z 503 stránek
Titel
I
II
III
IV
V
VI
Einleitung
VII
VIII
IX
X
XI
XII
XIII
XIV
XV
XVI
XVII
XVIII
XIX
XX
XXI
XXII
XXIII
XXIV
XXV
XXVI
XXVII
XXVIII
XXIX
XXX
XXXI
XXXII
XXXIII
XXXIV
XXXV
XXXVI
XXXVII
XXXVIII
XXXIX
XL
XLI
XLII
XLIII
XLIV
XLV
XLVI
XLVII
XLVIII
XLIX
L
LI
LII
LIII
LIV
LV
LVI
LVII
LVIII
LIX
LX
LXI
LXII
LXIII
LXIV
LXV
LXVI
LXVII
LXVIII
LXIX
LXX
LXXI
LXXII
LXXIII
LXXIV
LXXV
LXXVI
LXXVII
Gebete - Johann von Neumarkt
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
Ostdeutsche Gebete
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
336
337
338
339
340
341
342
343
344
345
346
347
348
349
350
351
Mystikergebete
352
353
354
355
356
357
358
359
Ältere Stücke
360
361
362
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
Gebete des Nikolaus von Kosel
375
376
377
378
379
380
381
382
383
384
385
386
387
388
389
390
391
392
393
394
395
396
397
398
399
Nachträge und Berichtigungen
400
401
Systematisches Verzeichnis
402
403
404
405
406
407
408
409
410
Alphabetisches Verzeichnis
411
412
413
414
415
416
417
418
419
420
Alphabetisches Verzeichnis
421
422
423
424
425
Inhalt
426
- s. VII: ...Verfasser deutscher Gebete. LS Bischof von Olmütz (1364—1380) erfreute sich Johann von Neumarkt der besonderen Gunst der Markgrafin Elisa- beth von Mähren. Diese...
- s. VIII: ...sie Elisabeth Anna genannt 3. Durch Elisabeth müssen die Beziehungen Johanns von Neumarkt zu dem Wiener Hofe befestigt worden sein. Johann laßt aus...
- s. XIII: ...Da dieser moralische Traktat bedeutende Teile aus dem ‘Hieronymus’ des Johann von Neumarkt entlehnt und sich eng an Johanns Sprachstil anschließt, wird die...
- s. XVII: ...1104) übersandt2. Von dieser Bestimmung der Gebete wußte die Zeit Johanns von Neumarkt. Somit liegt es nahe, daß auch der Hofkanzler seine Übersetzung...
- s. XXI: ...Zahlen (17mal und 22mal) erreichen. Die Beliebtheit gerade der von Johann von Neumarkt und von Militsch verfaßten Gebete im ostdeutschen Kulturkreise wird aus...
- s. XXV: ...Priester vor der Messe im Römischen Meßbuche. Aus ihnen wählte Johann von Neumarkt die ersten Gebete zur Dreifaltigkeit, um sie für die höfische...
- s. XXIX: ...rhetorischen Kunst in den Prager Gebeten, und vornehmlich in denen Johanns von Neumarkt, die Gefühlsinnig- keit, die den von der Mystik durchtränkten Gebeten...
- s. XXXIV: ...für seine Beliebtheit. Mit leichten Anderungen ist es in das Johann von Neumarkt zugeschriebene Gebet Nr. 16 aufgenommen worden. Das Mariengebet Nr. 31...
- s. XXXV: ...entstanden sein. Sie fallen in die Zeit, in der auch Johann von Neumarkt seine Gebete für Elisabeth von Mähren verfaßt hat. Ernst von...
- s. XXXVI: ...Auswahl aus all den Gebeten ver- einigt, die im Kreise Johanns von Neumarkt ins Deutsche über- setzt worden sind: Gebete Bernhards, Gebete und...
- s. XXXVI: ...von Haimburg. Aus dem gleichen Illuminatorenkreise stammt der Liber viaticus Johanns von Neumarkt, der wohl erst um 1365 beendet wurde, und das Missale...
- s. XXXVI: ...301/2 : 21 cm. Vgl. M. Dvořák, Die Illuminatoren des Johann von Neumarkt, in: Jahrb. d. kunsthist. Sammlungen des allerhöchsten Kaiserhauses XXII, 1901....
- s. XXXVII: ...Pragl, 1904, S. 242, Fig. 276. Die Stifter- bilder des Johann von Neumarkt zeigen auch ihn in gleicher Haltung kniend, doch im vollen...
- s. XL: ...Ausgabe. o wenig wie bei der Ausgabe der umfänglichen Prosaschriften Johanns von Neumarkt konnte bei den Gebeten des Prager Kreises der Versuch gemacht...
- s. XLIII: ...und die Neigung zu einer oft barock anmutenden Ausdrucksweise bei Johann von Neumarkt kommen dem Geschmack des Bürgertums entgegen. In dem neuen deutschen...
- s. XLVI: ...Gewissenspiegel ist in Sprache und Stil von dem Hieronymus des Johann von Neumarkt durch- aus abhängig; man braucht nur auf die Verwendung der...
- s. LVII: ...darunter Bl. 1067 mit Ablaß Papst Pius II.; Bl. 625 Johann von Neumarkt, di siben tagzeit von dem leiden Ihesu christi. O herre...
- s. LX: ...Bl. 79 Dreifaltigkeitsgebete des Petrus Damiani in der Ubersetzung des Johann von Neumarkt: Ich pitt dich aller hochste guete, Herre ...; Bl. 917—1267...
- s. 1: ...Bl. 94'. 129 Br12 Bl. 94'. I. Die Gebete des Johann von Neumarkt [18"]AS ist die vorred pischoff Johans von Olmuncz in die...
- s. 4: ...Pg ewigen fehlt K 1 4 l. Die Gebete des Johann von Neumarkt. Vbol. Amon. Kyrieleyson, Christe- leyson, kyrieleison. Vater vnser. Aue Maria....
- s. 20: ...vnd sunderin BI Br6 2* 20 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. ich man dich an das laydig an- gesichte, da dein...
- s. 34: ...Joh. v. Neum. 4. 8 34 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. gedanken, als du an alle schult fur mich vnd durch...
- s. 64: ...71. 24f. heyligen fehlt Hi 64 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. durich meinen willen dein tew- res plut vergossen. Nicht ver-...
- s. 70: ...wir Fg czuhant fehlt Pg 70 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. steinherten herczen rewhige ezeher vluzze mit der macht, do mit...
- s. 80: ...Br1 Pg B no kvmt 80 1. Die Gebete des Johann von Neumarkt. gepet kümpt von vnfletigem munde vnd nicht wirdik ist hoch...
- s. 88: ...manne Br BrlB, dycner Pg 88 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. tu alle tage, daz pitterleich czu wainen were, vnd mag...
- s. 306: ...93° die Bufpsalmen mst der Allerheiligenlitanes in der Anordnung des Johann von Neumarkt enthält: Bl. 1” Ordo seruädus in die Cóméoracois oms fideliü...
- s. 426: .... . . LXXIII II. Teil: Gebete. Die Gebete des Johann von Neumarkt (Nr. 1—28). . . . . . . . Ostdeutsche...
Název:
Schriften Johanns von Neumarkt IV. Gebete des Hofkanzlers und der Prager Kulturkreises
Autor:
Klapper, Joseph
Rok vydání:
1935
Místo vydání:
Berlin
Počet stran celkem:
503
Obsah:
- I: Titel
- VII: Einleitung
- 1: Gebete - Johann von Neumarkt
- 190: Ostdeutsche Gebete
- 352: Mystikergebete
- 360: Ältere Stücke
- 375: Gebete des Nikolaus von Kosel
- 400: Nachträge und Berichtigungen
- 402: Systematisches Verzeichnis
- 411: Alphabetisches Verzeichnis
- 421: Alphabetisches Verzeichnis
- 426: Inhalt
upravit
Strana I
SCHRIFTEN JOHANNS VON NEUMARKT HERAUSGEGEBEN VON JOSEPH KLAPPER VIERTER TEIL GEBETE DES HOFKANZLERS UND DES PRAGER KULTURKREISES MIT 2 TAFELN IN LICHTDRUCK BERLIN WEIDMANNSCHE BUCHHANDLUNG 193 5
SCHRIFTEN JOHANNS VON NEUMARKT HERAUSGEGEBEN VON JOSEPH KLAPPER VIERTER TEIL GEBETE DES HOFKANZLERS UND DES PRAGER KULTURKREISES MIT 2 TAFELN IN LICHTDRUCK BERLIN WEIDMANNSCHE BUCHHANDLUNG 193 5
Strana II
VOM MITTELALTER ZUR REFORMATION FORSCHUNGEN ZUR GESCHICHTE DER DEUTSCHEN BILDUNG IM AUFTRAGE DER PREUSSISCHEN AKADEMIE DER WISSENSCHAFTEN HERAUSGEGEBEN VON KONRAD BURDACH SECHSTER BAND SCHRIFTEN JOHANNS VON NEUMARKT VIERTER TEIL BERLIN WEIDMANNSCHE BUCHHANDLUNG 1935
VOM MITTELALTER ZUR REFORMATION FORSCHUNGEN ZUR GESCHICHTE DER DEUTSCHEN BILDUNG IM AUFTRAGE DER PREUSSISCHEN AKADEMIE DER WISSENSCHAFTEN HERAUSGEGEBEN VON KONRAD BURDACH SECHSTER BAND SCHRIFTEN JOHANNS VON NEUMARKT VIERTER TEIL BERLIN WEIDMANNSCHE BUCHHANDLUNG 1935
Strana III
Strana IV
Strana V
I. Teil Uberblick
I. Teil Uberblick
Strana VI
Strana VII
Einleitung. Johann von Neumarkt als Verfasser deutscher Gebete. LS Bischof von Olmütz (1364—1380) erfreute sich Johann von Neumarkt der besonderen Gunst der Markgrafin Elisa- beth von Mähren. Diese vornehme und gebildete Frau war eine Enkelin Kaiser Albrechts I. und eine Tochter des Grafen Ludwig zu Öttingen, der im Gefolge Kaiser Karls IV. im Jahre 1355 in Rom als Zeuge nachweisbar ist 1. Elisabeth war im Jahre 1367 die vierte Gemahlin des Markgrafen Johann, des Bruders Karls IV., geworden; der Tag der Eheschließung ist nicht bekannt. Der Dis- pens wegen des ehehindernden Verwandtschaftsgrades war von Papst Urban V. am 25. August 1367 erteilt worden. Am 13. August 1375 gründet Johann von Mähren mit seiner Gemahlin die Kartause Königsfeld bei Brünn. Am 12. November 1375 stirbt der Mark- graf. Als Witwe ist Elisabeth in der Cancellaria officialis Sanderi zweimal erwähnt2. Der Bischof erteilt ihr das Privileg für drei Jahre, daß sie auch außerhalb der Kirche in einem Privathause innerhalb der Diözese an einem Tragaltare die Messe lesen lassen dürfe, da sie vielmals bei ihrer schwachen Gesundheit (debilitas) beim Messebesuche körperlich zu stark erschöpft worden sei. Das zweite Privileg verleiht ihr das Recht, während des Interdikts für sich und die sechzehn Personen ihres Hauses privat die Messe lesen zu lassen. Sie scheint kinderlos geblieben zu sein; im Jahre 1380 lebt sie in Wien, wo sie am Antoniustage ihren lieben Ohm, Herzog Albrecht III. (1350—1395) zu Österreich, zu ihrem Erben 1 Reg...Boh. et Mor. VI, 1 S. 7 Nr. 3: 5. Apr. 1355. 2 Abgedruckt in Tadras Ausgabe der Canc. Johannis Novifor. S. 138. Nr. 203 u. S. 139f. Nr. 205,
Einleitung. Johann von Neumarkt als Verfasser deutscher Gebete. LS Bischof von Olmütz (1364—1380) erfreute sich Johann von Neumarkt der besonderen Gunst der Markgrafin Elisa- beth von Mähren. Diese vornehme und gebildete Frau war eine Enkelin Kaiser Albrechts I. und eine Tochter des Grafen Ludwig zu Öttingen, der im Gefolge Kaiser Karls IV. im Jahre 1355 in Rom als Zeuge nachweisbar ist 1. Elisabeth war im Jahre 1367 die vierte Gemahlin des Markgrafen Johann, des Bruders Karls IV., geworden; der Tag der Eheschließung ist nicht bekannt. Der Dis- pens wegen des ehehindernden Verwandtschaftsgrades war von Papst Urban V. am 25. August 1367 erteilt worden. Am 13. August 1375 gründet Johann von Mähren mit seiner Gemahlin die Kartause Königsfeld bei Brünn. Am 12. November 1375 stirbt der Mark- graf. Als Witwe ist Elisabeth in der Cancellaria officialis Sanderi zweimal erwähnt2. Der Bischof erteilt ihr das Privileg für drei Jahre, daß sie auch außerhalb der Kirche in einem Privathause innerhalb der Diözese an einem Tragaltare die Messe lesen lassen dürfe, da sie vielmals bei ihrer schwachen Gesundheit (debilitas) beim Messebesuche körperlich zu stark erschöpft worden sei. Das zweite Privileg verleiht ihr das Recht, während des Interdikts für sich und die sechzehn Personen ihres Hauses privat die Messe lesen zu lassen. Sie scheint kinderlos geblieben zu sein; im Jahre 1380 lebt sie in Wien, wo sie am Antoniustage ihren lieben Ohm, Herzog Albrecht III. (1350—1395) zu Österreich, zu ihrem Erben 1 Reg...Boh. et Mor. VI, 1 S. 7 Nr. 3: 5. Apr. 1355. 2 Abgedruckt in Tadras Ausgabe der Canc. Johannis Novifor. S. 138. Nr. 203 u. S. 139f. Nr. 205,
Strana VIII
VIII Einleitung. einsetzt 1. Sie starb am 7. April 14092. In einer Gebetshandschrift aus schwäbischen Adelskreisen, die kurz nach 1459 geschrieben ist, wird sie Elisabeth Anna genannt 3. Durch Elisabeth müssen die Beziehungen Johanns von Neumarkt zu dem Wiener Hofe befestigt worden sein. Johann laßt aus seinem Exemplar den duces Austrie eine wohl illuminierte Abschrift seines Hieronymus’ anfertigen4. Im Jahre 1349 war das Bistum Olmütz als ein unabhängig neben der Markgrafschaft bestehendes Lehen der Krone Böhmens pro- klamiert worden. Trotzdem redet der Bischof als Olmützer Kirchen- fürst die Markgräfin als seine 'gnädige Herrin’ an. Das ist nicht bloße Höflichkeit; er fühlt sich dem Bruder des Kaisers und seiner Gemahlin in Treue verbunden. Elisabeth mag dem Bischofe manche Zeichen ihrer Wertschätzung gegeben haben. Dieser widmet ihr seine Verdeutschung des Hieronymus'. Und für sie schreibt er auch mit einer besonderen Widmung die deutschen Tagzeiten vom Leiden Christi und vom Mitleiden Marias. Für sie und die Frauen der kaiserlichen Hofgesellschaft sind auch seine übrigen deutschen Gebete bestimmt5. Ob und wieweit Klosterfrauen den Hofkanzler zur Abfassung deutscher Gebete angeregt haben, ist nicht mehr ersichtlich. Gewiß ist, daß er mit Nonnen im Briefverkehr stand. Nachweisbar sind seine Beziehungen zu dem Frauenkloster in Kirchheim in der Diözese Augsburg‘ und vor allem zu dem Katharinenkloster in Nürnberg. Die Nonnen dieses Klosters bitten den Bischof 1 Vgl. Antonius Steyerer, Commentarii pro historia Alberti II ..., Leipzig 1725, Sp. 684: Wir Elizabeth von gots gnaden grefinne von Ottingen, etwenn Marchgrefinne ze Merhern usw. Albrecht III. war 1353 mit einer Tochter Katharina des Markgrafen Johann v. Mähren verlobt worden. 2 Steyerer, Sp. 686, nach Carolus Morotius, Theatrum chrono- logicum ord. Cartus., 1681, Bl. 270, auf Grund der Charta Conventus generalis ord. Cartus. s Vgl. die Beschreibung der Hs. W2. “ Canc. Joh. Novif., ed. Tadra, S. 104 Nr. 130. Gemeint sind die bis zum 25. Sept. 1379 gemeinsam regierenden Brüder Albrecht III. und Leopold III. 5 Vgl. K. Burdachs Nachweise über Elisabeth: Vom Ma. z. Ref. IV (1929) S. 32. 6 Summa cancellariae, ed. Tadra, S. 8, Nr. XII: Lob der Jung- fräulichkeit und Bitte um das Gebet der Nonnen am Weihnachtsfeste.
VIII Einleitung. einsetzt 1. Sie starb am 7. April 14092. In einer Gebetshandschrift aus schwäbischen Adelskreisen, die kurz nach 1459 geschrieben ist, wird sie Elisabeth Anna genannt 3. Durch Elisabeth müssen die Beziehungen Johanns von Neumarkt zu dem Wiener Hofe befestigt worden sein. Johann laßt aus seinem Exemplar den duces Austrie eine wohl illuminierte Abschrift seines Hieronymus’ anfertigen4. Im Jahre 1349 war das Bistum Olmütz als ein unabhängig neben der Markgrafschaft bestehendes Lehen der Krone Böhmens pro- klamiert worden. Trotzdem redet der Bischof als Olmützer Kirchen- fürst die Markgräfin als seine 'gnädige Herrin’ an. Das ist nicht bloße Höflichkeit; er fühlt sich dem Bruder des Kaisers und seiner Gemahlin in Treue verbunden. Elisabeth mag dem Bischofe manche Zeichen ihrer Wertschätzung gegeben haben. Dieser widmet ihr seine Verdeutschung des Hieronymus'. Und für sie schreibt er auch mit einer besonderen Widmung die deutschen Tagzeiten vom Leiden Christi und vom Mitleiden Marias. Für sie und die Frauen der kaiserlichen Hofgesellschaft sind auch seine übrigen deutschen Gebete bestimmt5. Ob und wieweit Klosterfrauen den Hofkanzler zur Abfassung deutscher Gebete angeregt haben, ist nicht mehr ersichtlich. Gewiß ist, daß er mit Nonnen im Briefverkehr stand. Nachweisbar sind seine Beziehungen zu dem Frauenkloster in Kirchheim in der Diözese Augsburg‘ und vor allem zu dem Katharinenkloster in Nürnberg. Die Nonnen dieses Klosters bitten den Bischof 1 Vgl. Antonius Steyerer, Commentarii pro historia Alberti II ..., Leipzig 1725, Sp. 684: Wir Elizabeth von gots gnaden grefinne von Ottingen, etwenn Marchgrefinne ze Merhern usw. Albrecht III. war 1353 mit einer Tochter Katharina des Markgrafen Johann v. Mähren verlobt worden. 2 Steyerer, Sp. 686, nach Carolus Morotius, Theatrum chrono- logicum ord. Cartus., 1681, Bl. 270, auf Grund der Charta Conventus generalis ord. Cartus. s Vgl. die Beschreibung der Hs. W2. “ Canc. Joh. Novif., ed. Tadra, S. 104 Nr. 130. Gemeint sind die bis zum 25. Sept. 1379 gemeinsam regierenden Brüder Albrecht III. und Leopold III. 5 Vgl. K. Burdachs Nachweise über Elisabeth: Vom Ma. z. Ref. IV (1929) S. 32. 6 Summa cancellariae, ed. Tadra, S. 8, Nr. XII: Lob der Jung- fräulichkeit und Bitte um das Gebet der Nonnen am Weihnachtsfeste.
Strana IX
Verfasserschaftsfragen. IX von Freising, dem Kanzler eine Papierhandschrift als Geschenk zu überlassen, die sich der Bischof von ihnen entliehen hattel. Aus solchen Andeutungen ist zu entnehmen, daß die von Johann verfaßten deutschen Gebete zunächst für illuminierte Gebet- bücher von Frauen aus dem Hofkreise bestimmt waren, daß sie aber schnell auch in Frauenklöstern Eingang fanden. Uber den Umfang dieser literarischen Tätigkeit des Hofkanzlers liegen eingehendere Nachrichten nicht vor. Jesco von Sternberg erhält von ihm ein Büchlein mit Gebeten und Meditationen2. Daß einzelne lateinische Hymnen böhmischer Herkunft von Johann stammen, ist möglich, aber nicht erweisbars. Johann von Jenzenstein, Erzbischof von Prag, bittet im Jahre 1380 seinen Freund und Lehrer um beate Marie metra'4. Und nach Johanns Tode schreibt der Erzbischof in einem Briefe an den Magister Nicolaus von Prag, daß der verstorbene rethor et poeta' zu Ehren Marias öfter Gebete verfaßt habe5; das mogen lateinische Stil- leistungen des Bischofs gewesen sein. Von den deutschen Gebeten Johanns hat man nur gelegentlich Notiz genommen6. Verfasserschaftsfragen. IT Sicherheit ist die Verfasserschaft Johanns von Neu- markt nur für eine beschränkte Zahl von Gebeten erweisbar ; doch laßt die gesamte Prager Gebetsüberlieferung eine umfängliche Tätigkeit des Hofkanzlers in dieser Hinsicht vermuten. Die entschei- 1 Summa canc. S. 28, Nr. XLIV. Vgl. dazu Burdach, Vorspiel I 1 (1925), S. 173, wo auch frühere und spätere Nachweise gegeben sind. 2 Canc. Joh. Novif. S. 137, Nr. 201. 3 Uber einen möglichen Anteil Johanns an den von Dreves, Analecta hymnica I veröffentlichten Cantiones bohemicae außern sich K. Burdach im Centralblatt f. Bibliothekswesen VIII (1891), S. 470 (= V. Ma. z. Ref. 1[1893], S. 109 und R. Wolkan, Böhmens Anteii an der deutschen Litteratur III (1894) S. 104f. Von Handschriften mit Gebeten Johanns führt Wolkan S. 232 nur an : Prag, U.-B. XVI G 28 und München Cgm 110; S. 233 druckt er das Gebet vom aygen engel’ ab. 4 Loserth in: Archiv f. österr. Gesch., Bd. 55, S. 384, Nr. 63. 5 Ebenda S. 315, Nr. 13: cui ipse sepius carminis odas formabat, cui canticum laudis precinebat, cui oracionum suarum supplices preces tribucbat, cui metra scandere parabat. 6 Anton Sattler (Jahresbericht des fürstbisch. Gymn...Carolinum- Augustineum in Graz, 1899/1900, Graz 1900, S. 5) erwähnt die Mün- chener Hs. Cgm 110.
Verfasserschaftsfragen. IX von Freising, dem Kanzler eine Papierhandschrift als Geschenk zu überlassen, die sich der Bischof von ihnen entliehen hattel. Aus solchen Andeutungen ist zu entnehmen, daß die von Johann verfaßten deutschen Gebete zunächst für illuminierte Gebet- bücher von Frauen aus dem Hofkreise bestimmt waren, daß sie aber schnell auch in Frauenklöstern Eingang fanden. Uber den Umfang dieser literarischen Tätigkeit des Hofkanzlers liegen eingehendere Nachrichten nicht vor. Jesco von Sternberg erhält von ihm ein Büchlein mit Gebeten und Meditationen2. Daß einzelne lateinische Hymnen böhmischer Herkunft von Johann stammen, ist möglich, aber nicht erweisbars. Johann von Jenzenstein, Erzbischof von Prag, bittet im Jahre 1380 seinen Freund und Lehrer um beate Marie metra'4. Und nach Johanns Tode schreibt der Erzbischof in einem Briefe an den Magister Nicolaus von Prag, daß der verstorbene rethor et poeta' zu Ehren Marias öfter Gebete verfaßt habe5; das mogen lateinische Stil- leistungen des Bischofs gewesen sein. Von den deutschen Gebeten Johanns hat man nur gelegentlich Notiz genommen6. Verfasserschaftsfragen. IT Sicherheit ist die Verfasserschaft Johanns von Neu- markt nur für eine beschränkte Zahl von Gebeten erweisbar ; doch laßt die gesamte Prager Gebetsüberlieferung eine umfängliche Tätigkeit des Hofkanzlers in dieser Hinsicht vermuten. Die entschei- 1 Summa canc. S. 28, Nr. XLIV. Vgl. dazu Burdach, Vorspiel I 1 (1925), S. 173, wo auch frühere und spätere Nachweise gegeben sind. 2 Canc. Joh. Novif. S. 137, Nr. 201. 3 Uber einen möglichen Anteil Johanns an den von Dreves, Analecta hymnica I veröffentlichten Cantiones bohemicae außern sich K. Burdach im Centralblatt f. Bibliothekswesen VIII (1891), S. 470 (= V. Ma. z. Ref. 1[1893], S. 109 und R. Wolkan, Böhmens Anteii an der deutschen Litteratur III (1894) S. 104f. Von Handschriften mit Gebeten Johanns führt Wolkan S. 232 nur an : Prag, U.-B. XVI G 28 und München Cgm 110; S. 233 druckt er das Gebet vom aygen engel’ ab. 4 Loserth in: Archiv f. österr. Gesch., Bd. 55, S. 384, Nr. 63. 5 Ebenda S. 315, Nr. 13: cui ipse sepius carminis odas formabat, cui canticum laudis precinebat, cui oracionum suarum supplices preces tribucbat, cui metra scandere parabat. 6 Anton Sattler (Jahresbericht des fürstbisch. Gymn...Carolinum- Augustineum in Graz, 1899/1900, Graz 1900, S. 5) erwähnt die Mün- chener Hs. Cgm 110.
Strana X
X Einleitung. dende Grundlage für die Zuweisung von Gebeten an Johann sind zunächst die Angaben der Handschriften selbst. In der Widmung der Tagzeiten vom Leiden Christi (Nr. 1) an Elisabeth von Mähren nennt sich der Verfasser: Johannes von gots genaden pischoff zu Olmuncz. Elisabeth hat ihn darum gebeten; er hat sie zusamen- gelesen’ und geordent'. Diese Widmung ist überliefert in den Handschriften Pg und G; auch W2 sagt in der Uberschrift, daß die beiden Tagzeiten vom Leiden Christi und vom Mit- leiden Marias von Johannes ain Bischoffe von Olemuntz’ seien, abgesehen von den einleitenden Gebeten, die nicht von ihm stammten. Die Tagzeiten vom Mitleiden Marias (Nr. 2) haben keine besondere Widmung; doch nennt die Handschrift Pg in der Überschrift Johann als Verfasser. Auch hier betont W2, daß die Einleitungsgebete nicht von der Hand des Bischofs seien; diese Hinweise einer für Adelskreise bestimmten Handschrift aus der Zeit um 1460 müssen auf eine gute alte Vorlage zurückgehen. Als Verdeutschungen von des Bischofs Hand werden durch die Uberschrift gekennzeichnet die Dreifaltigkeitsgebete Nr. 4 in Pg (bischof Johan von Olomuncz, des chaysers Karles chancz- ler’), ähnlich in M3; die Uberlieferung in Br8 vom Jahre 1478, in der der Text der Dreifaltigkeitsgebete wegen Blattverlustes der Vorlage in Johanns Schutzengelgebet hinübergleitet, zeigt, daß eine geschlossene Reihe echter Gebete Johanns vorgelegen hat. Wichtiger noch sind für die Echtheitsuntersuchung die Über- schriften der Trinitätsgebete des Petrus Damiani (Nr. 9, 1—3) in Pg: vnd die hat pischoff Johann von olomuncz des Romischen kaysz' kanczler zu dewtsch gemacht. Denn die gesamte Ausdrucksweise zeigt, daß auch die Überschriften selbst von Jo- hann stammen. Finden sich daher Überschriften gleichen Wort- lautes bei anderen Stücken, so dürfen wir, falls sie sich mit anderen Beweisgründen verbinden, auch hier Johann als Verfasser vermuten; die kennzeichnenden Wendungen sind: vnd sint es gar innige nucze gebette, der sy myt vleizz vnd mit andacht vberliezet (9, 1); vnd ist auch gar merkleicher andacht, wers mit fleizzigem sinne rechte prüft (9, 2); vnd ist gar von andechtigen, gotlichen sinnen, wer es wol merket (9, 3). Das Schutzengelgebet (Nr. 23) hat die Uberschrift in Pg: das hat pischolf Johannes von Olmuncz gemacht, in W3: Das gepet hat zw dewtsch gemacht pischoff Johanns von Ollmücz; ebenso das
X Einleitung. dende Grundlage für die Zuweisung von Gebeten an Johann sind zunächst die Angaben der Handschriften selbst. In der Widmung der Tagzeiten vom Leiden Christi (Nr. 1) an Elisabeth von Mähren nennt sich der Verfasser: Johannes von gots genaden pischoff zu Olmuncz. Elisabeth hat ihn darum gebeten; er hat sie zusamen- gelesen’ und geordent'. Diese Widmung ist überliefert in den Handschriften Pg und G; auch W2 sagt in der Uberschrift, daß die beiden Tagzeiten vom Leiden Christi und vom Mit- leiden Marias von Johannes ain Bischoffe von Olemuntz’ seien, abgesehen von den einleitenden Gebeten, die nicht von ihm stammten. Die Tagzeiten vom Mitleiden Marias (Nr. 2) haben keine besondere Widmung; doch nennt die Handschrift Pg in der Überschrift Johann als Verfasser. Auch hier betont W2, daß die Einleitungsgebete nicht von der Hand des Bischofs seien; diese Hinweise einer für Adelskreise bestimmten Handschrift aus der Zeit um 1460 müssen auf eine gute alte Vorlage zurückgehen. Als Verdeutschungen von des Bischofs Hand werden durch die Uberschrift gekennzeichnet die Dreifaltigkeitsgebete Nr. 4 in Pg (bischof Johan von Olomuncz, des chaysers Karles chancz- ler’), ähnlich in M3; die Uberlieferung in Br8 vom Jahre 1478, in der der Text der Dreifaltigkeitsgebete wegen Blattverlustes der Vorlage in Johanns Schutzengelgebet hinübergleitet, zeigt, daß eine geschlossene Reihe echter Gebete Johanns vorgelegen hat. Wichtiger noch sind für die Echtheitsuntersuchung die Über- schriften der Trinitätsgebete des Petrus Damiani (Nr. 9, 1—3) in Pg: vnd die hat pischoff Johann von olomuncz des Romischen kaysz' kanczler zu dewtsch gemacht. Denn die gesamte Ausdrucksweise zeigt, daß auch die Überschriften selbst von Jo- hann stammen. Finden sich daher Überschriften gleichen Wort- lautes bei anderen Stücken, so dürfen wir, falls sie sich mit anderen Beweisgründen verbinden, auch hier Johann als Verfasser vermuten; die kennzeichnenden Wendungen sind: vnd sint es gar innige nucze gebette, der sy myt vleizz vnd mit andacht vberliezet (9, 1); vnd ist auch gar merkleicher andacht, wers mit fleizzigem sinne rechte prüft (9, 2); vnd ist gar von andechtigen, gotlichen sinnen, wer es wol merket (9, 3). Das Schutzengelgebet (Nr. 23) hat die Uberschrift in Pg: das hat pischolf Johannes von Olmuncz gemacht, in W3: Das gepet hat zw dewtsch gemacht pischoff Johanns von Ollmücz; ebenso das
Strana XI
Verfasserschaftsfragen. XI Gebet vom Eigenapostel (Nr. 24) in Pg: Das hat pischoff Jo- hann von Olmuncz zu dewtsch gemachet. Andere Gebete sind aus den größeren religiösen Werken des Kanzlers entnommen. Das Reuegebet Nr. 5 und das Bittgeb.. Nr. 6 sind die Kapitel 83 und 84 aus dem Eusebiusbriefe in Jo- hanns Hieronymus’ (Schriften, Teil 2, S. 175 und S. 177). Die Liebesbitte Nr. 7 und das Gebet zum Leiden Christi Nr. 8 entstammen den Kapiteln 2 und 4 des ersten Teiles des von Jo- hann übersetzten Stimulus amoris des Pseudo-Bonaventura (Schriften, Teil 3: Stachel der Liebe). Das Dreifaltigkeits- gebet Nr. 10 ist das Kapitel XXXVII der von Johann übersetzten pseudoaugustinischen Liebkosung' (Schriften, Teil 1, S. 186). Zu diesen Gebeten, die sich als sicherer Besitz Johanns er- weisen (Nr. 1. 2. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 23. 24), tritt die Gruppe von Stücken, die auf Grund ihres Satzbaus, ihrer Sprache und der geschlossenen Reihe, in der sie überliefert sind, Johann zuzu- schreiben sind. Durch die sämtlichen Werke Johanns als seine kennzeichnende Ausdrucksweise bezeugt, und zunächst auch nur bei ihm nachweisbar ist die Wiedergabe des lateinischen Absichts- satzes durch einen Satz, der eingeleitet ist mit der Wendung: auf die rede daz. Gebete, die in der Reihe der echten Stücke Jo- hanns überliefert sind und die diese Wendung enthalten, sind ihm ebenfalls zuzuschreiben. Andere Lieblingsausdrücke Johanns sind: Ist das das für Bedingungssätze, gleicherweis als, wie wol, ander- weit. Das umfängliche Gebet vom Leiden Christi Nr. 3 kennzeichnet sich so als Übersetzung Johanns; schon die Angabe, daß die lateinische Vorlage ein Werk Augustins sei, und die Über- schrift, die die bei Nr. 9 angeführten Wendungen enthält, machen Johanns Verfasserschaft wahrscheinlich; die Sprache (Vnd vff die rede das dv ..., wie wol du u. a.) tritt als Beweis hinzu. Bei Nr. 11 und 12 bleibt die Zuweisung an Johann unsicher ; sie stützt sich auf ihren Inhalt und ihre Sprache. Die Verfasserschaft des Militsch von Kremsier ist ebenso wahrscheinlich. Die Abendmahlgebete Nr. 13—15 gehören zusammen. Die Tatsache, daß sie Augustin zugeschrieben werden (Nr. 15 Am- brosius), weist diese Ubersetzungen in die Nähe Johanns. Die Uberschriften zeigen seine Art: Vnd ist güter andächt, wer es mercket (Nr. 13 in Hs. H); Nr. 14: vnd ist mit gutir andacht zu sprechen, wann es tyffer manunge ist, wer es merket wol (Hs. Kl); vnd ist mit
Verfasserschaftsfragen. XI Gebet vom Eigenapostel (Nr. 24) in Pg: Das hat pischoff Jo- hann von Olmuncz zu dewtsch gemachet. Andere Gebete sind aus den größeren religiösen Werken des Kanzlers entnommen. Das Reuegebet Nr. 5 und das Bittgeb.. Nr. 6 sind die Kapitel 83 und 84 aus dem Eusebiusbriefe in Jo- hanns Hieronymus’ (Schriften, Teil 2, S. 175 und S. 177). Die Liebesbitte Nr. 7 und das Gebet zum Leiden Christi Nr. 8 entstammen den Kapiteln 2 und 4 des ersten Teiles des von Jo- hann übersetzten Stimulus amoris des Pseudo-Bonaventura (Schriften, Teil 3: Stachel der Liebe). Das Dreifaltigkeits- gebet Nr. 10 ist das Kapitel XXXVII der von Johann übersetzten pseudoaugustinischen Liebkosung' (Schriften, Teil 1, S. 186). Zu diesen Gebeten, die sich als sicherer Besitz Johanns er- weisen (Nr. 1. 2. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 23. 24), tritt die Gruppe von Stücken, die auf Grund ihres Satzbaus, ihrer Sprache und der geschlossenen Reihe, in der sie überliefert sind, Johann zuzu- schreiben sind. Durch die sämtlichen Werke Johanns als seine kennzeichnende Ausdrucksweise bezeugt, und zunächst auch nur bei ihm nachweisbar ist die Wiedergabe des lateinischen Absichts- satzes durch einen Satz, der eingeleitet ist mit der Wendung: auf die rede daz. Gebete, die in der Reihe der echten Stücke Jo- hanns überliefert sind und die diese Wendung enthalten, sind ihm ebenfalls zuzuschreiben. Andere Lieblingsausdrücke Johanns sind: Ist das das für Bedingungssätze, gleicherweis als, wie wol, ander- weit. Das umfängliche Gebet vom Leiden Christi Nr. 3 kennzeichnet sich so als Übersetzung Johanns; schon die Angabe, daß die lateinische Vorlage ein Werk Augustins sei, und die Über- schrift, die die bei Nr. 9 angeführten Wendungen enthält, machen Johanns Verfasserschaft wahrscheinlich; die Sprache (Vnd vff die rede das dv ..., wie wol du u. a.) tritt als Beweis hinzu. Bei Nr. 11 und 12 bleibt die Zuweisung an Johann unsicher ; sie stützt sich auf ihren Inhalt und ihre Sprache. Die Verfasserschaft des Militsch von Kremsier ist ebenso wahrscheinlich. Die Abendmahlgebete Nr. 13—15 gehören zusammen. Die Tatsache, daß sie Augustin zugeschrieben werden (Nr. 15 Am- brosius), weist diese Ubersetzungen in die Nähe Johanns. Die Uberschriften zeigen seine Art: Vnd ist güter andächt, wer es mercket (Nr. 13 in Hs. H); Nr. 14: vnd ist mit gutir andacht zu sprechen, wann es tyffer manunge ist, wer es merket wol (Hs. Kl); vnd ist mit
Strana XII
XII Einleitung. flysse zû besinnen vnd mit andächt zů bedencken. Wann es tieffer meinung ist, wer es mercket (Hs. H); vnd ist mit flisz ze besinnen vnd mit güter andacht ze sprechen, wan es ist tieffer manunge (Hs. Ba); Nr. 15: vnd ist speher gute inne (Hs. Kl); vnd ist groszer innikeit (Hs. Ba). Inhalt und Sprache decken sich mit den echten Gebeten Johanns : auff die rede das sie, in sulcher weiz als, anderweid (Nr. 13); auff die rede das ich (Nr. 15). Das Abendmahlgebet Nr. 16 ist im Gedankeninhalt und in sprachlichen Wendungen mit Absätzen aus dem "Buch der Lieb- kosung' verwandt; es enthält auch die Wendung: auff die red das wir (Hs. W2). Das umfängliche, Ambrosius zugeschriebene Gebet des Acces- sus altaris: Summe sacerdos (Nr. 17) hat die bei Johann übliche Überschrift: vnd daz sol man mit andacht sprechen (Hs. W); vn das man mit andacht sprechen sol (Hs. B2); die Sprache ist die Johanns; mehrfach begegnet: Ist das du. Johanns Verfasserschaft ist für die Fassung 17, 2 wahrscheinlich. Die Mariengebete Anselms Nr. 18—22 gehören zusammen. Ihre Uberschriften weisen auf Johann als Übersetzer; Nr. 18: vnd sluzz es mit vleizz in dein hercze (Hs. Kl); vnd ist andechtiger tieffer ermanüge, merk es wol (Hs. Ba); v� sind gar ynnige gepete, der sy mit andacht spricht (Hs. W); vnd ist groszir andacht vnd vordinstnisz (Hs. Br); Nr. 20: wer ez mit flizze merket (Hs. Kl); Nr. 22: vnd ist guter andachtiger manung, wer es merklich vnd mit fleizz vbirliezzet (Hs. Kl); vnd ist wol ze merken (Hs. Ba). Die Sprache ist die der echten Gebete Johanns. An seiner Verfasserschaft ist nicht zu zweifeln. Die Gebete zu Petrus (Nr. 25), zu Petrus und Paulus (Nr. 26) und zu Johann dem Täufer (Nr. 27) gehören wohl wegen ihrer Sprache und besonders wegen ihrer Stellung in der Reihe der echten Gebete Johanns in der Handschrift Brl (um 1426) zu den echten Stücken; wahrscheinlich auch das in Hand- schrift Pg überlieferte Athanasische Bekenntnis Nr. 28. Mit Sicherheit oder mit hoher Wahrscheinlichkeit sind also als Werk Johanns anzusetzen Nr. 1—10; 13—16; 18—24; mit einiger Wahrscheinlichkeit Nr. 11. 12. 17, 2. 25—28. Diese Ergebnisse werden gestützt durch die Stellung der einzelnen Stücke in den geschlossenen Gebetsreihen der be- deutendsten Handschriften. Aus diesen Gebetsreihen geht deut-
XII Einleitung. flysse zû besinnen vnd mit andächt zů bedencken. Wann es tieffer meinung ist, wer es mercket (Hs. H); vnd ist mit flisz ze besinnen vnd mit güter andacht ze sprechen, wan es ist tieffer manunge (Hs. Ba); Nr. 15: vnd ist speher gute inne (Hs. Kl); vnd ist groszer innikeit (Hs. Ba). Inhalt und Sprache decken sich mit den echten Gebeten Johanns : auff die rede das sie, in sulcher weiz als, anderweid (Nr. 13); auff die rede das ich (Nr. 15). Das Abendmahlgebet Nr. 16 ist im Gedankeninhalt und in sprachlichen Wendungen mit Absätzen aus dem "Buch der Lieb- kosung' verwandt; es enthält auch die Wendung: auff die red das wir (Hs. W2). Das umfängliche, Ambrosius zugeschriebene Gebet des Acces- sus altaris: Summe sacerdos (Nr. 17) hat die bei Johann übliche Überschrift: vnd daz sol man mit andacht sprechen (Hs. W); vn das man mit andacht sprechen sol (Hs. B2); die Sprache ist die Johanns; mehrfach begegnet: Ist das du. Johanns Verfasserschaft ist für die Fassung 17, 2 wahrscheinlich. Die Mariengebete Anselms Nr. 18—22 gehören zusammen. Ihre Uberschriften weisen auf Johann als Übersetzer; Nr. 18: vnd sluzz es mit vleizz in dein hercze (Hs. Kl); vnd ist andechtiger tieffer ermanüge, merk es wol (Hs. Ba); v� sind gar ynnige gepete, der sy mit andacht spricht (Hs. W); vnd ist groszir andacht vnd vordinstnisz (Hs. Br); Nr. 20: wer ez mit flizze merket (Hs. Kl); Nr. 22: vnd ist guter andachtiger manung, wer es merklich vnd mit fleizz vbirliezzet (Hs. Kl); vnd ist wol ze merken (Hs. Ba). Die Sprache ist die der echten Gebete Johanns. An seiner Verfasserschaft ist nicht zu zweifeln. Die Gebete zu Petrus (Nr. 25), zu Petrus und Paulus (Nr. 26) und zu Johann dem Täufer (Nr. 27) gehören wohl wegen ihrer Sprache und besonders wegen ihrer Stellung in der Reihe der echten Gebete Johanns in der Handschrift Brl (um 1426) zu den echten Stücken; wahrscheinlich auch das in Hand- schrift Pg überlieferte Athanasische Bekenntnis Nr. 28. Mit Sicherheit oder mit hoher Wahrscheinlichkeit sind also als Werk Johanns anzusetzen Nr. 1—10; 13—16; 18—24; mit einiger Wahrscheinlichkeit Nr. 11. 12. 17, 2. 25—28. Diese Ergebnisse werden gestützt durch die Stellung der einzelnen Stücke in den geschlossenen Gebetsreihen der be- deutendsten Handschriften. Aus diesen Gebetsreihen geht deut-
Strana XIII
Verfasserschaftsfragen. XIII lich hervor, daß im Kreise der Prager Hofgesellschaft ein zunächst für Frauen bestimmtes deutsches Gebetbuch vorgelegen hat, das sich ausschließlich aus Gebeten zusammensetzte, die von dem Hofkanzler verfaßt oder überarbeitet worden waren. In einer erweiterten Fassung muß dieses Gebetbuch einige andere Gebete aufgenommen haben, die Prager Ursprungs waren oder in der älteren Prager Gebetsüberlieferung üblich gewesen sind. Für die Entscheidung der Frage, welche Gebete Johann und seinem Kreise zuzuschreiben sind, ist somit die Ordnung der Stücke in der hand- schriftlichen Überlieferung von Wert. Diese Ordnung ist in den Handschriften Kl, Ba, Brl, Pg (vgl. unten S. XLIIIff.) die folgende: In der besten und altesten Handschrift Kl folgen geschlossen Nr. 9. 10. 18. 19. 20. 21. 22. 3, 1. 13. 14. 15. Ba hat die gleiche Ordnung und bietet dann Nr. 29. 48. 27. 32. 30. 31. 47. 25. 26. 16. 39. 23. 4. 53. 63. 1. 2. Beide Handschriften schreiben also eine Grundlage aus, die mindestens die Stücke von Kl in der vorliegenden Ordnung um- faßte. Kl ist um 1380, Ba kurz nach 1400 geschrieben. Kl geht auf ein Prager Exemplar zurück, Ba auf eine Nürnberger Hand- schrift, die bereits den Gewissenspiegel des Martin von Amberg enthielt. Da dieser moralische Traktat bedeutende Teile aus dem ‘Hieronymus’ des Johann von Neumarkt entlehnt und sich eng an Johanns Sprachstil anschließt, wird die Nürnberger Vorlage wohl von Martin von Amberg aus einem Prager Exemplare abgeschrieben worden sein, das die Gebete als Anhang zu dem deutschen Hieronymus' Johanns enthielt. Auch hier kommen wir somit auf eine sehr frühe Vorlage, deren Anordnung die ur- sprünglich am Prager Hofe übliche Zusammensetzung erkennen läßt. Wenn Kl und Ba in der Ordnung der ersten 11 Stücke zusammengehen, so liegt darin eine Gewähr, daß auch die Folge der übrigen 17 Stücke in Ba der frühen Prager Gebetfolge ent- spricht, besonders da der Abschluß durch Johanns Tagzeiten ge- bildet wird, die auch allein ohne die übrigen Gebete im Umlauf waren. In der Gebetfolge dieses zweiten, nicht in Kl enthaltenen Teiles von Ba finden wir echte und wahrscheinlich Johann zu- kommende Gebete (27. 25. 26. 16. 23. 4. 1. 2) vermischt mit solchen seiner Nachahmer, Gebete des Militsch von Kremsier (29. 32. 30. 31). zum Heiligen Geiste (48), zu Christus (47), zur Dreifaltig-
Verfasserschaftsfragen. XIII lich hervor, daß im Kreise der Prager Hofgesellschaft ein zunächst für Frauen bestimmtes deutsches Gebetbuch vorgelegen hat, das sich ausschließlich aus Gebeten zusammensetzte, die von dem Hofkanzler verfaßt oder überarbeitet worden waren. In einer erweiterten Fassung muß dieses Gebetbuch einige andere Gebete aufgenommen haben, die Prager Ursprungs waren oder in der älteren Prager Gebetsüberlieferung üblich gewesen sind. Für die Entscheidung der Frage, welche Gebete Johann und seinem Kreise zuzuschreiben sind, ist somit die Ordnung der Stücke in der hand- schriftlichen Überlieferung von Wert. Diese Ordnung ist in den Handschriften Kl, Ba, Brl, Pg (vgl. unten S. XLIIIff.) die folgende: In der besten und altesten Handschrift Kl folgen geschlossen Nr. 9. 10. 18. 19. 20. 21. 22. 3, 1. 13. 14. 15. Ba hat die gleiche Ordnung und bietet dann Nr. 29. 48. 27. 32. 30. 31. 47. 25. 26. 16. 39. 23. 4. 53. 63. 1. 2. Beide Handschriften schreiben also eine Grundlage aus, die mindestens die Stücke von Kl in der vorliegenden Ordnung um- faßte. Kl ist um 1380, Ba kurz nach 1400 geschrieben. Kl geht auf ein Prager Exemplar zurück, Ba auf eine Nürnberger Hand- schrift, die bereits den Gewissenspiegel des Martin von Amberg enthielt. Da dieser moralische Traktat bedeutende Teile aus dem ‘Hieronymus’ des Johann von Neumarkt entlehnt und sich eng an Johanns Sprachstil anschließt, wird die Nürnberger Vorlage wohl von Martin von Amberg aus einem Prager Exemplare abgeschrieben worden sein, das die Gebete als Anhang zu dem deutschen Hieronymus' Johanns enthielt. Auch hier kommen wir somit auf eine sehr frühe Vorlage, deren Anordnung die ur- sprünglich am Prager Hofe übliche Zusammensetzung erkennen läßt. Wenn Kl und Ba in der Ordnung der ersten 11 Stücke zusammengehen, so liegt darin eine Gewähr, daß auch die Folge der übrigen 17 Stücke in Ba der frühen Prager Gebetfolge ent- spricht, besonders da der Abschluß durch Johanns Tagzeiten ge- bildet wird, die auch allein ohne die übrigen Gebete im Umlauf waren. In der Gebetfolge dieses zweiten, nicht in Kl enthaltenen Teiles von Ba finden wir echte und wahrscheinlich Johann zu- kommende Gebete (27. 25. 26. 16. 23. 4. 1. 2) vermischt mit solchen seiner Nachahmer, Gebete des Militsch von Kremsier (29. 32. 30. 31). zum Heiligen Geiste (48), zu Christus (47), zur Dreifaltig-
Strana XIV
XIV Einleitung. keit (39), Abendmahlbitten (63), Dankgebet nach dem Abendmahl- empfange (63). Ob unter diesen Gebeten auch Stücke Johann zu- zuschreiben sind, ist nicht zu entscheiden; Nr. 39 laßt Johanns Verfasserschaft vermuten. Diese Gebetfolge ist nicht erst in Nürnberg zu einem ursprünglichen, die ersten 11 Stücke umfassen- den Bestande hinzugekommen. Das erweist ein Vergleich der Schlußgruppe (23. 4. 53. 63. 1. 2) mit der Ordnung der Stücke der Handschrift G, wo eine fast gleiche Reihe vorliegt (23. 4. 75. 63. 24). Auch Handschrift Br6 bietet mit leichter Umstellung eine ver- wandte Gruppe (63. 54. 75. 4. 1. 2). Br6 steht in noch engerer Beziehung zu der wichtigen Handschrift Br1, die aus einer Ol- mütz-Prager Vorlage um 1426 von dem Stadtnotar Nikolaus in Ratibor abgeschrieben worden ist. Diese Vorlage schob in den aus Kl und Ba bekannten Bestand der ersten Gruppe bereits zwei Gebete des Militsch ein (29. 30). Brl stellt die in Kl und Ba überlieferte Ordnung um: 13. 14. 15. 29. 30. 9. 10. 3, 2 [3, 1 ist später eingeordnet]. 18. 19. 20. 21. 22. Nun folgt eine freie Reihe Prager Gebete: 31 (Militsch), 3, 1 (Johanns langes Passionsgebet), 103 (altere Leidenstagzeiten), 39 (Dreifaltigkeitsgebet), 32 (Militsch), 47 (Zu Christus), 16 (Gebet Johanns), 48 (Zum Heiligen Geiste), 27. 25. 26 (Gebete Johanns), 4, 1—4 (Johanns Dreifaltigkeits- gebete), 112 (Frauenlobs Sterbegebet), 54. 63 (Abendmahlgebete), 1. 2 (Johanns Tagzeiten), 75 (Freuden Marias), 17, 1 (Summe sacerdos, altere Fassung), 70 (Abendmahlgebet), 99 (Seuses Ge- bet), 108 (älteres Reimgebet), 46 (Reuegebet) 101 (Reimlehre), 104 (Segen), 45 (Zu Christus), 111 (Ave-Maria-Paraphrase), 110 (Marienbitte), 73 (Gloria), 74 (Benediction). Auch diese Reihe gibt eine gute Prager Vorlage wieder; die darin enthaltene Gruppe 54. 63. 1. 2. 75 entspricht der Gruppe in Br6: 23. 54. 75. 4. 1. 2 und ist verwandt mit der Schlußgruppe in Ba: 23. 4. 53. 63. 1. 2 und der Gruppe in G: 23. 4. 75. 63. 1. 2. 24. 112. Die Folge 13. 14. 15 aus Ba und Brl begegnet auch in M und WI. Mit leichter Umstellung bringt Br (vom Jahre 1406) die in Kl und Ba vorhandene Gruppe in der Form 10. 9. 18. 20. 21. 19; in Br folgen 98, 1 (Sancta Maria), 29 (Militsch), 23. 24 (Gebete Johanns). Zu diesem Gebetsbestande, der dem engeren Hofkreise geläufig gewesen sein mag, tritt die Uberlieferung in der umfänglichsten unter den Haupthandschriften: Pg (15.1 Jh.), einem in Prag ent-
XIV Einleitung. keit (39), Abendmahlbitten (63), Dankgebet nach dem Abendmahl- empfange (63). Ob unter diesen Gebeten auch Stücke Johann zu- zuschreiben sind, ist nicht zu entscheiden; Nr. 39 laßt Johanns Verfasserschaft vermuten. Diese Gebetfolge ist nicht erst in Nürnberg zu einem ursprünglichen, die ersten 11 Stücke umfassen- den Bestande hinzugekommen. Das erweist ein Vergleich der Schlußgruppe (23. 4. 53. 63. 1. 2) mit der Ordnung der Stücke der Handschrift G, wo eine fast gleiche Reihe vorliegt (23. 4. 75. 63. 24). Auch Handschrift Br6 bietet mit leichter Umstellung eine ver- wandte Gruppe (63. 54. 75. 4. 1. 2). Br6 steht in noch engerer Beziehung zu der wichtigen Handschrift Br1, die aus einer Ol- mütz-Prager Vorlage um 1426 von dem Stadtnotar Nikolaus in Ratibor abgeschrieben worden ist. Diese Vorlage schob in den aus Kl und Ba bekannten Bestand der ersten Gruppe bereits zwei Gebete des Militsch ein (29. 30). Brl stellt die in Kl und Ba überlieferte Ordnung um: 13. 14. 15. 29. 30. 9. 10. 3, 2 [3, 1 ist später eingeordnet]. 18. 19. 20. 21. 22. Nun folgt eine freie Reihe Prager Gebete: 31 (Militsch), 3, 1 (Johanns langes Passionsgebet), 103 (altere Leidenstagzeiten), 39 (Dreifaltigkeitsgebet), 32 (Militsch), 47 (Zu Christus), 16 (Gebet Johanns), 48 (Zum Heiligen Geiste), 27. 25. 26 (Gebete Johanns), 4, 1—4 (Johanns Dreifaltigkeits- gebete), 112 (Frauenlobs Sterbegebet), 54. 63 (Abendmahlgebete), 1. 2 (Johanns Tagzeiten), 75 (Freuden Marias), 17, 1 (Summe sacerdos, altere Fassung), 70 (Abendmahlgebet), 99 (Seuses Ge- bet), 108 (älteres Reimgebet), 46 (Reuegebet) 101 (Reimlehre), 104 (Segen), 45 (Zu Christus), 111 (Ave-Maria-Paraphrase), 110 (Marienbitte), 73 (Gloria), 74 (Benediction). Auch diese Reihe gibt eine gute Prager Vorlage wieder; die darin enthaltene Gruppe 54. 63. 1. 2. 75 entspricht der Gruppe in Br6: 23. 54. 75. 4. 1. 2 und ist verwandt mit der Schlußgruppe in Ba: 23. 4. 53. 63. 1. 2 und der Gruppe in G: 23. 4. 75. 63. 1. 2. 24. 112. Die Folge 13. 14. 15 aus Ba und Brl begegnet auch in M und WI. Mit leichter Umstellung bringt Br (vom Jahre 1406) die in Kl und Ba vorhandene Gruppe in der Form 10. 9. 18. 20. 21. 19; in Br folgen 98, 1 (Sancta Maria), 29 (Militsch), 23. 24 (Gebete Johanns). Zu diesem Gebetsbestande, der dem engeren Hofkreise geläufig gewesen sein mag, tritt die Uberlieferung in der umfänglichsten unter den Haupthandschriften: Pg (15.1 Jh.), einem in Prag ent-
Strana XV
Verfasserschaftsfragen. XV standenen systematisch ordnenden Gebetbuch, das die alte Ord- nung, wie sie Kl und Ba verbürgen, nicht wahren wollte; nur die Tatsache, daß auch hier wie in Br1 Nr. 9, 1—3. 10. 3, 2 beieinander- stehen, weist auf die alteste Ordnung der Stücke hin. Der Kompi- lator hat wohl aus eigenem Sammeltriebe auch Stücke aus den größeren Werken Johanns, die Gebetscharakter haben, in seine Gebete eingereiht: 5 und 6 aus dem 'Hieronymus’, 7 und 8 aus dem 'Stachel der Liebe’; im übrigen stellt er durchweg seinen Bestand aus Gebeten der älteren Prager Uberlieferung, vornehm- lich aber aus den neuen Gebeten Johanns und seiner Nachahmer zusammen. Die Folge der Stücke in Pg ist: 33—37. 5—8. 38. 23. 24. 16. 1. 40. 102. 41. 42. 2. 82—86. 107. 97. 87. 9. 10. 3, 2. 4. 28. 12. 13. 99. 49—53. 17, 1. 106. 71. 70. 30. 62. Die Handschrift enthält 16 von den 28 Johann zugewiesenen Stücken. Den Prager Ursprung bekunden auch die Gebete der Hand- schrift Bal, in der zwar die alte Ordnung preisgegeben ist, die aber die sämtlichen Militsch zugeschriebenen Gebete (29—32) und zwei echte Gebete Johanns (10. 11) enthält, so daß auch die anderen daraus entnommenen Stücke (48. 59. 75) nach Prag verlegt werden dürfen. Br9 liefert die ostdeutschen Gebete 113. 114. 123. H enthält gesicherte Prager Uberlieferung zwischen anderen Stücken, die in diesen Kreis gehören, in der geschlossenen Reihe 13. 14. 35. 54. 99. 68. 63. 69. 30. W mischt gesicherte Stücke des Prager Kreises mit anderen, die gleiche Stilmerkmale tragen; die Handschrift stammt aus Nürnberg, wo die Prager Gebete hoch geschätzt waren; aus ihr sind die folgenden Nummern in die Ausgabe aufgenommen: 44. 57. 58. 66. 77. 80. 81. 94. 95. 105. W I ist ein Abendmahlgebetbuch aus dem bairischen Kloster Thalbach. Die darin begegnende Folge 13. 14. 15 verbürgt eine Prager Vorlage; einzelne Stücke sind aus südwestdeutschem Be- stande hinzugetreten. Der geschlossene Bestand an Abendmahl- gebeten, der in diese aufgenommen ist, bietet ein anschauliches Beispiel für Umfang und Inhalt eines derartigen Frauengebet- buches an der Peripherie des Prager Kulturbereichs. Die Hand- schrift enthält die Reihe: 17. 13. 14. 15. 62. 29. 67. 57. 59. 56. 60. 65. 64. 100. 61. 72.
Verfasserschaftsfragen. XV standenen systematisch ordnenden Gebetbuch, das die alte Ord- nung, wie sie Kl und Ba verbürgen, nicht wahren wollte; nur die Tatsache, daß auch hier wie in Br1 Nr. 9, 1—3. 10. 3, 2 beieinander- stehen, weist auf die alteste Ordnung der Stücke hin. Der Kompi- lator hat wohl aus eigenem Sammeltriebe auch Stücke aus den größeren Werken Johanns, die Gebetscharakter haben, in seine Gebete eingereiht: 5 und 6 aus dem 'Hieronymus’, 7 und 8 aus dem 'Stachel der Liebe’; im übrigen stellt er durchweg seinen Bestand aus Gebeten der älteren Prager Uberlieferung, vornehm- lich aber aus den neuen Gebeten Johanns und seiner Nachahmer zusammen. Die Folge der Stücke in Pg ist: 33—37. 5—8. 38. 23. 24. 16. 1. 40. 102. 41. 42. 2. 82—86. 107. 97. 87. 9. 10. 3, 2. 4. 28. 12. 13. 99. 49—53. 17, 1. 106. 71. 70. 30. 62. Die Handschrift enthält 16 von den 28 Johann zugewiesenen Stücken. Den Prager Ursprung bekunden auch die Gebete der Hand- schrift Bal, in der zwar die alte Ordnung preisgegeben ist, die aber die sämtlichen Militsch zugeschriebenen Gebete (29—32) und zwei echte Gebete Johanns (10. 11) enthält, so daß auch die anderen daraus entnommenen Stücke (48. 59. 75) nach Prag verlegt werden dürfen. Br9 liefert die ostdeutschen Gebete 113. 114. 123. H enthält gesicherte Prager Uberlieferung zwischen anderen Stücken, die in diesen Kreis gehören, in der geschlossenen Reihe 13. 14. 35. 54. 99. 68. 63. 69. 30. W mischt gesicherte Stücke des Prager Kreises mit anderen, die gleiche Stilmerkmale tragen; die Handschrift stammt aus Nürnberg, wo die Prager Gebete hoch geschätzt waren; aus ihr sind die folgenden Nummern in die Ausgabe aufgenommen: 44. 57. 58. 66. 77. 80. 81. 94. 95. 105. W I ist ein Abendmahlgebetbuch aus dem bairischen Kloster Thalbach. Die darin begegnende Folge 13. 14. 15 verbürgt eine Prager Vorlage; einzelne Stücke sind aus südwestdeutschem Be- stande hinzugetreten. Der geschlossene Bestand an Abendmahl- gebeten, der in diese aufgenommen ist, bietet ein anschauliches Beispiel für Umfang und Inhalt eines derartigen Frauengebet- buches an der Peripherie des Prager Kulturbereichs. Die Hand- schrift enthält die Reihe: 17. 13. 14. 15. 62. 29. 67. 57. 59. 56. 60. 65. 64. 100. 61. 72.
Strana XVI
XVI Einleitung. W2, aus schwäbischem Adelskreise, verrät durch genaue Angaben über den Anteil Johanns an den überlieferten Tagzeiten gute Beziehungen zu Prag-Olmütz. Aus dem umfänglichen Ge- betbestande dieser Handschrift sind wegen ihrer Zugehörigkeit zur Prager Überlieferung ausgewählt: 1. 2. 75. 76. 79. 24. 23. 89. 90. 93. 98, 1. 106. 16. 70. Geschlossen treten hier auf die Stücke 1 und 2, sowie 24. 23. 89. 90. 93. Nur die Folge 24. 23 erinnert hier noch an die Folge 23. 24 in Pg und Br ; W2 greift auf eine freie Zusammenstellung von Gebeten Prager Ursprungs zurück, nicht auf die Ordnung der Originalsammlung. Die Stücke sind in andere schwäbischer Herkunft eingereiht; sie zeigen, wie die Prager Ge- betskultur auch in Adelskreisen noch im späteren 15. Jahrhundert im deutschen Westen wirksam geblieben ist. Den angeführten Handschriften ist die Hauptmasse der hier veröffentlichten Gebete entnommen. Einzelne Stücke lieferte die schlesische Handschrift Br6 (43. 87. 88. 91. 92. 96. 109). Br12 enthält die Gebete, die der Schlesier Nikolaus von Kosel (1417 bis 1421 nachweisbar) aufgezeichnet hat: 115—122. 124—129; 123 ist in Br12 und in Pg überliefert, dessen Text der Ausgabe zugrunde gelegt ist. Die Handschriften Kl, Pg, Brl, WI sind in ihrem gesamten Bestande aufgenommen. Wirkungskreis der Prager Gebetskultur. ST es die Absicht Johanns von Neumarkt gewesen, für Elisabeth von Mähren ein vollständiges Gebetbuch zusammen- zustellen ? Manches spricht dagegen. Die Widmung. die den Tag- zeiten vom Leiden Christi (Nr. 1) vorausgeht, bezieht sich nur auf diese. Da diese Tagzeiten fast durchweg mit den Stundengebeten zum Mitleiden Marias (Nr. 2) überliefert sind und in der Rubrik dazu in der Handschrift W2 diese Verbindung besonders betont ist : wann er nun allain die tag zeit von vnnsers herren marter Vnd die gepet von vonser frawen leidung ... hat gesetzet, muß angenommen werden, daß beide Stücke ein besonderes deutsches Stunden- buch der Markgräfin Elisabeth bilden sollten und daß kein Zu- sammenhang mit den übrigen deutschen Gebeten bestanden hat. Aber bereits in der frühesten Prager Überlieferung müssen die beiden Tagzeiten in die Reihe der anderen Gebete eingeordnet
XVI Einleitung. W2, aus schwäbischem Adelskreise, verrät durch genaue Angaben über den Anteil Johanns an den überlieferten Tagzeiten gute Beziehungen zu Prag-Olmütz. Aus dem umfänglichen Ge- betbestande dieser Handschrift sind wegen ihrer Zugehörigkeit zur Prager Überlieferung ausgewählt: 1. 2. 75. 76. 79. 24. 23. 89. 90. 93. 98, 1. 106. 16. 70. Geschlossen treten hier auf die Stücke 1 und 2, sowie 24. 23. 89. 90. 93. Nur die Folge 24. 23 erinnert hier noch an die Folge 23. 24 in Pg und Br ; W2 greift auf eine freie Zusammenstellung von Gebeten Prager Ursprungs zurück, nicht auf die Ordnung der Originalsammlung. Die Stücke sind in andere schwäbischer Herkunft eingereiht; sie zeigen, wie die Prager Ge- betskultur auch in Adelskreisen noch im späteren 15. Jahrhundert im deutschen Westen wirksam geblieben ist. Den angeführten Handschriften ist die Hauptmasse der hier veröffentlichten Gebete entnommen. Einzelne Stücke lieferte die schlesische Handschrift Br6 (43. 87. 88. 91. 92. 96. 109). Br12 enthält die Gebete, die der Schlesier Nikolaus von Kosel (1417 bis 1421 nachweisbar) aufgezeichnet hat: 115—122. 124—129; 123 ist in Br12 und in Pg überliefert, dessen Text der Ausgabe zugrunde gelegt ist. Die Handschriften Kl, Pg, Brl, WI sind in ihrem gesamten Bestande aufgenommen. Wirkungskreis der Prager Gebetskultur. ST es die Absicht Johanns von Neumarkt gewesen, für Elisabeth von Mähren ein vollständiges Gebetbuch zusammen- zustellen ? Manches spricht dagegen. Die Widmung. die den Tag- zeiten vom Leiden Christi (Nr. 1) vorausgeht, bezieht sich nur auf diese. Da diese Tagzeiten fast durchweg mit den Stundengebeten zum Mitleiden Marias (Nr. 2) überliefert sind und in der Rubrik dazu in der Handschrift W2 diese Verbindung besonders betont ist : wann er nun allain die tag zeit von vnnsers herren marter Vnd die gepet von vonser frawen leidung ... hat gesetzet, muß angenommen werden, daß beide Stücke ein besonderes deutsches Stunden- buch der Markgräfin Elisabeth bilden sollten und daß kein Zu- sammenhang mit den übrigen deutschen Gebeten bestanden hat. Aber bereits in der frühesten Prager Überlieferung müssen die beiden Tagzeiten in die Reihe der anderen Gebete eingeordnet
Strana XVII
Wirkungskreis der Prager Gebetskultur. XVII worden sein; das beweist ihre Stellung in den Gebeten der Hand- schriften Ba, Brl, Pg. Die übrigen von Johann verfaßten und übersetzten. Gebete sind gewiß ebenfalls für den Gebrauch von Frauen und zunächst für den gleichen höfischen Kreis bestimmt gewesen. Die älteste Handschrift Kl (um 1380) zeigt durchweg in ihrer Textverderbnis. daß die Vorlage für eine Frau bestimmt war und die Abschrift für einen Mann besorgt wurde. Wenn sich bereits in dieser Hand- schrift die Stücke 18—22, die sämtlich Ubersetzungen aus echten Mariengebeten des Anselm von Canterbury sind€, in ge- schlossener Reihe finden, so darf man hier wohl eine bestimmte Ab- sicht des Hofkanzlers voraussetzen. Anselm hatte seine Gebete und Meditationen einst mit eigner Widmung der Gräfin Mathilde (im Jahre 1104) übersandt2. Von dieser Bestimmung der Gebete wußte die Zeit Johanns von Neumarkt. Somit liegt es nahe, daß auch der Hofkanzler seine Übersetzung für die vornehmen Frauen des Kaiserhofes bestimmte. Es ist kein Zufall, daß diese Gebete auch später vornehmlich in Frauenkreisen, in Gebetbüchern für adlige Damen, Bürger- frauen und Nonnen verbreitet worden sind. Die Handschrift Bl ist aus einer für einen Mann bestimmten Vorlage für eine Frau abgeschrieben worden. Handschrift B3 gehörte der Kordula Hanstuchern in Nürnberg, die 1452—1521 lebte. Hand- schrift F stammt aus einem schwäbischen Frauenkloster. F2 gehörte einer Nonne in Baiern oder Österreich und wurde 1637 von Schwester Agatha Denzlin an Schwester Anna Rosina Hörnungin weitergegeben. Handschrift G war im 16. Jahr- hundert im Besitze der Klarissen in Freiburg i. Br. Die schwä- bische Handschrift HI ist von Lienhard Vischer für Gretlin Fischerslein geschrieben. Die schwäbische Handschrift Kl war für eine Frau bestimmt und im Jahre 1563 im Besitze der Anna von Reyschach, im späteren 16. Jahrhundert in dem der Anna von Westenstet, geb. Schoferyn (?) von Blasen Stamfen (?). Die Handschriften M1, M2, M6 stammen aus I Nr. 18 ist oin Teil der Oratio LII; Nr. 19 entspricht der Oratio LIII, Nr. 20 der Oratio L, Nr. 21 der Oratio LI, Nr. 22 dem 1. Teile der Oratio LII. 2 Vgl. Revue Bénédictine XLI (1929) 35—45: A. Wilmart, Les prières envoyées par s. Anselme à la comtesse Mathilde en 1104. Burdach, Mittelalt. u. Reform. VI Joh. v. Neum. 4. II
Wirkungskreis der Prager Gebetskultur. XVII worden sein; das beweist ihre Stellung in den Gebeten der Hand- schriften Ba, Brl, Pg. Die übrigen von Johann verfaßten und übersetzten. Gebete sind gewiß ebenfalls für den Gebrauch von Frauen und zunächst für den gleichen höfischen Kreis bestimmt gewesen. Die älteste Handschrift Kl (um 1380) zeigt durchweg in ihrer Textverderbnis. daß die Vorlage für eine Frau bestimmt war und die Abschrift für einen Mann besorgt wurde. Wenn sich bereits in dieser Hand- schrift die Stücke 18—22, die sämtlich Ubersetzungen aus echten Mariengebeten des Anselm von Canterbury sind€, in ge- schlossener Reihe finden, so darf man hier wohl eine bestimmte Ab- sicht des Hofkanzlers voraussetzen. Anselm hatte seine Gebete und Meditationen einst mit eigner Widmung der Gräfin Mathilde (im Jahre 1104) übersandt2. Von dieser Bestimmung der Gebete wußte die Zeit Johanns von Neumarkt. Somit liegt es nahe, daß auch der Hofkanzler seine Übersetzung für die vornehmen Frauen des Kaiserhofes bestimmte. Es ist kein Zufall, daß diese Gebete auch später vornehmlich in Frauenkreisen, in Gebetbüchern für adlige Damen, Bürger- frauen und Nonnen verbreitet worden sind. Die Handschrift Bl ist aus einer für einen Mann bestimmten Vorlage für eine Frau abgeschrieben worden. Handschrift B3 gehörte der Kordula Hanstuchern in Nürnberg, die 1452—1521 lebte. Hand- schrift F stammt aus einem schwäbischen Frauenkloster. F2 gehörte einer Nonne in Baiern oder Österreich und wurde 1637 von Schwester Agatha Denzlin an Schwester Anna Rosina Hörnungin weitergegeben. Handschrift G war im 16. Jahr- hundert im Besitze der Klarissen in Freiburg i. Br. Die schwä- bische Handschrift HI ist von Lienhard Vischer für Gretlin Fischerslein geschrieben. Die schwäbische Handschrift Kl war für eine Frau bestimmt und im Jahre 1563 im Besitze der Anna von Reyschach, im späteren 16. Jahrhundert in dem der Anna von Westenstet, geb. Schoferyn (?) von Blasen Stamfen (?). Die Handschriften M1, M2, M6 stammen aus I Nr. 18 ist oin Teil der Oratio LII; Nr. 19 entspricht der Oratio LIII, Nr. 20 der Oratio L, Nr. 21 der Oratio LI, Nr. 22 dem 1. Teile der Oratio LII. 2 Vgl. Revue Bénédictine XLI (1929) 35—45: A. Wilmart, Les prières envoyées par s. Anselme à la comtesse Mathilde en 1104. Burdach, Mittelalt. u. Reform. VI Joh. v. Neum. 4. II
Strana XVIII
XVIII Einleitung. dem Kloster Nonnberg bei Salzburg; M1O gehörte der dortigen Abtissin Anna Püterichin († 1600). Handschrift M3 war im 16. Jahrhundert zunächst Eigentum der Schwester Marga- retha Inderstorfferin, dann der Swenna Wilbrechtin. Handschrift M4 ist das Geschenk des Johann Henig an Frau Anna Maria von Salis, die 1609 in Niedermünster bei Regensburg Klosterfrau war. Handschrift M5 war für eine Nonne, wohl in Nürnberg, bestimmt. Handschrift M8 war im 16. Jahr- hundert Eigentum der Chatterina Peiserin, Handschrift M9 um 1590 der Sophia Glubsperger, verehelichten Sigersreit in Straubing. Aus dem Katharinenkloster in Nürnberg stammen die Handschriften N N3 N4 W; der dortigen Priorin Gerdrautt Gewichttmacherin gehörte NI; für ein Kloster von Johann Richschmitt im Jahre 1422 geschrieben ist N2. Aus dem Kloster Thalbach stammen die Handschriften I und WI, diese bestimmt für eine Nonne geschrieben. Auch andere Handschriften sind wenigstens zeitweise in Frauenhänden gewesen. B7 gehörte den Ursulinen in Breslau; Br7 war im Jahre 1729 Eigentum der Josepha Catharina von Maltitz; Br9 gehörte im 18. Jahr- hunderte den Breslauer Klarissen. Die Herkunft aus Frauen- besitz ist auch zu vermuten für die Handschriften B6 Br2 Br4 Br6 Br8 Br14 F1 H K K2 Lo M MI N6 Pgl S W2 W3. Der Anteil der Männerklöster an der Verbreitung dieser Ge- bete ist zahlenmäßig wesentlich geringer. Aber gerade die voll- ständigsten Gebetsammlungen Prager Herkunft stammen aus Männerkreisen. Das bezeugt einen starken Anteil an der Prager religiösen Literatur. Handschrift Ba gehörte wohl einst dem Predigerkloster in Basel. Bal war im Besitze der Kartause von Basel. Br war 1670 in den Händen eines Heinrich Han. Die wichtigste schlesische Handschrift Brl ist um 1426 von dem Ratiborer Stadtnotar Nikolaus geschrieben worden und später in das Zisterzienserkloster Rauden gekommen. Handschrift Br3 ist für den Ansbacher Bürger Laurenz Egenn und seine Frau Kunigund geschrieben. Der Dominikaner Petrus, Pfarrer von Groß-Stein bei Oppeln kaufte die Handschrift Br6 im Jahre 1639 von einem Schuster Christoph Dorner. Die Gebete der Handschrift Br12 sind in der Zeit zwischen 1417 und 1421 von dem schlesischen Franziskaner Nikolaus von Kosel auf- geschrieben worden. Die alteste und bedeutendste Handschrift Kl
XVIII Einleitung. dem Kloster Nonnberg bei Salzburg; M1O gehörte der dortigen Abtissin Anna Püterichin († 1600). Handschrift M3 war im 16. Jahrhundert zunächst Eigentum der Schwester Marga- retha Inderstorfferin, dann der Swenna Wilbrechtin. Handschrift M4 ist das Geschenk des Johann Henig an Frau Anna Maria von Salis, die 1609 in Niedermünster bei Regensburg Klosterfrau war. Handschrift M5 war für eine Nonne, wohl in Nürnberg, bestimmt. Handschrift M8 war im 16. Jahr- hundert Eigentum der Chatterina Peiserin, Handschrift M9 um 1590 der Sophia Glubsperger, verehelichten Sigersreit in Straubing. Aus dem Katharinenkloster in Nürnberg stammen die Handschriften N N3 N4 W; der dortigen Priorin Gerdrautt Gewichttmacherin gehörte NI; für ein Kloster von Johann Richschmitt im Jahre 1422 geschrieben ist N2. Aus dem Kloster Thalbach stammen die Handschriften I und WI, diese bestimmt für eine Nonne geschrieben. Auch andere Handschriften sind wenigstens zeitweise in Frauenhänden gewesen. B7 gehörte den Ursulinen in Breslau; Br7 war im Jahre 1729 Eigentum der Josepha Catharina von Maltitz; Br9 gehörte im 18. Jahr- hunderte den Breslauer Klarissen. Die Herkunft aus Frauen- besitz ist auch zu vermuten für die Handschriften B6 Br2 Br4 Br6 Br8 Br14 F1 H K K2 Lo M MI N6 Pgl S W2 W3. Der Anteil der Männerklöster an der Verbreitung dieser Ge- bete ist zahlenmäßig wesentlich geringer. Aber gerade die voll- ständigsten Gebetsammlungen Prager Herkunft stammen aus Männerkreisen. Das bezeugt einen starken Anteil an der Prager religiösen Literatur. Handschrift Ba gehörte wohl einst dem Predigerkloster in Basel. Bal war im Besitze der Kartause von Basel. Br war 1670 in den Händen eines Heinrich Han. Die wichtigste schlesische Handschrift Brl ist um 1426 von dem Ratiborer Stadtnotar Nikolaus geschrieben worden und später in das Zisterzienserkloster Rauden gekommen. Handschrift Br3 ist für den Ansbacher Bürger Laurenz Egenn und seine Frau Kunigund geschrieben. Der Dominikaner Petrus, Pfarrer von Groß-Stein bei Oppeln kaufte die Handschrift Br6 im Jahre 1639 von einem Schuster Christoph Dorner. Die Gebete der Handschrift Br12 sind in der Zeit zwischen 1417 und 1421 von dem schlesischen Franziskaner Nikolaus von Kosel auf- geschrieben worden. Die alteste und bedeutendste Handschrift Kl
Strana XIX
Wirkungskreis der Prager Gebetskultur. XIX ist gegen 1380 aus einem Frauengebetbuche für einen Mann um- geschrieben worden und befindet sich spätestens seit der Mitte des 15. Jahrhunderts im Besitze der Augustiner-Chorherren von Klosterneuburg. Handschrift M3 war im Jahre 1583 Eigen- tum eines Mannes. Handschrift M8 ist von Sebastian Rauchen- werger guldinschreiber für Hansen Auff ab dem bach ge- schrieben. Handschrift Pg ist im 16. und 17. Jahrhundert wieder- holt in Böhmen in Männerhänden gewesen. In Handschrift Pg 3 nennt sich als Schreiber Nicolaus Winter de Prussia. Nicht wenige dieser Handschriften sind aus ihrem Entstehungs- raume in andere Sprachgebiete weitergegeben worden. Aber ihre Hauptwirkung haben sie doch in dem Kulturraum gehabt, in dessen Sprache sie geschrieben worden sind. Der Heimatsraum der Gebete ist die böhmisch-mährische Landschaft. Böhmisch sind die Handschriften Pg Pgl Pg2 Pg3. Südböhmisch-österreichisch: Kl. Österreichisch-bairisch: F2 KlI WI W3. Bairisch: BI FI I K Lo M M3 M4 M7 M9 M11. Dazu Salz- burg: MI M2 M6 MIO S. Schwäbisch: Ba Dr (Augsburg) F GH HI KI M8 W2. Bairisch-mitteldeutsch: B. Bairisch -fränkisch (Ans- bach): Br3. Bairisch-oberpfälzisch (Nürnberg): B2 B3 Br2 M5 N NI N2 N3 N4 N6 W. Ostmitteldeutsch (schlesisch): B6 Br Brl (Ratibor) Br4 Br5 Br6 Br7 Br8 Br9 Br10 Br11 Br13 Br14; schlesisch-mäh- risch: Br12. Es fallt auf, daß der oberösterreichische Bezirk (Linz) diese Gebetsüberlieferung nicht kennt. Auch im eigentlich mittel- deutschen Sprachgebiete ist mit Ausnahme des schlesischen Kulturraumes kein Anteil für die Prager Uberlieferung ersichtlich. Hier mag seit der Reformation viel handschriftliches Gebetsgut verloren gegangen sein; für den oberösterreichischen Bezirk ist ein solcher vollständiger Verlust nicht anzunehmen. Als Kern- und Ausstrahlungsgebiete der Prager Gebetskultur kennzeichnen sich somit in voller Klarheit: Prag, Wien, Regens- burg, Nürnberg, (München), Salzburg, Schwaben und im Osten das schlesisch-mährische Land: Breslau, Ratibor, Olmütz.
Wirkungskreis der Prager Gebetskultur. XIX ist gegen 1380 aus einem Frauengebetbuche für einen Mann um- geschrieben worden und befindet sich spätestens seit der Mitte des 15. Jahrhunderts im Besitze der Augustiner-Chorherren von Klosterneuburg. Handschrift M3 war im Jahre 1583 Eigen- tum eines Mannes. Handschrift M8 ist von Sebastian Rauchen- werger guldinschreiber für Hansen Auff ab dem bach ge- schrieben. Handschrift Pg ist im 16. und 17. Jahrhundert wieder- holt in Böhmen in Männerhänden gewesen. In Handschrift Pg 3 nennt sich als Schreiber Nicolaus Winter de Prussia. Nicht wenige dieser Handschriften sind aus ihrem Entstehungs- raume in andere Sprachgebiete weitergegeben worden. Aber ihre Hauptwirkung haben sie doch in dem Kulturraum gehabt, in dessen Sprache sie geschrieben worden sind. Der Heimatsraum der Gebete ist die böhmisch-mährische Landschaft. Böhmisch sind die Handschriften Pg Pgl Pg2 Pg3. Südböhmisch-österreichisch: Kl. Österreichisch-bairisch: F2 KlI WI W3. Bairisch: BI FI I K Lo M M3 M4 M7 M9 M11. Dazu Salz- burg: MI M2 M6 MIO S. Schwäbisch: Ba Dr (Augsburg) F GH HI KI M8 W2. Bairisch-mitteldeutsch: B. Bairisch -fränkisch (Ans- bach): Br3. Bairisch-oberpfälzisch (Nürnberg): B2 B3 Br2 M5 N NI N2 N3 N4 N6 W. Ostmitteldeutsch (schlesisch): B6 Br Brl (Ratibor) Br4 Br5 Br6 Br7 Br8 Br9 Br10 Br11 Br13 Br14; schlesisch-mäh- risch: Br12. Es fallt auf, daß der oberösterreichische Bezirk (Linz) diese Gebetsüberlieferung nicht kennt. Auch im eigentlich mittel- deutschen Sprachgebiete ist mit Ausnahme des schlesischen Kulturraumes kein Anteil für die Prager Uberlieferung ersichtlich. Hier mag seit der Reformation viel handschriftliches Gebetsgut verloren gegangen sein; für den oberösterreichischen Bezirk ist ein solcher vollständiger Verlust nicht anzunehmen. Als Kern- und Ausstrahlungsgebiete der Prager Gebetskultur kennzeichnen sich somit in voller Klarheit: Prag, Wien, Regens- burg, Nürnberg, (München), Salzburg, Schwaben und im Osten das schlesisch-mährische Land: Breslau, Ratibor, Olmütz.
Strana XX
XX Einleitung. Den Hauptanteil an der Weitergabe der Prager Gebete hat das Ende des 14. Jahrhunderts und das 15. Jahrhundert, besonders in der ersten Halfte. Doch reicht die Uberlieferung bis weit in die Zeit gedruckter Erbauungsbücher hinein. Aus der Besitzgeschichte der Handschriften geht deutlich hervor, daß sie im 16. Jahrhundert unerwartet stark, im 17. Jahrhundert immer noch mit ersichtlichem Anteil in Frauenkreisen benutzt worden sind. Die Zeit, in der die Handschriften geschrieben wurden, zeige das folgende Verzeichnis: XIV.2 Jh.: Kl (um 1380). Pg2 (1387—1390). B6 Br13 H. XV.1 Jh.: Br (1406). S1 (1406). Br4 (1409). Br12 (1417—1421). N2 (1422). Brl (um 1426). W (um 1432). B B1 Ba Br9 Br14 G [S. 112—380, die den Hieronymus' und die Gebete enthalten]. Kl1 Lo N NI N6 Pg Pgl. XV.2 Jh.: W3 (1453—1456). M3 (1459?). W2 (kurz nach 1459). WI (1461). H1 (1462). M5 (1476). Br8 (1478). F2 (1479). B4 (nach 1486). M7 (1490). B2 (um 1492). I (nach 1494). Br7 (nach 1495). B3 B5 B7 Br2 Br3 Br5 Br6 F K12 Ko. M MI M2 M4 M6 M9 MIO MII MI2 N4 S. XVI.1 Jh.: M8 (1502). F1 (1504). N5 (1506). Br1o K1 Dr. XVII.1 Jh.: Drl (1604). Die Häufigkeit der Uberlieferung der einzelnen Stücke hängt gewiß von manchen Zufälligkeiten ab; aus der Überliefe- rung kann man kaum gültige Schlüsse auf die Beliebtheit der ver- schiedenen Gebete ziehen. Doch wird man aus der Zabl der Hand- schriften, die die Tagzeiten vom Leiden Christi und die Stunden- gebete vom Mitleiden Marias enthalten, entnehmen müssen, daß diese Gebete vor allen anderen bis in die Zeit der gedruckten An- dachtsbücher im gesamten oberdeutschen Raum geschätzt worden sind. Es sind überliefert von den Johann zugewiesenen Gebeten: Nr. 1: 20mal; Nr. 2: 21mal; Nr. 3: 5mal, dazu Teil 2: 2mal; Nr. 4: 7mal, dazu Teil 4: 1mal; Nr. 5—8: je Imal: Nr. 9: 8mal: Nr. 10: 9mal; Nr. 11: 1mal; Nr. 12: 1mal, dazu der 1. Teil: I mal; Nr. 13: 14mal; Nr. 14: 6mal; Nr. 15: 8mal; Nr. 16: 3mal, dazu der 1. Teil: Imal; Nr. 17, 1: 7mal (nicht von Johann): Nr. 17, 2: Imal (vermutlich von Johann); Nr. 18: 7mal: Nr. 19: 6mal: Nr. 20: 5mal; Nr. 21: 5mal; Nr. 22: 5mal; Nr. 23: 11 mal: Nr.24: 8mal; Nr. 25: 2mal; Nr. 26: 2mal; Nr. 27: 2mal; Nr. 28: 1mal.
XX Einleitung. Den Hauptanteil an der Weitergabe der Prager Gebete hat das Ende des 14. Jahrhunderts und das 15. Jahrhundert, besonders in der ersten Halfte. Doch reicht die Uberlieferung bis weit in die Zeit gedruckter Erbauungsbücher hinein. Aus der Besitzgeschichte der Handschriften geht deutlich hervor, daß sie im 16. Jahrhundert unerwartet stark, im 17. Jahrhundert immer noch mit ersichtlichem Anteil in Frauenkreisen benutzt worden sind. Die Zeit, in der die Handschriften geschrieben wurden, zeige das folgende Verzeichnis: XIV.2 Jh.: Kl (um 1380). Pg2 (1387—1390). B6 Br13 H. XV.1 Jh.: Br (1406). S1 (1406). Br4 (1409). Br12 (1417—1421). N2 (1422). Brl (um 1426). W (um 1432). B B1 Ba Br9 Br14 G [S. 112—380, die den Hieronymus' und die Gebete enthalten]. Kl1 Lo N NI N6 Pg Pgl. XV.2 Jh.: W3 (1453—1456). M3 (1459?). W2 (kurz nach 1459). WI (1461). H1 (1462). M5 (1476). Br8 (1478). F2 (1479). B4 (nach 1486). M7 (1490). B2 (um 1492). I (nach 1494). Br7 (nach 1495). B3 B5 B7 Br2 Br3 Br5 Br6 F K12 Ko. M MI M2 M4 M6 M9 MIO MII MI2 N4 S. XVI.1 Jh.: M8 (1502). F1 (1504). N5 (1506). Br1o K1 Dr. XVII.1 Jh.: Drl (1604). Die Häufigkeit der Uberlieferung der einzelnen Stücke hängt gewiß von manchen Zufälligkeiten ab; aus der Überliefe- rung kann man kaum gültige Schlüsse auf die Beliebtheit der ver- schiedenen Gebete ziehen. Doch wird man aus der Zabl der Hand- schriften, die die Tagzeiten vom Leiden Christi und die Stunden- gebete vom Mitleiden Marias enthalten, entnehmen müssen, daß diese Gebete vor allen anderen bis in die Zeit der gedruckten An- dachtsbücher im gesamten oberdeutschen Raum geschätzt worden sind. Es sind überliefert von den Johann zugewiesenen Gebeten: Nr. 1: 20mal; Nr. 2: 21mal; Nr. 3: 5mal, dazu Teil 2: 2mal; Nr. 4: 7mal, dazu Teil 4: 1mal; Nr. 5—8: je Imal: Nr. 9: 8mal: Nr. 10: 9mal; Nr. 11: 1mal; Nr. 12: 1mal, dazu der 1. Teil: I mal; Nr. 13: 14mal; Nr. 14: 6mal; Nr. 15: 8mal; Nr. 16: 3mal, dazu der 1. Teil: Imal; Nr. 17, 1: 7mal (nicht von Johann): Nr. 17, 2: Imal (vermutlich von Johann); Nr. 18: 7mal: Nr. 19: 6mal: Nr. 20: 5mal; Nr. 21: 5mal; Nr. 22: 5mal; Nr. 23: 11 mal: Nr.24: 8mal; Nr. 25: 2mal; Nr. 26: 2mal; Nr. 27: 2mal; Nr. 28: 1mal.
Strana XXI
Inhalt und Quellen der Prager deutschen Gebete. XXI Die Gebete des Militsch von Kremsier: Nr. 29: 8mal; Nr. 30: 9mal; Nr. 31: 4mal; Nr. 32: 3mal. Zum Vergleich sei bemerkt, daß von den übrigen 97 dem Prager Gebetsstande zugehörigen Gebeten, die in diese Ausgabe auf- genommen sind, 70 Stücke nur einmal überliefert sind, 8 Stücke 2mal, 4 Stücke 3mal, je 2 Stücke 5, 6 und 7mal, 1 Stück 8mal und daß nur die über ganz Deutschland verbreiteten Stücke Nr. 98 und 99 höhere Zahlen (17mal und 22mal) erreichen. Die Beliebtheit gerade der von Johann von Neumarkt und von Militsch verfaßten Gebete im ostdeutschen Kulturkreise wird aus diesem Vergleiche ersichtlich. Inhalt und Quellen der Prager deutschen Gebete. IE von Johann von Neumarkt verfaßten und übersetzten Gebete füllen den Bedürfniskreis des Laien, zusammen mit einigen (in Teil II gedruckten) aus liturgischer Ubung stammen- den Gebeten, die bereits in der vorausgehenden Zeit verdeutscht worden sind und in Laienkreisen und auch zum Teil beim Gottes- dienste deutsch verwendet wurden. Die Tagzeiten entsprechen als Laiengebet den für Geistliche pflichtgemäßen Breviergebeten. Sie sind der bürgerlichen Neigung der Zeit gemäß auf die Betrach- tung des Leidens Christi und des Mitleidens Marias beschränkt, wie ja auch in der bildenden Kunst Kreuz und Vesperbild und in der Buchmalerei die Leidensstationen immer stärker bevorzugt werden; das Bild des Meßkanons mit Maria und Johannes unter dem Kreuze hat hier den Weg gewiesen. Ahnlichen Inhalt hat das lange Passionsgebet (Nr. 3), das handschriftlich auch auf die sieben Tagzeiten verteilt überliefert ist. Die zweite wesentliche Gebets- gruppe umfaßt die Dreifaltigkeitsgebete (Nr. 4. 9. 10). Die dritte Gruppe des Laiengebetbuches stellen die Mariengebete (Nr. 18—22) ; dazu treten einige Gebete zu den Schutzheiligen: Schutzengel (Nr. 23), Eigenapostel (Nr. 24), Petrus (Nr. 25), Petrus und Paulus (Nr. 26), Johannes der Täufer (Nr. 27). Damit ist der Kreis der täglichen Laiengebete erfüllt. Buße und Abendmahlempfang (Nr. 5 und 6, Nr. 11—17) sind der Grund für die Schaffung von Gebeten zu besonderen Anlässen im Leben des Laien. Die aus Johanns Hieronymus' stammenden Gebete (Nr. 5 und 6) mögen ebenso wie die kurzen aus seiner Ubersetzung des Stachels der
Inhalt und Quellen der Prager deutschen Gebete. XXI Die Gebete des Militsch von Kremsier: Nr. 29: 8mal; Nr. 30: 9mal; Nr. 31: 4mal; Nr. 32: 3mal. Zum Vergleich sei bemerkt, daß von den übrigen 97 dem Prager Gebetsstande zugehörigen Gebeten, die in diese Ausgabe auf- genommen sind, 70 Stücke nur einmal überliefert sind, 8 Stücke 2mal, 4 Stücke 3mal, je 2 Stücke 5, 6 und 7mal, 1 Stück 8mal und daß nur die über ganz Deutschland verbreiteten Stücke Nr. 98 und 99 höhere Zahlen (17mal und 22mal) erreichen. Die Beliebtheit gerade der von Johann von Neumarkt und von Militsch verfaßten Gebete im ostdeutschen Kulturkreise wird aus diesem Vergleiche ersichtlich. Inhalt und Quellen der Prager deutschen Gebete. IE von Johann von Neumarkt verfaßten und übersetzten Gebete füllen den Bedürfniskreis des Laien, zusammen mit einigen (in Teil II gedruckten) aus liturgischer Ubung stammen- den Gebeten, die bereits in der vorausgehenden Zeit verdeutscht worden sind und in Laienkreisen und auch zum Teil beim Gottes- dienste deutsch verwendet wurden. Die Tagzeiten entsprechen als Laiengebet den für Geistliche pflichtgemäßen Breviergebeten. Sie sind der bürgerlichen Neigung der Zeit gemäß auf die Betrach- tung des Leidens Christi und des Mitleidens Marias beschränkt, wie ja auch in der bildenden Kunst Kreuz und Vesperbild und in der Buchmalerei die Leidensstationen immer stärker bevorzugt werden; das Bild des Meßkanons mit Maria und Johannes unter dem Kreuze hat hier den Weg gewiesen. Ahnlichen Inhalt hat das lange Passionsgebet (Nr. 3), das handschriftlich auch auf die sieben Tagzeiten verteilt überliefert ist. Die zweite wesentliche Gebets- gruppe umfaßt die Dreifaltigkeitsgebete (Nr. 4. 9. 10). Die dritte Gruppe des Laiengebetbuches stellen die Mariengebete (Nr. 18—22) ; dazu treten einige Gebete zu den Schutzheiligen: Schutzengel (Nr. 23), Eigenapostel (Nr. 24), Petrus (Nr. 25), Petrus und Paulus (Nr. 26), Johannes der Täufer (Nr. 27). Damit ist der Kreis der täglichen Laiengebete erfüllt. Buße und Abendmahlempfang (Nr. 5 und 6, Nr. 11—17) sind der Grund für die Schaffung von Gebeten zu besonderen Anlässen im Leben des Laien. Die aus Johanns Hieronymus' stammenden Gebete (Nr. 5 und 6) mögen ebenso wie die kurzen aus seiner Ubersetzung des Stachels der
Strana XXII
XXII Einleitung. Liebe’ entnommenen Stücke (Nr. 7 und 8) erst von einem späteren Prager Ordner in das Gebetbuch übernommen worden sein. Im Rahmen des für den Laiengebrauch Notigen sind sie entbehrlich. Anders steht es mit der Verdeutschung des Athanasischen Bekennt- nisses (Nr. 28), die als Christenlehre auch für die Laien bedeut- sam ist. Die Gebete des Militsch von Kremsier (Nr. 29—32) sind durchaus auf das Denken des einfachen Volkes abgestimmt; ihre Aufnahme in die Laiengebete des höfischen Kreises verdanken sie der Verehrung, die der Verfasser genoß. Die Gesellschaft, für die Johann seine Gebete schuf, besaß be- reits die volkssprachlichen Gebete, die im Gottesdienste üblich waren. Diese werden mit den neuen höfischen Gebeten im Laien- gebetbuche vereinigt; so etwa die sieben Bußpsalmen (Nr. 96), die Allerheiligenlitanei mit ihren Fürbitten (Nr. 96), die allgemeinen Kirchenbitten (Nr. 97), die allgemeine Beichte mit Fürbitte, Vaterunser, Ave Maria, Glaube, die mit der kirchlichen Verkündi- gung1 und der Predigt verknüpften Kirchengebete (Nr. 115. 122. 125). Dieser Grundstock an Privat- und Kirchengebeten für Laien wird in Prag selbst und im übrigen ostdeutschen Kultur- bezirke für den Privatgebrauch aller Laienkreise erweitert. Neue Gebete werden nach den vorhandenen Vorbildern frei geschaffen oder aus lateinischen Vorlagen übersetzt, alterer Bestand wird teilweise umgeformt, auch das schlichte Versgebet, das in der mündlichen Überlieferung weiterlebte, findet in das Gebetbuch Ein- gang. Inhaltlich gehen diese Gebete nicht über den angedeuteten Rahmen hinaus. Daß nun die Abendmahlgebete bei weitem über- wiegen, ist in der religiösen Stimmung der Zeit um 1400 begründet; immer leidenschaftlicher wird auch in Laienkreisen zu der von den Theologen erörterten Frage Stellung genommen, ob der häufige Sakramentsempfang der Laien zu wünschen oder einzuschränken sei. Noch fehlen in diesem Rahmen die Morgen-, Abend- und Schutz- gebete für den Ausgang. Nur eine Stelle (Handschrift Pg) über- liefert uns solche Gebete, die von den bis dahin üblichen Vers- gebeten ersichtlich abweichen und an kirchliche Vorlagen anklingen, 1 Über die heute fast vergessene liturgische Art der Verkündigung" vgl. Fr. Schubert, in: Theologie und Glaube, XXIV (1932) 736—750.
XXII Einleitung. Liebe’ entnommenen Stücke (Nr. 7 und 8) erst von einem späteren Prager Ordner in das Gebetbuch übernommen worden sein. Im Rahmen des für den Laiengebrauch Notigen sind sie entbehrlich. Anders steht es mit der Verdeutschung des Athanasischen Bekennt- nisses (Nr. 28), die als Christenlehre auch für die Laien bedeut- sam ist. Die Gebete des Militsch von Kremsier (Nr. 29—32) sind durchaus auf das Denken des einfachen Volkes abgestimmt; ihre Aufnahme in die Laiengebete des höfischen Kreises verdanken sie der Verehrung, die der Verfasser genoß. Die Gesellschaft, für die Johann seine Gebete schuf, besaß be- reits die volkssprachlichen Gebete, die im Gottesdienste üblich waren. Diese werden mit den neuen höfischen Gebeten im Laien- gebetbuche vereinigt; so etwa die sieben Bußpsalmen (Nr. 96), die Allerheiligenlitanei mit ihren Fürbitten (Nr. 96), die allgemeinen Kirchenbitten (Nr. 97), die allgemeine Beichte mit Fürbitte, Vaterunser, Ave Maria, Glaube, die mit der kirchlichen Verkündi- gung1 und der Predigt verknüpften Kirchengebete (Nr. 115. 122. 125). Dieser Grundstock an Privat- und Kirchengebeten für Laien wird in Prag selbst und im übrigen ostdeutschen Kultur- bezirke für den Privatgebrauch aller Laienkreise erweitert. Neue Gebete werden nach den vorhandenen Vorbildern frei geschaffen oder aus lateinischen Vorlagen übersetzt, alterer Bestand wird teilweise umgeformt, auch das schlichte Versgebet, das in der mündlichen Überlieferung weiterlebte, findet in das Gebetbuch Ein- gang. Inhaltlich gehen diese Gebete nicht über den angedeuteten Rahmen hinaus. Daß nun die Abendmahlgebete bei weitem über- wiegen, ist in der religiösen Stimmung der Zeit um 1400 begründet; immer leidenschaftlicher wird auch in Laienkreisen zu der von den Theologen erörterten Frage Stellung genommen, ob der häufige Sakramentsempfang der Laien zu wünschen oder einzuschränken sei. Noch fehlen in diesem Rahmen die Morgen-, Abend- und Schutz- gebete für den Ausgang. Nur eine Stelle (Handschrift Pg) über- liefert uns solche Gebete, die von den bis dahin üblichen Vers- gebeten ersichtlich abweichen und an kirchliche Vorlagen anklingen, 1 Über die heute fast vergessene liturgische Art der Verkündigung" vgl. Fr. Schubert, in: Theologie und Glaube, XXIV (1932) 736—750.
Strana XXIII
Inhalt und Quellen der Prager deutschen Gebete. XXIII ohne daß diese durchweg nachweisbar sind. Johanns Verfasser- schaft ist hier möglich, aber nicht beweisbar (Nr. 33—48). Vom Einfluß der südwestdeutschen Mystik halten sich diese Gebete bis auf Spuren frei. Das ist um so auffälliger, als sich in der gleichzeitigen theologischen Literatur der Prager Uni- versität und der böhmischen Klöster der Einfluß der Mystik deut- lich bemerkbar macht. Zwei Stücke sind aus Heinrich Seuses Büchlein der Ewigen Weisheit’ entlehnt (Nr. 99 und 100); das erste fand wohl Seuse selbst schon als Abendmahlgebet vor ; es ist das über das gesamte deutsche Sprachgebiet verbreitete Gebet: Eia, lebende frucht. Wenn das aus bairischem Gebiete stammende Abendmahlgebetbuch Wl stärkeren Mystikereinfluß in einigen Gebeten offenbart, so ist zu beachten, daß es seine end- gültige Zusammensetzung erst in der Mitte des 15. Jahrhunderts erfahren hat. Es läßt sich nicht durchweg nachprüfen, für welche Gebete lateinische Grundlagen vorhanden gewesen sind und welche als Neuschöpfungen gelten müssen. Die übergroße Zahl der lateinischen Gebetbücher des Spätmittelalters, die, wenn überhaupt gedruckte Verzeichnisse vorliegen, fast nur mit einem Titel wie Cursus, Horae, Liber precum, Orationale ohne Hinweis auf den Inhalt angeführt werden, schließen eine Durcharbeitung des ge- samten lateinischen Gebetbestandes der Zeit aus. Doch ließen sich für viele deutsche Stücke lateinische Vorlagen ermitteln. Wenn wir die in unserer Ausgabe abgedruckten 129 Gebete in ihre ursprünglichen Teile auflösen, erhalten wir 260 einzelne Stücke; von diesen sind für 113 Stücke die lateinischen Quellen nachweis- bar. Für viele andere sind lateinische Grundlagen mit Sicherheit anzunehmen. Für 21 von den 28 Johann von Neumarkt zu- geschriebenen Stücken ist eine lateinische Vorlage vorhanden: Nr. 1—3. 5—10. 13—15. 17—24. 28. Nr. 4 ist nach Angabe der Uberlieferung eine Übersetzung, doch wahrscheinlich eine freie Kompilation; die Quelle ist unbekannt. Nr. 16 ist an die pseudo- augustinischen Soliloquien (Buch der Liebkosung) angelehnt. Für Nr. 25. 26. 27 ist die Vorlage nicht nachweisbar. Nur Nr. 11 und 12 machen den Eindruck einer vom Lateinischen unabhängigen Schöpfung; es ist möglich, daß sie von Militsch verfaßt sind. Jo- hann von Neumarkt ist also im wesentlichen wie in seinen anderen deutschen Werken auch in seinen Gebeten an lateinische Vorlagen
Inhalt und Quellen der Prager deutschen Gebete. XXIII ohne daß diese durchweg nachweisbar sind. Johanns Verfasser- schaft ist hier möglich, aber nicht beweisbar (Nr. 33—48). Vom Einfluß der südwestdeutschen Mystik halten sich diese Gebete bis auf Spuren frei. Das ist um so auffälliger, als sich in der gleichzeitigen theologischen Literatur der Prager Uni- versität und der böhmischen Klöster der Einfluß der Mystik deut- lich bemerkbar macht. Zwei Stücke sind aus Heinrich Seuses Büchlein der Ewigen Weisheit’ entlehnt (Nr. 99 und 100); das erste fand wohl Seuse selbst schon als Abendmahlgebet vor ; es ist das über das gesamte deutsche Sprachgebiet verbreitete Gebet: Eia, lebende frucht. Wenn das aus bairischem Gebiete stammende Abendmahlgebetbuch Wl stärkeren Mystikereinfluß in einigen Gebeten offenbart, so ist zu beachten, daß es seine end- gültige Zusammensetzung erst in der Mitte des 15. Jahrhunderts erfahren hat. Es läßt sich nicht durchweg nachprüfen, für welche Gebete lateinische Grundlagen vorhanden gewesen sind und welche als Neuschöpfungen gelten müssen. Die übergroße Zahl der lateinischen Gebetbücher des Spätmittelalters, die, wenn überhaupt gedruckte Verzeichnisse vorliegen, fast nur mit einem Titel wie Cursus, Horae, Liber precum, Orationale ohne Hinweis auf den Inhalt angeführt werden, schließen eine Durcharbeitung des ge- samten lateinischen Gebetbestandes der Zeit aus. Doch ließen sich für viele deutsche Stücke lateinische Vorlagen ermitteln. Wenn wir die in unserer Ausgabe abgedruckten 129 Gebete in ihre ursprünglichen Teile auflösen, erhalten wir 260 einzelne Stücke; von diesen sind für 113 Stücke die lateinischen Quellen nachweis- bar. Für viele andere sind lateinische Grundlagen mit Sicherheit anzunehmen. Für 21 von den 28 Johann von Neumarkt zu- geschriebenen Stücken ist eine lateinische Vorlage vorhanden: Nr. 1—3. 5—10. 13—15. 17—24. 28. Nr. 4 ist nach Angabe der Uberlieferung eine Übersetzung, doch wahrscheinlich eine freie Kompilation; die Quelle ist unbekannt. Nr. 16 ist an die pseudo- augustinischen Soliloquien (Buch der Liebkosung) angelehnt. Für Nr. 25. 26. 27 ist die Vorlage nicht nachweisbar. Nur Nr. 11 und 12 machen den Eindruck einer vom Lateinischen unabhängigen Schöpfung; es ist möglich, daß sie von Militsch verfaßt sind. Jo- hann von Neumarkt ist also im wesentlichen wie in seinen anderen deutschen Werken auch in seinen Gebeten an lateinische Vorlagen
Strana XXIV
XXIV Einleitung. gebunden geblieben. Demgegenüber sind die Militsch zuzu- weisenden Gebete (Nr. 29—31 und 32 ?) schlichte freie Schöpfungen. Die Quellen, aus denen Johann entlehnt, sind ihm in den lateinischen Andachtsbüchern als besonders beliebte Stücke ent- gegengetreten oder aus liturgischer Verwendung vertraut. Die lateinische Vorlage für die Tagzeiten vom Leiden Christi (Nr. 1) ist ein Cursus, der dem Papste Johann XXII. (1316—1334), aber auch Benedikt XII. (1334—1342) zugeschrieben wird 1. Für die höfische Gesellschaft in Prag wurde in Johanns Bearbeitung somit eine durchaus neuzeitliche Gebetsübung geboten, nachdem die lateinische Versdichtung eben erst in den böhmischen Ere- miten- und Kartäuserkreisen Eingang gefunden hatte. Johann legt keinen Wert darauf, seine Quelle zu nennen. Seine Bearbei- tung ist in der Tat auch so frei, daß man die Abhängigkeit kaum feststellen könnte, wenn nicht die Motivkette darin einen sicheren Anhalt gewährte. Auch für die Stundengebete vom Mitleiden Marias wählte der Bearbeiter eine moderne Vorlage, die Vers- gebete der Horae de compassione beatae Mariae virginis2 des Papstes Clemens VI. (1342—1352), des einstigen Lehrers Kaiser Karls IV. Für die lange Passionsbetrachtung Nr. 3 stand als Quelle eine Oratio zur Verfügung, als deren Verfasser der vom Frühhumanismus so hoch verehrte Kirchenlehrer Augustin galt; auch das Dreifaltigkeitsgebet Nr. 10 stammt aus einem pseudo- augustinischen Werke, der von Johann verfaßten Ubersetzung der Soliloquien; und dem gleichen Kirchenlehrer wurden auch die lateinischen Abendmahlgebete zugeschrieben, die in Nr. 13—14 übersetzt sind. Aus Johanns Ubersetzung der Augustin. Cyrill und Eusebius zugeschriebenen Episteln über den heiligen Hierony- mus sind die beiden Bußgebete Nr. 8 und 9 entnommen, die der sterbende Hieronymus vor dem Empfange des Abendmahls gesprochen haben soll. Zu den beiden verehrten Vorbildern Augustin und Hieronymus tritt als Quelle für zwei kurze Ge- bete der heilige Bernhard. Er galt bei den Theologen der Prager Universität als Verfasser des sonst von der gleichen Zeit dem heiligen Bonaventura zugeschriebenen Mystikertraktats Stimulus amoris, den in Wirklichkeit ein Franziskanerlektor — 1 Ulisse Chevalier, Repertorium hymnologicum II, Nr. 14725—26. 2 G. Dreves, Analecta hymnica XXX, 104.
XXIV Einleitung. gebunden geblieben. Demgegenüber sind die Militsch zuzu- weisenden Gebete (Nr. 29—31 und 32 ?) schlichte freie Schöpfungen. Die Quellen, aus denen Johann entlehnt, sind ihm in den lateinischen Andachtsbüchern als besonders beliebte Stücke ent- gegengetreten oder aus liturgischer Verwendung vertraut. Die lateinische Vorlage für die Tagzeiten vom Leiden Christi (Nr. 1) ist ein Cursus, der dem Papste Johann XXII. (1316—1334), aber auch Benedikt XII. (1334—1342) zugeschrieben wird 1. Für die höfische Gesellschaft in Prag wurde in Johanns Bearbeitung somit eine durchaus neuzeitliche Gebetsübung geboten, nachdem die lateinische Versdichtung eben erst in den böhmischen Ere- miten- und Kartäuserkreisen Eingang gefunden hatte. Johann legt keinen Wert darauf, seine Quelle zu nennen. Seine Bearbei- tung ist in der Tat auch so frei, daß man die Abhängigkeit kaum feststellen könnte, wenn nicht die Motivkette darin einen sicheren Anhalt gewährte. Auch für die Stundengebete vom Mitleiden Marias wählte der Bearbeiter eine moderne Vorlage, die Vers- gebete der Horae de compassione beatae Mariae virginis2 des Papstes Clemens VI. (1342—1352), des einstigen Lehrers Kaiser Karls IV. Für die lange Passionsbetrachtung Nr. 3 stand als Quelle eine Oratio zur Verfügung, als deren Verfasser der vom Frühhumanismus so hoch verehrte Kirchenlehrer Augustin galt; auch das Dreifaltigkeitsgebet Nr. 10 stammt aus einem pseudo- augustinischen Werke, der von Johann verfaßten Ubersetzung der Soliloquien; und dem gleichen Kirchenlehrer wurden auch die lateinischen Abendmahlgebete zugeschrieben, die in Nr. 13—14 übersetzt sind. Aus Johanns Ubersetzung der Augustin. Cyrill und Eusebius zugeschriebenen Episteln über den heiligen Hierony- mus sind die beiden Bußgebete Nr. 8 und 9 entnommen, die der sterbende Hieronymus vor dem Empfange des Abendmahls gesprochen haben soll. Zu den beiden verehrten Vorbildern Augustin und Hieronymus tritt als Quelle für zwei kurze Ge- bete der heilige Bernhard. Er galt bei den Theologen der Prager Universität als Verfasser des sonst von der gleichen Zeit dem heiligen Bonaventura zugeschriebenen Mystikertraktats Stimulus amoris, den in Wirklichkeit ein Franziskanerlektor — 1 Ulisse Chevalier, Repertorium hymnologicum II, Nr. 14725—26. 2 G. Dreves, Analecta hymnica XXX, 104.
Strana XXV
Die Stilmittel der Prager Gebete. XXV Johannes Mediolanensis geschrieben hatte. Aus der von Johann geschaffenen deutschen Übersetzung dieses Traktats sind die Nummern 8 und 9 in das Prager Gebetbuch übernommen. Für die Verehrer des heiligen Hieronymus, der nach der Legende seine Kardinalswürde mit der Kutte des Einsiedlers tauschte, war der Kardinal Petrus Damiani († 1072), der auch, um Gott besser zu dienen, ein Einsiedler wurde, ein verehrungswürdiges Beispiel aszetischer Gesinnung. Auch als Schriftsteller stand er in hohem Ansehen. Seine Gebete fanden sich, auf die einzelnen Wochentage verteilt, als Vorbereitungsgebete für den Priester vor der Messe im Römischen Meßbuche. Aus ihnen wählte Johann von Neumarkt die ersten Gebete zur Dreifaltigkeit, um sie für die höfische Gesellschaft durch eine Übersetzung zu erschließen, die dem Geiste und der Sprachkraft der Vorlage nacheiferte. Ebenfalls aus dem Römischen Meßbuche stammt das hier als Accessus altaris für den Priester vorausgestellte Gebet Summe sacerdos, als dessen Verfasser der heilige Ambrosius gilt (Nr. 17); die Ubersetzung wandelt dieses Gebet in ein Laiengebet vor dem Empfange des Abendmahls um. Auch Nr. 15 ist Ambrosius zu- geschrieben. Die lateinischen Gebetbücher in Böhmen enthalten auch, zum Teil in willkürlicher Aufteilung, die Orationes sancti Anselmi. Aus ihnen wählt Johann die Stücke, die in den Marien- gebeten Nr. 18—22 verdeutscht sind. Das Athanasische Glaubens- bekenntnis (Nr. 28) ist dem Römischen Brevier entnommen. Für die Trinitätsgebete (Nr. 4,1—4) fehlt zwar die lateinische Vorlage, aber die Uberschrift sagt, daß sie zu dewtsch gebracht worden seien. Die Stilmittel der Prager Gebete. PRACHE und Stilmittel der Gebete Johanns von Neu- markt bleiben durchweg im Rahmen der Übersetzungs- technik des Hieronymus'. Die beiden aus diesem Werke über- nommenen Gebete (Nr. 7 und 8) fügen sich zwanglos in den Geist und die Form der übrigen Gebete ein. Der Übersetzer sieht die genaue Wiedergabe der Vorlage nicht als seine Aufgabe an. Die lateinische Quelle ist am sorgfältigsten in der zum Teil wörtlichen Übersetzung der Dreifaltigkeitsgebete des Petrus Damiani (Nr. 9, 1—3) beachtet; vielfach finden sich umfängliche, freie Erweite- rungen, die Andeutungen der Vorlage zu beinahe selbständigen
Die Stilmittel der Prager Gebete. XXV Johannes Mediolanensis geschrieben hatte. Aus der von Johann geschaffenen deutschen Übersetzung dieses Traktats sind die Nummern 8 und 9 in das Prager Gebetbuch übernommen. Für die Verehrer des heiligen Hieronymus, der nach der Legende seine Kardinalswürde mit der Kutte des Einsiedlers tauschte, war der Kardinal Petrus Damiani († 1072), der auch, um Gott besser zu dienen, ein Einsiedler wurde, ein verehrungswürdiges Beispiel aszetischer Gesinnung. Auch als Schriftsteller stand er in hohem Ansehen. Seine Gebete fanden sich, auf die einzelnen Wochentage verteilt, als Vorbereitungsgebete für den Priester vor der Messe im Römischen Meßbuche. Aus ihnen wählte Johann von Neumarkt die ersten Gebete zur Dreifaltigkeit, um sie für die höfische Gesellschaft durch eine Übersetzung zu erschließen, die dem Geiste und der Sprachkraft der Vorlage nacheiferte. Ebenfalls aus dem Römischen Meßbuche stammt das hier als Accessus altaris für den Priester vorausgestellte Gebet Summe sacerdos, als dessen Verfasser der heilige Ambrosius gilt (Nr. 17); die Ubersetzung wandelt dieses Gebet in ein Laiengebet vor dem Empfange des Abendmahls um. Auch Nr. 15 ist Ambrosius zu- geschrieben. Die lateinischen Gebetbücher in Böhmen enthalten auch, zum Teil in willkürlicher Aufteilung, die Orationes sancti Anselmi. Aus ihnen wählt Johann die Stücke, die in den Marien- gebeten Nr. 18—22 verdeutscht sind. Das Athanasische Glaubens- bekenntnis (Nr. 28) ist dem Römischen Brevier entnommen. Für die Trinitätsgebete (Nr. 4,1—4) fehlt zwar die lateinische Vorlage, aber die Uberschrift sagt, daß sie zu dewtsch gebracht worden seien. Die Stilmittel der Prager Gebete. PRACHE und Stilmittel der Gebete Johanns von Neu- markt bleiben durchweg im Rahmen der Übersetzungs- technik des Hieronymus'. Die beiden aus diesem Werke über- nommenen Gebete (Nr. 7 und 8) fügen sich zwanglos in den Geist und die Form der übrigen Gebete ein. Der Übersetzer sieht die genaue Wiedergabe der Vorlage nicht als seine Aufgabe an. Die lateinische Quelle ist am sorgfältigsten in der zum Teil wörtlichen Übersetzung der Dreifaltigkeitsgebete des Petrus Damiani (Nr. 9, 1—3) beachtet; vielfach finden sich umfängliche, freie Erweite- rungen, die Andeutungen der Vorlage zu beinahe selbständigen
Strana XXVI
XXVI Einleitung. Schöpfungen anschwellen lassen; anderwärts kürzt die Über- setzung oder vereinfacht in willkürlicher Deutung die schwierigeren Gedanken des lateinischen Gebetes. Die Tagzeiten (Nr. 1 und 2) sind so stark umgeformt, daß die Vorlage nur noch stellenweise durchblickt. Hier darf man am ehesten von einer Neuschöpfung auf Grund gegebener Motivreihen sprechen. Die Neigung zu sprach- lichem Schmuck, zur Heraushebung der Sprache des Gebets über den Ausdruck des Alltags, zu einer Art von liturgischer Feierlich- keit. kennzeichnet fast alle Gebete. Die Schlichtheit der Sprache des Militsch (Nr. 29—32) ist ihnen fremd; das sonst im Aus- druck Johanns verlaufende Gebet Nr. 11 (und auch mit stärkerer liturgischer Sprache Nr. 12) kann wegen seiner Einfachheit daher nur mit Bedenken Johann zugeschrieben werden. Uberall strebt der Ausdruck nach Mehrgliedrigkeit, die bei der Dreizahl nicht immer stehen bleibt1. Schmückende und kennzeichnende Bei- wörter begleiten Dingwort2 und Zeitwort3; sie stammen aus dem 1 Beispiele aus Nr. 1: höchste tugent (+ Relativsatz), chlare weyshait (+ Relativsatz), obirste güte († Relativsatz Il behuetten vnd bewaren sunde zu flichen, gerechtikait zu behalden vnd ... ewichleichen zu beleiben des posen geystes pesagunge rnd seinem geczeugnusz Il verurtailten rnd ver- dampten lotern Il von der anfechtung des fleisches, der werlt vnd des geystes reichtumbs, adels, herscheft vnd aller eren I chunig vnd gepieter li raijnigen rnd waschen I sechen vnd schawenIl in meinen gedenkchen, worten vnd werchen I sterkchen ... bestätigen vnd behalden Il pey dir, mit dir vnd in dir Il mein gedankchen, meine wort, meine werch vnd alles mein leben reichen smakch vnd suessen aromat Il mein ayniger trost vnd mein ayniges leben ... mein aynige suesse hoffnunge Il deinir fronen marter, deinen heyligen wunden vnd deinem vnschuldigen tewren plüte il leydung vnd marter I petrachten, chlagen, bedenkchen vnd beschawen. I Uber dies Stil- mittel s. K. Burdach, Schles.-böhm. Briefmuster [V. Ma. z. Ref. V (1926)), Einleitung S. 110. 202 ff. 128 f. 308; Nachträge S. 144 f. 2 Liturgische Adjektiva: des almechtigen vaters il höchste tugend oberste güte Il gotlicher macht Il gotliche genad Il dein heilig enngel dein ewige freud himelischen heres Il ain ewiger, allmechtiger, warhaftiger got. Höfische Adjektiva: chlare weyshait Il genediger herr ll in chlarem liechte I raynen tugenden Il mit reicher aromat. Volkstümliche Adjektiva: arme sel Il gruntlose güte Il vorichtsamen ge- richte li der posz geyst I die falschen Juden Il mit feintlicher stymm. deiner fronen marter Il in christenlicher tawff Il starkchen hennden mit großem geschraij Il diser laydigen werlt il die hochste hymel chrone ll deins pittern todes Il deinen heyligen funf wunden lf deinen herten, pittern tod Il so gar starkche, so pittre leydung I suesser mein herre. 3 Adverbia: schamlich gefurt vngehinndert furen spotlich gechlaidet
XXVI Einleitung. Schöpfungen anschwellen lassen; anderwärts kürzt die Über- setzung oder vereinfacht in willkürlicher Deutung die schwierigeren Gedanken des lateinischen Gebetes. Die Tagzeiten (Nr. 1 und 2) sind so stark umgeformt, daß die Vorlage nur noch stellenweise durchblickt. Hier darf man am ehesten von einer Neuschöpfung auf Grund gegebener Motivreihen sprechen. Die Neigung zu sprach- lichem Schmuck, zur Heraushebung der Sprache des Gebets über den Ausdruck des Alltags, zu einer Art von liturgischer Feierlich- keit. kennzeichnet fast alle Gebete. Die Schlichtheit der Sprache des Militsch (Nr. 29—32) ist ihnen fremd; das sonst im Aus- druck Johanns verlaufende Gebet Nr. 11 (und auch mit stärkerer liturgischer Sprache Nr. 12) kann wegen seiner Einfachheit daher nur mit Bedenken Johann zugeschrieben werden. Uberall strebt der Ausdruck nach Mehrgliedrigkeit, die bei der Dreizahl nicht immer stehen bleibt1. Schmückende und kennzeichnende Bei- wörter begleiten Dingwort2 und Zeitwort3; sie stammen aus dem 1 Beispiele aus Nr. 1: höchste tugent (+ Relativsatz), chlare weyshait (+ Relativsatz), obirste güte († Relativsatz Il behuetten vnd bewaren sunde zu flichen, gerechtikait zu behalden vnd ... ewichleichen zu beleiben des posen geystes pesagunge rnd seinem geczeugnusz Il verurtailten rnd ver- dampten lotern Il von der anfechtung des fleisches, der werlt vnd des geystes reichtumbs, adels, herscheft vnd aller eren I chunig vnd gepieter li raijnigen rnd waschen I sechen vnd schawenIl in meinen gedenkchen, worten vnd werchen I sterkchen ... bestätigen vnd behalden Il pey dir, mit dir vnd in dir Il mein gedankchen, meine wort, meine werch vnd alles mein leben reichen smakch vnd suessen aromat Il mein ayniger trost vnd mein ayniges leben ... mein aynige suesse hoffnunge Il deinir fronen marter, deinen heyligen wunden vnd deinem vnschuldigen tewren plüte il leydung vnd marter I petrachten, chlagen, bedenkchen vnd beschawen. I Uber dies Stil- mittel s. K. Burdach, Schles.-böhm. Briefmuster [V. Ma. z. Ref. V (1926)), Einleitung S. 110. 202 ff. 128 f. 308; Nachträge S. 144 f. 2 Liturgische Adjektiva: des almechtigen vaters il höchste tugend oberste güte Il gotlicher macht Il gotliche genad Il dein heilig enngel dein ewige freud himelischen heres Il ain ewiger, allmechtiger, warhaftiger got. Höfische Adjektiva: chlare weyshait Il genediger herr ll in chlarem liechte I raynen tugenden Il mit reicher aromat. Volkstümliche Adjektiva: arme sel Il gruntlose güte Il vorichtsamen ge- richte li der posz geyst I die falschen Juden Il mit feintlicher stymm. deiner fronen marter Il in christenlicher tawff Il starkchen hennden mit großem geschraij Il diser laydigen werlt il die hochste hymel chrone ll deins pittern todes Il deinen heyligen funf wunden lf deinen herten, pittern tod Il so gar starkche, so pittre leydung I suesser mein herre. 3 Adverbia: schamlich gefurt vngehinndert furen spotlich gechlaidet
Strana XXVII
Die Stilmittel der Prager Gebete. XXVII Formelschatze der lateinischen Gebetssprache, aus höfischer Sprachgepflogenheit, oft aber doch auch wieder aus einer volks- läufig schlichten Ausdruckswelt, wie sie das altere Versgebet der Laien bereits als typische Ausdrucksmittel religiösen Fühlens kennt. Sichtlich ist die Freude an langen, kunstvoll abgewogenen Satzfügungen, die ihre Teile durch klangvolle Wendungen an- einanderbinden1. Das lateinische Vorbild bot bereits in der Litur- gie ausgebildete feierliche Anredeformeln; die Ubersetzung ge- staltete sie mit ersichtlicher Freude an einem kanzleiartigen Formelwesen aus. In Gliederung und Sprache nähert sich so mancher Gebetsabschnitt dem Stile der feierlichen Ur- kunde. Dabei fehlen Wortneuschöpfungen, die über den Wort- gebrauch des Hieronymus’ hinausgingen. Der Übersetzer braucht seine höfisch gehobene Sprache mühelos2; er findet ge- schmeidig hinweg über Schwierigkeiten im Ausdruck und Ge- danken des lateinischen Vorbildes. So manchesmal opfert er die Genauigkeit des Gedankens der Glätte des Ausdrucks. Er haftet nicht pedantisch an der syntaktischen Kunst des lateinischen Vor- herttichleich gechrönet Il schemleich gehenget Il warhaftichleich gestorben schawen ewichlichen il trostlichen sterkchen ll salbe mich .. genedichleich. Adjektive und Adverbien auf -leich(en) haben den Vorzug vor allen an- deren Bildungen. 1 Konjunktionen: auf die rede das ll wie wol das were das Il alleine (quamvis) ! gleicherweis als I Sint dem mol dazIl wie grozz die auch gesein mochten. 2 Aus Nr. 1: wenn es zu solichen schulden kumpt, das ich gesteen sol vor deinem vorichtsamen gerichte Il das ich mich reichtumbs, adels, herscheft vnd aller eren.. mit nichte vberhebe Il von ains ritters handt (miles)I dy liecht sunn beraubt ist yeres scheines (se sol obscurauit) Aus Nr. 2: himlische furstin edle junkchfrawI aus deinen zarten augen 1[ dein chewschen augen aller werde fraw Il pey deinen hulden I dein chünigchleiche gnad I in deinen hulden Il alles himelischen heres obriste kayseryn l Hymelische rose I dein getrewes hercz I deine salige augen lj dein hochste wirdichait li Allmechtige chunigin I das senicleich angesicht li dein chaiserleiche allmechtikait Il in dem schrein meiner sel Il dir, meiner trostlichen fraün ll liechter morgen sterne vnd durchleuchtige sunn. 1 Aus Nr. 3: die raine, die keusche, die hoch gelopte deine meter li sint wir 8o geren ligen uff waichem bett gewande] kaiser, kvnig vnd herre aller werlde ausgenomen etleichen deinen edelen kempfen !! Ach, genediger mein herre Il Dornach, genediger meyn herre li in der sundigen ritter hende i den sieghaften vanen dines vronen creuczes Aus Nr. 9. 2: mit deinem wappenclaide (tunica) I mit andren deynen her- czeichen ] mit dem panir (vexillo) li Czarte himel rose.
Die Stilmittel der Prager Gebete. XXVII Formelschatze der lateinischen Gebetssprache, aus höfischer Sprachgepflogenheit, oft aber doch auch wieder aus einer volks- läufig schlichten Ausdruckswelt, wie sie das altere Versgebet der Laien bereits als typische Ausdrucksmittel religiösen Fühlens kennt. Sichtlich ist die Freude an langen, kunstvoll abgewogenen Satzfügungen, die ihre Teile durch klangvolle Wendungen an- einanderbinden1. Das lateinische Vorbild bot bereits in der Litur- gie ausgebildete feierliche Anredeformeln; die Ubersetzung ge- staltete sie mit ersichtlicher Freude an einem kanzleiartigen Formelwesen aus. In Gliederung und Sprache nähert sich so mancher Gebetsabschnitt dem Stile der feierlichen Ur- kunde. Dabei fehlen Wortneuschöpfungen, die über den Wort- gebrauch des Hieronymus’ hinausgingen. Der Übersetzer braucht seine höfisch gehobene Sprache mühelos2; er findet ge- schmeidig hinweg über Schwierigkeiten im Ausdruck und Ge- danken des lateinischen Vorbildes. So manchesmal opfert er die Genauigkeit des Gedankens der Glätte des Ausdrucks. Er haftet nicht pedantisch an der syntaktischen Kunst des lateinischen Vor- herttichleich gechrönet Il schemleich gehenget Il warhaftichleich gestorben schawen ewichlichen il trostlichen sterkchen ll salbe mich .. genedichleich. Adjektive und Adverbien auf -leich(en) haben den Vorzug vor allen an- deren Bildungen. 1 Konjunktionen: auf die rede das ll wie wol das were das Il alleine (quamvis) ! gleicherweis als I Sint dem mol dazIl wie grozz die auch gesein mochten. 2 Aus Nr. 1: wenn es zu solichen schulden kumpt, das ich gesteen sol vor deinem vorichtsamen gerichte Il das ich mich reichtumbs, adels, herscheft vnd aller eren.. mit nichte vberhebe Il von ains ritters handt (miles)I dy liecht sunn beraubt ist yeres scheines (se sol obscurauit) Aus Nr. 2: himlische furstin edle junkchfrawI aus deinen zarten augen 1[ dein chewschen augen aller werde fraw Il pey deinen hulden I dein chünigchleiche gnad I in deinen hulden Il alles himelischen heres obriste kayseryn l Hymelische rose I dein getrewes hercz I deine salige augen lj dein hochste wirdichait li Allmechtige chunigin I das senicleich angesicht li dein chaiserleiche allmechtikait Il in dem schrein meiner sel Il dir, meiner trostlichen fraün ll liechter morgen sterne vnd durchleuchtige sunn. 1 Aus Nr. 3: die raine, die keusche, die hoch gelopte deine meter li sint wir 8o geren ligen uff waichem bett gewande] kaiser, kvnig vnd herre aller werlde ausgenomen etleichen deinen edelen kempfen !! Ach, genediger mein herre Il Dornach, genediger meyn herre li in der sundigen ritter hende i den sieghaften vanen dines vronen creuczes Aus Nr. 9. 2: mit deinem wappenclaide (tunica) I mit andren deynen her- czeichen ] mit dem panir (vexillo) li Czarte himel rose.
Strana XXVIII
XXVIII Einleitung. bilds; er gibt immer wieder den strengen Bau des deutschen Satz- gefüges preis, wenn Klarheit des Gedankens und Lebensnähe des Ausdrucks solche anscheinende Nachlässigkeiten erfordern 1. Was in Gebeten, die nicht ganz freie Umformungen sind, über die lateinische Vorlage hinaus sachlich geboten wird, sind Wendungen und Sätze in der Art bereits üblicher deutscher Volksgebete. Die Gebete des Militsch von Kremsier. s ist nicht zu erwarten, daß sich die Gebete Johanns von Neu- markt irgendwie von der gültigen kirchlichen Lehrauffassung entfernen könnten; durch Amt und persönliche Beziehungen mit den berufenen Hütern der kirchlichen Lehre eng verbunden, steht er im Rahmen der Überlieferung. Marienkult, Heiligengebete, diese freilich in maßvollem Umfange, Fürbitten für die Verstor- benen beweisen eindeutig seine Stellung in der religiösen Bewegung der Zeit. Die gesamte Prager Gebetsüberlieferung dagegen erhält 1 Aus Nr. 1: Dauon pitt ich .. das du .. bewaren wellest, vnd gib mir Herr .. wenn du .. gehalsslaget pist, pey solicher deiner leydung man ich so pitt ich .. das . . mein sel .. erschein, vnd verleye mir: Diese Art der Weiterführung des Nebensatzgedankens in Hauptsatzform ist kennzeich- nend für den Stil dieser Gebete; ebenso das addierende Verfahren der An- gliederung von Satzteilen hinter das seine Satzendstellung preisgebende Verb: dich spotlich geschlaidet haben vnd auch ..herttichleich gechrönet : be- twungen bist dein chreücz auf deiner achssel zu tragen vnczt an die stat deiner fronen marter Il damit .. ich behafft pin durich anfechtung des tewfels oder von mein selbes arge li was mir zu leyden gepurt durch deiner eren willen das ich mich alleweg dyemütige vnder solichen starkchen hennden das du mich alle wege den sunden sterben lassest vnd leben der gerechtichait il vnd [das du mich] . . sterkchen wellest vnd .. also bestätigen vnd behalden das mein gedanckhen .. suessen aromat alleweg pringen in dein gotliches an- gesicht vnd alles deines himelischen heres Il das du .. soliche genad geben wellest durich liebe deins vaters vnd durch große gute deines fronen geystes! daa ich tailhäftig werd deiner ..frewden in deinem namen il. Anders zu erklärende Aufgabe der Endstellung des Verbs: das du .. zuprechen wellest all solich nagel Ii wenn du .. dein sele empholhen hast deinem lieben vater Il vnd [wenn] dy liecht sunn beraubet ist yeres scheines li rnd [wenn] dein gotliche chraft verporgen was menschlichen augen li vnd [wenn] .. nyder gelegen ist die hochste hymel chrone Il das ich .. sulle vnd müesse ewichleichen loben I vnd [wenn] .. er fullet sind der propheten schrift il also das wir phlichtig seinn deines pittern todes dir ewiklich zu dankchen l das allweg behägleich sey deinen götlichen genaden I das ich .. beschawen muge mit inwendigen augen meins herczens das du .. got pist ewiklichen.
XXVIII Einleitung. bilds; er gibt immer wieder den strengen Bau des deutschen Satz- gefüges preis, wenn Klarheit des Gedankens und Lebensnähe des Ausdrucks solche anscheinende Nachlässigkeiten erfordern 1. Was in Gebeten, die nicht ganz freie Umformungen sind, über die lateinische Vorlage hinaus sachlich geboten wird, sind Wendungen und Sätze in der Art bereits üblicher deutscher Volksgebete. Die Gebete des Militsch von Kremsier. s ist nicht zu erwarten, daß sich die Gebete Johanns von Neu- markt irgendwie von der gültigen kirchlichen Lehrauffassung entfernen könnten; durch Amt und persönliche Beziehungen mit den berufenen Hütern der kirchlichen Lehre eng verbunden, steht er im Rahmen der Überlieferung. Marienkult, Heiligengebete, diese freilich in maßvollem Umfange, Fürbitten für die Verstor- benen beweisen eindeutig seine Stellung in der religiösen Bewegung der Zeit. Die gesamte Prager Gebetsüberlieferung dagegen erhält 1 Aus Nr. 1: Dauon pitt ich .. das du .. bewaren wellest, vnd gib mir Herr .. wenn du .. gehalsslaget pist, pey solicher deiner leydung man ich so pitt ich .. das . . mein sel .. erschein, vnd verleye mir: Diese Art der Weiterführung des Nebensatzgedankens in Hauptsatzform ist kennzeich- nend für den Stil dieser Gebete; ebenso das addierende Verfahren der An- gliederung von Satzteilen hinter das seine Satzendstellung preisgebende Verb: dich spotlich geschlaidet haben vnd auch ..herttichleich gechrönet : be- twungen bist dein chreücz auf deiner achssel zu tragen vnczt an die stat deiner fronen marter Il damit .. ich behafft pin durich anfechtung des tewfels oder von mein selbes arge li was mir zu leyden gepurt durch deiner eren willen das ich mich alleweg dyemütige vnder solichen starkchen hennden das du mich alle wege den sunden sterben lassest vnd leben der gerechtichait il vnd [das du mich] . . sterkchen wellest vnd .. also bestätigen vnd behalden das mein gedanckhen .. suessen aromat alleweg pringen in dein gotliches an- gesicht vnd alles deines himelischen heres Il das du .. soliche genad geben wellest durich liebe deins vaters vnd durch große gute deines fronen geystes! daa ich tailhäftig werd deiner ..frewden in deinem namen il. Anders zu erklärende Aufgabe der Endstellung des Verbs: das du .. zuprechen wellest all solich nagel Ii wenn du .. dein sele empholhen hast deinem lieben vater Il vnd [wenn] dy liecht sunn beraubet ist yeres scheines li rnd [wenn] dein gotliche chraft verporgen was menschlichen augen li vnd [wenn] .. nyder gelegen ist die hochste hymel chrone Il das ich .. sulle vnd müesse ewichleichen loben I vnd [wenn] .. er fullet sind der propheten schrift il also das wir phlichtig seinn deines pittern todes dir ewiklich zu dankchen l das allweg behägleich sey deinen götlichen genaden I das ich .. beschawen muge mit inwendigen augen meins herczens das du .. got pist ewiklichen.
Strana XXIX
Die Gebete des Militsch von Kremsier. XXIX ihre besondere Prägung durch die Häufung der Abendmahlgebete und durch das anscheinend grundsätzliche Fehlen der Hinweise auf Ablässe, die in der gleichen Zeit in den südwestdeutschen Ge- betbüchern überhandnehmen und die auch den lateinischen Gebeten, die nicht liturgischer Natur sind, dort gern angefügt werden. Man vermißt trotz der rhetorischen Kunst in den Prager Gebeten, und vornehmlich in denen Johanns von Neumarkt, die Gefühlsinnig- keit, die den von der Mystik durchtränkten Gebeten Südwest- deutschlands in dieser Zeit eigen ist. Johanns Frömmigkeit ist kühl, vom Gedanken bestimmt, auf Würde des Ausdrucks und sprachliche Fülle gerichtet. Diesen Gebeten des Hofes gegenüber tragen die Gebete des Militsch von Kremsierl das Gepräge volkstümlicher Einfalt der Gedanken, natürlichen Gefühls und schlichter Sprache. Die Tatsache mag hier bestimmend gewesen sein, daß er die deutsche Sprache erst in reiferem Alter erlernt hat, um sie in der Predigt und im Beten mit dem Volke zu verwenden2. In seinem eigenen —.. .—. ... 1 Vgl. K. Burdach, Der Dichter des Ackermann aus Böhmen und seine Zeit [V. Ma. z. Ref. III, 2 (1926)] S. 30, 62, 77, 78. Vita venerabilis presbyteri Milicii, praelati ecclesiae Pragensis, in: Fontes rerum bohe- micarum I 403- 436. Militsch ist gegen 1350 geweiht, 1358 Registrator in der Reiehskanzlei und Korrektor. Dreimal, zuletzt 1374, ist er in Rom, um sich gegen die Anschuldigungen seiner Gegner zu verteidigen. In seinem Reformwirken setzt er den Kampf des Conrad Waldhauser († 8. Dez. 1369) fort. Er starb am Peterstage 1374. Als der Cardinalis Albanensis den von Militsch an ihn gerichteten Abschiedsbrief liest, so berichtet die Vita (S. 429), sagt er unter Tränen: Licet frater meus dominus Urbanus papa clarescat miraculis, hic tamen Milicius ante fratrem meum. vt arbitror, deberet cannonizari. 2 Vita S. 408: Et ita erat sollicitus de salute populi, quod, licet nunquam in iuuentute teutonicum profecerat, volene ergo maiorem populum domino suo acquirere, cepit iam in sencctute studiose idioma teutonicale inquirere a suo scholari et ab alijs, quibus notum erat, et multocies totum sermonem, quem predicare debebat, in teutonico conscripsit, et incepit in teutonico predicare ... Vor 1367 stellt er seine Sermones de tempore et de sanctis zusammen, denen er den bescheidenen Titel Abortivus gibt ; sie sind in verschiedenen Fassungen, mit dom Prolog Emitte, domine, sapieneiam' und ohne ihn, sermones de tempore mit denen de sanctis im Jahreslaufe vermischt oder von ihnen in besonderem Teile geschieden, verbreitet. Handschriften: Prag, U.-B. Nr. 177 u. (Winterteil) Nr. 1462: Krakau, U.-B. Nr. 1175; Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. I F 488, v. J. 1369 (in einer Reihe de sempore et de sanctis); I F 489. v. J. 1385 (de tempore getrennt von de tanctis); I F 537, 151 Jh.; 1 F 593 v. J. 1391, geschrieben von Sdenko de
Die Gebete des Militsch von Kremsier. XXIX ihre besondere Prägung durch die Häufung der Abendmahlgebete und durch das anscheinend grundsätzliche Fehlen der Hinweise auf Ablässe, die in der gleichen Zeit in den südwestdeutschen Ge- betbüchern überhandnehmen und die auch den lateinischen Gebeten, die nicht liturgischer Natur sind, dort gern angefügt werden. Man vermißt trotz der rhetorischen Kunst in den Prager Gebeten, und vornehmlich in denen Johanns von Neumarkt, die Gefühlsinnig- keit, die den von der Mystik durchtränkten Gebeten Südwest- deutschlands in dieser Zeit eigen ist. Johanns Frömmigkeit ist kühl, vom Gedanken bestimmt, auf Würde des Ausdrucks und sprachliche Fülle gerichtet. Diesen Gebeten des Hofes gegenüber tragen die Gebete des Militsch von Kremsierl das Gepräge volkstümlicher Einfalt der Gedanken, natürlichen Gefühls und schlichter Sprache. Die Tatsache mag hier bestimmend gewesen sein, daß er die deutsche Sprache erst in reiferem Alter erlernt hat, um sie in der Predigt und im Beten mit dem Volke zu verwenden2. In seinem eigenen —.. .—. ... 1 Vgl. K. Burdach, Der Dichter des Ackermann aus Böhmen und seine Zeit [V. Ma. z. Ref. III, 2 (1926)] S. 30, 62, 77, 78. Vita venerabilis presbyteri Milicii, praelati ecclesiae Pragensis, in: Fontes rerum bohe- micarum I 403- 436. Militsch ist gegen 1350 geweiht, 1358 Registrator in der Reiehskanzlei und Korrektor. Dreimal, zuletzt 1374, ist er in Rom, um sich gegen die Anschuldigungen seiner Gegner zu verteidigen. In seinem Reformwirken setzt er den Kampf des Conrad Waldhauser († 8. Dez. 1369) fort. Er starb am Peterstage 1374. Als der Cardinalis Albanensis den von Militsch an ihn gerichteten Abschiedsbrief liest, so berichtet die Vita (S. 429), sagt er unter Tränen: Licet frater meus dominus Urbanus papa clarescat miraculis, hic tamen Milicius ante fratrem meum. vt arbitror, deberet cannonizari. 2 Vita S. 408: Et ita erat sollicitus de salute populi, quod, licet nunquam in iuuentute teutonicum profecerat, volene ergo maiorem populum domino suo acquirere, cepit iam in sencctute studiose idioma teutonicale inquirere a suo scholari et ab alijs, quibus notum erat, et multocies totum sermonem, quem predicare debebat, in teutonico conscripsit, et incepit in teutonico predicare ... Vor 1367 stellt er seine Sermones de tempore et de sanctis zusammen, denen er den bescheidenen Titel Abortivus gibt ; sie sind in verschiedenen Fassungen, mit dom Prolog Emitte, domine, sapieneiam' und ohne ihn, sermones de tempore mit denen de sanctis im Jahreslaufe vermischt oder von ihnen in besonderem Teile geschieden, verbreitet. Handschriften: Prag, U.-B. Nr. 177 u. (Winterteil) Nr. 1462: Krakau, U.-B. Nr. 1175; Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. I F 488, v. J. 1369 (in einer Reihe de sempore et de sanctis); I F 489. v. J. 1385 (de tempore getrennt von de tanctis); I F 537, 151 Jh.; 1 F 593 v. J. 1391, geschrieben von Sdenko de
Strana XXX
XXX Einleitung. Gebetsleben ist dagegen die Neigung zu mystischer Frömmigkeit unverkennbar1. Seine Lieblingsgebete lassen sich handschrift- lich noch feststellen. Außer den Psalmen sind es vornehmlich, wie seine Lebensbeschreibung hervorhebt, ein Mariengebet : 'Sanc- tissima, gloriosissima' und ein Augustin zugeschriebenes Gebet zu Gott, das aber nur in seinen ersten Sätzen mit einer Stelle der Confessiones übereinstimmt: 'Magnus es, domine'. Das Marien- gebet ist, leicht für den Gebrauch einer Frau umgeformt, in einer Handschrift des späteren 15. Jahrhunderts erhalten2. Es lautet: [Bl. 140r Oratio ad beatam Virginem.] QANCTISSIMA et gloriosissima et pijssima virgo Maria! Ego indig- nissima peccatrix tibi committo esse, posse, nosse, vivere, valere, animam meam et corpus meum. Et quando terminus vite mee aduenerit, quem preterire non possum, deo vocante, commendo me in tuam sanctam ac singularem clemenciam et in illam fidem, que nunc est et semper inter te et dilectum filium tuum, exspiracionem, locum, diem et horam ex- spiracionis mee, et rogo per dileccionem vnigeniti [Bl. 130"] filij tui, ut michi in extremis meis mitis et blanda [esse] digneris. Dyabolum et omnes Cogetin in Novo Tyczein (Neutitschein in Mähren). Nach dem Tode Waldhausers predigt er in dessen Kirche. Vita, S. 416: Adueniente vero tempore, quod dicitur aduentus domini' cepit in ecclesia beate Virginis in Leta Curia in teutonico quotidie predicare, alias vero in bohemico ad sanctum Egidium eadem predicabat. De sermone vero primo, quem ad populum faciebat, cepit oracionce in teutonico et alias eiusaem materie in bohemico conscribere et easdem facto sermone populo pronuncciare, que quidem in vtroque idiomate conscripte habentur et eciam ab aliquibus predicatoribus post sermonem in hodiernum diem pronuncciantur. 1 Gebetsanweisung nach der Vita, S. 425: Talem vero modum pro cis dabat, vt ad modum crucis prostrati misericordiam dei prouocantes dicerent: Deus, propicius esto michi peccatori, quia peccaui super Sodomam et Go- moram'. Alia vero verba ista erant: Deus, propicius esto michi peccatori, quia non sum dignus videre altitudinem celi pre multitudine iniquitatis mee'. Et ista erant: Miserere mei, fili Dauid!' Auf dem Wege nach Rom, Vita, S. 426: Quamuis vero labor vie eius in quadragesima erat, in quo tempore horis canonicis longioribus quam in toto anni circulo vtimur, tamen seruus dei fidelie Milicius omnia et septem psalmos et 15 gradus et vigilias in via deuo- tissime explebat. 2 Vita, S. 415: Cum vero ad illam oracionem Sanctissima, gloriosissima , quam in prima solemus dicere, perueniret, illam cum repeticione verborum illorum sepissime et magno suspirio totus in deo suspensus explebat, ita quod ex nimio deuocionis affectu viscera in eo rugiebant. Der Gebetstext ist über- liefert in der Hs. der Staats- u. Univ.-Bibl. zu Breslau I D 38, 153 Jh., Frauengebetbuch, spăter im Breslauer Kapuzinerkloster.
XXX Einleitung. Gebetsleben ist dagegen die Neigung zu mystischer Frömmigkeit unverkennbar1. Seine Lieblingsgebete lassen sich handschrift- lich noch feststellen. Außer den Psalmen sind es vornehmlich, wie seine Lebensbeschreibung hervorhebt, ein Mariengebet : 'Sanc- tissima, gloriosissima' und ein Augustin zugeschriebenes Gebet zu Gott, das aber nur in seinen ersten Sätzen mit einer Stelle der Confessiones übereinstimmt: 'Magnus es, domine'. Das Marien- gebet ist, leicht für den Gebrauch einer Frau umgeformt, in einer Handschrift des späteren 15. Jahrhunderts erhalten2. Es lautet: [Bl. 140r Oratio ad beatam Virginem.] QANCTISSIMA et gloriosissima et pijssima virgo Maria! Ego indig- nissima peccatrix tibi committo esse, posse, nosse, vivere, valere, animam meam et corpus meum. Et quando terminus vite mee aduenerit, quem preterire non possum, deo vocante, commendo me in tuam sanctam ac singularem clemenciam et in illam fidem, que nunc est et semper inter te et dilectum filium tuum, exspiracionem, locum, diem et horam ex- spiracionis mee, et rogo per dileccionem vnigeniti [Bl. 130"] filij tui, ut michi in extremis meis mitis et blanda [esse] digneris. Dyabolum et omnes Cogetin in Novo Tyczein (Neutitschein in Mähren). Nach dem Tode Waldhausers predigt er in dessen Kirche. Vita, S. 416: Adueniente vero tempore, quod dicitur aduentus domini' cepit in ecclesia beate Virginis in Leta Curia in teutonico quotidie predicare, alias vero in bohemico ad sanctum Egidium eadem predicabat. De sermone vero primo, quem ad populum faciebat, cepit oracionce in teutonico et alias eiusaem materie in bohemico conscribere et easdem facto sermone populo pronuncciare, que quidem in vtroque idiomate conscripte habentur et eciam ab aliquibus predicatoribus post sermonem in hodiernum diem pronuncciantur. 1 Gebetsanweisung nach der Vita, S. 425: Talem vero modum pro cis dabat, vt ad modum crucis prostrati misericordiam dei prouocantes dicerent: Deus, propicius esto michi peccatori, quia peccaui super Sodomam et Go- moram'. Alia vero verba ista erant: Deus, propicius esto michi peccatori, quia non sum dignus videre altitudinem celi pre multitudine iniquitatis mee'. Et ista erant: Miserere mei, fili Dauid!' Auf dem Wege nach Rom, Vita, S. 426: Quamuis vero labor vie eius in quadragesima erat, in quo tempore horis canonicis longioribus quam in toto anni circulo vtimur, tamen seruus dei fidelie Milicius omnia et septem psalmos et 15 gradus et vigilias in via deuo- tissime explebat. 2 Vita, S. 415: Cum vero ad illam oracionem Sanctissima, gloriosissima , quam in prima solemus dicere, perueniret, illam cum repeticione verborum illorum sepissime et magno suspirio totus in deo suspensus explebat, ita quod ex nimio deuocionis affectu viscera in eo rugiebant. Der Gebetstext ist über- liefert in der Hs. der Staats- u. Univ.-Bibl. zu Breslau I D 38, 153 Jh., Frauengebetbuch, spăter im Breslauer Kapuzinerkloster.
Strana XXXI
Die Gebete des Militsch von Kremsier. XXXI ministros eius tu, regina celorum, a me repelle potenter. O gloriosissima virgo Maria, custodi animam meam in carne positam! Inpetra michi a dilecto filio tuo spacium vite et tam fructuosam penitenciam et remis- sionem in hac presenti vita, vt, deo donante, visitacionem et consolacionem tuam, quam michi in nouissimis meis adesse rogo, bonis operibus valeam promereri [valeam promereri = Hs.: ut permereri], dum viuo. Gaude, gaudium celorum, quia [Bl. 131'] venit per te homo ad consorcium an- gelorum. O virgo Maria, ostende michi faciem tuam, priusquam anima mea resoluatur a corpore, et duc tecum sanctum Michaelem archangelum cum nouem ordinibus angelorum, sanctum Petrum cum omnibus sanctis apostolis, sanctum Laurencium, sanctum Vincencium, sanctum Stephanum prothomartirem cum omnibus martiribus, sanctum Augustinum, sanctum Nicolaum cum omnibus sanctis confessoribus, sanctas virgines Katha- rinam, Barbaram, Margaretham, Dorotheam et [Bl. 1317] Othiliam, Julianam et sanctam Vrsulam cum omnibus ceteris primatibus, quorum te decet comitatus, vt vestro aspectu terreatur caterua demonum, dis- pergantur spiritus apostatici et omnis confluxus malignancium a presencia oculorum, regina, celeriter fugiat, vt me creaturam dei ab omni infestacione sua liberandam tibi saluandamque relinquat. Et tibi, domina mea, com- mendo quoque pyetati tue parentes, fratres et sorores et consangwineos nostros et omnes benefactores nostros, et qui se precibus nostris commen- dauerunt, viuos ac eciam defunctos, sub patrocinio omnium sanctorum tuorum, vt in tua misericordia dirigas ac eciam temporalibus ac eciam eternis beneficijs nutrias, per dominum [nostrum Ihesum Christum]. Das Augustin-Gebet zum Lobe des Herrnl, das er täglich mit besonderer Andacht sprach, lautet : [Bl. 165ra] Oracio Augustini. AGNUS es, domine, et laudabilis valde. Magna virtus tua, et sapiencie tue non est numerus. Laudare te vult homo, aliqua porcio creature tue. Tu excitas, vt laudare te delectet, et inquietum est cor nostrum, donec requiescat in te. Effunde super me misericordian tuam [Hs. meam]. Erige me, collige me, imple me totum toto te. Erraui sicud ouis, que perijt. Quere seruum tuum. Da michi, vt venias in cor meum, et inebries illud, vt obliuiscar mala mea et vnum bonum meum amplectar te. Dic michi per miseraciones tuas, domine, deus meus, dic michi: 'Salus tua ego sum'. Noli abscondere a me faciem tuam. Angusta est domus anime mee, quo 1 Vita, S. 416: Oracionem vero Magnus es, domine' sancti Augustini, illam quotidie dicebat, accersito scholare, qui libellum tenens, in quo eadem oracio continebatur, respiciebat, ne in aliquo verbo eiusdem oracionis ces- pitaret. Die Hs. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. I F 68, die uns das Ge- bet überliefert, stammt aus dem Jahre 1373; ihr Besitzer Hannos Mwlberk schenkte sic den Augustiner-Chorherren in Sagan. Nur die ersten Zeilen des Gebetes enthalten Wendungen aus Augustins Con- fessiones, Lib. XIII, c. 1 u. 5. Aus diesem Gebete ist auch der Anfang des Prologs der Predigtsammlung Abortivus entlehnt.
Die Gebete des Militsch von Kremsier. XXXI ministros eius tu, regina celorum, a me repelle potenter. O gloriosissima virgo Maria, custodi animam meam in carne positam! Inpetra michi a dilecto filio tuo spacium vite et tam fructuosam penitenciam et remis- sionem in hac presenti vita, vt, deo donante, visitacionem et consolacionem tuam, quam michi in nouissimis meis adesse rogo, bonis operibus valeam promereri [valeam promereri = Hs.: ut permereri], dum viuo. Gaude, gaudium celorum, quia [Bl. 131'] venit per te homo ad consorcium an- gelorum. O virgo Maria, ostende michi faciem tuam, priusquam anima mea resoluatur a corpore, et duc tecum sanctum Michaelem archangelum cum nouem ordinibus angelorum, sanctum Petrum cum omnibus sanctis apostolis, sanctum Laurencium, sanctum Vincencium, sanctum Stephanum prothomartirem cum omnibus martiribus, sanctum Augustinum, sanctum Nicolaum cum omnibus sanctis confessoribus, sanctas virgines Katha- rinam, Barbaram, Margaretham, Dorotheam et [Bl. 1317] Othiliam, Julianam et sanctam Vrsulam cum omnibus ceteris primatibus, quorum te decet comitatus, vt vestro aspectu terreatur caterua demonum, dis- pergantur spiritus apostatici et omnis confluxus malignancium a presencia oculorum, regina, celeriter fugiat, vt me creaturam dei ab omni infestacione sua liberandam tibi saluandamque relinquat. Et tibi, domina mea, com- mendo quoque pyetati tue parentes, fratres et sorores et consangwineos nostros et omnes benefactores nostros, et qui se precibus nostris commen- dauerunt, viuos ac eciam defunctos, sub patrocinio omnium sanctorum tuorum, vt in tua misericordia dirigas ac eciam temporalibus ac eciam eternis beneficijs nutrias, per dominum [nostrum Ihesum Christum]. Das Augustin-Gebet zum Lobe des Herrnl, das er täglich mit besonderer Andacht sprach, lautet : [Bl. 165ra] Oracio Augustini. AGNUS es, domine, et laudabilis valde. Magna virtus tua, et sapiencie tue non est numerus. Laudare te vult homo, aliqua porcio creature tue. Tu excitas, vt laudare te delectet, et inquietum est cor nostrum, donec requiescat in te. Effunde super me misericordian tuam [Hs. meam]. Erige me, collige me, imple me totum toto te. Erraui sicud ouis, que perijt. Quere seruum tuum. Da michi, vt venias in cor meum, et inebries illud, vt obliuiscar mala mea et vnum bonum meum amplectar te. Dic michi per miseraciones tuas, domine, deus meus, dic michi: 'Salus tua ego sum'. Noli abscondere a me faciem tuam. Angusta est domus anime mee, quo 1 Vita, S. 416: Oracionem vero Magnus es, domine' sancti Augustini, illam quotidie dicebat, accersito scholare, qui libellum tenens, in quo eadem oracio continebatur, respiciebat, ne in aliquo verbo eiusdem oracionis ces- pitaret. Die Hs. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. I F 68, die uns das Ge- bet überliefert, stammt aus dem Jahre 1373; ihr Besitzer Hannos Mwlberk schenkte sic den Augustiner-Chorherren in Sagan. Nur die ersten Zeilen des Gebetes enthalten Wendungen aus Augustins Con- fessiones, Lib. XIII, c. 1 u. 5. Aus diesem Gebete ist auch der Anfang des Prologs der Predigtsammlung Abortivus entlehnt.
Strana XXXII
XXXII Einleitung. venias ad eam, dilatetur abs te. Ruinosa est, refice eam. Habet, que offendant oculos tuos; fateor et scio. Defluxi ego abs te et erraui, deus meus, nimis deuius a stabilitate tua, in adolescencia mea factus sum michi regio egestatis. Recordor transactas feditates meas, carnales corrupciones anime mee. Recolo vias meas nequissimas in amaritudine recordacionis mee. Quis ego, domine? Qualis ego? Quid non mali aut facta mea aut, si non dicta, voluntas mea fuit ? Peccaui omnibus modis peccandi, in omni abusione gracie tue, in omni pollucione anime et corporis. Multa sunt et innumerabilia peccata mea, multi et magni labores anime mee. Sed maior est medicina tua. Tibi, domine, cuius oculis nuda est abyssus humane consciencie, confiteor peccata mea. Confessio mea in conspectu tuo tibi tacite fit et non tacite. Tacet strepitu, clamat affectu. Tibi, do- mine, manifestus sum ego, miser sum ego et homo peccator. Et cui alteri preter te clamabo? Ab occultis meis munda me, et ab alienis parce seruo tuo. Confiteor aduersum me delicta mea, vt tu remittas impietatem peccati mei. Si iniquitates obseruaueris, domine, domine, quis sustinebit? Parce peccatis meis et dele omnes iniquitates meas. Medicus es. Eger sum. Misericors es. Miser sum. Cognoui, domine, cognoui, quia temptacio sit vita humana super terram. Temptamur temptacionibus cottidianis, domine, sine cessacione temptamur. Cottidiana fornax nostra est lingua humana. Imperasti nobis in hoc genere continenciam. Da, quod iussisti. Da, quidquid iubes, et quidquid vis, iube. Instat aduersarius vere beati- tudinis nostre vbique spargens euge, vt, dum auide eolligimus, incaute capiamur et a veritate tua gaudium nostrum deponamus atque in homi- num fallacia ponamus, vt libeat malum facere, libeat atque timeri, non propter te, sed pro te, atque isto modo sui similes factos secum habeat ad consorcium supplicij, qui statuit sedem suam ad aquilonem, vt se peruersa et distorta via mutantes tenebrosi frigidique remanerent. Justus es, domine. Nos autem peccauimus, inique egimus et grauata [Bl. 165va] est super nos manus tua, et iuste traditi sumus antiquo peccatori, preposito mortis, qui persuasit voluntati nostre similitudinem voluntatis sue, quia in veritate non stetit. Quid faciet homo miser ? Quis liberabit eum de torpore mortis huius, nisi gracia tua per Ihesum Christum, dominum nostrum, quem genuisti coeternum et creasti in principio viarum tuarum? Ipse deus meus, salutaris meus et susceptor meus. Spes michi valida est in eo, quod sanes omnes languores meos per eum, qui sedet ad dexteram tuam et interpellat pro nobis. Potens es, domine, cripe nos de manu mortis. Libera nos, deus, in mirabilibus tuis et da gloriam nomini tuo. Sana omnes languores meos, et lasciuos motus corporis mei extingue habundanciori gracia tua. Auge in me munera tua, et anima mea sequetur te a te concupiscencie visco expedita, vt non sit rebellis sibi atque in sompnis non perpetret vllas corruptelarum turpitudines, sed ne consenciat quidem. Da michi, domine, vt nil tale vel tantillum libeat, quantum possit nutu cohiberi eciam in casto dormientis affectu. Munda me ab omni inqui- namento carnis et spiritus, qui vales facere, supra quam petimus et in- telligimus. Perfice in me misericordias tuas in eo, quod consumatus sum. Propicius fias omnibus iniquitatibus meis, vt sanes omnes langwores meos
XXXII Einleitung. venias ad eam, dilatetur abs te. Ruinosa est, refice eam. Habet, que offendant oculos tuos; fateor et scio. Defluxi ego abs te et erraui, deus meus, nimis deuius a stabilitate tua, in adolescencia mea factus sum michi regio egestatis. Recordor transactas feditates meas, carnales corrupciones anime mee. Recolo vias meas nequissimas in amaritudine recordacionis mee. Quis ego, domine? Qualis ego? Quid non mali aut facta mea aut, si non dicta, voluntas mea fuit ? Peccaui omnibus modis peccandi, in omni abusione gracie tue, in omni pollucione anime et corporis. Multa sunt et innumerabilia peccata mea, multi et magni labores anime mee. Sed maior est medicina tua. Tibi, domine, cuius oculis nuda est abyssus humane consciencie, confiteor peccata mea. Confessio mea in conspectu tuo tibi tacite fit et non tacite. Tacet strepitu, clamat affectu. Tibi, do- mine, manifestus sum ego, miser sum ego et homo peccator. Et cui alteri preter te clamabo? Ab occultis meis munda me, et ab alienis parce seruo tuo. Confiteor aduersum me delicta mea, vt tu remittas impietatem peccati mei. Si iniquitates obseruaueris, domine, domine, quis sustinebit? Parce peccatis meis et dele omnes iniquitates meas. Medicus es. Eger sum. Misericors es. Miser sum. Cognoui, domine, cognoui, quia temptacio sit vita humana super terram. Temptamur temptacionibus cottidianis, domine, sine cessacione temptamur. Cottidiana fornax nostra est lingua humana. Imperasti nobis in hoc genere continenciam. Da, quod iussisti. Da, quidquid iubes, et quidquid vis, iube. Instat aduersarius vere beati- tudinis nostre vbique spargens euge, vt, dum auide eolligimus, incaute capiamur et a veritate tua gaudium nostrum deponamus atque in homi- num fallacia ponamus, vt libeat malum facere, libeat atque timeri, non propter te, sed pro te, atque isto modo sui similes factos secum habeat ad consorcium supplicij, qui statuit sedem suam ad aquilonem, vt se peruersa et distorta via mutantes tenebrosi frigidique remanerent. Justus es, domine. Nos autem peccauimus, inique egimus et grauata [Bl. 165va] est super nos manus tua, et iuste traditi sumus antiquo peccatori, preposito mortis, qui persuasit voluntati nostre similitudinem voluntatis sue, quia in veritate non stetit. Quid faciet homo miser ? Quis liberabit eum de torpore mortis huius, nisi gracia tua per Ihesum Christum, dominum nostrum, quem genuisti coeternum et creasti in principio viarum tuarum? Ipse deus meus, salutaris meus et susceptor meus. Spes michi valida est in eo, quod sanes omnes languores meos per eum, qui sedet ad dexteram tuam et interpellat pro nobis. Potens es, domine, cripe nos de manu mortis. Libera nos, deus, in mirabilibus tuis et da gloriam nomini tuo. Sana omnes languores meos, et lasciuos motus corporis mei extingue habundanciori gracia tua. Auge in me munera tua, et anima mea sequetur te a te concupiscencie visco expedita, vt non sit rebellis sibi atque in sompnis non perpetret vllas corruptelarum turpitudines, sed ne consenciat quidem. Da michi, domine, vt nil tale vel tantillum libeat, quantum possit nutu cohiberi eciam in casto dormientis affectu. Munda me ab omni inqui- namento carnis et spiritus, qui vales facere, supra quam petimus et in- telligimus. Perfice in me misericordias tuas in eo, quod consumatus sum. Propicius fias omnibus iniquitatibus meis, vt sanes omnes langwores meos
Strana XXXIII
Die Gebete des Militsch von Kremsier. XXXIII et redimas a corrupcione vitam meam et corones me in misericordia et miseracione et sacies in bonis desiderium meum. Comprime timore tuo superbiam meam, et mansuefac iugo tuo ceruicem meam. Confitear in graciarum accione omnia, que mea sponte feci, mala et, que te duce non feci. Perfundantur ossa mea dileccione tua, nec deficiat anima mea sub disciplina tua, nec deficiam in confitendo tibi miseraciones tuas, quibus eripias me ab omnibus vicijs meis pessimis, vt dulcescas michi super omnes seducciones, quas sequor, et amem te validissime et amplectar misericordiam meam totis precordijs meis, et eruas me ab omni temp- tacione vsque in finem. Dirumpe vincula mea, vt tibi sacrificem sacri- ficium laudis. Rogo te, vt inhereant verba tua precordijs meis et vndique circumualler abs te. De misericordia tua certus sum. Ecce, iacto in te curam meam, vt viuam. Tu scis impericiam meam et infirmitatem; doce me et sana me. Ille tuus vnicus, in quo sunt omnes thesauri sapiencie et sciencie absconditi, redemit me sanguine suo. Non calumpnientur michi superbi, quoniam cogito precium meum, et manducabo et bibam, et pauper cupio saturari ex eo inter eos, qui edunt et saturantur et laudant deum. Deus meus, intende oracioni mee, et misericordia tua exaudiat desiderium meum. Da michi, vt sacrificem tibi famulatum cogitacionis et lingwe mee. et quidquid didici, tibi seruiat; quidquid loquor vel facio, da, quod digne offeram tibi. Inops et pauper sum ego. Tu diues in omnes inuocantes te, qui securus curam nostri geris. Circumcide ab omni temeritate omnique men[Bl. 165 bjdacio interiora et exteriora labia mea. Sint caste delicie mee scripture tue, ne fallar in eis nec fallam ex eis. Domine, attende et miserere, domine deus, dux cecorum et virtus infirmorum statimque lux videncium et virtus forcium. Accende animam meam et audi clamantem de profundo. Nisi assint in profundo aures tue, quonam ibimus, quo clamabimus? Tuus est dies et tua est nox. Ad nutum tuum momenta transuolant. Largire inde spacium meditacionis mee in abscondito legis tue, nec aduersus pulsantem claudas eam. Reuela michi intimas scrip- turarum delicias. Vox tua gaudium michi. Vox tua superaffluencia voluptatum. Da, quod ammodo amo eam, et hoc dedisti michi. Ne dona tua deseras, nec herbam tuam deseras sicientem. Vide desiderium meum, vide, pater, et aspice, vide et approba, et placeat in conspectu misericordie tue inuenire me graciam ante te, vt aperiantur michi pulsanti interiora sermonum tuorum, vt audiam vocem laudis et te bibam et considerem mirabilia de laude tua abusque in principio, in quo fecisti celum et terram, vsque ad regnum tuum perpetuum sancte ciuitatis. Cognoscam te sicud cognitus sum, virtus anime mee, intra in eam et coapta tibi, vt habeas et possideas sine macula et ruga. Hec est spes mea, et mea spe gaudeo. Inuoco te, deus meus, misericordia mea, qui fecisti me et oblitum tui non es oblitus. Inuoco te in anima mea, quam preparas ad capiendum te ex desiderio, quod inspiras ei. Exaudi oracionem meam. Exaudi, respice et vide et miserere mei. Sana animam meam, quia peccaui tibi. Obsecro te per dominum nostrum Ihesum Christum, filium tuum, virum dextere tue, filium hominis, quem confirmasti tibi mediatorem tuum et nostrum, per quem nos quesisti non querentes te, vt deleas omnia mala merita mea.
Die Gebete des Militsch von Kremsier. XXXIII et redimas a corrupcione vitam meam et corones me in misericordia et miseracione et sacies in bonis desiderium meum. Comprime timore tuo superbiam meam, et mansuefac iugo tuo ceruicem meam. Confitear in graciarum accione omnia, que mea sponte feci, mala et, que te duce non feci. Perfundantur ossa mea dileccione tua, nec deficiat anima mea sub disciplina tua, nec deficiam in confitendo tibi miseraciones tuas, quibus eripias me ab omnibus vicijs meis pessimis, vt dulcescas michi super omnes seducciones, quas sequor, et amem te validissime et amplectar misericordiam meam totis precordijs meis, et eruas me ab omni temp- tacione vsque in finem. Dirumpe vincula mea, vt tibi sacrificem sacri- ficium laudis. Rogo te, vt inhereant verba tua precordijs meis et vndique circumualler abs te. De misericordia tua certus sum. Ecce, iacto in te curam meam, vt viuam. Tu scis impericiam meam et infirmitatem; doce me et sana me. Ille tuus vnicus, in quo sunt omnes thesauri sapiencie et sciencie absconditi, redemit me sanguine suo. Non calumpnientur michi superbi, quoniam cogito precium meum, et manducabo et bibam, et pauper cupio saturari ex eo inter eos, qui edunt et saturantur et laudant deum. Deus meus, intende oracioni mee, et misericordia tua exaudiat desiderium meum. Da michi, vt sacrificem tibi famulatum cogitacionis et lingwe mee. et quidquid didici, tibi seruiat; quidquid loquor vel facio, da, quod digne offeram tibi. Inops et pauper sum ego. Tu diues in omnes inuocantes te, qui securus curam nostri geris. Circumcide ab omni temeritate omnique men[Bl. 165 bjdacio interiora et exteriora labia mea. Sint caste delicie mee scripture tue, ne fallar in eis nec fallam ex eis. Domine, attende et miserere, domine deus, dux cecorum et virtus infirmorum statimque lux videncium et virtus forcium. Accende animam meam et audi clamantem de profundo. Nisi assint in profundo aures tue, quonam ibimus, quo clamabimus? Tuus est dies et tua est nox. Ad nutum tuum momenta transuolant. Largire inde spacium meditacionis mee in abscondito legis tue, nec aduersus pulsantem claudas eam. Reuela michi intimas scrip- turarum delicias. Vox tua gaudium michi. Vox tua superaffluencia voluptatum. Da, quod ammodo amo eam, et hoc dedisti michi. Ne dona tua deseras, nec herbam tuam deseras sicientem. Vide desiderium meum, vide, pater, et aspice, vide et approba, et placeat in conspectu misericordie tue inuenire me graciam ante te, vt aperiantur michi pulsanti interiora sermonum tuorum, vt audiam vocem laudis et te bibam et considerem mirabilia de laude tua abusque in principio, in quo fecisti celum et terram, vsque ad regnum tuum perpetuum sancte ciuitatis. Cognoscam te sicud cognitus sum, virtus anime mee, intra in eam et coapta tibi, vt habeas et possideas sine macula et ruga. Hec est spes mea, et mea spe gaudeo. Inuoco te, deus meus, misericordia mea, qui fecisti me et oblitum tui non es oblitus. Inuoco te in anima mea, quam preparas ad capiendum te ex desiderio, quod inspiras ei. Exaudi oracionem meam. Exaudi, respice et vide et miserere mei. Sana animam meam, quia peccaui tibi. Obsecro te per dominum nostrum Ihesum Christum, filium tuum, virum dextere tue, filium hominis, quem confirmasti tibi mediatorem tuum et nostrum, per quem nos quesisti non querentes te, vt deleas omnia mala merita mea.
Strana XXXIV
XXXIV Einleitung. Ne tribuas manibus meis, in quibus a te defeci. Et preuenias omnia merita mea, vt tribuas manibus meis, quibus me fecisti. Deprecor te pro peccato patris et matris mee, deus meus, exaudi me per medicinam vulnerum tuo- rum, que pependit in ligno, vt sedens ad dexteram tuam te interpellet pro nobis. Dimitte illis omnia peccata sua, que contraxerunt post aquam salutis. Dimitte illis, dimitte, obsecro. Ne intres in iudicium cum illis, sed super- exaltet misericordia iudicium. Dele omnes iniquitates eorum. Nemo a pro- teccione tua diripiat animas eorum, nec se interponat, nec vi nec insidijs, leo vel draco. Sub vmbra alarum tuarum protege eos, domine. Inspira, do- mine deus meus, inspira seruis tuis, fratribus meis, vt tibi, domino, fideliter seruiant corde, voce et opere per Christum dominum nostrum. Amen. Für die religiöse Haltung des Militsch sind die beiden von ihm bevorzugten Gebete ebenso kennzeichnend wie die deutschen Ge- bete, die er selbst verfaßt hat. Diese Gebete sind einfach, schlicht in ihren Gedanken und herzlich im Gefühl. In dem Abendmahl- gebete Nr. 29 mag auffallen, daß die Wendung panis angelorum’ so gedeutet wird, als ob die Engel in der Tat Fleisch und Blut Christi empfingen wie die büßenden Sünder. Daß er ein Förderer der täglichen Laienkommunion ist, war bekannt. Das kürzere Abendmahlgebet Nr. 30 berührt sich in Einzelheiten mit dem vorhergehenden. Die Uberlieferung in 8 Handschriften spricht für seine Beliebtheit. Mit leichten Anderungen ist es in das Johann von Neumarkt zugeschriebene Gebet Nr. 16 aufgenommen worden. Das Mariengebet Nr. 31 preist die Gottesmutter als mater gracie, mater misericordie, spes et solamen peccatorum; es ist ein Vorbereitungsgebet auf den Abendmahlempfang, das sich aus Wendungen lateinischer Gebete zusammensetzt. Das Bittgebet zum leidenden Christus Nr. 32 deckt sich in einem längeren Absatze mit dem vorausgehenden Mariengebete, darf also ebenfalls Militsch zugeschrieben werden: Nr. 32 O hirre Ihesu Crist, las dich ir- barmen, das vns die sunde vnd di finde so sere obirwinden, vnd ge- ruche anczusehin alle notige 5 vnd troste alle betrubite vnd wedir brenge alle vorczagitin, das eyn iczlichir warer busser entfinde deyner hulfe vnd deynes trostis in allen noten. 10 Besuche di gefangin vnd heile di sichen. Enpfach die schul- digin vnd hilff den vnschuldigin. Nr. 31. O Maria, koniginne des hemils vnd der erden, trosterynne der ar- men weisen, geruche an zu sehin alle notige, alle betru- bite, vnd wedirbrenge di vor- czagitin, das ir iczlichis ent- phinde deyner hulfe vnd dey- nes trostis in allen noten. Besuche di gefangin vnd heile di siechen, entpfach dischul- degin, du gnadin irwerberinne.
XXXIV Einleitung. Ne tribuas manibus meis, in quibus a te defeci. Et preuenias omnia merita mea, vt tribuas manibus meis, quibus me fecisti. Deprecor te pro peccato patris et matris mee, deus meus, exaudi me per medicinam vulnerum tuo- rum, que pependit in ligno, vt sedens ad dexteram tuam te interpellet pro nobis. Dimitte illis omnia peccata sua, que contraxerunt post aquam salutis. Dimitte illis, dimitte, obsecro. Ne intres in iudicium cum illis, sed super- exaltet misericordia iudicium. Dele omnes iniquitates eorum. Nemo a pro- teccione tua diripiat animas eorum, nec se interponat, nec vi nec insidijs, leo vel draco. Sub vmbra alarum tuarum protege eos, domine. Inspira, do- mine deus meus, inspira seruis tuis, fratribus meis, vt tibi, domino, fideliter seruiant corde, voce et opere per Christum dominum nostrum. Amen. Für die religiöse Haltung des Militsch sind die beiden von ihm bevorzugten Gebete ebenso kennzeichnend wie die deutschen Ge- bete, die er selbst verfaßt hat. Diese Gebete sind einfach, schlicht in ihren Gedanken und herzlich im Gefühl. In dem Abendmahl- gebete Nr. 29 mag auffallen, daß die Wendung panis angelorum’ so gedeutet wird, als ob die Engel in der Tat Fleisch und Blut Christi empfingen wie die büßenden Sünder. Daß er ein Förderer der täglichen Laienkommunion ist, war bekannt. Das kürzere Abendmahlgebet Nr. 30 berührt sich in Einzelheiten mit dem vorhergehenden. Die Uberlieferung in 8 Handschriften spricht für seine Beliebtheit. Mit leichten Anderungen ist es in das Johann von Neumarkt zugeschriebene Gebet Nr. 16 aufgenommen worden. Das Mariengebet Nr. 31 preist die Gottesmutter als mater gracie, mater misericordie, spes et solamen peccatorum; es ist ein Vorbereitungsgebet auf den Abendmahlempfang, das sich aus Wendungen lateinischer Gebete zusammensetzt. Das Bittgebet zum leidenden Christus Nr. 32 deckt sich in einem längeren Absatze mit dem vorausgehenden Mariengebete, darf also ebenfalls Militsch zugeschrieben werden: Nr. 32 O hirre Ihesu Crist, las dich ir- barmen, das vns die sunde vnd di finde so sere obirwinden, vnd ge- ruche anczusehin alle notige 5 vnd troste alle betrubite vnd wedir brenge alle vorczagitin, das eyn iczlichir warer busser entfinde deyner hulfe vnd deynes trostis in allen noten. 10 Besuche di gefangin vnd heile di sichen. Enpfach die schul- digin vnd hilff den vnschuldigin. Nr. 31. O Maria, koniginne des hemils vnd der erden, trosterynne der ar- men weisen, geruche an zu sehin alle notige, alle betru- bite, vnd wedirbrenge di vor- czagitin, das ir iczlichis ent- phinde deyner hulfe vnd dey- nes trostis in allen noten. Besuche di gefangin vnd heile di siechen, entpfach dischul- degin, du gnadin irwerberinne.
Strana XXXV
Ernst von Pardubitz als Anreger. XXXV Wenn Militsch in diesem Gebete von der Kanzel herab offent- lich die 'geiczikit allir wuchirer vnd symonier’ anklagt, so ist es nach der Angabe seiner Vita gerade dieser Kampf gewesen, der ihm den ersten römischen Prozeß eingetragen hat. Die Kreise, in denen sich seine Gebete verbreiteten, waren, wie es die Vita von dem römischen Kardinal meldet, von der heiligmäßigen Lebens- führung des Militsch überzeugt. Eine Gebetsüberschrift (Hs. M, Nr. 29) nennt ihn: sant Milicius, zwei andere (Hs. H, Nr. 30; Ba. Nr. 31) nennen ihn: der erwirdig priester her Milicius. Von den deutschen Gebeten spricht die Vita erst nach der Er- wähnung des Todes Konrads von Waldhausen († 8. Dezember 1369). Da Militsch erst in senectute die deutsche Sprache erlernte, können die Gebete nur in der Zeit von 1370—1374 entstanden sein. Sie fallen in die Zeit, in der auch Johann von Neumarkt seine Gebete für Elisabeth von Mähren verfaßt hat. Ernst von Pardubitz als Anreger. ASS auch die höfische Welt sich mit ersichtlichem Anteile dem religiösen Schrifttume zuwendet und daß besonders die Marienverehrung in diesen Kreisen in Aufnahme kommt, verdankt die Prager Kultur dem Reformeifer des ersten Erzbischofs Ernst von Pardubitzi. Er hat sein ganzes Wirken in den Dienst der Marienverehrung gestellt. Die Lebensgeschichte, die der Dekan von Wischehrad Wilhelm von Lettkow geschrieben hat, hebt Ernsts Neigung für künstlerisch illuminierte liturgische Bücher rühmend hervor2. Er schenkte dem von ihm gegründeten Au- 1 Aus dem böhmischen Rittergeschlechte von Weißenburg. Geboren wohl am 25. März 1297 auf der Burg Hostina. Sein Vater tauscht im Jahre 1321 diese Burg gegen Pardubitz ein. Der Knabe wird zwischen 1305 und 1310 in Glatz erzogen. Er ist nachher in Braunau, studiert in Prag, Bo- logna, Padua, halt sich in Avignon auf und wird unter Papst Johann XXII. zum Priester geweiht. Er wird Dekan des Kollegiatkapitels in Saczka, 1338 Dekan des Domkapitels in Prag, am 14. Jan. 1343 Bischof von Prag. am 30. April 1344 Erzbischof; am 21. Nov. 1344 erhält er das Pallium. 1349 hält er das Provinzialkonzil ab [Statuta provincialia Arnesti], 1350 folgen seine Statuta ecclesiae Pragensis, 1353, 1355, 1361 Synodalstatuten. Er stirbt 1364. Zu S. XXXV—LX siche Nachträge! 2 Fontes rerum bohemicarum I (1873) 387ff. S. 395: Hic omnes libros Pragensis sacristie nimia vetustate consumptos ligari et meliorari, corales vero libros, videlicet gradualia et antiphonaria in multis voluminibus pul-
Ernst von Pardubitz als Anreger. XXXV Wenn Militsch in diesem Gebete von der Kanzel herab offent- lich die 'geiczikit allir wuchirer vnd symonier’ anklagt, so ist es nach der Angabe seiner Vita gerade dieser Kampf gewesen, der ihm den ersten römischen Prozeß eingetragen hat. Die Kreise, in denen sich seine Gebete verbreiteten, waren, wie es die Vita von dem römischen Kardinal meldet, von der heiligmäßigen Lebens- führung des Militsch überzeugt. Eine Gebetsüberschrift (Hs. M, Nr. 29) nennt ihn: sant Milicius, zwei andere (Hs. H, Nr. 30; Ba. Nr. 31) nennen ihn: der erwirdig priester her Milicius. Von den deutschen Gebeten spricht die Vita erst nach der Er- wähnung des Todes Konrads von Waldhausen († 8. Dezember 1369). Da Militsch erst in senectute die deutsche Sprache erlernte, können die Gebete nur in der Zeit von 1370—1374 entstanden sein. Sie fallen in die Zeit, in der auch Johann von Neumarkt seine Gebete für Elisabeth von Mähren verfaßt hat. Ernst von Pardubitz als Anreger. ASS auch die höfische Welt sich mit ersichtlichem Anteile dem religiösen Schrifttume zuwendet und daß besonders die Marienverehrung in diesen Kreisen in Aufnahme kommt, verdankt die Prager Kultur dem Reformeifer des ersten Erzbischofs Ernst von Pardubitzi. Er hat sein ganzes Wirken in den Dienst der Marienverehrung gestellt. Die Lebensgeschichte, die der Dekan von Wischehrad Wilhelm von Lettkow geschrieben hat, hebt Ernsts Neigung für künstlerisch illuminierte liturgische Bücher rühmend hervor2. Er schenkte dem von ihm gegründeten Au- 1 Aus dem böhmischen Rittergeschlechte von Weißenburg. Geboren wohl am 25. März 1297 auf der Burg Hostina. Sein Vater tauscht im Jahre 1321 diese Burg gegen Pardubitz ein. Der Knabe wird zwischen 1305 und 1310 in Glatz erzogen. Er ist nachher in Braunau, studiert in Prag, Bo- logna, Padua, halt sich in Avignon auf und wird unter Papst Johann XXII. zum Priester geweiht. Er wird Dekan des Kollegiatkapitels in Saczka, 1338 Dekan des Domkapitels in Prag, am 14. Jan. 1343 Bischof von Prag. am 30. April 1344 Erzbischof; am 21. Nov. 1344 erhält er das Pallium. 1349 hält er das Provinzialkonzil ab [Statuta provincialia Arnesti], 1350 folgen seine Statuta ecclesiae Pragensis, 1353, 1355, 1361 Synodalstatuten. Er stirbt 1364. Zu S. XXXV—LX siche Nachträge! 2 Fontes rerum bohemicarum I (1873) 387ff. S. 395: Hic omnes libros Pragensis sacristie nimia vetustate consumptos ligari et meliorari, corales vero libros, videlicet gradualia et antiphonaria in multis voluminibus pul-
Strana XXXVI
XXXVI Einleitung. gustiner-Chorherrenstifte in Glatz ein auf seinen Anlaß ge- schriebenes und ausgemaltes Gebetbuch, das sogenannte Oratio- nale Arnestil. Darin ist eine Auswahl aus all den Gebeten ver- einigt, die im Kreise Johanns von Neumarkt ins Deutsche über- setzt worden sind: Gebete Bernhards, Gebete und Meditationen Anselms, des Ambrosius, orationes Urbani papae super horas canonicas, Ps. -Augustini Soliloquia und Manuale und Sertum (Crinale) beatae Mariae virginis des Kartäusers Konrad von Haimburg. Aus dem gleichen Illuminatorenkreise stammt der Liber viaticus Johanns von Neumarkt, der wohl erst um 1365 beendet wurde, und das Missale des Olmützer Bischofs. Von den Bildern, die Ernst von Pardubitz zur Ehre Marias malen ließ, ist das Mittelstück eines Flügelaltars erhalten, den er dem Glatzer Chorherrenstifte geschenkt hat2. Das Bild zeigt den Stifter in der Haltung, in der er sich nach der Angabe der Vita auf allen seinen Schenkungen darstellen ließ: se ipsum deflexo in terram poplite, archiepiscopalia vero insignia ante pedes suos iacencia tam- quam per ipsum abiecta et ob amorem dei procurabat dimissa depingis. criora, quam vnquam in ecclesia visa fuerant, pro magnis pecunijs scribi fecit aliosque pro studio sacre scripture condonauit et ipsam ecclesiam plu- rimis ornatibus preciosissimis decorauit. 1 Handschrift des Landesmuseums in Prag; Bartoš, Soupis Rukopisů Musea z Praze, Nr. 3314 [XIII C. 12], Pergam. 143 Jh. 153 Bl. 301/2 : 21 cm. Vgl. M. Dvořák, Die Illuminatoren des Johann von Neumarkt, in: Jahrb. d. kunsthist. Sammlungen des allerhöchsten Kaiserhauses XXII, 1901. Er setzt die Entstehung in die Zeit zwischen 1358 und 1364; es entstand in der Werkstatt des Malers des Missale. 2 Vgl. K. Chytil, Das Madonnenbild des Prager Erzbischofs Ernst im Kaiser-Friedrich-Museum, in: Jahrb. d. kgl. preuß. Kunstsamm- lungen 28 (1907) 131—149, S. 145; Tafel bei S. 134. Das Bild ist unter dem Einflusse der Schule des deutschen Zisterzienserstifts Hohenfurth entstanden; vgl. Rich. Ernst, Beiträge zur Kenntnis der Tafelmalerei Böhmens im 14. u. am Anf. d. 15. Jahrhunderts = Forschungen für Kunstgesch. Böhmens, veröffentlicht v. d. Ges. z. Förderung deutscher Wissenschaft, Kunst u. Literatur in Böhmen, Bd. VI, 1912. 3 Vita, S. 394. Der symbolische Verzicht auf die kirchliche Würde erinnert an die in der Uberschrift der Gebete des Petrus Damiani (Nr. 9, 1—3) betonte Tatsache, daß dieser Kardinal unter Verzicht auf seine Würde Einsiedler geworden sei. Johannes Andreae, der in Bologna der Lehrer des Ernst von Pardubitz war, sagt in der Einleitung seines Hieronymianus, er habe den heiligen Hieronymus nur mit abgelegtem Kardinalshute malen lassen: Dictaui formam, qua nunc in cathedra sedene
XXXVI Einleitung. gustiner-Chorherrenstifte in Glatz ein auf seinen Anlaß ge- schriebenes und ausgemaltes Gebetbuch, das sogenannte Oratio- nale Arnestil. Darin ist eine Auswahl aus all den Gebeten ver- einigt, die im Kreise Johanns von Neumarkt ins Deutsche über- setzt worden sind: Gebete Bernhards, Gebete und Meditationen Anselms, des Ambrosius, orationes Urbani papae super horas canonicas, Ps. -Augustini Soliloquia und Manuale und Sertum (Crinale) beatae Mariae virginis des Kartäusers Konrad von Haimburg. Aus dem gleichen Illuminatorenkreise stammt der Liber viaticus Johanns von Neumarkt, der wohl erst um 1365 beendet wurde, und das Missale des Olmützer Bischofs. Von den Bildern, die Ernst von Pardubitz zur Ehre Marias malen ließ, ist das Mittelstück eines Flügelaltars erhalten, den er dem Glatzer Chorherrenstifte geschenkt hat2. Das Bild zeigt den Stifter in der Haltung, in der er sich nach der Angabe der Vita auf allen seinen Schenkungen darstellen ließ: se ipsum deflexo in terram poplite, archiepiscopalia vero insignia ante pedes suos iacencia tam- quam per ipsum abiecta et ob amorem dei procurabat dimissa depingis. criora, quam vnquam in ecclesia visa fuerant, pro magnis pecunijs scribi fecit aliosque pro studio sacre scripture condonauit et ipsam ecclesiam plu- rimis ornatibus preciosissimis decorauit. 1 Handschrift des Landesmuseums in Prag; Bartoš, Soupis Rukopisů Musea z Praze, Nr. 3314 [XIII C. 12], Pergam. 143 Jh. 153 Bl. 301/2 : 21 cm. Vgl. M. Dvořák, Die Illuminatoren des Johann von Neumarkt, in: Jahrb. d. kunsthist. Sammlungen des allerhöchsten Kaiserhauses XXII, 1901. Er setzt die Entstehung in die Zeit zwischen 1358 und 1364; es entstand in der Werkstatt des Malers des Missale. 2 Vgl. K. Chytil, Das Madonnenbild des Prager Erzbischofs Ernst im Kaiser-Friedrich-Museum, in: Jahrb. d. kgl. preuß. Kunstsamm- lungen 28 (1907) 131—149, S. 145; Tafel bei S. 134. Das Bild ist unter dem Einflusse der Schule des deutschen Zisterzienserstifts Hohenfurth entstanden; vgl. Rich. Ernst, Beiträge zur Kenntnis der Tafelmalerei Böhmens im 14. u. am Anf. d. 15. Jahrhunderts = Forschungen für Kunstgesch. Böhmens, veröffentlicht v. d. Ges. z. Förderung deutscher Wissenschaft, Kunst u. Literatur in Böhmen, Bd. VI, 1912. 3 Vita, S. 394. Der symbolische Verzicht auf die kirchliche Würde erinnert an die in der Uberschrift der Gebete des Petrus Damiani (Nr. 9, 1—3) betonte Tatsache, daß dieser Kardinal unter Verzicht auf seine Würde Einsiedler geworden sei. Johannes Andreae, der in Bologna der Lehrer des Ernst von Pardubitz war, sagt in der Einleitung seines Hieronymianus, er habe den heiligen Hieronymus nur mit abgelegtem Kardinalshute malen lassen: Dictaui formam, qua nunc in cathedra sedene
Strana XXXVII
Ernst von Pardubitz als Anreger. XXXVII Im Glatzer Lande, das trotz der schweren Heimsuchungen in der Hussitenzeit seine deutsche Bildung bewahrt hat, lassen sich klarer als anderwärts die Bemühungen des Erzbischofs um die Aus- breitung des Marienkults nachweisen. In Glatz hatte er vor der Marienstatue des Hochaltars der Pfarrkirche als Knabe das in der Lebensbeschreibung berichtete Gesicht. Die heute in der Kirche vorhandene Statue ist wohl erst um die Mitte des 14. Jahrhunderts als gotische Kopie an die Stelle der älteren Statue getreten: ein lebensgroßes Bild aus Holz, das die Mutter stehend darstellt mit dem nackten Kinde auf dem linken Arme und dem Lilienzepter in der rechten Hand1. Von diesem Bilde ließ Ernst mehrfach Nachbildungen anfertigen; diejenige, die er für das Domstift der Augustiner-Chorherren in Glatz bestimmte, die 'Madonna mit dem Spatz’ steht heute im rechten Schiffe der Glatzer Pfarrkirche neben der Sakristei. Von dem Marienbilde auf dem Heiligen Berge bei Przibram in Böhmen sagt die Überlieferung, daß es Ernst eigenhändig nach dem Glatzer Bilde geschnitzt habe. Seinem Wunsche gemäß ist er im Mittelschiffe der Glatzer Pfarrkirche begraben. Das erste Denkmal, das aus der Werkstatt Peter Parlers stammt, aus rotem Marmor, ist heute nur noch in Trüm- mern vorhanden; es zeigt den Erzbischof in Patriarchenornat mit dem Kopf auf einem Kissen, die Füße auf den Löwen gestützt, den Bischofstab in der Linken, die Rechte segnend erhoben 2. Sein pingitur, cum capello, quo nunc cardinales rtuntur, deposito. Die gleiche Haltung zeigt Ernst im lateinischen Cantionale : Initiale A, der Erzbischof kniet unter dem thronenden Salvator; vgl. Ant. Podlaha, die Bibliothek des Metropolitankapitels [zu Pragl, 1904, S. 242, Fig. 276. Die Stifter- bilder des Johann von Neumarkt zeigen auch ihn in gleicher Haltung kniend, doch im vollen Schmuck der Pontifikalien. 1 Abbildungen der beiden Statuen bei Franz Albert, Die Glatzer Madonna des Erzbischofs Ernst von Pardubitz, Glatz 1922. Der Ge- schichtsschreiber des Marienbildes ist der Jesuit Joh. Miller, Historia beatissimae Virginis Glacensis, Glatz 1690. Unter den zahlreichen in der Grafschaft Glatz verbreiteten Marienstatuen, die dem Glatzer Marien- typ nahestchen und die Miller als Stiftungen Ernsts ansicht, sind gewiß mehrere, die auf ihn zurückgehen ; Chytil, S. 137: Wenn auch nicht alle Bildwerke, welche auf Ernst bezogen werden, von ihm herkommen, so ist doch ersichtlich, daß die Reihe der Figuren und Gemälde aller Art, welche er gestiftet hat, eine ganz bedeutende war." 2 Bernh. Patzak, Beiträge zur Entwicklungsgeschichte der mittel- alterlichen Holz- und Steinplastik in Schlesien Il: Die Madonna des
Ernst von Pardubitz als Anreger. XXXVII Im Glatzer Lande, das trotz der schweren Heimsuchungen in der Hussitenzeit seine deutsche Bildung bewahrt hat, lassen sich klarer als anderwärts die Bemühungen des Erzbischofs um die Aus- breitung des Marienkults nachweisen. In Glatz hatte er vor der Marienstatue des Hochaltars der Pfarrkirche als Knabe das in der Lebensbeschreibung berichtete Gesicht. Die heute in der Kirche vorhandene Statue ist wohl erst um die Mitte des 14. Jahrhunderts als gotische Kopie an die Stelle der älteren Statue getreten: ein lebensgroßes Bild aus Holz, das die Mutter stehend darstellt mit dem nackten Kinde auf dem linken Arme und dem Lilienzepter in der rechten Hand1. Von diesem Bilde ließ Ernst mehrfach Nachbildungen anfertigen; diejenige, die er für das Domstift der Augustiner-Chorherren in Glatz bestimmte, die 'Madonna mit dem Spatz’ steht heute im rechten Schiffe der Glatzer Pfarrkirche neben der Sakristei. Von dem Marienbilde auf dem Heiligen Berge bei Przibram in Böhmen sagt die Überlieferung, daß es Ernst eigenhändig nach dem Glatzer Bilde geschnitzt habe. Seinem Wunsche gemäß ist er im Mittelschiffe der Glatzer Pfarrkirche begraben. Das erste Denkmal, das aus der Werkstatt Peter Parlers stammt, aus rotem Marmor, ist heute nur noch in Trüm- mern vorhanden; es zeigt den Erzbischof in Patriarchenornat mit dem Kopf auf einem Kissen, die Füße auf den Löwen gestützt, den Bischofstab in der Linken, die Rechte segnend erhoben 2. Sein pingitur, cum capello, quo nunc cardinales rtuntur, deposito. Die gleiche Haltung zeigt Ernst im lateinischen Cantionale : Initiale A, der Erzbischof kniet unter dem thronenden Salvator; vgl. Ant. Podlaha, die Bibliothek des Metropolitankapitels [zu Pragl, 1904, S. 242, Fig. 276. Die Stifter- bilder des Johann von Neumarkt zeigen auch ihn in gleicher Haltung kniend, doch im vollen Schmuck der Pontifikalien. 1 Abbildungen der beiden Statuen bei Franz Albert, Die Glatzer Madonna des Erzbischofs Ernst von Pardubitz, Glatz 1922. Der Ge- schichtsschreiber des Marienbildes ist der Jesuit Joh. Miller, Historia beatissimae Virginis Glacensis, Glatz 1690. Unter den zahlreichen in der Grafschaft Glatz verbreiteten Marienstatuen, die dem Glatzer Marien- typ nahestchen und die Miller als Stiftungen Ernsts ansicht, sind gewiß mehrere, die auf ihn zurückgehen ; Chytil, S. 137: Wenn auch nicht alle Bildwerke, welche auf Ernst bezogen werden, von ihm herkommen, so ist doch ersichtlich, daß die Reihe der Figuren und Gemälde aller Art, welche er gestiftet hat, eine ganz bedeutende war." 2 Bernh. Patzak, Beiträge zur Entwicklungsgeschichte der mittel- alterlichen Holz- und Steinplastik in Schlesien Il: Die Madonna des
Strana XXXVIII
XXXVIII Einleitung. Blick war auf die Marienstatue gerichtet. Unter der Statue war bis zum Jahre 1669 eine Holztafel angebracht, auf der in goldener Schrift das Versgebet der Septem gaudia beatae Virginis stand, dessen deutsche Ubersetzung das Gebet Nr. 76 unserer Ausgabe ist 1. Zur Förderung der Marienverehrung stiftete Karl IV. mit Arnestus im Prager Dome das Kollegium der Mansionare (30. April 13442). Der Erzbischof ließ für den Chordienst ein besonderes Lectionarium mariale herstellen. Der damit Betraute war der Kartäuser Konrad von Haimburgs. In der Vorrede zu diesem umfänglichen Werke berichtet der Verfasser, wie Karl IV. in Erinnerung an eine Vision, die er im Jahre 1332 am Feste Mariae Himmelfahrt gehabt habe, als Verehrer Marias die Stellen des Praecentors und der 23 Mansionare am Prager Dome gestiftet habe, und wie ihm der König und Arnestus die Abfassung des Werkes aufgetragen haben; es sei 1350 beendet worden. Dieses große Werk scheint nur geringe Verbreitung gefunden zu haben. Es ist ein Beweis für die enge Verbindung Schlesiens mit der Prager Kultur, wenn wir im Dom zu Glogau eine vollständige Abschrift aus dem 14. Jahrhundert antreffen". Weit verbreitet war dagegen die kürzere Fassung, die Konrad von Haimburg im Jahre 1356 für Meinhard von Neuhaus anfertigte. Ein Exem- plar dieser Kurzfassung ist die illuminierte Handschrift des Prager Museums, die als das sogenannte Mariale Arnesti in der Kunst- geschichte bekannt ist, obwohl nirgends ein Hinweis darauf zu Erzbischofs Arnestus und dessen Grabmal in der Pfarrkirche zu Glatz, in: Zeitschr. f. christl. Kunst 29 (1916) S. 42. 1 Miller, S. 49. 2 Gründungsurkunde in Monumenta Vaticana res gestas Bohemiae illustrantia I Nr. 367. 3 Uber das Wenige, was von seinem Leben bekannt ist, vgl. G. M. Dreves, Conradus Gemnicensis = Analecta hymnica medii aevi Bd. III (1888) S. 6—8. Handschrift Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. I F 665, 2 Bände, Ab- schrift für das Kollegiatstift in Glogau, Pergam., 142 Jh., 282 + 284 Bl. Anf.: Marie semper virginis atque dei patris vnigenitus dominus noster. Andere Hs. Prag, Metropolitankapitel Nr. 828 (E LXVII), Papier, 251 Bl., 142 Jh. Die verkürzte Fassung stellte Konrad von Haimburg im Jahre 1356 her. Sie war, wie die Vorrede sagt, für Meinhard von Neuhaus bestimmt; dieser war der Sohn des Ulrich von Neuhaus, familiaris Caroli regis; 1349 ist der erst Zwanzigjährige, obwohl er nur die niederen Weihen hat, schon electus Tridentinus. Die Verwaltung seiner Diözese
XXXVIII Einleitung. Blick war auf die Marienstatue gerichtet. Unter der Statue war bis zum Jahre 1669 eine Holztafel angebracht, auf der in goldener Schrift das Versgebet der Septem gaudia beatae Virginis stand, dessen deutsche Ubersetzung das Gebet Nr. 76 unserer Ausgabe ist 1. Zur Förderung der Marienverehrung stiftete Karl IV. mit Arnestus im Prager Dome das Kollegium der Mansionare (30. April 13442). Der Erzbischof ließ für den Chordienst ein besonderes Lectionarium mariale herstellen. Der damit Betraute war der Kartäuser Konrad von Haimburgs. In der Vorrede zu diesem umfänglichen Werke berichtet der Verfasser, wie Karl IV. in Erinnerung an eine Vision, die er im Jahre 1332 am Feste Mariae Himmelfahrt gehabt habe, als Verehrer Marias die Stellen des Praecentors und der 23 Mansionare am Prager Dome gestiftet habe, und wie ihm der König und Arnestus die Abfassung des Werkes aufgetragen haben; es sei 1350 beendet worden. Dieses große Werk scheint nur geringe Verbreitung gefunden zu haben. Es ist ein Beweis für die enge Verbindung Schlesiens mit der Prager Kultur, wenn wir im Dom zu Glogau eine vollständige Abschrift aus dem 14. Jahrhundert antreffen". Weit verbreitet war dagegen die kürzere Fassung, die Konrad von Haimburg im Jahre 1356 für Meinhard von Neuhaus anfertigte. Ein Exem- plar dieser Kurzfassung ist die illuminierte Handschrift des Prager Museums, die als das sogenannte Mariale Arnesti in der Kunst- geschichte bekannt ist, obwohl nirgends ein Hinweis darauf zu Erzbischofs Arnestus und dessen Grabmal in der Pfarrkirche zu Glatz, in: Zeitschr. f. christl. Kunst 29 (1916) S. 42. 1 Miller, S. 49. 2 Gründungsurkunde in Monumenta Vaticana res gestas Bohemiae illustrantia I Nr. 367. 3 Uber das Wenige, was von seinem Leben bekannt ist, vgl. G. M. Dreves, Conradus Gemnicensis = Analecta hymnica medii aevi Bd. III (1888) S. 6—8. Handschrift Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. I F 665, 2 Bände, Ab- schrift für das Kollegiatstift in Glogau, Pergam., 142 Jh., 282 + 284 Bl. Anf.: Marie semper virginis atque dei patris vnigenitus dominus noster. Andere Hs. Prag, Metropolitankapitel Nr. 828 (E LXVII), Papier, 251 Bl., 142 Jh. Die verkürzte Fassung stellte Konrad von Haimburg im Jahre 1356 her. Sie war, wie die Vorrede sagt, für Meinhard von Neuhaus bestimmt; dieser war der Sohn des Ulrich von Neuhaus, familiaris Caroli regis; 1349 ist der erst Zwanzigjährige, obwohl er nur die niederen Weihen hat, schon electus Tridentinus. Die Verwaltung seiner Diözese
Strana XXXIX
Ernst von Pardubitz als Anreger. XXXIX finden ist, daß dieses Werk für Ernst illuminiert worden sei. Aber der Anteil des Erzbischofs an diesem Werke geht daraus hervor, daß mehrere Handschriften Ablässe enthalten, die dem Beter von Ernst von Pardubitz, Johann Očko von Olmütz und anderen Bischöfen erteilt worden sind. Mit diesen zu liturgischen Zwecken bestimmten beiden Werken des Mariale oder Laus Mariae des Konrad von Haimburg darf ein drittes Mariale, das ein mystisch-aszetisches Lesewerk eines unbekannten Verfassers des 14. Jahrhunderts ist, nicht verwechselt werden. Es ist unter dem Namen des Erzbischofs Arnestus auf Befehl Kaiser Ferdi- nands III. von den Prager Jesuiten 1651 neu herausgegeben worden1. Auch dieses Werk ist aus dem Prager Kulturkreise nach hat er bis 1358 nicht antreten können wegen der Wirren, die dort herrschten. Anf. der kürzeren Fassung: Ad laudem matris virginis .. ad satisfacien- dumque desiderio .. d. Meynhardi de Nova Domo, electi Tridentini .. ego frater Conradus .. ord. Carthusiensis lecciones matutinales pro singulis anni diebus .. et omelias . . sub anno incarnacionis domini 1356 in vnum studiose collegi. Handschriften der kürzeren Fassung: Prag, Museum, Bartoš Nr. 3689 [XVI D 13], 14. Jh., 170 Bl., illuminiert; Nr. 3478 [XIV E 3] v. J. 1417; illuminiert; 316 Bl., am Schluß die Ablässe: Ernst von Pardubitz: 12. (!) Dez. 1356; Olmützer Bischof Johann: 22. Juli 1357 in Wien; Gotfried (II. von Weisseneck), Bischof von Passau: 7. (!) Juni 1358. Wien. Nat.-Bibl. 4006, v. J. 1417, 106 Bl. 4°, Bl. 1r—1021; Bl. 1027—104r Ablaßbriefe von Ernst von Pardubitz: 22. Dez. 1356; Gotfr. II. von Passau: 20. Juni 1358; Georg (I. Graf von Hohenlohe), Bischof v. Passau: 8. Dez. 1405: Berthold (von Wahingen), Bischof v. Freising und Electus von Salzburg: 12. Dez. 1405. Wien, Nat.-Bibl. 4465 v. Jahre 1358. 222 Bl., mit Ablässen von Ernst v. Pardubitz: 22. Dez. 1356 u. Gotfried II. v. Passau: 20. Juni 1358. Wien, Nat.-Bibl. 4582 v. J. 1407. 152 Bl.; 4715 v. J. 1427, 377 Bl.; 4848, 15. Jh., Bl. 18r—2121 vorn un- vollständig, mit den Ablässen von Ernst und Gotfried; 4885 v. J. 1463, 236 Bl., mit den gleichen zwei Ablässen. Andere Hss. nennt Dreves, Anal. hymn. III, S. 8: Graz 257, 14. Jh.; Seitenstetten CLII, 15. Jh. 1 Handschrift I F 618 der Staats. u. Univ.-Bibl. zu Breslau. Das Werk bestcht aus drei Teilen: 1. Bl. 31 Exordium salutis nostre; 2. Bl. 213r mit dem Sondertitel: Ama Mariam; Anf. Sanctorum patrum dicta . . Ama Mariam' plus appellatur; 3. Bl. 358v Albertus Magnus, Biblia beatae Mariae virginis, gedr. in der Ausg. von Borgnet, Opera 37, 365. Schluß- schrift Bl. 4167: Explicit Mariale per venerabilem patrem dominum Symo- nem Arnoldi, abbatem canonicorum regularium monasterii Saganensis (1451—1468) . . anno domini Millesimo quadringentesimo quinquagesimo quinto, feria quarta infra octavas Epiphanie in Bewtin (Beuthen an der Oder) per fratrem Johannem Sartoris inchoatum et eodem anno emer-
Ernst von Pardubitz als Anreger. XXXIX finden ist, daß dieses Werk für Ernst illuminiert worden sei. Aber der Anteil des Erzbischofs an diesem Werke geht daraus hervor, daß mehrere Handschriften Ablässe enthalten, die dem Beter von Ernst von Pardubitz, Johann Očko von Olmütz und anderen Bischöfen erteilt worden sind. Mit diesen zu liturgischen Zwecken bestimmten beiden Werken des Mariale oder Laus Mariae des Konrad von Haimburg darf ein drittes Mariale, das ein mystisch-aszetisches Lesewerk eines unbekannten Verfassers des 14. Jahrhunderts ist, nicht verwechselt werden. Es ist unter dem Namen des Erzbischofs Arnestus auf Befehl Kaiser Ferdi- nands III. von den Prager Jesuiten 1651 neu herausgegeben worden1. Auch dieses Werk ist aus dem Prager Kulturkreise nach hat er bis 1358 nicht antreten können wegen der Wirren, die dort herrschten. Anf. der kürzeren Fassung: Ad laudem matris virginis .. ad satisfacien- dumque desiderio .. d. Meynhardi de Nova Domo, electi Tridentini .. ego frater Conradus .. ord. Carthusiensis lecciones matutinales pro singulis anni diebus .. et omelias . . sub anno incarnacionis domini 1356 in vnum studiose collegi. Handschriften der kürzeren Fassung: Prag, Museum, Bartoš Nr. 3689 [XVI D 13], 14. Jh., 170 Bl., illuminiert; Nr. 3478 [XIV E 3] v. J. 1417; illuminiert; 316 Bl., am Schluß die Ablässe: Ernst von Pardubitz: 12. (!) Dez. 1356; Olmützer Bischof Johann: 22. Juli 1357 in Wien; Gotfried (II. von Weisseneck), Bischof von Passau: 7. (!) Juni 1358. Wien. Nat.-Bibl. 4006, v. J. 1417, 106 Bl. 4°, Bl. 1r—1021; Bl. 1027—104r Ablaßbriefe von Ernst von Pardubitz: 22. Dez. 1356; Gotfr. II. von Passau: 20. Juni 1358; Georg (I. Graf von Hohenlohe), Bischof v. Passau: 8. Dez. 1405: Berthold (von Wahingen), Bischof v. Freising und Electus von Salzburg: 12. Dez. 1405. Wien, Nat.-Bibl. 4465 v. Jahre 1358. 222 Bl., mit Ablässen von Ernst v. Pardubitz: 22. Dez. 1356 u. Gotfried II. v. Passau: 20. Juni 1358. Wien, Nat.-Bibl. 4582 v. J. 1407. 152 Bl.; 4715 v. J. 1427, 377 Bl.; 4848, 15. Jh., Bl. 18r—2121 vorn un- vollständig, mit den Ablässen von Ernst und Gotfried; 4885 v. J. 1463, 236 Bl., mit den gleichen zwei Ablässen. Andere Hss. nennt Dreves, Anal. hymn. III, S. 8: Graz 257, 14. Jh.; Seitenstetten CLII, 15. Jh. 1 Handschrift I F 618 der Staats. u. Univ.-Bibl. zu Breslau. Das Werk bestcht aus drei Teilen: 1. Bl. 31 Exordium salutis nostre; 2. Bl. 213r mit dem Sondertitel: Ama Mariam; Anf. Sanctorum patrum dicta . . Ama Mariam' plus appellatur; 3. Bl. 358v Albertus Magnus, Biblia beatae Mariae virginis, gedr. in der Ausg. von Borgnet, Opera 37, 365. Schluß- schrift Bl. 4167: Explicit Mariale per venerabilem patrem dominum Symo- nem Arnoldi, abbatem canonicorum regularium monasterii Saganensis (1451—1468) . . anno domini Millesimo quadringentesimo quinquagesimo quinto, feria quarta infra octavas Epiphanie in Bewtin (Beuthen an der Oder) per fratrem Johannem Sartoris inchoatum et eodem anno emer-
Strana XL
XL Einleitung. Schlesien gekommen und hier unter Abt Simon Arnoldi im Saganer Augustinerstifte im Jahre 1455 mit anderen aus Prag übernommenen Stücken, die sich auf Maria beziehen, zu einem umfänglichen Sammelwerke zusammengeschlossen worden. Seit der Zeit des AbtesLudolf (1394—1422) sind hier die Beziehungen zu Prag bis in die Hussitenzeit hinein immer lebendig geblieben. Einrichtung der Ausgabe. o wenig wie bei der Ausgabe der umfänglichen Prosaschriften Johanns von Neumarkt konnte bei den Gebeten des Prager Kreises der Versuch gemacht werden, die Mundart der Original- fassung wiederherzustellen. Die mundartlichen Formen der Hand- schrift, die den einzelnen Stücken zugrunde gelegt worden ist, sind durchweg beibehalten worden. Es sind dabei zunächst immer die Handschriften als Grundlage gewählt worden, die die Prager oder wenigstens die böhmische Mundart aufweisen. Die alteste dieser Handschriften ist Kl; aus ihr wurden sämtliche Gebete aufgenommen. Die Handschrift Pg, die in der ersten Halfte des 15. Jahrhunderts in Prag zusammengestellt worden ist, hat bei der großen Zahl ihrer Gebete den Grundstock der Ausgabe ab- gegeben. Gebete, die-in Kl und Pg nicht vorliegen, sind aus der Handschrift Brl geboten, deren Ratiborer Herkunft die ostmittel- deutschen Züge des Oberschlesischen aufweist. Die westliche Grenze des Mitteldeutschen gegen die oberdeutsch-bairische Mundart hin stellt das Nürnbergische dar. In Nürnberg fand die Prager Über- lieferung noch lange in den Klöstern Pflege, als der Hussitensturm die böhmisch-deutsche Kultur bereits vernichtet hatte. Die Hand- schrift W ist Zeuge dieser Nürnberger Überlieferung. Jenseits der mitteldeutschen Sprachgrenze liegt bereits die bairisch über- arbeitete Handschrift Wl aus Thalbach. Die Handschriften außer- genti die sancte Lucie ibidem ipsa dei genitrice opitulante feliciter termina- tum sub preposito fratre Johanne Czencker. Abt Simon Arnoldi wird nur den Auftrag zur Abschrift gegeben und die Zusammenfügung der drei Teile veranlaßt haben. Andere Hs. des ersten Teils Prag, U.-B. 793 v. J. 1385. Druck: Mariale sive liber de praecellentibus et eximiis ss. dei genitricie Mariae . . ab Ernesto primo archiepiscopo Pragensi ante annos COLXXXIX conscriptus atque hoc demum anno piissimis Ferdi- nandi Tertii .. auspiciis in lucem editus .. Pragae .. MDCLI.
XL Einleitung. Schlesien gekommen und hier unter Abt Simon Arnoldi im Saganer Augustinerstifte im Jahre 1455 mit anderen aus Prag übernommenen Stücken, die sich auf Maria beziehen, zu einem umfänglichen Sammelwerke zusammengeschlossen worden. Seit der Zeit des AbtesLudolf (1394—1422) sind hier die Beziehungen zu Prag bis in die Hussitenzeit hinein immer lebendig geblieben. Einrichtung der Ausgabe. o wenig wie bei der Ausgabe der umfänglichen Prosaschriften Johanns von Neumarkt konnte bei den Gebeten des Prager Kreises der Versuch gemacht werden, die Mundart der Original- fassung wiederherzustellen. Die mundartlichen Formen der Hand- schrift, die den einzelnen Stücken zugrunde gelegt worden ist, sind durchweg beibehalten worden. Es sind dabei zunächst immer die Handschriften als Grundlage gewählt worden, die die Prager oder wenigstens die böhmische Mundart aufweisen. Die alteste dieser Handschriften ist Kl; aus ihr wurden sämtliche Gebete aufgenommen. Die Handschrift Pg, die in der ersten Halfte des 15. Jahrhunderts in Prag zusammengestellt worden ist, hat bei der großen Zahl ihrer Gebete den Grundstock der Ausgabe ab- gegeben. Gebete, die-in Kl und Pg nicht vorliegen, sind aus der Handschrift Brl geboten, deren Ratiborer Herkunft die ostmittel- deutschen Züge des Oberschlesischen aufweist. Die westliche Grenze des Mitteldeutschen gegen die oberdeutsch-bairische Mundart hin stellt das Nürnbergische dar. In Nürnberg fand die Prager Über- lieferung noch lange in den Klöstern Pflege, als der Hussitensturm die böhmisch-deutsche Kultur bereits vernichtet hatte. Die Hand- schrift W ist Zeuge dieser Nürnberger Überlieferung. Jenseits der mitteldeutschen Sprachgrenze liegt bereits die bairisch über- arbeitete Handschrift Wl aus Thalbach. Die Handschriften außer- genti die sancte Lucie ibidem ipsa dei genitrice opitulante feliciter termina- tum sub preposito fratre Johanne Czencker. Abt Simon Arnoldi wird nur den Auftrag zur Abschrift gegeben und die Zusammenfügung der drei Teile veranlaßt haben. Andere Hs. des ersten Teils Prag, U.-B. 793 v. J. 1385. Druck: Mariale sive liber de praecellentibus et eximiis ss. dei genitricie Mariae . . ab Ernesto primo archiepiscopo Pragensi ante annos COLXXXIX conscriptus atque hoc demum anno piissimis Ferdi- nandi Tertii .. auspiciis in lucem editus .. Pragae .. MDCLI.
Strana XLI
Einrichtung der Ausgabe. XLI halb der mitteldeutschen Sprachgruppe sind überall da als Grund- lagen einzelner Gebete herangezogen worden, wo eine geeignete mitteldeutsche Überlieferung fehlte. Die Zahl dieser bairisch oder schwäbisch gefärbten Stücke ist groß genug, um den Vorgang des Sprachausgleichs in Laut, Wort und Satz zwischen der Prager Hofsprache als Grundlage und der aufnehmenden Mundart zu veranschaulichen. Lesarten sind nur insoweit geboten worden, als sie die Text- gestalt sichern helfen oder insofern sie für die Umsetzung der Grundmundart in die Aufnahmemundart kennzeichnend sind. Es ist undurchführbar gewesen, sämtliche bekannt gewordenen Handschriften, von denen viele nur einzelne versprengte Stücke enthalten, durchzuarbeiten. Gewiß sind auch sonst noch Hand- schriften vorhanden, in denen sich einzelne Gebete unserer Text- auswahl nachweisen lassen; hier mag noch vieles der Nachforschung entgangen sein. Aber für den Uberblick über die Gesamtverbrei- tung der Prager Gebete ist das belanglos. Die folgenden Gruppen, in die die bekannt gewordenen Hand- schriften und Drucke geordnet sind, zeigen den Grad und die Art der Benutzung an. 1. Vollständig verwertet für die Textauswahl und die Les- arten sind 28 Handschriften: B B1 B2 Br Br1 Br2 Br3 Br4 Br5 Br6 Br7 Br8 Br9 Br11 Br12 Br13 Dr G H K KI KI M4 M13 Pg W WI W2. 2. Teilweise für die Herstellung der Texte und die Lesarten sind benutzt worden 9 Hss.: B3 B4 Ba Bal Drl H HI M W3. 3. Eingesehen worden sind 29 Hss., ohne daß sie für die Les- arten benutzt worden sind: B5 Br14 F F1 F2 I KlI Ko MI M2 M3 M5 M6 M7 M8 M9 MIO MII MI2 N NI N2 N3 N4 N5 N6 S S1. 4. Nicht eingesehen worden sind 4 Hss.: Lo Pgl Pg2 Pg3. Es wurden für diese Ausgabe die Bestände an deutschen Ge- beten auf ihre Prager Gebetsüberlieferung hin in den folgenden Bibliotheken vom Herausgeber bei zum Teil wiederholten Besuchen durchgeprüft: Basel, Berlin, Breslau, Freiburg, Inns- bruck, Klosterneuburg, Kolmar, München, Nürnberg, Salzburg, Wien. Hier wird nichts Wesentliches übersehen worden sein. Ergebnislos verlief die Durchsicht in: Darmstadt, St. Florian, Hohenfurth, Kremsmünster, Linz, Mainz, Melk, Ol- mütz, Paris, Raigern.
Einrichtung der Ausgabe. XLI halb der mitteldeutschen Sprachgruppe sind überall da als Grund- lagen einzelner Gebete herangezogen worden, wo eine geeignete mitteldeutsche Überlieferung fehlte. Die Zahl dieser bairisch oder schwäbisch gefärbten Stücke ist groß genug, um den Vorgang des Sprachausgleichs in Laut, Wort und Satz zwischen der Prager Hofsprache als Grundlage und der aufnehmenden Mundart zu veranschaulichen. Lesarten sind nur insoweit geboten worden, als sie die Text- gestalt sichern helfen oder insofern sie für die Umsetzung der Grundmundart in die Aufnahmemundart kennzeichnend sind. Es ist undurchführbar gewesen, sämtliche bekannt gewordenen Handschriften, von denen viele nur einzelne versprengte Stücke enthalten, durchzuarbeiten. Gewiß sind auch sonst noch Hand- schriften vorhanden, in denen sich einzelne Gebete unserer Text- auswahl nachweisen lassen; hier mag noch vieles der Nachforschung entgangen sein. Aber für den Uberblick über die Gesamtverbrei- tung der Prager Gebete ist das belanglos. Die folgenden Gruppen, in die die bekannt gewordenen Hand- schriften und Drucke geordnet sind, zeigen den Grad und die Art der Benutzung an. 1. Vollständig verwertet für die Textauswahl und die Les- arten sind 28 Handschriften: B B1 B2 Br Br1 Br2 Br3 Br4 Br5 Br6 Br7 Br8 Br9 Br11 Br12 Br13 Dr G H K KI KI M4 M13 Pg W WI W2. 2. Teilweise für die Herstellung der Texte und die Lesarten sind benutzt worden 9 Hss.: B3 B4 Ba Bal Drl H HI M W3. 3. Eingesehen worden sind 29 Hss., ohne daß sie für die Les- arten benutzt worden sind: B5 Br14 F F1 F2 I KlI Ko MI M2 M3 M5 M6 M7 M8 M9 MIO MII MI2 N NI N2 N3 N4 N5 N6 S S1. 4. Nicht eingesehen worden sind 4 Hss.: Lo Pgl Pg2 Pg3. Es wurden für diese Ausgabe die Bestände an deutschen Ge- beten auf ihre Prager Gebetsüberlieferung hin in den folgenden Bibliotheken vom Herausgeber bei zum Teil wiederholten Besuchen durchgeprüft: Basel, Berlin, Breslau, Freiburg, Inns- bruck, Klosterneuburg, Kolmar, München, Nürnberg, Salzburg, Wien. Hier wird nichts Wesentliches übersehen worden sein. Ergebnislos verlief die Durchsicht in: Darmstadt, St. Florian, Hohenfurth, Kremsmünster, Linz, Mainz, Melk, Ol- mütz, Paris, Raigern.
Strana XLII
XLII Einleitung. Bei einzelnen Handschriften konnte auf Grund der gleichen Reihenfolge ihrer Stücke eine engere Zusammengehörigkeit festgestellt und angedeutet werden. Die besonderen Verbreitungs- bedingungen gerade von Gebeten und die starke Lückenhaftigkeit ihrer Überlieferung macht im übrigen eine grundsätzliche Fest- legung des gegenseitigen Verwandtschaftsverhältnisses der Hand- schriften oder der einzelnen Stücke unmöglich. Wo die Textüber- lieferung verschiedener Handschriften im Einzelfalle nähere Ver- wandtschaft erkennen läßt, ist der Grad dieser Verwandtschaft in den Lesarten durch die Reihe, in der die Handschriftensiglen geordnet erscheinen, angedeutet, soweit die Handschriften über- haupt für die Lesarten benutzt worden sind. Ergebnisse. IT der Ausgabe der Prager Gebete wird zum ersten Male der Versuch gemacht, einen Weg zur Würdigung der Gebetsüber- lieferung am Beginn des frühneuhochdeutschen Schrifttums zu bahnen. Wir sehen, wie am Prager Hofe Kaiser Karls IV. ein von der mystischen Geisteshaltung Südwestdeutschlands kaum berührtes Gebetbuch entsteht. Dabei wird manches aus dem älteren Uber- lieferungsgute, Sprüche und im Gottesdienste längst übliche Ge- bete, übernommen. Doch ist die Hauptmasse der Stücke das Ergebnis des Versuches, lateinische Gebete großer, von jener Zeit besonders geschätzter Kirchenlehrer dem höfischen Kreise durch freie Übersetzungen zu erschließen oder eben erst aufkommende Gebetsübungen aus der Kultur Avignons, wie die Verstagzeiten der letzten Päpste, nach Prag zu übertragen. Was Johann von Neu- markt in seinen Ubersetzungen bietet, ist inhaltlich und stilistisch das Vorbild für ähnliche Versuche der Umgebung geworden. Eine solche Tätigkeit setzt aber eine entsprechende Neigung für das deutsche Privatgebet im höfischen Kreise voraus. Wir beobachten, daß auch liturgische Gebete aus dem Meßbuche und aus dem Brevier des Geistlichen in weitem Umfange für den Privatgebrauch der Laien zurechtgemacht werden. An die Stelle der Wendungen, die von der Opferhandlung des Priesters sprechen, treten hier etwa die Bitten um einen würdigen Empfang des Sakraments. Dieses Streben nach der Teilnahme an dem Gebetsleben des Priesters führt also zu einer Umformung der kirchlichen
XLII Einleitung. Bei einzelnen Handschriften konnte auf Grund der gleichen Reihenfolge ihrer Stücke eine engere Zusammengehörigkeit festgestellt und angedeutet werden. Die besonderen Verbreitungs- bedingungen gerade von Gebeten und die starke Lückenhaftigkeit ihrer Überlieferung macht im übrigen eine grundsätzliche Fest- legung des gegenseitigen Verwandtschaftsverhältnisses der Hand- schriften oder der einzelnen Stücke unmöglich. Wo die Textüber- lieferung verschiedener Handschriften im Einzelfalle nähere Ver- wandtschaft erkennen läßt, ist der Grad dieser Verwandtschaft in den Lesarten durch die Reihe, in der die Handschriftensiglen geordnet erscheinen, angedeutet, soweit die Handschriften über- haupt für die Lesarten benutzt worden sind. Ergebnisse. IT der Ausgabe der Prager Gebete wird zum ersten Male der Versuch gemacht, einen Weg zur Würdigung der Gebetsüber- lieferung am Beginn des frühneuhochdeutschen Schrifttums zu bahnen. Wir sehen, wie am Prager Hofe Kaiser Karls IV. ein von der mystischen Geisteshaltung Südwestdeutschlands kaum berührtes Gebetbuch entsteht. Dabei wird manches aus dem älteren Uber- lieferungsgute, Sprüche und im Gottesdienste längst übliche Ge- bete, übernommen. Doch ist die Hauptmasse der Stücke das Ergebnis des Versuches, lateinische Gebete großer, von jener Zeit besonders geschätzter Kirchenlehrer dem höfischen Kreise durch freie Übersetzungen zu erschließen oder eben erst aufkommende Gebetsübungen aus der Kultur Avignons, wie die Verstagzeiten der letzten Päpste, nach Prag zu übertragen. Was Johann von Neu- markt in seinen Ubersetzungen bietet, ist inhaltlich und stilistisch das Vorbild für ähnliche Versuche der Umgebung geworden. Eine solche Tätigkeit setzt aber eine entsprechende Neigung für das deutsche Privatgebet im höfischen Kreise voraus. Wir beobachten, daß auch liturgische Gebete aus dem Meßbuche und aus dem Brevier des Geistlichen in weitem Umfange für den Privatgebrauch der Laien zurechtgemacht werden. An die Stelle der Wendungen, die von der Opferhandlung des Priesters sprechen, treten hier etwa die Bitten um einen würdigen Empfang des Sakraments. Dieses Streben nach der Teilnahme an dem Gebetsleben des Priesters führt also zu einer Umformung der kirchlichen
Strana XLIII
Ergebnisse. XLIII Gebete in Laiengebete. Das ist ein deutliches Zeichen dafür, daß die Laienwelt auch im Religiösen mündig wird. Aus der Ver- breitung der Handschriften ersehen wir die Wege, auf denen diese geistige Bewegung der höfischen Welt in das Volk dringt. Die Gebete werden aus den Adelskreisen von den Frauenklöstern übernommen und von den volkstümlichen Orden auch in die ge- bildete bürgerliche Welt getragen. So wird das deutsche Privat- gebetbuch Volksliteratur'. Das Bürgertum formt an den Gebeten weiter; es entstehen Nachahmungen; mehrere Stücke werden zusammengesetzt, aus längeren Texten wird ausgewählt, es entstehen Schwellformen, der Gedankengang wird gefährdet und verwirrt. Das halbgelehrte Ubersetzungsdeutsch und die Neigung zu einer oft barock anmutenden Ausdrucksweise bei Johann von Neumarkt kommen dem Geschmack des Bürgertums entgegen. In dem neuen deutschen Gebetbuche lernt nun der Bürger in den religiösen Gedanken der großen christlichen Denker, besonders Augustins, die christlichen Grundinhalte der kirchlichen Lehre begreifen: Dreifaltigkeit, das Leiden Christi, Maria, das Abendmahl sind die Kerntatsachen der Gedankenwelt des neuen Privatgebets. Sprachlich bedeuten diese Gebete die Übernahme der Prager Hofsprache in die breiten Bürgerschichten; sie bedeuten die Angleichung der Nachbarmundarten an dieses Prager Vorbild in dem wichtigsten Lebensbezirke der Zeit, dem religiösen. Es geht nicht an, den Sprachausgleich nur von der Seite der Kanzleisprache’ her erklären zu wollen. Für die österreichisch-bairische, sogar die schwäbische, vor allem für die schlesische Kultur muß die Prager 'Gebetssprache’, das zeigte schon die Verbreitung des 'Hieronymus', als stark wirkende Ausgleichskraft, die weit über den Bereich der Kanzlei- stube hinausreicht, gewertet werden. Die Handschriften und Drucke der deutschen Gebete Fettdruck in den Nummern der Gebetstücke zeigt an, daß das ent- sprechende Gebet aus der vorliegenden Handschrift abgedruckt ist. B Berlin, Staatsbibliothek G oct 568 = Kurzes Verzeichn. der germ. Hss. der Preuß. Staatsbibl. von Herm. Degering, III
Ergebnisse. XLIII Gebete in Laiengebete. Das ist ein deutliches Zeichen dafür, daß die Laienwelt auch im Religiösen mündig wird. Aus der Ver- breitung der Handschriften ersehen wir die Wege, auf denen diese geistige Bewegung der höfischen Welt in das Volk dringt. Die Gebete werden aus den Adelskreisen von den Frauenklöstern übernommen und von den volkstümlichen Orden auch in die ge- bildete bürgerliche Welt getragen. So wird das deutsche Privat- gebetbuch Volksliteratur'. Das Bürgertum formt an den Gebeten weiter; es entstehen Nachahmungen; mehrere Stücke werden zusammengesetzt, aus längeren Texten wird ausgewählt, es entstehen Schwellformen, der Gedankengang wird gefährdet und verwirrt. Das halbgelehrte Ubersetzungsdeutsch und die Neigung zu einer oft barock anmutenden Ausdrucksweise bei Johann von Neumarkt kommen dem Geschmack des Bürgertums entgegen. In dem neuen deutschen Gebetbuche lernt nun der Bürger in den religiösen Gedanken der großen christlichen Denker, besonders Augustins, die christlichen Grundinhalte der kirchlichen Lehre begreifen: Dreifaltigkeit, das Leiden Christi, Maria, das Abendmahl sind die Kerntatsachen der Gedankenwelt des neuen Privatgebets. Sprachlich bedeuten diese Gebete die Übernahme der Prager Hofsprache in die breiten Bürgerschichten; sie bedeuten die Angleichung der Nachbarmundarten an dieses Prager Vorbild in dem wichtigsten Lebensbezirke der Zeit, dem religiösen. Es geht nicht an, den Sprachausgleich nur von der Seite der Kanzleisprache’ her erklären zu wollen. Für die österreichisch-bairische, sogar die schwäbische, vor allem für die schlesische Kultur muß die Prager 'Gebetssprache’, das zeigte schon die Verbreitung des 'Hieronymus', als stark wirkende Ausgleichskraft, die weit über den Bereich der Kanzlei- stube hinausreicht, gewertet werden. Die Handschriften und Drucke der deutschen Gebete Fettdruck in den Nummern der Gebetstücke zeigt an, daß das ent- sprechende Gebet aus der vorliegenden Handschrift abgedruckt ist. B Berlin, Staatsbibliothek G oct 568 = Kurzes Verzeichn. der germ. Hss. der Preuß. Staatsbibl. von Herm. Degering, III
Strana XLIV
XLIV Die Handschriften und Drucke der deutschen Gebete. (1933) S. 199. Pergam. 255 Bl. 121/2: 81/2 cm. Ende d. 15. Jhs. Bairisch mit mitteld. Spuren. Auf Bl. 255° die Initialen -E-R. Enthält die Stücke 10 [Bl. 1337]; 14 [Bl. 156"]; 15 [Bl. 165']; 70 [Bl. 1737]; 9,1—3 [Bl. 1937]. B1 Berlin, Staatsbibl. G q 1572 = Kurzes Verz. II (1926) S. 290. Papier. 43 Bl. 211/2: 161/2 cm. 15.1 Jh. Bairisch. Aus einer für einen Mann bestimmten Vorlage für eine Frau abgeschriebenes Gebetbuch. Enthält die Stücke 2,5—13 [Bl. 91; 21 [Bl. 11’]; 22 [Bl. 145]. B2 Berlin, Staatsbibliothek G q 418 = Kurzes Verz. II (1926) S. 76. Vgl. Beschreibende Verzeichnisse der Miniatur-Hss. der Preuß. Staatsbibl.V : Deutsche Hss. bis 1500 von Hans Wegener, 1928 S. 118. Pergam. 16 + 249 Bl., von alter Hand gezählt, von denen 14 ausgeschnitten sind; nur noch eine Miniatur erhalten; zahlreiche bunte Initialen. Um 1492, da mit dieser Zahl die Ka- lendertafel beginnt. Mit braunem gepreßtem Leder bezogener Holz- band mit Messingbeschlag; Reste von Schließen; Blattweiser. Vorn innen im Deckel ein Loch, wohl zur Aufnahme einer Reliquien- kapsel. Auf den Deckelbeschlägen und Deckelspiegeln acht farbige Wappen fränkischer Rittergeschlechter: Heßberg, Seckendorf, Schaumberg, Rieter (Nürnberg), Lichtenstein, Bastheim, Stieber, Generalpostmeister Ferd. Friedr. von Nagler. Wohl eine kirchliche Stiftung dieser Ritter. Enthält die Stücke 2, 4—13 [Bl. 487]; 17, 1 [Bl. 1717]. В3. Berlin, Staatsbibliothek G oct 577 = Kurzes Verz. III S. 215. Papier. 281 Bl. 10: 7 cm. 15. Jh. Nürnberg. Um 1500 im Be- sitze der Kordula, Ehefrau des Hans Tucher (1452—1521), ver- mählt 1480, gestorben 1538. Nonnengebetbuch. Enthält die Stücke 98,1 [Bl. 195 ]; 2, 6—13 [Bl. 2317]. В4. Berlin, Staatsbibliothek G oct 567 = Kurzes Verz. III S. 197. Papier. 234 Bl. Nach 1486. Schwäbisch. Enthält das Stück 99 [Bl. 847].
XLIV Die Handschriften und Drucke der deutschen Gebete. (1933) S. 199. Pergam. 255 Bl. 121/2: 81/2 cm. Ende d. 15. Jhs. Bairisch mit mitteld. Spuren. Auf Bl. 255° die Initialen -E-R. Enthält die Stücke 10 [Bl. 1337]; 14 [Bl. 156"]; 15 [Bl. 165']; 70 [Bl. 1737]; 9,1—3 [Bl. 1937]. B1 Berlin, Staatsbibl. G q 1572 = Kurzes Verz. II (1926) S. 290. Papier. 43 Bl. 211/2: 161/2 cm. 15.1 Jh. Bairisch. Aus einer für einen Mann bestimmten Vorlage für eine Frau abgeschriebenes Gebetbuch. Enthält die Stücke 2,5—13 [Bl. 91; 21 [Bl. 11’]; 22 [Bl. 145]. B2 Berlin, Staatsbibliothek G q 418 = Kurzes Verz. II (1926) S. 76. Vgl. Beschreibende Verzeichnisse der Miniatur-Hss. der Preuß. Staatsbibl.V : Deutsche Hss. bis 1500 von Hans Wegener, 1928 S. 118. Pergam. 16 + 249 Bl., von alter Hand gezählt, von denen 14 ausgeschnitten sind; nur noch eine Miniatur erhalten; zahlreiche bunte Initialen. Um 1492, da mit dieser Zahl die Ka- lendertafel beginnt. Mit braunem gepreßtem Leder bezogener Holz- band mit Messingbeschlag; Reste von Schließen; Blattweiser. Vorn innen im Deckel ein Loch, wohl zur Aufnahme einer Reliquien- kapsel. Auf den Deckelbeschlägen und Deckelspiegeln acht farbige Wappen fränkischer Rittergeschlechter: Heßberg, Seckendorf, Schaumberg, Rieter (Nürnberg), Lichtenstein, Bastheim, Stieber, Generalpostmeister Ferd. Friedr. von Nagler. Wohl eine kirchliche Stiftung dieser Ritter. Enthält die Stücke 2, 4—13 [Bl. 487]; 17, 1 [Bl. 1717]. В3. Berlin, Staatsbibliothek G oct 577 = Kurzes Verz. III S. 215. Papier. 281 Bl. 10: 7 cm. 15. Jh. Nürnberg. Um 1500 im Be- sitze der Kordula, Ehefrau des Hans Tucher (1452—1521), ver- mählt 1480, gestorben 1538. Nonnengebetbuch. Enthält die Stücke 98,1 [Bl. 195 ]; 2, 6—13 [Bl. 2317]. В4. Berlin, Staatsbibliothek G oct 567 = Kurzes Verz. III S. 197. Papier. 234 Bl. Nach 1486. Schwäbisch. Enthält das Stück 99 [Bl. 847].
Strana XLV
Hss.: Berlin. Basel. XLV B5. Berlin, Staatsbibliothek G oct 42 = Kurzes Verz. III S. 19. Papier. 135 Bl. 15. Jh. Elsässisch. Enthält das Stück 62 [Bl. 745]. В6. Berlin, Staatsbibliothek G oct 562 = Kurzes Verz. III S. 188. Pergam. 243 Bl. 11:8 cm. 15.2 Jh. Schlesisch. Einst den Ursulinen in Breslau gehörend. Enthält das Stück 3,1—2 [Bl. 1']. Ва. Basel, Univ.-Bibl. A X 138 = Die deutschen Hss. der Öffentl. Bibl. d. Univ. Basel von Gust. Binz. 1. Bd. (1907) S. 264. Papier, teilweise von Moder und Wurm zerstört; vorn fehlt 1 Bl., nach Bl. 260 fehlen 2 Bl. Papier. 261 erhaltene Bl. 21: 9 cm. Schwä- bisch. 3 Hände: 1. Bl. 1—126, frühestes 15. Jh.; 2. Bl. 127—225 v. J. 1436; 3. Bl. 226—261; Hd. 1 u. 3 rote Überschriften; Hd. 1 u. 2 rote Anfangsbuchstaben. Mit karminrotem Leder bezogener Holzdeckel; Spuren von je 5 Buckeln; Reste von 2 Schließen. Aus einem Baseler Kloster (Predigerkloster?). Inhalt: Bl. 1°—417 Martin von Amberg, Der Gewissen- spiegel. Der hier fehlende Anfang lautet in der Hs. Wien, Schotten- kloster Nr. 215 [53. c. 12] Bl. 707: Allhie hebt sich an ein puchlein der gewissen spiegel genant ... Daz Puechelein hat geticht vnd czu [der] deusch pracht her Mertein prediger von Amberg durch grozze pegir hern hansen von scharffen ekke vnd des Chuniges von vngarn hochster rat .. . Daz waizz man wol das ieglicher orden czue loben ist . . . Andere Hss.: Berlin, Staatsb. G q 1526 Bl. 1f—467, Papier, 14. u. 15. Jh., aus der Erfurter Kartause. — Ebenda G oct 137, 15. Jh.; G oct 631, 15. Jh. = Kurzes Verz. III S. 240. Papier. 76 Bl. Bairisch. Aus dem Katharinenkloster zu Nürnberg, also die in dem Klosterkataloge (um 1500) erwähnte Hs. B VII: Item ein púchlein, das heist der gewissenspiegel und helt in im von dem glauben, von den X gepoten, von sünden, von tugenten, von feirtag, fasttag vnd von dem heiligen sacrament. Vgl. F. Jostes, Collectanea Friburgensia IV (1895) S. XXII. — Wien, Staatsb. 2932, Papier, geschr. 1390. 51 Bl. Bl. 1°—20; ebenda 2749,
Hss.: Berlin. Basel. XLV B5. Berlin, Staatsbibliothek G oct 42 = Kurzes Verz. III S. 19. Papier. 135 Bl. 15. Jh. Elsässisch. Enthält das Stück 62 [Bl. 745]. В6. Berlin, Staatsbibliothek G oct 562 = Kurzes Verz. III S. 188. Pergam. 243 Bl. 11:8 cm. 15.2 Jh. Schlesisch. Einst den Ursulinen in Breslau gehörend. Enthält das Stück 3,1—2 [Bl. 1']. Ва. Basel, Univ.-Bibl. A X 138 = Die deutschen Hss. der Öffentl. Bibl. d. Univ. Basel von Gust. Binz. 1. Bd. (1907) S. 264. Papier, teilweise von Moder und Wurm zerstört; vorn fehlt 1 Bl., nach Bl. 260 fehlen 2 Bl. Papier. 261 erhaltene Bl. 21: 9 cm. Schwä- bisch. 3 Hände: 1. Bl. 1—126, frühestes 15. Jh.; 2. Bl. 127—225 v. J. 1436; 3. Bl. 226—261; Hd. 1 u. 3 rote Überschriften; Hd. 1 u. 2 rote Anfangsbuchstaben. Mit karminrotem Leder bezogener Holzdeckel; Spuren von je 5 Buckeln; Reste von 2 Schließen. Aus einem Baseler Kloster (Predigerkloster?). Inhalt: Bl. 1°—417 Martin von Amberg, Der Gewissen- spiegel. Der hier fehlende Anfang lautet in der Hs. Wien, Schotten- kloster Nr. 215 [53. c. 12] Bl. 707: Allhie hebt sich an ein puchlein der gewissen spiegel genant ... Daz Puechelein hat geticht vnd czu [der] deusch pracht her Mertein prediger von Amberg durch grozze pegir hern hansen von scharffen ekke vnd des Chuniges von vngarn hochster rat .. . Daz waizz man wol das ieglicher orden czue loben ist . . . Andere Hss.: Berlin, Staatsb. G q 1526 Bl. 1f—467, Papier, 14. u. 15. Jh., aus der Erfurter Kartause. — Ebenda G oct 137, 15. Jh.; G oct 631, 15. Jh. = Kurzes Verz. III S. 240. Papier. 76 Bl. Bairisch. Aus dem Katharinenkloster zu Nürnberg, also die in dem Klosterkataloge (um 1500) erwähnte Hs. B VII: Item ein púchlein, das heist der gewissenspiegel und helt in im von dem glauben, von den X gepoten, von sünden, von tugenten, von feirtag, fasttag vnd von dem heiligen sacrament. Vgl. F. Jostes, Collectanea Friburgensia IV (1895) S. XXII. — Wien, Staatsb. 2932, Papier, geschr. 1390. 51 Bl. Bl. 1°—20; ebenda 2749,
Strana XLVI
XLVI Die Handschriften und Drucke der deutschen Gebete. 15. Jh., 82 Bl. — Wien, Schottenkloster Nr. 301 [54. d. 8], Papier, 15. Jh. 251 Bl., Bl. 196'—2117. — Heidelberg, Pal. germ. 439 Bl. 1°—117 = Karl Bartsch, Die altd. Hss. der Univ.-Bibl. in Heidelberg Nr. 241 ; hier ist an die Stelle des Hans von Scharfen- eck getreten: der durchlewchtigisten furstynn frawen Elysabeth pfallnczgrafinn bey Rein vnd herczoginn in beirn. — Prag, Univ.- Bibl. 2033 [XI. c. 9]. 15. Jh. 224 Bl., Bl. 89r—1287. — Lambach, Stiftsbibl., Papierhandschr. Nr. 194. 15. Jh. Anf.: Das puchlein dewsch hat gemacht her prediger von amwerg durch grosser die- müttiger gepett willen der (!) woll geporen grozzen vnd herrn hanssen von scharffeneck vnd des durchleichtigisten herrn herrn ludweig chunig von vngern, dalmacie hochster rat. Da König Ludwig I. im Jahre 1383 starb, muß der Traktat vor diesem Jahre ent- standen sein; vgl. Pius Schneider in: Anz. f. Kunde d. dt. Vorzeit XV (1868) Sp. 326. — Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. IV Q 156b, Bl. 24, 15.2 Jh., wohl in Nürnberg geschrieben. — München Cgm 1113, Bl. 115—125, 15. Jh. — Die in Wien ge- schriebene Hs. München Clm 3764, Bl. 35—40, enthält von einem Martin von Amberg einen Modus predicandi. Der Verfasser wird hier als hereticorum inquisitor bezeichnet, ist also der Inquisitor, der mit dem Coelestiner Petrus Zwicker aus Oybin zusammen 1391 in Erfurt wirkt; vgl. Herm. Haupt, Waldensertum und Inquisition im südöstl. Deutschland seit der Mitte des 14. Jhs., in: Deutsche Zeitschrift f. Geschichtswissenschaft Bd. 3 (1890) 337ff., S. 346 Anm. 1. Es ist möglich, daß dieser Martin derselbe ist, der den Gewissenspiegel verfaßt hat, obwohl dieser Traktat dafür keinen Anhalt bietet; mit der Bekämpfung waldensischer Lehren hat er nichts zu tun. Der Gewissenspiegel ist in Sprache und Stil von dem Hieronymus des Johann von Neumarkt durch- aus abhängig; man braucht nur auf die Verwendung der für den Hieronymus kennzeichnenden Ausdrücke: auff die rede das. Esz sey den das, wer aber die sach das, gleicher weis wie, anderweit, newr, die Vorliebe für die Adjektiva und Adverbien auf -leichen hinzuweisen. Die Baseler Handschrift schiebt in ihren Text Bl. 15°—17 wörtlich aus dem Hieronymus die Kap. LXVIII bis LXX des Cyrillusbriefes ein (= Schriften Johanns v. Neu- markt II S. 424—428, 18). Das Schlußwort an den Herrn Hans von Scharffeneck ist zusammengesetzt aus dem Widmungsbriefe Johanns an die Markgrafin Elisabeth von Mähren (= Schriften II
XLVI Die Handschriften und Drucke der deutschen Gebete. 15. Jh., 82 Bl. — Wien, Schottenkloster Nr. 301 [54. d. 8], Papier, 15. Jh. 251 Bl., Bl. 196'—2117. — Heidelberg, Pal. germ. 439 Bl. 1°—117 = Karl Bartsch, Die altd. Hss. der Univ.-Bibl. in Heidelberg Nr. 241 ; hier ist an die Stelle des Hans von Scharfen- eck getreten: der durchlewchtigisten furstynn frawen Elysabeth pfallnczgrafinn bey Rein vnd herczoginn in beirn. — Prag, Univ.- Bibl. 2033 [XI. c. 9]. 15. Jh. 224 Bl., Bl. 89r—1287. — Lambach, Stiftsbibl., Papierhandschr. Nr. 194. 15. Jh. Anf.: Das puchlein dewsch hat gemacht her prediger von amwerg durch grosser die- müttiger gepett willen der (!) woll geporen grozzen vnd herrn hanssen von scharffeneck vnd des durchleichtigisten herrn herrn ludweig chunig von vngern, dalmacie hochster rat. Da König Ludwig I. im Jahre 1383 starb, muß der Traktat vor diesem Jahre ent- standen sein; vgl. Pius Schneider in: Anz. f. Kunde d. dt. Vorzeit XV (1868) Sp. 326. — Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. IV Q 156b, Bl. 24, 15.2 Jh., wohl in Nürnberg geschrieben. — München Cgm 1113, Bl. 115—125, 15. Jh. — Die in Wien ge- schriebene Hs. München Clm 3764, Bl. 35—40, enthält von einem Martin von Amberg einen Modus predicandi. Der Verfasser wird hier als hereticorum inquisitor bezeichnet, ist also der Inquisitor, der mit dem Coelestiner Petrus Zwicker aus Oybin zusammen 1391 in Erfurt wirkt; vgl. Herm. Haupt, Waldensertum und Inquisition im südöstl. Deutschland seit der Mitte des 14. Jhs., in: Deutsche Zeitschrift f. Geschichtswissenschaft Bd. 3 (1890) 337ff., S. 346 Anm. 1. Es ist möglich, daß dieser Martin derselbe ist, der den Gewissenspiegel verfaßt hat, obwohl dieser Traktat dafür keinen Anhalt bietet; mit der Bekämpfung waldensischer Lehren hat er nichts zu tun. Der Gewissenspiegel ist in Sprache und Stil von dem Hieronymus des Johann von Neumarkt durch- aus abhängig; man braucht nur auf die Verwendung der für den Hieronymus kennzeichnenden Ausdrücke: auff die rede das. Esz sey den das, wer aber die sach das, gleicher weis wie, anderweit, newr, die Vorliebe für die Adjektiva und Adverbien auf -leichen hinzuweisen. Die Baseler Handschrift schiebt in ihren Text Bl. 15°—17 wörtlich aus dem Hieronymus die Kap. LXVIII bis LXX des Cyrillusbriefes ein (= Schriften Johanns v. Neu- markt II S. 424—428, 18). Das Schlußwort an den Herrn Hans von Scharffeneck ist zusammengesetzt aus dem Widmungsbriefe Johanns an die Markgrafin Elisabeth von Mähren (= Schriften II
Strana XLVII
Hs.: Basel. XLVII S. 9, 6—8; S. 7, 19—8, 6) sowie aus Johanns Schlußschrift (= Schriften II S. 513,12—514, 7). Wenn wir somit in der Baseler Handschrift hinter diesem Traktate Bl. 46—126 die Ge- bete Johanns von Neumarkt und seines Prager Kreises finden, so müssen wir annehmen, daß diese Gebete von Martin von Am- berg aus einer sehr frühen Sammlung dieser Gebete selbst über- nommen hat. Somit gewinnt die Baseler Handschrift einen für die Echtheitsfragen und die Uberlieferungsgeschichte gleich hohen Wert. Der Mundart Johanns entspricht sie jedoch nicht mehr, da die schwäbische Mundart überall durchgeführt ist. Zwischen den Gewissenspiegel und die Prager Gebete schiebt die Baseler Handschrift ein südwestdeutsches Gebet: Bl. 425 Herre ich bin sin nit wirdig sunder gar notdurftig das du ingangist vnder das techelin miner selen ... Ende Bl. 457 vnd das wirt geschehen in dem angesihte diner heiligen vnd ewigen gotheit zu der vns für Du der do richsznest vnd lebst on end ewiklich. Amen. Am Schluß der Prager Gebete Bl. 126° steht von der 1. Hand noch ein Ablaß- gebet südwestdeutscher Herkunft: Von dem gebett das her nach geschriben stat hat man drù hundert tag applas vnd ein karren als oft man es spricht. Ich dank vnd lob dich herre inu xpe das du mensch worden bist. Als oft man disz hernach geschriben gebett .. . Ende Bl. 1267 Das ist der erste rüff. O eingebornes kint tröste din einige müter... wie sint ir s0 gar versigen. Aue Maria. Nu helff vne got zû dem ewigen lebë. Es folgt von 2. Hand Bl. 127 Marquard von Lindau, Buch der zehn Gebote, Ende Bl. 225): Amen 1436; von 3. Hand Bl. 226r ein Traktat von der Heiligkeit des Namen Gottes und vom Fluchen: Disz ist die vorred dis nachgeschribnen büchlis. [Djisz uolk ist on rät ... Ende Bl. 261) end gieng in ein orden. Die Hs. enthält die folgenden Stücke: 9,1—13 [Bl. 465]; 10 [Bl. 567]; 18 [Bl. 585]; 19 [Bl. 607]; 20 [Bl. 637]; 21 [Bl. 657]; 22 [Bl. 687]; 3, 1—2 [Bl. 71.]; 13 [Bl. 827]; 14 [Bl. 84]; 15 [Bl. 867]; 29 [Bl. 885]; 48 [Bl. 907]; 27 [Bl. 925]; 32 [Bl. 94.]; 30 [Bl. 957]; 47 [Bl. 987]; 25 [Bl. 100"]; 26 [Bl. 1007]; 16 [Bl. 101']; 103 [Bl. 103']; 39 [Bl. 1055]; 23 [Bl. 1087]; 4,1—4 [Bl. 109"]; 54 [Bl. 1137]; 63 [Bl. 1147]; 1, 6—13 [Bl. 1147]; 2, 6—13 [Bl. 1187]; 112 [Bl. 122.]; 98,1 [Bl. 1235].
Hs.: Basel. XLVII S. 9, 6—8; S. 7, 19—8, 6) sowie aus Johanns Schlußschrift (= Schriften II S. 513,12—514, 7). Wenn wir somit in der Baseler Handschrift hinter diesem Traktate Bl. 46—126 die Ge- bete Johanns von Neumarkt und seines Prager Kreises finden, so müssen wir annehmen, daß diese Gebete von Martin von Am- berg aus einer sehr frühen Sammlung dieser Gebete selbst über- nommen hat. Somit gewinnt die Baseler Handschrift einen für die Echtheitsfragen und die Uberlieferungsgeschichte gleich hohen Wert. Der Mundart Johanns entspricht sie jedoch nicht mehr, da die schwäbische Mundart überall durchgeführt ist. Zwischen den Gewissenspiegel und die Prager Gebete schiebt die Baseler Handschrift ein südwestdeutsches Gebet: Bl. 425 Herre ich bin sin nit wirdig sunder gar notdurftig das du ingangist vnder das techelin miner selen ... Ende Bl. 457 vnd das wirt geschehen in dem angesihte diner heiligen vnd ewigen gotheit zu der vns für Du der do richsznest vnd lebst on end ewiklich. Amen. Am Schluß der Prager Gebete Bl. 126° steht von der 1. Hand noch ein Ablaß- gebet südwestdeutscher Herkunft: Von dem gebett das her nach geschriben stat hat man drù hundert tag applas vnd ein karren als oft man es spricht. Ich dank vnd lob dich herre inu xpe das du mensch worden bist. Als oft man disz hernach geschriben gebett .. . Ende Bl. 1267 Das ist der erste rüff. O eingebornes kint tröste din einige müter... wie sint ir s0 gar versigen. Aue Maria. Nu helff vne got zû dem ewigen lebë. Es folgt von 2. Hand Bl. 127 Marquard von Lindau, Buch der zehn Gebote, Ende Bl. 225): Amen 1436; von 3. Hand Bl. 226r ein Traktat von der Heiligkeit des Namen Gottes und vom Fluchen: Disz ist die vorred dis nachgeschribnen büchlis. [Djisz uolk ist on rät ... Ende Bl. 261) end gieng in ein orden. Die Hs. enthält die folgenden Stücke: 9,1—13 [Bl. 465]; 10 [Bl. 567]; 18 [Bl. 585]; 19 [Bl. 607]; 20 [Bl. 637]; 21 [Bl. 657]; 22 [Bl. 687]; 3, 1—2 [Bl. 71.]; 13 [Bl. 827]; 14 [Bl. 84]; 15 [Bl. 867]; 29 [Bl. 885]; 48 [Bl. 907]; 27 [Bl. 925]; 32 [Bl. 94.]; 30 [Bl. 957]; 47 [Bl. 987]; 25 [Bl. 100"]; 26 [Bl. 1007]; 16 [Bl. 101']; 103 [Bl. 103']; 39 [Bl. 1055]; 23 [Bl. 1087]; 4,1—4 [Bl. 109"]; 54 [Bl. 1137]; 63 [Bl. 1147]; 1, 6—13 [Bl. 1147]; 2, 6—13 [Bl. 1187]; 112 [Bl. 122.]; 98,1 [Bl. 1235].
Strana XLVIII
XLVIII Die Handschriften und Drucke der deutschen Gebete. Bal. Basel, Univ.-Bibl. B XI 11. Beschreibung in dem hand- schriftl. Kataloge v. G. Binz u. K. Roth. Pergam. 158 Bl. 12: 81/2 cm. 15.1 Jh. Einspaltig. Rote Uberschriften; einige größere rote und blaue Anfangsbuchstaben. Fast durchweg stark abgegriffen und beschmutzt. 8 verschiedene Hände: 1. Bl. 1'—87; 2. Bl. 9r—487; 3. Bl. 49°—567; 4. Bl. 57°—1045; 5. Bl. 1047—1117; 6. Bl. 1117—1137; 7. Bl. 114'—122°; 8. Bl. 122"—158r. Mit weißem Leder bezogener Holzband; eine Schließe; Spur von Buckeln. Aus der Baseler Kartause. Alte Signatur E XVI. Enthält die Stücke: 29 [Bl. 517]; 31 [Bl. 725]; 48 [Bl. 75']; 32 [Bl. 79"]; 30 [Bl. 825]; 59 [Bl. 87.]; 10 [Bl. 1007]; 11 [Bl. 107.]; 75 [Bl. 1107]. Br. Breslau, Stadtbibliothek R 411 [alter Standort: S. IV. 3a. 5.]. Papier. 122 Bl. 11:71/2 cm. Bl. 122°: Et sic est finis sub anno domini M'CCCC 6. Schlesisch. Mit rotem Leder bezogener Holz- band; Reste von Beschlag; Messingschließe. Gebetbuch. Auf der Innenseite des Vorderdeckels Besitzvermerk: Heinrich Han poss. A. 1670. Enthält die Stücke: 10 [Bl. 4’]; 9,1—3 [Bl. 8°]; 18 [Bl. 35.]; 20 [Bl. 45"]; 21 [Bl. 51']; 98, 1 [Bl. 607]; 19 [Bl. 71']; 29 [Bl. 77.]; 23 [Bl. 111']; 24 [Bl. 1137]. Br1. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. 109. Papier. 125 Bl. 151/2: 101/2 cm. Um 1425—1428. Schlesisch. Am Schluß fehlt 1 Bl.; von Bl. 67 nur ein Stück vorhanden. Rot rubriziert; rote Anfangsbuchstaben. Mit rotem glattem Leder bezogener Holz- band; Schutznägel; Rücken erneuert. Gehört zusammen mit 10 23; 10 47; 10 49; geschrieben von dem Ratiborer Stadt- notar Nicolaus. In I0 49 auf dem hinteren Pergam.-Schutzbl. Besitzvermerk des 15.1 Jhs.: Iste libellus est de monasterio Ruden. valde edificativus, qui, si ad alienas manus pervenerit, dei ompni- potentis cura iterum deferri debet ad predictum monasterium in Ruda ... Bl. 1 die Ubersetzung der Soliloquien Buch der Lieb- kosung' Johanns v. Neumarkt; vgl. Schriften' I (Vom Ma. z. Reformation VI 1) S. 6, Sigle B, und S. 210.
XLVIII Die Handschriften und Drucke der deutschen Gebete. Bal. Basel, Univ.-Bibl. B XI 11. Beschreibung in dem hand- schriftl. Kataloge v. G. Binz u. K. Roth. Pergam. 158 Bl. 12: 81/2 cm. 15.1 Jh. Einspaltig. Rote Uberschriften; einige größere rote und blaue Anfangsbuchstaben. Fast durchweg stark abgegriffen und beschmutzt. 8 verschiedene Hände: 1. Bl. 1'—87; 2. Bl. 9r—487; 3. Bl. 49°—567; 4. Bl. 57°—1045; 5. Bl. 1047—1117; 6. Bl. 1117—1137; 7. Bl. 114'—122°; 8. Bl. 122"—158r. Mit weißem Leder bezogener Holzband; eine Schließe; Spur von Buckeln. Aus der Baseler Kartause. Alte Signatur E XVI. Enthält die Stücke: 29 [Bl. 517]; 31 [Bl. 725]; 48 [Bl. 75']; 32 [Bl. 79"]; 30 [Bl. 825]; 59 [Bl. 87.]; 10 [Bl. 1007]; 11 [Bl. 107.]; 75 [Bl. 1107]. Br. Breslau, Stadtbibliothek R 411 [alter Standort: S. IV. 3a. 5.]. Papier. 122 Bl. 11:71/2 cm. Bl. 122°: Et sic est finis sub anno domini M'CCCC 6. Schlesisch. Mit rotem Leder bezogener Holz- band; Reste von Beschlag; Messingschließe. Gebetbuch. Auf der Innenseite des Vorderdeckels Besitzvermerk: Heinrich Han poss. A. 1670. Enthält die Stücke: 10 [Bl. 4’]; 9,1—3 [Bl. 8°]; 18 [Bl. 35.]; 20 [Bl. 45"]; 21 [Bl. 51']; 98, 1 [Bl. 607]; 19 [Bl. 71']; 29 [Bl. 77.]; 23 [Bl. 111']; 24 [Bl. 1137]. Br1. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. 109. Papier. 125 Bl. 151/2: 101/2 cm. Um 1425—1428. Schlesisch. Am Schluß fehlt 1 Bl.; von Bl. 67 nur ein Stück vorhanden. Rot rubriziert; rote Anfangsbuchstaben. Mit rotem glattem Leder bezogener Holz- band; Schutznägel; Rücken erneuert. Gehört zusammen mit 10 23; 10 47; 10 49; geschrieben von dem Ratiborer Stadt- notar Nicolaus. In I0 49 auf dem hinteren Pergam.-Schutzbl. Besitzvermerk des 15.1 Jhs.: Iste libellus est de monasterio Ruden. valde edificativus, qui, si ad alienas manus pervenerit, dei ompni- potentis cura iterum deferri debet ad predictum monasterium in Ruda ... Bl. 1 die Ubersetzung der Soliloquien Buch der Lieb- kosung' Johanns v. Neumarkt; vgl. Schriften' I (Vom Ma. z. Reformation VI 1) S. 6, Sigle B, und S. 210.
Strana XLIX
Hss.: Breslau. XLIX Enthält die Stücke: 13 [Bl. 60‘]; 14 [Bl. 61’]; 15 [Bl. 637]; 29 [Bl. 645]; 30 [Bl. 677]; 9,1—13 [Bl. 677]; 10 [Bl. 761]; 3,2 [Bl. 777]; 18 [Bl. 785]; 19 [Bl. 81']; 20 [Bl. 827]; 21 [Bl. 857]; 22 [Bl. 877]; 31 [Bl. 895]; 3, 1 [Bl. 90.]; 103 [Bl. 985]; 39 [Bl. 987]; 32 [Bl. 1007]; 47 [Bl. 101']; 16 [Bl. 1027]; 48 [Bl. 1047]; 27 [Bl. 106"]; 25 [Bl. 1077]; 26 [Bl. 1085]; 4,1—4 [Bl. 1087]; 112 [Bl. 1097]; 54 [Bl. 110.]; 63 [Bl. 1107]; 1,7—13 [Bl. 1107]; 2, 6—13 [Bl. 114.]; 75 [Bl. 116']; 17 [Bl. 118.]; 70 [Bl. 1197]; 99 [Bl. 121']; 108 [Bl. 121']; 46 [Bl. 122.]; 101 [Bl. 1227]; 104 [Bl. 1237]; 45 [Bl. 1237]; 111 [Bl. 1237]; 110 [Bl. 1257]; 73 [Bl. 1257]; 74 [Bl. 1255]. Br2. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. IV Q 156b. Papier. 80 Bl. 211/2: 141/2 cm. Bl. 1—7 geschr. in den Jahren 1507—1532 von Caspar Regeler; Bl. 8—80 von einer Hand des 15.2 Jhs. Dieser Teil rot rubriziert, rote Anfangsbuchstaben und Uberschriften, wohl in Nürnberg geschrieben; enthält Bl. 24'—787 von neuer Hand den Gewissenspiegel des Martin von Amberg; vgl. Ba. Als Schreiber nennt sich Bl. 797: Et ego Vlrichus vom büch de Lindaw in partibus superioribus iacens in lacu. Enthält die Stücke: 3,1—2 [Bl. 87]; 18 [Bl. 167]; 19 [Bl. 19f]. Br3. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. ID 37. Pergam. 148 Bl. 121/2: 91/2 cm. 15.2 Jh. Fränkisch-bairisch (Ansbach). Rot rubri- ziert; rote Überschriften und Anfangsbuchstaben; 18 blattgroße Miniaturbilder von der Passion bis zur Himmelfahrt Christi. Deutsche Passion mit angehängten Gebeten. Bl. 124. Dis ist die ordenunge der pruderschaft des würdigen gestijftes zu Onoltz- pach Sancti Gumperti... (Bl. 1255) Laurentz Egenn vnd sein hausfraw kunigundis sein gehörig in dyse pruderschaft. Die Handschrift gehörte früher den Breslauer Dominikanern zu St. Adalbert. Enthält die Stücke: 13 [Bl. 987]; 98, 1 [Bl. 1087]; 99 [Bl. 133"]. Br4. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. I F 773. Papier. II + 229 von alter Hand gezählte Bl. 29: 211/2 cm. Geschrieben 1409. Schle- sisch. Gehörte früher der Corpus-Christi-Kirche in Breslau. Enthält die Stücke: 13 [Bl. 165va]; 99 [Bl. 165va]. Burdach, Mittelalt. u. Roform. VI Joh. v. Noum. 4. IV
Hss.: Breslau. XLIX Enthält die Stücke: 13 [Bl. 60‘]; 14 [Bl. 61’]; 15 [Bl. 637]; 29 [Bl. 645]; 30 [Bl. 677]; 9,1—13 [Bl. 677]; 10 [Bl. 761]; 3,2 [Bl. 777]; 18 [Bl. 785]; 19 [Bl. 81']; 20 [Bl. 827]; 21 [Bl. 857]; 22 [Bl. 877]; 31 [Bl. 895]; 3, 1 [Bl. 90.]; 103 [Bl. 985]; 39 [Bl. 987]; 32 [Bl. 1007]; 47 [Bl. 101']; 16 [Bl. 1027]; 48 [Bl. 1047]; 27 [Bl. 106"]; 25 [Bl. 1077]; 26 [Bl. 1085]; 4,1—4 [Bl. 1087]; 112 [Bl. 1097]; 54 [Bl. 110.]; 63 [Bl. 1107]; 1,7—13 [Bl. 1107]; 2, 6—13 [Bl. 114.]; 75 [Bl. 116']; 17 [Bl. 118.]; 70 [Bl. 1197]; 99 [Bl. 121']; 108 [Bl. 121']; 46 [Bl. 122.]; 101 [Bl. 1227]; 104 [Bl. 1237]; 45 [Bl. 1237]; 111 [Bl. 1237]; 110 [Bl. 1257]; 73 [Bl. 1257]; 74 [Bl. 1255]. Br2. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. IV Q 156b. Papier. 80 Bl. 211/2: 141/2 cm. Bl. 1—7 geschr. in den Jahren 1507—1532 von Caspar Regeler; Bl. 8—80 von einer Hand des 15.2 Jhs. Dieser Teil rot rubriziert, rote Anfangsbuchstaben und Uberschriften, wohl in Nürnberg geschrieben; enthält Bl. 24'—787 von neuer Hand den Gewissenspiegel des Martin von Amberg; vgl. Ba. Als Schreiber nennt sich Bl. 797: Et ego Vlrichus vom büch de Lindaw in partibus superioribus iacens in lacu. Enthält die Stücke: 3,1—2 [Bl. 87]; 18 [Bl. 167]; 19 [Bl. 19f]. Br3. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. ID 37. Pergam. 148 Bl. 121/2: 91/2 cm. 15.2 Jh. Fränkisch-bairisch (Ansbach). Rot rubri- ziert; rote Überschriften und Anfangsbuchstaben; 18 blattgroße Miniaturbilder von der Passion bis zur Himmelfahrt Christi. Deutsche Passion mit angehängten Gebeten. Bl. 124. Dis ist die ordenunge der pruderschaft des würdigen gestijftes zu Onoltz- pach Sancti Gumperti... (Bl. 1255) Laurentz Egenn vnd sein hausfraw kunigundis sein gehörig in dyse pruderschaft. Die Handschrift gehörte früher den Breslauer Dominikanern zu St. Adalbert. Enthält die Stücke: 13 [Bl. 987]; 98, 1 [Bl. 1087]; 99 [Bl. 133"]. Br4. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. I F 773. Papier. II + 229 von alter Hand gezählte Bl. 29: 211/2 cm. Geschrieben 1409. Schle- sisch. Gehörte früher der Corpus-Christi-Kirche in Breslau. Enthält die Stücke: 13 [Bl. 165va]; 99 [Bl. 165va]. Burdach, Mittelalt. u. Roform. VI Joh. v. Noum. 4. IV
Strana L
L Die Handschriften und Drucke der deutschen Gebete. Br5. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. ID 8. Papier. 299 Bl. 101/2 : 71/2 cm. 15.2 Jh. Schlesisch. Teilweise durch Wurmfraß beschädigt. Rot rubriziert. Rote Uberschriften u. Anfangsbuch- staben. Mit braunem, gestempeltem Leder bezogener Holzband; Rest einer Schließe; Rücken erneuert. Gebetbuch einer Frau Anna. Herkunft unbekannt. Enthält die Stücke: 46 [Bl. 208f]; 13 [Bl. 230"]; 14 [Bl. 236"]; 17,1 [Bl. 247.]; 70 [Bl. 2947]; 71 [Bl. 285°]. Br6. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. ID7. Papier. 236 Bl. 10:71/2 cm. Ende d. 15. Jhs. Schlesisch. Rot rubriziert. Rote Überschriften. Rote u. blaue Anfangsbuchstaben, zum Teil mit Schnörkeln in der Gegenfarbe; einige bunte Initialen mit Blatt- u. Blüten-Rankenwerk. Neuband. Gebetbuch. Auf der Innen- seite des Rückdeckels: Hunc librum emit anno 1639 die 3. mensis Januarij F. Petrus praed. ordin., qui parochus in maiori Schagram (?) et maiori Stein [Groß-Stein bei Oppeln], a iuvene quodam nomine Christophorus Dorner sutore quatuor Bohemicis grossis, qui acceperat illum a quodam milite. Enthält die Stücke: 96 [Bl. 2f]; 43 [Bl. 1257]; 23 [Bl. 127.]; 87 [Bl. 128.]; 88 [Bl. 1295]; 24 [Bl. 130.]; 91 [Bl. 131.]; 92 [Bl. 1337]; 98, 1 [Bl. 1361]; 46 [Bl. 1445]; 109 [Bl. 1467]; 63 [Bl. 148.]; 4, 1—4 [Bl. 149]; 54 [Bl. 1467]; 75 [Bl. 1527]; 1,7—14 [Bl. 158"]; 2, 6—13 [Bl. 1695]. Br7. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. ID 34s. Pergam. 140 Bl. 101/2: 71/2 cm. 15.2 Jh., nach 1495. Schlesisch. Rot rubriziert. Rote Überschriften; rote u. blaue Anfangsbuchstaben, zum Teil mit Schnörkeln in der Gegenfarbe. Pappband. Erworben 1878; eine Vorbesitzerin nennt sich Bl. 1, 537 u. 547: Josepha Catha- rina von Maltitz 1729; von ihrer Hand Bl. 267 u. 27': A Monsur Joseph de Britzwitz. Enthält das Stück 1,7—14 [Bl. 787]. Br8. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. 10 32. Papier. 130 gezählte Bl. 151/2: 101/2 cm. Geschrieben 1478. Schlesisch. Gepreßter
L Die Handschriften und Drucke der deutschen Gebete. Br5. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. ID 8. Papier. 299 Bl. 101/2 : 71/2 cm. 15.2 Jh. Schlesisch. Teilweise durch Wurmfraß beschädigt. Rot rubriziert. Rote Uberschriften u. Anfangsbuch- staben. Mit braunem, gestempeltem Leder bezogener Holzband; Rest einer Schließe; Rücken erneuert. Gebetbuch einer Frau Anna. Herkunft unbekannt. Enthält die Stücke: 46 [Bl. 208f]; 13 [Bl. 230"]; 14 [Bl. 236"]; 17,1 [Bl. 247.]; 70 [Bl. 2947]; 71 [Bl. 285°]. Br6. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. ID7. Papier. 236 Bl. 10:71/2 cm. Ende d. 15. Jhs. Schlesisch. Rot rubriziert. Rote Überschriften. Rote u. blaue Anfangsbuchstaben, zum Teil mit Schnörkeln in der Gegenfarbe; einige bunte Initialen mit Blatt- u. Blüten-Rankenwerk. Neuband. Gebetbuch. Auf der Innen- seite des Rückdeckels: Hunc librum emit anno 1639 die 3. mensis Januarij F. Petrus praed. ordin., qui parochus in maiori Schagram (?) et maiori Stein [Groß-Stein bei Oppeln], a iuvene quodam nomine Christophorus Dorner sutore quatuor Bohemicis grossis, qui acceperat illum a quodam milite. Enthält die Stücke: 96 [Bl. 2f]; 43 [Bl. 1257]; 23 [Bl. 127.]; 87 [Bl. 128.]; 88 [Bl. 1295]; 24 [Bl. 130.]; 91 [Bl. 131.]; 92 [Bl. 1337]; 98, 1 [Bl. 1361]; 46 [Bl. 1445]; 109 [Bl. 1467]; 63 [Bl. 148.]; 4, 1—4 [Bl. 149]; 54 [Bl. 1467]; 75 [Bl. 1527]; 1,7—14 [Bl. 158"]; 2, 6—13 [Bl. 1695]. Br7. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. ID 34s. Pergam. 140 Bl. 101/2: 71/2 cm. 15.2 Jh., nach 1495. Schlesisch. Rot rubriziert. Rote Überschriften; rote u. blaue Anfangsbuchstaben, zum Teil mit Schnörkeln in der Gegenfarbe. Pappband. Erworben 1878; eine Vorbesitzerin nennt sich Bl. 1, 537 u. 547: Josepha Catha- rina von Maltitz 1729; von ihrer Hand Bl. 267 u. 27': A Monsur Joseph de Britzwitz. Enthält das Stück 1,7—14 [Bl. 787]. Br8. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. 10 32. Papier. 130 gezählte Bl. 151/2: 101/2 cm. Geschrieben 1478. Schlesisch. Gepreßter
Strana LI
Hss.: Breslau. LI Lederband. Bl. 1°—68r Deutsche Passion: Extendit manum . . . Her rackte off dy hant; teilweise gedruckt bei Rückert-Pietsch, Entwurf einer systemat. Darstellung d. schles. Mundart im Mittel- alter, 1878, S. 59—63. Von Bl. 69r an Gebetbuch. Bl. 997 Hand- wechsel: Geiler v. Kaisersberg, Leiden Christi, gepredigt zu Augsburg 1500; Ende Bl. 1307: Finiti sunt isti gradus in die Jo- hannis Baptiste. Anno etc. 1532. Herkunft unbekannt. Enthält die Stücke: 23 [Bl. 69"]; 4, 4 [Bl. 69"]; 39 [Bl. 69.]; 98,1 [Bl. 925]. Br9. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. 1031. Pergam. 37 Bl. 15: 11 cm. 15.1 Jh. Schlesisch. Rot rubriziert. Rote Anfangs- buchstaben. Mit glattem, gelblichem Leder bezogener Holzband. Spuren von Schließen und Beschlag. Auf dem Rücken Reste einer roten Signatur: R 2D IV 32 (?). Deutsches Gebetbuch aus der Bibliothek der Klarissen zu Breslau. Enthält die Stücke: 113 [Bl. 1’]; 123 [Bl. 27]; 17,1 [Bl. 67]; 71 [Bl. 195]; 114 [Bl. 247]. Br1o. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. 10 28. Papier. 305 Bl. 15: 101/2 cm. 16.1 Jh. Schlesisch. Rot rubriziert. Rote Über- schriften u. Anfangsbuchstaben. Stellenweise vom Moder und Wurmfraß zerstört. Neuband. Gebetbuch einer Frau. Stammt aus dem Karmeliterkloster zu Groß-Strenz in Schlesien; Bl. 1: Carmel. Strenzensis 1771. Die zur Deckelbeklebung verwendeten Briefentwürfe weisen aber auf die Elisabethkirche zu Breslau um 1511 als Herkunftsort hin. Enthält die Stücke : 98, 1 [Bl. 81’]; 103 [Bl. 250"]; 99 [Bl. 268"]. Br11. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. ID 36. Pergam. 158 Bl. 11:91/2 cm. 15.2 Jh. Schlesisch. Rot rubriziert. Rote Über- schriften; rote u. blaue Anfangsbuchstaben. Neuband. Gebet- buch. Herkunft unbekannt. Enthält nur Stück 98,1 [Bl. 1037].
Hss.: Breslau. LI Lederband. Bl. 1°—68r Deutsche Passion: Extendit manum . . . Her rackte off dy hant; teilweise gedruckt bei Rückert-Pietsch, Entwurf einer systemat. Darstellung d. schles. Mundart im Mittel- alter, 1878, S. 59—63. Von Bl. 69r an Gebetbuch. Bl. 997 Hand- wechsel: Geiler v. Kaisersberg, Leiden Christi, gepredigt zu Augsburg 1500; Ende Bl. 1307: Finiti sunt isti gradus in die Jo- hannis Baptiste. Anno etc. 1532. Herkunft unbekannt. Enthält die Stücke: 23 [Bl. 69"]; 4, 4 [Bl. 69"]; 39 [Bl. 69.]; 98,1 [Bl. 925]. Br9. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. 1031. Pergam. 37 Bl. 15: 11 cm. 15.1 Jh. Schlesisch. Rot rubriziert. Rote Anfangs- buchstaben. Mit glattem, gelblichem Leder bezogener Holzband. Spuren von Schließen und Beschlag. Auf dem Rücken Reste einer roten Signatur: R 2D IV 32 (?). Deutsches Gebetbuch aus der Bibliothek der Klarissen zu Breslau. Enthält die Stücke: 113 [Bl. 1’]; 123 [Bl. 27]; 17,1 [Bl. 67]; 71 [Bl. 195]; 114 [Bl. 247]. Br1o. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. 10 28. Papier. 305 Bl. 15: 101/2 cm. 16.1 Jh. Schlesisch. Rot rubriziert. Rote Über- schriften u. Anfangsbuchstaben. Stellenweise vom Moder und Wurmfraß zerstört. Neuband. Gebetbuch einer Frau. Stammt aus dem Karmeliterkloster zu Groß-Strenz in Schlesien; Bl. 1: Carmel. Strenzensis 1771. Die zur Deckelbeklebung verwendeten Briefentwürfe weisen aber auf die Elisabethkirche zu Breslau um 1511 als Herkunftsort hin. Enthält die Stücke : 98, 1 [Bl. 81’]; 103 [Bl. 250"]; 99 [Bl. 268"]. Br11. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. ID 36. Pergam. 158 Bl. 11:91/2 cm. 15.2 Jh. Schlesisch. Rot rubriziert. Rote Über- schriften; rote u. blaue Anfangsbuchstaben. Neuband. Gebet- buch. Herkunft unbekannt. Enthält nur Stück 98,1 [Bl. 1037].
Strana LII
LII Die Handschriften und Drucke der deutschen Gebete. Br12. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. I Q 466. Papier. 151 er- haltene Bl. 211/2: 141/2 cm. 1417—1421 geschrieben. Rot rubri- ziert. Rot durchgestrichene Uberschriften, rote Anfangsbuch- staben. Mit hellem Leder bezogener Holzband. Sammelhand- schrift des schlesischen Franziskaners Nicolaus von Kosel. Vgl. über ihn: K. Burdach, Zur Kenntnis altdeutscher Hand- schriften und zur Geschichte altdeutscher Literatur und Kunst, in: Centralblatt für Bibliothekswesen, 8. Jahrg. 1891 [= Vom Mittelalter zur Reformation. Erstes Heft, 1893, S. 110]; J. Klapper, Kirchliches Leben in Oberschlesien vor 500 Jahren, in: Aus Oberschlesiens Vergangenheit u. Gegenwart, Heft 2 (1922) S. 3—20 mit Literaturnachweisen. Die Handschrift ist bis Bl. 91 in Olmütz geschrieben. Nachweisliche Stätten des Wirkens des Nicolaus sind: Caslau in Böhmen, Oberglogau, Olmütz, Krakau, Oppeln, Jägerndorf. Die Handschrift enthalt die Stücke: 115 [Bl. 22"]; 117 [Bl. 27]; 116 [Bl. 347]; 118 [Bl. 39.]; 119 [Bl. 391]; 120 [Bl. 39f]; 121 [Bl. 40"]; 122 [Bl. 85"]; 123 [Bl. 885]; 124 [Bl. 89.]; 125 [Bl. 897]; 126 [Bl. 937]; 127 [Bl. 937]; 128 [Bl. 94.]; 53,1 [Bl. 945]; 129 [Bl. 947]. Br13. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. 10 103. Pergam. 109 Bl. 15: 101/2 cm. 14.2 Jh. Ostmitteldeutsch (Schlesisch?). Rot rubriziert. Rote Überschriften u. Anfangsbuchstaben. Mit glattem, gelblichem Leder bezogener Holzband. Spur einer Schließe. Seidenfäden als Blattweiser. Lateinisches Gebetbuch mit deutschen Stücken. Aus der Bibliothek des Jungfrauenstiftes in Liegnitz; dort im 15. Jh. gebunden, wie die gegen den Vorderdeckel ge- klebten Briefblättchen des 15.1 Jhs. erweisen. Daraus entnommen nur: 123 [Bl. 22 ]. Br14. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. ID 34. Pergam. 64 Bl. 121/2 : 81/2 cm. 15.1 Jh. Schlesisch. Gebetbuch unbekannter Her- kunft, in dem die Tagzeiten vom Mitleiden Marias aufgelöst und zwischen andere Gebete eingeschoben sind: 2, 5 [Bl. 20']; 2, 6 [Bl. 245]; 2, 8 [Bl. 277]; 2, 9 [Bl. 307]; 2, 11 [Bl. 337]; 2, 11 [Bl. 41']; 2, 12 [Bl. 457]; 2, 13 [Bl. 467].
LII Die Handschriften und Drucke der deutschen Gebete. Br12. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. I Q 466. Papier. 151 er- haltene Bl. 211/2: 141/2 cm. 1417—1421 geschrieben. Rot rubri- ziert. Rot durchgestrichene Uberschriften, rote Anfangsbuch- staben. Mit hellem Leder bezogener Holzband. Sammelhand- schrift des schlesischen Franziskaners Nicolaus von Kosel. Vgl. über ihn: K. Burdach, Zur Kenntnis altdeutscher Hand- schriften und zur Geschichte altdeutscher Literatur und Kunst, in: Centralblatt für Bibliothekswesen, 8. Jahrg. 1891 [= Vom Mittelalter zur Reformation. Erstes Heft, 1893, S. 110]; J. Klapper, Kirchliches Leben in Oberschlesien vor 500 Jahren, in: Aus Oberschlesiens Vergangenheit u. Gegenwart, Heft 2 (1922) S. 3—20 mit Literaturnachweisen. Die Handschrift ist bis Bl. 91 in Olmütz geschrieben. Nachweisliche Stätten des Wirkens des Nicolaus sind: Caslau in Böhmen, Oberglogau, Olmütz, Krakau, Oppeln, Jägerndorf. Die Handschrift enthalt die Stücke: 115 [Bl. 22"]; 117 [Bl. 27]; 116 [Bl. 347]; 118 [Bl. 39.]; 119 [Bl. 391]; 120 [Bl. 39f]; 121 [Bl. 40"]; 122 [Bl. 85"]; 123 [Bl. 885]; 124 [Bl. 89.]; 125 [Bl. 897]; 126 [Bl. 937]; 127 [Bl. 937]; 128 [Bl. 94.]; 53,1 [Bl. 945]; 129 [Bl. 947]. Br13. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. 10 103. Pergam. 109 Bl. 15: 101/2 cm. 14.2 Jh. Ostmitteldeutsch (Schlesisch?). Rot rubriziert. Rote Überschriften u. Anfangsbuchstaben. Mit glattem, gelblichem Leder bezogener Holzband. Spur einer Schließe. Seidenfäden als Blattweiser. Lateinisches Gebetbuch mit deutschen Stücken. Aus der Bibliothek des Jungfrauenstiftes in Liegnitz; dort im 15. Jh. gebunden, wie die gegen den Vorderdeckel ge- klebten Briefblättchen des 15.1 Jhs. erweisen. Daraus entnommen nur: 123 [Bl. 22 ]. Br14. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. ID 34. Pergam. 64 Bl. 121/2 : 81/2 cm. 15.1 Jh. Schlesisch. Gebetbuch unbekannter Her- kunft, in dem die Tagzeiten vom Mitleiden Marias aufgelöst und zwischen andere Gebete eingeschoben sind: 2, 5 [Bl. 20']; 2, 6 [Bl. 245]; 2, 8 [Bl. 277]; 2, 9 [Bl. 307]; 2, 11 [Bl. 337]; 2, 11 [Bl. 41']; 2, 12 [Bl. 457]; 2, 13 [Bl. 467].
Strana LIII
Drucke. Hss.: Freiburg i. Br.-St. Gallen. LIII Dr. Druck nach 1500; doch bei Hain, Repert. 10007: Augsburg, Hans Schönsperger; Lagen A—P8; Oktav: Von dem leiden vnsers herrë. Passion (mit Holzschnitten), in die als Schluß- betrachtung die Tagzeiten vom Leiden Christi und vom Mit- leiden Marias angehängt sind: Lage O Rückseite bis Lage PGV. Enthält die Stücke: 1, 6—14; 2,4—13. Drl. Auserlesene Andächtige Catholische Gebett. München, Adam Berg, 1604. Enthält die Stücke : 103 [Bl. 44"]; 66 in Überarbeitung [Bl. 106"]; 98,1 [Bl. 112°]; 46 [Bl. 236"]. F. Freiburg i. Br., Univ.-Bibl. Nr. 45. Pergam. 100 Bl. 15.2 Jh. Schwäbisch. Gebetbuch mit Miniaturen für ein Frauenkloster. Enthält nur Stück 1,7—14 [Bl. 385]. F1. Freiburg i. Br., Univ.-Bibl. Nr. 213. Pergam. 203 Bl. Format 16°. Nach Bl. 203 v. J. 1504. Bairisch. Mit Miniaturen. Schwarzer jüngerer Lederband. Auf Bl. 120° ein Gebet zu Hie- ronymus: O Sáliger vnd hoher lerer Iheronime. die hailige ge- schrifft ... Das Initialbild zeigt Hieronymus in roter Kardinals- tracht mit Hut, dem auf den Hinterfüßen aufgerichteten Löwen die rechte Tatze mit der rechten Hand haltend. Enthält nur Stück 2,6—13 [Bl. 41']. F2. Freiburg i. Br., Univ.-Bibl. Nr. 214. Pergam. 399 Bl. Format 16°. Geschrieben 1479. Bairisch-österreichisch. Gebetbuch für eine Nonne. Auf der Innenseite des Vorderdeckels: Disz Buchlein hab ich Schwester anna rosina Hörnungin 1637 von Schwester agatha Denzlin bekommen .. Enthält nur Stück 2, 6—13 [Bl. 355r]. G. St. Gallen, Stiftsbibl. Nr. 985 = Verz. d. Hss. d. Stifts- bibl. v. St. Gallen [hg. v. Gust. Scherrer] 1875, S. 372. Papier. 513 von einer Hand des 17. Jhs. gezählte Seiten. 271/2: 20 cm.
Drucke. Hss.: Freiburg i. Br.-St. Gallen. LIII Dr. Druck nach 1500; doch bei Hain, Repert. 10007: Augsburg, Hans Schönsperger; Lagen A—P8; Oktav: Von dem leiden vnsers herrë. Passion (mit Holzschnitten), in die als Schluß- betrachtung die Tagzeiten vom Leiden Christi und vom Mit- leiden Marias angehängt sind: Lage O Rückseite bis Lage PGV. Enthält die Stücke: 1, 6—14; 2,4—13. Drl. Auserlesene Andächtige Catholische Gebett. München, Adam Berg, 1604. Enthält die Stücke : 103 [Bl. 44"]; 66 in Überarbeitung [Bl. 106"]; 98,1 [Bl. 112°]; 46 [Bl. 236"]. F. Freiburg i. Br., Univ.-Bibl. Nr. 45. Pergam. 100 Bl. 15.2 Jh. Schwäbisch. Gebetbuch mit Miniaturen für ein Frauenkloster. Enthält nur Stück 1,7—14 [Bl. 385]. F1. Freiburg i. Br., Univ.-Bibl. Nr. 213. Pergam. 203 Bl. Format 16°. Nach Bl. 203 v. J. 1504. Bairisch. Mit Miniaturen. Schwarzer jüngerer Lederband. Auf Bl. 120° ein Gebet zu Hie- ronymus: O Sáliger vnd hoher lerer Iheronime. die hailige ge- schrifft ... Das Initialbild zeigt Hieronymus in roter Kardinals- tracht mit Hut, dem auf den Hinterfüßen aufgerichteten Löwen die rechte Tatze mit der rechten Hand haltend. Enthält nur Stück 2,6—13 [Bl. 41']. F2. Freiburg i. Br., Univ.-Bibl. Nr. 214. Pergam. 399 Bl. Format 16°. Geschrieben 1479. Bairisch-österreichisch. Gebetbuch für eine Nonne. Auf der Innenseite des Vorderdeckels: Disz Buchlein hab ich Schwester anna rosina Hörnungin 1637 von Schwester agatha Denzlin bekommen .. Enthält nur Stück 2, 6—13 [Bl. 355r]. G. St. Gallen, Stiftsbibl. Nr. 985 = Verz. d. Hss. d. Stifts- bibl. v. St. Gallen [hg. v. Gust. Scherrer] 1875, S. 372. Papier. 513 von einer Hand des 17. Jhs. gezählte Seiten. 271/2: 20 cm.
Strana LIV
LIV Die Handschriften und Drucke der deutschen Gebete. Nach S. 85 ist der erste Teil der Hs. v. J. 1467. Schwäbisch. Zweispaltig. Rot rubriziert. Rote Überschriften und Anfangs- buchstaben. Mit einfach ornamentiertem rotem Leder bezogener Holzband mit zwei Messingschließen. Seite 7 unten von einer Hand des 16. Jhs.: Den Clarisserin zu freyburg jn breijssgau geherig; Seite 7: Liber S. Galli Emptus 1699. Inhalt: S. 1—6 leer; S. 7 Rex aswerus. Rex celestis. Nota do der küng aswerus regniert Was einer vnder jm mit namen Amma ... mit geistlicher Auslegung; S. 8 Amen dico vobis ille recepit mer- cedem suam . . . Vier Zeilen lateinische Predigt; S. 9 Disz büch heist das büch von der kunst des sterbenden menschen. (I)n dem namen der heilign vnd vnzer'teiltn triualtikeit...; S. 36 Wiltu alli búcher erkennen ... Morallehre; S. 36 ABsolon fili mi quis michi det ... Dem diene’ lag siner liebsten kinder eins an dē tod ... Auc- toritates über den Tod; S. 40 (Handwechsel) Von den vier letzten Dingen: Das erst uö den letstë ist der liblich tod ... S. 85 Schluß- schrift: 1467 und einige moralische Sprüche: Bisz dich allein So belipt din hertz rein ...; S. 81 (Handwechsel) In quantum potero de nomine quolibet, in quo ponatur genere . .. Grammatische Verse und eine Federzeichnung: Einhorn; S. 88 leer; S. 89 (Hand- wechsel). Lateinische Predigt über die Geburt Christi: (E)cce ewangelizo vobis .. .; S. 103 Uber die sieben Todsünden: Superbia Hochfart . . .; S. 107 Federzeichnung: Petrus und Johannes Evangelista; S. 108—111 leer; S. 112 (Handwechsel). Johann von Neumarkt, Hieronymus (vgl. die Ausgabe: V. Mittelalt. zur Ref. VI 2, S. IX Sigle Gl). Daran schließen sich S. 359b—380b die deutschen Gebete; S. 381 Moralität: Dialog über das geist- liche und gottlose Leben: Wie söllend wir unser leben ane vachen. Dz wir gott vnserm herren mögend nachen ... mit kolorierten Feder- zeichnungen, 740 V.; S. 416 Moralität: Alle dis welt were sorgen frij datend allein recht dis drij. Der buman der bin ich genant dem grosse arbeit ist bekant ... Die beiden anderen sind Papst und Ritter; 172 V.; Ende S. 419 Ir müssend alle jn sin gewalt Er si starck jung oder alt Ir vallend alle jn sin hende Gott der welt kumber wende; S. 420—507 Deutsche Übersetzung der Historia trium regum des Johannes von Hildesheim († 1375); vgl. Hain, Repert. 9395—9403; S. 508—512 sind leer; S. 513 Federzeich- nungen: Ritter, Jungfrau, Einhorn, Eber. S. 112 bis Ende sind mit selbständiger Kustodenzählung versehen (a—p), von der-
LIV Die Handschriften und Drucke der deutschen Gebete. Nach S. 85 ist der erste Teil der Hs. v. J. 1467. Schwäbisch. Zweispaltig. Rot rubriziert. Rote Überschriften und Anfangs- buchstaben. Mit einfach ornamentiertem rotem Leder bezogener Holzband mit zwei Messingschließen. Seite 7 unten von einer Hand des 16. Jhs.: Den Clarisserin zu freyburg jn breijssgau geherig; Seite 7: Liber S. Galli Emptus 1699. Inhalt: S. 1—6 leer; S. 7 Rex aswerus. Rex celestis. Nota do der küng aswerus regniert Was einer vnder jm mit namen Amma ... mit geistlicher Auslegung; S. 8 Amen dico vobis ille recepit mer- cedem suam . . . Vier Zeilen lateinische Predigt; S. 9 Disz büch heist das büch von der kunst des sterbenden menschen. (I)n dem namen der heilign vnd vnzer'teiltn triualtikeit...; S. 36 Wiltu alli búcher erkennen ... Morallehre; S. 36 ABsolon fili mi quis michi det ... Dem diene’ lag siner liebsten kinder eins an dē tod ... Auc- toritates über den Tod; S. 40 (Handwechsel) Von den vier letzten Dingen: Das erst uö den letstë ist der liblich tod ... S. 85 Schluß- schrift: 1467 und einige moralische Sprüche: Bisz dich allein So belipt din hertz rein ...; S. 81 (Handwechsel) In quantum potero de nomine quolibet, in quo ponatur genere . .. Grammatische Verse und eine Federzeichnung: Einhorn; S. 88 leer; S. 89 (Hand- wechsel). Lateinische Predigt über die Geburt Christi: (E)cce ewangelizo vobis .. .; S. 103 Uber die sieben Todsünden: Superbia Hochfart . . .; S. 107 Federzeichnung: Petrus und Johannes Evangelista; S. 108—111 leer; S. 112 (Handwechsel). Johann von Neumarkt, Hieronymus (vgl. die Ausgabe: V. Mittelalt. zur Ref. VI 2, S. IX Sigle Gl). Daran schließen sich S. 359b—380b die deutschen Gebete; S. 381 Moralität: Dialog über das geist- liche und gottlose Leben: Wie söllend wir unser leben ane vachen. Dz wir gott vnserm herren mögend nachen ... mit kolorierten Feder- zeichnungen, 740 V.; S. 416 Moralität: Alle dis welt were sorgen frij datend allein recht dis drij. Der buman der bin ich genant dem grosse arbeit ist bekant ... Die beiden anderen sind Papst und Ritter; 172 V.; Ende S. 419 Ir müssend alle jn sin gewalt Er si starck jung oder alt Ir vallend alle jn sin hende Gott der welt kumber wende; S. 420—507 Deutsche Übersetzung der Historia trium regum des Johannes von Hildesheim († 1375); vgl. Hain, Repert. 9395—9403; S. 508—512 sind leer; S. 513 Federzeich- nungen: Ritter, Jungfrau, Einhorn, Eber. S. 112 bis Ende sind mit selbständiger Kustodenzählung versehen (a—p), von der-
Strana LV
Hss.: St. Gallen. Heidelberg. LV selben Hand geschrieben; sie bildeten einst eine selbständige Hand- schrift, die im 15.1 Jh. entstanden ist. Ihr Wasserzeichen: Ochsen- kopf mit Stab, dessen Ende zwei sich kreuzende Linien zeigt, in zwei Größen von 5 oder 7 em Höhe, unterscheidet sich von den Wasserzeichen der jüngeren Teile der Handschrift (Traube oder p), ist aber auch den leeren Vorsatzblättern (S. 1—6) gemeinsam, die den 5 cm hohen Ochsenkopf mit Stab zeigen; also ist anzunehmen, daß die ältere Handschrift (S. 112 bis Ende) auch im Freiburger Kloster auf dem dort üblichen Papier geschrieben worden ist. Die Handschrift enthält die folgenden Stücke: 23 [S. 359b]; 4,1—4 [S. 360b]; 75 [S. 362b]; 63 [S. 367']; 1,6—14 [S. 368a]; 2, 6—13 [S. 374b]; 24 [S. 379 ]; 112 [S. 379b]. Sie weist also eine mit Ba stark verwandte Überlieferungsordnung auf. H. Heidelberg, Cod. Pal. germ. 205 = K. Bartsch, Die alt- deutschen Hss. in der Univ.-Bibl. in Heidelberg, 1887, S. 47, Nr. 114. Pergam. 133 Bl. 231/2: 17 cm. 14.2 Jh. Schwäbisch. Rot rubriziert. Rote Überschriften. Rote u. blaue Anfangsbuch- staben. Bunte Initialen mit Rankenwerk (Blumen, Schmetter- linge, Vögel) auf Bl. 3° u. 16°. Mit rotgelbem gepreßtem Leder bezogener Holzband mit Messingbeschlägen und zwei Messing- schließen; in Goldpressung Bild Ott-Heinrichs mit Wappen und Jahreszahl 1557. Auf der Außenseite des Vorderdeckels die alten Bezeichnungen C 102 und 1314. Bl. I von jüngerer Hand Inno- cencius der achtend babet des Namens. Lieber Sun Vnsern bábst- lichen segen ... Ablaßbrief; Ende Bl. 25 Am vier vnd zwaintzigsten tag Julij Im MCCCCLXXXX vnsers babstumbs In dem sechten Jare; Bl. 3°—157 Gebete; Bl. 157 Betrachtungen des gôtlichen Augustini... Herre mein got gib meinem herczen .. . 40 Kap.; Ende Bl. 1327 Das end der betrachtung des sâligen Augustini Bischoffs zů Hyppen. Enthält die Stücke : 13 [Bl. 3’]; 14 [Bl. 5°]; 55 [Bl. 8r]; 99 [Bl. 9.]; 54 [Bl. 107]; 68 [Bl. 11]; 63 [Bl. 127]; 30 [Bl. 135]; 69 [Bl. 147]. Eine Abschrift dieser Gebete liegt vor in Pal. germ. 436 = Bartsch S. 137 Nr. 239: Nr. 13 [Bl. 465]; 14 [Bl. 47.]; 55 [Bl. 495]; 99 [Bl. 497]; 54 [Bl. 50.]; 68 [Bl. 51']; 63 [Bl. 51']; 30 [Bl. 52"]; 69 [Bl. 53r]. Diese Abschrift ist im 16. Jahrhundert geschrieben worden und enthält auch die Betrachtungen Augustins von Bl. 537 an.
Hss.: St. Gallen. Heidelberg. LV selben Hand geschrieben; sie bildeten einst eine selbständige Hand- schrift, die im 15.1 Jh. entstanden ist. Ihr Wasserzeichen: Ochsen- kopf mit Stab, dessen Ende zwei sich kreuzende Linien zeigt, in zwei Größen von 5 oder 7 em Höhe, unterscheidet sich von den Wasserzeichen der jüngeren Teile der Handschrift (Traube oder p), ist aber auch den leeren Vorsatzblättern (S. 1—6) gemeinsam, die den 5 cm hohen Ochsenkopf mit Stab zeigen; also ist anzunehmen, daß die ältere Handschrift (S. 112 bis Ende) auch im Freiburger Kloster auf dem dort üblichen Papier geschrieben worden ist. Die Handschrift enthält die folgenden Stücke: 23 [S. 359b]; 4,1—4 [S. 360b]; 75 [S. 362b]; 63 [S. 367']; 1,6—14 [S. 368a]; 2, 6—13 [S. 374b]; 24 [S. 379 ]; 112 [S. 379b]. Sie weist also eine mit Ba stark verwandte Überlieferungsordnung auf. H. Heidelberg, Cod. Pal. germ. 205 = K. Bartsch, Die alt- deutschen Hss. in der Univ.-Bibl. in Heidelberg, 1887, S. 47, Nr. 114. Pergam. 133 Bl. 231/2: 17 cm. 14.2 Jh. Schwäbisch. Rot rubriziert. Rote Überschriften. Rote u. blaue Anfangsbuch- staben. Bunte Initialen mit Rankenwerk (Blumen, Schmetter- linge, Vögel) auf Bl. 3° u. 16°. Mit rotgelbem gepreßtem Leder bezogener Holzband mit Messingbeschlägen und zwei Messing- schließen; in Goldpressung Bild Ott-Heinrichs mit Wappen und Jahreszahl 1557. Auf der Außenseite des Vorderdeckels die alten Bezeichnungen C 102 und 1314. Bl. I von jüngerer Hand Inno- cencius der achtend babet des Namens. Lieber Sun Vnsern bábst- lichen segen ... Ablaßbrief; Ende Bl. 25 Am vier vnd zwaintzigsten tag Julij Im MCCCCLXXXX vnsers babstumbs In dem sechten Jare; Bl. 3°—157 Gebete; Bl. 157 Betrachtungen des gôtlichen Augustini... Herre mein got gib meinem herczen .. . 40 Kap.; Ende Bl. 1327 Das end der betrachtung des sâligen Augustini Bischoffs zů Hyppen. Enthält die Stücke : 13 [Bl. 3’]; 14 [Bl. 5°]; 55 [Bl. 8r]; 99 [Bl. 9.]; 54 [Bl. 107]; 68 [Bl. 11]; 63 [Bl. 127]; 30 [Bl. 135]; 69 [Bl. 147]. Eine Abschrift dieser Gebete liegt vor in Pal. germ. 436 = Bartsch S. 137 Nr. 239: Nr. 13 [Bl. 465]; 14 [Bl. 47.]; 55 [Bl. 495]; 99 [Bl. 497]; 54 [Bl. 50.]; 68 [Bl. 51']; 63 [Bl. 51']; 30 [Bl. 52"]; 69 [Bl. 53r]. Diese Abschrift ist im 16. Jahrhundert geschrieben worden und enthält auch die Betrachtungen Augustins von Bl. 537 an.
Strana LVI
LVI Die Handschriften und Drucke der deutschen Gebete. H1. Heidelberg, Pal. germ. 639 = Bartsch Nr. 296. Papier. 156 Bl. 15: 10 cm. Geschrieben 1462. Schwäbisch. Rot rubriziert. Rote Uberschriften und Anfangsbuchstaben. Bl. 1 ausgebessert; letzte Lagen moderfleckig; schlecht erhalten. Bl. 1 mit alter Signatur c. 75, sowie von einer Hand des 16. Jhs.: 545. Mit hellem glattem Leder bezogener Pappband mit goldener Signatur 639. Gebetbuch für eine Frau; der Schreiber nennt sich Bl. 107° (auch Bl. 217, 35° und 1335): Das büch hat geschriben lienhart vischer mit seiner hand got behut jm sein hend In gottes namen amen 1462 Jar. Von Bl. 108 an ein zweiter auch von Vischer geschriebener Teil; unter Federproben: Das biechlin ist des Gretlin fischerslin. Enthält die Stücke: 75 [Bl. 47]; 47 [Bl. 9·]; 99 [Bl. 117]; 14 [Bl. 431]; 55 umgearbeitet [Bl. 485]. I. Innsbruck, Univ.-Bibl. Nr. 730. Format 8°; nach 1494 ge- schrieben [vgl. Bl. 165 ]. Bairisch. Rote Seitenumrahmung. Rote Uberschriften und Anfangsbuchstaben. Gepreßter Lederband mit Köpfen, neben denen sich K R wiederholt. Spuren von zwei Schließen und Messingecken. Auf der Innenseite des Vorderdeckels: Das buech gehört In dasz Gottshaus Thalbach. 1727. Auf dem Rückdeckel auf das Kloster bezügliche Einträge vom Jahre 1585; auf dem Vorderdeckel: Das büch gehördt den schwöstern in talbach. Gebete von Bernhard, Hugo, Franziskus, zwei Rosenkranz- andachten, Ablaßgebete u. a. Enthält die Stücke: 14 [Bl. 258r]; 15 [Bl. 261"]; 29 [Bl. 2637]; 99 [Bl. 2755]. K. Karlsruhe, Cod. Perg. Germ. XL = Deutsche Hss. d. Groß- herzogl. Badischen Hof- u. Landesbibl. v. Th. Längin, 1894. S. 10. Pergam. II + 139 Bl., Bl. 137—139 leer. 10:8 cm. Ende d. 15. Jhs. Bairisch. Rot rubriziert. Rote Überschriften. Goldene rote, blaue und bunte Initialen mit Rankenwerk. Roter Samtband mit Messing-Eckbeschlag u. -Schließen; Vorderdeckel (violett) erneuert. Bl. 1°—27 leer ; Bl. 3r Messe des Bischofs Ulrich I. (aus Wien, 1396—18. V. 1417) von Brixen; Bl. 36° die Früchte der Messe; Bl. 39—136 Gebete vom Leben und Leiden Christi, Abend-
LVI Die Handschriften und Drucke der deutschen Gebete. H1. Heidelberg, Pal. germ. 639 = Bartsch Nr. 296. Papier. 156 Bl. 15: 10 cm. Geschrieben 1462. Schwäbisch. Rot rubriziert. Rote Uberschriften und Anfangsbuchstaben. Bl. 1 ausgebessert; letzte Lagen moderfleckig; schlecht erhalten. Bl. 1 mit alter Signatur c. 75, sowie von einer Hand des 16. Jhs.: 545. Mit hellem glattem Leder bezogener Pappband mit goldener Signatur 639. Gebetbuch für eine Frau; der Schreiber nennt sich Bl. 107° (auch Bl. 217, 35° und 1335): Das büch hat geschriben lienhart vischer mit seiner hand got behut jm sein hend In gottes namen amen 1462 Jar. Von Bl. 108 an ein zweiter auch von Vischer geschriebener Teil; unter Federproben: Das biechlin ist des Gretlin fischerslin. Enthält die Stücke: 75 [Bl. 47]; 47 [Bl. 9·]; 99 [Bl. 117]; 14 [Bl. 431]; 55 umgearbeitet [Bl. 485]. I. Innsbruck, Univ.-Bibl. Nr. 730. Format 8°; nach 1494 ge- schrieben [vgl. Bl. 165 ]. Bairisch. Rote Seitenumrahmung. Rote Uberschriften und Anfangsbuchstaben. Gepreßter Lederband mit Köpfen, neben denen sich K R wiederholt. Spuren von zwei Schließen und Messingecken. Auf der Innenseite des Vorderdeckels: Das buech gehört In dasz Gottshaus Thalbach. 1727. Auf dem Rückdeckel auf das Kloster bezügliche Einträge vom Jahre 1585; auf dem Vorderdeckel: Das büch gehördt den schwöstern in talbach. Gebete von Bernhard, Hugo, Franziskus, zwei Rosenkranz- andachten, Ablaßgebete u. a. Enthält die Stücke: 14 [Bl. 258r]; 15 [Bl. 261"]; 29 [Bl. 2637]; 99 [Bl. 2755]. K. Karlsruhe, Cod. Perg. Germ. XL = Deutsche Hss. d. Groß- herzogl. Badischen Hof- u. Landesbibl. v. Th. Längin, 1894. S. 10. Pergam. II + 139 Bl., Bl. 137—139 leer. 10:8 cm. Ende d. 15. Jhs. Bairisch. Rot rubriziert. Rote Überschriften. Goldene rote, blaue und bunte Initialen mit Rankenwerk. Roter Samtband mit Messing-Eckbeschlag u. -Schließen; Vorderdeckel (violett) erneuert. Bl. 1°—27 leer ; Bl. 3r Messe des Bischofs Ulrich I. (aus Wien, 1396—18. V. 1417) von Brixen; Bl. 36° die Früchte der Messe; Bl. 39—136 Gebete vom Leben und Leiden Christi, Abend-
Strana LVII
Hss.: Heidelberg. Innsbruck. Karlsruhe. Klosterneuburg. LVII mahlgebete, Gebete für das Kirchenjahr, darunter Bl. 1067 mit Ablaß Papst Pius II.; Bl. 625 Johann von Neumarkt, di siben tagzeit von dem leiden Ihesu christi. O herre thu auf mein lefczen; Bl. 69° di siben tagzeit von der muter gottes vnnd irem mit- leiden ires sunes Iesu. zu dem ersten dz Salue mit andacht. Enthält die Stücke: 1, 2—14 [Bl. 621]; 2, 4—13 [Bl. 695]; 47 [Bl. 755]; 98, 1 [Bl. 795]. K1. Karlsruhe, Cod. Papyr. Germ. XCII. Papier. 80 Bl., Bl. 62—80 leer. 15: 10 cm. 15.—16. Jh. Schwäbisch. Rot rubriziert. Rote Anfangsbuchstaben. Mit hellem gelblichem Leder bezogener Holz- band; Rest einer Schließe. Auf dem als Bl. 1 gezählten Vorsatz- blatte: Herre Ihu xpe erbarm dich meyn 15 + 63. G WG Wanna von Reyschach ist das buoch; auf Bl. 25 Frm. S. Georgij [in Villingen]; unten: F: Georgius Abbas propria manu; auf der Innenseite des Rückdeckels von einer Hand des 16. Jhs.: anna von westenstet geborne [getilgt: schoferyn?] von blasen stamfen? Gebetbuch für eine Frau. Anweisungen zum Sakramentsempfange und Abendmahlgebete. Enthält die Stücke: 99 [Bl. 35 ]; 62 [Bl. 487]. Kl. Klosterneuburg, Nr. 1036. Im Lichtbilde sind auf den Tafeln am Schluß dieses Bandes die Bl. � u. 100r wiedergegeben. Pergam. 120 beschriebene u. 3 leere Bl. 201/2: 141/2 cm. Südböhmisch- österreichisch. Kräftige Buchschrift; charakteristisch, aber nicht schön. Linienschema vorgezeichnet; am äußeren Rande die Stich- spuren für die Befestigung auf der Schreibunterlage. Bl. 167 blieb frei, da die Tinte durchschlug; ein Rest von Bl. 317 ist leer; ebenso von Bl. 119; Bl. 121—123 leer. Rote Überschriften und rote mehrzeilige Stückinitialen. Vorn ein leeres Pergam.-Vorsatzblatt. Die Handschrift setzt sich aus mehreren, einst selbständigen Teilen zusammen, die von verschiedenen Händen zu verschiedenen Zeiten geschrieben worden sind. Dem von der ersten Hand geschriebenen Teile gehören an Bl. 1—31 u. Bl. 100—Ende. Dieser Teil zählt seine Lagen: Bl. 1 ohne Zählung; Bl. 8 trägt die Zahl 3, Bl. 16 die Zahl 4, Bl. 24 die Zahl 5, Bl. 100 ohne Zählung, Bl. 108 die Zahl 7, Bl. 115 schließt mit den Anfangssilben des folgenden
Hss.: Heidelberg. Innsbruck. Karlsruhe. Klosterneuburg. LVII mahlgebete, Gebete für das Kirchenjahr, darunter Bl. 1067 mit Ablaß Papst Pius II.; Bl. 625 Johann von Neumarkt, di siben tagzeit von dem leiden Ihesu christi. O herre thu auf mein lefczen; Bl. 69° di siben tagzeit von der muter gottes vnnd irem mit- leiden ires sunes Iesu. zu dem ersten dz Salue mit andacht. Enthält die Stücke: 1, 2—14 [Bl. 621]; 2, 4—13 [Bl. 695]; 47 [Bl. 755]; 98, 1 [Bl. 795]. K1. Karlsruhe, Cod. Papyr. Germ. XCII. Papier. 80 Bl., Bl. 62—80 leer. 15: 10 cm. 15.—16. Jh. Schwäbisch. Rot rubriziert. Rote Anfangsbuchstaben. Mit hellem gelblichem Leder bezogener Holz- band; Rest einer Schließe. Auf dem als Bl. 1 gezählten Vorsatz- blatte: Herre Ihu xpe erbarm dich meyn 15 + 63. G WG Wanna von Reyschach ist das buoch; auf Bl. 25 Frm. S. Georgij [in Villingen]; unten: F: Georgius Abbas propria manu; auf der Innenseite des Rückdeckels von einer Hand des 16. Jhs.: anna von westenstet geborne [getilgt: schoferyn?] von blasen stamfen? Gebetbuch für eine Frau. Anweisungen zum Sakramentsempfange und Abendmahlgebete. Enthält die Stücke: 99 [Bl. 35 ]; 62 [Bl. 487]. Kl. Klosterneuburg, Nr. 1036. Im Lichtbilde sind auf den Tafeln am Schluß dieses Bandes die Bl. � u. 100r wiedergegeben. Pergam. 120 beschriebene u. 3 leere Bl. 201/2: 141/2 cm. Südböhmisch- österreichisch. Kräftige Buchschrift; charakteristisch, aber nicht schön. Linienschema vorgezeichnet; am äußeren Rande die Stich- spuren für die Befestigung auf der Schreibunterlage. Bl. 167 blieb frei, da die Tinte durchschlug; ein Rest von Bl. 317 ist leer; ebenso von Bl. 119; Bl. 121—123 leer. Rote Überschriften und rote mehrzeilige Stückinitialen. Vorn ein leeres Pergam.-Vorsatzblatt. Die Handschrift setzt sich aus mehreren, einst selbständigen Teilen zusammen, die von verschiedenen Händen zu verschiedenen Zeiten geschrieben worden sind. Dem von der ersten Hand geschriebenen Teile gehören an Bl. 1—31 u. Bl. 100—Ende. Dieser Teil zählt seine Lagen: Bl. 1 ohne Zählung; Bl. 8 trägt die Zahl 3, Bl. 16 die Zahl 4, Bl. 24 die Zahl 5, Bl. 100 ohne Zählung, Bl. 108 die Zahl 7, Bl. 115 schließt mit den Anfangssilben des folgenden
Strana LVIII
LVIII Die Handschriften und Drucke der deutschen Gebete. Blattes: cher h’re; Bl. 116 hat die Zählung 8. Es fehlt also am Anfange eine Lage, die möglicherweise die beiden Tagzeiten Jo- hanns von Neumarkt enthalten hat. Bl. 100—119 sind von erster Hand geschrieben, aber wesentlich flüchtiger, mit zahlreichen Schreibfehlern, auch mit Streichungen und übergesetzten Kor- rekturen. Die Vorlage zu diesem von erster Hand geschriebenen Gebetbuche hat das gleiche Format gehabt wie die Abschrift, was aus Zeilensprüngen erkenntlich wird, so Bl. 110r: fluzzet der ge [Zeilenende] nade [gestr.] tewer fluzz des ewigen wazzers der ge [Zeilenende] nade. In diesen von erster Hand geschriebenen Lagen eingeschlossen findet sich eine in der Hauptsache von einer zweiten etwas späteren Hand (15.1 Jh.) geschriebene, auch einst selbständige Papier-Handschrift Bl. 32—917: Daz puech heft sich an von der vernunft vnd gewissen cze nemē goczleichnam. Daz maister Matheo [von Krakau] gemacht hat durch vill nucz willn. Ende Bl. 825 vnd herrscht in ewiger ewichait. Amen; [dann rot:] von gots leichnam ein gût lerr. Dieser zweite Schreiber hat durchweg bairische Mundart : ai für ei, pfür b im Anlaut, ch für k. Auf dem Rest der Papier-Handschrift hat eine dritte Hand des 15.1 Jhs. ein Mystikergebet nachgetragen; Bl. 82° O weishayt dew auz pist gangen auz dem mund des obresten ... Ende Bl. 837 in czuekhuft. des richtër: — Bl. 84'—91’ sind leer; Bl. 92r ein Pergam.-Blatt mit Federprobe: Surge virgo. Maria muter. Bl. 931—997 folgt als dritter ehemals selbständiger Teil eine Lage Pergam.-Blätter, die von vierter Hand (14.2 Jh.) mit rot-blauer Initiale O Bußgebete und Bußpsalmen enthält; Bl. 93° O der vnsprechlichen vnd der vmes- lichen mildë gute gottes do alle di werlt was in sunden ... Ende Bl. 99° Got van dez gerechtikeit... dez heligen geystes vber ewyg ewigkleichen. Amen. Bl. 100 setzt dann der Rest des von erster Hand geschriebenen Gebetbuches ein. Ein Teil von Bl. 1197 ist leer geblieben; Bl. 121°—123° zeigen kein Linienschema, sie sind leer; Bl. 123° hat ein engeres vierzeiliges Notenlinienschema mit Noten von einer Hand des 15.1 Jh. zu dem darunterstehenden einzigen Worte Maria. Die Handschrift hat einen mit glattem rotem Leder bezogenen Holzeinband mit der Aufschrift: Petr. Damiani Precationes; von zwei Schließen ist eine erhalten. Auf der Innenseite des Vorderdeckels steht der Besitzvermerk: Can. Reg. Claustroneoburg. Bibliothecae inscriptus 26 May 1656. Der Einband ist im 15. Jh. im Kloster selbst hergestellt worden; dabei
LVIII Die Handschriften und Drucke der deutschen Gebete. Blattes: cher h’re; Bl. 116 hat die Zählung 8. Es fehlt also am Anfange eine Lage, die möglicherweise die beiden Tagzeiten Jo- hanns von Neumarkt enthalten hat. Bl. 100—119 sind von erster Hand geschrieben, aber wesentlich flüchtiger, mit zahlreichen Schreibfehlern, auch mit Streichungen und übergesetzten Kor- rekturen. Die Vorlage zu diesem von erster Hand geschriebenen Gebetbuche hat das gleiche Format gehabt wie die Abschrift, was aus Zeilensprüngen erkenntlich wird, so Bl. 110r: fluzzet der ge [Zeilenende] nade [gestr.] tewer fluzz des ewigen wazzers der ge [Zeilenende] nade. In diesen von erster Hand geschriebenen Lagen eingeschlossen findet sich eine in der Hauptsache von einer zweiten etwas späteren Hand (15.1 Jh.) geschriebene, auch einst selbständige Papier-Handschrift Bl. 32—917: Daz puech heft sich an von der vernunft vnd gewissen cze nemē goczleichnam. Daz maister Matheo [von Krakau] gemacht hat durch vill nucz willn. Ende Bl. 825 vnd herrscht in ewiger ewichait. Amen; [dann rot:] von gots leichnam ein gût lerr. Dieser zweite Schreiber hat durchweg bairische Mundart : ai für ei, pfür b im Anlaut, ch für k. Auf dem Rest der Papier-Handschrift hat eine dritte Hand des 15.1 Jhs. ein Mystikergebet nachgetragen; Bl. 82° O weishayt dew auz pist gangen auz dem mund des obresten ... Ende Bl. 837 in czuekhuft. des richtër: — Bl. 84'—91’ sind leer; Bl. 92r ein Pergam.-Blatt mit Federprobe: Surge virgo. Maria muter. Bl. 931—997 folgt als dritter ehemals selbständiger Teil eine Lage Pergam.-Blätter, die von vierter Hand (14.2 Jh.) mit rot-blauer Initiale O Bußgebete und Bußpsalmen enthält; Bl. 93° O der vnsprechlichen vnd der vmes- lichen mildë gute gottes do alle di werlt was in sunden ... Ende Bl. 99° Got van dez gerechtikeit... dez heligen geystes vber ewyg ewigkleichen. Amen. Bl. 100 setzt dann der Rest des von erster Hand geschriebenen Gebetbuches ein. Ein Teil von Bl. 1197 ist leer geblieben; Bl. 121°—123° zeigen kein Linienschema, sie sind leer; Bl. 123° hat ein engeres vierzeiliges Notenlinienschema mit Noten von einer Hand des 15.1 Jh. zu dem darunterstehenden einzigen Worte Maria. Die Handschrift hat einen mit glattem rotem Leder bezogenen Holzeinband mit der Aufschrift: Petr. Damiani Precationes; von zwei Schließen ist eine erhalten. Auf der Innenseite des Vorderdeckels steht der Besitzvermerk: Can. Reg. Claustroneoburg. Bibliothecae inscriptus 26 May 1656. Der Einband ist im 15. Jh. im Kloster selbst hergestellt worden; dabei
Strana LIX
Hss.: Klosterneuburg. Kolmar. London. LIX mögen wohl erst die drei einst selbständigen Stücke zusammengefügt worden sein. Dieser Einband ist nicht der ursprüngliche; beim Neubinden entstanden durch Abschneiden Textverluste von Kor- rekturen, wie Bl. 2° zeigt: [b]linder. Die mitteldeutschen Eigen- heiten der Prager Vorlage brechen durch die Mundart des Ab- schreibers, die südböhmisch-österreichisch ist, immer wieder durch: die Norm ist ei (daneben: ai), ou (daneben au); langes i wechselt mit normalem ei; v (u) wechselt mit normalem au; neben — leich das seltenere -lich; oder schal ich (Bl. 187). Diese alteste Hand- schrift der Prager Gebete ist für die ursprüngliche Ordnung und die Feststellung der echten Gebete von großem Werte. Das Ori- ginal war für eine Frau geschrieben, die Abschrift dagegen für männliche Benutzer bestimmt; daraus ergeben sich für den Ab- schreiber am Anfange Schwierigkeiten und Verwirrungen im Text: Bl. 4. vs deiner armen durftige dirne; Bl. 5° deinez armen knechtes; Bl. 57 ich deiner armer demutiger deiner (!); Bl. 87 disen armen deinen dinerin; Bl. 9r ich armer dein dinerin; Bl. 10f fur mich arme diner, usw. Die Handschrift enthält die folgenden Stücke: 9, 1—3 [Bl. 1’]; 10 [Bl. 14"]; 18 [Bl. 16 ]; 19 [Bl. 20f]; 20 [Bl. 22.]; 21 [Bl. 24"]; 22 [Bl. 28"]; 3, 1 [Bl. 100"]; 13 [Bl. 110']; 14 [Bl. 112.]; 15 [Bl. 114']; 98, 2 [Bl. 1165]. Kll. Klosterneuburg, Nr. 1222. Pergam. Anf. d. 15. Jhs. Bai- risch-österreichisch. Gebetbuch für eine Frau. Enthält die Stücke: 46 [Bl. 787]; 99 [Bl. 23°]. Ko. Kolmar, Unterlindenkloster, Nr. 271. Papier. 15.2 Jh. El- sässisch. Verstümmeltes Gebetbuch. Enthält nur Stück 99 [Bl. 915]. Lo. London, Britisches Museum, Arundel 312 = Cat. of. Mss. in the Brit. Mus. New Series I (1834): Catalogus librorum Mss. Bibl. Arundelianae, p. 91 Nr. 312. Pergam. Kleinquart. 126 Bl., hinten unvollständig. 15. Jh. Bairisch. Gekauft am 12. Mai 1636 in Nürnberg von Thomas Earl of Arundel. Bl. 1 deutsche
Hss.: Klosterneuburg. Kolmar. London. LIX mögen wohl erst die drei einst selbständigen Stücke zusammengefügt worden sein. Dieser Einband ist nicht der ursprüngliche; beim Neubinden entstanden durch Abschneiden Textverluste von Kor- rekturen, wie Bl. 2° zeigt: [b]linder. Die mitteldeutschen Eigen- heiten der Prager Vorlage brechen durch die Mundart des Ab- schreibers, die südböhmisch-österreichisch ist, immer wieder durch: die Norm ist ei (daneben: ai), ou (daneben au); langes i wechselt mit normalem ei; v (u) wechselt mit normalem au; neben — leich das seltenere -lich; oder schal ich (Bl. 187). Diese alteste Hand- schrift der Prager Gebete ist für die ursprüngliche Ordnung und die Feststellung der echten Gebete von großem Werte. Das Ori- ginal war für eine Frau geschrieben, die Abschrift dagegen für männliche Benutzer bestimmt; daraus ergeben sich für den Ab- schreiber am Anfange Schwierigkeiten und Verwirrungen im Text: Bl. 4. vs deiner armen durftige dirne; Bl. 5° deinez armen knechtes; Bl. 57 ich deiner armer demutiger deiner (!); Bl. 87 disen armen deinen dinerin; Bl. 9r ich armer dein dinerin; Bl. 10f fur mich arme diner, usw. Die Handschrift enthält die folgenden Stücke: 9, 1—3 [Bl. 1’]; 10 [Bl. 14"]; 18 [Bl. 16 ]; 19 [Bl. 20f]; 20 [Bl. 22.]; 21 [Bl. 24"]; 22 [Bl. 28"]; 3, 1 [Bl. 100"]; 13 [Bl. 110']; 14 [Bl. 112.]; 15 [Bl. 114']; 98, 2 [Bl. 1165]. Kll. Klosterneuburg, Nr. 1222. Pergam. Anf. d. 15. Jhs. Bai- risch-österreichisch. Gebetbuch für eine Frau. Enthält die Stücke: 46 [Bl. 787]; 99 [Bl. 23°]. Ko. Kolmar, Unterlindenkloster, Nr. 271. Papier. 15.2 Jh. El- sässisch. Verstümmeltes Gebetbuch. Enthält nur Stück 99 [Bl. 915]. Lo. London, Britisches Museum, Arundel 312 = Cat. of. Mss. in the Brit. Mus. New Series I (1834): Catalogus librorum Mss. Bibl. Arundelianae, p. 91 Nr. 312. Pergam. Kleinquart. 126 Bl., hinten unvollständig. 15. Jh. Bairisch. Gekauft am 12. Mai 1636 in Nürnberg von Thomas Earl of Arundel. Bl. 1 deutsche
Strana LX
LX Die Handschriften und Drucke der deutschen Gebete. Erklärung des Vaterunsers: Vil liben chinder dis gepett hat unser Her selb ...; Bl. 22° Deutsche Erklärung des Ave Maria; Bl. 24 Deutsche Übersetzung der 7 Bußpsalmen: Domine, ne in furore. Herre straffe mich nicht in deinem grymme ...; Bl. 31 Allerheiligen- litanei; Bl. 35 Betrachtungen für die Karwoche; Bl. 267 Marien- officium: Daz ampt von unser vrawen in Deutzsche ...; Bl. 43" Deutsches Abendmahlgebet; Bl. 45r Gebete zur Dreifaltigkeit, zu Maria u. a.; Bl. 79 Dreifaltigkeitsgebete des Petrus Damiani in der Ubersetzung des Johann von Neumarkt: Ich pitt dich aller hochste guete, Herre ...; Bl. 917—1267 Gebete, vornehmlich Au- gustin und Anselm zugeschrieben: Dir werden gleichewige, gleich- mechtige, gleichedle ... Enthält die Stücke: 10 [Bl. 79.]; 9 [Bl. 917]. M. München, Staatsbibl., Cgm 80 = Cat. Cod. mss. Bibl. Mona- censis V 1 (2. Aufl.) 1920, S. 135—140. Pergam. 222 erhaltene Bl. 17 :13 cm. 15.2 Jh. Bairisch. Stark abgegriffen. Einzelne Blätter sind entfernt. Rot rubriziert. Rote Überschriften; rote oder blaue oder bunte Anfangsbuchstaben, zum Teil ausgeziert; auf Goldgrund Bl. 97, 104°. Mit braunem gepreßtem Leder bezogener Holzband, einst mit Beschlag und Schließen. Vorn innen der Ein- trag: Anno domini [15] LXXXIII Ist meinem gnedigsten herrn Ertzherzog ... Osterreich ain zannd von ainem helffand ... Altere Signatur N. 1137. Gebetbuch. Enthält die Stücke: 47 [Bl. 7.]; 22 [Bl. 507]; 98, 1 [Bl. 567]; 13 [Bl. 121’]; 14 [Bl. 1237]; 15 [Bl. 127.]; 29 [Bl. 1287]; 52 [Bl. 1377]; 99 [Bl. 140f u. 144.]; 62 [Bl. 1537]; 63 [Bl. 1587]. M1. München, Staatsbibl., Cgm 121 = Cat. Cod. mss. Bibl. Mona- censis V 1 (2. Aufl.) 1920, S. 220—224. Pergam. 330 Bl. 12: 91/2 cm. 15.2 Jh. Bairisch. Rot rubriziert. Rote Uberschriften : rote und blaue Anfangsbuchstaben, zum Teil bunt ausgeziert und mit Rankenwerk. Auf Schaltblättern 20 kunstlose Miniaturen, Passion und Heilige.. Mit braunem Leder bezogener Holzband mit Leder- schnitt: vorn Maria mit dem Kinde, hinten die hl. Ermentrud; Beschläge; Spur von Schließen; Blattweiser. Bl. 2f Besitzver- merk (16. Jh.): aus der Nunbergischen liberej (Kloster Nonnberg
LX Die Handschriften und Drucke der deutschen Gebete. Erklärung des Vaterunsers: Vil liben chinder dis gepett hat unser Her selb ...; Bl. 22° Deutsche Erklärung des Ave Maria; Bl. 24 Deutsche Übersetzung der 7 Bußpsalmen: Domine, ne in furore. Herre straffe mich nicht in deinem grymme ...; Bl. 31 Allerheiligen- litanei; Bl. 35 Betrachtungen für die Karwoche; Bl. 267 Marien- officium: Daz ampt von unser vrawen in Deutzsche ...; Bl. 43" Deutsches Abendmahlgebet; Bl. 45r Gebete zur Dreifaltigkeit, zu Maria u. a.; Bl. 79 Dreifaltigkeitsgebete des Petrus Damiani in der Ubersetzung des Johann von Neumarkt: Ich pitt dich aller hochste guete, Herre ...; Bl. 917—1267 Gebete, vornehmlich Au- gustin und Anselm zugeschrieben: Dir werden gleichewige, gleich- mechtige, gleichedle ... Enthält die Stücke: 10 [Bl. 79.]; 9 [Bl. 917]. M. München, Staatsbibl., Cgm 80 = Cat. Cod. mss. Bibl. Mona- censis V 1 (2. Aufl.) 1920, S. 135—140. Pergam. 222 erhaltene Bl. 17 :13 cm. 15.2 Jh. Bairisch. Stark abgegriffen. Einzelne Blätter sind entfernt. Rot rubriziert. Rote Überschriften; rote oder blaue oder bunte Anfangsbuchstaben, zum Teil ausgeziert; auf Goldgrund Bl. 97, 104°. Mit braunem gepreßtem Leder bezogener Holzband, einst mit Beschlag und Schließen. Vorn innen der Ein- trag: Anno domini [15] LXXXIII Ist meinem gnedigsten herrn Ertzherzog ... Osterreich ain zannd von ainem helffand ... Altere Signatur N. 1137. Gebetbuch. Enthält die Stücke: 47 [Bl. 7.]; 22 [Bl. 507]; 98, 1 [Bl. 567]; 13 [Bl. 121’]; 14 [Bl. 1237]; 15 [Bl. 127.]; 29 [Bl. 1287]; 52 [Bl. 1377]; 99 [Bl. 140f u. 144.]; 62 [Bl. 1537]; 63 [Bl. 1587]. M1. München, Staatsbibl., Cgm 121 = Cat. Cod. mss. Bibl. Mona- censis V 1 (2. Aufl.) 1920, S. 220—224. Pergam. 330 Bl. 12: 91/2 cm. 15.2 Jh. Bairisch. Rot rubriziert. Rote Uberschriften : rote und blaue Anfangsbuchstaben, zum Teil bunt ausgeziert und mit Rankenwerk. Auf Schaltblättern 20 kunstlose Miniaturen, Passion und Heilige.. Mit braunem Leder bezogener Holzband mit Leder- schnitt: vorn Maria mit dem Kinde, hinten die hl. Ermentrud; Beschläge; Spur von Schließen; Blattweiser. Bl. 2f Besitzver- merk (16. Jh.): aus der Nunbergischen liberej (Kloster Nonnberg
Strana LXI
Hss.: London. München. LXI bei Salzburg). Vgl. B. Händcke, Berthold Furtmeyr. Diss. München 1885, S. 46. Einzelaufnahmen der Bilder Nr. 2521—2534. Enthält die Stücke: 98, 1 [Bl. 144]; 14 [Bl. 201’]; 15 [Bl. 204.]; 29 [Bl. 2067]; 17,1 [Bl. 210’]; 99 [Bl. 224 ]. M2. München, Staatsbibl., Cgm 141 = Cat. cod. mss. Bibl. Mona- censis V 1 (2. Aufl.) S. 265—266. Papier. 61 beschriebene Bl., davor 5, am Schluß 7 unbeschrieben. 81/2 : 6 cm. 15. 2Jh. Bairisch. Rot rubriziert. Rote Überschriften und Anfangsbuchstaben. Mit rotem Leder bezogener Holzband mit Beschlag ; Spur einer Schließe. Bl. F Besitzvermerk (16. Jh.): Aus der nunbergerischen liberej (Kloster Nonnberg bei Salzburg). Gebetbuch. Enthält die Stücke: 18 [Bl. 24"]; 20 [Bl. 30"]; 29 [Bl. 41']. M3. München, Staatsbibl., Cgm 110 = Cat. Cod. mss. Bibl. Mona- censis V 1 (2. Aufl.) S. 194ff. Papier. 323 Bl. 131/2: 101/2 cm. Nach Bl. 251 wohl v. J. 1459. Bairisch. Rot rubriziert. Rote Überschriften. Viele bunte Initialen und Randverzierungen (Blattwerk) mit Vögeln und Tieren; Initialbilder, z. B. Bl. 183 Maria sitzend mit dem Kinde. Miniaturen: Bl. 757, 837, 1017, 1157, 137, 1527, 1717, 1827; Passionsbilder vom Ölberg bis zur Grab- legung. Mit braunem gepreßten Leder bezogener Holzband. Ge- betbuch, wohl aus Indersdorf stammend ; eine Hand des 16. Jhs. trägt vorn innen ein: Schwöster Margretha Inderstorfferin; Bl. 320° getilgt (16.1 Jh.): das piechl gehört Swena (?) wil- brechjn (?); darunter: H. W. ist; Bl. 321°: Swenna wilprechtin. Inhalt: Passion bis Bl. 1807; Bl. 181'—1227 leer; Bl. 138r Gebet: O Maria du heyligew Junckchfraw vnd magedt ein Chronne der kchewschaytt ...; Bl. 189r Dialog zwischen Jünger und Meister über den Empfang des Abendmahls: Hienach solt du mercken welchew mennschen zu diszer wierdigisten Speysz genadett sein...; Bl. 2115 drei Abendmahlgebete; Bl. 219 Vom Nutzen des Abend- mahls; Bl. 2317 Beichtanweisung; Bl. 241' Beichte; Bl. 250r Se- bastiangebet, am Schluß Bl. 251r: 59 (also wohl 1459); Bl. 251" Abendmahlgebere, darunter die Johanns von Neumarkt; Bl. 263" Gebete zum Leiden Christi ; Bl. 294' Mariengebet; Bl. 2987 Schutz- engelgebet; Bl. 300° Erasmusgebet; Bl. 303r Meßbetrachtung;
Hss.: London. München. LXI bei Salzburg). Vgl. B. Händcke, Berthold Furtmeyr. Diss. München 1885, S. 46. Einzelaufnahmen der Bilder Nr. 2521—2534. Enthält die Stücke: 98, 1 [Bl. 144]; 14 [Bl. 201’]; 15 [Bl. 204.]; 29 [Bl. 2067]; 17,1 [Bl. 210’]; 99 [Bl. 224 ]. M2. München, Staatsbibl., Cgm 141 = Cat. cod. mss. Bibl. Mona- censis V 1 (2. Aufl.) S. 265—266. Papier. 61 beschriebene Bl., davor 5, am Schluß 7 unbeschrieben. 81/2 : 6 cm. 15. 2Jh. Bairisch. Rot rubriziert. Rote Überschriften und Anfangsbuchstaben. Mit rotem Leder bezogener Holzband mit Beschlag ; Spur einer Schließe. Bl. F Besitzvermerk (16. Jh.): Aus der nunbergerischen liberej (Kloster Nonnberg bei Salzburg). Gebetbuch. Enthält die Stücke: 18 [Bl. 24"]; 20 [Bl. 30"]; 29 [Bl. 41']. M3. München, Staatsbibl., Cgm 110 = Cat. Cod. mss. Bibl. Mona- censis V 1 (2. Aufl.) S. 194ff. Papier. 323 Bl. 131/2: 101/2 cm. Nach Bl. 251 wohl v. J. 1459. Bairisch. Rot rubriziert. Rote Überschriften. Viele bunte Initialen und Randverzierungen (Blattwerk) mit Vögeln und Tieren; Initialbilder, z. B. Bl. 183 Maria sitzend mit dem Kinde. Miniaturen: Bl. 757, 837, 1017, 1157, 137, 1527, 1717, 1827; Passionsbilder vom Ölberg bis zur Grab- legung. Mit braunem gepreßten Leder bezogener Holzband. Ge- betbuch, wohl aus Indersdorf stammend ; eine Hand des 16. Jhs. trägt vorn innen ein: Schwöster Margretha Inderstorfferin; Bl. 320° getilgt (16.1 Jh.): das piechl gehört Swena (?) wil- brechjn (?); darunter: H. W. ist; Bl. 321°: Swenna wilprechtin. Inhalt: Passion bis Bl. 1807; Bl. 181'—1227 leer; Bl. 138r Gebet: O Maria du heyligew Junckchfraw vnd magedt ein Chronne der kchewschaytt ...; Bl. 189r Dialog zwischen Jünger und Meister über den Empfang des Abendmahls: Hienach solt du mercken welchew mennschen zu diszer wierdigisten Speysz genadett sein...; Bl. 2115 drei Abendmahlgebete; Bl. 219 Vom Nutzen des Abend- mahls; Bl. 2317 Beichtanweisung; Bl. 241' Beichte; Bl. 250r Se- bastiangebet, am Schluß Bl. 251r: 59 (also wohl 1459); Bl. 251" Abendmahlgebere, darunter die Johanns von Neumarkt; Bl. 263" Gebete zum Leiden Christi ; Bl. 294' Mariengebet; Bl. 2987 Schutz- engelgebet; Bl. 300° Erasmusgebet; Bl. 303r Meßbetrachtung;
Strana LXII
LXII Die Handschriften und Drucke der deutschen Gebete. Bl. 304 Gebet von den sieben Freuden Marias; Bl. 3057: Der lerer sprach = Cgm 105 Bl. 179r—194; Bl. 317' Gebet für die Verstorbenen. Enthält die Stücke: 47 [Bl. 288r]; 19 [Bl. 294"]. M4. München, Staatsbibl., Cgm 130 = Cat. Cod. mss. Bibl. Mona- censis V 1 (2. Aufl.) S. 237—239. Pergam. 234 Bl. 11: 8 cm. Ende des 15. Jhs. Bairisch. Stark abgegriffen. 4 Hände: 1. Bl. 1’ bis 1207; 2. Bl. 121'—160"; 3. Bl. 161'—2137; 4. Bl. 2137—2347. Rot rubriziert. Rote Überschriften; rote und blaue Anfangsbuch- staben. Mit weißem gepreßtem Schweinsleder bezogener Holz- band; Spur einer Schließe. Besitzvermerk Bl. 234': Disz Buech schenckhet der Ehrwürdigen vnd Edlen Frauen Annae Mariae gebonen (!) von Salis Chor- vnd Capitlfrauen desz Kaij: Gefürst. Stiffts vnd Closters Nidermunster (bei Regensburg) den 26. Junij Anno 1609 Johann Henig manu propria. Enthält die Stücke: 99 [Bl. 25·]; 13 [Bl. 31’]; 14 [Bl. 36"]; 71 [Bl. 655]; 4,1—4 [Bl. 2537]. Mö. München, Staatsbibl., Cgm 127 = Cat. Cod. mss. Bibl. Mona- censis V 1 (2. Aufl.), S. 230—234. Pergam. 351 Bl. 111/2: 81, cm. Geschrieben i. J. 1476. Nürnberg. Rot rubriziert. Uberschriften in Gold. Rote oder blaue oder auf Goldgrund bunte Anfangsbuch- staben. Schöne Randleisten und Miniaturen : Passion. Maria und Heilige. Vgl. Theodor Raspe, die Nürnberger Miniaturmalerei bis 1515 = Studien zur deutschen Kunstgeschichte. Heft 60 (1905) S. 34f., Tafel II. Mit braunem, gold- und blindgepreßtem Leder bezogener Holzband mit Goldschnitt; Spur von zwei Schließen. Gebetbuch, wohl für eine Nürnberger Nonne geschrieben. Aus dem Münchener Jesuitenkolleg. Enthält die Stücke: 1, 6—14 [Bl. 765]; 99 [Bl. 1667]. M6. München, Staatsbibl., Cgm 140 = Cat. Cod. mss. Bibl. Mona- censis V 1 (2. Aufl.) S. 262—264. Pergam. 143 Bl. 91/2: 6 cm. 15.2 Jh. Bairisch. Starke Gebrauchsspuren und Lücken. Rot rubriziert. Rote, blaue und grüne Anfangsbuchstaben; Bilder
LXII Die Handschriften und Drucke der deutschen Gebete. Bl. 304 Gebet von den sieben Freuden Marias; Bl. 3057: Der lerer sprach = Cgm 105 Bl. 179r—194; Bl. 317' Gebet für die Verstorbenen. Enthält die Stücke: 47 [Bl. 288r]; 19 [Bl. 294"]. M4. München, Staatsbibl., Cgm 130 = Cat. Cod. mss. Bibl. Mona- censis V 1 (2. Aufl.) S. 237—239. Pergam. 234 Bl. 11: 8 cm. Ende des 15. Jhs. Bairisch. Stark abgegriffen. 4 Hände: 1. Bl. 1’ bis 1207; 2. Bl. 121'—160"; 3. Bl. 161'—2137; 4. Bl. 2137—2347. Rot rubriziert. Rote Überschriften; rote und blaue Anfangsbuch- staben. Mit weißem gepreßtem Schweinsleder bezogener Holz- band; Spur einer Schließe. Besitzvermerk Bl. 234': Disz Buech schenckhet der Ehrwürdigen vnd Edlen Frauen Annae Mariae gebonen (!) von Salis Chor- vnd Capitlfrauen desz Kaij: Gefürst. Stiffts vnd Closters Nidermunster (bei Regensburg) den 26. Junij Anno 1609 Johann Henig manu propria. Enthält die Stücke: 99 [Bl. 25·]; 13 [Bl. 31’]; 14 [Bl. 36"]; 71 [Bl. 655]; 4,1—4 [Bl. 2537]. Mö. München, Staatsbibl., Cgm 127 = Cat. Cod. mss. Bibl. Mona- censis V 1 (2. Aufl.), S. 230—234. Pergam. 351 Bl. 111/2: 81, cm. Geschrieben i. J. 1476. Nürnberg. Rot rubriziert. Uberschriften in Gold. Rote oder blaue oder auf Goldgrund bunte Anfangsbuch- staben. Schöne Randleisten und Miniaturen : Passion. Maria und Heilige. Vgl. Theodor Raspe, die Nürnberger Miniaturmalerei bis 1515 = Studien zur deutschen Kunstgeschichte. Heft 60 (1905) S. 34f., Tafel II. Mit braunem, gold- und blindgepreßtem Leder bezogener Holzband mit Goldschnitt; Spur von zwei Schließen. Gebetbuch, wohl für eine Nürnberger Nonne geschrieben. Aus dem Münchener Jesuitenkolleg. Enthält die Stücke: 1, 6—14 [Bl. 765]; 99 [Bl. 1667]. M6. München, Staatsbibl., Cgm 140 = Cat. Cod. mss. Bibl. Mona- censis V 1 (2. Aufl.) S. 262—264. Pergam. 143 Bl. 91/2: 6 cm. 15.2 Jh. Bairisch. Starke Gebrauchsspuren und Lücken. Rot rubriziert. Rote, blaue und grüne Anfangsbuchstaben; Bilder
Strana LXIII
Hss.: München. LXIII sind wohl entfernt. Mit grauem Wildleder bezogener Holzband. Vermutlich aus Salzburg nach Paris und von dort 1815 an die Staatsbibl. gelangt; Bl. 1 und letztes Bl. trägt den Stempel der Bibl. nat. zu Paris. Altere Signatur: 314. Enthält die Stücke: 1,7—14 [Bl. 43r]; 2, 6—13 [Bl. 65 ]. M7 München, Staatsbibl., Cgm 857. Papier. 241 Bl. 8°. Vom Jahre 1490. Bairisch. Gebetbuch. Enthält die Stücke: 98, 1 [Bl. 54]; 1, 6—14 [Bl. 1797]; 2, 6—13 [Bl. 1885]. M8. München, Univ.Bibl. 8° 267. Papier. 173 Bl. 8°. Geschrieben i. J. 1502. Schwäbisch. Gebetbuch. Bl. 17: Das Buch ist volend worden an Sand maria magdalen abent So man zalt nach der geburt Cristi funffzehen hundert Jaur vnd zway Jaur. Vnd das buch hab ich Sebastian Rauchenwerger geschriben In namen des hansen auff ab dem bach; Bl. 60° Geschriben Vnd gemacht Sebastian Rauchenwerger guldinsch reiber]; auf dem Vorderdeckel innen (16. Jh.): Chatterina peiserin gehort dies puchel zuw. Enthält die Stücke: 2, 6—13 [Bl. 231]; 1,6—14 [Bl. 697]; 23 [Bl. 1177]. M9. München, Staatsbibl., Cgm 117 = Cat. Cod. mss. Bibl. Mona- censis V 1 (2. Aufl.) S. 213—216. Pergam. 87 Bl. 12: 10 cm. 15.2 Jh. Bairisch. Mit 27 kunstlosen Miniaturen. Bl. 1' Wappen: springendes Pferd in gelbem Feld, oberes und unteres Feld rot; daneben Wappen mit schwarzer heraldischer Lilie, die Wappen des Dr. Georg Sigersreit v. Straubing und seiner Gattin Sophia Glubsperger von Landshut, die kurz nach 1590 gestorben ist. Rot rubriziert. Rote Überschriften und Anfangsbuchstaben. Mit braunem gepreßtem Leder bezogener Holzband; Spuren von Beschlag und Schließe. Herkunft nicht bekannt. Gebetbuch. Enthält die Stücke: 2, 6—13 [Bl. 77]; 99 [Bl. 35"]. M1O. München, Staatsbibl., Cgm 128 = Cat. Cod. mss. Bibl. Mona- censis V 1 (2. Aufl.) S. 234—236. Pergam. 227 Bl. 111/2: 8 cm. 15.2 Jh. Bairisch. Bis auf Nachträge Bl. 1167—127 und 2237—227"
Hss.: München. LXIII sind wohl entfernt. Mit grauem Wildleder bezogener Holzband. Vermutlich aus Salzburg nach Paris und von dort 1815 an die Staatsbibl. gelangt; Bl. 1 und letztes Bl. trägt den Stempel der Bibl. nat. zu Paris. Altere Signatur: 314. Enthält die Stücke: 1,7—14 [Bl. 43r]; 2, 6—13 [Bl. 65 ]. M7 München, Staatsbibl., Cgm 857. Papier. 241 Bl. 8°. Vom Jahre 1490. Bairisch. Gebetbuch. Enthält die Stücke: 98, 1 [Bl. 54]; 1, 6—14 [Bl. 1797]; 2, 6—13 [Bl. 1885]. M8. München, Univ.Bibl. 8° 267. Papier. 173 Bl. 8°. Geschrieben i. J. 1502. Schwäbisch. Gebetbuch. Bl. 17: Das Buch ist volend worden an Sand maria magdalen abent So man zalt nach der geburt Cristi funffzehen hundert Jaur vnd zway Jaur. Vnd das buch hab ich Sebastian Rauchenwerger geschriben In namen des hansen auff ab dem bach; Bl. 60° Geschriben Vnd gemacht Sebastian Rauchenwerger guldinsch reiber]; auf dem Vorderdeckel innen (16. Jh.): Chatterina peiserin gehort dies puchel zuw. Enthält die Stücke: 2, 6—13 [Bl. 231]; 1,6—14 [Bl. 697]; 23 [Bl. 1177]. M9. München, Staatsbibl., Cgm 117 = Cat. Cod. mss. Bibl. Mona- censis V 1 (2. Aufl.) S. 213—216. Pergam. 87 Bl. 12: 10 cm. 15.2 Jh. Bairisch. Mit 27 kunstlosen Miniaturen. Bl. 1' Wappen: springendes Pferd in gelbem Feld, oberes und unteres Feld rot; daneben Wappen mit schwarzer heraldischer Lilie, die Wappen des Dr. Georg Sigersreit v. Straubing und seiner Gattin Sophia Glubsperger von Landshut, die kurz nach 1590 gestorben ist. Rot rubriziert. Rote Überschriften und Anfangsbuchstaben. Mit braunem gepreßtem Leder bezogener Holzband; Spuren von Beschlag und Schließe. Herkunft nicht bekannt. Gebetbuch. Enthält die Stücke: 2, 6—13 [Bl. 77]; 99 [Bl. 35"]. M1O. München, Staatsbibl., Cgm 128 = Cat. Cod. mss. Bibl. Mona- censis V 1 (2. Aufl.) S. 234—236. Pergam. 227 Bl. 111/2: 8 cm. 15.2 Jh. Bairisch. Bis auf Nachträge Bl. 1167—127 und 2237—227"
Strana LXIV
LXIV Die Handschriften und Drucke der deutschen Gebete. von einer Hand. Rot rubriziert. Rote Uberschriften; rote, blaue und bunte Anfangsbuchstaben mit Rankenwerk. 27 kunstlose Miniaturen. Mit braunem goldgepreßtem Leder bezogener Holz- band ; vorn Jesuskind, hinten Auferstehung Christi; Goldschnitt; Spuren von zwei Schließen. Aus dem Kloster Nonnberg bei Salz- burg; Bl. 1 Aus der nunbergerischen liberj; Bl. 2267 Porträt: Frau Anna putrichin Abb. Elegiert 1588; Bl. 227 ihr Wappen, dazu die Notiz: Gestorben 1600 den 17 Maj. Gebetbuch für Nonnen. Enthält die Stücke: 2, 6—13 [Bl. 163']; 23 [Bl. 1915]. M11. München, Univ.-Bibl. 8° 282. Papier. 152 Jh. Bairisch. Ge- betbuch ohne Einband: Leben Jesu mit Gebeten; dahinter von Bl. 71 an die Dreifaltigkeitsgebete Johanns v. Neumarkt: 4, 1—4. M12. München, Staatsbibl., Cgm 175 = Cat. Cod. mss. Bibl. Mona- censis V 1 (2. Aufl.) S. 314—316. Pergam. 55 Bl. 121/2: 91/2 em. 15.2Jh., von Bl. 53 anv. J.1652. Bairisch. Verstümmelt; schlecht erhalten. Rot rubriziert. Rote und blaue Anfangsbuchstaben; einige bunte Initialen mit Rankenwerk. Einband verloren. Bl. 377 Wappen der Familie von Nußberg. Aus St. Emmeram in Regens- burg ; vorher wohl dem Freisinger Domkustos Tristram v. Nuß- berg († 1518) gehörig; vgl. Franz. X. Glasschröder, in: Sammel- band des hist. Ver. Freising (1918) S. 144—147. Enthält nur Stück 75 [Bl. 47]. N. Nürnberg, Stadtbibliothek IV 43°. Papier. 4°. 15.1 Jh. Mit grünem Leder bezogener Holzband mit Beschlag. Aus dem Katha- rinenkloster zu Nürnberg. Enthält die Stücke: 99 [Bl. 187]; 13 [Bl. 1877]; 14 [Bl. 1897]. N1. Nürnberg, Stadtbibl. VI 98. Papier. 15.1 Jh. Gehörte der Schwester Gerdrautt� Gwichtmacherin priorin zu sand Kathrein (in Nürnberg). Enthält Stück 1,7—14 [Bl. 120.].
LXIV Die Handschriften und Drucke der deutschen Gebete. von einer Hand. Rot rubriziert. Rote Uberschriften; rote, blaue und bunte Anfangsbuchstaben mit Rankenwerk. 27 kunstlose Miniaturen. Mit braunem goldgepreßtem Leder bezogener Holz- band ; vorn Jesuskind, hinten Auferstehung Christi; Goldschnitt; Spuren von zwei Schließen. Aus dem Kloster Nonnberg bei Salz- burg; Bl. 1 Aus der nunbergerischen liberj; Bl. 2267 Porträt: Frau Anna putrichin Abb. Elegiert 1588; Bl. 227 ihr Wappen, dazu die Notiz: Gestorben 1600 den 17 Maj. Gebetbuch für Nonnen. Enthält die Stücke: 2, 6—13 [Bl. 163']; 23 [Bl. 1915]. M11. München, Univ.-Bibl. 8° 282. Papier. 152 Jh. Bairisch. Ge- betbuch ohne Einband: Leben Jesu mit Gebeten; dahinter von Bl. 71 an die Dreifaltigkeitsgebete Johanns v. Neumarkt: 4, 1—4. M12. München, Staatsbibl., Cgm 175 = Cat. Cod. mss. Bibl. Mona- censis V 1 (2. Aufl.) S. 314—316. Pergam. 55 Bl. 121/2: 91/2 em. 15.2Jh., von Bl. 53 anv. J.1652. Bairisch. Verstümmelt; schlecht erhalten. Rot rubriziert. Rote und blaue Anfangsbuchstaben; einige bunte Initialen mit Rankenwerk. Einband verloren. Bl. 377 Wappen der Familie von Nußberg. Aus St. Emmeram in Regens- burg ; vorher wohl dem Freisinger Domkustos Tristram v. Nuß- berg († 1518) gehörig; vgl. Franz. X. Glasschröder, in: Sammel- band des hist. Ver. Freising (1918) S. 144—147. Enthält nur Stück 75 [Bl. 47]. N. Nürnberg, Stadtbibliothek IV 43°. Papier. 4°. 15.1 Jh. Mit grünem Leder bezogener Holzband mit Beschlag. Aus dem Katha- rinenkloster zu Nürnberg. Enthält die Stücke: 99 [Bl. 187]; 13 [Bl. 1877]; 14 [Bl. 1897]. N1. Nürnberg, Stadtbibl. VI 98. Papier. 15.1 Jh. Gehörte der Schwester Gerdrautt� Gwichtmacherin priorin zu sand Kathrein (in Nürnberg). Enthält Stück 1,7—14 [Bl. 120.].
Strana LXV
Hss.: München. Nürnberg. Prag. LXV N2. Nürnberg, Stadtbibl. VI 100. Papier. Geschrieben 1422 von Johann Richschmit, der sich Bl. 2797 nennt, für eine Nürn- berger Nonne. Enthält Stück 1,7-14 [Bl. 1845]. N3. Nürnberg, Stadtbibl. VII 38. Papier. Geschrieben 1422 für eine Nonne des Katharinenklosters in Nürnberg. Enthält Stück: 52 [Bl. 385]; 99 [Bl. 1217]; 1,6—14 [Bl. 151']. N4. Nürnberg, Germanisches Museum Nr. 1738. Pergam. 120 Bl. 8 : 6 cm. 15.2 Jh. Nürnberg. Uberschriften und Anfangsbuch- staben rot. Moderner Pappband. Gebetbuch für Nonnen. Enthält die Stücke: 98, 1 [Bl. 1]; 46 [Bl. 8’]; 2, 6—13 [Bl. 197]; 24 [Bl. 385]. N5. Nürnberg, German. Museum Nr. 1733. Papier. Geschrieben im 1. Teile im Jahre 1506. Nürnberg. Der 1. Teil reicht bis Bl. 2717: Die noch geschriben gebet synt gemacht noch xpi geburt XIIII hundert jor vnd In dem eyn vnd XXX jor dem hochgebornen fursten hertzog wilhelm zu beyern. Die Gebete fehlen; mit gleicher Uberschrift stehen sie in der Hs. 1735 (Mitte d. 15. Jhs.) Bl. 30°. Gebetbuch, wohl für eine Nonne. Enthält die Stücke: 46 [Bl. 31’]; 99 [Bl. 84.]. N6. Nürnberg, Stadtbibl. VII 66. Papier. 15.1 Jh. Nürnberg. Enthält Stück 1,7—13 [Bl. 120.]. Pg. Prag, Univ.-Bibl. XVI. G. 28 = Katalog der deutschen Hss. der k. k. off. u. Univ.-Bibl. zu Prag, 1. Teil (1909) S. 83 Nr. 150. Früher Clementinum (?); am Rücken: II. G. 33. Pergam. Erste Hälfte des 15. Jhs. 131 Bl. 133/ : 10 cm. Wohl in Prag ge- schrieben. 2 Hände: 1. Bl. 1—95°; 2. Bl. 957—7317; die Mund-
Hss.: München. Nürnberg. Prag. LXV N2. Nürnberg, Stadtbibl. VI 100. Papier. Geschrieben 1422 von Johann Richschmit, der sich Bl. 2797 nennt, für eine Nürn- berger Nonne. Enthält Stück 1,7-14 [Bl. 1845]. N3. Nürnberg, Stadtbibl. VII 38. Papier. Geschrieben 1422 für eine Nonne des Katharinenklosters in Nürnberg. Enthält Stück: 52 [Bl. 385]; 99 [Bl. 1217]; 1,6—14 [Bl. 151']. N4. Nürnberg, Germanisches Museum Nr. 1738. Pergam. 120 Bl. 8 : 6 cm. 15.2 Jh. Nürnberg. Uberschriften und Anfangsbuch- staben rot. Moderner Pappband. Gebetbuch für Nonnen. Enthält die Stücke: 98, 1 [Bl. 1]; 46 [Bl. 8’]; 2, 6—13 [Bl. 197]; 24 [Bl. 385]. N5. Nürnberg, German. Museum Nr. 1733. Papier. Geschrieben im 1. Teile im Jahre 1506. Nürnberg. Der 1. Teil reicht bis Bl. 2717: Die noch geschriben gebet synt gemacht noch xpi geburt XIIII hundert jor vnd In dem eyn vnd XXX jor dem hochgebornen fursten hertzog wilhelm zu beyern. Die Gebete fehlen; mit gleicher Uberschrift stehen sie in der Hs. 1735 (Mitte d. 15. Jhs.) Bl. 30°. Gebetbuch, wohl für eine Nonne. Enthält die Stücke: 46 [Bl. 31’]; 99 [Bl. 84.]. N6. Nürnberg, Stadtbibl. VII 66. Papier. 15.1 Jh. Nürnberg. Enthält Stück 1,7—13 [Bl. 120.]. Pg. Prag, Univ.-Bibl. XVI. G. 28 = Katalog der deutschen Hss. der k. k. off. u. Univ.-Bibl. zu Prag, 1. Teil (1909) S. 83 Nr. 150. Früher Clementinum (?); am Rücken: II. G. 33. Pergam. Erste Hälfte des 15. Jhs. 131 Bl. 133/ : 10 cm. Wohl in Prag ge- schrieben. 2 Hände: 1. Bl. 1—95°; 2. Bl. 957—7317; die Mund-
Strana LXVI
LXVI Die Handschriften und Drucke der deutschen Gebete. art des ersten Schreibers neigt stärker zur bairischen Eigen- art, die des zweiten Schreibers ist stärker mährisch-schlesisch. Die erste Hand begrenzt den Schriftspiegel seitlich und oben und unten durch eine Linie; die zweite Hand zieht ihr Linienschema vor. Die Uberschriften sind rot. Die Stückinitialen sind oft mehrere (2—5) Zeilen hoch, blau-rot mit Auszierung; die Initialen der Abschnitte sind eine Zeile hoch, rot oder blau; große Buch- staben im Texte und Anfänge der Satzkola rot gestrichelt. Die Lagenenden sind durch das erste Wort der folgenden Lage ge- kennzeichnet, die Lagenanfänge durch gotische Ziffern auf der inneren oberen Ecke des ersten Blattes. Am Ende sind drei Bl. der letzten Lage herausgeschnitten; es muß außerdem noch we- nigstens eine beschriebene Lage vorhanden gewesen sein, da ein s an der unteren Ecke des letzten herausgeschnittenen Blattes von einem Worte stammt, das als Kustode für ein das erste Blatt der neuen Lage beginnendes Wort diente. Die Handschrift ist schon in ihrem früheren Einbande derartig unvollständig gewesen, da Bl. 131 in den vier Ecken und in der Mitte Rostspuren von dem Deckelbeschlage des einstigen Einbandes zeigt; auch Bl. 1 zeigt die gleichen Rostflecke. Der gegenwärtige Einband ist Lein- wand, die durch Papierblätter gesteift ist; diese Blätter sind be- druckt mit einem Text, in dem eine Friedenspreisrede die Stellen Rudolphus Habspurgicus und Caroli [VI.] pietas enthält. Von späteren Besitzern der Handschrift sind folgende Einträge vor- handen: Bl. I Is liber est rejectus. Dolendum de tali labore. fol. membrana 1705 (Eintrag des Jesuitenbibliothekars); Bl. I unten: 1616 D. 28. Februar; Bl. 6f (Anf. d. 17. Jhs.) Ist ein hibsch Pehe- misch Piebl; Bl. 40° (Anfang d. 17. Jhs.) Illustrissimi (!) ac Mag. dominus dominus Lucas Maximilianus de czialyn czialynski; Bl. 56° Allein gott die Ehr keinem menschenn mer 1st mein beger, dazu Monogramm (wie auch Bl. 93r) C B; Bl. 57° oben: Munch vnnd Pfaffen Narrenn vnnd Affenn vngetzeimpte beerenn Soll keiner ins haus begerenn; dazu Monogramm S G und Name Steffl Guet; Bl. 57° von anderer Hand unten: Alain gott die Er der Phaff ist a dieb mit saanb sein lehr, dazu Monogramm S G und Name Steffl Grosz; Bl. 85° Federprobe (Anf. d. 17. Jhs.) Illustro (!) ac generoso Domino Domino Maximiliano De Dczalinskj; Bl. 97 Slowutne a mnoho wzaczne Pocztinosty; Bl. 98r (Anf. 17. Jhs.) Luter Luther vna cum socije est rejectus; Bl. 109° (Anf. d. 17. Jhs.) Main vil-
LXVI Die Handschriften und Drucke der deutschen Gebete. art des ersten Schreibers neigt stärker zur bairischen Eigen- art, die des zweiten Schreibers ist stärker mährisch-schlesisch. Die erste Hand begrenzt den Schriftspiegel seitlich und oben und unten durch eine Linie; die zweite Hand zieht ihr Linienschema vor. Die Uberschriften sind rot. Die Stückinitialen sind oft mehrere (2—5) Zeilen hoch, blau-rot mit Auszierung; die Initialen der Abschnitte sind eine Zeile hoch, rot oder blau; große Buch- staben im Texte und Anfänge der Satzkola rot gestrichelt. Die Lagenenden sind durch das erste Wort der folgenden Lage ge- kennzeichnet, die Lagenanfänge durch gotische Ziffern auf der inneren oberen Ecke des ersten Blattes. Am Ende sind drei Bl. der letzten Lage herausgeschnitten; es muß außerdem noch we- nigstens eine beschriebene Lage vorhanden gewesen sein, da ein s an der unteren Ecke des letzten herausgeschnittenen Blattes von einem Worte stammt, das als Kustode für ein das erste Blatt der neuen Lage beginnendes Wort diente. Die Handschrift ist schon in ihrem früheren Einbande derartig unvollständig gewesen, da Bl. 131 in den vier Ecken und in der Mitte Rostspuren von dem Deckelbeschlage des einstigen Einbandes zeigt; auch Bl. 1 zeigt die gleichen Rostflecke. Der gegenwärtige Einband ist Lein- wand, die durch Papierblätter gesteift ist; diese Blätter sind be- druckt mit einem Text, in dem eine Friedenspreisrede die Stellen Rudolphus Habspurgicus und Caroli [VI.] pietas enthält. Von späteren Besitzern der Handschrift sind folgende Einträge vor- handen: Bl. I Is liber est rejectus. Dolendum de tali labore. fol. membrana 1705 (Eintrag des Jesuitenbibliothekars); Bl. I unten: 1616 D. 28. Februar; Bl. 6f (Anf. d. 17. Jhs.) Ist ein hibsch Pehe- misch Piebl; Bl. 40° (Anfang d. 17. Jhs.) Illustrissimi (!) ac Mag. dominus dominus Lucas Maximilianus de czialyn czialynski; Bl. 56° Allein gott die Ehr keinem menschenn mer 1st mein beger, dazu Monogramm (wie auch Bl. 93r) C B; Bl. 57° oben: Munch vnnd Pfaffen Narrenn vnnd Affenn vngetzeimpte beerenn Soll keiner ins haus begerenn; dazu Monogramm S G und Name Steffl Guet; Bl. 57° von anderer Hand unten: Alain gott die Er der Phaff ist a dieb mit saanb sein lehr, dazu Monogramm S G und Name Steffl Grosz; Bl. 85° Federprobe (Anf. d. 17. Jhs.) Illustro (!) ac generoso Domino Domino Maximiliano De Dczalinskj; Bl. 97 Slowutne a mnoho wzaczne Pocztinosty; Bl. 98r (Anf. 17. Jhs.) Luter Luther vna cum socije est rejectus; Bl. 109° (Anf. d. 17. Jhs.) Main vil-
Strana LXVII
Hss.: Prag. LXVII gelibter her zeike Rm. kas. Magestedt; Bl. 110° (gleiche Hand) Dem Volgebornen Hern Hern aus Pelecznika von Holbramovic Rm. kaser. Mait. Edelknaben Mainem Vilgelibten Heren Vndt Bruder; vgl. Prag. Museum VIII. C. 9 Bl. 359b: Scripta ad effigiem Sa- ronarolae .. . in libro nobilium Adami et Johannis fratrum Czeykionum ab Olbramowicz Wratislaviae Anno 1581. 14. Sep- tembr; Bl. 113' Heulig ist vnser Gott. Alelua; Bl. 1187 Husa Hus; Bl. 119° Pamatuy nad to czlowiecze zie nedlamso budesk zde naswiete, budesk sobie moczy praczowestj. Enthält die Stücke : 33 [Bl. 15]; 34 [Bl. 17]; 35 [Bl. 25]; 36 [Bl. 37]; 37 [Bl. 37]; 5 [Bl. 65]; 6 [Bl. 7']; 7 [Bl. 9r] 8 [Bl. 10"]; 38 [Bl. 11']; 23 [Bl. 127]; 24 [Bl. 14]; 16 erster Teil [Bl. 1571; 1, 1—15[ Bl. 18"]; 40 [Bl. 28.]; 102 [Bl. 287]; 41 [Bl. 297]; 42 [Bl. 297]; 2, 1—13 [Bl. 307]; 82 [Bl. 38°]; 83 [Bl. 40f]; 84 [Bl. 427]; 85 [Bl. 457]; 86 [Bl. 46"]; 107 [Bl. 467]; 97 [Bl. 477]; 9 [Bl. 52"]; 10 [Bl. 72f]; 3, 2 [Bl. 75"]; 4, 1—4 [Bl. 777]; 28 [Bl. 807]; 12 [Bl. 85']; 13 [Bl. 917]; 99 [Bl. 95.]; 49 [Bl. 97.]; 50, 1—2 [Bl. 99.]; 51 [Bl. 101']; 52 [Bl. 102.]; 53 [Bl. 1027]; 17, 1 [Bl. 1077]; 106 [Bl. 116"]; 71 [Bl. 1167] 70 [Bl. 123']; 62 unvollst. [Bl. 1277]. Pgl. Prag, Fürstl. Lobkowitzische Bücherei 547. 15.1 Jh. Böhmisch. Enthält Stück 1,2—15 [Bl. 45r—567]. Pg2. Prag, Metropolitankapitel Nr. 636 (DLXX) = Podlaha, Verzeichnis der Hss. d. Bibl. des Prager Metropolitankapitels, S. 379. Papier. 104 Bl. 211/2: 141/2 cm. Geschrieben von 1387 bis 1390. Böhmisch. Lederbezogener Holzband. Inhalt: Bl. 1ra Dys gebete ist von den sewen vreuden vneir liben vrowen. Dy erste ist dy: Kayserinne kueniginne fürstinne vnde gebyeterinne ... Ende Bl. 2° eyn warhaftiger got eweclychen amen. Martha. Martha. Bl. 3° Ich perg meyne kny czu den vater meyns herren ... Ende Bl. 46f vnd gebenedeit in ewig der ewikeit. Amen. Explicit ymago vite [Bonaventurae] translata in theutonicum per Ulricum subnotarium pretorij Pragensis Anno domini MCCCLXXXVII feria secunda post festum conceptionis sancte Marie virginis gloriose. Bl. 467 Matthäus von Krakau: Hye hebt sich ein puchlein an von dem kampphe oder krige der vernunft vnd der gewissen von Gotes leichnam wirdicleich czu enphahen...
Hss.: Prag. LXVII gelibter her zeike Rm. kas. Magestedt; Bl. 110° (gleiche Hand) Dem Volgebornen Hern Hern aus Pelecznika von Holbramovic Rm. kaser. Mait. Edelknaben Mainem Vilgelibten Heren Vndt Bruder; vgl. Prag. Museum VIII. C. 9 Bl. 359b: Scripta ad effigiem Sa- ronarolae .. . in libro nobilium Adami et Johannis fratrum Czeykionum ab Olbramowicz Wratislaviae Anno 1581. 14. Sep- tembr; Bl. 113' Heulig ist vnser Gott. Alelua; Bl. 1187 Husa Hus; Bl. 119° Pamatuy nad to czlowiecze zie nedlamso budesk zde naswiete, budesk sobie moczy praczowestj. Enthält die Stücke : 33 [Bl. 15]; 34 [Bl. 17]; 35 [Bl. 25]; 36 [Bl. 37]; 37 [Bl. 37]; 5 [Bl. 65]; 6 [Bl. 7']; 7 [Bl. 9r] 8 [Bl. 10"]; 38 [Bl. 11']; 23 [Bl. 127]; 24 [Bl. 14]; 16 erster Teil [Bl. 1571; 1, 1—15[ Bl. 18"]; 40 [Bl. 28.]; 102 [Bl. 287]; 41 [Bl. 297]; 42 [Bl. 297]; 2, 1—13 [Bl. 307]; 82 [Bl. 38°]; 83 [Bl. 40f]; 84 [Bl. 427]; 85 [Bl. 457]; 86 [Bl. 46"]; 107 [Bl. 467]; 97 [Bl. 477]; 9 [Bl. 52"]; 10 [Bl. 72f]; 3, 2 [Bl. 75"]; 4, 1—4 [Bl. 777]; 28 [Bl. 807]; 12 [Bl. 85']; 13 [Bl. 917]; 99 [Bl. 95.]; 49 [Bl. 97.]; 50, 1—2 [Bl. 99.]; 51 [Bl. 101']; 52 [Bl. 102.]; 53 [Bl. 1027]; 17, 1 [Bl. 1077]; 106 [Bl. 116"]; 71 [Bl. 1167] 70 [Bl. 123']; 62 unvollst. [Bl. 1277]. Pgl. Prag, Fürstl. Lobkowitzische Bücherei 547. 15.1 Jh. Böhmisch. Enthält Stück 1,2—15 [Bl. 45r—567]. Pg2. Prag, Metropolitankapitel Nr. 636 (DLXX) = Podlaha, Verzeichnis der Hss. d. Bibl. des Prager Metropolitankapitels, S. 379. Papier. 104 Bl. 211/2: 141/2 cm. Geschrieben von 1387 bis 1390. Böhmisch. Lederbezogener Holzband. Inhalt: Bl. 1ra Dys gebete ist von den sewen vreuden vneir liben vrowen. Dy erste ist dy: Kayserinne kueniginne fürstinne vnde gebyeterinne ... Ende Bl. 2° eyn warhaftiger got eweclychen amen. Martha. Martha. Bl. 3° Ich perg meyne kny czu den vater meyns herren ... Ende Bl. 46f vnd gebenedeit in ewig der ewikeit. Amen. Explicit ymago vite [Bonaventurae] translata in theutonicum per Ulricum subnotarium pretorij Pragensis Anno domini MCCCLXXXVII feria secunda post festum conceptionis sancte Marie virginis gloriose. Bl. 467 Matthäus von Krakau: Hye hebt sich ein puchlein an von dem kampphe oder krige der vernunft vnd der gewissen von Gotes leichnam wirdicleich czu enphahen...
Strana LXVIII
LXVIII Die Handschriften und Drucke der deutschen Gebete. Uil menschen, pryster vnd layen, gelort vnd vngelort, vrowen vnd manne klagen grosleich vnd bekvmmern sich swerleich ... Ende Bl. 737 in ewiger ewikeit. Amen. Ermolaus. Bl. 737 Hy hebet sich an eyn buechelyn von der buesse. Nu lybes kynt sol ich dir schryben von der buesse ... Ende Bl. 74' gebuesset haben. Bl. 75r Anleitung zum gottgefälligen Leben: Sant gregorius der schribet ueber pro- pheten ezechielem alzo: dy guten werg dorffen eynes steten gebiters ... Ende Bl. 104 das helffe myr vnde dyr got. Amen. Sanctus gregorius der spricht: eyn icliche czeit dy vns vorlegen ist, wirt ervorschet, wy sy von vns vorczeret sey. Besitzvermerk Bl. F Ex bibliotheca Georgii Bartholdi Pontani a Braitenberg praepositi Pragi. Enthält das Stück 75 [Bl. 1ra]. Pg3. Prag, Univ.-Bibl. XVI G 35 = Katalog der deutschen Hss. der k. k. off. u. Univ.-Bibl. zu Prag, 1. Teil (1909) S. 102 Nr. 160. Pergam. 154 Bl. 111/2: 81/2 cm. 15.2 Jh. Böhmisch. Neuband. Inhalt: Bl. 1f Meßgebete; Bl. 24'—76° Kursus zum Leiden Christi; Bl. 77—107 Totenvigilie; Abendmahlgebete u. a. Der Schreiber von Bl. 1°—132f nennt sich Bl. 132f: Nicolaus winter de prussia. Enthält die Stücke: 13 [Bl. 1137]; 14 [Bl. 116"]; 30 [Bl. 119.]; 98,1 [Bl. 125]; 71 [Bl. 127.]. S. Salzburg, St. Peterkloster b 12. Papier. 15.2 Jh. Enthält die Stücke: 13 [Bl. 132"]; 63 [Bl. 135"]; 2, 6—13 [Bl. 139"]. S1. Salzburg, St. Peterkloster a IV 6. Pergam. 15.1 Jh.; Bl. 100": Plochart. finitum in die S. Egidij Anno etc. CCCC-VI°. Mit 1 Über ihn siehe: Vom Ma. z. Ref. II 2 S. 264 nebst Anm. 1. „Stammt aus Brüx in Böhmen (daher sein Name) und starb als berühmter Prediger, von Kaiser Rudolf II. gekrönter Dichter, kaiserlicher Rat und Dom- propst von Prag im Jahre 1616. Siehe A. Weis, A.D.B. 26, 412f., da- selbst auch ein Verzeichnis seiner Schriften.“ Aus seinem Besitz stammt auch Rep. II 71 der Stadtbibl. Leipzig mit der Summa Cancellariae und der Cancellaria Joh. Noviforensis; siehe: Vom Ma. z. Ref. II 2 S. 264ff. (Piur).
LXVIII Die Handschriften und Drucke der deutschen Gebete. Uil menschen, pryster vnd layen, gelort vnd vngelort, vrowen vnd manne klagen grosleich vnd bekvmmern sich swerleich ... Ende Bl. 737 in ewiger ewikeit. Amen. Ermolaus. Bl. 737 Hy hebet sich an eyn buechelyn von der buesse. Nu lybes kynt sol ich dir schryben von der buesse ... Ende Bl. 74' gebuesset haben. Bl. 75r Anleitung zum gottgefälligen Leben: Sant gregorius der schribet ueber pro- pheten ezechielem alzo: dy guten werg dorffen eynes steten gebiters ... Ende Bl. 104 das helffe myr vnde dyr got. Amen. Sanctus gregorius der spricht: eyn icliche czeit dy vns vorlegen ist, wirt ervorschet, wy sy von vns vorczeret sey. Besitzvermerk Bl. F Ex bibliotheca Georgii Bartholdi Pontani a Braitenberg praepositi Pragi. Enthält das Stück 75 [Bl. 1ra]. Pg3. Prag, Univ.-Bibl. XVI G 35 = Katalog der deutschen Hss. der k. k. off. u. Univ.-Bibl. zu Prag, 1. Teil (1909) S. 102 Nr. 160. Pergam. 154 Bl. 111/2: 81/2 cm. 15.2 Jh. Böhmisch. Neuband. Inhalt: Bl. 1f Meßgebete; Bl. 24'—76° Kursus zum Leiden Christi; Bl. 77—107 Totenvigilie; Abendmahlgebete u. a. Der Schreiber von Bl. 1°—132f nennt sich Bl. 132f: Nicolaus winter de prussia. Enthält die Stücke: 13 [Bl. 1137]; 14 [Bl. 116"]; 30 [Bl. 119.]; 98,1 [Bl. 125]; 71 [Bl. 127.]. S. Salzburg, St. Peterkloster b 12. Papier. 15.2 Jh. Enthält die Stücke: 13 [Bl. 132"]; 63 [Bl. 135"]; 2, 6—13 [Bl. 139"]. S1. Salzburg, St. Peterkloster a IV 6. Pergam. 15.1 Jh.; Bl. 100": Plochart. finitum in die S. Egidij Anno etc. CCCC-VI°. Mit 1 Über ihn siehe: Vom Ma. z. Ref. II 2 S. 264 nebst Anm. 1. „Stammt aus Brüx in Böhmen (daher sein Name) und starb als berühmter Prediger, von Kaiser Rudolf II. gekrönter Dichter, kaiserlicher Rat und Dom- propst von Prag im Jahre 1616. Siehe A. Weis, A.D.B. 26, 412f., da- selbst auch ein Verzeichnis seiner Schriften.“ Aus seinem Besitz stammt auch Rep. II 71 der Stadtbibl. Leipzig mit der Summa Cancellariae und der Cancellaria Joh. Noviforensis; siehe: Vom Ma. z. Ref. II 2 S. 264ff. (Piur).
Strana LXIX
Hss.: Wien. LXIX gepreßtem Leder bezogener Holzband; Messingbeschlag. Gebet- buch. Enthält die Stücke: 99 [Bl. 32.]; 71 [Bl. 132"]. W. Wien, Nationalbibliothek Nr. 3019 = Tab. cod. mss. Vol. II S. 179; Hoffmann CCXCVI. Papier u. Pergam. 242 Bl. 15: 101/2 cm. 15.1 Jh., um 1432. Aus Nürnberg. Rote und blaue Anfangsbuch- staben. Mit rotem, durch einfache Diagonalen ornamentiertem Leder bezogener Holzband; einst mit Schutznägeln und Schließe. Inhalt : Bl. 1 gegen den Vorderdeckel geklebt, leer; Bl. 2f Sonntags- buchstaben und Goldene Zahl; Bl. 2°—13ra Kalender mit den Nürnberger Heiligen; Bl. 13a rohe Zeichnung: David mit der Harfe, darunter der Gottlose; Bl. 13br—19° Kalendertafeln mit Zeichnungen: Eclipsis solis et lune; Bl. 197 eine astronomische Angabe: Anno M'CCCCLVII in Jvnio . . ., sowie Bl. 14—19" die Mondfinsternisse der Jahre 1428—1462; Bl. 19° halbseitige kolorierte Zeichnung: Von zwei Engeln beschützter nackter Jesus- knabe im dreirädrigen Roller macht Gehversuch; Bl. 20r Beginn des deutschen Gebetbuches: Das ist der Cursz von vnser liben frawen vnd des ersten habt sich an die Metten. Domine labia . . . Herre gestat mir des/ das mein munt ...; Bl. 223'—224 leer; Bl. 225—237 ohne Zusammenhang mit der Überlieferung des ersten Gebetbuches: Dicz gepet ist von sant Annen vñ ist von Rom kumë. O hailige Anna ausserwelte myter der ausserwelten vns' frawen ... und andere Gebete, darunter Bl. 239r Item das sein die namen der XV nothelffer zu erst d' lieb ritter Sand Jorige...; Bl. 239° Besitzvermerk: Das puchlein gehort in daz closter zu sand katherein prediger orden (zu Nürnberg); Bl. 240f auf gelbem Grunde Federzeichnung: Erschaffung von Welt, Sonne, Mond, Pflanzen, Tieren; mit Text: Daz alter der werlt vor crist gepurt .. .; Bl. 241. Erschaffung Adams; Bl. 2417 Erschaffung Evas; Bl. 242' Arche; Bl. 242° Christus führt Adam aus der Pforte der Unterwelt; auf der Innenseite des Rückdeckels (Bl. 243): Maria betet das Kind an; darüber Gloria-Engel; mit der Unterschrift von der Hand des Schreibers: von crist gepurt M° jar vnd IIII hüdert iar XXXII jar. Enthält die Stücke: 18 [Bl. 94.]; 31 [Bl. 101"]; 77 [Bl. 104"] 78 [Bl. 109f]; 94 [Bl. 111"]; 95 [Bl. 1131]; 23 [Bl. 1147]; 24 [Bl. 116"]; 50, 1 Anm. [Bl. 1177]; 57 [Bl. 118"]; 14 [Bl. 119"]; 58 [Bl. 125"];
Hss.: Wien. LXIX gepreßtem Leder bezogener Holzband; Messingbeschlag. Gebet- buch. Enthält die Stücke: 99 [Bl. 32.]; 71 [Bl. 132"]. W. Wien, Nationalbibliothek Nr. 3019 = Tab. cod. mss. Vol. II S. 179; Hoffmann CCXCVI. Papier u. Pergam. 242 Bl. 15: 101/2 cm. 15.1 Jh., um 1432. Aus Nürnberg. Rote und blaue Anfangsbuch- staben. Mit rotem, durch einfache Diagonalen ornamentiertem Leder bezogener Holzband; einst mit Schutznägeln und Schließe. Inhalt : Bl. 1 gegen den Vorderdeckel geklebt, leer; Bl. 2f Sonntags- buchstaben und Goldene Zahl; Bl. 2°—13ra Kalender mit den Nürnberger Heiligen; Bl. 13a rohe Zeichnung: David mit der Harfe, darunter der Gottlose; Bl. 13br—19° Kalendertafeln mit Zeichnungen: Eclipsis solis et lune; Bl. 197 eine astronomische Angabe: Anno M'CCCCLVII in Jvnio . . ., sowie Bl. 14—19" die Mondfinsternisse der Jahre 1428—1462; Bl. 19° halbseitige kolorierte Zeichnung: Von zwei Engeln beschützter nackter Jesus- knabe im dreirädrigen Roller macht Gehversuch; Bl. 20r Beginn des deutschen Gebetbuches: Das ist der Cursz von vnser liben frawen vnd des ersten habt sich an die Metten. Domine labia . . . Herre gestat mir des/ das mein munt ...; Bl. 223'—224 leer; Bl. 225—237 ohne Zusammenhang mit der Überlieferung des ersten Gebetbuches: Dicz gepet ist von sant Annen vñ ist von Rom kumë. O hailige Anna ausserwelte myter der ausserwelten vns' frawen ... und andere Gebete, darunter Bl. 239r Item das sein die namen der XV nothelffer zu erst d' lieb ritter Sand Jorige...; Bl. 239° Besitzvermerk: Das puchlein gehort in daz closter zu sand katherein prediger orden (zu Nürnberg); Bl. 240f auf gelbem Grunde Federzeichnung: Erschaffung von Welt, Sonne, Mond, Pflanzen, Tieren; mit Text: Daz alter der werlt vor crist gepurt .. .; Bl. 241. Erschaffung Adams; Bl. 2417 Erschaffung Evas; Bl. 242' Arche; Bl. 242° Christus führt Adam aus der Pforte der Unterwelt; auf der Innenseite des Rückdeckels (Bl. 243): Maria betet das Kind an; darüber Gloria-Engel; mit der Unterschrift von der Hand des Schreibers: von crist gepurt M° jar vnd IIII hüdert iar XXXII jar. Enthält die Stücke: 18 [Bl. 94.]; 31 [Bl. 101"]; 77 [Bl. 104"] 78 [Bl. 109f]; 94 [Bl. 111"]; 95 [Bl. 1131]; 23 [Bl. 1147]; 24 [Bl. 116"]; 50, 1 Anm. [Bl. 1177]; 57 [Bl. 118"]; 14 [Bl. 119"]; 58 [Bl. 125"];
Strana LXX
LXX Die Handschriften und Drucke der deutschen Gebete. 17,1 [Bl. 1267]; 71 [Bl. 135.]; 66 [Bl. 1397]; 30 [Bl. 1407]; 9,1—3 [Bl. 1437]; 10 [Bl. 1657]; 105 [Bl. 200"]; 98, 1 [Bl. 214"]; 80 [Bl. 2207]; 44 [Bl. 222.]; 81 [Bl. 2231]. WI. Wien, Nationalbibl. 3015 = Tab. cod. mss. Vol. II S. 178; Hoffmann CCLXXXVII. Papier. 85 Bl. 131/2: 101/2 cm. Nach Bl. 72° v. J. 1461. Bairisch. Rot rubriziert. Rote Überschriften und Anfangsbuchstaben. Grüner Ledereinband, durch Pappe ge- steift; Reste von zwei Schnürbändern. Inhalt: Bl. 1—6 leer; Bl. 7°—757 Deutsches Abendmahlgebetbuch; Bl. 765—857 leer. Herkunftsvermerk vorn innen: Gottshauss Thalbach 1727. Geschrieben für eine Frau: Bl. 497 mir armen dienerinn; Bl. 517 ich arme sünderin; Bl. 69r mich arme sünderin; für mich armen sünder oder sünderin. Enthält die Stücke: 17,2 [Bl. 7]; 13 [Bl. 177]; 14 [Bl. 21']; 15 Bl. [265]; 62 [Bl. 29"]; 29 [Bl. 37]; 67 [Bl. 41']; 57 [Bl. 427]; 59 [Bl. 427]; 56 [Bl. 44.]; 60 [Bl. 467]; 65 [Bl. 587]; 64 [Bl. 60"]; 100 [Bl. 617]; 61 [Bl. 65"]; 72 [Bl. 697]. W2. Wien, Nationalbibliothek 2742 = Tab. cod. mss. Vol. II S. 126; Hoffmann CCXCIV; Denis I Spalte 3181, DCCCCXLVI. Papier. 140 Bl. 13: 9 cm. Kurz nach 1459 geschrieben; vgl. Bl. 116r. Schwäbisch. Durchweg mit kleinen, fein ausgeführten Initialen und Miniaturen; Bl. 1 Wappenschild: in rot zwei übereinander- stehende goldgekrönte Leoparden. Als Helmzier ein wachsender weißer goldgekrönter Leoparde; Helmdecken weiß und rot. Aus der Krone wächst ein roter Badewedel. Inhalt: Bl. 1—12 Ka- lender; darin außer den Herren- und Apostelfesten rot: Erhard (8. I.); Agnes (21. I.); Sant lenebein vnd albein (5. II.); Ruprecht (27. III.); Georg (23. IV.); Pancratius (12. V.); Veit (15. VI.); Achatius (22. VI.); Ulrich (4. VII.); Margaretha (20. VII.). Bl. 13°—28r die Tagzeiten Johanns von Neumarkt zum Leiden Christi und zum Mitleiden Marias. Allein in dieser Handschrift ist die Gönnerin, der Johann die Gebete widmete, Elysabeth Anna Margrăffin vonn Merchern genannt (Bl. 285). Bl. 287—69) Morgengebete, Gebete auf die Festtage des Kirchenjahrs; Bl. 70" bis 87 Gebete des Prager Kreises; Bl. 877 Heiligengebete: Bl. 87
LXX Die Handschriften und Drucke der deutschen Gebete. 17,1 [Bl. 1267]; 71 [Bl. 135.]; 66 [Bl. 1397]; 30 [Bl. 1407]; 9,1—3 [Bl. 1437]; 10 [Bl. 1657]; 105 [Bl. 200"]; 98, 1 [Bl. 214"]; 80 [Bl. 2207]; 44 [Bl. 222.]; 81 [Bl. 2231]. WI. Wien, Nationalbibl. 3015 = Tab. cod. mss. Vol. II S. 178; Hoffmann CCLXXXVII. Papier. 85 Bl. 131/2: 101/2 cm. Nach Bl. 72° v. J. 1461. Bairisch. Rot rubriziert. Rote Überschriften und Anfangsbuchstaben. Grüner Ledereinband, durch Pappe ge- steift; Reste von zwei Schnürbändern. Inhalt: Bl. 1—6 leer; Bl. 7°—757 Deutsches Abendmahlgebetbuch; Bl. 765—857 leer. Herkunftsvermerk vorn innen: Gottshauss Thalbach 1727. Geschrieben für eine Frau: Bl. 497 mir armen dienerinn; Bl. 517 ich arme sünderin; Bl. 69r mich arme sünderin; für mich armen sünder oder sünderin. Enthält die Stücke: 17,2 [Bl. 7]; 13 [Bl. 177]; 14 [Bl. 21']; 15 Bl. [265]; 62 [Bl. 29"]; 29 [Bl. 37]; 67 [Bl. 41']; 57 [Bl. 427]; 59 [Bl. 427]; 56 [Bl. 44.]; 60 [Bl. 467]; 65 [Bl. 587]; 64 [Bl. 60"]; 100 [Bl. 617]; 61 [Bl. 65"]; 72 [Bl. 697]. W2. Wien, Nationalbibliothek 2742 = Tab. cod. mss. Vol. II S. 126; Hoffmann CCXCIV; Denis I Spalte 3181, DCCCCXLVI. Papier. 140 Bl. 13: 9 cm. Kurz nach 1459 geschrieben; vgl. Bl. 116r. Schwäbisch. Durchweg mit kleinen, fein ausgeführten Initialen und Miniaturen; Bl. 1 Wappenschild: in rot zwei übereinander- stehende goldgekrönte Leoparden. Als Helmzier ein wachsender weißer goldgekrönter Leoparde; Helmdecken weiß und rot. Aus der Krone wächst ein roter Badewedel. Inhalt: Bl. 1—12 Ka- lender; darin außer den Herren- und Apostelfesten rot: Erhard (8. I.); Agnes (21. I.); Sant lenebein vnd albein (5. II.); Ruprecht (27. III.); Georg (23. IV.); Pancratius (12. V.); Veit (15. VI.); Achatius (22. VI.); Ulrich (4. VII.); Margaretha (20. VII.). Bl. 13°—28r die Tagzeiten Johanns von Neumarkt zum Leiden Christi und zum Mitleiden Marias. Allein in dieser Handschrift ist die Gönnerin, der Johann die Gebete widmete, Elysabeth Anna Margrăffin vonn Merchern genannt (Bl. 285). Bl. 287—69) Morgengebete, Gebete auf die Festtage des Kirchenjahrs; Bl. 70" bis 87 Gebete des Prager Kreises; Bl. 877 Heiligengebete: Bl. 87
Strana LXXI
Hss.: Wien. LXXI Hieronymus; Bl. 887 Valentin; Bl. 89r Franziskus; Bl. 89v Ludwig; Bl. 917 Antonius; Bl. 927 Agidius; Bl. 94r Nikolaus; Bl. 947 Onu- frius; Bl. 96" Sebastian; Bl. 967 Georg; Bl. 977 Christophorus ; Bl. 987 Anna; Bl. 997 Maria Magdalena; Bl. 101' Margareta; Bl. 102' Barbara; Bl. 103' Katharina; Bl. 104 Dorothea; dann zu mehreren Heiligen; für die Armen Seelen; Bl. 109° Miserere; Bl. 111' De profundis; Bl. 111' Deus me probasti; Ende Bl. 116': In dem Jar da man zalt von kristi gepurt tausent vierhundert funffizig vnd newn jar auf sant katrinatag zu montawe (Mantua) in der stat [hat] der aller heiligist in got vatter vnd herr [Bl. 116'] pius Babst der annder in seinem anndern Jar In gegenwurtigkeit des durch- leüchtigenn fürsten vnd herren herren karle Margraue zu Baden etc. vnd etlicher seinen genaden rätten geben hundert tag ablas alles töt- licher schuldt ainem yeglichen menschenn als offt vnd dick er disz nach geschriben gepet mit andacht allen gelaubigen selen zu trost spricht: Drparm (!) dich got mein herre vber alle selen die da gegen dir nit sunderpitter haben ... Dann Sakramentsgebete. Ende Bl. 1361; Bl. 1367—140' leer. Enthält die Stücke: 1,2—14 [Bl. 137]; 2,1—13 [Bl. 217]; 75 [Bl. 705]; 76 [Bl. 74.]; 79 [Bl. 757]; 24 [Bl. 837]; 23 [Bl. 847]; 89 [Bl. 857]; 90 [Bl. 867]; 93 [Bl. 877]; 98, 1 [Bl. 97.]; 106 [Bl. 1287]; 16 [Bl. 1295]. W3. Wien, Schottenkloster 494 [54, h, 10] = Adalb. Hübl, Cat. cod. mss . . . monasterii ad Scotos (1899) S. 375—378. Papier. 323 Bl. 14: 101/2 cm. Mitte des 15. Jhs.; die 11. Hand schrieb nach Bl. 2507 i. J. 1456; die 12. Hand nach Bl. 304 i. J. 1453. Österreichisch. Von 13 Händen zusammengeschrieben. Rot rubriziert. Rote, selten blaue Anfangsbuchstaben, auch mit Aus- malung in der Gegenfarbe. Mit rotbraunem ornamentiertem und gestempeltem Leder bezogener Holzband mit Beschlag und zwei Schließen. Der Vorderdeckel ist innen mit einer österreichischen Pergament-Urkunde des 15. Jhs. beklebt, in der die Ortsnamen Berlein und Medling begegnen. Gebetbuch, beginnend mit einem Marien-Kursus. Enthält die Stücke: 23 [Bl. 172’]; 12, erster Teil, [Bl. 178"]; 30 [Bl. 179"]; 3,2 [Bl. 217]; 89 [Bl. 271'].
Hss.: Wien. LXXI Hieronymus; Bl. 887 Valentin; Bl. 89r Franziskus; Bl. 89v Ludwig; Bl. 917 Antonius; Bl. 927 Agidius; Bl. 94r Nikolaus; Bl. 947 Onu- frius; Bl. 96" Sebastian; Bl. 967 Georg; Bl. 977 Christophorus ; Bl. 987 Anna; Bl. 997 Maria Magdalena; Bl. 101' Margareta; Bl. 102' Barbara; Bl. 103' Katharina; Bl. 104 Dorothea; dann zu mehreren Heiligen; für die Armen Seelen; Bl. 109° Miserere; Bl. 111' De profundis; Bl. 111' Deus me probasti; Ende Bl. 116': In dem Jar da man zalt von kristi gepurt tausent vierhundert funffizig vnd newn jar auf sant katrinatag zu montawe (Mantua) in der stat [hat] der aller heiligist in got vatter vnd herr [Bl. 116'] pius Babst der annder in seinem anndern Jar In gegenwurtigkeit des durch- leüchtigenn fürsten vnd herren herren karle Margraue zu Baden etc. vnd etlicher seinen genaden rätten geben hundert tag ablas alles töt- licher schuldt ainem yeglichen menschenn als offt vnd dick er disz nach geschriben gepet mit andacht allen gelaubigen selen zu trost spricht: Drparm (!) dich got mein herre vber alle selen die da gegen dir nit sunderpitter haben ... Dann Sakramentsgebete. Ende Bl. 1361; Bl. 1367—140' leer. Enthält die Stücke: 1,2—14 [Bl. 137]; 2,1—13 [Bl. 217]; 75 [Bl. 705]; 76 [Bl. 74.]; 79 [Bl. 757]; 24 [Bl. 837]; 23 [Bl. 847]; 89 [Bl. 857]; 90 [Bl. 867]; 93 [Bl. 877]; 98, 1 [Bl. 97.]; 106 [Bl. 1287]; 16 [Bl. 1295]. W3. Wien, Schottenkloster 494 [54, h, 10] = Adalb. Hübl, Cat. cod. mss . . . monasterii ad Scotos (1899) S. 375—378. Papier. 323 Bl. 14: 101/2 cm. Mitte des 15. Jhs.; die 11. Hand schrieb nach Bl. 2507 i. J. 1456; die 12. Hand nach Bl. 304 i. J. 1453. Österreichisch. Von 13 Händen zusammengeschrieben. Rot rubriziert. Rote, selten blaue Anfangsbuchstaben, auch mit Aus- malung in der Gegenfarbe. Mit rotbraunem ornamentiertem und gestempeltem Leder bezogener Holzband mit Beschlag und zwei Schließen. Der Vorderdeckel ist innen mit einer österreichischen Pergament-Urkunde des 15. Jhs. beklebt, in der die Ortsnamen Berlein und Medling begegnen. Gebetbuch, beginnend mit einem Marien-Kursus. Enthält die Stücke: 23 [Bl. 172’]; 12, erster Teil, [Bl. 178"]; 30 [Bl. 179"]; 3,2 [Bl. 217]; 89 [Bl. 271'].
Strana LXXII
LXXII Verzeichnis öfter benutzter lateinischer Handschriften. Verzeichnis öfter benutzter lateinischer Handschriften 1. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. ID 3. Pergam. 116 Bl. 13: 71/2 cm. 15.1 Jh. Rot rubriziert. Rote Uberschriften. Rote und blaue Anfangsbuchstaben. Blattweiser. Mit braunem, reich ornamentiertem Leder bezogener Holzband. Messingecken, -be- schlag und -schließen. Bl. 1°—70r Betrachtungsbuch für Kar- täuser: Meditationes et Orationes des Anselm v. Canterbury (Migne, P. lat. 158, 709), aufgelöst in kurze Absätze. Von Bl. 71" an Orationes. Auf dem 2. Vorsatzbl.: Oracio dominice passionis... a quodam nostri ordinis Carthusiensis monacho nomine Hinrico compilata Dasel prope Hildensem. Ihesus ortum ingreditur . ..; Besitzvermerke auf dem 1. Vorsatzbl.: Georgius Buntzelius Nissenus Silesius 1604; auf dem 4. Vorsatzbl.: Liber B. V. Mariae in Lubens (Leubus, Zisterzienserkloster in Schlesien). 2. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. I036 Bd. II. Papier. 419 Bl. 15: 10 cm. 15.1 Jh. Rot rubriziert. Rote Überschriften und Anfangsbuchstaben. Neuband. Böhmisch-mährischer Her- kunft. Bl. 406 sind als Patrone genannt: Wenzel, Adalbert, Sigmund, Prokop, Christinus cum fratribus, Ludmilla; Bl. 4097 außerdem Vitus, Victorinus, Benedictus, (Bl. 4105) Matthaeus, Johannes, Isaac, Cyrillus et Methodius, Cordula, Longinus. Die quinque fratres poloni': Christinus, Benedictus, Johannes, Mat- thaeus, Isaac sind in den Diözesen des Ostens, auch in Olmütz und Prag verehrt worden. Die sonstigen Zusammenhänge weisen auf Prag und die Kartause bei Prag hin. Bl. 4137 eine Sigle und der Name Procopius von Wolkenstein (Besitzer und Schreiber). 3. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. 10 101. Papier, äußere Blätter der Lagen Pergam. 305 Bl., davon einige verloren. 15: 101/2 cm. Geschrieben 1427. Rot rubriziert. Rote Über- schriften; rote und blaue Anfangsbuchstaben, teilweise bunt aus- gemalt und Randleisten. Mit glattem gelblichem Leder bezogener Holzband. Spur von Schließen und Schutznägeln. Lateinisches Gebetbuch mit 239 Gebeten; Bl. 298r Explicit oracionale con- scriptum in Monasterio Ruda (Rauden, Zisterzienserkloster in Oberschlesien) anno domini Millesimo CCCCXXVII°. 4. Hohenfurth in Böhmen, Handschrift des Benediktiner- stifts Nr. VIII = Xenia Bernardina II S. 172. Pergam. und
LXXII Verzeichnis öfter benutzter lateinischer Handschriften. Verzeichnis öfter benutzter lateinischer Handschriften 1. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. ID 3. Pergam. 116 Bl. 13: 71/2 cm. 15.1 Jh. Rot rubriziert. Rote Uberschriften. Rote und blaue Anfangsbuchstaben. Blattweiser. Mit braunem, reich ornamentiertem Leder bezogener Holzband. Messingecken, -be- schlag und -schließen. Bl. 1°—70r Betrachtungsbuch für Kar- täuser: Meditationes et Orationes des Anselm v. Canterbury (Migne, P. lat. 158, 709), aufgelöst in kurze Absätze. Von Bl. 71" an Orationes. Auf dem 2. Vorsatzbl.: Oracio dominice passionis... a quodam nostri ordinis Carthusiensis monacho nomine Hinrico compilata Dasel prope Hildensem. Ihesus ortum ingreditur . ..; Besitzvermerke auf dem 1. Vorsatzbl.: Georgius Buntzelius Nissenus Silesius 1604; auf dem 4. Vorsatzbl.: Liber B. V. Mariae in Lubens (Leubus, Zisterzienserkloster in Schlesien). 2. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. I036 Bd. II. Papier. 419 Bl. 15: 10 cm. 15.1 Jh. Rot rubriziert. Rote Überschriften und Anfangsbuchstaben. Neuband. Böhmisch-mährischer Her- kunft. Bl. 406 sind als Patrone genannt: Wenzel, Adalbert, Sigmund, Prokop, Christinus cum fratribus, Ludmilla; Bl. 4097 außerdem Vitus, Victorinus, Benedictus, (Bl. 4105) Matthaeus, Johannes, Isaac, Cyrillus et Methodius, Cordula, Longinus. Die quinque fratres poloni': Christinus, Benedictus, Johannes, Mat- thaeus, Isaac sind in den Diözesen des Ostens, auch in Olmütz und Prag verehrt worden. Die sonstigen Zusammenhänge weisen auf Prag und die Kartause bei Prag hin. Bl. 4137 eine Sigle und der Name Procopius von Wolkenstein (Besitzer und Schreiber). 3. Breslau, Staats- u. Univ.-Bibl. 10 101. Papier, äußere Blätter der Lagen Pergam. 305 Bl., davon einige verloren. 15: 101/2 cm. Geschrieben 1427. Rot rubriziert. Rote Über- schriften; rote und blaue Anfangsbuchstaben, teilweise bunt aus- gemalt und Randleisten. Mit glattem gelblichem Leder bezogener Holzband. Spur von Schließen und Schutznägeln. Lateinisches Gebetbuch mit 239 Gebeten; Bl. 298r Explicit oracionale con- scriptum in Monasterio Ruda (Rauden, Zisterzienserkloster in Oberschlesien) anno domini Millesimo CCCCXXVII°. 4. Hohenfurth in Böhmen, Handschrift des Benediktiner- stifts Nr. VIII = Xenia Bernardina II S. 172. Pergam. und
Strana LXXIII
Stück 1—12 LXXIII Papier. 225 Bl. 12°. 15.1 Jh. Rote und blaue Anfangsbuchstaben Bl. 1°—130°: Ordo in die Commemoracionis omnium fidelium de- functorum servandus editus a domino Johanne Noviforensi, Olomucensi episcopo: Oremus pro fidelibus defunctis; Bl. 131'—1657 Officium de passione domini; Bl. 167°—1907 Cursus de compassione beate Marie virginis; Bll. 191'—217' Officium beate Marie virginis secundum consuetudinem Romane ecclesie; Bl. 217'—225' Comme- moraciones sanctorum. Ubersicht über die handschriftliche Uberlieferung der Stücke. Fettdruck zeigt an, daß die entsprechende Stelle die Grundlage für die Textausgabe ist. 1 Ba Bl. 114'; Br1 Bl. 1107; Br6 Bl. 1587; Br7 Bl. 787; Dr Bl. 01"; F Bl. 38"; G S. 368a; K Bl. 62'; M5 Bl. 76'; M6 Bl. 43°; M7 Bl. 1797; M8 Bl. 697; NI Bl. 120f; N2 Bl. 184 ; N3 Bl. 151"; N6 Bl. 120'; Pg Bl. 18r; Pg1 Bl. 45°; Pg3 Bl. 19°; W2 Bl. 13°. 2 B1 Bl. 9f; B2 Bl. 487; B3 Bl. 2317; Ba Bl. 1187; Br1 Bl. 114; Br6 Bl. 169r; Br13 Bl. 20r; Dr Bl. 087; F1 Bl. 42f; F2 Bl. 355'; G S. 374b; K Bl. 69r; M6 Bl. 65'; M7 Bl. 188°; M8 Bl. 237; M9 Bl. 7; M1O Bl. 1631; N4 Bl. 197; Pg Bl. 307; S Bl. 139r; W2 Bl. 217. 3 B6 Bl. I'; Ba Bl. 71'; Br1 Bl. 77' [nur Nr. 3, 2], Bl. 90f [Teil 3, 1]; Br2 Bl. 8r; Kl Bl. 100r; Pg Pl. 75' [nur Nr. 3, 2]; W3 Bl. 217' [nur Nr. 3, 2]. 4 Ba Bl. 109r; Br Bl. 1087; Br6 Bl. 149f; Br8 Bl. 69 [nur 4, 4]; G S. 360b; M4 Bl. 253'; MIO Bl. 717; Pg Bl. 77. 5 Pg Bl. 6°. 6 Pg Bl. 7. 7 Pg Bl. 9. 8 Pg Bl. 105. 9 B Bl. 193"; Ba Bl. 46'; Br Bl. 87; Br1 Bl. 677; Kl Bl. 1; Lo Bl. 79r; Pg Bl. 52f; W Bl. 143r. 10 B Bl. 1337; Ba Bl. 567; Bal Bl. 100°; Br Bl. 4; Br1 Bl. 76'; Kl Bl. 14°; Lo Bl. 91"; Pg Bl. 72°; W Bl. 165°. 11 Bal Bl. 107°. 12 Pg Bl. 85°; W3 Bl. 178' [nur Nr. 12, 1].
Stück 1—12 LXXIII Papier. 225 Bl. 12°. 15.1 Jh. Rote und blaue Anfangsbuchstaben Bl. 1°—130°: Ordo in die Commemoracionis omnium fidelium de- functorum servandus editus a domino Johanne Noviforensi, Olomucensi episcopo: Oremus pro fidelibus defunctis; Bl. 131'—1657 Officium de passione domini; Bl. 167°—1907 Cursus de compassione beate Marie virginis; Bll. 191'—217' Officium beate Marie virginis secundum consuetudinem Romane ecclesie; Bl. 217'—225' Comme- moraciones sanctorum. Ubersicht über die handschriftliche Uberlieferung der Stücke. Fettdruck zeigt an, daß die entsprechende Stelle die Grundlage für die Textausgabe ist. 1 Ba Bl. 114'; Br1 Bl. 1107; Br6 Bl. 1587; Br7 Bl. 787; Dr Bl. 01"; F Bl. 38"; G S. 368a; K Bl. 62'; M5 Bl. 76'; M6 Bl. 43°; M7 Bl. 1797; M8 Bl. 697; NI Bl. 120f; N2 Bl. 184 ; N3 Bl. 151"; N6 Bl. 120'; Pg Bl. 18r; Pg1 Bl. 45°; Pg3 Bl. 19°; W2 Bl. 13°. 2 B1 Bl. 9f; B2 Bl. 487; B3 Bl. 2317; Ba Bl. 1187; Br1 Bl. 114; Br6 Bl. 169r; Br13 Bl. 20r; Dr Bl. 087; F1 Bl. 42f; F2 Bl. 355'; G S. 374b; K Bl. 69r; M6 Bl. 65'; M7 Bl. 188°; M8 Bl. 237; M9 Bl. 7; M1O Bl. 1631; N4 Bl. 197; Pg Bl. 307; S Bl. 139r; W2 Bl. 217. 3 B6 Bl. I'; Ba Bl. 71'; Br1 Bl. 77' [nur Nr. 3, 2], Bl. 90f [Teil 3, 1]; Br2 Bl. 8r; Kl Bl. 100r; Pg Pl. 75' [nur Nr. 3, 2]; W3 Bl. 217' [nur Nr. 3, 2]. 4 Ba Bl. 109r; Br Bl. 1087; Br6 Bl. 149f; Br8 Bl. 69 [nur 4, 4]; G S. 360b; M4 Bl. 253'; MIO Bl. 717; Pg Bl. 77. 5 Pg Bl. 6°. 6 Pg Bl. 7. 7 Pg Bl. 9. 8 Pg Bl. 105. 9 B Bl. 193"; Ba Bl. 46'; Br Bl. 87; Br1 Bl. 677; Kl Bl. 1; Lo Bl. 79r; Pg Bl. 52f; W Bl. 143r. 10 B Bl. 1337; Ba Bl. 567; Bal Bl. 100°; Br Bl. 4; Br1 Bl. 76'; Kl Bl. 14°; Lo Bl. 91"; Pg Bl. 72°; W Bl. 165°. 11 Bal Bl. 107°. 12 Pg Bl. 85°; W3 Bl. 178' [nur Nr. 12, 1].
Strana LXXIV
LXXIV Úbersicht über die handschriftliche Uberlieferung der Stücke. 13 Ba Bl. 827; Br1 Bl. 60°; Br3 Bl. 987; Br4 Bl. 165va; Br5 Bl. 230°; H Bl. 31; Kl BI. 110.; M Bl. 121'; M4 Bl. 31'; N Bl. 1877; Pg Bl. 917; Pg3 Bl. 1137; S Bl. 1327; W1 Bl. 177. 14 B Bl. 1567; Ba Bl. 847; Br1 Bl. 617; Br5 Bl. 2367; H Bl. 57; H1 Bl. 43 ; I Bl. 258r; Kl Bl. 1121; M Bl. 1237; M1 Bl. 201'; M4 Bl. 365; N Bl. 1897; Pg3 Bl. 1167; W Bl. 1197; WI Bl. 21. 15 B Bl. 165r; Ba Bl. 867; Br1 Bl. 637; I Bl. 2617; Kl Bl. 114; M Bl. 127; M1 Bl. 204'; W1 Bl. 26r. 16 Ba Bl. 101’; Br1 Bl. 102"; Pg Bl. 157 [nur Nr. 16, 1]; W2 Bl. 129r. 17,1 B2 Bl. 1717; Br1 Bl. 118r; Br5 Bl. 2477; Br9 Bl. 67; MI Bl. 210'; Pg Bl. 1077; W Bl. 126°. 17,2 W1 Bl. 7. 18 Ba Bl. 58r; Br Bl. 35'; Br1 Bl. 785; Br2 Bl. 167; Kl Bl. 16' ; M2 Bl. 247; W Bl. 945. 19 Ba Bl. 60"; Br Bl. 71'; Br1 Bl. 81'; Br2 Bl. 19r; Kl Bl. 20f; M3 Bl. 294°. Br Bl. 45r; Br1 Bl. 827; Kl Bl. 22r; M2 Bl. 30°. 20 Ba Bl. 637; 21 B1 Bl. 117; Ba Bl. 657; Br Bl. 51'; Br1 Bl. 85r; Kl Bl. 24°. 22 B1 Bl. 147; Ba Bl. 687; Br1 Bl. 877; Kl Bl. 28r; M Bl. 507. 23 Ba Bl. 1087; Br Bl. 1117; Br6 Bl. 127; Br8 Bl. 691; G S. 339b; M8 Bl. 117 ; MIO Bl. 191'; Pg Bl. 127; W Bl. 114'; W2 Bl. 847 ; W3 Bl. 1725. 24 Ba Bl. 121°; Br Bl. 1137; Br6 Bl. 130"; G S. 379a; N4 Bl. 38r ; Pg Bl. 14r; W Bl. 1161; W1 Bl. 83. 25 Ba Bl. 1005; Br1 Bl. 1077. 26 Ba Bl. 100'; Br1 Bl. 108r. 27 Ba Bl. 921; Br1 Bl. 106r. 28 Pg Bl. 80°. 29 Ba Bl. 88r; Bal Bl. 517; Br Bl. 777; Br1 Bl. 647; I Bl. 2637; M Bl. 1287; M1 Bl. 2067; M2 Bl. 41'; W1 Bl. 37r. 30 Ba Bl. 957; Bal Bl. 821; Br1 Bl. 677; H Bl. 13; Pg Bl. 120 ; Pg3 Bl. 119r; W Bl. 1407; W1 Bl. 657; W3 Bl. 1797. 31 Ba Bl. 97; Bal Bl. 725; Br1 Bl. 89r; W Bl. 101'. 32 Ba Bl. 94; Bal Bl. 79'; Br1 Bl. 100v. 33 Pg Bl. 1. 34 Pg Bl. 1°. 35 Pg Bl. 2r. 36 Pg Bl. 3°.
LXXIV Úbersicht über die handschriftliche Uberlieferung der Stücke. 13 Ba Bl. 827; Br1 Bl. 60°; Br3 Bl. 987; Br4 Bl. 165va; Br5 Bl. 230°; H Bl. 31; Kl BI. 110.; M Bl. 121'; M4 Bl. 31'; N Bl. 1877; Pg Bl. 917; Pg3 Bl. 1137; S Bl. 1327; W1 Bl. 177. 14 B Bl. 1567; Ba Bl. 847; Br1 Bl. 617; Br5 Bl. 2367; H Bl. 57; H1 Bl. 43 ; I Bl. 258r; Kl Bl. 1121; M Bl. 1237; M1 Bl. 201'; M4 Bl. 365; N Bl. 1897; Pg3 Bl. 1167; W Bl. 1197; WI Bl. 21. 15 B Bl. 165r; Ba Bl. 867; Br1 Bl. 637; I Bl. 2617; Kl Bl. 114; M Bl. 127; M1 Bl. 204'; W1 Bl. 26r. 16 Ba Bl. 101’; Br1 Bl. 102"; Pg Bl. 157 [nur Nr. 16, 1]; W2 Bl. 129r. 17,1 B2 Bl. 1717; Br1 Bl. 118r; Br5 Bl. 2477; Br9 Bl. 67; MI Bl. 210'; Pg Bl. 1077; W Bl. 126°. 17,2 W1 Bl. 7. 18 Ba Bl. 58r; Br Bl. 35'; Br1 Bl. 785; Br2 Bl. 167; Kl Bl. 16' ; M2 Bl. 247; W Bl. 945. 19 Ba Bl. 60"; Br Bl. 71'; Br1 Bl. 81'; Br2 Bl. 19r; Kl Bl. 20f; M3 Bl. 294°. Br Bl. 45r; Br1 Bl. 827; Kl Bl. 22r; M2 Bl. 30°. 20 Ba Bl. 637; 21 B1 Bl. 117; Ba Bl. 657; Br Bl. 51'; Br1 Bl. 85r; Kl Bl. 24°. 22 B1 Bl. 147; Ba Bl. 687; Br1 Bl. 877; Kl Bl. 28r; M Bl. 507. 23 Ba Bl. 1087; Br Bl. 1117; Br6 Bl. 127; Br8 Bl. 691; G S. 339b; M8 Bl. 117 ; MIO Bl. 191'; Pg Bl. 127; W Bl. 114'; W2 Bl. 847 ; W3 Bl. 1725. 24 Ba Bl. 121°; Br Bl. 1137; Br6 Bl. 130"; G S. 379a; N4 Bl. 38r ; Pg Bl. 14r; W Bl. 1161; W1 Bl. 83. 25 Ba Bl. 1005; Br1 Bl. 1077. 26 Ba Bl. 100'; Br1 Bl. 108r. 27 Ba Bl. 921; Br1 Bl. 106r. 28 Pg Bl. 80°. 29 Ba Bl. 88r; Bal Bl. 517; Br Bl. 777; Br1 Bl. 647; I Bl. 2637; M Bl. 1287; M1 Bl. 2067; M2 Bl. 41'; W1 Bl. 37r. 30 Ba Bl. 957; Bal Bl. 821; Br1 Bl. 677; H Bl. 13; Pg Bl. 120 ; Pg3 Bl. 119r; W Bl. 1407; W1 Bl. 657; W3 Bl. 1797. 31 Ba Bl. 97; Bal Bl. 725; Br1 Bl. 89r; W Bl. 101'. 32 Ba Bl. 94; Bal Bl. 79'; Br1 Bl. 100v. 33 Pg Bl. 1. 34 Pg Bl. 1°. 35 Pg Bl. 2r. 36 Pg Bl. 3°.
Strana LXXV
Stück 13—70. LXXV 37 Pg Bl. 37. 38 Pg Bl. 11. 39 Ba Bl. 105r; Br1 Bl. 987; Br8 Bl. 697. 40 Pg Bl. 285. 41 Pg Bl. 297. 42 Pg Bl. 297. 43 Br6 Bl. 1257. 44 W Bl. 2225. 45 Br1 Bl. 1237. 46 Br1 Bl. 122'; Br5 Bl. 208r; Br6 Bl. 144'; Drl Bl. 236; Kl1 Bl. 787; N4 Bl. 87; N5 Bl. 317. 47 Ba Bl. 987; Br1 Bl. 1017; H1 Bl. 9r; K Bl. 75r; M Bl. 7; M3 Bl. 2885. 48 Ba Bl. 907; Bal Bl. 757; Br1 Bl. 1047. 49 Pg Bl. 977. 50 Pg Bl. 99r; W Bl. 117 [nur Nr. 50, 1]. 51 Pg Bl. 1015. 52 M Bl. 137"; N3 Bl. 381; Pg Bl. 102r. 53 Br12 Bl. 94 [nur Nr. 53, 1]; Pg Bl. 102r. 54 Ba Bl. 1137; Br1 Bl. 110r; Br6 Bl. 1467; H Bl. 107. 55 H Bl. 8r; H1 Bl. 481 [umgearbeitet]. 56 WI Bl. 447. 57 W Bl. 1181; W1 Bl. 427. 58 W Bl. 1257. 59 Bal Bl. 110f; W1 Bl. 427. 60 WI Bl. 467. 61 W1 Bl. 657. 62 B5 Bl. 74; K1 Bl. 487; Pg Bl. 1277 [unvollständig]; M Bl. 1537; WI Bl. 295. 63 Ba Bl. 1147; Br1 Bl. 1107; Br6 Bl. 148r; G S. 367"; H Bl. 12"; M Bl. 1587; S Bl. 1537. 64 WI Bl. 60". 65 WI Bl. 587. 66 Dr1 Bl. 1067 [überarbeitet]; W Bl. 1397. 67 W1 Bl. 417. 68 H Bl. 11. 69 H Bl. 14°. 70 B Bl. 1737; Br Bl. 1197; Br5 Bl. 294"; Pg Bl. 1237; Wl Bl. 1331.
Stück 13—70. LXXV 37 Pg Bl. 37. 38 Pg Bl. 11. 39 Ba Bl. 105r; Br1 Bl. 987; Br8 Bl. 697. 40 Pg Bl. 285. 41 Pg Bl. 297. 42 Pg Bl. 297. 43 Br6 Bl. 1257. 44 W Bl. 2225. 45 Br1 Bl. 1237. 46 Br1 Bl. 122'; Br5 Bl. 208r; Br6 Bl. 144'; Drl Bl. 236; Kl1 Bl. 787; N4 Bl. 87; N5 Bl. 317. 47 Ba Bl. 987; Br1 Bl. 1017; H1 Bl. 9r; K Bl. 75r; M Bl. 7; M3 Bl. 2885. 48 Ba Bl. 907; Bal Bl. 757; Br1 Bl. 1047. 49 Pg Bl. 977. 50 Pg Bl. 99r; W Bl. 117 [nur Nr. 50, 1]. 51 Pg Bl. 1015. 52 M Bl. 137"; N3 Bl. 381; Pg Bl. 102r. 53 Br12 Bl. 94 [nur Nr. 53, 1]; Pg Bl. 102r. 54 Ba Bl. 1137; Br1 Bl. 110r; Br6 Bl. 1467; H Bl. 107. 55 H Bl. 8r; H1 Bl. 481 [umgearbeitet]. 56 WI Bl. 447. 57 W Bl. 1181; W1 Bl. 427. 58 W Bl. 1257. 59 Bal Bl. 110f; W1 Bl. 427. 60 WI Bl. 467. 61 W1 Bl. 657. 62 B5 Bl. 74; K1 Bl. 487; Pg Bl. 1277 [unvollständig]; M Bl. 1537; WI Bl. 295. 63 Ba Bl. 1147; Br1 Bl. 1107; Br6 Bl. 148r; G S. 367"; H Bl. 12"; M Bl. 1587; S Bl. 1537. 64 WI Bl. 60". 65 WI Bl. 587. 66 Dr1 Bl. 1067 [überarbeitet]; W Bl. 1397. 67 W1 Bl. 417. 68 H Bl. 11. 69 H Bl. 14°. 70 B Bl. 1737; Br Bl. 1197; Br5 Bl. 294"; Pg Bl. 1237; Wl Bl. 1331.
Strana LXXVI
LXXVI Ubersicht über die handschriftliche Überlieferung der Stücke. 71 Br5 Bl. 2857; Br9 Bl. 19r; M4 Bl. 657; Pg Bl. 1167; Pg3 Bl. 121; S1 Bl. 132; W Bl. 135°. 72 WI Bl. 697. 73 Br1 Bl. 1257. 74 Br1 Bl. 1257. Br1 Bl. 1165; Br6 Bl. 1527; G S. 362b; H1 Bl. 4°; 75 Ba Bl. 1107; M12 Bl. 47 Pg2 Bl. 17a; W2 Bl. 70°. 76 W2 Bl. 74'. 77 W Bl. 104°. 78 W Bl. 109r. 79 W2 Bl. 75'. 80 W Bl. 2207. 81 W Bl. 223°. 82 Pg Bl. 38r. 83 Pg Bl. 405. 84 Pg Bl. 427. 85 Pg Bl. 457. 86 Pg Bl. 467. 87 Br6 Bl. 128°. 88 Br6 Bl. 129r. 89 W2 Bl. 857; 90 W2 Bl. 86". 91 Br6 Bl. 1317. 92 Br6 Bl. 1337. 93 W2 Bl. 87°. 94 W Bl. 111'. 95 W Bl. 113°. 96 Br6 Bl. 2r. 97 Pg Bl. 47°. 98, 1 B3 Bl. 1957; Ba Bl. 123'; Br3 Bl. 108"; Br6 Bl. 136'; Br8 Bl. 92f; Br10 Bl. 817; Br11 Bl. 1037; Drl Bl. 1121; K Bl. 79r; M Bl. 567; M1 Bl. 174; M7 Bl. 54; N4 Bl. 1; Pg3 Bl. 125°; W Bl. 214f; W2 Bl. 97. 98, 2 Kl Bl. 1167. 99 B4 Bl. 847; Br1 Bl. 121'; Br3 Bl. 133'; Br4 Bl. 1657a; Br1o Bl. 2687; H Bl. 9r; H1 Bl. 117; I Bl. 2755; K Bl. 351; Kl1 Bl. 231; Ko Bl. 91'; M Bl. 144 u. Bl. 140f; M1 Bl. 224; M4 Bl. 257; M5 Bl. 1667; M9 Bl. 35°; N Bl. 187; N3 Bl. 1217; N5 Bl. 847; Pg Bl. 95'; S1 Bl. 32°. W3 Bl. 271.
LXXVI Ubersicht über die handschriftliche Überlieferung der Stücke. 71 Br5 Bl. 2857; Br9 Bl. 19r; M4 Bl. 657; Pg Bl. 1167; Pg3 Bl. 121; S1 Bl. 132; W Bl. 135°. 72 WI Bl. 697. 73 Br1 Bl. 1257. 74 Br1 Bl. 1257. Br1 Bl. 1165; Br6 Bl. 1527; G S. 362b; H1 Bl. 4°; 75 Ba Bl. 1107; M12 Bl. 47 Pg2 Bl. 17a; W2 Bl. 70°. 76 W2 Bl. 74'. 77 W Bl. 104°. 78 W Bl. 109r. 79 W2 Bl. 75'. 80 W Bl. 2207. 81 W Bl. 223°. 82 Pg Bl. 38r. 83 Pg Bl. 405. 84 Pg Bl. 427. 85 Pg Bl. 457. 86 Pg Bl. 467. 87 Br6 Bl. 128°. 88 Br6 Bl. 129r. 89 W2 Bl. 857; 90 W2 Bl. 86". 91 Br6 Bl. 1317. 92 Br6 Bl. 1337. 93 W2 Bl. 87°. 94 W Bl. 111'. 95 W Bl. 113°. 96 Br6 Bl. 2r. 97 Pg Bl. 47°. 98, 1 B3 Bl. 1957; Ba Bl. 123'; Br3 Bl. 108"; Br6 Bl. 136'; Br8 Bl. 92f; Br10 Bl. 817; Br11 Bl. 1037; Drl Bl. 1121; K Bl. 79r; M Bl. 567; M1 Bl. 174; M7 Bl. 54; N4 Bl. 1; Pg3 Bl. 125°; W Bl. 214f; W2 Bl. 97. 98, 2 Kl Bl. 1167. 99 B4 Bl. 847; Br1 Bl. 121'; Br3 Bl. 133'; Br4 Bl. 1657a; Br1o Bl. 2687; H Bl. 9r; H1 Bl. 117; I Bl. 2755; K Bl. 351; Kl1 Bl. 231; Ko Bl. 91'; M Bl. 144 u. Bl. 140f; M1 Bl. 224; M4 Bl. 257; M5 Bl. 1667; M9 Bl. 35°; N Bl. 187; N3 Bl. 1217; N5 Bl. 847; Pg Bl. 95'; S1 Bl. 32°. W3 Bl. 271.
Strana LXXVII
Stück 71—129. LXXVII 100 W1 Bl. 617. 101 Br1 Bl. 1227. 102 Pg Bl. 287. 103 Ba Bl. 1037; Br1 Bl. 987; Br1o Bl. 250.; Dr1 Bl. 44°. 104 Br1 Bl. 123°. 105 W Bl. 2207. 106 Pg Bl. 116°. 107 Pg Bl. 467. 108 Br1 Bl. 121. 109 Br6 Bl. 1467. 110 Br1 Bl. 125°. 111 Br1 Bl. 1237. 112 Ba Bl. 122'; Br1 Bl. 1097. 113 Br9 Bl. 1°. 114 Br9 Bl. 247. 115 Br12 Bl. 225. 116 Br12 Bl. 347. 117 Br12 Bl. 27. 118 Br12 Bl. 39°. 119 Br12 Bl. 39°. 120 Br12 Bl. 39r. 121 Br12 Bl. 40°. 122 Br12 Bl. 85r. 123 Br9 Bl. 27; Br12 Bl. 887; Br13 Bl. 227. 124 Br12 Bl. 89r. 125 Br12 Bl. 897. 126 Br12 Bl. 937. 127 Br12 Bl. 937. 128 Br.12 Bl. 94'. 129 Br12 Bl. 94'.
Stück 71—129. LXXVII 100 W1 Bl. 617. 101 Br1 Bl. 1227. 102 Pg Bl. 287. 103 Ba Bl. 1037; Br1 Bl. 987; Br1o Bl. 250.; Dr1 Bl. 44°. 104 Br1 Bl. 123°. 105 W Bl. 2207. 106 Pg Bl. 116°. 107 Pg Bl. 467. 108 Br1 Bl. 121. 109 Br6 Bl. 1467. 110 Br1 Bl. 125°. 111 Br1 Bl. 1237. 112 Ba Bl. 122'; Br1 Bl. 1097. 113 Br9 Bl. 1°. 114 Br9 Bl. 247. 115 Br12 Bl. 225. 116 Br12 Bl. 347. 117 Br12 Bl. 27. 118 Br12 Bl. 39°. 119 Br12 Bl. 39°. 120 Br12 Bl. 39r. 121 Br12 Bl. 40°. 122 Br12 Bl. 85r. 123 Br9 Bl. 27; Br12 Bl. 887; Br13 Bl. 227. 124 Br12 Bl. 89r. 125 Br12 Bl. 897. 126 Br12 Bl. 937. 127 Br12 Bl. 937. 128 Br.12 Bl. 94'. 129 Br12 Bl. 94'.
Strana 1
I. Die Gebete des Johann von Neumarkt [18"]AS ist die vorred pischoff Johans von Olmuncz in die gepet oder in die tagezeit von der marter Ihesu Christi. 5 1. DER durchlewchtigen fur- stinn vnd frawen frawn Uberlieferung: Pg Bl. 187; Br7 Bl. 73'; W2 Bl. 13'; Dr Bl. O1r; K Bl. 62"; G S. 368a; Br1 Bl. 110"; Br6 Bl. 158°; Ba Bl. 114"; F Bl. 38°; M5 Bl. 76°; M6 Bl. 43"; M7 Bl. 179°; M8 Bl. 69°; NI Bl. 120"; N2 Bl. 184"; N3 Bl. 151"; N6 Bl. 120"; Pgl Bl. 457—56"; Pg3 Bl. 19r. Tert aus Pg Lesarten aus: Br7 W2 Dr K G Brl Br6. Lat. Text aus Ha. der Staats- u. Univ.-Bibl. Breslau 10 101 Bl. 143v. Der Cursus wird Papst Johann XXII. (1316 -1334), auch Papst Bene- dict XII. (1334—1342) zugeschrieben. Vgl. U. Cheralier, Repertor. hym- nolog. 11 (1897) Nr. 14725/26. Text zu S. 3,14—4,2 aus dem Hortulus animac, Antrerpiae 1590 p. 157. Uberschriften: Alhie volgen noch die Sebin geczeiten von dem leiden vnsers herren Iesu cristi Br7. Hienach steen geschribenn die kurczen tag zeit vonn dem leiden vnsers herren Ihesu kristi vnd vnser lieben frawen vnd hat gemacht Johannes ain Bischoffe von Olmuntz, sowie Miniatur: Gnadenstuhl, die Taube auf dem rechten Kreuzarme; Goldrand. W2, Hienach uolget ein gnaden reyche begerung vi andechtige wort von den Syben tagzeytë des leydens Ihesu christi, das folgende Bl. [Lage O Bl. 3] ist entfernt; es enthielt einen Holzschnitt und das erste Gebet Herre Ihesu Christe, des lebentigen gotes usw. Dr, HIe hebennt sich an die siben tagzeit von dem leiden Ihesu christi K, Ubs. fehlt G Brl, Item hie heben sich an dy seben tage czeyt vnsers h’ren Iesu cristi vn das irste gebote ist von den leiden cristi dy her geliden hot zeu der mettenn czeit, grüne 6 Zeilen hohe Initiale H mit Goldgrund. Bro, Dise nach ge- schribnen tag zit die sint von vnsers herren marter Ba . — 5 Widmung nur noch in G durchlewchtigisten Pg Burdach, Mittelalt. u. Reform. VI Joh. v. Neum. 4.
I. Die Gebete des Johann von Neumarkt [18"]AS ist die vorred pischoff Johans von Olmuncz in die gepet oder in die tagezeit von der marter Ihesu Christi. 5 1. DER durchlewchtigen fur- stinn vnd frawen frawn Uberlieferung: Pg Bl. 187; Br7 Bl. 73'; W2 Bl. 13'; Dr Bl. O1r; K Bl. 62"; G S. 368a; Br1 Bl. 110"; Br6 Bl. 158°; Ba Bl. 114"; F Bl. 38°; M5 Bl. 76°; M6 Bl. 43"; M7 Bl. 179°; M8 Bl. 69°; NI Bl. 120"; N2 Bl. 184"; N3 Bl. 151"; N6 Bl. 120"; Pgl Bl. 457—56"; Pg3 Bl. 19r. Tert aus Pg Lesarten aus: Br7 W2 Dr K G Brl Br6. Lat. Text aus Ha. der Staats- u. Univ.-Bibl. Breslau 10 101 Bl. 143v. Der Cursus wird Papst Johann XXII. (1316 -1334), auch Papst Bene- dict XII. (1334—1342) zugeschrieben. Vgl. U. Cheralier, Repertor. hym- nolog. 11 (1897) Nr. 14725/26. Text zu S. 3,14—4,2 aus dem Hortulus animac, Antrerpiae 1590 p. 157. Uberschriften: Alhie volgen noch die Sebin geczeiten von dem leiden vnsers herren Iesu cristi Br7. Hienach steen geschribenn die kurczen tag zeit vonn dem leiden vnsers herren Ihesu kristi vnd vnser lieben frawen vnd hat gemacht Johannes ain Bischoffe von Olmuntz, sowie Miniatur: Gnadenstuhl, die Taube auf dem rechten Kreuzarme; Goldrand. W2, Hienach uolget ein gnaden reyche begerung vi andechtige wort von den Syben tagzeytë des leydens Ihesu christi, das folgende Bl. [Lage O Bl. 3] ist entfernt; es enthielt einen Holzschnitt und das erste Gebet Herre Ihesu Christe, des lebentigen gotes usw. Dr, HIe hebennt sich an die siben tagzeit von dem leiden Ihesu christi K, Ubs. fehlt G Brl, Item hie heben sich an dy seben tage czeyt vnsers h’ren Iesu cristi vn das irste gebote ist von den leiden cristi dy her geliden hot zeu der mettenn czeit, grüne 6 Zeilen hohe Initiale H mit Goldgrund. Bro, Dise nach ge- schribnen tag zit die sint von vnsers herren marter Ba . — 5 Widmung nur noch in G durchlewchtigisten Pg Burdach, Mittelalt. u. Reform. VI Joh. v. Neum. 4.
Strana 2
2 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. Elizabethen, margrafin zu Mer- chern, meiner genedigen sunder- lichen frawen, [187] enpewt ich Johannes, von gots genaden 5 pischoff zu Olmuncz, meinen getrewen dinste in stetem, vn- uerdrossen fleisse. Durchlewch- tige furstinn vnd genedige fraw, alz mir ewer genad gepoten hat, 10 also hab ich die gepet der martter vnsers herren nach mei- nen vernünften zusamen gelesen vnd die geordent, so ich peste möcht. Dauon, genedige frawe, 15 vindet ir icht guts vnd trost- liches darinne, des dankcht dem allmechtigen got, aus des ge- naden alle weyshait als aus ainem [195] seldenreichen prunn 20 ewiklichen flewsset. Findet aber ewr genad ichts darinn, das euch missehäglich sey, des gebet schuld meinen vnuernünften, wenn solicher gebrechen von 25 meinen sunden chumbt, daz ich von des parmherczigen gotes martter nicht so aygenleichen, so andächtichleichen, noch so ordenlichen gereden mag, als 30 ich gerne tët. Des pitt ich den allmechtigen got, was ich ge- prechsames in disen worten ge- redt hab, das er dasselb mit seinen götlichen genaden in an- 2 genedigen güetigen Pg 7f. durchlewchtigiste Pg 15f. vnd trostliches 21f. das uwer genod misszfellig G 22 des] fehlt Pg 19 selden G 32 worten] gebetten G das G 24 gebrest G 31f. gebrestsames G
2 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. Elizabethen, margrafin zu Mer- chern, meiner genedigen sunder- lichen frawen, [187] enpewt ich Johannes, von gots genaden 5 pischoff zu Olmuncz, meinen getrewen dinste in stetem, vn- uerdrossen fleisse. Durchlewch- tige furstinn vnd genedige fraw, alz mir ewer genad gepoten hat, 10 also hab ich die gepet der martter vnsers herren nach mei- nen vernünften zusamen gelesen vnd die geordent, so ich peste möcht. Dauon, genedige frawe, 15 vindet ir icht guts vnd trost- liches darinne, des dankcht dem allmechtigen got, aus des ge- naden alle weyshait als aus ainem [195] seldenreichen prunn 20 ewiklichen flewsset. Findet aber ewr genad ichts darinn, das euch missehäglich sey, des gebet schuld meinen vnuernünften, wenn solicher gebrechen von 25 meinen sunden chumbt, daz ich von des parmherczigen gotes martter nicht so aygenleichen, so andächtichleichen, noch so ordenlichen gereden mag, als 30 ich gerne tët. Des pitt ich den allmechtigen got, was ich ge- prechsames in disen worten ge- redt hab, das er dasselb mit seinen götlichen genaden in an- 2 genedigen güetigen Pg 7f. durchlewchtigiste Pg 15f. vnd trostliches 21f. das uwer genod misszfellig G 22 des] fehlt Pg 19 selden G 32 worten] gebetten G das G 24 gebrest G 31f. gebrestsames G
Strana 3
1. Tagzeiten vom Leiden Christi. Widmung bis Absatz 6. 3 dacht ewers herczens genedich- leichen erfull. 2. Herr, tue mir auf mein lebsen, vnd mein mund wirt chundigen 5 dein lob. Domine, labia mea aperies, et os meum annunciabit laudem tuam. 3. Küm zu staten mir mit deinen gnaden, das ich zu aller zeit dein heylige marter in meinem herczen trage. 10 4. Siech mich an in deiner grossen parmherczichait, vnd versmäch nicht zu erhoren mein vnwirdiges gepet. 5. Lob sey dem vater vnd dem 15 sun vnd dem heyligen geyst, als er was von anegeng vns nü vnd ymmer ewichleichen. Gloria patri et filio et spiritui sancto, sicud erat in principio et nunc et semper et in secula secu- 5 lorum. 6. [20"] HErre Ihesu Christe, des lebentigen gotes sun, secze dein 20 marter vnd deinen tod vnd dein parmherezichait zwischen meiner sel vnd deinem gerichte, vnd pitt dich, lieber herr, das mir alles dein leyden zu hilff vnd zu staten chöm vnd mich behüctte vor dem ewigen Domine Ihesu Christe, fili dei viui, pone passionem, crucem et mor- tem tuam inter iudicium tuum et animam meam nunc et in hora 10 mortis mee et largiri digneris viuis misericordiam et graciam, defunctis requiem et veniam, ecclesio tue pacem et misericordiam et nobis . - . 3—5 fehlt Br7-Dr G Brl Br6 Ba O herre K mir fehlt K 4f. vnnd so wirt mein münde verkünden dein vnmessiges lobe K vnd das mein mund kunde W2 6—9 fehlt Br7 W2 Dr K G BrI B6 Ba 10—17 fehlt Br7 Dr G BrI Br6 Ba Herre sich W2 K in] mit W2 K 13 lieber herre kü in mein gedencken das mein 12 hören W2 K hercz mit bitter andacht dein hailige marter allwegen gedennek mit worten vnnd mit wercken mit Innigkait des herczen nach gepet K 14—17 fehlt K 18—6,3 fehlt Br7 G Brl Br6 Ba, verloren Dr, davor Lieber herre kum in mein gedencken Das mein [137] hertz mit rew mit andacht mit pitter betrachtung Dein heilige marter zu allenn stunden in meinem gedencken wortten vnd wercken mit ganntzer innigkait in meinem hertzen mües tragen W2, dafür Vnsers herren geburdt vornewe mich sein heiliger [74'] leichnam schpeise mich vnd sein rosin farbis blut trencke mich vnd der vater in der weisheit der lerne mich vnd der heilige geist irleuchte mich vnd speyse mich. Amen Br7 21 mein W2 25f. ewigen tode 22 dein W2 das] thun das K 23 lieber fehlt K vnd vbel Pg ewigen fehlt K 1
1. Tagzeiten vom Leiden Christi. Widmung bis Absatz 6. 3 dacht ewers herczens genedich- leichen erfull. 2. Herr, tue mir auf mein lebsen, vnd mein mund wirt chundigen 5 dein lob. Domine, labia mea aperies, et os meum annunciabit laudem tuam. 3. Küm zu staten mir mit deinen gnaden, das ich zu aller zeit dein heylige marter in meinem herczen trage. 10 4. Siech mich an in deiner grossen parmherczichait, vnd versmäch nicht zu erhoren mein vnwirdiges gepet. 5. Lob sey dem vater vnd dem 15 sun vnd dem heyligen geyst, als er was von anegeng vns nü vnd ymmer ewichleichen. Gloria patri et filio et spiritui sancto, sicud erat in principio et nunc et semper et in secula secu- 5 lorum. 6. [20"] HErre Ihesu Christe, des lebentigen gotes sun, secze dein 20 marter vnd deinen tod vnd dein parmherezichait zwischen meiner sel vnd deinem gerichte, vnd pitt dich, lieber herr, das mir alles dein leyden zu hilff vnd zu staten chöm vnd mich behüctte vor dem ewigen Domine Ihesu Christe, fili dei viui, pone passionem, crucem et mor- tem tuam inter iudicium tuum et animam meam nunc et in hora 10 mortis mee et largiri digneris viuis misericordiam et graciam, defunctis requiem et veniam, ecclesio tue pacem et misericordiam et nobis . - . 3—5 fehlt Br7-Dr G Brl Br6 Ba O herre K mir fehlt K 4f. vnnd so wirt mein münde verkünden dein vnmessiges lobe K vnd das mein mund kunde W2 6—9 fehlt Br7 W2 Dr K G BrI B6 Ba 10—17 fehlt Br7 Dr G BrI Br6 Ba Herre sich W2 K in] mit W2 K 13 lieber herre kü in mein gedencken das mein 12 hören W2 K hercz mit bitter andacht dein hailige marter allwegen gedennek mit worten vnnd mit wercken mit Innigkait des herczen nach gepet K 14—17 fehlt K 18—6,3 fehlt Br7 G Brl Br6 Ba, verloren Dr, davor Lieber herre kum in mein gedencken Das mein [137] hertz mit rew mit andacht mit pitter betrachtung Dein heilige marter zu allenn stunden in meinem gedencken wortten vnd wercken mit ganntzer innigkait in meinem hertzen mües tragen W2, dafür Vnsers herren geburdt vornewe mich sein heiliger [74'] leichnam schpeise mich vnd sein rosin farbis blut trencke mich vnd der vater in der weisheit der lerne mich vnd der heilige geist irleuchte mich vnd speyse mich. Amen Br7 21 mein W2 25f. ewigen tode 22 dein W2 das] thun das K 23 lieber fehlt K vnd vbel Pg ewigen fehlt K 1
Strana 4
4 l. Die Gebete des Johann von Neumarkt. Vbol. Amon. Kyrieleyson, Christe- leyson, kyrieleison. Vater vnser. Aue Maria. Zu der metten. Err Ihesu Christe, des almechtigen vaters hôch- ste tugent, in des macht hymel vnd erde geschaffen sind, chlare weyshait, damit alle werlt ge- 19 [20"]ordent ist, obirste güte, da- mit alle erwelte glid behalden werden, du pist zu metten zeit gefangen, all dein junger sind auf dieselb zeit von dir fluchtig 1; worden, vnd du pist gefangen allain vnd schamleich gefurt. Dauon pitt ich dein gótleiche gute, das du mein arme sel vor sundigen panden vnd vor allem 2) gevinkchnuss der posen geyste in deinen genaden behuetten vnd bewaren wellest, vnd gib 57. mir, herr, genad sunde zu flie- : 1—3 Die Schlufirufe Kyricleyson bis Aue Maria stehen nur angedeutet Pg, vollstándig einigcmal W2, sie fehlen in den anderen Hes. peccatoribus vitam et leticiam sem- piternam. [143"] Incipiunt hore cano- nice de passione domini Ihesu Christi. 5 Ad matutinas oracio. Patris sapiencia, veritas diuina, Christus homo captus est hora matutina, A suis discipulis et notis derelictus Judeis [144'] est venditus, traditus et afflictus. Kyrieleison, Christeleison, Kyrieleison. Pater noster. 10 3 Minia- tur: Maria am Betpulte, Gabriel kniend mit. Spruchband; dann Die vor- geschriben wort pis auf das nachst gepet sint nit des egenantenn pisschoffs aber du machst si wol sprechen ob du wilt Sprich disz gepette zu der Metten, dann ózeilige Miniatur: Maria stehend mit dem Kinde W2 4 Überschriften der einzelnen Tagzeitenabsätze in sämtlichen Hess. ähnlich wie in Pg 8 beschaffen Pg 10 O obriste Br? zu der Br? K metten DrK, dy solbige Bró pist] worst Brl lich Dr, smelich Bri, bist Br6 17 Dauon] dorümb Br? 18f. arme sündige Br7 20 vüánkchnussen Pg woldist Br? steoz vnde alle czeit Br6 O clare Br? 11 erwelte] oberiste Br7, auserwelte K W2, glydern Dr, gelüder K, gelibet vnd gelick B6 13 gefangen gewesen K . vnd alle Br? Dr K zeit fehlt Br6 15f. allein gefangen K ich dich deyne Br6 19 sunden Pg 21 in] mit Br? 23 lieber herre Br?, fehlt Dr K die sunde Br7, sunde 23f. zefliehen vnd K 9 alle die Br? G Br6 geledir 12 Wenne du Br? 14 dieselb] 15 du fehit Br1 Br6 gevangner G 16 schent- gofurt gleich einem diebe Br? gótleiche fehlt Br? allen Pg, aller Dr K 22 vnd bewaren wellest fehlt K
4 l. Die Gebete des Johann von Neumarkt. Vbol. Amon. Kyrieleyson, Christe- leyson, kyrieleison. Vater vnser. Aue Maria. Zu der metten. Err Ihesu Christe, des almechtigen vaters hôch- ste tugent, in des macht hymel vnd erde geschaffen sind, chlare weyshait, damit alle werlt ge- 19 [20"]ordent ist, obirste güte, da- mit alle erwelte glid behalden werden, du pist zu metten zeit gefangen, all dein junger sind auf dieselb zeit von dir fluchtig 1; worden, vnd du pist gefangen allain vnd schamleich gefurt. Dauon pitt ich dein gótleiche gute, das du mein arme sel vor sundigen panden vnd vor allem 2) gevinkchnuss der posen geyste in deinen genaden behuetten vnd bewaren wellest, vnd gib 57. mir, herr, genad sunde zu flie- : 1—3 Die Schlufirufe Kyricleyson bis Aue Maria stehen nur angedeutet Pg, vollstándig einigcmal W2, sie fehlen in den anderen Hes. peccatoribus vitam et leticiam sem- piternam. [143"] Incipiunt hore cano- nice de passione domini Ihesu Christi. 5 Ad matutinas oracio. Patris sapiencia, veritas diuina, Christus homo captus est hora matutina, A suis discipulis et notis derelictus Judeis [144'] est venditus, traditus et afflictus. Kyrieleison, Christeleison, Kyrieleison. Pater noster. 10 3 Minia- tur: Maria am Betpulte, Gabriel kniend mit. Spruchband; dann Die vor- geschriben wort pis auf das nachst gepet sint nit des egenantenn pisschoffs aber du machst si wol sprechen ob du wilt Sprich disz gepette zu der Metten, dann ózeilige Miniatur: Maria stehend mit dem Kinde W2 4 Überschriften der einzelnen Tagzeitenabsätze in sämtlichen Hess. ähnlich wie in Pg 8 beschaffen Pg 10 O obriste Br? zu der Br? K metten DrK, dy solbige Bró pist] worst Brl lich Dr, smelich Bri, bist Br6 17 Dauon] dorümb Br? 18f. arme sündige Br7 20 vüánkchnussen Pg woldist Br? steoz vnde alle czeit Br6 O clare Br? 11 erwelte] oberiste Br7, auserwelte K W2, glydern Dr, gelüder K, gelibet vnd gelick B6 13 gefangen gewesen K . vnd alle Br? Dr K zeit fehlt Br6 15f. allein gefangen K ich dich deyne Br6 19 sunden Pg 21 in] mit Br? 23 lieber herre Br?, fehlt Dr K die sunde Br7, sunde 23f. zefliehen vnd K 9 alle die Br? G Br6 geledir 12 Wenne du Br? 14 dieselb] 15 du fehit Br1 Br6 gevangner G 16 schent- gofurt gleich einem diebe Br? gótleiche fehlt Br? allen Pg, aller Dr K 22 vnd bewaren wellest fehlt K
Strana 5
1. Tagzeiten zum Leiden Christi. Absatz 7—8. 5 chen, gerechtikait zu behalden vnd pey dir, meinem trostlichen herren, ewichleichen [21'] zu beleiben. Amen. Kyrieleison, 5 Christeleison, kyrieleison. Vater vnser. Aue Maria. Das ist zu der primen. 8. ERR Ihesu Christe, wenn du zu der preym zeit mit 1o gepunden hennden fur Pilatum den richter pist gefuret, falsche geczeugnusz geliten hast, ver- speyet vnd gehalsslaget pist, pey solicher deiner leydung man 15 ich dein gruntlose güte, wenn es zu solichen schulden kumpt, das ich gesteen sol vor deinem vorichtsamen gerichte, das du dann mit gotlicher macht alle 2 pandt, damit mich der posz geyst in sunden verstrikcht hat, zutrennen vnd zureyssen wel- Hora prima ductus est Ihesus ad Pylatum, Falsis testimonijs multum accusatum In collo percuciunt manibus ligatum, Vultum dei conspuunt, lumen celi gratum. Ad primam. halden Pg Brl 2 pey bis 1 gerechtikait zu behalden fehlt G 4 Amen] in betrubtin herczen ewiclich trostlichen bei dir bleibe Brl 4 bleiben an ende Br7 Amen 2f. meinem bis herren fehlt K 9 du fehlt Dr zu] in W2DrKG fehlt Br7W2 8 O herre K 10 bist vor Br7 11f. den richter fehlt Br7 der fehlt Brl Br6 pist fehlt Br7 vnd gefuert pist W2GBrIBr6, gefürt worden K falsch Br7K 12 zeůgenn W2, zeügnusz Dr, gezuge G, geczeuge Brl Br6 12f. verspibenn W2 13 gehalsschlegit bist vnd das allis gedüldiclichen geledin host Br7, verhalschlaget bist Dr, halsschlagen bist K pist fehlt Pg 14 sôlchem deynë leiden DrK Nu mane Br7 15 ich dich dein Dr K 16 sulchem Br7, fehlt Dr K, meynem sulchen Br6 schulden fehlt Br7 17f. das bis gerichte] das ich scheiden sal von dieser werlide vnd vor deinem forichtsamen gerichte sal steen Br7 steenn W2Dr K 19 deiner gotlichen Br7KBr1 alle die W2, all dein DrK 20f. der bose geist mich Br6 mich] mir DrK die bosin 21 hatt verstrickt in sündë DrK hatt verstricket geiste Br7 G Brl Br6 haben Br7 22f. wollust Br7, woltest Dr K
1. Tagzeiten zum Leiden Christi. Absatz 7—8. 5 chen, gerechtikait zu behalden vnd pey dir, meinem trostlichen herren, ewichleichen [21'] zu beleiben. Amen. Kyrieleison, 5 Christeleison, kyrieleison. Vater vnser. Aue Maria. Das ist zu der primen. 8. ERR Ihesu Christe, wenn du zu der preym zeit mit 1o gepunden hennden fur Pilatum den richter pist gefuret, falsche geczeugnusz geliten hast, ver- speyet vnd gehalsslaget pist, pey solicher deiner leydung man 15 ich dein gruntlose güte, wenn es zu solichen schulden kumpt, das ich gesteen sol vor deinem vorichtsamen gerichte, das du dann mit gotlicher macht alle 2 pandt, damit mich der posz geyst in sunden verstrikcht hat, zutrennen vnd zureyssen wel- Hora prima ductus est Ihesus ad Pylatum, Falsis testimonijs multum accusatum In collo percuciunt manibus ligatum, Vultum dei conspuunt, lumen celi gratum. Ad primam. halden Pg Brl 2 pey bis 1 gerechtikait zu behalden fehlt G 4 Amen] in betrubtin herczen ewiclich trostlichen bei dir bleibe Brl 4 bleiben an ende Br7 Amen 2f. meinem bis herren fehlt K 9 du fehlt Dr zu] in W2DrKG fehlt Br7W2 8 O herre K 10 bist vor Br7 11f. den richter fehlt Br7 der fehlt Brl Br6 pist fehlt Br7 vnd gefuert pist W2GBrIBr6, gefürt worden K falsch Br7K 12 zeůgenn W2, zeügnusz Dr, gezuge G, geczeuge Brl Br6 12f. verspibenn W2 13 gehalsschlegit bist vnd das allis gedüldiclichen geledin host Br7, verhalschlaget bist Dr, halsschlagen bist K pist fehlt Pg 14 sôlchem deynë leiden DrK Nu mane Br7 15 ich dich dein Dr K 16 sulchem Br7, fehlt Dr K, meynem sulchen Br6 schulden fehlt Br7 17f. das bis gerichte] das ich scheiden sal von dieser werlide vnd vor deinem forichtsamen gerichte sal steen Br7 steenn W2Dr K 19 deiner gotlichen Br7KBr1 alle die W2, all dein DrK 20f. der bose geist mich Br6 mich] mir DrK die bosin 21 hatt verstrickt in sündë DrK hatt verstricket geiste Br7 G Brl Br6 haben Br7 22f. wollust Br7, woltest Dr K
Strana 6
I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. lest, also das mich dein gotliche genad aus allem vnflat wasche vnd das daselbst in so grossen meinen noten des posen geystes 5 pesagunge vnd seinem geczeug- nusz nicht gelaubet werde, sun- der daz dann mich mit andern deinen erwelten dein heilig enn- gel in dein ewige frewd vnge- 10 hinndert furen. Amen. Kyrie- leison, Kristeleison, kyrieleison. Vater vnser. Aue Maria. Daz ist zu der terczen. 9. ERR Ihesu Christe, all- 15 mechtiger sun des all- mechtigen vaters, wenn die fal- schen [22"] Juden dich in der terczt czeit zu chrewczigen be- ruft haben mit feintlicher stymm 20 vnd dich mit purpur gewande spotlich gechlaidet haben vnd auch mit dornern herttichleich gechrönet, vnd du, herr aller herren, von in petwungen pist Crucifige!' clamitant hora terciarum. Indutus illuditur veste purpurarum. Caput eius pungitur corona spinarum, Crucem portat humeris ad locum penarum. Ad terciam. 1 das] da Br1 1f. götlichin gnoden Br7 2 allen Dr9 3 daselbst] do suldist Br7, du selbs DrK 4 seinen K, fehlt Brl der bozin geiste Br7 5 seiner Pg, irer Br7, seine Dr K G Br6 5f. beczeugnisse Br7, gezeügnussen Dr K 6 geglewbit Br7, gelaubest K, glewbig zu glewbeg Br6 werde fehlt K 7 du dann Pg dann bis 12 Maria] ich mit [641] anderë deinen auserweltë müg freuë K mich dann Dr andir Br1 8 deinen fehlt Br7 ausirweltenn Br7Dr dein] vn Dr, fehlt Br6 8f. heiligen engeln Dr Br6 10 furen lassest Pg Amen nur Br7Br6 14 O herr DrK 14f. allmechtiger] ein DrK 17f. in] zů DrK 18f. beruffen Br7, gerufft vnd geschregin Brl 19 freüntlicher Dr, mechtiger K, greulichir fintlicher Brl 20 dich spôtlichē DrKBr1 mit] in Br7 21 spátticlich Br7, fehlt DrK Brl dornen W2Dr G, thoren K 22f. dich 22 auch fehlt Pg Br7 Brl harticlichen crônten Br7 23 do du Br7, fehlt DrK 24 beqwüngen Br7 pist fehlt Br7
I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. lest, also das mich dein gotliche genad aus allem vnflat wasche vnd das daselbst in so grossen meinen noten des posen geystes 5 pesagunge vnd seinem geczeug- nusz nicht gelaubet werde, sun- der daz dann mich mit andern deinen erwelten dein heilig enn- gel in dein ewige frewd vnge- 10 hinndert furen. Amen. Kyrie- leison, Kristeleison, kyrieleison. Vater vnser. Aue Maria. Daz ist zu der terczen. 9. ERR Ihesu Christe, all- 15 mechtiger sun des all- mechtigen vaters, wenn die fal- schen [22"] Juden dich in der terczt czeit zu chrewczigen be- ruft haben mit feintlicher stymm 20 vnd dich mit purpur gewande spotlich gechlaidet haben vnd auch mit dornern herttichleich gechrönet, vnd du, herr aller herren, von in petwungen pist Crucifige!' clamitant hora terciarum. Indutus illuditur veste purpurarum. Caput eius pungitur corona spinarum, Crucem portat humeris ad locum penarum. Ad terciam. 1 das] da Br1 1f. götlichin gnoden Br7 2 allen Dr9 3 daselbst] do suldist Br7, du selbs DrK 4 seinen K, fehlt Brl der bozin geiste Br7 5 seiner Pg, irer Br7, seine Dr K G Br6 5f. beczeugnisse Br7, gezeügnussen Dr K 6 geglewbit Br7, gelaubest K, glewbig zu glewbeg Br6 werde fehlt K 7 du dann Pg dann bis 12 Maria] ich mit [641] anderë deinen auserweltë müg freuë K mich dann Dr andir Br1 8 deinen fehlt Br7 ausirweltenn Br7Dr dein] vn Dr, fehlt Br6 8f. heiligen engeln Dr Br6 10 furen lassest Pg Amen nur Br7Br6 14 O herr DrK 14f. allmechtiger] ein DrK 17f. in] zů DrK 18f. beruffen Br7, gerufft vnd geschregin Brl 19 freüntlicher Dr, mechtiger K, greulichir fintlicher Brl 20 dich spôtlichē DrKBr1 mit] in Br7 21 spátticlich Br7, fehlt DrK Brl dornen W2Dr G, thoren K 22f. dich 22 auch fehlt Pg Br7 Brl harticlichen crônten Br7 23 do du Br7, fehlt DrK 24 beqwüngen Br7 pist fehlt Br7
Strana 7
1. Tagzeiten zum Leiden Christi. Absatz 9—10. 7 10 dein chrewcz auf deiner achssel zu tragen vnczt an die stat deiner fronen marter, so pitt ich, genediger herr, dein grundt- 5 lose güt, das ich an dem jungsten tag mit stymme deiner engel zu dem ewigen leben ge- ruefft werde vnd mein sel in pur[22 ]per chlaide solicher vn- schuld erschein, als si geraynigt ist in christenlicher tawff, vnd verleye mir, herre, den dorn deiner furcht, leides vnd trub- sales meiner sunden vnd mit- 15 leydung meines eben christen, auf dy red das ich deines chrew- czes gleichnusz auf disem erdt- reich also trag, das ich in ewigen eren pey dir ewichleichen 20 beleib. Amen. Kyrieleison, Christeleison, kyrieleison. Vater vnser. Aue Maria. Zu der sexte zeit. Ad sextam. 10. ERR Ihesu Christe, wenn 25 du in der sechsten zeit auf das fron chrewcz genagelt Hora sexta Ihesus est cruci conclauatus, Et est cum latronibus 1 deinen achseln K Brl Br6 2 bas Br7Br6, pisz W2, bisz DrKBrI an] auff DrK 3 fronen] bittirn Br1 Dorübe so Br7 4 ich dich Br7K genediger fehlt Pg K Br1 lieber herre Br7, herre Ihesu xpi K durch dein K 5 ich fehlt Br6 an] in Br6 6 mit der Br7 Br1 7 gefüget 7f. geruefft fehlt Br7, berůft Dr K werde vnd geruffin werde vor zu dem Br7 8 werde fehlt Br7 vnd das G Brl Br6 in] mit Pg 9 kleider G 11 in christenlichem glauben vi tauff Dr K vnd bis 15 christen fehlt Pg Br7 W2DrK 13 leydens Br6 13f. betrupnis Br1 14f. mitleiden Br1, miteleydens Br6 15 eben christen] nehistin Br1 16 dy red] die erde Dr K, fehlt Br1 17f. diser erde W2 18f. in bis ewichleichen] ewig- lichen bei dir K in den Br7 20 bleibe an ende Br7 Amen fehlt Dr BrI 24 O herre Dr 25 du fehlt W2 in] czu Br7K 26 auf] an Br7 fron] heilige Br7, heylig fron Dr K
1. Tagzeiten zum Leiden Christi. Absatz 9—10. 7 10 dein chrewcz auf deiner achssel zu tragen vnczt an die stat deiner fronen marter, so pitt ich, genediger herr, dein grundt- 5 lose güt, das ich an dem jungsten tag mit stymme deiner engel zu dem ewigen leben ge- ruefft werde vnd mein sel in pur[22 ]per chlaide solicher vn- schuld erschein, als si geraynigt ist in christenlicher tawff, vnd verleye mir, herre, den dorn deiner furcht, leides vnd trub- sales meiner sunden vnd mit- 15 leydung meines eben christen, auf dy red das ich deines chrew- czes gleichnusz auf disem erdt- reich also trag, das ich in ewigen eren pey dir ewichleichen 20 beleib. Amen. Kyrieleison, Christeleison, kyrieleison. Vater vnser. Aue Maria. Zu der sexte zeit. Ad sextam. 10. ERR Ihesu Christe, wenn 25 du in der sechsten zeit auf das fron chrewcz genagelt Hora sexta Ihesus est cruci conclauatus, Et est cum latronibus 1 deinen achseln K Brl Br6 2 bas Br7Br6, pisz W2, bisz DrKBrI an] auff DrK 3 fronen] bittirn Br1 Dorübe so Br7 4 ich dich Br7K genediger fehlt Pg K Br1 lieber herre Br7, herre Ihesu xpi K durch dein K 5 ich fehlt Br6 an] in Br6 6 mit der Br7 Br1 7 gefüget 7f. geruefft fehlt Br7, berůft Dr K werde vnd geruffin werde vor zu dem Br7 8 werde fehlt Br7 vnd das G Brl Br6 in] mit Pg 9 kleider G 11 in christenlichem glauben vi tauff Dr K vnd bis 15 christen fehlt Pg Br7 W2DrK 13 leydens Br6 13f. betrupnis Br1 14f. mitleiden Br1, miteleydens Br6 15 eben christen] nehistin Br1 16 dy red] die erde Dr K, fehlt Br1 17f. diser erde W2 18f. in bis ewichleichen] ewig- lichen bei dir K in den Br7 20 bleibe an ende Br7 Amen fehlt Dr BrI 24 O herre Dr 25 du fehlt W2 in] czu Br7K 26 auf] an Br7 fron] heilige Br7, heylig fron Dr K
Strana 8
8 1. Die Gebete des Johann von Neumarkt. pist vnd mit gallen pitterkait getrenkchet vnd zwischen zway- en verurtailten vnd verdampten lotern schemleich gehenget [23") 5 pist, vnd der ain loter auf deiner lenkken seytten dein gespott hat, so pitt ich dein geduldige suesz, das du in kreften deiner heyligen martter zuprechen wel- 1o lest all solich nagel, damit ich in sunden behafft pin durich anfechtung des tewfels oder von mein selbes arge, vnd schaff, das mir nicht pitter sey, was 15 mir zu leyden gepuret durch deiner eren willen, vnd das ich in der leydung in vngeduld icht valle vnd auch nicht vber- wunden werd von der anfech- 20 tung des fleisches, der werlt vnd des [237] geystes, vnd das ich mich reichtumbs, adels, her- scheft vnd aller eren, die ich von deinen genaden hab, mit pendens deputatus, Pre tormentis siciens felle saciatus, Agnus crimen diluit sic vilificatus. 1 bist worden DrK 1f. galle bitterlich getrenckit bist Br7 der gallen K 3f. vortumpten lottern vnd vorvrteilten schechern gehangen Br7, vordampten vnd vorteiltin lotirn vnd scheshern (!) schemlich ge- hangin Brl verdampten vn verurtailten Dr K 4 schentlich Dr gehenckett W2 Dr, gehangen Br6 5 bist wordenn Dr vff der Br7, zů der DrK 6 dein fehlt Br7 spottet Dr K 7 hat fehlt W2DrK gotliche geduldige Brl Br6 8 süssikeit Br7 Br6, güette Dr K Brl das du] die Br7 in den Br7 7f. deyns heiligin leidins Br1 8f. zuprehen wellest] zů brechest DrK woldist Br7 10 all fehlt Br7 11 ge- hefftit Br1 durich] von Brl 12f. oder bis arge fehlt K von] durch Dr 12 meynis selbest Br6 selbers Pg erge Pg, ergee Dr 14 das] was Dr K nicht pitter] nütz Dr K 14f. vnd was mir Dr, fehlt K, allis das mir Brl 15 leitt G gepuret] sey Dr, fehlt K vnd bis 21 geystes fehlt 16 deiner fehlt Br7 eren] martt' Pg W2DrKG Br1Br6, stand also kaum im Original. ich fehlt Br7 20 bosin geistes Br7 17 nicht Br7 22f. mich bis eren] die reich- 24 mit] vnnd mich K tumer adil hirschaft vnd allirley ere Br7
8 1. Die Gebete des Johann von Neumarkt. pist vnd mit gallen pitterkait getrenkchet vnd zwischen zway- en verurtailten vnd verdampten lotern schemleich gehenget [23") 5 pist, vnd der ain loter auf deiner lenkken seytten dein gespott hat, so pitt ich dein geduldige suesz, das du in kreften deiner heyligen martter zuprechen wel- 1o lest all solich nagel, damit ich in sunden behafft pin durich anfechtung des tewfels oder von mein selbes arge, vnd schaff, das mir nicht pitter sey, was 15 mir zu leyden gepuret durch deiner eren willen, vnd das ich in der leydung in vngeduld icht valle vnd auch nicht vber- wunden werd von der anfech- 20 tung des fleisches, der werlt vnd des [237] geystes, vnd das ich mich reichtumbs, adels, her- scheft vnd aller eren, die ich von deinen genaden hab, mit pendens deputatus, Pre tormentis siciens felle saciatus, Agnus crimen diluit sic vilificatus. 1 bist worden DrK 1f. galle bitterlich getrenckit bist Br7 der gallen K 3f. vortumpten lottern vnd vorvrteilten schechern gehangen Br7, vordampten vnd vorteiltin lotirn vnd scheshern (!) schemlich ge- hangin Brl verdampten vn verurtailten Dr K 4 schentlich Dr gehenckett W2 Dr, gehangen Br6 5 bist wordenn Dr vff der Br7, zů der DrK 6 dein fehlt Br7 spottet Dr K 7 hat fehlt W2DrK gotliche geduldige Brl Br6 8 süssikeit Br7 Br6, güette Dr K Brl das du] die Br7 in den Br7 7f. deyns heiligin leidins Br1 8f. zuprehen wellest] zů brechest DrK woldist Br7 10 all fehlt Br7 11 ge- hefftit Br1 durich] von Brl 12f. oder bis arge fehlt K von] durch Dr 12 meynis selbest Br6 selbers Pg erge Pg, ergee Dr 14 das] was Dr K nicht pitter] nütz Dr K 14f. vnd was mir Dr, fehlt K, allis das mir Brl 15 leitt G gepuret] sey Dr, fehlt K vnd bis 21 geystes fehlt 16 deiner fehlt Br7 eren] martt' Pg W2DrKG Br1Br6, stand also kaum im Original. ich fehlt Br7 20 bosin geistes Br7 17 nicht Br7 22f. mich bis eren] die reich- 24 mit] vnnd mich K tumer adil hirschaft vnd allirley ere Br7
Strana 9
1. Tagzeiten zum Leiden Christi. Absatz 10—11. nichte vberhebe in chainem hoch- uertigem mut, sunder das ich mich alleweg dyemütige vnder solichen starkchen hennden 5 deins gotlichen gewaldes. Amen. Kyrieleison, Christeleison, kyrie- leison. Vater vnser. Aue Maria. Zu der none Ad nonam. ERR Ihesu Christe, chu- 11. nig vnd gepieter aller creaturen, wenn du in der nonen zeit warhaftichleich gestorben pist vnd mit grossem geschray vnd mit starkchem wort Hely, 15 hely’ dein sele empholhen hast deinem lieben vater vnd dein rechte seytten mit dem sper von ains ritters handt gewundet ist, das erdtreich geczittert hat 20 vnd dy liecht sunn beraubet ist yeres scheines, so pitt ich dein heylige genad, das du mich alle- wege den sunden sterben lassest vnd leben der gerechtichait, vnd 10 Hora nona dominus Ihesus exspirauit, Hely’ clamans animam patri commendauit. Latus eius lancea miles perforauit. Tunc terra contremuit, se sol obscurauit. 5 1 mich vberhebe Pg, überheb mich Dr deheinë G 2 gemüt 4 sölhe Pg BrI 3 allwegen mich GBrl Br6 alleweg fehlt Dr K starck hende W2DrK 5 dein’ gotlichenn gewalt Br6 gotlichen 9 O Herr Dr K fehlt K criste yn des Amen fehlt G Dr Br I 11 in] zu K Namě [1637] Sich alle knye bögenn Br6 10 allen Pg 14 dë starkchen wort Pg starken worten Br7W2 Dr K Brl Br6 16 deinem lieben befolen Br7 Brl Br6 15 hely fehlt PgG Br6 vater fehlt Br6 17 dem] einem lieben] himelisschen Br7K Br7DrK 18 vorwündet Br7Dr K, vorwunt vnd geoffent Br1 19 ist] bist Br6 hat gezittert K gebebit Br7 20 liecht fehlt K BrI beraubet wart Br7, wardt beraubt K, betrubit wart Brl 21 liechts Pg, tröstlichen schines G, claren scheines Brl, lichtē (aus lichtes) scheynes Br6. so] Dorůmb Br7 22f. allewege fehlt K 23 nicht in den sunden Br7, der sunden Dr, in meinen sunden nicht K 24 vnnd ein seliges leben K
1. Tagzeiten zum Leiden Christi. Absatz 10—11. nichte vberhebe in chainem hoch- uertigem mut, sunder das ich mich alleweg dyemütige vnder solichen starkchen hennden 5 deins gotlichen gewaldes. Amen. Kyrieleison, Christeleison, kyrie- leison. Vater vnser. Aue Maria. Zu der none Ad nonam. ERR Ihesu Christe, chu- 11. nig vnd gepieter aller creaturen, wenn du in der nonen zeit warhaftichleich gestorben pist vnd mit grossem geschray vnd mit starkchem wort Hely, 15 hely’ dein sele empholhen hast deinem lieben vater vnd dein rechte seytten mit dem sper von ains ritters handt gewundet ist, das erdtreich geczittert hat 20 vnd dy liecht sunn beraubet ist yeres scheines, so pitt ich dein heylige genad, das du mich alle- wege den sunden sterben lassest vnd leben der gerechtichait, vnd 10 Hora nona dominus Ihesus exspirauit, Hely’ clamans animam patri commendauit. Latus eius lancea miles perforauit. Tunc terra contremuit, se sol obscurauit. 5 1 mich vberhebe Pg, überheb mich Dr deheinë G 2 gemüt 4 sölhe Pg BrI 3 allwegen mich GBrl Br6 alleweg fehlt Dr K starck hende W2DrK 5 dein’ gotlichenn gewalt Br6 gotlichen 9 O Herr Dr K fehlt K criste yn des Amen fehlt G Dr Br I 11 in] zu K Namě [1637] Sich alle knye bögenn Br6 10 allen Pg 14 dë starkchen wort Pg starken worten Br7W2 Dr K Brl Br6 16 deinem lieben befolen Br7 Brl Br6 15 hely fehlt PgG Br6 vater fehlt Br6 17 dem] einem lieben] himelisschen Br7K Br7DrK 18 vorwündet Br7Dr K, vorwunt vnd geoffent Br1 19 ist] bist Br6 hat gezittert K gebebit Br7 20 liecht fehlt K BrI beraubet wart Br7, wardt beraubt K, betrubit wart Brl 21 liechts Pg, tröstlichen schines G, claren scheines Brl, lichtē (aus lichtes) scheynes Br6. so] Dorůmb Br7 22f. allewege fehlt K 23 nicht in den sunden Br7, der sunden Dr, in meinen sunden nicht K 24 vnnd ein seliges leben K
Strana 10
10 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. lasz dir, herr, mein sel em- pholhen sein in chreften deins vaters vnd in des heyligen geysts güte, also das mich 5 soleichs pluet vnd wasser, dye aus deyner heyligen seytten ge- flossen [24'] sind, von allen sunden raynigen vnd waschen, das ich nach der vinsternusz 10 diser laydigen werlt dich, ewige sunn, in chlarem liechte deines lieben vaters sechen vnd schaw- en ewichlichen müsse. Amen. Kyrieleison, Christeleison, ky- 15 rieleison. Vater vnser. Aue Maria. Das ist zu der vesper. 12. ERR Ihesu Christe, in des namen sich alle knye 20 piegen muessen des hymels, der erden vnd der hellen, wenn du zu vesper zeit von dem heiligen chrewz genomen pist vnd dein gotliche chraft verporgen was 25 menschlichen augen vnd man Ad vesperas. DE cruce deponitur hora vespertina, Fortitudo latuit in mente diuina. Talem mortem subijt vite medicina. Heu! corona glorie iacet hic sub spina! 2f. deins vaters If. befolin Br7 W2 Dr K BrI Br6 2 in deinen Br7 fehlt Br7 deins] des W2Dr K, deynes heiligen Br6 3 in fehlt W2 4 geysts fehlt Br7 5 dye] yn Br6 6 nun ausz Dr, vns G heyligen mich (also doppelt) von Br7 von] aus Pg, fehlt K 7 sind] ist Br7 9 dem finsternůsse Br7 der fehlt Brl vnnd damit K alle K dich] die K ewicliche Brl 11f. in bis 10 leidünge Br7, fehlt K vaters fehlt Br1 12 lieben] ewigen Br7, fehlt K 12f. vnd bis müsse] müg ewiglichen K ewiclichen schawn Bri beschaüen Br7 13 můsz ewiglichë on end Dr müssen Pg, můsse an ende Br7 Amen fehlt KGBrI 180 herre K des] deines K 19 knýe]eine K 20 piegen] g und Raum für 4 Buchstaben Pg, birgen K müsse K 20f. in dem hymel vnd auf erden K vnd der erden Br7Dr Br6 22 czu der Br7 Br6, heiligen fehlt Pg 23 bist worden DrK dein] in nun zů Dr dem K 24f. was bis vnd fehlt K 25 vnd] wann Pg, vnd das Dr
10 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. lasz dir, herr, mein sel em- pholhen sein in chreften deins vaters vnd in des heyligen geysts güte, also das mich 5 soleichs pluet vnd wasser, dye aus deyner heyligen seytten ge- flossen [24'] sind, von allen sunden raynigen vnd waschen, das ich nach der vinsternusz 10 diser laydigen werlt dich, ewige sunn, in chlarem liechte deines lieben vaters sechen vnd schaw- en ewichlichen müsse. Amen. Kyrieleison, Christeleison, ky- 15 rieleison. Vater vnser. Aue Maria. Das ist zu der vesper. 12. ERR Ihesu Christe, in des namen sich alle knye 20 piegen muessen des hymels, der erden vnd der hellen, wenn du zu vesper zeit von dem heiligen chrewz genomen pist vnd dein gotliche chraft verporgen was 25 menschlichen augen vnd man Ad vesperas. DE cruce deponitur hora vespertina, Fortitudo latuit in mente diuina. Talem mortem subijt vite medicina. Heu! corona glorie iacet hic sub spina! 2f. deins vaters If. befolin Br7 W2 Dr K BrI Br6 2 in deinen Br7 fehlt Br7 deins] des W2Dr K, deynes heiligen Br6 3 in fehlt W2 4 geysts fehlt Br7 5 dye] yn Br6 6 nun ausz Dr, vns G heyligen mich (also doppelt) von Br7 von] aus Pg, fehlt K 7 sind] ist Br7 9 dem finsternůsse Br7 der fehlt Brl vnnd damit K alle K dich] die K ewicliche Brl 11f. in bis 10 leidünge Br7, fehlt K vaters fehlt Br1 12 lieben] ewigen Br7, fehlt K 12f. vnd bis müsse] müg ewiglichen K ewiclichen schawn Bri beschaüen Br7 13 můsz ewiglichë on end Dr müssen Pg, můsse an ende Br7 Amen fehlt KGBrI 180 herre K des] deines K 19 knýe]eine K 20 piegen] g und Raum für 4 Buchstaben Pg, birgen K müsse K 20f. in dem hymel vnd auf erden K vnd der erden Br7Dr Br6 22 czu der Br7 Br6, heiligen fehlt Pg 23 bist worden DrK dein] in nun zů Dr dem K 24f. was bis vnd fehlt K 25 vnd] wann Pg, vnd das Dr
Strana 11
1. Tagzeiten zum Leiden Christi. Absatz 11—12. 11 dich, [25"] ewiges leben, tot ge- handelt hat vnd in den selben zeiten nyder gelegen ist die hochste hymel chrone, darumb 5 so pitt ich dein vaterliche lieb, das du mit deinen gotlichen gnaden mir abnemest allczu- mal allsampt, das dir in meinen gedenkchen, worten vnd wer- 1o chen misseuellet, vnd mich mit deiner gotlichen macht in chref- ten deins vaters vnd in guete des heyligen geystes durich pit- terchait deiner grossen marter 15 in dysem leben also trostlichen sterkchen wellest vnd in raynen [25'] tugenden also bestätigen vnd behalden, das ich dein got- liche ere vnd die wierdige chron 2 deiner gotleichen maiestat mit allen heyligen sulle vnd müesse ewichleichen loben. Amen. Kyrieleison, Christeleison, ky- rieleison. Vater vnser. Ave Maria. 1 leben] licht K 1f. toten gewandelt Pg 2 selbigen Br7 Br6 3 geleget K BrI 4 hymel fehlt Br7 4f. darumb pitten wir Pg 5 dich vmb deine Br7 lieb] gute Brl 7 mir] vns Pg 7f. allezumal fehlt Br7DrKBrI 8 allsampt] alles obil Br7, als Dr, alles K, alle meý gebrechin Brl meinen] vns'n Pg 9f. worten gedencken vnd wercken Dr K werken vnd wortten GBrl Br6 10 mich] auch DrK 11 in] vnd Br6 11f. kraft Br1 Br6 12 deins] des ewigen K gueten Pg, der gût DrK, gute Br1 13 durch söliche G Br1 Br6 14 grossen fehlt K 15 trostlichen fehlt Br7DrK 16f. sterkchen bis also wellest bis also fehlt K raynen] wunderhafftigen G Br6, fehlt Br7 warhaftigen Br1 18f. gotlichin eren Brl 19 wierdige chron] wierde Pg wirdikliche GBrIBr6 21 allen dine G Br1Br6 sûllen vnd můssen Br7, müg K müessen W2 22 lebin ewiclichen Br7 Amen fehlt Pg W2G Brl
1. Tagzeiten zum Leiden Christi. Absatz 11—12. 11 dich, [25"] ewiges leben, tot ge- handelt hat vnd in den selben zeiten nyder gelegen ist die hochste hymel chrone, darumb 5 so pitt ich dein vaterliche lieb, das du mit deinen gotlichen gnaden mir abnemest allczu- mal allsampt, das dir in meinen gedenkchen, worten vnd wer- 1o chen misseuellet, vnd mich mit deiner gotlichen macht in chref- ten deins vaters vnd in guete des heyligen geystes durich pit- terchait deiner grossen marter 15 in dysem leben also trostlichen sterkchen wellest vnd in raynen [25'] tugenden also bestätigen vnd behalden, das ich dein got- liche ere vnd die wierdige chron 2 deiner gotleichen maiestat mit allen heyligen sulle vnd müesse ewichleichen loben. Amen. Kyrieleison, Christeleison, ky- rieleison. Vater vnser. Ave Maria. 1 leben] licht K 1f. toten gewandelt Pg 2 selbigen Br7 Br6 3 geleget K BrI 4 hymel fehlt Br7 4f. darumb pitten wir Pg 5 dich vmb deine Br7 lieb] gute Brl 7 mir] vns Pg 7f. allezumal fehlt Br7DrKBrI 8 allsampt] alles obil Br7, als Dr, alles K, alle meý gebrechin Brl meinen] vns'n Pg 9f. worten gedencken vnd wercken Dr K werken vnd wortten GBrl Br6 10 mich] auch DrK 11 in] vnd Br6 11f. kraft Br1 Br6 12 deins] des ewigen K gueten Pg, der gût DrK, gute Br1 13 durch söliche G Br1 Br6 14 grossen fehlt K 15 trostlichen fehlt Br7DrK 16f. sterkchen bis also wellest bis also fehlt K raynen] wunderhafftigen G Br6, fehlt Br7 warhaftigen Br1 18f. gotlichin eren Brl 19 wierdige chron] wierde Pg wirdikliche GBrIBr6 21 allen dine G Br1Br6 sûllen vnd můssen Br7, müg K müessen W2 22 lebin ewiclichen Br7 Amen fehlt Pg W2G Brl
Strana 12
12 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. Czu der complet. Ad completorium. 13. ERR Ihesu Christe, war- haftiger got vnd war- haftiger mensch, wenn dein hey- 5 liger leychnam in der complet zeit begraben ist vnd den selben deinen heyligen leichnam mit reicher aromát dein andachtigen getrewn gesalbet haben vnd auf 10 die selb frist erfullet sind der propheten schrift, [26'] also das wir phlichtig seinn deines pittern todes dir ewiklich zu dankchen, so pitt ich dein grosse, grundt- 15 lose parmherczichait, das du mich in deinen heyligen funf wunden also begraben wellest, das ich in meinen noten meins leczten endes allen posen geysten 20 verporgen sey, vnd das all mein gedankchen, mein fursacz vnd all mein pegerung nur allayn pey dir, mit dir vnd in dier ewichleich beleibe, also das du 25 mich nicht anders gedenkchen HORA completorij datur sepulture Corpus Christi nobile, vite spes future, Conditur aromate, complentur scripture. Jugi sit memorie mors hec tue cure! 2 O herre K 2f. almechtiger vnd warhafftiger Dr K 3f. warhaftiger fehlt Dr K 4 wenn fehlt Br6 5 in Jezu Br7 6 ist] wart Br7 7 deinen fehlt Pg 7f. mit reichen selbigen Br7, selbtigen Br6 aromat fehlt Pg, mit reicher armuet W2, mit rechter andacht/ mit rechter armůt DrK 8 f. dein bis getrewn] vnd mit andechtigen hertzen Br7 deiner Dr K andechtig Pg 9 vnd fehlt Br1 10 selbige Br6 11 geschrifft DrKG das] des Dr, fehlt K 12 wir die Pg 13 dir fehlt Pg 14 so fehlt K grosse fehlt Br7Dr K Br1 14f. gruntlose gute vnd Brl 15 vnd das Dr 16 deine Br7DrK haylige DrK funf fehlt K 18 ich denne Br7 meinen] den Br7 19 leczten fehlt Br7 ennd K 20 sey fehlt Br6 21 gedencke W2 alle mey vor- satcz Br6 mein] vnd Br7 vnd fehlt Br6 22f. nur bis vnd fehlt Br7W2 nur] mir Dr K, nunt G, ac Br1 23 mit dir bey dir DrK mit dir fehlt Br1 vnd fehlt Dr 24 beleiben W2 25f. lest gedencken Br7
12 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. Czu der complet. Ad completorium. 13. ERR Ihesu Christe, war- haftiger got vnd war- haftiger mensch, wenn dein hey- 5 liger leychnam in der complet zeit begraben ist vnd den selben deinen heyligen leichnam mit reicher aromát dein andachtigen getrewn gesalbet haben vnd auf 10 die selb frist erfullet sind der propheten schrift, [26'] also das wir phlichtig seinn deines pittern todes dir ewiklich zu dankchen, so pitt ich dein grosse, grundt- 15 lose parmherczichait, das du mich in deinen heyligen funf wunden also begraben wellest, das ich in meinen noten meins leczten endes allen posen geysten 20 verporgen sey, vnd das all mein gedankchen, mein fursacz vnd all mein pegerung nur allayn pey dir, mit dir vnd in dier ewichleich beleibe, also das du 25 mich nicht anders gedenkchen HORA completorij datur sepulture Corpus Christi nobile, vite spes future, Conditur aromate, complentur scripture. Jugi sit memorie mors hec tue cure! 2 O herre K 2f. almechtiger vnd warhafftiger Dr K 3f. warhaftiger fehlt Dr K 4 wenn fehlt Br6 5 in Jezu Br7 6 ist] wart Br7 7 deinen fehlt Pg 7f. mit reichen selbigen Br7, selbtigen Br6 aromat fehlt Pg, mit reicher armuet W2, mit rechter andacht/ mit rechter armůt DrK 8 f. dein bis getrewn] vnd mit andechtigen hertzen Br7 deiner Dr K andechtig Pg 9 vnd fehlt Br1 10 selbige Br6 11 geschrifft DrKG das] des Dr, fehlt K 12 wir die Pg 13 dir fehlt Pg 14 so fehlt K grosse fehlt Br7Dr K Br1 14f. gruntlose gute vnd Brl 15 vnd das Dr 16 deine Br7DrK haylige DrK funf fehlt K 18 ich denne Br7 meinen] den Br7 19 leczten fehlt Br7 ennd K 20 sey fehlt Br6 21 gedencke W2 alle mey vor- satcz Br6 mein] vnd Br7 vnd fehlt Br6 22f. nur bis vnd fehlt Br7W2 nur] mir Dr K, nunt G, ac Br1 23 mit dir bey dir DrK mit dir fehlt Br1 vnd fehlt Dr 24 beleiben W2 25f. lest gedencken Br7
Strana 13
1. Tagzeiten zum Leiden Christi. Absatz 13. 13 lassest, nur allain das allweg [267] behägleich sey deinen göt- lichen genaden. Darczue salbe mich, herre, mit der heiligen 5 salben deines fronen gaistes also genedichleich, das mein gedank- chen, meine wort, meine werch vnd alles mein leben reichen smakch vnd suessen aromat alle- no weg pringen in dein gotliches angesicht vnd alles deines him- lischen heres, vnd das ich auch deinen herten, pittern tod, die weil ich leb, in augen meines 15 herezen dir zu lob, mir zu trost ewichleichen halde. Amen. Kyrieleison, Kristeleison, ky- rieleison. Vater vnser. Aue Maria. I nur] nürt Br7, fehlt W2, mir Dr K, nunt G, wen Brl, nür das Br6 2 gevellig G das ich allewegen K allweg] alle czeith Br6 vnd deinen Br7 4 herre fehlt Br7 der] deiner Br7GBrI 5 salbunge Brl fromen Br7 hailsamē Pg, zaligen K 5f. gnediglich also Br7 6—8 das ich yn meinen gedancken vnd wercken vnd in allem meinem leben Br7 gedanken worte werke Br 7 Mine werk Mine wort G Br6 8 vnd alles mein leben fehlt Pg 8f. richen schon mack K 9 aromat vnd süssen schmag Br7 süsse armůt DrK süesse W2G Br1Br6 9f. alle- weg] wegen K, alleczeit Brl Br6 10 breyn Dr, brin K dein] dô Dr gôtlichen Dr K 11 vnd alles fehlt Br7 al Brl 12 heres] vaters Br7 ich fehlt Br6 auch] ausz Dr, fehlt K 13 herten fehlt Dr K bitterlichen G 14 ich vff der erde lebe in den Br7, ich lebe habe vor den Br1 15 lob] liebe Dr K vnd meiner zele Br7, vnd mir Dr 16 enthalde Dr, fehlt Brl, behalde Br6 Amen fehlt Pg W2Brl
1. Tagzeiten zum Leiden Christi. Absatz 13. 13 lassest, nur allain das allweg [267] behägleich sey deinen göt- lichen genaden. Darczue salbe mich, herre, mit der heiligen 5 salben deines fronen gaistes also genedichleich, das mein gedank- chen, meine wort, meine werch vnd alles mein leben reichen smakch vnd suessen aromat alle- no weg pringen in dein gotliches angesicht vnd alles deines him- lischen heres, vnd das ich auch deinen herten, pittern tod, die weil ich leb, in augen meines 15 herezen dir zu lob, mir zu trost ewichleichen halde. Amen. Kyrieleison, Kristeleison, ky- rieleison. Vater vnser. Aue Maria. I nur] nürt Br7, fehlt W2, mir Dr K, nunt G, wen Brl, nür das Br6 2 gevellig G das ich allewegen K allweg] alle czeith Br6 vnd deinen Br7 4 herre fehlt Br7 der] deiner Br7GBrI 5 salbunge Brl fromen Br7 hailsamē Pg, zaligen K 5f. gnediglich also Br7 6—8 das ich yn meinen gedancken vnd wercken vnd in allem meinem leben Br7 gedanken worte werke Br 7 Mine werk Mine wort G Br6 8 vnd alles mein leben fehlt Pg 8f. richen schon mack K 9 aromat vnd süssen schmag Br7 süsse armůt DrK süesse W2G Br1Br6 9f. alle- weg] wegen K, alleczeit Brl Br6 10 breyn Dr, brin K dein] dô Dr gôtlichen Dr K 11 vnd alles fehlt Br7 al Brl 12 heres] vaters Br7 ich fehlt Br6 auch] ausz Dr, fehlt K 13 herten fehlt Dr K bitterlichen G 14 ich vff der erde lebe in den Br7, ich lebe habe vor den Br1 15 lob] liebe Dr K vnd meiner zele Br7, vnd mir Dr 16 enthalde Dr, fehlt Brl, behalde Br6 Amen fehlt Pg W2Brl
Strana 14
14 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. Dicz gepet ist geordent zu den vorigen allen. 14. [27.]. ERR Ihesu Christe, mein ayniger trost 5 vnd mein ayniges leben meiner sundigen armen sele, mein aynige suesse hoffnunge in allen meinen noten, dise syben tagezeit der syben stunden opher 10 ich deiner fronen marter, deinen heyligen wunden vnd deinem vnschuldigen tewren plüte vnd pitt dein allmëchtigew gothait vnd darczu dein menschleiche 15 suesse, das du in kreften deiner heyligen martter mir soliche ge- nad geben wellest durich liebe deins vaters [27] vnd durich grosse gute deines fronen gey- 20 stes, das ich dein so gar starkche, so pittre leydung vnd marter HAS horas canonicas cum deuocione, [144] Christe, tibi recolo pya racione, Vt, sicut tu passus es penas in agone, Sic labore consonans consors sim corone. Amen. Epilogus. 1 Disz letste gepett hat ordenung zu denn anndern allen W2. Hye opffer vnserm lieben herren dise vongeschriben tagzeytt in sein haylig leyden mit andacht Dr, wie du opfern solt vnnserm herrë die vorge- schriben tag zeit in sein heiliges leidenn K, Dis letste Gebet ist geschicket zů den andern allen G, Das ist das letezte gebet von dem leyden cristi vn ist zcu den irsten allen geschicket Br6 3. O herre K 4 mein fehlt Br7 ayniger trost vnd fehlt Dr K 5 ouch mein Br7, fehlt G einigen K vil meiner Dr 6 armen sundigen Br7 sundigen fehlt Dr K vnd meine K 7 suesse fehlt Pg 8 dise] die K syben] libe Br7 9 syben] selbigen Br6 stunden vnd dise gepet Pg 10 fronen] heiligen Br7 BrI vnd deinen Br7 11 funffwunden Br7 12 túrrë vnschuldigen G vnd fehlt Bril heyligen vor vnschul- digen Pg tewren fehlt DrK 15 gûte vnd sussickeit Br7, susse- keit Br6 du fehlt Br7 in den Br7 kraft Brl aller deiner K 16 heyligen fehlt K, grossen GBrIBr6 17 woldist Br7 die liebe Br7 K 19f. grosze deynes fronen geistes gutte Br6 grosse] die Br7, die grossen Dr K BrI deines fronen] des heiligen Br7 20f. das bis marter] dich vnd deine grosse bitter martir vnd leidunge Br 7 gar fehlt K, grosze Br6 so gar bitter Dr K, so bitter vnd so grosse G, so bittere so grose vnd marter fehlt K Brl, zo bitter vii zo gar grosze Br6 21 leiden K
14 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. Dicz gepet ist geordent zu den vorigen allen. 14. [27.]. ERR Ihesu Christe, mein ayniger trost 5 vnd mein ayniges leben meiner sundigen armen sele, mein aynige suesse hoffnunge in allen meinen noten, dise syben tagezeit der syben stunden opher 10 ich deiner fronen marter, deinen heyligen wunden vnd deinem vnschuldigen tewren plüte vnd pitt dein allmëchtigew gothait vnd darczu dein menschleiche 15 suesse, das du in kreften deiner heyligen martter mir soliche ge- nad geben wellest durich liebe deins vaters [27] vnd durich grosse gute deines fronen gey- 20 stes, das ich dein so gar starkche, so pittre leydung vnd marter HAS horas canonicas cum deuocione, [144] Christe, tibi recolo pya racione, Vt, sicut tu passus es penas in agone, Sic labore consonans consors sim corone. Amen. Epilogus. 1 Disz letste gepett hat ordenung zu denn anndern allen W2. Hye opffer vnserm lieben herren dise vongeschriben tagzeytt in sein haylig leyden mit andacht Dr, wie du opfern solt vnnserm herrë die vorge- schriben tag zeit in sein heiliges leidenn K, Dis letste Gebet ist geschicket zů den andern allen G, Das ist das letezte gebet von dem leyden cristi vn ist zcu den irsten allen geschicket Br6 3. O herre K 4 mein fehlt Br7 ayniger trost vnd fehlt Dr K 5 ouch mein Br7, fehlt G einigen K vil meiner Dr 6 armen sundigen Br7 sundigen fehlt Dr K vnd meine K 7 suesse fehlt Pg 8 dise] die K syben] libe Br7 9 syben] selbigen Br6 stunden vnd dise gepet Pg 10 fronen] heiligen Br7 BrI vnd deinen Br7 11 funffwunden Br7 12 túrrë vnschuldigen G vnd fehlt Bril heyligen vor vnschul- digen Pg tewren fehlt DrK 15 gûte vnd sussickeit Br7, susse- keit Br6 du fehlt Br7 in den Br7 kraft Brl aller deiner K 16 heyligen fehlt K, grossen GBrIBr6 17 woldist Br7 die liebe Br7 K 19f. grosze deynes fronen geistes gutte Br6 grosse] die Br7, die grossen Dr K BrI deines fronen] des heiligen Br7 20f. das bis marter] dich vnd deine grosse bitter martir vnd leidunge Br 7 gar fehlt K, grosze Br6 so gar bitter Dr K, so bitter vnd so grosse G, so bittere so grose vnd marter fehlt K Brl, zo bitter vii zo gar grosze Br6 21 leiden K
Strana 15
1. Tagzeiten zum Leiden Christi. Absatz 14—15. 15 mit solichem bewaynen petrach- ten, chlagen, bedenkchen vnd beschawen muge mit inwendigen augen meins herczens, das ich 5 tailhäftig werd deiner ewigen, himlischen frewden in deinem namen, suesser mein herre Ihesu Christe, in der warhait vnd sicherhait, also du mit deinem io vater vnd mit dem heyligen geyst ain ewiger, allmechtiger, warhaftiger got pist ewiklichen. Amen. Kyrieleison. Kristelei- son, kyrieleison. Vater vnser. 15 Aue Maria. 15. WOL sprechen wir [281] dem herren, das er die pitter marter vmb vns geliten hat. Dankch sagen wir dir, herre, das du vns mit 20 deinem tewrn plut von dem ewigen tod erlediget hast. 1 waynen Pg, suffezen Beweinen GBrl, vor [1681] Suffczenn be- weynen Br6 1f. vnd clagen betrachten Br7 2 bedenken clagen Br1 vnd bedenkchen Pg 2f. vnd beschawen fehlt Pg, sehin vnd be- schawn Brl 3 müg schawen K schawen Dr 4 also das Br7 5 ewigen fehlt Pg, owgen Br7 6 himelischer Br7 vnnd in K 6f. deinem bis suesser] deyn’ sussen gute Brl 7 meyn susser Br7, fehlt K 9 als Pg du fehlt Br7 deinem] dem Br7 10 dem] deym Brl 11 ain] in K 11f. warhafftiger almechtiger DrK 12 vnd wor- hafftiger Br7, fehlt Brl 12 ewigklich ann ennde W2Dr K 13 Amen fehlt Brl 16—21 nur in Pg
1. Tagzeiten zum Leiden Christi. Absatz 14—15. 15 mit solichem bewaynen petrach- ten, chlagen, bedenkchen vnd beschawen muge mit inwendigen augen meins herczens, das ich 5 tailhäftig werd deiner ewigen, himlischen frewden in deinem namen, suesser mein herre Ihesu Christe, in der warhait vnd sicherhait, also du mit deinem io vater vnd mit dem heyligen geyst ain ewiger, allmechtiger, warhaftiger got pist ewiklichen. Amen. Kyrieleison. Kristelei- son, kyrieleison. Vater vnser. 15 Aue Maria. 15. WOL sprechen wir [281] dem herren, das er die pitter marter vmb vns geliten hat. Dankch sagen wir dir, herre, das du vns mit 20 deinem tewrn plut von dem ewigen tod erlediget hast. 1 waynen Pg, suffezen Beweinen GBrl, vor [1681] Suffczenn be- weynen Br6 1f. vnd clagen betrachten Br7 2 bedenken clagen Br1 vnd bedenkchen Pg 2f. vnd beschawen fehlt Pg, sehin vnd be- schawn Brl 3 müg schawen K schawen Dr 4 also das Br7 5 ewigen fehlt Pg, owgen Br7 6 himelischer Br7 vnnd in K 6f. deinem bis suesser] deyn’ sussen gute Brl 7 meyn susser Br7, fehlt K 9 als Pg du fehlt Br7 deinem] dem Br7 10 dem] deym Brl 11 ain] in K 11f. warhafftiger almechtiger DrK 12 vnd wor- hafftiger Br7, fehlt Brl 12 ewigklich ann ennde W2Dr K 13 Amen fehlt Brl 16—21 nur in Pg
Strana 16
16 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. 2 — IE hebt sich an die tag- [30.] czeit oder die gepet von der mitleydung vnser lieben frawen, dy sy gehabt hat vmb dy 5 martter yeres lieben chinds, die hat zu dewtsch gemacht pyschof Johann von Olomuncz. 1. [31'] ERR tue mir auf mein H lebszen, vnd mein mund 10 wirt chundigen dein lob. Got zu meiner hilff gedenk. Herr eyle mir ze helffen. DOMINE, labia mea aperies, et os meum annunciabit laudem tuam. Deus, in adiutorimum meum in- tende. Domine, ad adiuuandum me festina. Uberlieferung: Pg Bl. 30°; BI Bl. 9°; W2 Bl. 21'; Dr Bl. O 8°: K Bl. 69; G S. 374b; B2 Bl. 48"; Brl Bl. 114'; Br6 Bl. 169"; Br14 Bl. 20"; Ba Bl. 118r; F1 Bl. 42"; F2 Bl. 355°; M6 Bl. 65°; M7 Bl. 188°; M8 Bl. 237; M9 Bl. 7; MIO Bl. 1631; N4 Bl. 197; S Bl. 139r; B3 Bl. 231V. Text aus Pg. Lesarten aus BIW2Dr KGB2 Br1 Br6. Lat. Text aus Dreves, Analecta hymnica XXX 104 und aus der Ha. der Staats- u. Univ.-Bibl. Breslau 10 101 Bl. 119r: Compassio beatae Mariae; Verfasser ist Papst Clemens VI. Uberschriften: Hie hebent sich an die gepet von vnser lieben frawn vnd zum ersten die tagezeit der mitleidung di si behabt hat mit irm lieben chind in seiner pittern martter etc. BI, Ubs. vereint mit der der Tagz. vom Leiden Christi W2, Hie nachuolgë die Syben tag zeyt von der můter gottes/ vnd von yrem mitleyden Zů dem ersten heb an also zů betten [Lage P Bl. 1"] Holzschnitt: Simeon als Hoherpriester vor Maria (Nimbus, gekreuzte Hände, Schwert ins Herz dringend), Hintergrund Stadt auf Berg. Darunter GEgrüesset usw. Dr, Hie nach volgen die siben tag zeit von der muter gottes vnnd vonn irem mitleiden ires sünes Jhesü. zu dem ersten K, Ubs. fehlt G, Gepet B2, Das gebete ist von der mete- leidunge vnsir liben frawen Brl, Nu fulgët dy sebenn tage czeyte vnser libenn frawen. Das irste gebet ist von der mite leydunge vnser liben frawen d’ ausirwelten Junefrawë Ma’ie das sy hot gehabet mit Jesucristo irem all' susten liben zone zeu der metten Czeit folg3, Br6, Hie habt an die 8 Vorbemerkung Dise tag zit von vnser liebë frowë mitlidunge Ba wort die hienach geschriben stent pis das sich anhebent die gepette von vnnser lieben frawen die sint nit des ege[21 ]nanten pischoffs Johannes von Olmuntz wann er nun allain die tag zeit von vnnsers herren marter Vnd die gepet von vnnser frawen leidung die sich anfangen zu der metten vnd kain anndre wort die hienach geschriben stentt hat gesetzet dauon sprich si ob du wellest W2 9—17, 12 nur Pg W2 [M8] 9 das mein mund kunde W2 11f. Got bis helffen fehlt W2
16 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. 2 — IE hebt sich an die tag- [30.] czeit oder die gepet von der mitleydung vnser lieben frawen, dy sy gehabt hat vmb dy 5 martter yeres lieben chinds, die hat zu dewtsch gemacht pyschof Johann von Olomuncz. 1. [31'] ERR tue mir auf mein H lebszen, vnd mein mund 10 wirt chundigen dein lob. Got zu meiner hilff gedenk. Herr eyle mir ze helffen. DOMINE, labia mea aperies, et os meum annunciabit laudem tuam. Deus, in adiutorimum meum in- tende. Domine, ad adiuuandum me festina. Uberlieferung: Pg Bl. 30°; BI Bl. 9°; W2 Bl. 21'; Dr Bl. O 8°: K Bl. 69; G S. 374b; B2 Bl. 48"; Brl Bl. 114'; Br6 Bl. 169"; Br14 Bl. 20"; Ba Bl. 118r; F1 Bl. 42"; F2 Bl. 355°; M6 Bl. 65°; M7 Bl. 188°; M8 Bl. 237; M9 Bl. 7; MIO Bl. 1631; N4 Bl. 197; S Bl. 139r; B3 Bl. 231V. Text aus Pg. Lesarten aus BIW2Dr KGB2 Br1 Br6. Lat. Text aus Dreves, Analecta hymnica XXX 104 und aus der Ha. der Staats- u. Univ.-Bibl. Breslau 10 101 Bl. 119r: Compassio beatae Mariae; Verfasser ist Papst Clemens VI. Uberschriften: Hie hebent sich an die gepet von vnser lieben frawn vnd zum ersten die tagezeit der mitleidung di si behabt hat mit irm lieben chind in seiner pittern martter etc. BI, Ubs. vereint mit der der Tagz. vom Leiden Christi W2, Hie nachuolgë die Syben tag zeyt von der můter gottes/ vnd von yrem mitleyden Zů dem ersten heb an also zů betten [Lage P Bl. 1"] Holzschnitt: Simeon als Hoherpriester vor Maria (Nimbus, gekreuzte Hände, Schwert ins Herz dringend), Hintergrund Stadt auf Berg. Darunter GEgrüesset usw. Dr, Hie nach volgen die siben tag zeit von der muter gottes vnnd vonn irem mitleiden ires sünes Jhesü. zu dem ersten K, Ubs. fehlt G, Gepet B2, Das gebete ist von der mete- leidunge vnsir liben frawen Brl, Nu fulgët dy sebenn tage czeyte vnser libenn frawen. Das irste gebet ist von der mite leydunge vnser liben frawen d’ ausirwelten Junefrawë Ma’ie das sy hot gehabet mit Jesucristo irem all' susten liben zone zeu der metten Czeit folg3, Br6, Hie habt an die 8 Vorbemerkung Dise tag zit von vnser liebë frowë mitlidunge Ba wort die hienach geschriben stent pis das sich anhebent die gepette von vnnser lieben frawen die sint nit des ege[21 ]nanten pischoffs Johannes von Olmuntz wann er nun allain die tag zeit von vnnsers herren marter Vnd die gepet von vnnser frawen leidung die sich anfangen zu der metten vnd kain anndre wort die hienach geschriben stentt hat gesetzet dauon sprich si ob du wellest W2 9—17, 12 nur Pg W2 [M8] 9 das mein mund kunde W2 11f. Got bis helffen fehlt W2
Strana 17
2. Tagzeiten zum Mitleiden Marias. Absatz 1—4. 17 2. Marıa, cher deine milde augen zu mir in deiner parmherczikait vnd versmäch nicht zu horen mein vnwirdiges gepet. Küm zu staten 5 mir mit deiné genaden, das ich die marter deins chindes vnd dein grosse leydung in meinem herczen alle zeit muesz haben. 3. Lon sey dem vater vnd dem sun 10 vnd dem [317] heyligen geyst. Also er was in dem anegeng vnd nu vnd ymmer ewichleichen. Amen. 4. (XEGRUESSET seystu, kyniginn der parmherczikait, das le- 15 ben, die suessichait vnd vnser hoff- nung, bis gegruesset! Wir rueffen zu dir, wir ellendew chinder Eue. Czu dier sewfezen wir chlagunde vnd waynendin disem tal der zächer. 20 Eya, darumb, vnser fursprecherinn, die deynen parmherczigen augen zu vns wende vnd Ihesum, die gebenedikchten frucht deins leybes, vns zaige [32*] nach disem ellende. $5 00 guetigew, o milde, o suesse junkchfraw Maria. GroBrA petri et filio et spiritui sancto. Sicut erat in principio et nunc et semper et in secula secu- lorum. Amen. ALUE, regina, mater misericor- 5 die, vita, dulcedo et spes nostra salue! Ad te clamamus exules filij Eue. Ad te suspiramus ge- mentes et flentes in hac lacrima- rum valle. Eya, ergo, aduocata 10 nostra, illos tuos misericordes oculos ad nos conuerte. Et Ihesum, bene- dictum fructum ventris tui nobis, post hoc exilium ostende! O cle- mens, o pia, o dulcis virgo Maria! 15 1—8 Maria kere deine parmhertzige augen zu mir dürftigenn sunder vnnd verschmáhe nit mein armes gepette (22'] zu erhóren. Ich pitte dich erwirb vnd verleihe ree vnd andacht meinem hertzen Das ich mit leide vnnd pitterkeit dir clage mein sünde Das ich mit sóllicher betrach- tung der mart' deines kynndes gedennck deiner grossen leidung Vnd pitte dich erwirb vnnd verleihe mir genade Das der pitter todt vnd die marter deines kynndes sein heiligenn fünff wunden vnnd sein teWres pPluet also newe vnd also frische müessen sein zu allen zeitten Vnd zu alien stundenn in meinen gedencken worttenn vnnd werckenn W2 9—12 fehlt W2 Complet in B2 15 vnd die Dr K 17 frawen euen W2B2 zend B2 DrK B2 keer zu vns DrK, ker zu vns B2 W2DrK B2 fehlt B2 18f. klagen vnd waynen Dr 22 zu vns wende] die chere zu vnns W2, iuncfraw Maria / 24 vns zaige] beweys vnns W2DrK B2 25 o milte o gütige B2 13—26 Salve regina tn Pg W2DrK, steht vor der 16f. Wir bie dir] zu dir schreien B2 18 sewfczen wir chlagunde] hoffen wir seüfft- 21 die deynem Pg, deine W2 22 die] dein K 23 gesegenten nach bis ellende 26 junkchfraw fehlt K Burdach, Mittelalt. a. Beform. VI Joh. v. Neum. 4. 2
2. Tagzeiten zum Mitleiden Marias. Absatz 1—4. 17 2. Marıa, cher deine milde augen zu mir in deiner parmherczikait vnd versmäch nicht zu horen mein vnwirdiges gepet. Küm zu staten 5 mir mit deiné genaden, das ich die marter deins chindes vnd dein grosse leydung in meinem herczen alle zeit muesz haben. 3. Lon sey dem vater vnd dem sun 10 vnd dem [317] heyligen geyst. Also er was in dem anegeng vnd nu vnd ymmer ewichleichen. Amen. 4. (XEGRUESSET seystu, kyniginn der parmherczikait, das le- 15 ben, die suessichait vnd vnser hoff- nung, bis gegruesset! Wir rueffen zu dir, wir ellendew chinder Eue. Czu dier sewfezen wir chlagunde vnd waynendin disem tal der zächer. 20 Eya, darumb, vnser fursprecherinn, die deynen parmherczigen augen zu vns wende vnd Ihesum, die gebenedikchten frucht deins leybes, vns zaige [32*] nach disem ellende. $5 00 guetigew, o milde, o suesse junkchfraw Maria. GroBrA petri et filio et spiritui sancto. Sicut erat in principio et nunc et semper et in secula secu- lorum. Amen. ALUE, regina, mater misericor- 5 die, vita, dulcedo et spes nostra salue! Ad te clamamus exules filij Eue. Ad te suspiramus ge- mentes et flentes in hac lacrima- rum valle. Eya, ergo, aduocata 10 nostra, illos tuos misericordes oculos ad nos conuerte. Et Ihesum, bene- dictum fructum ventris tui nobis, post hoc exilium ostende! O cle- mens, o pia, o dulcis virgo Maria! 15 1—8 Maria kere deine parmhertzige augen zu mir dürftigenn sunder vnnd verschmáhe nit mein armes gepette (22'] zu erhóren. Ich pitte dich erwirb vnd verleihe ree vnd andacht meinem hertzen Das ich mit leide vnnd pitterkeit dir clage mein sünde Das ich mit sóllicher betrach- tung der mart' deines kynndes gedennck deiner grossen leidung Vnd pitte dich erwirb vnnd verleihe mir genade Das der pitter todt vnd die marter deines kynndes sein heiligenn fünff wunden vnnd sein teWres pPluet also newe vnd also frische müessen sein zu allen zeitten Vnd zu alien stundenn in meinen gedencken worttenn vnnd werckenn W2 9—12 fehlt W2 Complet in B2 15 vnd die Dr K 17 frawen euen W2B2 zend B2 DrK B2 keer zu vns DrK, ker zu vns B2 W2DrK B2 fehlt B2 18f. klagen vnd waynen Dr 22 zu vns wende] die chere zu vnns W2, iuncfraw Maria / 24 vns zaige] beweys vnns W2DrK B2 25 o milte o gütige B2 13—26 Salve regina tn Pg W2DrK, steht vor der 16f. Wir bie dir] zu dir schreien B2 18 sewfczen wir chlagunde] hoffen wir seüfft- 21 die deynem Pg, deine W2 22 die] dein K 23 gesegenten nach bis ellende 26 junkchfraw fehlt K Burdach, Mittelalt. a. Beform. VI Joh. v. Neum. 4. 2
Strana 18
18 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. 5. MARIA, muter der genaden, muter der parmherczichait, du beschierm vns vor dem veindt, in der zeit des todes enphach vns. Amen. MARIA, mater gracie, mater miseri- cordie, tu nos ab hoste protege et nos in morte suscipe. Amen. Zu der metten zeit. 5 6. [CH man dich, himlische furstinn, an soliches gros- ses dein layd, damit dein raynes, chewsches hercz betrüebt was, 10 da vnser herr Ihesus Christus, dein aingeporner lieber sun, zu metten czeit gefangen ward, vnd pitt dein genad, [327] das du mein sundigs hercz vachest 15 vnd in gotlicher lieb also ver- strikchest, das mir die werlt laide vnd nicht anders denn gotliche lieb in meinem herezen behalde. Amen. Nach yeder tagczeit sprich das 20 Gegrusset seistu, kuniginn, daz stet zu nachst dauoren. Compassio beate Marie virginis. Ad matutinas. MATUTINO tempore Marie nunciatur, Quod a Judeis perfidis Christus captiuatur. Mox domum Anne pecijt, Nam illuc ducebatur, Toto corde tremuit, Dum male tractabatur. 10 2 gũte vnd der 1f. muter der] vnd Dr K 1—4 fehlt B2 2 du bis 4 vns] thue mich vor dem veintte parmbhertzigkait W2 beschirm vnd bewar in der zeit meines todes mein ellennde sele enphahe W2 [M8], thün vns vor dem feind beschirmen vn zu der stûd vnsers todes vnser sele entpfach Amen Dr K 4 Amen fehlt Pg 5 Erst hebt sich an die tag zeit von vnnser lieben frawen des egenanten pischoffs von Olmuntz. Zu der metten W2 Die Tagzeiten sind cin- gefügt in Marientagzeiten anderer Herkunft in B2 6 I Initiale sechs Zeilen hoch mit bunten Blatt- u. Blumenleisten (rot-grün-blau-karmin-gold) am unteren und rechten Blattrande B6 7f. an bis layd] des grosses leides Dr, Junckfrau maria des grossen leydens K 8 dein gross leiden BI dein fehlt Brl 8f. keüsches reyn Dr KGBrI 10 in der zeit do BI, das B2 11 dein lieber eingeborner BI zu] in der BI, in Br1Br6 13 vnd so bite ich Br6 14 sundiges fehlt K 15 güt- lichere K 16 die] dese Br6 17 laide fehlt Br6 andere Dr denn] wen Br1Br6 18 in meinem herczen fehlt K 19 halde Pg, habe vnd behalde Br1 Amen fehlt Pg BIW2Brl 20—22 nur in Pg, dafür Aue maria Dr. Salue regina. Maria mueter W2
18 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. 5. MARIA, muter der genaden, muter der parmherczichait, du beschierm vns vor dem veindt, in der zeit des todes enphach vns. Amen. MARIA, mater gracie, mater miseri- cordie, tu nos ab hoste protege et nos in morte suscipe. Amen. Zu der metten zeit. 5 6. [CH man dich, himlische furstinn, an soliches gros- ses dein layd, damit dein raynes, chewsches hercz betrüebt was, 10 da vnser herr Ihesus Christus, dein aingeporner lieber sun, zu metten czeit gefangen ward, vnd pitt dein genad, [327] das du mein sundigs hercz vachest 15 vnd in gotlicher lieb also ver- strikchest, das mir die werlt laide vnd nicht anders denn gotliche lieb in meinem herezen behalde. Amen. Nach yeder tagczeit sprich das 20 Gegrusset seistu, kuniginn, daz stet zu nachst dauoren. Compassio beate Marie virginis. Ad matutinas. MATUTINO tempore Marie nunciatur, Quod a Judeis perfidis Christus captiuatur. Mox domum Anne pecijt, Nam illuc ducebatur, Toto corde tremuit, Dum male tractabatur. 10 2 gũte vnd der 1f. muter der] vnd Dr K 1—4 fehlt B2 2 du bis 4 vns] thue mich vor dem veintte parmbhertzigkait W2 beschirm vnd bewar in der zeit meines todes mein ellennde sele enphahe W2 [M8], thün vns vor dem feind beschirmen vn zu der stûd vnsers todes vnser sele entpfach Amen Dr K 4 Amen fehlt Pg 5 Erst hebt sich an die tag zeit von vnnser lieben frawen des egenanten pischoffs von Olmuntz. Zu der metten W2 Die Tagzeiten sind cin- gefügt in Marientagzeiten anderer Herkunft in B2 6 I Initiale sechs Zeilen hoch mit bunten Blatt- u. Blumenleisten (rot-grün-blau-karmin-gold) am unteren und rechten Blattrande B6 7f. an bis layd] des grosses leides Dr, Junckfrau maria des grossen leydens K 8 dein gross leiden BI dein fehlt Brl 8f. keüsches reyn Dr KGBrI 10 in der zeit do BI, das B2 11 dein lieber eingeborner BI zu] in der BI, in Br1Br6 13 vnd so bite ich Br6 14 sundiges fehlt K 15 güt- lichere K 16 die] dese Br6 17 laide fehlt Br6 andere Dr denn] wen Br1Br6 18 in meinem herczen fehlt K 19 halde Pg, habe vnd behalde Br1 Amen fehlt Pg BIW2Brl 20—22 nur in Pg, dafür Aue maria Dr. Salue regina. Maria mueter W2
Strana 19
2. Tagzeiten zum Mitleiden Marias. Absatz 5—8. 19 Daz ist zu der preym zeit. 7. TCH man dich, edle junkch- fraw, zu dem ersten mal jünkchfrewleicher wierde vnd 5 raynichait an die pittern, hais- sen zecher, die aus deinen zarten augen geflossen sind, vnd [331) an soliches erpermleiches er- sewffezen vnd rewige clage, da- 1o mit in der prime zeit dein herez bechumert was, do man deinen lieben sun zu gerichte scham- lichen fuerte, vnd pitt dein junkchfrewliche wierde, das du 15 mir erwerben wellest sewffezen, chlagen vnd starkch rew vnd güssig zächer, damit ich mein sunde bewain, also das ich emphliechen muge dem zorn 20 deins kinds. Amen. HORA prima sequitur Maria suum natum Singultibus ac lacrimis Perfusa ad Pilatum. Falsos testes audiens Sputo maculatum Ingemiscens conspicit Dire alapatum. 5 Ad primam. Zu der terczen czeit. 8. NUTER vnd auch tochter deins aingeporen suns, ainiger [33"] trost aller sunder, Ad terciam. HORA audit tercia Crucifigi natum, Videns tectum purpura, 10 2 edle] erste GB2Br6, allerhirste Br1 2f. iückfraw Maria DrK 4 deiner Junkchfrawleiche BI, Jungfröwliche 3 die zů G B2Br1 Br6 5 an] gesegnet vnd gewichet hat an G B2 GB2BrI Br6 pürde B2 Br1Br6 dem die B2 6 trecher G 8 parmherczigs BI, erpărmigk- liches W2, iemerliches B2 8f. sewffcen BIW2 Brl, vorsuffezen Br6 9f. vnd bis damit fehlt Pg, vnd waynen Dr K reüiges clagenn W2 10 in] zu K rains hercz BI 12 lieben fehlt K 12f. schent- lichen Dr 13 vnd fehlt Dr K BrI Bitt ich Dr K Br6, Ich bete Brl 14 guet vnd wirde BI, fehlt B2 15 erheben BI woltest K soleich Sewffeen vnd BI 16 chlag Pg rewig Pg vnd fehlt Pg 17 güssigl fliessund augen BI, fehlt W2Dr K, flussige Brl mit meinen zehern BI, trecher G 19 Entrinnen BI, entpflien entgehenn Br6 müesse W2 20 lieben kinds Pg Amen fehlt Pg W2Dr GB2 22 Muter] Maria W2 auch fehlt KBrI 23 eyborn (!) Brl, eynigö gebornen Br6 24 einig trosterin K Sunder vnd sunderin BI Br6 2*
2. Tagzeiten zum Mitleiden Marias. Absatz 5—8. 19 Daz ist zu der preym zeit. 7. TCH man dich, edle junkch- fraw, zu dem ersten mal jünkchfrewleicher wierde vnd 5 raynichait an die pittern, hais- sen zecher, die aus deinen zarten augen geflossen sind, vnd [331) an soliches erpermleiches er- sewffezen vnd rewige clage, da- 1o mit in der prime zeit dein herez bechumert was, do man deinen lieben sun zu gerichte scham- lichen fuerte, vnd pitt dein junkchfrewliche wierde, das du 15 mir erwerben wellest sewffezen, chlagen vnd starkch rew vnd güssig zächer, damit ich mein sunde bewain, also das ich emphliechen muge dem zorn 20 deins kinds. Amen. HORA prima sequitur Maria suum natum Singultibus ac lacrimis Perfusa ad Pilatum. Falsos testes audiens Sputo maculatum Ingemiscens conspicit Dire alapatum. 5 Ad primam. Zu der terczen czeit. 8. NUTER vnd auch tochter deins aingeporen suns, ainiger [33"] trost aller sunder, Ad terciam. HORA audit tercia Crucifigi natum, Videns tectum purpura, 10 2 edle] erste GB2Br6, allerhirste Br1 2f. iückfraw Maria DrK 4 deiner Junkchfrawleiche BI, Jungfröwliche 3 die zů G B2Br1 Br6 5 an] gesegnet vnd gewichet hat an G B2 GB2BrI Br6 pürde B2 Br1Br6 dem die B2 6 trecher G 8 parmherczigs BI, erpărmigk- liches W2, iemerliches B2 8f. sewffcen BIW2 Brl, vorsuffezen Br6 9f. vnd bis damit fehlt Pg, vnd waynen Dr K reüiges clagenn W2 10 in] zu K rains hercz BI 12 lieben fehlt K 12f. schent- lichen Dr 13 vnd fehlt Dr K BrI Bitt ich Dr K Br6, Ich bete Brl 14 guet vnd wirde BI, fehlt B2 15 erheben BI woltest K soleich Sewffeen vnd BI 16 chlag Pg rewig Pg vnd fehlt Pg 17 güssigl fliessund augen BI, fehlt W2Dr K, flussige Brl mit meinen zehern BI, trecher G 19 Entrinnen BI, entpflien entgehenn Br6 müesse W2 20 lieben kinds Pg Amen fehlt Pg W2Dr GB2 22 Muter] Maria W2 auch fehlt KBrI 23 eyborn (!) Brl, eynigö gebornen Br6 24 einig trosterin K Sunder vnd sunderin BI Br6 2*
Strana 20
20 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. ich man dich an das laydig an- gesichte, da dein chewschen augen in der terczen zeit deinen lieben sun sachen mit purpur 5 gewand spotleich gechlaidet vnd sein hawpt beswäret mit ainer durneyn chrone, vnd pitt dich, aller werlde frawn, das du mit den augen deiner parmherczi- 10 kait mich also ansechen wellest, das ich pey deins lieben chindes vnd pey deinen hulden ewich- leichen beleybe. Amen. Zu sechste zeit. 15 9. VETER aller parmherczi- [34]chait, wenn du in deinem heÿligen leychnam den prunnen grundtloser parmher- ezikait getragen hast, so man 2 ich dich an das grosz laid, damit dein mueterliches hercz begrif- fen was, do in der sechsten zeit dein herczen lieber sun auf das fron chrewcz genagelt vnd auf- 2s gerichtet ward vnd mit der Spinis coronatum, Post mortis sentencia Eundem dampnetum Trabe crucis maxima Dure oneratum. 5 Ad sextam. HoRa sexta filium Vidit conclauari, Corpus cruce tenerum In altum leuari, 10 Sicientem eciam Cum felle potari, Suam vestem filij Sanguine rubrari. 1 laydig] leyden vnd leydigs Dr K BI, das B2 keusschen Br] lieben Pg 5 Spottiklich G tórnin K W2DrK 12 vnd pey deinen feit B1 K 13 an ende bleybe Br6 brinenden G keit W2 20 herczen laid Pg 24 genagelt ist G der fehlé Pg, einer B2 du mit deinen chewschě Pg B2 3 augen] müter Dr K sun vnsern herren Dr K gechlaidet] segist Br1 8 allerwirdigeste Junkchfraw BI, frawe aller der welt 9f. gruntlosen parmherczigkait BI hulde vnd auch dir B1 Amen fehlt W2 G Brl heiligen fehit W2Dr K, rcyn keusschen Br1 der gruntlosen K, gruntlose B2 22 do fehlt K 25 mit bis 21,2 vnd feAlt BI 1f. geschichte B1 2 da] damit rainew Bl, reyn zeit der tertz W2 4 herczen sachest Pg W2, fehlt Br1 Br6 17 durnem B1, dórnen Dr, 10 mich fehlt Pg 12f. ewig K 17 deines B1 leibe W2DrK 18 prunnen] 18f. erparmhertzig- 23 herczen fehlt K mit fehlt DrK
20 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. ich man dich an das laydig an- gesichte, da dein chewschen augen in der terczen zeit deinen lieben sun sachen mit purpur 5 gewand spotleich gechlaidet vnd sein hawpt beswäret mit ainer durneyn chrone, vnd pitt dich, aller werlde frawn, das du mit den augen deiner parmherczi- 10 kait mich also ansechen wellest, das ich pey deins lieben chindes vnd pey deinen hulden ewich- leichen beleybe. Amen. Zu sechste zeit. 15 9. VETER aller parmherczi- [34]chait, wenn du in deinem heÿligen leychnam den prunnen grundtloser parmher- ezikait getragen hast, so man 2 ich dich an das grosz laid, damit dein mueterliches hercz begrif- fen was, do in der sechsten zeit dein herczen lieber sun auf das fron chrewcz genagelt vnd auf- 2s gerichtet ward vnd mit der Spinis coronatum, Post mortis sentencia Eundem dampnetum Trabe crucis maxima Dure oneratum. 5 Ad sextam. HoRa sexta filium Vidit conclauari, Corpus cruce tenerum In altum leuari, 10 Sicientem eciam Cum felle potari, Suam vestem filij Sanguine rubrari. 1 laydig] leyden vnd leydigs Dr K BI, das B2 keusschen Br] lieben Pg 5 Spottiklich G tórnin K W2DrK 12 vnd pey deinen feit B1 K 13 an ende bleybe Br6 brinenden G keit W2 20 herczen laid Pg 24 genagelt ist G der fehlé Pg, einer B2 du mit deinen chewschě Pg B2 3 augen] müter Dr K sun vnsern herren Dr K gechlaidet] segist Br1 8 allerwirdigeste Junkchfraw BI, frawe aller der welt 9f. gruntlosen parmherczigkait BI hulde vnd auch dir B1 Amen fehlt W2 G Brl heiligen fehit W2Dr K, rcyn keusschen Br1 der gruntlosen K, gruntlose B2 22 do fehlt K 25 mit bis 21,2 vnd feAlt BI 1f. geschichte B1 2 da] damit rainew Bl, reyn zeit der tertz W2 4 herczen sachest Pg W2, fehlt Br1 Br6 17 durnem B1, dórnen Dr, 10 mich fehlt Pg 12f. ewig K 17 deines B1 leibe W2DrK 18 prunnen] 18f. erparmhertzig- 23 herczen fehlt K mit fehlt DrK
Strana 21
2. Tagzeiten zum Mitleiden Marias. Absatz 9—10. 21 gallen pitterchait getrenkcht vnd dein gewandt begossen ward mit seinem tewren plüt, vnd pitt dein chünigchleiche gnad, 5 das du deines lieben chindes marter [34"] in mein hercz also senkchen wellest, das ich deines laydes nicht vergessen müge durich chainer sachen willen, 1o vnd das ich in deines lieben kinds vnd auch in deinen hulden ewichleichen beleybe. Amen. Ad nonam. Zu none zeit. 10.LLER engel vnd alles hymelischen heres ob- riste kayseryn, ich man dich des grossen herczen laydes, damit dein wirdiges hercz betruebt ward, do in der none zeit dein 20 lieber sun sein sel emphalich dem vater vnd dich sand Jo- hann han[35 ]gunder an dem chrewez vnd darnach starb in angesichte deiner mueterlichen 25 augen, vnd man dich an Sy- 15 HORA nona filium Vidit exspirantem, Hely' voce audiens Maxima clamantem, Johanni se et spiritum Patri commendantem, Simeonis gladium Cor eius perforantem. 4 chaiserleiche B1 2 dein] sein BI, fehlt B2 ward fehlt BI 6f. sencken also Br6 5 lieben fehlt B2 6 meinem herczen B1B2 8 leydenns W2Dr K B2 nicht] vnd seiner heiligen marter nymmer- sach B2 10 in fehlt B2 lieben fehlt BI mer BI 9 deheiner G 11 auch fehlt K BrI deiner hulde BI 12 ewichleichen fehlt K bleiben musse Brl, musse bleybenn Br6 Amen fehlt BrI 13—25 fehlt B2 15f. oberiste fehlt Pg, du oberste K 17 herczen fehlt BI damit] do K 18 wirdiges] rains BI 19 ward] was DrK in] zu K 20 befalche sein sel DrK beualche W2, fehlt G BrI Br6 21f. Johanni BI, Johansen DrK, Johansen enpfalch G, iohi bevall Brl, synthe Johannes beful Br6 22 hanget Dr 23 starb fehlt Dr K 25 augen starb Dr K vnd fehlt Brl Ich mane BrlBr6
2. Tagzeiten zum Mitleiden Marias. Absatz 9—10. 21 gallen pitterchait getrenkcht vnd dein gewandt begossen ward mit seinem tewren plüt, vnd pitt dein chünigchleiche gnad, 5 das du deines lieben chindes marter [34"] in mein hercz also senkchen wellest, das ich deines laydes nicht vergessen müge durich chainer sachen willen, 1o vnd das ich in deines lieben kinds vnd auch in deinen hulden ewichleichen beleybe. Amen. Ad nonam. Zu none zeit. 10.LLER engel vnd alles hymelischen heres ob- riste kayseryn, ich man dich des grossen herczen laydes, damit dein wirdiges hercz betruebt ward, do in der none zeit dein 20 lieber sun sein sel emphalich dem vater vnd dich sand Jo- hann han[35 ]gunder an dem chrewez vnd darnach starb in angesichte deiner mueterlichen 25 augen, vnd man dich an Sy- 15 HORA nona filium Vidit exspirantem, Hely' voce audiens Maxima clamantem, Johanni se et spiritum Patri commendantem, Simeonis gladium Cor eius perforantem. 4 chaiserleiche B1 2 dein] sein BI, fehlt B2 ward fehlt BI 6f. sencken also Br6 5 lieben fehlt B2 6 meinem herczen B1B2 8 leydenns W2Dr K B2 nicht] vnd seiner heiligen marter nymmer- sach B2 10 in fehlt B2 lieben fehlt BI mer BI 9 deheiner G 11 auch fehlt K BrI deiner hulde BI 12 ewichleichen fehlt K bleiben musse Brl, musse bleybenn Br6 Amen fehlt BrI 13—25 fehlt B2 15f. oberiste fehlt Pg, du oberste K 17 herczen fehlt BI damit] do K 18 wirdiges] rains BI 19 ward] was DrK in] zu K 20 befalche sein sel DrK beualche W2, fehlt G BrI Br6 21f. Johanni BI, Johansen DrK, Johansen enpfalch G, iohi bevall Brl, synthe Johannes beful Br6 22 hanget Dr 23 starb fehlt Dr K 25 augen starb Dr K vnd fehlt Brl Ich mane BrlBr6
Strana 22
22 1. Die Gebete des Johann von Neumarkt. meonis swert, das dein sel durich- snaid, vnd pitt dein süessicliche güt, das du mein sel dir lassest enpholhen sein, also daz sy mit 5 dem swert warhaftiger rew ge- wundet werde, in sölcher schicht das sy wierdig sey pey dir vnd pey deinem kind ewichleich zu beleyben. Amen. 10 Zu der vesper. Ad vesperas. 11.— YMELISCHE rose, zierhait [357] alles himelreichs, ich man dich des laydes, damit dein getrewes herez beswaret 15 ward, do Ihesus Christus, vnser herre, dein lieber sun, ab dem chrewez tot genömen ward vnd deine salige augen deinen got, deinen vater vnd deinen herezen 20 lieben sun vor in toten ligen VESPERTINO tempore Maria dolorosa De cruce depositum Voce querulosa Continens in gremio Dicens: O meorum Senectutis baculus Et lumen oculorum!" I das nun If. durch deyne sele sneyt ynder selbtigen stunden Brij durch stach DrK, durch schneit in der selben stunden G, vorsneit in der zelbin stunden Brl 2 mueterliche Pg, sucsz BlBrIK, süesliche W2 DrBr6 3 dir mein arme sel Pg, dir lassest mein sell BI, dir mein sel G arme sele W2Dr K 3f. last dir bevolen sein Brl, enpholhen lassest soin Ig, empfolhen sein BI 4 beuolchen W2Dr K Br6 5 dem] deinem K 5f. gepund BI 6 geschicht BIDr Br6, gesichicht (!) K pey fehlt GBr6 8 lieben sey wirdig BI 7 sy fehli Dr, es K chind BI Br6 9 beleyben] leben Dr K, bleiben in libe vnd in troste Brl Amen fellt Brl 11 O himelische rôs vnnd K 12 himelischen heres BI 13 grossen laides BI, leidens W2KGBrIBrG 14 ge- trewes] rains BI 14 f. betrübet was vnd beschweret K geswaret Pg 15 was BIKBrI Br6 Do nun Dr Christus fehlt K 15f. vnser herre fellt Pg 16 lieber] ainiger BI sun zu vesper zeit BI ab von Pg 17 toter Pg, fehlt Brl 18 salige fehlt K deinen got] 19 deinen vater] vnd deinen herren vater Dr, herren vnd dem got BI vater K 19f. vnd deyns huten deyn liben son Brl herezen lieben fehlt K herezen fehlt BI 20 toten vor In Pg, vor dir Brl, von en Br6 20f. als todten sachen ligen W2 Dr K, ligent totten sach G, ligente toten sahen B2, tot legin segist Brl
22 1. Die Gebete des Johann von Neumarkt. meonis swert, das dein sel durich- snaid, vnd pitt dein süessicliche güt, das du mein sel dir lassest enpholhen sein, also daz sy mit 5 dem swert warhaftiger rew ge- wundet werde, in sölcher schicht das sy wierdig sey pey dir vnd pey deinem kind ewichleich zu beleyben. Amen. 10 Zu der vesper. Ad vesperas. 11.— YMELISCHE rose, zierhait [357] alles himelreichs, ich man dich des laydes, damit dein getrewes herez beswaret 15 ward, do Ihesus Christus, vnser herre, dein lieber sun, ab dem chrewez tot genömen ward vnd deine salige augen deinen got, deinen vater vnd deinen herezen 20 lieben sun vor in toten ligen VESPERTINO tempore Maria dolorosa De cruce depositum Voce querulosa Continens in gremio Dicens: O meorum Senectutis baculus Et lumen oculorum!" I das nun If. durch deyne sele sneyt ynder selbtigen stunden Brij durch stach DrK, durch schneit in der selben stunden G, vorsneit in der zelbin stunden Brl 2 mueterliche Pg, sucsz BlBrIK, süesliche W2 DrBr6 3 dir mein arme sel Pg, dir lassest mein sell BI, dir mein sel G arme sele W2Dr K 3f. last dir bevolen sein Brl, enpholhen lassest soin Ig, empfolhen sein BI 4 beuolchen W2Dr K Br6 5 dem] deinem K 5f. gepund BI 6 geschicht BIDr Br6, gesichicht (!) K pey fehlt GBr6 8 lieben sey wirdig BI 7 sy fehli Dr, es K chind BI Br6 9 beleyben] leben Dr K, bleiben in libe vnd in troste Brl Amen fellt Brl 11 O himelische rôs vnnd K 12 himelischen heres BI 13 grossen laides BI, leidens W2KGBrIBrG 14 ge- trewes] rains BI 14 f. betrübet was vnd beschweret K geswaret Pg 15 was BIKBrI Br6 Do nun Dr Christus fehlt K 15f. vnser herre fellt Pg 16 lieber] ainiger BI sun zu vesper zeit BI ab von Pg 17 toter Pg, fehlt Brl 18 salige fehlt K deinen got] 19 deinen vater] vnd deinen herren vater Dr, herren vnd dem got BI vater K 19f. vnd deyns huten deyn liben son Brl herezen lieben fehlt K herezen fehlt BI 20 toten vor In Pg, vor dir Brl, von en Br6 20f. als todten sachen ligen W2 Dr K, ligent totten sach G, ligente toten sahen B2, tot legin segist Brl
Strana 23
2. Tagzeiten zum Mitleiden Marias. Absatz 11—12. 23 sachen, vnd pitt dein hochste wirdichait, darinn du zu der rechten seytten des himlischen kunigs siczest, das du in mir 5 alle pegerung fleischleicher wol- lust also sterben vnd vernichten wellest, das ich tod sey den [36'] sunden vnd alleweg lebe in solicher gerechtichait, die 1o mich deiner vnd deines chinds genaden wirdig mache, vnd das du mich in der vesper meins leczten tages zu ewigen selden laytten vnd pringen wellest. 15 Amen. Zu complet czeit. Ad completorium. 12.LLMECHTIGE chuniginn, des obristen chunigs muter vnd auch tochter, ich 20 man dich an das senicleich an- gesicht vnd grosse laydunge deines herczen, damit dein ge- dankchen erpittert waren [367] in der complet zeit, als dein HORA completorij Venit ad sepulcrum Vnxitque aromate Christi corpus pulcrum, Deformatum filium Pallore mortis dure, Vite nostre premium Presentis et future. I ich bit Dr 2 darinn] Darumb wann BI, do Brl du nv Brl 3 seytten fehlt K, hant Br1 des] deines Dr 4 vaters künges Dr, vaters K du fehlt Brl mir in Pg in fehlt BI 5 pegerung 5f. fleischleicher wollust] weltlicher eren G B2 Br6, welt- fehlt Brl liche ere Brl wollust] gelust vi wellest Dr, gelust K 6 sterbe Brl 6f. vernichten wellest] vornichtet werde Brl nichten B1 8 alle [1737] Czeit Br6 8f. lebe bis gerechtichait] in sulchir gerechtikit irfunden werde Brl 9 die] das ich K 10 vnd deines chinds fehlt K 11 machen B2 vnd fehlt K 12 vesperzeit Dr K 13 tages] Endes Br6 zu den BI selden] seelen Dr K, frewdenn Br6 14 vnd pringen fehlt K 15 Amen fehlt G B2 BrI 18 obristen chunigs] Almechtigenn gotes B1 19 muter bis tochter fehlt K auch fehlt BIBrl 20 sendleich Pg, scham- leich BI, senlich W2DrK, senencliche G, schemlich B2 22 Reynenn herczen Br6 23 gepittert Pg, verbittert Dr, verpittertë K, er- bittern G, erpident BI warden BI, wurden K
2. Tagzeiten zum Mitleiden Marias. Absatz 11—12. 23 sachen, vnd pitt dein hochste wirdichait, darinn du zu der rechten seytten des himlischen kunigs siczest, das du in mir 5 alle pegerung fleischleicher wol- lust also sterben vnd vernichten wellest, das ich tod sey den [36'] sunden vnd alleweg lebe in solicher gerechtichait, die 1o mich deiner vnd deines chinds genaden wirdig mache, vnd das du mich in der vesper meins leczten tages zu ewigen selden laytten vnd pringen wellest. 15 Amen. Zu complet czeit. Ad completorium. 12.LLMECHTIGE chuniginn, des obristen chunigs muter vnd auch tochter, ich 20 man dich an das senicleich an- gesicht vnd grosse laydunge deines herczen, damit dein ge- dankchen erpittert waren [367] in der complet zeit, als dein HORA completorij Venit ad sepulcrum Vnxitque aromate Christi corpus pulcrum, Deformatum filium Pallore mortis dure, Vite nostre premium Presentis et future. I ich bit Dr 2 darinn] Darumb wann BI, do Brl du nv Brl 3 seytten fehlt K, hant Br1 des] deines Dr 4 vaters künges Dr, vaters K du fehlt Brl mir in Pg in fehlt BI 5 pegerung 5f. fleischleicher wollust] weltlicher eren G B2 Br6, welt- fehlt Brl liche ere Brl wollust] gelust vi wellest Dr, gelust K 6 sterbe Brl 6f. vernichten wellest] vornichtet werde Brl nichten B1 8 alle [1737] Czeit Br6 8f. lebe bis gerechtichait] in sulchir gerechtikit irfunden werde Brl 9 die] das ich K 10 vnd deines chinds fehlt K 11 machen B2 vnd fehlt K 12 vesperzeit Dr K 13 tages] Endes Br6 zu den BI selden] seelen Dr K, frewdenn Br6 14 vnd pringen fehlt K 15 Amen fehlt G B2 BrI 18 obristen chunigs] Almechtigenn gotes B1 19 muter bis tochter fehlt K auch fehlt BIBrl 20 sendleich Pg, scham- leich BI, senlich W2DrK, senencliche G, schemlich B2 22 Reynenn herczen Br6 23 gepittert Pg, verbittert Dr, verpittertë K, er- bittern G, erpident BI warden BI, wurden K
Strana 24
24 herezen lieber sun begraben ward vnd mit reicher aromat gesalbet, vnd pitt dein chaiser- leiche allmechtikait vnd deiner 5 chron wirde, das du all mein gedankchen, mein hercz, mein sel vnd all mein chraft in got- licher andacht also pegraben wellest, das ich nicht anders 10 nur allayn meins herren, deins aingeporen suns, marter in dem schrein meiner sel pehalde in solicher sterkche, in solicher andacht, in solichem stäten [377] 15 fleisse, das ich von meinem herren, deinem sun, vnd von dir, meiner trostlichen frawn, nymmer ewichleichen geschai- den werde. Amen. 1. Die Gebete des Johann von Neumarkt. 2 raich BI, fehlt W2DrK 3 vnd fehlt K, vnde so Br6 bitte 4 mechtigkait W2K vnd] durch Brl ich Br6 3f. keyser (1) B2 5 du fehlt Pg allen meinen B1 6f. vnnd mein sele vnnd krefte K 7 all fehlt Dr chreffte BI 8 begrabest Dr K 9 wellest] werden 10 nur] denn W2G, dan K, newr B2, wen Brl, Pg. Filt DrK allayn fehlt K mei K, deyns Br1 herren] herczen sunder Br6 11 den B2 12 sel fehlt B1 13 sterkche] andacht Pg Dr, hercz K W2Dr K B2 in solicher] vn in Dr K 14 andacht] sterckh W2 Dr K B2 15 ich] in BI 15f. deině sun meině herren Dr solchen B1 17 meiner bis frawn fehlt K meinem herren fehlt K meiner] ymmer Dr frawn] frewě Dr 18 nymmermer BI, ymmer Dr, ymmer vnnd K ewickleichen fehlt B1 18f. werde geschaiden W2 19 werde fehlt Dr Amen fehlt BIGBrI
24 herezen lieber sun begraben ward vnd mit reicher aromat gesalbet, vnd pitt dein chaiser- leiche allmechtikait vnd deiner 5 chron wirde, das du all mein gedankchen, mein hercz, mein sel vnd all mein chraft in got- licher andacht also pegraben wellest, das ich nicht anders 10 nur allayn meins herren, deins aingeporen suns, marter in dem schrein meiner sel pehalde in solicher sterkche, in solicher andacht, in solichem stäten [377] 15 fleisse, das ich von meinem herren, deinem sun, vnd von dir, meiner trostlichen frawn, nymmer ewichleichen geschai- den werde. Amen. 1. Die Gebete des Johann von Neumarkt. 2 raich BI, fehlt W2DrK 3 vnd fehlt K, vnde so Br6 bitte 4 mechtigkait W2K vnd] durch Brl ich Br6 3f. keyser (1) B2 5 du fehlt Pg allen meinen B1 6f. vnnd mein sele vnnd krefte K 7 all fehlt Dr chreffte BI 8 begrabest Dr K 9 wellest] werden 10 nur] denn W2G, dan K, newr B2, wen Brl, Pg. Filt DrK allayn fehlt K mei K, deyns Br1 herren] herczen sunder Br6 11 den B2 12 sel fehlt B1 13 sterkche] andacht Pg Dr, hercz K W2Dr K B2 in solicher] vn in Dr K 14 andacht] sterckh W2 Dr K B2 15 ich] in BI 15f. deině sun meině herren Dr solchen B1 17 meiner bis frawn fehlt K meinem herren fehlt K meiner] ymmer Dr frawn] frewě Dr 18 nymmermer BI, ymmer Dr, ymmer vnnd K ewickleichen fehlt B1 18f. werde geschaiden W2 19 werde fehlt Dr Amen fehlt BIGBrI
Strana 25
2. Tagzeiten zum Mitleiden Marias. Absatz 12—13. 25 Dicz gepet hat ordenung zu den andern allen von der mitleydung vnser lie- ben frawn. Epylogus. 5 13. ARIA, muter, Maria, tochter, Maria, gemë- chel vnd auch prawt des hime- lischen chaisers, Maria, spiegel aller heilichait, darinn sich die 10 wirdigen gotes engel trostlich peschawn, Maria, werder schrein, darinn got den [37'] schacz seiner gotlichen weishait ver- slossen hat, Maria, genaden- 15 reicher prunn, von des vol- chomenhait sich all selen laben, Maria, ayniger trost, den nach im selber der allmechtig got vns armen sündern gegeben hat 20 durch sunderliche genad, ich HAS horas canonicas, Maria, mater pia, Tue laudi offero Cordis symphonia, Sicut tu compassa es Nato in agone, Sic nunc conregnans filio A mortis me mucrone Ereptum me constituas Cum dextro latrone. Amen. 10 1 Die collecten BI, Disz gepett hat ordnung zu dem andern allen W2, Hye opffer der Junckfrawen Maria disz vorgeschriben tagzeytt mit disem loblichen gebet Dr, wie du opfern solt der Junckfrauen maria die vor- geschriben vii tag zeit K, Dz leczst gebet hat Ordenüg zů den anderë allen G, Das gebete ist das letczste vò deme miteleyden vnser libë frawen vnde hot ordenüge czu den irstenn allenn Br6, Das leczt gebett hat ordenung zů den andern allen Ba 7 auch fehlt BIDr K, auch ein B2 9 sali- 7f. himelischen] allmechtigen Pg prawt] gesponsz DrK chait Pg die] du K 10 erwirdigen BI, fehlt W2Dr K, ewigin Brl engel gottes Dr gotes fehlt K Br6 tagleichen vnd trostleich BI, treustlich K, trostiklich G 11 schau[74 ]en K, irschawen Brl werdes BI scheyn Brl 12f. darinn bis seiner] do sich gott selbs verschlossen hat vnd sein Dr K der allemechtige got Br6 13f. ver- slossen hat fehlt Dr K 15 born Br6 von] ausz B2Br1Br6 des] der K 16 all sel sich B1B2 laben] haben BI 18 im] vns Brl selber fehlt Pg 19 sunder vnd sunderin BI geben K 20 durch die B1 sôlich DrK mit sunderliche endet der Text, da 1 Bl. fehlt; die Lesarten, die nun folgen, sind dem gleichen Gebetstexte entnommen, der nach allen Abschnitten ausführlich angeführt ist B2.
2. Tagzeiten zum Mitleiden Marias. Absatz 12—13. 25 Dicz gepet hat ordenung zu den andern allen von der mitleydung vnser lie- ben frawn. Epylogus. 5 13. ARIA, muter, Maria, tochter, Maria, gemë- chel vnd auch prawt des hime- lischen chaisers, Maria, spiegel aller heilichait, darinn sich die 10 wirdigen gotes engel trostlich peschawn, Maria, werder schrein, darinn got den [37'] schacz seiner gotlichen weishait ver- slossen hat, Maria, genaden- 15 reicher prunn, von des vol- chomenhait sich all selen laben, Maria, ayniger trost, den nach im selber der allmechtig got vns armen sündern gegeben hat 20 durch sunderliche genad, ich HAS horas canonicas, Maria, mater pia, Tue laudi offero Cordis symphonia, Sicut tu compassa es Nato in agone, Sic nunc conregnans filio A mortis me mucrone Ereptum me constituas Cum dextro latrone. Amen. 10 1 Die collecten BI, Disz gepett hat ordnung zu dem andern allen W2, Hye opffer der Junckfrawen Maria disz vorgeschriben tagzeytt mit disem loblichen gebet Dr, wie du opfern solt der Junckfrauen maria die vor- geschriben vii tag zeit K, Dz leczst gebet hat Ordenüg zů den anderë allen G, Das gebete ist das letczste vò deme miteleyden vnser libë frawen vnde hot ordenüge czu den irstenn allenn Br6, Das leczt gebett hat ordenung zů den andern allen Ba 7 auch fehlt BIDr K, auch ein B2 9 sali- 7f. himelischen] allmechtigen Pg prawt] gesponsz DrK chait Pg die] du K 10 erwirdigen BI, fehlt W2Dr K, ewigin Brl engel gottes Dr gotes fehlt K Br6 tagleichen vnd trostleich BI, treustlich K, trostiklich G 11 schau[74 ]en K, irschawen Brl werdes BI scheyn Brl 12f. darinn bis seiner] do sich gott selbs verschlossen hat vnd sein Dr K der allemechtige got Br6 13f. ver- slossen hat fehlt Dr K 15 born Br6 von] ausz B2Br1Br6 des] der K 16 all sel sich B1B2 laben] haben BI 18 im] vns Brl selber fehlt Pg 19 sunder vnd sunderin BI geben K 20 durch die B1 sôlich DrK mit sunderliche endet der Text, da 1 Bl. fehlt; die Lesarten, die nun folgen, sind dem gleichen Gebetstexte entnommen, der nach allen Abschnitten ausführlich angeführt ist B2.
Strana 26
26 1. Die Gebete des Johann von Neumarkt. armer sunder ophër dise tag- czeit vnd dise gepet deinen himlischen genaden vnd pite dich, liechter morgen sterne vnd 5 durichleuchtige sunn, das du in chreften soleicher grossen mart- ter deins chindes vnd durich grosses layde, das anligund ge- wesen ist deinem rainen herezen, 1o mich vor des ewigen tods vin- sternusz bewaren wellest vnd mich in die chlarhait des ymmer- berunden tags layttest in dem namen meins herren Ihesu Chri- 15 sti, der mit dem vater vnd mit dem heyligen geyst ain war- häftiger ewiger got ist ewich- leichen. Amen. I arme sunderin BIg 2 vnd ich opfer dir die BI dise] die K dise gepet] der siben Stunde BI, fehlt Br1B2 dise fehlt Brö 3 vnd fehlt K 4 lieber vnd liechter BI 6 solichen K 7 deynes 8 des grossen leydes Dr K das grosz BIB2 dir an- lieben Br6 ligennd K 8f. ist gewesen Dr K 9 an deinem BI rainen] mutir- lichem Br1 10 vnd mich B2 10f. des bis vinsternusz] dë ewigen tod B2 11 behuetten vnd bebaren BI 12 des] deins Dr, fehlt Brl 12f. vnforwesinder tage Br 1 ymmer werden B1 13 dem] den K B2 14 namen] arm DrK meins] des K liben h’rren Brô deins lieben ihu B1 15f. der hix 18 ewichleichen fehlt K der fehlt Dr den vatir vnd dem Brl 17 ewiger fehlt Pg BI Br6 goth vnde ewiger got Br6 17f. ewichleichen] an ende B1, ewiglichenn ane ende Br6 Ba 18 Amen fehlt Pg BIG
26 1. Die Gebete des Johann von Neumarkt. armer sunder ophër dise tag- czeit vnd dise gepet deinen himlischen genaden vnd pite dich, liechter morgen sterne vnd 5 durichleuchtige sunn, das du in chreften soleicher grossen mart- ter deins chindes vnd durich grosses layde, das anligund ge- wesen ist deinem rainen herezen, 1o mich vor des ewigen tods vin- sternusz bewaren wellest vnd mich in die chlarhait des ymmer- berunden tags layttest in dem namen meins herren Ihesu Chri- 15 sti, der mit dem vater vnd mit dem heyligen geyst ain war- häftiger ewiger got ist ewich- leichen. Amen. I arme sunderin BIg 2 vnd ich opfer dir die BI dise] die K dise gepet] der siben Stunde BI, fehlt Br1B2 dise fehlt Brö 3 vnd fehlt K 4 lieber vnd liechter BI 6 solichen K 7 deynes 8 des grossen leydes Dr K das grosz BIB2 dir an- lieben Br6 ligennd K 8f. ist gewesen Dr K 9 an deinem BI rainen] mutir- lichem Br1 10 vnd mich B2 10f. des bis vinsternusz] dë ewigen tod B2 11 behuetten vnd bebaren BI 12 des] deins Dr, fehlt Brl 12f. vnforwesinder tage Br 1 ymmer werden B1 13 dem] den K B2 14 namen] arm DrK meins] des K liben h’rren Brô deins lieben ihu B1 15f. der hix 18 ewichleichen fehlt K der fehlt Dr den vatir vnd dem Brl 17 ewiger fehlt Pg BI Br6 goth vnde ewiger got Br6 17f. ewichleichen] an ende B1, ewiglichenn ane ende Br6 Ba 18 Amen fehlt Pg BIG
Strana 27
3. Gebet von der Marter Christi. Teil 1. 27 3 [100"] AS ist eyn gepete sant Augustinus von vnsers herren martir vnd ist eezwas lang, wann darinne vnsers 5 herren leben begriffen ist mit grosser andacht. Vnd darvmb ist es in manche vnderscheit ge- teilet, das eyn iclich mensch die maynvnge des gepetes dester pas 1o vernemen mach. 1. DICH anbettet meine sele, herre Ihesu Christe, kv- nig aller kvnige vnd herre allir herren, Sabaoth, almechtige 15 crafft des aller sterksten gotes. Ich anbette dich, tevres lon meiner losvnge, fridsames opfer. Wann der vnsprechliche ruch deiner sussikeit hat deines vatir 71a ] A DORAMUS te, Christe, preciosum nostre re- dempcionis precium, hostia pa- cifica, que sola inestimabili sua- uitate deum patrem placans, in excelsis nos respicere fecisti. 5 Tibi sacrificium ymmolamus pro multitudine miseracionum tua- rum. Quia, cum adhuc esse- Uberlieferung: Kl Bl. 100r; Ba Bl. 71'; Br1 Bl. 90r [3, 1] u. Bl. 77" [3,2]; Br2 Bl. 8; B7 Bl. I°. Dazu kommen für das Completgebet (S. 57) die Hes. Pg Bl. 75°; W3 Bl. 2177. Text aus Kl. Leearten aus Ba, Brl, Br2. Lat. Text aus Hs. der Staats. u. Univ.-Bibl. zu Breslau IV Q28 Bl. 7°. Uberschriften Das ist sant augustins (gestr., v. anderer Hd. überges. Anshelm9) gebett von vnsers herren marter vnd ist etwas lang wen dar inne vnsers herren leben begriffen ist mit groszer andaht vnd dar vmb ist es in menige vnderscheid geteilt das ein ieklich mensch die meinüg des gebettes bas vernemen muge Ba, Hy hebit sich an gebete von der leidunge vnsirn h'n ihu xpi vnd seyn gar ynnig wer sie wol merkit vnd mit ganczir andacht spricht Brl, Oracio Scti Augustini. Das ist ein gebete Sant augustinus von vnsers herren marter vn ist etwas langk wan dorynne vnsers herrë leben begriffë ist mit grosser andacht dor vmb ist [es] yn manche vnderscheit geteilt das ein itzlich mensch die meynünge dester basz v'nemen muge Br2, Das ist sinte Augustini gebethe von vnsirs hern martir B7 2 sanc Kl 8 mancher Kl 17 anbetten zu anbette Kl túrer Ba 18 erlösunge Ba, irlosunge Brl
3. Gebet von der Marter Christi. Teil 1. 27 3 [100"] AS ist eyn gepete sant Augustinus von vnsers herren martir vnd ist eezwas lang, wann darinne vnsers 5 herren leben begriffen ist mit grosser andacht. Vnd darvmb ist es in manche vnderscheit ge- teilet, das eyn iclich mensch die maynvnge des gepetes dester pas 1o vernemen mach. 1. DICH anbettet meine sele, herre Ihesu Christe, kv- nig aller kvnige vnd herre allir herren, Sabaoth, almechtige 15 crafft des aller sterksten gotes. Ich anbette dich, tevres lon meiner losvnge, fridsames opfer. Wann der vnsprechliche ruch deiner sussikeit hat deines vatir 71a ] A DORAMUS te, Christe, preciosum nostre re- dempcionis precium, hostia pa- cifica, que sola inestimabili sua- uitate deum patrem placans, in excelsis nos respicere fecisti. 5 Tibi sacrificium ymmolamus pro multitudine miseracionum tua- rum. Quia, cum adhuc esse- Uberlieferung: Kl Bl. 100r; Ba Bl. 71'; Br1 Bl. 90r [3, 1] u. Bl. 77" [3,2]; Br2 Bl. 8; B7 Bl. I°. Dazu kommen für das Completgebet (S. 57) die Hes. Pg Bl. 75°; W3 Bl. 2177. Text aus Kl. Leearten aus Ba, Brl, Br2. Lat. Text aus Hs. der Staats. u. Univ.-Bibl. zu Breslau IV Q28 Bl. 7°. Uberschriften Das ist sant augustins (gestr., v. anderer Hd. überges. Anshelm9) gebett von vnsers herren marter vnd ist etwas lang wen dar inne vnsers herren leben begriffen ist mit groszer andaht vnd dar vmb ist es in menige vnderscheid geteilt das ein ieklich mensch die meinüg des gebettes bas vernemen muge Ba, Hy hebit sich an gebete von der leidunge vnsirn h'n ihu xpi vnd seyn gar ynnig wer sie wol merkit vnd mit ganczir andacht spricht Brl, Oracio Scti Augustini. Das ist ein gebete Sant augustinus von vnsers herren marter vn ist etwas langk wan dorynne vnsers herrë leben begriffë ist mit grosser andacht dor vmb ist [es] yn manche vnderscheit geteilt das ein itzlich mensch die meynünge dester basz v'nemen muge Br2, Das ist sinte Augustini gebethe von vnsirs hern martir B7 2 sanc Kl 8 mancher Kl 17 anbetten zu anbette Kl túrer Ba 18 erlösunge Ba, irlosunge Brl
Strana 28
28 wirdikeit geneiget, das er ge- nedig worden ist vns svndigen kinden. Herre, mein sele lobet dich. Herre, ich danke dir avs 5 allen meinen crefften der grossen gnaden, die dv erczeiget hast deinem armen [1007] diner. Was mocht grosser genade seyn wann svlche deine genade, do 10 mit dv mir genedig worden bist. Wann wie wol dv gote dem vater vnd got dem heiligen geiste gleich ewiger, gleich we- zender vnd gleich gewaldiger 15 werest vnd alle ding trvgest in dem starken worte der almech- ' tigen deiner creffte, dennoch woldestu neigen deine wirdi- keit vnd woldest erfarn vnserr ?» totlichkeit vnd vnser swache menscheit vnd vnser armvt durch grosser libe willen, do mit dv gemeinet hast mens- liches geslechte. Vnd vif die »s rede das dv vns czu deinen eren wider prechtest, bistu ko- men von dem himelischen thron deines koniglichen stules vnd bist warhaftiger mensche wor- 2f. worden bis sele fehlt Br2 Br1 7 diner) kneht Ba Br1 Ras. zu wan Kl wan Kl 12 vnd got fehlt Kl fehlt Ba Kl 19 woldestv Ki lichen Ba 23 gemenet Ki den Brl vns] avs Ki 8 genade] gnedige Ba 9f. do mit] mit der Ba heiligem Ki 15—1" in dinen starken worten der almechtikeit Ba erfarn] enphahen Ba swacheit durch Ras. zu swache Ki 24f. vif die rede das] uf das das Brl 29 worhaftig Brl, warhaffter Br2 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. mus inimici tui, tu, domine, re- cordatus es vberis misericordie tue et videns vidisti affliccionem populi tui, tactusque dulcore caritatis intrinsecus a&pposuisti 5 super nos cogitare pacem et re- dempcionem. Et quidem, cum esses filius dei patri sanctoque spiritui coe- qualis, dignatus es inclinari, vt 10 nostram miseriam absorberes nosque reparares ad gloriam. 3 kinden des ezornes 9 wann durch 11 wann durch Ras. zu 13 ewiy Ki 15 trvgest 18 negen 20 totlichket KI, tót- 21 vnsers Ki 25 deinen)
28 wirdikeit geneiget, das er ge- nedig worden ist vns svndigen kinden. Herre, mein sele lobet dich. Herre, ich danke dir avs 5 allen meinen crefften der grossen gnaden, die dv erczeiget hast deinem armen [1007] diner. Was mocht grosser genade seyn wann svlche deine genade, do 10 mit dv mir genedig worden bist. Wann wie wol dv gote dem vater vnd got dem heiligen geiste gleich ewiger, gleich we- zender vnd gleich gewaldiger 15 werest vnd alle ding trvgest in dem starken worte der almech- ' tigen deiner creffte, dennoch woldestu neigen deine wirdi- keit vnd woldest erfarn vnserr ?» totlichkeit vnd vnser swache menscheit vnd vnser armvt durch grosser libe willen, do mit dv gemeinet hast mens- liches geslechte. Vnd vif die »s rede das dv vns czu deinen eren wider prechtest, bistu ko- men von dem himelischen thron deines koniglichen stules vnd bist warhaftiger mensche wor- 2f. worden bis sele fehlt Br2 Br1 7 diner) kneht Ba Br1 Ras. zu wan Kl wan Kl 12 vnd got fehlt Kl fehlt Ba Kl 19 woldestv Ki lichen Ba 23 gemenet Ki den Brl vns] avs Ki 8 genade] gnedige Ba 9f. do mit] mit der Ba heiligem Ki 15—1" in dinen starken worten der almechtikeit Ba erfarn] enphahen Ba swacheit durch Ras. zu swache Ki 24f. vif die rede das] uf das das Brl 29 worhaftig Brl, warhaffter Br2 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. mus inimici tui, tu, domine, re- cordatus es vberis misericordie tue et videns vidisti affliccionem populi tui, tactusque dulcore caritatis intrinsecus a&pposuisti 5 super nos cogitare pacem et re- dempcionem. Et quidem, cum esses filius dei patri sanctoque spiritui coe- qualis, dignatus es inclinari, vt 10 nostram miseriam absorberes nosque reparares ad gloriam. 3 kinden des ezornes 9 wann durch 11 wann durch Ras. zu 13 ewiy Ki 15 trvgest 18 negen 20 totlichket KI, tót- 21 vnsers Ki 25 deinen)
Strana 29
3. Gebet von der Marter Christi. Teil 1. 29 den in dem reinen leibe der keuschen junkfrawen Maria. Mein herre vnd auch mein got, wy mag ich dir wirdiclich ge- 5 danken so grosses ellendes, als- dv geliden hast durch [101') meinen willen? Wanne wi wol dv ein almechtiger schepfer bist des himels vnd der erden, doch 1o wurdest du geporen in grossem armyte in einem stalle, vnd die raine, die keusche, die hoch gelopte deine myter hatte nicht wigen, dorinne sy deine czarte 15 kintleich gelit behalden mochte, vnd mvste dich legen in eine krippe, die geczeme was vnuor- nunftigen tieren. O we herre, wie cleine wirdet dir svlcher 20 deiner note von vns allen ge- danket, sint wir so geren ligen uff weichem bettgewande! Herre Ihesu Christe, ouch mochte deine czarte kintheit nicht sicher sein 25 vor den swerten deiner vinde, wan in den czeiten als du noch narvnge nemest von den svssen brvsten der czarten deiner mv- ter, do sprach der engel czu s0 Joseph: Nim daz kint vnd Inde tu, domine vniuersorum, qui nullam habes indigenciam, inter ipsa natiuitatis tue inicia non horruisti paupertatis in- commoda, cum natus in diuer- 5 sorio, vilibus pannis inuolutus, in presepio es reclinatus. Sed et tenella tua infancia a passionibus et persecucionibus non potuit esse secura, quin 10 post circumcisionem fugeres He- rodem. In Egiptum es perductus. 2 lieben vor junkfrawen Kl 3 auch fehlt Ba 4f. danken Ba 5 enelendes Br1 8 almechtiger] ewig’ Kl bist] seist Kl 9 vnd auch der Kl 10 wrdest Kl grossen Kl 11 enelende vnd armute Brl 11 die] dv Kl dor- 14 wigen] witin Ba 12 reine vnd Ba 15 kintleich] kewsschen Brl 21 so fehlt Ba inne] do Brl 26 in] von Brl 27 nemd Ba den fehlt Brl 24 kinthet Kl 28 der czarten deiner] diner zarten Ba, der czartin mayt deyner liben 29f. do bis 30,4 suchen vnd] mustu flihen in egiptum wenne Brl herodes meynte dich Brl do] So Ba
3. Gebet von der Marter Christi. Teil 1. 29 den in dem reinen leibe der keuschen junkfrawen Maria. Mein herre vnd auch mein got, wy mag ich dir wirdiclich ge- 5 danken so grosses ellendes, als- dv geliden hast durch [101') meinen willen? Wanne wi wol dv ein almechtiger schepfer bist des himels vnd der erden, doch 1o wurdest du geporen in grossem armyte in einem stalle, vnd die raine, die keusche, die hoch gelopte deine myter hatte nicht wigen, dorinne sy deine czarte 15 kintleich gelit behalden mochte, vnd mvste dich legen in eine krippe, die geczeme was vnuor- nunftigen tieren. O we herre, wie cleine wirdet dir svlcher 20 deiner note von vns allen ge- danket, sint wir so geren ligen uff weichem bettgewande! Herre Ihesu Christe, ouch mochte deine czarte kintheit nicht sicher sein 25 vor den swerten deiner vinde, wan in den czeiten als du noch narvnge nemest von den svssen brvsten der czarten deiner mv- ter, do sprach der engel czu s0 Joseph: Nim daz kint vnd Inde tu, domine vniuersorum, qui nullam habes indigenciam, inter ipsa natiuitatis tue inicia non horruisti paupertatis in- commoda, cum natus in diuer- 5 sorio, vilibus pannis inuolutus, in presepio es reclinatus. Sed et tenella tua infancia a passionibus et persecucionibus non potuit esse secura, quin 10 post circumcisionem fugeres He- rodem. In Egiptum es perductus. 2 lieben vor junkfrawen Kl 3 auch fehlt Ba 4f. danken Ba 5 enelendes Br1 8 almechtiger] ewig’ Kl bist] seist Kl 9 vnd auch der Kl 10 wrdest Kl grossen Kl 11 enelende vnd armute Brl 11 die] dv Kl dor- 14 wigen] witin Ba 12 reine vnd Ba 15 kintleich] kewsschen Brl 21 so fehlt Ba inne] do Brl 26 in] von Brl 27 nemd Ba den fehlt Brl 24 kinthet Kl 28 der czarten deiner] diner zarten Ba, der czartin mayt deyner liben 29f. do bis 30,4 suchen vnd] mustu flihen in egiptum wenne Brl herodes meynte dich Brl do] So Ba
Strana 30
30 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. seine mvter vnd fleuch in Egipten vnd bleip aldo, vnez das ich dir sagen werde. Wan Herodes meint das [101'] kint czu suchen vnd 5 czu toten.' Herre, in den selben czeiten hub sich deine leidvnge, wan Herodes do selbes durch deinen willen so manch tausent kindelin ertottet. Ich gelavbe, 10 genediger herre, das yecleiches kindeleins smercze dir nahen gegangen sei, als ob dv svlchen smerczen an dein selbes leip geliden hettest, vnd do von 15 wart deine kintheit in einem ycleichen kindelein svnderleich gemartert. ERRE, noch der czeit als dv vber die kintleiche ior ko- 20 men werest, hasty vns tvgen- liches pilde vorgetragen in allen deinen werken. Czu dem ersten haben wir von dir bilde emp- fangen demvtiger lervnge, wan 25 dv werest nimmer in kainen czeiten in bosem rote, svnder allewege werestv mitten vnder den lereren sie czu fragen vnd czu horen, wie wol dv ein herre 3o werest aller kvnste vnd [102") INFANCIA vero teneriore decursa humiliter in medio doctorum, audiens et interrogans illos, se- disti. vncz das] bis BaBrl, basz Br2 5 czu toten] 2 aldo] do Ba lis totin Brl tôtte Ba 10 mey gnadiger Br1 13 deynes Brl, 15f. in einem ycleichen] meinë gotleichem Kl 17 ge- deině Br2 marter Kl Vor 18 Uberschrift dor nach rot Kl, zů der prime Ba 19 ior] 22 Zů Ba 24 lerünge Brl 25 kainen] deině Br2 gor Kl 28 leren Brl 29 horenj ho Kl wol fehlt Br1 ein fehlt Brl 30f. worist alle kûnste vnd wast di wore Brl
30 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. seine mvter vnd fleuch in Egipten vnd bleip aldo, vnez das ich dir sagen werde. Wan Herodes meint das [101'] kint czu suchen vnd 5 czu toten.' Herre, in den selben czeiten hub sich deine leidvnge, wan Herodes do selbes durch deinen willen so manch tausent kindelin ertottet. Ich gelavbe, 10 genediger herre, das yecleiches kindeleins smercze dir nahen gegangen sei, als ob dv svlchen smerczen an dein selbes leip geliden hettest, vnd do von 15 wart deine kintheit in einem ycleichen kindelein svnderleich gemartert. ERRE, noch der czeit als dv vber die kintleiche ior ko- 20 men werest, hasty vns tvgen- liches pilde vorgetragen in allen deinen werken. Czu dem ersten haben wir von dir bilde emp- fangen demvtiger lervnge, wan 25 dv werest nimmer in kainen czeiten in bosem rote, svnder allewege werestv mitten vnder den lereren sie czu fragen vnd czu horen, wie wol dv ein herre 3o werest aller kvnste vnd [102") INFANCIA vero teneriore decursa humiliter in medio doctorum, audiens et interrogans illos, se- disti. vncz das] bis BaBrl, basz Br2 5 czu toten] 2 aldo] do Ba lis totin Brl tôtte Ba 10 mey gnadiger Br1 13 deynes Brl, 15f. in einem ycleichen] meinë gotleichem Kl 17 ge- deině Br2 marter Kl Vor 18 Uberschrift dor nach rot Kl, zů der prime Ba 19 ior] 22 Zů Ba 24 lerünge Brl 25 kainen] deině Br2 gor Kl 28 leren Brl 29 horenj ho Kl wol fehlt Br1 ein fehlt Brl 30f. worist alle kûnste vnd wast di wore Brl
Strana 31
3. Gebet von der Marter Christi. Teil 1. 31 die worhaftige weisheit deines ewigen vatirs. Dornoch hasty vns pilde geben rechter demuti- keit, do du, kaiser, kvnig vnd 5 herre aller werlde, gehorsam sein woldest dem gepotte deiner eltern. Do aber dein wezen ezu sterkeren tagen quem, do gebest du vns susses pilde aller 1o reinikeit, do deine almechtige hochwirdikeit deinen knecht Jo- hansen den thewffer svchen wolde vnd von im getaufet werden. O du vnschvldiges 15 gotes lamp, wie gar was dir kayne anligende not svlcher tauffe, wan dich svnden mail nie beruret hatte so clayne als vmb einen wazzers tropfen. Ich 20 gelavbe, genediger herre, das dv ezu der tauffe komen seist, nicht in meinvnge, das dv in den wazzeren geheiliget wurdest, svn- der das du dy wazzer heilig 25 machest, vnd das wir armen svnder vnd svnderinne in den wazzern geheiliget wurden vnd auch gewaschen vnd gereiniget At vbi robustioris etatis ple- nitudo aduenit ad formam, mis- sus es in salutem populi tui. Et primo [71b] quidem, vt per omnia assimilareris inter pecca- 5 tores, a seruo tuo Johanne baptisari voluisti. 3 vorbilde Brl gegeben Ba 5 verlde Kl 6f. dem bis eltern] deyner edelen mutir Brl 7 wezen] kintheit Brl 8 starken Ba 9 aller fehlt Kl 11 wirdikeit Brl deinen bis 13 getaufet] deyme knechte Johannj dem tewffer vndirgab vnd von em getewffit wolde Brl 13 volde Kl 15 dir fehlt Kl 16 svcher Kl 17 mail] mol Ba 18 beruret hatte] berurte Brl 21 dem toff Ba 21f. in meinunge nit Ba 22 in meinvnge fehlt Brl dv] tv Kl, dir Br2 in] von Ba 22f. deme wasseren Br2 23 wrdest Kl 24f. das bis vnd fehlt Brl 26f. svnder bis wazzern] sundegin menschen in dem 27 wrden Kl wassir Brl vnd gereiniget 28 auch fchlt Brl fehlt Brl
3. Gebet von der Marter Christi. Teil 1. 31 die worhaftige weisheit deines ewigen vatirs. Dornoch hasty vns pilde geben rechter demuti- keit, do du, kaiser, kvnig vnd 5 herre aller werlde, gehorsam sein woldest dem gepotte deiner eltern. Do aber dein wezen ezu sterkeren tagen quem, do gebest du vns susses pilde aller 1o reinikeit, do deine almechtige hochwirdikeit deinen knecht Jo- hansen den thewffer svchen wolde vnd von im getaufet werden. O du vnschvldiges 15 gotes lamp, wie gar was dir kayne anligende not svlcher tauffe, wan dich svnden mail nie beruret hatte so clayne als vmb einen wazzers tropfen. Ich 20 gelavbe, genediger herre, das dv ezu der tauffe komen seist, nicht in meinvnge, das dv in den wazzeren geheiliget wurdest, svn- der das du dy wazzer heilig 25 machest, vnd das wir armen svnder vnd svnderinne in den wazzern geheiliget wurden vnd auch gewaschen vnd gereiniget At vbi robustioris etatis ple- nitudo aduenit ad formam, mis- sus es in salutem populi tui. Et primo [71b] quidem, vt per omnia assimilareris inter pecca- 5 tores, a seruo tuo Johanne baptisari voluisti. 3 vorbilde Brl gegeben Ba 5 verlde Kl 6f. dem bis eltern] deyner edelen mutir Brl 7 wezen] kintheit Brl 8 starken Ba 9 aller fehlt Kl 11 wirdikeit Brl deinen bis 13 getaufet] deyme knechte Johannj dem tewffer vndirgab vnd von em getewffit wolde Brl 13 volde Kl 15 dir fehlt Kl 16 svcher Kl 17 mail] mol Ba 18 beruret hatte] berurte Brl 21 dem toff Ba 21f. in meinunge nit Ba 22 in meinvnge fehlt Brl dv] tv Kl, dir Br2 in] von Ba 22f. deme wasseren Br2 23 wrdest Kl 24f. das bis vnd fehlt Brl 26f. svnder bis wazzern] sundegin menschen in dem 27 wrden Kl wassir Brl vnd gereiniget 28 auch fchlt Brl fehlt Brl
Strana 32
32 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. wurden von [1027] allen vnsern svnden. Auch haben wir von dir tvgentleiches pilde emp- fangen czu widersten vnsern 5 bekorvngen. Wan dv in sterke deines geistes quemest in die wustenvnge vnde hast grozzen hvnger virczig tage geduldig- leich geliden vnd hast avch die 10 vorsvchvng des bosen geistes gleich demvtigleich vbirtragen, auf die rede das wir pilde nemen czu widersten vnser anfech- tvng in dem troste deiner got- 15 leichin sterke. Dornoch, herre, hastv gekvndet deine gotleiche gnade allen levten vnd hast alle wort deiner heiligen lere be- stetiget mit grozzen, wunder- 20 haftigen dingen, vnd alle siche, alle notige, alle bekumerte levte haben deiner genaden svnder- leich empfvnden. Vnd dv hast allen levten alle ding vmbsust 25 gegeben, nach dem als sie fug- leich woren irem hayle. Awe, genediger herre, wie clayne ist dir solcher deiner suz[103 ]zi- keit von yemanden gedanket! Inde in desertum a spiritu 5 fortitudinis ingressus quadra- ginta dierum (famem) et temp- tamentum diaboli es perpessus. Deinde venisti ad oues, que perierant, domus Israhel, reg� 10 num dei annunccians, gratis exhibens omnia, que saluti eo- rum congruebant. 1 vnsern fehlt Kl 4f. vnser bekorunge Ba, vnsir bekernungin Brl 7 wustenvnge] vinsternusz Ba grozzen fehlt Brl 8 hungir vnd dursst BrI tag vnd vierzig naht BaBr1 8f. geduldig Kl 11 demvtig- leich] noczlich Brl 12 auf die rede fehlt Br1 13f. anfechvng Kl 15 sterke] kreftin Br1 16 hastu vns BaBr1 20 siechen vnd Ba Br2 21 alle vor bekumerte fehlt Brl 22f. von deyn gnaden sundirlichin trost entfangen Br1 23 dv fehlt Brl 24 alle ding] gnade Brl 25 gegeben] getan Brl 26 O we Brl, O Br2 sie] die Kl 29 gedanken Kl, gedaht Ba
32 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. wurden von [1027] allen vnsern svnden. Auch haben wir von dir tvgentleiches pilde emp- fangen czu widersten vnsern 5 bekorvngen. Wan dv in sterke deines geistes quemest in die wustenvnge vnde hast grozzen hvnger virczig tage geduldig- leich geliden vnd hast avch die 10 vorsvchvng des bosen geistes gleich demvtigleich vbirtragen, auf die rede das wir pilde nemen czu widersten vnser anfech- tvng in dem troste deiner got- 15 leichin sterke. Dornoch, herre, hastv gekvndet deine gotleiche gnade allen levten vnd hast alle wort deiner heiligen lere be- stetiget mit grozzen, wunder- 20 haftigen dingen, vnd alle siche, alle notige, alle bekumerte levte haben deiner genaden svnder- leich empfvnden. Vnd dv hast allen levten alle ding vmbsust 25 gegeben, nach dem als sie fug- leich woren irem hayle. Awe, genediger herre, wie clayne ist dir solcher deiner suz[103 ]zi- keit von yemanden gedanket! Inde in desertum a spiritu 5 fortitudinis ingressus quadra- ginta dierum (famem) et temp- tamentum diaboli es perpessus. Deinde venisti ad oues, que perierant, domus Israhel, reg� 10 num dei annunccians, gratis exhibens omnia, que saluti eo- rum congruebant. 1 vnsern fehlt Kl 4f. vnser bekorunge Ba, vnsir bekernungin Brl 7 wustenvnge] vinsternusz Ba grozzen fehlt Brl 8 hungir vnd dursst BrI tag vnd vierzig naht BaBr1 8f. geduldig Kl 11 demvtig- leich] noczlich Brl 12 auf die rede fehlt Br1 13f. anfechvng Kl 15 sterke] kreftin Br1 16 hastu vns BaBr1 20 siechen vnd Ba Br2 21 alle vor bekumerte fehlt Brl 22f. von deyn gnaden sundirlichin trost entfangen Br1 23 dv fehlt Brl 24 alle ding] gnade Brl 25 gegeben] getan Brl 26 O we Brl, O Br2 sie] die Kl 29 gedanken Kl, gedaht Ba
Strana 33
3. Gebet von der Marter Christi. Wan ir dorechtes hercze wart besessen mit trvbem vinster- nusse, vnd sie vorwurfen dein rede vnd hatten keine achtvng s auf alle deine wunder, ausgeno- men etleichen deinen edelen kempfen, die aus kranken din- gen diser werlt deine gotheit ausderlesen hatte vnd mit den 10 dcine grosse kraft alle wert- leiche sterke hat wvnderhaftig- lich vbirwunden. Herre mein, wie wol das were das si von dir svlche wunder sahen, die vor- 15 mals nimant geton hette, den- noch haben sie von dir sme- lichen geredet vnd haben ge- sprochen: ‘Diser mensch ist nicht von gute. In dem fursten 2 der teufel vortreibet er die bosen geiste. Er ist mit dem teuffil behaft. Er vorleitet vnd betrvget alles volk. Er ist frezzig. Er ist ein trenker. Er 25ist ein frvnt der svnder vnd vngerechter levte. Alle solche smacheit hastv von in geduldic- lich vbirtragen vnd [103"] ge- liden. Ach, genediger meyn % herre, wie mag ich armer diner dir sulcher swerer leidvnge 2 trvben Ki Ba Br1 15 hette] hatten Ba 23 allis das Br1 28f. gelyden vnd vbertragon Br2 herre Ba Br1 3 sie fehlt BrI 11f. wunderlieh Br? €————————————— l.c: AC 18 Diser] diner Ki 24 trenker] zóbrer Ba 30 diner] sunder Br1, dein diner Br? swerer leidvnge] sulchis lastirs Br1 Teil 1. 93 Sed obscuratum est insipiens cor eorum, et pro tantis bene- ficijs infinitis contumelijs te, dominum maie- statis, affecerunt dicentes: 'Non 5 est hic homo a deo. In principe demoniorum eicit demonia. De- monium habet. Seducit turbas. Vorax est et potator vini. Ami- eus publicanorum et peccator. 10 Hys ergo et similibus blasphe- mantes et aliquociens lapidibus ie inpetentes, Ihesu bone, pa- cientissime sustulisti, 6 etlicher diner Ba 7 kempffe 12 meine KI 14 wunderw Kl 22 vorleidet KI, veleit Ba 26 Hirre alle Br! 29f. got vnd min 31 sulcher vertragon Ba sblichen sweren Ba Burdach, Mittelalt. a. Ref. VI Joh. v. Neum. 4. 8
3. Gebet von der Marter Christi. Wan ir dorechtes hercze wart besessen mit trvbem vinster- nusse, vnd sie vorwurfen dein rede vnd hatten keine achtvng s auf alle deine wunder, ausgeno- men etleichen deinen edelen kempfen, die aus kranken din- gen diser werlt deine gotheit ausderlesen hatte vnd mit den 10 dcine grosse kraft alle wert- leiche sterke hat wvnderhaftig- lich vbirwunden. Herre mein, wie wol das were das si von dir svlche wunder sahen, die vor- 15 mals nimant geton hette, den- noch haben sie von dir sme- lichen geredet vnd haben ge- sprochen: ‘Diser mensch ist nicht von gute. In dem fursten 2 der teufel vortreibet er die bosen geiste. Er ist mit dem teuffil behaft. Er vorleitet vnd betrvget alles volk. Er ist frezzig. Er ist ein trenker. Er 25ist ein frvnt der svnder vnd vngerechter levte. Alle solche smacheit hastv von in geduldic- lich vbirtragen vnd [103"] ge- liden. Ach, genediger meyn % herre, wie mag ich armer diner dir sulcher swerer leidvnge 2 trvben Ki Ba Br1 15 hette] hatten Ba 23 allis das Br1 28f. gelyden vnd vbertragon Br2 herre Ba Br1 3 sie fehlt BrI 11f. wunderlieh Br? €————————————— l.c: AC 18 Diser] diner Ki 24 trenker] zóbrer Ba 30 diner] sunder Br1, dein diner Br? swerer leidvnge] sulchis lastirs Br1 Teil 1. 93 Sed obscuratum est insipiens cor eorum, et pro tantis bene- ficijs infinitis contumelijs te, dominum maie- statis, affecerunt dicentes: 'Non 5 est hic homo a deo. In principe demoniorum eicit demonia. De- monium habet. Seducit turbas. Vorax est et potator vini. Ami- eus publicanorum et peccator. 10 Hys ergo et similibus blasphe- mantes et aliquociens lapidibus ie inpetentes, Ihesu bone, pa- cientissime sustulisti, 6 etlicher diner Ba 7 kempffe 12 meine KI 14 wunderw Kl 22 vorleidet KI, veleit Ba 26 Hirre alle Br! 29f. got vnd min 31 sulcher vertragon Ba sblichen sweren Ba Burdach, Mittelalt. a. Ref. VI Joh. v. Neum. 4. 8
Strana 34
34 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. gedanken, als du an alle schult fur mich vnd durch meyn hayl geliden hast von sundigen po- zen leuten ? 5 T\ORNACH, genediger meyn herre, haben sie deyn vn- schuldiges plut gekauffet vmb dreizzig snode silberine pfen- ninge. WVnd alleine du den 10 snoden fursacz dines vorreters wol wostest, dennoch hastu mit gepoůgten knyen im syne fuzze gewaschen vnd si getreuget mit deynen heiligen henden. Ach, 15ir sundigen Judas fuzze, wi wart ir so bereit ze lauffen ewers herren plut ane alle schult ze vorgiezzen! Eya, ir suzzen hende, wi waret ir so demitig 20 ewers vorreters fuzze so frunt- lichen ze waschen! Nu dar, meyn liebe sele, nu sich, nu merke an dem bilde aller tugen- den, aller bescheydenheit vnd 25 aller gute vnsern herren Ihesum Christum! Sich vnd merke an dem schepfer himelrichs vnd erden, wie er fur einem men- 1 gedanken] genken Kl sich KI 8f. pfeninge gekowfft Brl 12 gepoüten Kl, gebogneten Ba vnde getrocknit Brl 9 du allein Ba et quod nouissime iustum sagui- nem a discipulo triginta argen- teis sunt appreciati. Cum ergo remeare disponebas, vnde ve- neras, instituisti conuiuium per- 5 magnificum, quo preciosum cor- pus et sagwinem tuum mini- strasti. Sed et te perditissimi proditoris tui perfidia non la- tebat, quando in cena coram 10 ipso genu flexo procumbens, maledictos pedes eius tuis sanc- tissimis manibus, tu, dominator celi et terre, dignatus es lauare. Hoc quoque manswetudinis [7"*] 1$ tue erat, domine, quod perfi- dum illum in cetu fratrum de- tegere noluisti, sed leuiter com- monuisti. Hinc subleuatis in celum oculis orans nobis re-2 missionem peccatorum, anima- rum sanctificacionem et clari- ficacionem, diuinam vnionem inpetrasti. als bis 4 leuten] mir tut we wen man mir eyn netlichs wortlin spricht Br1 sprich daz rot Kl, zů der tercie Ba 7 gekauffet fehlt Brl Vor 5 Überschrift Dor nach 5 meyn gnadiger Ba 6 sie] 8 snode silberine fehlt Brl 10 snoden fehlt Br1 13f. mit deyn heiligen henden getruget Kl, getrükt Ba, getrucknet Br? 15 füzzen Ba 16 lawff Br2 17 vnschuldigis blut Brl ane alle schult fehls Brl Br2 19 wi fehlt Ba 22 nu] vnd Bri 23f. tu- gent Ba 24f. aller bescheydenheit bis gute fehlt Br2 25f. vnsirs h'n ihu xpi Br] 27 hemils Br] 28 der erdó Ba
34 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. gedanken, als du an alle schult fur mich vnd durch meyn hayl geliden hast von sundigen po- zen leuten ? 5 T\ORNACH, genediger meyn herre, haben sie deyn vn- schuldiges plut gekauffet vmb dreizzig snode silberine pfen- ninge. WVnd alleine du den 10 snoden fursacz dines vorreters wol wostest, dennoch hastu mit gepoůgten knyen im syne fuzze gewaschen vnd si getreuget mit deynen heiligen henden. Ach, 15ir sundigen Judas fuzze, wi wart ir so bereit ze lauffen ewers herren plut ane alle schult ze vorgiezzen! Eya, ir suzzen hende, wi waret ir so demitig 20 ewers vorreters fuzze so frunt- lichen ze waschen! Nu dar, meyn liebe sele, nu sich, nu merke an dem bilde aller tugen- den, aller bescheydenheit vnd 25 aller gute vnsern herren Ihesum Christum! Sich vnd merke an dem schepfer himelrichs vnd erden, wie er fur einem men- 1 gedanken] genken Kl sich KI 8f. pfeninge gekowfft Brl 12 gepoüten Kl, gebogneten Ba vnde getrocknit Brl 9 du allein Ba et quod nouissime iustum sagui- nem a discipulo triginta argen- teis sunt appreciati. Cum ergo remeare disponebas, vnde ve- neras, instituisti conuiuium per- 5 magnificum, quo preciosum cor- pus et sagwinem tuum mini- strasti. Sed et te perditissimi proditoris tui perfidia non la- tebat, quando in cena coram 10 ipso genu flexo procumbens, maledictos pedes eius tuis sanc- tissimis manibus, tu, dominator celi et terre, dignatus es lauare. Hoc quoque manswetudinis [7"*] 1$ tue erat, domine, quod perfi- dum illum in cetu fratrum de- tegere noluisti, sed leuiter com- monuisti. Hinc subleuatis in celum oculis orans nobis re-2 missionem peccatorum, anima- rum sanctificacionem et clari- ficacionem, diuinam vnionem inpetrasti. als bis 4 leuten] mir tut we wen man mir eyn netlichs wortlin spricht Br1 sprich daz rot Kl, zů der tercie Ba 7 gekauffet fehlt Brl Vor 5 Überschrift Dor nach 5 meyn gnadiger Ba 6 sie] 8 snode silberine fehlt Brl 10 snoden fehlt Br1 13f. mit deyn heiligen henden getruget Kl, getrükt Ba, getrucknet Br? 15 füzzen Ba 16 lawff Br2 17 vnschuldigis blut Brl ane alle schult fehls Brl Br2 19 wi fehlt Ba 22 nu] vnd Bri 23f. tu- gent Ba 24f. aller bescheydenheit bis gute fehlt Br2 25f. vnsirs h'n ihu xpi Br] 27 hemils Br] 28 der erdó Ba
Strana 35
3. Gebet von der Marter Christi. schen, sinem vorreter, sine knye so demuticlich gebeuget hat. Lerne von im so di tugentliche gute. Lerne von [104'] im so $lobliche demutikeit vnd volge in aller andachtigkeit dem pilde seyner werke. Herre meyner, dornach giengest du an die stat, die wol kuntt 10 was deinem vorrether. Vnd do selbst kundest du deinen iungern die grozzen betrubnizz, di du entphangen hattest von der kunftigen deyner marter, do du 1 zu in sprechest: ‘Betrubet ist meyn sele vnez in den tot. Vnd dornoch knytest du vnd vilest auff dein antliez vnd sprechest also: ‘Abba, pater, 20 meyn vater, ist es mugelich, so derlazze mich dyser peyne.’ l sinem vorreter fehlt Ba gebogen Ba 9 so fehlt Ba demütikeit vnd andehtikeit Ba vorhelstü Dr2 künftigen Ba, czukomífftigin BrI tu Kl 19 sprecht Ba von dyszer Br2 sinem] sinen Kl 6 in] em in Br1 6f. dem pilde seyner] in vobildunge seyn heiligen Br1 — 92weites die] di? Kl 12 das betrupnis das Br1 Teil 1. 35 Et inde capud tuum thronis dominacionibusque tremendum inclinasti, rememorans ignomini- ose passionis tue ineuitabili- tatem, mortis acerbitatem et 5 omnia, que super te ventura erant, quasi presencialiter per ymaginacionem presensisti. Tuncque spiritus tuus iocun- dissimus anxiatus est, cor tuum 10 mellifluum contritum et anima tua, mansio diuinitatis, contur- bata est et omnia interiora tua tremefacta; velud mortuus es effectus, o dulcissime Ihesu. In 15 tali ergo miseria surgens cum discipulis à monte Syon vsque ad montem Oliueti ad predium Gethsemani properasti et ibi tu, libertas diuini imperij, am- 20 plius cepisti pauere, quod in auribus discipulorum non es dedignatus profiteri dicens: "Tristis est, anima mea vsque ad mortem'. Et inde paulatim progressus procidisti in faciem 25 tuam orans. Vnde ex ymagi- nacione amarissime mortis tue cor tuum sanctissimum, me- dulla omnium ossium omniaque interiora tu& cum viribus tocius 30 2 geberget KI, andachtigeit Kl, 10deinen KI 11 kundigistu Brl, 13 von] vor KL 14 zà 16 vnez] bis Br1 Br2 17 knyest 21 derlazze] dirlos Br1, lóse Br2 deyser Kl,
3. Gebet von der Marter Christi. schen, sinem vorreter, sine knye so demuticlich gebeuget hat. Lerne von im so di tugentliche gute. Lerne von [104'] im so $lobliche demutikeit vnd volge in aller andachtigkeit dem pilde seyner werke. Herre meyner, dornach giengest du an die stat, die wol kuntt 10 was deinem vorrether. Vnd do selbst kundest du deinen iungern die grozzen betrubnizz, di du entphangen hattest von der kunftigen deyner marter, do du 1 zu in sprechest: ‘Betrubet ist meyn sele vnez in den tot. Vnd dornoch knytest du vnd vilest auff dein antliez vnd sprechest also: ‘Abba, pater, 20 meyn vater, ist es mugelich, so derlazze mich dyser peyne.’ l sinem vorreter fehlt Ba gebogen Ba 9 so fehlt Ba demütikeit vnd andehtikeit Ba vorhelstü Dr2 künftigen Ba, czukomífftigin BrI tu Kl 19 sprecht Ba von dyszer Br2 sinem] sinen Kl 6 in] em in Br1 6f. dem pilde seyner] in vobildunge seyn heiligen Br1 — 92weites die] di? Kl 12 das betrupnis das Br1 Teil 1. 35 Et inde capud tuum thronis dominacionibusque tremendum inclinasti, rememorans ignomini- ose passionis tue ineuitabili- tatem, mortis acerbitatem et 5 omnia, que super te ventura erant, quasi presencialiter per ymaginacionem presensisti. Tuncque spiritus tuus iocun- dissimus anxiatus est, cor tuum 10 mellifluum contritum et anima tua, mansio diuinitatis, contur- bata est et omnia interiora tua tremefacta; velud mortuus es effectus, o dulcissime Ihesu. In 15 tali ergo miseria surgens cum discipulis à monte Syon vsque ad montem Oliueti ad predium Gethsemani properasti et ibi tu, libertas diuini imperij, am- 20 plius cepisti pauere, quod in auribus discipulorum non es dedignatus profiteri dicens: "Tristis est, anima mea vsque ad mortem'. Et inde paulatim progressus procidisti in faciem 25 tuam orans. Vnde ex ymagi- nacione amarissime mortis tue cor tuum sanctissimum, me- dulla omnium ossium omniaque interiora tu& cum viribus tocius 30 2 geberget KI, andachtigeit Kl, 10deinen KI 11 kundigistu Brl, 13 von] vor KL 14 zà 16 vnez] bis Br1 Br2 17 knyest 21 derlazze] dirlos Br1, lóse Br2 deyser Kl,
Strana 36
36 Vnd die grozze angest deines geistes beczeuget wol der plut- varwe sweiz, der auf die erde trof von deinem heiligen leibe. 5 Herre Ihesu Christe, meyn vater vnd meyn got! Wannen guam deiner sele so grozze angest vnd so swere betrubnuzze? Ich weis doch wol an allen czweiuil, 10das du vor vnser sunden eyn williges oppfer worden bist dei- nem almechtigen vater. Doch sint merkliche sachen, durch der willen du sulche angest geliden 15 hast. Des ersten, vns cze leren, auff die rede das eyn mensche nicht czweyuil, so sein geist zu tugenden vnd zu guten werken willig ist vnd das fleisch sulchen 20 [104%] fursaez widersprichet. Wann di selbe dine stimme was I. Die Gobete des Johann von Neumarkt. coproris tui contremuerunt, ocu- li tui preclarissimi et omnes vene [7"*] innocentissimi cor- poris tui mouebantur, dentes eum ossibus simul concussi sunt vehementer, vt de omnibus membris et poris sanctissimi corporis tui sagwinis sudor ema- naret in tanta habundancia, quod eciam omnem locum ora- 10 cionis irrigabat. Ibi stans in agonia prolixius orans tu, do- mine et creator angelorum, ab angelo dignatus es confortari. Dominator domine Ihesu, vnde 15 hec tam vehemens tristicia et tam anxia supplicacio ? Nonne patri voluntarium omnino sacri- ficium obtulisti et non inuitus pertulisti? ^ Vtique, domine,» arbitramur, quod hoc ob con- w eyn stimme des fleisches, nicht | solacionem infirmorum mem- des geistes. Wan du hast zu | brorum tuorum suscepisti, vt hant dornoch gesprochen zu | eciam maiores erga te gratitu- 25 dinen iungern: "Der geist ist : dinis stimulos haberemus. O5 bereiter, aber swach vnd krank | desirabilis Ihesu, hinc discipulis ist das fleisch Wie auch willig | ammonitis ad vigilandum iterum were dein geist zu der martir, | ad oracionem festinans, flexis das hast du mit den werken wol | genibus paternam misericordi- so bewiset. Darnach glaub ich, | am inuocasti, vt sui vnigeniti » 2 beczeigit vns Br1 liebe Kč, lit Ba 6 wie Ba, von wanně Br2 so] vnd so grosse leide vnd so gros Brl fehlt. Br2 11f. deinen KI 12 Iedoch Ba uf di rede Czu leren Brl 17 ezweyuil fehl Brl spricht nicht vorczagin sal Br1 22 nicht] vnd nit Ba den Bri 26 abr KI 26f. krankes ist des fleisches KT fehlt Br1 4 von deyme heiligin leibe vlos Br1 7 deiner sele] dir Br1 7f. vnd 9 czweisuil KI 10 du 15f. vns bis rede] 20 wider- 25 dinen] 29 den
36 Vnd die grozze angest deines geistes beczeuget wol der plut- varwe sweiz, der auf die erde trof von deinem heiligen leibe. 5 Herre Ihesu Christe, meyn vater vnd meyn got! Wannen guam deiner sele so grozze angest vnd so swere betrubnuzze? Ich weis doch wol an allen czweiuil, 10das du vor vnser sunden eyn williges oppfer worden bist dei- nem almechtigen vater. Doch sint merkliche sachen, durch der willen du sulche angest geliden 15 hast. Des ersten, vns cze leren, auff die rede das eyn mensche nicht czweyuil, so sein geist zu tugenden vnd zu guten werken willig ist vnd das fleisch sulchen 20 [104%] fursaez widersprichet. Wann di selbe dine stimme was I. Die Gobete des Johann von Neumarkt. coproris tui contremuerunt, ocu- li tui preclarissimi et omnes vene [7"*] innocentissimi cor- poris tui mouebantur, dentes eum ossibus simul concussi sunt vehementer, vt de omnibus membris et poris sanctissimi corporis tui sagwinis sudor ema- naret in tanta habundancia, quod eciam omnem locum ora- 10 cionis irrigabat. Ibi stans in agonia prolixius orans tu, do- mine et creator angelorum, ab angelo dignatus es confortari. Dominator domine Ihesu, vnde 15 hec tam vehemens tristicia et tam anxia supplicacio ? Nonne patri voluntarium omnino sacri- ficium obtulisti et non inuitus pertulisti? ^ Vtique, domine,» arbitramur, quod hoc ob con- w eyn stimme des fleisches, nicht | solacionem infirmorum mem- des geistes. Wan du hast zu | brorum tuorum suscepisti, vt hant dornoch gesprochen zu | eciam maiores erga te gratitu- 25 dinen iungern: "Der geist ist : dinis stimulos haberemus. O5 bereiter, aber swach vnd krank | desirabilis Ihesu, hinc discipulis ist das fleisch Wie auch willig | ammonitis ad vigilandum iterum were dein geist zu der martir, | ad oracionem festinans, flexis das hast du mit den werken wol | genibus paternam misericordi- so bewiset. Darnach glaub ich, | am inuocasti, vt sui vnigeniti » 2 beczeigit vns Br1 liebe Kč, lit Ba 6 wie Ba, von wanně Br2 so] vnd so grosse leide vnd so gros Brl fehlt. Br2 11f. deinen KI 12 Iedoch Ba uf di rede Czu leren Brl 17 ezweyuil fehl Brl spricht nicht vorczagin sal Br1 22 nicht] vnd nit Ba den Bri 26 abr KI 26f. krankes ist des fleisches KT fehlt Br1 4 von deyme heiligin leibe vlos Br1 7 deiner sele] dir Br1 7f. vnd 9 czweisuil KI 10 du 15f. vns bis rede] 20 wider- 25 dinen] 29 den
Strana 37
3. Gebet von der Marter Christi. Teil 1. 37 parmhereziger herre, das du sulche angest geliden habst, miseretur, quia nullus Jude- orum super te misericordiam esset habiturus. Flebasque amarissime super seuiciam et immanitatem Judeorum orans 5 et dicens: Intende anime mee'. Et illud: 'Abba, pater, si fieri potest, transeat a me calix iste. Verumptamen non, quod ego volo, sed 1o quod tu.’ vff di rede daz du vns zu deiner liebe enczundest, vnd woldest 5 vns die naturliche dines fleisches krancheit kunden mit sulchem offemparen czeichen, das wir kuntlich erkennen mochten, das du getragen habst vnsern 10 smerczen, vnd daz du ane grozze leidunge nicht uberkomen hast dine heilige martir. Dornach, do deine veinde quamen mit samp deinem vorreter mit la- 15 tern, mit schawben vnd mit stangen, do hast du in williclich begeynet, vnd do Judas quam, dein vorrether, do nemest du in gutlich zu deinem kůsse vnd 20 woltest deinen heiligen munt nicht vorsagen dem munde, der vollir was aller vntrewe. Dennoch, lieber herre, hast du Post hoc iterum regressus ad discipulos, [8ra] profunda nocte quiescentibus omnibus, tu, auc- tor eterne quietis, pro libertate 15 hominum tamquam fur vel latro a seuientibus turbis malignan- cium ad mortem es quesitus. Quas videns omnibus viribus destitutus, quasi semimortuus, 20 vix pedibus subsistens, quia omne martirium et mortem enzuntest Ba 4 liebe] leibe Kl 5 die fehlt Brl 5f. die naturliche krancheit dines fleisches Kl 6 kundigin Br1 sulchen Kl 7f. das bis mochten fehlt Kl 9 getragen fehlt Kl, wm vnsir sunde getragin Brl vnsern bis 11 hast fehlt Brl 11 leidynge Kl 12 heilige bitter Brl 14 samp fehlt Ba Brl deinen Kl 18 dein] der Brl 22 vol Ba was aller fehlt Kl 20 wollest Kl mynde Kl
3. Gebet von der Marter Christi. Teil 1. 37 parmhereziger herre, das du sulche angest geliden habst, miseretur, quia nullus Jude- orum super te misericordiam esset habiturus. Flebasque amarissime super seuiciam et immanitatem Judeorum orans 5 et dicens: Intende anime mee'. Et illud: 'Abba, pater, si fieri potest, transeat a me calix iste. Verumptamen non, quod ego volo, sed 1o quod tu.’ vff di rede daz du vns zu deiner liebe enczundest, vnd woldest 5 vns die naturliche dines fleisches krancheit kunden mit sulchem offemparen czeichen, das wir kuntlich erkennen mochten, das du getragen habst vnsern 10 smerczen, vnd daz du ane grozze leidunge nicht uberkomen hast dine heilige martir. Dornach, do deine veinde quamen mit samp deinem vorreter mit la- 15 tern, mit schawben vnd mit stangen, do hast du in williclich begeynet, vnd do Judas quam, dein vorrether, do nemest du in gutlich zu deinem kůsse vnd 20 woltest deinen heiligen munt nicht vorsagen dem munde, der vollir was aller vntrewe. Dennoch, lieber herre, hast du Post hoc iterum regressus ad discipulos, [8ra] profunda nocte quiescentibus omnibus, tu, auc- tor eterne quietis, pro libertate 15 hominum tamquam fur vel latro a seuientibus turbis malignan- cium ad mortem es quesitus. Quas videns omnibus viribus destitutus, quasi semimortuus, 20 vix pedibus subsistens, quia omne martirium et mortem enzuntest Ba 4 liebe] leibe Kl 5 die fehlt Brl 5f. die naturliche krancheit dines fleisches Kl 6 kundigin Br1 sulchen Kl 7f. das bis mochten fehlt Kl 9 getragen fehlt Kl, wm vnsir sunde getragin Brl vnsern bis 11 hast fehlt Brl 11 leidynge Kl 12 heilige bitter Brl 14 samp fehlt Ba Brl deinen Kl 18 dein] der Brl 22 vol Ba was aller fehlt Kl 20 wollest Kl mynde Kl
Strana 38
38 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. deinem vorrether bewiset alle die genade vnd fruntschaft, do mite eyn [105 ] bozes, valschez hercze mocht erweichet werden. Wan, 5 auff die rede das er sich bas ermanen wolde, sprechest du zu im: Frunt, worzu bistu ko- men? vnd vff dye rede daz er die grozze sunde meyden wolde, 10 do sprechest du zu im: O Juda, wie vbel wiltu gebaren! Wiltu des menschen kint in fruntlicher zuvorsicht vorraten mit dem kusse? amarissimam pre oculis habu- isti, sed tamen amore nostre salutis deuictus eis vultu pla- cido obuians dixisti: 'Ego sum. Sinite hos abire.' Et sic ad 5 perfidissimi Jude osculum tu intime fidelitatis innoxius es declinatus. 15 ND wer mocht das ane smer- czen gesagen odir horen, Er quis ferrei tam cordis, qui sine ingenti gemitu et do-10 lore valeat cogitare, qualiter tu, vnice dei, securum refugium in te confidencium, tunc ab om- nibus amicis derelictus quasi a ferocissimis leonibus conprehen- 15 deris et inmisericorditer traheris ab omnibus communiter, qui- cumque corpus tuum contingere poterant siue brachia siue per vestimenta! Alijs te per pedes 20 deorsum trahentibus alijsque pe- dibus suis te nequiter inpellenti- bus in terram sepius es collisus, atque sequentes te super te atrociter corruentes et concul-25 cantes dire opprimebant et per- cuciebant sacrum pectus tuum, 1 deinen Kl 4 erwechet Kl 5 die rede] das Brl 6 ir- barmen Brl wolde] solde BaBrI sprecht Ba 7 Frunt bis 10 im fehlt Ba Br1 Br2 12f. fruntlich zu vorsich Kl Vor 15 Uberschrift Dor nach sprich daz rot Kl, Die sexte Ba 15 no ane Brl
38 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. deinem vorrether bewiset alle die genade vnd fruntschaft, do mite eyn [105 ] bozes, valschez hercze mocht erweichet werden. Wan, 5 auff die rede das er sich bas ermanen wolde, sprechest du zu im: Frunt, worzu bistu ko- men? vnd vff dye rede daz er die grozze sunde meyden wolde, 10 do sprechest du zu im: O Juda, wie vbel wiltu gebaren! Wiltu des menschen kint in fruntlicher zuvorsicht vorraten mit dem kusse? amarissimam pre oculis habu- isti, sed tamen amore nostre salutis deuictus eis vultu pla- cido obuians dixisti: 'Ego sum. Sinite hos abire.' Et sic ad 5 perfidissimi Jude osculum tu intime fidelitatis innoxius es declinatus. 15 ND wer mocht das ane smer- czen gesagen odir horen, Er quis ferrei tam cordis, qui sine ingenti gemitu et do-10 lore valeat cogitare, qualiter tu, vnice dei, securum refugium in te confidencium, tunc ab om- nibus amicis derelictus quasi a ferocissimis leonibus conprehen- 15 deris et inmisericorditer traheris ab omnibus communiter, qui- cumque corpus tuum contingere poterant siue brachia siue per vestimenta! Alijs te per pedes 20 deorsum trahentibus alijsque pe- dibus suis te nequiter inpellenti- bus in terram sepius es collisus, atque sequentes te super te atrociter corruentes et concul-25 cantes dire opprimebant et per- cuciebant sacrum pectus tuum, 1 deinen Kl 4 erwechet Kl 5 die rede] das Brl 6 ir- barmen Brl wolde] solde BaBrI sprecht Ba 7 Frunt bis 10 im fehlt Ba Br1 Br2 12f. fruntlich zu vorsich Kl Vor 15 Uberschrift Dor nach sprich daz rot Kl, Die sexte Ba 15 no ane Brl
Strana 39
3 Gebet von der Marter Christi. Teil 1. 39 vultum tuum omniaque mem- bra tua sanctissima pungnis, baculis nudaque crurum acerri- mis virgis multabant. Sicque omnia [8rb] membra tua delicata in tantum erant lassa, quod nullum omnino aliud valebat iuuare, oculique tui benedicti lacrimas miserie et meroris sine intermissione fundebant super 10 duricia Judeorum. Talique in- solencia raptus pocius quam ductus, dignatus es alapari, con- culcari, colaphisari, depilari cru- deliter et discerpi, vt cutis cum 15 crinibus abstrahebatur, et sic per crines capitis sursum et per barbam deorsum sursum tra- hentes, apertum os tuum mi- tissimum, pectus et precordia 20 fetidissimis sputis omnibusque inmundicijs vsque ad os sto- machi replentes, miserabilem nauseam tibi, florido iuueni, pro- uocabant. Vnde eciam indesi- 25 nenter saliua ex ore tuo sanc- tissimo defluebat. Et sic vni- uersis iniurijs sordidari tu, spe- culum eterne claritatis, voluisti. Talibusque et inauditis miserijs 30 per plateas scribarum et Pha- riseorum, qui super iniurijs tuis vltra modum gaudebant nec saturari poterant penis tuis, vsque ad domum Anne tu, do-35 minus vniuersorum, es perduc- tus. O vita et salus, amor et gaudium anime mee, amantissi- me Ihesu, quanta illic et quam 5
3 Gebet von der Marter Christi. Teil 1. 39 vultum tuum omniaque mem- bra tua sanctissima pungnis, baculis nudaque crurum acerri- mis virgis multabant. Sicque omnia [8rb] membra tua delicata in tantum erant lassa, quod nullum omnino aliud valebat iuuare, oculique tui benedicti lacrimas miserie et meroris sine intermissione fundebant super 10 duricia Judeorum. Talique in- solencia raptus pocius quam ductus, dignatus es alapari, con- culcari, colaphisari, depilari cru- deliter et discerpi, vt cutis cum 15 crinibus abstrahebatur, et sic per crines capitis sursum et per barbam deorsum sursum tra- hentes, apertum os tuum mi- tissimum, pectus et precordia 20 fetidissimis sputis omnibusque inmundicijs vsque ad os sto- machi replentes, miserabilem nauseam tibi, florido iuueni, pro- uocabant. Vnde eciam indesi- 25 nenter saliua ex ore tuo sanc- tissimo defluebat. Et sic vni- uersis iniurijs sordidari tu, spe- culum eterne claritatis, voluisti. Talibusque et inauditis miserijs 30 per plateas scribarum et Pha- riseorum, qui super iniurijs tuis vltra modum gaudebant nec saturari poterant penis tuis, vsque ad domum Anne tu, do-35 minus vniuersorum, es perduc- tus. O vita et salus, amor et gaudium anime mee, amantissi- me Ihesu, quanta illic et quam 5
Strana 40
40 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. indigna-sicut et, heu, alibi-a pro- pria gente pertulisti! Vbi, cum nulli parti [8va] delicati corporis tui pepercissent, quam non spe- cialibus plagis et tumoribus du- 5 rissime lacerassent, eciam car- bunculinos oculos tuos sordido panno strictissime ligabant, brachiaque regia retrorsum cru- deliter reflectendo alligabant, ita 10 quod omnes compages imma- culatorum membrorum tuorum dissoluebantur. Sicque ex im- manitate diuersorum innumera- bilium et inauditorum tormen- 15 torum, dentibus et omnibus membris tuis tremefactis, capite cruento facieque leprosa et li- uida, similem leproso et quasi exanimem coram Anna stantem, 20 quilibet mendacia sua contra te proferebant, tuam eciam fa- ciem imperialem singuli vngwi- bus lacerabant, tuum iterum colaphis collum, pungnis bacu-2 lisque cruciabant multipliciter. Annas cum omnibus, qui ade- rant, te illusit. Flectentes genua, caput tuum reuerendum tam dire cruciabant, quod cutis ca-30 pitis flagello adherebat. Hinc minabant te de angulo ad an- gulum quasi fatuum et pro- phetare te compellebant. Ad- auctisque nouis contumelijs et s5 supplicijs gaudentes tota nocte illa te, dominum maiestatis, atrociter molestabant. Dehinc mane facto iterum cum eadem
40 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. indigna-sicut et, heu, alibi-a pro- pria gente pertulisti! Vbi, cum nulli parti [8va] delicati corporis tui pepercissent, quam non spe- cialibus plagis et tumoribus du- 5 rissime lacerassent, eciam car- bunculinos oculos tuos sordido panno strictissime ligabant, brachiaque regia retrorsum cru- deliter reflectendo alligabant, ita 10 quod omnes compages imma- culatorum membrorum tuorum dissoluebantur. Sicque ex im- manitate diuersorum innumera- bilium et inauditorum tormen- 15 torum, dentibus et omnibus membris tuis tremefactis, capite cruento facieque leprosa et li- uida, similem leproso et quasi exanimem coram Anna stantem, 20 quilibet mendacia sua contra te proferebant, tuam eciam fa- ciem imperialem singuli vngwi- bus lacerabant, tuum iterum colaphis collum, pungnis bacu-2 lisque cruciabant multipliciter. Annas cum omnibus, qui ade- rant, te illusit. Flectentes genua, caput tuum reuerendum tam dire cruciabant, quod cutis ca-30 pitis flagello adherebat. Hinc minabant te de angulo ad an- gulum quasi fatuum et pro- phetare te compellebant. Ad- auctisque nouis contumelijs et s5 supplicijs gaudentes tota nocte illa te, dominum maiestatis, atrociter molestabant. Dehinc mane facto iterum cum eadem
Strana 41
3. Gebet von der Marter Christi. Teil 1. 41 suzzer Ihesus, wie die sundigen leute mit iren manslechtigen henden dich begriffen, dich fin- gen vnd furten dich gepunden 5 smelichen gleich eynem diebe ? Eya, suzzer herre, wie grozz ist deine gute, daz du dennoch in allen sulchen noten deyner parmherezikeit nicht vergessen 10 woldest! Wan du den knecht, dem sein ore vorschroten was, widerbrachtest zu seiner ge- sundikeit vnd vorbutest deinen helfern, das sie dine veinde 15 nicht betruben solten. Dor- noch haben dich die pfaffen deines volkes an alle schult zu dem tode vorteilet. Aller- liebster herre, wie vil vnrechtes 20 hast du geliden von deinen ey- seuicia ductus ad domum Cay- phe, vbi [8vb] omnes contumelias et cruciatus denuo es perpessus, hoc adaucto, quod presencia genitricis tue, cuius animam do- loris tui gladius pertransibat, omnem tibi cruciatum duplica- bat. Populus vero vndique con- fluebat sicut ad condempnacio- nem furis et latronis et supra 10 modum de utraque vestrum mi- seria exultabat. Atque sic iterum simili modo penis et obprobrijs infinitis mo- lestatus, Pilato Sarraceno es 15 presentatus. Vbi iudicandus astitisti tu, qui aduocas celum sursum et terram deorsum, ad discernendum populum tuum, et ibi lingwis Judeorum tu, 20 dominus et rex angelorum, es crucifixus. Hine ad Herodem contumeliose missus et ab ipso in alba veste derisus, remissus es ad Pilatum tali iniuria et cruciatu, quod nullus in 25 omni exercitu Herodis fuit, quin singulari contumelia te, regem glorie, affecisset. Sicque Pilati tribunali, omnibus pene viribus destitutus, astans incli- 30 nato capite infinita falsa testi- 5 2 vnreynen man- If. sundigen leute] durstigin morder Brl slechtigin Brl 3f. begriffen bis gepunden] grawsamlich angriffen fingen vnd bunden vnd furten BrI 4 pundë Kl 6 ist] was Ba BrI, fchlt Br2 8 allen sulchen] sôlichen dinen Ba sulchen] deyn Brl 10 dem knechte Ba Brl den fehlt Br2 11 vor- hawen Brl 20 du 13 vorbeůtest Kl 12 zu seiner] sin Ba do Brl 20f. deyme cygin volke Brl
3. Gebet von der Marter Christi. Teil 1. 41 suzzer Ihesus, wie die sundigen leute mit iren manslechtigen henden dich begriffen, dich fin- gen vnd furten dich gepunden 5 smelichen gleich eynem diebe ? Eya, suzzer herre, wie grozz ist deine gute, daz du dennoch in allen sulchen noten deyner parmherezikeit nicht vergessen 10 woldest! Wan du den knecht, dem sein ore vorschroten was, widerbrachtest zu seiner ge- sundikeit vnd vorbutest deinen helfern, das sie dine veinde 15 nicht betruben solten. Dor- noch haben dich die pfaffen deines volkes an alle schult zu dem tode vorteilet. Aller- liebster herre, wie vil vnrechtes 20 hast du geliden von deinen ey- seuicia ductus ad domum Cay- phe, vbi [8vb] omnes contumelias et cruciatus denuo es perpessus, hoc adaucto, quod presencia genitricis tue, cuius animam do- loris tui gladius pertransibat, omnem tibi cruciatum duplica- bat. Populus vero vndique con- fluebat sicut ad condempnacio- nem furis et latronis et supra 10 modum de utraque vestrum mi- seria exultabat. Atque sic iterum simili modo penis et obprobrijs infinitis mo- lestatus, Pilato Sarraceno es 15 presentatus. Vbi iudicandus astitisti tu, qui aduocas celum sursum et terram deorsum, ad discernendum populum tuum, et ibi lingwis Judeorum tu, 20 dominus et rex angelorum, es crucifixus. Hine ad Herodem contumeliose missus et ab ipso in alba veste derisus, remissus es ad Pilatum tali iniuria et cruciatu, quod nullus in 25 omni exercitu Herodis fuit, quin singulari contumelia te, regem glorie, affecisset. Sicque Pilati tribunali, omnibus pene viribus destitutus, astans incli- 30 nato capite infinita falsa testi- 5 2 vnreynen man- If. sundigen leute] durstigin morder Brl slechtigin Brl 3f. begriffen bis gepunden] grawsamlich angriffen fingen vnd bunden vnd furten BrI 4 pundë Kl 6 ist] was Ba BrI, fchlt Br2 8 allen sulchen] sôlichen dinen Ba sulchen] deyn Brl 10 dem knechte Ba Brl den fehlt Br2 11 vor- hawen Brl 20 du 13 vorbeůtest Kl 12 zu seiner] sin Ba do Brl 20f. deyme cygin volke Brl
Strana 42
42 L Die Gebete des Johann von Neuma-kt. genen luten! Dein schones, durchluchtiges antlicz, das die heyligen [105'] engel begerik sein anzesehen, das alle himel 5 freuden fullet, daz alle wirdige heiligen anruffen, daz haben sie vorspeyet, geslagen vnd man- cherhant gelestert. Sie haben das selbe dein heiliges antlicz 10 mit tuchen bewunden vnd ge- halslagt dich, schepfer vnd herren aller schepfenunge. Dor noch haben sie dich gevangenen vnd gepundenen vor Pylatum 15 gefuret vnd haben begeret, daz man dich, vnschuldiges gotes lamp, cruczigen solte, vnd paten den richter, das er Barraban, den lotir, den sundegen man, e) ledig saget vnd dich, herren aller werlde, toten solde. Dor- noch sendet dich Pylatus in rechter spottunge ze Herodes, vnd der entpfieng dich spot- monia quasi agnus manswetissi- mus pacientissime supportasti. Et hinc dyris uerberibus ad statuam minatus et circa ipsam tam strictissime es ligatus, quod sangwis de vngwibus tuis distil- labat. Et sic acerrime flagellatus tam in anteriori parte corporis [9"*]quam a tergo, quod cutis tua tenerrima nodis flagellorum cum 10 carne et sagwine adherebat a planta pedis vsque ad verticem. Hine spinea corona est cum lapidibus sanctissimo capiti tuo inpressa mille puncturis, que s sagwinem per faciem tuam re- giam defundebant. < Deinde Judei verberibus, con- sputacionibus et illusionibus ce- 1 schones] claris Br1 2 das] des Br? 8 heyligen fehlt Brl 9f. begerik sein] begeren an vndirlos Brl 4 das] des KI 5 mit fróde Ba, mit frewde Br irvollet Bri 7 vnd geschlagen Ba 7f. manigerley hand Ba Br2, manchir hand vn weise Br1 9 das] da KI 10 tugehen Kl, tüchern Ba, vnreyn stinkindingin tuchirn Bri 10f. mit backinslegin gehalsflinkit vnd geouert dich Brl, dich gehalszschleget Br2 bunden Ba Brl scheffer KI 13 dich hirre Br1 14f. gefurt vor pilaten Brl gert Ba — 18er] der Br1 20 saget] liezzi Ba, lisse Brl nach solde Bri 23 recter KI ver- 111. hirre vnd schepper Brl 13f. gebunden vnd gefangin Brl 16 haben begeret] gebetin Brl barrabam Ba 21 O eyn vngleich wechsil das was ge- 19 man] manslechtigen Br1
42 L Die Gebete des Johann von Neuma-kt. genen luten! Dein schones, durchluchtiges antlicz, das die heyligen [105'] engel begerik sein anzesehen, das alle himel 5 freuden fullet, daz alle wirdige heiligen anruffen, daz haben sie vorspeyet, geslagen vnd man- cherhant gelestert. Sie haben das selbe dein heiliges antlicz 10 mit tuchen bewunden vnd ge- halslagt dich, schepfer vnd herren aller schepfenunge. Dor noch haben sie dich gevangenen vnd gepundenen vor Pylatum 15 gefuret vnd haben begeret, daz man dich, vnschuldiges gotes lamp, cruczigen solte, vnd paten den richter, das er Barraban, den lotir, den sundegen man, e) ledig saget vnd dich, herren aller werlde, toten solde. Dor- noch sendet dich Pylatus in rechter spottunge ze Herodes, vnd der entpfieng dich spot- monia quasi agnus manswetissi- mus pacientissime supportasti. Et hinc dyris uerberibus ad statuam minatus et circa ipsam tam strictissime es ligatus, quod sangwis de vngwibus tuis distil- labat. Et sic acerrime flagellatus tam in anteriori parte corporis [9"*]quam a tergo, quod cutis tua tenerrima nodis flagellorum cum 10 carne et sagwine adherebat a planta pedis vsque ad verticem. Hine spinea corona est cum lapidibus sanctissimo capiti tuo inpressa mille puncturis, que s sagwinem per faciem tuam re- giam defundebant. < Deinde Judei verberibus, con- sputacionibus et illusionibus ce- 1 schones] claris Br1 2 das] des Br? 8 heyligen fehlt Brl 9f. begerik sein] begeren an vndirlos Brl 4 das] des KI 5 mit fróde Ba, mit frewde Br irvollet Bri 7 vnd geschlagen Ba 7f. manigerley hand Ba Br2, manchir hand vn weise Br1 9 das] da KI 10 tugehen Kl, tüchern Ba, vnreyn stinkindingin tuchirn Bri 10f. mit backinslegin gehalsflinkit vnd geouert dich Brl, dich gehalszschleget Br2 bunden Ba Brl scheffer KI 13 dich hirre Br1 14f. gefurt vor pilaten Brl gert Ba — 18er] der Br1 20 saget] liezzi Ba, lisse Brl nach solde Bri 23 recter KI ver- 111. hirre vnd schepper Brl 13f. gebunden vnd gefangin Brl 16 haben begeret] gebetin Brl barrabam Ba 21 O eyn vngleich wechsil das was ge- 19 man] manslechtigen Br1
Strana 43
3. Gebet von der Marter Christi. Teil 1. 43 terisque supplicijs, que ante passus fueras, acsi primo puniri inciperes, te, delicatissimum iuuenem, appetentes, vt male- factorem sceleratissimum hu- meris patibulum iam quasi exanimem pre multitudine pe- narum tibimet baiolare com- pellebant. Vnde innumeras contumelias a concurrentibus 10 pertulisti, qui te procedere non valentem pre pondere crucis vt asinum inpellebant et pedibus inpingentes super te cadebant, pungnis et ver- 15 beribus lacerantes, pueris contra te lutum et lapides proicientibus. Et hinc nu- datus penisque multis et in- iurijs affectus, sicut ab inicio 20 male tractatus es pungnis et virgis duris, durioribus ver- beribus et durissimis tormen- tis cum depilacionibus, con- sputacionibus, vngulacionibus 25 ceterisque supplicijs tam cru- deliter laceratus [9rb] es, donec omnes lassarentur tur- bati, quod plus inferre ne- sciebant. Hinc acerrime dis- 30 tensus in medio latronum cruci tribus clauibus duriter es affixus. Ibique iterum vngwibus lacera- tus et consputus ceterarumque 35 subsannacionum nequicia, pota- cione fellis et aliarum amaritudi-
3. Gebet von der Marter Christi. Teil 1. 43 terisque supplicijs, que ante passus fueras, acsi primo puniri inciperes, te, delicatissimum iuuenem, appetentes, vt male- factorem sceleratissimum hu- meris patibulum iam quasi exanimem pre multitudine pe- narum tibimet baiolare com- pellebant. Vnde innumeras contumelias a concurrentibus 10 pertulisti, qui te procedere non valentem pre pondere crucis vt asinum inpellebant et pedibus inpingentes super te cadebant, pungnis et ver- 15 beribus lacerantes, pueris contra te lutum et lapides proicientibus. Et hinc nu- datus penisque multis et in- iurijs affectus, sicut ab inicio 20 male tractatus es pungnis et virgis duris, durioribus ver- beribus et durissimis tormen- tis cum depilacionibus, con- sputacionibus, vngulacionibus 25 ceterisque supplicijs tam cru- deliter laceratus [9rb] es, donec omnes lassarentur tur- bati, quod plus inferre ne- sciebant. Hinc acerrime dis- 30 tensus in medio latronum cruci tribus clauibus duriter es affixus. Ibique iterum vngwibus lacera- tus et consputus ceterarumque 35 subsannacionum nequicia, pota- cione fellis et aliarum amaritudi-
Strana 44
44 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. lichen vnd liez dein keusches, reynes fleisch mit pittern slegen zerreissen vnd vorwunden. Vnd nach sulchen smerczen quemest 5 du in der sundigen ritter hende. Wie aber die selben mit dir ge- baret haben, wie sie dein ge- spottet haben, das offenbaret wol die schrifft des heiligen io ewangelien, die also spricht: "Do sampten sie alles volk vnd czugen im aus sein gewant vnd [106"] czugen im an eyn rock von purper vnd eyn seyden ge- 15 want vnd machten eine dur- neinen crone vnd saczten die auf seyn haubt vnd gaben im ein ror in die rechte hant vnd knyeten fur in vnd spotten seyn 20 vnd sprechen: "Gegruzzet seis- tu, Juden kunig" vnd slugen im halsslege vnd sprachen: Nu rata, Christe : wer hat dich ge- slagen?" vnd speiten auf in vnd 25 slugen sein houbt mit dem rore. Vnd do sie lange sein gespotten, do czugen sié im wider an sein gewant vnd furten in, daz er gecreuziget wurde. Do trug 1 vnd bis 3 vorwunden] vnd verspotte dich mit al seym gesinde. vnd warf dir abir eyn weis kleit czu hone vnd sante dich wedir czu rechtir spottunge czu pilat der deyn reynes keuschis fleisch mit bittir slegin czusdon vorwunden vnd czureissin Brl lizze Kl dein] den Kl 6 wie abr Kl 9 wol fehlt Br1 geschrifft Ba 11 alles volk] alle hofeschranczyn Brl 13 czugen] leitë Ba, taten Br1 eyn bis 16 crone] eyn purpur rok vnd eyn rot seidyn gewant vnd flochten eyn dornis krone Brl 16 em die Brl 17 haub Kl 18 rechte fehlt Brl 21 der iuden Ba 21 f. en mit halsslegin Br1 22 Nu fehlt Bri 23 Rat Ba BrI Br2 25 houb Kl mit roren Brl
44 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. lichen vnd liez dein keusches, reynes fleisch mit pittern slegen zerreissen vnd vorwunden. Vnd nach sulchen smerczen quemest 5 du in der sundigen ritter hende. Wie aber die selben mit dir ge- baret haben, wie sie dein ge- spottet haben, das offenbaret wol die schrifft des heiligen io ewangelien, die also spricht: "Do sampten sie alles volk vnd czugen im aus sein gewant vnd [106"] czugen im an eyn rock von purper vnd eyn seyden ge- 15 want vnd machten eine dur- neinen crone vnd saczten die auf seyn haubt vnd gaben im ein ror in die rechte hant vnd knyeten fur in vnd spotten seyn 20 vnd sprechen: "Gegruzzet seis- tu, Juden kunig" vnd slugen im halsslege vnd sprachen: Nu rata, Christe : wer hat dich ge- slagen?" vnd speiten auf in vnd 25 slugen sein houbt mit dem rore. Vnd do sie lange sein gespotten, do czugen sié im wider an sein gewant vnd furten in, daz er gecreuziget wurde. Do trug 1 vnd bis 3 vorwunden] vnd verspotte dich mit al seym gesinde. vnd warf dir abir eyn weis kleit czu hone vnd sante dich wedir czu rechtir spottunge czu pilat der deyn reynes keuschis fleisch mit bittir slegin czusdon vorwunden vnd czureissin Brl lizze Kl dein] den Kl 6 wie abr Kl 9 wol fehlt Br1 geschrifft Ba 11 alles volk] alle hofeschranczyn Brl 13 czugen] leitë Ba, taten Br1 eyn bis 16 crone] eyn purpur rok vnd eyn rot seidyn gewant vnd flochten eyn dornis krone Brl 16 em die Brl 17 haub Kl 18 rechte fehlt Brl 21 der iuden Ba 21 f. en mit halsslegin Br1 22 Nu fehlt Bri 23 Rat Ba BrI Br2 25 houb Kl mit roren Brl
Strana 45
3. Gebet von der Marter Christi. Teil. 1. 45 num <cruciatus>, hecsaluberrima verba dixisti: "Pater, ignosce', “Hodie mecum', "Ecce mater tua. Ecce filius tuus”, “Sicio', er seyn selbes cruez vncz gen | | *Consumatum est’, “Pater, in 5 ! | ! | Golgata. Do gaben sie im ge- mirreten weyn zu trinken, der mit gallen vormischet was. Vnd 5do er in gekostet, do wolde er sein nicht trinken. Do creu- ezigten sie in vnd mit ym ezwene lotir zu der rechten vnd ezu der linken hende vnd Ihe- 10 sum in der mitten’. Almechti- | ger got vnd suzzer trost, herre i Ihesu Christe! Wer kan vollen- : komelich bedenken die genedi- | | l i manus tuas', et tunc tu, vita viua et omnia viuificans, inter tot penarum crudelitates incli- nato capite diuinum spiritum tuum tradidisti et ex amore 10 rupto corde, lancea aperto latere, sagwinem et aquam profudisti in mei redempcionem. — Hinc tu, filius paterne glorie, quasi exanime cadauer de cruce de- 15 gen deine wort, die du so gut- 15 lich gesprochen hast an dem ! vronen creucze vnd hast gepetet : vor deine pitterlichen veinde ? O suzzes wort! O wort volles aller gute! Trostliches wort 20allir cristenlichen diete! “Min vater, vorgib in ire schult, wann sie wizzen nicht, was si tun" O wort aller parmherczigkeit! O wort der suzzen gotes milde! ?$5'Vorwar sag ich dir: heut wir- dest du mit mir sein in dem 1 vnez] bis Ba Br1 vormisschten weyn mit galle Br1 & lotir] schecher Br1 9 czu der] ezur Br1 en mitten Brl mittele Br2 denckeń Br? fehlt Br? 14£.gulich KI 2 Do] so KI vnd zcu Br? hende fehlt BrI 13 gedenken Ba, gedenckeni zu be- 13f. die genedigen deine] deyne gnadige BrI 16 gebeten Br2 vatir vorgib en sie wissen nicht was sie tun nach veinde Br1 positus deuocione amicorum la- mentari, contrectari dignatus es ac aromatibus condiri. Et sic tu, qui solus es inter mortuos liber, infernum spolians, in sepul- 20 chro quieuisti, qui es benedictus in secula seculorum. HEc cum gemitibus veraciter im bis 4 was] yn czu trinken 3 mirreten Ki 5 koste Br] - rechte Kl, rechtin hand Br1 10 in der mitten] czwischin 14 so 17 pitterlichen fehlt Br1 18f. O wort bis 20 diete] O wort obir alle wort O trostlichis wort allen cristenleuten Br1 volles aller] vor alle Ba 20 cristener lüt Ba 21 vnd czum schecher Hewte wirstu mit mir seyn in dem padeise nach schult Br1 23 wort] wor Kl parmherczigeit Æl 24 der] des Br1 milten Ba 25 Vorwar bis 48,1 paradise fehlt hier BrI 26 sin mit mir Ba
3. Gebet von der Marter Christi. Teil. 1. 45 num <cruciatus>, hecsaluberrima verba dixisti: "Pater, ignosce', “Hodie mecum', "Ecce mater tua. Ecce filius tuus”, “Sicio', er seyn selbes cruez vncz gen | | *Consumatum est’, “Pater, in 5 ! | ! | Golgata. Do gaben sie im ge- mirreten weyn zu trinken, der mit gallen vormischet was. Vnd 5do er in gekostet, do wolde er sein nicht trinken. Do creu- ezigten sie in vnd mit ym ezwene lotir zu der rechten vnd ezu der linken hende vnd Ihe- 10 sum in der mitten’. Almechti- | ger got vnd suzzer trost, herre i Ihesu Christe! Wer kan vollen- : komelich bedenken die genedi- | | l i manus tuas', et tunc tu, vita viua et omnia viuificans, inter tot penarum crudelitates incli- nato capite diuinum spiritum tuum tradidisti et ex amore 10 rupto corde, lancea aperto latere, sagwinem et aquam profudisti in mei redempcionem. — Hinc tu, filius paterne glorie, quasi exanime cadauer de cruce de- 15 gen deine wort, die du so gut- 15 lich gesprochen hast an dem ! vronen creucze vnd hast gepetet : vor deine pitterlichen veinde ? O suzzes wort! O wort volles aller gute! Trostliches wort 20allir cristenlichen diete! “Min vater, vorgib in ire schult, wann sie wizzen nicht, was si tun" O wort aller parmherczigkeit! O wort der suzzen gotes milde! ?$5'Vorwar sag ich dir: heut wir- dest du mit mir sein in dem 1 vnez] bis Ba Br1 vormisschten weyn mit galle Br1 & lotir] schecher Br1 9 czu der] ezur Br1 en mitten Brl mittele Br2 denckeń Br? fehlt Br? 14£.gulich KI 2 Do] so KI vnd zcu Br? hende fehlt BrI 13 gedenken Ba, gedenckeni zu be- 13f. die genedigen deine] deyne gnadige BrI 16 gebeten Br2 vatir vorgib en sie wissen nicht was sie tun nach veinde Br1 positus deuocione amicorum la- mentari, contrectari dignatus es ac aromatibus condiri. Et sic tu, qui solus es inter mortuos liber, infernum spolians, in sepul- 20 chro quieuisti, qui es benedictus in secula seculorum. HEc cum gemitibus veraciter im bis 4 was] yn czu trinken 3 mirreten Ki 5 koste Br] - rechte Kl, rechtin hand Br1 10 in der mitten] czwischin 14 so 17 pitterlichen fehlt Br1 18f. O wort bis 20 diete] O wort obir alle wort O trostlichis wort allen cristenleuten Br1 volles aller] vor alle Ba 20 cristener lüt Ba 21 vnd czum schecher Hewte wirstu mit mir seyn in dem padeise nach schult Br1 23 wort] wor Kl parmherczigeit Æl 24 der] des Br1 milten Ba 25 Vorwar bis 48,1 paradise fehlt hier BrI 26 sin mit mir Ba
Strana 46
46 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. paradise'. Dornach, suzzer herre, als du wol erkennet hat- test, daz alle ding volpracht weren, do sprechest du: Mich 5 durstet.' Do lieff eyner vnd fullet einen badeswamp mit essige vnd saczte den auf eyn ror vnd gab dir zu trinken. Vnd do nemest du den essig vnd 1o sprechest: Es ist vollenpracht’ vnd sprechest mit schriender grozzer stimme: Vater, ich empfilhe meinen geist in deine hende? vnd mit geneygtem ex corde prodeuntibus ob- seruatis, o anima mea, recolli- gendo te intra te totam effunde in te affectum illum, qui crea- torem tuum coegit talia pati 5 pro tua [97a] salute, vt et tu liquefacta per alueolum dilec- tissimi amoris ipsius fluitans ex intima conpassione sub- sistas. O dilecte puer amatoris 10 et domini dei mei, quid tali tantaque amaritudine et con- fusione dignum [quid] vnquam commisisti? Heu, heu et mil- lesies heu! ego homo perditus 15 et ingratus tocius contri- cionis et confusionis tibi causa extiti. Eya, anima mea, in amaritudine cordis recole per- lecta! Expergiscere et attende, 20 quis sit iste, qui ingreditur ha- bens ymaginem quasi regis, et nichilominus serui despectissimi confusione repletus coronatus incedit. Sed ipsa corona cruci- 25 atus est ille et mille puncturis speciosum eius verticem volne- rauerat. Purpura induitur, sed pocius in ea despicitur, quam honoratur. Ceptrum manu ge-90 stat, sed eo ipso reuerendum 4 sprecht Ba 2f. hast Ba 5 lieff bis 8 dir] 3 no alle Brl do gobin sie dir essig vnd galle Brl eyner] eyn Kl 7 eyn] eyr Kl 8 Vnd bis 10 sprechest] dornoch sprochstu Brl Vnd fehlt Ba 10 sprâcht Ba no gar volbracht Brl 11 vnd sprechest] vnd befulist deyn libe mutir Johanni vnd Johannë deyn' mut' vnd Brl sprecht Ba schrider Kl 12 grozzer fehlt Brl stymme sprochstu Brl 12f. in deyne hende bevelle ich meyn 13 beuilhe Ba geist Brl
46 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. paradise'. Dornach, suzzer herre, als du wol erkennet hat- test, daz alle ding volpracht weren, do sprechest du: Mich 5 durstet.' Do lieff eyner vnd fullet einen badeswamp mit essige vnd saczte den auf eyn ror vnd gab dir zu trinken. Vnd do nemest du den essig vnd 1o sprechest: Es ist vollenpracht’ vnd sprechest mit schriender grozzer stimme: Vater, ich empfilhe meinen geist in deine hende? vnd mit geneygtem ex corde prodeuntibus ob- seruatis, o anima mea, recolli- gendo te intra te totam effunde in te affectum illum, qui crea- torem tuum coegit talia pati 5 pro tua [97a] salute, vt et tu liquefacta per alueolum dilec- tissimi amoris ipsius fluitans ex intima conpassione sub- sistas. O dilecte puer amatoris 10 et domini dei mei, quid tali tantaque amaritudine et con- fusione dignum [quid] vnquam commisisti? Heu, heu et mil- lesies heu! ego homo perditus 15 et ingratus tocius contri- cionis et confusionis tibi causa extiti. Eya, anima mea, in amaritudine cordis recole per- lecta! Expergiscere et attende, 20 quis sit iste, qui ingreditur ha- bens ymaginem quasi regis, et nichilominus serui despectissimi confusione repletus coronatus incedit. Sed ipsa corona cruci- 25 atus est ille et mille puncturis speciosum eius verticem volne- rauerat. Purpura induitur, sed pocius in ea despicitur, quam honoratur. Ceptrum manu ge-90 stat, sed eo ipso reuerendum 4 sprecht Ba 2f. hast Ba 5 lieff bis 8 dir] 3 no alle Brl do gobin sie dir essig vnd galle Brl eyner] eyn Kl 7 eyn] eyr Kl 8 Vnd bis 10 sprechest] dornoch sprochstu Brl Vnd fehlt Ba 10 sprâcht Ba no gar volbracht Brl 11 vnd sprechest] vnd befulist deyn libe mutir Johanni vnd Johannë deyn' mut' vnd Brl sprecht Ba schrider Kl 12 grozzer fehlt Brl stymme sprochstu Brl 12f. in deyne hende bevelle ich meyn 13 beuilhe Ba geist Brl
Strana 47
3. Gebet von der Marter Christi. Teil 1. 47 haupte liezzest du deinen czarten geist. Do offent eyn ritter deine seyte mit seynem spere, vnd zu hant flozz dorvs plut 5 vnd wazzer zu derlozunge alles volkes. caput eius feritur. Adorant flexis genibus et regem clami- tant, sed continuo ad conspuen- dum genas prosiliunt. Maxillas palmis concuciunt et honorabile collum exhonerant. Sub crucis onere dorsum incuruare iubetur et sui ipsius ignominiam portare. Ad locum deductus suplicij mirra potatur et dicit: 'Pater, 10 ignosce illis'. Qualis est hic, qui in omnibus pressuris nec semel [9vb] os suum aperuit, vt aut querele aut excusacionis aut comminacionis verbum pro- 15 ferret? Vide nudum et lace- ratum in medio latronum cruci ignominiose ferreis clauis af- fixum! Fletum deducite, oculi mei, et liquesce, anima mea, 20 super contricione amabilis iu- uenis, quem in tanta manswetu- dine vides tantis affectum dolo- ribus, attende eciam eius maies- tatis dignitatem mirabilem. 5 U erwache, nu ermunter dich, cristenliche sele! Nu reynige dich aus dem puluer, 1o aus der totlichen aschen deiner sunden! Nu schowe deinen herren Ihesum Christum! Nu pilde dir seine leidunge, gleicher- weis als ab er gegen[1071]- 1f. gebistu deyn geist off Brl 2f. Do tett ein ritter din syte Vor 7 Uberschrift furbas des gepetes rot Kl, zů der vff Ba nonen Ba 7f. nu ermunter dich] vnd irnuchtere Brl 8 cristin Brl Nu] vnd Brl 11 schoue Kl, sich vnd schawe Brl 12 h're Kl 13 irbilde dir in dir seyn leiden Brl 13f. gleicheweis Kl 14f. dir keginwortig Brl
3. Gebet von der Marter Christi. Teil 1. 47 haupte liezzest du deinen czarten geist. Do offent eyn ritter deine seyte mit seynem spere, vnd zu hant flozz dorvs plut 5 vnd wazzer zu derlozunge alles volkes. caput eius feritur. Adorant flexis genibus et regem clami- tant, sed continuo ad conspuen- dum genas prosiliunt. Maxillas palmis concuciunt et honorabile collum exhonerant. Sub crucis onere dorsum incuruare iubetur et sui ipsius ignominiam portare. Ad locum deductus suplicij mirra potatur et dicit: 'Pater, 10 ignosce illis'. Qualis est hic, qui in omnibus pressuris nec semel [9vb] os suum aperuit, vt aut querele aut excusacionis aut comminacionis verbum pro- 15 ferret? Vide nudum et lace- ratum in medio latronum cruci ignominiose ferreis clauis af- fixum! Fletum deducite, oculi mei, et liquesce, anima mea, 20 super contricione amabilis iu- uenis, quem in tanta manswetu- dine vides tantis affectum dolo- ribus, attende eciam eius maies- tatis dignitatem mirabilem. 5 U erwache, nu ermunter dich, cristenliche sele! Nu reynige dich aus dem puluer, 1o aus der totlichen aschen deiner sunden! Nu schowe deinen herren Ihesum Christum! Nu pilde dir seine leidunge, gleicher- weis als ab er gegen[1071]- 1f. gebistu deyn geist off Brl 2f. Do tett ein ritter din syte Vor 7 Uberschrift furbas des gepetes rot Kl, zů der vff Ba nonen Ba 7f. nu ermunter dich] vnd irnuchtere Brl 8 cristin Brl Nu] vnd Brl 11 schoue Kl, sich vnd schawe Brl 12 h're Kl 13 irbilde dir in dir seyn leiden Brl 13f. gleicheweis Kl 14f. dir keginwortig Brl
Strana 48
48 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. wertig were an dem vronen crůcze. Merk, sele, vnd pruffe fleizziclichen! Nim in dein hercze vnd beschawe deinen 5 herren, der eyn keyser vnd ein kunig vnd ein gepieter ist in himel vnd auff erden, vnd ist doch vorsmeit gleich eynem snoden knechte! Schawe, wie 10 er nakter, wunder, vorserter, zuryssener, angenagelter mit henden vnd mit fuzzen, durch- stochner mit dem sper, an dem crucze gelich eynem dyebe hen- 15 get! Schawe die grozzen plutes fluzze, die er aus seynen funf wunden, aus der seyten, aus henden vnd aus fuzzen vnd aus allem seinem leibe vorgozzen 20 hat! Dornoch, lieber herre, vmb sechstenczeit wart eyn vinsternisse vber alles ertrich vnd wert das vnez auff die none. Do vorvinstert di sunne 25 vnd vorpark iren schein, do zereizz der vmbehang des tem- pels von der hohe vncz in den grunt, do zespilden sich dye A sexta enim hora tenebre facte sunt et sol obscuratus est et velum scissum est. Et terre motus factus est et petre scisse sunt et monumenta aperta sunt. Qualis est hic, quia celum et terra compaciuntur ei, cuius mors mortuos viuificat? Ag- nosce, anima mea, hic est deus, saluator tuus, filius dei, deus 10 5 2 sele fehlt Br 5 eyn keyser 3 5ch fleizziclichen Ba Br2 fehlt Brl 5 vnd fehlt Ba 6 ein gepeyte Kl, gebiter Brl 7 auff] in Brl 8 gliech eynen Kl 9 snoden] fraten Brl 10 verwunter Ba, vorwündet Br2 vorseerter Kl, verseret Br2 11 zuryssener fehlt Bri, zcureyssen Br2 angenagelth Br2 12 mit fehlt Br1 12f. czurissen durchstochin Brl, durchstochen Br2 14 eynen Kl 14f. hägend Ba, hanginde Brl 15f. blutflusse Br2 aus 18 den henden Ba 17f. aus der bis fuzzen fehlt Brl vor fuzzen] auch Kl 19 allen seinen Kl 21 sechste stunde Brl 23 vncz] bis Ba Brl, pasz Br2 24 vinsterte Ba 26 vorhang Brl 27f. czu grunde Brl 27 von] vor Kl vnez] bis Ba Br1, pysz Br2
48 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. wertig were an dem vronen crůcze. Merk, sele, vnd pruffe fleizziclichen! Nim in dein hercze vnd beschawe deinen 5 herren, der eyn keyser vnd ein kunig vnd ein gepieter ist in himel vnd auff erden, vnd ist doch vorsmeit gleich eynem snoden knechte! Schawe, wie 10 er nakter, wunder, vorserter, zuryssener, angenagelter mit henden vnd mit fuzzen, durch- stochner mit dem sper, an dem crucze gelich eynem dyebe hen- 15 get! Schawe die grozzen plutes fluzze, die er aus seynen funf wunden, aus der seyten, aus henden vnd aus fuzzen vnd aus allem seinem leibe vorgozzen 20 hat! Dornoch, lieber herre, vmb sechstenczeit wart eyn vinsternisse vber alles ertrich vnd wert das vnez auff die none. Do vorvinstert di sunne 25 vnd vorpark iren schein, do zereizz der vmbehang des tem- pels von der hohe vncz in den grunt, do zespilden sich dye A sexta enim hora tenebre facte sunt et sol obscuratus est et velum scissum est. Et terre motus factus est et petre scisse sunt et monumenta aperta sunt. Qualis est hic, quia celum et terra compaciuntur ei, cuius mors mortuos viuificat? Ag- nosce, anima mea, hic est deus, saluator tuus, filius dei, deus 10 5 2 sele fehlt Br 5 eyn keyser 3 5ch fleizziclichen Ba Br2 fehlt Brl 5 vnd fehlt Ba 6 ein gepeyte Kl, gebiter Brl 7 auff] in Brl 8 gliech eynen Kl 9 snoden] fraten Brl 10 verwunter Ba, vorwündet Br2 vorseerter Kl, verseret Br2 11 zuryssener fehlt Bri, zcureyssen Br2 angenagelth Br2 12 mit fehlt Br1 12f. czurissen durchstochin Brl, durchstochen Br2 14 eynen Kl 14f. hägend Ba, hanginde Brl 15f. blutflusse Br2 aus 18 den henden Ba 17f. aus der bis fuzzen fehlt Brl vor fuzzen] auch Kl 19 allen seinen Kl 21 sechste stunde Brl 23 vncz] bis Ba Brl, pasz Br2 24 vinsterte Ba 26 vorhang Brl 27f. czu grunde Brl 27 von] vor Kl vnez] bis Ba Br1, pysz Br2
Strana 49
3. Gebet von der Marter Christi. steyne, do wurden die greber aufgetan, do erstunden vil hei- liger leichnam, die entslaffen weren. Wer ist nu der herre, 3 dem himel vnd erde mitleidunge tragen, des tot die toten lebende machet? Erkenne in, meyn liebe sele, wenn er ist dein got, | dein scheppher [107"] vnd dein | 10 herre Ihesus Christus, der eyn- | geporne gotes son, warhaftiger | got, warhaftiger mensch, der : allein an sunde gewesen ist | auff erden! Nu schawe, liebe | 15 sele, wie er mit sundigen, snoden Teil 1. 49 et homo, qui solus sub sole sine macula inuentus est. Ecce, quomodo cum sceleratis repu- tatus est formosus pre vultibus angelorum! Volneratus est propter iniquitates nostras. Factus est holocaustum sua- uissimi odoris in conspectu tuo, pater eterne glorie, vt auerteret iram tuam a nobis et consedere 1 faceret sibi in celestibus. Re- spice, sancte pater, super hanc hostiam immaculatam, quam tibi offert magnus pontifex noster, sanctus [10'*] puer tuus, 15 en leuten geczelt ist, wi er also ein | dominus Ihesus pro peccatis fra- aussecziger, vorworffner vnd | trum suorum, et esto nobis vorsmechter geachtet ist vnd | placabilis: ^ Ecce enim, vox das alles geschehen ist nur durch | sagwinis fratris nostri Ihesu cla- 20 deinen willen! Do von, meyn | mat ad te de cruce. Respice, 2 liebe sele, ruff andechtichlich zu gote dem vater mit sulchem gepete vnd sprich also: Herre, heiliger vater, sich her nider von 25 deiner himelischen wonunge vnd von deinem heiligen trone vnd beschawe daz heilige, tewere | 1 steyne vnd wart ertbebunge Brl nu der herre] der Brl mitlichunge KI 9f. deyn hirre deyn schepper xpus vnsir hirre Br] 19 gewest Brl 4 Zo wer Brl mit leydunge beweynen Brl got vnd mensche Bri sich Br1 15 snoden fehlt Ba 16 also] als Br2 17 vnd fehlé Br1 Br2 nur] nu Ba, ac Brl, Nwnth Br2 Br1 21 liebe fehlé Br1 wortin Bri 25 himelischen] heiligen Ba 26 deinem] dem Ba heiligen fehlt Br2 daz fehit Ba domine sancte pater, in faciem eius oculis tuis in perpetuum, vi memineris, quantam pro peccatis nostris satisfaccionem acceperis ab eo. 25 3 leichnam] leute Brl 5f. den hemel vnd erde 6 lebendig Ba Br2 11f. worhafft 14f. schawe liebe sele] 16 wi bis 18 ist fehlt Ba 19 geschehen] geachtet 20 Do von] Dorüme 22f. schulchem gepede Xl, sulchin wonügin Brl 27 beschawe] sich Br] Burdaob, Mittelait. u. Reform. VI Joh. v. Neum. 4. 4
3. Gebet von der Marter Christi. steyne, do wurden die greber aufgetan, do erstunden vil hei- liger leichnam, die entslaffen weren. Wer ist nu der herre, 3 dem himel vnd erde mitleidunge tragen, des tot die toten lebende machet? Erkenne in, meyn liebe sele, wenn er ist dein got, | dein scheppher [107"] vnd dein | 10 herre Ihesus Christus, der eyn- | geporne gotes son, warhaftiger | got, warhaftiger mensch, der : allein an sunde gewesen ist | auff erden! Nu schawe, liebe | 15 sele, wie er mit sundigen, snoden Teil 1. 49 et homo, qui solus sub sole sine macula inuentus est. Ecce, quomodo cum sceleratis repu- tatus est formosus pre vultibus angelorum! Volneratus est propter iniquitates nostras. Factus est holocaustum sua- uissimi odoris in conspectu tuo, pater eterne glorie, vt auerteret iram tuam a nobis et consedere 1 faceret sibi in celestibus. Re- spice, sancte pater, super hanc hostiam immaculatam, quam tibi offert magnus pontifex noster, sanctus [10'*] puer tuus, 15 en leuten geczelt ist, wi er also ein | dominus Ihesus pro peccatis fra- aussecziger, vorworffner vnd | trum suorum, et esto nobis vorsmechter geachtet ist vnd | placabilis: ^ Ecce enim, vox das alles geschehen ist nur durch | sagwinis fratris nostri Ihesu cla- 20 deinen willen! Do von, meyn | mat ad te de cruce. Respice, 2 liebe sele, ruff andechtichlich zu gote dem vater mit sulchem gepete vnd sprich also: Herre, heiliger vater, sich her nider von 25 deiner himelischen wonunge vnd von deinem heiligen trone vnd beschawe daz heilige, tewere | 1 steyne vnd wart ertbebunge Brl nu der herre] der Brl mitlichunge KI 9f. deyn hirre deyn schepper xpus vnsir hirre Br] 19 gewest Brl 4 Zo wer Brl mit leydunge beweynen Brl got vnd mensche Bri sich Br1 15 snoden fehlt Ba 16 also] als Br2 17 vnd fehlé Br1 Br2 nur] nu Ba, ac Brl, Nwnth Br2 Br1 21 liebe fehlé Br1 wortin Bri 25 himelischen] heiligen Ba 26 deinem] dem Ba heiligen fehlt Br2 daz fehit Ba domine sancte pater, in faciem eius oculis tuis in perpetuum, vi memineris, quantam pro peccatis nostris satisfaccionem acceperis ab eo. 25 3 leichnam] leute Brl 5f. den hemel vnd erde 6 lebendig Ba Br2 11f. worhafft 14f. schawe liebe sele] 16 wi bis 18 ist fehlt Ba 19 geschehen] geachtet 20 Do von] Dorüme 22f. schulchem gepede Xl, sulchin wonügin Brl 27 beschawe] sich Br] Burdaob, Mittelait. u. Reform. VI Joh. v. Neum. 4. 4
Strana 50
50 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. vnd auch daz reine opfer, das dir vnser werder pisschoff, vnser herre Ihesus Christus, dein ein- geporner son, geopfert hat vor 5 die sunde seiner pruder, vnd bis parmherczig vber vnser vn- fletige missetat. Sich, herre vater, di stimme des blutes deines lieben kindes, vnsers pru- 10 ders Ihesu, schreyet vnd rufet zu dir von dem frone creucze. Sich, almechtiger vatir, in daz antlicz deines fursten, der dei- nem gepote vnez in den tot 15 vndertenig vnd ouch gehorsam gewesen ist, vnd bedenke, [108"] wie grozze vnd wie tewre pesse- rung dv von im empfangen habst vor vnser sunden. Herre, 20 ich bin des begerik in allen stunden, das du vnser sunden, do mit wir deinen czorn vor- schuldet haben, vnd die pitter martir, di fur vns dein vn- 25 schuldiger sun geliden hat, an die wage hengest. So pin ich sicher an allen czwiuil, das seine martir grozzer ist vnd wirdiger, das du durch iren willen auff 30 vns deine parmherczikeit er- Grates tibi referat, domine sancte pater, omnis lingwa pro superhabundancia pietatis tue, quia vnico filio tui paterni cordis non pepercisti, sed pro s nobis indignis illum tradidisti in mortem, vt talem tamque fide- lem aduocatum haberemus co- ram te in celis. 1 daz reine] reines BaBrl 3f. eynborn Brl 4 geopfer Kl 6 bis] sey Br2 7 Sich] Hore Brl 8 des blutes fehlt Kl 10 es schryt Ba, Is schreit Brl, Schreyende Br2 ruffende Br2 12 in fehlt Brl 13 fursten] sonis cristi Br1 14 vncz] bis Ba Brl, pasz Br2 15 ouch fehlt Br 16 gedenk BaBr1 18 dv] do Kl von fehlt Ba 19 Herre bis 21 sunden fehlt Br1 23 vnd bis 26 hengest] Ab du das bittir leiden deynes vnschuldegin sones das her vor vns geleden hat an di woge welst hengen Bri 28 martir] leidunge vil 29 iren] seyn Brl auff bis 51,3 willen fehlt Ba BrI Brl
50 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. vnd auch daz reine opfer, das dir vnser werder pisschoff, vnser herre Ihesus Christus, dein ein- geporner son, geopfert hat vor 5 die sunde seiner pruder, vnd bis parmherczig vber vnser vn- fletige missetat. Sich, herre vater, di stimme des blutes deines lieben kindes, vnsers pru- 10 ders Ihesu, schreyet vnd rufet zu dir von dem frone creucze. Sich, almechtiger vatir, in daz antlicz deines fursten, der dei- nem gepote vnez in den tot 15 vndertenig vnd ouch gehorsam gewesen ist, vnd bedenke, [108"] wie grozze vnd wie tewre pesse- rung dv von im empfangen habst vor vnser sunden. Herre, 20 ich bin des begerik in allen stunden, das du vnser sunden, do mit wir deinen czorn vor- schuldet haben, vnd die pitter martir, di fur vns dein vn- 25 schuldiger sun geliden hat, an die wage hengest. So pin ich sicher an allen czwiuil, das seine martir grozzer ist vnd wirdiger, das du durch iren willen auff 30 vns deine parmherczikeit er- Grates tibi referat, domine sancte pater, omnis lingwa pro superhabundancia pietatis tue, quia vnico filio tui paterni cordis non pepercisti, sed pro s nobis indignis illum tradidisti in mortem, vt talem tamque fide- lem aduocatum haberemus co- ram te in celis. 1 daz reine] reines BaBrl 3f. eynborn Brl 4 geopfer Kl 6 bis] sey Br2 7 Sich] Hore Brl 8 des blutes fehlt Kl 10 es schryt Ba, Is schreit Brl, Schreyende Br2 ruffende Br2 12 in fehlt Brl 13 fursten] sonis cristi Br1 14 vncz] bis Ba Brl, pasz Br2 15 ouch fehlt Br 16 gedenk BaBr1 18 dv] do Kl von fehlt Ba 19 Herre bis 21 sunden fehlt Br1 23 vnd bis 26 hengest] Ab du das bittir leiden deynes vnschuldegin sones das her vor vns geleden hat an di woge welst hengen Bri 28 martir] leidunge vil 29 iren] seyn Brl auff bis 51,3 willen fehlt Ba BrI Brl
Strana 51
3. Gebet von der Marter Christi. Teil 1. 51 giezzest, wann vnser sunden vmmer gesein môgen, das du durch iren willen in czorne ent- haldest deine gotliche gute. 5 Herre, himelischer vater, nu muzzen dir dank sagen alle czungen der vbirfluzzigen deiner gute, der grozzen deiner genaden, das du deinem eingebornen lie- io ben sune nicht vortragen wol- dest, vnd das du in fur vnser suntliche missetat woldest so smelich vnd so pitterlich an dem creucze sterben lazzen, auff die 15 rede das wir in gegenwertigkeit deiner genaden einen so starken vnd so getrüwen fursprechen ewiclichen hetten. [108']ERRE Ihesu Christe, ainiger sun deines vatir, wi sol ich deinen genaden dank sagen, ich puluer vnd asche, ich dein armer diener ? Herre, wer es muglich, das ich 25 dir himel vnd erde vnd alle ire ezirheit dorvmb geben mochte, 20 SED tibi, domine Ihesu, beni- gnissime saluator, quid gracia- rum accionis digne retribuere potest homo puluis et cinis? Quid pro salute mea facere debuisti, amantissime Ihesu, et non feci- sti? Ab ymo pedis vsque ad sum- mum verticis te totum in aquas passionis mersisti, vt me per totum de illis extraheres. Nam 10 meam perditam animam michi vt redderes, preciosam animam tuam in mortem tradidisti. Et ecce, duplici debito me obligasti, presencia alia michi bis a te 15 data, semel in creacione et semel in redempcione. Quid magis iuste tibi reddam, quod ipse non habeo ? Tue autem [10rb] preciose anime ita pro me tribu- 20 late quid ab homine rependi valeat, non inuenio. Nam si celum et terram et omnem or- natum eorum rependere possem, 5 3f. in bis gute] deyn ezorn lost farn vnd seist vns gnadig. wen das du durch vnsir sunde wille in deyme czorne vns deyne barmherczikeit vorsagis Brl in] sinë Ba 4 deine] in diner Ba 5 O hirre Brl 6 muzze Kl, sullen Bri 8 der grozzen deiner] vnd diner groszen Ba Brl 9 deinem bis 11 das du fehlt BaBrl 11 in] an in Ba 12 suntliche] sunde vnde Brl 13 smelich] fintlich Brl 14f. auff die rede] of das Brl, von des wegen Br2 15 gegenwertigeit Kl 16 das du deinem eingepornen lieben sune getilgt vor einen Kl eine Kl 17 vormonder Brl 18 hetten Amen Ba Vor 19 Uber- schrift Zû der vesper Ba 19 O h're Brl 20 ainiger] ewiger Ba 21 ich sunder Brl 22 dank sagen] danken Ba vnd] vnd staüb 24 Hirre meyn vnd vnd Br2 23 diener] deiner Kl, kneht Ba were Brl 26 gegeben Ba
3. Gebet von der Marter Christi. Teil 1. 51 giezzest, wann vnser sunden vmmer gesein môgen, das du durch iren willen in czorne ent- haldest deine gotliche gute. 5 Herre, himelischer vater, nu muzzen dir dank sagen alle czungen der vbirfluzzigen deiner gute, der grozzen deiner genaden, das du deinem eingebornen lie- io ben sune nicht vortragen wol- dest, vnd das du in fur vnser suntliche missetat woldest so smelich vnd so pitterlich an dem creucze sterben lazzen, auff die 15 rede das wir in gegenwertigkeit deiner genaden einen so starken vnd so getrüwen fursprechen ewiclichen hetten. [108']ERRE Ihesu Christe, ainiger sun deines vatir, wi sol ich deinen genaden dank sagen, ich puluer vnd asche, ich dein armer diener ? Herre, wer es muglich, das ich 25 dir himel vnd erde vnd alle ire ezirheit dorvmb geben mochte, 20 SED tibi, domine Ihesu, beni- gnissime saluator, quid gracia- rum accionis digne retribuere potest homo puluis et cinis? Quid pro salute mea facere debuisti, amantissime Ihesu, et non feci- sti? Ab ymo pedis vsque ad sum- mum verticis te totum in aquas passionis mersisti, vt me per totum de illis extraheres. Nam 10 meam perditam animam michi vt redderes, preciosam animam tuam in mortem tradidisti. Et ecce, duplici debito me obligasti, presencia alia michi bis a te 15 data, semel in creacione et semel in redempcione. Quid magis iuste tibi reddam, quod ipse non habeo ? Tue autem [10rb] preciose anime ita pro me tribu- 20 late quid ab homine rependi valeat, non inuenio. Nam si celum et terram et omnem or- natum eorum rependere possem, 5 3f. in bis gute] deyn ezorn lost farn vnd seist vns gnadig. wen das du durch vnsir sunde wille in deyme czorne vns deyne barmherczikeit vorsagis Brl in] sinë Ba 4 deine] in diner Ba 5 O hirre Brl 6 muzze Kl, sullen Bri 8 der grozzen deiner] vnd diner groszen Ba Brl 9 deinem bis 11 das du fehlt BaBrl 11 in] an in Ba 12 suntliche] sunde vnde Brl 13 smelich] fintlich Brl 14f. auff die rede] of das Brl, von des wegen Br2 15 gegenwertigeit Kl 16 das du deinem eingepornen lieben sune getilgt vor einen Kl eine Kl 17 vormonder Brl 18 hetten Amen Ba Vor 19 Uber- schrift Zû der vesper Ba 19 O h're Brl 20 ainiger] ewiger Ba 21 ich sunder Brl 22 dank sagen] danken Ba vnd] vnd staüb 24 Hirre meyn vnd vnd Br2 23 diener] deiner Kl, kneht Ba were Brl 26 gegeben Ba
Strana 52
52 dennoch wer dir sulcher genaden vngedanket. Solich aber deinen gnaden danken, so must du mir genade geben, do mit ich dir 5 gedanken móge. Nu vorleihe mir, herre, sulche genad, daz ich dich lieb haben muzze aus ganczem meinem herczen, aus ganczen meinen gedanken, aus 10 ganczer meiner sele, aus ganczen meinen crefften, vnd daz ich alle wege volgen mizze deiner heiligen lere. Vnd wi mak das ymmer geschehen, es geschehe 15 denne von deinen gnaden? Do von, genediger herre, schaff, das meine sele an dir hange, bey dir bleibe, in dir wone, wan alle meine krafft ist von deinen ge- 20 naden vnd von deiner gute. Do von, herre Ihesu Christe, ich pete dich an, ich gelaube in dich, ich hoffe vnd ersufeze czu dir in ganezer begerung alz zu 25 meynem warhaftigen gote, als zu meinem derlozzer. Hilf, herre, meiner vnuolkomenheit durch die erwirdigen czeichen deiner heiligen martir, do mite sodu mein heil gewirket hast. Herre, meyne knye nyge ich dir in ganczer andacht mines her- 1 dennoch fehk KI danke KI ganczen KI 2 abr Kl, adir Br1 81. aus ganczen meinen gedanken fehlé Kl 12 meine gestrichen vor wege Ki bie 191. genaden fehlt KI 20f. Do von] vnd von dir Br1 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. reote nec sic vsque ad mensuram debiti nullatenus attingerem. Eciam cum ipsum, quod debeo, impossibile michi est, retribuam tibi hoc tui muneris. Adhereat 5 ergo anima mea post te, quia tota virtus eius pendet ex te. Et ideo, redemptor meus, te vt verum deum adoro, in te cre- dendo spero et, quibus possum desiderijs, ad te suspiro. Adiuua imperfeccionem meam. Ad tue passionis, dulcissime Ihesu, gloriosa insignia, quibus sa-10 lutem meam operatus es, me totum cum reuerencia inclino, victoriosissime crucis tue vexil- lum in nomine tuo, Christe, ad- oro, tuum spineum dyadema, 15 tuos rubentes saguine clauos, tuo lateri sacro immersam lan- ceam, tuam mortem et glori- ficacionem, Christe, supplex exo- ro et glorifico. 20 Odor enim vite michi inspirat in omnibus hys. Horum viuifico odore, domine deus meus, spiri- tum meum a peccati morte re- suscita, horum virtute ab astu- 25 cij Sathane me custodi per gloriam dulcissime resurreccio- nia, qua, paterna blanditate 4 dir fehlt Ki 5 ge- 10 ganczer) deyne Br1 15 Do 21 ich bie 23 hoffe] bit ich dich wen ich in dich glewbe in dich hoffe Br1 25 als feit Ba Br1 gemeret Brl 31 kney KI 26 Hilfe KI, Hilff hilff Br1 90 heil fehlt Br1
52 dennoch wer dir sulcher genaden vngedanket. Solich aber deinen gnaden danken, so must du mir genade geben, do mit ich dir 5 gedanken móge. Nu vorleihe mir, herre, sulche genad, daz ich dich lieb haben muzze aus ganczem meinem herczen, aus ganczen meinen gedanken, aus 10 ganczer meiner sele, aus ganczen meinen crefften, vnd daz ich alle wege volgen mizze deiner heiligen lere. Vnd wi mak das ymmer geschehen, es geschehe 15 denne von deinen gnaden? Do von, genediger herre, schaff, das meine sele an dir hange, bey dir bleibe, in dir wone, wan alle meine krafft ist von deinen ge- 20 naden vnd von deiner gute. Do von, herre Ihesu Christe, ich pete dich an, ich gelaube in dich, ich hoffe vnd ersufeze czu dir in ganezer begerung alz zu 25 meynem warhaftigen gote, als zu meinem derlozzer. Hilf, herre, meiner vnuolkomenheit durch die erwirdigen czeichen deiner heiligen martir, do mite sodu mein heil gewirket hast. Herre, meyne knye nyge ich dir in ganczer andacht mines her- 1 dennoch fehk KI danke KI ganczen KI 2 abr Kl, adir Br1 81. aus ganczen meinen gedanken fehlé Kl 12 meine gestrichen vor wege Ki bie 191. genaden fehlt KI 20f. Do von] vnd von dir Br1 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. reote nec sic vsque ad mensuram debiti nullatenus attingerem. Eciam cum ipsum, quod debeo, impossibile michi est, retribuam tibi hoc tui muneris. Adhereat 5 ergo anima mea post te, quia tota virtus eius pendet ex te. Et ideo, redemptor meus, te vt verum deum adoro, in te cre- dendo spero et, quibus possum desiderijs, ad te suspiro. Adiuua imperfeccionem meam. Ad tue passionis, dulcissime Ihesu, gloriosa insignia, quibus sa-10 lutem meam operatus es, me totum cum reuerencia inclino, victoriosissime crucis tue vexil- lum in nomine tuo, Christe, ad- oro, tuum spineum dyadema, 15 tuos rubentes saguine clauos, tuo lateri sacro immersam lan- ceam, tuam mortem et glori- ficacionem, Christe, supplex exo- ro et glorifico. 20 Odor enim vite michi inspirat in omnibus hys. Horum viuifico odore, domine deus meus, spiri- tum meum a peccati morte re- suscita, horum virtute ab astu- 25 cij Sathane me custodi per gloriam dulcissime resurreccio- nia, qua, paterna blanditate 4 dir fehlt Ki 5 ge- 10 ganczer) deyne Br1 15 Do 21 ich bie 23 hoffe] bit ich dich wen ich in dich glewbe in dich hoffe Br1 25 als feit Ba Br1 gemeret Brl 31 kney KI 26 Hilfe KI, Hilff hilff Br1 90 heil fehlt Br1
Strana 53
3. Gebet von der Marter Christi. Teil 1. 53 czen. Herre, [109'] in dinem namen anbete ich den sig- haften va&nen dines vronen creu- ezes, deine durneyne crone, sdeine plutuarben nagel, dein scharffes sper, daz gesenket wart in deine heilige seite, deine wunden, dein plut, deinen tot, dein beygrafft, deyne erwirdige 10 vnd deine sighaftige auffersten- dunge vnd alle ander deine leidunge, die anbete ich, herre, in deinem heiligen namen. Ich mane dich anderweid, meine 158ele, das du lobest Ihesum Christum, deinen schepfer vnde deinen herren, vnd das du er- werdegest seinen tewren namen, wann er vol ist heiliges frides, 20 freuden vnd ewiger selikeit ane ende. O guter Ihesu, wi suzz bist du der selen, die dich an- dechticlichen suchet! O Ihesu Christe, o suzzer got, du bist sein genediger lozer der vor- lornen. Du bist ein sichere hoffenunge der ellenden. Du bist ein sterke aller der, die mit arbeit vberladen sint. Du bist 30 ein suzzer trost des betrubten ————————— ————— ————7— l in fehlt Ba 2 ich dich KI 9 begrebde Br2 deyn wirdige Brl, fehlt Br2 11 elle fehit Ba 14 man* KI 15f. Ihesum Christum fehlt Br1 16f. vnde deinen herren fehlt Ba 20 freude Br1 ewiger] aller Br2 seilikeit Kl 21 O bis 23 suchet fehlt Brl gutiger Br2 24 o suzzer] sussir Br] 25 erlóser Ba Br1 25f. nach vorlornen Zusatz: du bist ein gnedig' behalter vnd ein ewiger der er- lószten Ba, Du bist eyn ewiger behalder der irlosten Br2 — 27 hofunge Br1 enelenden Bri 29 erbeyten Br2 30 des] der Brl
3. Gebet von der Marter Christi. Teil 1. 53 czen. Herre, [109'] in dinem namen anbete ich den sig- haften va&nen dines vronen creu- ezes, deine durneyne crone, sdeine plutuarben nagel, dein scharffes sper, daz gesenket wart in deine heilige seite, deine wunden, dein plut, deinen tot, dein beygrafft, deyne erwirdige 10 vnd deine sighaftige auffersten- dunge vnd alle ander deine leidunge, die anbete ich, herre, in deinem heiligen namen. Ich mane dich anderweid, meine 158ele, das du lobest Ihesum Christum, deinen schepfer vnde deinen herren, vnd das du er- werdegest seinen tewren namen, wann er vol ist heiliges frides, 20 freuden vnd ewiger selikeit ane ende. O guter Ihesu, wi suzz bist du der selen, die dich an- dechticlichen suchet! O Ihesu Christe, o suzzer got, du bist sein genediger lozer der vor- lornen. Du bist ein sichere hoffenunge der ellenden. Du bist ein sterke aller der, die mit arbeit vberladen sint. Du bist 30 ein suzzer trost des betrubten ————————— ————— ————7— l in fehlt Ba 2 ich dich KI 9 begrebde Br2 deyn wirdige Brl, fehlt Br2 11 elle fehit Ba 14 man* KI 15f. Ihesum Christum fehlt Br1 16f. vnde deinen herren fehlt Ba 20 freude Br1 ewiger] aller Br2 seilikeit Kl 21 O bis 23 suchet fehlt Brl gutiger Br2 24 o suzzer] sussir Br] 25 erlóser Ba Br1 25f. nach vorlornen Zusatz: du bist ein gnedig' behalter vnd ein ewiger der er- lószten Ba, Du bist eyn ewiger behalder der irlosten Br2 — 27 hofunge Br1 enelenden Bri 29 erbeyten Br2 30 des] der Brl
Strana 54
54 geistes. Du bist ein kurcze- weile aller selen, die dein an- dechticlich begerent. Du bist der sighaftigen crone. Du bist 5 ein ewige freude vnd ein werder lon [109] alles himelischen heres. Du bist eyn fruchtsamer ewigher brünne, aus deme alle genade fluzzet. Almechtiger 10 got, alles mus dich loben, das lebende ist in himel vnd in erden. Du bist groz, vnd groz ist auch dein werder nam. Nu sei ouch grozz deine genade. 15 Vnd lazz mich armen deinen diner genizzen deiner genaden- reichen gute vnd vorleihe mir die gnade, das deine martir mich beschirme vor allen mey- 20 nen veinden an meinem leczten ende. 1f. kurczewile Kl, chórbel Ba, freude BrI I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. [10°] suauiter resuscitante, cum inestimabili iubilo glo- riosum corpus immortalitate virens et florens resumpsisti, quod post quadraginta dies 5 cum ineffabili leticia celestium et terrestrium paternis vulti- bus cum nobili triumpho pre- sentasti et super omnes choros angelorum eleuans ad dexteram 10 patris sublimiter collocasti. Quo vt te sequi mereamur, da, vt passionis tue singula misteria deuocione congrua iugiter re- colamus, vt amor ille, qui te ad 15 tolleranda illa coegit, cum vir- tute suauiflui spiritus tui pene- tret intima medullarum nostra- rum, vt eo regente in omnibus cogitacionibus, verbis, factis, s sensibus, viribus et moribus nostris tibi summe placere valea- mus. Ergo, amantissime pater, hanc tam acerbam et indebitam passionem amarissimamque mor- tem dilecti filij tui dulcissimum- {que dolorem), quem lapideum cor meum ex horum recorda- cione debuit habere, sed, heu, non habet, <offero>. Offero » 2 dein] sich BrI, dich Br2 8 bekern Br1 4 ein sighaftige Ba, di segehaftige Brl 4f. Du bis vnd fehlt Br1 5 werder Ba, wirdiges Br1 7 fruch- sam’ Ki, früntsämer Ba, fruchtsamer Br1, freütsämer Br2 8 borne Br2 10 Alles das Ba mus] sal Br1 das da Br1 11 leben- dig Ba 14 ouch fehlt Br1 16 diner] knecht Br1 16f. genaden- richd KI 18 das] des KI deyn heiliges leiden vnd deyn martir Br1 19 nicht zu mich KI alle Brl 20 meinen KI 21 ende vnd fure mich in das ewige leben. Amen. Br]
54 geistes. Du bist ein kurcze- weile aller selen, die dein an- dechticlich begerent. Du bist der sighaftigen crone. Du bist 5 ein ewige freude vnd ein werder lon [109] alles himelischen heres. Du bist eyn fruchtsamer ewigher brünne, aus deme alle genade fluzzet. Almechtiger 10 got, alles mus dich loben, das lebende ist in himel vnd in erden. Du bist groz, vnd groz ist auch dein werder nam. Nu sei ouch grozz deine genade. 15 Vnd lazz mich armen deinen diner genizzen deiner genaden- reichen gute vnd vorleihe mir die gnade, das deine martir mich beschirme vor allen mey- 20 nen veinden an meinem leczten ende. 1f. kurczewile Kl, chórbel Ba, freude BrI I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. [10°] suauiter resuscitante, cum inestimabili iubilo glo- riosum corpus immortalitate virens et florens resumpsisti, quod post quadraginta dies 5 cum ineffabili leticia celestium et terrestrium paternis vulti- bus cum nobili triumpho pre- sentasti et super omnes choros angelorum eleuans ad dexteram 10 patris sublimiter collocasti. Quo vt te sequi mereamur, da, vt passionis tue singula misteria deuocione congrua iugiter re- colamus, vt amor ille, qui te ad 15 tolleranda illa coegit, cum vir- tute suauiflui spiritus tui pene- tret intima medullarum nostra- rum, vt eo regente in omnibus cogitacionibus, verbis, factis, s sensibus, viribus et moribus nostris tibi summe placere valea- mus. Ergo, amantissime pater, hanc tam acerbam et indebitam passionem amarissimamque mor- tem dilecti filij tui dulcissimum- {que dolorem), quem lapideum cor meum ex horum recorda- cione debuit habere, sed, heu, non habet, <offero>. Offero » 2 dein] sich BrI, dich Br2 8 bekern Br1 4 ein sighaftige Ba, di segehaftige Brl 4f. Du bis vnd fehlt Br1 5 werder Ba, wirdiges Br1 7 fruch- sam’ Ki, früntsämer Ba, fruchtsamer Br1, freütsämer Br2 8 borne Br2 10 Alles das Ba mus] sal Br1 das da Br1 11 leben- dig Ba 14 ouch fehlt Br1 16 diner] knecht Br1 16f. genaden- richd KI 18 das] des KI deyn heiliges leiden vnd deyn martir Br1 19 nicht zu mich KI alle Brl 20 meinen KI 21 ende vnd fure mich in das ewige leben. Amen. Br]
Strana 55
3. Gebet von der Marter Christi. Teil 2. 55 tibi cor dulcissimum eiusdem dilectissimi filij tui Ihesu Christi ex affectu intimi amoris vene- rande trinitatis ac vniuersitatis in oracione condigna pro omni- 5 bus indigencijs ecclesie et pre- cipue pro illis, pro quibus spe- cialiter velles orari, vt omnia perficiantur secundum tuam laudatissimam voluntatem et 10 nostram vtilitatem et profec- tum. 2.CLARE, vnvormeilte czirde des almechtigen gotes! O lavter clarheit des ewigen lich- tes! O du ewiges leben, das 5 alles leben lebendinge machet ! O du grozzes liecht, das alle liecht erluchtet vnd allen glast in ewigem scheine behelt! Tausentstunt tausent clarer to liechte scheinen allewege vor deiner gotheit vnd vor dem brehenden glaste deines hime- lischen trones. Du bist eyn werder sûn des ewigen deines 15 vatir. Dich hat ausgelazzen das gotliche hercze deines almech- tigen vatir aus der heimelicheit Von I an sind für die Lesarten benutzt die Hes. Ba Brl Pg Br2 W3. Vor 1 Uberschrift Darnach ein gût gebett das ist zů der Complet Ba 1 vnu'mayligte Pg 3 clarhes zu clarheit Kl 5 alle aus alles Kl, 6 grozzes] alle W3 lebinding Brl, lebentig Pg W3, lebende Br2 7 aller W3 glanst Ba Pg, glantz Br2 8 in bis be- ewiges Pg helt fehlt W3 9f. Hirre tawsuntstunt mer licht Br1 10 licht albegn scheinen W3 11 dem fehlt W3 12 brinëdë Ba, brennendin Brl, brechunden Pg, prinnëdn W3 glanst Ba Pg W3 13—15 ein ewiger sun des vatters W3 eyn fehlt Br1 14 deines fehlt Ba Bri 17 aus] òch Ba heilikit Brl 15—17 Dich bis vatir fehlt Brl
3. Gebet von der Marter Christi. Teil 2. 55 tibi cor dulcissimum eiusdem dilectissimi filij tui Ihesu Christi ex affectu intimi amoris vene- rande trinitatis ac vniuersitatis in oracione condigna pro omni- 5 bus indigencijs ecclesie et pre- cipue pro illis, pro quibus spe- cialiter velles orari, vt omnia perficiantur secundum tuam laudatissimam voluntatem et 10 nostram vtilitatem et profec- tum. 2.CLARE, vnvormeilte czirde des almechtigen gotes! O lavter clarheit des ewigen lich- tes! O du ewiges leben, das 5 alles leben lebendinge machet ! O du grozzes liecht, das alle liecht erluchtet vnd allen glast in ewigem scheine behelt! Tausentstunt tausent clarer to liechte scheinen allewege vor deiner gotheit vnd vor dem brehenden glaste deines hime- lischen trones. Du bist eyn werder sûn des ewigen deines 15 vatir. Dich hat ausgelazzen das gotliche hercze deines almech- tigen vatir aus der heimelicheit Von I an sind für die Lesarten benutzt die Hes. Ba Brl Pg Br2 W3. Vor 1 Uberschrift Darnach ein gût gebett das ist zů der Complet Ba 1 vnu'mayligte Pg 3 clarhes zu clarheit Kl 5 alle aus alles Kl, 6 grozzes] alle W3 lebinding Brl, lebentig Pg W3, lebende Br2 7 aller W3 glanst Ba Pg, glantz Br2 8 in bis be- ewiges Pg helt fehlt W3 9f. Hirre tawsuntstunt mer licht Br1 10 licht albegn scheinen W3 11 dem fehlt W3 12 brinëdë Ba, brennendin Brl, brechunden Pg, prinnëdn W3 glanst Ba Pg W3 13—15 ein ewiger sun des vatters W3 eyn fehlt Br1 14 deines fehlt Ba Bri 17 aus] òch Ba heilikit Brl 15—17 Dich bis vatir fehlt Brl
Strana 56
56 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. der vnsprechlichen, vnbegreiff- lichen, grüntlozen seiner creffte. Du pist, herre Ihesu, von deinem vatir als das leben von leben, 5 liecht von liechte, [110"] got von gote, der ewige von dem ewigen, der vngemessene von dem vngemessenen. Du bist mit deinem vatir eyn gelich 1o mechtiger, gleich wesender, gleich ewiger got, vnd aus der vberfluzzikeit deiner genaden hat alle werlt gnade vnd suzzekeit empfangen, vnd aus dir, herre 15 Ihesu Christe, vnd aus deines uatir almechtigkeit fluzzet der tewer fluzz des ewigen wazzers der genaden des heiligen geistes, do mit du die pittere, gesalczene 20 not vnsers herczen trostlich vnd genediclich ersuzzest. Erwerdi- ger, heiliger geist, gleich ewiger, gleich gewaldiger got mit dem vatir vnd dem sune! Du bist 5 eyn fluzze des werden ôles, do mit die dûrre armut der selen 1 vnausprechleichen Pg, vnaussprechnleichn W3 1f. gruntlozň vnbegreiffnleichn W3 vbegreifflichen Kl 2 grůntlozer Kl, grüt- 4 von loser Pg seiner fehlt Bri 3 deinen Kl, dem Ba Brl Pg 5 dw liecht W3 6 der ewige von fehlt W3 leben fehlt Ba 9 deinen Kl, dem Ba eyn fehlt BrIPg 10 wesender] gemessnder W3 11 got fehit Brl aus] och (gestr.) auch Kl 13 aller W3 vnd suzzekeit fehlt Br1 deiner gnade wiederholt nach suzzekeit Kl 14f. dir bis aus fehlt Br2 15 Ihesu Christe fehlt Pg 16 almechtigeit Kl 17f. des ewigen bis geistes fehlt Br2 des ewigen] ewigis Brl ge (am Zeilenende) nade gestr. vor tewer Kl 19f. du pittere geſslo gestr.]salczene noc (1) Kl die fehlt Pg 20 herczen] herren Br2 21 gnadiclich vnd trostlich BriBr2 21f. Erwerdiger fehlt W3 22 ebengeleich ebiger vnd W3 23 vnd mit BaPg Br2 25 hoch- 26 der selen fehlt W3 birdigen W3
56 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. der vnsprechlichen, vnbegreiff- lichen, grüntlozen seiner creffte. Du pist, herre Ihesu, von deinem vatir als das leben von leben, 5 liecht von liechte, [110"] got von gote, der ewige von dem ewigen, der vngemessene von dem vngemessenen. Du bist mit deinem vatir eyn gelich 1o mechtiger, gleich wesender, gleich ewiger got, vnd aus der vberfluzzikeit deiner genaden hat alle werlt gnade vnd suzzekeit empfangen, vnd aus dir, herre 15 Ihesu Christe, vnd aus deines uatir almechtigkeit fluzzet der tewer fluzz des ewigen wazzers der genaden des heiligen geistes, do mit du die pittere, gesalczene 20 not vnsers herczen trostlich vnd genediclich ersuzzest. Erwerdi- ger, heiliger geist, gleich ewiger, gleich gewaldiger got mit dem vatir vnd dem sune! Du bist 5 eyn fluzze des werden ôles, do mit die dûrre armut der selen 1 vnausprechleichen Pg, vnaussprechnleichn W3 1f. gruntlozň vnbegreiffnleichn W3 vbegreifflichen Kl 2 grůntlozer Kl, grüt- 4 von loser Pg seiner fehlt Bri 3 deinen Kl, dem Ba Brl Pg 5 dw liecht W3 6 der ewige von fehlt W3 leben fehlt Ba 9 deinen Kl, dem Ba eyn fehlt BrIPg 10 wesender] gemessnder W3 11 got fehit Brl aus] och (gestr.) auch Kl 13 aller W3 vnd suzzekeit fehlt Br1 deiner gnade wiederholt nach suzzekeit Kl 14f. dir bis aus fehlt Br2 15 Ihesu Christe fehlt Pg 16 almechtigeit Kl 17f. des ewigen bis geistes fehlt Br2 des ewigen] ewigis Brl ge (am Zeilenende) nade gestr. vor tewer Kl 19f. du pittere geſslo gestr.]salczene noc (1) Kl die fehlt Pg 20 herczen] herren Br2 21 gnadiclich vnd trostlich BriBr2 21f. Erwerdiger fehlt W3 22 ebengeleich ebiger vnd W3 23 vnd mit BaPg Br2 25 hoch- 26 der selen fehlt W3 birdigen W3
Strana 57
3. Gebet von der Marter Christi. Teil 2. 57 erfeüchtet wirdet. Du bist eyn seligher fluzz des claren weins, do mit der menschliche geist gesterket wirdet zu gotleichem 5 dienste. Du bist eyn wazzer- lauff fewreiner creffte, do mit die vernumpft der selen er- leuchtet wirdet vnd die be- gerung empflammet, da sie nach 10 den ewigen freuden ewiclichen durstet. Herre heiliger geist, mit dem selben deinem gotlichen fewer in crefften vnd guten des vatir vnd des sûnes reinige, 15 vornewe, erleuchte, empflamme, enczunde, erfrewe vnd bestetyge meyn hercze, daz ich dir ge- laube, dich liephabe, dir volge, dich sehe, dich begreiffe, dich 20 lobe vnd auch teilhafftig werde deiner eren durch wirde der heiligen driualdichkeit ewic- lichen. Amen. I erfeüchtet wirdet] wirt gesalbt W3 2 seligher] sussir Brl des fehlt Kl 3 mensliche Kl 6 fewrreiner Kl, für aller Ba, fewer von Brl, fewriger Br2 W3 9 entflemet Brl, empfindet Pg da] das Ba BrI Pg 11 O herr W3 13f. fewer in gotlichin kreftin gnade vnd gute des ewigin vatirs Brl chreften genaden vnd gute Pg crefften] barhafftn W3 guten] guettättn W3 15 vornewe] Erfrewe Br2, vnd v'new W3 empflamme fehlt Ba, entfleme Br1 16 er- frewe] vernewe Br2 18 leiphabe Kl 19f. sehe bis lobe] ere dich lobe dich sehe dich begreife Brl sehe dich begreiffe dich fehlt W3 20 vnd fehlt W3 auch fehlt Bri 21 genaden vnd ere Pg 23 Amen fehlt Br1W3
3. Gebet von der Marter Christi. Teil 2. 57 erfeüchtet wirdet. Du bist eyn seligher fluzz des claren weins, do mit der menschliche geist gesterket wirdet zu gotleichem 5 dienste. Du bist eyn wazzer- lauff fewreiner creffte, do mit die vernumpft der selen er- leuchtet wirdet vnd die be- gerung empflammet, da sie nach 10 den ewigen freuden ewiclichen durstet. Herre heiliger geist, mit dem selben deinem gotlichen fewer in crefften vnd guten des vatir vnd des sûnes reinige, 15 vornewe, erleuchte, empflamme, enczunde, erfrewe vnd bestetyge meyn hercze, daz ich dir ge- laube, dich liephabe, dir volge, dich sehe, dich begreiffe, dich 20 lobe vnd auch teilhafftig werde deiner eren durch wirde der heiligen driualdichkeit ewic- lichen. Amen. I erfeüchtet wirdet] wirt gesalbt W3 2 seligher] sussir Brl des fehlt Kl 3 mensliche Kl 6 fewrreiner Kl, für aller Ba, fewer von Brl, fewriger Br2 W3 9 entflemet Brl, empfindet Pg da] das Ba BrI Pg 11 O herr W3 13f. fewer in gotlichin kreftin gnade vnd gute des ewigin vatirs Brl chreften genaden vnd gute Pg crefften] barhafftn W3 guten] guettättn W3 15 vornewe] Erfrewe Br2, vnd v'new W3 empflamme fehlt Ba, entfleme Br1 16 er- frewe] vernewe Br2 18 leiphabe Kl 19f. sehe bis lobe] ere dich lobe dich sehe dich begreife Brl sehe dich begreiffe dich fehlt W3 20 vnd fehlt W3 auch fehlt Bri 21 genaden vnd ere Pg 23 Amen fehlt Br1W3
Strana 58
58 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. [771DISE nachgeschriben vier gepet hat zu dewtsch gebracht bischof Johan von Olomuncz, des chayser Karles chanczler. Vnd get an den vater. 1.A LLMECHTIGER got, vater himels vnd der erden, als du [77"] mit 5 deiner gotlichen macht alle ding geschaffen, geordent vnd volpracht hast, vnd als alle schephnung in deiner pfleg vnd in deinen gotlichen genaden ist, vnd pey namen als dy heyligen engel von dir in gutem fursacz vnd in ewiger maynung bestatiget sind, also das ir will allweg deinem willen volget, also pitt ich 10 dein väterliche genad, das du mit deiner gotlichen mechtigen volchomenhait mich sterkchen wellest mit deinen gotlichen ge- Uberlieferung:Pg Bl. 777; Brô Bl. 69° [nur Schlußgebet]; M3 Bl. 2537; G S. 360b; Br1 Bl. 108"; Br6 Bl. 149r; Ba Bl. 109; MII Bl.71°. Text aus Pg. Lesarten aus [Br8] M3 G BrIBr6. Lat. Text fehlt. Uberschriften: Hie hebentt sich an gar andachtige vnd guettew gebett von erst von der heiligen driualttigkait von gott dem Vater- daz ander von gott dem sun daz dritt von gott -dem heiligen geyst. Vnd hat gemacht der hoch wierdig vnd andachtig herre . Bischoue Johanns Bischoue zu Olmuncz vnd sindt von den heyligen Vättern den Babsten. vnd Bischouen - bestatt vnd mitt grossem [2537] Ablas vnd antlas be- gabtt Sprich aynn - Pater noster ain Aue Maria vnd ain gelauben- darnach daz gebett von gott dem Vater M3, Dis gebet Ist zů dem vatter G, Ad patrem Brl, Das gebete ist ezu dem vater der Eren Br6, Ein gebett zum vatter Ba 6 beschaffen 5 got fehlt Pg vatter her’ des G Brl, vater des Br6 als fehlt Brl 7 vorbrocht Br6 Pg M3 geordineret M3 8 deyner Br1Br6 phlicht Pg vnd fehlt M3 mit namen M3 als] alle G BrIBr6 8f. heyligen engel] gottleichen eingabe M3 10 alle 9 güetten fuersaczen M3 in fehlt M3 Br6 ewigin Brl 12 vol- czeit Br6 gottleichen willen M3 11 macht G BrI Br6 komlich BriBr6 sterkest vnd vestigenn wellest M3 mit] zů G Br6, in deyme dynste czu Brl
58 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. [771DISE nachgeschriben vier gepet hat zu dewtsch gebracht bischof Johan von Olomuncz, des chayser Karles chanczler. Vnd get an den vater. 1.A LLMECHTIGER got, vater himels vnd der erden, als du [77"] mit 5 deiner gotlichen macht alle ding geschaffen, geordent vnd volpracht hast, vnd als alle schephnung in deiner pfleg vnd in deinen gotlichen genaden ist, vnd pey namen als dy heyligen engel von dir in gutem fursacz vnd in ewiger maynung bestatiget sind, also das ir will allweg deinem willen volget, also pitt ich 10 dein väterliche genad, das du mit deiner gotlichen mechtigen volchomenhait mich sterkchen wellest mit deinen gotlichen ge- Uberlieferung:Pg Bl. 777; Brô Bl. 69° [nur Schlußgebet]; M3 Bl. 2537; G S. 360b; Br1 Bl. 108"; Br6 Bl. 149r; Ba Bl. 109; MII Bl.71°. Text aus Pg. Lesarten aus [Br8] M3 G BrIBr6. Lat. Text fehlt. Uberschriften: Hie hebentt sich an gar andachtige vnd guettew gebett von erst von der heiligen driualttigkait von gott dem Vater- daz ander von gott dem sun daz dritt von gott -dem heiligen geyst. Vnd hat gemacht der hoch wierdig vnd andachtig herre . Bischoue Johanns Bischoue zu Olmuncz vnd sindt von den heyligen Vättern den Babsten. vnd Bischouen - bestatt vnd mitt grossem [2537] Ablas vnd antlas be- gabtt Sprich aynn - Pater noster ain Aue Maria vnd ain gelauben- darnach daz gebett von gott dem Vater M3, Dis gebet Ist zů dem vatter G, Ad patrem Brl, Das gebete ist ezu dem vater der Eren Br6, Ein gebett zum vatter Ba 6 beschaffen 5 got fehlt Pg vatter her’ des G Brl, vater des Br6 als fehlt Brl 7 vorbrocht Br6 Pg M3 geordineret M3 8 deyner Br1Br6 phlicht Pg vnd fehlt M3 mit namen M3 als] alle G BrIBr6 8f. heyligen engel] gottleichen eingabe M3 10 alle 9 güetten fuersaczen M3 in fehlt M3 Br6 ewigin Brl 12 vol- czeit Br6 gottleichen willen M3 11 macht G BrI Br6 komlich BriBr6 sterkest vnd vestigenn wellest M3 mit] zů G Br6, in deyme dynste czu Brl
Strana 59
4. Gebete zur Dreifaltigkeit. 59 naden vnd mich also besta[78 ]tigst, das ich zu meiner sel trost deinem willen statichleichen volge. Amen. Dicz ist an den sun. 2.WIGER schacz gotlicher weishait, trostlicher schein väter- licher eren, allmechtiger sun des allmechtigen vaters, wenn 5 in dir als in ainem gotlichen sarich alle wierde, alle ere, alle czir- hait gotlicher weyshait verslossen ist, vnd als der allmechtig vater durich dich vnd mit dir alle ding geschaffen hat, vnd als alle ding [78"] offenwar vnd lautterleich kund sein deinen gotlichen augen vnd nichts ist, das sich verpergen mug vor deinem got-10 lichen angesichte, also beger ich deiner genaden, das du mein sundiges hercz aus den vinsternüszen poser gedankchen vnd poses fursaczs also laitten wellest, das ich wierdig werde dein ewigs gotliches antlucz ewichleich zu schawen. Amen. Dicz ist an den heyligen geist. 15 3.TROSTLICHER trost christenleiches ordens, got heyliger geyst, gleich dem vater [79"] vnd dem sun, als du mit deinem gotlichen trost aller patriarchen, propheten, zwelefpoten, martrer, junkchfrawn, frawn vnd witiben hercze also gesterkchet hast, das I vnd bie bestätigst fehlt Br6 2 deinem gottleichem M3, deyn heiligin Brl irvollen moge Brl, folge durch iesum cristum vnsern h’ren Br6 3 Das ander gebett Inn gott den sun sprich M3, Dis ge- bett ist zů dem sun G, ad filiü Brl, Dis gebete ist czu Jesucristo dem sone vnserm h’ren Br6 4 TRostlicher trost ewiger Br6 gotlichew Pg 4f. väterlichen Pg 6 als fehlt Brl alle ore alle wirde Brl 6f. alle cierdehaitt M3, czirde Brl 8 mit] in Pg be- vor czirhait] vn G schaffen Pg M3 9 lewterlich vnde offenbar Br6 kundig G BrI Br6 10 nichtcz nicht M3 vor fehlt Pg 12 der vinsternüsz M3, dem 12f. boszer fuersäcze M3 finstirnis Brl, deme fynsternusse Br6 13 also] So genediklichen G BrI Br6 13f. deynes ewigin gotlichen lichtis an dem ich dich ewiclich beschawen musse mey got vnd mey hirren Brl ewigs] ainiges M3 14 antlucz] liecht G Br6 beschawen Br6 15 Daz dritt gebett in gott den heyligenn geist M3, Dis gebett ist zu dem helgen geist G Br6, ad paclitum Br1 16 ordens] glawben Br! got fehlt 18 aposteln Brl vnd martrer M3 Brl 17 als] all Pg, vnnd M3 frawn vnd 19 Beichtig' Jücfrawen Br6 Wytiben vnd frawen M3 19 hercze also] vnd alle irwelte Brl fehlt Brl
4. Gebete zur Dreifaltigkeit. 59 naden vnd mich also besta[78 ]tigst, das ich zu meiner sel trost deinem willen statichleichen volge. Amen. Dicz ist an den sun. 2.WIGER schacz gotlicher weishait, trostlicher schein väter- licher eren, allmechtiger sun des allmechtigen vaters, wenn 5 in dir als in ainem gotlichen sarich alle wierde, alle ere, alle czir- hait gotlicher weyshait verslossen ist, vnd als der allmechtig vater durich dich vnd mit dir alle ding geschaffen hat, vnd als alle ding [78"] offenwar vnd lautterleich kund sein deinen gotlichen augen vnd nichts ist, das sich verpergen mug vor deinem got-10 lichen angesichte, also beger ich deiner genaden, das du mein sundiges hercz aus den vinsternüszen poser gedankchen vnd poses fursaczs also laitten wellest, das ich wierdig werde dein ewigs gotliches antlucz ewichleich zu schawen. Amen. Dicz ist an den heyligen geist. 15 3.TROSTLICHER trost christenleiches ordens, got heyliger geyst, gleich dem vater [79"] vnd dem sun, als du mit deinem gotlichen trost aller patriarchen, propheten, zwelefpoten, martrer, junkchfrawn, frawn vnd witiben hercze also gesterkchet hast, das I vnd bie bestätigst fehlt Br6 2 deinem gottleichem M3, deyn heiligin Brl irvollen moge Brl, folge durch iesum cristum vnsern h’ren Br6 3 Das ander gebett Inn gott den sun sprich M3, Dis ge- bett ist zů dem sun G, ad filiü Brl, Dis gebete ist czu Jesucristo dem sone vnserm h’ren Br6 4 TRostlicher trost ewiger Br6 gotlichew Pg 4f. väterlichen Pg 6 als fehlt Brl alle ore alle wirde Brl 6f. alle cierdehaitt M3, czirde Brl 8 mit] in Pg be- vor czirhait] vn G schaffen Pg M3 9 lewterlich vnde offenbar Br6 kundig G BrI Br6 10 nichtcz nicht M3 vor fehlt Pg 12 der vinsternüsz M3, dem 12f. boszer fuersäcze M3 finstirnis Brl, deme fynsternusse Br6 13 also] So genediklichen G BrI Br6 13f. deynes ewigin gotlichen lichtis an dem ich dich ewiclich beschawen musse mey got vnd mey hirren Brl ewigs] ainiges M3 14 antlucz] liecht G Br6 beschawen Br6 15 Daz dritt gebett in gott den heyligenn geist M3, Dis gebett ist zu dem helgen geist G Br6, ad paclitum Br1 16 ordens] glawben Br! got fehlt 18 aposteln Brl vnd martrer M3 Brl 17 als] all Pg, vnnd M3 frawn vnd 19 Beichtig' Jücfrawen Br6 Wytiben vnd frawen M3 19 hercze also] vnd alle irwelte Brl fehlt Brl
Strana 60
60 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. si mit deiner hilff wirdig worden sein des ewigen lons, vnd als dir alleweg wol ist mit chewschen, raynen, saligen menschlichen gedankchen, also pitt ich dein gotliche genad, das du mein hercz zu rechter eribschaft aufnemen vnd besiczen wellest, also das der vbeltätig feint menschleiches geslachts nichts rechts [797] mug in 5 mir zu chainen zeiten vinden. Amen. Dicz gepet ist auch zu der heyligen driualtichait zu sprechen. 4. LLMECHTIGER vater, sterkeher vnd behalder aller dinge, allmechtiger sun, grunt aller weishait, durichleuchtiger 10 schein väterlicher eren, allmechtiger heyliger geyst, liebschaft vnd frewndschaft des vaters vnd des suns, in des gute sich der vater dem sun mit gotlichem chusz erpewtet, drey person, ain warhaftiger got, heylige driualtikait, [801] ich rueff, ich schrey zu dier vnd offenwar mein hercz vor dem throne deiner gotlichen wierde vnd 15 I sindt worden M3 BrI lons] lebins Brl, sones Br6 2 alle czeit Br6 kewscher vnd rainer menschen M3 saligen vnd raynen Pg seligen vornüfftigen menschlichen Brl menschlichen fehlt G 3 gotliche] trostliche G, trostliche gotliche Brl, gotliche trostliche Br6 4 zu] in M3 rechter] reicher Br6 auf nemest M3 vnd besiczen fehlt Brl besiczen wellest] besiczest M3 als Br6 5 des mensch- leichen geschlachttes M3 5f. nichts bis vinden] nicht teil fynde in keyn czeichen (!) Br1 rechts] nicht da M3 6 zu chainen zeiten in mir mug Pg, ynn mir moge yn keynen czeitë Br6 gefinden M3 Vor 7 ist ein in keiner anderen He. vorhandenes Gebetchen eingeschoben O Du heyligew driualttigkait vnd almächttiges gottleiches wesen vnd vnczer- taylleichew [2571] ainigkeit Vatter vnd erloszer vnnser herree. Ihesu christe durch deinen gewaltt vnnd mein groszew vnweyszhaitt-durch dein groszew Barmherczigkait vnd mein grossew armuett-gibe mier vnd meinen frewnten -die rew sand Peters -die bekerung sandt Pauls .die lieb sand Maria magdalen - vnd diee gedüldt sand Job- das enndt des Schachers. zu der gerechten handt [2577] taylnemüng aller ding vnd nach disem leben daz ewig leben Amen M3 7 Ohne Uberschrift Bl. 69r ohne die voraufgehenden Dreifaltigkeitsgebete Br8, Ain kostleiches gebett in die heiligen hochen druialttigkaitt M3, Dis gebett ist an di helgi drifaltikeit G, ad scâm t’nitatem Brl, Dis gebete ist zeu sprechenn der heyligë dreyfaldig- keit Br6 9 dynger Br6 10 sun fehlt Pg, Sune ain M3 durch- leuchtige Br6 11 schein fehlt Br6 Vatterler M3 11f. vnd frewnd- schaft fehlt Br8 12 vnd fehlt Br8 in die güett M3 13 got- lichir libe Brl Br6 warer M3 erpewtet] gebenedeitt M3 vnd schrey M3 14 heiligen dreiewigkeyt Br8 15 dir meyn Br8, Brl, da mein M3
60 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. si mit deiner hilff wirdig worden sein des ewigen lons, vnd als dir alleweg wol ist mit chewschen, raynen, saligen menschlichen gedankchen, also pitt ich dein gotliche genad, das du mein hercz zu rechter eribschaft aufnemen vnd besiczen wellest, also das der vbeltätig feint menschleiches geslachts nichts rechts [797] mug in 5 mir zu chainen zeiten vinden. Amen. Dicz gepet ist auch zu der heyligen driualtichait zu sprechen. 4. LLMECHTIGER vater, sterkeher vnd behalder aller dinge, allmechtiger sun, grunt aller weishait, durichleuchtiger 10 schein väterlicher eren, allmechtiger heyliger geyst, liebschaft vnd frewndschaft des vaters vnd des suns, in des gute sich der vater dem sun mit gotlichem chusz erpewtet, drey person, ain warhaftiger got, heylige driualtikait, [801] ich rueff, ich schrey zu dier vnd offenwar mein hercz vor dem throne deiner gotlichen wierde vnd 15 I sindt worden M3 BrI lons] lebins Brl, sones Br6 2 alle czeit Br6 kewscher vnd rainer menschen M3 saligen vnd raynen Pg seligen vornüfftigen menschlichen Brl menschlichen fehlt G 3 gotliche] trostliche G, trostliche gotliche Brl, gotliche trostliche Br6 4 zu] in M3 rechter] reicher Br6 auf nemest M3 vnd besiczen fehlt Brl besiczen wellest] besiczest M3 als Br6 5 des mensch- leichen geschlachttes M3 5f. nichts bis vinden] nicht teil fynde in keyn czeichen (!) Br1 rechts] nicht da M3 6 zu chainen zeiten in mir mug Pg, ynn mir moge yn keynen czeitë Br6 gefinden M3 Vor 7 ist ein in keiner anderen He. vorhandenes Gebetchen eingeschoben O Du heyligew driualttigkait vnd almächttiges gottleiches wesen vnd vnczer- taylleichew [2571] ainigkeit Vatter vnd erloszer vnnser herree. Ihesu christe durch deinen gewaltt vnnd mein groszew vnweyszhaitt-durch dein groszew Barmherczigkait vnd mein grossew armuett-gibe mier vnd meinen frewnten -die rew sand Peters -die bekerung sandt Pauls .die lieb sand Maria magdalen - vnd diee gedüldt sand Job- das enndt des Schachers. zu der gerechten handt [2577] taylnemüng aller ding vnd nach disem leben daz ewig leben Amen M3 7 Ohne Uberschrift Bl. 69r ohne die voraufgehenden Dreifaltigkeitsgebete Br8, Ain kostleiches gebett in die heiligen hochen druialttigkaitt M3, Dis gebett ist an di helgi drifaltikeit G, ad scâm t’nitatem Brl, Dis gebete ist zeu sprechenn der heyligë dreyfaldig- keit Br6 9 dynger Br6 10 sun fehlt Pg, Sune ain M3 durch- leuchtige Br6 11 schein fehlt Br6 Vatterler M3 11f. vnd frewnd- schaft fehlt Br8 12 vnd fehlt Br8 in die güett M3 13 got- lichir libe Brl Br6 warer M3 erpewtet] gebenedeitt M3 vnd schrey M3 14 heiligen dreiewigkeyt Br8 15 dir meyn Br8, Brl, da mein M3
Strana 61
4. Gebete zur Dreifaltigkeit. 61 pitt vleissichleich mit rewigem herczen, mit betruebten wassrigen augen, mit dem flusse, den du selber in mir durich genad wurchest, das du mit deiner gotlichen macht mich also sterkchest, mit deiner weishait also erlewchtest vnd also bestatigest mit deiner gute, das ich in dy zal chom der saligen, die du erwelt hast, ee dann du himel vnd erde schuffest. Amen. 5 I vleissichleich fehlt Br8, Jneklich G Br1Br6 rewendem M3, an- dechtigenn G BrI Br6 betruebttem synne vnd mit wässerigen M3 2 dem flusse] dem geyste Br8, solichem flis G, al meyme vleisse Brl, sulchem fleysse Br6 den bis wurchest] als in mir din genod wirket G BrIr6 4 weysheit: hier setzt der Text des Schutzengelgebetes (Nr. 23) ein, ohne daß ein Seitenverlust vorliegt, in dem namen vnsers h'n usw. Br8 vnd mit deyner gute also festis vnd bestetigis Brl 6 be- vnd bestetigest also Br6 also fehlt G 5 dann] wen G BrI schaffen hast Pg, beschuefft M3, schůft G Amen fehlt G Br6
4. Gebete zur Dreifaltigkeit. 61 pitt vleissichleich mit rewigem herczen, mit betruebten wassrigen augen, mit dem flusse, den du selber in mir durich genad wurchest, das du mit deiner gotlichen macht mich also sterkchest, mit deiner weishait also erlewchtest vnd also bestatigest mit deiner gute, das ich in dy zal chom der saligen, die du erwelt hast, ee dann du himel vnd erde schuffest. Amen. 5 I vleissichleich fehlt Br8, Jneklich G Br1Br6 rewendem M3, an- dechtigenn G BrI Br6 betruebttem synne vnd mit wässerigen M3 2 dem flusse] dem geyste Br8, solichem flis G, al meyme vleisse Brl, sulchem fleysse Br6 den bis wurchest] als in mir din genod wirket G BrIr6 4 weysheit: hier setzt der Text des Schutzengelgebetes (Nr. 23) ein, ohne daß ein Seitenverlust vorliegt, in dem namen vnsers h'n usw. Br8 vnd mit deyner gute also festis vnd bestetigis Brl 6 be- vnd bestetigest also Br6 also fehlt G 5 dann] wen G BrI schaffen hast Pg, beschuefft M3, schůft G Amen fehlt G Br6
Strana 62
62 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. 5 [6"] DICZ gepet ist aus dem puch Jeronimi. LLMECHTIGER got, siech auf mich armen sünder, den 5 auf dem wege von Jericho sün- dig mörder gewundet haben, also das ich halb lebendig lig auf der strasz. Du suesser arczt, vnderwind dich mein, deines 1o armen menschen. All mein tag hab ich gesundet vnd vbel ge- tan vor deinem angesichte. Ich hab dich nicht erchennet. Ich pin nicht dankchsam gewesen 15 deiner gotlichen gnaden. Ich hab dich nicht gelobet, als ich ze recht sold. Ich hab dein warheit oft verswigen in mei- nem herczen. Ich bin vndanck- 20 samer gewesen in den zeiten, so du geklophet hast an die tuer meines herczen. Ich pin zu uil hold gewesen meinem snoden leybe, der als ein schate alle 25 weg verswindet. Ich hab meinen mund gevnraynet mit vnnuczen CCE virum descendentem de Jericho, qui captus et vul- neratus a latronibus semiuiuus relictus sum. Tu, pie Samari- tane, recipe me. Peccaui nimis in vita mea et malum coram te feci. Non te cognoui. Ingratus fui tot beneficiorum tuorum. Non, vt decebat, te laudaui. Forte multociens veritatem ta-10 cui in corde meo. Cum pulsabas ad hostium cordis mei, piger fui, vt te reciperem reuertentem. Corpus putridum velud vmbra declinatum nimio dilexi affectu. 15 Verbis vanis os inquinaui. Mens 5 Uberlieferung: Pg Bl. 67. Lesarten aus dem Druck des Hieronymus': Vom Mittelalt. z. Ref. VI 2 S. 175, Eusebiusbrief, deutsches Kap. 83. Sigle Hi. Lat. Text ebenda Cap. 70. 3f. siech bis sünder] schaw deinen kneht Jeronimus Hi 7ich bis lig] er halp toter halp lebendiger ligt Hi 9 mein deines] des Hi 10 men- schen fehlt Hi 12 deinen awgen Hi 14 dancknemer Hi 17 Ich bis 20 zeiten fehlt Pg 20 so] als Hi 19f. vndancknemer Hi 21 tuer] pforten Hi 23 snoden] fawlen Hi 24 d' schad Pg 26 vnuczen Pg
62 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. 5 [6"] DICZ gepet ist aus dem puch Jeronimi. LLMECHTIGER got, siech auf mich armen sünder, den 5 auf dem wege von Jericho sün- dig mörder gewundet haben, also das ich halb lebendig lig auf der strasz. Du suesser arczt, vnderwind dich mein, deines 1o armen menschen. All mein tag hab ich gesundet vnd vbel ge- tan vor deinem angesichte. Ich hab dich nicht erchennet. Ich pin nicht dankchsam gewesen 15 deiner gotlichen gnaden. Ich hab dich nicht gelobet, als ich ze recht sold. Ich hab dein warheit oft verswigen in mei- nem herczen. Ich bin vndanck- 20 samer gewesen in den zeiten, so du geklophet hast an die tuer meines herczen. Ich pin zu uil hold gewesen meinem snoden leybe, der als ein schate alle 25 weg verswindet. Ich hab meinen mund gevnraynet mit vnnuczen CCE virum descendentem de Jericho, qui captus et vul- neratus a latronibus semiuiuus relictus sum. Tu, pie Samari- tane, recipe me. Peccaui nimis in vita mea et malum coram te feci. Non te cognoui. Ingratus fui tot beneficiorum tuorum. Non, vt decebat, te laudaui. Forte multociens veritatem ta-10 cui in corde meo. Cum pulsabas ad hostium cordis mei, piger fui, vt te reciperem reuertentem. Corpus putridum velud vmbra declinatum nimio dilexi affectu. 15 Verbis vanis os inquinaui. Mens 5 Uberlieferung: Pg Bl. 67. Lesarten aus dem Druck des Hieronymus': Vom Mittelalt. z. Ref. VI 2 S. 175, Eusebiusbrief, deutsches Kap. 83. Sigle Hi. Lat. Text ebenda Cap. 70. 3f. siech bis sünder] schaw deinen kneht Jeronimus Hi 7ich bis lig] er halp toter halp lebendiger ligt Hi 9 mein deines] des Hi 10 men- schen fehlt Hi 12 deinen awgen Hi 14 dancknemer Hi 17 Ich bis 20 zeiten fehlt Pg 20 so] als Hi 19f. vndancknemer Hi 21 tuer] pforten Hi 23 snoden] fawlen Hi 24 d' schad Pg 26 vnuczen Pg
Strana 63
5. Reuegebet des Hieronymus. 6. Bittgebet. 63 worten. Ich [7'] hab nicht alle zeit auf deynew gepot gedacht. Ich hab meine augen eytelkeit lassen sechen. Meine ören haben 5 vnnucze wort gehöret. Mein hennd haben mit allmuesen die armen nicht getrostet. Mein fuesz waren snell zu den sunden. Was sol ich mer sagen! Von 1o den versen meiner fuesse vnezt an den wirbel meines hawpts ist in mir nicht ganczes noch gesundes. Vnd hette dein genad mir nicht geholffen [7'] mit 15 deinem vnschuldigen tod auf dem fronen heyligen krewz, so wär mein sel geschikchet ge- wesen, in der hell ewiklich ezu beleiben. mea non semper fuit in testa- mento legis tue. Non auerti oculos meos, quin aliquando viderint vanitatem. Aures meas aliquando verbis inutilibus in- 5 clinaui. Manus meas ad proxi- mi necessitatem aliquando non extendi. Pedibus ad iniquita- tem cucurri. Quid plura dicam ? A planta pedis vsque ad ver- 10 ticem non est in me sanitas. Certe, nisi in ligno crucis mo- riens me adiuuisses, digna erat habitare in inferno anima mea. 6 20 [7] ICZ gepet ist auch des hey- ligen vaters sand Jeronimi. UESSER Ihesus, ich pin ain tail soleichs grosses geldes, das du beczalt hast an dem hey- 2 ligen fron kreucz. Du hast Go, pie Ihesu, sum pars 15 tanti precij. Pro me fu- 1 Ich bis alle] Mein gedancken haben nicht czu aller Hi 3 eytelleichen Pg, vnterweilen eytelkeit Hi 5 wort] dinck Hi 10 den] der Pg 11 an] auf Hi 13f. hette bis geholffen] wo dein gnad mir nicht geholfen hett Hi 16 heyligen fehlt Hi 17 wär] was Hi 17f. gewesen fehlt Hi 6 Uberlieferung: Pg Bl. 7°. Lesarten aus dem Druck des Hieronymus' Vom Mittelalt. z. Ref. VI 2 S. 177, Eusebiusbrief, deutsches Kap. 84. Sigle Hi. Lat. Text ebenda Cap. 71. 24f. heyligen fehlt Hi
5. Reuegebet des Hieronymus. 6. Bittgebet. 63 worten. Ich [7'] hab nicht alle zeit auf deynew gepot gedacht. Ich hab meine augen eytelkeit lassen sechen. Meine ören haben 5 vnnucze wort gehöret. Mein hennd haben mit allmuesen die armen nicht getrostet. Mein fuesz waren snell zu den sunden. Was sol ich mer sagen! Von 1o den versen meiner fuesse vnezt an den wirbel meines hawpts ist in mir nicht ganczes noch gesundes. Vnd hette dein genad mir nicht geholffen [7'] mit 15 deinem vnschuldigen tod auf dem fronen heyligen krewz, so wär mein sel geschikchet ge- wesen, in der hell ewiklich ezu beleiben. mea non semper fuit in testa- mento legis tue. Non auerti oculos meos, quin aliquando viderint vanitatem. Aures meas aliquando verbis inutilibus in- 5 clinaui. Manus meas ad proxi- mi necessitatem aliquando non extendi. Pedibus ad iniquita- tem cucurri. Quid plura dicam ? A planta pedis vsque ad ver- 10 ticem non est in me sanitas. Certe, nisi in ligno crucis mo- riens me adiuuisses, digna erat habitare in inferno anima mea. 6 20 [7] ICZ gepet ist auch des hey- ligen vaters sand Jeronimi. UESSER Ihesus, ich pin ain tail soleichs grosses geldes, das du beczalt hast an dem hey- 2 ligen fron kreucz. Du hast Go, pie Ihesu, sum pars 15 tanti precij. Pro me fu- 1 Ich bis alle] Mein gedancken haben nicht czu aller Hi 3 eytelleichen Pg, vnterweilen eytelkeit Hi 5 wort] dinck Hi 10 den] der Pg 11 an] auf Hi 13f. hette bis geholffen] wo dein gnad mir nicht geholfen hett Hi 16 heyligen fehlt Hi 17 wär] was Hi 17f. gewesen fehlt Hi 6 Uberlieferung: Pg Bl. 7°. Lesarten aus dem Druck des Hieronymus' Vom Mittelalt. z. Ref. VI 2 S. 177, Eusebiusbrief, deutsches Kap. 84. Sigle Hi. Lat. Text ebenda Cap. 71. 24f. heyligen fehlt Hi
Strana 64
64 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. durich meinen willen dein tew- res plut vergossen. Nicht ver- smüch mich, wann ich pin das schoff, das yerre worden ist auf 5 dem wege. [8'] Suech dein schaff, suesser, getrewer hyert, pring es wider in den schafstal deiner himlischen frewden, auf dy red das du gerecht werdest 10 in deinen worten, wann du ge- sprochen hast, zu welcher zeit der sünder besewfezt vnd im laid sind sein sünd, das er dann alezehant sey salig worden. 15 Mich rewen mein siind. Ich erchenn mein missetat, vnd mein vngerechtichait ist alleweg vor meinen augen. Ich pin nicht wirdig, [8'] das ich dein sun ?) genennet werd, wann ich hab in den hymel vnd vor deinen augen swáürlich gesundet. Wende dein antlücz von meinen sünden, vernichte alle meyn missetat 75 nach genaden deiner parmher- czikait. Nicht vertreib mich von deinem antlicz. Tue mir nicht nach meinen sunden, sun- der hilff mir, mein schepher so vnd mein her, durich eren willen deines gótlichen namen. Tü mir gutleich in deinem willen [9*] vnd lasz mich wanen in deinem has, das ich mit allen heyligen disti sagwinem preciosum. Non me refutes. Ego sum ouis, que errauit in via. Require eam, bone pastor, et appone eam ouili tuo, vt iustificeris in ser- 5 monibus tuis. Nam promisisti michi, quod, quacunque hora peccator in- gemuerit, saluus erit. Dolens factus sum. Iniquitates meas 10 cognosco, et delicta mea co- ram me sunt. Vere, non sum dignus, vocari filius tuus, quia peccaui in coelum et coram te. Auditui meo dabis gaudium et 15 leticiam. Auerte faciem tuam & peccatis meis. Dele iniqui- tates meas secundum magnam misericordiam tuam. Ne proi- cias me a facie tua. Non secun- 90 dum peccata mea facias michi, sed adiuua me, deus salutaris meus, propter honorem nominis tui. Libera me. Benigne fac in bona voluntate tua, vt habitem 25 in domo tua omnibus diebus vite mee, vt in seculum seculi cum habitantibus in ea laudem te. 85 dich ewiklich loben müesz. Amen. 8 das sulch Hí 11 zu welcher] welch Hi 12 ersüfog Hi 12f. im leid sind] sich leidig vmb Hí 15 rewet Hi 20 werd] sei Hi 27 angesiht Hi 35 Amen fehk Hs
64 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. durich meinen willen dein tew- res plut vergossen. Nicht ver- smüch mich, wann ich pin das schoff, das yerre worden ist auf 5 dem wege. [8'] Suech dein schaff, suesser, getrewer hyert, pring es wider in den schafstal deiner himlischen frewden, auf dy red das du gerecht werdest 10 in deinen worten, wann du ge- sprochen hast, zu welcher zeit der sünder besewfezt vnd im laid sind sein sünd, das er dann alezehant sey salig worden. 15 Mich rewen mein siind. Ich erchenn mein missetat, vnd mein vngerechtichait ist alleweg vor meinen augen. Ich pin nicht wirdig, [8'] das ich dein sun ?) genennet werd, wann ich hab in den hymel vnd vor deinen augen swáürlich gesundet. Wende dein antlücz von meinen sünden, vernichte alle meyn missetat 75 nach genaden deiner parmher- czikait. Nicht vertreib mich von deinem antlicz. Tue mir nicht nach meinen sunden, sun- der hilff mir, mein schepher so vnd mein her, durich eren willen deines gótlichen namen. Tü mir gutleich in deinem willen [9*] vnd lasz mich wanen in deinem has, das ich mit allen heyligen disti sagwinem preciosum. Non me refutes. Ego sum ouis, que errauit in via. Require eam, bone pastor, et appone eam ouili tuo, vt iustificeris in ser- 5 monibus tuis. Nam promisisti michi, quod, quacunque hora peccator in- gemuerit, saluus erit. Dolens factus sum. Iniquitates meas 10 cognosco, et delicta mea co- ram me sunt. Vere, non sum dignus, vocari filius tuus, quia peccaui in coelum et coram te. Auditui meo dabis gaudium et 15 leticiam. Auerte faciem tuam & peccatis meis. Dele iniqui- tates meas secundum magnam misericordiam tuam. Ne proi- cias me a facie tua. Non secun- 90 dum peccata mea facias michi, sed adiuua me, deus salutaris meus, propter honorem nominis tui. Libera me. Benigne fac in bona voluntate tua, vt habitem 25 in domo tua omnibus diebus vite mee, vt in seculum seculi cum habitantibus in ea laudem te. 85 dich ewiklich loben müesz. Amen. 8 das sulch Hí 11 zu welcher] welch Hi 12 ersüfog Hi 12f. im leid sind] sich leidig vmb Hí 15 rewet Hi 20 werd] sei Hi 27 angesiht Hi 35 Amen fehk Hs
Strana 65
6. Bittgebet des Hieronymus. 7. Ps.-Bonaventuras Liebesbitte. 65 [9"ICZ ist sand Bernhards gepet aus dem puech- lein des Stachels der lieb. HERR. heyliger vater, durich 5 deiner mildikait willen vnd durich der laydung willen deines lieben suns, die er durich meinen willen enphangen hat, vnd du- rich seins pitern tods willen, 10 durich der grossen [9’] heili- keit willen seiner lieben mueter vnd durich der frewden willen aller heyligen verleich mir ar- men, vnwirdigen sunder, das ich 15 dich allain lieb hab vnd in deiner lieb allweg hiczichleichen prinne, vnd das mein sele alle weg durstund sey nach deinen eren, vnd das ich alle weg dy 20 leydung deins tods in meinem herczen trag, vnd das ich er- kenne mein grosse iamerikeit, vnd das ich beger, das ich von allen lewten verworffen vnd 25 ver[10r]smecht werde, vnd daz OMINE, sancte pater, prop- ter tuam largitatem et filij tui passionem, quam propter me sustinuit, et mortem matris- que eius excellentissimam sanc- 5 titatem atque omnium sancto- rum merita concede michi pec- catori et omni beneficio tuo in- digno, vt te solum diligam, tuo amore semper ferueam, tuum 10 honorem semper siciam, bene- ficium passionis tue continue in corde habeam, meam miseriam recognoscam et ab omnibus con- culcari et contempni cupiam, 15 nichil me afficiat nisi tu, nichil me contristet nisi culpa. Amen. Überlieferung: Pg Bl. 9°. Lesarten aus Hs. Gotha Chart. A. 21. (15.1 Jh.) Bl. 777—143°: Stachel der Liebe, Teil 1, Kap. 2. Sigle Go 1 = Vom Mittelalter z. Ref. VI 3. Lat. Text aus Sancti Bonaventurae ...Operum tom. VII, Lugduni 1668, p. 192: Stimulus amoris, Pars I c. 1 (pag. 194) u. Hs. der Staats- u. Univ.-Bibl. Breslau I F 269 Bl. 154rb v. J. 1384. Das Werk ist eine Umarbeitung des Stimulus amoris, den der Mailänder Franziskanerlektor Johannes kurz nach 1300 verfaßt hat. 6 laydigung Pg 9 pitern] heyligen Pg 7 lieben fehlt Gol 10f. heilikeit] leydung Pg 12 der grozzen vrewden Gol 16 hiczich- leichen fehlt Gol 17f. daz mich durstende sei allewege Gol 18f. deinen 19 das ich alle weg fehlt Gol genaden vnd nach deinen eren Pg 23 das ich vor 20 allewege in Gol 21 ich bis 23 das fehlt Pg 25 werden Pg von fehlt Pg 24 verworffen] vortriben Gol Burdach, Mittelalt. u. Reform. VI Joh. v. Neum. 4. 5
6. Bittgebet des Hieronymus. 7. Ps.-Bonaventuras Liebesbitte. 65 [9"ICZ ist sand Bernhards gepet aus dem puech- lein des Stachels der lieb. HERR. heyliger vater, durich 5 deiner mildikait willen vnd durich der laydung willen deines lieben suns, die er durich meinen willen enphangen hat, vnd du- rich seins pitern tods willen, 10 durich der grossen [9’] heili- keit willen seiner lieben mueter vnd durich der frewden willen aller heyligen verleich mir ar- men, vnwirdigen sunder, das ich 15 dich allain lieb hab vnd in deiner lieb allweg hiczichleichen prinne, vnd das mein sele alle weg durstund sey nach deinen eren, vnd das ich alle weg dy 20 leydung deins tods in meinem herczen trag, vnd das ich er- kenne mein grosse iamerikeit, vnd das ich beger, das ich von allen lewten verworffen vnd 25 ver[10r]smecht werde, vnd daz OMINE, sancte pater, prop- ter tuam largitatem et filij tui passionem, quam propter me sustinuit, et mortem matris- que eius excellentissimam sanc- 5 titatem atque omnium sancto- rum merita concede michi pec- catori et omni beneficio tuo in- digno, vt te solum diligam, tuo amore semper ferueam, tuum 10 honorem semper siciam, bene- ficium passionis tue continue in corde habeam, meam miseriam recognoscam et ab omnibus con- culcari et contempni cupiam, 15 nichil me afficiat nisi tu, nichil me contristet nisi culpa. Amen. Überlieferung: Pg Bl. 9°. Lesarten aus Hs. Gotha Chart. A. 21. (15.1 Jh.) Bl. 777—143°: Stachel der Liebe, Teil 1, Kap. 2. Sigle Go 1 = Vom Mittelalter z. Ref. VI 3. Lat. Text aus Sancti Bonaventurae ...Operum tom. VII, Lugduni 1668, p. 192: Stimulus amoris, Pars I c. 1 (pag. 194) u. Hs. der Staats- u. Univ.-Bibl. Breslau I F 269 Bl. 154rb v. J. 1384. Das Werk ist eine Umarbeitung des Stimulus amoris, den der Mailänder Franziskanerlektor Johannes kurz nach 1300 verfaßt hat. 6 laydigung Pg 9 pitern] heyligen Pg 7 lieben fehlt Gol 10f. heilikeit] leydung Pg 12 der grozzen vrewden Gol 16 hiczich- leichen fehlt Gol 17f. daz mich durstende sei allewege Gol 18f. deinen 19 das ich alle weg fehlt Gol genaden vnd nach deinen eren Pg 23 das ich vor 20 allewege in Gol 21 ich bis 23 das fehlt Pg 25 werden Pg von fehlt Pg 24 verworffen] vortriben Gol Burdach, Mittelalt. u. Reform. VI Joh. v. Neum. 4. 5
Strana 66
66 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. mich nyemand mug getrösten nur dein genad, vnd das mich nyemand müg betrüben nür mein schult, vnd beger, lieber 5 herr, alles das, daz ich hie pitt, das du mein hercz darczue fuegest vnd schikchest zu vol- pringen alle deine gepot in deiner waren, volchomen lieb. 10 [10’]DICZ ist auch sand Wern- hards gepet aus dem puechlein des Stachel der lieb. HER Ihesu Christe, verwund mein hercze mit deinen 15 heyligen funff [107] wunnden vnd erfull mein gemüte mit deinem tewren plüt, auf die rede, wo ich mich hin cher, das ich alleweg dich gechrewczigten 20 sech, vnd alles, das ich mit meinen augen an sech, das mir das scheine, als ob es gerötet wär mit deinem tewern plüt. OMINE Ihesu Chritse, cor meum tuis vulneribus sau- cia et mentem meam tuo san- gwine inebria, vt, quocunque me vertam, semper te videam crucifixum, et quidquid aspe- xero, michi appareat tuo san- gwine rubricatum, nichil nisi 5 2 dein genad] dv Gol 3 nyemad fehlt Pg 4schult] snöd sünd Pg vnd bis 9 lieb fehlt Gol 8 Uberlieferung: Pg Bl. 10r. Lesarten aus Hs. Gotha Chart. A. 21. Bl. 83° = Stachel der Liebe, Teil 1, Kap. 4. Lat. Text aus Bonaventura, Opp. VII Lugd. 1668: Stimulus amoris, Pars I c. 2 (pag. 196) u. He. der Staats- u. Univ.-Bibl. Breslau I F 269 Bl. 155rb; vgl. Nr. 7. 15 heyligen funff fehlt Gol 17 tewren fehlt Gol 17f. auf die rede: Diese für den Stil Johanns von Neumarkt bezeichnende Wendung stcht nur in der Ho. Gotha Chart. A. 27 (Bl. 63"s), die wohl in Nürnberg 1404 ge- schrieben ist. 18 wo] wo daz Gol mich fehlt Pg 19f. allewege sehe dich gekreuczigten Gol 19 dich alleweg Pg 20f. mit meinen augen fehlt Gol scheine in meinem awgen Gol 23 tewern fehlt Gol
66 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. mich nyemand mug getrösten nur dein genad, vnd das mich nyemand müg betrüben nür mein schult, vnd beger, lieber 5 herr, alles das, daz ich hie pitt, das du mein hercz darczue fuegest vnd schikchest zu vol- pringen alle deine gepot in deiner waren, volchomen lieb. 10 [10’]DICZ ist auch sand Wern- hards gepet aus dem puechlein des Stachel der lieb. HER Ihesu Christe, verwund mein hercze mit deinen 15 heyligen funff [107] wunnden vnd erfull mein gemüte mit deinem tewren plüt, auf die rede, wo ich mich hin cher, das ich alleweg dich gechrewczigten 20 sech, vnd alles, das ich mit meinen augen an sech, das mir das scheine, als ob es gerötet wär mit deinem tewern plüt. OMINE Ihesu Chritse, cor meum tuis vulneribus sau- cia et mentem meam tuo san- gwine inebria, vt, quocunque me vertam, semper te videam crucifixum, et quidquid aspe- xero, michi appareat tuo san- gwine rubricatum, nichil nisi 5 2 dein genad] dv Gol 3 nyemad fehlt Pg 4schult] snöd sünd Pg vnd bis 9 lieb fehlt Gol 8 Uberlieferung: Pg Bl. 10r. Lesarten aus Hs. Gotha Chart. A. 21. Bl. 83° = Stachel der Liebe, Teil 1, Kap. 4. Lat. Text aus Bonaventura, Opp. VII Lugd. 1668: Stimulus amoris, Pars I c. 2 (pag. 196) u. He. der Staats- u. Univ.-Bibl. Breslau I F 269 Bl. 155rb; vgl. Nr. 7. 15 heyligen funff fehlt Gol 17 tewren fehlt Gol 17f. auf die rede: Diese für den Stil Johanns von Neumarkt bezeichnende Wendung stcht nur in der Ho. Gotha Chart. A. 27 (Bl. 63"s), die wohl in Nürnberg 1404 ge- schrieben ist. 18 wo] wo daz Gol mich fehlt Pg 19f. allewege sehe dich gekreuczigten Gol 19 dich alleweg Pg 20f. mit meinen augen fehlt Gol scheine in meinem awgen Gol 23 tewern fehlt Gol
Strana 67
8. Ps.-Bonaventura. 9. Dreifaltigkeitsgebete des Petrus Damiani. 67 Nu hilf mir, des ich dich pitt, das ich nicht anders beschawen müge nür dein heylig süez funf wunden. Das wär mir ain 5 süsser trost, das ich mit dier, zarter herr, wurd ver[11"]wundt, vnd das wer ain verserung meins inwendigen gemütes, solt ich ettwas gedenkchen, das du nicht 1o enwërest. O gueter Ihesu, mein armes hercz hat nyndert ain rue, es finde dann seinen mit- listen punkcht, der du pist. Da wuerd es rüen, da wurd es enn- 15 den alle seine begerung gancz- lichen vnd ewichleichen. Amen. tua vulnera valeam intueri. Hec michi consolacio, tecum, mi do- mine, vulnerari, hec michi in- tima sit affliccio, sine te ali- quid meditari. Non quiescat 5 cor meum, bone Ihesu, donec inueniat te, centrum suum. Ibi cubet, ibi suum terminet appe- titum. Amen. 9 [1’]DISE nach geschribne drew gebette hat gemacht eyn erberdiger heiliger man, der hat 20 geheisen Petrus Damiani, vnd der was eczwen ein cardinal vnd wart ein guter eynsydyl, auf di rede das er gote dester baz ge- dinen mochte, vnd sint es gar 25 innige nucze gebette, der sy myt vleizz vnd mit andacht vberliezet, vnd daz erste get an den vatir. [19"] Incipiunt septem oraciones 10 Petri Damiani. Prima ad [20"] patrem pro venia impetranda. Et se- quitur in hec verba. 1 Nu bis pitt] Ich pit dich liber herre das du mir helfest Gol 2 nichtes nicht myge beschawen Gol 3 heylig fehlt Gol funf fehlt Gol 5 süsser] lieber Pg 6 werde Gol 7 vnd] wen Gol 8 gemütes] herczen Gol 11 nyndert ain] kein Gol 13 Da] so Gol 15f. gancz- lichen vnd ewichleichen fehlt Gol 9 Uberlieferung: Kl Bl. 1'; Ba Bl. 467; Br Bl. &; Br 1 Bl. 67; Pg Bl. 52"; W Bl. 143"; B Bl. 193°; Lo Bl. 79—91°. Text aus Kl. Für den Lesartenapparat sind Ba und W nur im Anfange benutzt; ganz benutzt sind Br BrIPgB. 26 fl getilgt vor vleizz Kl 28 dem Kl 5*
8. Ps.-Bonaventura. 9. Dreifaltigkeitsgebete des Petrus Damiani. 67 Nu hilf mir, des ich dich pitt, das ich nicht anders beschawen müge nür dein heylig süez funf wunden. Das wär mir ain 5 süsser trost, das ich mit dier, zarter herr, wurd ver[11"]wundt, vnd das wer ain verserung meins inwendigen gemütes, solt ich ettwas gedenkchen, das du nicht 1o enwërest. O gueter Ihesu, mein armes hercz hat nyndert ain rue, es finde dann seinen mit- listen punkcht, der du pist. Da wuerd es rüen, da wurd es enn- 15 den alle seine begerung gancz- lichen vnd ewichleichen. Amen. tua vulnera valeam intueri. Hec michi consolacio, tecum, mi do- mine, vulnerari, hec michi in- tima sit affliccio, sine te ali- quid meditari. Non quiescat 5 cor meum, bone Ihesu, donec inueniat te, centrum suum. Ibi cubet, ibi suum terminet appe- titum. Amen. 9 [1’]DISE nach geschribne drew gebette hat gemacht eyn erberdiger heiliger man, der hat 20 geheisen Petrus Damiani, vnd der was eczwen ein cardinal vnd wart ein guter eynsydyl, auf di rede das er gote dester baz ge- dinen mochte, vnd sint es gar 25 innige nucze gebette, der sy myt vleizz vnd mit andacht vberliezet, vnd daz erste get an den vatir. [19"] Incipiunt septem oraciones 10 Petri Damiani. Prima ad [20"] patrem pro venia impetranda. Et se- quitur in hec verba. 1 Nu bis pitt] Ich pit dich liber herre das du mir helfest Gol 2 nichtes nicht myge beschawen Gol 3 heylig fehlt Gol funf fehlt Gol 5 süsser] lieber Pg 6 werde Gol 7 vnd] wen Gol 8 gemütes] herczen Gol 11 nyndert ain] kein Gol 13 Da] so Gol 15f. gancz- lichen vnd ewichleichen fehlt Gol 9 Uberlieferung: Kl Bl. 1'; Ba Bl. 467; Br Bl. &; Br 1 Bl. 67; Pg Bl. 52"; W Bl. 143"; B Bl. 193°; Lo Bl. 79—91°. Text aus Kl. Für den Lesartenapparat sind Ba und W nur im Anfange benutzt; ganz benutzt sind Br BrIPgB. 26 fl getilgt vor vleizz Kl 28 dem Kl 5*
Strana 68
68 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. 9, 1 1. TCH pyte dych, aller hoste gute, herre vatir himeli- scher got, las mych nycht vor- loren werden, deyne schephe- 5 nunge, wan ych myt dem tewren ooo te, immensa pietas, deus pater omnipotens, ne perdas me, creaturam tuam ad tui similitudinem conditam ac per filij tui, domini nostri Ihesu 5 Lat. Text aus Breslau, St.-u. U.-B. 10 36 Bd. II Bl. 19; vgl. Migne P. L. 145 Sp. 917. Uberschriften: Disi her nach geschribnen dru gebet hat gemacht ein erwirdiger heiliger mä der hat geheiszen Petrus damiani vnd der was etwenn ein kardinal vnd wart ein gûter einsidel. vmb das er got dester bas dienen môhte. Vnd das erst gebett gat an den vatter das ander an den sun das dritte an den heiligen geist Ba, Drey gebethe hot gemacht eyn erwiridger heylig’ man der was geheyszen Petrus damian vnd der was [8°] Etwan eyn Cardinal vnd wart eyn guttir eynsedil off dy rede das her gote diste bas gedynen mochte vnd das seynt gar ynige gute nuteze gebethe der sy mit fleysze vnd mit andacht obirlist vnd das erste gebete gehit an den vatir das andir gehit an den son vnd das dritte gehet an den heilgen geist etc. Br, Dy nochgeschrebin gebete hat gemachit eyn wirdiger heiliger man-petrus damiani der was Cardinal vnd wart eyn gut eynsidel das her gote deste bas gedynen mochte vnd is sint gar gute ynnege gebete der sie spricht mit fleisse das irste dem vatir/ das andir dem sone das dritte dem heiligin geiste sie sint jnnekit vnd andacht wer sie wol merkin wil Brl, Disz nachgeschriben drew gepet ein erwirdiger heyliger man gemachet hat/ der hat gehaissen petrus damiani d' was eczwann ain Cardinal/ vnd ward ain guter Ainsidel auf dy red / das er dester paz got [52"] mochte gedyenen vnd es sind gar jnnige nueze gepet der si mit vleisz vnd mit andacht vberlist vnd das erst get an den vater/ vnd die hat pischoff Johann von olomuncz des Romischen kaysz" kanczler zu dewtsch gemacht das erst ist zu dem vater Pg, Dise nach- geschriben drew gepet hat gemacht ein erwirdig' heiliger man d' hat ge- haizzẽ petr9 damascen9 d’was ettwan ein Cardinal vnd ward dar nach ein gut’ einsydel dar vmb das er got dester paz gedynë möht [143"] vnd sprich die selbë gepet mit fleiz vnd mit andacht vnd daz erst gepet zu dem vater/ daz ander zu dem svn daz dritt zu dem heilgë geist W, Dise noch geschribne drey gepet hat gemacht ein heiliger vnd ein wirdig man der hat gehaissen petro [194'] Damiani vnd der was Etwen ein Cardinal vnd dar nach ward er ein gute’ ainsidel auf dy rede das er got dester pas mochte gedinen vnd das erst gepet get an den vater Das ander an den son das dritte an de heiligen geist vnd ist gar tiffer manüg wer es list B 2 gute herre] her’ gût B herre fehlt Pg 3 mych aus meych Kl 2f. himelicher Kl swerem Kl vaters Pg, fehlt B 5 dem tewren] deym
68 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. 9, 1 1. TCH pyte dych, aller hoste gute, herre vatir himeli- scher got, las mych nycht vor- loren werden, deyne schephe- 5 nunge, wan ych myt dem tewren ooo te, immensa pietas, deus pater omnipotens, ne perdas me, creaturam tuam ad tui similitudinem conditam ac per filij tui, domini nostri Ihesu 5 Lat. Text aus Breslau, St.-u. U.-B. 10 36 Bd. II Bl. 19; vgl. Migne P. L. 145 Sp. 917. Uberschriften: Disi her nach geschribnen dru gebet hat gemacht ein erwirdiger heiliger mä der hat geheiszen Petrus damiani vnd der was etwenn ein kardinal vnd wart ein gûter einsidel. vmb das er got dester bas dienen môhte. Vnd das erst gebett gat an den vatter das ander an den sun das dritte an den heiligen geist Ba, Drey gebethe hot gemacht eyn erwiridger heylig’ man der was geheyszen Petrus damian vnd der was [8°] Etwan eyn Cardinal vnd wart eyn guttir eynsedil off dy rede das her gote diste bas gedynen mochte vnd das seynt gar ynige gute nuteze gebethe der sy mit fleysze vnd mit andacht obirlist vnd das erste gebete gehit an den vatir das andir gehit an den son vnd das dritte gehet an den heilgen geist etc. Br, Dy nochgeschrebin gebete hat gemachit eyn wirdiger heiliger man-petrus damiani der was Cardinal vnd wart eyn gut eynsidel das her gote deste bas gedynen mochte vnd is sint gar gute ynnege gebete der sie spricht mit fleisse das irste dem vatir/ das andir dem sone das dritte dem heiligin geiste sie sint jnnekit vnd andacht wer sie wol merkin wil Brl, Disz nachgeschriben drew gepet ein erwirdiger heyliger man gemachet hat/ der hat gehaissen petrus damiani d' was eczwann ain Cardinal/ vnd ward ain guter Ainsidel auf dy red / das er dester paz got [52"] mochte gedyenen vnd es sind gar jnnige nueze gepet der si mit vleisz vnd mit andacht vberlist vnd das erst get an den vater/ vnd die hat pischoff Johann von olomuncz des Romischen kaysz" kanczler zu dewtsch gemacht das erst ist zu dem vater Pg, Dise nach- geschriben drew gepet hat gemacht ein erwirdig' heiliger man d' hat ge- haizzẽ petr9 damascen9 d’was ettwan ein Cardinal vnd ward dar nach ein gut’ einsydel dar vmb das er got dester paz gedynë möht [143"] vnd sprich die selbë gepet mit fleiz vnd mit andacht vnd daz erst gepet zu dem vater/ daz ander zu dem svn daz dritt zu dem heilgë geist W, Dise noch geschribne drey gepet hat gemacht ein heiliger vnd ein wirdig man der hat gehaissen petro [194'] Damiani vnd der was Etwen ein Cardinal vnd dar nach ward er ein gute’ ainsidel auf dy rede das er got dester pas mochte gedinen vnd das erst gepet get an den vater Das ander an den son das dritte an de heiligen geist vnd ist gar tiffer manüg wer es list B 2 gute herre] her’ gût B herre fehlt Pg 3 mych aus meych Kl 2f. himelicher Kl swerem Kl vaters Pg, fehlt B 5 dem tewren] deym
Strana 69
9. Dreifaltigkeitsgebete des Petrus Damiani. Zum Vater. blute deynes sunes yrloset pyn vnd pyn auch geschaffen czu deynem gleychnuzze. Gib myr deyne hant, meyn got vnd 5 meyn herre, vnd ledige mych aus der (1"] teuffe meyner vn- gerechtykeyt. Rychte meynen val. Empinde meyne bant. Erluchte meyne plindikeit. Hei- 10 le meyne wunden, do mit mych dy bosen geiste vorseret habin. We myr durftigen! We mir vorloren! We! wie vaste were meyn irresal ze bewainen, wan 15 ich hab alle wege in der werlde luste also gelebet, das du dich | l | | | j | i | ! mein nicht gefrewen mochtest, . vnd hab dich alle wege ze ezornes pitterkeit gereiczet mit 2 meinem irren leben. Doch so weis ich wol, herre himelischer vatir, daz alle dink in deinem gewalde sint, vnd daz niemant widersten mag dey[2"]nem wil- len. Wiltu myr genedig seyn, so werd ich ezuhant empunden vnd alezumal ledig meyner sun- den. Herre, nu fure aus meynem 69 Christi cruorem redemptam. Porrige michi manum tuam, domine deus meus, et eripe me de profundissimo lacu iniquita- tum mearum. Erige lapsum. 5 Solue compeditum. Illumina cecum. Sana me mille maligno- rum spirituum vulneribus sau- ciatum. Heu me miserum! Heu me perditum! Heu me inde- 10 ficiente fonte lacrimarum lugen- dum! qui, dum spurcissime car- nis mee legibus vixi, nunquam te [20"] de me gaudere permisi, sed semper te reprobe vite mee 15 flagicijs prouocaui. Sed scio, domine, quia in voluntate tua cuncta sunt posita, et non est, . qui tue possit resistere volun- | | | 2 vnd fehlt B tati. Si enim decreueris saluare 20 nos, continuo liberabimur. Per- duc, domine, de saxea cordis pyn auch] hast mich 1 eynborn sonys Br1 och Br] bescnaffen Pg 8 deynem aus deynemer Kl, diner Ba 4i. herr’ vnd mein got Pg 6 aus] vd Pg der fehlt Kl craft der tyffe B meyne kromme Zr] 14 meyn irresal] meyner sal Br also] so KI, fehlt PgB 18 allo wege] vatir alleczeit Br1 6 —8 meyne bossheit vnd vngerechtikit.. h're richtige 8 bant] hant Br 11 geiste vorseret] finde vorwundit Brl wainen Kl 16f. dich mein] nicht getilgt vor mych Kl 20 yrren bosem Bri 9 plindiket KI 10 wnden KI 13 We fehlt Ba Br1 16 luste fehlt Ba 22f. deynen gewalden Br, deym willen vnd in deyner gewalt Br], dein’ gewalt B 24 mag widersten Br] 28 nu] ny KI 26 werd] wir Fg czuhant fehlt Pg
9. Dreifaltigkeitsgebete des Petrus Damiani. Zum Vater. blute deynes sunes yrloset pyn vnd pyn auch geschaffen czu deynem gleychnuzze. Gib myr deyne hant, meyn got vnd 5 meyn herre, vnd ledige mych aus der (1"] teuffe meyner vn- gerechtykeyt. Rychte meynen val. Empinde meyne bant. Erluchte meyne plindikeit. Hei- 10 le meyne wunden, do mit mych dy bosen geiste vorseret habin. We myr durftigen! We mir vorloren! We! wie vaste were meyn irresal ze bewainen, wan 15 ich hab alle wege in der werlde luste also gelebet, das du dich | l | | | j | i | ! mein nicht gefrewen mochtest, . vnd hab dich alle wege ze ezornes pitterkeit gereiczet mit 2 meinem irren leben. Doch so weis ich wol, herre himelischer vatir, daz alle dink in deinem gewalde sint, vnd daz niemant widersten mag dey[2"]nem wil- len. Wiltu myr genedig seyn, so werd ich ezuhant empunden vnd alezumal ledig meyner sun- den. Herre, nu fure aus meynem 69 Christi cruorem redemptam. Porrige michi manum tuam, domine deus meus, et eripe me de profundissimo lacu iniquita- tum mearum. Erige lapsum. 5 Solue compeditum. Illumina cecum. Sana me mille maligno- rum spirituum vulneribus sau- ciatum. Heu me miserum! Heu me perditum! Heu me inde- 10 ficiente fonte lacrimarum lugen- dum! qui, dum spurcissime car- nis mee legibus vixi, nunquam te [20"] de me gaudere permisi, sed semper te reprobe vite mee 15 flagicijs prouocaui. Sed scio, domine, quia in voluntate tua cuncta sunt posita, et non est, . qui tue possit resistere volun- | | | 2 vnd fehlt B tati. Si enim decreueris saluare 20 nos, continuo liberabimur. Per- duc, domine, de saxea cordis pyn auch] hast mich 1 eynborn sonys Br1 och Br] bescnaffen Pg 8 deynem aus deynemer Kl, diner Ba 4i. herr’ vnd mein got Pg 6 aus] vd Pg der fehlt Kl craft der tyffe B meyne kromme Zr] 14 meyn irresal] meyner sal Br also] so KI, fehlt PgB 18 allo wege] vatir alleczeit Br1 6 —8 meyne bossheit vnd vngerechtikit.. h're richtige 8 bant] hant Br 11 geiste vorseret] finde vorwundit Brl wainen Kl 16f. dich mein] nicht getilgt vor mych Kl 20 yrren bosem Bri 9 plindiket KI 10 wnden KI 13 We fehlt Ba Br1 16 luste fehlt Ba 22f. deynen gewalden Br, deym willen vnd in deyner gewalt Br], dein’ gewalt B 24 mag widersten Br] 28 nu] ny KI 26 werd] wir Fg czuhant fehlt Pg
Strana 70
70 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. steinherten herczen rewhige ezeher vluzze mit der macht, do mit du wazzer kundest in der wustenvng vz herten stainen 5 pringen! Herre Ihesu Christe, sint du ein warhaftiges licht bist vnd ich dich anruffe, wi magstu mich danne in vinster- nuzze gelazzen? We mir ar- 10 men! Wie ist mir geschehen! Ich dien dem liechte vnd pin in vinsternuzze. Ich gelaube , der warheit vnd werde doch betrogen mit vnnuezen [2"] ge- 15 denken. Herre, als du vormals die helle erluchtet hast mit deinem gotlichen scheine, herre, als du in Egyptin durch Moises bete willen, deines knechtes, alle 20 vinsternusse erluchten woldist, also geruche mit deinem got- lichen lichte ze scheinen in mein sundiges, vinsters hercze, víf dy rede daz mein sele, di 25 du, ewiges licht, erloset hast, in der hellen vinsternusse nicht beleibe. Herre, als du einen, der von seiner gepurt blinder 1 rewhige] ewige Br, fehlt Br1 Christe fehlt BrI h’re Br1 11 dien] was in Brl, der Pg nu jn Pg 13 vnd fehlt B falschen bosen gedankin Br1 lichen Ki scheim B 20 wollest B das ewige Pg Christe Br1 6 ein warhaftiges] das ewige Br! yn dem Br, in der Pg vnd] was vnd Pg 13—15 werde angefochtin mit swern 15f. dy hell vormals Pg Br1 19 gepet Pg 24 vff dy rede fehlt Br1 erloset] geschaffin Br1 28 seiner fehlt Pg mei duricia lacrimarum habun- danciam, qui de rupe deserti largissimam profluentis aque co- piam prodire iussisti. Domine Ihesu Christe, si tu es lux vera 5 et ego colo te, cur pateris in tenebris esse me? Ve michi! Lumen adoro, et tenebras per- fero. Veritati deseruio, et per insanium cogitacionum figmenta 10 deludor. Domine, qui cauernas diuinitatis tue radijs [21'] illu- strasti, qui densas Egipti tene- bras Moysi famuli tui precibus effugasti, respice chaos istud et ı5 tenebrosum cordis mei infer- num visitacionis tue luce per- funde, vt animam, quam tu dignatus es, lux eterna, redi- mere, tenebrarum auctor ne- 20 gueat in obsouritatis sue caligine possidere. Qui Loth de Sodomis eduxisti, educ me de viciorum profundo et de conuersacione perdita. Qui illuminasti cecum 25 …— 2 flüsz der zächer Pg 5 Ihesu 8 denne & wee Brl 12 yn dem Br, 9 lazzen KI 17 goth- vi getilgt vor willen KI 25 du ewiges] do Brl, hat Pg 27 Hirre Ihesu blinder a. Rde nachgetr., b beim Binden abgeschnitten Kl, blint Br, plint geporen Pg
70 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. steinherten herczen rewhige ezeher vluzze mit der macht, do mit du wazzer kundest in der wustenvng vz herten stainen 5 pringen! Herre Ihesu Christe, sint du ein warhaftiges licht bist vnd ich dich anruffe, wi magstu mich danne in vinster- nuzze gelazzen? We mir ar- 10 men! Wie ist mir geschehen! Ich dien dem liechte vnd pin in vinsternuzze. Ich gelaube , der warheit vnd werde doch betrogen mit vnnuezen [2"] ge- 15 denken. Herre, als du vormals die helle erluchtet hast mit deinem gotlichen scheine, herre, als du in Egyptin durch Moises bete willen, deines knechtes, alle 20 vinsternusse erluchten woldist, also geruche mit deinem got- lichen lichte ze scheinen in mein sundiges, vinsters hercze, víf dy rede daz mein sele, di 25 du, ewiges licht, erloset hast, in der hellen vinsternusse nicht beleibe. Herre, als du einen, der von seiner gepurt blinder 1 rewhige] ewige Br, fehlt Br1 Christe fehlt BrI h’re Br1 11 dien] was in Brl, der Pg nu jn Pg 13 vnd fehlt B falschen bosen gedankin Br1 lichen Ki scheim B 20 wollest B das ewige Pg Christe Br1 6 ein warhaftiges] das ewige Br! yn dem Br, in der Pg vnd] was vnd Pg 13—15 werde angefochtin mit swern 15f. dy hell vormals Pg Br1 19 gepet Pg 24 vff dy rede fehlt Br1 erloset] geschaffin Br1 28 seiner fehlt Pg mei duricia lacrimarum habun- danciam, qui de rupe deserti largissimam profluentis aque co- piam prodire iussisti. Domine Ihesu Christe, si tu es lux vera 5 et ego colo te, cur pateris in tenebris esse me? Ve michi! Lumen adoro, et tenebras per- fero. Veritati deseruio, et per insanium cogitacionum figmenta 10 deludor. Domine, qui cauernas diuinitatis tue radijs [21'] illu- strasti, qui densas Egipti tene- bras Moysi famuli tui precibus effugasti, respice chaos istud et ı5 tenebrosum cordis mei infer- num visitacionis tue luce per- funde, vt animam, quam tu dignatus es, lux eterna, redi- mere, tenebrarum auctor ne- 20 gueat in obsouritatis sue caligine possidere. Qui Loth de Sodomis eduxisti, educ me de viciorum profundo et de conuersacione perdita. Qui illuminasti cecum 25 …— 2 flüsz der zächer Pg 5 Ihesu 8 denne & wee Brl 12 yn dem Br, 9 lazzen KI 17 goth- vi getilgt vor willen KI 25 du ewiges] do Brl, hat Pg 27 Hirre Ihesu blinder a. Rde nachgetr., b beim Binden abgeschnitten Kl, blint Br, plint geporen Pg
Strana 71
9. Dreifaltigkeitegebete des Petrus Damiani. Zum Vater. waz, myt deinen gnaden er- luchtet hast, also erluchte mich, vnd als du Lazarum von dem tode erwecket hast, also er- s wecke mich [3'] von geistlichem tode meiner sunden. Als du Danielem, deinen propheten, auz der hungerigen lewen vrasze gelediget hast, also erlose mich. to Als du drei kinder in hicziger flammen des fewers vnvorseret behalden hast, also beschirme mich. Als du kunig Dauid aus Golyas handen erledigt hast, v also behalde mich. Als du daz volk Israhel auz getwange des kuniges Pbarao geloset hast, also lose mich. Vnd als du sant Petir aus dem kercher er- 20 ledigt hast, also enpinde dye strike meyner sunden. Herre, hoch gelobter furste, parmher- eziger, suzzer richter, du bist selber geczeug [3'] meyner ge- 45 wissen vnd erkennest wol mein maynunge, daz ich meine sunde furpas vorsmehen wil vnd wil 1 deinen] den Br 5 von dem geystlichen Pg 7 daniel Kl, danieln Brl grymegen Brl 9 geledegist host Br us hiezegin Brl, aus hiczigor B 14 geledigit Br Br1 getwangn B erlose B Brl, gelediget B vels KI, pazz' Pg, fehlt B — = À——— —Ó— —M— —Ó— - 71 a nativitate, illumina me. Qui leprosum mundasti, purifica me. Qui Lazarum de sepulcro susci- tasti, resuscita me, vicijs fetidum et peruerse consuetudinis mole 5 depressum. Qui Danielem in lacu a leonum [21Y] morsibus custodisti, eripe me. Qui tres pueros de camini estuantis in- cendio liberasti, libera me. Qui 10 liberasti Dauid de manibus Golie et Saulis, libera me. Qui libe- rasti Israhel de oppressione Pha- raonis, libera me. Domine bene- dicte, gloriose et pijssime iudex, et ipse consciencie mee testis es, quia volo mala mea cuncta re- spueresanctisquetuisiussionibus, vt dignum est, obedire. Sed quia nequeo ex me, spero in te. 20 Non enim inuenio in carne mea bonum. 4 hast erwecket h (nicht getilgt) Kl vom B deinen] den Br! 8 der gruben der hungrigé leben Pg frosen Br, geledigit Br1 B 13 dauidfti B 16 von israhel Br Br1 B 17 pharaonis Br Br1 B 19 sant Petir] potrum Br1 25 wol fehlt Pg ragendem i, neue Zeile ne, also mine KI zweites wil fehlt Pg 6 hirre vatir als Br! weyssagé Pg hyngerigen Kl, hungeregin freisse Brl, gefresz B 10 di dreie Br1 chind B aus] von Br Br1 B auz] von Brl irlost Br Br1 — 18 irlose Br Brl, 19f. gefreigot Br, erledigit 26 meine] mi mit dber den Rd. 27 vorbas me Brl, fur-
9. Dreifaltigkeitegebete des Petrus Damiani. Zum Vater. waz, myt deinen gnaden er- luchtet hast, also erluchte mich, vnd als du Lazarum von dem tode erwecket hast, also er- s wecke mich [3'] von geistlichem tode meiner sunden. Als du Danielem, deinen propheten, auz der hungerigen lewen vrasze gelediget hast, also erlose mich. to Als du drei kinder in hicziger flammen des fewers vnvorseret behalden hast, also beschirme mich. Als du kunig Dauid aus Golyas handen erledigt hast, v also behalde mich. Als du daz volk Israhel auz getwange des kuniges Pbarao geloset hast, also lose mich. Vnd als du sant Petir aus dem kercher er- 20 ledigt hast, also enpinde dye strike meyner sunden. Herre, hoch gelobter furste, parmher- eziger, suzzer richter, du bist selber geczeug [3'] meyner ge- 45 wissen vnd erkennest wol mein maynunge, daz ich meine sunde furpas vorsmehen wil vnd wil 1 deinen] den Br 5 von dem geystlichen Pg 7 daniel Kl, danieln Brl grymegen Brl 9 geledegist host Br us hiezegin Brl, aus hiczigor B 14 geledigit Br Br1 getwangn B erlose B Brl, gelediget B vels KI, pazz' Pg, fehlt B — = À——— —Ó— —M— —Ó— - 71 a nativitate, illumina me. Qui leprosum mundasti, purifica me. Qui Lazarum de sepulcro susci- tasti, resuscita me, vicijs fetidum et peruerse consuetudinis mole 5 depressum. Qui Danielem in lacu a leonum [21Y] morsibus custodisti, eripe me. Qui tres pueros de camini estuantis in- cendio liberasti, libera me. Qui 10 liberasti Dauid de manibus Golie et Saulis, libera me. Qui libe- rasti Israhel de oppressione Pha- raonis, libera me. Domine bene- dicte, gloriose et pijssime iudex, et ipse consciencie mee testis es, quia volo mala mea cuncta re- spueresanctisquetuisiussionibus, vt dignum est, obedire. Sed quia nequeo ex me, spero in te. 20 Non enim inuenio in carne mea bonum. 4 hast erwecket h (nicht getilgt) Kl vom B deinen] den Br! 8 der gruben der hungrigé leben Pg frosen Br, geledigit Br1 B 13 dauidfti B 16 von israhel Br Br1 B 17 pharaonis Br Br1 B 19 sant Petir] potrum Br1 25 wol fehlt Pg ragendem i, neue Zeile ne, also mine KI zweites wil fehlt Pg 6 hirre vatir als Br! weyssagé Pg hyngerigen Kl, hungeregin freisse Brl, gefresz B 10 di dreie Br1 chind B aus] von Br Br1 B auz] von Brl irlost Br Br1 — 18 irlose Br Brl, 19f. gefreigot Br, erledigit 26 meine] mi mit dber den Rd. 27 vorbas me Brl, fur-
Strana 72
12 geharsam sein deinen heiligen | gepoten. Vnd wan ich des nicht ' vormag von mir, so hoffe ich | czu dir. Herre genediger, kein 5 heiliger mochte warheit ader heilikeit haben ane deine hilfe. Nimant mag volkomen werden ane deine sunderliche gnade. Wedir sant Petir, noch sant 10 Paul, noch kein czwelfbote ader marterer, noch die engel Cheru- bin ader Seraphin mochten icht gutes haben, nur alleyne das sie enphangen haben von deinen 15 gnaden. Vnd sint dem mal daz die [4'] himelischen kreffte nichtes haben, nur daz si von dir enphahen, waz gutes wiltu danne von mir, aschen, puluer a vnt vnflat, haben? Nur also vil, herre, als du mir von gnaden gibst, also vil mag dir auch hin wider werden. Wanne du pist ein vrsprung, aus dem alles guet fluezzet. Du bist eyn brunne dez lebens vnd ein vrsache der ewigen selikeit. 2 das Br1B 5 heylig Pg ain Pg Br1B ichtz Pg, nicht B mag B deinen KI mit allem Br, mit allem dem B chreften Pg, kreften B wir B daz] was Brl 19 puluer stopp Brl, vnd puluer B 21 als du hirre mir Brl, als du mir her B Wen Br, wen ac Br1 22 vil her’ B von Pg 25 do alles Ki 4 { Genediger herr Pg vatir nach g herr Pg ader] noch Br1B 9 wedir noch Br 12 ader] vnd Brl, noch B 13 gehaben PgB en selber wen allis das habin das han sie entfangen Br1 23 auch fehlt B gutis Br I. Die Gebete des Johann von Neumarkt, Quis vmquam sanctorum ex se veritatem vel sanctitatem 5 habere potuit? Quis per se sine tuo auxilio perfeccionis [227] culmen ascendit? Certe, domine, non Petrus, non Paulus, non apostolus, non martir, non 10 confessor, non virgo, non deni- i que ipsi angeli, non cherubin aut seraphin, nisi & te perce- pissent, bonum aliquod habere [non] potuissent. Si ergo ipse 15 virtutes celorum nichil habent a se, sed omnia perceperunt a te, guid ergo boni a me, gui sum stercus et vermis, puluis et cinis, poteris exspectare, nisi 20 quod ipse digneris infundere? Tu enim es pater luminum, a quo omne datum optimum et omne donum perfectum. Tu es, a quo cuncta bona procedunt. 25 Tu fons vite, tu auctor salutis eterne. Sicut enim terre non vatir nach genediger . Br1B 6 gehabin Br1 ane] 10 ader fehlt Kl, noch ieht, steht t à. Z. KI. 13f. nur bis haben] von nur alleyne] 16 himelische KI, himlichen Pg 17 nur] me wen Br, wen ac Brl, wen 18 empfangen habà Pg gutes fehlt Pg 20 vnt vnflat fehlt B Nur] 24 aus] ein fehlt Brl hin fehle BrBrlB 26 born Br
12 geharsam sein deinen heiligen | gepoten. Vnd wan ich des nicht ' vormag von mir, so hoffe ich | czu dir. Herre genediger, kein 5 heiliger mochte warheit ader heilikeit haben ane deine hilfe. Nimant mag volkomen werden ane deine sunderliche gnade. Wedir sant Petir, noch sant 10 Paul, noch kein czwelfbote ader marterer, noch die engel Cheru- bin ader Seraphin mochten icht gutes haben, nur alleyne das sie enphangen haben von deinen 15 gnaden. Vnd sint dem mal daz die [4'] himelischen kreffte nichtes haben, nur daz si von dir enphahen, waz gutes wiltu danne von mir, aschen, puluer a vnt vnflat, haben? Nur also vil, herre, als du mir von gnaden gibst, also vil mag dir auch hin wider werden. Wanne du pist ein vrsprung, aus dem alles guet fluezzet. Du bist eyn brunne dez lebens vnd ein vrsache der ewigen selikeit. 2 das Br1B 5 heylig Pg ain Pg Br1B ichtz Pg, nicht B mag B deinen KI mit allem Br, mit allem dem B chreften Pg, kreften B wir B daz] was Brl 19 puluer stopp Brl, vnd puluer B 21 als du hirre mir Brl, als du mir her B Wen Br, wen ac Br1 22 vil her’ B von Pg 25 do alles Ki 4 { Genediger herr Pg vatir nach g herr Pg ader] noch Br1B 9 wedir noch Br 12 ader] vnd Brl, noch B 13 gehaben PgB en selber wen allis das habin das han sie entfangen Br1 23 auch fehlt B gutis Br I. Die Gebete des Johann von Neumarkt, Quis vmquam sanctorum ex se veritatem vel sanctitatem 5 habere potuit? Quis per se sine tuo auxilio perfeccionis [227] culmen ascendit? Certe, domine, non Petrus, non Paulus, non apostolus, non martir, non 10 confessor, non virgo, non deni- i que ipsi angeli, non cherubin aut seraphin, nisi & te perce- pissent, bonum aliquod habere [non] potuissent. Si ergo ipse 15 virtutes celorum nichil habent a se, sed omnia perceperunt a te, guid ergo boni a me, gui sum stercus et vermis, puluis et cinis, poteris exspectare, nisi 20 quod ipse digneris infundere? Tu enim es pater luminum, a quo omne datum optimum et omne donum perfectum. Tu es, a quo cuncta bona procedunt. 25 Tu fons vite, tu auctor salutis eterne. Sicut enim terre non vatir nach genediger . Br1B 6 gehabin Br1 ane] 10 ader fehlt Kl, noch ieht, steht t à. Z. KI. 13f. nur bis haben] von nur alleyne] 16 himelische KI, himlichen Pg 17 nur] me wen Br, wen ac Brl, wen 18 empfangen habà Pg gutes fehlt Pg 20 vnt vnflat fehlt B Nur] 24 aus] ein fehlt Brl hin fehle BrBrlB 26 born Br
Strana 73
9. Dreifaltigkeitsgebete des Petrus Damiani. Zum Vater. 73 Gleicherweizz als die erde mit | a seipsa, sed a celo lumen sem- des himels schein erluchtet wir- det, also ist meine sele allewege ' vordorret in den vinsternuzzen, ssi werde denne mit dem tawe . deiner suzzikeit genediclich be- gozzen vnd dorczu erluchtet | [14°] mit dem glanste deines got- leichen scheines. Genediger 10 herre, ich suche bey mir selber, ; ab ich ichtes finde, daz ich ! deinen gnaden geophern mochte, : vnt wann ich alle heimlichkeit : meines herczen genczleichen be- 15 suche, so vinde ich nicht anders nür vnfletige, smehe disteln vnd dorner meiner sunden. Do von, genediger herre vatir, sich an meinen geprechen vnd vor- 20 Jeihe mir ware rewe vnd an- dechtige czeher meiner augen, do mit ich vortilgen moge di vnfletikeit meiner sunden. Vor- treibe vs deiner armen, durftigen 2» dirne die kelde meines herczen vnd encz[5'Junde in mir di flammen deinerliebe. Genediger 1 Zu gleich'weis Pg fauchtit Br1 2 dem hymelischñ B 3 allewege fehlt Pg per infunditur, sic anima mea sicut terra sine aqua tibi tene- brosa squalet semper et aret, nisi tue gracie rore perfusa tui 5 splendoris radio fuerit illustrata. Et quidem inquiro apud me, domine, vt tibi de meis aliquid offeram; sed cum omnia pec- toris mei reuoluo latibula, nichil 10 ibi nisi tenebras video, nichil omnino nisi viciorum tribulos et spinas invenio. Vide ergo, domine, miseriam meam, vide tante paupertatis inopiam, mi- 15 chique conpunccionis graciam tribue, que anime mee rubiginem tergere eamque cruentatam me- orum criminum valeat inqui- namento [23'] lauare. Expelle, 20 domine, frigus hoc atque tor- porem de meo pectore et flam- mam tue dulcissime caritatis in me accende. Nunquid enim, 2f. wirt vnd ge- 4 in dem finsternis dorre Br] den] der B vinsternuzze Ki 5 tawe bis 8 dem fehlt Brl 6 gnediclichin Br 8 glaste KI, glancze Br, glis B deines] des Pg 10 selbes Br1B 11 icht guetes Pg finde Br 12 oppim Br 14 f. durchsuche B; 1 17 dorner vnd vnkrawt Bri hirre vnd Br! moge Br1 ezeher KI meynen Br B durftige Kl, fehlt Brl chelde Pg meines] des BrI 14 genczlich BrB, ganczlich Pg 16 nûr] wen ac Br1 16f. distel vnd dorn KI 18 won durch Ras. zu von KI 19 meyn Br B, meyne Brl 24 deynô Br Pg Br] 21 ezeher getilgt vor armen fehlt Br 25 dirne] dyner BrPgBrl, creaturen B 26 vnczinde aus vnczundo KI
9. Dreifaltigkeitsgebete des Petrus Damiani. Zum Vater. 73 Gleicherweizz als die erde mit | a seipsa, sed a celo lumen sem- des himels schein erluchtet wir- det, also ist meine sele allewege ' vordorret in den vinsternuzzen, ssi werde denne mit dem tawe . deiner suzzikeit genediclich be- gozzen vnd dorczu erluchtet | [14°] mit dem glanste deines got- leichen scheines. Genediger 10 herre, ich suche bey mir selber, ; ab ich ichtes finde, daz ich ! deinen gnaden geophern mochte, : vnt wann ich alle heimlichkeit : meines herczen genczleichen be- 15 suche, so vinde ich nicht anders nür vnfletige, smehe disteln vnd dorner meiner sunden. Do von, genediger herre vatir, sich an meinen geprechen vnd vor- 20 Jeihe mir ware rewe vnd an- dechtige czeher meiner augen, do mit ich vortilgen moge di vnfletikeit meiner sunden. Vor- treibe vs deiner armen, durftigen 2» dirne die kelde meines herczen vnd encz[5'Junde in mir di flammen deinerliebe. Genediger 1 Zu gleich'weis Pg fauchtit Br1 2 dem hymelischñ B 3 allewege fehlt Pg per infunditur, sic anima mea sicut terra sine aqua tibi tene- brosa squalet semper et aret, nisi tue gracie rore perfusa tui 5 splendoris radio fuerit illustrata. Et quidem inquiro apud me, domine, vt tibi de meis aliquid offeram; sed cum omnia pec- toris mei reuoluo latibula, nichil 10 ibi nisi tenebras video, nichil omnino nisi viciorum tribulos et spinas invenio. Vide ergo, domine, miseriam meam, vide tante paupertatis inopiam, mi- 15 chique conpunccionis graciam tribue, que anime mee rubiginem tergere eamque cruentatam me- orum criminum valeat inqui- namento [23'] lauare. Expelle, 20 domine, frigus hoc atque tor- porem de meo pectore et flam- mam tue dulcissime caritatis in me accende. Nunquid enim, 2f. wirt vnd ge- 4 in dem finsternis dorre Br] den] der B vinsternuzze Ki 5 tawe bis 8 dem fehlt Brl 6 gnediclichin Br 8 glaste KI, glancze Br, glis B deines] des Pg 10 selbes Br1B 11 icht guetes Pg finde Br 12 oppim Br 14 f. durchsuche B; 1 17 dorner vnd vnkrawt Bri hirre vnd Br! moge Br1 ezeher KI meynen Br B durftige Kl, fehlt Brl chelde Pg meines] des BrI 14 genczlich BrB, ganczlich Pg 16 nûr] wen ac Br1 16f. distel vnd dorn KI 18 won durch Ras. zu von KI 19 meyn Br B, meyne Brl 24 deynô Br Pg Br] 21 ezeher getilgt vor armen fehlt Br 25 dirne] dyner BrPgBrl, creaturen B 26 vnczinde aus vnczundo KI
Strana 74
74 herre, wi mochte mein einer, deiner armen dirne, vngerechti- keit dein gute vornichten, also daz du deiner barmherczikeit 5 vorgezzen soldest, sint dem mol daz in den czeiten, do vil nahen alle di werilt vngerecht was vnd valsche gote anbetet, du sulcher deiner güte nie vor- 10 gessen woldest? Wer hette in den selben czeiten dich getorst biten, das du vmb vns, svndigen leute, mensch wurdest vnd vnsir swacheit an dich nemest vnd 15 di bitter martir lidest, auf die rede daz deine veinde auz tot- leicher pein erloset würden ? Nü, allersussister herre, [5"] barm- hercziger got, sint dem mol das ?) deine grosse barmherczikeit allir werilde sunden nicht vordringen mochten, so hoffe- ich, dein ! arme, demutige dirne, daz ich | durch meiner sunden willen, 1 wi] vi KI I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. domine, inmensam tue pietatis habundanciam mea valebit ini- quitas vincere, quam tocius mundi non potuerunt crimina superare? Nam cum totus pene s mundus esset ydolatrie deditus, quis te rogare presumeret, vt, quem coeli non capiunt, vteri virginalis angustias habitaturus . inuiseres, mortalitatis nostre 10 membra suscipiens, mortis atro- cissime tormenta perferres, vt inimicos tuos & mortis debito supplicio liberares? Si ergo, pijssime et clementissime do- 15 mine, misericordie tue magnitu- dinem to[23"]cius mundi flagicia non vicerunt, vnius canis mortui peccata, quantumlibet grauia, superabunt ? Absit enim hoc a 2 1f. mein ciner deinez armen knechtes, so (trotz der vorausgehenden und folgenden Beziehung auf eine Frau: 73,25 dirne) vom Abechreiber geändert KI, ich deyn armer dyner mit meyner Br Brl B, ich armér dein diener mit mein" Pg 6 geczeiten Br Br1B 8 was fehlt Br1B Of. du bis woldest fehlt Pg czeiten fehlt hier Br Br1 B 6f. vil nahen fehlé Pg gott’ Pg, aptgot B sulcher] susser got Brl 11 getrost Kl, tuerren Pg, torst Brl 3 dein’ BrI 5 sullist Br1 7 nahen) wachnt B anpetoton Pg, anpeten B 10f. in bis 12 yn den selbigd geezoiton biten Br, beten in den selbin ezettin Br1 B& sundig Pg B 13 leuten Br, mésche Brl 14 nomist Br, namest B vnd fehlt Pg 15 martir bitter Ki bitter fehls B 15f. auf bie veinde) vnd Br die rede fehlt Br1 16f. totliche fynde Br1 tot- leicher pein] ewiger peyn Brl, getwangsal Pg — 17 erloset würden] irlost vnd also der mensche dirlost wurde Brl wrden Ki Nu dar Pg 19 got) her B dem mol fehit B 21 verilde Ki 22 mochte Pg deiner Ki 23 armer demutiger KiBrBrl Pg, armer B dirne] deiner Kl, dyner Br Br1 PgB ich) sy BrPg 24 willen fehlt Pg
74 herre, wi mochte mein einer, deiner armen dirne, vngerechti- keit dein gute vornichten, also daz du deiner barmherczikeit 5 vorgezzen soldest, sint dem mol daz in den czeiten, do vil nahen alle di werilt vngerecht was vnd valsche gote anbetet, du sulcher deiner güte nie vor- 10 gessen woldest? Wer hette in den selben czeiten dich getorst biten, das du vmb vns, svndigen leute, mensch wurdest vnd vnsir swacheit an dich nemest vnd 15 di bitter martir lidest, auf die rede daz deine veinde auz tot- leicher pein erloset würden ? Nü, allersussister herre, [5"] barm- hercziger got, sint dem mol das ?) deine grosse barmherczikeit allir werilde sunden nicht vordringen mochten, so hoffe- ich, dein ! arme, demutige dirne, daz ich | durch meiner sunden willen, 1 wi] vi KI I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. domine, inmensam tue pietatis habundanciam mea valebit ini- quitas vincere, quam tocius mundi non potuerunt crimina superare? Nam cum totus pene s mundus esset ydolatrie deditus, quis te rogare presumeret, vt, quem coeli non capiunt, vteri virginalis angustias habitaturus . inuiseres, mortalitatis nostre 10 membra suscipiens, mortis atro- cissime tormenta perferres, vt inimicos tuos & mortis debito supplicio liberares? Si ergo, pijssime et clementissime do- 15 mine, misericordie tue magnitu- dinem to[23"]cius mundi flagicia non vicerunt, vnius canis mortui peccata, quantumlibet grauia, superabunt ? Absit enim hoc a 2 1f. mein ciner deinez armen knechtes, so (trotz der vorausgehenden und folgenden Beziehung auf eine Frau: 73,25 dirne) vom Abechreiber geändert KI, ich deyn armer dyner mit meyner Br Brl B, ich armér dein diener mit mein" Pg 6 geczeiten Br Br1B 8 was fehlt Br1B Of. du bis woldest fehlt Pg czeiten fehlt hier Br Br1 B 6f. vil nahen fehlé Pg gott’ Pg, aptgot B sulcher] susser got Brl 11 getrost Kl, tuerren Pg, torst Brl 3 dein’ BrI 5 sullist Br1 7 nahen) wachnt B anpetoton Pg, anpeten B 10f. in bis 12 yn den selbigd geezoiton biten Br, beten in den selbin ezettin Br1 B& sundig Pg B 13 leuten Br, mésche Brl 14 nomist Br, namest B vnd fehlt Pg 15 martir bitter Ki bitter fehls B 15f. auf bie veinde) vnd Br die rede fehlt Br1 16f. totliche fynde Br1 tot- leicher pein] ewiger peyn Brl, getwangsal Pg — 17 erloset würden] irlost vnd also der mensche dirlost wurde Brl wrden Ki Nu dar Pg 19 got) her B dem mol fehit B 21 verilde Ki 22 mochte Pg deiner Ki 23 armer demutiger KiBrBrl Pg, armer B dirne] deiner Kl, dyner Br Br1 PgB ich) sy BrPg 24 willen fehlt Pg
Strana 75
9. Dreifaltigkeitsgebete des Petrus Damiani. Zum Vater. wi grozz di auch gesein mochten, mit nicht vorhindert werde. das du gesprochen hast, daz sv einin sunder, der czu pusse vnd czu rewe kumpt, sich czu himel alle engel frewen. Ich hoffe auf den spruch deines propheten Dauid, der gespro- 10 chen, daz deine barmherczikeit vber alle deine werk erhebet sey. Ich hoffe in dy gnade des armen weibes, [6'] di gesunt wart, do si berurt den sawm 15 deines gewandes. Ich hoffe czu der suzze, als du mit der vn- gelaubigen vrawen geredet hast, di das heilige ewangelium Sama- ritana nennet. Ich hof noch ; «mer, daz du geredet hast mit einer haydenynne vnd ire doch- ter durch ir gebete ledigest von dem teuffel, wie wol das were das si valsche gote anbettet. 25 Herre, mit solcher deiner güte, mit sulchen deinen gnaden 1 seyn mag Brl wort hoffe Brl sunder ader sunderin B Bri daz] wy das io Brl alle Kl erhabet B 12 sey] ist Pg swa Kl, sawmé b 16 suszikeit Br ires. KI bete BrBrl, pet B wol das] das dach Br! gotter PgB anbetten Br1 | | I | | | | | i | 2 gehindirt Br deinó worté dy B der] dy B freió sich dy engel yn dem himel B 8 Ich hoffe auf] vnd Bri der do KI alle deyne werg Brl, dy werlt vnd fur alle werlt B deine werk] dy werlt Br ouch in Brl 18 gewandes] éleides Br1 16f. vngelébigin KI were] was B te, domine, qui dixisti: mortem peccatoris, sed vt magis Herre, ich hoff auf dein wort, | conuertatur et viuat.’ 76 ‘Nolo Quid | est ergo, quod dicis gaudium esse angelis dei super vno pec- 5 catore penitenciam agente? Quid est ergo, quod propheta dicit: ‘Quia miseraciones tue sunt super omnia opera tua’? Nonne tu, domine, permisisti 10 te ab illa spurcissima muliere contingi, que fluxu sagwinis fuerat cruentata? Cuius pre- sumpcionis audaciam non mo- dicam nullatenus condempnasti, 15 sed, vt salutem quoque cum ipsa vestimenti fimbria raperet, indulsisti. Nonne tu, mitissime [24] domine, cum muliere Sa- maritana loqui dignatus es? » Siue, quod maius est, nunquid enim cum Chananea, que adora- bat ydola, colloquium instituisti, eius insuper filiam a demone maternis precibus liberasti? Hanc circa me, queso, domine, werden Br1B 3 of deyn 5 vmb, b getilgt KI 6 czu fehlt B 6f. kumé 7 czu] yn dó Br alle] di 9 dauidis BrB 9f. der bis 11 vber bis werk] di werlt obir d getilgt vor erhabin BrBrl, gehebet Pg, 14 anrurtte Bri ezu] ouch Br! 18 heilige fehlt Br 22 ir] 23 teuffel] bosen finde Br] 24 valsche] fremde Br!
9. Dreifaltigkeitsgebete des Petrus Damiani. Zum Vater. wi grozz di auch gesein mochten, mit nicht vorhindert werde. das du gesprochen hast, daz sv einin sunder, der czu pusse vnd czu rewe kumpt, sich czu himel alle engel frewen. Ich hoffe auf den spruch deines propheten Dauid, der gespro- 10 chen, daz deine barmherczikeit vber alle deine werk erhebet sey. Ich hoffe in dy gnade des armen weibes, [6'] di gesunt wart, do si berurt den sawm 15 deines gewandes. Ich hoffe czu der suzze, als du mit der vn- gelaubigen vrawen geredet hast, di das heilige ewangelium Sama- ritana nennet. Ich hof noch ; «mer, daz du geredet hast mit einer haydenynne vnd ire doch- ter durch ir gebete ledigest von dem teuffel, wie wol das were das si valsche gote anbettet. 25 Herre, mit solcher deiner güte, mit sulchen deinen gnaden 1 seyn mag Brl wort hoffe Brl sunder ader sunderin B Bri daz] wy das io Brl alle Kl erhabet B 12 sey] ist Pg swa Kl, sawmé b 16 suszikeit Br ires. KI bete BrBrl, pet B wol das] das dach Br! gotter PgB anbetten Br1 | | I | | | | | i | 2 gehindirt Br deinó worté dy B der] dy B freió sich dy engel yn dem himel B 8 Ich hoffe auf] vnd Bri der do KI alle deyne werg Brl, dy werlt vnd fur alle werlt B deine werk] dy werlt Br ouch in Brl 18 gewandes] éleides Br1 16f. vngelébigin KI were] was B te, domine, qui dixisti: mortem peccatoris, sed vt magis Herre, ich hoff auf dein wort, | conuertatur et viuat.’ 76 ‘Nolo Quid | est ergo, quod dicis gaudium esse angelis dei super vno pec- 5 catore penitenciam agente? Quid est ergo, quod propheta dicit: ‘Quia miseraciones tue sunt super omnia opera tua’? Nonne tu, domine, permisisti 10 te ab illa spurcissima muliere contingi, que fluxu sagwinis fuerat cruentata? Cuius pre- sumpcionis audaciam non mo- dicam nullatenus condempnasti, 15 sed, vt salutem quoque cum ipsa vestimenti fimbria raperet, indulsisti. Nonne tu, mitissime [24] domine, cum muliere Sa- maritana loqui dignatus es? » Siue, quod maius est, nunquid enim cum Chananea, que adora- bat ydola, colloquium instituisti, eius insuper filiam a demone maternis precibus liberasti? Hanc circa me, queso, domine, werden Br1B 3 of deyn 5 vmb, b getilgt KI 6 czu fehlt B 6f. kumé 7 czu] yn dó Br alle] di 9 dauidis BrB 9f. der bis 11 vber bis werk] di werlt obir d getilgt vor erhabin BrBrl, gehebet Pg, 14 anrurtte Bri ezu] ouch Br! 18 heilige fehlt Br 22 ir] 23 teuffel] bosen finde Br] 24 valsche] fremde Br!
Strana 76
76 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. erbarme dich vber mich, deine arme dirne, mit sulcher suzzi- keit erwecke di vorloschne an- dacht meines herczen. Herre, 5 ich beger nicht solcher barm- herczikeit, als sant Pe[6UJtir vnd sant Paul widervaren ist, wan ir ainer hat in vorchten vnd der ander mit vnwissen ge- 10 sundet. Da von quamen si leichticleich czu deinen gnaden. Herre, ich beger der suzzen erczneye meiner sichen vnd ster- benden selen, der an dem creucze 15 der lotir innen wart, als in deine genade auz nôte pracht, do mit in die helle hat vorslunden. Herre, ich begere sulcher deiner wort, als du czu ainer armen 20 dirne gesprochen hast : Nimant hat dich vorteilet, weip, ich wil dich nicht vorteilen.' Herre, ich beger sulcher gnaden, als du der seligen Marien Magdalenen 25 widerfaren liz[7"]zest, das du mich auch waschest vnd rei- nigest von dem vnflat meiner mirande pietatis regulam exhibe, extinctum anime mee infelicis igniculum hys olei tui fomitibus reaccende. Non Pauli, non Petri misericordiam quero. Dum 5 alter ignorancia, alter timore peccauit, facilem vterque ve- niam meruit. Illud michi, pijssime, misericordie tue genus indulge, illud anime mee lan-t0 gwenti, vel iam pocius morienti suauissime medicine tue pocu- lum porrige, quod [24"] latroni in cruce pendenti obtulisti, eum- que iam absorbtum ex deglu-15 cientis mortis faucibus eduxisti. Illud tue misericordie genus quero, quod deprehense in adul- terio prebuisti, quod peccatrici in domo Symonis contulisti, 2o que, dum pedes tuos crinibus tersit, animam suam a peccato- rum sorde purgauit. Hoc modo I herbarme Kl 1f. deiner armer deiner Kl, deynen armen dyner alle anderen 2 vnd mit Brl 3 erwecke] erlesche B vorlorne Br Pg, vorlossene Br1 6 petirn Br 7 paueln Br wider waren Kl 8 der hot Br 9 vnwissenheit Br 9f. gesundiget BrB 10 da von] do mete Br kůmB 11 leichtleich Pg, leicht B wedir ezu Br deinem zu deinen Kl 12 der] dein' Pg 13 sichendë Br, totsichen Brl vnd fehlt Pg Br1B 13f. sterben dein' B 14 Creuicze Kl 15 des schecher B lotir] tevfil Br, lotir adir schecher Brl 16 noten BrB 17 hatte Br, hette B vorslügen Br 18 deiner bis 23 sulcher fehlt Pg 19 wort’ B 20f. hat dich nymät B 21 vorteiliget Br 22 ouch nicht BrB voteilen Kl 23 du fehlt Br1B 24 seligen] werden Brl, heylign B Marien fehlt Brl .25 widerfaren] geschen Brl 26 weschist Br, weschst B lizzest] ist Br1B 26f. renigest Kl
76 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. erbarme dich vber mich, deine arme dirne, mit sulcher suzzi- keit erwecke di vorloschne an- dacht meines herczen. Herre, 5 ich beger nicht solcher barm- herczikeit, als sant Pe[6UJtir vnd sant Paul widervaren ist, wan ir ainer hat in vorchten vnd der ander mit vnwissen ge- 10 sundet. Da von quamen si leichticleich czu deinen gnaden. Herre, ich beger der suzzen erczneye meiner sichen vnd ster- benden selen, der an dem creucze 15 der lotir innen wart, als in deine genade auz nôte pracht, do mit in die helle hat vorslunden. Herre, ich begere sulcher deiner wort, als du czu ainer armen 20 dirne gesprochen hast : Nimant hat dich vorteilet, weip, ich wil dich nicht vorteilen.' Herre, ich beger sulcher gnaden, als du der seligen Marien Magdalenen 25 widerfaren liz[7"]zest, das du mich auch waschest vnd rei- nigest von dem vnflat meiner mirande pietatis regulam exhibe, extinctum anime mee infelicis igniculum hys olei tui fomitibus reaccende. Non Pauli, non Petri misericordiam quero. Dum 5 alter ignorancia, alter timore peccauit, facilem vterque ve- niam meruit. Illud michi, pijssime, misericordie tue genus indulge, illud anime mee lan-t0 gwenti, vel iam pocius morienti suauissime medicine tue pocu- lum porrige, quod [24"] latroni in cruce pendenti obtulisti, eum- que iam absorbtum ex deglu-15 cientis mortis faucibus eduxisti. Illud tue misericordie genus quero, quod deprehense in adul- terio prebuisti, quod peccatrici in domo Symonis contulisti, 2o que, dum pedes tuos crinibus tersit, animam suam a peccato- rum sorde purgauit. Hoc modo I herbarme Kl 1f. deiner armer deiner Kl, deynen armen dyner alle anderen 2 vnd mit Brl 3 erwecke] erlesche B vorlorne Br Pg, vorlossene Br1 6 petirn Br 7 paueln Br wider waren Kl 8 der hot Br 9 vnwissenheit Br 9f. gesundiget BrB 10 da von] do mete Br kůmB 11 leichtleich Pg, leicht B wedir ezu Br deinem zu deinen Kl 12 der] dein' Pg 13 sichendë Br, totsichen Brl vnd fehlt Pg Br1B 13f. sterben dein' B 14 Creuicze Kl 15 des schecher B lotir] tevfil Br, lotir adir schecher Brl 16 noten BrB 17 hatte Br, hette B vorslügen Br 18 deiner bis 23 sulcher fehlt Pg 19 wort’ B 20f. hat dich nymät B 21 vorteiliget Br 22 ouch nicht BrB voteilen Kl 23 du fehlt Br1B 24 seligen] werden Brl, heylign B Marien fehlt Brl .25 widerfaren] geschen Brl 26 weschist Br, weschst B lizzest] ist Br1B 26f. renigest Kl
Strana 77
9. Dreifaltigkeitsgebete des Petrus Damiani. Zum Sohne. 77 sunden. In sulcher weize czůch mich czu dir, mein schepfer, mein herre, meyn ayniger trost. Enczünde mich. Reinige mich. Erfulle mit deiner liebe alle meine kreffte, das mein sele dich loben můzze vnd das vbir mich kome deine barmherczi- keit. Wanne dorczu hat dich 10 der almechtige got vatir auf das ertreich gesendet, das du die sunder hailen sullest. Des sei dir mit sampt dem vatir vnd dem heiligen gaist ere vnd 15 lob ewicliche. Amen. trahe me ad te, saluator meus. Accende me. Purifica me. Im- pleantur amore tuo omnia vis- cera mea, vt benedicat tibi ani- ma mea et descendat super me 5 misericordia tua. Ad hoc enim te pater omnipotens misit in terras, vt saluos facias pecca- tores, qui tecum et cum spiritu sancto viuit et regnat deus in 10 secula seculorum. Amen. 9, 2 AS ist nu das ander gebette des erwirdigen herren Peter Damians, das er an den [77] sun gemachet hat, vnd ist auch gar 20 merkleicher andacht, wers mit fleizzigem sinne rechte pruft. Secunda oracio beati Damiani ad filium dei vnigenitum. 5 vnd ervolle Brl alle fehlt BrlB 4 Enczünde mich fehlt Brl 6 krefftin Brl, kreften B 7 liben vnd loben Brl 8f. susse barm- h’ezikit Brl 10f. got der almechtige gesant off das ertreich Brl almechtiger, r getilgt Kl 11 geschende getilgt vor gesendet Kl 12 die fehlt B sunde Brl heyligen B 13 sampt fehlt Br vatir] sone Br, ewigin uatir Brl 14 vnd] vnd mit Br Pg, vnd dem 14f. ere vnd lob] lob wirde ere vnd preis no vnd Brl, son vnd B rot Got danck gesaget B 15 ewichleichen an ende Pg, fehlt B hifl (!) maria berat Amen nach Amen Kl 9, 2 Uberlieferung wie 9, 1: Kl Bl. 7°: Ba Bl 50"; Br Bl. 18°; Br1 Bl. 71'; Pg Bl. 59°; W Bl. 151°; B Bl. 208r; Lo. Uberschriften: Das ist das ander gebett des erwirdigen herren petrus damyans das er gemacht hat vnd gat an den sun vnd ist ein grosze andaht wer es mit andaht vnd flisz merken wil Ba, Hy folgit das andir gebeth des irwirdigin herrë petri damiani das her an den Son gemacht hot vnd ist gar mercklichir andacht wer is mit fleysse list vnd mit rechtem synne spricht vnd och dor an mercken wil Br, peter da-
9. Dreifaltigkeitsgebete des Petrus Damiani. Zum Sohne. 77 sunden. In sulcher weize czůch mich czu dir, mein schepfer, mein herre, meyn ayniger trost. Enczünde mich. Reinige mich. Erfulle mit deiner liebe alle meine kreffte, das mein sele dich loben můzze vnd das vbir mich kome deine barmherczi- keit. Wanne dorczu hat dich 10 der almechtige got vatir auf das ertreich gesendet, das du die sunder hailen sullest. Des sei dir mit sampt dem vatir vnd dem heiligen gaist ere vnd 15 lob ewicliche. Amen. trahe me ad te, saluator meus. Accende me. Purifica me. Im- pleantur amore tuo omnia vis- cera mea, vt benedicat tibi ani- ma mea et descendat super me 5 misericordia tua. Ad hoc enim te pater omnipotens misit in terras, vt saluos facias pecca- tores, qui tecum et cum spiritu sancto viuit et regnat deus in 10 secula seculorum. Amen. 9, 2 AS ist nu das ander gebette des erwirdigen herren Peter Damians, das er an den [77] sun gemachet hat, vnd ist auch gar 20 merkleicher andacht, wers mit fleizzigem sinne rechte pruft. Secunda oracio beati Damiani ad filium dei vnigenitum. 5 vnd ervolle Brl alle fehlt BrlB 4 Enczünde mich fehlt Brl 6 krefftin Brl, kreften B 7 liben vnd loben Brl 8f. susse barm- h’ezikit Brl 10f. got der almechtige gesant off das ertreich Brl almechtiger, r getilgt Kl 11 geschende getilgt vor gesendet Kl 12 die fehlt B sunde Brl heyligen B 13 sampt fehlt Br vatir] sone Br, ewigin uatir Brl 14 vnd] vnd mit Br Pg, vnd dem 14f. ere vnd lob] lob wirde ere vnd preis no vnd Brl, son vnd B rot Got danck gesaget B 15 ewichleichen an ende Pg, fehlt B hifl (!) maria berat Amen nach Amen Kl 9, 2 Uberlieferung wie 9, 1: Kl Bl. 7°: Ba Bl 50"; Br Bl. 18°; Br1 Bl. 71'; Pg Bl. 59°; W Bl. 151°; B Bl. 208r; Lo. Uberschriften: Das ist das ander gebett des erwirdigen herren petrus damyans das er gemacht hat vnd gat an den sun vnd ist ein grosze andaht wer es mit andaht vnd flisz merken wil Ba, Hy folgit das andir gebeth des irwirdigin herrë petri damiani das her an den Son gemacht hot vnd ist gar mercklichir andacht wer is mit fleysse list vnd mit rechtem synne spricht vnd och dor an mercken wil Br, peter da-
Strana 78
78 1. Die Gebete des Johann von Neumarkt. 2. EDENKE, herre Ihesu Chri- ste, das du mich, dein arme demutige dirne, nicht mit golde noch mit silber, sunder 5 mit dein selbes plûte gelediget hast van ewigem valle. Vnd wan du pist eyn prûnne der ewigen selikeit ezu reynigung vnd zu abwaschvnge allir sun- 10 den, wy mocht denne das gesein, das ich, deyn arme dirne, nůr allein deiner erlosunge nicht tailhaftig were ? Herre, ich ge- trawe deinen gnaden, daz du 15 mit deinem wappenclaide, daz mir in der taûffe worden ist, vnd [87] mit dem panir des heiligen deynes creuces vnd mit andren deynen herczeichen, dy 20 uf mich gestrichen synt, myt nicht mich in di helle noch in deiner veinde gewalt komen [25"]ECORDARE, domine Ihesu Christe, quia non auro vel argento, sed proprij sag- winis me precio redemisti. Et cum tu sis fons patens do- mus Dauid in ablucione pec- catoris et menstruate, ego solus, domine, tante pietatis expers ero et extra redemp- cionis tue lineam remanebo ? 10 Heu me! pijssime domine, ne permittas me cum regeneracio- nis tue tunica, quam michi de- 15 disti, cum vexillo sancte crucis, quod michi in fronte pinxisti, in manus venire diaboli 5 mian Brl, Dicz ist das ander gepet des erbern h’ren petri Damiani vnd ist merkchlicher andacht/ wer es mit fleissigem sinne recht pruefet vnd get an den Sun Pg, Das ander gepet des erwirdigen petri damasceni vnd ist mercklicher andaht vi get an den sun W, Das ist das ande’ gepet vnd get an den son etc. pomoz [= slawisch: Hilf] B 2 dinen Ba, deinen BrBrIB, fehlt Pg 3 armen alle Hes. demutigen KlBrBrl, sunder deinen Pg, fehlt B dirne] deiner Kl, 5 dines Ba, deyme Br, deynes BrIB diener Ba Br BrI Pg B selbir Brl, selben B heiligem blute Brl erlediget Pg 6 dem ewigë B Vnd fehlt Pg B 7 born Br 8 Czur Br, zu der B armer 11 armer deyn Pg reynigin Kl 9 d' abwaschůg B KlBrBrl, arm B dirne] deiner Kl, dyner BrBrIPgB nůr] mir Br, fehlt Br1B 13 werden Kl, werd B 15 mich mit Pg waffen chlaidest Pg deinen Kl, dem Brl 17f. des bis creuces fehlt B 18 deynes fehlt Br BrIPg mit den Pg B 19 deyn herczychen Kl 22 deins 20 geschribě Pg 21 nichte nicht Br feinds Pg
78 1. Die Gebete des Johann von Neumarkt. 2. EDENKE, herre Ihesu Chri- ste, das du mich, dein arme demutige dirne, nicht mit golde noch mit silber, sunder 5 mit dein selbes plûte gelediget hast van ewigem valle. Vnd wan du pist eyn prûnne der ewigen selikeit ezu reynigung vnd zu abwaschvnge allir sun- 10 den, wy mocht denne das gesein, das ich, deyn arme dirne, nůr allein deiner erlosunge nicht tailhaftig were ? Herre, ich ge- trawe deinen gnaden, daz du 15 mit deinem wappenclaide, daz mir in der taûffe worden ist, vnd [87] mit dem panir des heiligen deynes creuces vnd mit andren deynen herczeichen, dy 20 uf mich gestrichen synt, myt nicht mich in di helle noch in deiner veinde gewalt komen [25"]ECORDARE, domine Ihesu Christe, quia non auro vel argento, sed proprij sag- winis me precio redemisti. Et cum tu sis fons patens do- mus Dauid in ablucione pec- catoris et menstruate, ego solus, domine, tante pietatis expers ero et extra redemp- cionis tue lineam remanebo ? 10 Heu me! pijssime domine, ne permittas me cum regeneracio- nis tue tunica, quam michi de- 15 disti, cum vexillo sancte crucis, quod michi in fronte pinxisti, in manus venire diaboli 5 mian Brl, Dicz ist das ander gepet des erbern h’ren petri Damiani vnd ist merkchlicher andacht/ wer es mit fleissigem sinne recht pruefet vnd get an den Sun Pg, Das ander gepet des erwirdigen petri damasceni vnd ist mercklicher andaht vi get an den sun W, Das ist das ande’ gepet vnd get an den son etc. pomoz [= slawisch: Hilf] B 2 dinen Ba, deinen BrBrIB, fehlt Pg 3 armen alle Hes. demutigen KlBrBrl, sunder deinen Pg, fehlt B dirne] deiner Kl, 5 dines Ba, deyme Br, deynes BrIB diener Ba Br BrI Pg B selbir Brl, selben B heiligem blute Brl erlediget Pg 6 dem ewigë B Vnd fehlt Pg B 7 born Br 8 Czur Br, zu der B armer 11 armer deyn Pg reynigin Kl 9 d' abwaschůg B KlBrBrl, arm B dirne] deiner Kl, dyner BrBrIPgB nůr] mir Br, fehlt Br1B 13 werden Kl, werd B 15 mich mit Pg waffen chlaidest Pg deinen Kl, dem Brl 17f. des bis creuces fehlt B 18 deynes fehlt Br BrIPg mit den Pg B 19 deyn herczychen Kl 22 deins 20 geschribě Pg 21 nichte nicht Br feinds Pg
Strana 79
9. Dreifaltigkeitsgebete des Petrus Damiani. Zum Sohne. 79 lazzest vnd das du nicht vor- hengest, das ich mit den selben czaichen deiner eren in der hellen ewiclichen brinne. Herre, sich erkenne so grozze deine güte, wo ich mich bekeren wil, das du mich czuhant emphehest. Vnd wann ich so grozzer swa- cheit pin, das sulche bekerunge 1 in mir ane dich mit nicht ge- schehen mag, do von bekere mich, herre, meyn haylant vnd mein trost. Erluchte mein sele vnd inezunde in mir dy flam- 1 men deiner liebe. Herre, leicht ist also grozz meyne .sünde, das ich sy mit keyner rewe vollenkomenlichen — bewaynen mag. Herre, do von, wanne du 20 der armen, sundigen selen eyn warhaftiger arcz pist, so nim in deinen genaden maynen leip vnd tu do mite, was deine gnade sey. Lazz mich smerczen 2 leiden, wie grozz di sein, vnd besser mich in deiner maister- schafte, nur lazz dise arme dein dirne nicht komen in deiner veinde hende. Vnd wann mein et cum ipsis tuis insignijs eternis incendijs cremari seu cruciari. Scio, domine, quia tante pietatis es, Si ego perfecte conuertor ad te, quod tu statim recipies me. 5 Sed quia tante fragilitatis [25"] et ignorancie sum, vt ipsa con- uersio sine te fieri digne non possit, tu me conuerte, deus salutaris meus. Tu illumina 10 animam meam. Tu dirige. Tu in me flammam tue dileccionis reaccende. Et forsitan, iustis- sime et pijssime domine, tanta sunt peccata mea, vt nulla i penitencia ad heo plangenda sufficiat. Ecce, corpus meum, per quod miser te offendi. Tu, qui es animarum medicus verus, flagello, siue lepra, siue quibus- 20 cumque doloribus tibi visum fuerit, diutissime percute. Tua plane creatura sum, conditor meus, tu me tuis cinge flagellis. Ne tradas me in manus inimici. 25 Ac si quousque mea processit inquitas, vt in hac vita non possit deleri, precipe vsque in diem judicij tuis vltricibus me ] du fehlt Kl 2 selbigin Br B 4 borne Br 5 merke vnd er- kenne Brl so] also Br 6 wo] no Brl, wenn Pg 7 mich] nicht KI S vann Kl! 9 begeriige Br, pegerung Pg 10 mit fehlt Br 10f. moge geschen Br, gesein mag Pg herre Br 15 Herre fehlt B 19 Herre fehlt Brl bis sey fehlt Kl fehlt Br, mich Br1 Pg B armen Br1B Br1 vanne Kl 29 von mciné Pg 25 vnd fehlt Pg 12 herre meyn fehlt B meyn 16 also] so Br Br1B grozz fehlt Pg 22 dein genad PgB 27 nur] Ouch Br 23f. vnd disen Kl, armen deinen KIPg, deynen armó Br, deyn 28 dirne] dinerin Kl, dyner Br Br1 Pg B no kvmt
9. Dreifaltigkeitsgebete des Petrus Damiani. Zum Sohne. 79 lazzest vnd das du nicht vor- hengest, das ich mit den selben czaichen deiner eren in der hellen ewiclichen brinne. Herre, sich erkenne so grozze deine güte, wo ich mich bekeren wil, das du mich czuhant emphehest. Vnd wann ich so grozzer swa- cheit pin, das sulche bekerunge 1 in mir ane dich mit nicht ge- schehen mag, do von bekere mich, herre, meyn haylant vnd mein trost. Erluchte mein sele vnd inezunde in mir dy flam- 1 men deiner liebe. Herre, leicht ist also grozz meyne .sünde, das ich sy mit keyner rewe vollenkomenlichen — bewaynen mag. Herre, do von, wanne du 20 der armen, sundigen selen eyn warhaftiger arcz pist, so nim in deinen genaden maynen leip vnd tu do mite, was deine gnade sey. Lazz mich smerczen 2 leiden, wie grozz di sein, vnd besser mich in deiner maister- schafte, nur lazz dise arme dein dirne nicht komen in deiner veinde hende. Vnd wann mein et cum ipsis tuis insignijs eternis incendijs cremari seu cruciari. Scio, domine, quia tante pietatis es, Si ego perfecte conuertor ad te, quod tu statim recipies me. 5 Sed quia tante fragilitatis [25"] et ignorancie sum, vt ipsa con- uersio sine te fieri digne non possit, tu me conuerte, deus salutaris meus. Tu illumina 10 animam meam. Tu dirige. Tu in me flammam tue dileccionis reaccende. Et forsitan, iustis- sime et pijssime domine, tanta sunt peccata mea, vt nulla i penitencia ad heo plangenda sufficiat. Ecce, corpus meum, per quod miser te offendi. Tu, qui es animarum medicus verus, flagello, siue lepra, siue quibus- 20 cumque doloribus tibi visum fuerit, diutissime percute. Tua plane creatura sum, conditor meus, tu me tuis cinge flagellis. Ne tradas me in manus inimici. 25 Ac si quousque mea processit inquitas, vt in hac vita non possit deleri, precipe vsque in diem judicij tuis vltricibus me ] du fehlt Kl 2 selbigin Br B 4 borne Br 5 merke vnd er- kenne Brl so] also Br 6 wo] no Brl, wenn Pg 7 mich] nicht KI S vann Kl! 9 begeriige Br, pegerung Pg 10 mit fehlt Br 10f. moge geschen Br, gesein mag Pg herre Br 15 Herre fehlt B 19 Herre fehlt Brl bis sey fehlt Kl fehlt Br, mich Br1 Pg B armen Br1B Br1 vanne Kl 29 von mciné Pg 25 vnd fehlt Pg 12 herre meyn fehlt B meyn 16 also] so Br Br1B grozz fehlt Pg 22 dein genad PgB 27 nur] Ouch Br 23f. vnd disen Kl, armen deinen KIPg, deynen armó Br, deyn 28 dirne] dinerin Kl, dyner Br Br1 Pg B no kvmt
Strana 80
80 1. Die Gebete des Johann von Neumarkt. gepet kümpt von vnfletigem munde vnd nicht wirdik ist hoch ezu steigen ader czu der- horet werden, so pit ich dich, 5 heilige juncfrawe Maria, des lebenden gotes tempil, saal des ewigen kvniges, behaltnusse des heiligen geistes, kuniginne dez himelischen heres, genadsam 10 himelpforte, lazz aus dem hei- ligen acker deines keuschen lei- bes der salden ruch entsprizzen meinem herczen. Du pist die selige, aus der aller werlde hail 15 entsprozzen ist. Du bist di himelische erde, di der obristen salden früchte getragen hat. Du bist der salden vrspring, doraus die himelische weishait 9 geporn ist. Du pist ein schrein der ewigen driualdikeit. Czarte himel rose, prenge mein gebette vnd mein begerung vor das antlicz deines sünes vnd deines 25 schepfers vnd bite fur mich, wann dein kint dir nichtes vor- sagen kan, wann es gar vn- pillich were, das ein kint seiner muter gebette nicht erhoren so solte. Nu schawe, mein keise- 3f. ader bis werden fehlt B 5 heilige] selige Brl fehlt Br1B 6 lebendign B 9 gnadenreiche Brl penis affligi, [26°] vt tunc saltem extremus omnium electorum tuorum merear inueniri. Absit enim a me, vt postulem gloriam. Sufficit michi, vt tantummodo 5 penas euadam. Sed quoniam preces mee, tam sordido ore prolate, alte non merentur as- cendere, te rogo, beatissima virgo Maria, templum dei viui. w aula regis eterni, sacrarium spi- ritus sancti, benedicta inter mu- lieres, redoleat ager sacratissimi vteri tui naribus cordis mei. Ex quo videlicet agro dum 15 vnicum illud et singulare lilium prodijt, omne cum eo virtutum spiritualium g»rmen erupit. Tu enim es celestis illa terra, que dedit fructum suum. Te mate- 2 riam sapiencia celestis habuit, vnde templum sui corporis fa- bricauit. Te spiritus sanctus impleuit. Te virtus altissimi ineffabiliter obumbrauit. Tu defer preces meas ad filium et ad creatorem tuum. Ymmo, tu ora pro me, tu obsecra, cuius nimirum vota non possunt de- Spici, cuius preces in eius con- % czu fehlt Brl 4 werde BrI 7£. behaltnusse bis geistes 12f. der bis herczen fehlt B mir entsprisin Brl, entsp'ngen Pg 13 in mey Brl 14 selige] selbig B hail vnd selde Pg 17 hast zu hatst B 19 doraus] di aus KI 22 rosen B “4 sůnes)] libin kindis Brl vnd dey am Zeilenschluß vor neue Zeile beginnendem vnd Kl 25 schpfrs Ki 26 nicht Pg 30 wolde B 27 kan] wil Brl, mag B 29 gebette fehlt B
80 1. Die Gebete des Johann von Neumarkt. gepet kümpt von vnfletigem munde vnd nicht wirdik ist hoch ezu steigen ader czu der- horet werden, so pit ich dich, 5 heilige juncfrawe Maria, des lebenden gotes tempil, saal des ewigen kvniges, behaltnusse des heiligen geistes, kuniginne dez himelischen heres, genadsam 10 himelpforte, lazz aus dem hei- ligen acker deines keuschen lei- bes der salden ruch entsprizzen meinem herczen. Du pist die selige, aus der aller werlde hail 15 entsprozzen ist. Du bist di himelische erde, di der obristen salden früchte getragen hat. Du bist der salden vrspring, doraus die himelische weishait 9 geporn ist. Du pist ein schrein der ewigen driualdikeit. Czarte himel rose, prenge mein gebette vnd mein begerung vor das antlicz deines sünes vnd deines 25 schepfers vnd bite fur mich, wann dein kint dir nichtes vor- sagen kan, wann es gar vn- pillich were, das ein kint seiner muter gebette nicht erhoren so solte. Nu schawe, mein keise- 3f. ader bis werden fehlt B 5 heilige] selige Brl fehlt Br1B 6 lebendign B 9 gnadenreiche Brl penis affligi, [26°] vt tunc saltem extremus omnium electorum tuorum merear inueniri. Absit enim a me, vt postulem gloriam. Sufficit michi, vt tantummodo 5 penas euadam. Sed quoniam preces mee, tam sordido ore prolate, alte non merentur as- cendere, te rogo, beatissima virgo Maria, templum dei viui. w aula regis eterni, sacrarium spi- ritus sancti, benedicta inter mu- lieres, redoleat ager sacratissimi vteri tui naribus cordis mei. Ex quo videlicet agro dum 15 vnicum illud et singulare lilium prodijt, omne cum eo virtutum spiritualium g»rmen erupit. Tu enim es celestis illa terra, que dedit fructum suum. Te mate- 2 riam sapiencia celestis habuit, vnde templum sui corporis fa- bricauit. Te spiritus sanctus impleuit. Te virtus altissimi ineffabiliter obumbrauit. Tu defer preces meas ad filium et ad creatorem tuum. Ymmo, tu ora pro me, tu obsecra, cuius nimirum vota non possunt de- Spici, cuius preces in eius con- % czu fehlt Brl 4 werde BrI 7£. behaltnusse bis geistes 12f. der bis herczen fehlt B mir entsprisin Brl, entsp'ngen Pg 13 in mey Brl 14 selige] selbig B hail vnd selde Pg 17 hast zu hatst B 19 doraus] di aus KI 22 rosen B “4 sůnes)] libin kindis Brl vnd dey am Zeilenschluß vor neue Zeile beginnendem vnd Kl 25 schpfrs Ki 26 nicht Pg 30 wolde B 27 kan] wil Brl, mag B 29 gebette fehlt B
Strana 81
9. Droifaltigkeitegebete des Petrus Damiani. Zum Sohne. 81 rinne, nu merke, mein gebite- | spectu nequeunt paruipendi. rinne, wy das ich arme dein : dirne yn meinen sunden be- griffen pin vnd furchte daz ge- srichte vnd den czorn deines kindes durch meiner surnden willen. Do von, kuniginne aller werlde, pis mein furspreche gen mainem herren, deinem süne, 10 vnd pit mir gnade vnd be- schirme mich vor seinem czorne. Auch pit ich dich, heiliger engel sant Michael, kome mir czu hilfe in meinen noten, vnd 15 gleicherweiz als du den ende- erist tóten wirdest in den leczten ezeiten, also sterbe auch seine ; Ecce, domina mea, infelix ego deprehensus in crimine ducor ad furcas, rapior ad gladium, pertrahor ad supplicium. Ex- 5 surgat ergo regina mundi, appo- nat se, ingrediatur ad filium et liberet reum. Accurre et tu, o Michael, celestis milicie prin- ceps, et qui in fine mundi per- 10 ' empturus es antichristum con- tra deum se contumaciter ex- tollentem, iam [277] illum deice in corde meo regnare temp- tantem. Libera & temptacio- 15 nibus animam meam, dum viuit in corpore, et eam post obitum poten, dy laidigen tewfel, das | creatori suo digne valeas presen- si nicht gewaldes haben in | tare. Adiuua et tu, o beate 20 meinem herczen. meine sele von bekorvnge, die weil si lebet in meinem leibe, auf die rede daz du si nach meinem tode meinem herren 2 vnd meinem schepfer geant- worten mugest in wirden vnd in eren. Auch pit ich dich, sant Gabriel, heiliger engel, wan du pist ein póte gewesen der 30 himelischen hochczeit, daz du 2 armer alle Has. Br1Pg, diner B 3 yn fehlt KI monderynne Brl, vo'sprech'yn B 10 vnd fehlt Br dene Br 18 tewfel] finde Br1 Jehlt Br1 25f. geantwort B Ledige auch | Gabriel, federator celestium 12 Auch] no Br1, Nu B 17 sterbe] tote Br Br1 B, sterben Pg 19 si] er B 21 obiler bekorunge Br1, pechumernusz Pg, bekerung B 24 gato mey h'n vnd Br1 217f. Auch bis sant fehlt KI 20 2f. dein dinerin Kl, dyner dein Br, dein diner meinen fehlt Pg 8 verlde KI vor- 9 mainen KI liben sone Br! 14 hulffe Br 15 du 17f. seinó pcté den B hab B 23 auf di rede 24f. herren vnd meinem feit B 29 gepot gewest B nicht fehlt Brl Burdach, Mittelalt. a. Reform. VI Job, v. Neum. 4. 6
9. Droifaltigkeitegebete des Petrus Damiani. Zum Sohne. 81 rinne, nu merke, mein gebite- | spectu nequeunt paruipendi. rinne, wy das ich arme dein : dirne yn meinen sunden be- griffen pin vnd furchte daz ge- srichte vnd den czorn deines kindes durch meiner surnden willen. Do von, kuniginne aller werlde, pis mein furspreche gen mainem herren, deinem süne, 10 vnd pit mir gnade vnd be- schirme mich vor seinem czorne. Auch pit ich dich, heiliger engel sant Michael, kome mir czu hilfe in meinen noten, vnd 15 gleicherweiz als du den ende- erist tóten wirdest in den leczten ezeiten, also sterbe auch seine ; Ecce, domina mea, infelix ego deprehensus in crimine ducor ad furcas, rapior ad gladium, pertrahor ad supplicium. Ex- 5 surgat ergo regina mundi, appo- nat se, ingrediatur ad filium et liberet reum. Accurre et tu, o Michael, celestis milicie prin- ceps, et qui in fine mundi per- 10 ' empturus es antichristum con- tra deum se contumaciter ex- tollentem, iam [277] illum deice in corde meo regnare temp- tantem. Libera & temptacio- 15 nibus animam meam, dum viuit in corpore, et eam post obitum poten, dy laidigen tewfel, das | creatori suo digne valeas presen- si nicht gewaldes haben in | tare. Adiuua et tu, o beate 20 meinem herczen. meine sele von bekorvnge, die weil si lebet in meinem leibe, auf die rede daz du si nach meinem tode meinem herren 2 vnd meinem schepfer geant- worten mugest in wirden vnd in eren. Auch pit ich dich, sant Gabriel, heiliger engel, wan du pist ein póte gewesen der 30 himelischen hochczeit, daz du 2 armer alle Has. Br1Pg, diner B 3 yn fehlt KI monderynne Brl, vo'sprech'yn B 10 vnd fehlt Br dene Br 18 tewfel] finde Br1 Jehlt Br1 25f. geantwort B Ledige auch | Gabriel, federator celestium 12 Auch] no Br1, Nu B 17 sterbe] tote Br Br1 B, sterben Pg 19 si] er B 21 obiler bekorunge Br1, pechumernusz Pg, bekerung B 24 gato mey h'n vnd Br1 217f. Auch bis sant fehlt KI 20 2f. dein dinerin Kl, dyner dein Br, dein diner meinen fehlt Pg 8 verlde KI vor- 9 mainen KI liben sone Br! 14 hulffe Br 15 du 17f. seinó pcté den B hab B 23 auf di rede 24f. herren vnd meinem feit B 29 gepot gewest B nicht fehlt Brl Burdach, Mittelalt. a. Reform. VI Job, v. Neum. 4. 6
Strana 82
82 mich arme sůnderin vor sunden behuten wellest, wann du auf der erden gebotschefftet hast den, der ein derlozer gewesen 5ist aller werlde! Heiliger engel Raphael, nu verleye deine ercz- ney meiner armen selen, vnd gleicherweis als du von Sara den tewfel vortriben hast vnd Tho- 10 bias seine augen wider gebest, also vortreibe von mir den trugenhaftigen tewfel, der mich von gote, meinem schepfer,schei- den wolde, vnd erlüchte mein 15 hereze, daz ich den rechten weg erkenne! Nu bittet fur mich, alle engel, alle erczengel, alle tugent, alle gewalt, alle herscheffte, alle furstentüm, 2; alle throne, Cherubin, Seraphin! Bittet vor mich, alle patriarchen, alle propheten! Bittet vor mich, alle heiligen czwelfpoten, richter aller werlde! Bittet fur mich, I. Die Gebete des Johann von Ncumarkt. nupciarum, salua precibus tuis me miserum peccatorem, qui il- lum missus es nuncciare, qui ven- turus erat in mundum liberare peccatores. Medere et tu lan- s gwyde &nime mee, sancte Ra- phael. Quique Sare demonium &bstulisti et 'Thobie oculos, quos amiserat, reddidisti, ma- lignum ab anima mea spiritum, qui virum eius ab ea diuidere conatur, exclude et ceco cordi meo iubar veri luminis infunde. [27] Orate pro me, omnes sancti angeli, omnes sancti ar- 5 changeli, omnes sancte virtutes, omnes sancte potestates, omnes sancte dominaciones, omnes sancti principatus. Ora pro me, sancte chorus throni. Ora prome, 20 sancte chorus Cherubin, ora pro me, sancte (chorus) Seraphyn. Orate pro me, omnessancti patri- arce, omnes sancti prophete. 10 ‘5 alle martirer, bittet fur mich, | Oret pro me judex apostolorum 35 1 armen Kl Ba Br B, 3 der erden] dy red B gewesen Pg 8 gleicherweis] czorn B augen] seyn gesichte BrZ 18 schpfer KI vnd] Nu Pg diger Pg cherubin Br1B Br Br1 Pg B bis alle fehlt Pg Br1 armen durftigen Brl, armen deynen Pg siindern KI, sunder Br B, fehlt Br1, diener Pg 4 der fehlt Br1 Pg 6 sand. Raphael Br1 B armen seló] dein beschirme'yn dy du behutast. B beschirme mich 9 tewfel] bosin find Brl gobist Br troginhaftigin Brl, tragéhaftigë zu trogéhaftigë B 13f. gescheiden Br 17f. alle erczengel alle tugent fehlt B 19f. alle throne alle furstintum Br] vnd serephin Br1PgB 23 heiligen fehl Br B — Czuuelfpoten KI 2 wellest behuetten Pg 4f. ist gewest. Br1 B, ist deine] dy B 7 meiner armen fehlé Brl du fehlt Bri Naran Dr, getrebin Br1 B 10 seine 12 trûgenhaftigen Br, lvidigen tewfel] find Br! 14 wolde] han Br, wil Br1 18 gewal- fursten B 20 alle 22 alle] vnd 25f. martirer
82 mich arme sůnderin vor sunden behuten wellest, wann du auf der erden gebotschefftet hast den, der ein derlozer gewesen 5ist aller werlde! Heiliger engel Raphael, nu verleye deine ercz- ney meiner armen selen, vnd gleicherweis als du von Sara den tewfel vortriben hast vnd Tho- 10 bias seine augen wider gebest, also vortreibe von mir den trugenhaftigen tewfel, der mich von gote, meinem schepfer,schei- den wolde, vnd erlüchte mein 15 hereze, daz ich den rechten weg erkenne! Nu bittet fur mich, alle engel, alle erczengel, alle tugent, alle gewalt, alle herscheffte, alle furstentüm, 2; alle throne, Cherubin, Seraphin! Bittet vor mich, alle patriarchen, alle propheten! Bittet vor mich, alle heiligen czwelfpoten, richter aller werlde! Bittet fur mich, I. Die Gebete des Johann von Ncumarkt. nupciarum, salua precibus tuis me miserum peccatorem, qui il- lum missus es nuncciare, qui ven- turus erat in mundum liberare peccatores. Medere et tu lan- s gwyde &nime mee, sancte Ra- phael. Quique Sare demonium &bstulisti et 'Thobie oculos, quos amiserat, reddidisti, ma- lignum ab anima mea spiritum, qui virum eius ab ea diuidere conatur, exclude et ceco cordi meo iubar veri luminis infunde. [27] Orate pro me, omnes sancti angeli, omnes sancti ar- 5 changeli, omnes sancte virtutes, omnes sancte potestates, omnes sancte dominaciones, omnes sancti principatus. Ora pro me, sancte chorus throni. Ora prome, 20 sancte chorus Cherubin, ora pro me, sancte (chorus) Seraphyn. Orate pro me, omnessancti patri- arce, omnes sancti prophete. 10 ‘5 alle martirer, bittet fur mich, | Oret pro me judex apostolorum 35 1 armen Kl Ba Br B, 3 der erden] dy red B gewesen Pg 8 gleicherweis] czorn B augen] seyn gesichte BrZ 18 schpfer KI vnd] Nu Pg diger Pg cherubin Br1B Br Br1 Pg B bis alle fehlt Pg Br1 armen durftigen Brl, armen deynen Pg siindern KI, sunder Br B, fehlt Br1, diener Pg 4 der fehlt Br1 Pg 6 sand. Raphael Br1 B armen seló] dein beschirme'yn dy du behutast. B beschirme mich 9 tewfel] bosin find Brl gobist Br troginhaftigin Brl, tragéhaftigë zu trogéhaftigë B 13f. gescheiden Br 17f. alle erczengel alle tugent fehlt B 19f. alle throne alle furstintum Br] vnd serephin Br1PgB 23 heiligen fehl Br B — Czuuelfpoten KI 2 wellest behuetten Pg 4f. ist gewest. Br1 B, ist deine] dy B 7 meiner armen fehlé Brl du fehlt Bri Naran Dr, getrebin Br1 B 10 seine 12 trûgenhaftigen Br, lvidigen tewfel] find Br! 14 wolde] han Br, wil Br1 18 gewal- fursten B 20 alle 22 alle] vnd 25f. martirer
Strana 83
9. Dreifaltigkeitsgebete des Petrus Damiani. alle bekenner des gelauben! ! Bittet fur mich, alle juncfrawen vnd witwen! Bittet fur mich arme dirne, alle heiligen, die ! 5 des himels grozze begriffin hat! | Vnd was sunden ader wy grozze missetat mochte dy gescin, der ir allesampt nicht mocht genad ; Aüch müzzet ir: erwerben ? 1 selber parimherezig sein, wan | i ' | | | ! l ir bey dem prunnen der parm- : herczikeit ^ vnvorscheydenlich | wonet. Ich weis wol, herre | Ihesu Christe, daz ich vnwirdig 15 pin czu gehen in deine heilige kirche, vnd daz ich vnwirdig | bin, deinen erwerdigen, heiligen namen czu nennen mit meinem sundigen munde. Do von bit 2 ich deine genade, laz komen deinen heiligen gaist, der mich aller meiner missetat empinde vnd mich wirdig mache deinen heiligen namen wirdikleich an 25 czu ruffen. Liber genediger mein herre, sint dem mal daz di sunne sulche kraft hat, daz si allen vnflot vorderret, das ertrich erluchtet, den acker Zum Sohne. 83 senatus. Oret pro me candidatus martirum chorus. Orent pro me sancti confessores, omnes sancte virgines. Orate pro me misero et funditus perdito, do- mini mei, omnes sancti dei. Et que est enim tam crudelis multi- [287] tudo peccati, que tot sena- torum celestium 'nequeat inter- cessione deleri? Nec enim po- 10 testis esse misericordia vacui, qui cum ipso fonte misericordie i inseparabiliter estis vniti. Scio, domine, quia non mereor ecclesie tue limina sacra contingere, non 15 infelices oculos in celum leuare. Indignus sum benedictum et gloriosum nomen tuum per pol- luta et spurcida labia mea pro- ferre. Sed veniat, oro, spiritus 20 tuus in animam meam et omnia hec inquinamenta detergat. Si enim sol iste, qui non de sub- limioribus tuis est creaturis, tantas habet vires, vt sordes 2 deleat, terras illustret, arua fe- cundet, immundum letificet, quan- to magis, si coeter[28"]nus et consubstancialis tibi spiritus w 30 fruchtig machet, eya, was trostes | tuus infelicem hanc arbusculam so 2 heilige iungfrawe Br1 dirne] diner KIB fehlt B mochte Kl 9 mizzer KI 15 heilige fehlt B wirdigen fehlt BrlB fehlt. Br dich deine AI Br Br1 dem mal fehlt Br1 5 haben Pg 4 arme dirne fehlt BrBrl Pg 8 allensampt Br, allent halben B 10 seyn barmherczig Br 16 vnd och Brl heiligen fehlt Br 251. O moyn liber Bri 30 fruchtber Brl, fruchtpar B arme B 7 dy] das Brl, nicht fehlt Pg 11 born Br 17 heyligen erb'n Pg er- 20 deine bis komen 26 mein fehlt 6 ader fehlt B ee
9. Dreifaltigkeitsgebete des Petrus Damiani. alle bekenner des gelauben! ! Bittet fur mich, alle juncfrawen vnd witwen! Bittet fur mich arme dirne, alle heiligen, die ! 5 des himels grozze begriffin hat! | Vnd was sunden ader wy grozze missetat mochte dy gescin, der ir allesampt nicht mocht genad ; Aüch müzzet ir: erwerben ? 1 selber parimherezig sein, wan | i ' | | | ! l ir bey dem prunnen der parm- : herczikeit ^ vnvorscheydenlich | wonet. Ich weis wol, herre | Ihesu Christe, daz ich vnwirdig 15 pin czu gehen in deine heilige kirche, vnd daz ich vnwirdig | bin, deinen erwerdigen, heiligen namen czu nennen mit meinem sundigen munde. Do von bit 2 ich deine genade, laz komen deinen heiligen gaist, der mich aller meiner missetat empinde vnd mich wirdig mache deinen heiligen namen wirdikleich an 25 czu ruffen. Liber genediger mein herre, sint dem mal daz di sunne sulche kraft hat, daz si allen vnflot vorderret, das ertrich erluchtet, den acker Zum Sohne. 83 senatus. Oret pro me candidatus martirum chorus. Orent pro me sancti confessores, omnes sancte virgines. Orate pro me misero et funditus perdito, do- mini mei, omnes sancti dei. Et que est enim tam crudelis multi- [287] tudo peccati, que tot sena- torum celestium 'nequeat inter- cessione deleri? Nec enim po- 10 testis esse misericordia vacui, qui cum ipso fonte misericordie i inseparabiliter estis vniti. Scio, domine, quia non mereor ecclesie tue limina sacra contingere, non 15 infelices oculos in celum leuare. Indignus sum benedictum et gloriosum nomen tuum per pol- luta et spurcida labia mea pro- ferre. Sed veniat, oro, spiritus 20 tuus in animam meam et omnia hec inquinamenta detergat. Si enim sol iste, qui non de sub- limioribus tuis est creaturis, tantas habet vires, vt sordes 2 deleat, terras illustret, arua fe- cundet, immundum letificet, quan- to magis, si coeter[28"]nus et consubstancialis tibi spiritus w 30 fruchtig machet, eya, was trostes | tuus infelicem hanc arbusculam so 2 heilige iungfrawe Br1 dirne] diner KIB fehlt B mochte Kl 9 mizzer KI 15 heilige fehlt B wirdigen fehlt BrlB fehlt. Br dich deine AI Br Br1 dem mal fehlt Br1 5 haben Pg 4 arme dirne fehlt BrBrl Pg 8 allensampt Br, allent halben B 10 seyn barmherczig Br 16 vnd och Brl heiligen fehlt Br 251. O moyn liber Bri 30 fruchtber Brl, fruchtpar B arme B 7 dy] das Brl, nicht fehlt Pg 11 born Br 17 heyligen erb'n Pg er- 20 deine bis komen 26 mein fehlt 6 ader fehlt B ee
Strana 84
84 gueme mir denne, wolt dy ewige svnne, dein heiliger geist, in mich mit seynen genaden scheinen! So würde dy durre- 5 keit meiner sele, dy yeczunt aller fruchte, pleter vnd lawbes beraübet ist, anderweit begrv- nen vnd von genoden des selben deynes geistes mit plvenden 10 tugenden vnd mit heiligen wer- ken seliclich becleidet. Nu kum czu mir, mein got vnd mein herre! Nu kum czu mir, suzzer trost! Dein heiliger ruch vbir- 15 geet alle ruche, deine suzzikeit vbirsuzzit allen honigsaym. Kim, genediger herre, des pit ich dich, vnderwinde dich deiner armen dirne vnd nim mich alzo 2 gar in deinen schirm vnd aygene mich deinem erbetayle, das fur- pas mer dein vinde an mir nicht tayles haben, sunder weihe mich vnd mache mich 25 deinen tempel. mein herre vnd mein got, vnd dir ist mit dem vater vnd mit 1 denne wolt dy] dein B | | Wan du bist | wit KI l. Die Gebete des Johann von Neumarkt. arescentem iamque comis nu- datam dignetur invisere, faciet eam protinus reuiuescere! Nec inpotens erit eam virtutum flo- ribus ac vernancium fructuum 5 decore vestire. Veni, domine Ihesu, veni, dulcis habitator in me! Odor tuus vincit omnia aromata, suauitas tua fauos et omnia mella transscendit. Veni, 10 obsecro, totumque me tuo iuri Sic vendica, vt nullam in me partem de cetero se tyrannus habere cognoscat, sed dedica me vndique templum tuum, 15 quia tu es dominus et deus meus, qui cum deo patre et spiritu sancto viuis et regnas in secula seculorum. Amen. 2 Ewigd B dein] der Pg heylig Pg . 3f. in mich scheinen mit seyn’ gnaden Br1B 4 schei- nem Kl wrde Kl 4f. durreleit meine" KI 5 yeczunt] yecz mit Kl 6 1 vor vnd KI 7 an der weyde Br, anderwaid Pg 8 des selben fehlt Br1 8f.selben deynes fehit B selbigó Br 9 heiligin geistis Br] B plvenden] plindigń B Jehls Br B 13 mein suesser Pg alle Has. knechtes Pg dein] deyne vnd meyne bosen BrI Br, deyne Brl dem fehlt Br B 19 armen fehle Pg B 12f. mein got bis mir fehlt Kl susse Br1 sussikeit vnd och den honig seim O Brl 27 dir iet] dir sey Brl, pist Pg mein vor got 16 allen honigsaym] alle honigsamë B 18 deines dirne] deyners KI, dyners Br Br1 B, 20 deyne beschirmunge Br aynig Pg 22 mer fehlt B 23 habin mogin Br1 25 deyn 21f. vater bis
84 gueme mir denne, wolt dy ewige svnne, dein heiliger geist, in mich mit seynen genaden scheinen! So würde dy durre- 5 keit meiner sele, dy yeczunt aller fruchte, pleter vnd lawbes beraübet ist, anderweit begrv- nen vnd von genoden des selben deynes geistes mit plvenden 10 tugenden vnd mit heiligen wer- ken seliclich becleidet. Nu kum czu mir, mein got vnd mein herre! Nu kum czu mir, suzzer trost! Dein heiliger ruch vbir- 15 geet alle ruche, deine suzzikeit vbirsuzzit allen honigsaym. Kim, genediger herre, des pit ich dich, vnderwinde dich deiner armen dirne vnd nim mich alzo 2 gar in deinen schirm vnd aygene mich deinem erbetayle, das fur- pas mer dein vinde an mir nicht tayles haben, sunder weihe mich vnd mache mich 25 deinen tempel. mein herre vnd mein got, vnd dir ist mit dem vater vnd mit 1 denne wolt dy] dein B | | Wan du bist | wit KI l. Die Gebete des Johann von Neumarkt. arescentem iamque comis nu- datam dignetur invisere, faciet eam protinus reuiuescere! Nec inpotens erit eam virtutum flo- ribus ac vernancium fructuum 5 decore vestire. Veni, domine Ihesu, veni, dulcis habitator in me! Odor tuus vincit omnia aromata, suauitas tua fauos et omnia mella transscendit. Veni, 10 obsecro, totumque me tuo iuri Sic vendica, vt nullam in me partem de cetero se tyrannus habere cognoscat, sed dedica me vndique templum tuum, 15 quia tu es dominus et deus meus, qui cum deo patre et spiritu sancto viuis et regnas in secula seculorum. Amen. 2 Ewigd B dein] der Pg heylig Pg . 3f. in mich scheinen mit seyn’ gnaden Br1B 4 schei- nem Kl wrde Kl 4f. durreleit meine" KI 5 yeczunt] yecz mit Kl 6 1 vor vnd KI 7 an der weyde Br, anderwaid Pg 8 des selben fehlt Br1 8f.selben deynes fehit B selbigó Br 9 heiligin geistis Br] B plvenden] plindigń B Jehls Br B 13 mein suesser Pg alle Has. knechtes Pg dein] deyne vnd meyne bosen BrI Br, deyne Brl dem fehlt Br B 19 armen fehle Pg B 12f. mein got bis mir fehlt Kl susse Br1 sussikeit vnd och den honig seim O Brl 27 dir iet] dir sey Brl, pist Pg mein vor got 16 allen honigsaym] alle honigsamë B 18 deines dirne] deyners KI, dyners Br Br1 B, 20 deyne beschirmunge Br aynig Pg 22 mer fehlt B 23 habin mogin Br1 25 deyn 21f. vater bis
Strana 85
9. Dreifaltigkeitsgebete des Petrus Damiani. Zum Hl. Geiste. 85 dem heiligen geist ein lob, ein herschaft vnd ein kvnigreich ewiclichen. Amen. 9, 3 AZ ist daz dritte gebette des 5egenanten erwerdigen her- ren Peter Damians vnd get an den heiligen geist vnd ist gar von andechtigen, gotlichen sinnen, wer es wol merket. Sequitur oracio tercia ad spiri- tum sanctum. 10 3. EILIGER geist, almechti- ger got, mitwesender vnd mitewiger dem vater vnd dem sune, als du vnsprechlich en- sprůzzest von in beiden, also 15 gerûche cze fliezzen in mein hercze vnd vortreibe dorauz aller sunden vinsternuzze. Vnd als di heilige iuncfraw Maria mit deiner hilfe das gotliche PIRITUS sancte, deus omni- potens, coessencialis et coe- terne summo patri et filio, 5 ineffabiliter ab vtroque proce- dens, cordi meo dignanter illa- bere et nequicie mee tenebras, mirificus illustrator, expelle, vt, sicut dei verbum virginalis po-10 I ewig lob Brl 2 ein fehlt Brl 3 ewikleiche an ende B Wie gern ich heilig wer/ So ist mir doch vasten vnd betten czû swer rot nach Amen Ba Uberlieferung wie 9, 1: Kl Bl. 11'; Ba Bl. 53°; Br Bl. 26°; Brl Bl. 731; Pg Bl. 66"; W Bl. 1587; B Bl. 217) ; Lo; Pgl Bl. 66". Uberschriften: Das ist das dritte gebett des egenanten herren petri damiani vnd gat an den heiligen geist Ba, Das ist das dritte gebethe das (!) egenanten Erwirdigin herren Petri damiani vnd gehet [271] An den heiligen geist vnd ist gar von andachtigen guttin vnd gotlichin synnen etc. Br, P. Da. Brl, Dicz gepet ist des erb’n h'n petern damiani zu dë heyligen geyst Pg, Das dritt gepet petri damasceni vnd ist gut vnd spricht vnd get an den hailgen geist W, Hie hebet sich an das drit vó dë heiligë geist B 5 egevanten Kl 7 gest Kl 9 et chetera. Hilf got mai’a berat nach merket Kl 10 Her heyliger Pg 12 do mit ewiger got Br mit ewiger herre Br1 13 sprůchlich Kl, vnaussprechenlichen Pg B 13f. ensprůzzet Kl, entsprossen bist Ba Br Brl, entsprewssest Pg, pist B 18 heilige vilselige Brl
9. Dreifaltigkeitsgebete des Petrus Damiani. Zum Hl. Geiste. 85 dem heiligen geist ein lob, ein herschaft vnd ein kvnigreich ewiclichen. Amen. 9, 3 AZ ist daz dritte gebette des 5egenanten erwerdigen her- ren Peter Damians vnd get an den heiligen geist vnd ist gar von andechtigen, gotlichen sinnen, wer es wol merket. Sequitur oracio tercia ad spiri- tum sanctum. 10 3. EILIGER geist, almechti- ger got, mitwesender vnd mitewiger dem vater vnd dem sune, als du vnsprechlich en- sprůzzest von in beiden, also 15 gerûche cze fliezzen in mein hercze vnd vortreibe dorauz aller sunden vinsternuzze. Vnd als di heilige iuncfraw Maria mit deiner hilfe das gotliche PIRITUS sancte, deus omni- potens, coessencialis et coe- terne summo patri et filio, 5 ineffabiliter ab vtroque proce- dens, cordi meo dignanter illa- bere et nequicie mee tenebras, mirificus illustrator, expelle, vt, sicut dei verbum virginalis po-10 I ewig lob Brl 2 ein fehlt Brl 3 ewikleiche an ende B Wie gern ich heilig wer/ So ist mir doch vasten vnd betten czû swer rot nach Amen Ba Uberlieferung wie 9, 1: Kl Bl. 11'; Ba Bl. 53°; Br Bl. 26°; Brl Bl. 731; Pg Bl. 66"; W Bl. 1587; B Bl. 217) ; Lo; Pgl Bl. 66". Uberschriften: Das ist das dritte gebett des egenanten herren petri damiani vnd gat an den heiligen geist Ba, Das ist das dritte gebethe das (!) egenanten Erwirdigin herren Petri damiani vnd gehet [271] An den heiligen geist vnd ist gar von andachtigen guttin vnd gotlichin synnen etc. Br, P. Da. Brl, Dicz gepet ist des erb’n h'n petern damiani zu dë heyligen geyst Pg, Das dritt gepet petri damasceni vnd ist gut vnd spricht vnd get an den hailgen geist W, Hie hebet sich an das drit vó dë heiligë geist B 5 egevanten Kl 7 gest Kl 9 et chetera. Hilf got mai’a berat nach merket Kl 10 Her heyliger Pg 12 do mit ewiger got Br mit ewiger herre Br1 13 sprůchlich Kl, vnaussprechenlichen Pg B 13f. ensprůzzet Kl, entsprossen bist Ba Br Brl, entsprewssest Pg, pist B 18 heilige vilselige Brl
Strana 86
86 wort enpfie[ll“Jng, also muzz ich mit hilfe deiner genaden meinen schepfer allewege in meinem herczen tragen. Herre, 5 du pist ein licht der gedenken, du bist ein kraft der herczen, du bist ein leben der gelaübigen selen. Du hast mit deinen ge- naden vorlihen den heiligen 10 ezwelfpoten, daz si di heilikeit vnser derlô&zÿnge vollenkome- lich erkenten vnd daz si den heiligen gelauben in ganczer warheit der werlde gekünden 15 möchten. Du hast den heiligen martirern sulche künheit ge- geben, daz sie kunige, fursten vnd allen gewalt diser werlde nicht vorchten wolden vnd 2 durch dez gelauben gerechtikeit alle pein an alle vorchte liden. Du hast durch der ‘propheten munt geredet. Du hast in den patriarchen dez gelauben grunt- 25 vesten geseczet. Du hast allen heiligen willen vnd macht ge- geben, das si mit sulchen tu- genden [12'] gecziret würden, daz si czu himel komen mochten. x» Vnd ich armer sunder, wi mochte ich an deine hilfe selig werden, wan ich an dein sunder- ; lich genade nicht erkennen mag, I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. tuit vterus te superueniente concipere, ita ego per auxilium gracie tue eundem mee salutis &uctorem valeam semper in mente reportare. Tu enim, do- 5 mine, lux es mencium, tu virtus cordium, tu vita es animarum. Tu largitus es sanctis apostolis, vt ad plenum redempcionis hu- mane sacramenta agnoscerent 10 et fidei regulam inoffenso veri- tatis limite predicarent. Tu dedisti beatis martiribus [29"] sancte libertatis audaciam, vt et mundi principes non me-i5 tuerent et exquisita penarum genera constantissima longani- mitate transirent. Tu locutus es in prophetis. Tu in patri- archis fidei fundamenta con-20 stituisti. Tu sanctis omnibus velle et posse, omniumque vir- tutum flores, quibus celestia scanderent, prebuisti. Et ego peccator infelix, quomodo sine 25 te saluus fieri valeo, qui scilicet abs te, quid saltem orare de- beam, non cognosco? Profecto, domine, si tu recedis, anima i als Br] 14 gekundigen Br rechtichait Pg 24f. grundt fest Pg B 29 zu a. Rde; korr. zu yn B bf. licht bis ein fehlt B 17 chunigen Pg 21 alle vor vorchte fehlt Br 26 yn allen B 13 geist vnd gelauben KI 18 alle Br Bri 20 der ge- 22 der] den Br 26 villen KI 28 wden B 30 sunder] dein dien' Pg
86 wort enpfie[ll“Jng, also muzz ich mit hilfe deiner genaden meinen schepfer allewege in meinem herczen tragen. Herre, 5 du pist ein licht der gedenken, du bist ein kraft der herczen, du bist ein leben der gelaübigen selen. Du hast mit deinen ge- naden vorlihen den heiligen 10 ezwelfpoten, daz si di heilikeit vnser derlô&zÿnge vollenkome- lich erkenten vnd daz si den heiligen gelauben in ganczer warheit der werlde gekünden 15 möchten. Du hast den heiligen martirern sulche künheit ge- geben, daz sie kunige, fursten vnd allen gewalt diser werlde nicht vorchten wolden vnd 2 durch dez gelauben gerechtikeit alle pein an alle vorchte liden. Du hast durch der ‘propheten munt geredet. Du hast in den patriarchen dez gelauben grunt- 25 vesten geseczet. Du hast allen heiligen willen vnd macht ge- geben, das si mit sulchen tu- genden [12'] gecziret würden, daz si czu himel komen mochten. x» Vnd ich armer sunder, wi mochte ich an deine hilfe selig werden, wan ich an dein sunder- ; lich genade nicht erkennen mag, I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. tuit vterus te superueniente concipere, ita ego per auxilium gracie tue eundem mee salutis &uctorem valeam semper in mente reportare. Tu enim, do- 5 mine, lux es mencium, tu virtus cordium, tu vita es animarum. Tu largitus es sanctis apostolis, vt ad plenum redempcionis hu- mane sacramenta agnoscerent 10 et fidei regulam inoffenso veri- tatis limite predicarent. Tu dedisti beatis martiribus [29"] sancte libertatis audaciam, vt et mundi principes non me-i5 tuerent et exquisita penarum genera constantissima longani- mitate transirent. Tu locutus es in prophetis. Tu in patri- archis fidei fundamenta con-20 stituisti. Tu sanctis omnibus velle et posse, omniumque vir- tutum flores, quibus celestia scanderent, prebuisti. Et ego peccator infelix, quomodo sine 25 te saluus fieri valeo, qui scilicet abs te, quid saltem orare de- beam, non cognosco? Profecto, domine, si tu recedis, anima i als Br] 14 gekundigen Br rechtichait Pg 24f. grundt fest Pg B 29 zu a. Rde; korr. zu yn B bf. licht bis ein fehlt B 17 chunigen Pg 21 alle vor vorchte fehlt Br 26 yn allen B 13 geist vnd gelauben KI 18 alle Br Bri 20 der ge- 22 der] den Br 26 villen KI 28 wden B 30 sunder] dein dien' Pg
Strana 87
9. Dreifaltigkeitsgebete des Petrus Damiani. was ich bitten solle? Herr, heiliger geist, wenn du von mir scheidest, so mus mein sele sterben. Wann gleicherweis als 5 der leip sterben mus, so in die sele lest, also mus di sele ster- ben, so si von dir gelazzen wirt. Herre, ich merke wol, wenn dein genade mich heimlich begreiffet, 10 daz denn mein geist czu hant ervrawet wirt; wenn abir du mich lesest durch meiner sunden willen, so verderret mein sele vnd hat nimmer kraft, do mit 15 sie in heiligem gepete sich gev- ben müge. Nu kum czu mir, heiliger geist, vnd vortreib die kelde meiner sunden vnd yn- czvnde mich mit dem fewer 2 deiner gotlichen libe. Erweiche di hertikeit meines hercz[12"]en. Gib wazzer meinen augen, daz ich meine sunde also bewaine, daz ieh deine hulde erwerbe. ?5 Vorleihe mir di czeher war- haftiger rewe, do mit alle meine sunden gar vortilget werden. We mir armen dirnen, ich 1 wes Kl dein genad B Br1B sich fehlt hier Br1 B — S———— ——————M————ÓÓ——— ———————————————— Zum Hl. Geiste. 87 mea non viuit. Sicut enim subtracta anima corpus emori- tur, sic te recedente ipsa pro- tinus anima necesse est vt extingwatur. Sencio, domine, 5 quia, cum per occultam graciam tuus aliquando vigor accedit, meus illico spiritus conualescit. Cum vero te peccatis meis exi- gentibus subtrahis, infelix anima 10 mea protinus arefacta contha- bescit et corruit, nec, vt in studio pure oracionis exerceatur, assurgit. Descende ergo in me, viuificator eterne, meique pec- 15 toris glaciem flamma tue dul- cissime karitatis accende. Prebe eapiti meo aquam et saxeam cordis mei, resolue duriciem. Super hoc scilicet elementum 2 tu, domine, et ante mundi origi- nem ferebaris. Et nunc ad purificacionem animarum in viuifici fontis fluenta descendis. Veni ergo in me cum aqua ?5 con[30"|punccionis et potum da michi in lacrimis et mensura. Ve michi misero peccatori, qui 3f. mein sele sterben] ich sterbà vl mel sel B 4 gleicherweis fehlt Brl1, zu geleicher weis Pg 9 heymelich mich Br! in heiligem gepete] in guten werken adir heiligin gebete Br! 15f. üben Pg 8f. mich 15 se sich 7 virt. Kl hemilich KI 16 mochte B 17 vor mir di Brl 19f. dem bis gotlichen] deyme fewir deins gotlichen willen vnd deyner Br1B 20 gotlicher Kl, fehlt Br Erweche Kl, Er- waikche Pg, erbaicke B 22 vazzer Kl 23 Si getilgt vor moine Kl 25f. werhaftiger Ki 27 sunde Kl gancz vnd gar Brl, fehlt B werde Kl 28 dirnen] dinern Kl, manne Br BrlB, dycner Pg
9. Dreifaltigkeitsgebete des Petrus Damiani. was ich bitten solle? Herr, heiliger geist, wenn du von mir scheidest, so mus mein sele sterben. Wann gleicherweis als 5 der leip sterben mus, so in die sele lest, also mus di sele ster- ben, so si von dir gelazzen wirt. Herre, ich merke wol, wenn dein genade mich heimlich begreiffet, 10 daz denn mein geist czu hant ervrawet wirt; wenn abir du mich lesest durch meiner sunden willen, so verderret mein sele vnd hat nimmer kraft, do mit 15 sie in heiligem gepete sich gev- ben müge. Nu kum czu mir, heiliger geist, vnd vortreib die kelde meiner sunden vnd yn- czvnde mich mit dem fewer 2 deiner gotlichen libe. Erweiche di hertikeit meines hercz[12"]en. Gib wazzer meinen augen, daz ich meine sunde also bewaine, daz ieh deine hulde erwerbe. ?5 Vorleihe mir di czeher war- haftiger rewe, do mit alle meine sunden gar vortilget werden. We mir armen dirnen, ich 1 wes Kl dein genad B Br1B sich fehlt hier Br1 B — S———— ——————M————ÓÓ——— ———————————————— Zum Hl. Geiste. 87 mea non viuit. Sicut enim subtracta anima corpus emori- tur, sic te recedente ipsa pro- tinus anima necesse est vt extingwatur. Sencio, domine, 5 quia, cum per occultam graciam tuus aliquando vigor accedit, meus illico spiritus conualescit. Cum vero te peccatis meis exi- gentibus subtrahis, infelix anima 10 mea protinus arefacta contha- bescit et corruit, nec, vt in studio pure oracionis exerceatur, assurgit. Descende ergo in me, viuificator eterne, meique pec- 15 toris glaciem flamma tue dul- cissime karitatis accende. Prebe eapiti meo aquam et saxeam cordis mei, resolue duriciem. Super hoc scilicet elementum 2 tu, domine, et ante mundi origi- nem ferebaris. Et nunc ad purificacionem animarum in viuifici fontis fluenta descendis. Veni ergo in me cum aqua ?5 con[30"|punccionis et potum da michi in lacrimis et mensura. Ve michi misero peccatori, qui 3f. mein sele sterben] ich sterbà vl mel sel B 4 gleicherweis fehlt Brl1, zu geleicher weis Pg 9 heymelich mich Br! in heiligem gepete] in guten werken adir heiligin gebete Br! 15f. üben Pg 8f. mich 15 se sich 7 virt. Kl hemilich KI 16 mochte B 17 vor mir di Brl 19f. dem bis gotlichen] deyme fewir deins gotlichen willen vnd deyner Br1B 20 gotlicher Kl, fehlt Br Erweche Kl, Er- waikche Pg, erbaicke B 22 vazzer Kl 23 Si getilgt vor moine Kl 25f. werhaftiger Ki 27 sunde Kl gancz vnd gar Brl, fehlt B werde Kl 28 dirnen] dinern Kl, manne Br BrlB, dycner Pg
Strana 88
88 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. tu alle tage, daz pitterleich czu wainen were, vnd mag doch nicht gewainen! Do von, mein herre, laz den taw deiner gnaden 5 flizzen in mein hercze, daz mein arme sele, dy nu vordorret ist, do mit erfevchtet werde, daz si in gotlichen tugenden ander- wait begrune. Bereit seint mein 10 gedanken, mein herre vnd mein got, bereit ist alle meyne hoffe- nunge. Herre, ich offembar dir alle heimlicheit meines herczen vnd warte deiner czukimpft 15 vnd deiner gotlichen genaden. Des leibes auge hat sein liecht, daz ist dy sunne, die tegeliche scheint. Abir mein begervnge wartet dein, wann du bist ein 20 warhaftiges, trostliches liecht allir gelaubigen selen. Dovon, herre, als [13'] du den plinden erluchtet hast, also erluchte mich. Als du Lazarum er- 25 wecket hast, also erwecke mich vom tode meiner sunden. We dir arme sele! Du bist ein leben des leibes vnt bist doch et innumerabilia cottidie flenda committo et tamen flere non valeo! Imber ergo gracie tue, domine, distillet in me, vt anima mea, que & vite fonte recedens 5 aruerat, per tue visitacionis afflatum nouiter reuiuescat. Pa- ratum cor meum, deus, paratum cor meum. Ecce, domine, om- nes sinus cordis mei apperio, 10 archana pectoris laxo tueque dignacionis accessum inhianter exspecto. Habet, certe, oculus carnis lumen suum, visibilem scilicet solem. Sed te interior 15 homo meus exspectat, qui es lumen animarum. Qui il[31"]- luminasti cecum a natiuitate, illumina me. Qui resuscitasti Lazarum, viuifica me. Heu,?0 heu, infelix anima! Cum tamen sis uita corporis, mortua iaces, lf. tu bis mag] begere alle tage mey sunde czu beweynen vnd di Brl wer Br 8 gotlicher Ki Gereit KI 11 Gereit KI meyn Br1B heymliche Bri 16 augen haben ir Pg fehlt. Br dem tode irwakt Br1B dem geystliché Pg seint] sey B tu] begere kawme Br, beger chavm B 3 nicht beweynen Br, nit wainen B 8f. anderwayd Pg 2 beweynen 7 gefeuchtit BrI 9 Bercit bis 11 got fehlt Br1 10f. mein herre vnd mein got fehlt Pg 11f. hoffenunge mein herr vnd mein got Pg 14 deyne Br1 18 Abir] Sundir Brl, Ad' B 20 ein trostleiches Pg 13 alle 15 gotlicher KI 19 dein 24 du och Brl 24f. von 26 von dem Br, von geistlichim Br1 B, von 27 dir] mir KI 28f. doch bis bist fehlt B
88 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. tu alle tage, daz pitterleich czu wainen were, vnd mag doch nicht gewainen! Do von, mein herre, laz den taw deiner gnaden 5 flizzen in mein hercze, daz mein arme sele, dy nu vordorret ist, do mit erfevchtet werde, daz si in gotlichen tugenden ander- wait begrune. Bereit seint mein 10 gedanken, mein herre vnd mein got, bereit ist alle meyne hoffe- nunge. Herre, ich offembar dir alle heimlicheit meines herczen vnd warte deiner czukimpft 15 vnd deiner gotlichen genaden. Des leibes auge hat sein liecht, daz ist dy sunne, die tegeliche scheint. Abir mein begervnge wartet dein, wann du bist ein 20 warhaftiges, trostliches liecht allir gelaubigen selen. Dovon, herre, als [13'] du den plinden erluchtet hast, also erluchte mich. Als du Lazarum er- 25 wecket hast, also erwecke mich vom tode meiner sunden. We dir arme sele! Du bist ein leben des leibes vnt bist doch et innumerabilia cottidie flenda committo et tamen flere non valeo! Imber ergo gracie tue, domine, distillet in me, vt anima mea, que & vite fonte recedens 5 aruerat, per tue visitacionis afflatum nouiter reuiuescat. Pa- ratum cor meum, deus, paratum cor meum. Ecce, domine, om- nes sinus cordis mei apperio, 10 archana pectoris laxo tueque dignacionis accessum inhianter exspecto. Habet, certe, oculus carnis lumen suum, visibilem scilicet solem. Sed te interior 15 homo meus exspectat, qui es lumen animarum. Qui il[31"]- luminasti cecum a natiuitate, illumina me. Qui resuscitasti Lazarum, viuifica me. Heu,?0 heu, infelix anima! Cum tamen sis uita corporis, mortua iaces, lf. tu bis mag] begere alle tage mey sunde czu beweynen vnd di Brl wer Br 8 gotlicher Ki Gereit KI 11 Gereit KI meyn Br1B heymliche Bri 16 augen haben ir Pg fehlt. Br dem tode irwakt Br1B dem geystliché Pg seint] sey B tu] begere kawme Br, beger chavm B 3 nicht beweynen Br, nit wainen B 8f. anderwayd Pg 2 beweynen 7 gefeuchtit BrI 9 Bercit bis 11 got fehlt Br1 10f. mein herre vnd mein got fehlt Pg 11f. hoffenunge mein herr vnd mein got Pg 14 deyne Br1 18 Abir] Sundir Brl, Ad' B 20 ein trostleiches Pg 13 alle 15 gotlicher KI 19 dein 24 du och Brl 24f. von 26 von dem Br, von geistlichim Br1 B, von 27 dir] mir KI 28f. doch bis bist fehlt B
Strana 89
9. Dreifaltigkeitsgebete des Petrus Damiani. tot, wan du vnwirdig bist den zu haben, der sterken kan dein leben. Du lebist dem leibe vnd bist selber tot. Du gibst liecht 5 dem leibe vnd bist selber in schedlichem vinsternuzze vnd machst nicht gesehen, wan dein liecht ist pei dir nicht durch deiner sunden willen. Nu kum, 10 heiliger geist, vnd erlucht mich! Nu kum, warhaftiger maister, vnd vertreibe auz meiner sele alle irsame geist in der macht deiner ewigen gotheit. Herre, 1 nim in dein hant schilt vnd swert vnd beschirme mich vor allen meinen finden, die mich anfechten vnd meines schaden warten! Herre, almechtiger x got, lebendiger geist, du bist ein prünnendes fewer, du bist ein geist des gerichtes der gerechti- keit [13"] vnd gotlicher hicze. Nu straff mein hercze, nu vor- c prinne mit der crafft deines fewers allen rost meiner sunden vnd vortreibe von mir deine vinde, alle valsche geiste. Stant auff, herre, in deinen krefften 1 wirdig Brl 2 sterbin Brl 6 schedleicher Pg vinter B seliger Br1 13 irsamme Kl 15f. swert vnd schilt Brl tend Py 19 aluormogidir Br1 21 borndis Br 22 des gerichtes fehlt B Nu fehlt B mein] mir meÿ Br volprége B 25 mit der] eyn mir dy Br 27 vorterbe vor vnd B fehlt. Br - ———— Zum Hl. Geiste. 89 viuificatorem tuum habere spi- ritum non mereris. Mortua tibi viuis alijs. Ipsaque in tenebris constituta exteriori sub- stancie lumen attribuis. Sed s videre non vales, quia non pro- prium lumen habes. Veni tu, obsecro, spiritus veritatis, et omnes errorum spiritus a me potenter expelle! Judica, do- 10 mine, nocentes me, expungna inpungnantes me! Apprehende arma et scutum, et exsurge in adiutorium michi! Tu, purifi- cator et viuificator spiritus, 15 omnipotens, eterne deus, ignis consu[3lY]mens es. Tu spiritus iudicij, tu spiritus ardoris. Cor- ripe itaque cor meum et omnium culparum viciorumque rubigi- 2 nem virtute tui ardoris exterge et inimicum tibi nequicie spiri- | tum & cunctis meis sensibus dein] den KI 4 dir selber tot] goto tod vnd dir selb Br] deine] all mein Pg 9 chum zu mir Pg 14 ewige Kl 16 tschirme Brl prorsus exclude. Exurgat deus et dissipentur inimici eius et 25 3 dem] deym Br! liech Kč — 5 leibe] lebó B 10 heiliger] 15 nim] mein KI 18f. schadens war- 20 geist] got des gerichtes B 24 Nu bis hereze fehlt Brl nu fehlt Br 24f. Entborne Br, 26 alle rost (zu róst) B 28 alle bis 90,1 vinde
9. Dreifaltigkeitsgebete des Petrus Damiani. tot, wan du vnwirdig bist den zu haben, der sterken kan dein leben. Du lebist dem leibe vnd bist selber tot. Du gibst liecht 5 dem leibe vnd bist selber in schedlichem vinsternuzze vnd machst nicht gesehen, wan dein liecht ist pei dir nicht durch deiner sunden willen. Nu kum, 10 heiliger geist, vnd erlucht mich! Nu kum, warhaftiger maister, vnd vertreibe auz meiner sele alle irsame geist in der macht deiner ewigen gotheit. Herre, 1 nim in dein hant schilt vnd swert vnd beschirme mich vor allen meinen finden, die mich anfechten vnd meines schaden warten! Herre, almechtiger x got, lebendiger geist, du bist ein prünnendes fewer, du bist ein geist des gerichtes der gerechti- keit [13"] vnd gotlicher hicze. Nu straff mein hercze, nu vor- c prinne mit der crafft deines fewers allen rost meiner sunden vnd vortreibe von mir deine vinde, alle valsche geiste. Stant auff, herre, in deinen krefften 1 wirdig Brl 2 sterbin Brl 6 schedleicher Pg vinter B seliger Br1 13 irsamme Kl 15f. swert vnd schilt Brl tend Py 19 aluormogidir Br1 21 borndis Br 22 des gerichtes fehlt B Nu fehlt B mein] mir meÿ Br volprége B 25 mit der] eyn mir dy Br 27 vorterbe vor vnd B fehlt. Br - ———— Zum Hl. Geiste. 89 viuificatorem tuum habere spi- ritum non mereris. Mortua tibi viuis alijs. Ipsaque in tenebris constituta exteriori sub- stancie lumen attribuis. Sed s videre non vales, quia non pro- prium lumen habes. Veni tu, obsecro, spiritus veritatis, et omnes errorum spiritus a me potenter expelle! Judica, do- 10 mine, nocentes me, expungna inpungnantes me! Apprehende arma et scutum, et exsurge in adiutorium michi! Tu, purifi- cator et viuificator spiritus, 15 omnipotens, eterne deus, ignis consu[3lY]mens es. Tu spiritus iudicij, tu spiritus ardoris. Cor- ripe itaque cor meum et omnium culparum viciorumque rubigi- 2 nem virtute tui ardoris exterge et inimicum tibi nequicie spiri- | tum & cunctis meis sensibus dein] den KI 4 dir selber tot] goto tod vnd dir selb Br] deine] all mein Pg 9 chum zu mir Pg 14 ewige Kl 16 tschirme Brl prorsus exclude. Exurgat deus et dissipentur inimici eius et 25 3 dem] deym Br! liech Kč — 5 leibe] lebó B 10 heiliger] 15 nim] mein KI 18f. schadens war- 20 geist] got des gerichtes B 24 Nu bis hereze fehlt Brl nu fehlt Br 24f. Entborne Br, 26 alle rost (zu róst) B 28 alle bis 90,1 vinde
Strana 90
90 vnd czustrew alle deine vinde, so muzzen dein antlicz vlihen alle, di dich hazzen, als der rawch muzzen si vorswinden. 5 Als daz wachs vor dem fewer czuflizzet, also muzzen alle valschen geiste vorpleichen fur dem antlicz vnsers herren. Kum, heiliger geist, vnd besicze alle 10 meine kreffte, vnd was du in mir aldes vnflates vindest, den vortreib, vnd mache mich rein, daz ich wirdig sey deiner hei- ligen gnaden. Vorleihe mir dy 15 selikeit, daz mich der werlde hofart vnd ires irresales nicht lüste. Kum, heiliger geist, vnd ersuzze meine pitterkeit mit dem tawe deiner gnaden, also daz 20 mein sele sich deiner zukümpfte frewe [14'] vnd newe kraft von dir empfahe vnd zu irer ersten salden widerkome vnd in deiner liebe hicziclich emprenne. Mein 25 ве1е, пу lobe deinen herren, deinen schepfer, vnd alle mein : kreffte sprechet lob seinem hei- . ligen namen! Herre heiliger geist, deinen fruchtsamen segen 30 mus mein sele wirdiglichen emp- : fahen. Nu salbe si, herre, mit 1 vnd alle B 2 so] sy Br vor hazzen Ki 4 rawchen zu rawch Kl pey B 6f. allen valchen KI 7 geiste fehlt B mir B den] das Br1 nicht (t ©. Z.) Kl 18 meiner KI kome KI 26 vh deinó B | | i | 131. heiligen feklé B 17 geluste Br, enlosste Brl, entloste B 20 deyner czukomft sich Br] 24 hiczechleichen prinne Pg 27 lob sprechen Pg I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. fugiant, qui oderunt eum, a facie eius, sicut fumus deficiant. Sicut fluit cera a facie ignis, sic pereant peccatores a facie dei. Veni, queso, veni, benedicte 5 spiritus veritatis, et omnium meorum viscerum venas, in- timus — scrutator, ingredere. Tolle, quitquid fermentatum, quitquid intonsum, quitquid rep- 10 pereris noxie vetustatis peste corruptum, [32'] meque azy- mum fac tue mundicie puritate sincerum. Redde me mortuum michi, viventem tibi. Mortifica 15 in me omnes fomites carnalium voluptatum, execoque me ad purum, et non solum vicijs, sed et mundo me redde prorsus ex- tinctum. Veni, obsecro, spiritus 20 benediccionis eterne, omnesque mei pectoris latebras inenarra- bili tue dulcedinis suauitate per- funde. Anima mea liquescat ad tuum aduentum, celestem vir- 25 tutem per te renouata concipiat. ad sui vigoris originem redeat, vsque ad amorem tuum succensis viribus inardescat. ^ Benedic, anima mea, domino et omnia, 3 que intra me sunt, nomini mussen sy B 3 lozzen getilgt 5 vnd als Br B vor] 11 aldes vnflates yn 16 irresales] gefellis Br kümpfte Kl 23 wide- entborne Br 25 dein KI 29 deine KI
90 vnd czustrew alle deine vinde, so muzzen dein antlicz vlihen alle, di dich hazzen, als der rawch muzzen si vorswinden. 5 Als daz wachs vor dem fewer czuflizzet, also muzzen alle valschen geiste vorpleichen fur dem antlicz vnsers herren. Kum, heiliger geist, vnd besicze alle 10 meine kreffte, vnd was du in mir aldes vnflates vindest, den vortreib, vnd mache mich rein, daz ich wirdig sey deiner hei- ligen gnaden. Vorleihe mir dy 15 selikeit, daz mich der werlde hofart vnd ires irresales nicht lüste. Kum, heiliger geist, vnd ersuzze meine pitterkeit mit dem tawe deiner gnaden, also daz 20 mein sele sich deiner zukümpfte frewe [14'] vnd newe kraft von dir empfahe vnd zu irer ersten salden widerkome vnd in deiner liebe hicziclich emprenne. Mein 25 ве1е, пу lobe deinen herren, deinen schepfer, vnd alle mein : kreffte sprechet lob seinem hei- . ligen namen! Herre heiliger geist, deinen fruchtsamen segen 30 mus mein sele wirdiglichen emp- : fahen. Nu salbe si, herre, mit 1 vnd alle B 2 so] sy Br vor hazzen Ki 4 rawchen zu rawch Kl pey B 6f. allen valchen KI 7 geiste fehlt B mir B den] das Br1 nicht (t ©. Z.) Kl 18 meiner KI kome KI 26 vh deinó B | | i | 131. heiligen feklé B 17 geluste Br, enlosste Brl, entloste B 20 deyner czukomft sich Br] 24 hiczechleichen prinne Pg 27 lob sprechen Pg I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. fugiant, qui oderunt eum, a facie eius, sicut fumus deficiant. Sicut fluit cera a facie ignis, sic pereant peccatores a facie dei. Veni, queso, veni, benedicte 5 spiritus veritatis, et omnium meorum viscerum venas, in- timus — scrutator, ingredere. Tolle, quitquid fermentatum, quitquid intonsum, quitquid rep- 10 pereris noxie vetustatis peste corruptum, [32'] meque azy- mum fac tue mundicie puritate sincerum. Redde me mortuum michi, viventem tibi. Mortifica 15 in me omnes fomites carnalium voluptatum, execoque me ad purum, et non solum vicijs, sed et mundo me redde prorsus ex- tinctum. Veni, obsecro, spiritus 20 benediccionis eterne, omnesque mei pectoris latebras inenarra- bili tue dulcedinis suauitate per- funde. Anima mea liquescat ad tuum aduentum, celestem vir- 25 tutem per te renouata concipiat. ad sui vigoris originem redeat, vsque ad amorem tuum succensis viribus inardescat. ^ Benedic, anima mea, domino et omnia, 3 que intra me sunt, nomini mussen sy B 3 lozzen getilgt 5 vnd als Br B vor] 11 aldes vnflates yn 16 irresales] gefellis Br kümpfte Kl 23 wide- entborne Br 25 dein KI 29 deine KI
Strana 91
9. Dreifaltigkeitsgebete des Petrus Domiani. deinen gnaden, also daz si wirdig sey dir werdes opfer wirdiclich cze pringen! Erlucht mich, licht der warheit! Enczunde 5 mich, reinige mich nach deinem willen! Du bist ein auzgeber allir heilikeit. Du bist ein vr- sach aller salden. Du bist ein gnadsamer antlazz aller sunden. 10 Du hast alle engelische tugent ezu deiner lieb enezundet. Che- rubin vnd Seraphin brinnen allewege in deiner starken libe. Herre, nu besizze mich alczu- 15 mal vnd laz nichtes in mir vbir bleiben, daz deine genade mich genczlichen besicze! Mache [14"] mich also lebendig, daz mein leben nur dir lebe! Wann ; 2?) du mit dem vatir vnd mit dem sune gleich ere vnt kunigrich Zum Hl. Geiste. 91 sancto eius. Wberem gracie [32] tue, domine, benediccio- nem anima mea suscipiat, et ut tibi medullatas hostias offerat, inenarrabili tue dulcedinis adipe 5 saginata pingwescat. Illumina me, lux veritatis, accende, puri- fica me! Tu enim es largitor earismatum, tu auctor sanctifi- ecacionum et omnium remissio 10 peccatorum. Tu virtutes an- gelicas ad amorem tuum indesi- nenter inflammas. Tue caritatis incendio Cherubin et Seraphin incomparabiliter estuant. Tu 15 me, domine, totum tibi vendica, totum posside nullamque in me partem a te vacare permitte. Sed solus in me viuas meque tibi soli viuere facias, qui viuis 20 et glorificaris in trinitate per- heldest in der heiligen dri- | fecta vnus et verus deus per ualtikeit ewiclichen. Amen. 1 also fehlt Pg 9 aplas Br, ablas Br1 PgB cziingit Br nichtes Kl nisnicht Br du nicht genczlich besiczis Brl ding Br! alleyne Brl, nur dir alleyne B lob preis Br1 host Bri 12 bornen Br, die brynnen Br1 omnia secula seculorum. Amen. 1f. wirdichleich zu pringen werdes. oppher Pg 2 werdes] werden das Brl, wirdiges B 6f. auzgeber allir heilikeit fehlt Br Br1B 5 reinigo mich fehlt Pg 8 selen Br, salichait Pg aller sunden fehlt Br1 Pg B 11 ent- 15 mich getilgt vor in] bey Br1 vbir fehlt Br1 16f. das mich dein genade B 18 lebin- 19 nur dir] mir dir Kl, musse yn dir alleyne Br, oc dir leben zu lebe Kl, schol B vnt kunigrich] chunigchleichen Pg 23 Ewikleichen an ende B 21 ere 22 heldist vnd Amen fehlt Pg
9. Dreifaltigkeitsgebete des Petrus Domiani. deinen gnaden, also daz si wirdig sey dir werdes opfer wirdiclich cze pringen! Erlucht mich, licht der warheit! Enczunde 5 mich, reinige mich nach deinem willen! Du bist ein auzgeber allir heilikeit. Du bist ein vr- sach aller salden. Du bist ein gnadsamer antlazz aller sunden. 10 Du hast alle engelische tugent ezu deiner lieb enezundet. Che- rubin vnd Seraphin brinnen allewege in deiner starken libe. Herre, nu besizze mich alczu- 15 mal vnd laz nichtes in mir vbir bleiben, daz deine genade mich genczlichen besicze! Mache [14"] mich also lebendig, daz mein leben nur dir lebe! Wann ; 2?) du mit dem vatir vnd mit dem sune gleich ere vnt kunigrich Zum Hl. Geiste. 91 sancto eius. Wberem gracie [32] tue, domine, benediccio- nem anima mea suscipiat, et ut tibi medullatas hostias offerat, inenarrabili tue dulcedinis adipe 5 saginata pingwescat. Illumina me, lux veritatis, accende, puri- fica me! Tu enim es largitor earismatum, tu auctor sanctifi- ecacionum et omnium remissio 10 peccatorum. Tu virtutes an- gelicas ad amorem tuum indesi- nenter inflammas. Tue caritatis incendio Cherubin et Seraphin incomparabiliter estuant. Tu 15 me, domine, totum tibi vendica, totum posside nullamque in me partem a te vacare permitte. Sed solus in me viuas meque tibi soli viuere facias, qui viuis 20 et glorificaris in trinitate per- heldest in der heiligen dri- | fecta vnus et verus deus per ualtikeit ewiclichen. Amen. 1 also fehlt Pg 9 aplas Br, ablas Br1 PgB cziingit Br nichtes Kl nisnicht Br du nicht genczlich besiczis Brl ding Br! alleyne Brl, nur dir alleyne B lob preis Br1 host Bri 12 bornen Br, die brynnen Br1 omnia secula seculorum. Amen. 1f. wirdichleich zu pringen werdes. oppher Pg 2 werdes] werden das Brl, wirdiges B 6f. auzgeber allir heilikeit fehlt Br Br1B 5 reinigo mich fehlt Pg 8 selen Br, salichait Pg aller sunden fehlt Br1 Pg B 11 ent- 15 mich getilgt vor in] bey Br1 vbir fehlt Br1 16f. das mich dein genade B 18 lebin- 19 nur dir] mir dir Kl, musse yn dir alleyne Br, oc dir leben zu lebe Kl, schol B vnt kunigrich] chunigchleichen Pg 23 Ewikleichen an ende B 21 ere 22 heldist vnd Amen fehlt Pg
Strana 92
92 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. 10 [14'] DAS ist sant Augustinus gebet des heiligen le- rers czu der heiligen driualti- keit vnd ist ein schones gebette, 5 wer es andechticleichen merket. ORACIO ad sanctam trinitatem. IR werden, gleich ewig, gleich mechtig, gleich edele, gleich parmherczig drei per- sonen, ein warhaftiger got, vatir, 10 sun vnd heiliger geist, du heilige driualtikeit, du wonest in der ewikeit vnd in dem liechte, daz nimant begreiffen mag. Du hast dy erde gegruntfestet in 15 sterke des almechtigen vatirs. Du hast geordent vnd gefuget alle ding in weisheit des einge- pornen sunes. Du beschirmest TER coequales et coeterne persone, deus vnus et verus, pater, filius et spiritus sanctus, qui solus habitas eternitatem 5 et lucem inaccessibilem! Qui fundasti terram in potencia tua Uberlieferung: Kl Bl. 147; Ba Bl. 56°; W Bl. 1657; Br Bl. 47; Br1 Bl. 76"; B Bl. 133"; Pg Bl. 721; Bal Bl. 100°; Lo Bl. 91°. Text aus Kl; für die Lesarten sind alle Hes. außer W u. Lo benutzt. Lat. Text aus den Soliloquiac. XXXVII; vgl. Vom Ma. z. Ref. VI I S. 186ff. Uberschriften: Dis ist sint augustins gebett von der heiligen driualtikeit Ba, Dicz ist des heiligö lerers sant Augusting gepete zu der heilgen drifaltigkeit W, Eyn andir gut gebette das sinte Augustinus hot gebeth zeu der heilgen dreyfaldickeit Br, Sant Augustp gebete ezu der heiligin t'nitat vnd ist eyn schonis gebete wer is andachticlich merkit vnd mit rechtir libe bedenkit Brl, Hie hebet sich an sand Augustinus gepet des heiligen leres (!) vnd ist von der heiligen dryualtikeit vnd yst grosser ynikeit wer es mit andacht spricht B, Dicz gepet ist des heiligen lerers sand AugustI zu der heyligen driualtikait Pg, Eyn gebet scl Augustini von der heiligin dryualtikeit Bal 6 O ir] Wir Kl BaB, Dy Brl, WIir Pg, Ir Bal ewiglich W, ewigen Br 7 gleich edele fehlt Bal 10 heiligen Kl 14 erde] ere Brl 15 der stercke BrB, starkir krafft Brl vatirs] gotes Pg 16f. alle ding geordënt vn gefüget Bal vnd gefuget] vn- Bal gefûgt Ba 17 des] deins Pg B 17f. einpornen zu eingepornen Kl, eynen gebornen Br
92 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. 10 [14'] DAS ist sant Augustinus gebet des heiligen le- rers czu der heiligen driualti- keit vnd ist ein schones gebette, 5 wer es andechticleichen merket. ORACIO ad sanctam trinitatem. IR werden, gleich ewig, gleich mechtig, gleich edele, gleich parmherczig drei per- sonen, ein warhaftiger got, vatir, 10 sun vnd heiliger geist, du heilige driualtikeit, du wonest in der ewikeit vnd in dem liechte, daz nimant begreiffen mag. Du hast dy erde gegruntfestet in 15 sterke des almechtigen vatirs. Du hast geordent vnd gefuget alle ding in weisheit des einge- pornen sunes. Du beschirmest TER coequales et coeterne persone, deus vnus et verus, pater, filius et spiritus sanctus, qui solus habitas eternitatem 5 et lucem inaccessibilem! Qui fundasti terram in potencia tua Uberlieferung: Kl Bl. 147; Ba Bl. 56°; W Bl. 1657; Br Bl. 47; Br1 Bl. 76"; B Bl. 133"; Pg Bl. 721; Bal Bl. 100°; Lo Bl. 91°. Text aus Kl; für die Lesarten sind alle Hes. außer W u. Lo benutzt. Lat. Text aus den Soliloquiac. XXXVII; vgl. Vom Ma. z. Ref. VI I S. 186ff. Uberschriften: Dis ist sint augustins gebett von der heiligen driualtikeit Ba, Dicz ist des heiligö lerers sant Augusting gepete zu der heilgen drifaltigkeit W, Eyn andir gut gebette das sinte Augustinus hot gebeth zeu der heilgen dreyfaldickeit Br, Sant Augustp gebete ezu der heiligin t'nitat vnd ist eyn schonis gebete wer is andachticlich merkit vnd mit rechtir libe bedenkit Brl, Hie hebet sich an sand Augustinus gepet des heiligen leres (!) vnd ist von der heiligen dryualtikeit vnd yst grosser ynikeit wer es mit andacht spricht B, Dicz gepet ist des heiligen lerers sand AugustI zu der heyligen driualtikait Pg, Eyn gebet scl Augustini von der heiligin dryualtikeit Bal 6 O ir] Wir Kl BaB, Dy Brl, WIir Pg, Ir Bal ewiglich W, ewigen Br 7 gleich edele fehlt Bal 10 heiligen Kl 14 erde] ere Brl 15 der stercke BrB, starkir krafft Brl vatirs] gotes Pg 16f. alle ding geordënt vn gefüget Bal vnd gefuget] vn- Bal gefûgt Ba 17 des] deins Pg B 17f. einpornen zu eingepornen Kl, eynen gebornen Br
Strana 93
10. Dreifaltigkeitsgebet Augustins. vnd beheldest alle schepfenvnge in güte vnd in senftikeit des . heiligen geistes. Got [15'] vatir, got sun, got heiliger geist, Sa- 5 baoth, vorchtsamer, starker, ge- rechter, parmhercziger, wunder- hafftiger, loblicher, liplicher herre, ein got, drey personen in einem wesen, in einer macht, in 10 einer gute, eine vngedeilte dri- ualtikeit, tu mir auf dy pforten der gerechtikeit, daz ich, dein armer diner, dorin geen móge i vnd bekcnnen meinen got vnd 15 im auch dank sagen móge seiner gnaden, dy er auf mich, seinen armen diner, Herre vater, herre sun, herre : heiliger geist, du eine, vnge- 20 deilte driualtikeit, ich pin fur deiner tir, ich cloppfe mit allen meinen krefften. Gebeut, ge- nediger herre, daz man mich in i deine pforten lazze. Wann du 25 hast gesprochen in den wor- ten deiner gotlichen warheit: *Clopfet, so wirdet euch auf- getan’. Es rufent czu deinen gnaden, barmhercziger vatir, so die begerunge meines herczen, 2 senftikeit] selikeit B samer Kl starker] got Bal haffter KI, wundesamer Brl, wunhaftiger B lobelicher vnd Brl, fehlt Pg lobin Br1, erkenne B 17 gewendet] gewalt KI 24 deine pforten fehlt Br1 28 Es] So B fehlt B 14 erstes vnd fehlt Pg sagh B sagen fehlt Kl 22 Gebeut] Ge Benedeiter B 25 den) diné Ba, deinen Pg gewendet hat. , . pulso. 3f. Got bis geist fehlt Brl 5f. gerechtiger Bal 93 et regis orbem prudencia spiri- tus tui! Domine, deus Sabaoth, terribilis et fortis, iustus et mi- sericors, admirabilis, laudabilis, amabilis, vnus deus, tres per- 5 sone in vna essencia, potencia, sapiencia, bonitas, vna et indiuisa trinitas! Aperi michi clamanti portas iusticie, et in- gressus in eas confitebor do- 10 mino. En, ad hostium tuum sum, pater familias, mendicus Iube aperiri pulsanti, qui dixisti : ' Pulsate, et aperietur vobis. X Pulsant ad hostium 15 tuum, pater misericordissime, desideria rugiencium precordi- 5 vorch- 6f. Wunder- 7 loblicher liplicher 8 dreir KI 10 vnteilte Ba 15 danke Kl Bal mug 21 alle Br deiner B ruefft Pg 30 be- gerungin Br/, rueffund Begerung Pg Bal
10. Dreifaltigkeitsgebet Augustins. vnd beheldest alle schepfenvnge in güte vnd in senftikeit des . heiligen geistes. Got [15'] vatir, got sun, got heiliger geist, Sa- 5 baoth, vorchtsamer, starker, ge- rechter, parmhercziger, wunder- hafftiger, loblicher, liplicher herre, ein got, drey personen in einem wesen, in einer macht, in 10 einer gute, eine vngedeilte dri- ualtikeit, tu mir auf dy pforten der gerechtikeit, daz ich, dein armer diner, dorin geen móge i vnd bekcnnen meinen got vnd 15 im auch dank sagen móge seiner gnaden, dy er auf mich, seinen armen diner, Herre vater, herre sun, herre : heiliger geist, du eine, vnge- 20 deilte driualtikeit, ich pin fur deiner tir, ich cloppfe mit allen meinen krefften. Gebeut, ge- nediger herre, daz man mich in i deine pforten lazze. Wann du 25 hast gesprochen in den wor- ten deiner gotlichen warheit: *Clopfet, so wirdet euch auf- getan’. Es rufent czu deinen gnaden, barmhercziger vatir, so die begerunge meines herczen, 2 senftikeit] selikeit B samer Kl starker] got Bal haffter KI, wundesamer Brl, wunhaftiger B lobelicher vnd Brl, fehlt Pg lobin Br1, erkenne B 17 gewendet] gewalt KI 24 deine pforten fehlt Br1 28 Es] So B fehlt B 14 erstes vnd fehlt Pg sagh B sagen fehlt Kl 22 Gebeut] Ge Benedeiter B 25 den) diné Ba, deinen Pg gewendet hat. , . pulso. 3f. Got bis geist fehlt Brl 5f. gerechtiger Bal 93 et regis orbem prudencia spiri- tus tui! Domine, deus Sabaoth, terribilis et fortis, iustus et mi- sericors, admirabilis, laudabilis, amabilis, vnus deus, tres per- 5 sone in vna essencia, potencia, sapiencia, bonitas, vna et indiuisa trinitas! Aperi michi clamanti portas iusticie, et in- gressus in eas confitebor do- 10 mino. En, ad hostium tuum sum, pater familias, mendicus Iube aperiri pulsanti, qui dixisti : ' Pulsate, et aperietur vobis. X Pulsant ad hostium 15 tuum, pater misericordissime, desideria rugiencium precordi- 5 vorch- 6f. Wunder- 7 loblicher liplicher 8 dreir KI 10 vnteilte Ba 15 danke Kl Bal mug 21 alle Br deiner B ruefft Pg 30 be- gerungin Br/, rueffund Begerung Pg Bal
Strana 94
94 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. czu dir schreyent die czeher meiner augen, vor [15°] dir ist alle meine begerung, vnd mein sufczen ist vor dir nicht vor- 5 porgen. Herre, ny wende nicht dein antlicze von mir! Nicht vorsage mir deine gnade in dei- nem czorn! Vatir aller parm- herczikeit, merke meine kranc- 10 heit, merke meinen mensch- lichen geprechen. Herre, sun des almechtigen gotes, in dem aller schacz gotlicher weisheit vor- porgen ist, merke meine torheit! 15 Herre, heiliger, guter, aller tu- gentlicher geist, erparm dich vber meine sunden! Heilige driualtikeit, gib mir di hant deiner vberfluzzigen gnaden vnd 2 ledige mich auz den tieffen wazzern meiner vngerechtikeit, auz den stricken meiner grozzen sunden, auz der vnfletikeit aller meiner myssetat! Laz mich z nicht vorterben in angesichte deiner parmherczigen augen! Laz mich in sulchen noten orum et clamores lacrimarum oculorum meorum. Ante te est omne desiderium meum, et gemitus meus a te non est ab- sconditus. Et tu, domine, ne 5 auertas plus faciem tuam a me, et ne declines a seruo tuo in ira. Pater misericordiarum, audi eiu- latum pupilli tui et porrige ma- num tuam optimam adiutricem, 10 vt me trahas de profundis aquarum et de lacu miserie et de luto fecis, ne peream vi- dente misericordia tua ocu- lorum tuorum, sed euadam ad 15 2 vor] 1 dir schreyent] d' schon B treher Ba, trene Bal fůr Kl dir] mir Bal 3 vnd bis 4f. vorporgen fehlt Brl 6 din antlücze nût vó mir Bal dinem armen diener nach mir alle außer Kl 7 vorsag mir nicht PgBal 8f. Got 7f. in bis czorn fehlt B vat’ barmherezig' B 9f. moine krancheit merke fehlt Ba Br BrIB- 10 f. menslichen Kl 11 gesprechn B 13 schacz getilgt vor aller Kl 14 Nu merke B 15f. Herre bis tugentlicher] Heiligir gutigir almech- tigir Brl Heiliger guter] got Pg, gut' heilig' Bal aller tugent- lichen Kl, tugenthafter Ba, all' tugentleychist' BBal 17 Susse vnd heilige Br1 18 di] din Ba, dein B 21 vazzern Kl 22 vnd us den Brl 23 aller fehlt Pg 24 meine Kl 25 in] in deym Bri 27 mich h’re Br1 27f. nicht in sulchen noten BrPg, nit in solichě sachö Bal noten] nom B
94 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. czu dir schreyent die czeher meiner augen, vor [15°] dir ist alle meine begerung, vnd mein sufczen ist vor dir nicht vor- 5 porgen. Herre, ny wende nicht dein antlicze von mir! Nicht vorsage mir deine gnade in dei- nem czorn! Vatir aller parm- herczikeit, merke meine kranc- 10 heit, merke meinen mensch- lichen geprechen. Herre, sun des almechtigen gotes, in dem aller schacz gotlicher weisheit vor- porgen ist, merke meine torheit! 15 Herre, heiliger, guter, aller tu- gentlicher geist, erparm dich vber meine sunden! Heilige driualtikeit, gib mir di hant deiner vberfluzzigen gnaden vnd 2 ledige mich auz den tieffen wazzern meiner vngerechtikeit, auz den stricken meiner grozzen sunden, auz der vnfletikeit aller meiner myssetat! Laz mich z nicht vorterben in angesichte deiner parmherczigen augen! Laz mich in sulchen noten orum et clamores lacrimarum oculorum meorum. Ante te est omne desiderium meum, et gemitus meus a te non est ab- sconditus. Et tu, domine, ne 5 auertas plus faciem tuam a me, et ne declines a seruo tuo in ira. Pater misericordiarum, audi eiu- latum pupilli tui et porrige ma- num tuam optimam adiutricem, 10 vt me trahas de profundis aquarum et de lacu miserie et de luto fecis, ne peream vi- dente misericordia tua ocu- lorum tuorum, sed euadam ad 15 2 vor] 1 dir schreyent] d' schon B treher Ba, trene Bal fůr Kl dir] mir Bal 3 vnd bis 4f. vorporgen fehlt Brl 6 din antlücze nût vó mir Bal dinem armen diener nach mir alle außer Kl 7 vorsag mir nicht PgBal 8f. Got 7f. in bis czorn fehlt B vat’ barmherezig' B 9f. moine krancheit merke fehlt Ba Br BrIB- 10 f. menslichen Kl 11 gesprechn B 13 schacz getilgt vor aller Kl 14 Nu merke B 15f. Herre bis tugentlicher] Heiligir gutigir almech- tigir Brl Heiliger guter] got Pg, gut' heilig' Bal aller tugent- lichen Kl, tugenthafter Ba, all' tugentleychist' BBal 17 Susse vnd heilige Br1 18 di] din Ba, dein B 21 vazzern Kl 22 vnd us den Brl 23 aller fehlt Pg 24 meine Kl 25 in] in deym Bri 27 mich h’re Br1 27f. nicht in sulchen noten BrPg, nit in solichě sachö Bal noten] nom B
Strana 95
10. Dreifaltigkeitsgebet Augustins. nicht pleiben in gegenwortikeit deines heiligen gewaldes! Herre, schaffe, daz ich czu dir komen sulle, das ich [16"] beschawe den 5 reichtum deiner eren vnd daz ich dein gotliches, heiliges ant- licz ansehen mvzze vnd deinen heiligen namen loben svlle. Wann dv mein ainiger trost 10 bist, wan du alleine mein hercze in geistlicher vst erfrewest, wann du mein iugent nicht ver- smehest. Wann dv, wunder- haftiger wunderer, deinen ewigen 15lon mir vnd allir gelaubigen cristenhait beraitet hast. Hilf, herre vater, durch deinen ein- gepornen svn vnd durch die gVte des heiligen geistes, das ich, 20 dein armer diner, deines got- lichen lones wirdig sey vnd bey dir in frewden ewiclichen be- leibe. Amen. 1 in der B 3f. komen sulle] kome Brl, chéme schull Pg gotliches fehlt Br1 11 geistlichem Ba, ewiger Bri, gotlicher B heiliges gótliches Ba1 9 ainiger] ewiger B lusten Pg 12f. versmehest] vorwest Br haftig wunder B big? Bal 16 berait pist B 2 deyner heiligen gewalt Br erfrewest] pist Erfreve Bal 13 Wann] vnd Br1 14 deyn ewigis Br Br1 22f. in bis Amen] ewikleichen ymme' 95 te, dominum et deum meum, vt videam diuicias regni tui et intuear faciem tuam semper et laudem dicam nomini sancto tuo. Domine, qui facis mira- 5 bilia, qui letum facis cor meum misericordia tua, qui illuminas iuuentutem meam nec despicis senectutem meam, sed iubilare facies omnia ossa mea et reui- 10 uiscere facies vt aquile canos meos. 3 dir fehlt B 6 hailsams gótlichs Pg, 8 heiligen fehlt Pg Bal 12 nicht fehlt Ba Br B 13f. wunder- 15 glóbiger Ba, gloüà- vnd ewig an ende beleybe Des helíf mir got d' vat' vri d son vni d' heilig geyst B
10. Dreifaltigkeitsgebet Augustins. nicht pleiben in gegenwortikeit deines heiligen gewaldes! Herre, schaffe, daz ich czu dir komen sulle, das ich [16"] beschawe den 5 reichtum deiner eren vnd daz ich dein gotliches, heiliges ant- licz ansehen mvzze vnd deinen heiligen namen loben svlle. Wann dv mein ainiger trost 10 bist, wan du alleine mein hercze in geistlicher vst erfrewest, wann du mein iugent nicht ver- smehest. Wann dv, wunder- haftiger wunderer, deinen ewigen 15lon mir vnd allir gelaubigen cristenhait beraitet hast. Hilf, herre vater, durch deinen ein- gepornen svn vnd durch die gVte des heiligen geistes, das ich, 20 dein armer diner, deines got- lichen lones wirdig sey vnd bey dir in frewden ewiclichen be- leibe. Amen. 1 in der B 3f. komen sulle] kome Brl, chéme schull Pg gotliches fehlt Br1 11 geistlichem Ba, ewiger Bri, gotlicher B heiliges gótliches Ba1 9 ainiger] ewiger B lusten Pg 12f. versmehest] vorwest Br haftig wunder B big? Bal 16 berait pist B 2 deyner heiligen gewalt Br erfrewest] pist Erfreve Bal 13 Wann] vnd Br1 14 deyn ewigis Br Br1 22f. in bis Amen] ewikleichen ymme' 95 te, dominum et deum meum, vt videam diuicias regni tui et intuear faciem tuam semper et laudem dicam nomini sancto tuo. Domine, qui facis mira- 5 bilia, qui letum facis cor meum misericordia tua, qui illuminas iuuentutem meam nec despicis senectutem meam, sed iubilare facies omnia ossa mea et reui- 10 uiscere facies vt aquile canos meos. 3 dir fehlt B 6 hailsams gótlichs Pg, 8 heiligen fehlt Pg Bal 12 nicht fehlt Ba Br B 13f. wunder- 15 glóbiger Ba, gloüà- vnd ewig an ende beleybe Des helíf mir got d' vat' vri d son vni d' heilig geyst B
Strana 96
96 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. 11 [107"]IN schönes gebett von dem verlornen sune nach dem ewangelium. ERRE Ihesu Christe, min lieber vatter, wie wol ich vn- [1077] wirdig bin, das ich din sun oder din tochter genemt werd, wan ich ein sundiger mensch bin, wan ich min gût am lib vnd an der sel vbel verzert hab, alles, was du mir zû minem erbteil gegeben hast, beide die sterki vnd die wiszenheit vnd die kraft miner natur vnkunschlichen verzert hab mit lihtfertigen frowen, das ist mit wollustigen vnd mit weltlichen lûten, die do reht als die lihtfertigen frowen iren willen gebent zû allerley wollust, vnd 10 bin nu vol der treber, das ist weltlichsz vnd fleischlichsz vnflates, das mich setiget, wan da mit mag nieman dinen willen erfüllen, o gnediger vatter, wie vil nu knehte in dinem huse sint, die do alle vôlliklich gespiset werden mit deinem brote, etlich mit der warheit, etlich mit der bûsze, etlich mit den trehern, etlich mit der ruw, i5 etlich mit [108"] dem gebette, etlich mit der bichte, etlich mit dem heiligen lichnam, etlich mit dem troste des heiligen geistes, vnd ich mit den trebern miner sunden als ein swin, oft vnmessig vnd selten nûchter an minen sinnen, o gnediger vatter, gerûch mich armen sundigen menschen anzesehen mit dinen barmherczigen 20 ougen, wan, syt dem mal vnd du min hercze berûrt hast, dar vmb kum ich zů dinen gnaden. Gerůch mich ze enphahen, wan ich gesundet hab in den himel, das ist wider all heiligen, vnd vor dir on all schame. Enpfach mich vnd vertrib mich nit als einen hunt, das ich dir vnd minem bichtiger offenbar minen munt in der z waren bicht. Gerüch mich ze kleiden mit dem ersten gewand mins vnschuldigen lebens, da mit du mich hast gekleit in dem touff. Gib mir òch das vingerlin, das ist den rehten glouben, das ich dir allein getrulichen diene als wol heimlich als offenbar [108"] vnd nit als die gliszner. Herre, gib mir òch die schů, das ist die nach- so 5 Uberlieferung: Bal Bl. 1077. Lat. Text fehlt.
96 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. 11 [107"]IN schönes gebett von dem verlornen sune nach dem ewangelium. ERRE Ihesu Christe, min lieber vatter, wie wol ich vn- [1077] wirdig bin, das ich din sun oder din tochter genemt werd, wan ich ein sundiger mensch bin, wan ich min gût am lib vnd an der sel vbel verzert hab, alles, was du mir zû minem erbteil gegeben hast, beide die sterki vnd die wiszenheit vnd die kraft miner natur vnkunschlichen verzert hab mit lihtfertigen frowen, das ist mit wollustigen vnd mit weltlichen lûten, die do reht als die lihtfertigen frowen iren willen gebent zû allerley wollust, vnd 10 bin nu vol der treber, das ist weltlichsz vnd fleischlichsz vnflates, das mich setiget, wan da mit mag nieman dinen willen erfüllen, o gnediger vatter, wie vil nu knehte in dinem huse sint, die do alle vôlliklich gespiset werden mit deinem brote, etlich mit der warheit, etlich mit der bûsze, etlich mit den trehern, etlich mit der ruw, i5 etlich mit [108"] dem gebette, etlich mit der bichte, etlich mit dem heiligen lichnam, etlich mit dem troste des heiligen geistes, vnd ich mit den trebern miner sunden als ein swin, oft vnmessig vnd selten nûchter an minen sinnen, o gnediger vatter, gerûch mich armen sundigen menschen anzesehen mit dinen barmherczigen 20 ougen, wan, syt dem mal vnd du min hercze berûrt hast, dar vmb kum ich zů dinen gnaden. Gerůch mich ze enphahen, wan ich gesundet hab in den himel, das ist wider all heiligen, vnd vor dir on all schame. Enpfach mich vnd vertrib mich nit als einen hunt, das ich dir vnd minem bichtiger offenbar minen munt in der z waren bicht. Gerüch mich ze kleiden mit dem ersten gewand mins vnschuldigen lebens, da mit du mich hast gekleit in dem touff. Gib mir òch das vingerlin, das ist den rehten glouben, das ich dir allein getrulichen diene als wol heimlich als offenbar [108"] vnd nit als die gliszner. Herre, gib mir òch die schů, das ist die nach- so 5 Uberlieferung: Bal Bl. 1077. Lat. Text fehlt.
Strana 97
11. Reuegebet. 12. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. 97 volgunge der heiligen, vnd gerûch mir och ein wirtschafft ze machen dinen heiligen lichnam, der do betût ist by dem kalbe, das ich den wirdiklich enpfach vnd och dar inne enphach sin tures blût, das ich mich do erfrow hie in gnaden vnd dôrt in den ewigen froden selik- lichen. Amen. 12 IE heben sich an gute gepet, die man sprechen sol, wenn [85 ]] man sich berichten wil mit dem heyligen leichnam Ihesu Christi. Das erst. ERR Ihesu Christe, ich glaub von ganczem herczen vnd wais es 10 in der warhait, das du warer [85’] got vnd warer mensch hie gegenwurtig pist als volchomenleich, als du auf erdtreich giengst vnd siczest zu der rechten hant des vaters mit allem deinem ge- walde, mit aller deiner chraft, mit aller deiner gute, mit allen deinen genaden. So pin ich armer auch hie mit meinen geprechen vnd mit 15 aller meiner armut. Nu mane ich dich hewt, als ich, armer mensch, dich, hoche magenchraft, herab geczogen hab vnd dich des be- twungen hab, das du hewt wild sein mein getrewer versüner gegen got, deinem himlischen vater. Seind du, [86r] ewiges wort, nü chomen pist in dem vollen horde deiner genaden vnd die appo-20 teken deiner milden gute gegen mir hewt aufsliessen wild vnd gegen allen den, dy deiner parmherczikait begeren, so pitt ich dich, das du hewt deinem himlischen vater oppherst dein heyliges leyden, dein heylige marter vnd deinen pittern tod zu einer ganczen puesz aller meiner sunden, zu einer volkomen tottung aller meiner ge�25 prechen, zu einem fleissigen zünemen deiner gotlichen erchent- Uberlieferung: Pg Bl. 857; W3 Bl. 178° (nur der erste Teil). Text aus Pg. Lesarten aus W3. Lat. Text fehlt. Uberschrift: Das gebet sol man Sprechi so mä den heyligen leichnam vnsers her’n ihesu cristi enphahn wil. 13f, allen dem geballtt W3 14 mit aller deiner gute fehlt Pg 16 als] das W3 17 erstes dich] dy W3 19 got fehlt Pg 20 harde W3 20f. appategk W3 21 wellest W3 24 vnd dein W3 25 aller meiner sunden fehlt W3 26 zw nemenden W3 Burdach, Mittelalt. u. Reform. VI Joh. v. Noum. 4.
11. Reuegebet. 12. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. 97 volgunge der heiligen, vnd gerûch mir och ein wirtschafft ze machen dinen heiligen lichnam, der do betût ist by dem kalbe, das ich den wirdiklich enpfach vnd och dar inne enphach sin tures blût, das ich mich do erfrow hie in gnaden vnd dôrt in den ewigen froden selik- lichen. Amen. 12 IE heben sich an gute gepet, die man sprechen sol, wenn [85 ]] man sich berichten wil mit dem heyligen leichnam Ihesu Christi. Das erst. ERR Ihesu Christe, ich glaub von ganczem herczen vnd wais es 10 in der warhait, das du warer [85’] got vnd warer mensch hie gegenwurtig pist als volchomenleich, als du auf erdtreich giengst vnd siczest zu der rechten hant des vaters mit allem deinem ge- walde, mit aller deiner chraft, mit aller deiner gute, mit allen deinen genaden. So pin ich armer auch hie mit meinen geprechen vnd mit 15 aller meiner armut. Nu mane ich dich hewt, als ich, armer mensch, dich, hoche magenchraft, herab geczogen hab vnd dich des be- twungen hab, das du hewt wild sein mein getrewer versüner gegen got, deinem himlischen vater. Seind du, [86r] ewiges wort, nü chomen pist in dem vollen horde deiner genaden vnd die appo-20 teken deiner milden gute gegen mir hewt aufsliessen wild vnd gegen allen den, dy deiner parmherczikait begeren, so pitt ich dich, das du hewt deinem himlischen vater oppherst dein heyliges leyden, dein heylige marter vnd deinen pittern tod zu einer ganczen puesz aller meiner sunden, zu einer volkomen tottung aller meiner ge�25 prechen, zu einem fleissigen zünemen deiner gotlichen erchent- Uberlieferung: Pg Bl. 857; W3 Bl. 178° (nur der erste Teil). Text aus Pg. Lesarten aus W3. Lat. Text fehlt. Uberschrift: Das gebet sol man Sprechi so mä den heyligen leichnam vnsers her’n ihesu cristi enphahn wil. 13f, allen dem geballtt W3 14 mit aller deiner gute fehlt Pg 16 als] das W3 17 erstes dich] dy W3 19 got fehlt Pg 20 harde W3 20f. appategk W3 21 wellest W3 24 vnd dein W3 25 aller meiner sunden fehlt W3 26 zw nemenden W3 Burdach, Mittelalt. u. Reform. VI Joh. v. Noum. 4.
Strana 98
98 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. nussen. Seind dich deyn trew vnd dein lieb her zu mir [867] ge- neyget hat, so cher deyn antlicz zu mir vnd siech mich an nach deiner parmung. Tue mir auf dein getrewes hercz vnd trost mich nach deinen trewn vnd genaden. Gedenkch, herr, das du gesprochen hast mit deinem gotlichen mund : Wer da pittet, der wirt gewert ; wer suecht, der vindt; wer chlophet, dem wirt aufgetan.' Herr, lere mich in solicher lieb piten, das du mich muessest geweren. Lere mich in solicher andacht suechen, das du mich lassest vinden. Lere mich in solicher begerung chlophen, das du mir müesst [87°] auftün. Gedenkch, herr, das du selber hast gesprochen: 10 Kömbt her zu mir alle, die mit arbait vberladen sind, die wil ich euch ringern’, recht als ob du sprechst: 'Alle, die do arbaitten tag vnd nacht in meinem dinst vnd vberladen sind mit armüt vnd mit trubsal, chombt frolichen vnd an alle voricht zu mir, wenn an mir vindet ir sichrew zueflucht vor allen ewren feinden, waren 15 trost in allem trubsal, suesse rüe in aller arbeit, gancze full in aller armůt.' Nün chum ich armer vberladner [87] mit vil manich- feldigenn sundenn vnd mit aller armut vnd pit dich, daz du vonn mir nemest alle dingk, dy dir missefallen an mir. Sich, herr, an mein plindikeit, wy gar mich meine feynde allenthalben vmbgebenn 20 haben, vnd pisz mein czuflucht, wenn sy auff mich an vnderlas lagent. Do von pisz mein peschirmer. Sich an, wy oft sy mich vorwundet haben, vnd pisz meyn heyler. Sich an, wy alles mein leben eyn widerwortikeyt, ein arbeit, ein pit[88 ]terkeit ist, vnd pisz meyn tröster, meynn helffer, meynn erloser. Sich an, wy gar zs ich yn vnstettikeit, yn vnbekentnusz, yn vnsicherheit lebe, vnd pisz meynn stercke, mein hoffenung vnd meynn behalder. Gedenck, herre, daz du sprichest: Alle, dy do durstet, dy kümen zu denn wasserenn vnd nicht lones habenn, kumpt vnd trinckt mit frew- denn.’ Vnd hast auch gesprochen : Alle, dy do hungirt vnd dürstet so nach mir, wenn ir mein gnade mit keinem dinste mugt vordinenn, kumpt mit frewdenn czu mir, vollem prunne [88°] aller genaden, vnd trinket mit freuden nach euers herczen begier, wann der prunn meiner guet ist noch vmberueret’. O herr, nu chum ich begiriger vnd durstiger zu dier, mildem lober meiner geprechen, vnd bitt dich, 35 5 I vnd dein lieb fehlt W3 1f. genaigt hat nach dein’ guet [179r] Naig zw mir deine orn vnd erhor mich her’ Rest der Seite frei; Ende des Texts W3 17 Von Bl. 87° ab flüchtigere Schrift, aber gleiche Hand Pg
98 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. nussen. Seind dich deyn trew vnd dein lieb her zu mir [867] ge- neyget hat, so cher deyn antlicz zu mir vnd siech mich an nach deiner parmung. Tue mir auf dein getrewes hercz vnd trost mich nach deinen trewn vnd genaden. Gedenkch, herr, das du gesprochen hast mit deinem gotlichen mund : Wer da pittet, der wirt gewert ; wer suecht, der vindt; wer chlophet, dem wirt aufgetan.' Herr, lere mich in solicher lieb piten, das du mich muessest geweren. Lere mich in solicher andacht suechen, das du mich lassest vinden. Lere mich in solicher begerung chlophen, das du mir müesst [87°] auftün. Gedenkch, herr, das du selber hast gesprochen: 10 Kömbt her zu mir alle, die mit arbait vberladen sind, die wil ich euch ringern’, recht als ob du sprechst: 'Alle, die do arbaitten tag vnd nacht in meinem dinst vnd vberladen sind mit armüt vnd mit trubsal, chombt frolichen vnd an alle voricht zu mir, wenn an mir vindet ir sichrew zueflucht vor allen ewren feinden, waren 15 trost in allem trubsal, suesse rüe in aller arbeit, gancze full in aller armůt.' Nün chum ich armer vberladner [87] mit vil manich- feldigenn sundenn vnd mit aller armut vnd pit dich, daz du vonn mir nemest alle dingk, dy dir missefallen an mir. Sich, herr, an mein plindikeit, wy gar mich meine feynde allenthalben vmbgebenn 20 haben, vnd pisz mein czuflucht, wenn sy auff mich an vnderlas lagent. Do von pisz mein peschirmer. Sich an, wy oft sy mich vorwundet haben, vnd pisz meyn heyler. Sich an, wy alles mein leben eyn widerwortikeyt, ein arbeit, ein pit[88 ]terkeit ist, vnd pisz meyn tröster, meynn helffer, meynn erloser. Sich an, wy gar zs ich yn vnstettikeit, yn vnbekentnusz, yn vnsicherheit lebe, vnd pisz meynn stercke, mein hoffenung vnd meynn behalder. Gedenck, herre, daz du sprichest: Alle, dy do durstet, dy kümen zu denn wasserenn vnd nicht lones habenn, kumpt vnd trinckt mit frew- denn.’ Vnd hast auch gesprochen : Alle, dy do hungirt vnd dürstet so nach mir, wenn ir mein gnade mit keinem dinste mugt vordinenn, kumpt mit frewdenn czu mir, vollem prunne [88°] aller genaden, vnd trinket mit freuden nach euers herczen begier, wann der prunn meiner guet ist noch vmberueret’. O herr, nu chum ich begiriger vnd durstiger zu dier, mildem lober meiner geprechen, vnd bitt dich, 35 5 I vnd dein lieb fehlt W3 1f. genaigt hat nach dein’ guet [179r] Naig zw mir deine orn vnd erhor mich her’ Rest der Seite frei; Ende des Texts W3 17 Von Bl. 87° ab flüchtigere Schrift, aber gleiche Hand Pg
Strana 99
12. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. 99 das du mich speisest vnd trenkest vnd mit deiner gotleichen lieb enczundest. O du uoller prunn gotleicher lieb, enthalt dich nicht lenger! Geus dich aus heut gegenn mir armen menschen! Du weist wol, das ich dich anrueff in allen meinen sachen, wann ich zu nyemant trost noch freud [895] suech dann zu dir allain. Da 5 uon durchgeus heut mein arme, durre sel mit deinenn gotleichen genaden. Siech an, herr, das du der uolle brunn pist, aus dem dein mueter vnd all heiligen ir heilichait haben geschepft, vnd lass mir armen von dier fliessen nuer ain trophel aller deiner ge- naden. O du uoller prunn der miltichait, wo gieng ye von dir ain 10 armer vnbegabt ? Wo gieng ye von dir chain betruebter vngetrost ? Wo gieng ye chain hungriger von dier vngespeist oder ain durs- [89"Jtiger vngetrenkt? Vnd solt ich dann der ergest vnd der uerwarfenest sein vnder allenn creaturen, vor dem du uersliessen woldest den schacz deiner guete, des himelreich vnd erdreich uol 15 swebet ? O lieber herr, was trew vnd lieb du mir erczaigt hast, das du mit mir so uäterleich geworcht hast, mer dann ich chund ge- uordern vnd piten! O guetiger herr, ich beger heut aller menschen tugent, wan ich armer gar nichts nit hab, nuer als uil du mir gibst, [90r] gar nichts uermag, dann also uil du mir hilfst. Auf das, 20 guetiger herr, erczaig heut ann mir dein grosse guet vnd uerswendt all mein sunde. Gib mir soliche begerung, die an mir tott alles, das du nicht pist, vnd gib mir soliche andacht, die an mir erfulle, was ich in meinem leben versawmet hab. Gib mir auch soliche tugent, da mit ich dich ergëcz aller der vnere, die dir von mir 25 vnd von allen menschen ye erpoten ist. Herr, das chans[90 ]tu alles vnd magst es in ainem augenplikch uerbringen, wenn, wes ich nit hab, das hast aber du, auch was ich nit uermag, das uermagstu. Nu wolstu, lieber herr, das ich in solichen tugenten we€ vor deinen augen, das ich dich môcht betwingen vnd erpiten alles, das ich so wolt. Dann so muestu, lieber herre, mit solicher lieb bechern all sunder, das si lebten nach allem deinem willen, vnd all arme leut mochten sich durch dich erfrewen, alle betruebte tros[91"]ten, all gelaubig sel erlosenn. O herr, des beger ich alles von dir vnd gelaub von gannezem herczen, das du mir mer geben magst, dann 35 ich begern chan. Wann du pist uil beraiter zu geben dann ich zw nemen. Dadurch gedennk, guetigister herr, das du mein vater 2 gotleichen Pg 31 beschern Pg 13 zweites der fehlt Pg 21 erczitig Pg 7*
12. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. 99 das du mich speisest vnd trenkest vnd mit deiner gotleichen lieb enczundest. O du uoller prunn gotleicher lieb, enthalt dich nicht lenger! Geus dich aus heut gegenn mir armen menschen! Du weist wol, das ich dich anrueff in allen meinen sachen, wann ich zu nyemant trost noch freud [895] suech dann zu dir allain. Da 5 uon durchgeus heut mein arme, durre sel mit deinenn gotleichen genaden. Siech an, herr, das du der uolle brunn pist, aus dem dein mueter vnd all heiligen ir heilichait haben geschepft, vnd lass mir armen von dier fliessen nuer ain trophel aller deiner ge- naden. O du uoller prunn der miltichait, wo gieng ye von dir ain 10 armer vnbegabt ? Wo gieng ye von dir chain betruebter vngetrost ? Wo gieng ye chain hungriger von dier vngespeist oder ain durs- [89"Jtiger vngetrenkt? Vnd solt ich dann der ergest vnd der uerwarfenest sein vnder allenn creaturen, vor dem du uersliessen woldest den schacz deiner guete, des himelreich vnd erdreich uol 15 swebet ? O lieber herr, was trew vnd lieb du mir erczaigt hast, das du mit mir so uäterleich geworcht hast, mer dann ich chund ge- uordern vnd piten! O guetiger herr, ich beger heut aller menschen tugent, wan ich armer gar nichts nit hab, nuer als uil du mir gibst, [90r] gar nichts uermag, dann also uil du mir hilfst. Auf das, 20 guetiger herr, erczaig heut ann mir dein grosse guet vnd uerswendt all mein sunde. Gib mir soliche begerung, die an mir tott alles, das du nicht pist, vnd gib mir soliche andacht, die an mir erfulle, was ich in meinem leben versawmet hab. Gib mir auch soliche tugent, da mit ich dich ergëcz aller der vnere, die dir von mir 25 vnd von allen menschen ye erpoten ist. Herr, das chans[90 ]tu alles vnd magst es in ainem augenplikch uerbringen, wenn, wes ich nit hab, das hast aber du, auch was ich nit uermag, das uermagstu. Nu wolstu, lieber herr, das ich in solichen tugenten we€ vor deinen augen, das ich dich môcht betwingen vnd erpiten alles, das ich so wolt. Dann so muestu, lieber herre, mit solicher lieb bechern all sunder, das si lebten nach allem deinem willen, vnd all arme leut mochten sich durch dich erfrewen, alle betruebte tros[91"]ten, all gelaubig sel erlosenn. O herr, des beger ich alles von dir vnd gelaub von gannezem herczen, das du mir mer geben magst, dann 35 ich begern chan. Wann du pist uil beraiter zu geben dann ich zw nemen. Dadurch gedennk, guetigister herr, das du mein vater 2 gotleichen Pg 31 beschern Pg 13 zweites der fehlt Pg 21 erczitig Pg 7*
Strana 100
100 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. pist, vnd das von rechtem erb mein aigen ist alles, das du hast. Siech an, herr, das du mein ayniges lieb pist, vnd wildu, so magstu mit mir wol tailen alles, das du selber pist. O herr Iesu Criste, [91’] ob du wild, so magstu mir so uil bekanntnusz, begerung vnd tugent geben als ye chainem heiligen an dein liebe mueter allain, wann dw chanst vnd vermagst alle ding. So pistu auch so gewaltig als reich, als milde ze geben, als du ye wurdest. Vnd darumb so mach mich dier zu geuallen nach deinem allerliebesten geuallen. Amen. 5
100 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. pist, vnd das von rechtem erb mein aigen ist alles, das du hast. Siech an, herr, das du mein ayniges lieb pist, vnd wildu, so magstu mit mir wol tailen alles, das du selber pist. O herr Iesu Criste, [91’] ob du wild, so magstu mir so uil bekanntnusz, begerung vnd tugent geben als ye chainem heiligen an dein liebe mueter allain, wann dw chanst vnd vermagst alle ding. So pistu auch so gewaltig als reich, als milde ze geben, als du ye wurdest. Vnd darumb so mach mich dier zu geuallen nach deinem allerliebesten geuallen. Amen. 5
Strana 101
13. Augustins Gebet vor dom Abendmahlsempfange. 101 13 [110"] DISE nach gescribene gepete hat sant Au- gustinus gemachet in sulcher maynunge, daz man sie innic- 5 lichen sprechen sol, wen man sich mit gotes heiligem leichnam berichten wil. [125'] ORACIO bona. ERRE Ihesu Christe, ewiges liecht, vatir aller genaden, 10 durch die grozze sunderleiche genade, die du vns armen leuten getan hast, das wir mit deinem heiligen leichnam gespeiset wer- den vnd mit deinem tewren OMINE Ihesu Christe, lumen inextingwibile, pater tocius consolacionis et gracie, qui nobis indignis famulis tuis tantam 5 dedisti graciam, vt de tuo cor- pore saciaremur et de tuo sa- .... Čberlieferung: Kl. Bl. 110r; Br1 Bl. 60'; Br3 Bl. 98°; Br4 Bl. 165ra; Br5 Bl. 230"; Pg Bl. 91°; H Bl. 3r; Ba Bl. 82"; WI Bl. 17°; M Bl. 1217; MI Bl. 1987; M4 Bl. 31'; N Bl. 187°; S Bl. 132°; Pg3 Bl. 113". Text aus Kl. Lesarten aus BrIBr3BrABrôPgHWI. Für die ersten Zeilen auch aus Ва. Lat. Text aus Hs. der Staats- u. Univ.-Bibl. zu Breslau, I O 36 Bd. II Bl. 125°. Uberschriften: Oracio ante communionem Brl, Wer sich wol be- reyten wil ezu enphon den heiligen lichenam der spreche dese gebete mit ynnekeyt Br4, Darnach sol man aber sprechn dem heyligen leichnam ihu xpi zu lob vnd zu ern vnd das gepet ist des heiligen [921] lerer sannd Augustinn Pg, Nach diser figur vahen an die gebette die man sprechen sol so man zu dem sacrament will gon Und zû dem ersten ain gepette sant Augustini des hailigen lerers Vnd ist gûter andächt wer es mercket. Vnd ist das erste H, Sant augustin hat gemacht das gebett das hernach stat in sôlicher meinüge vnd das sol man sprechen wen man sich wil berichten mit dem heiligen lichnam vnsers herren Ba, Das hernach ge- schrieben gepet des heyligen lerer Sand Augustin zu vnsers herren leichnam als du In entpfachenn [181] wild sprich das mit andacht deines herezen also WI 3 gemaket Kl 6 heiligen Kl 8 du ewiges Br4 9 vatir] eyn born Br4, vnd vater Wl genaden] gute Br1 11 durch vns Pg leute Kl, menschen BrIPgHWI, sund’n Br3 12 deinen Kl 13 vil 14 tewren] hailigen teurenn Br3, vil heyligen Br5. heiligen Br5 heiligen Ba
13. Augustins Gebet vor dom Abendmahlsempfange. 101 13 [110"] DISE nach gescribene gepete hat sant Au- gustinus gemachet in sulcher maynunge, daz man sie innic- 5 lichen sprechen sol, wen man sich mit gotes heiligem leichnam berichten wil. [125'] ORACIO bona. ERRE Ihesu Christe, ewiges liecht, vatir aller genaden, 10 durch die grozze sunderleiche genade, die du vns armen leuten getan hast, das wir mit deinem heiligen leichnam gespeiset wer- den vnd mit deinem tewren OMINE Ihesu Christe, lumen inextingwibile, pater tocius consolacionis et gracie, qui nobis indignis famulis tuis tantam 5 dedisti graciam, vt de tuo cor- pore saciaremur et de tuo sa- .... Čberlieferung: Kl. Bl. 110r; Br1 Bl. 60'; Br3 Bl. 98°; Br4 Bl. 165ra; Br5 Bl. 230"; Pg Bl. 91°; H Bl. 3r; Ba Bl. 82"; WI Bl. 17°; M Bl. 1217; MI Bl. 1987; M4 Bl. 31'; N Bl. 187°; S Bl. 132°; Pg3 Bl. 113". Text aus Kl. Lesarten aus BrIBr3BrABrôPgHWI. Für die ersten Zeilen auch aus Ва. Lat. Text aus Hs. der Staats- u. Univ.-Bibl. zu Breslau, I O 36 Bd. II Bl. 125°. Uberschriften: Oracio ante communionem Brl, Wer sich wol be- reyten wil ezu enphon den heiligen lichenam der spreche dese gebete mit ynnekeyt Br4, Darnach sol man aber sprechn dem heyligen leichnam ihu xpi zu lob vnd zu ern vnd das gepet ist des heiligen [921] lerer sannd Augustinn Pg, Nach diser figur vahen an die gebette die man sprechen sol so man zu dem sacrament will gon Und zû dem ersten ain gepette sant Augustini des hailigen lerers Vnd ist gûter andächt wer es mercket. Vnd ist das erste H, Sant augustin hat gemacht das gebett das hernach stat in sôlicher meinüge vnd das sol man sprechen wen man sich wil berichten mit dem heiligen lichnam vnsers herren Ba, Das hernach ge- schrieben gepet des heyligen lerer Sand Augustin zu vnsers herren leichnam als du In entpfachenn [181] wild sprich das mit andacht deines herezen also WI 3 gemaket Kl 6 heiligen Kl 8 du ewiges Br4 9 vatir] eyn born Br4, vnd vater Wl genaden] gute Br1 11 durch vns Pg leute Kl, menschen BrIPgHWI, sund’n Br3 12 deinen Kl 13 vil 14 tewren] hailigen teurenn Br3, vil heyligen Br5. heiligen Br5 heiligen Ba
Strana 102
102 plůte getrenket werden, vnd durch deine heilige martir so erhore mich armen sundern vnd vorleihe mir sulche genade, das s ich deinen czarten leichnam vnd dein teweres pluet noch deinem willen meiner sele zu trost emphahen müsse in sulcher trostleicher zuvorsicht, das 10 meyn andacht, mein selickeit vnd mein hoffenunge do von gemeret werde. Herre meyn, beschawe mich [110"] mit den augen deiner parmherczickeit 15 vnd küm in mein hercze, in sulcher weiz als du quemest in das hereze vnd in die gedenken der heiligen Marien Magdalenen, do ir alle ire sunde vorgeben w- würden, vnd do sie vollen- kómenlichen enczundet wart in deiner liebe. Herre; gunne mir der gnaden, das meyn arme sele 1 werden fehle W1 Br4 so fehlt Br3H sunden Brl sünder Br3 3 irlose Br1 sulche fehlt W1 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. gwine potaremur, exaudi me, indignum famulum tuum, vt in hae die et in hora mortis mee corpus tuum accipiam se- eundum tuam voluntatem et 5 meam necessitatem nec non et sagwis uus sanctissimus fiat hodie et in hora mortis mee refeccio aesideranti anime mee. Apperi michi hodie, do- 10 mine Ihesu Christe, pulsanti [126'] cordis mei ianuam. O dulcissime domine Ihesu, intra in me, sicut intrasti in cor Marie Magdalene, quando tibi 15 pedes lauit lacrimis et abluit maculas corporis sui. Symeon te desiderauit et accepit te in vlnas suas et benedixit te dicens: *Nunc dimittis, domine, 2 1f. vnd durch] du, a. Rde. durch Br1, durch 2 deyner heiligen martir wille Br 4, dein heiliges leiden Br! armes sundiges mensche von al meyn armen] betrubten Pg, fehit HW1 6 teweres] heiliges Pg 4 mir armé noc Kl 7 meiner bis trost] vnd noch meyner sele selikeyt Br4, zu troste meiner sel Pg meine KI 9 trostleicher fehlt KIPgHW1 fehlt Brö 12 werden Kl nu Br3, mich Br4 mit den] die Br3Bró keit Br4 17 das fehlt H ire fehlt PgH 20 ward Br3 kratzt ]kömenlichen K! 8 müsse fehlt Pg zuvorsich Kl 11 vnd mein hoffenunge fehlt Br3 O herr iesu xpe Pg 13siech mich an Pg, sich an W1 mich fehlt Br3 Br4 14 ógen KI 15f. in sulcher weiz feht PgH WI vnd bis gedenken fehlé Bró 18 der heiligen fehlt Br1 Br4H WI, der seligen Pg do fehlé Pg 21 wart inozunt Br1 Herre bis 103,9 stunden fehlt Pg W1 in] czu Br1, Nach Pg 10 meyn andacht vnd fehlt Pg meyn fehlt Br1 Br5Pg W1, vaterlichen barmhercze- in] mit Br4 Bró in die fehlt H 19 allir H 20f. wol[len ausge- 22 deiner] der K1Br3 O herre ihu xpe Br
102 plůte getrenket werden, vnd durch deine heilige martir so erhore mich armen sundern vnd vorleihe mir sulche genade, das s ich deinen czarten leichnam vnd dein teweres pluet noch deinem willen meiner sele zu trost emphahen müsse in sulcher trostleicher zuvorsicht, das 10 meyn andacht, mein selickeit vnd mein hoffenunge do von gemeret werde. Herre meyn, beschawe mich [110"] mit den augen deiner parmherczickeit 15 vnd küm in mein hercze, in sulcher weiz als du quemest in das hereze vnd in die gedenken der heiligen Marien Magdalenen, do ir alle ire sunde vorgeben w- würden, vnd do sie vollen- kómenlichen enczundet wart in deiner liebe. Herre; gunne mir der gnaden, das meyn arme sele 1 werden fehle W1 Br4 so fehlt Br3H sunden Brl sünder Br3 3 irlose Br1 sulche fehlt W1 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. gwine potaremur, exaudi me, indignum famulum tuum, vt in hae die et in hora mortis mee corpus tuum accipiam se- eundum tuam voluntatem et 5 meam necessitatem nec non et sagwis uus sanctissimus fiat hodie et in hora mortis mee refeccio aesideranti anime mee. Apperi michi hodie, do- 10 mine Ihesu Christe, pulsanti [126'] cordis mei ianuam. O dulcissime domine Ihesu, intra in me, sicut intrasti in cor Marie Magdalene, quando tibi 15 pedes lauit lacrimis et abluit maculas corporis sui. Symeon te desiderauit et accepit te in vlnas suas et benedixit te dicens: *Nunc dimittis, domine, 2 1f. vnd durch] du, a. Rde. durch Br1, durch 2 deyner heiligen martir wille Br 4, dein heiliges leiden Br! armes sundiges mensche von al meyn armen] betrubten Pg, fehit HW1 6 teweres] heiliges Pg 4 mir armé noc Kl 7 meiner bis trost] vnd noch meyner sele selikeyt Br4, zu troste meiner sel Pg meine KI 9 trostleicher fehlt KIPgHW1 fehlt Brö 12 werden Kl nu Br3, mich Br4 mit den] die Br3Bró keit Br4 17 das fehlt H ire fehlt PgH 20 ward Br3 kratzt ]kömenlichen K! 8 müsse fehlt Pg zuvorsich Kl 11 vnd mein hoffenunge fehlt Br3 O herr iesu xpe Pg 13siech mich an Pg, sich an W1 mich fehlt Br3 Br4 14 ógen KI 15f. in sulcher weiz feht PgH WI vnd bis gedenken fehlé Bró 18 der heiligen fehlt Br1 Br4H WI, der seligen Pg do fehlé Pg 21 wart inozunt Br1 Herre bis 103,9 stunden fehlt Pg W1 in] czu Br1, Nach Pg 10 meyn andacht vnd fehlt Pg meyn fehlt Br1 Br5Pg W1, vaterlichen barmhercze- in] mit Br4 Bró in die fehlt H 19 allir H 20f. wol[len ausge- 22 deiner] der K1Br3 O herre ihu xpe Br
Strana 103
13. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. deinen heiligen leichnam emp- fahen muzze in sulchen wirden vnd in sulcher genadesamer zu- vorsicht, als dich sant Symeon 5in seine arm genümen hat in dem tempel. Herre, vorleihe meyner sel sulchen frid vnd sulche frewde, als sant Symeon empfing in den selben stunden. 10 Herre, erfulle in mir armen sundern das gelubde, das du getan hast deinen heiligen ! czwelfpoten, als du gesprochen hast mit deinem gotlichen ı5 münde: ‘Ich wil euch nicht weisen lazzen. Ich wil ander- waid ze euch komen, vnd sal sich denne erfrewen ewer hercze'. Nu kum zu mir armen sundern, ] heiligen fehlt Kl Br3, werden h'ren Br5 verdienen Br3 3 sulchen Kl Br4 enphynk Brí Br fehle Kl vnd ouch Br5 9 in] ezu Br£ Bró nu Br3H, O herr guetiger ihu Pg an Br4, fehlt Brö hatte Br1 Br5 4 sant] snt, dann 2 Buchst. ausgekratzt KI 7f. sulche vreude vñ sulchen vrede Br4 S sulche, dann n getilgt KI den aus dem Kl 10f. armen sundern fehlt Br H W1 103 seruum tuum in pace'. Ille vero requiescit in pace, qui te veram suscipit pacem. O salus nostra, sicut ille te suscepit in brachia sua, it& te suscipiat cor meum et anima mea! Et sicut ille te amplexatus est verum deum et hominem verum, ita delectetur et amplexetur te cor meum. Imple hodie in me promissio- 10 nem illam, quam ante passionem tuam promisisti apostolis tuis dicens: “Non [126"] vos relin- quam orphanos. Veniam ad vos iterum'. Veni ergo in me, fons vite, bonitatis et sciencie, et anime mee egrote tribue de- uote suscipere corpus et sagwi- nem tuum. Tunc enim non 2 in) mit Br1 solchem genade samen Kl, gnadenrycher 5 genümen hat] 7 meine sele sulchen frid vnd sant] her Br4 seben(!) Kl 10 Herre vorleihe geatr. vor erfulle Kl in] sundern] men- 6 Herre nu H schen BrI 11 den gelauben als Br3, alle gelub die PgW1, alle ge- lubde die H 12 getan hast] tetest Br4 in deinen Br3 heiligen] libin Br1 13 ezelfpoten (w 4. Z.) Kl, iungirn Brl als] do Bri Pg 13f. gesprochen hast] sprechst Br4, sprachst Pg 14f- mit bis münde fehlt Pg deinen KI gotlichen fehl Bró 15f. euch bis Ich fehlt Pg 16 vor weisen KI Bró wil fehlt Kl 16f. ander- wert Bró 17f. vnd bis erffewen] so sol sich freyen Br4 vnd sal sich] vnd ich sal Bró, vnd wil nit waisen lassen dann so sol sich Pg, 80 sol ich H vnd] so W1 denne fehlt Br1 Pg sàl Kl, wil Dr1 ewer’‘horez frowen W1 19 kom hercze lieber herre Br4, chum du guetiger ihu Pg 18 sich fehlt Br1 Br3 cuwerd hertzé Br3 19f. armen bis diener] demutiger deiner Nu kü zu mir armen sunderl (Ras. aus sun- dern) Kl, armen: kom czu mir deym demutigin dyner Brl, felt W1 sundern] dyener Br, sunder Br£ Bró PgH
13. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. deinen heiligen leichnam emp- fahen muzze in sulchen wirden vnd in sulcher genadesamer zu- vorsicht, als dich sant Symeon 5in seine arm genümen hat in dem tempel. Herre, vorleihe meyner sel sulchen frid vnd sulche frewde, als sant Symeon empfing in den selben stunden. 10 Herre, erfulle in mir armen sundern das gelubde, das du getan hast deinen heiligen ! czwelfpoten, als du gesprochen hast mit deinem gotlichen ı5 münde: ‘Ich wil euch nicht weisen lazzen. Ich wil ander- waid ze euch komen, vnd sal sich denne erfrewen ewer hercze'. Nu kum zu mir armen sundern, ] heiligen fehlt Kl Br3, werden h'ren Br5 verdienen Br3 3 sulchen Kl Br4 enphynk Brí Br fehle Kl vnd ouch Br5 9 in] ezu Br£ Bró nu Br3H, O herr guetiger ihu Pg an Br4, fehlt Brö hatte Br1 Br5 4 sant] snt, dann 2 Buchst. ausgekratzt KI 7f. sulche vreude vñ sulchen vrede Br4 S sulche, dann n getilgt KI den aus dem Kl 10f. armen sundern fehlt Br H W1 103 seruum tuum in pace'. Ille vero requiescit in pace, qui te veram suscipit pacem. O salus nostra, sicut ille te suscepit in brachia sua, it& te suscipiat cor meum et anima mea! Et sicut ille te amplexatus est verum deum et hominem verum, ita delectetur et amplexetur te cor meum. Imple hodie in me promissio- 10 nem illam, quam ante passionem tuam promisisti apostolis tuis dicens: “Non [126"] vos relin- quam orphanos. Veniam ad vos iterum'. Veni ergo in me, fons vite, bonitatis et sciencie, et anime mee egrote tribue de- uote suscipere corpus et sagwi- nem tuum. Tunc enim non 2 in) mit Br1 solchem genade samen Kl, gnadenrycher 5 genümen hat] 7 meine sele sulchen frid vnd sant] her Br4 seben(!) Kl 10 Herre vorleihe geatr. vor erfulle Kl in] sundern] men- 6 Herre nu H schen BrI 11 den gelauben als Br3, alle gelub die PgW1, alle ge- lubde die H 12 getan hast] tetest Br4 in deinen Br3 heiligen] libin Br1 13 ezelfpoten (w 4. Z.) Kl, iungirn Brl als] do Bri Pg 13f. gesprochen hast] sprechst Br4, sprachst Pg 14f- mit bis münde fehlt Pg deinen KI gotlichen fehl Bró 15f. euch bis Ich fehlt Pg 16 vor weisen KI Bró wil fehlt Kl 16f. ander- wert Bró 17f. vnd bis erffewen] so sol sich freyen Br4 vnd sal sich] vnd ich sal Bró, vnd wil nit waisen lassen dann so sol sich Pg, 80 sol ich H vnd] so W1 denne fehlt Br1 Pg sàl Kl, wil Dr1 ewer’‘horez frowen W1 19 kom hercze lieber herre Br4, chum du guetiger ihu Pg 18 sich fehlt Br1 Br3 cuwerd hertzé Br3 19f. armen bis diener] demutiger deiner Nu kü zu mir armen sunderl (Ras. aus sun- dern) Kl, armen: kom czu mir deym demutigin dyner Brl, felt W1 sundern] dyener Br, sunder Br£ Bró PgH
Strana 104
104 nu kům zu mir demutigen die- ner, prünne aller parmherczi- keit! Nu speise mich mit dei- nem leichnam! Nu trenke mich 5 mit deinem teweren plüte, also das ich von dir, meynem her- [111YJren, nymmer gescheiden werde! O du warhaftige liebe, in dir ist die ewige selikeit! Du 10 bist meyn einige hoffenvnge. Du bist meyn eyniger trost. Du bist mein einige frawde. Du bist der tewre schacz, deme nicht gleich ist in aller schepfe- 15 nunge. Herre, sende mir den trost, des vnser vetir in irem trubzal vnd in iren grozzen sorgen innen worden sein, do sie die craft deiner gotheit er- 2 loset aus irem vinsternuzze. l. Die Gobete des Johann von Neumarkt. derelinques me orphanum, cum venerandum corpus tuum michi prestabis. Et iterum me ui- debis, quando preciosissimo sa- gwine tuo me potabis ad salutem 5 anime mee. O vera caritas, in qua est eterna felicitas! Tu enim es requies mea, tu spes mea, tu gaudium meum. Te diligat cor meum, in te. mens 10 et caro mea refloreat, mundus et omnis concupiscencia eius vilescat et fugiat. Tu thezaurus desiderabilis, quem mente et corpore suscipio [127'], sicut illi 15 ie susceperunt, qui in inferno clamauerunt voce magna di- centes : 'Aduenisti, desiderabilis, quem exspectabamus in tene- bris". Prope esto, domine, om- 20 Herre, nu mus ich dich also | nibusinvocantibus te in veritate, 1 nu bie mir fehlt Pg demutigen] armen Br, fehlt Pg 2 prünne| pringe Brà, cin prunn W1 4 heiligen lichenam Br4 Pg mich hewt W1 nu fehlt Br4 Br5 mir] dyné Br4, dein" Br 1f. dynnerinn Br5, sünder W1 93 Nu fehlt Br1 Pg, vnd Br4 Nu fehlt Br1, vnd Br3 Br1 Pg WI 5 tewcren fehlt Kl, 6 ich] meyn hercze Br5 dir fehlt WI 6f. meynem herren fehlt. Bró meynen Ki got vnd herren Pg 7 numer mer Br3 WI, ngmer meher Bró 80 herre Br4 warhaftiger zu warhaftige Kl, warhafte Pg lieb iesu criste Pg 9 ist fehlt Br3 selighait wonet Br3 enige KI 13f. schacz bis aller fehlt Kl glichenisses Br4, gleyches Bró 9f. Du bist fehlt Br4 13 der teuwerge Br4, der rure Bró, mein teurister Pg deme] deyn Bró 15 O herr ihu Pg Brà, erem betrupnisse Br4, irem trübsaelen H in dir ist getilgt nach ist KI 12 Du. bist fehlt Br 4 14 nichté Br) 16f. irer betrüpnüs iren. Kl, grozzen l’g 18 innen wurden sein Kl, enpfangen haben Br3, bettende wurden Br5 19 deiner] der W1 BrlBró, irer Brà Br4 ich musse Br4 20 aus] von Bró PgW1 vinsternussen Pg herr vti mein schepher Pg, herre meiner H WI alz Br4H iren Kl, dem 21 O herre Br4, O got mein nu] so Brl, fehlt
104 nu kům zu mir demutigen die- ner, prünne aller parmherczi- keit! Nu speise mich mit dei- nem leichnam! Nu trenke mich 5 mit deinem teweren plüte, also das ich von dir, meynem her- [111YJren, nymmer gescheiden werde! O du warhaftige liebe, in dir ist die ewige selikeit! Du 10 bist meyn einige hoffenvnge. Du bist meyn eyniger trost. Du bist mein einige frawde. Du bist der tewre schacz, deme nicht gleich ist in aller schepfe- 15 nunge. Herre, sende mir den trost, des vnser vetir in irem trubzal vnd in iren grozzen sorgen innen worden sein, do sie die craft deiner gotheit er- 2 loset aus irem vinsternuzze. l. Die Gobete des Johann von Neumarkt. derelinques me orphanum, cum venerandum corpus tuum michi prestabis. Et iterum me ui- debis, quando preciosissimo sa- gwine tuo me potabis ad salutem 5 anime mee. O vera caritas, in qua est eterna felicitas! Tu enim es requies mea, tu spes mea, tu gaudium meum. Te diligat cor meum, in te. mens 10 et caro mea refloreat, mundus et omnis concupiscencia eius vilescat et fugiat. Tu thezaurus desiderabilis, quem mente et corpore suscipio [127'], sicut illi 15 ie susceperunt, qui in inferno clamauerunt voce magna di- centes : 'Aduenisti, desiderabilis, quem exspectabamus in tene- bris". Prope esto, domine, om- 20 Herre, nu mus ich dich also | nibusinvocantibus te in veritate, 1 nu bie mir fehlt Pg demutigen] armen Br, fehlt Pg 2 prünne| pringe Brà, cin prunn W1 4 heiligen lichenam Br4 Pg mich hewt W1 nu fehlt Br4 Br5 mir] dyné Br4, dein" Br 1f. dynnerinn Br5, sünder W1 93 Nu fehlt Br1 Pg, vnd Br4 Nu fehlt Br1, vnd Br3 Br1 Pg WI 5 tewcren fehlt Kl, 6 ich] meyn hercze Br5 dir fehlt WI 6f. meynem herren fehlt. Bró meynen Ki got vnd herren Pg 7 numer mer Br3 WI, ngmer meher Bró 80 herre Br4 warhaftiger zu warhaftige Kl, warhafte Pg lieb iesu criste Pg 9 ist fehlt Br3 selighait wonet Br3 enige KI 13f. schacz bis aller fehlt Kl glichenisses Br4, gleyches Bró 9f. Du bist fehlt Br4 13 der teuwerge Br4, der rure Bró, mein teurister Pg deme] deyn Bró 15 O herr ihu Pg Brà, erem betrupnisse Br4, irem trübsaelen H in dir ist getilgt nach ist KI 12 Du. bist fehlt Br 4 14 nichté Br) 16f. irer betrüpnüs iren. Kl, grozzen l’g 18 innen wurden sein Kl, enpfangen haben Br3, bettende wurden Br5 19 deiner] der W1 BrlBró, irer Brà Br4 ich musse Br4 20 aus] von Bró PgW1 vinsternussen Pg herr vti mein schepher Pg, herre meiner H WI alz Br4H iren Kl, dem 21 O herre Br4, O got mein nu] so Brl, fehlt
Strana 105
13. Augustins Gebet vor dem Abcndmahlsempfange warhafticlich empfahen, als ich dein warhafticlich begere. Herre, : ledige mich aus allen meynen sunden, das ich deines heiligen : 5leichnam wirdig sey, wan ich arczneye. Herre, hab mich in sannam gehalden hast, so sie 10 gelozet wart aus valscher leute henden. Herre, gedenke an die suzzen wort sulches gepetes, als du vor vns gesprochen hast zu 108 vt hy, qui te toto corde deside- rant, sine sui dampnacione percipiant. Auffer à nobis, domi- ne, cunctas iniquitates nostras, "vt mereamur puris mentibus 5 gar siech pin vnd bedarff deiner ' introire ad sancta sanctorum. : Miserere, miserere, miserere po- deinen genaden, als du Su-. deinem vatir, ee wann die bitter : 15 martir an deynem leib ergienge, wann du also gesprochen hast: Heiliger vatir, behalde sie in deinem namen, die du mir ge- geben hast. rede das sie in der warheit 1f. warhaftiglich ich dein Br3 gere in meinem hertzen Br3 3 ledige Ras. aus leidige KI myn' Br4 6 gar fehlt H bis arezneye fehlt. PgWI1 wol vnnd Br$5 behalt Bri, halt Pg mene Br5 s0] do Br3 Br Br PgH WI von der valschen richter Br3 O h're Br£, O herr iesu xpe Pg als] daz Br! sprochen hast] tetest Br1 dyner bittern martir Br£ deynem fehlt KI dann Pg sprechst Br4, fehlt Pg sei Kl 19 Ich] wen ich Br4 20f. auff rede Kl, of das Br1, auf die erden Br3, dadurch Pg der warheit fehlt Pg pulo tuo, quem redemisti, Christe, sagwine tuo. Ne in eternum irascaris nobis. Exau- di, domine, placare domine, attende et fac, ne moreris, propter temetipsum, deus meus, et exaudi preces serui tui. Te exspectat cor meum. Implei5 nune desiderium meum, quod in me fieri voluisti. Tuus sum, "noli [127°] me derelinquere. Ich opfer mich : 20 [1127] selben fur sie, auff die 13 vor vns fehlt W1 2 dein] dich Br4, fehlt HW1 Herre fehlt Brl, Herr ihu xpe Pg aus] von Br3 Br5, fehlt Br4 4 heiligen fehlt KL Bró chrank vnd siech Pg, siech vnd kranck WI bedarff wol Br3 Br4, bedarff deyn' hulffe 7 arczteie Br], ercztye Br4 8 deinen] den KI H 9 gehabit hast. Br1, behalten hast Br3H W 1, behildest Br4 10 irlost Br1, erlôset Br3, geledigt W1 walscher Kl Gracia tua super me veniat et ab omni malo corpdris et anime 20 me defendat. Infunde michi be- alle 5 sey] werd Br3 Br PgW1 6f. vnd O guctiger herr Pg 8f. Susannam] ezusam- 11 Herre meyn Brl, 12 sulches] dynes edeln Br4 vor, darüber fu KI ge- 13 zu bis 15 ergienge] an dynem vatir vor 14 hymelischen vat" PgW1 ee] Herre Br3 15 deynem leibe] dier Pg WI 14f. eo bis wann fehlt Brl, wen her Bró, 16 wann bis hast] do du zu deinem vatir Herre nach hast. Kl 17 sie] 20 für sie selber H selber Br4 21 in
13. Augustins Gebet vor dem Abcndmahlsempfange warhafticlich empfahen, als ich dein warhafticlich begere. Herre, : ledige mich aus allen meynen sunden, das ich deines heiligen : 5leichnam wirdig sey, wan ich arczneye. Herre, hab mich in sannam gehalden hast, so sie 10 gelozet wart aus valscher leute henden. Herre, gedenke an die suzzen wort sulches gepetes, als du vor vns gesprochen hast zu 108 vt hy, qui te toto corde deside- rant, sine sui dampnacione percipiant. Auffer à nobis, domi- ne, cunctas iniquitates nostras, "vt mereamur puris mentibus 5 gar siech pin vnd bedarff deiner ' introire ad sancta sanctorum. : Miserere, miserere, miserere po- deinen genaden, als du Su-. deinem vatir, ee wann die bitter : 15 martir an deynem leib ergienge, wann du also gesprochen hast: Heiliger vatir, behalde sie in deinem namen, die du mir ge- geben hast. rede das sie in der warheit 1f. warhaftiglich ich dein Br3 gere in meinem hertzen Br3 3 ledige Ras. aus leidige KI myn' Br4 6 gar fehlt H bis arezneye fehlt. PgWI1 wol vnnd Br$5 behalt Bri, halt Pg mene Br5 s0] do Br3 Br Br PgH WI von der valschen richter Br3 O h're Br£, O herr iesu xpe Pg als] daz Br! sprochen hast] tetest Br1 dyner bittern martir Br£ deynem fehlt KI dann Pg sprechst Br4, fehlt Pg sei Kl 19 Ich] wen ich Br4 20f. auff rede Kl, of das Br1, auf die erden Br3, dadurch Pg der warheit fehlt Pg pulo tuo, quem redemisti, Christe, sagwine tuo. Ne in eternum irascaris nobis. Exau- di, domine, placare domine, attende et fac, ne moreris, propter temetipsum, deus meus, et exaudi preces serui tui. Te exspectat cor meum. Implei5 nune desiderium meum, quod in me fieri voluisti. Tuus sum, "noli [127°] me derelinquere. Ich opfer mich : 20 [1127] selben fur sie, auff die 13 vor vns fehlt W1 2 dein] dich Br4, fehlt HW1 Herre fehlt Brl, Herr ihu xpe Pg aus] von Br3 Br5, fehlt Br4 4 heiligen fehlt KL Bró chrank vnd siech Pg, siech vnd kranck WI bedarff wol Br3 Br4, bedarff deyn' hulffe 7 arczteie Br], ercztye Br4 8 deinen] den KI H 9 gehabit hast. Br1, behalten hast Br3H W 1, behildest Br4 10 irlost Br1, erlôset Br3, geledigt W1 walscher Kl Gracia tua super me veniat et ab omni malo corpdris et anime 20 me defendat. Infunde michi be- alle 5 sey] werd Br3 Br PgW1 6f. vnd O guctiger herr Pg 8f. Susannam] ezusam- 11 Herre meyn Brl, 12 sulches] dynes edeln Br4 vor, darüber fu KI ge- 13 zu bis 15 ergienge] an dynem vatir vor 14 hymelischen vat" PgW1 ee] Herre Br3 15 deynem leibe] dier Pg WI 14f. eo bis wann fehlt Brl, wen her Bró, 16 wann bis hast] do du zu deinem vatir Herre nach hast. Kl 17 sie] 20 für sie selber H selber Br4 21 in
Strana 106
106 geheiliget werden'. Herre, das selbe dein gepete lazz heute an mir erfullet werden, das ich deinen heiligen leichnam also 5 empfahen muzze, das ich heilig werde in deinen gotlichen ge- naden. Kum, lieber herre, vor- gieb mir mine sunde vnd vor- leihe mir die genadsame speise 10 der ewigen selikeit vnd ledige mich von dem ewigen tode. Herre, himelischer vatir, ich armer sunder kum zu dir in rechter hoffenunge, in andach- 15 tiger begerung, in troste deiner gotlichen genaden vnd meyne mit ganczer begerung aller meyner kreffte deinen heiligen leichnam also zu empfahen, daz » du meynen leib vnd meyn sele genediclichen besiczest vnd bey mir ewiclichen bleibest. Amen. 1 bleibin vnd geheiligit Br], heÿlige Pg H W1 4 alzo wurdiglich Br3 namen vnd in ainer ganczen Wl 2 selbig Br3 Bró treyb Br3 8 in mir Br3 leidige Kl vnd in Brl, in dé Pg alle mein H dein Br3H gnadenrichische Br4, genadsameste Pg 12 Herre bis vatir] O herr iesu Pg sunder] armes mensche Brl, fehlt Br4 Pg hymelisch” vater Pg, dir ich armer sunder Br4 I, Die Gebete des Johann von Neumarkt. tuam perfectam dileccionem mundique abrenuncciacionem. Rogo te, domine Ihesus Christe, per paternam dileccionem et propter meam nimiam necessi- 5 tatem, vt illius oracionis recor- dari digneris, quam ante mortis passionem pro nobis dixisti ad patrem: 'Pater sancte, serua eos in nomine tuo, quos dedisti 10 michi. Ego sanctifico me ipsum, et ipsi sanctificati sunt in veri- tate. Hec oracio tua inclita fiat hodie in me impleta et in omnibus, qui te accepturi sumus, 15 qui te toto corde desideramus, vt te feliciter percipiamus, vt hic ac illic semper viuamus. Veni ergo, [128'] bone Ihesu, veni, domine, cui soli peccaui 20 ego, miserrimus peccator. Veni ergo et obliuiscere peccata mea, quibus te maxime exacerbaui. Veni, bone et dilectissime Ihesu, Herr iesu criste Pg 6f. genaden bis 17 ganczer) 7f. vfi vorgip Br4 Br5 Pg, ver- vnd fehlt Pg 9 die] 10 ledige Ras. aus O h're Br4 13 armer Ich kome Br3H dir 15 begier Pg 16f. meyne mit ganczer] in mainung yn rechter vnd gantzer Br3, mit meyner gantezen Brö, in ainer ganczen PgH 17 begerung; von hier an neue Hand, die zunächst wiederholt in dem troste deiner gothlichen genu lon « vnd in eyner ganczen begerung Pg 19 also fehlt W1 20 mein sel vnd mein leib W1 meynem leibe KI, mein leben H 21 besiczest bis ewiclichen fehlt KI besiissest W1 — 21f. vnd auch ewigleich mit deinen genaden bie mer Pg, vnd auch genädigleich pey mir W1 vatir son heilig' Br4 22 ewiclichen] genediglichen H blibest daz gebe got
106 geheiliget werden'. Herre, das selbe dein gepete lazz heute an mir erfullet werden, das ich deinen heiligen leichnam also 5 empfahen muzze, das ich heilig werde in deinen gotlichen ge- naden. Kum, lieber herre, vor- gieb mir mine sunde vnd vor- leihe mir die genadsame speise 10 der ewigen selikeit vnd ledige mich von dem ewigen tode. Herre, himelischer vatir, ich armer sunder kum zu dir in rechter hoffenunge, in andach- 15 tiger begerung, in troste deiner gotlichen genaden vnd meyne mit ganczer begerung aller meyner kreffte deinen heiligen leichnam also zu empfahen, daz » du meynen leib vnd meyn sele genediclichen besiczest vnd bey mir ewiclichen bleibest. Amen. 1 bleibin vnd geheiligit Br], heÿlige Pg H W1 4 alzo wurdiglich Br3 namen vnd in ainer ganczen Wl 2 selbig Br3 Bró treyb Br3 8 in mir Br3 leidige Kl vnd in Brl, in dé Pg alle mein H dein Br3H gnadenrichische Br4, genadsameste Pg 12 Herre bis vatir] O herr iesu Pg sunder] armes mensche Brl, fehlt Br4 Pg hymelisch” vater Pg, dir ich armer sunder Br4 I, Die Gebete des Johann von Neumarkt. tuam perfectam dileccionem mundique abrenuncciacionem. Rogo te, domine Ihesus Christe, per paternam dileccionem et propter meam nimiam necessi- 5 tatem, vt illius oracionis recor- dari digneris, quam ante mortis passionem pro nobis dixisti ad patrem: 'Pater sancte, serua eos in nomine tuo, quos dedisti 10 michi. Ego sanctifico me ipsum, et ipsi sanctificati sunt in veri- tate. Hec oracio tua inclita fiat hodie in me impleta et in omnibus, qui te accepturi sumus, 15 qui te toto corde desideramus, vt te feliciter percipiamus, vt hic ac illic semper viuamus. Veni ergo, [128'] bone Ihesu, veni, domine, cui soli peccaui 20 ego, miserrimus peccator. Veni ergo et obliuiscere peccata mea, quibus te maxime exacerbaui. Veni, bone et dilectissime Ihesu, Herr iesu criste Pg 6f. genaden bis 17 ganczer) 7f. vfi vorgip Br4 Br5 Pg, ver- vnd fehlt Pg 9 die] 10 ledige Ras. aus O h're Br4 13 armer Ich kome Br3H dir 15 begier Pg 16f. meyne mit ganczer] in mainung yn rechter vnd gantzer Br3, mit meyner gantezen Brö, in ainer ganczen PgH 17 begerung; von hier an neue Hand, die zunächst wiederholt in dem troste deiner gothlichen genu lon « vnd in eyner ganczen begerung Pg 19 also fehlt W1 20 mein sel vnd mein leib W1 meynem leibe KI, mein leben H 21 besiczest bis ewiclichen fehlt KI besiissest W1 — 21f. vnd auch ewigleich mit deinen genaden bie mer Pg, vnd auch genädigleich pey mir W1 vatir son heilig' Br4 22 ewiclichen] genediglichen H blibest daz gebe got
Strana 107
14. Augustins Gebet vor dem Abendmahlsempfange. 107 da michi cibum salutis eterne. Veni, infirmorum medicus, veni ieiunancium cibus. Veni et visita domum istam nomini tuo dedicatam. Et, ecce, ego venio ad te, in quem spero, quem tota mentis intencione aspicio, quem totis visceribus amplector, cuius corpus et sagwinem accipere cupio, licet indignus, vt vltra 10 in me maneas et vsque in ewum non me derelinquas. 5 14 [112"]AS ist das ander ge- pete sant Augustinen von dem leichnam vnsers herren vnd ist mit fleizze zu besinnen 5 vnd mit gutir andacht zu spre- chen, wann es tyffer manunge ist, wer es merket wol. [116"] SEQUITUR alia oracio ante communionem seu ante percep- cionem corporis dominici. 15 Uberlieferung: Kl Bl. 112"; H Bl. 5°; B Bl. 1567; Br5 Bl 236"; W Bl. 119"; Br1 Bl. 61°; HI Bl. 43r; Ba Bl. 84r ; WI Bl. 21'; M Bl. 123"; MI Bl. 201'; M4 Bl. 36'; N Bl. 189°; I Bl. 258°. Text aus Kl. Lesarten aus HBBr5W BrIHIWI. Lat. Text aus Hs. der Staats- u. Univ.-Bibl. Breslau I O 36 Bd. II Bl. 116. Uberschriften: Disz ist das ander gepette sant Augustini von dem heilgen leichnam vnd ist mit flysse zů besinnen vnd mit andächt zů bedencken. Wann es tieffer meinung ist wer es mercket H, Eyn ander gebete Br5, Das ist sand Augusting gepet von den heilign leichnam vnsers herren wy man yn andechtiklich schol enphohen B, Sand Au- gusting gepete von dem leichnam vnszers h'n W, Ain gebet das sich wol zimpt ze sprech wen man Enpfachen will das wirdig sacrament HI, Das ander gebett sant Augustins võ dem lichnam vnsers herren ihu xpi vnd ist mit flisz ze besinnen vnd mit gûter andacht ze sprechen wan es ist tieffer manunge Ba, Aber ain ander gütz gepet sp’ch also WI 4 bezinnen Kl
14. Augustins Gebet vor dem Abendmahlsempfange. 107 da michi cibum salutis eterne. Veni, infirmorum medicus, veni ieiunancium cibus. Veni et visita domum istam nomini tuo dedicatam. Et, ecce, ego venio ad te, in quem spero, quem tota mentis intencione aspicio, quem totis visceribus amplector, cuius corpus et sagwinem accipere cupio, licet indignus, vt vltra 10 in me maneas et vsque in ewum non me derelinquas. 5 14 [112"]AS ist das ander ge- pete sant Augustinen von dem leichnam vnsers herren vnd ist mit fleizze zu besinnen 5 vnd mit gutir andacht zu spre- chen, wann es tyffer manunge ist, wer es merket wol. [116"] SEQUITUR alia oracio ante communionem seu ante percep- cionem corporis dominici. 15 Uberlieferung: Kl Bl. 112"; H Bl. 5°; B Bl. 1567; Br5 Bl 236"; W Bl. 119"; Br1 Bl. 61°; HI Bl. 43r; Ba Bl. 84r ; WI Bl. 21'; M Bl. 123"; MI Bl. 201'; M4 Bl. 36'; N Bl. 189°; I Bl. 258°. Text aus Kl. Lesarten aus HBBr5W BrIHIWI. Lat. Text aus Hs. der Staats- u. Univ.-Bibl. Breslau I O 36 Bd. II Bl. 116. Uberschriften: Disz ist das ander gepette sant Augustini von dem heilgen leichnam vnd ist mit flysse zů besinnen vnd mit andächt zů bedencken. Wann es tieffer meinung ist wer es mercket H, Eyn ander gebete Br5, Das ist sand Augusting gepet von den heilign leichnam vnsers herren wy man yn andechtiklich schol enphohen B, Sand Au- gusting gepete von dem leichnam vnszers h'n W, Ain gebet das sich wol zimpt ze sprech wen man Enpfachen will das wirdig sacrament HI, Das ander gebett sant Augustins võ dem lichnam vnsers herren ihu xpi vnd ist mit flisz ze besinnen vnd mit gûter andacht ze sprechen wan es ist tieffer manunge Ba, Aber ain ander gütz gepet sp’ch also WI 4 bezinnen Kl
Strana 108
108 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. EYSER vnd kuning des himels vnd des ertriches, herre der heiligen engel [1127] vnd alles himelischen heres, wie uaste 5 mich hungert nach der speise deines himelischen tisches, wie uaste mich nach dem werden tranke meines heiles durstet, so ist leider meine sele mit sunden 10 vberladen, vnd meyn gewissen ist allenhalben mit irer missetat vormeilet, alsodasich durch rech- ter vorchte willen dorczu nicht komen tar. Wann, so ich meine 15 gewissen mit fleizze beschawen wil, so vinde ich, das mein leip vnd meyn sele mit werken, mit worten, mit gedanken vnd in aller weis gen dir gesundet habe. 20 Herre, mein vater vnd mein got, wenn ich die erwirdigen deine worte betrachte, do mit du ge- sprochen hast in deinem heiligen [117]A D mensam dulcissimi ac delicatissimi con- uiuij tui, domine Ihesu Criste, rex angelorum, ego peccator hodie accessurus vereor et con- 5 tremisco valde. Quia sum corde inmundus, ore pollutus, opere peruersus, corpore fetidus, mente impurus, concupiscencia et voluptate carnis illectus, cra- 10 pula pergrauatus, carnis stimu- lis et facibus libidinis estuans, desiderio mundi et totis terre- nis inhyans, manibus ociosus, in studio et leccione tediosus, 15 in oracione indeuotus, in diuino officio negligens et distractus. Cumque librum consciencie mee diligencius intuendo perlegero, omnes sensus meos inconti-20 nentes et mores incompositos totamque vitam meam vicijs et miserijs plenam et virtutum des himels] vnsers h’rë B, der himel HI 1 O kayser WI 4 uaste] woste Br5 6 deines] des HWI 2 der erden HBWI himelischen tisches] fronleichnams Dem tranck des rosenuaben (!) plütes HI 7 uaste] ser H, dorste Br5 7f. nach bis durstet] dorstet noch dem w’dn tranck meines hailes BWI, dorstit noch dem tranke deynes blutis meynes heilis dorsstet Brl 8 so] No Brl 9 ist] vind ich HI leider fehlt H 10 vberladen vnd] Darvmb ist HI 11f. ist bis vormeilet] gar ser betrübt HI irer] vil Brl dor- 13 vorchten Kl 12 vermailiget BWWI also fehlt W czu bis 18 gedanken] zů deinem [437] tisch nit dar kumen vmb das ich mit gedencken worten vnd werken HI 14 getar H ich fehlt Br5 mine Kl 15f. wil beschawen H 17f. gedancken mit wortten mit wercken WI wortö vnd mit wereken W 18 gedanket Kl 18f. vnd in aller weis fehlt WHI 19 gen dir] wider dich W, wider dein gepot vnd uffseczung HI haben zu habe Kl, haben HWI, hat W 20 O herr HI vnd fehlt H 21 erwirdigen zu wirdigen Kl, wirdigen H, er- bergen WI 21 deine fehlt BHIWI 22 worten Kl 22f. do bis hast] 23 deinen Kl, dem H die geschriben stend HI heiligen fehlt WI
108 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. EYSER vnd kuning des himels vnd des ertriches, herre der heiligen engel [1127] vnd alles himelischen heres, wie uaste 5 mich hungert nach der speise deines himelischen tisches, wie uaste mich nach dem werden tranke meines heiles durstet, so ist leider meine sele mit sunden 10 vberladen, vnd meyn gewissen ist allenhalben mit irer missetat vormeilet, alsodasich durch rech- ter vorchte willen dorczu nicht komen tar. Wann, so ich meine 15 gewissen mit fleizze beschawen wil, so vinde ich, das mein leip vnd meyn sele mit werken, mit worten, mit gedanken vnd in aller weis gen dir gesundet habe. 20 Herre, mein vater vnd mein got, wenn ich die erwirdigen deine worte betrachte, do mit du ge- sprochen hast in deinem heiligen [117]A D mensam dulcissimi ac delicatissimi con- uiuij tui, domine Ihesu Criste, rex angelorum, ego peccator hodie accessurus vereor et con- 5 tremisco valde. Quia sum corde inmundus, ore pollutus, opere peruersus, corpore fetidus, mente impurus, concupiscencia et voluptate carnis illectus, cra- 10 pula pergrauatus, carnis stimu- lis et facibus libidinis estuans, desiderio mundi et totis terre- nis inhyans, manibus ociosus, in studio et leccione tediosus, 15 in oracione indeuotus, in diuino officio negligens et distractus. Cumque librum consciencie mee diligencius intuendo perlegero, omnes sensus meos inconti-20 nentes et mores incompositos totamque vitam meam vicijs et miserijs plenam et virtutum des himels] vnsers h’rë B, der himel HI 1 O kayser WI 4 uaste] woste Br5 6 deines] des HWI 2 der erden HBWI himelischen tisches] fronleichnams Dem tranck des rosenuaben (!) plütes HI 7 uaste] ser H, dorste Br5 7f. nach bis durstet] dorstet noch dem w’dn tranck meines hailes BWI, dorstit noch dem tranke deynes blutis meynes heilis dorsstet Brl 8 so] No Brl 9 ist] vind ich HI leider fehlt H 10 vberladen vnd] Darvmb ist HI 11f. ist bis vormeilet] gar ser betrübt HI irer] vil Brl dor- 13 vorchten Kl 12 vermailiget BWWI also fehlt W czu bis 18 gedanken] zů deinem [437] tisch nit dar kumen vmb das ich mit gedencken worten vnd werken HI 14 getar H ich fehlt Br5 mine Kl 15f. wil beschawen H 17f. gedancken mit wortten mit wercken WI wortö vnd mit wereken W 18 gedanket Kl 18f. vnd in aller weis fehlt WHI 19 gen dir] wider dich W, wider dein gepot vnd uffseczung HI haben zu habe Kl, haben HWI, hat W 20 O herr HI vnd fehlt H 21 erwirdigen zu wirdigen Kl, wirdigen H, er- bergen WI 21 deine fehlt BHIWI 22 worten Kl 22f. do bis hast] 23 deinen Kl, dem H die geschriben stend HI heiligen fehlt WI
Strana 109
14. Augustins Gebet vor dem Abendmahlsempfange. ewangelien in sulcher weis: *Ir esset denne des menschen kindes fleisch vnd trinket sein plut, so habt ir nicht lebens in euch’, 5 so bin ich zuhant begerik deinen heiligen lichnam czu empfanhen in dem selben troste deiner got- lichen worte. Wenn ich abir gedenke an die worte deines 10 heiligen czwelfpoten sant Paules, [113'] deines erwelten vasses, do mit er sprichet: "Wer vnsers herren fleisch isset vnd sein plut vnwirdiclichen trinket, der 15 ist schuldig an dem leichnam vnd an dem plute vnsers herren vnd isset im selber das gerichte seines vortumpnisses', herre, wie sol ich do ezwischen gebaren, 20ich, dein armer diner, ich be- 1 in sulcher weis fehlt W H, vnd sprechent also HI 109 thezauris vacuam inuenio, vestem innocencie [117"] mee grauiter conscissam intueor, vol- nerum meorum cicatrices, quas per consensum fragilitatis et 5 ignorancie aduersarius in me fixit, magis corruptas quam sanatas aspicio. Vnde ego miser inter angustias depre- hensus, quid eligam, ignoro. 10 Scio enim, bone Ihesu, et re- cordor verba venerande veri- tatis tue, quibus exhortatus es dicens: "Nisi manducaueritis car- nem filij hominis et biberitis 15 eius sagwinem, non habebitis vitam in vobis. Sed propter multiplices excessus et defectus meos terrent me verba apostoli tui, quibus comminatus est. di- 20 Ir bis 3 fleisch] Es sey den das ir ezzet das flaisch des méschen kint W, essent ir nit den leichnam des kind HI ir nit H1 30] süst B Nun H1 in dem willen H 1 wen ich H1 9 deines] des W1 fehlt W, vnd HI ausserwolten HI er] der do W mit fehlt Br1 2 enesset H WI 4 hab KI, hat Brl ich fehlt Br1, ich des W 7 deiner fehlt Br1 8f. Wenn bis worte] do wedir-dirschreckit mich das wort BrI 11 deines] des W 11f. vas Sant pauls als er redt HI 3 trinket] trenkent des leben H1 5 so] zuhant fehlt H1 bereit Bri, 8 worte] wirde Brö, warheit W Aber 10 apostels HI sanc paules Kl, aussirwôlten H, fehlt Brl, 12 do mit er] ir KI 12 vnsers bis 14 trinket] da izzet das flaisch vnsers h'n vnd trinckt sein plut [121"] vnwirdiglichen W vnsern HI fehle HIWI chen B vnsers] des Brl H1 isset] nýmbt W1 13 fleisch] leichnam HIW1I 14 trincket yn wirdiglich Br5, trincket vnbirdiklei- trinket] enpfacht HIW1I herren Ihu cristi Bró 18 seiner verdamnus H, seines vordüp- issot 16 an dem fehle 111 17f. vnd bis herre fehlt nisse Bró, seiner v'tupnis B, vnd die v'dampniisz W, vnd die ewigen verdampnüss WI fehlt H fehlt B ich fehlt H1 19 no geborn Brl, tin HIWI 20 diner] mensch HWl, fehlt H1 20 dein 20f. ich bis sunder
14. Augustins Gebet vor dem Abendmahlsempfange. ewangelien in sulcher weis: *Ir esset denne des menschen kindes fleisch vnd trinket sein plut, so habt ir nicht lebens in euch’, 5 so bin ich zuhant begerik deinen heiligen lichnam czu empfanhen in dem selben troste deiner got- lichen worte. Wenn ich abir gedenke an die worte deines 10 heiligen czwelfpoten sant Paules, [113'] deines erwelten vasses, do mit er sprichet: "Wer vnsers herren fleisch isset vnd sein plut vnwirdiclichen trinket, der 15 ist schuldig an dem leichnam vnd an dem plute vnsers herren vnd isset im selber das gerichte seines vortumpnisses', herre, wie sol ich do ezwischen gebaren, 20ich, dein armer diner, ich be- 1 in sulcher weis fehlt W H, vnd sprechent also HI 109 thezauris vacuam inuenio, vestem innocencie [117"] mee grauiter conscissam intueor, vol- nerum meorum cicatrices, quas per consensum fragilitatis et 5 ignorancie aduersarius in me fixit, magis corruptas quam sanatas aspicio. Vnde ego miser inter angustias depre- hensus, quid eligam, ignoro. 10 Scio enim, bone Ihesu, et re- cordor verba venerande veri- tatis tue, quibus exhortatus es dicens: "Nisi manducaueritis car- nem filij hominis et biberitis 15 eius sagwinem, non habebitis vitam in vobis. Sed propter multiplices excessus et defectus meos terrent me verba apostoli tui, quibus comminatus est. di- 20 Ir bis 3 fleisch] Es sey den das ir ezzet das flaisch des méschen kint W, essent ir nit den leichnam des kind HI ir nit H1 30] süst B Nun H1 in dem willen H 1 wen ich H1 9 deines] des W1 fehlt W, vnd HI ausserwolten HI er] der do W mit fehlt Br1 2 enesset H WI 4 hab KI, hat Brl ich fehlt Br1, ich des W 7 deiner fehlt Br1 8f. Wenn bis worte] do wedir-dirschreckit mich das wort BrI 11 deines] des W 11f. vas Sant pauls als er redt HI 3 trinket] trenkent des leben H1 5 so] zuhant fehlt H1 bereit Bri, 8 worte] wirde Brö, warheit W Aber 10 apostels HI sanc paules Kl, aussirwôlten H, fehlt Brl, 12 do mit er] ir KI 12 vnsers bis 14 trinket] da izzet das flaisch vnsers h'n vnd trinckt sein plut [121"] vnwirdiglichen W vnsern HI fehle HIWI chen B vnsers] des Brl H1 isset] nýmbt W1 13 fleisch] leichnam HIW1I 14 trincket yn wirdiglich Br5, trincket vnbirdiklei- trinket] enpfacht HIW1I herren Ihu cristi Bró 18 seiner verdamnus H, seines vordüp- issot 16 an dem fehle 111 17f. vnd bis herre fehlt nisse Bró, seiner v'tupnis B, vnd die v'dampniisz W, vnd die ewigen verdampnüss WI fehlt H fehlt B ich fehlt H1 19 no geborn Brl, tin HIWI 20 diner] mensch HWl, fehlt H1 20 dein 20f. ich bis sunder
Strana 110
110 1. Die Gebete des Johann von Neumarkt. sorgter, betrubter sunder ? Kum ich nicht czu deinem tysche, so fliehe ich das ewege leben, als du selber gesprochen hast. Kum 5 ich abir darczu vnwirdichlichen, so werde ich vertůmet, als dein czwelfpoten gesprochen hat in seinen worten. Nu hab ich des vorchte, ich werde vertumet, 10 wo ich deinen worten vnd dei- nem gepote vngehorsam pin. So erschrekket mich dein czwelfpoten vnd drowet mir mit deinem gerichte, wo ich deinen 15 heiligen leichnam vnwirdiclichen empfahe. Dein genad czuhet mich ezu dir. Meine sundege schult furet mich von dir. Mich lûstet des werden trostes, den 20 die sele trosticlich empfahen will. So hindert mich meyn sunde, das ich meine be[113"]- gerung nicht volczihen tar. Herre, es ist nicht vnpillich, cens: 'Qui manducat car[1185]. nem domini et bibit sagwinem eius indigne, iudicium sibi man- ducat et bibit." I ich betrübter W, vnd betrubter HI 2 deinen Kl, dem W 3 fleihe Kl ich dann WI leiben Kl 4 selber fehlt H Kum] Gee HWI 5 adir Brl 6 werde] vircht HIWI vertůmet] das ich verdampt werd HIWI 6 als bis 8 worten fehlt BrIHI 7 czelf- poten Kl hat] a. Rde. v. sp. Hd. haben B 8f. Nu bis vertumet fehlt Brl hab bis vorchte] han ich sorg HI 9 verdammet H, ver- dampt HIWI 10 wo] Nv B, ist das HI 10f. poten vnd worten HI pin a. Rde. B dein gepote Kl 11 vnd gehorsam Kl 12f. Aber mich Erschreckt dein apostel HI deyn werd’ Brl 14 ge- 14 wo bis 17 richte] worten vnd deinë gespote gestr.Jreichte Kl 15 vnwirdig B dir fehlt HI 17 czu a. 16 czuhet] sendt B Rde. v. sp. Hd. Kl schul gestr. vor sundege Kl 18 czuhet vnd furet KlHWI mich] Zo mich Brl 20 mein arme sel HI, die arm sel WI trostlich HBBr5, Brl, tröstlichen W, fehlt HI, tröstleich WI 21 wellin Br5, will auff genad HI 22f. das bis tar] die ich wider dich getan han HI 22 meiner HWI 23 volchihen Br5, erfüllen BBrIW, volpringen WI getar H, entar Wl 24 Herre] O barm- hertziger got HI mir niht W
110 1. Die Gebete des Johann von Neumarkt. sorgter, betrubter sunder ? Kum ich nicht czu deinem tysche, so fliehe ich das ewege leben, als du selber gesprochen hast. Kum 5 ich abir darczu vnwirdichlichen, so werde ich vertůmet, als dein czwelfpoten gesprochen hat in seinen worten. Nu hab ich des vorchte, ich werde vertumet, 10 wo ich deinen worten vnd dei- nem gepote vngehorsam pin. So erschrekket mich dein czwelfpoten vnd drowet mir mit deinem gerichte, wo ich deinen 15 heiligen leichnam vnwirdiclichen empfahe. Dein genad czuhet mich ezu dir. Meine sundege schult furet mich von dir. Mich lûstet des werden trostes, den 20 die sele trosticlich empfahen will. So hindert mich meyn sunde, das ich meine be[113"]- gerung nicht volczihen tar. Herre, es ist nicht vnpillich, cens: 'Qui manducat car[1185]. nem domini et bibit sagwinem eius indigne, iudicium sibi man- ducat et bibit." I ich betrübter W, vnd betrubter HI 2 deinen Kl, dem W 3 fleihe Kl ich dann WI leiben Kl 4 selber fehlt H Kum] Gee HWI 5 adir Brl 6 werde] vircht HIWI vertůmet] das ich verdampt werd HIWI 6 als bis 8 worten fehlt BrIHI 7 czelf- poten Kl hat] a. Rde. v. sp. Hd. haben B 8f. Nu bis vertumet fehlt Brl hab bis vorchte] han ich sorg HI 9 verdammet H, ver- dampt HIWI 10 wo] Nv B, ist das HI 10f. poten vnd worten HI pin a. Rde. B dein gepote Kl 11 vnd gehorsam Kl 12f. Aber mich Erschreckt dein apostel HI deyn werd’ Brl 14 ge- 14 wo bis 17 richte] worten vnd deinë gespote gestr.Jreichte Kl 15 vnwirdig B dir fehlt HI 17 czu a. 16 czuhet] sendt B Rde. v. sp. Hd. Kl schul gestr. vor sundege Kl 18 czuhet vnd furet KlHWI mich] Zo mich Brl 20 mein arme sel HI, die arm sel WI trostlich HBBr5, Brl, tröstlichen W, fehlt HI, tröstleich WI 21 wellin Br5, will auff genad HI 22f. das bis tar] die ich wider dich getan han HI 22 meiner HWI 23 volchihen Br5, erfüllen BBrIW, volpringen WI getar H, entar Wl 24 Herre] O barm- hertziger got HI mir niht W
Strana 111
14. Augustins Gebet vor dem Abendmahlsempfange. 111 ab ich mich in sulchen noten vorchte. Wen ich weys wol, das die augen deiner gotlichen weisheit in meyn hercze sehen s vnd allen meynen vnflat alczu- male beschawen. Herre, so weis ich wol auch, das deine heiligen engil alle wegen gegenwertige seint vor dem sacrament deines 1o heiligen leichnamen. Wie getar denne ich armer sunder dorczu komen ? Wie getorst ich wurme- leyn, puluer vnd asche emp- fahen meynen vnd aller werlde 15 herren? O du vorchtsame maiestat! O du suzze barm- herczikeit! O du vnbetracht- liche, vnsprechliche heilikeit! Wo sal ich mich vor deinem 20 geist vorpergen ? Wo hin mag ich vor deinem antlicze geflihen, O pia diuinitas! O tremenda maiestas! O ineffabilis atque inexcogitabilis sanctitas! Quo ibo a spiritu tuo? Et quo a facie tua fugiam? Siquidem 5 tu, domine, corda scrutaris et queque secretissima et operta . I ab] das Brl 1f. mich bis vorchte] mir frucht in sollichen noten HI 4f. barmherezikait vnd weishait H sehen fehlt WI 5f. vnd bis beschawen fehlt HI meynen] meyn Brl alczumale] genczlichen W 6f. so weis ich] ich weis Brõ 7 auch wol BrIW auch fehlt H Br5 HIWI deine] die H Br5 Br1 8 alle wegen fehlt H Br5 9 vor] gen 10 f. Nün wie tar HI 10 heiligen fehlt KlBr5HI, werden Brl ich WI tar BröB 11 ich denne Brö, ich den dein B denne fehlt WHI das ich Br 5 armer bis 15 herren] armer vnwirdiger sünder dich mein vnd aller welt heren vnd got zu meiner vnwirdiger sel enpfachen wen ich doch ain schnôde esch vnd puluer bin HI czu dir HWI, den dar zu W 12 torst B ich] du Wl 12f. wurmeyleyn Kl, 13 assche vnd puluer Brl 14 meynen fehlt Br5 wormenlai Br5 vnd fehlt B aller der W 15f. O bis maiestat fehlt BrõB BrIW frochtsame HI 16f. O bis O du] vnd HI bamherezikeit Kl 17f. vnbetrachtliche fehlt Br1 18 vnsprechliche fehlt Kl HI, vnd vnsprechliche H, vnauzsprechliche W heilikeit] maiestat HI 19 sal] so H, sal ich hin wo sal Brl ich gestr. Kl 20 geist] gewalt W 20f. Wo bis geflihen] vnd wo hin sol ich mich vor deinem antlücz ver- pergen WI hin mag ich] sal ich hin HI hin fehlt Brl 21 vor] von H deinen Kl antlicze geist B flien Brl, fliechen HI
14. Augustins Gebet vor dem Abendmahlsempfange. 111 ab ich mich in sulchen noten vorchte. Wen ich weys wol, das die augen deiner gotlichen weisheit in meyn hercze sehen s vnd allen meynen vnflat alczu- male beschawen. Herre, so weis ich wol auch, das deine heiligen engil alle wegen gegenwertige seint vor dem sacrament deines 1o heiligen leichnamen. Wie getar denne ich armer sunder dorczu komen ? Wie getorst ich wurme- leyn, puluer vnd asche emp- fahen meynen vnd aller werlde 15 herren? O du vorchtsame maiestat! O du suzze barm- herczikeit! O du vnbetracht- liche, vnsprechliche heilikeit! Wo sal ich mich vor deinem 20 geist vorpergen ? Wo hin mag ich vor deinem antlicze geflihen, O pia diuinitas! O tremenda maiestas! O ineffabilis atque inexcogitabilis sanctitas! Quo ibo a spiritu tuo? Et quo a facie tua fugiam? Siquidem 5 tu, domine, corda scrutaris et queque secretissima et operta . I ab] das Brl 1f. mich bis vorchte] mir frucht in sollichen noten HI 4f. barmherezikait vnd weishait H sehen fehlt WI 5f. vnd bis beschawen fehlt HI meynen] meyn Brl alczumale] genczlichen W 6f. so weis ich] ich weis Brõ 7 auch wol BrIW auch fehlt H Br5 HIWI deine] die H Br5 Br1 8 alle wegen fehlt H Br5 9 vor] gen 10 f. Nün wie tar HI 10 heiligen fehlt KlBr5HI, werden Brl ich WI tar BröB 11 ich denne Brö, ich den dein B denne fehlt WHI das ich Br 5 armer bis 15 herren] armer vnwirdiger sünder dich mein vnd aller welt heren vnd got zu meiner vnwirdiger sel enpfachen wen ich doch ain schnôde esch vnd puluer bin HI czu dir HWI, den dar zu W 12 torst B ich] du Wl 12f. wurmeyleyn Kl, 13 assche vnd puluer Brl 14 meynen fehlt Br5 wormenlai Br5 vnd fehlt B aller der W 15f. O bis maiestat fehlt BrõB BrIW frochtsame HI 16f. O bis O du] vnd HI bamherezikeit Kl 17f. vnbetrachtliche fehlt Br1 18 vnsprechliche fehlt Kl HI, vnd vnsprechliche H, vnauzsprechliche W heilikeit] maiestat HI 19 sal] so H, sal ich hin wo sal Brl ich gestr. Kl 20 geist] gewalt W 20f. Wo bis geflihen] vnd wo hin sol ich mich vor deinem antlücz ver- pergen WI hin mag ich] sal ich hin HI hin fehlt Brl 21 vor] von H deinen Kl antlicze geist B flien Brl, fliechen HI
Strana 112
112 adir wie sal ich gebaren in sulchem grozzen czweiuil? Ich weis nicht anders rates, ich er- kenne auch nicht anders trostes, 5 wan das ich dich, heiligen prün- nen, anruffe, das du abwaschest meine sunde vnd das ich dich, heiligen arez, anruffe, das du mein vnfletikeit vortreibest. 10 [114'] Do von, parmherczigher, ezarter Ihesus, ich bedarff nicht der herten gerechtikeit deines gerichtes, aber not ist mir deiner parmherczikeit vnd deiner got- 15 lichen genaden. ich beschowe meyne vnge- rechticheit vnd meine missetat, so kum ich in czwiuil vnd in vorchte. Wenn aber ich be- 20 trachte deine suzze, genadsame parmherczikeit, so werd ich anderweit gesterket in lieber l adir fehit H1 fehlt Kl Br1 Herre, wenn : gebaren] tàn HHI WI 3f. ich erkenne] vnd bekenn H 4f. trostes wan fehlt WI I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. ntueris. Ad te, fontem miseri- cordiarum, lauandus recurro, ad te, pium Samaritanum, infirmi- tatis humane singularem me- dicum, confugio. Ad te festino, 5 et quem iudicem sustinere ne- queo, saluatorem habere sus- piro. Verenda detego, video peccata mea multa et magna et timeo. Video suauita[118"]tes 10 tuas, misericordias tuas, quarum non est numerus, et sperare 2 ich bie 4 trostes 5 wan bis 9 vortreibest] den das ich mich enpflich jm dein barmhertzi- kait H1 heiligen fehlt W1 barmherczikeit Bri fehle Br1 du mir BW ewiger B Bró, ewigen Br1W &rcz] also H 5f. prunnen vnd arczt H W1, bron der 6 das bie 8 anruffe fehlt W1 7 das fehlt Br5 prunne[n ausgekratzt] vnd vor arez KI 10 Do von] Du B, fehit W parmherczigher] gütiger H1 6f. das bis vnd 8 heiligen fehlt H, 11 ezarter Ihesus] susser ihus B, sussir trost xpe ihu Brl, her’ ihu Hl 12 herten fehit H1 13 abr KI 14f. deyn gotliche gnade Br1 deiner gotlichen fehlt H 1 mir ist not H, mir ist gar not W in deiner Kl, deyne Br1, deiner gótlichen H1 14 parmherczeikeit KŻ 15f. Herre bie meyne] Zo ich an sche meyn Brl, Herr wolstu aber gedencken meiner H/ 16 beschowe fehlt WI sůnd H 1 missetat peschaw W 1 16f. vnrechtichcit K1B 18 czwiuil bis 20 genadsame] grossen 17 mein mixsetat] zweiffel das ich deiner genaden nit entrawen wen ich aber bedenck dein H 1 19 furchte vnd in czweifil Br1 adir Br1 20 suzze fehlt W1 22 anderweid] an der vard W1 forcht vnd hoffung H1 Wenn] Zo Br1 genadsame] milte W 22f. gestreckt in gerechter lieb vnd leiber Kl, fehlt Brl ich ab’ H BróW, ich 21 wurd H
112 adir wie sal ich gebaren in sulchem grozzen czweiuil? Ich weis nicht anders rates, ich er- kenne auch nicht anders trostes, 5 wan das ich dich, heiligen prün- nen, anruffe, das du abwaschest meine sunde vnd das ich dich, heiligen arez, anruffe, das du mein vnfletikeit vortreibest. 10 [114'] Do von, parmherczigher, ezarter Ihesus, ich bedarff nicht der herten gerechtikeit deines gerichtes, aber not ist mir deiner parmherczikeit vnd deiner got- 15 lichen genaden. ich beschowe meyne vnge- rechticheit vnd meine missetat, so kum ich in czwiuil vnd in vorchte. Wenn aber ich be- 20 trachte deine suzze, genadsame parmherczikeit, so werd ich anderweit gesterket in lieber l adir fehit H1 fehlt Kl Br1 Herre, wenn : gebaren] tàn HHI WI 3f. ich erkenne] vnd bekenn H 4f. trostes wan fehlt WI I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. ntueris. Ad te, fontem miseri- cordiarum, lauandus recurro, ad te, pium Samaritanum, infirmi- tatis humane singularem me- dicum, confugio. Ad te festino, 5 et quem iudicem sustinere ne- queo, saluatorem habere sus- piro. Verenda detego, video peccata mea multa et magna et timeo. Video suauita[118"]tes 10 tuas, misericordias tuas, quarum non est numerus, et sperare 2 ich bie 4 trostes 5 wan bis 9 vortreibest] den das ich mich enpflich jm dein barmhertzi- kait H1 heiligen fehlt W1 barmherczikeit Bri fehle Br1 du mir BW ewiger B Bró, ewigen Br1W &rcz] also H 5f. prunnen vnd arczt H W1, bron der 6 das bie 8 anruffe fehlt W1 7 das fehlt Br5 prunne[n ausgekratzt] vnd vor arez KI 10 Do von] Du B, fehit W parmherczigher] gütiger H1 6f. das bis vnd 8 heiligen fehlt H, 11 ezarter Ihesus] susser ihus B, sussir trost xpe ihu Brl, her’ ihu Hl 12 herten fehit H1 13 abr KI 14f. deyn gotliche gnade Br1 deiner gotlichen fehlt H 1 mir ist not H, mir ist gar not W in deiner Kl, deyne Br1, deiner gótlichen H1 14 parmherczeikeit KŻ 15f. Herre bie meyne] Zo ich an sche meyn Brl, Herr wolstu aber gedencken meiner H/ 16 beschowe fehlt WI sůnd H 1 missetat peschaw W 1 16f. vnrechtichcit K1B 18 czwiuil bis 20 genadsame] grossen 17 mein mixsetat] zweiffel das ich deiner genaden nit entrawen wen ich aber bedenck dein H 1 19 furchte vnd in czweifil Br1 adir Br1 20 suzze fehlt W1 22 anderweid] an der vard W1 forcht vnd hoffung H1 Wenn] Zo Br1 genadsame] milte W 22f. gestreckt in gerechter lieb vnd leiber Kl, fehlt Brl ich ab’ H BróW, ich 21 wurd H
Strana 113
14. Augustins Gebet vor dem Abendmahlsempfange. 113 hoffenunge. Herre Ihesu Christe, sich an di bitter martir, die du dorch mich an dem vronen creucze geliden hast. Sich vnd s beschawe dein reines, keusches fleisch, das durch meynen willen mit naglen durchporet ist, mit einem sper durchstochen ist vnd durchprochen vnd vorseeret 10 ist mit manchen sweren wunden. Gedenke, parmhercziger herre, an deinen heiligen sweiz, der also plutes tropfen aus deinem heiligen leibe zu der erden lieff. 15 Gedenke an alle die note, die du geliden hast durch deines [114'] armen diners willen, vnd schowe, herre Ihesu Christe, audeo. Respice, domine Ihesu Criste, rex eterne glorie, homo crucifixus propter hominem, respice sacrosanctam virgineam carnem tuam clauis confixam 5 et lancea vulneratam, verberi- bus miserabiliter flagellatam. Recordare sancti sudoris tui quasi gutte sagwinis decurren- tis in terram. Sed et hec propter 10 me sustinuisse memento. Illa ergo pietas, que te traxit et vicit, vt stateram gloriosissime I hoffenůge vnd in libe. o Brl 2 mein got sich HI di dein WHI bitter fehlt HI du pitterlich Hl 3f. mich bis creucze] allen welt willen HI vronen] heiligen H, fronen heylige Brö, fehlt WI 4 er- litten Wl 5f. deinen kewschenn rainen leichnam Wi 6 das do H 7f. mit nageln bis sper fehlt WI 6 durch bis 8f. ist vnd fehlt HI durchporet bis sper fehlt Br5 ist bis durchprochen fehlt H, durch- 8 durchstochen ist fehlt Kl 9 vnd schlagen WI vnd mit Brl vor durchprochen fehlt B 10 ist fehlt B mancher HWI 11 Be- denck H, vnd gedenk W herre] got B 12 den heiligen deinen Kl heiligen fehlt B 12f. der also] vnd an die HI 13 also] alles Kl, als HBr5BBrI, als die WWI pluttroppě B troffen Kl aus] von B, die ausz HI 14 sweiz bis heiligen wiederholt vor leibe Br5 leichnam Br5 zu der] auf dy B ran HB, floz W, trungen vnd gangen Hl 15 Gedenke parmhercziger herre an dein heilige sweiz der also plutes tropfen aus dein heiligen leibe zu den erden lieff wiederholt vor. Gedenke Kl Mein got gedenck HI, vnd gedenck WI die fehlt BröB, dein HI 16 deines bis 114, 14 not B, noten Br5 buzzen] vnsern willen durch alles leidens vnd marter willen Erbarm dich vber mich armen sünder vnd mach mich wirdig deines hailigen leich- nams vnd deines wirdigen plütes zû enphachen also [471] das du pey mir vnd ich bey dir ewiclich beleib ze pesseren mein böszhait HI 17 durch mich armen sunder vnd WI deyne Brl armen Kl 18 schowe Kl, schaffe BrôBBrI, schick W Burdach, Mittelalt. u. Reform. VI Joh. v. Neum. 4.
14. Augustins Gebet vor dem Abendmahlsempfange. 113 hoffenunge. Herre Ihesu Christe, sich an di bitter martir, die du dorch mich an dem vronen creucze geliden hast. Sich vnd s beschawe dein reines, keusches fleisch, das durch meynen willen mit naglen durchporet ist, mit einem sper durchstochen ist vnd durchprochen vnd vorseeret 10 ist mit manchen sweren wunden. Gedenke, parmhercziger herre, an deinen heiligen sweiz, der also plutes tropfen aus deinem heiligen leibe zu der erden lieff. 15 Gedenke an alle die note, die du geliden hast durch deines [114'] armen diners willen, vnd schowe, herre Ihesu Christe, audeo. Respice, domine Ihesu Criste, rex eterne glorie, homo crucifixus propter hominem, respice sacrosanctam virgineam carnem tuam clauis confixam 5 et lancea vulneratam, verberi- bus miserabiliter flagellatam. Recordare sancti sudoris tui quasi gutte sagwinis decurren- tis in terram. Sed et hec propter 10 me sustinuisse memento. Illa ergo pietas, que te traxit et vicit, vt stateram gloriosissime I hoffenůge vnd in libe. o Brl 2 mein got sich HI di dein WHI bitter fehlt HI du pitterlich Hl 3f. mich bis creucze] allen welt willen HI vronen] heiligen H, fronen heylige Brö, fehlt WI 4 er- litten Wl 5f. deinen kewschenn rainen leichnam Wi 6 das do H 7f. mit nageln bis sper fehlt WI 6 durch bis 8f. ist vnd fehlt HI durchporet bis sper fehlt Br5 ist bis durchprochen fehlt H, durch- 8 durchstochen ist fehlt Kl 9 vnd schlagen WI vnd mit Brl vor durchprochen fehlt B 10 ist fehlt B mancher HWI 11 Be- denck H, vnd gedenk W herre] got B 12 den heiligen deinen Kl heiligen fehlt B 12f. der also] vnd an die HI 13 also] alles Kl, als HBr5BBrI, als die WWI pluttroppě B troffen Kl aus] von B, die ausz HI 14 sweiz bis heiligen wiederholt vor leibe Br5 leichnam Br5 zu der] auf dy B ran HB, floz W, trungen vnd gangen Hl 15 Gedenke parmhercziger herre an dein heilige sweiz der also plutes tropfen aus dein heiligen leibe zu den erden lieff wiederholt vor. Gedenke Kl Mein got gedenck HI, vnd gedenck WI die fehlt BröB, dein HI 16 deines bis 114, 14 not B, noten Br5 buzzen] vnsern willen durch alles leidens vnd marter willen Erbarm dich vber mich armen sünder vnd mach mich wirdig deines hailigen leich- nams vnd deines wirdigen plütes zû enphachen also [471] das du pey mir vnd ich bey dir ewiclich beleib ze pesseren mein böszhait HI 17 durch mich armen sunder vnd WI deyne Brl armen Kl 18 schowe Kl, schaffe BrôBBrI, schick W Burdach, Mittelalt. u. Reform. VI Joh. v. Neum. 4.
Strana 114
114 das die selbe gute, die deinen heiligen leip zu der martir brachte, dich auch dorezu bringe, das du dich erparmest 5 vber mich, deinen armen dinern. Du prunne aller gute vnd aller parmherczikeit, als ewig ist der fluzz deiner gotlichen genaden, also geruch mich, armen deinen 10 dinern, wirdich czu machen dei- nes heiligen lichnamen, also daz ich bey dir ewiclichen bleibe. Herre, vorleihe mir genade meine sunde zu buzzen. Vor- 15 tilge meine sunde! Sterke in mir tugentlichen fursacz! Mere in mir die gaben deiner genaden ! Vorleihe mir gesundikeit des leibes vnd der selen, das ich 20 leibes vnd geistes also gereiniget werde, das ich wirdig sei des werden himelriches, vnd speyse mich hûte so genedelich mit deinem heiligen leichnamen 1 die vor selbe fehlt Kl fehlt B fehle W 4 dich auch W1 armen Brl deinen dyner W fehlt HW 8 ausflus B gotlichen fehlt W1 10 dinern] siinder W1 14 f. zu buzzen bis sunde fehlt Bró sunde] missetät H, bosheit Br1 fursatz H1 Gemere H die gaben Brô 18 des fehlt H, meins W nůpht Br1 dem leib vnd an dem geiste W 21f. deines wirdigen fronleichnams H 1 24 heiligen] zarten H1 also BröW selbig B bis leip] dein heilige menschait H dich &uch] vnnd mich Bró, Auch das ich dich B 5 deinen] deiner Bró, fehlt W1 vil dinern] sunder Br1W1, sünder vnd Vber mich armen 6 gute vnd aller fehle WI 12 bey dir] beyder Bró 15 alle mey siind vnd poszhait WI das bis 22 himelriches fehlt Br1 20 des gaistes WI I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. crucis ascenderes et tocius mun- di peccata liberares, ipsa te eogat clemencia, vt miserearis michi misero miserijs pleno, tu, qui fonte miseracionis nunquam 5 manare [119'] cessabis. Salue, salutaris victima, pro me et omni humano genere in patibulo erucis oblata! Salue, nobilis et preciosissime sagwis, de latere 10 domini nostri Ihesu Christi pro- fluens et tocius veteris et noue culpe maculam diluens! Auffer a me, clementissime Ihesu, to- cius iniquitatis offensas, vt puri- 15 ficatus spiritu et corpore merear degustare sancta sanctorum. Sitque michi hoe venerabile sacramentum contra hostiles in- sidias inexpugnabile presidium. 99 Et presta, vt, hoc salutari re- fectus viatico, huius vite vias inmaculato calle transire et ad regem angelorum sine impedi- 1f. deinen 9 brachte dich gute] lieb W 2 leichnam W1 guter B aller 9 deinen fehlt BW1 13 Herre] vnd Br1 16 tugentliche werck vnd rechten 17 toguntlichenn bis mir wiederholt vor gnad deiner süzzigkeit W, gnad deiner gab H1 19 der selen] geystes der selin Bró, vor- 19f. vnd das ich an gereniget Ki 22 werden] fronen WI 23 80]
114 das die selbe gute, die deinen heiligen leip zu der martir brachte, dich auch dorezu bringe, das du dich erparmest 5 vber mich, deinen armen dinern. Du prunne aller gute vnd aller parmherczikeit, als ewig ist der fluzz deiner gotlichen genaden, also geruch mich, armen deinen 10 dinern, wirdich czu machen dei- nes heiligen lichnamen, also daz ich bey dir ewiclichen bleibe. Herre, vorleihe mir genade meine sunde zu buzzen. Vor- 15 tilge meine sunde! Sterke in mir tugentlichen fursacz! Mere in mir die gaben deiner genaden ! Vorleihe mir gesundikeit des leibes vnd der selen, das ich 20 leibes vnd geistes also gereiniget werde, das ich wirdig sei des werden himelriches, vnd speyse mich hûte so genedelich mit deinem heiligen leichnamen 1 die vor selbe fehlt Kl fehlt B fehle W 4 dich auch W1 armen Brl deinen dyner W fehlt HW 8 ausflus B gotlichen fehlt W1 10 dinern] siinder W1 14 f. zu buzzen bis sunde fehlt Bró sunde] missetät H, bosheit Br1 fursatz H1 Gemere H die gaben Brô 18 des fehlt H, meins W nůpht Br1 dem leib vnd an dem geiste W 21f. deines wirdigen fronleichnams H 1 24 heiligen] zarten H1 also BröW selbig B bis leip] dein heilige menschait H dich &uch] vnnd mich Bró, Auch das ich dich B 5 deinen] deiner Bró, fehlt W1 vil dinern] sunder Br1W1, sünder vnd Vber mich armen 6 gute vnd aller fehle WI 12 bey dir] beyder Bró 15 alle mey siind vnd poszhait WI das bis 22 himelriches fehlt Br1 20 des gaistes WI I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. crucis ascenderes et tocius mun- di peccata liberares, ipsa te eogat clemencia, vt miserearis michi misero miserijs pleno, tu, qui fonte miseracionis nunquam 5 manare [119'] cessabis. Salue, salutaris victima, pro me et omni humano genere in patibulo erucis oblata! Salue, nobilis et preciosissime sagwis, de latere 10 domini nostri Ihesu Christi pro- fluens et tocius veteris et noue culpe maculam diluens! Auffer a me, clementissime Ihesu, to- cius iniquitatis offensas, vt puri- 15 ficatus spiritu et corpore merear degustare sancta sanctorum. Sitque michi hoe venerabile sacramentum contra hostiles in- sidias inexpugnabile presidium. 99 Et presta, vt, hoc salutari re- fectus viatico, huius vite vias inmaculato calle transire et ad regem angelorum sine impedi- 1f. deinen 9 brachte dich gute] lieb W 2 leichnam W1 guter B aller 9 deinen fehlt BW1 13 Herre] vnd Br1 16 tugentliche werck vnd rechten 17 toguntlichenn bis mir wiederholt vor gnad deiner süzzigkeit W, gnad deiner gab H1 19 der selen] geystes der selin Bró, vor- 19f. vnd das ich an gereniget Ki 22 werden] fronen WI 23 80]
Strana 115
15. Augustins Gebet vor dem Abendmahlsempfange. 115 vnd trenke mich so suzzeclich mit dinem werden plute, daz ich deiner gegenwertikeit mich muzze nu vnd ewiclich frewen. 5 Amen. mento accusacionis [1197] vale- am peruenire per te, qui me creasti, cum nichil essem, libe- rasti, cum perditus fuissem, qui viuis ac regnas cum patre in 5 vnitate spiritus sancti, deus per omnia secula seculorum. Amen. 15 [114.]DAS ist daz dritte ge- pet von vnsers her- ren leichnam, das sant Ambro- sius gemachet hat, vnd ist speher 10 gute inne. [124"] SEQUITUR alia oracio ante percepcionem corporis Christi. If. vnd bis plute fehlt B so fehlt BrôHI 2 werden] tewren HBrIWI plute] plů HI 3 ich mich BrIWWI der (ü. Zeile) deiner (ü. Z. b) gegenwürtikait (ü. Z.c) sússe (i. Z. a) mich (ü. Z. d), so daß zu lesen ist mich der susse deiner gegenwurtikait H 3f. mich bis frewen] vnd Nw vmher mehe mich müsse frewen ewiglichë Br5 mich muzze fehlt W mich fehlt BrIWI 4 muzze fehlt H 4f. nu bis Amen] yetz vnd ymer můsz frewen HI müsse fröwen H, frewhe vnd wirdig werde hemilrichis Brl, frewen müsz W 5 Amen fehlt BBrl. Zusatz: lieber herr ihu xpe ich armer sundiger mensch pin ich nit wirdig das du kumest zû meiner sel aber ich bin dein hertz vnd sel nottürftig dar vmb pit ich dich das du mir dein götlich gnad verleichest Das ich deinen mýniclichen leichnam also enpfach Das er mir sey ain ertzney götlicher lieb vnd frocht Da mit ich gang ye von ainen tugent 1481] zů der andern vnd das alle vngeordnote liebe in mir erlest werde Also das sy mich nymer erezünd auch das mein hertz ge- leütert werd das es dir her sey ain ewiges wolgefallen vnd das du herr von deiner armen creatur gelobt vnd geert werdest die menschen gepessert vnd die lieben sel In dem fegfewr auch getröst werden. Hl, Pater noster WI 15 Uberlieferung: Kl Bl. 1147; B Bl. 1657; Br1 Bl. 637; Ba Bl. 86"; WI Bl. 26°; M Bl. 127'; MI Bl. 204"; I Bl. 261°; Pg 3 Bl. 116°. Text aus Kl. Lesarten aus B BrIWI, für die ersten Zeilen auch aus Ba. Lat. Text aus Hs. der Staats- u. Univ.-Bibl. Breslau I O 36 Bd. II Bl. 1247. Uberschriften: Das ist öch ein schôn gebett von dem heiligen lich- nam vnsers herren das sant ambrosius gemacht hat vnd ist groszer innikeit Ba, Das hernach geschriben gepete ist des heyligen lerer Sand Ambrosius von vnsers herren leichnam wan du In entpfachen wild WI 8 sanc Kl 9 gemaket Kl 8*
15. Augustins Gebet vor dem Abendmahlsempfange. 115 vnd trenke mich so suzzeclich mit dinem werden plute, daz ich deiner gegenwertikeit mich muzze nu vnd ewiclich frewen. 5 Amen. mento accusacionis [1197] vale- am peruenire per te, qui me creasti, cum nichil essem, libe- rasti, cum perditus fuissem, qui viuis ac regnas cum patre in 5 vnitate spiritus sancti, deus per omnia secula seculorum. Amen. 15 [114.]DAS ist daz dritte ge- pet von vnsers her- ren leichnam, das sant Ambro- sius gemachet hat, vnd ist speher 10 gute inne. [124"] SEQUITUR alia oracio ante percepcionem corporis Christi. If. vnd bis plute fehlt B so fehlt BrôHI 2 werden] tewren HBrIWI plute] plů HI 3 ich mich BrIWWI der (ü. Zeile) deiner (ü. Z. b) gegenwürtikait (ü. Z.c) sússe (i. Z. a) mich (ü. Z. d), so daß zu lesen ist mich der susse deiner gegenwurtikait H 3f. mich bis frewen] vnd Nw vmher mehe mich müsse frewen ewiglichë Br5 mich muzze fehlt W mich fehlt BrIWI 4 muzze fehlt H 4f. nu bis Amen] yetz vnd ymer můsz frewen HI müsse fröwen H, frewhe vnd wirdig werde hemilrichis Brl, frewen müsz W 5 Amen fehlt BBrl. Zusatz: lieber herr ihu xpe ich armer sundiger mensch pin ich nit wirdig das du kumest zû meiner sel aber ich bin dein hertz vnd sel nottürftig dar vmb pit ich dich das du mir dein götlich gnad verleichest Das ich deinen mýniclichen leichnam also enpfach Das er mir sey ain ertzney götlicher lieb vnd frocht Da mit ich gang ye von ainen tugent 1481] zů der andern vnd das alle vngeordnote liebe in mir erlest werde Also das sy mich nymer erezünd auch das mein hertz ge- leütert werd das es dir her sey ain ewiges wolgefallen vnd das du herr von deiner armen creatur gelobt vnd geert werdest die menschen gepessert vnd die lieben sel In dem fegfewr auch getröst werden. Hl, Pater noster WI 15 Uberlieferung: Kl Bl. 1147; B Bl. 1657; Br1 Bl. 637; Ba Bl. 86"; WI Bl. 26°; M Bl. 127'; MI Bl. 204"; I Bl. 261°; Pg 3 Bl. 116°. Text aus Kl. Lesarten aus B BrIWI, für die ersten Zeilen auch aus Ba. Lat. Text aus Hs. der Staats- u. Univ.-Bibl. Breslau I O 36 Bd. II Bl. 1247. Uberschriften: Das ist öch ein schôn gebett von dem heiligen lich- nam vnsers herren das sant ambrosius gemacht hat vnd ist groszer innikeit Ba, Das hernach geschriben gepete ist des heyligen lerer Sand Ambrosius von vnsers herren leichnam wan du In entpfachen wild WI 8 sanc Kl 9 gemaket Kl 8*
Strana 116
116 ER hoesten mildekeit al- mechtiger, parmhercziger, suzzer got! Ich armer sunder, ich kum vnwirdiclichen zu dei- 5 nem vronen tische. Ich kum in grozzen sunden zu emphahen den heiligen leichnam vnd zu trinken das tewre plut deines eingepornen sunes, meines her- 10 ren Ihesu Christi. Ich kum als der sieche zu dem arczte, als der vormaylte zu dem prünnen aller reynikeit, als eyn plinder zu dem liecht der ewigen clarheit, 15 als eyn armer zu dem kayser vnd herren himelrichs vnd erden vnd als einer, der genaden be- girik ist, zu deinen milden ge- naden. Do von bit ich in 20 ganczer, steter rewe dich, mein aller hoeste gute, meynen sun- derlichen trost, dich, meynen herren Ihesum Christum, das 2 susser parmherczig' B gestr. Kl arme Kl 4f. deinem] deme W121 fehlt Br1 — kun KI bis plut fehlt W1B siechen Kl vormeiltir Br1, der vnrain W1 16 vnd herren fehlt W1 hemils Br1 der erden Ba B 3 got gestrichen vor suzzer Kl sundiger mensche WI 5 vrone Kl, fehlt BaB Br1 7 den] deinen B, deyn BrI vnd bis 9 sunes] deines eingeporen suns vnd das plüt W1 8 tewre fehlt Kl 11f. ein vermoszter Ba, ein vormailigt’ B, eyn vnfletiger aller] der B herren] konige Br1 17 der] de Kl, der do Br1 girik ist] begert Br1, vnwirdig ist W1 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. [124"] (\MNIPOTENS et miseri- cors deus, ecce, ego, miserrimus et indignus peccator, accedo hodie ad sacramentum corporis et sagwinis vnigeniti 5 filij tui, domini nostri Ihesu Christi. Accedo tamquam in- firmus ad medicum vite, in- mundus ad fontem misericordie, cecus ad lumen claritatis eterne, 10 egenus ad regem celi et terre, nudus ad dominum glorie. Rogo ergo inmense caritatis tue habundanciam, quatenus meam digneris curare infirmi- 15 tatem, lauare feditatem, illu- minare cecitatem, ditare pau- pertatem, vestire nuditatem, vt suzzer 4 ich fehle WI Ich kum heiligen fehlt Ba B 7f. vnd 10 kum zu dir W1 11 di 15 armer beteler Br1 himels Ba BWl1, 17f. be- 18f. deinen bis genaden] dem der aller genaden milder ist Kl W1, dem gnadenreichin mildin gote Br1 19 bit fehlt Br1 20 steter rewe] trev B meynen] 1 eynó Kl, meyn Bri meynen herren] Ich pit dich he're B das Br1 19f. in bis dich] dich mit ganczer begier W1 dich mein WZ 21f. mein sonderleich' B 22 trost] craft Brl 22f. dich 23 h're Kl fle vnde bete vor
116 ER hoesten mildekeit al- mechtiger, parmhercziger, suzzer got! Ich armer sunder, ich kum vnwirdiclichen zu dei- 5 nem vronen tische. Ich kum in grozzen sunden zu emphahen den heiligen leichnam vnd zu trinken das tewre plut deines eingepornen sunes, meines her- 10 ren Ihesu Christi. Ich kum als der sieche zu dem arczte, als der vormaylte zu dem prünnen aller reynikeit, als eyn plinder zu dem liecht der ewigen clarheit, 15 als eyn armer zu dem kayser vnd herren himelrichs vnd erden vnd als einer, der genaden be- girik ist, zu deinen milden ge- naden. Do von bit ich in 20 ganczer, steter rewe dich, mein aller hoeste gute, meynen sun- derlichen trost, dich, meynen herren Ihesum Christum, das 2 susser parmherczig' B gestr. Kl arme Kl 4f. deinem] deme W121 fehlt Br1 — kun KI bis plut fehlt W1B siechen Kl vormeiltir Br1, der vnrain W1 16 vnd herren fehlt W1 hemils Br1 der erden Ba B 3 got gestrichen vor suzzer Kl sundiger mensche WI 5 vrone Kl, fehlt BaB Br1 7 den] deinen B, deyn BrI vnd bis 9 sunes] deines eingeporen suns vnd das plüt W1 8 tewre fehlt Kl 11f. ein vermoszter Ba, ein vormailigt’ B, eyn vnfletiger aller] der B herren] konige Br1 17 der] de Kl, der do Br1 girik ist] begert Br1, vnwirdig ist W1 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. [124"] (\MNIPOTENS et miseri- cors deus, ecce, ego, miserrimus et indignus peccator, accedo hodie ad sacramentum corporis et sagwinis vnigeniti 5 filij tui, domini nostri Ihesu Christi. Accedo tamquam in- firmus ad medicum vite, in- mundus ad fontem misericordie, cecus ad lumen claritatis eterne, 10 egenus ad regem celi et terre, nudus ad dominum glorie. Rogo ergo inmense caritatis tue habundanciam, quatenus meam digneris curare infirmi- 15 tatem, lauare feditatem, illu- minare cecitatem, ditare pau- pertatem, vestire nuditatem, vt suzzer 4 ich fehle WI Ich kum heiligen fehlt Ba B 7f. vnd 10 kum zu dir W1 11 di 15 armer beteler Br1 himels Ba BWl1, 17f. be- 18f. deinen bis genaden] dem der aller genaden milder ist Kl W1, dem gnadenreichin mildin gote Br1 19 bit fehlt Br1 20 steter rewe] trev B meynen] 1 eynó Kl, meyn Bri meynen herren] Ich pit dich he're B das Br1 19f. in bis dich] dich mit ganczer begier W1 dich mein WZ 21f. mein sonderleich' B 22 trost] craft Brl 22f. dich 23 h're Kl fle vnde bete vor
Strana 117
15. Augustins Gebet vor dem Abendmahlsempfange. 117 du gesunt machest meynen sich- tum. erlüchtest meine plindikeit, ergeczest mich meines armutes vnd mich teilhaftig machest 5 deiner gotlichen genaden, auff die rede das ich dich, der hei- ligen engel speise, dich, kunge aller kunige, dich, herren aller herren, mit [115'] sulchen forch- io ten vnd mit sulcher werdiger andacht, mit sulcher rewe, mit sulchem gelauben, mit sulcher reynicheit, mit sulchem vorsacz vnd mit sulcher demutikeit em- 15 pfahe, als des meyn arme sele notdurftig ist, das sie teilhaftich werde deiner ewigen freuden. Herre, himelischer vater, vor- leihe mir die genade, das ich 20 den tewren, reinen leip deines eingeporn sunes, meines herren Ihesu Christi, den er von der heiligen iungfrowen Maria em- pfangen hat, also wirdiclich em- 25 pfahen muzze, das ich in der czal seyner erwelten heiligen gelider benennet vnd geczelet werde, vnd das ich ein fruchtiger ezweyk te, panem angelorum, regem regum et dominum omnium dominancium, tanta deuocione et dileccione, tanta reuerencia et tremore, tanta puritate et fide, tanta contricione [125.] et timore, tali suscipiam proposito et humilitate, sicut expedit sa- luti anime mee. Da michi, clementissime do- 10 mine, non solum dominici cor- poris et sagwinis sacramentum, sed eciam virtutem sacramenti. O mitissime deus, da michi sic suscipere corpus et sagwinem 15 vnigeniti filij tui, domini nostri Ihesu Christi, quod traxit de Maria virgine, vt corpori suo mistico merear incorporari et inter eius membra commutari. 20 5 If. gesunt bis sichtum] mich sichi gesüt machest B meynen sichtum] mich siechen Brl 2 vnd erleuchtest B 3 vn ergeczest B, ergeczo WI meyn armute Brl 4 mich] mit Kl 5 gotlichen fehlt B Br1 5f. auff 7 dich] vnd Brl die rede fehlt B 6f. heilige Kl 9f. solche’ vorcht B, sulchir furchte Brl 10 werdig' Kl 11 mit sulcher rewe fehlt BrIWI 15 Als es des B, Als das Brl meyner armen zelin BrIWI arme fehlt B 16 sie] sei Kl, ich Br1 17 deiner] der Brl 23 heiligen] rainen 20 den tewren] dein WI leip] leichnam BrIWI 24 muss also WI Maria fehlt Kl keuschen B, reyn Brl 25 muzze fehlt WI ich fehlt Br1 26f. geledin Brl 27 penennet werd B, genennet WI w’den zu w’de Kl, fehlt B 28f. vnd bis werde fehlt Brl fruchtig czeyg B, wirdiges zweyd WI
15. Augustins Gebet vor dem Abendmahlsempfange. 117 du gesunt machest meynen sich- tum. erlüchtest meine plindikeit, ergeczest mich meines armutes vnd mich teilhaftig machest 5 deiner gotlichen genaden, auff die rede das ich dich, der hei- ligen engel speise, dich, kunge aller kunige, dich, herren aller herren, mit [115'] sulchen forch- io ten vnd mit sulcher werdiger andacht, mit sulcher rewe, mit sulchem gelauben, mit sulcher reynicheit, mit sulchem vorsacz vnd mit sulcher demutikeit em- 15 pfahe, als des meyn arme sele notdurftig ist, das sie teilhaftich werde deiner ewigen freuden. Herre, himelischer vater, vor- leihe mir die genade, das ich 20 den tewren, reinen leip deines eingeporn sunes, meines herren Ihesu Christi, den er von der heiligen iungfrowen Maria em- pfangen hat, also wirdiclich em- 25 pfahen muzze, das ich in der czal seyner erwelten heiligen gelider benennet vnd geczelet werde, vnd das ich ein fruchtiger ezweyk te, panem angelorum, regem regum et dominum omnium dominancium, tanta deuocione et dileccione, tanta reuerencia et tremore, tanta puritate et fide, tanta contricione [125.] et timore, tali suscipiam proposito et humilitate, sicut expedit sa- luti anime mee. Da michi, clementissime do- 10 mine, non solum dominici cor- poris et sagwinis sacramentum, sed eciam virtutem sacramenti. O mitissime deus, da michi sic suscipere corpus et sagwinem 15 vnigeniti filij tui, domini nostri Ihesu Christi, quod traxit de Maria virgine, vt corpori suo mistico merear incorporari et inter eius membra commutari. 20 5 If. gesunt bis sichtum] mich sichi gesüt machest B meynen sichtum] mich siechen Brl 2 vnd erleuchtest B 3 vn ergeczest B, ergeczo WI meyn armute Brl 4 mich] mit Kl 5 gotlichen fehlt B Br1 5f. auff 7 dich] vnd Brl die rede fehlt B 6f. heilige Kl 9f. solche’ vorcht B, sulchir furchte Brl 10 werdig' Kl 11 mit sulcher rewe fehlt BrIWI 15 Als es des B, Als das Brl meyner armen zelin BrIWI arme fehlt B 16 sie] sei Kl, ich Br1 17 deiner] der Brl 23 heiligen] rainen 20 den tewren] dein WI leip] leichnam BrIWI 24 muss also WI Maria fehlt Kl keuschen B, reyn Brl 25 muzze fehlt WI ich fehlt Br1 26f. geledin Brl 27 penennet werd B, genennet WI w’den zu w’de Kl, fehlt B 28f. vnd bis werde fehlt Brl fruchtig czeyg B, wirdiges zweyd WI
Strana 118
118 I. Die Gebote des Johann von Neumarkt. werde in dem lebendigen bawme des vronen leichnamen deynes aingepornen sûnes. Hilf mir, herre vatir, das ich den 5 heiligen leichnam meynes herren Ihesu Christi, den ich yeczünt in brotes gestalt verporgen em- pfahe, nach meyner schiedunge in warhaftiger gestalt mit allen 10 heiligen ansehen sulle in deinem ewigen reiche. Allir suzzister Ihesus, meyn trostli[116"]cher herre, nu sei mir zu aller czeit dein heiliger leichnam in meynen 15 gedanken vnd sei ein geistliche suzzikeit, ein frid vnd eyn trost, ein freude vnd eyn sicherheit meyner sele vnd sei mir auch eyne sterke in allen bekorungen 20 vnd sei mir eyn liecht, ein crafft vnd ein tugent in meinen werken vnd worten vnd sei mir auch ain geleite vor meynen veinden, wenn es czu sulchen schulden 2 kumpt, das meine sele wirdet von meinem leibe scheiden. O pater amantissime, concede michi dilectum filium tuum, quem quidem nunc velatum accidentibus suscipere propono, tandem revelata facie contem- 5 plari. Sit michi, dulcissime pater, corpus et sagwis filij tui, domini nostri Ihesu Christi, sacietas in omni tribulacione, lumen et 10 virtus in omni verbo et opere, tutela finalis in morte. Amen. I dem bis 3 sûnes] den lebindingen bewmen des fruchb'n hulezis des lebins in dem hemelischin paradis Brl 4 mir fehlr WI liber her’ B, libir hirre Brl 5 heiligen] werdon Brl, fehlt WI meyn Br! 7f. siche entphach das ich dich nach WI 7 verporgen fehlt B deinen Kl, dem 8 vorscheidunge Brl 10 sulle] musse Brl BBrIWI 11 Allir bis 13 herre fehlt Brl 13 herre] geist her B sei] sende B 13f. zu allen czeiten deinen heiligen B 14 heiliger] werdir Brl 15 sei] das er mir sei B, sei mir BrIWI 16 ein vor frid fehlt Br1 frid vnd] wirt B eyn vor trost fehlt Brl 17 eyn vor sicherheit fehlt Brl 18 auch fehlt Brl 19 alle bekerungen Kl, all’ bekerůg BWI, allir bekorunge Brl 20 vnd fehlt Br1 leicht. [craft gestr.] ein craff Kl 21 alle meyn Brl 21f. wortten vnd werckkenn WI 22 vnd in meinë wortë B 25 wirdet fehlt B, scheit Brl 25f. schaidenn [291] wirt von meinem leibe WI scheidet B, fehlt Brl 26 meinen Kl
118 I. Die Gebote des Johann von Neumarkt. werde in dem lebendigen bawme des vronen leichnamen deynes aingepornen sûnes. Hilf mir, herre vatir, das ich den 5 heiligen leichnam meynes herren Ihesu Christi, den ich yeczünt in brotes gestalt verporgen em- pfahe, nach meyner schiedunge in warhaftiger gestalt mit allen 10 heiligen ansehen sulle in deinem ewigen reiche. Allir suzzister Ihesus, meyn trostli[116"]cher herre, nu sei mir zu aller czeit dein heiliger leichnam in meynen 15 gedanken vnd sei ein geistliche suzzikeit, ein frid vnd eyn trost, ein freude vnd eyn sicherheit meyner sele vnd sei mir auch eyne sterke in allen bekorungen 20 vnd sei mir eyn liecht, ein crafft vnd ein tugent in meinen werken vnd worten vnd sei mir auch ain geleite vor meynen veinden, wenn es czu sulchen schulden 2 kumpt, das meine sele wirdet von meinem leibe scheiden. O pater amantissime, concede michi dilectum filium tuum, quem quidem nunc velatum accidentibus suscipere propono, tandem revelata facie contem- 5 plari. Sit michi, dulcissime pater, corpus et sagwis filij tui, domini nostri Ihesu Christi, sacietas in omni tribulacione, lumen et 10 virtus in omni verbo et opere, tutela finalis in morte. Amen. I dem bis 3 sûnes] den lebindingen bewmen des fruchb'n hulezis des lebins in dem hemelischin paradis Brl 4 mir fehlr WI liber her’ B, libir hirre Brl 5 heiligen] werdon Brl, fehlt WI meyn Br! 7f. siche entphach das ich dich nach WI 7 verporgen fehlt B deinen Kl, dem 8 vorscheidunge Brl 10 sulle] musse Brl BBrIWI 11 Allir bis 13 herre fehlt Brl 13 herre] geist her B sei] sende B 13f. zu allen czeiten deinen heiligen B 14 heiliger] werdir Brl 15 sei] das er mir sei B, sei mir BrIWI 16 ein vor frid fehlt Br1 frid vnd] wirt B eyn vor trost fehlt Brl 17 eyn vor sicherheit fehlt Brl 18 auch fehlt Brl 19 alle bekerungen Kl, all’ bekerůg BWI, allir bekorunge Brl 20 vnd fehlt Br1 leicht. [craft gestr.] ein craff Kl 21 alle meyn Brl 21f. wortten vnd werckkenn WI 22 vnd in meinë wortë B 25 wirdet fehlt B, scheit Brl 25f. schaidenn [291] wirt von meinem leibe WI scheidet B, fehlt Brl 26 meinen Kl
Strana 119
15. Augustins Gebet vor dem Abendmahlsempfange. 119 Herre, der selben genaden ge- were mich durch der martir willen, do mite du mich vnd alle cristenheit hast von dem 3 ewigen tode genedelich erlozet. Amen. I selbigen B 5 ewigen fehlt Kl tote Kl 6 Amen fehlt B Brl
15. Augustins Gebet vor dem Abendmahlsempfange. 119 Herre, der selben genaden ge- were mich durch der martir willen, do mite du mich vnd alle cristenheit hast von dem 3 ewigen tode genedelich erlozet. Amen. I selbigen B 5 ewigen fehlt Kl tote Kl 6 Amen fehlt B Brl
Strana 120
120 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. 16 Gebet vor dem Abendmahlempfange. [129"]ERRE Iesu Kriste, künig aller künig vnd ain herr aller herrenn, der du pist ain almăchtige kraft deins hime- lischen vatters, wir petten dich an vnd loben dich mit deinem himelischen vatter vnd mit dem heiligen geist, wann du pist ain 5 werdes lon vnser erlòsung vnd ain fridsames opffer vnsers hails. Wann du mit dem edeln geruch deiner süessigkait deinen hime- lischen vatter genaigt hast, das er vns armen sünder hat angesehen mit seinen parmhertzigen augenn, da er dich in der güette des heiligen geists zu vns sant. Vndt wie wol du ainen engel oder 10 [1297] ainen ertzengel zu vnser sălikait mochtest senden vnd mochtest vns auch mit ainem wort erlosen, doch woltest du selber zu vns komen vnd woltest durch vnsern willen den pittern tod leiden, auff die red das wir deiner vnmässigen liebe emphinden solten. Vnd darumb dancken wir deiner genade, das du vns ge-15 schopfft hast, da wir nit waren, vnd hast vns gegeben alle ding, Uberlieferung: Pg Bl. 15° [nur der erste Teil]; W2 Bl. 129r; Ba Bl. 101'; Br1 Bl. 102°. Text aus W2. Lesarten aus Pg Ba BrI Lat. Text fehlt. Uberschriften: 1 Och ein gût gebett zů vnserm herren ihesu xpo Ba ain fehlt BaBrl 2f. aller herren fehlt Br! 3 deins] des Brl 3f. himelischen] allmechtigen Pg 4 erstes dich fehlt Ba demem] dem Ba 5 himelischen] ewigen Brl, allmechtigẽ Pg vnd bis geist fehlt Pg heiligen] ewigen Brl 6 werder W2Ba 7 deinem W2Ba 9f. des heiligen geists fehlt Pg 10 du wol Brl wol fehlt Pg ainen engel oder fehlt Pg 11 ainen fehlt Brl mochtes senden zů ýnser selikeit BaBrl gesant habenn W2 12 auch doch] le- fehlt Brl erlost haben mit ainem ainigen wort W2 12f. woltest bis vnd fehlt Brl doch Ba selber Ee zů Ba 14 die red fehlt Brl deiner] von deyn Brl vnmáslichě Pg Vnd darumb] vnd gnadin libe enpfingin Brl 15 solten fehlt Brl Ba, do von Brl dir deinë genaden Pg 15f. geschaffin Brl 16 da bis vnd fehlt W2
120 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. 16 Gebet vor dem Abendmahlempfange. [129"]ERRE Iesu Kriste, künig aller künig vnd ain herr aller herrenn, der du pist ain almăchtige kraft deins hime- lischen vatters, wir petten dich an vnd loben dich mit deinem himelischen vatter vnd mit dem heiligen geist, wann du pist ain 5 werdes lon vnser erlòsung vnd ain fridsames opffer vnsers hails. Wann du mit dem edeln geruch deiner süessigkait deinen hime- lischen vatter genaigt hast, das er vns armen sünder hat angesehen mit seinen parmhertzigen augenn, da er dich in der güette des heiligen geists zu vns sant. Vndt wie wol du ainen engel oder 10 [1297] ainen ertzengel zu vnser sălikait mochtest senden vnd mochtest vns auch mit ainem wort erlosen, doch woltest du selber zu vns komen vnd woltest durch vnsern willen den pittern tod leiden, auff die red das wir deiner vnmässigen liebe emphinden solten. Vnd darumb dancken wir deiner genade, das du vns ge-15 schopfft hast, da wir nit waren, vnd hast vns gegeben alle ding, Uberlieferung: Pg Bl. 15° [nur der erste Teil]; W2 Bl. 129r; Ba Bl. 101'; Br1 Bl. 102°. Text aus W2. Lesarten aus Pg Ba BrI Lat. Text fehlt. Uberschriften: 1 Och ein gût gebett zů vnserm herren ihesu xpo Ba ain fehlt BaBrl 2f. aller herren fehlt Br! 3 deins] des Brl 3f. himelischen] allmechtigen Pg 4 erstes dich fehlt Ba demem] dem Ba 5 himelischen] ewigen Brl, allmechtigẽ Pg vnd bis geist fehlt Pg heiligen] ewigen Brl 6 werder W2Ba 7 deinem W2Ba 9f. des heiligen geists fehlt Pg 10 du wol Brl wol fehlt Pg ainen engel oder fehlt Pg 11 ainen fehlt Brl mochtes senden zů ýnser selikeit BaBrl gesant habenn W2 12 auch doch] le- fehlt Brl erlost haben mit ainem ainigen wort W2 12f. woltest bis vnd fehlt Brl doch Ba selber Ee zů Ba 14 die red fehlt Brl deiner] von deyn Brl vnmáslichě Pg Vnd darumb] vnd gnadin libe enpfingin Brl 15 solten fehlt Brl Ba, do von Brl dir deinë genaden Pg 15f. geschaffin Brl 16 da bis vnd fehlt W2
Strana 121
16. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. 121 die da sint in dem himel vnd in der erde, vnd gabest vns auch dein heiligen engel zu vnser huette. Vber das dauchte dich wenig sein, das du vnser genadiger herr vnd vnser lieber [130"] vatter wărest, sunder du woltest auch vnser leiplicher prueder werden, das wir mòchten in vnsern notten zu dir ain zuflucht haben. Vber das, wenn wir gesündet haben, so hast du vns gestraffet vnd hast vns ain ware rew vnd deinen heiligen geist gegeben, das wir mòchten nach den sunden zu deiner genaden wider keren vnd hast vns bestatiget, das wir vns von dir nimmer mer geschaiden mugen. Herre, wir bekennen das, wo du vns nit behuetet hetest, so weren 10 wir geuallen in allerley sünden. O herre, wie dick haben wir ge- nachent zu der porten der hellen, entweder in vnsern [130"] lesten zeitten oder in tòtlichen sünden! Vnd das wir nit eingiengen, das macht, das du vns von dannen hast getzogen. O herre, wie dick wolt vns der veint verschlinden! Vnd du hast im gedrowet vnd 15 hast in von vns getriben vnd dick hast du vns aus seinem hals mit gewalt gezogen. Also haben wir stättes gesundet, vnd du hast dich stats vber vns erparmet. Wir haben vertzogen vnser pues, vnd du hast gemeret dein parmhertzigkait. Also hast du gesucht vnser selen, da du si erledigest von dem gewalt der pòsen geist. 20 Vmb vil sunden [1311] gibst du vns vil genaden, nit mit vnserm dienst, sunder von deiner güette. Vber das alles hast du vns I dem fehlt Brl der fehlt Brl gist Ba, gibst Brl auch fehlt Pg 2 Vber] Aber Ba dich das wenig Brl 3 vnser lieber fehlt W2 lieber fehlt Brl 4 lieplich’ Pg, lieber Ba Brl 5 ain zuflucht zu dir Pg 5f. Vber bis haben fehlt Br1 das alles Pg 6 gestraffet] getrost Brl 7 vnd deinen] von dem Brl mogin Brl 8 den fehlt Brl 8f. hast bis wir vns fehlt W2 Brl 9 von dir nimmer mer] nymer Brl, nymm' von dir Pg geschaiden mugen] scheiden Ba Pg, mussen scheiden Brl 10 Dorüme h’re bekenne wir Brl 10f. bekennen bis wir fehlt W2 wir erkennen Ba wo] So Pg 11 O bis 14 getzogen feglt Brl dick] oft BrlPg 12 entweder] entwertte W2 13 eingiengen] chomen Pg 14 dick] oft BrlPg 15 in bedrowet W2 16 vertriben Ba Brl dick] oft Br1Pg aus] von W2 16f. genomen vnd mit gewalt gezogen W2 17 genumen Ba Br1 stetigis Brl gesundigot Ba, gesundigit Br1 18 vber 20 erledi- vns stetz Ba Brl vnser] off Br1 19 besucht Pg gotest Ba, erledigost Pg dem] der BaBrl des bosen geistis Ba Brl, d' tyefel Pg 21 gâbt du Ba, gabstu Pg vns fehlt Pg mit] vmb Ba Pg vnser W2 22 deiner] deyn Brl gnadin vnd gute Brl, gotlichen güte Pg
16. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. 121 die da sint in dem himel vnd in der erde, vnd gabest vns auch dein heiligen engel zu vnser huette. Vber das dauchte dich wenig sein, das du vnser genadiger herr vnd vnser lieber [130"] vatter wărest, sunder du woltest auch vnser leiplicher prueder werden, das wir mòchten in vnsern notten zu dir ain zuflucht haben. Vber das, wenn wir gesündet haben, so hast du vns gestraffet vnd hast vns ain ware rew vnd deinen heiligen geist gegeben, das wir mòchten nach den sunden zu deiner genaden wider keren vnd hast vns bestatiget, das wir vns von dir nimmer mer geschaiden mugen. Herre, wir bekennen das, wo du vns nit behuetet hetest, so weren 10 wir geuallen in allerley sünden. O herre, wie dick haben wir ge- nachent zu der porten der hellen, entweder in vnsern [130"] lesten zeitten oder in tòtlichen sünden! Vnd das wir nit eingiengen, das macht, das du vns von dannen hast getzogen. O herre, wie dick wolt vns der veint verschlinden! Vnd du hast im gedrowet vnd 15 hast in von vns getriben vnd dick hast du vns aus seinem hals mit gewalt gezogen. Also haben wir stättes gesundet, vnd du hast dich stats vber vns erparmet. Wir haben vertzogen vnser pues, vnd du hast gemeret dein parmhertzigkait. Also hast du gesucht vnser selen, da du si erledigest von dem gewalt der pòsen geist. 20 Vmb vil sunden [1311] gibst du vns vil genaden, nit mit vnserm dienst, sunder von deiner güette. Vber das alles hast du vns I dem fehlt Brl der fehlt Brl gist Ba, gibst Brl auch fehlt Pg 2 Vber] Aber Ba dich das wenig Brl 3 vnser lieber fehlt W2 lieber fehlt Brl 4 lieplich’ Pg, lieber Ba Brl 5 ain zuflucht zu dir Pg 5f. Vber bis haben fehlt Br1 das alles Pg 6 gestraffet] getrost Brl 7 vnd deinen] von dem Brl mogin Brl 8 den fehlt Brl 8f. hast bis wir vns fehlt W2 Brl 9 von dir nimmer mer] nymer Brl, nymm' von dir Pg geschaiden mugen] scheiden Ba Pg, mussen scheiden Brl 10 Dorüme h’re bekenne wir Brl 10f. bekennen bis wir fehlt W2 wir erkennen Ba wo] So Pg 11 O bis 14 getzogen feglt Brl dick] oft BrlPg 12 entweder] entwertte W2 13 eingiengen] chomen Pg 14 dick] oft BrlPg 15 in bedrowet W2 16 vertriben Ba Brl dick] oft Br1Pg aus] von W2 16f. genomen vnd mit gewalt gezogen W2 17 genumen Ba Br1 stetigis Brl gesundigot Ba, gesundigit Br1 18 vber 20 erledi- vns stetz Ba Brl vnser] off Br1 19 besucht Pg gotest Ba, erledigost Pg dem] der BaBrl des bosen geistis Ba Brl, d' tyefel Pg 21 gâbt du Ba, gabstu Pg vns fehlt Pg mit] vmb Ba Pg vnser W2 22 deiner] deyn Brl gnadin vnd gute Brl, gotlichen güte Pg
Strana 122
122 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. gegeben zu ainer narung vnd zu ainer ewigen speis deinen heiligen leichnam vnd dein tewres pluet. Vnd darumb dancken wir deiner gruntlosen parmhertzikait vnd aller der genadenreichen güette, mit den du vns so reichlich vnd so vberflussigklich hast begabet, vnd bekennen in warer peicht vnd dancken deiner genaden vmb 5 all die sunde, die du vns hast vergeben, vnd auch vmb die sunde, vor der du vns behüetet hast, vnd pitten dein genad, das vns dein heiliger leichnam werde ain ablas der sundt vnd ain minne- rung der anfechtung vnd ain merung der tugent vnd [1317] veste- nung wider alle vertzagung. Herre, wir dancken dir deiner vn� 10 măssigen liebe des, das du deinen heiligen leichnam gegeben hast den siechen zu ainer gaistlichen ertznei, den vnrainen zu ainem prunnen der rainigkait, denn plintten zu ainem liecht der ewigen clarhait, den armen zu ainem hort des ewigen reichtums. Darumb pitten wir dein genade, das du geruechest zu hailen vnser kranck- 15 hait vnd ab zu waschen vnsern vnflat vnd zu erluchten vnser plinttigkait vnd zu benemen vnsern geprechen, das dein heiliger leichnam vnd dein tewres plut vns werde ain beschirmunge [132"] in allen notten vnd ain frid in allem trüebsal vnd ain liecht in allen werken vnd ain kraft in allen wortten vnd ain trost in vnsern 20 lesten zeitten. O herre, seit dem mal das du pist so milte, das du nit allain dein hant auff tuest zu segen vnd zu speisen alle crea- turen, sunder du hast auch dein heilige seitten aufgetan vns armenn sunder zu neren, darumb sol dich loben allerlay zungenn, 1 gebin Brl narung bis speis] sicherhait vnd zu ainem ge- laytte Pg zu fehltW2 2 pluet] danach an vnsern leczten zeiten genedichleichen Amen; damit schließt Pg Vnd bis Ende ist nur noch eine fast wörtliche Wiedergabe des Abendmahlgebetes des Milicius, das vmb all die gnaden- als Nr. 30 gedruckt ist. 3 erbarmherczikeit Ba vnd so] vnd Brl rich Ba der] deyner Brl 4 den] der Ba 7 hast behut Br1 5 vmb bis 7 genad fehlt W2 vmb] vnd Brl 8f. ain minnerung] ain Innerung W2, mynerunge Brl 9f. vestung W2. forstenüge Brl 10 wider] vor Brl 10f. Herre bis liebe fehlt Ba 11 heiligen] werden Brl Herre fehlt Brl 12 geistlichen spise vnd 14 ewigin horde Brl arczny Ba gaistlichen fehlt Br1W2 16 vnsern] vnsir Brl 17 vnsir Brl gebresten von vns Ba, 18 beschirnusze Ba, beschirmenisse Brl gebrechin von vns Brl frewd W2 allen trüebsalen W2 19f. ain 19 in vor allen] vor Brl bis werken fehlt W2 so milte pist Ba Brl 21 seit demal W2 22 zu segen vnd fehlt Brl sayen W2 23 sundir das Brl 24 erneren Ba
122 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. gegeben zu ainer narung vnd zu ainer ewigen speis deinen heiligen leichnam vnd dein tewres pluet. Vnd darumb dancken wir deiner gruntlosen parmhertzikait vnd aller der genadenreichen güette, mit den du vns so reichlich vnd so vberflussigklich hast begabet, vnd bekennen in warer peicht vnd dancken deiner genaden vmb 5 all die sunde, die du vns hast vergeben, vnd auch vmb die sunde, vor der du vns behüetet hast, vnd pitten dein genad, das vns dein heiliger leichnam werde ain ablas der sundt vnd ain minne- rung der anfechtung vnd ain merung der tugent vnd [1317] veste- nung wider alle vertzagung. Herre, wir dancken dir deiner vn� 10 măssigen liebe des, das du deinen heiligen leichnam gegeben hast den siechen zu ainer gaistlichen ertznei, den vnrainen zu ainem prunnen der rainigkait, denn plintten zu ainem liecht der ewigen clarhait, den armen zu ainem hort des ewigen reichtums. Darumb pitten wir dein genade, das du geruechest zu hailen vnser kranck- 15 hait vnd ab zu waschen vnsern vnflat vnd zu erluchten vnser plinttigkait vnd zu benemen vnsern geprechen, das dein heiliger leichnam vnd dein tewres plut vns werde ain beschirmunge [132"] in allen notten vnd ain frid in allem trüebsal vnd ain liecht in allen werken vnd ain kraft in allen wortten vnd ain trost in vnsern 20 lesten zeitten. O herre, seit dem mal das du pist so milte, das du nit allain dein hant auff tuest zu segen vnd zu speisen alle crea- turen, sunder du hast auch dein heilige seitten aufgetan vns armenn sunder zu neren, darumb sol dich loben allerlay zungenn, 1 gebin Brl narung bis speis] sicherhait vnd zu ainem ge- laytte Pg zu fehltW2 2 pluet] danach an vnsern leczten zeiten genedichleichen Amen; damit schließt Pg Vnd bis Ende ist nur noch eine fast wörtliche Wiedergabe des Abendmahlgebetes des Milicius, das vmb all die gnaden- als Nr. 30 gedruckt ist. 3 erbarmherczikeit Ba vnd so] vnd Brl rich Ba der] deyner Brl 4 den] der Ba 7 hast behut Br1 5 vmb bis 7 genad fehlt W2 vmb] vnd Brl 8f. ain minnerung] ain Innerung W2, mynerunge Brl 9f. vestung W2. forstenüge Brl 10 wider] vor Brl 10f. Herre bis liebe fehlt Ba 11 heiligen] werden Brl Herre fehlt Brl 12 geistlichen spise vnd 14 ewigin horde Brl arczny Ba gaistlichen fehlt Br1W2 16 vnsern] vnsir Brl 17 vnsir Brl gebresten von vns Ba, 18 beschirnusze Ba, beschirmenisse Brl gebrechin von vns Brl frewd W2 allen trüebsalen W2 19f. ain 19 in vor allen] vor Brl bis werken fehlt W2 so milte pist Ba Brl 21 seit demal W2 22 zu segen vnd fehlt Brl sayen W2 23 sundir das Brl 24 erneren Ba
Strana 123
16. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. 123 vnd alle himelische, irdische vnd hellische knie söllent sich piegen in deinem heiligen namen. Vnd darumb pitten wir, gib vns die genad, das wir die knie vnsers hochuerttigen hertzen auch piegen vor deinem heiligen [1327] leichnam vnd vor deinem tewren pluet. O herre, geruech zu legen auff die wag das lon deines tewren pluets gegen vnser grosse sünde. Vnd geruech zu sehen, wie vn- măssigklichenn grössir ist die parmhertzigkait vnser erlòsung dann die menigen vnser sünden. Vnd darumb las vns an dir nit ver- zagen, sunder gib vns die genad, das wir dich mit allen heiligen vnd mit aller engel köre also loben vnd deiner genad also dancken, 10 als wir von rechte sollen. Herre Ihesu Kriste, das sei dir vnd deinem himelischen vater vnd dem heiligen geist ain segen, ain clarhait, ain weishait vnd ain danckenn [1337] des lobgesangs, ain ere, ain kraft, ain stercke, ain saligkait, das lob vnd der sig, das küngkreich vnd das ewig reich seliglichen. Amen. 5 15 2 in fehlt Ba 3 vnser W2 auch fehlt Br1 5 zu fehlt Brl 6 pluet W2 geruech zu sehen] sich Brl an ze sehen Ba 6f. vnmeslich gros Brl 8f. vorczagin h’re Brl 10 aller engel köre] allen engiln Brl als wir von rechte sollen nach loben (fehlt 11) Brl 11 das fehlt W2BaBrI dir sei W2 Ba 12 ain segen] eyn bene- deivnge eyn segin Brl ain vor clarhait fehlt Brl 13 ain vor weishait fehlt Br1 lobsangs Ba, lobesangis Brl 14 ain kraft fehlt Ba Brl ein lob Ba Brl vnd fehlt Ba Brl 15 ein syg Ba, eyn gesig Brl das küngklich W2, eyn konigreich Brl ewigklich W2 Ba, seliclich Brl Amen fehlt Brl
16. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. 123 vnd alle himelische, irdische vnd hellische knie söllent sich piegen in deinem heiligen namen. Vnd darumb pitten wir, gib vns die genad, das wir die knie vnsers hochuerttigen hertzen auch piegen vor deinem heiligen [1327] leichnam vnd vor deinem tewren pluet. O herre, geruech zu legen auff die wag das lon deines tewren pluets gegen vnser grosse sünde. Vnd geruech zu sehen, wie vn- măssigklichenn grössir ist die parmhertzigkait vnser erlòsung dann die menigen vnser sünden. Vnd darumb las vns an dir nit ver- zagen, sunder gib vns die genad, das wir dich mit allen heiligen vnd mit aller engel köre also loben vnd deiner genad also dancken, 10 als wir von rechte sollen. Herre Ihesu Kriste, das sei dir vnd deinem himelischen vater vnd dem heiligen geist ain segen, ain clarhait, ain weishait vnd ain danckenn [1337] des lobgesangs, ain ere, ain kraft, ain stercke, ain saligkait, das lob vnd der sig, das küngkreich vnd das ewig reich seliglichen. Amen. 5 15 2 in fehlt Ba 3 vnser W2 auch fehlt Br1 5 zu fehlt Brl 6 pluet W2 geruech zu sehen] sich Brl an ze sehen Ba 6f. vnmeslich gros Brl 8f. vorczagin h’re Brl 10 aller engel köre] allen engiln Brl als wir von rechte sollen nach loben (fehlt 11) Brl 11 das fehlt W2BaBrI dir sei W2 Ba 12 ain segen] eyn bene- deivnge eyn segin Brl ain vor clarhait fehlt Brl 13 ain vor weishait fehlt Br1 lobsangs Ba, lobesangis Brl 14 ain kraft fehlt Ba Brl ein lob Ba Brl vnd fehlt Ba Brl 15 ein syg Ba, eyn gesig Brl das küngklich W2, eyn konigreich Brl ewigklich W2 Ba, seliclich Brl Amen fehlt Brl
Strana 124
124 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. 17,1 [107] DICZ ist des heiligen herren sand Ambro- sius gepet, so man den heiligen leichnam vnsers herren enphaen 5 wil. [160"] QEQUITUR oracio sacer- dotis ante missam dicenda, edita per sanctum Am- brosium episcopum. YA, herre Ihesu Christe, ober- ster prister vnd warer bi- schoff, sint du dich [1085] selber geopphert hast deinem hime- 1o lischen vater eyn wares oppher an dem heilgen crewcz durch UMME sacerdos et vere ponti- 5 fex, domine Ihesu Christe, qui te obtulisti deo patri hostiam puram et immaculatam in ara crucis pro nobis miseris pecca- toribus, 10 .. -. — .. Uberlieferung: Pg Bl. 107'; Br1 Bl. 1187; Br5 Bl. 247"; Br9 Bl. 6"; W Bl. 126°; B2 Bl. 171°; MI Bl. 210°. Andere Ubersetzungen des Summe sacerdos liegen z. B. vor in Wien, Nat.-B. 3015 Bl.1; München Cgm 130 Bl. 49r; Berlin Staatsb. G. oct. 29 Bl. 249 niederdeutsch; G. oct. 42 Bl. 61 mitteld.; G. oct. 53 Bl. 73 elsässisch. Ale Gebet des Ambrosius ist der lat. Text gedr. Migne, Patr. lat. 17, 829; als Anselmgebet Migne, Patr. lat. 158, 921. Im Missale Romanum (als Gebet des accessus altaris) ist es Ambrosius zugeschrieben, in der Hs. Pg wird fälschlich Hieronymus als Verfasser genannt; die Hs. Berlin G. oct. 53 nennt Augustinus. Text aus Pg. Lesarten aus Br1 Br5 Br9 W B2. Lat. Text aus Hs. der Staats- u. Univ.-Bibl. Breslau 10 101 Bl. 160", dem Texte des heutigen Missale Romanum gleich. Uberschriften: Summe sacerdos Brl, Eyn ander gut gebethe vor sacrament Brö, Ey gutis gebethe Br9, Disz ist des heilgë lerers sant Am- brosius gepete zu dem heilgen fronleichnam vnsers h'n ihu xpi vn daz sol man mit andaht sprechen W, Disz ist des heiligen lerers sand ambro- sius gepet zu dẽ heiligen fronleichnam vnsers herren ihu xpi vn das man mit andacht sprechen soll B2 2f. Ambrosius] Jeronim9 Pg 6 Eya] O liebir Brl Ihesu Christe 7f. vnd warer fehlt Brl 6f. du obirstir Brl, vnd oberster Brö bischoff fehlt Pg vnd] vnd du Brl 8 sint du] der du Brl, der Br5 Br9B2 dich] sich Br5 Br9 B2 9 host geoppirt Brl, hot geoppirt Br5 Br9 hat B2 9f. heylige hymelischen Br5Br9 11f. an bis mich] heilgen crewez] alter des heiligin creuczis Br1 Br5 Br9 vnd B2
124 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. 17,1 [107] DICZ ist des heiligen herren sand Ambro- sius gepet, so man den heiligen leichnam vnsers herren enphaen 5 wil. [160"] QEQUITUR oracio sacer- dotis ante missam dicenda, edita per sanctum Am- brosium episcopum. YA, herre Ihesu Christe, ober- ster prister vnd warer bi- schoff, sint du dich [1085] selber geopphert hast deinem hime- 1o lischen vater eyn wares oppher an dem heilgen crewcz durch UMME sacerdos et vere ponti- 5 fex, domine Ihesu Christe, qui te obtulisti deo patri hostiam puram et immaculatam in ara crucis pro nobis miseris pecca- toribus, 10 .. -. — .. Uberlieferung: Pg Bl. 107'; Br1 Bl. 1187; Br5 Bl. 247"; Br9 Bl. 6"; W Bl. 126°; B2 Bl. 171°; MI Bl. 210°. Andere Ubersetzungen des Summe sacerdos liegen z. B. vor in Wien, Nat.-B. 3015 Bl.1; München Cgm 130 Bl. 49r; Berlin Staatsb. G. oct. 29 Bl. 249 niederdeutsch; G. oct. 42 Bl. 61 mitteld.; G. oct. 53 Bl. 73 elsässisch. Ale Gebet des Ambrosius ist der lat. Text gedr. Migne, Patr. lat. 17, 829; als Anselmgebet Migne, Patr. lat. 158, 921. Im Missale Romanum (als Gebet des accessus altaris) ist es Ambrosius zugeschrieben, in der Hs. Pg wird fälschlich Hieronymus als Verfasser genannt; die Hs. Berlin G. oct. 53 nennt Augustinus. Text aus Pg. Lesarten aus Br1 Br5 Br9 W B2. Lat. Text aus Hs. der Staats- u. Univ.-Bibl. Breslau 10 101 Bl. 160", dem Texte des heutigen Missale Romanum gleich. Uberschriften: Summe sacerdos Brl, Eyn ander gut gebethe vor sacrament Brö, Ey gutis gebethe Br9, Disz ist des heilgë lerers sant Am- brosius gepete zu dem heilgen fronleichnam vnsers h'n ihu xpi vn daz sol man mit andaht sprechen W, Disz ist des heiligen lerers sand ambro- sius gepet zu dẽ heiligen fronleichnam vnsers herren ihu xpi vn das man mit andacht sprechen soll B2 2f. Ambrosius] Jeronim9 Pg 6 Eya] O liebir Brl Ihesu Christe 7f. vnd warer fehlt Brl 6f. du obirstir Brl, vnd oberster Brö bischoff fehlt Pg vnd] vnd du Brl 8 sint du] der du Brl, der Br5 Br9B2 dich] sich Br5 Br9 B2 9 host geoppirt Brl, hot geoppirt Br5 Br9 hat B2 9f. heylige hymelischen Br5Br9 11f. an bis mich] heilgen crewez] alter des heiligin creuczis Br1 Br5 Br9 vnd B2
Strana 125
17, 1. Summe sacerdos. Altere Fassung. 125 5 mich armen sundigen menschen ! Herre, ich danck dir aller tugent vnd genaden, di do dem men- schen entstanden ist von deiner gruntlosen gute vnd parmher- czickait, das du dein heiliges fleisch czu eyner speise vnd dein tewres plut czu eynem trancke gegeben hast vnd hast 10 gesprochen, als dicke als wir deinen heilgen leichnam nûtczen vnd dein tewres plut trinken, das wir mit allen vnsern creften sullen betrachten deinen pittern 15 tod. Nu bitte ich dich, liber herre, durch das tewer plut, das aus deinem herczen flos, erwege mein hercze in rechter rewe vnd begabe mein sele mit deinen 20 gotleichen genaden. Herre Ihesu et qui dedisti nobis carnem tuam ad manducandum et san- guinem tuum ad bibendum et posuisti misterium istud in vir- tute spiritus sancti tui dicens: 5 "Hoc quociescumque feceritis, in mei memoriam facietis', rogo te per sanguinem tuum preciosum, magnum salutis no- stre precium, 10 1 armen sundigen menschen] sunder Brl, sunder vnd armen menschen Br9W sundigen fehlt Br5 B2 2 Herre bis dir] vnd Brl, fehlt Br5 Br9W B2 3 vnd genaden] eynek Brl, fehlt Br9 do fehlt BrlBr5 Br9 dem] den Br5 4 entstanden ist fehlt hier BrlBr5 Br9 W B2 5f. entstandin ist nach parmherczickeit Brl Br5 Br9W B2 6 das du] das du hast gegeben Pg, Ich danke dir libir hirre das du Brl, fehlt Br5 Br9 W B2 6f. deinen heiligen leichnam Pg Brl 9 go- vnd bis tranek B2 gegeben hast fehlt hier Pg gobin Brl 12 trinken fehlt Brl zweites hast fehlt Br9 10 gesprochen] gebotin Br5 Br9W B2 alzo Br5 Br9 dicke] oft W B2 als fehlt Br9 11 deyn heyliges fleysch Br5 Br9 enpfahen vnd niezzen W B2 12 vn- 13 wir schuldi[108vlges tewres Pg, heiliges Br9 trinken fehlt Pg denne Br5 Br9 13f. mit bis betrachten] bedencken Pg 14f. deyne biter marter vnd iemerlichen tod Brö pittern] vnschuldigin Brl, bittern vn iemerlichen W B2 15 Ich bitte dich Pg liber fehlt Pg, vil liber Br5 Br9 16 hirre ihu xpe Brl deines heiliges tewres Pg 17f. erwege bis rewe] das du [dw liber herre Br5 Br9] meyn hercze irwegist in rechtim iamer Brl Br5 Br9W B2 19 begabe fehlt Brl Br5 Br9W B2 19f. mit bis genaden] reyne [flesigk Br5, fletig Br9 B2, inprunstig W] machist mit ynwenniger frewdin ken deyner gotlichin gobin [libe Br5W W2] Brl Br5 Br9WW2 20 Eya libir h’re Brl, Vil liber herre Br5 Br9 20f. Ihesu Christe fehlt Brl
17, 1. Summe sacerdos. Altere Fassung. 125 5 mich armen sundigen menschen ! Herre, ich danck dir aller tugent vnd genaden, di do dem men- schen entstanden ist von deiner gruntlosen gute vnd parmher- czickait, das du dein heiliges fleisch czu eyner speise vnd dein tewres plut czu eynem trancke gegeben hast vnd hast 10 gesprochen, als dicke als wir deinen heilgen leichnam nûtczen vnd dein tewres plut trinken, das wir mit allen vnsern creften sullen betrachten deinen pittern 15 tod. Nu bitte ich dich, liber herre, durch das tewer plut, das aus deinem herczen flos, erwege mein hercze in rechter rewe vnd begabe mein sele mit deinen 20 gotleichen genaden. Herre Ihesu et qui dedisti nobis carnem tuam ad manducandum et san- guinem tuum ad bibendum et posuisti misterium istud in vir- tute spiritus sancti tui dicens: 5 "Hoc quociescumque feceritis, in mei memoriam facietis', rogo te per sanguinem tuum preciosum, magnum salutis no- stre precium, 10 1 armen sundigen menschen] sunder Brl, sunder vnd armen menschen Br9W sundigen fehlt Br5 B2 2 Herre bis dir] vnd Brl, fehlt Br5 Br9W B2 3 vnd genaden] eynek Brl, fehlt Br9 do fehlt BrlBr5 Br9 dem] den Br5 4 entstanden ist fehlt hier BrlBr5 Br9 W B2 5f. entstandin ist nach parmherczickeit Brl Br5 Br9W B2 6 das du] das du hast gegeben Pg, Ich danke dir libir hirre das du Brl, fehlt Br5 Br9 W B2 6f. deinen heiligen leichnam Pg Brl 9 go- vnd bis tranek B2 gegeben hast fehlt hier Pg gobin Brl 12 trinken fehlt Brl zweites hast fehlt Br9 10 gesprochen] gebotin Br5 Br9W B2 alzo Br5 Br9 dicke] oft W B2 als fehlt Br9 11 deyn heyliges fleysch Br5 Br9 enpfahen vnd niezzen W B2 12 vn- 13 wir schuldi[108vlges tewres Pg, heiliges Br9 trinken fehlt Pg denne Br5 Br9 13f. mit bis betrachten] bedencken Pg 14f. deyne biter marter vnd iemerlichen tod Brö pittern] vnschuldigin Brl, bittern vn iemerlichen W B2 15 Ich bitte dich Pg liber fehlt Pg, vil liber Br5 Br9 16 hirre ihu xpe Brl deines heiliges tewres Pg 17f. erwege bis rewe] das du [dw liber herre Br5 Br9] meyn hercze irwegist in rechtim iamer Brl Br5 Br9W B2 19 begabe fehlt Brl Br5 Br9W B2 19f. mit bis genaden] reyne [flesigk Br5, fletig Br9 B2, inprunstig W] machist mit ynwenniger frewdin ken deyner gotlichin gobin [libe Br5W W2] Brl Br5 Br9WW2 20 Eya libir h’re Brl, Vil liber herre Br5 Br9 20f. Ihesu Christe fehlt Brl
Strana 126
126 Christe, ich sundiger mensch bit dich durch dein vnmesige libe, in der du vns so lip hast gehapt, das du vns gewaschen hast in 5 deinem tewren plute von vnsern sunden, lere mich vnnuczen menschen, nicht durch mein wirdigkeit, sunder durch [109'] dein gotliche parmherczekeit mit 10 dem heiligen geist, mit welchen eren, mit welcher forchte, mit welcher ynnickeit, mit welcher libe ich enphaen sulle deinen heiligen leichnam vnd dein tew- 15 res plut. Almechtiger heilant, gip mir dy genade, das mein sele weislich muge gedenken vnd vornunft haben, begern vnd wunschen, reden vnd kosen 20 von dem hohen sacrament, das dir behegelich sey. Sende, parmhercziger herre, deinen hei- ligen geist in mein sel, der ir einspreche ane wort [109"] l sundiger mensch fehlt Pg 9 so fehlt Br9 bis 8 sunder] herre Pg 9f. mit bis geist fehlt PgBrl Br5 Br9 12 ynnickeit] reynekcit Br] tewres Pg Br9W B? | mochte Br9 vnd smecké Bró, fehlt Br9 vnd fehlt Bró Br9 kosten B2 21 dir] der Pg, es dyr Bró begirlich ist B2 4 geflewet vnd gewaschen Pg sunden in deyme tewirn blute Br1 Br5 Br9 9 gotliche] grundelose Br!, fehlt Br3W B2 mit] an Br?, yn Br9 10f. welchen eren. mit fehlt Bris 13 sulde Pg, sal Bró 16 dy] deyne BrI Br5 Br9 17f. gedangin vornunfftigkeit Brô nüftikeit Br9, weiszheit vh v'nüft W B2 19 vnd wunschen fehlt Br1 Bró vnd czu reden Br, fehlt Bró, smecken Br9 W B2 20 hoen ediln Br1 behegelich sey] behage Brl Br5 Br9, Sende] Wende W B2 24 czuspreche Brl, en spreche Brj I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. rogo per hanc miram et ineffa- bilem caritatem, qua nos miseros et indignos sic amare dignatus es, vt lauares nos a peccatis nostris in sanguine tuo, doce 5 me, indignum famulum tuum, quem inter cetera dona tua eciam ad sacerdotale officium vocare dignatus es, nullis [161"] meia meritis, sed sola dignacione 10 misericordie tue, doce me, queso, per spiritum sanctum tuum tan- tum tractare misterium ea reue- rencia et honore, ea deuocione et timore, quibus oportet et 15 decet. Fac me, queso, per gra- ciam tuam semper illud de tanto misterio credere et in- telligere, sentire et firmiter te- nere, dicere et cogitare, quod 2 tibi placet et expedit anime mee. Intret spiritus tuus bonus in cor meum, qui sonet ibi sine sono et sine strepitu ver- 2 vnmesige] gotliche Br1 Br5 Br9 4—6 hast von vnsirn 5 von allen Pg 6 mich 10 dem] deyme welchir ere Br! Br9 14f. deines 17 weixlich fehlt Brl Bró 18 vor- begern] czu smeckin Br1, reden] vnd kosen fehlt Br1 also das Br] 22f. heiligen fehle Brô an alle W B2
126 Christe, ich sundiger mensch bit dich durch dein vnmesige libe, in der du vns so lip hast gehapt, das du vns gewaschen hast in 5 deinem tewren plute von vnsern sunden, lere mich vnnuczen menschen, nicht durch mein wirdigkeit, sunder durch [109'] dein gotliche parmherczekeit mit 10 dem heiligen geist, mit welchen eren, mit welcher forchte, mit welcher ynnickeit, mit welcher libe ich enphaen sulle deinen heiligen leichnam vnd dein tew- 15 res plut. Almechtiger heilant, gip mir dy genade, das mein sele weislich muge gedenken vnd vornunft haben, begern vnd wunschen, reden vnd kosen 20 von dem hohen sacrament, das dir behegelich sey. Sende, parmhercziger herre, deinen hei- ligen geist in mein sel, der ir einspreche ane wort [109"] l sundiger mensch fehlt Pg 9 so fehlt Br9 bis 8 sunder] herre Pg 9f. mit bis geist fehlt PgBrl Br5 Br9 12 ynnickeit] reynekcit Br] tewres Pg Br9W B? | mochte Br9 vnd smecké Bró, fehlt Br9 vnd fehlt Bró Br9 kosten B2 21 dir] der Pg, es dyr Bró begirlich ist B2 4 geflewet vnd gewaschen Pg sunden in deyme tewirn blute Br1 Br5 Br9 9 gotliche] grundelose Br!, fehlt Br3W B2 mit] an Br?, yn Br9 10f. welchen eren. mit fehlt Bris 13 sulde Pg, sal Bró 16 dy] deyne BrI Br5 Br9 17f. gedangin vornunfftigkeit Brô nüftikeit Br9, weiszheit vh v'nüft W B2 19 vnd wunschen fehlt Br1 Bró vnd czu reden Br, fehlt Bró, smecken Br9 W B2 20 hoen ediln Br1 behegelich sey] behage Brl Br5 Br9, Sende] Wende W B2 24 czuspreche Brl, en spreche Brj I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. rogo per hanc miram et ineffa- bilem caritatem, qua nos miseros et indignos sic amare dignatus es, vt lauares nos a peccatis nostris in sanguine tuo, doce 5 me, indignum famulum tuum, quem inter cetera dona tua eciam ad sacerdotale officium vocare dignatus es, nullis [161"] meia meritis, sed sola dignacione 10 misericordie tue, doce me, queso, per spiritum sanctum tuum tan- tum tractare misterium ea reue- rencia et honore, ea deuocione et timore, quibus oportet et 15 decet. Fac me, queso, per gra- ciam tuam semper illud de tanto misterio credere et in- telligere, sentire et firmiter te- nere, dicere et cogitare, quod 2 tibi placet et expedit anime mee. Intret spiritus tuus bonus in cor meum, qui sonet ibi sine sono et sine strepitu ver- 2 vnmesige] gotliche Br1 Br5 Br9 4—6 hast von vnsirn 5 von allen Pg 6 mich 10 dem] deyme welchir ere Br! Br9 14f. deines 17 weixlich fehlt Brl Bró 18 vor- begern] czu smeckin Br1, reden] vnd kosen fehlt Br1 also das Br] 22f. heiligen fehle Brô an alle W B2
Strana 127
17, 1. Summe sacerdos. Ältere Fassung. 127 vnd lawte ane stymme, der sie ! berichte zu der warheit in be- ; kentenusse des hoen heiligtumes | deines werden leichnams vnd 5 deynes tewren plutes. Gib mir, liber herre, dorch deine grosse gute, das ich mit reynem herczen vnd mit inniger sele müge ent- phaen deynen heiligen leichnam 10 vnd dein tewres plut, vnd ledige ! mein hercze von vnreinen, sno- | i | den gedancken, lewter mein sel ı von vnnuczer wollust. Herre, sende mir deinen heiligen engel, 15 der mich getreulich bewar [110"] vnd von mir treibe dý bosen geiste durch dy craft deines ' werden leichnams vnd deines | tewren plutes, vnd vortreib, 2 herre, von mir den geist eiteler borum loquatur omnem veri- tatem tantorum misteriorum. Profunda quippe sunt nimis et sacro tecta velamine. Propter immensam clemenciam tuam concede michi missarum sol- lempnia puro corpore et mente munda celebrare. Libera cor meum ab immundis et nephan- dis, vanis et noxijs'cogitacioni- bus. Muni me beatorum angelorum : pia et fida custodia atque fir- missima tutela, vt hostes om- nium bonorum confusi absce- dant. Per virtutem tanti misterij et per manum sancti angeli tui repelle a me et a cunctis seruis tuis durissimum spiritum su- 5 15 eren, abgunst, geitikeit, tra- | perbie et cenodoxie, inuidie et % 1 vnd lawte fehlt Br1 vnd fehlt B2 ane lut Br5, ane lawt Br9 vnd an WB? 2 berichte] bereite Br1 Bró Br9 zu fehlt Pg 2f. in bekenne Bró 3 das hoe heiligtü Pg Br9W B2, des heiligin sacramentp Brl, das here hciligtum Bró 4f. deines bis plutes jehlt Br1 werden] heyligen Br9 vnd bis plutes fehlt Br9 6 grossen Pg 7 di gnade das Br1 7f. mit eyme lawtirn h'czen vnd mit eyner innigen Br] Bró Br9W B2 9 heligin werden BrI 10 vnd ledige] So ledige Pg, vnd lose Br1 Bró Br9 W B? 11 vnreinen fehlt Pg, allen vnreynen Brl llf. snoden bosé Pg, fehlt Br1 Bró Br9W B? 13 vnnuczer] poser fleischlicher Pg, vnnüczzem W Herre] vnd Br1 Br9, fehlt Bró mir liber herre Bró lich fehlt Pg, czu trewlichen W 14 engel fehlt W 15 getreu- 16 von mir treibe] vortribe Brö, vortreibe von mir Br9 16f. den bosen geist B2 bosen] obeln Brö l7 geiste di mich yrren an dcyme dinste Brl 19 vnd fehk W n2 treib Br1 Bró Br9 20 herre fehlt Dri di geiste Br der itiln Br1 Bró Br9 21 abgunst bis 130,2 das daz] Neid vnd geitikeit tracheid vnd vnmeszikeid vnd alle boze begerüg dy Pg abgunst fehlt Br1 geiczikit Br], goyczigkcyt Bro Br9 21f. tracheid] vn- stetikeit Br9
17, 1. Summe sacerdos. Ältere Fassung. 127 vnd lawte ane stymme, der sie ! berichte zu der warheit in be- ; kentenusse des hoen heiligtumes | deines werden leichnams vnd 5 deynes tewren plutes. Gib mir, liber herre, dorch deine grosse gute, das ich mit reynem herczen vnd mit inniger sele müge ent- phaen deynen heiligen leichnam 10 vnd dein tewres plut, vnd ledige ! mein hercze von vnreinen, sno- | i | den gedancken, lewter mein sel ı von vnnuczer wollust. Herre, sende mir deinen heiligen engel, 15 der mich getreulich bewar [110"] vnd von mir treibe dý bosen geiste durch dy craft deines ' werden leichnams vnd deines | tewren plutes, vnd vortreib, 2 herre, von mir den geist eiteler borum loquatur omnem veri- tatem tantorum misteriorum. Profunda quippe sunt nimis et sacro tecta velamine. Propter immensam clemenciam tuam concede michi missarum sol- lempnia puro corpore et mente munda celebrare. Libera cor meum ab immundis et nephan- dis, vanis et noxijs'cogitacioni- bus. Muni me beatorum angelorum : pia et fida custodia atque fir- missima tutela, vt hostes om- nium bonorum confusi absce- dant. Per virtutem tanti misterij et per manum sancti angeli tui repelle a me et a cunctis seruis tuis durissimum spiritum su- 5 15 eren, abgunst, geitikeit, tra- | perbie et cenodoxie, inuidie et % 1 vnd lawte fehlt Br1 vnd fehlt B2 ane lut Br5, ane lawt Br9 vnd an WB? 2 berichte] bereite Br1 Bró Br9 zu fehlt Pg 2f. in bekenne Bró 3 das hoe heiligtü Pg Br9W B2, des heiligin sacramentp Brl, das here hciligtum Bró 4f. deines bis plutes jehlt Br1 werden] heyligen Br9 vnd bis plutes fehlt Br9 6 grossen Pg 7 di gnade das Br1 7f. mit eyme lawtirn h'czen vnd mit eyner innigen Br] Bró Br9W B2 9 heligin werden BrI 10 vnd ledige] So ledige Pg, vnd lose Br1 Bró Br9 W B? 11 vnreinen fehlt Pg, allen vnreynen Brl llf. snoden bosé Pg, fehlt Br1 Bró Br9W B? 13 vnnuczer] poser fleischlicher Pg, vnnüczzem W Herre] vnd Br1 Br9, fehlt Bró mir liber herre Bró lich fehlt Pg, czu trewlichen W 14 engel fehlt W 15 getreu- 16 von mir treibe] vortribe Brö, vortreibe von mir Br9 16f. den bosen geist B2 bosen] obeln Brö l7 geiste di mich yrren an dcyme dinste Brl 19 vnd fehk W n2 treib Br1 Bró Br9 20 herre fehlt Dri di geiste Br der itiln Br1 Bró Br9 21 abgunst bis 130,2 das daz] Neid vnd geitikeit tracheid vnd vnmeszikeid vnd alle boze begerüg dy Pg abgunst fehlt Br1 geiczikit Br], goyczigkcyt Bro Br9 21f. tracheid] vn- stetikeit Br9
Strana 128
128 cheid, vnmeszikeid, boze be- gerung vnd alles das, daz mich von deinen genaden gesundern mag. Von dir, liber herre Ihesu 5 Christe, kumpt alle tugent vnd alle reinikeit. Almech- tiger got, ich pit dich, gews in mein sel den taw deines heiligen geistes vnd vorlesch in 10 mynem herczen vnd in mynen gedancken alle [110"] vnorde- nung vnd bestetig an mir reine gruntfeste heiliger libe vnd rei- nikeit des leibes vnd der sele 15 vnd sterbe an meinen funff synnen alles das, das mich ge- furen mag von dem ewigen leben. Du ewiger got, gib mir ware vnd gancze reinekeit mit 2 andern heilgen tugenden, dy mich, liber herre, behagelich machen deinem gotleichen wil- len, das ich dich, meynen got, I vnmeszikeid] vnstetikeit Br9 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. blasphemie, forni[162] cacionis et immundicie, dubietatis et diffidencie. Confundantur, qui nos persequuntur, pereant illi, qui perdere cuncta festinant! 5 Rex virtutum deus, amator castitatis et integritatis deus, celesti rore benediccionis tue extingue in corpore meo totum fomitem ardentis libidinis, vt 10 maneat in me tenor tocius eastitatis corporis et anime. Mortifica in membris meis sti- mulos carnis omnesque libidi- nosas commociones et da michi 15 veram et perpetuam castitatem cum ceteris donis tuis, que tibi ; placent in veritate tua, vt sacri- ficium laudis casto corpore et mundo corde quottidie tibi va- leam offerre. 2 das daz] das Br] Br5 Br9 3 gesundern] geczien Br], geczihen ad’ gesundern Br5, geczien mag. adir gesundern Br9 von W dir] der Pg Ihesu Christe fehlt Brö Br9 6 alle fehlt BrI Brö Br9 8 der genaden vor deines Pg leih B2 10 vnd fehlt WB? libe vnd fehlt W reinekeit Pg vnd] mit Br1 Sterke Pg, totte Br1 Bró Br9W B2 ein das fehlt Br1 Bró Br9 B2 zu dem ewigen tode W B2 gebenedieter Pg die gancze Pg fehlé Br9 das Bri dich fehl Brl 4 muge Pg, moge Br1 4f. liber bis Christe fehit Br1 heiliger] gotlichir BrI 14 vnd der sele fehlt Pg 16f. gefirren Br9 18 Du ewiger got fehlt Br1 19f. vnd bis heilgen fehl Br1 20 heilgen fehit Br9 22f. deinen gotlichen gnaden vnd willen W meynen got fehlt Br1 Br5 Br9 Wen von Br1 Br5, vnd liber fehlt Pg 5 kümen W alle gnade togund Br! 6f. Almechtiger bis dich fehlt Br1 almechtiger BróBr9, Nw almechtiger W B2 deines] des Pg Dw 7 Gews h're Brl 9 vorlesch] ver- 11 vnd alle B2 13 heiliger 13f. vnd auch des leibes 15 sterbe] 16 synnen liber herre Bró Br9 17f. von dis leben] ewiger dý ware Pg 21 liber herre fehit Pg liber 23 also
128 cheid, vnmeszikeid, boze be- gerung vnd alles das, daz mich von deinen genaden gesundern mag. Von dir, liber herre Ihesu 5 Christe, kumpt alle tugent vnd alle reinikeit. Almech- tiger got, ich pit dich, gews in mein sel den taw deines heiligen geistes vnd vorlesch in 10 mynem herczen vnd in mynen gedancken alle [110"] vnorde- nung vnd bestetig an mir reine gruntfeste heiliger libe vnd rei- nikeit des leibes vnd der sele 15 vnd sterbe an meinen funff synnen alles das, das mich ge- furen mag von dem ewigen leben. Du ewiger got, gib mir ware vnd gancze reinekeit mit 2 andern heilgen tugenden, dy mich, liber herre, behagelich machen deinem gotleichen wil- len, das ich dich, meynen got, I vnmeszikeid] vnstetikeit Br9 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. blasphemie, forni[162] cacionis et immundicie, dubietatis et diffidencie. Confundantur, qui nos persequuntur, pereant illi, qui perdere cuncta festinant! 5 Rex virtutum deus, amator castitatis et integritatis deus, celesti rore benediccionis tue extingue in corpore meo totum fomitem ardentis libidinis, vt 10 maneat in me tenor tocius eastitatis corporis et anime. Mortifica in membris meis sti- mulos carnis omnesque libidi- nosas commociones et da michi 15 veram et perpetuam castitatem cum ceteris donis tuis, que tibi ; placent in veritate tua, vt sacri- ficium laudis casto corpore et mundo corde quottidie tibi va- leam offerre. 2 das daz] das Br] Br5 Br9 3 gesundern] geczien Br], geczihen ad’ gesundern Br5, geczien mag. adir gesundern Br9 von W dir] der Pg Ihesu Christe fehlt Brö Br9 6 alle fehlt BrI Brö Br9 8 der genaden vor deines Pg leih B2 10 vnd fehlt WB? libe vnd fehlt W reinekeit Pg vnd] mit Br1 Sterke Pg, totte Br1 Bró Br9W B2 ein das fehlt Br1 Bró Br9 B2 zu dem ewigen tode W B2 gebenedieter Pg die gancze Pg fehlé Br9 das Bri dich fehl Brl 4 muge Pg, moge Br1 4f. liber bis Christe fehit Br1 heiliger] gotlichir BrI 14 vnd der sele fehlt Pg 16f. gefirren Br9 18 Du ewiger got fehlt Br1 19f. vnd bis heilgen fehl Br1 20 heilgen fehit Br9 22f. deinen gotlichen gnaden vnd willen W meynen got fehlt Br1 Br5 Br9 Wen von Br1 Br5, vnd liber fehlt Pg 5 kümen W alle gnade togund Br! 6f. Almechtiger bis dich fehlt Br1 almechtiger BróBr9, Nw almechtiger W B2 deines] des Pg Dw 7 Gews h're Brl 9 vorlesch] ver- 11 vnd alle B2 13 heiliger 13f. vnd auch des leibes 15 sterbe] 16 synnen liber herre Bró Br9 17f. von dis leben] ewiger dý ware Pg 21 liber herre fehit Pg liber 23 also
Strana 129
17, 1. Summe sacerdos. Altere Fassung. 129 meynen heilant, meinen trost meines leibes vnd meyner sel, entphahen muge czu eyner ewigen sa[111 ]likeit. Amen. 5 YA, liber herre Ihesu Christe, in welcher weise mag ich dich entphaen? Du pist myn god, ich pin ein vngenemer wurm, du pist mein schepper, 10 ich pin eyn snode creatur, du pist eyn heiligtum aller heiligen, ich pin eyn sundiger mensch. Awe, liber herre, mit wilcher rüwe meines herczen, mit wel- 15 cher forchte meiner gewissen, mit welcher reinekeit meines leibes, mit welcher lauterkeit meiner sele sol ich entphaen disse himelische speise, do man 2 dein fleisch [111'] in der war- heit nûtczet vnd dein plut in der warheit trinket, do sich das hochste voreinet mit dem nider- sten, dy hoe gotheid mit der Quanta enim cordis contri- cione et lacrimarum fonte, quan- ta reuerencia et tremore, quanta corporis castitate et anime puri- tate diuinum istud celeste sacri- 5 ficium est celebrandum, domine! vbi caro tua in veritate sumitur, vbi sanguis tuus in veritate bibitur, vbi yma summis con- iunguntur, vbi sanctorum pre- 10 sencia adest angelorum, vbi tu es sacerdos et sacrificium mira- I meinen vor trost fehlt Pg 2 meines lebens Pg, fehlt Brl vnd meyner sel fehlt Brl 3 moge entpfon Brl Br9, fehlt Brö 3f. dir ezu lobe vnd meyn’ zele zu selikit czu vorgebunge allir meyner sunde ezu bestigüge vnd stiftunge eyns gutin lebins bis in das ewige leben, eyner ewigen] meyner sele Br9 5 liber damit endet der Text Brl vnge- fehlt Pg 7 Du bis 9 wurm fehlt Brö 8 ein] dein W B2 10 snode] arme Br9 12 sundiger pose nemer fehlt Br9W B2 mensch Pg 13 liber fehlt Pg 14 meines] des Pg 15 meiner] der Pg, meins W witczigkeit Br5 Br9 16 meines] des Pg 18 meiner] 19 disse] dy Br5 der Pg sold Pg, fehlt Br9 enpfoe Br9 20f. wor isset Br5 20 dein fleisch] deinë heiligen [1117] leichna Pg 22 do] das Br5 tewers blut Br9 21f. vnd bis trinket fehlt Br5 23 hochste] oberiste Pg Burdach, Mittolalt. u. Reform. VI Joh. v. Neum. 4.
17, 1. Summe sacerdos. Altere Fassung. 129 meynen heilant, meinen trost meines leibes vnd meyner sel, entphahen muge czu eyner ewigen sa[111 ]likeit. Amen. 5 YA, liber herre Ihesu Christe, in welcher weise mag ich dich entphaen? Du pist myn god, ich pin ein vngenemer wurm, du pist mein schepper, 10 ich pin eyn snode creatur, du pist eyn heiligtum aller heiligen, ich pin eyn sundiger mensch. Awe, liber herre, mit wilcher rüwe meines herczen, mit wel- 15 cher forchte meiner gewissen, mit welcher reinekeit meines leibes, mit welcher lauterkeit meiner sele sol ich entphaen disse himelische speise, do man 2 dein fleisch [111'] in der war- heit nûtczet vnd dein plut in der warheit trinket, do sich das hochste voreinet mit dem nider- sten, dy hoe gotheid mit der Quanta enim cordis contri- cione et lacrimarum fonte, quan- ta reuerencia et tremore, quanta corporis castitate et anime puri- tate diuinum istud celeste sacri- 5 ficium est celebrandum, domine! vbi caro tua in veritate sumitur, vbi sanguis tuus in veritate bibitur, vbi yma summis con- iunguntur, vbi sanctorum pre- 10 sencia adest angelorum, vbi tu es sacerdos et sacrificium mira- I meinen vor trost fehlt Pg 2 meines lebens Pg, fehlt Brl vnd meyner sel fehlt Brl 3 moge entpfon Brl Br9, fehlt Brö 3f. dir ezu lobe vnd meyn’ zele zu selikit czu vorgebunge allir meyner sunde ezu bestigüge vnd stiftunge eyns gutin lebins bis in das ewige leben, eyner ewigen] meyner sele Br9 5 liber damit endet der Text Brl vnge- fehlt Pg 7 Du bis 9 wurm fehlt Brö 8 ein] dein W B2 10 snode] arme Br9 12 sundiger pose nemer fehlt Br9W B2 mensch Pg 13 liber fehlt Pg 14 meines] des Pg 15 meiner] der Pg, meins W witczigkeit Br5 Br9 16 meines] des Pg 18 meiner] 19 disse] dy Br5 der Pg sold Pg, fehlt Br9 enpfoe Br9 20f. wor isset Br5 20 dein fleisch] deinë heiligen [1117] leichna Pg 22 do] das Br5 tewers blut Br9 21f. vnd bis trinket fehlt Br5 23 hochste] oberiste Pg Burdach, Mittolalt. u. Reform. VI Joh. v. Neum. 4.
Strana 130
130 1. Die Gebete des Johann von Neumarkt. nydersten menscheid, do du, liber herre, selbir der oberiste prister bist vnd auch selbir das hochste oppher pist? Eya, 5 liber herre, wer mag dich werdig- leich entphaen, du machest in denne selber wirdig, dich zu entphaen? O liber herre, ich weis es werlichen wol vnd be- 10 kenne seyn auff dein gotliche barmherczikeit, das ich nicht werdig pin an czu sehen mit meinen sundigen augen deinen heiligen leichnam. Nu wy getar 15 ich hin [1125] czu treten, das ich entphahe meynen liben herren, dorch meyner grossen sunden willen vnd dorch meine vnvol- kumenheit? Wann du, liber 20 herre, pist ein genadenreiches heiligtum aller selekeit. Idoch so wais ich wol, das du mich mit deynen gnaden wol machst wirdig machen. Wenn du alle 2 ding wol vormagst, so mache biliter et ineffabiliter. Quis enim [1627] digne hoc celebrare valet, nisi tu, deus omnipotens. offerentem feceris dignum ? Sed scio, domine, et veraciter scio et id ipsum tue bonitati confi- teor, quia non sum dignus ac- cedere ad tantum misterium propter nimia peccata mea et infirmitates meas. Sed scio et vere credo, corde credo et ore confiteor, quia tu potes me facere dignum, qui solus potes facere mundum de immundo conceptum semine et 15 5 10 1 nyderen Pg 2 liber herre fehlt Pg 3 bist fehlt Brö auch selbir fehlt Br5 Br9 4 pist fehlt Br5 Br9 5 liber herre fehlt Pg 6 du bis 8 entphaen fehlt Pg W B2 8 liber fehlt Pg 8f. wais ich B2 9 es fehlt Br5 werlichen fehlt Pg Br9 10 seyn fehlt Br9 gotliche fehlt Pg 12 bin wirdigk Br5 B2 an fehlt Pg Br5 12—14 deinẽ heiligen leichna mit meinë sundigë augen Pg sundigen fehlt Br5 Br9 14f. Dw barmherezig' h’re ich entar nicht Br5 Br9W B2 15 hin fehlt Вr5 Bг9W B2 entreten W, getreten B2 16 liben fehlt Pg 17 meyne grosze Br5 Br9 18 willen fehlt Br5 Br9 18f. vnd bis vnvolkumenheit fehlt Pg 19f. liber herre fehlt Pg 20 genaden- reiches] heyligkeyt vnnd eyn Brõ, fehlt Br9W B2 21 selekeit] heilgen bist W, selickeit pist B2 23f. wirdig machen magest Br5 Br9, wirdig macht machen W, wirdig machest B2 24f. wenn his vormagst fehlt Br5 alle ding] is h’re allis Br9 B2, es h’r W 25f. so mache aus] das du von Br5 Br9 W B2
130 1. Die Gebete des Johann von Neumarkt. nydersten menscheid, do du, liber herre, selbir der oberiste prister bist vnd auch selbir das hochste oppher pist? Eya, 5 liber herre, wer mag dich werdig- leich entphaen, du machest in denne selber wirdig, dich zu entphaen? O liber herre, ich weis es werlichen wol vnd be- 10 kenne seyn auff dein gotliche barmherczikeit, das ich nicht werdig pin an czu sehen mit meinen sundigen augen deinen heiligen leichnam. Nu wy getar 15 ich hin [1125] czu treten, das ich entphahe meynen liben herren, dorch meyner grossen sunden willen vnd dorch meine vnvol- kumenheit? Wann du, liber 20 herre, pist ein genadenreiches heiligtum aller selekeit. Idoch so wais ich wol, das du mich mit deynen gnaden wol machst wirdig machen. Wenn du alle 2 ding wol vormagst, so mache biliter et ineffabiliter. Quis enim [1627] digne hoc celebrare valet, nisi tu, deus omnipotens. offerentem feceris dignum ? Sed scio, domine, et veraciter scio et id ipsum tue bonitati confi- teor, quia non sum dignus ac- cedere ad tantum misterium propter nimia peccata mea et infirmitates meas. Sed scio et vere credo, corde credo et ore confiteor, quia tu potes me facere dignum, qui solus potes facere mundum de immundo conceptum semine et 15 5 10 1 nyderen Pg 2 liber herre fehlt Pg 3 bist fehlt Brö auch selbir fehlt Br5 Br9 4 pist fehlt Br5 Br9 5 liber herre fehlt Pg 6 du bis 8 entphaen fehlt Pg W B2 8 liber fehlt Pg 8f. wais ich B2 9 es fehlt Br5 werlichen fehlt Pg Br9 10 seyn fehlt Br9 gotliche fehlt Pg 12 bin wirdigk Br5 B2 an fehlt Pg Br5 12—14 deinẽ heiligen leichna mit meinë sundigë augen Pg sundigen fehlt Br5 Br9 14f. Dw barmherezig' h’re ich entar nicht Br5 Br9W B2 15 hin fehlt Вr5 Bг9W B2 entreten W, getreten B2 16 liben fehlt Pg 17 meyne grosze Br5 Br9 18 willen fehlt Br5 Br9 18f. vnd bis vnvolkumenheit fehlt Pg 19f. liber herre fehlt Pg 20 genaden- reiches] heyligkeyt vnnd eyn Brõ, fehlt Br9W B2 21 selekeit] heilgen bist W, selickeit pist B2 23f. wirdig machen magest Br5 Br9, wirdig macht machen W, wirdig machest B2 24f. wenn his vormagst fehlt Br5 alle ding] is h’re allis Br9 B2, es h’r W 25f. so mache aus] das du von Br5 Br9 W B2
Strana 131
17, 1. Summe sacerdos. Ältere Fassung. aus mir vnreinen sunder einen heiligen, gerechten menschen. O herre Ihesu Christe, ich pitt dich durch alle dein wirdikeit, 5 gunne mir des, das ich vnfletiger sunder dich mag entphaen mei- ner sele czu tróste [112Y] mit forehten meines herczen, mit czehern meiner augen, mit 10 geistleicher frewde vnd mit got- licher wunne. .Herre Ihesu Christe. ich pitt dich dorch deinen vnuerschulten tod, vor- leich mir, das mein sel ent- 15 phinde deiner keginwortikeit an gotleicher sussekeit. ^ Barme- hercziger herre vnd almechtiger got, gip mir czu bekennen dein heilige martir vnd deiner hei- 2 ligen funff wunden andechtig- lich czu bedencken vnd dein 1 vnreinen] armé Bró Br9W B2 Bró Br9W menschen machen magest B2 liber herre Bró Br9W B2 des fehlt Pg Bró, dz Br9 vnfleger Br9 Br9W B2 meinen trost W B2 meines herczen fehlt Br9 meiner] der Pg Herre Bró Br29W B2 Bró Br9W B2 Br9 W B2 gnadenreicher keginwortikeit Pg 17 herre fehlt Br9 vnd fehlt Br9 18 betrachten Pg meines] des Pg 11 wunne] wollust Bró Br9W B2 liber h're Br9 18 vnschuldigen Pg 14f. entphinde] smecke Bró Br9 181 de peccatoribus iustos facis et sanctos. Per hanc omnipoten- ciam tuam rogo te, concede mi- chi peccatori hoc celeste sacri- ficium celebrare cum timore et 5 tremore, cum cordis puritate et lacrimarum fonte, cum leticia spirituali et gaudio celesti. Sen- ciat mens mea dulcedinem bea- tissime presencie tue ct excubias 10 sanctorum angelorum tuorum in circuitu meo. Ego enim memor venerande passionis tue accedo ad altare tuum, licet peccator, vt offeram tibi de donis tuis 15 sacrificium, quod tu instituisti et offerre tue maiestati prece- pisti in commemoracione tua pro salute nostra. 2 gerechten vnd ey heyligé menschen machest Bró, menschen magest machen Br9W, O bis 4 dich] Nu bethe ich dich ihs 4 durch fehit B2 ich dich Bró 6 sunder fehlt Pg entphaen dich selber Bró Br9 W B2 7 ezu] eyn Bró Br9 5 mir] mer Pg vnfletiger] vnwirdiger Pg, dich fehlt Bró B2 moge Br 6f. meiner bis tróste] 8 frochten Pg, worten Br9 9 trenen Bró Br9 Gip mir vor 11f. Ihesu bis dich fehlt 13f. vorleich mir fehlt Bró 15 deyne Brô Br9 16f. H're barmhercziger Pg 17f. almechtiger god fehlt W B2 19f. deiner bis 134,5 erkennen) vnd vorwunde [enbinde W B2] mit deyme [dcinem bittern W] tode, vmbgreyff [vnd greiff B2] mey bosis hereze mit deynë sussen herezô vnd sencke meyn durres hercze in dein blutiges hereze das es [ich Bró] liber herre fruchtbar werde Bró Br9W B? 21 czu fehlt W B2 vnde dich Bró ge
17, 1. Summe sacerdos. Ältere Fassung. aus mir vnreinen sunder einen heiligen, gerechten menschen. O herre Ihesu Christe, ich pitt dich durch alle dein wirdikeit, 5 gunne mir des, das ich vnfletiger sunder dich mag entphaen mei- ner sele czu tróste [112Y] mit forehten meines herczen, mit czehern meiner augen, mit 10 geistleicher frewde vnd mit got- licher wunne. .Herre Ihesu Christe. ich pitt dich dorch deinen vnuerschulten tod, vor- leich mir, das mein sel ent- 15 phinde deiner keginwortikeit an gotleicher sussekeit. ^ Barme- hercziger herre vnd almechtiger got, gip mir czu bekennen dein heilige martir vnd deiner hei- 2 ligen funff wunden andechtig- lich czu bedencken vnd dein 1 vnreinen] armé Bró Br9W B2 Bró Br9W menschen machen magest B2 liber herre Bró Br9W B2 des fehlt Pg Bró, dz Br9 vnfleger Br9 Br9W B2 meinen trost W B2 meines herczen fehlt Br9 meiner] der Pg Herre Bró Br29W B2 Bró Br9W B2 Br9 W B2 gnadenreicher keginwortikeit Pg 17 herre fehlt Br9 vnd fehlt Br9 18 betrachten Pg meines] des Pg 11 wunne] wollust Bró Br9W B2 liber h're Br9 18 vnschuldigen Pg 14f. entphinde] smecke Bró Br9 181 de peccatoribus iustos facis et sanctos. Per hanc omnipoten- ciam tuam rogo te, concede mi- chi peccatori hoc celeste sacri- ficium celebrare cum timore et 5 tremore, cum cordis puritate et lacrimarum fonte, cum leticia spirituali et gaudio celesti. Sen- ciat mens mea dulcedinem bea- tissime presencie tue ct excubias 10 sanctorum angelorum tuorum in circuitu meo. Ego enim memor venerande passionis tue accedo ad altare tuum, licet peccator, vt offeram tibi de donis tuis 15 sacrificium, quod tu instituisti et offerre tue maiestati prece- pisti in commemoracione tua pro salute nostra. 2 gerechten vnd ey heyligé menschen machest Bró, menschen magest machen Br9W, O bis 4 dich] Nu bethe ich dich ihs 4 durch fehit B2 ich dich Bró 6 sunder fehlt Pg entphaen dich selber Bró Br9 W B2 7 ezu] eyn Bró Br9 5 mir] mer Pg vnfletiger] vnwirdiger Pg, dich fehlt Bró B2 moge Br 6f. meiner bis tróste] 8 frochten Pg, worten Br9 9 trenen Bró Br9 Gip mir vor 11f. Ihesu bis dich fehlt 13f. vorleich mir fehlt Bró 15 deyne Brô Br9 16f. H're barmhercziger Pg 17f. almechtiger god fehlt W B2 19f. deiner bis 134,5 erkennen) vnd vorwunde [enbinde W B2] mit deyme [dcinem bittern W] tode, vmbgreyff [vnd greiff B2] mey bosis hereze mit deynë sussen herezô vnd sencke meyn durres hercze in dein blutiges hereze das es [ich Bró] liber herre fruchtbar werde Bró Br9W B? 21 czu fehlt W B2 vnde dich Bró ge
Strana 132
132 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. tewirs plut alle wege dank- nemlichen in meinem [113'] herczen czu tragen vnd deinen heiligen tod mit grosser rewe 5 vnd clage czu erkennen, dich czu forchten, dich lib czu haben. in dir ewigleich czu pleiben. Amen. YA, parmhereziger vnd gne- 10 diger herre, hilff mir der genaden, das dein heiliger geist sei hute mein czuchtmeister, der do anweise mein synne vnd orden mein begerung vnd mich 15 lere czu entphaen deinen hei- ligen leichnam vnd disse hime- lische speise, wo ich sitczen sulle czu der engel [113"] tische, do du mich selbir speisen wilt, 20 trenken wilt, reinigen wilt, hei- lig machen wilt mit deiner got- leichen kegenwortikeit. Amen. YA, liber herre, eyn leben meiner sele! Io enmag 25 mein sele an dich nicht geleben, 7 in dir bis pleiben] yn dyr ezu 6 czu liben Br5Br9, lib haben W wollusten [fehlt Br5] vnd [fehlt W B2] dich czu bekennende des hylff mir liber h’re durch deyne gutte Br5 Br9W B2 8 Amen Ende des Textes W 9f. parmhereziger vnd gnediger] liber Br5 Br9, vil lieber B2 11f. das bis mein] vnd sende mir hewte herre deynen Br5 Br9B2 12 czuchtmeister den heyligen geyst Br5 Br9B2 13 anweise] tem- perire Br5, tempere Br9, temperirt B2 vnd fehlt B2 14 ordent B2 beger B2 vnd] der Br5, vnd der Br9 mich] mit der B2 15 czu fehlt Br5Br9B2 17 vnd wo Br5 Br9B2 sitczen] suchen Br9 18 czu fehlt Br9 19 selbir] liber herre Br5 Br9 B2 20 trenken wilt fehlt Pg B2, vnd Br9 reinigen wilt fehlt Pg B2 20f. heilig machen wilt fehlt Br9 22 kegenwortikeit] sussigkeyt Br5 Br9 B2 Amen fehlt Pg Br9B2; hier endet der Text Br5 23 liber fehlt Pg 24 Io enmag] Es mag B2 25f. geleben 25 nichtes ane dich Br9 wan] du der Br9
132 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. tewirs plut alle wege dank- nemlichen in meinem [113'] herczen czu tragen vnd deinen heiligen tod mit grosser rewe 5 vnd clage czu erkennen, dich czu forchten, dich lib czu haben. in dir ewigleich czu pleiben. Amen. YA, parmhereziger vnd gne- 10 diger herre, hilff mir der genaden, das dein heiliger geist sei hute mein czuchtmeister, der do anweise mein synne vnd orden mein begerung vnd mich 15 lere czu entphaen deinen hei- ligen leichnam vnd disse hime- lische speise, wo ich sitczen sulle czu der engel [113"] tische, do du mich selbir speisen wilt, 20 trenken wilt, reinigen wilt, hei- lig machen wilt mit deiner got- leichen kegenwortikeit. Amen. YA, liber herre, eyn leben meiner sele! Io enmag 25 mein sele an dich nicht geleben, 7 in dir bis pleiben] yn dyr ezu 6 czu liben Br5Br9, lib haben W wollusten [fehlt Br5] vnd [fehlt W B2] dich czu bekennende des hylff mir liber h’re durch deyne gutte Br5 Br9W B2 8 Amen Ende des Textes W 9f. parmhereziger vnd gnediger] liber Br5 Br9, vil lieber B2 11f. das bis mein] vnd sende mir hewte herre deynen Br5 Br9B2 12 czuchtmeister den heyligen geyst Br5 Br9B2 13 anweise] tem- perire Br5, tempere Br9, temperirt B2 vnd fehlt B2 14 ordent B2 beger B2 vnd] der Br5, vnd der Br9 mich] mit der B2 15 czu fehlt Br5Br9B2 17 vnd wo Br5 Br9B2 sitczen] suchen Br9 18 czu fehlt Br9 19 selbir] liber herre Br5 Br9 B2 20 trenken wilt fehlt Pg B2, vnd Br9 reinigen wilt fehlt Pg B2 20f. heilig machen wilt fehlt Br9 22 kegenwortikeit] sussigkeyt Br5 Br9 B2 Amen fehlt Pg Br9B2; hier endet der Text Br5 23 liber fehlt Pg 24 Io enmag] Es mag B2 25f. geleben 25 nichtes ane dich Br9 wan] du der Br9
Strana 133
17, 1. Summe sacerdos. Altere Fassung. 133 wan du pist ir leben! Er- barme dich heute vbir mich. Erfulle mein begerung mit rey- nen tugenden vnd hilff mir, das 5 dein heiliger leichnam vnd dein tewers plut gedeichen musse ezu heile meiner sele, czu pesse- runge meynem leben in guten werken vnd czu einer ganczen 10 bestetigung in deiner volkume- nen [1145] libe! O susser herre Ihesus, wie sol ich dich ent- phaen ? Du pist mir ezu hoch, vnd ich pin dir ezu nidder, du 15 pist mir ezu heilig, vnd ich pin dir ezu sundig, du pist mir czu eddel, vnd ich pin dir czu pawe- risch, du pist mir czu achtper, vnd ich pin dir czu snode. O 20 gnediger herre Ihesu Christe, du pist mir ezu gros. Nu wie sal ich dich entphaen ? Nu enmag hi- melrich vnd ertreich nicht vmb- greiffen dein gute vnd parm- 2 herezekeit. So lere mein sele, das sie dir vnderthan sei. Ist 1 leben] aller sele Br9 mich] meyne 2 heute fehlt Pg B2 3f. reynen] sele Br9 3 mein begerung] meyner sele vnwicze Br9 4 hilff] gib Br9B2 6 gedeichen] deynë heilege Br9, deinen B2 7 czu eyner heilsamkeit Br9 vnd ezu müg B2 dienen B2 8f. meynem bis wercken] guter werke Br9B2 9 einer Вr9B2 ganczen fehlt Br9B2 10 in deiner] ganczer Br9B2 10f. volkumenen libe] volkomenheit Br9B2 11 Eya vil susser Br9, O ud (!) B2 12 Ihesus fehlt B2 16 sundig] bôse Br9 B2 17f. pawerisch bis 19f. O gnediger] Eya liber Br9, Eya B2 19 dir ezu fehlt Br9B2 20 Ihesu Christe fehlt Br9B2 du bis 22 entphaen] wi sal ich dich enpfoen, du bist mir czu gros Br9 22 Nu] io Br9, fehlt B2 enmag bis 24 dein] erman ich dich grosser deiner B2 22f. nicht der grose 24 gute] wirdekeit Br9 hymel vnd erde Br9 vnd deyne Br9 25 lere herre B2 26 sie dir] sei der Pg dir fehlt B2 vnder- than] ezu mole Br9 sei] werde Br9 B2
17, 1. Summe sacerdos. Altere Fassung. 133 wan du pist ir leben! Er- barme dich heute vbir mich. Erfulle mein begerung mit rey- nen tugenden vnd hilff mir, das 5 dein heiliger leichnam vnd dein tewers plut gedeichen musse ezu heile meiner sele, czu pesse- runge meynem leben in guten werken vnd czu einer ganczen 10 bestetigung in deiner volkume- nen [1145] libe! O susser herre Ihesus, wie sol ich dich ent- phaen ? Du pist mir ezu hoch, vnd ich pin dir ezu nidder, du 15 pist mir ezu heilig, vnd ich pin dir ezu sundig, du pist mir czu eddel, vnd ich pin dir czu pawe- risch, du pist mir czu achtper, vnd ich pin dir czu snode. O 20 gnediger herre Ihesu Christe, du pist mir ezu gros. Nu wie sal ich dich entphaen ? Nu enmag hi- melrich vnd ertreich nicht vmb- greiffen dein gute vnd parm- 2 herezekeit. So lere mein sele, das sie dir vnderthan sei. Ist 1 leben] aller sele Br9 mich] meyne 2 heute fehlt Pg B2 3f. reynen] sele Br9 3 mein begerung] meyner sele vnwicze Br9 4 hilff] gib Br9B2 6 gedeichen] deynë heilege Br9, deinen B2 7 czu eyner heilsamkeit Br9 vnd ezu müg B2 dienen B2 8f. meynem bis wercken] guter werke Br9B2 9 einer Вr9B2 ganczen fehlt Br9B2 10 in deiner] ganczer Br9B2 10f. volkumenen libe] volkomenheit Br9B2 11 Eya vil susser Br9, O ud (!) B2 12 Ihesus fehlt B2 16 sundig] bôse Br9 B2 17f. pawerisch bis 19f. O gnediger] Eya liber Br9, Eya B2 19 dir ezu fehlt Br9B2 20 Ihesu Christe fehlt Br9B2 du bis 22 entphaen] wi sal ich dich enpfoen, du bist mir czu gros Br9 22 Nu] io Br9, fehlt B2 enmag bis 24 dein] erman ich dich grosser deiner B2 22f. nicht der grose 24 gute] wirdekeit Br9 hymel vnd erde Br9 vnd deyne Br9 25 lere herre B2 26 sie dir] sei der Pg dir fehlt B2 vnder- than] ezu mole Br9 sei] werde Br9 B2
Strana 134
134 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. das [114'] du, herre, kummest in mein sel aller erst, so wirt gros ir ere. Ihesus, du vil susses prot, du enwerdest mir, 5 anders ich mus pleiben tod. Du haist gesprochen mit deinem gotleichen munde, wer dich isset, der sol lebin mit dir vnd wirst wonen in ym. Ihesus, du 10 vil milder herre, wurde mir das brot, das do gipt den smak deiner gotleichen sussekeit, in der mein sel sich vorsenet von so langem peyten! Herre, 15 wiltu mich gesunt machen, so senke dich in den grunt mey- [115 ]ner sele. O herre Ihesus, du vil heiliges brot, yo bistu geformet von dem heilgen geiste 20 in dem leibe der reynen iunc- frauwen Marien. Io pistu ge- pachen in dem ofen des heiligen crewczes, in deme fewr deiner pittern martir dorch des sun- 25 ders willen. Ich pitt dich, herre, Tu enim dixisti ore tuo sancto et benedicto: Panis, quem ego dabo, caro mea est pro mundi vita. Ego sum panis viuus, qui de celo descendi. Si quis man- ducauerit ex hoc pane, viuet in eternum.' Panis dulcissime, sana palatum cordis mei, vt senciam suauitatem amoris tui! Sana illud ab omni languore!... 10 5 Veni in cor meum et munda -— — — 2 so wirt aller erst B2 1 herre fehlt Br9 so fehlt Br9 3 ir] meyner sele Br9B2 4 mir] mer Pg, fehlt Br9 5—14 sowie an einigen späteren Stellen lehnt sich der deutsche Text an einige Sätze des lateinischen accessus altaris die sabbato an. 7 gotleichen] heiligen B2 8 isset] nutczet Br9B2 9 wirst bis ym] du wilt dich voreynë mit ym Br9, wirt v'eint mit im B2 10 mir] mer Pg 11 das do] so wurde [werde B2] ich deyn brot das brot Br9B2 dy smachaftikeit Br9B2 12 gotlicher Pg 13 der] dir Br9 vorsenet sich Br9 von] vnd B2 14f. wildu mich herre Br9 Herre fehlt B2 15 ge- 16 dich herre Br9 16f. den sunt machen] haben gesüt Br9 B2 bis sele] meyner sele grunt Br9B2 17 O herre] Eya. Br9B2 18 heiliges] susses Br9, her liges B2 yo fehlt Br9, yessan B2 du bist Br9 19 dem bis 20f. iuncfrauwen] deyner mûter leibe meyner frawen Br9, deiner heiligen muter meiner frawen B2 21 Io] doch B2 24 pittern] heilegen Br9 B2 25 willen] libe Br9 Nu bethe ich Br9 barmherczeger herre Br9 B2
134 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. das [114'] du, herre, kummest in mein sel aller erst, so wirt gros ir ere. Ihesus, du vil susses prot, du enwerdest mir, 5 anders ich mus pleiben tod. Du haist gesprochen mit deinem gotleichen munde, wer dich isset, der sol lebin mit dir vnd wirst wonen in ym. Ihesus, du 10 vil milder herre, wurde mir das brot, das do gipt den smak deiner gotleichen sussekeit, in der mein sel sich vorsenet von so langem peyten! Herre, 15 wiltu mich gesunt machen, so senke dich in den grunt mey- [115 ]ner sele. O herre Ihesus, du vil heiliges brot, yo bistu geformet von dem heilgen geiste 20 in dem leibe der reynen iunc- frauwen Marien. Io pistu ge- pachen in dem ofen des heiligen crewczes, in deme fewr deiner pittern martir dorch des sun- 25 ders willen. Ich pitt dich, herre, Tu enim dixisti ore tuo sancto et benedicto: Panis, quem ego dabo, caro mea est pro mundi vita. Ego sum panis viuus, qui de celo descendi. Si quis man- ducauerit ex hoc pane, viuet in eternum.' Panis dulcissime, sana palatum cordis mei, vt senciam suauitatem amoris tui! Sana illud ab omni languore!... 10 5 Veni in cor meum et munda -— — — 2 so wirt aller erst B2 1 herre fehlt Br9 so fehlt Br9 3 ir] meyner sele Br9B2 4 mir] mer Pg, fehlt Br9 5—14 sowie an einigen späteren Stellen lehnt sich der deutsche Text an einige Sätze des lateinischen accessus altaris die sabbato an. 7 gotleichen] heiligen B2 8 isset] nutczet Br9B2 9 wirst bis ym] du wilt dich voreynë mit ym Br9, wirt v'eint mit im B2 10 mir] mer Pg 11 das do] so wurde [werde B2] ich deyn brot das brot Br9B2 dy smachaftikeit Br9B2 12 gotlicher Pg 13 der] dir Br9 vorsenet sich Br9 von] vnd B2 14f. wildu mich herre Br9 Herre fehlt B2 15 ge- 16 dich herre Br9 16f. den sunt machen] haben gesüt Br9 B2 bis sele] meyner sele grunt Br9B2 17 O herre] Eya. Br9B2 18 heiliges] susses Br9, her liges B2 yo fehlt Br9, yessan B2 du bist Br9 19 dem bis 20f. iuncfrauwen] deyner mûter leibe meyner frawen Br9, deiner heiligen muter meiner frawen B2 21 Io] doch B2 24 pittern] heilegen Br9 B2 25 willen] libe Br9 Nu bethe ich Br9 barmherczeger herre Br9 B2
Strana 135
17, 1. Summe sacerdos. Altere Fassung. 135 kum in mein hercze vnd reinige das von allen leiblichen vnd geistlichen sunden vnd beschawe mein sel vnd beschirme sy vor 5 allen vnnüczen gedanken. O herre, ich pitt dich, das du mir heute sendest [1157] dein hei- ligen engel czu eynem kamerer vnd deinen heiligen geist czu 1o eynem czuchtmeister hy in ert- reiche, der mich leite auff diesem heiligen wege vnd mich deinen gotlichen willen lere, der mich prenge in dein gotleiche heim- 15 lichkeit, vnd das er mich brenge nach disem leben czu der ewigen wirtschafft, do wir dich nymmer vorporgenleich sehen vnder der gestalt des brotes vnd weines, 20 sunder von antlicz czu antlicz. Vnd wirst mich denne seten vnd [1161] trenken mit deiner gotlichen sussikeit, das mich nach irdischer speise nymermer 25 hungern noch dorsten wirt ewig- leichen. Amen. Et intus per te munitus recto tramite ad tuum regnum perue- niam, vbi non in misterijs, sicut in hoc tempore agitur, sed facie ad faciem te videbimus ... Tunc enim me de te saciabis sacietate mirifica, ita vt nec 10 esuriam nec siciam in eternum. me ab omni iniquitate carnis et spiritus! ... 2 das] es Br9B2 leiblichen] fleischlichen Br9 2f. vnd geist- lichen fehlt Pg, vngeistlichen Br9 4 vor] von B2 5 vnnüczen] czeitlichen Br9 5f. O liber herre Br9 B2 6 mir] mer Pg 7 heute fehlt Pg 9f. geist czu eynem fehlt Pg 10 in] auf B2 11 auff] an Br9B2 13 vnd der Br9B2 14 prenge] tue Br9 15f. noch desem leben brenge Br9B2 16 ewigen seligen B2 17 dich liber herre Br9B2 18 vorburgen Br9 sullen sehen Br9 18f. vnder 20 als du bist nach czu antlicz Br9 B2 bis weines fehlt Br9 B2 21 wirst] salt Br9 B2 seten] do speysen Br9 24f. nymerme ge- dorstě noch gehüngern sal Br9 wirt] sol B2 25 hunger B2 25f. ewigleichen fehlt Br9 B2
17, 1. Summe sacerdos. Altere Fassung. 135 kum in mein hercze vnd reinige das von allen leiblichen vnd geistlichen sunden vnd beschawe mein sel vnd beschirme sy vor 5 allen vnnüczen gedanken. O herre, ich pitt dich, das du mir heute sendest [1157] dein hei- ligen engel czu eynem kamerer vnd deinen heiligen geist czu 1o eynem czuchtmeister hy in ert- reiche, der mich leite auff diesem heiligen wege vnd mich deinen gotlichen willen lere, der mich prenge in dein gotleiche heim- 15 lichkeit, vnd das er mich brenge nach disem leben czu der ewigen wirtschafft, do wir dich nymmer vorporgenleich sehen vnder der gestalt des brotes vnd weines, 20 sunder von antlicz czu antlicz. Vnd wirst mich denne seten vnd [1161] trenken mit deiner gotlichen sussikeit, das mich nach irdischer speise nymermer 25 hungern noch dorsten wirt ewig- leichen. Amen. Et intus per te munitus recto tramite ad tuum regnum perue- niam, vbi non in misterijs, sicut in hoc tempore agitur, sed facie ad faciem te videbimus ... Tunc enim me de te saciabis sacietate mirifica, ita vt nec 10 esuriam nec siciam in eternum. me ab omni iniquitate carnis et spiritus! ... 2 das] es Br9B2 leiblichen] fleischlichen Br9 2f. vnd geist- lichen fehlt Pg, vngeistlichen Br9 4 vor] von B2 5 vnnüczen] czeitlichen Br9 5f. O liber herre Br9 B2 6 mir] mer Pg 7 heute fehlt Pg 9f. geist czu eynem fehlt Pg 10 in] auf B2 11 auff] an Br9B2 13 vnd der Br9B2 14 prenge] tue Br9 15f. noch desem leben brenge Br9B2 16 ewigen seligen B2 17 dich liber herre Br9B2 18 vorburgen Br9 sullen sehen Br9 18f. vnder 20 als du bist nach czu antlicz Br9 B2 bis weines fehlt Br9 B2 21 wirst] salt Br9 B2 seten] do speysen Br9 24f. nymerme ge- dorstě noch gehüngern sal Br9 wirt] sol B2 25 hunger B2 25f. ewigleichen fehlt Br9 B2
Strana 136
136 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. 17,2 AS gepet ist des hey- [7] ligenn lerer sand Jero- nimus an vnsers herren leich- nam vnd haist in latein 'Summe 5 sacerdos' oder Accessus altaris', das die priester vor der mess sprechen. OBRISTER priester, o warer pischolf, herr Ihesu Christe, 10 du pist, der sich geopfert hat got, vnserm vater, für vns arm sündig lewtte auf dem altar des fronen kreücz, vnd hast vns ge- geben deinen heyligen fronleich- 15 nam zu ainer speiss vnd dein tewres, rosen varbes plüt zu ainem getranck vnd hast [7.] das mit der krafft des heyligen geist getan vnd hast vns ge- 20 poten vnd sprachst, als dick vnd offt wir deinen heyligen leichnam nüssen vnd dein tew- res plüt trincken, 'so gedenckt an mich, was ich durch ewren 25 willen erlitten han.' Nü pitt ich dich, herr, durch den selben heyligen leichnam, damit du mich erarnet hast, vnd durch das selb rain plüt, das du wil- QUMME sacerdos et vere ponti- fex, domine Ihesu Christe, qui te obtulisti deo patri hostiam puram et immaculatam in ara crucis pro nobis miseris pecca- toribus et qui dedisti nobis carnem tuam ad manducandum et sanguinem tuum ad bibendum et posuisti misterium istud in virtute spiritus sancti tui di- 10 cens: Hoc quociescumque fece- ritis, in mei memoriam fa- cietis', rogo te per sanguinem tuum preciosum, magnum salutis no- 15 stre precium, 5 Uberlieferung WI Bl. 7°. Der Text stellt sich als aus dem Prager Ubersetzerkreise stammend neben den im vorangehenden Stücke gebotenen verbreiteten Text, der auch in Gebetbücher aufgenommen worden ist, die im übrigen die Prager Gebete enthalten. Dieser Gemeintext ist vom Prager Uber- sctzer benutzt worden. Lat. Text ist völlig frei für die Ubersetzung umgestellt. I gepet] pet WI
136 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. 17,2 AS gepet ist des hey- [7] ligenn lerer sand Jero- nimus an vnsers herren leich- nam vnd haist in latein 'Summe 5 sacerdos' oder Accessus altaris', das die priester vor der mess sprechen. OBRISTER priester, o warer pischolf, herr Ihesu Christe, 10 du pist, der sich geopfert hat got, vnserm vater, für vns arm sündig lewtte auf dem altar des fronen kreücz, vnd hast vns ge- geben deinen heyligen fronleich- 15 nam zu ainer speiss vnd dein tewres, rosen varbes plüt zu ainem getranck vnd hast [7.] das mit der krafft des heyligen geist getan vnd hast vns ge- 20 poten vnd sprachst, als dick vnd offt wir deinen heyligen leichnam nüssen vnd dein tew- res plüt trincken, 'so gedenckt an mich, was ich durch ewren 25 willen erlitten han.' Nü pitt ich dich, herr, durch den selben heyligen leichnam, damit du mich erarnet hast, vnd durch das selb rain plüt, das du wil- QUMME sacerdos et vere ponti- fex, domine Ihesu Christe, qui te obtulisti deo patri hostiam puram et immaculatam in ara crucis pro nobis miseris pecca- toribus et qui dedisti nobis carnem tuam ad manducandum et sanguinem tuum ad bibendum et posuisti misterium istud in virtute spiritus sancti tui di- 10 cens: Hoc quociescumque fece- ritis, in mei memoriam fa- cietis', rogo te per sanguinem tuum preciosum, magnum salutis no- 15 stre precium, 5 Uberlieferung WI Bl. 7°. Der Text stellt sich als aus dem Prager Ubersetzerkreise stammend neben den im vorangehenden Stücke gebotenen verbreiteten Text, der auch in Gebetbücher aufgenommen worden ist, die im übrigen die Prager Gebete enthalten. Dieser Gemeintext ist vom Prager Uber- sctzer benutzt worden. Lat. Text ist völlig frei für die Ubersetzung umgestellt. I gepet] pet WI
Strana 137
17,2. Summe sacerdos. Überarbeitung Johanns. ligklich an dem veldt vor der portten zu Iherusalem durch vns vergossen hast, vnd durch die manigueltig güt deiner [8'] 5 waren lieb, die dich darcezüe twang, das du vns gerainigt vnd geflàmet hast in dem pach deines tewren plütes, erhór mich, herr, deinenn diener, der chainen 10 andern trost hat vnd den du von dein erbarmherczigkleichen genaden, nicht von meinen tu- genden, in die schar vnd in die zal der cristen menschen gesellet 15 vnd geleichet hast. ^Gerüech, herre, mit der kraft des heyligen gaistes mein leben schickken vnd beraytten zü der edeln wirtschaft [8"] vnd zu der ge- ?0 nadenreichenn speiss, da du mich heut hin geladen hast, das ich dieselben speiss, das ist deinen heyligen leichnam, vnd den tewren tranck, das ist dein ?» edels plüt, mit sólicher begier, mit sóllichen eren, mit sóllichem lob, mit sóllicher lieb, mit sol- lichen freWden, mit solicher se- nüng. mit sólicher andacht, mit 30 solichen forchten, mit sólichen züchtten entpfach vnd behalt, als du, herr, des wirdig pist vnd mein arme sel dürfftig ist. Mach, [97] herr, von deinen ge- 35 naden mich, armen deinen diener, so weiss an den synnen, so er- kannt an dem gaist, so krefftig an dem müt, das ich hewt vnd 137 rogo te per hanc miram et ineffabilem caritatem, gua nos miseros et indignos sic amare dignatus es, vt lauares nos a peccatis nostris in sanguine tuo, 5 doce me, indignum famulum tuum, quem inter cetera dona tua eciam ad sacerdotale offi- cium vocare dignatus es, nullis meis meritis, sed sola dignacione 10 misericordie tue, doce me, queso, per spiritum sanctum tuum tan- tum tractare mysterium ea reue- rencia et honore, ea deuocione et timore, guibus oportet et 15 decet. Fac me, gueso, per graciam tuam semper :ilud de tanto misterio credere et intelligere, sentire et firmiter tenere, dicere 20 et cogitare, guod tibi placet et ymmer von diser gotlichen speiss, | expedit anime mee.
17,2. Summe sacerdos. Überarbeitung Johanns. ligklich an dem veldt vor der portten zu Iherusalem durch vns vergossen hast, vnd durch die manigueltig güt deiner [8'] 5 waren lieb, die dich darcezüe twang, das du vns gerainigt vnd geflàmet hast in dem pach deines tewren plütes, erhór mich, herr, deinenn diener, der chainen 10 andern trost hat vnd den du von dein erbarmherczigkleichen genaden, nicht von meinen tu- genden, in die schar vnd in die zal der cristen menschen gesellet 15 vnd geleichet hast. ^Gerüech, herre, mit der kraft des heyligen gaistes mein leben schickken vnd beraytten zü der edeln wirtschaft [8"] vnd zu der ge- ?0 nadenreichenn speiss, da du mich heut hin geladen hast, das ich dieselben speiss, das ist deinen heyligen leichnam, vnd den tewren tranck, das ist dein ?» edels plüt, mit sólicher begier, mit sóllichen eren, mit sóllichem lob, mit sóllicher lieb, mit sol- lichen freWden, mit solicher se- nüng. mit sólicher andacht, mit 30 solichen forchten, mit sólichen züchtten entpfach vnd behalt, als du, herr, des wirdig pist vnd mein arme sel dürfftig ist. Mach, [97] herr, von deinen ge- 35 naden mich, armen deinen diener, so weiss an den synnen, so er- kannt an dem gaist, so krefftig an dem müt, das ich hewt vnd 137 rogo te per hanc miram et ineffabilem caritatem, gua nos miseros et indignos sic amare dignatus es, vt lauares nos a peccatis nostris in sanguine tuo, 5 doce me, indignum famulum tuum, quem inter cetera dona tua eciam ad sacerdotale offi- cium vocare dignatus es, nullis meis meritis, sed sola dignacione 10 misericordie tue, doce me, queso, per spiritum sanctum tuum tan- tum tractare mysterium ea reue- rencia et honore, ea deuocione et timore, guibus oportet et 15 decet. Fac me, gueso, per graciam tuam semper :ilud de tanto misterio credere et intelligere, sentire et firmiter tenere, dicere 20 et cogitare, guod tibi placet et ymmer von diser gotlichen speiss, | expedit anime mee.
Strana 138
138 die ich nün empfachen sol, ge- laub, vernem, verstee, ent- pfindt, betracht, red vnd sprech alles, das dir lieb sey vnd 5 meynner sel güt seÿ. Der heylig geist müss wonen in meinem herczen, der mich lere anstimmen alle warhait vnd in mir red an [9"] wort vnd von 10-genaden zü bechanntnüss pring, mit der krafft der hymmellischen speiss, die ich heut von dir entpfach, den schedleichenn gaist der hochfart, der geittig- 15 kaÿt, der vnkeuschaitt, der trag- kaytt, neyd, hasz, zoren vnd zagkait, zweÿuel vnd alle vn- tugent von mir veriag. Künig aller künig, fürst aller fürsten, 9) herr aller herren, kayser alles hymellischen heres, sennt mir deinen heyligen engel, der mich bewar, vnd vertreib von mir [107] die pósen geist in der 25 krafft deines heyligen leichnams vnd deines tewren plütz. Al- mächtiger got, ich pit dich, gewss in mein sel deinen hey- ligen geist vnd erlesch in meinem s leib all snód vnd póss ge- dànckh vnd bestáttig an mir ain raine gruntfeste heyliger liebe vnd verleich mir des leibs rai- nigkait vnd der sele innigkait 35 vnd tótt in meinen fünff synnen alles das, das mich von dem ewigen leben mag pringen. Er- 3 sprechen W1 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. Intret spiritus tuus bonus in cor meum, qui sonet ibi sine sono et sine strepitu verborum loquatur omnem veritatem tan- torum misteriorum. Profunda 5 quippe sunt nimis et sacro tecta velamine. Propter immensam clemenciam tuam concede michi missarum sollempnia puro cor- pore et mente munda celebrare. 10 Libera cor. meum ab immundis et nephandis, vanis et noxijs cogitacionibus. Muni me bea- torum angelorum pia et fida custodia atque firmissima tu- 15 tela, vt hostes omnium bonorum confusi abscedant per virtutem tanti misterij et per manum sancti angeli tui repelle à me et & cunctis seruis tuis durissi- 20 mum spiritum superbie et ceno- doxie, inuidie et blasphemie, fornicacionis et immundicie, du- bietatis et diffidencie. Confun- dantur, qui nos persequuntur, 25 pereant illi, qui perdere cuncta festinant! Rex virtutum deus, amator castitatis et integritatis deus, celesti rore benediccionis tue extingue in corpore meo % totum fomitem ardentis libi- dinis, vt maneat in me tenor 81 bestätt[neue Zeile]tig W1
138 die ich nün empfachen sol, ge- laub, vernem, verstee, ent- pfindt, betracht, red vnd sprech alles, das dir lieb sey vnd 5 meynner sel güt seÿ. Der heylig geist müss wonen in meinem herczen, der mich lere anstimmen alle warhait vnd in mir red an [9"] wort vnd von 10-genaden zü bechanntnüss pring, mit der krafft der hymmellischen speiss, die ich heut von dir entpfach, den schedleichenn gaist der hochfart, der geittig- 15 kaÿt, der vnkeuschaitt, der trag- kaytt, neyd, hasz, zoren vnd zagkait, zweÿuel vnd alle vn- tugent von mir veriag. Künig aller künig, fürst aller fürsten, 9) herr aller herren, kayser alles hymellischen heres, sennt mir deinen heyligen engel, der mich bewar, vnd vertreib von mir [107] die pósen geist in der 25 krafft deines heyligen leichnams vnd deines tewren plütz. Al- mächtiger got, ich pit dich, gewss in mein sel deinen hey- ligen geist vnd erlesch in meinem s leib all snód vnd póss ge- dànckh vnd bestáttig an mir ain raine gruntfeste heyliger liebe vnd verleich mir des leibs rai- nigkait vnd der sele innigkait 35 vnd tótt in meinen fünff synnen alles das, das mich von dem ewigen leben mag pringen. Er- 3 sprechen W1 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. Intret spiritus tuus bonus in cor meum, qui sonet ibi sine sono et sine strepitu verborum loquatur omnem veritatem tan- torum misteriorum. Profunda 5 quippe sunt nimis et sacro tecta velamine. Propter immensam clemenciam tuam concede michi missarum sollempnia puro cor- pore et mente munda celebrare. 10 Libera cor. meum ab immundis et nephandis, vanis et noxijs cogitacionibus. Muni me bea- torum angelorum pia et fida custodia atque firmissima tu- 15 tela, vt hostes omnium bonorum confusi abscedant per virtutem tanti misterij et per manum sancti angeli tui repelle à me et & cunctis seruis tuis durissi- 20 mum spiritum superbie et ceno- doxie, inuidie et blasphemie, fornicacionis et immundicie, du- bietatis et diffidencie. Confun- dantur, qui nos persequuntur, 25 pereant illi, qui perdere cuncta festinant! Rex virtutum deus, amator castitatis et integritatis deus, celesti rore benediccionis tue extingue in corpore meo % totum fomitem ardentis libi- dinis, vt maneat in me tenor 81 bestätt[neue Zeile]tig W1
Strana 139
17, 2. Summe sacerdos. loss, verswendt vnd ver[10"]- nicht in allem meinem leib vnd in allen meinen gelidern fleisch- leich gelüst vnd werltleich be- 5 chorung vnd gib mir die ware vnd die gancz keusch mit andern deinen tugentten, die von dir fliessen, die mich laitten zu ent- pfachen deinen heyligen leich- 10 nam in deinen gotleichen ge- naden. Wann du pist mein got, ich pin cin kranke matery. Du pist mein schópffer, ich pin dein snódew creatur. Du pist 15ain hcyligtum aller heyligen, ich cin armer, sün[ll']diger mensch. Awbe, herre! mit welicher rewe des herczen, mit welcher andacht des gaists, mit 20 welicher begir der sel, mit wel- chen záhern der augen, mit wie so grossen reinichaitten des leibs vnd der sele sich der mensche peraitten sol zu der hochen, ?5 hymellischen speiss, do man deinen heyligen leichnam in der warhait newsset vnd dein plüt warhaftigkleichen trinckket, da sich das hóchst veraint mit dem 3 aller nyderisten, das ist [11"] die hoch gothait mit der nydern menschait, do du, lieber herre, selber mit pist vnd selber die speiss pist, do du selber der $$ Obbrist priester pist vnd auch selber das óbbrist opfer pist! Eya, herre, wer ist der mensche 4f. becherung W1 ——————HÓMQ X A —— — — — ———— PU Überarbeitung Johanns. 139 tocius castitatis corporis et ani- me. Mortifica in membris meis stimulos carnis omnesgue libidi- nosas commociones et da michi veram et perpetuam castitatem : cum ceteris donis tuis, que tibi placent in veritate tua, vt sacri- ficium laudis casto corpore et mundo corde quottidie tibi va- leam offerre. v Quanta enim cordis contri- cione et lacrimarum fonte, quanta reuerencia et tremore, quanta corporis castitate et anime puritate diuinum istud 15 celeste sacrificium est cele- brandum, domine! vbi caro tua in veritate sumitur, vbi sanguis tuus in veritate bibitur, vbi yma summis coniunguntur, vbi 2 sanctorum presencia adest an- gelorum, vbi tu es sacerdos et sacrificium mirabiliter et in- effabiliter. Quis enim digne hoc cele- 25 — 14 creatur snódew W1
17, 2. Summe sacerdos. loss, verswendt vnd ver[10"]- nicht in allem meinem leib vnd in allen meinen gelidern fleisch- leich gelüst vnd werltleich be- 5 chorung vnd gib mir die ware vnd die gancz keusch mit andern deinen tugentten, die von dir fliessen, die mich laitten zu ent- pfachen deinen heyligen leich- 10 nam in deinen gotleichen ge- naden. Wann du pist mein got, ich pin cin kranke matery. Du pist mein schópffer, ich pin dein snódew creatur. Du pist 15ain hcyligtum aller heyligen, ich cin armer, sün[ll']diger mensch. Awbe, herre! mit welicher rewe des herczen, mit welcher andacht des gaists, mit 20 welicher begir der sel, mit wel- chen záhern der augen, mit wie so grossen reinichaitten des leibs vnd der sele sich der mensche peraitten sol zu der hochen, ?5 hymellischen speiss, do man deinen heyligen leichnam in der warhait newsset vnd dein plüt warhaftigkleichen trinckket, da sich das hóchst veraint mit dem 3 aller nyderisten, das ist [11"] die hoch gothait mit der nydern menschait, do du, lieber herre, selber mit pist vnd selber die speiss pist, do du selber der $$ Obbrist priester pist vnd auch selber das óbbrist opfer pist! Eya, herre, wer ist der mensche 4f. becherung W1 ——————HÓMQ X A —— — — — ———— PU Überarbeitung Johanns. 139 tocius castitatis corporis et ani- me. Mortifica in membris meis stimulos carnis omnesgue libidi- nosas commociones et da michi veram et perpetuam castitatem : cum ceteris donis tuis, que tibi placent in veritate tua, vt sacri- ficium laudis casto corpore et mundo corde quottidie tibi va- leam offerre. v Quanta enim cordis contri- cione et lacrimarum fonte, quanta reuerencia et tremore, quanta corporis castitate et anime puritate diuinum istud 15 celeste sacrificium est cele- brandum, domine! vbi caro tua in veritate sumitur, vbi sanguis tuus in veritate bibitur, vbi yma summis coniunguntur, vbi 2 sanctorum presencia adest an- gelorum, vbi tu es sacerdos et sacrificium mirabiliter et in- effabiliter. Quis enim digne hoc cele- 25 — 14 creatur snódew W1
Strana 140
140 in aller werlt so edler oder so güeter, der dieser genaden wir- dig sey, du welles& im dann helffenndt sein? Ich wais es, 5 lieber herre, wol, ich waiss wer- leichen, vnd desselben bekenne ich auf dein grosse barmherczig- kayt, das ich nicht wirdig [12"] pin an zu sehen dein hefligen 10 ]eichnam mit meinen sündigen augen. Darumbe, barmhercziger herre, ich vnrainer wurm entar nicht hin zu tretten, das ich entpfach meinen lieben herren, 15 durch meiner grossen, vnzalichen sünden willen. Wann du, lieber herr, pist ain heyligtum aller süligkait. Yedoch so waiss ich wol vnd hoff, das du mit deinen i9 genaden mich wol wirdig machen magst, vnd ich das warleichen waiss, das ich dein nicht wirdig pin. [12"] Als warlich waiss ich das vnd gelaub es alles von 5 der süess deins heyligen leich- nams vnd deines tewren plutz, wann die süess vnd die genad, die daran leyt, die ist gross, wie sy doch verporgen ist vnd be- x dackht vnder dem schein protes vnd weines. Herre, durch dein vnzalleiche güt hilf mir, das ich hewt zu diser wirttschaft gee mit so rainem herczen, mit 3850 lawtter gewissen, mit só- lichem fürsacz, als ich von recht sol. Gib mir, herr, durch deinen vnuerschultten [13°] $04, das mein sel enpfind deiner gegen- I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. brare valet, nisi tu, deus omni- potens, offerentem feceris dig- num? Sed scio, domine, et veraciter scio et id ipsum tue bonitati confiteor, quia non sum 5 dignus accedere ad tantum mi- sterium propter nimia peccata mea et infirmitates meas. Sed scio et vere credo, corde credo et ore confiteor, quia tu 10 potes me facere dignum, qui solus potes facere mundum de immundo conceptum semine et de peccatoribus iustos facis et sanctos. 15 Рег hanc omnipotenciam tu- am rogo te, concede michi pecca- tori hoc celeste sacrificium cele- brare cum timore et tremore, cum cordis puritate et lacri- 20 marum fonte, cum leticia spiri- tuali et gaudio celesti. Senciat mens mea dulcedinem beatissi- me presencie tue et excubias
140 in aller werlt so edler oder so güeter, der dieser genaden wir- dig sey, du welles& im dann helffenndt sein? Ich wais es, 5 lieber herre, wol, ich waiss wer- leichen, vnd desselben bekenne ich auf dein grosse barmherczig- kayt, das ich nicht wirdig [12"] pin an zu sehen dein hefligen 10 ]eichnam mit meinen sündigen augen. Darumbe, barmhercziger herre, ich vnrainer wurm entar nicht hin zu tretten, das ich entpfach meinen lieben herren, 15 durch meiner grossen, vnzalichen sünden willen. Wann du, lieber herr, pist ain heyligtum aller süligkait. Yedoch so waiss ich wol vnd hoff, das du mit deinen i9 genaden mich wol wirdig machen magst, vnd ich das warleichen waiss, das ich dein nicht wirdig pin. [12"] Als warlich waiss ich das vnd gelaub es alles von 5 der süess deins heyligen leich- nams vnd deines tewren plutz, wann die süess vnd die genad, die daran leyt, die ist gross, wie sy doch verporgen ist vnd be- x dackht vnder dem schein protes vnd weines. Herre, durch dein vnzalleiche güt hilf mir, das ich hewt zu diser wirttschaft gee mit so rainem herczen, mit 3850 lawtter gewissen, mit só- lichem fürsacz, als ich von recht sol. Gib mir, herr, durch deinen vnuerschultten [13°] $04, das mein sel enpfind deiner gegen- I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. brare valet, nisi tu, deus omni- potens, offerentem feceris dig- num? Sed scio, domine, et veraciter scio et id ipsum tue bonitati confiteor, quia non sum 5 dignus accedere ad tantum mi- sterium propter nimia peccata mea et infirmitates meas. Sed scio et vere credo, corde credo et ore confiteor, quia tu 10 potes me facere dignum, qui solus potes facere mundum de immundo conceptum semine et de peccatoribus iustos facis et sanctos. 15 Рег hanc omnipotenciam tu- am rogo te, concede michi pecca- tori hoc celeste sacrificium cele- brare cum timore et tremore, cum cordis puritate et lacri- 20 marum fonte, cum leticia spiri- tuali et gaudio celesti. Senciat mens mea dulcedinem beatissi- me presencie tue et excubias
Strana 141
17, 2. Summe sacerdos. würtigen gotlichen süssigkait. Du hast, herre, selber gespro- chen: ‘Das prot, das ich gib, das ist mein leichnam vnd der 5 werlt leben. Der mich isset, der lebt durch mich vnd wonet in mir vnd ich in im. Ich pin das lebentig prot, das von hymel chomen ist. Wer des protz 10 isset, der lebt ewigkleich vnd stirbt nymmer mer.” O süsses prot, nün hail den münd meines herczen, das ich entphinden müg [13'] deiner süessen lieb, das 15 mich nicht anders lüst für des saftes deiner süesse! O süsses prot, do aller gesmackh vnd genügsam an leyt, du pist ain prot, das vns zu allen zeitten 20 speiset vnd doch nymmer mer mynner wirst! Mein hercz be- kennet vnd ich bekenne sein mit meinem mund, das du mich wol dein wirdig machest, wann du 25 kannst machen von vnraynem rain, von pósem güt, von sünn- dernn heylig, gerecht menschen. Darumbe so pitt ich [14"] dich durch deinen allmichtigen ge- % walt, der an dir leyt, das du mir armen, siindigen menschen helffest vnd verleichest, das ich zu dem himellischen prot hewt mit züchtten vnd mit den fres- 35 den gee, das mein leib vnd mein sele het inne werd vnd ent- pfache der sáligen süss deiner 1 gotlicher W1 Uberarbeitung Johanns. 141 sanctorum angelorum tuorum in circuitu meo . . . Tu enim dixisti ore tuo sancto et benedicto: ‘Panis, quem ego dabo, caro mea est pro mundi 5 vita. Ego sum panis viuus, qui de celo descendi. Si quis manducauerit ex hoc pane, viuet in eternum'. Panis dul- cissime, sana palatum cordis 10 mei, vt senciam suauitatem amoris tui. Sans illud ab omni languore, vt nullam preter te senciam dulcedinem. Panis candidissime, habens omne de- 15 lectamentum et omnem saporem, qui nos semper reficis et num- quam in te deficis, comedat te cor meum et dulcedine saporis tui repleantur viscera anime 2 mee... Per hancomnipotenciam tuam te rogo, deus meus, vt concedas michi peccatori hoc sacrificium celebrare cum timore et tre- more, cum cordis puritate et lacrimarum fonte, cum leticia spirituali et celesti gaudio . . . % 6 von mir korr. in durch mich W1
17, 2. Summe sacerdos. würtigen gotlichen süssigkait. Du hast, herre, selber gespro- chen: ‘Das prot, das ich gib, das ist mein leichnam vnd der 5 werlt leben. Der mich isset, der lebt durch mich vnd wonet in mir vnd ich in im. Ich pin das lebentig prot, das von hymel chomen ist. Wer des protz 10 isset, der lebt ewigkleich vnd stirbt nymmer mer.” O süsses prot, nün hail den münd meines herczen, das ich entphinden müg [13'] deiner süessen lieb, das 15 mich nicht anders lüst für des saftes deiner süesse! O süsses prot, do aller gesmackh vnd genügsam an leyt, du pist ain prot, das vns zu allen zeitten 20 speiset vnd doch nymmer mer mynner wirst! Mein hercz be- kennet vnd ich bekenne sein mit meinem mund, das du mich wol dein wirdig machest, wann du 25 kannst machen von vnraynem rain, von pósem güt, von sünn- dernn heylig, gerecht menschen. Darumbe so pitt ich [14"] dich durch deinen allmichtigen ge- % walt, der an dir leyt, das du mir armen, siindigen menschen helffest vnd verleichest, das ich zu dem himellischen prot hewt mit züchtten vnd mit den fres- 35 den gee, das mein leib vnd mein sele het inne werd vnd ent- pfache der sáligen süss deiner 1 gotlicher W1 Uberarbeitung Johanns. 141 sanctorum angelorum tuorum in circuitu meo . . . Tu enim dixisti ore tuo sancto et benedicto: ‘Panis, quem ego dabo, caro mea est pro mundi 5 vita. Ego sum panis viuus, qui de celo descendi. Si quis manducauerit ex hoc pane, viuet in eternum'. Panis dul- cissime, sana palatum cordis 10 mei, vt senciam suauitatem amoris tui. Sans illud ab omni languore, vt nullam preter te senciam dulcedinem. Panis candidissime, habens omne de- 15 lectamentum et omnem saporem, qui nos semper reficis et num- quam in te deficis, comedat te cor meum et dulcedine saporis tui repleantur viscera anime 2 mee... Per hancomnipotenciam tuam te rogo, deus meus, vt concedas michi peccatori hoc sacrificium celebrare cum timore et tre- more, cum cordis puritate et lacrimarum fonte, cum leticia spirituali et celesti gaudio . . . % 6 von mir korr. in durch mich W1
Strana 142
142 kůnst. Herr, ich gedenck an dein pitter martter, als du mir gepoten hast, vnd darumbe, wie sündig ich pin, so gee ich 5 sicherleich zu dem tisch des altars zu entpfachen [14"] deinen heyligen leichnam vnd dein tew- res plüt zu haÿll vnd zu trost leib vnd sel. O vil siiesser Thesu 10Crist, wie sol ich dich ent- pfachen ? Du pist mir zu hoch, vnd ich dir zu nyder, du pist mir zu heÿlig, vnd ich pin dir zu sündig, du pist mir zu edel, 15 vad ich pin dir zu schnod, du pist mein schopffer, vnd ich pin erd vnd ain aschen. Eya herre, du pist mir zu gros! Wie sol ich dich entpfachen? Ja, en- 20 mag himellreich vnd erdreich nit vmbgreiffen dein gross giit [15"] vnd parmherczigkait! So lern, herre, mein sel, das sy ir vndertan werd. Ist das du, > herre, in mein sel chiimmest, so wirt aller erst gross die er mei- ner sel. Nun pitt ich dich, lieber herr, durch dein grosse giit, das du mir herab senddest mit diser % speiss vnd disem tranck die volkomen genad, die nÿemandt gesehen mag, den geist deiner magenkrefftte, den du ettwann santtest auf das opfer der väter 3 in der alten ee, die mich sterck zu entpfachenn [15°] vnd zu behalden die fred, die du mir mittaylen wild. Parmhercziger herr, chum in meyn hercz vnd 1. Die Gebete des Johann von Neumarkt. Ego enim, domine, memor venerande passionis tue accedo ad altare tuum, licet peccator, vt offeram tibi sacrificium, guod tu instituisti et offerri prece- 5 pisti in commemoracionem tui pro salute nostra . . . Descendat eciam, domine, illa sancti spiritus tui inuisibilis incomprehensibilisque maiestas, 10 sicut quondam in patrum hostias descendebat, qui et ob- laciones nostras corpus et san- guinem tuum efficiat et me indignum sacerdotem doceat 15 tantum tractare misterium cum cordis puritate et lacrimarum deuocione, cum reuerencia et tremore, ita vt placide et be- nigne suscipias sacrificium de 2
142 kůnst. Herr, ich gedenck an dein pitter martter, als du mir gepoten hast, vnd darumbe, wie sündig ich pin, so gee ich 5 sicherleich zu dem tisch des altars zu entpfachen [14"] deinen heyligen leichnam vnd dein tew- res plüt zu haÿll vnd zu trost leib vnd sel. O vil siiesser Thesu 10Crist, wie sol ich dich ent- pfachen ? Du pist mir zu hoch, vnd ich dir zu nyder, du pist mir zu heÿlig, vnd ich pin dir zu sündig, du pist mir zu edel, 15 vad ich pin dir zu schnod, du pist mein schopffer, vnd ich pin erd vnd ain aschen. Eya herre, du pist mir zu gros! Wie sol ich dich entpfachen? Ja, en- 20 mag himellreich vnd erdreich nit vmbgreiffen dein gross giit [15"] vnd parmherczigkait! So lern, herre, mein sel, das sy ir vndertan werd. Ist das du, > herre, in mein sel chiimmest, so wirt aller erst gross die er mei- ner sel. Nun pitt ich dich, lieber herr, durch dein grosse giit, das du mir herab senddest mit diser % speiss vnd disem tranck die volkomen genad, die nÿemandt gesehen mag, den geist deiner magenkrefftte, den du ettwann santtest auf das opfer der väter 3 in der alten ee, die mich sterck zu entpfachenn [15°] vnd zu behalden die fred, die du mir mittaylen wild. Parmhercziger herr, chum in meyn hercz vnd 1. Die Gebete des Johann von Neumarkt. Ego enim, domine, memor venerande passionis tue accedo ad altare tuum, licet peccator, vt offeram tibi sacrificium, guod tu instituisti et offerri prece- 5 pisti in commemoracionem tui pro salute nostra . . . Descendat eciam, domine, illa sancti spiritus tui inuisibilis incomprehensibilisque maiestas, 10 sicut quondam in patrum hostias descendebat, qui et ob- laciones nostras corpus et san- guinem tuum efficiat et me indignum sacerdotem doceat 15 tantum tractare misterium cum cordis puritate et lacrimarum deuocione, cum reuerencia et tremore, ita vt placide et be- nigne suscipias sacrificium de 2
Strana 143
17, 2. Summe sacerdos. Uberarbeitung Johanns. 143 rainig es von allen leipleichen vnd gaistleichen sünden vnd beschaw meyn sel vnd beschirm sy von allen vnnüczen vnd 5 schedleichen gedäncken. Ich pitt dich, lieber herre, durch die heyligkaytt deins heyligen leichnams vnd deines tewren plüts, da du vns tägleich mit 1o speysest vnd labest vnd fläwest vnd raynnigst vnd mich deiner gothait tailhafftig machest, [16.] gib mir tugent vnd geistlich kraft, das ich mit güter gewissen 15 dich entpfachen müsse vnd mein sel dich trincken. Der engel speise du pist in dem hymel, meins ellenden menschen speiss müssest du seyn hie auf erden, 20 das ich icht erhunger vnd erlige auf dem wege. Darumbe pitt ich dich, lieber herre, das du mir sendest deinen heyligen engel zu ainem phleger vnd 25 deinen heyligen geist zu ainem maister vnd lerer hie in erd- reich, der mich weiss an di[167]- sem heyligen weg vnd der mich deinen gotleichen willen lern so vnd der mich in dein götliche haymligkait pring, vnd das er mich nach disem leben pring zu der ewigen wirtschafft. Hey- liges prot, süsses prott vnd 35 krefftiges prot, gemains prot, gesmachs prot, du von hymel komen pist vnd hast leben, chum in mein herez, won in meiner sel, heylig vnd raynig Rogo eciam te, domine, per ipsum sacrosanctum misterium 5 corporis et sanguinis tui, quo quotidie in ecclesia pascimur et potamur, abluimur et sancti- ficamur atque vnius summe diuinitatis participes efficimur, 10 da michi virtutes tuas sanctas, quibus repletus bona consciencia ad altare tuum accedam, ita vt hec celestia sacramenta effici- antur michi salus et vita . . . 15 Manducat te angelus ore ple- no, manducet te peregrinus ho- mo pro modulo suo, ne deficere possit in via, tali recreatus viatico . . . Panis sancte, panis viue, panis munde, qui descendisti de celo et das vitam mundo, veni in cor meum et munda me ab omni inquinamento carnis et spiritus. 25 Intra in animam meam, sana et manibus meis ad salutem om- nium, tam viuorum quam de- functorum.
17, 2. Summe sacerdos. Uberarbeitung Johanns. 143 rainig es von allen leipleichen vnd gaistleichen sünden vnd beschaw meyn sel vnd beschirm sy von allen vnnüczen vnd 5 schedleichen gedäncken. Ich pitt dich, lieber herre, durch die heyligkaytt deins heyligen leichnams vnd deines tewren plüts, da du vns tägleich mit 1o speysest vnd labest vnd fläwest vnd raynnigst vnd mich deiner gothait tailhafftig machest, [16.] gib mir tugent vnd geistlich kraft, das ich mit güter gewissen 15 dich entpfachen müsse vnd mein sel dich trincken. Der engel speise du pist in dem hymel, meins ellenden menschen speiss müssest du seyn hie auf erden, 20 das ich icht erhunger vnd erlige auf dem wege. Darumbe pitt ich dich, lieber herre, das du mir sendest deinen heyligen engel zu ainem phleger vnd 25 deinen heyligen geist zu ainem maister vnd lerer hie in erd- reich, der mich weiss an di[167]- sem heyligen weg vnd der mich deinen gotleichen willen lern so vnd der mich in dein götliche haymligkait pring, vnd das er mich nach disem leben pring zu der ewigen wirtschafft. Hey- liges prot, süsses prott vnd 35 krefftiges prot, gemains prot, gesmachs prot, du von hymel komen pist vnd hast leben, chum in mein herez, won in meiner sel, heylig vnd raynig Rogo eciam te, domine, per ipsum sacrosanctum misterium 5 corporis et sanguinis tui, quo quotidie in ecclesia pascimur et potamur, abluimur et sancti- ficamur atque vnius summe diuinitatis participes efficimur, 10 da michi virtutes tuas sanctas, quibus repletus bona consciencia ad altare tuum accedam, ita vt hec celestia sacramenta effici- antur michi salus et vita . . . 15 Manducat te angelus ore ple- no, manducet te peregrinus ho- mo pro modulo suo, ne deficere possit in via, tali recreatus viatico . . . Panis sancte, panis viue, panis munde, qui descendisti de celo et das vitam mundo, veni in cor meum et munda me ab omni inquinamento carnis et spiritus. 25 Intra in animam meam, sana et manibus meis ad salutem om- nium, tam viuorum quam de- functorum.
Strana 144
144 mich aussen vnd innen. Piss ain hütter vnd ain phleger meines leibes [17*] vnd der sele, vertreib von mir die veint, die 5 mich hindernn welllen, das ich von deiner hilf gee auf den steig, der do trait zu dem reich, do ich dich nicht mer ansiche bedackt vnder dem schein prots vnd 10 weins, do ich dich warleich siche von anntlucz zu antlucz, als du pist, do ich mit meinen leipleichen augen ane sach dein menschait vnd mit meiner sel 15augen an sach dein gothait. Das geschicht dann, wann du vns dir machest zu ainem volck vnd du vnser künig [17"] pist. Herre, so wirt erfült mein be- ?0 gerüng an dir. So wirt wonen dein gótliche güt mit mir. So wirstu mich speisen mit dein selbs süessigkait. So vermeydet mich dann aller erst vngemach 2 vnd alles layd. Amen. Es ist chain gepet nýe ge- macht worden vnd wirt chains nýmmer mer gemachet, das dem vorgeschriben Accessz oder 30 gepet müg genossen. 22 mich fehlt W1 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. munda me interius et exterius, Esto tutamen et continua salus anime mee et corporis mei. Re- pelle à me insidiantes michi hostes. Recedant procul a pre- 5 sencia potencie tue, vt, foris et intus per te munitus, recto tra- mite ad tuum regnum per- ueniam, vbi non in misterijs,sicut in hoc tempore agitur, sed facie 10 ad faciem te videbimus, cum tradideris regnum deo et patri et eris deus omnia in omnibus. Tunc enim me de te saciabis sacietate mirifica, ita vt nec 5 esuriam nec siciam in eternum. Qui cum eodem deo patre et spiritu sancto viuis et regnas per omnia secula seculorum. Amen. 20 30 gepet] pet W1
144 mich aussen vnd innen. Piss ain hütter vnd ain phleger meines leibes [17*] vnd der sele, vertreib von mir die veint, die 5 mich hindernn welllen, das ich von deiner hilf gee auf den steig, der do trait zu dem reich, do ich dich nicht mer ansiche bedackt vnder dem schein prots vnd 10 weins, do ich dich warleich siche von anntlucz zu antlucz, als du pist, do ich mit meinen leipleichen augen ane sach dein menschait vnd mit meiner sel 15augen an sach dein gothait. Das geschicht dann, wann du vns dir machest zu ainem volck vnd du vnser künig [17"] pist. Herre, so wirt erfült mein be- ?0 gerüng an dir. So wirt wonen dein gótliche güt mit mir. So wirstu mich speisen mit dein selbs süessigkait. So vermeydet mich dann aller erst vngemach 2 vnd alles layd. Amen. Es ist chain gepet nýe ge- macht worden vnd wirt chains nýmmer mer gemachet, das dem vorgeschriben Accessz oder 30 gepet müg genossen. 22 mich fehlt W1 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. munda me interius et exterius, Esto tutamen et continua salus anime mee et corporis mei. Re- pelle à me insidiantes michi hostes. Recedant procul a pre- 5 sencia potencie tue, vt, foris et intus per te munitus, recto tra- mite ad tuum regnum per- ueniam, vbi non in misterijs,sicut in hoc tempore agitur, sed facie 10 ad faciem te videbimus, cum tradideris regnum deo et patri et eris deus omnia in omnibus. Tunc enim me de te saciabis sacietate mirifica, ita vt nec 5 esuriam nec siciam in eternum. Qui cum eodem deo patre et spiritu sancto viuis et regnas per omnia secula seculorum. Amen. 20 30 gepet] pet W1
Strana 145
18. Anselms Mariengebete I. 18 (167] N“ merk eyn gut gebete vnd sluzz es mit vleizz in dein hercze. Das ist sanet An- selmus gepete von vnser vrowen, 5 der lieben kuniginne. [177] MARIA, dv hóstes wun- der, daz got ye ge- wundert hat! Wann du hast alle ding vornewet. Maria, 10 himelische kayserinne, deine macht hat der helle pant czu- prochen. Deine macht hat der ORACIO ad sanetam virginem Mariam. FEMINA mirabiliter singularis et sin- gulariter mirabilis, per quam elementa renouantur, inferna remediantur, demones concul- cantur, angeli redintegrantur! O femina plena et superplena [col. 955] tewfel gewalt vorstört. Deyne | gracia, de cuius plenitudinis 10 suzzikeit hat der engel schar | exundancia respersa sic virescit wergenezet. O du sunderliche | omnis creatura! O virgo bene- Überlieferung: Kl Bl. 16°; Ba Bl. 58%; W BI. 94'; Br Bl. 35°; Brl Bl. 78%; Br? Bl. 16% M2 BI. 249, Text aus Kl. Lesarten aus W Br Brl Br2, [fir die ersten Zeilen auch Ba). Lat. Text aus Migne, P. lat. 158, Sp. 955, Z. 31 bis Sp. 958 Z. 14 = Stück aus Anselmus, oratio LII: Maria, tu illa magna Maria. Überschriften: Disz ist sant anszhelmus gebott von €nser frowin vnd ist andechtiger tieffer ermanüge merk es wol, sowie rot: ich tün als ich billich sol. Amen Ba, Dise nach geschribé gepete hat gemacht der heilig lerer sant Anshelmog zu vnser frawen vii sind gar ynnige gepete der sy mit andacht spricht W, Dysz ist des heiligin Augustinen gebethe von vnsir liben frawen der Jücfrawen Marien vnd ist groszir andacht vnde vordinstnisz hebe an etc. Br, Hy heben sich &n gar ynnege gebete von vnsir lieben frawen von den leren getichtet Brl, Ohne Überschr. Br2 M2 3 sanc Ki 5 leiben Ki 6 das hoiste Br] 7 daz fehlt Br2 ye fehlt Ba 7f. gewundert hat] gewundirte Brl 9 ernüwet Ba 10 dw hjmelische BrBa llf. helle bis der fehit Ba Br Br1 Br2 pant]eraft W — 13 gewalt] macht W zerstdret Ba, zu stérret W Br Brl 14 suzzikeit] macht W schar] gewalt Ba 15 ergeczet Kl, ent- genczt Ba Br Burdach, Mittelalt. u. Reform. VI Joh. v. Neum. 4. 10
18. Anselms Mariengebete I. 18 (167] N“ merk eyn gut gebete vnd sluzz es mit vleizz in dein hercze. Das ist sanet An- selmus gepete von vnser vrowen, 5 der lieben kuniginne. [177] MARIA, dv hóstes wun- der, daz got ye ge- wundert hat! Wann du hast alle ding vornewet. Maria, 10 himelische kayserinne, deine macht hat der helle pant czu- prochen. Deine macht hat der ORACIO ad sanetam virginem Mariam. FEMINA mirabiliter singularis et sin- gulariter mirabilis, per quam elementa renouantur, inferna remediantur, demones concul- cantur, angeli redintegrantur! O femina plena et superplena [col. 955] tewfel gewalt vorstört. Deyne | gracia, de cuius plenitudinis 10 suzzikeit hat der engel schar | exundancia respersa sic virescit wergenezet. O du sunderliche | omnis creatura! O virgo bene- Überlieferung: Kl Bl. 16°; Ba Bl. 58%; W BI. 94'; Br Bl. 35°; Brl Bl. 78%; Br? Bl. 16% M2 BI. 249, Text aus Kl. Lesarten aus W Br Brl Br2, [fir die ersten Zeilen auch Ba). Lat. Text aus Migne, P. lat. 158, Sp. 955, Z. 31 bis Sp. 958 Z. 14 = Stück aus Anselmus, oratio LII: Maria, tu illa magna Maria. Überschriften: Disz ist sant anszhelmus gebott von €nser frowin vnd ist andechtiger tieffer ermanüge merk es wol, sowie rot: ich tün als ich billich sol. Amen Ba, Dise nach geschribé gepete hat gemacht der heilig lerer sant Anshelmog zu vnser frawen vii sind gar ynnige gepete der sy mit andacht spricht W, Dysz ist des heiligin Augustinen gebethe von vnsir liben frawen der Jücfrawen Marien vnd ist groszir andacht vnde vordinstnisz hebe an etc. Br, Hy heben sich &n gar ynnege gebete von vnsir lieben frawen von den leren getichtet Brl, Ohne Überschr. Br2 M2 3 sanc Ki 5 leiben Ki 6 das hoiste Br] 7 daz fehlt Br2 ye fehlt Ba 7f. gewundert hat] gewundirte Brl 9 ernüwet Ba 10 dw hjmelische BrBa llf. helle bis der fehit Ba Br Br1 Br2 pant]eraft W — 13 gewalt] macht W zerstdret Ba, zu stérret W Br Brl 14 suzzikeit] macht W schar] gewalt Ba 15 ergeczet Kl, ent- genczt Ba Br Burdach, Mittelalt. u. Reform. VI Joh. v. Neum. 4. 10
Strana 146
146 werde frucht voller gnade! Auz deiner fulle, auz deiner salden- richen suzzekeit ist alle schepffe- nvnge nach des ersten valles 5 schaden anderweyt begrünet. Durch deynen heiligen segen ist gesegent alle schepffenvnge. Maria, allerhoste frawe, nach dir crsufczet meyne sele. Wie 10 fleuhestu vor meinen gedenken, di dein inniclichen begeren ? Maria, du bist schóne anczu- sehen, liplich czu betrachten, nach dir dvrstet meyn sele. Wie 15 flevhestu denne von so grosser begerunge meynes herczen ? Er- scheyne mey[17"]ner sichen se- len, die alle wege dir nach volget in begerleicher libe. Nicht 20 vorpirge dich vor meiner sele, di dich so fleizlichen sichet. Erbarme dich, edele chünin- ginne, schauwe mit deynen genaden meyn arme sele, wye 25 sie nach dir eylet, wy sy nach dir lauffet, wy sy dein begeret. Nv, mein libe sele, mein swester, sich vber dich selber. Schaw, wie hoch Maria geseczet ist. 30 Nichtes ist auff aller werlde 1 vol aller W, vol Bri richen Ba, selbigen reichen Br 6f. heilige benedeyunge ist gebenedeit Br] dy begerunge meyner Br Br1Br2 niclichen K7, liplich Br, so mynnicklich Br? 16f. Er scheyne Kl, Irscheine mir irscheine Br1 19 behegelicher Br] 25 nach dir) dir nach W 27 sele fehls W werlde] erden Bri 18 nach fehlt Br1 23 schauwe] Schone KI Jehls WBr vn wie W 30 aller] der W 2 deiner vor fulle] der Ba l. Die Gebete des Johann von Neumarkt. dicta et superbenedicta, per cuius benediccionem benedicitur omnis creatura, non solum cre- ata a creatore, sed et creator a creatura! O nimis exaltata, 5 quam sequi conatur affectus anime mee, quo aufugis aciem mentis mee? — O pulchra ad intuendum, amabilis ad contem- plandum, delectabilis ad aman- 10 dum, quo euadis capacitatem cordis mei ? Prestolare, domina, infirmam animam te sequentem, nec abscondas te, domina, parum videnti, anime te [col. 956] que- 15 renti. Miserere, domina, ani- mam post te anhelando lan- guentem. Mira res, in quam sublimi contemplor Mariam lo- catam! Nichil est equale Marie, 20 nichil nisi deus maius Maria. Deus filium suum, quem solum de corde suo equalem sibi ge- nitum tamquam seipsum dilige- bat, ipsum dedit Marie, et ex 25 Maria fecit sibi filium, non alium, sed eundem, vt natura- liter esset vnus idemque com- munis filius dei et Marie. Omnis natura a deo est creata, et deus 30 2f. edlen vnd 4 ersten fehlt Br1 5 an dir weit Br 8 Jücfraw Br 9 meyne] 11 dein] dich czu sehin Br7 in 15 so von Br? 17 meyner] mir Br? 21 so gar W Br2, fehlt Br 25f. eylet bis dir in swaester ist a getilgt Kl
146 werde frucht voller gnade! Auz deiner fulle, auz deiner salden- richen suzzekeit ist alle schepffe- nvnge nach des ersten valles 5 schaden anderweyt begrünet. Durch deynen heiligen segen ist gesegent alle schepffenvnge. Maria, allerhoste frawe, nach dir crsufczet meyne sele. Wie 10 fleuhestu vor meinen gedenken, di dein inniclichen begeren ? Maria, du bist schóne anczu- sehen, liplich czu betrachten, nach dir dvrstet meyn sele. Wie 15 flevhestu denne von so grosser begerunge meynes herczen ? Er- scheyne mey[17"]ner sichen se- len, die alle wege dir nach volget in begerleicher libe. Nicht 20 vorpirge dich vor meiner sele, di dich so fleizlichen sichet. Erbarme dich, edele chünin- ginne, schauwe mit deynen genaden meyn arme sele, wye 25 sie nach dir eylet, wy sy nach dir lauffet, wy sy dein begeret. Nv, mein libe sele, mein swester, sich vber dich selber. Schaw, wie hoch Maria geseczet ist. 30 Nichtes ist auff aller werlde 1 vol aller W, vol Bri richen Ba, selbigen reichen Br 6f. heilige benedeyunge ist gebenedeit Br] dy begerunge meyner Br Br1Br2 niclichen K7, liplich Br, so mynnicklich Br? 16f. Er scheyne Kl, Irscheine mir irscheine Br1 19 behegelicher Br] 25 nach dir) dir nach W 27 sele fehls W werlde] erden Bri 18 nach fehlt Br1 23 schauwe] Schone KI Jehls WBr vn wie W 30 aller] der W 2 deiner vor fulle] der Ba l. Die Gebete des Johann von Neumarkt. dicta et superbenedicta, per cuius benediccionem benedicitur omnis creatura, non solum cre- ata a creatore, sed et creator a creatura! O nimis exaltata, 5 quam sequi conatur affectus anime mee, quo aufugis aciem mentis mee? — O pulchra ad intuendum, amabilis ad contem- plandum, delectabilis ad aman- 10 dum, quo euadis capacitatem cordis mei ? Prestolare, domina, infirmam animam te sequentem, nec abscondas te, domina, parum videnti, anime te [col. 956] que- 15 renti. Miserere, domina, ani- mam post te anhelando lan- guentem. Mira res, in quam sublimi contemplor Mariam lo- catam! Nichil est equale Marie, 20 nichil nisi deus maius Maria. Deus filium suum, quem solum de corde suo equalem sibi ge- nitum tamquam seipsum dilige- bat, ipsum dedit Marie, et ex 25 Maria fecit sibi filium, non alium, sed eundem, vt natura- liter esset vnus idemque com- munis filius dei et Marie. Omnis natura a deo est creata, et deus 30 2f. edlen vnd 4 ersten fehlt Br1 5 an dir weit Br 8 Jücfraw Br 9 meyne] 11 dein] dich czu sehin Br7 in 15 so von Br? 17 meyner] mir Br? 21 so gar W Br2, fehlt Br 25f. eylet bis dir in swaester ist a getilgt Kl
Strana 147
noch in den himelen choren, daz Marien gleich sey. Nychtes ist auch grosser wan Maria nvr got alleyne. Alle ding hat got 5 geschaffen, vnd von Maria ist geporen der schepfer allir dinge. Got, der alle ding beschuff, der wold selber von Marien geporen werden. Also ist got vatir allir 10 dinge, also ist auch Maria ein muter aller dinge. Maria, got ist mit dir. Nu schaffe, das deine gnade sey mit mir! Schaffe, das meyne [18'] sele 15 allewege sey mit dir vnd deine parmherczikeit sei mit mir! 1 den] dem Br, deme Br2 2 sey] ist Brl nycht Kl wan) den W bis 6 dinge fehlt W vnd Br2 ist got Br1 W Br Br2 9 vnd also Br1 dinge fehlt Br seyne vnd deyne Br1 dir W 16 mir] ir KI 11 dinge vnd Brl 14 Schaffe] thu Br1 15 Vnd das alle mcyne hoffenüge sey ezu dir vor vnd Br 147 ex Maria est natus. Deus omnia creauit, e& Maria deum genuit. Deus, qui omnia fecit, ipse se ex Maria fecit, et sic omnia, que fecerat, refecit. Qui 5 potuit omnia de nichilo facere, noluit ea violata sine Maria reficere. Deus igitur est pater rerum creatarum, et Maria mater rerum recreatarum. Deus est 10 pater constitucionis omnium, et Maria est mater restitucionis omnium. Deus enim genuit illum, per quem omnia sunt facta, et Maria peperit illum, 15 per quem omnia sunt saluata. Deus genuit illum, sine quo penitus nichil est, et Maria pe- perit illum, sine quo omnino nichil bene est. O vere dominus 20 tecum, cui dedit dominus, vt omnis creatura tantum tibi de- beret secum! Maria, obsecro te per graciam, qua sic dominus esse tecum et te voluit esse 3 secum, fac propter ipsam se- cundum eandem ipsam graciam misericordiam tuam | mecum! Fac, vt amor tui semper sit mecum et cura mei semper 2 choren] thron Br, koren ist Brl 3 auch fehlt Brl nvr] mit W, nor wen Br, ac Br1, Nwnt Br2 hat got] die hat Br2 6 schpfer KI allir dingir Br1 eyn vater Br Br1 Br2 grasser Kl 4 Alle 5 der schopffer vor 7 geschuff 10f. also bis O Maria No Br1 13 deine] 15 sey alle wegen bey
noch in den himelen choren, daz Marien gleich sey. Nychtes ist auch grosser wan Maria nvr got alleyne. Alle ding hat got 5 geschaffen, vnd von Maria ist geporen der schepfer allir dinge. Got, der alle ding beschuff, der wold selber von Marien geporen werden. Also ist got vatir allir 10 dinge, also ist auch Maria ein muter aller dinge. Maria, got ist mit dir. Nu schaffe, das deine gnade sey mit mir! Schaffe, das meyne [18'] sele 15 allewege sey mit dir vnd deine parmherczikeit sei mit mir! 1 den] dem Br, deme Br2 2 sey] ist Brl nycht Kl wan) den W bis 6 dinge fehlt W vnd Br2 ist got Br1 W Br Br2 9 vnd also Br1 dinge fehlt Br seyne vnd deyne Br1 dir W 16 mir] ir KI 11 dinge vnd Brl 14 Schaffe] thu Br1 15 Vnd das alle mcyne hoffenüge sey ezu dir vor vnd Br 147 ex Maria est natus. Deus omnia creauit, e& Maria deum genuit. Deus, qui omnia fecit, ipse se ex Maria fecit, et sic omnia, que fecerat, refecit. Qui 5 potuit omnia de nichilo facere, noluit ea violata sine Maria reficere. Deus igitur est pater rerum creatarum, et Maria mater rerum recreatarum. Deus est 10 pater constitucionis omnium, et Maria est mater restitucionis omnium. Deus enim genuit illum, per quem omnia sunt facta, et Maria peperit illum, 15 per quem omnia sunt saluata. Deus genuit illum, sine quo penitus nichil est, et Maria pe- perit illum, sine quo omnino nichil bene est. O vere dominus 20 tecum, cui dedit dominus, vt omnis creatura tantum tibi de- beret secum! Maria, obsecro te per graciam, qua sic dominus esse tecum et te voluit esse 3 secum, fac propter ipsam se- cundum eandem ipsam graciam misericordiam tuam | mecum! Fac, vt amor tui semper sit mecum et cura mei semper 2 choren] thron Br, koren ist Brl 3 auch fehlt Brl nvr] mit W, nor wen Br, ac Br1, Nwnt Br2 hat got] die hat Br2 6 schpfer KI allir dingir Br1 eyn vater Br Br1 Br2 grasser Kl 4 Alle 5 der schopffer vor 7 geschuff 10f. also bis O Maria No Br1 13 deine] 15 sey alle wegen bey
Strana 148
148 Schaffe, das mein gebete noch meinen nötdürften sey vor dir vnd das deine suzzikeit sei mit mir! Schaffe, daz dein segen 5sei mit mir vnd das alle mei- nunge sei czu dir. Gleicherweis als der almechtige vatir den sun gepar, der alle ding bey leben vnd bey sterke beheldet, also 10 hastu den selben czu der werlde pracht, der alle ding hat von dem tode erwecket, vnd gleicher- weis als der almechtige got durch seinen eingepornen sun 15 hat die heiligen seine engel vor sunden val behalten, also hastu, vrspring aller reynikeit, vns arme leüte von der svnden snodikeit widerbracht in deines 2 svnes gnaden. Vnd als vnser herre Ihesus Christus ist ein ewige selikeit seiner heiligen, also bistu ein trost aller svnder. Es ist nicht mer gnaden nür 25 alleine die sulche gnade, die du 1 Schaffe bia 6 czu dir fehlt Br bete noch meinen fehlt Br1 4 das fehle Br beym Br quicket Brl steht ge u. Z. KI, eyborn Br1 17 alle KI 20 gnaden] verdynen W getilgt vor ewige KI 10 selbigen Br fehle Br2 bistu och BrI rinne Brl fehlt W Br2 sulche fehlt Br 2 mein’ notdurft W 41. Schaffe bis mit mir fehlt Br1 Br2 inunge Kl, mein manüg W, mein hoffnung Br1 Br2 7f. vatir bis gepar] gebar den son Brl 11f. von dem tode hat Br? 13 almechtiger KI, almehtig W Br 15 seinen KI, fehlt Br Br1 18 &rmen menschen W Br1, &rmen leuthen Br alzo Br heiligin ist Brl trosterinne Brl 24 nür] new' W, wen Br Br1, Nwnt Br? I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. tecum! Fae, vt clamor necessi- tatis mee, quamdiu ipsa per- sistit, sit tecum, et respectus pietatis tue, quamdiu ego sub- sisto, sit mecum! Face, vt con- 5 gratulacio beatitudinis tue sem- per sit mecum et compassio mi- serie tue, quantum michi ex- pedit, sit tecum! Sicut enim, o beatissima, omnis a te auersus 10 et a te despectus necesse est vt intereat, ita omnis a te con- uersus et a te respectus im- possibile est vt pereat. Sicut enim, domina, deus genuit 15 illum, in quo omnia viuunt, sic, o tu flos virginitatis, genuisti eum, per quem et mortui reuiuiscunt. Et sicut deus per filium suum beatos angelos a» peccato seruauit, ita, o tu, decus puritatis, per filium tuum mi- seros homines ex peccato salua- bis. Quemadmodum enim dei filius est beatitudo iustorum. ss sic, o tu, salus fecunditatis, meine Kl, dein W lf. ge- notdurftikit Br1 5f. meinung] 7 almechtiger KT 9 bey bis 11 hat fehlt W 12 ir- 14 eingepornen, engiln Br1 armen Br? 22 selige 23f. also bis gnaden sunder vnd sunde- 25 erstes die 21 ist fehlt Brl
148 Schaffe, das mein gebete noch meinen nötdürften sey vor dir vnd das deine suzzikeit sei mit mir! Schaffe, daz dein segen 5sei mit mir vnd das alle mei- nunge sei czu dir. Gleicherweis als der almechtige vatir den sun gepar, der alle ding bey leben vnd bey sterke beheldet, also 10 hastu den selben czu der werlde pracht, der alle ding hat von dem tode erwecket, vnd gleicher- weis als der almechtige got durch seinen eingepornen sun 15 hat die heiligen seine engel vor sunden val behalten, also hastu, vrspring aller reynikeit, vns arme leüte von der svnden snodikeit widerbracht in deines 2 svnes gnaden. Vnd als vnser herre Ihesus Christus ist ein ewige selikeit seiner heiligen, also bistu ein trost aller svnder. Es ist nicht mer gnaden nür 25 alleine die sulche gnade, die du 1 Schaffe bia 6 czu dir fehlt Br bete noch meinen fehlt Br1 4 das fehle Br beym Br quicket Brl steht ge u. Z. KI, eyborn Br1 17 alle KI 20 gnaden] verdynen W getilgt vor ewige KI 10 selbigen Br fehle Br2 bistu och BrI rinne Brl fehlt W Br2 sulche fehlt Br 2 mein’ notdurft W 41. Schaffe bis mit mir fehlt Br1 Br2 inunge Kl, mein manüg W, mein hoffnung Br1 Br2 7f. vatir bis gepar] gebar den son Brl 11f. von dem tode hat Br? 13 almechtiger KI, almehtig W Br 15 seinen KI, fehlt Br Br1 18 &rmen menschen W Br1, &rmen leuthen Br alzo Br heiligin ist Brl trosterinne Brl 24 nür] new' W, wen Br Br1, Nwnt Br? I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. tecum! Fae, vt clamor necessi- tatis mee, quamdiu ipsa per- sistit, sit tecum, et respectus pietatis tue, quamdiu ego sub- sisto, sit mecum! Face, vt con- 5 gratulacio beatitudinis tue sem- per sit mecum et compassio mi- serie tue, quantum michi ex- pedit, sit tecum! Sicut enim, o beatissima, omnis a te auersus 10 et a te despectus necesse est vt intereat, ita omnis a te con- uersus et a te respectus im- possibile est vt pereat. Sicut enim, domina, deus genuit 15 illum, in quo omnia viuunt, sic, o tu flos virginitatis, genuisti eum, per quem et mortui reuiuiscunt. Et sicut deus per filium suum beatos angelos a» peccato seruauit, ita, o tu, decus puritatis, per filium tuum mi- seros homines ex peccato salua- bis. Quemadmodum enim dei filius est beatitudo iustorum. ss sic, o tu, salus fecunditatis, meine Kl, dein W lf. ge- notdurftikit Br1 5f. meinung] 7 almechtiger KT 9 bey bis 11 hat fehlt W 12 ir- 14 eingepornen, engiln Br1 armen Br? 22 selige 23f. also bis gnaden sunder vnd sunde- 25 erstes die 21 ist fehlt Brl
Strana 149
18. Anselms Meriengebet I. von dem heiligen ge[18"Jiste enpfangen hast. Es ist nicht mer gerechtikeit, nvr di du in deinem heiligen, keuschen leibe 5 erneret hast. Es ist nicht mer hayles nür also vil, als du czu der werlde pracht hast auz dei- nem keuschen leibe. O selige czuvorsicht, o sichere czuflucht, 10 o susse hoffenvnge! Nu merke, meine sele, vnd frewe dich! Gotis mutir ist vnser mvter! Des miter, czu dem wir. alle hoffen, den wir alle furchten, 15 die ist vnser muter! Des muter, der mit seiner macht hailen vnd auch vorterben mag, die ist vnser mvtir! Maria, himelische kvniginne, bistu seyn mvter, so 20 sey wyr alle deine kint vnd seyn mit im pruder vnd swestern. Maria, genedige muter, sol ich nu reden, das sich derfrówe mein hercze, ader schal ich 25 sweigen, das ich icht gestraffet werde ? Maria, das ich in rechter lib gelawbe, worumb schol ich 3 newer W, wen Br Br1, Nwnt Br2 6 newer W, wen Br Brl, Nwnt Br2 keuschen fehlt W 149 filius tuus est redempcio pec- catorum. Non enim est re- conciliacio, nisi quam tu, casta, con[col. 957]cepisti. Non est iustificacio, nisi quam tu, integra, in vtero fouisti. Non est salus, nisi quam tu, virgo, peperisti. ^ Ergo, o domina, mater es iustificacionis et iusti- ficatorum, genitrix es recon- 10 ciliacionis et reconciliatorum, parens es salutis et saluatorum. O beata fiducia! O tutum re- fugium! Mater dei est mater nostra! Mater eius, in guo solo 15 speramus, et quein solum time- mus, est mater nostra! Mater, inquam, eius, qui solus saluat, solus dampnat, est mater nostra! Sed, o benedicta et exaltata 2 non tibi soli, sed et nobis qui- dem, quam magnum, quam ama- bile est, quod video per te eue- nire nobis, quod videns gaudeo, quod gaudens dicere non audeo! 2; Si enim tu, domina, es mater eius, nonne et alij filij tui sunt fratres eius? Sed gui fratres et cuius eius? Loquar, vnde iucundatur cor meum, an silebo, sv ne de elacione arguatur os me- w 4 deinem] dem Br heiligen als] alz vil W, alzo Br du sein W Br2 7 gebracht Br2 7f. auz bis leibe fehlt Br1 — 8 keuschem KI 11 meine fehlt W 12f. ist bis Des müter fehlt Br1 — 14 hoffenüg haben W 16 macht] crafft BrBrl 17 auch fehlt Br1 17f. die ist vnser mvtir fehlt Br1 20 scy wyr alle] bistu och vnsir muter vnd wir seyn Brl vnd] wen wir Brl 22 muter 23 nu] nicht W 27 solt Br2 gnedige W das Bri 25 nicht Br 26 das] des KI, das
18. Anselms Meriengebet I. von dem heiligen ge[18"Jiste enpfangen hast. Es ist nicht mer gerechtikeit, nvr di du in deinem heiligen, keuschen leibe 5 erneret hast. Es ist nicht mer hayles nür also vil, als du czu der werlde pracht hast auz dei- nem keuschen leibe. O selige czuvorsicht, o sichere czuflucht, 10 o susse hoffenvnge! Nu merke, meine sele, vnd frewe dich! Gotis mutir ist vnser mvter! Des miter, czu dem wir. alle hoffen, den wir alle furchten, 15 die ist vnser muter! Des muter, der mit seiner macht hailen vnd auch vorterben mag, die ist vnser mvtir! Maria, himelische kvniginne, bistu seyn mvter, so 20 sey wyr alle deine kint vnd seyn mit im pruder vnd swestern. Maria, genedige muter, sol ich nu reden, das sich derfrówe mein hercze, ader schal ich 25 sweigen, das ich icht gestraffet werde ? Maria, das ich in rechter lib gelawbe, worumb schol ich 3 newer W, wen Br Br1, Nwnt Br2 6 newer W, wen Br Brl, Nwnt Br2 keuschen fehlt W 149 filius tuus est redempcio pec- catorum. Non enim est re- conciliacio, nisi quam tu, casta, con[col. 957]cepisti. Non est iustificacio, nisi quam tu, integra, in vtero fouisti. Non est salus, nisi quam tu, virgo, peperisti. ^ Ergo, o domina, mater es iustificacionis et iusti- ficatorum, genitrix es recon- 10 ciliacionis et reconciliatorum, parens es salutis et saluatorum. O beata fiducia! O tutum re- fugium! Mater dei est mater nostra! Mater eius, in guo solo 15 speramus, et quein solum time- mus, est mater nostra! Mater, inquam, eius, qui solus saluat, solus dampnat, est mater nostra! Sed, o benedicta et exaltata 2 non tibi soli, sed et nobis qui- dem, quam magnum, quam ama- bile est, quod video per te eue- nire nobis, quod videns gaudeo, quod gaudens dicere non audeo! 2; Si enim tu, domina, es mater eius, nonne et alij filij tui sunt fratres eius? Sed gui fratres et cuius eius? Loquar, vnde iucundatur cor meum, an silebo, sv ne de elacione arguatur os me- w 4 deinem] dem Br heiligen als] alz vil W, alzo Br du sein W Br2 7 gebracht Br2 7f. auz bis leibe fehlt Br1 — 8 keuschem KI 11 meine fehlt W 12f. ist bis Des müter fehlt Br1 — 14 hoffenüg haben W 16 macht] crafft BrBrl 17 auch fehlt Br1 17f. die ist vnser mvtir fehlt Br1 20 scy wyr alle] bistu och vnsir muter vnd wir seyn Brl vnd] wen wir Brl 22 muter 23 nu] nicht W 27 solt Br2 gnedige W das Bri 25 nicht Br 26 das] des KI, das
Strana 150
150 das mit czimleichem lobe nicht bekennen? Nu wil ich reden, nicht in vbirmvt, [19*] sunder ich wil dank sagen dir, vnser 5 heiligen müter. Dein czarter sun, do er wolte mit muter- licher geburde pruder sein vnser menscheit, do wolt er auch, daz wir kinder weren seiner muter, 10 vnd hat vns trost gegeben, das wir bekennen sullen, das wir seine pruder vnd seine swester sein. Nu sich, mein sele, der werlde schepfer vnd behalder ist 15 vnser pruder, vnser got ist durch Marien vnsir pruder worden. Eya, libe sele, frauwe dich der grozzen hoffenvnge! Frawe dich des werden trostes, 20 das deyn hayl vnd auch dein saldereicher trost an deines pruders vnd an deiner mvter willen vnd macht gelegen ist! Nv lere mich, armen deinen sun, 2% herczelibe mvter! Nv vnder- wcizze mich, wie ader mit wil- cher begerung ich dich liephaben svlle, mit welcher gehayme ich mich dir emphelen scholle, mit 30 welcher sicherhayt ich czu dir vnd deinem sune, meinem prv- 1 das] des KI jekt W 9 weren] wirden W swester fehlt W 13 libe sel W 17 libe sele] zele meyn Br1 W Br1 reichir Br deynen dyner BrBr2 29 emphelen] entpitten Br 2 erkennen W 7Í. vnser méscheit sein W 10 geben W 19 werden] grozzen W 21 sell den reichern W, selbir reicher Br, selde vnd deyn 23 vnd macht fehlt Br1 28 gehayme) gobin Br, musse Brl 31 deyme libin Bri I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. um? Sed quod credo amando, eur non confitebor laudando? Dicam igitur, non superbiendo, sed gracias agendo. Qui enim fecit, vt ipse per maternam 5 generacionem particeps esset nature nostre et nos per vite restitucionem essemus filij ma- tris eius, ipse nos inuitat, vt confiteamur nos fratres eius. 10 Ergo iudex noster est frater noster. Saluator mundi est frater noster. Denique deus noster est factus per Mariam frater noster. Qua igitur certi- 5 tudine debemus sperare, qua consolacione possumus timere, quorum siue salus, siue damp- nacio de boni fratris et de pie matris pendent arbitrio? Quo 20 eciam affectu hunc fratrem et hanc matrem amare debemus? Qua familiaritate nos illi com- mittemus ? Qua securitate ad il- los confugiemus ? Qua dulcedine => 5 heiligen) liben Br1 6 do er 8 mensheit KI wol KI 11 erkónen W 12 seine tor 15f. vnser got bis pruder fehlt W 20 auch fehlt 24 armes dein kint W, armen vn! mej Brl
150 das mit czimleichem lobe nicht bekennen? Nu wil ich reden, nicht in vbirmvt, [19*] sunder ich wil dank sagen dir, vnser 5 heiligen müter. Dein czarter sun, do er wolte mit muter- licher geburde pruder sein vnser menscheit, do wolt er auch, daz wir kinder weren seiner muter, 10 vnd hat vns trost gegeben, das wir bekennen sullen, das wir seine pruder vnd seine swester sein. Nu sich, mein sele, der werlde schepfer vnd behalder ist 15 vnser pruder, vnser got ist durch Marien vnsir pruder worden. Eya, libe sele, frauwe dich der grozzen hoffenvnge! Frawe dich des werden trostes, 20 das deyn hayl vnd auch dein saldereicher trost an deines pruders vnd an deiner mvter willen vnd macht gelegen ist! Nv lere mich, armen deinen sun, 2% herczelibe mvter! Nv vnder- wcizze mich, wie ader mit wil- cher begerung ich dich liephaben svlle, mit welcher gehayme ich mich dir emphelen scholle, mit 30 welcher sicherhayt ich czu dir vnd deinem sune, meinem prv- 1 das] des KI jekt W 9 weren] wirden W swester fehlt W 13 libe sel W 17 libe sele] zele meyn Br1 W Br1 reichir Br deynen dyner BrBr2 29 emphelen] entpitten Br 2 erkennen W 7Í. vnser méscheit sein W 10 geben W 19 werden] grozzen W 21 sell den reichern W, selbir reicher Br, selde vnd deyn 23 vnd macht fehlt Br1 28 gehayme) gobin Br, musse Brl 31 deyme libin Bri I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. um? Sed quod credo amando, eur non confitebor laudando? Dicam igitur, non superbiendo, sed gracias agendo. Qui enim fecit, vt ipse per maternam 5 generacionem particeps esset nature nostre et nos per vite restitucionem essemus filij ma- tris eius, ipse nos inuitat, vt confiteamur nos fratres eius. 10 Ergo iudex noster est frater noster. Saluator mundi est frater noster. Denique deus noster est factus per Mariam frater noster. Qua igitur certi- 5 tudine debemus sperare, qua consolacione possumus timere, quorum siue salus, siue damp- nacio de boni fratris et de pie matris pendent arbitrio? Quo 20 eciam affectu hunc fratrem et hanc matrem amare debemus? Qua familiaritate nos illi com- mittemus ? Qua securitate ad il- los confugiemus ? Qua dulcedine => 5 heiligen) liben Br1 6 do er 8 mensheit KI wol KI 11 erkónen W 12 seine tor 15f. vnser got bis pruder fehlt W 20 auch fehlt 24 armes dein kint W, armen vn! mej Brl
Strana 151
18. Anselms Mariengebet I. 151 [19"]der, hoffen mvge adir in welcher suzzikeit ich emphangen werde nach meinem tode! Eya, liber pruder, vorgib mir, armen 5 deinem pruder, meine schult! Wende von mir deinen czorn, derhore mein gebete! Barim- herezige myter, pite fur mich deinen sun, erwirbe mir gnade to gen meinem suzzen pruder, dei- nem kinde. Bite fůr mich, armen deinen diner, empfille mich meinem herren, deinem liben kinde. Liber pruder vnd 15 herre Ihesu Christe, erhore deine myter! Tu iren willen! Er- parme dich vber deinen pruder vnd deinen armen diner, wan du, mein herre, mein pruder vnd 20 mein derlozer bist. O Maria, wes pin ich dir schuldig ? Wie sere vnd wy vil scholt ich deinen genaden danken, daz mir armen diner deine kheuscheit einen so 25 achpern, so edelen vnd so mech- tigen pruder gegeben hat! Wo neme ich die vornvnfte, [20"] daz ich dir wirdiclich gedenken confugientes suscipiemur? Bo- nus igitur frater nobis dimittat, quod deliquimus. Ipse auertat, quod delinquentes meruimus. Ipse donet, quod penitentes pe- timus. Bona mater oret et exoret pro nobis, ipsa postulet et impetret, quod expedit nobis. Ipsa roget filium pro filijs, vnigenitum pro adoptatis, do-10 minum pro seruis. Bonus filius audiat matrem pro fratribus, vnigenitus pro hys, quos adop- tauit, dominus pro hys, quos liberauit. O Maria, quantum 15 tibi debemus, domina mater, per quam talem fratrem ha- bemus ? Quid graciarum, quid laudis tibi retribuemus? 5 I hoffen myge] haffenvnge Kl mvge] sulle Brl adir] vnd Brl 2 empheng Kl 3 tote Kl 4 pruder] dyner BrBr2 9 liben son Brl 9f. gnade gen] gnadigen Kl, gnode keigen Br BrIBr2 11 kinde] sone Brl 12 deyn 10 meinen Kl suzzen fehlt Brl armen dyner Brl bevil Brl Tu] durch 16 libe muter Brl Brl Br2 17 vber mich Br2 dein armen 18 vnd] vber W deiner Kl 19 mein herre fehlt Brl herre vnd W 19f. vnd mein 24 deyne derlozer fehlt W 21 wes] was Br 20 O fehlt Brl 26 geben reyne Brl 25 auchpern zu achpern Kl vnd fehlt Kl W BrI Br2 hat] host Vnd Br, hath vnd Br2 28 dancken W, gedancken Br
18. Anselms Mariengebet I. 151 [19"]der, hoffen mvge adir in welcher suzzikeit ich emphangen werde nach meinem tode! Eya, liber pruder, vorgib mir, armen 5 deinem pruder, meine schult! Wende von mir deinen czorn, derhore mein gebete! Barim- herezige myter, pite fur mich deinen sun, erwirbe mir gnade to gen meinem suzzen pruder, dei- nem kinde. Bite fůr mich, armen deinen diner, empfille mich meinem herren, deinem liben kinde. Liber pruder vnd 15 herre Ihesu Christe, erhore deine myter! Tu iren willen! Er- parme dich vber deinen pruder vnd deinen armen diner, wan du, mein herre, mein pruder vnd 20 mein derlozer bist. O Maria, wes pin ich dir schuldig ? Wie sere vnd wy vil scholt ich deinen genaden danken, daz mir armen diner deine kheuscheit einen so 25 achpern, so edelen vnd so mech- tigen pruder gegeben hat! Wo neme ich die vornvnfte, [20"] daz ich dir wirdiclich gedenken confugientes suscipiemur? Bo- nus igitur frater nobis dimittat, quod deliquimus. Ipse auertat, quod delinquentes meruimus. Ipse donet, quod penitentes pe- timus. Bona mater oret et exoret pro nobis, ipsa postulet et impetret, quod expedit nobis. Ipsa roget filium pro filijs, vnigenitum pro adoptatis, do-10 minum pro seruis. Bonus filius audiat matrem pro fratribus, vnigenitus pro hys, quos adop- tauit, dominus pro hys, quos liberauit. O Maria, quantum 15 tibi debemus, domina mater, per quam talem fratrem ha- bemus ? Quid graciarum, quid laudis tibi retribuemus? 5 I hoffen myge] haffenvnge Kl mvge] sulle Brl adir] vnd Brl 2 empheng Kl 3 tote Kl 4 pruder] dyner BrBr2 9 liben son Brl 9f. gnade gen] gnadigen Kl, gnode keigen Br BrIBr2 11 kinde] sone Brl 12 deyn 10 meinen Kl suzzen fehlt Brl armen dyner Brl bevil Brl Tu] durch 16 libe muter Brl Brl Br2 17 vber mich Br2 dein armen 18 vnd] vber W deiner Kl 19 mein herre fehlt Brl herre vnd W 19f. vnd mein 24 deyne derlozer fehlt W 21 wes] was Br 20 O fehlt Brl 26 geben reyne Brl 25 auchpern zu achpern Kl vnd fehlt Kl W BrI Br2 hat] host Vnd Br, hath vnd Br2 28 dancken W, gedancken Br
Strana 152
152 mvge? Herre Ihesu Christe, almechtiger mein pruder, Maria, keusche mayt, mein parm- herczige mvter, nv leret bede- 5 sampt mein hercze, mit welchen wirden ich ewer gedenken scholle, vnd wie ich in meinen gedanken mich mit euch erluste, vnd wie ich in sulchen lusten 10 erfrewet werde vnd in freuden sterke emphahe ewern dienst czu halten, vnd wie meyn hercze nach euch in lieber begervnge also sufczen muzze, daz mir die 15 werlt leide vnd mir der himel liebe, daz ich abneme an dem leibe vnd czuneme an der sele, daz mich nach euch allewege durste. Genediger herre vnd » pruder, genedige fraw vnd muter, vorleihet mir, ewrm armen dinern, sulche gnade, daz euch alle meine gedanken eren muzzen, als ir des wirdig seit, 2 das ewer mein hercze beger, als pillich ist, das euch mein sel lieb hab, als czimlich ist, das euch mein lip [20%] diene in ganczer stetikeit, vnd daz in 30 ewrm dinst mein leben, mein 2 got meyn Br1 wirde W 6 ewer] euch Br1 mich] das ich mich Br1 lusten] wirden Br1 fehle Br hymel libn Br Seht W _ 21 mutir no Br1 28 dienen sol W pruder] got W 7 scholle] moge Br1 8 gedanke KI 11 sterke fehl Br1 12 bis &n meyn ende vor czu Br1 in freuden sterbe vor vnd wie Brl 17 in meyner zelin Br1 21f. armen ewerm W I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. [col. 958] Magne domine, tu noster maior frater, magna do- mina, tu nostra melior mater, docete cor meum, qua reuerencia vos debeat cogitare! Bone tu et bona tu, dulcis tu et dulcis tu, dicite et date anime mee, quo affectu vos memorando de vobis delectetur, delectando iucunde- tur, iucundando impinguetur! 1o Impinguate et succendite eam vestra dileccione. Vestro conti- nuo amore langueat cor meum, liquefiant omnia ossa mea, de- ficiat caro mea. Vtinam sic viscera anime mee dulci feruore vestre dileccionis exardescant, vt viscera carnis mee exares- cant! Vtinam sic intima spiri- tus mei dulcedine vestri affectus 20 impinguentur, vt medulle cor- poris mei exsiccentur! 4f. beide gleich Br — 5f. welcher 7f. vnd bis 9 sülchem luste W 11f. ewern bis halten behalten W vnd 15 mir fehlt W Br1 15f. dy 19 Genediger bis 21 muter 25 begert W Br
152 mvge? Herre Ihesu Christe, almechtiger mein pruder, Maria, keusche mayt, mein parm- herczige mvter, nv leret bede- 5 sampt mein hercze, mit welchen wirden ich ewer gedenken scholle, vnd wie ich in meinen gedanken mich mit euch erluste, vnd wie ich in sulchen lusten 10 erfrewet werde vnd in freuden sterke emphahe ewern dienst czu halten, vnd wie meyn hercze nach euch in lieber begervnge also sufczen muzze, daz mir die 15 werlt leide vnd mir der himel liebe, daz ich abneme an dem leibe vnd czuneme an der sele, daz mich nach euch allewege durste. Genediger herre vnd » pruder, genedige fraw vnd muter, vorleihet mir, ewrm armen dinern, sulche gnade, daz euch alle meine gedanken eren muzzen, als ir des wirdig seit, 2 das ewer mein hercze beger, als pillich ist, das euch mein sel lieb hab, als czimlich ist, das euch mein lip [20%] diene in ganczer stetikeit, vnd daz in 30 ewrm dinst mein leben, mein 2 got meyn Br1 wirde W 6 ewer] euch Br1 mich] das ich mich Br1 lusten] wirden Br1 fehle Br hymel libn Br Seht W _ 21 mutir no Br1 28 dienen sol W pruder] got W 7 scholle] moge Br1 8 gedanke KI 11 sterke fehl Br1 12 bis &n meyn ende vor czu Br1 in freuden sterbe vor vnd wie Brl 17 in meyner zelin Br1 21f. armen ewerm W I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. [col. 958] Magne domine, tu noster maior frater, magna do- mina, tu nostra melior mater, docete cor meum, qua reuerencia vos debeat cogitare! Bone tu et bona tu, dulcis tu et dulcis tu, dicite et date anime mee, quo affectu vos memorando de vobis delectetur, delectando iucunde- tur, iucundando impinguetur! 1o Impinguate et succendite eam vestra dileccione. Vestro conti- nuo amore langueat cor meum, liquefiant omnia ossa mea, de- ficiat caro mea. Vtinam sic viscera anime mee dulci feruore vestre dileccionis exardescant, vt viscera carnis mee exares- cant! Vtinam sic intima spiri- tus mei dulcedine vestri affectus 20 impinguentur, vt medulle cor- poris mei exsiccentur! 4f. beide gleich Br — 5f. welcher 7f. vnd bis 9 sülchem luste W 11f. ewern bis halten behalten W vnd 15 mir fehlt W Br1 15f. dy 19 Genediger bis 21 muter 25 begert W Br
Strana 153
18. Anselms Mariengebet I. 153 kraft, mein tugent vnd alle mein macht vorczeret werden vnd daz ich immer sprechen muzze: Selig sey mein herre vnd mein 5 frawe, mein pruder vnd mein myter, vnd ir heiliger segen sey vbir mich eweclichen. Amen. I vnd alle fehlt W 2 werde WBr gnediglichen W 7 mich] mir no vnd Brl
18. Anselms Mariengebet I. 153 kraft, mein tugent vnd alle mein macht vorczeret werden vnd daz ich immer sprechen muzze: Selig sey mein herre vnd mein 5 frawe, mein pruder vnd mein myter, vnd ir heiliger segen sey vbir mich eweclichen. Amen. I vnd alle fehlt W 2 werde WBr gnediglichen W 7 mich] mir no vnd Brl
Strana 154
154 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. 19 [20"] DIS ist sanct Augusti- nus gepete zu vnser vrowen vnd zu sanct Johannen Ewangelisten, dem got seine 5 muter empfalch an dem vronen creücz. [235 b] RATIO ad beatam Vir- ginem, quam qui- dam miles dicendo quottidie fuit a demonibus liberatus, vt scribi- tur in sanctorali, dicens: DU heilige, keusche, ge- segente, reyne juncfraw Maria! O du heiliger, hoch- 10 gelopter gotes tempel! O du heiliger, wirdiger sark des hei- ligen geistes! O du selige pforte des fronen himelreiches! O du suzzez leben vnd behaltnuzze 15 alles ertreiches! Naige dye oren INTEMERATA et in eternum benedicta, singularis atque incomparabilis virgo,dei genitrix, Maria, gratissimum dei temp- lum, spiritus sancti sacrarium, 10 ianua regni celorum, per quam post deum totus viuit orbis terrarum! Inclina aures tue Uberlieferung: Kl Bl. 20"; Ba Bl. 60°; Br Bl. 71'; Brl Bl. 817; Br2 Bl. 197; M3 Bl. 294". Text aus Kl. Lesarten aus Br BrIBr2, [für die ersten Zeilen auch Ba]. Lat. Text bei Migne, P. lat. 158 Sp. 959 = Anselmus, oratio LIII: Ad sanctam Virginem Mariam et ad sanctum Johannem Erangelistam. Für unseren Text entnommen aus Mariale, Pars II: Hs. der Staats- u. Univ.-Bibl. zu Breslau I F 618 Bl. 235rb; geschr. in Sagan 1455. Uberschriften: Sant augustins gebett zů vnser frowě vnd zů sant Johans euuangelisten Ba, Das nochgeschreben gebete hat gemacht der heylige Augustin9 czu vnsir libn frawen vnd zeu sinte Johanes ewigelisten vnd ist groszir vordinstnisse vnd befelunge etc. Br, 7 Zeilen Raum frei Br2. 1 sanc Kl 3 sanc Kl 7 O fehlt Br2 7f. gesegente bis 9 Maria] vnbeselbte vnd ewiclich gebenedeit yn der reynikeit ane gleich- nisse Jücfraw maria gotis gebereryne Br gesegente] gebenedeit Brl 9f. hochgelopter gotes tempel] allir genemster tempil gotis Br ge- lopter Kl 10 tempil gotis Brl gotes fehlt Ba 12 vil selige Brl 13 fronen] tronen Kl 14f. suzzez bis ertreiches] edeler tewer’ vmegang durch dë do lebit der gancze ryng der erden Br leben] vas Brl 15 alles] des lebins allis Bri
154 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. 19 [20"] DIS ist sanct Augusti- nus gepete zu vnser vrowen vnd zu sanct Johannen Ewangelisten, dem got seine 5 muter empfalch an dem vronen creücz. [235 b] RATIO ad beatam Vir- ginem, quam qui- dam miles dicendo quottidie fuit a demonibus liberatus, vt scribi- tur in sanctorali, dicens: DU heilige, keusche, ge- segente, reyne juncfraw Maria! O du heiliger, hoch- 10 gelopter gotes tempel! O du heiliger, wirdiger sark des hei- ligen geistes! O du selige pforte des fronen himelreiches! O du suzzez leben vnd behaltnuzze 15 alles ertreiches! Naige dye oren INTEMERATA et in eternum benedicta, singularis atque incomparabilis virgo,dei genitrix, Maria, gratissimum dei temp- lum, spiritus sancti sacrarium, 10 ianua regni celorum, per quam post deum totus viuit orbis terrarum! Inclina aures tue Uberlieferung: Kl Bl. 20"; Ba Bl. 60°; Br Bl. 71'; Brl Bl. 817; Br2 Bl. 197; M3 Bl. 294". Text aus Kl. Lesarten aus Br BrIBr2, [für die ersten Zeilen auch Ba]. Lat. Text bei Migne, P. lat. 158 Sp. 959 = Anselmus, oratio LIII: Ad sanctam Virginem Mariam et ad sanctum Johannem Erangelistam. Für unseren Text entnommen aus Mariale, Pars II: Hs. der Staats- u. Univ.-Bibl. zu Breslau I F 618 Bl. 235rb; geschr. in Sagan 1455. Uberschriften: Sant augustins gebett zů vnser frowě vnd zů sant Johans euuangelisten Ba, Das nochgeschreben gebete hat gemacht der heylige Augustin9 czu vnsir libn frawen vnd zeu sinte Johanes ewigelisten vnd ist groszir vordinstnisse vnd befelunge etc. Br, 7 Zeilen Raum frei Br2. 1 sanc Kl 3 sanc Kl 7 O fehlt Br2 7f. gesegente bis 9 Maria] vnbeselbte vnd ewiclich gebenedeit yn der reynikeit ane gleich- nisse Jücfraw maria gotis gebereryne Br gesegente] gebenedeit Brl 9f. hochgelopter gotes tempel] allir genemster tempil gotis Br ge- lopter Kl 10 tempil gotis Brl gotes fehlt Ba 12 vil selige Brl 13 fronen] tronen Kl 14f. suzzez bis ertreiches] edeler tewer’ vmegang durch dë do lebit der gancze ryng der erden Br leben] vas Brl 15 alles] des lebins allis Bri
Strana 155
19. Anselms Mariengebet II. deiner tugentleichen gÿten czu dem vnwirdigen gepette deines armen diners! Hilf mir aus noten vnd [21'] aus svnden s stricken! O Johannes, svnder- licher lieber frvnt vnsers herren Ihv-u Christi, gedenke an die grozze genade vnsers herren, do mit er dich czu einem czwelf- 10 poten vnd auch ewangelisten erwelt hat vnd dich in werder keuscheit vnde czirde bestetiget vnd behalden hat vnd dich alle- wege gemeinet hat in svndir- 15 leicher libe, vnd beweize mir deine hulfe ken dem parm- herczigen gote, meinem herren. O ir czwene edele, wol gepolirte, fayne vnd durchleuchtige himel 20 steyne, Maria vnd Johannes! O ir czwei scheynende, ewige licht, di vor gotes gesicht alle- wege levchten, vortreibet den nebel meiner sunden mit dem 2 dem] meynë Br sunden Br1 licher Br libi herren ihu xpi Br 155 pietatis indignis precibus meis et esto michi pia in omnibus auxiliatrix! O Johannes bea- tissime, Christi fa[235'*]miliaris et amice, qui ab eodem domino 5 nostro Ihesu Christo virgo es electus atque inter ceteros magis dilectus atque, mysterijs celesti- bus vltra omnes imbutus, apostolus eius et ewangelista 10 factus es preclarissimus, te in- uoco cum Maria, matre domini nostri Ihesu Christi, vt opem tuam michi cum ipsa ferre dig- neris. O due celestes gemme, 15 Maria et Johannes apostole et ewangelista Christi care! O duo luminaria diuinitus ante deum lucencia! ^ Vestris radijs sce- lerum meorum nubila effugate! 20 2f. gepette bis diners] gebethen vnd bysz mir sunder cyne milde helfferyne Br 5 O allir seligister 8 grosse sundirliche Bri 4 der sünden Br, zorgin vnd 6 lieber fehlt Kl, libir dinst- vnsers herren fehlt Br1 8 do dis 16 hulfe] der du von den selben vnserem h'ren ihu xfo bist eyn awszirwelte iücfrawe vnd vndir den andern mehir gelibet Vnd obir alle vndirweist bist mit hýmelischen heymlichkeiten vnd ein obircleiter apostel vnd ewangelist worden bist Ich ruffe dich an mit der muter des selben seligmechers das du mir mit ir geruchist hulfe zcu thün Br 11 werden KI bestetigt KI meynet hat Br1 sterne KI scheynende Brl, scheynende Br2 bis levchten fehlt Br2 16 kegen Br2 di fehlt Br 10 auch] och czu eyme Br1 12 keuscheit vnde czirde] keuscher zcyrde Brd 13f. allewege bis 15 vnd] alleczeit in südirlichir libe ge- 19 fayne] reyno Br1 20 steyne] 21 scheynige ewige KI, gotlichen schoynenden Br, wol 22 licht] lowchtenn Br2 22f. di gotes bis levchton fehlt Br
19. Anselms Mariengebet II. deiner tugentleichen gÿten czu dem vnwirdigen gepette deines armen diners! Hilf mir aus noten vnd [21'] aus svnden s stricken! O Johannes, svnder- licher lieber frvnt vnsers herren Ihv-u Christi, gedenke an die grozze genade vnsers herren, do mit er dich czu einem czwelf- 10 poten vnd auch ewangelisten erwelt hat vnd dich in werder keuscheit vnde czirde bestetiget vnd behalden hat vnd dich alle- wege gemeinet hat in svndir- 15 leicher libe, vnd beweize mir deine hulfe ken dem parm- herczigen gote, meinem herren. O ir czwene edele, wol gepolirte, fayne vnd durchleuchtige himel 20 steyne, Maria vnd Johannes! O ir czwei scheynende, ewige licht, di vor gotes gesicht alle- wege levchten, vortreibet den nebel meiner sunden mit dem 2 dem] meynë Br sunden Br1 licher Br libi herren ihu xpi Br 155 pietatis indignis precibus meis et esto michi pia in omnibus auxiliatrix! O Johannes bea- tissime, Christi fa[235'*]miliaris et amice, qui ab eodem domino 5 nostro Ihesu Christo virgo es electus atque inter ceteros magis dilectus atque, mysterijs celesti- bus vltra omnes imbutus, apostolus eius et ewangelista 10 factus es preclarissimus, te in- uoco cum Maria, matre domini nostri Ihesu Christi, vt opem tuam michi cum ipsa ferre dig- neris. O due celestes gemme, 15 Maria et Johannes apostole et ewangelista Christi care! O duo luminaria diuinitus ante deum lucencia! ^ Vestris radijs sce- lerum meorum nubila effugate! 20 2f. gepette bis diners] gebethen vnd bysz mir sunder cyne milde helfferyne Br 5 O allir seligister 8 grosse sundirliche Bri 4 der sünden Br, zorgin vnd 6 lieber fehlt Kl, libir dinst- vnsers herren fehlt Br1 8 do dis 16 hulfe] der du von den selben vnserem h'ren ihu xfo bist eyn awszirwelte iücfrawe vnd vndir den andern mehir gelibet Vnd obir alle vndirweist bist mit hýmelischen heymlichkeiten vnd ein obircleiter apostel vnd ewangelist worden bist Ich ruffe dich an mit der muter des selben seligmechers das du mir mit ir geruchist hulfe zcu thün Br 11 werden KI bestetigt KI meynet hat Br1 sterne KI scheynende Brl, scheynende Br2 bis levchten fehlt Br2 16 kegen Br2 di fehlt Br 10 auch] och czu eyme Br1 12 keuscheit vnde czirde] keuscher zcyrde Brd 13f. allewege bis 15 vnd] alleczeit in südirlichir libe ge- 19 fayne] reyno Br1 20 steyne] 21 scheynige ewige KI, gotlichen schoynenden Br, wol 22 licht] lowchtenn Br2 22f. di gotes bis levchton fehlt Br
Strana 156
156 werden glaste ewers lichtes! Ir seyt dye czwů vsderwelten per- sonen, in den got vatir durch seinen eingepornen sun in semf- 5ter gvte des heiligen geistes im selber eyneé svnderliche reyne, behegeleyche wonvnge gewircket hat. [21’] Ir seit die czwene leuchter, in den die gotliche 10 gvte durch ewer peider iunk- frawleiche raynikeit seyne libe hantvesticlich bestetiget hat. Ir seit die czwey ausderkorne cley- not vnsers herren, den er czu- 1 gesprochen hat in den vbir- fluzzigen, groszen noten seiner martir, do er dich, Maria, Jo- hansen vnd dich, Johansen, Marien empfalch, das ir mvter 20 vnd svn einander sein suldet. In der selben suzzen empfellunge, als ir do einander empfalhen wurdet, emphilhe ich euch czwein meinen leib, mein sele, 2 mein ere, mein gut, mein 1 glanste Br Br1, glantz Br2 4 eynborn Br1 im selber Ki 6 reyne fehlt Br wirdiget Br1 13 awsirwelte Br herren Br 14f. czesprochen KI den] seyn Br1 son vnszern herren ihm xpm Br 15f. vbir fluzzige KI I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. Vos estis illi duo, in quibus deus pater per filium suum, do- minum nostrum Ihesum Chri- stum, specialiter edificauit sibi domum, et in quibus ipse filius 5 dei patris vnigenitus ob sin- cerissime virginitatis meritum dileccionis sue priuilegium con- firmauit, in cruce pendens vni vestrum ita dicens : "Mulier, ecce 10 filius tuus”, deinde ad alium: ‘Ecce, mater tua’. In huius tam sacratissimi amoris dulcedine, qua tunc ore dominico velut mater et filius inuicem con- i5 iuncti estis, vobis duobus hodie et in omni tempore animam meam et corpus meum, animas et corpora fidelium carorum 2 vrst'welten KI 3 goter Br2 5f. insselber zu 7 gebawet vnd gewirkit Br, ge- 14 vnsers herren fehlt Br1 — liben 15 hot hangende an dé creucze Br 16 groszen fehlt KI 16 seiner bittern Br, seyner heiligin Brl 17 dich bis 20 suldet] zcu ewer eyme alzo sprach Weyp sich das ist deyn son Dornach zcu dé and'n Sich das ist deyne mut? Dorüme yn sulcher zusser befelunge alzo gar heyliger libe do mit ir mit dem gotlichf&; müde also muter vnd son zcu sámen gefugit seyt Br — 19 Maria mutir Br1 befull Br1 20 vnd fehit Br? 21 suzzen] sulchen Bri befelunge Br Br1 22 befolen Br Br1 23 wart befele Br1 Befele Br ich mich armer sunder Br, ich mich Brl 24 meinen leib mein sele] heute vi alle czeit meyne zele Meynen leyp Br
156 werden glaste ewers lichtes! Ir seyt dye czwů vsderwelten per- sonen, in den got vatir durch seinen eingepornen sun in semf- 5ter gvte des heiligen geistes im selber eyneé svnderliche reyne, behegeleyche wonvnge gewircket hat. [21’] Ir seit die czwene leuchter, in den die gotliche 10 gvte durch ewer peider iunk- frawleiche raynikeit seyne libe hantvesticlich bestetiget hat. Ir seit die czwey ausderkorne cley- not vnsers herren, den er czu- 1 gesprochen hat in den vbir- fluzzigen, groszen noten seiner martir, do er dich, Maria, Jo- hansen vnd dich, Johansen, Marien empfalch, das ir mvter 20 vnd svn einander sein suldet. In der selben suzzen empfellunge, als ir do einander empfalhen wurdet, emphilhe ich euch czwein meinen leib, mein sele, 2 mein ere, mein gut, mein 1 glanste Br Br1, glantz Br2 4 eynborn Br1 im selber Ki 6 reyne fehlt Br wirdiget Br1 13 awsirwelte Br herren Br 14f. czesprochen KI den] seyn Br1 son vnszern herren ihm xpm Br 15f. vbir fluzzige KI I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. Vos estis illi duo, in quibus deus pater per filium suum, do- minum nostrum Ihesum Chri- stum, specialiter edificauit sibi domum, et in quibus ipse filius 5 dei patris vnigenitus ob sin- cerissime virginitatis meritum dileccionis sue priuilegium con- firmauit, in cruce pendens vni vestrum ita dicens : "Mulier, ecce 10 filius tuus”, deinde ad alium: ‘Ecce, mater tua’. In huius tam sacratissimi amoris dulcedine, qua tunc ore dominico velut mater et filius inuicem con- i5 iuncti estis, vobis duobus hodie et in omni tempore animam meam et corpus meum, animas et corpora fidelium carorum 2 vrst'welten KI 3 goter Br2 5f. insselber zu 7 gebawet vnd gewirkit Br, ge- 14 vnsers herren fehlt Br1 — liben 15 hot hangende an dé creucze Br 16 groszen fehlt KI 16 seiner bittern Br, seyner heiligin Brl 17 dich bis 20 suldet] zcu ewer eyme alzo sprach Weyp sich das ist deyn son Dornach zcu dé and'n Sich das ist deyne mut? Dorüme yn sulcher zusser befelunge alzo gar heyliger libe do mit ir mit dem gotlichf&; müde also muter vnd son zcu sámen gefugit seyt Br — 19 Maria mutir Br1 befull Br1 20 vnd fehit Br? 21 suzzen] sulchen Bri befelunge Br Br1 22 befolen Br Br1 23 wart befele Br1 Befele Br ich mich armer sunder Br, ich mich Brl 24 meinen leib mein sele] heute vi alle czeit meyne zele Meynen leyp Br
Strana 157
19. Anselms Mariengebet II. 157 selikeit in himel vnd in erden vnd pit euch beydesampt, das ir meine beschirmer seyn wollet wider meine vinde, die meines 5 schaden warten, an leibe oder an der selen. Wan ich gelavbe des ane czweivil, das ewer wille gotes wille ist, vnd das er alle wege ewern willen tut, vnd wes 10 ir in pittet, das behaldet ir an czweivil durch den selben grossen ewer gewalt, den [221) ir in himel habt, vnd durch dy grozze genad, die got auf euch 15 gewendet hat. Erbarmet euch vbir mich armen sundern vnd erwerbet mir von meynem schepfer hayl vnd selikeit leibes vnd der selen. Schaffet, das 20 der milde, genadenreiche got mein hercze vnd mein gedanken so genedicleich besicze, das ich meorum (commendo) et peto, vt hic et vbique, intus et ex- terius, firmi custodes, defensores et pijssimi intercessores nobis existere dignemini. Credo enim 5 firmiter et fateor indubitanter, quia velle vestrum velle dei est et nolle vestrum nolle dei est. Vnde et, quidquid ab eo petitis, sine mora obti 235vbJnetis. Per 10 hanc igitur tam potentissimam vestre dignitatis virtutem nobis poscite, queso, a domino nostro Ihesu Christo corporis et anime salutem. Agite, queso, agite 15 vestris sacris oracionibus ad deum, vt corda nostra visitare et inhabitare dignetur spiritus almus, graciarum largitor op- timus, qui nos a cunctis vicio-20 2 das ir yn alln stunden vnd owgenblickn meyn gedenckit vor vnd pit Br beyde gleych Br 3 beschirmer seyn wollet] vesten huter vnd beschirmer vnd milde vorbitter geruchet czu seyn bey gote Br 4 finde awszwënig vnd ynwendig Br meines] meynen Brl 5f. oder an der] vnde An Br 7 genczlich vnd bekëne is vor ane Br 8 ville Kl vnd vnd ewir vnwille gotis vnwille ist vnd Br ist] sey Brl 9 villen Kl 9f. wes ir in pittet] dormve was ir von em betit werdit Br 10 ir e in Kl 11 allen czweivil Kl vi seyt das ane vndirlosz gewerit vor durch Br 11f. dy selbe ewer grosze Br, dy selbe grosse ewir Brl 12 auwern grossen Br2 den] ewir wirdickeit dy Br, di Brl 13 vnd bis 15 hat fehlt Br1 durch] ouch Br2 17 meynen Kl 19 der selen] zele Brl 19f. das der milde] das bit ich euch schaffit mit ewerm erbern gebete Vnd achtbarn vorbittungen das der milde vnd Br 20 genadenreicher Kl 22 genedicleich] genczlichen Br das dy gnode des heyligen geistes meyn hercze geruche zeu dirleuchten Vnd zeu besitezen der do ist eyn allir bestir gebir all' gnoden dy mich wasche von allë vnflote der sunden Vnd mich czire yn heylign togüden vnd mich yn der libe gotis vnd des nestin volkomlich bestendig machin vor das ich Br
19. Anselms Mariengebet II. 157 selikeit in himel vnd in erden vnd pit euch beydesampt, das ir meine beschirmer seyn wollet wider meine vinde, die meines 5 schaden warten, an leibe oder an der selen. Wan ich gelavbe des ane czweivil, das ewer wille gotes wille ist, vnd das er alle wege ewern willen tut, vnd wes 10 ir in pittet, das behaldet ir an czweivil durch den selben grossen ewer gewalt, den [221) ir in himel habt, vnd durch dy grozze genad, die got auf euch 15 gewendet hat. Erbarmet euch vbir mich armen sundern vnd erwerbet mir von meynem schepfer hayl vnd selikeit leibes vnd der selen. Schaffet, das 20 der milde, genadenreiche got mein hercze vnd mein gedanken so genedicleich besicze, das ich meorum (commendo) et peto, vt hic et vbique, intus et ex- terius, firmi custodes, defensores et pijssimi intercessores nobis existere dignemini. Credo enim 5 firmiter et fateor indubitanter, quia velle vestrum velle dei est et nolle vestrum nolle dei est. Vnde et, quidquid ab eo petitis, sine mora obti 235vbJnetis. Per 10 hanc igitur tam potentissimam vestre dignitatis virtutem nobis poscite, queso, a domino nostro Ihesu Christo corporis et anime salutem. Agite, queso, agite 15 vestris sacris oracionibus ad deum, vt corda nostra visitare et inhabitare dignetur spiritus almus, graciarum largitor op- timus, qui nos a cunctis vicio-20 2 das ir yn alln stunden vnd owgenblickn meyn gedenckit vor vnd pit Br beyde gleych Br 3 beschirmer seyn wollet] vesten huter vnd beschirmer vnd milde vorbitter geruchet czu seyn bey gote Br 4 finde awszwënig vnd ynwendig Br meines] meynen Brl 5f. oder an der] vnde An Br 7 genczlich vnd bekëne is vor ane Br 8 ville Kl vnd vnd ewir vnwille gotis vnwille ist vnd Br ist] sey Brl 9 villen Kl 9f. wes ir in pittet] dormve was ir von em betit werdit Br 10 ir e in Kl 11 allen czweivil Kl vi seyt das ane vndirlosz gewerit vor durch Br 11f. dy selbe ewer grosze Br, dy selbe grosse ewir Brl 12 auwern grossen Br2 den] ewir wirdickeit dy Br, di Brl 13 vnd bis 15 hat fehlt Br1 durch] ouch Br2 17 meynen Kl 19 der selen] zele Brl 19f. das der milde] das bit ich euch schaffit mit ewerm erbern gebete Vnd achtbarn vorbittungen das der milde vnd Br 20 genadenreicher Kl 22 genedicleich] genczlichen Br das dy gnode des heyligen geistes meyn hercze geruche zeu dirleuchten Vnd zeu besitezen der do ist eyn allir bestir gebir all' gnoden dy mich wasche von allë vnflote der sunden Vnd mich czire yn heylign togüden vnd mich yn der libe gotis vnd des nestin volkomlich bestendig machin vor das ich Br
Strana 158
158 nicht anders gedenken, maynen, wollen ader getun mvge, nur das er wil, vnd do mit seyn name gelobit sey vnd meine 5 salde gemeret werde. Vnd schaffet vnd behaldet mir, das ich in sulchem guten leben funden werde, das ich wirdig sey in dem himelreich ewiclich 10 czu wonen vnd mit allen hei- ligen in ewigen freuden czu bleiben. Durch den eynge- pornen svn, vnsern herren Ihe- sum Christum, der mit dem 15 vatir vnd dem heiligen geist eyn worhaftiger got ist ewiclichen. Amen. [227] T\AS sanet Anselmus ge- pete von vnser fra- 2 wen, vnd ist auch sunderlicher innikeit, wer ez mit flizze merket. 1 andir Brl adir yn meyně willn Br gethan Br? 2 vollen Kč 91. seyn bis vnd fehlt KI frewde Br Vnd fehlt Br 11 in ewigen freuden fehl Br leben Br2 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. rum sordibus expurget, virtu- tibus sacris exornet et in dilec- cione dei et proximi perfecte stare et perseuerare faciat. Et post huius uite cursum ad gaudia 5 sanctorum et electorum suorum perducere me dignetur benig- nissimus paraclitus, graciarum largitor optimus, qui cum patre et filio consubstancialis et coe- 10 ternus viuit et regnat, deus per omnia «secula seculorum. Amen). 20 [44'] De domina nostra. 1f. gedenken bis &der] gedencke yn meyné hertzfi maynen bis getun] vnd meynen wolle ader nur] mir KI, Nurt Br, wen Bir1, Nwnt Br2 4 sey fehlt Br 7f. in bis ich fehlt Br vnd domit Br2 5 salde] fromen gutem Br] 11f. czu bleiben] bleibe Kl, zcu 12 Durch bis 16 ewiclichen] durch dy wirkiige des heyligh geistes das beste vorleyer aller gnoden der do mit dé vater vnd mit dem sone gleich ewig vnd mit wesentlich ist vfi lebit vnd hirschit got yn dy werlit der werlde Br, das helffe mir got vatir son heiligir geist Br] 13 vnsers KI 13f. ihu xpi Ki 14 vnd mit Ba 17 Amen fehlt Ki 20 Überlieferung: Kl Bl. 21’; Ba Bl. 63*; Br BI. 45*; Brl BL. 82°; M2 Bl. 30°. Text aus Kl. 18 sanc Kl
158 nicht anders gedenken, maynen, wollen ader getun mvge, nur das er wil, vnd do mit seyn name gelobit sey vnd meine 5 salde gemeret werde. Vnd schaffet vnd behaldet mir, das ich in sulchem guten leben funden werde, das ich wirdig sey in dem himelreich ewiclich 10 czu wonen vnd mit allen hei- ligen in ewigen freuden czu bleiben. Durch den eynge- pornen svn, vnsern herren Ihe- sum Christum, der mit dem 15 vatir vnd dem heiligen geist eyn worhaftiger got ist ewiclichen. Amen. [227] T\AS sanet Anselmus ge- pete von vnser fra- 2 wen, vnd ist auch sunderlicher innikeit, wer ez mit flizze merket. 1 andir Brl adir yn meyně willn Br gethan Br? 2 vollen Kč 91. seyn bis vnd fehlt KI frewde Br Vnd fehlt Br 11 in ewigen freuden fehl Br leben Br2 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. rum sordibus expurget, virtu- tibus sacris exornet et in dilec- cione dei et proximi perfecte stare et perseuerare faciat. Et post huius uite cursum ad gaudia 5 sanctorum et electorum suorum perducere me dignetur benig- nissimus paraclitus, graciarum largitor optimus, qui cum patre et filio consubstancialis et coe- 10 ternus viuit et regnat, deus per omnia «secula seculorum. Amen). 20 [44'] De domina nostra. 1f. gedenken bis &der] gedencke yn meyné hertzfi maynen bis getun] vnd meynen wolle ader nur] mir KI, Nurt Br, wen Bir1, Nwnt Br2 4 sey fehlt Br 7f. in bis ich fehlt Br vnd domit Br2 5 salde] fromen gutem Br] 11f. czu bleiben] bleibe Kl, zcu 12 Durch bis 16 ewiclichen] durch dy wirkiige des heyligh geistes das beste vorleyer aller gnoden der do mit dé vater vnd mit dem sone gleich ewig vnd mit wesentlich ist vfi lebit vnd hirschit got yn dy werlit der werlde Br, das helffe mir got vatir son heiligir geist Br] 13 vnsers KI 13f. ihu xpi Ki 14 vnd mit Ba 17 Amen fehlt Ki 20 Überlieferung: Kl Bl. 21’; Ba Bl. 63*; Br BI. 45*; Brl BL. 82°; M2 Bl. 30°. Text aus Kl. 18 sanc Kl
Strana 159
20. Anselms Mariengebet III. 159 [22"] DU selige, o du ge- segente, o du heilige iuncfraw Maria, myter wunder- haftiger kevsche, iuncfraw sel- 5 czener gepurt! Muter vnsers herren Ihesu Christi, muter svnderleicher heilikeit, wan nach vnserm herren Ihesum Christum nicht heiligers ist wan 1o deine ezarte heilikeit. Maria, du hast czu der werlde pracht den derloser aller menscheit. Du bist so gar vbirgendir wirdikeit, du bist so gar vbirflussiger 15 heilikeit, du bist so gar vn- sprechleicher gvte! Do von, gepererinne des lebens, muter des heiles, schrein der gvte vnd aller parmherezikeit, mein arme 20 sele gipt sich in deine genade. Schaw, wirdige kayserinne, schaw myter der barmherezi- keit, schaw, wi mein sele in snodem vnflote sich worden ist! 25 Schaw, wy sie mit der svnden ANCTA et inter sanctos singu- lariter post deum sancta, Maria, mater admirabilis vir- ginitatis, virgo amabilis fecun- ditatis, que filium altissimi 5 genuisti, que perdito humano generi saluatorem peperisti! Do- mina, prefulgens tanta sancti- tate, supereminens tanta digni- tate, quam vtique certum est 10 non minori preditam esse po- [45 Jtencia et pietate! Tibi, o genitrix vite, o mater salutis, o templum pietatis et miseri- cordie, tibi sese conatur presen- 15 tare anima miserabilis mea, morbis viciorum lagwida, vul- neribus scissa facinorum, vlce- Lesarten aus Br, Bri (für die ersten Zeilen aus Ba). Lat. Text aus Hs. Breslau, St.-u. U.-B.I D3 Bl. 44"; vgl. Migne, P. lat. 158 Sp. 948: Anselmus, oratio L. Uberschriften: Das ist sant anszhelmus gebett von vnser frowen Ba, Hy folgit eyn andir gebete von vnser libin frawen vnd ist synte Anshelm9 gebete vnde ist ouch sunderlicher ynnickeit. Nw sprich Br. 1f. gesegente bis heilige] heilige o gebenedeite vnd geseynte Brl gesengete Br 3f. wüderhafter Kl, gar wundirhaftigir BrI 4 kews- schit Brl 4f. selczmer Brl 9 ist heiligers ist Kl 10 Maria bis 12 menscheit fehlt Br1 12 menczheit Kl 13 so gar vbirgendir] grossir gar obirflussigir Br 13 vbergendir bis 15 heiligkeit] obir flussiger heylickeit Du bist so gar obirgantezer heylikeit vnd wirdi- keit Br 14f. du bis heilikeit fehlt Br1 21 Schaw] Sich homelkoniginne sich Brl 22 schaw] sich Brl 24 snoden Kl 23 schaw] sich Brl sichet zu sich Kl
20. Anselms Mariengebet III. 159 [22"] DU selige, o du ge- segente, o du heilige iuncfraw Maria, myter wunder- haftiger kevsche, iuncfraw sel- 5 czener gepurt! Muter vnsers herren Ihesu Christi, muter svnderleicher heilikeit, wan nach vnserm herren Ihesum Christum nicht heiligers ist wan 1o deine ezarte heilikeit. Maria, du hast czu der werlde pracht den derloser aller menscheit. Du bist so gar vbirgendir wirdikeit, du bist so gar vbirflussiger 15 heilikeit, du bist so gar vn- sprechleicher gvte! Do von, gepererinne des lebens, muter des heiles, schrein der gvte vnd aller parmherezikeit, mein arme 20 sele gipt sich in deine genade. Schaw, wirdige kayserinne, schaw myter der barmherezi- keit, schaw, wi mein sele in snodem vnflote sich worden ist! 25 Schaw, wy sie mit der svnden ANCTA et inter sanctos singu- lariter post deum sancta, Maria, mater admirabilis vir- ginitatis, virgo amabilis fecun- ditatis, que filium altissimi 5 genuisti, que perdito humano generi saluatorem peperisti! Do- mina, prefulgens tanta sancti- tate, supereminens tanta digni- tate, quam vtique certum est 10 non minori preditam esse po- [45 Jtencia et pietate! Tibi, o genitrix vite, o mater salutis, o templum pietatis et miseri- cordie, tibi sese conatur presen- 15 tare anima miserabilis mea, morbis viciorum lagwida, vul- neribus scissa facinorum, vlce- Lesarten aus Br, Bri (für die ersten Zeilen aus Ba). Lat. Text aus Hs. Breslau, St.-u. U.-B.I D3 Bl. 44"; vgl. Migne, P. lat. 158 Sp. 948: Anselmus, oratio L. Uberschriften: Das ist sant anszhelmus gebett von vnser frowen Ba, Hy folgit eyn andir gebete von vnser libin frawen vnd ist synte Anshelm9 gebete vnde ist ouch sunderlicher ynnickeit. Nw sprich Br. 1f. gesegente bis heilige] heilige o gebenedeite vnd geseynte Brl gesengete Br 3f. wüderhafter Kl, gar wundirhaftigir BrI 4 kews- schit Brl 4f. selczmer Brl 9 ist heiligers ist Kl 10 Maria bis 12 menscheit fehlt Br1 12 menczheit Kl 13 so gar vbirgendir] grossir gar obirflussigir Br 13 vbergendir bis 15 heiligkeit] obir flussiger heylickeit Du bist so gar obirgantezer heylikeit vnd wirdi- keit Br 14f. du bis heilikeit fehlt Br1 21 Schaw] Sich homelkoniginne sich Brl 22 schaw] sich Brl 24 snoden Kl 23 schaw] sich Brl sichet zu sich Kl
Strana 160
160 swacheit vorwundit ist! Schaw, wy sie in vngerechtiger seüche verfaulet ist! Do von sufczet mein arme sele czu deiner [23'] 5 genadsamen gute. Do von be- geret sie, das du sie mit deiner grozzen macht gesvnt machen wollest. Genedige frawe, mein arme sele ist also gar von ir 10 selbir chomen vnd in so grozze krancheit geuallen, das sie iczunt nymmer vornunft hat. Sie ist in so grossen sichtagen, das sie ane deine hulfe sich 15 nicht vorsinnen mak. Sie ist von der svnden vnflat so gar vngeschaffen worden, das sie forchtet, dein barmhercziges antliez wolle sich von ir keren. 2 Si ist so ser erschroken, das sy in sulchen czweifel gevallen ist, das sy nicht gepetten mag, vnd ist alczu mal vorstvmmet. Ach, ir snoden svnden, wi hat ir 2 mein arme sele also vornichtet vnd czu valle pracht, das sich dy susse parmherczikeit von ir keret! Ach, du vnfletige, laster- bere snodikeit, in welchen so czweifil hastv mich geseczet, das ich nicht komen tar in gegen- wortikeit meiner barmherczigen mvter! We dir, vnrayne ge- wissen, wie getarstu gesten in 1 swacheit] smerczin Br1 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. ribus flagiciorum putrida. Tibi nititur, quantum potest, mori- bunda supplicare, vt potentibus tuis meritis et pijs tuis precibus digneris eam saluare. Sic enim, s pia domina, alienata est a se immanitate stuporis, vt vix sen- sum habeat enormis langworis. Sic sordibus et fetore fedatur, vt timeat, ne ab illa misericors 10 vultus tuus auertatur. Sic tabescit desperando respectus tui conuersionem, vt eciam os obmutescat ad oracionem. Pec- cata mea, nequicie mee, si ha- 15 betis animam meam vestro ve- neno peremptam ? Vel cur sic facitis eam vestra feditate [45"] horridam, vt miseracio non possit aspicere illam? Si obru- 2 itis el spem exaudicionis vestra mole? Vel cur obstruitis illi vocem oracionis vestri pudore ? Si mentem eius vestri fecistis amore dementem? Vel curs sensum eius vestro redditis stu- pore non sencientem? Heu, pudor sordentis iniquitatis in presencie nitentis sanctitatis! Heu, confusio immunde con- 9 sciencie in conspectu fulgentis mundicie! O tu, benedicta super mulieres, que angelos vincis puritate, sanctos superas pie- 2 vngerechtiger seüche] snoden sewchen vorstunkin vnd Br1 8 vollest Ki iungfrawe Br] 9f. also bis vnd fehlt Br1 also]so Br 1lsie bis 14 das fehlt Ki 18 frochtet KI 20 ersroken KI 29 welchen fehlt Br1 34 getarst tu Kl, tarstu BrI
160 swacheit vorwundit ist! Schaw, wy sie in vngerechtiger seüche verfaulet ist! Do von sufczet mein arme sele czu deiner [23'] 5 genadsamen gute. Do von be- geret sie, das du sie mit deiner grozzen macht gesvnt machen wollest. Genedige frawe, mein arme sele ist also gar von ir 10 selbir chomen vnd in so grozze krancheit geuallen, das sie iczunt nymmer vornunft hat. Sie ist in so grossen sichtagen, das sie ane deine hulfe sich 15 nicht vorsinnen mak. Sie ist von der svnden vnflat so gar vngeschaffen worden, das sie forchtet, dein barmhercziges antliez wolle sich von ir keren. 2 Si ist so ser erschroken, das sy in sulchen czweifel gevallen ist, das sy nicht gepetten mag, vnd ist alczu mal vorstvmmet. Ach, ir snoden svnden, wi hat ir 2 mein arme sele also vornichtet vnd czu valle pracht, das sich dy susse parmherczikeit von ir keret! Ach, du vnfletige, laster- bere snodikeit, in welchen so czweifil hastv mich geseczet, das ich nicht komen tar in gegen- wortikeit meiner barmherczigen mvter! We dir, vnrayne ge- wissen, wie getarstu gesten in 1 swacheit] smerczin Br1 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. ribus flagiciorum putrida. Tibi nititur, quantum potest, mori- bunda supplicare, vt potentibus tuis meritis et pijs tuis precibus digneris eam saluare. Sic enim, s pia domina, alienata est a se immanitate stuporis, vt vix sen- sum habeat enormis langworis. Sic sordibus et fetore fedatur, vt timeat, ne ab illa misericors 10 vultus tuus auertatur. Sic tabescit desperando respectus tui conuersionem, vt eciam os obmutescat ad oracionem. Pec- cata mea, nequicie mee, si ha- 15 betis animam meam vestro ve- neno peremptam ? Vel cur sic facitis eam vestra feditate [45"] horridam, vt miseracio non possit aspicere illam? Si obru- 2 itis el spem exaudicionis vestra mole? Vel cur obstruitis illi vocem oracionis vestri pudore ? Si mentem eius vestri fecistis amore dementem? Vel curs sensum eius vestro redditis stu- pore non sencientem? Heu, pudor sordentis iniquitatis in presencie nitentis sanctitatis! Heu, confusio immunde con- 9 sciencie in conspectu fulgentis mundicie! O tu, benedicta super mulieres, que angelos vincis puritate, sanctos superas pie- 2 vngerechtiger seüche] snoden sewchen vorstunkin vnd Br1 8 vollest Ki iungfrawe Br] 9f. also bis vnd fehlt Br1 also]so Br 1lsie bis 14 das fehlt Ki 18 frochtet KI 20 ersroken KI 29 welchen fehlt Br1 34 getarst tu Kl, tarstu BrI
Strana 161
20. Anselms Mariengebet III. angesich[23‘]Jte der durchluch- tigen heilikeit! deite vbir alle frawen, o du ! rayne frucht, erhebte vbir aller s engel chore! O du tugentleiche ; vbir aller heiligen gvte! Mein arme sele czweifelt an ir selber vnd hoffet czu deiner gnade vnd schamet sich doch irer svnden ; 10 in angesicht deiner reynen keu- sche. trost, ich schame mich czu komen vor dein genad mit mei- nen vngenemen svndin vnd mag 15 doch leider an sie nicht geseyn, wan sy haben mich schedleich begriffen. O du vnselige, bose maynvnge, die mich czu svnden hat gefuret! Ach, ir vnreinen 20 svnden! Wie czuprecht ir, wie vorwundet, wie vorseret, wie vorkrenket, wie tot ir mein .hercze! Wer schol doch, wil adir mag mir von euch gehelfen ? 25 Das mag nyemant so wol getun noch gote als du, mechtige, susse, parmherczige kvniginne Maria, wan der worhaftige prvnne [247] der parmherczikeit , 30 aus dir entsprungen ist. Nv beweizze deine gvte in so grozzen meinen noten! Ob ich | 2f. O bis frawen fehlt K Kl 7 selbn Br 8 dach czu Br 10 reyne KI 2] vorwunt ir Br Br! 23 scholt, aber. gestr. Kl haftiger Kl mayt Brl Burdach, Mittelalt. u. Reform. VI Job. v. Neum. 4. O du gebene- : Mein fraw, meyn ayniger . 161 i tate! Anhelat moribundus spiri- tus meus ad tante benignitatis respectum, sed erubescit ad tanti nitoris conspectum. Ro- gare enim te, domina, desidero. vt miseracionis tue respectu cures plagas et vlcera pecca- torum meorum, sed confundor coram te ob fetorem et sordes eorum. Horreo, domina, appa- 1» [46"]rere tibi in inmundicijs et horroribus meis, ne tu horrescas me pro eis, et non possum, ve y ' michi! videri sine eis. O pertur- 4 irhabin Br, obirhabin /3r/ 10f. kewscheit Br Br1 vorterbit ir Br! wer wil Br! 29 horn Br, bron Br! bata, o confusa peccandi con- 15 dicio! En quippe vos, peccata mea, quomodo discerpendo distrahitis, distrahendo corro- ditis, corrodendo torquetis pre- cordia mea! | Eadem enim % peccata mea, o domina, a te cognosci cupiunt propter cu- racionem, parere tibi fugiunt propter execracionem. Non enim sanantur sine confessione, 25 nec produntur sine confusione. Si celantur, sunt insanabilia, si videntur, sunt detestabilia. Vrunt me dolore, terrent me timore, mole me obruunt, pon- dere me premunt, pudore me confundunt. O tu illa, pie 30 6 allin Br deyně Br 9 doch fehlt Br1 16 echedleieh] hertlich Br? 22 vorkrenkit ir Br] 26 alszo Br 28 wor- 30 aus dir] von dir mutir vnd 11
20. Anselms Mariengebet III. angesich[23‘]Jte der durchluch- tigen heilikeit! deite vbir alle frawen, o du ! rayne frucht, erhebte vbir aller s engel chore! O du tugentleiche ; vbir aller heiligen gvte! Mein arme sele czweifelt an ir selber vnd hoffet czu deiner gnade vnd schamet sich doch irer svnden ; 10 in angesicht deiner reynen keu- sche. trost, ich schame mich czu komen vor dein genad mit mei- nen vngenemen svndin vnd mag 15 doch leider an sie nicht geseyn, wan sy haben mich schedleich begriffen. O du vnselige, bose maynvnge, die mich czu svnden hat gefuret! Ach, ir vnreinen 20 svnden! Wie czuprecht ir, wie vorwundet, wie vorseret, wie vorkrenket, wie tot ir mein .hercze! Wer schol doch, wil adir mag mir von euch gehelfen ? 25 Das mag nyemant so wol getun noch gote als du, mechtige, susse, parmherczige kvniginne Maria, wan der worhaftige prvnne [247] der parmherczikeit , 30 aus dir entsprungen ist. Nv beweizze deine gvte in so grozzen meinen noten! Ob ich | 2f. O bis frawen fehlt K Kl 7 selbn Br 8 dach czu Br 10 reyne KI 2] vorwunt ir Br Br! 23 scholt, aber. gestr. Kl haftiger Kl mayt Brl Burdach, Mittelalt. u. Reform. VI Job. v. Neum. 4. O du gebene- : Mein fraw, meyn ayniger . 161 i tate! Anhelat moribundus spiri- tus meus ad tante benignitatis respectum, sed erubescit ad tanti nitoris conspectum. Ro- gare enim te, domina, desidero. vt miseracionis tue respectu cures plagas et vlcera pecca- torum meorum, sed confundor coram te ob fetorem et sordes eorum. Horreo, domina, appa- 1» [46"]rere tibi in inmundicijs et horroribus meis, ne tu horrescas me pro eis, et non possum, ve y ' michi! videri sine eis. O pertur- 4 irhabin Br, obirhabin /3r/ 10f. kewscheit Br Br1 vorterbit ir Br! wer wil Br! 29 horn Br, bron Br! bata, o confusa peccandi con- 15 dicio! En quippe vos, peccata mea, quomodo discerpendo distrahitis, distrahendo corro- ditis, corrodendo torquetis pre- cordia mea! | Eadem enim % peccata mea, o domina, a te cognosci cupiunt propter cu- racionem, parere tibi fugiunt propter execracionem. Non enim sanantur sine confessione, 25 nec produntur sine confusione. Si celantur, sunt insanabilia, si videntur, sunt detestabilia. Vrunt me dolore, terrent me timore, mole me obruunt, pon- dere me premunt, pudore me confundunt. O tu illa, pie 30 6 allin Br deyně Br 9 doch fehlt Br1 16 echedleieh] hertlich Br? 22 vorkrenkit ir Br] 26 alszo Br 28 wor- 30 aus dir] von dir mutir vnd 11
Strana 162
162 nv so gar vngerechte bin durch meiner svnden willen, dennoch soltu deiner gvte nicht vor- gessen. Wenne ich nv gepeichte 5 meine svnde vnd meine missetat vor dir bekenne, so czimt dir nicht, das du mir deine semfti- keit vorsagest. Vnd ob meine svnde vil grozzer ist, wen mei- 10 nem heil daz fuget, dorvmb sol deine parmherczikeit gen mir nicht minner werden. Wan, ye vaster mich die svnden vor- snodet habén, ye bas ich be- 15 darff deiner parmherczikeit vnd deiner hulfe. Heilige mvter Maria, nv heile meine swache krancheit, das ich dir nimmer missevalle. Vortreibe von mir 20 den sichtagen swacher svnden, das ich mvge in frewden vor dir pleiben. Be[24"]nim allen czweifil aus meinem herczen, das ich in rechter hoffenvnge sterbe vnd 2 nach meinem tode czu dir kome, do du wonest pei deinem liben kinde, vnd vorlihemirdiegenade, das ich mich deiner frewden ewic- lichen frewen muzze. Amen. 1 vnrecht Brl gnoden Br 2 villen KI gepeichte] bekenne Br1 71. semftikeit] susse barmh’czikit Brl 11 parmherczikeit] gute vnd gnade Br] I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. potens et potenter pia Maria, de qua est ortus fons miseri- cordie, ne contineas, precor, tam veram misericordiam, vbi tam veram cognoscis miseriam! 5 Si enim ego confundor in ob- scenitate ini[46 ]quitatis mee ad fulgorem tue sanctitatis, tune erubesces, domina, erga mi- serum affectu insite pietatis ? 10 Si ego confiteor nequiciam me- am, tune abnegabis benigni- tatem tuam? Si maior est miseria mea, quam michi ex- pediat, eritne minor misericordia 15 tua, quam te deceat? Quanto enim, o domina, magis in con- spectu dei et tuo delicta mea sor- dent, tanto magis eius curacione et tua subuencione egent. Sana 20 ergo, clementissima, infirmi- tatem, et delebis, que te offendit, feditatem. Aufer, benignissima, langworem, et non sencies, quem horres, fetorem. Fac, pijssima, vt non sit, quod doleat, et non erit, quod sinceritati tue sordcat. Fac, domina, exaudi me, do- mina! Sana animam peccatoris serui tui per virtutem benedicti fructus ventris tui, qui sedet in dextera patris sui omnipo- tentis, superlaudabilis et super- gloriosus in secula. Amen. 3 saltu mutir Brl gvte] 51. missetat beichte vor dir Br1 10 daz fehlt Br — so sal Brl 12 klynner Br mit werden geht der Text in der Fortsetzung vnd deyne susso reynekeit úber in das Gebet Nr. 21, vgl. $.164,24 Br1 14f. darff Br 21 f. wunde getilgt vor vor dir KI
162 nv so gar vngerechte bin durch meiner svnden willen, dennoch soltu deiner gvte nicht vor- gessen. Wenne ich nv gepeichte 5 meine svnde vnd meine missetat vor dir bekenne, so czimt dir nicht, das du mir deine semfti- keit vorsagest. Vnd ob meine svnde vil grozzer ist, wen mei- 10 nem heil daz fuget, dorvmb sol deine parmherczikeit gen mir nicht minner werden. Wan, ye vaster mich die svnden vor- snodet habén, ye bas ich be- 15 darff deiner parmherczikeit vnd deiner hulfe. Heilige mvter Maria, nv heile meine swache krancheit, das ich dir nimmer missevalle. Vortreibe von mir 20 den sichtagen swacher svnden, das ich mvge in frewden vor dir pleiben. Be[24"]nim allen czweifil aus meinem herczen, das ich in rechter hoffenvnge sterbe vnd 2 nach meinem tode czu dir kome, do du wonest pei deinem liben kinde, vnd vorlihemirdiegenade, das ich mich deiner frewden ewic- lichen frewen muzze. Amen. 1 vnrecht Brl gnoden Br 2 villen KI gepeichte] bekenne Br1 71. semftikeit] susse barmh’czikit Brl 11 parmherczikeit] gute vnd gnade Br] I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. potens et potenter pia Maria, de qua est ortus fons miseri- cordie, ne contineas, precor, tam veram misericordiam, vbi tam veram cognoscis miseriam! 5 Si enim ego confundor in ob- scenitate ini[46 ]quitatis mee ad fulgorem tue sanctitatis, tune erubesces, domina, erga mi- serum affectu insite pietatis ? 10 Si ego confiteor nequiciam me- am, tune abnegabis benigni- tatem tuam? Si maior est miseria mea, quam michi ex- pediat, eritne minor misericordia 15 tua, quam te deceat? Quanto enim, o domina, magis in con- spectu dei et tuo delicta mea sor- dent, tanto magis eius curacione et tua subuencione egent. Sana 20 ergo, clementissima, infirmi- tatem, et delebis, que te offendit, feditatem. Aufer, benignissima, langworem, et non sencies, quem horres, fetorem. Fac, pijssima, vt non sit, quod doleat, et non erit, quod sinceritati tue sordcat. Fac, domina, exaudi me, do- mina! Sana animam peccatoris serui tui per virtutem benedicti fructus ventris tui, qui sedet in dextera patris sui omnipo- tentis, superlaudabilis et super- gloriosus in secula. Amen. 3 saltu mutir Brl gvte] 51. missetat beichte vor dir Br1 10 daz fehlt Br — so sal Brl 12 klynner Br mit werden geht der Text in der Fortsetzung vnd deyne susso reynekeit úber in das Gebet Nr. 21, vgl. $.164,24 Br1 14f. darff Br 21 f. wunde getilgt vor vor dir KI
Strana 163
21. Anselms Mariengebet IV. 21 163 [247] D^ ist auch sant An- | [238'*] Alia oracio saneti An- selmus gepete vnd ist | shelmi. andachtiger, tieffer manung vnd der pesten eins, die er gemacht 5 hat. DU erwerdige iuncfrawe, du susse beschirmerinne menschlichcs geslechtes! O du wunderhaftiges wunder in aller 10 engel choren! O du heilige iunc- fraw Maria, spigel vnd exempel aller meide, trost aller frawen, al- mechtige kayserinne! Dir danket alles himelische here. Czu dir 15 hoffet die vorchtige schar aller svndigen levte. Vnd ich, dein diner, kum fvr dein genade in engsten meiner svnden. Wenn, IRGO mundo venerabilis, ma- ter humano generi amabilis, femina angelis mirabilis, Maria sanctissima, cuius beata virgini- tate omnis sacratur integritas, cuius glorioso partu omnis saluatur fecunditas! Domina magna, cui gracias agit concio 10 leta iustorum, ad quam fugit territa turba reorum! Audi, prepotens et misericors domina, ego, peccator ct vtique nimis peccator, anxius confugio ad te. 15 so ich betra[25*]chte die herte 20 vorsvchvnge des herten ge- Uberlieferung: Kl Bl. 24%; Ba Brl Bl. 85°. Text aus Kl. Lesarten aus Br Bl Brl, [für die ersten Zeilen auch Ba]. Lat. Text in Migne, P. lat. 158 Sp. 950: Anselmus, oratio LI. Für unseren Text benutzt Hs. d. Staats- u. Univ.-Bibl. zu Breslau I F 618 (vgl. Gebet Nr. 19) Bl. 238". Überschriften: Das ist sant anszhelms gebett von Ÿnser frowen Ba, Das ist sand Anshelmus gepet von vnser liebe frawn vnd ist An- dechtiger mainung etc. Amen BI, Das ist synte Anshelmus gebette vnd ist andachtiger tiffer manüge vnd der besten eyns dy her gemacht hot von vnszer libü frawé Brl 1 sanc KI Videns enim me, domina, ante districti iudicis omnipotentem Bl. 65°; Br Bl. 51%; BI Bl. 11°; 6 erwerdige] ewige BI, ewige sclige 8 geslechte Br 9 allen BI 10 engeln B1, engiln Brl chôre Ba 10f. O bis Maria] werde maria Br] 11 vnd exempel] pilde vnd exempel B1, bilde vnd tempil Br1 12 mágt Ba Jücfrawen Br 15 forichtsamb 21, furchtsame Br] 17 arme dienerin BJ, armer dyner Br1 20 herten] strengin Br] 20f. gereichtes KI, orteilis BrI 11°
21. Anselms Mariengebet IV. 21 163 [247] D^ ist auch sant An- | [238'*] Alia oracio saneti An- selmus gepete vnd ist | shelmi. andachtiger, tieffer manung vnd der pesten eins, die er gemacht 5 hat. DU erwerdige iuncfrawe, du susse beschirmerinne menschlichcs geslechtes! O du wunderhaftiges wunder in aller 10 engel choren! O du heilige iunc- fraw Maria, spigel vnd exempel aller meide, trost aller frawen, al- mechtige kayserinne! Dir danket alles himelische here. Czu dir 15 hoffet die vorchtige schar aller svndigen levte. Vnd ich, dein diner, kum fvr dein genade in engsten meiner svnden. Wenn, IRGO mundo venerabilis, ma- ter humano generi amabilis, femina angelis mirabilis, Maria sanctissima, cuius beata virgini- tate omnis sacratur integritas, cuius glorioso partu omnis saluatur fecunditas! Domina magna, cui gracias agit concio 10 leta iustorum, ad quam fugit territa turba reorum! Audi, prepotens et misericors domina, ego, peccator ct vtique nimis peccator, anxius confugio ad te. 15 so ich betra[25*]chte die herte 20 vorsvchvnge des herten ge- Uberlieferung: Kl Bl. 24%; Ba Brl Bl. 85°. Text aus Kl. Lesarten aus Br Bl Brl, [für die ersten Zeilen auch Ba]. Lat. Text in Migne, P. lat. 158 Sp. 950: Anselmus, oratio LI. Für unseren Text benutzt Hs. d. Staats- u. Univ.-Bibl. zu Breslau I F 618 (vgl. Gebet Nr. 19) Bl. 238". Überschriften: Das ist sant anszhelms gebett von Ÿnser frowen Ba, Das ist sand Anshelmus gepet von vnser liebe frawn vnd ist An- dechtiger mainung etc. Amen BI, Das ist synte Anshelmus gebette vnd ist andachtiger tiffer manüge vnd der besten eyns dy her gemacht hot von vnszer libü frawé Brl 1 sanc KI Videns enim me, domina, ante districti iudicis omnipotentem Bl. 65°; Br Bl. 51%; BI Bl. 11°; 6 erwerdige] ewige BI, ewige sclige 8 geslechte Br 9 allen BI 10 engeln B1, engiln Brl chôre Ba 10f. O bis Maria] werde maria Br] 11 vnd exempel] pilde vnd exempel B1, bilde vnd tempil Br1 12 mágt Ba Jücfrawen Br 15 forichtsamb 21, furchtsame Br] 17 arme dienerin BJ, armer dyner Br1 20 herten] strengin Br] 20f. gereichtes KI, orteilis BrI 11°
Strana 164
164 richtes vnd dy almechtige ge- rechtikeit deines kindes vnd so ich besorge den sweren last meiner svnden vnd den grozzen s czoren meines richters vnd mei- nes herren vnd die swere pein der hellen, so valle ich in so grozze vorchte vnd in so grozzen czweifil, das ich nicht 1» weys, wen ich anruffen sulle nvr dich alleyne, wan du hast aller svnder trost uf diese werlt pracht mit deinem keuschen leibe. Du bist ein vrsache alles 15 menschleichen hayles. Du hast den generet mit deinen keuschen prosten, der dy martir geliden hat durch der svnder willen. Do von ist vnmvglich, das du, ?) voller genaden vnd aller parm- herezikeit, mich von dem troste scheiden lassest, der aller werlde gekvndet ist. Auch gelavb ich nicht, das ymmer deine suzze 25raynikeit des vorhengen mv- [25"]ge, das mein, deines armen demvtigen diners, in meinen noten also vorgessen werde, «as ich von deinen gnaden scheide. 3 di swere Brl meines fehlt Br 12 uf fehlt Br 15 menschen B1 alle der Brl diese] die BI 19 moglich BrZ 23 gekundigit Br1 4 grozzen] angistlichen Br1 7 in der helle BZ 14 leibe] liben KZ 22 scheden KI, nicht scheiden Br1 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. iusticiam et considerans ire eius intolerabilem vehemenciam per- pendo peccatorum meorum enor- mitatem et condignam tormen- torum immanitatem. Tanto 5 igitur, domina clementissima, horrore turbatus, tanto pauore perterritus, cuius enixius im- plorabo interuencionem, quam cuius vterus mundi fouit recon- 10 ciliacionem ? Vnde securius ve- lociorem in necessitate subuen- cionem sperabo, quam vnde mundo processisse propiciacio- nem scio? Aut cuius intercessio 15 facilius reo [238%] veniam im- petrabit, guam gue illum gene- ralem et singularem iustum vltorem et miserorum indulto- rem lactauit? Sicut namque. zo beatissima, impossibile est. vt hec merita tibi tam singularia, nobis tam necessaria, obliuis- caris, sic, mitissima, incredibile est, ví supplicantibus miseris 25 non miserearis. Bene quippe nouit mundus, nec nos mundi peccatores nullatenus dissimu- lare patimur, satis, inquam, o bf. riehters vnd 10 Nor wenne Br, Wen Brl ein fehlt Kl Auch fehlt Br1 23f. gelavb bis ymmer] glewbe ich vnd getrawhe:; Fortsetzung Bl. 83° mitten im Tert von Nr. 20 (vgl. S. 162, 12) vnd deine suzze usw. Br1 26f. mein bis diners] ich deyn armer demutiger diner Br, des deines arme diemüetigen dienerin ( /) B1 seyn Brl mein fehlt Br1 29 gnad B1 27 diner Kl 29f. scheide bie mvter] heilige czarte meinen] seinen ( /) B1, mutir vorworfin vnd vorweiwit werde Bri
164 richtes vnd dy almechtige ge- rechtikeit deines kindes vnd so ich besorge den sweren last meiner svnden vnd den grozzen s czoren meines richters vnd mei- nes herren vnd die swere pein der hellen, so valle ich in so grozze vorchte vnd in so grozzen czweifil, das ich nicht 1» weys, wen ich anruffen sulle nvr dich alleyne, wan du hast aller svnder trost uf diese werlt pracht mit deinem keuschen leibe. Du bist ein vrsache alles 15 menschleichen hayles. Du hast den generet mit deinen keuschen prosten, der dy martir geliden hat durch der svnder willen. Do von ist vnmvglich, das du, ?) voller genaden vnd aller parm- herezikeit, mich von dem troste scheiden lassest, der aller werlde gekvndet ist. Auch gelavb ich nicht, das ymmer deine suzze 25raynikeit des vorhengen mv- [25"]ge, das mein, deines armen demvtigen diners, in meinen noten also vorgessen werde, «as ich von deinen gnaden scheide. 3 di swere Brl meines fehlt Br 12 uf fehlt Br 15 menschen B1 alle der Brl diese] die BI 19 moglich BrZ 23 gekundigit Br1 4 grozzen] angistlichen Br1 7 in der helle BZ 14 leibe] liben KZ 22 scheden KI, nicht scheiden Br1 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. iusticiam et considerans ire eius intolerabilem vehemenciam per- pendo peccatorum meorum enor- mitatem et condignam tormen- torum immanitatem. Tanto 5 igitur, domina clementissima, horrore turbatus, tanto pauore perterritus, cuius enixius im- plorabo interuencionem, quam cuius vterus mundi fouit recon- 10 ciliacionem ? Vnde securius ve- lociorem in necessitate subuen- cionem sperabo, quam vnde mundo processisse propiciacio- nem scio? Aut cuius intercessio 15 facilius reo [238%] veniam im- petrabit, guam gue illum gene- ralem et singularem iustum vltorem et miserorum indulto- rem lactauit? Sicut namque. zo beatissima, impossibile est. vt hec merita tibi tam singularia, nobis tam necessaria, obliuis- caris, sic, mitissima, incredibile est, ví supplicantibus miseris 25 non miserearis. Bene quippe nouit mundus, nec nos mundi peccatores nullatenus dissimu- lare patimur, satis, inquam, o bf. riehters vnd 10 Nor wenne Br, Wen Brl ein fehlt Kl Auch fehlt Br1 23f. gelavb bis ymmer] glewbe ich vnd getrawhe:; Fortsetzung Bl. 83° mitten im Tert von Nr. 20 (vgl. S. 162, 12) vnd deine suzze usw. Br1 26f. mein bis diners] ich deyn armer demutiger diner Br, des deines arme diemüetigen dienerin ( /) B1 seyn Brl mein fehlt Br1 29 gnad B1 27 diner Kl 29f. scheide bie mvter] heilige czarte meinen] seinen ( /) B1, mutir vorworfin vnd vorweiwit werde Bri
Strana 165
21. Anselms Maricngebet IV, Heilige, czarte mvter, dein liber svn. dein gvter svn ist dorvmb komen, das er die svnder er- lozen wolde. Wie mochte den 5 sein edele mvter mich svndern vorsmehen? Dein gvter svn ist komen, das er wider pringen wil, was irre gewesen ist. Wie mochte den sein gvte mvter 10 mich in meinem irresal be- leiben lazzen? Dein gvter svn ist komen, das er genade tvn wolt allen levten, die mit svnden begriffen sint. Wie mocht mir 15 denne sein czarte mvter vn- genedig sein, also das sie irer gewonlichen parmherczikeit an mir vorgessen wolde? O du heilige trosterinne, nicht vor- 20 pirge dein trost vor mir svndern! Wan ich stee yeczvnt vor mei- nem herren, deinem czarten svne, vnd vor [267] dir, meiner kaiserinne. Ich stee vor euch 25 peiden in rawiger clage vnd beger, das ir genedig seit mir, ewrin demvtigem dinern. Ich pit euch, liber herre vnd libe frawe. ich pit euch, gvter svn 3o vnd gvte mvter, durch di svn- 9f. lozzen Kl, nicht lazzen B1 Kl vortreiben Br1 irsänisze Br mir B1 wonliche Br1 sunder BrBr1, arme sunderin BI vor Wan Br! yecz BI Auch dein B1 demütigen dienerin B/ | : deus, | | 4 wolle Ki armen sunder Br, arme sunderin B4 8 ire Kl 12f. wil thün Br, wel tuen B1, thun wil Br1 15f. vngnedig vnd vngutig Br1 18f. du heilige] trostliche Br] 22 czartem KI ewiger Br BI, yomir. vnd in rewiger Br] 29 gvter] libir Br1 166 domina, satis filius hominis, nouimus, quis vel cuius filius hominis venit saluum facere, quod perierat. MNunquit ergo, tu, domina mea, mater spei 5 mee, nunquit tu odio mei ob- liuisceris, quod mundo tam mi- sericorditer est intimatum, tam feliciter diuulgatum, tam aman- ter amplexatum? Ille bonus 10 filius hominis venit perditum sponte saluare, et mater domini poterit perditum clamantem non eurare? Bonus ille filius ho- minis venit vocare peccantem ad penitenciam, et mater dei contempnet peccantem in peni- tencia? Ille, inquam, bonus mitis homo, misericors filius dei, pius filius hominis 2 venit querere errantem pecca- torem, et tu, bona mater eius, potens mater dei, repelles mi- serum orantem ? Ecce enim, o virgo, homo, de [238"] qua*5 natus est deus homo, vt salua- retur peccator homo, ecce coram bono filio tuo et coram bona matre eius penitet et confitetur, gemit et orat peccator homo. 3 mochstu BI 5 mich ist 6 vorsmchen] vorstossen vnd gewest Br1 10 meinen KI 15 mvter] 16 sie fehlt B1 16f. ire ge- 19f. vorbit Br! 20 armé 21 nicht entczeuch mir deyne gute 24 euch] ewr B1. 25 rawiger] 27 ewirm armen Brl 30 gvte] libe BrJ
21. Anselms Maricngebet IV, Heilige, czarte mvter, dein liber svn. dein gvter svn ist dorvmb komen, das er die svnder er- lozen wolde. Wie mochte den 5 sein edele mvter mich svndern vorsmehen? Dein gvter svn ist komen, das er wider pringen wil, was irre gewesen ist. Wie mochte den sein gvte mvter 10 mich in meinem irresal be- leiben lazzen? Dein gvter svn ist komen, das er genade tvn wolt allen levten, die mit svnden begriffen sint. Wie mocht mir 15 denne sein czarte mvter vn- genedig sein, also das sie irer gewonlichen parmherczikeit an mir vorgessen wolde? O du heilige trosterinne, nicht vor- 20 pirge dein trost vor mir svndern! Wan ich stee yeczvnt vor mei- nem herren, deinem czarten svne, vnd vor [267] dir, meiner kaiserinne. Ich stee vor euch 25 peiden in rawiger clage vnd beger, das ir genedig seit mir, ewrin demvtigem dinern. Ich pit euch, liber herre vnd libe frawe. ich pit euch, gvter svn 3o vnd gvte mvter, durch di svn- 9f. lozzen Kl, nicht lazzen B1 Kl vortreiben Br1 irsänisze Br mir B1 wonliche Br1 sunder BrBr1, arme sunderin BI vor Wan Br! yecz BI Auch dein B1 demütigen dienerin B/ | : deus, | | 4 wolle Ki armen sunder Br, arme sunderin B4 8 ire Kl 12f. wil thün Br, wel tuen B1, thun wil Br1 15f. vngnedig vnd vngutig Br1 18f. du heilige] trostliche Br] 22 czartem KI ewiger Br BI, yomir. vnd in rewiger Br] 29 gvter] libir Br1 166 domina, satis filius hominis, nouimus, quis vel cuius filius hominis venit saluum facere, quod perierat. MNunquit ergo, tu, domina mea, mater spei 5 mee, nunquit tu odio mei ob- liuisceris, quod mundo tam mi- sericorditer est intimatum, tam feliciter diuulgatum, tam aman- ter amplexatum? Ille bonus 10 filius hominis venit perditum sponte saluare, et mater domini poterit perditum clamantem non eurare? Bonus ille filius ho- minis venit vocare peccantem ad penitenciam, et mater dei contempnet peccantem in peni- tencia? Ille, inquam, bonus mitis homo, misericors filius dei, pius filius hominis 2 venit querere errantem pecca- torem, et tu, bona mater eius, potens mater dei, repelles mi- serum orantem ? Ecce enim, o virgo, homo, de [238"] qua*5 natus est deus homo, vt salua- retur peccator homo, ecce coram bono filio tuo et coram bona matre eius penitet et confitetur, gemit et orat peccator homo. 3 mochstu BI 5 mich ist 6 vorsmchen] vorstossen vnd gewest Br1 10 meinen KI 15 mvter] 16 sie fehlt B1 16f. ire ge- 19f. vorbit Br! 20 armé 21 nicht entczeuch mir deyne gute 24 euch] ewr B1. 25 rawiger] 27 ewirm armen Brl 30 gvte] libe BrJ
Strana 166
166 derliche hoffenvnge, die alle svnder czu euch haben, vnd durch die gancze warheit, als du, herre, warhaftiger gotes svn 5 bist vnd als du, fraw, warhaftige gotes mvter bist, das ir peyde- sampt genedig seit mir armen svndern. Awe der sweren czu- vorsicht! Do ich dem svne 10 gesvndet habe, do hab ich auch dich, seine mvter, swerlichen der- czurnet. Auch mocht ich gen dir, frawen, nicht gesvnden, ich mvste deinen sun auch er- 15 czurnen. Ach, wie sol ich nv getvn, ich armer svnder? Wo ist mein czuflucht, wo ist mein hoffenvnge, wer pringet mich in der mvter genaden, die weil 2 der [26'] svn vff mich erczurnet ist? Wer erwirket mir des sunes fruntschaft, die weil ich in vn- genaden lige seiner liben mvter ? Keyne ander hoffenvnge kan zs ich in diesen noten vinden bf. vnd bis bist fehlt BI tigen Br1 8 sunderin B1 11 dich seine] die B1! fehlt Br1 15f. nv getvn] tuen BI ist fehlt BI 18 wer fehlt BI bit Br1 — 22 frütschaffet die wil KI 6 ir] es BI 9f. Svnde gesvnder KT 13f. ich mvste] micsz BI 14 21 ist fehlt BI I. Dic Gebete des Johann von Neumarkt. Obsecro ergo vos, bone domine et bona domina, obsecro vos, pie fili et pia mater, obsecro vos per hanc ipsam veritatem. per hanc singularem spem pecca- 5 torum, vt, sicut tu vere es filius eius et tu mater eius, vt saluetur peccator, sic sic absoluatur et sanetur, curetur et saluetur hic peccator. Probet in se, 10 probet hic vester peccator, quia vere estis, senciat in se, quia propter salutem peccatorum estis tu filius et tu mater. Vester, certe, amborum peccator. Cum 15 enim peccaui in filium, irritaui matrem, nec offendi matrem sine iniuria filij; Quid ergo facies, peccator? Quo igitur fugies, peccator? Quis enim me » reconciliabit filio inimica matre ? Quis michi placabit matrem irato filio? — Sed et si pariter ambo offensi estis, nonne et ambo clementes estis? Fugiat ?5 7 arme B1, armen dorf. 10 auch fehit B1 auch 17 wo erbirbet BI, irwir- 25 vinden fehlt B1; ron hier an bie 16 arme «underin B1 Schluß völlige Umarbeitung des Textes Bl. 84* keyn andir trost keyn andir rot fflow flochtig' sunder des czornegen sones czu der gutin mutir des guten sones. fflew flochtigir sunder der dirczorniten mutir czu dem guten sone der guten mutir. Wirff dich czur erden czwusschin «e beide czu iren fussen. vnd sprich gute mutir vorswne deyn armen knecht deyme liben sone Gutir son libir hirre vorswne deyn armen knecht deyner libin mutir. Vnd ab ir no beide vor mir sunder irczornet seit, seit ir nicht beide gutig vud semftig Sage heilant der wer!de wen wirstu selig machen ab du vorthumest mich sundir in dich hoffuu-- in ym selbir vorczweifilnde / Sage mutir des heylandis vor wen wirstu beten ab mich deyn son vor-
166 derliche hoffenvnge, die alle svnder czu euch haben, vnd durch die gancze warheit, als du, herre, warhaftiger gotes svn 5 bist vnd als du, fraw, warhaftige gotes mvter bist, das ir peyde- sampt genedig seit mir armen svndern. Awe der sweren czu- vorsicht! Do ich dem svne 10 gesvndet habe, do hab ich auch dich, seine mvter, swerlichen der- czurnet. Auch mocht ich gen dir, frawen, nicht gesvnden, ich mvste deinen sun auch er- 15 czurnen. Ach, wie sol ich nv getvn, ich armer svnder? Wo ist mein czuflucht, wo ist mein hoffenvnge, wer pringet mich in der mvter genaden, die weil 2 der [26'] svn vff mich erczurnet ist? Wer erwirket mir des sunes fruntschaft, die weil ich in vn- genaden lige seiner liben mvter ? Keyne ander hoffenvnge kan zs ich in diesen noten vinden bf. vnd bis bist fehlt BI tigen Br1 8 sunderin B1 11 dich seine] die B1! fehlt Br1 15f. nv getvn] tuen BI ist fehlt BI 18 wer fehlt BI bit Br1 — 22 frütschaffet die wil KI 6 ir] es BI 9f. Svnde gesvnder KT 13f. ich mvste] micsz BI 14 21 ist fehlt BI I. Dic Gebete des Johann von Neumarkt. Obsecro ergo vos, bone domine et bona domina, obsecro vos, pie fili et pia mater, obsecro vos per hanc ipsam veritatem. per hanc singularem spem pecca- 5 torum, vt, sicut tu vere es filius eius et tu mater eius, vt saluetur peccator, sic sic absoluatur et sanetur, curetur et saluetur hic peccator. Probet in se, 10 probet hic vester peccator, quia vere estis, senciat in se, quia propter salutem peccatorum estis tu filius et tu mater. Vester, certe, amborum peccator. Cum 15 enim peccaui in filium, irritaui matrem, nec offendi matrem sine iniuria filij; Quid ergo facies, peccator? Quo igitur fugies, peccator? Quis enim me » reconciliabit filio inimica matre ? Quis michi placabit matrem irato filio? — Sed et si pariter ambo offensi estis, nonne et ambo clementes estis? Fugiat ?5 7 arme B1, armen dorf. 10 auch fehit B1 auch 17 wo erbirbet BI, irwir- 25 vinden fehlt B1; ron hier an bie 16 arme «underin B1 Schluß völlige Umarbeitung des Textes Bl. 84* keyn andir trost keyn andir rot fflow flochtig' sunder des czornegen sones czu der gutin mutir des guten sones. fflew flochtigir sunder der dirczorniten mutir czu dem guten sone der guten mutir. Wirff dich czur erden czwusschin «e beide czu iren fussen. vnd sprich gute mutir vorswne deyn armen knecht deyme liben sone Gutir son libir hirre vorswne deyn armen knecht deyner libin mutir. Vnd ab ir no beide vor mir sunder irczornet seit, seit ir nicht beide gutig vud semftig Sage heilant der wer!de wen wirstu selig machen ab du vorthumest mich sundir in dich hoffuu-- in ym selbir vorczweifilnde / Sage mutir des heylandis vor wen wirstu beten ab mich deyn son vor-
Strana 167
21. Anselms Mariengebet IV. nvr di alleine: Ob ir beider seyte erczurnet seyt durch meiner svnden willen, so seyt ir auch bedesampt so grozzer parm- 5 herczikeit, das ich in steter czu- vorsicht euch anruffen wil vnd mein gebette czu euch wenden in demvtigen synnen vnd wil also sprechen: Genediger herre, 10 bis genedig dem svnder, der deiner mvter gesvndet hat. Ge- nedige frawe, erparme dich vbir den svnder, der deinen sun er- czurnet hat. Heiliger gotes svn, 15 erwirke mir deiner mvter hulde. Selige mvter, pringe mich in deines svns genade. Almech- tiger svn, aller tugentliche mvter, lazzet mich nicht vor- 2 lizen [27'] meinen steten ge- lauben. Lozzet mich nicht engelden meiner svnden. Lazzet 167 ergo reus iusti dei ad piam ma- trem misericordis dei. Refugiat reus offense matris ad pium filium benigne matris. Ingerat se reus vtriusque [2397*] inter 5 virumque, iniciat se inter pium filium et piam matrem. Pie domine, parce seruo matris tue! Pia mater, parce seruo filij tui! Bone fili, placa matrem tuam 10 seruo! Bona mater, reconcilia seruum tuum filio tuo! Qui me inicio inter duas tam immensas pietates, non incidam in duas tam potentes seueritates. Bone 15 fili, bona mater, non sit michi frustra, quod profiteor de vobis hanc veritatem, nec erubescam, quod spero in vobis hanc pie- tatem. Amo enim veritatem, 20 quam profiteor de vobis, et de- precor pietatem, quam spero in thumet vnd du gibst gunst dorezu das dy helle mich vorslinde. Das gebe got nicht vnd du barmherczige mutir gestatte is nicht / enczir thut mir gn&àde adir weist mich andirswo do ich gnade finde / Wenn denne andirswo nyndirt [857] gnade czu irfinden ist. so flie ich nyndirt wen czu euch / vnd y hertir mir di sunden vobüden habin y bas ich bedarff deyner hulffe o werde iungfraw maria / vnd deyns libon kindis barmherczi- kit‘ heilige vnd obirheilige iungfrawe maria heile meyne swache krang- heit / Das ich dir nymmer missevalle. swechir sunden das ich moge in freuden vor dir besten. vortreib von mir den sichtagen benym allen czwifil us mej herczen. das ich in rechtir hoffenunge sterbe vnd noch meÿ tode czu dir kome do du wonest bey deym libin kinde. vorleie mir di gnade das ich mich deyner freuden ewiclichin frewhin musse Br] 1 Nór wen Br wegen BI Ob] O B1 4 beyde gleich Br svnder der] mir arme Sunderin der (/) B1 14f. Heiliger bis hulde gestrichen Kl mich arme sunderin die B1 15 erbirb B1 17 zarten suns B1 gvte fehlt Br beider seyte] paeidsambt B1 liebenn mueter BI . 18 aller tugentleichist BI 3 villen KI, 8 demutigëô synne Br 10 dem 13 den svnder der] 16 Selige] Heylige Br 22 Lazzet bis 108,2
21. Anselms Mariengebet IV. nvr di alleine: Ob ir beider seyte erczurnet seyt durch meiner svnden willen, so seyt ir auch bedesampt so grozzer parm- 5 herczikeit, das ich in steter czu- vorsicht euch anruffen wil vnd mein gebette czu euch wenden in demvtigen synnen vnd wil also sprechen: Genediger herre, 10 bis genedig dem svnder, der deiner mvter gesvndet hat. Ge- nedige frawe, erparme dich vbir den svnder, der deinen sun er- czurnet hat. Heiliger gotes svn, 15 erwirke mir deiner mvter hulde. Selige mvter, pringe mich in deines svns genade. Almech- tiger svn, aller tugentliche mvter, lazzet mich nicht vor- 2 lizen [27'] meinen steten ge- lauben. Lozzet mich nicht engelden meiner svnden. Lazzet 167 ergo reus iusti dei ad piam ma- trem misericordis dei. Refugiat reus offense matris ad pium filium benigne matris. Ingerat se reus vtriusque [2397*] inter 5 virumque, iniciat se inter pium filium et piam matrem. Pie domine, parce seruo matris tue! Pia mater, parce seruo filij tui! Bone fili, placa matrem tuam 10 seruo! Bona mater, reconcilia seruum tuum filio tuo! Qui me inicio inter duas tam immensas pietates, non incidam in duas tam potentes seueritates. Bone 15 fili, bona mater, non sit michi frustra, quod profiteor de vobis hanc veritatem, nec erubescam, quod spero in vobis hanc pie- tatem. Amo enim veritatem, 20 quam profiteor de vobis, et de- precor pietatem, quam spero in thumet vnd du gibst gunst dorezu das dy helle mich vorslinde. Das gebe got nicht vnd du barmherczige mutir gestatte is nicht / enczir thut mir gn&àde adir weist mich andirswo do ich gnade finde / Wenn denne andirswo nyndirt [857] gnade czu irfinden ist. so flie ich nyndirt wen czu euch / vnd y hertir mir di sunden vobüden habin y bas ich bedarff deyner hulffe o werde iungfraw maria / vnd deyns libon kindis barmherczi- kit‘ heilige vnd obirheilige iungfrawe maria heile meyne swache krang- heit / Das ich dir nymmer missevalle. swechir sunden das ich moge in freuden vor dir besten. vortreib von mir den sichtagen benym allen czwifil us mej herczen. das ich in rechtir hoffenunge sterbe vnd noch meÿ tode czu dir kome do du wonest bey deym libin kinde. vorleie mir di gnade das ich mich deyner freuden ewiclichin frewhin musse Br] 1 Nór wen Br wegen BI Ob] O B1 4 beyde gleich Br svnder der] mir arme Sunderin der (/) B1 14f. Heiliger bis hulde gestrichen Kl mich arme sunderin die B1 15 erbirb B1 17 zarten suns B1 gvte fehlt Br beider seyte] paeidsambt B1 liebenn mueter BI . 18 aller tugentleichist BI 3 villen KI, 8 demutigëô synne Br 10 dem 13 den svnder der] 16 Selige] Heylige Br 22 Lazzet bis 108,2
Strana 168
168 mich genyezzen ewer grozzen gvte. Sprich, richter aller werlde, wem wirstv genade tun ? Sprich, mvter der parmherczi- 5 keit, wen wirstu czu genade pringen? Wer sol czu euch hoffen, ist das du, herre, mich vortvmen wilt vnd dv, frawe, mich vorsmehest, sint ich ewer 10 lop spreche vnd mich meine svnden rewen ? Wer sol denne von dir, herre, behalden werden ? Adir vor wen wiltv, frawe, bitten, ist das ich durch meins 15 herren gepot vnd durch vor- henknuzze meiner frawen den ewigen peynen gegeben werde, ist das die helle mich vorslindet also vnd ich allewege mich ewir «0 parmherczikeit hab gefrewet vnd getrostet ? Herre got, hime- lischer trost, als dv meiner frawen svn worden bist durch dy parmherczikeit, [27°] mein ; 25 trostleiche frawe, als du meins herren mvter worden bist durch die parmherczikeit, also ruffe ich czu ewren gnaden von grunde meines herczen, das ir 3 euch vbir mich erbarmet, ewir armen dinern, adir weyzet mir gemanden anders, der mechtiger sey die svnde czu vorgeben wen ir, adir der parmhercziger 4 der] aller B1 herre B1 13 vor] von gestr. KI 19 mich albeg B1 so BI I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. vobis. Die, mundi iudex, cui parces, dic, mundi reconcilia- trix, quem reconciliabis, si tu, domine, dampnas, et tu, domina, auerteris homunculum bona 5 vestra cum amore, mala sua cum merore confitentem vobis ? Saluator singularis, dic, quem saluabis, salutis mater, dic, pro quo orabis, si te, domine, pre- 10 cipiente et te, domina. con- ficiente tormenta vexant pecca- torem se execrantem, vos ob- secrantem, si infernus absorbet reum se accusantem, vos depre- 15 cantem, si tartara deuorant pau- perem de se desperantem, in vobis sperantem? Deus, qui factus es filius femine [239'^] propter misericordiam, femina, 20 que facta es mater dei propter ; misericordiam, aut miseremini 6 Wer sol] oder BI 8f. dv frawe mich] mich fraw BI 16f. der ewigë peyn Br B1 20 parinhercziket KI 301. ewern arme dienerin B2 misero, tu parcendo, tu inter- ueniendo, aut ostendite, ad quos tuciusfugiam, misericordiores, et 25 monstrate, in quibus cercius confidam, potenciores. Si enim 7 das tu KI mich 9 ewer] ew BI 18 vorslingit Br 22 Also Br 27 also] Eweren Br 33 svnde fehlt Br
168 mich genyezzen ewer grozzen gvte. Sprich, richter aller werlde, wem wirstv genade tun ? Sprich, mvter der parmherczi- 5 keit, wen wirstu czu genade pringen? Wer sol czu euch hoffen, ist das du, herre, mich vortvmen wilt vnd dv, frawe, mich vorsmehest, sint ich ewer 10 lop spreche vnd mich meine svnden rewen ? Wer sol denne von dir, herre, behalden werden ? Adir vor wen wiltv, frawe, bitten, ist das ich durch meins 15 herren gepot vnd durch vor- henknuzze meiner frawen den ewigen peynen gegeben werde, ist das die helle mich vorslindet also vnd ich allewege mich ewir «0 parmherczikeit hab gefrewet vnd getrostet ? Herre got, hime- lischer trost, als dv meiner frawen svn worden bist durch dy parmherczikeit, [27°] mein ; 25 trostleiche frawe, als du meins herren mvter worden bist durch die parmherczikeit, also ruffe ich czu ewren gnaden von grunde meines herczen, das ir 3 euch vbir mich erbarmet, ewir armen dinern, adir weyzet mir gemanden anders, der mechtiger sey die svnde czu vorgeben wen ir, adir der parmhercziger 4 der] aller B1 herre B1 13 vor] von gestr. KI 19 mich albeg B1 so BI I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. vobis. Die, mundi iudex, cui parces, dic, mundi reconcilia- trix, quem reconciliabis, si tu, domine, dampnas, et tu, domina, auerteris homunculum bona 5 vestra cum amore, mala sua cum merore confitentem vobis ? Saluator singularis, dic, quem saluabis, salutis mater, dic, pro quo orabis, si te, domine, pre- 10 cipiente et te, domina. con- ficiente tormenta vexant pecca- torem se execrantem, vos ob- secrantem, si infernus absorbet reum se accusantem, vos depre- 15 cantem, si tartara deuorant pau- perem de se desperantem, in vobis sperantem? Deus, qui factus es filius femine [239'^] propter misericordiam, femina, 20 que facta es mater dei propter ; misericordiam, aut miseremini 6 Wer sol] oder BI 8f. dv frawe mich] mich fraw BI 16f. der ewigë peyn Br B1 20 parinhercziket KI 301. ewern arme dienerin B2 misero, tu parcendo, tu inter- ueniendo, aut ostendite, ad quos tuciusfugiam, misericordiores, et 25 monstrate, in quibus cercius confidam, potenciores. Si enim 7 das tu KI mich 9 ewer] ew BI 18 vorslingit Br 22 Also Br 27 also] Eweren Br 33 svnde fehlt Br
Strana 169
21. Anselms Mariengebet IV. sey gnade czu tvn mir svndern. Vnd wan ane czweivil niemant ist in himel noch in erden, der evch in macht, in tvgent vnd 5in gvte gleicher sey, so seyt ir von schulden pflichtik, das ir mir genedig seyt vnd mich, ewe- ren armen dinern, losset ewer hulde erwerben. Vnd ob so 10 grosse ist meine svnde, so krank ist mein gelawbe, so kalt ist meine libe, so torecht ist mein gebette vnd so vnfolkompne ist meine besservnge, das ich den i5 antlaz meiner svnden vnd den trost ewer [287] genaden nicht vordienen kan, so bit ich euch, almechtiger herre vnd keusche, czarte mvter, das ir geruchet 20 czu erfullen meinen geprechen mit ewer parmherczikeit vnd mit den genaden, dorczu alle svnder hoffen. Erhoret meine gebete, nicht durch meinen 25 willen, svnder durch ewer selbes ere, durch die grozze gvte, di bei euch wonet, durch den ge- walt, den ir habt in den himel choren, durch die hoffenvnge, 9? die ich czu euch trage, vnd helfet mir, das mich der hellen pein nicht begreiffen vnd das ich 1 mir] mit BI vnd tugenden gleich BJ 9 ob xo] also KZ 3 3 noch] vnd BI 5 gleich Br 10 svnde] Schuld vnd ob B1 169 est, ymmo quia est tam magna mea iniquitas et tam modica fides mea, tam tepida caritas mea, tam fatua mea oracio, tam imperfecta mea satisfaccio, vt 5 nec merear delictorum veniam, nec salutis graciam, hoc est ipsum, quod supplico, vt, in quo merita mea michi non vi- detis sufficere, in eo miseri- 10 cordie vestre non dignentur defi- cere. Precor itaque, precor, exaudite me propter vos, non propter me, per pietatem, qua exundatis, per potestatem, qua 15 habundatis, vt euadam meritos dolores dampnatorum et intrem in gaudia beatorum vtrisque vo- bis gracias agens et supplicans, te deum laudaturus, qui es? benedictus et superlaudabilis in secula seculorum. Amen. 4f. in tvgent bis gleicher] 7f. ewer armew dienerin B1 11f. vnd so kalt meine BI 12 torhafftig BI 13 ist fehlt BI 14f. den antlaz bis 16 trost fehlt BI 15 aplas Br 20 czu fehlt Kl 22 dorezu] zu der BI — 25f. selber err B1 27f. dy gewalt dy Br 28 hymeln Br 30 czu euch] durch ew B 32 mir getilgt vor vnd Kl ieh fehlt KI
21. Anselms Mariengebet IV. sey gnade czu tvn mir svndern. Vnd wan ane czweivil niemant ist in himel noch in erden, der evch in macht, in tvgent vnd 5in gvte gleicher sey, so seyt ir von schulden pflichtik, das ir mir genedig seyt vnd mich, ewe- ren armen dinern, losset ewer hulde erwerben. Vnd ob so 10 grosse ist meine svnde, so krank ist mein gelawbe, so kalt ist meine libe, so torecht ist mein gebette vnd so vnfolkompne ist meine besservnge, das ich den i5 antlaz meiner svnden vnd den trost ewer [287] genaden nicht vordienen kan, so bit ich euch, almechtiger herre vnd keusche, czarte mvter, das ir geruchet 20 czu erfullen meinen geprechen mit ewer parmherczikeit vnd mit den genaden, dorczu alle svnder hoffen. Erhoret meine gebete, nicht durch meinen 25 willen, svnder durch ewer selbes ere, durch die grozze gvte, di bei euch wonet, durch den ge- walt, den ir habt in den himel choren, durch die hoffenvnge, 9? die ich czu euch trage, vnd helfet mir, das mich der hellen pein nicht begreiffen vnd das ich 1 mir] mit BI vnd tugenden gleich BJ 9 ob xo] also KZ 3 3 noch] vnd BI 5 gleich Br 10 svnde] Schuld vnd ob B1 169 est, ymmo quia est tam magna mea iniquitas et tam modica fides mea, tam tepida caritas mea, tam fatua mea oracio, tam imperfecta mea satisfaccio, vt 5 nec merear delictorum veniam, nec salutis graciam, hoc est ipsum, quod supplico, vt, in quo merita mea michi non vi- detis sufficere, in eo miseri- 10 cordie vestre non dignentur defi- cere. Precor itaque, precor, exaudite me propter vos, non propter me, per pietatem, qua exundatis, per potestatem, qua 15 habundatis, vt euadam meritos dolores dampnatorum et intrem in gaudia beatorum vtrisque vo- bis gracias agens et supplicans, te deum laudaturus, qui es? benedictus et superlaudabilis in secula seculorum. Amen. 4f. in tvgent bis gleicher] 7f. ewer armew dienerin B1 11f. vnd so kalt meine BI 12 torhafftig BI 13 ist fehlt BI 14f. den antlaz bis 16 trost fehlt BI 15 aplas Br 20 czu fehlt Kl 22 dorezu] zu der BI — 25f. selber err B1 27f. dy gewalt dy Br 28 hymeln Br 30 czu euch] durch ew B 32 mir getilgt vor vnd Kl ieh fehlt KI
Strana 170
170 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. wirdig sey czu komen in die himelischen frawden, auf die rede das ich meinen herren Ihesum Christum vnd mein 5 frawe, seine myter, mit aller heiligen geselleschaft ewig- leichyn loben mysse. Amen. 22 [281]AS ist auch sant An- selmus gepete vnd ist 10 guter andachtiger manung, wer es merklich vnd mit [28.] fleizz vbirliezzet. [col. 952] Ad sanctam virginem Mariam. MARIA, du bist die grose Maria, dv bist die allir 15 groste aus allen Marien, du bist dye seligeste aus allen frawen. Du bist die obriste kayserinne. Deiner eren, deines vursten- tumes wirdet nimmer ende. 20 Dein hochwirdige tvgent, dein durchluchtikeit ist vbir alle ding, ARIA, tu illa magna, tu illa maxima beata-[col. 953] rum Mariarum, tu illa maxima feminarum. Te, domina magna et valde magna, te vult cor 2f. auf die rede das] da B1 4 mit alle gestr. vor vnd (wobei mit am Zeilenende über mit am folgenden Zeilenende und alle am Zeilenanfang über allen am folgenden Zeilenanfange steht; es liegt Zeilensprung vor, der auf gleiches Format der Vorlage schließen laßt) Kl 5 liebe mueter Bl allen Kl 7 můszen Ba 22 Uberlieferung: Kl Bl. 287; Ba Bl. 68°; BI Bl. 14r; Brl Bl. 877; M Bl. 507. Text aus Kl. Lesarten aus BI Brl, Ifür die ersten Zeilen auch Ba]. Lat. Text aus Migne, P. lat. 158 Sp. 952: Anselmus, oratio LII. Uberschriften: Aber sant anszelmus gebett von vnser lieben frowen vnd ist wol ze merken Ba, Das ander gepet von vnser lieben frawn vnd hats Anshelmus gemacht BI 8 sanc Kl 13 O Maria] Maria libe Maria Brl 15 aus] obir Brl 16 Aller saligist BI aus] obir Br1 18f. vrstentumes Kl 20 deiner Brl 21 durch luchtiket Kl
170 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. wirdig sey czu komen in die himelischen frawden, auf die rede das ich meinen herren Ihesum Christum vnd mein 5 frawe, seine myter, mit aller heiligen geselleschaft ewig- leichyn loben mysse. Amen. 22 [281]AS ist auch sant An- selmus gepete vnd ist 10 guter andachtiger manung, wer es merklich vnd mit [28.] fleizz vbirliezzet. [col. 952] Ad sanctam virginem Mariam. MARIA, du bist die grose Maria, dv bist die allir 15 groste aus allen Marien, du bist dye seligeste aus allen frawen. Du bist die obriste kayserinne. Deiner eren, deines vursten- tumes wirdet nimmer ende. 20 Dein hochwirdige tvgent, dein durchluchtikeit ist vbir alle ding, ARIA, tu illa magna, tu illa maxima beata-[col. 953] rum Mariarum, tu illa maxima feminarum. Te, domina magna et valde magna, te vult cor 2f. auf die rede das] da B1 4 mit alle gestr. vor vnd (wobei mit am Zeilenende über mit am folgenden Zeilenende und alle am Zeilenanfang über allen am folgenden Zeilenanfange steht; es liegt Zeilensprung vor, der auf gleiches Format der Vorlage schließen laßt) Kl 5 liebe mueter Bl allen Kl 7 můszen Ba 22 Uberlieferung: Kl Bl. 287; Ba Bl. 68°; BI Bl. 14r; Brl Bl. 877; M Bl. 507. Text aus Kl. Lesarten aus BI Brl, Ifür die ersten Zeilen auch Ba]. Lat. Text aus Migne, P. lat. 158 Sp. 952: Anselmus, oratio LII. Uberschriften: Aber sant anszelmus gebett von vnser lieben frowen vnd ist wol ze merken Ba, Das ander gepet von vnser lieben frawn vnd hats Anshelmus gemacht BI 8 sanc Kl 13 O Maria] Maria libe Maria Brl 15 aus] obir Brl 16 Aller saligist BI aus] obir Br1 18f. vrstentumes Kl 20 deiner Brl 21 durch luchtiket Kl
Strana 171
22. Anselms Mariengebet V. die menschen synne ye be- trachten kvnden. Do von be- geret mein hercze deiner libe. Mein mvnt ist begerik deines 5]obes, meine gedanken meinen dich ezu eren vnd czu wirden mit allen iren kreften. Mein sele wil dich anrueffen. Deinem schirm empfilhet sich alles mein 10 leben. XNv dar, alle meine creffte! | Vorsuechet euch, ar- beitet mit allem fleizze, ob ir ewer kayserynne vnd der hei- ligen engel werde kvnyginne, 15 aller gerechten frevden, aller svnder ein trost, geloben mv- [29"]get. Habet sy lip, losset euch wunderen irer grossen tu- gent, ires grossen gewaldes, den 20 sie gewunnen hat in himel vnd in erden. Ruffet an ire gvte, begeret irer hilfe, wan ir des wol bedorffet. ^ Mvter aller parmherczikeit, ich valde meine 25 hende. ich byge die knye meines herczen vor dem antliez deiner genaden vnd danke deiner kay- serlichen gvte, das du so genedig bist, da du so offte mein gepet 3 erhorest, vnd das ich deinen 1] menschen seyn a. Rde. korr.zu menezliche sinnë Kl 2 kvnde Kl, mogen Br1 7 Mein] de mein KI 11 vorsmehet Kl, vorsucht euch vnd muhit Br] ymmer Br1 di meyne Br1 befelit Br1 Bl. euch vnd Br1 irer] irren Ki 22 irer] wer Kl 16 svnden KI 19 ir’ grosen gewalt di Br1 24 valde] winde Br1 171 meum amare, te cupit os meum laudare, te desiderat venerari mens mea, te affectat exorare anima mea, quia tuicioni tue se commendat tota substancia 5 mea. Enitimini, viscera anime mee! Enitimini, quantum po- testis, si quid potestis, om- nia interiora mea, vt eius merita laudetis, et eius beati- 10 tudinem ametis, vt eius cel- situdinem admiremini, vt eius benignitatem deprecemini, cuius patrocinio cotidie indigetis, in- digendo desideratis, desiderando 15 imploratis, implorando impe- tratis. Et si non secundum desiderium vestrum, tamen su- pra vel, certe, contra meritum nye Bl, 4 mvnt fehlt Br1 65 meinen] 8f. deyner beschirmunge ew vnd 18 wndern KI 20 hab gewunnen BI 25 ich] vnd BI 25f. die ein fehlt BI Br1 bis herezen] meyne kny ich slo an meyn hercze ich stelle yomir BrI 27f. kayserliche KI
22. Anselms Mariengebet V. die menschen synne ye be- trachten kvnden. Do von be- geret mein hercze deiner libe. Mein mvnt ist begerik deines 5]obes, meine gedanken meinen dich ezu eren vnd czu wirden mit allen iren kreften. Mein sele wil dich anrueffen. Deinem schirm empfilhet sich alles mein 10 leben. XNv dar, alle meine creffte! | Vorsuechet euch, ar- beitet mit allem fleizze, ob ir ewer kayserynne vnd der hei- ligen engel werde kvnyginne, 15 aller gerechten frevden, aller svnder ein trost, geloben mv- [29"]get. Habet sy lip, losset euch wunderen irer grossen tu- gent, ires grossen gewaldes, den 20 sie gewunnen hat in himel vnd in erden. Ruffet an ire gvte, begeret irer hilfe, wan ir des wol bedorffet. ^ Mvter aller parmherczikeit, ich valde meine 25 hende. ich byge die knye meines herczen vor dem antliez deiner genaden vnd danke deiner kay- serlichen gvte, das du so genedig bist, da du so offte mein gepet 3 erhorest, vnd das ich deinen 1] menschen seyn a. Rde. korr.zu menezliche sinnë Kl 2 kvnde Kl, mogen Br1 7 Mein] de mein KI 11 vorsmehet Kl, vorsucht euch vnd muhit Br] ymmer Br1 di meyne Br1 befelit Br1 Bl. euch vnd Br1 irer] irren Ki 22 irer] wer Kl 16 svnden KI 19 ir’ grosen gewalt di Br1 24 valde] winde Br1 171 meum amare, te cupit os meum laudare, te desiderat venerari mens mea, te affectat exorare anima mea, quia tuicioni tue se commendat tota substancia 5 mea. Enitimini, viscera anime mee! Enitimini, quantum po- testis, si quid potestis, om- nia interiora mea, vt eius merita laudetis, et eius beati- 10 tudinem ametis, vt eius cel- situdinem admiremini, vt eius benignitatem deprecemini, cuius patrocinio cotidie indigetis, in- digendo desideratis, desiderando 15 imploratis, implorando impe- tratis. Et si non secundum desiderium vestrum, tamen su- pra vel, certe, contra meritum nye Bl, 4 mvnt fehlt Br1 65 meinen] 8f. deyner beschirmunge ew vnd 18 wndern KI 20 hab gewunnen BI 25 ich] vnd BI 25f. die ein fehlt BI Br1 bis herezen] meyne kny ich slo an meyn hercze ich stelle yomir BrI 27f. kayserliche KI
Strana 172
172 trost so genediclich vnd so offte innen worden bin in manchen | meinen noten. O kvniginne der liben engel, fraw vnd gepite- srinne der werlde, mvter des almechtigen gotes, der alle ding gerayniget hat, ich bekenne deinen genaden, das mein hercze mit so viel vnd so mancherlai 10 sunden vormailet ist, das ich mich [29'] scham czu steen in deiner kegenwortigkeit vnd in angesicht deiner reynen keusche. Doch ersufcze ich czu dir, ir- 15 Ivchterinne mcines herczen, czu dir, behalderinne meiner sal- den, ezu dir, czuflucht meines trostes, vnd bitte dich, almech- tige fraw, raynyge den vnflat % aus meinem herczen, mache lavter meine gewizzen, erlevchte meine sinnen, vortreibe die vinsternuzze meines herczen, das ich wirdiclichen stee vor den 2 augen meines herren, deines hochgelopten svnes. Hilf mir der genaden durch die genade, dy der almechtige got, deyn eyniger svn, an dir beweiset 30 hat, das ich den selben meinen herren, deinen svn, vnd dich, mein genedige fraw, von gan- 1 in so Brl kennen Ki h vor ist KI keuschit Brl 23 vnstetnuzze KI 27 der) czu der Br] 6 alle ding) dich BI 9 vnd so mancherlai fehlt Br1 12 gekenwortigkeit aus kekenwortigkeit Ki 15f. czu dir fehlt Br1 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. vestrum. Regina angelorum, domina mundi, mater eius, qui mundat mundum, confiteor, quia cor meum nimis est im- mundum, vt merito erubescat 5 in tam mundam intendere, nec digne possit tam mundam in- tendendo contingere. Te igitur, mater illuminacionis cordis mei, te, nutrix salutis mentis mec. te 10 obsecrant, quantum possunt, cuncta precordia mea. Exaudi, domina mea, adesto propicia, adiuua potentissima, vt mun- dentur sordes mentis mee, vt 15 illuminentur tenebre mee, vt accendatur tepor meus, vt ex- pergiscatur torpor meus, qua- tenus, sicut beata tua sanctitas super omnia post summum om- 20 nium filium tuum, per ommni- potentem filium tuum, ob glo- riosum filium tuum, a bene- dicto filio tuo est exaltata, sic super omnia post dominum et ?5 deum meum et omnium, filium 7 geraynigen KI be- 10 vermailigt B1 13 reyne Kl 20 aus meinem] meins BI 24 mach lautter mein gewissen vor das BI 28 dy fehlt Br1 31 dinen Kl
172 trost so genediclich vnd so offte innen worden bin in manchen | meinen noten. O kvniginne der liben engel, fraw vnd gepite- srinne der werlde, mvter des almechtigen gotes, der alle ding gerayniget hat, ich bekenne deinen genaden, das mein hercze mit so viel vnd so mancherlai 10 sunden vormailet ist, das ich mich [29'] scham czu steen in deiner kegenwortigkeit vnd in angesicht deiner reynen keusche. Doch ersufcze ich czu dir, ir- 15 Ivchterinne mcines herczen, czu dir, behalderinne meiner sal- den, ezu dir, czuflucht meines trostes, vnd bitte dich, almech- tige fraw, raynyge den vnflat % aus meinem herczen, mache lavter meine gewizzen, erlevchte meine sinnen, vortreibe die vinsternuzze meines herczen, das ich wirdiclichen stee vor den 2 augen meines herren, deines hochgelopten svnes. Hilf mir der genaden durch die genade, dy der almechtige got, deyn eyniger svn, an dir beweiset 30 hat, das ich den selben meinen herren, deinen svn, vnd dich, mein genedige fraw, von gan- 1 in so Brl kennen Ki h vor ist KI keuschit Brl 23 vnstetnuzze KI 27 der) czu der Br] 6 alle ding) dich BI 9 vnd so mancherlai fehlt Br1 12 gekenwortigkeit aus kekenwortigkeit Ki 15f. czu dir fehlt Br1 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. vestrum. Regina angelorum, domina mundi, mater eius, qui mundat mundum, confiteor, quia cor meum nimis est im- mundum, vt merito erubescat 5 in tam mundam intendere, nec digne possit tam mundam in- tendendo contingere. Te igitur, mater illuminacionis cordis mei, te, nutrix salutis mentis mec. te 10 obsecrant, quantum possunt, cuncta precordia mea. Exaudi, domina mea, adesto propicia, adiuua potentissima, vt mun- dentur sordes mentis mee, vt 15 illuminentur tenebre mee, vt accendatur tepor meus, vt ex- pergiscatur torpor meus, qua- tenus, sicut beata tua sanctitas super omnia post summum om- 20 nium filium tuum, per ommni- potentem filium tuum, ob glo- riosum filium tuum, a bene- dicto filio tuo est exaltata, sic super omnia post dominum et ?5 deum meum et omnium, filium 7 geraynigen KI be- 10 vermailigt B1 13 reyne Kl 20 aus meinem] meins BI 24 mach lautter mein gewissen vor das BI 28 dy fehlt Br1 31 dinen Kl
Strana 173
22. Anselms Mariengebet V. czem herczen, von ganczem | mvte, aus ganczer meynvnge, vs ganczer sele, aus allen meinen [30'] creften lib haben mvzze, svnd das ich ym wirdiglichen danke seiner vnschuldigen, hei- ligen martir, do mit er mich vnd alle cristenheit erlozet, geheilet vnd gewirdet hat. Mvtir aller 10 meiner salden, mvter aller hoffe- nvng, mvter trostleicher liebe, . mein hoeste frevde, die mein : hercze begreiffen mag, was sol ich reden, wes sol ich begeren 15 oder wes sol ich mir von deinem lop gedenken? Die czvnge ist , gelegen, wan der synn nichtes vinden kan, daz deinem lob ge- messe sey. Hochwirdige mein ?0 fraw, ich pin schuldig mit allem meinem fleisse dir czu danken | deiner genaden, vnd den dank | kan ich so wirdiglich nicht ge- : tvn, ala geczeme wer deinen | | i 3eren. So schame ich mich dir | anders czu danken. dann deinen wirden czimpt. Was mochte ich doch erdenken, do [30"] mit gedanket were der mvter meines 30schepfers, meines haylandes, meines obirsten herren? Wo mit schol ich danken dir, die | 1 herezen vnd von Brl digehleich B4 hatt B1 9 gewirdigt B1 Br1 Bl, was sal ich tun wax Brl Br1 18f. gemesse] geezeme Br1 Brl 24 geczeme wer] is czemot Br] wenn B/ 28 irkennen adir irdenken Bri 5 ym] nu BI, och BrI 6 vnschuldigen fehlt Br1 91. alle meyner Brl 17 mir gelegin Br1 173 tuum, te cor meum intelligat et veneretur, amet et depre- cetur eo affectu, non quo desi- dero imperfectus, sed quo de- beo, à filio tuo factus et saluatus, redemptus et resuscitatus. O genitrix vite anime mee, altrix reparatoris carnis mee, lactatrix saluatoris tocius substancie mee! Sed quid dicam? Lingwa michi deficit, quia mens non sufficit. Domina mea, omnia intima mea sollicita sunt, vt tantorum bene- ficiorum tibi gracias exsoluant, sed nec cogitare possunt dignas, 15 et pudet proferre indignas. Quid 5 = c = . enim digne dicam matri crea- toris et saluatoris mei, per cuius sanctitatem . peccata mea pur- : gantur, per cuius integritatem » michi incorruptibilitas donatur. [col. 954] per cuius virginitatem anima mea adamatur a domino suo et desponsatur deo suo? Quid, inquam, digne referam vs genitrici dei et domini mei, hochwir- 6f. heiliger A1 8 erlost 14 wes] was svn KI BI, syen 23 ich bis nicht] nicht so wirdelich 25f. Anders dir 8/ 26 dann] 32 ich feMt KI dir] der Ki
22. Anselms Mariengebet V. czem herczen, von ganczem | mvte, aus ganczer meynvnge, vs ganczer sele, aus allen meinen [30'] creften lib haben mvzze, svnd das ich ym wirdiglichen danke seiner vnschuldigen, hei- ligen martir, do mit er mich vnd alle cristenheit erlozet, geheilet vnd gewirdet hat. Mvtir aller 10 meiner salden, mvter aller hoffe- nvng, mvter trostleicher liebe, . mein hoeste frevde, die mein : hercze begreiffen mag, was sol ich reden, wes sol ich begeren 15 oder wes sol ich mir von deinem lop gedenken? Die czvnge ist , gelegen, wan der synn nichtes vinden kan, daz deinem lob ge- messe sey. Hochwirdige mein ?0 fraw, ich pin schuldig mit allem meinem fleisse dir czu danken | deiner genaden, vnd den dank | kan ich so wirdiglich nicht ge- : tvn, ala geczeme wer deinen | | i 3eren. So schame ich mich dir | anders czu danken. dann deinen wirden czimpt. Was mochte ich doch erdenken, do [30"] mit gedanket were der mvter meines 30schepfers, meines haylandes, meines obirsten herren? Wo mit schol ich danken dir, die | 1 herezen vnd von Brl digehleich B4 hatt B1 9 gewirdigt B1 Br1 Bl, was sal ich tun wax Brl Br1 18f. gemesse] geezeme Br1 Brl 24 geczeme wer] is czemot Br] wenn B/ 28 irkennen adir irdenken Bri 5 ym] nu BI, och BrI 6 vnschuldigen fehlt Br1 91. alle meyner Brl 17 mir gelegin Br1 173 tuum, te cor meum intelligat et veneretur, amet et depre- cetur eo affectu, non quo desi- dero imperfectus, sed quo de- beo, à filio tuo factus et saluatus, redemptus et resuscitatus. O genitrix vite anime mee, altrix reparatoris carnis mee, lactatrix saluatoris tocius substancie mee! Sed quid dicam? Lingwa michi deficit, quia mens non sufficit. Domina mea, omnia intima mea sollicita sunt, vt tantorum bene- ficiorum tibi gracias exsoluant, sed nec cogitare possunt dignas, 15 et pudet proferre indignas. Quid 5 = c = . enim digne dicam matri crea- toris et saluatoris mei, per cuius sanctitatem . peccata mea pur- : gantur, per cuius integritatem » michi incorruptibilitas donatur. [col. 954] per cuius virginitatem anima mea adamatur a domino suo et desponsatur deo suo? Quid, inquam, digne referam vs genitrici dei et domini mei, hochwir- 6f. heiliger A1 8 erlost 14 wes] was svn KI BI, syen 23 ich bis nicht] nicht so wirdelich 25f. Anders dir 8/ 26 dann] 32 ich feMt KI dir] der Ki
Strana 174
174 mir geoffent hat den weg czu himelreiche, die meine sele aus swerem gevanknuzze erlozet hat, die meine sele irem kinde stetic- 5lich empfilhet, die mich vor dem ewigen tode beschirmet, di mich aus irresal in den rechten weg gefurt hat, die mich aus dem ellende wider bracht hat 10 czu dem himelischen erbe? Ge- segent seistu vor allen frawen! Alle sulche genade ist mir bekomen von der gesegenten Írvcht deines leibes. Eya libe, 15 genedige fraw, vnd ist das sache das ich dvrch meiner svnden willen deine genade vorloren habe vnd in meins herren, deines svns, czorn pin vnd auch 20 deine gvte erczurnet hab, den- noch wil ich dank sagen ewern gnaden, das ir mich genediclich erneret [317] habt, vnd wil mich des betruben, das ich ewer hvld 25 verloren hab, vnd wil euch alle wege demvticleich bitten, das ich armer diner ewer genade wider gewinnen mvge. Wan ich pin des gewiss, das, ge- 30 leicherweis als ich von deines svnes, meins herren, genade svlche selikeit empfahen mochte, 3 sweren KI venkchnus BI 5 hevelit Br1 7 in fehlt B1 10f. gebenedeit Br] benedeiten Br1 24 betrubten B1 sunder Br] genade) hulde weis fehlt Br1 9 gepracht B1 13 chonen BI, komen BrZ 14f. genadige liebe BI 25 wer loren KI 29f. das bis ich fehlt B1 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. per cuius fecunditatem captiuus sum redemptus, per cuius par- tum de morte eterna sum ex- emptus, per cuius prolem per- ditus sum restitutus et de exilio s miserie in patriam beatitudinis sum. reductus? Benedicta in mulieribus, hec omnia michi dedit benedictus fructus ventris tui in regeneracione baptismatis 10 sui, alia in spe, alia in re, quamquam hec omnia ego ipse michi peccando sic abstulerim, vt nec rem habeam, et spem vix teneam. Quid enim? Sims mea culpa euanuerunt, nunquid ingratus ero illi, per quam michi tanta bona gratis euenerunt? Absit, ne addam hanc iniquita- tem super iniquitatem! Ymmo, 20 gracias ago, quia habui. Doleo, quia non habeo. Oro, vt habeam. Certus enim sum, quia, sicut per filij graciam ea potui ac- cipere, sic eadem per matris 25 hait su hat KI 10 erbe] here B1 von] vor B1 ge- 16 meinen B1 21 danke KI 27 arme sunderin BI, armer das geleicher- gelosett B1
174 mir geoffent hat den weg czu himelreiche, die meine sele aus swerem gevanknuzze erlozet hat, die meine sele irem kinde stetic- 5lich empfilhet, die mich vor dem ewigen tode beschirmet, di mich aus irresal in den rechten weg gefurt hat, die mich aus dem ellende wider bracht hat 10 czu dem himelischen erbe? Ge- segent seistu vor allen frawen! Alle sulche genade ist mir bekomen von der gesegenten Írvcht deines leibes. Eya libe, 15 genedige fraw, vnd ist das sache das ich dvrch meiner svnden willen deine genade vorloren habe vnd in meins herren, deines svns, czorn pin vnd auch 20 deine gvte erczurnet hab, den- noch wil ich dank sagen ewern gnaden, das ir mich genediclich erneret [317] habt, vnd wil mich des betruben, das ich ewer hvld 25 verloren hab, vnd wil euch alle wege demvticleich bitten, das ich armer diner ewer genade wider gewinnen mvge. Wan ich pin des gewiss, das, ge- 30 leicherweis als ich von deines svnes, meins herren, genade svlche selikeit empfahen mochte, 3 sweren KI venkchnus BI 5 hevelit Br1 7 in fehlt B1 10f. gebenedeit Br] benedeiten Br1 24 betrubten B1 sunder Br] genade) hulde weis fehlt Br1 9 gepracht B1 13 chonen BI, komen BrZ 14f. genadige liebe BI 25 wer loren KI 29f. das bis ich fehlt B1 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. per cuius fecunditatem captiuus sum redemptus, per cuius par- tum de morte eterna sum ex- emptus, per cuius prolem per- ditus sum restitutus et de exilio s miserie in patriam beatitudinis sum. reductus? Benedicta in mulieribus, hec omnia michi dedit benedictus fructus ventris tui in regeneracione baptismatis 10 sui, alia in spe, alia in re, quamquam hec omnia ego ipse michi peccando sic abstulerim, vt nec rem habeam, et spem vix teneam. Quid enim? Sims mea culpa euanuerunt, nunquid ingratus ero illi, per quam michi tanta bona gratis euenerunt? Absit, ne addam hanc iniquita- tem super iniquitatem! Ymmo, 20 gracias ago, quia habui. Doleo, quia non habeo. Oro, vt habeam. Certus enim sum, quia, sicut per filij graciam ea potui ac- cipere, sic eadem per matris 25 hait su hat KI 10 erbe] here B1 von] vor B1 ge- 16 meinen B1 21 danke KI 27 arme sunderin BI, armer das geleicher- gelosett B1
Strana 175
22. Anselms Mariengebet V. 175 also mag ich ouch mit deiner hvlfe die selbe vnd auch groser salde anderweit erwerben. Do von, fraw vnd gepieterin, des 5 himelreiches pforte, des ewigen lebens richtiger weg vnd offen- pare strazze vnsers behaltnuz- zes, czuflucht vnsers trostes, ich mane dich myterlicher gvte, 10 das du von deinem liben kinde mir die genade behaldes, das er mir alle meine svnde genediclich vorgebe, das ich in rechtem, seligem leben erfvnden werde, 15 das ich in deinem sussen [317] schirme bleiben mvzze vnez an meines leibes ende, vnd das ich in den himelen deiner wirdigen frevden tailhaftig seyn musse 20 in eren vnd in wirden deines ein- gepornen svns, der mit dem vater vnd mit dem heiligen geist ein got ist ewiclichen. Amen. merita possum recipere. Ergo, o domina, porta vite, ianua salutis, via reconciliacionis, adi- tus recuperacionis, obsecro te per saluatricem tuam fecundi- tatem, fac, vt et peccatorum meorum michi venia et bene viuendi gracia concedatur et vsque in finem hic seruus tuus sub tua proteccione custodiatur. 10 5 I ouch fehlt Brl 2 hulfe vnd hulde Brl 5 himels BIBrI 6 lebens] wegs Brl 6f. vnd offenpare strazze fehlt BI 7f. behal- nuzze Kl 9 dein mueterleiche B1 15 deiner BI 16 scheinen Kl, beschernusz BI, beschirmenisse Brl mvzze fehlt BI vnez] bis Brl 18 in den himelen] och Brl dem Ba 19 musse] moge Brl 24 Amen fehlt Brl 22 son vor heiligen Kl 20 ewigin eren Brl
22. Anselms Mariengebet V. 175 also mag ich ouch mit deiner hvlfe die selbe vnd auch groser salde anderweit erwerben. Do von, fraw vnd gepieterin, des 5 himelreiches pforte, des ewigen lebens richtiger weg vnd offen- pare strazze vnsers behaltnuz- zes, czuflucht vnsers trostes, ich mane dich myterlicher gvte, 10 das du von deinem liben kinde mir die genade behaldes, das er mir alle meine svnde genediclich vorgebe, das ich in rechtem, seligem leben erfvnden werde, 15 das ich in deinem sussen [317] schirme bleiben mvzze vnez an meines leibes ende, vnd das ich in den himelen deiner wirdigen frevden tailhaftig seyn musse 20 in eren vnd in wirden deines ein- gepornen svns, der mit dem vater vnd mit dem heiligen geist ein got ist ewiclichen. Amen. merita possum recipere. Ergo, o domina, porta vite, ianua salutis, via reconciliacionis, adi- tus recuperacionis, obsecro te per saluatricem tuam fecundi- tatem, fac, vt et peccatorum meorum michi venia et bene viuendi gracia concedatur et vsque in finem hic seruus tuus sub tua proteccione custodiatur. 10 5 I ouch fehlt Brl 2 hulfe vnd hulde Brl 5 himels BIBrI 6 lebens] wegs Brl 6f. vnd offenpare strazze fehlt BI 7f. behal- nuzze Kl 9 dein mueterleiche B1 15 deiner BI 16 scheinen Kl, beschernusz BI, beschirmenisse Brl mvzze fehlt BI vnez] bis Brl 18 in den himelen] och Brl dem Ba 19 musse] moge Brl 24 Amen fehlt Brl 22 son vor heiligen Kl 20 ewigin eren Brl
Strana 176
176 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. 23 [12.] DICZ gepet ist von dem aygen engel, das hat pischolf Johannes von Ol- muncz gemacht. [244'] Secuntur alie oraciones de angelis et primum ad pro- prium angelum. 5WIGER, wirdiger, saliger eng- lischer geist, der mir von dem allmechtigen got zu hüt gegeben ist, ich rueff dich an vnd pitt dich mit aller dyemüti- 1o chait in dem namen deins vnd meins herren, das du meins [13"] leibes vnd meiner sel notdurft bedenkchen wellest, also das du meine augen verhabest, das si REDO, quod sis angelus sanc- tus, ad mei custodiam de- 5 putatus. Propterea peto per illum, qui te ad hec ordinauit. et humiliter imploro, vt me, mi- serum, fragilem et indignum pec- catorem, semper et vbique in 10 hac vita custodias et protegas et a malis omnibus [244'] de- fendas, Uberlieferung: Pg Bl. 12°; Br Bl. 111"; W Bl. 114t; W3 Bl. 172"; G S. 359b; Ba Bl. 108°; W2 Bl. 84"; Br6 Bl. 1277; Br8 Bl. 69°; M8 Bl. 1177; MIO Bl. 191°. Text aus Pg. Lesarten aus Br W W3G W2 Br6 Br8, [für die Anfangs- u. Schlußzeilen auch Ba]. Lat. Text aus Hs. der Staats- u. Univ.-Bibl. Breslau I 0 36 Bd. II Bl. 244. Uberschriften: Eyn gebete von deyme eigen engel der dich behuten sal vor sundi vil schadi Br, Ein gut gepet von deinë engel W, Das gepet hat zw dewtsch gemacht pischoff Johanns vö Ollmücz vnd ist zw sprechi demě (!) engt der dir vö got zw huet gebf ist W3. Dis gebett ist an den Engel der den mönschen zu hûtt geben ist G. Von dem engel des menschil Ba, Ein gut gepet von deinö engel W2, Dis gebete ist an den Engel d'dem menschen ezu gegeben ist von gote dem allemechtigen Br6. Mitten im Texte des Dreifaltigkeitsgebetes Almechtiger vat' sterker nach 20 Zeilen einsetzend: in dem namen vnsers h'n, also vorn unvollständig Br8 6 mir fehlt Br, dw 5 O ewiger Br 5f. vnd engelischer W2 mir Br6 7 gote mir Br hüt fehlt Ba 8 gebn W bist Br6 10f. in bis herren fehlt Br6 deins vnd meins] vnsers Br8 11 hn 12 zelen yn dem namen deynes vnde meynis ihu cristi Br8 h’ren notdorfft Br6 not Pg 13 weldest bedencken Br8 be- denkest zu bedenke W3 14 verhabest] vorheldist Br, in huet habest W3, entladest G Br6, bedeckest W2, enthaldist Br8
176 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. 23 [12.] DICZ gepet ist von dem aygen engel, das hat pischolf Johannes von Ol- muncz gemacht. [244'] Secuntur alie oraciones de angelis et primum ad pro- prium angelum. 5WIGER, wirdiger, saliger eng- lischer geist, der mir von dem allmechtigen got zu hüt gegeben ist, ich rueff dich an vnd pitt dich mit aller dyemüti- 1o chait in dem namen deins vnd meins herren, das du meins [13"] leibes vnd meiner sel notdurft bedenkchen wellest, also das du meine augen verhabest, das si REDO, quod sis angelus sanc- tus, ad mei custodiam de- 5 putatus. Propterea peto per illum, qui te ad hec ordinauit. et humiliter imploro, vt me, mi- serum, fragilem et indignum pec- catorem, semper et vbique in 10 hac vita custodias et protegas et a malis omnibus [244'] de- fendas, Uberlieferung: Pg Bl. 12°; Br Bl. 111"; W Bl. 114t; W3 Bl. 172"; G S. 359b; Ba Bl. 108°; W2 Bl. 84"; Br6 Bl. 1277; Br8 Bl. 69°; M8 Bl. 1177; MIO Bl. 191°. Text aus Pg. Lesarten aus Br W W3G W2 Br6 Br8, [für die Anfangs- u. Schlußzeilen auch Ba]. Lat. Text aus Hs. der Staats- u. Univ.-Bibl. Breslau I 0 36 Bd. II Bl. 244. Uberschriften: Eyn gebete von deyme eigen engel der dich behuten sal vor sundi vil schadi Br, Ein gut gepet von deinë engel W, Das gepet hat zw dewtsch gemacht pischoff Johanns vö Ollmücz vnd ist zw sprechi demě (!) engt der dir vö got zw huet gebf ist W3. Dis gebett ist an den Engel der den mönschen zu hûtt geben ist G. Von dem engel des menschil Ba, Ein gut gepet von deinö engel W2, Dis gebete ist an den Engel d'dem menschen ezu gegeben ist von gote dem allemechtigen Br6. Mitten im Texte des Dreifaltigkeitsgebetes Almechtiger vat' sterker nach 20 Zeilen einsetzend: in dem namen vnsers h'n, also vorn unvollständig Br8 6 mir fehlt Br, dw 5 O ewiger Br 5f. vnd engelischer W2 mir Br6 7 gote mir Br hüt fehlt Ba 8 gebn W bist Br6 10f. in bis herren fehlt Br6 deins vnd meins] vnsers Br8 11 hn 12 zelen yn dem namen deynes vnde meynis ihu cristi Br8 h’ren notdorfft Br6 not Pg 13 weldest bedencken Br8 be- denkest zu bedenke W3 14 verhabest] vorheldist Br, in huet habest W3, entladest G Br6, bedeckest W2, enthaldist Br8
Strana 177
23. Gebet zum Schutzengel. 177 icht begern werltlicher ding suntleich zu sehen, meine oren verhaldest, das si sich naygen eytle, sundige wort zu horen, 5 meinen mund entheldest, das er icht schamliche, scheücz- liche, schedliche vnd sundlichew snöde wort rede, meinen rüch also bestellest, das ich mich 1o alle weg sene nach gotlichen dingen, meinen smakch also an- richtest, das mir widertzäm sey die werlt vnd mir [13'] got allain smekche, vnd all mein 15 synn in gotlicher vorichte an- weysest vnd layttest. Vnd I nicht Br WW3 Br6, nûtt G, nit W2 begerund sein W3, luste Br6. If. werltlicher bis sehen] czu sehen do von meýe lustiglichin Br8 zele beselbit worde Br, zu sehen da vó mein sel gemailigt werde W, zw werltlicher] súnt- sehen das wid’ got vnd mein’ sell salikait ist W3 2 suntleich fehlt lichen G W2Br6, fehlt Br8 ding fehlt G Br8 oren] augen W2 G W2 Br6 Br8 zu fehlt Br8 vnd meyne Br W W3 3 verhaldest] bestellest G Br6, enthaldest Br8 3f. sich bis horen] nicht horen do von meyn hercze ezw bosheit gekerit worde Br, nicht enhören daz mein herez zu boszheit gekert werde W, sich nicht naigh zu hörn werltliche vnd schalkafft ding W3, nût geneiget sigen welt- liche ding zů hörent GW2 Br6, nicht eitilkeyt horin Br8 5 meinen entheldest bis 8 rede fehlt GW2 Br6 Br& vnd meinen Br WW3 bis 8 rede] stillest vnd sweigest das mey wille nicht zeu sunden gewandilt werde Br W, also gesweigest das ich nicht [172"] das ich nicht anders red Sunder got lob vnd Ere sey W3 8 meinen bis 14 smekche fehlt Br WW3 mein riechen W2 Br8 geRůch G 9 bestellest] wand- lest W2 10 senen můsse G W2 Br8, seenen Br6 10f. nach der speis 11 dingen] sachen G Br6 Br8 vnd minen götlichen genad W2 GBr6 Br8 geschmackh W2 11f. anrichtest] verkerest W2 13 die] dese Br6 13f. werlit vnd alle ire begerüge vnd mir alleyne got smecke Br8 gote meynem schepper alleyne smecke Br6 14 vnd bis 178, 4 dyemüetichait fehlt GW2 Br6 Br8 all] das du alle W, fehlt W3 15f. in bis 178, 2 gewonhait] an weysest Vnd zcu gotlicher forchte leytist [112'] Das ich yn gotlichem dinste vnvordrossen sey vnd vorwandil an mir suntliche gewonheit vnd benym mir wertlichen trost vnd alle bosheit Br, an weysest vnd zu götlich’ forcht leytest das ich vnu'dros- 12 Burdach, Mittelalt. u. Reform. VI Joh. v. Noum. 4.
23. Gebet zum Schutzengel. 177 icht begern werltlicher ding suntleich zu sehen, meine oren verhaldest, das si sich naygen eytle, sundige wort zu horen, 5 meinen mund entheldest, das er icht schamliche, scheücz- liche, schedliche vnd sundlichew snöde wort rede, meinen rüch also bestellest, das ich mich 1o alle weg sene nach gotlichen dingen, meinen smakch also an- richtest, das mir widertzäm sey die werlt vnd mir [13'] got allain smekche, vnd all mein 15 synn in gotlicher vorichte an- weysest vnd layttest. Vnd I nicht Br WW3 Br6, nûtt G, nit W2 begerund sein W3, luste Br6. If. werltlicher bis sehen] czu sehen do von meýe lustiglichin Br8 zele beselbit worde Br, zu sehen da vó mein sel gemailigt werde W, zw werltlicher] súnt- sehen das wid’ got vnd mein’ sell salikait ist W3 2 suntleich fehlt lichen G W2Br6, fehlt Br8 ding fehlt G Br8 oren] augen W2 G W2 Br6 Br8 zu fehlt Br8 vnd meyne Br W W3 3 verhaldest] bestellest G Br6, enthaldest Br8 3f. sich bis horen] nicht horen do von meyn hercze ezw bosheit gekerit worde Br, nicht enhören daz mein herez zu boszheit gekert werde W, sich nicht naigh zu hörn werltliche vnd schalkafft ding W3, nût geneiget sigen welt- liche ding zů hörent GW2 Br6, nicht eitilkeyt horin Br8 5 meinen entheldest bis 8 rede fehlt GW2 Br6 Br& vnd meinen Br WW3 bis 8 rede] stillest vnd sweigest das mey wille nicht zeu sunden gewandilt werde Br W, also gesweigest das ich nicht [172"] das ich nicht anders red Sunder got lob vnd Ere sey W3 8 meinen bis 14 smekche fehlt Br WW3 mein riechen W2 Br8 geRůch G 9 bestellest] wand- lest W2 10 senen můsse G W2 Br8, seenen Br6 10f. nach der speis 11 dingen] sachen G Br6 Br8 vnd minen götlichen genad W2 GBr6 Br8 geschmackh W2 11f. anrichtest] verkerest W2 13 die] dese Br6 13f. werlit vnd alle ire begerüge vnd mir alleyne got smecke Br8 gote meynem schepper alleyne smecke Br6 14 vnd bis 178, 4 dyemüetichait fehlt GW2 Br6 Br8 all] das du alle W, fehlt W3 15f. in bis 178, 2 gewonhait] an weysest Vnd zcu gotlicher forchte leytist [112'] Das ich yn gotlichem dinste vnvordrossen sey vnd vorwandil an mir suntliche gewonheit vnd benym mir wertlichen trost vnd alle bosheit Br, an weysest vnd zu götlich’ forcht leytest das ich vnu'dros- 12 Burdach, Mittelalt. u. Reform. VI Joh. v. Noum. 4.
Strana 178
178 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. nym von mir weritlichen trost vnd sundleiche gewonhait vnd erwirib mir chewsche begir vnd ware dyemüetichait vnd das ich 5 alleweg gottes genad in meinem herczen senftichleich emphinde. Vnd als offt du pruefest vnd inn wirdest, das ich mit meinen menschleichen synnen yerre 1o worden sey, so laytt mich wider in den haylsamen weg deines vnd meines herren, vnd als mein [14'] sel wirt schayden von meinem leib, so verhenge 15 dem bosen geiste keine gewalt uber mich, sunder emphach kreftichlich meine sel vnd pring sey in die schosz Abrahe fur vt, cum hinc deus animam meam migrare iusserit, nullam in ea potestatem demonibus permittas, sed tu (eam) leniter a corpore suscipias et in synum s Abrahe benigne vsque perducas — — -- sen sey zu tun das götlich vnd erleich ist/ vn v’wandel an mir süntliche gewonheit vnd benym mir werltlichen trost vnd boszheit W, abweysest vnd zw dem pessti sy layttest das sy albeg bereit sind zw tuen das da gotlich zimlich vnd erleich sey vnd v'bandel an mir sundliche gebonhait vnd poshait W3 3f. chewsche bis ware] reyne begerunge togüt vnd kewschait vnd alle czeit wore Br, raine begir vnd kewschheit vnd zu aller zeit ware W, in aller [dann gestr. begier] W3 4 das] irwirp mir das Br W W3, also das Br6 5 alle czeit Br Br6 6 hrezē Pg. hrezi W3 senftmytiglichen W, senftlichen Br6 entphinde [1131] Vnd 7 als bis 10 sey] ist das ich mit meynen fule Br, emphach W2 synnen irren werdin Br8 offt] dik G pruefest vnd fehlt GW2 Br6 pruefest] fwlist Br 8 inn wirdest] enpfindest G, mich empfyndest Br6 mit] in W meinen fehlt Pg 10 sey] wer Br6 leitte vnd bringe GBa W2 Br6 Br8 mich] sy Br8 11 den] deynen Br8 heilwaren Br 11 deines bis 179, 4 ist] durch vns'n h’n ihm xpm seynë eynigen geborë son der mit vat' vnd mit dem heyligen geyste hirschit vnd lebet Br9 12 vnd als bis 179, 2 herren fehlt G Ba W2 Br6 vnd als] so Br 13 schaydn wirt W3 wirt] wil Pg 14 meinem] dem Pg 14 ver- henge bis 17 vnd fehlt Pg 15f. kainë geballt den pesen geystn vber mich vnd enphach W3 16f. kreffticlich entphoe Br 17 sel fchlt Br 18 schosz] Rue Pg 18 fur bis 179, 1f. vnsers] vnd antburt sy ihu xpo vnsrm libn W3
178 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. nym von mir weritlichen trost vnd sundleiche gewonhait vnd erwirib mir chewsche begir vnd ware dyemüetichait vnd das ich 5 alleweg gottes genad in meinem herczen senftichleich emphinde. Vnd als offt du pruefest vnd inn wirdest, das ich mit meinen menschleichen synnen yerre 1o worden sey, so laytt mich wider in den haylsamen weg deines vnd meines herren, vnd als mein [14'] sel wirt schayden von meinem leib, so verhenge 15 dem bosen geiste keine gewalt uber mich, sunder emphach kreftichlich meine sel vnd pring sey in die schosz Abrahe fur vt, cum hinc deus animam meam migrare iusserit, nullam in ea potestatem demonibus permittas, sed tu (eam) leniter a corpore suscipias et in synum s Abrahe benigne vsque perducas — — -- sen sey zu tun das götlich vnd erleich ist/ vn v’wandel an mir süntliche gewonheit vnd benym mir werltlichen trost vnd boszheit W, abweysest vnd zw dem pessti sy layttest das sy albeg bereit sind zw tuen das da gotlich zimlich vnd erleich sey vnd v'bandel an mir sundliche gebonhait vnd poshait W3 3f. chewsche bis ware] reyne begerunge togüt vnd kewschait vnd alle czeit wore Br, raine begir vnd kewschheit vnd zu aller zeit ware W, in aller [dann gestr. begier] W3 4 das] irwirp mir das Br W W3, also das Br6 5 alle czeit Br Br6 6 hrezē Pg. hrezi W3 senftmytiglichen W, senftlichen Br6 entphinde [1131] Vnd 7 als bis 10 sey] ist das ich mit meynen fule Br, emphach W2 synnen irren werdin Br8 offt] dik G pruefest vnd fehlt GW2 Br6 pruefest] fwlist Br 8 inn wirdest] enpfindest G, mich empfyndest Br6 mit] in W meinen fehlt Pg 10 sey] wer Br6 leitte vnd bringe GBa W2 Br6 Br8 mich] sy Br8 11 den] deynen Br8 heilwaren Br 11 deines bis 179, 4 ist] durch vns'n h’n ihm xpm seynë eynigen geborë son der mit vat' vnd mit dem heyligen geyste hirschit vnd lebet Br9 12 vnd als bis 179, 2 herren fehlt G Ba W2 Br6 vnd als] so Br 13 schaydn wirt W3 wirt] wil Pg 14 meinem] dem Pg 14 ver- henge bis 17 vnd fehlt Pg 15f. kainë geballt den pesen geystn vber mich vnd enphach W3 16f. kreffticlich entphoe Br 17 sel fchlt Br 18 schosz] Rue Pg 18 fur bis 179, 1f. vnsers] vnd antburt sy ihu xpo vnsrm libn W3
Strana 179
23 Gebet zum Schutzengel. 179 den anplikch Ihesu Christi, vn- sers herren, der driueldig in den personen vnd ainueldig in dem wesen ist ewichleichen an ende. 5 Amen. iubente et dignante saluatore nostro Ihesu Christo. Amen. ist 2 dreyfaldikeit Br W2 If. Ihesu bis herren] gottes Pg 4 gotlichn wesen Br in W3 3 ist vnd Br ainueldig] einig Ba ist fehlt Pg an ende] ist Pg
23 Gebet zum Schutzengel. 179 den anplikch Ihesu Christi, vn- sers herren, der driueldig in den personen vnd ainueldig in dem wesen ist ewichleichen an ende. 5 Amen. iubente et dignante saluatore nostro Ihesu Christo. Amen. ist 2 dreyfaldikeit Br W2 If. Ihesu bis herren] gottes Pg 4 gotlichn wesen Br in W3 3 ist vnd Br ainueldig] einig Ba ist fehlt Pg an ende] ist Pg
Strana 180
180 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. 24 [14] DICZ gepet ist zu sprechen dem aygen zwelefpoten. Das hat pischoff Johan von Olmuncz zu dewtsch ge- machet. WIGER furst, mein zwelefpot, mein furspreche vor dem all- mechtigen got, wenn du an dem jungsten tag in gegenwurti- 5 chait des hymelischen chaisers vrtail geben [14’] wirdest vber alle dise werlt mit andern himlischen fursten, deinen genossen, so pitt ich dein gute vnd man dich solicher parmherczichait, als der allmechtig got mit dir getan hat auf disem erdreich, das du, mein herr vnd mein furst, pey dem himlischen kaiser, aller werlde 10 herren, mir soliche genad erwerben wellest, das ich auf disem erdtreich so tugentlichen vnd so andachtichleichen leb [15’] vnd dem allmechtigen got so fleissichleichen dyene vnd mich vor sunden so vernunftichleichen hüte, das ich mit des allmechtigen gotes genaden vnd mit deiner hilff in dem leczten gerichte also 15 gesteen müge, das mich die heyligen enngel in das frone himel- reiche mit andern säligen lewten wirdichleichen laitten, in dem Uberlieferung: Pg Bl. 147; Br Bl. 113°; W Bl. 116°; G S. 3794; Ba Bl. 121°; W2 Bl. 83°; Br6 Bl. 130°; N4 Bl. 387. Text aus Pg. Lesarten aus Br WG W2 Br6. Lat. Text fehlt. Uberschriften: Eyn andir gut gebete von deyme eigen ezwelffboten folgit hy noch hebe an vi sprich Br, Ein gut gepet von deinem zwelf- poten W, Dis gebett ist an den zwölff Botten G, Ein gebett zů eim zwôlf. bottö Ba, Das nachgeschriben gepett solt du sprechen deinem zwelf- boten W2, Das gobete sal ma sprechen dem czwelffbotenn der ym von gote geben isth Br6 4 O Du ewiger Br, Erwirdiger G Ba W2 Br6 vnd meyn heyliger Br, mein lib’ W ezwelfbote sinte N. Ba mein] vnd W fursprecher Pg 7 dise] die Pg Br, fehlt W2 8 dein] dich deiner W ermön Pg. er- an sulche Br6 erparmhertzigkait W3 9 mein] mir man W W2 10 den W2 himlischen] almechtigen Br vater vnd kais' Pg, fürsten vnd kayser W2 vnd aller der W2 12 crctes so] also Br vnd bis vnd] leb vnd mit [1171] sülcher andacht vnd das ich W 13 also Br Rechtiklichen G, gerechtigklichen W2, rechtfertigklichen Br6 13f. vor sundë mich alzo Br 14 so gar G vornüftiglichen vnde sicherlich Br6 15 in] an W W2 16 Bestehen Br, besten W2 lewten] awszirwelten Br, menschen W2 17 mit bis lewten fehlt W
180 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. 24 [14] DICZ gepet ist zu sprechen dem aygen zwelefpoten. Das hat pischoff Johan von Olmuncz zu dewtsch ge- machet. WIGER furst, mein zwelefpot, mein furspreche vor dem all- mechtigen got, wenn du an dem jungsten tag in gegenwurti- 5 chait des hymelischen chaisers vrtail geben [14’] wirdest vber alle dise werlt mit andern himlischen fursten, deinen genossen, so pitt ich dein gute vnd man dich solicher parmherczichait, als der allmechtig got mit dir getan hat auf disem erdreich, das du, mein herr vnd mein furst, pey dem himlischen kaiser, aller werlde 10 herren, mir soliche genad erwerben wellest, das ich auf disem erdtreich so tugentlichen vnd so andachtichleichen leb [15’] vnd dem allmechtigen got so fleissichleichen dyene vnd mich vor sunden so vernunftichleichen hüte, das ich mit des allmechtigen gotes genaden vnd mit deiner hilff in dem leczten gerichte also 15 gesteen müge, das mich die heyligen enngel in das frone himel- reiche mit andern säligen lewten wirdichleichen laitten, in dem Uberlieferung: Pg Bl. 147; Br Bl. 113°; W Bl. 116°; G S. 3794; Ba Bl. 121°; W2 Bl. 83°; Br6 Bl. 130°; N4 Bl. 387. Text aus Pg. Lesarten aus Br WG W2 Br6. Lat. Text fehlt. Uberschriften: Eyn andir gut gebete von deyme eigen ezwelffboten folgit hy noch hebe an vi sprich Br, Ein gut gepet von deinem zwelf- poten W, Dis gebett ist an den zwölff Botten G, Ein gebett zů eim zwôlf. bottö Ba, Das nachgeschriben gepett solt du sprechen deinem zwelf- boten W2, Das gobete sal ma sprechen dem czwelffbotenn der ym von gote geben isth Br6 4 O Du ewiger Br, Erwirdiger G Ba W2 Br6 vnd meyn heyliger Br, mein lib’ W ezwelfbote sinte N. Ba mein] vnd W fursprecher Pg 7 dise] die Pg Br, fehlt W2 8 dein] dich deiner W ermön Pg. er- an sulche Br6 erparmhertzigkait W3 9 mein] mir man W W2 10 den W2 himlischen] almechtigen Br vater vnd kais' Pg, fürsten vnd kayser W2 vnd aller der W2 12 crctes so] also Br vnd bis vnd] leb vnd mit [1171] sülcher andacht vnd das ich W 13 also Br Rechtiklichen G, gerechtigklichen W2, rechtfertigklichen Br6 13f. vor sundë mich alzo Br 14 so gar G vornüftiglichen vnde sicherlich Br6 15 in] an W W2 16 Bestehen Br, besten W2 lewten] awszirwelten Br, menschen W2 17 mit bis lewten fehlt W
Strana 181
24. Zum Eigenapostel. 25. Zum hl. Petrus. 181 heiligen namen vnsers hern Ihesu Christi, der mit [15'] seinem allmechtigen vater vnd mit dem heyligen geist ain warhaftiger got ist ewichleichen an ende. Amen. 25 Gebet zum heiligen Petrus. [107'1) DU heiligir sande Petir, wen du bist eyn furste der aposteln 5 vnd dir Ihesus Christus di slussil hat gegebin der hemel vnd du eyn pfortener des hemilreichis bist, dovon so betin wir deyne gute, das du vns geruchst czu offen di pforte des ewegin lebins, das wir mogin doryn komen durch di pforte der gerechtikit, vnd hilff vns di pforte der helle czu obirwinden. O du hochwirdeger 10 babist der gemeyn heilgin cristinheit, zint dem mole das Christus dir geboten hat, das du deyn brudirn di sunde soldist vorgebin nicht alleyne sebinstunt, sundir sebinczigstunt sebinstunt, dor- umme bit wir deyn gnade, das du geruchist czu erwerbin aplos der sunden, wen wir vnczelichin obir di mose [1085] gesundit 15 habin. Dirwirp vns von vnsirm heilande di-czere flosse, das wir mogen beweynen vnsere sunden, als du beweynt host deyn sunde, do du vnsirs hern hattist vorlewkent. O du seligir hirte vnsir zelen, wen dir hat Christus seyne schefelin befoln, dorumme bit wir deyne gute, das du vns dy gnade geruchst czu irwerbin von 20 vnsirm hern Ihesu Christo, das her vns nere mit der sussin weide der heiligin schaff, der gnade des heiligin geistis vnd seynes heiligin lichnams, vnd trenke mit dem tranke seyns tewirn blutis, das wir mitenandir noch desim lebin genert werden mit der ewegen wollost in dem schaffstalle des ewegen lebins. seinem] dem Br I heiligen fehlt Pg 2 dem troster dem hei- ligen Br6 3 ewiger gott G Br6 an ende fehlt Pg Br 25 Uberlieferung: Brl Bl. 1077; Ba Bl. 100r. Text aus Brl. Lat. Text fehlt. Uberschriften: Petri Brl, Ein gebett von sant peter vnd sant paul, obwohl das folgende Gebet zum hl. Paulus als selbatändiges Stück mit eigener Uberschrift und Initiale behandelt ist, Ba. 14 deyň Br!
24. Zum Eigenapostel. 25. Zum hl. Petrus. 181 heiligen namen vnsers hern Ihesu Christi, der mit [15'] seinem allmechtigen vater vnd mit dem heyligen geist ain warhaftiger got ist ewichleichen an ende. Amen. 25 Gebet zum heiligen Petrus. [107'1) DU heiligir sande Petir, wen du bist eyn furste der aposteln 5 vnd dir Ihesus Christus di slussil hat gegebin der hemel vnd du eyn pfortener des hemilreichis bist, dovon so betin wir deyne gute, das du vns geruchst czu offen di pforte des ewegin lebins, das wir mogin doryn komen durch di pforte der gerechtikit, vnd hilff vns di pforte der helle czu obirwinden. O du hochwirdeger 10 babist der gemeyn heilgin cristinheit, zint dem mole das Christus dir geboten hat, das du deyn brudirn di sunde soldist vorgebin nicht alleyne sebinstunt, sundir sebinczigstunt sebinstunt, dor- umme bit wir deyn gnade, das du geruchist czu erwerbin aplos der sunden, wen wir vnczelichin obir di mose [1085] gesundit 15 habin. Dirwirp vns von vnsirm heilande di-czere flosse, das wir mogen beweynen vnsere sunden, als du beweynt host deyn sunde, do du vnsirs hern hattist vorlewkent. O du seligir hirte vnsir zelen, wen dir hat Christus seyne schefelin befoln, dorumme bit wir deyne gute, das du vns dy gnade geruchst czu irwerbin von 20 vnsirm hern Ihesu Christo, das her vns nere mit der sussin weide der heiligin schaff, der gnade des heiligin geistis vnd seynes heiligin lichnams, vnd trenke mit dem tranke seyns tewirn blutis, das wir mitenandir noch desim lebin genert werden mit der ewegen wollost in dem schaffstalle des ewegen lebins. seinem] dem Br I heiligen fehlt Pg 2 dem troster dem hei- ligen Br6 3 ewiger gott G Br6 an ende fehlt Pg Br 25 Uberlieferung: Brl Bl. 1077; Ba Bl. 100r. Text aus Brl. Lat. Text fehlt. Uberschriften: Petri Brl, Ein gebett von sant peter vnd sant paul, obwohl das folgende Gebet zum hl. Paulus als selbatändiges Stück mit eigener Uberschrift und Initiale behandelt ist, Ba. 14 deyň Br!
Strana 182
182 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. 26 Gebet zum heiligen Paulus und zum heiligen Petrus. [108 ] DU heiliger sand Pauel, wen du bist eyn eresames licht allir cristinheit vnd eyn lerer der heyden vnd das ewan- gelium, das du gepredigit host, das hastu gelart in dem dritten hemel, dorumme bit wir deyne gute, das du vns geruchist czu 5 irleuchten mit dem lichte der worhit vnd mit den gnaden vnsirs hern Ihesu Christi. O ir seligen fursten des ertreichis, o ir vil seligen richtere der werlde, sint dem mole das ir mitenandir den bittirn tot geleden hat czu Rome durch vnsirs hern wille, wen du, heiligir sand Petir, ge[108"]creuczigit bist, vnd du, heiligir sand 10 Pauel, enthewpt bist vnd ir hat desen tag geczirt mit ewrem rosinfarbin blute, gedenkit an di grundelose barmherezikit, di euch Christus beweist hat, das ir vns an dem iungisten tage nicht noch vnsir bosheit richtit, sundir irwerbit vns iczunt di vnmesige gnade vnd di selikit, der da gebrauchen alle heiligen in hemel mit sampt 15 euch seliclichin. Amen. 27 Gebet zu Johannes dem Täufer. [106'] DU heiliger sante Iohannes, sint dem mole das du der irste weissage bist, der do mit der predige genant hast vnd geoffinbart das hemilreich, do du sprochist: Tut di busse 2 der sunden, so nehit sich das hemilreich czu euch’, vnd was du gepredigit hast mit deym seligin munde, das hostu volbrocht mit deym seligin lebin, vnd wenne du bist eyne schule der togunt. 26 Uberlieferung: Brl Bl. 108r; Ba Bl. 100". Text aus Brl. Lat. Text fehlt. Uberschriften: Pauli Brl, Von sancto Paulo Ba 2 so eresames Brl 27 Uberlieferung: Br1 Bl. 1067; Ba Bl. 92r. Text aus Brl. Lat. Text fehlt. Uberschriften: Johis bapte Brl, Hier hebt an ein schônes gebett dom lieben herren sant iohannes des toffers xpl, sowie rot iohannes baptista Bal
182 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. 26 Gebet zum heiligen Paulus und zum heiligen Petrus. [108 ] DU heiliger sand Pauel, wen du bist eyn eresames licht allir cristinheit vnd eyn lerer der heyden vnd das ewan- gelium, das du gepredigit host, das hastu gelart in dem dritten hemel, dorumme bit wir deyne gute, das du vns geruchist czu 5 irleuchten mit dem lichte der worhit vnd mit den gnaden vnsirs hern Ihesu Christi. O ir seligen fursten des ertreichis, o ir vil seligen richtere der werlde, sint dem mole das ir mitenandir den bittirn tot geleden hat czu Rome durch vnsirs hern wille, wen du, heiligir sand Petir, ge[108"]creuczigit bist, vnd du, heiligir sand 10 Pauel, enthewpt bist vnd ir hat desen tag geczirt mit ewrem rosinfarbin blute, gedenkit an di grundelose barmherezikit, di euch Christus beweist hat, das ir vns an dem iungisten tage nicht noch vnsir bosheit richtit, sundir irwerbit vns iczunt di vnmesige gnade vnd di selikit, der da gebrauchen alle heiligen in hemel mit sampt 15 euch seliclichin. Amen. 27 Gebet zu Johannes dem Täufer. [106'] DU heiliger sante Iohannes, sint dem mole das du der irste weissage bist, der do mit der predige genant hast vnd geoffinbart das hemilreich, do du sprochist: Tut di busse 2 der sunden, so nehit sich das hemilreich czu euch’, vnd was du gepredigit hast mit deym seligin munde, das hostu volbrocht mit deym seligin lebin, vnd wenne du bist eyne schule der togunt. 26 Uberlieferung: Brl Bl. 108r; Ba Bl. 100". Text aus Brl. Lat. Text fehlt. Uberschriften: Pauli Brl, Von sancto Paulo Ba 2 so eresames Brl 27 Uberlieferung: Br1 Bl. 1067; Ba Bl. 92r. Text aus Brl. Lat. Text fehlt. Uberschriften: Johis bapte Brl, Hier hebt an ein schônes gebett dom lieben herren sant iohannes des toffers xpl, sowie rot iohannes baptista Bal
Strana 183
25. Zu Petrus und Paulus. 27. Zu Johannes d. Täufer. 183 dorumme geruche vns czu helfen, das wir vns annemen deyner togunt vnd deyner lernunge, das wir do von also czuchtig wer- den. das wir lossin von allir vnczucht der sunden vnd dir noch- volgin in eyme seligin lebin. Richte den steig czu vnsirm herezen, mache den weg vnsirn werkin also eben, [106"] das 5 her heilig werde mit guten seten, das vnsir hirre Ihesus Christus geruche ezu komen in vnsir sele vnd em dorinne mache eyn wonunge. O Johannes, wen du bist eyn spigil der togunt vnd toguntlicher iungfrawn vnd eyne schamde der vnkewschit vnd eyn bilde allir keusschit, wen du deyner owgin von deyner iogunt 10 also gehuth hast, das du flogist von der werlde, vnd deyn ge- sichte alleyne hast behaldin dem reyn lamme Ihesu Christo, das du en mochtis angesen mit reyn ougin vnd en geczeigin mit deyme seligin fingir vnd en anruren mit deyn keusschen henden, do du en tawfist in dem Iordan, dorumme bitt wir deine gute, 15 das du vns von em gnade geruchst czu irwerbin, das her geruche vnsir vnflot absczuwasschen mit seym tewirn blute vnd vns also reynige, das wir mit allen vnsirn gleden den sunden nymmer me gedynen, sundir das wir em mit vnsir zele vnd leibe alleyne dynen in allir keusscheit, reynekeit vnd selikeit. O Johannes, wen du 20 bist eyn weg der busse, no [107’] geruch vns czu irwerbin di gnade des heiligin geistis, das wir do mit alle werden irweichit in vnsirm herten herezin. Du bist grosir denn eyn mensch vnd bist glich eym engil. Du bist eyn slos der alden vnd der newen ee. Du bist dy stymme der aposteln. Du bist eyne lucerna der werlde vnd 25 eyn morgenrote der ewigen clarhit, wen du offgingist vor der sonnen des ewigin lichtis, wen du eyn vorlewffer bist vnsirs hei- landis, vnsirs richters Ihesu Christi. Dorumme geruch vns czu irwerben, das wir in desem finstirnisse vnd in dem schatin des todis werden irlaucht, das wir nymmer geen in das ewige finstirnis. :) O vil seligir sant Iohannes, o hochmechtigir vnd hochwirdigir mertirer eynes engelisschen vnd iungfrewlichin lebyns, wy hostu mit deyner seligin predige vordynt so bittirn tot, das du enthaupt bist durch eyner vnkeusschen ebrecherinne wille! Deyne geburt hat di ganeze werlt irfrewhit, adir deyn tot hat di gancze werlt s5 betrwbit durch deynes vnschuldegen blutis wille. O du seligir bote vnd engil vnsirs heilis, zindemmole das du dich host ge- - „. 9 vnd eyne czu kewschit schamde Brl
25. Zu Petrus und Paulus. 27. Zu Johannes d. Täufer. 183 dorumme geruche vns czu helfen, das wir vns annemen deyner togunt vnd deyner lernunge, das wir do von also czuchtig wer- den. das wir lossin von allir vnczucht der sunden vnd dir noch- volgin in eyme seligin lebin. Richte den steig czu vnsirm herezen, mache den weg vnsirn werkin also eben, [106"] das 5 her heilig werde mit guten seten, das vnsir hirre Ihesus Christus geruche ezu komen in vnsir sele vnd em dorinne mache eyn wonunge. O Johannes, wen du bist eyn spigil der togunt vnd toguntlicher iungfrawn vnd eyne schamde der vnkewschit vnd eyn bilde allir keusschit, wen du deyner owgin von deyner iogunt 10 also gehuth hast, das du flogist von der werlde, vnd deyn ge- sichte alleyne hast behaldin dem reyn lamme Ihesu Christo, das du en mochtis angesen mit reyn ougin vnd en geczeigin mit deyme seligin fingir vnd en anruren mit deyn keusschen henden, do du en tawfist in dem Iordan, dorumme bitt wir deine gute, 15 das du vns von em gnade geruchst czu irwerbin, das her geruche vnsir vnflot absczuwasschen mit seym tewirn blute vnd vns also reynige, das wir mit allen vnsirn gleden den sunden nymmer me gedynen, sundir das wir em mit vnsir zele vnd leibe alleyne dynen in allir keusscheit, reynekeit vnd selikeit. O Johannes, wen du 20 bist eyn weg der busse, no [107’] geruch vns czu irwerbin di gnade des heiligin geistis, das wir do mit alle werden irweichit in vnsirm herten herezin. Du bist grosir denn eyn mensch vnd bist glich eym engil. Du bist eyn slos der alden vnd der newen ee. Du bist dy stymme der aposteln. Du bist eyne lucerna der werlde vnd 25 eyn morgenrote der ewigen clarhit, wen du offgingist vor der sonnen des ewigin lichtis, wen du eyn vorlewffer bist vnsirs hei- landis, vnsirs richters Ihesu Christi. Dorumme geruch vns czu irwerben, das wir in desem finstirnisse vnd in dem schatin des todis werden irlaucht, das wir nymmer geen in das ewige finstirnis. :) O vil seligir sant Iohannes, o hochmechtigir vnd hochwirdigir mertirer eynes engelisschen vnd iungfrewlichin lebyns, wy hostu mit deyner seligin predige vordynt so bittirn tot, das du enthaupt bist durch eyner vnkeusschen ebrecherinne wille! Deyne geburt hat di ganeze werlt irfrewhit, adir deyn tot hat di gancze werlt s5 betrwbit durch deynes vnschuldegen blutis wille. O du seligir bote vnd engil vnsirs heilis, zindemmole das du dich host ge- - „. 9 vnd eyne czu kewschit schamde Brl
Strana 184
184 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. frewhit in dem leibe deyner seligen [107"] muter der czukomfft vnsirs hirren Ihesu Christi, do her dennoch was in dem kewsschin leibe der reynen iungfrawen vnd mutir Maria, wir beten deyne gute, das du vns di gnade geruchist czu irwerbin, das wir vns frewn in vnsirn ynnern vnsirs herczin, wenn wir den selben seyn 5 heiligin leichnam enphan, das wir do uon mit dem frewdinreichen tranke seynes tewhirs blutis getrenkit vnd irfrewhit werden ewic- lichin. Amen.
184 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. frewhit in dem leibe deyner seligen [107"] muter der czukomfft vnsirs hirren Ihesu Christi, do her dennoch was in dem kewsschin leibe der reynen iungfrawen vnd mutir Maria, wir beten deyne gute, das du vns di gnade geruchist czu irwerbin, das wir vns frewn in vnsirn ynnern vnsirs herczin, wenn wir den selben seyn 5 heiligin leichnam enphan, das wir do uon mit dem frewdinreichen tranke seynes tewhirs blutis getrenkit vnd irfrewhit werden ewic- lichin. Amen.
Strana 185
28. Athanasisches Glaubensbekenntnis. 28 [807] ISEN nachgeschriben psalm: Quicumque vult saluus esse, den die priester alle suntag sprechen in der. pri- 5 men, den hat der heylig sand Athanasius zusamen gelegt, in dem begriffen ist der recht vol- chomen glaube. ER salig wil sein, dem ist 10 W not vber alle ding, das er hald christenleichen glauben. Es ensey das ein yeezleich mensch den selben glauben gancz vnd vngemailigt halde, 15 der verdirbt ewichleich an zwey- fel. Cris[81"]tenleicher glaub ist, daz wir ainen got in der driualti- kait vnd die driualtichait in der ?) aynichait eren Und di benenten nicht zu- samen mischen, noch, das got an im selber ist, von einander schaiden. 2 Wenn eyn anderer benennet ist der vater, ein anderer der sun, ein ander der heylige geyst. Aber der vater vnd der sun vnd der heylig geyst ist ain so gothait, ain ebengleiche ere, ain eben <ewig> maiestat. Wye getan der vater ist, so getan ist der sun, so getan ist der heylig geyst. Überlieferung: Pg Bl. 801. ———— 185 UICUMQUE vult saluus esse, ante omnia opus est, vt teneat catholicam fidem. Quam nisi quisque integram inuiolatamque seruauerit, abs- 5 que dubio in eternum peribit. Fides autem catholica hec est, ví vnum deum in trinitate, et trinitatem in vnitate veneremur. Neque confundentes personas, 10 neque substanciam separantes. Alia est enim persona patris, alia filij, alia spiritus sancti. Sed patris et filij et spiritus sancti vna est diuinitas, equalis 15 gloria, coeterna maiestas. Qualis pater, talis filius, talis spiritus sanctus. Lat. Text aus dem Rómischen Brevier.
28. Athanasisches Glaubensbekenntnis. 28 [807] ISEN nachgeschriben psalm: Quicumque vult saluus esse, den die priester alle suntag sprechen in der. pri- 5 men, den hat der heylig sand Athanasius zusamen gelegt, in dem begriffen ist der recht vol- chomen glaube. ER salig wil sein, dem ist 10 W not vber alle ding, das er hald christenleichen glauben. Es ensey das ein yeezleich mensch den selben glauben gancz vnd vngemailigt halde, 15 der verdirbt ewichleich an zwey- fel. Cris[81"]tenleicher glaub ist, daz wir ainen got in der driualti- kait vnd die driualtichait in der ?) aynichait eren Und di benenten nicht zu- samen mischen, noch, das got an im selber ist, von einander schaiden. 2 Wenn eyn anderer benennet ist der vater, ein anderer der sun, ein ander der heylige geyst. Aber der vater vnd der sun vnd der heylig geyst ist ain so gothait, ain ebengleiche ere, ain eben <ewig> maiestat. Wye getan der vater ist, so getan ist der sun, so getan ist der heylig geyst. Überlieferung: Pg Bl. 801. ———— 185 UICUMQUE vult saluus esse, ante omnia opus est, vt teneat catholicam fidem. Quam nisi quisque integram inuiolatamque seruauerit, abs- 5 que dubio in eternum peribit. Fides autem catholica hec est, ví vnum deum in trinitate, et trinitatem in vnitate veneremur. Neque confundentes personas, 10 neque substanciam separantes. Alia est enim persona patris, alia filij, alia spiritus sancti. Sed patris et filij et spiritus sancti vna est diuinitas, equalis 15 gloria, coeterna maiestas. Qualis pater, talis filius, talis spiritus sanctus. Lat. Text aus dem Rómischen Brevier.
Strana 186
186 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. Increatus pater, increatus fi- lius, increatus spiritus sanctus. Un[81 geschephet der vater, vngeschephet der sun, vnge- schepht der heylig geist. Ungemessen der vater, vn- 5 gemessen der sun, vngemessen der heylig geyst. Ewig der vater, ewig der sun, ewig der heylige geyst. Und doch nicht drey ewig, 10 sunder ain ewiger. Wann ir doch nicht drey sein vngeschephter, noch drey vn- gemesner, sunder ain vnge- schephter vnd ain vngemessner. Geleicher weys ist allmechtig der vater, allmechtig der sun, allmechtig der heylig [82'] geyst. Und doch nicht drey all- mechtig, sunder ain allmech- 20 tiger. Als sam got der vater ist got der sun, got der heylig geyst. Und doch nicht drey götter, sunder ain got. 25 Als sam der vater ist der herre, der sun der herre, der heylig geist der herre. Und doch nicht drey hern, sunder ain herr. 30 Wenn als man vns nach der christenhait twingt zu veriechen einen yeczlichen benenten sun- derlichen got vnd herren, also ist mit des gelauben [827] hey- 35 lichait zu sprechen gewert drey herren oder drey götter. Der vater ist von nyemand gemachet noch geschephet noch geporen. 15 Immensus pater, immensus filius, immensus spiritus sanctus. Eternus pater, eternus filius. 5 eternus spiritus sanctus. Et tamen non tres eterni, sed vnus eternus. Sicut non tres increati, nec tres immensi, sed vnus increa- 10 tus et vnus immensus. Similiter omnipotens pater, omnipotens filius, omnipotens spiritus sanctus. Et tamen non tres omnipo- 15 tentes, sed vnus omnipotens. Ita deus pater, deus filius. deus spiritus sanctus. Et tamen non tres dii, sed vnus est deus. Ita dominus pater, dominus filius, dominus spiritus sanctus. Et tamen non tres domini, sed vnus est dominus. Quia sicut singillatim vnam-25 quamque personam deum ac dominum confiteri christiana veritate compellimur, ita tres deos aut dominos dicere catho- lica religione prohibemur. 20 30 Pater a nullo est factus nec creatus nec genitus.
186 I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. Increatus pater, increatus fi- lius, increatus spiritus sanctus. Un[81 geschephet der vater, vngeschephet der sun, vnge- schepht der heylig geist. Ungemessen der vater, vn- 5 gemessen der sun, vngemessen der heylig geyst. Ewig der vater, ewig der sun, ewig der heylige geyst. Und doch nicht drey ewig, 10 sunder ain ewiger. Wann ir doch nicht drey sein vngeschephter, noch drey vn- gemesner, sunder ain vnge- schephter vnd ain vngemessner. Geleicher weys ist allmechtig der vater, allmechtig der sun, allmechtig der heylig [82'] geyst. Und doch nicht drey all- mechtig, sunder ain allmech- 20 tiger. Als sam got der vater ist got der sun, got der heylig geyst. Und doch nicht drey götter, sunder ain got. 25 Als sam der vater ist der herre, der sun der herre, der heylig geist der herre. Und doch nicht drey hern, sunder ain herr. 30 Wenn als man vns nach der christenhait twingt zu veriechen einen yeczlichen benenten sun- derlichen got vnd herren, also ist mit des gelauben [827] hey- 35 lichait zu sprechen gewert drey herren oder drey götter. Der vater ist von nyemand gemachet noch geschephet noch geporen. 15 Immensus pater, immensus filius, immensus spiritus sanctus. Eternus pater, eternus filius. 5 eternus spiritus sanctus. Et tamen non tres eterni, sed vnus eternus. Sicut non tres increati, nec tres immensi, sed vnus increa- 10 tus et vnus immensus. Similiter omnipotens pater, omnipotens filius, omnipotens spiritus sanctus. Et tamen non tres omnipo- 15 tentes, sed vnus omnipotens. Ita deus pater, deus filius. deus spiritus sanctus. Et tamen non tres dii, sed vnus est deus. Ita dominus pater, dominus filius, dominus spiritus sanctus. Et tamen non tres domini, sed vnus est dominus. Quia sicut singillatim vnam-25 quamque personam deum ac dominum confiteri christiana veritate compellimur, ita tres deos aut dominos dicere catho- lica religione prohibemur. 20 30 Pater a nullo est factus nec creatus nec genitus.
Strana 187
28. Athanasisches Glaubensbekenntnis. Der sun ist von dem vater nicht allain gemachet noch ge- schephet, sunder geporn. Der heylig geyst ist von 5dem vater vnd von dem sun nicht gemacht noch geschepht noch geporn, sunder ausge- gangen. Darumb ist ain vater, nicht 10 drey vater, Ain sun, nicht drey sun, Ain heyliger geist, nicht drey ' hevlig geyst Und an [83'] diser driualti- 15 chait nichtes nicht merer noch mynner. Sunder die drey benenten seind gar in in selber ebengleich vnd ebenewig, 20 Als es nu alles sampt vor- gesprochen ist, das dy driualti- chait in ainer aynichait, vnd dy ainichait in der driualtichait zu eren sey. 2% Darumb, wer behalden well sein, der verstee also dy driual- tichait. Sunderlichen ist not zu ewiger salichait, das man die 3 emphenkchnüsz vnsers her- ren Ihesu Christi christenleich glaub. Und das ist der recht [83"] gelaub, das vnser herr Ihesus 35 Christus, der gotes sun, got vnd mensch ist. Got ist er geporen von der art des vaters vor dein anefang der werlt. * tres spiritus sancti. 187 Filius à patre solo est, non factus nec creatus, sed genitus. Spiritus sanctus a patre et filio, non factus nec creatus nec genitus. sed procedens. 5 Vnus ergo pater, non tres patres. Vnus filius, non tres filij. Vnus spiritus sanctus, non 10 it in hac trinitate nichil prius aut posterius, nichil maius aut minus. Sed tote tres persone coeterne sibi sunt et coequales, 15 Ita vt per omnia, sicut iam supra dictum est, et vnitas in trinitate, et trinitas in vnitate veneranda sit. Qui vult ergo saluus esse, ita 20 de trinitate senciat. Sed necessarium est ad eter- nam salutem, vt incarnacionem quoque domini nostri Ihesu Christi fideliter credat. 25 Est ergo fides recta, vt cre- damus et confiteumur, quia do- minus noster Ihesus Christus, dei filius, deus et homo est. Deus est ex substancia patris 30 ante secula genitus.
28. Athanasisches Glaubensbekenntnis. Der sun ist von dem vater nicht allain gemachet noch ge- schephet, sunder geporn. Der heylig geyst ist von 5dem vater vnd von dem sun nicht gemacht noch geschepht noch geporn, sunder ausge- gangen. Darumb ist ain vater, nicht 10 drey vater, Ain sun, nicht drey sun, Ain heyliger geist, nicht drey ' hevlig geyst Und an [83'] diser driualti- 15 chait nichtes nicht merer noch mynner. Sunder die drey benenten seind gar in in selber ebengleich vnd ebenewig, 20 Als es nu alles sampt vor- gesprochen ist, das dy driualti- chait in ainer aynichait, vnd dy ainichait in der driualtichait zu eren sey. 2% Darumb, wer behalden well sein, der verstee also dy driual- tichait. Sunderlichen ist not zu ewiger salichait, das man die 3 emphenkchnüsz vnsers her- ren Ihesu Christi christenleich glaub. Und das ist der recht [83"] gelaub, das vnser herr Ihesus 35 Christus, der gotes sun, got vnd mensch ist. Got ist er geporen von der art des vaters vor dein anefang der werlt. * tres spiritus sancti. 187 Filius à patre solo est, non factus nec creatus, sed genitus. Spiritus sanctus a patre et filio, non factus nec creatus nec genitus. sed procedens. 5 Vnus ergo pater, non tres patres. Vnus filius, non tres filij. Vnus spiritus sanctus, non 10 it in hac trinitate nichil prius aut posterius, nichil maius aut minus. Sed tote tres persone coeterne sibi sunt et coequales, 15 Ita vt per omnia, sicut iam supra dictum est, et vnitas in trinitate, et trinitas in vnitate veneranda sit. Qui vult ergo saluus esse, ita 20 de trinitate senciat. Sed necessarium est ad eter- nam salutem, vt incarnacionem quoque domini nostri Ihesu Christi fideliter credat. 25 Est ergo fides recta, vt cre- damus et confiteumur, quia do- minus noster Ihesus Christus, dei filius, deus et homo est. Deus est ex substancia patris 30 ante secula genitus.
Strana 188
188 Und mensch ist er geporn von der art der mueter, volchomner got, volchomner mensch, Uon ainer redlichen sele vnd 5 von menschlichem leichnam ist er, das er da ist, Ebengleich dem vater nach der gothait, mynner dem vater nach der menschait. 10 Und doch wy er sey got vnd mensch, so sein ir nicht zwene, sunder [847] er ist ain Christus. Einer, nicht mit der ver- wandlung der gothait in dy 15 menschait, Sunder mit der emphachung der menschait zu der gothait. Fuernamens (nicht) nur ainer mit ainer zusamen mischung ?0 payder art, Sunder mit ainer veraynung der benenten. Wann als ein beschaidenliche sel vnd der leichnam ain mensch 25 ist, Also ist got vnd mensch Cristus, Der vmb vnser salichait ge- martert ist vnd auch zu der 30 hell fur, In dem dritten tag erstund von dem tode, [84"] Darnach zu himel ge- faren ist 35 Und siczet zu der rechten handt des allmachtigen vaters, Uon dann er chunftig ist zu richten die lebendigen vnd die toten, I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. Et bomo est ex substancia matris in seculo natus, per- fectus deus, perfectus homo, Ex anima racionali et hu- mana carne subsistens, 5 Equalis patri secundum diui- nitatem, minor patre secundum humanitatem. Qui licet deus sit et homo, non duo tamen, sed vnus est 10 Christus. Vnus autem non conuersione diuinitatis in carnem, Sed assumpcione humanitatis in deum. 15 Vnus omnino non confusione substancie, Sed vnitate persone. Nam sicut anima racionalis et caro vnus est homo, w Ita deus et homo vnus est Christus, Qui passus est pro salute nostra, descendit ad inferos, Tercia die resurrexit & mor- 25 tuis, Ascendit ad celos, Sedet ad dexteram dei patris omnipotentis. Inde venturus est iudicare s viuos et mortuos,
188 Und mensch ist er geporn von der art der mueter, volchomner got, volchomner mensch, Uon ainer redlichen sele vnd 5 von menschlichem leichnam ist er, das er da ist, Ebengleich dem vater nach der gothait, mynner dem vater nach der menschait. 10 Und doch wy er sey got vnd mensch, so sein ir nicht zwene, sunder [847] er ist ain Christus. Einer, nicht mit der ver- wandlung der gothait in dy 15 menschait, Sunder mit der emphachung der menschait zu der gothait. Fuernamens (nicht) nur ainer mit ainer zusamen mischung ?0 payder art, Sunder mit ainer veraynung der benenten. Wann als ein beschaidenliche sel vnd der leichnam ain mensch 25 ist, Also ist got vnd mensch Cristus, Der vmb vnser salichait ge- martert ist vnd auch zu der 30 hell fur, In dem dritten tag erstund von dem tode, [84"] Darnach zu himel ge- faren ist 35 Und siczet zu der rechten handt des allmachtigen vaters, Uon dann er chunftig ist zu richten die lebendigen vnd die toten, I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. Et bomo est ex substancia matris in seculo natus, per- fectus deus, perfectus homo, Ex anima racionali et hu- mana carne subsistens, 5 Equalis patri secundum diui- nitatem, minor patre secundum humanitatem. Qui licet deus sit et homo, non duo tamen, sed vnus est 10 Christus. Vnus autem non conuersione diuinitatis in carnem, Sed assumpcione humanitatis in deum. 15 Vnus omnino non confusione substancie, Sed vnitate persone. Nam sicut anima racionalis et caro vnus est homo, w Ita deus et homo vnus est Christus, Qui passus est pro salute nostra, descendit ad inferos, Tercia die resurrexit & mor- 25 tuis, Ascendit ad celos, Sedet ad dexteram dei patris omnipotentis. Inde venturus est iudicare s viuos et mortuos,
Strana 189
28. Athanasisches Glaubensbekenntnis. 189 Czu des zuechünft alle lewt mussen erstëen mit yeren leych- namen Und muessen andtwurt geben 5 aller yrer werkch. Und die guete werich be- gangen haben, die werden ge- weyset in daz ewig leben. Aber die da pose werich ge- io woricht haben, die werden ge- stossen in das ewig fewer. Das ist der recht christen- leich gelauben. Es ensey denn das [85°] in ein yesleich mensch 15 christenleich vnd festichleich halde, anders er mag nymmer behalten werden. Lob sey dem vater vnd dem sun vnd dem heyligen geyst, 20 Als er was in anegeng vnd nu vnd ymmer ewichlich an ennde. Amen. Ad cuius aduentum omnes homines resurgere habent cum corporibus suis Et reddituri sunt de factis proprijs racionem. Et qui bona egerunt, ibunt in vitam eternam, Qui vero mala, in ignem eternum. Hec est fides catholica. Quam 10 nisi quisque fideliter firmiter- que crediderit, saluus esse non poterit. Gloria patri et filio et spiri- tui sancto, Sicut erat in principio et nunc et semper et in secula seculorum. Amen. 15
28. Athanasisches Glaubensbekenntnis. 189 Czu des zuechünft alle lewt mussen erstëen mit yeren leych- namen Und muessen andtwurt geben 5 aller yrer werkch. Und die guete werich be- gangen haben, die werden ge- weyset in daz ewig leben. Aber die da pose werich ge- io woricht haben, die werden ge- stossen in das ewig fewer. Das ist der recht christen- leich gelauben. Es ensey denn das [85°] in ein yesleich mensch 15 christenleich vnd festichleich halde, anders er mag nymmer behalten werden. Lob sey dem vater vnd dem sun vnd dem heyligen geyst, 20 Als er was in anegeng vnd nu vnd ymmer ewichlich an ennde. Amen. Ad cuius aduentum omnes homines resurgere habent cum corporibus suis Et reddituri sunt de factis proprijs racionem. Et qui bona egerunt, ibunt in vitam eternam, Qui vero mala, in ignem eternum. Hec est fides catholica. Quam 10 nisi quisque fideliter firmiter- que crediderit, saluus esse non poterit. Gloria patri et filio et spiri- tui sancto, Sicut erat in principio et nunc et semper et in secula seculorum. Amen. 15
Strana 190
II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. 29 [37.] IE hernach hebt sich an aber ein gutz gepette von gottes leichnam. Pater noster. Ave Maria. HERRE Ihesu Criste, du süesser liebhaber vnser [37"] selen, 5 wellich lieb hat dich darczu betwungen, das du vnser sel, die so snöd vnd so vnrain an ir selben ist, woltest lieb habenn ? Welcher smercze hat dich darczu pracht, das du dich wolczt senen nach der sel, die dich vnd all tugent hat gehaszt vnd die sünd vnd die vntugent hat lieb gehabt? O süesser liebhaber vnsers 10 hertzen, wie stark ist dein lieb, die dich also vberwant, das du für vns starbst an dem heyligen kreucz vnd vns deinen heyligen leichnam gabt vor vnmässiger lieb, die du [381] zu vns hetzt? Uberlieferung: WI Bl. 37"; Bal Bl. 51°; Ba Bl. 887; Br Bl. 77"; Brl Bl. 64"; M Bl. 128°; MI Bl. 206"; M2 Bl. 417; I Bl. 263°. Text aus WI. Lesarten aus BalBrBrl, [für die ersten Zeilen auch BaM]. Lat. Text fehlt. Uberschriften: Eyn gut gebet von vnsers herë licham Bal, rot: Alia oracio de corpore xpi et est bonum schwarz Ein ander gebett vom heilige lichnam vnsers herren vnd ist gût Ba, Das noch geschrebin gebette ist von vnsirs herren leychnam vnd ist tyffer manüge wer is mit rechter ynnicheit mercket etc. Br, fehlt Brl, Hie hebt sich an sant milicij ge- dicht das er in teutsch gemacht hat vnd ist ain schöns gepett von vnsers herren leichnam auch ist es grosser vnd hoher ermanung wer es list oder spricht mit andacht M 5 O fehlt BalBr BrIN süesser] sundir Br sel WI 6 darezu gezwunge Bal, pracht vnd had dich dar zu betwüngẽ Ba, fehlt WI 7 die so] die da M ist an ir selbn Wl 8 smercze] zwüngen M sin WI gebrocht Br dich fehlt Brl 9f. vnd sünd vnd vn- tugent WI 10 die fehlt Bal liep had gehabet Bal 10f. O bis also] O herre wie was dein lieb so gross die dich petwang vnd WI 11 also] so Bal 12 sturbist vor vns Bal Brl vns fehlt Brl vor] von WI 13 leichnam vnd dein tewres plüt WI
II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. 29 [37.] IE hernach hebt sich an aber ein gutz gepette von gottes leichnam. Pater noster. Ave Maria. HERRE Ihesu Criste, du süesser liebhaber vnser [37"] selen, 5 wellich lieb hat dich darczu betwungen, das du vnser sel, die so snöd vnd so vnrain an ir selben ist, woltest lieb habenn ? Welcher smercze hat dich darczu pracht, das du dich wolczt senen nach der sel, die dich vnd all tugent hat gehaszt vnd die sünd vnd die vntugent hat lieb gehabt? O süesser liebhaber vnsers 10 hertzen, wie stark ist dein lieb, die dich also vberwant, das du für vns starbst an dem heyligen kreucz vnd vns deinen heyligen leichnam gabt vor vnmässiger lieb, die du [381] zu vns hetzt? Uberlieferung: WI Bl. 37"; Bal Bl. 51°; Ba Bl. 887; Br Bl. 77"; Brl Bl. 64"; M Bl. 128°; MI Bl. 206"; M2 Bl. 417; I Bl. 263°. Text aus WI. Lesarten aus BalBrBrl, [für die ersten Zeilen auch BaM]. Lat. Text fehlt. Uberschriften: Eyn gut gebet von vnsers herë licham Bal, rot: Alia oracio de corpore xpi et est bonum schwarz Ein ander gebett vom heilige lichnam vnsers herren vnd ist gût Ba, Das noch geschrebin gebette ist von vnsirs herren leychnam vnd ist tyffer manüge wer is mit rechter ynnicheit mercket etc. Br, fehlt Brl, Hie hebt sich an sant milicij ge- dicht das er in teutsch gemacht hat vnd ist ain schöns gepett von vnsers herren leichnam auch ist es grosser vnd hoher ermanung wer es list oder spricht mit andacht M 5 O fehlt BalBr BrIN süesser] sundir Br sel WI 6 darezu gezwunge Bal, pracht vnd had dich dar zu betwüngẽ Ba, fehlt WI 7 die so] die da M ist an ir selbn Wl 8 smercze] zwüngen M sin WI gebrocht Br dich fehlt Brl 9f. vnd sünd vnd vn- tugent WI 10 die fehlt Bal liep had gehabet Bal 10f. O bis also] O herre wie was dein lieb so gross die dich petwang vnd WI 11 also] so Bal 12 sturbist vor vns Bal Brl vns fehlt Brl vor] von WI 13 leichnam vnd dein tewres plüt WI
Strana 191
29. Gebet des Milicius vor dem Abendmahlsempfange. 191 Darumbe pitten wir dein genad, das du vns gerüchest zu offen den prunnen aller säligkait, daraus da quelt der edel tranck deins tewren plütz, das wir davon trencken vnser verdärttew sel vnd also damit entpfachen dein gothait vnd dein menschait. O du künigkleicher tron der gothait, wann in dir wonedt die heylig driualtigkait! O du sussew herwerg vnsers müden herezen! O du milter wirt aller ellenden, wie hast du alle miltigkait vberhohet! O süesser trost der armen waisen, wie hast du die mass aller lieb vbergriffen mit dem, das du aynerlay speiss deins heyligen leich- nams vnd ainerlay tranck deines tewren plütz hast den heyligen 10 engeln vnd den sündern, die da püssen, mit ainander in einerlay lieb züperaitt vnd hast vns dir ingeleibet! Wann das prot der engel ist worden der menschen prott, wann wir das gebrauchen zu einem ablas der sünden vnd zü ainer erczney vnser kranckhait vnd zu ainer notdurft für den ewigen hunger hie in genaden, des 15 die heyligen engel gebrauchen zu der ewigen wol[ 39 ]lust. Darumbe pitten wir, gib vns die genade, das wir zügesellet werden in ainer- lay gebrauchung der seligkait, sint dem male vnd du vns in zu- gesellet hast in ainerlay gebrauchunge des wunnsamen himel- protz. O süesses prot aller schon, erluste vnser hertz mit deiner 20 süessen schon, das wir alle schon vnd alle zierhait der werlt vnd alle lieb der fleischleichen begerung versmächen durch deiner lieb I vnd dorüme BrBrl 2 da quelt] geuelt WI das edel WI 3 wir fehlt Brl davon bis sel] damit feuchtten verdärttew hertz WI 4 entphoen do mete Br Br1 5 künigkleiche kron WI wann fehlt Brl 6 erstes du fehlt Bat Br Br1 7 aller] der WI 7f. wie bis waisen fehlt WI wie hast du] du hast Brl 9f. deins bis tranck] eynerley träg dines deins bis leichnams fehlt Bri 10 hast heyligen lichnams vnde Bal fehlt Bal 11 engel WI den fehlt WI mit ainander fehlt WI einerlay] einer WI 12 hast zu bereyt Bal, bereit Brl vns in dir geleibet WI dir vns Br 13 nü worden ein prott der menschen WI das] des Brl gebrauchen] entpfachen WI 14 einem fehlt WI vnd fehlt WI ainer] der Br BrI 15 vnd fehlt WI ainer] der Br, fehlt Brl von dem ewigem Bal hie fehlt Br Brl in der Brl 16 gebrauchen] nyessent WI wollust] zelikeit Br 17 wir dich WI wir fehlt Brl 18 nyessung WI, gebruchenüge Bal 18f. der bis gebrauchunge fehlt WI 19 gebruchenüge Bal 20 süesses fehlt WI 20f. erluste bis wir alle] vnd aller WI 21 schon] sünde Bal, schon- zweites alle fehlt Bal heit Br 22 aller WI, der] diser Br allirley Br der fleischleichen] fleischleicher WI gerunge Bal versmächen] ein verschmächůg WI
29. Gebet des Milicius vor dem Abendmahlsempfange. 191 Darumbe pitten wir dein genad, das du vns gerüchest zu offen den prunnen aller säligkait, daraus da quelt der edel tranck deins tewren plütz, das wir davon trencken vnser verdärttew sel vnd also damit entpfachen dein gothait vnd dein menschait. O du künigkleicher tron der gothait, wann in dir wonedt die heylig driualtigkait! O du sussew herwerg vnsers müden herezen! O du milter wirt aller ellenden, wie hast du alle miltigkait vberhohet! O süesser trost der armen waisen, wie hast du die mass aller lieb vbergriffen mit dem, das du aynerlay speiss deins heyligen leich- nams vnd ainerlay tranck deines tewren plütz hast den heyligen 10 engeln vnd den sündern, die da püssen, mit ainander in einerlay lieb züperaitt vnd hast vns dir ingeleibet! Wann das prot der engel ist worden der menschen prott, wann wir das gebrauchen zu einem ablas der sünden vnd zü ainer erczney vnser kranckhait vnd zu ainer notdurft für den ewigen hunger hie in genaden, des 15 die heyligen engel gebrauchen zu der ewigen wol[ 39 ]lust. Darumbe pitten wir, gib vns die genade, das wir zügesellet werden in ainer- lay gebrauchung der seligkait, sint dem male vnd du vns in zu- gesellet hast in ainerlay gebrauchunge des wunnsamen himel- protz. O süesses prot aller schon, erluste vnser hertz mit deiner 20 süessen schon, das wir alle schon vnd alle zierhait der werlt vnd alle lieb der fleischleichen begerung versmächen durch deiner lieb I vnd dorüme BrBrl 2 da quelt] geuelt WI das edel WI 3 wir fehlt Brl davon bis sel] damit feuchtten verdärttew hertz WI 4 entphoen do mete Br Br1 5 künigkleiche kron WI wann fehlt Brl 6 erstes du fehlt Bat Br Br1 7 aller] der WI 7f. wie bis waisen fehlt WI wie hast du] du hast Brl 9f. deins bis tranck] eynerley träg dines deins bis leichnams fehlt Bri 10 hast heyligen lichnams vnde Bal fehlt Bal 11 engel WI den fehlt WI mit ainander fehlt WI einerlay] einer WI 12 hast zu bereyt Bal, bereit Brl vns in dir geleibet WI dir vns Br 13 nü worden ein prott der menschen WI das] des Brl gebrauchen] entpfachen WI 14 einem fehlt WI vnd fehlt WI ainer] der Br BrI 15 vnd fehlt WI ainer] der Br, fehlt Brl von dem ewigem Bal hie fehlt Br Brl in der Brl 16 gebrauchen] nyessent WI wollust] zelikeit Br 17 wir dich WI wir fehlt Brl 18 nyessung WI, gebruchenüge Bal 18f. der bis gebrauchunge fehlt WI 19 gebruchenüge Bal 20 süesses fehlt WI 20f. erluste bis wir alle] vnd aller WI 21 schon] sünde Bal, schon- zweites alle fehlt Bal heit Br 22 aller WI, der] diser Br allirley Br der fleischleichen] fleischleicher WI gerunge Bal versmächen] ein verschmächůg WI
Strana 192
192 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. willen. Wann in dir ist der lust aller wunsamkait, das wir darinn allerlay begerunge der geistleichen wollüst vnd lieb erfüllen vnd vns nach dir senenn bisz in den tod, als du dich hast gegeben bisz [39"] in den tod durch vnsern willen. O du hailsames prot, hail vns von vnsern giftigen vnd sündleichen wunden der an� 5 fechtung, das die tugent vnd die krefte, die da köment von deinem heyligen leichnam vnd deinem tewren plüt, in vns fliessen vnd uns also rainigen und heylige machen und vns sterkken, das vns nimmer fürpass die anefechtung vnd die sünde vberwinden! O du ewiges prot, speiss vns mit deiner to ewigen kraft! Wann vnser müter habent vns gespeist mit der narung [40"] irer prüst oder habent vns fromden lewtten geben ze neren, aber du nerst vns, deine kinder, mit deinem heyligen leichnam vnd mit deinem tewren plüt vnd machst vns da mit so edel vnd so grunende nach deiner kunigleichen art, das vnser 15 sel nymmer mer vervnedeln noch vertoren mage. O du lieb- leiches prot, gib vns die lieb, das wir chain ander liebe enpfinden vnd daz wir mit dem fewer deiner gotleichen lieb also werden enczünd, das [40"] wir grawsam werden allenn vnsern veintten also die brimmenden vnd die grimmigen leben! Wann dein 20 tewres plüt ist in vnsern herczen, so fliehen da von die pôsen geist und choment darczu die heyligen engel. O du tägleiches . I die lust Bal Br Brl 1f. das bis begerunge] wer dar aus ainerlay darinn] dorůme Br 2 aller Brl pegert WI liebes Bal 2f. erfüllen vnd vns] der wirt erfült vnd sich fürpass WI 3 senen vnd iamern Bal bisz] hincz WI für vns hast WI, vns hast Bal durch vnsern willen geben Bal 4 bisz] hincz WI, fehlt Bal fehlt WI du fehlt Bal Br Br1 5f. anfechtigůg WI 6 kraft Wl bekomen Bal Br Brl 7 deinem] dem Br vnd bis plüt fehlt Br Br! 8 vnd vor heylige fehlt Br Brl 8f. sterkin vnd heiligin Brl 9 nimmer fehlt WI 9f. die sünde] sunden Brl 10 nicht vberwinden WI du fehlt WI 10f. mit ewiger WI 12 oder] vnd WI gegebn Br 13 deinem] dem Wl 15 vnd so grunende fehlt WI grwne Brl vol- komenleicher WI 16 selen Bal vnediln Br1 mogě Bal 16f. leip. 17 die] dine Bal, deyne Brl leiches WI 17f. chain bis vnd fehlt Br1 chainen andern WI 18f. lieb bis enczünd] lieb enczundung vnd lieb enczünd werden Wl werden] seyn Brl 20 also bis leben fehlt WI brimmenden vnd die fehlt Bal grimen Bal, grymen- din Br vnszerm Bal so 21 tewres plüt] turer licham Bal fehlt WI da von fehlt WI 22 darczu] dar Bal engeln WI O du] Bis vnsir Brl tägleiche WI
192 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. willen. Wann in dir ist der lust aller wunsamkait, das wir darinn allerlay begerunge der geistleichen wollüst vnd lieb erfüllen vnd vns nach dir senenn bisz in den tod, als du dich hast gegeben bisz [39"] in den tod durch vnsern willen. O du hailsames prot, hail vns von vnsern giftigen vnd sündleichen wunden der an� 5 fechtung, das die tugent vnd die krefte, die da köment von deinem heyligen leichnam vnd deinem tewren plüt, in vns fliessen vnd uns also rainigen und heylige machen und vns sterkken, das vns nimmer fürpass die anefechtung vnd die sünde vberwinden! O du ewiges prot, speiss vns mit deiner to ewigen kraft! Wann vnser müter habent vns gespeist mit der narung [40"] irer prüst oder habent vns fromden lewtten geben ze neren, aber du nerst vns, deine kinder, mit deinem heyligen leichnam vnd mit deinem tewren plüt vnd machst vns da mit so edel vnd so grunende nach deiner kunigleichen art, das vnser 15 sel nymmer mer vervnedeln noch vertoren mage. O du lieb- leiches prot, gib vns die lieb, das wir chain ander liebe enpfinden vnd daz wir mit dem fewer deiner gotleichen lieb also werden enczünd, das [40"] wir grawsam werden allenn vnsern veintten also die brimmenden vnd die grimmigen leben! Wann dein 20 tewres plüt ist in vnsern herczen, so fliehen da von die pôsen geist und choment darczu die heyligen engel. O du tägleiches . I die lust Bal Br Brl 1f. das bis begerunge] wer dar aus ainerlay darinn] dorůme Br 2 aller Brl pegert WI liebes Bal 2f. erfüllen vnd vns] der wirt erfült vnd sich fürpass WI 3 senen vnd iamern Bal bisz] hincz WI für vns hast WI, vns hast Bal durch vnsern willen geben Bal 4 bisz] hincz WI, fehlt Bal fehlt WI du fehlt Bal Br Br1 5f. anfechtigůg WI 6 kraft Wl bekomen Bal Br Brl 7 deinem] dem Br vnd bis plüt fehlt Br Br! 8 vnd vor heylige fehlt Br Brl 8f. sterkin vnd heiligin Brl 9 nimmer fehlt WI 9f. die sünde] sunden Brl 10 nicht vberwinden WI du fehlt WI 10f. mit ewiger WI 12 oder] vnd WI gegebn Br 13 deinem] dem Wl 15 vnd so grunende fehlt WI grwne Brl vol- komenleicher WI 16 selen Bal vnediln Br1 mogě Bal 16f. leip. 17 die] dine Bal, deyne Brl leiches WI 17f. chain bis vnd fehlt Br1 chainen andern WI 18f. lieb bis enczünd] lieb enczundung vnd lieb enczünd werden Wl werden] seyn Brl 20 also bis leben fehlt WI brimmenden vnd die fehlt Bal grimen Bal, grymen- din Br vnszerm Bal so 21 tewres plüt] turer licham Bal fehlt WI da von fehlt WI 22 darczu] dar Bal engeln WI O du] Bis vnsir Brl tägleiche WI
Strana 193
30. Gebet des Milicius nach dem Abendmahlsempfange. 193 prot, von dem wir tägleich leben, an das wir tägleich an vnser sel sterben, gib vns die genad, das wir dich als offt wirdigk- leichen entpfachen, als offt vns das beqwemleich ist, mit söllicher ersamchait, mit söllicher furcht, mit söllicher chewschait, mit söllichem fürsacz, mit söllichem gelauben, mit söllicher lieb, mit söllichen zäherflussen, mit söllicher süessigkait, das wir [411] ain stätte labung vnd ainen wunsamen frid gewinnen in aller vnser anfechtunng. Vnd wie wol vnser sünd grosz sint, dannoch ist deynn genad grösser. Darumbe verzagen wir nicht an deinem tewren plüt. O herre, piss vnser peschirmer an vnsern leczten 10 zeitten! Gib vns die genad, das wir an deinen heyligen leichnam nymmer ersterben, sunder das er vns ein sichers gelaytt sey von dem ellennd zu komen zu der beschawunge deines götleichenn antlücz in aller seligkait ewigkleichen. Amen. 5 30 [120’]ICZ herren Milicius gepet ist auch czu sprechen mit 15 andacht, so man den heiligen leichnam vnsers herren entphangen hot. If. leben bis sterben] gespeist werden an vnser sel vnd an leib vnd das wir nit ewigkleichen ersterben WI 2 als offt] also dicke Bal 3 offt] dicke Bal beqwemleich] gewöndleich Wl 3 söllicher bis 6 süessigkait] söllicher andacht vnd ersamchait fürsacz vnd gelaubn lieb vnd hoffnung WI 3f. söllicher bis furcht fehlt Bal 5 mit söllichem gelauben] mit solicher forchte vnd mit solicher ersamckeit Bal 7 labung gewinnen WI gewinnen] haben WI 7f. alln vnsz'n anfechtügen Br wy vil vnd gros vnsir sunden seynt Brl 8 anfechtigung WI 9 barmherezigkayt vnd genad WI 9f. Darumbe bis plüt fehlt WI 10f. vnsirn lecztin ende Brl leczten fehlt Br 12 sey ein sichers 13 dem] desem BaBrl zu komen fehlt WI zu gelaytt Wl dem anschen WI, zeu der beschawunge vnd zeu der gebrauchunge Br Ba, zeu der beschawunge vnd zeu der irleuchtunge Brl 14 in aller selig- kait fehlt WI 80 Uberlieferung: Pg Bl. 120"; H Bl. 13r; Brl Bl. 66"; W Bl. 140"; Bal Bl. 82"; Ba Bl. 95°; W3 Bl. 179"; WI Bl. 65°; Pg3 Bl. 119°. Text aus Pg; vgl. Nr. 16 S. 124, 2. Lesarten aus H BrIW Bal W3WI. Lat. Text fehlt. Uberschriften: Disz gebet hat gemachet der erwirdig' priester her milicius zû sprechen so man den hailigen lyehnam enpfangen hät H, Burdach, Mittolalt. u. Reform. VI Joh. v. Noum. 4. 13
30. Gebet des Milicius nach dem Abendmahlsempfange. 193 prot, von dem wir tägleich leben, an das wir tägleich an vnser sel sterben, gib vns die genad, das wir dich als offt wirdigk- leichen entpfachen, als offt vns das beqwemleich ist, mit söllicher ersamchait, mit söllicher furcht, mit söllicher chewschait, mit söllichem fürsacz, mit söllichem gelauben, mit söllicher lieb, mit söllichen zäherflussen, mit söllicher süessigkait, das wir [411] ain stätte labung vnd ainen wunsamen frid gewinnen in aller vnser anfechtunng. Vnd wie wol vnser sünd grosz sint, dannoch ist deynn genad grösser. Darumbe verzagen wir nicht an deinem tewren plüt. O herre, piss vnser peschirmer an vnsern leczten 10 zeitten! Gib vns die genad, das wir an deinen heyligen leichnam nymmer ersterben, sunder das er vns ein sichers gelaytt sey von dem ellennd zu komen zu der beschawunge deines götleichenn antlücz in aller seligkait ewigkleichen. Amen. 5 30 [120’]ICZ herren Milicius gepet ist auch czu sprechen mit 15 andacht, so man den heiligen leichnam vnsers herren entphangen hot. If. leben bis sterben] gespeist werden an vnser sel vnd an leib vnd das wir nit ewigkleichen ersterben WI 2 als offt] also dicke Bal 3 offt] dicke Bal beqwemleich] gewöndleich Wl 3 söllicher bis 6 süessigkait] söllicher andacht vnd ersamchait fürsacz vnd gelaubn lieb vnd hoffnung WI 3f. söllicher bis furcht fehlt Bal 5 mit söllichem gelauben] mit solicher forchte vnd mit solicher ersamckeit Bal 7 labung gewinnen WI gewinnen] haben WI 7f. alln vnsz'n anfechtügen Br wy vil vnd gros vnsir sunden seynt Brl 8 anfechtigung WI 9 barmherezigkayt vnd genad WI 9f. Darumbe bis plüt fehlt WI 10f. vnsirn lecztin ende Brl leczten fehlt Br 12 sey ein sichers 13 dem] desem BaBrl zu komen fehlt WI zu gelaytt Wl dem anschen WI, zeu der beschawunge vnd zeu der gebrauchunge Br Ba, zeu der beschawunge vnd zeu der irleuchtunge Brl 14 in aller selig- kait fehlt WI 80 Uberlieferung: Pg Bl. 120"; H Bl. 13r; Brl Bl. 66"; W Bl. 140"; Bal Bl. 82"; Ba Bl. 95°; W3 Bl. 179"; WI Bl. 65°; Pg3 Bl. 119°. Text aus Pg; vgl. Nr. 16 S. 124, 2. Lesarten aus H BrIW Bal W3WI. Lat. Text fehlt. Uberschriften: Disz gebet hat gemachet der erwirdig' priester her milicius zû sprechen so man den hailigen lyehnam enpfangen hät H, Burdach, Mittolalt. u. Reform. VI Joh. v. Noum. 4. 13
Strana 194
194 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. ERRE Ihesu Christe, wir danken deiner gruntlosen parm- [121.] herezikeit vmb alle die genadenreichen guttete, mit den du vns so reichleich vnd vberflussigleich hast begabt. Vnd darvmb pit wir dein genade, das vns dein heilger leichnam sei ein applas aller vnser sunden vnd ein abnemung vnser anfechtung vnd eyn merung der togent vnd eyn vestigung wider alle vorezagung. Herre, wir danken deiner vnmessigen libe, darvmb das du deinen heilgen leichnam gegebin hast vns sichen czu [121.] einer geist- lichen ercznei, vns vnreinen czu eynem prun der rainikeit, vns plinden czu einem lichte der ewigen clarheid, vns armen ezu eynem 1o schatcze des ewigen reichtumps. Darvmb pit wir dein genade, das du geruchest czu heilen vnser crankheit vnd abezuwaschen vnsern vnflat vnd czu irluchten vnsir plindekeit vnd czu benemen von vns vnsern geprechen, das dein heiliger leichnam vnd dein tewers plut vns sei eyn beschirmung in allen noten [1221] vnd 15 ein frid in allem trupsall vnd ein licht in allen werken vnd ein craft in allen worten vnd ein trost in vnsirn letzten czeiten. O .... — 5 .. . .“ - —- . ... fehlt Brl, Aber ein gut gepet so ma vnszern h'n enpfagë hat W, Ein güt gebett von vnserm herren vnd ist ein dank sagen sinen gnaden vnd allen sinen gûten Ba, Ey gebet vö vnszers h’ren licham Bal, fehlt W3, Wann du gocz leichnam entpfangen hast So sprich also WI 1 O herr W3 Ihesu Christe fehlt WI dir deiner W, dynẽ Bal 2 vñ aller gnadenricher gûti Bal die] dein W genadenreiche Pg, genad vnd WI gutheit W mit den] damit WI den] der W 3 vnd vberflussigleich fehlt PgHBrI vnd so W Ba begabt hast Pg WI begabe Bal Vnd fehlt WI 4 so pit Pg der heilge Pg ein] zů eym Bal 5 aller fehlt Pg BrIW3 WI, al Bal vnser fehlt H sunde Pg vnd bis anfechtung fehlt WI abeneygüge Bal 6 togunden Brl vestenůg Pg, schirmüge Bal, befesstigůg W3 alle] die W 7 liebů Bal v'zagnüss Amen Ende des Teartes in WI 8 hast gegebin Bri, hast geben Bal gebn W3 9 arezteye Brl vns; hier beginnt Bl. 67"; von diesem Bl. ist in Keilform von links oben her bis zur 6. Zeile von rechts unten etwa ein Drittel abgerissen, so daß im folgenden Text verloren ist Br1 11 dein] dich vmb dein W3 12 vnser bis abezuwaschen fehlt W 13 vnser vnflatikeit Brl vnsern] vnsun Pg 13f. von vns zu nemen H, von vns zu benemö W plintheit W 14 von vns fehlt Bal von fehlt Pg vnsun Pg, nemen W3 vnser W, fehlt W3 gancze gebrechlicheit Brl dein heiliger leich- nam vnd fehlt PgNBrIW3 vnd sein W 15 beschirmnusse Pg alle vnsern Bal 16 frid] frôde Bal betrübsalen Bal 17 craft bis ein fehlt Bal zweites in] an W3 alle vnsirn Brl
194 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. ERRE Ihesu Christe, wir danken deiner gruntlosen parm- [121.] herezikeit vmb alle die genadenreichen guttete, mit den du vns so reichleich vnd vberflussigleich hast begabt. Vnd darvmb pit wir dein genade, das vns dein heilger leichnam sei ein applas aller vnser sunden vnd ein abnemung vnser anfechtung vnd eyn merung der togent vnd eyn vestigung wider alle vorezagung. Herre, wir danken deiner vnmessigen libe, darvmb das du deinen heilgen leichnam gegebin hast vns sichen czu [121.] einer geist- lichen ercznei, vns vnreinen czu eynem prun der rainikeit, vns plinden czu einem lichte der ewigen clarheid, vns armen ezu eynem 1o schatcze des ewigen reichtumps. Darvmb pit wir dein genade, das du geruchest czu heilen vnser crankheit vnd abezuwaschen vnsern vnflat vnd czu irluchten vnsir plindekeit vnd czu benemen von vns vnsern geprechen, das dein heiliger leichnam vnd dein tewers plut vns sei eyn beschirmung in allen noten [1221] vnd 15 ein frid in allem trupsall vnd ein licht in allen werken vnd ein craft in allen worten vnd ein trost in vnsirn letzten czeiten. O .... — 5 .. . .“ - —- . ... fehlt Brl, Aber ein gut gepet so ma vnszern h'n enpfagë hat W, Ein güt gebett von vnserm herren vnd ist ein dank sagen sinen gnaden vnd allen sinen gûten Ba, Ey gebet vö vnszers h’ren licham Bal, fehlt W3, Wann du gocz leichnam entpfangen hast So sprich also WI 1 O herr W3 Ihesu Christe fehlt WI dir deiner W, dynẽ Bal 2 vñ aller gnadenricher gûti Bal die] dein W genadenreiche Pg, genad vnd WI gutheit W mit den] damit WI den] der W 3 vnd vberflussigleich fehlt PgHBrI vnd so W Ba begabt hast Pg WI begabe Bal Vnd fehlt WI 4 so pit Pg der heilge Pg ein] zů eym Bal 5 aller fehlt Pg BrIW3 WI, al Bal vnser fehlt H sunde Pg vnd bis anfechtung fehlt WI abeneygüge Bal 6 togunden Brl vestenůg Pg, schirmüge Bal, befesstigůg W3 alle] die W 7 liebů Bal v'zagnüss Amen Ende des Teartes in WI 8 hast gegebin Bri, hast geben Bal gebn W3 9 arezteye Brl vns; hier beginnt Bl. 67"; von diesem Bl. ist in Keilform von links oben her bis zur 6. Zeile von rechts unten etwa ein Drittel abgerissen, so daß im folgenden Text verloren ist Br1 11 dein] dich vmb dein W3 12 vnser bis abezuwaschen fehlt W 13 vnser vnflatikeit Brl vnsern] vnsun Pg 13f. von vns zu nemen H, von vns zu benemö W plintheit W 14 von vns fehlt Bal von fehlt Pg vnsun Pg, nemen W3 vnser W, fehlt W3 gancze gebrechlicheit Brl dein heiliger leich- nam vnd fehlt PgNBrIW3 vnd sein W 15 beschirmnusse Pg alle vnsern Bal 16 frid] frôde Bal betrübsalen Bal 17 craft bis ein fehlt Bal zweites in] an W3 alle vnsirn Brl
Strana 195
30. Gebet des Milicius nach dem Abendmahlsempfange. 195 herre, sint dem mal vnd du pist so milde, das du nicht allain dein hant auff thust ezu segen vnd ezu speisen alle creatur, sunder du hast auch dein heilige seite auff gethan vns armen sunder czu neren, darvmb sal dich lobin allerley czunge, vnd alle himellische, irdische vnd hellische kny sullen sich pigen in deinem [122"] heilgen namen. Vnd darvmb pit wir, gib vns dy genade, das wir dy kny vnsers hochfertigen herczen auch pigen vor deinem heiligen leichnam vnd vor deynem tewern plute. O herre, ge- ruch ezu legen auff ein wage das lon deines tewern plutes kegin vnsirn groszen sunden, das wir derfarn vnd emphinden in vnserm 10 herezen, wy vmmesleich grosser ist dy parmherczikeit deines tewern plutes denn dy [1231] menge vnser sunden. Vnd darvmb las vns an deinem tewern plute nymmer vorczagin, sunder gib vns die gnade, das wir mit allen heiligen vnd mit allen engeln dich also loben vnd deinen gnaden also danken, herre Ihesu Christe, 15 das sei dir vnd deinem himelischen vater vnd dem heilgen geiste eyn segen, ein clarheid, ein weisheid, ein danken, ein lobsang, ein ere, ein crafft, ein sterke, ein selekeit, ein lob, ein sig, ein kunigreich [123°] vnd das ewige reich seligleichen. Amen. . ..-- I vnd] das Brl, fehlt Bal W3 so milt bist H Brl 1f. din hant nút alleýn Bal 2 sehen H creaturë Pg 3f. vff getan vns armen sundern dyn heyligë syten vns zů nerẽ Bal ze ern W3 4 aller- ley] aller creatur H 5 vnd irdische H, vnd irdensche Bal vnd hellussche Brl naigen vnd hellische fehlt H vnd fehlt Bri Vnd darvmb] piegi W3 in] gegö Pg 6 namen] leichna Pg bowgin Brl Des BrI, dar vmbe Bal wir dich H W 7 vnsir Brl 10 derfarn vnd fehlt Bal 8 heiligen tewern PgH emphinden] erkennen W vnsern Pg 11 wy gar BrIW 11f. deines týren plutes barmherezikeit H 12 dy] dein W alle vnser Bal Vnd fehlt Pg Bal 14 wir dich BalW heiligen bis allen fehlt W vnd allen Bal dich fehlt W 15 deyn gnaden [Textrerlust 1/2 Zeile: also dankin das wir] von dir nymer geschei/den werdin Hirre] ihu usw. Br1 15f. daneken das dein týres plutuergiessen an vns frucht bring. Herre iesu crist dir mit deinem usw. H 16 das fehlt P, des Brl, das es W dir vnd fehlt W dir] der Pg 16f. gaist sy ain segen H, geiste [Textverlust 1/4 Zeile ... ein] segin Brl 17 dangsagung Pg, dang Bal 18 ein ere bis selekeit fehlt Bal ein ere fehlt W ere vnd Brl lob [Text- verlust 1/4 Zeile; en stand ein Ausdruck, dessen letzter Buchstabe s war] eyn gesieg Br! vnd ain sig H 18f. sig [1811] ein salikleichn An end Amen reich] leben Bal selig- Ende in W3 19 vnd bis reich fehlt W leichen fehlt H, no vnd ewiclichen Brl 18*
30. Gebet des Milicius nach dem Abendmahlsempfange. 195 herre, sint dem mal vnd du pist so milde, das du nicht allain dein hant auff thust ezu segen vnd ezu speisen alle creatur, sunder du hast auch dein heilige seite auff gethan vns armen sunder czu neren, darvmb sal dich lobin allerley czunge, vnd alle himellische, irdische vnd hellische kny sullen sich pigen in deinem [122"] heilgen namen. Vnd darvmb pit wir, gib vns dy genade, das wir dy kny vnsers hochfertigen herczen auch pigen vor deinem heiligen leichnam vnd vor deynem tewern plute. O herre, ge- ruch ezu legen auff ein wage das lon deines tewern plutes kegin vnsirn groszen sunden, das wir derfarn vnd emphinden in vnserm 10 herezen, wy vmmesleich grosser ist dy parmherczikeit deines tewern plutes denn dy [1231] menge vnser sunden. Vnd darvmb las vns an deinem tewern plute nymmer vorczagin, sunder gib vns die gnade, das wir mit allen heiligen vnd mit allen engeln dich also loben vnd deinen gnaden also danken, herre Ihesu Christe, 15 das sei dir vnd deinem himelischen vater vnd dem heilgen geiste eyn segen, ein clarheid, ein weisheid, ein danken, ein lobsang, ein ere, ein crafft, ein sterke, ein selekeit, ein lob, ein sig, ein kunigreich [123°] vnd das ewige reich seligleichen. Amen. . ..-- I vnd] das Brl, fehlt Bal W3 so milt bist H Brl 1f. din hant nút alleýn Bal 2 sehen H creaturë Pg 3f. vff getan vns armen sundern dyn heyligë syten vns zů nerẽ Bal ze ern W3 4 aller- ley] aller creatur H 5 vnd irdische H, vnd irdensche Bal vnd hellussche Brl naigen vnd hellische fehlt H vnd fehlt Bri Vnd darvmb] piegi W3 in] gegö Pg 6 namen] leichna Pg bowgin Brl Des BrI, dar vmbe Bal wir dich H W 7 vnsir Brl 10 derfarn vnd fehlt Bal 8 heiligen tewern PgH emphinden] erkennen W vnsern Pg 11 wy gar BrIW 11f. deines týren plutes barmherezikeit H 12 dy] dein W alle vnser Bal Vnd fehlt Pg Bal 14 wir dich BalW heiligen bis allen fehlt W vnd allen Bal dich fehlt W 15 deyn gnaden [Textrerlust 1/2 Zeile: also dankin das wir] von dir nymer geschei/den werdin Hirre] ihu usw. Br1 15f. daneken das dein týres plutuergiessen an vns frucht bring. Herre iesu crist dir mit deinem usw. H 16 das fehlt P, des Brl, das es W dir vnd fehlt W dir] der Pg 16f. gaist sy ain segen H, geiste [Textverlust 1/4 Zeile ... ein] segin Brl 17 dangsagung Pg, dang Bal 18 ein ere bis selekeit fehlt Bal ein ere fehlt W ere vnd Brl lob [Text- verlust 1/4 Zeile; en stand ein Ausdruck, dessen letzter Buchstabe s war] eyn gesieg Br! vnd ain sig H 18f. sig [1811] ein salikleichn An end Amen reich] leben Bal selig- Ende in W3 19 vnd bis reich fehlt W leichen fehlt H, no vnd ewiclichen Brl 18*
Strana 196
196 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. 31 Milicius, Mariengebet. [89"] ( MARIA, du mutir der gnaden, sint dem mole das du Ihesum Christum, deyn liben son, dorczu geborn host, das her di werlt wedirbrochte, do se ewiclich sullde vortumet werden, vnde sint dem mole das wir nicht torren irscheinen vor 5 dem reynen antlicz deynes liben sones vnd enturren och nicht ofirhebin vnsir owgin vor deyme werden angesichte, wenn wir czu vil vormeilit habin vnsir zele vnd vnsirn leip, dorumme bit wir no deyne barmherezikeit, das du vns geruchist an ezu sehin, vnd las dich irbarmen, das vns dy zintflut vnsir sunden twingit 10 czu vorczagunge vnd das gerichte drewhit vns mit dem ewigin vorthumenisse vnd wir furchtin, das wir icht vorsynkin vnd sterben in vnsirn sunden, vnd vorczagin doch an dir nicht, wen du bist mit deyme libin sone vnsir eynege hoffenunge vnd vnsir sundirlichir trost. Dorumme hilff, Maria, mutir der barmherezikit, 15 hilf vns armen sundirn. Czeuch vns us dem apgrunde allir sunden. Uberlieferung: Br1 Bl. 897; W Bl. 1017; Ba Bl. 977; Bal Bl. 72°. Text aus Brl. Lesarten aus W Bal. Daß das Gebet von Milicius stammt, ist nur in W gesagt. Seine Form und sein Inhalt bestätigen es. Lat. Text fehlt. Uberschriften: Diez gepete hat d' erwirdig priester gemacht her milicius vö vns’ libë frawen W, Ein gût gebett von vnser lieben frowen vnd ist andachtiger ermanung Ba, von vnser frauwen Bal 2 du fehlt BrI das] vn WBal 3 gebert Br1 4 sullde fehlt W vnde fehlt W v'dampt W, v'dampnet Bal 5 worden sein W amblick Bal sint dem mole das fehlt Br! 6 dem] deynem W vnd enturren] wir turren Br! 6f. deynes bis angesichte fehlt W entúrně Bal 7 vor bis angesichte] zů dinö reyné ambliek Bal 8 vil fehlt W befleckit haben vnd vormeilit Brl, gemailigt haben W, be� moset haben Bal dar vmb so Bal 9 no fehlt W Bal gerüchest 10 die sintflut [gestr. bringet] tufget vnser sünde W vns Bal 11 zu ein' v'zagnüsz W, zů eýnem verzagnisze Bal strenge ge- richte Br1 mit ewigin Brl 13 sterben] vorgeen Brl vnd bis nicht] dach vorczagin wir an dir nicht noch an deyme libin sone Brl, vi v'zagen doch nút an dir Bal 14 bist bis sone] bist noch em Br! mit deinem liben sun bist W zweites vnsir] ein W 15 vn dar vmb W Bal hilff fehlt Bal mir maria W 16 hilf fehlt Brl Czeuch bis sunden fehlt Bal dem] der Brl allir] der W
196 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. 31 Milicius, Mariengebet. [89"] ( MARIA, du mutir der gnaden, sint dem mole das du Ihesum Christum, deyn liben son, dorczu geborn host, das her di werlt wedirbrochte, do se ewiclich sullde vortumet werden, vnde sint dem mole das wir nicht torren irscheinen vor 5 dem reynen antlicz deynes liben sones vnd enturren och nicht ofirhebin vnsir owgin vor deyme werden angesichte, wenn wir czu vil vormeilit habin vnsir zele vnd vnsirn leip, dorumme bit wir no deyne barmherezikeit, das du vns geruchist an ezu sehin, vnd las dich irbarmen, das vns dy zintflut vnsir sunden twingit 10 czu vorczagunge vnd das gerichte drewhit vns mit dem ewigin vorthumenisse vnd wir furchtin, das wir icht vorsynkin vnd sterben in vnsirn sunden, vnd vorczagin doch an dir nicht, wen du bist mit deyme libin sone vnsir eynege hoffenunge vnd vnsir sundirlichir trost. Dorumme hilff, Maria, mutir der barmherezikit, 15 hilf vns armen sundirn. Czeuch vns us dem apgrunde allir sunden. Uberlieferung: Br1 Bl. 897; W Bl. 1017; Ba Bl. 977; Bal Bl. 72°. Text aus Brl. Lesarten aus W Bal. Daß das Gebet von Milicius stammt, ist nur in W gesagt. Seine Form und sein Inhalt bestätigen es. Lat. Text fehlt. Uberschriften: Diez gepete hat d' erwirdig priester gemacht her milicius vö vns’ libë frawen W, Ein gût gebett von vnser lieben frowen vnd ist andachtiger ermanung Ba, von vnser frauwen Bal 2 du fehlt BrI das] vn WBal 3 gebert Br1 4 sullde fehlt W vnde fehlt W v'dampt W, v'dampnet Bal 5 worden sein W amblick Bal sint dem mole das fehlt Br! 6 dem] deynem W vnd enturren] wir turren Br! 6f. deynes bis angesichte fehlt W entúrně Bal 7 vor bis angesichte] zů dinö reyné ambliek Bal 8 vil fehlt W befleckit haben vnd vormeilit Brl, gemailigt haben W, be� moset haben Bal dar vmb so Bal 9 no fehlt W Bal gerüchest 10 die sintflut [gestr. bringet] tufget vnser sünde W vns Bal 11 zu ein' v'zagnüsz W, zů eýnem verzagnisze Bal strenge ge- richte Br1 mit ewigin Brl 13 sterben] vorgeen Brl vnd bis nicht] dach vorczagin wir an dir nicht noch an deyme libin sone Brl, vi v'zagen doch nút an dir Bal 14 bist bis sone] bist noch em Br! mit deinem liben sun bist W zweites vnsir] ein W 15 vn dar vmb W Bal hilff fehlt Bal mir maria W 16 hilf fehlt Brl Czeuch bis sunden fehlt Bal dem] der Brl allir] der W
Strana 197
31. Gebet des Milicius zu Maria. 197 Bis mit vns in allen notin. Hore vns, das wir icht vorczagin. Halde vns, das wir icht swerlich vallen. Richte vns off, [89"] wen wir no gevallen seyn in mancherley sunde. Beschirme vns vnd gib vns den ewigin frede vor allen vnsirn sunden. Sterke vns wedir alle anfechtunge vnd sunde. O Maria, du geberinne des 5 lebins. zint dem mole das in deyne hende gebin ist vnsir lebin vnd vnsir tot, reiche vns deyne hant vnd gib vns di gesegente frucht deyns gebenedeiten leibis, das wir entphon das ewige lebin von seyme heiligen leichnam vnd von seyme tewren blute. O Maria, koniginne des hemils vnd der erden, trosterynne der armen 10 weisen, geruche an czu sehin alle notige, alle betrubite, vnd wedir- brenge di vorczagitin, das ir iczlichis entphinde deyner hulfe vnd deynes trostis in allen noten. Besuche di gefangin vnd heile di siechen, entpfach di schuldegin, du gnadin irwerberinne. Lere di iungfrawen czocht vnd keuscheit, di elewte schamde vnd ere- 15 samekit, di witduen andacht vnd heilikeit vnd di sundere busse vnd gerechtikeit. O Maria, koniginne der barmherczikit, zint dem mole das du den liben son Ihesum Christum dorczu brocht host in di werlde, das her vns wedir brechte von dem ewigen tode, dorumme vorgys vnsir nicht vnd vorsmee vns nicht. Stille den 20 czorn vnsirs richters [90’] vnd wende von vns seyne vngenode. Bis vnser vorsprecherinne vor dem liblichin antlicz deyns liebin kindis, das her icht enthalde seyne barmherczikeit in seynem czorne. 1 Wis Bal Irhore vns vnd hilff vns Brl, höre vns W, Füre vns Bal 1f. vorczagin bis icht fehlt W Bal 2 swerlich] vner- 3 manche Brl 4 den] deyn lich WBal Richte] wig W Brl 5 du fehlt Brl gebiterinne Brl 6 dem mole fehlt Brl, den maln W das] vn WBal in deinen henden ist W gegebin Brl 7 vnsir fehlt Brl, der W so reiche W gesegente] gebene- deite Bril 8 gebenedeiten] reyn Brl 9 zweites von fehlt Br1 10 du küngin W hyemelsche vn ertriches Bal des ertreichs W du trösterin WBal 11 notikeit W zweites alle] die W 12 ir iezlich" W, eyn yelich' Bal 13 deyne trostis gnaden Brl 14 hilff den gnadinreiche Brl 15 die vnschuldigen nach schuldegin W zucht WBal die kewscheit W di lewte Brl, die elenden W, vn elúde Bal die scham W 15f. di ersamkeit W, erwirdikeit Bal 16 vnd die wittwen W Bal die heiligkeit W Bal die puez W Bal du künigin W Bal 17f. dem mole das 17 die gerechtikeit W fehlt Brl, den maln vñ W 18 den] deinen WBal dorezu brocht] 20 vorgys] v’tilge W geborn W 19 in di] zu der W, der Bal vnd bis nicht fehlt Bal vnsir] vns W
31. Gebet des Milicius zu Maria. 197 Bis mit vns in allen notin. Hore vns, das wir icht vorczagin. Halde vns, das wir icht swerlich vallen. Richte vns off, [89"] wen wir no gevallen seyn in mancherley sunde. Beschirme vns vnd gib vns den ewigin frede vor allen vnsirn sunden. Sterke vns wedir alle anfechtunge vnd sunde. O Maria, du geberinne des 5 lebins. zint dem mole das in deyne hende gebin ist vnsir lebin vnd vnsir tot, reiche vns deyne hant vnd gib vns di gesegente frucht deyns gebenedeiten leibis, das wir entphon das ewige lebin von seyme heiligen leichnam vnd von seyme tewren blute. O Maria, koniginne des hemils vnd der erden, trosterynne der armen 10 weisen, geruche an czu sehin alle notige, alle betrubite, vnd wedir- brenge di vorczagitin, das ir iczlichis entphinde deyner hulfe vnd deynes trostis in allen noten. Besuche di gefangin vnd heile di siechen, entpfach di schuldegin, du gnadin irwerberinne. Lere di iungfrawen czocht vnd keuscheit, di elewte schamde vnd ere- 15 samekit, di witduen andacht vnd heilikeit vnd di sundere busse vnd gerechtikeit. O Maria, koniginne der barmherczikit, zint dem mole das du den liben son Ihesum Christum dorczu brocht host in di werlde, das her vns wedir brechte von dem ewigen tode, dorumme vorgys vnsir nicht vnd vorsmee vns nicht. Stille den 20 czorn vnsirs richters [90’] vnd wende von vns seyne vngenode. Bis vnser vorsprecherinne vor dem liblichin antlicz deyns liebin kindis, das her icht enthalde seyne barmherczikeit in seynem czorne. 1 Wis Bal Irhore vns vnd hilff vns Brl, höre vns W, Füre vns Bal 1f. vorczagin bis icht fehlt W Bal 2 swerlich] vner- 3 manche Brl 4 den] deyn lich WBal Richte] wig W Brl 5 du fehlt Brl gebiterinne Brl 6 dem mole fehlt Brl, den maln W das] vn WBal in deinen henden ist W gegebin Brl 7 vnsir fehlt Brl, der W so reiche W gesegente] gebene- deite Bril 8 gebenedeiten] reyn Brl 9 zweites von fehlt Br1 10 du küngin W hyemelsche vn ertriches Bal des ertreichs W du trösterin WBal 11 notikeit W zweites alle] die W 12 ir iezlich" W, eyn yelich' Bal 13 deyne trostis gnaden Brl 14 hilff den gnadinreiche Brl 15 die vnschuldigen nach schuldegin W zucht WBal die kewscheit W di lewte Brl, die elenden W, vn elúde Bal die scham W 15f. di ersamkeit W, erwirdikeit Bal 16 vnd die wittwen W Bal die heiligkeit W Bal die puez W Bal du künigin W Bal 17f. dem mole das 17 die gerechtikeit W fehlt Brl, den maln vñ W 18 den] deinen WBal dorezu brocht] 20 vorgys] v’tilge W geborn W 19 in di] zu der W, der Bal vnd bis nicht fehlt Bal vnsir] vns W
Strana 198
198 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. Czuchtige, frawe, di vnezocht desir werlde. Straffe vnsire sunden, das wir en vorbas nymmerme reysen czu keyme czorne. O Maria, du mutir der gnaden, wenne gros seynt vnsir sunden vnd krang vnsir glewbe vnd kalt vnsir liebe vnd vnstete vnsir leben, dorumme noch der menyhe vnsir dorfftikit irbarme dich obir vns. o gute, o milde, o susse iunckfrawe Maria. 5 32 Milicius (?), Bittgebet zu Christus. IRRE Ihesu Christe, wen du bist vnsir eynege hof- [100.] nunge vnd eyn eynegir trost der vorczagitin. darvm bitte wir deyne gnade, das du geruchist czu beschirmen vns. deyne 10 kinder, mit dem wopin deyner bittirn martir, das ist. mit dem heiligin creucze, mit deyner dornynne krone, mit den stumpen nagiln, mit den du angenagilt wast an dem heiligin creucze, vnd mit dem scharfin spere, do mit deyn heilige seite wart durch- stochin. O hirre Ihesu Crist, las dich irbarmen, das vns di sunde 15 vnd di finde so sere obirwinden, vnd geruche anczusehin alle notige vnd troste alle betrubite vnd wedirbrenge alle vorczagitin. das eyn iczlichir warer busser entfinde deyner hulfe vnd deynes trostis in allen noten. Besuche di gefangin vnd heile di sichin. Enpfach di schuldigin vnd hilff den vnschuldigin. Hirre Ihesu 2) vnezocht] frawe fehlt W If. Czuchtige bis czorne fehlt Bal zucht W 3 du fehlt Brl 3f. sunden bis kalt vnsir fehlt W krang ist Bal 4 kalt ist W Bal 4f. vnd vnstete bis menyhe fehlt W Bal 5 ýb’ vns vnd wende allë vnsz'n gebresten. Vn den sterben des libes vii der selë. Vn gerúch zu trostẽ alle glaubigen selen Ba! gůtige Bal 6 iunckfrawe fehlt Brl 82 Uberlieferung: BrI Bl. 100°; Ba Bl. 94r; Bal Bl. 79°. Text aus Brl. Lesarten aus Bal, Ifür die ersten Zeilen auch Ba]. Lat. Text fehlt. U berschriften: Ein gût gebett von got fur all sunder vnd sunderinne Ba, Eyn andechtig gebet zu vnszern herren Ihesu xpo Bal. 8 eynege fehlt Brl 9 eyn fehlt Brl darvm fehlt Brl 11 bittirn stumpen] sůszen Ba Bal fehlt Ba 12 vil heiligin Brl 17 troste fehlt Brl 13 wurdest Ba, wurde Bal 16 so fehlt Bal vnd wedirbrenge fehlt Bal alle] di Brl 18 ware busse Brl 19 vangen Bal 20 vnd fehlt Brl
198 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. Czuchtige, frawe, di vnezocht desir werlde. Straffe vnsire sunden, das wir en vorbas nymmerme reysen czu keyme czorne. O Maria, du mutir der gnaden, wenne gros seynt vnsir sunden vnd krang vnsir glewbe vnd kalt vnsir liebe vnd vnstete vnsir leben, dorumme noch der menyhe vnsir dorfftikit irbarme dich obir vns. o gute, o milde, o susse iunckfrawe Maria. 5 32 Milicius (?), Bittgebet zu Christus. IRRE Ihesu Christe, wen du bist vnsir eynege hof- [100.] nunge vnd eyn eynegir trost der vorczagitin. darvm bitte wir deyne gnade, das du geruchist czu beschirmen vns. deyne 10 kinder, mit dem wopin deyner bittirn martir, das ist. mit dem heiligin creucze, mit deyner dornynne krone, mit den stumpen nagiln, mit den du angenagilt wast an dem heiligin creucze, vnd mit dem scharfin spere, do mit deyn heilige seite wart durch- stochin. O hirre Ihesu Crist, las dich irbarmen, das vns di sunde 15 vnd di finde so sere obirwinden, vnd geruche anczusehin alle notige vnd troste alle betrubite vnd wedirbrenge alle vorczagitin. das eyn iczlichir warer busser entfinde deyner hulfe vnd deynes trostis in allen noten. Besuche di gefangin vnd heile di sichin. Enpfach di schuldigin vnd hilff den vnschuldigin. Hirre Ihesu 2) vnezocht] frawe fehlt W If. Czuchtige bis czorne fehlt Bal zucht W 3 du fehlt Brl 3f. sunden bis kalt vnsir fehlt W krang ist Bal 4 kalt ist W Bal 4f. vnd vnstete bis menyhe fehlt W Bal 5 ýb’ vns vnd wende allë vnsz'n gebresten. Vn den sterben des libes vii der selë. Vn gerúch zu trostẽ alle glaubigen selen Ba! gůtige Bal 6 iunckfrawe fehlt Brl 82 Uberlieferung: BrI Bl. 100°; Ba Bl. 94r; Bal Bl. 79°. Text aus Brl. Lesarten aus Bal, Ifür die ersten Zeilen auch Ba]. Lat. Text fehlt. U berschriften: Ein gût gebett von got fur all sunder vnd sunderinne Ba, Eyn andechtig gebet zu vnszern herren Ihesu xpo Bal. 8 eynege fehlt Brl 9 eyn fehlt Brl darvm fehlt Brl 11 bittirn stumpen] sůszen Ba Bal fehlt Ba 12 vil heiligin Brl 17 troste fehlt Brl 13 wurdest Ba, wurde Bal 16 so fehlt Bal vnd wedirbrenge fehlt Bal alle] di Brl 18 ware busse Brl 19 vangen Bal 20 vnd fehlt Brl
Strana 199
33. Bittgebet [des Milicius?] zu Christus. 199 Christe, geruche czu vorleschin dy hoffart der bosin herschaft vnd allir hochfertigin vnd gib en eyne wore demutikeit. O hirre Ihesu Christe, geruche ezu vortilgen den has der gleissner, di do hassin di worheit. O hirre, geruche ezu uordruckin den czorn [101"] allir der. di durch czornis wille sich vorczeien deyns heiligen lichnams, 5 vnd vorsvne sie mit deyner fruntschaft. O hirre Ihesu Crist, geruche czustoren di geiczikit allir wuchirer vnd symonier vnd eigenscheffter vnd allir arglistigin kawffleute, hantwerker vnde arbiter vnd besunder allir beschaczer vnd reuber, vnd gib en nach disir notdurft den ewigen reichtum. O hirre, geruch ezustoren di 10 trocheit allir glessnere vnd uortilge allin glowbin der keczere vnd keczerinne vnd gib en worin cristin glowbin. Ach, hirre Ihesu Christe, geruche czu totin di fresikeit vnd di trunkinheit allir vnmessigin vnd di tumheit allir speler vnd gib en wore messikeit. Hirre, hemelischir vatir, geruche czutretin di vnkeuschit der 15 eebrecher vnd eebrecherinne vnd aller offinbaren sunder vnd sunderynne vnd di libe allir weltlicher liphaber vnd allir stummen sunder vnd sunderinne, vnd gib en eyne reyne kewsscheit des leibis vnd der zelin. O hirre, geruche usczuroden di rede der falschin ezungen vnd des vnrechten swerins, vnd gib en di worhit 20 ezu reden vnd ezu thun. O hirre, gib vns di fursten vnd prelaten noch dem willin deyns herczen, [101'] di do werbin vm vnsir gemeyn selikit, vnd vortilge in en di bossheit vnd vordir di wor- heit an der predige vnd an dem gerichte, das di warheit gepredigit werde in der ganczin werlde an hindernisse, das wir in deyner 25 2 eyne fehlt Br! 2f. O bis Christe] hirre Brl 3 vortilgen] vorfulgen Brl 4 O fehlt Brl 5 dines zornes Bal v'zihen Bal 6 mit] in Bal O fehlt Brl 7 allir] der Bal 8 vn hantwerker Bal 10 ewigen fride vn 9 arbiter] abrecher Bal vii rauber Bal reichtum Bal ewige Brl O fehlt Brl 10f. geruoch bis glessnere 11 allin] den Bal der] aller Bal 12 keczerinnel vnd fehlt Br! zouberer vni zauberin Bal cristenlichen Bal Ach] O Bal 12f. Ihesu Christe fehlt Bal 13 totin] drucken Bal 14 wn- messigin Brl di tumheit fehlt Bal di fehlt Brl wore] die Bal 15 czu verleschen Bal 16 aller bis messikeit vn kuscheit Brl vnd fehlt Bal 17 libe bis libhaber] libhaber der fromden weibe Brl vnd vor allir fehlt Bal 18 des fehlt Bal 19 vnsz zu rûten die rete Bal 20 di] deyne Brl 21 thun vorsichtikeit Bal O fehlt Brl die prelaten vnd die fürsten Bal 23 gemeyn fehlt Brl fehlt Bal vordirn Brl 25 deyner] eyner Brl in en
33. Bittgebet [des Milicius?] zu Christus. 199 Christe, geruche czu vorleschin dy hoffart der bosin herschaft vnd allir hochfertigin vnd gib en eyne wore demutikeit. O hirre Ihesu Christe, geruche ezu vortilgen den has der gleissner, di do hassin di worheit. O hirre, geruche ezu uordruckin den czorn [101"] allir der. di durch czornis wille sich vorczeien deyns heiligen lichnams, 5 vnd vorsvne sie mit deyner fruntschaft. O hirre Ihesu Crist, geruche czustoren di geiczikit allir wuchirer vnd symonier vnd eigenscheffter vnd allir arglistigin kawffleute, hantwerker vnde arbiter vnd besunder allir beschaczer vnd reuber, vnd gib en nach disir notdurft den ewigen reichtum. O hirre, geruch ezustoren di 10 trocheit allir glessnere vnd uortilge allin glowbin der keczere vnd keczerinne vnd gib en worin cristin glowbin. Ach, hirre Ihesu Christe, geruche czu totin di fresikeit vnd di trunkinheit allir vnmessigin vnd di tumheit allir speler vnd gib en wore messikeit. Hirre, hemelischir vatir, geruche czutretin di vnkeuschit der 15 eebrecher vnd eebrecherinne vnd aller offinbaren sunder vnd sunderynne vnd di libe allir weltlicher liphaber vnd allir stummen sunder vnd sunderinne, vnd gib en eyne reyne kewsscheit des leibis vnd der zelin. O hirre, geruche usczuroden di rede der falschin ezungen vnd des vnrechten swerins, vnd gib en di worhit 20 ezu reden vnd ezu thun. O hirre, gib vns di fursten vnd prelaten noch dem willin deyns herczen, [101'] di do werbin vm vnsir gemeyn selikit, vnd vortilge in en di bossheit vnd vordir di wor- heit an der predige vnd an dem gerichte, das di warheit gepredigit werde in der ganczin werlde an hindernisse, das wir in deyner 25 2 eyne fehlt Br! 2f. O bis Christe] hirre Brl 3 vortilgen] vorfulgen Brl 4 O fehlt Brl 5 dines zornes Bal v'zihen Bal 6 mit] in Bal O fehlt Brl 7 allir] der Bal 8 vn hantwerker Bal 10 ewigen fride vn 9 arbiter] abrecher Bal vii rauber Bal reichtum Bal ewige Brl O fehlt Brl 10f. geruoch bis glessnere 11 allin] den Bal der] aller Bal 12 keczerinnel vnd fehlt Br! zouberer vni zauberin Bal cristenlichen Bal Ach] O Bal 12f. Ihesu Christe fehlt Bal 13 totin] drucken Bal 14 wn- messigin Brl di tumheit fehlt Bal di fehlt Brl wore] die Bal 15 czu verleschen Bal 16 aller bis messikeit vn kuscheit Brl vnd fehlt Bal 17 libe bis libhaber] libhaber der fromden weibe Brl vnd vor allir fehlt Bal 18 des fehlt Bal 19 vnsz zu rûten die rete Bal 20 di] deyne Brl 21 thun vorsichtikeit Bal O fehlt Brl die prelaten vnd die fürsten Bal 23 gemeyn fehlt Brl fehlt Bal vordirn Brl 25 deyner] eyner Brl in en
Strana 200
200 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. gnaden also lebin, das wir alle heilikit vnd besserunge von deym heiligin leichnam vnd deym tewren blute so wirdiclich entphoen, das wir in vnsirn sundin nicht sterbin, sundir mit der hulffe vnsir trosterynne Marie vnd allir heiligin vnd allir engil komen mit allen cristinlichen zelin ezu dem angesichte deyns gotlichin antlicz 5 seliclichen. Amen. 1 besserunge] besunder Bal von deym] dinë Bal 2 dem tewrem blute Brl, din túres blût Bal so fehlt Br1 3 númer er- sterbö besunder Bal 5f. dem wuneclichen antlucze vnsers hymel- schen vatters seliclichen Bal 6 Amen fehlt Brl
200 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. gnaden also lebin, das wir alle heilikit vnd besserunge von deym heiligin leichnam vnd deym tewren blute so wirdiclich entphoen, das wir in vnsirn sundin nicht sterbin, sundir mit der hulffe vnsir trosterynne Marie vnd allir heiligin vnd allir engil komen mit allen cristinlichen zelin ezu dem angesichte deyns gotlichin antlicz 5 seliclichen. Amen. 1 besserunge] besunder Bal von deym] dinë Bal 2 dem tewrem blute Brl, din túres blût Bal so fehlt Br1 3 númer er- sterbö besunder Bal 5f. dem wuneclichen antlucze vnsers hymel- schen vatters seliclichen Bal 6 Amen fehlt Brl
Strana 201
33. Morgensegen. Absatz 1—4. 201 Morgensegen. 1. [17] ESEGEN mich hewt G der vater vnd der sun vnd der heylig geyst. Das 5 heylig chrewez vnsers lieben herren behuett vnd beschierme mich vor dem ewigen vbel. 2. IN dein hend, ewigew junkchfraw Maria, enphilich ich 10 meinen leib vnd sele. 3. MARIA, muter der genaden, muter der parmherczichait, be- schierme vns vor den veinden vnd enphach vns in der zeit des 15 todes. 4. HERR Ihesu Christe, [1"] des lebentigen gotes sun, secz dein marter vnd deinen tod in deiner parmherczikait zwischen 2 meiner sel vnd deinem gerichte, vnd pitt dich, lieber herr, das mir alles dein leyden zu hilff vnd zu staten chóm vnd mich behüet vor dem ewigen *bel. 25 Amen. 5. IN dein hende, herr, en- philich ich dier meinen geyst. Überlieferung: Pg Bl. 1*. ENEDICAT me hodie pater et filius et spiritus sanctus. Crux sancta domini nostri pro- tegat et defendat me a malo 5 eterno. IN manus tuas, sanctissima virgo Maria, commendo hodie corpus meum et animam meam. MARIA, mater gracie, mater 10 misericordie, tu nos ab hoste protege et mortis hora suscipe. DoMINE Ihesu Christe, fili dei viui, pone passionem, crucem et mortem tuam inter iudicium 15 tuum et animam meam nunc et in hora mortis mee et largiri digneris viuis misericordiam et graciam, defunctis requiem et veniam, ecclesie tue pacem et 20 misericordiam et nobis peccato- ribus vitam et leticiam sem- piternam. Iu manus tuas, domine, com- mendo spiritum meum. Lat. Text nur teilweise aus dem Römischen Brevier nachweisbar. 8f. Lateinisch z. B. in He. der Staats- u. Univ.-Bibl. Breslau I D 4 Bl. 34°, hymnologicum unter Nr. 11114, animae, Antverpiae 1590 p. 157. 11—15 Zu den lat. Versen vgl. Chevalier, Repertorium 16—25 Lat. Text aus dem Hortulus
33. Morgensegen. Absatz 1—4. 201 Morgensegen. 1. [17] ESEGEN mich hewt G der vater vnd der sun vnd der heylig geyst. Das 5 heylig chrewez vnsers lieben herren behuett vnd beschierme mich vor dem ewigen vbel. 2. IN dein hend, ewigew junkchfraw Maria, enphilich ich 10 meinen leib vnd sele. 3. MARIA, muter der genaden, muter der parmherczichait, be- schierme vns vor den veinden vnd enphach vns in der zeit des 15 todes. 4. HERR Ihesu Christe, [1"] des lebentigen gotes sun, secz dein marter vnd deinen tod in deiner parmherczikait zwischen 2 meiner sel vnd deinem gerichte, vnd pitt dich, lieber herr, das mir alles dein leyden zu hilff vnd zu staten chóm vnd mich behüet vor dem ewigen *bel. 25 Amen. 5. IN dein hende, herr, en- philich ich dier meinen geyst. Überlieferung: Pg Bl. 1*. ENEDICAT me hodie pater et filius et spiritus sanctus. Crux sancta domini nostri pro- tegat et defendat me a malo 5 eterno. IN manus tuas, sanctissima virgo Maria, commendo hodie corpus meum et animam meam. MARIA, mater gracie, mater 10 misericordie, tu nos ab hoste protege et mortis hora suscipe. DoMINE Ihesu Christe, fili dei viui, pone passionem, crucem et mortem tuam inter iudicium 15 tuum et animam meam nunc et in hora mortis mee et largiri digneris viuis misericordiam et graciam, defunctis requiem et veniam, ecclesie tue pacem et 20 misericordiam et nobis peccato- ribus vitam et leticiam sem- piternam. Iu manus tuas, domine, com- mendo spiritum meum. Lat. Text nur teilweise aus dem Römischen Brevier nachweisbar. 8f. Lateinisch z. B. in He. der Staats- u. Univ.-Bibl. Breslau I D 4 Bl. 34°, hymnologicum unter Nr. 11114, animae, Antverpiae 1590 p. 157. 11—15 Zu den lat. Versen vgl. Chevalier, Repertorium 16—25 Lat. Text aus dem Hortulus
Strana 202
202 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. 34 [1.] DICZ gepet sprich, so du aus dem haus gest. ERR heyliger geyst, raynig mein hercz vnd mein sel 5 von aller vnflätichait vnd [25] snödichait vnd verleich mir rew vber all mein sunde, andacht in meinem gepete, zächer meiner augen, das ich mein sund also 1o bewain vnd chlag, das ich dein götleichew huld erwerbe vnd von deinem frolichen anplikch nymmer geschaiden werde. 35 [2.] DICZ gepet sprich, so du 15 auf stest. LLMECHTIGER vnd ewiger got, wenn du vns pracht hast an das anegeng des hewtigen tags, nu gesegen vns, herr, hewt 20 mit deiner [27] gotlichen chraft, behüett vns vnd bewar vns, daz wir icht vallen in tödleich sünd. Nach deinem willen laytten sich muessen all vnser 25 gedankchen, vnser wort vnd vnser werich, das wir in deiner heyligen ee vnd in den werchen deines gepotes stark vnd an sund mügen gesein. Vnd der OMINE deus omnipotens. qui ad principium huius diei nos peruenire fecisti, tua nos hodie salua virtute, vt in hac die ad nullum declinem pecca- tum, sed semper ad tuam iusti- ciam faciendam nostra proce- dant eloquia, dirigantur cogita- ciones et opera. 5 34 Uberlieferung: Pg Bl. 1°. Lat. Text fehlt. 85 Uberlieferung: Pg Bl. 2°. Lat. Text aus dem Römischen Brevier: Prim.
202 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. 34 [1.] DICZ gepet sprich, so du aus dem haus gest. ERR heyliger geyst, raynig mein hercz vnd mein sel 5 von aller vnflätichait vnd [25] snödichait vnd verleich mir rew vber all mein sunde, andacht in meinem gepete, zächer meiner augen, das ich mein sund also 1o bewain vnd chlag, das ich dein götleichew huld erwerbe vnd von deinem frolichen anplikch nymmer geschaiden werde. 35 [2.] DICZ gepet sprich, so du 15 auf stest. LLMECHTIGER vnd ewiger got, wenn du vns pracht hast an das anegeng des hewtigen tags, nu gesegen vns, herr, hewt 20 mit deiner [27] gotlichen chraft, behüett vns vnd bewar vns, daz wir icht vallen in tödleich sünd. Nach deinem willen laytten sich muessen all vnser 25 gedankchen, vnser wort vnd vnser werich, das wir in deiner heyligen ee vnd in den werchen deines gepotes stark vnd an sund mügen gesein. Vnd der OMINE deus omnipotens. qui ad principium huius diei nos peruenire fecisti, tua nos hodie salua virtute, vt in hac die ad nullum declinem pecca- tum, sed semper ad tuam iusti- ciam faciendam nostra proce- dant eloquia, dirigantur cogita- ciones et opera. 5 34 Uberlieferung: Pg Bl. 1°. Lat. Text fehlt. 85 Uberlieferung: Pg Bl. 2°. Lat. Text aus dem Römischen Brevier: Prim.
Strana 203
34. Ausgangsegen. 35—36 Morgengebete. 203 heylig engel sey vnser geferte, wo wir vns hin kern, der vns laytt auf den weg der selden, des gelukches vnd des frides 5 durich dich, herr [3°] Ihesu Christe, haylandt der werlt, der du mit dem vater vnd mit dem heyligen geist lebest vnd reich- senst ewichleich an ende. Per dominum nostrum Ihesum Christum, filium tuum, qui te- cum viuit et regnat in vnitate spiritus sancti, deus per om- nia secula seculorum. 36 10 Morgengebet. [3'] WIR piten dich, allměch- tiger got, vater himel- reichs vnd erdtreichs, das du geruechest zu weysen, zu laytten 15 vnd recht zu machen hewt vnd alle ezeit vnser herez vnd vnsern leyb. vnsern syn vnd vnser red, alle vnsrew werich, das wir an dem wege deiner gepot vnd in 2 dem namen deines lieben süns verdienen [3"] die genüge guter werich, vnd mere an vns den glauben, dy gancz vnd dy stät hoffnung vnd auch die volcho- 25 men lieb. Vnd mit genaden des heyligen geystes mach fewcht vnd begewzz die durrichait vn- szer herezen durich vnsern her- ren Ihesum Christum, der mit 30 dier lebt vnd reichssent ewich- lichen. Amen. IRIGERE et sanctificare, re- gere et gubernare dignare, domine deus, rex celi et terre, hodie corda et corpora nostra, 10 sensus, sermones et actus no- stros in lege tua et in operibus mandatorum tuorum, vt hic et in eternum te auxiliante salui et liberi esse mereamur, saluator 15 mundi, qui viuis et regnas in secula seculorum. Amen. Uberlieferung: Pg Bl. 3r. Lat. Tert aus dem Römischen Brevier. Dieser Text entspricht nur den Zeilen 11—19 des deutschen Gebetes, dae sich an die drei Personen wendet. Die Zeile 26f. ist die Ubersetzung der Wendung aus der Sequenz Veni, sancte spiritus' (Str. 7 Z. 2) Riga, quod est aridum.
34. Ausgangsegen. 35—36 Morgengebete. 203 heylig engel sey vnser geferte, wo wir vns hin kern, der vns laytt auf den weg der selden, des gelukches vnd des frides 5 durich dich, herr [3°] Ihesu Christe, haylandt der werlt, der du mit dem vater vnd mit dem heyligen geist lebest vnd reich- senst ewichleich an ende. Per dominum nostrum Ihesum Christum, filium tuum, qui te- cum viuit et regnat in vnitate spiritus sancti, deus per om- nia secula seculorum. 36 10 Morgengebet. [3'] WIR piten dich, allměch- tiger got, vater himel- reichs vnd erdtreichs, das du geruechest zu weysen, zu laytten 15 vnd recht zu machen hewt vnd alle ezeit vnser herez vnd vnsern leyb. vnsern syn vnd vnser red, alle vnsrew werich, das wir an dem wege deiner gepot vnd in 2 dem namen deines lieben süns verdienen [3"] die genüge guter werich, vnd mere an vns den glauben, dy gancz vnd dy stät hoffnung vnd auch die volcho- 25 men lieb. Vnd mit genaden des heyligen geystes mach fewcht vnd begewzz die durrichait vn- szer herezen durich vnsern her- ren Ihesum Christum, der mit 30 dier lebt vnd reichssent ewich- lichen. Amen. IRIGERE et sanctificare, re- gere et gubernare dignare, domine deus, rex celi et terre, hodie corda et corpora nostra, 10 sensus, sermones et actus no- stros in lege tua et in operibus mandatorum tuorum, vt hic et in eternum te auxiliante salui et liberi esse mereamur, saluator 15 mundi, qui viuis et regnas in secula seculorum. Amen. Uberlieferung: Pg Bl. 3r. Lat. Tert aus dem Römischen Brevier. Dieser Text entspricht nur den Zeilen 11—19 des deutschen Gebetes, dae sich an die drei Personen wendet. Die Zeile 26f. ist die Ubersetzung der Wendung aus der Sequenz Veni, sancte spiritus' (Str. 7 Z. 2) Riga, quod est aridum.
Strana 204
[3"] DICZ gepet ist ze sprechen, so ein mensch wil slaffen geen. 1. ERR Ihcsu Christe, du H ware rue aller miieden 5 herczen, wann ich nii mayn zu ruen, so bephilich [4'] ich mich zumal, paide leypleich vnd geyst- lich, in dein parmherczikait. Seind ich mein selbers nyndert 10 chain war noch huett haben werde, lieber herre, so geruech mich zu behuetten vnd zu be- warn auswendig vnd inwendig. Gib mir, das ich in ainem 15 lieplichen betrachten deines hey- ligen namens entslaffe vnd ат soliche riie in dier habe, das ich deiner gegenwiirtichait in dem slaff enphinde vnd mir nicht 20 anders furchóme niir. du allaine [4"] oder das dich angehór. Verleich mir, herre, das ich der natur genueg tuc vnd ir nicht zuuil rue geb, zu rechter zeit 2 erwach, an trakchait aufstee, zu dem ersten an dich gedenk vnd mich so mit ganczem herezen vnd sinnen zu chere zu deinem lobe vnd dienste, das all ander 30 bechumernůsz von der liep- leichchait deiner gegenwiirti- chait aus meinem herczen ver- triben werden. Amen. Überlieferung: Pg Bl. 3°. 1J. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. 37 О = E E Lat. Text fehlt bis auf die Antiphonen, die der Hs. Hohenfurth Nr. 8 entnommen sind: Ordo seruandus in die commemoracionis omnium fidelium defunctorum editus a domino Johanne Nouiforensi Olomucensi episcopo.
[3"] DICZ gepet ist ze sprechen, so ein mensch wil slaffen geen. 1. ERR Ihcsu Christe, du H ware rue aller miieden 5 herczen, wann ich nii mayn zu ruen, so bephilich [4'] ich mich zumal, paide leypleich vnd geyst- lich, in dein parmherczikait. Seind ich mein selbers nyndert 10 chain war noch huett haben werde, lieber herre, so geruech mich zu behuetten vnd zu be- warn auswendig vnd inwendig. Gib mir, das ich in ainem 15 lieplichen betrachten deines hey- ligen namens entslaffe vnd ат soliche riie in dier habe, das ich deiner gegenwiirtichait in dem slaff enphinde vnd mir nicht 20 anders furchóme niir. du allaine [4"] oder das dich angehór. Verleich mir, herre, das ich der natur genueg tuc vnd ir nicht zuuil rue geb, zu rechter zeit 2 erwach, an trakchait aufstee, zu dem ersten an dich gedenk vnd mich so mit ganczem herezen vnd sinnen zu chere zu deinem lobe vnd dienste, das all ander 30 bechumernůsz von der liep- leichchait deiner gegenwiirti- chait aus meinem herczen ver- triben werden. Amen. Überlieferung: Pg Bl. 3°. 1J. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. 37 О = E E Lat. Text fehlt bis auf die Antiphonen, die der Hs. Hohenfurth Nr. 8 entnommen sind: Ordo seruandus in die commemoracionis omnium fidelium defunctorum editus a domino Johanne Nouiforensi Olomucensi episcopo.
Strana 205
37. Abendgebet. 205 Ain collecta darauf. ERR got, wenn du den tag 2. schaidest von der nacht, schayde [5°] vnser tat von allen 5 vinstern vnd trueben werichen, vnd ob der leib begriffen werd mit slaff, das vnser hercz an vnderlozz zu dir wache, das wir stätichleich gedenkchen rechte 1o ding vnd redlichen leben in deinem liechte vnd in deinem lob. Amen. 3. RR, gedenkch meiner sun- den nicht durch deiner 15 heyligen martter willen vnd nym auch nicht rachunge vmb die schuld meiner sunde durich dei- ner parmherczikait willen. NE reminiscaris, domine, de- licta mea, neque vindictam su- mas de peccatis meis. 4. WIR haben gesündet [5°] 20 mit vnsern vättern poslichen, vnd vnrecht haben wir wider dich getan. PECCAUIMUS, domine, cum patribus nostris. Iniuste egi- 5 mus, iniquitatem fecimus. 5. EYA, lieber herr, hayle mein sel, die manigueltichleich 2s gesündet hat. SANA animam meam, quia peccaui tibi. 6. HERR, parmhercziger got, ich enphilich mich nü vnd alle tag in dein parmherezigew be- schiermung. 30 Erleucht mein vinsternüsz, das ich icht entslaffe in dem ewigen tode. Erhöre mich gütleich nach dem lobe vnd nach meiner sel 35 selichait.
37. Abendgebet. 205 Ain collecta darauf. ERR got, wenn du den tag 2. schaidest von der nacht, schayde [5°] vnser tat von allen 5 vinstern vnd trueben werichen, vnd ob der leib begriffen werd mit slaff, das vnser hercz an vnderlozz zu dir wache, das wir stätichleich gedenkchen rechte 1o ding vnd redlichen leben in deinem liechte vnd in deinem lob. Amen. 3. RR, gedenkch meiner sun- den nicht durch deiner 15 heyligen martter willen vnd nym auch nicht rachunge vmb die schuld meiner sunde durich dei- ner parmherczikait willen. NE reminiscaris, domine, de- licta mea, neque vindictam su- mas de peccatis meis. 4. WIR haben gesündet [5°] 20 mit vnsern vättern poslichen, vnd vnrecht haben wir wider dich getan. PECCAUIMUS, domine, cum patribus nostris. Iniuste egi- 5 mus, iniquitatem fecimus. 5. EYA, lieber herr, hayle mein sel, die manigueltichleich 2s gesündet hat. SANA animam meam, quia peccaui tibi. 6. HERR, parmhercziger got, ich enphilich mich nü vnd alle tag in dein parmherezigew be- schiermung. 30 Erleucht mein vinsternüsz, das ich icht entslaffe in dem ewigen tode. Erhöre mich gütleich nach dem lobe vnd nach meiner sel 35 selichait.
Strana 206
206 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. Wenn du, allmechtiger got, der pist, der den menschen er- chennet, ee denn er geporen [6F] wirdet. Darumb, lieber herre, en- philich ich in dein huete mein leib vnd mein sel, vnd hilf mir, das ich mit allen heyligen ain geselschaft vnd ainen eribtail to im himelreiche haben muesse. Amen. 5 38 Bittgebet um ein christliches Leben. ERR allmechtiger got, wenn dein parmherezichait grosser [11.] ist denn aller werlt sunde, darumb pitt ich dein güte, erparm dich vber mich sunder, [11'] verwanndel vnd vercher 15 allen meinen gebrechen, der anligend ist meiner armen sele, die mit sünden manigueltichleich peuallen ist vnd mag daraus nicht chomen an dein hilff. So pitt ich dein genad, lasz mich, dein creatur, nicht verderben, die du geschephet hast, vnd behüette daz werch deiner hende, das du gemacht vnd sawer erarnet hast mit deinem 20 tewren plüt. Darumb dankch ich dir, das du mich nicht ainen stain, ain holez oder süst ain vnuernünftigs [125] tyr gemachet hast, sünder ainen menschen nach deinem gotlichen pilde geleichent vnd geschephet hast vnd an der sele nach der heyligen driualtichait geformet, vnd dankch auch deinen genaden, das ich nicht ain 25 hayden, noch ain jud, ain checzer oder sust ain vnglaubiger mensch worden pin. Auch dankch ich dir, daz du mich ainen christen menschen hast lassen werden. Ich pitt dich, verleich mir di gnad, das ich christenlichen lebe vnd [12"] bestätig mich darinn vnez an mein ende, das ich auch christenlichen sterbe, das dein marter so vnd dein tod an mir sundigen menschen nicht verloren werde. Amen. 38 Uberlieferung: Pg Bl. 117. Lat. Text fehlt. Das Stück hat einzelne Wendungen mit dem Buch der Liebkosungen gemeinsam; vgl. den lat. Text des Druckes: Vom Mittelalt. z. Ref. VII, S. 40 Z. 10 u. 11.
206 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. Wenn du, allmechtiger got, der pist, der den menschen er- chennet, ee denn er geporen [6F] wirdet. Darumb, lieber herre, en- philich ich in dein huete mein leib vnd mein sel, vnd hilf mir, das ich mit allen heyligen ain geselschaft vnd ainen eribtail to im himelreiche haben muesse. Amen. 5 38 Bittgebet um ein christliches Leben. ERR allmechtiger got, wenn dein parmherezichait grosser [11.] ist denn aller werlt sunde, darumb pitt ich dein güte, erparm dich vber mich sunder, [11'] verwanndel vnd vercher 15 allen meinen gebrechen, der anligend ist meiner armen sele, die mit sünden manigueltichleich peuallen ist vnd mag daraus nicht chomen an dein hilff. So pitt ich dein genad, lasz mich, dein creatur, nicht verderben, die du geschephet hast, vnd behüette daz werch deiner hende, das du gemacht vnd sawer erarnet hast mit deinem 20 tewren plüt. Darumb dankch ich dir, das du mich nicht ainen stain, ain holez oder süst ain vnuernünftigs [125] tyr gemachet hast, sünder ainen menschen nach deinem gotlichen pilde geleichent vnd geschephet hast vnd an der sele nach der heyligen driualtichait geformet, vnd dankch auch deinen genaden, das ich nicht ain 25 hayden, noch ain jud, ain checzer oder sust ain vnglaubiger mensch worden pin. Auch dankch ich dir, daz du mich ainen christen menschen hast lassen werden. Ich pitt dich, verleich mir di gnad, das ich christenlichen lebe vnd [12"] bestätig mich darinn vnez an mein ende, das ich auch christenlichen sterbe, das dein marter so vnd dein tod an mir sundigen menschen nicht verloren werde. Amen. 38 Uberlieferung: Pg Bl. 117. Lat. Text fehlt. Das Stück hat einzelne Wendungen mit dem Buch der Liebkosungen gemeinsam; vgl. den lat. Text des Druckes: Vom Mittelalt. z. Ref. VII, S. 40 Z. 10 u. 11.
Strana 207
38. Bittgebet um ein christl. Leben. 39. Zur Dreifaltigkeit. 207 39 [1337] ORACIO de sancta trini- Dreifaltigkeitsgebet. tate. ERRE almechtiger 1. [697] got, vater, son vnd heyliger geyst, schepper des 5 hymmels vnd der erden vnd alle der creaturen, dy dorynne be- slossin seynt, ich befele heute meyne sundige zele yn dy hende [70 ] deyner gotlichin gewalt, 10 das du sie behuttist tag vnd nacht vnd czu allen stunden be- warist vor dem ewigen falle. Herre, irhore mich durch des gebetes wille der patriarchen, 15 durch der vordinunge wille der propheten, durch der hulffe wille der ezwelffboten, durch des ley- dens wille der merterer, durch des glowbes wille der beichtiger, 20 durch keusheyt wille der junc- frawen, durch des vorbetins wille aller heyligen, dy dyr be- hegelich gewest synt von ane- genge der werlide. Herre, treyp OMINE deus omnipotens, qui es trinus et vnus, qui es semper in omnibus et eras ante 5 omnia, deus benedictus in se- cula, commendo tibi animam [134"] meam in manus potencie tue, vt custodias eam diebus et noctibus. Exaudi me, domine, per ora- ciones patriarcharum, per suf- fragia apostolorum, per victo- riam martirum, per fidem con- 15 fessorum, per castitatem virgi- num, per humilitatem vidua- rum, per intercessionem sancto- rum omnium, qui tibi placue- runt ab inicio mundi. 10 20 Repelle a me iactanciam mentis Uberlieferung: Br8 Bl. 69°; Br1 Bl. 987; Ba Bl. 1057. Tert aus Br8. Lesarten aus Brl, Ifür die ersten Zeilen auch Ba]. Lat. Text: Zwei verschiedene Gebete. 1. Aus Hs. der Staats. u. Univ.- Bibl. zu Breslau I O 36 Bd. II Bl. 133"; 2. aus derselben Hs. Bl. 198°. Uberschriften: trinitatis Brl, Ein gût gebett von got mit gût' manüge Ba. 2 O herre Ba 4 vnd fehlt Brl 5f. alle der] allir Brl 6 crea- ture Brl 7 seynt] ist Brl 8 sundige] arme Brl 10 sie fehlt Brl 11f. se bewaris Brl 12 ewige Br8 15f. durch bis propheten 19 der fehlt Brl 16 durch] vnd Brl 18 wille auf Ras. Brl bis 21f. vorbetins wille fehlt Brl
38. Bittgebet um ein christl. Leben. 39. Zur Dreifaltigkeit. 207 39 [1337] ORACIO de sancta trini- Dreifaltigkeitsgebet. tate. ERRE almechtiger 1. [697] got, vater, son vnd heyliger geyst, schepper des 5 hymmels vnd der erden vnd alle der creaturen, dy dorynne be- slossin seynt, ich befele heute meyne sundige zele yn dy hende [70 ] deyner gotlichin gewalt, 10 das du sie behuttist tag vnd nacht vnd czu allen stunden be- warist vor dem ewigen falle. Herre, irhore mich durch des gebetes wille der patriarchen, 15 durch der vordinunge wille der propheten, durch der hulffe wille der ezwelffboten, durch des ley- dens wille der merterer, durch des glowbes wille der beichtiger, 20 durch keusheyt wille der junc- frawen, durch des vorbetins wille aller heyligen, dy dyr be- hegelich gewest synt von ane- genge der werlide. Herre, treyp OMINE deus omnipotens, qui es trinus et vnus, qui es semper in omnibus et eras ante 5 omnia, deus benedictus in se- cula, commendo tibi animam [134"] meam in manus potencie tue, vt custodias eam diebus et noctibus. Exaudi me, domine, per ora- ciones patriarcharum, per suf- fragia apostolorum, per victo- riam martirum, per fidem con- 15 fessorum, per castitatem virgi- num, per humilitatem vidua- rum, per intercessionem sancto- rum omnium, qui tibi placue- runt ab inicio mundi. 10 20 Repelle a me iactanciam mentis Uberlieferung: Br8 Bl. 69°; Br1 Bl. 987; Ba Bl. 1057. Tert aus Br8. Lesarten aus Brl, Ifür die ersten Zeilen auch Ba]. Lat. Text: Zwei verschiedene Gebete. 1. Aus Hs. der Staats. u. Univ.- Bibl. zu Breslau I O 36 Bd. II Bl. 133"; 2. aus derselben Hs. Bl. 198°. Uberschriften: trinitatis Brl, Ein gût gebett von got mit gût' manüge Ba. 2 O herre Ba 4 vnd fehlt Brl 5f. alle der] allir Brl 6 crea- ture Brl 7 seynt] ist Brl 8 sundige] arme Brl 10 sie fehlt Brl 11f. se bewaris Brl 12 ewige Br8 15f. durch bis propheten 19 der fehlt Brl 16 durch] vnd Brl 18 wille auf Ras. Brl bis 21f. vorbetins wille fehlt Brl
Strana 208
208 aws mir obirhebunge der ge- dancken vnd mere in mir dy innikeyt des herczin. Irwecke eyn mir eyn bitter weynen vnd 5 irweiche eyn mir meyn hertis vnd vorsteintes hercze. Herre, irloze meyne zele von der loge des bozen geystis vnd behalt mich yn deynem wille vnd lerne 10 mich den vorbrengin. Herre, gip mir ein volkomen [707] synnen, das ich moge vorsteen dy tewffe deyner gutte, vnd gip mir von dir czu beten, das 15 dich gelustet czu horen. Gip mir trene von deyner begerunge, dy do mogen abgewasschin den vnflot meyner zunden. Meyn got, hore mich, licht meyner 20 owgen, hore mich! Horche, was ich bete, vnd gip mir, was ich bete. Irhoristu mich nicht, zo vorterbe ich. Irhorestu mich, so lebe ich. Fragistu noch 25 meyner gerechtikeyt, zo bin ich tot vnd stincke. Sistu mich an mit den owgen deyner veter- lichin barmherczikeyt, zo ir- weckestu mich stinckenden sun- 30 der aws dem grabe der vnfleti- keyt. Was du yn mir hassist, das virre von mir. Tote yn 3 des] der Br$ 4 bitter fehlt vorstucktes Br8 Herre fehlt Brl 10 den] das Brl Herre fehlt Bri bit Br1 19 got hirre Br1 231. Irhorestu bie ich fehlt Brl bis stincke] stincke ich Br8$ 32 virre] fure Br1 20 Horche] hore Br1 24 Fragistu] vorgebistu Br1 26 an fehit Brl II. Ostdeutsche Gehete der Zeit Johanns. et auge conpunccionem cordis. Minue superbiam meam et per- fice in me humilitatem veram. Suscita in me fletum et molli- fica cor meum durum et lapi- 5 deum. Libera animam meam ab omnibus insidijs inimici et conserua me in tua voluntate. Doce me scire voluntatem tuam, quia deus meus es tu. Da michi 10 sensum [134'] perfectum, vt suscipere valeam profundam be- nignitatem tuam. Illud da michi petere, quod te delectat audire. Da michi lacrimas ex toto af- ı5 fectu, que possint peccatorum meorum dissolvere vincula. Au- di, deus meus, audi lumen oculorum meorum, audi, que petam, vt petam, que audias. 2 Si despicis, pereo. Si iusticiam meam requiris, mortuus feteo. Si cum misericordia respexeris fetentem, suscipies de sepulcro. Quod odis in me, longe fac a s» me. Castitatis ac continencie Br8 6 vorsteyntis hertis Brl 9 wille] dinste Br1 lere Bri 12 synnen] seyn Br! 14 gip] was] das Brl 25f. bin 29 stinckende Br$
208 aws mir obirhebunge der ge- dancken vnd mere in mir dy innikeyt des herczin. Irwecke eyn mir eyn bitter weynen vnd 5 irweiche eyn mir meyn hertis vnd vorsteintes hercze. Herre, irloze meyne zele von der loge des bozen geystis vnd behalt mich yn deynem wille vnd lerne 10 mich den vorbrengin. Herre, gip mir ein volkomen [707] synnen, das ich moge vorsteen dy tewffe deyner gutte, vnd gip mir von dir czu beten, das 15 dich gelustet czu horen. Gip mir trene von deyner begerunge, dy do mogen abgewasschin den vnflot meyner zunden. Meyn got, hore mich, licht meyner 20 owgen, hore mich! Horche, was ich bete, vnd gip mir, was ich bete. Irhoristu mich nicht, zo vorterbe ich. Irhorestu mich, so lebe ich. Fragistu noch 25 meyner gerechtikeyt, zo bin ich tot vnd stincke. Sistu mich an mit den owgen deyner veter- lichin barmherczikeyt, zo ir- weckestu mich stinckenden sun- 30 der aws dem grabe der vnfleti- keyt. Was du yn mir hassist, das virre von mir. Tote yn 3 des] der Br$ 4 bitter fehlt vorstucktes Br8 Herre fehlt Brl 10 den] das Brl Herre fehlt Bri bit Br1 19 got hirre Br1 231. Irhorestu bie ich fehlt Brl bis stincke] stincke ich Br8$ 32 virre] fure Br1 20 Horche] hore Br1 24 Fragistu] vorgebistu Br1 26 an fehit Brl II. Ostdeutsche Gehete der Zeit Johanns. et auge conpunccionem cordis. Minue superbiam meam et per- fice in me humilitatem veram. Suscita in me fletum et molli- fica cor meum durum et lapi- 5 deum. Libera animam meam ab omnibus insidijs inimici et conserua me in tua voluntate. Doce me scire voluntatem tuam, quia deus meus es tu. Da michi 10 sensum [134'] perfectum, vt suscipere valeam profundam be- nignitatem tuam. Illud da michi petere, quod te delectat audire. Da michi lacrimas ex toto af- ı5 fectu, que possint peccatorum meorum dissolvere vincula. Au- di, deus meus, audi lumen oculorum meorum, audi, que petam, vt petam, que audias. 2 Si despicis, pereo. Si iusticiam meam requiris, mortuus feteo. Si cum misericordia respexeris fetentem, suscipies de sepulcro. Quod odis in me, longe fac a s» me. Castitatis ac continencie Br8 6 vorsteyntis hertis Brl 9 wille] dinste Br1 lere Bri 12 synnen] seyn Br! 14 gip] was] das Brl 25f. bin 29 stinckende Br$
Strana 209
39. Gebet zur Dreifaltigkeit. mir den geyst der hochfertikeyt vnd volbrenge yn mir eyne wore demutikeyt. Gip mir das czu betin von dir, do methe ich 5 dich nicht erezorne. Nym von mir allis, das do schadelichen [71'] ist, vnd gib mir, das do heile dy wundin meyner zelen. Hirre, gip mir gotliche forchte, 10 ynnikeyt des herezin vnd de- mutikeyt der gedancken. Hirre, liber hirre, vorgip meyner sun- digen zelen alle bosheyt zunt- licher werken. 15 ziehen. irquicke mich zochenden vnd heile mich krancken. Hirre, gib mir eyn hereze, das dich vorchte, synnen, dy dich vor- nemen, augen. dy dich zehen, 2» oren, dy dich horen. Irbarme dich obir mich, hirre, irbarme dich obir mich! Sich her nider aws dem trone deyner gotlichin gewalt in das apgründe meynis 25 vorvinsterten herezin vnd ir- leuchte mich mit dem scheyne deyner gotlichin clarheyt, das ich gut vnd boze vornunftiglichin ir- kennen moge. Hirre, ich bete 30 von dir vorgebunge aller sunden, wen du bist der lebendige bron, aws dem vns alle gnode ent- springet. 2 eyne fehlt Brl 21f. hirre bis mich fehlt Brl 30 allir mevnir BrI Besuche mich : 15 suchchinden Bri 28f. irkennen moge] irkenne BrI 31 lebinde Bri Burdach. Mittelalt. u, Reform. VI Joh. v. Neum. 4. Absatz 1. 209 spiritum insere in me. Hoc michi da petere, vt petendo te non offendam. Tolle de me, quod nocet, et presta, quod mea vulnera cu- 5 rare possit. Da [135'] michi, domine, timorem tuum, cordis conpunccionem, humilitatem et conscienciam puram. Presta michi, domine, vt fraternam 16 semper caritatem habeam, que mala propria abluat et alienis non inquinet. Parce, domine, anime mee, parce malis, parce factis et peccatis meis. Visita me infirmum, cura egrotum, sana langwentem. Da cor, quod timeat, sensum, qui te intelligat, oculos, qui te [per merita] vide- ant. Miserere mei, deus, miserere 20 mei, respice in me de sede sancta maiestatis tue. ^ Et tenebras cordis mei radio splendoris tui illumina. Da michi discrecionem discernere inter bonum et ma- 25 lum. Et concede, vt sensum habeam peruigilem. A te, do- mine, peto remis[135"]sionem omnium peccatorum meorum, a quo et per quem omnis parti- : cipacio in tempore necessitatis et angustie, qui viuis ac regnas in secula seculorum. Amen. Suprascriptam oracionem bea- 16 vnd fehlt BrI 14
39. Gebet zur Dreifaltigkeit. mir den geyst der hochfertikeyt vnd volbrenge yn mir eyne wore demutikeyt. Gip mir das czu betin von dir, do methe ich 5 dich nicht erezorne. Nym von mir allis, das do schadelichen [71'] ist, vnd gib mir, das do heile dy wundin meyner zelen. Hirre, gip mir gotliche forchte, 10 ynnikeyt des herezin vnd de- mutikeyt der gedancken. Hirre, liber hirre, vorgip meyner sun- digen zelen alle bosheyt zunt- licher werken. 15 ziehen. irquicke mich zochenden vnd heile mich krancken. Hirre, gib mir eyn hereze, das dich vorchte, synnen, dy dich vor- nemen, augen. dy dich zehen, 2» oren, dy dich horen. Irbarme dich obir mich, hirre, irbarme dich obir mich! Sich her nider aws dem trone deyner gotlichin gewalt in das apgründe meynis 25 vorvinsterten herezin vnd ir- leuchte mich mit dem scheyne deyner gotlichin clarheyt, das ich gut vnd boze vornunftiglichin ir- kennen moge. Hirre, ich bete 30 von dir vorgebunge aller sunden, wen du bist der lebendige bron, aws dem vns alle gnode ent- springet. 2 eyne fehlt Brl 21f. hirre bis mich fehlt Brl 30 allir mevnir BrI Besuche mich : 15 suchchinden Bri 28f. irkennen moge] irkenne BrI 31 lebinde Bri Burdach. Mittelalt. u, Reform. VI Joh. v. Neum. 4. Absatz 1. 209 spiritum insere in me. Hoc michi da petere, vt petendo te non offendam. Tolle de me, quod nocet, et presta, quod mea vulnera cu- 5 rare possit. Da [135'] michi, domine, timorem tuum, cordis conpunccionem, humilitatem et conscienciam puram. Presta michi, domine, vt fraternam 16 semper caritatem habeam, que mala propria abluat et alienis non inquinet. Parce, domine, anime mee, parce malis, parce factis et peccatis meis. Visita me infirmum, cura egrotum, sana langwentem. Da cor, quod timeat, sensum, qui te intelligat, oculos, qui te [per merita] vide- ant. Miserere mei, deus, miserere 20 mei, respice in me de sede sancta maiestatis tue. ^ Et tenebras cordis mei radio splendoris tui illumina. Da michi discrecionem discernere inter bonum et ma- 25 lum. Et concede, vt sensum habeam peruigilem. A te, do- mine, peto remis[135"]sionem omnium peccatorum meorum, a quo et per quem omnis parti- : cipacio in tempore necessitatis et angustie, qui viuis ac regnas in secula seculorum. Amen. Suprascriptam oracionem bea- 16 vnd fehlt BrI 14
Strana 210
210 2. 0 du heylige vnd vnuor- mcilte iuncfraw Maria, [717] gebererin vnsers liben hern Ihesu Cristi, geruche vor mich 5czu beten den, des muter du vordynet host czu seyn. Sente Michael, sente Gabriel, sinte Raphael, heiligen kore aller en- gil, allir ertczengil, aller pa- 10 triarchen, allir propheten, allir czwelffboten, aller merterer, allir beichtiger, allir juncfrawen vnd allir awsdirwelten gotis, ich flee euch, das ir geruchet vor mich 15 czu beten den, der euch aws- irwelt hot vnd des angesichte ir euch an vndirlos frewet, das ich von den stricken des bozen geistis vnd von dem ewigen 20 tode gefreyet werde. Sundir- lichin bitte ich, liber herre, das du alle, dy do meyn in yrem gebete gedencken vnd dy sich in meyn vnwirdige gebete habin 2 befolen vnd dy mir ykeyn gut han gethon mit worten adir mit l vnd fehlt Br1 fehlt Br1 17 euch fehlé Br1 22 do fehlt Br1 wirdigis gebete han befolin Brl 3 geberynne Brl II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. tus Augustinus composuit. Qui- eumque eam omni die deuote dixerit, nec diabolus nec malus homo in vlla causa ei nocere poterit. 5 [198"] SEQUITUR oracio bona ad beatam Virginem. ANCTA et immaculata virgo Maria, genitrix domini no- Stri Ihesu Christi vnica, de- 10 precor, vt pro me inter[199']. uenire digneris ad illum, cuius meruisti fieri templum. Sancte Michael, sancte Raphael, sancte Gabriel, sancte chorus angelo- | rum, archangelorum, patriarcha- | rum, prophetarum, apostolorum, doctorum, confessorum, marti- rum, virginum, viduarum om- niumque sanctorum, per illum, qui vos elegit et de cuius con- templacione gaudetis, vos rogare presumo, vt pro me culpabili peccatore supplicare dominum dignemini, quatenus a subitanea 2 et inprouisa morte ct de fauci- bus diaboli et a morte perpetua merear liberari. Largiri digne- ris, domine, perpetuam, sanctam ac benignissimam concordiam 30 sacerdotibus, regibus terre tran- | quillitatem et pacem. [199%] | Oro, domine, pro vniuersa ec- 15 liben fehlt Br1 13 gotis frewet] anschawhet mit freuden Brl 23 gedencken] bedenken wellist Br] 24f. vn-
210 2. 0 du heylige vnd vnuor- mcilte iuncfraw Maria, [717] gebererin vnsers liben hern Ihesu Cristi, geruche vor mich 5czu beten den, des muter du vordynet host czu seyn. Sente Michael, sente Gabriel, sinte Raphael, heiligen kore aller en- gil, allir ertczengil, aller pa- 10 triarchen, allir propheten, allir czwelffboten, aller merterer, allir beichtiger, allir juncfrawen vnd allir awsdirwelten gotis, ich flee euch, das ir geruchet vor mich 15 czu beten den, der euch aws- irwelt hot vnd des angesichte ir euch an vndirlos frewet, das ich von den stricken des bozen geistis vnd von dem ewigen 20 tode gefreyet werde. Sundir- lichin bitte ich, liber herre, das du alle, dy do meyn in yrem gebete gedencken vnd dy sich in meyn vnwirdige gebete habin 2 befolen vnd dy mir ykeyn gut han gethon mit worten adir mit l vnd fehlt Br1 fehlt Br1 17 euch fehlé Br1 22 do fehlt Br1 wirdigis gebete han befolin Brl 3 geberynne Brl II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. tus Augustinus composuit. Qui- eumque eam omni die deuote dixerit, nec diabolus nec malus homo in vlla causa ei nocere poterit. 5 [198"] SEQUITUR oracio bona ad beatam Virginem. ANCTA et immaculata virgo Maria, genitrix domini no- Stri Ihesu Christi vnica, de- 10 precor, vt pro me inter[199']. uenire digneris ad illum, cuius meruisti fieri templum. Sancte Michael, sancte Raphael, sancte Gabriel, sancte chorus angelo- | rum, archangelorum, patriarcha- | rum, prophetarum, apostolorum, doctorum, confessorum, marti- rum, virginum, viduarum om- niumque sanctorum, per illum, qui vos elegit et de cuius con- templacione gaudetis, vos rogare presumo, vt pro me culpabili peccatore supplicare dominum dignemini, quatenus a subitanea 2 et inprouisa morte ct de fauci- bus diaboli et a morte perpetua merear liberari. Largiri digne- ris, domine, perpetuam, sanctam ac benignissimam concordiam 30 sacerdotibus, regibus terre tran- | quillitatem et pacem. [199%] | Oro, domine, pro vniuersa ec- 15 liben fehlt Br1 13 gotis frewet] anschawhet mit freuden Brl 23 gedencken] bedenken wellist Br] 24f. vn-
Strana 211
39. Gebet zur Dreifaltigkeit. Absatz 2. 211 wercken, auch alle dy, dy meyne frunth sint der mogeschafft vnd des meteleidens, beyde dy le- binden [721] vnd dy toten, gene- 5 diclichin geruchist czu beschir- men, das sy icht ewiglichin vor- terbin. Auch bete ich dich, liber herre, mit ganezem flee, das du meyn beschirmer seyst vor allin 10 meynen fynden an dem tage meynis todis vnd leitest mich aws desem enelende vor den gotlichen anblik in das ewige lebin, do ich dich von augen ezu 15 awgen schawen musse vnd mich mit deynen libin heyligin frewen müsse an ende vnd ewiglichin. Amen. clesia katholica, pro viris et feminis ac omnibus. qui pro tuo sancto nomine laborant, vt per- seueranciam boni operis obti- neant. Presta, domine, virgi- nibus castitatem, deo dicatis siue deuotis continenciam, coniu- gatis sanctimoniam, penitenti- bus indulgenciam, viduis et or- phanis sustentacionem, paupe- 10 ribus proteccionem, peregrinan- tibus reditum, lugentibus con- solacionem, defunctis veniam, nauigantibus portum, optimis, vt in bonitate persistant, bonis 15 et mediocribus, vt meliores fiant, praue agentibus, vt pec- cata derelinquant et cito se corrigant. Domine, quia inter omnes et super omnes me pec- 20 catorem considero, tu, clemen- tissime domine, [200"] qui om- nium misereris, non me paciaris a tua misericordia fieri alienum. Sed tu, qui inducias viuendi 25 prestas, corrigendi deuocionem concedis, excita mentem meam, vt te requirat, te desideret, te, qui es super omnia, pre om- nibus amct, te timeat, tuam 30 voluntatem faciat. Precor te eciam, domine, vt, qui memo- riam mei in suis oracionibus habuerint, et qui indignis meis oracionibus se commendauerint, 35 in futuro misericorditer guber- — — — .—.. I nur ein dy Br! 6f. das bis vorterbin fehlt Brl 11 lettest Br8 12 den] deyn Brl 15 mich fehlt Br1 17 müsse fehlt Brl 17f. vnd ewiglichin. Amen fehlt Brl 5 14*
39. Gebet zur Dreifaltigkeit. Absatz 2. 211 wercken, auch alle dy, dy meyne frunth sint der mogeschafft vnd des meteleidens, beyde dy le- binden [721] vnd dy toten, gene- 5 diclichin geruchist czu beschir- men, das sy icht ewiglichin vor- terbin. Auch bete ich dich, liber herre, mit ganezem flee, das du meyn beschirmer seyst vor allin 10 meynen fynden an dem tage meynis todis vnd leitest mich aws desem enelende vor den gotlichen anblik in das ewige lebin, do ich dich von augen ezu 15 awgen schawen musse vnd mich mit deynen libin heyligin frewen müsse an ende vnd ewiglichin. Amen. clesia katholica, pro viris et feminis ac omnibus. qui pro tuo sancto nomine laborant, vt per- seueranciam boni operis obti- neant. Presta, domine, virgi- nibus castitatem, deo dicatis siue deuotis continenciam, coniu- gatis sanctimoniam, penitenti- bus indulgenciam, viduis et or- phanis sustentacionem, paupe- 10 ribus proteccionem, peregrinan- tibus reditum, lugentibus con- solacionem, defunctis veniam, nauigantibus portum, optimis, vt in bonitate persistant, bonis 15 et mediocribus, vt meliores fiant, praue agentibus, vt pec- cata derelinquant et cito se corrigant. Domine, quia inter omnes et super omnes me pec- 20 catorem considero, tu, clemen- tissime domine, [200"] qui om- nium misereris, non me paciaris a tua misericordia fieri alienum. Sed tu, qui inducias viuendi 25 prestas, corrigendi deuocionem concedis, excita mentem meam, vt te requirat, te desideret, te, qui es super omnia, pre om- nibus amct, te timeat, tuam 30 voluntatem faciat. Precor te eciam, domine, vt, qui memo- riam mei in suis oracionibus habuerint, et qui indignis meis oracionibus se commendauerint, 35 in futuro misericorditer guber- — — — .—.. I nur ein dy Br! 6f. das bis vorterbin fehlt Brl 11 lettest Br8 12 den] deyn Brl 15 mich fehlt Br1 17 müsse fehlt Brl 17f. vnd ewiglichin. Amen fehlt Brl 5 14*
Strana 212
212 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. nare digneris, ne pereant. Et illos visitare iubeas, vt absol- uas. Nec non et illud eciam in agonis opere supplico, vt, cum dies mortis mee aduenerit, 5 tu ipse, qui iudicas accusatorem, fias defensor meus, qui es bene- dictus in secula seculorum. 40 [285] DICZ gepet ist mit andacht zu sprechen von der martter vnsers herren. [138"] ITEM ad filium oracio. ER himlisch herre Ihesus 5 Christus, der hieng an dem chrewz allaine mit warer lieb- habender gothait, mit senfter sele, mit betrubten synnen, mit verbundtten hennden, mit du- 10 richslagen fuessen, mit chra- chunden glidern, mit. verhawem leibe, mit gedenten adern, mit gespannen [28"] armen, mit rueffundem munde, mit hayserr 15 stymm, mit plaichem antlucz, mit todleicher varbe, mit way- nenden augen, mit swindlatem MMONEO te, amantissime do- 10 mine Ihesu Christe, per illam eximiam caritatem, qua humanum genus redemisti, quando tu, rex celestis, pende- bas in ara sancte crucis cum 15 deifica caritate, cum mitissima anima, cum tristissimis gesti- bus, cum turbatis sensibus, eum transfixo corde, cum perstrepen- tibus membris, cum transuerbe- 20 rato corpore, cum sagwineis vul- neribus, cum defluentibus «sudo- ribus), cum expansis brachijs. cum confixis manibuset pedibus. cum extensis venis, cum clamo-25 roso ore, cum rauca voce, cum pallida facie, cum mortali colore. cum lacrimosis oculis, cum coro- nato capite, cum vertigine cere- bri, cum innocenti consciencia, 30 cum gemebundo gutture, cum .. 40 Uberlieferung: Pg Bl. 28°. Lat. Text aus Hs. der Staats- u. Univ.-Bibl. Breslau I0 101 Bl. 138°.
212 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. nare digneris, ne pereant. Et illos visitare iubeas, vt absol- uas. Nec non et illud eciam in agonis opere supplico, vt, cum dies mortis mee aduenerit, 5 tu ipse, qui iudicas accusatorem, fias defensor meus, qui es bene- dictus in secula seculorum. 40 [285] DICZ gepet ist mit andacht zu sprechen von der martter vnsers herren. [138"] ITEM ad filium oracio. ER himlisch herre Ihesus 5 Christus, der hieng an dem chrewz allaine mit warer lieb- habender gothait, mit senfter sele, mit betrubten synnen, mit verbundtten hennden, mit du- 10 richslagen fuessen, mit chra- chunden glidern, mit. verhawem leibe, mit gedenten adern, mit gespannen [28"] armen, mit rueffundem munde, mit hayserr 15 stymm, mit plaichem antlucz, mit todleicher varbe, mit way- nenden augen, mit swindlatem MMONEO te, amantissime do- 10 mine Ihesu Christe, per illam eximiam caritatem, qua humanum genus redemisti, quando tu, rex celestis, pende- bas in ara sancte crucis cum 15 deifica caritate, cum mitissima anima, cum tristissimis gesti- bus, cum turbatis sensibus, eum transfixo corde, cum perstrepen- tibus membris, cum transuerbe- 20 rato corpore, cum sagwineis vul- neribus, cum defluentibus «sudo- ribus), cum expansis brachijs. cum confixis manibuset pedibus. cum extensis venis, cum clamo-25 roso ore, cum rauca voce, cum pallida facie, cum mortali colore. cum lacrimosis oculis, cum coro- nato capite, cum vertigine cere- bri, cum innocenti consciencia, 30 cum gemebundo gutture, cum .. 40 Uberlieferung: Pg Bl. 28°. Lat. Text aus Hs. der Staats- u. Univ.-Bibl. Breslau I0 101 Bl. 138°.
Strana 213
40—42. Gebete zum Leiden Christi. 213 hierne, mit trawrigem geperde, mit prinnundem durste, mit ge- naygtem haubte, mit sterbunder menschait, mit verschaidemende, 5 mit aufgetaner seytten, daraus geflossen ist dein tewres plüt, mit gotlicher lieb, die vns erlost von dem ewigen tod. Amen. sitibundis desiderijs, cum ama- ro gustu aceti et fellis, cum inclinato capite obuiante, cum diuisione deifice anime et tener- rimi corporis, cum reserato la- tere et scisso pectore, vnde profluxit sangwis et aqua in redempcionem nostre salutis. 5 41 Gebet zum Leiden Christi. ERR, deinen namen eren wir und gedenkchen dir zu lob 10 [297] dein ersame, heyligew martter. Erparm dich genedich- leich uber uns, wenn du den pittern tod geliten hast vmb uns vnd mit deinem plute erlediget von dem ewigen tod. 42 Gebet zum Leiden Christi. ERR Ihesu Christe, du warer vnd du hochster furst, ich 15 [29.] vnwirdiger sunder pitt dich, das [30"] du mir ain mit- leydung gebest, das ich erledigt werde von der voricht des ewigen todes. Nu emphilich ich dir, o heyliges chrewez, meinen leib vnd mei sel vnd pitt dich, das du mich beschiermest, mein sitten pesserst, mein herez erleuchtest mit hymelischer weyshait, vnd 20 mach mir dann sanfte, so mein sel betwungen vnd betrubt wirt in der leezten zeit meiner schydung zu dem vater. Gedenkch meiner sel parmherczichleichen, verleich mir vor meinem tode vnd an meinem ende ware [30 ] rew, lauttre peicht, gancze püzz vnd deinen heyligen leychnam mit grosser andacht zu emphachen, in 25 dich, meinen schepher, mit ganczem herezen zu glauben vnd meinen erloser frolichen loben, da du, herr, lebest vnd reichssenst vber all dy werlt. Amen. 41 Uberlieferung: Pg Bl. 297. Lat. Text fehlt. 42 Uberlieferung: Pg Bl. 29°. Lat. Text fehlt.
40—42. Gebete zum Leiden Christi. 213 hierne, mit trawrigem geperde, mit prinnundem durste, mit ge- naygtem haubte, mit sterbunder menschait, mit verschaidemende, 5 mit aufgetaner seytten, daraus geflossen ist dein tewres plüt, mit gotlicher lieb, die vns erlost von dem ewigen tod. Amen. sitibundis desiderijs, cum ama- ro gustu aceti et fellis, cum inclinato capite obuiante, cum diuisione deifice anime et tener- rimi corporis, cum reserato la- tere et scisso pectore, vnde profluxit sangwis et aqua in redempcionem nostre salutis. 5 41 Gebet zum Leiden Christi. ERR, deinen namen eren wir und gedenkchen dir zu lob 10 [297] dein ersame, heyligew martter. Erparm dich genedich- leich uber uns, wenn du den pittern tod geliten hast vmb uns vnd mit deinem plute erlediget von dem ewigen tod. 42 Gebet zum Leiden Christi. ERR Ihesu Christe, du warer vnd du hochster furst, ich 15 [29.] vnwirdiger sunder pitt dich, das [30"] du mir ain mit- leydung gebest, das ich erledigt werde von der voricht des ewigen todes. Nu emphilich ich dir, o heyliges chrewez, meinen leib vnd mei sel vnd pitt dich, das du mich beschiermest, mein sitten pesserst, mein herez erleuchtest mit hymelischer weyshait, vnd 20 mach mir dann sanfte, so mein sel betwungen vnd betrubt wirt in der leezten zeit meiner schydung zu dem vater. Gedenkch meiner sel parmherczichleichen, verleich mir vor meinem tode vnd an meinem ende ware [30 ] rew, lauttre peicht, gancze püzz vnd deinen heyligen leychnam mit grosser andacht zu emphachen, in 25 dich, meinen schepher, mit ganczem herezen zu glauben vnd meinen erloser frolichen loben, da du, herr, lebest vnd reichssenst vber all dy werlt. Amen. 41 Uberlieferung: Pg Bl. 297. Lat. Text fehlt. 42 Uberlieferung: Pg Bl. 29°. Lat. Text fehlt.
Strana 214
214 II. Ostdoutsche Gebete der Zeit Johanns. 43 [125'] VON dem allemechtigen gote eyn schon ynnig gebet folget. ALLEMECHTIGER got, schep[126']per hymmels vnde erden, hilf mir barmhereziglich, das ich in alle czeit sussiglich an deyne milde irlosunge vnd alle guttete gedenckenn musse. O barm- hereziger got, sencke mich yn das bitter leydenn alle deyner hei- 5 ligen wunden. O barmhereziger got, hilff mir, das ich yn deyner gotlichen, sussen liebe alle czeit werde irfunden. O guttiger, ewiger got, hilff mir gnediglichen, das ich yn deynem rosenfarben blute werde geheyliget. O [1267] barmhereziger got, hilff mir, das ich in deyner heyligen, bittern marter musse irsterben vnde durch 10 dich seligk werden. O barmhercziger got, hilff mir gnediglich, das mir deyn edeler, heiliger, worer leichnam an meynem letczten ende mit ynniger, worer rew, mit ganczer, lauter beichte, mit vol- kommener busse zeu teile werde, vnde das ich, aller lybester herre Ihesu Criste, von dir nymmer gescheiden werde. Amen. Vater 15 vnnser. 44 [2221] DAS gepete hat vnnser herre selber gelert. ERRE Ihesu Christe, ich mane dich an den schrecken, den du enpfiengde, do du gevrtailt würde zu dem tode, vnd [222°] bit dich, lieber herre, das du mich entschuldigest vor deinem hyme� 20 lischen vater. Vnd sprich ein Pater noster. HERRE Ihesu Christe, ich man dich an die strengen pant, da mit du strencklichen gepunden würd vmb die sewl, vnd bit dich, liber herre, das du mich enpindest von allen mein sünden tötlich vnd teglich. Pater noster. HERRE Ihesu Christe, ich mane dich an die stumpffen nagel, die dir durch hende vnd durch füsz wurden geslagen, vnd bit dich, liber herre, das [223"] du mich heftest vnd nagelst an dich ader zu dir, das ich nymmer mer gescheiden werd von dir. Pater noster. 25 48 Uberlieferung: Br6 Bl. 125°. Lat. Text fehlt. 9 got fehlt Br6 44 Uberlieferung: W Bl. 2227. Lat. Text fehlt.
214 II. Ostdoutsche Gebete der Zeit Johanns. 43 [125'] VON dem allemechtigen gote eyn schon ynnig gebet folget. ALLEMECHTIGER got, schep[126']per hymmels vnde erden, hilf mir barmhereziglich, das ich in alle czeit sussiglich an deyne milde irlosunge vnd alle guttete gedenckenn musse. O barm- hereziger got, sencke mich yn das bitter leydenn alle deyner hei- 5 ligen wunden. O barmhereziger got, hilff mir, das ich yn deyner gotlichen, sussen liebe alle czeit werde irfunden. O guttiger, ewiger got, hilff mir gnediglichen, das ich yn deynem rosenfarben blute werde geheyliget. O [1267] barmhereziger got, hilff mir, das ich in deyner heyligen, bittern marter musse irsterben vnde durch 10 dich seligk werden. O barmhercziger got, hilff mir gnediglich, das mir deyn edeler, heiliger, worer leichnam an meynem letczten ende mit ynniger, worer rew, mit ganczer, lauter beichte, mit vol- kommener busse zeu teile werde, vnde das ich, aller lybester herre Ihesu Criste, von dir nymmer gescheiden werde. Amen. Vater 15 vnnser. 44 [2221] DAS gepete hat vnnser herre selber gelert. ERRE Ihesu Christe, ich mane dich an den schrecken, den du enpfiengde, do du gevrtailt würde zu dem tode, vnd [222°] bit dich, lieber herre, das du mich entschuldigest vor deinem hyme� 20 lischen vater. Vnd sprich ein Pater noster. HERRE Ihesu Christe, ich man dich an die strengen pant, da mit du strencklichen gepunden würd vmb die sewl, vnd bit dich, liber herre, das du mich enpindest von allen mein sünden tötlich vnd teglich. Pater noster. HERRE Ihesu Christe, ich mane dich an die stumpffen nagel, die dir durch hende vnd durch füsz wurden geslagen, vnd bit dich, liber herre, das [223"] du mich heftest vnd nagelst an dich ader zu dir, das ich nymmer mer gescheiden werd von dir. Pater noster. 25 48 Uberlieferung: Br6 Bl. 125°. Lat. Text fehlt. 9 got fehlt Br6 44 Uberlieferung: W Bl. 2227. Lat. Text fehlt.
Strana 215
43—44. Z. Leiden Christi. 45. Empfehlung in d. Schutz Christi. 215 45 Empfehlung in den Schutz Christi. [1237] IRRE Ihesu Christe, ich berge meyn leip vnd meyn zele vnd meyn synnen in di liebe walinde bach deynes heiligin blutis, das du [124.] mich dorynne vorbergist vor allen meyn finden, sichtig vnd vnsichtig, vnd vor meyn eygin natur- lichin gebrechin. Hirre, ich berg mich vndir den schilt vnd vndir den schatin des heiligin crucis, das du us deyner heiligin menschit gemacht host, do du nakit vnd blos an dem heiligin creucze hingist. Hirre, ich berge mich och in deyn heiligis hercze, das du of geslossin hast an dem heiligin creucze czu eyner sichir czuflocht allir der, di 10 in arbeit seyn leibis vnd herezen. Hirre, ich berge mich ouch ezwischen den stam des heiligin creucis vnd deynes vorserten rockis. Ich berge mich ouch in das marc deynes gotlichin herczen, das deyn gute vnd deyne barmherczikit mich beschirme uor deyme gerichte. Hirre, ich oppir dich hewte deyme vatir vor mich, als 15 du dich oppirst, da du hingist an dem fronen creucze uor allis menschliche konne mit weynenden owgin, mit schreiender stymme, mit blutenden wunden vnd mit deme grosten armut, do ykein mensche yn qwam, vnd bit dich, das du mich ansehis mit den ougen deyner barmherezikit, mit den du ansegist den betrubitin 20 schecher. Hirre, [124"] ich kloppe an das vatirliche hereze mit dem woppen, das den leip deyns eynbornes sonys offgeslogin hat an das frone creucze, das die wappin mir offslissen mussen deyne gotliche gute, dy meyn sunde geslossen habin. Hirre, ich decke mich heute mit dem schilde der wirdegin sewlin, di da geweihit ist 25 mit deyme heiligin blute. Hirre, ich decke mich hewte vndir dem veele deyns rosinfarbin blutis. Hirre, ich neyge mich vndir den schatin deyner dornynne krone. Hirre, ich berge mich vnd senke mich in die tewffe deyner heiligin wunden. Dy gewalt des vatirs di behute mich. Di weishit des sones di lere mich. Di gute des 30 heiligin geistis di reynige mich von allen meyn sundin. Hirre, ich berge vnd senke mich in di winkil deyns vorwunten hertczin vor al dem, das mir schadin mag an leibe vnd an zele. Hirre, thu noch 5 Uberlieferung: Brl Bl. 123". Lat. Tert fehlt. - — 9 du fehlt Brl. 12 vnuorserten?
43—44. Z. Leiden Christi. 45. Empfehlung in d. Schutz Christi. 215 45 Empfehlung in den Schutz Christi. [1237] IRRE Ihesu Christe, ich berge meyn leip vnd meyn zele vnd meyn synnen in di liebe walinde bach deynes heiligin blutis, das du [124.] mich dorynne vorbergist vor allen meyn finden, sichtig vnd vnsichtig, vnd vor meyn eygin natur- lichin gebrechin. Hirre, ich berg mich vndir den schilt vnd vndir den schatin des heiligin crucis, das du us deyner heiligin menschit gemacht host, do du nakit vnd blos an dem heiligin creucze hingist. Hirre, ich berge mich och in deyn heiligis hercze, das du of geslossin hast an dem heiligin creucze czu eyner sichir czuflocht allir der, di 10 in arbeit seyn leibis vnd herezen. Hirre, ich berge mich ouch ezwischen den stam des heiligin creucis vnd deynes vorserten rockis. Ich berge mich ouch in das marc deynes gotlichin herczen, das deyn gute vnd deyne barmherczikit mich beschirme uor deyme gerichte. Hirre, ich oppir dich hewte deyme vatir vor mich, als 15 du dich oppirst, da du hingist an dem fronen creucze uor allis menschliche konne mit weynenden owgin, mit schreiender stymme, mit blutenden wunden vnd mit deme grosten armut, do ykein mensche yn qwam, vnd bit dich, das du mich ansehis mit den ougen deyner barmherezikit, mit den du ansegist den betrubitin 20 schecher. Hirre, [124"] ich kloppe an das vatirliche hereze mit dem woppen, das den leip deyns eynbornes sonys offgeslogin hat an das frone creucze, das die wappin mir offslissen mussen deyne gotliche gute, dy meyn sunde geslossen habin. Hirre, ich decke mich heute mit dem schilde der wirdegin sewlin, di da geweihit ist 25 mit deyme heiligin blute. Hirre, ich decke mich hewte vndir dem veele deyns rosinfarbin blutis. Hirre, ich neyge mich vndir den schatin deyner dornynne krone. Hirre, ich berge mich vnd senke mich in die tewffe deyner heiligin wunden. Dy gewalt des vatirs di behute mich. Di weishit des sones di lere mich. Di gute des 30 heiligin geistis di reynige mich von allen meyn sundin. Hirre, ich berge vnd senke mich in di winkil deyns vorwunten hertczin vor al dem, das mir schadin mag an leibe vnd an zele. Hirre, thu noch 5 Uberlieferung: Brl Bl. 123". Lat. Tert fehlt. - — 9 du fehlt Brl. 12 vnuorserten?
Strana 216
216 11. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. der libe, in der du di werlt geworcht hast, deym vatir ezu lobe vnd czu eren vnde wirke an vns deyns vatir wille vnd hostis lob. Hirre, ich befelle mich in di ordenunge deyns vatirlichin herezin vnd in den grunt deyner gotlichin barmherczikit vnd in das or- kunde deynes eygen orteilis. [125"] Ich befelle mich in di teufe 5 deyner martir. Besprenge vns, hirre, mit deyme rosenfarbin blute. Ich befell mich heute in di flos deyner gotheit vnd deyner menscheit. Behut vns heute an leibe vnd an zele. 46 [144.] ITEM eynn gut gebete von dem herren Jesu Cristi. ERRE, ich stee vor dir also eyn schuldiger mensch vor eynem 10 gewaldigenn richter vnde bite dich eynes gnedigen gerichtis ober alle meyne sunden. Herre, ich stee vor dir alz eynn mensch, der eynes orteils [144’] wartet vnde weis nicht, wy das falle. Herre, ich bite dich, das du is genediglichenn ober mich lessest vallen. Herre, ich stee vor dir also eynn mensch, der gelden sol vnd vil 15 . 46 Uberlieferung: Br6 Bl. 144r; Br1 Bl. 1227; Br5 Bl. 2087; HI Bl. 9r; K Bl. 757; Kl I Bl. 78"; M Bl. 7'; M3 Bl. 2887; N4 Bl. Sr; N5 Bl. 31°; Drl Bl. 236r—237° mit geringer Uberarbeitung: Lieber Herr Iesu Christe, ich stehe vor dir. Text aus Br6. Lesarten aus Brl Br5 HI K. Lat. Text fehlt. Uberschriften: Hie hebt sich an ain loblich andechtigs pett HI, Ein güt gebet K. . 10 HErre vater himelischer got K ich armer sunder Br6 11 bite] beger HI dich fehlt BrIHI dich lib’ h’re Bro eynes bis ge- richtis] gnadigis gerichte BrIBr5 12 ober bis sunden] vb’ mich vnd vber alle meine schulde Br5 alle fehlt Brl sunden] schulde BrJK sunden vnde missetadt Br6 13 der fehlt Brl, der de Br5. das K oyn Brl, fehlt Brö, ainer HI orteil Bro, vrteil BrI HI furchtet Br1, wartend ist HI nit wais HI K das] is ob’ yn Br6, es jm HI fallen wirt Br6, gevalle Brl, ergat HI, gefellet K 13f. Herre bis vallen] O du genaden reicher herr ich pitt dich das du dein genaden reiches vrtail vber mich laussest gan an meinen lesten zeiten amen HI, fehlt K Herre bis bite] dorume so bit ich Br1 H’re ihu criste Br6, fehlt Br5 14 is] sy Br6 mildiclich vnd gnadik Brl ober mich 15 eynn mensch] ainer HI der] das fehlt Br1 geuallen Brl BrlK do fehlt HI K gelden sol vnd fehlt Br6, czu gelden hat 15f. vnd bis ist fehlt Br5 HI K vnd Br1
216 11. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. der libe, in der du di werlt geworcht hast, deym vatir ezu lobe vnd czu eren vnde wirke an vns deyns vatir wille vnd hostis lob. Hirre, ich befelle mich in di ordenunge deyns vatirlichin herezin vnd in den grunt deyner gotlichin barmherczikit vnd in das or- kunde deynes eygen orteilis. [125"] Ich befelle mich in di teufe 5 deyner martir. Besprenge vns, hirre, mit deyme rosenfarbin blute. Ich befell mich heute in di flos deyner gotheit vnd deyner menscheit. Behut vns heute an leibe vnd an zele. 46 [144.] ITEM eynn gut gebete von dem herren Jesu Cristi. ERRE, ich stee vor dir also eyn schuldiger mensch vor eynem 10 gewaldigenn richter vnde bite dich eynes gnedigen gerichtis ober alle meyne sunden. Herre, ich stee vor dir alz eynn mensch, der eynes orteils [144’] wartet vnde weis nicht, wy das falle. Herre, ich bite dich, das du is genediglichenn ober mich lessest vallen. Herre, ich stee vor dir also eynn mensch, der gelden sol vnd vil 15 . 46 Uberlieferung: Br6 Bl. 144r; Br1 Bl. 1227; Br5 Bl. 2087; HI Bl. 9r; K Bl. 757; Kl I Bl. 78"; M Bl. 7'; M3 Bl. 2887; N4 Bl. Sr; N5 Bl. 31°; Drl Bl. 236r—237° mit geringer Uberarbeitung: Lieber Herr Iesu Christe, ich stehe vor dir. Text aus Br6. Lesarten aus Brl Br5 HI K. Lat. Text fehlt. Uberschriften: Hie hebt sich an ain loblich andechtigs pett HI, Ein güt gebet K. . 10 HErre vater himelischer got K ich armer sunder Br6 11 bite] beger HI dich fehlt BrIHI dich lib’ h’re Bro eynes bis ge- richtis] gnadigis gerichte BrIBr5 12 ober bis sunden] vb’ mich vnd vber alle meine schulde Br5 alle fehlt Brl sunden] schulde BrJK sunden vnde missetadt Br6 13 der fehlt Brl, der de Br5. das K oyn Brl, fehlt Brö, ainer HI orteil Bro, vrteil BrI HI furchtet Br1, wartend ist HI nit wais HI K das] is ob’ yn Br6, es jm HI fallen wirt Br6, gevalle Brl, ergat HI, gefellet K 13f. Herre bis vallen] O du genaden reicher herr ich pitt dich das du dein genaden reiches vrtail vber mich laussest gan an meinen lesten zeiten amen HI, fehlt K Herre bis bite] dorume so bit ich Br1 H’re ihu criste Br6, fehlt Br5 14 is] sy Br6 mildiclich vnd gnadik Brl ober mich 15 eynn mensch] ainer HI der] das fehlt Br1 geuallen Brl BrlK do fehlt HI K gelden sol vnd fehlt Br6, czu gelden hat 15f. vnd bis ist fehlt Br5 HI K vnd Br1
Strana 217
46. Reuegebet zu Christus. 217 schuldig ist vnde nicht zeu czalen hoth. Herre, hymmelischer vater, ich bite dich durch deyne milde gutte vnde gotliche gnade, das du anschest, das du bist reich vnde ich arm, vnde gib mir, herre, do mete [145"] ich dir vorgelde. Herre, ich stee vor dir also eyn mensch, der seynen rechten herren irczornet hot, vnde bite dich vmbe eyn recht vorsunen ezwischen mir vnde dyr noch deynem gotlichenn willen, das meyne sele vnde meynn leib do von getrost vnde gestercket werde. Herre, ich stee vor dir alzo eynn mensch, der do vorirret ist vff dem wege, der weder czu lande noch [145"] ezw wege kommen magk ane deyne grundelose irbarmunge. Herre, 10 5 I vnde nicht bis hoth] nicht weis ich wo von ich dir gelden moge Brl beczalen Br6, geldin Brö, zalen III, geben K Herre bis 4 vorgelde] dann auf dein gotliche genade K Herre bis 3 vnde] Her ich mag dir nit [97] vergelten weder mit leib noch gůt wan es ist alles dein aigen her gib mir gelt von deiner obrosten güt HI Herre bis 2 gnade] sundir uf deyne susse gotliche gnade bit ich dich h’re Brl 2 ich bis gnade] Durch deyne barmherezigkeyth gnode bitte ich dich Br5 dich auch Brô 3 das du anschest fehlt Br6 das ich gar arm bin vnd du czumole reich Brl 3f. zweites vnde bis vorgelde fehlt Br5 vnde] Vorleihe mir vnd Brl gib bis vorgelde] O her vat’ gib mir ainen tropfen des cosparn plûtz deins aingeborn suns Das alles gelt vber trift vnd aller menschen sünd vergelten ist. Dar jno alle meine sundige werck geklart werd amen HI 4 lib’ h’re Br6, fehlt Brl moge gelden. vorgelden mag ich nymerme dorüme vorgib mir alle meyne schulde Brl Herre bis 10 irbarmunge] Herre ich stee vor dir als ein mensch das auf dem wege verirret ist vnd nit wider hayme kan kommen on dein gruntlose barmherezigkeit. Herre ich stee vor dir als ein mennsch das seinen rechten herren groszlich vnd dick er 76r jzürnt hat darůmb so bitte ich vmb einen ganczen sone zwischen mir vnd dir, also umgestellt 5 der do Br5 und gekürzt K Herre bis 8 werde fehlt HI herren] Richter Br6 5f. vnde bis vorsunen] Ich bithe dich vmbe sununge Br5 6 dich lib’ herre Br6 wmb Br6 recht vorsunen] noch bis 8 werde gnadigen frede Brl dir vnd mir BrlBrö fehlt Br1Br5 8 ich armer sund Br6 9 erstes der] das Brl do fehlt BrIHI 9f. vorirret bis irbarmunge] in fremde land gangen ist wider seinen liebsten fründ vnd des weges ire ist vnd nit waisz wellend [dem gestr.] er sol. O herr bring mich auff dom weg deines veterlichen wilens wan [als gestr.] alles das ich ye gelopt das ist [10f] an dem weg deiner obrosten gût HI vorirret ist] irret Br6 vff] an Br5 wege] lande Brl der bis wege nach czu lande Brl wider Br6, do Br5 noch ezw wege] nicht Brö 10 ane] durch Brö grundelose fehlt Br5 barmunge Brl, barmherezigkeyth beto ich dich das dw mey beleyter sein wellest zeü dem wege der ewige seligkeyt Br5 10 Herre bis 218,2 got] Herr vnd himelscher vater Ich stan vor dir als ain kind das sein
46. Reuegebet zu Christus. 217 schuldig ist vnde nicht zeu czalen hoth. Herre, hymmelischer vater, ich bite dich durch deyne milde gutte vnde gotliche gnade, das du anschest, das du bist reich vnde ich arm, vnde gib mir, herre, do mete [145"] ich dir vorgelde. Herre, ich stee vor dir also eyn mensch, der seynen rechten herren irczornet hot, vnde bite dich vmbe eyn recht vorsunen ezwischen mir vnde dyr noch deynem gotlichenn willen, das meyne sele vnde meynn leib do von getrost vnde gestercket werde. Herre, ich stee vor dir alzo eynn mensch, der do vorirret ist vff dem wege, der weder czu lande noch [145"] ezw wege kommen magk ane deyne grundelose irbarmunge. Herre, 10 5 I vnde nicht bis hoth] nicht weis ich wo von ich dir gelden moge Brl beczalen Br6, geldin Brö, zalen III, geben K Herre bis 4 vorgelde] dann auf dein gotliche genade K Herre bis 3 vnde] Her ich mag dir nit [97] vergelten weder mit leib noch gůt wan es ist alles dein aigen her gib mir gelt von deiner obrosten güt HI Herre bis 2 gnade] sundir uf deyne susse gotliche gnade bit ich dich h’re Brl 2 ich bis gnade] Durch deyne barmherezigkeyth gnode bitte ich dich Br5 dich auch Brô 3 das du anschest fehlt Br6 das ich gar arm bin vnd du czumole reich Brl 3f. zweites vnde bis vorgelde fehlt Br5 vnde] Vorleihe mir vnd Brl gib bis vorgelde] O her vat’ gib mir ainen tropfen des cosparn plûtz deins aingeborn suns Das alles gelt vber trift vnd aller menschen sünd vergelten ist. Dar jno alle meine sundige werck geklart werd amen HI 4 lib’ h’re Br6, fehlt Brl moge gelden. vorgelden mag ich nymerme dorüme vorgib mir alle meyne schulde Brl Herre bis 10 irbarmunge] Herre ich stee vor dir als ein mensch das auf dem wege verirret ist vnd nit wider hayme kan kommen on dein gruntlose barmherezigkeit. Herre ich stee vor dir als ein mennsch das seinen rechten herren groszlich vnd dick er 76r jzürnt hat darůmb so bitte ich vmb einen ganczen sone zwischen mir vnd dir, also umgestellt 5 der do Br5 und gekürzt K Herre bis 8 werde fehlt HI herren] Richter Br6 5f. vnde bis vorsunen] Ich bithe dich vmbe sununge Br5 6 dich lib’ herre Br6 wmb Br6 recht vorsunen] noch bis 8 werde gnadigen frede Brl dir vnd mir BrlBrö fehlt Br1Br5 8 ich armer sund Br6 9 erstes der] das Brl do fehlt BrIHI 9f. vorirret bis irbarmunge] in fremde land gangen ist wider seinen liebsten fründ vnd des weges ire ist vnd nit waisz wellend [dem gestr.] er sol. O herr bring mich auff dom weg deines veterlichen wilens wan [als gestr.] alles das ich ye gelopt das ist [10f] an dem weg deiner obrosten gût HI vorirret ist] irret Br6 vff] an Br5 wege] lande Brl der bis wege nach czu lande Brl wider Br6, do Br5 noch ezw wege] nicht Brö 10 ane] durch Brö grundelose fehlt Br5 barmunge Brl, barmherezigkeyth beto ich dich das dw mey beleyter sein wellest zeü dem wege der ewige seligkeyt Br5 10 Herre bis 218,2 got] Herr vnd himelscher vater Ich stan vor dir als ain kind das sein
Strana 218
218 II. Ostrleutsche Gebete der Zeit Johanns. ich stehe vor dir als eyn mensch, der do fruntliches trostes wartet von dir, barmhereziger got. Herre, du host mich gebildet noch dir, des vorgis nicht kegin mir. Herre, du host mich gekauft mit deynem rosenfarben blute, das behalt an mir. Herre, [1461] dw bist meyn vater vnde ich bynn deynn kynt. Wy grosz meyne schulde seyn, so ist deyne irbarmunge manchfaldig grossir. Dor- vmbe bitte ich dich, herre, durch deyner marter ere, das du dich ober mich irbarmest vnde mich von dir nymmer gescheidest. 5 trew an seinem aller liebsten vater gebrochen haut vnd beger. ainer lautern sune vber all mein sind das ich mich in dehainerlay sachen von dir geschaiden müg weder lieb noch laid weder messer noch schwert dor noch lebent Amen. Herr ich stan vor dir als ain mensch der sein trew an seinem aller liebsten fründ gebrochen hat vnd bitt dich barmhereziger vnd gnädiger herr das du dich vber mich erbarmest mit dem trost deiner genaden Amen HI 1 der] das Brl do fehlt K 1f. von dir wartett K 2 barmhereziger got] Herre got nin erbarme dich vber mich getreüer vater Jhesu xpe K got den beweyse an mir armen sunder Br6 Herre bis 8 gescheidest] Herre ich bin der arm mensch den du beschaffen hast herr ich bin der arm mensch den du kauft hast vnd mit deinem semlichen vnschuldigen tod erlest hast von dem ewigen tod herr bis gütig vnd genädig vnd barmherezig mir armen sunder. Amen. HI Herre meyn got vnde meyn schepper Bro nach dir selber gebildet K gebildet vn formiret Bro 3 des fehlt Br.i kegin] vorgys hirre Brl, vorgis das Br5 nicht] nymmer Br! an Br6 gespeyset Bro, getawfft Br5, kaufte K 3f. mit bis blute] durch dein tewer pluett das awsz deiner seyten flos Br.5 4 h’re an mir das is icht vorlorn werde an mir Brl 5 bist] hast K bynn 5f. kynt bis seyn] zon wie grosz meyn schuldunge fehlt BrIK seint Br5 grosz bis seyn] grosz vnnd wie schwere nun sind alle mein sunde alle meine kranckhait K no meyne Brl 6 schulde] sunden Br6 so ist bis 8 gescheidest] So erbarme dich her über mich wann deiner vetterlich [767] gute vnnd deiner miltigkeit vil mer ist danne aller welte sunde. Herre gelobte seystu der liebe vnnd der mynne die deinenn leyb durch mein sele an das creuez zwanng das das plut von deinen füssen vnnd hennden drang vnnd auch von deinem süssen herczen vnnd man dich der mynne vnnd der liebe das du mein ewiglich gedëckest also das dein vil bitter tod an mir behalten werde. barmherczigkeit Br6, gute vnd bar- ist doch Brl Amen. K munge Brl manchfaldig] vil Br5 6f. dovon Brl 7 liber h’re Br6 durch bis ere fehlt Brl, durch dein gottliche gnade vnd marter Br5 8 mich armen sunder Br6, mich vid vber alle cristenheyt Br5 wollest irbarmen Br6 vnde bis gescheidest] vnde meyne zele furenn noch desem enelende yn das ewige reich. añ. pater Noster. Aue maria Br6, fehlt Br5
218 II. Ostrleutsche Gebete der Zeit Johanns. ich stehe vor dir als eyn mensch, der do fruntliches trostes wartet von dir, barmhereziger got. Herre, du host mich gebildet noch dir, des vorgis nicht kegin mir. Herre, du host mich gekauft mit deynem rosenfarben blute, das behalt an mir. Herre, [1461] dw bist meyn vater vnde ich bynn deynn kynt. Wy grosz meyne schulde seyn, so ist deyne irbarmunge manchfaldig grossir. Dor- vmbe bitte ich dich, herre, durch deyner marter ere, das du dich ober mich irbarmest vnde mich von dir nymmer gescheidest. 5 trew an seinem aller liebsten vater gebrochen haut vnd beger. ainer lautern sune vber all mein sind das ich mich in dehainerlay sachen von dir geschaiden müg weder lieb noch laid weder messer noch schwert dor noch lebent Amen. Herr ich stan vor dir als ain mensch der sein trew an seinem aller liebsten fründ gebrochen hat vnd bitt dich barmhereziger vnd gnädiger herr das du dich vber mich erbarmest mit dem trost deiner genaden Amen HI 1 der] das Brl do fehlt K 1f. von dir wartett K 2 barmhereziger got] Herre got nin erbarme dich vber mich getreüer vater Jhesu xpe K got den beweyse an mir armen sunder Br6 Herre bis 8 gescheidest] Herre ich bin der arm mensch den du beschaffen hast herr ich bin der arm mensch den du kauft hast vnd mit deinem semlichen vnschuldigen tod erlest hast von dem ewigen tod herr bis gütig vnd genädig vnd barmherezig mir armen sunder. Amen. HI Herre meyn got vnde meyn schepper Bro nach dir selber gebildet K gebildet vn formiret Bro 3 des fehlt Br.i kegin] vorgys hirre Brl, vorgis das Br5 nicht] nymmer Br! an Br6 gespeyset Bro, getawfft Br5, kaufte K 3f. mit bis blute] durch dein tewer pluett das awsz deiner seyten flos Br.5 4 h’re an mir das is icht vorlorn werde an mir Brl 5 bist] hast K bynn 5f. kynt bis seyn] zon wie grosz meyn schuldunge fehlt BrIK seint Br5 grosz bis seyn] grosz vnnd wie schwere nun sind alle mein sunde alle meine kranckhait K no meyne Brl 6 schulde] sunden Br6 so ist bis 8 gescheidest] So erbarme dich her über mich wann deiner vetterlich [767] gute vnnd deiner miltigkeit vil mer ist danne aller welte sunde. Herre gelobte seystu der liebe vnnd der mynne die deinenn leyb durch mein sele an das creuez zwanng das das plut von deinen füssen vnnd hennden drang vnnd auch von deinem süssen herczen vnnd man dich der mynne vnnd der liebe das du mein ewiglich gedëckest also das dein vil bitter tod an mir behalten werde. barmherczigkeit Br6, gute vnd bar- ist doch Brl Amen. K munge Brl manchfaldig] vil Br5 6f. dovon Brl 7 liber h’re Br6 durch bis ere fehlt Brl, durch dein gottliche gnade vnd marter Br5 8 mich armen sunder Br6, mich vid vber alle cristenheyt Br5 wollest irbarmen Br6 vnde bis gescheidest] vnde meyne zele furenn noch desem enelende yn das ewige reich. añ. pater Noster. Aue maria Br6, fehlt Br5
Strana 219
47. Bittgebet zu Christus. 219 47 [987] DIN ander gebett zu vnserm herren, vnd ist groszer inni- keit, das vns got trôste. ERRE Ihesu Christe, der du bist mit deinem himelischen vatter vnd mit dem heiligen geist ein ewige frode vnd ein warhaftiger trost aller heiligen, du hast din rein mûter Marian vnd all heiligen engel begabet mit dem anblik dins gôtlichen antlicz, von dem sy haben vnsprechliche frôde on alles trübsal. Erfrow vns, wan unser selen all ze mal betrbt sint. Du hast allen dinen heiligen gegeben leben an [99"] tod. Benim von vns das ewige sterbin, das wir dir leben ewiklich. Du hast gegeben allen heiligen das heil on 10 smerczen. Lasz vns öch rüwen von únseren lidungen. Du hast gegeben allen dinen heiligen das ewige lieht on vinsternucz. Erluht vns an der sele, das wir mit reinem herczen sehen mugen die klar- heit dins gôtlichen antlicz. By dinem heiligen lichnamme veraltet numer die iugent, vnd die schône verbleicht numer, vnd die lieb 15 erkaltet numer, vnd die frôd nimpt numer abe. Darvmb bitten wir, gib vns gnad, das wir vnser iugent vnd sterke vnd die lieb dir allein zieren. O herre, wie selig vnd tusentstund seliger sint all din heiligen, die vberwunden haben dise welt vnd die sunde vnd herschen mit dir in aller wunne vnd sicherheit! O wie vnselig 20 syen wir in disem ellend, wan wir stinken in vnsern sunden vnd wissen nit, ob wir ymmer kumen zû dinem gôtlichen antlit. Hilff vns, Christe, hilff, libe Maria, mit [99"] aller ritterschaft des himel- schen hers. Enbût vns, herre got, dinen willen durch die engel, 5 Ubelieferung: Ba Bl. 98°; Br1 Bl. 101". Text aus Ba. Lesarten aus Br1. Lat. Tert fehlt. 1 Uberschrift fehlt Brl 4 freude vnd ewig frede Brl zweites ein fehlt Brl 6 sie no Brl 7 vnsprechliche] nuczlich Ba allin Bal 8 dinen fehlt Ba 9 das leben an den tod Ba ewige] ewiklich Ba 13 wir dich Brl die] in Brl 14 veraldirt Brl 15 die schône fehlt Brl 15f. vnd bis númer fehlt Br1 16 númer] nymant Brl 17 wir fehlt Bri 18 zieren] feyern vnd uercziern [letztes Wort aber unleserlich] Bri vnd bis seliger fehlt Brl 19 desir Brl die] der Brl 22 ymmer fehlt Ba dinem bis antlit] gnaden Brl 23 Christe bis Maria fehlt Ba 24 herre got fehlt Ba
47. Bittgebet zu Christus. 219 47 [987] DIN ander gebett zu vnserm herren, vnd ist groszer inni- keit, das vns got trôste. ERRE Ihesu Christe, der du bist mit deinem himelischen vatter vnd mit dem heiligen geist ein ewige frode vnd ein warhaftiger trost aller heiligen, du hast din rein mûter Marian vnd all heiligen engel begabet mit dem anblik dins gôtlichen antlicz, von dem sy haben vnsprechliche frôde on alles trübsal. Erfrow vns, wan unser selen all ze mal betrbt sint. Du hast allen dinen heiligen gegeben leben an [99"] tod. Benim von vns das ewige sterbin, das wir dir leben ewiklich. Du hast gegeben allen heiligen das heil on 10 smerczen. Lasz vns öch rüwen von únseren lidungen. Du hast gegeben allen dinen heiligen das ewige lieht on vinsternucz. Erluht vns an der sele, das wir mit reinem herczen sehen mugen die klar- heit dins gôtlichen antlicz. By dinem heiligen lichnamme veraltet numer die iugent, vnd die schône verbleicht numer, vnd die lieb 15 erkaltet numer, vnd die frôd nimpt numer abe. Darvmb bitten wir, gib vns gnad, das wir vnser iugent vnd sterke vnd die lieb dir allein zieren. O herre, wie selig vnd tusentstund seliger sint all din heiligen, die vberwunden haben dise welt vnd die sunde vnd herschen mit dir in aller wunne vnd sicherheit! O wie vnselig 20 syen wir in disem ellend, wan wir stinken in vnsern sunden vnd wissen nit, ob wir ymmer kumen zû dinem gôtlichen antlit. Hilff vns, Christe, hilff, libe Maria, mit [99"] aller ritterschaft des himel- schen hers. Enbût vns, herre got, dinen willen durch die engel, 5 Ubelieferung: Ba Bl. 98°; Br1 Bl. 101". Text aus Ba. Lesarten aus Br1. Lat. Tert fehlt. 1 Uberschrift fehlt Brl 4 freude vnd ewig frede Brl zweites ein fehlt Brl 6 sie no Brl 7 vnsprechliche] nuczlich Ba allin Bal 8 dinen fehlt Ba 9 das leben an den tod Ba ewige] ewiklich Ba 13 wir dich Brl die] in Brl 14 veraldirt Brl 15 die schône fehlt Brl 15f. vnd bis númer fehlt Br1 16 númer] nymant Brl 17 wir fehlt Bri 18 zieren] feyern vnd uercziern [letztes Wort aber unleserlich] Bri vnd bis seliger fehlt Brl 19 desir Brl die] der Brl 22 ymmer fehlt Ba dinem bis antlit] gnaden Brl 23 Christe bis Maria fehlt Ba 24 herre got fehlt Ba
Strana 220
220 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. sterk vns durch die erczengel, zertritt vnser viende durch die kreffte, beschirm vns durch die herschaffte, reiche vns durch die fúrstentům, richte vns gnediklich durch die thrône, vberwind in vns alle boszheit durch die mechtigen, erlúht vns mit diner wisz- 5 heit durch die engel cherubin, enczund vns mit dem fur diner liebe durch die engel seraphin, ler vns dinen willen ze tûn durch die heiligen patriarchen vnd propheten vnd zwôlfbotten vnd all be- kenner des gloubens, gib vns gedult durch die marterer, reinige vns durch die reine junkfrowe, die aller junkfrowen ein kron ist, 10 Maria, mûter der gnaden, gib vns ein mesziges leben durch din 10 heiligen witwen, gib vns ein ware ruw durch din heilige bûszer, das wir in vnsern sunden on dinen heiligen lichnam nit ersterben, sunder das wir [100"] mit dinen heiligen allen kumen zû der frôde dins gôtlichen antlicz seliklichen. Amen. 5 48 15 [907] AS ist ein gebett vom heiligen geist vnd ist groszer innikeit vnd merk es wol. Du sûszes lieht der herczen, du heiliger geist, gerüch ze 20 kumen in vnser sele vnd erluht sy mit einer waren erkantnusz vnd străff in unser gewissen all vns no Brl 2 reichin Ba 3f. in vns alle] vnsir allir Br 4 dur Ba mechtiger| luchte Brl 5 diner liebe fehlt Ba 6 engel die da heiszen scraphin Ba 7 vnd zwolfbotten] aposteln martirer Brl 8 die gedult Ba 9f. vns durch dine heiligen vnd durch die reinen Junkfrowen der aller bistu ein kron maria du mûter Ba 11 din] di Brl 12 nit] nymer Brl 13 mit allen heigen Brl freuden Brl 14 seliklichen. Amen fehlt Brl Veni, sancte spiritus, et emitte celitus lucis tue radium. czu 15 48 Uberlieferung: Ba Bl. 90°; Br1 Bl. 104°; Bal Bl. 75°. Text aus Ba. Lesarten aus BrIBal. Lat. Text: Sequenz Veni sancte spiritus, Chevalier, Repert. hymnol. Nr. 21242. Uberschriften: De spiritu sancto Brl, Von dem heiligen geist Bal. 18 O sûszes Bal 20 vnszer herczen vil vnszer sele Bal 21 mit worem bekentnisse Brl 22 vnsern Ba, vns Brl
220 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. sterk vns durch die erczengel, zertritt vnser viende durch die kreffte, beschirm vns durch die herschaffte, reiche vns durch die fúrstentům, richte vns gnediklich durch die thrône, vberwind in vns alle boszheit durch die mechtigen, erlúht vns mit diner wisz- 5 heit durch die engel cherubin, enczund vns mit dem fur diner liebe durch die engel seraphin, ler vns dinen willen ze tûn durch die heiligen patriarchen vnd propheten vnd zwôlfbotten vnd all be- kenner des gloubens, gib vns gedult durch die marterer, reinige vns durch die reine junkfrowe, die aller junkfrowen ein kron ist, 10 Maria, mûter der gnaden, gib vns ein mesziges leben durch din 10 heiligen witwen, gib vns ein ware ruw durch din heilige bûszer, das wir in vnsern sunden on dinen heiligen lichnam nit ersterben, sunder das wir [100"] mit dinen heiligen allen kumen zû der frôde dins gôtlichen antlicz seliklichen. Amen. 5 48 15 [907] AS ist ein gebett vom heiligen geist vnd ist groszer innikeit vnd merk es wol. Du sûszes lieht der herczen, du heiliger geist, gerüch ze 20 kumen in vnser sele vnd erluht sy mit einer waren erkantnusz vnd străff in unser gewissen all vns no Brl 2 reichin Ba 3f. in vns alle] vnsir allir Br 4 dur Ba mechtiger| luchte Brl 5 diner liebe fehlt Ba 6 engel die da heiszen scraphin Ba 7 vnd zwolfbotten] aposteln martirer Brl 8 die gedult Ba 9f. vns durch dine heiligen vnd durch die reinen Junkfrowen der aller bistu ein kron maria du mûter Ba 11 din] di Brl 12 nit] nymer Brl 13 mit allen heigen Brl freuden Brl 14 seliklichen. Amen fehlt Brl Veni, sancte spiritus, et emitte celitus lucis tue radium. czu 15 48 Uberlieferung: Ba Bl. 90°; Br1 Bl. 104°; Bal Bl. 75°. Text aus Ba. Lesarten aus BrIBal. Lat. Text: Sequenz Veni sancte spiritus, Chevalier, Repert. hymnol. Nr. 21242. Uberschriften: De spiritu sancto Brl, Von dem heiligen geist Bal. 18 O sûszes Bal 20 vnszer herczen vil vnszer sele Bal 21 mit worem bekentnisse Brl 22 vnsern Ba, vns Brl
Strana 221
48. Gebet zum Heiligen Geist. 221 heimliche sunde vnd vertrib von vns die grusamme vinster- núsz únser blintichkeit mit dem glanst dines liehtes. Kum, 5 gnediger vatter der armen wei- sen, vnd benim von vns allen gebresten der selen vnd gerüch vns ze begaben mit dem horte aller tugent. O sûszer trost 10 aller betrübten sunder, kum mit dinem trost in alli herezen, die do verczagen wellen in iren súnden, vnd trôst sy, das sy numer verzagen an diner gna- 15 den. O wie gar ein zarter trost bistu, wenn du nieman trôst [91"] nur den, der do betrübt ist durch siner sunde willen vnd vmb das, das er ellend ist vnd 20 gescheiden von der ewigen seli- keit! Du bist der ewige trost, wan du die alleine trôstest, die den weltlichen trost versmohen vmb den ewigen trost. Wan, 25 wer all hie den weltlichen trost sûchet, der ist vnwirdig dins ewigen trostes. Vnd darvmb bitten wir: Gib vns die gnad, das wir willeklich betrübt wer- 30 den mit einer waren ruwe, das du vnser hercz also erlúhtest, das wir versmohen all vergengk- Veni, pater pauperum, veni, dator munerum, veni lumen cordium. 2 von vns fehlt Bal 2f. vinsternusz] gestüpnisse Bal 3 blint- 4 glanstir Brl, glaste Bal 5 du gnediger Bal lichkeit Ba 6 nim Ba allen] vnszern Bal 8 horde Brl, schacze Bal 14 an 15 gar ein fehlt Brl 17 nur den] wen Brl, wan Bal dein Brl 24 vmb bis trost fehlt Brl 25 all hie] da 22 wan du] der Brl allen Bal 27 Vnd fehlt Brl 30 einer] weltlichen] vgenclichë Bal der Bal 31 erlúhtest] enphest Brl 32f. zurgenelich Bal
48. Gebet zum Heiligen Geist. 221 heimliche sunde vnd vertrib von vns die grusamme vinster- núsz únser blintichkeit mit dem glanst dines liehtes. Kum, 5 gnediger vatter der armen wei- sen, vnd benim von vns allen gebresten der selen vnd gerüch vns ze begaben mit dem horte aller tugent. O sûszer trost 10 aller betrübten sunder, kum mit dinem trost in alli herezen, die do verczagen wellen in iren súnden, vnd trôst sy, das sy numer verzagen an diner gna- 15 den. O wie gar ein zarter trost bistu, wenn du nieman trôst [91"] nur den, der do betrübt ist durch siner sunde willen vnd vmb das, das er ellend ist vnd 20 gescheiden von der ewigen seli- keit! Du bist der ewige trost, wan du die alleine trôstest, die den weltlichen trost versmohen vmb den ewigen trost. Wan, 25 wer all hie den weltlichen trost sûchet, der ist vnwirdig dins ewigen trostes. Vnd darvmb bitten wir: Gib vns die gnad, das wir willeklich betrübt wer- 30 den mit einer waren ruwe, das du vnser hercz also erlúhtest, das wir versmohen all vergengk- Veni, pater pauperum, veni, dator munerum, veni lumen cordium. 2 von vns fehlt Bal 2f. vinsternusz] gestüpnisse Bal 3 blint- 4 glanstir Brl, glaste Bal 5 du gnediger Bal lichkeit Ba 6 nim Ba allen] vnszern Bal 8 horde Brl, schacze Bal 14 an 15 gar ein fehlt Brl 17 nur den] wen Brl, wan Bal dein Brl 24 vmb bis trost fehlt Brl 25 all hie] da 22 wan du] der Brl allen Bal 27 Vnd fehlt Brl 30 einer] weltlichen] vgenclichë Bal der Bal 31 erlúhtest] enphest Brl 32f. zurgenelich Bal
Strana 222
222 I1. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. lich frode durch dines trostes willen. Wan es ist wol billich, das dich der verliesen sol ewik- lichen, der sich mer erlúszt in 5 andern dingen denn in dir. Dar- umb bitten wir, mach vns alle ding bitter, das du allein sûsze syest únserm herczen. O sůszer geist, kum in die herberge vn- 10 sers herczen! Gib vns die tugent, do mit wir zieren vnser hercze dir zû einer wonunge. O sůszer tow, erkůl vns vor der hicze der sunden vnd vor den 15 ewigen flammen! O du ewi[91’]. ges füir, das do allwegen brinnet vnd númer verlisscht, enczund vns! O du gôtliches lieht, das do allwegen luhtet, erlúht vns! 20 Du bist ein rûwe in der arbeit. Gib vns die ewige růwe, das wir vorblasén von der burden der anvechtunge vnd růen fúr- basz von ýnsern sunden, wan 25 wir nu reht müde sint in der arbeit der boszheit. Du bist ein senfter wind in dem vn- gewitter. O heiliger geist, ge- rûch ze wehen mit diner inner- 30 sten inblosunge in vnser sele! O sûsze frôde in dem tal der czeher, erluste vns in vnserm weinen, wan din klage ist süszer Consolator optime, dulcis hospes anime, dulce refrigerium. In labore requies, in estu temperies, in fletu solacium. O lux beatissima, reple cordis intima tuorum fidelium. Sine tuo numine nichil est in homine, nichil est innoxium. 10 — 2 Wan] vnd Bal 3 der] die Bal sollen Bal 4 der] die Bal v'luszt Ba, erlůstent Bal 8 ýnsern Ba sůszig Ba 12 hercze Bal 13 kůle Bal 14f. den ewigen] sundegin Brl, der ewigen Bal 16 do fehlt Bal 18 du fehlt Bal 25 nu] noch Bal 29 wegen Ba, wehem Bal 31 tail Bal 32 erlustige Ba, irfrewe Brl 33 g'sser vn susser Bal
222 I1. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. lich frode durch dines trostes willen. Wan es ist wol billich, das dich der verliesen sol ewik- lichen, der sich mer erlúszt in 5 andern dingen denn in dir. Dar- umb bitten wir, mach vns alle ding bitter, das du allein sûsze syest únserm herczen. O sůszer geist, kum in die herberge vn- 10 sers herczen! Gib vns die tugent, do mit wir zieren vnser hercze dir zû einer wonunge. O sůszer tow, erkůl vns vor der hicze der sunden vnd vor den 15 ewigen flammen! O du ewi[91’]. ges füir, das do allwegen brinnet vnd númer verlisscht, enczund vns! O du gôtliches lieht, das do allwegen luhtet, erlúht vns! 20 Du bist ein rûwe in der arbeit. Gib vns die ewige růwe, das wir vorblasén von der burden der anvechtunge vnd růen fúr- basz von ýnsern sunden, wan 25 wir nu reht müde sint in der arbeit der boszheit. Du bist ein senfter wind in dem vn- gewitter. O heiliger geist, ge- rûch ze wehen mit diner inner- 30 sten inblosunge in vnser sele! O sûsze frôde in dem tal der czeher, erluste vns in vnserm weinen, wan din klage ist süszer Consolator optime, dulcis hospes anime, dulce refrigerium. In labore requies, in estu temperies, in fletu solacium. O lux beatissima, reple cordis intima tuorum fidelium. Sine tuo numine nichil est in homine, nichil est innoxium. 10 — 2 Wan] vnd Bal 3 der] die Bal sollen Bal 4 der] die Bal v'luszt Ba, erlůstent Bal 8 ýnsern Ba sůszig Ba 12 hercze Bal 13 kůle Bal 14f. den ewigen] sundegin Brl, der ewigen Bal 16 do fehlt Bal 18 du fehlt Bal 25 nu] noch Bal 29 wegen Ba, wehem Bal 31 tail Bal 32 erlustige Ba, irfrewe Brl 33 g'sser vn susser Bal
Strana 223
48. Gebet zum Heiligen Geist. 223 denn alli frôd diser welt. Eya, nu reinige vns von allem vn- flat der fleischlichen wollust vnd von der vnreinen lieb! Begusz 5ýnser durres hercze mit dinem seligen regen diner gnaden ! Heil die wunden vnser missetat ! Neig vnser hoffart mit diner demüti- keit ! O heiliger brunn der [925] 10 suben gaben, der do trenkt all heiligen vnd all engel in dem ewigen leben, trenk vns òch in disem ellend mit dem süszen vnd heilsamen trank diner gna- 15 den, das wir do mit an der sele geheilt werden von vnsern gifti- gen wunden aller sunde. O herre aller gûti, du heiliger geist, syd dem mal das du den 20 lichnam vnsers herren Ihesu Chri- sti. vsz der reynen junkfrowen Marian gebildet hast, do sy in von dir enpfing, darvmb bitten wir, gib vns die gnade, das wir 25 den selben heiligen lichnam vnsers herren Ihesu Christi vnd sin tures blût also wirdiklichen entphahen, das wir in der sûszi- keit sin gebruchen all hie in den 30 gnaden vnd dôrt in den ewigen froden seliklichen. Amen. Flecte, quod est rigidum, foue, quod est frigidum, rege, quod est deuium. Da tuis fidelibus in te confidentibus sacrum septenarium. Da virtutis meritum, da salutis exitum, da perenne gaudium. Amen. 10 Laua, quod est sordidum, riga, quod est aridum, sana, quod est saucium. — — I denn] wen Brl, wan Bal 3 der weltlichen vnd der fleisch- lichen Ba wollust] gelústen Ba 4 von vnreyner Brl 5f. dinem seligen] dem heyligen Bal 9 O heiliger] O du seliger Bal O du Brl 11 engel] seligen Bal 13 ellens Bal 14 vnd fehlt Br1 heil- samen] heyligen Bal 19 das] vn Bal 16 vnsern] den Bal 22f. gebildet bis darvmb] do se von dir enphing vns czu selden gebin hast Brl gebildest Ba 25 den] von dem Brl, dem Bal 28 der deiner Bal 29 all fehlt BrIBal den fehlt Brl 30 der ewige Bal 31 seliklichen. Amen fehlt Brl
48. Gebet zum Heiligen Geist. 223 denn alli frôd diser welt. Eya, nu reinige vns von allem vn- flat der fleischlichen wollust vnd von der vnreinen lieb! Begusz 5ýnser durres hercze mit dinem seligen regen diner gnaden ! Heil die wunden vnser missetat ! Neig vnser hoffart mit diner demüti- keit ! O heiliger brunn der [925] 10 suben gaben, der do trenkt all heiligen vnd all engel in dem ewigen leben, trenk vns òch in disem ellend mit dem süszen vnd heilsamen trank diner gna- 15 den, das wir do mit an der sele geheilt werden von vnsern gifti- gen wunden aller sunde. O herre aller gûti, du heiliger geist, syd dem mal das du den 20 lichnam vnsers herren Ihesu Chri- sti. vsz der reynen junkfrowen Marian gebildet hast, do sy in von dir enpfing, darvmb bitten wir, gib vns die gnade, das wir 25 den selben heiligen lichnam vnsers herren Ihesu Christi vnd sin tures blût also wirdiklichen entphahen, das wir in der sûszi- keit sin gebruchen all hie in den 30 gnaden vnd dôrt in den ewigen froden seliklichen. Amen. Flecte, quod est rigidum, foue, quod est frigidum, rege, quod est deuium. Da tuis fidelibus in te confidentibus sacrum septenarium. Da virtutis meritum, da salutis exitum, da perenne gaudium. Amen. 10 Laua, quod est sordidum, riga, quod est aridum, sana, quod est saucium. — — I denn] wen Brl, wan Bal 3 der weltlichen vnd der fleisch- lichen Ba wollust] gelústen Ba 4 von vnreyner Brl 5f. dinem seligen] dem heyligen Bal 9 O heiliger] O du seliger Bal O du Brl 11 engel] seligen Bal 13 ellens Bal 14 vnd fehlt Br1 heil- samen] heyligen Bal 19 das] vn Bal 16 vnsern] den Bal 22f. gebildet bis darvmb] do se von dir enphing vns czu selden gebin hast Brl gebildest Ba 25 den] von dem Brl, dem Bal 28 der deiner Bal 29 all fehlt BrIBal den fehlt Brl 30 der ewige Bal 31 seliklichen. Amen fehlt Brl
Strana 224
224 [977] DICZ gepet ist auch von dem heilgen leichnam. CHoNIG der heilgen engel, ich vil vnwirdiger mensch, š ich begcre hewte czu chiimen czu deinem fronen tische, czu deiner achtparn wirtschafft vnd czu dcincr wirdigen fruntschafft. Czitternde vnd pibende chum 10 ich czu dir. Nu saget mir mein hercze vnd all mein sin, daz ich laider an sunde nicht enpin. Ich enwais nicht, wie ich thun sal meiner armen sichenden, 15 sterbenden sele, da sie an dich, weisen arczt, nicht genesen mag. O herre, nem ich dich, so vorcht : ich die wort, dic sant Pawl schreibet: “Wer deinen heilgen . 2 leichnam vnwirdigleich — ent- pheet, der entpheet dich im selber ezu einem ewigen [987] ° vordampnisse'. O herre, vnd lasz ich dich, so forcht ich die 2 wort, die du gesprochen haist mit deinem gotleichen munde: ‘Wer mich nicht entpheet vnd mein pluct nicht nutczct, der enmag nach ensal chainen tail so haben an meines vatirs reiche”. : O du ewige weisheit! O du Überlieferung: Pg Bl. 97*. 4 | i | l | cessurus vereor et contremisco 5 | | II. Ostdeutsche Gebeto der Zeit Johanns. 9 D mensam dulcissimi ac delicatissimi conuiuij tui, domine Ihesu Christe, rex ange- lorum, ego peccator hodie ac- valde ... Vnde ego miser, inter an- ; gustias deprehensus, quid eli- gam, ignoro. Scio enim, bone ; Ihesu, et recordor verba vene- 10 . rande veritatis tue, quibus ex- hortatus es dicens: ' Nisi mandu- ' eaueritis carnem filij hominis et biberitis eius sagwinem, non habebitis vitam in vobis'. Sed 15 propter multiplices excessus et defectus meos terrent me verba apostoli tui, quibus comminatus est dicens: ' Qui manducat car- nem domini et bibit sagwinem z . eius indigne, iudicium sibi man- Lat. Text fehlt; einzelne Sätze stammen aus dem Gebete Ad mensam dulcissimi ac delicatissimi conuiuij tui; vgl. Nr. 14. 10 dir] der Pg 24 frocht Pg mir] mer Pg 14f. sichende sterbende Pg
224 [977] DICZ gepet ist auch von dem heilgen leichnam. CHoNIG der heilgen engel, ich vil vnwirdiger mensch, š ich begcre hewte czu chiimen czu deinem fronen tische, czu deiner achtparn wirtschafft vnd czu dcincr wirdigen fruntschafft. Czitternde vnd pibende chum 10 ich czu dir. Nu saget mir mein hercze vnd all mein sin, daz ich laider an sunde nicht enpin. Ich enwais nicht, wie ich thun sal meiner armen sichenden, 15 sterbenden sele, da sie an dich, weisen arczt, nicht genesen mag. O herre, nem ich dich, so vorcht : ich die wort, dic sant Pawl schreibet: “Wer deinen heilgen . 2 leichnam vnwirdigleich — ent- pheet, der entpheet dich im selber ezu einem ewigen [987] ° vordampnisse'. O herre, vnd lasz ich dich, so forcht ich die 2 wort, die du gesprochen haist mit deinem gotleichen munde: ‘Wer mich nicht entpheet vnd mein pluct nicht nutczct, der enmag nach ensal chainen tail so haben an meines vatirs reiche”. : O du ewige weisheit! O du Überlieferung: Pg Bl. 97*. 4 | i | l | cessurus vereor et contremisco 5 | | II. Ostdeutsche Gebeto der Zeit Johanns. 9 D mensam dulcissimi ac delicatissimi conuiuij tui, domine Ihesu Christe, rex ange- lorum, ego peccator hodie ac- valde ... Vnde ego miser, inter an- ; gustias deprehensus, quid eli- gam, ignoro. Scio enim, bone ; Ihesu, et recordor verba vene- 10 . rande veritatis tue, quibus ex- hortatus es dicens: ' Nisi mandu- ' eaueritis carnem filij hominis et biberitis eius sagwinem, non habebitis vitam in vobis'. Sed 15 propter multiplices excessus et defectus meos terrent me verba apostoli tui, quibus comminatus est dicens: ' Qui manducat car- nem domini et bibit sagwinem z . eius indigne, iudicium sibi man- Lat. Text fehlt; einzelne Sätze stammen aus dem Gebete Ad mensam dulcissimi ac delicatissimi conuiuij tui; vgl. Nr. 14. 10 dir] der Pg 24 frocht Pg mir] mer Pg 14f. sichende sterbende Pg
Strana 225
49. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. 225 grundelose parmherczichait! O du vnbetrechtleiche, vnsprech- leiche hailichait! O du vmbe- greiffliche, vnsterbleiche got- 5 heid! O du forchtsam maiestat! O du strenge gerechtekait! Wo vorpirge ich [987] meinen geist vor dem ezornigen richter an dem iungesten tag? O herre, 10 ich enwais, ezu wem ich mich sal halten, da ich gnade finde, denn ezu deiner grundelosen barmherezikeit. Wen ich be- kenne dir. herre, ob ich hette 15 aller hailigen hailikeit, aller pro- pheten wyshait, aller ezwelff- poten volkomenhaid, aller mer- terer stetikeid, aller iuncfrauwen rainikeit, aller engel clarhait, 20 dennoch wer ich kegin dir vn- pereid. O herre, nu entphach ich dich hewte auff deine grunt- lose parmher[99rJezikeit. Pis mein parmhereziger herre an 25 meinem ende vnd mein gnediger richter an meinen leczten czei- ten. Amen. ducat et bibit'. O pia diuinitas! O tremenda maiestas! O in- effabilis atque inexcogitabilis sanctitas! Quo ibo a spiritu tuo? Et 5 quo a facie tua fugiam? . . . 5 frochtsam Pg Burdach, Mittelalt. u. Reform. VI Joh. v. Neum. 4. 15
49. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. 225 grundelose parmherczichait! O du vnbetrechtleiche, vnsprech- leiche hailichait! O du vmbe- greiffliche, vnsterbleiche got- 5 heid! O du forchtsam maiestat! O du strenge gerechtekait! Wo vorpirge ich [987] meinen geist vor dem ezornigen richter an dem iungesten tag? O herre, 10 ich enwais, ezu wem ich mich sal halten, da ich gnade finde, denn ezu deiner grundelosen barmherezikeit. Wen ich be- kenne dir. herre, ob ich hette 15 aller hailigen hailikeit, aller pro- pheten wyshait, aller ezwelff- poten volkomenhaid, aller mer- terer stetikeid, aller iuncfrauwen rainikeit, aller engel clarhait, 20 dennoch wer ich kegin dir vn- pereid. O herre, nu entphach ich dich hewte auff deine grunt- lose parmher[99rJezikeit. Pis mein parmhereziger herre an 25 meinem ende vnd mein gnediger richter an meinen leczten czei- ten. Amen. ducat et bibit'. O pia diuinitas! O tremenda maiestas! O in- effabilis atque inexcogitabilis sanctitas! Quo ibo a spiritu tuo? Et 5 quo a facie tua fugiam? . . . 5 frochtsam Pg Burdach, Mittelalt. u. Reform. VI Joh. v. Neum. 4. 15
Strana 226
226 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. 50 [99"] DICZ gepet ist auch ezu sprechen, so man den heilgen leichnam vnsers herren entphaen wil. 51. EIN got, mein gnediger herre Ihesu Christe, ich gelaub werlich vnd genczleich, das du, mein herre vnd mein got, pist hie keginwortig vnder 1o der gestalt des protes, den ich vnwirdiger mensch hewt ent- phaen wil von des pristers henden, vol[99 Jlenkomen god vnd volkomen mensche, als wer- 15 lich als er von der iuncfrawen geporn ist, vnd als werlich als er an dem crewez gehangen hait, vnd auch als werlich als er nü sitczet czu der rechten hant des 2 almechtigen vaters in eben- messigen eren. O herre, ich pitte dich durch deine heilige martir, rainige mein hercz von Uberlieferung: Pg Bl. 99. In Hs. W Bl. 117° steht der 1. Abschnitt mit stärkeren Abweichungen als Gebet zur Wandlung in der Messe. Dieses kurze Gebet ist wohl die Grundlage für das längere Kommuniongebet. Lat. Text fehlt für den ersten Teil. Dann das Gebet Consciencia quidem trepida; Text aus Ha. der Staats- u. Univ.-Bibl. zu Breslau I D 3 Bl. 93° (151. Jh.). Text in W Zu der wandlung des heiligen leichnams. Mein got mein barmhereziger mein gnedig' herre ihu xpe Ich glawb werlichen vn genez- lichen das du hie in des pristers henden vnd’ d' gestalt des brots warr got vn warr mensch pist / als du von der zarten iunckfrawë geborn bist/ vnd als du an dem heilgen krewez gehäge [1187] bist vnd als du nv siczzest zu der rehten hant des almehtigen vaters/ dar vmb so bit ich dich pisz gnedig mir armë sünder vnd erbarme dich gütleich vber mich/ vnd schick mir mein leben also/ das ich an mein leczten zeiten frölichen ersten müg. Amen.
226 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. 50 [99"] DICZ gepet ist auch ezu sprechen, so man den heilgen leichnam vnsers herren entphaen wil. 51. EIN got, mein gnediger herre Ihesu Christe, ich gelaub werlich vnd genczleich, das du, mein herre vnd mein got, pist hie keginwortig vnder 1o der gestalt des protes, den ich vnwirdiger mensch hewt ent- phaen wil von des pristers henden, vol[99 Jlenkomen god vnd volkomen mensche, als wer- 15 lich als er von der iuncfrawen geporn ist, vnd als werlich als er an dem crewez gehangen hait, vnd auch als werlich als er nü sitczet czu der rechten hant des 2 almechtigen vaters in eben- messigen eren. O herre, ich pitte dich durch deine heilige martir, rainige mein hercz von Uberlieferung: Pg Bl. 99. In Hs. W Bl. 117° steht der 1. Abschnitt mit stärkeren Abweichungen als Gebet zur Wandlung in der Messe. Dieses kurze Gebet ist wohl die Grundlage für das längere Kommuniongebet. Lat. Text fehlt für den ersten Teil. Dann das Gebet Consciencia quidem trepida; Text aus Ha. der Staats- u. Univ.-Bibl. zu Breslau I D 3 Bl. 93° (151. Jh.). Text in W Zu der wandlung des heiligen leichnams. Mein got mein barmhereziger mein gnedig' herre ihu xpe Ich glawb werlichen vn genez- lichen das du hie in des pristers henden vnd’ d' gestalt des brots warr got vn warr mensch pist / als du von der zarten iunckfrawë geborn bist/ vnd als du an dem heilgen krewez gehäge [1187] bist vnd als du nv siczzest zu der rehten hant des almehtigen vaters/ dar vmb so bit ich dich pisz gnedig mir armë sünder vnd erbarme dich gütleich vber mich/ vnd schick mir mein leben also/ das ich an mein leczten zeiten frölichen ersten müg. Amen.
Strana 227
50. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. aller vnfletickeit vnd von allen sunden dir, herre, czu ainer ewigen wonunge, wan ich, herre, pin nicht wirdig, das du kum- s mest vnder das dach meins herczen [100'] vnd meiner sel. 2. Eya, lieber herre, wan ich sein doch durftig pin, so gehe : ich czu dir mit czitternder vnd 10 pibender gewissen, wen ich weis wol. das die augen deiner al- mechtickeit sehen in mein hercze vnd erkennen allen vnflad mey- ner sunde. Nu, wie gethar ich 15 armer sunder denn hin czu ge- treten vnd entphaen das erbere heilige sacrament ? dern meine posen gewissen. Mich hindert <mer> chrancheit 20 meines lebens, denn die libe der grossen heilikeit mich dar czu ; pringet. Also wert ich dar czu ! . me contemplari et in omnibus 11007] geezohen parmherczic- leich dorch deine genade. Aber 2 ich wert herdan geczohen durf- tigleich dorch meine vnraine, snode sunde. auch, das ich ein wurm vnd eyn krancke materia pin vnd ; 3 in allem meinem wesen nichts ; vormag gutes von mir selber. : Darvmb pitt ich deine gruntlose ' parmhcrczigkeit, das du mir die genad vorleiest, das ich mit ' 35 sulcher andacht vnd ynnickeit, mit sulcher vorcht vnd demutig- keid, mit sulchem gelauben vnd ; Nu erkenne ich ; Mich hin- : | | | 11 diener Pg 16 erbere] erbe Pg 31 mir] mer Pg 33 mir] mer Pg 227 [93] (orn trepida et immunda, domine Ihesu Christe, accedo ad sumen- dum sacrosanctum misterium preciosi corporis et sagwinis tui, de proprijs meritis nil presu- mens, sed de tua misericordia magna confidens. Vereor, do- mine, ex inobediencia dampnari, si dimitto. 'limeo iudicium su- mere, si accedo. Attrahor per | graciam, retrahor per culpam. Impedit me plus carnis mee fragilitas, quam tanti misterij delectat caritas. Scio enim oculos tue maiestatis in presenti horis ad istud celeste et diuinum misterium sanctos angelos mi- nistros assistere. Et quali fi- 20 [947]ducia ego, miserrimus et indignus peccator, accedere pre- sumo, qui grauissime sordesco pernicie? Aut quomodo, cum sim vermis et materia vilis, 25 audeo participare misterio tante dignitatis? Sed recordare, do- mine, creature tue, quam rede- misti proprio sagwine tuo. Peni- tet enim me, quod peccaui, » eupio emendare, quod deliqui. — 15*
50. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. aller vnfletickeit vnd von allen sunden dir, herre, czu ainer ewigen wonunge, wan ich, herre, pin nicht wirdig, das du kum- s mest vnder das dach meins herczen [100'] vnd meiner sel. 2. Eya, lieber herre, wan ich sein doch durftig pin, so gehe : ich czu dir mit czitternder vnd 10 pibender gewissen, wen ich weis wol. das die augen deiner al- mechtickeit sehen in mein hercze vnd erkennen allen vnflad mey- ner sunde. Nu, wie gethar ich 15 armer sunder denn hin czu ge- treten vnd entphaen das erbere heilige sacrament ? dern meine posen gewissen. Mich hindert <mer> chrancheit 20 meines lebens, denn die libe der grossen heilikeit mich dar czu ; pringet. Also wert ich dar czu ! . me contemplari et in omnibus 11007] geezohen parmherczic- leich dorch deine genade. Aber 2 ich wert herdan geczohen durf- tigleich dorch meine vnraine, snode sunde. auch, das ich ein wurm vnd eyn krancke materia pin vnd ; 3 in allem meinem wesen nichts ; vormag gutes von mir selber. : Darvmb pitt ich deine gruntlose ' parmhcrczigkeit, das du mir die genad vorleiest, das ich mit ' 35 sulcher andacht vnd ynnickeit, mit sulcher vorcht vnd demutig- keid, mit sulchem gelauben vnd ; Nu erkenne ich ; Mich hin- : | | | 11 diener Pg 16 erbere] erbe Pg 31 mir] mer Pg 33 mir] mer Pg 227 [93] (orn trepida et immunda, domine Ihesu Christe, accedo ad sumen- dum sacrosanctum misterium preciosi corporis et sagwinis tui, de proprijs meritis nil presu- mens, sed de tua misericordia magna confidens. Vereor, do- mine, ex inobediencia dampnari, si dimitto. 'limeo iudicium su- mere, si accedo. Attrahor per | graciam, retrahor per culpam. Impedit me plus carnis mee fragilitas, quam tanti misterij delectat caritas. Scio enim oculos tue maiestatis in presenti horis ad istud celeste et diuinum misterium sanctos angelos mi- nistros assistere. Et quali fi- 20 [947]ducia ego, miserrimus et indignus peccator, accedere pre- sumo, qui grauissime sordesco pernicie? Aut quomodo, cum sim vermis et materia vilis, 25 audeo participare misterio tante dignitatis? Sed recordare, do- mine, creature tue, quam rede- misti proprio sagwine tuo. Peni- tet enim me, quod peccaui, » eupio emendare, quod deliqui. — 15*
Strana 228
228 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. reinckeit, mit [101"] sulcher libe vnd sussekeid vnd mit sulchen czeher flussen deinen heilgen leichnam also wirdigleich ent- phaen müsse czu einer pesserung meinem leben, czu einem czu- nemen in deiner gotlichen libe, czu trost vnd czu heile meiner sele vnd czu eynem geleite von 10 diesem ellende czu kumen czu der peschawung vnd czu der ge- prawchung deines gotlichen ant- litczes in aller selichait ewig- leichen. Amen. 5 Da michi, clementissime deus. spacium penitendi, qui tam diu pepercisti delinquenti. Et con- cede, vt hec sacrosancta corporis et sagwinis tui percepcio sit om- 5 nium peccatorum meorum plena remissio, sit delictorum meorum perfecta purgacio, sit turpium cogitacionum et vanarum aufu- gacio, bonorum sensuum restau- 10 racio operumque placencium tibi salubris efficacio, anime quoque et corporis contra dyabolicas infestaciones firmissima tuicio. Amen. 15 51 15 [101’]DICZ gepet ist ezu sprechen, so man den [101'] heilgen leichnam enphaen wil. GEWALTIGER vnd ewiger got, pis mir armen sunder genedig dorch die enphoung deines heilgen lichnams vnd dorch deines heiligen teweren plutes willen vnd dorch die wirde deiner muter 2 sand Marien vnd aller heiligen. Wann du haist gesprochen : Der meinen leichnam nutczet vnd mein plut trinket, der wonet in mir vnd ich in ym’. Da von pitt ich dich demutigleich, scheppe ain raines hercze in mir, [1025] vnd mit dem heiligen geiste crefftige mich, das ich gereiniget werde vor meinem ende von allen meinen 25 sunden dorch dein gotliche genade. Amen. . ..... — 51 Uberlieferung: Pg Bl. 101. Lat. Text fehlt. 15 ist fehlt Pg 21 mir] mer aus mir Pg
228 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. reinckeit, mit [101"] sulcher libe vnd sussekeid vnd mit sulchen czeher flussen deinen heilgen leichnam also wirdigleich ent- phaen müsse czu einer pesserung meinem leben, czu einem czu- nemen in deiner gotlichen libe, czu trost vnd czu heile meiner sele vnd czu eynem geleite von 10 diesem ellende czu kumen czu der peschawung vnd czu der ge- prawchung deines gotlichen ant- litczes in aller selichait ewig- leichen. Amen. 5 Da michi, clementissime deus. spacium penitendi, qui tam diu pepercisti delinquenti. Et con- cede, vt hec sacrosancta corporis et sagwinis tui percepcio sit om- 5 nium peccatorum meorum plena remissio, sit delictorum meorum perfecta purgacio, sit turpium cogitacionum et vanarum aufu- gacio, bonorum sensuum restau- 10 racio operumque placencium tibi salubris efficacio, anime quoque et corporis contra dyabolicas infestaciones firmissima tuicio. Amen. 15 51 15 [101’]DICZ gepet ist ezu sprechen, so man den [101'] heilgen leichnam enphaen wil. GEWALTIGER vnd ewiger got, pis mir armen sunder genedig dorch die enphoung deines heilgen lichnams vnd dorch deines heiligen teweren plutes willen vnd dorch die wirde deiner muter 2 sand Marien vnd aller heiligen. Wann du haist gesprochen : Der meinen leichnam nutczet vnd mein plut trinket, der wonet in mir vnd ich in ym’. Da von pitt ich dich demutigleich, scheppe ain raines hercze in mir, [1025] vnd mit dem heiligen geiste crefftige mich, das ich gereiniget werde vor meinem ende von allen meinen 25 sunden dorch dein gotliche genade. Amen. . ..... — 51 Uberlieferung: Pg Bl. 101. Lat. Text fehlt. 15 ist fehlt Pg 21 mir] mer aus mir Pg
Strana 229
51—52. Vor dem Abendmahl. 53. Zwölf Bitten. 229 52 [102"] DICZ ist ain gut kurez gepet ezu dem heil- gen leichnam vnsers herren mit andacht. 5IE entphoung des heiligen, werden leichnams vnsers herren Ihesu Christi, den ich vnwirdiger hewt nemen vnd entphaen wil, [der] chom mir 10 armen menschen ezu staten vnd behutte mich vor dem ewigen armut, vnd in der [102"] letzten czeit meines endes enpfach mein sel in die ewige frewde gnedig. 15 lichen. Amen. ERCEPCIO corporis tui, do- mine Ihesu Christe, quod ego indignus sumere presumo, non michi proueniat in iudicium et condempnacionem, sed pro tua pietate prosit michi ad tutamentum mentis et corporis et ad medelam percipiendam. Qui viuis et regnas etc. 5 53 [102'] DICZ sint die XII gutte gepet nach eynander, die man sprechen sal, so man den heiligen leichnam enphaen wil. Das erste. IB mir, liber herre Ihesu Christe, das ich deinen heiligen leich- 20 U nam also ynnicleichen, also trostleichen, also heiligleichen entphaen musse, das ich von den wunden meiner sunden geheilet werde vnd von den flecken der vnfletikeit meiner sele czu[103r]- male gereiniget vnd gelediget werde. Amen. . —.. 52 Uberlieferung: Pg Bl. 102"; N3 Bl. 38°; M Bl. 137". Text aus Pg. Lot. Text aus dem Missale Romanum. 53 Uberlieferung: Pg Bl. 102". Zu 19—23 auch Br12 Bl. 94r (Niko- laus ron Kosel), gedruckt bei Heinr. Rückert-Paul Pietsch, Ent- wurf einer systemat. Darstellung der schlesischen Mundart im Mittelalter, Paderborn 1878, S. 56 des Anhangs. Lat. Tert fehlt. 20 also heiligleichen] heüte Brl: 23 gereniget Pg, reyn Br12 2 22 der vnfletikeit fehlt Br12 gelediget] gesunt Br12
51—52. Vor dem Abendmahl. 53. Zwölf Bitten. 229 52 [102"] DICZ ist ain gut kurez gepet ezu dem heil- gen leichnam vnsers herren mit andacht. 5IE entphoung des heiligen, werden leichnams vnsers herren Ihesu Christi, den ich vnwirdiger hewt nemen vnd entphaen wil, [der] chom mir 10 armen menschen ezu staten vnd behutte mich vor dem ewigen armut, vnd in der [102"] letzten czeit meines endes enpfach mein sel in die ewige frewde gnedig. 15 lichen. Amen. ERCEPCIO corporis tui, do- mine Ihesu Christe, quod ego indignus sumere presumo, non michi proueniat in iudicium et condempnacionem, sed pro tua pietate prosit michi ad tutamentum mentis et corporis et ad medelam percipiendam. Qui viuis et regnas etc. 5 53 [102'] DICZ sint die XII gutte gepet nach eynander, die man sprechen sal, so man den heiligen leichnam enphaen wil. Das erste. IB mir, liber herre Ihesu Christe, das ich deinen heiligen leich- 20 U nam also ynnicleichen, also trostleichen, also heiligleichen entphaen musse, das ich von den wunden meiner sunden geheilet werde vnd von den flecken der vnfletikeit meiner sele czu[103r]- male gereiniget vnd gelediget werde. Amen. . —.. 52 Uberlieferung: Pg Bl. 102"; N3 Bl. 38°; M Bl. 137". Text aus Pg. Lot. Text aus dem Missale Romanum. 53 Uberlieferung: Pg Bl. 102". Zu 19—23 auch Br12 Bl. 94r (Niko- laus ron Kosel), gedruckt bei Heinr. Rückert-Paul Pietsch, Ent- wurf einer systemat. Darstellung der schlesischen Mundart im Mittelalter, Paderborn 1878, S. 56 des Anhangs. Lat. Tert fehlt. 20 also heiligleichen] heüte Brl: 23 gereniget Pg, reyn Br12 2 22 der vnfletikeit fehlt Br12 gelediget] gesunt Br12
Strana 230
230 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. Das ander. IB mir, herre Ihesu Christe, das ich deinen heilgen leichnam also andechtigleichen entphahen musse, das ich von dem gotleichen fewer enczunt werde vnd von alle den peynen, die ich vmb mein sunde musse leiden, genezlich an diesem leben geledigt vnd erlost werde. Amen. 5 Das dritte gepet. IB mir, lieber herre, das ich deinen heiligen leichnam in beger- licher senung enphaen musse, das er mich [1037] bebare vor aller boser, vnreiner begerunge, vnd bestetige mich in heiligen, 10 guten willen. Vnd gib mir vortilgunge tegleicher sunden vnd behut mich vor totlichen sunden vnd nym von mir bedackte be- hegleichkeit czu den sunden vnd gib mir steten has vnd stete vm- behegeleichkeit czu allen sunden. Amen. Das vierde. 15 IB mir, herre Ihesu Christe, das ich deinen heiligen leichnam in ersamiger forchte also entphaen musse, das er von mir voriage vnd vor[104 treibe alle pose geiste, den geist der werlde, den geist des fleisches, den geist des feindes mit allen iren beka- rungen. Amen. 20 Das funffte gepet. IB mir, herre Ihesu Christe, das ich deinen heilgen leichnam in solicher demutigkeit entphaen musse, das er mir sey ain speise, die mich an fromikeit wachsende mache, die mir widder pringe, das ich vorloren hab, die purg meiner sele kegen dem 25 sturm der feinde feste mache, das ich starg werde, das ich in dir reich [104"] werde, das ich in dir vnleidiglich werde, das ich in dir vnschemlich werde, das ich in dir turstig werde, das ich in dir vnuorgessenleich werde, das ich in dir entslaffe in rechter be- schawung. Wenn die geistliche trunkenheit hot mir di siben creffte so geben, die die sel stark, vnschemlich, turstig, entslaffende an rechter beschawung machet. Amen.
230 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. Das ander. IB mir, herre Ihesu Christe, das ich deinen heilgen leichnam also andechtigleichen entphahen musse, das ich von dem gotleichen fewer enczunt werde vnd von alle den peynen, die ich vmb mein sunde musse leiden, genezlich an diesem leben geledigt vnd erlost werde. Amen. 5 Das dritte gepet. IB mir, lieber herre, das ich deinen heiligen leichnam in beger- licher senung enphaen musse, das er mich [1037] bebare vor aller boser, vnreiner begerunge, vnd bestetige mich in heiligen, 10 guten willen. Vnd gib mir vortilgunge tegleicher sunden vnd behut mich vor totlichen sunden vnd nym von mir bedackte be- hegleichkeit czu den sunden vnd gib mir steten has vnd stete vm- behegeleichkeit czu allen sunden. Amen. Das vierde. 15 IB mir, herre Ihesu Christe, das ich deinen heiligen leichnam in ersamiger forchte also entphaen musse, das er von mir voriage vnd vor[104 treibe alle pose geiste, den geist der werlde, den geist des fleisches, den geist des feindes mit allen iren beka- rungen. Amen. 20 Das funffte gepet. IB mir, herre Ihesu Christe, das ich deinen heilgen leichnam in solicher demutigkeit entphaen musse, das er mir sey ain speise, die mich an fromikeit wachsende mache, die mir widder pringe, das ich vorloren hab, die purg meiner sele kegen dem 25 sturm der feinde feste mache, das ich starg werde, das ich in dir reich [104"] werde, das ich in dir vnleidiglich werde, das ich in dir vnschemlich werde, das ich in dir turstig werde, das ich in dir vnuorgessenleich werde, das ich in dir entslaffe in rechter be- schawung. Wenn die geistliche trunkenheit hot mir di siben creffte so geben, die die sel stark, vnschemlich, turstig, entslaffende an rechter beschawung machet. Amen.
Strana 231
53. Zwölf Bitten vor dem Abendmahlsempfange. 231 Das seste gepet. IB mir. herre Ihesu Christe, das ich deinen heiligen leichnam mit sulchem vor[105 ]saczte wirdigleich entphaen musse, das mein aigen wille an mir gereit werde geistlich, das mein geist ein ding mit deynem geiste werde vollenkumenleichen. Amen. Das VII. IB mir, liber herre Ihesu Christe, das ich deinen heiligen leich- nam mit sulchem glauben entphaen musse, das ich in dir weise, erluchtet vnd bekentlich werde, das ich an bekentnisse aller dinge, di do czu gehoren czu der lauterkeit des cristenleichen 10 gelaubens, vnd an bekentnusse dei[105 Jner wunder, die du, herre, geleget haist an deinen heiligen leichnam, also ferre, als es mügleich ist, von der erlüchtunge deines heiligen leichnams erleuchtet werde. Amen. Das ist das achte gepet. IB mir. liber herre Ihesu Christe, das ich deinen heiligen leich- nam also wirdigleichen enphae, das ich czu sûsekeit meines geistes kume vnd, wie susse du pist, das ich des emphinde, geist- leich trost erwerbe, vnd das ich czu rechter, ganczer wollust vnd czu [106"] sussekeit kume. Amen. 15 20 Das neynde. IB mir, liber herre Ihesu Christe, das ich deinen heiligen leich- nam mit sulcher vndirthenikeit enphaen musse, das ich mit lauterm gelauben, mit ganczem gehorsam, mit stetim willen in dir wonen musse, vnd das du mich also erleuchtest, mir helfest, 25 mich bestetigest, in mir wonest, also das du in mir dein heilige gotleiche bekentnusse vnd dein wonung in mir pawist vnd mit gotleicher libe dein wonung in [106"] mir czirest. Amen. Das czehende. IB mir, liber herre Ihesu Christe, das ich deinen heiligen leich- 30 nam mit sulcher libe, also wirdigleichen enphaen musse, das ich voreynet werde mit allen leuten, mit meinen frounden mit mittelidunge, mit meynen feynden an vortragung, mit den dorftigen lewthen an fridsamkeid vnd an fruntlicher erpittung. Amen.
53. Zwölf Bitten vor dem Abendmahlsempfange. 231 Das seste gepet. IB mir. herre Ihesu Christe, das ich deinen heiligen leichnam mit sulchem vor[105 ]saczte wirdigleich entphaen musse, das mein aigen wille an mir gereit werde geistlich, das mein geist ein ding mit deynem geiste werde vollenkumenleichen. Amen. Das VII. IB mir, liber herre Ihesu Christe, das ich deinen heiligen leich- nam mit sulchem glauben entphaen musse, das ich in dir weise, erluchtet vnd bekentlich werde, das ich an bekentnisse aller dinge, di do czu gehoren czu der lauterkeit des cristenleichen 10 gelaubens, vnd an bekentnusse dei[105 Jner wunder, die du, herre, geleget haist an deinen heiligen leichnam, also ferre, als es mügleich ist, von der erlüchtunge deines heiligen leichnams erleuchtet werde. Amen. Das ist das achte gepet. IB mir. liber herre Ihesu Christe, das ich deinen heiligen leich- nam also wirdigleichen enphae, das ich czu sûsekeit meines geistes kume vnd, wie susse du pist, das ich des emphinde, geist- leich trost erwerbe, vnd das ich czu rechter, ganczer wollust vnd czu [106"] sussekeit kume. Amen. 15 20 Das neynde. IB mir, liber herre Ihesu Christe, das ich deinen heiligen leich- nam mit sulcher vndirthenikeit enphaen musse, das ich mit lauterm gelauben, mit ganczem gehorsam, mit stetim willen in dir wonen musse, vnd das du mich also erleuchtest, mir helfest, 25 mich bestetigest, in mir wonest, also das du in mir dein heilige gotleiche bekentnusse vnd dein wonung in mir pawist vnd mit gotleicher libe dein wonung in [106"] mir czirest. Amen. Das czehende. IB mir, liber herre Ihesu Christe, das ich deinen heiligen leich- 30 nam mit sulcher libe, also wirdigleichen enphaen musse, das ich voreynet werde mit allen leuten, mit meinen frounden mit mittelidunge, mit meynen feynden an vortragung, mit den dorftigen lewthen an fridsamkeid vnd an fruntlicher erpittung. Amen.
Strana 232
232 11. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. Das eylffte. IB mir, lieber herre Ihesu Christe, das ich deinen heili[107"1gen leichnam mit sulcher sussekeid entphaen musse, als mit wer- diger andacht hie an eynem vorsmacke, das mir werde eyn stete harrung vnd eyn innige belange dorinne, do ich dich sol enphaen 5 an eynem ganczen volkumen smacke. Amen. Das ist das czwelfte gebet. IB mir, liber herre Ihesu Christe, das ich deinen heiligen leich- nam mit sulcher vorsichtikeit, also wirdicleichen entphaen musse, das er mich leite die wege aller fromikeid vnd mein leitman 10 sie, wen [1077] ich faren sol aus disem elende, vnd sie mir ein speise in das ewige leben, nicht als das hy bedacht ist vnder dem heilgen sacrament, aber als dein die heiligen engel geprauchen in dem ewigen leben, das ich auch dein gebrauchen in dem ewigen leben musse ewicleichen an ende czu sehen. Amen. 15 54 [146"] IS gebete ist zeu sprechen, so man vnsers herren leich- nam entpfoen wil. CH grusse dich, schepper hymmels vnd der erde. Ich grusse dich, worhaftigen [1467] des almechtigen gotes son. Ich grusse dich. hochwirdiges, tewers opper, das durch meyne sunde off dem alter 20 des fronen creuczes geoppert ist. Ich grusse dich, vorsprechen aller cristenheit. Ich grusse dich, vil edels, tewers blut, das aus - — 11 mer Pg 14 gebrauche Pg 54 Uberlieferung: Br6 Bl. 146"; Brl Bl. 110'; H Bl. 10°; Ba Bl. 113°. Text aus Br6. Lesarten aus Brl H. Lat. Text fehlt. Uberschriften: Ad communicandum Brl, Disz gebette ist zu sprechen, so man den hailgen lichnam enpfohen will H, Das gebett sprich wenn du wilt enphahen den heiligen lichnam vnsers herrë ihu xpi Ba 17 ffolget h’noch nach wil Br6 18 himelreiches vnd erden Brl 19 des almechtigen fehlt H 21 ist] wirt Br6 vormonde Br6, fúrsprecher H 16 vnsern Br6 vnd ertreiches H 20 tewers] gotes H 22 vil fehlt Br6
232 11. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. Das eylffte. IB mir, lieber herre Ihesu Christe, das ich deinen heili[107"1gen leichnam mit sulcher sussekeid entphaen musse, als mit wer- diger andacht hie an eynem vorsmacke, das mir werde eyn stete harrung vnd eyn innige belange dorinne, do ich dich sol enphaen 5 an eynem ganczen volkumen smacke. Amen. Das ist das czwelfte gebet. IB mir, liber herre Ihesu Christe, das ich deinen heiligen leich- nam mit sulcher vorsichtikeit, also wirdicleichen entphaen musse, das er mich leite die wege aller fromikeid vnd mein leitman 10 sie, wen [1077] ich faren sol aus disem elende, vnd sie mir ein speise in das ewige leben, nicht als das hy bedacht ist vnder dem heilgen sacrament, aber als dein die heiligen engel geprauchen in dem ewigen leben, das ich auch dein gebrauchen in dem ewigen leben musse ewicleichen an ende czu sehen. Amen. 15 54 [146"] IS gebete ist zeu sprechen, so man vnsers herren leich- nam entpfoen wil. CH grusse dich, schepper hymmels vnd der erde. Ich grusse dich, worhaftigen [1467] des almechtigen gotes son. Ich grusse dich. hochwirdiges, tewers opper, das durch meyne sunde off dem alter 20 des fronen creuczes geoppert ist. Ich grusse dich, vorsprechen aller cristenheit. Ich grusse dich, vil edels, tewers blut, das aus - — 11 mer Pg 14 gebrauche Pg 54 Uberlieferung: Br6 Bl. 146"; Brl Bl. 110'; H Bl. 10°; Ba Bl. 113°. Text aus Br6. Lesarten aus Brl H. Lat. Text fehlt. Uberschriften: Ad communicandum Brl, Disz gebette ist zu sprechen, so man den hailgen lichnam enpfohen will H, Das gebett sprich wenn du wilt enphahen den heiligen lichnam vnsers herrë ihu xpi Ba 17 ffolget h’noch nach wil Br6 18 himelreiches vnd erden Brl 19 des almechtigen fehlt H 21 ist] wirt Br6 vormonde Br6, fúrsprecher H 16 vnsern Br6 vnd ertreiches H 20 tewers] gotes H 22 vil fehlt Br6
Strana 233
54. Vor dem Abendmahl. 55. Augustins Gebet. 233 den rosenfaren wunden meynis gotis vnd meynis herren geflossen ist. Ich bitte dich, allemechtiger got, yn dem globen, als du wor- haftiger got vnd mensch bist, das du durch [147'] deynen bitter- lichen smerezen. den du durch meynen willen williglichenn geliden 5 host, mir sulche genode vorleyest, das ich deynen heiligen leichnam also andechtiglichen, also demutiglichen entpfoen musse czu desen stunden, das ich mit deynen gotlichen gnaden also trostlichen voreynet werde, das ich bey dir vnde yn dir ewiglichen bleibe in deme wirdigen namen deynes vaters, der mit dir vnd mit dem 10 heiligen geiste eyn worhaftiger got ist [1481] ewiglichenn an ende. Amen. 55 [127'] HEC oracio dicatur ante missam. Dayse panu bohu ksluzbye y geho mygley materzy. [ = Gib dich dem Herrn Gott zum Dienst und seiner lieben Mutter.] O MNIPOTENS et misericors ALMECHTIGER vnd barm- hereziger got, siehe, ich gee deus, ecce, accedo ad sacra- mentum corporis et sanguinis zu dem hohen sacrament des vnigeniti filij tui, domini nostri 10 20 leichnams vnd des plutes deines Ihesu Christi. Accedo tam- aingebornen sunes, vnsers herren Iesu Christi. Ich gee zu im als quam infirmus ad medicum vite, inmundus ad fontem miseri- der siech zu dem arczt des cordie, cecus ad lumen clari- lebens, als der vnfletig zu dem 25 prunnen der barmherezikait, als tatis eterne, egenus ad deum 15 — — 2 Ich] Vnde Br6 dem] deyme Brl 3f. bittirn Brl 4 den] dy Br6 6 andechtiglichen] wirdiglich H also demutiglichen fehlt Br6 musse] moge Br6 Brl 7 gnadiclich vnd trostlich Brl 9 hoch- enden Br6 11 Amen fehlt Brl w’dige Br6 10 ewiglichenn fchlt H [8‘] DISZ gepete ist ouch sant Augustini, des hailgen lerers, zu unsers herren [87] lich- 15 nam und ist güter andächt, so man es mit flysz mercket. 5 55 Uberlieferung: H Bl. 8°. Umarbeitung in HI Bl. 487. Lat. Text aus Hs. München Clm 21590 Bl. 127', da dieser aus Böhmen stammende Tert dem deutschen Gebete am genauesten entspricht. Text In HI : Aber ain pet so man xpm dẽ heren empfachen wil. Al- mechtiger vnd parmhertziger got ich [487] gang zû dem sacrament des hailigen fronleichnams vnd plûtes vnsers heren iesu xpi. Ich krancker kum zů dem artzat des lebens. Ich vnrainer zů dem prunen der barm- hertzikait. Ich dirftiger armë zů dem heren des himels. Ich plinder zů dem liecht der ewigen clarhait. Ich plosser zû dem kunige der eren.
54. Vor dem Abendmahl. 55. Augustins Gebet. 233 den rosenfaren wunden meynis gotis vnd meynis herren geflossen ist. Ich bitte dich, allemechtiger got, yn dem globen, als du wor- haftiger got vnd mensch bist, das du durch [147'] deynen bitter- lichen smerezen. den du durch meynen willen williglichenn geliden 5 host, mir sulche genode vorleyest, das ich deynen heiligen leichnam also andechtiglichen, also demutiglichen entpfoen musse czu desen stunden, das ich mit deynen gotlichen gnaden also trostlichen voreynet werde, das ich bey dir vnde yn dir ewiglichen bleibe in deme wirdigen namen deynes vaters, der mit dir vnd mit dem 10 heiligen geiste eyn worhaftiger got ist [1481] ewiglichenn an ende. Amen. 55 [127'] HEC oracio dicatur ante missam. Dayse panu bohu ksluzbye y geho mygley materzy. [ = Gib dich dem Herrn Gott zum Dienst und seiner lieben Mutter.] O MNIPOTENS et misericors ALMECHTIGER vnd barm- hereziger got, siehe, ich gee deus, ecce, accedo ad sacra- mentum corporis et sanguinis zu dem hohen sacrament des vnigeniti filij tui, domini nostri 10 20 leichnams vnd des plutes deines Ihesu Christi. Accedo tam- aingebornen sunes, vnsers herren Iesu Christi. Ich gee zu im als quam infirmus ad medicum vite, inmundus ad fontem miseri- der siech zu dem arczt des cordie, cecus ad lumen clari- lebens, als der vnfletig zu dem 25 prunnen der barmherezikait, als tatis eterne, egenus ad deum 15 — — 2 Ich] Vnde Br6 dem] deyme Brl 3f. bittirn Brl 4 den] dy Br6 6 andechtiglichen] wirdiglich H also demutiglichen fehlt Br6 musse] moge Br6 Brl 7 gnadiclich vnd trostlich Brl 9 hoch- enden Br6 11 Amen fehlt Brl w’dige Br6 10 ewiglichenn fchlt H [8‘] DISZ gepete ist ouch sant Augustini, des hailgen lerers, zu unsers herren [87] lich- 15 nam und ist güter andächt, so man es mit flysz mercket. 5 55 Uberlieferung: H Bl. 8°. Umarbeitung in HI Bl. 487. Lat. Text aus Hs. München Clm 21590 Bl. 127', da dieser aus Böhmen stammende Tert dem deutschen Gebete am genauesten entspricht. Text In HI : Aber ain pet so man xpm dẽ heren empfachen wil. Al- mechtiger vnd parmhertziger got ich [487] gang zû dem sacrament des hailigen fronleichnams vnd plûtes vnsers heren iesu xpi. Ich krancker kum zů dem artzat des lebens. Ich vnrainer zů dem prunen der barm- hertzikait. Ich dirftiger armë zů dem heren des himels. Ich plinder zů dem liecht der ewigen clarhait. Ich plosser zû dem kunige der eren.
Strana 234
234 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. der plinde zu dem liecht der woren lieb, als der arme zu dem herren himelreichs vnd erte- richs, als der plosse zu dem 5 kunige der hohsten eren. Nu bit ich, herre, dein grundlose barmherczikait, das du ge- ruchest zu heilen mein kranck- heit, zu waschen mein plinthait, 10 reich zu machen mein kumer- hafftikait, zu beclaiden meine ploszhait, das ich Iesum, das prot der engel, den kung aller kunige, den herren aller herren, 15 [9r] also enphahen muge, mit sulcher wirdiger vorcht vnd libe, mit selchem gelawben vnd luterkait des herczen, mit sul- chem fúrsacz vnd demůtikait, 20 als es dir zimlich ist vnd not- turft ist zu der selikait meiner sele. O herr, ich bit dich, gib mir nit allain zu enpfahen das sacrament deines hailgen leich- dar vmb o herr bitt Ich dich durch die vngemessen vberfliessikait deines gewaltes Das du wolest [49r] hail machen mein kranckait Rainigen mein vnfletikait. Erleüchten mein plinthait reich machen mein armůt klaiden mein ploszhait. Also das ich das prot der Engel den kunig aller kunige den heren aller heren enpfach mit ainem sollichen wirdikait vnd lieb mit ainer söllichen rew vnd andacht mit ainem söllichen gelauben vnd lauter- kait vnd mit ainem söllichen fursatz vnd diemutikait als es zimlich vnd notdurft ist [497] dom hail meiner sel. O herr Ich pit dich gib mir nit allain ze empfachen das sacrament deines hailigen fronleichnams vnd deines hailigen plûtz auch die kraft des sacramentz. O du aller sânft- mütigoster got gib mir den fronleichnam deines aingeporen suns vnsers heren ihu xpi den er genomen vnd enpfangen hat von der junckfrawen mariä also zů empfachen das ich vordiene zu ueraint werden seinem [50F] leichnam vnd gezalt werden vnder seinen gelider. O du aller süssester her vnd väter v’leich mir deinen lieben sun den ich yetzunt syn vnd mût han ze enpfachen verporgenlichen den nach disem leben schawen mit der ainikait gotes des hailigen gaistes ymer vnd ewiclich aun ende. celi et terre, nudus ad regem glorie. Rogo ergo inmensam tuam clemenciam, quatenus meam digneris curare infirmi- tatem, lauare feditatem, illu- 5 minare cecitatem, ditare pau- pertatem, vestire nuditatem, vt ipsum panem angelorum, regem regum, dominum deum domi- nancium tanta reuerencia, tre- 10 more et amore, tanta fide et puritate, tanta contricione et deuocione, tali proposito et hu- militate suscipere merear, vt ex- pedit saluti anime mee. Da 15 michi, queso, illius dominici corporis et sanguinis non [128"] solum suscipere sacramentum,
234 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. der plinde zu dem liecht der woren lieb, als der arme zu dem herren himelreichs vnd erte- richs, als der plosse zu dem 5 kunige der hohsten eren. Nu bit ich, herre, dein grundlose barmherczikait, das du ge- ruchest zu heilen mein kranck- heit, zu waschen mein plinthait, 10 reich zu machen mein kumer- hafftikait, zu beclaiden meine ploszhait, das ich Iesum, das prot der engel, den kung aller kunige, den herren aller herren, 15 [9r] also enphahen muge, mit sulcher wirdiger vorcht vnd libe, mit selchem gelawben vnd luterkait des herczen, mit sul- chem fúrsacz vnd demůtikait, 20 als es dir zimlich ist vnd not- turft ist zu der selikait meiner sele. O herr, ich bit dich, gib mir nit allain zu enpfahen das sacrament deines hailgen leich- dar vmb o herr bitt Ich dich durch die vngemessen vberfliessikait deines gewaltes Das du wolest [49r] hail machen mein kranckait Rainigen mein vnfletikait. Erleüchten mein plinthait reich machen mein armůt klaiden mein ploszhait. Also das ich das prot der Engel den kunig aller kunige den heren aller heren enpfach mit ainem sollichen wirdikait vnd lieb mit ainer söllichen rew vnd andacht mit ainem söllichen gelauben vnd lauter- kait vnd mit ainem söllichen fursatz vnd diemutikait als es zimlich vnd notdurft ist [497] dom hail meiner sel. O herr Ich pit dich gib mir nit allain ze empfachen das sacrament deines hailigen fronleichnams vnd deines hailigen plûtz auch die kraft des sacramentz. O du aller sânft- mütigoster got gib mir den fronleichnam deines aingeporen suns vnsers heren ihu xpi den er genomen vnd enpfangen hat von der junckfrawen mariä also zů empfachen das ich vordiene zu ueraint werden seinem [50F] leichnam vnd gezalt werden vnder seinen gelider. O du aller süssester her vnd väter v’leich mir deinen lieben sun den ich yetzunt syn vnd mût han ze enpfachen verporgenlichen den nach disem leben schawen mit der ainikait gotes des hailigen gaistes ymer vnd ewiclich aun ende. celi et terre, nudus ad regem glorie. Rogo ergo inmensam tuam clemenciam, quatenus meam digneris curare infirmi- tatem, lauare feditatem, illu- 5 minare cecitatem, ditare pau- pertatem, vestire nuditatem, vt ipsum panem angelorum, regem regum, dominum deum domi- nancium tanta reuerencia, tre- 10 more et amore, tanta fide et puritate, tanta contricione et deuocione, tali proposito et hu- militate suscipere merear, vt ex- pedit saluti anime mee. Da 15 michi, queso, illius dominici corporis et sanguinis non [128"] solum suscipere sacramentum,
Strana 235
55. Augustins Gebet. 56. Vorbereitung auf das Abendmahl. 235 nams vnd plutes, sunder ouch die kraft des sacraments. O senftmietiger got, gib mir zu enpfohen den leichnam vnd das 5 plut deines aingeporn sunes, vnsers herren Iesu Christi, das er genomen hot von der iunck- frowen Marien, das ich in seinen gaistlichen leichnam genumen 10 werde vnd in seinen gaistlichen gelidern gezelt werde. O aller liebster vatter, verleihe mir, das ich deinen allerliepsten sun, den ich nu bedackt willen habe 15 zu enpfohen, dornach offenbar von antlûtz beschawen mug, der mit dir vnd mit dem hai- ligen gaist lebet vnd reichset ewiglich on end. Amen. sed eciam virtutem sacramenti. O dulcissime deus, da michi suscipere corpus et sanguinem vnigeniti filij tui, domini nostri Ihesu Christi, quod traxit de virgine Maria, vt corpori suo mistico merear incorporari et inter membra eius computari. O pater amantissime, concede michi dilectum filium tuum, 10 quem nunc quidem velatum suscipere propono, reuelata tan- dem facie contemplari, qui te- cum in vnitate spiritus sancti viuit et regnat, deus per omnia 15 secula seculorum. Amen. 5 56 20 [44"] EIN kürcze andächtige schickkung zu entpfachen das heylig hochwirdig sacrament. 1. NUN das du in geschrift habest ein kürcze ermanung, so du gen wild zü dem hochwirdigen sacrament vnd geschickt pist, als du piss her gehört hast, so valle nyder mit deinem gemüet 25 für got, deinen herren, vnd sprich in deiner andacht: 2. DU vnerschopfenlichs güt, o du frewdenreicher troste aller begiriger herezen, mein got vnd herr Ihesu Christe, [45 ] ich chum zu deinem künigchkleichen tisch zü emphachen meiner sel speiss! Ach, lieber herr, wo ist aber mein hochzigkleichs claid ? 30 Ich pesorg, ich sey nit wol pechleidet, vnd fürcht, ich werd aus- geworffen in die aussern vinsternuss. Ach, väterleiche lieb, was sol ich tün ? Emphach ich dich nit, so wee mir! Wann mein sel die peleibt eytel vnd ist peraubet irer speiss. Entpfach ich dich 56 Uberlieferung: WI Bl. 44". Lat. Text fehlt.
55. Augustins Gebet. 56. Vorbereitung auf das Abendmahl. 235 nams vnd plutes, sunder ouch die kraft des sacraments. O senftmietiger got, gib mir zu enpfohen den leichnam vnd das 5 plut deines aingeporn sunes, vnsers herren Iesu Christi, das er genomen hot von der iunck- frowen Marien, das ich in seinen gaistlichen leichnam genumen 10 werde vnd in seinen gaistlichen gelidern gezelt werde. O aller liebster vatter, verleihe mir, das ich deinen allerliepsten sun, den ich nu bedackt willen habe 15 zu enpfohen, dornach offenbar von antlûtz beschawen mug, der mit dir vnd mit dem hai- ligen gaist lebet vnd reichset ewiglich on end. Amen. sed eciam virtutem sacramenti. O dulcissime deus, da michi suscipere corpus et sanguinem vnigeniti filij tui, domini nostri Ihesu Christi, quod traxit de virgine Maria, vt corpori suo mistico merear incorporari et inter membra eius computari. O pater amantissime, concede michi dilectum filium tuum, 10 quem nunc quidem velatum suscipere propono, reuelata tan- dem facie contemplari, qui te- cum in vnitate spiritus sancti viuit et regnat, deus per omnia 15 secula seculorum. Amen. 5 56 20 [44"] EIN kürcze andächtige schickkung zu entpfachen das heylig hochwirdig sacrament. 1. NUN das du in geschrift habest ein kürcze ermanung, so du gen wild zü dem hochwirdigen sacrament vnd geschickt pist, als du piss her gehört hast, so valle nyder mit deinem gemüet 25 für got, deinen herren, vnd sprich in deiner andacht: 2. DU vnerschopfenlichs güt, o du frewdenreicher troste aller begiriger herezen, mein got vnd herr Ihesu Christe, [45 ] ich chum zu deinem künigchkleichen tisch zü emphachen meiner sel speiss! Ach, lieber herr, wo ist aber mein hochzigkleichs claid ? 30 Ich pesorg, ich sey nit wol pechleidet, vnd fürcht, ich werd aus- geworffen in die aussern vinsternuss. Ach, väterleiche lieb, was sol ich tün ? Emphach ich dich nit, so wee mir! Wann mein sel die peleibt eytel vnd ist peraubet irer speiss. Entpfach ich dich 56 Uberlieferung: WI Bl. 44". Lat. Text fehlt.
Strana 236
236 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. aber vngeschickt vnd an pesserung meins lebens, so mer ich mein sund. O lieber herre, pisz her han ich dich offt entpfangen. Aber layder! wo ist mein geistlichs aufnemen? Hungerig gee ich zu dir vnd an frucht gee ich wider her dan. O mein herr, güttiger vnd getrewer vater, ich erkenn, das ich offt pin irr gangen. Hilff mir, so wil ich fürpass pehüetten mein herez, meyn gemütte, mein mund vnd allen meinen wandel, damit ich dich nymmer mer von mir treib. Vnd mit söllichem willen vnd fürsacz kum ich heut zu dir, [46’] seyd du das von mir haben wild, da du ge- sprochen hast: "Nür allain ir niessent den leichnam des menschen 10 kindes vnd trinckent sein plüt, sünst habt ir kain leben in euch." Eya, mein liebster herr, ich getraw deiner milden güetigkait, du wellest dich vber mich erparmen, seid du mir von genaden geben hast dich an ze rueffen mit rewigem herczen vnd hoffnung vnd trost zu erlangen dein güetigchait. Darumbe, lieber herre, du 15 ewiges güt, chum [467] zu mir vnd beleib in mir vnd ich pey dir, das ich ewigklich nymmer von dir geschaiden werde. Amen. 5 57 [1181] EIN gut gepet, so man zu gotz leichnam gen wil. SÜZZER got, ich gen zu dir als ein libes kint zu seinem vater vnd bit dich, das du mir vergebest [1187] alle mein sünde, 20 als ob ich nye kein sünde getan het, vnd gee zu dir als ein freünt zu sein freünden vnd clag dir, liber herre, alles, das mich gewirret an sele vnd an leib, vnd bit dich, das du mir benemest alle meine gebrechen vnd mich zirest mit allen tugenden. Ich gee zu dir als ein trawriger zu seinem tröster vnd bit dich, das du mich 25 tröstest mit deiner götlichen süzzigkeit. Ich gee zu dir als ein verwunter zu seinem [119"] hailer vnd bit dich, das du mir haylest 57 Uberlieferung: W Bl. 1187, WI Bl. 42°. Text aus W. Lesarten aus WI. Lat. Text fehlt. 18 Uberschrift fehlt WI 20 all mein sünd vergebest Wl 21 nye sünd hab getan WI 22 sein freünden] dem andern WI liber herre fehlt WI das das mir wirt WI 23f. allen meinen gepresten WI 25 seinem] ainem WI 27 wuntter WI 26 mit götleicher WI seinem] einem WI 27f. mich hailst von allen wunden vnd masen WI
236 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. aber vngeschickt vnd an pesserung meins lebens, so mer ich mein sund. O lieber herre, pisz her han ich dich offt entpfangen. Aber layder! wo ist mein geistlichs aufnemen? Hungerig gee ich zu dir vnd an frucht gee ich wider her dan. O mein herr, güttiger vnd getrewer vater, ich erkenn, das ich offt pin irr gangen. Hilff mir, so wil ich fürpass pehüetten mein herez, meyn gemütte, mein mund vnd allen meinen wandel, damit ich dich nymmer mer von mir treib. Vnd mit söllichem willen vnd fürsacz kum ich heut zu dir, [46’] seyd du das von mir haben wild, da du ge- sprochen hast: "Nür allain ir niessent den leichnam des menschen 10 kindes vnd trinckent sein plüt, sünst habt ir kain leben in euch." Eya, mein liebster herr, ich getraw deiner milden güetigkait, du wellest dich vber mich erparmen, seid du mir von genaden geben hast dich an ze rueffen mit rewigem herczen vnd hoffnung vnd trost zu erlangen dein güetigchait. Darumbe, lieber herre, du 15 ewiges güt, chum [467] zu mir vnd beleib in mir vnd ich pey dir, das ich ewigklich nymmer von dir geschaiden werde. Amen. 5 57 [1181] EIN gut gepet, so man zu gotz leichnam gen wil. SÜZZER got, ich gen zu dir als ein libes kint zu seinem vater vnd bit dich, das du mir vergebest [1187] alle mein sünde, 20 als ob ich nye kein sünde getan het, vnd gee zu dir als ein freünt zu sein freünden vnd clag dir, liber herre, alles, das mich gewirret an sele vnd an leib, vnd bit dich, das du mir benemest alle meine gebrechen vnd mich zirest mit allen tugenden. Ich gee zu dir als ein trawriger zu seinem tröster vnd bit dich, das du mich 25 tröstest mit deiner götlichen süzzigkeit. Ich gee zu dir als ein verwunter zu seinem [119"] hailer vnd bit dich, das du mir haylest 57 Uberlieferung: W Bl. 1187, WI Bl. 42°. Text aus W. Lesarten aus WI. Lat. Text fehlt. 18 Uberschrift fehlt WI 20 all mein sünd vergebest Wl 21 nye sünd hab getan WI 22 sein freünden] dem andern WI liber herre fehlt WI das das mir wirt WI 23f. allen meinen gepresten WI 25 seinem] ainem WI 27 wuntter WI 26 mit götleicher WI seinem] einem WI 27f. mich hailst von allen wunden vnd masen WI
Strana 237
57—58. Gebete vor dem Abendmahlsempfange. 237 alle mein wunden vnd alle die masen, die mein sele ye enpfangen hat. vnd gee zu dir als ein durstiger zu einem külen brunnen vnd bit dich, das du mich trenckest mit den gnaden, die da fliezzen von dem vater vnd von dem heilgen geist, vnd gee zu dir als ein hungriger zu einem vollen tisch vnd bit dich, das du mich speysest mit deinem [1197] heilgen leichnam vnd mich trenckest mit deinem hailigen rosenfarben plut. Amen. 5 58 [125"] ABER ein gut gepet von vnsers hern leichnam. ERRE, hilff mir, das ich deinen edeln [125'] fronleichnam also enpfahe, das mein sel mit tugenden geziret werde vnd mit 10 gaistlicher vbung. Herre, hilff mir, das ich dein sele also enpfahe, das du. herre, mir seist ein widerbringer aller meiner verlorn zeit. Herre. hilff mir, das ich dein heilge gotheit also enpfahe, das mein sel mit dir geedelt werde, das du, herre, darynne würckest nach deiner edelsten edelkait. Herre, hilff mir, das ich dich also 15 enpfahe, als du dich gebde an daz heilig [126"] krewez, das dein marter in mein sel gozzen werde vnd in mein hercz gesenket werd vnd kein zeit noch kein stund von mir vergessen werde. Amen. - “ — ..... 1f. ye enpfangen hat] von sünden ye entpfieng WI 2 erstes vnd] Ich WI külen] vollen WI 3 der genad WI 4 vater vnd dem sun vnd von dem WI vnd gee] Ich geen WI 5 hewt speist WI 6 fronleichnam W trenckest mich Wl 7 hailgen fehlt WI Zu- satz nach plut: Herre ich pitt dich durch die lieb vnd wandlung die du tätt da du vnser krancke menschait an dich nämbt Vnd pitt dich das du verwandelst all mein gepresten in ein heyliges leben. Amen. WI 58 Uberlieferung: W Bl. 125°. Lat. Text fehlt.
57—58. Gebete vor dem Abendmahlsempfange. 237 alle mein wunden vnd alle die masen, die mein sele ye enpfangen hat. vnd gee zu dir als ein durstiger zu einem külen brunnen vnd bit dich, das du mich trenckest mit den gnaden, die da fliezzen von dem vater vnd von dem heilgen geist, vnd gee zu dir als ein hungriger zu einem vollen tisch vnd bit dich, das du mich speysest mit deinem [1197] heilgen leichnam vnd mich trenckest mit deinem hailigen rosenfarben plut. Amen. 5 58 [125"] ABER ein gut gepet von vnsers hern leichnam. ERRE, hilff mir, das ich deinen edeln [125'] fronleichnam also enpfahe, das mein sel mit tugenden geziret werde vnd mit 10 gaistlicher vbung. Herre, hilff mir, das ich dein sele also enpfahe, das du. herre, mir seist ein widerbringer aller meiner verlorn zeit. Herre. hilff mir, das ich dein heilge gotheit also enpfahe, das mein sel mit dir geedelt werde, das du, herre, darynne würckest nach deiner edelsten edelkait. Herre, hilff mir, das ich dich also 15 enpfahe, als du dich gebde an daz heilig [126"] krewez, das dein marter in mein sel gozzen werde vnd in mein hercz gesenket werd vnd kein zeit noch kein stund von mir vergessen werde. Amen. - “ — ..... 1f. ye enpfangen hat] von sünden ye entpfieng WI 2 erstes vnd] Ich WI külen] vollen WI 3 der genad WI 4 vater vnd dem sun vnd von dem WI vnd gee] Ich geen WI 5 hewt speist WI 6 fronleichnam W trenckest mich Wl 7 hailgen fehlt WI Zu- satz nach plut: Herre ich pitt dich durch die lieb vnd wandlung die du tätt da du vnser krancke menschait an dich nämbt Vnd pitt dich das du verwandelst all mein gepresten in ein heyliges leben. Amen. WI 58 Uberlieferung: W Bl. 125°. Lat. Text fehlt.
Strana 238
238 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. 59 Gebet beim Abendmahlsempfange. [42'] Ein anders gepet. CH entpfach dich heutt, heyliger leichnam vnsers herren, in die gemainschafft aller heyligen. Ich entpfach dich, heyliges 5plüt, zu abwaschung aller meiner [43'] sünden. Ich entpfach dich, heyliger leichnam, zu ainer widerpringung aller meiner ver- loren zeit. Ich entpfache dich, salige gothait, zu ainer sicherhait für den ewigen tod. 60 [46’] IE hernach hebent sich an güte gepet von gocz leichnam, der sind VI stuck: drew, die du an dir haben solt, ee du hin zü geest, vnd drew, wann du nün hin czu gegangen 15 pist oder gocz leichnam em- phangen hast. Aber die andern drew stückkel, die vindest du hin nach steen. 10 Das erst stückkel ist: 20 du solt fleissig in dem ge- ..— 59 Uberlieferung: WI Bl. 42°; Bal Bl. 87. Text aus WI. Lesarten aus Bal. Lat. Text fehlt. Uberschrift: Wan du gan wilt zu vnszers herren licham Bal 4 gotes 3 "fron über "leichnam WI herren ih'u xpi Bal heyligen Bal dich hûte Bal 7 salige gothait] heilige sele Bal 7f. sicherhait für den] festenüge mich zů behûten vor dem Bal -- 60 Uberlieferung: WI Bl. 46". Lat. Text fehlt für 238, 9—242, 4. 242, 5 beginnt der Accessus altaris, dessen Text aus Hs. I O 36 Bd. II Bl. 116 entnommen ist; vgl. 108, 1. 245, 10 beginnt die im Missale Romanum dem hl. Thomas v. Aquin zugeschriebene Oratio.
238 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. 59 Gebet beim Abendmahlsempfange. [42'] Ein anders gepet. CH entpfach dich heutt, heyliger leichnam vnsers herren, in die gemainschafft aller heyligen. Ich entpfach dich, heyliges 5plüt, zu abwaschung aller meiner [43'] sünden. Ich entpfach dich, heyliger leichnam, zu ainer widerpringung aller meiner ver- loren zeit. Ich entpfache dich, salige gothait, zu ainer sicherhait für den ewigen tod. 60 [46’] IE hernach hebent sich an güte gepet von gocz leichnam, der sind VI stuck: drew, die du an dir haben solt, ee du hin zü geest, vnd drew, wann du nün hin czu gegangen 15 pist oder gocz leichnam em- phangen hast. Aber die andern drew stückkel, die vindest du hin nach steen. 10 Das erst stückkel ist: 20 du solt fleissig in dem ge- ..— 59 Uberlieferung: WI Bl. 42°; Bal Bl. 87. Text aus WI. Lesarten aus Bal. Lat. Text fehlt. Uberschrift: Wan du gan wilt zu vnszers herren licham Bal 4 gotes 3 "fron über "leichnam WI herren ih'u xpi Bal heyligen Bal dich hûte Bal 7 salige gothait] heilige sele Bal 7f. sicherhait für den] festenüge mich zů behûten vor dem Bal -- 60 Uberlieferung: WI Bl. 46". Lat. Text fehlt für 238, 9—242, 4. 242, 5 beginnt der Accessus altaris, dessen Text aus Hs. I O 36 Bd. II Bl. 116 entnommen ist; vgl. 108, 1. 245, 10 beginnt die im Missale Romanum dem hl. Thomas v. Aquin zugeschriebene Oratio.
Strana 239
59—60, 1—2. Gebete beim Abendmahlsempfange. 239 wissen se[47 ]hen, wie vn- wirdig du pist das edel sacrament zu entpfachen. Vnd sprich also: 5 1. PARMHERCZIGER got, wie ist mir deiner parmung so recht not! Ach, milter herr, erezaig deine werch in meinem sundigen herczen vnd paw in 10 mir deinen tempel, als er dir gefall, ewiger got. Da gerüch inn wonen. Das ander: du solt dein vnwirdigkait in dy milt 15 gotz seczen, vnd gedenck in dir, das sein parm- herezigkait grösser ist dann dein sünd. [477] Vnd sprich also: 20 2.A CH mynnigkleicher, parm- hereziger herr Ihesu Christ, wie ist dein mild so gross ! Wie ist dein genad so vnpegreifleich! O fröleiche zu- 25 uersicht meines herczen, ver- sprich vnd stand für mich gegen dir, das ich dich in so grossen geprechen getürr enpfachen! O we, herre, so erschrickke ich 3o pilleich, so ich in mein gewissen sich, wie vngeleich ich den pin, die doch ab dir erschrakken! O wee, herre, mein vndanck- pärkait vnd mein sund klagent 35 vber mich, mein gewissen geyt zeugnüst vber mich! Was sol ich, herre, sprechen ? O we, herre, wo sol ich hin fliehen ?
59—60, 1—2. Gebete beim Abendmahlsempfange. 239 wissen se[47 ]hen, wie vn- wirdig du pist das edel sacrament zu entpfachen. Vnd sprich also: 5 1. PARMHERCZIGER got, wie ist mir deiner parmung so recht not! Ach, milter herr, erezaig deine werch in meinem sundigen herczen vnd paw in 10 mir deinen tempel, als er dir gefall, ewiger got. Da gerüch inn wonen. Das ander: du solt dein vnwirdigkait in dy milt 15 gotz seczen, vnd gedenck in dir, das sein parm- herezigkait grösser ist dann dein sünd. [477] Vnd sprich also: 20 2.A CH mynnigkleicher, parm- hereziger herr Ihesu Christ, wie ist dein mild so gross ! Wie ist dein genad so vnpegreifleich! O fröleiche zu- 25 uersicht meines herczen, ver- sprich vnd stand für mich gegen dir, das ich dich in so grossen geprechen getürr enpfachen! O we, herre, so erschrickke ich 3o pilleich, so ich in mein gewissen sich, wie vngeleich ich den pin, die doch ab dir erschrakken! O wee, herre, mein vndanck- pärkait vnd mein sund klagent 35 vber mich, mein gewissen geyt zeugnüst vber mich! Was sol ich, herre, sprechen ? O we, herre, wo sol ich hin fliehen ?
Strana 240
240 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. O we, herr, ich mag doch dei- nem gewalt nicht entpfliechen! Ach, hocher got, ist dein ge- rechtigkait gross, [48"] ist dein gewalt gross vnd vnmäszleich, so ist doch das erczaigen deiner genad vnd deiner parmherczig- kait vil grösser. Ich waiss, das dein milt gein allen sündern so 10 gross ist, das du nicht magst versmächen noch gelassen chai- nen menschen, der dir mag vnd wil getrawen. Darumbe senck ich mich, herre, in dein genad. 15.Ich verpirg meinen geprechen in dein parmung vnd gib mich, herre, in dein milt hendt, das sy an mir zaigen die lieb deines herczen. 20 Das dritt, das [491] du solt an dir haben, ee du hinczü geest, das ist, das du hin für von der ent- pfachung des heyligen sa- 25 cramentz gepessert werst an deinem leben vnd das der ewig got dester pass in dir gelobt werd. Vnd sprich also: 30 3. MYNNIGKLEICHER herre Ihesu Criste! O ainigs wort des vaterlichen herczen! O liechter spiegel aller vol- komenhait! O abgruntlicher 35 prunn aller güet! O haisses fewer aller enczunden herczen! Du hast mich gekrönet [49°] vnd gecziert in zuuersicht deins ge-
240 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. O we, herr, ich mag doch dei- nem gewalt nicht entpfliechen! Ach, hocher got, ist dein ge- rechtigkait gross, [48"] ist dein gewalt gross vnd vnmäszleich, so ist doch das erczaigen deiner genad vnd deiner parmherczig- kait vil grösser. Ich waiss, das dein milt gein allen sündern so 10 gross ist, das du nicht magst versmächen noch gelassen chai- nen menschen, der dir mag vnd wil getrawen. Darumbe senck ich mich, herre, in dein genad. 15.Ich verpirg meinen geprechen in dein parmung vnd gib mich, herre, in dein milt hendt, das sy an mir zaigen die lieb deines herczen. 20 Das dritt, das [491] du solt an dir haben, ee du hinczü geest, das ist, das du hin für von der ent- pfachung des heyligen sa- 25 cramentz gepessert werst an deinem leben vnd das der ewig got dester pass in dir gelobt werd. Vnd sprich also: 30 3. MYNNIGKLEICHER herre Ihesu Criste! O ainigs wort des vaterlichen herczen! O liechter spiegel aller vol- komenhait! O abgruntlicher 35 prunn aller güet! O haisses fewer aller enczunden herczen! Du hast mich gekrönet [49°] vnd gecziert in zuuersicht deins ge-
Strana 241
60, 3—4. Gebete beim Abendmahlsempfange. 241 nämen verdienen. Darumbe so kum. herr. in mein hawss vnd widerpring heut deinen zer- uallen vnd zuprochen tempel, 5 als es. herr. mügleich ist dem wort deiner allmächtigkait vnd löbleich ist dir, vberfliessenden prunn aller güt, vnd notdurft ist mir armen dienerinn. O 10 herre, richt auf die siben saül, darauf die weiszhait pawt ir hauss! Entezunt in mir die siben lucern des tempel! Orden in mir mein fünff synn, das 15 [30"] sy dir in warer pehuetsam- chait dienen ! Richt in mir den tisch deins kraücz! Standt für mich mit deinem gepet! Verayn mich mit dir in deiner lieb! 20 Lass mich deiner haymlikait versüechen! Klaid mich mit dem klaid deiner lieb, also das ich, genadenreicher herr, in dir nicht behalt deinenn zoren, 25 mer in dir vind genad vnd lieb deiner vnmässigen parm- herezigkait ! Nün han ich dir gesagt dy ersten drew stückkel, 30 ee du hin zu geest. Nün wann [50 ] du nyder knyest vnd dir der priester das heylig sacrament pieten wil. so sprich also: 35 4.PARMHERCZIGER got, vater vnd schöpfer, ich pin nicht wirdig, das ich haiss dein kind als dein ereatur. Ich pin Burdach, Mittelalt. u. Reform. VI Joh. v. Neum. 4. 16
60, 3—4. Gebete beim Abendmahlsempfange. 241 nämen verdienen. Darumbe so kum. herr. in mein hawss vnd widerpring heut deinen zer- uallen vnd zuprochen tempel, 5 als es. herr. mügleich ist dem wort deiner allmächtigkait vnd löbleich ist dir, vberfliessenden prunn aller güt, vnd notdurft ist mir armen dienerinn. O 10 herre, richt auf die siben saül, darauf die weiszhait pawt ir hauss! Entezunt in mir die siben lucern des tempel! Orden in mir mein fünff synn, das 15 [30"] sy dir in warer pehuetsam- chait dienen ! Richt in mir den tisch deins kraücz! Standt für mich mit deinem gepet! Verayn mich mit dir in deiner lieb! 20 Lass mich deiner haymlikait versüechen! Klaid mich mit dem klaid deiner lieb, also das ich, genadenreicher herr, in dir nicht behalt deinenn zoren, 25 mer in dir vind genad vnd lieb deiner vnmässigen parm- herezigkait ! Nün han ich dir gesagt dy ersten drew stückkel, 30 ee du hin zu geest. Nün wann [50 ] du nyder knyest vnd dir der priester das heylig sacrament pieten wil. so sprich also: 35 4.PARMHERCZIGER got, vater vnd schöpfer, ich pin nicht wirdig, das ich haiss dein kind als dein ereatur. Ich pin Burdach, Mittelalt. u. Reform. VI Joh. v. Neum. 4. 16
Strana 242
242 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. nicht wirdig, herre, das du chumbst in mein hawss. Nür mit deiner gruntlosen parm- herczigkait so erparm dich vber 5 mich vnd sprich allain ain wort, so wirt gesunt mein sel. Daz gepet solt du zu dreyen malen sprechen. [51'] Aber ain ander gütz 10 gepet von gotz leichnam. Sprich also: [116'] SEQUITUR alia oracio ante communionem seu ante percepcionem corporis dominici. ERRE, ich main ze geen 5. zu dem tisch deines hey- ligen leichnams. König der 15 engel, sich mich an mit dei- ner gruntlosen barmherczigkait, wann ich han ein herez, das ist gesprenget mit vil sünden, mein leib nicht sicherleich behütt, 20 zung vnd mund nicht lawtter- lichen pehalten vnd das gemüt. Vnd darumbe, wann ich meiner gewissen willen pedenck, so vind ich das gewant mey[51 Jner ge- 25 wissenn swärleich zurissen vnd die mayl meiner wunden, die der pôss veint in mir geslagen [117'] AD mensam dulcissimi ac delicatissimi con- 5 uiuij tui, domine Ihesu Christe, rex angelorum, ego peccator hodie accessurus vereor et con- tremisco valde. Quia sum corde immundus, ore pollutus, 10 opere peruersus, corpore fetidus, mente impurus, concupiscencia et voluptate carnis illectus, cra- pula pergrauatus, carnis stimu- lis et facibus libidinis estuans, 15 desiderio mundi et totis ter- renis inhyans, manibus ociosus, in studio et leccione tediosus, in oracione indeuotus, in diuino officio negligens et distractus. 20 Cumque librum consciencie mee diligencius intuendo perlegero, omnes sensus meos inconti- nentes et mores incompositos totamque vitam meam vicijs et 25 miserijs plenam et virtutum thezauris vacuam inuenio, ve- stem innocencie [117'] mee grauiter conscissam intueor, volnerum meorum cicatrices, 30
242 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. nicht wirdig, herre, das du chumbst in mein hawss. Nür mit deiner gruntlosen parm- herczigkait so erparm dich vber 5 mich vnd sprich allain ain wort, so wirt gesunt mein sel. Daz gepet solt du zu dreyen malen sprechen. [51'] Aber ain ander gütz 10 gepet von gotz leichnam. Sprich also: [116'] SEQUITUR alia oracio ante communionem seu ante percepcionem corporis dominici. ERRE, ich main ze geen 5. zu dem tisch deines hey- ligen leichnams. König der 15 engel, sich mich an mit dei- ner gruntlosen barmherczigkait, wann ich han ein herez, das ist gesprenget mit vil sünden, mein leib nicht sicherleich behütt, 20 zung vnd mund nicht lawtter- lichen pehalten vnd das gemüt. Vnd darumbe, wann ich meiner gewissen willen pedenck, so vind ich das gewant mey[51 Jner ge- 25 wissenn swärleich zurissen vnd die mayl meiner wunden, die der pôss veint in mir geslagen [117'] AD mensam dulcissimi ac delicatissimi con- 5 uiuij tui, domine Ihesu Christe, rex angelorum, ego peccator hodie accessurus vereor et con- tremisco valde. Quia sum corde immundus, ore pollutus, 10 opere peruersus, corpore fetidus, mente impurus, concupiscencia et voluptate carnis illectus, cra- pula pergrauatus, carnis stimu- lis et facibus libidinis estuans, 15 desiderio mundi et totis ter- renis inhyans, manibus ociosus, in studio et leccione tediosus, in oracione indeuotus, in diuino officio negligens et distractus. 20 Cumque librum consciencie mee diligencius intuendo perlegero, omnes sensus meos inconti- nentes et mores incompositos totamque vitam meam vicijs et 25 miserijs plenam et virtutum thezauris vacuam inuenio, ve- stem innocencie [117'] mee grauiter conscissam intueor, volnerum meorum cicatrices, 30
Strana 243
60, 5. Gebet beim Abendmahlsempfange. 243 hat von dem nachvolgen meiner | quas per consensum fragilitatis vnweiszhait vnd kranckhait, die sind in mir vil mer zerissen dann gehaylet. Darumbe ich arme 5 sünderin, wann ich in sülichen angstleich siinden vnd sorgen ; et ignorancie aduersarius in me fixit, magis corruptas quam sanatas accipio. Vnde ego miser inter angustias deprehensus, 5 : quid cligam, ignoro. Scio enim, mich vind, ich waiss nicht, waz . ' venerande veritatis tue, quibus ich erwellen sol. Doch pedenck ich die wort deiner ersamenn 10 warhait, mit der du vns ge- exhortatus es dicens: mant hast: "Esset ir nicht des ' menschen kind fleisch vnd [52'] trinckt sein plüt, so habt ir chain leben nicht in euch'. Aber 15 von mennigkeit meiner sündenn : erschreckkent mich die wort sand Pauls, da er sprichet vnd damit drot: “Wer des herren leichnam newsset vnd sein plüt 2o trinket vnwirdigkleichen, der iszet es zu dem gericht’. O gütigew gothait, o vnmàsliche maiestat, o vnerschopffte weisz- hait, o vnergruntleiche heylig- %kait! ^ Wo sol ich hin geen oder fliehen, seint du die hercz schawest vnd der gewissen haim- ligkait erkennest ? Ich lauff zu dir. prunn [52%] der barm- »0 herczigkait, vnd den ich zu richtter nicht mag erleyden, den hoff ich haben zu ainem hayler. bone Ihesu, et recordor verba *Nisi manducaueritis carnem filij ho- minis et biberitis eius sagwinem, non habebitis vitam in vobis'. Sed propter multiplices excessus et defectus meos terrent me verba apostoli tui, quibus com- r minatus est dicens: * Qui mandu- cat car[118']nem domini et bi- bit sagwinem eius indigne, iu- dicium sibi manducat et bibit'. O pia diuinitas! O tremenda 2 maiestas! O ineffabilis atque inexcogitabilis sanctitas! Quo ibo & spiritu tuo? Et quo a facie tua fugiam, si quidem tu, domine, corda scrutaris et que- % que secretissima et operta intu- eris? Ad te, fontem miseri- eordiarum, lauandus recurro, ad te, pium Samaritanum, infirmi- tatis humane singularem medi- : cum, confugio. Ad te festino, ct quem iudicem sustinere nc- queo, saluatorem habere suspiro. Verenda detego, video peccata mea multa et magna ct timeo. : Video suauita[1ls"]tes tuas et misericordias tuas, | quarum non cest numerus, et sperare audeo. | Respice, domine Ihesu
60, 5. Gebet beim Abendmahlsempfange. 243 hat von dem nachvolgen meiner | quas per consensum fragilitatis vnweiszhait vnd kranckhait, die sind in mir vil mer zerissen dann gehaylet. Darumbe ich arme 5 sünderin, wann ich in sülichen angstleich siinden vnd sorgen ; et ignorancie aduersarius in me fixit, magis corruptas quam sanatas accipio. Vnde ego miser inter angustias deprehensus, 5 : quid cligam, ignoro. Scio enim, mich vind, ich waiss nicht, waz . ' venerande veritatis tue, quibus ich erwellen sol. Doch pedenck ich die wort deiner ersamenn 10 warhait, mit der du vns ge- exhortatus es dicens: mant hast: "Esset ir nicht des ' menschen kind fleisch vnd [52'] trinckt sein plüt, so habt ir chain leben nicht in euch'. Aber 15 von mennigkeit meiner sündenn : erschreckkent mich die wort sand Pauls, da er sprichet vnd damit drot: “Wer des herren leichnam newsset vnd sein plüt 2o trinket vnwirdigkleichen, der iszet es zu dem gericht’. O gütigew gothait, o vnmàsliche maiestat, o vnerschopffte weisz- hait, o vnergruntleiche heylig- %kait! ^ Wo sol ich hin geen oder fliehen, seint du die hercz schawest vnd der gewissen haim- ligkait erkennest ? Ich lauff zu dir. prunn [52%] der barm- »0 herczigkait, vnd den ich zu richtter nicht mag erleyden, den hoff ich haben zu ainem hayler. bone Ihesu, et recordor verba *Nisi manducaueritis carnem filij ho- minis et biberitis eius sagwinem, non habebitis vitam in vobis'. Sed propter multiplices excessus et defectus meos terrent me verba apostoli tui, quibus com- r minatus est dicens: * Qui mandu- cat car[118']nem domini et bi- bit sagwinem eius indigne, iu- dicium sibi manducat et bibit'. O pia diuinitas! O tremenda 2 maiestas! O ineffabilis atque inexcogitabilis sanctitas! Quo ibo & spiritu tuo? Et quo a facie tua fugiam, si quidem tu, domine, corda scrutaris et que- % que secretissima et operta intu- eris? Ad te, fontem miseri- eordiarum, lauandus recurro, ad te, pium Samaritanum, infirmi- tatis humane singularem medi- : cum, confugio. Ad te festino, ct quem iudicem sustinere nc- queo, saluatorem habere suspiro. Verenda detego, video peccata mea multa et magna ct timeo. : Video suauita[1ls"]tes tuas et misericordias tuas, | quarum non cest numerus, et sperare audeo. | Respice, domine Ihesu
Strana 244
244 Herr, ich sich deinen heyligen leichnam, der aus dem raynen lcib der junckfrawen Marien ge- poren ist, das der mit negeln 5 ist durchstochen vnd iämerleich ist mit slegen ergaiselt. Ge- denckh, herr, deins aller liebsten heyligisten swaiss, der gerunnen ist von dir auf die erden. Ge- 10 denck auch, das du durch mich ellend vnd versmácht pist ge- wesen. Vnd die grosz güttig- kait, die dich ge[53*]punden vnd Vberwunden hat, das du an der 15 wag des heyligen kreiicz aller | werlt sündt erlöst hast, dieselb ; gütigkait sol dich petwingen vnd : erwekken dein genad, das du dich vber mich volls smerczen 2» erparmest. Wann du pist der, in dem der prunn der barm- i herczigkaytt nymmer hórt auff | zu trieffen. Nym von mir, aller- liebster herre Ihesu Christe, all 25 sünd vnd pószhait, also das ich werd geläwttert mit dem hey- ligen geist an sel vnd an leib, das ich damit müg erkosten die heyligkait aller heyligen. In 30 disem ersamen sa[53"]crament mir sey ein scherm vnd ein Vberwintleiche БИН ^ meiner vcint, das ich mit der ewigen IT. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. Christe, rex eterne glorie, homo, crucifixus propter hominem. respice sacrosanctam, virgineam carnem tuam clauis confixam et lancea vulneratam, verbe- 5 ribus miserabiliter flagellatam. Recordare sancti sudoris tui quasi gutte sagwinis decurrentis in terram. Sed et hec propter me sustinuisse memento. Illa 10 ergo pietas, que te traxit et vicit, vt stateram gloriosissime crucis ascenderes et tocius mundi peccata liberares, ipsa te cogat clemencia, vt miserearis michi 15 misero miserijs pleno, tu. qui fonte miseracionis nunquam ma- nare [119'] cessabis. ^ Salue. salutaris victima, pro me et omni humano genere in pati- 20 bulo crucis oblata! Salue, no- ; bilis et preciosissime sagwis, de latere domini nostri Ihesu Christi profluens et tocius ve- : teris et noue culpe maculam 3 | | | | | | | | | | hoe venerabile diluens! Auffer à me, clemen- tissime Ihesu, tocius iniquitatis offensas, vt purificatus spiritu et corpore mereu: degustare sancta sanctorum. Sitque michi 3 sacramentum contra hostiles insidias inexpug- | nabile presidium. Et presta, vt hoc salutari refectus viatico huius vite vias inmaculato calle 35 speiss werd gelabt, daz ich | transire et ad regem angelorum 35 durch die vinstern, vngetrewen | sine impedimento accusacionis -_— ee _—— ———À — = = a 22 auff fehit W1 21 der vor prunn fehlt WI
244 Herr, ich sich deinen heyligen leichnam, der aus dem raynen lcib der junckfrawen Marien ge- poren ist, das der mit negeln 5 ist durchstochen vnd iämerleich ist mit slegen ergaiselt. Ge- denckh, herr, deins aller liebsten heyligisten swaiss, der gerunnen ist von dir auf die erden. Ge- 10 denck auch, das du durch mich ellend vnd versmácht pist ge- wesen. Vnd die grosz güttig- kait, die dich ge[53*]punden vnd Vberwunden hat, das du an der 15 wag des heyligen kreiicz aller | werlt sündt erlöst hast, dieselb ; gütigkait sol dich petwingen vnd : erwekken dein genad, das du dich vber mich volls smerczen 2» erparmest. Wann du pist der, in dem der prunn der barm- i herczigkaytt nymmer hórt auff | zu trieffen. Nym von mir, aller- liebster herre Ihesu Christe, all 25 sünd vnd pószhait, also das ich werd geläwttert mit dem hey- ligen geist an sel vnd an leib, das ich damit müg erkosten die heyligkait aller heyligen. In 30 disem ersamen sa[53"]crament mir sey ein scherm vnd ein Vberwintleiche БИН ^ meiner vcint, das ich mit der ewigen IT. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. Christe, rex eterne glorie, homo, crucifixus propter hominem. respice sacrosanctam, virgineam carnem tuam clauis confixam et lancea vulneratam, verbe- 5 ribus miserabiliter flagellatam. Recordare sancti sudoris tui quasi gutte sagwinis decurrentis in terram. Sed et hec propter me sustinuisse memento. Illa 10 ergo pietas, que te traxit et vicit, vt stateram gloriosissime crucis ascenderes et tocius mundi peccata liberares, ipsa te cogat clemencia, vt miserearis michi 15 misero miserijs pleno, tu. qui fonte miseracionis nunquam ma- nare [119'] cessabis. ^ Salue. salutaris victima, pro me et omni humano genere in pati- 20 bulo crucis oblata! Salue, no- ; bilis et preciosissime sagwis, de latere domini nostri Ihesu Christi profluens et tocius ve- : teris et noue culpe maculam 3 | | | | | | | | | | hoe venerabile diluens! Auffer à me, clemen- tissime Ihesu, tocius iniquitatis offensas, vt purificatus spiritu et corpore mereu: degustare sancta sanctorum. Sitque michi 3 sacramentum contra hostiles insidias inexpug- | nabile presidium. Et presta, vt hoc salutari refectus viatico huius vite vias inmaculato calle 35 speiss werd gelabt, daz ich | transire et ad regem angelorum 35 durch die vinstern, vngetrewen | sine impedimento accusacionis -_— ee _—— ———À — = = a 22 auff fehit W1 21 der vor prunn fehlt WI
Strana 245
60, 6. Gebet beim Abendmahlsempfange. 245 weg des lebens mit vnuermay- ligtter gewissen zu dir, herr der herren, künig der engel, an irrung tewffellisches ruegen müg 5 kömenn, herre Ihesu Criste, der vns peschaffen hat, da wir nit waren, der vns erledigt hat, da wir verloren worden, der da lebt vnd herscht mit got dem 10 vater vnd dem heyligen gaist von end zu end. Amen. 1119"] valeam peruenire per to, qui me creasti, cum nichil essem, liberasti, cum perditus fuissem, qui viuis ac regnas cum patre in vnitate spiritus sancti, deus 5 per omnia secula seculorum. Amen. Oracio. 6. A LLMACHTIGER, ewiger got, nym war, ich tritt zu dem sacrament deins aingeporen 15 süns, vnsers herren Ihesu Christi. Ich tritt hin zu, ich siecher, zu dem arezt des lebens, ich vnraine zu dem prunn der barmherczigkait, ich plintte zu 20 dem liecht der ewigen klarhait. Darumb pitt ich dich, herr, das du meinen gepresten hailst vnd gewännttest meinenn nachkt- tum vnd sauberst mein vn- 2 raynnigkaitt, das ich dich, prot der engell, [entpfach] mit rew vnd andacht, hoffnung vnd liebe vnd fürsacz [54'] vnd gelaubenn vnd diemütigkait ent- so pfachen müss, als es not ist meiner sel. Herre, ich pit dich, MNIPOTENS, sempiterne deus, ecce, accedo ad sacra- 10 mentum vnigeniti filij tui, do- mini nostri Ihesu Christi. Ac- cedo tamquam infirmus ad me- dicum vite, immundus ad fon- tem misericordie, cecus ad lu- 15 men claritatis eterne, pauper et egenus ad dominum celi et terre. Rogo ergo inmense largi- tatis tue abundanciam, qua- tenus meam curare digneris in- 20 firmitatem, lauare feditatem, illuminare cecitatem, ditare paupertatem, vestire nuditatem, vt panem angelorum, regem regum et dominum dominan- 2 cium, tanta suscipiam reuerencia et humilitate, tanta contricione, tanta puritate et fide, tali pro- posito et intencione, sicut ex- pedit saluti anime mee. Da 30 michi, queso, dominici corporis et sanguinis non solum susci- pere sacramentum, sed eciam rem et virtutem sacramenti. O mitissime deus, da michi corpus 35 vnigeniti filij tui, domini nostri
60, 6. Gebet beim Abendmahlsempfange. 245 weg des lebens mit vnuermay- ligtter gewissen zu dir, herr der herren, künig der engel, an irrung tewffellisches ruegen müg 5 kömenn, herre Ihesu Criste, der vns peschaffen hat, da wir nit waren, der vns erledigt hat, da wir verloren worden, der da lebt vnd herscht mit got dem 10 vater vnd dem heyligen gaist von end zu end. Amen. 1119"] valeam peruenire per to, qui me creasti, cum nichil essem, liberasti, cum perditus fuissem, qui viuis ac regnas cum patre in vnitate spiritus sancti, deus 5 per omnia secula seculorum. Amen. Oracio. 6. A LLMACHTIGER, ewiger got, nym war, ich tritt zu dem sacrament deins aingeporen 15 süns, vnsers herren Ihesu Christi. Ich tritt hin zu, ich siecher, zu dem arezt des lebens, ich vnraine zu dem prunn der barmherczigkait, ich plintte zu 20 dem liecht der ewigen klarhait. Darumb pitt ich dich, herr, das du meinen gepresten hailst vnd gewännttest meinenn nachkt- tum vnd sauberst mein vn- 2 raynnigkaitt, das ich dich, prot der engell, [entpfach] mit rew vnd andacht, hoffnung vnd liebe vnd fürsacz [54'] vnd gelaubenn vnd diemütigkait ent- so pfachen müss, als es not ist meiner sel. Herre, ich pit dich, MNIPOTENS, sempiterne deus, ecce, accedo ad sacra- 10 mentum vnigeniti filij tui, do- mini nostri Ihesu Christi. Ac- cedo tamquam infirmus ad me- dicum vite, immundus ad fon- tem misericordie, cecus ad lu- 15 men claritatis eterne, pauper et egenus ad dominum celi et terre. Rogo ergo inmense largi- tatis tue abundanciam, qua- tenus meam curare digneris in- 20 firmitatem, lauare feditatem, illuminare cecitatem, ditare paupertatem, vestire nuditatem, vt panem angelorum, regem regum et dominum dominan- 2 cium, tanta suscipiam reuerencia et humilitate, tanta contricione, tanta puritate et fide, tali pro- posito et intencione, sicut ex- pedit saluti anime mee. Da 30 michi, queso, dominici corporis et sanguinis non solum susci- pere sacramentum, sed eciam rem et virtutem sacramenti. O mitissime deus, da michi corpus 35 vnigeniti filij tui, domini nostri
Strana 246
246 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. das ich den heyligen leichnam, den ich mit verdackttem leib entpfach, mit offenem ge- sichtte fürpass schaw. O aller 5 liebster herr, verleich mir, das mir die speisz sey ein sichers gelait von dem ellend zu dem ewigen leben. Amen. Deo gracias. Ihesu Christi, quod traxit de virgine Maria, sic suscipere, vt corpori suo mistico merear in- corporari et inter eius membra connumerari. O amantissime pater, concede michi dilectum filium tuum, quem nunc ve- latum in via suscipere pro- pono, reuelata tandem facie perpetuo contemplari. Qui 10 tecum viuit et regnat in vnitate spiritus sancti, deus per omnia secula seculorum. Amen. s 10 Hie hernach hebent sich an drey stückkel, die solt du sprechen, wann du in entpfangen hast. [555] Das erst stuck oder pete das 15 ist, so man gottes leich- nam emphangen hat. So sprich also: 7.HERR, mein got, o lieber lhesu Christe, waz hastu 2 vmb mich warleich erlitten! Wie ist dein leyden so pitter, so lang werig vnd so versmächt gewesen! O vnschuldigs leyden! O liechtte, lawttrew menschait, 25 wie pistu als ein wurm durch mich versmächt worden! Vnd was ist an dir vnuersert pe- liben ? O we, herre, dein herttes vahen, dein vnezimliches pinden, 3o dein smähes verspot[55 jten, 3 offendem WI 29 unczimliche WI
246 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. das ich den heyligen leichnam, den ich mit verdackttem leib entpfach, mit offenem ge- sichtte fürpass schaw. O aller 5 liebster herr, verleich mir, das mir die speisz sey ein sichers gelait von dem ellend zu dem ewigen leben. Amen. Deo gracias. Ihesu Christi, quod traxit de virgine Maria, sic suscipere, vt corpori suo mistico merear in- corporari et inter eius membra connumerari. O amantissime pater, concede michi dilectum filium tuum, quem nunc ve- latum in via suscipere pro- pono, reuelata tandem facie perpetuo contemplari. Qui 10 tecum viuit et regnat in vnitate spiritus sancti, deus per omnia secula seculorum. Amen. s 10 Hie hernach hebent sich an drey stückkel, die solt du sprechen, wann du in entpfangen hast. [555] Das erst stuck oder pete das 15 ist, so man gottes leich- nam emphangen hat. So sprich also: 7.HERR, mein got, o lieber lhesu Christe, waz hastu 2 vmb mich warleich erlitten! Wie ist dein leyden so pitter, so lang werig vnd so versmächt gewesen! O vnschuldigs leyden! O liechtte, lawttrew menschait, 25 wie pistu als ein wurm durch mich versmächt worden! Vnd was ist an dir vnuersert pe- liben ? O we, herre, dein herttes vahen, dein vnezimliches pinden, 3o dein smähes verspot[55 jten, 3 offendem WI 29 unczimliche WI
Strana 247
60, 7—8. Gebete beim Abendmahlsempfange. 247 dein scharpffes gayseln, dein verworffens auffüren, dein pit- ters nageln, dein iämerlichs hangen an dem heyligen kreücz 5 an all aufhaltung deines leibs, das du nicht hest, darauf du dein haupt genaygen hietzt mügen! O we, herre, wie das alles so pitter ist gewesen! O 1o we, herre, wie auss grosser lieb du das alles willigkleich durch mich hast erlitten! Ach, mynnigkleicher herr, seint alle gab vnd alle genad aus deinem 15 [561] leyden ist kömen, dew ich arme creatur sol entpfachenn, so truck ich mich, herre, in dein pitters leyden, das mir sein frücht von des wirdigen sacra- 20 ments kraft werd mitgetailt vnd an mir fruchtpar werd die genad, die du in der wirdigen speiss geslossen hast. Nu das ander, das du 2 got solt dancken der grossen lieb, das er dich speist mit seinem heyligen leichnam vnd seinem tew- ren plüt, vnd rüef an all 30 creatur, das sy dir helffen got lobenn. 8. [567]EWIGER, hymelli- scher vater, wer pin ich, daz du mir deinen 35 gemynntten sun hast zu speiss geben ? O Ihesu Criste, wie ist . 8 auss grosser lieb getilgt vor das WI
60, 7—8. Gebete beim Abendmahlsempfange. 247 dein scharpffes gayseln, dein verworffens auffüren, dein pit- ters nageln, dein iämerlichs hangen an dem heyligen kreücz 5 an all aufhaltung deines leibs, das du nicht hest, darauf du dein haupt genaygen hietzt mügen! O we, herre, wie das alles so pitter ist gewesen! O 1o we, herre, wie auss grosser lieb du das alles willigkleich durch mich hast erlitten! Ach, mynnigkleicher herr, seint alle gab vnd alle genad aus deinem 15 [561] leyden ist kömen, dew ich arme creatur sol entpfachenn, so truck ich mich, herre, in dein pitters leyden, das mir sein frücht von des wirdigen sacra- 20 ments kraft werd mitgetailt vnd an mir fruchtpar werd die genad, die du in der wirdigen speiss geslossen hast. Nu das ander, das du 2 got solt dancken der grossen lieb, das er dich speist mit seinem heyligen leichnam vnd seinem tew- ren plüt, vnd rüef an all 30 creatur, das sy dir helffen got lobenn. 8. [567]EWIGER, hymelli- scher vater, wer pin ich, daz du mir deinen 35 gemynntten sun hast zu speiss geben ? O Ihesu Criste, wie ist . 8 auss grosser lieb getilgt vor das WI
Strana 248
II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. 248 dein lieb so gross vnd so grunt- loss, das du in mein armes hauss pist chömen! O süssew speiss der engel! O du wares himel- 5 prot der ellenden in diser wüst! O liecht vnd glanst der sunne! O hocher zeder pawm, wie hast du dich genaigt zu mir klainem ysopp! Ach, lieber herre, ich 10 beger von deiner lieben müter vnd von [57'] den hymel- lischen, lawttern engeln vnd von allen creaturen, das sy dir lob vnd ere sagen vmbe dein grunt- 15 lose barmherezigkait, mynn vnd genad, das du in mein vn- lawtters hercz welst kommen! Ach, alle creatur, saget mit mir lob vnd genad dem milten 20 herren, das er sich mir armen, sündigen creatur, hat zu speiss geben! O we, herre, wann ich dir nicht gedanckken mag vnd chan, so pitt ich dich, herre, 2 das du dir selber [577] mit dem opferr danckst, das du selben pist. Das dritt stuck ist, das du dich solt trewleichen sodem milten got entpfel- chen vnd alles, das dich vnd dein lieb freundt angee. Das erst: 35 9.ERRE, gib mir ledigkait meins herczen, das ich an kain creatur noch an kain
II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. 248 dein lieb so gross vnd so grunt- loss, das du in mein armes hauss pist chömen! O süssew speiss der engel! O du wares himel- 5 prot der ellenden in diser wüst! O liecht vnd glanst der sunne! O hocher zeder pawm, wie hast du dich genaigt zu mir klainem ysopp! Ach, lieber herre, ich 10 beger von deiner lieben müter vnd von [57'] den hymel- lischen, lawttern engeln vnd von allen creaturen, das sy dir lob vnd ere sagen vmbe dein grunt- 15 lose barmherezigkait, mynn vnd genad, das du in mein vn- lawtters hercz welst kommen! Ach, alle creatur, saget mit mir lob vnd genad dem milten 20 herren, das er sich mir armen, sündigen creatur, hat zu speiss geben! O we, herre, wann ich dir nicht gedanckken mag vnd chan, so pitt ich dich, herre, 2 das du dir selber [577] mit dem opferr danckst, das du selben pist. Das dritt stuck ist, das du dich solt trewleichen sodem milten got entpfel- chen vnd alles, das dich vnd dein lieb freundt angee. Das erst: 35 9.ERRE, gib mir ledigkait meins herczen, das ich an kain creatur noch an kain
Strana 249
60, 9. Gebet beim Abendmahlsempfange. 249 zeittleich ding mein herez nym- mer geleg. Das ander: Ich pitt dich, herr, das du mir von der kraft deiner speiss gebst 5 kraft vnd macht wider all leip- leich vnd vngotleich ane[58r]- uechtigung der veint vnd wider all inväll vnd ausser zuuall. Das dritt: Herr, ich pit dich, 10 das du mir gebst danckperleich zu entpfachen, wo mich liebe oder layd oder chain wider- wärtigkait anget. Das vierd: Ich pitt dich, herre, das du in 15 meinem herezen wellest peleiben vnd von mir nymmer geschaiden vnd mir die frücht vnd nücz genädigkleich deiner speiss wel- lest mittailen. Das funfft: 20 Herre, ich pitt dich vnd ent- [58 ]pfilch dir mein sel vnd leib vnd alles, das mir anligund ist vnd allen meinen liebsten freuntten. Das sechst: Ich 25 pitt dich, herre, das du mir verleichest, das dein aller- liebster will an mir volpracht werd hie in der zeit vnd in ewig- kait. 30 Die vorgeschriben sechs dinge solt du gar fleissig- kleichen von got pegeren.
60, 9. Gebet beim Abendmahlsempfange. 249 zeittleich ding mein herez nym- mer geleg. Das ander: Ich pitt dich, herr, das du mir von der kraft deiner speiss gebst 5 kraft vnd macht wider all leip- leich vnd vngotleich ane[58r]- uechtigung der veint vnd wider all inväll vnd ausser zuuall. Das dritt: Herr, ich pit dich, 10 das du mir gebst danckperleich zu entpfachen, wo mich liebe oder layd oder chain wider- wärtigkait anget. Das vierd: Ich pitt dich, herre, das du in 15 meinem herezen wellest peleiben vnd von mir nymmer geschaiden vnd mir die frücht vnd nücz genädigkleich deiner speiss wel- lest mittailen. Das funfft: 20 Herre, ich pitt dich vnd ent- [58 ]pfilch dir mein sel vnd leib vnd alles, das mir anligund ist vnd allen meinen liebsten freuntten. Das sechst: Ich 25 pitt dich, herre, das du mir verleichest, das dein aller- liebster will an mir volpracht werd hie in der zeit vnd in ewig- kait. 30 Die vorgeschriben sechs dinge solt du gar fleissig- kleichen von got pegeren.
Strana 250
250 11. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. 61 [65°] NUN volget hie hernach ein anders güts gepet. Das sprich also. 1. [66’] Q HERR Ihesu Criste, almächtiger got, mein schöpffer vnd mein erlediger, ich opfer dir das opfer heut, deinenn heyligen leichnam, für mich armen sünder vnd für mein sündt. Vnd piss mir armen sünder genädig vnd meiner krancken menschait durch deins heyligen todes willen. Ich danck dir auch, lieber herre Ihesu Crist, allmächtiger gotes sun, das du (dich) selber allen lewtten vnd mir armen sünder geben wild vnd geben hast, vnd hietz [667] du, herr lieber, icht pessers gehabt denn 10 dich selber, das hietz du vns auch geben. 5 2. Darnach gedenck an vnsers herren marter vnd an seinen pittern tod, den er durch vnser willen gelitten hat, vnd gedenck auch seiner götleichen mächtikait, vnd das er sich also gedyemütigt hat vnd durch deinen willen mensch ist wordenn vnd grösse müe 15 vnd arbait vnd allen menschleichen geprechen als hunger, dürst, frost, hicz erliten hat vnd [675] die marter vnd zu lesten den pittern tod durch deinen willen, vnd gedenck darnach an sein klüge sel vnd sein klare entphindung, wie gar vil wierser im sein marter vnd pitter tod getan hat dann ainem andern menschen. 20 vnd wie kain stat an seinem heyligen leichnam ynndert gantz peliben ist, sunder alle durchslagen von dem wirffellock piss auf die solen vnd yecz slages besunder entpfunden hat. Er hat von yeder wünden pesünder leyden gehabt. 3. [677] TCH danck dir, allmächtiger herre, das du mich armen z sünder mit deinem heyligen leichnam gespeist hast, vnd das wol pestät ist an andernn lewtten, die sälig sint vnd sölleicher sünden nicht begangen haben als ich armer sünder, vnd danck dir auch, lieber herre, das du mich so lang gefrist hast, das mir dein heyliger leichnam zu tail ist wordenn. Pater noster. so Ich pitt dich auch, lieber Ihesus Cristus, das du von mir sney- dest all leipleich gelüst [681] der werlt vnd all vppig gedänckh, vnd gib mir, herre, das ich nichts als lieb habe als dich, mein Uberlieferung: WI Bl. 65°. Lat. Text fehlt.
250 11. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. 61 [65°] NUN volget hie hernach ein anders güts gepet. Das sprich also. 1. [66’] Q HERR Ihesu Criste, almächtiger got, mein schöpffer vnd mein erlediger, ich opfer dir das opfer heut, deinenn heyligen leichnam, für mich armen sünder vnd für mein sündt. Vnd piss mir armen sünder genädig vnd meiner krancken menschait durch deins heyligen todes willen. Ich danck dir auch, lieber herre Ihesu Crist, allmächtiger gotes sun, das du (dich) selber allen lewtten vnd mir armen sünder geben wild vnd geben hast, vnd hietz [667] du, herr lieber, icht pessers gehabt denn 10 dich selber, das hietz du vns auch geben. 5 2. Darnach gedenck an vnsers herren marter vnd an seinen pittern tod, den er durch vnser willen gelitten hat, vnd gedenck auch seiner götleichen mächtikait, vnd das er sich also gedyemütigt hat vnd durch deinen willen mensch ist wordenn vnd grösse müe 15 vnd arbait vnd allen menschleichen geprechen als hunger, dürst, frost, hicz erliten hat vnd [675] die marter vnd zu lesten den pittern tod durch deinen willen, vnd gedenck darnach an sein klüge sel vnd sein klare entphindung, wie gar vil wierser im sein marter vnd pitter tod getan hat dann ainem andern menschen. 20 vnd wie kain stat an seinem heyligen leichnam ynndert gantz peliben ist, sunder alle durchslagen von dem wirffellock piss auf die solen vnd yecz slages besunder entpfunden hat. Er hat von yeder wünden pesünder leyden gehabt. 3. [677] TCH danck dir, allmächtiger herre, das du mich armen z sünder mit deinem heyligen leichnam gespeist hast, vnd das wol pestät ist an andernn lewtten, die sälig sint vnd sölleicher sünden nicht begangen haben als ich armer sünder, vnd danck dir auch, lieber herre, das du mich so lang gefrist hast, das mir dein heyliger leichnam zu tail ist wordenn. Pater noster. so Ich pitt dich auch, lieber Ihesus Cristus, das du von mir sney- dest all leipleich gelüst [681] der werlt vnd all vppig gedänckh, vnd gib mir, herre, das ich nichts als lieb habe als dich, mein Uberlieferung: WI Bl. 65°. Lat. Text fehlt.
Strana 251
61—62. Gebete nach dem Abendmahlsempfange. 251 got vnd auch mein schopffer. Ich pitt dich auch, lieber herre Ihesus Christus, das du dich mit deinen götleichen genaden vnd barmherezigkaitten erparmest ýbber mich armen sünder, vnd beleib pey mir mit deinen gotleichen genaden ymmer vnd ewigk- leichen. Vnd gib mir auch, lieber herre vnd schöpffer, dich also 5 ze tün vnd ze loben, das ich auch [687] pey dir ymmer vnd ewigk- leichen beleiben müss. Das verleiche mir, lieber herre vnd schöpffer, durch deines heyligen todes willen. Amen. Nun rueff: 4.TCH pitt dich, ewige, vnuermayligtte, rayne müter, junckfraw 10 Maria, vnd all lieb engel vnd heyligen zwelfpoten, patriarchen, martrer, peichtiger, junckfrawen vnd witiben vnd alles himel- lisches her miteinander, das ir heutt pittet vnsern herren [69r) Ihesum Cristum für mich arme sünderinn, das er heut sein göt- leiche barmherczigkait mit mir arme sünderrinn tail vnd vergebe 15 mir mein sünd vnd missetatt durch seins heyligen namenn willen vnd durch seiner pittern marter willen. Pater noster. 5. HERRE Ihesu Criste, allmächtiger got, mein schöpffer vnd mein erlediger, ich opfer dir das opfer heut, deinen heyligen leichnam, für mich armen sünder oder sünderinn vnd für mein 20 sündt. Vnd pisz mir [69"] armen sünderinn genädig vnd meiner krancken menschait durch deins heyligen todes willen. Ich danck dir auch, lieber herre Ihesu Crist, allmächtiger gottes sun, das du "dich) selber allen lewtten vnd mir armen sünderin geben wild vnd geben hast, vnd hietz du, lieber herre, icht pessers ge�25 habt denn dich selber, das hietz du vns auch geben. Amen. 62 Gebet nach dem Abendmahlsempfange. 1. [29.] WAs gib ich wider dem herren vmbe alles das, das er mir gegeben hat? Ich wil den kelich des hayles nemen vnd des herren namen anruffen: 30 62 Uberlieferung: Pg Bl. 127°; WI Bl. 29; KI Bl. 48°; B5 Bl. 74°; M Bl. 153". Tert aus WI [Pg ist stark verstümmelt]. . — .. 29 geben KI 28 wider fehlt KI das das] das Py, das gût KI den kelch nemen des lebens Pg 29f. Ich bis anruffen fehlt KI
61—62. Gebete nach dem Abendmahlsempfange. 251 got vnd auch mein schopffer. Ich pitt dich auch, lieber herre Ihesus Christus, das du dich mit deinen götleichen genaden vnd barmherezigkaitten erparmest ýbber mich armen sünder, vnd beleib pey mir mit deinen gotleichen genaden ymmer vnd ewigk- leichen. Vnd gib mir auch, lieber herre vnd schöpffer, dich also 5 ze tün vnd ze loben, das ich auch [687] pey dir ymmer vnd ewigk- leichen beleiben müss. Das verleiche mir, lieber herre vnd schöpffer, durch deines heyligen todes willen. Amen. Nun rueff: 4.TCH pitt dich, ewige, vnuermayligtte, rayne müter, junckfraw 10 Maria, vnd all lieb engel vnd heyligen zwelfpoten, patriarchen, martrer, peichtiger, junckfrawen vnd witiben vnd alles himel- lisches her miteinander, das ir heutt pittet vnsern herren [69r) Ihesum Cristum für mich arme sünderinn, das er heut sein göt- leiche barmherczigkait mit mir arme sünderrinn tail vnd vergebe 15 mir mein sünd vnd missetatt durch seins heyligen namenn willen vnd durch seiner pittern marter willen. Pater noster. 5. HERRE Ihesu Criste, allmächtiger got, mein schöpffer vnd mein erlediger, ich opfer dir das opfer heut, deinen heyligen leichnam, für mich armen sünder oder sünderinn vnd für mein 20 sündt. Vnd pisz mir [69"] armen sünderinn genädig vnd meiner krancken menschait durch deins heyligen todes willen. Ich danck dir auch, lieber herre Ihesu Crist, allmächtiger gottes sun, das du "dich) selber allen lewtten vnd mir armen sünderin geben wild vnd geben hast, vnd hietz du, lieber herre, icht pessers ge�25 habt denn dich selber, das hietz du vns auch geben. Amen. 62 Gebet nach dem Abendmahlsempfange. 1. [29.] WAs gib ich wider dem herren vmbe alles das, das er mir gegeben hat? Ich wil den kelich des hayles nemen vnd des herren namen anruffen: 30 62 Uberlieferung: Pg Bl. 127°; WI Bl. 29; KI Bl. 48°; B5 Bl. 74°; M Bl. 153". Tert aus WI [Pg ist stark verstümmelt]. . — .. 29 geben KI 28 wider fehlt KI das das] das Py, das gût KI den kelch nemen des lebens Pg 29f. Ich bis anruffen fehlt KI
Strana 252
252 11. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. ALLMACHTIGER, ewiger got, ich bekenn, das in himel vnd in erden von allen creaturen dir nyemant [297] voldancken mag der vberflüssigen gab, der löbleichen schenck, der gotleichen wirt- schafft, in der du vns nicht mynner den dich selben mit allem güt, das du pist, in götleicher vnd in menschleicher nature ane zal vnd ane masz hast gegeben. O herre mein got, erparm dich vnd vergib mir, das ich dick zu dem tisch an hochzeitleich klayder der tugent vnwirdigkleich gegangen pin. Vergib mir, lieber herr. das ich dich so dick [als] mit klainer andacht vnd mit vngeläwt- [30 ]tertem herczen vnd sel enntpfangen hab, vnd vergib mir, das 10 ich von dem tisch der himellischen speiss so vndanckperleich mänigfeltigkleich vnd an alle pessrung meines lebens gegangen pin. Das vnd alle mein missetat vergib mir, vater aller gnaden, durch dein ewig parmherczigkait. O alles lobes wirdiger got, wie wol ich vnwirdiger pin vor deinem angesicht, doch, wann dein 15 natürleich güt nichtes nicht hasset des, das du beschaffen [307] 5 .. — Lesarten aus Pg KI. Lat. Text (nur für den Anfang) aus dem Römischen Meßbuche: Quid retribuam domino pro omnibus, quae retribuit mihi? Calicem salutaris accipiam et nomen domini invocabo. Uberschriften: Dicz gepet ist czu sprechen so man den heilgen leichnam entphangen haid Pg, Sprich mer also WI, Aber ain bett so man vnsern herren enpfägen hät KI, Nach dem heiligen fronleichnam Christi B5. 1 erkenn KI vnd nach Pg 2 dir fehlt KI 3 vberflüssigen] mifirichen KI schenck der gotleichen fehlt Py 3f. der gotleichen wirtschafft fehlt KI 4 selbir Py allem dem KI 5 erstes in] mit WI zweites in fehlt WI 5f. ane zal] Sunder spär Kl 6 gegebin hast PgKI herre fehlt KI 6f. erparm dich vnd fehlt KI 7 tisch diner göttlichen wirtschafft KI 8 der tugent vnwirdigkleich fehlt Pg gangin Pg lieber fehlt KI 9f. dick mit vngelutretem herezen vnd sel vnd mit clainer andacht KI 10 vergibo WI mir ouch KI der] diner KI vndaneknemliché 11 von] zü WI, dicke von Pg Pg, vndanberlichen KI 12 mänigfeltigkleich fehlt PgKI an alle] sunder KI gangen KI 13f. Das bis parmherezigkait] diss misse- tat vnd alle min sund vergib mir durch din erbarmherezikait ewenk- lich KI vergibe WI 14f. wie wol] allain KI 15 wol] sol WI pin] pewaren mich ich pin WI, sy Kl vor deinem gotleichen an- gesichte Pg, dir ze dancken vnd mines sundigen mundes lob klain sye vor dinen ougen Kl dein] dich K1 16 nichtes] mich des Kl hassen KI geschaffen KI
252 11. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. ALLMACHTIGER, ewiger got, ich bekenn, das in himel vnd in erden von allen creaturen dir nyemant [297] voldancken mag der vberflüssigen gab, der löbleichen schenck, der gotleichen wirt- schafft, in der du vns nicht mynner den dich selben mit allem güt, das du pist, in götleicher vnd in menschleicher nature ane zal vnd ane masz hast gegeben. O herre mein got, erparm dich vnd vergib mir, das ich dick zu dem tisch an hochzeitleich klayder der tugent vnwirdigkleich gegangen pin. Vergib mir, lieber herr. das ich dich so dick [als] mit klainer andacht vnd mit vngeläwt- [30 ]tertem herczen vnd sel enntpfangen hab, vnd vergib mir, das 10 ich von dem tisch der himellischen speiss so vndanckperleich mänigfeltigkleich vnd an alle pessrung meines lebens gegangen pin. Das vnd alle mein missetat vergib mir, vater aller gnaden, durch dein ewig parmherczigkait. O alles lobes wirdiger got, wie wol ich vnwirdiger pin vor deinem angesicht, doch, wann dein 15 natürleich güt nichtes nicht hasset des, das du beschaffen [307] 5 .. — Lesarten aus Pg KI. Lat. Text (nur für den Anfang) aus dem Römischen Meßbuche: Quid retribuam domino pro omnibus, quae retribuit mihi? Calicem salutaris accipiam et nomen domini invocabo. Uberschriften: Dicz gepet ist czu sprechen so man den heilgen leichnam entphangen haid Pg, Sprich mer also WI, Aber ain bett so man vnsern herren enpfägen hät KI, Nach dem heiligen fronleichnam Christi B5. 1 erkenn KI vnd nach Pg 2 dir fehlt KI 3 vberflüssigen] mifirichen KI schenck der gotleichen fehlt Py 3f. der gotleichen wirtschafft fehlt KI 4 selbir Py allem dem KI 5 erstes in] mit WI zweites in fehlt WI 5f. ane zal] Sunder spär Kl 6 gegebin hast PgKI herre fehlt KI 6f. erparm dich vnd fehlt KI 7 tisch diner göttlichen wirtschafft KI 8 der tugent vnwirdigkleich fehlt Pg gangin Pg lieber fehlt KI 9f. dick mit vngelutretem herezen vnd sel vnd mit clainer andacht KI 10 vergibo WI mir ouch KI der] diner KI vndaneknemliché 11 von] zü WI, dicke von Pg Pg, vndanberlichen KI 12 mänigfeltigkleich fehlt PgKI an alle] sunder KI gangen KI 13f. Das bis parmherezigkait] diss misse- tat vnd alle min sund vergib mir durch din erbarmherezikait ewenk- lich KI vergibe WI 14f. wie wol] allain KI 15 wol] sol WI pin] pewaren mich ich pin WI, sy Kl vor deinem gotleichen an- gesichte Pg, dir ze dancken vnd mines sundigen mundes lob klain sye vor dinen ougen Kl dein] dich K1 16 nichtes] mich des Kl hassen KI geschaffen KI
Strana 253
62. Gebet nach dem Abendmahlsempfange. 253 hast in deinem götleichen wesen, in dem inprünstigen aufflammen der hiczigen ynneristen andacht, des hochsten lobes vnd der wirdigisten danckperkait aller creaturen in himel vnd in erden sag ich dir genad vnd danck, lob vnd ere vnd ewigen sig vmb die lipleichen gab deines heyligen leichnams vnd deines tewren plütz. mit dem du mich gespeiset hast, vnd vmbe die vaterleich lieb vnd genad, die du vns damit gemaint hast, da du vns zu [31’] leeze das geschaffet hast vnd dein gegenwürtigkait vnd alles güt volkomenleichen darinne geordent hast. Was hat der versait, der sich selber gibt? Vnd du auch in dem worezeichen deins iee heyligen leichnam, in dem himelprot in der alten ee, gabst du nach yedes herezen begier. So begere ich vnd pitt dich, herre Ihesu Criste, ain höchste säligkait meiner sel, das du in der hayl- samen kraft des hymellischen protz deines waren leichnams hailest vnd [317] gesunt machest alle die wunden meiner sele vnd das i5 du wider pringest alle meine verlorne zeit vnd das du nu fürpass alles meyn leben cherest vnd aufrichttest in ein tugentleiches spehen aller der werkk deiner vnmässigen liebe vnd deiner güt. damit ich vergess aller ding in diser zeit, vnd pitt dich, lieber herre, das du in der schirmunden kraft deines heyligen leichnams ? vnd deines tewren plutz von mir vertreibest vnd vberwindest vnd von mir flüchtig machest [321] alle schedleiche vnd veintleiche 5 If. in deinem bis ynneristen] in dem hohen überschwal in dem minn- richen vff flammen der inbrunstigosten innigosten KI deinem] dem Pg den inprünstigen auszerweltten flammen WI 2 der in hitezigisten 3 dancknemekeit Pg 4 dir] der Pg ewig PgKI signust Pg 5 lipleichen] minnrichen KI frolichnams Kl 5f. vnd bis KI plütz fehlt KI 6f. vnd bis hast] vnd dines hailigen blütes mit dem du mich getrenckt hast. vnd vmb alle din vätterlichen minn vnd gnad die du 7 die mir ie getan hast vnd nun tüst vnd ewenelich tün wild KI bis damit] do mit du vns Pg da bis 12 begier fehlt Kl 7f. ezur vns dein ware keginwortikeit Pg leezte Pa 8 geschaffen Pg 10 verczeichen WI 11 gep du Pg 12 nach yedes] yedes nach W! 12f. So bis sel] vnd bitt dich miner höchsti sälikait lieber herre ihu xpe KI vnd pitt dich fehlt Pg 14 des bis leichnams] dines hailigen fronlichnams KI 15 wunden] vinde KI 16 nu fürpass fehlt KI 17 cherest bis 19 zeit] richtist in dom lob vnd in din ere vnd verbirg 18 spehen] lebeñ WI aller tugenden mit ainem stäten ernst KI 19 aller dinge vorgesse Pg dieser Py lieber fehlt KI 20 fron- lichnams KI 21 vnd bis vertreibest vnd fehlt KI 22 alle die K! schedleiche ding Wl
62. Gebet nach dem Abendmahlsempfange. 253 hast in deinem götleichen wesen, in dem inprünstigen aufflammen der hiczigen ynneristen andacht, des hochsten lobes vnd der wirdigisten danckperkait aller creaturen in himel vnd in erden sag ich dir genad vnd danck, lob vnd ere vnd ewigen sig vmb die lipleichen gab deines heyligen leichnams vnd deines tewren plütz. mit dem du mich gespeiset hast, vnd vmbe die vaterleich lieb vnd genad, die du vns damit gemaint hast, da du vns zu [31’] leeze das geschaffet hast vnd dein gegenwürtigkait vnd alles güt volkomenleichen darinne geordent hast. Was hat der versait, der sich selber gibt? Vnd du auch in dem worezeichen deins iee heyligen leichnam, in dem himelprot in der alten ee, gabst du nach yedes herezen begier. So begere ich vnd pitt dich, herre Ihesu Criste, ain höchste säligkait meiner sel, das du in der hayl- samen kraft des hymellischen protz deines waren leichnams hailest vnd [317] gesunt machest alle die wunden meiner sele vnd das i5 du wider pringest alle meine verlorne zeit vnd das du nu fürpass alles meyn leben cherest vnd aufrichttest in ein tugentleiches spehen aller der werkk deiner vnmässigen liebe vnd deiner güt. damit ich vergess aller ding in diser zeit, vnd pitt dich, lieber herre, das du in der schirmunden kraft deines heyligen leichnams ? vnd deines tewren plutz von mir vertreibest vnd vberwindest vnd von mir flüchtig machest [321] alle schedleiche vnd veintleiche 5 If. in deinem bis ynneristen] in dem hohen überschwal in dem minn- richen vff flammen der inbrunstigosten innigosten KI deinem] dem Pg den inprünstigen auszerweltten flammen WI 2 der in hitezigisten 3 dancknemekeit Pg 4 dir] der Pg ewig PgKI signust Pg 5 lipleichen] minnrichen KI frolichnams Kl 5f. vnd bis KI plütz fehlt KI 6f. vnd bis hast] vnd dines hailigen blütes mit dem du mich getrenckt hast. vnd vmb alle din vätterlichen minn vnd gnad die du 7 die mir ie getan hast vnd nun tüst vnd ewenelich tün wild KI bis damit] do mit du vns Pg da bis 12 begier fehlt Kl 7f. ezur vns dein ware keginwortikeit Pg leezte Pa 8 geschaffen Pg 10 verczeichen WI 11 gep du Pg 12 nach yedes] yedes nach W! 12f. So bis sel] vnd bitt dich miner höchsti sälikait lieber herre ihu xpe KI vnd pitt dich fehlt Pg 14 des bis leichnams] dines hailigen fronlichnams KI 15 wunden] vinde KI 16 nu fürpass fehlt KI 17 cherest bis 19 zeit] richtist in dom lob vnd in din ere vnd verbirg 18 spehen] lebeñ WI aller tugenden mit ainem stäten ernst KI 19 aller dinge vorgesse Pg dieser Py lieber fehlt KI 20 fron- lichnams KI 21 vnd bis vertreibest vnd fehlt KI 22 alle die K! schedleiche ding Wl
Strana 254
254 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. bekorung des tewfels, vnd senck in meyn gedächtnüss dein pitters leyden, das du gelitten hast an dem galgen des kräuczes, an dem du genügleich meynn vnd aller werlt sünd gepüsset vnd gepessert hast, das ich das müss stätigkleich in meinem herezen tragen. Vnd du schreyunder an dem kreücz in dem smerczen des todes 5 I bekerung WI des tiefels mines flaisches vnd der welt KI If. vnd bis Ende fehlt; dafür folgendes selbständige Gebet: Ach herr gib mir an dem end mines lebens mit brinnendem ernst in süsser andacht dinë hailigen fronlich- nam ze niessen vnd din hailiges blût zetrinckent da mit ich fridlich vor allen vienden frölich mit allen hailgen säliklich mit alln [51'] englen vnd vss disem ellend in das vätterlich land vff gefürt werd in dem süssen anplick götlicher wirdikait der mit gott dem vatter in ainikait des hailigen gaistes lebet vnd richschnet in ewikait vnd furbas. eya milter vergeber aller schuld erbarmhereziger gott Ich bitt dich das du in crafft des hailgen sacraments vff hebist vnd wider bringist alle todsund [!] die mit dem schwären last der sund tieff verfallen waren die verkeret sind Dem[!] gib hiczigen ernst sich zü dir zekeren gancz stätikait by dir zebliben vnnd nie mer von dir geschaiden durch [517] din erbarmherczikait. Eya vr- sprung alles gütes ewiger gott ich bitt dich das du in krafft des hailigen sacramentes vestist vnd bestättist alle gůt lut din erwelten frund in vol- komenhait aller tugenden vnd sy schliessist in die ainikait diner götlichen fruntschafft ewenclich in dir zebeliben. Eya ain milter geber aller gnad almechtiger gott ich bitt dich das du in der krafft des hailigen sacra- mentes ledigest vnd lösist all globig selen von fegfür von pin vnd von allem mittel ir schuld vnd send den himelischen mit schalle der sy frölich [521] vff für in die himelischen samung diner frucht dich zeloben ewenklich. Eya überflüssiger lon alles gûtes minneclicher gott ich bitt dich das du in der crafft des hailigen sacramentes dich erbärmist über mich vnd über alle min sunder geborn frund die mit willen mit worten oder mit wereken mir ie kain güt getan habent oder noch tund sy sygend lebend oder tod den lebenden gib herr dine gebott vnd dinen willen zevolbringen vnd ain gût end das [!] disem leben das ewig leben Den toten gib herre [527) ablas ir pin vnd ewig růw nach göttlichem lon Amen. Ich bitt dich ge- truwer minner mines ewigen hailes Das du dich erbarmest über alle die menschen die mir ie dahaim laid hand getan mit willen mit worten oder mit wercken das du in das niemer zugesüchist weder hie noch dort. Eya tieffes abgrund ewiger wishait getruwer gott Ich bitt dich das du in krafft des hailgen sacramentes dich gnädeklichen erbärmest üb' alle die not- türfftig der hailigen cristenhait vnd über alle die ordnung gaistlicher vnd weltlicher sach vnd über [53"] alles das her das diner gnad hilff vnd [!] nottürfftig ist vnd über alles das herr darumb du gebetten wild werden das du das richtist vnd volbringist in ordnung diner ewigen wishait als es din vätterlicher gunst din göttliche trýw bekennet vnd sälikait dir löblich vnd erlich nun vnd ewenclich sig Amen. KI I pitterleiches Pg 4 das ich das müss fehlt Pg das ich das fehlt WI
254 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. bekorung des tewfels, vnd senck in meyn gedächtnüss dein pitters leyden, das du gelitten hast an dem galgen des kräuczes, an dem du genügleich meynn vnd aller werlt sünd gepüsset vnd gepessert hast, das ich das müss stätigkleich in meinem herezen tragen. Vnd du schreyunder an dem kreücz in dem smerczen des todes 5 I bekerung WI des tiefels mines flaisches vnd der welt KI If. vnd bis Ende fehlt; dafür folgendes selbständige Gebet: Ach herr gib mir an dem end mines lebens mit brinnendem ernst in süsser andacht dinë hailigen fronlich- nam ze niessen vnd din hailiges blût zetrinckent da mit ich fridlich vor allen vienden frölich mit allen hailgen säliklich mit alln [51'] englen vnd vss disem ellend in das vätterlich land vff gefürt werd in dem süssen anplick götlicher wirdikait der mit gott dem vatter in ainikait des hailigen gaistes lebet vnd richschnet in ewikait vnd furbas. eya milter vergeber aller schuld erbarmhereziger gott Ich bitt dich das du in crafft des hailgen sacraments vff hebist vnd wider bringist alle todsund [!] die mit dem schwären last der sund tieff verfallen waren die verkeret sind Dem[!] gib hiczigen ernst sich zü dir zekeren gancz stätikait by dir zebliben vnnd nie mer von dir geschaiden durch [517] din erbarmherczikait. Eya vr- sprung alles gütes ewiger gott ich bitt dich das du in krafft des hailigen sacramentes vestist vnd bestättist alle gůt lut din erwelten frund in vol- komenhait aller tugenden vnd sy schliessist in die ainikait diner götlichen fruntschafft ewenclich in dir zebeliben. Eya ain milter geber aller gnad almechtiger gott ich bitt dich das du in der krafft des hailigen sacra- mentes ledigest vnd lösist all globig selen von fegfür von pin vnd von allem mittel ir schuld vnd send den himelischen mit schalle der sy frölich [521] vff für in die himelischen samung diner frucht dich zeloben ewenklich. Eya überflüssiger lon alles gûtes minneclicher gott ich bitt dich das du in der crafft des hailigen sacramentes dich erbärmist über mich vnd über alle min sunder geborn frund die mit willen mit worten oder mit wereken mir ie kain güt getan habent oder noch tund sy sygend lebend oder tod den lebenden gib herr dine gebott vnd dinen willen zevolbringen vnd ain gût end das [!] disem leben das ewig leben Den toten gib herre [527) ablas ir pin vnd ewig růw nach göttlichem lon Amen. Ich bitt dich ge- truwer minner mines ewigen hailes Das du dich erbarmest über alle die menschen die mir ie dahaim laid hand getan mit willen mit worten oder mit wercken das du in das niemer zugesüchist weder hie noch dort. Eya tieffes abgrund ewiger wishait getruwer gott Ich bitt dich das du in krafft des hailgen sacramentes dich gnädeklichen erbärmest üb' alle die not- türfftig der hailigen cristenhait vnd über alle die ordnung gaistlicher vnd weltlicher sach vnd über [53"] alles das her das diner gnad hilff vnd [!] nottürfftig ist vnd über alles das herr darumb du gebetten wild werden das du das richtist vnd volbringist in ordnung diner ewigen wishait als es din vätterlicher gunst din göttliche trýw bekennet vnd sälikait dir löblich vnd erlich nun vnd ewenclich sig Amen. KI I pitterleiches Pg 4 das ich das müss fehlt Pg das ich das fehlt WI
Strana 255
62. Gebet nach dem Abendmahlsempfange. 255 deinenn himellischen vater patest vmb dein veint vnd vmb alle die, die da schuldig waren [327] an deinem tod. Vnd seint du dann dein marter durch vns armen, sündigen menschen erlitten hast, so sein auch wir schuldig an deinem tod, als sand Paulus spricht: Wir sein schuldig an seinem tod vnd ich pins der erst’. O herre, seint wir dann schüldig sein vnd tägleich schuldig werden mit vnsern sünden, dauon so fliech wir zu dir, vnserm ge- trewenn vorsprechenn, das du deinenn vater vmbe vns pittest vnd vns seine huld erwerbest vnd im dein [331] heyligs lebenn, dein wirdiges leiden, dein genügsame püss, dein hertten vnd 10 schämleichen pittern tod opfferst für vnser verschultes, pöses leben vnd vns mit im versünest vnd mit deinen gespannen armen vns vor seinem zoren rettest. O herre, ich fleuch zu dir, wenn ein hochstein hastu gesatczt dein czuflucht, als Augustinus spricht: Wer deinem zoren welle enttrinnen, der sol zu dir 15 fliechenn’. Wo sol sich der siech hin keren dann zu dem arczte ? O senffter, milter vnd getrewer arczt, der sein plüt vns [337] ge- machet hat zu ainer hailsamen salben vnd dein heyligen leichnam zu ainer hilfleichen erczney vor allenn siechtum! Vnd dir ist pasz kunnt dann mir die tief meiner wunden vnd pist der arczt vnd 20 auch die erczney. O alles meines siechtums gesuntte erenzey, 5 I pat WI 3 an gestr. vor durch Pg armen fehlt Pg geliden Pg 4 wir auch Pg 5 Wer Pg ich fehlt Wl 6 nün seint WI werden] weren WI 7 dauon so] vnd dauon Pg 8 du auch Pg 10 genug 10f. vnd pittern vnd schentlichen tod Pg tuende Pg 12 vns fehlt WI 13f. wenn bis czuflucht fehlt WI gespanten Pg dir] der Pg 15 wil Pg 18 ezu eyner Ende der Seite und des Textes; die bis zum Lagenende nötigen drei Bl. sind herausgeschnitten. Darüber hinaus muß noch mindestens eine beschriebene Lage vorhanden gewesen sein, da an der inneren unteren Ecke des letzten erhaltenen Streifens der heraus- geschnittenen Bl. ein s zu lesen ist, das von dem hier als Custos für den Anfang der folgenden Lage hingesetzten Worte stammt. Die Hs. war schon unvollständig, als sie ihren früheren Einband hatte; Bl. 131 zeigt an den vier Ecken, etwa 1/2 cm von dem Rande entfernt je ein Loch, das der Rost gefressen hat und das beweist, daß hier vier Schutznägel am Rückdeckel saßen. Ein ähnlicher Rostfleck in der Mitte des letzten crhaltenen Blattes zeigt, daß auch ein Mittelnagel vorhanden war. Spuren ehemaliger Schließen fehlen. Auch der Vorderdeckel hat die gleichen Beschlagspuren hinter- lassen auf Bl. 1. Der heutige Einband ist mit Druckblättern eines auf Kaiser Karl VI. bezüglichen Textes gesteift und stammt woll aus gleicher Zeit. Pg.
62. Gebet nach dem Abendmahlsempfange. 255 deinenn himellischen vater patest vmb dein veint vnd vmb alle die, die da schuldig waren [327] an deinem tod. Vnd seint du dann dein marter durch vns armen, sündigen menschen erlitten hast, so sein auch wir schuldig an deinem tod, als sand Paulus spricht: Wir sein schuldig an seinem tod vnd ich pins der erst’. O herre, seint wir dann schüldig sein vnd tägleich schuldig werden mit vnsern sünden, dauon so fliech wir zu dir, vnserm ge- trewenn vorsprechenn, das du deinenn vater vmbe vns pittest vnd vns seine huld erwerbest vnd im dein [331] heyligs lebenn, dein wirdiges leiden, dein genügsame püss, dein hertten vnd 10 schämleichen pittern tod opfferst für vnser verschultes, pöses leben vnd vns mit im versünest vnd mit deinen gespannen armen vns vor seinem zoren rettest. O herre, ich fleuch zu dir, wenn ein hochstein hastu gesatczt dein czuflucht, als Augustinus spricht: Wer deinem zoren welle enttrinnen, der sol zu dir 15 fliechenn’. Wo sol sich der siech hin keren dann zu dem arczte ? O senffter, milter vnd getrewer arczt, der sein plüt vns [337] ge- machet hat zu ainer hailsamen salben vnd dein heyligen leichnam zu ainer hilfleichen erczney vor allenn siechtum! Vnd dir ist pasz kunnt dann mir die tief meiner wunden vnd pist der arczt vnd 20 auch die erczney. O alles meines siechtums gesuntte erenzey, 5 I pat WI 3 an gestr. vor durch Pg armen fehlt Pg geliden Pg 4 wir auch Pg 5 Wer Pg ich fehlt Wl 6 nün seint WI werden] weren WI 7 dauon so] vnd dauon Pg 8 du auch Pg 10 genug 10f. vnd pittern vnd schentlichen tod Pg tuende Pg 12 vns fehlt WI 13f. wenn bis czuflucht fehlt WI gespanten Pg dir] der Pg 15 wil Pg 18 ezu eyner Ende der Seite und des Textes; die bis zum Lagenende nötigen drei Bl. sind herausgeschnitten. Darüber hinaus muß noch mindestens eine beschriebene Lage vorhanden gewesen sein, da an der inneren unteren Ecke des letzten erhaltenen Streifens der heraus- geschnittenen Bl. ein s zu lesen ist, das von dem hier als Custos für den Anfang der folgenden Lage hingesetzten Worte stammt. Die Hs. war schon unvollständig, als sie ihren früheren Einband hatte; Bl. 131 zeigt an den vier Ecken, etwa 1/2 cm von dem Rande entfernt je ein Loch, das der Rost gefressen hat und das beweist, daß hier vier Schutznägel am Rückdeckel saßen. Ein ähnlicher Rostfleck in der Mitte des letzten crhaltenen Blattes zeigt, daß auch ein Mittelnagel vorhanden war. Spuren ehemaliger Schließen fehlen. Auch der Vorderdeckel hat die gleichen Beschlagspuren hinter- lassen auf Bl. 1. Der heutige Einband ist mit Druckblättern eines auf Kaiser Karl VI. bezüglichen Textes gesteift und stammt woll aus gleicher Zeit. Pg.
Strana 256
256 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. ich pitt dein parmmung vnd dein vnmässige güt. das du ge- denckkest der früchtparen nuczperkait, die du vns gemaint hast. do du vns zu pfandt dein ware gegenwürtikait, deinenn [34] hey- ligen leichnam auf erdreich zu ainer speiss zulecz gelassen hast! O du werder vnd du liepleicher gast, gedenek, wie das plütflüssige weib begeret zu rüeren den sawm deines gewanndtz vnd ward gehaylet vnd spracht: Ich entpfind, das genad von mir ist aus- gegangen'. Also gib mir söllich begir dich an zu rüren, nicht allain dein gewandt, sunder deinen heyligen leichnam. Got vnd mensche hab ich entpfangenn. [347] O lieber herre, also hab auch 10 heut ain mildes enphinden deiner ausfliessenden genaden zu mir. wann ich mit irdischer kümernüsse zu der erden gepogen pin! Gedenck, herre, das dein warhaftiger mund hat gesprochen: 'Wer pittet, der wirt gewerdt. Wer süchet. der vindet. Wer klopffet, dem wirt auf gettan'. O hocher maister, du warhaftiger 15 lerer, lern mich heutt also pitten, das du mich müssest geweren, als du sprachst zu Zacheo: [357] 'Ich müss hewt sein in deinem hawss'. Lern mich also suchen, das du dich mir gebst zu vindenn vnd alle dise werlt zu verliesen, das du mir gerüchest auf ze tün die schaczkamer deiner götleichen mildigkait, das mein durres 2 herez durchgossen vnd erfeuchtet werd mit deinen genaden. das meyn gelider dauon fruchtpär werden zu volpringen güte werk nach deinem gotleichen willen. Gedenckh, herre, deiner alten parmung, die von ane[35"lgeng der werlt sein, wann in der figur vnd in den worczaichen deines heyligen leichnams gäbd du mit 25 dem hymelprot in der alten ee ainem yegleichen, das er begeret. Eya, lieber herr, gib mir in der ganczen warhait deines heyligen leichnams, des ich armer dürfftiger beger! So begere ich ainer rechten rew vber alle mein sünd vnd ainer lawttern peicht vnl volkomnew puss vnd aines heyligen endes. Herre. ich begere to aller herczen andacht vnd innigkayt vnd aller got liebhabunder selen senung vnd begier, das ich damit geschaiden werd gancz vnd gar von aller werltleicher begir. Ich man dich. herre, an die krafft deines tewren plüts, das es auf tet dem plindenn Longino sein augen. Nun thü auf mir die augen meiner vnkunntten ge-35 wissen mit dem edeln, tewren balsam deines hailsamen plütes. daz 12 irrischer WI kanntten Wl 24 wann du WI 33 an] das Wl 35 vn-
256 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. ich pitt dein parmmung vnd dein vnmässige güt. das du ge- denckkest der früchtparen nuczperkait, die du vns gemaint hast. do du vns zu pfandt dein ware gegenwürtikait, deinenn [34] hey- ligen leichnam auf erdreich zu ainer speiss zulecz gelassen hast! O du werder vnd du liepleicher gast, gedenek, wie das plütflüssige weib begeret zu rüeren den sawm deines gewanndtz vnd ward gehaylet vnd spracht: Ich entpfind, das genad von mir ist aus- gegangen'. Also gib mir söllich begir dich an zu rüren, nicht allain dein gewandt, sunder deinen heyligen leichnam. Got vnd mensche hab ich entpfangenn. [347] O lieber herre, also hab auch 10 heut ain mildes enphinden deiner ausfliessenden genaden zu mir. wann ich mit irdischer kümernüsse zu der erden gepogen pin! Gedenck, herre, das dein warhaftiger mund hat gesprochen: 'Wer pittet, der wirt gewerdt. Wer süchet. der vindet. Wer klopffet, dem wirt auf gettan'. O hocher maister, du warhaftiger 15 lerer, lern mich heutt also pitten, das du mich müssest geweren, als du sprachst zu Zacheo: [357] 'Ich müss hewt sein in deinem hawss'. Lern mich also suchen, das du dich mir gebst zu vindenn vnd alle dise werlt zu verliesen, das du mir gerüchest auf ze tün die schaczkamer deiner götleichen mildigkait, das mein durres 2 herez durchgossen vnd erfeuchtet werd mit deinen genaden. das meyn gelider dauon fruchtpär werden zu volpringen güte werk nach deinem gotleichen willen. Gedenckh, herre, deiner alten parmung, die von ane[35"lgeng der werlt sein, wann in der figur vnd in den worczaichen deines heyligen leichnams gäbd du mit 25 dem hymelprot in der alten ee ainem yegleichen, das er begeret. Eya, lieber herr, gib mir in der ganczen warhait deines heyligen leichnams, des ich armer dürfftiger beger! So begere ich ainer rechten rew vber alle mein sünd vnd ainer lawttern peicht vnl volkomnew puss vnd aines heyligen endes. Herre. ich begere to aller herczen andacht vnd innigkayt vnd aller got liebhabunder selen senung vnd begier, das ich damit geschaiden werd gancz vnd gar von aller werltleicher begir. Ich man dich. herre, an die krafft deines tewren plüts, das es auf tet dem plindenn Longino sein augen. Nun thü auf mir die augen meiner vnkunntten ge-35 wissen mit dem edeln, tewren balsam deines hailsamen plütes. daz 12 irrischer WI kanntten Wl 24 wann du WI 33 an] das Wl 35 vn-
Strana 257
63. Gebet nach dem Abendmahlsempfange. 257 ich klärleicher sehe alle dein lieb in allen den werckenn, die du durch meinenn willen [367] an mir vnd an allen menschen ge- worcht hast, vnd das ich in dem liecht bekend werd, was dein aller liebster will sey, das ich das furpass volpring nach dem pild deiner allerliebsten kind. O herre, heyliger vnd allmächtiger got, gedenek, das du kamdt in den tempel zu Iherusalem vnd traibst da aus alles das, das dir widerwärtig was darinne. Also gerüche heut aus meinem herczen, das du dir zu ainem tempel gemacht hast, zu vertreibenn alles das, das dir darynne mis[37" seuellig ist. Was verkauffens, werltleich bekümernüss darinne sey, daz du 10 pass waist denn ich selber, das wirf auss mit deiner gotleichen kraft vnd secz dich, du hocher vnd liepleicher maister, mit deiner lere in mein hercz vnd lern mein sel fürpass zu tün deinen aller- liebsten willen ewigkleich. Amen. 5 63 [148 ] DAS gebete sal man sprechen, so man gotis leichnam ent- 15 plangen hot. SANNA, sabaoth, trostlicher schepper aller schoppenunge, eyn got, vrspring, beginstnusze, czil vnde ende alles des, das yn hymmel vnde yn erde begriffen ist, ich dangke deynen gotlichen gnaden der grosen gutte, dy mir itczunt gescheen ist, das ich 2 gespeyset byn mit deynem worhaftigen leichnam vnde getrenket bynn mit deynem wor[148 ]haftigenn blute, vnde bitte deyne 8 aus meinem herezen] aus nomen Wl 9 misseuellig ist oder misse- ling WI 63 Überlieferung: Br6 Bl. 1487; Br1 Bl. 110°; G S. 367b; Ba Bl. 114"; H Bl. 12°; M Bl. 158°; S Bl. 135°. Tert aus Br6. Lesarten aus BrIGH. Lat. Tert fehlt. Uberschriften: Post communicacionem Brl, Dis gebet sol man sprechë So man gottes lichna Enpfangen hatt G, Das sol man sprechen so man gotz lichnam hat enpfangen Ba, Sprich oüch disz gebete so du das hailig sacramet enpfangen haust H — 17 herre vnnd schôpffer H schöpffung GH 18 czil vnde] vnd G, zu H des fehlt H 19 vff erden G gotiglichen Br6 20 beschechen G 21 getrencket getilgt H 22 bynn fehlt H tewren worhafftigen H bitte] so bitte ich Bro Burdach, Mittelalt. u. Reform. VI. Joh. v. Noum. 4. 17
63. Gebet nach dem Abendmahlsempfange. 257 ich klärleicher sehe alle dein lieb in allen den werckenn, die du durch meinenn willen [367] an mir vnd an allen menschen ge- worcht hast, vnd das ich in dem liecht bekend werd, was dein aller liebster will sey, das ich das furpass volpring nach dem pild deiner allerliebsten kind. O herre, heyliger vnd allmächtiger got, gedenek, das du kamdt in den tempel zu Iherusalem vnd traibst da aus alles das, das dir widerwärtig was darinne. Also gerüche heut aus meinem herczen, das du dir zu ainem tempel gemacht hast, zu vertreibenn alles das, das dir darynne mis[37" seuellig ist. Was verkauffens, werltleich bekümernüss darinne sey, daz du 10 pass waist denn ich selber, das wirf auss mit deiner gotleichen kraft vnd secz dich, du hocher vnd liepleicher maister, mit deiner lere in mein hercz vnd lern mein sel fürpass zu tün deinen aller- liebsten willen ewigkleich. Amen. 5 63 [148 ] DAS gebete sal man sprechen, so man gotis leichnam ent- 15 plangen hot. SANNA, sabaoth, trostlicher schepper aller schoppenunge, eyn got, vrspring, beginstnusze, czil vnde ende alles des, das yn hymmel vnde yn erde begriffen ist, ich dangke deynen gotlichen gnaden der grosen gutte, dy mir itczunt gescheen ist, das ich 2 gespeyset byn mit deynem worhaftigen leichnam vnde getrenket bynn mit deynem wor[148 ]haftigenn blute, vnde bitte deyne 8 aus meinem herezen] aus nomen Wl 9 misseuellig ist oder misse- ling WI 63 Überlieferung: Br6 Bl. 1487; Br1 Bl. 110°; G S. 367b; Ba Bl. 114"; H Bl. 12°; M Bl. 158°; S Bl. 135°. Tert aus Br6. Lesarten aus BrIGH. Lat. Tert fehlt. Uberschriften: Post communicacionem Brl, Dis gebet sol man sprechë So man gottes lichna Enpfangen hatt G, Das sol man sprechen so man gotz lichnam hat enpfangen Ba, Sprich oüch disz gebete so du das hailig sacramet enpfangen haust H — 17 herre vnnd schôpffer H schöpffung GH 18 czil vnde] vnd G, zu H des fehlt H 19 vff erden G gotiglichen Br6 20 beschechen G 21 getrencket getilgt H 22 bynn fehlt H tewren worhafftigen H bitte] so bitte ich Bro Burdach, Mittelalt. u. Reform. VI. Joh. v. Noum. 4. 17
Strana 258
258 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. gotliche genode mit rewigem, demutigem herczenn, das deyn heyliger leichnam, den ich itczunt vnwirdiger entpfangen habe, mir zeu troste komme yn meinem letczsten ende, so sich sele vnde leyb begynnen scheiden, vnde das deyn heyliger leichnam mein ewiger schirm sey wider alle anefechtunge der bosen geiste, also das ich noch desem leben bey dir yn dey[1495]nenn hymmeli- schen frewden ewiglich bleybe. Amenn. 64 Gebet nach dem Abendmahlsempfange. 160'] Ein ander güts gepete. [61’] ERRE, ich pitt dich durch der schiedung willen, die du 10 tätt, do du von deiner lieben müter schiedt an dem heyligen kreücz vnd dein heylige sel von deinem heyligen leichnam schied, vnd pitt dich, das du genädige schiedung vber mich lassest ergeen an meiner jungsten weil. Pater noster. Herr, ich pitt dich durch der wandlung willen, als du dich in 15 priester hant verwandelst, vnd pitt dich, das du dich verwandelst in mich, also das ich von dir vnd du [617] von mir nymmer ewigkleich geschaiden werden. Wärleich, du pist der verporgen got, du pist das haimleich güt, das nyemant wissenn kan, der es nicht entphangen hat. 20 65 [587] EIN andächtigew vbung, so man das heylig sacrament ent- pfangen hat. 1. [591] WENN du entpfangen hast das hochwirdig sacrament, so ist pilleich, das du dich vast inhaltest vnd dich seczest auf ein gancze einkerung, das ist, du solt nyder knyen 25 I demutigem fehlt Br6 2 ich armer sundig' mensch Br6 vn- wirdiger yeczund H vnwirdiger fehlt Br6, ich vnwirdiger Brl, vn- wirdiklich G 3 yn] an H 4 Vnd so H beginnet H 5 schirm] scheý Br6, zeyen Br1 der] all' Br6, fehlt Br1 bosir Brl 6 ene- lenden leben Br6 Vnde yn Br6 7 Amenn fehlt H 64 Uberlieferung: WI Bl. 60". Lat. Text fehlt. 65 Uberlieferung: WI Bl. 587. Lat. Text fehlt.
258 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. gotliche genode mit rewigem, demutigem herczenn, das deyn heyliger leichnam, den ich itczunt vnwirdiger entpfangen habe, mir zeu troste komme yn meinem letczsten ende, so sich sele vnde leyb begynnen scheiden, vnde das deyn heyliger leichnam mein ewiger schirm sey wider alle anefechtunge der bosen geiste, also das ich noch desem leben bey dir yn dey[1495]nenn hymmeli- schen frewden ewiglich bleybe. Amenn. 64 Gebet nach dem Abendmahlsempfange. 160'] Ein ander güts gepete. [61’] ERRE, ich pitt dich durch der schiedung willen, die du 10 tätt, do du von deiner lieben müter schiedt an dem heyligen kreücz vnd dein heylige sel von deinem heyligen leichnam schied, vnd pitt dich, das du genädige schiedung vber mich lassest ergeen an meiner jungsten weil. Pater noster. Herr, ich pitt dich durch der wandlung willen, als du dich in 15 priester hant verwandelst, vnd pitt dich, das du dich verwandelst in mich, also das ich von dir vnd du [617] von mir nymmer ewigkleich geschaiden werden. Wärleich, du pist der verporgen got, du pist das haimleich güt, das nyemant wissenn kan, der es nicht entphangen hat. 20 65 [587] EIN andächtigew vbung, so man das heylig sacrament ent- pfangen hat. 1. [591] WENN du entpfangen hast das hochwirdig sacrament, so ist pilleich, das du dich vast inhaltest vnd dich seczest auf ein gancze einkerung, das ist, du solt nyder knyen 25 I demutigem fehlt Br6 2 ich armer sundig' mensch Br6 vn- wirdiger yeczund H vnwirdiger fehlt Br6, ich vnwirdiger Brl, vn- wirdiklich G 3 yn] an H 4 Vnd so H beginnet H 5 schirm] scheý Br6, zeyen Br1 der] all' Br6, fehlt Br1 bosir Brl 6 ene- lenden leben Br6 Vnde yn Br6 7 Amenn fehlt H 64 Uberlieferung: WI Bl. 60". Lat. Text fehlt. 65 Uberlieferung: WI Bl. 587. Lat. Text fehlt.
Strana 259
64—66. Gebete nach dem Abendmahlsempfange. 259 oder siezen vnd in deiner inwendigkait das leyden Christi be- trachten, seyt er vns das entpholchen hat, das wir in entpfachen süllen in der gedächtnuss seines leydens, als Lucas schreibt in seinem ewangelio, vnd wenn du [597] dich darinn fleissigkleich gevbet hast, so piss dann vmbe söllich guttät danekpär vnd sprich in besunder andacht: 5 2. Q MYNNIGKLEICHER herr Ihesu Christe, o ewiges wort des vaterlichen herczenn, o genadenreicher prunn aller tugent, mer in mir alles, das dir ein wolgefallen an mir ist, das ich mit deiner gotlichen hilff aufnem in tugenten vnd in dem stand, darein 10 du mich auss besunderlicher lieb geuordert hast ! O du [60f] süsse speis der engel, o du durchscheinnender glancz der gotleichen sunnen, erleucht die vinster meines herezen! O du hocher zeder pawm, wie hast du dich zu mir armen, durfftigen menschen ge- nidert! O parmhereziger Ihesu Christe, ich pitt dein vnmässige 15 gütichait. das dise lebentige speiss mir sey ein abtilgung der sünd, ein peschirmung wider all schäden sel vnd leib, ein merung der genaden vnd an[60 ]dacht! Sey mir auch ein wegferdt in disem iamertal. O süsser herr Ihesu Criste, ich pit dich, das dein gegen- wurtigchait mein herez vnd gemüt also verwandel, das ich chainer 20 süessigkait an dich entphinden müg, das ich kain schon liebhab dann dich, daz ich chain liebe noch frewde süechen sey denn dich allain, lhesum Christum, den sun des höchsten gottes vnd der junekfrawen Marie. Amen. 66 [139"] ABER ein gut gepet, so du vnszern hern enpfangen hast. 25 ERRE, ny hilff mir, daz ich dich also enpfangen hab, das du mir seist ein süzzigkait. Herre, hilff [140"] mir, das ich dich also enpfangen hab, daz du mir seist ein trost vnd ein frewde in allem trübsal. Herre, hilff mir, das ich dich also enpfangen hab, das du seyst mein frid vnd mein schilt in aller anfechtung. 30 Herre, hilff mir, das ich dich also enpfangen hab, das du, herre, — 66 Uberlieferung: W Bl. 139". Uberarbeitet in DrI Bl. 106": Herr Iesu Christe, dein H. Fronleichnam sey meiner Scelen ... (Bl. 1077) O Herr hilff mir ... Lat. Tert fehlt.
64—66. Gebete nach dem Abendmahlsempfange. 259 oder siezen vnd in deiner inwendigkait das leyden Christi be- trachten, seyt er vns das entpholchen hat, das wir in entpfachen süllen in der gedächtnuss seines leydens, als Lucas schreibt in seinem ewangelio, vnd wenn du [597] dich darinn fleissigkleich gevbet hast, so piss dann vmbe söllich guttät danekpär vnd sprich in besunder andacht: 5 2. Q MYNNIGKLEICHER herr Ihesu Christe, o ewiges wort des vaterlichen herczenn, o genadenreicher prunn aller tugent, mer in mir alles, das dir ein wolgefallen an mir ist, das ich mit deiner gotlichen hilff aufnem in tugenten vnd in dem stand, darein 10 du mich auss besunderlicher lieb geuordert hast ! O du [60f] süsse speis der engel, o du durchscheinnender glancz der gotleichen sunnen, erleucht die vinster meines herezen! O du hocher zeder pawm, wie hast du dich zu mir armen, durfftigen menschen ge- nidert! O parmhereziger Ihesu Christe, ich pitt dein vnmässige 15 gütichait. das dise lebentige speiss mir sey ein abtilgung der sünd, ein peschirmung wider all schäden sel vnd leib, ein merung der genaden vnd an[60 ]dacht! Sey mir auch ein wegferdt in disem iamertal. O süsser herr Ihesu Criste, ich pit dich, das dein gegen- wurtigchait mein herez vnd gemüt also verwandel, das ich chainer 20 süessigkait an dich entphinden müg, das ich kain schon liebhab dann dich, daz ich chain liebe noch frewde süechen sey denn dich allain, lhesum Christum, den sun des höchsten gottes vnd der junekfrawen Marie. Amen. 66 [139"] ABER ein gut gepet, so du vnszern hern enpfangen hast. 25 ERRE, ny hilff mir, daz ich dich also enpfangen hab, das du mir seist ein süzzigkait. Herre, hilff [140"] mir, das ich dich also enpfangen hab, daz du mir seist ein trost vnd ein frewde in allem trübsal. Herre, hilff mir, das ich dich also enpfangen hab, das du seyst mein frid vnd mein schilt in aller anfechtung. 30 Herre, hilff mir, das ich dich also enpfangen hab, das du, herre, — 66 Uberlieferung: W Bl. 139". Uberarbeitet in DrI Bl. 106": Herr Iesu Christe, dein H. Fronleichnam sey meiner Scelen ... (Bl. 1077) O Herr hilff mir ... Lat. Tert fehlt.
Strana 260
260 11. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. mir seist ein kraft vnd ein liecht in allen mein worten vnd wereken. Herre, hilff mir, daz ich dich also enpfangen hab, [140"] das du mir seist ein gelait auz disem ellende. Amen. 67 Gebet zum Heiligen Geiste nach dem Abendmahlsempfange. [417] Ein anders gepet. Du süesser taw, erküll vnser hercz für die sündt vnde für die ewigen flammen! O du ewiges fewer, das da an vnderlass prinnet vnd nymmer erlischet, nün enczunt vns! O du götleichs liccht, daz da albeg leucht, nün erleucht vns! Du pist ain süesser wint in dem vngewiter. O du heyliger gaist, gerüch zu weckken mit 10 deiner inneristenn inplasung vnser hercz! O du süsse frewd in dem tall der zäher, erlüst vns in vn[42 Jserm waynen! Wann dein klag ist süesser wann alle frewd der werlt. Nun raynig vns von allem vnflat der sünden vnd fleischleicher wollüst vnd lieb vnd begeuss vnser hercz mit dem regen deiner genade, das wir 15 damit an der sel erhöchet werden. O aller güt ein herre, du hey- liger geist, seint dem mal vnd in dein hendt geben ist leben vnd tod vnd seint du den heyligen leichnam vnsers herren Cristi gepild hast aus der raynen junckfrawen [427] Maria, da sy von dir ent- phing, darumbe pitt wir dich, gib vns die genad, das wir den 20 selben heyligen leichnam vnd sein tewres plüt so wirdigkleich entpfachen, das wir in deiner süessigkait sein enprant hie in genaden vnd dort mit dir werden leben in ewigen frewden. Amen. 68 [11’] DITZ gebet sol man sprechen, so man den heilgen leichnam enpfangen haut. 25 ERRE almechtiger got, ich dancke deiner grundlosen barm- herczigkait darumb, wann ich enpfangen hon vff dein genod in dem hailigen sacrament vnder der gestalt des protes als warlich 67 Uberlieferung: WI Bl. 41°. Lat. Text fehlt. 18 seint dem mal] seint einmal WI 68 Uberlieferung: H Bl. 117. Lat. Text fehlt.
260 11. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. mir seist ein kraft vnd ein liecht in allen mein worten vnd wereken. Herre, hilff mir, daz ich dich also enpfangen hab, [140"] das du mir seist ein gelait auz disem ellende. Amen. 67 Gebet zum Heiligen Geiste nach dem Abendmahlsempfange. [417] Ein anders gepet. Du süesser taw, erküll vnser hercz für die sündt vnde für die ewigen flammen! O du ewiges fewer, das da an vnderlass prinnet vnd nymmer erlischet, nün enczunt vns! O du götleichs liccht, daz da albeg leucht, nün erleucht vns! Du pist ain süesser wint in dem vngewiter. O du heyliger gaist, gerüch zu weckken mit 10 deiner inneristenn inplasung vnser hercz! O du süsse frewd in dem tall der zäher, erlüst vns in vn[42 Jserm waynen! Wann dein klag ist süesser wann alle frewd der werlt. Nun raynig vns von allem vnflat der sünden vnd fleischleicher wollüst vnd lieb vnd begeuss vnser hercz mit dem regen deiner genade, das wir 15 damit an der sel erhöchet werden. O aller güt ein herre, du hey- liger geist, seint dem mal vnd in dein hendt geben ist leben vnd tod vnd seint du den heyligen leichnam vnsers herren Cristi gepild hast aus der raynen junckfrawen [427] Maria, da sy von dir ent- phing, darumbe pitt wir dich, gib vns die genad, das wir den 20 selben heyligen leichnam vnd sein tewres plüt so wirdigkleich entpfachen, das wir in deiner süessigkait sein enprant hie in genaden vnd dort mit dir werden leben in ewigen frewden. Amen. 68 [11’] DITZ gebet sol man sprechen, so man den heilgen leichnam enpfangen haut. 25 ERRE almechtiger got, ich dancke deiner grundlosen barm- herczigkait darumb, wann ich enpfangen hon vff dein genod in dem hailigen sacrament vnder der gestalt des protes als warlich 67 Uberlieferung: WI Bl. 41°. Lat. Text fehlt. 18 seint dem mal] seint einmal WI 68 Uberlieferung: H Bl. 117. Lat. Text fehlt.
Strana 261
67—68. Nach dem Abendmahlsempfange. 69. Zur Wandlung. 261 vnd als genezlich den lich[11’]nam deines aingeporen sunes, vnsers herren Iesu Christi, zu ainer gemainschaft aller hailigen vnd zu ainer geselschaft aller engel. Herre, ich danck deiner grossen lieb darumb. wann ich enpfangen hon von des priesters henden in dem sacrament den leichnam deines aingeporen sunes vnd das tewr plut vnsers herren Ihesu Christi zu ainer rainigung vnd zu ainer abwâschung aller meiner sunden. Herre, almechtiger got, ich dancke deiner gute, wann ich enpfangen hon uff deine barm- herezigkait in dem sacrament den lichnam vnd die sele deines aingeporen sunes, vnsers herren Ihesu Christi, zu ainem urkund 10 der hailigen driualtikait. Herre, almechtiger got, ich dancke dir darumb, wann ich uff dein genod enpfangen hon mit dem leichnam deines aingeporen sunes, vnsers herren [121] Iesu Christi, den heiligen geist zû ainer vergebung, zû ainer erfullung vnd zû ainer widerbringung aller meiner verloren zyt. Herre, almechtiger got, 15 ich danck deiner grossen barmherezikait, deiner gôtlichen lieb vnd miltikait, das wir mit dem lichnam deines aingeporen sunes, vnsers herren Iesu Christi, enpfohen dy heilgen driualtikait vnd dein gôtliche maiestat zu ainem pfand des ewigen lebens. O herre, ich bitte dein grosse barmherczikait, das du mir uerleihest ware 20 rew, luter peicht, gancz bûsze vnd deines heilgen lichnams wirdige enpfohung. Vnd verleihe mir an meinen leczten zeiten ain rechten cristenlichen gelawben vnd ain ueste hoffenung. Vnd uerleihe mir dein gôtlich lieb, das ich uon deinen genoden mit diner hilff muge kumen zu der beschaw[12 Jung vnd geprauchung deines 25 gôtlichen antlutz ewiglich. Amen. 5 69 [14.] DITZ gebette ist zû der wandlung des hailgen lychnams Christi. ERRE Iesu Crist, du bist mit got dem vatter ain warhafftiger, almechtiger, ewiger got. Wie sellen wir diner vnmessigen liebe gedancken, das du deinen hailgen lichnam vns zu leczte so gelaussen häst? Darumb wir dich ewiglichen loben, vnd fur den anplick deines hailgen leichnams alle knu sich piegen sellen des himels, der erden vnd [15"] der helle. Nu kny ich, vnwirdiger dein diener, vnd bette an deinen hailgen lichnam vnd dein kosper -... 69 Uberlieferung: H Bl. 147. Lat. Text fehlt.
67—68. Nach dem Abendmahlsempfange. 69. Zur Wandlung. 261 vnd als genezlich den lich[11’]nam deines aingeporen sunes, vnsers herren Iesu Christi, zu ainer gemainschaft aller hailigen vnd zu ainer geselschaft aller engel. Herre, ich danck deiner grossen lieb darumb. wann ich enpfangen hon von des priesters henden in dem sacrament den leichnam deines aingeporen sunes vnd das tewr plut vnsers herren Ihesu Christi zu ainer rainigung vnd zu ainer abwâschung aller meiner sunden. Herre, almechtiger got, ich dancke deiner gute, wann ich enpfangen hon uff deine barm- herezigkait in dem sacrament den lichnam vnd die sele deines aingeporen sunes, vnsers herren Ihesu Christi, zu ainem urkund 10 der hailigen driualtikait. Herre, almechtiger got, ich dancke dir darumb, wann ich uff dein genod enpfangen hon mit dem leichnam deines aingeporen sunes, vnsers herren [121] Iesu Christi, den heiligen geist zû ainer vergebung, zû ainer erfullung vnd zû ainer widerbringung aller meiner verloren zyt. Herre, almechtiger got, 15 ich danck deiner grossen barmherezikait, deiner gôtlichen lieb vnd miltikait, das wir mit dem lichnam deines aingeporen sunes, vnsers herren Iesu Christi, enpfohen dy heilgen driualtikait vnd dein gôtliche maiestat zu ainem pfand des ewigen lebens. O herre, ich bitte dein grosse barmherczikait, das du mir uerleihest ware 20 rew, luter peicht, gancz bûsze vnd deines heilgen lichnams wirdige enpfohung. Vnd verleihe mir an meinen leczten zeiten ain rechten cristenlichen gelawben vnd ain ueste hoffenung. Vnd uerleihe mir dein gôtlich lieb, das ich uon deinen genoden mit diner hilff muge kumen zu der beschaw[12 Jung vnd geprauchung deines 25 gôtlichen antlutz ewiglich. Amen. 5 69 [14.] DITZ gebette ist zû der wandlung des hailgen lychnams Christi. ERRE Iesu Crist, du bist mit got dem vatter ain warhafftiger, almechtiger, ewiger got. Wie sellen wir diner vnmessigen liebe gedancken, das du deinen hailgen lichnam vns zu leczte so gelaussen häst? Darumb wir dich ewiglichen loben, vnd fur den anplick deines hailgen leichnams alle knu sich piegen sellen des himels, der erden vnd [15"] der helle. Nu kny ich, vnwirdiger dein diener, vnd bette an deinen hailgen lichnam vnd dein kosper -... 69 Uberlieferung: H Bl. 147. Lat. Text fehlt.
Strana 262
262 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. plut von ganczem meinem herezen vnd von allen meinen creften, das du be kerest mein sundiges, gebrechsames leben dir zu ainem wirdigen dinst in deinen eren. Nu verleihe mir, herre, mit warer lieb zu sehen die gestalt des protes, do vnder verporgen ist dein hailiger leichnam; vnd wärlichen do ist dein genedige gothait vnd 5 volkumenlich die hailige driualtikait. Vnd gelawb als wärlich vnd als genczlich dich hie woren got vnd woren menschen gegen- wirtiglich, recht als du von der zarten iunckfraven Marien geporn bist vnd als du an dem hailigen crûtz gehangen bist, daran dier durchstochen ward dein heilge syte, mit dem grusamen sper 10 geoffent [157] dein hailiges hercze, also das darausz warlichen flösz wasser vnd plût. Darumb bitt ich dein genaude, das dein hailge marter vertilge all mein sunde vnd dein hailiges plût er- waiche mein verstaintes hercz, das ich von deinen genäden vor meinem tode mug gehaben wäre ru, zeher der ougen, lutere beicht 15 vnd volkummen bûsz vnd dein hailgen lychnam vnd das hailig sacrament vnd ain rechten cristenlichen gelöben vnd ain vest hoffenung vnd dein gôtlich lieb vnd ain hailges ende. Vnd geruch mir ze offenn das ewig leben, das ich dich offenbarlich von antlucz zů antlucz in aller selikait ewiclichen můsse schawen. Amen. 20 70 [1237] ICZ gepet ist auch ezu sprechin, so man nu den heiligen leichnam Christi enphangen hot. ERRE Ihesu Christe, wy mag ich dir gedanken, das du mir vnreynen, vngeschigten, vnwirdigen menschen so geduldig- leich gestatet haist czu deinem gotleichen tische ezu gehen vnd 25 hast mich nicht geurteilt noch meinen grossen sunden, durch der 70 Uberlieferung: Pg Bl. 123"; W2 Bl. 1337; Br1 Bl. 1197; Br5 Bl. 294r; B Bl. 173° (eng mit Brö verwandt). Text aus Pg. Lesarten aus W2 BrIBr5. Lat. Text fehlt. Uberschrift: Wann du das heilig sacrament enphangen hast, so sprich das gepett W2 ... . 23 Lieber herre W2, O libir h’re BrlBr5 dich voldanken Brl mir] mer Pg 24 armen vnreynen Br1, vngesichten Br5 vngeschigten so gar Brl fehlt W2Brl, vnreynë Br5 vnwirdigen fehlt Br5 26 grossen fehlt Brl 25 gotleichen] fronen Brl Br5
262 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. plut von ganczem meinem herezen vnd von allen meinen creften, das du be kerest mein sundiges, gebrechsames leben dir zu ainem wirdigen dinst in deinen eren. Nu verleihe mir, herre, mit warer lieb zu sehen die gestalt des protes, do vnder verporgen ist dein hailiger leichnam; vnd wärlichen do ist dein genedige gothait vnd 5 volkumenlich die hailige driualtikait. Vnd gelawb als wärlich vnd als genczlich dich hie woren got vnd woren menschen gegen- wirtiglich, recht als du von der zarten iunckfraven Marien geporn bist vnd als du an dem hailigen crûtz gehangen bist, daran dier durchstochen ward dein heilge syte, mit dem grusamen sper 10 geoffent [157] dein hailiges hercze, also das darausz warlichen flösz wasser vnd plût. Darumb bitt ich dein genaude, das dein hailge marter vertilge all mein sunde vnd dein hailiges plût er- waiche mein verstaintes hercz, das ich von deinen genäden vor meinem tode mug gehaben wäre ru, zeher der ougen, lutere beicht 15 vnd volkummen bûsz vnd dein hailgen lychnam vnd das hailig sacrament vnd ain rechten cristenlichen gelöben vnd ain vest hoffenung vnd dein gôtlich lieb vnd ain hailges ende. Vnd geruch mir ze offenn das ewig leben, das ich dich offenbarlich von antlucz zů antlucz in aller selikait ewiclichen můsse schawen. Amen. 20 70 [1237] ICZ gepet ist auch ezu sprechin, so man nu den heiligen leichnam Christi enphangen hot. ERRE Ihesu Christe, wy mag ich dir gedanken, das du mir vnreynen, vngeschigten, vnwirdigen menschen so geduldig- leich gestatet haist czu deinem gotleichen tische ezu gehen vnd 25 hast mich nicht geurteilt noch meinen grossen sunden, durch der 70 Uberlieferung: Pg Bl. 123"; W2 Bl. 1337; Br1 Bl. 1197; Br5 Bl. 294r; B Bl. 173° (eng mit Brö verwandt). Text aus Pg. Lesarten aus W2 BrIBr5. Lat. Text fehlt. Uberschrift: Wann du das heilig sacrament enphangen hast, so sprich das gepett W2 ... . 23 Lieber herre W2, O libir h’re BrlBr5 dich voldanken Brl mir] mer Pg 24 armen vnreynen Br1, vngesichten Br5 vngeschigten so gar Brl fehlt W2Brl, vnreynë Br5 vnwirdigen fehlt Br5 26 grossen fehlt Brl 25 gotleichen] fronen Brl Br5
Strana 263
70. Gebet nach dem Abendmahlsempfange. 263 willen du dich pillich mir armen menschen mochtest [1245] vor- saget haben, sunder du pist selber von gnaden vnd parmherczikeit in mein sele kumen. Vnd allein ich den tod vordinet habe, doch hastu mir dich lebendigen god gegebin. O du edeler, susser gast, wy gar liplich sold ich dich enphaen, wy erberlich sold ich dich herbergen. wy fleissecleichen solden dir alle meine kreffte dinen! Vnd dorvmb das ich eines so grossen gastes nicht also wol phlegen kan, als im czimlich vnd mir frumlich were, so befele [124"] ich dir. aller libster gast, dy wirtschafft in meiner sele. Treib aus, liber herre, alles, das dir widder ist, vnd gib alle dem vrlaub, das 10 dir missefellit. Herre, gepuet allen meinen crefften, was du von in habin wilt, vnd wilche dir nicht gehorsam sint, dy czuchtige nach deinem gotleichen willen. O mein eyniger trost, nicht lasse dich vordryssen der vmbereiten herberge, dy dir pillich solde pas geczyret vnd beraytet sein! Sint du darinn [125'] gekumen pist, 15 so geruch darinne ezu pleiben. Wen du, gutiger got, vor wol gewust hast, das ich ein vmbereid hereze hette dich ezu enphaen vnd dein nicht gephlegen konde, noch den fleis hette, als es pillich were, vnd mein bose vndanenemikeit, dy ich dicke vnd steticleich 5 I mir armen menschen fehlt Br! 2 vnd] der Br5 3 sele] hercze Pg hette Pg 4 hastu du Brl, torstu Br5 mir dich] mich Brö lebindingen Pg, lebenden Brl gegebin] selber gespoyset mit deynë enphaen bis dich fehlt woren leychnä Br5 5 gar fehlt Pg Br5 W2 Br5 6 sulde ich dir mit all meyn krefftin Brl 7 ich fehlt Brl eyn Brl so fehlt Br5 also fehlt Br5 gephlegin Brl 8 als bis mir] als er wert ist als mir nott vnd W2 Brl, alzo her wol wert were Br.5 frumlich were fehlt Br5 9 lieplichister W2 9f. Treib aus liber] vortreybe Br5 10 das dy yn mir ist wodirezeme Br5 vrlaub allem dem W2 BrI Br5 11 missefellit] eyn mir misschaget Br5 vnd gepewt herr W2. Gebewt h’re Br5 Herre fehlt Brl 12 vnd fehlt Br5 gehorsam] vndirtenigk Br5 sint] ist Pg ezuchtige] stroffe Br. 13 gotleichen] genadigen W2, gnadin Brl, barm- eyniger] ewiger Brö 14 dich] dir Brl bas herczige Br5 sulde Brl 14f. seý bas bereyt gecziret Br5 15 bereitit vnd geczirit Br! geezyret vnd fehlt W2 sein fehlt Brl vnd seit W2 darinn] denne Brl bist komen Br5 kvmen W2, komen Brl 16 so fehlt BrlBr5 darinne] ey mir Br5 zu wonen vnd zu beleiben W2 16f. wol waist Pg, wol gewisset hast W2, wollust Br5 vor] gar W2 17 habe Brl 18 vnd vnd das ich Brl konde] mochte Br5 den] sulchin Brl 18f. als ich bilch sulde Brl 19 vnd seit allo mein poshait alle vndanckperkait W2 gedankin Brl, vndancksamkeyt Br5 dicke vnd steticleich] dir dick W2, dir vil vnd offte Brl, offte vnd dicke Br5
70. Gebet nach dem Abendmahlsempfange. 263 willen du dich pillich mir armen menschen mochtest [1245] vor- saget haben, sunder du pist selber von gnaden vnd parmherczikeit in mein sele kumen. Vnd allein ich den tod vordinet habe, doch hastu mir dich lebendigen god gegebin. O du edeler, susser gast, wy gar liplich sold ich dich enphaen, wy erberlich sold ich dich herbergen. wy fleissecleichen solden dir alle meine kreffte dinen! Vnd dorvmb das ich eines so grossen gastes nicht also wol phlegen kan, als im czimlich vnd mir frumlich were, so befele [124"] ich dir. aller libster gast, dy wirtschafft in meiner sele. Treib aus, liber herre, alles, das dir widder ist, vnd gib alle dem vrlaub, das 10 dir missefellit. Herre, gepuet allen meinen crefften, was du von in habin wilt, vnd wilche dir nicht gehorsam sint, dy czuchtige nach deinem gotleichen willen. O mein eyniger trost, nicht lasse dich vordryssen der vmbereiten herberge, dy dir pillich solde pas geczyret vnd beraytet sein! Sint du darinn [125'] gekumen pist, 15 so geruch darinne ezu pleiben. Wen du, gutiger got, vor wol gewust hast, das ich ein vmbereid hereze hette dich ezu enphaen vnd dein nicht gephlegen konde, noch den fleis hette, als es pillich were, vnd mein bose vndanenemikeit, dy ich dicke vnd steticleich 5 I mir armen menschen fehlt Br! 2 vnd] der Br5 3 sele] hercze Pg hette Pg 4 hastu du Brl, torstu Br5 mir dich] mich Brö lebindingen Pg, lebenden Brl gegebin] selber gespoyset mit deynë enphaen bis dich fehlt woren leychnä Br5 5 gar fehlt Pg Br5 W2 Br5 6 sulde ich dir mit all meyn krefftin Brl 7 ich fehlt Brl eyn Brl so fehlt Br5 also fehlt Br5 gephlegin Brl 8 als bis mir] als er wert ist als mir nott vnd W2 Brl, alzo her wol wert were Br.5 frumlich were fehlt Br5 9 lieplichister W2 9f. Treib aus liber] vortreybe Br5 10 das dy yn mir ist wodirezeme Br5 vrlaub allem dem W2 BrI Br5 11 missefellit] eyn mir misschaget Br5 vnd gepewt herr W2. Gebewt h’re Br5 Herre fehlt Brl 12 vnd fehlt Br5 gehorsam] vndirtenigk Br5 sint] ist Pg ezuchtige] stroffe Br. 13 gotleichen] genadigen W2, gnadin Brl, barm- eyniger] ewiger Brö 14 dich] dir Brl bas herczige Br5 sulde Brl 14f. seý bas bereyt gecziret Br5 15 bereitit vnd geczirit Br! geezyret vnd fehlt W2 sein fehlt Brl vnd seit W2 darinn] denne Brl bist komen Br5 kvmen W2, komen Brl 16 so fehlt BrlBr5 darinne] ey mir Br5 zu wonen vnd zu beleiben W2 16f. wol waist Pg, wol gewisset hast W2, wollust Br5 vor] gar W2 17 habe Brl 18 vnd vnd das ich Brl konde] mochte Br5 den] sulchin Brl 18f. als ich bilch sulde Brl 19 vnd seit allo mein poshait alle vndanckperkait W2 gedankin Brl, vndancksamkeyt Br5 dicke vnd steticleich] dir dick W2, dir vil vnd offte Brl, offte vnd dicke Br5
Strana 264
264 I1. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. bewaiset habe, dich nicht gehindern mochte, du wellest dennoch dein genade mir thuen vnd ezu mir kummen, so pitt ich dich, parmhereziger got, das dy grosse gute, dy dich vbirwun[1257]den hat czu mir durfftigen menschen czu kumen, dich auch daran vbirwinde, das du wellest steticleichen pei mir wonen. O herre, mochte ich dir sulche kurczeweile gethun vnd czucht erbieten, das du mit libe vnd mit genaden pei mir wellest pleiben! Vnd sint ich des nicht enkan, so geruch doch, allerlipster herre, mir sulche kurezweile thun, als du wol kanst, das alle mein begerunge, alle frewde vnd lust sei in dir alleine. We, wy fro [126"] sold mein 10 hereze sein deiner czukunfft! Vnd darymb man ich dich, o mein allerlibeste sele, mache dir nütcze all dein not. Pitt in, was du von im begerst, das er das nach seinem lobe genedigleichen an mir volprenge. Derkose dich mit ym vnd mache dich ime heim- lich, wenn es ist ein grosser trost, das er dich welle czu einer 15 grossen heimlichen freundin haben vnd dir vil gutes beweisen, der also genedigleichen wolde czu dir ku[126 ]men. Da von so kere dich czu im mit ganczem herczen, mit allen synnen vnd 5 I vnd dich mit gehind'n Brl dich fehlt W2 Br5 nichté vor- hindern Br5 woldest Br5 dannach Pg, denne Brl 2 mir] mer Pg so] Do Br5 3f. vbirwunden hat] obirwant Br5 4 mir] mer Pg dorstigen Brl, armë durfftige Br5 menschen geruch ezu kumë vnd Pg auch] sal ouch Brö 5 vberwinden W2, no vntir- winde Brl woldist Br5 pei mir stăts W2, bei mir steticlichin Brl stete Br5 wonen] bleiben BrI Br5 lieber herre W2 7 vnd mit genaden fehlt W2 BrI Br5 woltest mit mir ymmer W2, woldist bey mir Brl, wellest bey mir Brö 8 sint] sent Pg ich fehlt W2 kan Pg doch] das Brö 9 sulch' Br5 ezu tun Brl das] vnnd Brö gerunge Pg 10 alle fehlt Brl frewde] libe Brl in dir allein sey W2 Br1Br5 dir] der Pg We] Ach W2. wene Br5 wy fehlt Br5 11 czukunift] sussë kegëwertigkeyt Bri. vnd deiner süessen gegenwürtikait nach czukunfft W2 Brl Vnd fehlt Br5 12 allerlibeste fehlt Brl all fehlt Br5 dein] o fehlt Br1Br5 die W2 vnd bit Br1 12f. in bis im] von em was du Br5 was bis begerst fehlt Brl 13f. das bis volprenge fehlt W2 er] ir Pg, her Br1 Br5 das bis lobe] syn gotlichin willen Brl seinem fehlt Br 5 barmhereziglich Br5 Irkose W2BrI, ir- 14 mir] dir BrlBr5 loste Br5 15 er] ir Pg, her Brl Br5 wil W2 16 heimlichkeit Pg, haimlichenn fründin W2, hemelischen frewden BrI, heyliche frewde Br5 haben wolde Brö beczegin Brö 17 frewntlichen vnd genedigklich W2 Brl, fruntlich vnnd also barmh’cziglichen Brö dir] der Pg so fehlt W2 Br1 Br5 18 dich fehlt Bri zu mal czu W2 Brl, genezlich czu Br5
264 I1. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. bewaiset habe, dich nicht gehindern mochte, du wellest dennoch dein genade mir thuen vnd ezu mir kummen, so pitt ich dich, parmhereziger got, das dy grosse gute, dy dich vbirwun[1257]den hat czu mir durfftigen menschen czu kumen, dich auch daran vbirwinde, das du wellest steticleichen pei mir wonen. O herre, mochte ich dir sulche kurczeweile gethun vnd czucht erbieten, das du mit libe vnd mit genaden pei mir wellest pleiben! Vnd sint ich des nicht enkan, so geruch doch, allerlipster herre, mir sulche kurezweile thun, als du wol kanst, das alle mein begerunge, alle frewde vnd lust sei in dir alleine. We, wy fro [126"] sold mein 10 hereze sein deiner czukunfft! Vnd darymb man ich dich, o mein allerlibeste sele, mache dir nütcze all dein not. Pitt in, was du von im begerst, das er das nach seinem lobe genedigleichen an mir volprenge. Derkose dich mit ym vnd mache dich ime heim- lich, wenn es ist ein grosser trost, das er dich welle czu einer 15 grossen heimlichen freundin haben vnd dir vil gutes beweisen, der also genedigleichen wolde czu dir ku[126 ]men. Da von so kere dich czu im mit ganczem herczen, mit allen synnen vnd 5 I vnd dich mit gehind'n Brl dich fehlt W2 Br5 nichté vor- hindern Br5 woldest Br5 dannach Pg, denne Brl 2 mir] mer Pg so] Do Br5 3f. vbirwunden hat] obirwant Br5 4 mir] mer Pg dorstigen Brl, armë durfftige Br5 menschen geruch ezu kumë vnd Pg auch] sal ouch Brö 5 vberwinden W2, no vntir- winde Brl woldist Br5 pei mir stăts W2, bei mir steticlichin Brl stete Br5 wonen] bleiben BrI Br5 lieber herre W2 7 vnd mit genaden fehlt W2 BrI Br5 woltest mit mir ymmer W2, woldist bey mir Brl, wellest bey mir Brö 8 sint] sent Pg ich fehlt W2 kan Pg doch] das Brö 9 sulch' Br5 ezu tun Brl das] vnnd Brö gerunge Pg 10 alle fehlt Brl frewde] libe Brl in dir allein sey W2 Br1Br5 dir] der Pg We] Ach W2. wene Br5 wy fehlt Br5 11 czukunift] sussë kegëwertigkeyt Bri. vnd deiner süessen gegenwürtikait nach czukunfft W2 Brl Vnd fehlt Br5 12 allerlibeste fehlt Brl all fehlt Br5 dein] o fehlt Br1Br5 die W2 vnd bit Br1 12f. in bis im] von em was du Br5 was bis begerst fehlt Brl 13f. das bis volprenge fehlt W2 er] ir Pg, her Br1 Br5 das bis lobe] syn gotlichin willen Brl seinem fehlt Br 5 barmhereziglich Br5 Irkose W2BrI, ir- 14 mir] dir BrlBr5 loste Br5 15 er] ir Pg, her Brl Br5 wil W2 16 heimlichkeit Pg, haimlichenn fründin W2, hemelischen frewden BrI, heyliche frewde Br5 haben wolde Brö beczegin Brö 17 frewntlichen vnd genedigklich W2 Brl, fruntlich vnnd also barmh’cziglichen Brö dir] der Pg so fehlt W2 Br1 Br5 18 dich fehlt Bri zu mal czu W2 Brl, genezlich czu Br5
Strana 265
70. Gebet nach dem Abendmahlsempfange. 265 mit stetin gedancken, vnd mit eynem augeplick wende dich nicht von im. Wen. als vnpillich das were, das ein mensche einen werden gast. der do von gunst czu im kumen were, lisze alleine sitczen vnd von ym ginge, als vnpillich vnd vil vnpillicher ist, das dy sel, ezu der got kumen ist, iren mût, ir bekumernus vnd ire ge- danken ezu anderen dingen kere vnd gotis uergesse. [1277] O milter got. gestate des mir nicht, das dy genade deyner kegin- wortikeit an mir nicht vorlorn werde. Gib mir sulchen fleis czu aller czeit, was ich beginne, ich esse, ich trinke, ich gehe, ich stehe, ich red. ich sweig, das ich dein also warneme, das ich dich icht 10 vorlise, vnd ab du von mir scheiden wellest, das ich doch deiner gute teilhaftig werde, das ich mich denn selbir lasse vnd dir nachfolge, pis ich kum czu dir, do ich ewigleich pei dir pleibe. Amen. 5 . . 1 stetin gedancken] stetem mute vnd mit allen gedanken Brl If. vnd wende dich nicht von em eyn oginblik Brl vnd fehlt Br5 mit eynem] eynë Pg augeplick] ewigë aneblicke Br5 dich fehlt Pg 2 erstes das fehlt Brl erbern W2, gros wirdigen Brl, wyrdige Br5 3 do fehlt Brl gunst] libe Brl kumen wore] komt Brl alleine fehlt W2 4 gynge vnd sich an en nicht kerte Brl Also W2 Brl Br5 4f. das dý sel] is meý zele Brl 5 ezu der] das czu dir Brl der] der da W2, welch' Br5 ist kömen Brö iren mût ir] vnd du in Brl, erent mut ere Br5 vnd ir W2 vnd ire] mit andirn Brl vnd fehlt Brö ire fehlt W2 6 korist Brl, kerit Br5 vorgist Brl, 7 gestate des] des gestate Pg des] das W2 Br! vorgeist Br5 nicht] armen sünder W2, nicht sundir Br1 7f. sussen keginwortikit Brl, barmh'ezigkeyt Br5 8 sulchen trost Brl, sulche lust Br5 8f. czu bis beginne] alles das ich in der welt tun ezu aller czoit W2 9 was ich beginne] yndirt wa sulde thuen Br5 beginne] thu Br5 10 adir dein] denne Br5 icht] nit W2, nýmer Brl sweige Brl Br. woltest W2 Br5 11 mir] mer Py 12 teilhafftig bis 14 Amen] magk genyssen Amen Got sey gedanckt vnnd maria seyn' mut' Ende der Hs. Br5 teilhafftig werde] nit getrawe W2 vnd fehlt W2 13 pis] das Pg kum] da hin kome W2 czu dir kome Brl 14 Amen fehlt Brl
70. Gebet nach dem Abendmahlsempfange. 265 mit stetin gedancken, vnd mit eynem augeplick wende dich nicht von im. Wen. als vnpillich das were, das ein mensche einen werden gast. der do von gunst czu im kumen were, lisze alleine sitczen vnd von ym ginge, als vnpillich vnd vil vnpillicher ist, das dy sel, ezu der got kumen ist, iren mût, ir bekumernus vnd ire ge- danken ezu anderen dingen kere vnd gotis uergesse. [1277] O milter got. gestate des mir nicht, das dy genade deyner kegin- wortikeit an mir nicht vorlorn werde. Gib mir sulchen fleis czu aller czeit, was ich beginne, ich esse, ich trinke, ich gehe, ich stehe, ich red. ich sweig, das ich dein also warneme, das ich dich icht 10 vorlise, vnd ab du von mir scheiden wellest, das ich doch deiner gute teilhaftig werde, das ich mich denn selbir lasse vnd dir nachfolge, pis ich kum czu dir, do ich ewigleich pei dir pleibe. Amen. 5 . . 1 stetin gedancken] stetem mute vnd mit allen gedanken Brl If. vnd wende dich nicht von em eyn oginblik Brl vnd fehlt Br5 mit eynem] eynë Pg augeplick] ewigë aneblicke Br5 dich fehlt Pg 2 erstes das fehlt Brl erbern W2, gros wirdigen Brl, wyrdige Br5 3 do fehlt Brl gunst] libe Brl kumen wore] komt Brl alleine fehlt W2 4 gynge vnd sich an en nicht kerte Brl Also W2 Brl Br5 4f. das dý sel] is meý zele Brl 5 ezu der] das czu dir Brl der] der da W2, welch' Br5 ist kömen Brö iren mût ir] vnd du in Brl, erent mut ere Br5 vnd ir W2 vnd ire] mit andirn Brl vnd fehlt Brö ire fehlt W2 6 korist Brl, kerit Br5 vorgist Brl, 7 gestate des] des gestate Pg des] das W2 Br! vorgeist Br5 nicht] armen sünder W2, nicht sundir Br1 7f. sussen keginwortikit Brl, barmh'ezigkeyt Br5 8 sulchen trost Brl, sulche lust Br5 8f. czu bis beginne] alles das ich in der welt tun ezu aller czoit W2 9 was ich beginne] yndirt wa sulde thuen Br5 beginne] thu Br5 10 adir dein] denne Br5 icht] nit W2, nýmer Brl sweige Brl Br. woltest W2 Br5 11 mir] mer Py 12 teilhafftig bis 14 Amen] magk genyssen Amen Got sey gedanckt vnnd maria seyn' mut' Ende der Hs. Br5 teilhafftig werde] nit getrawe W2 vnd fehlt W2 13 pis] das Pg kum] da hin kome W2 czu dir kome Brl 14 Amen fehlt Brl
Strana 266
266 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. 71 Gebete nach dem Abendmahlsempfange. [100F] ORACIONES post missam dicende. 1. [1167] YA, liber herre, mein got, vater aller parmherczikeit, vorgip mir 5 armen, snoden menschen alle myne sunde. Vorgip mir vn- reynen, sundigen mentschen allen mynen geprechen. Vorgip mir durfftigen, vnfletigen men- 1o schen alle meine missetat. O herre, nu vorgip mir sunder- lichen, das ich also vnpereit gegangin pin czu deinem heilgen tische. Susser herre Ihesu YA, domine Ihesu Christe, salus et redempcio mea, 5 indulge michi, miserrimo pecca- tori, omnia errata mea et re- mitte michi indigno sacerdoti omnia peccata mea, et nunc specialiter remitte michi, be- 10 nignissime Ihesu, quod ad sanc- tissimum altare tuum accessi indigne et inpudenter. Indulge michi, clementissime Ihesu, quod sanctissimum corpus tuum et 15 sagwinem tractaui et sumpsi Uberlieferung: Pg Bl. 1167; Br5 Bl. 285°; W Bl. 1357; Br9 Bl. 19; S1 Bl. 132"; M4 Bl. 657; Pg3 Bl. 121'. Text aus Pg. Lesarten aus Br5 W Br9. Lat. Text aus Hs. der Staats. u. Univ.-Bibl. zu Breslau I D 3 Bl. 100". Uberschriften: Eyn and' gut gebete noch d' entpfounge des Sacra- měts Br5, Disz gepet sol mã sprechë so man den heilgë leichnam vnsers h'n enpfangen hat W 2 liber fehlt Pg, mey lib' Br5 3 mein] ey Br5 vater fehlt Br5 W 5 armen snoden] Sundigë Br5, vnfletige W 6 sunde] gebrechin. 7 sundigen bis 9 mir Herre Br5 W 6f. vnreynen fehlt Br5, nv W fehlt Br5 W 12 also] als Pg 13 bin gegange Br5W 14f. Susser bis Christe] Vorgib mir süsser [lib’ W] herre [h’r ihus xps W] das ich deynë heyligẽ leychna vnnd dey tewris blut nicht habe also ynniglichen entpfangẽ also dw herre wol wirdigk bist vorgib mir barmhereziger got alle den vnfleys den ich hewte [hewte fehlt W] gehabit habe [hab ge- habt W] an meyme gebethe ader an [ader an, dafür in W] meynë gedancken ader [vnd W] was ich vorsewmet habe an deyme Lobe [an deyme Lobe, dafür deins lobs W] Eya dw milder got mey liber herre Br5 W Fassung von Br9 [19r] Almechtiger got, meyn liber herre, meyn got aller barmeherczikeit, vorgib myr sundegen menschen alle meyne sunde vnd vorgib mir vnfletigen menschen allen meynen gebrechen. Herre, vorgib [197] nu sunderlich, das ich also vnbereit byn gegangen czu deynem
266 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. 71 Gebete nach dem Abendmahlsempfange. [100F] ORACIONES post missam dicende. 1. [1167] YA, liber herre, mein got, vater aller parmherczikeit, vorgip mir 5 armen, snoden menschen alle myne sunde. Vorgip mir vn- reynen, sundigen mentschen allen mynen geprechen. Vorgip mir durfftigen, vnfletigen men- 1o schen alle meine missetat. O herre, nu vorgip mir sunder- lichen, das ich also vnpereit gegangin pin czu deinem heilgen tische. Susser herre Ihesu YA, domine Ihesu Christe, salus et redempcio mea, 5 indulge michi, miserrimo pecca- tori, omnia errata mea et re- mitte michi indigno sacerdoti omnia peccata mea, et nunc specialiter remitte michi, be- 10 nignissime Ihesu, quod ad sanc- tissimum altare tuum accessi indigne et inpudenter. Indulge michi, clementissime Ihesu, quod sanctissimum corpus tuum et 15 sagwinem tractaui et sumpsi Uberlieferung: Pg Bl. 1167; Br5 Bl. 285°; W Bl. 1357; Br9 Bl. 19; S1 Bl. 132"; M4 Bl. 657; Pg3 Bl. 121'. Text aus Pg. Lesarten aus Br5 W Br9. Lat. Text aus Hs. der Staats. u. Univ.-Bibl. zu Breslau I D 3 Bl. 100". Uberschriften: Eyn and' gut gebete noch d' entpfounge des Sacra- měts Br5, Disz gepet sol mã sprechë so man den heilgë leichnam vnsers h'n enpfangen hat W 2 liber fehlt Pg, mey lib' Br5 3 mein] ey Br5 vater fehlt Br5 W 5 armen snoden] Sundigë Br5, vnfletige W 6 sunde] gebrechin. 7 sundigen bis 9 mir Herre Br5 W 6f. vnreynen fehlt Br5, nv W fehlt Br5 W 12 also] als Pg 13 bin gegange Br5W 14f. Susser bis Christe] Vorgib mir süsser [lib’ W] herre [h’r ihus xps W] das ich deynë heyligẽ leychna vnnd dey tewris blut nicht habe also ynniglichen entpfangẽ also dw herre wol wirdigk bist vorgib mir barmhereziger got alle den vnfleys den ich hewte [hewte fehlt W] gehabit habe [hab ge- habt W] an meyme gebethe ader an [ader an, dafür in W] meynë gedancken ader [vnd W] was ich vorsewmet habe an deyme Lobe [an deyme Lobe, dafür deins lobs W] Eya dw milder got mey liber herre Br5 W Fassung von Br9 [19r] Almechtiger got, meyn liber herre, meyn got aller barmeherczikeit, vorgib myr sundegen menschen alle meyne sunde vnd vorgib mir vnfletigen menschen allen meynen gebrechen. Herre, vorgib [197] nu sunderlich, das ich also vnbereit byn gegangen czu deynem
Strana 267
71. Gebete nach dem Abendmahlsempfange, Abs. 1. 267 Christe, vorgip mir, das ich hewte vnd alle czeit von deinem heiligen tische ge[117’]gangin pin vnd habe dir nicht gedanckt, 5 als ich pillich solde. Eya, gnediger herre, guttiger got, vor- gib mir alle meine vnuorsunnen- heit vnd vndanknemheit, die ich han gehabt gegen deinem 1o werden leichnam. Vorgib mir, parmhereziger vater, alle meine sunde dorch deiner gutte willen. Amen. tam indeuote et irreuerenter. Indulge michi, dulcissime Ihesu. quidquid in tam sanctissima missa tam in dicendo quam in agendo [1007] transiui incaute et negligenter. Indulge michi, mitissime Ihesu Christe, quod multociens de sanctissima mensa tua recessi tam ingrate et inde- center. Mi domine Ihesu Christe, 16. omnem impietatem et indeuo- cionem, inpudenciam et irreue- renciam, omnem negligenciam, ingratitudinem et indecenciam meam circa tuum reuerendissi- 1i mum sacramentum et omnia peccata mea et errata omnino remitte, pater misericordie et pietatis. 4 habe] ich Br5 3 tische also dicke Br5, tische als oft W 5 pillich] rechte Br5, von recht W 6 gnediger herre guttiger] mey liber Br5, almehtig’ W 7 meine fehlt Br5 7f. vnüorsynlichkeyt Brö. v'sawmlichkait W 8 vnd vndanknemekeit fehlt Brõ, vnd alle mein vngenemlichkeit W 9 hy habe gethon Brö, han getan W gegen] 11 vater fehlt Br5 12 dorch bin an Br5W 10 vn vorgib Pg willen fehlt Br5 heilegen tische. Vorgib mir, susser herre, das ich deynen heilegen leich- nam vnd deyn tewers blut nicht habe also ynneklich enpfangen, als du, herre, wol wirdik bist. Vorgib mir, almechtiger got, alle den vnfleis, den ich hewte gehat habe an meyme [20r] gebete adir an meynen gedanken. adir was ich vorsewmet habe an deynem lobe. Eya, du milder got, meyn liber herre, vorgib mir, das ich hewte vnd alle czeit von deynem heilegen tische also dicke gegangen byn vnd dir ny gedanket habe, als ich ezu rechte sulde. Eya, meyn liber got, vorgib mir alle vorsmelichkeit vnd alle [207] meyne vngenemelichkeit, dy ich geton an deynem werden leiche- nam. Vorgib mir, barmherezeger got, alle meyne sunde. Milder got, meyn liber herre, ich danke dir, das du mich vsderwelt host heute ezu deynem gotlichen tische. Eya, liber herre, ich danke dir. das du meyne sele host gespeyset myt deyme heilegen leichnam vnd mit deyme tewern blute host getrenket. Herre, ich danke dir, du aller mil- dester got, der sussekeit, do du mich heute sunderlich ezuirwelt hast.
71. Gebete nach dem Abendmahlsempfange, Abs. 1. 267 Christe, vorgip mir, das ich hewte vnd alle czeit von deinem heiligen tische ge[117’]gangin pin vnd habe dir nicht gedanckt, 5 als ich pillich solde. Eya, gnediger herre, guttiger got, vor- gib mir alle meine vnuorsunnen- heit vnd vndanknemheit, die ich han gehabt gegen deinem 1o werden leichnam. Vorgib mir, parmhereziger vater, alle meine sunde dorch deiner gutte willen. Amen. tam indeuote et irreuerenter. Indulge michi, dulcissime Ihesu. quidquid in tam sanctissima missa tam in dicendo quam in agendo [1007] transiui incaute et negligenter. Indulge michi, mitissime Ihesu Christe, quod multociens de sanctissima mensa tua recessi tam ingrate et inde- center. Mi domine Ihesu Christe, 16. omnem impietatem et indeuo- cionem, inpudenciam et irreue- renciam, omnem negligenciam, ingratitudinem et indecenciam meam circa tuum reuerendissi- 1i mum sacramentum et omnia peccata mea et errata omnino remitte, pater misericordie et pietatis. 4 habe] ich Br5 3 tische also dicke Br5, tische als oft W 5 pillich] rechte Br5, von recht W 6 gnediger herre guttiger] mey liber Br5, almehtig’ W 7 meine fehlt Br5 7f. vnüorsynlichkeyt Brö. v'sawmlichkait W 8 vnd vndanknemekeit fehlt Brõ, vnd alle mein vngenemlichkeit W 9 hy habe gethon Brö, han getan W gegen] 11 vater fehlt Br5 12 dorch bin an Br5W 10 vn vorgib Pg willen fehlt Br5 heilegen tische. Vorgib mir, susser herre, das ich deynen heilegen leich- nam vnd deyn tewers blut nicht habe also ynneklich enpfangen, als du, herre, wol wirdik bist. Vorgib mir, almechtiger got, alle den vnfleis, den ich hewte gehat habe an meyme [20r] gebete adir an meynen gedanken. adir was ich vorsewmet habe an deynem lobe. Eya, du milder got, meyn liber herre, vorgib mir, das ich hewte vnd alle czeit von deynem heilegen tische also dicke gegangen byn vnd dir ny gedanket habe, als ich ezu rechte sulde. Eya, meyn liber got, vorgib mir alle vorsmelichkeit vnd alle [207] meyne vngenemelichkeit, dy ich geton an deynem werden leiche- nam. Vorgib mir, barmherezeger got, alle meyne sunde. Milder got, meyn liber herre, ich danke dir, das du mich vsderwelt host heute ezu deynem gotlichen tische. Eya, liber herre, ich danke dir. das du meyne sele host gespeyset myt deyme heilegen leichnam vnd mit deyme tewern blute host getrenket. Herre, ich danke dir, du aller mil- dester got, der sussekeit, do du mich heute sunderlich ezuirwelt hast.
Strana 268
268 2. HERRE, gnediger got, ich dancken dir, das du | mich hewte erwelet haist czu deinem gotlichen tische. Ich 5 dancken dir, das du mein [1177] sel gespeiset hast mit deinem heiligen leichnam vnd mit dei- nem tewern plute getrenket host. Ich dancken dir, du 1» guttiger herre, mildenreicher god, der sussekeit, do mit du mich hewte sunderleichen pe- genadit host. Ich dancken dir, herre, vmb alle deine genaden- 15 reiche guttete, die du mir armen menschen getan hast. Ich dancke dir von alle meinem herezen vnd lobe dich deiner gotlichen wirdickeit ^ vmmer 20 ewigleich vnd an ende. Amen. | 11. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. RACIAS tibi ago, domine Ihe- su Christe, quod me ad sacerdotale ministerium elegisti. Gracias tibi ago, clementissime domine, quod me dulcissimo s corpore et sangwine tuo refe- cisti. Gracias tibi ago, dul- cissime domine Ihesu Christe, pro deuocione, qua in hae missa me specialiter respexisti. Gra- 10 cias tibi ago, domine Ihesu Chri- ste gloriosissime, quod me pro- tegendo a periculis et negligen- cijs custodisti. Mi domine Ihesu Christe, pro tam gratissima elec- 15 cione, [101*] pro tam dulcissima refeccione, pro tam pijssima re- speccione et custodia et pro om- nibus beneficijs tuis tibi, optime Ihesu, . ex _toto corde gracias 20 Überschriften: Eg ander gebote Bró, Ab' ein gopet als ma gotz leich- nam enpfagé hat W 1 O bis got] MEyn [Milter W] got mey liber herre Bró W 4 Ich] Vnd Pg, Eye liber herre ich Bri W 6 host gespeyset Bró erwelet] awsirwelt Bró 5f. mein sel] mich hewt W trencket Bró, hast du mich (136"] getrencket W 10 guttiger herre mildenreicher] aller mildest' Bró W 12f. mete begnadet Bró, begnadet W 14f. genadenreiche guttete] gotlichkeyt Bró, gütig- alle fehlt BróW 3 hewte 8f. host ge- 9 Herre ich BrW 11 mit fehlt Br5 14 Meyn vil liber herre BrW keit W 15 an mir W 15£. armen menschen fehlt Brö W 16 an- gethoen Br5 Ich] Vnd Pg 17 allen Bró W 19 wirdickeit] mildig- keyt BróW vmer Pg, fehlt BróW 20 vnd an ende fehlt BróW Ich danke dir, meyn vil liber herre, vm doeyne gotlichkeit, dy du an mir getan hast. Ich danko dir von alle meynem herczen vnd bete dich an yn deyner gotlichen mil[21Y]dekeit ewiclichen. No bete ich dich, &almechteger herre, das deyn heileger leichnam vnd deyn teweres blut sey mir an deme leibe vnd an der sele eyne kreftege beschyrmvnge. Eya, susser got, ich bethe dich, du, aller libester got, das deyn heileger leichnam vnd deyn tewers blut sei myr czu der ewigen selvkeit eyne volkomene be[22"]stetegunge. Ich bete dich durch deynes
268 2. HERRE, gnediger got, ich dancken dir, das du | mich hewte erwelet haist czu deinem gotlichen tische. Ich 5 dancken dir, das du mein [1177] sel gespeiset hast mit deinem heiligen leichnam vnd mit dei- nem tewern plute getrenket host. Ich dancken dir, du 1» guttiger herre, mildenreicher god, der sussekeit, do mit du mich hewte sunderleichen pe- genadit host. Ich dancken dir, herre, vmb alle deine genaden- 15 reiche guttete, die du mir armen menschen getan hast. Ich dancke dir von alle meinem herezen vnd lobe dich deiner gotlichen wirdickeit ^ vmmer 20 ewigleich vnd an ende. Amen. | 11. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. RACIAS tibi ago, domine Ihe- su Christe, quod me ad sacerdotale ministerium elegisti. Gracias tibi ago, clementissime domine, quod me dulcissimo s corpore et sangwine tuo refe- cisti. Gracias tibi ago, dul- cissime domine Ihesu Christe, pro deuocione, qua in hae missa me specialiter respexisti. Gra- 10 cias tibi ago, domine Ihesu Chri- ste gloriosissime, quod me pro- tegendo a periculis et negligen- cijs custodisti. Mi domine Ihesu Christe, pro tam gratissima elec- 15 cione, [101*] pro tam dulcissima refeccione, pro tam pijssima re- speccione et custodia et pro om- nibus beneficijs tuis tibi, optime Ihesu, . ex _toto corde gracias 20 Überschriften: Eg ander gebote Bró, Ab' ein gopet als ma gotz leich- nam enpfagé hat W 1 O bis got] MEyn [Milter W] got mey liber herre Bró W 4 Ich] Vnd Pg, Eye liber herre ich Bri W 6 host gespeyset Bró erwelet] awsirwelt Bró 5f. mein sel] mich hewt W trencket Bró, hast du mich (136"] getrencket W 10 guttiger herre mildenreicher] aller mildest' Bró W 12f. mete begnadet Bró, begnadet W 14f. genadenreiche guttete] gotlichkeyt Bró, gütig- alle fehlt BróW 3 hewte 8f. host ge- 9 Herre ich BrW 11 mit fehlt Br5 14 Meyn vil liber herre BrW keit W 15 an mir W 15£. armen menschen fehlt Brö W 16 an- gethoen Br5 Ich] Vnd Pg 17 allen Bró W 19 wirdickeit] mildig- keyt BróW vmer Pg, fehlt BróW 20 vnd an ende fehlt BróW Ich danke dir, meyn vil liber herre, vm doeyne gotlichkeit, dy du an mir getan hast. Ich danko dir von alle meynem herczen vnd bete dich an yn deyner gotlichen mil[21Y]dekeit ewiclichen. No bete ich dich, &almechteger herre, das deyn heileger leichnam vnd deyn teweres blut sey mir an deme leibe vnd an der sele eyne kreftege beschyrmvnge. Eya, susser got, ich bethe dich, du, aller libester got, das deyn heileger leichnam vnd deyn tewers blut sei myr czu der ewigen selvkeit eyne volkomene be[22"]stetegunge. Ich bete dich durch deynes
Strana 269
71. Gebete nach dem Abendmahlsempfange, Abs. 2—3. 3. [118"] LMECHTIGER got, A parmhercziger herre, ich pitt dich, das dein heiliger leichnam vnd dein tew- 5ers plut sei mir ain creftige ercznei wider alle meine cranc- heit leibes vnd der sele. O herre, ich pitt dich, das dcin heiliger leichnam vnd dein tewers plut 10 sei meiner vornunfft vnd tu- gende mit genaden ain vol- prengung. Herre Ihesu Christe, ich pitt dich, das dein tewers plut sey meinem leibe vnd 15 meiner sel wider [118'] die tewfelische anfechtung an mei- nen leczten czeiten ain crefftige peschermung. Du aller gutti- gister herre, susser, parm- 20 hercziger got, ich pitt dich, das dein heiliger leichnam vnd dein tewers plut sei mir czu der 269 ago, benedico et glorifico nomen tuum in eternum. T nunc oro, domine Ihesu Christe, vt sit michi tuum dulcissimum sacramentum tam 5 in vita quam in morte contra omnia pericula validissimum tu- tamentum. Sit michi, domine Ihesu Christe dulcissime, contra omnium peccatorum vulnera 1v efficacissimum | medicamentum. Sit michi, domine Ihesu Christe. ad eternam beatitudinem vali- dissimum sollicitamentum. Mi domine Ihesu Christe, per sanc- tam, queso, eukaristiam da mi- chi, vt a peccatis emundatus, fine bono consumatus, tecum sine fine sim beatus. Amen. 15 Überschrift: Ab’ ein gut gepet als man gotz leichnam enpfangen hat W 1 Almechtiger bis 3 dich] Nu bete ich dich almechtig! herre rj, Ich bit dich almehtiger got W meyner sole keyn alien meynen sunde Bró W 7 O herre] Eya susser got. BróW 8 heiliger] tewer vnd dey heiliger Bró an dem leybe vnd yn der selin eyn Bró 12 Herre Ihesu Christe fehlt W l" crefftigo fehlt W 6f. wider bis sele fehlt Brö W aller W 15 wider bis 17 czeiten fehlt W 4f. tewers] heilges W 5 mir) mer J'y, creftige] trôstliche W 10f. meiner bis ain] mir vornunfft] sele W 11 mit] 13 dich lib” h'ro W 18 Du bis 20 dich] Eya ich bit dich du aller liebster got W — Du bis got fehlt Br? gelbes ere, das du, lieber herre, mich selber reynegest von alle meynen sunden, vnde mache mich wirdik yn deynen togunden, vnd gib myr eyno volkomenhveit, das ich. weislichen selik werde. Amen. Fortsetzung von Dr9 S. 256, Spalte 2.
71. Gebete nach dem Abendmahlsempfange, Abs. 2—3. 3. [118"] LMECHTIGER got, A parmhercziger herre, ich pitt dich, das dein heiliger leichnam vnd dein tew- 5ers plut sei mir ain creftige ercznei wider alle meine cranc- heit leibes vnd der sele. O herre, ich pitt dich, das dcin heiliger leichnam vnd dein tewers plut 10 sei meiner vornunfft vnd tu- gende mit genaden ain vol- prengung. Herre Ihesu Christe, ich pitt dich, das dein tewers plut sey meinem leibe vnd 15 meiner sel wider [118'] die tewfelische anfechtung an mei- nen leczten czeiten ain crefftige peschermung. Du aller gutti- gister herre, susser, parm- 20 hercziger got, ich pitt dich, das dein heiliger leichnam vnd dein tewers plut sei mir czu der 269 ago, benedico et glorifico nomen tuum in eternum. T nunc oro, domine Ihesu Christe, vt sit michi tuum dulcissimum sacramentum tam 5 in vita quam in morte contra omnia pericula validissimum tu- tamentum. Sit michi, domine Ihesu Christe dulcissime, contra omnium peccatorum vulnera 1v efficacissimum | medicamentum. Sit michi, domine Ihesu Christe. ad eternam beatitudinem vali- dissimum sollicitamentum. Mi domine Ihesu Christe, per sanc- tam, queso, eukaristiam da mi- chi, vt a peccatis emundatus, fine bono consumatus, tecum sine fine sim beatus. Amen. 15 Überschrift: Ab’ ein gut gepet als man gotz leichnam enpfangen hat W 1 Almechtiger bis 3 dich] Nu bete ich dich almechtig! herre rj, Ich bit dich almehtiger got W meyner sole keyn alien meynen sunde Bró W 7 O herre] Eya susser got. BróW 8 heiliger] tewer vnd dey heiliger Bró an dem leybe vnd yn der selin eyn Bró 12 Herre Ihesu Christe fehlt W l" crefftigo fehlt W 6f. wider bis sele fehlt Brö W aller W 15 wider bis 17 czeiten fehlt W 4f. tewers] heilges W 5 mir) mer J'y, creftige] trôstliche W 10f. meiner bis ain] mir vornunfft] sele W 11 mit] 13 dich lib” h'ro W 18 Du bis 20 dich] Eya ich bit dich du aller liebster got W — Du bis got fehlt Br? gelbes ere, das du, lieber herre, mich selber reynegest von alle meynen sunden, vnde mache mich wirdik yn deynen togunden, vnd gib myr eyno volkomenhveit, das ich. weislichen selik werde. Amen. Fortsetzung von Dr9 S. 256, Spalte 2.
Strana 270
270 ewigen selecheit aine vollen- kumen bestetigung. Herre Ihesu Christe, ich pitt dich durch dich selbir, das du mich s rainigest von allen meinen sun- den, vnd mach mich in tu- genden czunemende vnd gib mir ain volkumene ewige salicheit. Amen. 10 4. [1197] T TERRE Ihesu Christe, ich pit dich vor meine sunderliche frunde, das du sie mit der crafft deines : heiligen leichnams vnd deines i; tewern plutes prengest czu der ewigen salicheit. Ich pitt dich, lewte, das du sie mit den tugen- den vnd mit den creften deines z» heiligen leichnams vnd deines tewern plutes in cristenleichem glawben bestetigest vnd sie an iren leczten czeiten bewarest czu dem ewigen leben. Herre, gu- z tiger [119"] vnd senffter got, ich pit dich vor alle sundige menschen, das du sie mit der 2f. Herre Ihesu Christe fehlt BróW du mich liber herre W ewigliche seligk werde Bró W II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. [Hs. Br. 9.] [22*] Br lyber herre, ich bete dich sunderlich vor meyne frůnt, das du se myt der [22"] craft deynes heylegen leychnames vnd deynes tewern 5 blutes berichtest czu der ewigen ' selykeit. Amen. Ich bete dich, genediger got, vor alle gute : vil guter got, vor alle gute : lewte vnd alle, dy myr ykeyn 9 Amen fehit W gut haben getoen adir tuen, das 10 du se myt der craft deynes heilegen leichnames vnd deynes tewren blutes bestetigest vnd bewarest czu deme ewe[23* ]gen leben. Amen. Ich bete dich, 15 barmherczeger got, vor alle sun- dege menschen, das du se von 4 du liber herre mich Br5, 6f. in tugenden czunemende] fruntliche vn togüden Bró, fruchtber all' tuget W 8 ein volkômenheit das ich 10f. Herre bis dich] Eya liber herre ich bete dich milder got Brö, Eya ich bit dich du: milter got W lib! h'r vnd guter W bis mit fehlt Br5ó W glawben fehlt Brö W czeiten fehlt BróW sie] sci Pg dich barmhercziger got Br5 W mit] von BrW der fchlt Bró 11 vor] vmb Pg vor] vmb Pg 19 der crafft Br5 W 21 plutes] danach wiederholt 15 bringest bis 21 pluts W 22 bestetigs Pg, crefftiges BróW 24 Herre bis 26 dich] Eya ich bete 26 vor] vmb Pg 17 genediger] vil guter Br5, 18 sie] sei Pg 18f. den 20f. dej tewres Bro 21f. in bis 22f. sie bis 27 sie] sei Pg
270 ewigen selecheit aine vollen- kumen bestetigung. Herre Ihesu Christe, ich pitt dich durch dich selbir, das du mich s rainigest von allen meinen sun- den, vnd mach mich in tu- genden czunemende vnd gib mir ain volkumene ewige salicheit. Amen. 10 4. [1197] T TERRE Ihesu Christe, ich pit dich vor meine sunderliche frunde, das du sie mit der crafft deines : heiligen leichnams vnd deines i; tewern plutes prengest czu der ewigen salicheit. Ich pitt dich, lewte, das du sie mit den tugen- den vnd mit den creften deines z» heiligen leichnams vnd deines tewern plutes in cristenleichem glawben bestetigest vnd sie an iren leczten czeiten bewarest czu dem ewigen leben. Herre, gu- z tiger [119"] vnd senffter got, ich pit dich vor alle sundige menschen, das du sie mit der 2f. Herre Ihesu Christe fehlt BróW du mich liber herre W ewigliche seligk werde Bró W II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. [Hs. Br. 9.] [22*] Br lyber herre, ich bete dich sunderlich vor meyne frůnt, das du se myt der [22"] craft deynes heylegen leychnames vnd deynes tewern 5 blutes berichtest czu der ewigen ' selykeit. Amen. Ich bete dich, genediger got, vor alle gute : vil guter got, vor alle gute : lewte vnd alle, dy myr ykeyn 9 Amen fehit W gut haben getoen adir tuen, das 10 du se myt der craft deynes heilegen leichnames vnd deynes tewren blutes bestetigest vnd bewarest czu deme ewe[23* ]gen leben. Amen. Ich bete dich, 15 barmherczeger got, vor alle sun- dege menschen, das du se von 4 du liber herre mich Br5, 6f. in tugenden czunemende] fruntliche vn togüden Bró, fruchtber all' tuget W 8 ein volkômenheit das ich 10f. Herre bis dich] Eya liber herre ich bete dich milder got Brö, Eya ich bit dich du: milter got W lib! h'r vnd guter W bis mit fehlt Br5ó W glawben fehlt Brö W czeiten fehlt BróW sie] sci Pg dich barmhercziger got Br5 W mit] von BrW der fchlt Bró 11 vor] vmb Pg vor] vmb Pg 19 der crafft Br5 W 21 plutes] danach wiederholt 15 bringest bis 21 pluts W 22 bestetigs Pg, crefftiges BróW 24 Herre bis 26 dich] Eya ich bete 26 vor] vmb Pg 17 genediger] vil guter Br5, 18 sie] sei Pg 18f. den 20f. dej tewres Bro 21f. in bis 22f. sie bis 27 sie] sei Pg
Strana 271
71. Gebete nach dem Abendmahlsempfange, Abs. 4—5. crafft deynes heiligen leichnams vnd deines tewern plutes be- kerest von all iren sunten vnd sie in reiner kewscheit vnd in 5 tugenden behaldist, vnd prenge sie do mit czu der ewigen se- licheit. Ich pit dich, susser got, vor meinen vater, vor meine mutter vnd vor alle gelawbige i0 selen, das du sie mit der crafft deynes heiligen leichnams vnd deines tewern plutes losest aus iren peinen, vnd pringe sie czu der ewigen rue. Amen. 15 5. LLERLIPSTER herre Ihesu Christe, ich pitt dich dorch dein selbis willen, das du durch deinen wer.len leichnam vnd durch dein tewres plut 20 meinen sunderlichen [1207] frun- den sunderlichen trost vnd ge- nad gebist, da du di guten in eynem guten lebin bestetigist vnd die sundigen vnd die posen 25 wider in dein genade nemest, | | | | | | | | vnd die in dem fegefewir seint, : vs allen iren noten vnd engsten : 271 der craft deynes heilegen leich- names vnd deynes tewren blutes berichtest [se] czu ewigen sely- keit. Amen. Ilch bete dich, susser got, vor meynen vater 5 vnd vor meyne muter vnd vor alle gloubege selen, das du se myt der [23Y] craft deynes heilegen leichenames vnd deynes tewren blutes derlozest vs der 10 peyn des fegefewers, vnd brenge se czu der ewigen frowde. Amen. YA, meyn liber herre, ich bete dich durch deyns selbes wille, das du durch deynen 15 werden leichnam vnd durch deynes tewern blutes (willen; meynen sunderlichen frunden trost ge[24']best vnd das du di guten an eyme guten leben 20 bestetigest vnd di sunder yn deyne gnade nemest. Amen. genedicleichen irlósest. Amen. 2f. bekerest bie 6 mit] bringest BróW 7 Ich bis 14 rue fehlt Pg 10 du sie fehlt W 13 peinen] noten W Der Text 15—28 wiederholt in anderer. Fori die Fürbitten für die Freunde, die Guten, die Bösen und die Verstorbenen; doch ist dieser Text in. Pg BróW gemeinsam iiberliefert, mup also. schon in der Doppelung, vielleicht mit. Ausnahme der in Py fehlenden Zeilen I—14 £n der Originalhs. oder der 1. Abschrift vorhanden gewesen sein. 15 Allerlipster] Eya liber Bró, Eya mein h'rczze lib” W 17 deines welbist Br5 19 heilges tewers Pg 21f. vnd genad fehlt Br5W 22 in] an BróW 24f. sundigon bis wider] sund' Br5W 26 die] die da sind W. xeint] das dw sie Bró, das du die W. 27 allen fehlt BróW noten vnd fehlt W 27f. vnd engsten genedicleichen fehlt. Bró 28 genedicleichen fehlt W losest W
71. Gebete nach dem Abendmahlsempfange, Abs. 4—5. crafft deynes heiligen leichnams vnd deines tewern plutes be- kerest von all iren sunten vnd sie in reiner kewscheit vnd in 5 tugenden behaldist, vnd prenge sie do mit czu der ewigen se- licheit. Ich pit dich, susser got, vor meinen vater, vor meine mutter vnd vor alle gelawbige i0 selen, das du sie mit der crafft deynes heiligen leichnams vnd deines tewern plutes losest aus iren peinen, vnd pringe sie czu der ewigen rue. Amen. 15 5. LLERLIPSTER herre Ihesu Christe, ich pitt dich dorch dein selbis willen, das du durch deinen wer.len leichnam vnd durch dein tewres plut 20 meinen sunderlichen [1207] frun- den sunderlichen trost vnd ge- nad gebist, da du di guten in eynem guten lebin bestetigist vnd die sundigen vnd die posen 25 wider in dein genade nemest, | | | | | | | | vnd die in dem fegefewir seint, : vs allen iren noten vnd engsten : 271 der craft deynes heilegen leich- names vnd deynes tewren blutes berichtest [se] czu ewigen sely- keit. Amen. Ilch bete dich, susser got, vor meynen vater 5 vnd vor meyne muter vnd vor alle gloubege selen, das du se myt der [23Y] craft deynes heilegen leichenames vnd deynes tewren blutes derlozest vs der 10 peyn des fegefewers, vnd brenge se czu der ewigen frowde. Amen. YA, meyn liber herre, ich bete dich durch deyns selbes wille, das du durch deynen 15 werden leichnam vnd durch deynes tewern blutes (willen; meynen sunderlichen frunden trost ge[24']best vnd das du di guten an eyme guten leben 20 bestetigest vnd di sunder yn deyne gnade nemest. Amen. genedicleichen irlósest. Amen. 2f. bekerest bie 6 mit] bringest BróW 7 Ich bis 14 rue fehlt Pg 10 du sie fehlt W 13 peinen] noten W Der Text 15—28 wiederholt in anderer. Fori die Fürbitten für die Freunde, die Guten, die Bösen und die Verstorbenen; doch ist dieser Text in. Pg BróW gemeinsam iiberliefert, mup also. schon in der Doppelung, vielleicht mit. Ausnahme der in Py fehlenden Zeilen I—14 £n der Originalhs. oder der 1. Abschrift vorhanden gewesen sein. 15 Allerlipster] Eya liber Bró, Eya mein h'rczze lib” W 17 deines welbist Br5 19 heilges tewers Pg 21f. vnd genad fehlt Br5W 22 in] an BróW 24f. sundigon bis wider] sund' Br5W 26 die] die da sind W. xeint] das dw sie Bró, das du die W. 27 allen fehlt BróW noten vnd fehlt W 27f. vnd engsten genedicleichen fehlt. Bró 28 genedicleichen fehlt W losest W
Strana 272
272 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. 6. ELOBBIT sistu, himelischer vater, vnd du, herre Ihesu Christe, der edlen iunc- frawen Marien kint, vnd du, 5heiliger geist, vmb dein grosse genade, die an mir gescheen ist, das ich sundiger mensch mit den [120"] heiligen engeln hewt czu deinem gotleichen 10 tische gegangen pin, das du dich selbir mir czu einer speise hast gebin, die mich arme creatur mit irer crafft sol pringen czu dem ewigen lebin. Das geschee 15 vns von den gnaden des vaters, von der weisheit des sones vnd von der gute des heiligen geistes. Amen. ELoBET seistu, hemelischer vater, Iesu Crist, liber son sente Marien, heiliger geist, vm deyne grose gnade, di an mir gescheen ist, das ich sundeger 5 mensche mit deynen heilegen engeln czu kost byn gegangen, do du dich, [21"] liber herre, selber host gegeben czu eyner speise, dy mich arme creature 10 mit erer craft sal brengen czu deme ewigen leben. Das ge- schee mir von der gute des vaters, von der mildekeit des sones vnd von gnaden des hei- 15 legen geistes. Amen. a Gebete nach dem Abendmahlsempfange. 2 [69%] Hie rueff die junck- fraw Marian an. 1. ALLER heyligiste junck- fraw vnd müter gocz, [70"] wann du denselben leich- [174] Se et inclita Maria, mater domini nostri Ihesu Christi, que eundem 2 1 Eye gelobt W humelischer Pg 2 vnd bis 4 kint] ihu criste ey son marie Br, ihu xpe liber sun sand marien W du bie 6 genade] sünd'lichen d' grozzen gnaden W du fehlt Bró 9 hewt fehlt Pg 9f. czu bis pin] czu kost bin gegange Br5, bin zu- gegägen W 10 das] do Brö 11 selber liber h're Brö, fehlt W mir) host gegebin Bró, mir gegebn hast W 11f. hast gebin fehlt hier BróW 12 die] dei Pg armen creature Bró 13 sólt W 15 vns] mir BróW vnd von W 16 weisheit] mildigkeyt Bró vnd fet. Bró 17 gute] gnedigen weyszheyt Bró, milten güte W 72 Überlieferung: W1 Bl. 69*. Lat. Text aus Hs. I O 101 der Stauts- u. Univ.-Bibl. zu Brcalau, Bl. 1747,
272 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. 6. ELOBBIT sistu, himelischer vater, vnd du, herre Ihesu Christe, der edlen iunc- frawen Marien kint, vnd du, 5heiliger geist, vmb dein grosse genade, die an mir gescheen ist, das ich sundiger mensch mit den [120"] heiligen engeln hewt czu deinem gotleichen 10 tische gegangen pin, das du dich selbir mir czu einer speise hast gebin, die mich arme creatur mit irer crafft sol pringen czu dem ewigen lebin. Das geschee 15 vns von den gnaden des vaters, von der weisheit des sones vnd von der gute des heiligen geistes. Amen. ELoBET seistu, hemelischer vater, Iesu Crist, liber son sente Marien, heiliger geist, vm deyne grose gnade, di an mir gescheen ist, das ich sundeger 5 mensche mit deynen heilegen engeln czu kost byn gegangen, do du dich, [21"] liber herre, selber host gegeben czu eyner speise, dy mich arme creature 10 mit erer craft sal brengen czu deme ewigen leben. Das ge- schee mir von der gute des vaters, von der mildekeit des sones vnd von gnaden des hei- 15 legen geistes. Amen. a Gebete nach dem Abendmahlsempfange. 2 [69%] Hie rueff die junck- fraw Marian an. 1. ALLER heyligiste junck- fraw vnd müter gocz, [70"] wann du denselben leich- [174] Se et inclita Maria, mater domini nostri Ihesu Christi, que eundem 2 1 Eye gelobt W humelischer Pg 2 vnd bis 4 kint] ihu criste ey son marie Br, ihu xpe liber sun sand marien W du bie 6 genade] sünd'lichen d' grozzen gnaden W du fehlt Bró 9 hewt fehlt Pg 9f. czu bis pin] czu kost bin gegange Br5, bin zu- gegägen W 10 das] do Brö 11 selber liber h're Brö, fehlt W mir) host gegebin Bró, mir gegebn hast W 11f. hast gebin fehlt hier BróW 12 die] dei Pg armen creature Bró 13 sólt W 15 vns] mir BróW vnd von W 16 weisheit] mildigkeyt Bró vnd fet. Bró 17 gute] gnedigen weyszheyt Bró, milten güte W 72 Überlieferung: W1 Bl. 69*. Lat. Text aus Hs. I O 101 der Stauts- u. Univ.-Bibl. zu Brcalau, Bl. 1747,
Strana 273
72. Gebete nach dem Abendmahlsempfange, Abs. 1—2. nam vnsers herren vnd einenn schópffer aller geschôpff in dei- nem hevligen leib wurd wirdig zu tragen. den ich nün ent- 5 pfangen hab. pitt in für mich armew sünderinn, was ich an dem hevligen sacrament vn- wissenleich. vnd vndancknem- leich gesundet han, das er mir "das vergeb durch dein müter- leiche parmherczigkait. Amen. Pater noster. 2. v sich, herr Ihesu Criste, N wes ich begert han vnd 15 mein hertz gewünscht, das han ich nün entphangen. Herre, nün verwandel mich in dich, also daz ich in dir beleib vnd du in mir. Ich han nün geszen ?» vnd getrunckken vnd pin nin sat. Ich hab den heyligen leichnam geessen, der an dem heyligen kraücz gehangen ist, vnd han das plüt getruncken, ?5 das auss Cristi seitten ran. Ich sag dir. herre, lob vnd genad vnd pitt dich, das mich dein heyliger leichnam erledig von dem ewigen tod vnd pring mich 30 zu den. die an dem jungsten [T1'] tag zü deiner zesen ge- stelt werden. Herre, verleich mir, das ich fróleich werde gen mit dem säligen abentessen in | 4 den] das W1 - - ————— ——— — 273 creatorem omnium creaturarum in tuo sanctissimo vtero digna fuisti portare, cuius idem vera- cissimum corpus et sangwinem ego, miser et indignus peccator, : sumere presumsi, inclina aures tue pietatis indignis supplica- cionibus meis, vt apud ipsum pro me digneris intercedere, vt, quidquid inter agendum, cogi- 10 tandum et loquendum in eius ineffabili sacrificio ignoranter, negligenter vel accidentaliter ad- misi, tuis sanctissimis precibus indulgere dignetur. Amen. m 15 19 gexzen] gasz W/
72. Gebete nach dem Abendmahlsempfange, Abs. 1—2. nam vnsers herren vnd einenn schópffer aller geschôpff in dei- nem hevligen leib wurd wirdig zu tragen. den ich nün ent- 5 pfangen hab. pitt in für mich armew sünderinn, was ich an dem hevligen sacrament vn- wissenleich. vnd vndancknem- leich gesundet han, das er mir "das vergeb durch dein müter- leiche parmherczigkait. Amen. Pater noster. 2. v sich, herr Ihesu Criste, N wes ich begert han vnd 15 mein hertz gewünscht, das han ich nün entphangen. Herre, nün verwandel mich in dich, also daz ich in dir beleib vnd du in mir. Ich han nün geszen ?» vnd getrunckken vnd pin nin sat. Ich hab den heyligen leichnam geessen, der an dem heyligen kraücz gehangen ist, vnd han das plüt getruncken, ?5 das auss Cristi seitten ran. Ich sag dir. herre, lob vnd genad vnd pitt dich, das mich dein heyliger leichnam erledig von dem ewigen tod vnd pring mich 30 zu den. die an dem jungsten [T1'] tag zü deiner zesen ge- stelt werden. Herre, verleich mir, das ich fróleich werde gen mit dem säligen abentessen in | 4 den] das W1 - - ————— ——— — 273 creatorem omnium creaturarum in tuo sanctissimo vtero digna fuisti portare, cuius idem vera- cissimum corpus et sangwinem ego, miser et indignus peccator, : sumere presumsi, inclina aures tue pietatis indignis supplica- cionibus meis, vt apud ipsum pro me digneris intercedere, vt, quidquid inter agendum, cogi- 10 tandum et loquendum in eius ineffabili sacrificio ignoranter, negligenter vel accidentaliter ad- misi, tuis sanctissimis precibus indulgere dignetur. Amen. m 15 19 gexzen] gasz W/
Strana 274
274 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. das hymmellisch Iherusalem vnd mit den erwelltten ymmer musz leben, das ich dich ewigkleich wird nyessen. Amen. 5 3.ERRE, ich opfer dir hewt deinen allerliebsten sun in den händen des priesters für mich vnd für die sünde aller werlt in aller der weiss, als er 10 sich dir zu einem opfer gab auf dem altar des heyligen kraücz, [717] das er vor dir wider raytte, hymellischer vater, all vnser verlornew zeit vnd vns dir ge- 15 huldige. Herre vater, vergiss deines zorens hincz vns armen vmb vnser laszhaytt durch dei- nen sun, der vor dir scheint in so grosser arbait. Vergib vns 20 auch die schuld, die er für vns wider raitt vnd die er genüg- samleich gepessert hat für die schuld der werlt. O du starckker gelaub, der da petreugt all 25 meynn ausser synn! Ein anders sich ich, vnd ein anders gelaub ich. O du säliger [731] geding, den ich han zu disem opffer, die mit zwischen got vnd dem 30 armen sünder! O du süesser trost, da wir got dem vater opfern seinen sun, durch den er nichtz versagen mag! In dem opfer im genäme werdent vnser 35 vnwirdige herez vnd werck, die wir tün in seinem dienst, die im in chainnerlay weisz gevallen 30 süesser] süecher WI
274 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. das hymmellisch Iherusalem vnd mit den erwelltten ymmer musz leben, das ich dich ewigkleich wird nyessen. Amen. 5 3.ERRE, ich opfer dir hewt deinen allerliebsten sun in den händen des priesters für mich vnd für die sünde aller werlt in aller der weiss, als er 10 sich dir zu einem opfer gab auf dem altar des heyligen kraücz, [717] das er vor dir wider raytte, hymellischer vater, all vnser verlornew zeit vnd vns dir ge- 15 huldige. Herre vater, vergiss deines zorens hincz vns armen vmb vnser laszhaytt durch dei- nen sun, der vor dir scheint in so grosser arbait. Vergib vns 20 auch die schuld, die er für vns wider raitt vnd die er genüg- samleich gepessert hat für die schuld der werlt. O du starckker gelaub, der da petreugt all 25 meynn ausser synn! Ein anders sich ich, vnd ein anders gelaub ich. O du säliger [731] geding, den ich han zu disem opffer, die mit zwischen got vnd dem 30 armen sünder! O du süesser trost, da wir got dem vater opfern seinen sun, durch den er nichtz versagen mag! In dem opfer im genäme werdent vnser 35 vnwirdige herez vnd werck, die wir tün in seinem dienst, die im in chainnerlay weisz gevallen 30 süesser] süecher WI
Strana 275
72. Nach dem Abendmahl, Abs. 3. 73. Gloria. 275 mügen dann mit dem verdienen des opfers seines suns, des so gar genüg ist, das darezu nichtt anders gehört dann gelaub. [727] 5 (Darvm gelaub) vnd hab ge- ding vnd lasz dich dicz vben zu götleicher lieb, in der lieb er dir schueff dicz geschäfft zu so hochem nücz vnd zu grosser 10 säligkait. Amen. 73 Gloria. [125'] T OB vnd ere sey got in der hoe vnd frede den leuten off erden, die gutis 15 willin sint ! Wir lobin dich, wol sprech wir dir, anbete wir dich, wir hoen vnd loben dich. Gnade, dank sage wir dir durch deyne grose wirde. Hirre got, heme- 2 lischer koning, got vatir al- mechtigir, hirre du allir hoistir, eynborn son Ihesu Christe, hirre got, des almechtigin gotis lamp, des vatirs son, du benympst 25 der werlde ere sunde. Irbarme dich obir vns ! Du hebist of der werlde sunde, enphach vnsir gebete! Do du siczt ezu der rechtin hant des vatirs, ir- so barme dich obir vns ! Wen du alleyne heilig bist, du alleyne der hoeste bist, herre Ihesu LORIA in excelsis deo et in terra pax hominibus bone voluntatis! Laudamus te, bene- dicimus te, adoramus te, glori- ficamus te. Gracias agimus 5 tibi propter magnam gloriam tuam. Domine deus, rex ce- lestis, deus pater omnipotens, domine fili vnigenite, Ihesu Christe, domine deus, agnus dei, 10 filius patris, qui tollis peccata mundi, miserere nobis! Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecacionem nostram! Qui sedes ad dexteram patris, mise- 15 rere nobis! Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus, Ihesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 20 10 Schlußschrift Anno LXI°. Deo gracias WI 73 Uberlieferung: Brl Bl. 125°. Lat. Text aus dem Römischen Missale. 18*
72. Nach dem Abendmahl, Abs. 3. 73. Gloria. 275 mügen dann mit dem verdienen des opfers seines suns, des so gar genüg ist, das darezu nichtt anders gehört dann gelaub. [727] 5 (Darvm gelaub) vnd hab ge- ding vnd lasz dich dicz vben zu götleicher lieb, in der lieb er dir schueff dicz geschäfft zu so hochem nücz vnd zu grosser 10 säligkait. Amen. 73 Gloria. [125'] T OB vnd ere sey got in der hoe vnd frede den leuten off erden, die gutis 15 willin sint ! Wir lobin dich, wol sprech wir dir, anbete wir dich, wir hoen vnd loben dich. Gnade, dank sage wir dir durch deyne grose wirde. Hirre got, heme- 2 lischer koning, got vatir al- mechtigir, hirre du allir hoistir, eynborn son Ihesu Christe, hirre got, des almechtigin gotis lamp, des vatirs son, du benympst 25 der werlde ere sunde. Irbarme dich obir vns ! Du hebist of der werlde sunde, enphach vnsir gebete! Do du siczt ezu der rechtin hant des vatirs, ir- so barme dich obir vns ! Wen du alleyne heilig bist, du alleyne der hoeste bist, herre Ihesu LORIA in excelsis deo et in terra pax hominibus bone voluntatis! Laudamus te, bene- dicimus te, adoramus te, glori- ficamus te. Gracias agimus 5 tibi propter magnam gloriam tuam. Domine deus, rex ce- lestis, deus pater omnipotens, domine fili vnigenite, Ihesu Christe, domine deus, agnus dei, 10 filius patris, qui tollis peccata mundi, miserere nobis! Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecacionem nostram! Qui sedes ad dexteram patris, mise- 15 rere nobis! Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus, Ihesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 20 10 Schlußschrift Anno LXI°. Deo gracias WI 73 Uberlieferung: Brl Bl. 125°. Lat. Text aus dem Römischen Missale. 18*
Strana 276
276 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. Christe, mit dem heiligin geiste in der wirde gotis, deynes vatirs. Amen. 74 [1257] WER das gebete mit an- 5 dacht spricht, der hat XL tage ablos. Deus misereatur nostri, benedicat nobis. Psalmus LXVI. OT irbarme sich obir vns vnd segen vns vnd irleuchte 10 seyn antlicz obir vns vnd ir- barme sich vnsir, das wir ir- kenne in erden deyn weg, allen leuten deyn heil. Lobe dich, hirre, das uolk, hirre got, 15 beichte dir allis volk! Frowhin sich di leute, wen du rich[test] das [volk in der rechtigkeit vnd das volk auf der erden richtest. Beichte dir das volk, hirre got, 20 beichte dir allis volk! Di erde gab ire frucht. Gesegne vns got, vnser got! Gesegne vns got, vnd furchten sullin in alle ende der erdin.] EUS misereatur nostri et benedicat nobis. Illuminet vultum suum super nos et mi- sereatur nostri, vt cognoscamus 5 in terra viam tuam, in omnibus gentibus salutare tuum. Con- fiteantur tibi populi, deus, con- fiteantur tibi populi omnes! Letentur et exultent gentes, 10 quoniam iudicas populos in equitate et gentes in terra diri- gis. Confiteantur tibi populi, deus, confiteantur tibi populi omnes. Terra dedit fructum 15 suum. Benedicat nos deus, deus noster! Benedicat nos deus, et metuant eum omnes fines terre. - .. 74 Uberlieferung: Brl Bl. 125r. Unvollständig mit Zeile 18f. richtest das abbrechend, da in der Hs. das Schlußbl. herausgerissen ist. Die Er- gänzung lehnt sich an an den Psalter des Petrus von Patschkau v. J. 1340, Hs. der Staats- u. Univ.-Bibl. zu Breslau I D 26. Lat. Text Ps. LXVI.
276 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. Christe, mit dem heiligin geiste in der wirde gotis, deynes vatirs. Amen. 74 [1257] WER das gebete mit an- 5 dacht spricht, der hat XL tage ablos. Deus misereatur nostri, benedicat nobis. Psalmus LXVI. OT irbarme sich obir vns vnd segen vns vnd irleuchte 10 seyn antlicz obir vns vnd ir- barme sich vnsir, das wir ir- kenne in erden deyn weg, allen leuten deyn heil. Lobe dich, hirre, das uolk, hirre got, 15 beichte dir allis volk! Frowhin sich di leute, wen du rich[test] das [volk in der rechtigkeit vnd das volk auf der erden richtest. Beichte dir das volk, hirre got, 20 beichte dir allis volk! Di erde gab ire frucht. Gesegne vns got, vnser got! Gesegne vns got, vnd furchten sullin in alle ende der erdin.] EUS misereatur nostri et benedicat nobis. Illuminet vultum suum super nos et mi- sereatur nostri, vt cognoscamus 5 in terra viam tuam, in omnibus gentibus salutare tuum. Con- fiteantur tibi populi, deus, con- fiteantur tibi populi omnes! Letentur et exultent gentes, 10 quoniam iudicas populos in equitate et gentes in terra diri- gis. Confiteantur tibi populi, deus, confiteantur tibi populi omnes. Terra dedit fructum 15 suum. Benedicat nos deus, deus noster! Benedicat nos deus, et metuant eum omnes fines terre. - .. 74 Uberlieferung: Brl Bl. 125r. Unvollständig mit Zeile 18f. richtest das abbrechend, da in der Hs. das Schlußbl. herausgerissen ist. Die Er- gänzung lehnt sich an an den Psalter des Petrus von Patschkau v. J. 1340, Hs. der Staats- u. Univ.-Bibl. zu Breslau I D 26. Lat. Text Ps. LXVI.
Strana 277
74. Benediktion. 75. Von den 7 Freuden Marias auf Erden. 277 75 [152"] DIS gebete ist von den seben frewdenn vnser libenn frawen. SEPTEM gaudia beate Marie vir- ginis. Dy irste freüde. 1. 5 EYSERYNNE, konigynne, furstynne, frawe vnde ge- bytterynne hymelreichs vnde erdreichs, ich mane dich der frolichen sussigkeit vnde der io sussiglichen frewden, domite deynn reynes, kewsches hereze irfrewet wart yn den czeyten, do Gabriel,der hoch[153r wirdige engel, dich sussiglich gegrusset 15 hot, vnde bite deyne mutter- liche barmherezigkeit vnde ruffe vnd schrey czu deyner keyser- lichen macht, das du, mutter der worhaftigen barmherezigkeit, 20 meynis rewigen herczen clage, meyner sele andechtiges suffezen botschaften wellest den oren AUDE, virgo, stella maris, sponsa Christi singularis, iocundata nimium per salutis nuncium! A peccatis nos emunda, casta mater et fecunda, et superna gaudia nostro cordi nuncia. 10 Uberlieferung: Ba Bl. 110°; G S. 362b; W2 Bl. 70°; HI Bl. 4°; Brl Bl. 116"; Br6 Bl. 152r; M12 Bl. 47'; Pgl Bl. 1ra. Tert aus Br6. Lesarten aus GW2HIBrI. Lat. Text aus Mone, Lat. Hymnen d. Mittelalters (1854) Bd. II S. 160 Nr. 453, Darmstädter Hs. 2242, 14. Jh. Uberschriften: Dis gebett ist von den suben frôden vnser frowen BaG, Die siben frewden vnser frawen W2HI, Von den seben freuden vnsz' libin frawen Brl 4 Dy irste freüde fehlt BrIW2GHI 6 frawe fehlt W2 8 erde Br6 ermane HI 10 susslichë Br6, sussen Br1 11 reynes fehlt Brl kewsches fehlt W2 12 der zeit W2 18 mutter] mit Br6 19 wor- haftigen fehlt BrIHI barmherezigkeit] gnaden Brl 20 rewigen 21 Vnnd meiner W2 fehlt Br6 22 beschatin wellist vnd bot- schafften Brl weltest HI
74. Benediktion. 75. Von den 7 Freuden Marias auf Erden. 277 75 [152"] DIS gebete ist von den seben frewdenn vnser libenn frawen. SEPTEM gaudia beate Marie vir- ginis. Dy irste freüde. 1. 5 EYSERYNNE, konigynne, furstynne, frawe vnde ge- bytterynne hymelreichs vnde erdreichs, ich mane dich der frolichen sussigkeit vnde der io sussiglichen frewden, domite deynn reynes, kewsches hereze irfrewet wart yn den czeyten, do Gabriel,der hoch[153r wirdige engel, dich sussiglich gegrusset 15 hot, vnde bite deyne mutter- liche barmherezigkeit vnde ruffe vnd schrey czu deyner keyser- lichen macht, das du, mutter der worhaftigen barmherezigkeit, 20 meynis rewigen herczen clage, meyner sele andechtiges suffezen botschaften wellest den oren AUDE, virgo, stella maris, sponsa Christi singularis, iocundata nimium per salutis nuncium! A peccatis nos emunda, casta mater et fecunda, et superna gaudia nostro cordi nuncia. 10 Uberlieferung: Ba Bl. 110°; G S. 362b; W2 Bl. 70°; HI Bl. 4°; Brl Bl. 116"; Br6 Bl. 152r; M12 Bl. 47'; Pgl Bl. 1ra. Tert aus Br6. Lesarten aus GW2HIBrI. Lat. Text aus Mone, Lat. Hymnen d. Mittelalters (1854) Bd. II S. 160 Nr. 453, Darmstädter Hs. 2242, 14. Jh. Uberschriften: Dis gebett ist von den suben frôden vnser frowen BaG, Die siben frewden vnser frawen W2HI, Von den seben freuden vnsz' libin frawen Brl 4 Dy irste freüde fehlt BrIW2GHI 6 frawe fehlt W2 8 erde Br6 ermane HI 10 susslichë Br6, sussen Br1 11 reynes fehlt Brl kewsches fehlt W2 12 der zeit W2 18 mutter] mit Br6 19 wor- haftigen fehlt BrIHI barmherezigkeit] gnaden Brl 20 rewigen 21 Vnnd meiner W2 fehlt Br6 22 beschatin wellist vnd bot- schafften Brl weltest HI
Strana 278
278 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. deynis liben kyndes vnde mir seyner gnaden trost irwerbest. Amen. Dy ander frewde. 2. 5 [1537]VRCHLAUCHTIGER scheyn, der ober alle feynikeit der lichten engel schey- net, ich mane dich der sunder- lichenn grossen frewdenn, dy 10 sich irwecket hot yn deiner heiligen selen in der czeit, do das licht aller lichte von dir lauchte yn der werlede fynster- nusze vnde mit seynem lichte 15 alle finsternusze irleuchtet hot, vnde bite deyne mutterliche genade, das du alle finsternusze wertlicher begerunge aus [154.] meynem herezen treybest, also 20 das ich durch deyne keyserliche gûtte wirdig werde yn deynis sones lichte ewiglichen czu bley- benn. Amen. AUDE, mater illibata, que tam mire fecundata genuisti filium velut sidus radium! Fac nos quoque salutari partu semper fecundari atque corde steriles fac clementer fertiles. Dy drytte frewde. 3. 25 VRSTYNNE ober alle fur- stynne, frawe ober alle AUDE, florens lilium, cuius nouum filium 10 I liben fehlt Br6HI 2 săligklichen erwerbest W2 irwerben Brl 7 reyne- 3 Amen fehlt GHI 4 Dy ander frewde fehlt BrIHI keit Br1W2 8 ermane HI 8f. grossen sünderlichen W2, grosen siesiklichen HI 10 erwegt W2 11 den zitten G 12 aller lichte fehlt W2 von] pei W2 13 lauchte] liecht BrIGHI, fehlt W2 13f. fynsternusze bis 17 alle fehlt W2 13f. vinsternusse geborn ist vnd mit BrIGHI 18 begird W2 20 keyserliche] tugentliche W2 21 yn] pei W2 22 ewiglichen fehlt Brl 23 Amen fehlt G 24 Dy drytte frewde] iii Brl, fehlt HI 25 ober] ob G fraw W2 ober] ob G allen G 26 vnd
278 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. deynis liben kyndes vnde mir seyner gnaden trost irwerbest. Amen. Dy ander frewde. 2. 5 [1537]VRCHLAUCHTIGER scheyn, der ober alle feynikeit der lichten engel schey- net, ich mane dich der sunder- lichenn grossen frewdenn, dy 10 sich irwecket hot yn deiner heiligen selen in der czeit, do das licht aller lichte von dir lauchte yn der werlede fynster- nusze vnde mit seynem lichte 15 alle finsternusze irleuchtet hot, vnde bite deyne mutterliche genade, das du alle finsternusze wertlicher begerunge aus [154.] meynem herezen treybest, also 20 das ich durch deyne keyserliche gûtte wirdig werde yn deynis sones lichte ewiglichen czu bley- benn. Amen. AUDE, mater illibata, que tam mire fecundata genuisti filium velut sidus radium! Fac nos quoque salutari partu semper fecundari atque corde steriles fac clementer fertiles. Dy drytte frewde. 3. 25 VRSTYNNE ober alle fur- stynne, frawe ober alle AUDE, florens lilium, cuius nouum filium 10 I liben fehlt Br6HI 2 săligklichen erwerbest W2 irwerben Brl 7 reyne- 3 Amen fehlt GHI 4 Dy ander frewde fehlt BrIHI keit Br1W2 8 ermane HI 8f. grossen sünderlichen W2, grosen siesiklichen HI 10 erwegt W2 11 den zitten G 12 aller lichte fehlt W2 von] pei W2 13 lauchte] liecht BrIGHI, fehlt W2 13f. fynsternusze bis 17 alle fehlt W2 13f. vinsternusse geborn ist vnd mit BrIGHI 18 begird W2 20 keyserliche] tugentliche W2 21 yn] pei W2 22 ewiglichen fehlt Brl 23 Amen fehlt G 24 Dy drytte frewde] iii Brl, fehlt HI 25 ober] ob G fraw W2 ober] ob G allen G 26 vnd
Strana 279
75. Von den "7 Freuden Marias auf Erden, Abe. 2—4. 279 frawen. yn der gewalt hymmel vnd erde begriffen ist, ich mane dich der frewden, der deynn gotliches hercze entpfunden hot | nos illorum munera syn don czeiten, do dy drey | deo ferre tribue | magi cum muneribus erwirdige[154"]konige ir fursten- | semper et assidue. placeant flexis genibus! O felix puerpera, liches opper vor deynem liben sone mit grossen frewden brochten, vnd bite deyne konig- 10 liche wirdigkeyt vnde deyne mutterliche sussigkeit, das du, mutter der warhafftigen barm- herczigkeit, meynes rewigen herczen clage, meyn sufczen 15 vnde meyn leidung, dy ich habe durch manchfaldigkeit meyner sundenn, meynem herren, dey- nem liben sone, czu oppere brengen wellest vnde mir seyne 20 gnade seliglichen [155'] ir- werbest. Amen. Dy fierde freude. 4. ARMHERCZIGE mutter, mech- tige konigynne, dy geeret 2s vnde gewirdiget ist ober alle scheppenung, ich mane deyne Gc parens, cuius natus, Giera in templo presentatus, Simeonis manibus tollitur cum laudibus! 2 begriffen fehlt H1 ist] sint W2G 3 grossen frewdt W2 der] dy Br6 5 der zeit W2 6 hochgeborne Erw'dige Br6 king Caspar baltisar melchar H1 ires Br6 7 oppers Br6 liben fehlt Br1G 8 mit] in W2 9 so vfi bite ich Br6 bite fehlt Br1 9f. kayserlich W2 11 mutterliche] trewe Brl süsse G, siese HI das bis 12f. barmherczigkeit fehlt Br6 12 mutter der] mit deyne Br1 warhafftigen fehlt Br1Q 14 meyn] vnd Br1 15 lciden das Br6. laid die H1 17 meynem herren fehlt W2 18 liben fehlt BrIGHI 20 steticlich Br1 20f. irwerben Br6GH1, irweichist Br1, erwerben wellest W2 21 AmonfehtG 22 Dy ficrde froudeJ iiii Br1, fehit H1 24 gecret] gekrónet W2 25 gewirdet G 26 schópffung W?. Scheppfüge H1 ermune H1 deyne] dich. deiner W2
75. Von den "7 Freuden Marias auf Erden, Abe. 2—4. 279 frawen. yn der gewalt hymmel vnd erde begriffen ist, ich mane dich der frewden, der deynn gotliches hercze entpfunden hot | nos illorum munera syn don czeiten, do dy drey | deo ferre tribue | magi cum muneribus erwirdige[154"]konige ir fursten- | semper et assidue. placeant flexis genibus! O felix puerpera, liches opper vor deynem liben sone mit grossen frewden brochten, vnd bite deyne konig- 10 liche wirdigkeyt vnde deyne mutterliche sussigkeit, das du, mutter der warhafftigen barm- herczigkeit, meynes rewigen herczen clage, meyn sufczen 15 vnde meyn leidung, dy ich habe durch manchfaldigkeit meyner sundenn, meynem herren, dey- nem liben sone, czu oppere brengen wellest vnde mir seyne 20 gnade seliglichen [155'] ir- werbest. Amen. Dy fierde freude. 4. ARMHERCZIGE mutter, mech- tige konigynne, dy geeret 2s vnde gewirdiget ist ober alle scheppenung, ich mane deyne Gc parens, cuius natus, Giera in templo presentatus, Simeonis manibus tollitur cum laudibus! 2 begriffen fehlt H1 ist] sint W2G 3 grossen frewdt W2 der] dy Br6 5 der zeit W2 6 hochgeborne Erw'dige Br6 king Caspar baltisar melchar H1 ires Br6 7 oppers Br6 liben fehlt Br1G 8 mit] in W2 9 so vfi bite ich Br6 bite fehlt Br1 9f. kayserlich W2 11 mutterliche] trewe Brl süsse G, siese HI das bis 12f. barmherczigkeit fehlt Br6 12 mutter der] mit deyne Br1 warhafftigen fehlt Br1Q 14 meyn] vnd Br1 15 lciden das Br6. laid die H1 17 meynem herren fehlt W2 18 liben fehlt BrIGHI 20 steticlich Br1 20f. irwerben Br6GH1, irweichist Br1, erwerben wellest W2 21 AmonfehtG 22 Dy ficrde froudeJ iiii Br1, fehit H1 24 gecret] gekrónet W2 25 gewirdet G 26 schópffung W?. Scheppfüge H1 ermune H1 deyne] dich. deiner W2
Strana 280
280 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. sussigkeith der sunderlichenn frewden, do mite irfrewet vnd irsusset warth deyn reynes hercze yn den czeiten, do deynn 5 eyngeborner son geoppert warth yn den tempel, vnde bitte deyne barmherezige gutte, als vnser herre, deyn liber son, mit czween [155'] tawben gelost to wart, das du mir sulche gnade irwerbest, das ich mit worhafti- ger rewe vnde mit ganczer, rechter beichte also gelediget vnde genezlich entpunden werde 15 von allen meynen sunden, also das ich yn dem ewigen tempel des hymmelischenn Ierusalem yn ewigem angesichte deynes liben kyndes ewiglichen bleibe. 20 Amen. Confer nobis, supplicamus, vt et illum nos geramus puris semper cordibus et sinceris mentibus. Dy fumfte freude. 5. ROSTLICHER trost, trö[1565]. sterynne, zewflucht vnde behalderynne aller betrubten 25 herczen, ich mane deyne barm- herczigkeit der sunderlichen grossen freüden, do methe deyne AUDE, que tripudio letabaris nimio resurgente filio mortis ab imperio! Fac a nostro scelere, pia, nos resurgere, 10 .. . —. . 2 gnaden vnd freuden Brl, grossen frewdt W2 irfrewet vnd 2f. vnd irsusset fehlt Br6 5 geborner Brl, ainiger fehlt BrIG ewiger W2, erstgeborner G, erst geborne ainiger HI 6 bitte] so bitte ich Br6 8 lieber herre W2 9 Tewbelen Br6 gelest HI 11 irwerben wellest Br6, erwerbest von deinem lieben kynde W2 13 rechter bis 15 sunden] vnd rechter lautter peicht auch also gelöset werd W2 gelediget werde Br6 14—16 vnd von meinen sunden enpunden werd das Br1 15 also fehlt HI 16 dem] denn Br6 ewigen fehlt BrI 17 des] der G 18 ewiger W2 19 liben fehlt BrIGHI ane ende musse bleiben Br6, bleiben HI 20 Amen fehlt G 21 Dy fumfte freude fehlt BrIHI 26 besundern W2 25 ermane Hl
280 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. sussigkeith der sunderlichenn frewden, do mite irfrewet vnd irsusset warth deyn reynes hercze yn den czeiten, do deynn 5 eyngeborner son geoppert warth yn den tempel, vnde bitte deyne barmherezige gutte, als vnser herre, deyn liber son, mit czween [155'] tawben gelost to wart, das du mir sulche gnade irwerbest, das ich mit worhafti- ger rewe vnde mit ganczer, rechter beichte also gelediget vnde genezlich entpunden werde 15 von allen meynen sunden, also das ich yn dem ewigen tempel des hymmelischenn Ierusalem yn ewigem angesichte deynes liben kyndes ewiglichen bleibe. 20 Amen. Confer nobis, supplicamus, vt et illum nos geramus puris semper cordibus et sinceris mentibus. Dy fumfte freude. 5. ROSTLICHER trost, trö[1565]. sterynne, zewflucht vnde behalderynne aller betrubten 25 herczen, ich mane deyne barm- herczigkeit der sunderlichen grossen freüden, do methe deyne AUDE, que tripudio letabaris nimio resurgente filio mortis ab imperio! Fac a nostro scelere, pia, nos resurgere, 10 .. . —. . 2 gnaden vnd freuden Brl, grossen frewdt W2 irfrewet vnd 2f. vnd irsusset fehlt Br6 5 geborner Brl, ainiger fehlt BrIG ewiger W2, erstgeborner G, erst geborne ainiger HI 6 bitte] so bitte ich Br6 8 lieber herre W2 9 Tewbelen Br6 gelest HI 11 irwerben wellest Br6, erwerbest von deinem lieben kynde W2 13 rechter bis 15 sunden] vnd rechter lautter peicht auch also gelöset werd W2 gelediget werde Br6 14—16 vnd von meinen sunden enpunden werd das Br1 15 also fehlt HI 16 dem] denn Br6 ewigen fehlt BrI 17 des] der G 18 ewiger W2 19 liben fehlt BrIGHI ane ende musse bleiben Br6, bleiben HI 20 Amen fehlt G 21 Dy fumfte freude fehlt BrIHI 26 besundern W2 25 ermane Hl
Strana 281
75. Von den 7 Freuden Marias auf Erden, Abs. 5—6. 281 sele vnde deyn leib irfrewet wart yn den czeiten, do deyn liber son irstund von des todes banden, vnd bite deyne trost- 3 liche gnade vnde deynen gne- digen trost, mutter aller barm- herezigkeit, das du meyne sele, dy yn sunden irstorben ist vnde yn dem tode [1567] der vn- 10 gerechtigkeit ist entsloffen, mit deynes liben kyndes gnaden trostlichen irwecken wellest, also das ich an dem leczsten tage der letezsten offirstendunge dey- 15 nis liben kyndes antlicz fro- lichen moge beschawen. Amen. sursum tolle varijs cor oppressum vicijs. Das ist dy sechste freude. 6. ICHT aller engel, spygel aller togunde, aller fursten wir- 20 digkeit, muter aller gutte, ich mane dich an dy hochste deyne wirde, an dy besunder grose [157'] frewde, dy sich yn deyner selen irgossen hot yn den czey- 2s ten, do vnser herre, deynn liber son, czu hymmel fur yn deynem angesichte, vnde bite deyne AUDE, que felicibus conspexisti visibus ire tuum filium ad paternum solium! Da, vt eius reditum, huius vite terminum, valeamus libere sine metu cernere. 10 . .— 4 Vnd ich Br6 5f. vnd 3 liber fehlt BrIGHI, ainiger owiger W2 bis trost fehlt W2 6 aller] der W2 9f. vnrechtigkeit Br6 10 ist entslossen Br6Brl, also entschlaffen pin W2 11 liben fehlt BrICHI 12 trostlicher HI irwecken wellest] erweckest W2 13 an] czu Br1 15 liben fehlt CHI anczlicz Br6 16 beschawen ewigk- Amen fehlt BrIG 17 Das bis freude fehlt lichen an endt W2 BrIHI 19 tugent vnd W2 20 vnd muetter W2 güttikait W2 21 ermane HI 21f. deyne hoiste wirde BrIGHI, die grossen frewdt Vnd W2 24 selen] zartten sel gephlantzet 22 groso fehlt W2 27 So vnde vnd W2 25 lieber herr W2 h're iesus cristus Br6 bite ich Br6
75. Von den 7 Freuden Marias auf Erden, Abs. 5—6. 281 sele vnde deyn leib irfrewet wart yn den czeiten, do deyn liber son irstund von des todes banden, vnd bite deyne trost- 3 liche gnade vnde deynen gne- digen trost, mutter aller barm- herezigkeit, das du meyne sele, dy yn sunden irstorben ist vnde yn dem tode [1567] der vn- 10 gerechtigkeit ist entsloffen, mit deynes liben kyndes gnaden trostlichen irwecken wellest, also das ich an dem leczsten tage der letezsten offirstendunge dey- 15 nis liben kyndes antlicz fro- lichen moge beschawen. Amen. sursum tolle varijs cor oppressum vicijs. Das ist dy sechste freude. 6. ICHT aller engel, spygel aller togunde, aller fursten wir- 20 digkeit, muter aller gutte, ich mane dich an dy hochste deyne wirde, an dy besunder grose [157'] frewde, dy sich yn deyner selen irgossen hot yn den czey- 2s ten, do vnser herre, deynn liber son, czu hymmel fur yn deynem angesichte, vnde bite deyne AUDE, que felicibus conspexisti visibus ire tuum filium ad paternum solium! Da, vt eius reditum, huius vite terminum, valeamus libere sine metu cernere. 10 . .— 4 Vnd ich Br6 5f. vnd 3 liber fehlt BrIGHI, ainiger owiger W2 bis trost fehlt W2 6 aller] der W2 9f. vnrechtigkeit Br6 10 ist entslossen Br6Brl, also entschlaffen pin W2 11 liben fehlt BrICHI 12 trostlicher HI irwecken wellest] erweckest W2 13 an] czu Br1 15 liben fehlt CHI anczlicz Br6 16 beschawen ewigk- Amen fehlt BrIG 17 Das bis freude fehlt lichen an endt W2 BrIHI 19 tugent vnd W2 20 vnd muetter W2 güttikait W2 21 ermane HI 21f. deyne hoiste wirde BrIGHI, die grossen frewdt Vnd W2 24 selen] zartten sel gephlantzet 22 groso fehlt W2 27 So vnde vnd W2 25 lieber herr W2 h're iesus cristus Br6 bite ich Br6
Strana 282
282 II. Ostdeutsche Gobete der Zeit Johanns. keyserliche gnade vnde deyne mutterliche gutte, das du mir von deynem lieben sone sulche gnade irwerbest, das ich yn togunden vnde yn rechtem leben also czunemende sey czu allenn stunden, das ich yn deynem troste vnde durch deyne güt- [157"]te wirdigk werde do hyn 1o czu kommen, do deynn lieber sonn dich, seyn aller libste mutter, yn wirdiglichen eren ewiglichen heldet. Amen. 5 15 Dy sebende vnd dy letzste freude. 7. OFFENUNGE aller betrubeten herczen, czuflucht aller sunder vnde sunderynne, be- schirmerynne aller der, dy yn 2o noten vnde yn leide synt, vor- sprecherynne aller der, dy do wartende synt deyner hulffe vnde deyner gnaden hoffen, ich mane [158 ] dych der gnaden- 25 samen frewden, dy sich ent- pfengit hot yn deynem herczen in den czeiten, do deynn liber son dich von deser werlde ent- AUDE, virgo virginum, quam post vite terminum dulcis Ihesus dextera vexit super sidera! Presta nobis miseris subleuamen sceleris et post hanc miseriam duc ad veram patriam. 7 yn] durch W2 4f. an tugenden W2 2 gutte] gnade Brl 11 aller libste] libe BrIW2 13 behalt an endt W2 14f. Dy bis freude fehlt BrIHI 17 herczen fehlt W2 18f. sunder bis aller fehlt HI vnde sunderynne fehlt Brl 20 synt vnde yn leiden Br6, seyn vnd in leide Brl 20f. vormonderynne Brl, versprecherin G 23 hoffnung W2 24 Ermane HI 25f. entpfendit Br6, ernewet Vnd gephlantzet W2, enthebent H! 26 hot fehlt Brl, hant Hl dein raines hertz W2 27 in den czeiten fehlt Br6, in der zeit W2 28 dich sein liebe muetter W2 von] zcu Br6 28f. entpfendit Br6, entfangin Brl, emphrombt W2G, Etpfremdet HI
282 II. Ostdeutsche Gobete der Zeit Johanns. keyserliche gnade vnde deyne mutterliche gutte, das du mir von deynem lieben sone sulche gnade irwerbest, das ich yn togunden vnde yn rechtem leben also czunemende sey czu allenn stunden, das ich yn deynem troste vnde durch deyne güt- [157"]te wirdigk werde do hyn 1o czu kommen, do deynn lieber sonn dich, seyn aller libste mutter, yn wirdiglichen eren ewiglichen heldet. Amen. 5 15 Dy sebende vnd dy letzste freude. 7. OFFENUNGE aller betrubeten herczen, czuflucht aller sunder vnde sunderynne, be- schirmerynne aller der, dy yn 2o noten vnde yn leide synt, vor- sprecherynne aller der, dy do wartende synt deyner hulffe vnde deyner gnaden hoffen, ich mane [158 ] dych der gnaden- 25 samen frewden, dy sich ent- pfengit hot yn deynem herczen in den czeiten, do deynn liber son dich von deser werlde ent- AUDE, virgo virginum, quam post vite terminum dulcis Ihesus dextera vexit super sidera! Presta nobis miseris subleuamen sceleris et post hanc miseriam duc ad veram patriam. 7 yn] durch W2 4f. an tugenden W2 2 gutte] gnade Brl 11 aller libste] libe BrIW2 13 behalt an endt W2 14f. Dy bis freude fehlt BrIHI 17 herczen fehlt W2 18f. sunder bis aller fehlt HI vnde sunderynne fehlt Brl 20 synt vnde yn leiden Br6, seyn vnd in leide Brl 20f. vormonderynne Brl, versprecherin G 23 hoffnung W2 24 Ermane HI 25f. entpfendit Br6, ernewet Vnd gephlantzet W2, enthebent H! 26 hot fehlt Brl, hant Hl dein raines hertz W2 27 in den czeiten fehlt Br6, in der zeit W2 28 dich sein liebe muetter W2 von] zcu Br6 28f. entpfendit Br6, entfangin Brl, emphrombt W2G, Etpfremdet HI
Strana 283
75. Die 7 Freuden Marias auf Erden. 76. Im Himmel. 283 pfremdet hot vnde dich also eyne keyserynne hymmelreichs vnd erden wirdiglich gesatczt hot ezu seyner rechten seyten, 5 vnde bitte dich, mutter aller barmherezigkeit, das du mir sulche gnade irwerbest von dey- nem lieben kynde, das ich den selben deinen son vnde auch 10 dich yn ewiren keyserlichen wirden vnde koniglichen eren ynn [1587] dem fronenn hym- melreich sulle vnde moge ewig- lichen schawenn mit des selben 15 meynes herren, deynes liben sones, hulffe, der mit dem vater vnde mit dem heyligen geiste cyn worhaftiger got ist ewig- lichen. Amen. 76 2 [74.] VON den siben frewden, die vnser fraw hat in dem himel. SEPTEM gaudia in celos assumpte Virginis. MARIA, ich man dich der ersten frewdt, das du yetzundan pist in dem himel AUDE, regina glorie, que celos transis hodie pre agmine celestium. 5 3 ertreichs HI 6 das 2f. hymelreichs vnd orden fehlt W2 8 f. den selben] en Brl bis 9 son fehlt Br6 8 das ich fehlt HI 9 deinen son fehlt Brl lieben sun W2 10 dich soin liebe mueter W2 11 eren] wirden G 12f. ynn bis hymmelreich fehlt W2 13f. ewig- 14 schawen an endt W2 15 meynes herren lichen fehlt HI fehlt HI lieben herren W2 16 mit got dem vatter W2 17 mit 18 warhaftig HI fehlt W2 18f. ewigkleichen an endt W2 76 Uberlieferung: W2 Bl. 747. Lat. Text ist das Gebet der Septem gaudia in coelos assumptae Virginis, das bis 1669 in Goldbuchstaben auf einer Holztafel bei der Marienstatue in der Pfarrkirche in Glatz stand. Vgl. Historia Beatissimae Virginis Glacensis, Glatz 1680, von Joannes Miller S. J. S. 49. Mit Erweiterungen steht das Gebet in der Hs. Hohenfurth Nr. 42 (geschr. zwischen 1410 u.
75. Die 7 Freuden Marias auf Erden. 76. Im Himmel. 283 pfremdet hot vnde dich also eyne keyserynne hymmelreichs vnd erden wirdiglich gesatczt hot ezu seyner rechten seyten, 5 vnde bitte dich, mutter aller barmherezigkeit, das du mir sulche gnade irwerbest von dey- nem lieben kynde, das ich den selben deinen son vnde auch 10 dich yn ewiren keyserlichen wirden vnde koniglichen eren ynn [1587] dem fronenn hym- melreich sulle vnde moge ewig- lichen schawenn mit des selben 15 meynes herren, deynes liben sones, hulffe, der mit dem vater vnde mit dem heyligen geiste cyn worhaftiger got ist ewig- lichen. Amen. 76 2 [74.] VON den siben frewden, die vnser fraw hat in dem himel. SEPTEM gaudia in celos assumpte Virginis. MARIA, ich man dich der ersten frewdt, das du yetzundan pist in dem himel AUDE, regina glorie, que celos transis hodie pre agmine celestium. 5 3 ertreichs HI 6 das 2f. hymelreichs vnd orden fehlt W2 8 f. den selben] en Brl bis 9 son fehlt Br6 8 das ich fehlt HI 9 deinen son fehlt Brl lieben sun W2 10 dich soin liebe mueter W2 11 eren] wirden G 12f. ynn bis hymmelreich fehlt W2 13f. ewig- 14 schawen an endt W2 15 meynes herren lichen fehlt HI fehlt HI lieben herren W2 16 mit got dem vatter W2 17 mit 18 warhaftig HI fehlt W2 18f. ewigkleichen an endt W2 76 Uberlieferung: W2 Bl. 747. Lat. Text ist das Gebet der Septem gaudia in coelos assumptae Virginis, das bis 1669 in Goldbuchstaben auf einer Holztafel bei der Marienstatue in der Pfarrkirche in Glatz stand. Vgl. Historia Beatissimae Virginis Glacensis, Glatz 1680, von Joannes Miller S. J. S. 49. Mit Erweiterungen steht das Gebet in der Hs. Hohenfurth Nr. 42 (geschr. zwischen 1410 u.
Strana 284
284 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. mit leib vnd mit sel vnd die vòlle deiner eren vbertreffen ist all engel vnd all heiligen, vnd das dich ain yeglicher geist mit 5 besunderhait [747] loben ist als vnsern herren Ihesum Kristum. Amen. O Maria, ich erman dich der anndern frewdt, das du erhohet 10 pist vber alle engel vnd vber alle heiligen vnd das du der hei- ligenn driualtikait aller nachst pist. Amen. Gaude, quod sanctos superas in hoc, quod Christo imperas vt potens mater filio. O Maria, ich ermanen dich 15 der dritten frewt, das alles himelisch hèr von deiner gegen- wurttigkait erfrewet vnd er- leüchtet wirt als von der sunnen. Amen. Gaude, quod tua facies celi illustret acies vt mundum sol ex radio. 20 O Maria, ich ermanen dich der vierden frewdt, das dich alles himelisch hèr eret als ires küniges muter [75r] vnd das du vollen gewalt hast in himel vnd 25 auff erdt. Amen. Gaude, cui obediunt et revereri siciunt te angeli obsequio. O Maria, ich ermanen dich der fünften frewdt, das dein will vnd der heiligen driualtikait will ain will ist, vnd was dir 3o geuellig ist, das dich des die heilige driualtigkait als vnuer- sägenlich geweren will. Amen. Gaude, quod tota trinitas et velle tuum vnitas sint, vnum in arbitrio. 10 1420), sowie in einer Prager Hs. des 16. Jhs.: Univ.-Bibl. 1058 = VI B 24. Vgl. Dreves, Anal. hymn. I S. 111. Chevalier, Rep. hymnol. Nr. 6926. Die Ordnung der Absätze ist im lat. Texte anders als im deutschen; es ent- sprechen sich D1 = Ll; D2 = L7; D3 = L2; D4 = L3; D5 = L4; D6 = L5; D7 = L6.
284 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. mit leib vnd mit sel vnd die vòlle deiner eren vbertreffen ist all engel vnd all heiligen, vnd das dich ain yeglicher geist mit 5 besunderhait [747] loben ist als vnsern herren Ihesum Kristum. Amen. O Maria, ich erman dich der anndern frewdt, das du erhohet 10 pist vber alle engel vnd vber alle heiligen vnd das du der hei- ligenn driualtikait aller nachst pist. Amen. Gaude, quod sanctos superas in hoc, quod Christo imperas vt potens mater filio. O Maria, ich ermanen dich 15 der dritten frewt, das alles himelisch hèr von deiner gegen- wurttigkait erfrewet vnd er- leüchtet wirt als von der sunnen. Amen. Gaude, quod tua facies celi illustret acies vt mundum sol ex radio. 20 O Maria, ich ermanen dich der vierden frewdt, das dich alles himelisch hèr eret als ires küniges muter [75r] vnd das du vollen gewalt hast in himel vnd 25 auff erdt. Amen. Gaude, cui obediunt et revereri siciunt te angeli obsequio. O Maria, ich ermanen dich der fünften frewdt, das dein will vnd der heiligen driualtikait will ain will ist, vnd was dir 3o geuellig ist, das dich des die heilige driualtigkait als vnuer- sägenlich geweren will. Amen. Gaude, quod tota trinitas et velle tuum vnitas sint, vnum in arbitrio. 10 1420), sowie in einer Prager Hs. des 16. Jhs.: Univ.-Bibl. 1058 = VI B 24. Vgl. Dreves, Anal. hymn. I S. 111. Chevalier, Rep. hymnol. Nr. 6926. Die Ordnung der Absätze ist im lat. Texte anders als im deutschen; es ent- sprechen sich D1 = Ll; D2 = L7; D3 = L2; D4 = L3; D5 = L4; D6 = L5; D7 = L6.
Strana 285
76. Die 7 O Maria, ich erman dich der sechsten frewde: alle die, die dir dienen in diser zeit, den sol gelonet werden nach deines 5 herczen willen. Amen. O Maria, ich ermanen dich der sibenden frewde, das deiner eren nimmer minder wirdt noch ende hat, [75"] vnd das dein 1 trone der heiligen driualtigkait aller náchst ist, vnd das du mit deinem óbristen vatter ainen sun gemain hast. Amen. [104%] ABER ein gut gepet von 15 vnser frawen. HEILIGE vnd vnuermailigte junckfraw Maria, du hoch- wirdige aller werlt frawe, ein kónigin der engel, ein gespuncz 20 Christi, ein sagrer des heiligen geistes, ein muter des ewigen künges vnd haylers, vnsers hern Ihesu Christi, ewige junckfraw, ich notdurftiger sünder mit vber- 25 treffenden sünden beswert, beger gnaden. O du heilge [105"] muter der barmherczigkeit, ge- pewt, das die augen meins herczzen, die besloszen sein, mir 30 werden geoffent. Bekere mich Freuden Marias im Himmel. -——————— —— 9 ———— 1$ | Tr Oberlieferung: W BL 108, W Bl. 104%. Lat. Text aus Handschrift der Staats- u. I F 618 Bl. 234™ (vgl. Nr. 19). 77. Zu Maria. 285 Gaude, quod tui seruuli nunc et post finem seculi, vt vis, fruuntur premio. Gaude, deo vicinior, secum in posse pocior 5 in summo sedens solio. | se ORACIO beati Bernhardi ad beatam Virginem. ANCTISSIMA et immaculata virgo, mitis Maria, gloriosa 10 mundi domina, angelorum re- gina, sponsa Christi, templum domini,sacrarium spiritus sancti, mater eterni regis [224'] et sal- uatoris, domini nostri Ihesu 15 Christi, virgo perpetua, ego in- dignus et miserrimus peccator nimis peccatis oppressus veniam peto. .O sanctissima virgo ct mater misericordie, iube clausos 20 oculos cordis mei patefieri et conuerte me de malo ad bonum et meum comple desiderium. Tu, sanctissima domina, mei miserere, tu me ab omni I miserere, tu me ab omni peccato 25 Univ.- Bibl. zu Breslau
76. Die 7 O Maria, ich erman dich der sechsten frewde: alle die, die dir dienen in diser zeit, den sol gelonet werden nach deines 5 herczen willen. Amen. O Maria, ich ermanen dich der sibenden frewde, das deiner eren nimmer minder wirdt noch ende hat, [75"] vnd das dein 1 trone der heiligen driualtigkait aller náchst ist, vnd das du mit deinem óbristen vatter ainen sun gemain hast. Amen. [104%] ABER ein gut gepet von 15 vnser frawen. HEILIGE vnd vnuermailigte junckfraw Maria, du hoch- wirdige aller werlt frawe, ein kónigin der engel, ein gespuncz 20 Christi, ein sagrer des heiligen geistes, ein muter des ewigen künges vnd haylers, vnsers hern Ihesu Christi, ewige junckfraw, ich notdurftiger sünder mit vber- 25 treffenden sünden beswert, beger gnaden. O du heilge [105"] muter der barmherczigkeit, ge- pewt, das die augen meins herczzen, die besloszen sein, mir 30 werden geoffent. Bekere mich Freuden Marias im Himmel. -——————— —— 9 ———— 1$ | Tr Oberlieferung: W BL 108, W Bl. 104%. Lat. Text aus Handschrift der Staats- u. I F 618 Bl. 234™ (vgl. Nr. 19). 77. Zu Maria. 285 Gaude, quod tui seruuli nunc et post finem seculi, vt vis, fruuntur premio. Gaude, deo vicinior, secum in posse pocior 5 in summo sedens solio. | se ORACIO beati Bernhardi ad beatam Virginem. ANCTISSIMA et immaculata virgo, mitis Maria, gloriosa 10 mundi domina, angelorum re- gina, sponsa Christi, templum domini,sacrarium spiritus sancti, mater eterni regis [224'] et sal- uatoris, domini nostri Ihesu 15 Christi, virgo perpetua, ego in- dignus et miserrimus peccator nimis peccatis oppressus veniam peto. .O sanctissima virgo ct mater misericordie, iube clausos 20 oculos cordis mei patefieri et conuerte me de malo ad bonum et meum comple desiderium. Tu, sanctissima domina, mei miserere, tu me ab omni I miserere, tu me ab omni peccato 25 Univ.- Bibl. zu Breslau
Strana 286
286 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. von dem bösen zu dem guten | defende! Tu, celorum impera- vnd volbring mein begirde. Du, | trix, impetra michi a dilectissi- heilige frawe, erbarm dich ber | mo filio tuo, vt det michi veram mich vnd beschirm mich vor | cordis contricionem, puram con- 5allem vbel. Du, keyserin der | fessionem, integram satisfaccio- 5 hymel, erwirb mir von deinem | nem de omnibus peccatis meis, aller libsten kinde ware rewe, | quecumque cogitacione, locu- ein lawtre peicht vnd ein | cione, siue operacione commisi. gnuncktun für alle ınein sůnde, | O sanctissima et immaculata 1o die ich mit gedancken, mit | virginitas, consolatrix pauperum 10 [105"] rede oder mit bösen wer- | et [234"*%] mater dei perpetua, ken ye begangen hab. O du | virgo sancta Maria, ego indignus aller hailigste vnd vnuermai- | et miserrimus peccator gemens ligste iunckfraw Maria, ich armer | ac merens ad te clamo et de- 15 vnd vnwirdiger clagender vnd | precor immensam clemenciam 15 sewfczender flewhe zu deiner | tuam, vt me non dimittas sine gnaden vnd bit dich, das du | adiutorio, sed adiuues me mi- mich niht verlazzest an dein | serum nunc et semper per hilff nv vnd zu allen zeiten | sanctissimam incarnacionem fi- 2 durch dein einiges kint, das da | lij tui, qua incarnatus est in te, x» in dir mensch ist geborn, vn- | matre et virgine Maria immacu- uersert dein rayne kewscheit, | lata, per nativitatem eius. guem den die kraft der hymel vnd | celi et terra capere non poterant, der erden nicht mohten be- | quem tu, sanctissima virgo et zs sliezzen, den du, iunckfraw | mater, generare. meruisti, per 25 weise, [106"] hast besloszen vnd | sanctissima vbera tua de celo geborn, bey dem mynniglichen | plena, que sanctissimo ori suo kusse vnd lieplichen kosen vnd | prebuisti, per baptismum et om- bey der handlung aller, die du | nem dulcedinem eius in hoc zo gehabt hast mit ym in diser | mundo tecum participantis, per 30 zeit, bey der besneydung vnd | suauitatem colloguiorum et os- seinem heiligen wandel, bey | culorum eius, per circumcisio- seiner vastung vnd guten eben- | nem et sanctissimum ieiunium pildung vnd warer lere, bey | eius, per captiuitatem eius, per 35 seiner gefancknüsz, wie er ge- | probra, sputa, colaphos, irrisio- 35 vesselt, gepunden, geslagen, ge- | nes, temptaciones et flagella- gayselt, gekrönt, verspott vnd | ciones eius, per spineam coronam sanctissimo capiti eius im- pressam, per lanceam infixam s m m TT T =
286 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. von dem bösen zu dem guten | defende! Tu, celorum impera- vnd volbring mein begirde. Du, | trix, impetra michi a dilectissi- heilige frawe, erbarm dich ber | mo filio tuo, vt det michi veram mich vnd beschirm mich vor | cordis contricionem, puram con- 5allem vbel. Du, keyserin der | fessionem, integram satisfaccio- 5 hymel, erwirb mir von deinem | nem de omnibus peccatis meis, aller libsten kinde ware rewe, | quecumque cogitacione, locu- ein lawtre peicht vnd ein | cione, siue operacione commisi. gnuncktun für alle ınein sůnde, | O sanctissima et immaculata 1o die ich mit gedancken, mit | virginitas, consolatrix pauperum 10 [105"] rede oder mit bösen wer- | et [234"*%] mater dei perpetua, ken ye begangen hab. O du | virgo sancta Maria, ego indignus aller hailigste vnd vnuermai- | et miserrimus peccator gemens ligste iunckfraw Maria, ich armer | ac merens ad te clamo et de- 15 vnd vnwirdiger clagender vnd | precor immensam clemenciam 15 sewfczender flewhe zu deiner | tuam, vt me non dimittas sine gnaden vnd bit dich, das du | adiutorio, sed adiuues me mi- mich niht verlazzest an dein | serum nunc et semper per hilff nv vnd zu allen zeiten | sanctissimam incarnacionem fi- 2 durch dein einiges kint, das da | lij tui, qua incarnatus est in te, x» in dir mensch ist geborn, vn- | matre et virgine Maria immacu- uersert dein rayne kewscheit, | lata, per nativitatem eius. guem den die kraft der hymel vnd | celi et terra capere non poterant, der erden nicht mohten be- | quem tu, sanctissima virgo et zs sliezzen, den du, iunckfraw | mater, generare. meruisti, per 25 weise, [106"] hast besloszen vnd | sanctissima vbera tua de celo geborn, bey dem mynniglichen | plena, que sanctissimo ori suo kusse vnd lieplichen kosen vnd | prebuisti, per baptismum et om- bey der handlung aller, die du | nem dulcedinem eius in hoc zo gehabt hast mit ym in diser | mundo tecum participantis, per 30 zeit, bey der besneydung vnd | suauitatem colloguiorum et os- seinem heiligen wandel, bey | culorum eius, per circumcisio- seiner vastung vnd guten eben- | nem et sanctissimum ieiunium pildung vnd warer lere, bey | eius, per captiuitatem eius, per 35 seiner gefancknüsz, wie er ge- | probra, sputa, colaphos, irrisio- 35 vesselt, gepunden, geslagen, ge- | nes, temptaciones et flagella- gayselt, gekrönt, verspott vnd | ciones eius, per spineam coronam sanctissimo capiti eius im- pressam, per lanceam infixam s m m TT T =
Strana 287
77. Bittgebet zu Maria. verdampt ward, wie er starb vnd begraben ward, wie er gen helle [106%] fuer vnd erstund vnd darnach gen hymel fure. 5 Ich bit dich bey den frewden, do du dich alle wegen frewest vor seinem amplik, den dir, kůngin der hymel vnd frawe der engel, Gabriel, der archengel, 10 gekündt, vnd do der heilig geist dich beschetigt, das du mayt enpfiengst vnd jvnckfraw ge- barest vnd nach der geburt magt blaibst. O muter vngeschepfter 15 gütigkeit, du allerheilgste iunck- fraw, ich bit dich bey deinem heiligen [1077] namen vnd bey der sünlichen lieb, da mit dich Christus hat lieb gehabt, das ?)er dich erhóht hat vber die chór der engel vnd aller heiligen, da dir dynent die engel vnd archengel, troni, dominaciones, principatus, potestates vnd die 25 virtutes der hymel, Cherubin vnd Seraphin, die patriarchen vnd propheten, vnd do dir ge- horsam sint die zwelfpoten vnd die ewangelisten, die martrer 80 vnd peichtiger, die junckfrawen vnd alle witwen vnd alle [107"] heiligen vnd erwelten gots. O du hochwirdige frawe, mein 7 dir] du W — 10 do fehlt W 287 | eordi et lateri eius, per clauos ! impressos manibus et pedibus | eius, per crucem et passionem | eius, per sanctissima vulnera | eius, per mortem et sepulturam [ eius, per gaudium, quod tu, sanctissima virgo et mater ha- i buisti in resurreccione eius, per gloriosam ascensionem eius, per leticiam, qua tu semper letaris in 10 conspectu eius, quem tu, regina celorum et domina angelorum, Gabriele archangelo annunci- ante et spiritu sancto obum- brante, virgo per[234""]manens 15 concepisti, virgo grauida fuisti, virgo peperisti et post partum virgo inuiolata permansisti. O mater inexhauste pietatis et misericordie et virgo sanctissi- 20 ma, rogo te per sanctissimum nomen tuum et per illam fi- lialem dileccionem, qua te di- lexit, vt exaltaret te super choros angelorum et archange- 25 lorum et omnium sanctorum, vbi seruiunt tibi angeli et archangeli, throni et domina- ciones, principatus et potestates et omnes virtutes celorum, % Cherubin et Seraphin, patriarche et prophete, vbi obediunt tibi apostoli et ewangeliste, martires et confessores, virgines et vidue et omnes sancti et electi dei. % O sanctissima domina, spes et consolacio mea, ostende michi
77. Bittgebet zu Maria. verdampt ward, wie er starb vnd begraben ward, wie er gen helle [106%] fuer vnd erstund vnd darnach gen hymel fure. 5 Ich bit dich bey den frewden, do du dich alle wegen frewest vor seinem amplik, den dir, kůngin der hymel vnd frawe der engel, Gabriel, der archengel, 10 gekündt, vnd do der heilig geist dich beschetigt, das du mayt enpfiengst vnd jvnckfraw ge- barest vnd nach der geburt magt blaibst. O muter vngeschepfter 15 gütigkeit, du allerheilgste iunck- fraw, ich bit dich bey deinem heiligen [1077] namen vnd bey der sünlichen lieb, da mit dich Christus hat lieb gehabt, das ?)er dich erhóht hat vber die chór der engel vnd aller heiligen, da dir dynent die engel vnd archengel, troni, dominaciones, principatus, potestates vnd die 25 virtutes der hymel, Cherubin vnd Seraphin, die patriarchen vnd propheten, vnd do dir ge- horsam sint die zwelfpoten vnd die ewangelisten, die martrer 80 vnd peichtiger, die junckfrawen vnd alle witwen vnd alle [107"] heiligen vnd erwelten gots. O du hochwirdige frawe, mein 7 dir] du W — 10 do fehlt W 287 | eordi et lateri eius, per clauos ! impressos manibus et pedibus | eius, per crucem et passionem | eius, per sanctissima vulnera | eius, per mortem et sepulturam [ eius, per gaudium, quod tu, sanctissima virgo et mater ha- i buisti in resurreccione eius, per gloriosam ascensionem eius, per leticiam, qua tu semper letaris in 10 conspectu eius, quem tu, regina celorum et domina angelorum, Gabriele archangelo annunci- ante et spiritu sancto obum- brante, virgo per[234""]manens 15 concepisti, virgo grauida fuisti, virgo peperisti et post partum virgo inuiolata permansisti. O mater inexhauste pietatis et misericordie et virgo sanctissi- 20 ma, rogo te per sanctissimum nomen tuum et per illam fi- lialem dileccionem, qua te di- lexit, vt exaltaret te super choros angelorum et archange- 25 lorum et omnium sanctorum, vbi seruiunt tibi angeli et archangeli, throni et domina- ciones, principatus et potestates et omnes virtutes celorum, % Cherubin et Seraphin, patriarche et prophete, vbi obediunt tibi apostoli et ewangeliste, martires et confessores, virgines et vidue et omnes sancti et electi dei. % O sanctissima domina, spes et consolacio mea, ostende michi
Strana 288
288 hoffnung vnd mein trost, er- czaig mir dein antlůcz, ee das sich leib vnd sel von einander schaiden, vnd erhöre mich ar- 5 men sünder, der getrawet deiner barmherczzikeit, wann du bist mein zuflucht, mein hoffnung, mein trost. Du frawe, gesegent vher alle frawen, erbarm dich 10 vber mich vnd erwirb mir von deinem kinde ein heilige forcht meins herczzen, rew [108°] vnd lawtre beicht, ein ware andacht, demiitikeit, senftmiitikeit, ge- 15 dult, bestendikeit, ein stete hoffnung, einen rechten glaw- ben, ein bleibende vnd vol- kumne lieb. Ich enpfilhe mich auch dir, aller heiligste frawe, eo mein sel in dein beschirmung vnd barmherczzikeit vnd bit dich, das du mich an meinen leezsten zeiten meins lebens be- schirmest vor argen listen vnd 25 stricken meiner veinde, sichtig : vnd vnsihtig, vnd mir geruchest zu erscheinen [108"] liebleich vnd senftmütiglich, das ich mit 28 das ich] vnd W 21. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. faciem tuam, priusquam anima mea resoluatur a corpore meo, et exaudi me, indignum et mi- serrimum peccatorem, de tua misericordia confidentem, guia tu es refugium meum, spes et consolacio mea. Tu, sanctissima domina, mei miserere, tu me ab omni peccato defende. Tu, ce- lorum imperatrix, impetra michi 10 a dilectissimo filio tuo, vt det michi timorem sanctum, veram cordis mei contricionem et veram confessionem, puram de- uocionem, mentis et corporis 15 humilitatem, tranquillitatem et pacem et consciencie puritatem. cordis et corporis pacienciam, castitatem, continenciam, con- stanciam, benignitatem [2357*] et 20 stabilitatem, spem firmam, fi- dem perseuerantem, perfectam karitatem, vt celum inspiciam et terram despiciam, peccat4 et omnem iniquitatem odio ha- 9? beam et iusticiam diligam. Commendo eciam, sanctissima et immaculata virgo semper Maria, mater creatoris et re- demptoris omnium, animam 3 meam in tuam sanctam custo- diam et misericordiam atque proteccionem. Et peto te, mater benignissima et sanctarum [227* sanctissima, vt in nouissimo die 35 vite mee me ab omnibus ver- sucijs, laqueis et insidijs om-
288 hoffnung vnd mein trost, er- czaig mir dein antlůcz, ee das sich leib vnd sel von einander schaiden, vnd erhöre mich ar- 5 men sünder, der getrawet deiner barmherczzikeit, wann du bist mein zuflucht, mein hoffnung, mein trost. Du frawe, gesegent vher alle frawen, erbarm dich 10 vber mich vnd erwirb mir von deinem kinde ein heilige forcht meins herczzen, rew [108°] vnd lawtre beicht, ein ware andacht, demiitikeit, senftmiitikeit, ge- 15 dult, bestendikeit, ein stete hoffnung, einen rechten glaw- ben, ein bleibende vnd vol- kumne lieb. Ich enpfilhe mich auch dir, aller heiligste frawe, eo mein sel in dein beschirmung vnd barmherczzikeit vnd bit dich, das du mich an meinen leezsten zeiten meins lebens be- schirmest vor argen listen vnd 25 stricken meiner veinde, sichtig : vnd vnsihtig, vnd mir geruchest zu erscheinen [108"] liebleich vnd senftmütiglich, das ich mit 28 das ich] vnd W 21. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. faciem tuam, priusquam anima mea resoluatur a corpore meo, et exaudi me, indignum et mi- serrimum peccatorem, de tua misericordia confidentem, guia tu es refugium meum, spes et consolacio mea. Tu, sanctissima domina, mei miserere, tu me ab omni peccato defende. Tu, ce- lorum imperatrix, impetra michi 10 a dilectissimo filio tuo, vt det michi timorem sanctum, veram cordis mei contricionem et veram confessionem, puram de- uocionem, mentis et corporis 15 humilitatem, tranquillitatem et pacem et consciencie puritatem. cordis et corporis pacienciam, castitatem, continenciam, con- stanciam, benignitatem [2357*] et 20 stabilitatem, spem firmam, fi- dem perseuerantem, perfectam karitatem, vt celum inspiciam et terram despiciam, peccat4 et omnem iniquitatem odio ha- 9? beam et iusticiam diligam. Commendo eciam, sanctissima et immaculata virgo semper Maria, mater creatoris et re- demptoris omnium, animam 3 meam in tuam sanctam custo- diam et misericordiam atque proteccionem. Et peto te, mater benignissima et sanctarum [227* sanctissima, vt in nouissimo die 35 vite mee me ab omnibus ver- sucijs, laqueis et insidijs om-
Strana 289
77—78. Bittgebete zu Maria. 289 warem glauben vnd vester hoff- nung vnd volkumner lieb dein vnd deins kindes Ihesu Christi mit einer entpfenknüsz des warn 5 leichnams vnsers hern Ihesu Christi von disem ellend schaiden müg sicher vnd vnerschroken- lichen, vnd das mein sele, du hoch wirdige vnd aller heiligste 10 iunckfraw, von deinen gnaden vnd hilff wol bewart von den engeln werd gefüret mit dir zu den ewigen frewden. Amen. nium inimicorum meorum visi- bilium et inuisibilium [me] de- fendas et michi mitis blandaque apparere digneris, vt cum vera fide, spe firma, caritate perfecta 5 tui et filij tui atque proximi et iusta remissione omnium pecca- torum meorum vna cum per- cepcione sanctissimi corporis et sagwinis vnigeniti filij tui, do-10 mini nostri Ihesu Christi, de hoc exilio exire valeam et anima mea tuo, virgo sanctissima, auxilio semper munita, tecum consolata ab angelis perducatur 15 ad eterna gaudia. Amen. 78 [109"] ABER ein gut gepete von vnser liben frawen. LIEBE vnd allerliebste Maria, edele süzze küngin, ich vn- wirdiger aller creatur naig mich zu deinen gnaden vnd für dein füsz vnd mane dich von ynnerlichem herezzen deins grozzen 20 herezzen laydes, da mit dein sele vnd herez verwundet was, da du ellende stünde vor dem heiligen krewcz vnd verwayset von allem trost, vnd das du dein herezzen [1097] libes kint sehde an dem krewez hangen vnter allen sein veinden vnd hörest alles das gespôtt, das er von yn laide, vnd hörest auch ein iemerlichen 25 rueff, den er zu seinem vater tet, vnd sachst die zeher fliczzen vber sein mynniglich antlücz, vnd erman dich auch des iemerlichen vnd barmherezziglichen vrlawbs, das er von dir name, do er iczzunt wolt sterben vnd do er dich sant Johansen enpfalch, vnd do du yn [110’] seht leiden die bittrikeit des todes vnd mit genaigtem 30 hawbt verschaiden. Do was dein laid so groz, das du von laide vnd von vnmacht hin sigde vnd dir alle dein kraft entging, das du weder synne noch wort nicht gehaben mochst von der vn- 78 Uberlieferung: W Bl. 109r. Lat. Text fehlt. Burdach, Mittelalt. u. Ref. VI Joh. v. Neum. 4. 19
77—78. Bittgebete zu Maria. 289 warem glauben vnd vester hoff- nung vnd volkumner lieb dein vnd deins kindes Ihesu Christi mit einer entpfenknüsz des warn 5 leichnams vnsers hern Ihesu Christi von disem ellend schaiden müg sicher vnd vnerschroken- lichen, vnd das mein sele, du hoch wirdige vnd aller heiligste 10 iunckfraw, von deinen gnaden vnd hilff wol bewart von den engeln werd gefüret mit dir zu den ewigen frewden. Amen. nium inimicorum meorum visi- bilium et inuisibilium [me] de- fendas et michi mitis blandaque apparere digneris, vt cum vera fide, spe firma, caritate perfecta 5 tui et filij tui atque proximi et iusta remissione omnium pecca- torum meorum vna cum per- cepcione sanctissimi corporis et sagwinis vnigeniti filij tui, do-10 mini nostri Ihesu Christi, de hoc exilio exire valeam et anima mea tuo, virgo sanctissima, auxilio semper munita, tecum consolata ab angelis perducatur 15 ad eterna gaudia. Amen. 78 [109"] ABER ein gut gepete von vnser liben frawen. LIEBE vnd allerliebste Maria, edele süzze küngin, ich vn- wirdiger aller creatur naig mich zu deinen gnaden vnd für dein füsz vnd mane dich von ynnerlichem herezzen deins grozzen 20 herezzen laydes, da mit dein sele vnd herez verwundet was, da du ellende stünde vor dem heiligen krewcz vnd verwayset von allem trost, vnd das du dein herezzen [1097] libes kint sehde an dem krewez hangen vnter allen sein veinden vnd hörest alles das gespôtt, das er von yn laide, vnd hörest auch ein iemerlichen 25 rueff, den er zu seinem vater tet, vnd sachst die zeher fliczzen vber sein mynniglich antlücz, vnd erman dich auch des iemerlichen vnd barmherezziglichen vrlawbs, das er von dir name, do er iczzunt wolt sterben vnd do er dich sant Johansen enpfalch, vnd do du yn [110’] seht leiden die bittrikeit des todes vnd mit genaigtem 30 hawbt verschaiden. Do was dein laid so groz, das du von laide vnd von vnmacht hin sigde vnd dir alle dein kraft entging, das du weder synne noch wort nicht gehaben mochst von der vn- 78 Uberlieferung: W Bl. 109r. Lat. Text fehlt. Burdach, Mittelalt. u. Ref. VI Joh. v. Neum. 4. 19
Strana 290
290 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. messigkeit des iamers, den du an deinem liben kinde sehde. Des man ich dich vnd bit dich ynniglichen von der ynnersten kraft meins herezzen, als vil ich mag vnd als vil ich [1107] kan, durch alles des vnauszsprechenlichs, herezzenlichs leidens willen, das du von der marter vnd von dem tode deins herczzen liben kindes ye gewunnen hast, das du dich gütleich vber mich erbarmest vnd mein helfferin vnd vorsprecherin seyst zu deinem liben kinde, sünderlichen in der angst vnd in der not meins todes, so alle mein menscheit vnd alle meine glider ringent in der pittrikeit des todes. Vnd so meine augen daz [111’] licht diser werlt niht mer gesehen 10 mügen vnd mein zung nicht mer gereden mag vnd so mein sel von meinem leib schaiden musz, herezzenliche mein frawe, aller engel küngin, so kum mir zu hilff vnd beschirm mich kreftiglichen vor allen mein veinden vnd benym mir alle forcht vnd tröst mich mit der angesicht deins mynniglichen antlüczs vnd enpfach mein 15 sel in dein gnade vnd vnterwinde dich ir getrewlich vnd laz [111’] sy von deinen gnaden niht schaiden, pizz das du sy bringest für das frone antlücz deins herczzen liben kindes. Amen. 5 79 [757] ABER ain guet gepet von vnser lieben frawen. CH armer sünder rueff zu dir, muetter der erparmung, vnd 20 ermanen dich der genaden, die dir verlihen sint, das du ain ausserwelte liebe muter erwelt vnd worden pist vnsers erlòsers, ain widerpringerin vnser verlornen kinder, auch der frewden vnd des frölichen anplicks, den du enphiengst, als du in gepărt, vnnd aller der frewdt, die du auff [76’] erdtrich ye von deinem liebsten 25 kynndt Jesus emphiengst, auch der grossen, vngemessen frewdt, die du ewigklich mit allem himelischen her in gegenwürttigkait der heiligen driualtigkait niessen pist. Amen. Darnach erparm dich vnd erman ich dich alles des schmertzens vnd mitleidens, das (du in) dein vnuermaszget hertz ye von im vnd so durch in enphiengst, vnd in sunderhait, da dir sein gefängknis ver- kündt ward, des grossen schrecken, den du dauon namst, vnd als du in gefangen fundt, vbel gehandelt, geschlagen, gestossen, vālschlich [767] verclagt vnd versagt, wider vnd für schmăchlich gefüert, 79 Uberlieferung: W2 Bl. 75°. Lat. Text fehlt.
290 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. messigkeit des iamers, den du an deinem liben kinde sehde. Des man ich dich vnd bit dich ynniglichen von der ynnersten kraft meins herezzen, als vil ich mag vnd als vil ich [1107] kan, durch alles des vnauszsprechenlichs, herezzenlichs leidens willen, das du von der marter vnd von dem tode deins herczzen liben kindes ye gewunnen hast, das du dich gütleich vber mich erbarmest vnd mein helfferin vnd vorsprecherin seyst zu deinem liben kinde, sünderlichen in der angst vnd in der not meins todes, so alle mein menscheit vnd alle meine glider ringent in der pittrikeit des todes. Vnd so meine augen daz [111’] licht diser werlt niht mer gesehen 10 mügen vnd mein zung nicht mer gereden mag vnd so mein sel von meinem leib schaiden musz, herezzenliche mein frawe, aller engel küngin, so kum mir zu hilff vnd beschirm mich kreftiglichen vor allen mein veinden vnd benym mir alle forcht vnd tröst mich mit der angesicht deins mynniglichen antlüczs vnd enpfach mein 15 sel in dein gnade vnd vnterwinde dich ir getrewlich vnd laz [111’] sy von deinen gnaden niht schaiden, pizz das du sy bringest für das frone antlücz deins herczzen liben kindes. Amen. 5 79 [757] ABER ain guet gepet von vnser lieben frawen. CH armer sünder rueff zu dir, muetter der erparmung, vnd 20 ermanen dich der genaden, die dir verlihen sint, das du ain ausserwelte liebe muter erwelt vnd worden pist vnsers erlòsers, ain widerpringerin vnser verlornen kinder, auch der frewden vnd des frölichen anplicks, den du enphiengst, als du in gepărt, vnnd aller der frewdt, die du auff [76’] erdtrich ye von deinem liebsten 25 kynndt Jesus emphiengst, auch der grossen, vngemessen frewdt, die du ewigklich mit allem himelischen her in gegenwürttigkait der heiligen driualtigkait niessen pist. Amen. Darnach erparm dich vnd erman ich dich alles des schmertzens vnd mitleidens, das (du in) dein vnuermaszget hertz ye von im vnd so durch in enphiengst, vnd in sunderhait, da dir sein gefängknis ver- kündt ward, des grossen schrecken, den du dauon namst, vnd als du in gefangen fundt, vbel gehandelt, geschlagen, gestossen, vālschlich [767] verclagt vnd versagt, wider vnd für schmăchlich gefüert, 79 Uberlieferung: W2 Bl. 75°. Lat. Text fehlt.
Strana 291
79. Gebet vom Mitleiden Marias. 291 verspiben, verspottet, gegaislat vnnd durch geschlagen. Ach der wunden vnd pluets tropffen, die sein heiliger leib emphieng vnnd vergiessen was, das alles dein müeterlich hertze durchdrang mit smertzlichem wee! Vnd darnach das vrtail, das du hört vber in sprechen, in zu tötten! Auch als du in sachst kömenn vorspotten 5 vnd ellenttigklich gestalt, darnach ausgefüert mit grosser ver- schmächt, beladen mit der schwaren purde des heiligen krewtz, das er trug, vnd der nachuolgung, die du im da beweisest mit ellendenn, [775] verschmächten tritten, in grosser peinlichait vnd anmăchtigkait! Auch als du in sachst enplosset vnd aufnageln vnd 10 zerspannen an das heilig kreutz vnd aufferhebt, vnd des jamer- lichen angesicht, da du sachst dein liebes kindt durch verwundt in grosser peinlichait vnd verschmächt schreien vnd wainen vnd sein hertz prechen, todte vnd verlassen vor dir hangen! Auch durch des abnemens vnd enphahens, als du in in dein heilige arm ent- 15 phiengst, an dich druckt vnnd im sein pluettigen wunden küst! Auch der begrebnus vnd deines abschaidens, als du von dem [777] heiligen grabe schiedt, vnd gemainlich alles des schmertzen vnd hertzenlichs mitleidens, das du ye von im emphiengst. Des alles ermanen ich dich vnd pitt dich (mit) innigklichen hertzen, liebe 20 mueter Maria, söllichs alles für mich ze opffern vnd erwerben gen deinem lieben kindt, das er an mir armen sünder nit verlorn werde, vnd wellest mit dir nemen alles himelisch hèr, die ich alle diemüettigklichen pitte sich dartzu ze willigen mir genad vnd parmhertzigkait zu erwerben, meiner schulde vnd missetat gantze 25 vertzeihung vnd vergebung vnd also in genade vnd liebe helffen, vnnd [78°] das ich darinn bestăttiget werde, also das ich fürpas ain war kristenlich leben füeren sei, das ich dardurch müge er- uolgen ewigklich die heiligen driualtigkait mit euch ze loben vnnd zu eren. Darnach so wellentt im dancken vmb alles das, darumb so ich im pillich schuldig pin getrewlich zu uertretten gen seiner parmhertzigkait vnd genadenn. Darnach, hertzenlieben mueter Maria, beuilhe ich mein sele vnd leib in deinen schirm vnd wellest mir genad erwerben, das ich dich müege loben vnd eren, das es dir loblich werde, got dem herren geuellig vnd emphänck[787]- 35 lich, mir armen sünder tröstlich vnd allen den hilfflich, für die ich schuldig pin ze pitten, sy sein lebenttig oder todt. Vnnd also heb ich an dich zu gruessen mit dem engelischen grues: Aue Maria.
79. Gebet vom Mitleiden Marias. 291 verspiben, verspottet, gegaislat vnnd durch geschlagen. Ach der wunden vnd pluets tropffen, die sein heiliger leib emphieng vnnd vergiessen was, das alles dein müeterlich hertze durchdrang mit smertzlichem wee! Vnd darnach das vrtail, das du hört vber in sprechen, in zu tötten! Auch als du in sachst kömenn vorspotten 5 vnd ellenttigklich gestalt, darnach ausgefüert mit grosser ver- schmächt, beladen mit der schwaren purde des heiligen krewtz, das er trug, vnd der nachuolgung, die du im da beweisest mit ellendenn, [775] verschmächten tritten, in grosser peinlichait vnd anmăchtigkait! Auch als du in sachst enplosset vnd aufnageln vnd 10 zerspannen an das heilig kreutz vnd aufferhebt, vnd des jamer- lichen angesicht, da du sachst dein liebes kindt durch verwundt in grosser peinlichait vnd verschmächt schreien vnd wainen vnd sein hertz prechen, todte vnd verlassen vor dir hangen! Auch durch des abnemens vnd enphahens, als du in in dein heilige arm ent- 15 phiengst, an dich druckt vnnd im sein pluettigen wunden küst! Auch der begrebnus vnd deines abschaidens, als du von dem [777] heiligen grabe schiedt, vnd gemainlich alles des schmertzen vnd hertzenlichs mitleidens, das du ye von im emphiengst. Des alles ermanen ich dich vnd pitt dich (mit) innigklichen hertzen, liebe 20 mueter Maria, söllichs alles für mich ze opffern vnd erwerben gen deinem lieben kindt, das er an mir armen sünder nit verlorn werde, vnd wellest mit dir nemen alles himelisch hèr, die ich alle diemüettigklichen pitte sich dartzu ze willigen mir genad vnd parmhertzigkait zu erwerben, meiner schulde vnd missetat gantze 25 vertzeihung vnd vergebung vnd also in genade vnd liebe helffen, vnnd [78°] das ich darinn bestăttiget werde, also das ich fürpas ain war kristenlich leben füeren sei, das ich dardurch müge er- uolgen ewigklich die heiligen driualtigkait mit euch ze loben vnnd zu eren. Darnach so wellentt im dancken vmb alles das, darumb so ich im pillich schuldig pin getrewlich zu uertretten gen seiner parmhertzigkait vnd genadenn. Darnach, hertzenlieben mueter Maria, beuilhe ich mein sele vnd leib in deinen schirm vnd wellest mir genad erwerben, das ich dich müege loben vnd eren, das es dir loblich werde, got dem herren geuellig vnd emphänck[787]- 35 lich, mir armen sünder tröstlich vnd allen den hilfflich, für die ich schuldig pin ze pitten, sy sein lebenttig oder todt. Vnnd also heb ich an dich zu gruessen mit dem engelischen grues: Aue Maria.
Strana 292
292 II. Ostdeutsche Gebete der Zoit Johanns. O Maria, nun beweis, das du vnser muetter pist, trag auff das kurtz gepett fur den, der durch dich mensch worden ist, vnd pit in, das er es tue durch alle die minn, in der er sich selber dir geben hat, das er sich geb in mein hertz vnd in mein sel, das als mittel in mir verschwendt werd, das sein ere vnd sein lob in mir 5 vnd in allen menschen volbracht werdt, [795] für die ich pitt. Amen. 80 [220.] ER dasz nachgeschriben gepet spricht in der ere vnser liben frawen, der sal des sicher sein, das ym gotz muter vor sein leczsten zeiten gar gnadiglichen erscheint. 10 OT grüsz dich, muter aller barmherczzikeit vnd [2215] milti- keit. Got grüsz dich, ein auszerwelter schrein aller heiligkeit vnd der dreyer person in der gotheit. Got grüz dich, du edele arche, die da enpfieng den hort. Den hymel vnd erde niht enpfahen mocht, den hast du enpfangen in deinen zarten, mynniglichen 15 leip. Got grüz dich, ein muter des ewigen wortes, das der vater in ewigkeit geborn hat vnd von dir in der zeit geborn ist nach götlicher vnd menschlicher natur. Got grüz dich, ein svnerin des sünders mit deinem [221"] eingebornen kinde. Got grüz dich, ein volkumne mitlerin aller der werlt gegen got. Got grüz dich, 20 kayserin des hymels, wann an dir stet alle vnser zuuersicht, vnd waz wir guts mer von got vermügen, daz vellet vns zu mit dir vnd durch dich. Got grüz dich, ein muter des warn gotz vnd des warn menschen in einer person in reynikeit vnd in lawterkeit. Got grüz dich, muter vnd maget, in der da stund die einprüst 25 einperlichkait götlicher vnd menschlicher natur, die noch [2225] dem menschen streit, der dreyer person in der gotheit. Got grüz dich, ein volle gnad auf die volkummen menscheit, die ein mensche ein lawtre creatur begreiffen mocht. Got ist mit dir alz mynnig- lich, du bist gesegent ob allen frawen, die ewig frucht deins leibes so müst ymmer gesegent sein. Amen. 80 Uberlieferung: W Bl. 220°. Der Text ist in Unordnung geraten. 25—29 ist unverständlich. Lat. Text fehlt.
292 II. Ostdeutsche Gebete der Zoit Johanns. O Maria, nun beweis, das du vnser muetter pist, trag auff das kurtz gepett fur den, der durch dich mensch worden ist, vnd pit in, das er es tue durch alle die minn, in der er sich selber dir geben hat, das er sich geb in mein hertz vnd in mein sel, das als mittel in mir verschwendt werd, das sein ere vnd sein lob in mir 5 vnd in allen menschen volbracht werdt, [795] für die ich pitt. Amen. 80 [220.] ER dasz nachgeschriben gepet spricht in der ere vnser liben frawen, der sal des sicher sein, das ym gotz muter vor sein leczsten zeiten gar gnadiglichen erscheint. 10 OT grüsz dich, muter aller barmherczzikeit vnd [2215] milti- keit. Got grüsz dich, ein auszerwelter schrein aller heiligkeit vnd der dreyer person in der gotheit. Got grüz dich, du edele arche, die da enpfieng den hort. Den hymel vnd erde niht enpfahen mocht, den hast du enpfangen in deinen zarten, mynniglichen 15 leip. Got grüz dich, ein muter des ewigen wortes, das der vater in ewigkeit geborn hat vnd von dir in der zeit geborn ist nach götlicher vnd menschlicher natur. Got grüz dich, ein svnerin des sünders mit deinem [221"] eingebornen kinde. Got grüz dich, ein volkumne mitlerin aller der werlt gegen got. Got grüz dich, 20 kayserin des hymels, wann an dir stet alle vnser zuuersicht, vnd waz wir guts mer von got vermügen, daz vellet vns zu mit dir vnd durch dich. Got grüz dich, ein muter des warn gotz vnd des warn menschen in einer person in reynikeit vnd in lawterkeit. Got grüz dich, muter vnd maget, in der da stund die einprüst 25 einperlichkait götlicher vnd menschlicher natur, die noch [2225] dem menschen streit, der dreyer person in der gotheit. Got grüz dich, ein volle gnad auf die volkummen menscheit, die ein mensche ein lawtre creatur begreiffen mocht. Got ist mit dir alz mynnig- lich, du bist gesegent ob allen frawen, die ewig frucht deins leibes so müst ymmer gesegent sein. Amen. 80 Uberlieferung: W Bl. 220°. Der Text ist in Unordnung geraten. 25—29 ist unverständlich. Lat. Text fehlt.
Strana 293
80. Mariengruß. 81. Von den Freuden Marias. 293 81 [2237) DICZ gepet hat vnser libew frawe selber gelert. REWE dich, junckfrawe vol gnaden, wann du das ewig 5 wort von dem wort enpfangen hast. AUDE, virgo gloriosa, verbum verbo concepisti. FREW dich, du fruchtbers ert- reich, wann du vns hast braht die frucht des ewigen lebens. 10 FREW dich, du wolgepilte rose, wann du schöne prvnde, da dein libes kint erstanden was von [2237] dem tode. GAUDE, tellus fructuosa, fructum vite protulisti. GAUDE, rosa speciosa, vernans Christo resurgente. FREWE dich, das du yn seht 15 zu hymel varn. GAUDE, mater graciosa, Christo celos ascendente. FREW dich, das er dich zu hymel fürte. FREW dich, frewe dich, das du ewig frewde mit ym hast an 2 ende. GAUDE, fruens delicijs, nunc rosa iuncta lilio, emunda nos a vicijs et tuo iunge filio. 10 ALSO bit ich dich, junckfrawe ob allen junckfrawen, daz du mir helffest in die wunne vnd frewde, die du besessen hast 25 mit deinem liben kinde. Amen. Uberlieferung: W Bl. 223°. Lat. Text aus Mone, Lat. Hymnen II S. 169 (Hs. Mainz, Kartause Nr. 380 Bl. 9, 14. Jh.); rgl. Chevalier, Repert. hymnol. Nr. 7006.
80. Mariengruß. 81. Von den Freuden Marias. 293 81 [2237) DICZ gepet hat vnser libew frawe selber gelert. REWE dich, junckfrawe vol gnaden, wann du das ewig 5 wort von dem wort enpfangen hast. AUDE, virgo gloriosa, verbum verbo concepisti. FREW dich, du fruchtbers ert- reich, wann du vns hast braht die frucht des ewigen lebens. 10 FREW dich, du wolgepilte rose, wann du schöne prvnde, da dein libes kint erstanden was von [2237] dem tode. GAUDE, tellus fructuosa, fructum vite protulisti. GAUDE, rosa speciosa, vernans Christo resurgente. FREWE dich, das du yn seht 15 zu hymel varn. GAUDE, mater graciosa, Christo celos ascendente. FREW dich, das er dich zu hymel fürte. FREW dich, frewe dich, das du ewig frewde mit ym hast an 2 ende. GAUDE, fruens delicijs, nunc rosa iuncta lilio, emunda nos a vicijs et tuo iunge filio. 10 ALSO bit ich dich, junckfrawe ob allen junckfrawen, daz du mir helffest in die wunne vnd frewde, die du besessen hast 25 mit deinem liben kinde. Amen. Uberlieferung: W Bl. 223°. Lat. Text aus Mone, Lat. Hymnen II S. 169 (Hs. Mainz, Kartause Nr. 380 Bl. 9, 14. Jh.); rgl. Chevalier, Repert. hymnol. Nr. 7006.
Strana 294
294 I1. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. 82 [385]ICZ nachgeschriben ge- pet ist aus der omelyen oder layred sand Bernhardes vnd ist zu vnser lieben frawen. RACIO ad beatam virginem Mariam de angustijs eius, quas habuit, quando Christus in cruce mortuus est. 5 CH pitt dich, edle, hochge- porne, zarte muter vnd [387) salige junkchfraw, zugedenkchen an das chlegleich steen, do du pey deinem lieben chinde stun- 10 dest, do er an dem chrewcz uil iamerlichen in grossem smerczen vnd leyden vor dier hieng. Darumb pitt ich dein genad, geruech zu enphachen in dein 15 hercz die pitter gedächtnusz deiner betruebten gedankchen vnd dy angst deiner vnschuldi- gen sel, die du hettest, do dein lieber sun pluetiger hieng in 20 dem opher des fronen chrewczes, vnd das auch Symeonis swert des smerczens [39f] vnd der pitterleichen leydung dein sel durich gieng. Darumb pitt ich 25 dich vnd man dich zu ge- denkchen, das du vor dem an- plikch des allmechtigen gots vnserr durftigen nicht ver- gessest, wenn er doch dy not 30 vnd den smerczen allen durich der sunder willen leyden wolde, EMENTO, obsecro, dulcissima 5 mater et domina, illius venerande stacionis, qua tuo tam beato filio astitisti in cruce pendenti. Et reduc, queso, ad memoriam cogitaciones cordis 10 tui et innocentis anime tue angustias, quas tune habuisti, quando ille vnigenitus tuus im- molatus est in oculis tuis. Et recogita, quod omnia pro pecca- 15 toribus tolerare voluisti, quorum ego vnus sum. Uberlieferung: Pg Bl. 38°. Lat. Text aus dem Drucke: Hortulus animae, Antverpiae 1590, S. 310. Inspiriert ist das Gebet von der Sequenz Stabat mater dolorosa (Chevalier, Repertorium hymnologicum Nr. 19416), die im Mittelalter auch dem hl. Bernhard zugeschrieben worden ist. 26 das du fehlt Pg
294 I1. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. 82 [385]ICZ nachgeschriben ge- pet ist aus der omelyen oder layred sand Bernhardes vnd ist zu vnser lieben frawen. RACIO ad beatam virginem Mariam de angustijs eius, quas habuit, quando Christus in cruce mortuus est. 5 CH pitt dich, edle, hochge- porne, zarte muter vnd [387) salige junkchfraw, zugedenkchen an das chlegleich steen, do du pey deinem lieben chinde stun- 10 dest, do er an dem chrewcz uil iamerlichen in grossem smerczen vnd leyden vor dier hieng. Darumb pitt ich dein genad, geruech zu enphachen in dein 15 hercz die pitter gedächtnusz deiner betruebten gedankchen vnd dy angst deiner vnschuldi- gen sel, die du hettest, do dein lieber sun pluetiger hieng in 20 dem opher des fronen chrewczes, vnd das auch Symeonis swert des smerczens [39f] vnd der pitterleichen leydung dein sel durich gieng. Darumb pitt ich 25 dich vnd man dich zu ge- denkchen, das du vor dem an- plikch des allmechtigen gots vnserr durftigen nicht ver- gessest, wenn er doch dy not 30 vnd den smerczen allen durich der sunder willen leyden wolde, EMENTO, obsecro, dulcissima 5 mater et domina, illius venerande stacionis, qua tuo tam beato filio astitisti in cruce pendenti. Et reduc, queso, ad memoriam cogitaciones cordis 10 tui et innocentis anime tue angustias, quas tune habuisti, quando ille vnigenitus tuus im- molatus est in oculis tuis. Et recogita, quod omnia pro pecca- 15 toribus tolerare voluisti, quorum ego vnus sum. Uberlieferung: Pg Bl. 38°. Lat. Text aus dem Drucke: Hortulus animae, Antverpiae 1590, S. 310. Inspiriert ist das Gebet von der Sequenz Stabat mater dolorosa (Chevalier, Repertorium hymnologicum Nr. 19416), die im Mittelalter auch dem hl. Bernhard zugeschrieben worden ist. 26 das du fehlt Pg
Strana 295
82. Bernhards Mariengebet. 83. Bittgebet zu Maria. der ich. edle muter, ainer vnd auch der groste pin. Darumb so gedenkch. das er mit seinem tod mir verdyenet hat, das ich $sein prueder sey. Nu, parm- herezige muter, versmách mich nicht. wenn ich dein sun pin vnd fleuche zu [39"] dier. O du aynige, ware hoffnunge der 10 sundigen betriibten, die mit ganczen trewenzudir,trosterinn, fliechen, ich emphilich mich dir vnd alles mein leben vnd er- welle dich hewt vnd ymmer 15 sunderlichen zu ainer parm- herczigen muter vnd zu ainer genedigen huld erwerberinn vnd zu einer milden vergeberinn. Ich pitt dich, tugentliche muter, 2) versmách mich nicht vnd ver- wierf mich nicht durich des selben deins chindes willen, der nakchter vnd zudénter, zu- rissner vnd pluetiger in grossen 2 [407] leyden vnd smerezen uil iämerleichen an dem chrewcz hyeng vor deinen gewene- dikchten augen. 295 Ipse enim morte sua meruit, vt essem frater suus. Ergo ne dedigneris, pijssima mater, quin et ego sim filius tuus. Ad te hodie, vnica spes miserorum, 5 confugio plenus fiducia. Tibi meipsum et omnes necessitates meas et fideles tuos michi com- missos deuote recommitto. Te hodie matrem et patronam pre 10 omnibus eligo et preopto. Noli ergo, pijssima mater, spernere me miserum peccatorem propter peccata mea nimia. Et noli me abicere à misericordia tua 15 propter eum, qui &more mei nudus et dilaceratus pependit in cruce ante te, sed respicere me digneris tua dulcissima gra- cia, sicut te cum Johanne res- :o pexit Ihesus, filius tuus, do- minus et redemptor noster, qui est in secula benedictus. [40] ABER zu vnser lieben frawn. 30 TCH pitt dich vnd rueffe dich an. Als ich des gewizz pin, das er dir nicht versaget vnd dich allweg eret, also müs ich durftiger, vnwirdiger sünder snelleich vnd volchomenleich em- 88 Überlieferung: Pg BL. 407, Lat. Tezt fehlt. 31 dich fehlt Pg
82. Bernhards Mariengebet. 83. Bittgebet zu Maria. der ich. edle muter, ainer vnd auch der groste pin. Darumb so gedenkch. das er mit seinem tod mir verdyenet hat, das ich $sein prueder sey. Nu, parm- herezige muter, versmách mich nicht. wenn ich dein sun pin vnd fleuche zu [39"] dier. O du aynige, ware hoffnunge der 10 sundigen betriibten, die mit ganczen trewenzudir,trosterinn, fliechen, ich emphilich mich dir vnd alles mein leben vnd er- welle dich hewt vnd ymmer 15 sunderlichen zu ainer parm- herczigen muter vnd zu ainer genedigen huld erwerberinn vnd zu einer milden vergeberinn. Ich pitt dich, tugentliche muter, 2) versmách mich nicht vnd ver- wierf mich nicht durich des selben deins chindes willen, der nakchter vnd zudénter, zu- rissner vnd pluetiger in grossen 2 [407] leyden vnd smerezen uil iämerleichen an dem chrewcz hyeng vor deinen gewene- dikchten augen. 295 Ipse enim morte sua meruit, vt essem frater suus. Ergo ne dedigneris, pijssima mater, quin et ego sim filius tuus. Ad te hodie, vnica spes miserorum, 5 confugio plenus fiducia. Tibi meipsum et omnes necessitates meas et fideles tuos michi com- missos deuote recommitto. Te hodie matrem et patronam pre 10 omnibus eligo et preopto. Noli ergo, pijssima mater, spernere me miserum peccatorem propter peccata mea nimia. Et noli me abicere à misericordia tua 15 propter eum, qui &more mei nudus et dilaceratus pependit in cruce ante te, sed respicere me digneris tua dulcissima gra- cia, sicut te cum Johanne res- :o pexit Ihesus, filius tuus, do- minus et redemptor noster, qui est in secula benedictus. [40] ABER zu vnser lieben frawn. 30 TCH pitt dich vnd rueffe dich an. Als ich des gewizz pin, das er dir nicht versaget vnd dich allweg eret, also müs ich durftiger, vnwirdiger sünder snelleich vnd volchomenleich em- 88 Überlieferung: Pg BL. 407, Lat. Tezt fehlt. 31 dich fehlt Pg
Strana 296
296 11. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. phinden deiner heyligen hilffe nach dem willen deines lieben chindes vnd nach deinen wierden, nach notturft meins leybes vnd der sele in der pete, die ich pite, vnd in allen dingen. [40"] Darumb ich ainueldichleich anrueff deinen namen vnd dein parm- herczichait, das du mir an dein allerliebests chind Ihesum Christum, vnsern herren, erwerbest ain rechten fursacz vnd warhaftige maynung vnd ain guten willen alle czeit tugentliche werich zu volpringen. Vnd sterkche mich in christenleichem glauben, in ganczer hoffnung, in warer gotlicher lieb, vnd erwirib mir vor meinem tod vnd an meinem ende rechte rewe des herczen, einen 10 prunn der [41F] zächer meiner augen, vnd erwirib mir lauttre peichte vnd gancze puesz, das ich den werden leychnam deins chinds, meins herren Ihesu Christi, vnd sein tewres plüt so wirdich- leich emphache, vnd erwirib mir fleissige huete vor allen sunden vnd versmächung werltlicher dinge vnd erwirib mir, das die got- 15 lich lieb vnd meines nëchsten sey zu aller zeit in meinen synnen, vnd erwirib mir, das die martter deines chindes vnd sein pittre leydung sich senkche in mein [41’] vnwirdiges hercze, vnd erwirib mir ware geduld, allew ding zu leyden, vnd ob ich durich meiner sunden willen sull oder muesse sterben eins schamlichen todes, das 20 ich dann froleichen vnd willichleichen sterbe. So pitt ich dich, muter der parmherczikait, das du mir erwerbest ain volpringung der glübd ganczlich zu laisten vnd steetes zu beleiben in guten werkchen, vnd erwirib mir ain genedigs urlaub in der leczten zeit meins tods von hinnen zu schaiden, das ich [421] mit vernunftigem 25 ende, mit vernemlicher sprache dier chünne meinen geyst emphelhen in dein hennde, vnd erparme dich vber meins vaters sel, vber meiner muter sel vnd uber aller meiner altuodern vnd aller meiner guttätern selen. Den selen vnd allen ellenden glaubigen selen verleich, herr Ihesu Christe, die ewig rue vnd 30 den lebentigen ain saligs gelukch hie in der zeit, damit sy dein hulde erwerben. Vnd verleich in nach disem leben vnd mir mitsampt in das ewig leben. [42'] Pitt vmb vns, heylige gottes gepererinn, das wir wirdig werden des gelubdes Ihesu Christi. Amen. 5 35 15 das fehlt Pg 5 an fehlt Pg 14 zu emphachen Pg 23 glüb Pg steetes] stee Pg 25 das ich fehlt Pg 33—35 Ora pro nobis, sancta dei genitrix, vt digni efficiamur promissionibus Christi.
296 11. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. phinden deiner heyligen hilffe nach dem willen deines lieben chindes vnd nach deinen wierden, nach notturft meins leybes vnd der sele in der pete, die ich pite, vnd in allen dingen. [40"] Darumb ich ainueldichleich anrueff deinen namen vnd dein parm- herczichait, das du mir an dein allerliebests chind Ihesum Christum, vnsern herren, erwerbest ain rechten fursacz vnd warhaftige maynung vnd ain guten willen alle czeit tugentliche werich zu volpringen. Vnd sterkche mich in christenleichem glauben, in ganczer hoffnung, in warer gotlicher lieb, vnd erwirib mir vor meinem tod vnd an meinem ende rechte rewe des herczen, einen 10 prunn der [41F] zächer meiner augen, vnd erwirib mir lauttre peichte vnd gancze puesz, das ich den werden leychnam deins chinds, meins herren Ihesu Christi, vnd sein tewres plüt so wirdich- leich emphache, vnd erwirib mir fleissige huete vor allen sunden vnd versmächung werltlicher dinge vnd erwirib mir, das die got- 15 lich lieb vnd meines nëchsten sey zu aller zeit in meinen synnen, vnd erwirib mir, das die martter deines chindes vnd sein pittre leydung sich senkche in mein [41’] vnwirdiges hercze, vnd erwirib mir ware geduld, allew ding zu leyden, vnd ob ich durich meiner sunden willen sull oder muesse sterben eins schamlichen todes, das 20 ich dann froleichen vnd willichleichen sterbe. So pitt ich dich, muter der parmherczikait, das du mir erwerbest ain volpringung der glübd ganczlich zu laisten vnd steetes zu beleiben in guten werkchen, vnd erwirib mir ain genedigs urlaub in der leczten zeit meins tods von hinnen zu schaiden, das ich [421] mit vernunftigem 25 ende, mit vernemlicher sprache dier chünne meinen geyst emphelhen in dein hennde, vnd erparme dich vber meins vaters sel, vber meiner muter sel vnd uber aller meiner altuodern vnd aller meiner guttätern selen. Den selen vnd allen ellenden glaubigen selen verleich, herr Ihesu Christe, die ewig rue vnd 30 den lebentigen ain saligs gelukch hie in der zeit, damit sy dein hulde erwerben. Vnd verleich in nach disem leben vnd mir mitsampt in das ewig leben. [42'] Pitt vmb vns, heylige gottes gepererinn, das wir wirdig werden des gelubdes Ihesu Christi. Amen. 5 35 15 das fehlt Pg 5 an fehlt Pg 14 zu emphachen Pg 23 glüb Pg steetes] stee Pg 25 das ich fehlt Pg 33—35 Ora pro nobis, sancta dei genitrix, vt digni efficiamur promissionibus Christi.
Strana 297
83—84. Bittgebete zu Maria. 297 84 [427] DICZ gepet ist auch zu sprechen vnser lieben frawn. CH pitt dich, muter der parmherczichait, ain trosterinn aller sünder vnd sunderinn, alle heyligen vnd all enngel, das ir fur mich pitt meinen herrn Ihesum Christum, das er mich nicht lasz entgelden aller meiner sünden iamerchait, da mein iamriger leich- nam mir pechumert ist gewest slaffund oder wachunde, sunder lasz [43] mich genyessen aller lieb vnd trew, aller frewden, ere vnd wunnsamchait, die er der chuniginn Maria, allen menschen vnd allem himlischem here in hymelreich vnd in erdtreich an leyb vnd an sele ye erczaiget vnd gegeben hat, vnd lasz mich auch 10 genyessen seiner pittern marter vnd des heyligen verdyenens aller martrer vnd plüt vergiessens aller heyligen vnd auch aller zächer vnd andacht aller frumen christen, vnd sey mir [437] auch so genedig, das er mit dem selben grossen smerczen, der seinen heyligen leichnam durich gangen hat von seinem gayseln, chrewczen 15 vnd annageln, raynig mich von allen snoden vnd vnrainen sched- leichen gedänkchen, von swärer pechumernüsz der valschen lieb, von grosser sorigueltichait, damit mein leib pechumert ist gewesen slaffunde oder wachunde, dauon ich auch oft verhinndert pin gewesen an gepet, an andacht vnd auch an uil guter bechümer- 20 nusse, vnd sey mir auch so genedig, das mir all mein sund genedich- leich vergeben werden, das mir die icht schaden an sel vnd an leib, vnd geb mir dann ain solich leben, sitten, tugent vnd gewonhait, damit ich erchriegen vnd erwerben müge das ewige leben, das ich auch seinen heyligen leichnam alle tag so wirdichleichen chunn 2 sechen vnd eren, das ich von im gesterkcht vnd gechreftigt werde an sel vnd an leybe, an allen guten worten, werchen vnd gedank- [447Jehen, slaffund vnd wachund, das ich seinen heyligen leichnam als offt enphachen müsz, als es im lobleich ist, zu meines nechsten pessrung vnd meiner sel salichait, vnd wenn oder wie offt ich in s0 enphach, das ich das tün musse mit sogetaner liebe vnd andacht, fuersacze vnd wunnsamchait, das ich von im also bestatigt vnd gechreftiget werde an allem meinem vermugen, wider all sundt- 5 Überlieferung: Pg Bl. 42°. Lat. Text fehlt. 11 des] seins Pg 29 zu fehlt Pg
83—84. Bittgebete zu Maria. 297 84 [427] DICZ gepet ist auch zu sprechen vnser lieben frawn. CH pitt dich, muter der parmherczichait, ain trosterinn aller sünder vnd sunderinn, alle heyligen vnd all enngel, das ir fur mich pitt meinen herrn Ihesum Christum, das er mich nicht lasz entgelden aller meiner sünden iamerchait, da mein iamriger leich- nam mir pechumert ist gewest slaffund oder wachunde, sunder lasz [43] mich genyessen aller lieb vnd trew, aller frewden, ere vnd wunnsamchait, die er der chuniginn Maria, allen menschen vnd allem himlischem here in hymelreich vnd in erdtreich an leyb vnd an sele ye erczaiget vnd gegeben hat, vnd lasz mich auch 10 genyessen seiner pittern marter vnd des heyligen verdyenens aller martrer vnd plüt vergiessens aller heyligen vnd auch aller zächer vnd andacht aller frumen christen, vnd sey mir [437] auch so genedig, das er mit dem selben grossen smerczen, der seinen heyligen leichnam durich gangen hat von seinem gayseln, chrewczen 15 vnd annageln, raynig mich von allen snoden vnd vnrainen sched- leichen gedänkchen, von swärer pechumernüsz der valschen lieb, von grosser sorigueltichait, damit mein leib pechumert ist gewesen slaffunde oder wachunde, dauon ich auch oft verhinndert pin gewesen an gepet, an andacht vnd auch an uil guter bechümer- 20 nusse, vnd sey mir auch so genedig, das mir all mein sund genedich- leich vergeben werden, das mir die icht schaden an sel vnd an leib, vnd geb mir dann ain solich leben, sitten, tugent vnd gewonhait, damit ich erchriegen vnd erwerben müge das ewige leben, das ich auch seinen heyligen leichnam alle tag so wirdichleichen chunn 2 sechen vnd eren, das ich von im gesterkcht vnd gechreftigt werde an sel vnd an leybe, an allen guten worten, werchen vnd gedank- [447Jehen, slaffund vnd wachund, das ich seinen heyligen leichnam als offt enphachen müsz, als es im lobleich ist, zu meines nechsten pessrung vnd meiner sel salichait, vnd wenn oder wie offt ich in s0 enphach, das ich das tün musse mit sogetaner liebe vnd andacht, fuersacze vnd wunnsamchait, das ich von im also bestatigt vnd gechreftiget werde an allem meinem vermugen, wider all sundt- 5 Überlieferung: Pg Bl. 42°. Lat. Text fehlt. 11 des] seins Pg 29 zu fehlt Pg
Strana 298
298 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. leich wollust vnd snode gedankchen vnd vnnücz bechumernusse, das mir die icht [457] schaden an laib vnd an sele, das ich dauon erchriegen müg das ewig leben, das ich auch darnach von dem guetigen, geduldigen vnd dyemutigen Ihesu Christo auch so guetig, so geduldig vnd so dyemutig werde, das ich von im vnd von dier, dyemutigen frawen vnd junkfrawn Marien, vnd von allen dyemu- tigen heyligen nymmer geschaiden werde. In allem truebsal vnd in allen vnsern noten vnd ängsten chum vns zu hilff, genedige junkchfraw Maria, das wir wirdig [457] werden der genaden deines chindes vnd des fronen himel- 10 reiches. Herr, erhor mein gepet durich deiner gute willen vnd enphach es genedichlich durich deiner parmherczikait willen. 5 85 Bittgebet zu Maria. [457] ARIA, edle junkchfraw, ain trosterinn aller sünder vnd 15 sunderinn, ich armer sunder pitt dein genad, wenn du ein muter der parmherezichait pist vnd alle die aufnymbst vnd enphächst, die mit rew yeres herczen vnd mit layde yerer sünd zu dir fliechen. Darumb pitt ich armer sunder dich. [465] versmech mich nicht vnd nym mich in dein hulde. Erwirib mir 20 genad von deinem lieben chinde vnd vergebung aller meiner sunden, wenn ich gelaub, muter der genaden, das dein chind dir nichts versagen chan. Vnd darumb pitt ich dich, muter aller parmherezikait, erwirib mir ain raynes herez, ain chewsches leben. Tugenthaftig, andächtig, dyemütig sitten, die geruch mir, herr, 25 durich dein liebe müter vncz an mein ende ze geben vnd nach diser zeit genediklich das ewige leben. Amen. 85 Uberlieferung: Pg Bl. 45°. Lat. Text fehlt. 17 alle die du Pg
298 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. leich wollust vnd snode gedankchen vnd vnnücz bechumernusse, das mir die icht [457] schaden an laib vnd an sele, das ich dauon erchriegen müg das ewig leben, das ich auch darnach von dem guetigen, geduldigen vnd dyemutigen Ihesu Christo auch so guetig, so geduldig vnd so dyemutig werde, das ich von im vnd von dier, dyemutigen frawen vnd junkfrawn Marien, vnd von allen dyemu- tigen heyligen nymmer geschaiden werde. In allem truebsal vnd in allen vnsern noten vnd ängsten chum vns zu hilff, genedige junkchfraw Maria, das wir wirdig [457] werden der genaden deines chindes vnd des fronen himel- 10 reiches. Herr, erhor mein gepet durich deiner gute willen vnd enphach es genedichlich durich deiner parmherczikait willen. 5 85 Bittgebet zu Maria. [457] ARIA, edle junkchfraw, ain trosterinn aller sünder vnd 15 sunderinn, ich armer sunder pitt dein genad, wenn du ein muter der parmherezichait pist vnd alle die aufnymbst vnd enphächst, die mit rew yeres herczen vnd mit layde yerer sünd zu dir fliechen. Darumb pitt ich armer sunder dich. [465] versmech mich nicht vnd nym mich in dein hulde. Erwirib mir 20 genad von deinem lieben chinde vnd vergebung aller meiner sunden, wenn ich gelaub, muter der genaden, das dein chind dir nichts versagen chan. Vnd darumb pitt ich dich, muter aller parmherezikait, erwirib mir ain raynes herez, ain chewsches leben. Tugenthaftig, andächtig, dyemütig sitten, die geruch mir, herr, 25 durich dein liebe müter vncz an mein ende ze geben vnd nach diser zeit genediklich das ewige leben. Amen. 85 Uberlieferung: Pg Bl. 45°. Lat. Text fehlt. 17 alle die du Pg
Strana 299
85. Zu Maria. 86. Ave Regina. 87. Zum Schutzengel. 299 86 [467] Aue Regina. 10 EGRUESSET seistu, chunigin der himel, G Muter des chunigs der enngel. O Maria, du pluem der junkch- frawn, Recht sam dy rôs oder dy lilige, Gews dein gepete zu deinem sun Vmb das hail der glaubigen. AUE, regina celorum, Mater regis angelorum. O Maria, flos virginum, Velut rosa vel lilium, Funde preces ad filium Pro salute fidelium. 87 [1281] EYN ander gepet von dem engel. BESUNDER vnde aller libester engel, meyn bewarer vnde be- hutter, von dem allemechtigen gote mir benumet, ich bite 15 dich liplichen, [1287] behutte mich vor dem bozen engel vnde vntoguntsamen vnde los mich nicht von hynderlist des bosen fyndes mit hochfart, mit bosen gedancken, mit oberger rede, mit vnnutczlichen wereken vnde lust oberwynden, sunder, du heiliger engel gotis, bite vor mich, das ich mit Maria, der mutter vnsers 20 herren Iesu Cristi, vnde allen heiligen vor gote dem herren ewig mag frolucken. O heyliger engel, meyn bewarer, mir von [1291] gote gesandt, ich bete dich demuttiglich, das du mich armen, durftigen menschenn, deynen vnwirdigen dyner, wuldest beschirmen tag vnd nacht, an allen steten, vor allem obel, wenne got, vnser 25 liber herre, meyne sele von hynne heischet, das du sy wolest be- hutten vnde off nemen vnd entworten vor das clare antlicz gotis, vnsers liben herren Ihesu Cristi. Amen. Pater noster. Aue etc. 86 Uberlieferung: Pg Bl. 46". Lat. Text aus Mone, Lat. Hymnen des Mittelalters II (1854), S. 202; vgl. Chevalier, Repertorium hymnol. Nr. 2072. 87 Uberlieferung: Br6 Bl. 128°. Lat. Text fehlt.
85. Zu Maria. 86. Ave Regina. 87. Zum Schutzengel. 299 86 [467] Aue Regina. 10 EGRUESSET seistu, chunigin der himel, G Muter des chunigs der enngel. O Maria, du pluem der junkch- frawn, Recht sam dy rôs oder dy lilige, Gews dein gepete zu deinem sun Vmb das hail der glaubigen. AUE, regina celorum, Mater regis angelorum. O Maria, flos virginum, Velut rosa vel lilium, Funde preces ad filium Pro salute fidelium. 87 [1281] EYN ander gepet von dem engel. BESUNDER vnde aller libester engel, meyn bewarer vnde be- hutter, von dem allemechtigen gote mir benumet, ich bite 15 dich liplichen, [1287] behutte mich vor dem bozen engel vnde vntoguntsamen vnde los mich nicht von hynderlist des bosen fyndes mit hochfart, mit bosen gedancken, mit oberger rede, mit vnnutczlichen wereken vnde lust oberwynden, sunder, du heiliger engel gotis, bite vor mich, das ich mit Maria, der mutter vnsers 20 herren Iesu Cristi, vnde allen heiligen vor gote dem herren ewig mag frolucken. O heyliger engel, meyn bewarer, mir von [1291] gote gesandt, ich bete dich demuttiglich, das du mich armen, durftigen menschenn, deynen vnwirdigen dyner, wuldest beschirmen tag vnd nacht, an allen steten, vor allem obel, wenne got, vnser 25 liber herre, meyne sele von hynne heischet, das du sy wolest be- hutten vnde off nemen vnd entworten vor das clare antlicz gotis, vnsers liben herren Ihesu Cristi. Amen. Pater noster. Aue etc. 86 Uberlieferung: Pg Bl. 46". Lat. Text aus Mone, Lat. Hymnen des Mittelalters II (1854), S. 202; vgl. Chevalier, Repertorium hymnol. Nr. 2072. 87 Uberlieferung: Br6 Bl. 128°. Lat. Text fehlt.
Strana 300
300 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. 88 [129’] EYN ander gebet von dem heiligen ezwelffboten folget. [129.] Dw heyliger vnd aller libster ezwelffbothe meyn, von gote von ewigs ausirwelt vnd yn der czeit der gnaden czu eynem czwelffboten vnde prediger geordenth, durch wes libe dw swere marter host geliden vnde bas yn den todt gegangen, ich 5 armer sunder bete demuttiglichenn dich wmbe der grossen libe gotis, vnsers liben herren, vnde wmbe deyner sweren marter ere, bite vor mich armen sunder, deynen dyner, vnd irwirb mir [130"] von gote wore rew des herczen wmbe alle meyne sunden, lauter beichte vnde genügthuen vor alle meyne missetodt vnd das ich 10 nicht von hynne scheide, der heylige leichnam vnsers liben herren Jesu Cristi musse mir vor czu teyle werden, vnde wenne meyn arme sele von hynne sal scheiden, das du durch deynes heyligen vordynstenusz willen den bosen fynt sie nicht lest irschrecken, sunder das ich mit dir vnde allen heyligen vor gote ewig magk 15 froluc[1307]kenn. Amenn. 89 [85] AIN gepet von sant Johannsen dem Ewangelistenn. JOHANNES, du himelischer adler, du besunder frewndt gots, du ausserwelter junger Kristi, du wirdiger ewangelist, du be- schawer der himelischen haimlichait, besunder der heiligen dri-2) ualtigkait ausleger, du spiegel der kewschait, kum zu mir mit deiner hilff, pis mein fursprech vor got. Sich mich an, als dich Kristus ansach an dem heiligen krewtz, da er dir emphalh sein liebe muetter. Durch dein heiligs leben erwirb mir ain [86"] lautters herts. Behüet mich vor allem vbel, das du ain getrewer hüetter 25 88 Uberlieferung: Br6 Bl. 129°. Lat. Text fehlt. 14 willen fehlt Br6 sie] seen Br6 89 Uberlieferung: W2 Bl. 85°; W3 Bl. 271'. Text aus W2. Lesarten aus W3. Lat. Text fehlt. 20 himelischen] gotlichen W3 20f. besunder bis driualtigkait fehlt W3 21 du] vnd ein W3 kewschen W3 24 Durch fehlt W3 25 allen vblen W3
300 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. 88 [129’] EYN ander gebet von dem heiligen ezwelffboten folget. [129.] Dw heyliger vnd aller libster ezwelffbothe meyn, von gote von ewigs ausirwelt vnd yn der czeit der gnaden czu eynem czwelffboten vnde prediger geordenth, durch wes libe dw swere marter host geliden vnde bas yn den todt gegangen, ich 5 armer sunder bete demuttiglichenn dich wmbe der grossen libe gotis, vnsers liben herren, vnde wmbe deyner sweren marter ere, bite vor mich armen sunder, deynen dyner, vnd irwirb mir [130"] von gote wore rew des herczen wmbe alle meyne sunden, lauter beichte vnde genügthuen vor alle meyne missetodt vnd das ich 10 nicht von hynne scheide, der heylige leichnam vnsers liben herren Jesu Cristi musse mir vor czu teyle werden, vnde wenne meyn arme sele von hynne sal scheiden, das du durch deynes heyligen vordynstenusz willen den bosen fynt sie nicht lest irschrecken, sunder das ich mit dir vnde allen heyligen vor gote ewig magk 15 froluc[1307]kenn. Amenn. 89 [85] AIN gepet von sant Johannsen dem Ewangelistenn. JOHANNES, du himelischer adler, du besunder frewndt gots, du ausserwelter junger Kristi, du wirdiger ewangelist, du be- schawer der himelischen haimlichait, besunder der heiligen dri-2) ualtigkait ausleger, du spiegel der kewschait, kum zu mir mit deiner hilff, pis mein fursprech vor got. Sich mich an, als dich Kristus ansach an dem heiligen krewtz, da er dir emphalh sein liebe muetter. Durch dein heiligs leben erwirb mir ain [86"] lautters herts. Behüet mich vor allem vbel, das du ain getrewer hüetter 25 88 Uberlieferung: Br6 Bl. 129°. Lat. Text fehlt. 14 willen fehlt Br6 sie] seen Br6 89 Uberlieferung: W2 Bl. 85°; W3 Bl. 271'. Text aus W2. Lesarten aus W3. Lat. Text fehlt. 20 himelischen] gotlichen W3 20f. besunder bis driualtigkait fehlt W3 21 du] vnd ein W3 kewschen W3 24 Durch fehlt W3 25 allen vblen W3
Strana 301
88. Eigenapostel. 89. Johannes Ev. 90. Johannes Bapt. 301 pist gewesen Maria, der muetter gots. Hilf, das in mir bestättigt werdt der heilig gelaub pis an mein enndt, ain starke hoffnunge, rechte, gantze lieb gen got vnd meinem nächsten. Stand mir pei an meinen lesten zeittenn, das mein end vernunftig werd vnd mein sel nit beschawe den anplick der pòsen veindt. O heiliger herr sant Johans, du kantzler Kristi, du getrewer besorger vnd phleger vnser lieben frawen, besorg mir leib vnd sel, mach mich willig zu gueten wercken vnd hilff, das [867] mein sel kum zu dir in das ewig leben. Amen. 90 [867] VONN sant Johansen Baptisten. 10 LIEBER herr vnd ain stătter diener vnsers herren, sant Johans Baptist, ich man dich der frewdt, die du hettest in deiner muter leib, da du dich frewttest gegen dem rainen kindlein, vnserm herren Jesu Kristo, vnd pit dich durch der frewd willen, das du mir helffest ains lauttern lebens vnd ains săligenn endts vnd mir 15 helffest aus aller not nach gottes willen. Amen. ICH mane dich, das du wirdig warst, das du den tauffest, der vnser aller sündt abnam, vnd [87'] pit dich, das du mich durch den abwaschest vnd erleüchtest von aller vinsternus, damit mein hertz betrüebt ist. Amen. ICH man dich des grossen lobs vnd des hochen lobs, das dich got selber lobt vnd sprach: 'Johannes, du pist der gròst, der von weibs leib ye geporn wardt’, vnd man auch dich, das du heilig pist gewesen vor deiner purt, in der gepurt vnd nach der gepurt vnd alles dein leben, der herti vnd der strengi vnd des vnschuldigen 25 leidens vnd tots, da dir dein haubt wart abgeschlagen, vnd pit dich, das du mir zu hilff komest an meinem endt vnd mich be- schirmest vor dem ewigen [87"] tod vnd an dem jungsten tag vor dem zorn des strengen richters, vnd hilff mir, das ich werd besitzen mit den gesegnetten dass ewige reich. Amen. 20 30 I bestädt W3 2 heylig cristenlich W3 an fehlt W3 ain starcke Ste W3 5 anplick der fehlt W3 veint. fehlt W3 3 meins W3 Amen W3 O dw W3 6 trower W3 90 Überlieferung: W2 Bl. 86°. Lat. Tert fehlt.
88. Eigenapostel. 89. Johannes Ev. 90. Johannes Bapt. 301 pist gewesen Maria, der muetter gots. Hilf, das in mir bestättigt werdt der heilig gelaub pis an mein enndt, ain starke hoffnunge, rechte, gantze lieb gen got vnd meinem nächsten. Stand mir pei an meinen lesten zeittenn, das mein end vernunftig werd vnd mein sel nit beschawe den anplick der pòsen veindt. O heiliger herr sant Johans, du kantzler Kristi, du getrewer besorger vnd phleger vnser lieben frawen, besorg mir leib vnd sel, mach mich willig zu gueten wercken vnd hilff, das [867] mein sel kum zu dir in das ewig leben. Amen. 90 [867] VONN sant Johansen Baptisten. 10 LIEBER herr vnd ain stătter diener vnsers herren, sant Johans Baptist, ich man dich der frewdt, die du hettest in deiner muter leib, da du dich frewttest gegen dem rainen kindlein, vnserm herren Jesu Kristo, vnd pit dich durch der frewd willen, das du mir helffest ains lauttern lebens vnd ains săligenn endts vnd mir 15 helffest aus aller not nach gottes willen. Amen. ICH mane dich, das du wirdig warst, das du den tauffest, der vnser aller sündt abnam, vnd [87'] pit dich, das du mich durch den abwaschest vnd erleüchtest von aller vinsternus, damit mein hertz betrüebt ist. Amen. ICH man dich des grossen lobs vnd des hochen lobs, das dich got selber lobt vnd sprach: 'Johannes, du pist der gròst, der von weibs leib ye geporn wardt’, vnd man auch dich, das du heilig pist gewesen vor deiner purt, in der gepurt vnd nach der gepurt vnd alles dein leben, der herti vnd der strengi vnd des vnschuldigen 25 leidens vnd tots, da dir dein haubt wart abgeschlagen, vnd pit dich, das du mir zu hilff komest an meinem endt vnd mich be- schirmest vor dem ewigen [87"] tod vnd an dem jungsten tag vor dem zorn des strengen richters, vnd hilff mir, das ich werd besitzen mit den gesegnetten dass ewige reich. Amen. 20 30 I bestädt W3 2 heylig cristenlich W3 an fehlt W3 ain starcke Ste W3 5 anplick der fehlt W3 veint. fehlt W3 3 meins W3 Amen W3 O dw W3 6 trower W3 90 Überlieferung: W2 Bl. 86°. Lat. Tert fehlt.
Strana 302
302 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. ICH mane dich aller der frewd, die du sunderlichen emphangen hast vnd mit got ewigklichen besitzen vnd niessen pist, vnd pit dich, das du mir armenn menschen das mittaillest vnd dein hilff mir berait sei vnd zu statten kum in aller not leibs vnd sele. Amen. 91 [131'] EYNN gebete von synte Sebastianum. [1321] 1. QANCTE Sebastiane, du hochwirdiger, ausirwelter merterer, starcker ritter Cristi, aüspreyter des glawbens vnde der gebot gotis, sunderlicher frunt Iesu Cristi vnde getrawer nothelfer der enelenden menschen dich anruffende, der dw ynn deser werlet 10 vor kayserlicher mechtigkeit grossen gewalt gehabet host, den du wmbe cristliche worheit vorlossenn host vnde wmbe cristenlichen glawben grosze peynn vnd [1327] vnerhorte marter geliden host vnde den czeitlichenn todt yn rechtem glawbenn vnde yn fol- kommenheith wilglich erliden host, dorvmbe dw dy ewigen frewden 15 besessen host vnde dy crone der merterer yn ewiger seligkeit vordynet host. Amen. 2. Versickel. BITE vor vns, heyliger synte Sebastiane vnd irwirb vns gnade vnd selikeyt. 3. Dy collecta. ALLEMECHTIGER, ymmer ewiger got, der du 20 durch [133"] das vordynen des heyligen merterers synte Sebastian von den menschen den gemeynen gebrechen der pesttilencz ge- nomen host, vorley mir vnde allen den, dye yn deyner zeuvorsicht czuflucht haben zcu ym, das wir durch das gebete vnd vordynen synte Sebastian von der pestelentcz vnd von dem gehen tode 2 behutth vnd beschirmet werden, durch Jesum Cristum vnsern herren. Amen. - 91 Uberlieferung: Br6 Bl. 131". Lat. Text fehlt. 21 merteres Br6
302 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. ICH mane dich aller der frewd, die du sunderlichen emphangen hast vnd mit got ewigklichen besitzen vnd niessen pist, vnd pit dich, das du mir armenn menschen das mittaillest vnd dein hilff mir berait sei vnd zu statten kum in aller not leibs vnd sele. Amen. 91 [131'] EYNN gebete von synte Sebastianum. [1321] 1. QANCTE Sebastiane, du hochwirdiger, ausirwelter merterer, starcker ritter Cristi, aüspreyter des glawbens vnde der gebot gotis, sunderlicher frunt Iesu Cristi vnde getrawer nothelfer der enelenden menschen dich anruffende, der dw ynn deser werlet 10 vor kayserlicher mechtigkeit grossen gewalt gehabet host, den du wmbe cristliche worheit vorlossenn host vnde wmbe cristenlichen glawben grosze peynn vnd [1327] vnerhorte marter geliden host vnde den czeitlichenn todt yn rechtem glawbenn vnde yn fol- kommenheith wilglich erliden host, dorvmbe dw dy ewigen frewden 15 besessen host vnde dy crone der merterer yn ewiger seligkeit vordynet host. Amen. 2. Versickel. BITE vor vns, heyliger synte Sebastiane vnd irwirb vns gnade vnd selikeyt. 3. Dy collecta. ALLEMECHTIGER, ymmer ewiger got, der du 20 durch [133"] das vordynen des heyligen merterers synte Sebastian von den menschen den gemeynen gebrechen der pesttilencz ge- nomen host, vorley mir vnde allen den, dye yn deyner zeuvorsicht czuflucht haben zcu ym, das wir durch das gebete vnd vordynen synte Sebastian von der pestelentcz vnd von dem gehen tode 2 behutth vnd beschirmet werden, durch Jesum Cristum vnsern herren. Amen. - 91 Uberlieferung: Br6 Bl. 131". Lat. Text fehlt. 21 merteres Br6
Strana 303
91. Zum hl. Sebastian. 92. Zum hl. Rochus. 303 92 [133"] EYNN gepete von synte Rochius. [1337]1.EILIGER, hoch geborner bekenner gotis, heyliger synte Rochius, der du geboren bist aus koniglichem stammen vnde host yn williger armuth vmbe gotis willen vorsmeet alle wollusth deser werlet vnde host ynnigklich besucht dy heyligen 5 stete vnde bist gewest eyn götlicher mensch vnde eyn sunderlicher frundt gotis von strengheit wegen deynes kewschen, toguntsamen lebens, dir hot [134'] auch got grosse gnade irczeiget von iogunt off, wenne durch anruffunge seynes heyligen namen hot her dir beweyst das reich seynis hymmelischen vaters vnde hot dich durch 10 seynen heyligen engel yn deyner krangkheit getrost vnde geheylet von dem vorgiftenn geschwer der pestilencz vnd hot dir gnade gegeben dy krancken gesunt zeu machen, dy blynden zeu irlewchten vnde dy behaften zeu entle[134"]digen vnde hot dir vorsprochen, wer deynen namen anruffen ist, das her durch deynn vordynen 15 entledigt werde von sulchem vorgiften gebrechen, dorwmbe wirt itczunt deyn namen angerufth von dem menschen wmbe gesunt- heit, gnade vnd barmherczigkeit von gote zeu irwerben. Amen. 2. Versigkel. DER herre hot en lip gehabt vnde hoth en gecziret vnd hot en gecleydet mit dem cleyde der [135°] erenn. 20 3.Dy collecta. ALLEMECHTIGER, ewiger got, der dw dem heyligen beichtiger synte Rochius grosze gnade irczeiget host, als her yn deynem namen czu den heiligen steten gingk, do dw seyn wun- samer geferte gewesen bist vnde en von dem vorgiften geswer der pestilentez durch anruffen deynes heyligen namen mit dynest deynes 25 engels geheylet host, vorlege vns genediglich, das alle dy, dy dey- [135 ]nen gotlichen namen yn seyner ere anruffen, das sy durch seyn gebete vnde vordynen von sulchen vorgiften gebrechen vnde von dem ewigen tode irlost werden, durch Iesum Cristum vnsernn herren. Amen. Dy czwehe ob geschribene gebete synt namlichen yn der czeit der pestilencz ezw sprechen, wenne durch der gebete wille wil got wegnemen dy pfloge der pestilencz. 30 Uberlieferung: Br6 Bl. 133°. Lat. Text fehlt. 2 HEliger Br6
91. Zum hl. Sebastian. 92. Zum hl. Rochus. 303 92 [133"] EYNN gepete von synte Rochius. [1337]1.EILIGER, hoch geborner bekenner gotis, heyliger synte Rochius, der du geboren bist aus koniglichem stammen vnde host yn williger armuth vmbe gotis willen vorsmeet alle wollusth deser werlet vnde host ynnigklich besucht dy heyligen 5 stete vnde bist gewest eyn götlicher mensch vnde eyn sunderlicher frundt gotis von strengheit wegen deynes kewschen, toguntsamen lebens, dir hot [134'] auch got grosse gnade irczeiget von iogunt off, wenne durch anruffunge seynes heyligen namen hot her dir beweyst das reich seynis hymmelischen vaters vnde hot dich durch 10 seynen heyligen engel yn deyner krangkheit getrost vnde geheylet von dem vorgiftenn geschwer der pestilencz vnd hot dir gnade gegeben dy krancken gesunt zeu machen, dy blynden zeu irlewchten vnde dy behaften zeu entle[134"]digen vnde hot dir vorsprochen, wer deynen namen anruffen ist, das her durch deynn vordynen 15 entledigt werde von sulchem vorgiften gebrechen, dorwmbe wirt itczunt deyn namen angerufth von dem menschen wmbe gesunt- heit, gnade vnd barmherczigkeit von gote zeu irwerben. Amen. 2. Versigkel. DER herre hot en lip gehabt vnde hoth en gecziret vnd hot en gecleydet mit dem cleyde der [135°] erenn. 20 3.Dy collecta. ALLEMECHTIGER, ewiger got, der dw dem heyligen beichtiger synte Rochius grosze gnade irczeiget host, als her yn deynem namen czu den heiligen steten gingk, do dw seyn wun- samer geferte gewesen bist vnde en von dem vorgiften geswer der pestilentez durch anruffen deynes heyligen namen mit dynest deynes 25 engels geheylet host, vorlege vns genediglich, das alle dy, dy dey- [135 ]nen gotlichen namen yn seyner ere anruffen, das sy durch seyn gebete vnde vordynen von sulchen vorgiften gebrechen vnde von dem ewigen tode irlost werden, durch Iesum Cristum vnsernn herren. Amen. Dy czwehe ob geschribene gebete synt namlichen yn der czeit der pestilencz ezw sprechen, wenne durch der gebete wille wil got wegnemen dy pfloge der pestilencz. 30 Uberlieferung: Br6 Bl. 133°. Lat. Text fehlt. 2 HEliger Br6
Strana 304
304 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. 93 [877] VON sannt Jeronimus. IHERONIMUS, du hochwirdiger vierlerer der heiligen götlichen geschrift, zu dem ersten [88r] geporn leiplich von dem edlen geschlächt von Dalmatica, denn kristenlichen tauft ain kind zu Rom, sider das du mit tugentlicher vbung dein zeit mit grossem 5 vleis vnd arbait, heiliger lerung lebens, vastens vnd vil annder guette werck achtzig vnd acht jar săligklichen pis in dein leip- lichen todt durch got vertzert vnd dein begrebt zu Bethlahem erwelt vnd genomen hast vnd dein edle sele pei got im himelreich reichsnet, so pit ich dich, armer sünder, das du mir wellest vmb got 10 erwerben durch vesten kristenlichen gelauben newe geporn zu werden, vmb mein zeitlich leben in tugenden zu [887] verschleissen vnd vmb in zu uerschulden, das ich als du nymmer verschalten werdt von seinenn götlichen hulden. Amen. 94 [111'] HYE mit disem gepet so bitest du vmb dich vnd vmb 15 andre menschen. IBER herre, geruch zu wenden die not der heiligen cristenheit dir zu einem lobe vnd vns armen menschen zu einer peszrung, den liben selen zu einem trost. Herr, ich bit dich [1121] vmb alle totsünder vnd vmb alle totsünderin. Eya, liber herre, wenn ny- 20 mand snôders noch bösers ist denn ich, darvmb so bit ich dich, erbarme dich vber mich vnd verheng nicht dem bôsen geist, das er gefrewet werde an meinen leczten zeiten, sunder erbarm dich vber mich. Aber, gnediger herre, das dein götlichs lob gebraitet werde von allem hymelischen here in dem ewigen leben, mit deinem 25 gnedigen vinger zaige [1127] auf mich armen sünder. Herre, ich bit dich vmb alle die menschen, die dir nicht zu dienst kummen — 93 Uberlieferung: W2 Bl. 87°. Lat. Text fehlt. 94 Uberlieferung: W Bl. 111°. Lat. Text fehlt.
304 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. 93 [877] VON sannt Jeronimus. IHERONIMUS, du hochwirdiger vierlerer der heiligen götlichen geschrift, zu dem ersten [88r] geporn leiplich von dem edlen geschlächt von Dalmatica, denn kristenlichen tauft ain kind zu Rom, sider das du mit tugentlicher vbung dein zeit mit grossem 5 vleis vnd arbait, heiliger lerung lebens, vastens vnd vil annder guette werck achtzig vnd acht jar săligklichen pis in dein leip- lichen todt durch got vertzert vnd dein begrebt zu Bethlahem erwelt vnd genomen hast vnd dein edle sele pei got im himelreich reichsnet, so pit ich dich, armer sünder, das du mir wellest vmb got 10 erwerben durch vesten kristenlichen gelauben newe geporn zu werden, vmb mein zeitlich leben in tugenden zu [887] verschleissen vnd vmb in zu uerschulden, das ich als du nymmer verschalten werdt von seinenn götlichen hulden. Amen. 94 [111'] HYE mit disem gepet so bitest du vmb dich vnd vmb 15 andre menschen. IBER herre, geruch zu wenden die not der heiligen cristenheit dir zu einem lobe vnd vns armen menschen zu einer peszrung, den liben selen zu einem trost. Herr, ich bit dich [1121] vmb alle totsünder vnd vmb alle totsünderin. Eya, liber herre, wenn ny- 20 mand snôders noch bösers ist denn ich, darvmb so bit ich dich, erbarme dich vber mich vnd verheng nicht dem bôsen geist, das er gefrewet werde an meinen leczten zeiten, sunder erbarm dich vber mich. Aber, gnediger herre, das dein götlichs lob gebraitet werde von allem hymelischen here in dem ewigen leben, mit deinem 25 gnedigen vinger zaige [1127] auf mich armen sünder. Herre, ich bit dich vmb alle die menschen, die dir nicht zu dienst kummen — 93 Uberlieferung: W2 Bl. 87°. Lat. Text fehlt. 94 Uberlieferung: W Bl. 111°. Lat. Text fehlt.
Strana 305
93. Hieronymus. 94. Christenheit. 95. Arme Seelen. 305 mügen, mach sy tailhaftig vnd auch mich aller der gnaden vnd guttet. die da geschiht in disem hailigen gotzhaws vnd in der heilgen cristenheit. Liber herre, ich bit vmb alle die, dy mir ymmer mer kein gut getun, mit worten oder mit wercken, mit willen oder mit vnwillen, oder haben getan von mein kintlichen tagen; vnd bit 5 dich, liber [1131] her, vmb die alle, vnd auch, die sich mir haben enpfolhen in mein gepete; die enpfilhe ich dir, herre, alle in dein barmherezzikeit, vnd verleihe den lebendigen ein seliges ende vnd den toten die ewigen rue. Amen. 95 [1131] EIN gut gepete für alle glawbig sele. 10 ERRE Ihesu Christe, künig der eren, erbarme dich vber alle glawbig sele vnd vber meins liben vaters sele vnd vber meiner liben muter sele vnd vber aller [1137] meiner altfordern selen vnd vber alle die sele, von den mir ye kein gut geschehen ist von meinen kintlichen tagen, mit worten oder mit wercken, mit willen oder 15 mit vnwillen. O erlöser aller cristenlichen selen, erbarme dich vber alle die sele, der leichnam, herre, hie ruet vnd rastet auf disem geweihten kirchoff, oder wo sy ruen vnd rasten in der heilgen cristenheit. Liber herre, ich bit dich auch vmb alle die liben sele, den ich [114’] ein vbung bin gewesen zu sünden, ob sy yn laiden 2 sind. Darymb bit ich dich, liber herre, durch dein heilgen, bittern tode vnd durch dein tewres rosenfarbes plut, da mit du sy erarnet hast, erbarm dich gütlichen vber die selen vnd vber alle glawbige selen, die nymantz haben denn das gemeine gepete, vnd gib yn, liber herre, die ewigen rue vnd hilff yn zu dem liecht deiner göt- 25 lichen clarheit gnediglichen. Amen. .— ... 95 Uberlieferung: W Bl. 113. Lat. Text fehlt.
93. Hieronymus. 94. Christenheit. 95. Arme Seelen. 305 mügen, mach sy tailhaftig vnd auch mich aller der gnaden vnd guttet. die da geschiht in disem hailigen gotzhaws vnd in der heilgen cristenheit. Liber herre, ich bit vmb alle die, dy mir ymmer mer kein gut getun, mit worten oder mit wercken, mit willen oder mit vnwillen, oder haben getan von mein kintlichen tagen; vnd bit 5 dich, liber [1131] her, vmb die alle, vnd auch, die sich mir haben enpfolhen in mein gepete; die enpfilhe ich dir, herre, alle in dein barmherezzikeit, vnd verleihe den lebendigen ein seliges ende vnd den toten die ewigen rue. Amen. 95 [1131] EIN gut gepete für alle glawbig sele. 10 ERRE Ihesu Christe, künig der eren, erbarme dich vber alle glawbig sele vnd vber meins liben vaters sele vnd vber meiner liben muter sele vnd vber aller [1137] meiner altfordern selen vnd vber alle die sele, von den mir ye kein gut geschehen ist von meinen kintlichen tagen, mit worten oder mit wercken, mit willen oder 15 mit vnwillen. O erlöser aller cristenlichen selen, erbarme dich vber alle die sele, der leichnam, herre, hie ruet vnd rastet auf disem geweihten kirchoff, oder wo sy ruen vnd rasten in der heilgen cristenheit. Liber herre, ich bit dich auch vmb alle die liben sele, den ich [114’] ein vbung bin gewesen zu sünden, ob sy yn laiden 2 sind. Darymb bit ich dich, liber herre, durch dein heilgen, bittern tode vnd durch dein tewres rosenfarbes plut, da mit du sy erarnet hast, erbarm dich gütlichen vber die selen vnd vber alle glawbige selen, die nymantz haben denn das gemeine gepete, vnd gib yn, liber herre, die ewigen rue vnd hilff yn zu dem liecht deiner göt- 25 lichen clarheit gnediglichen. Amen. .— ... 95 Uberlieferung: W Bl. 113. Lat. Text fehlt.
Strana 306
306 1. [2"] IS gebete ist zeu spre- chen, ehe man an- hebet dy seben psalmen. I^ bite dich, heyliger herre, 5 E allemechtiger got, vater ewi- ger, durch deynen eynengeboren son, vnssern herren Jesum Cristum, vnde durch den hey- ligen geyst, der do ewig vnde 19 gleich ist mit dir, entphach das opper der seben psalmen vnde der gebete, die ich vnwirdiger sunder begere zcu sprechen zcu lobe vnde zcu ere deynem aller- 15 [2"]heyligesten namen vnde zcu ere der juncfrawen Marien vnde synte Michael, dem ertczengel, vnde allen heyligen engeln, patriarchen vnd propheten, 20 czwelffboten vnde merterernn, juncfrawen vnd allen deynen irwelten. Auch spreche ich sye vor meyne sunde vnde boszheyt. Ich bete dich, liber herre, durch ?5 deyner grossen barmhercczig- keyt vnd durch des gebetes wille alle [3*] deyner lieben hey- ligenn, das dw mir barmherczig- lichen vnde mildiglichen abe- 3) weschest, was ich gesundiget Überlieferung Br6 Bl. 2. TI. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. Oraeio. [95°] Sm, sancte domine, pater omnipotens, eterne deus, per vnicum dominum nostrum Ihesum Christum et spiritum 5 sanctum paraclitum, coeternum et coequalem, hanc oblacionem psalmorum et oracionum, quam ego indignus et peccator ad laudem et honorem sanctissimi 10 nominis tui ac in veneracione sancte virginis Marie [957], sancti Michaelis archangeli et omnium sancterum angelorum et archangelorum, patriarcha- 15 rum, prophetarum, apostolorum, confessorum, virginum et om- nium electorum pro omnibus peccatis et negligencijs sceleri- busque meis decantare cupio, vt 20 per tuam misericordiam mag- nam ac intercessionem omnium sanctorum tuorum, quidquid per totum vite mee spacium contra maiestatis tue pietatem 25 deliqui, pie delere et miseri- eorditer abstergere atque ob- liuioni perpetue tradere michi- Lat. Text aus Hs. Hohenfurth Nr. 8, die Bl. I* die Vigiliae de- functorum, Bl. 93° die Bufpsalmen mst der Allerheiligenlitanes in der Anordnung des Johann von Neumarkt enthält: Bl. 1” Ordo seruädus in die Cóméoracois oms fideliü defüctorum edit9 a domio Johane Noui- foren Olomuceni Epo; Bl. 93° Incipit carmen septe psalmorum. Doch sind hier die Gebete zahlreicher als im deutschen Texte.
306 1. [2"] IS gebete ist zeu spre- chen, ehe man an- hebet dy seben psalmen. I^ bite dich, heyliger herre, 5 E allemechtiger got, vater ewi- ger, durch deynen eynengeboren son, vnssern herren Jesum Cristum, vnde durch den hey- ligen geyst, der do ewig vnde 19 gleich ist mit dir, entphach das opper der seben psalmen vnde der gebete, die ich vnwirdiger sunder begere zcu sprechen zcu lobe vnde zcu ere deynem aller- 15 [2"]heyligesten namen vnde zcu ere der juncfrawen Marien vnde synte Michael, dem ertczengel, vnde allen heyligen engeln, patriarchen vnd propheten, 20 czwelffboten vnde merterernn, juncfrawen vnd allen deynen irwelten. Auch spreche ich sye vor meyne sunde vnde boszheyt. Ich bete dich, liber herre, durch ?5 deyner grossen barmhercczig- keyt vnd durch des gebetes wille alle [3*] deyner lieben hey- ligenn, das dw mir barmherczig- lichen vnde mildiglichen abe- 3) weschest, was ich gesundiget Überlieferung Br6 Bl. 2. TI. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. Oraeio. [95°] Sm, sancte domine, pater omnipotens, eterne deus, per vnicum dominum nostrum Ihesum Christum et spiritum 5 sanctum paraclitum, coeternum et coequalem, hanc oblacionem psalmorum et oracionum, quam ego indignus et peccator ad laudem et honorem sanctissimi 10 nominis tui ac in veneracione sancte virginis Marie [957], sancti Michaelis archangeli et omnium sancterum angelorum et archangelorum, patriarcha- 15 rum, prophetarum, apostolorum, confessorum, virginum et om- nium electorum pro omnibus peccatis et negligencijs sceleri- busque meis decantare cupio, vt 20 per tuam misericordiam mag- nam ac intercessionem omnium sanctorum tuorum, quidquid per totum vite mee spacium contra maiestatis tue pietatem 25 deliqui, pie delere et miseri- eorditer abstergere atque ob- liuioni perpetue tradere michi- Lat. Text aus Hs. Hohenfurth Nr. 8, die Bl. I* die Vigiliae de- functorum, Bl. 93° die Bufpsalmen mst der Allerheiligenlitanes in der Anordnung des Johann von Neumarkt enthält: Bl. 1” Ordo seruädus in die Cóméoracois oms fideliü defüctorum edit9 a domio Johane Noui- foren Olomuceni Epo; Bl. 93° Incipit carmen septe psalmorum. Doch sind hier die Gebete zahlreicher als im deutschen Texte.
Strana 307
96. Die 7 Bußpsalmen; Vorbereitung. habe alle meyne tage weder deyne gotliche gnade, vnde des nymmer mer gedenckest vnde mir gebist lautter beichte vnde 5 wore rewe vnde welkommene bussze vnde reynigkeyt. Auch bite ich dich, lieber herre, das du mir geruchest zcu vorleyen den born der czere vor [3"] meyne 10 sunde, das ich sy mit eyner willigen besserunge vnde wirdi- gen busze dir gebende mag abegewaschen an desem leben, das ich noch desem leben, wenne 15ich geanthworth werde vor das angesichte deyner gotlichen gnaden, ane schande vnd ane vorspottunge meyner fynde ge- sehen werde vnde zcu dir sicher 2 vnde frolich musse kommen. Amen. Dornoch sprich: [4'] Vater vnser, Ave Maria. Antiphona. 2 2. NicHT gedencke, herre, mey- ner missetadt ader meyner el- dern, noch nym nicht rochung von meynen sunden. Versickel. 9 3. IRHORE vns, herre, wenne gut ist deyne barmherczigkeyt ; noch der manchvaldt deyner ir- barmunge sich vns an, herre. 24—28 Lat. Text in Hs. Hohenfurth 8 Bl. 106* — — n — 307 que puram confessi[95']onem et veram penitenciam et emenda- cionem simul et vberem fontem lacrimarum concedere digneris, vt ea voluntaria castigacione et digna satisfaccione in hac vita ita delere, te donante, valeam, quatenus post hanc vitam, cum ante conspectum diuine maie- statis tue presentatus fuero, te 10 sine confusione et absque ob- probrio inimicorum videre et ad te letus et securus peruenire merear. Ant. 15 NE reminiscaris, domine, de- licta nostra vel parentum no- strorum, neque vindictam sumas de peccatis nostris. Vers. 20 ExXAUDI me, domine, quo- niam benigna est misericordia tua; secundum multitudinem miseracionum tuarum respice in me. 25 30—33 Ps. 68, 17
96. Die 7 Bußpsalmen; Vorbereitung. habe alle meyne tage weder deyne gotliche gnade, vnde des nymmer mer gedenckest vnde mir gebist lautter beichte vnde 5 wore rewe vnde welkommene bussze vnde reynigkeyt. Auch bite ich dich, lieber herre, das du mir geruchest zcu vorleyen den born der czere vor [3"] meyne 10 sunde, das ich sy mit eyner willigen besserunge vnde wirdi- gen busze dir gebende mag abegewaschen an desem leben, das ich noch desem leben, wenne 15ich geanthworth werde vor das angesichte deyner gotlichen gnaden, ane schande vnd ane vorspottunge meyner fynde ge- sehen werde vnde zcu dir sicher 2 vnde frolich musse kommen. Amen. Dornoch sprich: [4'] Vater vnser, Ave Maria. Antiphona. 2 2. NicHT gedencke, herre, mey- ner missetadt ader meyner el- dern, noch nym nicht rochung von meynen sunden. Versickel. 9 3. IRHORE vns, herre, wenne gut ist deyne barmherczigkeyt ; noch der manchvaldt deyner ir- barmunge sich vns an, herre. 24—28 Lat. Text in Hs. Hohenfurth 8 Bl. 106* — — n — 307 que puram confessi[95']onem et veram penitenciam et emenda- cionem simul et vberem fontem lacrimarum concedere digneris, vt ea voluntaria castigacione et digna satisfaccione in hac vita ita delere, te donante, valeam, quatenus post hanc vitam, cum ante conspectum diuine maie- statis tue presentatus fuero, te 10 sine confusione et absque ob- probrio inimicorum videre et ad te letus et securus peruenire merear. Ant. 15 NE reminiscaris, domine, de- licta nostra vel parentum no- strorum, neque vindictam sumas de peccatis nostris. Vers. 20 ExXAUDI me, domine, quo- niam benigna est misericordia tua; secundum multitudinem miseracionum tuarum respice in me. 25 30—33 Ps. 68, 17
Strana 308
308 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. Antiphona. Antiphona. 4. MITTENE yn dem leben yn dem tode sey wir. Wen suche wir czu eynem helffer nicht 5 wenne dich, herre ? Wenn [4.] dw vmbe vnser sunden recht czornest. Heyliger got, starger got, heyliger vnde barm- hereziger heylant, dem bitteren 10 tod gib vns nicht. Aue Maria. MEDIA vita in morte sumus. Quem querimus nisi te, domine, qui pro peccatis nostris iuste irasceris? Sancte deus, sancte 5 fortis, sancte et misericors sal- uator, amare morti ne tradas nos. Aue Maria. Der irste psalmen. I. 5. ERRE, yn deyme grymme nicht stroffe mich, noch yn deyme czorne czuchtige mich. 15 Irbarme dich, meynn herre, wenne ich byn krang. Heylige mich, [57] got, wenne betrubet synt alle meyne gebeyne. Unde meyne zele ist be- 20 trubeth gar sere. Sunder du, herre, bis wo hyn ? Bekere, herre, vnde irlose meyn zele. Mach mich heyle durch deyne barmherczigkeyt. 25 Wenne nicht ist ym tode, der gedechtig sey deyn ; yn der helle werlichen, der do bekenne dyr[!]. Ich habe geerbt yn meynem suffezen, ich wasche alle nacht 30 meyn bethe; mit [5'] meynen czerenn meyn bette netcze ich. Betrubeth ist von dem grym- me meyn auge. Ich habe ge- aldert czwischen allen meynenn 35 fynden. OMINE, ne in furore tuo arguas me, neque in ira 1o tua corripias me. Misercre mei, domine, quo- niam infirmus sum. Sana me, domine, quoniam conturbata sunt ossa mea. Et anima mea turbata est valde. Sed tu, domine, vs- quequo? Conuertere, domine, et eripe animam meam. Saluum me 20 fac propter misericordiam tuam. Quoniam non est in morte, qui memor sit tui, in inferno autem quis confitebitur tibi? Laboraui in gemitu meo, 25 lauabo per singulas noctes lec- tum meum; lacrymis meis stra- tum meum rigabo. Turbatus est a furore oculus meus. Inueteraui inter omnes 3o inimicos meos. 15 1—10 Lat. Text Hs. Hohenfurth Bl. 107 9 dem]dey Br6 33 augen Br6
308 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. Antiphona. Antiphona. 4. MITTENE yn dem leben yn dem tode sey wir. Wen suche wir czu eynem helffer nicht 5 wenne dich, herre ? Wenn [4.] dw vmbe vnser sunden recht czornest. Heyliger got, starger got, heyliger vnde barm- hereziger heylant, dem bitteren 10 tod gib vns nicht. Aue Maria. MEDIA vita in morte sumus. Quem querimus nisi te, domine, qui pro peccatis nostris iuste irasceris? Sancte deus, sancte 5 fortis, sancte et misericors sal- uator, amare morti ne tradas nos. Aue Maria. Der irste psalmen. I. 5. ERRE, yn deyme grymme nicht stroffe mich, noch yn deyme czorne czuchtige mich. 15 Irbarme dich, meynn herre, wenne ich byn krang. Heylige mich, [57] got, wenne betrubet synt alle meyne gebeyne. Unde meyne zele ist be- 20 trubeth gar sere. Sunder du, herre, bis wo hyn ? Bekere, herre, vnde irlose meyn zele. Mach mich heyle durch deyne barmherczigkeyt. 25 Wenne nicht ist ym tode, der gedechtig sey deyn ; yn der helle werlichen, der do bekenne dyr[!]. Ich habe geerbt yn meynem suffezen, ich wasche alle nacht 30 meyn bethe; mit [5'] meynen czerenn meyn bette netcze ich. Betrubeth ist von dem grym- me meyn auge. Ich habe ge- aldert czwischen allen meynenn 35 fynden. OMINE, ne in furore tuo arguas me, neque in ira 1o tua corripias me. Misercre mei, domine, quo- niam infirmus sum. Sana me, domine, quoniam conturbata sunt ossa mea. Et anima mea turbata est valde. Sed tu, domine, vs- quequo? Conuertere, domine, et eripe animam meam. Saluum me 20 fac propter misericordiam tuam. Quoniam non est in morte, qui memor sit tui, in inferno autem quis confitebitur tibi? Laboraui in gemitu meo, 25 lauabo per singulas noctes lec- tum meum; lacrymis meis stra- tum meum rigabo. Turbatus est a furore oculus meus. Inueteraui inter omnes 3o inimicos meos. 15 1—10 Lat. Text Hs. Hohenfurth Bl. 107 9 dem]dey Br6 33 augen Br6
Strana 309
96. Die 7 BuBpsalmen. 1. Ps. VI. Weichet von mir alle, dy do | wircken dy missetadt. Wenne irhort hot der herre dy stymme meynes weynens. 5 Irhort hot got meynn gebet. Der herre meynn gebete hot entpfangen. Sich werden schemen vnde werden betrubet [6] vil sere alle 10 meyne fynde. Sy werden be- kart vnde schemen sich snellig- lich. Lopp vnde ere sey dem vater vnde dem zone vnde dem hey- 15 ligen geyste, Also her was an begynne vnd nw vnde ymmer ewiglichenn an ende. Amen. Ave Maria. Der ander psalmen folget. 2 6. x seligen dy, den vor- lossen seyn ire misse- tadt, vnd der bedackt synt ire sunde. Der [6%] selige man, deme 2 nicht der herre dy sunde vor- weiset, vnde nicht ist yn seyme geyste dy falschheyt. Wenne ich sweig, sy haben voraldert meyne gebeyne, do 30 ich riff alle der tag. Wenne yn dem tage vnde yn der nacht beschweret ist off mich deyne hand. Bekart byn ich yn meyne offbrechen, wenne 35 zeusampne wirt der dor. 11 betrubet] beten. Br6 fehlt. BrG 24 deme] denne Br6 9. Ps. XXXI. 309 Discedite a me, omnes, qui operamini iniquitatem, quo- niam exaudiuit dominus vocem | fletus mei. Exaudiuit dominus depreca- 5 cionem meam. Dominus oracio- nem meam suscepit. Erubescant et conturbentur vehementer omnes inimici mei. Conuertantur et erubescant 10 valde velociter. Gloria patri et filio et spiritui sancto, Sicut erat in principio et nunc et semper et in secula 5 seculorum. Amen. II. Di quorum remisse sunt iniquitates et quorum tecta sunt peccata. Beatus vir, cui non impu- 2 tauit dominus peccatum, nec est in spiritu eius dolus. Quoniam tacui, inueteraue- runt ossa mea, dum clamarem tota die. 25 Quoniam die ac nocte gra- uata est super me manus tua. Conuersus sum in erumpna mea, dum configitur spina. 25f. vorweiset
96. Die 7 BuBpsalmen. 1. Ps. VI. Weichet von mir alle, dy do | wircken dy missetadt. Wenne irhort hot der herre dy stymme meynes weynens. 5 Irhort hot got meynn gebet. Der herre meynn gebete hot entpfangen. Sich werden schemen vnde werden betrubet [6] vil sere alle 10 meyne fynde. Sy werden be- kart vnde schemen sich snellig- lich. Lopp vnde ere sey dem vater vnde dem zone vnde dem hey- 15 ligen geyste, Also her was an begynne vnd nw vnde ymmer ewiglichenn an ende. Amen. Ave Maria. Der ander psalmen folget. 2 6. x seligen dy, den vor- lossen seyn ire misse- tadt, vnd der bedackt synt ire sunde. Der [6%] selige man, deme 2 nicht der herre dy sunde vor- weiset, vnde nicht ist yn seyme geyste dy falschheyt. Wenne ich sweig, sy haben voraldert meyne gebeyne, do 30 ich riff alle der tag. Wenne yn dem tage vnde yn der nacht beschweret ist off mich deyne hand. Bekart byn ich yn meyne offbrechen, wenne 35 zeusampne wirt der dor. 11 betrubet] beten. Br6 fehlt. BrG 24 deme] denne Br6 9. Ps. XXXI. 309 Discedite a me, omnes, qui operamini iniquitatem, quo- niam exaudiuit dominus vocem | fletus mei. Exaudiuit dominus depreca- 5 cionem meam. Dominus oracio- nem meam suscepit. Erubescant et conturbentur vehementer omnes inimici mei. Conuertantur et erubescant 10 valde velociter. Gloria patri et filio et spiritui sancto, Sicut erat in principio et nunc et semper et in secula 5 seculorum. Amen. II. Di quorum remisse sunt iniquitates et quorum tecta sunt peccata. Beatus vir, cui non impu- 2 tauit dominus peccatum, nec est in spiritu eius dolus. Quoniam tacui, inueteraue- runt ossa mea, dum clamarem tota die. 25 Quoniam die ac nocte gra- uata est super me manus tua. Conuersus sum in erumpna mea, dum configitur spina. 25f. vorweiset
Strana 310
310 Meyne missetadt [7"] habe ich dir kunth gethon, vnde meyne vngerechtigkeyt habe ich nicht vorborgen. 5 Ich sprach: ‘Ich bekenne wider mich selber alle vnge- rechtigkeyt gote', vnd host vor- geben dy bosheit meyner sunden. Dorwmbe bitet czu dir eyn 10 itczlich heylige yn der czeit der notdorfft. Werlichen ydach yn der flut vil wassere czu em nicht nechen sye. Dw bist meyne czuflucht von dem be[7"]truppnusze, das wmbe geben hot mich. Meyne frewde, irlose mich von vmmegebenden mich. 15 20 Dye vornunft gebe ich dir | vnde lere dich yn dem wege, yn dem dw geest. Ich befestene ober dich meyne augen. Nicht werdet als dy pferdt ?5 vnde dy mawl, yn den nicht ist vornunft. In dem gebis vnde yn dem czawme ire wangen bestricke, dy sich [8*] nicht nechenn zcu 30 dir. Uil peynen des sunders, den hoffenden aber yn got dy barm- herczigkeyt wmbe gebet. Frewet euch yn gote vnd 35 frewet euch, ir gerechtenn, vnde werdet geeret, alle gerechten des herczen. Lopp vnde ere sey dem vater. Aue Maria. 11. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. Delictum meum cognitum tibi feci, et iniusticiam meam non abscondi. Dixi: 'Confitebor aduersum me iniusticiam meam domino’, et tu remisisti impietatem pec- cati mei. Pro hac orabit ad te omnis sanctus in tempore opportuno. e Verum tamen in diluuio aqua- 1? rum multarum ad eum non | approximabunt. | Tu es refugium meum a tribu- | lacione, que circumdedit me. i Exultacio mea, erue me al circumdantibus me. Intellectum tibi dabo, et in- struam te in via hac, qua gra- dieris. Firmabo super te oculos meos. Nolite fieri sicut equus et mulus, quibus non est intellec- tus. In camo et freno maxillas eorum constringe, qui non ap- 2 proximant ad te. Multa flagella peccatoris, spe- rantem autem in domino miseri- cordia circumdabit. Letamini in domino et exul- so tate, iusti, et gloriamini, omnes recti corde. Gloria patri. Aue Maria.
310 Meyne missetadt [7"] habe ich dir kunth gethon, vnde meyne vngerechtigkeyt habe ich nicht vorborgen. 5 Ich sprach: ‘Ich bekenne wider mich selber alle vnge- rechtigkeyt gote', vnd host vor- geben dy bosheit meyner sunden. Dorwmbe bitet czu dir eyn 10 itczlich heylige yn der czeit der notdorfft. Werlichen ydach yn der flut vil wassere czu em nicht nechen sye. Dw bist meyne czuflucht von dem be[7"]truppnusze, das wmbe geben hot mich. Meyne frewde, irlose mich von vmmegebenden mich. 15 20 Dye vornunft gebe ich dir | vnde lere dich yn dem wege, yn dem dw geest. Ich befestene ober dich meyne augen. Nicht werdet als dy pferdt ?5 vnde dy mawl, yn den nicht ist vornunft. In dem gebis vnde yn dem czawme ire wangen bestricke, dy sich [8*] nicht nechenn zcu 30 dir. Uil peynen des sunders, den hoffenden aber yn got dy barm- herczigkeyt wmbe gebet. Frewet euch yn gote vnd 35 frewet euch, ir gerechtenn, vnde werdet geeret, alle gerechten des herczen. Lopp vnde ere sey dem vater. Aue Maria. 11. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. Delictum meum cognitum tibi feci, et iniusticiam meam non abscondi. Dixi: 'Confitebor aduersum me iniusticiam meam domino’, et tu remisisti impietatem pec- cati mei. Pro hac orabit ad te omnis sanctus in tempore opportuno. e Verum tamen in diluuio aqua- 1? rum multarum ad eum non | approximabunt. | Tu es refugium meum a tribu- | lacione, que circumdedit me. i Exultacio mea, erue me al circumdantibus me. Intellectum tibi dabo, et in- struam te in via hac, qua gra- dieris. Firmabo super te oculos meos. Nolite fieri sicut equus et mulus, quibus non est intellec- tus. In camo et freno maxillas eorum constringe, qui non ap- 2 proximant ad te. Multa flagella peccatoris, spe- rantem autem in domino miseri- cordia circumdabit. Letamini in domino et exul- so tate, iusti, et gloriamini, omnes recti corde. Gloria patri. Aue Maria.
Strana 311
96. Die 7 BuBpealmen. 3. Ps. XXXVII. Der drytte psalmen. 7. ERRE, nicht yn deyme czorne stroffe mich, noch yn deyme grymme czuchtige 5 mich. © Wenne deyne pfeyle synt eyn- gesuncken, vnde du host ge- festent off mich deyne hant. Nicht ist gesuntheit ynn mey- 10 nem fleische von deynem ant- licz des czornes, nicht ist frede meynen gebeynen von dem ant- licz meyner sundenn. Wenne meyne missetete ober- 15 gangen synt meyn hevpt, vnde als eyne swere borde geswerent synt sy off mich. Gefawlent haben vnde zcu- brochen synt meyne narbenn 20 von dem antlicze meyner [9] vnsynnigkeyt. Durftig byn ich wurden vnde byn gebewget bis yn das ende, alle den tag getrawert eyn- s gyng ich. Wenne meyne lenden irfollet synt der ommechtigkeyt, vnde nicht ist gesuntheyt yn mey- nem fleische. 30 Gepeyniget byn ich vnde ge- eynfeldiget byn ich alezu vil, vnde bram von dem suffczen meynes herczen. Got, vor dir ist alle meyne 35 begerunge, vnde meyn suffczenn vor dir ist nicht vorborgen. [9Y] Meyn hercze ist betrubet, vorlossen hot mich meyne to- 311 III. pase ne in furore tuo arguas me, negue in ira tua corripias me. Quoniam sagitte tue infixe sunt michi, et confirmasti super 5 me manum tuam. Non est sanitas in carne mea a facie ire tue, non est pax in ossibus meis a facie peccatorum meorum. 10 Quoniam iniquitates mee supergresse sunt caput meum, et sicut onus graue grauate sunt super me. Putruerunt et corrupte sunt 15 cicatrices mee a facie insipiencie mee. Miser factus sum et curuatus sum vsque in finem, tota die contristatus ingrediebar. 20 Quoniam lumbi mei impleti sunt illusionibus, et non est sanitas in carne mea. Afflictus sum et humiliatus sum nimis, rugiebam a gemitu 25 cordis mei. Domine, ante te omne desi- derium meum, et gemitus meus a te non est absconditus. Cor meum conturbatum est, 30 dereliquit me virtus mea et
96. Die 7 BuBpealmen. 3. Ps. XXXVII. Der drytte psalmen. 7. ERRE, nicht yn deyme czorne stroffe mich, noch yn deyme grymme czuchtige 5 mich. © Wenne deyne pfeyle synt eyn- gesuncken, vnde du host ge- festent off mich deyne hant. Nicht ist gesuntheit ynn mey- 10 nem fleische von deynem ant- licz des czornes, nicht ist frede meynen gebeynen von dem ant- licz meyner sundenn. Wenne meyne missetete ober- 15 gangen synt meyn hevpt, vnde als eyne swere borde geswerent synt sy off mich. Gefawlent haben vnde zcu- brochen synt meyne narbenn 20 von dem antlicze meyner [9] vnsynnigkeyt. Durftig byn ich wurden vnde byn gebewget bis yn das ende, alle den tag getrawert eyn- s gyng ich. Wenne meyne lenden irfollet synt der ommechtigkeyt, vnde nicht ist gesuntheyt yn mey- nem fleische. 30 Gepeyniget byn ich vnde ge- eynfeldiget byn ich alezu vil, vnde bram von dem suffczen meynes herczen. Got, vor dir ist alle meyne 35 begerunge, vnde meyn suffczenn vor dir ist nicht vorborgen. [9Y] Meyn hercze ist betrubet, vorlossen hot mich meyne to- 311 III. pase ne in furore tuo arguas me, negue in ira tua corripias me. Quoniam sagitte tue infixe sunt michi, et confirmasti super 5 me manum tuam. Non est sanitas in carne mea a facie ire tue, non est pax in ossibus meis a facie peccatorum meorum. 10 Quoniam iniquitates mee supergresse sunt caput meum, et sicut onus graue grauate sunt super me. Putruerunt et corrupte sunt 15 cicatrices mee a facie insipiencie mee. Miser factus sum et curuatus sum vsque in finem, tota die contristatus ingrediebar. 20 Quoniam lumbi mei impleti sunt illusionibus, et non est sanitas in carne mea. Afflictus sum et humiliatus sum nimis, rugiebam a gemitu 25 cordis mei. Domine, ante te omne desi- derium meum, et gemitus meus a te non est absconditus. Cor meum conturbatum est, 30 dereliquit me virtus mea et
Strana 312
312 gunt vnde das licht meyner augen vnde ist nicht mit mir. Meyne frunde vnd meyne nesten wider mich necheten vnde 5 stunden. Vnd dy bey mir worn, von fer- rens stunden, vnde dy macht to- ten sy, dy do suchten meyne sele. Vnde dy do suchten dy bosen 10 mir, geredet haben sy dy eytel- keyt, vnd dy falschen alle den tagk gedochten sye. Ich werlich [10*] also eyn tober nicht horte, vnde also 15 eyn stummer nicht offthuende seynen mundt. Unde ich byn wurden also eyn mensch nicht horende vnde nicht habende yn seynem *) munde dy widerstroffunge. Wenne yn dich, got, habe ich gehoffet, du irhorest mich, got meyn got. Wenne ich sprach: ‘Nicht ?5 ober frewen sich mir meyne fynde, vnde wenne irwegeth werden meyne fusse, off mich dy grossen gereth haben sy. [10] Wenne ich yn den so geysseln bereyth byn, vnde meyn smerzce yn meyme an- gesichte alleczeit. Wenne meyne missetadt kun- dige ich vnde gedencke vor 35 meyne sunde. Meyne fynde werlichen leben vnd synt gesterket off mich, vnd gemeret synt, dy mich hasten boslich. II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. lumen oculorum meorum, et ipsum non est mecum. Amici mei et proximi mei aduersum me appropinquaue- runt et steterunt. 5 Et qui iuxta me erant, delonge steterunt, et vim faciebant, qui querebant animam meam. Et qui inquirebant mala michi, locuti sunt vanitates, et 10 dolos tota die meditabantur. Ego autem tamquam surdus non audiebam, et sicut mutus non aperiens os suum. Et factus sum sicut homo 1 non audiens, et non habens in ore suo redarguciones. Quoniam in te, domine, spe- raui, tu exaudies me, domine deus meus. 20 Quia dixi: *Nequando super- gaudeant michi inimici mei”, et dum commouentur pedes mei, super me magna locuti sunt. Quoniam ego in flagella pa- 25 ratus sum, et dolor meus in conspectu meo semper. Quoniam iniquitatem meam annunciabo, et cogitabo pro peccato meo. 30 Inimici autem mei viuunt et confirmati sunt super me, et multiplicati sunt, qui oderunt me inique.
312 gunt vnde das licht meyner augen vnde ist nicht mit mir. Meyne frunde vnd meyne nesten wider mich necheten vnde 5 stunden. Vnd dy bey mir worn, von fer- rens stunden, vnde dy macht to- ten sy, dy do suchten meyne sele. Vnde dy do suchten dy bosen 10 mir, geredet haben sy dy eytel- keyt, vnd dy falschen alle den tagk gedochten sye. Ich werlich [10*] also eyn tober nicht horte, vnde also 15 eyn stummer nicht offthuende seynen mundt. Unde ich byn wurden also eyn mensch nicht horende vnde nicht habende yn seynem *) munde dy widerstroffunge. Wenne yn dich, got, habe ich gehoffet, du irhorest mich, got meyn got. Wenne ich sprach: ‘Nicht ?5 ober frewen sich mir meyne fynde, vnde wenne irwegeth werden meyne fusse, off mich dy grossen gereth haben sy. [10] Wenne ich yn den so geysseln bereyth byn, vnde meyn smerzce yn meyme an- gesichte alleczeit. Wenne meyne missetadt kun- dige ich vnde gedencke vor 35 meyne sunde. Meyne fynde werlichen leben vnd synt gesterket off mich, vnd gemeret synt, dy mich hasten boslich. II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. lumen oculorum meorum, et ipsum non est mecum. Amici mei et proximi mei aduersum me appropinquaue- runt et steterunt. 5 Et qui iuxta me erant, delonge steterunt, et vim faciebant, qui querebant animam meam. Et qui inquirebant mala michi, locuti sunt vanitates, et 10 dolos tota die meditabantur. Ego autem tamquam surdus non audiebam, et sicut mutus non aperiens os suum. Et factus sum sicut homo 1 non audiens, et non habens in ore suo redarguciones. Quoniam in te, domine, spe- raui, tu exaudies me, domine deus meus. 20 Quia dixi: *Nequando super- gaudeant michi inimici mei”, et dum commouentur pedes mei, super me magna locuti sunt. Quoniam ego in flagella pa- 25 ratus sum, et dolor meus in conspectu meo semper. Quoniam iniquitatem meam annunciabo, et cogitabo pro peccato meo. 30 Inimici autem mei viuunt et confirmati sunt super me, et multiplicati sunt, qui oderunt me inique.
Strana 313
96. Die 7 Bußpsalmen. 4. Ps. L. 313 Dy do weder geben dy bosen vor dy gutten, abegeczogen mir, wenne ich noch folgete der gutte. Nicht vorlosz mich, goth, [11'. meynn got, entweych nicht von mir. Gedencke yn meyne hulffe, here got meyner irlosunge. 10 Lopp vnd ere sey dem vater. Aue Maria. 5 Qui retribuunt mala pro bo- nis, detrahebant michi, quo- niam sequebar bonitatem. Ne derelinquas me, domine, deus meus, ne discesseris a me. 5 Intende in adiutorium meum, domine, deus salutis mee. Gloria patri. Aue Maria. Der fyerde psalmen. IV. 8.RBARME dich, meyn got, noch deyner grossen barm- 15 herezigkeyt. Unde noch der menige deyner irbarmunge vortilge meyne missetadt. Uorbas wasche mich von mey- 20 ner bosheyt vnde reynige mich von meyner sunde. [11'] Wenne ich bekenne meyne bosheyt, vnde meyne sunde ist stetiglichen wider 25 mich. Dir alleyne habe ich [dir] ge- sundiget vnde vor dir obel ge- thon, dastu gerecht werdest an deyner rede vnde oberwyndest, 30 wenne du wirst georteylt. Sich werlich, yn den misse- tettenn byn ich entpfangen, vnde yn sunden entpfyng mich meyne mutter. 35 Sich wer[12 ]lich, du host dy ISERERE mei, deus, secun- dum magnam misericordi- 10 am tuam. Et secundum multitudinem miseracionum tuarum dele in- iquitatem meam. Amplius laua me ab iniqui- 15 tate mea, et a peccato meo munda me. Quoniam iniquitatem meam ego cognosco, et peccatum me- um contra me est semper. Tibi soli peccaui et malum coram te feci, vt iustificeris in sermonibus tuis et vincas, cum iudicaris. Ecce enim, in iniquitatibus 25 conceptus sum, in peccatis con- cepit me mater mea. 20 Ecce enim, veritatem di- 12 ffyerde Br6 16 menige] meynüge Br6
96. Die 7 Bußpsalmen. 4. Ps. L. 313 Dy do weder geben dy bosen vor dy gutten, abegeczogen mir, wenne ich noch folgete der gutte. Nicht vorlosz mich, goth, [11'. meynn got, entweych nicht von mir. Gedencke yn meyne hulffe, here got meyner irlosunge. 10 Lopp vnd ere sey dem vater. Aue Maria. 5 Qui retribuunt mala pro bo- nis, detrahebant michi, quo- niam sequebar bonitatem. Ne derelinquas me, domine, deus meus, ne discesseris a me. 5 Intende in adiutorium meum, domine, deus salutis mee. Gloria patri. Aue Maria. Der fyerde psalmen. IV. 8.RBARME dich, meyn got, noch deyner grossen barm- 15 herezigkeyt. Unde noch der menige deyner irbarmunge vortilge meyne missetadt. Uorbas wasche mich von mey- 20 ner bosheyt vnde reynige mich von meyner sunde. [11'] Wenne ich bekenne meyne bosheyt, vnde meyne sunde ist stetiglichen wider 25 mich. Dir alleyne habe ich [dir] ge- sundiget vnde vor dir obel ge- thon, dastu gerecht werdest an deyner rede vnde oberwyndest, 30 wenne du wirst georteylt. Sich werlich, yn den misse- tettenn byn ich entpfangen, vnde yn sunden entpfyng mich meyne mutter. 35 Sich wer[12 ]lich, du host dy ISERERE mei, deus, secun- dum magnam misericordi- 10 am tuam. Et secundum multitudinem miseracionum tuarum dele in- iquitatem meam. Amplius laua me ab iniqui- 15 tate mea, et a peccato meo munda me. Quoniam iniquitatem meam ego cognosco, et peccatum me- um contra me est semper. Tibi soli peccaui et malum coram te feci, vt iustificeris in sermonibus tuis et vincas, cum iudicaris. Ecce enim, in iniquitatibus 25 conceptus sum, in peccatis con- cepit me mater mea. 20 Ecce enim, veritatem di- 12 ffyerde Br6 16 menige] meynüge Br6
Strana 314
314 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. worheyt lipp gehabet, dy vn- gewyssen vnd vorborgene dey- ner weysheit dy hostu mir ge- offenbarth. 5 Du besprengest mich, herre, mit eysop, vnde ich werde ge- reyniget. Du wirst mich wa- schen, vnd ich werde weyser wenne der snye. 10 Meynen gehören gibestu frew- de vnd wonne, vnd dye demutti- gen gebeyne werden sich freüen. Herre, deyn antlicz von [127) meynen sunden wende vnde 15 tylge alle meyne bosheit. Scheppe yn mir, herre, eyn reyn hercze, vnd eynen reynen geist vornewe yn meynen ge- dermen. 20 Entwirff mich nicht von dey- me antlitez, vnd deynen hey- ligen geyst nym von mir nicht. Gib mir wider dy frewde deynes heyles vnd festene mich z5 mit deyme irsten geist. Ich wil leren dy boshafftigen deyne we[13rlge, vnde dy vn- guttigen werden zeu dir keren. Irlose mich von den bluttigen, so goth, got meynes heyles, so wirt meyne czunge irhoen deyne gerechtigkeyt. Herre, thue of meyne lippen, vnde meyn mund wirt kundigen 35 deyn lopp. Wenne, hettestu gewolt, ich hette dir meyn opper gegeben, ader dw wirst nicht gelustiget yn deyme opper. Asperges me hyssopo et mun- dabor. Lauabis me et super niuem dealbabor. Auditui meo dabis gaudium et leticiam, et exultabunt ossa humiliata. Auerte faciem tuam a pecca- tis meis, et omnes iniquitates 10 meas dele. Cor mundum crea in me, deus, et spiritum rectum innoua in visceribus meis. Ne proicias me a facie tua, et 15 spiritum sanctum tuum ne au- feras a me. Redde michi leticiam salu- taris tui, et spiritu principali confirma me. Docebo iniquos vias tuas, et impii ad te conuertentur. Libera me de sanguinibus, deus, deus salutis mee, et ex- ultabit lingua mea iusticiam 25 tuam. Domine, labia mea aperies, et os meum annunciabit laudem tuam. Quoniam, si voluisses sacri-30 ficium, dedissem vtique; holo- caustis non delectaberis. 20 lexisti. Incerta et occulta sapi- encie tue manifesta michi.
314 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. worheyt lipp gehabet, dy vn- gewyssen vnd vorborgene dey- ner weysheit dy hostu mir ge- offenbarth. 5 Du besprengest mich, herre, mit eysop, vnde ich werde ge- reyniget. Du wirst mich wa- schen, vnd ich werde weyser wenne der snye. 10 Meynen gehören gibestu frew- de vnd wonne, vnd dye demutti- gen gebeyne werden sich freüen. Herre, deyn antlicz von [127) meynen sunden wende vnde 15 tylge alle meyne bosheit. Scheppe yn mir, herre, eyn reyn hercze, vnd eynen reynen geist vornewe yn meynen ge- dermen. 20 Entwirff mich nicht von dey- me antlitez, vnd deynen hey- ligen geyst nym von mir nicht. Gib mir wider dy frewde deynes heyles vnd festene mich z5 mit deyme irsten geist. Ich wil leren dy boshafftigen deyne we[13rlge, vnde dy vn- guttigen werden zeu dir keren. Irlose mich von den bluttigen, so goth, got meynes heyles, so wirt meyne czunge irhoen deyne gerechtigkeyt. Herre, thue of meyne lippen, vnde meyn mund wirt kundigen 35 deyn lopp. Wenne, hettestu gewolt, ich hette dir meyn opper gegeben, ader dw wirst nicht gelustiget yn deyme opper. Asperges me hyssopo et mun- dabor. Lauabis me et super niuem dealbabor. Auditui meo dabis gaudium et leticiam, et exultabunt ossa humiliata. Auerte faciem tuam a pecca- tis meis, et omnes iniquitates 10 meas dele. Cor mundum crea in me, deus, et spiritum rectum innoua in visceribus meis. Ne proicias me a facie tua, et 15 spiritum sanctum tuum ne au- feras a me. Redde michi leticiam salu- taris tui, et spiritu principali confirma me. Docebo iniquos vias tuas, et impii ad te conuertentur. Libera me de sanguinibus, deus, deus salutis mee, et ex- ultabit lingua mea iusticiam 25 tuam. Domine, labia mea aperies, et os meum annunciabit laudem tuam. Quoniam, si voluisses sacri-30 ficium, dedissem vtique; holo- caustis non delectaberis. 20 lexisti. Incerta et occulta sapi- encie tue manifesta michi.
Strana 315
96. Die 7 Bußpsalmen. 5. Ps. CI. Der betrubte geyste isth [13"] gote eyn opper, eyn rewig vnde demuttig hercze vorsmehet got ! humiliatum, nicht. gutten willen Syon, das ge- baweth werden dy mawren zcu Ierusalem. So wirstu nemen das opper 315 Sacrificium deo spiritus con- tribulatus. Cor contritum et deus, non de- : Spicies. 5 Herre, thue guttlich yn deyme i | 1 der gerechtigkeit vnde oppe- | runge, denne so werden sy legen kelber off deynen alter. Lopp vnd ere. Aue Maria. Der fumfte zalm. 15 9. Heg irhóre meynn ge- | bete, vnde meyn [14'] ruff komme zcu dir. Nicht entkere deyn antlitez von mir; yn welchem tage ich 2 betrubet byn, neyge zcu mir deyne ore. In welchem tage ich dich an- ruffe, snelliglich irhore mich. Wenne vorgangen synt also 25 der roch meyne tage, vnde meyn gebeyne alzo eyne gryffe synt vordorret. Gehawen byn ich als das hew, vnde gedorret ist meyn hercze, so wenne vorgessen habe ich zcu essen meyn broth. [14"] Von der stymme meynis suffczen anhyng meyn beyn meynem fleysche. 33 meynem beyne Bró | Benigne fac, domine, in bona 5 voluntate tua Syon, vt edifi- centur muri Iherusalem. Tunc acceptabis sacrificium iusticie, oblaciones et holo- causta; tunc imponent super 10 altare tuum vitulos. Gloria. Aue Maria. V. OMINE, exaudi oracionem meam, et clamor meus ad te veniat. Non auertas faciem tuam a me. In quacumque die tribulor, inclina ad me aurem tuam. 1$ In quacumque die inuocauero te, velociter exaudi me. Quia defecerunt sicut fumus dies mei, et ossa mea sicut cremium aruerunt. Percussus sum vt fenum, et aruit cor meum, quia oblitus 25 sum comedere panem meum. A voce gemitus mei adhesit os meum carni mee.
96. Die 7 Bußpsalmen. 5. Ps. CI. Der betrubte geyste isth [13"] gote eyn opper, eyn rewig vnde demuttig hercze vorsmehet got ! humiliatum, nicht. gutten willen Syon, das ge- baweth werden dy mawren zcu Ierusalem. So wirstu nemen das opper 315 Sacrificium deo spiritus con- tribulatus. Cor contritum et deus, non de- : Spicies. 5 Herre, thue guttlich yn deyme i | 1 der gerechtigkeit vnde oppe- | runge, denne so werden sy legen kelber off deynen alter. Lopp vnd ere. Aue Maria. Der fumfte zalm. 15 9. Heg irhóre meynn ge- | bete, vnde meyn [14'] ruff komme zcu dir. Nicht entkere deyn antlitez von mir; yn welchem tage ich 2 betrubet byn, neyge zcu mir deyne ore. In welchem tage ich dich an- ruffe, snelliglich irhore mich. Wenne vorgangen synt also 25 der roch meyne tage, vnde meyn gebeyne alzo eyne gryffe synt vordorret. Gehawen byn ich als das hew, vnde gedorret ist meyn hercze, so wenne vorgessen habe ich zcu essen meyn broth. [14"] Von der stymme meynis suffczen anhyng meyn beyn meynem fleysche. 33 meynem beyne Bró | Benigne fac, domine, in bona 5 voluntate tua Syon, vt edifi- centur muri Iherusalem. Tunc acceptabis sacrificium iusticie, oblaciones et holo- causta; tunc imponent super 10 altare tuum vitulos. Gloria. Aue Maria. V. OMINE, exaudi oracionem meam, et clamor meus ad te veniat. Non auertas faciem tuam a me. In quacumque die tribulor, inclina ad me aurem tuam. 1$ In quacumque die inuocauero te, velociter exaudi me. Quia defecerunt sicut fumus dies mei, et ossa mea sicut cremium aruerunt. Percussus sum vt fenum, et aruit cor meum, quia oblitus 25 sum comedere panem meum. A voce gemitus mei adhesit os meum carni mee.
Strana 316
316 Glcich byn ich wurden pelli- cano der wustenunge. Ich byn wurden also der nachtraben yn dem hewscleyn. 5 Ich habe gewacht vnde byn wurden also eyn eyniger sper- ling wonende vnder dem dache. Alle den tag lesterten mich meyne fynde, vnd dy mich 10 lobeten, dy schwuren weder mich. Alzo eyn [15°] asche as ich das broth, vnde meynen trang mischte ich mit weynen Von dem antlitcze deynes czornesvnd deyner vnwirdigkeyt, wenne irhebende hostu mich ge- setiget[!]. Meyne tage also eyn schate 2 entneygent synt, vnde ich also eyn hew dorrete. Dw werlich, herre, ewiglich bleybest, vnde deyn gedecht- nusz yn dem geslechte vnd yn ?5 das geslechte. Du offsteende irbarmest [du] dich Syon, alle [15"] dy zceit ist kommen yn irbarmunge. Wenne behagent haben dey- 30 nen knechten deyne steyne, vnde ir erde werden erbarmet. Vnde forchten werden dy lewte deynen namen, got, vnd alle dy konige der erden deyne ere. % Wenne gebawet hoth der herre Syon vnde wirth gesehen yn seyner eren. 15 18 die lat. Vorlage hatte wohl aluisti II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. Similis factus sum pellicano solitudinis. Factus sum sicut nycticorax in domicilio. Vigilaui, et factus sum sicut passer solitarius in tecto. 5 Tota die exprobrabant michi inimici mei, et qui laudabant me, aduersum me iurabant. Quia cinerem tamquam pa- nem manducabam, et potum 10 meum cum fletu miscebam. A facie ire et indignacionis tue, quia eleuans allisisti me. Dies mei sicut vmbra decli- nauerunt, et ego sicut fenum 15 È Tu autem, domine, in eternum permanes, et memoriale tuum | in generacionemet generacionem. Tu exurgens misereberis Syon, 20 quia tempus miserendi eius, quia venit temnus. Quoniam placuerunt seruis tuis lapides eius, et terre eius miserebuntur. Et timebunt gentes nomen tuum, domine, et omnes reges terre gloriam tuam. Quia edificauit dominus Syon, et videbitur in gloria sua. o 25 34 konigen Br6
316 Glcich byn ich wurden pelli- cano der wustenunge. Ich byn wurden also der nachtraben yn dem hewscleyn. 5 Ich habe gewacht vnde byn wurden also eyn eyniger sper- ling wonende vnder dem dache. Alle den tag lesterten mich meyne fynde, vnd dy mich 10 lobeten, dy schwuren weder mich. Alzo eyn [15°] asche as ich das broth, vnde meynen trang mischte ich mit weynen Von dem antlitcze deynes czornesvnd deyner vnwirdigkeyt, wenne irhebende hostu mich ge- setiget[!]. Meyne tage also eyn schate 2 entneygent synt, vnde ich also eyn hew dorrete. Dw werlich, herre, ewiglich bleybest, vnde deyn gedecht- nusz yn dem geslechte vnd yn ?5 das geslechte. Du offsteende irbarmest [du] dich Syon, alle [15"] dy zceit ist kommen yn irbarmunge. Wenne behagent haben dey- 30 nen knechten deyne steyne, vnde ir erde werden erbarmet. Vnde forchten werden dy lewte deynen namen, got, vnd alle dy konige der erden deyne ere. % Wenne gebawet hoth der herre Syon vnde wirth gesehen yn seyner eren. 15 18 die lat. Vorlage hatte wohl aluisti II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. Similis factus sum pellicano solitudinis. Factus sum sicut nycticorax in domicilio. Vigilaui, et factus sum sicut passer solitarius in tecto. 5 Tota die exprobrabant michi inimici mei, et qui laudabant me, aduersum me iurabant. Quia cinerem tamquam pa- nem manducabam, et potum 10 meum cum fletu miscebam. A facie ire et indignacionis tue, quia eleuans allisisti me. Dies mei sicut vmbra decli- nauerunt, et ego sicut fenum 15 È Tu autem, domine, in eternum permanes, et memoriale tuum | in generacionemet generacionem. Tu exurgens misereberis Syon, 20 quia tempus miserendi eius, quia venit temnus. Quoniam placuerunt seruis tuis lapides eius, et terre eius miserebuntur. Et timebunt gentes nomen tuum, domine, et omnes reges terre gloriam tuam. Quia edificauit dominus Syon, et videbitur in gloria sua. o 25 34 konigen Br6
Strana 317
96. Die 7 Bufpsalmen. 5. Ps. CI. Her sach yn das gebete der eynfeldigen, vnde nicht vor- smehete her yre gebete. [16'] Geschribenn werden dy 5 vn eyn ander geslechte, vnd das folg, das geschaffen wirt, lobet den herren. Wenne her sach von der hoe : seyner heyligen, der herre von : 10 dem hymmel off dy erde sach, Das her harte das suftczen | | der gefesserten vnde irloste dy kynt der getotten, Das sy kundigen yu Syon 15 den namen des herren vnde ‘ seyn lopp ynn Ierusalem, (zu sampne komende das folg yn eyne, [16'] vnde dy konige, das sye dynen dem wu herren. Her entworte ym yn dem wege seyner togunt: 'Yn die cleynde meyner tage kundige mir’. “Nicht wider ruffe mich yn dem mittel meyner tage, yn dem geslechte vnde geslechte deyner iore’. In beguntenusze du, herre, 30 hostu dy erde gegruntfestent, vnd dy werg deyner hende synt dy hymmele. Sy vorgeen, du werlich [177] bleybest, vnde alle alzo eyn 35 cleyt voralden sye. Vnde also eyne decke wan- delst du sy vnde werden ge- 25 7 Wre Br6 ———————————————— ——-—- « 13 kynt der] kynder Br6 317 Respexit in oracionem hu- milium, et non spreuit precem eorum. Seribantur hec in generacione altera; et populus, qui creabitur, 5 laudabit dominum. Quia prospexit de excelso sancto suo, dominus de celo in terram aspexit, Vt audiret gemitus compedi- 10 torum, vt solueret filios in- teremptorum, Vt annuncient in Syon nomen domini, et laudem eius in Ihe- rusalem, 15 In conuenicndo populos in vnum, et reges, vt seruiant domino. Respondit ei in via virtutis sue: “Paucitatem dierum me- 2 orum nuncia michi’. *Ne reuoces me in dimidio dierum meorum, in generacio- nem et generacionem anni tui’. Inicio tu, domine, terram v5 fundasti, et opera manuum tua- rum sunt celi. Ipsi peribunt, tu autem per- manes, et omnes sicut vesti- mentum veterascent. Et sicut opertorium mutabis eos et mutabuntur; tu autem
96. Die 7 Bufpsalmen. 5. Ps. CI. Her sach yn das gebete der eynfeldigen, vnde nicht vor- smehete her yre gebete. [16'] Geschribenn werden dy 5 vn eyn ander geslechte, vnd das folg, das geschaffen wirt, lobet den herren. Wenne her sach von der hoe : seyner heyligen, der herre von : 10 dem hymmel off dy erde sach, Das her harte das suftczen | | der gefesserten vnde irloste dy kynt der getotten, Das sy kundigen yu Syon 15 den namen des herren vnde ‘ seyn lopp ynn Ierusalem, (zu sampne komende das folg yn eyne, [16'] vnde dy konige, das sye dynen dem wu herren. Her entworte ym yn dem wege seyner togunt: 'Yn die cleynde meyner tage kundige mir’. “Nicht wider ruffe mich yn dem mittel meyner tage, yn dem geslechte vnde geslechte deyner iore’. In beguntenusze du, herre, 30 hostu dy erde gegruntfestent, vnd dy werg deyner hende synt dy hymmele. Sy vorgeen, du werlich [177] bleybest, vnde alle alzo eyn 35 cleyt voralden sye. Vnde also eyne decke wan- delst du sy vnde werden ge- 25 7 Wre Br6 ———————————————— ——-—- « 13 kynt der] kynder Br6 317 Respexit in oracionem hu- milium, et non spreuit precem eorum. Seribantur hec in generacione altera; et populus, qui creabitur, 5 laudabit dominum. Quia prospexit de excelso sancto suo, dominus de celo in terram aspexit, Vt audiret gemitus compedi- 10 torum, vt solueret filios in- teremptorum, Vt annuncient in Syon nomen domini, et laudem eius in Ihe- rusalem, 15 In conuenicndo populos in vnum, et reges, vt seruiant domino. Respondit ei in via virtutis sue: “Paucitatem dierum me- 2 orum nuncia michi’. *Ne reuoces me in dimidio dierum meorum, in generacio- nem et generacionem anni tui’. Inicio tu, domine, terram v5 fundasti, et opera manuum tua- rum sunt celi. Ipsi peribunt, tu autem per- manes, et omnes sicut vesti- mentum veterascent. Et sicut opertorium mutabis eos et mutabuntur; tu autem
Strana 318
318 wandelt; dw werlich der selbige bleybest, vnde deyne iore vor- geen nicht. Dy kynder deyner knecht 5 wonen do, vnde ir zomen wirth ewiglich entricht. Lopp vnd ere sey dem. Aue Maria. Der sechste zalm. 10 10. Ws der tewffe habe ich geruffen zcu dir, herre. Herre, irhore [17"] meyne stym- me. Deyne oren werden vornemen 15 yn dy stynme meynis gebetes. Ab dw dy sunde beheldest, herre, herre, wer kan is ir- leyden ? Wenne bey dir ist dy genedig- 20 keyt, vnde durch deyne ee off- hilt ich dich, herre. Meyne zele hot beharret yn seynem worte; meyne zele hot gehoffent in den herren. 25 — Uon der hutte der metten bis an dy nacht hoffet Israel yn den [18'] herren. Wenne bey vnszerem herren ist dy barmherczigkeyt, vnde 30 volkommen ist bey ym ir- losunge. Unde er irloset seyn folg von allen seynen sunden. Lopp vnde ere sey dem vater. 35 Àue Maria. II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. idem ipse es, et anni tui non deficient. Filii seruorum tuorum habita- bunt, et semen eorum in secu- lum dirigetur. 5 Gloria. Aue Maria. VI. E profundis clamaui ad te, domine. Domine, exaudi vocem meam. Fiant aures tue intendentes 10 in vocem deprecacionis mee. Si iniquitates obseruaueris, domine, domine, quis sustine- bit ? Quia apud te propiciacio est, 15 et propter legem tuam sustinui te, domine. Sustinuit anima mea in verbo eius; sperauit anima mea in domino. AÀ custodia matutina vsque ad noctem speret Israel in do- mino. Quia apud dominum miseri- cordia, et copiosa apud eum ess redempcio. Et ipse redimet Israel ex omnibus iniquitatibus eius. Gloria patri. Aue Maria. 19 dy) der Br6 32 er] der Br6
318 wandelt; dw werlich der selbige bleybest, vnde deyne iore vor- geen nicht. Dy kynder deyner knecht 5 wonen do, vnde ir zomen wirth ewiglich entricht. Lopp vnd ere sey dem. Aue Maria. Der sechste zalm. 10 10. Ws der tewffe habe ich geruffen zcu dir, herre. Herre, irhore [17"] meyne stym- me. Deyne oren werden vornemen 15 yn dy stynme meynis gebetes. Ab dw dy sunde beheldest, herre, herre, wer kan is ir- leyden ? Wenne bey dir ist dy genedig- 20 keyt, vnde durch deyne ee off- hilt ich dich, herre. Meyne zele hot beharret yn seynem worte; meyne zele hot gehoffent in den herren. 25 — Uon der hutte der metten bis an dy nacht hoffet Israel yn den [18'] herren. Wenne bey vnszerem herren ist dy barmherczigkeyt, vnde 30 volkommen ist bey ym ir- losunge. Unde er irloset seyn folg von allen seynen sunden. Lopp vnde ere sey dem vater. 35 Àue Maria. II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. idem ipse es, et anni tui non deficient. Filii seruorum tuorum habita- bunt, et semen eorum in secu- lum dirigetur. 5 Gloria. Aue Maria. VI. E profundis clamaui ad te, domine. Domine, exaudi vocem meam. Fiant aures tue intendentes 10 in vocem deprecacionis mee. Si iniquitates obseruaueris, domine, domine, quis sustine- bit ? Quia apud te propiciacio est, 15 et propter legem tuam sustinui te, domine. Sustinuit anima mea in verbo eius; sperauit anima mea in domino. AÀ custodia matutina vsque ad noctem speret Israel in do- mino. Quia apud dominum miseri- cordia, et copiosa apud eum ess redempcio. Et ipse redimet Israel ex omnibus iniquitatibus eius. Gloria patri. Aue Maria. 19 dy) der Br6 32 er] der Br6
Strana 319
96. Die 7 Bußpsalmen. 6. Der sebende zalm. 11. (NOT. irhore meyn gebete, mit den oren entphach Ps. CXXIX. mevne vleunge in deyner wor- : 5heit. Irhore mich yn deyner gerechtigkeyt. Unde nicht eyngee yn das gerichte mit [18'] deynem knechte, wenne nicht wirt ge- 10 recht yn deyme antlitcz eyn itcz- licher lebender. Wenne geiaget hot der fynt meyne zele; geeynfeldiget hot her yn der erde meyn lebenn. 15 Her satczte mich yn dy Hi ———— ee eee eee fynsternusze also dy toden der ' werlede, vnd geangest ist yn trubet ist meyn hertcze. 20 Gedechtig was ich meyner tage, gedocht [19'] habe ich yn allen deynen wercken, yn den gescheften deyner hennde ge- dochte ich. % Ich zcubreyte meyne hende czu dir; meyne zele also dy erde ane wasser dir. Snelliglich irhore mich, herre, wenne vorgangen ist meynn so geist. Nicht abekere deyn antlitcz von mir, vnde gleich werde ich den nydersteygenden yn dy grube. Czu horen thu mir frw deyne barmherezi[l9"]keyt; yn dich hofte ich. 7. Ps. CXLII. 319 VII. Du exaudi oracionem me- &m, auribus percipe obse- cracionem meam in veritate tua. Exaudi me in tua iusticia. Et non intres in iudicium 5 cum seruo tuo, quia non iustifi- cabitur in conspectu tuo omnis viuens. Quia persecutus est inimicus animam meam; humiliauit in 10 terra vitam meam. Collocauit me in obscuris si- eut mortuos seculi, et anxiatus ' est super me spiritus meus, in mir meyn geysth, yn mir be- . me turbatum est cor meum. 15 Memor fui dierum antiquo- rum, meditatus sum in omnibus operibus tuis; in factis manuum tuarum meditabar. Expandi manus meas ad te, » anima mea sicut terra sine aqua tibi. Velociter exaudi me, domine, defecit spiritus meus. Non auertas faciem tuam a 2 me, et similis ero descendenti- bus in lacum. Auditam fac michi mane mi- sericordiam tuam, quia in te speraui. 30
96. Die 7 Bußpsalmen. 6. Der sebende zalm. 11. (NOT. irhore meyn gebete, mit den oren entphach Ps. CXXIX. mevne vleunge in deyner wor- : 5heit. Irhore mich yn deyner gerechtigkeyt. Unde nicht eyngee yn das gerichte mit [18'] deynem knechte, wenne nicht wirt ge- 10 recht yn deyme antlitcz eyn itcz- licher lebender. Wenne geiaget hot der fynt meyne zele; geeynfeldiget hot her yn der erde meyn lebenn. 15 Her satczte mich yn dy Hi ———— ee eee eee fynsternusze also dy toden der ' werlede, vnd geangest ist yn trubet ist meyn hertcze. 20 Gedechtig was ich meyner tage, gedocht [19'] habe ich yn allen deynen wercken, yn den gescheften deyner hennde ge- dochte ich. % Ich zcubreyte meyne hende czu dir; meyne zele also dy erde ane wasser dir. Snelliglich irhore mich, herre, wenne vorgangen ist meynn so geist. Nicht abekere deyn antlitcz von mir, vnde gleich werde ich den nydersteygenden yn dy grube. Czu horen thu mir frw deyne barmherezi[l9"]keyt; yn dich hofte ich. 7. Ps. CXLII. 319 VII. Du exaudi oracionem me- &m, auribus percipe obse- cracionem meam in veritate tua. Exaudi me in tua iusticia. Et non intres in iudicium 5 cum seruo tuo, quia non iustifi- cabitur in conspectu tuo omnis viuens. Quia persecutus est inimicus animam meam; humiliauit in 10 terra vitam meam. Collocauit me in obscuris si- eut mortuos seculi, et anxiatus ' est super me spiritus meus, in mir meyn geysth, yn mir be- . me turbatum est cor meum. 15 Memor fui dierum antiquo- rum, meditatus sum in omnibus operibus tuis; in factis manuum tuarum meditabar. Expandi manus meas ad te, » anima mea sicut terra sine aqua tibi. Velociter exaudi me, domine, defecit spiritus meus. Non auertas faciem tuam a 2 me, et similis ero descendenti- bus in lacum. Auditam fac michi mane mi- sericordiam tuam, quia in te speraui. 30
Strana 320
320 Bekant thue mir den weg, yn dem ich wandere, wenne ich czu dir offhub meyne zele. Benym mich von meynen 5 fynden, herre, zu dir fliech ich; lere mich thuen deynen willen, wenne meyn got bistu. Deynn gutter geist der fure mich yn eyne rechte erde; durch 10 deynen namen, herre, ir- quickestu mich yn deyner ge- rechtigkeyt. Du auffurest [20°] von deme betrupnusze meine zele, vnde 15 yn deyner barmherczigkeit vor- storestu alle meyne fynde. Unde vorlewst alle, dy do be- truben meyne zele, wenne ich deyn knecht byn. 20 Lopp vnde ere sey dem. Aue Maria. Antiphona. 12. MvTTENE yn dem leben yn dem tode sey wir. Wen suche 2 wir czu cynem helffer nicht wenne dich, herre? Wenne du wmbe vnser sunde rechte zor- nest. Heyliger [20"] got, starger got, heyliger vnde barmher- so cziger heilant, dem bittern tod gib vns nicht. Versickel. 13. IRHORE vns, herre, wenne guth ist deyne barmherczigkeyt, 18 meyne zele fehlt Br6 Bl. 107" 11. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. Notam fac michi viam, in qua ambulem, quia ad te le- uaui animam meam. Eripe me de inimicis meis, domine, ad to confugio; doce 5 me facere voluntatem tuam, quia deus meus es tu. Spiritus tuus bonus deducet me in terram rectam; propter nomen tuum, domine, viuifica- 10 bis me in equitate tua. Educes de tribulacione ani: mam meam, et in misericordia tua disperdes inimicos meos. Et perdes omnes, gui tribu- 1 lant animam meam, quoniam ego seruus tuus sum. Gloria patri. Aue Maria. Antiphona. | MEDIA vita in morte sumus. i Quem querimus adiutorem nisi 20 | te, domine, qui pro peccatis nostris iuste irasceris? Nancte deus, sancte fortis, sancte et misericors saluator, amare morti ne tradas nos. Vers. ExaAuDpI me, domine, quoniam ; benigna est misericordia tua; 22—31 Lat. Text Hs. Hohenfurth 8
320 Bekant thue mir den weg, yn dem ich wandere, wenne ich czu dir offhub meyne zele. Benym mich von meynen 5 fynden, herre, zu dir fliech ich; lere mich thuen deynen willen, wenne meyn got bistu. Deynn gutter geist der fure mich yn eyne rechte erde; durch 10 deynen namen, herre, ir- quickestu mich yn deyner ge- rechtigkeyt. Du auffurest [20°] von deme betrupnusze meine zele, vnde 15 yn deyner barmherczigkeit vor- storestu alle meyne fynde. Unde vorlewst alle, dy do be- truben meyne zele, wenne ich deyn knecht byn. 20 Lopp vnde ere sey dem. Aue Maria. Antiphona. 12. MvTTENE yn dem leben yn dem tode sey wir. Wen suche 2 wir czu cynem helffer nicht wenne dich, herre? Wenne du wmbe vnser sunde rechte zor- nest. Heyliger [20"] got, starger got, heyliger vnde barmher- so cziger heilant, dem bittern tod gib vns nicht. Versickel. 13. IRHORE vns, herre, wenne guth ist deyne barmherczigkeyt, 18 meyne zele fehlt Br6 Bl. 107" 11. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. Notam fac michi viam, in qua ambulem, quia ad te le- uaui animam meam. Eripe me de inimicis meis, domine, ad to confugio; doce 5 me facere voluntatem tuam, quia deus meus es tu. Spiritus tuus bonus deducet me in terram rectam; propter nomen tuum, domine, viuifica- 10 bis me in equitate tua. Educes de tribulacione ani: mam meam, et in misericordia tua disperdes inimicos meos. Et perdes omnes, gui tribu- 1 lant animam meam, quoniam ego seruus tuus sum. Gloria patri. Aue Maria. Antiphona. | MEDIA vita in morte sumus. i Quem querimus adiutorem nisi 20 | te, domine, qui pro peccatis nostris iuste irasceris? Nancte deus, sancte fortis, sancte et misericors saluator, amare morti ne tradas nos. Vers. ExaAuDpI me, domine, quoniam ; benigna est misericordia tua; 22—31 Lat. Text Hs. Hohenfurth 8
Strana 321
96. Die 7 Bußpsalmen. Allerheiligenlitanei. noch der manchfald deyner ir- barmunge sich vns an, herre. Letanie. 14. [7 YRIELEYSON. Cristeley- 5 son. Criste, irhor vns. Heylantder werlede, irhore vns. Vater von dem hymmel, ge- node vns. 10 Gotis son, heylant [21*] aller werlde, irbarme dich ober vns. Heyliger geist, du troster, ir- barme dich ober vns. Heilige dreyfaldigkeyt vnde 15 ewige gotheit, irbarme dich ober vns. Heilige Maria, bitte vor vns. Heilige gottis gebererynne, bite vor vns. 2 . Heilige juncfrawe aller junc- frawen, bite vor vns. Heiliger synte Michael, bite vor vns. Heiliger synte Gabriel, bite vor 2 uns. [21"] Heiliger synte Raphael, bite vor vns. Alle heiligen engel vnde ertez- engel, bittet vor vns. x — Heiliger synte Johannes der tewffer, bite vor vns. Alle heiligen patriarchen vnde propheten, bitet vor vns. Heiliger synte Peter, bite vor 35 vns. 321 secundum multitudinem misera- cionum tuarum respice in me. Letania. YRIE eleison. Christe eleison. Kyrie eleison. 5 Christe, audi nos. Saluator mundi, exaudi nos. Pater de celis, deus, miserere nobis. Fili, redemptor mundi, deus, 10 miserere nobis. Spiritus sancte, deus, miserere nobis. Sancta trinitas, vnus deus, miserere nobis. 15 Sancta Maria, ora pro nobis. Sancta dei genitrix, ora pro nobis. Sancta virgo virginum, ora pro nobis. 20 Sancte Michael, ora pro nobis. Sancte Gabriel, ora pro nobis. Sancte Raphael, ora pro no- bis. Sancte Vriel, ora pro nobis. % Omnes sancti angeli et archan- geli, orate pro nobis. Sancte Johannes Baptista, ora pro nobis. Omnes sancti patriarche et s» prophete, orate pro nobis. Sancte Petre, ora pro nobis. 3 Lat. Text der Litanei He. Hohenfurth Bl. 107 Burdach, Mittelalt, u. Reform. VI Joh. v. Neum. 4. 21
96. Die 7 Bußpsalmen. Allerheiligenlitanei. noch der manchfald deyner ir- barmunge sich vns an, herre. Letanie. 14. [7 YRIELEYSON. Cristeley- 5 son. Criste, irhor vns. Heylantder werlede, irhore vns. Vater von dem hymmel, ge- node vns. 10 Gotis son, heylant [21*] aller werlde, irbarme dich ober vns. Heyliger geist, du troster, ir- barme dich ober vns. Heilige dreyfaldigkeyt vnde 15 ewige gotheit, irbarme dich ober vns. Heilige Maria, bitte vor vns. Heilige gottis gebererynne, bite vor vns. 2 . Heilige juncfrawe aller junc- frawen, bite vor vns. Heiliger synte Michael, bite vor vns. Heiliger synte Gabriel, bite vor 2 uns. [21"] Heiliger synte Raphael, bite vor vns. Alle heiligen engel vnde ertez- engel, bittet vor vns. x — Heiliger synte Johannes der tewffer, bite vor vns. Alle heiligen patriarchen vnde propheten, bitet vor vns. Heiliger synte Peter, bite vor 35 vns. 321 secundum multitudinem misera- cionum tuarum respice in me. Letania. YRIE eleison. Christe eleison. Kyrie eleison. 5 Christe, audi nos. Saluator mundi, exaudi nos. Pater de celis, deus, miserere nobis. Fili, redemptor mundi, deus, 10 miserere nobis. Spiritus sancte, deus, miserere nobis. Sancta trinitas, vnus deus, miserere nobis. 15 Sancta Maria, ora pro nobis. Sancta dei genitrix, ora pro nobis. Sancta virgo virginum, ora pro nobis. 20 Sancte Michael, ora pro nobis. Sancte Gabriel, ora pro nobis. Sancte Raphael, ora pro no- bis. Sancte Vriel, ora pro nobis. % Omnes sancti angeli et archan- geli, orate pro nobis. Sancte Johannes Baptista, ora pro nobis. Omnes sancti patriarche et s» prophete, orate pro nobis. Sancte Petre, ora pro nobis. 3 Lat. Text der Litanei He. Hohenfurth Bl. 107 Burdach, Mittelalt, u. Reform. VI Joh. v. Neum. 4. 21
Strana 322
322 Heiliger synte Paule, bite vor vns. Heiliger synte Andres, bite vor vns. 5 Heiliger synte Jacobe, bite vor vns. [22] Heiliger synte Johannes Ewangelista, bite vor vns. Heiliger synte Philipp, bite 10 vor vns. Heiliger sinte Bartholomee, bite vor vns. Heiliger synte Symonn, bite vor vns. Heiliger sinte Thadee, bite vor vns. Heiliger synte Mathee, bitte vor vns. Heiliger synte Mathia, bite 9 vor vns. Heiliger syntte Thoma, bitte vor vns. Heiliger synte Barnaba, bite vor vns. 2 Hei[22"]liger synte Luca, bite vor vns. Heiliger synte Marcus, bite vor uns. 1$ Alle heiligen czwelffboten vnd : so ewangelisten, bitet vor vns. Heiliger synte Stephane, bite vor uns. Heiliger synte Clemens, bite vor uns. | | II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns., Sancte Paule, ora pro nobis. Sancte Andrea, ora pro nobis. Sancte Jacobe, ora pro nobis. Sancte Johannes, nobis. Sancte Philippe, ora pro no- bis. Sancte Jacobe, ora pro nobis. Sancte Bartholomee, ora pro nobis. Sancte Mathee, ora pro nobis. ora pro Sancte Symon, ora pro nobis. Sancte Luca, ora pro nobis. Sancte Thoma, ora pro nobis. Sancte Mathia, ora pro nobis. Sancte Marce, ora pro nobis. Sancte Thadce, ora pro nobis. Sancte Barnaba, ora pro nobis. Omnes sancti apostoli et ewan- ; geliste, orate pro nobis. Sancte Stephane, ora pro nobis. Sancte Line, ora pro nobis. Sancte Clete, ora pro nobis. Sancte Clemens, ora pro nobis. Sancte Sixte ora pro nobis. Sancte Corneli, ora pro nobis. 10
322 Heiliger synte Paule, bite vor vns. Heiliger synte Andres, bite vor vns. 5 Heiliger synte Jacobe, bite vor vns. [22] Heiliger synte Johannes Ewangelista, bite vor vns. Heiliger synte Philipp, bite 10 vor vns. Heiliger sinte Bartholomee, bite vor vns. Heiliger synte Symonn, bite vor vns. Heiliger sinte Thadee, bite vor vns. Heiliger synte Mathee, bitte vor vns. Heiliger synte Mathia, bite 9 vor vns. Heiliger syntte Thoma, bitte vor vns. Heiliger synte Barnaba, bite vor vns. 2 Hei[22"]liger synte Luca, bite vor vns. Heiliger synte Marcus, bite vor uns. 1$ Alle heiligen czwelffboten vnd : so ewangelisten, bitet vor vns. Heiliger synte Stephane, bite vor uns. Heiliger synte Clemens, bite vor uns. | | II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns., Sancte Paule, ora pro nobis. Sancte Andrea, ora pro nobis. Sancte Jacobe, ora pro nobis. Sancte Johannes, nobis. Sancte Philippe, ora pro no- bis. Sancte Jacobe, ora pro nobis. Sancte Bartholomee, ora pro nobis. Sancte Mathee, ora pro nobis. ora pro Sancte Symon, ora pro nobis. Sancte Luca, ora pro nobis. Sancte Thoma, ora pro nobis. Sancte Mathia, ora pro nobis. Sancte Marce, ora pro nobis. Sancte Thadce, ora pro nobis. Sancte Barnaba, ora pro nobis. Omnes sancti apostoli et ewan- ; geliste, orate pro nobis. Sancte Stephane, ora pro nobis. Sancte Line, ora pro nobis. Sancte Clete, ora pro nobis. Sancte Clemens, ora pro nobis. Sancte Sixte ora pro nobis. Sancte Corneli, ora pro nobis. 10
Strana 323
96. Allerheiligenlitanei. Heiliger synte George, bite . vor vns. Heiliger synte Fabiane, bite vor vns. | 1 1 i 323 Sancte Cypriane, ora pro no- bis. Sancte Laurenti, ora pro no- _ bis. —= me sm =... e 5 Heiliger synte Sebastiane, bite ' vor vns. Heiliger synte Erasme, bite vor vns. [237] Heiliger synte Cristoffe- 10 re, bite vor vns. Heiliger synte Crispine, bite vor vns. Heiliger synte Stanislae, bite vor vns. 1; Heiliger synte Wenczeslae, bite vor vns. Heiliger synte Sigmunde, bite vOr vns. Heiliger synte Olbrecht, bite :0 VOr vns. Heiliger synte Laurenti, bite vor vns. Heiliger synte Vincenti, bite vor vns. Alle heyligen merterer, bittet vor vns. 25 Heiliger [23"] sancte Siluester, | bite vor vns. | | Sancte Georgi, ora pro nobis. 5 Sancte Blasi, ora pro nobis. Sancte Vincenti, ora pro nobis. Sancte Floriane, ora pro nobis. Sancte Johannes, ora pro nobis. 10 Sancte Paule, ora pro nobis. Sancte Fabiane, ora pro nobis. Sancte Sebastiane, ora pro nobis. Sancte Vite, ora pro nobis. 15 Sancte Wenceslae, ora pro nobis. Sancte Adalberte, nobis. Sancte Thoma, ora pro nobis. w ora pro Sancte Stanislae, ora pro no- bis. Omnes sancti martires, orate pro nobis. Sancte Silucster, ora pro no- 25 bis. 21*
96. Allerheiligenlitanei. Heiliger synte George, bite . vor vns. Heiliger synte Fabiane, bite vor vns. | 1 1 i 323 Sancte Cypriane, ora pro no- bis. Sancte Laurenti, ora pro no- _ bis. —= me sm =... e 5 Heiliger synte Sebastiane, bite ' vor vns. Heiliger synte Erasme, bite vor vns. [237] Heiliger synte Cristoffe- 10 re, bite vor vns. Heiliger synte Crispine, bite vor vns. Heiliger synte Stanislae, bite vor vns. 1; Heiliger synte Wenczeslae, bite vor vns. Heiliger synte Sigmunde, bite vOr vns. Heiliger synte Olbrecht, bite :0 VOr vns. Heiliger synte Laurenti, bite vor vns. Heiliger synte Vincenti, bite vor vns. Alle heyligen merterer, bittet vor vns. 25 Heiliger [23"] sancte Siluester, | bite vor vns. | | Sancte Georgi, ora pro nobis. 5 Sancte Blasi, ora pro nobis. Sancte Vincenti, ora pro nobis. Sancte Floriane, ora pro nobis. Sancte Johannes, ora pro nobis. 10 Sancte Paule, ora pro nobis. Sancte Fabiane, ora pro nobis. Sancte Sebastiane, ora pro nobis. Sancte Vite, ora pro nobis. 15 Sancte Wenceslae, ora pro nobis. Sancte Adalberte, nobis. Sancte Thoma, ora pro nobis. w ora pro Sancte Stanislae, ora pro no- bis. Omnes sancti martires, orate pro nobis. Sancte Silucster, ora pro no- 25 bis. 21*
Strana 324
324 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. Heiliger synte Martin, bite vor vns. Heiliger sinte Nicolae, bite vor vns. 5 Heiliger synte Gregori, bite vor vns. Sancte Leo, ora pro nobis. Sancte Ambrosi, ora pro no- bis. Sancte Hylari, ora pro nobis. Heiliger synte Augustine, bite vor vns. Heiliger synte Jeronime, bite 10 vor vns. Heiliger synte Ambrosi, bite vor vns. Sancte Jeronime, ora pro 5 nobis. Sancte Augustine, ora pro nobis. Sancte Gregori, ora pro nobis. Sancte Benedicte, ora pro 1o nobis. Sancte Nicolae, ora pro nobis. Sancte Martine, ora pro nobis. Sancte Galle, ora pro nobis. Sancte Bricci, ora pro nobis. 15 Sancte Alexi, ora pro nobis. Sancte Egidi, ora pro nobis. Sancte Stephane, ora pro nobis. Sancte Paule, ora pro nobis. 2) Sancte Procopi, ora pro nobis. Heiliger synte Procopi, bite vor vns. 15 Alle heiligen beichtiger, bittet vor vns. Heilige Maria Magdalena, bi- [24"jte vor vns. Heilige Anna, bite vor vns. 20 Heilige Agata, bite vor vns. Heilige Lucia, bite vor vns. Sancte Francisce, ora pro nobis. Omnes sancti confessores. orate pro nobis. Sancta Maria Magdalena, ora pro nobis. Sancta Martha, ora pro nobis. Sancta Felicitas, ora pro no- bis. Sancta Perpetua, ora pro nobis. Sancta Agnes, ora pro nobis. Sancta Agatha, ora pro nobis. Sancta Lucia, ora pro nobis. :) 25 30
324 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. Heiliger synte Martin, bite vor vns. Heiliger sinte Nicolae, bite vor vns. 5 Heiliger synte Gregori, bite vor vns. Sancte Leo, ora pro nobis. Sancte Ambrosi, ora pro no- bis. Sancte Hylari, ora pro nobis. Heiliger synte Augustine, bite vor vns. Heiliger synte Jeronime, bite 10 vor vns. Heiliger synte Ambrosi, bite vor vns. Sancte Jeronime, ora pro 5 nobis. Sancte Augustine, ora pro nobis. Sancte Gregori, ora pro nobis. Sancte Benedicte, ora pro 1o nobis. Sancte Nicolae, ora pro nobis. Sancte Martine, ora pro nobis. Sancte Galle, ora pro nobis. Sancte Bricci, ora pro nobis. 15 Sancte Alexi, ora pro nobis. Sancte Egidi, ora pro nobis. Sancte Stephane, ora pro nobis. Sancte Paule, ora pro nobis. 2) Sancte Procopi, ora pro nobis. Heiliger synte Procopi, bite vor vns. 15 Alle heiligen beichtiger, bittet vor vns. Heilige Maria Magdalena, bi- [24"jte vor vns. Heilige Anna, bite vor vns. 20 Heilige Agata, bite vor vns. Heilige Lucia, bite vor vns. Sancte Francisce, ora pro nobis. Omnes sancti confessores. orate pro nobis. Sancta Maria Magdalena, ora pro nobis. Sancta Martha, ora pro nobis. Sancta Felicitas, ora pro no- bis. Sancta Perpetua, ora pro nobis. Sancta Agnes, ora pro nobis. Sancta Agatha, ora pro nobis. Sancta Lucia, ora pro nobis. :) 25 30
Strana 325
96. Allerheiligenlitanei. 325 Heilige Katherina, bite vor vns. Heilige Barbara, bite vor vns. Heilige Margaretha, bite vor 5 vns. Sancta Cecilia, ora pro nobis. Sancta Margaretha, ora pro nobis. Sancta Katharina, ora pro nobis. Sancta Barbara, ora pro nobis. Heilige Dorothea, bite vor vns. Heilige Zophia, bite vor vns. Heilige Cecilia, bite vor vns. 10 Heilige Vrsula mit deynen gesellen, bite vor [247] vns. Heilige Appolonia, bitte vor vns. Heilige Hedwigis, bite vor vns. 15 Heilige Ludmilla, bite vor vns. Sancta Dorothea, ora pro nobis. Sancta Apollonia, ora pro nobis. 10 Alle heiligen juncfrawen vnde wittwen, bitet vor vns. Alle heiligen, bitet vor vns. Bis vns genedigk vnde vorgib 20 vns, herre. Bis vns genedig, irhore vns, herre. Bis vns genedig, irlose vns, herre. Sancta Ludmilla, ora pro nobis. Sancta Clara, ora pro nobis. Omnes sancte virgines et vi- due, orate pro nobis. Omnes sancti, orate pro nobis. Propicius esto, parce nobis, domine. Propicius esto, exaudi nos, domine. Propicius esto, libera nos, domine. Ab omni malo libera nos, domine. Ab ira tua libera nos, domine. 25 15 20 25 Von deyme czorne irlose vns, herre. Von der logunge des tewfels irlose vns, herre. A peccatis nostris libera nos, domine. A subitanea et inprouisa mor- te libera nos, domine. Ab insidijs dyaboli libera nos, 30 domine.
96. Allerheiligenlitanei. 325 Heilige Katherina, bite vor vns. Heilige Barbara, bite vor vns. Heilige Margaretha, bite vor 5 vns. Sancta Cecilia, ora pro nobis. Sancta Margaretha, ora pro nobis. Sancta Katharina, ora pro nobis. Sancta Barbara, ora pro nobis. Heilige Dorothea, bite vor vns. Heilige Zophia, bite vor vns. Heilige Cecilia, bite vor vns. 10 Heilige Vrsula mit deynen gesellen, bite vor [247] vns. Heilige Appolonia, bitte vor vns. Heilige Hedwigis, bite vor vns. 15 Heilige Ludmilla, bite vor vns. Sancta Dorothea, ora pro nobis. Sancta Apollonia, ora pro nobis. 10 Alle heiligen juncfrawen vnde wittwen, bitet vor vns. Alle heiligen, bitet vor vns. Bis vns genedigk vnde vorgib 20 vns, herre. Bis vns genedig, irhore vns, herre. Bis vns genedig, irlose vns, herre. Sancta Ludmilla, ora pro nobis. Sancta Clara, ora pro nobis. Omnes sancte virgines et vi- due, orate pro nobis. Omnes sancti, orate pro nobis. Propicius esto, parce nobis, domine. Propicius esto, exaudi nos, domine. Propicius esto, libera nos, domine. Ab omni malo libera nos, domine. Ab ira tua libera nos, domine. 25 15 20 25 Von deyme czorne irlose vns, herre. Von der logunge des tewfels irlose vns, herre. A peccatis nostris libera nos, domine. A subitanea et inprouisa mor- te libera nos, domine. Ab insidijs dyaboli libera nos, 30 domine.
Strana 326
326 11. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. Von allenn [251] vnnsernn fynden irlose vns, herre. Uon dem geen tode irlose vns, herre. 5 Uon aller bosheit des leibes vnd der selen irlose vns, herre. Uon vnsernn sunden irlose vns, herre. Uon dem ewigen tode irlose 1o vnns, herre. Uon allem obel irlose vns, herre. Durch deyne menscheit vnnd gotheit irlose vns, herre. 15 Durch deyne touffe vnd faste irlose vns, herre. Durch deyn [25'] creutcze vnde marter irlose vns, herre. Durch deynen todt vnd durch 20 deyn begrabunge irlose vnr, herre. Ab infestacione demonum li- bera nos, domine. Ab illusione sathane libera nos, domine. Ab inmundis cogitacionibus 5 libera nos, domine. A carnalibus desiderijs libera nos, domine. A spiritu fornicacionis libera nos, domine. Ab apetitu inanis glorie li- bera nos, domine. Ab omni inmundicia mentis et corporis libera nos, domine. A cecitate cordis libera nos, 15 domine. A caduco morbo libera nos, domine. A dampnacione perpetua li- bera nos, domine. Per annuncciacionem tuam libera nos, domine. Per misterium sancte incar- nacionis tue libera nos, domine. Per natiuitatem tuam libera 25 nos, domine. Per circumcisionem tuam li- bera nos, domine. Per aparicionem tuam libera nos, domine. Per baptismum tuum libera nos, domine. Per ieiunium tuum et tempta- cionem tuam libera nos, domine. Per crucem et passionem tuam 85 libera nos, domine. Per mortem et sepulturam tuam libera nos, domine. 10 20 30
326 11. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. Von allenn [251] vnnsernn fynden irlose vns, herre. Uon dem geen tode irlose vns, herre. 5 Uon aller bosheit des leibes vnd der selen irlose vns, herre. Uon vnsernn sunden irlose vns, herre. Uon dem ewigen tode irlose 1o vnns, herre. Uon allem obel irlose vns, herre. Durch deyne menscheit vnnd gotheit irlose vns, herre. 15 Durch deyne touffe vnd faste irlose vns, herre. Durch deyn [25'] creutcze vnde marter irlose vns, herre. Durch deynen todt vnd durch 20 deyn begrabunge irlose vnr, herre. Ab infestacione demonum li- bera nos, domine. Ab illusione sathane libera nos, domine. Ab inmundis cogitacionibus 5 libera nos, domine. A carnalibus desiderijs libera nos, domine. A spiritu fornicacionis libera nos, domine. Ab apetitu inanis glorie li- bera nos, domine. Ab omni inmundicia mentis et corporis libera nos, domine. A cecitate cordis libera nos, 15 domine. A caduco morbo libera nos, domine. A dampnacione perpetua li- bera nos, domine. Per annuncciacionem tuam libera nos, domine. Per misterium sancte incar- nacionis tue libera nos, domine. Per natiuitatem tuam libera 25 nos, domine. Per circumcisionem tuam li- bera nos, domine. Per aparicionem tuam libera nos, domine. Per baptismum tuum libera nos, domine. Per ieiunium tuum et tempta- cionem tuam libera nos, domine. Per crucem et passionem tuam 85 libera nos, domine. Per mortem et sepulturam tuam libera nos, domine. 10 20 30
Strana 327
96. Allerheiligenlitanei. Durch deyne heylige offir- stendunge vnde heilighe hym- melfardt irlose vns, herre. Durch deyne zcukonft des shcyligen geystes irlose vns, herre. In dem tage deynes gerichtes irlose vns, herre. An den letczten vnsern ge- 10 czeyten kom vns zcu hulffe. Wir sunder beten dich, ir- lose vns. Das [26'] du vns fride vnde eyntrechtigkeyt gebist, des bite 15 wir dich, irhore vns. Das du vnsern vater, den babist, vnde alle pristerschaft yn heyligem vnde yn gerechtem leben behaldest, des bite wir 20 dich, irhore vns. Das du den romischen konig vnde alle fursten yn deyme frede [sy] schikest, des bite wir dich, irhore vns. 25 Das du dy fruchte vns gebest vnde geruchest zcu behalden, des bite wir dich, ir[26"]hore vns. 327 Per gloriosam resurreccionem et admirabilem ascensionem tu- am libera nos, domine. Per aduentum spiritus sancti paracliti libera nos, domine. 5 Indieiudicij libera nos, domine. In hora mortis succurre no- bis, domine. Peccatores te rogamus, audi nos. 10 Vt pacem et concordiam no- bis dones, te rogamus, audi nos. Vt sanitatem mentis et cor- poris nobis dones, te rogamus, audi nos. 15 Vt oculos misericordie tue super nos reducere digneris, te rogamus, audi nos. Vt mentes nostras ad ce- lestia desideria erigere digneris, te rogamus, audi nos. Vt ecclesiam tuam pacificare, custodire, adiuuare et regere digneris, te rogamus, audi nos. Vt dominum apostolicum et 25 cunctum gradum ecclesiastici ordinis in sancta religione con- seruare digneris, te rogamus, audi nos. Vt nobis, famulis tuis, vitam, 3 sanitatem atque victoriam lar- gire digneris, te rogamus, audi nos. Vt animas nostras et paren- tum nostrorum ab eterna damp- s5 nacione liberare digneris, te ro- gamus, audi nos.
96. Allerheiligenlitanei. Durch deyne heylige offir- stendunge vnde heilighe hym- melfardt irlose vns, herre. Durch deyne zcukonft des shcyligen geystes irlose vns, herre. In dem tage deynes gerichtes irlose vns, herre. An den letczten vnsern ge- 10 czeyten kom vns zcu hulffe. Wir sunder beten dich, ir- lose vns. Das [26'] du vns fride vnde eyntrechtigkeyt gebist, des bite 15 wir dich, irhore vns. Das du vnsern vater, den babist, vnde alle pristerschaft yn heyligem vnde yn gerechtem leben behaldest, des bite wir 20 dich, irhore vns. Das du den romischen konig vnde alle fursten yn deyme frede [sy] schikest, des bite wir dich, irhore vns. 25 Das du dy fruchte vns gebest vnde geruchest zcu behalden, des bite wir dich, ir[26"]hore vns. 327 Per gloriosam resurreccionem et admirabilem ascensionem tu- am libera nos, domine. Per aduentum spiritus sancti paracliti libera nos, domine. 5 Indieiudicij libera nos, domine. In hora mortis succurre no- bis, domine. Peccatores te rogamus, audi nos. 10 Vt pacem et concordiam no- bis dones, te rogamus, audi nos. Vt sanitatem mentis et cor- poris nobis dones, te rogamus, audi nos. 15 Vt oculos misericordie tue super nos reducere digneris, te rogamus, audi nos. Vt mentes nostras ad ce- lestia desideria erigere digneris, te rogamus, audi nos. Vt ecclesiam tuam pacificare, custodire, adiuuare et regere digneris, te rogamus, audi nos. Vt dominum apostolicum et 25 cunctum gradum ecclesiastici ordinis in sancta religione con- seruare digneris, te rogamus, audi nos. Vt nobis, famulis tuis, vitam, 3 sanitatem atque victoriam lar- gire digneris, te rogamus, audi nos. Vt animas nostras et paren- tum nostrorum ab eterna damp- s5 nacione liberare digneris, te ro- gamus, audi nos.
Strana 328
328 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. Das du alles cristene folk, das du mit deynem tewren blute irlost vnd gekawft host, ge- ruchest zcu beschirmen vnde 5 zcu behalden, des bite wir dich, irhore vns. Vt inimicis nostris pacem caritatemque veram donare di- gneris, te rogamus, audi nos. Das du allen glewbigen zelen gnade vnde ewige rue gebist, des bite wir dich, irhore vns. 10 Das dw vns wore rewe vnde lautter beichte gebist, des bite wir dich, irhore vns. Das dw dich ober vns armen sunder geruchest czu irbarmen, 15 des bite wir dich, [27.] irhore vns. Das dw ablos aller vnnser sunden gebist, des bite wir dich, irhore vns. 20 Das dw vns geruchesth zeu irhoren, des bite wir dich, irhore vns. Vt omnibus benefactoribus nostris viuis et defunctis sem- 5 piterna bona retribuere digne- ris, te rogamus, audi nos. Vt animabus omnium fide- lium defunctorum requiem eter- nam donare digneris, te roga- 10 mus, audi nos. Vt nos ab eterna dampna- cione liberare digneris, te roga- mus, audi nos. Vt nos exaudire digneris, te 15 rogamus, audi nos. Gotis son, wir bitten dich, irhore vns. 25 Gotis lamp, der dw der wer- lede benymest ire sunde, vorgib vns vnser schult. Gotis lamp, der du der wer- lede benymest ire sunde, irhore 30 vns. Vt nos custodire digneris, te rogamus, audi nos. Vt nos defendere digneris, te rogamus, audi nos. Fili dei, te rogamus, audi nos. Agne dei, qui tollis peccata mundi, parce nobis, domine. Agne dei, qui tollis peccata mundi, exaudi nos, domine.
328 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. Das du alles cristene folk, das du mit deynem tewren blute irlost vnd gekawft host, ge- ruchest zcu beschirmen vnde 5 zcu behalden, des bite wir dich, irhore vns. Vt inimicis nostris pacem caritatemque veram donare di- gneris, te rogamus, audi nos. Das du allen glewbigen zelen gnade vnde ewige rue gebist, des bite wir dich, irhore vns. 10 Das dw vns wore rewe vnde lautter beichte gebist, des bite wir dich, irhore vns. Das dw dich ober vns armen sunder geruchest czu irbarmen, 15 des bite wir dich, [27.] irhore vns. Das dw ablos aller vnnser sunden gebist, des bite wir dich, irhore vns. 20 Das dw vns geruchesth zeu irhoren, des bite wir dich, irhore vns. Vt omnibus benefactoribus nostris viuis et defunctis sem- 5 piterna bona retribuere digne- ris, te rogamus, audi nos. Vt animabus omnium fide- lium defunctorum requiem eter- nam donare digneris, te roga- 10 mus, audi nos. Vt nos ab eterna dampna- cione liberare digneris, te roga- mus, audi nos. Vt nos exaudire digneris, te 15 rogamus, audi nos. Gotis son, wir bitten dich, irhore vns. 25 Gotis lamp, der dw der wer- lede benymest ire sunde, vorgib vns vnser schult. Gotis lamp, der du der wer- lede benymest ire sunde, irhore 30 vns. Vt nos custodire digneris, te rogamus, audi nos. Vt nos defendere digneris, te rogamus, audi nos. Fili dei, te rogamus, audi nos. Agne dei, qui tollis peccata mundi, parce nobis, domine. Agne dei, qui tollis peccata mundi, exaudi nos, domine.
Strana 329
96. Allerheiligenlitanei. Gotis lamp, der dw der wer- lede benym[27*]mest ire sunde, irbarme dich vns. Criste, irhore vns. s Kyrieleyson. Cristeleysonn. Kirieleysonn. Antiphona. 15. MYTTENE ynn dem leben yn dem tode sey wir. Wen suche 10 wir czu eynem helffer nicht wenne dich, herre? Wenne dw wmbe vnser sunden rechte czor- nest. Heyliger got, starker got, hevliger vnde barmhercziger 15 heylant, dem bitte[28']ren todt gib vns nicht. Vater vnser. Aue Maria. Versiculum. 16. HERRE, irhore meyn gebete, 20 vnde meyn ruff komme zcu dir. Antiphona. 17. IRHORE, herre, deyner fleen- de gebete vnde vorgib den ire sunde, dy dir beichtig werden, ?»das du vns beyde, ablos vnde fride, genediglichenn geben ge- ruchest. Dy collectenn. 18. VoRGIB vns, herre, vorgib 30 vns vnser sunde, vnde alleyne 7—16 Lat. Text aus Hs. Hohenfurth 8 Bl. 107 21—27 Lat. Text aus Hs. Hohenfurth Bl. 115° 329 Agne dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Criste, audi nos. Kyrieleison. ^ Christeleison. Kyrieleison. 5 Antiphona. MEDIA vita in morte sumus. Quem querimus adiutorem nisi te, domine, qui pro peccatis nostris iuste irasceris ? Sancte 10 deus, sancte fortis, sancte et misericors saluator, amare morti ne tradas nos. Pater noster. Versiculum. DoMiNE, exaudi oracionem me- 15 am, et clamor meus ad te veniat. Pro peccatis. ExavDI, quesumus, domine, supplicum preces et confiten- cium tibi parce peccatis, vt pa- riter nobis indulgenciam tribuas benignus et pacem. Oracio pro peccatis. PARCE, domine, parce peccatis nostris et, quamuis incessanter 25 19—20 Ps. 101, 2 25 du fehlt Br6 28—330,8 Lat. Text aus Hs. Hohenfurth Bl. 120°
96. Allerheiligenlitanei. Gotis lamp, der dw der wer- lede benym[27*]mest ire sunde, irbarme dich vns. Criste, irhore vns. s Kyrieleyson. Cristeleysonn. Kirieleysonn. Antiphona. 15. MYTTENE ynn dem leben yn dem tode sey wir. Wen suche 10 wir czu eynem helffer nicht wenne dich, herre? Wenne dw wmbe vnser sunden rechte czor- nest. Heyliger got, starker got, hevliger vnde barmhercziger 15 heylant, dem bitte[28']ren todt gib vns nicht. Vater vnser. Aue Maria. Versiculum. 16. HERRE, irhore meyn gebete, 20 vnde meyn ruff komme zcu dir. Antiphona. 17. IRHORE, herre, deyner fleen- de gebete vnde vorgib den ire sunde, dy dir beichtig werden, ?»das du vns beyde, ablos vnde fride, genediglichenn geben ge- ruchest. Dy collectenn. 18. VoRGIB vns, herre, vorgib 30 vns vnser sunde, vnde alleyne 7—16 Lat. Text aus Hs. Hohenfurth 8 Bl. 107 21—27 Lat. Text aus Hs. Hohenfurth Bl. 115° 329 Agne dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Criste, audi nos. Kyrieleison. ^ Christeleison. Kyrieleison. 5 Antiphona. MEDIA vita in morte sumus. Quem querimus adiutorem nisi te, domine, qui pro peccatis nostris iuste irasceris ? Sancte 10 deus, sancte fortis, sancte et misericors saluator, amare morti ne tradas nos. Pater noster. Versiculum. DoMiNE, exaudi oracionem me- 15 am, et clamor meus ad te veniat. Pro peccatis. ExavDI, quesumus, domine, supplicum preces et confiten- cium tibi parce peccatis, vt pa- riter nobis indulgenciam tribuas benignus et pacem. Oracio pro peccatis. PARCE, domine, parce peccatis nostris et, quamuis incessanter 25 19—20 Ps. 101, 2 25 du fehlt Br6 28—330,8 Lat. Text aus Hs. Hohenfurth Bl. 120°
Strana 330
330 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. den. dy an [287] vnderlosz sun- digen, dy ewige peynn bereyt ist, so vorleye vns genediglichen vnde kere von vns, do mete wir 5 den ewigen todt vordynen, das vns dy ewige peynn werde ge- wandelt mit deyner hulffe zeu eyner genedigen busse. Amen. delinquentibus continua pena debeatur, presta, quesumus, vt, quod ad perpetuum meremur exicium, transeat nobis ad cor- reccionis auxilium. 19. ALLEMECHTIGER vnde ewi- 10 ger got, der trawrigen troster, der weynenden frewde, der si- chen [29’] gesuntheyt, der stom- men munt, augen vnde licht der blynden, eyn vater aller 15 weisen kynder, der witwen hel- ffer, gnade vnde barmunge der sunder, der armen hymmel- reich, irbarme dich vnde irhore veterlich alle der gebete, die mit zonoten ader mit engsten synt befangen, das sye mit deyner veterlichen hulffe mussen gna- den irfinden, durch vnsern her- [297 Jren Jesum Cristen. Amen. 25 20. ALLE glewbigen selen durch dy milde barmherezikeyt vnsers herren Jesu Cristi rwen yn deynem heyligen frede. Amen. ANIME omnium fidelium de- functorum per inmensam dei misericordiam requiescant in sancta pace. Amen. 97 [477] Dise gepet haissen zu latein 3o die preces, die di priester in der vasten vmb dy sund sprechen. 97 Uberlieferung: Pg Bl. 47°. Lat. Text aus dem Römischen Brevier. Die Gebete werden in der Fastenzeit gesprochen an allen Freitagen. Auch in den mittelalterlichen Brevieren findet sich nicht das aus den Psalmversen 24, 7 u. 31, 10 gebildete
330 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. den. dy an [287] vnderlosz sun- digen, dy ewige peynn bereyt ist, so vorleye vns genediglichen vnde kere von vns, do mete wir 5 den ewigen todt vordynen, das vns dy ewige peynn werde ge- wandelt mit deyner hulffe zeu eyner genedigen busse. Amen. delinquentibus continua pena debeatur, presta, quesumus, vt, quod ad perpetuum meremur exicium, transeat nobis ad cor- reccionis auxilium. 19. ALLEMECHTIGER vnde ewi- 10 ger got, der trawrigen troster, der weynenden frewde, der si- chen [29’] gesuntheyt, der stom- men munt, augen vnde licht der blynden, eyn vater aller 15 weisen kynder, der witwen hel- ffer, gnade vnde barmunge der sunder, der armen hymmel- reich, irbarme dich vnde irhore veterlich alle der gebete, die mit zonoten ader mit engsten synt befangen, das sye mit deyner veterlichen hulffe mussen gna- den irfinden, durch vnsern her- [297 Jren Jesum Cristen. Amen. 25 20. ALLE glewbigen selen durch dy milde barmherezikeyt vnsers herren Jesu Cristi rwen yn deynem heyligen frede. Amen. ANIME omnium fidelium de- functorum per inmensam dei misericordiam requiescant in sancta pace. Amen. 97 [477] Dise gepet haissen zu latein 3o die preces, die di priester in der vasten vmb dy sund sprechen. 97 Uberlieferung: Pg Bl. 47°. Lat. Text aus dem Römischen Brevier. Die Gebete werden in der Fastenzeit gesprochen an allen Freitagen. Auch in den mittelalterlichen Brevieren findet sich nicht das aus den Psalmversen 24, 7 u. 31, 10 gebildete
Strana 331
97. Allgemeine Fůrbitten. l. AcH hailsam dein diener M vnd dyenerinn, herr, die in dich hoffen. Bis vna, herr, ein turn der 5sterkche in angesichte vnserr veinde. Chainen gewin lasz den feint an vns haben, vnd auch sein poshait vns nicht enschade. Herr, tue vns nicht nach vnsern sunden vnd lon vns nicht nach vnseir missetat. 10 2. WiR piten vmb all rain, ; tugentsam lewt. Gott herr, behuett si vnd gib in das [48'] ewig leben vnd mach sie silig auf erden vnd gib si nicht in die hennde yerer veinde. 20 3. WIR piten vmb alle die, die vns ymmer chain gut getan haben. Herr, gedenkch an sy vnd gib in das ewig leben. 15 25 4. WIR piten vmb alle die, dew do in christenleichem | glauben tod sein. Gib in, herr, die ewig rüe, vnd das ewig liecht schein in. 30 5. HERR, erhóre mein gepet, vnd mein rueff chom czu dir. 331 So fac seruos tuos et ancillas tuas, deus meus, sperantes in te. Esto nobis, domine, turris fortitudinis & facie inimici. 5 Nichil proficiat inimicus in nobis. Et filius iniquitatis non apponat nocere nobis. Domine, non secundum pec- cata nostra facias nobis, neque 10 secundum iniquitates nostras retribuas nobis. OREMUS pro pontifice nostro. Dominus conseruet eum et viuificet eum et beatum faciat 15 eum in terr& et non tradat eum in manum inimicorum eius. OREMUS pro benefactoribus no- stris. 20 Retribuere dignare, domine, omnibus nobis bona facientibus propter nomen tuum vitam eter- nam. OREMUS pro fidelibus defunctis. 25 Requiem eternam dona eis, do- mine, et lux perpetua luceat eis. DoMINE, exaudi oracionem me- am. Et clamor meus ad te veniat. 30 Schlufgebet Delicta usw. Die Collecta ist. entnommen «dem Ordo seruandus in die commemoracionis omnium defunctorum, den Joh. von Neumarkt zusammengestellt hat, aus der Has. 8 dea Stiftes Hohenfurth (Bl. 207).
97. Allgemeine Fůrbitten. l. AcH hailsam dein diener M vnd dyenerinn, herr, die in dich hoffen. Bis vna, herr, ein turn der 5sterkche in angesichte vnserr veinde. Chainen gewin lasz den feint an vns haben, vnd auch sein poshait vns nicht enschade. Herr, tue vns nicht nach vnsern sunden vnd lon vns nicht nach vnseir missetat. 10 2. WiR piten vmb all rain, ; tugentsam lewt. Gott herr, behuett si vnd gib in das [48'] ewig leben vnd mach sie silig auf erden vnd gib si nicht in die hennde yerer veinde. 20 3. WIR piten vmb alle die, die vns ymmer chain gut getan haben. Herr, gedenkch an sy vnd gib in das ewig leben. 15 25 4. WIR piten vmb alle die, dew do in christenleichem | glauben tod sein. Gib in, herr, die ewig rüe, vnd das ewig liecht schein in. 30 5. HERR, erhóre mein gepet, vnd mein rueff chom czu dir. 331 So fac seruos tuos et ancillas tuas, deus meus, sperantes in te. Esto nobis, domine, turris fortitudinis & facie inimici. 5 Nichil proficiat inimicus in nobis. Et filius iniquitatis non apponat nocere nobis. Domine, non secundum pec- cata nostra facias nobis, neque 10 secundum iniquitates nostras retribuas nobis. OREMUS pro pontifice nostro. Dominus conseruet eum et viuificet eum et beatum faciat 15 eum in terr& et non tradat eum in manum inimicorum eius. OREMUS pro benefactoribus no- stris. 20 Retribuere dignare, domine, omnibus nobis bona facientibus propter nomen tuum vitam eter- nam. OREMUS pro fidelibus defunctis. 25 Requiem eternam dona eis, do- mine, et lux perpetua luceat eis. DoMINE, exaudi oracionem me- am. Et clamor meus ad te veniat. 30 Schlufgebet Delicta usw. Die Collecta ist. entnommen «dem Ordo seruandus in die commemoracionis omnium defunctorum, den Joh. von Neumarkt zusammengestellt hat, aus der Has. 8 dea Stiftes Hohenfurth (Bl. 207).
Strana 332
332 6. Gor, dem alleczeit aygen ist parmung vnd stätes vergeben, enphach vnser gebet vnd aller deiner [48"] dyener vnd diene- 5 rinn. Die do czwinget die cheten der siinden, die parmung deiner guete muesz si erlosen. Amen. 7. DEIN vnaussprechenleiche parmherczichait erczaig vns, 19 herr, gutleich, das du vns mit- einander von allen sunden er- lósest, die wir pegangen haben. 8. Gor, der mit sünden wirt gelaidigt vnd mit der puesz ge- 1 senftet, siech an genedichleich das gepet deiner anpeter, vnd dy gaysel deines zornes, die wir verdient haben mit den sünden, cher gutleich von vns. w 9. (GE[49 ]NEDIGER vnd ewiger got, erparm dich uber dein dyener vnd dyenerinn vnd fuer si nach deiner parmung in den weg des ewigen hailes, also das 11. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. Devs, cui proprium est misereri semper et parcere, suscipe de- precacionem nostram, vt nos et omnes famulos tuos, quos de- lictorum catena constringit, mi- 5 seracio tue pietatis absoluat. INEFFABILEM misericordiam tu- am nobis, quesumus, domine, clementer ostende, vt simul nos et a peccatis omnibus exuas et 10 a penis, quas pro hys meremur, eripias. DEus, qui culpa offenderis, peni- tencia placaris, preces populi tui supplicantis propicius re- 15 spice, et flagella tue iracundie, que pro peccatis nostris mere- mur, propiciatus auerte. OMNIPOTENS, sempiterne deus, miserere famulo tuo, pontifici 9 nostro, et dirige eum secundum clemenciam tuam viam salutis eterne, vt, te donante, que tibi 25 si begern von deiner gab das, ! placita sunt, cupiat et tota vir- daz dir behügleich sey, vnd mit | tute perficiat. ganczer andacht volpringen. 10. Gor, von dem do bechumpt heyligew begier, rechter rat vnd so rechte werich, gib deinen dyene- ren vnd dienerinn den frid, den dy werlt nicht mag geben, also das vnser herczen deinem ge- pot perait sein vnd chain foricht ss der feind nicht enhaben, vnd [49"] das die zeit fridsam sey von deiner beschiermung. DEus, a quo sancta desideria, recta consilia et iusta sunt opera, da seruis tuis illum, quam mun- dus dare non potest, pacem, vt et corda nostra mandatis tuis » dedita et, hostium sublata for- midine, tempora sint in tua proteccione tranquilla.
332 6. Gor, dem alleczeit aygen ist parmung vnd stätes vergeben, enphach vnser gebet vnd aller deiner [48"] dyener vnd diene- 5 rinn. Die do czwinget die cheten der siinden, die parmung deiner guete muesz si erlosen. Amen. 7. DEIN vnaussprechenleiche parmherczichait erczaig vns, 19 herr, gutleich, das du vns mit- einander von allen sunden er- lósest, die wir pegangen haben. 8. Gor, der mit sünden wirt gelaidigt vnd mit der puesz ge- 1 senftet, siech an genedichleich das gepet deiner anpeter, vnd dy gaysel deines zornes, die wir verdient haben mit den sünden, cher gutleich von vns. w 9. (GE[49 ]NEDIGER vnd ewiger got, erparm dich uber dein dyener vnd dyenerinn vnd fuer si nach deiner parmung in den weg des ewigen hailes, also das 11. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. Devs, cui proprium est misereri semper et parcere, suscipe de- precacionem nostram, vt nos et omnes famulos tuos, quos de- lictorum catena constringit, mi- 5 seracio tue pietatis absoluat. INEFFABILEM misericordiam tu- am nobis, quesumus, domine, clementer ostende, vt simul nos et a peccatis omnibus exuas et 10 a penis, quas pro hys meremur, eripias. DEus, qui culpa offenderis, peni- tencia placaris, preces populi tui supplicantis propicius re- 15 spice, et flagella tue iracundie, que pro peccatis nostris mere- mur, propiciatus auerte. OMNIPOTENS, sempiterne deus, miserere famulo tuo, pontifici 9 nostro, et dirige eum secundum clemenciam tuam viam salutis eterne, vt, te donante, que tibi 25 si begern von deiner gab das, ! placita sunt, cupiat et tota vir- daz dir behügleich sey, vnd mit | tute perficiat. ganczer andacht volpringen. 10. Gor, von dem do bechumpt heyligew begier, rechter rat vnd so rechte werich, gib deinen dyene- ren vnd dienerinn den frid, den dy werlt nicht mag geben, also das vnser herczen deinem ge- pot perait sein vnd chain foricht ss der feind nicht enhaben, vnd [49"] das die zeit fridsam sey von deiner beschiermung. DEus, a quo sancta desideria, recta consilia et iusta sunt opera, da seruis tuis illum, quam mun- dus dare non potest, pacem, vt et corda nostra mandatis tuis » dedita et, hostium sublata for- midine, tempora sint in tua proteccione tranquilla.
Strana 333
97. Allgemeine Fůrbitten. 11. HERRE, verprenn in vns 333 VRE igne sancti spiritus renes et alle leipliche begier vnd enczund | corda nostra, domine, vt tibi vnser hercz mit dem fewr des heyligen geystes, das wir mit 5 chewschem leib dir mugen ge- dienen vnd mit rainem herczen gefallen. 12. Gor, schepher vnd erloser, gib den selen deiner dyener vnd 10 dyenerinn vergebung aller yerer sunden, das si den ablaz, den si hie in der czeit begeret vnd gewünschet haben, müssen mit niildem gepet emphachen. 15 13. HERR, wir piten dich, fuer- [50']ehum vns mit deinen vor- geunden genaden vnd hilf zu enden also, das sich vnsrew 20 sich mit dir ennden. lí. ALLMECHTIGER vnd ewiger got, du herschest den lebentigen vnd den toten vnd erparmest dich ber alle die, dy du er- 25 chennest, dy dein sind mit dem glauben vnd mit den werchen zuechünftichleich. Wir piten dich pilleich vmb die, dy das gegenwurtig leben noch haben % in dem leichnam oder daz czue- kunftig leben hat gelediget von dem leichnam, [50%] von der gute deiner suessichait, das si volle abwaschung haben von ss der güte vnsers hern Ihesu Christi, der mit dem vater vnd mit dem heyligen geyst ewich- leichen lebt an ende. Amen. casto corpore seruiamus et mun- do corde placeamus. FIDELIUM deus, omnium con- 5 ditor et redemptor, animabus famulorum famularumque tua- ' rum remissionem cunctorum tri- i . ; bue peccatorum, vt indulgen- ; ciam, quam semper optauerunt, pijs supplicacionibus consequan- . tur. ' l M l 1 | i i | M | | i ! ACCIONES nostras, quesumus, domine, aspirando preueni et adiuuando prosequere, vt cuncta 15 i nostra oracio et operacio a te werich mit dir anheben vnd; semper incipiat et per te cepta finiatur. OMNIPOTENS, sempiterne deus, qui viuorum dominaris si- 20 mul et mortuorum omniumque misereris, quos tuos fide et opere futuros esse .prenoscis, te suppliciter exoramus, vt, pro quibus preces effundere decreui- v5 mus, quosque vel presens se- eulum adhue in carne retinet vel futurum iam exutos cor- pore suscepit, pietatis tue cle- mencia omnium delictorum suo- 30 rum veniam et gaudia consequi mereantur, per dominum no- strum Ihesum Christum, qui cum patre et spiritu sancto viuit in seculorum secula. Amen. 35
97. Allgemeine Fůrbitten. 11. HERRE, verprenn in vns 333 VRE igne sancti spiritus renes et alle leipliche begier vnd enczund | corda nostra, domine, vt tibi vnser hercz mit dem fewr des heyligen geystes, das wir mit 5 chewschem leib dir mugen ge- dienen vnd mit rainem herczen gefallen. 12. Gor, schepher vnd erloser, gib den selen deiner dyener vnd 10 dyenerinn vergebung aller yerer sunden, das si den ablaz, den si hie in der czeit begeret vnd gewünschet haben, müssen mit niildem gepet emphachen. 15 13. HERR, wir piten dich, fuer- [50']ehum vns mit deinen vor- geunden genaden vnd hilf zu enden also, das sich vnsrew 20 sich mit dir ennden. lí. ALLMECHTIGER vnd ewiger got, du herschest den lebentigen vnd den toten vnd erparmest dich ber alle die, dy du er- 25 chennest, dy dein sind mit dem glauben vnd mit den werchen zuechünftichleich. Wir piten dich pilleich vmb die, dy das gegenwurtig leben noch haben % in dem leichnam oder daz czue- kunftig leben hat gelediget von dem leichnam, [50%] von der gute deiner suessichait, das si volle abwaschung haben von ss der güte vnsers hern Ihesu Christi, der mit dem vater vnd mit dem heyligen geyst ewich- leichen lebt an ende. Amen. casto corpore seruiamus et mun- do corde placeamus. FIDELIUM deus, omnium con- 5 ditor et redemptor, animabus famulorum famularumque tua- ' rum remissionem cunctorum tri- i . ; bue peccatorum, vt indulgen- ; ciam, quam semper optauerunt, pijs supplicacionibus consequan- . tur. ' l M l 1 | i i | M | | i ! ACCIONES nostras, quesumus, domine, aspirando preueni et adiuuando prosequere, vt cuncta 15 i nostra oracio et operacio a te werich mit dir anheben vnd; semper incipiat et per te cepta finiatur. OMNIPOTENS, sempiterne deus, qui viuorum dominaris si- 20 mul et mortuorum omniumque misereris, quos tuos fide et opere futuros esse .prenoscis, te suppliciter exoramus, vt, pro quibus preces effundere decreui- v5 mus, quosque vel presens se- eulum adhue in carne retinet vel futurum iam exutos cor- pore suscepit, pietatis tue cle- mencia omnium delictorum suo- 30 rum veniam et gaudia consequi mereantur, per dominum no- strum Ihesum Christum, qui cum patre et spiritu sancto viuit in seculorum secula. Amen. 35
Strana 334
334 15. ERHOR, herr, deiner flehen- der gepete vnd vergib den ir sünd, die dir peychtig werden, das du vns mitsambt in gue- 5tigen ablaz vnd fride geruchest ze geben, durich vnsern herren | Ihcsum Christum. Amen. 16. Dv missctat meiner iugent vnd meiner vnwissenhait, der 19 gedenk nicht durich dein grosse parmung, [51"] sunder gedenkch © du, herr, durich deiner gute | willen, das dy gaysel deiner : sünder uil vnd manigueldigseind, | 15 ader, herr, dy in dich hoffen, | die vmbgibt dein parmherczi- : kait genedichleich, durich Chri- stum vnsern herren. Amen. vns vnser sunde. Wenn den sundern ewige pein be- raittet ist, so verleich vns ge- nedichleichen vnd chere von 2; vns, damit wir den ewigen tod verdyenen, das vns [51Y] die ewig pein werde verchert zu ainer genedigen püesse, durich dich, herr Ihesu Christe, hay- »x»landt der welde, der du mit dem vater vnd mit dem hey- ligen geyst lebest vnde reichs- senst ewichleich an ennde. i Collecta. | w 17. V vns, herr, vergib Amen. lI. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. EXAUDI, quesumus, domine, supplicum preces et confiten- cium tibi parce peccatis, vt pariter nobis indulgenciam tri- | buas benignus et pacem, per 5 dominum nostrum Ihesum Chri- stum. DEricTA iuuentutis mee et igno- rancias meas ne memineris, do- mine. | Secundum misericor- 10 diam tuam memento mei tu propter bonitatem, domine [Ps. 24, 7]. Multa flagella pecca- toris, sperantem autem in do- mino misericordia circumdabit 15 [Ps. 31, 10]. ARCE, domine, parce pec- P catis nostris, et quamuis incessanter delinquentibus con- tinu& pena debeatur, presta, » quesumus, vt, quod ad perpe- tuum meremur exicium, tran- seat nobis ad correccionis auxi- lium.
334 15. ERHOR, herr, deiner flehen- der gepete vnd vergib den ir sünd, die dir peychtig werden, das du vns mitsambt in gue- 5tigen ablaz vnd fride geruchest ze geben, durich vnsern herren | Ihcsum Christum. Amen. 16. Dv missctat meiner iugent vnd meiner vnwissenhait, der 19 gedenk nicht durich dein grosse parmung, [51"] sunder gedenkch © du, herr, durich deiner gute | willen, das dy gaysel deiner : sünder uil vnd manigueldigseind, | 15 ader, herr, dy in dich hoffen, | die vmbgibt dein parmherczi- : kait genedichleich, durich Chri- stum vnsern herren. Amen. vns vnser sunde. Wenn den sundern ewige pein be- raittet ist, so verleich vns ge- nedichleichen vnd chere von 2; vns, damit wir den ewigen tod verdyenen, das vns [51Y] die ewig pein werde verchert zu ainer genedigen püesse, durich dich, herr Ihesu Christe, hay- »x»landt der welde, der du mit dem vater vnd mit dem hey- ligen geyst lebest vnde reichs- senst ewichleich an ennde. i Collecta. | w 17. V vns, herr, vergib Amen. lI. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. EXAUDI, quesumus, domine, supplicum preces et confiten- cium tibi parce peccatis, vt pariter nobis indulgenciam tri- | buas benignus et pacem, per 5 dominum nostrum Ihesum Chri- stum. DEricTA iuuentutis mee et igno- rancias meas ne memineris, do- mine. | Secundum misericor- 10 diam tuam memento mei tu propter bonitatem, domine [Ps. 24, 7]. Multa flagella pecca- toris, sperantem autem in do- mino misericordia circumdabit 15 [Ps. 31, 10]. ARCE, domine, parce pec- P catis nostris, et quamuis incessanter delinquentibus con- tinu& pena debeatur, presta, » quesumus, vt, quod ad perpe- tuum meremur exicium, tran- seat nobis ad correccionis auxi- lium.
Strana 335
97. Allgemeine Fürbitten. 98,1. Mariengebet. 335 98, 1 Mariengebet. [214"] GANCTA Maria, ein iunckfrawe ober allen iunckfrawen, ein muter der barmherezzigkeit, ein muter aller wirdig- keit, ein süzzer trost aller betrübten, ein aufhaldung aller armen, du milter trost aller verzweifelten, ich bit dich durch daz sney- 5 dend swert, das durch dein sel vnd hercz snaid, do dein einge- .. - — Uberlieferung der verbreiteten Form: W Bl. 2147; Br Bl. 60r; W2 Bl. 79°; Br6 Bl. 136"; Br8 Bl. 92"; K Bl. 797; Br3 Bl. 108t; BrlI Bl. 1037; Br1O Bl. 81°'; Dr1 Bl. 1127; Ba Bl. 1237; B3 Bl. 1957; Pg3 Bl. 1257; M Bl. 56"; MI Bl. 174"; M7 Bl. 54'; N4 Bl. 17; Selbständige Ubersetzungen liegen vor im BI Bl. 167; davon ab- weichend Br5 Bl. 110". Die verbreitete Form begegnet außerdem in folgenden, hier nicht mit Siglen bezeichneten Has. Wien, Schotten 336 [54, h, 10] Bl. 2737; S. Florian XI 173 Bl. 24; München Cgm 127 Bl. 2127; München, U.-B. 8° 280 Bl. 967; Nürnberg, Stadtb. VII 67 Bl. 207; Nürnberg, Germ. Mus. 1737 Bl. 1377; Berlin, Staatsb. G. oct. 53 Bl. 987; G. oct. 66 Bl. 9e; G. oct. 106 Bl. 135°. Druck: Der Gilgengart, Augsburg, Hans Schöffer, c. 1520, Bl. 7St, aus dem sich wohl die Fassung von Dri herleitet. Tert aus W. Lesarten aus Br W2 Br6 Br8K Br3 BrIIBrIODrI. Lat. Tert siche folgendes Stück. Uberschriften: Von vnser libn frawë ey andir gut gebete Br, An die himelischen kayserin maria W2, Item Eynn schon gebet von der mutter gotis worwinb man sy bitet ym genediglichen gebet Br6, wer disz nach- geschriben gebet spricht vnnser lieben frauen 30 tag on vnnderlas der wirtt gennezlich gewert von der rei[79’Jnen Junckfrauo maria was er bit an sele vnnd an leybe vnnd dz da ist von zimlichen sachen vnd bet, desz würt er on zweyfel gewertto K, Ein gut gebetto Brll, Eyn gut ge- bete von vnser lybenn frawen. wer das spricht XXX tag noch eyn ander der mütter gottis der wirt genezlich gewert [821] was her bittet ani zele vnd ann leib vnd das do yst von czymlichenn sachen vnd bit mit andacht des hereze Dw wirst gewert ann ezweyffel Brlo, Ein ander andächtigs Gebett zu der Mutter Gottes Drl, De sancta maria Ba, Ein andächtigs vnd fruchtperlichs pedt võ vnser frawn S. Florian. 2 ob WW2KBr3Drl, fehlt Br8 allir Br8 3 der barmherezzigkeit fehlt Br6 3f. ein bis wirdigkeit fehlt W 4 aller] der Br auffent- halterin W2, offhalderynne Br6, offhalt Br8, aufenthaltung K Br 3 BrIODr! 5 du] Ein Br Br8, O du Br6, vnd ain Br3 milde trosterynn BrIO mitler K aller] der Br8 5f. ich bis 336,3 krewez fehlt Br1O 6 swert der smerezen BrIl das dich Br6 BrôDrl hertz vnd selo Br.3 snaid] ging, ü. Z. snehit Br1l 6f. eyngeborner son Br Br8
97. Allgemeine Fürbitten. 98,1. Mariengebet. 335 98, 1 Mariengebet. [214"] GANCTA Maria, ein iunckfrawe ober allen iunckfrawen, ein muter der barmherezzigkeit, ein muter aller wirdig- keit, ein süzzer trost aller betrübten, ein aufhaldung aller armen, du milter trost aller verzweifelten, ich bit dich durch daz sney- 5 dend swert, das durch dein sel vnd hercz snaid, do dein einge- .. - — Uberlieferung der verbreiteten Form: W Bl. 2147; Br Bl. 60r; W2 Bl. 79°; Br6 Bl. 136"; Br8 Bl. 92"; K Bl. 797; Br3 Bl. 108t; BrlI Bl. 1037; Br1O Bl. 81°'; Dr1 Bl. 1127; Ba Bl. 1237; B3 Bl. 1957; Pg3 Bl. 1257; M Bl. 56"; MI Bl. 174"; M7 Bl. 54'; N4 Bl. 17; Selbständige Ubersetzungen liegen vor im BI Bl. 167; davon ab- weichend Br5 Bl. 110". Die verbreitete Form begegnet außerdem in folgenden, hier nicht mit Siglen bezeichneten Has. Wien, Schotten 336 [54, h, 10] Bl. 2737; S. Florian XI 173 Bl. 24; München Cgm 127 Bl. 2127; München, U.-B. 8° 280 Bl. 967; Nürnberg, Stadtb. VII 67 Bl. 207; Nürnberg, Germ. Mus. 1737 Bl. 1377; Berlin, Staatsb. G. oct. 53 Bl. 987; G. oct. 66 Bl. 9e; G. oct. 106 Bl. 135°. Druck: Der Gilgengart, Augsburg, Hans Schöffer, c. 1520, Bl. 7St, aus dem sich wohl die Fassung von Dri herleitet. Tert aus W. Lesarten aus Br W2 Br6 Br8K Br3 BrIIBrIODrI. Lat. Tert siche folgendes Stück. Uberschriften: Von vnser libn frawë ey andir gut gebete Br, An die himelischen kayserin maria W2, Item Eynn schon gebet von der mutter gotis worwinb man sy bitet ym genediglichen gebet Br6, wer disz nach- geschriben gebet spricht vnnser lieben frauen 30 tag on vnnderlas der wirtt gennezlich gewert von der rei[79’Jnen Junckfrauo maria was er bit an sele vnnd an leybe vnnd dz da ist von zimlichen sachen vnd bet, desz würt er on zweyfel gewertto K, Ein gut gebetto Brll, Eyn gut ge- bete von vnser lybenn frawen. wer das spricht XXX tag noch eyn ander der mütter gottis der wirt genezlich gewert [821] was her bittet ani zele vnd ann leib vnd das do yst von czymlichenn sachen vnd bit mit andacht des hereze Dw wirst gewert ann ezweyffel Brlo, Ein ander andächtigs Gebett zu der Mutter Gottes Drl, De sancta maria Ba, Ein andächtigs vnd fruchtperlichs pedt võ vnser frawn S. Florian. 2 ob WW2KBr3Drl, fehlt Br8 allir Br8 3 der barmherezzigkeit fehlt Br6 3f. ein bis wirdigkeit fehlt W 4 aller] der Br auffent- halterin W2, offhalderynne Br6, offhalt Br8, aufenthaltung K Br 3 BrIODr! 5 du] Ein Br Br8, O du Br6, vnd ain Br3 milde trosterynn BrIO mitler K aller] der Br8 5f. ich bis 336,3 krewez fehlt Br1O 6 swert der smerezen BrIl das dich Br6 BrôDrl hertz vnd selo Br.3 snaid] ging, ü. Z. snehit Br1l 6f. eyngeborner son Br Br8
Strana 336
336 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. bornes kint Ihesus Christus den pittern tot an dem krewezze laid, vnd durch die libe, die dein libes kint zu dir [214"] het, do er dich sant Johanni an dem krewez enpfalch, hilff mir vnd tröst mich in allem meinem leiden, in aller meiner arbait, in allen mein nöten vnd engsten, in aller meiner widerwertikeit, in aller meiner krank- heit, in allen mein sorgen. Ein muter der barmherczzikeit, du süzzer trost aller cristenheit, tröst mich in allen mein nöten. Sich an mein leiden, mein not vnd mein arbait, sihe an mein grozze sünde, do ich ynne lig vnd waiz nicht, zu wem ich flihen sol dann zu dir, frawe [2155] sancta Maria, ein gepererin des warn gotes 10 sun, Ihesu Christi. Gestee mir hewt vnd ymmer pey, du wider- bringerin der menscheit. Erhör mich durch dein süzzigkeit, durch dein güte vnd miltikeit vnd durch die lieb, die dein libes kint het, do er die menscheit an sich nam vnd zu rat wart mit seinem 5 I vns’ h’re ins W heilgen kreweze WBr6 laid] entphing Br 2 libes fehlt Br8K zu dir fehlt Br Drl, an dem heiligen creweze Br11 3 beful Br Br6BrôBrII, befahl Drl 4 in allem bis 5f. krankheit] yn alle meyn noten yn alle meyme leyde Br 4 f. in allem bis engsten fehlt Br8 in allem bis arbait fehlt Drl leiden vn W, leiden Vnde yn aller meyner armüt Br6 in aller bis widerwertikeit fehlt Br11 in aller bis engsten fehlt Drl in aller meiner arbait fehlt Brlo in allen bis engsten fehlt Br3 nöten vnd fehlt WBrGK 5 erstes meiner fehlt Br8 Vnd in Br8 BrIO 6 in allen] Czu alle Br engesten vnde surgen Br8, engsten vnd nötten vnd in allen meinen sorgen Br3, engsten in alle meyner erbeit in allen meinen sorgen Br11 Ein] Du W2, O Br8 Br11 du] O Br8 7 aller] der Br10 Nw troste Br mich hewt W2 nöten] leyden Brll, nottenn vnnd Br10 8 mein not leyden Br3 biter leiden Br6 mein not fehlt K mein vor not fehlt WBr6 mein vor arbait fehlt WBr Br6 arbait] Armut Drl 9 sünde] noth Br, swere sünde Br8 dor ynne ich Br6, do ich armer sundiger mensch ynne Br8 nicht weis Br6Br8 dann] wen Br8 Br3 Br11, dann allef K 10 frawe] salige Junckfraw W2, fehlt Br11 warn] lebendingen Br11 11 sun fehlt WKBrII, sune vnsers herren Br3 Stehe BrDrl, stand W2, stee Br6 BrIl, Nw stehe Brô bey hewte vnde ezu allir czeyt Br8 vnd ymmer] vn allewege Br6, fehlt Br11 12 allir cristenheit Br, der armen menscheit cristi Br6, des mëschlichin geslechtis Br8, alles mensch- lichen geschlechtes der cristenheit Br3 12f. süzzigkeit bis durch die fehlt Br10 süzzigkeit bis dein fehlt BrIIDr1 13 güte] tugent W2 vnd miltikeit fehlt K vnd fehlt Br6 Mildigkeit vnd mich durch dein Süssigkeit Drl die lieb] dein liebe vnnd miltigkait K libes fehlt K 14 zcu dir hatte Br Br6 genam Br1l Br8 Drl seinem] dem
336 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. bornes kint Ihesus Christus den pittern tot an dem krewezze laid, vnd durch die libe, die dein libes kint zu dir [214"] het, do er dich sant Johanni an dem krewez enpfalch, hilff mir vnd tröst mich in allem meinem leiden, in aller meiner arbait, in allen mein nöten vnd engsten, in aller meiner widerwertikeit, in aller meiner krank- heit, in allen mein sorgen. Ein muter der barmherczzikeit, du süzzer trost aller cristenheit, tröst mich in allen mein nöten. Sich an mein leiden, mein not vnd mein arbait, sihe an mein grozze sünde, do ich ynne lig vnd waiz nicht, zu wem ich flihen sol dann zu dir, frawe [2155] sancta Maria, ein gepererin des warn gotes 10 sun, Ihesu Christi. Gestee mir hewt vnd ymmer pey, du wider- bringerin der menscheit. Erhör mich durch dein süzzigkeit, durch dein güte vnd miltikeit vnd durch die lieb, die dein libes kint het, do er die menscheit an sich nam vnd zu rat wart mit seinem 5 I vns’ h’re ins W heilgen kreweze WBr6 laid] entphing Br 2 libes fehlt Br8K zu dir fehlt Br Drl, an dem heiligen creweze Br11 3 beful Br Br6BrôBrII, befahl Drl 4 in allem bis 5f. krankheit] yn alle meyn noten yn alle meyme leyde Br 4 f. in allem bis engsten fehlt Br8 in allem bis arbait fehlt Drl leiden vn W, leiden Vnde yn aller meyner armüt Br6 in aller bis widerwertikeit fehlt Br11 in aller bis engsten fehlt Drl in aller meiner arbait fehlt Brlo in allen bis engsten fehlt Br3 nöten vnd fehlt WBrGK 5 erstes meiner fehlt Br8 Vnd in Br8 BrIO 6 in allen] Czu alle Br engesten vnde surgen Br8, engsten vnd nötten vnd in allen meinen sorgen Br3, engsten in alle meyner erbeit in allen meinen sorgen Br11 Ein] Du W2, O Br8 Br11 du] O Br8 7 aller] der Br10 Nw troste Br mich hewt W2 nöten] leyden Brll, nottenn vnnd Br10 8 mein not leyden Br3 biter leiden Br6 mein not fehlt K mein vor not fehlt WBr6 mein vor arbait fehlt WBr Br6 arbait] Armut Drl 9 sünde] noth Br, swere sünde Br8 dor ynne ich Br6, do ich armer sundiger mensch ynne Br8 nicht weis Br6Br8 dann] wen Br8 Br3 Br11, dann allef K 10 frawe] salige Junckfraw W2, fehlt Br11 warn] lebendingen Br11 11 sun fehlt WKBrII, sune vnsers herren Br3 Stehe BrDrl, stand W2, stee Br6 BrIl, Nw stehe Brô bey hewte vnde ezu allir czeyt Br8 vnd ymmer] vn allewege Br6, fehlt Br11 12 allir cristenheit Br, der armen menscheit cristi Br6, des mëschlichin geslechtis Br8, alles mensch- lichen geschlechtes der cristenheit Br3 12f. süzzigkeit bis durch die fehlt Br10 süzzigkeit bis dein fehlt BrIIDr1 13 güte] tugent W2 vnd miltikeit fehlt K vnd fehlt Br6 Mildigkeit vnd mich durch dein Süssigkeit Drl die lieb] dein liebe vnnd miltigkait K libes fehlt K 14 zcu dir hatte Br Br6 genam Br1l Br8 Drl seinem] dem
Strana 337
98,1. Mariengebet. 337 himelischen vater vnd mit dem heiligen geist, wie er mit der menscheit erlöset alles menschlich gesleht, vnd do er dir, Maria, von dem engel Gabriel verkündet wart vnd in deinem [2157] heilgen leib virczig wochen warer got vnd mensch getragen wart vnd darnach warer got vnd mensch geborn wart, vnd durch die 5 angst. die dein libes kint het, do er auf den berg Oliueti ging vnd pat sein vater, ob es möht gesein, das er der marter vberhaben wer, vnd durch den laidigen ganck, den er an daz krewez ging, do du auf sahst, das er den bittern tod an dem krewez laid. Ich bit dich durch die slege vnd die scheltwort vnd durch die an- 10 speyung, durch den spot [2161] vnd falsch gezewgnüsz vnd durch das klayt, das mit spil gewunnen wart, durch die pant vnd die vnd bis geist fehlt W2 I himelischen fehlt WBr Br3 BrII BrIO wie bis der] wo mete her dy Br1I mit fehlt BrôDrl 2 mensch- werdunge Br8 irlosen wolde Br6 alle menschliche Br, aller geslechte. Amen Ende des Textes menschen K. Menschliches Drl ron Brô do er fehlt Br Br3 Maria fehlt K 3 heiligi engil Br Gabriel fehlt W BrKBr3 BrIO. geküdiget Br BrII, verküdiget Bro Br3 BrIO, gekündet K wart vnd von dem heyligen gaist enpfanngenn wardt Br3 vnd fehlt Drl 4 heilgen fehlt Bro, heilige iungkfraw- lichen Br3, heyligenn keuschenn reynenn BrIO leichnam BrIIDrI ware got vn mësch on ain viertzig wochen getragë Br3 wochen was vnd warr got W Getragen worer got vnd mensch Br 5 vnd darnach fehlt Br darnach fehlt W, noch den fierczig wochenn Br6, nach on ainviertzig wochen Br3 warer fehlt Br3 mësch von dir W, mensch von deyme heyligin leybe Br, mensch aus dir Br3 durch] auch K 6 engisten Br die] dy nw Br6 dem ölporg K, den vnd er Br10 7 seynen vat' olbergk Br10 Oliueti fehlt W2 himelischen vater bat Br6 BrIo, seinen himelischen vater bat K Br3 BrIIDrI ob bis gesein] möchte es gesoin Br3 BrII mügliclich mocht K geseynn mochte BrIO, müglich wer Drl 7f. das h' en der marter ob'hube Brô, dasz er den Kelch der Marter vonn ihm nemme Drl grossin martir BrBr3 8 den laidigen] heyligin Br, fehlt Brll; von hier an versucht BrlO die im Gebete angeführten Tatsachen den Evangelien- berichten entsprechend anzuordnen, so daß zahlreiche Umstellungen der Sätze vorgenommen werden. den er thet an das Croutz Drl or] deyn libes 9 do bis laid kint BrII heilige creucze Br6 ging] tadt Br11 fehlt Br1O auf sahst] jhn ansahest Drl hoyligen creucze Br6 10 vnd die] vnd durch die W, durch dy Br W2 Br1I scheltwörter W vnd fehlt Br W2K BrII BrIODr! 10f. ausspeyunge Br6 11 durch den fehlt Br3 erstes durch] Vnd durch Br6 spot den or gelytten hat Br3 die falschë geczewgnysz BrIO 12 das do Br6 12f. die gaiseln vnd fehlt W2 Burdach, Mittelalt. u. Reform. VI Joh. v. Neum. 4. 22
98,1. Mariengebet. 337 himelischen vater vnd mit dem heiligen geist, wie er mit der menscheit erlöset alles menschlich gesleht, vnd do er dir, Maria, von dem engel Gabriel verkündet wart vnd in deinem [2157] heilgen leib virczig wochen warer got vnd mensch getragen wart vnd darnach warer got vnd mensch geborn wart, vnd durch die 5 angst. die dein libes kint het, do er auf den berg Oliueti ging vnd pat sein vater, ob es möht gesein, das er der marter vberhaben wer, vnd durch den laidigen ganck, den er an daz krewez ging, do du auf sahst, das er den bittern tod an dem krewez laid. Ich bit dich durch die slege vnd die scheltwort vnd durch die an- 10 speyung, durch den spot [2161] vnd falsch gezewgnüsz vnd durch das klayt, das mit spil gewunnen wart, durch die pant vnd die vnd bis geist fehlt W2 I himelischen fehlt WBr Br3 BrII BrIO wie bis der] wo mete her dy Br1I mit fehlt BrôDrl 2 mensch- werdunge Br8 irlosen wolde Br6 alle menschliche Br, aller geslechte. Amen Ende des Textes menschen K. Menschliches Drl ron Brô do er fehlt Br Br3 Maria fehlt K 3 heiligi engil Br Gabriel fehlt W BrKBr3 BrIO. geküdiget Br BrII, verküdiget Bro Br3 BrIO, gekündet K wart vnd von dem heyligen gaist enpfanngenn wardt Br3 vnd fehlt Drl 4 heilgen fehlt Bro, heilige iungkfraw- lichen Br3, heyligenn keuschenn reynenn BrIO leichnam BrIIDrI ware got vn mësch on ain viertzig wochen getragë Br3 wochen was vnd warr got W Getragen worer got vnd mensch Br 5 vnd darnach fehlt Br darnach fehlt W, noch den fierczig wochenn Br6, nach on ainviertzig wochen Br3 warer fehlt Br3 mësch von dir W, mensch von deyme heyligin leybe Br, mensch aus dir Br3 durch] auch K 6 engisten Br die] dy nw Br6 dem ölporg K, den vnd er Br10 7 seynen vat' olbergk Br10 Oliueti fehlt W2 himelischen vater bat Br6 BrIo, seinen himelischen vater bat K Br3 BrIIDrI ob bis gesein] möchte es gesoin Br3 BrII mügliclich mocht K geseynn mochte BrIO, müglich wer Drl 7f. das h' en der marter ob'hube Brô, dasz er den Kelch der Marter vonn ihm nemme Drl grossin martir BrBr3 8 den laidigen] heyligin Br, fehlt Brll; von hier an versucht BrlO die im Gebete angeführten Tatsachen den Evangelien- berichten entsprechend anzuordnen, so daß zahlreiche Umstellungen der Sätze vorgenommen werden. den er thet an das Croutz Drl or] deyn libes 9 do bis laid kint BrII heilige creucze Br6 ging] tadt Br11 fehlt Br1O auf sahst] jhn ansahest Drl hoyligen creucze Br6 10 vnd die] vnd durch die W, durch dy Br W2 Br1I scheltwörter W vnd fehlt Br W2K BrII BrIODr! 10f. ausspeyunge Br6 11 durch den fehlt Br3 erstes durch] Vnd durch Br6 spot den or gelytten hat Br3 die falschë geczewgnysz BrIO 12 das do Br6 12f. die gaiseln vnd fehlt W2 Burdach, Mittelalt. u. Reform. VI Joh. v. Neum. 4. 22
Strana 338
338 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. gaiseln vnd durch das drifeltig gepet, das dein kint vor seinem tod tet, vnd durch die plutigen swaiz tropffen vnd durch die gedultikeit, die dein libes kint in seinem leiden het, vnd durch das sweigen vnd den schrecken seins todes vnd durch die scham, die dein libes kint het, do er an dem krewcz enplozzet ward, do er vor [2167] dir, Maria, vnd vor aller der werlt an dem krewcz schemlichen hing, vnd durch die dürnein kronen, die ym in sein heiliges hewbt gedrücket wart, vnd durch den durst, do er ge- trencket ward mit essig vnd mit gallen, vnd durch das sper, do er mit durch sein heilge seyten gestochen wart, vnd durch das 10 plut vnd wasser, daz von seiner heilgen seyten floz, da mit er erzaigt, das sein gnad vnd barmherczzikeit [2177] auf vns ge- goszen wart, vnd durch die nagel, die ym durch hende vnd durch 5 drifeltig 1 das geiszlen Drl geiszelüge BrBr6, geysel BrI0 fehlt Drl libis kint Br Br6 Br3 BrIIDrI seinem] dem Br 2 vnd bis swaiz tropffen fehlt BrI0 erstes vnd fehlt Br3BrIIDrI den blutigen sweis vnde troppen willen Br pluettenden W2 zweites vnd bis 4 todes] durch die erschreckung seines todts durch das schweigen durch die ge- dultikait die dein kind in seinem leiden hett W2 vnd fehlt Br 3 grosen gedult Br3 in bis het] an ym hatto yn allom seynë leyden Br6 3f. vnd bis todes fehlt BrBrIODr! het] empfieng Drl 4 vnde irschrecken Br6K, vnd durch das erschrecken Br3 Br11 zweites vnd fehlt Br6 schemde Br, schande Br6, schemunge Br1l 5 libes fehlt W2 ynn allen seynen leiden hette Br6 an das creücz K, fehlt Br10 heiligen creucze Br6 Br3BrII 5f. enplözzet bis er fehlt W2 vnd da Br Br6 BrIODrl 6 czu angesicht vor dir Br10 vor aller der werlt] allin seynen Jungern vnde frunden Br6 vor fehlt Br3 der fehlt Br BrIODr! 6f. schemlich am creucz K, schomelich an dem creucze BrII heiligen creütze Br3 7 hyenngk, dann durch das schneydende swerth das dir durch deynn zele vnnd hercze schneydt do du [847] auffsohest daz deynn eyngbornes kynndt vnnszer her Jesus christus die bitterenn martir am creucz leyd vnd durch die lybe die deynn lybes kindt zu dir hette do ehr dich Johanni am creücze empfalche Br10 in] durch Br Br3 8 heiliges fehlt W2DrI vnd fehlt BrBrI1 8f. durch das tranck essichs vnd der gallen damit er getrenckt wart W2 den] seynen Br mit Essig vnnd Gallen getrencket wardt Drl 9 mit essig vnd mit gallen fehlt Br6 vnd vor durch fehlt Br W2 9f. do mete her Br BrII, da mit er W2Dr, do mite er Br6K 10 crstes durch] yn Br3BrII mit gestochenn Br10 11 von] do aus Br6, aus K Br3Drl, do von Br10 vnd da mit W 11f. ertzaigt er W2K, sagete Brll er fehlt W, er vns Br3 12 das sein fehlt BrI1 das fehlt W2 Br6 die auff W2 13 wart] were Br seyne heyligen hende Br, sein hende Br3BrII
338 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. gaiseln vnd durch das drifeltig gepet, das dein kint vor seinem tod tet, vnd durch die plutigen swaiz tropffen vnd durch die gedultikeit, die dein libes kint in seinem leiden het, vnd durch das sweigen vnd den schrecken seins todes vnd durch die scham, die dein libes kint het, do er an dem krewcz enplozzet ward, do er vor [2167] dir, Maria, vnd vor aller der werlt an dem krewcz schemlichen hing, vnd durch die dürnein kronen, die ym in sein heiliges hewbt gedrücket wart, vnd durch den durst, do er ge- trencket ward mit essig vnd mit gallen, vnd durch das sper, do er mit durch sein heilge seyten gestochen wart, vnd durch das 10 plut vnd wasser, daz von seiner heilgen seyten floz, da mit er erzaigt, das sein gnad vnd barmherczzikeit [2177] auf vns ge- goszen wart, vnd durch die nagel, die ym durch hende vnd durch 5 drifeltig 1 das geiszlen Drl geiszelüge BrBr6, geysel BrI0 fehlt Drl libis kint Br Br6 Br3 BrIIDrI seinem] dem Br 2 vnd bis swaiz tropffen fehlt BrI0 erstes vnd fehlt Br3BrIIDrI den blutigen sweis vnde troppen willen Br pluettenden W2 zweites vnd bis 4 todes] durch die erschreckung seines todts durch das schweigen durch die ge- dultikait die dein kind in seinem leiden hett W2 vnd fehlt Br 3 grosen gedult Br3 in bis het] an ym hatto yn allom seynë leyden Br6 3f. vnd bis todes fehlt BrBrIODr! het] empfieng Drl 4 vnde irschrecken Br6K, vnd durch das erschrecken Br3 Br11 zweites vnd fehlt Br6 schemde Br, schande Br6, schemunge Br1l 5 libes fehlt W2 ynn allen seynen leiden hette Br6 an das creücz K, fehlt Br10 heiligen creucze Br6 Br3BrII 5f. enplözzet bis er fehlt W2 vnd da Br Br6 BrIODrl 6 czu angesicht vor dir Br10 vor aller der werlt] allin seynen Jungern vnde frunden Br6 vor fehlt Br3 der fehlt Br BrIODr! 6f. schemlich am creucz K, schomelich an dem creucze BrII heiligen creütze Br3 7 hyenngk, dann durch das schneydende swerth das dir durch deynn zele vnnd hercze schneydt do du [847] auffsohest daz deynn eyngbornes kynndt vnnszer her Jesus christus die bitterenn martir am creucz leyd vnd durch die lybe die deynn lybes kindt zu dir hette do ehr dich Johanni am creücze empfalche Br10 in] durch Br Br3 8 heiliges fehlt W2DrI vnd fehlt BrBrI1 8f. durch das tranck essichs vnd der gallen damit er getrenckt wart W2 den] seynen Br mit Essig vnnd Gallen getrencket wardt Drl 9 mit essig vnd mit gallen fehlt Br6 vnd vor durch fehlt Br W2 9f. do mete her Br BrII, da mit er W2Dr, do mite er Br6K 10 crstes durch] yn Br3BrII mit gestochenn Br10 11 von] do aus Br6, aus K Br3Drl, do von Br10 vnd da mit W 11f. ertzaigt er W2K, sagete Brll er fehlt W, er vns Br3 12 das sein fehlt BrI1 das fehlt W2 Br6 die auff W2 13 wart] were Br seyne heyligen hende Br, sein hende Br3BrII
Strana 339
98,1. Mariengebet. 339 füsze wurden geslagen, vnd durch die lieb, do er sein heilige sel enpfalch seinem himelischen vater, vnd durch den auszgang seines geistes, do sein geist auz seinem mynd schiede vnd do er mit stareker stymme sprach: 'Hely, hely, lamazabatani! das ist: Mein got, mein got, wie hast du mich verlazzen hie!’ vnd do er sein haubt naigt vnd mit grozzem smerczzen sprach: [217'] Con- summatum est!’ 'Es ist alles volbracht!’, vnd durch die reiszung, do sich die vmbheng an dem tempel zuriszen, vnd durch die vinsternüsz der sunnen vnd des monen vnd durch den ertbidem, der do geschach, do got an dem heilgen krewez starb, vnd durch 10 die gnad vnd barmherezzikeit, die dem schacher an dem krewcz geschach, vnd durch deins liben kindes tot vnd seiner begrepnüsz vnd durch den ganck, den er in die helle tet, vnd durch die frewde, 5 I liebe dy deyn libes kint hatte Br11 heilige fehlt WBrll, heiligiste Drl 2 seyně hymelischenn vatter empfalch Brlo beful Br Br6 BrII, aufgab Vnd emphalch W2, beualch Br3, befahle Drl vnd durch] yn deme Br vnd fehlt W2 Br3 BrIl 3 ym seyn Brll do er] durch das elende geschrey do er als BrI0 do fehlt Br11 sprach] rieff W, er fehlt Br3, her nw Br6 4 starcker] lawter BrII schrey Brll Hely bis ist fehlt W2 BrIO das ist fehlt BrII ist nw alzo vil gesprochẽ Br6 5 wie] wẽme Br, weme BrII geloszi Br BrII, gelassen W2 hie] hie mit W, hir Br, fehlt Br3K BrIIBrIO hie, danach vnd durch das bitten das er vor [vor fehlt W2] sein veinde tet do er sprach [do er sprach = sprechende BrIO] Vater vergib in wenn si wissent nicht was si tun W2 BrI0 vnd do fehlt Drl vnd fehlt W do fehlt BrIIBrIO 6 heyliges Haupt Drl mit starcker stim vnd grossem schmertzen W2, mit grosser stymme vnd smertze Br3, fehlt BrIO 6f. Consummatum est fehlt W W2 BrIO, danach das ist also vil gesprochenn Br6 7 vorbrocht Br6, vorbracht Brll vnd fehlt Br 7f. reiszung bis zuriszen] zcureyszüge des vmehangis in dem tempil Br, zerreissung, dann Lücke W2, das reissen das sich dy vmehenge zeu 8 der vmbhangk Br6KDrl czu reysz Br6 K, zer- rissen Brll risz Drl vnd sich die stein zuspilden nach zuriszen BrIODrl 8 vnd bis 12 kindes fehlt W2 vnd fehlt Br 9 der bis monen] Son vnd Monds Drl dy ertbebünge dy Br, des ortbebens der Br6 Br3 10 got] deynn lybes kindt Jesus christus got vnsir allir lybister herre noch der menscheyt Br10, dein Kind JEsus Christus Drl vnd durch bis 12 geschach fehlt Br6 vnd durch] durch Br BrII, vnd K 12 erstes vnd fehlt Br3K BrIIBrIODrI bittern tod Br6 tot vnd seiner fehlt Br1o seyne begrabunge Br begrepnüsz willen WBrII 13 erstes vnd fehlt Br er] dein libes kint Brllzeu der hellen Br Brll, yn dy vorburge der hellen Br6 tet] gyng Br vnd fehlt Br grosse frewd Drl 22*
98,1. Mariengebet. 339 füsze wurden geslagen, vnd durch die lieb, do er sein heilige sel enpfalch seinem himelischen vater, vnd durch den auszgang seines geistes, do sein geist auz seinem mynd schiede vnd do er mit stareker stymme sprach: 'Hely, hely, lamazabatani! das ist: Mein got, mein got, wie hast du mich verlazzen hie!’ vnd do er sein haubt naigt vnd mit grozzem smerczzen sprach: [217'] Con- summatum est!’ 'Es ist alles volbracht!’, vnd durch die reiszung, do sich die vmbheng an dem tempel zuriszen, vnd durch die vinsternüsz der sunnen vnd des monen vnd durch den ertbidem, der do geschach, do got an dem heilgen krewez starb, vnd durch 10 die gnad vnd barmherezzikeit, die dem schacher an dem krewcz geschach, vnd durch deins liben kindes tot vnd seiner begrepnüsz vnd durch den ganck, den er in die helle tet, vnd durch die frewde, 5 I liebe dy deyn libes kint hatte Br11 heilige fehlt WBrll, heiligiste Drl 2 seyně hymelischenn vatter empfalch Brlo beful Br Br6 BrII, aufgab Vnd emphalch W2, beualch Br3, befahle Drl vnd durch] yn deme Br vnd fehlt W2 Br3 BrIl 3 ym seyn Brll do er] durch das elende geschrey do er als BrI0 do fehlt Br11 sprach] rieff W, er fehlt Br3, her nw Br6 4 starcker] lawter BrII schrey Brll Hely bis ist fehlt W2 BrIO das ist fehlt BrII ist nw alzo vil gesprochẽ Br6 5 wie] wẽme Br, weme BrII geloszi Br BrII, gelassen W2 hie] hie mit W, hir Br, fehlt Br3K BrIIBrIO hie, danach vnd durch das bitten das er vor [vor fehlt W2] sein veinde tet do er sprach [do er sprach = sprechende BrIO] Vater vergib in wenn si wissent nicht was si tun W2 BrI0 vnd do fehlt Drl vnd fehlt W do fehlt BrIIBrIO 6 heyliges Haupt Drl mit starcker stim vnd grossem schmertzen W2, mit grosser stymme vnd smertze Br3, fehlt BrIO 6f. Consummatum est fehlt W W2 BrIO, danach das ist also vil gesprochenn Br6 7 vorbrocht Br6, vorbracht Brll vnd fehlt Br 7f. reiszung bis zuriszen] zcureyszüge des vmehangis in dem tempil Br, zerreissung, dann Lücke W2, das reissen das sich dy vmehenge zeu 8 der vmbhangk Br6KDrl czu reysz Br6 K, zer- rissen Brll risz Drl vnd sich die stein zuspilden nach zuriszen BrIODrl 8 vnd bis 12 kindes fehlt W2 vnd fehlt Br 9 der bis monen] Son vnd Monds Drl dy ertbebünge dy Br, des ortbebens der Br6 Br3 10 got] deynn lybes kindt Jesus christus got vnsir allir lybister herre noch der menscheyt Br10, dein Kind JEsus Christus Drl vnd durch bis 12 geschach fehlt Br6 vnd durch] durch Br BrII, vnd K 12 erstes vnd fehlt Br3K BrIIBrIODrI bittern tod Br6 tot vnd seiner fehlt Br1o seyne begrabunge Br begrepnüsz willen WBrII 13 erstes vnd fehlt Br er] dein libes kint Brllzeu der hellen Br Brll, yn dy vorburge der hellen Br6 tet] gyng Br vnd fehlt Br grosse frewd Drl 22*
Strana 340
340 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. [218 ] die dy sele do enpfingen, do dein libes kint zu der helle kom, vnd durch die frewde der vrstend deines liben kindes vnd durch den schein, den dein libes kint virczig tag nach seiner vrstend auf der erden tet, do er dir, Maria, vnd andern seinen auszerwelten iungern erschain, vnd durch die auffart deins liben 5 kindes, do er czu angesicht deiner augen vor dir, Maria, vnd vor andern sein liben iungern in den hymel [2187] enpfangen wart. vnd durch die gnade des heilgen geistes, die er an dem heiligen pfingstag in aller seiner iungern hercz gosz, vnd durch den iüngsten tag, so er vorchtiklichen kümpt zu richten vber lebendig 10 vnd vber tot vnd vber die werlt mit fewer, vnd durch die grozzen frewde, die du hest, do du enpfangen würd in den himel vnd frewest dich an end in dem angesiht deins liben kindes, If. die bis frowde fehlt W dy do dy liben selen Br6 dy] alle Drl erstes do fehlt Br3Br1I dein bis kom] sy do an sogen deyn libes kynth Br6 2 vnd bis kindes fehlt Br6K erstes vnd fehlt Br off irstendüge BrBrIl liben fehlt BrII kindes] Sons Dr! 3 dy irscheynüge dy Br, die schame die K, die erscheinung so Drl scheinj gang BrII 4 off irstendunge BrBr6, heyligenn vrstenndt BrIO auf ertreich Br1I, fehlt Drl der fehlt Br6 Br3 Br10 tet] was Br6 4f. vnd bis iungern fehlt Br6 vnd auch Br10 andern fehlt K seinen fehlt Br3 5 entscheyn BrBr6 vnd fehlt Br hymel fart Br. selbtige vff fart Br6 herezenliben Br6 6 als do W2 or dir Br czu] ym BrIO deiner augen fehlt W2, seiner muter Br3 vor dir Maria fehlt Br3 BrII 6f. vnd aller seyner iunger Brll vnd vor den] die W2, vnd vonn BrIO 7 in bis wart] zu himel fur Br3 W2 Br6, dem KDrI, dome BrII 8 vnd fehlt BrDrl die] der Br, den Br6 an dem] am BrDrl heiligen fehlt Br W2K BrIODrI 9 aller bis herez] alle seyne Junger Br, allenn seinen Jungern W2 Gegossen wart Br, eingos W2, sante BrIl vnd fehlt Br11 9f. des iungesten tagis wille Br11 10 so her nw Br6 wirdiglichen W, frolich Br11 10f. obir dy toden vnd obir dy lebenden Br, vber lebentig vnd tod W2, dy lebenden vn dy toden Br6, obir dy lebenden vnd obir dy toden BrII lebenndigen K, Lebendig Drl 11 vnd Todten Drl vber fehlt KDrI, ober alle Br1I mit fewer] gemeyn Br6, durch das Fewer Drl fewer] gewalt vnd mit freuel W2, fehlt [mit ist vorhanden!] Br1I zweites vnd fehlt Br W2BrII durch die fehlt Br1I 12 die du hest fehlt Br6 hest do du fehlt Br hattist Maria BrII du bin würd] da mit jm emphangenn wart W2, du yn denne entpfangen wurdest Br1l wordist Br, wurdest Br6, warst K, warest Drl in den himel fehlt BrII dem Br W2K, dy Bro Drl 13 vnd frewest dich] do du dich frewist Br erfreuest K dich do Br6 an end in] an W fehlt W der angesicht W2 kindes awgen BrIl
340 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. [218 ] die dy sele do enpfingen, do dein libes kint zu der helle kom, vnd durch die frewde der vrstend deines liben kindes vnd durch den schein, den dein libes kint virczig tag nach seiner vrstend auf der erden tet, do er dir, Maria, vnd andern seinen auszerwelten iungern erschain, vnd durch die auffart deins liben 5 kindes, do er czu angesicht deiner augen vor dir, Maria, vnd vor andern sein liben iungern in den hymel [2187] enpfangen wart. vnd durch die gnade des heilgen geistes, die er an dem heiligen pfingstag in aller seiner iungern hercz gosz, vnd durch den iüngsten tag, so er vorchtiklichen kümpt zu richten vber lebendig 10 vnd vber tot vnd vber die werlt mit fewer, vnd durch die grozzen frewde, die du hest, do du enpfangen würd in den himel vnd frewest dich an end in dem angesiht deins liben kindes, If. die bis frowde fehlt W dy do dy liben selen Br6 dy] alle Drl erstes do fehlt Br3Br1I dein bis kom] sy do an sogen deyn libes kynth Br6 2 vnd bis kindes fehlt Br6K erstes vnd fehlt Br off irstendüge BrBrIl liben fehlt BrII kindes] Sons Dr! 3 dy irscheynüge dy Br, die schame die K, die erscheinung so Drl scheinj gang BrII 4 off irstendunge BrBr6, heyligenn vrstenndt BrIO auf ertreich Br1I, fehlt Drl der fehlt Br6 Br3 Br10 tet] was Br6 4f. vnd bis iungern fehlt Br6 vnd auch Br10 andern fehlt K seinen fehlt Br3 5 entscheyn BrBr6 vnd fehlt Br hymel fart Br. selbtige vff fart Br6 herezenliben Br6 6 als do W2 or dir Br czu] ym BrIO deiner augen fehlt W2, seiner muter Br3 vor dir Maria fehlt Br3 BrII 6f. vnd aller seyner iunger Brll vnd vor den] die W2, vnd vonn BrIO 7 in bis wart] zu himel fur Br3 W2 Br6, dem KDrI, dome BrII 8 vnd fehlt BrDrl die] der Br, den Br6 an dem] am BrDrl heiligen fehlt Br W2K BrIODrI 9 aller bis herez] alle seyne Junger Br, allenn seinen Jungern W2 Gegossen wart Br, eingos W2, sante BrIl vnd fehlt Br11 9f. des iungesten tagis wille Br11 10 so her nw Br6 wirdiglichen W, frolich Br11 10f. obir dy toden vnd obir dy lebenden Br, vber lebentig vnd tod W2, dy lebenden vn dy toden Br6, obir dy lebenden vnd obir dy toden BrII lebenndigen K, Lebendig Drl 11 vnd Todten Drl vber fehlt KDrI, ober alle Br1I mit fewer] gemeyn Br6, durch das Fewer Drl fewer] gewalt vnd mit freuel W2, fehlt [mit ist vorhanden!] Br1I zweites vnd fehlt Br W2BrII durch die fehlt Br1I 12 die du hest fehlt Br6 hest do du fehlt Br hattist Maria BrII du bin würd] da mit jm emphangenn wart W2, du yn denne entpfangen wurdest Br1l wordist Br, wurdest Br6, warst K, warest Drl in den himel fehlt BrII dem Br W2K, dy Bro Drl 13 vnd frewest dich] do du dich frewist Br erfreuest K dich do Br6 an end in] an W fehlt W der angesicht W2 kindes awgen BrIl
Strana 341
98,1. Mariengebet. 341 durch die not vnd frewde alle erhöre vnd erfrewe mich an disem gebet, da ich fleizziglich [219"] vmb bit, vnd sünderlichen vmb die sach. die mir an zweifel anleit, wann ich an zweifel bin, das dich dein libes kint nichts verzeihet, daz ich also genezlichen, volkomenlich vnd schnellielich deiner hilffe offenlich werde gewar durch die miltikeit vnd barmherezzikeit deins liben kindes vnd durch den willen. den dein libes kint tut allen den, die sich in herczzen furchten. Erfrewe mich vnd erhore mich an disem gebet, do ich dich fleizziglichen vmb bit, vnd sünderlichen vmb die sach, die mir nötleich angelegen ist, [2197] darymb ich dich mit ganczzem 10 5 I durch bis erhöre vnd] Hy neñe dy sache dorumme du betest Br die bis alle] dieses alles Drl grossen not W2 not bis alle] frowde vnd durch dy not Br6, genad vnd freude alle K, not Br3, not alle BrlI erhöre bis mich] Irfrewe mich BrBr3, erhòre mich W2DrI, irfrewe vnde irhore mich Br6 an] mit W2, in KBrIOBrIIDr! 1f. disem bet W, diser bete K 2 gebette Amen Ende des Textes in BrIl, gebet vnnd ynn diszer sach Br1o 2f. da bis wann] dar ann ich Br10 da bis bit] Sancta Maria hie pit ich dich fleissigklichen W2 ich dich nw Bro, ich dich Drl bit, danach rot Nw [Hie K] nenne dy sache dor vmb dw bitest so gewerth sy dich [so bis dich fehlt K] Br6 K vnd] wann K sünderlichen vmb die] in der K, ynn diszer BrIO 3 sachn Br die bis anleit] dy an mir ane ezweyfel seynt vnd notlich anlegen Br, die mir aller schwärlichist ist vnd anleit W2, fehlt K BrIODrI erstes an zweifel fehlt Br3 ann legende synt Br6 wann bis bin fehlt WBr Br6Drl, wann ich gelaub ane zweiffel W2, dar ann ich ann ezweyffel bynn BrIO, wann in der sach vnzweyuel bin K 3f. dasz dein Kind/ warum du es bittest/ dich gewehret Drl das] wen Br, Wenne Brö, dann Drl dich] dir Br, dich nw Br6 4 vorsagit Br, vorezien wil Br6, eeret vnd dir nichts versagt noch verzeihet Br3 volkomen- lich fehlt W W2 Br6K, volliclich Br10, vnnd vollkommenlich Drl 5 vnd schnellielich fehlt W W2 Br6 Drl, vnd snellichen Br.3 vnnd nüczlich nach schnellielich K BrIO offenlich bis durch fehlt W jnnen vnnd offenlich Drl werd gewar offenlichen Br3 w’de offintlich Br6K gewar werde BrIODr! die fehlt Br 6 vnd barmherezzikeit fehlt Br6 DrI liben fehlt W2 Br6 Br3 kindes vnd fehlt Br 6f. den his kint] deynes kindes den her Br6 7 libes fehlt Br don allen W sich in] en yn eren Br sich] in Br3Drl, ym Br6 Drl 8 Erhöre vnl erfreue KBrIODr! mich fehlt Br Br6 an] in K BrIODrI diser K bet W 8f. do bis bit fehlt Dr1 do] das Br6, dorumb BrIODrl 9 vmb fehlt Bro bitte: Hie nenne die sache die dir nuczlichenn an ligenn yst betthe eynn Pater noster Ende des Teates in BrIO vnd fehlt W2 Br6DrI sünderlichen fehlt W2 Vmb die] in der Drl 9f. die sach bis ist] mein anligent not W2 sachn BrBr3 die mir bis ist] not- lichen an legende Br6 10 angelegen ist] anligen K Br3 dich fehlt K
98,1. Mariengebet. 341 durch die not vnd frewde alle erhöre vnd erfrewe mich an disem gebet, da ich fleizziglich [219"] vmb bit, vnd sünderlichen vmb die sach. die mir an zweifel anleit, wann ich an zweifel bin, das dich dein libes kint nichts verzeihet, daz ich also genezlichen, volkomenlich vnd schnellielich deiner hilffe offenlich werde gewar durch die miltikeit vnd barmherezzikeit deins liben kindes vnd durch den willen. den dein libes kint tut allen den, die sich in herczzen furchten. Erfrewe mich vnd erhore mich an disem gebet, do ich dich fleizziglichen vmb bit, vnd sünderlichen vmb die sach, die mir nötleich angelegen ist, [2197] darymb ich dich mit ganczzem 10 5 I durch bis erhöre vnd] Hy neñe dy sache dorumme du betest Br die bis alle] dieses alles Drl grossen not W2 not bis alle] frowde vnd durch dy not Br6, genad vnd freude alle K, not Br3, not alle BrlI erhöre bis mich] Irfrewe mich BrBr3, erhòre mich W2DrI, irfrewe vnde irhore mich Br6 an] mit W2, in KBrIOBrIIDr! 1f. disem bet W, diser bete K 2 gebette Amen Ende des Textes in BrIl, gebet vnnd ynn diszer sach Br1o 2f. da bis wann] dar ann ich Br10 da bis bit] Sancta Maria hie pit ich dich fleissigklichen W2 ich dich nw Bro, ich dich Drl bit, danach rot Nw [Hie K] nenne dy sache dor vmb dw bitest so gewerth sy dich [so bis dich fehlt K] Br6 K vnd] wann K sünderlichen vmb die] in der K, ynn diszer BrIO 3 sachn Br die bis anleit] dy an mir ane ezweyfel seynt vnd notlich anlegen Br, die mir aller schwärlichist ist vnd anleit W2, fehlt K BrIODrI erstes an zweifel fehlt Br3 ann legende synt Br6 wann bis bin fehlt WBr Br6Drl, wann ich gelaub ane zweiffel W2, dar ann ich ann ezweyffel bynn BrIO, wann in der sach vnzweyuel bin K 3f. dasz dein Kind/ warum du es bittest/ dich gewehret Drl das] wen Br, Wenne Brö, dann Drl dich] dir Br, dich nw Br6 4 vorsagit Br, vorezien wil Br6, eeret vnd dir nichts versagt noch verzeihet Br3 volkomen- lich fehlt W W2 Br6K, volliclich Br10, vnnd vollkommenlich Drl 5 vnd schnellielich fehlt W W2 Br6 Drl, vnd snellichen Br.3 vnnd nüczlich nach schnellielich K BrIO offenlich bis durch fehlt W jnnen vnnd offenlich Drl werd gewar offenlichen Br3 w’de offintlich Br6K gewar werde BrIODr! die fehlt Br 6 vnd barmherezzikeit fehlt Br6 DrI liben fehlt W2 Br6 Br3 kindes vnd fehlt Br 6f. den his kint] deynes kindes den her Br6 7 libes fehlt Br don allen W sich in] en yn eren Br sich] in Br3Drl, ym Br6 Drl 8 Erhöre vnl erfreue KBrIODr! mich fehlt Br Br6 an] in K BrIODrI diser K bet W 8f. do bis bit fehlt Dr1 do] das Br6, dorumb BrIODrl 9 vmb fehlt Bro bitte: Hie nenne die sache die dir nuczlichenn an ligenn yst betthe eynn Pater noster Ende des Teates in BrIO vnd fehlt W2 Br6DrI sünderlichen fehlt W2 Vmb die] in der Drl 9f. die sach bis ist] mein anligent not W2 sachn BrBr3 die mir bis ist] not- lichen an legende Br6 10 angelegen ist] anligen K Br3 dich fehlt K
Strana 342
342 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. herezzen fleizziglich bit. Ich bit dich vnd rüffe an dein hilff, daz du mir erwerbest an deinem liben kinde stetikeit an cristen- lichem glawben, ware rewe vnd ganczze, lawtre peicht vnd ein volkomme pusse, vnd behüt mich vor sünden vnd vor werltlichen schanden vnd verleich mir, das ich deins kindes tod vnd marter teglichen vor meinen augen trag vnd das ich den glawben also verpring, das es got vnd dir, muter der barmherczigkeit, sey lob- sam, vnd verleih mir [220"] statigkeit an guten wercken vnd gib mir ein seliges ende, wenn ich von diser werlt müsz schaiden, vnd allen den, die mir gutz in herczzen gvnnen oder wunschen mit 10 worten oder mit wercken, den erzaig ein seliges ende, den toten das ewig leben, den lebendigen ein selige zeit auf erden. Das 1 fleizziglich fehlt Br W2 Br3, ernstlich Drl umb bit K Ich bis hilff fehlt W2 Ich bit] ich W, fehlt Br6 hilff, dann Hilff hilff hilff Du süsse Maria ain iungfraw all’ iungfrawen Das ich deiner hilffe geheimberlich werde gewar Br3 an deinem liebenn kindt erwerbest das ich in meinem leiden erfrewet vnd gewert werde Einschub nach hilff W2 2 daz bis erwerbest] es mir vorley Br6 an] bey Drl an dem Br, fehlt Br3, im Drl 2f. criston glauben K, christlichen Catholischen glauben Drl 3 glowbn Rochtö glowben Br, gelauben ainen rechten waren gelauben Br3 ein ware KDrl vnd] ein K. ain Br3 ganczze lawtre] eyne lautter royne gancze Br6 gantz vnd Br6, fehlt Drl 3f. vnd ein bis pusse fehlt W Br W2 Br6 4 vnnd ein tugentlich Leben / mit empfahung desz hochwirdigsten heyligisten Sacra- ments nach pusse Drl zweites vor fehlt Drl allen wertlichenn Br6 5 vnd verleich] erwirbe W2 erstes vnd fehlt Drl mir auch Drl libn kindes Br Br3K marter vnnd tod K bitter martir Br 6 teg- lichen] aygenlichen W vor meinen augen] in meinem hertzen W2 tragen musze Br das ich fehlt Drl den glawben] mein gelub K, mein Gelübd Drl den] meynen Br Br6 Br3 so Drl. 7 volbrenge Br W2K Br3, vollkömmelich vollbring Drl es fehlt W2 dir] der WKDrI, dir maria ain W2 7f. lobesam sey Br6Drl erstes vnd fehlt Dr1 mir fehlt W, mir auch Drl 8 statigkeit] stat WK guten] den W2, meinem ende Vnde an guten Br6 gib]erwirbe W2KDrl 9 müsz schaiden] scheide Br, scheiden musz Br6 10 den fehlt Br in hertzen guets günden W2 in] im Drl 10f. gënnen bis wercken] mit worten vnde mit w’eken irczeigen Br6, wünschen oder mit Worten vnnd Wercken beweisen Drl gönnen oder wunschen] wünschen Br Br3, gunden W2, beweisen K 11 den erzaig] den lebenttigen ertzaige vnd erwerbe W erstes den fehlt Drl erzaig] vorley Br6 11f. seliges bis ein fehlt Br3 12 den lebendigen bie erden fehlt W2 hie auf dyser erden Br3 hie auf K
342 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. herezzen fleizziglich bit. Ich bit dich vnd rüffe an dein hilff, daz du mir erwerbest an deinem liben kinde stetikeit an cristen- lichem glawben, ware rewe vnd ganczze, lawtre peicht vnd ein volkomme pusse, vnd behüt mich vor sünden vnd vor werltlichen schanden vnd verleich mir, das ich deins kindes tod vnd marter teglichen vor meinen augen trag vnd das ich den glawben also verpring, das es got vnd dir, muter der barmherczigkeit, sey lob- sam, vnd verleih mir [220"] statigkeit an guten wercken vnd gib mir ein seliges ende, wenn ich von diser werlt müsz schaiden, vnd allen den, die mir gutz in herczzen gvnnen oder wunschen mit 10 worten oder mit wercken, den erzaig ein seliges ende, den toten das ewig leben, den lebendigen ein selige zeit auf erden. Das 1 fleizziglich fehlt Br W2 Br3, ernstlich Drl umb bit K Ich bis hilff fehlt W2 Ich bit] ich W, fehlt Br6 hilff, dann Hilff hilff hilff Du süsse Maria ain iungfraw all’ iungfrawen Das ich deiner hilffe geheimberlich werde gewar Br3 an deinem liebenn kindt erwerbest das ich in meinem leiden erfrewet vnd gewert werde Einschub nach hilff W2 2 daz bis erwerbest] es mir vorley Br6 an] bey Drl an dem Br, fehlt Br3, im Drl 2f. criston glauben K, christlichen Catholischen glauben Drl 3 glowbn Rochtö glowben Br, gelauben ainen rechten waren gelauben Br3 ein ware KDrl vnd] ein K. ain Br3 ganczze lawtre] eyne lautter royne gancze Br6 gantz vnd Br6, fehlt Drl 3f. vnd ein bis pusse fehlt W Br W2 Br6 4 vnnd ein tugentlich Leben / mit empfahung desz hochwirdigsten heyligisten Sacra- ments nach pusse Drl zweites vor fehlt Drl allen wertlichenn Br6 5 vnd verleich] erwirbe W2 erstes vnd fehlt Drl mir auch Drl libn kindes Br Br3K marter vnnd tod K bitter martir Br 6 teg- lichen] aygenlichen W vor meinen augen] in meinem hertzen W2 tragen musze Br das ich fehlt Drl den glawben] mein gelub K, mein Gelübd Drl den] meynen Br Br6 Br3 so Drl. 7 volbrenge Br W2K Br3, vollkömmelich vollbring Drl es fehlt W2 dir] der WKDrI, dir maria ain W2 7f. lobesam sey Br6Drl erstes vnd fehlt Dr1 mir fehlt W, mir auch Drl 8 statigkeit] stat WK guten] den W2, meinem ende Vnde an guten Br6 gib]erwirbe W2KDrl 9 müsz schaiden] scheide Br, scheiden musz Br6 10 den fehlt Br in hertzen guets günden W2 in] im Drl 10f. gënnen bis wercken] mit worten vnde mit w’eken irczeigen Br6, wünschen oder mit Worten vnnd Wercken beweisen Drl gönnen oder wunschen] wünschen Br Br3, gunden W2, beweisen K 11 den erzaig] den lebenttigen ertzaige vnd erwerbe W erstes den fehlt Drl erzaig] vorley Br6 11f. seliges bis ein fehlt Br3 12 den lebendigen bie erden fehlt W2 hie auf dyser erden Br3 hie auf K
Strana 343
98,1. Mariengebet. 98,2. Jüngere Fassung. 343 verleich mir got der vater vnd der sun vnd der heilige geist. Amen. Wer disz obgeschriben gepet spricht vnser liben frawen dreissig tag mit andacht [2207] an vnterlaz, der sol des sicher sein, wes 5 er bit, des wirt er an zweifel gewert. 98, 2 [116"] DAS ist das gepet von vnser vraw: Domina mea. [218'] QUICUMQUE hanc oracio- nem subscriptam triginta dies deuote dixerit, pro quacumque re beatam Virginem Mariam orauerit, indubitanter exaudietur.5 EIN fraw sanct Maria, ewige juncfraw der iunefrôwen, 10 muter der obristen gute vnd parmherczikeit, ich pit dich DOMINA mea, sancta Maria, perpetua virgo virginum, mater summe benignitatis et misericordie, rogo te per illum, mir vnd jnen W2K, I verleich mir got] helffe mir vnd yn Br vnns Br3, fehlt Drl got fehlt WBr der vater vnd der sun vnd fehlt K gaist ynne dem spiegel der heiligin driualtigkait Br3 3—5 Schlußschrift fehlt Br W2K Br3 Drl, Wer dis ob gemelte geschribene gebete vnser liben frawen dreyssig tage an vnderlosz betet der wirt genezlich gewert von der Reynen Junckfrawë Marien was h’ bit an leib vnde an sele vnde das do ist [144r] von czymlichen sachenn vnde bit das wirt h’ an allë ezweyfel gewert etc Br6, Item wer dz gebete XXX tage noch ein ander all tage [109r] Eynmal spricht der sal wissen was her vö vnser liebi frawë bith das czemlich ist das wirt her gewert an allen ezweyfel wenne is offte bewert ist das es war ist Br1l, dafür Stoß- gebet [1127] Ich pitte dich maria durch deines kindes todt Das ob' dir hinge an dem creutze von plute rot. Hilff das vnns werde engel prot Ee vnns begreife des todes not. Amen Br3 98,2 Uberlieferung: Kl Bl. 1167. Die Ubersetzung weicht stark von der sonst verbreiteten Form ab une schließt sich eng an die lateinische Vorlage an. Die Uberlieferung ist am Anfange verworren. Lat. Text aus I 0 36 Bd. II (Bl. 2187) der Staats. u. Univ.-Bibl. zu Breslau, unter Heranziehung der Hes. 10 101 Bl. 73 u. I D 38 Bl. 122 derselben Bibliothek. In den lat. Lesarten werden die Siglen verwendet: A = 10 36; B = 10 101; C = I D 38. Deutscher Text 8 sanc Kl 9 iuncfrów Kl 10 muter fehlt Kl
98,1. Mariengebet. 98,2. Jüngere Fassung. 343 verleich mir got der vater vnd der sun vnd der heilige geist. Amen. Wer disz obgeschriben gepet spricht vnser liben frawen dreissig tag mit andacht [2207] an vnterlaz, der sol des sicher sein, wes 5 er bit, des wirt er an zweifel gewert. 98, 2 [116"] DAS ist das gepet von vnser vraw: Domina mea. [218'] QUICUMQUE hanc oracio- nem subscriptam triginta dies deuote dixerit, pro quacumque re beatam Virginem Mariam orauerit, indubitanter exaudietur.5 EIN fraw sanct Maria, ewige juncfraw der iunefrôwen, 10 muter der obristen gute vnd parmherczikeit, ich pit dich DOMINA mea, sancta Maria, perpetua virgo virginum, mater summe benignitatis et misericordie, rogo te per illum, mir vnd jnen W2K, I verleich mir got] helffe mir vnd yn Br vnns Br3, fehlt Drl got fehlt WBr der vater vnd der sun vnd fehlt K gaist ynne dem spiegel der heiligin driualtigkait Br3 3—5 Schlußschrift fehlt Br W2K Br3 Drl, Wer dis ob gemelte geschribene gebete vnser liben frawen dreyssig tage an vnderlosz betet der wirt genezlich gewert von der Reynen Junckfrawë Marien was h’ bit an leib vnde an sele vnde das do ist [144r] von czymlichen sachenn vnde bit das wirt h’ an allë ezweyfel gewert etc Br6, Item wer dz gebete XXX tage noch ein ander all tage [109r] Eynmal spricht der sal wissen was her vö vnser liebi frawë bith das czemlich ist das wirt her gewert an allen ezweyfel wenne is offte bewert ist das es war ist Br1l, dafür Stoß- gebet [1127] Ich pitte dich maria durch deines kindes todt Das ob' dir hinge an dem creutze von plute rot. Hilff das vnns werde engel prot Ee vnns begreife des todes not. Amen Br3 98,2 Uberlieferung: Kl Bl. 1167. Die Ubersetzung weicht stark von der sonst verbreiteten Form ab une schließt sich eng an die lateinische Vorlage an. Die Uberlieferung ist am Anfange verworren. Lat. Text aus I 0 36 Bd. II (Bl. 2187) der Staats. u. Univ.-Bibl. zu Breslau, unter Heranziehung der Hes. 10 101 Bl. 73 u. I D 38 Bl. 122 derselben Bibliothek. In den lat. Lesarten werden die Siglen verwendet: A = 10 36; B = 10 101; C = I D 38. Deutscher Text 8 sanc Kl 9 iuncfrów Kl 10 muter fehlt Kl
Strana 344
344 pey dem swerte des smerczen, das durch dein sele gink, do dein einborner sun, vnser herre Ihesus Christus, die peyn des 5 todes lait, vnd pei dem mitleit, das dein sun hatte mit dem muterleichen smerczen, do er dich bevalh dem vorweser der genczleichen liep sant Johannes, 10 (116"] ich pit, tu dich mit be- truben vnd rat meinem betrub- sal, meiner angest, meiner wider- strebung, meiner cranckheit, meiner vnrechtikeit vnd yclicher 15 meiner not. Du erparmerinne der durftigen, du suzzer trost der gepeinigten vnd muter der parmherczikeit, der verwusten du aller gutigste trosterinne 20 vind beraite helferinne der wai- sen in allen noten, erhor mein gepet vnd sich an die czer meines waisentümes, wen ich lige in manichen schedelichen 25 dingen vnd angesten vmb meine sunde vnd ich nicht waizz, zu wem ich vlihe nür zu dir, miner aller suzzisten vrawen Mariam, gepererinne vnses herren Ihesu 3? Christi, ewenmessigen vnd ge- leichen vnd widerpringerinne ———————————————— —————— = M ————— === === vnser mensheit. Darvmb zu- | Deutscher Text 5f. vnd bis hatte fehlt Kl 8f. dem bis liep] der genezleichen leip der vorwesen KI 13 meiner cranckheit fehlt Kl 29 gepererrinne KI 31 wider pringerine KI du mit KZ rine Kl 25 vmb] vnd KI den ewigen messien Ki gestr.) naige KI Il. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. qui animam tuam pertransiuit, gladium doloris, dum vnige- nitus filius tuus, dominus noster Ihesus Christus, supplicium mor- tis pateretur in cruce, et per 5 illum filialem affectum, quo ipse materno dolori compassus integerrime dileccionis sue vi- cario sancto Johanni te proui- dendam commendauit, compa- 10 tere, [219'] condole, consule, queso, tribulacioni, anxietati, aduersitati, infirmitati, sollici- tudini et qualicumque necessi- tati mee. Miseratrix miserorum, 15 dulcis consolacio afflictorum ac mater misericordiarum, desola- torum pijssima consolatrix et in omni necessitate — pupillorum prompta adiutrix, exaudi preces 20 meas et respice orbitatis mee et miserie mee lacrimas, quia in diuersis malis et angustijs pro peccatis meis positus ignoro, ad quem confugiam nisi ad te, 25 dominam meam dulcissimam, virginem — Mariam, genitricem domini nostri Ihesu Christi, conformem et consimilem ac re- formatricem humanitatis nostre. so 7 do ver] vnd KI 10 tu dich] 19 gutiste KI 20 helfe- 30 ewenmessigen] 2f. zu [nege Lat. Text 26 dominam meam fehlt A
344 pey dem swerte des smerczen, das durch dein sele gink, do dein einborner sun, vnser herre Ihesus Christus, die peyn des 5 todes lait, vnd pei dem mitleit, das dein sun hatte mit dem muterleichen smerczen, do er dich bevalh dem vorweser der genczleichen liep sant Johannes, 10 (116"] ich pit, tu dich mit be- truben vnd rat meinem betrub- sal, meiner angest, meiner wider- strebung, meiner cranckheit, meiner vnrechtikeit vnd yclicher 15 meiner not. Du erparmerinne der durftigen, du suzzer trost der gepeinigten vnd muter der parmherczikeit, der verwusten du aller gutigste trosterinne 20 vind beraite helferinne der wai- sen in allen noten, erhor mein gepet vnd sich an die czer meines waisentümes, wen ich lige in manichen schedelichen 25 dingen vnd angesten vmb meine sunde vnd ich nicht waizz, zu wem ich vlihe nür zu dir, miner aller suzzisten vrawen Mariam, gepererinne vnses herren Ihesu 3? Christi, ewenmessigen vnd ge- leichen vnd widerpringerinne ———————————————— —————— = M ————— === === vnser mensheit. Darvmb zu- | Deutscher Text 5f. vnd bis hatte fehlt Kl 8f. dem bis liep] der genezleichen leip der vorwesen KI 13 meiner cranckheit fehlt Kl 29 gepererrinne KI 31 wider pringerine KI du mit KZ rine Kl 25 vmb] vnd KI den ewigen messien Ki gestr.) naige KI Il. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. qui animam tuam pertransiuit, gladium doloris, dum vnige- nitus filius tuus, dominus noster Ihesus Christus, supplicium mor- tis pateretur in cruce, et per 5 illum filialem affectum, quo ipse materno dolori compassus integerrime dileccionis sue vi- cario sancto Johanni te proui- dendam commendauit, compa- 10 tere, [219'] condole, consule, queso, tribulacioni, anxietati, aduersitati, infirmitati, sollici- tudini et qualicumque necessi- tati mee. Miseratrix miserorum, 15 dulcis consolacio afflictorum ac mater misericordiarum, desola- torum pijssima consolatrix et in omni necessitate — pupillorum prompta adiutrix, exaudi preces 20 meas et respice orbitatis mee et miserie mee lacrimas, quia in diuersis malis et angustijs pro peccatis meis positus ignoro, ad quem confugiam nisi ad te, 25 dominam meam dulcissimam, virginem — Mariam, genitricem domini nostri Ihesu Christi, conformem et consimilem ac re- formatricem humanitatis nostre. so 7 do ver] vnd KI 10 tu dich] 19 gutiste KI 20 helfe- 30 ewenmessigen] 2f. zu [nege Lat. Text 26 dominam meam fehlt A
Strana 345
98,2. Mariengebet. naige genedelich die oren deiner parmherczikeit meinen bitten pei der parmherczikeit deines sunes, pei der suzzen, die dein $aun, vnser herre lhesus Cristus hatte, do her vmbevieng daz menslichen geslechte, das er be- dacht mit dem [117] vater vnd dem heiligen geist, vmb vnser 1o hail an sich emphahen daz kranke fleisch, vnd von der pot- schaft des engels vnd vmscha- tvnge des heiligen geistes von dir, allergutigsten juncvrawen, 15 zu flaisch worden ist vnd, vor- slozzen noin meneyd in dein heiligen leib, got vnd mensche getragen vnd nach neyn mey- neden mit der hulfe des heiligen 2 geistes ist auzgetreden den er- weren sail deines meigtleiches leibes vnd geruchte besuchen | | | | Jüngere Fassung. 345 Ergo aures tue pietatis siue consuete misericordie [2197] tue precibus meis benigne accom- moda per viscera misericordie filij tui, per dulcedinem, guam 5 tunc idem filius tuus, dominus noster Ihesus Christus, habuit, guando, humanum genus am- plexatus, vt deliberaret vna cum patre et spiritu sancto carnem 10 pro nostra salute assumere fra- gilem, angelo annuncciante et spiritu sancto obumbrante, de te, pijssima virgo Maria, incar- natus est et, nouem mensibus 15 in tuo sacratissimo vtero clau- sus, deus et homo gestatus est, ac decursis nouem mensibus, spiritu sancto cooperante glo- riosam aulam tui virginalis vteri 20 egrediens non est aspernatus visitare mundum, per angustiam, disew werlt, pei der angest, die | [2207] quam idem filius tuus, dein sun, vnser herre Ihesus 25 Christus, het, do er auf den oll- perge sein vater anpat, ob ez mochte sein, daz er vberig wer des kelchs seiner marter, pei seinem dreiualtigem gepet, pei so dem leidigen gange, do du nach volgtest czu dem vraislichen an- gesichte seines todes, pei seinem laster, speychel, halsslege, vor- spotunge vnd besagunge vnd fehlt KL 1f. potschaf Kl 19 dir Kl Lat. Text 16 sanctissimo A Deutscher Text 2£€. meinen bis parmherezikeit. fehlt Kl 13 vnd von Kl 232 besuchen fehl Kl dominus noster Ihesus Christus, habuit, quando in monte Oli- 3 ueti patrem suum orauit, vt, si fieri posset, transiret ab co calix passionis eius, per trinam eius oracionem, per tristem quoque incessum tuum, quo +x eum secuta es cum lacrimis ad crudele spectaculum mortis et passionis eius, per probra, sputa, colaphos, irrisiones, accusaciones 11 vnd 14 aller gutigisteR KI 29f. gepet bis leidigen fehlt KI
98,2. Mariengebet. naige genedelich die oren deiner parmherczikeit meinen bitten pei der parmherczikeit deines sunes, pei der suzzen, die dein $aun, vnser herre lhesus Cristus hatte, do her vmbevieng daz menslichen geslechte, das er be- dacht mit dem [117] vater vnd dem heiligen geist, vmb vnser 1o hail an sich emphahen daz kranke fleisch, vnd von der pot- schaft des engels vnd vmscha- tvnge des heiligen geistes von dir, allergutigsten juncvrawen, 15 zu flaisch worden ist vnd, vor- slozzen noin meneyd in dein heiligen leib, got vnd mensche getragen vnd nach neyn mey- neden mit der hulfe des heiligen 2 geistes ist auzgetreden den er- weren sail deines meigtleiches leibes vnd geruchte besuchen | | | | Jüngere Fassung. 345 Ergo aures tue pietatis siue consuete misericordie [2197] tue precibus meis benigne accom- moda per viscera misericordie filij tui, per dulcedinem, guam 5 tunc idem filius tuus, dominus noster Ihesus Christus, habuit, guando, humanum genus am- plexatus, vt deliberaret vna cum patre et spiritu sancto carnem 10 pro nostra salute assumere fra- gilem, angelo annuncciante et spiritu sancto obumbrante, de te, pijssima virgo Maria, incar- natus est et, nouem mensibus 15 in tuo sacratissimo vtero clau- sus, deus et homo gestatus est, ac decursis nouem mensibus, spiritu sancto cooperante glo- riosam aulam tui virginalis vteri 20 egrediens non est aspernatus visitare mundum, per angustiam, disew werlt, pei der angest, die | [2207] quam idem filius tuus, dein sun, vnser herre Ihesus 25 Christus, het, do er auf den oll- perge sein vater anpat, ob ez mochte sein, daz er vberig wer des kelchs seiner marter, pei seinem dreiualtigem gepet, pei so dem leidigen gange, do du nach volgtest czu dem vraislichen an- gesichte seines todes, pei seinem laster, speychel, halsslege, vor- spotunge vnd besagunge vnd fehlt KL 1f. potschaf Kl 19 dir Kl Lat. Text 16 sanctissimo A Deutscher Text 2£€. meinen bis parmherezikeit. fehlt Kl 13 vnd von Kl 232 besuchen fehl Kl dominus noster Ihesus Christus, habuit, quando in monte Oli- 3 ueti patrem suum orauit, vt, si fieri posset, transiret ab co calix passionis eius, per trinam eius oracionem, per tristem quoque incessum tuum, quo +x eum secuta es cum lacrimis ad crudele spectaculum mortis et passionis eius, per probra, sputa, colaphos, irrisiones, accusaciones 11 vnd 14 aller gutigisteR KI 29f. gepet bis leidigen fehlt KI
Strana 346
346 wangslege, pei seinem gewande, daz mit spile gewunnen wart, pei seinen panden vnd seinen gayslen, pei seinen dreiualtigen 5 czehern, pei den tropphen sines plutigen swaysses, pei seiner ge- dult vnd pei seiner sweinvnge, [117"] pei der vorchte vnd vor- drisung vnd betrubsal seines 10 todes, pei der scham, di er het, do er emplozt hing vor dir, suzze juncvrawe, vnd vor allem volke, pei seinem kuniglichen haupt, daz mit dem ror ge- 1 slagen wart, pei seiner durneyn erone, pei dem durst vnd der kostung des gemischten essyges mit der gallen vnd pei dem sper, daz in sein heiliges hercze ge- 2 stochen wart, pei dem plut vnd dem wasser, die aus seyner hei- ligen seyten vlussen vnd be- weisten di parmherczikeit vnd die genade auf vns gegossen, 2 pei den negelen, die in sein hende vnd sein fuzze gestochen wurden, pei der peuellunge, do er seinem vater sein tewre sele empfalch, pei seinem gaist, den wer aufgab an dem creucz mit II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. at alapas eius, per vestem ludo acquisitam, per vincula et fla- gella et contumelias eius, per trinas lacrimas eius, per guttas sagwinei sudoris eius, per pauo- rem et tedium et mesticiam mortis eius, per verecundiam, quam habuit, [220%] quando denudatus in cruce coram te, pijssíma virgo Maria, omnigue 10 populo pependit, per regale ca- put eius arundine conguassa- tum, per spineam coronam eius, per sitim et gustum aceti cum felle mixti, per pacienciam et 15 taciturnitatem eius, per lanceam infixam sacratissimo lateri eius, per sagwinem et aguam, gue de sacratissimo latere eius pro- fluxerunt ac graciam et miseri- 20 cordiam super nos habundanter effuderunt, per clauos infixos manibus et pedibus eius, per commendacionem, qua patri ani- mam suam commendauit, per 25 Deutscher Text 3 seinem parden Ki 4 seinem Kl 5 dem Kl 14 haup KI 16 Cróne Kl 26 gestoz[neue Zeile]chen Kl — 28 seile Kl den] der KI 29 seinen Kl Lat. Teat 2 quesitam A Ihus xpus A et multas puncturas spinarum eius A 23 Per extensionem sanctissimorum membro- 22 infixos] incussos A 8 quam idem filius tuus dominus noster 18 eius] sanctissimo capiti eius impressam Per acutas 20f. misericordiam quam A rum [221F] suorum in cruce. Per sanctissime vulnera eius. Per omnem tribulacionem et angustiam et dolorem agonie eius nach pedibus eius 4
346 wangslege, pei seinem gewande, daz mit spile gewunnen wart, pei seinen panden vnd seinen gayslen, pei seinen dreiualtigen 5 czehern, pei den tropphen sines plutigen swaysses, pei seiner ge- dult vnd pei seiner sweinvnge, [117"] pei der vorchte vnd vor- drisung vnd betrubsal seines 10 todes, pei der scham, di er het, do er emplozt hing vor dir, suzze juncvrawe, vnd vor allem volke, pei seinem kuniglichen haupt, daz mit dem ror ge- 1 slagen wart, pei seiner durneyn erone, pei dem durst vnd der kostung des gemischten essyges mit der gallen vnd pei dem sper, daz in sein heiliges hercze ge- 2 stochen wart, pei dem plut vnd dem wasser, die aus seyner hei- ligen seyten vlussen vnd be- weisten di parmherczikeit vnd die genade auf vns gegossen, 2 pei den negelen, die in sein hende vnd sein fuzze gestochen wurden, pei der peuellunge, do er seinem vater sein tewre sele empfalch, pei seinem gaist, den wer aufgab an dem creucz mit II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. at alapas eius, per vestem ludo acquisitam, per vincula et fla- gella et contumelias eius, per trinas lacrimas eius, per guttas sagwinei sudoris eius, per pauo- rem et tedium et mesticiam mortis eius, per verecundiam, quam habuit, [220%] quando denudatus in cruce coram te, pijssíma virgo Maria, omnigue 10 populo pependit, per regale ca- put eius arundine conguassa- tum, per spineam coronam eius, per sitim et gustum aceti cum felle mixti, per pacienciam et 15 taciturnitatem eius, per lanceam infixam sacratissimo lateri eius, per sagwinem et aguam, gue de sacratissimo latere eius pro- fluxerunt ac graciam et miseri- 20 cordiam super nos habundanter effuderunt, per clauos infixos manibus et pedibus eius, per commendacionem, qua patri ani- mam suam commendauit, per 25 Deutscher Text 3 seinem parden Ki 4 seinem Kl 5 dem Kl 14 haup KI 16 Cróne Kl 26 gestoz[neue Zeile]chen Kl — 28 seile Kl den] der KI 29 seinen Kl Lat. Teat 2 quesitam A Ihus xpus A et multas puncturas spinarum eius A 23 Per extensionem sanctissimorum membro- 22 infixos] incussos A 8 quam idem filius tuus dominus noster 18 eius] sanctissimo capiti eius impressam Per acutas 20f. misericordiam quam A rum [221F] suorum in cruce. Per sanctissime vulnera eius. Per omnem tribulacionem et angustiam et dolorem agonie eius nach pedibus eius 4
Strana 347
98,2. Mariengebet. ainem crefftigen geschrey screy- ende: “Hely, hely, lamazaba- tani!’ daz ist: ‘Meyn got, mein got, wie hastu mich verlazzen!’ 5 vnd mit genaigtem haupte mit smerczen sprach: 'Ez ist vol- pracht!', pei der czereisung des vorhanges in dem tempel, pei der bevinsterunge der sunnen 19 [118'] vnd des manes vnd pei der erden pidmunge, pei seiner parmherczikait, die er dem schacher tet, pei seinem tote vnd pei seiner pegrabunge vnd 15 seiner abuarunge zu den ab- grunden, pei allen den selen, die er ervrewet mit besuchunge seyner czukumpft, pei der freude vnd dem sige der vrstendunge, 2 pei der erscheinunge der virczig tage, in den er noch vrsten- dunge dir, auzerwelte juncvraw, vnd sein andern erwelten er- schain, pei seiner ersamen auf- 25 uarunge, die du, genedige, er- bere junkvraw, vnd die andern sachst, do er in die himel ge- haben wart, pei den gnaden des heiligen geistes, des trosters, den 30 er den herczen seyner iungern in fewrigen czungen ingozz vnd pei den selben in die gancze Deutscher Text 1 crefftigem KI kait KI 17 beschunge Ki 21 tagen KI Lat. Text 5 tradidit dicens A 7 in] cum A C 17 per fehlt A, pro C 13 quas tunc 4 20 electis fehlt A Jüngere Fassung. 347 dulcissimum spiritum eius, quem cum clamore valido clamando: *Hely, hely, lamazabathani!" et inclinato capite cum dolore mortis . dicens: "Consumatum est” emisit in cruce, per miseri- 5 cordiam eius factam in latrone, per mortem et sepulturam eius, per scissuram veli in templo et petre, per obscuracionem solis et lune, per tremorem terre, 10 per descensionem eius ad in- feros, per omnes animas, quas aduentus [221"] sue visitacionis letificauit, per gaudium et vic- toriam resurreccionis eius, per i5 apparicionem, qua per quadra- ginta dies post resurreccionem suam tibi, preelecta virgo Maria, alijsque suis electis ap- paruit, per gloriosam ascensio- ?o nem eius, qua te, virgo, et alijs cernentibus est eleuatus in celum, per graciam spiritus sancti paracliti, quam discipu- lorum cordibus in ligwis igneis 25 infudit et per eos in toto orbe 11 pidnunge Kl 132 parmh'czei- 19 vnd des siges vnd vnstendunge A 21f. vrstenunge KI 29 géistes Kl 31 ingrozz KI 6 Et emisit spiritum in cruce A 15f. victoriam et gloriam A 27 orbem A
98,2. Mariengebet. ainem crefftigen geschrey screy- ende: “Hely, hely, lamazaba- tani!’ daz ist: ‘Meyn got, mein got, wie hastu mich verlazzen!’ 5 vnd mit genaigtem haupte mit smerczen sprach: 'Ez ist vol- pracht!', pei der czereisung des vorhanges in dem tempel, pei der bevinsterunge der sunnen 19 [118'] vnd des manes vnd pei der erden pidmunge, pei seiner parmherczikait, die er dem schacher tet, pei seinem tote vnd pei seiner pegrabunge vnd 15 seiner abuarunge zu den ab- grunden, pei allen den selen, die er ervrewet mit besuchunge seyner czukumpft, pei der freude vnd dem sige der vrstendunge, 2 pei der erscheinunge der virczig tage, in den er noch vrsten- dunge dir, auzerwelte juncvraw, vnd sein andern erwelten er- schain, pei seiner ersamen auf- 25 uarunge, die du, genedige, er- bere junkvraw, vnd die andern sachst, do er in die himel ge- haben wart, pei den gnaden des heiligen geistes, des trosters, den 30 er den herczen seyner iungern in fewrigen czungen ingozz vnd pei den selben in die gancze Deutscher Text 1 crefftigem KI kait KI 17 beschunge Ki 21 tagen KI Lat. Text 5 tradidit dicens A 7 in] cum A C 17 per fehlt A, pro C 13 quas tunc 4 20 electis fehlt A Jüngere Fassung. 347 dulcissimum spiritum eius, quem cum clamore valido clamando: *Hely, hely, lamazabathani!" et inclinato capite cum dolore mortis . dicens: "Consumatum est” emisit in cruce, per miseri- 5 cordiam eius factam in latrone, per mortem et sepulturam eius, per scissuram veli in templo et petre, per obscuracionem solis et lune, per tremorem terre, 10 per descensionem eius ad in- feros, per omnes animas, quas aduentus [221"] sue visitacionis letificauit, per gaudium et vic- toriam resurreccionis eius, per i5 apparicionem, qua per quadra- ginta dies post resurreccionem suam tibi, preelecta virgo Maria, alijsque suis electis ap- paruit, per gloriosam ascensio- ?o nem eius, qua te, virgo, et alijs cernentibus est eleuatus in celum, per graciam spiritus sancti paracliti, quam discipu- lorum cordibus in ligwis igneis 25 infudit et per eos in toto orbe 11 pidnunge Kl 132 parmh'czei- 19 vnd des siges vnd vnstendunge A 21f. vrstenunge KI 29 géistes Kl 31 ingrozz KI 6 Et emisit spiritum in cruce A 15f. victoriam et gloriam A 27 orbem A
Strana 348
348 11. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanna. werlt die lenge vnd die preite | terrarum longe lateque diffudit, zestrawet, pei dem vorchte- samen taghe des gerichtes, an dem er zukumftik ist zu richten . 5die toten vnd die lebendigen vnd die werlde mit dem fewer, vnd pey aller seiner mitley- dunge, di er hette mit dir in diser werlt, pei der suzzekeit 10 [1187] seiner kosunge vnd hal- sunge vnd seiner kusse vnd pei der vnsprechlichen frewde dei- ner auffart vor dem angesichte deines sunes, der du dich 15 frewest an ende, ervrew mich vnd erhor mich an disem ge- pete — hie nennet man das dink, do man vmb pit vnser vrawen — do ich besunderlich 20 pite vnd flehleich anruffe, das, sam das gewis ist, daz dein sun dir nichznicht versagende dich eret, also muz ich ent- sten leichtikleichen, vollenendic- % lichen vnd volkomleich sein heilige hulfe vnd trost noch der suzzekeit deins erbarmherczigen herezen vnd noch dem willen deines aller libsten sunes, den 9! er beweist seinen vorchtsamen vnd gibt die pete dem, dez Deutscher Text 5 leibendigen KI per tremendum diem iudicij, quo ipse venturus est iudicare viuos et mortuos et seculum ! per ignem, per compassionem | eius tecum in hoc mundo partici- pantis, per [222F] suauitatem colloquiorum et osculorum eius, per ineffabile gaudium, quo assumpta es in conspectu filij, vbi gaudes et exultas sine fine, letifica cor meum et exaudi me pro hae re peticionis mee, — hic nominatur res, pro qua petitur — pro qua specialiter te imploro suppliciter et exoro ex toto corde meo, vt, sicut certus sum, quod ille nichil negans te honorat, ita senciam facilius, plenius, veracius et effi- eacius tuum sanctissimum adiu- uamen et consolamen secundum suauitatem mitissimi cordis tui et secundum pietatem dulcissi- 15 mi filij tui. [222Y] domini nostri 3 Ihesu Christi, et voluntatem timencium se et delectancium in se et peticionem cordis eorum dantis et secundum necessi- 12 vnsprelicher KI 14 dich fehlt Kl 22 sun] sin Kl 27f. dein erbarmherczigeit herczen KI 29 deiner Kl 31f. dez herezen daz sich Kl Lat. Text 10 conspectum filij domini nostri Ihu xpi A 12 me indignum famulum tuum A 17 vt] Et A 20 plenius celerius veracius A 24 et secundum fehlt A 25 filij tui fehlt A 27f.»e bis cordis] te et secundum peticionem cordibus 4
348 11. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanna. werlt die lenge vnd die preite | terrarum longe lateque diffudit, zestrawet, pei dem vorchte- samen taghe des gerichtes, an dem er zukumftik ist zu richten . 5die toten vnd die lebendigen vnd die werlde mit dem fewer, vnd pey aller seiner mitley- dunge, di er hette mit dir in diser werlt, pei der suzzekeit 10 [1187] seiner kosunge vnd hal- sunge vnd seiner kusse vnd pei der vnsprechlichen frewde dei- ner auffart vor dem angesichte deines sunes, der du dich 15 frewest an ende, ervrew mich vnd erhor mich an disem ge- pete — hie nennet man das dink, do man vmb pit vnser vrawen — do ich besunderlich 20 pite vnd flehleich anruffe, das, sam das gewis ist, daz dein sun dir nichznicht versagende dich eret, also muz ich ent- sten leichtikleichen, vollenendic- % lichen vnd volkomleich sein heilige hulfe vnd trost noch der suzzekeit deins erbarmherczigen herezen vnd noch dem willen deines aller libsten sunes, den 9! er beweist seinen vorchtsamen vnd gibt die pete dem, dez Deutscher Text 5 leibendigen KI per tremendum diem iudicij, quo ipse venturus est iudicare viuos et mortuos et seculum ! per ignem, per compassionem | eius tecum in hoc mundo partici- pantis, per [222F] suauitatem colloquiorum et osculorum eius, per ineffabile gaudium, quo assumpta es in conspectu filij, vbi gaudes et exultas sine fine, letifica cor meum et exaudi me pro hae re peticionis mee, — hic nominatur res, pro qua petitur — pro qua specialiter te imploro suppliciter et exoro ex toto corde meo, vt, sicut certus sum, quod ille nichil negans te honorat, ita senciam facilius, plenius, veracius et effi- eacius tuum sanctissimum adiu- uamen et consolamen secundum suauitatem mitissimi cordis tui et secundum pietatem dulcissi- 15 mi filij tui. [222Y] domini nostri 3 Ihesu Christi, et voluntatem timencium se et delectancium in se et peticionem cordis eorum dantis et secundum necessi- 12 vnsprelicher KI 14 dich fehlt Kl 22 sun] sin Kl 27f. dein erbarmherczigeit herczen KI 29 deiner Kl 31f. dez herezen daz sich Kl Lat. Text 10 conspectum filij domini nostri Ihu xpi A 12 me indignum famulum tuum A 17 vt] Et A 20 plenius celerius veracius A 24 et secundum fehlt A 25 filij tui fehlt A 27f.»e bis cordis] te et secundum peticionem cordibus 4
Strana 349
98,2. Mariengebet. hercz sich frewet in im, vnd noch miner notdurftikait an den dingen. Dorvmb ich flehende deinen heiligen namen anrufe 5 vnd dein hulfe, daz du mir er- werbest zu deinem allerlibsten sun in cristenleichem gelauben veste hoffenunge, volkomne lieb, wore rewe meines herczen, 10 den prunnen der czehern, lautere : ; rum, peichte, ain wirdige vnd ain hei- lige puzze vnd ain vleysik hute vor den sunden, die versme- hunge der werlt, die libe gotes 15 vnd meines nesten vnd die gaisel deines sunes gedultic- leich zu tragen in meinem leich- nam, ware gedult zu allen den, die vmb die liebe deines sunes 2 zu leiden sein, vnd óch den schemelichen tot, obz must sein, vnd laistunge meiner geloubede, stetikeit an allen guten werken, behegeleiche mitsamkeit, ainen 25 seligen tot vnd in der lesten czeit meines todes ain gehe puz vnd aines guten sinnes volsam- keit mit rede. Vnd aller meiner vorderen seln vnd aller meiner x» wolteter vnd allen gelaubigen Deutscher Text 3 ich fehlt Kl der czerhern [den prinen gestr.] lautere KI 28f. allen meinen worderen Kl volsamkeit Al lacrimarum fehlt A pore] corde 4 in tuum presidium sempiternum nach loquela A et animabus omnium A mortuorum nach meorum A Lat. Text 5f. dilectissimum filium tuum fehlt A 12 dignam bis 14 peccatis fehlt A 28 da tuam presenciam. vt suscipias animam meam Jüngere Fassung. 849 tatem meam in hys et in omni- bus rebus, pro quibus supplex inuoco nomen tuum et adiuua- men, vt obtineas michi aput eundem dilectissimum filium 5 tuum, dominum nostrum Ihesum Christum, in fide katholica spem i firmam, fidem rectam karita- temque perfectam, veram cordis contricionem, fontem lacrima- 10 sinceram confessionem, dignam ac sanctissimam satis- faccionem, diligentem custodiam & peccatis, contemptum mundi, dileccionem dei et proximi, 15 flagellacionem filij tui in cor- pore meo immundissimo, veram pacienciam ad omnia, que pro amore filij tui sunt sustinenda, : eciam mortem turpissimam, si 2 oportuerit, execu[223"]Jcionem votorum meorum, perseueranci- am in bonis operibus, conuer- sacionem tibi placentem, felicem obitum, in extrema hora vite »5 mee penitenciam vehementem bonique sensus integritatem cum loquela. Et animabus omnium parentum et omnium bene- factorum meorum et omnium 3» 6 deinen KI 10 der prunnen llf. heilóge Ki — 27f. vnd 30 woltetorn KI 10f. fontem 16f. cor- 30 viuorum et
98,2. Mariengebet. hercz sich frewet in im, vnd noch miner notdurftikait an den dingen. Dorvmb ich flehende deinen heiligen namen anrufe 5 vnd dein hulfe, daz du mir er- werbest zu deinem allerlibsten sun in cristenleichem gelauben veste hoffenunge, volkomne lieb, wore rewe meines herczen, 10 den prunnen der czehern, lautere : ; rum, peichte, ain wirdige vnd ain hei- lige puzze vnd ain vleysik hute vor den sunden, die versme- hunge der werlt, die libe gotes 15 vnd meines nesten vnd die gaisel deines sunes gedultic- leich zu tragen in meinem leich- nam, ware gedult zu allen den, die vmb die liebe deines sunes 2 zu leiden sein, vnd óch den schemelichen tot, obz must sein, vnd laistunge meiner geloubede, stetikeit an allen guten werken, behegeleiche mitsamkeit, ainen 25 seligen tot vnd in der lesten czeit meines todes ain gehe puz vnd aines guten sinnes volsam- keit mit rede. Vnd aller meiner vorderen seln vnd aller meiner x» wolteter vnd allen gelaubigen Deutscher Text 3 ich fehlt Kl der czerhern [den prinen gestr.] lautere KI 28f. allen meinen worderen Kl volsamkeit Al lacrimarum fehlt A pore] corde 4 in tuum presidium sempiternum nach loquela A et animabus omnium A mortuorum nach meorum A Lat. Text 5f. dilectissimum filium tuum fehlt A 12 dignam bis 14 peccatis fehlt A 28 da tuam presenciam. vt suscipias animam meam Jüngere Fassung. 849 tatem meam in hys et in omni- bus rebus, pro quibus supplex inuoco nomen tuum et adiuua- men, vt obtineas michi aput eundem dilectissimum filium 5 tuum, dominum nostrum Ihesum Christum, in fide katholica spem i firmam, fidem rectam karita- temque perfectam, veram cordis contricionem, fontem lacrima- 10 sinceram confessionem, dignam ac sanctissimam satis- faccionem, diligentem custodiam & peccatis, contemptum mundi, dileccionem dei et proximi, 15 flagellacionem filij tui in cor- pore meo immundissimo, veram pacienciam ad omnia, que pro amore filij tui sunt sustinenda, : eciam mortem turpissimam, si 2 oportuerit, execu[223"]Jcionem votorum meorum, perseueranci- am in bonis operibus, conuer- sacionem tibi placentem, felicem obitum, in extrema hora vite »5 mee penitenciam vehementem bonique sensus integritatem cum loquela. Et animabus omnium parentum et omnium bene- factorum meorum et omnium 3» 6 deinen KI 10 der prunnen llf. heilóge Ki — 27f. vnd 30 woltetorn KI 10f. fontem 16f. cor- 30 viuorum et
Strana 350
350 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. selen vorleich die ewige ruwe vnd den lebendigen ain hailbere glukselikeit in diser werlde, durch vnsern herren Ihesum 5 Christum, deinen sun, der mit dem vater vnd dem heiligen gaist lebit vnd reichset ewich- lich an ende. Amen. Der dicz gepet [alle tage] 10 dreissig tage nach ain ander alle tage vor vnser lieben vrawen pilde sprichet andechtic- lichen, swez der vnser vrawn pittet, dez wirt her gewert an 15 allen zweifel, wan daz [1197] oft vnd dicke bewert ist. fidelium defunctorum requiem eternam et viuis salubrem in hoc seculo prosperitatem con- cede, per dominum nostrum Ihesum Christum filium tuum, qui cum patre et spiritu sancto viuit et regnat per omnia secula seculorum. Amen. 5 Deutscher Text 3 werlde verleihe Kl 7 lebit Kl 10 ander] aller Kl 16 of [t durch Ras. getilgt] Kl reichet Kl 3 et in futuro vitam eternam nach prosperitatem A 4 per bis 8 Amen fehlt A In A folgt, dem deutschen Salve regina der Hs. Kl entsprechend, Ant. Salua regina misericordie. Vers. In omni tribulacione et angustia. Collecta. Concede nos famulos [2237] tuos, quesumus, domine deus noster. perpetua mentis et corporis salute gaudere Et gloriosa beate marie vir- ginis intercessione a presenti liberari tristicia et eterna perfrui leticia per eum, qui venturus est etc. Schlußschrift in B Quicumque hanc precedentem oracionem XXX diebus — alias in publico loco reperi XL diebus — vere confessus et contritus deuote dixerit, effectum peticionis anime et corporis per suffragia beate virginis procul dubio obtinebit Et quociescumque homo deuote dixerit, XL dierum indulgencias habebit. In C folgt Versus. Aue maria gra ple. (Collecta) Deus, qui de beate marie virginis vtero verbum tuum angelo annuncciante carnem suscipere voluisti, presta supplicibus tuis, vt, qui vere eam dei genitricem credimus, eius aput te intercéssionibus adiuuemur, per eundem dominum nostrum ihm xpm f. t. [1297] Quicumque prescriptam oracionem per XXX dies continuos in honore bte marie virginis coram ipsius ymagine deuote legerit, quidquid ab ea pecierit, impetrabit.
350 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. selen vorleich die ewige ruwe vnd den lebendigen ain hailbere glukselikeit in diser werlde, durch vnsern herren Ihesum 5 Christum, deinen sun, der mit dem vater vnd dem heiligen gaist lebit vnd reichset ewich- lich an ende. Amen. Der dicz gepet [alle tage] 10 dreissig tage nach ain ander alle tage vor vnser lieben vrawen pilde sprichet andechtic- lichen, swez der vnser vrawn pittet, dez wirt her gewert an 15 allen zweifel, wan daz [1197] oft vnd dicke bewert ist. fidelium defunctorum requiem eternam et viuis salubrem in hoc seculo prosperitatem con- cede, per dominum nostrum Ihesum Christum filium tuum, qui cum patre et spiritu sancto viuit et regnat per omnia secula seculorum. Amen. 5 Deutscher Text 3 werlde verleihe Kl 7 lebit Kl 10 ander] aller Kl 16 of [t durch Ras. getilgt] Kl reichet Kl 3 et in futuro vitam eternam nach prosperitatem A 4 per bis 8 Amen fehlt A In A folgt, dem deutschen Salve regina der Hs. Kl entsprechend, Ant. Salua regina misericordie. Vers. In omni tribulacione et angustia. Collecta. Concede nos famulos [2237] tuos, quesumus, domine deus noster. perpetua mentis et corporis salute gaudere Et gloriosa beate marie vir- ginis intercessione a presenti liberari tristicia et eterna perfrui leticia per eum, qui venturus est etc. Schlußschrift in B Quicumque hanc precedentem oracionem XXX diebus — alias in publico loco reperi XL diebus — vere confessus et contritus deuote dixerit, effectum peticionis anime et corporis per suffragia beate virginis procul dubio obtinebit Et quociescumque homo deuote dixerit, XL dierum indulgencias habebit. In C folgt Versus. Aue maria gra ple. (Collecta) Deus, qui de beate marie virginis vtero verbum tuum angelo annuncciante carnem suscipere voluisti, presta supplicibus tuis, vt, qui vere eam dei genitricem credimus, eius aput te intercéssionibus adiuuemur, per eundem dominum nostrum ihm xpm f. t. [1297] Quicumque prescriptam oracionem per XXX dies continuos in honore bte marie virginis coram ipsius ymagine deuote legerit, quidquid ab ea pecierit, impetrabit.
Strana 351
98,2. Mariengebet. Jüngere Fassung. Salve Regina. 351 [119.] Dor noch hebt sich an daz Salue regina. VIs gegruzzet, kuniginne der Vparmherczikeit, daz leben 5vnd die suzzekeit vnd vnser hoffenunge, bis gegruzzet! Zu dir schrei wir, die durftigen kinder Eue, zu dir sufte wir hewlende vnd wainende in dem 1o tall dicz trubsalz. Eya, dor- vmb, vnser voitinne, die deinen parmherezigen augen hie her czu vns kere vnd Ihesum, den gebenediten, di frucht deines 15 leibes, vns noch disem betrubsal erczeige. O du gûtige, o du milde, o suzze Maria! Aue Maria, gracia plena, dominus. QALVE, regina, mater miseri- cordie, vita, dulcedo et spes nostra, salue! Ad te clamamus exules filij Eve. Ad te suspiramus gementes et flentes in hac lacrimarum valle. Eya ergo, aduocata nostra, illos tuos misericordes oculos ad 10 nos conuerte! Et Ihesum, benedictum fruc- tum ventris tui, nobis post hoc exilium ostende! O clemens, o pia, o dulcis 15 virgo Maria! 3 Vis] vorgezeichnet für die rote Initiale V ist w Kl dich Kl 13 keren [n durch Ras. getilgt] Kl 14 fucht Kl 10 dicz]
98,2. Mariengebet. Jüngere Fassung. Salve Regina. 351 [119.] Dor noch hebt sich an daz Salue regina. VIs gegruzzet, kuniginne der Vparmherczikeit, daz leben 5vnd die suzzekeit vnd vnser hoffenunge, bis gegruzzet! Zu dir schrei wir, die durftigen kinder Eue, zu dir sufte wir hewlende vnd wainende in dem 1o tall dicz trubsalz. Eya, dor- vmb, vnser voitinne, die deinen parmherezigen augen hie her czu vns kere vnd Ihesum, den gebenediten, di frucht deines 15 leibes, vns noch disem betrubsal erczeige. O du gûtige, o du milde, o suzze Maria! Aue Maria, gracia plena, dominus. QALVE, regina, mater miseri- cordie, vita, dulcedo et spes nostra, salue! Ad te clamamus exules filij Eve. Ad te suspiramus gementes et flentes in hac lacrimarum valle. Eya ergo, aduocata nostra, illos tuos misericordes oculos ad 10 nos conuerte! Et Ihesum, benedictum fruc- tum ventris tui, nobis post hoc exilium ostende! O clemens, o pia, o dulcis 15 virgo Maria! 3 Vis] vorgezeichnet für die rote Initiale V ist w Kl dich Kl 13 keren [n durch Ras. getilgt] Kl 14 fucht Kl 10 dicz]
Strana 352
III. Mystikergebete im Prager Kulturkreise. 99 [95"] DICZ ist auch ain an- dechtichs, gud gepet czu sprechen, so man den heilgen leichnam entphaen wil. Seuses Text: Büchlein der Ewigen Weisheit. Dis solt du sprechen, so du zů gast. 5 [95'] DYA, lebende frucht, du YA, du lebendú vruht, du 5 susze gymme, du wun- sůzú gimme, du wunnek- nicleicher paradis appel des ge- licher paradisôphel des geblüm- plumten veterleichen herczen, : ten vetterlichen herzen, du sûzer Uberlieferung: Pg Bl. 957; H Bl. 9r; Br4 Bl. 165ra; Brl Bl. 121'; Br.3 Bl. 133; KI Bl. 357 Jebenda der 1. Absatz Eya bis niemer geschaiden werden. Amen Bl. 44r]; HI Bl. 11'; B4 Bl. 84r; BrIO Bl. 26St ; M Bl. 1447 u. 140r; MI Bl. 224r; M4 Bl. 25°; M5 Bl. 166"; M9 Bl. 35°: N Bl. 1877. N.3 Bl. 121"; N5 Bl. 84r; KlI Bl. 237; Ko Bl. 91'; I Bl. 275'; SI Bl. 327 1. öfter. Text aus Pg. Der Paralleltext aus dem Büchlein der Ewigen Weisheit des Heinrich Seuse entspricht der kritischen Gestaltung in der Ausgabe der deutschen Schriften Seuses von K. Bihlmeyer, Stuttgart 1907 S. 303. Lesarten aus H Br4BrIBr3KIHI (sowie für die ersten Zeilen B4). BrZKIHI überliefern Seuses Textgestalt. Lat. Text fehlt. Uberschriften: Disz gebet ist zů dem hailgen lychnam [97] vnd ist schöner andächtig' süsser wort H, Das hernach geschryben gepette Soltu sprechen wanne du den wilt gen zu dem zartten fronleichnam vnnsers herren yh'u xpristi Br3, von vnserm herren zůgang KI .. Eya du KI, O Du HI lebendige 5 Ihesu du lebindinge Brl Br3 KI, pliende HI frucht fehlt Br3 6 güne gymme Br4, fehlt Kl, 6f. du wunnicleiches Pg BrABrIHI, du lebendiger Br3, mine HI wunn KI 7 paradis. Appel Pg, paradis Eyn apphel Br4, padeis du appel fehlt HI 7f. gebluten Br4, appil Brl, paradeyses apfel Br3 gebuetin Bri, plinden HI
III. Mystikergebete im Prager Kulturkreise. 99 [95"] DICZ ist auch ain an- dechtichs, gud gepet czu sprechen, so man den heilgen leichnam entphaen wil. Seuses Text: Büchlein der Ewigen Weisheit. Dis solt du sprechen, so du zů gast. 5 [95'] DYA, lebende frucht, du YA, du lebendú vruht, du 5 susze gymme, du wun- sůzú gimme, du wunnek- nicleicher paradis appel des ge- licher paradisôphel des geblüm- plumten veterleichen herczen, : ten vetterlichen herzen, du sûzer Uberlieferung: Pg Bl. 957; H Bl. 9r; Br4 Bl. 165ra; Brl Bl. 121'; Br.3 Bl. 133; KI Bl. 357 Jebenda der 1. Absatz Eya bis niemer geschaiden werden. Amen Bl. 44r]; HI Bl. 11'; B4 Bl. 84r; BrIO Bl. 26St ; M Bl. 1447 u. 140r; MI Bl. 224r; M4 Bl. 25°; M5 Bl. 166"; M9 Bl. 35°: N Bl. 1877. N.3 Bl. 121"; N5 Bl. 84r; KlI Bl. 237; Ko Bl. 91'; I Bl. 275'; SI Bl. 327 1. öfter. Text aus Pg. Der Paralleltext aus dem Büchlein der Ewigen Weisheit des Heinrich Seuse entspricht der kritischen Gestaltung in der Ausgabe der deutschen Schriften Seuses von K. Bihlmeyer, Stuttgart 1907 S. 303. Lesarten aus H Br4BrIBr3KIHI (sowie für die ersten Zeilen B4). BrZKIHI überliefern Seuses Textgestalt. Lat. Text fehlt. Uberschriften: Disz gebet ist zů dem hailgen lychnam [97] vnd ist schöner andächtig' süsser wort H, Das hernach geschryben gepette Soltu sprechen wanne du den wilt gen zu dem zartten fronleichnam vnnsers herren yh'u xpristi Br3, von vnserm herren zůgang KI .. Eya du KI, O Du HI lebendige 5 Ihesu du lebindinge Brl Br3 KI, pliende HI frucht fehlt Br3 6 güne gymme Br4, fehlt Kl, 6f. du wunnicleiches Pg BrABrIHI, du lebendiger Br3, mine HI wunn KI 7 paradis. Appel Pg, paradis Eyn apphel Br4, padeis du appel fehlt HI 7f. gebluten Br4, appil Brl, paradeyses apfel Br3 gebuetin Bri, plinden HI
Strana 353
99. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. 353 du susze trawbe von Czipper in dem weingarten Engadi! Wer gibt mir, daz ich dich hewte also wirdiglich entphae, daz s dich geluste czu mir czu kumen, pei mir ezu pleiben vnd von mir nymmer czu scheiden ? Eya, gruntloses gud, daz do hymel- reich vnd ertreich erfullet! Nai- 1o ge dich hewte gnediglich czu mir vnd vorsmehe nicht dein arme creatur. [96"] Herre, pin ich dein nicht wirdig, so pin ich abir dein noitdurftig. Ach, 15 czarter herre, du pist doch der, der himelreich vnd ertreich mit eynem worte gescheppet hait. trubel von Cyper in den win- garten Engaddi, wer git mir, daz ich dich hûtte als wirdeklich enphahe, daz dich geluste zů mir ze komen, bi mir ze blibenne und von mir niemer ze schei- denne? Eya, grundloses gût, daz da himelrich vnd ertrich erfullet, neige dich hut gnedek- lich zů mir und versmahe nit 10 din armen kreature! Herr, bin ich din nit wirdig, so bin ich din aber notdurftig. Ach, zarter herr, bist du nit der, der himel- rich unt ertrich mit eime einigen 15 worte geschephet hat ? Herr, mit 5 I süsser Br3HI[B4] trůbel Br4, trawbil Brl, weintraube Br3 2 Engadi fehlt HI 2f. Wer gibt] Wer cypern Br4, Cipirn Brl gip BrABrl, gib KI[B4], Mein herr vnd mein gott wer gibt HI 3 daz daz Br4 dich] en Bri hewte fehlt hier Brl 4 also andechtic- lichen Br4, so andachtig Brl musse enphon Br4 4f. dz dir ain wolgeuallen sey zu komen zu mir Br3 5 czu vor kumen fehlt Br4 6 vn by BrAKI 6f. vnd dich ewiclich von mir nymer scheidest Brl nümermer von mir Br3, dich niemer von mir KI, mich nimer von dir HI 7 nymirmer Br4 czu scheiden] geschaiden Br3, geschaiden mag noch werd HI Eya du Br1Br3[B4], Ach du KI, O du HI do] du Pg, fehlt Brl 8f. erfullet himel- 8 grundlose güt Hl 9 erfullet haist Pg, erfullet hat Br1 reich vnd erdreiche Br3 10 hewte fehlt Pg 11 mir] mer Pg vnd fehlt Brl nicht mich Herre bis BrIKI, fehlt HI 12 arme schnödi KI creatur nit HI 14 noitdurftig] Ach [357] bekenn vnd wais wol das ich din alle mal vn- wirdig bin Eya du waist wol das ich dein als recht notturfftig bin KI O h’re Br4, fehlt Br1 12f. ich byn Br4 Br3 13f. so bin adir Brl, aber ich pin Br3 14 abir dein] dein doch HI gar notturftig Br3 14f. Ach bis doch der] Gnediger h’re du pist doch der Pg, wen du czartir h’re der bist Brl, Herre zarter herre pistu nicht herre der Br3 Ach fehlt KI 15 herre] got HI Nu bistu BrAHI, bistu nit HKI doch fehlt H KI 16 hemel vil erde Br4 BrIKI ertreicht Pg, erde H 16f. vil alles daz dorynne ist mit eyme Br4 17 ainigen H, ainom aigen HI geschaffet H, geschaffen BrABrIKI, geschöpfet Br3 host Br4, hast HI Burdach, Mittelalt. u. Reform VI Joh. v. Neum. 4. 23
99. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. 353 du susze trawbe von Czipper in dem weingarten Engadi! Wer gibt mir, daz ich dich hewte also wirdiglich entphae, daz s dich geluste czu mir czu kumen, pei mir ezu pleiben vnd von mir nymmer czu scheiden ? Eya, gruntloses gud, daz do hymel- reich vnd ertreich erfullet! Nai- 1o ge dich hewte gnediglich czu mir vnd vorsmehe nicht dein arme creatur. [96"] Herre, pin ich dein nicht wirdig, so pin ich abir dein noitdurftig. Ach, 15 czarter herre, du pist doch der, der himelreich vnd ertreich mit eynem worte gescheppet hait. trubel von Cyper in den win- garten Engaddi, wer git mir, daz ich dich hûtte als wirdeklich enphahe, daz dich geluste zů mir ze komen, bi mir ze blibenne und von mir niemer ze schei- denne? Eya, grundloses gût, daz da himelrich vnd ertrich erfullet, neige dich hut gnedek- lich zů mir und versmahe nit 10 din armen kreature! Herr, bin ich din nit wirdig, so bin ich din aber notdurftig. Ach, zarter herr, bist du nit der, der himel- rich unt ertrich mit eime einigen 15 worte geschephet hat ? Herr, mit 5 I süsser Br3HI[B4] trůbel Br4, trawbil Brl, weintraube Br3 2 Engadi fehlt HI 2f. Wer gibt] Wer cypern Br4, Cipirn Brl gip BrABrl, gib KI[B4], Mein herr vnd mein gott wer gibt HI 3 daz daz Br4 dich] en Bri hewte fehlt hier Brl 4 also andechtic- lichen Br4, so andachtig Brl musse enphon Br4 4f. dz dir ain wolgeuallen sey zu komen zu mir Br3 5 czu vor kumen fehlt Br4 6 vn by BrAKI 6f. vnd dich ewiclich von mir nymer scheidest Brl nümermer von mir Br3, dich niemer von mir KI, mich nimer von dir HI 7 nymirmer Br4 czu scheiden] geschaiden Br3, geschaiden mag noch werd HI Eya du Br1Br3[B4], Ach du KI, O du HI do] du Pg, fehlt Brl 8f. erfullet himel- 8 grundlose güt Hl 9 erfullet haist Pg, erfullet hat Br1 reich vnd erdreiche Br3 10 hewte fehlt Pg 11 mir] mer Pg vnd fehlt Brl nicht mich Herre bis BrIKI, fehlt HI 12 arme schnödi KI creatur nit HI 14 noitdurftig] Ach [357] bekenn vnd wais wol das ich din alle mal vn- wirdig bin Eya du waist wol das ich dein als recht notturfftig bin KI O h’re Br4, fehlt Br1 12f. ich byn Br4 Br3 13f. so bin adir Brl, aber ich pin Br3 14 abir dein] dein doch HI gar notturftig Br3 14f. Ach bis doch der] Gnediger h’re du pist doch der Pg, wen du czartir h’re der bist Brl, Herre zarter herre pistu nicht herre der Br3 Ach fehlt KI 15 herre] got HI Nu bistu BrAHI, bistu nit HKI doch fehlt H KI 16 hemel vil erde Br4 BrIKI ertreicht Pg, erde H 16f. vil alles daz dorynne ist mit eyme Br4 17 ainigen H, ainom aigen HI geschaffet H, geschaffen BrABrIKI, geschöpfet Br3 host Br4, hast HI Burdach, Mittelalt. u. Reform VI Joh. v. Neum. 4. 23
Strana 354
354 III. Mystikergebete im Prager Kulturkreise. Herre, mit eim eynigen worte magst du myn sieche sel ge- sunt machen. O czarter herre, thu mir nach deinen gnaden 5 vnd nach deiner gruntlosen barmherczikeit vnd nicht nach meinem verdienen! Du pist doch daz vnschuldige osterlemp- lein, daz hewte vor alle menschen 10 geopphert wirt. O du suszes, wolgesmagkes himelprot, daz da allen suszen smag in im haid [967] nach eins iczlichen herczen begir! Mache hewte 15 lustig in dir den trûben munt meiner sel. Speise vnd trencke, sterke vnd czire vnd voreine einem einigen worte macht du min siechen sele gesunt machen. Owe, zarter herr, tů mir nach diner gnade, nach diner grund- losen erbermde vnd nit nach minem verdienenne. Du bist doch daz unschuldig osterlembli, daz hút vůr aller menschen súnde wirt geophert. Ach, sûzes wolgesmackes himelbrot, 10 daz da allen sûzen smak in im hat nach ieder herzen begirde, mache hût lústig in dir den turren munt miner sele; spise und trenke, sterke und ziere 15 und vereine dich minneklich 1 Herre fehlt Pg Br1, O h’re Br4, Ach KI mit bis worte] also Br4 2 h're magistu ouch Br4, magstu auch Br3 eynigen fehlt Br3 sieche fehlt Pg BrIHI, arme Br4 sel die siech ist HI 2f. wol 3 machen wen se gar sich ist Br4 O bis 6 barm- gesund HI herczikeit fehlt Brl O czarter] Lieber Pg, A we zarter H, O gütiger Br3, Min zarter KI, Du gütiger HI 4f. nach bis vnd fehlt HI nach deinen gnaden] gnad Br3 5 deiner HKI 6 vnd fehlt H Br3, noch dyn' gute vn Br4 6f. vnd bis verdinen fehlt PgH Br4BrI 8 eynige vnschuldige Brl, gütig vnschuldig Br3, fehlt HI 8f. lemp- lein Pg, ostirlamp Br4, oppir das ostirlemil Brl, Osterlam Br3. lemlin MI3, osterlämli KI, Osterlamb HI 9 hewte fehlt Brl, hůt vnd alle tag KI 9f. geopphert wirt vor alle menschen Br4 durch aller 10 geopffert menschen sünden Br.3 vor] vor mich vnd vor Brl worden ist Br3, wirt geopfert KI wirt fehlt HI O] Ach HKI, fehlt Br1 du fehlt Br4 Br3KI 11 wol smeckendes Br4, vnd du wonsames Brl 12 da fehlt Pg BrIKIHI 12f. yn ym hot allë susen smak Br4, yn im hat den smack aller süssikait Br3 sussin won- same Brl smag] gelust KI 13f. eyme iczlichin herezen nach seyner begire Brl eins iczlichen] ydes Pg, eins iczliches Br4, iecliches menschen KI 14 gir Pg, begerunge Br4, begird H Br3KIHI Mache fehlt HI hewte fehlt Br1 15 in dir lostik Brl wollustig Br3 dir] der Pg trûben fehlt Br3, durren Kl, trauben HI mut Brl, fehlt HI 17 vnd sterck KI czire mich Brl, zierd Hl zweites vnd fehlt BrIHI verainig Br3
354 III. Mystikergebete im Prager Kulturkreise. Herre, mit eim eynigen worte magst du myn sieche sel ge- sunt machen. O czarter herre, thu mir nach deinen gnaden 5 vnd nach deiner gruntlosen barmherczikeit vnd nicht nach meinem verdienen! Du pist doch daz vnschuldige osterlemp- lein, daz hewte vor alle menschen 10 geopphert wirt. O du suszes, wolgesmagkes himelprot, daz da allen suszen smag in im haid [967] nach eins iczlichen herczen begir! Mache hewte 15 lustig in dir den trûben munt meiner sel. Speise vnd trencke, sterke vnd czire vnd voreine einem einigen worte macht du min siechen sele gesunt machen. Owe, zarter herr, tů mir nach diner gnade, nach diner grund- losen erbermde vnd nit nach minem verdienenne. Du bist doch daz unschuldig osterlembli, daz hút vůr aller menschen súnde wirt geophert. Ach, sûzes wolgesmackes himelbrot, 10 daz da allen sûzen smak in im hat nach ieder herzen begirde, mache hût lústig in dir den turren munt miner sele; spise und trenke, sterke und ziere 15 und vereine dich minneklich 1 Herre fehlt Pg Br1, O h’re Br4, Ach KI mit bis worte] also Br4 2 h're magistu ouch Br4, magstu auch Br3 eynigen fehlt Br3 sieche fehlt Pg BrIHI, arme Br4 sel die siech ist HI 2f. wol 3 machen wen se gar sich ist Br4 O bis 6 barm- gesund HI herczikeit fehlt Brl O czarter] Lieber Pg, A we zarter H, O gütiger Br3, Min zarter KI, Du gütiger HI 4f. nach bis vnd fehlt HI nach deinen gnaden] gnad Br3 5 deiner HKI 6 vnd fehlt H Br3, noch dyn' gute vn Br4 6f. vnd bis verdinen fehlt PgH Br4BrI 8 eynige vnschuldige Brl, gütig vnschuldig Br3, fehlt HI 8f. lemp- lein Pg, ostirlamp Br4, oppir das ostirlemil Brl, Osterlam Br3. lemlin MI3, osterlämli KI, Osterlamb HI 9 hewte fehlt Brl, hůt vnd alle tag KI 9f. geopphert wirt vor alle menschen Br4 durch aller 10 geopffert menschen sünden Br.3 vor] vor mich vnd vor Brl worden ist Br3, wirt geopfert KI wirt fehlt HI O] Ach HKI, fehlt Br1 du fehlt Br4 Br3KI 11 wol smeckendes Br4, vnd du wonsames Brl 12 da fehlt Pg BrIKIHI 12f. yn ym hot allë susen smak Br4, yn im hat den smack aller süssikait Br3 sussin won- same Brl smag] gelust KI 13f. eyme iczlichin herezen nach seyner begire Brl eins iczlichen] ydes Pg, eins iczliches Br4, iecliches menschen KI 14 gir Pg, begerunge Br4, begird H Br3KIHI Mache fehlt HI hewte fehlt Br1 15 in dir lostik Brl wollustig Br3 dir] der Pg trûben fehlt Br3, durren Kl, trauben HI mut Brl, fehlt HI 17 vnd sterck KI czire mich Brl, zierd Hl zweites vnd fehlt BrIHI verainig Br3
Strana 355
99. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. 355 dich gnediglich mit mir. O du ewige wyshait, nu chum hewte als creftigleich in mein sele, daz du alle meine fiende vortreibist 5 vnd alle meinen geprechen vor- swendist vnd mir alle meine sunde vorgebist. Erluchte mein vorstentnis mit dem liechte des waren glaubens. Entczunde 10 meinen willen mit deiner [971] suessen lieb. Erclere mein ge- dechtnis mit deiner fröleichen gegenwortigkait vnd gip alle meinen crefften togent vnd vol- 15 komenheit, beware mich an meinem tode, daz ich dich vffenberlich werde niessen in ewiger salikeit. Amen. mit mir! Ach, Ewigu Wisheit, nu kum húte als krefteklich in min sele, daz du alle mine viende vertribest, alle mine ge- bresten versmelzest und alle 5 mine sunde vergebest. Erlúhte min verstentnusse mit dem liechte dins waren gelöben, en- brenne minen willen mit diner sûzen minne, erklere min hug- 10 nisse mit diner vrôlichen gegen- wúrtikeit, und gib allen minen kreften tugent und volkomen- heit. Bewar mich an minem tòde, daz ich dich offenbarlich 15 werd niessende in ewiger seli- keit. Amen. .- dich] dich her HI hewte gne- 1f. dich bis ewige fehlt Br3 diclich Brl, minenklichen HI, fehlt KI mir] ir H, miner sel KI, O bis 3 sele fehlt HI O] Ach in mir mit meiner sel HI HKI, fehlt Brl du fehlt HBrAKI 2 schone vnd du ewige Brl nu fehlt Pg, Eya no Brl howte fehlt Brl 3 als] so Brl hercz vnd sel K1 3f. daz du von mir vortrybest alle vynde beyde sichtik 4—6 alle min gebresten vordilgest alle min vi vnsichtik Br4 vygend vertribest min verloren zitt wider bringest Kl, allen meinen 5 vnd gebresten verschmeltzest all mein veind vertreibest HI 6 vnd ouch Br4 mir Pg gepresten Br3 5f. zersmeltzest Br3 mir alle fehlt Br3 7 genedigleich vorgebist Pg Ach erlúcht KI 8 vornüfft Pg, finstirkeit Br1 liechte des fehlt HI des] dynes Br4, deyns Brl, aines Br3 9 waren vnd rechten Br3 Enbren KI, Enperenen H1 10f. mit dem fewir deiner [971] gotlichen lieb Pg 11 lieb] minn KIHI Erleuter Pg, verklär KI, beker HI 11f. ge- dechtnis] vornunft Br4Brl, gehůgnuss KI, geleichnusz HI 13 vnd 14 ware tugent Br3 14f. vnd vol- fehlt KI alle fehlt HI komenhait fehlt KI 15 vnd beware Pg, Gewäre H mich herre HI 16 tode] leczten ende Br4, end KIHI also daz Pg dich] dein Pg Brl 17 vffenberlich fehlt Br1, offenlich KIHI moge geprauchen Pg, werden sen Br4, genyssin moge Brl, werd sehend vnd niessen KI 18 der ewegen BrABrl In Br4 Bl. 1667a folgt Melchisedech der konig Zalem bedutlichen opphertte brot vil weyn. den vetern in der wüstenunge daz hemelbrot reynte. Ysaac wart geopphert. 23*
99. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. 355 dich gnediglich mit mir. O du ewige wyshait, nu chum hewte als creftigleich in mein sele, daz du alle meine fiende vortreibist 5 vnd alle meinen geprechen vor- swendist vnd mir alle meine sunde vorgebist. Erluchte mein vorstentnis mit dem liechte des waren glaubens. Entczunde 10 meinen willen mit deiner [971] suessen lieb. Erclere mein ge- dechtnis mit deiner fröleichen gegenwortigkait vnd gip alle meinen crefften togent vnd vol- 15 komenheit, beware mich an meinem tode, daz ich dich vffenberlich werde niessen in ewiger salikeit. Amen. mit mir! Ach, Ewigu Wisheit, nu kum húte als krefteklich in min sele, daz du alle mine viende vertribest, alle mine ge- bresten versmelzest und alle 5 mine sunde vergebest. Erlúhte min verstentnusse mit dem liechte dins waren gelöben, en- brenne minen willen mit diner sûzen minne, erklere min hug- 10 nisse mit diner vrôlichen gegen- wúrtikeit, und gib allen minen kreften tugent und volkomen- heit. Bewar mich an minem tòde, daz ich dich offenbarlich 15 werd niessende in ewiger seli- keit. Amen. .- dich] dich her HI hewte gne- 1f. dich bis ewige fehlt Br3 diclich Brl, minenklichen HI, fehlt KI mir] ir H, miner sel KI, O bis 3 sele fehlt HI O] Ach in mir mit meiner sel HI HKI, fehlt Brl du fehlt HBrAKI 2 schone vnd du ewige Brl nu fehlt Pg, Eya no Brl howte fehlt Brl 3 als] so Brl hercz vnd sel K1 3f. daz du von mir vortrybest alle vynde beyde sichtik 4—6 alle min gebresten vordilgest alle min vi vnsichtik Br4 vygend vertribest min verloren zitt wider bringest Kl, allen meinen 5 vnd gebresten verschmeltzest all mein veind vertreibest HI 6 vnd ouch Br4 mir Pg gepresten Br3 5f. zersmeltzest Br3 mir alle fehlt Br3 7 genedigleich vorgebist Pg Ach erlúcht KI 8 vornüfft Pg, finstirkeit Br1 liechte des fehlt HI des] dynes Br4, deyns Brl, aines Br3 9 waren vnd rechten Br3 Enbren KI, Enperenen H1 10f. mit dem fewir deiner [971] gotlichen lieb Pg 11 lieb] minn KIHI Erleuter Pg, verklär KI, beker HI 11f. ge- dechtnis] vornunft Br4Brl, gehůgnuss KI, geleichnusz HI 13 vnd 14 ware tugent Br3 14f. vnd vol- fehlt KI alle fehlt HI komenhait fehlt KI 15 vnd beware Pg, Gewäre H mich herre HI 16 tode] leczten ende Br4, end KIHI also daz Pg dich] dein Pg Brl 17 vffenberlich fehlt Br1, offenlich KIHI moge geprauchen Pg, werden sen Br4, genyssin moge Brl, werd sehend vnd niessen KI 18 der ewegen BrABrl In Br4 Bl. 1667a folgt Melchisedech der konig Zalem bedutlichen opphertte brot vil weyn. den vetern in der wüstenunge daz hemelbrot reynte. Ysaac wart geopphert. 23*
Strana 356
3b6 III. Mystikergebete im Prager Kulturkreise. 100 Heinrich Seuse, Abend mahlsgebet. [617] Der diener. WE meiner grossen plinti- kait, in der ich piss her 5 gestanden pin! Ich sach die roten rosen vnd smickt ir nit. Ich gie vnder den schónenn plümen vnd sach ir nicht. Ich was als ain durres zwey in des 10 mayes taw. O we, mich kan nymmer mer [62'] volrewen, das du mir so mangen tag so nachent pist gewesen! O wer- der gast meiner sündigen sel, wie 15 han ich dir es pisz her erpoten! Wie vnpegirleich ich ab der süssen engel speisz geparde! Ich het den edeln walsam in dem mund vnd entpfand sein 2o nicht. Ach du frewdenreiche augenwaid der engel, ich ge- frewet mich dein nie recht, als ich pilleich solt. Vnd solt mir ain leipleicher freund sein ko- 25 men, ich hiet mich alle die nacht [62'] darauf gefreet. Der diener. i ()WE miner grozen blintheit, in der ich bis her bin ge- standen! Ich brach die roten 5 rosen vnd smakt ir nut; ich gie under den schönen blümen und | sah ir nüt; ich wasz als ein türres zwi in des süzen meien töwe. Owe, mich enkan niemer 10 verrüwen, daz du mir so mani- gen tag so nahe bist gewesen und ich dir so verre bin gesin. Owe, du sůzer gast der reinen sele, wie han ich dir es bis her 15 gebotten, wie han ich dir es so dike missebotten! Wie unbe- girlich ich ab der sůzen engel- spise gebaret! Ich hate den edelen balsam in dem munde 2 und enphant sin nit. Ach, du vródenrichü ógenweide aller engel, ich gefrowte mich din doch nie recht! Und sólt mir ein liplicher vrint des morgens 2 sin komen, ich het mich alle die Helyas mit geeschertem brote wart gesterkt. das ostirlamp dis brot beddt. O ihu milder vns dis brotes wirdik mache. O ihu konig rechtgeber vorste der senftekeyt in deses brotis lowbe vns volbrenge. O ihu vatir der barmherezekeyt vns lose von sunden in genoden. In genoden ge- trost vA gefestent dynes vetirlichen erbeteyles vns teylhaftig mache. Amen. 100 Überlieferung W1 Bl. 61°. Paralleltext: Originaltext des Heinrich Seuse, Deutsche Schriften, herausg. v. Karl Bihlmeyer, Stuttgart 1907, S. 297. 20 frewdenreicher W1
3b6 III. Mystikergebete im Prager Kulturkreise. 100 Heinrich Seuse, Abend mahlsgebet. [617] Der diener. WE meiner grossen plinti- kait, in der ich piss her 5 gestanden pin! Ich sach die roten rosen vnd smickt ir nit. Ich gie vnder den schónenn plümen vnd sach ir nicht. Ich was als ain durres zwey in des 10 mayes taw. O we, mich kan nymmer mer [62'] volrewen, das du mir so mangen tag so nachent pist gewesen! O wer- der gast meiner sündigen sel, wie 15 han ich dir es pisz her erpoten! Wie vnpegirleich ich ab der süssen engel speisz geparde! Ich het den edeln walsam in dem mund vnd entpfand sein 2o nicht. Ach du frewdenreiche augenwaid der engel, ich ge- frewet mich dein nie recht, als ich pilleich solt. Vnd solt mir ain leipleicher freund sein ko- 25 men, ich hiet mich alle die nacht [62'] darauf gefreet. Der diener. i ()WE miner grozen blintheit, in der ich bis her bin ge- standen! Ich brach die roten 5 rosen vnd smakt ir nut; ich gie under den schönen blümen und | sah ir nüt; ich wasz als ein türres zwi in des süzen meien töwe. Owe, mich enkan niemer 10 verrüwen, daz du mir so mani- gen tag so nahe bist gewesen und ich dir so verre bin gesin. Owe, du sůzer gast der reinen sele, wie han ich dir es bis her 15 gebotten, wie han ich dir es so dike missebotten! Wie unbe- girlich ich ab der sůzen engel- spise gebaret! Ich hate den edelen balsam in dem munde 2 und enphant sin nit. Ach, du vródenrichü ógenweide aller engel, ich gefrowte mich din doch nie recht! Und sólt mir ein liplicher vrint des morgens 2 sin komen, ich het mich alle die Helyas mit geeschertem brote wart gesterkt. das ostirlamp dis brot beddt. O ihu milder vns dis brotes wirdik mache. O ihu konig rechtgeber vorste der senftekeyt in deses brotis lowbe vns volbrenge. O ihu vatir der barmherezekeyt vns lose von sunden in genoden. In genoden ge- trost vA gefestent dynes vetirlichen erbeteyles vns teylhaftig mache. Amen. 100 Überlieferung W1 Bl. 61°. Paralleltext: Originaltext des Heinrich Seuse, Deutsche Schriften, herausg. v. Karl Bihlmeyer, Stuttgart 1907, S. 297. 20 frewdenreicher W1
Strana 357
100. Seuses Abendmahlsgebet. 357 Ich perait mich nye gegen dir, werden gast, den himel vnd erd eret, als ich solt. Ach, wie chertt ich mich so swindt von 5 dir! Wie vertreib ich dich so pald von mir auss meiner sele! O ewiger got, vnd du selben gegenwürtikleichen hie pist vnd vil der engel schar, vnd ich des 10 alles so vndancknam pin ge- wesen! Herre, ich wil dein gesweigen, vnd wär vber ein meil oder verrer, da ich für war gewest hiet der heyligen 15 gegenwür[63 Jtigkait vnd der hochen gaist, die dich schawent zu allen zeitten, ich wär mit willen dar gegangen, vnd möchtt ich sy halt nicht haben 20 gesehen, so hiet sich doch mein hercz darab gefrewdt in mey- nem leib. O we, herre, wye offt ich an der stat, do du vor mir vnd pey mir in dem sacrament nacht dar uf gefrowet. Ich be- reite mich doch nie gegen dir, werden gaste, den himelrich und ertrich eret, als ich billiche solte. Ach, wie kerte ich mich 5 so geswinde von dir, wie ver- treib ich dich so balde us dime eigen! O we, minneklicher got, vnd bist du selber hie als gegen- wurteklich, und ist der engel 10 schar hie, und ich dar zů als hinliche han getan! Herr, ich wil din geswigen, gewerlich, herr, ich enweis kein stat uber vil milen, da ich vúr war hette 15 gewisset der heiligen engeln gegenwürtikeit, der hohen geisten, die dich schowent ze allen ziten, ich were mit willen dar gegangen, und môcht ich 20 sú joch nit han gesehen, so hette sich doch min herze in minem libe ab inen gefrowet. Owe, sûzer herre, und daz du selber, aller engel herre, gegen- 25 wurtkliche hie werd, und bi dir vil der engel schar, daz ich der stat nit me war nam, daz můz mir iemer leid sin! Ich sôlte doch der stat han genigen, da s0 ich dich also hetti gewist, und môht mir anders nit sin worden. Owe got, wie bin ich dik an der stat, da du vor mir und bi mir werd in dem sacramente, s5 so recht unbesintklich und un- andechtklich gestanden! Der 23 stat pin gewesen do WI
100. Seuses Abendmahlsgebet. 357 Ich perait mich nye gegen dir, werden gast, den himel vnd erd eret, als ich solt. Ach, wie chertt ich mich so swindt von 5 dir! Wie vertreib ich dich so pald von mir auss meiner sele! O ewiger got, vnd du selben gegenwürtikleichen hie pist vnd vil der engel schar, vnd ich des 10 alles so vndancknam pin ge- wesen! Herre, ich wil dein gesweigen, vnd wär vber ein meil oder verrer, da ich für war gewest hiet der heyligen 15 gegenwür[63 Jtigkait vnd der hochen gaist, die dich schawent zu allen zeitten, ich wär mit willen dar gegangen, vnd möchtt ich sy halt nicht haben 20 gesehen, so hiet sich doch mein hercz darab gefrewdt in mey- nem leib. O we, herre, wye offt ich an der stat, do du vor mir vnd pey mir in dem sacrament nacht dar uf gefrowet. Ich be- reite mich doch nie gegen dir, werden gaste, den himelrich und ertrich eret, als ich billiche solte. Ach, wie kerte ich mich 5 so geswinde von dir, wie ver- treib ich dich so balde us dime eigen! O we, minneklicher got, vnd bist du selber hie als gegen- wurteklich, und ist der engel 10 schar hie, und ich dar zů als hinliche han getan! Herr, ich wil din geswigen, gewerlich, herr, ich enweis kein stat uber vil milen, da ich vúr war hette 15 gewisset der heiligen engeln gegenwürtikeit, der hohen geisten, die dich schowent ze allen ziten, ich were mit willen dar gegangen, und môcht ich 20 sú joch nit han gesehen, so hette sich doch min herze in minem libe ab inen gefrowet. Owe, sûzer herre, und daz du selber, aller engel herre, gegen- 25 wurtkliche hie werd, und bi dir vil der engel schar, daz ich der stat nit me war nam, daz můz mir iemer leid sin! Ich sôlte doch der stat han genigen, da s0 ich dich also hetti gewist, und môht mir anders nit sin worden. Owe got, wie bin ich dik an der stat, da du vor mir und bi mir werd in dem sacramente, s5 so recht unbesintklich und un- andechtklich gestanden! Der 23 stat pin gewesen do WI
Strana 358
358 wérd, so vnandächtig pin ge- wesen! Der leib was da, aber das herez anderswo. O we mir armen, wie vbel ich die zeit 5 versawmet han, das [63%] dir mein hercz nicht ainenn gruss pot mit ainem andächtigen ge- pet! Herre, meynn augen soltten dich haben angesechen 10 mit spilunden frewden, mein sel solt dich haben gemynnt mit grosszer begir, mein mund mit hóchem lob vnd all mein synn vnd auch all mein ver- : 15 nünfft mit inprünstigen iubi- liern, alle krefft solten zer- flossen sein in deinem dienst. Was tet dein knecht Dauid. der vor der arch, da allain leipleich 20 himelprot vnd leipleich ding [64] inn warenn, so gar frá- leichen mit allen seinen kreff- tenn sprang! Herre, nün steen ich vor dir vnd vor deinen 2; heyligen engeln vnd vall dir : zü füessen mit ynnigkleichen záhernn vnd saüfften meines herezen. Herr, wann du nu hie vor mir pist, mein fleisch vnd | so mein pruder, so pitt ich dich . meýnnes | hewt von grunt 111. Mystikergebete im Prager Kulturkreise. lip stint da, aber daz herze waz anderswa. Wie han ich dik so manigen ker da hin wir dich, werden herren, getan so gar unbedachtklich, daz dir min 5 herz nit einen herzklichen griz bot mit einem andechtigen ni- genne! Herr, zarter herre mine, minü ógen sóltin dich han an gesehen mit spilender vróde, 10 min herz sólte dich han ge- meinet mit gantzer girde, min mund sólte dich han gelobt mit : inbrünstigem herzklichem jubi- ! lierenne, alle min krefte sóltin 15 i sin zervlozzen in dinem vró- | lichen dienste! Waz tet din i knecht David, der vor der arke, - da allein lipliches himelbrot und , liplichi ding inne warent, so ! vrólich mit allen sinen kreften sprang! Herre, nu stan ich hie vor dir und vor dien heiligen engeln, und valle dir ze vüze mit inneklichen trehen mins» i herze. Gedenk, gedenk, zarter herre, daz du hie vor mir bist, | min fleisch und min brüder, und laze varn, vergib mir hit alle die unere, die ich dir ie 30 erbot, wan daz ist mir leit . . . herezen, das du mir vergebest : alle die vnere, die ich dir ye - erpoten hab. wann daz ist mir : 1» layd. Herr, wurtten? Ich vind nicht, [64"] 14f. vernüfft W1 was sol ich anntt- 36 Von hier an ist Seuses Text nicht mehr die Vorlage.
358 wérd, so vnandächtig pin ge- wesen! Der leib was da, aber das herez anderswo. O we mir armen, wie vbel ich die zeit 5 versawmet han, das [63%] dir mein hercz nicht ainenn gruss pot mit ainem andächtigen ge- pet! Herre, meynn augen soltten dich haben angesechen 10 mit spilunden frewden, mein sel solt dich haben gemynnt mit grosszer begir, mein mund mit hóchem lob vnd all mein synn vnd auch all mein ver- : 15 nünfft mit inprünstigen iubi- liern, alle krefft solten zer- flossen sein in deinem dienst. Was tet dein knecht Dauid. der vor der arch, da allain leipleich 20 himelprot vnd leipleich ding [64] inn warenn, so gar frá- leichen mit allen seinen kreff- tenn sprang! Herre, nün steen ich vor dir vnd vor deinen 2; heyligen engeln vnd vall dir : zü füessen mit ynnigkleichen záhernn vnd saüfften meines herezen. Herr, wann du nu hie vor mir pist, mein fleisch vnd | so mein pruder, so pitt ich dich . meýnnes | hewt von grunt 111. Mystikergebete im Prager Kulturkreise. lip stint da, aber daz herze waz anderswa. Wie han ich dik so manigen ker da hin wir dich, werden herren, getan so gar unbedachtklich, daz dir min 5 herz nit einen herzklichen griz bot mit einem andechtigen ni- genne! Herr, zarter herre mine, minü ógen sóltin dich han an gesehen mit spilender vróde, 10 min herz sólte dich han ge- meinet mit gantzer girde, min mund sólte dich han gelobt mit : inbrünstigem herzklichem jubi- ! lierenne, alle min krefte sóltin 15 i sin zervlozzen in dinem vró- | lichen dienste! Waz tet din i knecht David, der vor der arke, - da allein lipliches himelbrot und , liplichi ding inne warent, so ! vrólich mit allen sinen kreften sprang! Herre, nu stan ich hie vor dir und vor dien heiligen engeln, und valle dir ze vüze mit inneklichen trehen mins» i herze. Gedenk, gedenk, zarter herre, daz du hie vor mir bist, | min fleisch und min brüder, und laze varn, vergib mir hit alle die unere, die ich dir ie 30 erbot, wan daz ist mir leit . . . herezen, das du mir vergebest : alle die vnere, die ich dir ye - erpoten hab. wann daz ist mir : 1» layd. Herr, wurtten? Ich vind nicht, [64"] 14f. vernüfft W1 was sol ich anntt- 36 Von hier an ist Seuses Text nicht mehr die Vorlage.
Strana 359
100. Seuses Abendmahlsgebet. 359 wo ich hin fleuch, nür zu dir, wann du pist mein zuflucht vnd mein sterck. In dich hefft ich meýnn sel. In dich vnd zu dir 5 ist mein hoffnung. Herr, ich pitt dich, das du dich vber mich erparmest, ee du mich richtest. Erparm dich vber mich, herre aller der werlt, io chünig der himel vnd der erden, pehüet mich durch daz gepet der zwelfpoten, durch die vber- windung der martrer, durch den gelauben der peichtiger, durch 15 die keusch der junckfrawen, durch das [65'] gepete aller hey- ligen, die dir geuallen habent von anegeng der werlt. Bitt für mich, all heyligen magt 20 gotz, die iren leib haben ge- geben durch Christi namen zu grossinn leyden vnd ir ain starckh vberwinden ewer veint habet getan durch vnsern 25 herrenn, da durch ir sölich vbel habt erlitten vnd nü mit im wonet in ewigen frewden. Helfft mir, das ich mit ewerr hilff müg erwerben ablas aller meiner 30 sünden vnd ewige säligkait zu lon. Amen.
100. Seuses Abendmahlsgebet. 359 wo ich hin fleuch, nür zu dir, wann du pist mein zuflucht vnd mein sterck. In dich hefft ich meýnn sel. In dich vnd zu dir 5 ist mein hoffnung. Herr, ich pitt dich, das du dich vber mich erparmest, ee du mich richtest. Erparm dich vber mich, herre aller der werlt, io chünig der himel vnd der erden, pehüet mich durch daz gepet der zwelfpoten, durch die vber- windung der martrer, durch den gelauben der peichtiger, durch 15 die keusch der junckfrawen, durch das [65'] gepete aller hey- ligen, die dir geuallen habent von anegeng der werlt. Bitt für mich, all heyligen magt 20 gotz, die iren leib haben ge- geben durch Christi namen zu grossinn leyden vnd ir ain starckh vberwinden ewer veint habet getan durch vnsern 25 herrenn, da durch ir sölich vbel habt erlitten vnd nü mit im wonet in ewigen frewden. Helfft mir, das ich mit ewerr hilff müg erwerben ablas aller meiner 30 sünden vnd ewige säligkait zu lon. Amen.
Strana 360
IV. Altere in den Prager Gebetsbestand übernommene Stücke. 101 Vom geistlichen Leben. [122.] V ELCH mensche wil geistlichen seyn, Der sal ansehin dis bucheleyn Vnd sal sich dornoch richtin gar, So wirt seyn lebin on gifar. Vorsmee dy werld gemeynlich, Trage deyn armut willeclich, Hute deyns mondis vleisslich, Habe vngemach geduldiclich, Brenge deyne czeit ezu noczlich, Bis selden ymanden heymelich, Des leibis notdurfft enphach messlich, Bis schamegis herezin, offinbar vnd hemlich, Halt dich in czocht strengelich, Lebe mit deyne nehistin fredelich, Bis vndirtan [1231] deyn aldistin gutlich, Ken deyn obirsten furchticlich, Bis gehorsam demuticlich, Beweise dich an guten werken steteclich, Ergir nicht di leute leichticlich, Beweise dich mit sussem mute ernstlich, Habe got lib von herezen genezlich, Vs alle deyner zele susslich, Von allen synne kreffticlich, 10 15 Uberlieferung: Brl Bl. 122". Lat. Text fehlt.
IV. Altere in den Prager Gebetsbestand übernommene Stücke. 101 Vom geistlichen Leben. [122.] V ELCH mensche wil geistlichen seyn, Der sal ansehin dis bucheleyn Vnd sal sich dornoch richtin gar, So wirt seyn lebin on gifar. Vorsmee dy werld gemeynlich, Trage deyn armut willeclich, Hute deyns mondis vleisslich, Habe vngemach geduldiclich, Brenge deyne czeit ezu noczlich, Bis selden ymanden heymelich, Des leibis notdurfft enphach messlich, Bis schamegis herezin, offinbar vnd hemlich, Halt dich in czocht strengelich, Lebe mit deyne nehistin fredelich, Bis vndirtan [1231] deyn aldistin gutlich, Ken deyn obirsten furchticlich, Bis gehorsam demuticlich, Beweise dich an guten werken steteclich, Ergir nicht di leute leichticlich, Beweise dich mit sussem mute ernstlich, Habe got lib von herezen genezlich, Vs alle deyner zele susslich, Von allen synne kreffticlich, 10 15 Uberlieferung: Brl Bl. 122". Lat. Text fehlt.
Strana 361
101. Reimlehre. 102. Zum Leiden Christi. 361 Vor alle ding volcomelich, Lob en an allin steten vleisslich Vnd dyne em mit vleisse getrewlich, Irkenn en als deyn schepper gutlich, Als deyn irloser barmhercziclich, Als deyn beloner mildiclich, Hore gotis wort gerne vnd vleisslich Vnd wirp noch gotis gnaden ernstlich, Bereite dein hercze czu seyn gnaden steidiclich, Trag en in hercze mit libe steticlich Vnd voreyne dich mit em fruntlich, Hemelische dinge begere hiczcziclich, Halt gotis gebot getreulich, So besicz du mit em das wonnecliche hemilreich No vnd ymmer an ende ewiclich. 10 15 102 Gebet zum Leiden Christi. [28 ] CH pitt dich, herr Ihesu Christe, In deiner marter raynige mich, [29.] In deinem plut wasche mich, In deinen smerczen chestige mich, In deinen slegen puesz mich, In deiner pitterchait ersuesz mich, Das chrewcz, die negel, das sper vnd dy chrone lasz durich geen mein hercz, 20 In deiner chranckchait sterkche mich, In deinem durste labe mich, In deinen zügen zeuch mich in dich, In deiner lieb versmelcze mich, In deinem verschaiden pewar mich, In deinem tod begrab mich, In deiner vrstend vernewe mich, In deiner auffart erhebe mich, 30 25 102 Uberlieferung: Pg Bl. 28°. Lat. Text fehlt.
101. Reimlehre. 102. Zum Leiden Christi. 361 Vor alle ding volcomelich, Lob en an allin steten vleisslich Vnd dyne em mit vleisse getrewlich, Irkenn en als deyn schepper gutlich, Als deyn irloser barmhercziclich, Als deyn beloner mildiclich, Hore gotis wort gerne vnd vleisslich Vnd wirp noch gotis gnaden ernstlich, Bereite dein hercze czu seyn gnaden steidiclich, Trag en in hercze mit libe steticlich Vnd voreyne dich mit em fruntlich, Hemelische dinge begere hiczcziclich, Halt gotis gebot getreulich, So besicz du mit em das wonnecliche hemilreich No vnd ymmer an ende ewiclich. 10 15 102 Gebet zum Leiden Christi. [28 ] CH pitt dich, herr Ihesu Christe, In deiner marter raynige mich, [29.] In deinem plut wasche mich, In deinen smerczen chestige mich, In deinen slegen puesz mich, In deiner pitterchait ersuesz mich, Das chrewcz, die negel, das sper vnd dy chrone lasz durich geen mein hercz, 20 In deiner chranckchait sterkche mich, In deinem durste labe mich, In deinen zügen zeuch mich in dich, In deiner lieb versmelcze mich, In deinem verschaiden pewar mich, In deinem tod begrab mich, In deiner vrstend vernewe mich, In deiner auffart erhebe mich, 30 25 102 Uberlieferung: Pg Bl. 28°. Lat. Text fehlt.
Strana 362
362 IV. Altere in den Prager Gebetsbestand übernommene Stücke. In dein ewi[29 ]chait enphach mich, In deiner gotlichen sussichait ertrenkch mich. Des gewer mich der vater vnd der sun vnd der heylige geyst. Amen. 103 Tagzeitengebet zum Leiden Christi. [985] Matutina. LLE herschaft hat gedynet, Alle vorsichtikit hat gesorgit, Alle vnschult hat sich gefurchtit, Alle almechtikit hat gebetit, Alle der werlde behalder hat geswiczt blutigin sweis, Alle frewde wart betrůbit, Alle weissheit wart vorrotin, Allir schacz wart vorkowfft, Alle worheit wart angelogin, 10 15 3 Des] Das Pg 103 Uberlieferung: Brl Bl. 987; Ba Bl. 103"; Br 10 Bl. 250° ; Drl Bl. 44r. Ba ist bis auf die schwäbische Mundart eine genaue Entsprechung von Brl; Br10 u. Drl sind aus einer gemeinsamen Vorlage stammende Be- arbeitungen mit Kürzungen, stilistischen Wandlungen und Zusätzen, denen auch die Einteilung in Tagzeitenabschnitte fehlt. Text aus Brl. Uberschriften: Hie hebt an die tag zit wer die her nach geschribenë gebett mit andaht spricht vnd vnsern herren manet sins lidens der kumt [104r] numer in kein hercz leid vnd stirbt keins vnrehten todes vnd stirbt òch nymer on den heiligen lichnam vnsers herren ihu xpi noch on das heilig sacrament der ôlunge vnd das ist bewert Ba; Wer dysz gebet andechtiglich spricht der vordy[net] szo vil als ob er tawsent pr ñr vnd Aue maria sprich Br10; Ein schôn Gebett von dem Leyden Christi Drl. Schlußgebet: O herre losz vnsz jomer habin noch dir O herre losz vns yn deynen wündenn rhüen O herre losz vns yn deýnem blut vor- heylin O herre losz vnsz yn deynem bitteri tode scheydn von diszer werledt O herre losz vns nhü yn deynem gottlichen gewalt voreynigenn [2521] Des bitth wir dich herre dürch deine vatterliche trew gib vns bore beicht vnd gerechte rhew vnd das der heylige leichnam dein vnszer lecze speysz můsz [sein] deyn vil heyliges blüth. Das vnser lecz ende werde güth. Das gewere vns lieber herre durch deyner heylign martter. BrIO u. mit geringen Abweichungen Drl.
362 IV. Altere in den Prager Gebetsbestand übernommene Stücke. In dein ewi[29 ]chait enphach mich, In deiner gotlichen sussichait ertrenkch mich. Des gewer mich der vater vnd der sun vnd der heylige geyst. Amen. 103 Tagzeitengebet zum Leiden Christi. [985] Matutina. LLE herschaft hat gedynet, Alle vorsichtikit hat gesorgit, Alle vnschult hat sich gefurchtit, Alle almechtikit hat gebetit, Alle der werlde behalder hat geswiczt blutigin sweis, Alle frewde wart betrůbit, Alle weissheit wart vorrotin, Allir schacz wart vorkowfft, Alle worheit wart angelogin, 10 15 3 Des] Das Pg 103 Uberlieferung: Brl Bl. 987; Ba Bl. 103"; Br 10 Bl. 250° ; Drl Bl. 44r. Ba ist bis auf die schwäbische Mundart eine genaue Entsprechung von Brl; Br10 u. Drl sind aus einer gemeinsamen Vorlage stammende Be- arbeitungen mit Kürzungen, stilistischen Wandlungen und Zusätzen, denen auch die Einteilung in Tagzeitenabschnitte fehlt. Text aus Brl. Uberschriften: Hie hebt an die tag zit wer die her nach geschribenë gebett mit andaht spricht vnd vnsern herren manet sins lidens der kumt [104r] numer in kein hercz leid vnd stirbt keins vnrehten todes vnd stirbt òch nymer on den heiligen lichnam vnsers herren ihu xpi noch on das heilig sacrament der ôlunge vnd das ist bewert Ba; Wer dysz gebet andechtiglich spricht der vordy[net] szo vil als ob er tawsent pr ñr vnd Aue maria sprich Br10; Ein schôn Gebett von dem Leyden Christi Drl. Schlußgebet: O herre losz vnsz jomer habin noch dir O herre losz vns yn deynen wündenn rhüen O herre losz vns yn deýnem blut vor- heylin O herre losz vnsz yn deynem bitteri tode scheydn von diszer werledt O herre losz vns nhü yn deynem gottlichen gewalt voreynigenn [2521] Des bitth wir dich herre dürch deine vatterliche trew gib vns bore beicht vnd gerechte rhew vnd das der heylige leichnam dein vnszer lecze speysz můsz [sein] deyn vil heyliges blüth. Das vnser lecz ende werde güth. Das gewere vns lieber herre durch deyner heylign martter. BrIO u. mit geringen Abweichungen Drl.
Strana 363
103. Tagzeiten zum Leiden Christi. 363 Alle libe wart gelosin, Allir grund ward durchsucht, Alle trewhe lis sich finden, Alle gewalt wart gewegin, Alle sterke lis sich binden, Alle krafft hat geczittirt. Prima. LLE heilikeit wart uorspot, Alle edilkeit wart vorsmeet, Alle schonde wart uorspirezilt, Alle gedult leit betrupnis, Alle hulffe wart gelossin, Allir werlde licht wart gefurit, Allis gerichte do wart obirgerichtit, Allis ortil wart vorteilit, Alle ere wart geuneret, Alle sterke wart geslagin. 10 15 Tercia. LLER werlde lon wart gecronet mit eyner dornynnen krone, Allir frede wart berawbit, Allir scham stund schamden vol, Alle ere dy wart gedruckit, Alle rwe di wart mude. 20 Sexta. LLE breite wart gesperret, Alle lenge wart gedenet, Allis heil wart vorwunt, Allir trost hing ane trost, Alle gute hat [987] geweynet, Allir reichtum wart arm an dem crewcze, Allir gnaden lebin freude hing durstig vnd vorsmacht am 25 30 creucze.
103. Tagzeiten zum Leiden Christi. 363 Alle libe wart gelosin, Allir grund ward durchsucht, Alle trewhe lis sich finden, Alle gewalt wart gewegin, Alle sterke lis sich binden, Alle krafft hat geczittirt. Prima. LLE heilikeit wart uorspot, Alle edilkeit wart vorsmeet, Alle schonde wart uorspirezilt, Alle gedult leit betrupnis, Alle hulffe wart gelossin, Allir werlde licht wart gefurit, Allis gerichte do wart obirgerichtit, Allis ortil wart vorteilit, Alle ere wart geuneret, Alle sterke wart geslagin. 10 15 Tercia. LLER werlde lon wart gecronet mit eyner dornynnen krone, Allir frede wart berawbit, Allir scham stund schamden vol, Alle ere dy wart gedruckit, Alle rwe di wart mude. 20 Sexta. LLE breite wart gesperret, Alle lenge wart gedenet, Allis heil wart vorwunt, Allir trost hing ane trost, Alle gute hat [987] geweynet, Allir reichtum wart arm an dem crewcze, Allir gnaden lebin freude hing durstig vnd vorsmacht am 25 30 creucze.
Strana 364
364 IV. Altere in den Prager Gebetsbestand übernommene Stücke. Nona. LLIR leute der barmherczigiste wart gewiczigit, Allir leute der czertlichste wart gekesstigit, Allir dinge der libiste schit sich von dem leibe, Allir leute der semfftmutigiste der ruffte vnd schreie, Allir dinge der susste wart getrenkit mit essige vnd mit galle, Allir lichte das ware licht wart tunkil, Allir lebin das wore lebin das dirstarb, Alle wonne hing iamirlich da an dem creuce. Vesper. 10 LLIR werlde irloser wart gelost von dem creucze, Alle wundir warn geschen, Alle towge wart gelegit uff di erde, Alle czuuorsichtikeit wart geclagit, Alle gnade wart begossen mit heissen trenen. 15 Conplet. LLE lautirkit wart gewallen in eyn tuch, Alle selide wart beweynet, Alle demutikeit wart gelegit in eyn grab, Allir glawbe wart bedakit mit eyme steyne, Alle myldikit vnd hulfe wart gelossen alleyne. 20 104 Segen. IRRE, got vatir, son, heiliger geist, in deyne hende vnd [123.] in deyn barmherczikit, meyn heiler vnd meyn irloser, befelle ich heute vnd czu allin czeitin meyn leib vnd meyn zele, z all meyn synnen vnd alle [1237] meyn werg. ICH befele mich gancz vnd gar, Gut vnd ere, An die stad, di do was, Do meyn sand Maria irs libin kindis genas. O Maria, magit gut, w 104 Uberlieferung: Brl Bl. 1237.
364 IV. Altere in den Prager Gebetsbestand übernommene Stücke. Nona. LLIR leute der barmherczigiste wart gewiczigit, Allir leute der czertlichste wart gekesstigit, Allir dinge der libiste schit sich von dem leibe, Allir leute der semfftmutigiste der ruffte vnd schreie, Allir dinge der susste wart getrenkit mit essige vnd mit galle, Allir lichte das ware licht wart tunkil, Allir lebin das wore lebin das dirstarb, Alle wonne hing iamirlich da an dem creuce. Vesper. 10 LLIR werlde irloser wart gelost von dem creucze, Alle wundir warn geschen, Alle towge wart gelegit uff di erde, Alle czuuorsichtikeit wart geclagit, Alle gnade wart begossen mit heissen trenen. 15 Conplet. LLE lautirkit wart gewallen in eyn tuch, Alle selide wart beweynet, Alle demutikeit wart gelegit in eyn grab, Allir glawbe wart bedakit mit eyme steyne, Alle myldikit vnd hulfe wart gelossen alleyne. 20 104 Segen. IRRE, got vatir, son, heiliger geist, in deyne hende vnd [123.] in deyn barmherczikit, meyn heiler vnd meyn irloser, befelle ich heute vnd czu allin czeitin meyn leib vnd meyn zele, z all meyn synnen vnd alle [1237] meyn werg. ICH befele mich gancz vnd gar, Gut vnd ere, An die stad, di do was, Do meyn sand Maria irs libin kindis genas. O Maria, magit gut, w 104 Uberlieferung: Brl Bl. 1237.
Strana 365
104. Segen. 105. Stoßgebet. 106. Nach dem Abendmahle. 365 Ich bit dich durch deynes libin kindis blut, Durch seyne heiligin funff wunden, Di dir durch deyn hercze drungen, Durch all seyn smerczen, Den du ledist in deyme herczin, Vnd durch seyn bittirn tot, Das du mir helffist us all meyner not. 105 Stoßgebet zum Leiden Christi. [2207] MENSCHEN plosz, O marter groz, O wunden tieff, O plutes kraft, O todes bittrikeit! Hiff vns zu dir in ewig seligkeit! In gotes namen. Amen. 10 15 106 [116"] HIE volgen her nach vil guter gepet, die man mit an- dacht sprechen sol, so ein mensch den heiligen leichnam vnsers herren nu entphangen hat. OL mir, das ich den entphangen han, dem alle die werlt ist vndertan, den mir der prister hat gegebin, das ist werlichen das ewig leben! 20 105 Uberlieferung: W Bl. 220". Lat. Text fehlt. 106 Uberlieferung: Pg Bl. 1167; W2 Bl. 128°. Text aus Pg. Lat. Text fehlt. Uberschrift: Wenn du den heiligen leichnam Jesu kristi emphangen hast So sprich das gepette W2 19 mir] mich wart Pg
104. Segen. 105. Stoßgebet. 106. Nach dem Abendmahle. 365 Ich bit dich durch deynes libin kindis blut, Durch seyne heiligin funff wunden, Di dir durch deyn hercze drungen, Durch all seyn smerczen, Den du ledist in deyme herczin, Vnd durch seyn bittirn tot, Das du mir helffist us all meyner not. 105 Stoßgebet zum Leiden Christi. [2207] MENSCHEN plosz, O marter groz, O wunden tieff, O plutes kraft, O todes bittrikeit! Hiff vns zu dir in ewig seligkeit! In gotes namen. Amen. 10 15 106 [116"] HIE volgen her nach vil guter gepet, die man mit an- dacht sprechen sol, so ein mensch den heiligen leichnam vnsers herren nu entphangen hat. OL mir, das ich den entphangen han, dem alle die werlt ist vndertan, den mir der prister hat gegebin, das ist werlichen das ewig leben! 20 105 Uberlieferung: W Bl. 220". Lat. Text fehlt. 106 Uberlieferung: Pg Bl. 1167; W2 Bl. 128°. Text aus Pg. Lat. Text fehlt. Uberschrift: Wenn du den heiligen leichnam Jesu kristi emphangen hast So sprich das gepette W2 19 mir] mich wart Pg
Strana 366
366 IV. Altere in den Prager Gebetsbestand übernommene Stücke. 107 Anima Christi. [46'] DIE sel Christi heylig mich, Der leichnam Christi speis mich, 5 Das plut Christi trenkche mich, Das wasser aus der seytten Christi raynige mich, Der tod Christi heylig mich, Dy leydung Christi sterkche 10 mich, Die heylige [47] weichnacht Christi pewar mich, Die heylig urstend Christi er- frew mich, 15 Die heylig himelfart Christi emphach mich, Ein tugentliches leben lere mich, Vor sündtlichen worten vnd werchen behutt mich, 2 Vor dem laydigen tewfel be- schierme mich, In der zeit meins todes erparm dich vber mich Vnd rueff mir vnd pring mich in dein reich, da ich dich vnd 25 dein zarte muter Maria mit allen heyligen loben musse ymmer vnd ymmer ewich- leichen. Amen. [1087] A NIMA Christi, sancti- fica me, Corpus Christi, salua me, Sagwis Christi, inebria me, Aqua lateris Christi, laua me, Sudor Christi, sana me, Passio Christi, conforta me, O bone Ihesu, exaudi me, Intra tua vulnera absconde me, 10 Et non permittas me separari a te, Ab hoste maligno defende me, In hora mortis mee voca me ad te Et iube me venire ad te, Ut cum sanctis et electis tuis et angelis laudem te per infinita seculorum secula. Amen. 15 20 Uberlieferung: Pg Bl. 46°. Lat. Text dieses dem hl. Ignatius zugeschriebenen Gebetes aus Hs. der Staats- u. Univ.-Bibl. zu Breslau I O 36 Bd. II Bl. 108°. 17 leren Pg
366 IV. Altere in den Prager Gebetsbestand übernommene Stücke. 107 Anima Christi. [46'] DIE sel Christi heylig mich, Der leichnam Christi speis mich, 5 Das plut Christi trenkche mich, Das wasser aus der seytten Christi raynige mich, Der tod Christi heylig mich, Dy leydung Christi sterkche 10 mich, Die heylige [47] weichnacht Christi pewar mich, Die heylig urstend Christi er- frew mich, 15 Die heylig himelfart Christi emphach mich, Ein tugentliches leben lere mich, Vor sündtlichen worten vnd werchen behutt mich, 2 Vor dem laydigen tewfel be- schierme mich, In der zeit meins todes erparm dich vber mich Vnd rueff mir vnd pring mich in dein reich, da ich dich vnd 25 dein zarte muter Maria mit allen heyligen loben musse ymmer vnd ymmer ewich- leichen. Amen. [1087] A NIMA Christi, sancti- fica me, Corpus Christi, salua me, Sagwis Christi, inebria me, Aqua lateris Christi, laua me, Sudor Christi, sana me, Passio Christi, conforta me, O bone Ihesu, exaudi me, Intra tua vulnera absconde me, 10 Et non permittas me separari a te, Ab hoste maligno defende me, In hora mortis mee voca me ad te Et iube me venire ad te, Ut cum sanctis et electis tuis et angelis laudem te per infinita seculorum secula. Amen. 15 20 Uberlieferung: Pg Bl. 46°. Lat. Text dieses dem hl. Ignatius zugeschriebenen Gebetes aus Hs. der Staats- u. Univ.-Bibl. zu Breslau I O 36 Bd. II Bl. 108°. 17 leren Pg
Strana 367
107. Anima Christi. 108—110. Reimgebete zu Maria. 367 108 Reimgebet zu Maria. [121'] DYN herczelib han ich mir vssirkorn, Marian, gotis mutir czart, der reynen mayt han ich meyn dinst gesworn. Nu bete wir got, das her vns gebe uf erden allis, das em loblich sey, eyn ende gut, das vns das werde. 109 Reimgebet zu Maria. [146 ] TCH bite dich, mutter Maria, reyne mayt, durch [1467] deynes liben kyndes tot, das do vor dir hing von blutte rot, das du mir helfest aus aller meyner sunden vnd not vnde irwerbest mir das heilige engel brot, das bite ich dich, Maria, dw gebenedeite bluende rose roth. Amen. 10 15 110 Marienbitte. [125'] TCH bit dich heute, trosterynne Allir sundir, koniginne, Der engiln hemil gebiterynne, Der armen zelin helferinne, Maria, mutir vnde mayt, All meyn leit sey dir gecleit. Barmherezige keiserinne, Ich beuel dir heute meyne synne, 20 108 Uberlieferung: Brl Bl. 1217. Lat. Text fehlt. 109 Uberlieferung: Br6 Bl. 1467. Lat. Text fehlt. 10 liběs Br6 12 heiligen Br6 110 Uberlieferung: Br1 Bl. 125°. Lat. Text fehlt.
107. Anima Christi. 108—110. Reimgebete zu Maria. 367 108 Reimgebet zu Maria. [121'] DYN herczelib han ich mir vssirkorn, Marian, gotis mutir czart, der reynen mayt han ich meyn dinst gesworn. Nu bete wir got, das her vns gebe uf erden allis, das em loblich sey, eyn ende gut, das vns das werde. 109 Reimgebet zu Maria. [146 ] TCH bite dich, mutter Maria, reyne mayt, durch [1467] deynes liben kyndes tot, das do vor dir hing von blutte rot, das du mir helfest aus aller meyner sunden vnd not vnde irwerbest mir das heilige engel brot, das bite ich dich, Maria, dw gebenedeite bluende rose roth. Amen. 10 15 110 Marienbitte. [125'] TCH bit dich heute, trosterynne Allir sundir, koniginne, Der engiln hemil gebiterynne, Der armen zelin helferinne, Maria, mutir vnde mayt, All meyn leit sey dir gecleit. Barmherezige keiserinne, Ich beuel dir heute meyne synne, 20 108 Uberlieferung: Brl Bl. 1217. Lat. Text fehlt. 109 Uberlieferung: Br6 Bl. 1467. Lat. Text fehlt. 10 liběs Br6 12 heiligen Br6 110 Uberlieferung: Br1 Bl. 125°. Lat. Text fehlt.
Strana 368
368 IV. Altere in den Prager Gebetsbestand übernommene Stücke. Beide zele vnd ouch den leip, Wen alle meyn trost an dir leit. Heilige gotis gebererynne, Ich kuse dich hewte czu eyner beschirmerynne Vor meyn sunden in allir not Durch deyns liben kindis tot, Durch seyne heyligin fumff wunden, Di dir durch deyn hercze drungen, Durch seyn rosinfarbis blut, Das du meyn ende machist gut, Vnd durch alle yomirkeit, Dy deyn hercze y geleit, Do her vor dir an dem creucze hing, Ihesus, deyn vil libis kint. Bey seym heiligin ende so man ich dich, Das du, fraw, beschirmest mich Vor allin falschen czungin, Des findis anfechtunge, Vor allin findin sichticlich. Och bitt ich, here fraw, dich, Las mich nymmer irsterbin, Ich musse deyns libin kindis hulde irwerben. 10 15 20 111 Ave-Maria-Paraphrase. [123'] A UE Maria. Frawe, ich befelle mich dir in dem [!] glawbin vnd in di trewhe, in der du vnsirn hern enphingist. 25 Gracia plena. Frawe, ich befell mich in di reynekeit vnd in di lautirkeit, in der du vnsirn hirren Ihesum Christum newn monden truge in deym heiligin leibe. Dominus tecum. Fraw, ich befell mich in di heilikeit vnd selikit, do du vnsern hern Ihesum Christum gebere. 30 1 der leip Brl 111 Überlieferung: Br1 Bl. 123°. Lat. Text fehlt.
368 IV. Altere in den Prager Gebetsbestand übernommene Stücke. Beide zele vnd ouch den leip, Wen alle meyn trost an dir leit. Heilige gotis gebererynne, Ich kuse dich hewte czu eyner beschirmerynne Vor meyn sunden in allir not Durch deyns liben kindis tot, Durch seyne heyligin fumff wunden, Di dir durch deyn hercze drungen, Durch seyn rosinfarbis blut, Das du meyn ende machist gut, Vnd durch alle yomirkeit, Dy deyn hercze y geleit, Do her vor dir an dem creucze hing, Ihesus, deyn vil libis kint. Bey seym heiligin ende so man ich dich, Das du, fraw, beschirmest mich Vor allin falschen czungin, Des findis anfechtunge, Vor allin findin sichticlich. Och bitt ich, here fraw, dich, Las mich nymmer irsterbin, Ich musse deyns libin kindis hulde irwerben. 10 15 20 111 Ave-Maria-Paraphrase. [123'] A UE Maria. Frawe, ich befelle mich dir in dem [!] glawbin vnd in di trewhe, in der du vnsirn hern enphingist. 25 Gracia plena. Frawe, ich befell mich in di reynekeit vnd in di lautirkeit, in der du vnsirn hirren Ihesum Christum newn monden truge in deym heiligin leibe. Dominus tecum. Fraw, ich befell mich in di heilikeit vnd selikit, do du vnsern hern Ihesum Christum gebere. 30 1 der leip Brl 111 Überlieferung: Br1 Bl. 123°. Lat. Text fehlt.
Strana 369
111. Ave-Maria-Paraphrase. 112. Frauenlobs Gebet. 369 Benedicta tu in mulieribus. Frawe, ich befell mich in di libe, in der du vnsern hern Ihesum Christum in seyner kintheit hy in ertreiche czoge. Et benedictus fructus ventris tui. Frawe, ich befell mich in di wonne vnd in di frewde, der du iczunt gebrauchist mit 5 deym libin kinde in hemilreiche ewiclichen. 112 Frauenlobs Abendmahlsgebet. [109"] TCH sehe dich, uater, allir scheppenunge eyn got, Hely Sabaoth. trostbernde hemilspeise, meyn hereze in andacht weise, du manna brot, du lebinde kost, die der alde greise wol virczig ior mit willen gab der israhelschin dyte. Ich gruse dich, almechtigen got, der mich geschuff, den sunder ruff andachticlich anschreiet. Du eyniger got [100"] gedreihit, dein eynekeit gnade mir fleisch vnde blut geweihit. Sich, schepper, deyn hantgetat vnd hilff ir nach der bitte. Ein ewiger got du herre bist, 10 15 20 112 Uberlieferung: Br1 Bl. 109"; Ba Bl. 1227; G S. 379b; Heinrich v. Meissen des Frauenlobes Leiche, Sprüche, Streitgedichte u. Lieder, herausg. v. Ludw. Ettmüller, 1843, S. 32 Spruch Nr. I; der dort aus der Jenaer u. der Heidelberger Hs. gedruckte Text kann hier unbeachtet bleiben, da wir nur diejenige Fassung des Spruches herzustellen haben, die in der Prager Gesellschaft als Gebet in das höfische Gebetbuch Aufnahme fand. In unserer Fassung ist das strenge Prinzip der Silbenzählung preis- gegeben. Tert aus: Brl. Lesarten aus: BaG. — 9 Hely] Heil G 10 trostber Ba 11 an- 8 schôppfunge BaG dach Brl wecze Ba 12 du bis du] manna Brl die] daz Brl der] dem Ba israhelin Brl, israhelis- 13 mit willen fehlt Brl schen BaG 14 beschůff Ba 15 den] der Brl sunden Ba 16 dich andachticlich Brl 18 dein] di Brl genoden G mir] in Brl. min Ba 19 hilff bis bitte] hilffin noch dir Brl bichte Ba, bitt G 20 Ein fehlt Brl ewig G Burdach, Mittelalt. u. Reform. VI Joh. v. Noum. 4. 24
111. Ave-Maria-Paraphrase. 112. Frauenlobs Gebet. 369 Benedicta tu in mulieribus. Frawe, ich befell mich in di libe, in der du vnsern hern Ihesum Christum in seyner kintheit hy in ertreiche czoge. Et benedictus fructus ventris tui. Frawe, ich befell mich in di wonne vnd in di frewde, der du iczunt gebrauchist mit 5 deym libin kinde in hemilreiche ewiclichen. 112 Frauenlobs Abendmahlsgebet. [109"] TCH sehe dich, uater, allir scheppenunge eyn got, Hely Sabaoth. trostbernde hemilspeise, meyn hereze in andacht weise, du manna brot, du lebinde kost, die der alde greise wol virczig ior mit willen gab der israhelschin dyte. Ich gruse dich, almechtigen got, der mich geschuff, den sunder ruff andachticlich anschreiet. Du eyniger got [100"] gedreihit, dein eynekeit gnade mir fleisch vnde blut geweihit. Sich, schepper, deyn hantgetat vnd hilff ir nach der bitte. Ein ewiger got du herre bist, 10 15 20 112 Uberlieferung: Br1 Bl. 109"; Ba Bl. 1227; G S. 379b; Heinrich v. Meissen des Frauenlobes Leiche, Sprüche, Streitgedichte u. Lieder, herausg. v. Ludw. Ettmüller, 1843, S. 32 Spruch Nr. I; der dort aus der Jenaer u. der Heidelberger Hs. gedruckte Text kann hier unbeachtet bleiben, da wir nur diejenige Fassung des Spruches herzustellen haben, die in der Prager Gesellschaft als Gebet in das höfische Gebetbuch Aufnahme fand. In unserer Fassung ist das strenge Prinzip der Silbenzählung preis- gegeben. Tert aus: Brl. Lesarten aus: BaG. — 9 Hely] Heil G 10 trostber Ba 11 an- 8 schôppfunge BaG dach Brl wecze Ba 12 du bis du] manna Brl die] daz Brl der] dem Ba israhelin Brl, israhelis- 13 mit willen fehlt Brl schen BaG 14 beschůff Ba 15 den] der Brl sunden Ba 16 dich andachticlich Brl 18 dein] di Brl genoden G mir] in Brl. min Ba 19 hilff bis bitte] hilffin noch dir Brl bichte Ba, bitt G 20 Ein fehlt Brl ewig G Burdach, Mittelalt. u. Reform. VI Joh. v. Noum. 4. 24
Strana 370
370 IV. Altere in den Prager Gebetsbestand übernommene Stücke. der y was vnd auch ymmer ist. gib, czartir Crist, mir sundir frist, so das des geistis mitewist streich ab der swachen sunden myst. Hilff, starkir got, das sich meyn lebin eyns gutin endis nyte. Amen. [122"] Das leczte gebett ist zu vnsers herren lichnam vnd hat gemacht meister Heinrich Frowenlob an sinem leczsten end in der stunde, als im der erczbischoff ze Mencz gotz lichnam mit 10 sinen henden gab, vnd hat es gesprochen in angesihte des heiligin lichnams vnd haben an der selben stat der egenant erczbyschoff [123°] ze Mencz vnd mit im sehsz vnd zweinczig byschoff ieklicher vierczig tag applas gegeben einem ieklichen, der das selb gebett andechtiklichen spricht. 15 113 Schutzengelgebet. [1’] O HEILIGER engel gotis, deynes hemilischen gebotis[!], sint der almechtige got durch seyne grose barmherczikeit mich dir hat beuolin in di hute deyn, so bete ich dich durch deyne milde gute, das du beuarest dy sele vnd synnen meyn vor boser 20 vnd vorkartir ger vnd vor suntlichen gedanken vnd vor allem troknisse bosir [2] geiste. Ouch bewar meynen leip vor allen vnfletigen, vnreynen werken vnd bestetige mich in gotlicher vorchte vnde libe mit reynen, guten werken, vnd noch desim kranken leben dy sele meyn henfure in dy ewicliche selykeit, do se sich mit 25 gote vnde alle seynen heyligen frowet ymmer me ane ende. Amen. I auch fehlt Brl 4 das fehlt BrlBa mittewist] nichten ist Brl, mitten ist G 5 der] den G 6 ein gûttes end G genyte Brl 7 Amen fehlt Brl 8—15 Diese Schlußschrift findet sich nur He. Ba Bl. 122° u. G S. 380°. Der Text ist aus Ba genommen. 8 ist fehlt G vnd fehlt G 10 im] in Ba 118 Uberlieferung: Br9 Bl. 1.
370 IV. Altere in den Prager Gebetsbestand übernommene Stücke. der y was vnd auch ymmer ist. gib, czartir Crist, mir sundir frist, so das des geistis mitewist streich ab der swachen sunden myst. Hilff, starkir got, das sich meyn lebin eyns gutin endis nyte. Amen. [122"] Das leczte gebett ist zu vnsers herren lichnam vnd hat gemacht meister Heinrich Frowenlob an sinem leczsten end in der stunde, als im der erczbischoff ze Mencz gotz lichnam mit 10 sinen henden gab, vnd hat es gesprochen in angesihte des heiligin lichnams vnd haben an der selben stat der egenant erczbyschoff [123°] ze Mencz vnd mit im sehsz vnd zweinczig byschoff ieklicher vierczig tag applas gegeben einem ieklichen, der das selb gebett andechtiklichen spricht. 15 113 Schutzengelgebet. [1’] O HEILIGER engel gotis, deynes hemilischen gebotis[!], sint der almechtige got durch seyne grose barmherczikeit mich dir hat beuolin in di hute deyn, so bete ich dich durch deyne milde gute, das du beuarest dy sele vnd synnen meyn vor boser 20 vnd vorkartir ger vnd vor suntlichen gedanken vnd vor allem troknisse bosir [2] geiste. Ouch bewar meynen leip vor allen vnfletigen, vnreynen werken vnd bestetige mich in gotlicher vorchte vnde libe mit reynen, guten werken, vnd noch desim kranken leben dy sele meyn henfure in dy ewicliche selykeit, do se sich mit 25 gote vnde alle seynen heyligen frowet ymmer me ane ende. Amen. I auch fehlt Brl 4 das fehlt BrlBa mittewist] nichten ist Brl, mitten ist G 5 der] den G 6 ein gûttes end G genyte Brl 7 Amen fehlt Brl 8—15 Diese Schlußschrift findet sich nur He. Ba Bl. 122° u. G S. 380°. Der Text ist aus Ba genommen. 8 ist fehlt G vnd fehlt G 10 im] in Ba 118 Uberlieferung: Br9 Bl. 1.
Strana 371
113. Schutzengelgebet. 114. Mariengebete. 371 114 [24.] Eyn gebete von Marien. 1. UN den gnaden des heilegen geistes gegrusset seis[25 Jtu, aller libeste vrawe Marie! Nicht losse mich, hemilkoni- gynne, du host gnaden, von den mir ezu holfe kome, du gotis gebererynne! In der craft des ewigen vaters, wie her dich gescheppet vnd getirmet hot yn deme wesen seyner heilegen gotheit! In der macht des ewigen sones, wi du en vmgeben host vnd her dich besessen [25"] hot! In senften, yn gûten des heilegen geistes, wi her dich gecziret 10 hot mit barmeherczikeit! In alle der vormôgelichkeit der heylegen dreifaldikeit, wi se dich gekronet han myt der kronen der eren! In der begerunge vnsers herren Iesu Cristi, wi her dich geedilt hot yn seynem reiche! In deyner eygen begerunge, du aller libeste [26"] muter gotis, das du vor vns beten salt! In der begerunge allir engel vnd aller heilegen vnd allir heilegen cristenheit dich czu loben, czu eren vnd czu wirdigen! Bis gegruset, du konigynne hemils vnd der erden! Bis gegruset, du geberer[26 lynne des ewigen gotis sones! Bis gegruset, du barmherczege muter allir betrubeten! Bis gegruset, du seligeste vnd du heilegeste vor allen vrawen! Bis gegrust, vol gnaden, der herre der ist mit dir! Bis gegruset, du gebenedeite muter vnsers herren Iesu Cristi! 25 O Maria, eyne tochter des ewegen vaters! Maria, eyne muter des gleichen so[27’]nes! Maria, eyne brawt des heilegen geistes! Geeret von der heilegen dreivaldikeyt! O du firmament, vs dyr ist entsprossen dy sonne der gerechtikeit ! 30 O du gesente obir alle vrawen! O du reyne frucht, derhaben obir alle engel chore! O du toguntliche obir allir heylegen gute! O du heilege, kewsche, gesente, reyne iuncvraw Maria! 15 20 - - — Uberlieferung: Br9 Bl. 247. Lat. Text fehlt. S. 372, 8—24 ist jedoch entlehnt aus Nr. 21, S. 163, 6 bie 164, 14, Anselmi Or. LI, Migne P. L. 158 Sp. 950. 24*
113. Schutzengelgebet. 114. Mariengebete. 371 114 [24.] Eyn gebete von Marien. 1. UN den gnaden des heilegen geistes gegrusset seis[25 Jtu, aller libeste vrawe Marie! Nicht losse mich, hemilkoni- gynne, du host gnaden, von den mir ezu holfe kome, du gotis gebererynne! In der craft des ewigen vaters, wie her dich gescheppet vnd getirmet hot yn deme wesen seyner heilegen gotheit! In der macht des ewigen sones, wi du en vmgeben host vnd her dich besessen [25"] hot! In senften, yn gûten des heilegen geistes, wi her dich gecziret 10 hot mit barmeherczikeit! In alle der vormôgelichkeit der heylegen dreifaldikeit, wi se dich gekronet han myt der kronen der eren! In der begerunge vnsers herren Iesu Cristi, wi her dich geedilt hot yn seynem reiche! In deyner eygen begerunge, du aller libeste [26"] muter gotis, das du vor vns beten salt! In der begerunge allir engel vnd aller heilegen vnd allir heilegen cristenheit dich czu loben, czu eren vnd czu wirdigen! Bis gegruset, du konigynne hemils vnd der erden! Bis gegruset, du geberer[26 lynne des ewigen gotis sones! Bis gegruset, du barmherczege muter allir betrubeten! Bis gegruset, du seligeste vnd du heilegeste vor allen vrawen! Bis gegrust, vol gnaden, der herre der ist mit dir! Bis gegruset, du gebenedeite muter vnsers herren Iesu Cristi! 25 O Maria, eyne tochter des ewegen vaters! Maria, eyne muter des gleichen so[27’]nes! Maria, eyne brawt des heilegen geistes! Geeret von der heilegen dreivaldikeyt! O du firmament, vs dyr ist entsprossen dy sonne der gerechtikeit ! 30 O du gesente obir alle vrawen! O du reyne frucht, derhaben obir alle engel chore! O du toguntliche obir allir heylegen gute! O du heilege, kewsche, gesente, reyne iuncvraw Maria! 15 20 - - — Uberlieferung: Br9 Bl. 247. Lat. Text fehlt. S. 372, 8—24 ist jedoch entlehnt aus Nr. 21, S. 163, 6 bie 164, 14, Anselmi Or. LI, Migne P. L. 158 Sp. 950. 24*
Strana 372
372 IV. Altere in den Prager Gebetsbestand übernommene Stücke. O du heileger, hoch[277|gelobter tempil gotis! O du heileger, wirdeger sarch des heilegen geistes! O du selyge pforte des hoen hemilreiches! O du suses leben vnd beheltnusse allis ertreiches! Neige deyn ore deyner toguntlichen gute czu deme vnwirdigen 5 gebete deynes armen dyneres vnd hilf mir vs noten vnd vs der sunden stricke! O du werde, sûse beschirmerynne menschlichs geslech[28 Jtes! O du wonderhaftiges wonder yn aller engel kôre! O du heilege iuncvrawe Maria ! O du spigel bylde vnd exempel aller meyde! O du trost vnd hoffenunge aller sunder! O du almechtege keiserynne! Dir danket allis hemylisches her der wirdekeit deyner eren. Czu dir hoffet dy vorchtege schar aller sundigen menschen. Und 15 ich, deyn dyner, kome [287] vor deyne gnade yn grosen engsten meyner sonde. So ich betrachte das herte gerichte vnd di al- mechtige gerechtekeit deynes kyndes vnd den grosen czorn meynes richters vnd meynes herren vnd di swere peyn der helle, so valle ich yn so grose vorchte vnd yn so grosen czweifel, das 20 ich nicht enweis, ween ich anruffen sal wenne dich al[29 ]leyne, du muter der barmeherezekeit, wenne du host brocht aller sunden trost off deser werlid mit deynem kewschen leibe. Du bist eyne orsache der selykeit allis menslichen geslechtis. Du host generet mit deynen reynen brosten den, der di marter 25 geleden hot vor mich. Du bist, vs der aller werlede heil entsprossen ist. Du bist dy he[29 ]mylische erde, di der obirsten salden frucht getragen hot. Du bist der salden orspring, dorvs di hemylische weisheit ge- 30 boren ist. Du bist eyn schreyn der ewigen dreifaldikeit. Du bist eyn wolgeczirter tempil des gotlichen wesyns. Du bist eyne czirde der hymele. Du bist eyne offenbarunge der gotlichen eren. Du bist eyne behelderynne alles gutes. [30F] Du bist eyne vrawe allis hemilischen heres. Du bist eyne konigynne der engele. Du bist eyne vrawe der heylegen. 10 35
372 IV. Altere in den Prager Gebetsbestand übernommene Stücke. O du heileger, hoch[277|gelobter tempil gotis! O du heileger, wirdeger sarch des heilegen geistes! O du selyge pforte des hoen hemilreiches! O du suses leben vnd beheltnusse allis ertreiches! Neige deyn ore deyner toguntlichen gute czu deme vnwirdigen 5 gebete deynes armen dyneres vnd hilf mir vs noten vnd vs der sunden stricke! O du werde, sûse beschirmerynne menschlichs geslech[28 Jtes! O du wonderhaftiges wonder yn aller engel kôre! O du heilege iuncvrawe Maria ! O du spigel bylde vnd exempel aller meyde! O du trost vnd hoffenunge aller sunder! O du almechtege keiserynne! Dir danket allis hemylisches her der wirdekeit deyner eren. Czu dir hoffet dy vorchtege schar aller sundigen menschen. Und 15 ich, deyn dyner, kome [287] vor deyne gnade yn grosen engsten meyner sonde. So ich betrachte das herte gerichte vnd di al- mechtige gerechtekeit deynes kyndes vnd den grosen czorn meynes richters vnd meynes herren vnd di swere peyn der helle, so valle ich yn so grose vorchte vnd yn so grosen czweifel, das 20 ich nicht enweis, ween ich anruffen sal wenne dich al[29 ]leyne, du muter der barmeherezekeit, wenne du host brocht aller sunden trost off deser werlid mit deynem kewschen leibe. Du bist eyne orsache der selykeit allis menslichen geslechtis. Du host generet mit deynen reynen brosten den, der di marter 25 geleden hot vor mich. Du bist, vs der aller werlede heil entsprossen ist. Du bist dy he[29 ]mylische erde, di der obirsten salden frucht getragen hot. Du bist der salden orspring, dorvs di hemylische weisheit ge- 30 boren ist. Du bist eyn schreyn der ewigen dreifaldikeit. Du bist eyn wolgeczirter tempil des gotlichen wesyns. Du bist eyne czirde der hymele. Du bist eyne offenbarunge der gotlichen eren. Du bist eyne behelderynne alles gutes. [30F] Du bist eyne vrawe allis hemilischen heres. Du bist eyne konigynne der engele. Du bist eyne vrawe der heylegen. 10 35
Strana 373
114. Mariengebete. 373 Du bist eyn gnodensamir aplos vorgebogen[!] den sunden. Du bist eyne vorsuneryn [30 ] der sonderynne, der ich arme eyne byn. Du bist eyne helferynne der gerechten, der du mich eyne machen wellest. Du bist eyne barmherczige derloserynne der, di do seynt yn dem fegefewer, vor deme du mich czu bewaren geruche. Du bist eyne vorvechterynne weder alle bose bekorunge, der du, milde muter, nymmer keyne gewalt obir mich gelossen wellest. So [31'] bete ich dich, du heilege iuncvrawe Maria, des leben- 10 dyngen gotis tempil, sal des ewigen koniges, beheltnus des heilegen geistis, konygynne des hemilischen heres, gnodensame hemyl pforte, los vs deme heiligen acker deynes kewschen herczen der salden rewe mir entsprissen. Czarte hemilrose, brenge meyn ge- bete vnde meyne begerunge vor das [317] antlicz deynes liben 15 sones vnd bete vor mich deyn lybes kynt, wenne is vmbillich were, das eyn kynt seyner muter bete nicht irhoren sulde. So bete vor mich, du muter der barmhertezikeit, wi das ich, arme deyne dyne- rynne, yn meynen sünden begriffen byn vnd vorchte das strenge gerichte vnd den czorn deynes liben kyndes durch meyner sunden 20 [32’] wille. Dorumme, konygynne aller werlde, bis meine vor- sprecherynne ken deinem liben kynde, meynem herren, vnd bete mir gnode vnd beschirme mich vor seynem czorne. O Michael, Gabriel, Raphael mit allir engel kôre, betet vor mich! Johannes, du tewfer vnsers herren Iesu Cristi, mit allen patriarchen vnd 25 propheten, betet vor mich! O [327] Andrea mit allen ezwelfbotin, richtere aller werlde, betet vor mich! O du heileger nothelfer sente Erasme mit allen merteren vnd ir heylegen beichteger, betet vor mich! O Maria Magdalena mit allen heilegen iunevrawen vnd ir heilegen witwen, betet vor mich! O alle ir heilegen, dy des 30 hemyls hoe begriffen haben, betet vor mich arme sun[33 ]derynne! Wenne vs dir, Maria, der worhaftige bron des lebendyngen wassers entsprongen ist, so bete vor mich deynen son Iesum Cristum. Collecta. 2. DU almechtiger vater, wi hostu gecziret vnd geedilt deyne 35 tochter! O Iesu Criste, wi hostu yn so grosen vrewden deyne muter gefurt obir dy kôre der engele! O du heileger geist, wi ezertlichen [337] hostu gekronet deyne brawt yn dem wesen
114. Mariengebete. 373 Du bist eyn gnodensamir aplos vorgebogen[!] den sunden. Du bist eyne vorsuneryn [30 ] der sonderynne, der ich arme eyne byn. Du bist eyne helferynne der gerechten, der du mich eyne machen wellest. Du bist eyne barmherczige derloserynne der, di do seynt yn dem fegefewer, vor deme du mich czu bewaren geruche. Du bist eyne vorvechterynne weder alle bose bekorunge, der du, milde muter, nymmer keyne gewalt obir mich gelossen wellest. So [31'] bete ich dich, du heilege iuncvrawe Maria, des leben- 10 dyngen gotis tempil, sal des ewigen koniges, beheltnus des heilegen geistis, konygynne des hemilischen heres, gnodensame hemyl pforte, los vs deme heiligen acker deynes kewschen herczen der salden rewe mir entsprissen. Czarte hemilrose, brenge meyn ge- bete vnde meyne begerunge vor das [317] antlicz deynes liben 15 sones vnd bete vor mich deyn lybes kynt, wenne is vmbillich were, das eyn kynt seyner muter bete nicht irhoren sulde. So bete vor mich, du muter der barmhertezikeit, wi das ich, arme deyne dyne- rynne, yn meynen sünden begriffen byn vnd vorchte das strenge gerichte vnd den czorn deynes liben kyndes durch meyner sunden 20 [32’] wille. Dorumme, konygynne aller werlde, bis meine vor- sprecherynne ken deinem liben kynde, meynem herren, vnd bete mir gnode vnd beschirme mich vor seynem czorne. O Michael, Gabriel, Raphael mit allir engel kôre, betet vor mich! Johannes, du tewfer vnsers herren Iesu Cristi, mit allen patriarchen vnd 25 propheten, betet vor mich! O [327] Andrea mit allen ezwelfbotin, richtere aller werlde, betet vor mich! O du heileger nothelfer sente Erasme mit allen merteren vnd ir heylegen beichteger, betet vor mich! O Maria Magdalena mit allen heilegen iunevrawen vnd ir heilegen witwen, betet vor mich! O alle ir heilegen, dy des 30 hemyls hoe begriffen haben, betet vor mich arme sun[33 ]derynne! Wenne vs dir, Maria, der worhaftige bron des lebendyngen wassers entsprongen ist, so bete vor mich deynen son Iesum Cristum. Collecta. 2. DU almechtiger vater, wi hostu gecziret vnd geedilt deyne 35 tochter! O Iesu Criste, wi hostu yn so grosen vrewden deyne muter gefurt obir dy kôre der engele! O du heileger geist, wi ezertlichen [337] hostu gekronet deyne brawt yn dem wesen
Strana 374
374 IV. Altere in den Prager Gebetsbestand übernommene Stücke. der heilegen dreyvaldikeit! Der eren los mich genissen, di du enpfangen host ! Des vrowen sich alle heilegen mit dir! Des bete vor mich, du muter gotis, mit allen heilegen, das mir das geschee, durch Iesum Cristum, onsern herren. Amen. Gebete. 3. [37 ] ( Du gesente, o du selige, o du heilege iuncvraw Maria, kewsche muter onsers herren Iesu Cristi, muter sunderlicher heilekeit, ich mane dich an das betrûpnus, das du yn dreyen tagen enphingest vm deynen lyben son, den du vor- loren hattest. So bete ich dich durch der betrupnus willen, das 10 du meyne vorsprecherynne wellist seyn kegen [347] deyme liben kinde vm alle meyne sunde. Iesus, ich habe vorloren dich mit meynen grosen sunden. Maria, des bete vor mich! O du hochgelobete konygynne Maria! Ich bete dich durch 15 der vrewden wille, di du enpfingest, do du Iesum, deynen son. weder vondest yn dem tempil bei den lerern sitczen, an di vrewde so mane ich dich, das du, muter der barme[35 ]herczikeit, noch meyner begerunge irhorest mich. 4. ONYGYNNE der hemele, vrewe dich! Den du hattest vsder- 2) welet czu tragen, den vorlorestu. Des betruptstu dich! Den fundestu bei den lerern sitczen. Des vrewestu dich! Bete got vor vns, so lobe wir dich. 5. NOCH der gebort bistu eyne onbeselbete mait bleben. So bete vor mich, du gotis geberer[35 lynne! Sprech dy collecta. 6. ALMECHTEGER got, wenne ich dich vorloren habe durch meyner sunden willen, no suche ich dich yn rewe vnd yn leyde meyner sunden drey tage yn deme begynnen meynes lebens, yn kegenwortikeit deses lebens. So vorley mir durch Marien ge-30 betis willen, deyner liben muter, das ich dich fynde an dem dritten [36 ] tage bey den lerern sitczen, das ist, yn deme ewegen leben, yn der ewegen selikeit vnd yn deme wesen der heilegen dreyvaldi- keit, das du, Maria, iunevrawe reyne, irworbest yn deme reiche deyner eren, durch Iesum Cristum, vnsern herren. Amen. Hy endet sich das gebete von vnser liben vrawen. 85
374 IV. Altere in den Prager Gebetsbestand übernommene Stücke. der heilegen dreyvaldikeit! Der eren los mich genissen, di du enpfangen host ! Des vrowen sich alle heilegen mit dir! Des bete vor mich, du muter gotis, mit allen heilegen, das mir das geschee, durch Iesum Cristum, onsern herren. Amen. Gebete. 3. [37 ] ( Du gesente, o du selige, o du heilege iuncvraw Maria, kewsche muter onsers herren Iesu Cristi, muter sunderlicher heilekeit, ich mane dich an das betrûpnus, das du yn dreyen tagen enphingest vm deynen lyben son, den du vor- loren hattest. So bete ich dich durch der betrupnus willen, das 10 du meyne vorsprecherynne wellist seyn kegen [347] deyme liben kinde vm alle meyne sunde. Iesus, ich habe vorloren dich mit meynen grosen sunden. Maria, des bete vor mich! O du hochgelobete konygynne Maria! Ich bete dich durch 15 der vrewden wille, di du enpfingest, do du Iesum, deynen son. weder vondest yn dem tempil bei den lerern sitczen, an di vrewde so mane ich dich, das du, muter der barme[35 ]herczikeit, noch meyner begerunge irhorest mich. 4. ONYGYNNE der hemele, vrewe dich! Den du hattest vsder- 2) welet czu tragen, den vorlorestu. Des betruptstu dich! Den fundestu bei den lerern sitczen. Des vrewestu dich! Bete got vor vns, so lobe wir dich. 5. NOCH der gebort bistu eyne onbeselbete mait bleben. So bete vor mich, du gotis geberer[35 lynne! Sprech dy collecta. 6. ALMECHTEGER got, wenne ich dich vorloren habe durch meyner sunden willen, no suche ich dich yn rewe vnd yn leyde meyner sunden drey tage yn deme begynnen meynes lebens, yn kegenwortikeit deses lebens. So vorley mir durch Marien ge-30 betis willen, deyner liben muter, das ich dich fynde an dem dritten [36 ] tage bey den lerern sitczen, das ist, yn deme ewegen leben, yn der ewegen selikeit vnd yn deme wesen der heilegen dreyvaldi- keit, das du, Maria, iunevrawe reyne, irworbest yn deme reiche deyner eren, durch Iesum Cristum, vnsern herren. Amen. Hy endet sich das gebete von vnser liben vrawen. 85
Strana 375
V. Gebete des Nikolaus von Kosel. 115 Allgemeine Beichte, Fürbitte und Verkündigung. 1. [22’] TCH sundiger mensche, ich gebe mich hewte schuldig gote dem liben hern vnd seyner lieben muter Marian, der reynen mayt, vnd allen gotes heyligen vnd euch, herre an gates stat, das ich vil gesundiget hab von meynen kyntlychen tagen bys an den hewtegen tag myt bôzen worten, myt bôzen werken, myt bozen gedancken, myt bozer gelust, myt bozer be- gerunge, myt bozer gewonheit, slofende, wachende, geynde, steynde, legende, zyczende, myt den vumf zynnen, myt hôren, myt zehen, myt richen, myt smecken, myt greyfen, myt vůlen, 10 myt den zeben tôtlichin zunden, myt hoffart, myt geyrkeit, myt vnkewscheit, myt vrosheit, myt neyt, myt has, myt czorn, myt trokheit an gotes dynste vnd an guten heyligen werken. Vnd geb mich schuldig, das ich gesundiget hab wedir dy czen gebot vnsers herren gotes, das ich der ny keyns gehalden hab, alz ich 15 czu rechte zûlde, das ich meynen schepper ny zo lip han gehat von ganczen herezen, von ganczer zele, von ganczen creften, aus allen meyn gedanken, meyn nesten nicht alz lip hab gehat als mich selbir, das ich den namen vnsers herren eytillichen yn meynen zündigen munt genomen hab, das ich den heylgen zuntag nicht 20 gefeyert hab, das ich vater noch muter ny zo geeret hab, alz ich billich zulde, das ich gemordet hab vnd getôt hab meyn eben cristen myt bozer rede, das ich gestolen hab meynem eben cristen, das ich meynes eben cristen gut begert habe, das ich [22"] meyn elyche trewe gebrochyn habe myt gedanken vnd begerunge, das 25 5 Uberlieferung: Br12 Bl. 22° (Nikolaus von Kosel); geschrieben um 1417, wohl in Olmütz. Zu dieser kurzen allgemeinen Beichte, der Fürbitte u. der Verkündigung vgl. Nr. 122, S. 382ff. mit dem längeren Texte.
V. Gebete des Nikolaus von Kosel. 115 Allgemeine Beichte, Fürbitte und Verkündigung. 1. [22’] TCH sundiger mensche, ich gebe mich hewte schuldig gote dem liben hern vnd seyner lieben muter Marian, der reynen mayt, vnd allen gotes heyligen vnd euch, herre an gates stat, das ich vil gesundiget hab von meynen kyntlychen tagen bys an den hewtegen tag myt bôzen worten, myt bôzen werken, myt bozen gedancken, myt bozer gelust, myt bozer be- gerunge, myt bozer gewonheit, slofende, wachende, geynde, steynde, legende, zyczende, myt den vumf zynnen, myt hôren, myt zehen, myt richen, myt smecken, myt greyfen, myt vůlen, 10 myt den zeben tôtlichin zunden, myt hoffart, myt geyrkeit, myt vnkewscheit, myt vrosheit, myt neyt, myt has, myt czorn, myt trokheit an gotes dynste vnd an guten heyligen werken. Vnd geb mich schuldig, das ich gesundiget hab wedir dy czen gebot vnsers herren gotes, das ich der ny keyns gehalden hab, alz ich 15 czu rechte zûlde, das ich meynen schepper ny zo lip han gehat von ganczen herezen, von ganczer zele, von ganczen creften, aus allen meyn gedanken, meyn nesten nicht alz lip hab gehat als mich selbir, das ich den namen vnsers herren eytillichen yn meynen zündigen munt genomen hab, das ich den heylgen zuntag nicht 20 gefeyert hab, das ich vater noch muter ny zo geeret hab, alz ich billich zulde, das ich gemordet hab vnd getôt hab meyn eben cristen myt bozer rede, das ich gestolen hab meynem eben cristen, das ich meynes eben cristen gut begert habe, das ich [22"] meyn elyche trewe gebrochyn habe myt gedanken vnd begerunge, das 25 5 Uberlieferung: Br12 Bl. 22° (Nikolaus von Kosel); geschrieben um 1417, wohl in Olmütz. Zu dieser kurzen allgemeinen Beichte, der Fürbitte u. der Verkündigung vgl. Nr. 122, S. 382ff. mit dem längeren Texte.
Strana 376
376 V. Gebete des Nikolaus von Kosel. ich eyn valschis geczewknys dicke gesprochin hab, das ich meynes nesten ding begert habe. Ich geb mich schuldig, das ich got ir- czornet hab myt den newn fremden zunden, das ich mich der teylhaftig gemacht hab myt worten, myt werken, myt rot, myt tat, myt teilen, myt vorsweygen, myt gunst, myt vorderunge, das ist myr leyt. Ich geb mich schuldig, daz ich got irczornet hab myt den zeben sacramenten, das ich dy nicht alzo gehalden hab, alz ich zulde, wedir dy heylge tawfe, wedir den heilgen crezem, wedir dy heilge firmunge, wedir dy heilge ôlunge, wedir dy heylige beychte, wedir dy heylige busse, wedir die pristerlichen orden 10 vnd wedir den elychen orden, wedir den heyligen leychnam vnsers herren Ihesu Christ, das ich yn ny zo geerit hab, alz ich bilche zulde, vnd yn ny wirdiclichen enphaen hab, wâre rewe obir meyn zûnde ny gehat hab, lawter beichte ny getan hab, volkomene busse ny geleist hab, das ist mir leit vnd rewet mich. Ich geb 15 mich schuldig, das ich gezündiget hab wedir dy VI werk der heylgen barmherczikeit, daz ich den hungerigen ny gespeyzet hab, den durstigen ny getrenket hab, den nackten ny gecleyt hab, den eynlenden ny geherbergt hab, den gefangen ny irlost hab. den toten ny begraben hab, den betrübten ny getrost hab, das ist mir 2o leyt vnd rewet mich. Myt den zunden gebe ich mich schuldig aller zunden, ze zeynt tôtlich adir teglich, heymlich adir offinbar, wissen adir vnwissen, dankis adir vndankis, eygen adir fremde, wy ich ze begangen hab adir wo, czu welchir czeit, ezu welchir stunt adir myt wem, wy ze got an myr derkennet, alz geb ich 25 mich ir allyr schuldyg vnd bitte dy konigen muter Maria vnd alle gotis heilgen vnd alle gotis engeln, daz ir got vor mich betit, das ich mich alzo lange gevriste an meym krankyn lebyn, biz das ich meyn zunde gebusse vnd gotis hulde vordynen müsse. Ich bitte euch, prister, an gotis stat, daz ir myr apploz sprechet 3o obir alle meyne zünde. 5 [23.] Nu neget ewir hereze vnd ewir hopt czu gote. Dic: Mi- sereatur. Indulgenciam. 2. ICH hab got gebetyn vmb apploz ewir sünden, vmbe eyn be- stetegunge eyns reynen tugyntlychin lebyns vnd vmb das ewige s5 lebin. Dorczu helf mir vnd eûch got vatir, got zon, got heyliger geist. 5 telen Br12
376 V. Gebete des Nikolaus von Kosel. ich eyn valschis geczewknys dicke gesprochin hab, das ich meynes nesten ding begert habe. Ich geb mich schuldig, das ich got ir- czornet hab myt den newn fremden zunden, das ich mich der teylhaftig gemacht hab myt worten, myt werken, myt rot, myt tat, myt teilen, myt vorsweygen, myt gunst, myt vorderunge, das ist myr leyt. Ich geb mich schuldig, daz ich got irczornet hab myt den zeben sacramenten, das ich dy nicht alzo gehalden hab, alz ich zulde, wedir dy heylge tawfe, wedir den heilgen crezem, wedir dy heilge firmunge, wedir dy heilge ôlunge, wedir dy heylige beychte, wedir dy heylige busse, wedir die pristerlichen orden 10 vnd wedir den elychen orden, wedir den heyligen leychnam vnsers herren Ihesu Christ, das ich yn ny zo geerit hab, alz ich bilche zulde, vnd yn ny wirdiclichen enphaen hab, wâre rewe obir meyn zûnde ny gehat hab, lawter beichte ny getan hab, volkomene busse ny geleist hab, das ist mir leit vnd rewet mich. Ich geb 15 mich schuldig, das ich gezündiget hab wedir dy VI werk der heylgen barmherczikeit, daz ich den hungerigen ny gespeyzet hab, den durstigen ny getrenket hab, den nackten ny gecleyt hab, den eynlenden ny geherbergt hab, den gefangen ny irlost hab. den toten ny begraben hab, den betrübten ny getrost hab, das ist mir 2o leyt vnd rewet mich. Myt den zunden gebe ich mich schuldig aller zunden, ze zeynt tôtlich adir teglich, heymlich adir offinbar, wissen adir vnwissen, dankis adir vndankis, eygen adir fremde, wy ich ze begangen hab adir wo, czu welchir czeit, ezu welchir stunt adir myt wem, wy ze got an myr derkennet, alz geb ich 25 mich ir allyr schuldyg vnd bitte dy konigen muter Maria vnd alle gotis heilgen vnd alle gotis engeln, daz ir got vor mich betit, das ich mich alzo lange gevriste an meym krankyn lebyn, biz das ich meyn zunde gebusse vnd gotis hulde vordynen müsse. Ich bitte euch, prister, an gotis stat, daz ir myr apploz sprechet 3o obir alle meyne zünde. 5 [23.] Nu neget ewir hereze vnd ewir hopt czu gote. Dic: Mi- sereatur. Indulgenciam. 2. ICH hab got gebetyn vmb apploz ewir sünden, vmbe eyn be- stetegunge eyns reynen tugyntlychin lebyns vnd vmb das ewige s5 lebin. Dorczu helf mir vnd eûch got vatir, got zon, got heyliger geist. 5 telen Br12
Strana 377
115. Beichte, Fürbitte, Verkündigung. 377 Nu stet of in gotis namen, alz Maria Magdalena of stunt, do ir got alle ir zunde vorgab. 3. MEYN vil liben zeligen kynder, alle, dy sich her gemûet habin czu dem gotis hawze, dy habin vordynet XL tage applos von den worten vnsirs hern, XL von dem amecht der helyge messe, XL etc. 5 Den applos vnd andir gute werk behalde eûch got, do ir zeyn allir beste bedorft etc. Ewir leip vnd ewir zele, ewir gut vnd ewir ere befele ich got in zeynen frede, vnd bit got vor mich, zo wil ich got gerne vor euch beten. Mein vil liben zeligen kynder, wir sullen czu allen geczeiten 10 betrachten vnd bedencken daz leben der lieben heilgen, wy ze in deser erdin gelebet han vnd das ewige lebyn vordynet han, vnd doch auch mensche zein gewest alzo wol alz wir. Wen wir das wol bedechten, zo wurde wir vns an allem vnsirm leben gar streflich vinden. Dorumme zullet ir merken dy heyligen 15 tage, dy wir haben in dezir wochin. Bys morgen hab wir den tag des lieben seynte N., des getrewen nothelfers, der vns wol mag gehelfen. Des lebin sul wir anzehen, wy her gelebyt hot in reynykeit, in demutikeit, in myldekeit, etc. de virtutibus; alzo hot her vordynet das ewige lebin. Alzo sullen wir auch 20 tun, zo wirt vns der herre auch gebin dy ewige frewde. Den tag gebewt man euch czu feyern myt dem banne vnd mit reichter gehorzam alz den heyligen zuntag, vnd zult in an- ruffen etc. Ander heyliger tag habe wir nicht in dezir wochen, wen doch dy czeit alczumol heylegit ist, alzo (ze) got gescheppit 25 vnd gemacht hot. Vnd dorumme machit ze euch nocze in dem dinste vnsirn herren vnd knyt nedir off ewir kny vnd byttet den hymmelischen vater vmb allin gebrechin der heyligen cristenheit. Betet got vmb ein stetyn vrede, vmb eyn czeytlich wetir et pro alia necessitate. Betet got vmbe vnsern geystlichen vater, den 30 bobest, vmb zeyn cardinalen, vmbe alle pristerschaft, vmbe geystliche lewte, daz ze got [237] bestetege yn eynem reynen, gôtlichen lebyn. Byttet got vmbe vnsern herren, den kônig, vmbe sein gewaldyn, vmbe alle dy do beschirmer seynt der cristenheit vnd armer weysen vnd wytwen, vnd vmb alle tot zunder vnd 35 zünderynne. Deinde pro animabus, sicut scitis. Confessio generalis ante scripta est.
115. Beichte, Fürbitte, Verkündigung. 377 Nu stet of in gotis namen, alz Maria Magdalena of stunt, do ir got alle ir zunde vorgab. 3. MEYN vil liben zeligen kynder, alle, dy sich her gemûet habin czu dem gotis hawze, dy habin vordynet XL tage applos von den worten vnsirs hern, XL von dem amecht der helyge messe, XL etc. 5 Den applos vnd andir gute werk behalde eûch got, do ir zeyn allir beste bedorft etc. Ewir leip vnd ewir zele, ewir gut vnd ewir ere befele ich got in zeynen frede, vnd bit got vor mich, zo wil ich got gerne vor euch beten. Mein vil liben zeligen kynder, wir sullen czu allen geczeiten 10 betrachten vnd bedencken daz leben der lieben heilgen, wy ze in deser erdin gelebet han vnd das ewige lebyn vordynet han, vnd doch auch mensche zein gewest alzo wol alz wir. Wen wir das wol bedechten, zo wurde wir vns an allem vnsirm leben gar streflich vinden. Dorumme zullet ir merken dy heyligen 15 tage, dy wir haben in dezir wochin. Bys morgen hab wir den tag des lieben seynte N., des getrewen nothelfers, der vns wol mag gehelfen. Des lebin sul wir anzehen, wy her gelebyt hot in reynykeit, in demutikeit, in myldekeit, etc. de virtutibus; alzo hot her vordynet das ewige lebin. Alzo sullen wir auch 20 tun, zo wirt vns der herre auch gebin dy ewige frewde. Den tag gebewt man euch czu feyern myt dem banne vnd mit reichter gehorzam alz den heyligen zuntag, vnd zult in an- ruffen etc. Ander heyliger tag habe wir nicht in dezir wochen, wen doch dy czeit alczumol heylegit ist, alzo (ze) got gescheppit 25 vnd gemacht hot. Vnd dorumme machit ze euch nocze in dem dinste vnsirn herren vnd knyt nedir off ewir kny vnd byttet den hymmelischen vater vmb allin gebrechin der heyligen cristenheit. Betet got vmb ein stetyn vrede, vmb eyn czeytlich wetir et pro alia necessitate. Betet got vmbe vnsern geystlichen vater, den 30 bobest, vmb zeyn cardinalen, vmbe alle pristerschaft, vmbe geystliche lewte, daz ze got [237] bestetege yn eynem reynen, gôtlichen lebyn. Byttet got vmbe vnsern herren, den kônig, vmbe sein gewaldyn, vmbe alle dy do beschirmer seynt der cristenheit vnd armer weysen vnd wytwen, vnd vmb alle tot zunder vnd 35 zünderynne. Deinde pro animabus, sicut scitis. Confessio generalis ante scripta est.
Strana 378
378 V. Gebete des Nikolaus von Kosel. 116 Weihnachtsgebet. ER hymmel konyg ist geborn von eyner mayt, [34.] alz vns der prophethe worheit zait. Bys gelobet werder Crist, das du vns geboren bist vnd du durch vnser not bist gestorben tot. 10 15 117 Credo-Lied. [314] IR gelewbin alle an eynen got, got scheppher hymmels vnde der erdin, vnsz zcu troste geboren. Alledingdy stanyngotisgeboten. Von der kewschin wart her ge- boren, von Marian, der czarten aws- 10 dirkoren, vnsz zcu throste vnd alle der cristenheyt. Vor vnsz so wolde her leydin, das wir muchten vormeydin 15 swere peyn, den thot zeu der ewickeyt. [27] UIR glawben in eynen got, schepper hymels vnd der erden, mit worten her lys werden alle ding gar in zeynem gebot. Von der czarten wart her ge- born, Marian, der reynen awsirkorn, vns czu trost vnd aller cristen- heit. Vor vns her wolde leyden, 2 ab wir môchten vormeyden swere peyn, den tot der ewy- keyt. 116 Uberlieferung: Br12 Bl. 34°. Gedr. bei Hoffmann v. Fallers- leben, Gesch. d. deutschen Kirchenliedes, 3. Ausg. 1861, S. 163 Nr. 64; Wackernagel, D. Kirchenlied II, S. 510 Nr. 666; aus Parallelhs. bei Wackernagel S. 510 Nr. 667: Clm 2992 (15. Jh.), Bl. 237°. 117 Uberlieferung: Br12 Bl. 27, Nikolaus von Kosel. Gedr. bei Hoffmann von Fallersleben, Gesch. d. deutschen Kirchenliedes, 3. Ausg. 1861, S. 259 Nr. 126; Wackernagel, Kirchenlied II, S. 509 Nr. 664. Paralleltext aus Hs. der Staats- u. Univ.-Bibl. zu Breslau I O 42 Bl. 314°, früher den Augustiner-Chorherren in Sagan gehörig, geschr. um 1470. Wackernagel erwähnt die Hs. Leipzig, Univ.-Bibl. Nr. 1305, sowie ein Antiphonar Nr. XVIII Bl. 80 der Stadtbibl. zu Zwickau mit gleichem Text des 16. Jhs. unter lateinischem Text: Deum vnum colimus. Siche Nachtrag!
378 V. Gebete des Nikolaus von Kosel. 116 Weihnachtsgebet. ER hymmel konyg ist geborn von eyner mayt, [34.] alz vns der prophethe worheit zait. Bys gelobet werder Crist, das du vns geboren bist vnd du durch vnser not bist gestorben tot. 10 15 117 Credo-Lied. [314] IR gelewbin alle an eynen got, got scheppher hymmels vnde der erdin, vnsz zcu troste geboren. Alledingdy stanyngotisgeboten. Von der kewschin wart her ge- boren, von Marian, der czarten aws- 10 dirkoren, vnsz zcu throste vnd alle der cristenheyt. Vor vnsz so wolde her leydin, das wir muchten vormeydin 15 swere peyn, den thot zeu der ewickeyt. [27] UIR glawben in eynen got, schepper hymels vnd der erden, mit worten her lys werden alle ding gar in zeynem gebot. Von der czarten wart her ge- born, Marian, der reynen awsirkorn, vns czu trost vnd aller cristen- heit. Vor vns her wolde leyden, 2 ab wir môchten vormeyden swere peyn, den tot der ewy- keyt. 116 Uberlieferung: Br12 Bl. 34°. Gedr. bei Hoffmann v. Fallers- leben, Gesch. d. deutschen Kirchenliedes, 3. Ausg. 1861, S. 163 Nr. 64; Wackernagel, D. Kirchenlied II, S. 510 Nr. 666; aus Parallelhs. bei Wackernagel S. 510 Nr. 667: Clm 2992 (15. Jh.), Bl. 237°. 117 Uberlieferung: Br12 Bl. 27, Nikolaus von Kosel. Gedr. bei Hoffmann von Fallersleben, Gesch. d. deutschen Kirchenliedes, 3. Ausg. 1861, S. 259 Nr. 126; Wackernagel, Kirchenlied II, S. 509 Nr. 664. Paralleltext aus Hs. der Staats- u. Univ.-Bibl. zu Breslau I O 42 Bl. 314°, früher den Augustiner-Chorherren in Sagan gehörig, geschr. um 1470. Wackernagel erwähnt die Hs. Leipzig, Univ.-Bibl. Nr. 1305, sowie ein Antiphonar Nr. XVIII Bl. 80 der Stadtbibl. zu Zwickau mit gleichem Text des 16. Jhs. unter lateinischem Text: Deum vnum colimus. Siche Nachtrag!
Strana 379
116. Weihnachtsgeb. 117. Credo. 118. Regina caeli. 119. Mariengeb. 379 118 [39"] ANTIFONA: Regina celi. 5 U hymmel kônigen, vreú dich, alleluia, Wen. den du host vordynet czu tragen, alleluia, Der ist irstanden, alzo her hot gesprochin, alleluia! Byt gat vor vns, alleluia. EGINA celi, letare, alleluia, Quia, quem meruisti portare, alleluia, Resurrexit, sicut dixit, alleluia! Ora pro nobis deum, alleluia. 5 119 [39"] ORACIO beate Virginis. [col. 1046] Antiphona. 10 REW dich, gotis muter vnd iunefraw vngemakelt! Freû dich, wen du vrewde von dem engel enphangen host! Frew dich, wen du dy clarheit 15 des ewigen lichtes geborn vnd czu der werld gebrocht host! Frew dich, wen du gotis mutir bist! 20 Frew dich, heylige mayt, gotis gebererynne, wen du ein muter vnuuerrizte byst, zo lobet dich alle creature, eyn muter des lichtes. Bys vns eyn genedige vnd ein ewige helferynne vor deynem lye- ben kynde. Amen. 25 AUDE, dei genitrix, virgo immaculata! Gaude, que gaudium ab angelo suscepisti! Gaude, que genuisti eterni lu- minis caritatem! Gaude, mater pietatis et mi- sericordie! Gaude, sancta dei genitrix, virgo! Tu sola mater innupta. Te laudat omnis factura, Genitricem lucis. Sis pro nobis, quesumus, pia 20 interventrix! 10 15 118 Uberlieferung: Br12 Bl. 39° (Nikolaus von Kosel). Lat. Text aus dem Römischen Brevier. 119 Uberlieferung: Br12 Bl. 39° (Nikolaus von Kosel). Lat. Text aus Migne, Patr. lat. CLVIII, 1046: Anselmus, Hymni et psalterium de s. Maria.
116. Weihnachtsgeb. 117. Credo. 118. Regina caeli. 119. Mariengeb. 379 118 [39"] ANTIFONA: Regina celi. 5 U hymmel kônigen, vreú dich, alleluia, Wen. den du host vordynet czu tragen, alleluia, Der ist irstanden, alzo her hot gesprochin, alleluia! Byt gat vor vns, alleluia. EGINA celi, letare, alleluia, Quia, quem meruisti portare, alleluia, Resurrexit, sicut dixit, alleluia! Ora pro nobis deum, alleluia. 5 119 [39"] ORACIO beate Virginis. [col. 1046] Antiphona. 10 REW dich, gotis muter vnd iunefraw vngemakelt! Freû dich, wen du vrewde von dem engel enphangen host! Frew dich, wen du dy clarheit 15 des ewigen lichtes geborn vnd czu der werld gebrocht host! Frew dich, wen du gotis mutir bist! 20 Frew dich, heylige mayt, gotis gebererynne, wen du ein muter vnuuerrizte byst, zo lobet dich alle creature, eyn muter des lichtes. Bys vns eyn genedige vnd ein ewige helferynne vor deynem lye- ben kynde. Amen. 25 AUDE, dei genitrix, virgo immaculata! Gaude, que gaudium ab angelo suscepisti! Gaude, que genuisti eterni lu- minis caritatem! Gaude, mater pietatis et mi- sericordie! Gaude, sancta dei genitrix, virgo! Tu sola mater innupta. Te laudat omnis factura, Genitricem lucis. Sis pro nobis, quesumus, pia 20 interventrix! 10 15 118 Uberlieferung: Br12 Bl. 39° (Nikolaus von Kosel). Lat. Text aus dem Römischen Brevier. 119 Uberlieferung: Br12 Bl. 39° (Nikolaus von Kosel). Lat. Text aus Migne, Patr. lat. CLVIII, 1046: Anselmus, Hymni et psalterium de s. Maria.
Strana 380
380 V. Gebete des Nikolaus von Kosel. 120 Mariengebet. [39r]Du aller zeligste iuncfraw Maria, muter der barmherezy- keit vnd mylde geberynne aller genaden! Ich Niclos befel hewte in deyn hende leip, zele, fumf zynnen vnd alle meyne werk vnd bitte deyne mûterliche gûte, das heute der vrede zey öbir mir, der bey dyr was, do du geberist deynen eyngebornen zon, vnsern herren Ihesum Christum, vnd [397] vorleye, das ich armer son heûte behut vnd beschirmet zey vor allem ôbil leybes vnd der zelen, alz deyne iuncfrawliche reynikeit do was vnd ist vnd ewiclichin bleybet vor aller vnvorruklichkeyt. Amen. 5 10 121 Marienlied. [2327] Item nota super: Aue, maris stella. 1. 1. [40 ] 10 UE; morgen sterne, erlewchte vns mildic- lich! Wir dynen dir zo gerne, 5 irhôre vns genediclich! R. Vnsir hercze dich loben be- gert, du bist auch allis lobes wert yn hymel vnd och of erden. V. TCH gricze dich, morgen- sterne, irschene vns mildiclich! V. Wir lobin dich vil gerne, erhôre vns genedelich! R. Vnser hercze dich begert, du bist alles lobes wert in hymmel vnd off erden. 15 20 120 Uberlieferung: Br12 Bl. 39r (Nikolaus von Kosel). . . . 121 Uberlieferung: Br12 Bl. 40r (Nikolaus von Kosel). Gedr. bei Hoffmann von Fallersleben, Gesch. d. deutschen Kirchenliedes, 3. Ausg. 1861, S. 162 Nr. 63; Wackernagel, D. Kirchenlied II, S. 512 Nr. 674. Paralleltext aus Hs. der Staats- u. Univ.-Bibl. zu Breslau II Q 32 (Mitte 15. Jh.), Bl. 232°, früher dem Zisterzienserkloster Leubus gehörig. Lesarten: Str. 5, 3 fehlt Br12. Paralleltext Str. 3, 9 allen Str. 5, 6 ende fehlt, da die Blattstelle ein Loch hat.
380 V. Gebete des Nikolaus von Kosel. 120 Mariengebet. [39r]Du aller zeligste iuncfraw Maria, muter der barmherezy- keit vnd mylde geberynne aller genaden! Ich Niclos befel hewte in deyn hende leip, zele, fumf zynnen vnd alle meyne werk vnd bitte deyne mûterliche gûte, das heute der vrede zey öbir mir, der bey dyr was, do du geberist deynen eyngebornen zon, vnsern herren Ihesum Christum, vnd [397] vorleye, das ich armer son heûte behut vnd beschirmet zey vor allem ôbil leybes vnd der zelen, alz deyne iuncfrawliche reynikeit do was vnd ist vnd ewiclichin bleybet vor aller vnvorruklichkeyt. Amen. 5 10 121 Marienlied. [2327] Item nota super: Aue, maris stella. 1. 1. [40 ] 10 UE; morgen sterne, erlewchte vns mildic- lich! Wir dynen dir zo gerne, 5 irhôre vns genediclich! R. Vnsir hercze dich loben be- gert, du bist auch allis lobes wert yn hymel vnd och of erden. V. TCH gricze dich, morgen- sterne, irschene vns mildiclich! V. Wir lobin dich vil gerne, erhôre vns genedelich! R. Vnser hercze dich begert, du bist alles lobes wert in hymmel vnd off erden. 15 20 120 Uberlieferung: Br12 Bl. 39r (Nikolaus von Kosel). . . . 121 Uberlieferung: Br12 Bl. 40r (Nikolaus von Kosel). Gedr. bei Hoffmann von Fallersleben, Gesch. d. deutschen Kirchenliedes, 3. Ausg. 1861, S. 162 Nr. 63; Wackernagel, D. Kirchenlied II, S. 512 Nr. 674. Paralleltext aus Hs. der Staats- u. Univ.-Bibl. zu Breslau II Q 32 (Mitte 15. Jh.), Bl. 232°, früher dem Zisterzienserkloster Leubus gehörig. Lesarten: Str. 5, 3 fehlt Br12. Paralleltext Str. 3, 9 allen Str. 5, 6 ende fehlt, da die Blattstelle ein Loch hat.
Strana 381
120. Mariengebet. 121. Marienlied. 381 R. Wir singen dir vil sûzen don, dich lobin alle engel schon in des hymmels tron. R. Wir syngen ouch hy süszen don, wen dich lobin dy engil schone yn des hymmils trone. 2. 2. 5 10 V. Muter vnd mayt alleine aws weyplicher schar, V. Maria, du vil reyne, golden, veyn vnd clar, R. Salomonis reicher sal, kom vns czu troste obir al in desem iamer tal! R. Du bist aller iunefrawen czir. Hilf vns, Maria, vnd thu es schir, das wir gehôrn czu dir! V. Maria, du vil reyne, gulden, fyn vnd clar, V. Muter, mayt alleyne aws weyplicher schar, R. Salomones reycher sal, hilff vnz allin ôber al aws desim iamir tal! R. Du bist allen juncfrawen eyn czird. Hilf vns vnd thu das schyr, 10 15 dy do gehoren czu dir! 15 3. V. Gnadynreyche sonne, vil schôner wen ykein man, V. czwar, aller gůte bronne, sich vns liplich an! 2 R. Bith vor vns dein liebes kynt! der dyr dynt, her genade vint, sorgyn her oberwynt! 25 R. Vrede vnd gnade gip, reyne mayt, wen dir dein kynt och nicht vorsayt, treib weg alles layt! 4. 6. 30 V. Durch alle deyne güte vnser hoffenunge an dir leyt, V. GEDENKE an alle dyne gûtte, eyn ezweig von Yesse.
120. Mariengebet. 121. Marienlied. 381 R. Wir singen dir vil sûzen don, dich lobin alle engel schon in des hymmels tron. R. Wir syngen ouch hy süszen don, wen dich lobin dy engil schone yn des hymmils trone. 2. 2. 5 10 V. Muter vnd mayt alleine aws weyplicher schar, V. Maria, du vil reyne, golden, veyn vnd clar, R. Salomonis reicher sal, kom vns czu troste obir al in desem iamer tal! R. Du bist aller iunefrawen czir. Hilf vns, Maria, vnd thu es schir, das wir gehôrn czu dir! V. Maria, du vil reyne, gulden, fyn vnd clar, V. Muter, mayt alleyne aws weyplicher schar, R. Salomones reycher sal, hilff vnz allin ôber al aws desim iamir tal! R. Du bist allen juncfrawen eyn czird. Hilf vns vnd thu das schyr, 10 15 dy do gehoren czu dir! 15 3. V. Gnadynreyche sonne, vil schôner wen ykein man, V. czwar, aller gůte bronne, sich vns liplich an! 2 R. Bith vor vns dein liebes kynt! der dyr dynt, her genade vint, sorgyn her oberwynt! 25 R. Vrede vnd gnade gip, reyne mayt, wen dir dein kynt och nicht vorsayt, treib weg alles layt! 4. 6. 30 V. Durch alle deyne güte vnser hoffenunge an dir leyt, V. GEDENKE an alle dyne gûtte, eyn ezweig von Yesse.
Strana 382
e 10 15° V. vor sůnden vns behůte R. Vnd hilf vns, das wir ewic- 382 V. Gobote des Nikolaus von Kosel. | V. Am ende vns behütte, an vnsir leczten czeit! n getrewlich vor vns stee! R. Ach, lylygen czweig, du | R. Du cleen smag, du rosen | | | l rosen rot, rot, aws dir qwam vns das aws dir quam das hymmel 5 hymmelbrot, brot, Maria, hilf vns aus not! hilf vns aws allir not! R. Du brocke czu dem para- ; R. Eyne brucke czu dem para- deys, . dy 8, hilf, das wir mit allym vleis hilf vns, daz wir mit allem 10 ; fleysze essen dy hymmel speys. essin des hymels speyze. 5. MUTERLICHE trewe vnser hoffenung an dir leyt, | an dir alleyne leyt, 5. V. Ach, müterliche trewe, V. V. hilf vns vmb wore rewe : V. hilf vns czu der wore rewe 15 R. | | | | | czu vnser leczten czeyt. an der leczten czeyt. R. Ihesum, deynen zon, vns Ihesum, deynen son, vns zende, sende, ende, ende, | | | kom, Maria, czu vnserm | kom, juncfrawe, czu vnserm allys leit abwende! R allis leyt entwende! R. Hilf czu dir eweclich lich mit dir müssen werden reich vnd czeyge vns dein kynt | stetiglich hy vnd yn hymmelrich. | | yn dem hymmelreych. Amen. | | Amen dicant omnia. 122 Fürbitle und allgemeine Beichte. 1. [85] Lie, dy durch genadyn wille her komyn zynt. dy A knyen nedir vad helfin mir bitten vnd manen got den hirren vor alles, das do wandilbare zey in der cristenheit. 192 Uberlieferung: Br12 BI. 85 (Nikolaus von Kosel). Gedr. bei H. Rdckert-P. Pietsch, Entwurf einer systematischen Darstellung der echlesischen Mundart im Mittelalter, Paderborn 1878, S. 43ff. des Anhangs.
e 10 15° V. vor sůnden vns behůte R. Vnd hilf vns, das wir ewic- 382 V. Gobote des Nikolaus von Kosel. | V. Am ende vns behütte, an vnsir leczten czeit! n getrewlich vor vns stee! R. Ach, lylygen czweig, du | R. Du cleen smag, du rosen | | | l rosen rot, rot, aws dir qwam vns das aws dir quam das hymmel 5 hymmelbrot, brot, Maria, hilf vns aus not! hilf vns aws allir not! R. Du brocke czu dem para- ; R. Eyne brucke czu dem para- deys, . dy 8, hilf, das wir mit allym vleis hilf vns, daz wir mit allem 10 ; fleysze essen dy hymmel speys. essin des hymels speyze. 5. MUTERLICHE trewe vnser hoffenung an dir leyt, | an dir alleyne leyt, 5. V. Ach, müterliche trewe, V. V. hilf vns vmb wore rewe : V. hilf vns czu der wore rewe 15 R. | | | | | czu vnser leczten czeyt. an der leczten czeyt. R. Ihesum, deynen zon, vns Ihesum, deynen son, vns zende, sende, ende, ende, | | | kom, Maria, czu vnserm | kom, juncfrawe, czu vnserm allys leit abwende! R allis leyt entwende! R. Hilf czu dir eweclich lich mit dir müssen werden reich vnd czeyge vns dein kynt | stetiglich hy vnd yn hymmelrich. | | yn dem hymmelreych. Amen. | | Amen dicant omnia. 122 Fürbitle und allgemeine Beichte. 1. [85] Lie, dy durch genadyn wille her komyn zynt. dy A knyen nedir vad helfin mir bitten vnd manen got den hirren vor alles, das do wandilbare zey in der cristenheit. 192 Uberlieferung: Br12 BI. 85 (Nikolaus von Kosel). Gedr. bei H. Rdckert-P. Pietsch, Entwurf einer systematischen Darstellung der echlesischen Mundart im Mittelalter, Paderborn 1878, S. 43ff. des Anhangs.
Strana 383
122. Fürbitte und allgemeine Beichte. 383 Czu dem irsten vor eynen statyn vredyn dys landis vnd aller lande, vor vnsirn geystlichen vatir, den bobist, vor alle seyne kardinal, vor alle legatyn, vor alle erczbyschoffe, vor alle byschoffe, vor alle apte, vor alle begebene lewte, vor alle geystliche leûte, das ze got můsse behalden an erem reynen gute lebyn, bys das ze in zûnde gebussyn vnd gotis hulde diruerbyn. Nu byt wir vor vnsirn hirren den vûrsten, vor vnser vrawe dy vûrstynne, vor alle ir kyndir, vor alle ir hawsgesynde, vor alle, dy ze myt rechtin trewin meynyn, vor alle ritter vnd knecht, vor alle getrewe man, dy do beschirmen wytwen vnd weyzen, vor alle, dy ir almozen gebyn 10 czu kirchin, czu clostirn, czu vegyn, czu stegyn, vor alle, dy do legin yn tôtlichen sunden, ab irken mensche hy vor meynen augen zey, der do heûte adir in der woche adir in desim monde vor- scheydin sûlde, das em got můsse vorleyen wore rewe vnd lautir beychte an zeynem lebyn vnd das her müsse gotis hulde diruerbyn. 15 Byt auch vor dy vrůchte of dem velde, dy vns got geogynth, das wir der also můssen genyssen vnd got gelobith musse werdin, das wir in den totlichen sunden nymmyr myr [!] dirsterbyn. Byt got. unsern liben hirren, vor alle krancke,. zyche lewte, vor alle husarmen, dy vor armuth [857] czu der kirchen nicht komýn 2) môgen, das ze got der hirre musse trosten an erem kranken, zychin lebyn, bys das ze ere sunde gebûssen vnd gotis hulde diruerbyn. Nu habe wir gebetin vor dy lebinde, zo bit wir auch vor dy totyn, di do vorscheyden zeynt von Adams geczeyten bys an den heûtigen tag in rechtim cristenlichem globen. Auch bit wir vor alle dy 25 lyben zelen, dy do ruen vnd rasten hy yn der kirche, in dem creûcz- gange, in der capelle, of dem kirchowe vnd of allen geweyten kirchhowen, vor alle dy liben zelen, dy vorscheydyn seynt in dem gemeyne sterben, der leyder manche starb an rewe vnd an gotis recht, vor alle dy lieben selen, dy nymandes enhan wen das ge-so 5 Daß hier die im böhmisch-mährischen Lande übliche Textgestalt vorliegt, ergibt der Vergleich mit der oft wörtlich übereinstimmenden Fürbitte und Beichte der Hs. Prag, U.-B. 328 (I. H. 3), die von einem Zisterzienser in Gabel (Nordböhmen) zwischen 1420 u. 1431 geschrieben ist; gedr. von Jos. Neuwirth in: Mitt. d. Vereins f. Gesch. d. Deutschen in Böhmen 28 (1890) S. 373ff. Vgl. die kürzere Fassung in Nr. 115 und Nr. 125, auf die auch die Bemerkung verweist S. 386,11 Aliud quere retro in tali signo V; es ist also diesem Texte das S. 396,11 vorhandene Schlußstück anzuhängen.
122. Fürbitte und allgemeine Beichte. 383 Czu dem irsten vor eynen statyn vredyn dys landis vnd aller lande, vor vnsirn geystlichen vatir, den bobist, vor alle seyne kardinal, vor alle legatyn, vor alle erczbyschoffe, vor alle byschoffe, vor alle apte, vor alle begebene lewte, vor alle geystliche leûte, das ze got můsse behalden an erem reynen gute lebyn, bys das ze in zûnde gebussyn vnd gotis hulde diruerbyn. Nu byt wir vor vnsirn hirren den vûrsten, vor vnser vrawe dy vûrstynne, vor alle ir kyndir, vor alle ir hawsgesynde, vor alle, dy ze myt rechtin trewin meynyn, vor alle ritter vnd knecht, vor alle getrewe man, dy do beschirmen wytwen vnd weyzen, vor alle, dy ir almozen gebyn 10 czu kirchin, czu clostirn, czu vegyn, czu stegyn, vor alle, dy do legin yn tôtlichen sunden, ab irken mensche hy vor meynen augen zey, der do heûte adir in der woche adir in desim monde vor- scheydin sûlde, das em got můsse vorleyen wore rewe vnd lautir beychte an zeynem lebyn vnd das her müsse gotis hulde diruerbyn. 15 Byt auch vor dy vrůchte of dem velde, dy vns got geogynth, das wir der also můssen genyssen vnd got gelobith musse werdin, das wir in den totlichen sunden nymmyr myr [!] dirsterbyn. Byt got. unsern liben hirren, vor alle krancke,. zyche lewte, vor alle husarmen, dy vor armuth [857] czu der kirchen nicht komýn 2) môgen, das ze got der hirre musse trosten an erem kranken, zychin lebyn, bys das ze ere sunde gebûssen vnd gotis hulde diruerbyn. Nu habe wir gebetin vor dy lebinde, zo bit wir auch vor dy totyn, di do vorscheyden zeynt von Adams geczeyten bys an den heûtigen tag in rechtim cristenlichem globen. Auch bit wir vor alle dy 25 lyben zelen, dy do ruen vnd rasten hy yn der kirche, in dem creûcz- gange, in der capelle, of dem kirchowe vnd of allen geweyten kirchhowen, vor alle dy liben zelen, dy vorscheydyn seynt in dem gemeyne sterben, der leyder manche starb an rewe vnd an gotis recht, vor alle dy lieben selen, dy nymandes enhan wen das ge-so 5 Daß hier die im böhmisch-mährischen Lande übliche Textgestalt vorliegt, ergibt der Vergleich mit der oft wörtlich übereinstimmenden Fürbitte und Beichte der Hs. Prag, U.-B. 328 (I. H. 3), die von einem Zisterzienser in Gabel (Nordböhmen) zwischen 1420 u. 1431 geschrieben ist; gedr. von Jos. Neuwirth in: Mitt. d. Vereins f. Gesch. d. Deutschen in Böhmen 28 (1890) S. 373ff. Vgl. die kürzere Fassung in Nr. 115 und Nr. 125, auf die auch die Bemerkung verweist S. 386,11 Aliud quere retro in tali signo V; es ist also diesem Texte das S. 396,11 vorhandene Schlußstück anzuhängen.
Strana 384
384 V. Gebete des Nikolaus von Kosel. meyne gebethe. Byt auch vor alle liben zelen, dy myr, arme prister, bevolen seynt in meyn gebethe von meyner erste messe bys an meyn lecztis ende, vor meynes vatirs zele vnd meyner muter zele vnd vor alle meyn altvordir zele vnd sprecht eyn pater noster vnd eyn Aue Maria en czu troste vnd vns czu eyner zelykeyt. Sequitur confessio. 2. TCH zündiges mensch beken gote dem almechtigen, Marie, der hymlyschen kônigen, vnd allen gotis heyligen, allen gotes austirwelten vnd eûch, prister an gotis stat. alle meyner sünden, dy ich y begangen han von meynen kyntlichen tagen bys auf 10 desyn heûtigen tag, das ich leyder vil gezundiget habe mit bôzem [86.] vorsacze, myt vorkarter meynunge. Ich geb mich schuldig, das ich gesundet habe myt meynen vûmf synnen, mit zehen, mit hôren, mit richen, mit smeckin. mit greyffen, mit vulen, das ist mir leyt vnd rewet mich. Ich geb mich schuldig, das ich gesundet hab mit den sechs werkin der heyligen barmherczikeit, das ich dy nye gevbet hab. wedir leiplich noch geystlich, an mir noch an meyn ebincristen noch an meyner durftigen zelen, als ich czu rechte sulde, das ist mir leyt. Ich geb mich schuldig, das ich gesundet hab wedir dy zeben gobe des heyligen geystes, das ich nicht gehabet habe den geist der vorchten, der gûte, der kunst, der sterke, der vorstendykeit. des rotes vnd der weisheit. Ich geb mich schuldig, das ich gesundet hab wedir dy zebyn 25 heylikeit der heyligen kirchen, wider meynen orden, wedir dy heylige ee, wedir dy heylige tawfe, wider dy heylige virmung. wedir dy ôlunge, wedir meyne beychte vnd wider den waren leich- nam vnsers hirren Ihesu Christi, das ich den nye wirdielich en- phangen habe, als ich czu rechte sulde, das ist mir leyt. Ich geb mich schuldig, das ich gesundet hab mit den zebin tôtlichen zünden, mit hoffart, mit geyerkeit, mit vnkewschen ge- danken, mit czorn, mit obiressin, mit obirtrincken, mit neyt vnd hasse, mit trogheit an gotes dinst. Wy ich do mite gesundet habe, das ist mir leyt. Ich geb mich schuldig, das ich gesundet habe wedir dy acht zelykeit, das ich [867] nicht bin gewesin arm des geystes vnd 15 20 35
384 V. Gebete des Nikolaus von Kosel. meyne gebethe. Byt auch vor alle liben zelen, dy myr, arme prister, bevolen seynt in meyn gebethe von meyner erste messe bys an meyn lecztis ende, vor meynes vatirs zele vnd meyner muter zele vnd vor alle meyn altvordir zele vnd sprecht eyn pater noster vnd eyn Aue Maria en czu troste vnd vns czu eyner zelykeyt. Sequitur confessio. 2. TCH zündiges mensch beken gote dem almechtigen, Marie, der hymlyschen kônigen, vnd allen gotis heyligen, allen gotes austirwelten vnd eûch, prister an gotis stat. alle meyner sünden, dy ich y begangen han von meynen kyntlichen tagen bys auf 10 desyn heûtigen tag, das ich leyder vil gezundiget habe mit bôzem [86.] vorsacze, myt vorkarter meynunge. Ich geb mich schuldig, das ich gesundet habe myt meynen vûmf synnen, mit zehen, mit hôren, mit richen, mit smeckin. mit greyffen, mit vulen, das ist mir leyt vnd rewet mich. Ich geb mich schuldig, das ich gesundet hab mit den sechs werkin der heyligen barmherczikeit, das ich dy nye gevbet hab. wedir leiplich noch geystlich, an mir noch an meyn ebincristen noch an meyner durftigen zelen, als ich czu rechte sulde, das ist mir leyt. Ich geb mich schuldig, das ich gesundet hab wedir dy zeben gobe des heyligen geystes, das ich nicht gehabet habe den geist der vorchten, der gûte, der kunst, der sterke, der vorstendykeit. des rotes vnd der weisheit. Ich geb mich schuldig, das ich gesundet hab wedir dy zebyn 25 heylikeit der heyligen kirchen, wider meynen orden, wedir dy heylige ee, wedir dy heylige tawfe, wider dy heylige virmung. wedir dy ôlunge, wedir meyne beychte vnd wider den waren leich- nam vnsers hirren Ihesu Christi, das ich den nye wirdielich en- phangen habe, als ich czu rechte sulde, das ist mir leyt. Ich geb mich schuldig, das ich gesundet hab mit den zebin tôtlichen zünden, mit hoffart, mit geyerkeit, mit vnkewschen ge- danken, mit czorn, mit obiressin, mit obirtrincken, mit neyt vnd hasse, mit trogheit an gotes dinst. Wy ich do mite gesundet habe, das ist mir leyt. Ich geb mich schuldig, das ich gesundet habe wedir dy acht zelykeit, das ich [867] nicht bin gewesin arm des geystes vnd 15 20 35
Strana 385
122. Fürbitte und allgemeine Beichte. 385 williclichen gutyk, trawrik, gerechtik, barmherczig, reynes herezen, fridsam, geduldig. Ich geb mich schuldig, das ich gesundet hab mit den newn vremden sunden, das ich dy sunde geheysen hab, geroten czu den sunden han, das ich dy zunde vorhangen han, den menschen in seynen sunden gelobet han, den zunder ofgenomen han, das ich teyl an der zunde gehabit hab, das ich dy sunde vorswygen han, wedir dy sunde nicht gestanden hab, dy sunde nicht geoffinbart hab. das ist mir leyt vnd rewet (mich). Ich geb mich schuldig, das ich gesundigt hab wedir dy czehen 10 gebot gotis meynes hirren, das ich got meynen hirren nicht lip hab gehaben aws ganczem meynem herczen, aws ganczer meyner zele, aws ganczem meynem gemûte, mit allen meynen creften vnd meyn ebencristen als mich selbir, meyneyde gesworn habe, meyn veyer nicht gehalden habe, mein obristen vnd meyn eldir, 15 lebynde noch tot, nicht geeret habe, mord, dywerey, ebrechung mit meynen gedanken begangen hab, fremder schône, vremdes gutes vnd andir leûte dinge begert habe, das ist mir leyt. Ich geb mich schuldig, das ich hab gesundet wedir dy ezwelf stucke des heyligen cristen gelaubens, ab ich yndert eyns gevelscht 20 hab mit meynem vngelauben, alz das got an mir allerbest dirkent, das ist mir leyt. Ich geb mich schuldig, das ich mein hercze [87"] bekumirt hab mit snoden gedanken, mit boser gelust, mit vnreyner begerung, mit eytelen vreyden, mit vnordenlichem betrupnisse, mit valscher 25 libe, mit grossir sorgveldikeit vnd mit manchirley vmmut, do von ich gehyndert byn an dem gebethe, an der andacht, an gutem bekumirnisse vnd an vil genoden. Ich geb mich schuldig, das ich meynen munt nicht enthalden hab von vnnoczen, eytel, schemlichen, schentlichen, spotlichen so vnd czornigen wôrtirn vnd von hynderkosen auf meynen neesten. Ich geb mich schuldig, das ich meynen leip czu lip habe gehabet vnd czu lynde gehalden han an essin vnd an trinken, an weich- legin, an guten cleydern, an langem slouffin, an baden vnd an allerley menschliches trostes, das ist mir leyt. Ich geb mich schuldig, das ich meyne vornumft mer dorczu geleget hab, wy ich der werlde gefile den gote meynem schepper, vnd ofte leyder meyn craft, meyn leip, meyn jogenth, meyn czeit mer vorezeret habe in wertlichen sachen vnd suntlichen werken 5. 35 Burdach, Mittelalt. u. Reform. VI Joh. v. Neum. 4. 25
122. Fürbitte und allgemeine Beichte. 385 williclichen gutyk, trawrik, gerechtik, barmherczig, reynes herezen, fridsam, geduldig. Ich geb mich schuldig, das ich gesundet hab mit den newn vremden sunden, das ich dy sunde geheysen hab, geroten czu den sunden han, das ich dy zunde vorhangen han, den menschen in seynen sunden gelobet han, den zunder ofgenomen han, das ich teyl an der zunde gehabit hab, das ich dy sunde vorswygen han, wedir dy sunde nicht gestanden hab, dy sunde nicht geoffinbart hab. das ist mir leyt vnd rewet (mich). Ich geb mich schuldig, das ich gesundigt hab wedir dy czehen 10 gebot gotis meynes hirren, das ich got meynen hirren nicht lip hab gehaben aws ganczem meynem herczen, aws ganczer meyner zele, aws ganczem meynem gemûte, mit allen meynen creften vnd meyn ebencristen als mich selbir, meyneyde gesworn habe, meyn veyer nicht gehalden habe, mein obristen vnd meyn eldir, 15 lebynde noch tot, nicht geeret habe, mord, dywerey, ebrechung mit meynen gedanken begangen hab, fremder schône, vremdes gutes vnd andir leûte dinge begert habe, das ist mir leyt. Ich geb mich schuldig, das ich hab gesundet wedir dy ezwelf stucke des heyligen cristen gelaubens, ab ich yndert eyns gevelscht 20 hab mit meynem vngelauben, alz das got an mir allerbest dirkent, das ist mir leyt. Ich geb mich schuldig, das ich mein hercze [87"] bekumirt hab mit snoden gedanken, mit boser gelust, mit vnreyner begerung, mit eytelen vreyden, mit vnordenlichem betrupnisse, mit valscher 25 libe, mit grossir sorgveldikeit vnd mit manchirley vmmut, do von ich gehyndert byn an dem gebethe, an der andacht, an gutem bekumirnisse vnd an vil genoden. Ich geb mich schuldig, das ich meynen munt nicht enthalden hab von vnnoczen, eytel, schemlichen, schentlichen, spotlichen so vnd czornigen wôrtirn vnd von hynderkosen auf meynen neesten. Ich geb mich schuldig, das ich meynen leip czu lip habe gehabet vnd czu lynde gehalden han an essin vnd an trinken, an weich- legin, an guten cleydern, an langem slouffin, an baden vnd an allerley menschliches trostes, das ist mir leyt. Ich geb mich schuldig, das ich meyne vornumft mer dorczu geleget hab, wy ich der werlde gefile den gote meynem schepper, vnd ofte leyder meyn craft, meyn leip, meyn jogenth, meyn czeit mer vorezeret habe in wertlichen sachen vnd suntlichen werken 5. 35 Burdach, Mittelalt. u. Reform. VI Joh. v. Neum. 4. 25
Strana 386
386 V. Gebete des Nikolaus von Kosel. wen in dem dinste gotes, das ich dem tewfil gevolget habe, der werlt gevallen vnd meynem leybe gelebyt habe, den gnoden gotis nicht gedocht noch gedanket habe, seyne leydunge vnd seyn vn- schuldigen tot nicht beweynet habe, das ist mir leit vnd rewet mich. Mit den sunden geb ich mich schuldig aller der sunden, dy ich y begangen habe, sy zeynt tôtlich adir teglych, [87.] heymlich adir offimbar, wyssens ader vnwissens, eygen adir vremde, dankes adir vndankes, wy ich ze geton habe, wenne, wo, wy ofte, mit welchem mensche, in welchen zyten ader wy ich dy begangen adir geton hab, zo zein ze mir leit etc. Aliud quere retro in tali signo V 10 [87"] 3. WATER vnser, der du bist in den hymmeln, geheyliget werde deyn name, czu kome deyn reich, deyn wille werde als in dem hymmel vnd in der erdin. Vnser teglichs brot gyb adir vor- 15 leye vns heûte vnd vorgyp vns vnsir schult, alz wir vorgebin vnsirn schuldigeren, vnd nicht inleyte vns in vorsuchunge, zundir lôze vns von obil. Amen. Sequitur Pater noster. [Aue Maria]. 4.(EGRUSSET seystu, Maria, vol genoden, der hirre ist myt dir, 20 gebenedeyet zeystu vor allen weyben, vnd gebenedeyth ist dy vrucht deynes leybes, Ihesus Christus. Amen. Sequitur Credo. 5. CH gloube in got vatir, almechtigen schepper hymmels vnd der erdyn, vnd in Ihesum Christum, seynen eyngeboren son, 25 vnseren herren, der entphangen ist von dem heyligen geyste, ge- boren von der iuncfrawen Marien, gemartirt vndir Poncio Pilato, gecrewczeget, starb vnd begraben wart, czu der helle vur, am dritten tage ofirstund von dem tode, czu hymmel vur, syczet czur rechtin hant seynes almechtigen vatirs, danne her ezukunpf-s0 tig ist czu richten dy lebynde vnd dy totyn. Ich gloube in den [88’] heyligen geist, in dy heylige kirche, id est, in dy heylige cristene samenunge, in dy gemeynschaft der heyligen, vorgebunge der sunden, ofirstendunge des vleysches vnd das ewige lebyn. Amen. 35
386 V. Gebete des Nikolaus von Kosel. wen in dem dinste gotes, das ich dem tewfil gevolget habe, der werlt gevallen vnd meynem leybe gelebyt habe, den gnoden gotis nicht gedocht noch gedanket habe, seyne leydunge vnd seyn vn- schuldigen tot nicht beweynet habe, das ist mir leit vnd rewet mich. Mit den sunden geb ich mich schuldig aller der sunden, dy ich y begangen habe, sy zeynt tôtlich adir teglych, [87.] heymlich adir offimbar, wyssens ader vnwissens, eygen adir vremde, dankes adir vndankes, wy ich ze geton habe, wenne, wo, wy ofte, mit welchem mensche, in welchen zyten ader wy ich dy begangen adir geton hab, zo zein ze mir leit etc. Aliud quere retro in tali signo V 10 [87"] 3. WATER vnser, der du bist in den hymmeln, geheyliget werde deyn name, czu kome deyn reich, deyn wille werde als in dem hymmel vnd in der erdin. Vnser teglichs brot gyb adir vor- 15 leye vns heûte vnd vorgyp vns vnsir schult, alz wir vorgebin vnsirn schuldigeren, vnd nicht inleyte vns in vorsuchunge, zundir lôze vns von obil. Amen. Sequitur Pater noster. [Aue Maria]. 4.(EGRUSSET seystu, Maria, vol genoden, der hirre ist myt dir, 20 gebenedeyet zeystu vor allen weyben, vnd gebenedeyth ist dy vrucht deynes leybes, Ihesus Christus. Amen. Sequitur Credo. 5. CH gloube in got vatir, almechtigen schepper hymmels vnd der erdyn, vnd in Ihesum Christum, seynen eyngeboren son, 25 vnseren herren, der entphangen ist von dem heyligen geyste, ge- boren von der iuncfrawen Marien, gemartirt vndir Poncio Pilato, gecrewczeget, starb vnd begraben wart, czu der helle vur, am dritten tage ofirstund von dem tode, czu hymmel vur, syczet czur rechtin hant seynes almechtigen vatirs, danne her ezukunpf-s0 tig ist czu richten dy lebynde vnd dy totyn. Ich gloube in den [88’] heyligen geist, in dy heylige kirche, id est, in dy heylige cristene samenunge, in dy gemeynschaft der heyligen, vorgebunge der sunden, ofirstendunge des vleysches vnd das ewige lebyn. Amen. 35
Strana 387
123. Reimgebet zum Leiden Christi. 387 123 Reimgebet zum Leiden Christi. Pater noster. [88"] TCH man dich, vater Ihesum Crist, 5 Wen du mein dirlôzer bist, Gedenck an alle dein erbeyt, An dein iamer vnd an dein leyt, [2647a]DU susyr vatir Ihesu Crist, Wen du myn dirloser byst, So dirman ich dich dyner menscheit Vnde ouch dirman ich dich dy- ner erbeit, Dy du, here, host dirledyn An dein hunger vnd an dein durst, 10 An dein hitzce vnd an dein vrust, An dein czeher vnd an dein sweys, Der do blutig vnd heys 15 Obir deynen heyligen rücken vlos Vnd sich nedir auf dy erde dergos. Durch mych, vnde alle dyne 10 lede. Ouch mane ich dynes frostis, Dynes hungirs vnde dynes dorstis, Gedenke, here, an dy trene vndi5 an den sweys, der dir blutik vnd heys Obir dyne wangen floys Vnde nedir an dy erde gos. Uberlieferung: Br12 Bl. 887 (Nikolaus von Kosel); Br13 Bl. 22°; Br9 Bl. 2°. Text aus Br12. Gedr. bei Rückert-Pietsch a. a. O. S. 48ƒf. des Anhangs; Wackernagel, D. Kirchenlied II S. 513, Nr. 675. Der Paralleltext ist aus der Hs. der Staats- u. Univ.-Bibl. zu Breslau IV F 13, Bl. 2647a, wo er auf einer leergebliebenen Seite von einer Hand des frühen 15. Jhs. nachgetragen ist. Lesarten aus BrI3 Br9. 5 wen] sint Br13 rechtir irloser Br13 3 vater] hirre Br13 Br9 12 czeher] trene Br13 Br9 14 do] von 6 an alle] h’re an Br12 17 sich fehlt Br13 Br9 dir Br13 15 heyligen rücken] leyp Br9 18 vlos zu gos Br13, gos Br9 25*
123. Reimgebet zum Leiden Christi. 387 123 Reimgebet zum Leiden Christi. Pater noster. [88"] TCH man dich, vater Ihesum Crist, 5 Wen du mein dirlôzer bist, Gedenck an alle dein erbeyt, An dein iamer vnd an dein leyt, [2647a]DU susyr vatir Ihesu Crist, Wen du myn dirloser byst, So dirman ich dich dyner menscheit Vnde ouch dirman ich dich dy- ner erbeit, Dy du, here, host dirledyn An dein hunger vnd an dein durst, 10 An dein hitzce vnd an dein vrust, An dein czeher vnd an dein sweys, Der do blutig vnd heys 15 Obir deynen heyligen rücken vlos Vnd sich nedir auf dy erde dergos. Durch mych, vnde alle dyne 10 lede. Ouch mane ich dynes frostis, Dynes hungirs vnde dynes dorstis, Gedenke, here, an dy trene vndi5 an den sweys, der dir blutik vnd heys Obir dyne wangen floys Vnde nedir an dy erde gos. Uberlieferung: Br12 Bl. 887 (Nikolaus von Kosel); Br13 Bl. 22°; Br9 Bl. 2°. Text aus Br12. Gedr. bei Rückert-Pietsch a. a. O. S. 48ƒf. des Anhangs; Wackernagel, D. Kirchenlied II S. 513, Nr. 675. Der Paralleltext ist aus der Hs. der Staats- u. Univ.-Bibl. zu Breslau IV F 13, Bl. 2647a, wo er auf einer leergebliebenen Seite von einer Hand des frühen 15. Jhs. nachgetragen ist. Lesarten aus BrI3 Br9. 5 wen] sint Br13 rechtir irloser Br13 3 vater] hirre Br13 Br9 12 czeher] trene Br13 Br9 14 do] von 6 an alle] h’re an Br12 17 sich fehlt Br13 Br9 dir Br13 15 heyligen rücken] leyp Br9 18 vlos zu gos Br13, gos Br9 25*
Strana 388
388 V. Gebete des Nikolaus von Kosel. Pater noster. CH man dich, hirre, bey der stunden, Do dich dy Jüden vyngen vnd bunden. Zy zogen nicht an deyn enlende, Zy bunden dir vûsse vnd hende, Das dir das blut aus den negyln drank. 10 O zůsser got, wy zere dich betwank Deyn vetirliche liebe! Gleych eynem dybe Woldistu dich losen vûren 15 Vnd vôr den zvndern rwgen. 5 UCH mane dich, here, der stunden, Du dich Jodyn bundyn. Sy sagen nicht an dyn enelende. Sy bundyn dir, here, dyne hende, 5 Das dyn heligis blut du czu dyn negeln vs drank. O susyr goth, wy sere dich twank Dyne vetirliche lybe, Das du glich eyme dybe Dych woldist lasen furn Vnde von den sundigen Joden ruren! 10 Pater noster. 20 CH man dich, hirre, bey der smacheyt, Dy dir dirbot dy valsche Judischheyt, Do sy dich hatten gebunden. Ze slugen dir grosse wunden, Ze slugen dich of deyn hey- ligen hals UCH mane ich dich, here, 15 der smaheyt, Dy dyr thayt dy Jodiszheyt, Du sy dich hatten geuangen Vnd slugen dich uff dyne wangen, Myt orre spechil vorspigetyn sy dich, 20 2—15 crst als 3. Teil nach 2, 13 Br13Br9 2 hirre bey der] an dy Br9 4 vyngen vnd fehlt Br13Br9 6 soin Br13, sogen Br9 nicht fehlt Br13 7 Zyl vnd Br13 dir dine Br13, dir auch deyne Br9 vûsse vnd fehlt Br13Br9 8 dir fehlt Br13Br9 8f. czu den malen vs dranc Br9 den] dinen Br13 10 zůsser got] liber herre Br9 11 twanc Br13, das twanc Br9 12 Deyn] di Br13, Durch deyne Br9 14 dich woldis 13 das du glich Br13, das du dich gleich Br9 iemerlichen Br13, woldis Br9 15 vôr] von Br13Br9 zvnder Br12 valsche fehlt 17 hirre bey der] an dy Br9 19 enpot Br9 22 dir] dich an Br13 Br9 21 gebunden] geuangin Br13Br9 Br9 23f. heyligen fehlt grosse wunden] dine wangin Br13 Br9 Br13Br9
388 V. Gebete des Nikolaus von Kosel. Pater noster. CH man dich, hirre, bey der stunden, Do dich dy Jüden vyngen vnd bunden. Zy zogen nicht an deyn enlende, Zy bunden dir vûsse vnd hende, Das dir das blut aus den negyln drank. 10 O zůsser got, wy zere dich betwank Deyn vetirliche liebe! Gleych eynem dybe Woldistu dich losen vûren 15 Vnd vôr den zvndern rwgen. 5 UCH mane dich, here, der stunden, Du dich Jodyn bundyn. Sy sagen nicht an dyn enelende. Sy bundyn dir, here, dyne hende, 5 Das dyn heligis blut du czu dyn negeln vs drank. O susyr goth, wy sere dich twank Dyne vetirliche lybe, Das du glich eyme dybe Dych woldist lasen furn Vnde von den sundigen Joden ruren! 10 Pater noster. 20 CH man dich, hirre, bey der smacheyt, Dy dir dirbot dy valsche Judischheyt, Do sy dich hatten gebunden. Ze slugen dir grosse wunden, Ze slugen dich of deyn hey- ligen hals UCH mane ich dich, here, 15 der smaheyt, Dy dyr thayt dy Jodiszheyt, Du sy dich hatten geuangen Vnd slugen dich uff dyne wangen, Myt orre spechil vorspigetyn sy dich, 20 2—15 crst als 3. Teil nach 2, 13 Br13Br9 2 hirre bey der] an dy Br9 4 vyngen vnd fehlt Br13Br9 6 soin Br13, sogen Br9 nicht fehlt Br13 7 Zyl vnd Br13 dir dine Br13, dir auch deyne Br9 vûsse vnd fehlt Br13Br9 8 dir fehlt Br13Br9 8f. czu den malen vs dranc Br9 den] dinen Br13 10 zůsser got] liber herre Br9 11 twanc Br13, das twanc Br9 12 Deyn] di Br13, Durch deyne Br9 14 dich woldis 13 das du glich Br13, das du dich gleich Br9 iemerlichen Br13, woldis Br9 15 vôr] von Br13Br9 zvnder Br12 valsche fehlt 17 hirre bey der] an dy Br9 19 enpot Br9 22 dir] dich an Br13 Br9 21 gebunden] geuangin Br13Br9 Br9 23f. heyligen fehlt grosse wunden] dine wangin Br13 Br9 Br13Br9
Strana 389
123. Reimgebet zum Leiden Christi. Vnd ze sprochen, dein lere were valsch, [88"] Ze rofften vnd vorspeyten dich 5 Vnd ze slugen dir manchen herthen strich, Das dir das blut obir dein hey- ligen zeyten ran. O züsser got, nu gedenck doran 10 Vnd vorgyp mir all meyn schult Vnd lás mich, hirre, han deyn holt! Pater noster. CH man dich, lyber vater meyn, Gedenk an alle dy martir deyn, Gedenk an deyn crone zo swer, An deyn negil vnd an deyn sper, 2 Gedenk an deyn tyffe wunden, Dy dyr blebin vnvorbunden, 1$ Gedenk an deyn byttern tot! 389 , Sy gabyn dir vyl mennichyn i strich | Vff den heligen lychnam dyn. Darvmme geruche myr gnedyk | czu syn 5 | Durch dyn smercze vnde durch | | dyn leyth Vnd durch dyne mylde barm- herczikheyt. myn, Gedenke an alle dy martir dyn, An dy krone vnde an das sper, An dy negele vnd an die swer Vnde an dy tyffyn wundyn, 15 Dy dir blebyn [264%] vnvor- bundyn | UcH mane dich, here vatir 10 | Bys an dynen bittern tó!!: Behut mich, hirre, vor allir not | Beware vns, here, vor der hellyn nótt. 20 1 ze sprochen] hisin Br13 were fehlt Br13 3 vnd] dich se Br9 3f. vorspeyten dich] stisin dich Br13 Br9 5 Vnd ze slugen] Se gobin Br13 Br9 7 dir fehlt Br13 Br9 8 flos vnd ran Br9 got] herre Br9 spietin se dich nach dich Br13 herthen] besim Br13, bosen Br9 Br13, obir deynen leip Br9 hercegir Br13, lyber Br9 doran] an Br13 bis han] vnd gib mir Br13 Br9 dich vil suzir Crist Sint tu min rechtir irloser bist, Br13 l7 Gedenk fehlt Br9 swer] vnd an das croucze vrone Gedenke 18f. &n dy negel vnd an das sper G tyffe] wmf Br9 allir] der helle 3r/3 Br9 Br12 vater] herre Br9 Br9 zo fehit Br13 Br9 herre an dy swer Br9 denk fehlt Br13 Br9 hirre fehlt. Br13 Br9 10 all fehle Br13 Br9 4 mit erin spechelin vor- 7f. vz dime libe 9 züsser] barme- nu] do Br13, fehlt Br9 achult) sunde Br13 11 Vnd 14f. Ich bis meÿn] Ouch mane ich man] bitte dornynne crone 20 Ge- 23 vnd behute Br13 Br9
123. Reimgebet zum Leiden Christi. Vnd ze sprochen, dein lere were valsch, [88"] Ze rofften vnd vorspeyten dich 5 Vnd ze slugen dir manchen herthen strich, Das dir das blut obir dein hey- ligen zeyten ran. O züsser got, nu gedenck doran 10 Vnd vorgyp mir all meyn schult Vnd lás mich, hirre, han deyn holt! Pater noster. CH man dich, lyber vater meyn, Gedenk an alle dy martir deyn, Gedenk an deyn crone zo swer, An deyn negil vnd an deyn sper, 2 Gedenk an deyn tyffe wunden, Dy dyr blebin vnvorbunden, 1$ Gedenk an deyn byttern tot! 389 , Sy gabyn dir vyl mennichyn i strich | Vff den heligen lychnam dyn. Darvmme geruche myr gnedyk | czu syn 5 | Durch dyn smercze vnde durch | | dyn leyth Vnd durch dyne mylde barm- herczikheyt. myn, Gedenke an alle dy martir dyn, An dy krone vnde an das sper, An dy negele vnd an die swer Vnde an dy tyffyn wundyn, 15 Dy dir blebyn [264%] vnvor- bundyn | UcH mane dich, here vatir 10 | Bys an dynen bittern tó!!: Behut mich, hirre, vor allir not | Beware vns, here, vor der hellyn nótt. 20 1 ze sprochen] hisin Br13 were fehlt Br13 3 vnd] dich se Br9 3f. vorspeyten dich] stisin dich Br13 Br9 5 Vnd ze slugen] Se gobin Br13 Br9 7 dir fehlt Br13 Br9 8 flos vnd ran Br9 got] herre Br9 spietin se dich nach dich Br13 herthen] besim Br13, bosen Br9 Br13, obir deynen leip Br9 hercegir Br13, lyber Br9 doran] an Br13 bis han] vnd gib mir Br13 Br9 dich vil suzir Crist Sint tu min rechtir irloser bist, Br13 l7 Gedenk fehlt Br9 swer] vnd an das croucze vrone Gedenke 18f. &n dy negel vnd an das sper G tyffe] wmf Br9 allir] der helle 3r/3 Br9 Br12 vater] herre Br9 Br9 zo fehit Br13 Br9 herre an dy swer Br9 denk fehlt Br13 Br9 hirre fehlt. Br13 Br9 10 all fehle Br13 Br9 4 mit erin spechelin vor- 7f. vz dime libe 9 züsser] barme- nu] do Br13, fehlt Br9 achult) sunde Br13 11 Vnd 14f. Ich bis meÿn] Ouch mane ich man] bitte dornynne crone 20 Ge- 23 vnd behute Br13 Br9
Strana 390
390 Vnd zych czu der rechtin hant, Do der schecher dy rewe vant, Vnd vorley myr ware rewe Durch deyn vetirliche trewe. 5 Pater noster. CH man dich bey der muter deyn, Maria, der züssen kónygeyn, Gedenk an ir gros leyt, 10 Wy eyn swert yr hercze durch- sneyt, Do ir qwomen dy mer, Das ir lybes kynt gevangen wer. Gedenk an eren grosen smerczen 15 Vnd tróst meyn betrubtes hercze In alle meyn leyde. Wen ich von hynne scheyde, 20 Zo tróste dy arme zele meyn Vnd las mich nicht in nóten zeyn. Pater noster. CH man dich noch, vil guter got, Gedenk an der Juden spot 1 Vnd fehlt Br13 Br9 gestr., darüber genade Brl3 marter Br9 8 vnd maria Br9 leyt] hercelcit Br13 10f. vorsneit Br13 Br9 kint Br9 trubtes] armis Br13, sondiges Br9 Br9 vs der peyn Br9 suzir Br13, liber herre Br9 [89] 25 der] diner Br13 4 deyn fehlt Br13 dy züsse Br12, der ezarten Br9 10 Wy] Das als Br13, do Br9 12 dy fehlt Br9 14 gedenke hirre Br13 V. Gobete des Nikolaus von Kosel. | i i UcH mane ich by der mutir ; J dyn, | By Marian, der konnigyn, i Gedenke an alle herczeleyt, | Wy eyn swert dre sele vorsneyt, 5 Dun ir quamen dy mere, Das ir libes kynt geuangyn were. O here, durch orre iemmerlichin leyde ! Hylff mir; wen ich von hynnen sal szeyden, | So troste, here, dy zele myn, | Las sy nicht lange in pynen syn | Durch dyn smercze vnde durch 15 | dyn leyt Vnde dyn grundeloze barm- herczigheyt. 10 | 2 dy fehlt Br13 Br9 3 ruwe 6 lyben muter Br12, 9 gros hereze] sele. 2713 13 ir lybes kynt] du Br13, ir grosen fehlt Br13 Br9 16 be- 19 Ee wen Br12, So Br13 21 loze 21f. mich bis zeyn] se nicht lange in der pine sin Br13, se schire 24 Noch man ich Br13 noch fehlt Br9 24f. vil 26 gedenke ouch Br13
390 Vnd zych czu der rechtin hant, Do der schecher dy rewe vant, Vnd vorley myr ware rewe Durch deyn vetirliche trewe. 5 Pater noster. CH man dich bey der muter deyn, Maria, der züssen kónygeyn, Gedenk an ir gros leyt, 10 Wy eyn swert yr hercze durch- sneyt, Do ir qwomen dy mer, Das ir lybes kynt gevangen wer. Gedenk an eren grosen smerczen 15 Vnd tróst meyn betrubtes hercze In alle meyn leyde. Wen ich von hynne scheyde, 20 Zo tróste dy arme zele meyn Vnd las mich nicht in nóten zeyn. Pater noster. CH man dich noch, vil guter got, Gedenk an der Juden spot 1 Vnd fehlt Br13 Br9 gestr., darüber genade Brl3 marter Br9 8 vnd maria Br9 leyt] hercelcit Br13 10f. vorsneit Br13 Br9 kint Br9 trubtes] armis Br13, sondiges Br9 Br9 vs der peyn Br9 suzir Br13, liber herre Br9 [89] 25 der] diner Br13 4 deyn fehlt Br13 dy züsse Br12, der ezarten Br9 10 Wy] Das als Br13, do Br9 12 dy fehlt Br9 14 gedenke hirre Br13 V. Gobete des Nikolaus von Kosel. | i i UcH mane ich by der mutir ; J dyn, | By Marian, der konnigyn, i Gedenke an alle herczeleyt, | Wy eyn swert dre sele vorsneyt, 5 Dun ir quamen dy mere, Das ir libes kynt geuangyn were. O here, durch orre iemmerlichin leyde ! Hylff mir; wen ich von hynnen sal szeyden, | So troste, here, dy zele myn, | Las sy nicht lange in pynen syn | Durch dyn smercze vnde durch 15 | dyn leyt Vnde dyn grundeloze barm- herczigheyt. 10 | 2 dy fehlt Br13 Br9 3 ruwe 6 lyben muter Br12, 9 gros hereze] sele. 2713 13 ir lybes kynt] du Br13, ir grosen fehlt Br13 Br9 16 be- 19 Ee wen Br12, So Br13 21 loze 21f. mich bis zeyn] se nicht lange in der pine sin Br13, se schire 24 Noch man ich Br13 noch fehlt Br9 24f. vil 26 gedenke ouch Br13
Strana 391
123. Reimgebet zum Leiden Christi. 391 Vnd an den bittern gallen trank Vnd an den jemmerlichen gank, Do du czu der marter woldest gen. Nakt vnd bloz vor den Juden sten. Do das vrteyl obir dich dirgynk, Das man dich an das czeûcze 10 hynk. Pater noster. 15 Ich bit dich durch dein reynes blut, Das du myt geduldigem mut Durch meynen willen woldest vorgissen, 20 Des las mich, hirre, genissen, Vnd vorgip mir alle meyn missetat, Dy meyn zundiger leip y be- Dy myn sundiger lyp begangen hayt CH man dich noch, vil guter heylant, Al meyn not zey dir bekant! UCH mane ich dich, vyl susyr heylant, Wen all myne sunde dir syn bekant, So mane ich dich by deme 5 thüren blute, Das du, here, myt samften mute Vor mich sundigen menschen woldis vorgysen. Des las mich, here got, genysen 10 Vnde vyrgyb mir alle missetayt, gangen hat 4 Do] Den Br13 Br9 3 schemelichen Br9 I gallen fehlt Br9 du lieber herre Br9 woldis zcu der martir Br13 zcu der martir fehlt Br9 7 f. Nakt bis sten] vnd an das iemirliche stein Br13, vnd 8 obir dich das urteil Brl3, obir an deyn schemelich steen Br9 dich eyn falsch orteil Br9 9 Das] vnd Br9 das] ein Br13 Br9 12 Ich bis guter] O susir got min Br13, O liber herre vnd Br9 14 Al meý not vnd al mey leyt zei dir Brl2, So mine sunde dir sin Brl3 not] sunde Br9 15 des mane ich Br13, Ich mane Br9 15f. bi dem turin blute Br13, bey dem blute Br9 17 geduldigem] senftin Br13 Br9 18 durch mich woldis Br13, woldest vm mich Br9 19 gisin Br13 20 hirre] barmhercegir got hute Br13, heute Br9 21 alle fehlt 23 zundiger fehlt Br9 y fehlt Br13 Br 9 Brl3 Br9
123. Reimgebet zum Leiden Christi. 391 Vnd an den bittern gallen trank Vnd an den jemmerlichen gank, Do du czu der marter woldest gen. Nakt vnd bloz vor den Juden sten. Do das vrteyl obir dich dirgynk, Das man dich an das czeûcze 10 hynk. Pater noster. 15 Ich bit dich durch dein reynes blut, Das du myt geduldigem mut Durch meynen willen woldest vorgissen, 20 Des las mich, hirre, genissen, Vnd vorgip mir alle meyn missetat, Dy meyn zundiger leip y be- Dy myn sundiger lyp begangen hayt CH man dich noch, vil guter heylant, Al meyn not zey dir bekant! UCH mane ich dich, vyl susyr heylant, Wen all myne sunde dir syn bekant, So mane ich dich by deme 5 thüren blute, Das du, here, myt samften mute Vor mich sundigen menschen woldis vorgysen. Des las mich, here got, genysen 10 Vnde vyrgyb mir alle missetayt, gangen hat 4 Do] Den Br13 Br9 3 schemelichen Br9 I gallen fehlt Br9 du lieber herre Br9 woldis zcu der martir Br13 zcu der martir fehlt Br9 7 f. Nakt bis sten] vnd an das iemirliche stein Br13, vnd 8 obir dich das urteil Brl3, obir an deyn schemelich steen Br9 dich eyn falsch orteil Br9 9 Das] vnd Br9 das] ein Br13 Br9 12 Ich bis guter] O susir got min Br13, O liber herre vnd Br9 14 Al meý not vnd al mey leyt zei dir Brl2, So mine sunde dir sin Brl3 not] sunde Br9 15 des mane ich Br13, Ich mane Br9 15f. bi dem turin blute Br13, bey dem blute Br9 17 geduldigem] senftin Br13 Br9 18 durch mich woldis Br13, woldest vm mich Br9 19 gisin Br13 20 hirre] barmhercegir got hute Br13, heute Br9 21 alle fehlt 23 zundiger fehlt Br9 y fehlt Br13 Br 9 Brl3 Br9
Strana 392
392 V. Gebete des Nikolaus von Kosel. Wider dy werk der heyligen barmherczikeit Vnd wider dy zyben heylykeit Vnd wedir dy czen gebot. 5 Dy zunde vorgip mir, lieber got, Vnd las mich nicht dirsterbin, Ich enmus ee dein hulde dir- werbin. Amen. Wyddir alle dyne gebot. Das vorgyb mir, susir got. Alzo myne zele von hynnen sal varen, So hilff ir an der engil schar, s Las sy nich lange lyden pyn, Las sy ewik by dir syn. In des woren gotis namen So spreche wir nute alle : Amen. Das gesche vor war, Vnde vns eyn gutis iar. 10 124 [89"] Salue regina. 10 (EGRUSSET zeistu, kônigen, ALUE, regina, mater miseri- eyn muter der barmherczi- cordie, vita, dulcedo et spes keit, eyn lebin vnd züssikeit vnd nostra, salue! Ad te clamamus, exules filij Eue. Ad te suspi- 15 vnsir hoffenunge, bys gegrüsset. Czu dir schrey wir, enelenden ramus gementes et flentes in hac lacrimarum valle. Eya ergo. 15 kynder frawen Ewe. Czu dir aduocata nostra, illos tuos mi- irsufeze wir weynende vnd ir- sufezende in dem tal der czer. sericordes oculos ad nos con- Eya dorumme, vnsir vor- uerte. Et Ihesum, benedictum 20 sprecherynne, dein barmherczi- fructum ventris tui, nobis post hoc exilium ostende. 2 gen ougen czu vns wende vnd O clemens, o pia, o dulcis Ihesum, dy gebenedeyte vrucht dynes leybes, vns noch desim virgo Maria! 1—3 wedir dine gotheit wedir di helige cristinheit Br13, weder deyne ezen gebot dy vorgip mir barmhercziger got weder deyne gotheit vnd weder deyne barmeherczikeit Br9 5 Alle totliche zunde vorgip mir lieber vatir vnd guter got Br12, fehlt Br9 zunde fehlt Br13 mir hute Br13 lieber] suzir Br 7 mus Br12, inmuse Br13, musse Br9 8 Amen] e meyn leyp irkalde enphach ee] den vor Ee Br12, fehlt Br9 dy sele meyn yn deyne salde. Amen Br9 124 Uberlieferung: Br12 Bl. 89r (Nikolaus v. Kosel). Lat. Text aus dem Römischen Brevier.
392 V. Gebete des Nikolaus von Kosel. Wider dy werk der heyligen barmherczikeit Vnd wider dy zyben heylykeit Vnd wedir dy czen gebot. 5 Dy zunde vorgip mir, lieber got, Vnd las mich nicht dirsterbin, Ich enmus ee dein hulde dir- werbin. Amen. Wyddir alle dyne gebot. Das vorgyb mir, susir got. Alzo myne zele von hynnen sal varen, So hilff ir an der engil schar, s Las sy nich lange lyden pyn, Las sy ewik by dir syn. In des woren gotis namen So spreche wir nute alle : Amen. Das gesche vor war, Vnde vns eyn gutis iar. 10 124 [89"] Salue regina. 10 (EGRUSSET zeistu, kônigen, ALUE, regina, mater miseri- eyn muter der barmherczi- cordie, vita, dulcedo et spes keit, eyn lebin vnd züssikeit vnd nostra, salue! Ad te clamamus, exules filij Eue. Ad te suspi- 15 vnsir hoffenunge, bys gegrüsset. Czu dir schrey wir, enelenden ramus gementes et flentes in hac lacrimarum valle. Eya ergo. 15 kynder frawen Ewe. Czu dir aduocata nostra, illos tuos mi- irsufeze wir weynende vnd ir- sufezende in dem tal der czer. sericordes oculos ad nos con- Eya dorumme, vnsir vor- uerte. Et Ihesum, benedictum 20 sprecherynne, dein barmherczi- fructum ventris tui, nobis post hoc exilium ostende. 2 gen ougen czu vns wende vnd O clemens, o pia, o dulcis Ihesum, dy gebenedeyte vrucht dynes leybes, vns noch desim virgo Maria! 1—3 wedir dine gotheit wedir di helige cristinheit Br13, weder deyne ezen gebot dy vorgip mir barmhercziger got weder deyne gotheit vnd weder deyne barmeherczikeit Br9 5 Alle totliche zunde vorgip mir lieber vatir vnd guter got Br12, fehlt Br9 zunde fehlt Br13 mir hute Br13 lieber] suzir Br 7 mus Br12, inmuse Br13, musse Br9 8 Amen] e meyn leyp irkalde enphach ee] den vor Ee Br12, fehlt Br9 dy sele meyn yn deyne salde. Amen Br9 124 Uberlieferung: Br12 Bl. 89r (Nikolaus v. Kosel). Lat. Text aus dem Römischen Brevier.
Strana 393
124. Salve Regina. 125. Predigtgebete. 393 enelende irczeyge! O gûtige, o milde, o zůsse Maria! Amen. Mit deme sprech eyn icz- licher mensch mit ynnykeit seynes herczen eyn Aue. 125 Predigtgebete, Beichte und Verkündigung. In principio sermonis dic: [897] 1. A LLE, dy das wort gotis wellin hôren, dy seczen sich nedir in dem namen des hirren Ihesu Christi. Dicat ewangelium uel thema: In illo tempore dixit Ihesus discipulis suis : 'Estote misericordes, sicut et pater vester misericors est.' Scribitur Luce XI° capitulo. 2. WEYN lieben kynder, dy wort, dy ich gesprachin habe in dem latyn, dy beschreybet vns der ewangelista Lucas an seym XI. capitil, vnd synt sundirlich dy wort des heyligen ewangelij, als 15 ze heûte gelesin vnd gehandilt werdin ezu dem amecht der heyligen messe, vnd lawten dy vorgesprochen wort in der vordawczunge alzo: In den geczeyten sprach der hirre Ihesus czu seynen iungern: Ir sûllet sein barmherczig, als ewir vatir barmherczig ist.' Das seynt dy wort des heyligen ewangelij, als ze slecht legen an dem 20 text. Off dy selbigen wort czu redin, das vormag ich nicht an dy genade des heyligen geistis. Wen vns dy selbe genade nymant alzo wol irwerbin mag als Maria, dy muter gotis. Das ze vns das genediclich welle irwerbin, zo mache wir sy dorczu willig vnd sprecht mir noch mit ynnykeit ewers herczen: Salue regina. Queras ante in alia parte. 25 10 Inuocacio. 3. (1Or in hymel, Christus Ihesus, ein schepper allir werlde, ein trôster allir betrübten, der trôste vns enelenden genediclich, vnd in seynem troste vorleye her vns seyne genade vnd selbige 30 125 Uberlieferung: Br12 Bl. 89° (Nikolaus von Kosel). Gedruckt bei Rückert-Pietscha. a. O. S. 51ff. des Anhangs. Vgl. Nr. 122, S. 382,26, worauf 396,10 ein Verweisungszcichen V hinweist.
124. Salve Regina. 125. Predigtgebete. 393 enelende irczeyge! O gûtige, o milde, o zůsse Maria! Amen. Mit deme sprech eyn icz- licher mensch mit ynnykeit seynes herczen eyn Aue. 125 Predigtgebete, Beichte und Verkündigung. In principio sermonis dic: [897] 1. A LLE, dy das wort gotis wellin hôren, dy seczen sich nedir in dem namen des hirren Ihesu Christi. Dicat ewangelium uel thema: In illo tempore dixit Ihesus discipulis suis : 'Estote misericordes, sicut et pater vester misericors est.' Scribitur Luce XI° capitulo. 2. WEYN lieben kynder, dy wort, dy ich gesprachin habe in dem latyn, dy beschreybet vns der ewangelista Lucas an seym XI. capitil, vnd synt sundirlich dy wort des heyligen ewangelij, als 15 ze heûte gelesin vnd gehandilt werdin ezu dem amecht der heyligen messe, vnd lawten dy vorgesprochen wort in der vordawczunge alzo: In den geczeyten sprach der hirre Ihesus czu seynen iungern: Ir sûllet sein barmherczig, als ewir vatir barmherczig ist.' Das seynt dy wort des heyligen ewangelij, als ze slecht legen an dem 20 text. Off dy selbigen wort czu redin, das vormag ich nicht an dy genade des heyligen geistis. Wen vns dy selbe genade nymant alzo wol irwerbin mag als Maria, dy muter gotis. Das ze vns das genediclich welle irwerbin, zo mache wir sy dorczu willig vnd sprecht mir noch mit ynnykeit ewers herczen: Salue regina. Queras ante in alia parte. 25 10 Inuocacio. 3. (1Or in hymel, Christus Ihesus, ein schepper allir werlde, ein trôster allir betrübten, der trôste vns enelenden genediclich, vnd in seynem troste vorleye her vns seyne genade vnd selbige 30 125 Uberlieferung: Br12 Bl. 89° (Nikolaus von Kosel). Gedruckt bei Rückert-Pietscha. a. O. S. 51ff. des Anhangs. Vgl. Nr. 122, S. 382,26, worauf 396,10 ein Verweisungszcichen V hinweist.
Strana 394
394 V. Gebete des Nikolaus von Kosel. genade bestetige her in vnsirn herczen, alzo das wir nicht [90°] andirs irvunden werden wen in ein reynen, toguntzame lebin, in eynem woren, cristenlichen glawbin, vnd geb vns dy czeit eyner woren busse vnd eyn gnukthuen vmbe alle vnsir missetat vnd geb vns eyn sulche vornunft, das wir alzo môgen barmherczig geseyn, das wir dy gôtliche barmherczikeit vorvolgen vnd noch desim lebyn das ewige lebyn. Der das begerinde ist, der spreche: Amen. 5 Ewangelium. ESTOTE misericordes, sicut et pater vester misericors etc. Quia, vt ait beatus Ieronymus, humanas excusaciones considerans etc. 10 Off dy wort des heyligen ewangelij spricht vns der achtbar lerer Ieronymus in synen worten alzo: Dic, quid erit, et sic procede vltra vsque ad finem, in quantum melius valueris. Concludendo sermonem dic: Czu dem selbigen lebin heffe vns der vatir vnd der zon vnd der heylige geist. Amen. 15 4. DEY der gewonheit der heyligen cristenlichen kirchin sult ir wissen dy heylige tage, dy wir in desir wochin haben. Bys morne wert ir habin den heyligen sente N. tag, den gebewt man euch 20 czu veyern vnd den obent ezu vasten bey dem banne. Andir heylige tage habe wir nicht in desir wochen, wen dy heylige tage, dy wir haben in vnsirn tagezeyten. Dorvmme, lieben kinder, mit demůtikeit ewers herczen helft mir bitten den hymelischen vatir vmbe vrede vnd vm genade vnd vmbe ein czeytliches wetir der 25 vrûchte of dem velde, das vns der hirre das ezuvûge, das wir do von getrost werdin an dem lebyn vnd och an der zele. [90"] Auch helft mir den hirren biten vor das geistliche swert, vmbe vnsirn hirren, den bobest N., der do lebit vnd hirscht, vmbe alle zeyne cardinal, vmbe alle patriarchen, vmbe vnsirn hirn byschoff N. 30 dys landis vnd vmbe alle andir bischove, vmbe alle pristerliche wirdykeit, umbe alle geordynte lewte, das ze got der hirre be- stetige in eynem rechtin toguntsamen lebyn, das ze got den hirren vor vns môgen gebethin. Auch helft mir den hirren bitten vor das wertliche gerichte adir swert, vor vnsirn hirn konig von Bemen 35 vnd vor konig Sigmunt, synen brudir, auch vor vnsirn vursten, vor
394 V. Gebete des Nikolaus von Kosel. genade bestetige her in vnsirn herczen, alzo das wir nicht [90°] andirs irvunden werden wen in ein reynen, toguntzame lebin, in eynem woren, cristenlichen glawbin, vnd geb vns dy czeit eyner woren busse vnd eyn gnukthuen vmbe alle vnsir missetat vnd geb vns eyn sulche vornunft, das wir alzo môgen barmherczig geseyn, das wir dy gôtliche barmherczikeit vorvolgen vnd noch desim lebyn das ewige lebyn. Der das begerinde ist, der spreche: Amen. 5 Ewangelium. ESTOTE misericordes, sicut et pater vester misericors etc. Quia, vt ait beatus Ieronymus, humanas excusaciones considerans etc. 10 Off dy wort des heyligen ewangelij spricht vns der achtbar lerer Ieronymus in synen worten alzo: Dic, quid erit, et sic procede vltra vsque ad finem, in quantum melius valueris. Concludendo sermonem dic: Czu dem selbigen lebin heffe vns der vatir vnd der zon vnd der heylige geist. Amen. 15 4. DEY der gewonheit der heyligen cristenlichen kirchin sult ir wissen dy heylige tage, dy wir in desir wochin haben. Bys morne wert ir habin den heyligen sente N. tag, den gebewt man euch 20 czu veyern vnd den obent ezu vasten bey dem banne. Andir heylige tage habe wir nicht in desir wochen, wen dy heylige tage, dy wir haben in vnsirn tagezeyten. Dorvmme, lieben kinder, mit demůtikeit ewers herczen helft mir bitten den hymelischen vatir vmbe vrede vnd vm genade vnd vmbe ein czeytliches wetir der 25 vrûchte of dem velde, das vns der hirre das ezuvûge, das wir do von getrost werdin an dem lebyn vnd och an der zele. [90"] Auch helft mir den hirren biten vor das geistliche swert, vmbe vnsirn hirren, den bobest N., der do lebit vnd hirscht, vmbe alle zeyne cardinal, vmbe alle patriarchen, vmbe vnsirn hirn byschoff N. 30 dys landis vnd vmbe alle andir bischove, vmbe alle pristerliche wirdykeit, umbe alle geordynte lewte, das ze got der hirre be- stetige in eynem rechtin toguntsamen lebyn, das ze got den hirren vor vns môgen gebethin. Auch helft mir den hirren bitten vor das wertliche gerichte adir swert, vor vnsirn hirn konig von Bemen 35 vnd vor konig Sigmunt, synen brudir, auch vor vnsirn vursten, vor
Strana 395
125. Predigtgebete, Beichte u. Verkündigung. 395 vnsir vrawe, dy vurstynne, vnd alles ir gesynde, vor alle ritter vnd knecht, dy do beschirmir synt dys landis vnd allir lant, vnd vor alle herschaft, dy do genedig seyn erem volke vnd vrede schaffen, das ze der hirre troste vnd creftige mit reynen gôtlichin genadin, das ze getrost mogen werden in dem ewigin lebin. Auch helft mir den hirren bitten vmbe dy gancze gemeyn, arm vnd reich vnd vmbe witwen vnd vmbe wezen vnd vmbe alle swanger vrawen, vmbe alle betrubte hereze, vmbe alle getrewe erbeter vnd erbete- rynne, vmbe alle getrewe dinstboten, das yn der hirre gebe ge- sundikeit eres leybes, das ze noch desim lebyn mogen vordynen 10 das ewige lebin. Auch helft mir den hirren biten vor alle, dy mir y ken gutis gethaen habin in meynen kyntlichen tagen vnd noch thun vnd noch werdin thun. Auch vor alle, dy mir bevolen synt in meyn gebethe, das yn der hirre vorgebe ere sunde vnd gebe yn das ewige lebyn. [91’] Auch helft mir den hirn biten vm alle 15 vûsvertigen mensche, dy do gen ken Rome adir ken Och adir, wo dy of dem gotis wege seynt, das ze der hirre vure an den weg des ewigen lebyns. 5 Item pro mortuis. 5. NU habe wir den hirren gebethen vor dy lebynde, vorgesse 20 wir nicht der toten. Helft mir den hirren bitten vor alle lieben zelen, dy do legen in dem gevenknis des vegefewers, das ze der hirre doraus irlôze vnd gebe yn das ewige lebyn. Auch helft mir den hirren bitten vor alle enlenden zelyn, dy do nicht mir [!] haben wen das gemeyne gebethe. Kom wir yn czu hulfe mit vnsirn 25 guten werken, das ze der hirre irfrewe in dem ewigen lebyn. Auch helft mir den hirren bitten vor alle dy lyben zelen, der namen beschrebin steen in dem buche dis gotishaws, das ze der almechtige vatir geruche czu schreybin in das buch der ewikeit. Auch helft mir bitten den hirn vor alle dy liben zelen, dy mir in meyn gebethe so synt beuolen von meyner ersten messe bas an desin hewtigen tag, das ze der hirre teylhaftig mache allir meyner guter werk vnd des ewigen lebyns. Auch helft mir den hirren bitten vor meynes lieben vatir zele, vor meyner muter zele, vor allir meyner ge- swisteren zele. Eyn iczlich mensch bitte vor synes liben vatirs 35 zele, vor syner liben muter zele vnd vor alle der lieben zelen, der leichnam vns y kein gut gethoen han, das sich der hirre irbarme obir ze vnd loze yn leüchten das licht der woren ewikeit. Vnd dor-
125. Predigtgebete, Beichte u. Verkündigung. 395 vnsir vrawe, dy vurstynne, vnd alles ir gesynde, vor alle ritter vnd knecht, dy do beschirmir synt dys landis vnd allir lant, vnd vor alle herschaft, dy do genedig seyn erem volke vnd vrede schaffen, das ze der hirre troste vnd creftige mit reynen gôtlichin genadin, das ze getrost mogen werden in dem ewigin lebin. Auch helft mir den hirren bitten vmbe dy gancze gemeyn, arm vnd reich vnd vmbe witwen vnd vmbe wezen vnd vmbe alle swanger vrawen, vmbe alle betrubte hereze, vmbe alle getrewe erbeter vnd erbete- rynne, vmbe alle getrewe dinstboten, das yn der hirre gebe ge- sundikeit eres leybes, das ze noch desim lebyn mogen vordynen 10 das ewige lebin. Auch helft mir den hirren biten vor alle, dy mir y ken gutis gethaen habin in meynen kyntlichen tagen vnd noch thun vnd noch werdin thun. Auch vor alle, dy mir bevolen synt in meyn gebethe, das yn der hirre vorgebe ere sunde vnd gebe yn das ewige lebyn. [91’] Auch helft mir den hirn biten vm alle 15 vûsvertigen mensche, dy do gen ken Rome adir ken Och adir, wo dy of dem gotis wege seynt, das ze der hirre vure an den weg des ewigen lebyns. 5 Item pro mortuis. 5. NU habe wir den hirren gebethen vor dy lebynde, vorgesse 20 wir nicht der toten. Helft mir den hirren bitten vor alle lieben zelen, dy do legen in dem gevenknis des vegefewers, das ze der hirre doraus irlôze vnd gebe yn das ewige lebyn. Auch helft mir den hirren bitten vor alle enlenden zelyn, dy do nicht mir [!] haben wen das gemeyne gebethe. Kom wir yn czu hulfe mit vnsirn 25 guten werken, das ze der hirre irfrewe in dem ewigen lebyn. Auch helft mir den hirren bitten vor alle dy lyben zelen, der namen beschrebin steen in dem buche dis gotishaws, das ze der almechtige vatir geruche czu schreybin in das buch der ewikeit. Auch helft mir bitten den hirn vor alle dy liben zelen, dy mir in meyn gebethe so synt beuolen von meyner ersten messe bas an desin hewtigen tag, das ze der hirre teylhaftig mache allir meyner guter werk vnd des ewigen lebyns. Auch helft mir den hirren bitten vor meynes lieben vatir zele, vor meyner muter zele, vor allir meyner ge- swisteren zele. Eyn iczlich mensch bitte vor synes liben vatirs 35 zele, vor syner liben muter zele vnd vor alle der lieben zelen, der leichnam vns y kein gut gethoen han, das sich der hirre irbarme obir ze vnd loze yn leüchten das licht der woren ewikeit. Vnd dor-
Strana 396
396 V. Gebete des Nikolaus von Kosel. noch [917] vor alle lieben zelen, der leichnam ruet adir rastet of desim kirchhowe adir in desir kirchen, adir wo dy legin in dem namen gotis, das yn der hirre gebe dy ewige rue. So sprech eyn iczlicher mensche noch der predige got czu lobe vnd yn czu troste dry pater noster vnd drey Aue Maria. Sprecht mir noch das pater noster vnd den glauben myt ynnykeit ewers herczen. 5 Finito cymbalo dicit: Mit dem heyligen glowbin zo reynyget ewer herezen vnd sprecht mir noch ewir gemeyne schult: Ich sundiges mensch, vt habetur superius v Item finis confessionis, qui superius non habetur. Ze zein mir leyt vnd rewen mich vnd bitte genade; hirre heme- lischer vatir, genade mir armen sundir. Des bitte ich dich, Maria, du werde muter gotes, — si est festum: — den heyligen N. vnd alle lieben heylgen vnd alle liben engel vnd allis hymelisches her, 15 das ir gerucht vor mich den almechtigen got czu biten, das her mich nicht losse irsterbin in meynem suntlichen leben, sundir her vorgebe mir genediclich alle meyne sunde vnd noch desim lebin das ewige lebin, vnd bethe euch, prister an gotis stat, das ir mir irwerbit aplos obir alle meyne sunde. Absolucio. 6. NEYGET ewir howpt vnd ewir hercze czu gote mit demûtikeit vnd lat eûch aplos sprechin obir ewir sunde: Misereatur vestri omnipotens deus etc. Das ich gebethen habe mit den worthen, das mus vns der hirre 25 gewern mit den [925] werkin. Ich habe gebethin vmbe vorgebnis aller ewir sunde. Nu stet of, alzo Maria Magdalena ofstund, do ir der hirre alle ir sunde vorgab. Alle, dy sich gedemutiget haben in der czuhôrunge des wort gotis, den kundige ich aplas, quantum fuerit. Den aplas vnd s0 alle ewir gute werk, dy ir gethan hat vnd thuen wert, dy behelde eûch der hirre an dy stat, do ir syn allirbeste bedorfen wert, das ist, wen dy zele von dem leichnam scheiden wirt.
396 V. Gebete des Nikolaus von Kosel. noch [917] vor alle lieben zelen, der leichnam ruet adir rastet of desim kirchhowe adir in desir kirchen, adir wo dy legin in dem namen gotis, das yn der hirre gebe dy ewige rue. So sprech eyn iczlicher mensche noch der predige got czu lobe vnd yn czu troste dry pater noster vnd drey Aue Maria. Sprecht mir noch das pater noster vnd den glauben myt ynnykeit ewers herczen. 5 Finito cymbalo dicit: Mit dem heyligen glowbin zo reynyget ewer herezen vnd sprecht mir noch ewir gemeyne schult: Ich sundiges mensch, vt habetur superius v Item finis confessionis, qui superius non habetur. Ze zein mir leyt vnd rewen mich vnd bitte genade; hirre heme- lischer vatir, genade mir armen sundir. Des bitte ich dich, Maria, du werde muter gotes, — si est festum: — den heyligen N. vnd alle lieben heylgen vnd alle liben engel vnd allis hymelisches her, 15 das ir gerucht vor mich den almechtigen got czu biten, das her mich nicht losse irsterbin in meynem suntlichen leben, sundir her vorgebe mir genediclich alle meyne sunde vnd noch desim lebin das ewige lebin, vnd bethe euch, prister an gotis stat, das ir mir irwerbit aplos obir alle meyne sunde. Absolucio. 6. NEYGET ewir howpt vnd ewir hercze czu gote mit demûtikeit vnd lat eûch aplos sprechin obir ewir sunde: Misereatur vestri omnipotens deus etc. Das ich gebethen habe mit den worthen, das mus vns der hirre 25 gewern mit den [925] werkin. Ich habe gebethin vmbe vorgebnis aller ewir sunde. Nu stet of, alzo Maria Magdalena ofstund, do ir der hirre alle ir sunde vorgab. Alle, dy sich gedemutiget haben in der czuhôrunge des wort gotis, den kundige ich aplas, quantum fuerit. Den aplas vnd s0 alle ewir gute werk, dy ir gethan hat vnd thuen wert, dy behelde eûch der hirre an dy stat, do ir syn allirbeste bedorfen wert, das ist, wen dy zele von dem leichnam scheiden wirt.
Strana 397
125. Predigtgebete. 126. Abendmahlsgebet. 397 Krankenfürbitte. 7. IEBEN kynder, helft mir den hirren bithen vor das kranke mensch, das ich gespeyset habe mit dem werden leichnam des hirren Ihesu Christi, das ym das eyne speyze zey alhy des leich- nams vnd dort der zele, vnd das es got der hymmelische vatir sterken můsse in seyner krancheit noch seynen gôtlichen gnoden, noch seynem gôtlichen dirkentnys, ab der hirre dirkente besse- runge seyner zelen, das her is alhy noch ofhalde in gesundikeit seynes leichnams, ab her das nicht irkente, das her is neme czu seynen gôtlichen genaden. Si placet, dicatur confessio generalis. 5 10 126 [937] Ante communionem. IRRE Crist, genediger got, wenne du bist das lebynde brot, das vns von hymmel hernedir ist komen vnd gebist dich selbir vns czu fromen, der zele czu eyner speyze, nu mache vns, herre, weyze, das wir dich rechte irkennen in vnsirs herczen synnen, das wir dich heûte mussen enphan reyne vnd allir sunden an, vnd das der heylige leichnam deyn musse vnsir zele eyn speyze seyn, vnd vriste vns auch alhy das lebyn. Got zeyne genade vns mûsse gebin, das wir dich reyne behalden vnd nymmer me irkalden an deyner lybe vnd an deyme gebot, das helfe vns, barmhercziger got. Amen. 15 20 25 30 126 Uberlieferung: Br12 Bl. 93° (Nikolaus von Kosel). Gedruckt bei Rückert-Pietsch a. a. O. S. 55f. des Anhange; Wackernagel, D. Kirchenlied II S. 514 Nr. 676.
125. Predigtgebete. 126. Abendmahlsgebet. 397 Krankenfürbitte. 7. IEBEN kynder, helft mir den hirren bithen vor das kranke mensch, das ich gespeyset habe mit dem werden leichnam des hirren Ihesu Christi, das ym das eyne speyze zey alhy des leich- nams vnd dort der zele, vnd das es got der hymmelische vatir sterken můsse in seyner krancheit noch seynen gôtlichen gnoden, noch seynem gôtlichen dirkentnys, ab der hirre dirkente besse- runge seyner zelen, das her is alhy noch ofhalde in gesundikeit seynes leichnams, ab her das nicht irkente, das her is neme czu seynen gôtlichen genaden. Si placet, dicatur confessio generalis. 5 10 126 [937] Ante communionem. IRRE Crist, genediger got, wenne du bist das lebynde brot, das vns von hymmel hernedir ist komen vnd gebist dich selbir vns czu fromen, der zele czu eyner speyze, nu mache vns, herre, weyze, das wir dich rechte irkennen in vnsirs herczen synnen, das wir dich heûte mussen enphan reyne vnd allir sunden an, vnd das der heylige leichnam deyn musse vnsir zele eyn speyze seyn, vnd vriste vns auch alhy das lebyn. Got zeyne genade vns mûsse gebin, das wir dich reyne behalden vnd nymmer me irkalden an deyner lybe vnd an deyme gebot, das helfe vns, barmhercziger got. Amen. 15 20 25 30 126 Uberlieferung: Br12 Bl. 93° (Nikolaus von Kosel). Gedruckt bei Rückert-Pietsch a. a. O. S. 55f. des Anhange; Wackernagel, D. Kirchenlied II S. 514 Nr. 676.
Strana 398
398 V. Gebete des Nikolaus von Kosel. 127 Reimgebet vor dem Abendmahlsempfange. [937] Item alia. 10 Ys wyllekom, du hymelisches brot, Ihesus, mein vnd der werlde trost, eyn gelt, das vns hot irlost! O hymmlisches licht, des vatirs schein, irleůchte, Criste, dy zynnen meyn! O leychnam her, du tew[94 ]ers blut, vortylge an mir der zunden glut des leybes vnd der zele, das bitte ich dich durch deyner marter ere. Amen. 128 Gebet vor dem Abendmahlsempfarge. [94] Alia. IRRE, ich bin des nicht wir- 15 dig, das du kûmest in meyn haus, zunder sprich eyn wort, zo wirt meyn kynt gesunt. OMINE, non sum dignus, vt intres sub tectum meum, sed tantum dic verbo, et sana- bitur puer meus [Matth. 8, 8]. 129 [94'] Ante communionem. Y enphaunge deynes leich- 2nams, herre Ihesu Christe, dy ich vnwirdiger mensche ERCEPCIO corporis tui, do- 5 mine Ihesu Christe, quod ego indignus sumere presumo, 127 Uberlieferung: Br12 Bl. 93° (Nikolaus von Kosel). Gedr. bei Rückert-Pietsch a. a. O. S. 56 des Anhangs; Wackernagel, D. Kirchenlied II S. 514 Nr. 677. ... . 128 Uberlieferung: Br12 Bl. 94r (Nikolaus von Kosel). Gedr. bei Rückert-Pietsch a. a. O. S. 56 des Anhangs. 129 Uberlieferung: Br12 Bl. 947 (Nikolaus von Kosel). Gedr. bei Rückert-Pietsch a. a. O. S. 56 des Anhanga. Lat. Text aus dem Missale Romanum.
398 V. Gebete des Nikolaus von Kosel. 127 Reimgebet vor dem Abendmahlsempfange. [937] Item alia. 10 Ys wyllekom, du hymelisches brot, Ihesus, mein vnd der werlde trost, eyn gelt, das vns hot irlost! O hymmlisches licht, des vatirs schein, irleůchte, Criste, dy zynnen meyn! O leychnam her, du tew[94 ]ers blut, vortylge an mir der zunden glut des leybes vnd der zele, das bitte ich dich durch deyner marter ere. Amen. 128 Gebet vor dem Abendmahlsempfarge. [94] Alia. IRRE, ich bin des nicht wir- 15 dig, das du kûmest in meyn haus, zunder sprich eyn wort, zo wirt meyn kynt gesunt. OMINE, non sum dignus, vt intres sub tectum meum, sed tantum dic verbo, et sana- bitur puer meus [Matth. 8, 8]. 129 [94'] Ante communionem. Y enphaunge deynes leich- 2nams, herre Ihesu Christe, dy ich vnwirdiger mensche ERCEPCIO corporis tui, do- 5 mine Ihesu Christe, quod ego indignus sumere presumo, 127 Uberlieferung: Br12 Bl. 93° (Nikolaus von Kosel). Gedr. bei Rückert-Pietsch a. a. O. S. 56 des Anhangs; Wackernagel, D. Kirchenlied II S. 514 Nr. 677. ... . 128 Uberlieferung: Br12 Bl. 94r (Nikolaus von Kosel). Gedr. bei Rückert-Pietsch a. a. O. S. 56 des Anhangs. 129 Uberlieferung: Br12 Bl. 947 (Nikolaus von Kosel). Gedr. bei Rückert-Pietsch a. a. O. S. 56 des Anhanga. Lat. Text aus dem Missale Romanum.
Strana 399
127—129. Abendmahlsgebete. 399 mich vormesse czu enphan, dy enbekůme mir nicht czu eyme ortele noch ezu eyner vortû- munge, zunder durch deyne 5 myldikeit zo mus her myr be- komen czu eyner narunge mey- nes geystes vnd meynes leybes vnd czu enphanen arcztey. non michi proueniat in iudici- um et condemnacionem, sed pro tua pietate prosit michi ad tutamentum mentis et corporis et ad medelam percipiendam. 5
127—129. Abendmahlsgebete. 399 mich vormesse czu enphan, dy enbekůme mir nicht czu eyme ortele noch ezu eyner vortû- munge, zunder durch deyne 5 myldikeit zo mus her myr be- komen czu eyner narunge mey- nes geystes vnd meynes leybes vnd czu enphanen arcztey. non michi proueniat in iudici- um et condemnacionem, sed pro tua pietate prosit michi ad tutamentum mentis et corporis et ad medelam percipiendam. 5
Strana 400
Nachträge und Berichtigungen. S. XXXV Anm. 1. Uber Erzbischof Ernst von Pardubitz (sein Gebet- buch in Glatz, die von ihm angeregten Marienbilder, die Glatzer Marien- statue, das Mariale u. a.) sind zu vergleichen die wesentlichen Aus- führungen von K. Burdach: Zentralbl. f. Bibliothekswesen 8. Bd. (1891), S. 443. 457 Anm. 1. 469f. und Anm. 472f. [ = V. Ma. z. Ref. I (1893), S. 37. 96 Anm. 2. 108. 11I). Vgl. auch Schles.-böhm. Brief- muster (V. Ma. z. Ref. V [1926]), S. 23. S. XL. Zu den Hinweisen auf die Stadt Nürnberg als Pflegestätte der Prager Sprachkultur und geistigen Bewegung vgl. K. Burdach: Reisebericht von 1898 (Abhandlungen d. Preuß. Akad. d. Wiss. 1903, S. 36 = Vorspiel I 2, S. 173]; Wissenschaftsgeschichtliche Eindrücke eines alten Germanisten, Berlin 1930, S. 44; V. Ma. z. Ref. I (1893), Vorrede S. VII (= Vorspiel I 2, S. 130f.); Historische Zeitschr., 149. Bd. (1933), S. 519 Anm. 1. S. LXIV. Sigle N bedeutet die Hs. Nürnberg, Stadtbibl. VI 432. NI ist zu streichen; diese He. enthält nicht das Stück Nr. 1. S. LXV. N 3 enthält nicht das Stück Nr. 52 [Bl. 387]. S. LXXIII. Bei Nr. 1 ist zu streichen: N I Bl. 120". S. LXXV. Bei Nr. 52 ist zu streichen: N 3 Bl. 387. S. 5. Unter dem Striche (Uberlieferung) ist zu streichen: NI Bl. 120r. S. 109. Nr. 14 steht auch in Hs. Nürnberg, Stadtbibl. VI 86 (15s. Jh.) Bl. 971, doch mit wesentlichen Abweichungen. S. 117. Nr. 15 steht auch in Hs. Nürnberg, Stadtbibl. VI 43P ( = Sigle N) Bl. 192° mit abweichendem Anfange HErre almechtiger parmhereziger süsser got. S. 176. Nr. 23 steht auch in Hs. Nürnberg, Stadtbibl. VII 66 ( = Sigle N 6) Bl. 140r in gekürzter Form: [Ejwiger, wirdiger, selliger, englischer geist, der mir von dem all- mechtigen got czu hut geben ist, ich ruff dich vnd pit dich mit aller demutikeit deins vnd meins herren, das du meines leibs vnd meiner sel not bedencken wollest, also das du meine augen verhabest, das sie nicht begirig sein zw schen, das wider got vnd meiner sel selikeit ist, vnd mein oren behalts, das si sich nicht neigen zu hörenn werntliche vnd schalckhaftige dinck vnd meinen mund also gesweigst, das ich nicht anders red den allein, das gotes lob vnd ere sey, vnd mein sin anweissest [1407] vnd zu dem pesten leitest, das (er) albeg bereit sey zu thun, das gotlich, zimlich vnd erlich ist, vnd verwandel an mir suntlich gewonheyt, werltlichen trost (Rest der Seite leer).
Nachträge und Berichtigungen. S. XXXV Anm. 1. Uber Erzbischof Ernst von Pardubitz (sein Gebet- buch in Glatz, die von ihm angeregten Marienbilder, die Glatzer Marien- statue, das Mariale u. a.) sind zu vergleichen die wesentlichen Aus- führungen von K. Burdach: Zentralbl. f. Bibliothekswesen 8. Bd. (1891), S. 443. 457 Anm. 1. 469f. und Anm. 472f. [ = V. Ma. z. Ref. I (1893), S. 37. 96 Anm. 2. 108. 11I). Vgl. auch Schles.-böhm. Brief- muster (V. Ma. z. Ref. V [1926]), S. 23. S. XL. Zu den Hinweisen auf die Stadt Nürnberg als Pflegestätte der Prager Sprachkultur und geistigen Bewegung vgl. K. Burdach: Reisebericht von 1898 (Abhandlungen d. Preuß. Akad. d. Wiss. 1903, S. 36 = Vorspiel I 2, S. 173]; Wissenschaftsgeschichtliche Eindrücke eines alten Germanisten, Berlin 1930, S. 44; V. Ma. z. Ref. I (1893), Vorrede S. VII (= Vorspiel I 2, S. 130f.); Historische Zeitschr., 149. Bd. (1933), S. 519 Anm. 1. S. LXIV. Sigle N bedeutet die Hs. Nürnberg, Stadtbibl. VI 432. NI ist zu streichen; diese He. enthält nicht das Stück Nr. 1. S. LXV. N 3 enthält nicht das Stück Nr. 52 [Bl. 387]. S. LXXIII. Bei Nr. 1 ist zu streichen: N I Bl. 120". S. LXXV. Bei Nr. 52 ist zu streichen: N 3 Bl. 387. S. 5. Unter dem Striche (Uberlieferung) ist zu streichen: NI Bl. 120r. S. 109. Nr. 14 steht auch in Hs. Nürnberg, Stadtbibl. VI 86 (15s. Jh.) Bl. 971, doch mit wesentlichen Abweichungen. S. 117. Nr. 15 steht auch in Hs. Nürnberg, Stadtbibl. VI 43P ( = Sigle N) Bl. 192° mit abweichendem Anfange HErre almechtiger parmhereziger süsser got. S. 176. Nr. 23 steht auch in Hs. Nürnberg, Stadtbibl. VII 66 ( = Sigle N 6) Bl. 140r in gekürzter Form: [Ejwiger, wirdiger, selliger, englischer geist, der mir von dem all- mechtigen got czu hut geben ist, ich ruff dich vnd pit dich mit aller demutikeit deins vnd meins herren, das du meines leibs vnd meiner sel not bedencken wollest, also das du meine augen verhabest, das sie nicht begirig sein zw schen, das wider got vnd meiner sel selikeit ist, vnd mein oren behalts, das si sich nicht neigen zu hörenn werntliche vnd schalckhaftige dinck vnd meinen mund also gesweigst, das ich nicht anders red den allein, das gotes lob vnd ere sey, vnd mein sin anweissest [1407] vnd zu dem pesten leitest, das (er) albeg bereit sey zu thun, das gotlich, zimlich vnd erlich ist, vnd verwandel an mir suntlich gewonheyt, werltlichen trost (Rest der Seite leer).
Strana 401
Nachträge und Berichtigungen. 401 S. 214. Nr. 40 steht auch in Hs. Nürnberg, Stadtbibl. VI 43P (= Sigle N) BI. 151', ferner mit Abweichungen in Hs. VI 86 (151. Jh.) Bl. 177. Das Stück ist gedruckt aus Hs. Arolsen, Fürstl. Bibl. IV 42 (152.Jh.) Bl. 218° bei Wolfg. Stammler, Prosa der deutschen Gotik, 1933, S. 53 als Nr. 30f. Es steht auch in Hs. Berlin, Staatsbibl. G. oct. 449 (15. Jh). Bl. 10°, einstiger Besitzer ein Klarissenkloster; sowie G. oct. 467 (15. Jh.) Bl. 273; diese Hs. gehörte vielleicht einst dem Katha- rinenkloster in Nürnberg. S. 237. Nr. 58 findet sich mit Abweichungen und Umstellungen auch in He. Nürnberg, Stadtbibl. VII 38 (= Sigle N 3) Bl. 2187, sowie in Hs. VII 39 (16. Jh.) Bl. 112° mit Abweichungen und geringen Er- weiterungen. S. 277. Nr. 75 steht auch in Hs. Nürnberg, Stadtbibl. VII 66 (= Sigle N 6) Bl. 94° unter der Uberschrift: Hye heben sich an die Syben vermanung der syben frewden vnser lieben frawen der iunckfrawen marie; mit stärkeren Abweichungen. S. 352. Nr. 99 steht auch in Hs. Nürnberg, Stadtbibl. VI 86 (15a. Jh.) Bl. 196°. S. 362. Nr. 103 stcht umfänglicher als Tagzeitengebet auch in Hs. Nürn- berg, Stadtbibl. VII 24 (15s. Jh.) Bl. 305°; aus He. Berlin, Staats- bibl. G. oct. 467 (15. Jh.) Bl. 273° gedr. bei W. Stammler, Prosa der Gotik, 1933, S. 53 als Nr. 30e. S. 378. Nr. 117. Die Leipziger Hs. Univ.-Bibl. Nr. 1305 (Anf. d. 15. Jh.) ist in ihrem Schlußteile Bl. 107—116 wohl schlesischen Ur- sprungs. Das Credo-Lied schließt diesen Teil Bl. 116" ab. Wir globen in eynë got schopp hymels vnd der erden vns czu troste gegebn alle ding sten yn seym gebot von der kuschn wart her geboren ma’ian der czarten vsirkoren vns czu troste vnd allir cristenheit vor vns her wolde leyden das wir mochten vormeyden swere peyn den tot der ewickeit. S. 387. Nr. 123 steht auch in Hs. Nürnberg, Stadtbibl. VII 24 Bl. 312". Die Herkunft des Johann von Neumarkt aus Hohenmauth ist erneut angezweifelt worden von H. Zatschek: Karolinische Studien' in: Mitt. d. Ver. f. Gesch. d. Deutschen in Böhmen, 73. Jg. (1935), S. 1—20. Auf Grund der schlesischen Pfründen will Z. seine Zugehörigkeit zur Diözese Breslau wahrscheinlich machen, wobei wieder der legendäre Doppelgänger in die Beweisführung hineingeistert. Hans A. Genzach hat diesem Spuk ein Ende bereitet. In einem Aufsatze: Johann von Hohenmauth, alias von Neumarkt im Dienst des Herzoge von Münsterberg und König Johanns von Böhmen und seine Beziehungen zum Lande Glatz' (Zeitschr. d. Ver. f. Gesch. Schlesiens, Bd. 69 [1935), S. 89—129) veröffentlicht er eine Urkunde r. 9. Apr. 1363, in der der Kaiser auf die Münsterberger Notarzeit seines Hofkanzlers hinweist: Des haben wir uns erfaren an dem erwirdigen Johansen byschoven zu dem Leuchmuschel, unsrem canczler und fursten, der vormals des egenanten herczogen Niclas lantschreiber ge- wesen ist. Burdach, Mittelalt. u. Roform. VI Joh. v. Neum. 4. 26
Nachträge und Berichtigungen. 401 S. 214. Nr. 40 steht auch in Hs. Nürnberg, Stadtbibl. VI 43P (= Sigle N) BI. 151', ferner mit Abweichungen in Hs. VI 86 (151. Jh.) Bl. 177. Das Stück ist gedruckt aus Hs. Arolsen, Fürstl. Bibl. IV 42 (152.Jh.) Bl. 218° bei Wolfg. Stammler, Prosa der deutschen Gotik, 1933, S. 53 als Nr. 30f. Es steht auch in Hs. Berlin, Staatsbibl. G. oct. 449 (15. Jh). Bl. 10°, einstiger Besitzer ein Klarissenkloster; sowie G. oct. 467 (15. Jh.) Bl. 273; diese Hs. gehörte vielleicht einst dem Katha- rinenkloster in Nürnberg. S. 237. Nr. 58 findet sich mit Abweichungen und Umstellungen auch in He. Nürnberg, Stadtbibl. VII 38 (= Sigle N 3) Bl. 2187, sowie in Hs. VII 39 (16. Jh.) Bl. 112° mit Abweichungen und geringen Er- weiterungen. S. 277. Nr. 75 steht auch in Hs. Nürnberg, Stadtbibl. VII 66 (= Sigle N 6) Bl. 94° unter der Uberschrift: Hye heben sich an die Syben vermanung der syben frewden vnser lieben frawen der iunckfrawen marie; mit stärkeren Abweichungen. S. 352. Nr. 99 steht auch in Hs. Nürnberg, Stadtbibl. VI 86 (15a. Jh.) Bl. 196°. S. 362. Nr. 103 stcht umfänglicher als Tagzeitengebet auch in Hs. Nürn- berg, Stadtbibl. VII 24 (15s. Jh.) Bl. 305°; aus He. Berlin, Staats- bibl. G. oct. 467 (15. Jh.) Bl. 273° gedr. bei W. Stammler, Prosa der Gotik, 1933, S. 53 als Nr. 30e. S. 378. Nr. 117. Die Leipziger Hs. Univ.-Bibl. Nr. 1305 (Anf. d. 15. Jh.) ist in ihrem Schlußteile Bl. 107—116 wohl schlesischen Ur- sprungs. Das Credo-Lied schließt diesen Teil Bl. 116" ab. Wir globen in eynë got schopp hymels vnd der erden vns czu troste gegebn alle ding sten yn seym gebot von der kuschn wart her geboren ma’ian der czarten vsirkoren vns czu troste vnd allir cristenheit vor vns her wolde leyden das wir mochten vormeyden swere peyn den tot der ewickeit. S. 387. Nr. 123 steht auch in Hs. Nürnberg, Stadtbibl. VII 24 Bl. 312". Die Herkunft des Johann von Neumarkt aus Hohenmauth ist erneut angezweifelt worden von H. Zatschek: Karolinische Studien' in: Mitt. d. Ver. f. Gesch. d. Deutschen in Böhmen, 73. Jg. (1935), S. 1—20. Auf Grund der schlesischen Pfründen will Z. seine Zugehörigkeit zur Diözese Breslau wahrscheinlich machen, wobei wieder der legendäre Doppelgänger in die Beweisführung hineingeistert. Hans A. Genzach hat diesem Spuk ein Ende bereitet. In einem Aufsatze: Johann von Hohenmauth, alias von Neumarkt im Dienst des Herzoge von Münsterberg und König Johanns von Böhmen und seine Beziehungen zum Lande Glatz' (Zeitschr. d. Ver. f. Gesch. Schlesiens, Bd. 69 [1935), S. 89—129) veröffentlicht er eine Urkunde r. 9. Apr. 1363, in der der Kaiser auf die Münsterberger Notarzeit seines Hofkanzlers hinweist: Des haben wir uns erfaren an dem erwirdigen Johansen byschoven zu dem Leuchmuschel, unsrem canczler und fursten, der vormals des egenanten herczogen Niclas lantschreiber ge- wesen ist. Burdach, Mittelalt. u. Roform. VI Joh. v. Neum. 4. 26
Strana 402
Systematisches Verzeichnis der deutschen Gebete. I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. Seite . . . . . 1 . . . . . . . 1. Tagzeiten zum Leiden Christi 1. Widmung. Der durchlewchtigen furstin vnd frawen frawn Elizabethen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Einleitungsgebete [2—6 nicht von Johann]. Herr, tue mir auf Kům zu staten . . . . . . . . . . . 3. 4. Siech mich an . . . . . . . . . . . . Lob sey dem vater . . . . . . . . . . 5. „ 6. Herre, Ihesu Christe, des lebentigen gotes sun, secze dein marter . . . . . . . . . . . . . . . . 7. Mette. Herr Ihesu Christe, des almechtigen vaters höchste tugent . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8. Prim. Herr Ihesu Christe, wenn du zu der preym zeit 9. Terz. Herr Ihesu Christe, allmechtiger sun . . . . . . 10. Sext. Herr Ihesu Christe, wenn du in der sechsten zeit 11. Non. Herr Ihesu Christe, chunig vnd gepieter . . . . . 12. Vesper. Herr Ihesu Christe, in des namen sich alle knye piegen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13. Komplet. Herr Ihesu Christe, warhaftiger got vnd war- 12 haftiger mensch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14. Schlußgebet. Herr Ihesu Christe, mein ayniger trost . 14 15. Benedicamus [nicht von Johann]. Wol sprechen wir . . 15 10 2. Tagzeiten zum Mitleiden Marias . . . . . . . . . . . . . 16 1. Einleitungsgebete [1—5 nicht von Johann]. Herr, tue 16 mir auf . . . . . . . . . . . . . . . Maria, cher deine milde augen zu mir 17 Lob sey dem vater . . . . . . . . . 17 17 Gegruesset seystu, kyniginn. . . . . . „ Maria, muter der genaden . . . . . . 18 5. „ 6. Mette. Ich man dich, himlische furstinn . . . . . . . 18 7. Prim. Ich man dich, edle junkchfraw . . . . . . . . 19 8. Terz. Muter vnd auch tochter . . . . . . . . . . . . 19 2. 3. 4.
Systematisches Verzeichnis der deutschen Gebete. I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. Seite . . . . . 1 . . . . . . . 1. Tagzeiten zum Leiden Christi 1. Widmung. Der durchlewchtigen furstin vnd frawen frawn Elizabethen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Einleitungsgebete [2—6 nicht von Johann]. Herr, tue mir auf Kům zu staten . . . . . . . . . . . 3. 4. Siech mich an . . . . . . . . . . . . Lob sey dem vater . . . . . . . . . . 5. „ 6. Herre, Ihesu Christe, des lebentigen gotes sun, secze dein marter . . . . . . . . . . . . . . . . 7. Mette. Herr Ihesu Christe, des almechtigen vaters höchste tugent . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8. Prim. Herr Ihesu Christe, wenn du zu der preym zeit 9. Terz. Herr Ihesu Christe, allmechtiger sun . . . . . . 10. Sext. Herr Ihesu Christe, wenn du in der sechsten zeit 11. Non. Herr Ihesu Christe, chunig vnd gepieter . . . . . 12. Vesper. Herr Ihesu Christe, in des namen sich alle knye piegen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13. Komplet. Herr Ihesu Christe, warhaftiger got vnd war- 12 haftiger mensch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14. Schlußgebet. Herr Ihesu Christe, mein ayniger trost . 14 15. Benedicamus [nicht von Johann]. Wol sprechen wir . . 15 10 2. Tagzeiten zum Mitleiden Marias . . . . . . . . . . . . . 16 1. Einleitungsgebete [1—5 nicht von Johann]. Herr, tue 16 mir auf . . . . . . . . . . . . . . . Maria, cher deine milde augen zu mir 17 Lob sey dem vater . . . . . . . . . 17 17 Gegruesset seystu, kyniginn. . . . . . „ Maria, muter der genaden . . . . . . 18 5. „ 6. Mette. Ich man dich, himlische furstinn . . . . . . . 18 7. Prim. Ich man dich, edle junkchfraw . . . . . . . . 19 8. Terz. Muter vnd auch tochter . . . . . . . . . . . . 19 2. 3. 4.
Strana 403
I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. 403 Seite 9. Sext. Mveter aller parmherczichait . . . . . . . . . . 20 10. Non. Aller engel vnd alles hymelischen heres . . . . . 21 11. Vesper. Hymelische rose . . . . . . . . . . . . . . . 22 12. Komplet. Allmechtige chuniginn, des obristen chunigs muter 23 25 13. Schlußgebet. Maria, muter, Maria tochter . . . . . . . 27 8. Gebet von der Marter Christi. Augustin zugeschrieben . . . 1. Dich anbettet meine sele . . . . . . . . . . . . . . . 27 2. O clare, vnvormeilte czirde des almechtigen gotes! . . . 55 4. Gebete zur Dreifaltigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Zum Vater. Allmechtiger got, vater himels vnd der erden, als du mit deiner gotlichen macht . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Zum Sohne. Ewiger schacz gotlicher weishait 3. Zum Heiligen Geiste. Trostlicher trost christenleichen ordens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Zu den drei Personen. Allmechtiger vater, sterkcher vnd behalder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Reuegebet des Hieronymus [Aus: Hieronymus, Eusebiusbrief Kap. 83]. Allmechtiger got, siech auf mich . . . . . . . . 6. Bittgebet des Hieronymus. [Aus: Hieronymus, Eusebiusbrief Kap. 84]. Suesser Ihesus, ich pin ain tail. . . . . . . . . 7. Pseudo-Bonaventura, Liebesbitte. [Aus dem: Stachel der Liebe I, Kap. 1, hier Bernhard zugeschrieben.] O herr, heyliger vater, durich deiner mildikait willen . . . . . . . . . . . . 8. Pseudo-Bonaventura, Gebet zum Leiden Christi. [Stachel der Liebe I, Kap. 2, hier Bernhard zugeschrieben.] O herr Ihesu Christe, verwund mein hercze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9. Dreifaltigkeitsgebete des Petrus Damiani 1. Zum Vater. Ich pyte dych, aller hoste gute . . . . . . 2. Zum Sohn. Gedenke, herre Ihesu Christe . . . . . . . 3. Zum Heiligen Geiste. Heiliger geist, almechtiger got, mit- wesender . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10. Dreifaltigkeitsgebet Augustins. [Aus: Buch der Liebkosung Kap. XXXVII.] O ir werden, gleich ewig . . . . . . . . 11. Reuegebet vom verlorenen Sohn. Herre Ihesu Christe, min lieber vatter, wie wol ich vnwirdig bin . . . . . . . . . . 12. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. Herre Ihesu Christe, ich glaub von ganczem herczen . . . . . . . . . . . . . . . 18. Augustins Gebet vor dem Abendmahlsempfange. Herre Ihesu Christe, ewiges liecht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14. Augustins Gebet vor dem Abendmahlsempfange. Keyser vnd kuning des himels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15. Ambrosius' Gebet vor dem Abendmahlsempfange. Der hoesten mildekeit almechtiger . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. Herre Iesu Kriste, künig aller künig . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 26° 58 58 58 59 60 62 63 65 66 67 68 77 85 92 96 97 101 107 115
I. Die Gebete des Johann von Neumarkt. 403 Seite 9. Sext. Mveter aller parmherczichait . . . . . . . . . . 20 10. Non. Aller engel vnd alles hymelischen heres . . . . . 21 11. Vesper. Hymelische rose . . . . . . . . . . . . . . . 22 12. Komplet. Allmechtige chuniginn, des obristen chunigs muter 23 25 13. Schlußgebet. Maria, muter, Maria tochter . . . . . . . 27 8. Gebet von der Marter Christi. Augustin zugeschrieben . . . 1. Dich anbettet meine sele . . . . . . . . . . . . . . . 27 2. O clare, vnvormeilte czirde des almechtigen gotes! . . . 55 4. Gebete zur Dreifaltigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Zum Vater. Allmechtiger got, vater himels vnd der erden, als du mit deiner gotlichen macht . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Zum Sohne. Ewiger schacz gotlicher weishait 3. Zum Heiligen Geiste. Trostlicher trost christenleichen ordens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Zu den drei Personen. Allmechtiger vater, sterkcher vnd behalder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Reuegebet des Hieronymus [Aus: Hieronymus, Eusebiusbrief Kap. 83]. Allmechtiger got, siech auf mich . . . . . . . . 6. Bittgebet des Hieronymus. [Aus: Hieronymus, Eusebiusbrief Kap. 84]. Suesser Ihesus, ich pin ain tail. . . . . . . . . 7. Pseudo-Bonaventura, Liebesbitte. [Aus dem: Stachel der Liebe I, Kap. 1, hier Bernhard zugeschrieben.] O herr, heyliger vater, durich deiner mildikait willen . . . . . . . . . . . . 8. Pseudo-Bonaventura, Gebet zum Leiden Christi. [Stachel der Liebe I, Kap. 2, hier Bernhard zugeschrieben.] O herr Ihesu Christe, verwund mein hercze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9. Dreifaltigkeitsgebete des Petrus Damiani 1. Zum Vater. Ich pyte dych, aller hoste gute . . . . . . 2. Zum Sohn. Gedenke, herre Ihesu Christe . . . . . . . 3. Zum Heiligen Geiste. Heiliger geist, almechtiger got, mit- wesender . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10. Dreifaltigkeitsgebet Augustins. [Aus: Buch der Liebkosung Kap. XXXVII.] O ir werden, gleich ewig . . . . . . . . 11. Reuegebet vom verlorenen Sohn. Herre Ihesu Christe, min lieber vatter, wie wol ich vnwirdig bin . . . . . . . . . . 12. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. Herre Ihesu Christe, ich glaub von ganczem herczen . . . . . . . . . . . . . . . 18. Augustins Gebet vor dem Abendmahlsempfange. Herre Ihesu Christe, ewiges liecht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14. Augustins Gebet vor dem Abendmahlsempfange. Keyser vnd kuning des himels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15. Ambrosius' Gebet vor dem Abendmahlsempfange. Der hoesten mildekeit almechtiger . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. Herre Iesu Kriste, künig aller künig . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 26° 58 58 58 59 60 62 63 65 66 67 68 77 85 92 96 97 101 107 115
Strana 404
404 Systematisches Verzeichnis der deutschen Gebete. Seite 17. Summe sacerdos, Gebet des Ambrosius . . . . . . . . . . 124 1. Altere Ubersetzung. Eya, herre, Ihesu Christe, oberster priester. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 2. Überarbeitung, wohl von Johann. O obrister priester, o warer pischolf. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 18. Anselms Mariengebet I. O Maria, dv hôstes wunder . . . . 145 19. Anselms Mariengebet II. O du heilige, keusche, gesegente . 154 20. Anselms Mariengebet III. O du selige, o du gesegente, o du heilige iuncfraw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158 21. Anselms Mariengebet IV. O du erwerdige iuncfrawe, du susse beschirmerinne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 22. Anselms Mariengebet V. O Maria, du bist die grose Maria 170 28. Gebet zum Schutzengel. Ewiger, wirdiger, saliger englischer 176 geist . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24. Gebet zum Eigenapostel. Ewiger furst, mein zwelefpot, mein furspreche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25. Gebet zum heiligen Petrus. O du heiligir sande Petir, wen du bist eyn furste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26. Gebet zu Petrus und Paulus. O du heiliger sand Pauel, wen du bist eyn eresames licht . . . . . . . . . . . . . . . . 27. Gebet zu Johannes dem Täufer. O du heiliger sante Johannes, sint dem mole das du der irste weissage bist . . . . . . . 28. Athanasisches Glaubensbekenntnis. Wer salig wil sein, dem ist not vber alle ding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 180 181 182 182 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. 29. Milicius, Gebet vor dem Abendmahlsempfange. O Herre Ihesu Criste, du süesser liebhaber . . . . . . . . . . . . . . . 30. Milicius, Gebet nach dem Abendmahlsempfange. Herre lhesu Christe, wir danken deiner gruntlosen parmherczikeit . . . . 81. Milicius, Mariengebet. O Maria, du mutir der gnaden, sint dem 196 mole das du Ihesum . . . . . . . . . . . . . . . . 82. Milicius (?), Bittgebet zu Christus. Hirre Ihesu Christe, wen du bist vnsir eynege hofnunge . . . . . . . . . . . . . . 198 38. Morgensegen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 1. Gesegen mich hewt der vater . . . . . . . . . . . . . 201 2. In dein hend, ewigew junkchfraw . . . . . . . . . . . 201 3. Maria, muter der genaden . . . . . . . . . . . . . . . 201 4. Herr Ihesu Christe, des lebentigen gotes sun, secz dein marter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 5. In dein hende, herr . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 34. Ausgangsegen. Herr heyliger geyst, raynig mein hercz . . 202 35. Morgengebet. Allmechtiger vnd ewiger got, wenn du vns pracht hast an das anegeng . . . . . . . . . . . . . . . 202 190 193
404 Systematisches Verzeichnis der deutschen Gebete. Seite 17. Summe sacerdos, Gebet des Ambrosius . . . . . . . . . . 124 1. Altere Ubersetzung. Eya, herre, Ihesu Christe, oberster priester. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 2. Überarbeitung, wohl von Johann. O obrister priester, o warer pischolf. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 18. Anselms Mariengebet I. O Maria, dv hôstes wunder . . . . 145 19. Anselms Mariengebet II. O du heilige, keusche, gesegente . 154 20. Anselms Mariengebet III. O du selige, o du gesegente, o du heilige iuncfraw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158 21. Anselms Mariengebet IV. O du erwerdige iuncfrawe, du susse beschirmerinne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 22. Anselms Mariengebet V. O Maria, du bist die grose Maria 170 28. Gebet zum Schutzengel. Ewiger, wirdiger, saliger englischer 176 geist . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24. Gebet zum Eigenapostel. Ewiger furst, mein zwelefpot, mein furspreche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25. Gebet zum heiligen Petrus. O du heiligir sande Petir, wen du bist eyn furste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26. Gebet zu Petrus und Paulus. O du heiliger sand Pauel, wen du bist eyn eresames licht . . . . . . . . . . . . . . . . 27. Gebet zu Johannes dem Täufer. O du heiliger sante Johannes, sint dem mole das du der irste weissage bist . . . . . . . 28. Athanasisches Glaubensbekenntnis. Wer salig wil sein, dem ist not vber alle ding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 180 181 182 182 II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. 29. Milicius, Gebet vor dem Abendmahlsempfange. O Herre Ihesu Criste, du süesser liebhaber . . . . . . . . . . . . . . . 30. Milicius, Gebet nach dem Abendmahlsempfange. Herre lhesu Christe, wir danken deiner gruntlosen parmherczikeit . . . . 81. Milicius, Mariengebet. O Maria, du mutir der gnaden, sint dem 196 mole das du Ihesum . . . . . . . . . . . . . . . . 82. Milicius (?), Bittgebet zu Christus. Hirre Ihesu Christe, wen du bist vnsir eynege hofnunge . . . . . . . . . . . . . . 198 38. Morgensegen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 1. Gesegen mich hewt der vater . . . . . . . . . . . . . 201 2. In dein hend, ewigew junkchfraw . . . . . . . . . . . 201 3. Maria, muter der genaden . . . . . . . . . . . . . . . 201 4. Herr Ihesu Christe, des lebentigen gotes sun, secz dein marter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 5. In dein hende, herr . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 34. Ausgangsegen. Herr heyliger geyst, raynig mein hercz . . 202 35. Morgengebet. Allmechtiger vnd ewiger got, wenn du vns pracht hast an das anegeng . . . . . . . . . . . . . . . 202 190 193
Strana 405
II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. 405 Seite 36. Morgengebet. Wir piten dich, allmëchtiger got, vater himel- reichs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 37. Abendgebete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204 1. Herr Ihesu Christe, du ware rue aller müeden herczen . 204 2. Herr got, wenn du den tag schaidest . . . . . . . . . . 205 3. Herr, gedenkch meiner sunden nicht . . . . . . . . . . 205 4. Wir haben gesündet . . . . . . . . . . . . . . . . . 205 . . . . . . . . . . 205 5. Eya, lieber herr, hayle mein sel . . 6. Herr, parmhereziger got, ich enphilich mich . . . . . . . 205 38. Bittgebet um ein christliches Leben. Herr allmechtiger got, wenn dein parmherezichait grosser ist . . . . . . . . . . . 206 89. Dreifaltigkeitsgebet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207 1. Herre almechtiger got, vater, son vnd heyliger geyst, schepper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207 2. O du heylige vnd vnuormeilte iuncfraw Maria . . . . . 210 40. Gebet zum Leiden Christi. Der himlisch herre Ihesus Christus, der hieng an dem chrewez . . . . . . . . . . . . . . . . 212 41. Gebet zum Leiden Christi. Herr, deinen namen eren wir . 213 42. Gebet zum Leiden Christi. Herr Ihesu Christe, du warer vnd du hochster furst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213 43. Gebet zum Leiden Christi. Allemechtiger got, schepper hym- mels vnde erden, hilf mir . . . . . . . . . . . . . . . . 214 44. Gebet zum Leiden Christi. Herre Ihesu Christe, ich mane dich an den schrecken . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214 45. Empfehlung in den Schutz Christi. Hirre Ihesu Christe, ich berge meyn leip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215 46. Reuegebet zu Christus. Herre, ich stee vor dir also eyn schul- 216 diger mensch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47. Bittgebet zu Christus. Herre Ihesu Christe, der du bist mit deinem himelischen vatter . . . . . . . . . . . . . . . . 219 48. Gebet zum Heiligen Geist. O du sûszes licht der herczen . 220 49. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. O chonig der heilgen engel, ich vil vnwirdiger . . . . . . . . . . . . . . . . . 224 50. Gebete vor dem Abendmahlsempfange . . . . . . . . . . 226 1. Mein got, mein gnediger herre Ihesu Christe, ich gelaub werlich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226 2. Eya, lieber herre, wan ich sein doch durftig pin . . . . . 227 51. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. O gewaltiger vnd ewiger got, pis mir armen sunder genedig . . . . . . . . . 228 52. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. Die entphoung des heiligen, werden leichnams . . . . . . . . . . . . . . . . 229 58. Zwölf Bitten vor dem Abendmahlsempfange. Gib mir, liber herre Ihesu Christe, das ich deinen heiligen leichnam . . . 54. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. Ich grusse dich, schepper hymmels vnd der erde . . . . 229 . . . . . . . .. . . . . 232
II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. 405 Seite 36. Morgengebet. Wir piten dich, allmëchtiger got, vater himel- reichs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 37. Abendgebete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204 1. Herr Ihesu Christe, du ware rue aller müeden herczen . 204 2. Herr got, wenn du den tag schaidest . . . . . . . . . . 205 3. Herr, gedenkch meiner sunden nicht . . . . . . . . . . 205 4. Wir haben gesündet . . . . . . . . . . . . . . . . . 205 . . . . . . . . . . 205 5. Eya, lieber herr, hayle mein sel . . 6. Herr, parmhereziger got, ich enphilich mich . . . . . . . 205 38. Bittgebet um ein christliches Leben. Herr allmechtiger got, wenn dein parmherezichait grosser ist . . . . . . . . . . . 206 89. Dreifaltigkeitsgebet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207 1. Herre almechtiger got, vater, son vnd heyliger geyst, schepper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207 2. O du heylige vnd vnuormeilte iuncfraw Maria . . . . . 210 40. Gebet zum Leiden Christi. Der himlisch herre Ihesus Christus, der hieng an dem chrewez . . . . . . . . . . . . . . . . 212 41. Gebet zum Leiden Christi. Herr, deinen namen eren wir . 213 42. Gebet zum Leiden Christi. Herr Ihesu Christe, du warer vnd du hochster furst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213 43. Gebet zum Leiden Christi. Allemechtiger got, schepper hym- mels vnde erden, hilf mir . . . . . . . . . . . . . . . . 214 44. Gebet zum Leiden Christi. Herre Ihesu Christe, ich mane dich an den schrecken . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214 45. Empfehlung in den Schutz Christi. Hirre Ihesu Christe, ich berge meyn leip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215 46. Reuegebet zu Christus. Herre, ich stee vor dir also eyn schul- 216 diger mensch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47. Bittgebet zu Christus. Herre Ihesu Christe, der du bist mit deinem himelischen vatter . . . . . . . . . . . . . . . . 219 48. Gebet zum Heiligen Geist. O du sûszes licht der herczen . 220 49. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. O chonig der heilgen engel, ich vil vnwirdiger . . . . . . . . . . . . . . . . . 224 50. Gebete vor dem Abendmahlsempfange . . . . . . . . . . 226 1. Mein got, mein gnediger herre Ihesu Christe, ich gelaub werlich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226 2. Eya, lieber herre, wan ich sein doch durftig pin . . . . . 227 51. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. O gewaltiger vnd ewiger got, pis mir armen sunder genedig . . . . . . . . . 228 52. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. Die entphoung des heiligen, werden leichnams . . . . . . . . . . . . . . . . 229 58. Zwölf Bitten vor dem Abendmahlsempfange. Gib mir, liber herre Ihesu Christe, das ich deinen heiligen leichnam . . . 54. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. Ich grusse dich, schepper hymmels vnd der erde . . . . 229 . . . . . . . .. . . . . 232
Strana 406
406 Systematisches Verzeichnis der deutschen Gebete. Seite 61. 55. Augustins Gebet vor dem Abendmahlsempfange. O almechtiger vnd barmhereziger got, siehe, ich gee . . . . . . . . . . . 233 56. Vorbereitung auf das Abendmahl . . . . . . . . . . . . . 235 1. Nun das du in geschrift habest ein kürcze ermanung . . . . 235 2. O du vnerschopfenlichs güt, o du frewdenreicher troste 235 57. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. O süzzer got, ich gen zu . . . . . . . . . . . . . . . . . . dir als ein libes kint 236 58. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. Herre, hilff, das ich deinen edeln fronleichnam . . . . . . . . . . . . . . . . 237 59. Gebet beim Abendmahlsempfange. Ich entphach dich heutt, heyliger leichnam vnsers herren . . . . . . . . . . . . . 238 60. Gebete beim Abendmahlsempfange. Hie hernach hebent sich an güte gepet von gocz leichnam . . . . . . . . . . . . . 238 1. O parmhereziger got, wie ist mir deiner parmung so recht not 239 2. Ach mynnigkleicher, parmhereziger herr Ihesu Christ, wie ist dein mild so gross . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239 3. O mynnigkleicher herre Ihesu Criste! O ainigs wort . . 240 4. O parmhercziger got, vater vnd schöpfer, ich pin nicht wirdig . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241 5. Herre, ich main ze geen zu dem tisch . . . . . . . . . 442 6. Allmächtiger, ewiger got, nym war, ich tritt zu dem sacra- ment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245 7. O herr mein got, o lieber Ihesu Christe, was hastu vmb mich warleich erlitten! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246 8. O ewiger, hymellischer vater, wer pin ich, daz du mir . . 247 9. Herre, gib mir ledigkait meins herezen . . . . . . . . . 248 Gebete nach dem Abendmahlsempfange . . . . . . . . . . 250 1. O herr Ihesu Criste, almächtiger got, mein schöpffer . . . 250 . . . . . . . 250 2. Darnach gedenck an vnsers herren marter 3. Ich danck dir, allmächtiger herre, das du mich armen sünder 250 4. Ich pitt dich, ewige, vnuermayligtte, rayne müter . . . . 251 5. O herre Ihesu Criste, allmächtiger got, mein schöpffer vnd mein erlediger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251 62. Gebete nach dem Abendmahlsempfange . . . . . . . . . . 251 1. Was gib ich wider dem herren . . . . . . . . . . . . . 251 2. O allmächtiger, ewiger got, ich bekenn, das in himel vnd in erden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252 68. Gebet nach dem Abendmahlsempfange. Osanna sabaoth, trost- licher schepper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257 64. Gebet nach dem Abendmahlsempfange. Herre, ich pitt dich durch der schiedung willen . . . . . . . . . . . . . . . . 258 65. Gebet nach dem Abendmahlsempfange . . . . . . . . . . 258 1. Wenn du entpfangen hast das hochwirdig sacrament . . . 258 2. O mynnigkleicher herr Ihesu Christe, o ewiges wort . . . 259 66. Gebet nach dem Abendmahlsempfange. Herre, ny hilff mir, daz ich dich also enpfangen hab . . . . . . . . . . . . . 259
406 Systematisches Verzeichnis der deutschen Gebete. Seite 61. 55. Augustins Gebet vor dem Abendmahlsempfange. O almechtiger vnd barmhereziger got, siehe, ich gee . . . . . . . . . . . 233 56. Vorbereitung auf das Abendmahl . . . . . . . . . . . . . 235 1. Nun das du in geschrift habest ein kürcze ermanung . . . . 235 2. O du vnerschopfenlichs güt, o du frewdenreicher troste 235 57. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. O süzzer got, ich gen zu . . . . . . . . . . . . . . . . . . dir als ein libes kint 236 58. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. Herre, hilff, das ich deinen edeln fronleichnam . . . . . . . . . . . . . . . . 237 59. Gebet beim Abendmahlsempfange. Ich entphach dich heutt, heyliger leichnam vnsers herren . . . . . . . . . . . . . 238 60. Gebete beim Abendmahlsempfange. Hie hernach hebent sich an güte gepet von gocz leichnam . . . . . . . . . . . . . 238 1. O parmhereziger got, wie ist mir deiner parmung so recht not 239 2. Ach mynnigkleicher, parmhereziger herr Ihesu Christ, wie ist dein mild so gross . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239 3. O mynnigkleicher herre Ihesu Criste! O ainigs wort . . 240 4. O parmhercziger got, vater vnd schöpfer, ich pin nicht wirdig . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241 5. Herre, ich main ze geen zu dem tisch . . . . . . . . . 442 6. Allmächtiger, ewiger got, nym war, ich tritt zu dem sacra- ment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245 7. O herr mein got, o lieber Ihesu Christe, was hastu vmb mich warleich erlitten! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246 8. O ewiger, hymellischer vater, wer pin ich, daz du mir . . 247 9. Herre, gib mir ledigkait meins herezen . . . . . . . . . 248 Gebete nach dem Abendmahlsempfange . . . . . . . . . . 250 1. O herr Ihesu Criste, almächtiger got, mein schöpffer . . . 250 . . . . . . . 250 2. Darnach gedenck an vnsers herren marter 3. Ich danck dir, allmächtiger herre, das du mich armen sünder 250 4. Ich pitt dich, ewige, vnuermayligtte, rayne müter . . . . 251 5. O herre Ihesu Criste, allmächtiger got, mein schöpffer vnd mein erlediger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251 62. Gebete nach dem Abendmahlsempfange . . . . . . . . . . 251 1. Was gib ich wider dem herren . . . . . . . . . . . . . 251 2. O allmächtiger, ewiger got, ich bekenn, das in himel vnd in erden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252 68. Gebet nach dem Abendmahlsempfange. Osanna sabaoth, trost- licher schepper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257 64. Gebet nach dem Abendmahlsempfange. Herre, ich pitt dich durch der schiedung willen . . . . . . . . . . . . . . . . 258 65. Gebet nach dem Abendmahlsempfange . . . . . . . . . . 258 1. Wenn du entpfangen hast das hochwirdig sacrament . . . 258 2. O mynnigkleicher herr Ihesu Christe, o ewiges wort . . . 259 66. Gebet nach dem Abendmahlsempfange. Herre, ny hilff mir, daz ich dich also enpfangen hab . . . . . . . . . . . . . 259
Strana 407
II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. 407 Selte 67. Gebet zum Heiligen Geiste nach dem Abendmahlsempfange. O du süesser taw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68. Gebet nach dem Abendmahlsempfange. Herre almechtiger got, ich dancke deiner grundlosen . . . . . . . . . . . . . . . 69. Gebet zur Wandlung in der Messe. Herre Iesu Crist, du bist mit got dem vatter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70. Gebet nach dem Abendmahlsempfange. Herre Ihesu Christe, wý mag ich dir gedanken . . . . . . . . . . . . . . . . 262 71. Gebete nach dem Abendmahlsempfange . . . . . . . . . . 266 1. Eya, liber herre, mein got, vater aller parmherczikeit . . . 266 2. O herre, gnediger got, ich dancken dir, das du mich hewte 268 erwelet haist . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Almechtiger got, parmhereziger herre, ich pitt dich, das dein heiliger leichnam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269 4. Herre Ihesu Christe, ich pit dich vor meine sunderliche frunde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270 5. Allerlipster herre Ihesu Christe, ich pitt dich dorch dein selbis willen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271 6. Gelobbit sistu, himelischer vater, vnd du, herre Ihesu Christe 272 72. Gebete nach dem Abendmahlsempfange . . . . . . . . . . 272 1. O aller heyligiste junckfraw vnd müter gocz, wann du den- selben leichnam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272 2. Nu sich, herr Ihesu Criste, wes ich begert han . . . . . 273 3. Herre, ich opfer dir hewt deinen allerliebsten sun in den händen des priesters . . . . . . . . . . . . . . . . . 274 78. Gloria. Lob vnd ere sey got in der hoe . . . . . . . . . 275 74. Benediktion: Psalm LXVI. Got irbarme sich obir vns . . . 276 75. Gebet von den sieben Freuden Marias auf Erden. Keyserynne, konigynne, furstynne, frawe . . . . . . . . . . . . . . . 277 76. Gebet von den sieben Freuden Marias im Himmel. O Maria, ich man dich der ersten frewdt . . . . . . . . . . . . . 77. Bittgebet zu Maria. O heilige vnd vnuermailigte junckfraw Maria, du hochwirdige . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285 78. Bittgebet zu Maria. O liebe vnd allerliebste Maria, edele süzze 289 küngin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79. Gebet vom Mitleiden Marias. Ich armer sünder rueff zu dir, muetter der erparmung. . . . . . . . . . . . . . . . . . 290 80. Mariengruß. Got grüsz dich, muter aller barmherczzikeit. . 292 81. Gebet von den Freuden Marias. Frewe dich, junckfrawe vol 293 gnaden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82. Bernhards Mariengebet. Ich pitt dich, edle, hochgeporne, 294 zarte muter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88. Bittgebet zu Maria. Ich pitt dich vnd rueffe dich an! Als ich des gewizz pin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295 84. Bittgebet zu Maria. Ich pitt dich, muter der parmherczichait 297 85. Bittgebet zu Maria. Maria, edle junkchfraw, ain trosterinn . 298 261 283 260 260
II. Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns. 407 Selte 67. Gebet zum Heiligen Geiste nach dem Abendmahlsempfange. O du süesser taw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68. Gebet nach dem Abendmahlsempfange. Herre almechtiger got, ich dancke deiner grundlosen . . . . . . . . . . . . . . . 69. Gebet zur Wandlung in der Messe. Herre Iesu Crist, du bist mit got dem vatter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70. Gebet nach dem Abendmahlsempfange. Herre Ihesu Christe, wý mag ich dir gedanken . . . . . . . . . . . . . . . . 262 71. Gebete nach dem Abendmahlsempfange . . . . . . . . . . 266 1. Eya, liber herre, mein got, vater aller parmherczikeit . . . 266 2. O herre, gnediger got, ich dancken dir, das du mich hewte 268 erwelet haist . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Almechtiger got, parmhereziger herre, ich pitt dich, das dein heiliger leichnam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269 4. Herre Ihesu Christe, ich pit dich vor meine sunderliche frunde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270 5. Allerlipster herre Ihesu Christe, ich pitt dich dorch dein selbis willen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271 6. Gelobbit sistu, himelischer vater, vnd du, herre Ihesu Christe 272 72. Gebete nach dem Abendmahlsempfange . . . . . . . . . . 272 1. O aller heyligiste junckfraw vnd müter gocz, wann du den- selben leichnam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272 2. Nu sich, herr Ihesu Criste, wes ich begert han . . . . . 273 3. Herre, ich opfer dir hewt deinen allerliebsten sun in den händen des priesters . . . . . . . . . . . . . . . . . 274 78. Gloria. Lob vnd ere sey got in der hoe . . . . . . . . . 275 74. Benediktion: Psalm LXVI. Got irbarme sich obir vns . . . 276 75. Gebet von den sieben Freuden Marias auf Erden. Keyserynne, konigynne, furstynne, frawe . . . . . . . . . . . . . . . 277 76. Gebet von den sieben Freuden Marias im Himmel. O Maria, ich man dich der ersten frewdt . . . . . . . . . . . . . 77. Bittgebet zu Maria. O heilige vnd vnuermailigte junckfraw Maria, du hochwirdige . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285 78. Bittgebet zu Maria. O liebe vnd allerliebste Maria, edele süzze 289 küngin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79. Gebet vom Mitleiden Marias. Ich armer sünder rueff zu dir, muetter der erparmung. . . . . . . . . . . . . . . . . . 290 80. Mariengruß. Got grüsz dich, muter aller barmherczzikeit. . 292 81. Gebet von den Freuden Marias. Frewe dich, junckfrawe vol 293 gnaden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82. Bernhards Mariengebet. Ich pitt dich, edle, hochgeporne, 294 zarte muter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88. Bittgebet zu Maria. Ich pitt dich vnd rueffe dich an! Als ich des gewizz pin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295 84. Bittgebet zu Maria. Ich pitt dich, muter der parmherczichait 297 85. Bittgebet zu Maria. Maria, edle junkchfraw, ain trosterinn . 298 261 283 260 260
Strana 408
408 Systematisches Verzeichnis der deutschen Gebete. Seite 299 299 86. Ave Regina. Gegruesset seistu, chunigin der himel . . . . 87. Gebet zum Schutzengel. O besunder vnde aller libester engel, meyn bewarer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88. Gebet zum Eigenapostel. O dw heyliger vnd aller libster ezwelffbothe meyn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300 89. Gebet zu Johann dem Evangelisten. O Johannes, du hime- lischer adler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300 90. Gebet zu Johann dem Täufer. O lieber herr vnd ain stătter diener . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301 91. Gebet zu Sebastian. Sancte Sebastiane, du hochwirdiger . . 302 92. Gebet zu Rochus. Heiliger, hoch geborner bekenner gotis, hey- liger synte Rochius . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303 98. Gebet zu Hieronymus. O Iheronimus, du hochwirdiger vierlerer 304 94. Gebet für die Christenheit. Liber herre, geruch zu wenden die not . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304 95. Gebet für die Armen Seelen. Herre Ihesu Christe, künig der eren, erbarme dich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305 96. Die sieben Bußpsalmen . . . . . . . . . . . . . . . . . 306 1. Gebet. Ich bite dich, heyliger herre, allemechtiger got, vater ewiger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306 2. Antiphon. Nicht gedencke, herre, meyner missetadt . . 307 3. Versikel. Irhore vns, herre, wenne gut ist . . . . . . . 307 4. Antiphon. Mittene yn dom leben yn dem tode sey wir . 308 5. 1. Herre, yn deyme grymme . . . . . . . . . . . . . 308 6. 2. Dy seligen-dy, den vorlossen seyn . . . . . . . . . 309 7. 3. Herre, nicht yn deyme czorne . . . . . . . . . . . 311 8. 4. Irbarme dich, meyn got . . . . . . . . . . . . . . 313 . . . . . . . . . . . . 315 9. 5. Herre, irhöre meynn gebete 10. 6. Aws der tewffe habe ich geruffen . . . . . . . . . 318 11. 7. Got, irhore meyn gebete . . . . . . . . . . . . . . 319 12. Antiphon. Myttene yn dem leben . . . . . . . . . . 320 13. Versikel. Irhore vns, herre, wenne guth ist . . . . . . 320 14. Letanie. Kyrieleyson . . . . . . . . . . . . . . . . . 321 15. Antiphon. Myttene ynn dem leben . . . . . . . . . . 329 16. Versikel. Herre, irhore meyn gebete . . . . . . . . . 329 17. Antiphon. Irhore, herre, deyner fleende gebete . . . . 329 18. Kollekte. Vorgib vns, herre, vorgib vns vnser sunde . . 329 19. Gebet. Allemechtiger vnde ewiger got, der trawrigen troster 330 20. Alle glewbigen selen durch dy milde . . . . . . . . . 330 97. Allgemeine Fürbitten . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330 1. Mach hailsam dein diener . . . . . . . . . . . . . . 331 2. Wir piten vmb all rain, tugentsam lewt. Got herr, behuett si 331 3. Wir piten vmb alle die, die vns ymmer chain gut getan haben 331 4. Wir piten vmb alle die, dew do in christenleichem glauben tod sein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331 5. Herr, erhöre mein gepet . . . . . . . . . . . . . . . 331
408 Systematisches Verzeichnis der deutschen Gebete. Seite 299 299 86. Ave Regina. Gegruesset seistu, chunigin der himel . . . . 87. Gebet zum Schutzengel. O besunder vnde aller libester engel, meyn bewarer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88. Gebet zum Eigenapostel. O dw heyliger vnd aller libster ezwelffbothe meyn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300 89. Gebet zu Johann dem Evangelisten. O Johannes, du hime- lischer adler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300 90. Gebet zu Johann dem Täufer. O lieber herr vnd ain stătter diener . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301 91. Gebet zu Sebastian. Sancte Sebastiane, du hochwirdiger . . 302 92. Gebet zu Rochus. Heiliger, hoch geborner bekenner gotis, hey- liger synte Rochius . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303 98. Gebet zu Hieronymus. O Iheronimus, du hochwirdiger vierlerer 304 94. Gebet für die Christenheit. Liber herre, geruch zu wenden die not . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304 95. Gebet für die Armen Seelen. Herre Ihesu Christe, künig der eren, erbarme dich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305 96. Die sieben Bußpsalmen . . . . . . . . . . . . . . . . . 306 1. Gebet. Ich bite dich, heyliger herre, allemechtiger got, vater ewiger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306 2. Antiphon. Nicht gedencke, herre, meyner missetadt . . 307 3. Versikel. Irhore vns, herre, wenne gut ist . . . . . . . 307 4. Antiphon. Mittene yn dom leben yn dem tode sey wir . 308 5. 1. Herre, yn deyme grymme . . . . . . . . . . . . . 308 6. 2. Dy seligen-dy, den vorlossen seyn . . . . . . . . . 309 7. 3. Herre, nicht yn deyme czorne . . . . . . . . . . . 311 8. 4. Irbarme dich, meyn got . . . . . . . . . . . . . . 313 . . . . . . . . . . . . 315 9. 5. Herre, irhöre meynn gebete 10. 6. Aws der tewffe habe ich geruffen . . . . . . . . . 318 11. 7. Got, irhore meyn gebete . . . . . . . . . . . . . . 319 12. Antiphon. Myttene yn dem leben . . . . . . . . . . 320 13. Versikel. Irhore vns, herre, wenne guth ist . . . . . . 320 14. Letanie. Kyrieleyson . . . . . . . . . . . . . . . . . 321 15. Antiphon. Myttene ynn dem leben . . . . . . . . . . 329 16. Versikel. Herre, irhore meyn gebete . . . . . . . . . 329 17. Antiphon. Irhore, herre, deyner fleende gebete . . . . 329 18. Kollekte. Vorgib vns, herre, vorgib vns vnser sunde . . 329 19. Gebet. Allemechtiger vnde ewiger got, der trawrigen troster 330 20. Alle glewbigen selen durch dy milde . . . . . . . . . 330 97. Allgemeine Fürbitten . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330 1. Mach hailsam dein diener . . . . . . . . . . . . . . 331 2. Wir piten vmb all rain, tugentsam lewt. Got herr, behuett si 331 3. Wir piten vmb alle die, die vns ymmer chain gut getan haben 331 4. Wir piten vmb alle die, dew do in christenleichem glauben tod sein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331 5. Herr, erhöre mein gepet . . . . . . . . . . . . . . . 331
Strana 409
III. Mystikergebete im Prager Kulturkreise. 409 98. Seite 6. Got, dem alleczeit aygen ist parmung . . . . . . . . . 332 7. Dein vnaussprechenleiche parmherczichait . . . . . . . 332 8. Got, der mit sünden wirt gelaidigt . . . . . . . . . . 332 9. Genediger vnd ewiger got, erparm dich uber dein dyener 332 10. Got, von dem do bechumpt heyligew begier . . . . . . 332 11. Herre, verprenn in vns alle leipliche begier . . . . . . 333 12. Got, schepher vnd erloser, gib den selen . . . . . . . . 333 13. Herr, wir piten dich, fuerchum vns . . . . . . . . . . 333 14. Allmechtiger vnd ewiger got, du herschest den lebentigen 333 15. Erhor, herr, deiner flehender gepete . . . . . . . . . . 334 16. Dy missetat meiner iugent . . . . . . . . . . . . . . 334 17. Vergib vns, herr, vergib vns vnser sunde . . . . . . . 334 Mariengebet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335 . . . . . 335 1. Altere Fassung. Sancta Maria, ein iunckfrawe 2. Jüngere Fassung. Mein fraw sanct Maria, ewige juncfraw 343 3. Schlußgebet. Vis gegruzzet, kuniginne . . . . . . . . . 351 III. Mystikergebete im Prager Kulturkreise. 99. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. [Seuse, Büchlein der Ewigen Weisheit] Eya, lebende frucht . . . . . . . . . . 100. Seuses Abendmahlsgebet. [Büchlein der Ewigen Weisheit] O we meiner grossen plintikait . . . . . . . . . . . . . . 356 352 IV. Altere in den Prager Gebetsbestand übernommene Stücke. 101. Reimlehre vom geistlichen Leben. Welch mensche wil geist- lichen seyn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360 Gebet zum Leiden Christi. Ich pitt dich, herr Ihesu Christe, 102. in deiner marter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361 108. Tagzeiten zum Leiden Christi. Alle herschaft hat gedynet . 362 104. Segen. Hirre got vatir, son, heiliger geist, in deyne hende 364 105. Stoßgebet zum Leiden Christi. O menschen plosz . . . . . 365 106. Versgebet nach dem Abendmahlempfange. Wol mir, das ich den eutphangen han . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365 107. Anima Christi. Die sel Christi heylig mich . . . . . . . . 366 108. Reimgebet zu Maria. Eyn herczelib han ich mir vssirkorn . 367 109. Reimgebet zu Maria. Ich bite dich, muter Maria, reyne mayt 367 110. Marienbitte. Ich bit dich heute, trosterynne . . . . . . . 367 111. Ave-Maria-Paraphrase. Aue Maria. Frawe, ich befelle mich 368 112. Frauenlobs Abendmahlsgebet. Ich sehe dich, uater. . . . . 369 113. Schutzengelgebet. O heiliger engel gotis, deynes hemilischen gebotis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370 * . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371 114. Mariengebete 1. In den gnaden des heilegen geistes . . . . . . . . . . . 871
III. Mystikergebete im Prager Kulturkreise. 409 98. Seite 6. Got, dem alleczeit aygen ist parmung . . . . . . . . . 332 7. Dein vnaussprechenleiche parmherczichait . . . . . . . 332 8. Got, der mit sünden wirt gelaidigt . . . . . . . . . . 332 9. Genediger vnd ewiger got, erparm dich uber dein dyener 332 10. Got, von dem do bechumpt heyligew begier . . . . . . 332 11. Herre, verprenn in vns alle leipliche begier . . . . . . 333 12. Got, schepher vnd erloser, gib den selen . . . . . . . . 333 13. Herr, wir piten dich, fuerchum vns . . . . . . . . . . 333 14. Allmechtiger vnd ewiger got, du herschest den lebentigen 333 15. Erhor, herr, deiner flehender gepete . . . . . . . . . . 334 16. Dy missetat meiner iugent . . . . . . . . . . . . . . 334 17. Vergib vns, herr, vergib vns vnser sunde . . . . . . . 334 Mariengebet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335 . . . . . 335 1. Altere Fassung. Sancta Maria, ein iunckfrawe 2. Jüngere Fassung. Mein fraw sanct Maria, ewige juncfraw 343 3. Schlußgebet. Vis gegruzzet, kuniginne . . . . . . . . . 351 III. Mystikergebete im Prager Kulturkreise. 99. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. [Seuse, Büchlein der Ewigen Weisheit] Eya, lebende frucht . . . . . . . . . . 100. Seuses Abendmahlsgebet. [Büchlein der Ewigen Weisheit] O we meiner grossen plintikait . . . . . . . . . . . . . . 356 352 IV. Altere in den Prager Gebetsbestand übernommene Stücke. 101. Reimlehre vom geistlichen Leben. Welch mensche wil geist- lichen seyn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360 Gebet zum Leiden Christi. Ich pitt dich, herr Ihesu Christe, 102. in deiner marter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361 108. Tagzeiten zum Leiden Christi. Alle herschaft hat gedynet . 362 104. Segen. Hirre got vatir, son, heiliger geist, in deyne hende 364 105. Stoßgebet zum Leiden Christi. O menschen plosz . . . . . 365 106. Versgebet nach dem Abendmahlempfange. Wol mir, das ich den eutphangen han . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365 107. Anima Christi. Die sel Christi heylig mich . . . . . . . . 366 108. Reimgebet zu Maria. Eyn herczelib han ich mir vssirkorn . 367 109. Reimgebet zu Maria. Ich bite dich, muter Maria, reyne mayt 367 110. Marienbitte. Ich bit dich heute, trosterynne . . . . . . . 367 111. Ave-Maria-Paraphrase. Aue Maria. Frawe, ich befelle mich 368 112. Frauenlobs Abendmahlsgebet. Ich sehe dich, uater. . . . . 369 113. Schutzengelgebet. O heiliger engel gotis, deynes hemilischen gebotis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370 * . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371 114. Mariengebete 1. In den gnaden des heilegen geistes . . . . . . . . . . . 871
Strana 410
410 Systematisches Verzeichnis der deutschen Gebete. Seite 2. O du almechtiger vater, wi hostu gecziret . . . . . . . 373 3. O du gesente, o du selige . . . . . . . . . . . . . . . 374 4. Konygynne der hemele, vrewe dich! . . . . . . . . . . 374 5. Noch der gebort bistu eyne onbeselbete mait . . . . . . 374 6. O almechteger got, wenne ich dich vorloren habe . . . . 374 V. Gebete des Nikolaus von Kosel. 115. Aligemeine Beichte, Fürbitte und Verkündigung . . . . . . 375 1. Ich sundiger mensche, ich gebe mich hewte schuldig . . . 375 2. Ich hab got gebetyn vmb apploz . . . . . . . . . . . 376 3. Moyn vil liben zeligen kynder, alle, dy sich her gemüet habin 377 116. Weihnachtsgebet. Der hymmel kônyg ist geborn . . . . . 378 117. Credo. Wir glawben [alle] in eynen got . . . . . . . . . 378 118. Regina caeli. Du hymmel kônigen, vreů dich . . . . . . . 379 119. Gebet von den fünf Freuden Marias. Frew dich, gotis muter vnd iuncfraw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379 Mariengebet. O du aller zeligste iuncfraw Maria, muter der 120. barmherczykeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380 121. Marienlied. Aue, morgen sterne, erlewchte. . . . . .. . . 380 122. Fürbitte und allgemeine Beichte . . . . . . . . . . . . . 382 1. Alle, dy durch genadyn wille her komyn zynt . . . . . 382 2. Ich zündiges mensch beken gote dem almechtigen, Marie 384 3. Pater noster. Vater vnser, der du bist . . . . . . . . . 386 4. Ave Maria. Gegrusset seystu, Maria, vol genoden . . . . 386 5. Credo. Ich gloube in got vatir, almechtigen schepper . . 386 Reimgebet zum Leiden Christi. Ich man dich, vater Ihesum Crist . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387 Salve Regina. Gegrusset zeistu, kônigen . . . . . . . . . 392 125. Predigtgebete, Beichte und Verkündigung . . . . . . . . . 393 1. Alle, dy das wort gotis wellin hôren . . . . . . . . . . 393 2. Meyn lieben kynder, dy wort, dy ich gesprachin habe . . 393 3. Got in hymel, Christus Ihesus, ein schepper . . . . . . 393 4. Bey der gewonheit der heyligen cristenlichen kirchin . . 394 5. Nu habe wir den hirren gebethen vor dy lebynde . . . . 395 396 6. Neyget ewir howpt vnd ewir hereze ezu gote . . . . . . 7. Lieben kynder, helft mir den hirren bithen vor das kranke mensch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126. Reimgebet vor dem Abendmahlsempfange. Hirre Crist, genediger got, wenne du bist das lebynde brot . . . . . . . . . . . . 7. Reimgebet vor dem Abendmahlsempfange. Bys wyllekvm, du hymelisches brot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gebet vor dem Abendmahlsempfange. Hirre, ich bin des nicht wirdig . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 128. 129. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. Dy enphaunge deynes leichnams . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398 128. 124. 397 397 398 398
410 Systematisches Verzeichnis der deutschen Gebete. Seite 2. O du almechtiger vater, wi hostu gecziret . . . . . . . 373 3. O du gesente, o du selige . . . . . . . . . . . . . . . 374 4. Konygynne der hemele, vrewe dich! . . . . . . . . . . 374 5. Noch der gebort bistu eyne onbeselbete mait . . . . . . 374 6. O almechteger got, wenne ich dich vorloren habe . . . . 374 V. Gebete des Nikolaus von Kosel. 115. Aligemeine Beichte, Fürbitte und Verkündigung . . . . . . 375 1. Ich sundiger mensche, ich gebe mich hewte schuldig . . . 375 2. Ich hab got gebetyn vmb apploz . . . . . . . . . . . 376 3. Moyn vil liben zeligen kynder, alle, dy sich her gemüet habin 377 116. Weihnachtsgebet. Der hymmel kônyg ist geborn . . . . . 378 117. Credo. Wir glawben [alle] in eynen got . . . . . . . . . 378 118. Regina caeli. Du hymmel kônigen, vreů dich . . . . . . . 379 119. Gebet von den fünf Freuden Marias. Frew dich, gotis muter vnd iuncfraw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379 Mariengebet. O du aller zeligste iuncfraw Maria, muter der 120. barmherczykeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380 121. Marienlied. Aue, morgen sterne, erlewchte. . . . . .. . . 380 122. Fürbitte und allgemeine Beichte . . . . . . . . . . . . . 382 1. Alle, dy durch genadyn wille her komyn zynt . . . . . 382 2. Ich zündiges mensch beken gote dem almechtigen, Marie 384 3. Pater noster. Vater vnser, der du bist . . . . . . . . . 386 4. Ave Maria. Gegrusset seystu, Maria, vol genoden . . . . 386 5. Credo. Ich gloube in got vatir, almechtigen schepper . . 386 Reimgebet zum Leiden Christi. Ich man dich, vater Ihesum Crist . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387 Salve Regina. Gegrusset zeistu, kônigen . . . . . . . . . 392 125. Predigtgebete, Beichte und Verkündigung . . . . . . . . . 393 1. Alle, dy das wort gotis wellin hôren . . . . . . . . . . 393 2. Meyn lieben kynder, dy wort, dy ich gesprachin habe . . 393 3. Got in hymel, Christus Ihesus, ein schepper . . . . . . 393 4. Bey der gewonheit der heyligen cristenlichen kirchin . . 394 5. Nu habe wir den hirren gebethen vor dy lebynde . . . . 395 396 6. Neyget ewir howpt vnd ewir hereze ezu gote . . . . . . 7. Lieben kynder, helft mir den hirren bithen vor das kranke mensch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126. Reimgebet vor dem Abendmahlsempfange. Hirre Crist, genediger got, wenne du bist das lebynde brot . . . . . . . . . . . . 7. Reimgebet vor dem Abendmahlsempfange. Bys wyllekvm, du hymelisches brot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gebet vor dem Abendmahlsempfange. Hirre, ich bin des nicht wirdig . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 128. 129. Gebet vor dem Abendmahlsempfange. Dy enphaunge deynes leichnams . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398 128. 124. 397 397 398 398
Strana 411
Alphabetisches Verzeichnis der deutschen Stücke. [L seigt an, doß ein lateinischer Text vorliegt.] Nr. Soite 62 Anm. 254 Ach herr, gib mir an dem end mines lebens Ach mynnigkleicher, parmhercziger herr Ihesu Christ, wie ist dein mild . . . . . . . . . . Alle, dy das wort gotis wellin hôren . . . . . Alle glewbigen selen durch dy milde barmherczi- keyt L . . . . . . . . . . . . . . . . . . Alle herschaft hat gedynet . . . . . . . . . . Aller engel vnd alles hymelischen heres L . . Allerlipster herre Ihesu Christe, ich pitt dich dorch dein selbis willen . . . . . . . . . . . . . Allmechtige chuniginn, des obristen chunigs muter L . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Allemechtiger, ewiger got, der dw dem heyligen beichtiger synte Rochius . . . . . . . . . . Allmächtiger, ewiger got, nym war, ich tritt zu dem sacrament L . . . . . . . . . . . . . . . Almechtiger got, parmhercziger herr, ich pitt dich, das dein heiliger leichnam L . . . . . . . . Almechtiger got, meyn liber herre. meyn got = Eya liber herre, mein got . . . . . . . . . . . . Allemechtiger got, schepper hymmels vnde erden, hilf mir . . . . . . . . . . . . . . . . . . Allmechtiger got, siech auf mich armen sünder, den auf dem wege L . . . . . . . . . . . . Allmechtiger got, vater himels vnd der erden, als du mit deiner gotlichen macht . . . . . . . . Allemechtiger, ymmer ewiger got, der du durch das vordynen des heyligen merterers synte Se� bastian . . . . . . . . . . . . . . . . . . Almechtiger vnd parmhertziger got, ich gang zů dem sacrament L . . . . . . . . . . . . . Allemechtiger vnde ewiger got, der trawrigen troster . . . . . . . . . . . . . . . . . . Allmechtiger vnd ewiger got, du herschest den le- bentigen L . . . . . . . . . . . . . . . . 60, 2 125, 1 96. 20 103 2, 10 71, 5 2, 12 239 393 330 362 21 271 23 92, 3 303 60, 6 245 71, 3 269 71, 1 Anm. 266, zu Z.2 43 5 214 62 4, 1 58 91, 3 302 55 Anm. 233 330 96, 19 97, 14 333
Alphabetisches Verzeichnis der deutschen Stücke. [L seigt an, doß ein lateinischer Text vorliegt.] Nr. Soite 62 Anm. 254 Ach herr, gib mir an dem end mines lebens Ach mynnigkleicher, parmhercziger herr Ihesu Christ, wie ist dein mild . . . . . . . . . . Alle, dy das wort gotis wellin hôren . . . . . Alle glewbigen selen durch dy milde barmherczi- keyt L . . . . . . . . . . . . . . . . . . Alle herschaft hat gedynet . . . . . . . . . . Aller engel vnd alles hymelischen heres L . . Allerlipster herre Ihesu Christe, ich pitt dich dorch dein selbis willen . . . . . . . . . . . . . Allmechtige chuniginn, des obristen chunigs muter L . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Allemechtiger, ewiger got, der dw dem heyligen beichtiger synte Rochius . . . . . . . . . . Allmächtiger, ewiger got, nym war, ich tritt zu dem sacrament L . . . . . . . . . . . . . . . Almechtiger got, parmhercziger herr, ich pitt dich, das dein heiliger leichnam L . . . . . . . . Almechtiger got, meyn liber herre. meyn got = Eya liber herre, mein got . . . . . . . . . . . . Allemechtiger got, schepper hymmels vnde erden, hilf mir . . . . . . . . . . . . . . . . . . Allmechtiger got, siech auf mich armen sünder, den auf dem wege L . . . . . . . . . . . . Allmechtiger got, vater himels vnd der erden, als du mit deiner gotlichen macht . . . . . . . . Allemechtiger, ymmer ewiger got, der du durch das vordynen des heyligen merterers synte Se� bastian . . . . . . . . . . . . . . . . . . Almechtiger vnd parmhertziger got, ich gang zů dem sacrament L . . . . . . . . . . . . . Allemechtiger vnde ewiger got, der trawrigen troster . . . . . . . . . . . . . . . . . . Allmechtiger vnd ewiger got, du herschest den le- bentigen L . . . . . . . . . . . . . . . . 60, 2 125, 1 96. 20 103 2, 10 71, 5 2, 12 239 393 330 362 21 271 23 92, 3 303 60, 6 245 71, 3 269 71, 1 Anm. 266, zu Z.2 43 5 214 62 4, 1 58 91, 3 302 55 Anm. 233 330 96, 19 97, 14 333
Strana 412
412 Alphabetisches Verzeichnis der deutschen Stücke. Nr. Seite Allmechtiger vnd ewiger got, wenn du vns pracht hast an das anegeng L . . . . . . . . . . . Allmechtiger vater, sterkcher vnd behalder . . . Aws der towffe habe ich geruffen [Ps. 129] L . Aue Maria. Frawe, ich befelle mich dir . . . Aue, morgen sterne, erlewchte . . . . . . . . Barmherezige mutter, mechtige konigynne L . . Bey der gewonheit der heyligen cristenlichen kirchin . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bys wyllekym, du hymelisches brot . . . . . . 35 4, 4 96, 10 111 121 75, 4 125,4 127 202 60 318 368 380 279 394 398 250 Darnach gedenck an vnsers herren marter . . . Dein vnaussprechenleiche parmherczichait erczaig L . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Der durchlewchtigen furstinn vnd frawen . . . Der herre hot en lip gehabt . . . . . . . . . Der hymmel konig ist geborn . . . . . . . . . Der himlisch herre Ihesus Christus, der hieng an dem chrewz L . . . . . . . . . . . . . . . Der hoesten mildekeit almechtiger, parmhercziger, suzzer got! L . . . . . . . . . . . . . . . Dich anbettet meine sele, herre Ihesu Christe L Dy enphaunge deynes leichnams, herre L . . . Die entphoung des heiligen, werden leichnams L Dy missetat meiner iugent vnd meiner vnwiszen- heit L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . Die sel Christi heylig mich L . . . . . . . . . Dy seligen dy, den vorlossen seyn [Ps. 31] L. . Dy werden = O ir werden . . . . . . . . . . Du heilige, keusche = O du heilige keusche . . . Du hymmel kônigen, vreů dich L . . . . . . . Durchlauchtiger scheyn, der ober alle feynikeit L Eya, du lebendige frucht = Eya, lebende frucht 99 Anm. 352, zu Z. 5 Eya, gelobt seistu = Gelobbit sistu . . . . . . 71,6 Anm. 272, zu Z. 1 Eya, herre Ihesu Christe, oberster prister L . . 124 17,1 Eya, herre mein got = Eya, liber herre mein got, vater . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71,1 Anm. 266, zu Z. 2 Eya, ich bit dich = Herre Ihesu Christe, ich pit dich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71,4 Anm. 270, zu Z. 10 Eya, lebende frucht, du susze gymme . . . . . 99 352 205 Eya, lieber herr, haile mein sel L . . . . . . . 37, 5 Eya, lyber herre, ich bete dich = Herre Ihesu Christe, ich pit dich . . . . . . . 74, 4 Sp. 2 u. Anm. 270, zu Z. 10 Eya, liber herre Ihesu Christe, ich pitt = Aller- lipster herre . . . . . . . . . . . . . . . 71,5 Anm. 271, zu Z. 15 334 97, 16 366 107 96, 6 309 10 Anm. 92, zu Z. 6 19 Anm. 154, zu Z. 7 118 379 75, 2 278 61, 2 97,7 1, 1 92, 2 116 40 15 3 129 52 332 303 378 212 116 27 398 229
412 Alphabetisches Verzeichnis der deutschen Stücke. Nr. Seite Allmechtiger vnd ewiger got, wenn du vns pracht hast an das anegeng L . . . . . . . . . . . Allmechtiger vater, sterkcher vnd behalder . . . Aws der towffe habe ich geruffen [Ps. 129] L . Aue Maria. Frawe, ich befelle mich dir . . . Aue, morgen sterne, erlewchte . . . . . . . . Barmherezige mutter, mechtige konigynne L . . Bey der gewonheit der heyligen cristenlichen kirchin . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bys wyllekym, du hymelisches brot . . . . . . 35 4, 4 96, 10 111 121 75, 4 125,4 127 202 60 318 368 380 279 394 398 250 Darnach gedenck an vnsers herren marter . . . Dein vnaussprechenleiche parmherczichait erczaig L . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Der durchlewchtigen furstinn vnd frawen . . . Der herre hot en lip gehabt . . . . . . . . . Der hymmel konig ist geborn . . . . . . . . . Der himlisch herre Ihesus Christus, der hieng an dem chrewz L . . . . . . . . . . . . . . . Der hoesten mildekeit almechtiger, parmhercziger, suzzer got! L . . . . . . . . . . . . . . . Dich anbettet meine sele, herre Ihesu Christe L Dy enphaunge deynes leichnams, herre L . . . Die entphoung des heiligen, werden leichnams L Dy missetat meiner iugent vnd meiner vnwiszen- heit L. . . . . . . . . . . . . . . . . . . Die sel Christi heylig mich L . . . . . . . . . Dy seligen dy, den vorlossen seyn [Ps. 31] L. . Dy werden = O ir werden . . . . . . . . . . Du heilige, keusche = O du heilige keusche . . . Du hymmel kônigen, vreů dich L . . . . . . . Durchlauchtiger scheyn, der ober alle feynikeit L Eya, du lebendige frucht = Eya, lebende frucht 99 Anm. 352, zu Z. 5 Eya, gelobt seistu = Gelobbit sistu . . . . . . 71,6 Anm. 272, zu Z. 1 Eya, herre Ihesu Christe, oberster prister L . . 124 17,1 Eya, herre mein got = Eya, liber herre mein got, vater . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71,1 Anm. 266, zu Z. 2 Eya, ich bit dich = Herre Ihesu Christe, ich pit dich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71,4 Anm. 270, zu Z. 10 Eya, lebende frucht, du susze gymme . . . . . 99 352 205 Eya, lieber herr, haile mein sel L . . . . . . . 37, 5 Eya, lyber herre, ich bete dich = Herre Ihesu Christe, ich pit dich . . . . . . . 74, 4 Sp. 2 u. Anm. 270, zu Z. 10 Eya, liber herre Ihesu Christe, ich pitt = Aller- lipster herre . . . . . . . . . . . . . . . 71,5 Anm. 271, zu Z. 15 334 97, 16 366 107 96, 6 309 10 Anm. 92, zu Z. 6 19 Anm. 154, zu Z. 7 118 379 75, 2 278 61, 2 97,7 1, 1 92, 2 116 40 15 3 129 52 332 303 378 212 116 27 398 229
Strana 413
Alphabetisches Verzeichnis der deutschen Stücke. 413 Nr. Seite Eya, liber herre, mein got, vater aller parmherczi- kait, vorgip L . . . . . . . . . . . . . . . Eya, lieber herre, wan ich sein doch durftig pin, so gehe ich L . . . . . . . . . . . . . . . . 71,1 227 50, 2 Eya, mein herezzen liber = Allerlipster herre . . 71,5 Anm. 271,zu Z. 15 Eya, meyn liber herre, eyn got = Eya, liber herre, mein got . . . . . . . . . . . . . . . . . Eya, meyn liber herre, ich bete = Allerlipster herre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71,5 Sp. 2 271 367 Eyn herezelib han ich mir vssirkorn . . . . . . 108 96, 8 Irbarme dich, meyn got [Ps. 50] L . . . . . . 313 Irhore, herre, deyner fleende gebete . . . . . . 96, 17. 97, 15 329. 334 Irhore vns, herre, wenne gut ist deyne barmherezig. keyt L . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96, 3. 96, 13 307. 320 180 24 Ewiger furst, mein zwelefpot, mein furspreche . . . . . . . . . 59 4, 2 Ewiger schacz gotlicher weishait 176 Ewiger, wirdiger, saliger englischer geist L . . . 23 71,1 Anm. 266, zu Z.2 266 Frew dich, gotis muter vnd iuncfraw L . . . . 119 Frew dich, junckfrawe vol gnaden, wan du das ewig wort L . . . . . . . . . . . . . . . . 81 Fvrstinne ober alle furstynne, frawe L . . . . 75, 3 379 293 278 Gedenke, herre Ihesu Christe, das du mich, dein arme demutige dirne L . . . . . . . . . . . Gegruesset seistu, chunigin der himel L . . . . Gegruesset seystu, kyniginn der barmherezikeit L Gegrusset zeistu, kônigen, eyn muter . . . . . Gegrusset seystu, Maria, vol genoden L . . . . Gelobbit sistu, himelischer vater, vnd du, herre Ihesu Christe . . . . . . . . . . . . . . . Genediger vnd ewiger got, erparm dich uber dein dyener L . . . . . . . . . . . . . . . . . Gesegen mich hewt der vater ... Das heylig chrewez L . . . . . . . . . . . . . . . . Gib mir, liber herre Ihesu Christe, das ich deinen heiligen leichnam. . . . . . . . . . . . . . Got, dem alleczeit aygen ist parmung L . . . . Got, der mit sünden wirt gelaidigt L . . . . . Got in hymel, Christus Ihesus, ein schepper L . Got irbarme sich obir vns vnd segen vns [Ps. 66] L Got, irhore meyn gebete, mit den oren [Ps. 142] L Got grüsz dich, muter aller barmherczzikeit . . Got schepher vnd erloser, gib den selen L . . . Got, von dem do bechumpt heyligew begier L . . 9, 2 86 2, 4 124 122, 4 71, 6 97,9 33,1 53 97, 6 97, 8 125, 8 74 96, 11 80 97, 12 97, 10 78 299 17 392 386 272 332 201 229 332 332 393 276 319 292 333 332
Alphabetisches Verzeichnis der deutschen Stücke. 413 Nr. Seite Eya, liber herre, mein got, vater aller parmherczi- kait, vorgip L . . . . . . . . . . . . . . . Eya, lieber herre, wan ich sein doch durftig pin, so gehe ich L . . . . . . . . . . . . . . . . 71,1 227 50, 2 Eya, mein herezzen liber = Allerlipster herre . . 71,5 Anm. 271,zu Z. 15 Eya, meyn liber herre, eyn got = Eya, liber herre, mein got . . . . . . . . . . . . . . . . . Eya, meyn liber herre, ich bete = Allerlipster herre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71,5 Sp. 2 271 367 Eyn herezelib han ich mir vssirkorn . . . . . . 108 96, 8 Irbarme dich, meyn got [Ps. 50] L . . . . . . 313 Irhore, herre, deyner fleende gebete . . . . . . 96, 17. 97, 15 329. 334 Irhore vns, herre, wenne gut ist deyne barmherezig. keyt L . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96, 3. 96, 13 307. 320 180 24 Ewiger furst, mein zwelefpot, mein furspreche . . . . . . . . . 59 4, 2 Ewiger schacz gotlicher weishait 176 Ewiger, wirdiger, saliger englischer geist L . . . 23 71,1 Anm. 266, zu Z.2 266 Frew dich, gotis muter vnd iuncfraw L . . . . 119 Frew dich, junckfrawe vol gnaden, wan du das ewig wort L . . . . . . . . . . . . . . . . 81 Fvrstinne ober alle furstynne, frawe L . . . . 75, 3 379 293 278 Gedenke, herre Ihesu Christe, das du mich, dein arme demutige dirne L . . . . . . . . . . . Gegruesset seistu, chunigin der himel L . . . . Gegruesset seystu, kyniginn der barmherezikeit L Gegrusset zeistu, kônigen, eyn muter . . . . . Gegrusset seystu, Maria, vol genoden L . . . . Gelobbit sistu, himelischer vater, vnd du, herre Ihesu Christe . . . . . . . . . . . . . . . Genediger vnd ewiger got, erparm dich uber dein dyener L . . . . . . . . . . . . . . . . . Gesegen mich hewt der vater ... Das heylig chrewez L . . . . . . . . . . . . . . . . Gib mir, liber herre Ihesu Christe, das ich deinen heiligen leichnam. . . . . . . . . . . . . . Got, dem alleczeit aygen ist parmung L . . . . Got, der mit sünden wirt gelaidigt L . . . . . Got in hymel, Christus Ihesus, ein schepper L . Got irbarme sich obir vns vnd segen vns [Ps. 66] L Got, irhore meyn gebete, mit den oren [Ps. 142] L Got grüsz dich, muter aller barmherczzikeit . . Got schepher vnd erloser, gib den selen L . . . Got, von dem do bechumpt heyligew begier L . . 9, 2 86 2, 4 124 122, 4 71, 6 97,9 33,1 53 97, 6 97, 8 125, 8 74 96, 11 80 97, 12 97, 10 78 299 17 392 386 272 332 201 229 332 332 393 276 319 292 333 332
Strana 414
414 Alphabetisches Verzeichnis der deutschen Stücke. Nr. 9, 3 92,1 Seite 85 303 Heiliger geist, almechtiger got, mitwesender L . Heiliger, hoch geborner bekenner gotis, heyliger synte Rochius . . . . . . . . . . . . . . . Herre almechtiger got, ich dancke deiner grund- losen barmherczigkait . . . . . . . . . . . Herre almechtiger got, vater, son vnd heyliger geyst, schepper L . . . . . . . . . . . . . Herr almechtiger got, wenn dein parmherczichait grosser ist . . . . . . . . . . . . . . . . . Herr, parmhereziger got, ich enphilich mich nü vnd alle tag . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hirre Crist, genediger got, wenne du bist . . . Herr, deinen namen eren wir . . . . . . . .. Herre, irhöre meynn gebete vnd meyn ruff [Ps. 101] L . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Herre, irhore meyn gebete, vnde meyn ruff [Ps. 101, 2] L . . . . . . . . . . . . . . . . . Herr, gedenkch meiner sunden nicht L . . . . Herre, gib mir ledigkait meins herczen . . . . Hirre got vatir, son, heiliger geist, in deyne hende Herr got, wenn du den tag schaidest von der nacht Her heyliger geist almechtiger = Heiliger geist . Herr heyliger geyst, raynig mein hercz . . . . Herre, hilff mir, das ich deinen edeln fronleichnam Hirre, ich bin des nicht wirdig . . . . . . . . Herr, ich pitt dich durch der schiedung willen . . Herre, ich main ze geen zu dem tisch L . . . Herre, ich opfer dir hewt deinen allerliebsten sun Herre, ich stee vor dir also eyn schuldiger mensch Herr Ihesu Christe, allmechtiger sun des allmech- tigen vaters L . . . . . . . . . . . . . . . Herre Ihesu Christe, der du bist mit deinem hime- lischen vatter . . . . . . . . . . . . . . . Herr Ihesu Christe, des almechtigen vaters höchste tugent L . . . . . . . . . . . . . . . . . Herre Ihesu Christe, des lebentigen gotes sun, secze dein marter L . . . . . . . . . . . . . . . Herre Iesu Crist, du bist mit got dem vatter ain warhafftiger . . . . . . . . . . . . . . . . Herre Ihesu Christe, du süesser = O herre Ihesu Christe . . . . . . . . . . . . . . . . . . Herr Ihesu Christe, du ware rue aller müeden herczen . . . . . . . . . . . . . . . . . . Herr Ihesu Christe, du warer vnd du hochster furst Herre Ihesu Christe, ewiges liecht, vatir aller ge- 68 260 39,1 38 37, 6 126 41 207 206 205 397 213 96, 9 315 96, 16. 97, 5 329. 331 205 37, 3 60, 9 248 364 104 205 37, 2 9, 3 Anm. 85, zu Z. 10 34 202 58 237 128 398 64 258 242 60, 5 72, 8 274 46 216 1, o 5 47 219 1,7 1;6. 33,4 3. 201 69 261 29 Anm. 190, zu Z.5 37,1 42 204 213 naden L . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 101
414 Alphabetisches Verzeichnis der deutschen Stücke. Nr. 9, 3 92,1 Seite 85 303 Heiliger geist, almechtiger got, mitwesender L . Heiliger, hoch geborner bekenner gotis, heyliger synte Rochius . . . . . . . . . . . . . . . Herre almechtiger got, ich dancke deiner grund- losen barmherczigkait . . . . . . . . . . . Herre almechtiger got, vater, son vnd heyliger geyst, schepper L . . . . . . . . . . . . . Herr almechtiger got, wenn dein parmherczichait grosser ist . . . . . . . . . . . . . . . . . Herr, parmhereziger got, ich enphilich mich nü vnd alle tag . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hirre Crist, genediger got, wenne du bist . . . Herr, deinen namen eren wir . . . . . . . .. Herre, irhöre meynn gebete vnd meyn ruff [Ps. 101] L . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Herre, irhore meyn gebete, vnde meyn ruff [Ps. 101, 2] L . . . . . . . . . . . . . . . . . Herr, gedenkch meiner sunden nicht L . . . . Herre, gib mir ledigkait meins herczen . . . . Hirre got vatir, son, heiliger geist, in deyne hende Herr got, wenn du den tag schaidest von der nacht Her heyliger geist almechtiger = Heiliger geist . Herr heyliger geyst, raynig mein hercz . . . . Herre, hilff mir, das ich deinen edeln fronleichnam Hirre, ich bin des nicht wirdig . . . . . . . . Herr, ich pitt dich durch der schiedung willen . . Herre, ich main ze geen zu dem tisch L . . . Herre, ich opfer dir hewt deinen allerliebsten sun Herre, ich stee vor dir also eyn schuldiger mensch Herr Ihesu Christe, allmechtiger sun des allmech- tigen vaters L . . . . . . . . . . . . . . . Herre Ihesu Christe, der du bist mit deinem hime- lischen vatter . . . . . . . . . . . . . . . Herr Ihesu Christe, des almechtigen vaters höchste tugent L . . . . . . . . . . . . . . . . . Herre Ihesu Christe, des lebentigen gotes sun, secze dein marter L . . . . . . . . . . . . . . . Herre Iesu Crist, du bist mit got dem vatter ain warhafftiger . . . . . . . . . . . . . . . . Herre Ihesu Christe, du süesser = O herre Ihesu Christe . . . . . . . . . . . . . . . . . . Herr Ihesu Christe, du ware rue aller müeden herczen . . . . . . . . . . . . . . . . . . Herr Ihesu Christe, du warer vnd du hochster furst Herre Ihesu Christe, ewiges liecht, vatir aller ge- 68 260 39,1 38 37, 6 126 41 207 206 205 397 213 96, 9 315 96, 16. 97, 5 329. 331 205 37, 3 60, 9 248 364 104 205 37, 2 9, 3 Anm. 85, zu Z. 10 34 202 58 237 128 398 64 258 242 60, 5 72, 8 274 46 216 1, o 5 47 219 1,7 1;6. 33,4 3. 201 69 261 29 Anm. 190, zu Z.5 37,1 42 204 213 naden L . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 101
Strana 415
Alphabetisches Verzeichnis der deutschen Stücke. Hirre Ihesu Christe, ich berge meyn leip vnd meyn zele ........... rrr onn Herre Ihesu Christe, ich pit dich vor meine sunder- liche frunde . . . . . . . . ........ Herr Ihesu Christe, ich glaub von ganczem herczen vnd wais es . . . . ele A Herre Ihesu Christe, ich mane dich an den schrecken . . . . . + + + + + © © + « + e Herr Ihesu Christe, in des namen sich alle knýe pegenL .. Ce ee ee eee ee ee Herre Iesu Kriste, künig aller künig vnd ain herr aller herrenn ............... Herre Ihesu Christe, künig der eren, erbarme dich Herr Ihesu Christe, chunig vnd gepieter L . . . Herr Ihesu Christe, mein ayniger trost vnd mein ajniges leben L .............. Herre Ihesu Christe, mein lieber vatter, wie wol ich vnwirdig bin .............. Herr Ihesu Christe, warhaftiger got vnd warhaf- tiger mensch L .............. Hirre Ihesu Christe, wen du bist vnsir eynege hof- nunge . . . . + o « + « os o o os o oo oo Herr Ihésu Christe, wenn du in der sechsten zeit L Herr Ihesu Christe, wenn du zu der preym zeit L . Herre Ihesu Christe, wy mag ich dir gedanken, das du mir vnreynen .. ........... Herre Ihesu Christe, wir danken deiner gruntlosen parmherczikeit . . . .. . . .. . . . + + + e Herre, yn deyme grymme [Ps. 6) L . . . . . . Herre, nicht yn deyme czorne stroffe mich [Ps. 37] L ............-.2^.2^-.2^.2^.^52^5. Herre, nv hilif mir, daz ich dich also enpfangen hab ........... err rr or n Herr, tue mir auf L . ............ Herre vater himelischer got, ich stee — Herre, ichstee. . . . ............ Nr. 45 71, ¢ 12 44 16 95 1,1 1, 1« 11 1,10 1,8 70 30 96, 5 96, 7 1,2. 2,1 415 215 270 97 214 10 120 305 9 14 96 12 198 7 5 262 194 308 311 259 3. 16 . 46 Anm. 216, zu Z. 10 Herre, verprenn in vns alle leipliche begier L . . 97,11 333 Herre, wir piten dich, fuerchum vns L . 97, 13 333 Hymelische rose, zierhait L . . . . . . . . . .. 2,11 22 Hoffenunge aller betrubeten herczen L. . . . . 75,7 282 Ich armer stinder rueff zu dir . . . . . . . . . 79 290 Ich pyte dych, aller hoste gute, herre vatir L . 9,1 66 Ich bit dich, almehtiger got = Almechtiger got, parmhereziger herie ........... . 71,3 Anm. 269, zu Z.1 Ich pitt dich, edle, hochgeporne, zarte muterL . . 82 294
Alphabetisches Verzeichnis der deutschen Stücke. Hirre Ihesu Christe, ich berge meyn leip vnd meyn zele ........... rrr onn Herre Ihesu Christe, ich pit dich vor meine sunder- liche frunde . . . . . . . . ........ Herr Ihesu Christe, ich glaub von ganczem herczen vnd wais es . . . . ele A Herre Ihesu Christe, ich mane dich an den schrecken . . . . . + + + + + © © + « + e Herr Ihesu Christe, in des namen sich alle knýe pegenL .. Ce ee ee eee ee ee Herre Iesu Kriste, künig aller künig vnd ain herr aller herrenn ............... Herre Ihesu Christe, künig der eren, erbarme dich Herr Ihesu Christe, chunig vnd gepieter L . . . Herr Ihesu Christe, mein ayniger trost vnd mein ajniges leben L .............. Herre Ihesu Christe, mein lieber vatter, wie wol ich vnwirdig bin .............. Herr Ihesu Christe, warhaftiger got vnd warhaf- tiger mensch L .............. Hirre Ihesu Christe, wen du bist vnsir eynege hof- nunge . . . . + o « + « os o o os o oo oo Herr Ihésu Christe, wenn du in der sechsten zeit L Herr Ihesu Christe, wenn du zu der preym zeit L . Herre Ihesu Christe, wy mag ich dir gedanken, das du mir vnreynen .. ........... Herre Ihesu Christe, wir danken deiner gruntlosen parmherczikeit . . . .. . . .. . . . + + + e Herre, yn deyme grymme [Ps. 6) L . . . . . . Herre, nicht yn deyme czorne stroffe mich [Ps. 37] L ............-.2^.2^-.2^.2^.^52^5. Herre, nv hilif mir, daz ich dich also enpfangen hab ........... err rr or n Herr, tue mir auf L . ............ Herre vater himelischer got, ich stee — Herre, ichstee. . . . ............ Nr. 45 71, ¢ 12 44 16 95 1,1 1, 1« 11 1,10 1,8 70 30 96, 5 96, 7 1,2. 2,1 415 215 270 97 214 10 120 305 9 14 96 12 198 7 5 262 194 308 311 259 3. 16 . 46 Anm. 216, zu Z. 10 Herre, verprenn in vns alle leipliche begier L . . 97,11 333 Herre, wir piten dich, fuerchum vns L . 97, 13 333 Hymelische rose, zierhait L . . . . . . . . . .. 2,11 22 Hoffenunge aller betrubeten herczen L. . . . . 75,7 282 Ich armer stinder rueff zu dir . . . . . . . . . 79 290 Ich pyte dych, aller hoste gute, herre vatir L . 9,1 66 Ich bit dich, almehtiger got = Almechtiger got, parmhereziger herie ........... . 71,3 Anm. 269, zu Z.1 Ich pitt dich, edle, hochgeporne, zarte muterL . . 82 294
Strana 416
416 Alphabetisches Verzeichnis der deutschen Stůcke. Ich pitt dich, ewige, vnuermayligtte, rayne müter Ich bite dich, heyliger herre, allemechtiger got, vater ewiger L_ |... . . . 44 0 4 4 4 + 6 Ich pitt dich, herr Ihesu Christe, in deiner marter raynige mich. . . .. .. ......... Ich hit dich heute, trosterynne allir sundir, koni- ginne . . . . « . 44 © © . . ....... . Ich pitt dich, muter der parmherczichait, ain tro- mterinn . . . - © © © . 4 4 4 0 + + 0 + + 0 Ich bite dich, mutter Maria, reyne magt, durch deynes liben kyndes tot . ......... Ich pitt dich vnd rueffe dich an, als ich des gewizz pin.................... Ich danck dir, allmśchtiger herr, das du mich armen sünder . . .. . . . 4 4 4 0 0 4 + + Ich entpfach dich heutt, heyliger leichnam vnsers herren . .. . . - + + © + + +... ... Ich gloube in got vatir, almechtigen schepper . . Ich gricze dich = Aue, morgen sterne . . . . . Ich grusse dich, schepper hymmels vnd der erde . Ich hab got gebetyn vmb apploz. ...... Ich man dich, edle junkchfraw L . . . . .. . Ich man dich, himlischo furstinn L . . . . . . Ich man dich, vater Ihesum Crist . . . . . . . Ich sehe dich, uater allir scheppenunge eyn got . Ich sundiger mensche, ich gebe mich hewte schuldig Ich zündiges mensch beken gote dem almechtigen, Marie . . . . 242 4 4 4464 0 0 0 0 0e 0 Ihesu, du lebindinge frucht — Eya. lebende frucht In dein hend, ewige junkchfrsw L. . . . . . . In dein hende, herr, enphilich ich L. . . .... In den gnaden des heilegen geistes gegrusset seistu Ir werden = O ir werden . . . . . . . . + «+ + Keyser vnd kunig des himels vnd des ertriches L Keyserynne, konigynne, furstynne, frawe L Küm zu staten mir mit deinen gnaden . . Konygynne der hemele, vrewe dich . . . . . . Kyrieleyson [Letania] LL. ..... .. .. +. e Licht aller engel, spygel aller togunde L . . . . Lieben kynder, helft mir den hirren bithen Liber herre, geruch zu wenden die not ... . Lieber herr Ihesu Christe, ich armer sundiger mengh . ............... Lieber herre Ihesu Christe, wy mag ich = Herre Ihesu Christe, w9 ......... .... Nr. Seite 61,4 251 96, 1 306 102 361 110 367 84 297 109 367 82 295 61,8 230 59 238 122, 5 386 121, Sp. 2 380 54 232 115,2 376 2,7 19 2,6 18 123 387 112 369 115, I 375 122, 2 354 99 Anm. 332,zu Z. 5 33, 2 201 33, 5 201 114, 1 371 10 Anm. 92, zu Z. 6 14 108 75,1 277 1, 3 3 114, 4 374 96, 14 321 75, 6 281 125, 7 397 94 304 14 Anm. 115, zu Z. 5 70 Anm. 262, zu Z. 23
416 Alphabetisches Verzeichnis der deutschen Stůcke. Ich pitt dich, ewige, vnuermayligtte, rayne müter Ich bite dich, heyliger herre, allemechtiger got, vater ewiger L_ |... . . . 44 0 4 4 4 + 6 Ich pitt dich, herr Ihesu Christe, in deiner marter raynige mich. . . .. .. ......... Ich hit dich heute, trosterynne allir sundir, koni- ginne . . . . « . 44 © © . . ....... . Ich pitt dich, muter der parmherczichait, ain tro- mterinn . . . - © © © . 4 4 4 0 + + 0 + + 0 Ich bite dich, mutter Maria, reyne magt, durch deynes liben kyndes tot . ......... Ich pitt dich vnd rueffe dich an, als ich des gewizz pin.................... Ich danck dir, allmśchtiger herr, das du mich armen sünder . . .. . . . 4 4 4 0 0 4 + + Ich entpfach dich heutt, heyliger leichnam vnsers herren . .. . . - + + © + + +... ... Ich gloube in got vatir, almechtigen schepper . . Ich gricze dich = Aue, morgen sterne . . . . . Ich grusse dich, schepper hymmels vnd der erde . Ich hab got gebetyn vmb apploz. ...... Ich man dich, edle junkchfraw L . . . . .. . Ich man dich, himlischo furstinn L . . . . . . Ich man dich, vater Ihesum Crist . . . . . . . Ich sehe dich, uater allir scheppenunge eyn got . Ich sundiger mensche, ich gebe mich hewte schuldig Ich zündiges mensch beken gote dem almechtigen, Marie . . . . 242 4 4 4464 0 0 0 0 0e 0 Ihesu, du lebindinge frucht — Eya. lebende frucht In dein hend, ewige junkchfrsw L. . . . . . . In dein hende, herr, enphilich ich L. . . .... In den gnaden des heilegen geistes gegrusset seistu Ir werden = O ir werden . . . . . . . . + «+ + Keyser vnd kunig des himels vnd des ertriches L Keyserynne, konigynne, furstynne, frawe L Küm zu staten mir mit deinen gnaden . . Konygynne der hemele, vrewe dich . . . . . . Kyrieleyson [Letania] LL. ..... .. .. +. e Licht aller engel, spygel aller togunde L . . . . Lieben kynder, helft mir den hirren bithen Liber herre, geruch zu wenden die not ... . Lieber herr Ihesu Christe, ich armer sundiger mengh . ............... Lieber herre Ihesu Christe, wy mag ich = Herre Ihesu Christe, w9 ......... .... Nr. Seite 61,4 251 96, 1 306 102 361 110 367 84 297 109 367 82 295 61,8 230 59 238 122, 5 386 121, Sp. 2 380 54 232 115,2 376 2,7 19 2,6 18 123 387 112 369 115, I 375 122, 2 354 99 Anm. 332,zu Z. 5 33, 2 201 33, 5 201 114, 1 371 10 Anm. 92, zu Z. 6 14 108 75,1 277 1, 3 3 114, 4 374 96, 14 321 75, 6 281 125, 7 397 94 304 14 Anm. 115, zu Z. 5 70 Anm. 262, zu Z. 23
Strana 417
Alphabetisches Verzeichnis der deutschen Stücke. 417 Seite Nr. Lieber herre, kum in mein gedencken . . . . . 1,6 Anm. 3, zu Z. 18 1, 5. 2, 3 Lob sey dem vater vnd dem sun L . . . . . . 3. 17 Lob vnd ere sey got in der hoe L. . . . . . . 275 73 Mach hailsam dein diener L. . . . . . . . . . 97, 1 231 Maria, edle junkchfraw, ain trosterinn . . . . . 85 298 Maria, kere deine parmhertzige augen zu mir . 2 Anm. 17, zu Z. 1 Maria, cher deine milde augen zu mir . . . . . 17 2, 2 Maria, libe Maria, du bist = O Maria, du bist . 22 Anm. 170, zu Z. 13 Maria, muter der genaden, muter der parmherczi- chait L . . . . . . . . . . . . . . . . . . Maria, muter, Maria, tochter L . . . . . . . . Maria vnd auch tochter = Muter vnd auch tochter Mein fraw sanct Maria, ewige junckfraw L . . . . Mein got, mein barmherezziger, mein gnediger herre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mein got, mein gnediger herre Ihesu Christe, ich gelaub. . . . . . . . . . . . . . . . . . . Meyn got, meyn liber herre, ich dancke = O herre, . . . . . . . . gnediger got, ich dancken Meyn lieben kynder, dy wort, dy ich gesprachin habe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Meyn vil liben zeligen kynder, alle, dy sich her ge- můet habin . . . . . . . . . . . . . . . Melchisedech, der konig Zalem, bedutlichen . . . Milter got, meyn liber herre = O herre, gnediger got, ich dancken . . . . . . . . . . . . . . 71,2 Anm. 268, zu Z. 1 Mittene yn dem leben yn dem tode L . 96, 4. 96, 12. 96, 15 308. 320. 329 Mveter aller parmherczichait L . . . . . . . . 2, 9 20 Muter vnd auch tochter L . . . . . . . . . . 2, 8 19 Noch der gebort bistu eyne onbeselbete mait . . 114, 5 374 Neyget ewir howpt vnd ewir hereze czu gote . 125, 6 396 Nicht gedencke, herre, meyner missetadt L . . 96, 2 307 Nu bete ich dich, almechtiger herre = Almechtiger got, parmhereziger herre .. . . . . . . . . . 71,3 Anm. 269, zu Z.1 Nun das du in geschrift habest ein kürcze ermanung 56, 1 235 Nu habe wir den hirren gebethen vor dy lebynde 125, 5 395 Nu sich, herre Ihesu Christe, wes ich begert han . 72, 2 2, 5. 33, 3 18. 201 2, 13 25 2, 8 Anm. 19, zu Z. 22 98, 2 343 50,1 Anm. 226 50, 1 71,2 Anm. 268, zu Z. 1 125, 2 377 115, 3 99 Anm. 355, zu Z. 18 226 393 273 O aller heyligiste junckfraw vnd müter gocz, wann du L . . . . . . . . . . . . . . . . O allmächtiger, ewiger got, ich bekenn, das in himel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O almechteger got, wenne ich dich vorloren habe O almechtiger vnd barmhereziger got, siehe, ich gee L . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72,1 62, 2 114, 6 55 272 252 374 233 Burdach, Mittelalt. u. Reform. VI Joh. v. Noum. 4. 27
Alphabetisches Verzeichnis der deutschen Stücke. 417 Seite Nr. Lieber herre, kum in mein gedencken . . . . . 1,6 Anm. 3, zu Z. 18 1, 5. 2, 3 Lob sey dem vater vnd dem sun L . . . . . . 3. 17 Lob vnd ere sey got in der hoe L. . . . . . . 275 73 Mach hailsam dein diener L. . . . . . . . . . 97, 1 231 Maria, edle junkchfraw, ain trosterinn . . . . . 85 298 Maria, kere deine parmhertzige augen zu mir . 2 Anm. 17, zu Z. 1 Maria, cher deine milde augen zu mir . . . . . 17 2, 2 Maria, libe Maria, du bist = O Maria, du bist . 22 Anm. 170, zu Z. 13 Maria, muter der genaden, muter der parmherczi- chait L . . . . . . . . . . . . . . . . . . Maria, muter, Maria, tochter L . . . . . . . . Maria vnd auch tochter = Muter vnd auch tochter Mein fraw sanct Maria, ewige junckfraw L . . . . Mein got, mein barmherezziger, mein gnediger herre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mein got, mein gnediger herre Ihesu Christe, ich gelaub. . . . . . . . . . . . . . . . . . . Meyn got, meyn liber herre, ich dancke = O herre, . . . . . . . . gnediger got, ich dancken Meyn lieben kynder, dy wort, dy ich gesprachin habe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Meyn vil liben zeligen kynder, alle, dy sich her ge- můet habin . . . . . . . . . . . . . . . Melchisedech, der konig Zalem, bedutlichen . . . Milter got, meyn liber herre = O herre, gnediger got, ich dancken . . . . . . . . . . . . . . 71,2 Anm. 268, zu Z. 1 Mittene yn dem leben yn dem tode L . 96, 4. 96, 12. 96, 15 308. 320. 329 Mveter aller parmherczichait L . . . . . . . . 2, 9 20 Muter vnd auch tochter L . . . . . . . . . . 2, 8 19 Noch der gebort bistu eyne onbeselbete mait . . 114, 5 374 Neyget ewir howpt vnd ewir hereze czu gote . 125, 6 396 Nicht gedencke, herre, meyner missetadt L . . 96, 2 307 Nu bete ich dich, almechtiger herre = Almechtiger got, parmhereziger herre .. . . . . . . . . . 71,3 Anm. 269, zu Z.1 Nun das du in geschrift habest ein kürcze ermanung 56, 1 235 Nu habe wir den hirren gebethen vor dy lebynde 125, 5 395 Nu sich, herre Ihesu Christe, wes ich begert han . 72, 2 2, 5. 33, 3 18. 201 2, 13 25 2, 8 Anm. 19, zu Z. 22 98, 2 343 50,1 Anm. 226 50, 1 71,2 Anm. 268, zu Z. 1 125, 2 377 115, 3 99 Anm. 355, zu Z. 18 226 393 273 O aller heyligiste junckfraw vnd müter gocz, wann du L . . . . . . . . . . . . . . . . O allmächtiger, ewiger got, ich bekenn, das in himel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O almechteger got, wenne ich dich vorloren habe O almechtiger vnd barmhereziger got, siehe, ich gee L . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72,1 62, 2 114, 6 55 272 252 374 233 Burdach, Mittelalt. u. Reform. VI Joh. v. Noum. 4. 27
Strana 418
418 Alphabetisches Verzeichnis der deutschen Stücke. Nr. Seite O parmhercziger got, vater vnd schöpfer, ich pin nicht wirdig . . . . . . . . . . . . . . . . O parmhorcziger got, wie ist mir deiner parmung so recht not! . . . . . . . . . . . . . . . O besunder vnde aller libester engel . . . . . . O du almechtiger vater, wi hostu gecziret . . . O du aller zeligste iuncfraw Maria . . . . . . O du pliende frucht = Eya, lebende frucht . . O du erwerdige iunefrawe, du susse beschirme- rinne L . . . . . . . . . . . . . . . . . . O du ewige iuncfrawe = O du erwerdige iunc- frawe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O du ewiger furst = Ewiger furst O du gesente, o du selige, o du heilege iuncvraw Maria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O du heyligew driualttigkait vnd almächttiges gottleiches wesen . . . . . . . . . . . . . O du heilige, keusche, gesegente, reyne juncfraw L O du heylige vnd vnuormeilte iuncfraw Maria L O du heiliger sante Iohannes, sint dem mole das du der irste . . . . . . . . . . . . . . . . O du heiliger sand Pauel, wen du bist eyn eresames licht . . . . . . . . . . . . . . . . . . O du heiliger sande Petir, wen du bist eyn furste . O du heyliger vnd aller libster czwelffbothe meyn . O du selige, o du gesegente, o du heilige iuncfraw Maria L . . . . . . . . . . . . . . . . . O du süesser taw, erküll vnser hercz. . . . . . O du susyr vatir Ihesu Crist = Ich man dich, vater Ihesum Crist . . . . . . . . . . . . . O du sûszes lieht der herczen L . . . . . . . O du vnerschopfenlichs güt, o du frewdenreicher troste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O ewiger, hymellischer vater, wer pin ich . . . O ewiger, wirdiger = Ewiger, wirdiger, saliger . . O gewaltiger vnd ewiger got, pis mir armen sunder 51 genedig . . . . . . . . . . . . . . . . . . O heilige vnd vnuermailigte junckfraw Maria, du hochwirdige L . . . . . . . 77 . . 285 . . . . . . O iealiger engel gotis, deynes hemilischen gebotis . 113 370 O himelische rôs = Hymelische rose . . . . . . 2, 11 Anm. 22, zu Z. 11 O herre almechtiger got, vater = Herre almech- tiger got . . . . . . . . . . . . . . . . . O herre, gnediger got, ich dancken dir L . . . O herr, heyliger vater, durich deiner mildikait willen L . . . . . . . . . . . . . . . . 60,4 239 60, 1 87 299 114, 2 373 380 120 99 Anm. 352, zu Z. 5 21 163 21 Anm. 163, zu Z. 6 24 Anm. 180, zu Z. 4 374 114, 3 4, 4 Anm. 60, zu Z. 4 19 154 210 39,2 182 27 26 25 88 182 181 300 159 260 20 67 123 Sp. 2 48 56 235 247 60, 8 23 Anm. 176, zu Z. 6 387 220 228 241 39 Anm. 207, zu Z. 2 71, 2 268 7 65
418 Alphabetisches Verzeichnis der deutschen Stücke. Nr. Seite O parmhercziger got, vater vnd schöpfer, ich pin nicht wirdig . . . . . . . . . . . . . . . . O parmhorcziger got, wie ist mir deiner parmung so recht not! . . . . . . . . . . . . . . . O besunder vnde aller libester engel . . . . . . O du almechtiger vater, wi hostu gecziret . . . O du aller zeligste iuncfraw Maria . . . . . . O du pliende frucht = Eya, lebende frucht . . O du erwerdige iunefrawe, du susse beschirme- rinne L . . . . . . . . . . . . . . . . . . O du ewige iuncfrawe = O du erwerdige iunc- frawe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O du ewiger furst = Ewiger furst O du gesente, o du selige, o du heilege iuncvraw Maria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O du heyligew driualttigkait vnd almächttiges gottleiches wesen . . . . . . . . . . . . . O du heilige, keusche, gesegente, reyne juncfraw L O du heylige vnd vnuormeilte iuncfraw Maria L O du heiliger sante Iohannes, sint dem mole das du der irste . . . . . . . . . . . . . . . . O du heiliger sand Pauel, wen du bist eyn eresames licht . . . . . . . . . . . . . . . . . . O du heiliger sande Petir, wen du bist eyn furste . O du heyliger vnd aller libster czwelffbothe meyn . O du selige, o du gesegente, o du heilige iuncfraw Maria L . . . . . . . . . . . . . . . . . O du süesser taw, erküll vnser hercz. . . . . . O du susyr vatir Ihesu Crist = Ich man dich, vater Ihesum Crist . . . . . . . . . . . . . O du sûszes lieht der herczen L . . . . . . . O du vnerschopfenlichs güt, o du frewdenreicher troste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O ewiger, hymellischer vater, wer pin ich . . . O ewiger, wirdiger = Ewiger, wirdiger, saliger . . O gewaltiger vnd ewiger got, pis mir armen sunder 51 genedig . . . . . . . . . . . . . . . . . . O heilige vnd vnuermailigte junckfraw Maria, du hochwirdige L . . . . . . . 77 . . 285 . . . . . . O iealiger engel gotis, deynes hemilischen gebotis . 113 370 O himelische rôs = Hymelische rose . . . . . . 2, 11 Anm. 22, zu Z. 11 O herre almechtiger got, vater = Herre almech- tiger got . . . . . . . . . . . . . . . . . O herre, gnediger got, ich dancken dir L . . . O herr, heyliger vater, durich deiner mildikait willen L . . . . . . . . . . . . . . . . 60,4 239 60, 1 87 299 114, 2 373 380 120 99 Anm. 352, zu Z. 5 21 163 21 Anm. 163, zu Z. 6 24 Anm. 180, zu Z. 4 374 114, 3 4, 4 Anm. 60, zu Z. 4 19 154 210 39,2 182 27 26 25 88 182 181 300 159 260 20 67 123 Sp. 2 48 56 235 247 60, 8 23 Anm. 176, zu Z. 6 387 220 228 241 39 Anm. 207, zu Z. 2 71, 2 268 7 65
Strana 419
Alphabetisches Verzeichnis der deutschen Stücke. 419 Nr. Seite O herre Ihesu Christe, allmechtiger = Herre Ihesu Christe . . . . . . . . . . . . . . . . . . O herre Ihesu Christe, du süesser liebhaber vnser selen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O herre Ihesu Christe, in des namen = Herr Ihesu Christe . . . . . . . . . . . . . . . O herre Ihesu Christe, chunig = Herr Ihesu Christe . . . . . . . . . . . . . . . . . . O herre Ihesu Christe, mein = Herr Ihesu Christe . O her Ihesu Christe verwund mein hercze . . . O herre Ihesu Christe, warhaftiger = Herr Ihesu Christe . . . . . . . . . . . . . . . . . . O herre Ihesu Christe, wenn du in = Herr Ihesu Christe . . . . . . . . . . . . . . . . . . O herr Ihesu Christe, wenn du zu = Herre Ihesu Christe . . . . . . . . . . . . . . . . . . O herr Ihesu Christe, wir danken = Herre Ihesu Christe . . . . . . . . . . . . . . . . . . O herre, losz vnsz jomer habin noch dir . . . . O herr mein got, o lieber Ihesu Christe, waz hastu vmb mich . . . . . . . . . . . . . . . . . O Jeronymus, du hochwirdiger vierlerer . . . . O Johannes, du himelischer adler . . . . . . . O ir werden, gleich ewig L . . . . . . . . . . O clare, vnvormeilte czirde des almechtigen . . . O chonig der heilgen engel, ich vil vnwirdiger L O liebe vnd allerliebste Maria, edele süzze küngin O libir herre, du obirstir = Eya, herre Ihesu Christe . . . . . . . . . . . . . . . . . . O liebir herre Ihesu Christe, wy mag ich = Herre Ihesu Christe, wy . . . . . . . . . . . . . O lieber herr vnd ain stătter diener vnsers herren O Maria, du bist die grose Maria L . . . . . . O Maria, dy hôstes wunder, das got ye gewundert hat L . . . . . . . . . . . . . . . . O Maria, du mutir der gnaden, sint dem mole das du Ihesum . . . . . . . . . . . . . . . . O Maria, ich man dich der ersten frewdt L . . . . O Maria, mutir = O Maria, du mutir . . . . . O menschen plosz! . . . . . . . . . . . . . . O mynnigkleicher herre Ihesu Christe! O ainigs wort . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O mýnnigkleicher herr Ihesu Christe! O ewiges wort . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O obrister priester, o warer pischolf L . . . . . O süzzer got, ich gen zu dir als ein libes kint 1,12 Anm. 10, zu Z. 18 1, 11 Anm. 9, zu Z. 8 1, 14 Anm. 14 8 66 1, 13 Anm. 12, zu Z. 2 1, 10 Anm. 7, zu Z. 24 1, 8 Anm. 5, zu Z. 8 30 Amn. 194, zu Z. 1 362 103 Anm. 60, 7 93 89 10 3, 2 49 78 246 304 300 92 55 224 289 17,1 Anm. 124, zu Z. 6 70 Anm. 262, zu Z. 23 90 301 22 170 18 145 31 196 76 283 31 Anm. 196, zu Z. 2 105 365 60, 3 240 259 136 236 1, 9 Anm. 6, zu Z. 9 29 190 65, 2 17,2 57 27*
Alphabetisches Verzeichnis der deutschen Stücke. 419 Nr. Seite O herre Ihesu Christe, allmechtiger = Herre Ihesu Christe . . . . . . . . . . . . . . . . . . O herre Ihesu Christe, du süesser liebhaber vnser selen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O herre Ihesu Christe, in des namen = Herr Ihesu Christe . . . . . . . . . . . . . . . O herre Ihesu Christe, chunig = Herr Ihesu Christe . . . . . . . . . . . . . . . . . . O herre Ihesu Christe, mein = Herr Ihesu Christe . O her Ihesu Christe verwund mein hercze . . . O herre Ihesu Christe, warhaftiger = Herr Ihesu Christe . . . . . . . . . . . . . . . . . . O herre Ihesu Christe, wenn du in = Herr Ihesu Christe . . . . . . . . . . . . . . . . . . O herr Ihesu Christe, wenn du zu = Herre Ihesu Christe . . . . . . . . . . . . . . . . . . O herr Ihesu Christe, wir danken = Herre Ihesu Christe . . . . . . . . . . . . . . . . . . O herre, losz vnsz jomer habin noch dir . . . . O herr mein got, o lieber Ihesu Christe, waz hastu vmb mich . . . . . . . . . . . . . . . . . O Jeronymus, du hochwirdiger vierlerer . . . . O Johannes, du himelischer adler . . . . . . . O ir werden, gleich ewig L . . . . . . . . . . O clare, vnvormeilte czirde des almechtigen . . . O chonig der heilgen engel, ich vil vnwirdiger L O liebe vnd allerliebste Maria, edele süzze küngin O libir herre, du obirstir = Eya, herre Ihesu Christe . . . . . . . . . . . . . . . . . . O liebir herre Ihesu Christe, wy mag ich = Herre Ihesu Christe, wy . . . . . . . . . . . . . O lieber herr vnd ain stătter diener vnsers herren O Maria, du bist die grose Maria L . . . . . . O Maria, dy hôstes wunder, das got ye gewundert hat L . . . . . . . . . . . . . . . . O Maria, du mutir der gnaden, sint dem mole das du Ihesum . . . . . . . . . . . . . . . . O Maria, ich man dich der ersten frewdt L . . . . O Maria, mutir = O Maria, du mutir . . . . . O menschen plosz! . . . . . . . . . . . . . . O mynnigkleicher herre Ihesu Christe! O ainigs wort . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O mýnnigkleicher herr Ihesu Christe! O ewiges wort . . . . . . . . . . . . . . . . . . . O obrister priester, o warer pischolf L . . . . . O süzzer got, ich gen zu dir als ein libes kint 1,12 Anm. 10, zu Z. 18 1, 11 Anm. 9, zu Z. 8 1, 14 Anm. 14 8 66 1, 13 Anm. 12, zu Z. 2 1, 10 Anm. 7, zu Z. 24 1, 8 Anm. 5, zu Z. 8 30 Amn. 194, zu Z. 1 362 103 Anm. 60, 7 93 89 10 3, 2 49 78 246 304 300 92 55 224 289 17,1 Anm. 124, zu Z. 6 70 Anm. 262, zu Z. 23 90 301 22 170 18 145 31 196 76 283 31 Anm. 196, zu Z. 2 105 365 60, 3 240 259 136 236 1, 9 Anm. 6, zu Z. 9 29 190 65, 2 17,2 57 27*
Strana 420
420 Alphabetisches Verzeichnis der deutschen Stücke. Seite Nr. O sůszes liecht = O du sůszes lieht . . . . . . 48 Anm. 220, zu Z. 18 O we meiner grossen plintikait . . . . . . . . 100 356 Osanna, sabaoth, trostleicher schepper . . . . . 257 63 Sancta Maria, ein iunckfrawe ober allen iunck- frawen L . . . . . . . . . . . . . . . . . Sancte Sebastiane, du hochwirdiger, ausirwelter merterer . . . . . . . . . . . . . . . . . Siech mich an in deiner grossen parmherczichait Suesser Ihesus, ich pin ain tail soleichs grosses geldes L . . . . . . . . . . . . . . . . . 98, 1 91,1 1, 4 335 302 6 63 4, 8 59 Trostlicher trost christenleiches ordens . . . . . Trostlicher trost, ewiger schacz = Ewiger schacz . 4, 2 Anm. 59, zu Z. 4 Tröstlicher trost, trösterynne L . . . . . . . . 75, 5 280 Unsers herren geburdt . . . . . . . . . . . . 1, 6 Anm. 3, zu Z. 18 386 Vater vnser, der du bist in den hymmeln L . . . . 122, 3 Vorgib vns, herre, vorgib vns vnser sunde L 96, 18. 97, 17 329. 334 Was gib ich dem herren = Was gib ich wider . 62,1 Anm. 251, zu Z. 28 Was gib ich wider dem herren L . . . . . . . 251 62, 1 101 360 Welch mensche wil geistlichen seyn . . . . . . Wenn du entpfangen hast das hochwirdig sacra- ment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wer salig wil sein, dem ist not vber alle ding L Wir piten dich, allmëchtiger got, vater himel- reichs L . . . . . . . . . . . . . . . . . Wir piten vmb alle die, dew do in christenleichem glauben L . . . . . . . . . . . . . . . . . Wir piten vmb alle rain, tugentsam lewt. Got her L . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wir glawben [alle] in eynen got . . . . . . . Wir haben gesündet mit vnsern vättern L . . . Wir werden = O ir werden. . . . . . . . . . Wol mir, das ich den entphangen han . . . . . Wol sprechen wir dem herren, das er die pitter marter. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 331 97, s 97, 2 331 378 117 205 37, 4 10 Anm. 92, zu Z. 6 106 365 36 65, 1 28 258 185 1,15 15
420 Alphabetisches Verzeichnis der deutschen Stücke. Seite Nr. O sůszes liecht = O du sůszes lieht . . . . . . 48 Anm. 220, zu Z. 18 O we meiner grossen plintikait . . . . . . . . 100 356 Osanna, sabaoth, trostleicher schepper . . . . . 257 63 Sancta Maria, ein iunckfrawe ober allen iunck- frawen L . . . . . . . . . . . . . . . . . Sancte Sebastiane, du hochwirdiger, ausirwelter merterer . . . . . . . . . . . . . . . . . Siech mich an in deiner grossen parmherczichait Suesser Ihesus, ich pin ain tail soleichs grosses geldes L . . . . . . . . . . . . . . . . . 98, 1 91,1 1, 4 335 302 6 63 4, 8 59 Trostlicher trost christenleiches ordens . . . . . Trostlicher trost, ewiger schacz = Ewiger schacz . 4, 2 Anm. 59, zu Z. 4 Tröstlicher trost, trösterynne L . . . . . . . . 75, 5 280 Unsers herren geburdt . . . . . . . . . . . . 1, 6 Anm. 3, zu Z. 18 386 Vater vnser, der du bist in den hymmeln L . . . . 122, 3 Vorgib vns, herre, vorgib vns vnser sunde L 96, 18. 97, 17 329. 334 Was gib ich dem herren = Was gib ich wider . 62,1 Anm. 251, zu Z. 28 Was gib ich wider dem herren L . . . . . . . 251 62, 1 101 360 Welch mensche wil geistlichen seyn . . . . . . Wenn du entpfangen hast das hochwirdig sacra- ment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wer salig wil sein, dem ist not vber alle ding L Wir piten dich, allmëchtiger got, vater himel- reichs L . . . . . . . . . . . . . . . . . Wir piten vmb alle die, dew do in christenleichem glauben L . . . . . . . . . . . . . . . . . Wir piten vmb alle rain, tugentsam lewt. Got her L . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wir glawben [alle] in eynen got . . . . . . . Wir haben gesündet mit vnsern vättern L . . . Wir werden = O ir werden. . . . . . . . . . Wol mir, das ich den entphangen han . . . . . Wol sprechen wir dem herren, das er die pitter marter. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 331 97, s 97, 2 331 378 117 205 37, 4 10 Anm. 92, zu Z. 6 106 365 36 65, 1 28 258 185 1,15 15
Strana 421
Alphabetisches Verzeichnis der lateinischen Stücke. Nr. Seite Acciones nostras, quesumus, domine, aspirando preueni . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97, 13 333 Ad mensam dulcissimi ac delicatissimi conuiuij 14. 49. 60, 5 108. 224. 242 Adoramus te, Christe, preciosum nostre redemp- 3 cionis precium . . . . . . . . . . . . . . . 40 Ammoneo te, amantissime domine . . . . . . . Anima Christi, sanctifica me . . . . . . . . . 107 96, 20 Anime omnium fidelium defunctorum . . . . . Aue, Maria, gracia plena . . . . . . . . . . . 122, 4 Aue, regina celorum . . . . . . . . . . . . . 86 96, 6 33, 1 50, 2 122, 5 23 1,9 Beati, quorum remisse [Ps. 31] . . . . . . . . Benedicat me hodie pater . . . . . . . . . . Consciencia trep ida . . . . . . . . . . . . . . Credo in vnum deum . . . . . . . . . . . . . Credo, quod sis angelus sanctus . . . . . . . . Crucifigeo!' clamitant . . . . . . . . . . . . . De cruce deponitur . . . . . . . . . . . . . . De profundis clamaui [Ps. 129] . . . . . . . . Delicta iuuentutis [Ps. 24, 7]. Multa flagella . . . . . . . . . . . . . . . . [Ps. 31, 10]. Deus, a quo sancta desideria . . . . . . . . . Deus, cui proprium est misereri . . . . . . . . Deus misereatur nostri [Ps. 66] . . . . . . . . Deus, qui culpa offenderis . . . . . . . . . . Dirigere et sanctificare, regere et gubernare . . . Domine deus omnipotens, qui ad principium huius diei . . . . . . . . . . . . . . . . . Domine deus omnipotens, qui es trinus et vnus Domine, exaudi oracionem meam. Auribus [Ps. 142] . . . . . . . . . . . . . . . . . Domine, exaudi oracionem meam, et clamor [Ps. 101, 2] . . . . . . . . . . . . . . . . Domine, exaudi oracionem meam, et clamor [Ps. 101 ganz] . . . . . . . . . . . . . . . 96,9 1, 12 96, 10 97, 16 97, 10 97, 6 74 97, 8 36 35 39 96, 11 27 212 366 330 386 299 309 201 227 386 176 6 10 318 334 332 332 276 332 203 202 207 319 96, 16. 97, 5 329. 331 315
Alphabetisches Verzeichnis der lateinischen Stücke. Nr. Seite Acciones nostras, quesumus, domine, aspirando preueni . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97, 13 333 Ad mensam dulcissimi ac delicatissimi conuiuij 14. 49. 60, 5 108. 224. 242 Adoramus te, Christe, preciosum nostre redemp- 3 cionis precium . . . . . . . . . . . . . . . 40 Ammoneo te, amantissime domine . . . . . . . Anima Christi, sanctifica me . . . . . . . . . 107 96, 20 Anime omnium fidelium defunctorum . . . . . Aue, Maria, gracia plena . . . . . . . . . . . 122, 4 Aue, regina celorum . . . . . . . . . . . . . 86 96, 6 33, 1 50, 2 122, 5 23 1,9 Beati, quorum remisse [Ps. 31] . . . . . . . . Benedicat me hodie pater . . . . . . . . . . Consciencia trep ida . . . . . . . . . . . . . . Credo in vnum deum . . . . . . . . . . . . . Credo, quod sis angelus sanctus . . . . . . . . Crucifigeo!' clamitant . . . . . . . . . . . . . De cruce deponitur . . . . . . . . . . . . . . De profundis clamaui [Ps. 129] . . . . . . . . Delicta iuuentutis [Ps. 24, 7]. Multa flagella . . . . . . . . . . . . . . . . [Ps. 31, 10]. Deus, a quo sancta desideria . . . . . . . . . Deus, cui proprium est misereri . . . . . . . . Deus misereatur nostri [Ps. 66] . . . . . . . . Deus, qui culpa offenderis . . . . . . . . . . Dirigere et sanctificare, regere et gubernare . . . Domine deus omnipotens, qui ad principium huius diei . . . . . . . . . . . . . . . . . Domine deus omnipotens, qui es trinus et vnus Domine, exaudi oracionem meam. Auribus [Ps. 142] . . . . . . . . . . . . . . . . . Domine, exaudi oracionem meam, et clamor [Ps. 101, 2] . . . . . . . . . . . . . . . . Domine, exaudi oracionem meam, et clamor [Ps. 101 ganz] . . . . . . . . . . . . . . . 96,9 1, 12 96, 10 97, 16 97, 10 97, 6 74 97, 8 36 35 39 96, 11 27 212 366 330 386 299 309 201 227 386 176 6 10 318 334 332 332 276 332 203 202 207 319 96, 16. 97, 5 329. 331 315
Strana 422
422 Alphabctisches Verzeichnis der lateinischen Stücke. Nr. Domine Ihesu Christo, cor meum . . . . . . . 8 Domine Ihesu Christe, fili dei viui, pone passio- nem. .. .…. .….0............. 1, e. 33, « Domine Ihesu Christo, lumen inextingwibile . . . 13 Domino, labia mea aperies . . . . . . . . .. 1,2. 2,1 Domine, ne in furore... Miserere [Ps. 6] . . . 96,5 Domine, ne in furore... Quoniam [Ps. 37]. . . 96,7 Domine, non sum dignus . . . . . . + + + + + 128 Domine sancte pater, propter tuam lergitetem . 7 Ecco, virum descendentem de Jericho . . . . . b Ego, pie Ihesu, sum pars tanti precij . . . . . 6 Eya, domine Ihesu Christe, salus et redempcio mea ... + 2.0 + + + + + + + + + + + n . 71,1 Et nune oro, domine Thesu Christe, vt sit michi tuum duleiesimum, . . . . . . . . + + + + e 71,8 Exaudi me, domine, quoniam benigna . . . . 96,3. 96, 13 Exaudi, quesumus, domine, supplicum preces . 96,17. 97,15 329. 334 Fidelium deus, omnium conditor . . . . . . . 97, 12 Gaude, dei genitrix . . . . . . . . . . + + + + 119 Gaude, florens lilium . . . . . . . . . . + + « 15,3 Gaude, mater illibata ............ 75, 2 Gaude, parens, cuius natus . . . . . . + + + + 75, « Gaude, que felicibus . '. ....... . +. + + 75, 6 Gaude, que tripudio . . . . . . . . + + + + + 75, 5 Gaude, regina glorie . . . .... . . + + + + 76 Gaude, virgo gloriosa, verbum verbo . . . . . 81 Gaude, virgo, stella maris . . . . . . . . . . 75,1 Gaude, virgo virginum . . . . . . . «+ + + + + 75, 7 Gloria in excelsis deo . ........... 73 Gloria patri et filio. . . . . . . . . . + + + + 1, 8. Gracias tibi ago, domine Ihesu Christe, quod me ad sacerdotale ministerium . . . . . . . . . 71,2 Has horas canonicas cum deuocione . . . . . . 1,14 Has horas canonicas, Mariae, mater pia. . . . . 2, 13 Hora eudit teri&. . ............. 2,8 Hora completorij detur sepulture . . . . . . . 1, 13 Hora complotorij venit ad sepulerum . . . . . - 2,12 Hora nona dominus . . . . . + + + + + + + + 1,11 Hore nona fiim . ............. 2, 10 Hora prima ductus est . . . . . . . . + + + + 1,8 Hora prima sequitur . . . . . . + + + + + + e 2,7 Hora sexta filrum . . . . . . + + + + + + + + 2,9 Hora sexta Thesus . . . . . . . . . . .... 1, 10 Seite 66 3. 201 101 3. 16 308 311 398 65 266 307. 320 333 379 278 278 279 281 280 283 293 77 282 275 3. 17 268 14 25 19 12 23 9 21 5 19 20 (37
422 Alphabctisches Verzeichnis der lateinischen Stücke. Nr. Domine Ihesu Christo, cor meum . . . . . . . 8 Domine Ihesu Christe, fili dei viui, pone passio- nem. .. .…. .….0............. 1, e. 33, « Domine Ihesu Christo, lumen inextingwibile . . . 13 Domino, labia mea aperies . . . . . . . . .. 1,2. 2,1 Domine, ne in furore... Miserere [Ps. 6] . . . 96,5 Domine, ne in furore... Quoniam [Ps. 37]. . . 96,7 Domine, non sum dignus . . . . . . + + + + + 128 Domine sancte pater, propter tuam lergitetem . 7 Ecco, virum descendentem de Jericho . . . . . b Ego, pie Ihesu, sum pars tanti precij . . . . . 6 Eya, domine Ihesu Christe, salus et redempcio mea ... + 2.0 + + + + + + + + + + + n . 71,1 Et nune oro, domine Thesu Christe, vt sit michi tuum duleiesimum, . . . . . . . . + + + + e 71,8 Exaudi me, domine, quoniam benigna . . . . 96,3. 96, 13 Exaudi, quesumus, domine, supplicum preces . 96,17. 97,15 329. 334 Fidelium deus, omnium conditor . . . . . . . 97, 12 Gaude, dei genitrix . . . . . . . . . . + + + + 119 Gaude, florens lilium . . . . . . . . . . + + « 15,3 Gaude, mater illibata ............ 75, 2 Gaude, parens, cuius natus . . . . . . + + + + 75, « Gaude, que felicibus . '. ....... . +. + + 75, 6 Gaude, que tripudio . . . . . . . . + + + + + 75, 5 Gaude, regina glorie . . . .... . . + + + + 76 Gaude, virgo gloriosa, verbum verbo . . . . . 81 Gaude, virgo, stella maris . . . . . . . . . . 75,1 Gaude, virgo virginum . . . . . . . «+ + + + + 75, 7 Gloria in excelsis deo . ........... 73 Gloria patri et filio. . . . . . . . . . + + + + 1, 8. Gracias tibi ago, domine Ihesu Christe, quod me ad sacerdotale ministerium . . . . . . . . . 71,2 Has horas canonicas cum deuocione . . . . . . 1,14 Has horas canonicas, Mariae, mater pia. . . . . 2, 13 Hora eudit teri&. . ............. 2,8 Hora completorij detur sepulture . . . . . . . 1, 13 Hora complotorij venit ad sepulerum . . . . . - 2,12 Hora nona dominus . . . . . + + + + + + + + 1,11 Hore nona fiim . ............. 2, 10 Hora prima ductus est . . . . . . . . + + + + 1,8 Hora prima sequitur . . . . . . + + + + + + e 2,7 Hora sexta filrum . . . . . . + + + + + + + + 2,9 Hora sexta Thesus . . . . . . . . . . .... 1, 10 Seite 66 3. 201 101 3. 16 308 311 398 65 266 307. 320 333 379 278 278 279 281 280 283 293 77 282 275 3. 17 268 14 25 19 12 23 9 21 5 19 20 (37
Strana 423
Alphabetisches Verzeichnis der lateinischen Stücke. Nr. In manus tuas, domine . . . . . . . . . . + + 38, 5 In manus tuas, sanctissima virgo . . . . . . . 33, 2 Ineffabilem misericordiam tuam . . . . . . . . 97, 7 Kyrie eleison [Letania] . . . . . . . . . . .. 96, 14 Maria, mater gracie, mater misericordie . . . . 2,5. 33,3 Maria, tu illa magna . . . . . . . . . .... 22 Matutino tempore Marie nunciatur . . . . . . 2,6 Media vita in morte . . . . . . . . 96, «. 96, 12. 96, 15 308. Memento, obsecro, dulcissima mater . . . . . . 82 Miserere mei, deus [Ps. 50]... . .. . . . . 96, 8 Ne reminiscaris, domine, delict& mea . . . . 37,3 96, 2 0 domina mea, sancta Maria, perpetua virgo . . 98,1. 98,2 O femina mirabiliter singularis . . . . . . . . 18 O intemerata et in etermmm . . . . . . . . . 19 O ter coequales et coeterne persone . . . . . . 10 Omnipotens et misericors deus, ecce, accedo . 55. 60,6 Omnipotens et misericors deus, ecce, ego miser- rimus . . 2 4 4 04 + 6 4 0 4 0 0 ee es 15 Omnipotens, sempiterne deus, miserere famulo tuo 97,9 Omnipotens, sempiterne deus, qui viuorum domi- Daria . . . + 4 6 + + 6 4 + + + + + 4 + + 6 97, 14 Oremus pro benefactoribus nostris. Retribuere . 97,8 Oremus pro fidelibus defunctis. Requiem . . . 97,4 Oremus pro pontifice nostro. Dominus conseruet . 97,2 Parce, domine, parce peccatis . . . . . . . . 96, 18. 97, 17 Pater noster, qui es in celis . ........ 122, s Patris sapiencia, veritas diuina . . . . . . . . 1,7 Peccauimus, domine, cum patribus nostris . . . 37,4 Percepcio corporis tui, domine . . . . . . . . 52. 129 Quicumque vult saluus esse . . . . . . . . . . 28 Recordare, domine, Ihesu Christe, quia non auro . 9, 2 Regina celi, letare . . . . . . . . + . + + + e 118 Rogo te, immensa pietas, deus pater . . . . . 9,1 Saluc, regina, mater misoricordie. . . . . . 2, «4. 98, 2. 124. 17. Saluos fac seruos tuos . . . . . « . + + + e . 97,1 Sana animam mcam . . . . . 2.2 + + + + + e 37, 5 Sencta et immaculata virgo Maria, genitriz . . 39,2 Sancta et immaculata virgo, mitis Maria . . . . 77 Sancta et inter sanctos singulariter post deum sancta ... 4 + + + + + + + + + + + + 6 20 Serenixsima et inclita Maria, mater domini . . . 72,1 Spiritus sancte, deus omnipotens, coessencialis . 9, 3 423 Seite 201 201 332 321 18. 201 170 18 320. 329 294 313 205. 307 335. 343 145 154 92 233. 245 116 332 333 331 331 331 329. 334 386 4 205 229. 398 185 78 379 68 351. 392 331 205 210 285 159 272 85
Alphabetisches Verzeichnis der lateinischen Stücke. Nr. In manus tuas, domine . . . . . . . . . . + + 38, 5 In manus tuas, sanctissima virgo . . . . . . . 33, 2 Ineffabilem misericordiam tuam . . . . . . . . 97, 7 Kyrie eleison [Letania] . . . . . . . . . . .. 96, 14 Maria, mater gracie, mater misericordie . . . . 2,5. 33,3 Maria, tu illa magna . . . . . . . . . .... 22 Matutino tempore Marie nunciatur . . . . . . 2,6 Media vita in morte . . . . . . . . 96, «. 96, 12. 96, 15 308. Memento, obsecro, dulcissima mater . . . . . . 82 Miserere mei, deus [Ps. 50]... . .. . . . . 96, 8 Ne reminiscaris, domine, delict& mea . . . . 37,3 96, 2 0 domina mea, sancta Maria, perpetua virgo . . 98,1. 98,2 O femina mirabiliter singularis . . . . . . . . 18 O intemerata et in etermmm . . . . . . . . . 19 O ter coequales et coeterne persone . . . . . . 10 Omnipotens et misericors deus, ecce, accedo . 55. 60,6 Omnipotens et misericors deus, ecce, ego miser- rimus . . 2 4 4 04 + 6 4 0 4 0 0 ee es 15 Omnipotens, sempiterne deus, miserere famulo tuo 97,9 Omnipotens, sempiterne deus, qui viuorum domi- Daria . . . + 4 6 + + 6 4 + + + + + 4 + + 6 97, 14 Oremus pro benefactoribus nostris. Retribuere . 97,8 Oremus pro fidelibus defunctis. Requiem . . . 97,4 Oremus pro pontifice nostro. Dominus conseruet . 97,2 Parce, domine, parce peccatis . . . . . . . . 96, 18. 97, 17 Pater noster, qui es in celis . ........ 122, s Patris sapiencia, veritas diuina . . . . . . . . 1,7 Peccauimus, domine, cum patribus nostris . . . 37,4 Percepcio corporis tui, domine . . . . . . . . 52. 129 Quicumque vult saluus esse . . . . . . . . . . 28 Recordare, domine, Ihesu Christe, quia non auro . 9, 2 Regina celi, letare . . . . . . . . + . + + + e 118 Rogo te, immensa pietas, deus pater . . . . . 9,1 Saluc, regina, mater misoricordie. . . . . . 2, «4. 98, 2. 124. 17. Saluos fac seruos tuos . . . . . « . + + + e . 97,1 Sana animam mcam . . . . . 2.2 + + + + + e 37, 5 Sencta et immaculata virgo Maria, genitriz . . 39,2 Sancta et immaculata virgo, mitis Maria . . . . 77 Sancta et inter sanctos singulariter post deum sancta ... 4 + + + + + + + + + + + + 6 20 Serenixsima et inclita Maria, mater domini . . . 72,1 Spiritus sancte, deus omnipotens, coessencialis . 9, 3 423 Seite 201 201 332 321 18. 201 170 18 320. 329 294 313 205. 307 335. 343 145 154 92 233. 245 116 332 333 331 331 331 329. 334 386 4 205 229. 398 185 78 379 68 351. 392 331 205 210 285 159 272 85
Strana 424
424 Alphabetisches Verzeichnis der lateinischen Stücke. Seite Nr. Summe sacerdos et vere pontifex . . . . . . 17,1. 17,2 124. 136 Suscipe, sancte domine, pater omnipotens, eterne deus, per vnicum. . . . . . . . . . . . . . 96,1 . . . . . . . . . . . 97, 11 Veni, sancte spiritus, et emitte . . . . . . . . 48 Vespertino tempore . . . . . . . . . . . . . 2, 11 Virgo mundo venerabilis, mater . . . . . . . . 21 Ure igne sancti spiritus 306 333 220 22 163
424 Alphabetisches Verzeichnis der lateinischen Stücke. Seite Nr. Summe sacerdos et vere pontifex . . . . . . 17,1. 17,2 124. 136 Suscipe, sancte domine, pater omnipotens, eterne deus, per vnicum. . . . . . . . . . . . . . 96,1 . . . . . . . . . . . 97, 11 Veni, sancte spiritus, et emitte . . . . . . . . 48 Vespertino tempore . . . . . . . . . . . . . 2, 11 Virgo mundo venerabilis, mater . . . . . . . . 21 Ure igne sancti spiritus 306 333 220 22 163
Strana 425
Nachwort. Der Stoff für die vorliegende Auswahl der Gebete konnte nur mit weit- gehender Hilfe der Büchereien bereitgestellt werden, in denen die Hand- schriften ruhen. Daher bin ich allen den Stellen zu aufrichtigem Danke verpflichtet, die ich in der Einleitung (S. XLIII—LXXIII) angeführt habe. Prof. Paul Piur hat unermüdlich an der Textgestaltung mitgearbeitet und wiederum die gesamte Korrektur mitgelesen. Konrad Burdach hat als Erster auf die literarische Bedeutung der Gebete Johanns von Neumarkt hingewiesen. Er hat die Auswahl, so wie sie vorliegt, trotz ihres Umfanges in Druck gegeben und in der Einleitung und den Nachträgen Hinweise auf eigene Forschungsergebnisse beigesteuert und die Drucklegung überwacht. Die Texte spannen den weiten Bogen von der Frömmigkeit der Prager Gesellschaft am Hofe Kaiser Karls IV. hinüber zu den oft unbeholfenen Außerungen der Volksfrömmigkeit im deutschen Siedlerosten. Im Dienste der leitenden Idee des Werkes Vom Mittelalter zur Reformation' soll unsere Textauswahl mithelfen den Weg aufzuhellen, auf dem das deutsche Volk den Aufbruch in die Bildung einer neuen Zeit vollzogen hat. Breslau, I. September 1935. J. K.
Nachwort. Der Stoff für die vorliegende Auswahl der Gebete konnte nur mit weit- gehender Hilfe der Büchereien bereitgestellt werden, in denen die Hand- schriften ruhen. Daher bin ich allen den Stellen zu aufrichtigem Danke verpflichtet, die ich in der Einleitung (S. XLIII—LXXIII) angeführt habe. Prof. Paul Piur hat unermüdlich an der Textgestaltung mitgearbeitet und wiederum die gesamte Korrektur mitgelesen. Konrad Burdach hat als Erster auf die literarische Bedeutung der Gebete Johanns von Neumarkt hingewiesen. Er hat die Auswahl, so wie sie vorliegt, trotz ihres Umfanges in Druck gegeben und in der Einleitung und den Nachträgen Hinweise auf eigene Forschungsergebnisse beigesteuert und die Drucklegung überwacht. Die Texte spannen den weiten Bogen von der Frömmigkeit der Prager Gesellschaft am Hofe Kaiser Karls IV. hinüber zu den oft unbeholfenen Außerungen der Volksfrömmigkeit im deutschen Siedlerosten. Im Dienste der leitenden Idee des Werkes Vom Mittelalter zur Reformation' soll unsere Textauswahl mithelfen den Weg aufzuhellen, auf dem das deutsche Volk den Aufbruch in die Bildung einer neuen Zeit vollzogen hat. Breslau, I. September 1935. J. K.
Strana 426
Inhalt. I. Teil: Überblick. Seite Einleitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VII Johann von Neumarkt als Verfasser deutscher Gebete . . . . VII Verfasserschaftsfragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IX Wirkungskreis der Prager Gebetskultur . . . . . . . . . . XVI XXI Inhalt und Quellen der Prager deutschen Gebete . . . . . . XXV Die Stilmittel der Prager Gebete . . . . . . . . . . . . . Die Gebete des Militsch von Kremsier . . . . . . . . . . . XXVIII Ernst von Pardubitz als Anreger . . . . . . . . . . . . . XXXV Einrichtung der Ausgabe . . . . . . . . . . . . . . . . . XL Ergebnisse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XLII Die Handschriften und Drucke der deutschen Gebete XLIII Verzeichnis öfter benutzter lateinischer Hand- schriften . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . LXXII Ubersicht über die handschriftliche Überlieferung der Stücke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . LXXIII II. Teil: Gebete. Die Gebete des Johann von Neumarkt (Nr. 1—28). . . . . . . . Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns (Nr. 29—98) . . . . . . . 190 Mýstikergebete im Prager Kulturkreise (Nr. 99—100) . . . . . . 352 Altere in den Prager Gebetsbestand übernommene Stücke (Nr. 101—114). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360 Gebete des Nikolaus von Kosel (Nr. 115—129) . . . . . . . . . 375 1 Nachträge und Berichtigungen . . . . . . . . . . . . . . . . 400 Systematisches Verzeichnis der deutschen Gebete . . . . . . . . 402 Alphabetisches Verzeichnis der deutschen Stücke . . . . . . . . 411 Alphabetisches Verzeichnis der lateinischen Stücke . . . . . . . 421 Nachwort . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425 2 Tafeln: aus Handschr. Klosterneuburg Nr. 1066.
Inhalt. I. Teil: Überblick. Seite Einleitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VII Johann von Neumarkt als Verfasser deutscher Gebete . . . . VII Verfasserschaftsfragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IX Wirkungskreis der Prager Gebetskultur . . . . . . . . . . XVI XXI Inhalt und Quellen der Prager deutschen Gebete . . . . . . XXV Die Stilmittel der Prager Gebete . . . . . . . . . . . . . Die Gebete des Militsch von Kremsier . . . . . . . . . . . XXVIII Ernst von Pardubitz als Anreger . . . . . . . . . . . . . XXXV Einrichtung der Ausgabe . . . . . . . . . . . . . . . . . XL Ergebnisse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XLII Die Handschriften und Drucke der deutschen Gebete XLIII Verzeichnis öfter benutzter lateinischer Hand- schriften . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . LXXII Ubersicht über die handschriftliche Überlieferung der Stücke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . LXXIII II. Teil: Gebete. Die Gebete des Johann von Neumarkt (Nr. 1—28). . . . . . . . Ostdeutsche Gebete der Zeit Johanns (Nr. 29—98) . . . . . . . 190 Mýstikergebete im Prager Kulturkreise (Nr. 99—100) . . . . . . 352 Altere in den Prager Gebetsbestand übernommene Stücke (Nr. 101—114). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360 Gebete des Nikolaus von Kosel (Nr. 115—129) . . . . . . . . . 375 1 Nachträge und Berichtigungen . . . . . . . . . . . . . . . . 400 Systematisches Verzeichnis der deutschen Gebete . . . . . . . . 402 Alphabetisches Verzeichnis der deutschen Stücke . . . . . . . . 411 Alphabetisches Verzeichnis der lateinischen Stücke . . . . . . . 421 Nachwort . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425 2 Tafeln: aus Handschr. Klosterneuburg Nr. 1066.
- I: Titel
- VII: Einleitung
- 1: Gebete - Johann von Neumarkt
- 190: Ostdeutsche Gebete
- 352: Mystikergebete
- 360: Ältere Stücke
- 375: Gebete des Nikolaus von Kosel
- 400: Nachträge und Berichtigungen
- 402: Systematisches Verzeichnis
- 411: Alphabetisches Verzeichnis
- 421: Alphabetisches Verzeichnis
- 426: Inhalt