumacionem mundi, que pater posuit, in sua potestate distribucio fieri non potuit, quando de appropin- quacione finis mundi, quasi eorum diebus futurus esset, nedum alii, sed omnes fere sancti doctores a Cypriano martire in suis opusculis scriptum reliquere. Itaque distribucio fieri non poterat, vt successor cuiuslibet apostoli centum vel ducentis annis tantum gubernaret, aut quod non semel, sed pluries alternatis vicibus, pote quando completus esset circulus annorum illis diuisis decennis, vicennis, aut tricennis, supputacione hac ventura fortasse in illam, ambicione 10 plenam, que legitur inter Annam et Caypham, vt illorum quilibet esset ponti- fex anni vnius, quo nichil ridiculosius. Nec minor absurditas euenit locorum racione, in quibus apostoli consumauerunt dies suos, pote quod vno tempore summus pontifex Rome, Ierosolimis vel in Asia altero, in Achaia altero, in India altero, in Armenia et ita de diuersis locis aliis, vbi apostoli finierunt 15 dies suos. Siquidem priusquam notus esset toti christiane religioni locus, tem- pus defluxisset, quo successor ille regere debuit. Sed de re ista loqui super- fluum est; vix quippe aut nullus discipulorum cuiusuis apostoli, quamuis fuerit episcopus loci illius, vti presumpsit plenitudine potestatis. Cum enim legatur apostolos instituisse episcopos ex suis discipulis, illos profecto in certis ciui- 20 tatibus aut locis, non vero instituerunt habere vniuersales, quomodo ipsi accepe- rant a Christo, vt operis eius vicarii essent, in vniuerso mundo predicaturi euangelium vniuerse creature. Sed et diuina prouidencia monstrauit institutos per alios apostolos sic presumere non debuisse vel debere, quando preter Romam omnia fere loca, in quibus apostoli mortem pro Christo susceperunt, 25 ad manus deuenerunt infidelium, verificato Christi verbo, quo Symoni dixit: „Rogaui pro te, vt non deficiat fides tua,“ quam in persona Petri confestim defecisse legitur, non vero ita ab expresso in personis aliorum; sed de fide sedis Petri intellexisse Christum, quod deficiente fide in locis sedium aliorum apostolorum in loco sedis Petri omnino non deficeret, ostendit effectus abinde 30 longe secutus. Defecit quippe fides Ierosolimis, vbi Iacobus maior minorque ac Iudas in Iudea, vbi Mathias; Achaie et Indie, vbi Andreas et Thomas; Armenie vbi Bartholomeus et Thateus; Epheso, Perside et Ierapoli, vbi Iohan- nes, Matheus et Philippus, solaque Roma mansit in fide Christi semper vbi Petrus et Paulus martirio coronati sunt. Propter quod sextum dictamen tum 35 omni racione plenum est, quod solus Petrus successorem habuit, permansurum successione continua, et actu vtentem plenitudine potestatis. De solo quippe legitur Petro successorem in vita instituisse. Intellexit namque primacie racione, quia ipse apostolorum fuit primus, concessum a Deo fuisse sedis sue successo- rem vsurum fore plenitudine potestatis, quia ipse aliique apostoli vsi fuere, vt 40 principante vno ecclesia dirigeretur optime, quia regalis forma regiminis. Et- enim, quoniam ecclesia Christi regnum est, et regni eius non erit finis, Gabriele teste, anuncciante hoc beatissime virgini, inter vero omnes policie species pre- 5 113*
Strana 894
894 Liber XVII. Caput LII. cellit optimaque est forma monarchici regiminis, vtque superius expositum fuit, populus christianus permaxime est regnabilis, hoc est aptus gubernari regio principatu. Hinc igitur et recte intelligencie et racioni fidei maxime consonat, vt ecclesia continue dirigatur in eternam felicitatem, finem profecto christiane religionis per successorem Petri vnicum, non vero per XII aliorum successores apostolorum. Quomodo autem hoc ex doctrina euangelii euidencius constet, comparacione facta verborum Christi ad Petrum et ad ceteros aposto- los, supersedetur ab exposicione, longiorem certe requirente sermonem, quem- admodum contingit circa metalla, vt, quanto sunt preciosiora, profundius edu- cantur ex visceribus terre, illa ministrantis habundancius, quo profundius 10 excauatur. Nec enim intelligenciam huius veritatis, maxime pertinentem ad salutare regimen omnium Christianorum, doctrina tacuit euangelii, minime ex- ponenda ad presens, quia de hoc, videlicet vnicum esse debere supremum ierarcham in Dei ecclesia, licet penes ecclesiam orientalem aliquando, quin- ymmo diucius, in ecclesia tamen latina dubium permanens raro aut nunquam 15 fuit. Septimum igitur dictamentum omni plenum racione sequitur, quod, sicut oportet esse vnum caput in spiritualibus, regens ecclesiam militantem, quod semper cum ea conuersetur, habens a Christo inmediate potestatem ita, quia oportet aliquando, ymmo et frequenter generale celebrari concilium, quod illud habet inmediate potestatem a Christo. Hoc autem dictamentum firmissimo con- 20 stat robore, auctoritate videlicet magne synodi Constanciensis in quarta et quinta et XXXIX. sessionibus racione reddita, quoniam frequens generalium con- ciliorum celebracio agri dominici precipua cultura est. Siquidem in omni policia, que regali seu monarchico dirigitur principatu, hoc idem obseruatur, vt sepe teneantur curie generales, in quibus de negociis maioribus communi- 25 tatis illius pertractetur atque diffiniatur; quam praxim in ecclesia obseruatam fuisse euidentissime attestantur generalia concilia celebrata, seu acciones prin- cipales synodi vnius, continuate tempore, quo in Iudea fuerunt apostoli. Attestantur insuper concilia celebrata apud Grecos, deinde apud Latinos, qui- bus a Deo competere potestatem quamplurima exposita superius lucide mani- 30 festarunt. Sed precipue manifestat apostolica doctrina, contestans Christum, dum celos ascendit, dedisse apostolos, prophetas, euangelistas, pastores et docto- res ad consumacionem sanctorum, hoc est perfeccionem omnimodam Christi fidelium, maius profecto negocium omnium, que in terris geruntur. Voluit namque eis nullam deesse potestatem, nec illam ab alio, quam a se expetere 35 debere, quando non alius, sed ipse eos constituit in opus ministerii, in edifica- cionem corporis sui, hoc est sancte ecclesie et vsque ad finem mundi. Hiis nempe congregatis in vnum, quod suprema potestas competat, eciam illa con- stat racione, quoniam eiusmodi congregacioni, prout alio in loco plenius dis- seritur, nulla causa passiue, et omnis actiue competit ex illis causis quatuor, 40 quibus in quauis policia contingit graduacio potestatum. Siquidem in congre- gacione synodi generalis iusticia seu ignorancia exulante habundat cognicio 5
894 Liber XVII. Caput LII. cellit optimaque est forma monarchici regiminis, vtque superius expositum fuit, populus christianus permaxime est regnabilis, hoc est aptus gubernari regio principatu. Hinc igitur et recte intelligencie et racioni fidei maxime consonat, vt ecclesia continue dirigatur in eternam felicitatem, finem profecto christiane religionis per successorem Petri vnicum, non vero per XII aliorum successores apostolorum. Quomodo autem hoc ex doctrina euangelii euidencius constet, comparacione facta verborum Christi ad Petrum et ad ceteros aposto- los, supersedetur ab exposicione, longiorem certe requirente sermonem, quem- admodum contingit circa metalla, vt, quanto sunt preciosiora, profundius edu- cantur ex visceribus terre, illa ministrantis habundancius, quo profundius 10 excauatur. Nec enim intelligenciam huius veritatis, maxime pertinentem ad salutare regimen omnium Christianorum, doctrina tacuit euangelii, minime ex- ponenda ad presens, quia de hoc, videlicet vnicum esse debere supremum ierarcham in Dei ecclesia, licet penes ecclesiam orientalem aliquando, quin- ymmo diucius, in ecclesia tamen latina dubium permanens raro aut nunquam 15 fuit. Septimum igitur dictamentum omni plenum racione sequitur, quod, sicut oportet esse vnum caput in spiritualibus, regens ecclesiam militantem, quod semper cum ea conuersetur, habens a Christo inmediate potestatem ita, quia oportet aliquando, ymmo et frequenter generale celebrari concilium, quod illud habet inmediate potestatem a Christo. Hoc autem dictamentum firmissimo con- 20 stat robore, auctoritate videlicet magne synodi Constanciensis in quarta et quinta et XXXIX. sessionibus racione reddita, quoniam frequens generalium con- ciliorum celebracio agri dominici precipua cultura est. Siquidem in omni policia, que regali seu monarchico dirigitur principatu, hoc idem obseruatur, vt sepe teneantur curie generales, in quibus de negociis maioribus communi- 25 tatis illius pertractetur atque diffiniatur; quam praxim in ecclesia obseruatam fuisse euidentissime attestantur generalia concilia celebrata, seu acciones prin- cipales synodi vnius, continuate tempore, quo in Iudea fuerunt apostoli. Attestantur insuper concilia celebrata apud Grecos, deinde apud Latinos, qui- bus a Deo competere potestatem quamplurima exposita superius lucide mani- 30 festarunt. Sed precipue manifestat apostolica doctrina, contestans Christum, dum celos ascendit, dedisse apostolos, prophetas, euangelistas, pastores et docto- res ad consumacionem sanctorum, hoc est perfeccionem omnimodam Christi fidelium, maius profecto negocium omnium, que in terris geruntur. Voluit namque eis nullam deesse potestatem, nec illam ab alio, quam a se expetere 35 debere, quando non alius, sed ipse eos constituit in opus ministerii, in edifica- cionem corporis sui, hoc est sancte ecclesie et vsque ad finem mundi. Hiis nempe congregatis in vnum, quod suprema potestas competat, eciam illa con- stat racione, quoniam eiusmodi congregacioni, prout alio in loco plenius dis- seritur, nulla causa passiue, et omnis actiue competit ex illis causis quatuor, 40 quibus in quauis policia contingit graduacio potestatum. Siquidem in congre- gacione synodi generalis iusticia seu ignorancia exulante habundat cognicio 5
Strana 895
Liber XVII. Caput LII. 895 diuini ac iuris humani, nec patribus congregatis indiscrecionis leuitas, sed est maturitas circumspeccionis, negligencia rursus locum non habente, sollicitudo ingens et instancia cottidiana est, vt neccessitati prouideatur omnium ecclesia- rum. Que omnia perspicue innotescunt attendenti dumtaxat qualitatem persona- 5 rum, in generali synodo conueniencium, dum in ea conueniunt aut conuenire debent: papa per se vel presidentes suos, cardinales, patriarche, archiepiscopi et abbates in copioso numero, nec minori diuini et humani iuris doctores, pre- dicatores quoque et eloquentes viri, prepositi eciam ecclesiarum earumque nomine canonici et dignitates habentes. Sed et quis tante erit presumpcionis, vt corrigere velit congregacionis huius errorem atque defectum? Profecto magis admirari atque pauere potest, quando episcopi in paramentis ecclesiasticis vt iudices sedent, generalem synodum conspiciens in sessione publica, velut eccle- siam, quam representat, pulchram, vt lunam, et terribilem, vt castrorum aciem ordinatam. Nulla igitur ex dictis quatuor causis graduacionis potestatum gene- 15 rali synodo passiue, omnibus autem actiue competente, suprema potestas eidem suppetere intelligitur, in cuius medio certissime existit Christus. Honori cuius non paulisper detrahitur, dicendo in ipsius nomine fieri congregacionem omni vacuam potestate. Nam quod ex euangelica doctrina constet, a Christo gene- rali synodo concessam fuisse inmediate potestatem, insinuant auctoritates euan- 20 gelii, regitiuam potestatem fidelis populi designantes, plurali expresse numero. Nec enim dicta euangelica sunt illius primi generis, vt denotent veritatem, que semel dumtaxat contigit, magis autem in ecclesia continue permanentem, pote cum Christus dixit apostolis suis: „Quecumque ligaueritis in terra“ vel: „Quo- rum remiseritis peccata“ etc., non enim verba hec intelliguntur enunciatiue, 25 quomodo ex aduerso dicitur intelligi debere, sed dispositiue per modum legis, perpetuam virtutem habentis. Predictis namque aliisque multis similibus euan- gelicis dictis non enarratur aliquod factum, gestum vel dictum, quod in preteri- tum semel transiit, et iterari non potest aut debet, neque sunt ad modum pro- phecie annunciancia, que futura sunt et semel contingunt, vtique iterum fiant, 30 dictante minime racione; sed cum generalia sint, et plurali expressa numero, aduersetur autem racio fidei, vt sicut illa, que de moribus sunt, exerceantur per quemlibet Christi fidelium, restat igitur sub quarto genere comprehendi, vt denotent accionem vniuersitati, non vero singulis illius suppositis competen- tem. Racione eorum ita et virtute atque potestate continue permanente, quem- 35 admodum tempore, quo illa dicta fuerunt, quinymo, vt effectum habeant, racio ipsa vrget pocius quanto mundus ad extremitatem ducitur, dum habundante iniquitate et refrigescente caritate multorum plures aduersitates maioraque dis- crimina contingunt ecclesie, propter quod maior sibi inminet neccessitas in vnum congregari, vt ibidem de periculis occurrentibus pertractetur ac pro- 40 uideatur, nisi eiusmodi intelligencia locum habeat, magna profecto secutura absurditate. Si namque verba a saluatore nostro dicta apostolis suis denotan- cia potestatem regitiuam competere propterea, quia, vt proxime conmemoratum 10
Liber XVII. Caput LII. 895 diuini ac iuris humani, nec patribus congregatis indiscrecionis leuitas, sed est maturitas circumspeccionis, negligencia rursus locum non habente, sollicitudo ingens et instancia cottidiana est, vt neccessitati prouideatur omnium ecclesia- rum. Que omnia perspicue innotescunt attendenti dumtaxat qualitatem persona- 5 rum, in generali synodo conueniencium, dum in ea conueniunt aut conuenire debent: papa per se vel presidentes suos, cardinales, patriarche, archiepiscopi et abbates in copioso numero, nec minori diuini et humani iuris doctores, pre- dicatores quoque et eloquentes viri, prepositi eciam ecclesiarum earumque nomine canonici et dignitates habentes. Sed et quis tante erit presumpcionis, vt corrigere velit congregacionis huius errorem atque defectum? Profecto magis admirari atque pauere potest, quando episcopi in paramentis ecclesiasticis vt iudices sedent, generalem synodum conspiciens in sessione publica, velut eccle- siam, quam representat, pulchram, vt lunam, et terribilem, vt castrorum aciem ordinatam. Nulla igitur ex dictis quatuor causis graduacionis potestatum gene- 15 rali synodo passiue, omnibus autem actiue competente, suprema potestas eidem suppetere intelligitur, in cuius medio certissime existit Christus. Honori cuius non paulisper detrahitur, dicendo in ipsius nomine fieri congregacionem omni vacuam potestate. Nam quod ex euangelica doctrina constet, a Christo gene- rali synodo concessam fuisse inmediate potestatem, insinuant auctoritates euan- 20 gelii, regitiuam potestatem fidelis populi designantes, plurali expresse numero. Nec enim dicta euangelica sunt illius primi generis, vt denotent veritatem, que semel dumtaxat contigit, magis autem in ecclesia continue permanentem, pote cum Christus dixit apostolis suis: „Quecumque ligaueritis in terra“ vel: „Quo- rum remiseritis peccata“ etc., non enim verba hec intelliguntur enunciatiue, 25 quomodo ex aduerso dicitur intelligi debere, sed dispositiue per modum legis, perpetuam virtutem habentis. Predictis namque aliisque multis similibus euan- gelicis dictis non enarratur aliquod factum, gestum vel dictum, quod in preteri- tum semel transiit, et iterari non potest aut debet, neque sunt ad modum pro- phecie annunciancia, que futura sunt et semel contingunt, vtique iterum fiant, 30 dictante minime racione; sed cum generalia sint, et plurali expressa numero, aduersetur autem racio fidei, vt sicut illa, que de moribus sunt, exerceantur per quemlibet Christi fidelium, restat igitur sub quarto genere comprehendi, vt denotent accionem vniuersitati, non vero singulis illius suppositis competen- tem. Racione eorum ita et virtute atque potestate continue permanente, quem- 35 admodum tempore, quo illa dicta fuerunt, quinymo, vt effectum habeant, racio ipsa vrget pocius quanto mundus ad extremitatem ducitur, dum habundante iniquitate et refrigescente caritate multorum plures aduersitates maioraque dis- crimina contingunt ecclesie, propter quod maior sibi inminet neccessitas in vnum congregari, vt ibidem de periculis occurrentibus pertractetur ac pro- 40 uideatur, nisi eiusmodi intelligencia locum habeat, magna profecto secutura absurditate. Si namque verba a saluatore nostro dicta apostolis suis denotan- cia potestatem regitiuam competere propterea, quia, vt proxime conmemoratum 10
Strana 896
896 Liber XVII. Caput LII. LIII. est, denotatis multis absurditatibus racio fidei contradicit, vt minime locum habeant quantum ad episcopos, successores apostolorum, vt singuli seorsum agentes, quemadmodum illi, regant vniuersaliter populum Dei, nec eciam, prout ex aduerso instatur, illis competant, prout sunt inuicem congregati epi- scopi, vniuersalem ecclesiam representantes, ad quam regendam spiritus sanctus posuit ipsos; iam ergo quid dicendum foret, nisi quod verba eiusmodi a Christo dicta in euangelio inania esse viderentur et omni carencia virtute, cum tamen racio fidei euidenter insinuet veritatem eorum lucere debere continuoque esse permanentem. 5 Capitulum LIII. Vt manifestetur, si posicio aduersa dissoluit Ihesum a corpore 10 ecclesie et eius principalibus membris, premissa doctrina apostolica de vni- tate corporis mistici, distinguit quadruplicem vnionem, ostendens, quod illa maior non est, certa ac permanens, quemadmodum est ecclesie principalium ministrorum. Precipue autem, ne Christus dissolui videatur ab ecclesia seu principali- 15 bus ministris eius, cum deceat magis, quin et neccessarium sit, eidem semper vnitam fore, de quo intelligencia hec XXIII. pertractare incipit. Incipit quidem, quoniam reuera tante amplitudinis profunditatisque est, vt decurtato sermone minime explicari valeat. Magnum quippe opus factura est, quando est sui pro- positi manifestare, quod connexio et vnio ecclesie sancte cum sponso Christo, 20 capite suo, similiter et principalium eius ministrorum adeo firmissimo, necnon perfectissimo atque certissimo resplendeat gradu, quod humana, eciam summi pontificis voluntate inauferibilis est. De hac nempe connexione, quam necces- sarie ac intrinsecus, sed et nocius, vt christianum populum minime lateat, considerandum sit, multis in locis suarum epistolarum predicat Paulus aposto- 25 lus. Dicit namque: „Veritatem facientes in caritate crescamus in illo per omnia, qui est caput nostrum, Christus, ex quo totum corpus compactum et connexum per omnem iuncturam subministracionis secundum operacionem in mensuram vniuscuiusque membri, augmentum corporis facit in edificacionem sui in caritate. Hec igitur dico et testificor in domino, vt iam non ambuletis, 30 sicut et gentes ambulant in vanitate sensus sui, tenebris obscuratum habentes intellectum, alienati a via Dei per ignoranciam, que est in illis propter ceci- tatem cordis ipsorum.“ Altero rursus loco ita inquit: „Nemo vos seducat, volens in humilitate et religione angelorum, que non vidit ambulans, frustra inflatus sensu carnis sue; et non tenens caput, ex quo totum corpus per nexus 35 et coniuncciones subministratum et constructum crescit in augmentum Dei.“ Et alibi: „Omnia per ipsum et in ipso creata sunt; ipse est ante omnes, et omnia in ipso constant, et ipse est caput ecclesie, corporis, qui est principium,
896 Liber XVII. Caput LII. LIII. est, denotatis multis absurditatibus racio fidei contradicit, vt minime locum habeant quantum ad episcopos, successores apostolorum, vt singuli seorsum agentes, quemadmodum illi, regant vniuersaliter populum Dei, nec eciam, prout ex aduerso instatur, illis competant, prout sunt inuicem congregati epi- scopi, vniuersalem ecclesiam representantes, ad quam regendam spiritus sanctus posuit ipsos; iam ergo quid dicendum foret, nisi quod verba eiusmodi a Christo dicta in euangelio inania esse viderentur et omni carencia virtute, cum tamen racio fidei euidenter insinuet veritatem eorum lucere debere continuoque esse permanentem. 5 Capitulum LIII. Vt manifestetur, si posicio aduersa dissoluit Ihesum a corpore 10 ecclesie et eius principalibus membris, premissa doctrina apostolica de vni- tate corporis mistici, distinguit quadruplicem vnionem, ostendens, quod illa maior non est, certa ac permanens, quemadmodum est ecclesie principalium ministrorum. Precipue autem, ne Christus dissolui videatur ab ecclesia seu principali- 15 bus ministris eius, cum deceat magis, quin et neccessarium sit, eidem semper vnitam fore, de quo intelligencia hec XXIII. pertractare incipit. Incipit quidem, quoniam reuera tante amplitudinis profunditatisque est, vt decurtato sermone minime explicari valeat. Magnum quippe opus factura est, quando est sui pro- positi manifestare, quod connexio et vnio ecclesie sancte cum sponso Christo, 20 capite suo, similiter et principalium eius ministrorum adeo firmissimo, necnon perfectissimo atque certissimo resplendeat gradu, quod humana, eciam summi pontificis voluntate inauferibilis est. De hac nempe connexione, quam necces- sarie ac intrinsecus, sed et nocius, vt christianum populum minime lateat, considerandum sit, multis in locis suarum epistolarum predicat Paulus aposto- 25 lus. Dicit namque: „Veritatem facientes in caritate crescamus in illo per omnia, qui est caput nostrum, Christus, ex quo totum corpus compactum et connexum per omnem iuncturam subministracionis secundum operacionem in mensuram vniuscuiusque membri, augmentum corporis facit in edificacionem sui in caritate. Hec igitur dico et testificor in domino, vt iam non ambuletis, 30 sicut et gentes ambulant in vanitate sensus sui, tenebris obscuratum habentes intellectum, alienati a via Dei per ignoranciam, que est in illis propter ceci- tatem cordis ipsorum.“ Altero rursus loco ita inquit: „Nemo vos seducat, volens in humilitate et religione angelorum, que non vidit ambulans, frustra inflatus sensu carnis sue; et non tenens caput, ex quo totum corpus per nexus 35 et coniuncciones subministratum et constructum crescit in augmentum Dei.“ Et alibi: „Omnia per ipsum et in ipso creata sunt; ipse est ante omnes, et omnia in ipso constant, et ipse est caput ecclesie, corporis, qui est principium,
Strana 897
Liber XVII. Caput LIII. 897 primogenitus ex mortuis, vt sit in omnibus ipse primatum tenens, quia in ipso complacuit omnem plenitudinem diuinitatis inhabitare.“ Et iterum: „Omnia subiecit sub pedibus eius, et ipsum dedit caput super omnem ecclesiam, que est corpus ipsius et plenitudo eius, qui omnia in omnibus adimpletur.“ — Hiis 5 profecto apostolicis documentis permaxima demonstratur connexio et vinculum vnionis ecclesie ad Christum, caput suum, membrorum quoque ad ipsum caput. Vt tamen euidencius hoc innotescat, exemplari vtendum est manuduccione. Et- enim, quoniam ecclesia corpus, Christus vero caput eius est, quemadmodum communi exponente doctrina in homine quadrifaria est vnitas membrorum ad 10 caput, ita ecclesie membrorumque suorum ad Christum, videlicet similitudine forme, ydemptitate nature, communicacione obsequii, et vitalis influxus liber- tate. Prima igitur vnitas seu vinculum est forme similitudine. Siquidem in animali quocumque sui racione generis eiusdem forme sunt membra et caput, alius quippe forme brachia et crura sunt leonis, et alius tauri, propter quod 15 ex sola inspeccione forme eo ipso indicatur, cuius animalis sit aut fuit, vel eius similitudo, sicut in pictura videre contingit. Hec tamen vnitas similitudi- nis forme non satis est, vt sit vnum simpliciter cum illo, cuius est similitudo, propterea, quod potest esse non prime, sed forme alterius, sicut est abscise manus vel pedis, cuius forma non vitalis spiritus est, sicut aliorum membro- 20 rum corpori vnitorum. Ideoque est 2a vnio ydemptitate nature, quando vna eademque substancialis est forma tocius corporis et partis ac membri, vnde, quoniam alia est substancialis forma hominis, alia tauri, alia leonis, sicut homini repugnat habere caput tauri, sic et tauro repugnat habere caput leonis, capite et membris non eiusdem, sed alterius et diuerse nature sistentibus. Qua 25 racione Augustinus docet, quod cum filius Dei esset Deus, cuius nature non sumus, factus est homo, vt in illo esset vitis humana natura, cuius et nos palmites esse possemus. Et propterea accipiendo hoc modo Christus non angelorum, sed dicitur caput hominum, non solum fidelium, sed eciam cuncto- rum hominum nature specifice ydemptitate. In quolibet namque genere ani- 30 mancium, quod excellencius est, dicitur caput aliorum, sicut leo brutorum, aquila auium, cumque homo Christus excellencior sit aliis omnibus hominibus, nature igitur conformitate Christus dicitur caput omnium hominum. Verum, quia non confitentes Christum negare consequenter habent eum esse caput, propterea eiusmodi vnio illa non est, de qua auctoritates proxime dicte loquun- 35 tur. Altera igitur vnio est membrorum humani corporis cum capite per con- iunccionem membrorum inuicem in corpore vno, requisita ad hec, describente Exechiele propheta, quod accedant ossa ad ossa, vnumquodque ad iuncturam suam, quodque sint super ea nerui et carnes, extensaque desuper vna cutis. Et secundum hoc, sicut manus eiusdem hominis abscisa propter defectum con- 40 iunccionis huius dici non potest membrum humani corporis, quamuis illi com- petere videatur ydemptitas, quia carnes, ossa, vngues et neruos, formam quo- que et figuram habenti alterius manus coniuncte, sed deficiente tamen vinculo
Liber XVII. Caput LIII. 897 primogenitus ex mortuis, vt sit in omnibus ipse primatum tenens, quia in ipso complacuit omnem plenitudinem diuinitatis inhabitare.“ Et iterum: „Omnia subiecit sub pedibus eius, et ipsum dedit caput super omnem ecclesiam, que est corpus ipsius et plenitudo eius, qui omnia in omnibus adimpletur.“ — Hiis 5 profecto apostolicis documentis permaxima demonstratur connexio et vinculum vnionis ecclesie ad Christum, caput suum, membrorum quoque ad ipsum caput. Vt tamen euidencius hoc innotescat, exemplari vtendum est manuduccione. Et- enim, quoniam ecclesia corpus, Christus vero caput eius est, quemadmodum communi exponente doctrina in homine quadrifaria est vnitas membrorum ad 10 caput, ita ecclesie membrorumque suorum ad Christum, videlicet similitudine forme, ydemptitate nature, communicacione obsequii, et vitalis influxus liber- tate. Prima igitur vnitas seu vinculum est forme similitudine. Siquidem in animali quocumque sui racione generis eiusdem forme sunt membra et caput, alius quippe forme brachia et crura sunt leonis, et alius tauri, propter quod 15 ex sola inspeccione forme eo ipso indicatur, cuius animalis sit aut fuit, vel eius similitudo, sicut in pictura videre contingit. Hec tamen vnitas similitudi- nis forme non satis est, vt sit vnum simpliciter cum illo, cuius est similitudo, propterea, quod potest esse non prime, sed forme alterius, sicut est abscise manus vel pedis, cuius forma non vitalis spiritus est, sicut aliorum membro- 20 rum corpori vnitorum. Ideoque est 2a vnio ydemptitate nature, quando vna eademque substancialis est forma tocius corporis et partis ac membri, vnde, quoniam alia est substancialis forma hominis, alia tauri, alia leonis, sicut homini repugnat habere caput tauri, sic et tauro repugnat habere caput leonis, capite et membris non eiusdem, sed alterius et diuerse nature sistentibus. Qua 25 racione Augustinus docet, quod cum filius Dei esset Deus, cuius nature non sumus, factus est homo, vt in illo esset vitis humana natura, cuius et nos palmites esse possemus. Et propterea accipiendo hoc modo Christus non angelorum, sed dicitur caput hominum, non solum fidelium, sed eciam cuncto- rum hominum nature specifice ydemptitate. In quolibet namque genere ani- 30 mancium, quod excellencius est, dicitur caput aliorum, sicut leo brutorum, aquila auium, cumque homo Christus excellencior sit aliis omnibus hominibus, nature igitur conformitate Christus dicitur caput omnium hominum. Verum, quia non confitentes Christum negare consequenter habent eum esse caput, propterea eiusmodi vnio illa non est, de qua auctoritates proxime dicte loquun- 35 tur. Altera igitur vnio est membrorum humani corporis cum capite per con- iunccionem membrorum inuicem in corpore vno, requisita ad hec, describente Exechiele propheta, quod accedant ossa ad ossa, vnumquodque ad iuncturam suam, quodque sint super ea nerui et carnes, extensaque desuper vna cutis. Et secundum hoc, sicut manus eiusdem hominis abscisa propter defectum con- 40 iunccionis huius dici non potest membrum humani corporis, quamuis illi com- petere videatur ydemptitas, quia carnes, ossa, vngues et neruos, formam quo- que et figuram habenti alterius manus coniuncte, sed deficiente tamen vinculo
Strana 898
898 Liber XVII. Caput LIII. vnionis, deficit illi racio membri; sic igitur infideles homines, quamuis Christo similes nature conformitate, deficiente eisdem vinculo confessionis vere, quod Christus caput est omnium hominum, angelorum quoque, patre Deo subiciente omnia sub pedibus eius, profecto eidem non vniuntur tanquam membra capiti suo. Quo sequitur, vt soli homines fideles dicantur esse membra ecclesie, et Christi capitis, sub fide eius tanquam sub vna cute sistentes, sacramentis eccle- sie, quibus a quauis secta differt christiana religio, velut neruis, fideles fideli- bus vnientibus, dum per suscepcionem fidei et sacramentorum Christum induti sunt, apostolo teste: "Quicumque in Christo baptisati estis, Christum induistis“ et rursus: „Vnus panis et vnum corpus multi sumus, nam omnes de vno pane 10 et de vno calice participamus.“ At quoniam vnio modi huius minime perfecta est, fide sine operibus mortua sistente, quomodo contingit membris paraliticis, licet coniunctis ydemptitate carnis et cutis, quia nerui arterie atque vene, per quas influit animalis spiritus, vt ad imperium voluntatis membra moueantur, mortificate sunt, ideo tercio loco coniunccio membrorum ad caput est per ope- 15 racionem membrorum sibi inuicem et corpori obsequium prestancium, siquidem vnione ista tercia membra corpori et capiti subseruiunt et neccessaria mini- strant sibi inuicem ita, vt vnum membrum alterum adiuuet in sua operacione, quemadmodum oculus per vitales spiritus in eo sistentes illustrat ac dirigit pedes et manus in operacionibus suis, pedes rursum portantes oculum in locum 20 alciorem, vnde possit clarius intueri, manus quoque illum adiuuat, tergens aut cooperiens, prout expedit neccessitati. Ista autem subministracio operacionum inuicem circa membra corporis in duplici differencia consistit; altera namque habet se per modum regiminis, alia vero per modum obsequii, et certe admini- straciones hec tantopere a se inuicem distant, quod minime suscipientes sunt 25 inuicem alteracionem circa officia et operaciones suas, vt aliquando pes illu- minet oculum, vel oculus portet pedem, et ita, quod aures exerceant opus manuum, vel manus prestent auditum. Similitudine vero coniunccionis opera- cionisque huius in humano corpore potissime habente locum circa ecclesie ministros, ita est, quod alii officia regiminis, alii obediencie officium exercent, 30 quamdiu in eo permanent statu nulla eis conueniente alteritate, vtpote quod episcopi curatis obediant, et curati episcopos consecrent. Circa quam vnionem explicandam presertim quantum ad principales ecclesie ministros presens labo- rat tractatus, cumque vnio membrorum 2° gradu exposita dicat dumtaxat con- iunccionem parcium in vnitate corporis, ita, quia superaddit operacionem mem- 35 brorum sibi inuicem obsequia prestancium, denotat certe inclinacionem seu affeccionem intimam membri vnius ad alterum, vt pro conseruacione illius in esse suo sponte paciatur, opusque suum exerceat ad vtilitatem operacionis alte- rius vel in auxilium. Quo sane modo, videlicet respectu operacionum sibi in- uicem seruiencium aut subministrancium operas suas intelligi debere vnionem 40 in ecclesia Dei Paulus apostolus in locis conmemoratis docere videtur, cum ait per omnem iuncturam subministracionis secundum operacionem et mensuram 5
898 Liber XVII. Caput LIII. vnionis, deficit illi racio membri; sic igitur infideles homines, quamuis Christo similes nature conformitate, deficiente eisdem vinculo confessionis vere, quod Christus caput est omnium hominum, angelorum quoque, patre Deo subiciente omnia sub pedibus eius, profecto eidem non vniuntur tanquam membra capiti suo. Quo sequitur, vt soli homines fideles dicantur esse membra ecclesie, et Christi capitis, sub fide eius tanquam sub vna cute sistentes, sacramentis eccle- sie, quibus a quauis secta differt christiana religio, velut neruis, fideles fideli- bus vnientibus, dum per suscepcionem fidei et sacramentorum Christum induti sunt, apostolo teste: "Quicumque in Christo baptisati estis, Christum induistis“ et rursus: „Vnus panis et vnum corpus multi sumus, nam omnes de vno pane 10 et de vno calice participamus.“ At quoniam vnio modi huius minime perfecta est, fide sine operibus mortua sistente, quomodo contingit membris paraliticis, licet coniunctis ydemptitate carnis et cutis, quia nerui arterie atque vene, per quas influit animalis spiritus, vt ad imperium voluntatis membra moueantur, mortificate sunt, ideo tercio loco coniunccio membrorum ad caput est per ope- 15 racionem membrorum sibi inuicem et corpori obsequium prestancium, siquidem vnione ista tercia membra corpori et capiti subseruiunt et neccessaria mini- strant sibi inuicem ita, vt vnum membrum alterum adiuuet in sua operacione, quemadmodum oculus per vitales spiritus in eo sistentes illustrat ac dirigit pedes et manus in operacionibus suis, pedes rursum portantes oculum in locum 20 alciorem, vnde possit clarius intueri, manus quoque illum adiuuat, tergens aut cooperiens, prout expedit neccessitati. Ista autem subministracio operacionum inuicem circa membra corporis in duplici differencia consistit; altera namque habet se per modum regiminis, alia vero per modum obsequii, et certe admini- straciones hec tantopere a se inuicem distant, quod minime suscipientes sunt 25 inuicem alteracionem circa officia et operaciones suas, vt aliquando pes illu- minet oculum, vel oculus portet pedem, et ita, quod aures exerceant opus manuum, vel manus prestent auditum. Similitudine vero coniunccionis opera- cionisque huius in humano corpore potissime habente locum circa ecclesie ministros, ita est, quod alii officia regiminis, alii obediencie officium exercent, 30 quamdiu in eo permanent statu nulla eis conueniente alteritate, vtpote quod episcopi curatis obediant, et curati episcopos consecrent. Circa quam vnionem explicandam presertim quantum ad principales ecclesie ministros presens labo- rat tractatus, cumque vnio membrorum 2° gradu exposita dicat dumtaxat con- iunccionem parcium in vnitate corporis, ita, quia superaddit operacionem mem- 35 brorum sibi inuicem obsequia prestancium, denotat certe inclinacionem seu affeccionem intimam membri vnius ad alterum, vt pro conseruacione illius in esse suo sponte paciatur, opusque suum exerceat ad vtilitatem operacionis alte- rius vel in auxilium. Quo sane modo, videlicet respectu operacionum sibi in- uicem seruiencium aut subministrancium operas suas intelligi debere vnionem 40 in ecclesia Dei Paulus apostolus in locis conmemoratis docere videtur, cum ait per omnem iuncturam subministracionis secundum operacionem et mensuram 5
Strana 899
Liber XVII. Caput LIII. 899 vniuscuiusque membri, et cum inquit, quod ex capite totum corpus per nexus et coniuncciones subministratum et constructum crescit in augmentum Dei. At in hoc verbo, cum dicit: „in augmentum Dei,“ apostolus Paulus sane dat intel- ligi quartam vnitatem seu vnionis vinculum, quod est per libertatem influxus; in cuius noticiam deducit nos inspecta vnio naturalis. Etenim, quoniam 23 vnio, que est per coniunccionem sub tegumento vnius cutis et carnis, ac per neruos colligantes ossa, similiter et tercia vnio, que est respectu subministra- cionis operacionum membrorum, inuicem originem trahunt fomentumque susci- piunt ab vno spiritu, vitam animali corpori tribuente, eiusmodi coniuncciones haud dubio imperfecte censentur, nec crescunt in augmentum corporis animalis, nisi spiritus libere influat sensum et motum tam organis interioribus, quam exterioribus corporis membris, quod contingit, dum est animal sanum perfecte. Est enim sanitas bona disposicio animalis, qua potest vnaqueque suarum par- cium perfecte facere operaciones sue nature conuenientes; perfecte inquam, nam 15 etsi aliquando contingat easdem facere operaciones et hominem infirmum et hominem sanum, magna tamen differencia existit in modo operacionis, quoniam sanus homo operatur faciliter, prompte seu velociter, delectabiliter et perfecte, homo autem infirmus cum difficultate, tepide, siue pigre, aut remisse, nec non cum tristicia quadam, et vix aut nunquam perfecte. Sanitas autem cuiusuis 20 fidelis, qui membrum est ecclesie, illi perfecte vnitum consistit certe in gracia et caritate. In Christo enim Ihesu ad eternam beatitudinem obtinendam vti- que fides valet, sed illa iuxta doctrinam apostoli, que operatur per dileccio- nem, non vero illa, qua demones credunt et contremiscunt; etenim non tam per fidem, quam per caritatem spiritus seruitur inuicem, vnde, quia sola cari- 25 tas diuidit inter filios regni et perdicionis, precipua vnio membrorum ad Chri- stum est per vnitatem spiritus, cum eius non sit Christus, qui non habet spiri- tum eius, sed eius, qui adheret Deo per amorem et caritatem, quia tunc vnus spiritus est cum ipso. Verum, etsi vnio hec singillatim singulis Christi fideli- bus precipua, quin velut vnica sit, respectu eterne adipiscende beatitudinis, ad- 30 huc preter istam est vna, de qua fit sermo, racione cuius Christo capiti et eius corpori, quod est ecclesia, speciali coniuncti sunt nexu principales ministri eius. Que vtique firma ac permanens, certa quoque et manifesta esse debet, vt pro talibus a subditis recognoscantur. Est quidem specialis istis, et non illis competens, sed illa profecto vnio communis est vel esse debet omnibus 35 ecclesie membris, tam regiminis officia exercentibus, quam obedientibus illis. Et vnio hec alias duas in se complectitur. Nam spiritu Dei, quo qui aguntur, filii Dei sunt, agente ipsos fideles alie vniones due deesse illis non possunt, hoc est operacionum et fidei. Siquidem caritas congaudet veritati fidei, et non agit perperam, pocius autem, quomodo flamma ignis depressa iacere non potest, 40 sed ascendit in altum, ita et caritas, quia plena operibus bonis ociosa non est. Sed meretur augeri, vt aucta mereatur et perfici, vnde illam habens non ex tristicia aut neccessitate, sed hylariter exultans spiritu, sicut homo sanus faciliter Scriptores III. 114 5 10
Liber XVII. Caput LIII. 899 vniuscuiusque membri, et cum inquit, quod ex capite totum corpus per nexus et coniuncciones subministratum et constructum crescit in augmentum Dei. At in hoc verbo, cum dicit: „in augmentum Dei,“ apostolus Paulus sane dat intel- ligi quartam vnitatem seu vnionis vinculum, quod est per libertatem influxus; in cuius noticiam deducit nos inspecta vnio naturalis. Etenim, quoniam 23 vnio, que est per coniunccionem sub tegumento vnius cutis et carnis, ac per neruos colligantes ossa, similiter et tercia vnio, que est respectu subministra- cionis operacionum membrorum, inuicem originem trahunt fomentumque susci- piunt ab vno spiritu, vitam animali corpori tribuente, eiusmodi coniuncciones haud dubio imperfecte censentur, nec crescunt in augmentum corporis animalis, nisi spiritus libere influat sensum et motum tam organis interioribus, quam exterioribus corporis membris, quod contingit, dum est animal sanum perfecte. Est enim sanitas bona disposicio animalis, qua potest vnaqueque suarum par- cium perfecte facere operaciones sue nature conuenientes; perfecte inquam, nam 15 etsi aliquando contingat easdem facere operaciones et hominem infirmum et hominem sanum, magna tamen differencia existit in modo operacionis, quoniam sanus homo operatur faciliter, prompte seu velociter, delectabiliter et perfecte, homo autem infirmus cum difficultate, tepide, siue pigre, aut remisse, nec non cum tristicia quadam, et vix aut nunquam perfecte. Sanitas autem cuiusuis 20 fidelis, qui membrum est ecclesie, illi perfecte vnitum consistit certe in gracia et caritate. In Christo enim Ihesu ad eternam beatitudinem obtinendam vti- que fides valet, sed illa iuxta doctrinam apostoli, que operatur per dileccio- nem, non vero illa, qua demones credunt et contremiscunt; etenim non tam per fidem, quam per caritatem spiritus seruitur inuicem, vnde, quia sola cari- 25 tas diuidit inter filios regni et perdicionis, precipua vnio membrorum ad Chri- stum est per vnitatem spiritus, cum eius non sit Christus, qui non habet spiri- tum eius, sed eius, qui adheret Deo per amorem et caritatem, quia tunc vnus spiritus est cum ipso. Verum, etsi vnio hec singillatim singulis Christi fideli- bus precipua, quin velut vnica sit, respectu eterne adipiscende beatitudinis, ad- 30 huc preter istam est vna, de qua fit sermo, racione cuius Christo capiti et eius corpori, quod est ecclesia, speciali coniuncti sunt nexu principales ministri eius. Que vtique firma ac permanens, certa quoque et manifesta esse debet, vt pro talibus a subditis recognoscantur. Est quidem specialis istis, et non illis competens, sed illa profecto vnio communis est vel esse debet omnibus 35 ecclesie membris, tam regiminis officia exercentibus, quam obedientibus illis. Et vnio hec alias duas in se complectitur. Nam spiritu Dei, quo qui aguntur, filii Dei sunt, agente ipsos fideles alie vniones due deesse illis non possunt, hoc est operacionum et fidei. Siquidem caritas congaudet veritati fidei, et non agit perperam, pocius autem, quomodo flamma ignis depressa iacere non potest, 40 sed ascendit in altum, ita et caritas, quia plena operibus bonis ociosa non est. Sed meretur augeri, vt aucta mereatur et perfici, vnde illam habens non ex tristicia aut neccessitate, sed hylariter exultans spiritu, sicut homo sanus faciliter Scriptores III. 114 5 10
Strana 900
900 Liber XVII. Caput LIII. et prompte, necnon delectabiliter et perfecte operatur, que pertinent ad Dei cultum et obsequium ecclesie, proximique dileccionem, siue opera ipsa officii presidencie siue obediencie sint. Quamuis autem hoc sic contingat in exer- citato fideli operante per dileccionem, non tamen propositi huius est affirmare, quod omnis fidelis, in peccato constitutus, contrarie operetur, et per hoc agno- scatur, si vnionem habet cum Christo vel minime. Profecto hanc differenciam in operacionibus membrorum corporis mistici, quod est ecclesia, difficilimum est explicare, vt certitudinaliter affirmari queat, hunc esse in caritate, illum vero ea carere propterea, quod ypocrisis sepe virtutem simulat, quemadmodum falsi prophete sepe agunt, qui venientes in vestimentis ouium intrinsecus sunt lupi 10 rapaces. Sed et ipsum eciam contingeret consuetudinis racione, que velut altera sistit natura. Quocirca multi suas exercent operaciones faciliter et prompte. Hoc propterea boni habet virtus acquisita, quod eciam facit operari delectabiliter et perfecte, perfeccione saltem moris, cum illa proueniat ex con- tinuata exercitacione in officio regiminis ecclesiastici vel obediencie, siue in 15 gracia ille sit constitutus, siue in peccato; quod igitur de tali certitudinaliter aliis constare possit membrum esse Christi, perfecte illi vnitum per caritatem, quis vnquam agnoscere indubie potest? Et rursus, cum adeo gracia seu cari- tas lateat, vt nesciat homo de se ipso, an dignus sit odio vel amore, quanto minus de aliis? Porro argumentum illud non minimi ponderis est, vt discerni 20 facile nequeat caritatem habens a non habente, quando in epistola Corinthio- rum doctrina apostolica dicere videtur eosdem actus quantumcumque difficiles operari posse hominem eciam sine caritate, quemadmodum est distribuere omnes facultates suas in cibos pauperum et tradere corpus suum ita, vt ardeat, quod etsi quis faciat sine caritate, vt inquit, nichil sibi prodest, itaque 25 ex solis extrinsecis operibus communibus bonis et malis, quod vnio ipsa cum Christo per caritatem agnosci possit, difficilimum est videre. Propter quod ad modum, qui tenendus est in operacionibus, vt agnoscatur, si caritas est in eo, qui bona opera facit, videtur se referre apostolus in dicta epistola Corinthio- rum, signa quedam denotans, pote quia caritas paciens et benigna est, quando 30 si is, qui bona opera facit, taliter se habet, vt agat cum paciencia et benigni- tate, plura vero signa alia ex anumeratis per eum negacionem magis dicunt, quam affirmacionem, vnde, quia plura sunt negancia, quam affirmancia, non tam difficile est agnoscere eum, qui caritatem non habet, quam difficilimum est agnoscere caritatem habentem. Nec apostolice huic sentencie obstare vide- 35 tur euangelica doctrina. Saluatore namque in euangelio dicente, a fructibus cognoscendos esse lupos vel oues, verbum vtique „fructibus“, cum illi veniant post maturitatem, spacium non mediocre denotat temporis ad habendam eius- modi cognicionem. Quod vero acrius vrget, quoniam eciam dato casu, quod certitudinalis aliquando esset noticia de quouis homine tanquam caritatem non 40 habente, profecto certitudo facile vergit in dubium, scriptura testante diuina, quia, quacumque hora ingemuerit peccator, vita viuit, cor contritum et humilia- 5
900 Liber XVII. Caput LIII. et prompte, necnon delectabiliter et perfecte operatur, que pertinent ad Dei cultum et obsequium ecclesie, proximique dileccionem, siue opera ipsa officii presidencie siue obediencie sint. Quamuis autem hoc sic contingat in exer- citato fideli operante per dileccionem, non tamen propositi huius est affirmare, quod omnis fidelis, in peccato constitutus, contrarie operetur, et per hoc agno- scatur, si vnionem habet cum Christo vel minime. Profecto hanc differenciam in operacionibus membrorum corporis mistici, quod est ecclesia, difficilimum est explicare, vt certitudinaliter affirmari queat, hunc esse in caritate, illum vero ea carere propterea, quod ypocrisis sepe virtutem simulat, quemadmodum falsi prophete sepe agunt, qui venientes in vestimentis ouium intrinsecus sunt lupi 10 rapaces. Sed et ipsum eciam contingeret consuetudinis racione, que velut altera sistit natura. Quocirca multi suas exercent operaciones faciliter et prompte. Hoc propterea boni habet virtus acquisita, quod eciam facit operari delectabiliter et perfecte, perfeccione saltem moris, cum illa proueniat ex con- tinuata exercitacione in officio regiminis ecclesiastici vel obediencie, siue in 15 gracia ille sit constitutus, siue in peccato; quod igitur de tali certitudinaliter aliis constare possit membrum esse Christi, perfecte illi vnitum per caritatem, quis vnquam agnoscere indubie potest? Et rursus, cum adeo gracia seu cari- tas lateat, vt nesciat homo de se ipso, an dignus sit odio vel amore, quanto minus de aliis? Porro argumentum illud non minimi ponderis est, vt discerni 20 facile nequeat caritatem habens a non habente, quando in epistola Corinthio- rum doctrina apostolica dicere videtur eosdem actus quantumcumque difficiles operari posse hominem eciam sine caritate, quemadmodum est distribuere omnes facultates suas in cibos pauperum et tradere corpus suum ita, vt ardeat, quod etsi quis faciat sine caritate, vt inquit, nichil sibi prodest, itaque 25 ex solis extrinsecis operibus communibus bonis et malis, quod vnio ipsa cum Christo per caritatem agnosci possit, difficilimum est videre. Propter quod ad modum, qui tenendus est in operacionibus, vt agnoscatur, si caritas est in eo, qui bona opera facit, videtur se referre apostolus in dicta epistola Corinthio- rum, signa quedam denotans, pote quia caritas paciens et benigna est, quando 30 si is, qui bona opera facit, taliter se habet, vt agat cum paciencia et benigni- tate, plura vero signa alia ex anumeratis per eum negacionem magis dicunt, quam affirmacionem, vnde, quia plura sunt negancia, quam affirmancia, non tam difficile est agnoscere eum, qui caritatem non habet, quam difficilimum est agnoscere caritatem habentem. Nec apostolice huic sentencie obstare vide- 35 tur euangelica doctrina. Saluatore namque in euangelio dicente, a fructibus cognoscendos esse lupos vel oues, verbum vtique „fructibus“, cum illi veniant post maturitatem, spacium non mediocre denotat temporis ad habendam eius- modi cognicionem. Quod vero acrius vrget, quoniam eciam dato casu, quod certitudinalis aliquando esset noticia de quouis homine tanquam caritatem non 40 habente, profecto certitudo facile vergit in dubium, scriptura testante diuina, quia, quacumque hora ingemuerit peccator, vita viuit, cor contritum et humilia- 5
Strana 901
Liber XVII. Caput LIII. LIV. 901 tum Deo non despiciente. Et rursus quantumcumque certum sit in aliquo caritatem esse, certitudo hec non solum facile, sed et facillime perit, Deo testi- monium perhibente, quod si auerterit se iustus a iusticia sua, priusquam aliis innotescat, delinquit in semetipso meditatus in cubili suo. Quoniam igitur eo ipso, quod in peccatum consentit, perdit caritatem, adhuc nullo exterius opere malo secuto, hinc vnio hec per caritatem et graciam gratum facientem pluri- mum incerta dubiaque existit. Dubia quidem, vt de nemine viatorum certum sit, si permanebit in gracia vel peccato, nedum anno vno, sed nec mense, ebdomada vel die adhuc, nec per horam vel momentum sequens, testante Paulo, 10 quod in presenti est momentaneum et leue esse. Eo igitur, quod vnio per graciam gratificantem facile variabilis est in vnoquoque membrorum ecclesie, tam officiis presidencium, quam subditorum, et quoniam illa omnibus Christi fidelibus eciam sexus vtriusque communis est, ministri vtique officiorum eccle- sie ab aliis per ipsam non distinguuntur, tam hiis, quam illis, aliquando in 15 caritate, aliquando in peccato dampnabili constitutis; minus vero distinguntur racione vnionis fidei, virtutis certe huius et communionis sacramentorum vtris- que participibus, tam presidentibus, quam subditis existentibus. Siquidem omnes vocantur fideles et omnes percipiunt sacramenta, que sunt neccessitatis. 5 Capitulum LIV. Ex differencia operacionum remonstratur differencia pote- 20 statum, influxus quoque et vnionis differentis in episcopis et aliis, naturali exemplo, ciuili rursus, et quomodo constat ecclesie diffinicione, necnon euangelica doctrina illiusmodi vnionem esse absque vnione per caritatem, sed vt manifestius, inseritur plenius apostolica doctrina in epistola Corinthiorum. Quia igitur ministri ecclesie, aliis presidentes, non distinguuntur ab eis racione fidei ac participacionis sacramentorum, adhuc eciam nec fidei operantis per dileccionem, hoc est racione operis meritorii, vtrisque exercentibus opera caritatis, certissimum est autem, quod differant racione quarundam determinata- rum operacionum, que sicut in corpore humano sunt inpermutabiles, ita eciam 30 in ecclesia, Christi corpore. Intelligendum sane erit vnionem esse aliam quan- dam specialem et inmanentem virtutem atque potestatem, qua vniuntur eccle- sie corpori et capiti Christo, qui ministri ab eis sunt instituti ad regimen alio- rum. Hoc enim manifestissime ex doctrina apostoli constat, quod sicut in vno corpore multa membra habemus, omnia autem membra non eundem actum 35 habent, ita multi vnum corpus sumus in Christo, et quamuis per caritatem sumus alter alterius membra, nichilominus, vt illico subditur, multi habent donaciones, per graciam, que ipsis data est, differentes; differencia hac pro- ueniente racione differentis in corpore vnionis. Etenim sicut obiectorum diuersitas 114* 25
Liber XVII. Caput LIII. LIV. 901 tum Deo non despiciente. Et rursus quantumcumque certum sit in aliquo caritatem esse, certitudo hec non solum facile, sed et facillime perit, Deo testi- monium perhibente, quod si auerterit se iustus a iusticia sua, priusquam aliis innotescat, delinquit in semetipso meditatus in cubili suo. Quoniam igitur eo ipso, quod in peccatum consentit, perdit caritatem, adhuc nullo exterius opere malo secuto, hinc vnio hec per caritatem et graciam gratum facientem pluri- mum incerta dubiaque existit. Dubia quidem, vt de nemine viatorum certum sit, si permanebit in gracia vel peccato, nedum anno vno, sed nec mense, ebdomada vel die adhuc, nec per horam vel momentum sequens, testante Paulo, 10 quod in presenti est momentaneum et leue esse. Eo igitur, quod vnio per graciam gratificantem facile variabilis est in vnoquoque membrorum ecclesie, tam officiis presidencium, quam subditorum, et quoniam illa omnibus Christi fidelibus eciam sexus vtriusque communis est, ministri vtique officiorum eccle- sie ab aliis per ipsam non distinguuntur, tam hiis, quam illis, aliquando in 15 caritate, aliquando in peccato dampnabili constitutis; minus vero distinguntur racione vnionis fidei, virtutis certe huius et communionis sacramentorum vtris- que participibus, tam presidentibus, quam subditis existentibus. Siquidem omnes vocantur fideles et omnes percipiunt sacramenta, que sunt neccessitatis. 5 Capitulum LIV. Ex differencia operacionum remonstratur differencia pote- 20 statum, influxus quoque et vnionis differentis in episcopis et aliis, naturali exemplo, ciuili rursus, et quomodo constat ecclesie diffinicione, necnon euangelica doctrina illiusmodi vnionem esse absque vnione per caritatem, sed vt manifestius, inseritur plenius apostolica doctrina in epistola Corinthiorum. Quia igitur ministri ecclesie, aliis presidentes, non distinguuntur ab eis racione fidei ac participacionis sacramentorum, adhuc eciam nec fidei operantis per dileccionem, hoc est racione operis meritorii, vtrisque exercentibus opera caritatis, certissimum est autem, quod differant racione quarundam determinata- rum operacionum, que sicut in corpore humano sunt inpermutabiles, ita eciam 30 in ecclesia, Christi corpore. Intelligendum sane erit vnionem esse aliam quan- dam specialem et inmanentem virtutem atque potestatem, qua vniuntur eccle- sie corpori et capiti Christo, qui ministri ab eis sunt instituti ad regimen alio- rum. Hoc enim manifestissime ex doctrina apostoli constat, quod sicut in vno corpore multa membra habemus, omnia autem membra non eundem actum 35 habent, ita multi vnum corpus sumus in Christo, et quamuis per caritatem sumus alter alterius membra, nichilominus, vt illico subditur, multi habent donaciones, per graciam, que ipsis data est, differentes; differencia hac pro- ueniente racione differentis in corpore vnionis. Etenim sicut obiectorum diuersitas 114* 25
Strana 902
902 Liber XVII. Caput LIV. differenciam arguit operacionum, et operacionum diuersitas differenciam poten- ciarum, sic eciam diuersitas potenciarum manifestat differenciam vnionis seu vinculi earum ad principium, illis influens virtutem. Operacionibus namque manifestantibus differenciam potenciarum et virium, vim regitiuam habencium, aliarumque parcium corporis regimen hoc suscipiencium, si, vnde hec proueniat diuersitas, inquiratur, reperietur, quod ex differenti modo coniunccionis cum corpore, siue cum capite, cuius sunt vires, necnon ex differencia fluxus radi- calis a vitali spiritu in eiusmodi vires, siquidem alio et multum differenti modo coniunguntur anime, seu per eam viuificantur cor, epar et cerebrum, alio autem carnes et ossa vegetantur, alio rursus nerui, arterie et vene, quibus 10 membra officialia suas exercent operaciones, et alio sensus tam exteriores, quam interiores. Quoniam igitur racione operacionum presidentes regimini ecclesie ab aliis differunt, operacionum autem diuersitatem differens operatur influxus, et influxus differenciam operatur coniunccionis, distinccio hec autem differenciam potestatum, sicut igitur alia et alia est potestas eorum, ita alia 15 vtique et alia ipsorum ministrorum ceterorumque fidelium coniunccio est ad caput et corpus ecclesie preter supradictas tres vniones conmunes sibi et aliis. Id ipsum denique patet in exemplis cuiusuis principatus humani, sive mon- archicus ille, aristocraticus aut polliticus sit. Est enim alia ad regem con- iunccio suorum principalium officialium domus sue aut regni, quam aliorum 20 subditorum, racione quippe intime coniunccionis singularis relucet in eis virtus regie potestatis, et ea racione subditi obediunt mandatis eorum, sicut et man- datis regis, cuius officiis funguntur. Signa autem specialis coniunccionis huius sunt, quoniam de maioribus officiis princeps dumtaxat prouidet aut in persona vel per speciales litteras, item, quoniam singularia eidem fidelitatis, homagii 25 siue generis alterius ob hoc iuramenta prestantur per officiales ipsos, ipsi quoque regis nomine exercent officia, et que racione officii mandant vel efficiunt, non vtique sibi, sed pocius regi attribuunt, loco preterea, voce et honore eidem pre ceteris sunt coniuncti. Sunt preterea alie ordinaciones regia facte auctoritate ad officiales ipsos, alie ad ceteros pertinentes. Quocirca ex 30 predictis aliisque multis euidentissime remonstrantur singulari nexu officiales maiores regni pre ceteris eius subditis coniunctos esse regi, tanquam capiti, ab ipso inmediate, non vero mediante alio quocumque virtutem seu potestatem re- cipientes. Porro id notissimum est, quod officiorum et potestatum eiusmodi principalium, quamuis earum ad regem specialis sit nexus, eiusmodi tamen con- 35 iunccionem siue nexum non semper et infallibiliter comitatur gracia regis. Stant quidem sepe eiusmodi officia in personis, quibus indignatur princeps, nec eo ipso, quod rex iratus est in eis, desinunt officiales esse, quamuis prop- ter sua demerita aliquando ab eis amoueantur. Sed et illud notissimum est aliam esse coniunccionem regii amoris, aliam officii concessi, vt nec omnis a 40 rege dilectus sit officialis suus, nec omnis officialis semper sit a rege dilectus. Simili autem modo esse circa officia eeclesiastica dignitatesque principales eui- 5
902 Liber XVII. Caput LIV. differenciam arguit operacionum, et operacionum diuersitas differenciam poten- ciarum, sic eciam diuersitas potenciarum manifestat differenciam vnionis seu vinculi earum ad principium, illis influens virtutem. Operacionibus namque manifestantibus differenciam potenciarum et virium, vim regitiuam habencium, aliarumque parcium corporis regimen hoc suscipiencium, si, vnde hec proueniat diuersitas, inquiratur, reperietur, quod ex differenti modo coniunccionis cum corpore, siue cum capite, cuius sunt vires, necnon ex differencia fluxus radi- calis a vitali spiritu in eiusmodi vires, siquidem alio et multum differenti modo coniunguntur anime, seu per eam viuificantur cor, epar et cerebrum, alio autem carnes et ossa vegetantur, alio rursus nerui, arterie et vene, quibus 10 membra officialia suas exercent operaciones, et alio sensus tam exteriores, quam interiores. Quoniam igitur racione operacionum presidentes regimini ecclesie ab aliis differunt, operacionum autem diuersitatem differens operatur influxus, et influxus differenciam operatur coniunccionis, distinccio hec autem differenciam potestatum, sicut igitur alia et alia est potestas eorum, ita alia 15 vtique et alia ipsorum ministrorum ceterorumque fidelium coniunccio est ad caput et corpus ecclesie preter supradictas tres vniones conmunes sibi et aliis. Id ipsum denique patet in exemplis cuiusuis principatus humani, sive mon- archicus ille, aristocraticus aut polliticus sit. Est enim alia ad regem con- iunccio suorum principalium officialium domus sue aut regni, quam aliorum 20 subditorum, racione quippe intime coniunccionis singularis relucet in eis virtus regie potestatis, et ea racione subditi obediunt mandatis eorum, sicut et man- datis regis, cuius officiis funguntur. Signa autem specialis coniunccionis huius sunt, quoniam de maioribus officiis princeps dumtaxat prouidet aut in persona vel per speciales litteras, item, quoniam singularia eidem fidelitatis, homagii 25 siue generis alterius ob hoc iuramenta prestantur per officiales ipsos, ipsi quoque regis nomine exercent officia, et que racione officii mandant vel efficiunt, non vtique sibi, sed pocius regi attribuunt, loco preterea, voce et honore eidem pre ceteris sunt coniuncti. Sunt preterea alie ordinaciones regia facte auctoritate ad officiales ipsos, alie ad ceteros pertinentes. Quocirca ex 30 predictis aliisque multis euidentissime remonstrantur singulari nexu officiales maiores regni pre ceteris eius subditis coniunctos esse regi, tanquam capiti, ab ipso inmediate, non vero mediante alio quocumque virtutem seu potestatem re- cipientes. Porro id notissimum est, quod officiorum et potestatum eiusmodi principalium, quamuis earum ad regem specialis sit nexus, eiusmodi tamen con- 35 iunccionem siue nexum non semper et infallibiliter comitatur gracia regis. Stant quidem sepe eiusmodi officia in personis, quibus indignatur princeps, nec eo ipso, quod rex iratus est in eis, desinunt officiales esse, quamuis prop- ter sua demerita aliquando ab eis amoueantur. Sed et illud notissimum est aliam esse coniunccionem regii amoris, aliam officii concessi, vt nec omnis a 40 rege dilectus sit officialis suus, nec omnis officialis semper sit a rege dilectus. Simili autem modo esse circa officia eeclesiastica dignitatesque principales eui- 5
Strana 903
Liber XVII. Caput LIV. 903 denter agnoscit, nedum attencius, sed vel in transitu animaduertens ad institu- cionem exerciciumque officiorum ecclesie eiusque ordinaciones et determinacio- nes. Episcopi namque et eorum superiores coniuncti sunt Christo et ecclesie multiplici nexu, quo non sunt alii ministri inferiores, sed ipse nexus minime tanquam ex neccessitate presupponit graciam et caritatem, contingente ali- quando, vtinam non sepe, ordinari multos per symoniam et ambicionem, euan- gelica eciam doctrina insinuante alios pastores, alios mercenarios. Et esto ab inicio graciam habuisse, non tamen eo ipso, quo peccat episcopus et graciam Dei amittit, dignitas amittitur episcopalis; semel quoque amissa, quamuis gra- 10 ciam Dei recuperet, nisi alio interueniente, minime redit. Vt enim eiusmodi cessarent argucie ad dignitatem ecclesiasticam siue temporalem, ex neccessitate non requiri illam vnionem quartam cum Christo capite per graciam et cari- tatem, multi articuli solenni sentencia reprobati sunt per magnam Constancien- sem synodum, tribus eorum, quamuis descriptis supra, hic inserendis, requi- 15 rente opportunitate, quorum speciales duo cardinales et papam sunt denotantes, generalis vero alter omnem concernens statum ecclesie, in quem vterque here- ticorum condempnatorum Iohannes Wicleff et Iohannes Huss conuenerunt. Arti- culi sequuntur: „Nemo gerit vicem Christi vel Petri, nisi sequatur eum in moribus, cum nulla alia sequela sit pertinencior, nec aliter recipiat a Deo pro- 20 curatoriam potestatem, quia ad illud officium vicariatus requiritur et morum conformitas et instituentis auctoritas. Papa non est manifestus et verus suc- cessor principis apostolorum Petri, si viuit moribus contrariis Petro; et si que- rat auariciam, tunc est vicarius Iude Scarioth. Et pari euidencia cardinales non sunt veri et manifesti successores collegii aliorum apostolorum Christi, nisi 25 vixerint more apostolorum, seruantes mandata et consilia domini nostri Ihesu Christi.“ Generalis vero articulus: „Nullus dominus ciuilis, nullus est pre- latus, nullus est episcopus, dum est in peccato mortali.“ Quo dato nulla esset stabilitas in ecclesiastica policia siue mundana, Salomone profitente cadere sepcies iustum et resurgere. Vt autem canonis sacri auctoritati, qua nulla 30 maior est, censeantur conformia esse, que fuere predicta de nexu specialique vnione ministrorum ecclesie ad ipsam ecclesiam corpus et Christum caput, eo ipso, quod sunt ministri eius, quodque eiusmodi vnio differens sit ab illa, que est per graciam et caritatem, id ipsum aperte docere videtur apostolus in epi- stola Romanorum, cum ait: „Sicut enim in vno corpore multa membra habe- 35 mus, omnia autem membra non eundem actum habent, ita multi vnum corpus sumus in Christo, singuli autem alter alterius membra.“ In epistola vero Corinthiorum apertam magis tradit doctrinam, cuius verba illico inseruntur ad plenum, vt is, qui intenditur, sensus percipiatur. Primo quippe enumerat dona gracie gratis date, que dantur a Deo potissime ad vtilitatem ecclesie. Et pro- 40 pterea, licet conueniant magisque resplendeant in quocumque fideli, dum sunt coniuncta gracie gratum facienti et caritati eis, tamen non repugnat esse cum mortali peccato, Christo in euangelio profitente, nunquam nouisse multos, qui 5
Liber XVII. Caput LIV. 903 denter agnoscit, nedum attencius, sed vel in transitu animaduertens ad institu- cionem exerciciumque officiorum ecclesie eiusque ordinaciones et determinacio- nes. Episcopi namque et eorum superiores coniuncti sunt Christo et ecclesie multiplici nexu, quo non sunt alii ministri inferiores, sed ipse nexus minime tanquam ex neccessitate presupponit graciam et caritatem, contingente ali- quando, vtinam non sepe, ordinari multos per symoniam et ambicionem, euan- gelica eciam doctrina insinuante alios pastores, alios mercenarios. Et esto ab inicio graciam habuisse, non tamen eo ipso, quo peccat episcopus et graciam Dei amittit, dignitas amittitur episcopalis; semel quoque amissa, quamuis gra- 10 ciam Dei recuperet, nisi alio interueniente, minime redit. Vt enim eiusmodi cessarent argucie ad dignitatem ecclesiasticam siue temporalem, ex neccessitate non requiri illam vnionem quartam cum Christo capite per graciam et cari- tatem, multi articuli solenni sentencia reprobati sunt per magnam Constancien- sem synodum, tribus eorum, quamuis descriptis supra, hic inserendis, requi- 15 rente opportunitate, quorum speciales duo cardinales et papam sunt denotantes, generalis vero alter omnem concernens statum ecclesie, in quem vterque here- ticorum condempnatorum Iohannes Wicleff et Iohannes Huss conuenerunt. Arti- culi sequuntur: „Nemo gerit vicem Christi vel Petri, nisi sequatur eum in moribus, cum nulla alia sequela sit pertinencior, nec aliter recipiat a Deo pro- 20 curatoriam potestatem, quia ad illud officium vicariatus requiritur et morum conformitas et instituentis auctoritas. Papa non est manifestus et verus suc- cessor principis apostolorum Petri, si viuit moribus contrariis Petro; et si que- rat auariciam, tunc est vicarius Iude Scarioth. Et pari euidencia cardinales non sunt veri et manifesti successores collegii aliorum apostolorum Christi, nisi 25 vixerint more apostolorum, seruantes mandata et consilia domini nostri Ihesu Christi.“ Generalis vero articulus: „Nullus dominus ciuilis, nullus est pre- latus, nullus est episcopus, dum est in peccato mortali.“ Quo dato nulla esset stabilitas in ecclesiastica policia siue mundana, Salomone profitente cadere sepcies iustum et resurgere. Vt autem canonis sacri auctoritati, qua nulla 30 maior est, censeantur conformia esse, que fuere predicta de nexu specialique vnione ministrorum ecclesie ad ipsam ecclesiam corpus et Christum caput, eo ipso, quod sunt ministri eius, quodque eiusmodi vnio differens sit ab illa, que est per graciam et caritatem, id ipsum aperte docere videtur apostolus in epi- stola Romanorum, cum ait: „Sicut enim in vno corpore multa membra habe- 35 mus, omnia autem membra non eundem actum habent, ita multi vnum corpus sumus in Christo, singuli autem alter alterius membra.“ In epistola vero Corinthiorum apertam magis tradit doctrinam, cuius verba illico inseruntur ad plenum, vt is, qui intenditur, sensus percipiatur. Primo quippe enumerat dona gracie gratis date, que dantur a Deo potissime ad vtilitatem ecclesie. Et pro- 40 pterea, licet conueniant magisque resplendeant in quocumque fideli, dum sunt coniuncta gracie gratum facienti et caritati eis, tamen non repugnat esse cum mortali peccato, Christo in euangelio profitente, nunquam nouisse multos, qui 5
Strana 904
904 Liber XVII. Caput LIV. in nomine suo prophetarunt, eiecerunt demonia et virtutes multas fecerunt. Ponit abinde similitudinem de membris in corpore, et quomodo vnio eorum sit Christi respectu, quantaque sit eorum neccessitas, vt vnum alterum non exclu- dat, et quomodo contemperantur maiora minoribus, nec confunduntur, omnibus officiis vni membro non competentibus. Quod autem officia membrorum ipso- rum non ex neccessitate semper annexam habeant graciam et caritatem, osten- dit postremo, hortatus fideles, vt emulentur carismata meliora, sine quibus offi- cia per eum annotata dicit nichil prodesse. Textus sequitur: „De spiritualibus autem nolo vos ignorare fratres. Scitis enim, cum gentes essetis, ad simulachra muta prout ducebamini euntes; ideo notum vobis facio, quod nemo in spiritu 10 Dei loquens, dicit anathema Ihesu; et nemo potest dicere, dominus Ihesus, nisi in spiritu sancto. Diuisiones graciarum sunt, idem autem spiritus; et diuisiones ministracionum sunt, idem autem dominus; et diuisiones operacionum sunt, idem vero Deus, qui operatur omnia in omnibus; vnicuique enim datur manifestacio spiritus ad vtilitatem. Alii quidem datur per spiritum sermo 15 sapiencie, alii vero sermo sciencie secundum eundem spiritum, alteri fides in eodem spiritu, alii gracia sanitatum in eodem spiritu, alii operacio virtutum in eodem spiritu, alii prophecia, alii discrecio spirituum, alii genera linguarum, alii interpretacio linguarum, alii interpretacio sermonum. Hec autem omnia operatur vnus atque idem spiritus, diuidens singulis, prout vult. Sicut enim 20 corpus vnum est et membra habet multa, omnia autem membra corporis cum sint multa, vnum corpus sunt; ita et Christus. Etenim in vno spiritu omnes nos in vnum corpus baptisati sumus, siue Iudei, siue gentiles, siue serui, siue liberi; et omnes in vno spiritu potati sumus. Nam corpus non est vnum mem- brum, sed multa. Si dixerit pes: quia non sum manus, non sum de corpore; 25 num ideo non est de corpore? Et si dixerit auris: quia non sum oculus, non sum de corpore; num ideo non est de corpore? Si totum corpus oculus, vbi auditus? Si totum auditus, vbi odoratus? Nunc autem posuit Deus membra, vnumquodque eorum in corpore, sicut voluit. Quod si essent omnia vnum membrum, vbi corpus? Nunc autem quidem multa membra, vnum corpus. Non 30 potest autem dicere oculus manui: opera tua non indigeo; aut iterum caput pedibus: non estis michi neccessarii; sed multo magis, que videntur membra honesta corporis, hiis honorem habundanciorem circumdamus, et que inhonesta sunt nostra, habundanciorem honestatem habent. Honesta autem nostra nullius egent; sed Deus temperauit corpus, ei, cui deerat, habundanciorem tribuendo 35 honorem, vt non sit scisma in corpore, sed in id ipsum pro inuicem sollicita sint membra. Et si quid patitur vnum membrum, compaciuntur omnia mem- bra; siue gloriatur vnum membrum, congaudent omnia membra. Vos autem estis corpus Christi et membra de membro. Et quosdam quidem posuit Deus in ecclesia, primum apostolos, 2° prophetas, 3° doctores, deinde virtutes, post 40 hec gracias curacionum, opitulaciones, genera linguarum. Numquid omnes apo- stoli? Numquid omnes prophete? Numquid omnes doctores? Numquid omnes 5
904 Liber XVII. Caput LIV. in nomine suo prophetarunt, eiecerunt demonia et virtutes multas fecerunt. Ponit abinde similitudinem de membris in corpore, et quomodo vnio eorum sit Christi respectu, quantaque sit eorum neccessitas, vt vnum alterum non exclu- dat, et quomodo contemperantur maiora minoribus, nec confunduntur, omnibus officiis vni membro non competentibus. Quod autem officia membrorum ipso- rum non ex neccessitate semper annexam habeant graciam et caritatem, osten- dit postremo, hortatus fideles, vt emulentur carismata meliora, sine quibus offi- cia per eum annotata dicit nichil prodesse. Textus sequitur: „De spiritualibus autem nolo vos ignorare fratres. Scitis enim, cum gentes essetis, ad simulachra muta prout ducebamini euntes; ideo notum vobis facio, quod nemo in spiritu 10 Dei loquens, dicit anathema Ihesu; et nemo potest dicere, dominus Ihesus, nisi in spiritu sancto. Diuisiones graciarum sunt, idem autem spiritus; et diuisiones ministracionum sunt, idem autem dominus; et diuisiones operacionum sunt, idem vero Deus, qui operatur omnia in omnibus; vnicuique enim datur manifestacio spiritus ad vtilitatem. Alii quidem datur per spiritum sermo 15 sapiencie, alii vero sermo sciencie secundum eundem spiritum, alteri fides in eodem spiritu, alii gracia sanitatum in eodem spiritu, alii operacio virtutum in eodem spiritu, alii prophecia, alii discrecio spirituum, alii genera linguarum, alii interpretacio linguarum, alii interpretacio sermonum. Hec autem omnia operatur vnus atque idem spiritus, diuidens singulis, prout vult. Sicut enim 20 corpus vnum est et membra habet multa, omnia autem membra corporis cum sint multa, vnum corpus sunt; ita et Christus. Etenim in vno spiritu omnes nos in vnum corpus baptisati sumus, siue Iudei, siue gentiles, siue serui, siue liberi; et omnes in vno spiritu potati sumus. Nam corpus non est vnum mem- brum, sed multa. Si dixerit pes: quia non sum manus, non sum de corpore; 25 num ideo non est de corpore? Et si dixerit auris: quia non sum oculus, non sum de corpore; num ideo non est de corpore? Si totum corpus oculus, vbi auditus? Si totum auditus, vbi odoratus? Nunc autem posuit Deus membra, vnumquodque eorum in corpore, sicut voluit. Quod si essent omnia vnum membrum, vbi corpus? Nunc autem quidem multa membra, vnum corpus. Non 30 potest autem dicere oculus manui: opera tua non indigeo; aut iterum caput pedibus: non estis michi neccessarii; sed multo magis, que videntur membra honesta corporis, hiis honorem habundanciorem circumdamus, et que inhonesta sunt nostra, habundanciorem honestatem habent. Honesta autem nostra nullius egent; sed Deus temperauit corpus, ei, cui deerat, habundanciorem tribuendo 35 honorem, vt non sit scisma in corpore, sed in id ipsum pro inuicem sollicita sint membra. Et si quid patitur vnum membrum, compaciuntur omnia mem- bra; siue gloriatur vnum membrum, congaudent omnia membra. Vos autem estis corpus Christi et membra de membro. Et quosdam quidem posuit Deus in ecclesia, primum apostolos, 2° prophetas, 3° doctores, deinde virtutes, post 40 hec gracias curacionum, opitulaciones, genera linguarum. Numquid omnes apo- stoli? Numquid omnes prophete? Numquid omnes doctores? Numquid omnes 5
Strana 905
Liber XVII. Caput LIV. LV. 905 5 virtutes? Numquid omnes graciam habent curacionum? Numquid omnes linguis loquuntur? Numquid omnes interpretantur? Emulamini autem carismata meliora; et adhuc excellenciorem viam vobis demonstro. Si linguis hominum loquar et angelorum, caritatem autem non habeam, factus sum velut es sonans, aut cim- balum tinniens. Et si habuero propheciam, et nouerim misteria omnia, et omnem scienciam habuero, omnem fidem, ita, vt montes transferam, caritatem autem non habuero, nichil sum. Et si distribuero in cibos pauperum omnes facultates meas, et si tradidero corpus ita, vt ardeam, caritatem autem non habuero, nichil michi prodest. 10 Capitulum LV. Raciocinatur per doctrinam apostoli, quia primum Deus in ecclesia posuit apostolos, ideo episcopos, eorum successores, specialiter habere ad Christum et ecclesiam vnionem continuo permanentem illi, alias quam in naturalibus, preintellecto potestatis influxu a termino indefectibili dependente, multo vero magis de ecclesie potestate, id ipsum aperiente 15 multipharia probacione iusticie innixa, dum pape et Christo tribuit, quod suum, nec diminute, sed plene disserit veritatem questionis. Hec Paulus apostolus preclare nos docens in verbis ipsis racione dis- tribucionis donorum spiritus sancti, virtutis atque potestatis eisdem concesse a spiritu Dei, vnionem quandam specialem esse ad Christum tanquam ad caput 20 ministrorum ecclesie principalium, quorum primi sunt apostoli, quia primum posuit Deus in ecclesia apostolos, vt vero glosa ordinaria exponit, omnium ordinatores et iudices. Exposicionem hanc non inualida racione firmante, quando euangelii constat doctrina, Dei filium disposuisse apostolis regnum, sicut dis- posuit ei pater suus, vtque sederent super sedes xII iudicantes XII tribus 25 Israhel. Cum autem apostolorum successores dicantur, sintque episcopi omnes, erunt igitur et ipsi racione excellentis potestatis eisdem concesse tamquam primi ac principales ministri ecclesie, eius capiti, Christo, vniti, vnione profecto speciali ac propria, et vt, quemadmodum episcopi Christi et ecclesie sunt primi ac principales ministri, ita vnio ipsa intelligenda sit specialis. Specialis 30 quidem, euangelica doctrina in quam multis passibus attestante, attribui Christo, quod ipsis; dicit enim: „Qui vos audit, me audit, qui vos spernit, me spernit, qui autem me spernit, spernit eum, qui me misit.“ Propter quod vnio hec altera est ab illa per conformitatem nature, quomodo Christo vniuntur omnes homines siue Christiani, Iudei sint aut Sarraceni, vel per fidem et sacramento- 35 rum communionem, quomodo vniuersi Christiani siue boni siue mali. Ac eciam per operacionem illorum, que genere suo opera bona vocantur, sicut sunt ob- seruacio mandatorum et opera misericordie, quomodo Christo vniuntur, qui boni Christiani vocantur. Tales quippe reputari multos saluator insinuauit, quando
Liber XVII. Caput LIV. LV. 905 5 virtutes? Numquid omnes graciam habent curacionum? Numquid omnes linguis loquuntur? Numquid omnes interpretantur? Emulamini autem carismata meliora; et adhuc excellenciorem viam vobis demonstro. Si linguis hominum loquar et angelorum, caritatem autem non habeam, factus sum velut es sonans, aut cim- balum tinniens. Et si habuero propheciam, et nouerim misteria omnia, et omnem scienciam habuero, omnem fidem, ita, vt montes transferam, caritatem autem non habuero, nichil sum. Et si distribuero in cibos pauperum omnes facultates meas, et si tradidero corpus ita, vt ardeam, caritatem autem non habuero, nichil michi prodest. 10 Capitulum LV. Raciocinatur per doctrinam apostoli, quia primum Deus in ecclesia posuit apostolos, ideo episcopos, eorum successores, specialiter habere ad Christum et ecclesiam vnionem continuo permanentem illi, alias quam in naturalibus, preintellecto potestatis influxu a termino indefectibili dependente, multo vero magis de ecclesie potestate, id ipsum aperiente 15 multipharia probacione iusticie innixa, dum pape et Christo tribuit, quod suum, nec diminute, sed plene disserit veritatem questionis. Hec Paulus apostolus preclare nos docens in verbis ipsis racione dis- tribucionis donorum spiritus sancti, virtutis atque potestatis eisdem concesse a spiritu Dei, vnionem quandam specialem esse ad Christum tanquam ad caput 20 ministrorum ecclesie principalium, quorum primi sunt apostoli, quia primum posuit Deus in ecclesia apostolos, vt vero glosa ordinaria exponit, omnium ordinatores et iudices. Exposicionem hanc non inualida racione firmante, quando euangelii constat doctrina, Dei filium disposuisse apostolis regnum, sicut dis- posuit ei pater suus, vtque sederent super sedes xII iudicantes XII tribus 25 Israhel. Cum autem apostolorum successores dicantur, sintque episcopi omnes, erunt igitur et ipsi racione excellentis potestatis eisdem concesse tamquam primi ac principales ministri ecclesie, eius capiti, Christo, vniti, vnione profecto speciali ac propria, et vt, quemadmodum episcopi Christi et ecclesie sunt primi ac principales ministri, ita vnio ipsa intelligenda sit specialis. Specialis 30 quidem, euangelica doctrina in quam multis passibus attestante, attribui Christo, quod ipsis; dicit enim: „Qui vos audit, me audit, qui vos spernit, me spernit, qui autem me spernit, spernit eum, qui me misit.“ Propter quod vnio hec altera est ab illa per conformitatem nature, quomodo Christo vniuntur omnes homines siue Christiani, Iudei sint aut Sarraceni, vel per fidem et sacramento- 35 rum communionem, quomodo vniuersi Christiani siue boni siue mali. Ac eciam per operacionem illorum, que genere suo opera bona vocantur, sicut sunt ob- seruacio mandatorum et opera misericordie, quomodo Christo vniuntur, qui boni Christiani vocantur. Tales quippe reputari multos saluator insinuauit, quando
Strana 906
906 Liber XVII. Caput LV. apostolis precepit ingressuris ciuitatem aut locum interrogare, qui in ea digni essent, et apud illos manere. Cumque magna sit differencia tales esse aut tales reputari, ideo est vnio altera vera perfectaque per caritatem; hec enim vinculum est perfeccionis, que tamen, quia variabilis, omnino incerta est. Cer- tum vero est episcopos non solum bonos, sed et malos, quamdiu tollerantur per ecclesiam, eius esse ministros. Preter predictas igitur quatuor assignanda est vnio, qua episcopi vnum sunt cum ecclesia corpore, et Christo capite. Hec autem, cum non sit amoris, erit igitur et potestatis, siquidem competentibus episcopis operacionibus talibus, que aliis sunt minime licite, quoniam operacio egreditur ab aliqua potencia seu virtute; erit igitur in ipsis potestas specialis, 10 cuius racione exercere possunt operaciones aliis non competentes, racioneque potestatis huius est profecto ad Christum ipsorum episcoporum vnio specialis, quedam pre ceteris nempe specialis. Siquidem in hac materia vnitatis corporis mistici, vt profundius veritatem eius speculacio intueatur, hoc animaduerten- dum est, quod inter vnionem naturalem membrorum ad corpus et caput spiri- 15 talemque siue ecclesiasticam ministrorum ad Christum caput et ecclesiam corpus eius interesse id videtur, quod in hac ecclesiastica primum est distribucio vir- tutis seu concessio potestatis, et consequenter vnio; in illa vero naturali pri- mum vnio, et consequenter a spiritu vitali intelligitur distributa virtus. Primo namque in concepcione hominis forma est corporeitatis continue, exinde que 20 vegetatum corpus et sensificatum efficitur animal sensitiuum ita, quod prius- quam anima infundatur, membra vnita sunt corpori, eciam et illa organa cere- bri, in quibus operacio viget intellectualis, at vero, vt membra organaque debite suas exerceant operaciones, id habent a vitali spiritu. In predictis autem speci- ficatis vnitatibus corporis mistici primum est intelligere accessionem vitalis spi- 25 ritus, et consequenter vnionem; pote primum est infusio fidei a Deo, qua fidelis Christo vnitus censeatur, licet tamen duo hec eodem contingant momento, et separari inuicem nequeant. Ita est de vnione per caritatem, quia caritatis in- fusio preit vnionem ipsam perfectam. Ita est eciam de vnione per operum conformitatem, cum illa sit aparencie eo, quod possunt fieri absque caritate; 30 vnio igitur ecclesiastica, de qua pertractatur, est racione potestatis ipsius con- cessionis. Cum igitur ministris ecclesie principalibus vnio competat singularis ad Christum caput, racione specialis virtutis seu potestatis eisdem concesse ab ipso capite, numquid et isto modo ecclesia vnita erit Christo, vel erit omni destituta virtute, vt vnio ipsius ad Christum potestati aut virtuti eius preintelli- 35 gatur, vel e conuerso, tanquam primum sit corpus Christi, nullam habens vir- tutem atque potestatem? Magis autem racio fidei demonstrat ei, qui ecclesiam confitetur Christi esse corpus, quod sicut spiritus Dei specialem influxum pote- statis tribuens ministris ecclesie, constituit eos specialia ecclesie membra, quod sic certe ipse spiritus primo influxum eundem siue maiorem ecclesie dederit, 40 per cuius medium membra a capite potestatem recipiunt. Ecclesia namque sistente matre omnium filiorum Dei regina, domina et magistra, quia racione 5
906 Liber XVII. Caput LV. apostolis precepit ingressuris ciuitatem aut locum interrogare, qui in ea digni essent, et apud illos manere. Cumque magna sit differencia tales esse aut tales reputari, ideo est vnio altera vera perfectaque per caritatem; hec enim vinculum est perfeccionis, que tamen, quia variabilis, omnino incerta est. Cer- tum vero est episcopos non solum bonos, sed et malos, quamdiu tollerantur per ecclesiam, eius esse ministros. Preter predictas igitur quatuor assignanda est vnio, qua episcopi vnum sunt cum ecclesia corpore, et Christo capite. Hec autem, cum non sit amoris, erit igitur et potestatis, siquidem competentibus episcopis operacionibus talibus, que aliis sunt minime licite, quoniam operacio egreditur ab aliqua potencia seu virtute; erit igitur in ipsis potestas specialis, 10 cuius racione exercere possunt operaciones aliis non competentes, racioneque potestatis huius est profecto ad Christum ipsorum episcoporum vnio specialis, quedam pre ceteris nempe specialis. Siquidem in hac materia vnitatis corporis mistici, vt profundius veritatem eius speculacio intueatur, hoc animaduerten- dum est, quod inter vnionem naturalem membrorum ad corpus et caput spiri- 15 talemque siue ecclesiasticam ministrorum ad Christum caput et ecclesiam corpus eius interesse id videtur, quod in hac ecclesiastica primum est distribucio vir- tutis seu concessio potestatis, et consequenter vnio; in illa vero naturali pri- mum vnio, et consequenter a spiritu vitali intelligitur distributa virtus. Primo namque in concepcione hominis forma est corporeitatis continue, exinde que 20 vegetatum corpus et sensificatum efficitur animal sensitiuum ita, quod prius- quam anima infundatur, membra vnita sunt corpori, eciam et illa organa cere- bri, in quibus operacio viget intellectualis, at vero, vt membra organaque debite suas exerceant operaciones, id habent a vitali spiritu. In predictis autem speci- ficatis vnitatibus corporis mistici primum est intelligere accessionem vitalis spi- 25 ritus, et consequenter vnionem; pote primum est infusio fidei a Deo, qua fidelis Christo vnitus censeatur, licet tamen duo hec eodem contingant momento, et separari inuicem nequeant. Ita est de vnione per caritatem, quia caritatis in- fusio preit vnionem ipsam perfectam. Ita est eciam de vnione per operum conformitatem, cum illa sit aparencie eo, quod possunt fieri absque caritate; 30 vnio igitur ecclesiastica, de qua pertractatur, est racione potestatis ipsius con- cessionis. Cum igitur ministris ecclesie principalibus vnio competat singularis ad Christum caput, racione specialis virtutis seu potestatis eisdem concesse ab ipso capite, numquid et isto modo ecclesia vnita erit Christo, vel erit omni destituta virtute, vt vnio ipsius ad Christum potestati aut virtuti eius preintelli- 35 gatur, vel e conuerso, tanquam primum sit corpus Christi, nullam habens vir- tutem atque potestatem? Magis autem racio fidei demonstrat ei, qui ecclesiam confitetur Christi esse corpus, quod sicut spiritus Dei specialem influxum pote- statis tribuens ministris ecclesie, constituit eos specialia ecclesie membra, quod sic certe ipse spiritus primo influxum eundem siue maiorem ecclesie dederit, 40 per cuius medium membra a capite potestatem recipiunt. Ecclesia namque sistente matre omnium filiorum Dei regina, domina et magistra, quia racione 5
Strana 907
Liber XVII. Caput L V. 907 excellenciarum huiusmodi quamplurime operaciones eidem competere videntur de sui natura, sicut de episcopis dictum est. Ad has igitur operaciones exer- cendas cum potestas ecclesie competat, erit profecto racione potestatis huius specialis quidem vnio ecclesie ad caput suum, vnione ipsa non preintellecta 5 concesse virtuti atque potestati per specialem influxum spiritus sancti, magis autem e conuerso, ita vt impossibile sit intelligi, ecclesiam esse corpus Christi, nisi intellecto eandem esse plenam potestate atque virtute propterea, quod vnio- nem ipsam facit specialis virtutis influxus. Et quod purgatissimo oculo intuen- dum est influxum hunc esse non quidem ab homine, sed inmediate a Deo; 10 siquidem vniuersa hec de vnione multipharia membrorum cum Christo et cor- pore ecclesie, deque potestate ac vnione episcoporum pre aliis in ecclesia doctrina ex aduerso, vt putatur, minime negat. Verum, quoniam vnio ipsa in ministris ecclesie differens est racione potestatis, et a quo illis potestas specia- lis competit, illi principaliter dicentur vniti iam in hoc, videlicet cui princi- 15 paliter vniti dicantur episcopi tanquam tales, an Christo vel pape, vna posicio ab altera fortassis differt. Pro cuius elucidacione ampliori intelligendum est, quod prout supra proximo velut in transitu premittebatur, vnio episcoporum in ecclesia certa est et firma, necnon manens continuo et omnibus nota, saltem quibus est nota eorum potestas. Ipsa namque vnio est racione potestatis, vnde 20 quia episcoporum potestas sicut dignitas eorum in ecclesia non dubia, sed certa est, ita est eciam vnio eorum. Est preterea firma, quia non caduca modo humane virtutis aut corporis roboris, quanto plus propinquantis senio, tanto minoris, tanta quippe potestas est cuiusuis episcopi post annos XL sui episcopatus, quanta die primo, quin vt plurimum ex tempore quantum ad multa 25 accidentalia suo congruencia exercicio magnum suscipit augmentum. Est deni- que manens continuo, non vero sicut Anne et Cayphe, templi Iudaici sacer- dotum, que singulis variabatur annis. Quia igitur vnio episcoporum in eccle- sia est racione potestatis, ad hanc consequenter se habet; neque enim propterea, quod vniti sunt, potestatem habent, sed ideo vniti sunt, quia potestatem haben- 30 tes ita, vt vnioni sue proprie preintelligatur concessio potestatis. Vnio quippe multiplex est Christianorum in ecclesia, sed est episcoporum potestas vnica, etenim, licet Christianus vnum esse dicatur cum ecclesia, quia fidem habens, et quia bona faciens opera, adhuc eciam, quia diligens Deum ex toto corde, sic et vnitus per caritatem; non propterea sequitur, quod sit vnitus per pote- 35 statem regendi fideles, quali modo vniti sunt episcopi, sed eo ipso, quod pote- stas eisdem competit per eleccionem vel consecracionem, eo ipso vniti sunt ecclesie specialiter racione potestatis, episcopis ipsis, non vero Christianis cete- ris competentis. Quia igitur racione potestatis episcopi specialem habent vni- tatem cum ecclesia Dei, per illum sane censentur vniti esse ecclesie, per quem 40 dicuntur potestatem accepisse. Illa igitur differencia sistente vtriusque posicio- nis, an per Christum inmediate vel per papam potestatem acceperint episcopi, racione cuius ecclesie sunt vniti. Si dicatur, quod a papa, et non a Christo Scriptores III. 115
Liber XVII. Caput L V. 907 excellenciarum huiusmodi quamplurime operaciones eidem competere videntur de sui natura, sicut de episcopis dictum est. Ad has igitur operaciones exer- cendas cum potestas ecclesie competat, erit profecto racione potestatis huius specialis quidem vnio ecclesie ad caput suum, vnione ipsa non preintellecta 5 concesse virtuti atque potestati per specialem influxum spiritus sancti, magis autem e conuerso, ita vt impossibile sit intelligi, ecclesiam esse corpus Christi, nisi intellecto eandem esse plenam potestate atque virtute propterea, quod vnio- nem ipsam facit specialis virtutis influxus. Et quod purgatissimo oculo intuen- dum est influxum hunc esse non quidem ab homine, sed inmediate a Deo; 10 siquidem vniuersa hec de vnione multipharia membrorum cum Christo et cor- pore ecclesie, deque potestate ac vnione episcoporum pre aliis in ecclesia doctrina ex aduerso, vt putatur, minime negat. Verum, quoniam vnio ipsa in ministris ecclesie differens est racione potestatis, et a quo illis potestas specia- lis competit, illi principaliter dicentur vniti iam in hoc, videlicet cui princi- 15 paliter vniti dicantur episcopi tanquam tales, an Christo vel pape, vna posicio ab altera fortassis differt. Pro cuius elucidacione ampliori intelligendum est, quod prout supra proximo velut in transitu premittebatur, vnio episcoporum in ecclesia certa est et firma, necnon manens continuo et omnibus nota, saltem quibus est nota eorum potestas. Ipsa namque vnio est racione potestatis, vnde 20 quia episcoporum potestas sicut dignitas eorum in ecclesia non dubia, sed certa est, ita est eciam vnio eorum. Est preterea firma, quia non caduca modo humane virtutis aut corporis roboris, quanto plus propinquantis senio, tanto minoris, tanta quippe potestas est cuiusuis episcopi post annos XL sui episcopatus, quanta die primo, quin vt plurimum ex tempore quantum ad multa 25 accidentalia suo congruencia exercicio magnum suscipit augmentum. Est deni- que manens continuo, non vero sicut Anne et Cayphe, templi Iudaici sacer- dotum, que singulis variabatur annis. Quia igitur vnio episcoporum in eccle- sia est racione potestatis, ad hanc consequenter se habet; neque enim propterea, quod vniti sunt, potestatem habent, sed ideo vniti sunt, quia potestatem haben- 30 tes ita, vt vnioni sue proprie preintelligatur concessio potestatis. Vnio quippe multiplex est Christianorum in ecclesia, sed est episcoporum potestas vnica, etenim, licet Christianus vnum esse dicatur cum ecclesia, quia fidem habens, et quia bona faciens opera, adhuc eciam, quia diligens Deum ex toto corde, sic et vnitus per caritatem; non propterea sequitur, quod sit vnitus per pote- 35 statem regendi fideles, quali modo vniti sunt episcopi, sed eo ipso, quod pote- stas eisdem competit per eleccionem vel consecracionem, eo ipso vniti sunt ecclesie specialiter racione potestatis, episcopis ipsis, non vero Christianis cete- ris competentis. Quia igitur racione potestatis episcopi specialem habent vni- tatem cum ecclesia Dei, per illum sane censentur vniti esse ecclesie, per quem 40 dicuntur potestatem accepisse. Illa igitur differencia sistente vtriusque posicio- nis, an per Christum inmediate vel per papam potestatem acceperint episcopi, racione cuius ecclesie sunt vniti. Si dicatur, quod a papa, et non a Christo Scriptores III. 115
Strana 908
908 Liber XVII. Caput L V. inmediate susceperint potestatem, quamuis lipposis sit oculis intelligencia, tamen clare agnoscere quis potest, quod dato illo casu aduerse posicionis iam ergo episcoporum vnio firma et stabilis in ecclesia minime esset, quinymo frequenter variaretur, et absque vllo eorum crimine vel culpa in eis esse desineret. Si- quidem vnio relacio est, duo extrema actu requirens siue fundamentum et ter- minum; cumque terminus vnionis episcoporum papa esset, a quo sicut et pote- stas, vnio ipsa dependeret eorum, papa igitur mortuo et sic altero extremorum desinente, dicendum igiturne esset, quod vnio episcoporum iam non esset cum ecclesia, quociens et quamdiu non esset aliquis papa. Mortuo namque magistro, qui illius terminus est, cessat relacio discipulatus, sic et amicicie respectus, 10 moriente amico vel amiciciam deserente. Si igitur, vt ex prosecutoribus ad- uerse posicionis dicunt quidam, potestas episcoporum riuulis comparatur e fonte manantibus, papa appellato fonte, a quo eorum potestas inmediate procedit, si intelligant tamquam continue, sicut riuuli a fonte, quod episcoporum potestas a papa dependeat, iam igitur vel reuocata spontanee a papa, sicut de pote- 15 state legati aut delegati contingit, vel nullo sistente fonte, videlicet tempore vacacionis apostolice sedis eorum potestate desinente, desineret eciam vnio eorum ad ecclesiam, quoniam illa specialis est racione specialis potestatis eorum a papa, vt dicunt, dependentis continuo. Nonne talia dicere erit dis- soluere Ihesum a principalibus ministris corporis eius? Quid igitur, si aduersa 20 posicio contestatur a papa dependere omnem ecclesie potestatem, quia consti- tuto super eam dispersam per orbem terrarum vel conciliariter congregatam, numquid eiusmodi assercio dissolueret Ihesum ab ecclesia, sponsam a sponso, caput a corpore? Itaque sacramentum illud magnum coniugii in Christo et in ecclesia tociens dissolueretur, quociens papa vellet, aut mortuus erit. Si autem 25 dicatur, quod adhuc maneret vnio Christi ad ecclesiam, reuocata potestate per papam, quia ecclesia coniuncta est Christo natura et caritate — natura, quoniam Christus homo est, caritate, quoniam diligit ecclesiam et diligitur ab ea — ideo- que manentibus illis nunquam dicendum erit Ihesum ab ecclesia dissolui: pre- clara vtique responsio ista, vt quod circa membra ecclesie certum est et 30 racione cuius honor neccessario debetur et reuerencia pape; quod vero incer- tum Christo tribuatur. Certissimum namque est omnibus fidelibus, qui sunt in ecclesia, potestatem habentes regendi alios et horum potestas pape tribuitur, vt habeatur in veneracione, incertissimum autem, qui sunt caritatem habentes et hanc Christo tribuunt. Quocirca censeretur magis racioni consonum tri- 35 buendo vnicuique, quod suum est, Christo videlicet, et pape, et propterea vt- rumque habendum esse in continua veneracione. Etenim, quoniam Petro con- misit Christus suas pascere oues, et sic ad papam pertinet instituere mediate vel inmediate ecclesie ministros, stante reseruacione aliquando consueta omnium ecclesiarum, papa promouente singulos episcopos, omnes venerarentur eum, tan- 40 quam qui elegit ipsos ad ordinem episcopatus, Christum autem tanquam dona- torem inmediatum potestatis episcopalis, a quo sciunt continue dependere. Vnde 5
908 Liber XVII. Caput L V. inmediate susceperint potestatem, quamuis lipposis sit oculis intelligencia, tamen clare agnoscere quis potest, quod dato illo casu aduerse posicionis iam ergo episcoporum vnio firma et stabilis in ecclesia minime esset, quinymo frequenter variaretur, et absque vllo eorum crimine vel culpa in eis esse desineret. Si- quidem vnio relacio est, duo extrema actu requirens siue fundamentum et ter- minum; cumque terminus vnionis episcoporum papa esset, a quo sicut et pote- stas, vnio ipsa dependeret eorum, papa igitur mortuo et sic altero extremorum desinente, dicendum igiturne esset, quod vnio episcoporum iam non esset cum ecclesia, quociens et quamdiu non esset aliquis papa. Mortuo namque magistro, qui illius terminus est, cessat relacio discipulatus, sic et amicicie respectus, 10 moriente amico vel amiciciam deserente. Si igitur, vt ex prosecutoribus ad- uerse posicionis dicunt quidam, potestas episcoporum riuulis comparatur e fonte manantibus, papa appellato fonte, a quo eorum potestas inmediate procedit, si intelligant tamquam continue, sicut riuuli a fonte, quod episcoporum potestas a papa dependeat, iam igitur vel reuocata spontanee a papa, sicut de pote- 15 state legati aut delegati contingit, vel nullo sistente fonte, videlicet tempore vacacionis apostolice sedis eorum potestate desinente, desineret eciam vnio eorum ad ecclesiam, quoniam illa specialis est racione specialis potestatis eorum a papa, vt dicunt, dependentis continuo. Nonne talia dicere erit dis- soluere Ihesum a principalibus ministris corporis eius? Quid igitur, si aduersa 20 posicio contestatur a papa dependere omnem ecclesie potestatem, quia consti- tuto super eam dispersam per orbem terrarum vel conciliariter congregatam, numquid eiusmodi assercio dissolueret Ihesum ab ecclesia, sponsam a sponso, caput a corpore? Itaque sacramentum illud magnum coniugii in Christo et in ecclesia tociens dissolueretur, quociens papa vellet, aut mortuus erit. Si autem 25 dicatur, quod adhuc maneret vnio Christi ad ecclesiam, reuocata potestate per papam, quia ecclesia coniuncta est Christo natura et caritate — natura, quoniam Christus homo est, caritate, quoniam diligit ecclesiam et diligitur ab ea — ideo- que manentibus illis nunquam dicendum erit Ihesum ab ecclesia dissolui: pre- clara vtique responsio ista, vt quod circa membra ecclesie certum est et 30 racione cuius honor neccessario debetur et reuerencia pape; quod vero incer- tum Christo tribuatur. Certissimum namque est omnibus fidelibus, qui sunt in ecclesia, potestatem habentes regendi alios et horum potestas pape tribuitur, vt habeatur in veneracione, incertissimum autem, qui sunt caritatem habentes et hanc Christo tribuunt. Quocirca censeretur magis racioni consonum tri- 35 buendo vnicuique, quod suum est, Christo videlicet, et pape, et propterea vt- rumque habendum esse in continua veneracione. Etenim, quoniam Petro con- misit Christus suas pascere oues, et sic ad papam pertinet instituere mediate vel inmediate ecclesie ministros, stante reseruacione aliquando consueta omnium ecclesiarum, papa promouente singulos episcopos, omnes venerarentur eum, tan- 40 quam qui elegit ipsos ad ordinem episcopatus, Christum autem tanquam dona- torem inmediatum potestatis episcopalis, a quo sciunt continue dependere. Vnde 5
Strana 909
Liber XVII. Caput L V. 909 quemadmodum legatus de latere vel delegatus pape aut vicarius episcopi, scientes eorum potestatem continuo a papa vel episcopo dependere, pre ceteris eius attendunt honori, ita foret de episcopis, recognoscentibus potestatem suam, sicut a Christo donatam inmediate, ita ab eo, quamdiu ipsi ab ecclesia non 5 precisi sunt, continuo conseruari, et quo magis sciunt datam sibi a Christo potestatem non reuocandam pro voluntate, sicut papa aliquando facit respectu legati aut delegati, episcopique suorum vicariorum, tanto amplius Christum venerarentur. In Christo namque proprie locum habet illud dictum commune: „Decet beneficium principis esse mansurum.“ Itaque nisi pro voluntate sua 10 illud habens dimittere velit, Christus ipse minime tollit beneficium siue pote- statem donatam ab eo; „sine penitencia namque" vt apostolus „sunt dona et vocacio Dei.“ Cum vero in totum pape tribuitur et eleccio ad culmen ponti- ficale et donacio potestatis, continuaque siue permanens conseruacio illius, Christo autem nichil horum inmediate, sed illud tribuitur solum, vt quod est 15 generalis influencie, sicut est de minimo beneficio aut officio ecclesiastico vel temporali, quia omnia per ipsum facta sunt et sine ipso factum est nichil, vel quod omnibus Christianis est aut potest esse commune donacio gracie et cari- tatis; et cum hoc ipsum dicant eciam de ecclesia, quod vnio eius ad caput suum Christum natura et caritate, non vero potestate, quoniam hanc habent, 20 vt dicunt, a papa, iam ergo non solum vnio principalium ministrorum eccle- sie, sed et ecclesie ipsius, que domus sua, ciuitas, regnum, imperium quoque eius, non censetur esse inmediate ad Christum, qui caput est corporis ecclesie. Et tamen, quod minoris excellencie est, intuendo constat, episcopos non in pape, sed in Christi nomine exercere que proprie sunt officia episcopatus 25 eorum. Itaque alio multumque differenti modo, quia influxu speciali et in- mediato, Christus inuestit episcopos ad regimen populi, quam vestit fenum, quod hodie est, et cras in clibanum mittitur, aut inuestit omnes Christianos per caritatem. Etenim, quod aliis non fecit, disposuit eis regnum, sicut dis- posuit ei pater suus. Quapropter intelligitur speciali influencia seu voluntate 30 et accione inuestire episcopos, tribuens eis suam potestatem, non ex hominibus, sed inmediate constantem ac dependentem ex Deo. Et dato hoc intellectu vnio episcoporum non velut extranea aut distans, sed intima ac inmediata ad Christum esse videtur, vt ipsi pre ceteris Christum, papam quoque permaxime obligati sint venerari: papam, tamquam per eum promoti, sed et Christum, 35 tamquam ab eo potestatem inmediate accipientes. Quemadmodum pape aut cuiuis principi precipue obligati sunt officia maiora obtinentes, quamuis ali- cuius ex principalibus domus sue interuencione aut per seruitorem introducti, non quidem per eos, sed instituti per dominum. Dato autem casu elecciones episcoporum non fieri per papam, sed factas per canonicos confirmari per suos 40 inmediatos superiores, vt nec sit promocio eorum, nec donacio potestatis a papa, episcopi nichilominus papam neccessario venerari habent, scientes gesta per ipsos appellacionis via vel alias examinanda ac iudicanda per papam. 115*
Liber XVII. Caput L V. 909 quemadmodum legatus de latere vel delegatus pape aut vicarius episcopi, scientes eorum potestatem continuo a papa vel episcopo dependere, pre ceteris eius attendunt honori, ita foret de episcopis, recognoscentibus potestatem suam, sicut a Christo donatam inmediate, ita ab eo, quamdiu ipsi ab ecclesia non 5 precisi sunt, continuo conseruari, et quo magis sciunt datam sibi a Christo potestatem non reuocandam pro voluntate, sicut papa aliquando facit respectu legati aut delegati, episcopique suorum vicariorum, tanto amplius Christum venerarentur. In Christo namque proprie locum habet illud dictum commune: „Decet beneficium principis esse mansurum.“ Itaque nisi pro voluntate sua 10 illud habens dimittere velit, Christus ipse minime tollit beneficium siue pote- statem donatam ab eo; „sine penitencia namque" vt apostolus „sunt dona et vocacio Dei.“ Cum vero in totum pape tribuitur et eleccio ad culmen ponti- ficale et donacio potestatis, continuaque siue permanens conseruacio illius, Christo autem nichil horum inmediate, sed illud tribuitur solum, vt quod est 15 generalis influencie, sicut est de minimo beneficio aut officio ecclesiastico vel temporali, quia omnia per ipsum facta sunt et sine ipso factum est nichil, vel quod omnibus Christianis est aut potest esse commune donacio gracie et cari- tatis; et cum hoc ipsum dicant eciam de ecclesia, quod vnio eius ad caput suum Christum natura et caritate, non vero potestate, quoniam hanc habent, 20 vt dicunt, a papa, iam ergo non solum vnio principalium ministrorum eccle- sie, sed et ecclesie ipsius, que domus sua, ciuitas, regnum, imperium quoque eius, non censetur esse inmediate ad Christum, qui caput est corporis ecclesie. Et tamen, quod minoris excellencie est, intuendo constat, episcopos non in pape, sed in Christi nomine exercere que proprie sunt officia episcopatus 25 eorum. Itaque alio multumque differenti modo, quia influxu speciali et in- mediato, Christus inuestit episcopos ad regimen populi, quam vestit fenum, quod hodie est, et cras in clibanum mittitur, aut inuestit omnes Christianos per caritatem. Etenim, quod aliis non fecit, disposuit eis regnum, sicut dis- posuit ei pater suus. Quapropter intelligitur speciali influencia seu voluntate 30 et accione inuestire episcopos, tribuens eis suam potestatem, non ex hominibus, sed inmediate constantem ac dependentem ex Deo. Et dato hoc intellectu vnio episcoporum non velut extranea aut distans, sed intima ac inmediata ad Christum esse videtur, vt ipsi pre ceteris Christum, papam quoque permaxime obligati sint venerari: papam, tamquam per eum promoti, sed et Christum, 35 tamquam ab eo potestatem inmediate accipientes. Quemadmodum pape aut cuiuis principi precipue obligati sunt officia maiora obtinentes, quamuis ali- cuius ex principalibus domus sue interuencione aut per seruitorem introducti, non quidem per eos, sed instituti per dominum. Dato autem casu elecciones episcoporum non fieri per papam, sed factas per canonicos confirmari per suos 40 inmediatos superiores, vt nec sit promocio eorum, nec donacio potestatis a papa, episcopi nichilominus papam neccessario venerari habent, scientes gesta per ipsos appellacionis via vel alias examinanda ac iudicanda per papam. 115*
Strana 910
910 Liber XVII. Caput L V. Quod vero maius, quia correccione eorum ad papam pertinente sciunt demeri- tis eorum exigentibus per sentenciam eius aut suorum conmissariorum iudicari posse suspensos interdictos et exconmunicatos fore priuatosque ecclesiis suis, et precisos a corpore vniuersalis ecclesie. Racione igitur iudicii papam et racione potestatis, quam a Christo inmediate accipiunt, vtrumque magnopere venerari tenentur. At quia nemo potest duobus dominis eque seruire, obsequi infallanter pape et Christo episcopi tenentur, sed magis aut minus iuxta datum et acceptum. Etenim, licet vnum ab alio non separetur, maius quippe est, potestatem accipere dignitatis, quam ad illam promoueri, et maius maiori, quia Christo, minus autem minori, quia pape, vicario suo, tribuitur. Dure 10 quippe Christus Phariseos redarguit, dum hunc ordinem minime attendebant, dogmatizantes, qui iuraret per templum nichil esset, sed qui iuraret in auro templi, fieri debitorem, quoniam maius quam aurum templi esset, quia sancti- ficans illud. Hoc rursus modo intelligendo dicti veritas non preteritur, sed plene exponitur. Vt enim questioni satisfieret, Christus voluit, quod non solum 15 veritas diceretur, sed mera et plena veritas exponeretur. Siquidem Pharisei interrogati de Christo, cuius filius esset, responderunt: „Dauid“, et hec est veritas catholice fidei; sic enim designat eum Matheus pro inicio euangelii sui, dicens: „Liber generacionis Ihesu Christi, filii Dauid, filii Abraham“, ita et Paulus in pluribus locis suarum epistolarum. De hac tamen responsione, 20 Christum esse filium Dauid, Pharisei reprehensi fuere, non quia falsum respon- dissent, sed quia veritatem non plene exposuissent, confitentes, quod minus erat, et pretereuntes, quod maius; erat nempe Christus filius Dauid, et filius Dei, et cum interrogati fuissent tanquam magistri et ab eo, quem ipsi magi- strum appellabant veracem et viam Dei in veritate docentem, intelligere pote- 25 rant, quod non licebat eis preterire quam sciebant ipsi ex scripturis veritatem. Aliud quippe est respondere discipulo interroganti, volenti addiscere, aliud magistro, examinare volenti. Ille quippe, replicare nesciens, responsionem amplectitur magistri, credens auctoritati eius; sed hac non sistente apud magi- stros, qui pares se reputant, questionem proponens si iam non blanditur aut 30 defert, replicat, quam intelligit ipse, veritatem ostendens, tacet vero alius contra sibi notam veritatem resistere erubescens, quomodo Pharisei tacuerunt, quouis eorum in contrarium minime respondere valente. Hic igitur tractatus, cupiens semper ac magis elucidatam esse doctrine synodalis veritatem ad questionem de potestate ecclesie, respondet quo plenius valet, veritatem ex- 35 ponens, confessus aliud esse iudicium super omnes et singulos Christi fideles et quascumque particulares ecclesias siue congregaciones, et aliud super vni- uersalem ecclesiam, vniuersaliter sumptam, aut in generali concilio legittime congregatam, prout synodalis doctrina concilii Constanciensis plenam exprimit veritatem, vnicuique tribuens, quod suum est, dum contestatur erroneum esse, 40 quod non est de neccessitate salutis, Romanam ecclesiam esse supremam inter alias ecclesias, si per Romanam ecclesiam intelligatur ecclesia vniuersalis, aut 5
910 Liber XVII. Caput L V. Quod vero maius, quia correccione eorum ad papam pertinente sciunt demeri- tis eorum exigentibus per sentenciam eius aut suorum conmissariorum iudicari posse suspensos interdictos et exconmunicatos fore priuatosque ecclesiis suis, et precisos a corpore vniuersalis ecclesie. Racione igitur iudicii papam et racione potestatis, quam a Christo inmediate accipiunt, vtrumque magnopere venerari tenentur. At quia nemo potest duobus dominis eque seruire, obsequi infallanter pape et Christo episcopi tenentur, sed magis aut minus iuxta datum et acceptum. Etenim, licet vnum ab alio non separetur, maius quippe est, potestatem accipere dignitatis, quam ad illam promoueri, et maius maiori, quia Christo, minus autem minori, quia pape, vicario suo, tribuitur. Dure 10 quippe Christus Phariseos redarguit, dum hunc ordinem minime attendebant, dogmatizantes, qui iuraret per templum nichil esset, sed qui iuraret in auro templi, fieri debitorem, quoniam maius quam aurum templi esset, quia sancti- ficans illud. Hoc rursus modo intelligendo dicti veritas non preteritur, sed plene exponitur. Vt enim questioni satisfieret, Christus voluit, quod non solum 15 veritas diceretur, sed mera et plena veritas exponeretur. Siquidem Pharisei interrogati de Christo, cuius filius esset, responderunt: „Dauid“, et hec est veritas catholice fidei; sic enim designat eum Matheus pro inicio euangelii sui, dicens: „Liber generacionis Ihesu Christi, filii Dauid, filii Abraham“, ita et Paulus in pluribus locis suarum epistolarum. De hac tamen responsione, 20 Christum esse filium Dauid, Pharisei reprehensi fuere, non quia falsum respon- dissent, sed quia veritatem non plene exposuissent, confitentes, quod minus erat, et pretereuntes, quod maius; erat nempe Christus filius Dauid, et filius Dei, et cum interrogati fuissent tanquam magistri et ab eo, quem ipsi magi- strum appellabant veracem et viam Dei in veritate docentem, intelligere pote- 25 rant, quod non licebat eis preterire quam sciebant ipsi ex scripturis veritatem. Aliud quippe est respondere discipulo interroganti, volenti addiscere, aliud magistro, examinare volenti. Ille quippe, replicare nesciens, responsionem amplectitur magistri, credens auctoritati eius; sed hac non sistente apud magi- stros, qui pares se reputant, questionem proponens si iam non blanditur aut 30 defert, replicat, quam intelligit ipse, veritatem ostendens, tacet vero alius contra sibi notam veritatem resistere erubescens, quomodo Pharisei tacuerunt, quouis eorum in contrarium minime respondere valente. Hic igitur tractatus, cupiens semper ac magis elucidatam esse doctrine synodalis veritatem ad questionem de potestate ecclesie, respondet quo plenius valet, veritatem ex- 35 ponens, confessus aliud esse iudicium super omnes et singulos Christi fideles et quascumque particulares ecclesias siue congregaciones, et aliud super vni- uersalem ecclesiam, vniuersaliter sumptam, aut in generali concilio legittime congregatam, prout synodalis doctrina concilii Constanciensis plenam exprimit veritatem, vnicuique tribuens, quod suum est, dum contestatur erroneum esse, 40 quod non est de neccessitate salutis, Romanam ecclesiam esse supremam inter alias ecclesias, si per Romanam ecclesiam intelligatur ecclesia vniuersalis, aut 5
Strana 911
Liber XVII. Caput L V. 911 concilium generale, aut pro quanto negaret primatum summi pontificis super alias ecclesias particulares. Itaque fatetur summum pontificem caput esse et primatem ecclesie, ac quod solus in plenitudinem potestatis vocatus sit, alii in partem sollicitudinis, sed nichilominus, quod obedire tenetur mandatis et ordi- nacionibus cuiuscumque concilii generalis. Et quoniam questio vrget de epi- scopis, a quo, videlicet a papa vel Christo inmediate recipiant potestatem, huius racione specialem vnionem habentes, respondet labor iste, vnicuique tri- buens, quod suum est, quamuis promoueri et iudicari per papam possint epi- scopi, a Christo tamen inmediate eos accipere potestatem, cumque vnio eorum racione accepte potestatis ad Christum et ecclesiam inmediata sit, quod erit igitur permanens, certa omnino et firma; non mediocriter, quippe absurdum putatur episcopos legacione pro Christo esse fungentes, et ab alio, non vero ab ipso, inmediate recipere potestatem, nonque sibi inmediate, sed alii vnitos esse, et cum sint Christi vicarii atque consortes, quod ab alio, quam ab eo in- 15 mediate potestatem sint recipientes, et potestatis ipsius racione cum illo, non vero cum Christo specialius vnum sint, in eo permanentes. Et cum Christus ipse constituit eos principes super omnem terram pro patribus suis, hoc est sanctis apostolis, quorum sunt successores, quomodo igitur episcopi cum alio, hoc est vicario suo, non vero inmediate vnum cum Christo erunt? Sed et vnio 20 eorum singularissima intelligenda est, cum sint Dei adiutores; et si a papa, non vero a Christo inmediate potestatem reciperent, iam igitur prior aliquis de- disset Deo, vt ei retribueretur, papa dante potestatem episcopis, vt sint Christi adiutores. Cum tamen episcoporum nemo, nisi iam impotens factus sit, cogen- dus sit coadiutorem habere, si vero in releuamen auxiliumque sui oneris reci- 25 pit, vt cum eo vnum sit, ab eo certe, non ab inferiori seu vicario eius, coad- iutor recipit potestatem. Nota sane est illa apostolica doctrina, quod sicut nemo fuit Dei consiliarius, ita nullus prior dedit ei, vt retribuatur ei. Nunc autem, si a papa, non vero a Christo episcopi inmediate reciperent potestatem, iam igitur papa videretur dare Christo, et racione huius dati inmediacius 30 pape, quam Christo, vniti essent. Porro Christo dicente, quod discipuli palmi- tes, ipse vitis sit, quia sine eo nichil facere possunt, sicut nec palmes, nisi in vite manserit, intelligendum pocius est, episcopos, vt viti palmites, Christo in- mediate vnitos esse, cuius sane, non vero pape se appellant pontifices. Etsi vtriusque gracia, primum tamen Dei scientes, quod spiritus sanctus posuit in- 35 mediate eos regere ecclesiam Christi, quam sibi suo sanguine acquisiuit. Prop- ter quod papa sciens episcopos suos esse participes atque consortes speciali pre ceteris fidelibus designat eos appellacione, hos quippe fratres, alios vero Christianos, quantecumque dignitatis, eciamsi imperialis, filios nominans. Quo- circa eo ipso, quod profitetur eos esse fratres, notum facit suos esse coheredes. 40 Nec magnum, si papa fateatur episcopos vna cum eo esse Christi coheredes, quando apostolus testatur omnes habentes spiritum adopcionis, coheredes esse Christi. Sed et speciali racione episcopi dicuntur esse consortes pape atque 5 10
Liber XVII. Caput L V. 911 concilium generale, aut pro quanto negaret primatum summi pontificis super alias ecclesias particulares. Itaque fatetur summum pontificem caput esse et primatem ecclesie, ac quod solus in plenitudinem potestatis vocatus sit, alii in partem sollicitudinis, sed nichilominus, quod obedire tenetur mandatis et ordi- nacionibus cuiuscumque concilii generalis. Et quoniam questio vrget de epi- scopis, a quo, videlicet a papa vel Christo inmediate recipiant potestatem, huius racione specialem vnionem habentes, respondet labor iste, vnicuique tri- buens, quod suum est, quamuis promoueri et iudicari per papam possint epi- scopi, a Christo tamen inmediate eos accipere potestatem, cumque vnio eorum racione accepte potestatis ad Christum et ecclesiam inmediata sit, quod erit igitur permanens, certa omnino et firma; non mediocriter, quippe absurdum putatur episcopos legacione pro Christo esse fungentes, et ab alio, non vero ab ipso, inmediate recipere potestatem, nonque sibi inmediate, sed alii vnitos esse, et cum sint Christi vicarii atque consortes, quod ab alio, quam ab eo in- 15 mediate potestatem sint recipientes, et potestatis ipsius racione cum illo, non vero cum Christo specialius vnum sint, in eo permanentes. Et cum Christus ipse constituit eos principes super omnem terram pro patribus suis, hoc est sanctis apostolis, quorum sunt successores, quomodo igitur episcopi cum alio, hoc est vicario suo, non vero inmediate vnum cum Christo erunt? Sed et vnio 20 eorum singularissima intelligenda est, cum sint Dei adiutores; et si a papa, non vero a Christo inmediate potestatem reciperent, iam igitur prior aliquis de- disset Deo, vt ei retribueretur, papa dante potestatem episcopis, vt sint Christi adiutores. Cum tamen episcoporum nemo, nisi iam impotens factus sit, cogen- dus sit coadiutorem habere, si vero in releuamen auxiliumque sui oneris reci- 25 pit, vt cum eo vnum sit, ab eo certe, non ab inferiori seu vicario eius, coad- iutor recipit potestatem. Nota sane est illa apostolica doctrina, quod sicut nemo fuit Dei consiliarius, ita nullus prior dedit ei, vt retribuatur ei. Nunc autem, si a papa, non vero a Christo episcopi inmediate reciperent potestatem, iam igitur papa videretur dare Christo, et racione huius dati inmediacius 30 pape, quam Christo, vniti essent. Porro Christo dicente, quod discipuli palmi- tes, ipse vitis sit, quia sine eo nichil facere possunt, sicut nec palmes, nisi in vite manserit, intelligendum pocius est, episcopos, vt viti palmites, Christo in- mediate vnitos esse, cuius sane, non vero pape se appellant pontifices. Etsi vtriusque gracia, primum tamen Dei scientes, quod spiritus sanctus posuit in- 35 mediate eos regere ecclesiam Christi, quam sibi suo sanguine acquisiuit. Prop- ter quod papa sciens episcopos suos esse participes atque consortes speciali pre ceteris fidelibus designat eos appellacione, hos quippe fratres, alios vero Christianos, quantecumque dignitatis, eciamsi imperialis, filios nominans. Quo- circa eo ipso, quod profitetur eos esse fratres, notum facit suos esse coheredes. 40 Nec magnum, si papa fateatur episcopos vna cum eo esse Christi coheredes, quando apostolus testatur omnes habentes spiritum adopcionis, coheredes esse Christi. Sed et speciali racione episcopi dicuntur esse consortes pape atque 5 10
Strana 912
912 Liber XVII. Caput LV. LVI. participes, tanquam ab eodem donatore, a quo ipse, videlicet a Christo reci- pientes, qua in Dei ecclesia fulgent potestate atque virtute. Cum igitur ab inicio summi pontificatus Romani papa omnes episcopos appellet fratres, sicut et Petrus, secunda eius canonica attestante, Paulum vocauit carissimum fratrem suum, profecto, si attencius animaduerterent posicionis aduerse fautores, non 5 tam laxatis habenis papam extollerent supra omnem ecclesiam, tanquam ab ipso solo concessa sit continuoque dependeat omnis ecclesiastica potestas, eciam ipsius ecclesie matris, vtique velit nolit, si christiano nomine gloriatur pape, necnon magistre, regine quoque et domine, quoniam vere Christi coniugis et sponse. Non vero sub ista appellacione profitendo eos esse fratres, esse suos 10 designant reges et principes primos ac principales suorum regnorum ac prin- cipatuum ministros, horum potestate ex hominibus, non vero ex Deo sistente, sicut et episcoporum, quos papa, diffiniente hoc Viennensi concilio, vocat suos episcopos, fratres quoque, imitatus in hoc saluatorem nostrum, qui eciam post suam resurreccionem apostolos vocauit fratres suos, cum mulieribus ait: „Ite, 15 nunciate fratribus meis, vt eant in Galileam.“ Capitulum LVI. Continuato proposito raciocinatur ex Christi doctrina in magna eius expressa oracione, propterea, quod claritatem, quam a patre accepit, dedit Christus discipulis suis; potestatem ecclesie et episcoporum non a papa, sed a Christo esse inmediate, hanc materiam pertractantes, vt 20 animaduertant, si aduersa posicio dissoluit Christum, nedum ab ecclesia et principalibus ministris eius, episcopis, sed ab aliis fidelibus suis obedienti- bus episcopis in reuerenciam Christi, illis tribuentis qua funguntur potestatem. Multiformi igitur demonstrante raciocinacione intelligendum est, quod 25 vltra alios membrorum ecclesie cum Christo vnitatis gradus racione potestatis ab eo inmediate accepte, singulari modo vnum sint in Christo principales ecclesie ministri, quos operis sui vicarios dedit gregi suo preesse pastores. Quocirca indubie affirmandum est, quod vnio generis huius, videlicet episcopo- rum cum Christo, racione potestatis ab ipso eis concesse est certa firmaque 30 omnino, et continuo permanens, minime desitura, quamdiu erit ecclesia militans, fundamento vtique et termino vnionis huius desinentibus nusquam. Episcopo- rum videlicet statu, quem permanere voluit, donec occurramus omnes in virum perfectum, et Christo dante ipsis episcopis potestatem inmediate; non vero sic firma censeretur, si terminus vnionis huius papa sit vel eius voluntas, non 35 dicitur, si de ambulatoria vt testatoris, sed vt viatoris in eodem statu non semper manens. Et si predicta monstrante raciocinacione vnio episcopalis status cum Christo intelligenda est permanens et firma, profecto vnio eiusmodi
912 Liber XVII. Caput LV. LVI. participes, tanquam ab eodem donatore, a quo ipse, videlicet a Christo reci- pientes, qua in Dei ecclesia fulgent potestate atque virtute. Cum igitur ab inicio summi pontificatus Romani papa omnes episcopos appellet fratres, sicut et Petrus, secunda eius canonica attestante, Paulum vocauit carissimum fratrem suum, profecto, si attencius animaduerterent posicionis aduerse fautores, non 5 tam laxatis habenis papam extollerent supra omnem ecclesiam, tanquam ab ipso solo concessa sit continuoque dependeat omnis ecclesiastica potestas, eciam ipsius ecclesie matris, vtique velit nolit, si christiano nomine gloriatur pape, necnon magistre, regine quoque et domine, quoniam vere Christi coniugis et sponse. Non vero sub ista appellacione profitendo eos esse fratres, esse suos 10 designant reges et principes primos ac principales suorum regnorum ac prin- cipatuum ministros, horum potestate ex hominibus, non vero ex Deo sistente, sicut et episcoporum, quos papa, diffiniente hoc Viennensi concilio, vocat suos episcopos, fratres quoque, imitatus in hoc saluatorem nostrum, qui eciam post suam resurreccionem apostolos vocauit fratres suos, cum mulieribus ait: „Ite, 15 nunciate fratribus meis, vt eant in Galileam.“ Capitulum LVI. Continuato proposito raciocinatur ex Christi doctrina in magna eius expressa oracione, propterea, quod claritatem, quam a patre accepit, dedit Christus discipulis suis; potestatem ecclesie et episcoporum non a papa, sed a Christo esse inmediate, hanc materiam pertractantes, vt 20 animaduertant, si aduersa posicio dissoluit Christum, nedum ab ecclesia et principalibus ministris eius, episcopis, sed ab aliis fidelibus suis obedienti- bus episcopis in reuerenciam Christi, illis tribuentis qua funguntur potestatem. Multiformi igitur demonstrante raciocinacione intelligendum est, quod 25 vltra alios membrorum ecclesie cum Christo vnitatis gradus racione potestatis ab eo inmediate accepte, singulari modo vnum sint in Christo principales ecclesie ministri, quos operis sui vicarios dedit gregi suo preesse pastores. Quocirca indubie affirmandum est, quod vnio generis huius, videlicet episcopo- rum cum Christo, racione potestatis ab ipso eis concesse est certa firmaque 30 omnino, et continuo permanens, minime desitura, quamdiu erit ecclesia militans, fundamento vtique et termino vnionis huius desinentibus nusquam. Episcopo- rum videlicet statu, quem permanere voluit, donec occurramus omnes in virum perfectum, et Christo dante ipsis episcopis potestatem inmediate; non vero sic firma censeretur, si terminus vnionis huius papa sit vel eius voluntas, non 35 dicitur, si de ambulatoria vt testatoris, sed vt viatoris in eodem statu non semper manens. Et si predicta monstrante raciocinacione vnio episcopalis status cum Christo intelligenda est permanens et firma, profecto vnio eiusmodi
Strana 913
Liber XVII. Caput LVI. 913 racione accepte potestatis minime deest ecclesie, coniugi sue, siquidem vltra hoc, quod sponsus sponsam suam diligit ab eaque diligitur, sponsa a coniuge aliquid accipit in dotem, dote ipsa legum sanccione hoc dictante, manente semper cum sponsa, eciam si vir moriatur eius, nisi iam culpa sponse aliud 5 exposcente. Culpa igitur talis generis exulante procul ab ecclesia Christi, sponsa quomodo sano intellectu dici posset, quod ecclesie et Christi indefecti- biliter coniugio permanente pro voluntate aut morte pape dicetur ecclesia amit- tere potestatem, quam a Christo, sponso suo, accepit in dotem? Ablata est quippe a synagoga potestas, relicta deserta domo eius, quia recognoscere 10 noluit virum suum, ecclesia vero diligente Christum, sponsum suum, auferendane est per papam potestas sibi a Christo concessa, vel amittenda moriente papa, cum de ecclesia, Christi vxore, psalmista profiteatur, quod sit non virtute vacua, sed sicut habundans vitis in lateribus domus sue, principalibus quidem ministris eius lateribus dictis, vt cuiusuis principantis maioribus officiariis 15 ipsius? Nec euidencie premisse huius raciocinacionis videtur, quod responsio illa facit satis episcopos potestatem suam accipere non tam a papa, qui ali- quando, sed ab apostolica sede, que nunquam moritur, et ideo, quod ab apo- stolica sede permanente, quia permanet potestas episcoporum, sic eciam mortuo papa manet eorum vnio cum ecclesia, et quod ita dicatur de vnione ecclesie 20 cum Christo. Certum namque est multos temporibus preteritis factos fuisse episcopos nesciente papa siue apostolica sede, confirmacione habita eorum a suis metropolitanis. Siquidem legimus conciliis celebratis apud Grecos ac eciam antiquitus apud Latinos permaximam affuisse multitudinem episcoporum, et temporibus illis paucissimos episcopos ordinatos fuisse per Romanos ponti- 25 fices; itaque, si episcopi vniuntur ecclesie Dei racione potestatis, et illa est dumtaxat a papa, iam ergo illi nunquam dicerentur esse vnum cum ecclesia, qui nunquam a papa ordinacionem acceperant. Sed quis hoc dicere volet? Multo igitur minus de ecclesie vnione cum Christo racione potestatis. Magis autem sana doctrina illa esse videtur, quoniam competentes operaciones epi- 30 scopis eius nature sunt, vt nulla creata virtus in illas attingat, sicut eorum potestas inmediate a Christo est, ita eorum vnio primum ac principaliter sit ad ipsum Christum, cuius vicarii et consortes esse dicuntur. Ampliori vero atque vrgenciori monstrante racione id ipsum constat de vnione ecclesie, vnione profecto eius ad Christum manente firma semperque certa ac omnibus nota, 35 non vero vllatenus desitura per deficienciam termini vnionis ipsius, videlicet Christi capitis, quia resurgens ex mortuis iam non moritur, morsque illi vltra non dominabitur, nec pro voluntate eius reuocanda concessa eidem semel pote- state, quia celo terraque transeuntibus verba Christi non preteribunt. Sermone isto haudubio plurimum differente ab illo auctoris bulla: „Deus nouit“, quod 40 omnia statuta et declarata per generalia concilia, dummodo in illis fundamenta fidei principaliter non existant, papa amouere et corrigere potest pro libito voluntatis. Itaque, si vnio ecclesie aut principalium ministrorum eius ad papam
Liber XVII. Caput LVI. 913 racione accepte potestatis minime deest ecclesie, coniugi sue, siquidem vltra hoc, quod sponsus sponsam suam diligit ab eaque diligitur, sponsa a coniuge aliquid accipit in dotem, dote ipsa legum sanccione hoc dictante, manente semper cum sponsa, eciam si vir moriatur eius, nisi iam culpa sponse aliud 5 exposcente. Culpa igitur talis generis exulante procul ab ecclesia Christi, sponsa quomodo sano intellectu dici posset, quod ecclesie et Christi indefecti- biliter coniugio permanente pro voluntate aut morte pape dicetur ecclesia amit- tere potestatem, quam a Christo, sponso suo, accepit in dotem? Ablata est quippe a synagoga potestas, relicta deserta domo eius, quia recognoscere 10 noluit virum suum, ecclesia vero diligente Christum, sponsum suum, auferendane est per papam potestas sibi a Christo concessa, vel amittenda moriente papa, cum de ecclesia, Christi vxore, psalmista profiteatur, quod sit non virtute vacua, sed sicut habundans vitis in lateribus domus sue, principalibus quidem ministris eius lateribus dictis, vt cuiusuis principantis maioribus officiariis 15 ipsius? Nec euidencie premisse huius raciocinacionis videtur, quod responsio illa facit satis episcopos potestatem suam accipere non tam a papa, qui ali- quando, sed ab apostolica sede, que nunquam moritur, et ideo, quod ab apo- stolica sede permanente, quia permanet potestas episcoporum, sic eciam mortuo papa manet eorum vnio cum ecclesia, et quod ita dicatur de vnione ecclesie 20 cum Christo. Certum namque est multos temporibus preteritis factos fuisse episcopos nesciente papa siue apostolica sede, confirmacione habita eorum a suis metropolitanis. Siquidem legimus conciliis celebratis apud Grecos ac eciam antiquitus apud Latinos permaximam affuisse multitudinem episcoporum, et temporibus illis paucissimos episcopos ordinatos fuisse per Romanos ponti- 25 fices; itaque, si episcopi vniuntur ecclesie Dei racione potestatis, et illa est dumtaxat a papa, iam ergo illi nunquam dicerentur esse vnum cum ecclesia, qui nunquam a papa ordinacionem acceperant. Sed quis hoc dicere volet? Multo igitur minus de ecclesie vnione cum Christo racione potestatis. Magis autem sana doctrina illa esse videtur, quoniam competentes operaciones epi- 30 scopis eius nature sunt, vt nulla creata virtus in illas attingat, sicut eorum potestas inmediate a Christo est, ita eorum vnio primum ac principaliter sit ad ipsum Christum, cuius vicarii et consortes esse dicuntur. Ampliori vero atque vrgenciori monstrante racione id ipsum constat de vnione ecclesie, vnione profecto eius ad Christum manente firma semperque certa ac omnibus nota, 35 non vero vllatenus desitura per deficienciam termini vnionis ipsius, videlicet Christi capitis, quia resurgens ex mortuis iam non moritur, morsque illi vltra non dominabitur, nec pro voluntate eius reuocanda concessa eidem semel pote- state, quia celo terraque transeuntibus verba Christi non preteribunt. Sermone isto haudubio plurimum differente ab illo auctoris bulla: „Deus nouit“, quod 40 omnia statuta et declarata per generalia concilia, dummodo in illis fundamenta fidei principaliter non existant, papa amouere et corrigere potest pro libito voluntatis. Itaque, si vnio ecclesie aut principalium ministrorum eius ad papam
Strana 914
914 Liber XVII. Caput L VI. primo et principaliter terminaretur racione potestatis eisdem a papa concesse, manifestissimum est intueri aliquando ac sepe, quin velut continue fieri multi- phariam dissolucionem Ihesu a ministris principalibus ecclesie, nec dicitur, si per ypothesim Christi ab ecclesia ipsa corpore suo. Doctrina autem, quam elucidatam esse cupimus de vnione certa semperque manente principalium 5 ministrorum ecclesie ad Christum racione specialis potestatis eisdem concesse, propositi illius est, vt nullatenus Christum dissoluat, sed illum confessus verba, que de vnione discipulorum suorum ad se ipsum, nulla facta de Petro mencione, veniens in carne euangelizauit, pleniori intelligencia exponenda esse, vt ab omnibus Christi fidelibus credantur significare eterne permanenciam veritatis. 10 Dixit enim: „Non preteribit generacio hec, donec omnia fiant.“ Sed et in vltima ac pleniori, que legitur, oracione eius ad patrem quamplurima professus est de vnione discipulorum eius ad ipsum, tanquam in omni firmitate certi- tudineque mansura semper. Cuius verba inseruntur, vt que premissa fuere de vnione principalium ministrorum ecclesie ad Christum racione potestatis eisdem 15 concesse, nedum racione et apostolica doctrina, sed et euangelica auctoritate constare censeantur. Huius autem doctrine, quod sensus iste precisus sit, affir- mare non est intencionis tractatus huius, sed quod vltra hoc, quod vnio decla- rata in verbis Christi est, dileccionis respectu eciam intelligi potest, quod sit racione potestatis per eum discipulis suis concesse, vt per officium eorum mun- 20 dus credat ipsum a patre missum. Sic enim racione operum et potestatis ipse exposuit patrem in se manere, Iudeis dicens: „Si non facio opera patris mei, nolite credere michi; operibus credite, vt cognoscatis et credatis, quia in me est pater et ego in patre.“ Item exposuit, cum ad Philippum ceterosque apo- stolos ait: „Non credis, quia ego in patre et pater in me est; verba, que ego 25 loquor vobis, a me ipso non loquor, pater autem in me manens ipse facit opera. Non creditis, quia ego in patre et pater in me est; alioquin propter opera ipsa credite.“ Sic igitur Christianis firmissime credentibus opera, que episcopi faciunt racione potestatis episcopalis, non ex hominibus, sed ex Deo esse, hoc est non humana, sed in cuius nomine operantur, supernaturali fieri 30 Christi potestate intelligendum est, racione potestatis huius ipsos manere in Christo, quia non a semetipsis, sed ab ipso operantur. Qui enim operatur in Christi potestate, id, quod nisi eius virtute ac potestate nequit facere, specia- lem vnionem ad Christum habet. Quod Marcus et Lucas notare videntur, re- ferentes etenim, cum discipulis dixisset Christus: „Quisquis vnum ex huius- 35 modi pueris receperit in nomine meo, me recipit, et quicumque me receperit, non me suscipit, sed eum, qui me misit,“ Iohannes respondit illi, dicens: „Magister, vidimus quendam in nomine tuo eicientem demonia, qui non sequi- tur nos, et prohibuimus eum, quia non sequitur te nobiscum.“ Ihesus autem ait: „Nolite prohibere eum, nemo enim est, qui faciat virtutem in nomine 40 meo, et possit cito male loqui de me; qui enim non est aduersus vos, pro vobis est.“ Itaque episcopi, eciam si Christum non sequantur et discipulos
914 Liber XVII. Caput L VI. primo et principaliter terminaretur racione potestatis eisdem a papa concesse, manifestissimum est intueri aliquando ac sepe, quin velut continue fieri multi- phariam dissolucionem Ihesu a ministris principalibus ecclesie, nec dicitur, si per ypothesim Christi ab ecclesia ipsa corpore suo. Doctrina autem, quam elucidatam esse cupimus de vnione certa semperque manente principalium 5 ministrorum ecclesie ad Christum racione specialis potestatis eisdem concesse, propositi illius est, vt nullatenus Christum dissoluat, sed illum confessus verba, que de vnione discipulorum suorum ad se ipsum, nulla facta de Petro mencione, veniens in carne euangelizauit, pleniori intelligencia exponenda esse, vt ab omnibus Christi fidelibus credantur significare eterne permanenciam veritatis. 10 Dixit enim: „Non preteribit generacio hec, donec omnia fiant.“ Sed et in vltima ac pleniori, que legitur, oracione eius ad patrem quamplurima professus est de vnione discipulorum eius ad ipsum, tanquam in omni firmitate certi- tudineque mansura semper. Cuius verba inseruntur, vt que premissa fuere de vnione principalium ministrorum ecclesie ad Christum racione potestatis eisdem 15 concesse, nedum racione et apostolica doctrina, sed et euangelica auctoritate constare censeantur. Huius autem doctrine, quod sensus iste precisus sit, affir- mare non est intencionis tractatus huius, sed quod vltra hoc, quod vnio decla- rata in verbis Christi est, dileccionis respectu eciam intelligi potest, quod sit racione potestatis per eum discipulis suis concesse, vt per officium eorum mun- 20 dus credat ipsum a patre missum. Sic enim racione operum et potestatis ipse exposuit patrem in se manere, Iudeis dicens: „Si non facio opera patris mei, nolite credere michi; operibus credite, vt cognoscatis et credatis, quia in me est pater et ego in patre.“ Item exposuit, cum ad Philippum ceterosque apo- stolos ait: „Non credis, quia ego in patre et pater in me est; verba, que ego 25 loquor vobis, a me ipso non loquor, pater autem in me manens ipse facit opera. Non creditis, quia ego in patre et pater in me est; alioquin propter opera ipsa credite.“ Sic igitur Christianis firmissime credentibus opera, que episcopi faciunt racione potestatis episcopalis, non ex hominibus, sed ex Deo esse, hoc est non humana, sed in cuius nomine operantur, supernaturali fieri 30 Christi potestate intelligendum est, racione potestatis huius ipsos manere in Christo, quia non a semetipsis, sed ab ipso operantur. Qui enim operatur in Christi potestate, id, quod nisi eius virtute ac potestate nequit facere, specia- lem vnionem ad Christum habet. Quod Marcus et Lucas notare videntur, re- ferentes etenim, cum discipulis dixisset Christus: „Quisquis vnum ex huius- 35 modi pueris receperit in nomine meo, me recipit, et quicumque me receperit, non me suscipit, sed eum, qui me misit,“ Iohannes respondit illi, dicens: „Magister, vidimus quendam in nomine tuo eicientem demonia, qui non sequi- tur nos, et prohibuimus eum, quia non sequitur te nobiscum.“ Ihesus autem ait: „Nolite prohibere eum, nemo enim est, qui faciat virtutem in nomine 40 meo, et possit cito male loqui de me; qui enim non est aduersus vos, pro vobis est.“ Itaque episcopi, eciam si Christum non sequantur et discipulos
Strana 915
Liber XVII. Caput L VI. 915 eius moribus sanctis, quomodo illi sequebantur, quia tamen pontificali vtentes potestate, in Christi nomine opera faciunt, alias possibilia non fieri, nexum et vnionem quandam specialem habent ad Christum et ecclesiam eo, quod pre- dicta opera faciendo aduersus ecclesiam non operantur, et ita censentur pro 5 ecclesia esse in eaque manere, quamuis non mansione illa perfecta atque maiori, de qua Iohannes ait: „Qui manet in caritate, in Deo manet, et Deus in eo“, mansionem vtique apud eum facturus, sicut apud eum, qui diligens Christum seruat sermonem eius. Hic igitur sensus, quamuis, vt dictum est, non sit precise implens verba Christi, in eis tamen intelligi potest, attento vni- 10 tatem, de qua in verbis Christi fit mencio pluribus in locis, multiphariam, ne- que vnice semper assumi, sed referri aliquando, quinymmo et expresse suis apostolis traditam potestatem. Christi autem deuotissima verba sequuntur, qui- bus ad patrem professus, que circa discipulos suos fecerat in nomine eius, et que fieri desiderabat in eius absencia, inquit: „Pater sancte, serua eos in 15 nomine tuo.“ Et rursum: „Sanctifica eos in veritate“. „Sermo tuus veritas est.“ „Sicut tu me misisti in mundum, et ego misi eos in mundum, et ego pro eis sanctifico me ipsum, vt sint et ipsi sanctificati in veritate. Non pro eis rogo tantum, sed et pro eis, qui credituri sunt per verbum eorum in me, vt omnes vnum sint, sicut tu pater in me, et ego in te, vt et ipsi in nobis 20 vnum sint, vt et mundus credat, quia tu me misisti. Et ego claritatem, quam tu dedisti michi, dedi eis, vt sint vnum, sicut et nos vnum sumus, ego in eis, et tu in me, vt sint consumati in vnum, et cognoscat mundus, quia tu me misisti, et dilexisti eos, sicut et me dilexisti.“ Hiis profecto verbis significari videtur principale ad ecclesiasticam pertinens potestatem, videlicet dicta per 25 Christum apostolis intelligenda fore de successoribus eorum, quoniam dicit: „sed et pro hiis, qui per verbum eorum credituri sunt in me". Quod et confirmat, consequenter reddens causam peticionis sue, cum inquit: "vt mundus credat, quia tu me misisti". Etenim, quia mundus crediturus erat in Christum non solum apostolorum tempore, sed vsque ad mundi finem, et hoc per medium 30 apostolorum, eorum predicacione et doctrina instructus, apostolis vsque ad con- sumacionem seculi non permanentibus, id ipsum intelligendum est ad eorum pertinere successores. Reddit preterea sue oracionis causam aliam, sane intel- ligencie profundioris proptereaque repetitam sepius, cum inquit: "vt omnes vnum sint, sicut tu pater in me, et ego in te“. Itaque vnitas, quam in eccle- 35 sia precipue Christus voluit, illa est respectu sui inmediate, sicut et ipse in patre erat, et pater in eo; quod declarat, cum inquit: „et ego claritatem, quam dedisti michi, dedi eis, vt sint vnum, sicut et nos sumus.“ Quoniam igitur constat Christum non ab alio, quam a patre accepisse claritatem suam, intelli- gendum est apostolos eorumque successores ab ipso Christo inmediate habere 40 claritatem suam, hoc est potestatem et auctoritatem regendi populum fidelem. Dicit namque: „Sicut tu me misisti in mundum, et ego misi eos in mundum." Et premiserat verba: „Que dedisti michi, dedi eis, et ipsi acceperunt“; vtque Scriptores III. 116
Liber XVII. Caput L VI. 915 eius moribus sanctis, quomodo illi sequebantur, quia tamen pontificali vtentes potestate, in Christi nomine opera faciunt, alias possibilia non fieri, nexum et vnionem quandam specialem habent ad Christum et ecclesiam eo, quod pre- dicta opera faciendo aduersus ecclesiam non operantur, et ita censentur pro 5 ecclesia esse in eaque manere, quamuis non mansione illa perfecta atque maiori, de qua Iohannes ait: „Qui manet in caritate, in Deo manet, et Deus in eo“, mansionem vtique apud eum facturus, sicut apud eum, qui diligens Christum seruat sermonem eius. Hic igitur sensus, quamuis, vt dictum est, non sit precise implens verba Christi, in eis tamen intelligi potest, attento vni- 10 tatem, de qua in verbis Christi fit mencio pluribus in locis, multiphariam, ne- que vnice semper assumi, sed referri aliquando, quinymmo et expresse suis apostolis traditam potestatem. Christi autem deuotissima verba sequuntur, qui- bus ad patrem professus, que circa discipulos suos fecerat in nomine eius, et que fieri desiderabat in eius absencia, inquit: „Pater sancte, serua eos in 15 nomine tuo.“ Et rursum: „Sanctifica eos in veritate“. „Sermo tuus veritas est.“ „Sicut tu me misisti in mundum, et ego misi eos in mundum, et ego pro eis sanctifico me ipsum, vt sint et ipsi sanctificati in veritate. Non pro eis rogo tantum, sed et pro eis, qui credituri sunt per verbum eorum in me, vt omnes vnum sint, sicut tu pater in me, et ego in te, vt et ipsi in nobis 20 vnum sint, vt et mundus credat, quia tu me misisti. Et ego claritatem, quam tu dedisti michi, dedi eis, vt sint vnum, sicut et nos vnum sumus, ego in eis, et tu in me, vt sint consumati in vnum, et cognoscat mundus, quia tu me misisti, et dilexisti eos, sicut et me dilexisti.“ Hiis profecto verbis significari videtur principale ad ecclesiasticam pertinens potestatem, videlicet dicta per 25 Christum apostolis intelligenda fore de successoribus eorum, quoniam dicit: „sed et pro hiis, qui per verbum eorum credituri sunt in me". Quod et confirmat, consequenter reddens causam peticionis sue, cum inquit: "vt mundus credat, quia tu me misisti". Etenim, quia mundus crediturus erat in Christum non solum apostolorum tempore, sed vsque ad mundi finem, et hoc per medium 30 apostolorum, eorum predicacione et doctrina instructus, apostolis vsque ad con- sumacionem seculi non permanentibus, id ipsum intelligendum est ad eorum pertinere successores. Reddit preterea sue oracionis causam aliam, sane intel- ligencie profundioris proptereaque repetitam sepius, cum inquit: "vt omnes vnum sint, sicut tu pater in me, et ego in te“. Itaque vnitas, quam in eccle- 35 sia precipue Christus voluit, illa est respectu sui inmediate, sicut et ipse in patre erat, et pater in eo; quod declarat, cum inquit: „et ego claritatem, quam dedisti michi, dedi eis, vt sint vnum, sicut et nos sumus.“ Quoniam igitur constat Christum non ab alio, quam a patre accepisse claritatem suam, intelli- gendum est apostolos eorumque successores ab ipso Christo inmediate habere 40 claritatem suam, hoc est potestatem et auctoritatem regendi populum fidelem. Dicit namque: „Sicut tu me misisti in mundum, et ego misi eos in mundum." Et premiserat verba: „Que dedisti michi, dedi eis, et ipsi acceperunt“; vtque Scriptores III. 116
Strana 916
916 Liber XVII. Caput LVI. multi codices habent: „omnia, que dedisti michi, dedi eis“. Ille quippe sensus doctrine aduersantis ad honorem Christi pertinere minime videtur, discipulos suos vacuos misisse, ab alio, quam a se recepturos potestatem, attenta per- maxime condicione missionis, periculo et fructu abinde secuturo. Dicit nam- que: „Ecce ego mitto vos, sicut oues in medio luporum" et loco altero: „Ego mitto vos, sicut agnos inter lupos.“ Quis igitur, dignitatem et excellenciam eius attendens, dicere velit, quod Christus mittens discipulos ad conuertendum lupos in agnos non dederit eis lumen discernendi seu agnoscendi, qui lupi et qui agni essent vel oues, similiter et auctoritatem disserendi super veritate doctrine ab eis predicande et erroribus ex aduerso confutandis, facultate quo- 10 que nutriendi natos Christo per verbum eorum. Non vero, quod pro eiusmodi auctoritate recurrere deberent ad Petrum, quomodo ex aduerso dicitur olim Eugenium solum, eciam contradicente tota ecclesia, potuisse ordinare disputa- cionem cum Grecis, nec omnes seu ecclesiam sine eo, quia soli Petro dictum fuit: „Duc in altum rethe.“ Denique in verbis predictis, quare suis discipulis 15 dedit claritatem, specificat causam aliam, pro parte repetitam pluries: „Ego in eis, et tu in me, vt sint consumati in vnum, et cognoscat mundus, quia tu me misisti.“ Primo quippe dixerat, vt credat mundus, et nunc vt cognoscat, ita- que per medium apostolorum mundus non solum credere, sed et intelligere debebat misteria fidei propter nexum eorum ad Christum, qui claritatem, quam 20 a patre accepit, dederat eis et in hac veritate petiuit eos sanctificari propterea, quod sermo eius veritas esset. Pro cuius dispensacione liberam dedisse pote- statem discipulis suis manifestissime constat ex illa parabola euangelii, qua se ipsum comparauit homini, qui peregre profectus est, et relinquens domum suam dedit seruis suis potestatem cuiusque operis, itaque non solum potestatem, sed 25 et plenissimam, potestatem quia cuiusque operis dedit Christus apostolis suis eorumque successoribus, concessis eisdem clauibus ecclesiastice potestatis, prout magna Lateranensis synodus determinauit in c. „Firmiter credimus" de sum. tri. in volumine ... Data vero predicta assercione omnem potestatem ecclesie dependere a summo pontifice, quoniam, prout dicunt, ex consensu eius et non 30 alio modo vnusquisque clarissime intueri potest, si hoc est Ihesum dissoluere et ab ecclesia, sponsa sua, que ab eo omnem potestatem accepit in dotem, et a principalibus ministris ecclesie, quibus claritatem suam dedit, quam accepit a patre adhuc, et quasi ab vniuersis Christi fidelibus obedientibus ecclesie mandatis ob Christi reuerenciam; siquidem arbitrantes se obedire Christo pre- 35 latis obediunt, tanquam ipsi a Christo inmediate habeant potestatem. Attenta nempe vita indignisque moribus prelatorum multorum quamplurimi ex subditis retraherentur mandatis eorum obedire, sed sponte obediunt, credentes se audire Christum, cum illos audiunt et timentes se spernere Christum, si spernant illos, habentes potestatem ab eo, qui fideles suos ammonuit, vt quecumque 40 dicerent in cathedra sedentes, prelati videlicet, quod subditi obseruarent et facerent. Si autem predicaretur reges, principes aliosque magne sapiencie et 5
916 Liber XVII. Caput LVI. multi codices habent: „omnia, que dedisti michi, dedi eis“. Ille quippe sensus doctrine aduersantis ad honorem Christi pertinere minime videtur, discipulos suos vacuos misisse, ab alio, quam a se recepturos potestatem, attenta per- maxime condicione missionis, periculo et fructu abinde secuturo. Dicit nam- que: „Ecce ego mitto vos, sicut oues in medio luporum" et loco altero: „Ego mitto vos, sicut agnos inter lupos.“ Quis igitur, dignitatem et excellenciam eius attendens, dicere velit, quod Christus mittens discipulos ad conuertendum lupos in agnos non dederit eis lumen discernendi seu agnoscendi, qui lupi et qui agni essent vel oues, similiter et auctoritatem disserendi super veritate doctrine ab eis predicande et erroribus ex aduerso confutandis, facultate quo- 10 que nutriendi natos Christo per verbum eorum. Non vero, quod pro eiusmodi auctoritate recurrere deberent ad Petrum, quomodo ex aduerso dicitur olim Eugenium solum, eciam contradicente tota ecclesia, potuisse ordinare disputa- cionem cum Grecis, nec omnes seu ecclesiam sine eo, quia soli Petro dictum fuit: „Duc in altum rethe.“ Denique in verbis predictis, quare suis discipulis 15 dedit claritatem, specificat causam aliam, pro parte repetitam pluries: „Ego in eis, et tu in me, vt sint consumati in vnum, et cognoscat mundus, quia tu me misisti.“ Primo quippe dixerat, vt credat mundus, et nunc vt cognoscat, ita- que per medium apostolorum mundus non solum credere, sed et intelligere debebat misteria fidei propter nexum eorum ad Christum, qui claritatem, quam 20 a patre accepit, dederat eis et in hac veritate petiuit eos sanctificari propterea, quod sermo eius veritas esset. Pro cuius dispensacione liberam dedisse pote- statem discipulis suis manifestissime constat ex illa parabola euangelii, qua se ipsum comparauit homini, qui peregre profectus est, et relinquens domum suam dedit seruis suis potestatem cuiusque operis, itaque non solum potestatem, sed 25 et plenissimam, potestatem quia cuiusque operis dedit Christus apostolis suis eorumque successoribus, concessis eisdem clauibus ecclesiastice potestatis, prout magna Lateranensis synodus determinauit in c. „Firmiter credimus" de sum. tri. in volumine ... Data vero predicta assercione omnem potestatem ecclesie dependere a summo pontifice, quoniam, prout dicunt, ex consensu eius et non 30 alio modo vnusquisque clarissime intueri potest, si hoc est Ihesum dissoluere et ab ecclesia, sponsa sua, que ab eo omnem potestatem accepit in dotem, et a principalibus ministris ecclesie, quibus claritatem suam dedit, quam accepit a patre adhuc, et quasi ab vniuersis Christi fidelibus obedientibus ecclesie mandatis ob Christi reuerenciam; siquidem arbitrantes se obedire Christo pre- 35 latis obediunt, tanquam ipsi a Christo inmediate habeant potestatem. Attenta nempe vita indignisque moribus prelatorum multorum quamplurimi ex subditis retraherentur mandatis eorum obedire, sed sponte obediunt, credentes se audire Christum, cum illos audiunt et timentes se spernere Christum, si spernant illos, habentes potestatem ab eo, qui fideles suos ammonuit, vt quecumque 40 dicerent in cathedra sedentes, prelati videlicet, quod subditi obseruarent et facerent. Si autem predicaretur reges, principes aliosque magne sapiencie et 5
Strana 917
Liber XVII. Caput LVI. 917 auctoritatis viros christianos obedituros esse prelatis suis in pape reuerenciam, tanquam ab eo solo inmediate eorum dependeret potestas, permulti haudubio tepescerent, dum a papa non sperent mercedem, et frequenter minime timeant ab eo puniri, aliquando eciam non habentes bonam estimacionem de factis pape, presertim, cum reprobis accionibus ecclesiam notorie scandalizat, quando- que eciam suffulti seculari potencia non semper certe aut sepissime, rarissime autem contingente magis, vt contra omnes inobedientes mandatis prelatorum papales instruantur processus. Quocirca vnusquisque circumspeccione vsus per semetipsum intueri potest, si affirmare tanquam pro veritate catholice fidei a 10 papa et non a Christo omnes episcopos habere inmediate potestatem est Chri- stum dissoluere nedum ab ecclesie ministris principalibus, sed ab omnibus fere Christianis, quorum animarum curam habent, cum omnes, siue alcioris siue in- ferioris sint status, obediant episcoporum mandatis, arbitrati se Christo in eis obedire, ab ipso habentibus officium et potestatem, et sic per medium obedien- cie huius cupientes in Christo vnum esse et permanere semper cum eo, quam- diu illis obedientes cum suis ministris seu officialibus permanent. Eiusmodi autem propositum intencionemque fidelium fortassis non tam animaduertunt, qui ex aduerso dicunt soli Petro concessam potestatem eciam disputandi de fide. Cuius intencionis Petrus non fuisse videtur, fideles ammonens paratos fore 20 semper omni poscenti racionem reddere de ea, que in ipsis est, fide. Sed et saluator vinculum et connexionem eius ad ecclesiam suosque discipulos et eos, qui per verbum ipsorum in eum credituri erant, expresse declaravit pro causa reddite potestatis eisdem, cum inquit: „Et ego claritatem, quam dedisti michi, dedi eis, vt sint vnum, sicut et nos vnum sumus; ego in eis, et tu in me, vt 25 sint consumati in vnum, et cognoscat mundus, quia tu me misisti et dilexisti eos, sicut me dilexisti.“ Vtrum autem dileccio diuina respectu eterne beatitudinis prior natura intelligenda sit, quam potestatis respectu, cum potestas multis competat non diligentibus Deum multisque eum diligentibus desit, disserere absque difficultate non esset. Satis est intelligere iuxta verba sue professionis declarasse Christum ministros ecclesie principales, qui successores sunt apo- stolorum, pro quibus rogauit racione claritatis, quam acceperat a patre, et ipse eis dederat vnum esse cum eo. Quoniam igitur in hac oracione, que fuit sin- gularissima professio Christi ad patrem, et tanquam edicio non solum testa- menti, sed vltime voluntatis, expresse declarauit Christus claritatem, quam a 35 patre acceperat, dedisse discipulis suis, intelligere neccesse est verba in de- cursu euangelii pluraliter dicta apostolis suis illius esse generis, tanquam per- mansure continuo veritatis sint, habencia racionem et eam, quam Christus dedit apostolis, non vero, quam a Petro recepturi erant potestatem significare, cum non dicat se daturum eis potestatem, sed quod dedit. 5 15 30 116*
Liber XVII. Caput LVI. 917 auctoritatis viros christianos obedituros esse prelatis suis in pape reuerenciam, tanquam ab eo solo inmediate eorum dependeret potestas, permulti haudubio tepescerent, dum a papa non sperent mercedem, et frequenter minime timeant ab eo puniri, aliquando eciam non habentes bonam estimacionem de factis pape, presertim, cum reprobis accionibus ecclesiam notorie scandalizat, quando- que eciam suffulti seculari potencia non semper certe aut sepissime, rarissime autem contingente magis, vt contra omnes inobedientes mandatis prelatorum papales instruantur processus. Quocirca vnusquisque circumspeccione vsus per semetipsum intueri potest, si affirmare tanquam pro veritate catholice fidei a 10 papa et non a Christo omnes episcopos habere inmediate potestatem est Chri- stum dissoluere nedum ab ecclesie ministris principalibus, sed ab omnibus fere Christianis, quorum animarum curam habent, cum omnes, siue alcioris siue in- ferioris sint status, obediant episcoporum mandatis, arbitrati se Christo in eis obedire, ab ipso habentibus officium et potestatem, et sic per medium obedien- cie huius cupientes in Christo vnum esse et permanere semper cum eo, quam- diu illis obedientes cum suis ministris seu officialibus permanent. Eiusmodi autem propositum intencionemque fidelium fortassis non tam animaduertunt, qui ex aduerso dicunt soli Petro concessam potestatem eciam disputandi de fide. Cuius intencionis Petrus non fuisse videtur, fideles ammonens paratos fore 20 semper omni poscenti racionem reddere de ea, que in ipsis est, fide. Sed et saluator vinculum et connexionem eius ad ecclesiam suosque discipulos et eos, qui per verbum ipsorum in eum credituri erant, expresse declaravit pro causa reddite potestatis eisdem, cum inquit: „Et ego claritatem, quam dedisti michi, dedi eis, vt sint vnum, sicut et nos vnum sumus; ego in eis, et tu in me, vt 25 sint consumati in vnum, et cognoscat mundus, quia tu me misisti et dilexisti eos, sicut me dilexisti.“ Vtrum autem dileccio diuina respectu eterne beatitudinis prior natura intelligenda sit, quam potestatis respectu, cum potestas multis competat non diligentibus Deum multisque eum diligentibus desit, disserere absque difficultate non esset. Satis est intelligere iuxta verba sue professionis declarasse Christum ministros ecclesie principales, qui successores sunt apo- stolorum, pro quibus rogauit racione claritatis, quam acceperat a patre, et ipse eis dederat vnum esse cum eo. Quoniam igitur in hac oracione, que fuit sin- gularissima professio Christi ad patrem, et tanquam edicio non solum testa- menti, sed vltime voluntatis, expresse declarauit Christus claritatem, quam a 35 patre acceperat, dedisse discipulis suis, intelligere neccesse est verba in de- cursu euangelii pluraliter dicta apostolis suis illius esse generis, tanquam per- mansure continuo veritatis sint, habencia racionem et eam, quam Christus dedit apostolis, non vero, quam a Petro recepturi erant potestatem significare, cum non dicat se daturum eis potestatem, sed quod dedit. 5 15 30 116*
Strana 918
918 Liber XVII. Caput LVII. Capitulum LVII. Vt manifestetur claritatem a Christo suis datam discipulis auctoritatem plenam esse atque potestatem, exorditur illam esse rectam scripture sacre exposicionem, quo verbis eius non inanis, sed plenus tradi- tur sensus, et quod assentire debet aduersa posicio, qualem ipsa in verbis singularis numeri attribuit successori Petri talem esse in verbis pluralis, quantum ad apostolorum successores, dummodo vniuersitati, non vero singulis dicatur competere. 5 Qvalis vero sit eiusmodi claritas, hoc est auctoritas aut potestas verbo Christi apostolis concessa, multa documenta euangelii eandem significancia con- memorata iam fuere, quorum veritas irrita fieri seu preteriri, aut minus attendi 10 videretur ex intelligencia assercionis contrarie, synodalem impugnantis doctri- nam, quia denegantis ecclesie potestatem, nisi quam Petrus vel quilibet sum- mus pontifex illi concedit, cum dicit, quod quidquid in ecclesia habemus, fuit in Petro et ex Petro, omnem quoque fidem, quodque recepcio clauium aliorum apostolorum a Petro est et per Petrum. Volunt itaque verba Christi ad apo- 15 stolos dicta intelligenda esse condicionaliter, hoc est, si Petrus vel quilibet successorum prestet assensum; verba autem Petro singulariter dicta, quod illa simpliciter intelligantur omnem atque plenissimam designancia potestatem, ple- nissimam adeo, vt propterea dicat verba plurali expressa numero nullam de- signare potestatem, quam Christus concessit apostolis suis; si vero aliquam 20 designant, intelligi debere, dummodo Petrus illam concederet. Atqui in sacre scripture exposicione attendi debet, quod Christus Phariseos ammonuit: „Hec oportuit facere, et illa non omittere“ qui alio loco eis dixit: „Facilius est celum et terram preterire, quam vnum apicem de lege cadere.“ Quia igitur non vnus apex, sed quamplurima sunt diuina eloquia potestatem designancia 25 concessam apostolis siue ecclesie, maxima profecto circumspeccione cauendum est non tam superhabunde intelligi euangelii verba Petri significancia potesta- tem, vt, que apostolis dicta fuere, in multo locis pluribus euangelii preteriri censeantur, presertim, quando illo sensu accipiuntur, quo acciones in verbis ipsis significate non singulis, sed vniuersitati attribuuntur episcoporum, qui 30 apostolorum successores dicuntur. Nec enim superflue illa Christus dixit et euangeliste scripserunt, apostoli quoque. Voluit namque magister, qui viam Dei in veritate docet, vt iota vnum siue vnus apex a lege non preteriret, sed quod omnia fierent et complerentur; qui aliis exemplum dedit, vt quomodo fecit et ipsi faciant, videlicet quantumcumque illis aduersa seu onerosa verba 35 diuine scripture videantur, quod illa velint impleri. Onerosum quippe vide- batur, vt ipse, qui Dei filius, et in quo princeps mundi huius nichil inuenit, traderetur gentibus illudendus, flagellandus et crucifigendus, sed quia sic fuerat
918 Liber XVII. Caput LVII. Capitulum LVII. Vt manifestetur claritatem a Christo suis datam discipulis auctoritatem plenam esse atque potestatem, exorditur illam esse rectam scripture sacre exposicionem, quo verbis eius non inanis, sed plenus tradi- tur sensus, et quod assentire debet aduersa posicio, qualem ipsa in verbis singularis numeri attribuit successori Petri talem esse in verbis pluralis, quantum ad apostolorum successores, dummodo vniuersitati, non vero singulis dicatur competere. 5 Qvalis vero sit eiusmodi claritas, hoc est auctoritas aut potestas verbo Christi apostolis concessa, multa documenta euangelii eandem significancia con- memorata iam fuere, quorum veritas irrita fieri seu preteriri, aut minus attendi 10 videretur ex intelligencia assercionis contrarie, synodalem impugnantis doctri- nam, quia denegantis ecclesie potestatem, nisi quam Petrus vel quilibet sum- mus pontifex illi concedit, cum dicit, quod quidquid in ecclesia habemus, fuit in Petro et ex Petro, omnem quoque fidem, quodque recepcio clauium aliorum apostolorum a Petro est et per Petrum. Volunt itaque verba Christi ad apo- 15 stolos dicta intelligenda esse condicionaliter, hoc est, si Petrus vel quilibet successorum prestet assensum; verba autem Petro singulariter dicta, quod illa simpliciter intelligantur omnem atque plenissimam designancia potestatem, ple- nissimam adeo, vt propterea dicat verba plurali expressa numero nullam de- signare potestatem, quam Christus concessit apostolis suis; si vero aliquam 20 designant, intelligi debere, dummodo Petrus illam concederet. Atqui in sacre scripture exposicione attendi debet, quod Christus Phariseos ammonuit: „Hec oportuit facere, et illa non omittere“ qui alio loco eis dixit: „Facilius est celum et terram preterire, quam vnum apicem de lege cadere.“ Quia igitur non vnus apex, sed quamplurima sunt diuina eloquia potestatem designancia 25 concessam apostolis siue ecclesie, maxima profecto circumspeccione cauendum est non tam superhabunde intelligi euangelii verba Petri significancia potesta- tem, vt, que apostolis dicta fuere, in multo locis pluribus euangelii preteriri censeantur, presertim, quando illo sensu accipiuntur, quo acciones in verbis ipsis significate non singulis, sed vniuersitati attribuuntur episcoporum, qui 30 apostolorum successores dicuntur. Nec enim superflue illa Christus dixit et euangeliste scripserunt, apostoli quoque. Voluit namque magister, qui viam Dei in veritate docet, vt iota vnum siue vnus apex a lege non preteriret, sed quod omnia fierent et complerentur; qui aliis exemplum dedit, vt quomodo fecit et ipsi faciant, videlicet quantumcumque illis aduersa seu onerosa verba 35 diuine scripture videantur, quod illa velint impleri. Onerosum quippe vide- batur, vt ipse, qui Dei filius, et in quo princeps mundi huius nichil inuenit, traderetur gentibus illudendus, flagellandus et crucifigendus, sed quia sic fuerat
Strana 919
Liber XVII. Caput L VII. 919 5 30 per prophetas scriptum, vt implerentur, ascendit Iherosolimam, extra quam non cupiebat prophetam perire; et, sicut Marchus euangelista testatur, tam volun- tarie, quod ascendens apostolos precedebat, et illi stupebant cum timore sequen- tes eum; cum vero Petrus retrahere voluit, ne scripta per prophetas compleren- tur, retroire iussus est, Sathan appellatus, dura in eum facta redargucione, quia in ea re non saperet que Dei sunt, sed que hominum. Euangeliste preterea in multis passibus de Christo testantur, quod plurima fecit et passus est, vt que de eo scripta erant implerentur. Magnam quippe neccessitatem adimple- cionis diuinorum eloquiorum significauit, cum Iudeis ait: „Si illos dixit Deos, ad 10 quos sermo Dei factus est, et non potest solui scriptura“; similiter et quando Petrus abscidit auriculam seruo summi sacerdotis; dixit namque illi: „Calicem, quem dedit michi pater, non vis, vt bibam illum?“ „Quomodo igitur implebun- tur scripture, quia sic oportet fieri?“ In cruce quoque positus, vt scriptura impleretur, dixit: „Sicio.“ Similiter et apostolis conmemorauit post suam re- 15 surreccionem, quod oportuit Christum pati, et ita intrare in gloriam suam, quia neccesse fuit omnia impleri, que de ipso scripta erant in lege, prophetis et psalmis. Si igitur in se Christus impleri voluit non quidem aliqua aut maio- rem partem eorum, sed omnia, que scripta fuerunt de eo per nunccios suos, que igitur per semetipsum dixit, nonne illa vult impleta esse? Testatus nempe 20 est, quod celo et terra transeuntibus verba eius non preterirent, itaque omnia voluit locum habere. Nec enim de veritatibus scripture diuine est, sicut de societate lucis ad tenebras, Christi ad Belial, vel de participacione iusticie cum iniquitate; Ysaia namque teste in huiusmodi, quando alterum alteri con- trariatur, "coangustatus est lectus consciencie, et pallium breue vtrumque ope- 25 rire non potest“ sed quoniam omnia consonant vero, certe, quomodo virtus est amica virtuti, ita veritas consonat veritati. Quocirca posicio aduersans doctrine synodali, vt omnia verba Christi suorumque apostolorum impleantur intelligere habet, qualem dederit exposicionem, si aliunde ex verbis sacri canonis aliud non demonstret, talem recepturam esse, vtpote, cum dicit verba dicta apostolis: „Quecumque alligaueritis,“ intelligi enuncciatiue, non dispositiue, cum tamen et ista concessionem tunc factam esse denotent verba sequencia presentis tem- poris, illa autem dicta Petro: "Quodcumque ligaueris“ temporis futuri, cum ait: „Tibi dabo claues.“ Etenim inquit: „Amen, amen dico vobis, quecumque alli- gaueritis“; aut si dicatur, quod verba apostolis dicta intelliguntur dumtaxat 35 pro eorum tempore, non vero quo ad successores, vel quod dicta Petro pleni- tudinem designant potestatis, minime autem alia, cum tamen eadem sint vtrobi- que prolata verba: ita de quauis alia distrahenti exposicione accipiendum est, attenciori reddita aduersaria posicione, si eiusmodi fixo animo dicere est ambu- lare ad veritatem euangelii. Si namque Paulus redarguit Petrum, tanquam non 40 ambulantem ad euangelii veritatem, quia similacione sua occasionem dabat per gentiles seruari legem Moysi, cuius obseruanciam fuerat declaratum non esse ex neccessitate, quomodo censebitur ambulare ad veritatem euangelii verba
Liber XVII. Caput L VII. 919 5 30 per prophetas scriptum, vt implerentur, ascendit Iherosolimam, extra quam non cupiebat prophetam perire; et, sicut Marchus euangelista testatur, tam volun- tarie, quod ascendens apostolos precedebat, et illi stupebant cum timore sequen- tes eum; cum vero Petrus retrahere voluit, ne scripta per prophetas compleren- tur, retroire iussus est, Sathan appellatus, dura in eum facta redargucione, quia in ea re non saperet que Dei sunt, sed que hominum. Euangeliste preterea in multis passibus de Christo testantur, quod plurima fecit et passus est, vt que de eo scripta erant implerentur. Magnam quippe neccessitatem adimple- cionis diuinorum eloquiorum significauit, cum Iudeis ait: „Si illos dixit Deos, ad 10 quos sermo Dei factus est, et non potest solui scriptura“; similiter et quando Petrus abscidit auriculam seruo summi sacerdotis; dixit namque illi: „Calicem, quem dedit michi pater, non vis, vt bibam illum?“ „Quomodo igitur implebun- tur scripture, quia sic oportet fieri?“ In cruce quoque positus, vt scriptura impleretur, dixit: „Sicio.“ Similiter et apostolis conmemorauit post suam re- 15 surreccionem, quod oportuit Christum pati, et ita intrare in gloriam suam, quia neccesse fuit omnia impleri, que de ipso scripta erant in lege, prophetis et psalmis. Si igitur in se Christus impleri voluit non quidem aliqua aut maio- rem partem eorum, sed omnia, que scripta fuerunt de eo per nunccios suos, que igitur per semetipsum dixit, nonne illa vult impleta esse? Testatus nempe 20 est, quod celo et terra transeuntibus verba eius non preterirent, itaque omnia voluit locum habere. Nec enim de veritatibus scripture diuine est, sicut de societate lucis ad tenebras, Christi ad Belial, vel de participacione iusticie cum iniquitate; Ysaia namque teste in huiusmodi, quando alterum alteri con- trariatur, "coangustatus est lectus consciencie, et pallium breue vtrumque ope- 25 rire non potest“ sed quoniam omnia consonant vero, certe, quomodo virtus est amica virtuti, ita veritas consonat veritati. Quocirca posicio aduersans doctrine synodali, vt omnia verba Christi suorumque apostolorum impleantur intelligere habet, qualem dederit exposicionem, si aliunde ex verbis sacri canonis aliud non demonstret, talem recepturam esse, vtpote, cum dicit verba dicta apostolis: „Quecumque alligaueritis,“ intelligi enuncciatiue, non dispositiue, cum tamen et ista concessionem tunc factam esse denotent verba sequencia presentis tem- poris, illa autem dicta Petro: "Quodcumque ligaueris“ temporis futuri, cum ait: „Tibi dabo claues.“ Etenim inquit: „Amen, amen dico vobis, quecumque alli- gaueritis“; aut si dicatur, quod verba apostolis dicta intelliguntur dumtaxat 35 pro eorum tempore, non vero quo ad successores, vel quod dicta Petro pleni- tudinem designant potestatis, minime autem alia, cum tamen eadem sint vtrobi- que prolata verba: ita de quauis alia distrahenti exposicione accipiendum est, attenciori reddita aduersaria posicione, si eiusmodi fixo animo dicere est ambu- lare ad veritatem euangelii. Si namque Paulus redarguit Petrum, tanquam non 40 ambulantem ad euangelii veritatem, quia similacione sua occasionem dabat per gentiles seruari legem Moysi, cuius obseruanciam fuerat declaratum non esse ex neccessitate, quomodo censebitur ambulare ad veritatem euangelii verba
Strana 920
920 Liber XVII. Caput L VII. LVIII. Christi preteriens vel ydoneum sensum illis non permittens? Etenim, cum verba illa, plurali expressa numero, dicta fuerint ad apostolos, priusquam verba illa ad Petrum: „Pasce oues meas“, iam ergo non a Christo, cui a patre data est omnis potestas in celo et in terra, concessa fuisset apostolis potestas, sed a Petro, cui nondum erat collata plenitudo potestatis denotata in summo ponti- fice; propter quod verba euangelii absque veritate censerentur sub terminis, in quibus ponuntur, si oportet addi terminos alios distrahentes, ne dicatur contra- dicentes, sub quibus verificentur. Verba autem Christi, quorum sane intelligen- cie detrahi videtur posicione ex aduerso, quamuis permulta illa sint, et quedam eorum alias inducta fuere, loco tamen isto annotanda sunt ex multis pauca, 10 epilogi modo et ordine, quo euangelia in libro canonis sacri nostris diebus scripta reperiuntur; similiter et de aliis libris noui testamenti. 5 Capitulum LVIII. Prosequitur de claritate data per Christum suis apostolis, quomodo illa est permaxime auctoritatis, quando professus est illos esse mundi lucem, sal terre, et quando apostolos nominauit deditque eis alli- 15 gandi et potestatem cuiuscumque operis, fidei quoque et disposicionis regni sui, conmemoratis presertim Luce et Iohannis euangelistarum testimoniis. Incipiendum igitur nunc est a precipua claritate, quam verba euangelii contestantur Christum dedisse discipulis suis, cum inquit: „Vos estis lux mundi." Hec etenim inter primas maxima fuit auctoritatum omnium apostolis concessa- 20 rum, dum eos appellauit lucem mundi, talesque eos fecit, quoniam sermo eius potestate plenus est, et omnia, quecumque voluit, fecit. Quid autem sit lucem mundi esse declarauit, cum de se ipso dixit: „Ego sum lux mundi,“ nam sub- iunxit: „Qui sequitur me, non ambulat in tenebris, sed habebit lumen vite." Propter quod intelligendum est de apostolis, quod doctrina eorum tenens lumen 25 vite habere censetur. Hac profecto nedum magna, sed maxima sistente clari- tate, de nullo quippe sanctorum, Christo et apostolis exceptis, scriptura simpli- citer, absolute quoque testatur esse lucem mundi, sed de quibusdam apostolus inquit, quod iam lux in domino essent, qui fuerant aliquando tenebre, ipsos et alios non mundi lucem, sed vocans filios lucis. Namque saluator de Iohanne 30 locutus Baptista, eciamsi eum conmendauit, eximie affirmans inter natos mulie- rum non surrexisse maiorem, profecto non lucem, sed lucernam appellauit, et expresse hanc denominacionem competere ei denegauit euangelista Iohannes, dum ait: „Non erat ille lux, sed vt testimonium perhiberet de lumine,“ Chri- stum autem, de quo Ysa predixerat datum esse in lucem gencium, nominat 35 lucem veram, omnem hominem illuminantem. Quia igitur saluator apostolos suos lucem mundi esse predixit, manifeste docuit permaximam esse auctori- tatem eorum, videlicet sequendam eorum esse doctrinam, vt illuminatricem
920 Liber XVII. Caput L VII. LVIII. Christi preteriens vel ydoneum sensum illis non permittens? Etenim, cum verba illa, plurali expressa numero, dicta fuerint ad apostolos, priusquam verba illa ad Petrum: „Pasce oues meas“, iam ergo non a Christo, cui a patre data est omnis potestas in celo et in terra, concessa fuisset apostolis potestas, sed a Petro, cui nondum erat collata plenitudo potestatis denotata in summo ponti- fice; propter quod verba euangelii absque veritate censerentur sub terminis, in quibus ponuntur, si oportet addi terminos alios distrahentes, ne dicatur contra- dicentes, sub quibus verificentur. Verba autem Christi, quorum sane intelligen- cie detrahi videtur posicione ex aduerso, quamuis permulta illa sint, et quedam eorum alias inducta fuere, loco tamen isto annotanda sunt ex multis pauca, 10 epilogi modo et ordine, quo euangelia in libro canonis sacri nostris diebus scripta reperiuntur; similiter et de aliis libris noui testamenti. 5 Capitulum LVIII. Prosequitur de claritate data per Christum suis apostolis, quomodo illa est permaxime auctoritatis, quando professus est illos esse mundi lucem, sal terre, et quando apostolos nominauit deditque eis alli- 15 gandi et potestatem cuiuscumque operis, fidei quoque et disposicionis regni sui, conmemoratis presertim Luce et Iohannis euangelistarum testimoniis. Incipiendum igitur nunc est a precipua claritate, quam verba euangelii contestantur Christum dedisse discipulis suis, cum inquit: „Vos estis lux mundi." Hec etenim inter primas maxima fuit auctoritatum omnium apostolis concessa- 20 rum, dum eos appellauit lucem mundi, talesque eos fecit, quoniam sermo eius potestate plenus est, et omnia, quecumque voluit, fecit. Quid autem sit lucem mundi esse declarauit, cum de se ipso dixit: „Ego sum lux mundi,“ nam sub- iunxit: „Qui sequitur me, non ambulat in tenebris, sed habebit lumen vite." Propter quod intelligendum est de apostolis, quod doctrina eorum tenens lumen 25 vite habere censetur. Hac profecto nedum magna, sed maxima sistente clari- tate, de nullo quippe sanctorum, Christo et apostolis exceptis, scriptura simpli- citer, absolute quoque testatur esse lucem mundi, sed de quibusdam apostolus inquit, quod iam lux in domino essent, qui fuerant aliquando tenebre, ipsos et alios non mundi lucem, sed vocans filios lucis. Namque saluator de Iohanne 30 locutus Baptista, eciamsi eum conmendauit, eximie affirmans inter natos mulie- rum non surrexisse maiorem, profecto non lucem, sed lucernam appellauit, et expresse hanc denominacionem competere ei denegauit euangelista Iohannes, dum ait: „Non erat ille lux, sed vt testimonium perhiberet de lumine,“ Chri- stum autem, de quo Ysa predixerat datum esse in lucem gencium, nominat 35 lucem veram, omnem hominem illuminantem. Quia igitur saluator apostolos suos lucem mundi esse predixit, manifeste docuit permaximam esse auctori- tatem eorum, videlicet sequendam eorum esse doctrinam, vt illuminatricem
Strana 921
Liber XVII. Caput L VIII. 921 omnium hominum in hoc degencium mundo. At si ita esset, quod nisi a Petro illuminacio hec non competeret apostolis, iam ergo verba euangelii non veri- ficarentur de tempore presenti, sed futuro, quia pro tempore, quo Christus verba illa enuncciauit, non esset verum dicere: „Vos estis lux mundi,“ sed „vos eritis lux mundi“, videlicet, quando Petrus concesserit vobis huiusmodi auctoritatem, vel si de presenti intelligantur, adicienda esset condicio: „Vos estis lux mundi, si Petrus, quem ego constituam in summum pontificem, volue- rit.“ Ita est et de aliis verbis multis euangelii, cum inquit: „Vos estis sal terre, quodsi sal euanuerit, in quo salietur.“ Siquidem tempore prolacionis 10 horum verborum sal, quod Christus affirmauit apostolos esse, iam euanebat seu non erat, cum adhuc potestas summi pontificatus Petro concessa non esset, a quo erant potestatem accepturi. Per sal autem virtus intelligitur discrecio- nis, qua precellere subditos debent prelati omnes, vt inter se pacem habeant et populos, quibus president, in pace dirigant et gubernent, Marcho euangelista 15 describente, saluatorem dixisse apostolis suis: „Habete in vobis sal, et pacem habete inter vos.“ Et predixerat: „Omnis victima sale salietur. Bonum est sal; quodsi sal insulsum fuerit, in quo illud condietis?“ Pax etenim, quemad- modum sal ciborum, condimentum est omnium humanorum operum; illa nam- que sistente, eciam que sunt amara dulcescunt, et sine illa dulcia amarescunt. Si igitur per sal intellexit saluator discrecionis virtutem, qua prelati se ipsos in pace custodire et subditis pacem, quantum in ipsis est, donare seu procu- rare habent, quomodo sana intelligitur esse illa doctrina, a Christo nullam esse donatam facultatem ecclesie, vt pacem in se habeat et aliis procuret, nisi papa illi concedat potestatem; vt si ecclesia legittime congregata intendat ad pacem 25 Christianorum, quod papa prohibente desistere debeat; ut quid igitur discipu- lis suis, per quos ecclesia intelligitur, dixit Christus: „Vos estis sal terre, siquidem, quoniam Christus est pax nostra, qui fecit vtraque, vnum ad eum, in cuius virtute pax fit, permaxime decuit conmittere discipulis suis, que ad pacem sunt Ierusalem, et propterea, quod in sermone primo sub nomine salis 30 obscure dixerat, in vltimo testamento apertissime declarauit, dicens: „Pacem relinquo vobis, pacem meam do vobis,“ conmittens illis pacem habere inter se et procurare aliis. Que verba, quia presentis sunt temporis, nulla inuoluta obscuritate, sed omnis intelligencie claritate perspicua euidentissime docent, per semetipsum Christum eisdem conmisisse, vt pacem inter se haberent et aliis 35 procurarent, non vero, quod huiusmodi potestatem a Petro essent accepturi; dicit enim: „Pacem relinquo vobis, et pacem non Petri, sed meam do vobis." Equidem alius sensus omnino repugnare videtur verbis Christi inmediate sequen- tibus. Nam cum asseruit discipulos suos sal terre et lucem esse mundi, con- tinuo subiunxit: „Nolite putare, quoniam veni soluere legem aut prophetas; 40 non veni soluere, sed adimplere.“ Libros nempe intuenti Moysi euidentissime constat vigore legis illius facultatem competere sacerdotibus Leuitici generis, concessam fuisse eis a Deo potestatem iudicandi iudicii veritatem super omni 5 20
Liber XVII. Caput L VIII. 921 omnium hominum in hoc degencium mundo. At si ita esset, quod nisi a Petro illuminacio hec non competeret apostolis, iam ergo verba euangelii non veri- ficarentur de tempore presenti, sed futuro, quia pro tempore, quo Christus verba illa enuncciauit, non esset verum dicere: „Vos estis lux mundi,“ sed „vos eritis lux mundi“, videlicet, quando Petrus concesserit vobis huiusmodi auctoritatem, vel si de presenti intelligantur, adicienda esset condicio: „Vos estis lux mundi, si Petrus, quem ego constituam in summum pontificem, volue- rit.“ Ita est et de aliis verbis multis euangelii, cum inquit: „Vos estis sal terre, quodsi sal euanuerit, in quo salietur.“ Siquidem tempore prolacionis 10 horum verborum sal, quod Christus affirmauit apostolos esse, iam euanebat seu non erat, cum adhuc potestas summi pontificatus Petro concessa non esset, a quo erant potestatem accepturi. Per sal autem virtus intelligitur discrecio- nis, qua precellere subditos debent prelati omnes, vt inter se pacem habeant et populos, quibus president, in pace dirigant et gubernent, Marcho euangelista 15 describente, saluatorem dixisse apostolis suis: „Habete in vobis sal, et pacem habete inter vos.“ Et predixerat: „Omnis victima sale salietur. Bonum est sal; quodsi sal insulsum fuerit, in quo illud condietis?“ Pax etenim, quemad- modum sal ciborum, condimentum est omnium humanorum operum; illa nam- que sistente, eciam que sunt amara dulcescunt, et sine illa dulcia amarescunt. Si igitur per sal intellexit saluator discrecionis virtutem, qua prelati se ipsos in pace custodire et subditis pacem, quantum in ipsis est, donare seu procu- rare habent, quomodo sana intelligitur esse illa doctrina, a Christo nullam esse donatam facultatem ecclesie, vt pacem in se habeat et aliis procuret, nisi papa illi concedat potestatem; vt si ecclesia legittime congregata intendat ad pacem 25 Christianorum, quod papa prohibente desistere debeat; ut quid igitur discipu- lis suis, per quos ecclesia intelligitur, dixit Christus: „Vos estis sal terre, siquidem, quoniam Christus est pax nostra, qui fecit vtraque, vnum ad eum, in cuius virtute pax fit, permaxime decuit conmittere discipulis suis, que ad pacem sunt Ierusalem, et propterea, quod in sermone primo sub nomine salis 30 obscure dixerat, in vltimo testamento apertissime declarauit, dicens: „Pacem relinquo vobis, pacem meam do vobis,“ conmittens illis pacem habere inter se et procurare aliis. Que verba, quia presentis sunt temporis, nulla inuoluta obscuritate, sed omnis intelligencie claritate perspicua euidentissime docent, per semetipsum Christum eisdem conmisisse, vt pacem inter se haberent et aliis 35 procurarent, non vero, quod huiusmodi potestatem a Petro essent accepturi; dicit enim: „Pacem relinquo vobis, et pacem non Petri, sed meam do vobis." Equidem alius sensus omnino repugnare videtur verbis Christi inmediate sequen- tibus. Nam cum asseruit discipulos suos sal terre et lucem esse mundi, con- tinuo subiunxit: „Nolite putare, quoniam veni soluere legem aut prophetas; 40 non veni soluere, sed adimplere.“ Libros nempe intuenti Moysi euidentissime constat vigore legis illius facultatem competere sacerdotibus Leuitici generis, concessam fuisse eis a Deo potestatem iudicandi iudicii veritatem super omni 5 20
Strana 922
922 Liber XVII. Caput LVIII. difficili et ambiguo legis illius, obligatosque filios Israhel eciam sub pena sup- plicii vltimi facere, quodcumque illi dixissent. Quomodo igitur Christus dice- retur impleuisse legem, si in illa, que lex vtique erat vacuitatis, ministris a Deo concessa erat potestas determinandi dubia legis ipsius, in lege vero gra- cie, que est lex plenitudinis, nulla a Deo fuisset concessa potestas ministris 5 euangelii, sed quod illam ab homine queritare deberent. Siquidem amplioris glorie Christus, euangelii conditor, pre Moyse legis ministro habitus est, quia hic fidelis erat, sed tanquam famulus in domo, Christus vero tamquam filius in domo sua. Itaque, si in lege famuli ministri legis habuerunt potestatem a Deo intelligendum, id pocius in euangelio Christi, qui Deus est et dominus 10 legis illius, ministri quoque eius, videlicet Moysi, vocati legislatoris. Quocirca verba illa saluatoris: „Super cathedram Moysi sederunt scribe et Pharisei, omnia, quecumque dixerint vobis, seruate et facite“ intelligi profecto debent, vt potestate a Deo illis concessa competant hec ministris euangelii, ex inten- cione Christi profitentis, se venisse, vt legem adimpleret. Etenim apostolica 15 profitente doctrina, si „ministracio mortis, litteris deformata in lapidibus“ mini- stris legis illius „fuit in gloria", tanquam a Deo habentibus auctoritatem, „quo- modo non magis ministracio spiritus erit in gloria? Nam si ministracio damp- nacionis est in gloria, multo magis habundat ministerium iusticie in gloria. Hec enim differencia sermonis Christi ad sermones Phariseorum expresse narra- 20 tur ab euangelistis, testantibus admirari turbas super doctrina eius propterea. quod erat docens eos, sicut potestatem habens, et non sicut scribe eorum et Pharisei. Hii namque, etsi in sermonibus suis populum instruerent, illi sua- derent aut exhortarentur, vel si ad summum preciperent, id faciebant legis auctoritate, non vero propria, quemadmodum Christus. Sed et sermo eius modo 25 alio singulari erat, potestatem habens, quoniam continuo fiebat opere, quod sermone significabat. Dixit namque leproso: „Mundare“, et illico mundatus est, habenti manum aridam: „Extende“, et confestim extendit. Item paralitico: „Dimittuntur tibi peccata tua“, statimque aperciori miraculo ostendit omnibus esse verum, quia verbo eius tulit lectum suum, suamque iuit in domum, et ita 30 quampluribus aliis monstrauit exemplis sermonem suum potestate esse plenum. Quia igitur Christus affirmauit apostolos suos sal tèrre et lucem esse mundi, quomodo intelligendum est sermonem eius esse in potestate, si, quod dixit, non sermo quidem eius, sed effecturus Petri sermo erat, illis concessurus sal terre et lucem esse mundi. Ceterum narrante euangelista Matheo aliisque duobus, 35 quod oracione premissa vocatis ad se discipulis suis ex illis XII elegit Christus, quos et apostolos nominauit, nomen vero apostoli cum maxime dignitatis sit et potestatis, quia primi et principales ecclesie sunt ministri, quomodo intelligi potest verba Christi plenum habere sensum, si nomen, quod illis imposuit, cum eos apostolos nominauit, vacuum fuit et inane, velut carens omnino re signi- 40 ficata per illud, donec Petrus, qui nondum erat summus pontifex constitutus, illis concederet apostolatus sui virtutem atque potestatem? Dicunt enim a Petro
922 Liber XVII. Caput LVIII. difficili et ambiguo legis illius, obligatosque filios Israhel eciam sub pena sup- plicii vltimi facere, quodcumque illi dixissent. Quomodo igitur Christus dice- retur impleuisse legem, si in illa, que lex vtique erat vacuitatis, ministris a Deo concessa erat potestas determinandi dubia legis ipsius, in lege vero gra- cie, que est lex plenitudinis, nulla a Deo fuisset concessa potestas ministris 5 euangelii, sed quod illam ab homine queritare deberent. Siquidem amplioris glorie Christus, euangelii conditor, pre Moyse legis ministro habitus est, quia hic fidelis erat, sed tanquam famulus in domo, Christus vero tamquam filius in domo sua. Itaque, si in lege famuli ministri legis habuerunt potestatem a Deo intelligendum, id pocius in euangelio Christi, qui Deus est et dominus 10 legis illius, ministri quoque eius, videlicet Moysi, vocati legislatoris. Quocirca verba illa saluatoris: „Super cathedram Moysi sederunt scribe et Pharisei, omnia, quecumque dixerint vobis, seruate et facite“ intelligi profecto debent, vt potestate a Deo illis concessa competant hec ministris euangelii, ex inten- cione Christi profitentis, se venisse, vt legem adimpleret. Etenim apostolica 15 profitente doctrina, si „ministracio mortis, litteris deformata in lapidibus“ mini- stris legis illius „fuit in gloria", tanquam a Deo habentibus auctoritatem, „quo- modo non magis ministracio spiritus erit in gloria? Nam si ministracio damp- nacionis est in gloria, multo magis habundat ministerium iusticie in gloria. Hec enim differencia sermonis Christi ad sermones Phariseorum expresse narra- 20 tur ab euangelistis, testantibus admirari turbas super doctrina eius propterea. quod erat docens eos, sicut potestatem habens, et non sicut scribe eorum et Pharisei. Hii namque, etsi in sermonibus suis populum instruerent, illi sua- derent aut exhortarentur, vel si ad summum preciperent, id faciebant legis auctoritate, non vero propria, quemadmodum Christus. Sed et sermo eius modo 25 alio singulari erat, potestatem habens, quoniam continuo fiebat opere, quod sermone significabat. Dixit namque leproso: „Mundare“, et illico mundatus est, habenti manum aridam: „Extende“, et confestim extendit. Item paralitico: „Dimittuntur tibi peccata tua“, statimque aperciori miraculo ostendit omnibus esse verum, quia verbo eius tulit lectum suum, suamque iuit in domum, et ita 30 quampluribus aliis monstrauit exemplis sermonem suum potestate esse plenum. Quia igitur Christus affirmauit apostolos suos sal tèrre et lucem esse mundi, quomodo intelligendum est sermonem eius esse in potestate, si, quod dixit, non sermo quidem eius, sed effecturus Petri sermo erat, illis concessurus sal terre et lucem esse mundi. Ceterum narrante euangelista Matheo aliisque duobus, 35 quod oracione premissa vocatis ad se discipulis suis ex illis XII elegit Christus, quos et apostolos nominauit, nomen vero apostoli cum maxime dignitatis sit et potestatis, quia primi et principales ecclesie sunt ministri, quomodo intelligi potest verba Christi plenum habere sensum, si nomen, quod illis imposuit, cum eos apostolos nominauit, vacuum fuit et inane, velut carens omnino re signi- 40 ficata per illud, donec Petrus, qui nondum erat summus pontifex constitutus, illis concederet apostolatus sui virtutem atque potestatem? Dicunt enim a Petro
Strana 923
Liber XVII. Caput L VIII. 923 solo claues ceteros apostolos recepisse. Sed etsi ita est, quod nomen apostoli nunquam in scripturis sacris vel aliis quibuslibet reperitur, nisi cum primum ab ore Christi processit, quando XII elegit, et eos apostolos nominauit, quomodo stare potest secundum racionem fidei, vt conueniat Christi dignitati, primeque 5 omnium tam celestium quam terrestrium auctoritati, hoc nomen apostolatus discipulis suis Christum primum imposuisse, et quos ipse hoc nomine appella- uit, caruisse re significata per illud? Quis vnquam hoc dicere volet? Si nam- que primus Adam, cum imposuit nomina rebus, illa imposuisse dicitur vnicui- que rei ab essencia vel proprietate, non quidem futura, sed illi inexistenti. quomodo Christus, cuius sermo in potestate erat, suis discipulis imposuit nomen inane? Equidem vbi scriptura testatur, Deum imposuisse nomen persone ali- cui met scriptura ipsa manifestat, quod persona illa super ceteras splenduit singulari magnificencia, et quoniam, vt sanctus Lucas refert, XII, quos Christus elegit, apostolos nominauit, intelligendum sane est in eadem nominacione apo- 15 stolatus excellenciam contulisse, ne huiusmodi nomen velut inane et vacuum illis fuerit. Nec obuiat, quod dicitur sermone communi Christum in vltima cena, quando sacramentum instituit, presbiteros et episcopos eos fecisse. Siqui- dem apostolatus ab episcopatu differt, quouis electo in summum pontificem, si iam non est episcopus, data litterarum suarum designante sub nomine aposto- 20 latus assumpti, non vero pontificatus, quemadmodum post insignia assumpta coronacionis, huiusmodi eciam contestante differencia ex verbis apostoli, nomi- nantis Ihesum apostolum et pontificem. Propter quod electi confirmati in epi- scopos aut in superiores dignitates similiter et cardinales, quamuis episcopi non sint, successores dicuntur apostolorum. Quia igitur Christus XII, quos elegit, 25 apostolos nominauit, intelligencia illa minime sana videtur nullam a Christo, sed post eius ascensionem apostolatus potestatem a Petro suscepisse, de con- trario contestante in quibusuis aliis potestatibus, verbo Christi designatis; nam cum illis dixit: „Infirmos curate, mortuos suscitate, leprosos mundate, demones eicite“ profecto in verbis istis intelligitur potestas eisdem concessa a Christo, 30 quomodo eciam LXXII discipuli reuersi cum gaudio dixerunt ad Christum, quod demonia in nomine suo eis subicerentur, et ipse illis respondit: „Ecce dedi vobis potestatem calcandi supra serpentes et scorpiones et super omnem virtu- tem inimici, et nichil vobis nocebit.“ Si igitur Christus LXXII discipulis, quos non elegit, sed designauit, potestatem dedit, haud dubio intelligendum est, quod 35 potestatem competentem huic nomini dedit XII, quos elegit et apostolos nomina- uit, dum apostolatus potestas ex Deo, non vero ex hominibus est, nulla creata virtute attingente effectum operis ab eadem emanantis potestate. Sed et con- traria intelligencia racioni fidei minime consonat apostolos nominasse Christum, nec ab eo, sed a Petro suscepisse potestatem, quasi discipulus sit supra magi- 40 strum, et seruus supra dominum suum, vt quod minus contulit dominus, seruus suppleat doceatque discipulus, quos magister non docuit; cum tamen de Christo expresse legatur circa doctrinam apostolorum intendisse speciali modo parabolas 10 Scriptores III. 117
Liber XVII. Caput L VIII. 923 solo claues ceteros apostolos recepisse. Sed etsi ita est, quod nomen apostoli nunquam in scripturis sacris vel aliis quibuslibet reperitur, nisi cum primum ab ore Christi processit, quando XII elegit, et eos apostolos nominauit, quomodo stare potest secundum racionem fidei, vt conueniat Christi dignitati, primeque 5 omnium tam celestium quam terrestrium auctoritati, hoc nomen apostolatus discipulis suis Christum primum imposuisse, et quos ipse hoc nomine appella- uit, caruisse re significata per illud? Quis vnquam hoc dicere volet? Si nam- que primus Adam, cum imposuit nomina rebus, illa imposuisse dicitur vnicui- que rei ab essencia vel proprietate, non quidem futura, sed illi inexistenti. quomodo Christus, cuius sermo in potestate erat, suis discipulis imposuit nomen inane? Equidem vbi scriptura testatur, Deum imposuisse nomen persone ali- cui met scriptura ipsa manifestat, quod persona illa super ceteras splenduit singulari magnificencia, et quoniam, vt sanctus Lucas refert, XII, quos Christus elegit, apostolos nominauit, intelligendum sane est in eadem nominacione apo- 15 stolatus excellenciam contulisse, ne huiusmodi nomen velut inane et vacuum illis fuerit. Nec obuiat, quod dicitur sermone communi Christum in vltima cena, quando sacramentum instituit, presbiteros et episcopos eos fecisse. Siqui- dem apostolatus ab episcopatu differt, quouis electo in summum pontificem, si iam non est episcopus, data litterarum suarum designante sub nomine aposto- 20 latus assumpti, non vero pontificatus, quemadmodum post insignia assumpta coronacionis, huiusmodi eciam contestante differencia ex verbis apostoli, nomi- nantis Ihesum apostolum et pontificem. Propter quod electi confirmati in epi- scopos aut in superiores dignitates similiter et cardinales, quamuis episcopi non sint, successores dicuntur apostolorum. Quia igitur Christus XII, quos elegit, 25 apostolos nominauit, intelligencia illa minime sana videtur nullam a Christo, sed post eius ascensionem apostolatus potestatem a Petro suscepisse, de con- trario contestante in quibusuis aliis potestatibus, verbo Christi designatis; nam cum illis dixit: „Infirmos curate, mortuos suscitate, leprosos mundate, demones eicite“ profecto in verbis istis intelligitur potestas eisdem concessa a Christo, 30 quomodo eciam LXXII discipuli reuersi cum gaudio dixerunt ad Christum, quod demonia in nomine suo eis subicerentur, et ipse illis respondit: „Ecce dedi vobis potestatem calcandi supra serpentes et scorpiones et super omnem virtu- tem inimici, et nichil vobis nocebit.“ Si igitur Christus LXXII discipulis, quos non elegit, sed designauit, potestatem dedit, haud dubio intelligendum est, quod 35 potestatem competentem huic nomini dedit XII, quos elegit et apostolos nomina- uit, dum apostolatus potestas ex Deo, non vero ex hominibus est, nulla creata virtute attingente effectum operis ab eadem emanantis potestate. Sed et con- traria intelligencia racioni fidei minime consonat apostolos nominasse Christum, nec ab eo, sed a Petro suscepisse potestatem, quasi discipulus sit supra magi- 40 strum, et seruus supra dominum suum, vt quod minus contulit dominus, seruus suppleat doceatque discipulus, quos magister non docuit; cum tamen de Christo expresse legatur circa doctrinam apostolorum intendisse speciali modo parabolas 10 Scriptores III. 117
Strana 924
924 Liber XVII. Caput LVIII. seorsum et omnia illis disserentem, necnon profitentem datum esse eis nosse misterium regni celorum, aliis vero non esse datum. At cum subiunxerit: „Discipulo sufficit, vt sit sicut magister suus, et seruo sicut dominus eius“. satis est intelligere, vt sicut Petrus siue quicumque summus pontifex, mittens legatos de latere siue delegatos suos, potestatem dat illis, quam primo non habuerunt, sic et Christum potestatem dedisse apostolis suis, quando misit illos predicare regnum Dei. Nam quod papa, qui seruus Christi est, ymmo seruus seruorum eius, missis ab eo in legacionem plenitudinem conferat potestatis, non vero id fecerit Christus, qui dominus est et magister, iam seruus non esset sicut dominus, vel discipulus sicut magister eius. Attendat itaque posicionem 10 illam sustinere volens, si non mediocris iniuria Christo irrogatur, ipsum apo- stolos constituisse et Petrum illis dedisse potestatem. Huiusmodi quippe honori- ficenciam solum retulit Deo patri, quando Iacobo et Iohanne ab eo petentibus, vt vnus ad dextram, alius ad sinistram cum eo sederent in gloria sua, respon- dit eius non esse dare illis, sed quibus erat paratum a patre suo. Qui cum 15 omne iudicium filio dederit, non Petri, sed eius erat dare apostolis potestatem iudicandi, prout fecit, illis dicens: „Vos, qui reliquistis omnia et secuti estis me, sedebitis et vos super sedes XII, iudicantes XII tribus Israhel.“ Expressis- sime autem et magnifice euangelista Matheus mencionem facit de potestate per Christum concessa apostolis, testimonium perhibens, Christum dixisse eis: 20 „Amen dico vobis, quecumque ligaueritis super terram, erunt ligata et in celo, et quecumque solueritis super terram, erunt soluta et in celo.“ De qua pote- state, quoniam in eiusmodi disputacione quam multa plenius dicta fuere, loco isto aliud dicendum non est, nisi quod cum ex ordine scripture et ex ipsis verbis constet Christum locutum fuisse dispositiue et cum iuramento, non exi- 25 gue detrahere videtur euangelice doctrine qui affirmat nullam a Christo fuisse apostolis suis traditam potestatem; eodem euangelista iterum referente, quod in celum ascensurus illis dixit Christus: „Data est michi omnis potestas in celo et in terra. Euntes ergo docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine patris, et filii, et spiritus sancti, docentes eos seruare omnia, quecumque man- 30 daui vobis. Et ecce ego vobiscum sum omnibus diebus vsque ad consumacio- nem seculi.“ Quibus sane verbis vltimo prolatis saluator confirmat euidenter sentenciam pluries commemoratam, potestatem datam apostolis intelligendam esse quantum ad eorum successores, apostolis haud dubio non permansuris vsque ad mundi finem. Sed et in primis verbis huius alloquii Christi ad disci- 35 pulos suos bina seu vna in plenitudine concessa auctoritas eisdem intelligitur, docendi videlicet omnes gentes, vt fidem susciperent, et postquam suscepissent, docendi eos seruare omnia, que Christus mandauit, et quoniam de huiusmodi potestate expresse in euangelio legitur. Quod vero Petro eisdem hanc vel aliam concesserit potestatem, in nulla legitur scriptura tante auctoritatis. Quo- 40 modo igitur sponte affirmare quemquam decet nullam a Christo, sed a Petro potestatem apostolos suscepisse? Siquidem verba Mathei euangeliste in proximo 5
924 Liber XVII. Caput LVIII. seorsum et omnia illis disserentem, necnon profitentem datum esse eis nosse misterium regni celorum, aliis vero non esse datum. At cum subiunxerit: „Discipulo sufficit, vt sit sicut magister suus, et seruo sicut dominus eius“. satis est intelligere, vt sicut Petrus siue quicumque summus pontifex, mittens legatos de latere siue delegatos suos, potestatem dat illis, quam primo non habuerunt, sic et Christum potestatem dedisse apostolis suis, quando misit illos predicare regnum Dei. Nam quod papa, qui seruus Christi est, ymmo seruus seruorum eius, missis ab eo in legacionem plenitudinem conferat potestatis, non vero id fecerit Christus, qui dominus est et magister, iam seruus non esset sicut dominus, vel discipulus sicut magister eius. Attendat itaque posicionem 10 illam sustinere volens, si non mediocris iniuria Christo irrogatur, ipsum apo- stolos constituisse et Petrum illis dedisse potestatem. Huiusmodi quippe honori- ficenciam solum retulit Deo patri, quando Iacobo et Iohanne ab eo petentibus, vt vnus ad dextram, alius ad sinistram cum eo sederent in gloria sua, respon- dit eius non esse dare illis, sed quibus erat paratum a patre suo. Qui cum 15 omne iudicium filio dederit, non Petri, sed eius erat dare apostolis potestatem iudicandi, prout fecit, illis dicens: „Vos, qui reliquistis omnia et secuti estis me, sedebitis et vos super sedes XII, iudicantes XII tribus Israhel.“ Expressis- sime autem et magnifice euangelista Matheus mencionem facit de potestate per Christum concessa apostolis, testimonium perhibens, Christum dixisse eis: 20 „Amen dico vobis, quecumque ligaueritis super terram, erunt ligata et in celo, et quecumque solueritis super terram, erunt soluta et in celo.“ De qua pote- state, quoniam in eiusmodi disputacione quam multa plenius dicta fuere, loco isto aliud dicendum non est, nisi quod cum ex ordine scripture et ex ipsis verbis constet Christum locutum fuisse dispositiue et cum iuramento, non exi- 25 gue detrahere videtur euangelice doctrine qui affirmat nullam a Christo fuisse apostolis suis traditam potestatem; eodem euangelista iterum referente, quod in celum ascensurus illis dixit Christus: „Data est michi omnis potestas in celo et in terra. Euntes ergo docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine patris, et filii, et spiritus sancti, docentes eos seruare omnia, quecumque man- 30 daui vobis. Et ecce ego vobiscum sum omnibus diebus vsque ad consumacio- nem seculi.“ Quibus sane verbis vltimo prolatis saluator confirmat euidenter sentenciam pluries commemoratam, potestatem datam apostolis intelligendam esse quantum ad eorum successores, apostolis haud dubio non permansuris vsque ad mundi finem. Sed et in primis verbis huius alloquii Christi ad disci- 35 pulos suos bina seu vna in plenitudine concessa auctoritas eisdem intelligitur, docendi videlicet omnes gentes, vt fidem susciperent, et postquam suscepissent, docendi eos seruare omnia, que Christus mandauit, et quoniam de huiusmodi potestate expresse in euangelio legitur. Quod vero Petro eisdem hanc vel aliam concesserit potestatem, in nulla legitur scriptura tante auctoritatis. Quo- 40 modo igitur sponte affirmare quemquam decet nullam a Christo, sed a Petro potestatem apostolos suscepisse? Siquidem verba Mathei euangeliste in proximo 5
Strana 925
Liber XVII. Caput LVIII. 925 annotatis passibus conmemorata contrariam demonstrant intelligenciam, obscu- randam minime alterius cuiusuis auctoritate. Auctoritas quippe euangeliorum permaxima omnium est auctoritatum, et in exhibicione testimonii per Christum apostolis suis fuisse concessam potestatem, non Matheus solum, sed et alii tres eciam describunt, paucioribus autem locis. Sed in illis perspicue Marcus euan- gelista, qui narracione seriosa miraculorum a Christo factorum replens librum suum in fine narrate doctrine testimonium profert, posicionem ex aduerso velut omnino interimens, dum testatur Christum dixisse similem se fore homini, qui peregre profectus reliquit domum suam et dedit seruis suis potestatem cuius- 10 que operis. Itaque affirmat Christum, priusquam peregre profectus esset, hoc est carnem, quam assumpserat, in celum perferret, dedisse apostolis, seruis suis, potestatis plenitudinem, quia potestatem cuiusque operis; quod vtique a Christo dictum fuit, priusquam Petro suas conmitteret oues pascendas. At quod ante suam ascensionem suis apostolis Christus potestatem dederit, Marcus 15 expressiori adhuc refert testimonio, dicens nouissime recumbentibus vndecim discipulis apparuisse illis Ihesum et dixisse eis: „Euntes in mundum vniuersum predicate euangelium omni creature. Qui crediderit et baptisatus fuerit, saluus erit, qui vero non crediderit, condempnabitur.“ Hec profecto permaxima aucto- ritas est a Christo suis concessa discipulis, vt verbo predicacionis eorum con- 20 stet omnium hominum salus atque dampnacio. Etenim, si nullam habenti iuris- diccionem seu auctoritatem non paretur impune, quomodo apostolis nulla fuit a Christo concessa potestas, quando expresse testatus est, quod eorum doctrine credentes salui, non vero credentes condempnandi essent, pena hac certe maiori essente, quam vltimi supplicii corporalis. Lucas porro euangelista multa eciam 25 profert testimonia de huiusmodi concessa potestate, presertim, cum refert Chri- stum discipulis suis dixisse: „Qui vos audit, me audit, et qui vos spernit, me spernit, qui autem spernit me, spernit eum, qui me misit.“ Qua auctoritate nichil sublimius dici potest, dum Christus per discipulos suos voluit se ipsum representari, tanquam in eis loquentibus loqueretur, et quod illos audientes se 30 ipsum audire censerentur. Similiter et illos spernentes, nec tantum se, sed eciam qui misit eum, patrem, sentencia hac connexione irrefragabili ex prima dependente, cum inquit: "qui vos audit, me audit“. Sed et verba illa ponderis profecto maximi in vltima cena dicta apostolis suis excellentissimam denotant potestatem, nec in futurum a se vel ab alio, sed statim illis fuisse concessam, 35 dum illis ait: „Ego dispono vobis, sicut disposuit michi pater meus regnum, vt edatis et bibatis super mensam meam in regno meo, et sedeatis super thro- nos XII, iudicantes XII tribus Israhel.“ Horum nempe sentencia verborum con- misit eis regimen militantis ecclesie, sicut ei conmiserat pater suus, per hoc satisfaciens contencioni eorum tunc et primo bis facte, quis eorum videretur 40 esse maior, dum omnes constituit reges, disponens eis regnum, sicut disposuit ei pater suus. Sed insinuata primo humilitatis doctrina, vt qui maior in eis esset, fieret sicut minor, et qui preceptor, sicut minister. Itaque id, quod duo 5 117*
Liber XVII. Caput LVIII. 925 annotatis passibus conmemorata contrariam demonstrant intelligenciam, obscu- randam minime alterius cuiusuis auctoritate. Auctoritas quippe euangeliorum permaxima omnium est auctoritatum, et in exhibicione testimonii per Christum apostolis suis fuisse concessam potestatem, non Matheus solum, sed et alii tres eciam describunt, paucioribus autem locis. Sed in illis perspicue Marcus euan- gelista, qui narracione seriosa miraculorum a Christo factorum replens librum suum in fine narrate doctrine testimonium profert, posicionem ex aduerso velut omnino interimens, dum testatur Christum dixisse similem se fore homini, qui peregre profectus reliquit domum suam et dedit seruis suis potestatem cuius- 10 que operis. Itaque affirmat Christum, priusquam peregre profectus esset, hoc est carnem, quam assumpserat, in celum perferret, dedisse apostolis, seruis suis, potestatis plenitudinem, quia potestatem cuiusque operis; quod vtique a Christo dictum fuit, priusquam Petro suas conmitteret oues pascendas. At quod ante suam ascensionem suis apostolis Christus potestatem dederit, Marcus 15 expressiori adhuc refert testimonio, dicens nouissime recumbentibus vndecim discipulis apparuisse illis Ihesum et dixisse eis: „Euntes in mundum vniuersum predicate euangelium omni creature. Qui crediderit et baptisatus fuerit, saluus erit, qui vero non crediderit, condempnabitur.“ Hec profecto permaxima aucto- ritas est a Christo suis concessa discipulis, vt verbo predicacionis eorum con- 20 stet omnium hominum salus atque dampnacio. Etenim, si nullam habenti iuris- diccionem seu auctoritatem non paretur impune, quomodo apostolis nulla fuit a Christo concessa potestas, quando expresse testatus est, quod eorum doctrine credentes salui, non vero credentes condempnandi essent, pena hac certe maiori essente, quam vltimi supplicii corporalis. Lucas porro euangelista multa eciam 25 profert testimonia de huiusmodi concessa potestate, presertim, cum refert Chri- stum discipulis suis dixisse: „Qui vos audit, me audit, et qui vos spernit, me spernit, qui autem spernit me, spernit eum, qui me misit.“ Qua auctoritate nichil sublimius dici potest, dum Christus per discipulos suos voluit se ipsum representari, tanquam in eis loquentibus loqueretur, et quod illos audientes se 30 ipsum audire censerentur. Similiter et illos spernentes, nec tantum se, sed eciam qui misit eum, patrem, sentencia hac connexione irrefragabili ex prima dependente, cum inquit: "qui vos audit, me audit“. Sed et verba illa ponderis profecto maximi in vltima cena dicta apostolis suis excellentissimam denotant potestatem, nec in futurum a se vel ab alio, sed statim illis fuisse concessam, 35 dum illis ait: „Ego dispono vobis, sicut disposuit michi pater meus regnum, vt edatis et bibatis super mensam meam in regno meo, et sedeatis super thro- nos XII, iudicantes XII tribus Israhel.“ Horum nempe sentencia verborum con- misit eis regimen militantis ecclesie, sicut ei conmiserat pater suus, per hoc satisfaciens contencioni eorum tunc et primo bis facte, quis eorum videretur 40 esse maior, dum omnes constituit reges, disponens eis regnum, sicut disposuit ei pater suus. Sed insinuata primo humilitatis doctrina, vt qui maior in eis esset, fieret sicut minor, et qui preceptor, sicut minister. Itaque id, quod duo 5 117*
Strana 926
926 Liber XVII. Caput LVIII. specialiter pecierant, Iacobus et Iohannes, sedere ad dextram et sinistram eius, omnibus simul concessit sedere in regno suo super mensam suam, quam in conspectu suo parauit aduersus omnes tribulantes eos, et quam diuina sapien- cia proposuit, vinum miscens ad ymolandum victimas laudum dignarum. Cum igitur ex hoc loco euidentissime constet Christum conmisisse regimen ecclesie apostolis suis, sentire certe potest aduersa posicio, si multum detrahat sane intelligencie doctrine euangelice, affirmans, ceteros apostolos, tanquam nichil eis contulerit Christus, claues recepisse a Petro. Quid namque maius eisdem conferre Christus potuit, quam regnum seu regimen ecclesie, quod a patre suscepit, et sicut ei pater disposuit? Habentes ergo regnum a domino nulla- 10 tenus verisimile est a Petro suscepisse vel eis contulisse Petrum, hoc nolente Petro ipso, videlicet se esse discipulum supra suum magistrum, et illis eciam irrogare iniuriam Christo nolentibus a seruo petituris seu recepturis, quod illis contulerat dominus. Quamuis autem disposicio hec singulariter pertinere ad apostolos videatur, dum Christus premiserit tanquam disposicionis huius racio- 15 nem apostolis dicens: „Vos autem estis, qui permansistis mecum in temptacio- nibus meis, et ego dispono vobis“ etc., quasi verba disposicionis de regno solum pro vna vice verificentur, et quod pertinere debeant ad apostolos, non vero successores eorum, quoniam ipsi specialiter, non autem episcopi cum Christo in temptacionibus permansere, responderi potest, quod licet verba 20 ista attenciori consideracione respicere ita, vt perfectus ac permanens sit eorum sensus, videlicet, quod et ad successores eorum pertinent, et quod apostolorum respectu intelligenciam habeant singularem; singularem vtique, tanquam ipsis apostolis omnibus simul et singulis seorsum, quamdiu vixerunt, plenitudo pote- statis compecierit ad regendum populum Dei, prout intelligencie plures iam 25 patefecerunt. Et nichilominus, quia disposicio regni militantis ecclesie vsque in finem seculi est permansura, id quod isto loco apostolis concessum est, pertinere intelligatur ad epicopos, successores eorum, cum in simul congregati conueniunt, non autem singillatim deficiente hiis multiplici excellencia, que apostolis affuit. Fuit quippe illis, quamdiu vixerunt, cor vnum et anima vna, 30 neque quisquam eorum, que possidebat, aliquid suum esse dicebat, sed erant illis conmunia omnia, vnde et quietissima vita inter eos erat, et regimen populi fidelis per eos disponebatur in pace, duobus illis verbis, que omnem in hominibus contencionem efficiunt, „meum“ videlicet et „tuum“, inter ipsos apo- stolos minime habentibus locum, in quibus vnus erat spiritus et vna fides 35 omnino. Quocirca in eis contraria non operabatur vnus atque idem spiritus, a quo vt filii Dei agebantur. Quem vtique sensum saluator significauit in verbis suis, ydoneos ipsos singulumque eorum reputans ad regnum, quod dis- posuit ei pater suus, dum testatus est permansisse eos firmiter secum in temp- tacionibus suis. Quos haud dubio maximas fuisse intelligendum est, quia 40 pugna Christi, quamdiu in hoc mundo vixit, non cum malignorum quouis spiri- tuum, sed fuit cum principe mundi huius, nedum quando in deserto ieiunauit 5
926 Liber XVII. Caput LVIII. specialiter pecierant, Iacobus et Iohannes, sedere ad dextram et sinistram eius, omnibus simul concessit sedere in regno suo super mensam suam, quam in conspectu suo parauit aduersus omnes tribulantes eos, et quam diuina sapien- cia proposuit, vinum miscens ad ymolandum victimas laudum dignarum. Cum igitur ex hoc loco euidentissime constet Christum conmisisse regimen ecclesie apostolis suis, sentire certe potest aduersa posicio, si multum detrahat sane intelligencie doctrine euangelice, affirmans, ceteros apostolos, tanquam nichil eis contulerit Christus, claues recepisse a Petro. Quid namque maius eisdem conferre Christus potuit, quam regnum seu regimen ecclesie, quod a patre suscepit, et sicut ei pater disposuit? Habentes ergo regnum a domino nulla- 10 tenus verisimile est a Petro suscepisse vel eis contulisse Petrum, hoc nolente Petro ipso, videlicet se esse discipulum supra suum magistrum, et illis eciam irrogare iniuriam Christo nolentibus a seruo petituris seu recepturis, quod illis contulerat dominus. Quamuis autem disposicio hec singulariter pertinere ad apostolos videatur, dum Christus premiserit tanquam disposicionis huius racio- 15 nem apostolis dicens: „Vos autem estis, qui permansistis mecum in temptacio- nibus meis, et ego dispono vobis“ etc., quasi verba disposicionis de regno solum pro vna vice verificentur, et quod pertinere debeant ad apostolos, non vero successores eorum, quoniam ipsi specialiter, non autem episcopi cum Christo in temptacionibus permansere, responderi potest, quod licet verba 20 ista attenciori consideracione respicere ita, vt perfectus ac permanens sit eorum sensus, videlicet, quod et ad successores eorum pertinent, et quod apostolorum respectu intelligenciam habeant singularem; singularem vtique, tanquam ipsis apostolis omnibus simul et singulis seorsum, quamdiu vixerunt, plenitudo pote- statis compecierit ad regendum populum Dei, prout intelligencie plures iam 25 patefecerunt. Et nichilominus, quia disposicio regni militantis ecclesie vsque in finem seculi est permansura, id quod isto loco apostolis concessum est, pertinere intelligatur ad epicopos, successores eorum, cum in simul congregati conueniunt, non autem singillatim deficiente hiis multiplici excellencia, que apostolis affuit. Fuit quippe illis, quamdiu vixerunt, cor vnum et anima vna, 30 neque quisquam eorum, que possidebat, aliquid suum esse dicebat, sed erant illis conmunia omnia, vnde et quietissima vita inter eos erat, et regimen populi fidelis per eos disponebatur in pace, duobus illis verbis, que omnem in hominibus contencionem efficiunt, „meum“ videlicet et „tuum“, inter ipsos apo- stolos minime habentibus locum, in quibus vnus erat spiritus et vna fides 35 omnino. Quocirca in eis contraria non operabatur vnus atque idem spiritus, a quo vt filii Dei agebantur. Quem vtique sensum saluator significauit in verbis suis, ydoneos ipsos singulumque eorum reputans ad regnum, quod dis- posuit ei pater suus, dum testatus est permansisse eos firmiter secum in temp- tacionibus suis. Quos haud dubio maximas fuisse intelligendum est, quia 40 pugna Christi, quamdiu in hoc mundo vixit, non cum malignorum quouis spiri- tuum, sed fuit cum principe mundi huius, nedum quando in deserto ieiunauit 5
Strana 927
Liber XVII. Caput L VIII. 927 XL diebus, quia tunc non cum eo apostoli permanebant, nondum ad apostolatum assumpti, sed postquam predicare cepit, illo amplius seuiente, et tanquam forti armato custodiente atrium suum. Sed cum in Christo nichil inuenerit, et ipse attestatur permansisse secum firmiter apostolos in temptacionibus suis, merito apostolorum respectu verba Christi intelligenciam habent singularem, vt omni- bus et singulis regimen conmiserit militantis ecclesie, sessuris super thro- nos XII, iudicaturis XII tribus Israhel. Id enim Iacobus intellexit sibi com- petere, dum canonicam suam scripsit XII tribubus in dispersione constitutis, in illa non solum docens, sed de agendis per vniuersos fideles ordinans et dis- 10 ponens. Quia igitur Christus presentis temporis verbo et reddita causa tante potestatis dixit: „Et ego dispono vobis regnum,“ verba hec non paciuntur ex- poni eiusmodi potestatem a Petro, non vero a Christo illis concessam fuisse. Est preterea locus alter, quo euangelista Lucas refert Christum aperuisse apo- stolis intellectum ad scripturas intelligendas, vt plenopere in eis doctrine aucto- 15 ritas resplenderet. Hec autem, prout XVI. intelligencia denotauit, manifestacio indubia est veritatis, quod agere nequit sola fides, cuius proprium est adherere firmiter rebus creditis ex auctoritate dicentis, sed id agere potest intelligencie virtus, fidem subsequens, Ysaia testante neminem posse intelligere diuinorum eloquiorum veritatem, nisi primo crediderit. Et quoniam apostoli, quando mani- 20 festauit se eis post resurreccionem, perfecte crediderunt, Thoma, qui incredulus magis inter eos videbatur, profitente, quod Ihesus esset dominus eius et Deus eius, vtique eis perfecte credentibus aperuit sensum, vt intelligerent scripturas; erant quippe alios docturi fidem catholicam. Docere autem perfecte non potest, nisi qui primo intelligit. Vt igitur in eis esset doctrine perfecte auctoritas, 25 aperuit sensum, vt intelligerent scripturas. Iohannes porro euangelista, quo- modo alcius intellexit misterium fidei, ita et sublimius declarauit non tam miracula gesta per Christum, quam enarrans doctrinam eius; arbitratus nempe est ad miracula facta per Christum trium sufficere testimonium euangelistarum, in doctrina igitur narrata per eum precipua illi cura fuit, vltima eius descri- 30 bere verba in die cene apostolis exarata. Inter que de eorum auctoritate doctrine singulare testimonium exhibuit, dum refert Christum dixisse eis: „Hec locutus sum vobis apud vos manens; paraclitus autem spiritus sanctus, quem mittet pater in nomine meo, ille vos docebit omnia, et suggeret vobis omnia, quecumque dixero vobis.“ Et iterum: „Cum autem venerit ille spiritus veri- 35 tatis, ille docebit vos omnem veritatem.“ Itaque noticia omnis veritatis necces- sarie ad salutem fidelium penes ecclesiam residet, non vero penes aliquem singularem, quia plurali dictum est numero: „Docebit vos omnem veritatem.“ Predixerat namque: „Ego rogo patrem, et alium paraclitum dabit vobis, vt maneat vobiscum in eternum, spiritum veritatis, quem mundus non potest 40 capere, quia non videt eum, neque scit eum; vos autem cognoscetis eum, quia apud vos manebit, et in vobis erit.“ Verba nempe ista veritatem non acci- piencia de aliqua persona singulari, quoniam de illa certum est in eternum 5
Liber XVII. Caput L VIII. 927 XL diebus, quia tunc non cum eo apostoli permanebant, nondum ad apostolatum assumpti, sed postquam predicare cepit, illo amplius seuiente, et tanquam forti armato custodiente atrium suum. Sed cum in Christo nichil inuenerit, et ipse attestatur permansisse secum firmiter apostolos in temptacionibus suis, merito apostolorum respectu verba Christi intelligenciam habent singularem, vt omni- bus et singulis regimen conmiserit militantis ecclesie, sessuris super thro- nos XII, iudicaturis XII tribus Israhel. Id enim Iacobus intellexit sibi com- petere, dum canonicam suam scripsit XII tribubus in dispersione constitutis, in illa non solum docens, sed de agendis per vniuersos fideles ordinans et dis- 10 ponens. Quia igitur Christus presentis temporis verbo et reddita causa tante potestatis dixit: „Et ego dispono vobis regnum,“ verba hec non paciuntur ex- poni eiusmodi potestatem a Petro, non vero a Christo illis concessam fuisse. Est preterea locus alter, quo euangelista Lucas refert Christum aperuisse apo- stolis intellectum ad scripturas intelligendas, vt plenopere in eis doctrine aucto- 15 ritas resplenderet. Hec autem, prout XVI. intelligencia denotauit, manifestacio indubia est veritatis, quod agere nequit sola fides, cuius proprium est adherere firmiter rebus creditis ex auctoritate dicentis, sed id agere potest intelligencie virtus, fidem subsequens, Ysaia testante neminem posse intelligere diuinorum eloquiorum veritatem, nisi primo crediderit. Et quoniam apostoli, quando mani- 20 festauit se eis post resurreccionem, perfecte crediderunt, Thoma, qui incredulus magis inter eos videbatur, profitente, quod Ihesus esset dominus eius et Deus eius, vtique eis perfecte credentibus aperuit sensum, vt intelligerent scripturas; erant quippe alios docturi fidem catholicam. Docere autem perfecte non potest, nisi qui primo intelligit. Vt igitur in eis esset doctrine perfecte auctoritas, 25 aperuit sensum, vt intelligerent scripturas. Iohannes porro euangelista, quo- modo alcius intellexit misterium fidei, ita et sublimius declarauit non tam miracula gesta per Christum, quam enarrans doctrinam eius; arbitratus nempe est ad miracula facta per Christum trium sufficere testimonium euangelistarum, in doctrina igitur narrata per eum precipua illi cura fuit, vltima eius descri- 30 bere verba in die cene apostolis exarata. Inter que de eorum auctoritate doctrine singulare testimonium exhibuit, dum refert Christum dixisse eis: „Hec locutus sum vobis apud vos manens; paraclitus autem spiritus sanctus, quem mittet pater in nomine meo, ille vos docebit omnia, et suggeret vobis omnia, quecumque dixero vobis.“ Et iterum: „Cum autem venerit ille spiritus veri- 35 tatis, ille docebit vos omnem veritatem.“ Itaque noticia omnis veritatis necces- sarie ad salutem fidelium penes ecclesiam residet, non vero penes aliquem singularem, quia plurali dictum est numero: „Docebit vos omnem veritatem.“ Predixerat namque: „Ego rogo patrem, et alium paraclitum dabit vobis, vt maneat vobiscum in eternum, spiritum veritatis, quem mundus non potest 40 capere, quia non videt eum, neque scit eum; vos autem cognoscetis eum, quia apud vos manebit, et in vobis erit.“ Verba nempe ista veritatem non acci- piencia de aliqua persona singulari, quoniam de illa certum est in eternum 5
Strana 928
928 Liber XVII. Caput L VIII. non manere, et quia incertum est omnino in ea manere spiritum sanctum, veri- ficantur certe de ecclesia, Christi coniuge, que, teste Ozea propheta, Christo desponsata est in eternum in iudicio, iusticia et fide et propterea cum semine suo mansura est, militans contra dyabolum, hostem viri sui, vsque ad mundi consumacionem. Sic enim predixerat Ysaias: „Spiritus meus, qui est in te, et verba mea, que in ore tuo, non recedent de ore tuo et de ore seminis tui, dixit dominus, ammodo et vsque in sempiternum.“ De auctoritate item apo- stolorum a Christo suscepta inmediate recitat Iohannes euangelista testimonia deducta superius, quod, sicut misit Christum pater in mundum, ita ipse misit apostolos in mundum, deditque eis claritatem, quam a patre acceperat; post 10 resurreccionem eciam confirmans, quod de missione eorum in mundum ante passionem fecerat, testatur Christum dixisse apostolis: „Sicut misit me pater, et ego mitto vos; accipite spiritum sanctum. Quorum remiseritis peccata, re- mittuntur eis, et quorum retinueritis, retenta sunt.“ Atqui, sicut in disputa- cione verbo expressa duodecim continente parcellas fuit conmemoratum, circa 15 testimonia inducta euangelistarum de potestate sub plurali numero apostolis concessa, illud manifestissime apparet, licet non in omnibus, in multis tamen eorum fieri mencionem de speciali assistencia patris Dei, Christi quoque et spiritus sancti, vt intelligatur nedum concessa potestas ecclesie, sed indeuia- bilitas a veritate; tali vtique modo, vt securitatem prestare videantur Christi 20 verba, operaciones ecclesie immunes esse ab omni errore; talismodi profecto securitate non reperta in verbis denotantibus concessam potestatem Petro, nisi in altera, vbi Christus Petro ait: „Rogaui pro te, vt non deficiat fides tua, et tu, aliquando conuersus, confirma fratres tuos,“ euangelista tamen continuo narrante culpabilem defectum persone eius, ter negantis Christum, propter 25 quod exponunt quidam de fidei defectu finali, quia in fide et pro fide Christi moriturus erat, vel quia iuxta philosophi doctrinam, quod ad modicum deest, ad nichil deesse videtur, ideoque defectus fidei Petri reputatur, quasi non fue- rit, quia in eo non permansit nisi interuallo quasi hore vnius, siquidem post trinam negacionem egressus foras fleuit amare, et quoniam legitur, quod hoc 30 fecit respiciente eum domino, dominus autem excelsus humilia respicit, alta a longe cognoscens; manifeste igitur insinuatur per humilitatem contricionis illico fuisse eum conuersum ad dominum, vt conuersus confirmaret fratres suos in fide, que post casum in eo forcior resurrexit; sicut non exigua racione ex- ponitur fecisse eum in triduo mortis Christi, dum tristes erant apostoli de nece 35 sui domini. Etenim, cum teste sapiencia appareat dominus hiis, qui fidem habent in illum, magnitudo fidei reuera annotatur in Petro, Luca specialiter referente, quod surrexit dominus vere et apparuit Symoni. Alii autem expo- nunt, quod intelligitur de fide ecclesie, defectura nusquam, aut quod in sedi- bus aliorum apostolorum fide deficiente, in sede Petri permansura erat fides 40 vsque ad finem mundi, plane id ipsum iam experiencia demonstrante locis omnibus, in quibus ceteri apostoli, Petro et Paulo exceptis, mortui sunt, redactis 5
928 Liber XVII. Caput L VIII. non manere, et quia incertum est omnino in ea manere spiritum sanctum, veri- ficantur certe de ecclesia, Christi coniuge, que, teste Ozea propheta, Christo desponsata est in eternum in iudicio, iusticia et fide et propterea cum semine suo mansura est, militans contra dyabolum, hostem viri sui, vsque ad mundi consumacionem. Sic enim predixerat Ysaias: „Spiritus meus, qui est in te, et verba mea, que in ore tuo, non recedent de ore tuo et de ore seminis tui, dixit dominus, ammodo et vsque in sempiternum.“ De auctoritate item apo- stolorum a Christo suscepta inmediate recitat Iohannes euangelista testimonia deducta superius, quod, sicut misit Christum pater in mundum, ita ipse misit apostolos in mundum, deditque eis claritatem, quam a patre acceperat; post 10 resurreccionem eciam confirmans, quod de missione eorum in mundum ante passionem fecerat, testatur Christum dixisse apostolis: „Sicut misit me pater, et ego mitto vos; accipite spiritum sanctum. Quorum remiseritis peccata, re- mittuntur eis, et quorum retinueritis, retenta sunt.“ Atqui, sicut in disputa- cione verbo expressa duodecim continente parcellas fuit conmemoratum, circa 15 testimonia inducta euangelistarum de potestate sub plurali numero apostolis concessa, illud manifestissime apparet, licet non in omnibus, in multis tamen eorum fieri mencionem de speciali assistencia patris Dei, Christi quoque et spiritus sancti, vt intelligatur nedum concessa potestas ecclesie, sed indeuia- bilitas a veritate; tali vtique modo, vt securitatem prestare videantur Christi 20 verba, operaciones ecclesie immunes esse ab omni errore; talismodi profecto securitate non reperta in verbis denotantibus concessam potestatem Petro, nisi in altera, vbi Christus Petro ait: „Rogaui pro te, vt non deficiat fides tua, et tu, aliquando conuersus, confirma fratres tuos,“ euangelista tamen continuo narrante culpabilem defectum persone eius, ter negantis Christum, propter 25 quod exponunt quidam de fidei defectu finali, quia in fide et pro fide Christi moriturus erat, vel quia iuxta philosophi doctrinam, quod ad modicum deest, ad nichil deesse videtur, ideoque defectus fidei Petri reputatur, quasi non fue- rit, quia in eo non permansit nisi interuallo quasi hore vnius, siquidem post trinam negacionem egressus foras fleuit amare, et quoniam legitur, quod hoc 30 fecit respiciente eum domino, dominus autem excelsus humilia respicit, alta a longe cognoscens; manifeste igitur insinuatur per humilitatem contricionis illico fuisse eum conuersum ad dominum, vt conuersus confirmaret fratres suos in fide, que post casum in eo forcior resurrexit; sicut non exigua racione ex- ponitur fecisse eum in triduo mortis Christi, dum tristes erant apostoli de nece 35 sui domini. Etenim, cum teste sapiencia appareat dominus hiis, qui fidem habent in illum, magnitudo fidei reuera annotatur in Petro, Luca specialiter referente, quod surrexit dominus vere et apparuit Symoni. Alii autem expo- nunt, quod intelligitur de fide ecclesie, defectura nusquam, aut quod in sedi- bus aliorum apostolorum fide deficiente, in sede Petri permansura erat fides 40 vsque ad finem mundi, plane id ipsum iam experiencia demonstrante locis omnibus, in quibus ceteri apostoli, Petro et Paulo exceptis, mortui sunt, redactis 5
Strana 929
Liber XVII. Caput LVIII. LIX. 929 sub dominio infidelium. Qui eciam, si porte inferi sint aduersus ecclesiam, preualere non possunt, eo, quia saluator promisit assistenciam suam vsque ad seculi consumacionem, professus, quod in eternum cum ea mansurus erat spiri- tus sanctus; itaque non timet ecclesia, vt vnquam deficiat fides eius, certissime 5 agnoscens, quod celum et terra transibunt, verba autem Christi non transibunt. Capitulum LIX. Amplificatur probacio de claritate potestateque competenti successoribus apostolorum, testimoniis aliorum librorum noui testamenti decem conmemoratis, epistolarum Pauli vno, ex libro accionum alio, duobus ex canonicis Petri, ac plenius ex libro apocalipsis. Commemoratis hiis de testimoniis euangelistarum quam multis in locis narrancium seriose a Christo, non vero a Petro potestatem regitiuam fidelis populi concessam apostolis suis, quos testatus est sal terre et lucem mundi esse, et quibus conmisit, vt quecumque ligarent vel soluerent in terris, ligata et soluta in celo essent, quibusque disposuit regnum, sicut ei disposuit pater 15 suus; misit quoque in mundum, sicut fuerat ipse a patre missus, data securi- tate, quod cum eis maneret spiritus sanctus in eternum, omnem veritatem eos docturus. Id rursus adiciendum est, fere in aliis libris omnibus noui testa- menti de potestate ecclesie fieri mencionem, vt nullus fidelium ab eius pote- state se dicat exemptum, eamque potestatem non a Petro, sed apostolis fuisse 20 concessam a Christo. Dicit namque Paulus in epistola ad Romanos, quod omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit, nec est potestas, nisi a Deo, et que a Deo sunt, ordinata sunt. Quia igitur ordinatam esse potestatem eccle- sie et pape, cum a Deo, non vero ex hominibus sit, nemo fidelium ambigit. Certe anima pape sublimiori ecclesie potestati subdita esse debet, siquidem in- 25 ordinatum censeretur, si magistra discipulo, domina seruo, regina subdito, et filio mater subdita esse deberet, denominacionibus hiis competentibus ecclesie et pape. In epistola rursus Corinthiorum in persona sui et aliorum apostolo- rum Paulus inquit ad populum fidelem: „Dei sumus adiutores, Dei agricultura estis, Dei edificacio estis.“ Vt vero supra deductum fuit, quoniam apostoli eorum- 30 que successores, episcopi, Dei esse dicuntur suntque adiutores, profecto maxima absurditas denotaretur, si dicatur, quod Petrus siue quicumque pontifex sum- mus daret potestatem hiis, qui sunt adiutores Deo; sed id dictat racio fidei intelligere, quod, sicut Christus ipse per se dignatus est illos assumere, ita et quos assumpsit, eisdem per se ipsum concessit potestatem. In eodem preterea 35 capitulo subiungit apostolus, fidelem alloquens populum: „Nemo glorietur in hominibus; omnia enim vestra sunt, siue Appollo, siue Cephas, siue mundus, siue vita, siue mors, siue presencia, siue futura; omnia autem vestra sunt, vos autem Christi, Christus autem Dei,“ et subiungit: „Sic nos existimet homo, vt 10
Liber XVII. Caput LVIII. LIX. 929 sub dominio infidelium. Qui eciam, si porte inferi sint aduersus ecclesiam, preualere non possunt, eo, quia saluator promisit assistenciam suam vsque ad seculi consumacionem, professus, quod in eternum cum ea mansurus erat spiri- tus sanctus; itaque non timet ecclesia, vt vnquam deficiat fides eius, certissime 5 agnoscens, quod celum et terra transibunt, verba autem Christi non transibunt. Capitulum LIX. Amplificatur probacio de claritate potestateque competenti successoribus apostolorum, testimoniis aliorum librorum noui testamenti decem conmemoratis, epistolarum Pauli vno, ex libro accionum alio, duobus ex canonicis Petri, ac plenius ex libro apocalipsis. Commemoratis hiis de testimoniis euangelistarum quam multis in locis narrancium seriose a Christo, non vero a Petro potestatem regitiuam fidelis populi concessam apostolis suis, quos testatus est sal terre et lucem mundi esse, et quibus conmisit, vt quecumque ligarent vel soluerent in terris, ligata et soluta in celo essent, quibusque disposuit regnum, sicut ei disposuit pater 15 suus; misit quoque in mundum, sicut fuerat ipse a patre missus, data securi- tate, quod cum eis maneret spiritus sanctus in eternum, omnem veritatem eos docturus. Id rursus adiciendum est, fere in aliis libris omnibus noui testa- menti de potestate ecclesie fieri mencionem, vt nullus fidelium ab eius pote- state se dicat exemptum, eamque potestatem non a Petro, sed apostolis fuisse 20 concessam a Christo. Dicit namque Paulus in epistola ad Romanos, quod omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit, nec est potestas, nisi a Deo, et que a Deo sunt, ordinata sunt. Quia igitur ordinatam esse potestatem eccle- sie et pape, cum a Deo, non vero ex hominibus sit, nemo fidelium ambigit. Certe anima pape sublimiori ecclesie potestati subdita esse debet, siquidem in- 25 ordinatum censeretur, si magistra discipulo, domina seruo, regina subdito, et filio mater subdita esse deberet, denominacionibus hiis competentibus ecclesie et pape. In epistola rursus Corinthiorum in persona sui et aliorum apostolo- rum Paulus inquit ad populum fidelem: „Dei sumus adiutores, Dei agricultura estis, Dei edificacio estis.“ Vt vero supra deductum fuit, quoniam apostoli eorum- 30 que successores, episcopi, Dei esse dicuntur suntque adiutores, profecto maxima absurditas denotaretur, si dicatur, quod Petrus siue quicumque pontifex sum- mus daret potestatem hiis, qui sunt adiutores Deo; sed id dictat racio fidei intelligere, quod, sicut Christus ipse per se dignatus est illos assumere, ita et quos assumpsit, eisdem per se ipsum concessit potestatem. In eodem preterea 35 capitulo subiungit apostolus, fidelem alloquens populum: „Nemo glorietur in hominibus; omnia enim vestra sunt, siue Appollo, siue Cephas, siue mundus, siue vita, siue mors, siue presencia, siue futura; omnia autem vestra sunt, vos autem Christi, Christus autem Dei,“ et subiungit: „Sic nos existimet homo, vt 10
Strana 930
930 Liber XVII. Caput LIX. ministros Christi et dispensatores ministeriorum Dei.“ Verba quidem hec plane significant, non a Petro, sed a Christo apostolos institutos esse accepta ab eo potestate dispensandi ministeria Dei. Vt namque premisit: „siue Paulus, siue Apollo, siue Cephas,“ omnia ordinantur ad vtilitatem populi Dei siue eccle- sie; non vero sic ecclesia ipsa ad vtilitatem alicuius ex ministris eius, eciam 5 si ille Cephas aut papa sit, primus vtique suorum ministrorum; quos non Petrum, sed Deum in ecclesiam posuisse ministros expresse docet alio in loco, cum inquit: „Vos autem estis corpus Christi et membra de membro; et quos- dam quidem posuit Deus in ecclesia, primum apostolos, secundo prophetas" etc. Expressius autem in secunda epistola Corinthiorum, cum inquit: „Omnia 10 autem ex Deo, qui reconciliauit nos sibi per Christum, et dedit nobis miste- rium reconciliacionis, quoniam quidem Deus erat in Christo, mundum recon- cilians sibi, non reputans illis delicta ipsorum, et posuit in nobis verba recon- ciliacionis; pro Christo ergo legacione fungimur, tanquam Deo exhortante per nos.“ Hoc autem verbo quid expressius dici poterat, vt intelligamus pote- 15 statem apostolorum siue ecclesie non a Petro siue a papa, sed a Christo con- cessam inmediate; nec enim pape legati ab alio, quam ab ipso accipiunt potestatem. Minime igitur sane intelligencie verborum apostoli affirmacio illa congruit apostolos siue episcopos pro Christo legacione fungi, et non a Christo, sed a papa recipere potestatem. Cuius enim potestate quis fungitur, ipsius 20 dicitur legatus, et quoniam diffiniente Viennensi concilio episcopi Christi legati existunt, consequens est affirmare a Christo eos inmediate recipere potestatem. Hanc item eandem sentenciam prosecutus Paulus alio inquit loco: „Arma mili- cie nostre non sunt carnalia, sed potencia a Deo ad destruccionem municio- num, consilia destruentes et omnem altitudinem extollentem se aduersus scien- 25 ciam Dei, et in captiuitatem redigentes omnem intellectum in obsequium Christi; et in promptu habentes vlcisci omnem inobedienciam, cum impleta fuerit vestra obediencia. Que secundum faciem sunt, videte. Si quis confidit Christi se esse, hoc cogitet iterum apud se, quia sicut ipse Christi est, ita et nos. Nam etsi amplius aliquid gloriatus fuero de potestate nostra, quam dedit nobis dominus 30 in edificacionem, et non in destruccionem vestram, non erubescam.“ Repetit autem id ipsum in fine epistole, dicens: „Ideo hec absens scribo, vt non pre- sens durius agam secundum potestatem, quam dominus dedit michi in edifica- cionem, et non in destruccionem.“ Quod et confirmat in epistola ad Galathas, cum testatur se esse apostolum non ab hominibus, neque per hominem, sed 35 per Ihesum Christum et Deum patrem, qui suscitauit eum a mortuis. Quocirca de Paulo apostolo minime dogmatisare potest aduersa posicio potestatem rece- pisse a Petro. Ostendit preterea exemplo papam supra ecclesiam extollere se non debere, magis autem conformare se eius ordinacioni. Siquidem refert, cum venisset Cephas Anthiochiam, quod in faciem ei restitit, quia reprehensibilis 40 erat. Causam autem reprehensionis explicat, quoniam simulabat et non recte ambulabat ad veritatem euangelii, quam declarauerat concilium Ierosolimitanum,
930 Liber XVII. Caput LIX. ministros Christi et dispensatores ministeriorum Dei.“ Verba quidem hec plane significant, non a Petro, sed a Christo apostolos institutos esse accepta ab eo potestate dispensandi ministeria Dei. Vt namque premisit: „siue Paulus, siue Apollo, siue Cephas,“ omnia ordinantur ad vtilitatem populi Dei siue eccle- sie; non vero sic ecclesia ipsa ad vtilitatem alicuius ex ministris eius, eciam 5 si ille Cephas aut papa sit, primus vtique suorum ministrorum; quos non Petrum, sed Deum in ecclesiam posuisse ministros expresse docet alio in loco, cum inquit: „Vos autem estis corpus Christi et membra de membro; et quos- dam quidem posuit Deus in ecclesia, primum apostolos, secundo prophetas" etc. Expressius autem in secunda epistola Corinthiorum, cum inquit: „Omnia 10 autem ex Deo, qui reconciliauit nos sibi per Christum, et dedit nobis miste- rium reconciliacionis, quoniam quidem Deus erat in Christo, mundum recon- cilians sibi, non reputans illis delicta ipsorum, et posuit in nobis verba recon- ciliacionis; pro Christo ergo legacione fungimur, tanquam Deo exhortante per nos.“ Hoc autem verbo quid expressius dici poterat, vt intelligamus pote- 15 statem apostolorum siue ecclesie non a Petro siue a papa, sed a Christo con- cessam inmediate; nec enim pape legati ab alio, quam ab ipso accipiunt potestatem. Minime igitur sane intelligencie verborum apostoli affirmacio illa congruit apostolos siue episcopos pro Christo legacione fungi, et non a Christo, sed a papa recipere potestatem. Cuius enim potestate quis fungitur, ipsius 20 dicitur legatus, et quoniam diffiniente Viennensi concilio episcopi Christi legati existunt, consequens est affirmare a Christo eos inmediate recipere potestatem. Hanc item eandem sentenciam prosecutus Paulus alio inquit loco: „Arma mili- cie nostre non sunt carnalia, sed potencia a Deo ad destruccionem municio- num, consilia destruentes et omnem altitudinem extollentem se aduersus scien- 25 ciam Dei, et in captiuitatem redigentes omnem intellectum in obsequium Christi; et in promptu habentes vlcisci omnem inobedienciam, cum impleta fuerit vestra obediencia. Que secundum faciem sunt, videte. Si quis confidit Christi se esse, hoc cogitet iterum apud se, quia sicut ipse Christi est, ita et nos. Nam etsi amplius aliquid gloriatus fuero de potestate nostra, quam dedit nobis dominus 30 in edificacionem, et non in destruccionem vestram, non erubescam.“ Repetit autem id ipsum in fine epistole, dicens: „Ideo hec absens scribo, vt non pre- sens durius agam secundum potestatem, quam dominus dedit michi in edifica- cionem, et non in destruccionem.“ Quod et confirmat in epistola ad Galathas, cum testatur se esse apostolum non ab hominibus, neque per hominem, sed 35 per Ihesum Christum et Deum patrem, qui suscitauit eum a mortuis. Quocirca de Paulo apostolo minime dogmatisare potest aduersa posicio potestatem rece- pisse a Petro. Ostendit preterea exemplo papam supra ecclesiam extollere se non debere, magis autem conformare se eius ordinacioni. Siquidem refert, cum venisset Cephas Anthiochiam, quod in faciem ei restitit, quia reprehensibilis 40 erat. Causam autem reprehensionis explicat, quoniam simulabat et non recte ambulabat ad veritatem euangelii, quam declarauerat concilium Ierosolimitanum,
Strana 931
Liber XVII. Caput LIX. 931 gentilium neminem obligatum esse ad obseruanciam legis Moysi. Quod pro- fecto exemplum, alia quoque multa considerans magna Constanciensis synodus declarauit generalem synodum inmediate potestatem a Christo habere, et quod illi obedire tenetur fidelis quicumque, eciam pontifex summus, in pertinentibus ad fidem, extirpacionem scismatis et reformacionem ecclesie in capite et in membris. Vltra predicta autem in epistola ad Epheseos de potestate ecclesic siue apostolorum, quod sit inmediate a Christo, Paulus expresse testimonium perhibet, attestatus Christum ascendentem super omnes celos, vt impleret omnia, dedisse quosdam quidem apostolos, quosdam autem prophetas, alios vero euan- gelistas, alios autem pastores et doctores ad consumacionem sanctorum in opus ministerii, in edificacionem corporis Christi, donec occurramus omnes in vni- tatem fidei et agnicionis filii Dei in virum perfectum, in mensuram etatis pleni- tudinis Christi, vt iam non simus paruuli fluctuantes et circumferamur omni vento doctrine, in nequicia hominum, in astucia ad circumuencionem erroris. 15 De hoc quidem testimonio, quoniam multa sepeque oportunitas requirebat, ex- posita iam fuere, adicere sistitur, ex co probacione clarissima constante, Chri- stum, qui illos dedit in ministerium corporis sui, concessisse apostolis potesta- tem, permansuram vtique semper, quia, donec occurramus omnes in mensuram etati splenitudinis Christi, fine ac proposito, quare id Christus fecerit, designato, 20 vt ydemptitas fidei atque doctrine firma permaneat, fidelesque non ambulent in vanitate sui sensus, sicut fecerunt gentiles, deficiente eis supremi tribunalis auctoritate, cuius determinacioni acquiescere omnes deberent. Ceterum in epi- stola ad Timotheum de fidei stabilitate auctoritateque suprema apud ecclesiam permanente, magnum atque irrefragabile Paulus exhibet testimonium, cum affir- 25 mat domum Dei ecclesiam esse Dei viui, et quod ipsa columpna sit et firma- mentum veritatis. Itaque veritas fidei non ex persona pape dependet, sed fundatissima auctoritate permanet in ecclesia, cum et ipsa columpna sit et fundamentum veritatis. Porro in libro actuum apostolorum de ipsa auctoritate ecclesie, quam prelata sit Petri auctoritati, quoniam testimonia multa superius 30 conmemorata fuere, ex illis vnum solum annectitur, quo Paulus testatur non Petrum, sed spiritum sanctum posuisse episcopos regere ecclesiam Dei, quam suo sanguine acquisiuit. De canonica autem Petri illud singulare habetur, tanquam iuste a Paulo reprehensus fuerit conmendasse epistolas eius, vt veram fidei continentes doctrinam. Dicit enim: „Domini nostri longanimitatem, salutem 35 arbitramini, sicut et carissimus frater noster Paulus secundum datam sibi sapienciam scripsit vobis, sicut et in omnibus epistolis, loquens in eis de hiis, in quibus sunt quedam difficilia intellectu, que indocti et instabiles deprauant, sicut et ceteras scripturas ad suam ipsorum perdicionem.“ Iohannes denique euangelista in canonica sua verbum illud profert deductum in principio ampli- 40 ficate huius disputacionis, quo signum dat manifestum audire nolentem eccle- siam reputandum esse, quemadmodum docuit omnium magister, ethnicum et publicanum. Dicit namque in persona sui et aliorum apostolorum: „Nos ex 5 10 Scriptores III. 118
Liber XVII. Caput LIX. 931 gentilium neminem obligatum esse ad obseruanciam legis Moysi. Quod pro- fecto exemplum, alia quoque multa considerans magna Constanciensis synodus declarauit generalem synodum inmediate potestatem a Christo habere, et quod illi obedire tenetur fidelis quicumque, eciam pontifex summus, in pertinentibus ad fidem, extirpacionem scismatis et reformacionem ecclesie in capite et in membris. Vltra predicta autem in epistola ad Epheseos de potestate ecclesic siue apostolorum, quod sit inmediate a Christo, Paulus expresse testimonium perhibet, attestatus Christum ascendentem super omnes celos, vt impleret omnia, dedisse quosdam quidem apostolos, quosdam autem prophetas, alios vero euan- gelistas, alios autem pastores et doctores ad consumacionem sanctorum in opus ministerii, in edificacionem corporis Christi, donec occurramus omnes in vni- tatem fidei et agnicionis filii Dei in virum perfectum, in mensuram etatis pleni- tudinis Christi, vt iam non simus paruuli fluctuantes et circumferamur omni vento doctrine, in nequicia hominum, in astucia ad circumuencionem erroris. 15 De hoc quidem testimonio, quoniam multa sepeque oportunitas requirebat, ex- posita iam fuere, adicere sistitur, ex co probacione clarissima constante, Chri- stum, qui illos dedit in ministerium corporis sui, concessisse apostolis potesta- tem, permansuram vtique semper, quia, donec occurramus omnes in mensuram etati splenitudinis Christi, fine ac proposito, quare id Christus fecerit, designato, 20 vt ydemptitas fidei atque doctrine firma permaneat, fidelesque non ambulent in vanitate sui sensus, sicut fecerunt gentiles, deficiente eis supremi tribunalis auctoritate, cuius determinacioni acquiescere omnes deberent. Ceterum in epi- stola ad Timotheum de fidei stabilitate auctoritateque suprema apud ecclesiam permanente, magnum atque irrefragabile Paulus exhibet testimonium, cum affir- 25 mat domum Dei ecclesiam esse Dei viui, et quod ipsa columpna sit et firma- mentum veritatis. Itaque veritas fidei non ex persona pape dependet, sed fundatissima auctoritate permanet in ecclesia, cum et ipsa columpna sit et fundamentum veritatis. Porro in libro actuum apostolorum de ipsa auctoritate ecclesie, quam prelata sit Petri auctoritati, quoniam testimonia multa superius 30 conmemorata fuere, ex illis vnum solum annectitur, quo Paulus testatur non Petrum, sed spiritum sanctum posuisse episcopos regere ecclesiam Dei, quam suo sanguine acquisiuit. De canonica autem Petri illud singulare habetur, tanquam iuste a Paulo reprehensus fuerit conmendasse epistolas eius, vt veram fidei continentes doctrinam. Dicit enim: „Domini nostri longanimitatem, salutem 35 arbitramini, sicut et carissimus frater noster Paulus secundum datam sibi sapienciam scripsit vobis, sicut et in omnibus epistolis, loquens in eis de hiis, in quibus sunt quedam difficilia intellectu, que indocti et instabiles deprauant, sicut et ceteras scripturas ad suam ipsorum perdicionem.“ Iohannes denique euangelista in canonica sua verbum illud profert deductum in principio ampli- 40 ficate huius disputacionis, quo signum dat manifestum audire nolentem eccle- siam reputandum esse, quemadmodum docuit omnium magister, ethnicum et publicanum. Dicit namque in persona sui et aliorum apostolorum: „Nos ex 5 10 Scriptores III. 118
Strana 932
932 Liber XVII. Caput LIX. Deo sumus; qui nouit Deum, audit nos. In hoc cognoscamus spiritum veri- tatis et spiritum erroris.“ Premiserat namque: „Nolite omni spiritui credere, sed probate spiritus, vtrum ex Deo sint.“ Stante autem posicione illa, quod nemo, eciam ecclesia legittime congregata, potest dicere pape: „Cur ita facis?“ quia non ipse ecclesiam, sed ecclesia eum audire tenetur, iam igitur, vtrum 5 ex Deo sit, probandus non esset per ecclesiam spiritus eius, dum tanquam de neccessitate fidei credendum esse dicitur omni verbo pape. Et si ipse dicat, se non teneri, vt ecclesiam audiat, quomodo erit in eo spiritus veritatis, omni homine, in quo est spiritus veritatis, ecclesiam audiente, in qua non est spiritus erroris? De ipsa autem ecclesia in vltimo libro noui testamenti fineque eius 10 testimonium apertissimum profert, cum inquit: „Et ego Iohannes vidi ciuitatem sanctam, Iherusalem nouam, descendentem de celo, a Deo paratam, sicut spon- sam ornatam viro suo, et audiui vocem magnam de trono dicentem: Ecce tabernaculum Dei cum hominibus, et habitabit cum eis, et ipsi populus eius erunt, et ipse Deus erit cum eis eorum Deus.“ Hec profecto verba magna- 15 nimiter confirmant quam multas ex veritatibus fidei iam expositis. Siquidem Iohannes de visu testimonium perhibet, et sciens, quia vera dicit, attestatur ecclesiam, que tabernaculum est Dei cum hominibus, ciuitatem esse, propter quod nullo vnquam tempore futura est in vno homine solo, siue ille papa, aut sit quicumque alius, ciuitate quauis haud dubio magnam ciuium multitudinem 20 requirente, sed et ecclesia notante maiorem, quoniam est ciuitas regis magni; testante quippe Ysaia de ecclesia gencium, quod multi filii deserte magis quam synagoge tunc virum habentis, si, quando in illa sub rege Achab maxima ydolatria viguit, adhuc in eius regno reliquerat Deus septem milia virorum, qui non curuauerant genua ante Baal. Certissime et absque vllo dubio digni- 25 tati excellencieque ecclesie permaxime detrahit assercio illa vnius ex precipuis fautoribus posicionis aduerse coram rege Francie, qui dixit ecclesiam latere, et querendam fortasse in campis, in aliquo aratore agri, vel in penetralibus, in aliqua vetula fusum torquente. Etenim ciuitas, quam fundauit altissimus supra montem posita, abscondi non potest, monte Christo, super quem fundata 30 est, eam non permittente latere, qui tabernaculum suum in sole posuit, paten- tissima certe nedum omnibus hominibus, sed cunctis eciam animantibus luce. Luce, inquam, patentissima, quoniam vbi sit ecclesia catholica, eiusque suprema potestas, videlicet apud pontificem summum, vel apud synodum generalem, non solum Christianis, sed Iudeis atque Sarracenis notissimum est. Nec satis puta- 35 uit Iohannes ecclesiam describere ciuitatem, sed contestatus est sanctam esse, vt intelligamus eam in fide ac moribus nunquam errare posse, pro qua semet- ipsum Christus tradidit, vt exhiberet eam sibi gloriosam, non habentem macu- lam aut rugam, vel aliquid eiusmodi, sed vt sancta et inmaculata esset, verbis hiis nullatenus pacientibus vllum ecclesie errorem imponi. Quod diligencius 40 animaduertere debet aduersans posicio, affirmans in sola persona pape manere posse veritatem catholice fidei, quare dogmatisat soli pape credendum esse,
932 Liber XVII. Caput LIX. Deo sumus; qui nouit Deum, audit nos. In hoc cognoscamus spiritum veri- tatis et spiritum erroris.“ Premiserat namque: „Nolite omni spiritui credere, sed probate spiritus, vtrum ex Deo sint.“ Stante autem posicione illa, quod nemo, eciam ecclesia legittime congregata, potest dicere pape: „Cur ita facis?“ quia non ipse ecclesiam, sed ecclesia eum audire tenetur, iam igitur, vtrum 5 ex Deo sit, probandus non esset per ecclesiam spiritus eius, dum tanquam de neccessitate fidei credendum esse dicitur omni verbo pape. Et si ipse dicat, se non teneri, vt ecclesiam audiat, quomodo erit in eo spiritus veritatis, omni homine, in quo est spiritus veritatis, ecclesiam audiente, in qua non est spiritus erroris? De ipsa autem ecclesia in vltimo libro noui testamenti fineque eius 10 testimonium apertissimum profert, cum inquit: „Et ego Iohannes vidi ciuitatem sanctam, Iherusalem nouam, descendentem de celo, a Deo paratam, sicut spon- sam ornatam viro suo, et audiui vocem magnam de trono dicentem: Ecce tabernaculum Dei cum hominibus, et habitabit cum eis, et ipsi populus eius erunt, et ipse Deus erit cum eis eorum Deus.“ Hec profecto verba magna- 15 nimiter confirmant quam multas ex veritatibus fidei iam expositis. Siquidem Iohannes de visu testimonium perhibet, et sciens, quia vera dicit, attestatur ecclesiam, que tabernaculum est Dei cum hominibus, ciuitatem esse, propter quod nullo vnquam tempore futura est in vno homine solo, siue ille papa, aut sit quicumque alius, ciuitate quauis haud dubio magnam ciuium multitudinem 20 requirente, sed et ecclesia notante maiorem, quoniam est ciuitas regis magni; testante quippe Ysaia de ecclesia gencium, quod multi filii deserte magis quam synagoge tunc virum habentis, si, quando in illa sub rege Achab maxima ydolatria viguit, adhuc in eius regno reliquerat Deus septem milia virorum, qui non curuauerant genua ante Baal. Certissime et absque vllo dubio digni- 25 tati excellencieque ecclesie permaxime detrahit assercio illa vnius ex precipuis fautoribus posicionis aduerse coram rege Francie, qui dixit ecclesiam latere, et querendam fortasse in campis, in aliquo aratore agri, vel in penetralibus, in aliqua vetula fusum torquente. Etenim ciuitas, quam fundauit altissimus supra montem posita, abscondi non potest, monte Christo, super quem fundata 30 est, eam non permittente latere, qui tabernaculum suum in sole posuit, paten- tissima certe nedum omnibus hominibus, sed cunctis eciam animantibus luce. Luce, inquam, patentissima, quoniam vbi sit ecclesia catholica, eiusque suprema potestas, videlicet apud pontificem summum, vel apud synodum generalem, non solum Christianis, sed Iudeis atque Sarracenis notissimum est. Nec satis puta- 35 uit Iohannes ecclesiam describere ciuitatem, sed contestatus est sanctam esse, vt intelligamus eam in fide ac moribus nunquam errare posse, pro qua semet- ipsum Christus tradidit, vt exhiberet eam sibi gloriosam, non habentem macu- lam aut rugam, vel aliquid eiusmodi, sed vt sancta et inmaculata esset, verbis hiis nullatenus pacientibus vllum ecclesie errorem imponi. Quod diligencius 40 animaduertere debet aduersans posicio, affirmans in sola persona pape manere posse veritatem catholice fidei, quare dogmatisat soli pape credendum esse,
Strana 933
Liber XVII. Caput LIX. 933 neminemque, eciam ecclesiam legittime congregatam, ei dicere posse: „Cur ita facis?“ quia solus ipse iudicat, a nemine iudicandus, sibi competente potestate plenaria de ecclesia vel de conciliis generalibus iudicandi, vt data assercione ista agnoscamus eam tam firma constare racione, vel pocius carere, quemad- modum si regina stet in iudicio, non quidem sedens ipsa, sed sedente pro tribunali aliquo, ex subditis suis iudicaturo eam, vt sic omnes fideles agno- scant ecclesiam esse, dum existens legittime congregata tanquam rea expectat iudicium hominis peccatoris, velut propter sua demerita dicturi eidem: „Transi hinc, et vade illinc,“ quomodo factum est in dissolucione synodi Basiliensis, 10 cum tamen omnes catholici firmissime credant, quod sancta Dei ecclesia macu- lam et rugam vel aliquid eiusmodi non habet, sancta semper et immaculata existens; et quia dicta est Iherusalem, nomen ac rem, per illud significatam, habens, quod pacifica sit et visio pacis. Sed et cum „nouam" inquit Iohannes, quia noua intelligenda est, sicut apostolus exponit, quod sit noua in Christo 15 creatura, profecto consequens est intelligere, quod vetera transierint, ne creda- tur esse prope erroris interitum, sicut et mortis, id quod senescit et antiquatur; nouam certe eam semper conseruante suo sponso Christo, qui omnia noua facit et in se sperantibus, quin auxilietur, nescit abesse. Quocirca manifeste per- cipi potest, si hoc testimonium Iohannis, reuelantis vidisse ecclesiam ciuitatem 20 sanctam Iherusalem, nouam de celo descendentem, approbat posicionem illam tanquam pro veritate catholice fidei affirmantem verba Pauli, contestantis, eccle- siam gloriosam ac sine macula et ruga non militanti, sed competere dumtaxat triumphanti, verbo: "de celo descendentem" militanti ecclesie congruente pocius, quam triumphanti. Cum autem subiungit: „a Deo paratam“, exposicionem con- 25 firmat repetitam sepius in hoc tractatu, potestatem ecclesie competentem non a papa, sed a Deo inmediate concessam fore. Verbum denique sponsam arguit manifeste ecclesiam nusquam intelligendam absque potestate sua, quam a suo sponso accepit in dotem. Porro, cum testimonium perhibet Iohannes vidisse ecclesiam sicut sponsam ornatam viro suo, verba hec permaxime consonant 30 apostoli verbis, contestantis ecclesiam gloriosam esse, maculam aut rugam non habentem, vel aliquid huiusmodi; ideo namque ornatur sponsa viro suo, vt sine macula et ruga appareat coram eo. Attestante autem diuino eloquio, quod ecclesia sagena est, missa in mare ex omni genere piscium congregans, ager eciam, in quo bonum semen et zizania simul crescunt; area rursus, in qua 35 patea et triticum simul conmixta sunt, domus quoque magna Dei, in qua vasa sunt aurea, argentea atque fictilia, et quedam in honorem, quedam vero in contumeliam; cum in ecclesia igitur sit tam maxima multitudo malorum bonis conmixta, quomodo intelligi potest, vt sine macula et ruga semper maneat? Disputacionem sane hanc alter locus spectat, sed vel in transitu id dicitur, 40 nunquam bonos pollui malorum societate, nisi illis consencientes; nam etsi propinquant loco, votis tamen longe absunt, et quia nunquam ecclesia auctori- tatiue peccato consentit, sed omne, quod virtutis est, approbat, hinc sancta 118* 5
Liber XVII. Caput LIX. 933 neminemque, eciam ecclesiam legittime congregatam, ei dicere posse: „Cur ita facis?“ quia solus ipse iudicat, a nemine iudicandus, sibi competente potestate plenaria de ecclesia vel de conciliis generalibus iudicandi, vt data assercione ista agnoscamus eam tam firma constare racione, vel pocius carere, quemad- modum si regina stet in iudicio, non quidem sedens ipsa, sed sedente pro tribunali aliquo, ex subditis suis iudicaturo eam, vt sic omnes fideles agno- scant ecclesiam esse, dum existens legittime congregata tanquam rea expectat iudicium hominis peccatoris, velut propter sua demerita dicturi eidem: „Transi hinc, et vade illinc,“ quomodo factum est in dissolucione synodi Basiliensis, 10 cum tamen omnes catholici firmissime credant, quod sancta Dei ecclesia macu- lam et rugam vel aliquid eiusmodi non habet, sancta semper et immaculata existens; et quia dicta est Iherusalem, nomen ac rem, per illud significatam, habens, quod pacifica sit et visio pacis. Sed et cum „nouam" inquit Iohannes, quia noua intelligenda est, sicut apostolus exponit, quod sit noua in Christo 15 creatura, profecto consequens est intelligere, quod vetera transierint, ne creda- tur esse prope erroris interitum, sicut et mortis, id quod senescit et antiquatur; nouam certe eam semper conseruante suo sponso Christo, qui omnia noua facit et in se sperantibus, quin auxilietur, nescit abesse. Quocirca manifeste per- cipi potest, si hoc testimonium Iohannis, reuelantis vidisse ecclesiam ciuitatem 20 sanctam Iherusalem, nouam de celo descendentem, approbat posicionem illam tanquam pro veritate catholice fidei affirmantem verba Pauli, contestantis, eccle- siam gloriosam ac sine macula et ruga non militanti, sed competere dumtaxat triumphanti, verbo: "de celo descendentem" militanti ecclesie congruente pocius, quam triumphanti. Cum autem subiungit: „a Deo paratam“, exposicionem con- 25 firmat repetitam sepius in hoc tractatu, potestatem ecclesie competentem non a papa, sed a Deo inmediate concessam fore. Verbum denique sponsam arguit manifeste ecclesiam nusquam intelligendam absque potestate sua, quam a suo sponso accepit in dotem. Porro, cum testimonium perhibet Iohannes vidisse ecclesiam sicut sponsam ornatam viro suo, verba hec permaxime consonant 30 apostoli verbis, contestantis ecclesiam gloriosam esse, maculam aut rugam non habentem, vel aliquid huiusmodi; ideo namque ornatur sponsa viro suo, vt sine macula et ruga appareat coram eo. Attestante autem diuino eloquio, quod ecclesia sagena est, missa in mare ex omni genere piscium congregans, ager eciam, in quo bonum semen et zizania simul crescunt; area rursus, in qua 35 patea et triticum simul conmixta sunt, domus quoque magna Dei, in qua vasa sunt aurea, argentea atque fictilia, et quedam in honorem, quedam vero in contumeliam; cum in ecclesia igitur sit tam maxima multitudo malorum bonis conmixta, quomodo intelligi potest, vt sine macula et ruga semper maneat? Disputacionem sane hanc alter locus spectat, sed vel in transitu id dicitur, 40 nunquam bonos pollui malorum societate, nisi illis consencientes; nam etsi propinquant loco, votis tamen longe absunt, et quia nunquam ecclesia auctori- tatiue peccato consentit, sed omne, quod virtutis est, approbat, hinc sancta 118* 5
Strana 934
Liber XVII. Caput LIX. LX. 934 permanet semper ac sine macula et ruga, siquidem omnis doctrina eius, omnes- que ordinaciones in id principaliter tendunt, vt a malo declinantes omnes faciant bonum, semperque instituit ministros correctores criminum. Si vero quidam eorum non corrigant, ecclesia id ipsum detestans per continuas pre- dicaciones ad clerum et populum, item cum ad ipsius iudicium deducitur vin- dictam exercens in eos, qui talia agunt, profecto illorum peccatis minime con- senciens, non maculatur, bonis cum malis eodem constitutis loco, sed illis non consencientibus. Itaque, vt Christus voluit ecclesiam sibi exhiberi gloriosam, non habentem maculam aut rugam, ita et ecclesia semper studet talem se illi exhibere, nulli errori aut peccato, facto suo atque doctrina consencientem. 10 Quod autem Iohannes subicit audiuisse vocem de celo dicentem, lucide mani- festat, cum de sacramentis ecclesie siue de potestate eius et auctoritate sancti- tateque et innocencia disseritur ad celestem doctrinam in canone sacro con- tentam attendendum fore pocius, quam ad positiua iura canonica siue ciuilia, adhuc eciam documenta philosophorum, nisi in quantum obsequencia verbo 15 diuino. Postremo autem, cum ait: „Ecce tabernaculum Dei,“ cum hominibus perspicue manifestat, quod dictum est inmunem ab omni errore ecclesiam sem- per esse, cum qua Deus inhabitat estque semper Deus eius, et ipsa populus eius. Quoniam igitur hec veritas est catholice fidei inuariabilis atque infalli- bilis, quod ecclesia est populus Dei, cum quo semper est Deus ipse, neccessa- 20 rio intelligendum est ecclesiam sanctam et inmaculatam permanere semper, ideoque omnes auctoritates scripture sacre et quascumque raciones, que in con- trarium militare videntur, ad hanc intelligenciam veritatis reducendas esse et exponendas responsione congrua illis data, non emanata ex inflante sensu car- nis, sed constante ex aliis passibus scripture sacre multas haud dubio limitantis 25 oraciones vniuersales, vt sub illis non comprehendatur, quod specialem diffe- rentemque ab illis habet racionem. 5 Capitulum LX. Pertractat extensius, quid sit apponere verbis diuine scripture aut diminuere, et quomodo supererogare elucidare est; deque requisitis con- dicionibus quatuor in expositore diuinorum eloquiorum, et quod diffinire de 30 potestate ecclesiastica opus est diuini iuris, fuisse autem radicem differen- ciarum ecclesie, Eugenium papam nolle audire ecclesiam, super omnes intel- ligentem senes omnesque audientem, quodque ecclesiam audire non est au- ferre summum apicem auctoritatis, Christi exemplo patrem et spiritus sancti audientis filium. 35 Qvod dum sic agitur, non censetur apponi vel diminui de verbis Christi, qui in fine libri apocalipsis ait: „Contestor ego omni audienti verba prophecie libri huius, si quis apposuerit ad hec, apponet Deus super illum plagas scriptas
Liber XVII. Caput LIX. LX. 934 permanet semper ac sine macula et ruga, siquidem omnis doctrina eius, omnes- que ordinaciones in id principaliter tendunt, vt a malo declinantes omnes faciant bonum, semperque instituit ministros correctores criminum. Si vero quidam eorum non corrigant, ecclesia id ipsum detestans per continuas pre- dicaciones ad clerum et populum, item cum ad ipsius iudicium deducitur vin- dictam exercens in eos, qui talia agunt, profecto illorum peccatis minime con- senciens, non maculatur, bonis cum malis eodem constitutis loco, sed illis non consencientibus. Itaque, vt Christus voluit ecclesiam sibi exhiberi gloriosam, non habentem maculam aut rugam, ita et ecclesia semper studet talem se illi exhibere, nulli errori aut peccato, facto suo atque doctrina consencientem. 10 Quod autem Iohannes subicit audiuisse vocem de celo dicentem, lucide mani- festat, cum de sacramentis ecclesie siue de potestate eius et auctoritate sancti- tateque et innocencia disseritur ad celestem doctrinam in canone sacro con- tentam attendendum fore pocius, quam ad positiua iura canonica siue ciuilia, adhuc eciam documenta philosophorum, nisi in quantum obsequencia verbo 15 diuino. Postremo autem, cum ait: „Ecce tabernaculum Dei,“ cum hominibus perspicue manifestat, quod dictum est inmunem ab omni errore ecclesiam sem- per esse, cum qua Deus inhabitat estque semper Deus eius, et ipsa populus eius. Quoniam igitur hec veritas est catholice fidei inuariabilis atque infalli- bilis, quod ecclesia est populus Dei, cum quo semper est Deus ipse, neccessa- 20 rio intelligendum est ecclesiam sanctam et inmaculatam permanere semper, ideoque omnes auctoritates scripture sacre et quascumque raciones, que in con- trarium militare videntur, ad hanc intelligenciam veritatis reducendas esse et exponendas responsione congrua illis data, non emanata ex inflante sensu car- nis, sed constante ex aliis passibus scripture sacre multas haud dubio limitantis 25 oraciones vniuersales, vt sub illis non comprehendatur, quod specialem diffe- rentemque ab illis habet racionem. 5 Capitulum LX. Pertractat extensius, quid sit apponere verbis diuine scripture aut diminuere, et quomodo supererogare elucidare est; deque requisitis con- dicionibus quatuor in expositore diuinorum eloquiorum, et quod diffinire de 30 potestate ecclesiastica opus est diuini iuris, fuisse autem radicem differen- ciarum ecclesie, Eugenium papam nolle audire ecclesiam, super omnes intel- ligentem senes omnesque audientem, quodque ecclesiam audire non est au- ferre summum apicem auctoritatis, Christi exemplo patrem et spiritus sancti audientis filium. 35 Qvod dum sic agitur, non censetur apponi vel diminui de verbis Christi, qui in fine libri apocalipsis ait: „Contestor ego omni audienti verba prophecie libri huius, si quis apposuerit ad hec, apponet Deus super illum plagas scriptas
Strana 935
Liber XVII. Caput LX. 935 in libro isto, et si quis diminuerit de verbis prophecie huius, auferet Deus partem eius de libro vite, et de ciuitate sancta et de hiis, que scripta sunt in libro vite; dicit, qui testimonium perhibet istorum, venio cito.“ Verba pro- fecto ista quam maxime deterrere habent omnes scripture sacre expositores, ne in quibusuis libris, tractatibus ac disputacionibus sermonibusque ab eisdem editis quomodolibet aduersentur diuinis eloquiis, que argentum sunt igne examinatum, probatum ter, repurgatum septuplum, attento loco scripture ipsorum verborum, quia in fine sacri canonis velut pro clausura diuinorum eloquiorum et attento eo, qui loquitur, quia Christus reuera in omnibus diuinis eloquiis reuerenciam 10 habens, vt quantumcumque eidem onerosa fuerint, eciam vsque ad mortem cru- cis implere voluit omnia, que de ipso scripta erant, modo quoque loquendi attento, quia contestante Deo, quod etsi in inferioribus, non appreciatur secus in principibus, quia solet vltimum esse verbum eorum, dum aliquid omnino exequi volunt; attenta rursus pene grauitate, quia delecionis de libro vite et 15 apposicionis plagarum, festinacione denique iudicii huius, quia dicit eciam: „venio cito“, videlicet facere iudicium. Multa quidem supererogare possunt diuine scripture expositores, fiduciam habentes obtinende mercedis stabulario a Samaritano promisse, cum prolatis duobus denariis illi ait: „Quodcumque super- erogaueris, reddam tibi.“ Aliud quippe est supererogare vel non attingere ad 20 diuina eloquia, aliud apponere vel diminuere, nec enim supererogabant verbis domini pseudoprophete, de quibus in Ieremia Deus dixit: „Falsi prophete vati- cinantur in nomine meo, non misi eos et non precepi eis, nec locutus sum ad eos; visionem mendacem et diuinacionem fraudulentam et seduccionem cordis sui prophetant vobis.“ Ezechiel quoque aduersus eiusmodi prophetas quam- 25 plurima Dei ex parte annuncciauit. Paulus item contra pseudoapostolos aliud, quam Christi euangelium, predicantes, vt simul cum euangelio lex Moysi ser- uaretur. Nec inter hereticos defuerunt similes componentes epistolas et libros, affirmantes illa Deum fuisse locutum, quibus nunquam ipse fuerat locutus. Numeri istorum fuit Manicheus, qui composuit epistolam vocatam Fundamentum 30 fidei, multi quoque ante ipsum, enumerati per Hyreneum, archiepiscopum Lug- dunensem, in libro contra quinque hereses, mencionem facientem de Symone Mago, tanquam primo omnium hereticorum, deque dogmate impio eius, vocantis se, vt liber inquit actuum apostolorum, magnam virtutem Dei, quam appellacio- nem exponens dicebat se apud Iudeos Dei filium, apud Samaritanos patrem, 35 apud vero gentiles spiritum sanctum. Eiusmodi certe pseudoprophete, pseudo- apostoli et pseudodoctores christiani proprie dicuntur apponere verbis Dei, cum affirmant, que eis videntur Deum fuisse locutum, dictorum suorum nullam pro- bacionem afferentes ex scriptura sacra, sed quod dicta eorum, que voluntate constant humana, veneranda sint, sicut ea, que spiritu sancto inspirati locuti 40 sunt Dei homines. Alii vero diminuunt de verbis domini, pote nolentes recipere tanquam diuina eloquia libros canonis sacri, sicut Manichei testamentum vetus aliique heretici libros alios. Verum, quoniam iam a multis centenariis annorum 5
Liber XVII. Caput LX. 935 in libro isto, et si quis diminuerit de verbis prophecie huius, auferet Deus partem eius de libro vite, et de ciuitate sancta et de hiis, que scripta sunt in libro vite; dicit, qui testimonium perhibet istorum, venio cito.“ Verba pro- fecto ista quam maxime deterrere habent omnes scripture sacre expositores, ne in quibusuis libris, tractatibus ac disputacionibus sermonibusque ab eisdem editis quomodolibet aduersentur diuinis eloquiis, que argentum sunt igne examinatum, probatum ter, repurgatum septuplum, attento loco scripture ipsorum verborum, quia in fine sacri canonis velut pro clausura diuinorum eloquiorum et attento eo, qui loquitur, quia Christus reuera in omnibus diuinis eloquiis reuerenciam 10 habens, vt quantumcumque eidem onerosa fuerint, eciam vsque ad mortem cru- cis implere voluit omnia, que de ipso scripta erant, modo quoque loquendi attento, quia contestante Deo, quod etsi in inferioribus, non appreciatur secus in principibus, quia solet vltimum esse verbum eorum, dum aliquid omnino exequi volunt; attenta rursus pene grauitate, quia delecionis de libro vite et 15 apposicionis plagarum, festinacione denique iudicii huius, quia dicit eciam: „venio cito“, videlicet facere iudicium. Multa quidem supererogare possunt diuine scripture expositores, fiduciam habentes obtinende mercedis stabulario a Samaritano promisse, cum prolatis duobus denariis illi ait: „Quodcumque super- erogaueris, reddam tibi.“ Aliud quippe est supererogare vel non attingere ad 20 diuina eloquia, aliud apponere vel diminuere, nec enim supererogabant verbis domini pseudoprophete, de quibus in Ieremia Deus dixit: „Falsi prophete vati- cinantur in nomine meo, non misi eos et non precepi eis, nec locutus sum ad eos; visionem mendacem et diuinacionem fraudulentam et seduccionem cordis sui prophetant vobis.“ Ezechiel quoque aduersus eiusmodi prophetas quam- 25 plurima Dei ex parte annuncciauit. Paulus item contra pseudoapostolos aliud, quam Christi euangelium, predicantes, vt simul cum euangelio lex Moysi ser- uaretur. Nec inter hereticos defuerunt similes componentes epistolas et libros, affirmantes illa Deum fuisse locutum, quibus nunquam ipse fuerat locutus. Numeri istorum fuit Manicheus, qui composuit epistolam vocatam Fundamentum 30 fidei, multi quoque ante ipsum, enumerati per Hyreneum, archiepiscopum Lug- dunensem, in libro contra quinque hereses, mencionem facientem de Symone Mago, tanquam primo omnium hereticorum, deque dogmate impio eius, vocantis se, vt liber inquit actuum apostolorum, magnam virtutem Dei, quam appellacio- nem exponens dicebat se apud Iudeos Dei filium, apud Samaritanos patrem, 35 apud vero gentiles spiritum sanctum. Eiusmodi certe pseudoprophete, pseudo- apostoli et pseudodoctores christiani proprie dicuntur apponere verbis Dei, cum affirmant, que eis videntur Deum fuisse locutum, dictorum suorum nullam pro- bacionem afferentes ex scriptura sacra, sed quod dicta eorum, que voluntate constant humana, veneranda sint, sicut ea, que spiritu sancto inspirati locuti 40 sunt Dei homines. Alii vero diminuunt de verbis domini, pote nolentes recipere tanquam diuina eloquia libros canonis sacri, sicut Manichei testamentum vetus aliique heretici libros alios. Verum, quoniam iam a multis centenariis annorum 5
Strana 936
936 Liber XVII. Caput LX. nemo eorum, qui gloriantur nomine inter doctores expositoresque sacre pagine annumerari cupiens, audet predicto modo vel apponere vel diminuere de verbis Dei, sed dicta sua apparenter vel subsistenter confirmat auctoritatibus sacri canonis, ideo aliter eciam intelligitur quis apponere vel diminuere. Quorum verborum primum plures in sacra scriptura recepit exposiciones, sed illa fortas- sis huic conuenit loco, de qua psalmista terribili sentencia ad Deum loquens inquit de peccatis Iudeorum, persequencium Christum: „Appone iniquitatem super iniquitatem eorum, et non intrent in iusticiam tuam,“ quod fecit Deus, dum filium suum misit accipere fructus vinee sue, sed illi, qui occiderant seruos suos, prophetas ante eum missos, veritati minime attendentes, sed 10 ne perderent locum et gentem suis demeritis, excecati occiderunt illum, et apposita est iniquitati eorum iniquitas, quia putantes se occidere purum homi- nem, occiderunt filium Dei, que maxima fuit iniquitatum. Alio item psalmo inquit: „Et apposuerunt adhuc peccare ei,“ sicut Herodes addens peccatum peccato, cum occidisset Iacobum gladio, videns, quia placeret Iudeis, apposuit 15 apprehendere et Petrum. Sic igitur cum temporalis conmodi aut vane glorie seu principatus causa nouas quis oppiniones gignit aut sequitur, peccato qui- dem iam inmersus meritoque illius obcecatus, vt illud sustineat, apponit vel diminuit de verbis Dei. Apponitur quippe diuino eloquio vel additur, cum quis affirmat aliquam veritatem esse fidei catholice, diuinis eloquiis contradicentem 20 siue discrepantem, sicut verbis domini apponit nuncius infidelis ex parte domini sui aliquid referens, quod datis sibi instruccionibus aduersatur. Etenim talis verbum suum prefert verbis domini sui, conuictus propterea testis mendax esse et infidelis, de quo sapiens in libro prouerbiorum inquit: „Omnis sermo Dei ignitus clipeus est sperantibus in se; ne addas quidquam verbis illius, et 25 arguaris inueniarisque mendax.“ Secus vero est, si quis nuncius destinatus verbis domini sui breuitate complexis, vt magis grata acceptaque efficiantur, exemplis similitudinibusque illa exornat, racionibus confirmans iuris diuini et humani naturalis et moralis philosophie, illa quoque, tanquam vera et congrua sint, responsione data contrariis obieccionibus defendit: hoc quippe supererogare 30 est, non apponere verbis domini sui, vtque magis proprie dicatur, elucidare est verba eius, et hiis, qui tales sunt expositores eius, sapiencia diuina premium pollicetur, dicens: „Qui elucidant me, vitam eternam habebunt.“ Diminuere autem de verbis scripture sacre censetur, qui tam habunde exponit aliquam veritatem eius, vt aliis non relinquat locum, vel saltem non plenum, quod sepe 35 contingit expositoribus diuinorum eloquiorum, intentis permaxime ad reprobacio- nem alicuius erroris, nec attendentibus ad materias alias theologice veritatis, de quibus tunc non agitur, quemadmodum Augustinus in libris Retractacionum contigisse sibi dicit, in libris de Libero Arbitrio, et de Duabus Animabus dis- putacione tunc inserta contra Manicheos, affirmantes natura, non voluntate 40 hominibus inesse peccatum. Tribuit namque multum voluntati humane, vt diceret voluntatem esse, qua peccatur et recte viuitur, non facta mencione de 5
936 Liber XVII. Caput LX. nemo eorum, qui gloriantur nomine inter doctores expositoresque sacre pagine annumerari cupiens, audet predicto modo vel apponere vel diminuere de verbis Dei, sed dicta sua apparenter vel subsistenter confirmat auctoritatibus sacri canonis, ideo aliter eciam intelligitur quis apponere vel diminuere. Quorum verborum primum plures in sacra scriptura recepit exposiciones, sed illa fortas- sis huic conuenit loco, de qua psalmista terribili sentencia ad Deum loquens inquit de peccatis Iudeorum, persequencium Christum: „Appone iniquitatem super iniquitatem eorum, et non intrent in iusticiam tuam,“ quod fecit Deus, dum filium suum misit accipere fructus vinee sue, sed illi, qui occiderant seruos suos, prophetas ante eum missos, veritati minime attendentes, sed 10 ne perderent locum et gentem suis demeritis, excecati occiderunt illum, et apposita est iniquitati eorum iniquitas, quia putantes se occidere purum homi- nem, occiderunt filium Dei, que maxima fuit iniquitatum. Alio item psalmo inquit: „Et apposuerunt adhuc peccare ei,“ sicut Herodes addens peccatum peccato, cum occidisset Iacobum gladio, videns, quia placeret Iudeis, apposuit 15 apprehendere et Petrum. Sic igitur cum temporalis conmodi aut vane glorie seu principatus causa nouas quis oppiniones gignit aut sequitur, peccato qui- dem iam inmersus meritoque illius obcecatus, vt illud sustineat, apponit vel diminuit de verbis Dei. Apponitur quippe diuino eloquio vel additur, cum quis affirmat aliquam veritatem esse fidei catholice, diuinis eloquiis contradicentem 20 siue discrepantem, sicut verbis domini apponit nuncius infidelis ex parte domini sui aliquid referens, quod datis sibi instruccionibus aduersatur. Etenim talis verbum suum prefert verbis domini sui, conuictus propterea testis mendax esse et infidelis, de quo sapiens in libro prouerbiorum inquit: „Omnis sermo Dei ignitus clipeus est sperantibus in se; ne addas quidquam verbis illius, et 25 arguaris inueniarisque mendax.“ Secus vero est, si quis nuncius destinatus verbis domini sui breuitate complexis, vt magis grata acceptaque efficiantur, exemplis similitudinibusque illa exornat, racionibus confirmans iuris diuini et humani naturalis et moralis philosophie, illa quoque, tanquam vera et congrua sint, responsione data contrariis obieccionibus defendit: hoc quippe supererogare 30 est, non apponere verbis domini sui, vtque magis proprie dicatur, elucidare est verba eius, et hiis, qui tales sunt expositores eius, sapiencia diuina premium pollicetur, dicens: „Qui elucidant me, vitam eternam habebunt.“ Diminuere autem de verbis scripture sacre censetur, qui tam habunde exponit aliquam veritatem eius, vt aliis non relinquat locum, vel saltem non plenum, quod sepe 35 contingit expositoribus diuinorum eloquiorum, intentis permaxime ad reprobacio- nem alicuius erroris, nec attendentibus ad materias alias theologice veritatis, de quibus tunc non agitur, quemadmodum Augustinus in libris Retractacionum contigisse sibi dicit, in libris de Libero Arbitrio, et de Duabus Animabus dis- putacione tunc inserta contra Manicheos, affirmantes natura, non voluntate 40 hominibus inesse peccatum. Tribuit namque multum voluntati humane, vt diceret voluntatem esse, qua peccatur et recte viuitur, non facta mencione de 5
Strana 937
Liber XVII. Caput LX. 937 gracia Dei, sine qua recte viui non potest, propter quod dicta in illis libris addicionibus quibusdam factis dicit intelligenda esse, nec absolute, sicut ipse enuncciauit. Paulus autem id fatetur fuisse peccatum suum, quoniam supra modum persequebatur ecclesiam Dei habundancius, emulator existens paterna- 5 rum tradicionum. Qua de causa Christus redarguit Phariseos, qui propter seruandas tradiciones seniorum irritum faciebant seu preteribant Dei mandatum de honoracione parentum. Vnde cum tam extreme exponitur sensus alicuius veritatis catholice, vt aliis nullus locus sane intelligencie relinquatur, tunc talis expositor et diminuendo apponit, sicut et superius apponendo diminuit. 10 Vterque enim multis aliis passibus scripture sacre contradicit, cum tam extreme sustinet errorem, quem ipse adinuenit, vt magis dictis scripture diuine sensum suum velit apponere, quam subicere, et sic diminuit. Similiter et qui veri- tatem extreme, vult intelligi sensum suum tanquam sit diuina veritas, aliis appo- nit, cum et illa alieque omnes sobria data illis intelligencia locum habeant. 15 Quod vtique firmissimum propositum fuit, est quoque cupienti hanc in me con- seruari mentem, scriptore disputacionis huius synodaliumque gestorum. Scio namque me hominem esse infirmum et exigui temporis, minoremque ad intel- lectum iudicii et legum, ideoque omniphariam detestor per verba mea apponi quidquam absonum vel contrarium verbis diuine scripture vel de ipsis diminui, 20 vtque determinato magis loquar sermone, diffinicioni facte per magnam syno- dum Constanciensem de generalium auctoritate conciliorum. Propter quod in istis scriptis aliisque meis inuenitur repetita persepe illa catholica protestacio, vt omnia dicta mea submissa fore intelligantur iudicio non solum ecclesie, super omnes docentes se ac super omnes intelligenti senes, sed eciam cuius- 25 cumque sanius docciusque sapientis; vt namque homo in exposicione diuine scripture minime erret, hic labor, hic opus est. Requiritur nempe, vt expositor scripture sacre ingenio sit excellens, studio eius exercitatus, iudicio humilis et immunis ab affectato vicio. Facile etenim vnum pro altero illi videtur, in quo preualet oppositum alicuius istorum quatuor; si vero omnibus hiis quatuor 30 requisitis vicia opposita assunt, vix aut nunquam sobriam aut sanam in diuinis eloquiis exponere potest intelligenciam. Materia autem, de qua sermo est, videlicet de ecclesie auctoritate, omnibus eruditis constat viris, quod multipharia racione ad ius diuinum principaliter spectat. Sed et de illa mencio fit in iure canonico, quod vtique, vt glose ordinarie doctoresque illas ac textus exponentes 35 in suis libris demonstrant, ad sui intelligenciam frequenter, ymmo frequentis- sime, quinymo, si fas est dicere, plus quam ex se ipso, ex iure ciuili allegacio- nes inducunt, multo certe plures, ymmo sine comparacione, quam iuris diuini, in cuius noticia, sicut et iuris ciuilis, non tam exercitati sunt iuris canonici professores, et quoniam maiorem habent noticiam iuris ciuilis, quam iuris diuini, 40 arbitrantur de auctoritate ecclesie diffinicionem fore habendam, sicut et iura ciuilia de auctoritate loquuntur principum secularium. Hinc igitur quamplurimi tractatus de auctoritate ecclesie non solum differentes, sed contraferentes scripti
Liber XVII. Caput LX. 937 gracia Dei, sine qua recte viui non potest, propter quod dicta in illis libris addicionibus quibusdam factis dicit intelligenda esse, nec absolute, sicut ipse enuncciauit. Paulus autem id fatetur fuisse peccatum suum, quoniam supra modum persequebatur ecclesiam Dei habundancius, emulator existens paterna- 5 rum tradicionum. Qua de causa Christus redarguit Phariseos, qui propter seruandas tradiciones seniorum irritum faciebant seu preteribant Dei mandatum de honoracione parentum. Vnde cum tam extreme exponitur sensus alicuius veritatis catholice, vt aliis nullus locus sane intelligencie relinquatur, tunc talis expositor et diminuendo apponit, sicut et superius apponendo diminuit. 10 Vterque enim multis aliis passibus scripture sacre contradicit, cum tam extreme sustinet errorem, quem ipse adinuenit, vt magis dictis scripture diuine sensum suum velit apponere, quam subicere, et sic diminuit. Similiter et qui veri- tatem extreme, vult intelligi sensum suum tanquam sit diuina veritas, aliis appo- nit, cum et illa alieque omnes sobria data illis intelligencia locum habeant. 15 Quod vtique firmissimum propositum fuit, est quoque cupienti hanc in me con- seruari mentem, scriptore disputacionis huius synodaliumque gestorum. Scio namque me hominem esse infirmum et exigui temporis, minoremque ad intel- lectum iudicii et legum, ideoque omniphariam detestor per verba mea apponi quidquam absonum vel contrarium verbis diuine scripture vel de ipsis diminui, 20 vtque determinato magis loquar sermone, diffinicioni facte per magnam syno- dum Constanciensem de generalium auctoritate conciliorum. Propter quod in istis scriptis aliisque meis inuenitur repetita persepe illa catholica protestacio, vt omnia dicta mea submissa fore intelligantur iudicio non solum ecclesie, super omnes docentes se ac super omnes intelligenti senes, sed eciam cuius- 25 cumque sanius docciusque sapientis; vt namque homo in exposicione diuine scripture minime erret, hic labor, hic opus est. Requiritur nempe, vt expositor scripture sacre ingenio sit excellens, studio eius exercitatus, iudicio humilis et immunis ab affectato vicio. Facile etenim vnum pro altero illi videtur, in quo preualet oppositum alicuius istorum quatuor; si vero omnibus hiis quatuor 30 requisitis vicia opposita assunt, vix aut nunquam sobriam aut sanam in diuinis eloquiis exponere potest intelligenciam. Materia autem, de qua sermo est, videlicet de ecclesie auctoritate, omnibus eruditis constat viris, quod multipharia racione ad ius diuinum principaliter spectat. Sed et de illa mencio fit in iure canonico, quod vtique, vt glose ordinarie doctoresque illas ac textus exponentes 35 in suis libris demonstrant, ad sui intelligenciam frequenter, ymmo frequentis- sime, quinymo, si fas est dicere, plus quam ex se ipso, ex iure ciuili allegacio- nes inducunt, multo certe plures, ymmo sine comparacione, quam iuris diuini, in cuius noticia, sicut et iuris ciuilis, non tam exercitati sunt iuris canonici professores, et quoniam maiorem habent noticiam iuris ciuilis, quam iuris diuini, 40 arbitrantur de auctoritate ecclesie diffinicionem fore habendam, sicut et iura ciuilia de auctoritate loquuntur principum secularium. Hinc igitur quamplurimi tractatus de auctoritate ecclesie non solum differentes, sed contraferentes scripti
Strana 938
Liber XVII. Caput LX. 938 reperiuntur, auctoribus eorum summe attendentibus, ne verbis suisque determi- nacionibus contradicere videantur hiis, que scripta sunt in libris iuris ciuilis aut canonici, quorum noticie per totam vitam suam studiosius intenderunt. Verum, quia de nulla scriptura preterquam diuina est illa pertimescenda sentencia, vt apponenti verbis illius apponat Deus plagas descriptas in libro diuinarum reuelacionum, aut quod diminuentem diminuat de libro vite et de ciuitate sancta, hinc per semetipsum quique doctus fidelis percipere potest in materia de auctoritate ecclesie, quoniam eius veritas non humani, sed est iuris diuini, attendendum precipue fore ad verba scripture, cuius verbis vtrum appo- nat vel diminuat posicio aduersans doctrine synodali, cum affirmat nullam, 10 nisi a papa, ecclesie vel generali concilio competere potestatem, ceterosque apo- stolos a Petro claues suscepisse, per se ipsum intueri poterit, qui supra in- ductas auctoritates euangelii et aliorum librorum noui testamenti voluerit atten- dere. Illud autem vnum in fine tractatus huius, a quo cepit exordium, con- memorandum est, quod precipua racio differencie in ecclesia vigentis illa fuit, 15 quia, dum sancta Basiliensis synodus affirmaret, quemlibet fidelem, cuiuscum- que status, eciam si papalis dignitatis, obligatum esse audire ecclesiam, legit- time congregatam in concilio generali, assercioni huic contrastans est Eugenius papa ab inicio fere sui pontificatus, et quasi continuo, expresse autem magis in libello, ab eo vocato „de pio dogmate“, in quo affirmat, quod in vniuersali 20 ecclesia et super vniuersalem ecclesiam per orbem terrarum vel conciliariter congregatam est summus pontifex constitutus, et imponit Basiliensibus, quod auctoritatis summum apicem a sede apostolica euacuare conantur, cum affir- mant, quod papa obedire tenetur generali concilio. Auctoritate tamen illa sacri euangelii: „Si ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publica- 25 nus" locum habente in quouis fidelium, eciam pontifice summo, quem audire decet ecclesiam, quid agendum sit per canones synodales docentem aut de peccato corripientem, cum audire quemuis, eciam inferiorem racionabilia dicen- tem non sit tollere a superiore summum apicem auctoritatis eius forte nec minimum, sacra scriptura nos docente multiplicatissimis auctoritatibus et exem- 30 plis. Dicit namque: "Qui autem sapiens est, audit consilia," alio vero loco: „Audiens sapiens sapiencior erit et intelligens gubernacula possidebit.“ Exem- plum autem nobis est Abraham, vt ecclesia inquit, pater fidei nostre; dixit namque illi Deus: „Non tibi videatur asperum super puero et super ancilla tua; omnia, que dixerit tibi Sara, audi vocem eius,“ quod et fecit. Nec tamen 35 propterea, quod eius vocem audiuit, apicem perdidit auctoritatis siue maritalis supra coniugem, siue patris familias super seruos et ancillas, siue patriarcha- lis, quia pater vocatus omnium gencium, siue propheta, quoniam, vt prophetam per regem Abimelech voluit Deus eum honorari. Aliud quoque exemplum est de propheta Samuele, cui dixit Deus, quod audiret vocem populi in omnibus, 40 que sibi loqueretur. Maius autem exemplum, sed et maximum nobisque per- maxime attendendum est de Christo, filio beatissime virginis, ecclesie capite 5
Liber XVII. Caput LX. 938 reperiuntur, auctoribus eorum summe attendentibus, ne verbis suisque determi- nacionibus contradicere videantur hiis, que scripta sunt in libris iuris ciuilis aut canonici, quorum noticie per totam vitam suam studiosius intenderunt. Verum, quia de nulla scriptura preterquam diuina est illa pertimescenda sentencia, vt apponenti verbis illius apponat Deus plagas descriptas in libro diuinarum reuelacionum, aut quod diminuentem diminuat de libro vite et de ciuitate sancta, hinc per semetipsum quique doctus fidelis percipere potest in materia de auctoritate ecclesie, quoniam eius veritas non humani, sed est iuris diuini, attendendum precipue fore ad verba scripture, cuius verbis vtrum appo- nat vel diminuat posicio aduersans doctrine synodali, cum affirmat nullam, 10 nisi a papa, ecclesie vel generali concilio competere potestatem, ceterosque apo- stolos a Petro claues suscepisse, per se ipsum intueri poterit, qui supra in- ductas auctoritates euangelii et aliorum librorum noui testamenti voluerit atten- dere. Illud autem vnum in fine tractatus huius, a quo cepit exordium, con- memorandum est, quod precipua racio differencie in ecclesia vigentis illa fuit, 15 quia, dum sancta Basiliensis synodus affirmaret, quemlibet fidelem, cuiuscum- que status, eciam si papalis dignitatis, obligatum esse audire ecclesiam, legit- time congregatam in concilio generali, assercioni huic contrastans est Eugenius papa ab inicio fere sui pontificatus, et quasi continuo, expresse autem magis in libello, ab eo vocato „de pio dogmate“, in quo affirmat, quod in vniuersali 20 ecclesia et super vniuersalem ecclesiam per orbem terrarum vel conciliariter congregatam est summus pontifex constitutus, et imponit Basiliensibus, quod auctoritatis summum apicem a sede apostolica euacuare conantur, cum affir- mant, quod papa obedire tenetur generali concilio. Auctoritate tamen illa sacri euangelii: „Si ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publica- 25 nus" locum habente in quouis fidelium, eciam pontifice summo, quem audire decet ecclesiam, quid agendum sit per canones synodales docentem aut de peccato corripientem, cum audire quemuis, eciam inferiorem racionabilia dicen- tem non sit tollere a superiore summum apicem auctoritatis eius forte nec minimum, sacra scriptura nos docente multiplicatissimis auctoritatibus et exem- 30 plis. Dicit namque: "Qui autem sapiens est, audit consilia," alio vero loco: „Audiens sapiens sapiencior erit et intelligens gubernacula possidebit.“ Exem- plum autem nobis est Abraham, vt ecclesia inquit, pater fidei nostre; dixit namque illi Deus: „Non tibi videatur asperum super puero et super ancilla tua; omnia, que dixerit tibi Sara, audi vocem eius,“ quod et fecit. Nec tamen 35 propterea, quod eius vocem audiuit, apicem perdidit auctoritatis siue maritalis supra coniugem, siue patris familias super seruos et ancillas, siue patriarcha- lis, quia pater vocatus omnium gencium, siue propheta, quoniam, vt prophetam per regem Abimelech voluit Deus eum honorari. Aliud quoque exemplum est de propheta Samuele, cui dixit Deus, quod audiret vocem populi in omnibus, 40 que sibi loqueretur. Maius autem exemplum, sed et maximum nobisque per- maxime attendendum est de Christo, filio beatissime virginis, ecclesie capite 5
Strana 939
Liber XVII. Caput LX. 939 vnico et vero, sistente in eo summo apice auctoritatis, quem supra omnia con- stituit Deus pater ad dexteram suam in excelsis, omnia preter semetipsum illi subiciens, qui, vt exemplum se ipsum daret omnibus discipulis suis, alios velle audire, dicit: „Ego, quod vidi apud patrem meum, loquor,“ et alio in loco: „Non potest filius facere a se quidquam, nisi quod viderit patrem facientem; pater enim diligit filium et omnia demonstrat ei,“ et iterum: „Ego, que audiui ab eo, hec loquor,“ et rursus: "Non possum ego a me ipso facere quidquam, sed sicut audio, iudico,“ item: „Veritatem locutus sum vobis, quam audiui a Deo." Maiori insuper clarificatus humilitate inquit: „Qui misit me, ipse mandatum michi dedit, quid dicam et quid loquar, et sicut mandatum dedit michi, sic facio; nam et ego precepta patris mei seruaui, et maneo in eius dileccione.“ Atqui maxima exaltatus magnificencia omne, quod suum erat, patri tribuens, frequenter dixit: „Doctrina mea non est mea, sed eius, qui misit me“ et: „Sermonem, quem audistis, non est meus, sed eius, qui misit me, patris“; 15 cuius, non vero vt suam voluntatem facere se venisse persepe professus est. Propterea igitur, quod quecumque in hoc mundo fecit Christus aut dixit, pro- fessus est illa apud patrem vidisse audiuisseque ab eo, et illa fecisse iuxta mandatum sibi datum, et quod sua doctrina ac sermones non sui erant, sed patris, qui eum miserat, nec venisse facere voluntatem suam, sed patris. Certis- 20 sime nullus doctus fidelis dicere volet, non inquam summum, sed neque mini- mum apicem auctoritatis Christo defuisse. Fortassis autem ad hec responde- bitur, ista competere Christo in quantum homo est, non vero in quantum Deus, quia licet equalis sit patri secundum diuinitatem, minor tamen est patre secun- dum humanitatem, et ideo, quia minor est patre in quantum homo, competere 25 illi potest, vt a patre suo tanquam a maiore audierit quecumque dixerit et fecerit, fueritque ab eo doctus et faciens omnia secundum mandatum eius, non sibi, sed patri attribuens quecumque dixit aut fecit. Non vero simile esse de ecclesia et summo pontifice, quia ecclesia non est eo maior, sed ipse supra ecclesiam est constitutus. Qui ita respondere noluerit, submittat profundius ad 30 diuina eloquia intellectum, quinymmo illa respiciens caput leuet in sublime, a patre luminum illustrandus; videbit namque adeo perspicue, vt meridiana lux est, quod vbi nichil est prius aut posterius, nichil maius eciam, si vnus alium audiat ab eoque accipiat, vt illum clarificet, non propterea est perdere nec minimum apicem auctoritatis. Etenim, licet de filio, quia ypostatice vni- 35 tus est homini, dicatur patre esse minorem, id tamen de spiritu sancto, quod filio aut patre sit minor, dici nequit, quamuis in columba vel specie ignis apparuerit, cum quibus vel eorum altero non fuit vnus personaliter, sicut filius cum homine. Quod vero spiritus sanctus a semetipso non loquatur, sed audiens accipiensque a filio, testatur eterna veritas, filius ipse, cum ait: „Non loquetur 40 a semetipso, sed quecumque audiet, loquetur ille, me clarificabit, quia de meo accipiet et annuncciabit vobis.“ Propterea igitur quod a filio audit, vt annunc- ciet, et vt filium clarificet, ab eo spiritus sanctus accipit; numquid perdit Scriptores III. 119 5 10
Liber XVII. Caput LX. 939 vnico et vero, sistente in eo summo apice auctoritatis, quem supra omnia con- stituit Deus pater ad dexteram suam in excelsis, omnia preter semetipsum illi subiciens, qui, vt exemplum se ipsum daret omnibus discipulis suis, alios velle audire, dicit: „Ego, quod vidi apud patrem meum, loquor,“ et alio in loco: „Non potest filius facere a se quidquam, nisi quod viderit patrem facientem; pater enim diligit filium et omnia demonstrat ei,“ et iterum: „Ego, que audiui ab eo, hec loquor,“ et rursus: "Non possum ego a me ipso facere quidquam, sed sicut audio, iudico,“ item: „Veritatem locutus sum vobis, quam audiui a Deo." Maiori insuper clarificatus humilitate inquit: „Qui misit me, ipse mandatum michi dedit, quid dicam et quid loquar, et sicut mandatum dedit michi, sic facio; nam et ego precepta patris mei seruaui, et maneo in eius dileccione.“ Atqui maxima exaltatus magnificencia omne, quod suum erat, patri tribuens, frequenter dixit: „Doctrina mea non est mea, sed eius, qui misit me“ et: „Sermonem, quem audistis, non est meus, sed eius, qui misit me, patris“; 15 cuius, non vero vt suam voluntatem facere se venisse persepe professus est. Propterea igitur, quod quecumque in hoc mundo fecit Christus aut dixit, pro- fessus est illa apud patrem vidisse audiuisseque ab eo, et illa fecisse iuxta mandatum sibi datum, et quod sua doctrina ac sermones non sui erant, sed patris, qui eum miserat, nec venisse facere voluntatem suam, sed patris. Certis- 20 sime nullus doctus fidelis dicere volet, non inquam summum, sed neque mini- mum apicem auctoritatis Christo defuisse. Fortassis autem ad hec responde- bitur, ista competere Christo in quantum homo est, non vero in quantum Deus, quia licet equalis sit patri secundum diuinitatem, minor tamen est patre secun- dum humanitatem, et ideo, quia minor est patre in quantum homo, competere 25 illi potest, vt a patre suo tanquam a maiore audierit quecumque dixerit et fecerit, fueritque ab eo doctus et faciens omnia secundum mandatum eius, non sibi, sed patri attribuens quecumque dixit aut fecit. Non vero simile esse de ecclesia et summo pontifice, quia ecclesia non est eo maior, sed ipse supra ecclesiam est constitutus. Qui ita respondere noluerit, submittat profundius ad 30 diuina eloquia intellectum, quinymmo illa respiciens caput leuet in sublime, a patre luminum illustrandus; videbit namque adeo perspicue, vt meridiana lux est, quod vbi nichil est prius aut posterius, nichil maius eciam, si vnus alium audiat ab eoque accipiat, vt illum clarificet, non propterea est perdere nec minimum apicem auctoritatis. Etenim, licet de filio, quia ypostatice vni- 35 tus est homini, dicatur patre esse minorem, id tamen de spiritu sancto, quod filio aut patre sit minor, dici nequit, quamuis in columba vel specie ignis apparuerit, cum quibus vel eorum altero non fuit vnus personaliter, sicut filius cum homine. Quod vero spiritus sanctus a semetipso non loquatur, sed audiens accipiensque a filio, testatur eterna veritas, filius ipse, cum ait: „Non loquetur 40 a semetipso, sed quecumque audiet, loquetur ille, me clarificabit, quia de meo accipiet et annuncciabit vobis.“ Propterea igitur quod a filio audit, vt annunc- ciet, et vt filium clarificet, ab eo spiritus sanctus accipit; numquid perdit Scriptores III. 119 5 10
Strana 940
940 Liber XVII. Caput LX. apicem auctoritatis? Est quippe summus apex auctoritatis in patre et filio et spiritu sancto, qui reuera in filio non perditur audiente patrem, nec in spiritu sancto audiente filium, vtque eum clarificet, accipiente ab eo. Quomodo autem dicetur ab eo accipere non insistendo pro nunc, sed a declaracione, preter- eundo doctrina theologica habet, quoniam in Deo est idem esse, sapere et au- 5 dire, in quo, prout in anima vel in angelo, motus non differunt mentis. Hinc, quia spiritus sanctus a filio habet esse, sicut a patre — omnia enim, que habet, sunt filii — ideo ab eo intelligitur scire siue sapere et audire; sic eciam filius a patre eciam secundum deitatem, in qua tamen nichil prius aut posterius, nichil maius aut minus, sed tote tres persone coeterne sibi sunt et coequales. 10 Satis igitur dictum sit, quod papam ecclesiam audire non est perdere summum apicem auctoritatis. Vtrum autem papa esse suum habeat ab ecclesia vel ecclesia ab eo, ad hoc secundum declaratis terminis non facile assencient Christiani omnes. Quod vero papa ab ecclesia pocius, quam ecclesia ab eo esse dicatur, sane intelligi posset triplici cause racione in ecclesia, pape re- 15 spectu concurrenti, finis, efficientis et forme. Siquidem papa officium acciones- que suas ordinare debet ad bonum ecclesie, per quam instituitur ac destituitur, demeritis exigentibus, precipue, si pertinaciter eius contraueniat doctrine, cum et ipse, tanquam doctrina ecclesie suarum sit forma accionum, profiteatur secun- dum tradicionem generalium conciliorum firmiter credere et tenere fidem catholi- 20 cam illamque vsque ad vnum apicem inmutilatam seruare necnon vsque ad animam et sanguinem defensare et predicare, quibus attentis agnosci perspicue potest, si et propterea, quod ab ecclesia habet esse, proprie dicatur, quod eum decet vel quod tenetur ecclesiam audire. Sed et ille auditus minime eum de- decet, vt exaudiat ecclesie preces; hoc enim modo, vt Christus professus est 25 patri se filium eius, semper audiuit; ait namque patri: „Gracias ago tibi, quoniam audisti me; ego autem sciebam, quia semper me audis, sed propter populum, qui circumstat, dixi, vt credant, quia tu me misisti.“ Vtrum vero hoc modo ipse tunc papa Eugenius audire voluerit ecclesiam, in sancta Basiliensi synodo legittime congregatam, indicant destinate ad eum ambassiate in prima 30 et secunda colleccione, conmemorate prime tempore dissolucionis, et si audiuit in materia vnionis Grecorum, primum, quomodo in illo permansisse dicatur, attendendum est, denegatis sex concilii peticionibus, eciam salui conductus pro accessu Grecorum ad Latinorum terras, vnionis causa, concessi quidem tunc per omnes, a quibus fuit petitus, principes christianos. Si adhuc ex aduerso 35 dicatur, ecce si quicumque fidelis, eciam papa, tenetur audire ecclesiam, nonne et ipsa audiet papam aliosque fideles? Inquisicio hec suapte natura solucio- nem importat, cum proprium matri sit, filios audire suos, vnde vel papa vel quicumque fidelis alius, reputans se filium ecclesie, prorsus timere non debet audienciam sibi ab ecclesia denegari vnquam, profecto in ea re sistente exemplo 40 omnibus filiis suis, nec illorum quoquam eius implente mensuram, audientis benigne omnes. Nam ecclesie competit, quod Paulus de se profitetur: „Grecis
940 Liber XVII. Caput LX. apicem auctoritatis? Est quippe summus apex auctoritatis in patre et filio et spiritu sancto, qui reuera in filio non perditur audiente patrem, nec in spiritu sancto audiente filium, vtque eum clarificet, accipiente ab eo. Quomodo autem dicetur ab eo accipere non insistendo pro nunc, sed a declaracione, preter- eundo doctrina theologica habet, quoniam in Deo est idem esse, sapere et au- 5 dire, in quo, prout in anima vel in angelo, motus non differunt mentis. Hinc, quia spiritus sanctus a filio habet esse, sicut a patre — omnia enim, que habet, sunt filii — ideo ab eo intelligitur scire siue sapere et audire; sic eciam filius a patre eciam secundum deitatem, in qua tamen nichil prius aut posterius, nichil maius aut minus, sed tote tres persone coeterne sibi sunt et coequales. 10 Satis igitur dictum sit, quod papam ecclesiam audire non est perdere summum apicem auctoritatis. Vtrum autem papa esse suum habeat ab ecclesia vel ecclesia ab eo, ad hoc secundum declaratis terminis non facile assencient Christiani omnes. Quod vero papa ab ecclesia pocius, quam ecclesia ab eo esse dicatur, sane intelligi posset triplici cause racione in ecclesia, pape re- 15 spectu concurrenti, finis, efficientis et forme. Siquidem papa officium acciones- que suas ordinare debet ad bonum ecclesie, per quam instituitur ac destituitur, demeritis exigentibus, precipue, si pertinaciter eius contraueniat doctrine, cum et ipse, tanquam doctrina ecclesie suarum sit forma accionum, profiteatur secun- dum tradicionem generalium conciliorum firmiter credere et tenere fidem catholi- 20 cam illamque vsque ad vnum apicem inmutilatam seruare necnon vsque ad animam et sanguinem defensare et predicare, quibus attentis agnosci perspicue potest, si et propterea, quod ab ecclesia habet esse, proprie dicatur, quod eum decet vel quod tenetur ecclesiam audire. Sed et ille auditus minime eum de- decet, vt exaudiat ecclesie preces; hoc enim modo, vt Christus professus est 25 patri se filium eius, semper audiuit; ait namque patri: „Gracias ago tibi, quoniam audisti me; ego autem sciebam, quia semper me audis, sed propter populum, qui circumstat, dixi, vt credant, quia tu me misisti.“ Vtrum vero hoc modo ipse tunc papa Eugenius audire voluerit ecclesiam, in sancta Basiliensi synodo legittime congregatam, indicant destinate ad eum ambassiate in prima 30 et secunda colleccione, conmemorate prime tempore dissolucionis, et si audiuit in materia vnionis Grecorum, primum, quomodo in illo permansisse dicatur, attendendum est, denegatis sex concilii peticionibus, eciam salui conductus pro accessu Grecorum ad Latinorum terras, vnionis causa, concessi quidem tunc per omnes, a quibus fuit petitus, principes christianos. Si adhuc ex aduerso 35 dicatur, ecce si quicumque fidelis, eciam papa, tenetur audire ecclesiam, nonne et ipsa audiet papam aliosque fideles? Inquisicio hec suapte natura solucio- nem importat, cum proprium matri sit, filios audire suos, vnde vel papa vel quicumque fidelis alius, reputans se filium ecclesie, prorsus timere non debet audienciam sibi ab ecclesia denegari vnquam, profecto in ea re sistente exemplo 40 omnibus filiis suis, nec illorum quoquam eius implente mensuram, audientis benigne omnes. Nam ecclesie competit, quod Paulus de se profitetur: „Grecis
Strana 941
Liber XVII. Caput LX. 941 ac barbaris sapientibus et insipientibus debitor sum.“ Sed et maximo cum desiderio gaudet audire nunccios sponsi sui, ignota sibi reuelantes seu in- struentes, docentes vel exhortantes, adhuc eciam corripientes vel increpantes, hoc notorie constante omnibus eruditis viris sacrum canonem intuentibus, quo- modo populus fidelis ab inicio audiuit semper angelos, patriarchas, prophetas et quoscumque loquentes in nomine Dei. Verum autem est, quod iuxta man- datum Dei probare voluit semper ecclesia, vtrum spiritus illorum essent ex Deo, siquidem in ecclesia seu in populo fideli proprie verificatur, quod Dauid in psalmo ait: „Super omnes docentes me intellexi, quia testimonia tuam edita- 10 cio mea et super senes intellexi, quia mandata tua quesiui.“ Cum enim de Salomone scriptura affirmet, precessisse sapiencia omnes, qui fuerunt ante eum, vtique non tam proprie de Dauid aut Salomone, quam de fideli populo intel- ligitur, siue de ecclesia, de qua haud mirum, si super omnes docentes se homines intellexit de preterito de presentique intelligit, intelligetque semper, 15 quando per eam, apostolo teste, sapiencia innotescit eciam principibus et pote- statibus in celestibus. Propter quod ecclesiam super omnes se docentes ac eciam super senes intelligentem papa et quicumque fideles audientes non cen- sentur suam perdere auctoritatem; auctoritate quidem maxima, vt omnem veri- tatem declaret apud ecclesiam semper manente, quia columpna est et firma- 20 mentum veritatis, et quod maius, quia sponsus suus Christus, qui propterea semetipsum tradidit, voluit eam manere semper gloriosam, maculam et rugam non habentem vel aliquid eiusmodi. Quocirca omnibus Christi fidelibus magna cum fiducia inquit: „Filii, audite me, quoniam beatus homo, qui me audit; vitam inuenturus, qui me inueniet, et qui in me peccauerit, lesurus animam suam. Si- 25 quidem omnes, qui me oderunt, diligunt mortem,“ et: „Qui elucidant me, vitam eternam habebunt“ illam daturo eis sponso meo in hiis, qui me audiunt, audiri se profitente ad laudem et gloriam patris suique et spiritus sancti Amen. Explicit colleccio XVII., continens disputacionem de tribus veritatibus fidei auctoritateque vniuersalis ecclesie et generalium conciliorum, eandem re- 30 presentancium, synodalique iusticia concilii Basiliensis. 5 Sequitur colleccio XVIII. 119*
Liber XVII. Caput LX. 941 ac barbaris sapientibus et insipientibus debitor sum.“ Sed et maximo cum desiderio gaudet audire nunccios sponsi sui, ignota sibi reuelantes seu in- struentes, docentes vel exhortantes, adhuc eciam corripientes vel increpantes, hoc notorie constante omnibus eruditis viris sacrum canonem intuentibus, quo- modo populus fidelis ab inicio audiuit semper angelos, patriarchas, prophetas et quoscumque loquentes in nomine Dei. Verum autem est, quod iuxta man- datum Dei probare voluit semper ecclesia, vtrum spiritus illorum essent ex Deo, siquidem in ecclesia seu in populo fideli proprie verificatur, quod Dauid in psalmo ait: „Super omnes docentes me intellexi, quia testimonia tuam edita- 10 cio mea et super senes intellexi, quia mandata tua quesiui.“ Cum enim de Salomone scriptura affirmet, precessisse sapiencia omnes, qui fuerunt ante eum, vtique non tam proprie de Dauid aut Salomone, quam de fideli populo intel- ligitur, siue de ecclesia, de qua haud mirum, si super omnes docentes se homines intellexit de preterito de presentique intelligit, intelligetque semper, 15 quando per eam, apostolo teste, sapiencia innotescit eciam principibus et pote- statibus in celestibus. Propter quod ecclesiam super omnes se docentes ac eciam super senes intelligentem papa et quicumque fideles audientes non cen- sentur suam perdere auctoritatem; auctoritate quidem maxima, vt omnem veri- tatem declaret apud ecclesiam semper manente, quia columpna est et firma- 20 mentum veritatis, et quod maius, quia sponsus suus Christus, qui propterea semetipsum tradidit, voluit eam manere semper gloriosam, maculam et rugam non habentem vel aliquid eiusmodi. Quocirca omnibus Christi fidelibus magna cum fiducia inquit: „Filii, audite me, quoniam beatus homo, qui me audit; vitam inuenturus, qui me inueniet, et qui in me peccauerit, lesurus animam suam. Si- 25 quidem omnes, qui me oderunt, diligunt mortem,“ et: „Qui elucidant me, vitam eternam habebunt“ illam daturo eis sponso meo in hiis, qui me audiunt, audiri se profitente ad laudem et gloriam patris suique et spiritus sancti Amen. Explicit colleccio XVII., continens disputacionem de tribus veritatibus fidei auctoritateque vniuersalis ecclesie et generalium conciliorum, eandem re- 30 presentancium, synodalique iusticia concilii Basiliensis. 5 Sequitur colleccio XVIII. 119*
Strana 942
Adnotatio critica. 539 l. 3 Post Nazareno excidit mortuo vel simile aliquid. 540 1. 1 sicut] sic V. 32 interrogantes quod V. 541 l. 2 eum V. 10 Que] Qua V. 17 penetrabilibus et sic postea V. 35 impendit V. 38 Est] Et V. 542 l. 3 ait philosophus aut V. 10 se om. V. 17 dicti BV. 22 ab] ad BV. 37 vetera deserenti B. 544 l. 11 dictis V. illos V. 13 patentibus V. 28 restitucione V. 42 eciam om. V. 547 l. 13 mona- chum BV. 22 declararat V. 548 l. 28 seque V. 549 l. 4 ambassiatoribus] oratori- bus V. 18 mandatum V. 550 l. 8 publicato V. 551 l. 7 eo] et V. 30 sceleris V. 37 fauorabilia V. 554 1. 38 datis V. 557 l. 12 isti V. 31 ad] id V. 562 l. 5 eidem V. 17 alium om. V. 563 1. 30 accedentibusque infra V. 39 debent V. 564 1. 21 itaque] quoque V. 26 Predens BV. 27 presentabat V. 565 l. 27 Ecce BV. 30 promisisset V. 32 eum] esse V. 568 l. 7 raciocinatus quod ex BV. 10 tradicio om. V. 22 actenticis BV. 569 l. 21 vt om. V. 41 fecissent om. V. 571 l. 15 primo V. 572 l. 11 vis B. 17 nonnulli BV. 573 l. 7 inferit V. 8 ardentem saluum V. 18 cuius- libet om. V. 29 crederet V. 33 exaudita V. 42 venientes BV. 574 l. 5 nec B. 28 Petro] potero V. 32 incipiente BV. 40 sit] est V. 576 l. 17 nentibus om. V. 18 valentem BV. 18 sq. Vtrumque perfecto V. 28 suum] situm V. 29 lucent lucem V. 33 ipsaque] itaque V. 577 l. 10 teste] veste V. 19 et om. V. 24 exaudita V. 25 sint] sunt V. 578 l. 3 esset V. 25 Anthonius BV. 34 suo V. 579 l. 13 conspicien- dum V. 581 l. 4 sq. gubernabimus V. 20 quia] qui V. 582 l. 37 est V. 39 quam plures BV. 583 1. 26 remedia] subsidia B. 31 datis B. 584 1. 4 veniret V. 8 vidit B. 19 quoniam] quando V. 585 l. 3 vt] et V. 14 mandatoque V. 586 l. 17 de exaudi- cione V. 587 1. 7 apostolica V. 30 sanctitatem V. 33 celo et in V. 41 namque V. 589 1. 8 et aut V. 11 docet BV. 13 ecclesia V. 20 in — nomine om. V. 28 luce licet V. 37 concesso V. 590 l. 2 sermone] Symone B. 10 significare BV. 591 l. 31 Qua] Quia V. 592 l. 10 pre] per V. 13 habemus V. 31 filii V. 594 l. 3 a om. V. 7 multi om. V. 15 mundans B. 17 diceretur B. 595 l. 4, 5 necessarium V. 15 Boni- sii V. 27 in octaua om. V. 596 l. 13 Georgii V. 26 catholicam] apostolicam V. 597 I. 7 eciam] enim V. 21 concilium V. 32 esse om. V. 598 1. 4 papa V. 14 re- quisitis V. 21 suorum om. V. 22 rerum V. 25 eorum V. 599 l. 1 interfuissent V. 2 multarum V. 600 l. 10 assensionem V. 42 magno V. 602 l. 4 vel] vero V. 20 tenetur V. 603 l. 41 agnoscant BV. 604 l. 6 cum] non V. 12 contentis V. 607 1. 34, 35 decretaciones V. 608 l. 1 papa om. V. 3 est] et V. 609 l. 15 prima V. 42 eam BV. 610 l. 12 pape V. 32 qui V. 611 l. 28 ipsi V. aliquod V. 37 con- staret V. 612 l. 27 attestarent V. 615 l. 23 preterea B V. 33 quomodi V. 34 con- firmacionemque V. 37 legittimus BV. 616 l. 6 diuina om. BV, cf. l. 20. 16 in- situm B. 619 l. 34 paret V. 620 l. 18 die V. 621 l. 9 eidem BV. 622 l. 40 Baptista V. 625 l. 8 sunt V. 25 scilicet] si V. 26, 27 Ita quod B. 626 l. 25 gloriam BV. 627 l. 14 si] sed V. 35 mandatur BV. 41 licet BV. 628 l. 29 per- 40 secutus V. 629 l. 21 partes V. 631 l. 29 attestantes V. 632 l. 18 ideo V.
Adnotatio critica. 539 l. 3 Post Nazareno excidit mortuo vel simile aliquid. 540 1. 1 sicut] sic V. 32 interrogantes quod V. 541 l. 2 eum V. 10 Que] Qua V. 17 penetrabilibus et sic postea V. 35 impendit V. 38 Est] Et V. 542 l. 3 ait philosophus aut V. 10 se om. V. 17 dicti BV. 22 ab] ad BV. 37 vetera deserenti B. 544 l. 11 dictis V. illos V. 13 patentibus V. 28 restitucione V. 42 eciam om. V. 547 l. 13 mona- chum BV. 22 declararat V. 548 l. 28 seque V. 549 l. 4 ambassiatoribus] oratori- bus V. 18 mandatum V. 550 l. 8 publicato V. 551 l. 7 eo] et V. 30 sceleris V. 37 fauorabilia V. 554 1. 38 datis V. 557 l. 12 isti V. 31 ad] id V. 562 l. 5 eidem V. 17 alium om. V. 563 1. 30 accedentibusque infra V. 39 debent V. 564 1. 21 itaque] quoque V. 26 Predens BV. 27 presentabat V. 565 l. 27 Ecce BV. 30 promisisset V. 32 eum] esse V. 568 l. 7 raciocinatus quod ex BV. 10 tradicio om. V. 22 actenticis BV. 569 l. 21 vt om. V. 41 fecissent om. V. 571 l. 15 primo V. 572 l. 11 vis B. 17 nonnulli BV. 573 l. 7 inferit V. 8 ardentem saluum V. 18 cuius- libet om. V. 29 crederet V. 33 exaudita V. 42 venientes BV. 574 l. 5 nec B. 28 Petro] potero V. 32 incipiente BV. 40 sit] est V. 576 l. 17 nentibus om. V. 18 valentem BV. 18 sq. Vtrumque perfecto V. 28 suum] situm V. 29 lucent lucem V. 33 ipsaque] itaque V. 577 l. 10 teste] veste V. 19 et om. V. 24 exaudita V. 25 sint] sunt V. 578 l. 3 esset V. 25 Anthonius BV. 34 suo V. 579 l. 13 conspicien- dum V. 581 l. 4 sq. gubernabimus V. 20 quia] qui V. 582 l. 37 est V. 39 quam plures BV. 583 1. 26 remedia] subsidia B. 31 datis B. 584 1. 4 veniret V. 8 vidit B. 19 quoniam] quando V. 585 l. 3 vt] et V. 14 mandatoque V. 586 l. 17 de exaudi- cione V. 587 1. 7 apostolica V. 30 sanctitatem V. 33 celo et in V. 41 namque V. 589 1. 8 et aut V. 11 docet BV. 13 ecclesia V. 20 in — nomine om. V. 28 luce licet V. 37 concesso V. 590 l. 2 sermone] Symone B. 10 significare BV. 591 l. 31 Qua] Quia V. 592 l. 10 pre] per V. 13 habemus V. 31 filii V. 594 l. 3 a om. V. 7 multi om. V. 15 mundans B. 17 diceretur B. 595 l. 4, 5 necessarium V. 15 Boni- sii V. 27 in octaua om. V. 596 l. 13 Georgii V. 26 catholicam] apostolicam V. 597 I. 7 eciam] enim V. 21 concilium V. 32 esse om. V. 598 1. 4 papa V. 14 re- quisitis V. 21 suorum om. V. 22 rerum V. 25 eorum V. 599 l. 1 interfuissent V. 2 multarum V. 600 l. 10 assensionem V. 42 magno V. 602 l. 4 vel] vero V. 20 tenetur V. 603 l. 41 agnoscant BV. 604 l. 6 cum] non V. 12 contentis V. 607 1. 34, 35 decretaciones V. 608 l. 1 papa om. V. 3 est] et V. 609 l. 15 prima V. 42 eam BV. 610 l. 12 pape V. 32 qui V. 611 l. 28 ipsi V. aliquod V. 37 con- staret V. 612 l. 27 attestarent V. 615 l. 23 preterea B V. 33 quomodi V. 34 con- firmacionemque V. 37 legittimus BV. 616 l. 6 diuina om. BV, cf. l. 20. 16 in- situm B. 619 l. 34 paret V. 620 l. 18 die V. 621 l. 9 eidem BV. 622 l. 40 Baptista V. 625 l. 8 sunt V. 25 scilicet] si V. 26, 27 Ita quod B. 626 l. 25 gloriam BV. 627 l. 14 si] sed V. 35 mandatur BV. 41 licet BV. 628 l. 29 per- 40 secutus V. 629 l. 21 partes V. 631 l. 29 attestantes V. 632 l. 18 ideo V.
Strana 943
943 potenter V. 633 l. 12 Quomodo V. 39 libro BV. 40 Iob] Iohannes V. 634 l. 14 et vnam V. 31, 32 modusque V. 49 quinque B V. 635 l. 15 eiusque V. 21 primo V. 24 auctoritate om. V. 29 illud] id V. 41 eidem V. 636 l. 33 doctrinam V. 638 641 1. 26 maxima V. 36 tanto tempore V. 639 l. 30 ac] et V. 35 tenetur V. 643 l. 3 credit om. V. 642 l. 17 processit V. 19 repugnat V. 42 quas] que BV. 1. 12 est] an et? 644 l. 26 doctrinam V. 37 vt et V. 645 l. 1 quod] qui V. tam omnium B.V. 6 perhibente V. 41 et addidi, cf. p. 649, 19. 647 l. 16 primo V. 37 de om. V. 648 l. 31 aut ac V. 649 l. 2 sicut V. 651 l. 11 et domibus August., cf. editionis Dombartianae, vol. II, p. 277. 652 l. 11 processu V. 14 esset V. 653 l. 42 persequentibus V. 656 l. 17 fuisse V. 657 l. 22 alterum et om. V. 24 et procede- ret V. 659 1. 26 repugnancia V. 660 l. 10 Grangensi BV. 33 communi B V. 665 l. 4 ex om. V. 14 obtenturus B. 668 l. 28 de om. BV. 34 volunt V. 40 post oratoribus excidisse suspicor datis vel simile aliquid. 670 l. 21 que om. V. 671 1. 35 neccessariis om. V. 672 l. 1 adiuuanda V. 12 fuisse V. 673 l. 1 sq. quemcumque V. retraheret BV, correxit Zeissberg. 16 parcella V. 674 l. 15 ymmo] sed V. 27, 28 arbitracione V. 675 l. 13 imitatur B V. 33 seu om. V. 40 eos om. V. 42 nostrae BV. at cf. 2 Cor. 1, 2. aberrantes om. V. 676 l. 1 vtque V. 8 poterint V. 23 exemplificant V. 36 et om. V. 677 l. 5 modis V. 8 habenti BV. 14 confitetur V. 33 sed] et V. 35 cum om. V. 679 l. 13 quod BV, correxit Zeissberg. 18 non] nec V. 36 constituentur V. 39 eam om. V. 680 l. 13 suam se non V. 681 l. 38 reuocaturus V. 682 l. 2 etc. om. V. 31 maximam B V. 33 diminuerint V. 683 1. 36 Saduceorumque scripturas V. 684 l. 3 loco om. BV. 9 dixeram V. 34 suo om. B. sancto V. 37 de suo] Deo V. 38 sint V. 41 diffiniat V. 42 concilio] synodo V. 685 l. 13 Si] sed V. 15 vt] vel V. 687 l. 27 notificati V. 29 quia] qua V. 688 1. 11 timere V. 26 ibi V. 33 eligit V. vnionis V. 689 l. 9 eiciendum V. 10 Cusa om. B. 13 sicut V. 40 ibi V. 691 l. 11 remoteque V. 18 decretandam quam B. 21 transiret V. 23 quod post sed om. V. 26 transferre V. 692 l. 31 que V. 693 1. 28 concilio non comparerent V. 694 l. 25 concessa V. 36 acquiescere V. 41 epi- scopus V. 695 1. 16 sunt V. 696 l. 31 Maguncie om. V. 697 1. 3 tractatu . Tractatu BV. 38 qui V. 698 l. 3 propterea quod V. 15 ad ipsos V. 699 l. 6 primo V. 33 quoniam] quando V. 700 l. 3 te om. V. 14 iudiciale V. per om. V. 20 quauis nulla V. 701 l. 10 multaque V. 27, 28 concessu V. 702 l. 30 eidem V. 704 l. 3 ipsum om. B. 12 dicendum] dicerent V. 17 et papa V. 26 dicantur V. esse om. V. 31 diceretur V. 705 l. 2 cuius] Christus V. 707 l. 10 multi V. 16 principatum V. 23 ea V. 708 l. 8 cum] enim V. vt] et V. 29 esse om. V. 31 quod om. V. 709 1. 30 omnem V. 32, 33 neccessariam V. 710 l. 9 cum V. 711 l. 33 audiente V. 712 l. 17 illos V. 39 confortato V. 41 operat V. 713 l. 12 primo V. 21 primis V. 25 sunt V. 715 l. 16 eget om. V. 716 l. 14 viriliterque V. 25 testante V. 27 ipsum V. congregata innotescit V. 31 sic] fit V. psalmus om. V. 36 sic V. 40 consensum om. V. 42 contrauenientes V. 717 l. 38 xII ante tribus om. V. 718 l. 2 fuerunt V. 25 proficere V. 27 oues quoque V. 719 l. 23 hoc V. 31 vbi] vt V. 720 l. 16 regimen V. 18 auctoritate V. 29 fera V. 721 l. 33 aut V. 34 proferre V. 722 l. 5 quia] quod V. 7 pro parati cui voci mendum subesse videtur coiecit Hartel parti. 13 profertur V. 19 preferre V. 723 l. 19 exercent V. 32 superbie V. 34 quod V. 724 l. 8 consecracione V. 9 repetenda BV. 39 probatum om. V. 725 1. 25 sed] sic V. congratulabantur V. 726 l. 4 soli om. V. 16 quod V. 727 l. 8 recipit V. 13, 14 debet V. 728 l. 13 tres om. V. 25 cum posse impleri V. 729 l. 26 non male irreptum. 37 qui V. 730 l. 11 Dixit V. 731 l. 3 ecclesie V.
943 potenter V. 633 l. 12 Quomodo V. 39 libro BV. 40 Iob] Iohannes V. 634 l. 14 et vnam V. 31, 32 modusque V. 49 quinque B V. 635 l. 15 eiusque V. 21 primo V. 24 auctoritate om. V. 29 illud] id V. 41 eidem V. 636 l. 33 doctrinam V. 638 641 1. 26 maxima V. 36 tanto tempore V. 639 l. 30 ac] et V. 35 tenetur V. 643 l. 3 credit om. V. 642 l. 17 processit V. 19 repugnat V. 42 quas] que BV. 1. 12 est] an et? 644 l. 26 doctrinam V. 37 vt et V. 645 l. 1 quod] qui V. tam omnium B.V. 6 perhibente V. 41 et addidi, cf. p. 649, 19. 647 l. 16 primo V. 37 de om. V. 648 l. 31 aut ac V. 649 l. 2 sicut V. 651 l. 11 et domibus August., cf. editionis Dombartianae, vol. II, p. 277. 652 l. 11 processu V. 14 esset V. 653 l. 42 persequentibus V. 656 l. 17 fuisse V. 657 l. 22 alterum et om. V. 24 et procede- ret V. 659 1. 26 repugnancia V. 660 l. 10 Grangensi BV. 33 communi B V. 665 l. 4 ex om. V. 14 obtenturus B. 668 l. 28 de om. BV. 34 volunt V. 40 post oratoribus excidisse suspicor datis vel simile aliquid. 670 l. 21 que om. V. 671 1. 35 neccessariis om. V. 672 l. 1 adiuuanda V. 12 fuisse V. 673 l. 1 sq. quemcumque V. retraheret BV, correxit Zeissberg. 16 parcella V. 674 l. 15 ymmo] sed V. 27, 28 arbitracione V. 675 l. 13 imitatur B V. 33 seu om. V. 40 eos om. V. 42 nostrae BV. at cf. 2 Cor. 1, 2. aberrantes om. V. 676 l. 1 vtque V. 8 poterint V. 23 exemplificant V. 36 et om. V. 677 l. 5 modis V. 8 habenti BV. 14 confitetur V. 33 sed] et V. 35 cum om. V. 679 l. 13 quod BV, correxit Zeissberg. 18 non] nec V. 36 constituentur V. 39 eam om. V. 680 l. 13 suam se non V. 681 l. 38 reuocaturus V. 682 l. 2 etc. om. V. 31 maximam B V. 33 diminuerint V. 683 1. 36 Saduceorumque scripturas V. 684 l. 3 loco om. BV. 9 dixeram V. 34 suo om. B. sancto V. 37 de suo] Deo V. 38 sint V. 41 diffiniat V. 42 concilio] synodo V. 685 l. 13 Si] sed V. 15 vt] vel V. 687 l. 27 notificati V. 29 quia] qua V. 688 1. 11 timere V. 26 ibi V. 33 eligit V. vnionis V. 689 l. 9 eiciendum V. 10 Cusa om. B. 13 sicut V. 40 ibi V. 691 l. 11 remoteque V. 18 decretandam quam B. 21 transiret V. 23 quod post sed om. V. 26 transferre V. 692 l. 31 que V. 693 1. 28 concilio non comparerent V. 694 l. 25 concessa V. 36 acquiescere V. 41 epi- scopus V. 695 1. 16 sunt V. 696 l. 31 Maguncie om. V. 697 1. 3 tractatu . Tractatu BV. 38 qui V. 698 l. 3 propterea quod V. 15 ad ipsos V. 699 l. 6 primo V. 33 quoniam] quando V. 700 l. 3 te om. V. 14 iudiciale V. per om. V. 20 quauis nulla V. 701 l. 10 multaque V. 27, 28 concessu V. 702 l. 30 eidem V. 704 l. 3 ipsum om. B. 12 dicendum] dicerent V. 17 et papa V. 26 dicantur V. esse om. V. 31 diceretur V. 705 l. 2 cuius] Christus V. 707 l. 10 multi V. 16 principatum V. 23 ea V. 708 l. 8 cum] enim V. vt] et V. 29 esse om. V. 31 quod om. V. 709 1. 30 omnem V. 32, 33 neccessariam V. 710 l. 9 cum V. 711 l. 33 audiente V. 712 l. 17 illos V. 39 confortato V. 41 operat V. 713 l. 12 primo V. 21 primis V. 25 sunt V. 715 l. 16 eget om. V. 716 l. 14 viriliterque V. 25 testante V. 27 ipsum V. congregata innotescit V. 31 sic] fit V. psalmus om. V. 36 sic V. 40 consensum om. V. 42 contrauenientes V. 717 l. 38 xII ante tribus om. V. 718 l. 2 fuerunt V. 25 proficere V. 27 oues quoque V. 719 l. 23 hoc V. 31 vbi] vt V. 720 l. 16 regimen V. 18 auctoritate V. 29 fera V. 721 l. 33 aut V. 34 proferre V. 722 l. 5 quia] quod V. 7 pro parati cui voci mendum subesse videtur coiecit Hartel parti. 13 profertur V. 19 preferre V. 723 l. 19 exercent V. 32 superbie V. 34 quod V. 724 l. 8 consecracione V. 9 repetenda BV. 39 probatum om. V. 725 1. 25 sed] sic V. congratulabantur V. 726 l. 4 soli om. V. 16 quod V. 727 l. 8 recipit V. 13, 14 debet V. 728 l. 13 tres om. V. 25 cum posse impleri V. 729 l. 26 non male irreptum. 37 qui V. 730 l. 11 Dixit V. 731 l. 3 ecclesie V.
Strana 944
944 12 et deliberatore Mansi XVI, 199. 13 superbias perperam Mansi, cf. Vetus testamen- tum graece iuxta LXX interpretes, Num. 15, 30. 14 irritatis B, irritatar V. illo V. 18 reconciliatum] correctum Mansi l. l. 24, 25 auctoritatibus V. 26 constat V. 37 non facientes om. V. 732 l. 28 in quibus V. 733 l. 8, 9 iudicatos —fidei om. V. 734 l. 14, 15 spiritui sancto om. V. 17 alias V. 38 est om. V. 735 l. 15 proprie om. V. 19 soles om. V. 24 intelligendum V. 737 l. 9 et sine ruga V. 743 l. 10 per se om. V. 16 in om. BV. 34 iniusto BV. 744 l. 22 illa V. 32 qui alii BV. 42 inimicus BV. 745 l. 39 sit V. 746 1. 9 fecerint V. 747 l. 23 finem — contra om. V. 24 ipsum V. 748 1. 16 Dei om. V. 28 posset om. V. 31 euangelica V. 34 in om. V. 749 l. 32 papam] ipsam V. 750 l. 16 tenendaque V. 751 l. 32 potest om. V. 41, 42 incidit V. 752 l. 1 secundus om. V. 1, 2 si — erroris om. V. 6 fecistis V. 17 eum] enim V. 40 primo om. V. 42 extitit om. V. 753 l. 40 qui quando B. 754 l. 26 laudauit V. 755 l. 40 pontificum V. 756 l. 6 alterum voluntatem om. V. 757 l. 16 constet V. 25 ab eo V. 37 enim] eciam V. 38 est] et V. 758 l. 3 altero V. 759 l. 24 deberet om. V. itaque V. 26 est om. V. 760 l. 15 hac V. 27 aut] et B. 761 l. 40 vt aut V. 762 l. 35 et non operantur V. 41 est om. V. 763 l. 8 XL BV. dixit Symoni Petro dixit BV. 14 scribebat] dicebat V. 19 Quando V. 22 cum V. 26 per tingere V. 34 que quo V. 764 l. 2 supra V. 13 ad om. V. 19 deliberacione V 32 valeant V. 765 l. 6 soluere V. 7 disserenter V. 8 nodisissimas V. difficultates om. V. 26 argumentum V. 40 semper] per V. 766 l. 8 illius V. 27 michi V. 767 l. 2 faceret V. 6 Israhel om. V. 7 repetitur B. 14 sed V. 19 terre om. V. 35 suam om. B. 41 michi pater preter V. 768 l. 2 censendum B. 21 eam om. V. 25, 26 legittime et congregate V. 770 l. 33 et] est B. 40 post contrauenire addit firmato V, firmato B. 771 l. 14 non] nec V. 23 cum] cui B V. 28 nonne V. 30 qui in desursum V. 32 Adhuc V. 772 l. 21, 22 reconciliates V. 22 in celo om. V. 23 eciam et in V. 773 l. 32, 33 ab — est om. V. 774 1. 6 recognita V. 17 dona- torie V. 775 l. 34 iuri commune V. 776 l. 12 singulus V. 778 l. 18 sint V. 36 patres missi sunt Decreti textus. 779 l. 1 patribus V. 6 quam om. V. 9 a om. V. 12, 13 quoniam om. V. 14 sed] seu V. 780 l. 7 et illi om. V. 11 Eritque V. 22 limitando V. 24 sit cum om. BV. 27, 28 omni termini BV. 781 l. 14 dirigi V. 18 genere V. corpus V. 29 obliuiscor V. 782 l. 6, 7 saluator V. 24 Deum om. B. 784 1. 7 mutabilem V. 11 est] et V. 786 1. 15 excellerat B. 788 l. 24 duo om. BV. 42 huius vsque ad 789 l. 1 hominis om. V. 31 insinuata V. 790 l. 1 in generacione BV. 21 volente V. 28 et om. V. 793 l. 17 et peruisiue V. 23 sint V. 794 l. 14 esse BV. 795 l. 20 vel] aut V. 26 preest] est V. 32 presint V. 39 pigere V. 796 l. 10 quos] quod V. 37 nec] non V. 41 vniuersali BV. 797 l. 25 nondum V. 27 perseuerare V. 798 1. 16 vt] ac V. 799 l. 1 concilia V. 17 accionis suppleuit Hartel, ydemptitas accionum excidisse suspicatur Zeissberg. 33 potestatem addidi, at cf. 771, 23. 800 l. 5 post Petrus addit dixit V. 12 significacio V. 14 quamuis om. V. 24 vt] et V. 27 possidentem V. 802 l. 17 eius] eis V. 803 l. 2 quomodo] quoque V. 6 adicat V. 9 eius] eis V. 27 quorumlibet V. 804 l. 10 amissibili BV. 26 inferiori V. 31 racio om. V. 805 l. 6 Petrus, apostolorum primus, membrum textus Gregorianus, cf. Migne, Patrologia, s. lat. LXXVII, 740. 9 est] et V. 806 l. 12 inicio om. V. 38 ipsum B. 40 multitudo V. 807 l. 31 vt om. V. 808 l. 31 potestatem V. 38 sq. ne deprecacionem V. 809 l. 4 ss. Sed — fiunt in margine V. 7 permaxime V. 11 sq. non — generalis in margine V. 12 quo V. 25 reputato V. 39 in hac om. V. 810 l. 6 eo V. 14 inueniet V. 28 patri V. 31 vnum V. 36 quam —ante om. V. 811 l. 12 in celo om. V. 42 direxit V. 812 1. 30, 31 sermonibus ornatis V. 32 eis-
944 12 et deliberatore Mansi XVI, 199. 13 superbias perperam Mansi, cf. Vetus testamen- tum graece iuxta LXX interpretes, Num. 15, 30. 14 irritatis B, irritatar V. illo V. 18 reconciliatum] correctum Mansi l. l. 24, 25 auctoritatibus V. 26 constat V. 37 non facientes om. V. 732 l. 28 in quibus V. 733 l. 8, 9 iudicatos —fidei om. V. 734 l. 14, 15 spiritui sancto om. V. 17 alias V. 38 est om. V. 735 l. 15 proprie om. V. 19 soles om. V. 24 intelligendum V. 737 l. 9 et sine ruga V. 743 l. 10 per se om. V. 16 in om. BV. 34 iniusto BV. 744 l. 22 illa V. 32 qui alii BV. 42 inimicus BV. 745 l. 39 sit V. 746 1. 9 fecerint V. 747 l. 23 finem — contra om. V. 24 ipsum V. 748 1. 16 Dei om. V. 28 posset om. V. 31 euangelica V. 34 in om. V. 749 l. 32 papam] ipsam V. 750 l. 16 tenendaque V. 751 l. 32 potest om. V. 41, 42 incidit V. 752 l. 1 secundus om. V. 1, 2 si — erroris om. V. 6 fecistis V. 17 eum] enim V. 40 primo om. V. 42 extitit om. V. 753 l. 40 qui quando B. 754 l. 26 laudauit V. 755 l. 40 pontificum V. 756 l. 6 alterum voluntatem om. V. 757 l. 16 constet V. 25 ab eo V. 37 enim] eciam V. 38 est] et V. 758 l. 3 altero V. 759 l. 24 deberet om. V. itaque V. 26 est om. V. 760 l. 15 hac V. 27 aut] et B. 761 l. 40 vt aut V. 762 l. 35 et non operantur V. 41 est om. V. 763 l. 8 XL BV. dixit Symoni Petro dixit BV. 14 scribebat] dicebat V. 19 Quando V. 22 cum V. 26 per tingere V. 34 que quo V. 764 l. 2 supra V. 13 ad om. V. 19 deliberacione V 32 valeant V. 765 l. 6 soluere V. 7 disserenter V. 8 nodisissimas V. difficultates om. V. 26 argumentum V. 40 semper] per V. 766 l. 8 illius V. 27 michi V. 767 l. 2 faceret V. 6 Israhel om. V. 7 repetitur B. 14 sed V. 19 terre om. V. 35 suam om. B. 41 michi pater preter V. 768 l. 2 censendum B. 21 eam om. V. 25, 26 legittime et congregate V. 770 l. 33 et] est B. 40 post contrauenire addit firmato V, firmato B. 771 l. 14 non] nec V. 23 cum] cui B V. 28 nonne V. 30 qui in desursum V. 32 Adhuc V. 772 l. 21, 22 reconciliates V. 22 in celo om. V. 23 eciam et in V. 773 l. 32, 33 ab — est om. V. 774 1. 6 recognita V. 17 dona- torie V. 775 l. 34 iuri commune V. 776 l. 12 singulus V. 778 l. 18 sint V. 36 patres missi sunt Decreti textus. 779 l. 1 patribus V. 6 quam om. V. 9 a om. V. 12, 13 quoniam om. V. 14 sed] seu V. 780 l. 7 et illi om. V. 11 Eritque V. 22 limitando V. 24 sit cum om. BV. 27, 28 omni termini BV. 781 l. 14 dirigi V. 18 genere V. corpus V. 29 obliuiscor V. 782 l. 6, 7 saluator V. 24 Deum om. B. 784 1. 7 mutabilem V. 11 est] et V. 786 1. 15 excellerat B. 788 l. 24 duo om. BV. 42 huius vsque ad 789 l. 1 hominis om. V. 31 insinuata V. 790 l. 1 in generacione BV. 21 volente V. 28 et om. V. 793 l. 17 et peruisiue V. 23 sint V. 794 l. 14 esse BV. 795 l. 20 vel] aut V. 26 preest] est V. 32 presint V. 39 pigere V. 796 l. 10 quos] quod V. 37 nec] non V. 41 vniuersali BV. 797 l. 25 nondum V. 27 perseuerare V. 798 1. 16 vt] ac V. 799 l. 1 concilia V. 17 accionis suppleuit Hartel, ydemptitas accionum excidisse suspicatur Zeissberg. 33 potestatem addidi, at cf. 771, 23. 800 l. 5 post Petrus addit dixit V. 12 significacio V. 14 quamuis om. V. 24 vt] et V. 27 possidentem V. 802 l. 17 eius] eis V. 803 l. 2 quomodo] quoque V. 6 adicat V. 9 eius] eis V. 27 quorumlibet V. 804 l. 10 amissibili BV. 26 inferiori V. 31 racio om. V. 805 l. 6 Petrus, apostolorum primus, membrum textus Gregorianus, cf. Migne, Patrologia, s. lat. LXXVII, 740. 9 est] et V. 806 l. 12 inicio om. V. 38 ipsum B. 40 multitudo V. 807 l. 31 vt om. V. 808 l. 31 potestatem V. 38 sq. ne deprecacionem V. 809 l. 4 ss. Sed — fiunt in margine V. 7 permaxime V. 11 sq. non — generalis in margine V. 12 quo V. 25 reputato V. 39 in hac om. V. 810 l. 6 eo V. 14 inueniet V. 28 patri V. 31 vnum V. 36 quam —ante om. V. 811 l. 12 in celo om. V. 42 direxit V. 812 1. 30, 31 sermonibus ornatis V. 32 eis-
Strana 945
945 dem V. 813 l. 5 aliquaque V. 11 nuncius] inimicus V. 14 ante] ac V. 815 l. 41 esse B. 819 l. 2 modo] non V. 3 cum ait V. 19 supra V. 38 et regendi V. 820 l. 4 nomine om. BV. addidit index in fine. 821 l. 11 et si quis V. 12 illo in tem- pore B. 33 alterum que om. V. 822 l. 39 sumus V. 823 l. 6 sequens V. 36 lepram non lepram V. 824 l. 24 LXXII V. 30 quo om. V. 825 l. 2 fungebat V. . 31 iudi- cium om. V. 826 l. 33 suggesturis V. 827 l. 12 post propterea omissum esse suspi- cor quod. 35, 36 prophetis — prophetarum om. V. 828 l. 16 est V. 19 congregate om. BV. 21 et Est V. 829 l. 1 agente BV. 30 Dei] ei V. 830 l. 1 quoniam V. 27, 28 alii — sciencie om. V. 37 quanta BV., at cf. p. 835, l. 30. 832 l. 16 que- dam V. 833 l. 6 aliorumque V. 25 temporis V. 834 l. 32, 33 quod si fusca V. 837 1. 12, 13 auctoritateue operacione V. 16 deberet V. 30 par om. V. 838 l. 2 gracia BV. 11 reuerencia BV. 31 apostolis V. 841 l. 16 alterum contra om. V. 37 Itaque vbi vnde, praemissis sententiis non nullis textus August., cf. De Ass. B. M. V. cap. 1, 2 (Migne XL, 1143 sq.). 41 distincteque —Distribuitur textus August. (of. Migne XXXIV, 141). 842 l. 7 quidem, 11 teneant, 26 religioni textus August. (of. Migne LXII, 175). 17 conueniuntur V. Post conquirat l. 33 et post pugnetur l. 41 exciderunt haud pauca, сf. Augustini ep. CXVIII, 5, 32 sq. (Migne, XXXIII, 447 sq.). 843 l. 2 est veri- tatis in dubio est V. 35 sint V. 39 non om. V. 845 l. 2 principibus V. 846 l. 35 nequeat V. 36 esse] est V. 847 l. 40 est] in V. 848 l. 10 soli om. V. 17 sapien- cium om. V. 34 ebdomade V. 849 l. 1 et latitudinemque V. 23 veraque iusta V. 32 attestatus V. 850 l. 30 eius] cuius Textus Augustinianus, cf. Serm. XLIII, VII, 9, Migne Ser. lat. XXXVIII, 258. 31 cum] non Textus Aug. 32 ipsum T. A. 851 l. 22 nisi om. Vulg. 38 quoniam] dependere V. 853 l. 12 non] enim BV. 35 super Da- nubium V. 38, 39 racionis, effectu om. V. 854 l. 3 in om. V. 15 omnia] nomina V. 27 omnino] animo V. 855 l. 9, 10 est ens — reale sed om. V. 16 cum] cui V. 21 in post et om. V. 856 l. 26 illa V. 857 l. 3 dicit V. 28, 29 res — agere om. V. 858 l. 5 eos] vos V. 21 sua om. V. 22 Ego — terram om. V. 37 cum] cui V. 859 1. 16 clarificetur B. 31 Tua que autem magna V. 860 l. 8 et per] ita per V. 23 accepit V. 861 l. 16 et potestate B. 862 l. 13 eis V. sapiencia BV., correxit Zeiss- berg. 863 l. 9 vt om. BV. 865 l. 31, 32 respectum in meriti V. 41 est om. V. 867 1. 9 sunt V. 33 ex om. BV. 868 1. 5 dissercio V. 22 sancto om. V. 869 I. 40 de eo V. 871 l. 19 datis BV. 872 l. 1 huiusmodi V. 873 l. 8 si] sed V. 874 l. 24 erat V. 875 l. 4 cum om. V. 877 1. 15 primo om. V. 19 esset] et BV. 878 l. 14 a quibusdam V. 879 l. 28 proposicionis BV. 39 se om. V. 880 l. 9 attribui- tur V. 30 duo BV. 883 l. 3 mensura om. V. 884 1. 5 sanati B. 12 societatis om. V. per eodem BV. 886 l. 26 in hiis V. 887 l. 17 fieri om. V. 888 1. 26 et fini et V. 889 1. 22 suis om. V. 31 racione BV. 890 l. 32 illuminata V. 892 1. 10 eos] eis V. 12 et] vt V. 36 ipsum V. 893 l. 24 pro Christo om. V. 33 vbique V. 895 l. 7, 8 et predicatores V. 896 l. 18 decurtato] detur tanto V. 26 caritate] veri- tate V. 35 totum om. V. 38 constant om. V. 897 l. 1 primogenitis V. 21 Est forma tocius est V. 23 sicut et thauro V. 898 l. 1 in Christo V. 15, 16 ad — mem- brorum om. V. 899 1. 14, 15 sue nature — operaciones om. V. 900 l. 14 illam V. 901 1. 15 constitutus V. 902 l. 24 personam BV., correxit Zeissberg. 903 l. 14 super BV. 904 l. 19 alii —linguarum om. Vulg. cf. I. Cor. XII, 10. 26, 27 num ideo] non ideo BV. 28 adoratus V. 32 sq. membra corporis infirmiora esse, necessariora sunt. Et quae putamus ignobiliora membra esse corporis, his honorem Vulg. 33 hiis om. V. 34 nostra —habent om. V. 37 sunt BV. 38 sive — membra om. V. 906 l. 5 sed om. V. 20, 21 exinde vegetatum V. 28 vnione] vnio V. 31 et est V. 907 l. 14 competat V. 18, 19 saltem
945 dem V. 813 l. 5 aliquaque V. 11 nuncius] inimicus V. 14 ante] ac V. 815 l. 41 esse B. 819 l. 2 modo] non V. 3 cum ait V. 19 supra V. 38 et regendi V. 820 l. 4 nomine om. BV. addidit index in fine. 821 l. 11 et si quis V. 12 illo in tem- pore B. 33 alterum que om. V. 822 l. 39 sumus V. 823 l. 6 sequens V. 36 lepram non lepram V. 824 l. 24 LXXII V. 30 quo om. V. 825 l. 2 fungebat V. . 31 iudi- cium om. V. 826 l. 33 suggesturis V. 827 l. 12 post propterea omissum esse suspi- cor quod. 35, 36 prophetis — prophetarum om. V. 828 l. 16 est V. 19 congregate om. BV. 21 et Est V. 829 l. 1 agente BV. 30 Dei] ei V. 830 l. 1 quoniam V. 27, 28 alii — sciencie om. V. 37 quanta BV., at cf. p. 835, l. 30. 832 l. 16 que- dam V. 833 l. 6 aliorumque V. 25 temporis V. 834 l. 32, 33 quod si fusca V. 837 1. 12, 13 auctoritateue operacione V. 16 deberet V. 30 par om. V. 838 l. 2 gracia BV. 11 reuerencia BV. 31 apostolis V. 841 l. 16 alterum contra om. V. 37 Itaque vbi vnde, praemissis sententiis non nullis textus August., cf. De Ass. B. M. V. cap. 1, 2 (Migne XL, 1143 sq.). 41 distincteque —Distribuitur textus August. (of. Migne XXXIV, 141). 842 l. 7 quidem, 11 teneant, 26 religioni textus August. (of. Migne LXII, 175). 17 conueniuntur V. Post conquirat l. 33 et post pugnetur l. 41 exciderunt haud pauca, сf. Augustini ep. CXVIII, 5, 32 sq. (Migne, XXXIII, 447 sq.). 843 l. 2 est veri- tatis in dubio est V. 35 sint V. 39 non om. V. 845 l. 2 principibus V. 846 l. 35 nequeat V. 36 esse] est V. 847 l. 40 est] in V. 848 l. 10 soli om. V. 17 sapien- cium om. V. 34 ebdomade V. 849 l. 1 et latitudinemque V. 23 veraque iusta V. 32 attestatus V. 850 l. 30 eius] cuius Textus Augustinianus, cf. Serm. XLIII, VII, 9, Migne Ser. lat. XXXVIII, 258. 31 cum] non Textus Aug. 32 ipsum T. A. 851 l. 22 nisi om. Vulg. 38 quoniam] dependere V. 853 l. 12 non] enim BV. 35 super Da- nubium V. 38, 39 racionis, effectu om. V. 854 l. 3 in om. V. 15 omnia] nomina V. 27 omnino] animo V. 855 l. 9, 10 est ens — reale sed om. V. 16 cum] cui V. 21 in post et om. V. 856 l. 26 illa V. 857 l. 3 dicit V. 28, 29 res — agere om. V. 858 l. 5 eos] vos V. 21 sua om. V. 22 Ego — terram om. V. 37 cum] cui V. 859 1. 16 clarificetur B. 31 Tua que autem magna V. 860 l. 8 et per] ita per V. 23 accepit V. 861 l. 16 et potestate B. 862 l. 13 eis V. sapiencia BV., correxit Zeiss- berg. 863 l. 9 vt om. BV. 865 l. 31, 32 respectum in meriti V. 41 est om. V. 867 1. 9 sunt V. 33 ex om. BV. 868 1. 5 dissercio V. 22 sancto om. V. 869 I. 40 de eo V. 871 l. 19 datis BV. 872 l. 1 huiusmodi V. 873 l. 8 si] sed V. 874 l. 24 erat V. 875 l. 4 cum om. V. 877 1. 15 primo om. V. 19 esset] et BV. 878 l. 14 a quibusdam V. 879 l. 28 proposicionis BV. 39 se om. V. 880 l. 9 attribui- tur V. 30 duo BV. 883 l. 3 mensura om. V. 884 1. 5 sanati B. 12 societatis om. V. per eodem BV. 886 l. 26 in hiis V. 887 l. 17 fieri om. V. 888 1. 26 et fini et V. 889 1. 22 suis om. V. 31 racione BV. 890 l. 32 illuminata V. 892 1. 10 eos] eis V. 12 et] vt V. 36 ipsum V. 893 l. 24 pro Christo om. V. 33 vbique V. 895 l. 7, 8 et predicatores V. 896 l. 18 decurtato] detur tanto V. 26 caritate] veri- tate V. 35 totum om. V. 38 constant om. V. 897 l. 1 primogenitis V. 21 Est forma tocius est V. 23 sicut et thauro V. 898 l. 1 in Christo V. 15, 16 ad — mem- brorum om. V. 899 1. 14, 15 sue nature — operaciones om. V. 900 l. 14 illam V. 901 1. 15 constitutus V. 902 l. 24 personam BV., correxit Zeissberg. 903 l. 14 super BV. 904 l. 19 alii —linguarum om. Vulg. cf. I. Cor. XII, 10. 26, 27 num ideo] non ideo BV. 28 adoratus V. 32 sq. membra corporis infirmiora esse, necessariora sunt. Et quae putamus ignobiliora membra esse corporis, his honorem Vulg. 33 hiis om. V. 34 nostra —habent om. V. 37 sunt BV. 38 sive — membra om. V. 906 l. 5 sed om. V. 20, 21 exinde vegetatum V. 28 vnione] vnio V. 31 et est V. 907 l. 14 competat V. 18, 19 saltem
Strana 946
946 —nota om. V. 19 Ipsa] iam V. 20 episcoporum] eorum V. 22 corpori BV. 908 l. 1 susceperunt V. 2 clara B. 909 l. 16 temporalia V. 910 l. 41, 42 Romanam — per om. V. 913 l. 24 episcopos om. V. 915 l. 16 misi — ego om. V. 18 sunt om. V. 33 omnes om. V. 917 1. 17 tamdiu V. 22 declaravit addidi, cf. l. 34. 918 1. 5 pluralis numeri V. 18, 19 designancia—plenissimam om. V. 23 et om. V. 921 l. 41 e vigore V. 922 l. 40 carens et omnino V. 923 l. 12 met nec V. 925 l. 16 discipulis om. V. 928 l. 28 de abesse V. 37 fidei] fieri V. 929 l. 34 semet ipsum V. 37, 38 vos Christi V. 930 1. 1 mysteriorum Vulg. cf. I. Cor. 4, 1. 11 ministerium Vulg. cf. II. Cor. 5, 18. 12 deus deus V. 931 l. 2 multa om. V. 42 sui om. V. 25, 26 fundamentum V. cf. 2. Tim. 3, 15. 934 l. 18 eius om. V. 35 audientes BV. 935 l. 32 vocantem V. 936 l. 7 peccatorum BV. 28 similitudinibus V. 941 l. 25 me om. BV.
946 —nota om. V. 19 Ipsa] iam V. 20 episcoporum] eorum V. 22 corpori BV. 908 l. 1 susceperunt V. 2 clara B. 909 l. 16 temporalia V. 910 l. 41, 42 Romanam — per om. V. 913 l. 24 episcopos om. V. 915 l. 16 misi — ego om. V. 18 sunt om. V. 33 omnes om. V. 917 1. 17 tamdiu V. 22 declaravit addidi, cf. l. 34. 918 1. 5 pluralis numeri V. 18, 19 designancia—plenissimam om. V. 23 et om. V. 921 l. 41 e vigore V. 922 l. 40 carens et omnino V. 923 l. 12 met nec V. 925 l. 16 discipulis om. V. 928 l. 28 de abesse V. 37 fidei] fieri V. 929 l. 34 semet ipsum V. 37, 38 vos Christi V. 930 1. 1 mysteriorum Vulg. cf. I. Cor. 4, 1. 11 ministerium Vulg. cf. II. Cor. 5, 18. 12 deus deus V. 931 l. 2 multa om. V. 42 sui om. V. 25, 26 fundamentum V. cf. 2. Tim. 3, 15. 934 l. 18 eius om. V. 35 audientes BV. 935 l. 32 vocantem V. 936 l. 7 peccatorum BV. 28 similitudinibus V. 941 l. 25 me om. BV.
- I: Array
- III: Array
- 539: Array
- 942: Array