z 82 stránek
Titel
I
Summa-Titulus
305
306
Einleitung
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
Edition
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
336
337
338
339
340
341
342
343
344
345
346
347
348
349
350
351
352
353
354
355
356
357
358
359
360
361
362
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
375
376
377
378
Anhang I.
379
380
381
382
Anhang II.
383
384
385
Název:
Summa Curiae Regis. Ein Formelbuch aus der Zeit König Rudolfs I. und Albrechts I. Aus einer Erlanger Handschrift des 14. Jahrhunderts (Archiv für österreichische Geschichte vol. 14 )
Autor:
Stobbe, Otto
Rok vydání:
1855
Místo vydání:
Wien
Počet stran celkem:
82
Obsah:
- I: Titel
- 305: Summa-Titulus
- 307: Einleitung
- 317: Edition
- 379: Anhang I.
- 383: Anhang II.
upravit
Strana I
Archůw für Kunde österreichischer Geschichts-Quellem. — — Herausgegeben von der zur Pſlege vaterländischer Geschichte aufgestellten Commission der kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Vierzehnter Band. so- — WIEN. Aus der kaiserlich-königlichen Hof� und Staatsdruckerei. 1855.
Archůw für Kunde österreichischer Geschichts-Quellem. — — Herausgegeben von der zur Pſlege vaterländischer Geschichte aufgestellten Commission der kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Vierzehnter Band. so- — WIEN. Aus der kaiserlich-königlichen Hof� und Staatsdruckerei. 1855.
Strana 305
VIII. Summa Curiae Regis. Ein Formelbuch aus der Zeit König Rudolf's I. und Albrecht’s I. (Aus einer, Erlanger Handschrift des XIV. Jahrhunderts.) Mitgetheilt von Dr. Otto Stobbe.
VIII. Summa Curiae Regis. Ein Formelbuch aus der Zeit König Rudolf's I. und Albrecht’s I. (Aus einer, Erlanger Handschrift des XIV. Jahrhunderts.) Mitgetheilt von Dr. Otto Stobbe.
Strana 306
Strana 307
307 Einleitung. 1. Eine Handschrift der Erlanger Universitäts - Bibliothek (Nr. 363) enthält hinter der Summa Magistri Thomae de Capua 1) eine Summa Curie Regis, welche in dem Folgen- den veröffentlicht wird. Das Format der Handschrift ist Klein-Quart; die Deckel sind von Holz mit Leder überzogen; sie besteht aus 163 Pergamentblättern; jede Seite ist in zwei Columnen abgetheilt, deren jede 39 Zeilen zählt. Die Überschriften sind roth, der Text selbst etwas vergelbt; obgleich sehr leserlich geschrieben, finden sich doch viele entschieden corrumpirte Stellen. — Auf Blatt 101 steht als neue Uberschrift: Incipit prohemium Summe Curie Regis. Nach dem Prohemiun folgen dann die numerirten Capitel. — Uber Alter und Geschichte der Handschrift fehlt es an äusserli- chen directen Nachrichten: am Schlusse derselben ist von weit späterer Hand folgende Notiz beigefügt : Iste liber est sancte Marie Virginis in fonte salut. emptus in herbipoli anno domini MCCCCXXIX quarta feria post jubilate per Magistrum Nicolaum pro duobus florenis preter quartam partem de libris domini defuncti olim Canonici ecclesie cathedralis herbipolensis cujus anima requie- scit in pace. Amen. 1) Beiläufig bemerke ich, das der Thomae Capuani Rom. Ecclesiae Tit. S. Sabinae Presbyteri Cardinalis Dictator bei Hahn (Collectio Monumen- torum. Tom. I, p. 270—385) nur etwa ein Drittel der Summa Magistri Tho- mae de Capua der Erl. Hdschr. gibt. In dieser wird das Werk in 10 Bücher und numerirte Capitel eingetheilt. Der Abdruck bei Halm umfasst nur das 1. und 2. Buch mit manchen Auslassungen und einen Theil des 1. Capitels des 3. Buchs.
307 Einleitung. 1. Eine Handschrift der Erlanger Universitäts - Bibliothek (Nr. 363) enthält hinter der Summa Magistri Thomae de Capua 1) eine Summa Curie Regis, welche in dem Folgen- den veröffentlicht wird. Das Format der Handschrift ist Klein-Quart; die Deckel sind von Holz mit Leder überzogen; sie besteht aus 163 Pergamentblättern; jede Seite ist in zwei Columnen abgetheilt, deren jede 39 Zeilen zählt. Die Überschriften sind roth, der Text selbst etwas vergelbt; obgleich sehr leserlich geschrieben, finden sich doch viele entschieden corrumpirte Stellen. — Auf Blatt 101 steht als neue Uberschrift: Incipit prohemium Summe Curie Regis. Nach dem Prohemiun folgen dann die numerirten Capitel. — Uber Alter und Geschichte der Handschrift fehlt es an äusserli- chen directen Nachrichten: am Schlusse derselben ist von weit späterer Hand folgende Notiz beigefügt : Iste liber est sancte Marie Virginis in fonte salut. emptus in herbipoli anno domini MCCCCXXIX quarta feria post jubilate per Magistrum Nicolaum pro duobus florenis preter quartam partem de libris domini defuncti olim Canonici ecclesie cathedralis herbipolensis cujus anima requie- scit in pace. Amen. 1) Beiläufig bemerke ich, das der Thomae Capuani Rom. Ecclesiae Tit. S. Sabinae Presbyteri Cardinalis Dictator bei Hahn (Collectio Monumen- torum. Tom. I, p. 270—385) nur etwa ein Drittel der Summa Magistri Tho- mae de Capua der Erl. Hdschr. gibt. In dieser wird das Werk in 10 Bücher und numerirte Capitel eingetheilt. Der Abdruck bei Halm umfasst nur das 1. und 2. Buch mit manchen Auslassungen und einen Theil des 1. Capitels des 3. Buchs.
Strana 308
308 II. Was dieser 2. Theil der Handschrift enthalte, wird auf eine sehr bezeichnende und unzweideutige Weise bereits durch den Titel angegeben: Summa Curie Regis ; es ist ein Formelbuch und zwar ein für die Kanzlei des Königs bearbeitetes For- melbuch. Diesem Titel entspricht auch durchaus der Inhalt: denn es fehlen hier die in manchen Formelbüchern vorkommenden Briefe und Urkunden, welche die Privatverhältnisse von Privatpersonen behandeln; fast alle Formeln beziehen sich auf den König, in seinen Verhältnissen zur Kirche und zum Papst, zum Reich und zu einzelnen Fürsten, zu seiner Familie und zu Privatpersonen. Unter den vier Classen von Formelbüchern, welche Palacky („Über Formelbücher.“ Abhh. der k. böhm. Gesellsch. der Wissensch., V. Folge, Bd. 2, S. 220 ff.) unterscheidet, gehört unser Formelbuch zu der bei weitem zahlreichsten, zur dritten, zu derjenigen, in welcher „in der Regel wenigstens einige Anfangsbuchstaben der Eigennamen „beibehalten und zugleich die Titel der betreffenden Personen mehr „oder weniger deutlich bezeichnet sind.“ Nur bei schr wenigen For- meln unseres Codex könnte man zweifeln, ob sie nicht vielleicht von dem Verfasser oder einem Vorgänger erfunden sind, um als Muster für künftige Briefe und Urkunden zu dienen; die meisten haben einen historischen Hintergrund und lehnen sich an Originaltexte an, aus denen nur die vollständigen Überschriften und Namen, die Schluss- formulare und die Daten fortgelassen sind. Bei sehr vielen Formeln sind die Namen durch einzelne Buchstaben angedeutet oder auch ganz ausgeschrieben; eine andere allerdings auch nicht kleine Zahl entbehrt jeder directen individuellen Fassung. Doch auch für diese fehlt es nicht an Anhaltspunkten, um sie auf bestimmte Personen zurückzuführen. Eine genauere Prüfung ergibt nämlich, dass über die Hälfte der Formeln sich auch in anderen Hand- schriften findet und bereits gedruckt ist. Die Vergleichung der edirten Formeln mit den im Erlanger Codex enthaltenen zeigt. dass die Verfasser von Formelbüchern bei der Behandlung des glei- chen Materials nicht auf gleiche Weise verfuhren : so erfahren wir bald, wenn in unsern Formeln die Namen ausgelassen sind, aus anderen Redactionen die Namen der Personen, auf welche sich die zu Grunde liegende Urkunde bezog, bald kann aber auch unsere Handschrift zur genaueren Feststellung des Inhalts der bereits gedruckten Formeln benützt werden.
308 II. Was dieser 2. Theil der Handschrift enthalte, wird auf eine sehr bezeichnende und unzweideutige Weise bereits durch den Titel angegeben: Summa Curie Regis ; es ist ein Formelbuch und zwar ein für die Kanzlei des Königs bearbeitetes For- melbuch. Diesem Titel entspricht auch durchaus der Inhalt: denn es fehlen hier die in manchen Formelbüchern vorkommenden Briefe und Urkunden, welche die Privatverhältnisse von Privatpersonen behandeln; fast alle Formeln beziehen sich auf den König, in seinen Verhältnissen zur Kirche und zum Papst, zum Reich und zu einzelnen Fürsten, zu seiner Familie und zu Privatpersonen. Unter den vier Classen von Formelbüchern, welche Palacky („Über Formelbücher.“ Abhh. der k. böhm. Gesellsch. der Wissensch., V. Folge, Bd. 2, S. 220 ff.) unterscheidet, gehört unser Formelbuch zu der bei weitem zahlreichsten, zur dritten, zu derjenigen, in welcher „in der Regel wenigstens einige Anfangsbuchstaben der Eigennamen „beibehalten und zugleich die Titel der betreffenden Personen mehr „oder weniger deutlich bezeichnet sind.“ Nur bei schr wenigen For- meln unseres Codex könnte man zweifeln, ob sie nicht vielleicht von dem Verfasser oder einem Vorgänger erfunden sind, um als Muster für künftige Briefe und Urkunden zu dienen; die meisten haben einen historischen Hintergrund und lehnen sich an Originaltexte an, aus denen nur die vollständigen Überschriften und Namen, die Schluss- formulare und die Daten fortgelassen sind. Bei sehr vielen Formeln sind die Namen durch einzelne Buchstaben angedeutet oder auch ganz ausgeschrieben; eine andere allerdings auch nicht kleine Zahl entbehrt jeder directen individuellen Fassung. Doch auch für diese fehlt es nicht an Anhaltspunkten, um sie auf bestimmte Personen zurückzuführen. Eine genauere Prüfung ergibt nämlich, dass über die Hälfte der Formeln sich auch in anderen Hand- schriften findet und bereits gedruckt ist. Die Vergleichung der edirten Formeln mit den im Erlanger Codex enthaltenen zeigt. dass die Verfasser von Formelbüchern bei der Behandlung des glei- chen Materials nicht auf gleiche Weise verfuhren : so erfahren wir bald, wenn in unsern Formeln die Namen ausgelassen sind, aus anderen Redactionen die Namen der Personen, auf welche sich die zu Grunde liegende Urkunde bezog, bald kann aber auch unsere Handschrift zur genaueren Feststellung des Inhalts der bereits gedruckten Formeln benützt werden.
Strana 309
309 III. Die meisten Briefe und Urkunden, welche hier zu Formeln umgearbeitet sind, gehören der Zeit Rudolf’s von Habsburg an; aus früherer Zeit ist nur eine Urkunde Gregor’s IX. aufgenommen (Nr. 197), in der er über Friedrich den Zweiten den Bann aus- spricht: aus späterer Zeit keine Urkunde Adolf’s, dagegen eine kleinere Zahl von Urkunden Albrecht’s I. Von seinen Nachfolgern habe ich keine Urkunde nachweisen können. Da der Zweck der Formelbücher ein praktischer war, wenn auch nicht immer die Ausführung diesem Zwecke am besten entsprach, so ist ein Schluss von den aufgenommenen Urkunden auf das Alter der Arbeit selbst völlig gerechtfertigt und hiernach wäre denn mit Sicherheit anzu- nehmen, dass diese Summa unter Albrecht oder kurz nach ihm beendet wurde. IV. Was nun die einzelnen Formeln selbst betrifft, so habe ich für einzelne die Urkunden nachweisen können, nach denen sie gebildet sind, und dann meistens auf Bochmer’s Regesten verwie- sen. Eine andere sehr grosse Zahl ist in den beiden Rudolfinischen Briefsammlungen gedruckt: Gerbert, Codex epistolaris Rudolfi Rom. Regis, 1772, Gr.-Fol., und Bodmann, Codex epistolaris Rudolfi Rom. Regis. 1806, 8. 1). — Dolliner's Codex epistolaris Primislai Ottocari, 1803, 4., lieferte keine Ausbeute. Einige Formeln kehren auch wieder in der Summa de libris Missilibus, scripta Wienne ac completa per Petrum de Hallis, publicum Notarium a. MCCCXXXVII (herausgegeben von Firnhaber in den Fontes Rer. Austr., 2. Abth., 6. Band) und in dem Formelbuch König Albrecht’s (mitgetheilt von Chmel, Archiv f. Kunde österr. Gesch.-Quellen, 2. Jahrg., 1849, Bd. I) ; andere wenige finden sich bei Palacky (a. a. O.). Von handschriftlichen Formelbüchern lag mir kein weiteres Material vor; doch benützte ich noch die Mittheilungen, welche Wattenbach (im Archiv der Gesellschaft für ältere deutsche Geschichtskunde, herausgegeben von Pertz, X, Heft 4) über zwei Wiener Codices (über Cod. Philol. 61, s. S. 505—518, über Cod. Philol. 383, s. S. 523—526) und über ein Manuscript von Heiligenkreuz (S. 598—600) gibt. 1) Die Tafel II des Anhanges gibt eine Übersicht über dasjenige, was schon bei Bodmann und Gerbert gedruckt ist.
309 III. Die meisten Briefe und Urkunden, welche hier zu Formeln umgearbeitet sind, gehören der Zeit Rudolf’s von Habsburg an; aus früherer Zeit ist nur eine Urkunde Gregor’s IX. aufgenommen (Nr. 197), in der er über Friedrich den Zweiten den Bann aus- spricht: aus späterer Zeit keine Urkunde Adolf’s, dagegen eine kleinere Zahl von Urkunden Albrecht’s I. Von seinen Nachfolgern habe ich keine Urkunde nachweisen können. Da der Zweck der Formelbücher ein praktischer war, wenn auch nicht immer die Ausführung diesem Zwecke am besten entsprach, so ist ein Schluss von den aufgenommenen Urkunden auf das Alter der Arbeit selbst völlig gerechtfertigt und hiernach wäre denn mit Sicherheit anzu- nehmen, dass diese Summa unter Albrecht oder kurz nach ihm beendet wurde. IV. Was nun die einzelnen Formeln selbst betrifft, so habe ich für einzelne die Urkunden nachweisen können, nach denen sie gebildet sind, und dann meistens auf Bochmer’s Regesten verwie- sen. Eine andere sehr grosse Zahl ist in den beiden Rudolfinischen Briefsammlungen gedruckt: Gerbert, Codex epistolaris Rudolfi Rom. Regis, 1772, Gr.-Fol., und Bodmann, Codex epistolaris Rudolfi Rom. Regis. 1806, 8. 1). — Dolliner's Codex epistolaris Primislai Ottocari, 1803, 4., lieferte keine Ausbeute. Einige Formeln kehren auch wieder in der Summa de libris Missilibus, scripta Wienne ac completa per Petrum de Hallis, publicum Notarium a. MCCCXXXVII (herausgegeben von Firnhaber in den Fontes Rer. Austr., 2. Abth., 6. Band) und in dem Formelbuch König Albrecht’s (mitgetheilt von Chmel, Archiv f. Kunde österr. Gesch.-Quellen, 2. Jahrg., 1849, Bd. I) ; andere wenige finden sich bei Palacky (a. a. O.). Von handschriftlichen Formelbüchern lag mir kein weiteres Material vor; doch benützte ich noch die Mittheilungen, welche Wattenbach (im Archiv der Gesellschaft für ältere deutsche Geschichtskunde, herausgegeben von Pertz, X, Heft 4) über zwei Wiener Codices (über Cod. Philol. 61, s. S. 505—518, über Cod. Philol. 383, s. S. 523—526) und über ein Manuscript von Heiligenkreuz (S. 598—600) gibt. 1) Die Tafel II des Anhanges gibt eine Übersicht über dasjenige, was schon bei Bodmann und Gerbert gedruckt ist.
Strana 310
310 V. Man könnte leicht auf den Gedanken kommen, dass, da sich viele Formeln im Ganzen übereinstimmend finden bei Gerbert, dessen Sammlung der Cod. Phil. 61, der Cod. von Heiligenkreuz und ein Manuscript von Zwetl zu Grunde liegt, bei Bodmann, der eine Trierer Handschrift benützte, in der Summa de litteris missi- libus und in unserer Handschrift, allen eine gemeinsame Redaction zu Grunde liegt oder vielmehr die Verfasser nicht unab- hängig von einander arbeiten. Palacky hat für den: Liber a missionibus regum, per manus Zdenkonis de Trebecz (circa 1292) es nachgewiesen (a. a. O. S. 224, 225), dass er seine Sammlung aus Formelbüchern compilirte. Der Annahme, dass auf ähnliche Weise auch der Verfasser unseres Codex und derer, welche gleichartiges enthalten, zu Werke geschritten sei, steht mehreres entgegen: 1) dass die Ordnung der einzelnen Formeln keine über- einstimmendere in den verschiedenen Sammlungen ist, und 2) dass diese in durchaus verschiedener Weise die individuellen Beziehun- gen fortlassen. Das eine Formelbuch ist in Betreff einiger Briefe und Urkunden ausführlicher, in Betreff anderer kürzer als das andere. Vielmehr glaube ich, dass die königlichen Notare, welche Briefe und Urkunden ausfertigten und empfingen, das ganze Material der könig- lichen Correspondenz und Kanzlei abschriftlich in Büchern sammelten und solche Bücher bei der Abfassung der Formelbücher benützt wurden. Hieraus erklärt sich, dass, wie bereits bemerkt ist, die ver- schiedenen Sammlungen bei denselben Urkunden in verschiedener Weise die individuellen Beziehungen fortliessen oder beibehielten, und ferner der auffallende Umstand, dass fast alle Urkunden Rudolf’s, welche auf ein bestimmtes Datum zurückgeführt werden können, in die frühere Zeit seiner Regierung, his zur und kurz nach der Besiegung Ottokar's fallen, dass ferner von Adolf keine, dann aber wieder von Albrecht einige Urkunden aufgenommen sind. Rudolf blieb vom Herbst 1276 bis zum Sommer 1281 mit ganz kurzen Unterbrechungen fortwährend zu Wien, Adolf kam nie nach Öster- reich, Albrecht gehörte dem österreichischen Hause an. Nur bei einem längeren Aufenthalte in ein und derselben Gegend fand man Musse und Gelegenheit die königliche Correspondenz gehörig zu ordnen und zu compiliren. Bei einem unstäten Herumziehen im ganzen Lande wurden die Briefe an verschiedenen Orten deponirt, zerstreut und bei der damals so geringen Communication für eine
310 V. Man könnte leicht auf den Gedanken kommen, dass, da sich viele Formeln im Ganzen übereinstimmend finden bei Gerbert, dessen Sammlung der Cod. Phil. 61, der Cod. von Heiligenkreuz und ein Manuscript von Zwetl zu Grunde liegt, bei Bodmann, der eine Trierer Handschrift benützte, in der Summa de litteris missi- libus und in unserer Handschrift, allen eine gemeinsame Redaction zu Grunde liegt oder vielmehr die Verfasser nicht unab- hängig von einander arbeiten. Palacky hat für den: Liber a missionibus regum, per manus Zdenkonis de Trebecz (circa 1292) es nachgewiesen (a. a. O. S. 224, 225), dass er seine Sammlung aus Formelbüchern compilirte. Der Annahme, dass auf ähnliche Weise auch der Verfasser unseres Codex und derer, welche gleichartiges enthalten, zu Werke geschritten sei, steht mehreres entgegen: 1) dass die Ordnung der einzelnen Formeln keine über- einstimmendere in den verschiedenen Sammlungen ist, und 2) dass diese in durchaus verschiedener Weise die individuellen Beziehun- gen fortlassen. Das eine Formelbuch ist in Betreff einiger Briefe und Urkunden ausführlicher, in Betreff anderer kürzer als das andere. Vielmehr glaube ich, dass die königlichen Notare, welche Briefe und Urkunden ausfertigten und empfingen, das ganze Material der könig- lichen Correspondenz und Kanzlei abschriftlich in Büchern sammelten und solche Bücher bei der Abfassung der Formelbücher benützt wurden. Hieraus erklärt sich, dass, wie bereits bemerkt ist, die ver- schiedenen Sammlungen bei denselben Urkunden in verschiedener Weise die individuellen Beziehungen fortliessen oder beibehielten, und ferner der auffallende Umstand, dass fast alle Urkunden Rudolf’s, welche auf ein bestimmtes Datum zurückgeführt werden können, in die frühere Zeit seiner Regierung, his zur und kurz nach der Besiegung Ottokar's fallen, dass ferner von Adolf keine, dann aber wieder von Albrecht einige Urkunden aufgenommen sind. Rudolf blieb vom Herbst 1276 bis zum Sommer 1281 mit ganz kurzen Unterbrechungen fortwährend zu Wien, Adolf kam nie nach Öster- reich, Albrecht gehörte dem österreichischen Hause an. Nur bei einem längeren Aufenthalte in ein und derselben Gegend fand man Musse und Gelegenheit die königliche Correspondenz gehörig zu ordnen und zu compiliren. Bei einem unstäten Herumziehen im ganzen Lande wurden die Briefe an verschiedenen Orten deponirt, zerstreut und bei der damals so geringen Communication für eine
Strana 311
311 Sammlung unzugänglich. So glaube ich, dass für die Zeit, in der Rudolf sich in Österreich aufhielt, ein königliches Archiv zu Wien errichtet war, in welchem die Urkunden und Briefe gesammelt und ebenso, wie wir dies von den päpstlichen Regesten und den alten Saalbüchern schon aus weit früherer Zeit wissen, in Copirbüchern zusammengestellt wurden. Solche Copirbücher lagen wahrscheinlich den Verfassern von Formelbüchern vor; da die Verfasser wohl fast alle — wie wir dies von einigen mit Sicherheit nachweisen können — königliche Notare waren, so fanden sie am leichtesten Zugang zu den für ihre Arbeit erforderlichen Materialien: daher die Gleichförmig- keit einzelner Formelbücher dem Material nach, daher ferner die bis- weilen auffallende Gleichheit in der Reihensolge der einzelnen Stücke 1). VI. Unser Formelbuch entstand im Süden Deutsch- lands und blieb auch längere Zeit in den südlichen Ländern; denn 1) behandelt es, wie der ganze Inhalt zeigt, besonders die Verhältnisse der Zeit, in welcher Rudolf in Österreich lebte und die Interessen des Reichs dem Papste und dem Könige von Böh- men gegenüber verfolgte, und 2) stehen hinter dem Schluss der Summe und unmittelbar vor der erwähnten Notiz über den Verkauf des Buchs im Jahre 1429 von späterer Hand folgende Worte: Dei gracia Ungarie Dalmacie Croacie Rame Cumanie Gallicie Lodo- merie Bulgarieque Rex: sie deuten mit Sicherheit darauf hin, dass dies Buch in den Händen eines ungrischen Notars war : da er seine Urkunden und Briefe mit dem vollständigen Titel seines Königs beginnen musste, und diesen in seinem Buche nicht vorfand, so schrieb er sich als nothwendige Ergänzung für die Benützung des Buchs denselben vollständig auf. Doch wann dieser Zusatz entstanden ist, lässt sich nicht genauer bestimmen, da die Zusammenstellung der Länder, über welche der König von Ungern gebietet, ganz ebenso wie sie sich hier findet, bereits in Urkunden des 13. Jahrhunderts üblich war und dann längere Zeit constant blieb 2). 1) Anschaulich wird diese durch die zweite Tafel mit Bezug auf den Erl. Cod. und Bodmann; Gerbert kann nicht in Betracht kommen, da er seine Sammlung nach einem eigenen System ordnet und die chronologische Reihenfolge herzu- stellen sucht. 2) Vgl. Schwantner introductio in rem diplomaticam, p. 236 ff.
311 Sammlung unzugänglich. So glaube ich, dass für die Zeit, in der Rudolf sich in Österreich aufhielt, ein königliches Archiv zu Wien errichtet war, in welchem die Urkunden und Briefe gesammelt und ebenso, wie wir dies von den päpstlichen Regesten und den alten Saalbüchern schon aus weit früherer Zeit wissen, in Copirbüchern zusammengestellt wurden. Solche Copirbücher lagen wahrscheinlich den Verfassern von Formelbüchern vor; da die Verfasser wohl fast alle — wie wir dies von einigen mit Sicherheit nachweisen können — königliche Notare waren, so fanden sie am leichtesten Zugang zu den für ihre Arbeit erforderlichen Materialien: daher die Gleichförmig- keit einzelner Formelbücher dem Material nach, daher ferner die bis- weilen auffallende Gleichheit in der Reihensolge der einzelnen Stücke 1). VI. Unser Formelbuch entstand im Süden Deutsch- lands und blieb auch längere Zeit in den südlichen Ländern; denn 1) behandelt es, wie der ganze Inhalt zeigt, besonders die Verhältnisse der Zeit, in welcher Rudolf in Österreich lebte und die Interessen des Reichs dem Papste und dem Könige von Böh- men gegenüber verfolgte, und 2) stehen hinter dem Schluss der Summe und unmittelbar vor der erwähnten Notiz über den Verkauf des Buchs im Jahre 1429 von späterer Hand folgende Worte: Dei gracia Ungarie Dalmacie Croacie Rame Cumanie Gallicie Lodo- merie Bulgarieque Rex: sie deuten mit Sicherheit darauf hin, dass dies Buch in den Händen eines ungrischen Notars war : da er seine Urkunden und Briefe mit dem vollständigen Titel seines Königs beginnen musste, und diesen in seinem Buche nicht vorfand, so schrieb er sich als nothwendige Ergänzung für die Benützung des Buchs denselben vollständig auf. Doch wann dieser Zusatz entstanden ist, lässt sich nicht genauer bestimmen, da die Zusammenstellung der Länder, über welche der König von Ungern gebietet, ganz ebenso wie sie sich hier findet, bereits in Urkunden des 13. Jahrhunderts üblich war und dann längere Zeit constant blieb 2). 1) Anschaulich wird diese durch die zweite Tafel mit Bezug auf den Erl. Cod. und Bodmann; Gerbert kann nicht in Betracht kommen, da er seine Sammlung nach einem eigenen System ordnet und die chronologische Reihenfolge herzu- stellen sucht. 2) Vgl. Schwantner introductio in rem diplomaticam, p. 236 ff.
Strana 312
312 VII. Wie die Verfasser von Formelbüchern überhaupt keine chronologische Folge bei der Benützung der Urkunden beobachte- ten, da es ihnen nicht auf die Geschichte, sondern auf Formulare ankam, so stehen auch in unserer Sammlung Albrecht’sche Urkunden zerstreut unter Rudolf’schen. Wohl aber lag eine systematische An- ordnung im Plane des Verfassers, wenn er sie auch oft genug aus den Augen lässt: so bezieht sich 1—3 auf die Wahl Rudolf’s zum römischen Könige und auf seine Unterhandlungen mit dem Papst über Erlangung der Kaiserwürde, 7—26 auf das Jus primariarum pre- cum und auf den Einfluss des Königs bei Besetzung geistlicher Stellen überbaupt, 27—31 auf die Aufnahme unter die königlichen Beamten, 32—36 auf die Beleihung mit den Regalien; 37—59 enthalten königliche Verleihungen und Bestätigungen überhaupt. Im Übrigen ist die geistige Arbeit des Verfassers nur eine sehr geringe: er gibt bisweilen Muster für Formeln, welche nie zum Vorbilde dienen konnten, da gleiche Verhältnisse in entsprechender Weise schwerlich zum zweiten Male wiederkehren konnten. Selten zeigt die Formel selbst eine Reflexion des Verfassers. Beispielsweise führe ich Nr. 31 an, wo zwei Formeln für dieselbe Sache neben ein- ander gestellt und durch ein "vel scribatur" verbunden werden, Nr. 229, wo die Fortsetzung der Urkunde nach einem früher ange- gebenen Schema (Nr. 228) geschehen soll, Nr. 118 wo der Autor in der Überschrift bereits die Formel als brevis et bona empsiehlt u. s. W. VIII. Was nun meine Bearbeitung selbst anbetrifft, so ging ich einerseits von dem Gesichtspunkte aus, eine vollständige Übersicht über den Inhalt der Summa geben zu müssen, da es für die meisten Formelsammlungen hieran mangelt: daher behielt ich die Reihenfolge der einzelnen Formeln bei, gab die Überschriften vollständig, von allen Formeln mindestens die Anfangs- und Schluss-Worte, und gab im Anhange I ein alphabetisches Register über die Anfänge: meine Absicht war dabei, für etwaige spätere Arbeiten über andere Formel- sammlungen die Übersicht zu erleichtern, ob in dem Erlanger Codex sich eine gewisse Formel findet oder nicht, und welchen Umfang sie hat. Andererseits hielt ich es aber für unnöthig, das schon ein- mal gedruckte wiederzugeben, und bin nur sehr selten hiervon abge- gangen, und für zwecklos, Formeln, welche in historischer und in rechtshistorischer Hinsicht von gar keinem Interesse sein können,
312 VII. Wie die Verfasser von Formelbüchern überhaupt keine chronologische Folge bei der Benützung der Urkunden beobachte- ten, da es ihnen nicht auf die Geschichte, sondern auf Formulare ankam, so stehen auch in unserer Sammlung Albrecht’sche Urkunden zerstreut unter Rudolf’schen. Wohl aber lag eine systematische An- ordnung im Plane des Verfassers, wenn er sie auch oft genug aus den Augen lässt: so bezieht sich 1—3 auf die Wahl Rudolf’s zum römischen Könige und auf seine Unterhandlungen mit dem Papst über Erlangung der Kaiserwürde, 7—26 auf das Jus primariarum pre- cum und auf den Einfluss des Königs bei Besetzung geistlicher Stellen überbaupt, 27—31 auf die Aufnahme unter die königlichen Beamten, 32—36 auf die Beleihung mit den Regalien; 37—59 enthalten königliche Verleihungen und Bestätigungen überhaupt. Im Übrigen ist die geistige Arbeit des Verfassers nur eine sehr geringe: er gibt bisweilen Muster für Formeln, welche nie zum Vorbilde dienen konnten, da gleiche Verhältnisse in entsprechender Weise schwerlich zum zweiten Male wiederkehren konnten. Selten zeigt die Formel selbst eine Reflexion des Verfassers. Beispielsweise führe ich Nr. 31 an, wo zwei Formeln für dieselbe Sache neben ein- ander gestellt und durch ein "vel scribatur" verbunden werden, Nr. 229, wo die Fortsetzung der Urkunde nach einem früher ange- gebenen Schema (Nr. 228) geschehen soll, Nr. 118 wo der Autor in der Überschrift bereits die Formel als brevis et bona empsiehlt u. s. W. VIII. Was nun meine Bearbeitung selbst anbetrifft, so ging ich einerseits von dem Gesichtspunkte aus, eine vollständige Übersicht über den Inhalt der Summa geben zu müssen, da es für die meisten Formelsammlungen hieran mangelt: daher behielt ich die Reihenfolge der einzelnen Formeln bei, gab die Überschriften vollständig, von allen Formeln mindestens die Anfangs- und Schluss-Worte, und gab im Anhange I ein alphabetisches Register über die Anfänge: meine Absicht war dabei, für etwaige spätere Arbeiten über andere Formel- sammlungen die Übersicht zu erleichtern, ob in dem Erlanger Codex sich eine gewisse Formel findet oder nicht, und welchen Umfang sie hat. Andererseits hielt ich es aber für unnöthig, das schon ein- mal gedruckte wiederzugeben, und bin nur sehr selten hiervon abge- gangen, und für zwecklos, Formeln, welche in historischer und in rechtshistorischer Hinsicht von gar keinem Interesse sein können,
Strana 313
313 aufzunchmen, da es um den Kanzleistyl Niemandem zu thun sein kann und auch dieser aus den verschiedenen Sammlungen zur Genüge erkannt werden kann. Unter den für die politischen oder juristischen Verhältnisse interessanteren Formeln habe ich die meisten ihrer gan- zen Fassung nach, andere nur den wesentlichen Worten nach ab- drucken lassen. Von den nicht abgedruckten Urkunden gab ich den Inhalt, sofern er nicht schon aus der Überschrift genügend erkannt werden kann, in kurzem Auszuge an. IX. Als kurze Ubersicht über die hier abgedruckten Formeln 1) möge Folgendes dienen: 1. Historische Verhältnisse. In Briefen an den Papst dankt ihm Rudolf dafür, dass er den ersten Stein zu seiner Erhebung gelegt habe (153), und nimmt mit Dankbarkeit den für die Krönung fest- gesetzten Tag entgegen (82). Gregor X. hatte dem Könige im October 1275 zu Lausanne 12000 Mark für die Ausrüstung zum Römerzuge versprochen; jetzt wendet sich Rudolf noch einmal an den Papst, er möge ihm weitere 3000 Mark leihen, da jenes Geld nicht ausreichen könne (231); die Prälaten des Reichs seien nicht geneigt, mit ilin nach Rom zu ziehen und suchten auch noch Andere abspenstig zu machen; der Papst möge daher an sie die Aufforderung ergehen lassen, ihm die gewohnte Unterstützung nicht zu versagen (231). In einem Briefe an einen Andern spricht Rudolf seine Freude über das gute Einvernehmen mit dem Papst aus (315). Der Papst theilt Rudolf seine Zufriedenheit über das zwischen dem Könige von Sicilien und dem Herzoge Ludwig von Baiern eingegan- gene Verwandtschaftsbündniss mit (261). König Albrecht bittet die Cardinäle, ihn bei Papst Bonifacius zu entschuldigen, dass er vor übergrosser anderweitiger Beschäftigung an ihn keine Gesandten geschickt habe; jetzt seien seine Boten bereits unterwegs, um deren gute Aufnahme er schliesslich bittet (311, a). Die Streitigkeiten und Kämpfe mit Ottokar werden oft erwähnt ; beim Papst beschwert sich Rudolf über Ottokar’s Unterfangen ad exheredacionem Imperii und will, damit der Zug in das heilige Land zu Stande kommen könne, den ganzen Streit der Entscheidung 1) Ich berücksichtige dabei nicht dasjenige, was bereits in anderen Samm- lungen gedruckt ist, und führe auch nicht die Einzelheiten an, in denen das bereits gedruckte durch unsern Codex specialisirt wird. Das letziere ist aus der Arbeit selbst zu erschen.
313 aufzunchmen, da es um den Kanzleistyl Niemandem zu thun sein kann und auch dieser aus den verschiedenen Sammlungen zur Genüge erkannt werden kann. Unter den für die politischen oder juristischen Verhältnisse interessanteren Formeln habe ich die meisten ihrer gan- zen Fassung nach, andere nur den wesentlichen Worten nach ab- drucken lassen. Von den nicht abgedruckten Urkunden gab ich den Inhalt, sofern er nicht schon aus der Überschrift genügend erkannt werden kann, in kurzem Auszuge an. IX. Als kurze Ubersicht über die hier abgedruckten Formeln 1) möge Folgendes dienen: 1. Historische Verhältnisse. In Briefen an den Papst dankt ihm Rudolf dafür, dass er den ersten Stein zu seiner Erhebung gelegt habe (153), und nimmt mit Dankbarkeit den für die Krönung fest- gesetzten Tag entgegen (82). Gregor X. hatte dem Könige im October 1275 zu Lausanne 12000 Mark für die Ausrüstung zum Römerzuge versprochen; jetzt wendet sich Rudolf noch einmal an den Papst, er möge ihm weitere 3000 Mark leihen, da jenes Geld nicht ausreichen könne (231); die Prälaten des Reichs seien nicht geneigt, mit ilin nach Rom zu ziehen und suchten auch noch Andere abspenstig zu machen; der Papst möge daher an sie die Aufforderung ergehen lassen, ihm die gewohnte Unterstützung nicht zu versagen (231). In einem Briefe an einen Andern spricht Rudolf seine Freude über das gute Einvernehmen mit dem Papst aus (315). Der Papst theilt Rudolf seine Zufriedenheit über das zwischen dem Könige von Sicilien und dem Herzoge Ludwig von Baiern eingegan- gene Verwandtschaftsbündniss mit (261). König Albrecht bittet die Cardinäle, ihn bei Papst Bonifacius zu entschuldigen, dass er vor übergrosser anderweitiger Beschäftigung an ihn keine Gesandten geschickt habe; jetzt seien seine Boten bereits unterwegs, um deren gute Aufnahme er schliesslich bittet (311, a). Die Streitigkeiten und Kämpfe mit Ottokar werden oft erwähnt ; beim Papst beschwert sich Rudolf über Ottokar’s Unterfangen ad exheredacionem Imperii und will, damit der Zug in das heilige Land zu Stande kommen könne, den ganzen Streit der Entscheidung 1) Ich berücksichtige dabei nicht dasjenige, was bereits in anderen Samm- lungen gedruckt ist, und führe auch nicht die Einzelheiten an, in denen das bereits gedruckte durch unsern Codex specialisirt wird. Das letziere ist aus der Arbeit selbst zu erschen.
Strana 314
314 Gregor's überlassen (106). Nach dem im Mai 1277 zwischen Rudolf und Ottokar abgeschlossenen Bündniss schreibt Rudolf einem Bischof, wie Ottokar sich seinen Wünschen unterworfen habe, die Geisseln ausliefern und alle Burgen und Städte, welche zum Herzogthum Österreich gehören, herausgeben wolle (119). Doch alle Bündnisse konnten die kriegerischen Absichten des ehrgeizigen böhmischen Königs nicht vernichten: zu verschiedeuen Malen klagt der Erz- bischof von Salzburg über Bedrückungen durch Böhmen: Ottokar, zerstöre ihm seine Städte, mache seine Burgen dem Erdboden gleich u. s. w. (225), seit dem Tode Gregor’s scheine aller Frieden auf Erden aufgehört zu haben; rasch möge ihm der König zu Hilfe eilen (281). Dies verspricht Rudolf und fragt beim Erzbischof an, wieviel Krieger zu seinen Schutze ausreichen und wann er sie an ihn absenden solle (251). Entscheidend für den Ausgang des Krieges wurde die Aussöhnung des Herzogs Heinrich von Baiern mit seinem Bruder Ludwig und dem römischen Könige, worüber mehrere Briefe handeln (291, 314, 315). Auch die Verhältnisse Rudolf’s zu Ungern kommen in Betracht: eine Gesandtschaft des Königs Ladislaus erwähnt ein Brief an den Papst (106). Nach Abschluss des Vertrages mit Ladislaus schreibt Rudolf an die Stände Ungerns und fordert von ihnen die Garantie für Aufrechterhaltung desselben (70) ; von Ladislaus selbst erwartet er die treueste Anhänglichkeit (229). Uber die beabsichtigte Verhei- rathung des Herzogs Andreas von Slavonien mit des Königs Tochter handelt ein königlicher Brief (185); über die Bedrückungen der Stifter durch den Grafen von Flandern Nr. 234, 235. Die Beleh- nung seiner Söhne mit Lehen der Salzburger Kirche beurkundet Rudolf (293); Albrecht fordert auf, dem rheinischen Landfrieden beizutreten (317). 2. Die Kirche. Obgleich die Könige sich des Rechts, die Geistlichen zu ernennen, begeben hatten, fanden sie doch bald Mittel und Wege, sich Einfluss auf die Wahl zu erhalten: bald erlassen sie Bitten und Empfehlungen an die Capitel, Bischöfe und den Papst (133, 180, 296), bald stützen sie sich auf ihr jus primariarum pre- cum (75) und berufen sich dafür auf antiqua et approbata consue- tudo (18, 218, 294) ; sie wollen ihr Recht mit allen ihnen zu Gebote stehenden Mitteln durchführen (18) und die dagegen widersetzlichen Geistlichen nach dem Urtheile der Fürsten strafen (294). Nur selten
314 Gregor's überlassen (106). Nach dem im Mai 1277 zwischen Rudolf und Ottokar abgeschlossenen Bündniss schreibt Rudolf einem Bischof, wie Ottokar sich seinen Wünschen unterworfen habe, die Geisseln ausliefern und alle Burgen und Städte, welche zum Herzogthum Österreich gehören, herausgeben wolle (119). Doch alle Bündnisse konnten die kriegerischen Absichten des ehrgeizigen böhmischen Königs nicht vernichten: zu verschiedeuen Malen klagt der Erz- bischof von Salzburg über Bedrückungen durch Böhmen: Ottokar, zerstöre ihm seine Städte, mache seine Burgen dem Erdboden gleich u. s. w. (225), seit dem Tode Gregor’s scheine aller Frieden auf Erden aufgehört zu haben; rasch möge ihm der König zu Hilfe eilen (281). Dies verspricht Rudolf und fragt beim Erzbischof an, wieviel Krieger zu seinen Schutze ausreichen und wann er sie an ihn absenden solle (251). Entscheidend für den Ausgang des Krieges wurde die Aussöhnung des Herzogs Heinrich von Baiern mit seinem Bruder Ludwig und dem römischen Könige, worüber mehrere Briefe handeln (291, 314, 315). Auch die Verhältnisse Rudolf’s zu Ungern kommen in Betracht: eine Gesandtschaft des Königs Ladislaus erwähnt ein Brief an den Papst (106). Nach Abschluss des Vertrages mit Ladislaus schreibt Rudolf an die Stände Ungerns und fordert von ihnen die Garantie für Aufrechterhaltung desselben (70) ; von Ladislaus selbst erwartet er die treueste Anhänglichkeit (229). Uber die beabsichtigte Verhei- rathung des Herzogs Andreas von Slavonien mit des Königs Tochter handelt ein königlicher Brief (185); über die Bedrückungen der Stifter durch den Grafen von Flandern Nr. 234, 235. Die Beleh- nung seiner Söhne mit Lehen der Salzburger Kirche beurkundet Rudolf (293); Albrecht fordert auf, dem rheinischen Landfrieden beizutreten (317). 2. Die Kirche. Obgleich die Könige sich des Rechts, die Geistlichen zu ernennen, begeben hatten, fanden sie doch bald Mittel und Wege, sich Einfluss auf die Wahl zu erhalten: bald erlassen sie Bitten und Empfehlungen an die Capitel, Bischöfe und den Papst (133, 180, 296), bald stützen sie sich auf ihr jus primariarum pre- cum (75) und berufen sich dafür auf antiqua et approbata consue- tudo (18, 218, 294) ; sie wollen ihr Recht mit allen ihnen zu Gebote stehenden Mitteln durchführen (18) und die dagegen widersetzlichen Geistlichen nach dem Urtheile der Fürsten strafen (294). Nur selten
Strana 315
315 finden sie williges Gehör (16), oft bedarf es wiederholter Ermah- nungen, bis ihr Recht anerkannt wird (218). Als Zeichen besonderer Gunst übertragen sie ihr Provisionsrecht auf andere Personen (19,20). Bald stand ihnen aber auch in Folge des Patronatsrechts die Ein- setzung der Geistlichen zu (214, 85, 83). Dies königliche Patronats- recht wird dann wieder durch Weiterleihung an die Kirchen über- tragen und die Kurfürsten müssen, da hierin eine Verminderung der Reichsrechte liegt, um ihre Zustimmung befragt werden (37). Die Zustände der Kirchen und Klöster waren traurig und zügellos: es bedurfte päpstlicher Einschärfungen, um die Visitationen vorzuneh- men (182, 299). Durch Privileg erhält ein Kloster das Recht, sich mit Befestigungen zu umgeben (248); der Procurator eines Stiftes erhält völlige Steuer- und Abgaben-Freiheit (76); dem Johanniter- Orden werden seine sämmtlichen Privilegien bestätigt (155). 3. Der König und das Reich. Der König ertheilt einem Geistlichen die Regalien, ohne dass er persönlich vor ihm erscheint auf so lange, bis die Huldigung leichter möglich wird (36), überträgt das Regimen über mehrere Städte (143), ernennt zu seinem Capellan (27—30), zn seinem Servitor (31), befördert nach geschehener Prüfung zum Tabellionat (59, 257), nimmt mehrere Cau- wercini in eine Stadt auf (304), ertheilt den Kaufleuten einer Stadt das Geleit (309), errichtet einen Zoll zur Besserung von Wegen (60), bestätigt eine donacio propter nupcias (41), ertheilt Pfandlehen (306) und gestattet den Genuss der Reichspfandschaften (307), hebt die Infamie eines Proscriptus auf (53, 54), gibt un- ehelichen Kindern die Rechte von ehelichen (49—52), gewährt den Kindern eines Dienstmannen und einer ritterbürtigen Frau alle Rechte der Dienstmannen (56, 57), erhebt einen blos Ritterbürtigen in den Grafenstand (38). Zu den Hostagen verlangt der König Geldbeisteuern (126); wie schwer die Steuern einzutreiben sind, besagt der Brief eines Steuereinnehmers (292). Verschiedene Briefe enthalten Aufforde- rungen zum Beistande in Kriege und Versprechungen desselben (172, 253, 311, 312, 314). 4. Gerichtswesen. Einen Streit zweier Vasallen des Erz- bischofs von Mainz verweist der König an diesen selbst (310); der König fordert zur Sühne auf, um den Weg Rechtens zu vermeiden
315 finden sie williges Gehör (16), oft bedarf es wiederholter Ermah- nungen, bis ihr Recht anerkannt wird (218). Als Zeichen besonderer Gunst übertragen sie ihr Provisionsrecht auf andere Personen (19,20). Bald stand ihnen aber auch in Folge des Patronatsrechts die Ein- setzung der Geistlichen zu (214, 85, 83). Dies königliche Patronats- recht wird dann wieder durch Weiterleihung an die Kirchen über- tragen und die Kurfürsten müssen, da hierin eine Verminderung der Reichsrechte liegt, um ihre Zustimmung befragt werden (37). Die Zustände der Kirchen und Klöster waren traurig und zügellos: es bedurfte päpstlicher Einschärfungen, um die Visitationen vorzuneh- men (182, 299). Durch Privileg erhält ein Kloster das Recht, sich mit Befestigungen zu umgeben (248); der Procurator eines Stiftes erhält völlige Steuer- und Abgaben-Freiheit (76); dem Johanniter- Orden werden seine sämmtlichen Privilegien bestätigt (155). 3. Der König und das Reich. Der König ertheilt einem Geistlichen die Regalien, ohne dass er persönlich vor ihm erscheint auf so lange, bis die Huldigung leichter möglich wird (36), überträgt das Regimen über mehrere Städte (143), ernennt zu seinem Capellan (27—30), zn seinem Servitor (31), befördert nach geschehener Prüfung zum Tabellionat (59, 257), nimmt mehrere Cau- wercini in eine Stadt auf (304), ertheilt den Kaufleuten einer Stadt das Geleit (309), errichtet einen Zoll zur Besserung von Wegen (60), bestätigt eine donacio propter nupcias (41), ertheilt Pfandlehen (306) und gestattet den Genuss der Reichspfandschaften (307), hebt die Infamie eines Proscriptus auf (53, 54), gibt un- ehelichen Kindern die Rechte von ehelichen (49—52), gewährt den Kindern eines Dienstmannen und einer ritterbürtigen Frau alle Rechte der Dienstmannen (56, 57), erhebt einen blos Ritterbürtigen in den Grafenstand (38). Zu den Hostagen verlangt der König Geldbeisteuern (126); wie schwer die Steuern einzutreiben sind, besagt der Brief eines Steuereinnehmers (292). Verschiedene Briefe enthalten Aufforde- rungen zum Beistande in Kriege und Versprechungen desselben (172, 253, 311, 312, 314). 4. Gerichtswesen. Einen Streit zweier Vasallen des Erz- bischofs von Mainz verweist der König an diesen selbst (310); der König fordert zur Sühne auf, um den Weg Rechtens zu vermeiden
Strana 316
316 (96), beauftragt Jemand, dass er, wenn einige Störer des Land- friedens nicht alles Geraubte wieder zurückgeben, mit Entbietung der ganzen Landwehr ihre Burgen angreifen und Jeden, der sich der Mithilfe entziehen wollte, wie den Schuldigen selbst bestra- fen solle (305). Eine Compromissformel gibt Nr. 78 an. Göttingen, den 25. Juni 1854. Otto Stobbe, Doctor der Rechte.
316 (96), beauftragt Jemand, dass er, wenn einige Störer des Land- friedens nicht alles Geraubte wieder zurückgeben, mit Entbietung der ganzen Landwehr ihre Burgen angreifen und Jeden, der sich der Mithilfe entziehen wollte, wie den Schuldigen selbst bestra- fen solle (305). Eine Compromissformel gibt Nr. 78 an. Göttingen, den 25. Juni 1854. Otto Stobbe, Doctor der Rechte.
Strana 317
317 Incipit prohemium summe Curie Regis. Quia dictamen nichil aliud est, quam congruus cujuslibet rei tractatus ad ipsam rem applicitus, circa stilum dictatorie facultatis, quam servat modernitas, decet dietatorem sedula meditacione versari, cum ille sit eruditor rudium, bono- rum illuminator, et proveccio provectorum, ut de vocabulorum nature (leg. natura) et senteneiarum proprietatibus diligens et sollers sit orator, ne orator peregrinis aut adulterinis significacionibus applieetur. Studeat itaque, quod significacio verbis secundum sui naturam inhereat, sive sit aproperata materiis, tam in auetoribus, quam in exemplis. Et cum frequenter eciam transsumptive loquamur, expedit tamen quod transsumpeio rei de qua scribitur similitudinaria sit et apta. Ac in magnis et arduis verbis exquisitis uti nos convenit, ut dietamen sub decore ver- borum ornatus elegancia et composicione florida venustetur. Est eciam vigilan- dum, quod vitetur hyatus, videlicet cum praccedens desinit in vocalem inme- diate subsequens non incipiat, in quam desinit, que precedit. Vicium quidem est tollerabile et leve, porro a nostris doctoribus juxta rethoricam locorum doetrina datur certumque magisterium scripturarum. Sed quia hoc non arte tantum, quantum ex ingenio studii fervencia capitur ad specificacionem, hic non est in- sistendum ad presens, nam dietamen sic totum occupet hominem, quod nulla suorum sit disgregacio sensuum. Si quis ad dictaminis composieionem con- gruam volet esse sollicitus, dum ad ornatum intentus extiterit, ex se ipso colo- ribus et significativis locucionibus epistolam decorabit, omnis enim venusta locu- cio aliquem habet ex se ipsa necessarium colorem : profecto inter cetera diligen- ter advertat orator quod debitum cursum et ordinatuim observet in finem quarum- libet clausularum, qui praesertim attenditur in duabus diccionibus finitimis, vide- licet penultima diceio sit trisillaba, cujus penultima sit correpta, ultima vero diccio clausule sit quadrisillaba, cujus penultima sit produeta, ut hic: impu- dice matris incontinens gremium filiam peperit impudicam. Penultime due dieciones dissillabe loeo unius quadrisillabe sic ponantur: fidu- cialiter tibi dirigo mea scripta. ltem si penultina diccio sit trisillaba cum producta penultima sillaba, ultima diecio debet esse trisillaba, cujus media sit producta, ut hie: litteris vestris affeccione benigna susceptis ex earum tenore collegimus jocunditatis augmentum. Ponitur eciam interdum in fine clausule et una monosillaba et una trisillaba loco quadri- sillabe taliter : proprie quietis et pacis impaciens propter insolenciam verberibus gravibus est correptus. Archiv. XIV. 21
317 Incipit prohemium summe Curie Regis. Quia dictamen nichil aliud est, quam congruus cujuslibet rei tractatus ad ipsam rem applicitus, circa stilum dictatorie facultatis, quam servat modernitas, decet dietatorem sedula meditacione versari, cum ille sit eruditor rudium, bono- rum illuminator, et proveccio provectorum, ut de vocabulorum nature (leg. natura) et senteneiarum proprietatibus diligens et sollers sit orator, ne orator peregrinis aut adulterinis significacionibus applieetur. Studeat itaque, quod significacio verbis secundum sui naturam inhereat, sive sit aproperata materiis, tam in auetoribus, quam in exemplis. Et cum frequenter eciam transsumptive loquamur, expedit tamen quod transsumpeio rei de qua scribitur similitudinaria sit et apta. Ac in magnis et arduis verbis exquisitis uti nos convenit, ut dietamen sub decore ver- borum ornatus elegancia et composicione florida venustetur. Est eciam vigilan- dum, quod vitetur hyatus, videlicet cum praccedens desinit in vocalem inme- diate subsequens non incipiat, in quam desinit, que precedit. Vicium quidem est tollerabile et leve, porro a nostris doctoribus juxta rethoricam locorum doetrina datur certumque magisterium scripturarum. Sed quia hoc non arte tantum, quantum ex ingenio studii fervencia capitur ad specificacionem, hic non est in- sistendum ad presens, nam dietamen sic totum occupet hominem, quod nulla suorum sit disgregacio sensuum. Si quis ad dictaminis composieionem con- gruam volet esse sollicitus, dum ad ornatum intentus extiterit, ex se ipso colo- ribus et significativis locucionibus epistolam decorabit, omnis enim venusta locu- cio aliquem habet ex se ipsa necessarium colorem : profecto inter cetera diligen- ter advertat orator quod debitum cursum et ordinatuim observet in finem quarum- libet clausularum, qui praesertim attenditur in duabus diccionibus finitimis, vide- licet penultima diceio sit trisillaba, cujus penultima sit correpta, ultima vero diccio clausule sit quadrisillaba, cujus penultima sit produeta, ut hic: impu- dice matris incontinens gremium filiam peperit impudicam. Penultime due dieciones dissillabe loeo unius quadrisillabe sic ponantur: fidu- cialiter tibi dirigo mea scripta. ltem si penultina diccio sit trisillaba cum producta penultima sillaba, ultima diecio debet esse trisillaba, cujus media sit producta, ut hie: litteris vestris affeccione benigna susceptis ex earum tenore collegimus jocunditatis augmentum. Ponitur eciam interdum in fine clausule et una monosillaba et una trisillaba loco quadri- sillabe taliter : proprie quietis et pacis impaciens propter insolenciam verberibus gravibus est correptus. Archiv. XIV. 21
Strana 318
318 1. Primo Rex significat domino pape, se in Romanum Regem per principes electores concorditer electum, petens se ab eo Imperiali dyademate insigniri. Sanctissimo in christo patri ac domino suo G. sacrosancte Rom. ecclesie summo pontifiei R. dei gracia Rom. Rex semper augustus. Cum omnimoda filia- lis obediencie promptitudine devotissima pedum oscula beatorum. Romano jam pridem vaeante imperio .... duxeritis imponenda. Gerbert I, 1. Philol. 61, fol. 40, n. 8. — Bochmer Rud. 1. Bei Gerbert beginnt der Brief gleich mit den Worten: Romano jam pridem. 2. Rex scribit Cardinali petens ut dominum papam ad evocan- dum ipsum Regem ad Imperiale dyadema velit efficaciter exhortari. Reverendo in Christo patri ac domino divina providencia Sabin. Episcopo amico suo dilecto R. dei gracia etc. salutein et sincere sempiterne dileceionis augmentum. Licet ad cuncta que .... et benivolos senciatis. Bodmann I, 4. 3. Forma decreti eleccionis Regis Rom. domino pape directa, in qua petunt principes Electores ipsum Regem Imperiali dyade mate insigniri. Sanctissimo etc. M. Magunt. Archiepiscopus etc. Cum ex vacacione..... insigniri. Bodmann I, 5. Während dieser Brief bei Bodmann dem Erzbischof Engelbert von Köln zugeschrieben wird, gehört er nach unserm Text dem Erzbischof Wernher von Mainz an (W. konnte leicht in M. verschrieben werden): und dies ist das Richtige, da im Text des Erzbischofs von Köln, als einer dritten den König salbenden Person, gedacht wird: "per manum fratris C. (stalt E.) Colo- niensis Archiepiscopi sacri Imperii per ytalian Archicancellarium.“ Statt: „con- principes jus Rom. Regni habentes" liest der Erl. Cod. besser: „conprincipes jus in Romani Regis eleccione habentes." 4. Littera Civium de coronacione Regis Rom. gaudeneium ipsi Regi directa. Excellentissimo domino R. Rom. Imperii devoti specialiter et fideles cum affectu debite promptitudinis se et sua. In omnem terram felicium .... excel- lenciam inter talem et nos. Bodmann I, 6. Aus dem Bodmann’schen Text ergibt sich, dass es die Stadt Köln ist, während in dem Erl. Cod. der Name der Stadt fehlt. 5. Littere Regis ad petendam fidelitatem vel juramentum alicujus Civitatis. Vocati divinitus ad Regale .... presentibus obligamus. Bodmann II, 29. Codex diplom. Lubec. I, p. 325, a. 1274. Philol. 61, fol. 40, n. 9. — Bochmer Rud. 85. Die individuellen Beziehungen auf Lübeck fehlen in der Formel.
318 1. Primo Rex significat domino pape, se in Romanum Regem per principes electores concorditer electum, petens se ab eo Imperiali dyademate insigniri. Sanctissimo in christo patri ac domino suo G. sacrosancte Rom. ecclesie summo pontifiei R. dei gracia Rom. Rex semper augustus. Cum omnimoda filia- lis obediencie promptitudine devotissima pedum oscula beatorum. Romano jam pridem vaeante imperio .... duxeritis imponenda. Gerbert I, 1. Philol. 61, fol. 40, n. 8. — Bochmer Rud. 1. Bei Gerbert beginnt der Brief gleich mit den Worten: Romano jam pridem. 2. Rex scribit Cardinali petens ut dominum papam ad evocan- dum ipsum Regem ad Imperiale dyadema velit efficaciter exhortari. Reverendo in Christo patri ac domino divina providencia Sabin. Episcopo amico suo dilecto R. dei gracia etc. salutein et sincere sempiterne dileceionis augmentum. Licet ad cuncta que .... et benivolos senciatis. Bodmann I, 4. 3. Forma decreti eleccionis Regis Rom. domino pape directa, in qua petunt principes Electores ipsum Regem Imperiali dyade mate insigniri. Sanctissimo etc. M. Magunt. Archiepiscopus etc. Cum ex vacacione..... insigniri. Bodmann I, 5. Während dieser Brief bei Bodmann dem Erzbischof Engelbert von Köln zugeschrieben wird, gehört er nach unserm Text dem Erzbischof Wernher von Mainz an (W. konnte leicht in M. verschrieben werden): und dies ist das Richtige, da im Text des Erzbischofs von Köln, als einer dritten den König salbenden Person, gedacht wird: "per manum fratris C. (stalt E.) Colo- niensis Archiepiscopi sacri Imperii per ytalian Archicancellarium.“ Statt: „con- principes jus Rom. Regni habentes" liest der Erl. Cod. besser: „conprincipes jus in Romani Regis eleccione habentes." 4. Littera Civium de coronacione Regis Rom. gaudeneium ipsi Regi directa. Excellentissimo domino R. Rom. Imperii devoti specialiter et fideles cum affectu debite promptitudinis se et sua. In omnem terram felicium .... excel- lenciam inter talem et nos. Bodmann I, 6. Aus dem Bodmann’schen Text ergibt sich, dass es die Stadt Köln ist, während in dem Erl. Cod. der Name der Stadt fehlt. 5. Littere Regis ad petendam fidelitatem vel juramentum alicujus Civitatis. Vocati divinitus ad Regale .... presentibus obligamus. Bodmann II, 29. Codex diplom. Lubec. I, p. 325, a. 1274. Philol. 61, fol. 40, n. 9. — Bochmer Rud. 85. Die individuellen Beziehungen auf Lübeck fehlen in der Formel.
Strana 319
319 6. Rex scribit suo nuncio, ut diligenter procuret suum negocium. Adaucte nobis per te.... voluntatis. Gerbert I, 19. Philol. fol. 40, n. 10. Der König habe von seinem Kanzler erfahren, mit weleher Sorgfalt sein Gesandter die Gesehäfte am Römischen Hofe behandle ; er trägt ihm nun auf, Rom nicht eher zu verlassen, bis: de matrimonio liberorum nostrorum, ad quod quorundam precellencium principum fervens aspirat intencio, tibi lucidius pateat apostolice beneplaeitum voluntatis. 7. Preces primarie ad quandam Ecclesiam super recepcione unius persone in Čanonieum ejusdem. Cum in nostre sublimacionis .... honoribus ampliare. Firnhaber 119. — Sehr ühnlich ist auch die Formel bei Gerbert I, 44 und Philol. 61, fol. 41, n. 17. 8. Item alia forma precum primarum super beneficio conferendo. Inclite recordacionis divorum Imperatorum . . . . . prosequi graciosis. Firnhaber 120. 9. Preces primarie pro puella. Quia talis puella mori mundo et vivere Christo..... obsequium impensure. Ahnlich Firnhaber 207. 10. Item secunda littera super precibus primariis. Licet alias pro tali vobis direxerimus ..... stimulum compellentem. Ahnlich Gerbert I, 45. — Philol. 61, fol. 41, n. 18. Heiligenkr. 15. 11. Item consimilis. Recordatur nostra Serenitas, vobis pro tali ... . favorabiles inveniri. 12. Item tercia littera super precibus primariis. Duplicatis nostris precibus primariis.... non impendit. Der König stützt sich auf das Gewohnheitsreeht : preces jure consuetudinario nullatenus repellendas. 13. Item consimilis. Celsitudo Regia ammirari non sufficit super eo .... conservemus. Sehr ähnlich ist die Urkunde Albrecht’s I. a. 1306 (Guden Cod. dipl. II, p. 989. Würdtwein subsid. XII, p. 106), in der er das Capitel zu Aachen um eine Pfründe für Tilmann von Landskrone bittet. 14. Item consimilis valde rigida. Cumi nobis ad memoriam reducitur ..... voluntarie non impendit. 21 *
319 6. Rex scribit suo nuncio, ut diligenter procuret suum negocium. Adaucte nobis per te.... voluntatis. Gerbert I, 19. Philol. fol. 40, n. 10. Der König habe von seinem Kanzler erfahren, mit weleher Sorgfalt sein Gesandter die Gesehäfte am Römischen Hofe behandle ; er trägt ihm nun auf, Rom nicht eher zu verlassen, bis: de matrimonio liberorum nostrorum, ad quod quorundam precellencium principum fervens aspirat intencio, tibi lucidius pateat apostolice beneplaeitum voluntatis. 7. Preces primarie ad quandam Ecclesiam super recepcione unius persone in Čanonieum ejusdem. Cum in nostre sublimacionis .... honoribus ampliare. Firnhaber 119. — Sehr ühnlich ist auch die Formel bei Gerbert I, 44 und Philol. 61, fol. 41, n. 17. 8. Item alia forma precum primarum super beneficio conferendo. Inclite recordacionis divorum Imperatorum . . . . . prosequi graciosis. Firnhaber 120. 9. Preces primarie pro puella. Quia talis puella mori mundo et vivere Christo..... obsequium impensure. Ahnlich Firnhaber 207. 10. Item secunda littera super precibus primariis. Licet alias pro tali vobis direxerimus ..... stimulum compellentem. Ahnlich Gerbert I, 45. — Philol. 61, fol. 41, n. 18. Heiligenkr. 15. 11. Item consimilis. Recordatur nostra Serenitas, vobis pro tali ... . favorabiles inveniri. 12. Item tercia littera super precibus primariis. Duplicatis nostris precibus primariis.... non impendit. Der König stützt sich auf das Gewohnheitsreeht : preces jure consuetudinario nullatenus repellendas. 13. Item consimilis. Celsitudo Regia ammirari non sufficit super eo .... conservemus. Sehr ähnlich ist die Urkunde Albrecht’s I. a. 1306 (Guden Cod. dipl. II, p. 989. Würdtwein subsid. XII, p. 106), in der er das Capitel zu Aachen um eine Pfründe für Tilmann von Landskrone bittet. 14. Item consimilis valde rigida. Cumi nobis ad memoriam reducitur ..... voluntarie non impendit. 21 *
Strana 320
320 15. Rex scribit ad quandam Ecelesiam referendo personis cjusdem grates de exauditis suis precibus in persona talis mortui petendoque ut cum ad plenum non sit dictis precibus satisfactum, alteri persone provideant de vacante prebenda. Meminit nostra serenitas, quod pro quodam .... direccius dirigatur. 16. Obligacio de providendo cuidam ad preces primarias Regis. Nos talis recognoscimus et publice profitemur, quod ad preces Serenissimi domini nostri, domini .... Rom. Regis, primarias volentes tali porrigere muni- ficencie nostre manum, suamque contemplacione ejusdem domini nostri Regis et suorum meritorum obtentu honorare personam, promittimus nos presentibus sine excepcione qualibet obligando, quod sibi de beneficio ecclesiastico cum eura vel sine cura consueto assignari seculari clerico, ad collacionem seu presentacionem nostram spectante, quod duxerit acceptandum, providebimus quam primum ad id obtulerit se facultas. pm to etc. 17. Littera regraciatoria de provisione facta cuidam ad preces primarias Regis. Quod Jus nobis et Imperio ex primariis nostris precibus competens tanta promptitudine et reverencia observantes, talem recepistis in vestrum Canonicum et in fratrem .... gratuita atque prompta. 18. Rex mandat quosdam Canonicos induci ad admittendum preces suas per bonorum suorum subtractorem. Porrectis primo primariis et secundo secundariis et deinde tereiis nostre serenitatis precibus talibus pro tali, ut eum reciperent in Canonicum et in fratrem, lidem tales contemptis hujusmodi nostris precibus spretoque Jure, quod ex (ex delendum est) predecessorum nostrorum divorum Imperatorum et Regum Rom. Illustrium antiqua et approbata nobis tradidit consuctudo, easdem admittere hactenus minime curaverunt. Nos itaque reputantes in hoc facto, si impune transeat, contempni nostris- que et Imperii Juribus derogari, fid. t. stud. co. (fidem tuam studiose cohor- tamur) et mandamus, quatenus predictos tales accedens personaliter ipsos ad recepeionem talis, cujus promocionem diligimus, viis et modis omnibus, quibus expedit, inducere non omittas, alioquin si in recepcione hujusmodi renitentes fuerint et rebelles, Ipsos ad conservacionem Juris nostri et Imperii per arrestacionem bonorum suorum, si necesse fuerit, arceas auctoritate Regia et compellas. Vgl. Nr. 218. 19. Rex dat uni Auctoritatem providendi in certa dyocesi personis idoneis per preces suas primarias. Volentes tuam honorare personam .... presencium potestatem.
320 15. Rex scribit ad quandam Ecelesiam referendo personis cjusdem grates de exauditis suis precibus in persona talis mortui petendoque ut cum ad plenum non sit dictis precibus satisfactum, alteri persone provideant de vacante prebenda. Meminit nostra serenitas, quod pro quodam .... direccius dirigatur. 16. Obligacio de providendo cuidam ad preces primarias Regis. Nos talis recognoscimus et publice profitemur, quod ad preces Serenissimi domini nostri, domini .... Rom. Regis, primarias volentes tali porrigere muni- ficencie nostre manum, suamque contemplacione ejusdem domini nostri Regis et suorum meritorum obtentu honorare personam, promittimus nos presentibus sine excepcione qualibet obligando, quod sibi de beneficio ecclesiastico cum eura vel sine cura consueto assignari seculari clerico, ad collacionem seu presentacionem nostram spectante, quod duxerit acceptandum, providebimus quam primum ad id obtulerit se facultas. pm to etc. 17. Littera regraciatoria de provisione facta cuidam ad preces primarias Regis. Quod Jus nobis et Imperio ex primariis nostris precibus competens tanta promptitudine et reverencia observantes, talem recepistis in vestrum Canonicum et in fratrem .... gratuita atque prompta. 18. Rex mandat quosdam Canonicos induci ad admittendum preces suas per bonorum suorum subtractorem. Porrectis primo primariis et secundo secundariis et deinde tereiis nostre serenitatis precibus talibus pro tali, ut eum reciperent in Canonicum et in fratrem, lidem tales contemptis hujusmodi nostris precibus spretoque Jure, quod ex (ex delendum est) predecessorum nostrorum divorum Imperatorum et Regum Rom. Illustrium antiqua et approbata nobis tradidit consuctudo, easdem admittere hactenus minime curaverunt. Nos itaque reputantes in hoc facto, si impune transeat, contempni nostris- que et Imperii Juribus derogari, fid. t. stud. co. (fidem tuam studiose cohor- tamur) et mandamus, quatenus predictos tales accedens personaliter ipsos ad recepeionem talis, cujus promocionem diligimus, viis et modis omnibus, quibus expedit, inducere non omittas, alioquin si in recepcione hujusmodi renitentes fuerint et rebelles, Ipsos ad conservacionem Juris nostri et Imperii per arrestacionem bonorum suorum, si necesse fuerit, arceas auctoritate Regia et compellas. Vgl. Nr. 218. 19. Rex dat uni Auctoritatem providendi in certa dyocesi personis idoneis per preces suas primarias. Volentes tuam honorare personam .... presencium potestatem.
Strana 321
321 20. Rex rogal Episcopum ul assistat ci cui predictam pote- statem providendi contulit, quod idem jus sibi competens prosequatur. Volentes talis honorare personam et contemplacione sui alios honorare, sibi vice et nomine nostri in tua dyocesi providendi per preces nostras prima- rias personis, quas expedire viderit, damus plenariam potestatem, sinceritatem tuam rogantes, quatenus eidem tali, ut efficacius Jus, quod ex virtute precum primariarum nobis in tua competit dyocesi, prosequatur, assistas consilio et auxilio, juxta quod te duxerit requirendum, exhibuturus nobis in hoc obsequium bene gratum. 21. Rex dat auctoritatem uni providendi certe persone in certa dyocesi de beneficio, cujus collacio ad Imperium spectare dinoscitur. Regalis maguificencie consucta benignitas .... presentando. In cujus etc. In kürzerer Fassung bei Gerbert III, 30. Heiligenkr. III, 46. Der König pſlege eos, qui litterarum scientia et morum conversationis splendidiori nitore persulgent mehr zu begünstigen, als Andere; wegen allzu grosser Beschäftigung habe er für einen schr verdienten Mann bisher nicht sorgen können; er macht es nun Jemandem zur Pflicht, si beneficium ecclesiastieum cujus donacio seu presentacio ad nos et Imperium pertinere dinoscitur, quod sicuram habet animarum, in tali dyocesi vacat, diese Pfründe ihm zu verleihen und so das Verschen wieder gut zu machen. 22. Preces simplices super recepcione unius persone in quadam Eeclesia in Canonicum. Honorabilis viri virtuosa..... et finaliter respondere. Der König verwen- det sich wiederholt bei einem Capitel um eine Pfründe für einen verdienten Mann. (Von dem jus primariarum precum ist nicht die Rede ; es sind einfache Bitten, preces simplices.) 23. Item alie preces. Licet familiarium nostrorum ..... injunximus viva voce. 24. Preces pro clerico egregio. Quemadmodum ortus irriguus ..... favorabiles adjutores. Bitte ui eine Pfründe für einen doetor decretorum egregius, quem altitudo sciencie laudabiliter in throno constituit magistratus. 25. Preces pro quodam ut in Episcopum eligatur. Ex funestis percepto jampridem rumoribus ..... favorabilem adjutricem. 26. Preces pro quadam ut in Abbatissam assumatur. Lieet nostre Serenitatis ..... acriter vos sentire. Man möge die könig- liehe Bitte erfüllen: Quia si secus quiequam presumpseritis attemptare, id pro
321 20. Rex rogal Episcopum ul assistat ci cui predictam pote- statem providendi contulit, quod idem jus sibi competens prosequatur. Volentes talis honorare personam et contemplacione sui alios honorare, sibi vice et nomine nostri in tua dyocesi providendi per preces nostras prima- rias personis, quas expedire viderit, damus plenariam potestatem, sinceritatem tuam rogantes, quatenus eidem tali, ut efficacius Jus, quod ex virtute precum primariarum nobis in tua competit dyocesi, prosequatur, assistas consilio et auxilio, juxta quod te duxerit requirendum, exhibuturus nobis in hoc obsequium bene gratum. 21. Rex dat auctoritatem uni providendi certe persone in certa dyocesi de beneficio, cujus collacio ad Imperium spectare dinoscitur. Regalis maguificencie consucta benignitas .... presentando. In cujus etc. In kürzerer Fassung bei Gerbert III, 30. Heiligenkr. III, 46. Der König pſlege eos, qui litterarum scientia et morum conversationis splendidiori nitore persulgent mehr zu begünstigen, als Andere; wegen allzu grosser Beschäftigung habe er für einen schr verdienten Mann bisher nicht sorgen können; er macht es nun Jemandem zur Pflicht, si beneficium ecclesiastieum cujus donacio seu presentacio ad nos et Imperium pertinere dinoscitur, quod sicuram habet animarum, in tali dyocesi vacat, diese Pfründe ihm zu verleihen und so das Verschen wieder gut zu machen. 22. Preces simplices super recepcione unius persone in quadam Eeclesia in Canonicum. Honorabilis viri virtuosa..... et finaliter respondere. Der König verwen- det sich wiederholt bei einem Capitel um eine Pfründe für einen verdienten Mann. (Von dem jus primariarum precum ist nicht die Rede ; es sind einfache Bitten, preces simplices.) 23. Item alie preces. Licet familiarium nostrorum ..... injunximus viva voce. 24. Preces pro clerico egregio. Quemadmodum ortus irriguus ..... favorabiles adjutores. Bitte ui eine Pfründe für einen doetor decretorum egregius, quem altitudo sciencie laudabiliter in throno constituit magistratus. 25. Preces pro quodam ut in Episcopum eligatur. Ex funestis percepto jampridem rumoribus ..... favorabilem adjutricem. 26. Preces pro quadam ut in Abbatissam assumatur. Lieet nostre Serenitatis ..... acriter vos sentire. Man möge die könig- liehe Bitte erfüllen: Quia si secus quiequam presumpseritis attemptare, id pro
Strana 322
322 bono seu placido tenere aut sumere non possemus. Et nostre ex hoc debite et condigne animi adversionis penam seu stimulum contingeret acriter vos sentire. 27. Forma per quam Rex assumit Capellanos. Cum videatur expediens et honestum ..... obsequium ostendatis. Eine sehr ähnliche Formel findet sich bei Chmel S. 265, 266: König Albrecht bestellt Rudolf Kraft, den Cantor basiliensis, zu seinem Capellan. 28. Item alia. Digne illos specialis favoris ..... Ipsum in nostrum Capellanum et Cleri- cum libenter et liberaliter duximus assumendum. Et quia multa debent immuni- tate fulciri, quos favor Regie familiaritatis illustrat, universitatem vestram re. et rogamus, quatenus eum, quem cum rebus suis et familia in nostram et Imperii proteccionem recipimus et conductum, vobis tamquam nostrum Capellanum et clerieum recommissum habentes, Ipsum juxta quod vos requisierit, studeatis ubilibet promovere non permittentes eundem ab aliquibus gravaminibus vel oppressionibus indebitis molestari. 29. Item alia. Regalis providencia, que longe lateque ..... noverit incurrisse. Dat. 30. Item alia. Regalis honoris sublimitas provida..... obsequium valde gratum. Eine sehr ähnliehe Urkunde, durch die Albrecht den honorabilis vir .... de Guerdia Archidiaconus de Lineya in ecclesia Tullensi zu seinem Capellan erhebt, s. Chmel S. 304. 31. Forma recepcionis personarum ad numerum familie. Nobilem virum talem quem probitatis operibus choruscari et virtuosis meritis cognovimus adornari, servitorum nostrorum ac familie numero duximus aggregandum, universitatem vestram diligenter exhortantes, quatenus eidem tamquam servitori nostro dilecto favoris benevolenciam exhibentes, Ipsum ob nostram reverenciam studeatis in suis negociis quibuslibet efficaciter promovere. Exhibituri etc. Vel scribatur: Strenuum virum talem, quem ad nos et Sacrum Rom. Imperium fidem sinceram habere sensimus et constanciam incor- ruptam, Servitorum etc. ut supra. Ich habe diese an sich uninteressante Formel desswegen mitgetheilt, weil sie eine der wenigen ist, in denen die Arbeit des Verfassers und der Zweck seines Werkes hervortritt. 32. Concessio feodorum. Cum vota fidelium nostrorum ... .. debito Juramento. In cujus etc. 33. Forma investiture Regalium feodorum Episcopis danda. Romani Imperii celsitudo consurgens ..... et pareant reverenter. Bod- mann II, 30 (Rudolf zugeschrieben). Chmel S. 297. Philol. 61, fol. 53,
322 bono seu placido tenere aut sumere non possemus. Et nostre ex hoc debite et condigne animi adversionis penam seu stimulum contingeret acriter vos sentire. 27. Forma per quam Rex assumit Capellanos. Cum videatur expediens et honestum ..... obsequium ostendatis. Eine sehr ähnliche Formel findet sich bei Chmel S. 265, 266: König Albrecht bestellt Rudolf Kraft, den Cantor basiliensis, zu seinem Capellan. 28. Item alia. Digne illos specialis favoris ..... Ipsum in nostrum Capellanum et Cleri- cum libenter et liberaliter duximus assumendum. Et quia multa debent immuni- tate fulciri, quos favor Regie familiaritatis illustrat, universitatem vestram re. et rogamus, quatenus eum, quem cum rebus suis et familia in nostram et Imperii proteccionem recipimus et conductum, vobis tamquam nostrum Capellanum et clerieum recommissum habentes, Ipsum juxta quod vos requisierit, studeatis ubilibet promovere non permittentes eundem ab aliquibus gravaminibus vel oppressionibus indebitis molestari. 29. Item alia. Regalis providencia, que longe lateque ..... noverit incurrisse. Dat. 30. Item alia. Regalis honoris sublimitas provida..... obsequium valde gratum. Eine sehr ähnliehe Urkunde, durch die Albrecht den honorabilis vir .... de Guerdia Archidiaconus de Lineya in ecclesia Tullensi zu seinem Capellan erhebt, s. Chmel S. 304. 31. Forma recepcionis personarum ad numerum familie. Nobilem virum talem quem probitatis operibus choruscari et virtuosis meritis cognovimus adornari, servitorum nostrorum ac familie numero duximus aggregandum, universitatem vestram diligenter exhortantes, quatenus eidem tamquam servitori nostro dilecto favoris benevolenciam exhibentes, Ipsum ob nostram reverenciam studeatis in suis negociis quibuslibet efficaciter promovere. Exhibituri etc. Vel scribatur: Strenuum virum talem, quem ad nos et Sacrum Rom. Imperium fidem sinceram habere sensimus et constanciam incor- ruptam, Servitorum etc. ut supra. Ich habe diese an sich uninteressante Formel desswegen mitgetheilt, weil sie eine der wenigen ist, in denen die Arbeit des Verfassers und der Zweck seines Werkes hervortritt. 32. Concessio feodorum. Cum vota fidelium nostrorum ... .. debito Juramento. In cujus etc. 33. Forma investiture Regalium feodorum Episcopis danda. Romani Imperii celsitudo consurgens ..... et pareant reverenter. Bod- mann II, 30 (Rudolf zugeschrieben). Chmel S. 297. Philol. 61, fol. 53,
Strana 323
323 n. 13; bei Chmel ist es die Belehnung des Strassburger Bischofs durch Albrecht: in unserem Codex fehlen die individuellen Bestimmungen. 34. Investitura Regalium per alium facienda. Considerantes viarum discrimina et onera ..... debite sacramentum. Datum ete. In Anbetracht der Gefahren und Kosten der Reise erlässt der König einem Fürsten das persönliche Erscheinen zur Investitur und beauftragt einen Andern, ilm den Eid der Treue abzunchmen. 35. Item alia. Cum venerabilis talis Episeopus princeps..... et pareant reverenter. Da ein Bischof pre gravitate corporis et aliis obstantibus impedimentis legitimis nieht vor dem Könige erscheinen könne, solle er die Regalien durch einen Andern erhalten. 36. Rex indulget Episcopo amministracionem temporalium ad tempus. Nos qui ad presens in loco tali constituimur, intendentes te a gravibus relevare oneribus et expensis, Tibi, ut ad talem terminum amministracionem temporalium tui Episcopatus exercere valeas ex speciali gracia indulgemus, sic quod tempore quaim primum nos in tali loco constitutos esse cognoveris nos accedas, nobis homagium fidelitatis debite prestiturus, alioquin quiequid ex indulto gracie nostre hujusmodi subsecutum fuerit, decernimus irritum et inane, presencium to — 1 — 37. Confirmacio privilegii. Regalis excellencie dignitas tune vere laudis tytulis sublimatur, et eminenti decore prefulget, cum humilium snorum devocionem elementer attendit et eis de sua liberalitate confirmat, que a suis predecessoribus juste sibi collata videntur. Cum in observandis benefieiis non minus quam in largiendis laus Regie dignitatis accreseat, sane ex parte Religiosarum personarum ... Abbatisse et Conventus Monasterii talis nobis extitit humiliter supplicatum, ut Inclite recor- dacionis . .. Romanorum Regis Illustris nostri predecessoris privilegium eis super donacione et translacione Juris patronatus talis Ecclesie traditum et insertum presentibus de verbo ad verbum confirmare de benignitate Regia dignaremur. Polissime cum hujusmodi donacioni et trans- lacioni Principes Electores Imperii prout in litteris eorum vidimus, suum consensum adhibuerint et assensum. Cujus enim privilegii tenor talis. Nos tal. Rex etc. Nos itaque dictarum ... Abbatisse et Conventus humilibus supplicacionibus favorabiliter inclinati, ut ipsarum aput Regem Regum oracionibus adjuvemur, Supradictum privilegium et omnia in eo eontenta approbamus, ratificamus, innovamus et presentis scripti patrocinio confirmamus. In cujus nostre aprop. rat. inno. et confir. hane litteram circa ete. Für die Genehmigung der Kurfürsten bei Ertheilung von Pa- tronatsrechten vgl. auch Bochmer Rud. 846, Heinr. VII. 266.
323 n. 13; bei Chmel ist es die Belehnung des Strassburger Bischofs durch Albrecht: in unserem Codex fehlen die individuellen Bestimmungen. 34. Investitura Regalium per alium facienda. Considerantes viarum discrimina et onera ..... debite sacramentum. Datum ete. In Anbetracht der Gefahren und Kosten der Reise erlässt der König einem Fürsten das persönliche Erscheinen zur Investitur und beauftragt einen Andern, ilm den Eid der Treue abzunchmen. 35. Item alia. Cum venerabilis talis Episeopus princeps..... et pareant reverenter. Da ein Bischof pre gravitate corporis et aliis obstantibus impedimentis legitimis nieht vor dem Könige erscheinen könne, solle er die Regalien durch einen Andern erhalten. 36. Rex indulget Episcopo amministracionem temporalium ad tempus. Nos qui ad presens in loco tali constituimur, intendentes te a gravibus relevare oneribus et expensis, Tibi, ut ad talem terminum amministracionem temporalium tui Episcopatus exercere valeas ex speciali gracia indulgemus, sic quod tempore quaim primum nos in tali loco constitutos esse cognoveris nos accedas, nobis homagium fidelitatis debite prestiturus, alioquin quiequid ex indulto gracie nostre hujusmodi subsecutum fuerit, decernimus irritum et inane, presencium to — 1 — 37. Confirmacio privilegii. Regalis excellencie dignitas tune vere laudis tytulis sublimatur, et eminenti decore prefulget, cum humilium snorum devocionem elementer attendit et eis de sua liberalitate confirmat, que a suis predecessoribus juste sibi collata videntur. Cum in observandis benefieiis non minus quam in largiendis laus Regie dignitatis accreseat, sane ex parte Religiosarum personarum ... Abbatisse et Conventus Monasterii talis nobis extitit humiliter supplicatum, ut Inclite recor- dacionis . .. Romanorum Regis Illustris nostri predecessoris privilegium eis super donacione et translacione Juris patronatus talis Ecclesie traditum et insertum presentibus de verbo ad verbum confirmare de benignitate Regia dignaremur. Polissime cum hujusmodi donacioni et trans- lacioni Principes Electores Imperii prout in litteris eorum vidimus, suum consensum adhibuerint et assensum. Cujus enim privilegii tenor talis. Nos tal. Rex etc. Nos itaque dictarum ... Abbatisse et Conventus humilibus supplicacionibus favorabiliter inclinati, ut ipsarum aput Regem Regum oracionibus adjuvemur, Supradictum privilegium et omnia in eo eontenta approbamus, ratificamus, innovamus et presentis scripti patrocinio confirmamus. In cujus nostre aprop. rat. inno. et confir. hane litteram circa ete. Für die Genehmigung der Kurfürsten bei Ertheilung von Pa- tronatsrechten vgl. auch Bochmer Rud. 846, Heinr. VII. 266.
Strana 324
324 38. Confirmacio libertatum, concessionum et Jurium antiquorum. Considerantes quod majestatein decet..... temerario contraire. Quod qui ete. Bestätigung der Privilegien einer Stadt. 39. Rex recipit Monasterium eum personis et rebus suis in suam tutelam et confirmat empcionem bonorum. Reguin Regi cujus ineffabilis clemeneia ..... Regia confirmantes. Dan- tesque ete. 40. Item alia forma proteccionis et confirmacio Juris advocaticii. Benignitatem nostram Regiam movet ..... Nulli ergo ete. Der König nimmt — ad instar felicis recordacionis domini pape — eine gewisse Kirche, ihre Mitglieder und alle ihre jetzigen und künftigen Besitzungen in seinen Schutz und bestätigt ihr das Jus advocaticium über eine Villa. 41. Confirmacio specificacionis donacionis propter nupcias per quendam sue uxori in quibusdam bonis facte. Digna consideracio nos inducit ..... Nos ipsius talis supplicacionibus inclinati assignacionem, specifieacionem sive donacionem dotis seu donacionis propter nupcias sive sit in bonis mobilibus vel immo- bilibus seu hominibus per eum tali matrone uxori sue legittime prout in litteris suis super hoc confectis continetur, plenius factam vel ordinatam, sicut rite et racionabiliter facta et ordinata existit approbamus et ipsius seripti patrocinio confirmamus. Dantes etc. 42. Confirmacio aliquarum litterarum. Nos itaque in mentis nostre ..... In cujus nostre r. ete. 43. Confirmacio privilegiorum generalis. Tociens Regie celsitudinis sceptrum..... patrocinio confirmamus. Nulli ergo etc. Der König bestätigt einer Stadt alle Privilegien, welche sie a Genitore nostro Rom. Rege et Inclite recordacionis Imperatoribus et Regibus Rom. Illu- stribus predecessoribus nostris erhalten habe. 44. Item alia. Sedentes ex eterni providencia conditoris ..... decernimus non valere. 45. Forma libertacionis Civitatis et edicio fori septimanalis. Dignum judicat nostra Serenitas ..... infringere ete. Quod qui ete. 46. Edicio fori septimanalis habendi in loco campestri. Benigna gracie nostre provisio .. . .. libertatum. Nulli ergo etc. Bod- mann II, 28. Philol. 61, fol. 34, n. 17.
324 38. Confirmacio libertatum, concessionum et Jurium antiquorum. Considerantes quod majestatein decet..... temerario contraire. Quod qui ete. Bestätigung der Privilegien einer Stadt. 39. Rex recipit Monasterium eum personis et rebus suis in suam tutelam et confirmat empcionem bonorum. Reguin Regi cujus ineffabilis clemeneia ..... Regia confirmantes. Dan- tesque ete. 40. Item alia forma proteccionis et confirmacio Juris advocaticii. Benignitatem nostram Regiam movet ..... Nulli ergo ete. Der König nimmt — ad instar felicis recordacionis domini pape — eine gewisse Kirche, ihre Mitglieder und alle ihre jetzigen und künftigen Besitzungen in seinen Schutz und bestätigt ihr das Jus advocaticium über eine Villa. 41. Confirmacio specificacionis donacionis propter nupcias per quendam sue uxori in quibusdam bonis facte. Digna consideracio nos inducit ..... Nos ipsius talis supplicacionibus inclinati assignacionem, specifieacionem sive donacionem dotis seu donacionis propter nupcias sive sit in bonis mobilibus vel immo- bilibus seu hominibus per eum tali matrone uxori sue legittime prout in litteris suis super hoc confectis continetur, plenius factam vel ordinatam, sicut rite et racionabiliter facta et ordinata existit approbamus et ipsius seripti patrocinio confirmamus. Dantes etc. 42. Confirmacio aliquarum litterarum. Nos itaque in mentis nostre ..... In cujus nostre r. ete. 43. Confirmacio privilegiorum generalis. Tociens Regie celsitudinis sceptrum..... patrocinio confirmamus. Nulli ergo etc. Der König bestätigt einer Stadt alle Privilegien, welche sie a Genitore nostro Rom. Rege et Inclite recordacionis Imperatoribus et Regibus Rom. Illu- stribus predecessoribus nostris erhalten habe. 44. Item alia. Sedentes ex eterni providencia conditoris ..... decernimus non valere. 45. Forma libertacionis Civitatis et edicio fori septimanalis. Dignum judicat nostra Serenitas ..... infringere ete. Quod qui ete. 46. Edicio fori septimanalis habendi in loco campestri. Benigna gracie nostre provisio .. . .. libertatum. Nulli ergo etc. Bod- mann II, 28. Philol. 61, fol. 34, n. 17.
Strana 325
325 47. Rex libertat quandam municionem dando possessoribus ejusdem animadvertendo (sic!) in facinorosos et punire scelera edieendoque ibidem forum septimanale. Digna consideracio nos inducit ut peticiones ... .. dignum judicat etc. Der König ertheilt einem Ort (Municio) alle diejenigen Rechte und Freiheiten, welche die Könige neuen Orten zu ertheilen pslegen (omnem immunitatem, qua..... novas Municiones consueverunt libertare) und insbesondere das Reeht einer bestimmten andern Stadt : ad hoc damus predicto n. et suis heredibus, ad quos dictum locum devolvi contigerit, plenam et liberam potestatem, per se vel vica- rium animadvertendi in facinorosos et punire scelera nec non justicias alias excrecre. 48. Item alia forma libertacionis alicujus loci et edicionis fori septimanalis. Omnibus imperpetuum. Ad hoc in specula..... incurrisse. In cujus ete. Eine Urkunde Albrecht’s: denn der Aussteller sagt unter anderm: domino Rom. R. p. (predecessori) et genitori nostro karissimo. 49. Forma dispensacionis super defectu natalium. Ex parte talis nostre majestati extitit humiliter supplicatum..... faciendum. In cujus etc. Sehr älnlich ist Bodmann II, 44, b. Der König gibt einem unehelich Gebornen (de soluto et soluta genitus) die Fähigkeit zu allen Rechtshandlungen (ad omnes actus legittimos) gleich den ehelich Gebornen. 50. Item alia. Non sunt omnino ab auguste liberalitatis gracia seeludendi, quibus proprie probitatis merita suffragantur, licet condicionem eorum aliqua vilitatis macula decoloret. Hine est quod nos talem de soluto et soluta genitum, qui sua dicitur virtute redimere, quod ortus odiose nativitatis ademit, legittimamus et ex certa sentencia ad omnes actus legittimos habilitamus eundem, ut tamquam legittimus et de thoro legittimo natus ad omnes actus publicos, si se casus ingesserit, admittatur, et in cunetis aliis suam libere prosequi valeat accionem, objeccione prolis illegittime imposterum quiescente et lege aliqua non obstante et specialiter illa, que legitti- mari spurios, nisi ex certa sentencia non permittit, adicimus eciam ex gracia speciali, quod predictus talis in bonis paternis succedat tamquam legittimus et de thoro legittimo procreatus. In cujus ete. 51. Item alia. Quemadmodum arbor ex amara radice consurgens ..... jussimus commu- niri. Legitimation zu allen Rechtshandlungen und bedingungsweise auch zum Erbrecht. Da diese Urkunde sich bei Chim el S. 300 findet, aber der wichtige Schluss in unvollständiger Fassung, so theile ieh nur die letzten Sätze mit: HIanc eciain graciaim annectimus graciis prenotatis, quod predictus talis bona parentum tamquam verus et legittimus heres ex indulsione et con- cessione Regie majestatis possidere valeat et succedere in eisdem, que
325 47. Rex libertat quandam municionem dando possessoribus ejusdem animadvertendo (sic!) in facinorosos et punire scelera edieendoque ibidem forum septimanale. Digna consideracio nos inducit ut peticiones ... .. dignum judicat etc. Der König ertheilt einem Ort (Municio) alle diejenigen Rechte und Freiheiten, welche die Könige neuen Orten zu ertheilen pslegen (omnem immunitatem, qua..... novas Municiones consueverunt libertare) und insbesondere das Reeht einer bestimmten andern Stadt : ad hoc damus predicto n. et suis heredibus, ad quos dictum locum devolvi contigerit, plenam et liberam potestatem, per se vel vica- rium animadvertendi in facinorosos et punire scelera nec non justicias alias excrecre. 48. Item alia forma libertacionis alicujus loci et edicionis fori septimanalis. Omnibus imperpetuum. Ad hoc in specula..... incurrisse. In cujus ete. Eine Urkunde Albrecht’s: denn der Aussteller sagt unter anderm: domino Rom. R. p. (predecessori) et genitori nostro karissimo. 49. Forma dispensacionis super defectu natalium. Ex parte talis nostre majestati extitit humiliter supplicatum..... faciendum. In cujus etc. Sehr älnlich ist Bodmann II, 44, b. Der König gibt einem unehelich Gebornen (de soluto et soluta genitus) die Fähigkeit zu allen Rechtshandlungen (ad omnes actus legittimos) gleich den ehelich Gebornen. 50. Item alia. Non sunt omnino ab auguste liberalitatis gracia seeludendi, quibus proprie probitatis merita suffragantur, licet condicionem eorum aliqua vilitatis macula decoloret. Hine est quod nos talem de soluto et soluta genitum, qui sua dicitur virtute redimere, quod ortus odiose nativitatis ademit, legittimamus et ex certa sentencia ad omnes actus legittimos habilitamus eundem, ut tamquam legittimus et de thoro legittimo natus ad omnes actus publicos, si se casus ingesserit, admittatur, et in cunetis aliis suam libere prosequi valeat accionem, objeccione prolis illegittime imposterum quiescente et lege aliqua non obstante et specialiter illa, que legitti- mari spurios, nisi ex certa sentencia non permittit, adicimus eciam ex gracia speciali, quod predictus talis in bonis paternis succedat tamquam legittimus et de thoro legittimo procreatus. In cujus ete. 51. Item alia. Quemadmodum arbor ex amara radice consurgens ..... jussimus commu- niri. Legitimation zu allen Rechtshandlungen und bedingungsweise auch zum Erbrecht. Da diese Urkunde sich bei Chim el S. 300 findet, aber der wichtige Schluss in unvollständiger Fassung, so theile ieh nur die letzten Sätze mit: HIanc eciain graciaim annectimus graciis prenotatis, quod predictus talis bona parentum tamquam verus et legittimus heres ex indulsione et con- cessione Regie majestatis possidere valeat et succedere in eisdem, que
Strana 326
326 Regalia non existant, dummodo dictorum parentum suorum consensus accesserit et voluntas. Ad hujus igitur legittimacionis nostre indieium evidens atque memoriam sempiternam, presens scriptum exinde con- scribi et majestatis nostre Sigillo jussimus communiri. 52. Item alia. Quamvis nativitatis illegittime nota resparsus a lege promocionis canonice, que in sincerum corpus Eeclesie rugam aut maculam non admittit, ad restitucionem generacionis licite respuatur, si tamen virtutis studio per ardua decore vite subvectus, quod defuit in radice natalium, bonorum studuerit operum fructibus compensare, non immerito circa talem, in quo paterne incontinencie non continentur exempla, previa diserecione justicie, miserendi remittit moderamine sinceritatis canonice disciplinam. Cum igitur sicut prehabita tibi fidedignorum testimonia protestantur, tu quem de solutis parentibus natura produxit vel tu 1), quem genitorum copula solutorum per Regulam non ordinatam vel honestam conjugii ad esse perduxit, vel 1) ad usum communis mortalitatis eduxit, nature vergentis illecebram, cujus est ad mala cursus declinior, non secutus te sursum per gradum virtutum ad decus vite melioris erexeris, Tibi ad graciam dispensa- cionis admitti suppliciter postulanti apostolice misericordie Januam, ut non solum ad Sacros ordines, verum eciam ad personatus et dignitates Eccle- siasticas assumi valeas, Auctoritate presencium aperimus. 33. Item forma restitucionis proscriptorum. Quia exemplo domini Judicio... .. tempore commisisset. Presene. etc. Firnhaber 67. Der König begnadigt einen Mörder und will ihn in alle seine früheren Rechte und Ehren wieder einsetzen, wenn er parti lese et domino Genugthuung geleistet hätte. 34. Item alia 2). Primi parentis facinora, que ex inobediencie vicio pullularunt, sie sunt in posteros derivata, quod humanitatis condicio nonnunquam ad malum se inclinat prompeius quam ad bonum. Sane cum talis de tali loco humane sensualitatis in- stinctu et animi levitate seductus in persona tali homicidium perpetraverit et obinde fuerit proscripcionis sentencia innodatus ae condignam, emendam amieis occisi prestiterit, reconciliacione omnimoda consequente, sicut ad nostram per- venit noticiam, Nos ad instar illius qui non negat veniam post delictum, predicto 1) Der Verfasser der Summa stelll hier verschiedene Formulare neben einander. 2) Da man meistens die kaiserlichen Legitimationen in eine zu späte Zeit versetzt, so führe ich noch einige andere Legitimationsurkunden an: von Fried- rich II. a. 1242 (Bochmer, Reg. Fried. II. 1022), von Adolf, vgl. Archiv der Gesellsch. f. ältere deutsche Geschichtskunde, X, S. 576 ; ferner Spangenberg, Urkundenbeweis, II, 133 ff., und in dem ungedruckten Formelbuch Zdenkonis de Trebecz form. 100. — Die Grundsätze der Rechtsbücher stellt Hormayr, Sachsenspiegel H, 2, S. 184, 185 zusammen.
326 Regalia non existant, dummodo dictorum parentum suorum consensus accesserit et voluntas. Ad hujus igitur legittimacionis nostre indieium evidens atque memoriam sempiternam, presens scriptum exinde con- scribi et majestatis nostre Sigillo jussimus communiri. 52. Item alia. Quamvis nativitatis illegittime nota resparsus a lege promocionis canonice, que in sincerum corpus Eeclesie rugam aut maculam non admittit, ad restitucionem generacionis licite respuatur, si tamen virtutis studio per ardua decore vite subvectus, quod defuit in radice natalium, bonorum studuerit operum fructibus compensare, non immerito circa talem, in quo paterne incontinencie non continentur exempla, previa diserecione justicie, miserendi remittit moderamine sinceritatis canonice disciplinam. Cum igitur sicut prehabita tibi fidedignorum testimonia protestantur, tu quem de solutis parentibus natura produxit vel tu 1), quem genitorum copula solutorum per Regulam non ordinatam vel honestam conjugii ad esse perduxit, vel 1) ad usum communis mortalitatis eduxit, nature vergentis illecebram, cujus est ad mala cursus declinior, non secutus te sursum per gradum virtutum ad decus vite melioris erexeris, Tibi ad graciam dispensa- cionis admitti suppliciter postulanti apostolice misericordie Januam, ut non solum ad Sacros ordines, verum eciam ad personatus et dignitates Eccle- siasticas assumi valeas, Auctoritate presencium aperimus. 33. Item forma restitucionis proscriptorum. Quia exemplo domini Judicio... .. tempore commisisset. Presene. etc. Firnhaber 67. Der König begnadigt einen Mörder und will ihn in alle seine früheren Rechte und Ehren wieder einsetzen, wenn er parti lese et domino Genugthuung geleistet hätte. 34. Item alia 2). Primi parentis facinora, que ex inobediencie vicio pullularunt, sie sunt in posteros derivata, quod humanitatis condicio nonnunquam ad malum se inclinat prompeius quam ad bonum. Sane cum talis de tali loco humane sensualitatis in- stinctu et animi levitate seductus in persona tali homicidium perpetraverit et obinde fuerit proscripcionis sentencia innodatus ae condignam, emendam amieis occisi prestiterit, reconciliacione omnimoda consequente, sicut ad nostram per- venit noticiam, Nos ad instar illius qui non negat veniam post delictum, predicto 1) Der Verfasser der Summa stelll hier verschiedene Formulare neben einander. 2) Da man meistens die kaiserlichen Legitimationen in eine zu späte Zeit versetzt, so führe ich noch einige andere Legitimationsurkunden an: von Fried- rich II. a. 1242 (Bochmer, Reg. Fried. II. 1022), von Adolf, vgl. Archiv der Gesellsch. f. ältere deutsche Geschichtskunde, X, S. 576 ; ferner Spangenberg, Urkundenbeweis, II, 133 ff., und in dem ungedruckten Formelbuch Zdenkonis de Trebecz form. 100. — Die Grundsätze der Rechtsbücher stellt Hormayr, Sachsenspiegel H, 2, S. 184, 185 zusammen.
Strana 327
327 tali ad humilem ipsius instanciam, si premissis veritas suffragatur, infamiam, quam racione dieti homicidii contraxisse dinoscitur abolentes, eum plene et integre restituimus pristino Juri suo, Et habilitamus eundem ad omnia, ad que habilis extitit prius quam dictum homicidium perpetravit, Man- dantes vobis universis et singulis ut ipsum in vestra Civitate ad Civiles honores et actus publicos admittatis, ac si dictum facinus nunquam ullo tempore com- misisset. In cujus etc. 55. Item Restitucio ad mortem sentencialiter condempnati. Ad universorum noticiam volumus pervenire . . . . . ex gracia speciali Presencium etc. 56. Forma promocionis aliquorum ad alcioris condicionis gradum. Dum fidelium nostrorum presertim illorum, qui in nostra et Sacri Rom. Imperii devocione ac fide pervigiles puros et stabiles se ostendunt, peticiones et vota in hiis specialiter, que ad solam pertinent Regiam majestatem, benigni favoris applausu complectimur. Regalis excellencie decus attollimus et eosdem ad fervenciorem plenioremque devocionem Imperii motivius excitamus. Noverint igitur universi tam posteri quam presentes, quod nos devote fidei merita, quibus fideles nostri ..... legittimi fili i talis Ministerialis talis Ecelesie et talis Mulieris condicionis et generis militaris (addendum esse videtur: excellunt, intuentes), eximimus de plenitudine Regie potestatis et eosdem Ministerialis partus honore ac titulo perpetuo insig- nimus, volentes ipsos sic semper inantea in Ministerialium sorte et numero recenseri, ae si omnino de puro Ministerialium genere nati essent, Ita quod ad successionem bonorum, feodorum, homagiorum, Jurium omnium seu privilegiorum paternorum pari forma sicut veri ex utroque parente Ministeriales, non obstante condicione materna simpliciter admittantur. Et ut hec nostre provisio gracie singularis, quam ex certa sentencia fecimus, perpetue robur obtineat firmitatis, has litteras exinde co. et n. ma. sigillo jussimus communiri 1). 57. Item alia. Regie celsitudinis tytulos ad alcioris fastigii deeus extollimus, dum personas laudabilitate fidei et Strenuitate fulgentes ad condicionis erigimus praestan- tiam alcioris. Sane cum talis ex patre Ministeriali talis Ecclesie et Matre Militaris condicionis genitus nostre accedens majestatis presen- 1) Diese ebenso wie die folgende für die Entwickelung der Ministerialität in Österreich äusserst wichtige Formel zeigt, dass in der späteren Zeit, als die Un- freiheit des Ministerialenstandes fast in allen ihren Ausserungen verschwunden war, die Ministerialen nicht nur einen höheren Rang als die blossen Ritter haben, sondern dass sie auch einen eigenen Stand bilden,indem Ehen zwischen Ministe- rialen und Rittern unebenbürtig sind.
327 tali ad humilem ipsius instanciam, si premissis veritas suffragatur, infamiam, quam racione dieti homicidii contraxisse dinoscitur abolentes, eum plene et integre restituimus pristino Juri suo, Et habilitamus eundem ad omnia, ad que habilis extitit prius quam dictum homicidium perpetravit, Man- dantes vobis universis et singulis ut ipsum in vestra Civitate ad Civiles honores et actus publicos admittatis, ac si dictum facinus nunquam ullo tempore com- misisset. In cujus etc. 55. Item Restitucio ad mortem sentencialiter condempnati. Ad universorum noticiam volumus pervenire . . . . . ex gracia speciali Presencium etc. 56. Forma promocionis aliquorum ad alcioris condicionis gradum. Dum fidelium nostrorum presertim illorum, qui in nostra et Sacri Rom. Imperii devocione ac fide pervigiles puros et stabiles se ostendunt, peticiones et vota in hiis specialiter, que ad solam pertinent Regiam majestatem, benigni favoris applausu complectimur. Regalis excellencie decus attollimus et eosdem ad fervenciorem plenioremque devocionem Imperii motivius excitamus. Noverint igitur universi tam posteri quam presentes, quod nos devote fidei merita, quibus fideles nostri ..... legittimi fili i talis Ministerialis talis Ecelesie et talis Mulieris condicionis et generis militaris (addendum esse videtur: excellunt, intuentes), eximimus de plenitudine Regie potestatis et eosdem Ministerialis partus honore ac titulo perpetuo insig- nimus, volentes ipsos sic semper inantea in Ministerialium sorte et numero recenseri, ae si omnino de puro Ministerialium genere nati essent, Ita quod ad successionem bonorum, feodorum, homagiorum, Jurium omnium seu privilegiorum paternorum pari forma sicut veri ex utroque parente Ministeriales, non obstante condicione materna simpliciter admittantur. Et ut hec nostre provisio gracie singularis, quam ex certa sentencia fecimus, perpetue robur obtineat firmitatis, has litteras exinde co. et n. ma. sigillo jussimus communiri 1). 57. Item alia. Regie celsitudinis tytulos ad alcioris fastigii deeus extollimus, dum personas laudabilitate fidei et Strenuitate fulgentes ad condicionis erigimus praestan- tiam alcioris. Sane cum talis ex patre Ministeriali talis Ecclesie et Matre Militaris condicionis genitus nostre accedens majestatis presen- 1) Diese ebenso wie die folgende für die Entwickelung der Ministerialität in Österreich äusserst wichtige Formel zeigt, dass in der späteren Zeit, als die Un- freiheit des Ministerialenstandes fast in allen ihren Ausserungen verschwunden war, die Ministerialen nicht nur einen höheren Rang als die blossen Ritter haben, sondern dass sie auch einen eigenen Stand bilden,indem Ehen zwischen Ministe- rialen und Rittern unebenbürtig sind.
Strana 328
328 ciam nobis humiliter supplicavit, ut cum (eum?) ipso super defectu hujus- modi, quem patitur, dignaremur favorabiliter dispensare, Nos itaque ipsius..... humilibus supplicacionibus inclinati, ipsi defectum hujusmodi ex certa sciencia (sentencia) abolentes, eum de plenitudine potestatis Regie, Juriet paternis natalibus res tituimus integraliter et in toto volen tes quod non obstante humiliore suae Matris condicione Juribus, libertatibus et honoribus Ministerialium predicte Ecelesie fruatur et gaudeat ex nunc et in antea pleno jure. In eujus ete. 58. Item alia. Regie claritatis tytulos ad amplioris preconii decus extollimus et honorem, dum merita subditorum co quo accepciora fore studuerint, preconiis pocioribus prevenimus, et personas choruscantes virtutibus ae Strenuitate laudabiles insig- nimus condicionis prestaneia dignioris. Sane cum talis Miles gratis et fruetuosis obsequiis in nostris et Imperii commodis, fidelitatis sue dederit operosam et inviolabilem constanciam adeo laudabiliter experiri, quod ipsius honores et profectuum incrementa prospicere et intendere merito debeat Regalis benignitas et affectus, Nos eundem ad nostra et Imperii continuanda servicia foreius astrin- gentes, ipsum talem de plenitudine Regie potestatis ad statum Comitum promovemus, sibique prerogativam et privilegium Comitum liberaliter et graciose duximus concedendum, ut ipsorum numero tytulo dignitatis et consorcio ag gregatus, tamquam naturalis et legittimus Comes honoribus, Juribus, libertatibus et graciis Comitum libere gaudeat et fruatur 1). 59. Promocio alicujus ad officium Tabellionatus exercendum. Claret Imperii celsitudo decoris et splendidis irradiatur fulgoribus, dum ministris stipatur ydoneis, et ipsius officia salutari devotorum fidelium regimine diriguntur. Sane accedens ad nostri culminis presenciam talis nobis humiliter supplicavit, ut ipsum ad Tabellionatus officium dignaremur de benignitate Regia promovere. Nos vero ad expedicionem ejusdem Officii sollicitudine debita inten- 1) Durch diese Formel wird die Behauptung Göbrum's (Geschichtl. Dar- stellung der Lehre von der Ebenbürtigkeit, 1, S. 243) und Anderer widerlegt, dass erst seit dem Anfange des 15. Jahrhunderts die gräfliche Würde an hisher nur ritterbürtige Personen ertheilt wurde. Der Umstand, dass sich in unserem Codex bereits eine solche Erhebung findet, darf durchaus nicht massgebend sein, um alle diejenigen Gründe, welche wir für das Alter der Handschrift angeführt haben, nicht zu berücksichtigen und sie in eine weit spätere Zeit zu setzen. Das Bedenkliche aber, dass hier bereits die Grafenwürde verlichen wird, verschwindet meiner Meinung nach, wenn man berücksichtigt, dass auch schon unter Rudolf häufig Personen, welche dem Grafenstande angehörten, zu Fürsten erhoben werden (Bochmer, Reg. Rud. 859, 1085 ; ferner Reg. Albr. 566, 567, Ieinr. VII. 250, und Firnhaber a. a.0. Nr. 20). Besonders seit Friedrich II. waren Standeserhöhungen nicht selten : man sicht nicht ein, warum die Erhebung zur Grafenwürde in irgend einer Hinsicht grösseren Beschränkungen unterliegen sollte, als die zum Ritter- oder Fürstenstande.
328 ciam nobis humiliter supplicavit, ut cum (eum?) ipso super defectu hujus- modi, quem patitur, dignaremur favorabiliter dispensare, Nos itaque ipsius..... humilibus supplicacionibus inclinati, ipsi defectum hujusmodi ex certa sciencia (sentencia) abolentes, eum de plenitudine potestatis Regie, Juriet paternis natalibus res tituimus integraliter et in toto volen tes quod non obstante humiliore suae Matris condicione Juribus, libertatibus et honoribus Ministerialium predicte Ecelesie fruatur et gaudeat ex nunc et in antea pleno jure. In eujus ete. 58. Item alia. Regie claritatis tytulos ad amplioris preconii decus extollimus et honorem, dum merita subditorum co quo accepciora fore studuerint, preconiis pocioribus prevenimus, et personas choruscantes virtutibus ae Strenuitate laudabiles insig- nimus condicionis prestaneia dignioris. Sane cum talis Miles gratis et fruetuosis obsequiis in nostris et Imperii commodis, fidelitatis sue dederit operosam et inviolabilem constanciam adeo laudabiliter experiri, quod ipsius honores et profectuum incrementa prospicere et intendere merito debeat Regalis benignitas et affectus, Nos eundem ad nostra et Imperii continuanda servicia foreius astrin- gentes, ipsum talem de plenitudine Regie potestatis ad statum Comitum promovemus, sibique prerogativam et privilegium Comitum liberaliter et graciose duximus concedendum, ut ipsorum numero tytulo dignitatis et consorcio ag gregatus, tamquam naturalis et legittimus Comes honoribus, Juribus, libertatibus et graciis Comitum libere gaudeat et fruatur 1). 59. Promocio alicujus ad officium Tabellionatus exercendum. Claret Imperii celsitudo decoris et splendidis irradiatur fulgoribus, dum ministris stipatur ydoneis, et ipsius officia salutari devotorum fidelium regimine diriguntur. Sane accedens ad nostri culminis presenciam talis nobis humiliter supplicavit, ut ipsum ad Tabellionatus officium dignaremur de benignitate Regia promovere. Nos vero ad expedicionem ejusdem Officii sollicitudine debita inten- 1) Durch diese Formel wird die Behauptung Göbrum's (Geschichtl. Dar- stellung der Lehre von der Ebenbürtigkeit, 1, S. 243) und Anderer widerlegt, dass erst seit dem Anfange des 15. Jahrhunderts die gräfliche Würde an hisher nur ritterbürtige Personen ertheilt wurde. Der Umstand, dass sich in unserem Codex bereits eine solche Erhebung findet, darf durchaus nicht massgebend sein, um alle diejenigen Gründe, welche wir für das Alter der Handschrift angeführt haben, nicht zu berücksichtigen und sie in eine weit spätere Zeit zu setzen. Das Bedenkliche aber, dass hier bereits die Grafenwürde verlichen wird, verschwindet meiner Meinung nach, wenn man berücksichtigt, dass auch schon unter Rudolf häufig Personen, welche dem Grafenstande angehörten, zu Fürsten erhoben werden (Bochmer, Reg. Rud. 859, 1085 ; ferner Reg. Albr. 566, 567, Ieinr. VII. 250, und Firnhaber a. a.0. Nr. 20). Besonders seit Friedrich II. waren Standeserhöhungen nicht selten : man sicht nicht ein, warum die Erhebung zur Grafenwürde in irgend einer Hinsicht grösseren Beschränkungen unterliegen sollte, als die zum Ritter- oder Fürstenstande.
Strana 329
329 dentes ac volentes eidem officio personas preficere maxime ydoneas et fideles, quia predietum talem in predicto Tabellionatus officio examinari fecimus diligenter, reper imus competenter ydoneum ad obti- nendum officiuin memoratum, receptoque ab eodem promissionis ac fidelitatis nostro et Sacri Imperii nomine solito et debito sacramento, quod videlicet instru- menta publica ac privata, ultimas voluntates, queeunque judiciorum acta neenon omnia et singula, que sibi ex debito ipsius officii facienda coneurrerint et seri- benda, juste pure ac simpliciter omni simulacione ac machinacione, falsitate et dolo remotis, scribet, leget, et faciet seripturas illas, quas in publicam debuerit formam redigere in membranis et non in Cartis abrasis fideliter conseribendo, neenon sentencias et dicta testium, donec publicata fuerint et aperta, sub secreto fideliter retinebit, et omnia recte faciet, que ad idem officium pertinebunt, Eidem tali de officio Tabellionatus et honore, plenaria potestate Ipsum officium ubicunque locorum, que Rom. profitentur Imperium, libere fideliter ac legaliter exercendi, testes recipiendi, acta, protho- colla, litteras et Instrumenta exemplandi et publicandi, et universa et singula que ad ipsum spectant officiui faciendi, auctoritate Regia duximus providendum, Investientes prefatum talem per pennam Calamare atque Cartam, de officio prelibato. In cujus r. t. et evid. plenior. ete. 60. Institucio thelonei ad construccionem poncium et viarum melioracionem dandi. Gubernacio Regalis regiminis ad cujus ..... Cum ad construccionem pon- cium viarum et stratarum Imperii affectum convertimus, divorum Imperatorum et Regum Ron. nostrorum predecessoruim exempla sequentes, quia contribucione ad exstruccionem poncium et viarum neminein voluerunt Immunitatis privilegio excusari, quaiobreni presencium serie monemus singulos, ut ad exstruceionem Regalium strataruim pessimarum in tali loco ad talem locum tendencium inchoatam ad eujus proveccionem tales se onerarunt, ut de Carruea ipsorum qualibet res eis aliquas deferente ibi transeunte, solvatur tantum.....Ceteri similiter trans- euntes id ipsum persolvant contribucioni hujusmodi laudabiliter inchoate. Presen. post lapsum tot annorum minime valituris. 61. Rex recipit quosdam in suam defensionem committendo ipsos cuidam defendendos. Affectantes ex animo talium Injuriosis..... gravaminis nocumentum. 62. Rex quasdam Religiosas personas committit cuidam in suis bonis sub forma Juris defendendas. Cum divina providencia, a qua status ... .. dispendium vel gravamen. 63. Item super eodem. Quia Religiosas personas t ..... oracionibus Regis summi. 64. (Ohne Überschrift.) Princeps Regum terre, qui . . . . . pretulit excellenter. Eine blosse Arenga.
329 dentes ac volentes eidem officio personas preficere maxime ydoneas et fideles, quia predietum talem in predicto Tabellionatus officio examinari fecimus diligenter, reper imus competenter ydoneum ad obti- nendum officiuin memoratum, receptoque ab eodem promissionis ac fidelitatis nostro et Sacri Imperii nomine solito et debito sacramento, quod videlicet instru- menta publica ac privata, ultimas voluntates, queeunque judiciorum acta neenon omnia et singula, que sibi ex debito ipsius officii facienda coneurrerint et seri- benda, juste pure ac simpliciter omni simulacione ac machinacione, falsitate et dolo remotis, scribet, leget, et faciet seripturas illas, quas in publicam debuerit formam redigere in membranis et non in Cartis abrasis fideliter conseribendo, neenon sentencias et dicta testium, donec publicata fuerint et aperta, sub secreto fideliter retinebit, et omnia recte faciet, que ad idem officium pertinebunt, Eidem tali de officio Tabellionatus et honore, plenaria potestate Ipsum officium ubicunque locorum, que Rom. profitentur Imperium, libere fideliter ac legaliter exercendi, testes recipiendi, acta, protho- colla, litteras et Instrumenta exemplandi et publicandi, et universa et singula que ad ipsum spectant officiui faciendi, auctoritate Regia duximus providendum, Investientes prefatum talem per pennam Calamare atque Cartam, de officio prelibato. In cujus r. t. et evid. plenior. ete. 60. Institucio thelonei ad construccionem poncium et viarum melioracionem dandi. Gubernacio Regalis regiminis ad cujus ..... Cum ad construccionem pon- cium viarum et stratarum Imperii affectum convertimus, divorum Imperatorum et Regum Ron. nostrorum predecessoruim exempla sequentes, quia contribucione ad exstruccionem poncium et viarum neminein voluerunt Immunitatis privilegio excusari, quaiobreni presencium serie monemus singulos, ut ad exstruceionem Regalium strataruim pessimarum in tali loco ad talem locum tendencium inchoatam ad eujus proveccionem tales se onerarunt, ut de Carruea ipsorum qualibet res eis aliquas deferente ibi transeunte, solvatur tantum.....Ceteri similiter trans- euntes id ipsum persolvant contribucioni hujusmodi laudabiliter inchoate. Presen. post lapsum tot annorum minime valituris. 61. Rex recipit quosdam in suam defensionem committendo ipsos cuidam defendendos. Affectantes ex animo talium Injuriosis..... gravaminis nocumentum. 62. Rex quasdam Religiosas personas committit cuidam in suis bonis sub forma Juris defendendas. Cum divina providencia, a qua status ... .. dispendium vel gravamen. 63. Item super eodem. Quia Religiosas personas t ..... oracionibus Regis summi. 64. (Ohne Überschrift.) Princeps Regum terre, qui . . . . . pretulit excellenter. Eine blosse Arenga.
Strana 330
330 65. Littere excusacionis Regissuper precibus non exauditis. Regalibus vestris litteris . . . . . intendimus aspirare. Lambacher 62. Gerbert II, 23. Philol. 61, fol. 52, n. 5. Heiligenkr. II, 6. Bei Gerbert führt der Brief die Überschrift: „Rudolphus Caesar reseribit Hungariae Regi et se exeusat quod precibus ejus non annuerit:“ im Philol. dagegen: „Rom. Rex Regi Francie ete.“ Der König könne zu Gunsten des Kämmerers des Königs, an den er schreibt, nieht über Güter, welche der König von Böhmen in Besitz genommen habe, unbedingt verfügen, da auch die Fürsten des deutschen Reichs an ihnen Rechte haben, und er dalier ohne deren Einwilligung keine Verleihung vornehmen könne 1). 66. Littere misse fratribus inquirentibus de Ileresi. Rud. ete. Prudentibus viris fratribus talibus etc. de ordine fratrum minorum apostolice Sedis inquisitoribus contra hereticam pravitatem egregiis fidei ortho- doxae pugilibus sibi dilectis salutem et omne bonum. Pestilentes heretiee — sen- tencialiter condemnati. Bodmann II, 3. Philol. 61, fol. 58, n. 49. — Vgl. auch Gerbert III, 24. 67. Littere misse Regi regraciantes quod offensas preteritas remisit. Letetur et gratuletur ..... nostrarum virium exequenda. Gerbert I, 8. Philol. 61, fol. 41, n. 19. Eine Stadt dankt dem Könige in dem bei Gelegen- heit seiner Wahl an ihn gesendeten Gratulationssehreiben , dass er allen Grund, um mit ihr zu rechten, vergessen und sie bei ihren Freiheiten und Gewohnheiten erhalten wolle. 68. Littere cujusdam Archiepiscopi congratulantis de crea- cione Regis, in quibus se excusat, quod personaliter non venerit ad presenciam Regis et rogat euidam fidem adhiberi. Serenissimo reverendoque domino R. Regi ete. Arehiepiscopus talis devo- cionem debitam semper in omnibus exhibendam. Recolende festivitatis ..... vestrarum patencium litterarum. Gerbert I, 6. Philol. 61, fol. 59, n. 53. Heiligenkr. 6. Der Erzbischof könne der Ladung zum Hoftage keine Folge leisten, da er einerseits von Fürsten umgeben sei, denen er nicht trauen dürfe, und andererseits sich auf das nahe bevorstehende Concil vorbereiten müsse. 1) Unter den von Gerbert abweichenden Lesearten hebe ich hervor : statt dilecti Principes — clecti Principes; statt occupare dinoscitur — occupasse dino- scitur ; statt ut quod libuerit u. s. w. quod si libuerit vobis ad recipiendum jus prefati Camerarii vestri vestrarum virium excitare potenciam, vobis et ei super hoc benevo- lencie singularis uberi affluencia, quantum sine juris Regalis dispendio nos possumus, liberaliter et libenter intendimus aspirare.
330 65. Littere excusacionis Regissuper precibus non exauditis. Regalibus vestris litteris . . . . . intendimus aspirare. Lambacher 62. Gerbert II, 23. Philol. 61, fol. 52, n. 5. Heiligenkr. II, 6. Bei Gerbert führt der Brief die Überschrift: „Rudolphus Caesar reseribit Hungariae Regi et se exeusat quod precibus ejus non annuerit:“ im Philol. dagegen: „Rom. Rex Regi Francie ete.“ Der König könne zu Gunsten des Kämmerers des Königs, an den er schreibt, nieht über Güter, welche der König von Böhmen in Besitz genommen habe, unbedingt verfügen, da auch die Fürsten des deutschen Reichs an ihnen Rechte haben, und er dalier ohne deren Einwilligung keine Verleihung vornehmen könne 1). 66. Littere misse fratribus inquirentibus de Ileresi. Rud. ete. Prudentibus viris fratribus talibus etc. de ordine fratrum minorum apostolice Sedis inquisitoribus contra hereticam pravitatem egregiis fidei ortho- doxae pugilibus sibi dilectis salutem et omne bonum. Pestilentes heretiee — sen- tencialiter condemnati. Bodmann II, 3. Philol. 61, fol. 58, n. 49. — Vgl. auch Gerbert III, 24. 67. Littere misse Regi regraciantes quod offensas preteritas remisit. Letetur et gratuletur ..... nostrarum virium exequenda. Gerbert I, 8. Philol. 61, fol. 41, n. 19. Eine Stadt dankt dem Könige in dem bei Gelegen- heit seiner Wahl an ihn gesendeten Gratulationssehreiben , dass er allen Grund, um mit ihr zu rechten, vergessen und sie bei ihren Freiheiten und Gewohnheiten erhalten wolle. 68. Littere cujusdam Archiepiscopi congratulantis de crea- cione Regis, in quibus se excusat, quod personaliter non venerit ad presenciam Regis et rogat euidam fidem adhiberi. Serenissimo reverendoque domino R. Regi ete. Arehiepiscopus talis devo- cionem debitam semper in omnibus exhibendam. Recolende festivitatis ..... vestrarum patencium litterarum. Gerbert I, 6. Philol. 61, fol. 59, n. 53. Heiligenkr. 6. Der Erzbischof könne der Ladung zum Hoftage keine Folge leisten, da er einerseits von Fürsten umgeben sei, denen er nicht trauen dürfe, und andererseits sich auf das nahe bevorstehende Concil vorbereiten müsse. 1) Unter den von Gerbert abweichenden Lesearten hebe ich hervor : statt dilecti Principes — clecti Principes; statt occupare dinoscitur — occupasse dino- scitur ; statt ut quod libuerit u. s. w. quod si libuerit vobis ad recipiendum jus prefati Camerarii vestri vestrarum virium excitare potenciam, vobis et ei super hoc benevo- lencie singularis uberi affluencia, quantum sine juris Regalis dispendio nos possumus, liberaliter et libenter intendimus aspirare.
Strana 331
331 69. Rex seribit cuidam pro bonis Imperii distractis in certis partibus recuperandis. Rud. dei gracia ete. Inter cetera, que nobis parere ..... efficacius elabores. Bodmann II, 24 ; vgl. auch in unserem Formelbuch Nr. 308. 70. Rex scribit principibus Ungarie ad tractandum de pace. Rud. dei gracia etc. Veneralibus in Christo patribus Strigoniensi et Colo- censi Archiepiseopis el eorum suffraganis, nec non principibus et Baronibus per Regnuin Ungarie constitutis salutem et sincere Regie benignitatis affectum. Vigilantes in multa sollicitudine et oculos mentis nostre perraro claudimus, nec sudores abstergimus ab eisdem, donec Rex Regum dominus dominancium, prin- ceps pacis, illam nobis ex alto conferat potestatem, qua divisas in populo chri- stiano ex multis discordiis hominum voluntates, ad unius voti propositum, ad quod eterni Regis gracie (leg. gracia) conformes nos faciat, redueamus, ad hoc mentis nostre conceptum feliciter consumandum Illustrem Prineipem dominum L. Regem Ungarie amicum nostrum preeipuum nobis elegimus promotorem cum quo de nostra et sua concordia et consona voluntate, societatis et amicicie federa per- petuo duratura pepigimus sibi et promisimus et promissum a nuncio suo ad hoc speeialiter ad nos misso recepimus, quod in Juribus et libertatibus et honoribus Regnorum, terrarum et hominum nostrorum adversus quemeumque hominem defendentes fideli vicissitudine nos juvabimus consilio et auxilio manuali, prout in litteris nostris patentibus hec et alia plenius continentur. Verum cum ad hoc solum nostra intencio dirigatur, ut electi nostri videant equitatem, hos tractatus sine vestro consilio et assensu perficiendos fore non eredimus, cum negocii qualitas et rei geste utilitas specialiter nos contingat, caritatem vestram requirimus et rogamus instanter, quatenus supradictum Regem amieum nostrum carissimum in presenti tractatu informetis, quod pari (?) publice et divine justicie quam privatis nostris commodis parvipensis in agendum nostris semper clegimus creditis expedire (?) et ul nostre sinceritatis affeetus prudencie vestre plenius elucescat, virum Religiosum fratrem C. ad presenciam vestram misimus, qui extra litteras vobis poterit in hac parte nostrum propositum distinccius explicare 1). 71. Littere regraciatorie. Rud. dei graeia etc. Episcopo tali integre dileccionis augmentum. Ascendit ut fumus aromatum exquisite ..... benevolos sencietis. Gerbert I, 20. Philol. 61, fol. 42, n. 23. Der König dankt einem Bischofe, dass er so trefflich seine Sache in Apostolice preminencie consistorio geführt habe, und ermuntert ihn, in seinen Beinühungen nicht nachzulassen. 72. Item alie regraciatorie littere super eo, quod quidam invitatur ad ineundam concordiam cum altero. Delectabiliter intonuit in mentis nostre sacrarium ....precipue procuretur. Bodmann 1, 7. Philol. 61, fol. 40, n. 11. Er dankt Jemandem für seine 1) Diese Gesandtschaft scheint eine Folge des im Jahre 1277 zwischen Rudolf und dem Könige Ladislaus von Ungern abgeschlossenen Bündnisses zu sein, über welches zu vgl. ist Kopp, Geschichte der eidgenössischen Bünde, I, S. 193 ff.
331 69. Rex seribit cuidam pro bonis Imperii distractis in certis partibus recuperandis. Rud. dei gracia ete. Inter cetera, que nobis parere ..... efficacius elabores. Bodmann II, 24 ; vgl. auch in unserem Formelbuch Nr. 308. 70. Rex scribit principibus Ungarie ad tractandum de pace. Rud. dei gracia etc. Veneralibus in Christo patribus Strigoniensi et Colo- censi Archiepiseopis el eorum suffraganis, nec non principibus et Baronibus per Regnuin Ungarie constitutis salutem et sincere Regie benignitatis affectum. Vigilantes in multa sollicitudine et oculos mentis nostre perraro claudimus, nec sudores abstergimus ab eisdem, donec Rex Regum dominus dominancium, prin- ceps pacis, illam nobis ex alto conferat potestatem, qua divisas in populo chri- stiano ex multis discordiis hominum voluntates, ad unius voti propositum, ad quod eterni Regis gracie (leg. gracia) conformes nos faciat, redueamus, ad hoc mentis nostre conceptum feliciter consumandum Illustrem Prineipem dominum L. Regem Ungarie amicum nostrum preeipuum nobis elegimus promotorem cum quo de nostra et sua concordia et consona voluntate, societatis et amicicie federa per- petuo duratura pepigimus sibi et promisimus et promissum a nuncio suo ad hoc speeialiter ad nos misso recepimus, quod in Juribus et libertatibus et honoribus Regnorum, terrarum et hominum nostrorum adversus quemeumque hominem defendentes fideli vicissitudine nos juvabimus consilio et auxilio manuali, prout in litteris nostris patentibus hec et alia plenius continentur. Verum cum ad hoc solum nostra intencio dirigatur, ut electi nostri videant equitatem, hos tractatus sine vestro consilio et assensu perficiendos fore non eredimus, cum negocii qualitas et rei geste utilitas specialiter nos contingat, caritatem vestram requirimus et rogamus instanter, quatenus supradictum Regem amieum nostrum carissimum in presenti tractatu informetis, quod pari (?) publice et divine justicie quam privatis nostris commodis parvipensis in agendum nostris semper clegimus creditis expedire (?) et ul nostre sinceritatis affeetus prudencie vestre plenius elucescat, virum Religiosum fratrem C. ad presenciam vestram misimus, qui extra litteras vobis poterit in hac parte nostrum propositum distinccius explicare 1). 71. Littere regraciatorie. Rud. dei graeia etc. Episcopo tali integre dileccionis augmentum. Ascendit ut fumus aromatum exquisite ..... benevolos sencietis. Gerbert I, 20. Philol. 61, fol. 42, n. 23. Der König dankt einem Bischofe, dass er so trefflich seine Sache in Apostolice preminencie consistorio geführt habe, und ermuntert ihn, in seinen Beinühungen nicht nachzulassen. 72. Item alie regraciatorie littere super eo, quod quidam invitatur ad ineundam concordiam cum altero. Delectabiliter intonuit in mentis nostre sacrarium ....precipue procuretur. Bodmann 1, 7. Philol. 61, fol. 40, n. 11. Er dankt Jemandem für seine 1) Diese Gesandtschaft scheint eine Folge des im Jahre 1277 zwischen Rudolf und dem Könige Ladislaus von Ungern abgeschlossenen Bündnisses zu sein, über welches zu vgl. ist Kopp, Geschichte der eidgenössischen Bünde, I, S. 193 ff.
Strana 332
332 Bemühungen, zwischen ihm und T. eine Vereinigung zu erreichen, könne aber erst einen festen Entschluss fassen, wenn seine Boten, welche er an T. geschickt hat, zurückgekehrt sind. 73. Littera pro Curialitatum exhibicionibus Cancellario Regis factis. Mentis nostre tabernaculum floride ..... et intendant. Bodmann II, 4. Philol. 61, fol. 40. Der König dankt einem Bischof für die Aufnahme, welche er seinem Kanzler zu Rom habe zu Theil werden lassen, und sendet ihm zur Aner- kennung dafür die Regalien; den Eid der Treue solle er den bald nach Rom abgehenden Gesandten leisten, durch welche er auch den Investiturbrief empfangen solle. 74. Consulitur quidam, quem nonnulli homines sunt conquesti sibi dampna plurima irrogasse, ut infra prefixum sibi terminum se cum iis componat. Conquesti sunt nobis tales . . . .. de jure fuerit procedendum. Bod- mann II, 23. Er fordert Jemand auf, sich mit den von ihm durch Gewaltthaten, Raub und Brand Verletzten zu versöhnen; geschähe dies nieht in bestimmter Frist, so würde er gegen ihn nach Recht verfahren, gleichviel ob er erscheine oder nicht. 75. Rex rogat unam duarum puellarum, quas petivit recipi in sorores Cenobii, admitti que prius suas litteras porrexerit. Percepimus quod pro duabus puellis precum nostrarum primieie vobis per nostre serenitatis litteras sint oblate; cum itaque utraque puellarum de jure et de graeia nostrarum spem recipiat litterarum, nosque neutri predictarum prejudicium facere intendamus, volumus, petimus, et rogamus, quatenus illam puellam, que pro sua provisione vobis prius litteras apportaverit, secunda non admissa cum posterioribus litteris, ob reverenciam sacri Imperii et nostram libe- raliter admittatis. 76. Littere gracie super exaceionibus non dandis. Ordinem vestrum a celesti patrefamilias in Ecclesie paradyso ob salutem plantatum singulari gracia compleetentes et affectu benivolo prosequentes, ut nos ipsi fructuum meritorum vestrorum reddamur partieipes apud deum, Vobis de favore et gracia speciali concedimus et indulgemus, ut procurator vester, quamdiu in procuracione permanserit, pro eo quod piis vestre neces- sitatis curis intendat, ab omnibus accionibus, pedagiis, taliis et ceteris Juribus, que civili communitati ex debito vel nostro mandato incumbunt, liber maneat nec ab ipso seulteto vel civibus super hiis debeat aliqualiter conveniri.
332 Bemühungen, zwischen ihm und T. eine Vereinigung zu erreichen, könne aber erst einen festen Entschluss fassen, wenn seine Boten, welche er an T. geschickt hat, zurückgekehrt sind. 73. Littera pro Curialitatum exhibicionibus Cancellario Regis factis. Mentis nostre tabernaculum floride ..... et intendant. Bodmann II, 4. Philol. 61, fol. 40. Der König dankt einem Bischof für die Aufnahme, welche er seinem Kanzler zu Rom habe zu Theil werden lassen, und sendet ihm zur Aner- kennung dafür die Regalien; den Eid der Treue solle er den bald nach Rom abgehenden Gesandten leisten, durch welche er auch den Investiturbrief empfangen solle. 74. Consulitur quidam, quem nonnulli homines sunt conquesti sibi dampna plurima irrogasse, ut infra prefixum sibi terminum se cum iis componat. Conquesti sunt nobis tales . . . .. de jure fuerit procedendum. Bod- mann II, 23. Er fordert Jemand auf, sich mit den von ihm durch Gewaltthaten, Raub und Brand Verletzten zu versöhnen; geschähe dies nieht in bestimmter Frist, so würde er gegen ihn nach Recht verfahren, gleichviel ob er erscheine oder nicht. 75. Rex rogat unam duarum puellarum, quas petivit recipi in sorores Cenobii, admitti que prius suas litteras porrexerit. Percepimus quod pro duabus puellis precum nostrarum primieie vobis per nostre serenitatis litteras sint oblate; cum itaque utraque puellarum de jure et de graeia nostrarum spem recipiat litterarum, nosque neutri predictarum prejudicium facere intendamus, volumus, petimus, et rogamus, quatenus illam puellam, que pro sua provisione vobis prius litteras apportaverit, secunda non admissa cum posterioribus litteris, ob reverenciam sacri Imperii et nostram libe- raliter admittatis. 76. Littere gracie super exaceionibus non dandis. Ordinem vestrum a celesti patrefamilias in Ecclesie paradyso ob salutem plantatum singulari gracia compleetentes et affectu benivolo prosequentes, ut nos ipsi fructuum meritorum vestrorum reddamur partieipes apud deum, Vobis de favore et gracia speciali concedimus et indulgemus, ut procurator vester, quamdiu in procuracione permanserit, pro eo quod piis vestre neces- sitatis curis intendat, ab omnibus accionibus, pedagiis, taliis et ceteris Juribus, que civili communitati ex debito vel nostro mandato incumbunt, liber maneat nec ab ipso seulteto vel civibus super hiis debeat aliqualiter conveniri.
Strana 333
333 77. Item littere gracie (super feodis absenti principi transmissis) 1). Solis et aurore infatigabilis . . . . . principibus defendemus. In quorum omnium efficax testimonium ete. Bodmann Il, 5. Philol. 61, fol. 40, n. 7. 78. Littere pronunciacionis compromissi. Suborta materia questionis inter talem ex una parte et talem ex altera super talibus et tali, in quibus utraque pars sibi jus competere asserebat, placuil utrique parti in nos compromittendi, tamquam in arbitros seu amicabiles compositores ad sopiendum et concordandum amore vel justicia mediante, quidquid inter ipsos super predietis fuerit questionis. Nos itaque pro bono pacis utriusque partis utilitate pensata, taliter arbitrantes et componentes ex arbitrio compromissi pronunciamus in hiis scriptis, quod talis antedictus tales res cum suis attinenciis neenon omnia bona sua, que suus antecessor felieis recordacionis talis possidebat, possidere valeat et debeat tempore vite sue, predictus vero falis Opidum tale cum suis pertinenciis el alia talia, in quorum possessione suus antecessor noscitur extitisse, quamdiu vixerit, possideat cessante quolibet impe- dimento. Pronunciantes nichilominus, quod ex hujusmodi arbitrio seu compo- sicione in possessionibus per idem arbitrium partibus attributis, successoribus predictorum in suo jure nullum debeat prejudicium generare. In cujus etc. Et lune apponent, qui compromiserunt2). Nos quoque talis et talis presenti scripto profitemur, nos in supradictos tales et tales tamquam in arbitros vel amicabiles compositores compromisisse, consencientes approbantes et susci- pientes unanimiter arbitrium supradietum, promittentes nichilominus bona fide et sine fraude omnia et singula supradicta attendere et servare, nee aliqualiter verbo vel opere contraire. 79. Edicio curie generalis pro reformacione Imperii. Rud. dei gracia etc. Episcopo. Ad Romane monarchie dirigens ..... sin- gulis approbetur. Bodmann II, 12. Philol. 61, fol. 40, n. 13. 80. Littere ad impediendum illicita thelonea. Percepimus in illis terminis.....specialiter ampliare. 81. Preces primarie pro Clerico ad Ecelesiam exhibite. Regie majestatis splendescens serenitas.....vobis dirigere nostra scripta Gerbertl, 46. Philol. 61, fol. 40, n. 12. Heiligenkr. 16. 82. Littere ad accipiendam diem Coronacionis. Arduis mens nostra negociis.....Iline est quod talem diem coronacioni nostre nobis a sanctitatis vestre gloria assignatam animo concipimus gracioso 1) Die eingeklammerten, den Inhall genaner angebenden Worte sind von einer anderen Hand mit schwarzer Tinte und in kleinerer Schrift beigefügt. 2) Ilier verbindel der Verfasser die beiden Formulare, von denen das eine die Entscheidung selbst enthält, das andere die rechtsgiltige Entstehung derselben beurkundel. Archiv. XIV. 22
333 77. Item littere gracie (super feodis absenti principi transmissis) 1). Solis et aurore infatigabilis . . . . . principibus defendemus. In quorum omnium efficax testimonium ete. Bodmann Il, 5. Philol. 61, fol. 40, n. 7. 78. Littere pronunciacionis compromissi. Suborta materia questionis inter talem ex una parte et talem ex altera super talibus et tali, in quibus utraque pars sibi jus competere asserebat, placuil utrique parti in nos compromittendi, tamquam in arbitros seu amicabiles compositores ad sopiendum et concordandum amore vel justicia mediante, quidquid inter ipsos super predietis fuerit questionis. Nos itaque pro bono pacis utriusque partis utilitate pensata, taliter arbitrantes et componentes ex arbitrio compromissi pronunciamus in hiis scriptis, quod talis antedictus tales res cum suis attinenciis neenon omnia bona sua, que suus antecessor felieis recordacionis talis possidebat, possidere valeat et debeat tempore vite sue, predictus vero falis Opidum tale cum suis pertinenciis el alia talia, in quorum possessione suus antecessor noscitur extitisse, quamdiu vixerit, possideat cessante quolibet impe- dimento. Pronunciantes nichilominus, quod ex hujusmodi arbitrio seu compo- sicione in possessionibus per idem arbitrium partibus attributis, successoribus predictorum in suo jure nullum debeat prejudicium generare. In cujus etc. Et lune apponent, qui compromiserunt2). Nos quoque talis et talis presenti scripto profitemur, nos in supradictos tales et tales tamquam in arbitros vel amicabiles compositores compromisisse, consencientes approbantes et susci- pientes unanimiter arbitrium supradietum, promittentes nichilominus bona fide et sine fraude omnia et singula supradicta attendere et servare, nee aliqualiter verbo vel opere contraire. 79. Edicio curie generalis pro reformacione Imperii. Rud. dei gracia etc. Episcopo. Ad Romane monarchie dirigens ..... sin- gulis approbetur. Bodmann II, 12. Philol. 61, fol. 40, n. 13. 80. Littere ad impediendum illicita thelonea. Percepimus in illis terminis.....specialiter ampliare. 81. Preces primarie pro Clerico ad Ecelesiam exhibite. Regie majestatis splendescens serenitas.....vobis dirigere nostra scripta Gerbertl, 46. Philol. 61, fol. 40, n. 12. Heiligenkr. 16. 82. Littere ad accipiendam diem Coronacionis. Arduis mens nostra negociis.....Iline est quod talem diem coronacioni nostre nobis a sanctitatis vestre gloria assignatam animo concipimus gracioso 1) Die eingeklammerten, den Inhall genaner angebenden Worte sind von einer anderen Hand mit schwarzer Tinte und in kleinerer Schrift beigefügt. 2) Ilier verbindel der Verfasser die beiden Formulare, von denen das eine die Entscheidung selbst enthält, das andere die rechtsgiltige Entstehung derselben beurkundel. Archiv. XIV. 22
Strana 334
334 confidentes, ut liberalis benignitas apostolice dignitatis vel pietatis deliberacione provideat circumspecta, quod defectus instantes plenitudo suppleat potestatis 1). 83. Innovacio presentacionis. Cum inclite recordacionis.....Rom. Imperator predecessor noster Ecclesiam parrochialem G. talis dyoc. vacantem tune contuleril propter deum, eundem tibi tamquam loci ordinario, ad quem institucio pertinet, per patentes litteras pre- sentando, Nos collacionem et presentacionem hujusmodi presentibus innovantes, eundem ad ipsam tibi ecclesiam presentamus, attente rogantes, quatenus revo- cato a predicta Ecclesia quolibet illicito detentore predictum G. ad curam et possessionem ipsius eum debitis sollempnitatibus admittere studeas liberaliter et devote. 84. Gracia facta cuidam Eeclesie de non dando theloneum de proventibus suarum possessionum. Antiquorum deerevit provisio nec.....officialium impedimento. 85. Ratificacio et confirmacio collacionis Ecclesie, cujus Jus patronatus speetat ad Imperium. Rud. etc. Volentes dilectum nostrum talem favore prosequi gracioso, colla- cionem ecclesie talis dudum a clare recordacionis Rom. Rege predecessore nostro, ad quem tunc ejusdem Ecclesie racione Imperii spectabat collacio, eidem factam, ut dicitur, prout rite facta dicitur, ratam habemus et gratam camque presencium tenore confirmamus. 86. Preces pro quodam. Libenter vos ad opera pietatis.....prosequi singularis. Bodmann II, 25, b. Er bittet eine Kirche, der Tochter eines ilrer Vasallen das Lehen zu leihen, falls er ohne münnliehe Erben versterben würde. 87. Decretum eleccionis Decani cujusdam ecclesie. Cum nuper ecclesia nostra per mortem.....gracia subvenire. Bod- mann II, 13. Ein Capitel bittet, den neugewählten Decan der Kirche, que spe- cialis vestra Capella dinoscitur, bestätigen zu wollen. 88. Exhibicio benevolencie Regis cuidam facta pro exhibicione insigniorum sue devocionis. Representata nobis per honorabilem ..... liberaliter exhibebit. Bod- mann II, 1. Der König versichert Jemandem sein Wohlwollen dafür, dass er ihm perhonorabilem virum Archiepiscopum (hei Bodmann: Archipreshiterum) talem Capellanum nostrum dilectum seine Befestigungen und Burgen zur Verfügung gestellt habe. 1) Nach dem 15. Februar 1275 geschrieben, da an diesem Tage Gregor dem König das nächste Allerheiligenfest zum Tage der Krönung bestimmte. Bochmer Gregor X. 218.
334 confidentes, ut liberalis benignitas apostolice dignitatis vel pietatis deliberacione provideat circumspecta, quod defectus instantes plenitudo suppleat potestatis 1). 83. Innovacio presentacionis. Cum inclite recordacionis.....Rom. Imperator predecessor noster Ecclesiam parrochialem G. talis dyoc. vacantem tune contuleril propter deum, eundem tibi tamquam loci ordinario, ad quem institucio pertinet, per patentes litteras pre- sentando, Nos collacionem et presentacionem hujusmodi presentibus innovantes, eundem ad ipsam tibi ecclesiam presentamus, attente rogantes, quatenus revo- cato a predicta Ecclesia quolibet illicito detentore predictum G. ad curam et possessionem ipsius eum debitis sollempnitatibus admittere studeas liberaliter et devote. 84. Gracia facta cuidam Eeclesie de non dando theloneum de proventibus suarum possessionum. Antiquorum deerevit provisio nec.....officialium impedimento. 85. Ratificacio et confirmacio collacionis Ecclesie, cujus Jus patronatus speetat ad Imperium. Rud. etc. Volentes dilectum nostrum talem favore prosequi gracioso, colla- cionem ecclesie talis dudum a clare recordacionis Rom. Rege predecessore nostro, ad quem tunc ejusdem Ecclesie racione Imperii spectabat collacio, eidem factam, ut dicitur, prout rite facta dicitur, ratam habemus et gratam camque presencium tenore confirmamus. 86. Preces pro quodam. Libenter vos ad opera pietatis.....prosequi singularis. Bodmann II, 25, b. Er bittet eine Kirche, der Tochter eines ilrer Vasallen das Lehen zu leihen, falls er ohne münnliehe Erben versterben würde. 87. Decretum eleccionis Decani cujusdam ecclesie. Cum nuper ecclesia nostra per mortem.....gracia subvenire. Bod- mann II, 13. Ein Capitel bittet, den neugewählten Decan der Kirche, que spe- cialis vestra Capella dinoscitur, bestätigen zu wollen. 88. Exhibicio benevolencie Regis cuidam facta pro exhibicione insigniorum sue devocionis. Representata nobis per honorabilem ..... liberaliter exhibebit. Bod- mann II, 1. Der König versichert Jemandem sein Wohlwollen dafür, dass er ihm perhonorabilem virum Archiepiscopum (hei Bodmann: Archipreshiterum) talem Capellanum nostrum dilectum seine Befestigungen und Burgen zur Verfügung gestellt habe. 1) Nach dem 15. Februar 1275 geschrieben, da an diesem Tage Gregor dem König das nächste Allerheiligenfest zum Tage der Krönung bestimmte. Bochmer Gregor X. 218.
Strana 335
335 89. Littera ad captandam benivolenciam. Ad Romani Regni gubernacula vocati..... debeat recompensam. Ger- bert I, 15. Lambacher 40. Da die reformacio pacis jam dudum deperdite reipublice des Königs fortwährende Sorge sei, hofft er bei Allen Unterstützung zu sinden. 90. Littere ad amieum, quod faciat suum filium ab illicitis abstinere. Quia te pura dileccione ac sinceritate.... debeas receptare. Bodmann II,31. 91. Concessio proventuum aliquarum (Cod. habet : aliqua) vill arum in feodum habendorum, donec ei, cui fit concessio, certa sit pecunia pers oluta. Ob clara dilecti fidelis nostri.....penitus liberatis. Bodmann II, 25, c. Er gibt gewisse Einkünfte so lange zu Lehen, bis er dem Vasall eine bestimmte Summe Geldes zallen würde, für welche dieser dann Güter kaufen solle, welehe er und seine Naehkommen zu Lehen haben sollen. 92. Prorogacio Curie generalis edicte. Pro utilitate reipublice ac presertim pacis.....plenariam adhibebis. Bod- mann I,36, 107. Der König schiebt den Reichstag zu Frankfurt (bei Bodmann fehlt der Name) wegen seiner Krankheit auf. 93. Arenga pro Ecclesiis. Corona Regni quam.....molestiis relevemur. 94. Preces ad amicum, ut, quod bonum incepit, melius finiat. Pro eo quod N. nobis.....beneficia graciarum. 95. Quod fratribus detur locus ad edificandum. Conceptus altissimo nobisque plausibus..... ominis incrementum. Er fordert auf, den Brüdern des C.-(Cistercienser-) Ordens in einer Stadt XX" pedum spa- eium zu überlassen. 96. Littere ad amicum, quod per composicionem preveniat sentenciam. Rud. ete. Querelam, quam A. de telo (lege: te) in presencia nostra depo- suit coram nobis pro tribunali sedentibus, est usque adeo prosecutus, quod nisi le cum eis amicabili composicione complanes, contra te exigente justicia sen- tenciali rigore procedere nos oportet, quocirea fidelitati tue mandamus, quate- nus sinceritatis justicie debita satisfaccione preveniens et evitans, cum predieto C. concordie modos excogites et exquiras. Alioquin ipsi in jure deesse non possumus, circa te finaliter licet inviti animadversione judieiaria procedemus. Philol. 61, fol. 44, n. 41.
335 89. Littera ad captandam benivolenciam. Ad Romani Regni gubernacula vocati..... debeat recompensam. Ger- bert I, 15. Lambacher 40. Da die reformacio pacis jam dudum deperdite reipublice des Königs fortwährende Sorge sei, hofft er bei Allen Unterstützung zu sinden. 90. Littere ad amieum, quod faciat suum filium ab illicitis abstinere. Quia te pura dileccione ac sinceritate.... debeas receptare. Bodmann II,31. 91. Concessio proventuum aliquarum (Cod. habet : aliqua) vill arum in feodum habendorum, donec ei, cui fit concessio, certa sit pecunia pers oluta. Ob clara dilecti fidelis nostri.....penitus liberatis. Bodmann II, 25, c. Er gibt gewisse Einkünfte so lange zu Lehen, bis er dem Vasall eine bestimmte Summe Geldes zallen würde, für welche dieser dann Güter kaufen solle, welehe er und seine Naehkommen zu Lehen haben sollen. 92. Prorogacio Curie generalis edicte. Pro utilitate reipublice ac presertim pacis.....plenariam adhibebis. Bod- mann I,36, 107. Der König schiebt den Reichstag zu Frankfurt (bei Bodmann fehlt der Name) wegen seiner Krankheit auf. 93. Arenga pro Ecclesiis. Corona Regni quam.....molestiis relevemur. 94. Preces ad amicum, ut, quod bonum incepit, melius finiat. Pro eo quod N. nobis.....beneficia graciarum. 95. Quod fratribus detur locus ad edificandum. Conceptus altissimo nobisque plausibus..... ominis incrementum. Er fordert auf, den Brüdern des C.-(Cistercienser-) Ordens in einer Stadt XX" pedum spa- eium zu überlassen. 96. Littere ad amicum, quod per composicionem preveniat sentenciam. Rud. ete. Querelam, quam A. de telo (lege: te) in presencia nostra depo- suit coram nobis pro tribunali sedentibus, est usque adeo prosecutus, quod nisi le cum eis amicabili composicione complanes, contra te exigente justicia sen- tenciali rigore procedere nos oportet, quocirea fidelitati tue mandamus, quate- nus sinceritatis justicie debita satisfaccione preveniens et evitans, cum predieto C. concordie modos excogites et exquiras. Alioquin ipsi in jure deesse non possumus, circa te finaliter licet inviti animadversione judieiaria procedemus. Philol. 61, fol. 44, n. 41.
Strana 336
336 97. Ad amicum pro amico, ut eum promoveat. Quod dilectum familiarem nostrum elericum.....benivolos comprobabis. Erste Bitten. 98. Ad Religiosos ut orent pro Rege et Regina. Ad speculum Regie dignitatis.....favorabiliter aspirare. Gerbert I, 24. 98. a. Littera Cisterciensium Capitulo transmissa. Cum nos Is, qui celorum continet.....benivoli comprobemur. Bitte des Königs Albert an den Cistereienser�Orden, für ihn, seine Gemahlin Elisabeth, seine Kinder und Getreuen zu beten. 99. Item consimilis. Venerabilibus in Christo patribus Abbali Cystercien., diſfinitoribus et uni- versis Abbatibus apud Cystercium in proximo generali Capitulo congregandis. amieis suis dilectis etc. Albertus etc. salutem cum sincero Regie benignitatis affectu. Quia saerum ordinem vestrum.....assequamur. Datum. 100. Littera regraciatoria ad eum qui promovit faclum. Quante sollicitudinis opera.....beneplacitis complacendi. Gerbert l, 30. Philol. 61, fol. 44, n. 46. Der König dankt Jemandem für seine Bemübungen, von denen er industrio viro magistro II. (Heinrich, Bischof von Trient), Curie nostre prothonotario de Rom. Curia revertente nobisque fideliter enarrante erfahren hat 1). 101. Regraciacio a Rege facta Pape. Resplenduit nobis velud in jubare....Imperii fuleimentum. Bodmann l.39. Philol. 61, fol. 44, n. 42. 102. Littere ad reformandum statum monasterii dissoluti. Quia de novo ut dieitur.....necessarium impedirel. 103. Peticio ad Capitulum, ut mittat litteras pape ut aliquis recipiatur in Canonicum. Si vestra prudencia diligenter attendat.....poteritis exhibere. Der König bittet ein Stift, sich für B. beim Papst N. (Nicolaus III., a.1277 �1280) um eine Pfründe zu bewerben. 104. Littere sedande discordie. Volentes exortam inter vos.....pacifice sopiantur. 105. Preces ad papam pro alicujus promocione. Sanctissimo in Christo patri ae domino G. (Gregorio) elc. R. (Rudol- phus) ete. Super hujusmodi personarum promocione.....egregie copulari. 1) Es ist dies die Antwort auf die Aufforderung der Cardinäle, er möge nach Rom zur Kaiser-Krönung kommen. (Gerbert I, 30.)
336 97. Ad amicum pro amico, ut eum promoveat. Quod dilectum familiarem nostrum elericum.....benivolos comprobabis. Erste Bitten. 98. Ad Religiosos ut orent pro Rege et Regina. Ad speculum Regie dignitatis.....favorabiliter aspirare. Gerbert I, 24. 98. a. Littera Cisterciensium Capitulo transmissa. Cum nos Is, qui celorum continet.....benivoli comprobemur. Bitte des Königs Albert an den Cistereienser�Orden, für ihn, seine Gemahlin Elisabeth, seine Kinder und Getreuen zu beten. 99. Item consimilis. Venerabilibus in Christo patribus Abbali Cystercien., diſfinitoribus et uni- versis Abbatibus apud Cystercium in proximo generali Capitulo congregandis. amieis suis dilectis etc. Albertus etc. salutem cum sincero Regie benignitatis affectu. Quia saerum ordinem vestrum.....assequamur. Datum. 100. Littera regraciatoria ad eum qui promovit faclum. Quante sollicitudinis opera.....beneplacitis complacendi. Gerbert l, 30. Philol. 61, fol. 44, n. 46. Der König dankt Jemandem für seine Bemübungen, von denen er industrio viro magistro II. (Heinrich, Bischof von Trient), Curie nostre prothonotario de Rom. Curia revertente nobisque fideliter enarrante erfahren hat 1). 101. Regraciacio a Rege facta Pape. Resplenduit nobis velud in jubare....Imperii fuleimentum. Bodmann l.39. Philol. 61, fol. 44, n. 42. 102. Littere ad reformandum statum monasterii dissoluti. Quia de novo ut dieitur.....necessarium impedirel. 103. Peticio ad Capitulum, ut mittat litteras pape ut aliquis recipiatur in Canonicum. Si vestra prudencia diligenter attendat.....poteritis exhibere. Der König bittet ein Stift, sich für B. beim Papst N. (Nicolaus III., a.1277 �1280) um eine Pfründe zu bewerben. 104. Littere sedande discordie. Volentes exortam inter vos.....pacifice sopiantur. 105. Preces ad papam pro alicujus promocione. Sanctissimo in Christo patri ae domino G. (Gregorio) elc. R. (Rudol- phus) ete. Super hujusmodi personarum promocione.....egregie copulari. 1) Es ist dies die Antwort auf die Aufforderung der Cardinäle, er möge nach Rom zur Kaiser-Krönung kommen. (Gerbert I, 30.)
Strana 337
337 106. Rex ad Papam, qualiter se suós et totum Imperium submiltit ordinacioni pape. Eya beatissime pater de admirabili vestra creacione precordiis nostris est infixa tenaciter liducia, illa revera super ea presumpcio nostris intimis est inpressa, quod ex humane imbecillitatis operacione non prodiit, sed quod ab insperato nobis (Gerbert: vobis) tune intencionis (reete habet Gerbert: in remotis) agentibus spiritus inspiracione paraclyti ad universalis eeclesie regimen celestis allitudo consilii vos vocavit, sic etenim nosmet ipsi dum pristinum statum nostrum inmeritorum (melius Gerbert: in interiorum) profunditale revol- vimus et dum voeis exemplo prophetice divinorum judiciorum in nostre considera- cionis speculo speculamur abyssum in forma consilii, licet imperii merito nos sentimus ingratos et eciam non instantes excluso totaliter quolibet gradus ambitu aleioris divinitus ad Rom. monarchie molimenta dirigenda provectos. Hiis igitur pie pater in trutina racionis appensis, in omnibus arduis et diversis que nobis post- modum occurrere, negoeiis et precipue super nunciorum Ungarie et Boemie Reg. legacionibus nobis propositis et oblacionibus editis, niehil penitus aggredi libuit, nichil prorsus ut decuit temptare voluimus, nisi vestra quam super postulastis, fuerimus responsis seu salutifera informacione suscepta (?). Ex quo itaque pater elementissime vos elegit altissimus, ita quod de terra jam sit orta veritas, prospiciente de celo justicia, et (leg: ex) quo dextera domini eciam sue misericordie unccione vos unxit, ut supra collum sublimium glorie solium teneatis, ut ista duo celitus in conformitatis ydemptitate per mutuos compaciantur amplexus. Ecce quod nostram et liberorum nostrorum personas nec non et creditum nobis Imperium vestre pie disposicioni submittimus, ut secundum deum et puram conscienciam libere statuatis et ordinetis salubriter de premissis, quiequid honoris dei ccclesiastice libertati et orthodoxe fidei necnon bono Imperii statui credideritis expedire. Et licet Illustris Boemie Rex non tam justis quam voluntariis motibus diu fuerit ad exheredacionem Imperii degrassatus, quia tamen in nobis (Gerbert melius: vobis) utpote supernis est expressum, electis a deo, divine justicie plenitudo exuberanter habundať, presertim ut terre sanete in opportuno subsidio nil dematur, controversiam inter nos et ipsum, que pro bonis Imperii vertitur occupatis ab ipso, fideliter apostolice ordinacioni et equitati relinquimus et expo- nimus dirimendam, pro certo quidem et constanti tenemus, quod indempuitati eavebit Imperii vestre sanctitatis inobliquabilis rectitudo. Ceterum super illius benivole et benivolencie favorabilis exhibicione, quan cause nostre justicie graciose pretenditis, juxta quod dilectus noster T. nuper de vestre beatitudinis pedibus ad nos rediens enarravit, si non ad quantas vobis debemus tantum sufficimus graciarum totaliter nos pervolvimus acciones, grata recipientes et placita, nec non invariabiliter acceptantes, quod per dilectos nostros T. et tales in beatitudinis vestre presencia sunt tractata. Lambacher 45. Gerbert II, 3. Philol. 61, fol. 55. n. 23 1). 1) Da diesen Brief unser Codex vollständiger — allerdings aber auch fehler- hafter — als Gerbert gibt, glaubte ich ihn aufnchmen zu müssen.
337 106. Rex ad Papam, qualiter se suós et totum Imperium submiltit ordinacioni pape. Eya beatissime pater de admirabili vestra creacione precordiis nostris est infixa tenaciter liducia, illa revera super ea presumpcio nostris intimis est inpressa, quod ex humane imbecillitatis operacione non prodiit, sed quod ab insperato nobis (Gerbert: vobis) tune intencionis (reete habet Gerbert: in remotis) agentibus spiritus inspiracione paraclyti ad universalis eeclesie regimen celestis allitudo consilii vos vocavit, sic etenim nosmet ipsi dum pristinum statum nostrum inmeritorum (melius Gerbert: in interiorum) profunditale revol- vimus et dum voeis exemplo prophetice divinorum judiciorum in nostre considera- cionis speculo speculamur abyssum in forma consilii, licet imperii merito nos sentimus ingratos et eciam non instantes excluso totaliter quolibet gradus ambitu aleioris divinitus ad Rom. monarchie molimenta dirigenda provectos. Hiis igitur pie pater in trutina racionis appensis, in omnibus arduis et diversis que nobis post- modum occurrere, negoeiis et precipue super nunciorum Ungarie et Boemie Reg. legacionibus nobis propositis et oblacionibus editis, niehil penitus aggredi libuit, nichil prorsus ut decuit temptare voluimus, nisi vestra quam super postulastis, fuerimus responsis seu salutifera informacione suscepta (?). Ex quo itaque pater elementissime vos elegit altissimus, ita quod de terra jam sit orta veritas, prospiciente de celo justicia, et (leg: ex) quo dextera domini eciam sue misericordie unccione vos unxit, ut supra collum sublimium glorie solium teneatis, ut ista duo celitus in conformitatis ydemptitate per mutuos compaciantur amplexus. Ecce quod nostram et liberorum nostrorum personas nec non et creditum nobis Imperium vestre pie disposicioni submittimus, ut secundum deum et puram conscienciam libere statuatis et ordinetis salubriter de premissis, quiequid honoris dei ccclesiastice libertati et orthodoxe fidei necnon bono Imperii statui credideritis expedire. Et licet Illustris Boemie Rex non tam justis quam voluntariis motibus diu fuerit ad exheredacionem Imperii degrassatus, quia tamen in nobis (Gerbert melius: vobis) utpote supernis est expressum, electis a deo, divine justicie plenitudo exuberanter habundať, presertim ut terre sanete in opportuno subsidio nil dematur, controversiam inter nos et ipsum, que pro bonis Imperii vertitur occupatis ab ipso, fideliter apostolice ordinacioni et equitati relinquimus et expo- nimus dirimendam, pro certo quidem et constanti tenemus, quod indempuitati eavebit Imperii vestre sanctitatis inobliquabilis rectitudo. Ceterum super illius benivole et benivolencie favorabilis exhibicione, quan cause nostre justicie graciose pretenditis, juxta quod dilectus noster T. nuper de vestre beatitudinis pedibus ad nos rediens enarravit, si non ad quantas vobis debemus tantum sufficimus graciarum totaliter nos pervolvimus acciones, grata recipientes et placita, nec non invariabiliter acceptantes, quod per dilectos nostros T. et tales in beatitudinis vestre presencia sunt tractata. Lambacher 45. Gerbert II, 3. Philol. 61, fol. 55. n. 23 1). 1) Da diesen Brief unser Codex vollständiger — allerdings aber auch fehler- hafter — als Gerbert gibt, glaubte ich ihn aufnchmen zu müssen.
Strana 338
338 107. Regina rogat Principes appendere sua sigilla litteris, quibus eimille marcarum redditus annui sunt in bonis Imperii assignati. Resplenduit nobis velud in jubare...et ultroneos experiri.BodmannI, 40. Vgl. Nr. 181. 108. Ut nuncius promoveatur in facto. Avite magnanimitatis in nos.....habere recommissum. Bodmann II, 57. Philol. 61, fol. 33, n. 8. 109. Littere regraciatorie preces continentes. Floridi ordinis vestri commemorabilis.....perseverancie foveatis. Bod- mann II, 58. Philol. 61, fol. 42, n. 26. 110. Littere conductus. Quia providum virum T.....vel jacturam. Der König nimmt seinen Gesandten für seine Reisen in seinen besonderen Schutz und empfiehlt ihn einer Stadt. 111. Quod fiat justicia partibus. Querelam gravem fidelium nostrorum.....et gracias obligemur. Bod- mann II, 32. Firnhaber 93. Philol. 61 , fol. 44, n. 44. In Folge von Beschwerden fordert der König Jemanden auf, den Bereehitigten das debitum eis ex hereditate successionis nicht vorzuenthalten. 112. Littere citacionis quo ad decidendam questionem inter partes. Exorte jam pridem inter t. et t...... rite decidere vales. Die Parteien sollen zu einem bestimmten Tage an einen bestimmten Ort Bevollmächtigte schieken, damit der König ihren Streit entscheide. 113. Littere regraciatorie alicujus Clerici ad episcopum 1). Reverendo in Christo patri ac domino etc. suus A. Regalis aule Notarius, suorum humillimus Clericorum id modicum quod est in omnibus et per omnia quicquid potest. Tante preeminencie scribere.... in diuturna tempora. Bod- mann I, 42. Der Notar verspricht die Abwesenheit des Bischofs bei dem Hof- tage zu entschuldigen und zu vertreten. 114. Littere regraciatorie ad illum qui est pro ceclesia et super excusacione absencie quorundam. Ex sincere fidelitatis constancia.....negociis impediti. Bodmaun I. 41. Ein Bischof bittet Jemanden, seine Abwesenheit auf dem künstigen Hoftage in Gemeinschaft mit dem Kanzler zu entschuldigen. 1) Nr. 113 und 114 gehören offenbar zusammen, und zwar ist Nr. 113 die Ant- wort auf Nr. 114. Die Namen der Personen erfahren wir aus der Überschrift bei Bodmann Nr. 42. Littera Andreae de Rode regalis aulac Notarii ad Nicolaum episcopum Cameracensem.
338 107. Regina rogat Principes appendere sua sigilla litteris, quibus eimille marcarum redditus annui sunt in bonis Imperii assignati. Resplenduit nobis velud in jubare...et ultroneos experiri.BodmannI, 40. Vgl. Nr. 181. 108. Ut nuncius promoveatur in facto. Avite magnanimitatis in nos.....habere recommissum. Bodmann II, 57. Philol. 61, fol. 33, n. 8. 109. Littere regraciatorie preces continentes. Floridi ordinis vestri commemorabilis.....perseverancie foveatis. Bod- mann II, 58. Philol. 61, fol. 42, n. 26. 110. Littere conductus. Quia providum virum T.....vel jacturam. Der König nimmt seinen Gesandten für seine Reisen in seinen besonderen Schutz und empfiehlt ihn einer Stadt. 111. Quod fiat justicia partibus. Querelam gravem fidelium nostrorum.....et gracias obligemur. Bod- mann II, 32. Firnhaber 93. Philol. 61 , fol. 44, n. 44. In Folge von Beschwerden fordert der König Jemanden auf, den Bereehitigten das debitum eis ex hereditate successionis nicht vorzuenthalten. 112. Littere citacionis quo ad decidendam questionem inter partes. Exorte jam pridem inter t. et t...... rite decidere vales. Die Parteien sollen zu einem bestimmten Tage an einen bestimmten Ort Bevollmächtigte schieken, damit der König ihren Streit entscheide. 113. Littere regraciatorie alicujus Clerici ad episcopum 1). Reverendo in Christo patri ac domino etc. suus A. Regalis aule Notarius, suorum humillimus Clericorum id modicum quod est in omnibus et per omnia quicquid potest. Tante preeminencie scribere.... in diuturna tempora. Bod- mann I, 42. Der Notar verspricht die Abwesenheit des Bischofs bei dem Hof- tage zu entschuldigen und zu vertreten. 114. Littere regraciatorie ad illum qui est pro ceclesia et super excusacione absencie quorundam. Ex sincere fidelitatis constancia.....negociis impediti. Bodmaun I. 41. Ein Bischof bittet Jemanden, seine Abwesenheit auf dem künstigen Hoftage in Gemeinschaft mit dem Kanzler zu entschuldigen. 1) Nr. 113 und 114 gehören offenbar zusammen, und zwar ist Nr. 113 die Ant- wort auf Nr. 114. Die Namen der Personen erfahren wir aus der Überschrift bei Bodmann Nr. 42. Littera Andreae de Rode regalis aulac Notarii ad Nicolaum episcopum Cameracensem.
Strana 339
339 115. Prorogacio Curie generalis edicte. Assumpto jam pridem divini inspiracione.....et utilis habentur. Ger- bert 1, 22. Philol. 61, fol. 33, n. 14. Weil viele geistliche Fürsten auf dem Concil zu Lyon (1274) sind und daher auf dem angesagten Hoftage nicht erscheinen können, vertagt ihn der König auf die nächsten Ostern. 116. Ut detineatur Judeus baptizatus revertens ad Judaysmum. Fideli nuper ad audienciam nostram assercione pervenit, quod Jo. Judeus qui apud te tenetur in vinculis ob infamie notam, quam dieitur incurrisse ponendo seandalum in fide katholica, que rugam et maculam non admittit, sacro baptismate suscepto rediisse dicitur ad vomitum et ad cecitatem perfidi Judaismi. Quia 1) facinorosorum impunitas ..... penitenciam valeat reportare. Bod- mann II, 33. Philol. 61, fol. 43, n. 36. 117. Preces Regis ad papam pro quodam, qui ab ejus gracia est exclusus. Audito nuper ex relacione.....contrarium voluntati. Bodmann I, 45. Der König verwendet sich beim Papst für einen Bischof, Fürsten des Reichs. 118. Littera Regraciatoria brevis et bona. Gratanter accepimus tue grate.....adiciant incremento. 119. Littere ad amicum de prosperitate. Rud. ete. venerabili Episcopo ete. Ut de fortunatis successuum nostrorum auspiciis precordiorum tuorum intima jocunditatis tripudio fecundentur, Eece tue sinceritati significamus ad gaudium quod omnia nostra et Imperii negocia eo per quem Reges regnant et principes principantur, visibiliter dirigente in partibus Austrie pro desiderii nostri voto salubriter prosperantur, Inclito Rege Boemie 2) in omnibus nostris beneplacitis tam in restitucione obsidum quam assignacione castrorum et municionum ducatui Austrie allinencium devotissime conformante. Ceterum seiat tua intemerata sinceritas etc. 120. Arenga de promocione servitoris fidelis. Ad illorum promocionen serenitatem.....avertere valeat. 121. Preces pro amico quod non inquietetur in possessione. Excellentissimo ete. Clemenciam vestram licet multociens.....accionibus inclinari. 122. Item Arenga. Dilectorum fidelium nostrorum commodis.....consensum porrigimus. 1) Hier beginnt die Formel bei Bodmann und im Philol. 2) Dies bezicht sich auf das im Mai 1277 zwischen Rudolf und Ottokar abge- schlossene Bündniss.
339 115. Prorogacio Curie generalis edicte. Assumpto jam pridem divini inspiracione.....et utilis habentur. Ger- bert 1, 22. Philol. 61, fol. 33, n. 14. Weil viele geistliche Fürsten auf dem Concil zu Lyon (1274) sind und daher auf dem angesagten Hoftage nicht erscheinen können, vertagt ihn der König auf die nächsten Ostern. 116. Ut detineatur Judeus baptizatus revertens ad Judaysmum. Fideli nuper ad audienciam nostram assercione pervenit, quod Jo. Judeus qui apud te tenetur in vinculis ob infamie notam, quam dieitur incurrisse ponendo seandalum in fide katholica, que rugam et maculam non admittit, sacro baptismate suscepto rediisse dicitur ad vomitum et ad cecitatem perfidi Judaismi. Quia 1) facinorosorum impunitas ..... penitenciam valeat reportare. Bod- mann II, 33. Philol. 61, fol. 43, n. 36. 117. Preces Regis ad papam pro quodam, qui ab ejus gracia est exclusus. Audito nuper ex relacione.....contrarium voluntati. Bodmann I, 45. Der König verwendet sich beim Papst für einen Bischof, Fürsten des Reichs. 118. Littera Regraciatoria brevis et bona. Gratanter accepimus tue grate.....adiciant incremento. 119. Littere ad amicum de prosperitate. Rud. ete. venerabili Episcopo ete. Ut de fortunatis successuum nostrorum auspiciis precordiorum tuorum intima jocunditatis tripudio fecundentur, Eece tue sinceritati significamus ad gaudium quod omnia nostra et Imperii negocia eo per quem Reges regnant et principes principantur, visibiliter dirigente in partibus Austrie pro desiderii nostri voto salubriter prosperantur, Inclito Rege Boemie 2) in omnibus nostris beneplacitis tam in restitucione obsidum quam assignacione castrorum et municionum ducatui Austrie allinencium devotissime conformante. Ceterum seiat tua intemerata sinceritas etc. 120. Arenga de promocione servitoris fidelis. Ad illorum promocionen serenitatem.....avertere valeat. 121. Preces pro amico quod non inquietetur in possessione. Excellentissimo ete. Clemenciam vestram licet multociens.....accionibus inclinari. 122. Item Arenga. Dilectorum fidelium nostrorum commodis.....consensum porrigimus. 1) Hier beginnt die Formel bei Bodmann und im Philol. 2) Dies bezicht sich auf das im Mai 1277 zwischen Rudolf und Ottokar abge- schlossene Bündniss.
Strana 340
340 123. Quod revocetur collacio facta injuste. Licet de sublimacione seu creacione.... dignemini revocare. Gerber Ill, 38. Philol. 61, fol. 59, n. 55. 124. Rex principibus quod veniant ad Curiam. Pressuras et gemitus afflictorum....congruo interesse. Bodmann l, 741). 125. Ad illum qui gaudet de promocione amici. Quia sicut evidenti experiencia . . . . . benignius commendatum. Bod- mann II, 93. Nachrieht, dass Jemand zun Prothonotarius vom König Rudolf ernannt sei. 126. Rex exigit subsidium a quibusdam pro Curia celebranda. Cognoseimus et simplieiter profitemur, quantumeunque conjunctis et caris parcere possumus, ista vice propter sollempnem Curiam nostram, quan celebraturi sumus in proximo, sumptuose oportel nos neenon vestris subsidiis adjuvari.Iline est quod universitatem vestram affectuosissime rogandam duximus et hortandam, quatenus nobis in xl libr. predicta Curia celebranda velitis munifice subvenire. Hoe enim in aliis vobis intendimus grata vicissitudine repensare, liberfates et immunitates vobis a nostra serenitate concessas ut decet plenarie conservantes. Ahnlich Bodmann II, 36. 127. Littere gracie facte Civitati. Volentes dilectos fideles nostros.....eonveniri. In cujus rei elc. Bod- mann II, 37. 128. Littere credencie. Quia nonnunquam absencium.....mancipetis. Beglaubigungsbrief für einen Gesandten an eine Stadt. 129. Littere date Monialibus super proleccione. Volentes vos velud benediecionis.....in testimonium super eo. 130. Littere Regis ad papam regraciancis ei et rogantis eum de pluribus. Immense serenitatis amena.....petimus inclinari. Gerbert l, 28. Bod- mann p. 127, Nr. 3. Philol. 61, fol. 43, n. 35. Heiligenkr. 29. Der König dankt dem Papst, dass er ihn seinen Gegnern gegenüber als König anerkannt habe ; eine eigentliche Gesandtschaft könne er erst schicken, wenn gewisse Berathungen auf dem künftigen Hoftage stattgefunden haben werden; der jetzige Gesandte solle nur mit ilm verhandeln (de) Inclito Rege franc. et de celebrando nobiscum familiari colloquio ; ferner môge der Papst für die baldige Besetzung 1) Hier lautet die Uberschrift: de Curia Imperii Bopardiae celebranda.
340 123. Quod revocetur collacio facta injuste. Licet de sublimacione seu creacione.... dignemini revocare. Gerber Ill, 38. Philol. 61, fol. 59, n. 55. 124. Rex principibus quod veniant ad Curiam. Pressuras et gemitus afflictorum....congruo interesse. Bodmann l, 741). 125. Ad illum qui gaudet de promocione amici. Quia sicut evidenti experiencia . . . . . benignius commendatum. Bod- mann II, 93. Nachrieht, dass Jemand zun Prothonotarius vom König Rudolf ernannt sei. 126. Rex exigit subsidium a quibusdam pro Curia celebranda. Cognoseimus et simplieiter profitemur, quantumeunque conjunctis et caris parcere possumus, ista vice propter sollempnem Curiam nostram, quan celebraturi sumus in proximo, sumptuose oportel nos neenon vestris subsidiis adjuvari.Iline est quod universitatem vestram affectuosissime rogandam duximus et hortandam, quatenus nobis in xl libr. predicta Curia celebranda velitis munifice subvenire. Hoe enim in aliis vobis intendimus grata vicissitudine repensare, liberfates et immunitates vobis a nostra serenitate concessas ut decet plenarie conservantes. Ahnlich Bodmann II, 36. 127. Littere gracie facte Civitati. Volentes dilectos fideles nostros.....eonveniri. In cujus rei elc. Bod- mann II, 37. 128. Littere credencie. Quia nonnunquam absencium.....mancipetis. Beglaubigungsbrief für einen Gesandten an eine Stadt. 129. Littere date Monialibus super proleccione. Volentes vos velud benediecionis.....in testimonium super eo. 130. Littere Regis ad papam regraciancis ei et rogantis eum de pluribus. Immense serenitatis amena.....petimus inclinari. Gerbert l, 28. Bod- mann p. 127, Nr. 3. Philol. 61, fol. 43, n. 35. Heiligenkr. 29. Der König dankt dem Papst, dass er ihn seinen Gegnern gegenüber als König anerkannt habe ; eine eigentliche Gesandtschaft könne er erst schicken, wenn gewisse Berathungen auf dem künftigen Hoftage stattgefunden haben werden; der jetzige Gesandte solle nur mit ilm verhandeln (de) Inclito Rege franc. et de celebrando nobiscum familiari colloquio ; ferner môge der Papst für die baldige Besetzung 1) Hier lautet die Uberschrift: de Curia Imperii Bopardiae celebranda.
Strana 341
341 eines bestimnten Erzbisthums und Bisthums sorgen, und von dem Gesandten Bericht über einzelne Männer entgegen nehmen, welche von der öffentlichen Stimme für diese Würde empsohlen werden. 131. ltem littere regraciatorie. Quanta sit fidei tue sinceritas.....operas applicare. 132. Littere regraeiatorie ulteriores preces continentes. Adjecit nostre felicitatis auspiciis incrementa gaudii....liberaliter operosos. Bodmann 1, 751). 133. Littere efficaces pro promocionc graciam continentes. Licet pura fama laudabili.....Sinceritatem tuam affeetuosissime duximus deprecandam, quatenus.....quam primunt se ad id facultas obtulerit in tali ccclesia eidem provideas de prebenda; tenere siquidem poteris pro constanti, quod ex hoc tibi et eidem ecclesie tue.....multa profectus optati commoda debeant provenire. Ceterum super eo, quod Curiam nostram sollempnem nee per te ipsum nee per tuos sollempnes unncios visitasti, te merito debemus arguere, sed sub spe promocionis predicti talis tui excusatoris egregii hac vice decrevimus equanimiter supportandum. 134. Littere exeusacionis admisse, quod quis non venerit ad Curiam. Quanto celsius ex assumpti.....nullatenus pigriteris. Bodmann II, 79. Philol. 61, fol. 54, n. 21. 135. Littere ad amieum quod visitet amicum. Quia illum, quem anima mea....presencialiter visitare. Er fordert Jemanden auf, ihn sub debito nupcialium premiorum so schnell als möglich zu besuchen. 136. Littere ad amicum qualiter cum gaudio Curiam celebravit. Quam pura quam integra vestre amicicie.....et lucidius enarrabunt. Bod- mann 1, 60 2). GerbertII, 56. Der König schreibt, wie glanzvoll der Hof- tag gewesen, dass Beschlüsse gefasst, Viele zu Rittern geschlagen seien, und nur das Verhalten des Königs von Böhmen Bedenken erregend sei. 137. Reformacio proscripti. Nobile opus sedentis in solio.....et publicos admittatur. Gerbert III, 28. Heiligenkr. III, 37. 1) Hier lautel die Überschrift : Ut Rex Franciae Metensibus ab Imperii gremio longe dissitis profectionem largiatur. 2) Die Überschrift heisst hier : Rudolfus etc. enarrat, quomodo solennis curia (in Nurenberg) habita, quidque praecipue ibi peractum sit, moresque Regis Bohemiae ibidem exhibitos.
341 eines bestimnten Erzbisthums und Bisthums sorgen, und von dem Gesandten Bericht über einzelne Männer entgegen nehmen, welche von der öffentlichen Stimme für diese Würde empsohlen werden. 131. ltem littere regraciatorie. Quanta sit fidei tue sinceritas.....operas applicare. 132. Littere regraeiatorie ulteriores preces continentes. Adjecit nostre felicitatis auspiciis incrementa gaudii....liberaliter operosos. Bodmann 1, 751). 133. Littere efficaces pro promocionc graciam continentes. Licet pura fama laudabili.....Sinceritatem tuam affeetuosissime duximus deprecandam, quatenus.....quam primunt se ad id facultas obtulerit in tali ccclesia eidem provideas de prebenda; tenere siquidem poteris pro constanti, quod ex hoc tibi et eidem ecclesie tue.....multa profectus optati commoda debeant provenire. Ceterum super eo, quod Curiam nostram sollempnem nee per te ipsum nee per tuos sollempnes unncios visitasti, te merito debemus arguere, sed sub spe promocionis predicti talis tui excusatoris egregii hac vice decrevimus equanimiter supportandum. 134. Littere exeusacionis admisse, quod quis non venerit ad Curiam. Quanto celsius ex assumpti.....nullatenus pigriteris. Bodmann II, 79. Philol. 61, fol. 54, n. 21. 135. Littere ad amieum quod visitet amicum. Quia illum, quem anima mea....presencialiter visitare. Er fordert Jemanden auf, ihn sub debito nupcialium premiorum so schnell als möglich zu besuchen. 136. Littere ad amicum qualiter cum gaudio Curiam celebravit. Quam pura quam integra vestre amicicie.....et lucidius enarrabunt. Bod- mann 1, 60 2). GerbertII, 56. Der König schreibt, wie glanzvoll der Hof- tag gewesen, dass Beschlüsse gefasst, Viele zu Rittern geschlagen seien, und nur das Verhalten des Königs von Böhmen Bedenken erregend sei. 137. Reformacio proscripti. Nobile opus sedentis in solio.....et publicos admittatur. Gerbert III, 28. Heiligenkr. III, 37. 1) Hier lautel die Überschrift : Ut Rex Franciae Metensibus ab Imperii gremio longe dissitis profectionem largiatur. 2) Die Überschrift heisst hier : Rudolfus etc. enarrat, quomodo solennis curia (in Nurenberg) habita, quidque praecipue ibi peractum sit, moresque Regis Bohemiae ibidem exhibitos.
Strana 342
342 138. Littere cum aliquis se offert ad servicium alterius. Ex quo divina elemencia vos.....dignemini declarare. Bodmann II, 80. Philol. 61, fol. 50, n. 33. 139. Ad amicum, ut aliquis recommandetur domino. Omnis honoris gloria venerando.....dignemini commendatum. 140. Littere excusacionis. Multorum emergencium negociosa eongeries.....merito mereor invenire. Bodmann II, 82. Ein Geistlicher bittet, ilin von der Residenzpflicht zu befreien, da er am königlichen Hofe ganz unentbehrlich sei. (Vgl. Nr. 266.) 141. Secular is commendat se precibus Religiosi. Quia cum in archa frequentis.....precibus apud dominum. 142. Littere partis gaudentis, dum parti silencium imponitur. Quieseant annune (eine neuere Hand setzt dafür an den Rand ammodo) patrum corda fidelium.....excusatum habere. Bodmann II, 81. 143. Commissionis littere facte alicui de Civitatibus aliquibus. Quia Nobilis vir t. fidelis noster karissimus suis claris exigentibus meritis meruerit multiplieiter honorari, nosse volumus universos, quod nos de sua pro- bitate, fidei puritate gerentes fiduciam inconcussam, custodiam et Regimen Civitatum nostrarum t. et Castrorum cum omnibus attinenciis corundem, predicto tali plene et plenarie committimus usque ad nostre beneplacitum voluntatis, concedentes eiden has litteras nostras in testimonium super eo. 144. Ad amicum quod sit propicius amico conquerenti de morte amici. Propinatum nuper nobis ex lugubri.....oportunis. Hine ete. GerbertI, 42. Bodmann II, 83. Philol. 61, fol. 49, n. 20. Philol. 383, fol. 23. Heiligen kr. III, 38. 145. Preces Regis ad Cives ut locum vel partem conferant Religiosis. Celsi firmamento, diversitate syderum speciositateque..... ac singulis incrementis. 146. Littera defensionis Monasterii. Equitatis rigor expostulat et ordo.....nichilominus puniemus. Phi lol. 61, fol. 46, n. 3. 147. De tuicione pupilli. Ad hoc nostris humeris Regie dignitatis.....ceteris in terrorem. Ger- bert III, 35. Bodmann l, 27. Philol. 61, fol. 45, n. 53. Ileiligenkr. III,41.
342 138. Littere cum aliquis se offert ad servicium alterius. Ex quo divina elemencia vos.....dignemini declarare. Bodmann II, 80. Philol. 61, fol. 50, n. 33. 139. Ad amicum, ut aliquis recommandetur domino. Omnis honoris gloria venerando.....dignemini commendatum. 140. Littere excusacionis. Multorum emergencium negociosa eongeries.....merito mereor invenire. Bodmann II, 82. Ein Geistlicher bittet, ilin von der Residenzpflicht zu befreien, da er am königlichen Hofe ganz unentbehrlich sei. (Vgl. Nr. 266.) 141. Secular is commendat se precibus Religiosi. Quia cum in archa frequentis.....precibus apud dominum. 142. Littere partis gaudentis, dum parti silencium imponitur. Quieseant annune (eine neuere Hand setzt dafür an den Rand ammodo) patrum corda fidelium.....excusatum habere. Bodmann II, 81. 143. Commissionis littere facte alicui de Civitatibus aliquibus. Quia Nobilis vir t. fidelis noster karissimus suis claris exigentibus meritis meruerit multiplieiter honorari, nosse volumus universos, quod nos de sua pro- bitate, fidei puritate gerentes fiduciam inconcussam, custodiam et Regimen Civitatum nostrarum t. et Castrorum cum omnibus attinenciis corundem, predicto tali plene et plenarie committimus usque ad nostre beneplacitum voluntatis, concedentes eiden has litteras nostras in testimonium super eo. 144. Ad amicum quod sit propicius amico conquerenti de morte amici. Propinatum nuper nobis ex lugubri.....oportunis. Hine ete. GerbertI, 42. Bodmann II, 83. Philol. 61, fol. 49, n. 20. Philol. 383, fol. 23. Heiligen kr. III, 38. 145. Preces Regis ad Cives ut locum vel partem conferant Religiosis. Celsi firmamento, diversitate syderum speciositateque..... ac singulis incrementis. 146. Littera defensionis Monasterii. Equitatis rigor expostulat et ordo.....nichilominus puniemus. Phi lol. 61, fol. 46, n. 3. 147. De tuicione pupilli. Ad hoc nostris humeris Regie dignitatis.....ceteris in terrorem. Ger- bert III, 35. Bodmann l, 27. Philol. 61, fol. 45, n. 53. Ileiligenkr. III,41.
Strana 343
343 148. Littere excusacionis adm sse. Litteras vestras nobis postremo transmissas.....remediabilius inclinari. Lambacher 70. Gerbert II, 50. Bodmann I, 21 (kürzere Fassung). Heiligenkr. II, 24. Der König sei von der Unschuld dessen, an den er schreibt, überzengt; es mögen sich aber diejenigen hüten, welche, wie er wohl weiss (nobis seiis ; bei Gerb. 1. Bodm. vobis insciis, ohne Euer Wissen), veritatis vacuos destinavere libellos. Eine Vermittelung zwischen ihni selbst und dem Könige von Böhmen müsse er ausschlagen; wolle der Letztere von seinem Beginnen abstehen und Alles, was er in Besitz genommen, zurückgeben, so würde er ihn zur Versölnung bereiter finden. Vgl. Nr. 161. 149. Amieus amico ut eum visitet. Cupientes ex intimo cordis nostri.....pariter et daturus. Philol. 383, fol. 23. 150. Exeusacio cum indignacione. Si vestra littera de pectoris integri.....fieri demandavi. Lambacher 85. Gerbert ll, 19. Heiligenkr. III, 42. Der König verwahrt sich vor unge- rechten Beschuldigungen. 131. Congratulacio Civitatis de Creacione Regis. Benediccio, claritas, sapiencia et graciarum accio.....negocii latoribus. Gerbert II, 7. Bodmann l, 20. Philol. 61, fol. 32, n. 6. Heiligenkr. I, 7. 152. Captacio benevolencie. Humane condicionis dignitas.....gloriam se dilatet etc. Gerbert I, 38. Philol. 61, fol. 48, n. 19. Hleiligenkr. 1, 9. Es dankt Jemand Gott dafür, dass er ihnen Rudolf zum Könige gegeben habe. 153. Hex regraciatur pape, rogans eum, ut sicut incepit, sie ſiniat. Advenit nobis ad jocunditatis imnense tripudium, quod ibi nulla meritorum nostrorum causa subfuerat, nulla provenerit vestre familiaris noticie unio, solo ut firmiter opinamur divine benignitatis instinctu, ad nostros sic assurrexistis amplexus, ut sieut honorabili O. nobis enarrante didieimus, fida manu primarium jactaveritis lapidem, gladiumque primordialiter posueritis positum. Cui scala nostre promocionis innititur et ad ardua conscendendi solidiora jam visa sunt surgere fundamenta. Quocirea pater egregie, laudibus pretermissis, quarum diffuso preconio multipliciter meruit vestra profeccio commendari, ad grates quas possumus vobis ex intimis inclinantes, paternitatem vestram suppliciter exoramus, quatenus laudabilia cirea nos inchoata principia medio laudabiliter et fine peroptato ex innale prestancia bonitatis concludere satagatis, de nobis enim secure potestis fiducie plenitudinem optinere, quod ad omnia, que Rom. ecclesie sacrosancte matri nostre piissime accepta noverimus, juxta prudencie vestre consilium specialiter habilitari disponimus et in beneplacitis suis fervere continue reverencia speciali.
343 148. Littere excusacionis adm sse. Litteras vestras nobis postremo transmissas.....remediabilius inclinari. Lambacher 70. Gerbert II, 50. Bodmann I, 21 (kürzere Fassung). Heiligenkr. II, 24. Der König sei von der Unschuld dessen, an den er schreibt, überzengt; es mögen sich aber diejenigen hüten, welche, wie er wohl weiss (nobis seiis ; bei Gerb. 1. Bodm. vobis insciis, ohne Euer Wissen), veritatis vacuos destinavere libellos. Eine Vermittelung zwischen ihni selbst und dem Könige von Böhmen müsse er ausschlagen; wolle der Letztere von seinem Beginnen abstehen und Alles, was er in Besitz genommen, zurückgeben, so würde er ihn zur Versölnung bereiter finden. Vgl. Nr. 161. 149. Amieus amico ut eum visitet. Cupientes ex intimo cordis nostri.....pariter et daturus. Philol. 383, fol. 23. 150. Exeusacio cum indignacione. Si vestra littera de pectoris integri.....fieri demandavi. Lambacher 85. Gerbert ll, 19. Heiligenkr. III, 42. Der König verwahrt sich vor unge- rechten Beschuldigungen. 131. Congratulacio Civitatis de Creacione Regis. Benediccio, claritas, sapiencia et graciarum accio.....negocii latoribus. Gerbert II, 7. Bodmann l, 20. Philol. 61, fol. 32, n. 6. Heiligenkr. I, 7. 152. Captacio benevolencie. Humane condicionis dignitas.....gloriam se dilatet etc. Gerbert I, 38. Philol. 61, fol. 48, n. 19. Hleiligenkr. 1, 9. Es dankt Jemand Gott dafür, dass er ihnen Rudolf zum Könige gegeben habe. 153. Hex regraciatur pape, rogans eum, ut sicut incepit, sie ſiniat. Advenit nobis ad jocunditatis imnense tripudium, quod ibi nulla meritorum nostrorum causa subfuerat, nulla provenerit vestre familiaris noticie unio, solo ut firmiter opinamur divine benignitatis instinctu, ad nostros sic assurrexistis amplexus, ut sieut honorabili O. nobis enarrante didieimus, fida manu primarium jactaveritis lapidem, gladiumque primordialiter posueritis positum. Cui scala nostre promocionis innititur et ad ardua conscendendi solidiora jam visa sunt surgere fundamenta. Quocirea pater egregie, laudibus pretermissis, quarum diffuso preconio multipliciter meruit vestra profeccio commendari, ad grates quas possumus vobis ex intimis inclinantes, paternitatem vestram suppliciter exoramus, quatenus laudabilia cirea nos inchoata principia medio laudabiliter et fine peroptato ex innale prestancia bonitatis concludere satagatis, de nobis enim secure potestis fiducie plenitudinem optinere, quod ad omnia, que Rom. ecclesie sacrosancte matri nostre piissime accepta noverimus, juxta prudencie vestre consilium specialiter habilitari disponimus et in beneplacitis suis fervere continue reverencia speciali.
Strana 344
344 154. Rex committit uni Monasterium deſendendum. Imperatorie dignitatis dyademate ac manus.....indebile molestari. Ger- bert III, 23. Philol. 61, fol. 54, n. 16. Heiligenkr. III, 4. 155. Confirmacio privile giorum fratruni sti Johannis Jrlmt. 1). Etsi de Regalis proeedat benivolencie largitate, universos regularis obser- vancie professores sollieite proteccionis et gracie patrocinio communire, honora- biles tamen fratres sacri Ordinis hospitalis sti Johannis Jrinit., qui spreta seculari milicia contra pagance pestilencie agmina producentes intrepide vexilla victorie christiane sueque signa milicie rubricantes in sanguine gloriosi martyrii strenue dimicando eum barbaris nacionibus preciose morti se tradere nou formidant, a regie celsitudinis brachio tanto debent attencius confoveri in omnibus lantoque sublimius honorari, quanto fervencius pro defensione katholice fidei dinoscuntur in Castris dominicis militare. Noveril igitur presens etas el successiva posteritas, quod nos fratrum ipsius Ordinis privilegium vidimus ef intelleximus hujus seriem et continenciam, que inferius plenius et lueidius est expressa. In nomine sancte et individue trinitatis R. 2) divina favente clemencia Rom. Imperator semper Augustus ete. Quia igitur prelibatum ordinem fratrum Ilosp. sti Johannis Jriint. cui utique sanctitatis ordo (sic), ut odor agri pleni eui dominus benedixit suavitas oblectamento precordialiter nos refecit, prerogativa favoris amplectimur singu- laris, Et quia idem ordo dinoscitur tytulis ab antiquo florere conspicuis et honorum et libertatum eximiis dotibus insigniri, nos intimo desiderio cupientes, quod sui fuinosi nominis nequeat obnubilari serenitas neque status sui prosperitas lacere tur in aliquo vel dispendiose cogantur, Honorabilis viri fratris Bern. prioris fratrum ejusdem ordinis per Alemanniam dilecti familiaris nostri supplicacionibus inclinati, predicti ordinis fratres et onmes possessiones corum ac bona, que inpresen- ciarum racionabiliter possident ac in posterum justis modis poterunt adipisci, sub nostra et Imperii Rom. proteccione suscipimus speciali, ad imitacionem divorum imperatorum predecessorum nostrorum et Reg. Rom., predieta privilegia prout sunt superins annotata et universos ae singulos suos articulos omnes insuper donaciones, indulgencias, gracias, libertates ac jura prefati ordinis fratribus a preelare memorie Fr. ultimo Rom. Iinperatore, predecessore nostro, aute latam in eum deposicionis sentenciam et a suis antecessoribus Imperatoribus et Reg. Rom. rite ac provide tradita ac concessa, ac si predicta omnia in presencia nostri contigissent, expresse de benignitate Rtegia liberaliter innovantes, el Auctoritate Regal. culminis et presentis scripti patrocinio confirmantes. Nulli ergo ommino horum liceat hanc paginam nostre proteccionis innovacionis el confirmacionis infringere vel eidem in aliquo ausu temerario contraire. Quod qui forsitan 1) Ich habe dies Privileg aufgenommen, weil es weit vollständiger als bei Gerbert ist. 2) Statt R. ist F. zu schreiben, da aus dem weiteren Verlaufe sich ergibt, dass Rudolf das Privileg bestätigt, und ausserdem auch Rudolf sich nie Imperator schreiben konnte. Der Aussteller dieser Bestätigung sagt geradezu, dass Friedrich der letzte römische König gewesen.
344 154. Rex committit uni Monasterium deſendendum. Imperatorie dignitatis dyademate ac manus.....indebile molestari. Ger- bert III, 23. Philol. 61, fol. 54, n. 16. Heiligenkr. III, 4. 155. Confirmacio privile giorum fratruni sti Johannis Jrlmt. 1). Etsi de Regalis proeedat benivolencie largitate, universos regularis obser- vancie professores sollieite proteccionis et gracie patrocinio communire, honora- biles tamen fratres sacri Ordinis hospitalis sti Johannis Jrinit., qui spreta seculari milicia contra pagance pestilencie agmina producentes intrepide vexilla victorie christiane sueque signa milicie rubricantes in sanguine gloriosi martyrii strenue dimicando eum barbaris nacionibus preciose morti se tradere nou formidant, a regie celsitudinis brachio tanto debent attencius confoveri in omnibus lantoque sublimius honorari, quanto fervencius pro defensione katholice fidei dinoscuntur in Castris dominicis militare. Noveril igitur presens etas el successiva posteritas, quod nos fratrum ipsius Ordinis privilegium vidimus ef intelleximus hujus seriem et continenciam, que inferius plenius et lueidius est expressa. In nomine sancte et individue trinitatis R. 2) divina favente clemencia Rom. Imperator semper Augustus ete. Quia igitur prelibatum ordinem fratrum Ilosp. sti Johannis Jriint. cui utique sanctitatis ordo (sic), ut odor agri pleni eui dominus benedixit suavitas oblectamento precordialiter nos refecit, prerogativa favoris amplectimur singu- laris, Et quia idem ordo dinoscitur tytulis ab antiquo florere conspicuis et honorum et libertatum eximiis dotibus insigniri, nos intimo desiderio cupientes, quod sui fuinosi nominis nequeat obnubilari serenitas neque status sui prosperitas lacere tur in aliquo vel dispendiose cogantur, Honorabilis viri fratris Bern. prioris fratrum ejusdem ordinis per Alemanniam dilecti familiaris nostri supplicacionibus inclinati, predicti ordinis fratres et onmes possessiones corum ac bona, que inpresen- ciarum racionabiliter possident ac in posterum justis modis poterunt adipisci, sub nostra et Imperii Rom. proteccione suscipimus speciali, ad imitacionem divorum imperatorum predecessorum nostrorum et Reg. Rom., predieta privilegia prout sunt superins annotata et universos ae singulos suos articulos omnes insuper donaciones, indulgencias, gracias, libertates ac jura prefati ordinis fratribus a preelare memorie Fr. ultimo Rom. Iinperatore, predecessore nostro, aute latam in eum deposicionis sentenciam et a suis antecessoribus Imperatoribus et Reg. Rom. rite ac provide tradita ac concessa, ac si predicta omnia in presencia nostri contigissent, expresse de benignitate Rtegia liberaliter innovantes, el Auctoritate Regal. culminis et presentis scripti patrocinio confirmantes. Nulli ergo ommino horum liceat hanc paginam nostre proteccionis innovacionis el confirmacionis infringere vel eidem in aliquo ausu temerario contraire. Quod qui forsitan 1) Ich habe dies Privileg aufgenommen, weil es weit vollständiger als bei Gerbert ist. 2) Statt R. ist F. zu schreiben, da aus dem weiteren Verlaufe sich ergibt, dass Rudolf das Privileg bestätigt, und ausserdem auch Rudolf sich nie Imperator schreiben konnte. Der Aussteller dieser Bestätigung sagt geradezu, dass Friedrich der letzte römische König gewesen.
Strana 345
343 attemptare presumpserit, gravem nostre indignacionis offensam se noverit incur- surum. In quoruim omnium testimonium et perpetui roboris firmamentum presens scriptum exinde conseribi et majestatis nostre Sigillo jussimus com- muniri. Gerbertl, 13. Philol. 61, fol. 36, n. 29. Heiligenkr. III, 26. 156. Congratulacionis littere de prosperitate. Excellentissimo domino ll. Rom. Regi tal. in presenti graciam et gloriam in futuro. Littere vestre quas michi.....habundare. Ceterum elc. 157. Regraciatorie littere ad predictas. Pro eo quod fervens fidei tue.....incommutabiliter disponentes ete. 158. Credencia ad papam. Plurima beatissime pater interpretis.....benignius impensuri. Susceptis nempe ab ore nostro sermonibus vobis labiorum suorum eloquiis afferendis credulam fidem vos petimus efficaciter adhibere. Datum etc. Gerbert I. 16 (schliesst mil benignius impensuri).Phil ol. 61, fol. 42, n. 29. Heiligenkr. 1,22. 139. Preces pro Clerico Regis in Canonicum recipiendo. Dignum judicat nostra Serenitas.....premia mereantur. 160. Littera ad captandam benevolenciam. Superni consilii sapiencia, que secrelum.....adveniat mansuetus. Ger- bertl, 5. Philol. 61, fol. 47, n. 12. Heiligenkr. 1, 22. (in allen diesen Texten findel sich nur etwa ein Drittel des Briefes. — Die Orte, wo er ganz gedruckt ist, führt an:) Bochmer Rud. 188; vgl. Kopp a.a. O. I, S.111, ff. Der König schreibt an die Reichsgetrenen Italiens, dass er, nachdem Deutschland beruhigt sei , anch bald nach Italien kommen werde, und nun seine Gesandten vorausschicke, um ihm den Weg zu bereiten. 161. Exensacio admissa de commisso. Litteras vestras nobis postremo transmissas.....graviter machinetur. Bodmannl, 21. Eine zun grössten Theil wörtliche Wiederholung von Nr. 148. 162. De affinitate contrahenda et benevolencia captanda vicissim. Cum inter Reges orbis.....beneplacito continetur aliquem nichilominus nunciorum vestrorum quos ad vestram presenciam transmisimus missuri celerius expeditum. Lambacher 87. Gerbert p. 153 zu III, 10 (schliesst mit benepl. continetur). Philol. 61, fol. 49, n. 22. Heiligenkr. II, 23. Er schreibt an einen König (wahrscheinlich Ladislaus von Ungern) , ihm in seinem Kampfe mit Ottokar Iilfe zu senden und seinen Gefreuen in Steiermark und Österreich
343 attemptare presumpserit, gravem nostre indignacionis offensam se noverit incur- surum. In quoruim omnium testimonium et perpetui roboris firmamentum presens scriptum exinde conseribi et majestatis nostre Sigillo jussimus com- muniri. Gerbertl, 13. Philol. 61, fol. 36, n. 29. Heiligenkr. III, 26. 156. Congratulacionis littere de prosperitate. Excellentissimo domino ll. Rom. Regi tal. in presenti graciam et gloriam in futuro. Littere vestre quas michi.....habundare. Ceterum elc. 157. Regraciatorie littere ad predictas. Pro eo quod fervens fidei tue.....incommutabiliter disponentes ete. 158. Credencia ad papam. Plurima beatissime pater interpretis.....benignius impensuri. Susceptis nempe ab ore nostro sermonibus vobis labiorum suorum eloquiis afferendis credulam fidem vos petimus efficaciter adhibere. Datum etc. Gerbert I. 16 (schliesst mil benignius impensuri).Phil ol. 61, fol. 42, n. 29. Heiligenkr. 1,22. 139. Preces pro Clerico Regis in Canonicum recipiendo. Dignum judicat nostra Serenitas.....premia mereantur. 160. Littera ad captandam benevolenciam. Superni consilii sapiencia, que secrelum.....adveniat mansuetus. Ger- bertl, 5. Philol. 61, fol. 47, n. 12. Heiligenkr. 1, 22. (in allen diesen Texten findel sich nur etwa ein Drittel des Briefes. — Die Orte, wo er ganz gedruckt ist, führt an:) Bochmer Rud. 188; vgl. Kopp a.a. O. I, S.111, ff. Der König schreibt an die Reichsgetrenen Italiens, dass er, nachdem Deutschland beruhigt sei , anch bald nach Italien kommen werde, und nun seine Gesandten vorausschicke, um ihm den Weg zu bereiten. 161. Exensacio admissa de commisso. Litteras vestras nobis postremo transmissas.....graviter machinetur. Bodmannl, 21. Eine zun grössten Theil wörtliche Wiederholung von Nr. 148. 162. De affinitate contrahenda et benevolencia captanda vicissim. Cum inter Reges orbis.....beneplacito continetur aliquem nichilominus nunciorum vestrorum quos ad vestram presenciam transmisimus missuri celerius expeditum. Lambacher 87. Gerbert p. 153 zu III, 10 (schliesst mit benepl. continetur). Philol. 61, fol. 49, n. 22. Heiligenkr. II, 23. Er schreibt an einen König (wahrscheinlich Ladislaus von Ungern) , ihm in seinem Kampfe mit Ottokar Iilfe zu senden und seinen Gefreuen in Steiermark und Österreich
Strana 346
346 Schutz zu verleihen. Jetzt halte er sich noch in Nürnberg1) auf, um, wenn Ottokar seine Einfälle wiederholen sollte, ilm vom Rücken her angreifen zu können. 163. Preces pro quodam ad Monasterium pro Monacho recipiendo. Pro dilecto nostro tali qui lascivientes.....gracias obligemur. 164. Littere statum significantes. Haetenus modicum seripsi vobis.....et ferventem. 165. Littere quibus papa Regi Regiam denominacionem attribuit. Gregorius Episcopus servus servorum karissimo in Christo filio R. Regi Rom. Illustri salutem et apostolicam benediccionem. Solent ardua preeipue.....ad presenciam nostram mittas. Gerbert I, 27. Lambache r42. BodmannI, 22. Philol. 61, fol. 25, n. 4. Bochmer Gregor X. 210. Gregor erkennt Rudolf jetzt nach Berathung mit seinen Fratres als König an; die Gesandten des Königs würden ihm erklären, warum er bisher mil der Anerkennung gezögert habe. Rudolf möge sich für den Römerzug rüsten, damit er, wenn ilm der Zeit- punct für die Krönung bestimmt sei, nicht unvorbereitet erscheine. 166. Comittit Rex ad suum beneplacitum cuidam Officium. Duplex est tibi suggerere et non ambigimus.....dulcedine premiorum. Gerbert III, 6. Philo l. 61, fol. 45, n.55. Heiligenkr. II,26. Der König über- trägt einem Verwandten ein Amt (Officium); obgleich er geschworen habe, die Güter des Reiches nicht ohne Einwilligung der Reichsfürsten zu vergeben, so zweifle er nicht, dass diese gern die Schenkung an einen so verdienten Mann anerkennen werden. Zugleich bittet er iln, seine Verwandten (avunculi) für die königliche Sache zu gewinnen. 167. Papa insinuat cuidam principi, quod Regi velit terminum as signare ad recipiendam ab co unccionem et conseera- cionem et Imperialis dyadematis coronacionem, unde mandat eidem, ut que decus Imperiale respiciant, promoveal. Cuin consummacionem promocionis ..... reformetur. Datum ut supra. Bodmann I, 23. 168. Congratulacio de prosperitate. Cum Romani Regni felix prosperitas...roborans regnum ejus. Bodm. 1,24. Ein Bischof wünscht dem Könige Glück super sponsalibus inter dominam 1) Sicher richtig ist die Variante bei Gerberl und Lambacher, nach der Rudolf sich in Wien aufhält: denn aus dem übrigen Inhalt des Briefes ergibt sich, dass er vor der entscheidenden Schlacht auf dem Marchfelde geschrieben wurde, und vor dieser befand sich bis Mitte August. Rudolf in Wien. Vgl. Bochmer Rud. 422.. 457.
346 Schutz zu verleihen. Jetzt halte er sich noch in Nürnberg1) auf, um, wenn Ottokar seine Einfälle wiederholen sollte, ilm vom Rücken her angreifen zu können. 163. Preces pro quodam ad Monasterium pro Monacho recipiendo. Pro dilecto nostro tali qui lascivientes.....gracias obligemur. 164. Littere statum significantes. Haetenus modicum seripsi vobis.....et ferventem. 165. Littere quibus papa Regi Regiam denominacionem attribuit. Gregorius Episcopus servus servorum karissimo in Christo filio R. Regi Rom. Illustri salutem et apostolicam benediccionem. Solent ardua preeipue.....ad presenciam nostram mittas. Gerbert I, 27. Lambache r42. BodmannI, 22. Philol. 61, fol. 25, n. 4. Bochmer Gregor X. 210. Gregor erkennt Rudolf jetzt nach Berathung mit seinen Fratres als König an; die Gesandten des Königs würden ihm erklären, warum er bisher mil der Anerkennung gezögert habe. Rudolf möge sich für den Römerzug rüsten, damit er, wenn ilm der Zeit- punct für die Krönung bestimmt sei, nicht unvorbereitet erscheine. 166. Comittit Rex ad suum beneplacitum cuidam Officium. Duplex est tibi suggerere et non ambigimus.....dulcedine premiorum. Gerbert III, 6. Philo l. 61, fol. 45, n.55. Heiligenkr. II,26. Der König über- trägt einem Verwandten ein Amt (Officium); obgleich er geschworen habe, die Güter des Reiches nicht ohne Einwilligung der Reichsfürsten zu vergeben, so zweifle er nicht, dass diese gern die Schenkung an einen so verdienten Mann anerkennen werden. Zugleich bittet er iln, seine Verwandten (avunculi) für die königliche Sache zu gewinnen. 167. Papa insinuat cuidam principi, quod Regi velit terminum as signare ad recipiendam ab co unccionem et conseera- cionem et Imperialis dyadematis coronacionem, unde mandat eidem, ut que decus Imperiale respiciant, promoveal. Cuin consummacionem promocionis ..... reformetur. Datum ut supra. Bodmann I, 23. 168. Congratulacio de prosperitate. Cum Romani Regni felix prosperitas...roborans regnum ejus. Bodm. 1,24. Ein Bischof wünscht dem Könige Glück super sponsalibus inter dominam 1) Sicher richtig ist die Variante bei Gerberl und Lambacher, nach der Rudolf sich in Wien aufhält: denn aus dem übrigen Inhalt des Briefes ergibt sich, dass er vor der entscheidenden Schlacht auf dem Marchfelde geschrieben wurde, und vor dieser befand sich bis Mitte August. Rudolf in Wien. Vgl. Bochmer Rud. 422.. 457.
Strana 347
347 nostram filiam vestram et Illustrem principem ducem...de consensu...summi pontificis laudabiliter ordinatis. 169. Regraciatorie littere cujusdam Episcopi ad Regem, quod eum promovit ad assecucionem Episcopatus. Vestre Regalis magnificencie....pie donacioni vestre etc. Bodmann I,25. Der Bischof sagt, er habe diese Erhebung nicht dem doctoratus doetorum (Bodmann: decretorum), sondern seinem Dienste als Prothonotarius zu verdanken. 170. Salutacio Regis. Civitas bisuncia Regi virtute.....et honoris. Nur der erste Satz des voll- ständig bei Bodmann I, 26 stehenden Gratulationsschreibens. Vgl. Nr. 171. 171. Littere misse Regi a Civitate, que offert se sibi in omnibus. Non est mirum si de pramacione.....in virtute. Bodmann I, 26. Ger- bert I, 11. Philol. 61, fol. 49, n. 23. Heiligenkr. 10. Fortsetzung von Nr. 170. Die Stadt dankt Gott für die Wahl des Königs, die von Uranfang an bereits bestimnt gewesen war ; vor des Königs Richterstuhl naturalia et Civilia jura tremeseunt. 172. Littere ad Consanguineum, ut veniat ei in auxilium. Generosi sanguinis unione qua nobis astringeris, te denegare nullatenus arbitrantes, Sinceritatem tuam, de qua non dubia fide confidimus, ampliori qua possumus, pre instanti requirendam duximus et hortamur, quatenus tractus naturalis funiculo, quo jungimur, digne pensans, quod Regie sublimacionis auspieia nobis attributa divinitus tua sint tueque posteritatis egregie inerementa perpetua et magnifica fulcimenta, nobis (et) nostris fautoribus studeas in instantis easus articulo contra grassatoris iniqui poteneiam tam viriliter quam constanter assistere. In hae etenin causa tua res agitur procul dubio sicut nostra. Quia si prompto aggressus fueris animo, que petuntur, condignis te ac tuos Regia celsitudo magnifieabit honoribus et fecundis beneficencie sue revera favo- ribus ampliabit. Igitur ad presenciam Incliti A. Comitis Palatini Reni te rogamus accedere etc. 173. Affinis littere de affinitate contracta gaudentis. Magnifico viro et potenti tali mutue sinceritatis affectum. Incentivi amoris affeccio..... interponere preces vestras, ut in fratri vestro. Gerbert p. 149 zu 1II, 7. Bodmann 1, 46. Philol. 61, fol. 47, n. 7. In unserem Codex bricht der Brief in der Mitte ab und wird unter der folgenden Numer weiter fort- gesetzt. Ein König (Ladislaus von Ungarn) schreibt, dass, wenn er in den ersten Jahren seiner Herrschaft seinem Gegner gegenüber unterlegen wäre, der Grund nicht in dessen Macht, sondern in seiner eigenen Minderjährigkeit gelegen habe; ebenso wie die Tochter des Angeredelen mit dem Sohne des römischen Königs verbunden sei, hoffe er selbst auch mit der königlichen Familie verschwägert zu werden.
347 nostram filiam vestram et Illustrem principem ducem...de consensu...summi pontificis laudabiliter ordinatis. 169. Regraciatorie littere cujusdam Episcopi ad Regem, quod eum promovit ad assecucionem Episcopatus. Vestre Regalis magnificencie....pie donacioni vestre etc. Bodmann I,25. Der Bischof sagt, er habe diese Erhebung nicht dem doctoratus doetorum (Bodmann: decretorum), sondern seinem Dienste als Prothonotarius zu verdanken. 170. Salutacio Regis. Civitas bisuncia Regi virtute.....et honoris. Nur der erste Satz des voll- ständig bei Bodmann I, 26 stehenden Gratulationsschreibens. Vgl. Nr. 171. 171. Littere misse Regi a Civitate, que offert se sibi in omnibus. Non est mirum si de pramacione.....in virtute. Bodmann I, 26. Ger- bert I, 11. Philol. 61, fol. 49, n. 23. Heiligenkr. 10. Fortsetzung von Nr. 170. Die Stadt dankt Gott für die Wahl des Königs, die von Uranfang an bereits bestimnt gewesen war ; vor des Königs Richterstuhl naturalia et Civilia jura tremeseunt. 172. Littere ad Consanguineum, ut veniat ei in auxilium. Generosi sanguinis unione qua nobis astringeris, te denegare nullatenus arbitrantes, Sinceritatem tuam, de qua non dubia fide confidimus, ampliori qua possumus, pre instanti requirendam duximus et hortamur, quatenus tractus naturalis funiculo, quo jungimur, digne pensans, quod Regie sublimacionis auspieia nobis attributa divinitus tua sint tueque posteritatis egregie inerementa perpetua et magnifica fulcimenta, nobis (et) nostris fautoribus studeas in instantis easus articulo contra grassatoris iniqui poteneiam tam viriliter quam constanter assistere. In hae etenin causa tua res agitur procul dubio sicut nostra. Quia si prompto aggressus fueris animo, que petuntur, condignis te ac tuos Regia celsitudo magnifieabit honoribus et fecundis beneficencie sue revera favo- ribus ampliabit. Igitur ad presenciam Incliti A. Comitis Palatini Reni te rogamus accedere etc. 173. Affinis littere de affinitate contracta gaudentis. Magnifico viro et potenti tali mutue sinceritatis affectum. Incentivi amoris affeccio..... interponere preces vestras, ut in fratri vestro. Gerbert p. 149 zu 1II, 7. Bodmann 1, 46. Philol. 61, fol. 47, n. 7. In unserem Codex bricht der Brief in der Mitte ab und wird unter der folgenden Numer weiter fort- gesetzt. Ein König (Ladislaus von Ungarn) schreibt, dass, wenn er in den ersten Jahren seiner Herrschaft seinem Gegner gegenüber unterlegen wäre, der Grund nicht in dessen Macht, sondern in seiner eigenen Minderjährigkeit gelegen habe; ebenso wie die Tochter des Angeredelen mit dem Sohne des römischen Königs verbunden sei, hoffe er selbst auch mit der königlichen Familie verschwägert zu werden.
Strana 348
348 174. Littere nuncii ad connubia contrahenda. Karissimo tali infra Octennium.....credulam adhibere. Vgl. zu Nr. 173. Er bittet um die Verwendung eines Anderen dafür, dass sein achtjähriger Bruder mit einer Tochter, Enkelin oder Schwestertochter des römisehen Königs ver- mählt werde; zugleieh schiekt er zur genaueren Besprechung einen Gesandten an ihn ab. 175. Item ad connubia contrahenda. Gloriosissimo et excellentissimo principum Domino t. t. prosperis successibus gloriari. Divine pietalis providencia .....tamquam nostris. Bodmann I, 47. Palacky I, Nr. 112. Firnhaber 187. Vgl. Nr. 173, 174. König Ladislaus von Ungern bittet den römischen König, irgend eine Jungfrau aus der königlichen Familie mit seinem (des schreibenden) 8jährigen Bruder Andreas, Herzog von Croatien und Slavonien, zu versprechen. (In unserem Codex sehlen sämmtliehe Namen.) 176. Amici congratulantur invicem. Audivit nuper nostra serenitas, unde nobis.....tamquam nobis. Ger- bert I, 10. Bodmann 1, 1. Philol. 61, fol. 42, n. 27. Heiligenkr. 19. Er dankt dem N. (König von England; vgl. den Text bei Bodmann) für seinc Gratulation und schiekt an ihn zur Berathung über ihren gegenseitigen Vortheil einen Gesandten ab. 177. Item littere Regraciatorie. Ex sineere fidelitatis constancia.....redoleant puritatem. 178. Regraciacio Regis ad Regem qui filiam suam vult ſilio Regis matrimonialiter copulare. Congratulacionis amiee plaeiditas....negoeio subsequatur. Bodmann I,48. Palacky I, Nr. 114. Philol. 61, fol. 43, n. 37. (Bei Palacky ist es das Schreiben Rudolf’s an die Königin Witwe von Ungern, dass sie ihren Sohn Andreas mit seiner Tochter verbinden wolle; jedoch müsse der König noch in Betreff dieser Verbindung den Rath seiner Fürsten und Getrenen zuziehen.) 179. Concessio feodi faeta. Rud. etc. Fidelis est litterarum custodia.....Imperio possidenda. 180. Regraciacio Regis ad papam cum aliis quibusdam. Creseentibus semper augmento continuo....volumus eum persona. Ceterum quia audivimus, Idem t. ex injuneto vestro (leg. nostro) vestre paternitati rescripsit, de quibus nune vaeantibus l. et L. ecclesiis provideri sit utile, illas quidem personas, prout secura constancia profitemur et constanter audemus asserere, adeo reputamus ydoneos, quod in corundem provisione, si prenotatis adjungantur ecelesiis, deo et homini juxta spem nostram et creditum talenfum nobis ex parte nostra proposita, de nostri cordis secrelario processisse. Gerbert III, 33 (schliesst mit cum persona). Philol. 61. fol. 53, n. 9. Heiligenkr. 33.
348 174. Littere nuncii ad connubia contrahenda. Karissimo tali infra Octennium.....credulam adhibere. Vgl. zu Nr. 173. Er bittet um die Verwendung eines Anderen dafür, dass sein achtjähriger Bruder mit einer Tochter, Enkelin oder Schwestertochter des römisehen Königs ver- mählt werde; zugleieh schiekt er zur genaueren Besprechung einen Gesandten an ihn ab. 175. Item ad connubia contrahenda. Gloriosissimo et excellentissimo principum Domino t. t. prosperis successibus gloriari. Divine pietalis providencia .....tamquam nostris. Bodmann I, 47. Palacky I, Nr. 112. Firnhaber 187. Vgl. Nr. 173, 174. König Ladislaus von Ungern bittet den römischen König, irgend eine Jungfrau aus der königlichen Familie mit seinem (des schreibenden) 8jährigen Bruder Andreas, Herzog von Croatien und Slavonien, zu versprechen. (In unserem Codex sehlen sämmtliehe Namen.) 176. Amici congratulantur invicem. Audivit nuper nostra serenitas, unde nobis.....tamquam nobis. Ger- bert I, 10. Bodmann 1, 1. Philol. 61, fol. 42, n. 27. Heiligenkr. 19. Er dankt dem N. (König von England; vgl. den Text bei Bodmann) für seinc Gratulation und schiekt an ihn zur Berathung über ihren gegenseitigen Vortheil einen Gesandten ab. 177. Item littere Regraciatorie. Ex sineere fidelitatis constancia.....redoleant puritatem. 178. Regraciacio Regis ad Regem qui filiam suam vult ſilio Regis matrimonialiter copulare. Congratulacionis amiee plaeiditas....negoeio subsequatur. Bodmann I,48. Palacky I, Nr. 114. Philol. 61, fol. 43, n. 37. (Bei Palacky ist es das Schreiben Rudolf’s an die Königin Witwe von Ungern, dass sie ihren Sohn Andreas mit seiner Tochter verbinden wolle; jedoch müsse der König noch in Betreff dieser Verbindung den Rath seiner Fürsten und Getrenen zuziehen.) 179. Concessio feodi faeta. Rud. etc. Fidelis est litterarum custodia.....Imperio possidenda. 180. Regraciacio Regis ad papam cum aliis quibusdam. Creseentibus semper augmento continuo....volumus eum persona. Ceterum quia audivimus, Idem t. ex injuneto vestro (leg. nostro) vestre paternitati rescripsit, de quibus nune vaeantibus l. et L. ecclesiis provideri sit utile, illas quidem personas, prout secura constancia profitemur et constanter audemus asserere, adeo reputamus ydoneos, quod in corundem provisione, si prenotatis adjungantur ecelesiis, deo et homini juxta spem nostram et creditum talenfum nobis ex parte nostra proposita, de nostri cordis secrelario processisse. Gerbert III, 33 (schliesst mit cum persona). Philol. 61. fol. 53, n. 9. Heiligenkr. 33.
Strana 349
349 Er wolle, wenn ein Priester die Gebote des Papstes nicht befolge, ohne Ansehen der Person und etwaniger Verwandtschaft mit ihm selbst, einschreiten, und schlägt einige Geistliche zur Besetzung vaeanter Kirchen vor. 181. Adhibicio consensus principum electorum super assignacione dotis Rom. Regine in bonis Imperii facta. Virtutum candor eximius... ..restituant et reducant. Gerbert I, 4. Philol. 61, fol. 60, n. 66. Heiligenkr. III, 1. Die Electores genehmigen, dass der König seiner Gemahlin ad mille auri redditus auf ihre Lebenszeit anweise. Vgl. Nr. 107. 182. Littere visitacionis. Eece deus sempiternus.....Quocirea fratrem talem per apostolicam sanc- titatem in virtute obediencie dis. premandamus, quatenus omni occasione et mora postpositis, primo incipias a te ipso torporem desidie et negligencie omni- mode deponendo.....viriliter arma spiritualia, gladium et ignem assumens, ineipias parietem fodere, ut appareant genimina vipperarum et radius lucis vibretur interius et ad vindictam exigant umbram mortis. Monachos, moniales, Regulares et scholares, Canonicos et alios Clericos tue Dyocesis vel provincie efficaciter corrigas, tam in capite quaim in membris. Cum autem prelati Eecle- siarum sepe propter occupaciones multiplices sive occasiones alias non suffieiant ministrare populo verba dei, et statutum ob hoe fuerit in concilio generali, ut ad sancte predicacionis officium salubriter exequendum viri assumantur, ydonei, potentes in opere et sermone, qui plebes sollieite visitantes, eas verbo edificent et exemplo, aliquos de clericis tue dyocesis vel provincie tibi assoeiare procures, qui tui cooperatores et coadjutores, in quibus expedit existentes tam verbo predicacionis quam visitacionis officio tibi suffragium convenienter impendant, ut tua et ipsorum sollicitudine muri irlm. et templum domini reparentur. Si vero quiequam difficultatis emerserit, quod videatur per vos vel per te et clerieos ipsos expediri non posse, illud ad Sedem apostolicam referre procures. Nos enim in hiis prout oportunum fuerit tibi efficaciter assistemus et necessarium impen- demus auxilium et favorem. Quod si super hiis negligens fueris, que mandamus, vel remissus, cum securis ad radicem infructuose arboris sit ponenda, gravem penam poteris tamquam qui ex hoc te culpabilem reddes, non immerito formi- dare 1). Qui vult racione consulere, debet iram et odium ammovere. Consilium actus preambulet et post factum poenitencia non succedet. Quidquid agunt homi- nes ad cor semper inspiciatur et non soluin actus sed intencio judicetur. Non per principium laus acquiritur, sed per finem inicium commendatur. Si fieri non potest, quod petitur, petentisque a principio sapiencia non exturbetur, quia sicut debent exaudiri presencia, ut preterita vel futura non debeant oblivisci. 183. Littere ad judicem pro amico. Quia prolixe discordie intestina.....efficaciter expedire. 1) Hier schliesst der päpstliche Brief. Der Verfasser der Summa hängt daran, ohne einen Absatz zu machen, eine Reihe ganz allgemeiner Sinnsprüche an. 23 Archiv. XIV.
349 Er wolle, wenn ein Priester die Gebote des Papstes nicht befolge, ohne Ansehen der Person und etwaniger Verwandtschaft mit ihm selbst, einschreiten, und schlägt einige Geistliche zur Besetzung vaeanter Kirchen vor. 181. Adhibicio consensus principum electorum super assignacione dotis Rom. Regine in bonis Imperii facta. Virtutum candor eximius... ..restituant et reducant. Gerbert I, 4. Philol. 61, fol. 60, n. 66. Heiligenkr. III, 1. Die Electores genehmigen, dass der König seiner Gemahlin ad mille auri redditus auf ihre Lebenszeit anweise. Vgl. Nr. 107. 182. Littere visitacionis. Eece deus sempiternus.....Quocirea fratrem talem per apostolicam sanc- titatem in virtute obediencie dis. premandamus, quatenus omni occasione et mora postpositis, primo incipias a te ipso torporem desidie et negligencie omni- mode deponendo.....viriliter arma spiritualia, gladium et ignem assumens, ineipias parietem fodere, ut appareant genimina vipperarum et radius lucis vibretur interius et ad vindictam exigant umbram mortis. Monachos, moniales, Regulares et scholares, Canonicos et alios Clericos tue Dyocesis vel provincie efficaciter corrigas, tam in capite quaim in membris. Cum autem prelati Eecle- siarum sepe propter occupaciones multiplices sive occasiones alias non suffieiant ministrare populo verba dei, et statutum ob hoe fuerit in concilio generali, ut ad sancte predicacionis officium salubriter exequendum viri assumantur, ydonei, potentes in opere et sermone, qui plebes sollieite visitantes, eas verbo edificent et exemplo, aliquos de clericis tue dyocesis vel provincie tibi assoeiare procures, qui tui cooperatores et coadjutores, in quibus expedit existentes tam verbo predicacionis quam visitacionis officio tibi suffragium convenienter impendant, ut tua et ipsorum sollicitudine muri irlm. et templum domini reparentur. Si vero quiequam difficultatis emerserit, quod videatur per vos vel per te et clerieos ipsos expediri non posse, illud ad Sedem apostolicam referre procures. Nos enim in hiis prout oportunum fuerit tibi efficaciter assistemus et necessarium impen- demus auxilium et favorem. Quod si super hiis negligens fueris, que mandamus, vel remissus, cum securis ad radicem infructuose arboris sit ponenda, gravem penam poteris tamquam qui ex hoc te culpabilem reddes, non immerito formi- dare 1). Qui vult racione consulere, debet iram et odium ammovere. Consilium actus preambulet et post factum poenitencia non succedet. Quidquid agunt homi- nes ad cor semper inspiciatur et non soluin actus sed intencio judicetur. Non per principium laus acquiritur, sed per finem inicium commendatur. Si fieri non potest, quod petitur, petentisque a principio sapiencia non exturbetur, quia sicut debent exaudiri presencia, ut preterita vel futura non debeant oblivisci. 183. Littere ad judicem pro amico. Quia prolixe discordie intestina.....efficaciter expedire. 1) Hier schliesst der päpstliche Brief. Der Verfasser der Summa hängt daran, ohne einen Absatz zu machen, eine Reihe ganz allgemeiner Sinnsprüche an. 23 Archiv. XIV.
Strana 350
350 184. Littere ad amicum de sponsalibus. Ut de nostris fortunatis et prosperis.....sic participes efficiamini premis- sorum contracte jam pridem inter nos et te veteris amicicie recordantes, ut de fortunatis et prosperis nostre felicitatis auspiciis tua precordia nove leticie renovet plenitudo. Bodmann I, 61 (schliesst bei premissorum). Der König berichtet einem Andern das Verlöbniss seiner Tochter. Vgl. Nr. 178. 183. Item de eodem cum credencia. Eece quod tibi significamus ad gaudiosi tripudii incrementum, quod inter nos et t. per sponsalia jain contracta de matrimonio consummando inter t. fra- trem suum et t. natam nostram perpetue felicitatis et indissolubilis amicicie federa, annuente divina elemencia et t. interveniente vel a. assensu benivolo sunt firmata. Et quod t. nuper a (leg. ad) devocionis nostre conversi obsequia et se beneplacitis nostris in omni specialiter promptitudine coaptantes, nos decet in oportunitatibus confovere, super controversie materia inter nos et ipsos odioso tumultu agitata diucius dilectum familiarem nostrum t. militem ad presenciam nostram (leg. vestram) duximus transmittendum, sinceritatem tuam affectu plenissimo deprecantes, quatenus verbis suis que tibi nomine nostro pertulerit, plenam fidem super hiis adhibeas, sicut nostro. 186. Rex ad judicem, ut ſaciat alicui justiciam. Quia miserande miserie miserabilium .. . . . recurrere iterato. Bod- mann II, 34. Philo l. 61, fol. 44, n. 38. 187. Littere de creacione Regis Rom. el ediccione Curie generalis et requisicione subsidii pro eademn. Luxit hactenus et languit terra.....ad expiacionis exercicium. Fluctivagi jamdudum status Imperii..... incommodo molestari. Diese Formel ist aus zwei ganz verschiedenen Bestandtheilen zusammengesetzt: der erste Theil, bis expiacionis exercicium ist der Anfang (vgl. Nr. 193) des Briefes, welchen der Erzbischof von Köln über die Wahl Rudolf’s an den Papst schrieb : Gerbert I, 3; Lambacher 39; Mon. Germ. IV, 393. — Bochmer Reichssachen a. 1273, 112. — Der zweite Theil von Fluctivagi bis zum Schluss ist ein Steuer- ausschreiben zur Deckung der Kosten eines Hoftages und findel sich auch bei Gerbert I, 17; Philo l. 61, fol. 43, n. 30; Heiligen kr. I, 30. 188. Littere ad papam ab Episcopo transmisse super injuriis Eeclesie suc illatis. Sanctissimo etc. talis Episcopi reverenciam debitam et devotam etc. Multa necessitate compellimur.....posite subvertentur. Gerbert ll, 9. Philol. 61, fol. 47, n. 11. Es beklagt sich ein Bischof (von Salzburg) darüber, dass ein König (Ottokar) nach seiner Rückkehr vom General-Coneil ihm alle Einkünfte entzieht ; Niemand sei vor ihm sicher, als wer schwöre weder dem Gebot der römischen Kirche, noch dem des römischen Königs zu folgen; er bittel den Papst sich beim Könige für ihn um Hilfe zu verwenden.
350 184. Littere ad amicum de sponsalibus. Ut de nostris fortunatis et prosperis.....sic participes efficiamini premis- sorum contracte jam pridem inter nos et te veteris amicicie recordantes, ut de fortunatis et prosperis nostre felicitatis auspiciis tua precordia nove leticie renovet plenitudo. Bodmann I, 61 (schliesst bei premissorum). Der König berichtet einem Andern das Verlöbniss seiner Tochter. Vgl. Nr. 178. 183. Item de eodem cum credencia. Eece quod tibi significamus ad gaudiosi tripudii incrementum, quod inter nos et t. per sponsalia jain contracta de matrimonio consummando inter t. fra- trem suum et t. natam nostram perpetue felicitatis et indissolubilis amicicie federa, annuente divina elemencia et t. interveniente vel a. assensu benivolo sunt firmata. Et quod t. nuper a (leg. ad) devocionis nostre conversi obsequia et se beneplacitis nostris in omni specialiter promptitudine coaptantes, nos decet in oportunitatibus confovere, super controversie materia inter nos et ipsos odioso tumultu agitata diucius dilectum familiarem nostrum t. militem ad presenciam nostram (leg. vestram) duximus transmittendum, sinceritatem tuam affectu plenissimo deprecantes, quatenus verbis suis que tibi nomine nostro pertulerit, plenam fidem super hiis adhibeas, sicut nostro. 186. Rex ad judicem, ut ſaciat alicui justiciam. Quia miserande miserie miserabilium .. . . . recurrere iterato. Bod- mann II, 34. Philo l. 61, fol. 44, n. 38. 187. Littere de creacione Regis Rom. el ediccione Curie generalis et requisicione subsidii pro eademn. Luxit hactenus et languit terra.....ad expiacionis exercicium. Fluctivagi jamdudum status Imperii..... incommodo molestari. Diese Formel ist aus zwei ganz verschiedenen Bestandtheilen zusammengesetzt: der erste Theil, bis expiacionis exercicium ist der Anfang (vgl. Nr. 193) des Briefes, welchen der Erzbischof von Köln über die Wahl Rudolf’s an den Papst schrieb : Gerbert I, 3; Lambacher 39; Mon. Germ. IV, 393. — Bochmer Reichssachen a. 1273, 112. — Der zweite Theil von Fluctivagi bis zum Schluss ist ein Steuer- ausschreiben zur Deckung der Kosten eines Hoftages und findel sich auch bei Gerbert I, 17; Philo l. 61, fol. 43, n. 30; Heiligen kr. I, 30. 188. Littere ad papam ab Episcopo transmisse super injuriis Eeclesie suc illatis. Sanctissimo etc. talis Episcopi reverenciam debitam et devotam etc. Multa necessitate compellimur.....posite subvertentur. Gerbert ll, 9. Philol. 61, fol. 47, n. 11. Es beklagt sich ein Bischof (von Salzburg) darüber, dass ein König (Ottokar) nach seiner Rückkehr vom General-Coneil ihm alle Einkünfte entzieht ; Niemand sei vor ihm sicher, als wer schwöre weder dem Gebot der römischen Kirche, noch dem des römischen Königs zu folgen; er bittel den Papst sich beim Könige für ihn um Hilfe zu verwenden.
Strana 351
351 189. Littere super concordia inter fratres habenda. Desiderantes ex intimo cordis nostri.....et salutis. Bodmann II, 52. Philol. 61, fol. 43, n. 33. 190. Littere benevoleneie Regis ad quendam Episcopum. Placida nobis tue applausivo....atque promptos. Gerbert I, 7.Philol. 61, fol. 56, n. 30. Heiligenkr. 1, 11. 191. Littere congratulacionis super reconciliacione inter Regem et alium quendam facta et Rex rogatur ut nuncios ad suam Curiam missos expediat, quodque invadat quosdam hostiliter. Grandem cordi nostro materiam ....beneplacito continetur. Gerbert III, 12. Lambacher 60. Philol. 61, fol. 45, n. 56. Der König freut sich, dass zwischen dem Angeredelen und dem Verlobten seiner Tochter der Friede her- gestellt ist ; er bittet ihn, seine Gesandten, welche super matrimonio consummando geschickt sind, nicht länger zurückzuhalten, und seine Getreuen in Österreich gegen die Angriffe des Feindes zu schützen. 192. Littere Regis exprimentes, quod emendacioni cujusdam facinoris perpetrati velit intendere et super dilacione diffi- dacionis Regis Bohemie et super quibusdam Rumoribus. Rem horribilem et perniciosam.....incendiis et rapinis. Gerbert II, 10. Heiligenkr. II, 7. Er wolle den Krieg mit dem Könige von Böhmen noch auf- schieben ; N. habe zu Gunsten N’s. eine Stadt angegriffen und verwüstet. 193. Decretum eleccionis Regis Rom. in futurum Imperatorem promovendi. Vacante jam pridem Imperio.....screnitas illucescat. Die Fortsetzung des in Nr. 187 abgebrochenen Berichtes des Erzbischofs von Köln an den Papst. 194. Littere credencie ad papam. Aspiranti processui nostro.....effeetum mancipando. 195. Littera regracia toria, quod receptus est Rex ad oraciones. Resplenduit augmento tripudii...peecaminum injungentes. Bodmann II,87. Die Überschrift passt nicht zum Inhalt, der vielmehr eine Bitte für Jemand zu sorgen ist. 196. De ſilia Regis petenda a principe. Spem jocundam et omnibus desideriis.....celeriter expedire. Bod- mann I, 66. Rudolf verlobt seine Tochter Clementia. 197. Qualiter papa processit contra Fridericum imperatorem. Gregorius etc. Ascendit de mari bestia.....labore sudaverit etc. Papst Gregor (IX.) excommunieirt den Kaiser Friedrich II. Vgl. Bochmer, Päpste, Gregor IX. 142. 23
351 189. Littere super concordia inter fratres habenda. Desiderantes ex intimo cordis nostri.....et salutis. Bodmann II, 52. Philol. 61, fol. 43, n. 33. 190. Littere benevoleneie Regis ad quendam Episcopum. Placida nobis tue applausivo....atque promptos. Gerbert I, 7.Philol. 61, fol. 56, n. 30. Heiligenkr. 1, 11. 191. Littere congratulacionis super reconciliacione inter Regem et alium quendam facta et Rex rogatur ut nuncios ad suam Curiam missos expediat, quodque invadat quosdam hostiliter. Grandem cordi nostro materiam ....beneplacito continetur. Gerbert III, 12. Lambacher 60. Philol. 61, fol. 45, n. 56. Der König freut sich, dass zwischen dem Angeredelen und dem Verlobten seiner Tochter der Friede her- gestellt ist ; er bittet ihn, seine Gesandten, welche super matrimonio consummando geschickt sind, nicht länger zurückzuhalten, und seine Getreuen in Österreich gegen die Angriffe des Feindes zu schützen. 192. Littere Regis exprimentes, quod emendacioni cujusdam facinoris perpetrati velit intendere et super dilacione diffi- dacionis Regis Bohemie et super quibusdam Rumoribus. Rem horribilem et perniciosam.....incendiis et rapinis. Gerbert II, 10. Heiligenkr. II, 7. Er wolle den Krieg mit dem Könige von Böhmen noch auf- schieben ; N. habe zu Gunsten N’s. eine Stadt angegriffen und verwüstet. 193. Decretum eleccionis Regis Rom. in futurum Imperatorem promovendi. Vacante jam pridem Imperio.....screnitas illucescat. Die Fortsetzung des in Nr. 187 abgebrochenen Berichtes des Erzbischofs von Köln an den Papst. 194. Littere credencie ad papam. Aspiranti processui nostro.....effeetum mancipando. 195. Littera regracia toria, quod receptus est Rex ad oraciones. Resplenduit augmento tripudii...peecaminum injungentes. Bodmann II,87. Die Überschrift passt nicht zum Inhalt, der vielmehr eine Bitte für Jemand zu sorgen ist. 196. De ſilia Regis petenda a principe. Spem jocundam et omnibus desideriis.....celeriter expedire. Bod- mann I, 66. Rudolf verlobt seine Tochter Clementia. 197. Qualiter papa processit contra Fridericum imperatorem. Gregorius etc. Ascendit de mari bestia.....labore sudaverit etc. Papst Gregor (IX.) excommunieirt den Kaiser Friedrich II. Vgl. Bochmer, Päpste, Gregor IX. 142. 23
Strana 352
352 198. Littera ad amicum intendentem utilitati domini vel amici. Quia curam sollicitam tuis novimus ...... benivolo concludatur. Bod- mann I, 67. 198 a. Rex consolatur uni ver sitatem ville super suo advocato mortuo promittendo cis alium preficere. Ex quo placuit Regi Regum.....de ydoneo succcssore. Bodmann II, 88. Philol. 61, fol. 44, n. 39. 199. Quando mittitur aliquis ad concordandum discordes. Germinantibus inter vos intestine.....effectui mancipando. 200. Vocacio principis ad Curiam sollempnem per Regem celebrandam. Disponentes incommutabili animo..... viriliter impendisse. Bodm. II,35, a. 201. Item de codem cum addicione quorundam. Ex fervore caritatis intrinsece....revocetis amplexus. Bodmann II, 35, b. Er fordert N. auf, an seinen Hof zu kommen , besonders da einige Personen eine Unterredung mit ihm wünschen ; er bittel um Verzeihung für einen Gesandten, der zu lange bei ihm zurückblieb und uin Wiederaufnahme seines — des N. — Kämmerers zu Gnaden. 202 1). Regraciatoria littera ad papam de matrimonio inter filiam Regis et nepotem Regis Sycilie ad ordinacionem pape contracto. Gemine caritatis igniculo.....parcere recusaret. Bodmann I, 68. 203. Rexmandat ut Civibus restituantur ablata. Mirari compellimur et diligenter.....plenitudinem exhibere. 204. Consolacio Civium pressuras paciencium. Calamitatum vestrarum angustiis et pressuris.....operosius applicare. 205. Littere nunciorum receptorum eum Credencia. Nuncios vestre celsitudinis.....fiducia requiratis. Bodmann I, 11. 206. Confirmacio privilegiorum. In excellenti speculo Regie majestatis.....presumpserit etc. In cujus ete. Philo l. 61, fol. 58, n. 45. 1) Der Codex hat 102 und zählt so weiter fort, so dass die letzte Formel nicht die Numer 317, sondern 217 führt.
352 198. Littera ad amicum intendentem utilitati domini vel amici. Quia curam sollicitam tuis novimus ...... benivolo concludatur. Bod- mann I, 67. 198 a. Rex consolatur uni ver sitatem ville super suo advocato mortuo promittendo cis alium preficere. Ex quo placuit Regi Regum.....de ydoneo succcssore. Bodmann II, 88. Philol. 61, fol. 44, n. 39. 199. Quando mittitur aliquis ad concordandum discordes. Germinantibus inter vos intestine.....effectui mancipando. 200. Vocacio principis ad Curiam sollempnem per Regem celebrandam. Disponentes incommutabili animo..... viriliter impendisse. Bodm. II,35, a. 201. Item de codem cum addicione quorundam. Ex fervore caritatis intrinsece....revocetis amplexus. Bodmann II, 35, b. Er fordert N. auf, an seinen Hof zu kommen , besonders da einige Personen eine Unterredung mit ihm wünschen ; er bittel um Verzeihung für einen Gesandten, der zu lange bei ihm zurückblieb und uin Wiederaufnahme seines — des N. — Kämmerers zu Gnaden. 202 1). Regraciatoria littera ad papam de matrimonio inter filiam Regis et nepotem Regis Sycilie ad ordinacionem pape contracto. Gemine caritatis igniculo.....parcere recusaret. Bodmann I, 68. 203. Rexmandat ut Civibus restituantur ablata. Mirari compellimur et diligenter.....plenitudinem exhibere. 204. Consolacio Civium pressuras paciencium. Calamitatum vestrarum angustiis et pressuris.....operosius applicare. 205. Littere nunciorum receptorum eum Credencia. Nuncios vestre celsitudinis.....fiducia requiratis. Bodmann I, 11. 206. Confirmacio privilegiorum. In excellenti speculo Regie majestatis.....presumpserit etc. In cujus ete. Philo l. 61, fol. 58, n. 45. 1) Der Codex hat 102 und zählt so weiter fort, so dass die letzte Formel nicht die Numer 317, sondern 217 führt.
Strana 353
353 207. Qualiter Barones discedentes a Rege diffidant Regem Bohemie. Aecedentibus nuper ad majestatis nostre.....insidias emulorum. Ger- bert II, 54. Heiligenkr. II, 8. Der römische König befiehlt einem Boten zu verkünden, dass er mit edlen Herren verabredet hätte, den König von Böhmen zu bekriegen und an den Grenzen Kärntens anzugreifen. 208. Quando petit aliquis admitti in familiarem alieujus. Tali domino t. aliquid ipsum quod est in omnibus et per omnia quiequid potest eum desiderio revidendi. Lustratis per mundi.....graciosius aperire. Firnhaber 70. Philol. 61, fol. 49, n. 24. 209. Ut recipiatur quis in familiam alicujus. Gerens de vestra benignitate.....eciam fructuosum. 210. Ejectus a possessione bonorum petit sibi super eo subveniri. Quia per T. de quadam bonorum possessione pacifica, prout est toti terre notorium, violentis et Calumpniosis insultibus sum ejectus, ad vos beatissime pater, velud ad refugium singulare confugiens, humili precum instancia vestre duxi clemencie rectitudinem implorandam, quatenus super hoe ex indito pectori vestro divinitus zelo justicie in solite pietatis affectu dignemini compati et paterne misericordie patroeinio subvenire. 211. Inhibicio injusti Thelonei. Exurgit universa terra clamoribus.....animos aeuemus. Gerbert I, 41. Philol. 61, fol. 43, n. 53. Heiligenkr. III, 43. 212. Regraciatoria littera de spe promoeionis cujusdam Notarii in quadam Ecelesia facta. In tue devocionis exhibicione gratuita....utilius occupari. Gerbert I, 48. Heiligenkr. III, 4. Während bei Gerbert der Name des Notars nicht ange- geben ist, heisst es im Erlanger Codex: viro magistro a. d. e. (leg. de) rode, d. h. also Andreae de Rode, weleher bei Rudolf Notar war (vgl. Boehmer Rud. S. 56) und auch sonst noch öfter in unserem Formelbuch erwähnt wird ; vgl. 243, 265, 266. 213. Episcopus petit quosdam malefactores ab eo excom- municatos a Rege proscribi, significando eidem eorundem excessus. Urgente nos Jure publico.....confirmare velitis. Bodmann II, 53. Philol. 61, fol. 39, n. 34. Ein Bischof schreibt dem Könige, dass er einige Missethäter in placitis nostris publicis wiederholt vorgeladen und vor zwei Jahren excommunicirt habe ; als sie darauf keine Sühne gethan hätten, habe er sie nach gesetzlich erfolgten Ladungen mit Zustimmung seiner Ministerialen und unter
353 207. Qualiter Barones discedentes a Rege diffidant Regem Bohemie. Aecedentibus nuper ad majestatis nostre.....insidias emulorum. Ger- bert II, 54. Heiligenkr. II, 8. Der römische König befiehlt einem Boten zu verkünden, dass er mit edlen Herren verabredet hätte, den König von Böhmen zu bekriegen und an den Grenzen Kärntens anzugreifen. 208. Quando petit aliquis admitti in familiarem alieujus. Tali domino t. aliquid ipsum quod est in omnibus et per omnia quiequid potest eum desiderio revidendi. Lustratis per mundi.....graciosius aperire. Firnhaber 70. Philol. 61, fol. 49, n. 24. 209. Ut recipiatur quis in familiam alicujus. Gerens de vestra benignitate.....eciam fructuosum. 210. Ejectus a possessione bonorum petit sibi super eo subveniri. Quia per T. de quadam bonorum possessione pacifica, prout est toti terre notorium, violentis et Calumpniosis insultibus sum ejectus, ad vos beatissime pater, velud ad refugium singulare confugiens, humili precum instancia vestre duxi clemencie rectitudinem implorandam, quatenus super hoe ex indito pectori vestro divinitus zelo justicie in solite pietatis affectu dignemini compati et paterne misericordie patroeinio subvenire. 211. Inhibicio injusti Thelonei. Exurgit universa terra clamoribus.....animos aeuemus. Gerbert I, 41. Philol. 61, fol. 43, n. 53. Heiligenkr. III, 43. 212. Regraciatoria littera de spe promoeionis cujusdam Notarii in quadam Ecelesia facta. In tue devocionis exhibicione gratuita....utilius occupari. Gerbert I, 48. Heiligenkr. III, 4. Während bei Gerbert der Name des Notars nicht ange- geben ist, heisst es im Erlanger Codex: viro magistro a. d. e. (leg. de) rode, d. h. also Andreae de Rode, weleher bei Rudolf Notar war (vgl. Boehmer Rud. S. 56) und auch sonst noch öfter in unserem Formelbuch erwähnt wird ; vgl. 243, 265, 266. 213. Episcopus petit quosdam malefactores ab eo excom- municatos a Rege proscribi, significando eidem eorundem excessus. Urgente nos Jure publico.....confirmare velitis. Bodmann II, 53. Philol. 61, fol. 39, n. 34. Ein Bischof schreibt dem Könige, dass er einige Missethäter in placitis nostris publicis wiederholt vorgeladen und vor zwei Jahren excommunicirt habe ; als sie darauf keine Sühne gethan hätten, habe er sie nach gesetzlich erfolgten Ladungen mit Zustimmung seiner Ministerialen und unter
Strana 354
354 Beobachtung aller Rechtsformen beraubt: omni dignitate, nomine et honore, que ab ecclesia nostra hactenus habuerunt, pronunciantes eos infames et a legitimis actibus tamquam viros inhabiles. Er fordert jetzt den König auf, dies Urtheil zu bestätigen und die Acht auszusprechen. Vgl. auch Nr. 221. 214. Presentacio cujusdam ad Ecclesiam vacantem. Ad vacantem nuper collacioni nostre seu presentacioni Ecclesiam talem racione Imperii per decessum quondam talis Rectoris ejusdem Ecclesie providum virum t. dileetum familiarem et Notarium nostrum, de cujus honesta conversacione vitaque laudabili testimonium per experienciam perhibemus, tue prudencie duxi- mus fiducialiter presentandum, devocionem tuam affectuose rogantes, quatenus ipsum t. vel t. exhibitorem preseneium procuratorio nomine loco sui, quemadmodum tuum requirit officium, pro divina nostraque revereneia ad ejusdem corporalem possessionem et curam eum sollempni- tatibus debitis admittere non obmitlas. 215. Littera exhibentis se ad servicium alicujus de cujus gracia dubitavit. Hactenus grati se temporis aptitudo....affectibus blandiantur. Philol. 61, fol. 49, n. 25. 216. De eventibus contra concordiam denuo sopiendam. In decessu talis a nostra preseneia.....penitus consopire. Gerbert III, 22. Heiligenkr. III, 43. 217. Preces primarie. Si diligenter inspexeris decus .....non omittas. Gerbert I, 43 (hier fehlen die individuellen Beziehungen). Philol. 61, fol. 57, n. 36. Heiligen- kreuz I, 17. Es sei allgemein anerkannt ex antiqua et approbata Imperii consuetudine, dass jeder Prälat im Reiche eine Pfründe der Verleihung des Königs überlassen müsse; so hoffe er, dass auch die Ecclesia Cameracensis, welehe sich auf kein befreiendes Privileg berufen könne, das jus primae precis anerkennen werde. 218. Tercialittera super primariis precibus. Cum primo primarias et seeundo secundarias.....reciproca subtrahamus. Das Recht auf Bitten haben die Könige juxta antiquam et approbatam saneti Imperii consuetudinem: preces — Juris et consuetudinis tramite fulciuntur, prout antiquitas statuit et modernitas approbavit. Vgl. Nr. 18. 219. Item preces pro aliquo in Episcopum promovendo. Inter cetera, quorum nos pervigil...fructifera germinabit. Gerbert II,2. Philol. 61, fol. 44, n. 48. Heiligenkr. III, 18. Der König bittel den Papst, da die Kirche von Köln den übrigen voranleuchtet, ihr den venerabilis E. Monaste- riensis Electus zu bestätigen.
354 Beobachtung aller Rechtsformen beraubt: omni dignitate, nomine et honore, que ab ecclesia nostra hactenus habuerunt, pronunciantes eos infames et a legitimis actibus tamquam viros inhabiles. Er fordert jetzt den König auf, dies Urtheil zu bestätigen und die Acht auszusprechen. Vgl. auch Nr. 221. 214. Presentacio cujusdam ad Ecclesiam vacantem. Ad vacantem nuper collacioni nostre seu presentacioni Ecclesiam talem racione Imperii per decessum quondam talis Rectoris ejusdem Ecclesie providum virum t. dileetum familiarem et Notarium nostrum, de cujus honesta conversacione vitaque laudabili testimonium per experienciam perhibemus, tue prudencie duxi- mus fiducialiter presentandum, devocionem tuam affectuose rogantes, quatenus ipsum t. vel t. exhibitorem preseneium procuratorio nomine loco sui, quemadmodum tuum requirit officium, pro divina nostraque revereneia ad ejusdem corporalem possessionem et curam eum sollempni- tatibus debitis admittere non obmitlas. 215. Littera exhibentis se ad servicium alicujus de cujus gracia dubitavit. Hactenus grati se temporis aptitudo....affectibus blandiantur. Philol. 61, fol. 49, n. 25. 216. De eventibus contra concordiam denuo sopiendam. In decessu talis a nostra preseneia.....penitus consopire. Gerbert III, 22. Heiligenkr. III, 43. 217. Preces primarie. Si diligenter inspexeris decus .....non omittas. Gerbert I, 43 (hier fehlen die individuellen Beziehungen). Philol. 61, fol. 57, n. 36. Heiligen- kreuz I, 17. Es sei allgemein anerkannt ex antiqua et approbata Imperii consuetudine, dass jeder Prälat im Reiche eine Pfründe der Verleihung des Königs überlassen müsse; so hoffe er, dass auch die Ecclesia Cameracensis, welehe sich auf kein befreiendes Privileg berufen könne, das jus primae precis anerkennen werde. 218. Tercialittera super primariis precibus. Cum primo primarias et seeundo secundarias.....reciproca subtrahamus. Das Recht auf Bitten haben die Könige juxta antiquam et approbatam saneti Imperii consuetudinem: preces — Juris et consuetudinis tramite fulciuntur, prout antiquitas statuit et modernitas approbavit. Vgl. Nr. 18. 219. Item preces pro aliquo in Episcopum promovendo. Inter cetera, quorum nos pervigil...fructifera germinabit. Gerbert II,2. Philol. 61, fol. 44, n. 48. Heiligenkr. III, 18. Der König bittel den Papst, da die Kirche von Köln den übrigen voranleuchtet, ihr den venerabilis E. Monaste- riensis Electus zu bestätigen.
Strana 355
355 220. Petit quidam informari de statu Regis et quando sit iturus ad Coronam. Dum salutis optatu indeficientis ..... beneplacitis conformemus. Bod- mann I, 27. 221. Sentencia condempnatoria contra quosdam promulgata cum invocacione brachii secularis. Serenissimo domino suo etc. Salzburgensis Archiepiscopus devocionis et fidei obsequium indefessum. Error incorrigibilis, desperata.... sentencia annotare. Bodmann I, 28. Philo l. 61, fol. 30, n. 37. Der Erzbischof excommunieirt einige Ministerialen seiner Kirche und bittet den König, da sie bein Könige von Böhmen Unterstützung finden, seinen Ausspruch durch königliche Briefe zu bestätigen. 222. Consilium Episcopi Salzburgensis, qualiter Rex in Austriain sit venturus. Serenissimo domino suo F. dei (add.gracia) Salzburgensis, devocionis et fidei certitudinem cum salute. Onerosum dominium .. . . . volumus obligari. Bodmann I, 13. Weder durch Zwang noch durch Überredung solle der König von Böhmen ihn (den Erzbischof von Salzburg) dem Reiche abspenstig machen. Auf die Frage Rudolf’s, ob er Hilfe brauche, sagt er, er glaube für die Burgen Mannschaft genug zu haben. Sein Rath ist, die Herzöge von Baiern mit einander zu versöhnen, und besonders Herzog II. von der böhmischen Partei abzuziehen, ferner den Getreuen in Österreich und Steier Muth einzusprechen und Hilfe zu senden; da die Ministerialen von Bamberg unschlüssig seien, ob sie dem Könige von Böhmen huldigen sollten, müsse man die Huldigung derselben auf jede Weise verhindern, da sonst auf Kärnten und Steier kein Verlass sei. 223. Salzburgensis congaudet Regi, quod papa ipsum coronare intendit et conqueritur Regi, quod Bohemie Rex suam Ecelesiam exterminare minetur. Serenissimo domino suo etc. dei gracia Salzburgensis Archiepiscopus devo- cionis et obsequii totum posse. Exultat spiritus noster reereatus....habuerimus ex adverso. Bodmann I, 14. 224. Consilium Salzburgensis, qualiter sit procedendum contra Regem Bohemie. Serenissimo domino suo ete. dei gracia Salzburgensis Archiepiscopus devocionis fidei et obsequii totum posse. Tribulacio et angustia intumeseunt.... machinacio seinderetur. Bodmann i, 15. Die Getreuen in Österreich würden furchtbar vom Könige von Böhmen behandelt ; Rudolf möge ihn zuerst in Böhmen angreifen, damit er Österreich verlassen müsse, dann in Steiermark, und endlich erst nach Österreich vorrücken. 225. Querimonie Salzburgensis de Rege Bohemie. Serenissimo domino R. Ron. Regi Inclito Idem Archiepiscopus devocionis et oracionum obsequia indefessa. Indignaeio, quam indigne concepit....totaliter
355 220. Petit quidam informari de statu Regis et quando sit iturus ad Coronam. Dum salutis optatu indeficientis ..... beneplacitis conformemus. Bod- mann I, 27. 221. Sentencia condempnatoria contra quosdam promulgata cum invocacione brachii secularis. Serenissimo domino suo etc. Salzburgensis Archiepiscopus devocionis et fidei obsequium indefessum. Error incorrigibilis, desperata.... sentencia annotare. Bodmann I, 28. Philo l. 61, fol. 30, n. 37. Der Erzbischof excommunieirt einige Ministerialen seiner Kirche und bittet den König, da sie bein Könige von Böhmen Unterstützung finden, seinen Ausspruch durch königliche Briefe zu bestätigen. 222. Consilium Episcopi Salzburgensis, qualiter Rex in Austriain sit venturus. Serenissimo domino suo F. dei (add.gracia) Salzburgensis, devocionis et fidei certitudinem cum salute. Onerosum dominium .. . . . volumus obligari. Bodmann I, 13. Weder durch Zwang noch durch Überredung solle der König von Böhmen ihn (den Erzbischof von Salzburg) dem Reiche abspenstig machen. Auf die Frage Rudolf’s, ob er Hilfe brauche, sagt er, er glaube für die Burgen Mannschaft genug zu haben. Sein Rath ist, die Herzöge von Baiern mit einander zu versöhnen, und besonders Herzog II. von der böhmischen Partei abzuziehen, ferner den Getreuen in Österreich und Steier Muth einzusprechen und Hilfe zu senden; da die Ministerialen von Bamberg unschlüssig seien, ob sie dem Könige von Böhmen huldigen sollten, müsse man die Huldigung derselben auf jede Weise verhindern, da sonst auf Kärnten und Steier kein Verlass sei. 223. Salzburgensis congaudet Regi, quod papa ipsum coronare intendit et conqueritur Regi, quod Bohemie Rex suam Ecelesiam exterminare minetur. Serenissimo domino suo etc. dei gracia Salzburgensis Archiepiscopus devo- cionis et obsequii totum posse. Exultat spiritus noster reereatus....habuerimus ex adverso. Bodmann I, 14. 224. Consilium Salzburgensis, qualiter sit procedendum contra Regem Bohemie. Serenissimo domino suo ete. dei gracia Salzburgensis Archiepiscopus devocionis fidei et obsequii totum posse. Tribulacio et angustia intumeseunt.... machinacio seinderetur. Bodmann i, 15. Die Getreuen in Österreich würden furchtbar vom Könige von Böhmen behandelt ; Rudolf möge ihn zuerst in Böhmen angreifen, damit er Österreich verlassen müsse, dann in Steiermark, und endlich erst nach Österreich vorrücken. 225. Querimonie Salzburgensis de Rege Bohemie. Serenissimo domino R. Ron. Regi Inclito Idem Archiepiscopus devocionis et oracionum obsequia indefessa. Indignaeio, quam indigne concepit....totaliter
Strana 356
356 consummati. Gerbert II, 8. Lambacher 51. Philol. 61, fol. 51, n. 38. Heiligen kr. II, 15. Der Erzbischof bittel um Hilfe, da sein Land zum grössten Theil schon vom Feinde besetzt sei; statt der Worte bei Gerbert: „devastatis, quod jam de omnibus.....conculeatum" hat unsere Surnna eine detaillirtere Schilderung seiner Leiden: „devastatis, quod in omnibus partibus supradictis nichil nobis et Ecclesie Salzburgensi superest, sed solum Castris cum diffi- cultate maxima reservatis, que multum pridem hostiliter impugnantur. Imino unum proch dolor Castrum in Carinthia perdidimus per fraudulentas insidias expugnatum, alia omnia castra infra posita in predam et cyneres sunt conversa. Civitatem nostram N., que caput Styrie et Carinthie quondam fuit, sic funditus extirpavit a terra, quod ipsis est privatum fundamentis; succense sunt Ecclesie plurime et in ipsis homines plurimi, qui conſugerant ad easdem, morte miserabili suffocati. Nunc autem Regis injurias et pressuras in Bauwarie partibus cum persone et rerum multa formidine prestolamur. Quamvis etc." 226. Salzburgensis petit sibi subveniri a rege contra atroces Injurias Regis Bohemie. Serenissimo domino suo R... dei gracia Salzburgensis Archiepiseopus cum devocione fideli constanciam debiti famulatus. Dissipatam in igne et gladio ..... majestati. Datum etc. Bodmann I, 16. 227. Arenga Regis ad aliquem. Nobilis animi nativitas.....sinceritatis constancia ete. 228. Littera regraciatoria cum oblacione servicii. Quod illibate fidei nostre....calcitrare. Porro etc. Gerbert III, 11. Lam- bacher 61. Philol. 61, fol. 37, n. 37. Heiligenkr. I, 16. Da A. (Gerbert hat richtig Ladislaus), König von Ungern, und Andreas, Herzog von Slavonien, früh ihrer Eltern beraubt sind, nimmt sich der König ihrer an ; er dankt den Grossen Ungerns für ihre Fürsorge und verspricht bald ihren Feind zul bekämpfen. 229. Littera alliciens principem ad animositatem. Magnifico principi domino ete. Rud. eandem graciam etc. In te placide parentele conjunccio que ydempnitatis alterne nos unit amplexibus, sie est nostris infixa precordiis, sic revera convaluit, radicata tenaciter et memorie nostre plantariis insita jugiter coalescit, quod inter eetera, quorum erebra sollicitudo nos afficit, illud inheret potissime votis nostris, qualiter vos et Inclitum fratrem vestrum A. dueem Sclavione filium nostrum karissimum, quos ut earnem ex carne nostra et velud os ex ossibus nostris, amplexu sinuque paterno fovendos assump- simus a tyrannide furibunda persecutoris iniqui possimus eripere ac avite hereditatis vestre funiculos congruis finibus ampliare. Sie enim ete. sicut in priori dictamine (d. h. es soll hier so weiter fortgefahren werden, wie bei Nr. 228: Sic enim procul dubio u. s. w.). Eya igitur princeps egregie, in quem paucorum (leg. proavorum) generosa strenuitas vires et animos deviacione
356 consummati. Gerbert II, 8. Lambacher 51. Philol. 61, fol. 51, n. 38. Heiligen kr. II, 15. Der Erzbischof bittel um Hilfe, da sein Land zum grössten Theil schon vom Feinde besetzt sei; statt der Worte bei Gerbert: „devastatis, quod jam de omnibus.....conculeatum" hat unsere Surnna eine detaillirtere Schilderung seiner Leiden: „devastatis, quod in omnibus partibus supradictis nichil nobis et Ecclesie Salzburgensi superest, sed solum Castris cum diffi- cultate maxima reservatis, que multum pridem hostiliter impugnantur. Imino unum proch dolor Castrum in Carinthia perdidimus per fraudulentas insidias expugnatum, alia omnia castra infra posita in predam et cyneres sunt conversa. Civitatem nostram N., que caput Styrie et Carinthie quondam fuit, sic funditus extirpavit a terra, quod ipsis est privatum fundamentis; succense sunt Ecclesie plurime et in ipsis homines plurimi, qui conſugerant ad easdem, morte miserabili suffocati. Nunc autem Regis injurias et pressuras in Bauwarie partibus cum persone et rerum multa formidine prestolamur. Quamvis etc." 226. Salzburgensis petit sibi subveniri a rege contra atroces Injurias Regis Bohemie. Serenissimo domino suo R... dei gracia Salzburgensis Archiepiseopus cum devocione fideli constanciam debiti famulatus. Dissipatam in igne et gladio ..... majestati. Datum etc. Bodmann I, 16. 227. Arenga Regis ad aliquem. Nobilis animi nativitas.....sinceritatis constancia ete. 228. Littera regraciatoria cum oblacione servicii. Quod illibate fidei nostre....calcitrare. Porro etc. Gerbert III, 11. Lam- bacher 61. Philol. 61, fol. 37, n. 37. Heiligenkr. I, 16. Da A. (Gerbert hat richtig Ladislaus), König von Ungern, und Andreas, Herzog von Slavonien, früh ihrer Eltern beraubt sind, nimmt sich der König ihrer an ; er dankt den Grossen Ungerns für ihre Fürsorge und verspricht bald ihren Feind zul bekämpfen. 229. Littera alliciens principem ad animositatem. Magnifico principi domino ete. Rud. eandem graciam etc. In te placide parentele conjunccio que ydempnitatis alterne nos unit amplexibus, sie est nostris infixa precordiis, sic revera convaluit, radicata tenaciter et memorie nostre plantariis insita jugiter coalescit, quod inter eetera, quorum erebra sollicitudo nos afficit, illud inheret potissime votis nostris, qualiter vos et Inclitum fratrem vestrum A. dueem Sclavione filium nostrum karissimum, quos ut earnem ex carne nostra et velud os ex ossibus nostris, amplexu sinuque paterno fovendos assump- simus a tyrannide furibunda persecutoris iniqui possimus eripere ac avite hereditatis vestre funiculos congruis finibus ampliare. Sie enim ete. sicut in priori dictamine (d. h. es soll hier so weiter fortgefahren werden, wie bei Nr. 228: Sic enim procul dubio u. s. w.). Eya igitur princeps egregie, in quem paucorum (leg. proavorum) generosa strenuitas vires et animos deviacione
Strana 357
357 (leg. derivacione) gratuita propagavit, virum induite quaesumus virtuosum, vos robore fortitudinis accingentes: confidimus autem in divina clemencia, quod non deerit nobis prosper eventus ad omnia, dum in causa felici et equa militabitis et sub principe zelatore justicie fortunato. In vollstündiger Fassung und ohne die Naimen auch bei Gerbert III, 10. Lambacher 59. 230. Ut occupetur Castrum Regis Bohemie. Quam versute calliditatis insidiis.....honoribus exaltari. Gerbert II, 47. Lambacher 56. Bodmann I, 17. Heiligenkr. II, 18. Der König fordert Jemanden auf (nach Gerbert wäre dies der Pfalzgraf, nach Lambacher der Burggraf von Nürnberg) , die ihm benachbarten Burgen des Königs von Böhmen zu zerstören. 231. Ut papa pecuniam Regi dandam augmentet. Sanctissimo patri etc. R. etc. Si salva vestre paterne benivolencie reverencia loquimur, nullo in vestris piis precordiis displicencie spiritu excitato, de ill a duodecim Milium Marcarum subvencione gratuita 1), in qua nobis tam liberaliter providistis et pro qua vobis ad grates uberrimas filialis devocio se ferven- cius inclinat, videtur nobis ex verisimilibus conjecturis, quod ponderata negocii, quod agitur, magnitudine, ac inspecta temporis brevitate, tam grandi quan celebri appa- ratu, ipsa subvencio aliquantulum insufficiens reputetur, petimus itaque vultu vere- cundia et rubore resperso, quatenus ne predieto negocio, quod post deum potis- sime apostoliea dextera dirigit, aliqua possit obici difficultas, predictis XII milibus adhuc tria dignemini affluenter adicere nomine nuncii (leg. mutui), prius tamen ydonea caucione suscepta. Nos enim de Capitaneo seu rectore magnanimo et eircumspeccione probato jam nobis providere euravimus, qui miliciam congregans oportunam, ut presit in custodia consopitis vetuste cala- mitatis horroribus, ad eandem diriget e vestigio gressus 2). Quesumus insuper ut super negociis t. et t. juxta formam peticionis nostre magistro B. contradite vel per vener. t. vestris ut credimus auribus jam impresse, cum mora nocivi sit fotrix amara periculi, litteras necessarias expediri celeriter ad venerabilem N. Ebredm. Archiepiscopum dirigi jubeatis, eidem Archiepiscopo similiter injun- gentes, quod cum Prelati Alemannie non solum (inserendum videtur : non) sint voluntarii ad proficiscendum nobiscum ad Coronam Imperii, verum eciam alios ad id forsitan prius ultroneos ab hujusmodi bono justoque proposito impudenter avertere moliantur, prelatos eosdem ad exhibendum nobis debitum et consuete commeacionis solacium ad Imperii Dyadema apostolice potestatis auctorita cohereat et inducal, a cujus via in partibus illis benignitati paterne complaceat quevis offensionum obstacula providere oportune remediis obviare. Gerbert Il, 22 (nur zum Theil). Heiligenkr. II, 3. 1) Diese Summe bewilligte Gregor dem König bei ihrer Zusammenkunft zu Lausanne im October 1275. 2) Hier schliesst der Brief hei Gerbert.
357 (leg. derivacione) gratuita propagavit, virum induite quaesumus virtuosum, vos robore fortitudinis accingentes: confidimus autem in divina clemencia, quod non deerit nobis prosper eventus ad omnia, dum in causa felici et equa militabitis et sub principe zelatore justicie fortunato. In vollstündiger Fassung und ohne die Naimen auch bei Gerbert III, 10. Lambacher 59. 230. Ut occupetur Castrum Regis Bohemie. Quam versute calliditatis insidiis.....honoribus exaltari. Gerbert II, 47. Lambacher 56. Bodmann I, 17. Heiligenkr. II, 18. Der König fordert Jemanden auf (nach Gerbert wäre dies der Pfalzgraf, nach Lambacher der Burggraf von Nürnberg) , die ihm benachbarten Burgen des Königs von Böhmen zu zerstören. 231. Ut papa pecuniam Regi dandam augmentet. Sanctissimo patri etc. R. etc. Si salva vestre paterne benivolencie reverencia loquimur, nullo in vestris piis precordiis displicencie spiritu excitato, de ill a duodecim Milium Marcarum subvencione gratuita 1), in qua nobis tam liberaliter providistis et pro qua vobis ad grates uberrimas filialis devocio se ferven- cius inclinat, videtur nobis ex verisimilibus conjecturis, quod ponderata negocii, quod agitur, magnitudine, ac inspecta temporis brevitate, tam grandi quan celebri appa- ratu, ipsa subvencio aliquantulum insufficiens reputetur, petimus itaque vultu vere- cundia et rubore resperso, quatenus ne predieto negocio, quod post deum potis- sime apostoliea dextera dirigit, aliqua possit obici difficultas, predictis XII milibus adhuc tria dignemini affluenter adicere nomine nuncii (leg. mutui), prius tamen ydonea caucione suscepta. Nos enim de Capitaneo seu rectore magnanimo et eircumspeccione probato jam nobis providere euravimus, qui miliciam congregans oportunam, ut presit in custodia consopitis vetuste cala- mitatis horroribus, ad eandem diriget e vestigio gressus 2). Quesumus insuper ut super negociis t. et t. juxta formam peticionis nostre magistro B. contradite vel per vener. t. vestris ut credimus auribus jam impresse, cum mora nocivi sit fotrix amara periculi, litteras necessarias expediri celeriter ad venerabilem N. Ebredm. Archiepiscopum dirigi jubeatis, eidem Archiepiscopo similiter injun- gentes, quod cum Prelati Alemannie non solum (inserendum videtur : non) sint voluntarii ad proficiscendum nobiscum ad Coronam Imperii, verum eciam alios ad id forsitan prius ultroneos ab hujusmodi bono justoque proposito impudenter avertere moliantur, prelatos eosdem ad exhibendum nobis debitum et consuete commeacionis solacium ad Imperii Dyadema apostolice potestatis auctorita cohereat et inducal, a cujus via in partibus illis benignitati paterne complaceat quevis offensionum obstacula providere oportune remediis obviare. Gerbert Il, 22 (nur zum Theil). Heiligenkr. II, 3. 1) Diese Summe bewilligte Gregor dem König bei ihrer Zusammenkunft zu Lausanne im October 1275. 2) Hier schliesst der Brief hei Gerbert.
Strana 358
358 232. Littera gaudentis de affinitate contracta. Illustri et magnifico principi domino Karolo dei gracia Regi Sycilie amieo suo karissimo et affini R. eadem gracia Rom. Rex semper Angustus salutem et integre semper dileccionis augmentum. Inter cetera quelibet augustalium..... ultroneam exhibebit. Gerbert III, 31. Heiligenkr. III, 3. Philol. 61, fol. 57, n. 38. (Ilier und bei Gerbert lautet die Uberselrift : Imperator significat regi Francie quod gaudet de affinitate cum domo sna contracta.) Der König freut sich über die eingegangene Verbindung, da er so mit dem franzö- sischen Hause verschwägert sei. 233. Littere Regis commendantis se oracionibus. Assumpti divinitus ad Rom. Imperii ..... misericordie commendetis. Gerbert I, 23. Philol. 61, fol. 57, n. 39. Heiligenkr. I, 1. 234. Excusacio Regis, quod venire non potuit ad coro- nacionem. Sanctissimo patri Rud. etc. Cum omnimoda filialis obedicionis et reverencie promptitudine devotissima pedum oscula beatorum. Is beatissime pater zelus .....credulam adhibere. Gerbert II, 26. Heiligenkr. I, 32. Rudolf bedauert, dass er nicht zum bestimmten Tage nach Rom zur Krönung kommen könne und sendet einen Gesandten ab, der mündlieh die Gründe ausführen soll. 235. Preces pro quodam cui a Sede apostoliea est provisum. Peticione nostra jam pridem pro t......bone spei. Bodmann II, 31. Der König bittet Jemanden, alle Mühe anzuwenden, um einem Empsohlenen zur Präpo- situr zu verhelfen, da bisher die Wahl der Canonici zwiespällig war. 236. Regraciatoria pape ad Regem1). Ex eo preclaruit fidei tue strenuitas.....vicissitudine promereri. Gerbert II. 42. Der König dankt einem Fürsten, dass er, einer der grössten Beförderer des Reichs, nach siegreicher Schlacht von der Verfolgung der Feinde abstand, um die königlichen Gesandten zu empfangen. Jetzt sende er den edlen N. (den Grafen von Fürstenberg) als Rector in die Regio Romaniola. 237. Rex commendat quosdam pollicendo quod pro eis apud papam velit intercedere. Strenuis viris Communi Pisano graciam et benivolam voluntatem. Litteras vestras quas Regio.....astringamus. Datum etc. Gerbert ll, 43 (hier fehlt die Bezichung auf Pisa). Philol. 61, fol. 36, n. 31. Heiligenkr. III, 6. Der König freut sich der Treue der Stadt Pisa und will sie dem Papst empsehlen. 238. Qualiter Rex invehitur contra principem non recognos- centem ab Imperio feodum habere. In zelo fervide caritatis, qua universos.....justiciam petituri. Gerbert I, 31. Lambacher 49. Philol. 61, fo l. 57, n. 43. Ieiligenkr. II, 19. Der 1) Richtiger ist die Überschrift bei Gerbert: ad quendam Italiae Principem.
358 232. Littera gaudentis de affinitate contracta. Illustri et magnifico principi domino Karolo dei gracia Regi Sycilie amieo suo karissimo et affini R. eadem gracia Rom. Rex semper Angustus salutem et integre semper dileccionis augmentum. Inter cetera quelibet augustalium..... ultroneam exhibebit. Gerbert III, 31. Heiligenkr. III, 3. Philol. 61, fol. 57, n. 38. (Ilier und bei Gerbert lautet die Uberselrift : Imperator significat regi Francie quod gaudet de affinitate cum domo sna contracta.) Der König freut sich über die eingegangene Verbindung, da er so mit dem franzö- sischen Hause verschwägert sei. 233. Littere Regis commendantis se oracionibus. Assumpti divinitus ad Rom. Imperii ..... misericordie commendetis. Gerbert I, 23. Philol. 61, fol. 57, n. 39. Heiligenkr. I, 1. 234. Excusacio Regis, quod venire non potuit ad coro- nacionem. Sanctissimo patri Rud. etc. Cum omnimoda filialis obedicionis et reverencie promptitudine devotissima pedum oscula beatorum. Is beatissime pater zelus .....credulam adhibere. Gerbert II, 26. Heiligenkr. I, 32. Rudolf bedauert, dass er nicht zum bestimmten Tage nach Rom zur Krönung kommen könne und sendet einen Gesandten ab, der mündlieh die Gründe ausführen soll. 235. Preces pro quodam cui a Sede apostoliea est provisum. Peticione nostra jam pridem pro t......bone spei. Bodmann II, 31. Der König bittet Jemanden, alle Mühe anzuwenden, um einem Empsohlenen zur Präpo- situr zu verhelfen, da bisher die Wahl der Canonici zwiespällig war. 236. Regraciatoria pape ad Regem1). Ex eo preclaruit fidei tue strenuitas.....vicissitudine promereri. Gerbert II. 42. Der König dankt einem Fürsten, dass er, einer der grössten Beförderer des Reichs, nach siegreicher Schlacht von der Verfolgung der Feinde abstand, um die königlichen Gesandten zu empfangen. Jetzt sende er den edlen N. (den Grafen von Fürstenberg) als Rector in die Regio Romaniola. 237. Rex commendat quosdam pollicendo quod pro eis apud papam velit intercedere. Strenuis viris Communi Pisano graciam et benivolam voluntatem. Litteras vestras quas Regio.....astringamus. Datum etc. Gerbert ll, 43 (hier fehlt die Bezichung auf Pisa). Philol. 61, fol. 36, n. 31. Heiligenkr. III, 6. Der König freut sich der Treue der Stadt Pisa und will sie dem Papst empsehlen. 238. Qualiter Rex invehitur contra principem non recognos- centem ab Imperio feodum habere. In zelo fervide caritatis, qua universos.....justiciam petituri. Gerbert I, 31. Lambacher 49. Philol. 61, fo l. 57, n. 43. Ieiligenkr. II, 19. Der 1) Richtiger ist die Überschrift bei Gerbert: ad quendam Italiae Principem.
Strana 359
359 König ist sehr erzürnt über einen Fürsten (Herzog Heinrich von Baiern), dass er ihn nicht als König anerkennt und seine Lehne nicht von ihm nehmen will. 239. Qualiter Rex de Jure procedit contra principem nolentem ab eo ſeoda recipere. Qualiter una cum aliis tuis conprincipibus.....ordo juris. Gerbert II, 14. Lambacher 48. Heiligenkr. I, 31. Der König macht einem Fürsten (Herzog Heinrich von Baiern) Vorwürfe, dass er ihn früher zum Könige gewählt, jetzt aber von ihm abfalle, und droht ihm, das Urtheil der Fürsten zu befragen, was in einem solchen Falle Reehtens sei. 240. Credencia ad Papam. Mutalo ut domino placuit sacrosancte ecelesie.....efficaciter applieando Gerbert II, 37. Heiligenkr. II, 2. Beglaubigungsbrief für den Bischof von Basel (bei Gerbert fehlt der Name) als Gesandten zum Papst. 241. Rex insinuat fidelibus Imperii se iturum ad Coronam. Levate in circuitu oculos vestros et aures arrigite, quia ecce de medio .....debeat computari. Gerbert II, 29. Philol. 61, fol. 53, n. 12. 242. Exordium instrumentale. Humane fragilitatis caduca memoria.....testimonio perhennare. 243. Rex habet quendam excusatum, quod sui non potest accedere presenciam. Exposuit nobis Honorabilis vir Magister A. de Rode dilectus Notarius noster fervidus.....modo deferre. Gerbert I, 33 (hier fehlt der Name des Notars). Heiligenkr. III, 33. 244. Concessio nove monete cudende. Etsi omnis Imperii Rom. fideles ..... non omittant. In cujus rei etc. Gerbert II, 39. Philol. 61, fol. 31, n. 40. Heiligenkr. III, 34. Der König ertheilt dem Venerabilis G. Virdunensis electus princeps noster karis- simus das Münzrecht. 245. Item de eodem. Auguste magnifieeneie augendi honoris.....liberius exerceri. Gerbert III, 29. Philol. 61, fol. 31, n. 41. Heiligenkr. III, 35. Der König ertheilt einem Edeln das Münzrecht mit der Bestimmung, dass seine Münzen auch an andern Orten angenommen werden sollen. 246. De tuici one cujusdam abbatis. Quia meminimus nos Illustrem.....revocamus. Datum etc. Gerbert II, 36. Heiligenkr. III, 20. Der König habe einen Fürsten (bei Gerbert wird der König von Frankreich genannt) gebeten, ein Kloster (bei Gerbert mona- sterium Aureae Vallis Cistereiensis ordinis) zu beschützen.
359 König ist sehr erzürnt über einen Fürsten (Herzog Heinrich von Baiern), dass er ihn nicht als König anerkennt und seine Lehne nicht von ihm nehmen will. 239. Qualiter Rex de Jure procedit contra principem nolentem ab eo ſeoda recipere. Qualiter una cum aliis tuis conprincipibus.....ordo juris. Gerbert II, 14. Lambacher 48. Heiligenkr. I, 31. Der König macht einem Fürsten (Herzog Heinrich von Baiern) Vorwürfe, dass er ihn früher zum Könige gewählt, jetzt aber von ihm abfalle, und droht ihm, das Urtheil der Fürsten zu befragen, was in einem solchen Falle Reehtens sei. 240. Credencia ad Papam. Mutalo ut domino placuit sacrosancte ecelesie.....efficaciter applieando Gerbert II, 37. Heiligenkr. II, 2. Beglaubigungsbrief für den Bischof von Basel (bei Gerbert fehlt der Name) als Gesandten zum Papst. 241. Rex insinuat fidelibus Imperii se iturum ad Coronam. Levate in circuitu oculos vestros et aures arrigite, quia ecce de medio .....debeat computari. Gerbert II, 29. Philol. 61, fol. 53, n. 12. 242. Exordium instrumentale. Humane fragilitatis caduca memoria.....testimonio perhennare. 243. Rex habet quendam excusatum, quod sui non potest accedere presenciam. Exposuit nobis Honorabilis vir Magister A. de Rode dilectus Notarius noster fervidus.....modo deferre. Gerbert I, 33 (hier fehlt der Name des Notars). Heiligenkr. III, 33. 244. Concessio nove monete cudende. Etsi omnis Imperii Rom. fideles ..... non omittant. In cujus rei etc. Gerbert II, 39. Philol. 61, fol. 31, n. 40. Heiligenkr. III, 34. Der König ertheilt dem Venerabilis G. Virdunensis electus princeps noster karis- simus das Münzrecht. 245. Item de eodem. Auguste magnifieeneie augendi honoris.....liberius exerceri. Gerbert III, 29. Philol. 61, fol. 31, n. 41. Heiligenkr. III, 35. Der König ertheilt einem Edeln das Münzrecht mit der Bestimmung, dass seine Münzen auch an andern Orten angenommen werden sollen. 246. De tuici one cujusdam abbatis. Quia meminimus nos Illustrem.....revocamus. Datum etc. Gerbert II, 36. Heiligenkr. III, 20. Der König habe einen Fürsten (bei Gerbert wird der König von Frankreich genannt) gebeten, ein Kloster (bei Gerbert mona- sterium Aureae Vallis Cistereiensis ordinis) zu beschützen.
Strana 360
360 247. Quod tueantur Monasteria, litteras patentes habentes. Licet religiosi viri t......merito prompeiores. Gerbert II, 35. Heili- genkr. III, 19. Philol. 383, fol. 44. Auch dieser Brief bezieht sich bei Gerbert auf das Monasterium Aureae vallis. 248. Concessio Regis ad edificandum Claustrum. Litteras Venerabilis t. Episeopi nobis exhibitas vidimus et audivimus de verbo ad verbum tenorem hujusmodi continentes: Universis ete. Nos itaque quibus est proprium subditorum emolumenta dirigere, ae remedialiter pro- videre quieti, premissis universis et singulis sepediete Ecelesie tali a preno- tato Episcopo concessis, prout superius expressa sunt, perfeecius cum per- fecte per omnia racioni conformia reputentur, nostrum benivolum impertimur assensum, volentes et Auctoritate Regali Honorabilibus viris t. decano ete. totique Capitulo Eeelesie supradicte libere concedentes, quod prenotatum Ecelesie sue districtum clausura congrua, muris scilicet portis et Januis libeat sibi deineeps oportune circumdare, ac decenti firmitate prout eisdem, districtui quem inhabitant, et Ecclesie memorate sit visum expediens observare. Nulli ergo ete. 249. Littere ut quoddam Monasterium a Rege tueatur. In Regum thronis sublimibus et quibusdam.....plectendo condigna. Gerbert II, 34. (Vergl. zu Nr. 247.) 250. Defensio fratrum Theut. et confirmacio suorum privi- legiorum. Multifariam multisque variis christianis.....paginam roborantes. Gerbert 1, 12. Heiligenkr. III, 25. — Bochmer Rud. 21. 231. Littera consolatoria ad principem. Horrende persecucionis immanitas, quain tu et alii principes nostri et fideles pro pure fidei observancia et honoris Imperii sub moderni Pharaonis tyrannide passi estis, alcius nostri cordis intima pupugit et nos amaritudine fellea conturbavit. Tandem enim fervor tantaque nos cura sollicitat, vestris votivis revelacionibus intendendi, quod quosque labores et rerum dispendia propter vos aggredi nos delectat. Tu igitur cogita et revolve subtilius, quo et quanto numero bellatorum, quo eciam tempore ad reformacionem tui status tibi et aliis valeat subveniri, quos quidem (ad) tuum et aliorum sub- sidium procul dubio transmittemus. Verum si Rex Bohemie per expedicionis publice robur in tua dispendia digrassetur, Nos relegato cujuscunque diffi- cultatis obstaculo, exercituum domini nobis aspirante clemencia, sua provisus conamina retundemus, qui forte municiones tuas et Castra hostili invasione vallaverit, manuin nostram exurgere senciens in id ipsum. Petimus igitur longe pulsu (pulsa) formidine spem te reconformacionis assumere, quia in omni eventu, tibi nostre proteccionis umbraculum tam fideliter, quam salubriter pretendemus. Philol. 61, fol. 43, n. 31. Dieser Brief ist wahr- scheinlich an den Erzbischof von Salzburg gerichtet. Vgl. Nr. 222, 225.
360 247. Quod tueantur Monasteria, litteras patentes habentes. Licet religiosi viri t......merito prompeiores. Gerbert II, 35. Heili- genkr. III, 19. Philol. 383, fol. 44. Auch dieser Brief bezieht sich bei Gerbert auf das Monasterium Aureae vallis. 248. Concessio Regis ad edificandum Claustrum. Litteras Venerabilis t. Episeopi nobis exhibitas vidimus et audivimus de verbo ad verbum tenorem hujusmodi continentes: Universis ete. Nos itaque quibus est proprium subditorum emolumenta dirigere, ae remedialiter pro- videre quieti, premissis universis et singulis sepediete Ecelesie tali a preno- tato Episcopo concessis, prout superius expressa sunt, perfeecius cum per- fecte per omnia racioni conformia reputentur, nostrum benivolum impertimur assensum, volentes et Auctoritate Regali Honorabilibus viris t. decano ete. totique Capitulo Eeelesie supradicte libere concedentes, quod prenotatum Ecelesie sue districtum clausura congrua, muris scilicet portis et Januis libeat sibi deineeps oportune circumdare, ac decenti firmitate prout eisdem, districtui quem inhabitant, et Ecclesie memorate sit visum expediens observare. Nulli ergo ete. 249. Littere ut quoddam Monasterium a Rege tueatur. In Regum thronis sublimibus et quibusdam.....plectendo condigna. Gerbert II, 34. (Vergl. zu Nr. 247.) 250. Defensio fratrum Theut. et confirmacio suorum privi- legiorum. Multifariam multisque variis christianis.....paginam roborantes. Gerbert 1, 12. Heiligenkr. III, 25. — Bochmer Rud. 21. 231. Littera consolatoria ad principem. Horrende persecucionis immanitas, quain tu et alii principes nostri et fideles pro pure fidei observancia et honoris Imperii sub moderni Pharaonis tyrannide passi estis, alcius nostri cordis intima pupugit et nos amaritudine fellea conturbavit. Tandem enim fervor tantaque nos cura sollicitat, vestris votivis revelacionibus intendendi, quod quosque labores et rerum dispendia propter vos aggredi nos delectat. Tu igitur cogita et revolve subtilius, quo et quanto numero bellatorum, quo eciam tempore ad reformacionem tui status tibi et aliis valeat subveniri, quos quidem (ad) tuum et aliorum sub- sidium procul dubio transmittemus. Verum si Rex Bohemie per expedicionis publice robur in tua dispendia digrassetur, Nos relegato cujuscunque diffi- cultatis obstaculo, exercituum domini nobis aspirante clemencia, sua provisus conamina retundemus, qui forte municiones tuas et Castra hostili invasione vallaverit, manuin nostram exurgere senciens in id ipsum. Petimus igitur longe pulsu (pulsa) formidine spem te reconformacionis assumere, quia in omni eventu, tibi nostre proteccionis umbraculum tam fideliter, quam salubriter pretendemus. Philol. 61, fol. 43, n. 31. Dieser Brief ist wahr- scheinlich an den Erzbischof von Salzburg gerichtet. Vgl. Nr. 222, 225.
Strana 361
361 252. Littera excusatoria de commocione. In litteris quas mihi novissime.....justicia dulcorandum. Gerbert II, 32. Heiligenkr. I, 41. Es rechtfertigt sich ein Geistlieher 1) in Betreff der Beschuldigung des Königs, als ob er ihm nicht mehr anhänge. Die Antwort auf Nr. 269. 253. Littera per quam quis se offert domino. Tantus est et tam fervens.....Serenitatem vestram scire cupio per pre- sentes, quod quaim eito tempus oecurrit, et sineeritatis mee zelus, qui ad vestri nominis gloriam fervencius exardeseit expediendum, considerare poterit, coad- unatis viris et viribus toto posse, prout ad honorem vestri culminis et Ecelesie mee spectare cognovero, in via mandatorum vestrorum currere non tardabo. Ceterum precor et supplico ut de processibus vestris me sepius dignemini reddere per apices Regias cerciorem ut mihi constare possit et valeam perfeceius informare, quid et qualiter agere debeam, quod vestro nomini congruat, vestramque deceat majestatem. 254. Petit Rex Ecclesie Leodinensi per papam subveniri prout expedierit contra Injurias Comitis Flandrie. Improbe persecucionis insidie ae immense tribulaeionis ineursus, quibus adversus nobilem illam Leodin. Ecclesiam devotissimam sacrosanete Rom. Ecelesie filiam Comes Flandrie suorumque complicium rabies inconsulta proterviens, dei timore postposito et Rom. Imperii reverencia ultrojeeta fortiter exardescit, grandia pectori nostro nimirum compassionis infundunt incommoda et amaritudinis poeula subministrant. Cum enim Venerab. t. Episcopus, quem Rom. Ecclesia nobis et Imperio delegavit in principem, primitive questionis materia (leg. materiam) nobis obtulisset relinquere sopiendam, predictus Comes nobis con- finibus illis longe suppositis et redintegrandis Imperii prenotatis scissuris utiliter alias occupatis, prohibicionibus nostris pariter et mandatis irreve- renter obtemperare recusans, ad exterminium dicte Ecclesie et contemptum nostrum, et memorati Imperii evidens nocumentum, educta Gallie finibus manu copiose milicie truculenter et temerarie insurrexit, devastans terras ipsius, ad sanctuarium domini deputatis incendiis et Rapinis. Cum igitur tanti sceleris patratores ut causa nephandi excessus impunitos aliis impendant audaciam committendi similia et pejora, merito apostolice animadversionis aculeo sunt pungendi, una cum ipso episcopo et pro ipso vestre piissime sanctitati affectuosissime supplicamus, quatenus ob honorem dei et Sacri Imperii, cujus causa nunc agitur, contra malefactores hujusmodi remedio tempestivo, dignemini gladium congrue correpcionis exercere prout expedire noveritis, et predicti Episcopi racionabiliter nobis porrecta peticio conti- nebit. 1) Die Vermuthung Gerbert’s, dass es der Magister Bernardus de Casteneto sei, wird durch unsern Codex bestätigt, indem er statt mea.....nota constancia liest: bernardi.....nota c.
361 252. Littera excusatoria de commocione. In litteris quas mihi novissime.....justicia dulcorandum. Gerbert II, 32. Heiligenkr. I, 41. Es rechtfertigt sich ein Geistlieher 1) in Betreff der Beschuldigung des Königs, als ob er ihm nicht mehr anhänge. Die Antwort auf Nr. 269. 253. Littera per quam quis se offert domino. Tantus est et tam fervens.....Serenitatem vestram scire cupio per pre- sentes, quod quaim eito tempus oecurrit, et sineeritatis mee zelus, qui ad vestri nominis gloriam fervencius exardeseit expediendum, considerare poterit, coad- unatis viris et viribus toto posse, prout ad honorem vestri culminis et Ecelesie mee spectare cognovero, in via mandatorum vestrorum currere non tardabo. Ceterum precor et supplico ut de processibus vestris me sepius dignemini reddere per apices Regias cerciorem ut mihi constare possit et valeam perfeceius informare, quid et qualiter agere debeam, quod vestro nomini congruat, vestramque deceat majestatem. 254. Petit Rex Ecclesie Leodinensi per papam subveniri prout expedierit contra Injurias Comitis Flandrie. Improbe persecucionis insidie ae immense tribulaeionis ineursus, quibus adversus nobilem illam Leodin. Ecclesiam devotissimam sacrosanete Rom. Ecelesie filiam Comes Flandrie suorumque complicium rabies inconsulta proterviens, dei timore postposito et Rom. Imperii reverencia ultrojeeta fortiter exardescit, grandia pectori nostro nimirum compassionis infundunt incommoda et amaritudinis poeula subministrant. Cum enim Venerab. t. Episcopus, quem Rom. Ecclesia nobis et Imperio delegavit in principem, primitive questionis materia (leg. materiam) nobis obtulisset relinquere sopiendam, predictus Comes nobis con- finibus illis longe suppositis et redintegrandis Imperii prenotatis scissuris utiliter alias occupatis, prohibicionibus nostris pariter et mandatis irreve- renter obtemperare recusans, ad exterminium dicte Ecclesie et contemptum nostrum, et memorati Imperii evidens nocumentum, educta Gallie finibus manu copiose milicie truculenter et temerarie insurrexit, devastans terras ipsius, ad sanctuarium domini deputatis incendiis et Rapinis. Cum igitur tanti sceleris patratores ut causa nephandi excessus impunitos aliis impendant audaciam committendi similia et pejora, merito apostolice animadversionis aculeo sunt pungendi, una cum ipso episcopo et pro ipso vestre piissime sanctitati affectuosissime supplicamus, quatenus ob honorem dei et Sacri Imperii, cujus causa nunc agitur, contra malefactores hujusmodi remedio tempestivo, dignemini gladium congrue correpcionis exercere prout expedire noveritis, et predicti Episcopi racionabiliter nobis porrecta peticio conti- nebit. 1) Die Vermuthung Gerbert’s, dass es der Magister Bernardus de Casteneto sei, wird durch unsern Codex bestätigt, indem er statt mea.....nota constancia liest: bernardi.....nota c.
Strana 362
362 255. Littere compassionis et querimonie. Sevus angor me angit intrinsecus, eo quod gallia garriens, aliarum insul- tatrix improba nacionum, in vestre majestatis infamian quadam sub sana- cione tam impudenter invehitur, gladium in inferioribus partibus asserens hebe- tatum, pro eo quod Comes Flandrie mandatis vestris irreverenter obtemperare recusans, ad exterminium alme Ecclesie in contemptum vestrum satis intollerabile detrimentum, educta de Regno francie manu milicie copiosa processit, hac non contenta injuriis et contemptu, quinimo Reverendum patrem Lugd. Episcopum gravium tribulacionum exagitatum angustiis et leviun proseeucionum molestiis lacessitum, ad tribunal Regis francie sub spe paeis future coegit accedere, nullo prorsus habito ad nos directe respectu, hactenus igitur laboravi pro movenda tyrannide prenotate persecutorum Ecclesie, qui in eam tam graviter intumes- cunt. Et quia nonnulli magnates inferioris Germanie propter diuturnitatem vestre absencie jam a jugo vestri dominii humeros suos excuciunt, valde, si esset possibile, videretur expediens, quod redintegrandis ipsius terre seissuris intendere curaretis. Nunc autem quibusdam negociis propriis immorari compellor utiliter, ad presenciam Regie majestatis in proximo duce altissimo reversurus, propter quod peto apud Regie puritatis clemenciam, super mora diutina, solita bonitate benignius excusari. 256. Littere quorundam oppressorum se in deo sperare asserencium. Primus et novissimus creaturarum..... sanguine spolientur. Ohne allen realen Inhalt. 257. Rex committit uni preficere tabelliones. Claret Imperii celsitudo.....Nos.....eidem et heredibus suis plenam et liberam damus preseneium serie potestatem, tabellionatus officium viee nostra nostrique nominis committendi, lutores et procura- tores interponendi, decretum, prothocolla et instrumenta similiter exemplandi et alimenla detrahendi, et universa et singula, que ad ipsum spectant officium, faciendi, persone vel personis ydoneis, quas eidem viderint congruentes, proviso tamen, quod prius quam ad ipsum assumantur officium, juramento fidelilatis debite, quod per ipsum t. et suos heredes ab ipsis exigi volumus et prestolari sollemp- niter nobis nostrisque suecessoribus, astringantur. Philol. 61, fol. 58, n. 46. 258. Littera de terra saneta missa Regi pro subsidio. Excellentissimo et potentissimo prineipi ete. fratres Thomas humilis pere- grinus in Jrim. ballianus, commestabulus Regni Jrlitani et Regnorum Jrim. et Cypri cum terre sancte supplici recommendacione se ipsos. Regiam latere non credimus .. ....commendamus. GerbertIl, 3. Philol. 61, fol. 61, u. 1. Heiligenkr. III, 40. 259. Ut quidam promoveatur ad habitum monachialem. Quia ex innata vestris precordiis.....nune et semper.
362 255. Littere compassionis et querimonie. Sevus angor me angit intrinsecus, eo quod gallia garriens, aliarum insul- tatrix improba nacionum, in vestre majestatis infamian quadam sub sana- cione tam impudenter invehitur, gladium in inferioribus partibus asserens hebe- tatum, pro eo quod Comes Flandrie mandatis vestris irreverenter obtemperare recusans, ad exterminium alme Ecclesie in contemptum vestrum satis intollerabile detrimentum, educta de Regno francie manu milicie copiosa processit, hac non contenta injuriis et contemptu, quinimo Reverendum patrem Lugd. Episcopum gravium tribulacionum exagitatum angustiis et leviun proseeucionum molestiis lacessitum, ad tribunal Regis francie sub spe paeis future coegit accedere, nullo prorsus habito ad nos directe respectu, hactenus igitur laboravi pro movenda tyrannide prenotate persecutorum Ecclesie, qui in eam tam graviter intumes- cunt. Et quia nonnulli magnates inferioris Germanie propter diuturnitatem vestre absencie jam a jugo vestri dominii humeros suos excuciunt, valde, si esset possibile, videretur expediens, quod redintegrandis ipsius terre seissuris intendere curaretis. Nunc autem quibusdam negociis propriis immorari compellor utiliter, ad presenciam Regie majestatis in proximo duce altissimo reversurus, propter quod peto apud Regie puritatis clemenciam, super mora diutina, solita bonitate benignius excusari. 256. Littere quorundam oppressorum se in deo sperare asserencium. Primus et novissimus creaturarum..... sanguine spolientur. Ohne allen realen Inhalt. 257. Rex committit uni preficere tabelliones. Claret Imperii celsitudo.....Nos.....eidem et heredibus suis plenam et liberam damus preseneium serie potestatem, tabellionatus officium viee nostra nostrique nominis committendi, lutores et procura- tores interponendi, decretum, prothocolla et instrumenta similiter exemplandi et alimenla detrahendi, et universa et singula, que ad ipsum spectant officium, faciendi, persone vel personis ydoneis, quas eidem viderint congruentes, proviso tamen, quod prius quam ad ipsum assumantur officium, juramento fidelilatis debite, quod per ipsum t. et suos heredes ab ipsis exigi volumus et prestolari sollemp- niter nobis nostrisque suecessoribus, astringantur. Philol. 61, fol. 58, n. 46. 258. Littera de terra saneta missa Regi pro subsidio. Excellentissimo et potentissimo prineipi ete. fratres Thomas humilis pere- grinus in Jrim. ballianus, commestabulus Regni Jrlitani et Regnorum Jrim. et Cypri cum terre sancte supplici recommendacione se ipsos. Regiam latere non credimus .. ....commendamus. GerbertIl, 3. Philol. 61, fol. 61, u. 1. Heiligenkr. III, 40. 259. Ut quidam promoveatur ad habitum monachialem. Quia ex innata vestris precordiis.....nune et semper.
Strana 363
363 260. Adtribucio Regie denominacionis et assignacio diei ad coronam recipiendam. Gregorius Episcopus karissimo in Christo filio suo. f. Sacerdocium et Imperium non multo.....in domino confortetur. Bochmer, Päpste, Gregor X. a. 1275, 219. Im Wesentliehen übereinstimmend mit dem Abdruck bei Raynald, ann. eccles. a. 1274, §. 56. (Tom. XX.) Doch sehliesst die eigentliche Urkunde in unserm Formelbuch mil den Worten : fratrum consilio assignamus ; dann folgt cin Stück, welches bei Raynald fehlt und nur allgemeine Redensarten ohne Inhalt macht. 261. Commendatur Rex a papa de sua paciencia. Gregorius karissimo filio suo R. etc. Grata nobis occurrit missarum nuper tuarum series litterarum, que te Regem pacificum manifestans, voluntatem tuam ad pacem et concordiam cum variis principibus et specialiter cum carissimo in Christo filio Rege Sycilie illustri ex eo paratam et ordinate dispositam, prout tibi de ipso et dilecto filio Comiti t. frequenti exhortacione suggessimus, apercius reseravit et inter Regem eundem 1) parentele federa Regalis eelsitudinis preparata descripsit. Hec quidem accepciora sunt nobis, quanto ea de suis ut novimus, commodis apciora. Ex hiis namque Regalis magnificencie solium soliditatis augmenta suscipiet, tueque virtus potencie tanto efficacior evidenciori clarebit effectu. Ideoque Serenitatem Regiam rogamus el hortamur in domino, quatenus ad talia tuum semper animum diriges laudanda hujusmodi tua principia indefesso proposito sollieite prose- quaris. Ceterum itinere constituti et vieini jam loco similiter jam propin- quius nostram debent adire presenciam; ubi et quando nobis occurrere debeas, per latorem presencium tibi non potuimus respondere, sed contractu eum eodem Rege, auctore domino, feliciter consummato, id celsitudini Regie pre- mittendis preterea litteris et nuncio curabimus intimare. Bei Raynald, ann. eccles. a. 1275, n. 5, schliesst dieser Brief bei clarebit effectu. 262. Regraciatori a littera Regis ad Cives se ejus beneplacitis coaptantes. Rex ete. Egregiis et prudentibus Consulibus graciam suam et omne bonum. Dun consciencie vestre volumina volvimus.....auxiliis oportunis. Gerbert II, 41. Philol. 61, fo l. 45, n. 59. Heiligenkr. I, 25. Der König dankt einer Stadt, dass sie ihm so willig huldige und fordert sie auf: Nobilem virum t. quem vobis totique cireumposite Regioni prefecimus in Rectorem pro nostra et Imperii Reverencia congruis prevenire curetis honorum insigniis et eidem in hiis, que nostrum et rei publice bonum generale et speciale respiciant,.....graciosis astare consiliis et auxiliis oportunis. 1) Bei Raynald folgen hier noch die Worte: et dilectum filium nobilem virum 1. ducem Bavarie, comitem Palatinum.
363 260. Adtribucio Regie denominacionis et assignacio diei ad coronam recipiendam. Gregorius Episcopus karissimo in Christo filio suo. f. Sacerdocium et Imperium non multo.....in domino confortetur. Bochmer, Päpste, Gregor X. a. 1275, 219. Im Wesentliehen übereinstimmend mit dem Abdruck bei Raynald, ann. eccles. a. 1274, §. 56. (Tom. XX.) Doch sehliesst die eigentliche Urkunde in unserm Formelbuch mil den Worten : fratrum consilio assignamus ; dann folgt cin Stück, welches bei Raynald fehlt und nur allgemeine Redensarten ohne Inhalt macht. 261. Commendatur Rex a papa de sua paciencia. Gregorius karissimo filio suo R. etc. Grata nobis occurrit missarum nuper tuarum series litterarum, que te Regem pacificum manifestans, voluntatem tuam ad pacem et concordiam cum variis principibus et specialiter cum carissimo in Christo filio Rege Sycilie illustri ex eo paratam et ordinate dispositam, prout tibi de ipso et dilecto filio Comiti t. frequenti exhortacione suggessimus, apercius reseravit et inter Regem eundem 1) parentele federa Regalis eelsitudinis preparata descripsit. Hec quidem accepciora sunt nobis, quanto ea de suis ut novimus, commodis apciora. Ex hiis namque Regalis magnificencie solium soliditatis augmenta suscipiet, tueque virtus potencie tanto efficacior evidenciori clarebit effectu. Ideoque Serenitatem Regiam rogamus el hortamur in domino, quatenus ad talia tuum semper animum diriges laudanda hujusmodi tua principia indefesso proposito sollieite prose- quaris. Ceterum itinere constituti et vieini jam loco similiter jam propin- quius nostram debent adire presenciam; ubi et quando nobis occurrere debeas, per latorem presencium tibi non potuimus respondere, sed contractu eum eodem Rege, auctore domino, feliciter consummato, id celsitudini Regie pre- mittendis preterea litteris et nuncio curabimus intimare. Bei Raynald, ann. eccles. a. 1275, n. 5, schliesst dieser Brief bei clarebit effectu. 262. Regraciatori a littera Regis ad Cives se ejus beneplacitis coaptantes. Rex ete. Egregiis et prudentibus Consulibus graciam suam et omne bonum. Dun consciencie vestre volumina volvimus.....auxiliis oportunis. Gerbert II, 41. Philol. 61, fo l. 45, n. 59. Heiligenkr. I, 25. Der König dankt einer Stadt, dass sie ihm so willig huldige und fordert sie auf: Nobilem virum t. quem vobis totique cireumposite Regioni prefecimus in Rectorem pro nostra et Imperii Reverencia congruis prevenire curetis honorum insigniis et eidem in hiis, que nostrum et rei publice bonum generale et speciale respiciant,.....graciosis astare consiliis et auxiliis oportunis. 1) Bei Raynald folgen hier noch die Worte: et dilectum filium nobilem virum 1. ducem Bavarie, comitem Palatinum.
Strana 364
364 263. R'ex litteris suis obligat se ad recipiendam certo die in eisdem expresso coronam a domino papa. Sanctissimo patri et domino Reverendo G. ete. Ut de nostro felici processu .....super co. Gerbert Il, 28. Philol. 61, fol. 39, n. 1 (hier länger). Philol. 383, fol. 43. Heiligenkr. I, 28. 264. Regraciacio laboris cum exhortacione, ut excogitet Regi vias utiles ad eundum ad dyadema. Patriarehe Aquilegensi, quantum nobis in tue devocionis exhibicione complacuit.....debeat consolari. Gerbert II, 1. Philol. 61, fol. 57, n. 40. Heiligenkr. I, 36. Der König dankt dem Patriarchen von Aquileja für seine Zurüstungen zur Römerfahrt, und bittel ihn zu bedenken, welches der beste Weg für dieselbe sei, und mit ihm in Mailand zusammenzutreffen, indem er den Termin der Krönung dureh den Gesandten, der jetzl zum Papst reist, erfahren wird 1). 265. Littere concordiam affectantes cum credencia. Rex etc. Comes Juliacensis etc. De tua quiete tuoque statu.....sieut et nostris. Gerbert III, 25. Philol. 61, fol. 57, n. 41. Heiligenk r. III, 21. Der König schreibt dem Grafen von Jülich, dass er ein gutes Einvernehmen zwischen ihm und den Bürgern von Aachen wünsche, und schickt desshalb an ihn den Magister A. de Rode ab 2). 266. Preces pro Clerico Regis debenti facere in Ecelesiasua residenciam, ut remittatur ad Curiam Regis. Rex etc. preposito ..... decano ete. Insigne speeulum Regi (Gerbert: Regni) Germanie nobilis illa.....semper prompeiores. Gerbert I, 47. Philol. 61, fol. 57, n. 42. Heiligenkr. III, 22. Der König bittet die Geistlichen der Eeclesia Leodinensis, den A. de Rode, der mit seiner Erlaubniss, um der Residenz- pflicht zu genügen, zu der Kirche zurüekgekehrt ist, derselben zu entbinden, da er ihnen am königlichen Hofe bessere Dienste als im Chor leisten könne. Vgl. Nr. 212. 267. Confirmacio sentencie late coram Rege. Rex etc. Egregiis viris, Nobilibus, ministerialibus, vasallis et hominibus universis Leodin. Episcopatui subditis graciam etc. Presentibus vobis (legendum: nobis) nuper in Civitate vestra (? nostra) Magunt. pro tribunali sollempniter die sabbati ante festum Lueie.....interfuerunt t. etc. Gerbert III, 36. Heiligenkr. III, 23. Der König beurkundet das auf Ansuchen des Bischofs zu 1) Gerbert, welcher sich oftmals durch unsichere historische Combinationen irre leiten lässt, nimmt, da in seinem Codex die Namen fehlen, an, dass der Brief an Konrad, Herzog von Teck, gerichtel sei. 2) Bei Gerbert fehlen die individuellen Beziehungen.
364 263. R'ex litteris suis obligat se ad recipiendam certo die in eisdem expresso coronam a domino papa. Sanctissimo patri et domino Reverendo G. ete. Ut de nostro felici processu .....super co. Gerbert Il, 28. Philol. 61, fol. 39, n. 1 (hier länger). Philol. 383, fol. 43. Heiligenkr. I, 28. 264. Regraciacio laboris cum exhortacione, ut excogitet Regi vias utiles ad eundum ad dyadema. Patriarehe Aquilegensi, quantum nobis in tue devocionis exhibicione complacuit.....debeat consolari. Gerbert II, 1. Philol. 61, fol. 57, n. 40. Heiligenkr. I, 36. Der König dankt dem Patriarchen von Aquileja für seine Zurüstungen zur Römerfahrt, und bittel ihn zu bedenken, welches der beste Weg für dieselbe sei, und mit ihm in Mailand zusammenzutreffen, indem er den Termin der Krönung dureh den Gesandten, der jetzl zum Papst reist, erfahren wird 1). 265. Littere concordiam affectantes cum credencia. Rex etc. Comes Juliacensis etc. De tua quiete tuoque statu.....sieut et nostris. Gerbert III, 25. Philol. 61, fol. 57, n. 41. Heiligenk r. III, 21. Der König schreibt dem Grafen von Jülich, dass er ein gutes Einvernehmen zwischen ihm und den Bürgern von Aachen wünsche, und schickt desshalb an ihn den Magister A. de Rode ab 2). 266. Preces pro Clerico Regis debenti facere in Ecelesiasua residenciam, ut remittatur ad Curiam Regis. Rex etc. preposito ..... decano ete. Insigne speeulum Regi (Gerbert: Regni) Germanie nobilis illa.....semper prompeiores. Gerbert I, 47. Philol. 61, fol. 57, n. 42. Heiligenkr. III, 22. Der König bittet die Geistlichen der Eeclesia Leodinensis, den A. de Rode, der mit seiner Erlaubniss, um der Residenz- pflicht zu genügen, zu der Kirche zurüekgekehrt ist, derselben zu entbinden, da er ihnen am königlichen Hofe bessere Dienste als im Chor leisten könne. Vgl. Nr. 212. 267. Confirmacio sentencie late coram Rege. Rex etc. Egregiis viris, Nobilibus, ministerialibus, vasallis et hominibus universis Leodin. Episcopatui subditis graciam etc. Presentibus vobis (legendum: nobis) nuper in Civitate vestra (? nostra) Magunt. pro tribunali sollempniter die sabbati ante festum Lueie.....interfuerunt t. etc. Gerbert III, 36. Heiligenkr. III, 23. Der König beurkundet das auf Ansuchen des Bischofs zu 1) Gerbert, welcher sich oftmals durch unsichere historische Combinationen irre leiten lässt, nimmt, da in seinem Codex die Namen fehlen, an, dass der Brief an Konrad, Herzog von Teck, gerichtel sei. 2) Bei Gerbert fehlen die individuellen Beziehungen.
Strana 365
365 Leyden die sabbati ante festum Lucie zu Mainz 1) vor ihm gefundene Urtheil, dass ein Fürst, welcher die weltliche Gerichtsbarkeit besitzt und an dem für einen Zweikampf festgesetzten Termin zu erscheinen verhindert ist, einen neuen Termin bestimmen dürfe, und dass hiernach die Bürger von Leyden ihrem Bischof gegenüber sich zu richten hätten. 268. De hiis qui redierunt ad graciam Ecclesie. Ileinricus dei gracia etc. Egregiis et prudentibus etc. graciam suam eum benediecione paterna. Rem jocundam nostrisque votivis desideriis.....pariter et daturi. Bodmann I, 18. 269. Exeusacio ad amicum cujus gracia est amissa. Rex etc. honorabili et prudenti viro magistro Bernardo. Blande faeiei vestre serena placiditas.....adhibere curetis. Gerbert II, 31. Chmel, Nr. 22. Philol. 61, fol. 45, n. 57. Heiligenkr. 40. Der König beschwert sich bei Bernardus (de Casteneto), dass sein Eifer für ihn erkaltet sei. (Die Antwort auf diesen königl. Brief ist Nr. 232.) 270. Littere dolentis quod transeuntem non vidit. Rud. dei gracia etc. Math. Quod transitus vester.....Eece quod n. etc. Gerbert III, 8. Heiligenkr. III, 7. 271. Littera de familiaritate cum quodam contrahenda. Tot et tanta de virtuosis actibus.....palmites adolescat. Gerbert II, 18. Philo I. 61, fol. 49, n. 26. Heiligenkr. III, 8. 272. Commissio Officii. Rex etc. Egregiis et prudentibus viris March. Com. Nobil. Capit. Civitat. potestatibus, anzianis et populis universis per Romaniolam et Maritimam con- stitutis, graciam suam et bonam voluntatem. Speciali quadam inter tot..... nobis ipsis. Gerbert II, 40. Philol. 61, fol. 45, n. 58. Heiligenkr. 1, 24. Der König sendet den II. Comes de Furstenberg in die Romaniola und Maritima als Rector und fordert die Einwohner zum Gehorsam gegen ihn auf. (Einen ähnlichen Brief Friedrich’s II., in dem er A. zum Vicar per totam Romaniolam bestellt, verzeichnet Wattenbach im Archiv, l. l. S. 669.) 273. Procuratoria eum exhortacione, ut quidam adhereant consiliis et auxiliis uni. Rex etc. Magistro Isenb. universis etc. Tenore presencium universitati vestre.....debeat commendari. Bodmann I, 2. Gerbert III, 32. 1) Da Rudolf nur einmal im December — der dies Lucie ist der 13. December — zu Mainz war und zwar im Jahre 1281, so ergibt sich hieraus der Tag jenes Urtheils genau. Archiv. XIV. 24
365 Leyden die sabbati ante festum Lucie zu Mainz 1) vor ihm gefundene Urtheil, dass ein Fürst, welcher die weltliche Gerichtsbarkeit besitzt und an dem für einen Zweikampf festgesetzten Termin zu erscheinen verhindert ist, einen neuen Termin bestimmen dürfe, und dass hiernach die Bürger von Leyden ihrem Bischof gegenüber sich zu richten hätten. 268. De hiis qui redierunt ad graciam Ecclesie. Ileinricus dei gracia etc. Egregiis et prudentibus etc. graciam suam eum benediecione paterna. Rem jocundam nostrisque votivis desideriis.....pariter et daturi. Bodmann I, 18. 269. Exeusacio ad amicum cujus gracia est amissa. Rex etc. honorabili et prudenti viro magistro Bernardo. Blande faeiei vestre serena placiditas.....adhibere curetis. Gerbert II, 31. Chmel, Nr. 22. Philol. 61, fol. 45, n. 57. Heiligenkr. 40. Der König beschwert sich bei Bernardus (de Casteneto), dass sein Eifer für ihn erkaltet sei. (Die Antwort auf diesen königl. Brief ist Nr. 232.) 270. Littere dolentis quod transeuntem non vidit. Rud. dei gracia etc. Math. Quod transitus vester.....Eece quod n. etc. Gerbert III, 8. Heiligenkr. III, 7. 271. Littera de familiaritate cum quodam contrahenda. Tot et tanta de virtuosis actibus.....palmites adolescat. Gerbert II, 18. Philo I. 61, fol. 49, n. 26. Heiligenkr. III, 8. 272. Commissio Officii. Rex etc. Egregiis et prudentibus viris March. Com. Nobil. Capit. Civitat. potestatibus, anzianis et populis universis per Romaniolam et Maritimam con- stitutis, graciam suam et bonam voluntatem. Speciali quadam inter tot..... nobis ipsis. Gerbert II, 40. Philol. 61, fol. 45, n. 58. Heiligenkr. 1, 24. Der König sendet den II. Comes de Furstenberg in die Romaniola und Maritima als Rector und fordert die Einwohner zum Gehorsam gegen ihn auf. (Einen ähnlichen Brief Friedrich’s II., in dem er A. zum Vicar per totam Romaniolam bestellt, verzeichnet Wattenbach im Archiv, l. l. S. 669.) 273. Procuratoria eum exhortacione, ut quidam adhereant consiliis et auxiliis uni. Rex etc. Magistro Isenb. universis etc. Tenore presencium universitati vestre.....debeat commendari. Bodmann I, 2. Gerbert III, 32. 1) Da Rudolf nur einmal im December — der dies Lucie ist der 13. December — zu Mainz war und zwar im Jahre 1281, so ergibt sich hieraus der Tag jenes Urtheils genau. Archiv. XIV. 24
Strana 366
366 273 a. Rex petit, ut quis eontinuet in benevolencia sibi hactenus ostensa. Rex etc. Magistro Isenb. Nunciorum vestrorum pro diversitate..... Religiosum etc. Bodmann I, 3. Gerbert Ill, 5. Heiligenkr. IIl, 9. 274. Discordes ad concordiam inducuntur. Rex etc. Civibus Magistro. Exorte discordie odiosa.....manibus rapiantur. Gerbert III, 21. Philol. 61, fol. 46, n. 60. Heiligenk r. III, 11. Der König verlangt, dass der Zwiespalt mit den Ministerialen beigelegt werde und ver- spricht innerhalb 3 Tagen einen Gesandten zu schicken 1). 275. (Ohne Überschrift.) Rex etc. Decano et Capitulo Magunt. Tribulacionum et calamitatum crude- les.....vos docebit. Gerbert III, 20. Philo l. 61, fol. 46, n. 61. Philol. 383, fol. 44. Heiligen kr. Ill, 12. Der König verspricht die Feindseligkeiten bei- legen zu wollen. 276. Planctus mortis Gregorii pape decimi a Rege. Reverendis in Christo patribus universis divina providencia sacrosancte Rom. Ecclesie Cardinalibus suis predilectis amicis Rud. etc. Exorto militantis ..... sit agendum. Gerbert II. 33. Philol. 61, fol. 41, n. 16. Heili- genkr. I, 42. 277. Procuratorium. Tue probitatis.....in ipsum transfundimus plenitudinem potestatis in omnibus procedendi, tractandi, disponendi et eciam ordinandi universa et singula, que viderit expedire, Ratum habere volentes et gratum quiequid per ejus indu- striam factum fuerit in premissis, ac si contingeret ea fieri per nos ipsos. Unde ete. 278. Arenga. Preclara tuorum.....augeamus. Sane etc. 279. Decisio cause inter Romanum Regem el Regem Castelle. Gregorius etc. Regi Castelle et legionis Illustri. O quam bonus et suavis..... exaudire. Bodmann I, 19. — Bochmer, Päpste, Gregor X. 216 (19. Dec. 1274). Gregor schreibt an Alfons von Castilien, er könne auf die Kaiserkrone keine Ansprüche machen, da nur derjenige sie erhalten könne, welcher zu Aachen gewählt und gekrönt sei, und da Rudolf rechtmässig das deutsche Reich regiere. Er möge daher von seinen Ansprüchen abstehen. Zugleich schickt er an ihn als Gesandten den Bischof von Valence. 280. Littera Salzburgensis acceptans diem ad Coronacionem domini Regis. Seissimo (leg. Serenissimo) domino suo.....Salzburgensis etc. perseve- rantem devocionis et fidei puritatem. Regalibus litteris, quarum tenor..... 1) Bei Gerbert heisst die Uberschrift: Rudolphus cives Moguntinos hortatur ad concordiam.
366 273 a. Rex petit, ut quis eontinuet in benevolencia sibi hactenus ostensa. Rex etc. Magistro Isenb. Nunciorum vestrorum pro diversitate..... Religiosum etc. Bodmann I, 3. Gerbert Ill, 5. Heiligenkr. IIl, 9. 274. Discordes ad concordiam inducuntur. Rex etc. Civibus Magistro. Exorte discordie odiosa.....manibus rapiantur. Gerbert III, 21. Philol. 61, fol. 46, n. 60. Heiligenk r. III, 11. Der König verlangt, dass der Zwiespalt mit den Ministerialen beigelegt werde und ver- spricht innerhalb 3 Tagen einen Gesandten zu schicken 1). 275. (Ohne Überschrift.) Rex etc. Decano et Capitulo Magunt. Tribulacionum et calamitatum crude- les.....vos docebit. Gerbert III, 20. Philo l. 61, fol. 46, n. 61. Philol. 383, fol. 44. Heiligen kr. Ill, 12. Der König verspricht die Feindseligkeiten bei- legen zu wollen. 276. Planctus mortis Gregorii pape decimi a Rege. Reverendis in Christo patribus universis divina providencia sacrosancte Rom. Ecclesie Cardinalibus suis predilectis amicis Rud. etc. Exorto militantis ..... sit agendum. Gerbert II. 33. Philol. 61, fol. 41, n. 16. Heili- genkr. I, 42. 277. Procuratorium. Tue probitatis.....in ipsum transfundimus plenitudinem potestatis in omnibus procedendi, tractandi, disponendi et eciam ordinandi universa et singula, que viderit expedire, Ratum habere volentes et gratum quiequid per ejus indu- striam factum fuerit in premissis, ac si contingeret ea fieri per nos ipsos. Unde ete. 278. Arenga. Preclara tuorum.....augeamus. Sane etc. 279. Decisio cause inter Romanum Regem el Regem Castelle. Gregorius etc. Regi Castelle et legionis Illustri. O quam bonus et suavis..... exaudire. Bodmann I, 19. — Bochmer, Päpste, Gregor X. 216 (19. Dec. 1274). Gregor schreibt an Alfons von Castilien, er könne auf die Kaiserkrone keine Ansprüche machen, da nur derjenige sie erhalten könne, welcher zu Aachen gewählt und gekrönt sei, und da Rudolf rechtmässig das deutsche Reich regiere. Er möge daher von seinen Ansprüchen abstehen. Zugleich schickt er an ihn als Gesandten den Bischof von Valence. 280. Littera Salzburgensis acceptans diem ad Coronacionem domini Regis. Seissimo (leg. Serenissimo) domino suo.....Salzburgensis etc. perseve- rantem devocionis et fidei puritatem. Regalibus litteris, quarum tenor..... 1) Bei Gerbert heisst die Uberschrift: Rudolphus cives Moguntinos hortatur ad concordiam.
Strana 367
367 obsequiis frequentemus. Gerbert l, 35. Philol. 61, fol. 31, n. 1, und fol. 56, n. 34. He iligenkr. I, 38. Er habe mit Freuden aus dem königlichen Schreiben den für die Kaiserkrönung bestimmten Tag erfahren, und werde zu ihr auch erscheinen, wenn es die Feindseligkeiten des Königs Ottokar erlauben. 281. Littere Querimonie ad Regem. Serenissimo.....Salzburgensis. Cum devotis oracionibus ad quevis bene- placita voluntatem. Qui adversus sanctam Romanam Ecclesiam sacrumque Rom. Imperium se jamdudum vibratis sue rebellionis cornibus contumaciter erexerunt, post deces sum beatissimi patris et domini nostri pape Gregorii exultantes in rebus pessimis insoleseunt, sie atroeiter et audacter, ac si utraque dignitas et potestas, quas deo propicio credimus immor- tales, per mortein unius hominis sint delete. Hoc in nobis et Ecclesia nostra non facile sed miserabiliter est videre, quid pro eo solo persecucionem patimur. Sustinemus obprobria, nostrum exterminium expectamus, quod tam Sedi apostolice quain Rom. Imperio debitam et devotam libenter impendimus servi- tutem, quibus ad fidelitatis obsequia recognoscimus nos teneri, prout lator pre- sencium, qui angustias nostras innumerabiles bene novit, plene sublimitati Regie recitabit. Quem eciam specialiter misimus ad glorie Regalis aspectum, ut nobis de creacione summi pontificis vestroque processu, quem felicio- rem nostro statu fore cupimus, qui non stamus, sed labimur, investiget sagaciter et sollerter, nec non condicionem nostram miserabilem eidem commisimus majestati Regie exponendam, utque nobis gracie vestre consilium referat, cujus presidias (leg. presidio) inter angustias nostras, quaruim pondus et numerus de die in diem gravius augmentatur, hoc periculoso tempore dirigamur. Hoc enim deliberacionis nostre propositum appareat et luceat magis cirea nos (leg.vos) et Rom. Imperium fides nostra. Placeat igitur glorie vestre informacionis consilio consolari nostram miseriam, eujus finem et numeruim non videmus, seeundum ea que lator presen- cium vestris auribus explicabit. Successu temporis ab humana recedit memoria, quod non firmat auctoritas et testimonium non roborat litterarum. Id attendens vestra serenitas, ea que de quibusdam argentifodis(-fodinis) faciendi deere- vimus, presentibus litteris digne duximus annotanda. Noverint igitur tam pre- sencium ctatum homines quam successio futurorum, quod nos t. et sociis etc. concessimus extollendos et corum usibus servaturos, ita quod de eisdem montibus jura, que ab aliis similium moncium cultoribus, nobis exolvantur. Unvollständig bei Gerbert II, 39. (Hier schliesst der Brief bei : auribus explicabit.) 282. Committitur visitacio domus provinciali fratrum Minorum. Quia in civitate nostra t...... fuerit oportunum. Gerbert I, 40. Philol. 383, fol. 44. Heiligenkr. III, 13. 283. Littere gaudencium de creacione pape. Letentur celi et terra in voce.....gratuita subsequente. Gerbert II, 38. Philo I. 61, fol. 46, n. 62. Heiligenkr. II, 1. Der König freut sich, 24
367 obsequiis frequentemus. Gerbert l, 35. Philol. 61, fol. 31, n. 1, und fol. 56, n. 34. He iligenkr. I, 38. Er habe mit Freuden aus dem königlichen Schreiben den für die Kaiserkrönung bestimmten Tag erfahren, und werde zu ihr auch erscheinen, wenn es die Feindseligkeiten des Königs Ottokar erlauben. 281. Littere Querimonie ad Regem. Serenissimo.....Salzburgensis. Cum devotis oracionibus ad quevis bene- placita voluntatem. Qui adversus sanctam Romanam Ecclesiam sacrumque Rom. Imperium se jamdudum vibratis sue rebellionis cornibus contumaciter erexerunt, post deces sum beatissimi patris et domini nostri pape Gregorii exultantes in rebus pessimis insoleseunt, sie atroeiter et audacter, ac si utraque dignitas et potestas, quas deo propicio credimus immor- tales, per mortein unius hominis sint delete. Hoc in nobis et Ecclesia nostra non facile sed miserabiliter est videre, quid pro eo solo persecucionem patimur. Sustinemus obprobria, nostrum exterminium expectamus, quod tam Sedi apostolice quain Rom. Imperio debitam et devotam libenter impendimus servi- tutem, quibus ad fidelitatis obsequia recognoscimus nos teneri, prout lator pre- sencium, qui angustias nostras innumerabiles bene novit, plene sublimitati Regie recitabit. Quem eciam specialiter misimus ad glorie Regalis aspectum, ut nobis de creacione summi pontificis vestroque processu, quem felicio- rem nostro statu fore cupimus, qui non stamus, sed labimur, investiget sagaciter et sollerter, nec non condicionem nostram miserabilem eidem commisimus majestati Regie exponendam, utque nobis gracie vestre consilium referat, cujus presidias (leg. presidio) inter angustias nostras, quaruim pondus et numerus de die in diem gravius augmentatur, hoc periculoso tempore dirigamur. Hoc enim deliberacionis nostre propositum appareat et luceat magis cirea nos (leg.vos) et Rom. Imperium fides nostra. Placeat igitur glorie vestre informacionis consilio consolari nostram miseriam, eujus finem et numeruim non videmus, seeundum ea que lator presen- cium vestris auribus explicabit. Successu temporis ab humana recedit memoria, quod non firmat auctoritas et testimonium non roborat litterarum. Id attendens vestra serenitas, ea que de quibusdam argentifodis(-fodinis) faciendi deere- vimus, presentibus litteris digne duximus annotanda. Noverint igitur tam pre- sencium ctatum homines quam successio futurorum, quod nos t. et sociis etc. concessimus extollendos et corum usibus servaturos, ita quod de eisdem montibus jura, que ab aliis similium moncium cultoribus, nobis exolvantur. Unvollständig bei Gerbert II, 39. (Hier schliesst der Brief bei : auribus explicabit.) 282. Committitur visitacio domus provinciali fratrum Minorum. Quia in civitate nostra t...... fuerit oportunum. Gerbert I, 40. Philol. 383, fol. 44. Heiligenkr. III, 13. 283. Littere gaudencium de creacione pape. Letentur celi et terra in voce.....gratuita subsequente. Gerbert II, 38. Philo I. 61, fol. 46, n. 62. Heiligenkr. II, 1. Der König freut sich, 24
Strana 368
368 dass nach dem Tode Gregor’s X. ein so ausgezeiehneter Mann (Innocenz V.) zum Nachfolger gewählt sei und beglaubigt bei ihm den Bischof von Basel. 284. Littere incitantes Regem, ut ingrediatur Lombardiam. Excellentissimo ete. Paganell. de vico Pisano etc. Leges asserunt, usus approbat.....irrideant inimici. Gerbert II, 24. Heiligenkr. I, 20. Da die Regio Thuscorum zum Reiche gehört und ihm zu Abgaben verpflichtet ist, bitten die Pisaner den König, schnell zu ihnen zu eilen, um die Feindseligkeiten, dureh welche sie leiden, zu ersticken. 285. Interventu pape Rex Episcopum in suam recipit defensionem. Rex ete. Universis Comitibus, baronibus etc. Infinite misericordie deus..... consistere valeatis. Gerbert I, 34. Philol. 61, fol. 56, n. 33. Heili- genk r. III, 16. 286. Regraciacio beneficiorum acceptorum. Reverendo in Christo patri ete. Si super exhibitis.....clarioribus eniteseat. Philol. 61, fol. 50, n. 34. 287. Amico ut promoveat preces domino pape pro quodam exhibitas. Quia providi etc. Paternitatem.....introducere satagatis. 288. Ut exaudientur peticiones Clericorum Curic Regis. Quia n. scriptores et....placide collocari. Der König wendel sich an einen Geistlichen, um seine Bitten für einige Geistliche beim Papst zu unter- stützen. 289. Littere Salzburgensis ad Regem ut veniat. Serenissimo ..... Salzburgensis. Cum oracionibus sedulis devocioneim fidei indefesse. Hactenus eum, qui salvum me fecerat.....letis rumoribus expeditos. Gerbert II, 45. Der Erzbischof von Salzburg bittet den König, ihm rasch zu Hülfe zu kommen und ihn vor Ottokar zu schützen. 290. Rex constituit quendam suum procuratoren apud papam. Exaltator humilium deus vota.....justicie postulare. Gerbert III, 26. Philol. 61, fol. 46, n. 63. Philol. 383, fol. 44. Heiligenkr. II, 3. 291. Rex inducit ducem ad componendum se cum fratre suo. Quod bina Regalium litterarum emissio, quarum alloquio pridem fuimus te aggressi, graciosi(-se) salutacionis sehemate carens, sensit apocopacionis occasum, Hee procul dubio fuit oceasio el id erat in causa, quod inelito fraîri tuo L. Comiti Pal. Reni non absque nostra el Imperii lesione durissima, usus es
368 dass nach dem Tode Gregor’s X. ein so ausgezeiehneter Mann (Innocenz V.) zum Nachfolger gewählt sei und beglaubigt bei ihm den Bischof von Basel. 284. Littere incitantes Regem, ut ingrediatur Lombardiam. Excellentissimo ete. Paganell. de vico Pisano etc. Leges asserunt, usus approbat.....irrideant inimici. Gerbert II, 24. Heiligenkr. I, 20. Da die Regio Thuscorum zum Reiche gehört und ihm zu Abgaben verpflichtet ist, bitten die Pisaner den König, schnell zu ihnen zu eilen, um die Feindseligkeiten, dureh welche sie leiden, zu ersticken. 285. Interventu pape Rex Episcopum in suam recipit defensionem. Rex ete. Universis Comitibus, baronibus etc. Infinite misericordie deus..... consistere valeatis. Gerbert I, 34. Philol. 61, fol. 56, n. 33. Heili- genk r. III, 16. 286. Regraciacio beneficiorum acceptorum. Reverendo in Christo patri ete. Si super exhibitis.....clarioribus eniteseat. Philol. 61, fol. 50, n. 34. 287. Amico ut promoveat preces domino pape pro quodam exhibitas. Quia providi etc. Paternitatem.....introducere satagatis. 288. Ut exaudientur peticiones Clericorum Curic Regis. Quia n. scriptores et....placide collocari. Der König wendel sich an einen Geistlichen, um seine Bitten für einige Geistliche beim Papst zu unter- stützen. 289. Littere Salzburgensis ad Regem ut veniat. Serenissimo ..... Salzburgensis. Cum oracionibus sedulis devocioneim fidei indefesse. Hactenus eum, qui salvum me fecerat.....letis rumoribus expeditos. Gerbert II, 45. Der Erzbischof von Salzburg bittet den König, ihm rasch zu Hülfe zu kommen und ihn vor Ottokar zu schützen. 290. Rex constituit quendam suum procuratoren apud papam. Exaltator humilium deus vota.....justicie postulare. Gerbert III, 26. Philol. 61, fol. 46, n. 63. Philol. 383, fol. 44. Heiligenkr. II, 3. 291. Rex inducit ducem ad componendum se cum fratre suo. Quod bina Regalium litterarum emissio, quarum alloquio pridem fuimus te aggressi, graciosi(-se) salutacionis sehemate carens, sensit apocopacionis occasum, Hee procul dubio fuit oceasio el id erat in causa, quod inelito fraîri tuo L. Comiti Pal. Reni non absque nostra el Imperii lesione durissima, usus es
Strana 369
369 hactenus quadam obstinata duricia in superne legis dispendium malum tam intollerabile machinari. Non enim decebal benivolenciam nostram nos litteratorie tibi pretendere (add. dum) intenderemus, ut oportebat eidem filio nostro contra te ipsius jura calumpniosius impugnantem clippeo debite opposicionis affare (leg. adstare). Verum quia nunc nuper venerabili Ratisponensi Episcopo gratanter insinuante didicimus, tua precordia, Spiritus visitata fervore Paracleti, pristino mitigato rancore, ac intumescencie impetu temperato, ad bonum concordie conspi- rent, Magnificat anima nostra dominum, qui tibi dedit, ut speramus, agnoscere quid saluti tue expediat, quid honori, cum turpe sit nimis plenumque periculis odiosum letale ferrum in propria viscera contorquere. Idcirco si scriptis opera compensentur, in gracie nostre te plenitudinem colligentes, Sinceritatem tuam hortamur attencius et rogamus, quatenus propter deum et tue felicitatis augmentum, nec non ob generale tocius provincie commodum, collocato pre oculis quanti mali pernicies ex hac scissura domestica rei publice turbatrice crudeliter incurrit, et adhue major verisimiliter poterit pullulare, animum tuum ad indissolubile bonum pacis perpetue ex innata tibi modestia studeas effica- citer inclinare, cum ipso Germano tuo te paciens amicabili federe couniri. Aliter enim dissimulare non possumus nec debemus, quin fratri tuo predicto, qui nobis est funiculo duplieis ligature convinctus, presertim cum erga te facturum se offerat, quicquid debet, ad propulsandos violentos et violentarios motus tuos viriliter assistamus. Auch bei Gerbert II, 49 (aber ohne directe Beziehung auf Baiern). 292. Excusacio collectoris Sture apud Regem. Serenissimo domino etc. Nichil in Regia majestate lucidius quam fideles ab infidelibus discernere et utrorumque opera et merita ponderare, ut ex Regali consideracione infidelibus (leg. infideles) pro eorum delictis penam debitam suscipiant, et fideles pro eorum meritis condigna premia recipiant et reportent. Hine est quod apce (?) vestre celsitudinis eondecet opera favora- biliter considerare, que dilectus t. l. Monasterii prepositus noster Capel- lanus tamquam servus fidelis et prudens et commisso sibi ex parte vestri negocio prudenter et fideliter operatur, in eo videlicet, quod in colleccione sture generalis possessiones cultas ab incultis, medicos (? mediocres) et inopes a divitibus segreget et discernat, imponens unieuique secundum sue possibilitatis modulum summam congruentem. Cum igitur pro majori parte possessiones t. Ecclesie tam in partibus superioris Austrie cirea Anasum, quam in Styr. et Karint. partibus, tum propter sediciosi preteriti temporis maliciam, tum et propter sterilitatis et pestilencie seviciam reperiantur proch dolor adeo deso- late, quod et prefatus t. in colleccione steure vobis debite consequi ad plenum suam non poterit inteneionem, sicut et quamplures fidedigni una nobiscum per legitima documenta edocti, testimonium perhibent veritati, vestram Regalem excellenciam duximus attencius exhortandam, quatenus si emul nostri persecutores nostri commodi et honoris, aliud forte vobis et de pre- libato t. falso scribunt vel suggerunt, quam se veritas habeat, vestra sere- nitas aliud credere dedignetur, quia nullatenus ejusdem t. vel alterius per- sonam coram majestate Regia discrecionis et fidei tytulis extolleremus, quam
369 hactenus quadam obstinata duricia in superne legis dispendium malum tam intollerabile machinari. Non enim decebal benivolenciam nostram nos litteratorie tibi pretendere (add. dum) intenderemus, ut oportebat eidem filio nostro contra te ipsius jura calumpniosius impugnantem clippeo debite opposicionis affare (leg. adstare). Verum quia nunc nuper venerabili Ratisponensi Episcopo gratanter insinuante didicimus, tua precordia, Spiritus visitata fervore Paracleti, pristino mitigato rancore, ac intumescencie impetu temperato, ad bonum concordie conspi- rent, Magnificat anima nostra dominum, qui tibi dedit, ut speramus, agnoscere quid saluti tue expediat, quid honori, cum turpe sit nimis plenumque periculis odiosum letale ferrum in propria viscera contorquere. Idcirco si scriptis opera compensentur, in gracie nostre te plenitudinem colligentes, Sinceritatem tuam hortamur attencius et rogamus, quatenus propter deum et tue felicitatis augmentum, nec non ob generale tocius provincie commodum, collocato pre oculis quanti mali pernicies ex hac scissura domestica rei publice turbatrice crudeliter incurrit, et adhue major verisimiliter poterit pullulare, animum tuum ad indissolubile bonum pacis perpetue ex innata tibi modestia studeas effica- citer inclinare, cum ipso Germano tuo te paciens amicabili federe couniri. Aliter enim dissimulare non possumus nec debemus, quin fratri tuo predicto, qui nobis est funiculo duplieis ligature convinctus, presertim cum erga te facturum se offerat, quicquid debet, ad propulsandos violentos et violentarios motus tuos viriliter assistamus. Auch bei Gerbert II, 49 (aber ohne directe Beziehung auf Baiern). 292. Excusacio collectoris Sture apud Regem. Serenissimo domino etc. Nichil in Regia majestate lucidius quam fideles ab infidelibus discernere et utrorumque opera et merita ponderare, ut ex Regali consideracione infidelibus (leg. infideles) pro eorum delictis penam debitam suscipiant, et fideles pro eorum meritis condigna premia recipiant et reportent. Hine est quod apce (?) vestre celsitudinis eondecet opera favora- biliter considerare, que dilectus t. l. Monasterii prepositus noster Capel- lanus tamquam servus fidelis et prudens et commisso sibi ex parte vestri negocio prudenter et fideliter operatur, in eo videlicet, quod in colleccione sture generalis possessiones cultas ab incultis, medicos (? mediocres) et inopes a divitibus segreget et discernat, imponens unieuique secundum sue possibilitatis modulum summam congruentem. Cum igitur pro majori parte possessiones t. Ecclesie tam in partibus superioris Austrie cirea Anasum, quam in Styr. et Karint. partibus, tum propter sediciosi preteriti temporis maliciam, tum et propter sterilitatis et pestilencie seviciam reperiantur proch dolor adeo deso- late, quod et prefatus t. in colleccione steure vobis debite consequi ad plenum suam non poterit inteneionem, sicut et quamplures fidedigni una nobiscum per legitima documenta edocti, testimonium perhibent veritati, vestram Regalem excellenciam duximus attencius exhortandam, quatenus si emul nostri persecutores nostri commodi et honoris, aliud forte vobis et de pre- libato t. falso scribunt vel suggerunt, quam se veritas habeat, vestra sere- nitas aliud credere dedignetur, quia nullatenus ejusdem t. vel alterius per- sonam coram majestate Regia discrecionis et fidei tytulis extolleremus, quam
Strana 370
370 seiremus alicujus perfidie maculis obfuscatam. Idem n. t. deo teste in hujus- modi steure colleccione nihil obmisit de contingentibus nec obmittit, adhi- bendo omnem quam potest ad finem consummacionis opem et operam diligentem. 293. Privilegium Salzburgensi concessum super feodis suis et filiorum Regis..... Regie majestati convenit ut memoriter recolamus ac favorabiliter atten- damus, quanta fidei puritate quanteque devoeionis studio et affectu karissi- mus princeps noster f. Salzburgensis Archiepiscopus rei publice veneretur honorem nostraque privata commoda diligat et sequatur, ut dum grata ser- vieia que Imperio Rom. et nobis impendit, advertimus, ad hoc eciam con- sideracionis intuitum advertamur, quas grates et gracias referamus eidem. Dictus siquidem princeps post diversa pericula et labores plurimum sump- tuosos, quibus se suamque Ecclesiam pro solvenda (salvanda) re publica infatigabiliter oneravit, non contentus obsequio, quod Rom. Imperio in persona nostra exhibuit, nos eciam in karissimis filiis nostris honorare decrevit. Nam feoda illa omnia et singula, que sibi et sue (add. ecclesie) per mortem clare memorie principum Austrie, Styrie et Karintie et Marchie in eisdem terris et alias ubicunque vacare ceperunt, karissimis Alberto, Hartmanno et Rudolfo ac corum liberis et heredibus maseulis contulit ipsosque ad instar et formam dietorum prin- cipum infeodavit, hiis duntaxat exceptis, quem (leg. que) de feodis predictis dicto principi et ipsi Ecclesie assignamus, nee non jure patronatus Ecelesie paro- chialis in Ruf. (Kleinm. Rudkerspurch), quam Ecclesiam predictus Archiepi- scopus de nostro beneplacito et consensu kumensi Episcopatui pleno jure contulit et concessit, ad hoc filiis nostris hane libertatem faciens, ut et ipsi accepti beneficii memores dictum Principem et ipsius Ecclesiam faveant, diligant et honorent, quodque graciam, quam eidem principi et ipsius Ecclesie facimus, que inferius exprimetur, ratam et gratam teneant, non subvertere studeant, sed advertant pocius, sed (Kleinm. quod) a deo recipiant pociora, si Ecclesiis devotos se exhibeant et paratos prebeant in earum viribus et honoribus conservandis, illis tamen precipue, quorum beneficiis ad obsequia obligantur. Verum cum honori nostro conveniat et saluti et (leg. ut) dampna, que pertulit, labores, quos sustulit, graves sumptus, quos fecit pro honore Imperii dictus princeps, eamque fidei claritatem, quam in liberis nostris nobis exhibuit, digna retri- bucionis vieissitudine cognoseamus, Nos de feodis predictis, antequam nostris filiis eadem conferantur, Redditus trecentarum Marcarum Argenti deduximus et deduci fecimus, quos predieto Archiepiscopo et Ecclesie sue Salzburgensi dedimus, tradimus, reliquimus, et concessimus pleno jure et justo dominii tytulo possidendos, ae in utilitatem et usum ipsius Archiepiscopi et Ecclesie convertendos. Sunt autem hee nomina bonorum, que de feodis predictis prefate Ecclesie remancbunt, in Wirbe (Kleinm. Luetenwerde) pro Redditibus mansi ducenti LXIV. pro marc. den. C. et XXII. (Kl. CXXXII) in redditibus annis (leg. annuis) computatis. Item decimam in Werbe (Kl. Luctenwerde) pro Redditibus annuis XXVIII. mare. den. communiter estimatam : Item decimam in ho. (Kl. Chinnenberch) pro XL.
370 seiremus alicujus perfidie maculis obfuscatam. Idem n. t. deo teste in hujus- modi steure colleccione nihil obmisit de contingentibus nec obmittit, adhi- bendo omnem quam potest ad finem consummacionis opem et operam diligentem. 293. Privilegium Salzburgensi concessum super feodis suis et filiorum Regis..... Regie majestati convenit ut memoriter recolamus ac favorabiliter atten- damus, quanta fidei puritate quanteque devoeionis studio et affectu karissi- mus princeps noster f. Salzburgensis Archiepiscopus rei publice veneretur honorem nostraque privata commoda diligat et sequatur, ut dum grata ser- vieia que Imperio Rom. et nobis impendit, advertimus, ad hoc eciam con- sideracionis intuitum advertamur, quas grates et gracias referamus eidem. Dictus siquidem princeps post diversa pericula et labores plurimum sump- tuosos, quibus se suamque Ecclesiam pro solvenda (salvanda) re publica infatigabiliter oneravit, non contentus obsequio, quod Rom. Imperio in persona nostra exhibuit, nos eciam in karissimis filiis nostris honorare decrevit. Nam feoda illa omnia et singula, que sibi et sue (add. ecclesie) per mortem clare memorie principum Austrie, Styrie et Karintie et Marchie in eisdem terris et alias ubicunque vacare ceperunt, karissimis Alberto, Hartmanno et Rudolfo ac corum liberis et heredibus maseulis contulit ipsosque ad instar et formam dietorum prin- cipum infeodavit, hiis duntaxat exceptis, quem (leg. que) de feodis predictis dicto principi et ipsi Ecclesie assignamus, nee non jure patronatus Ecelesie paro- chialis in Ruf. (Kleinm. Rudkerspurch), quam Ecclesiam predictus Archiepi- scopus de nostro beneplacito et consensu kumensi Episcopatui pleno jure contulit et concessit, ad hoc filiis nostris hane libertatem faciens, ut et ipsi accepti beneficii memores dictum Principem et ipsius Ecclesiam faveant, diligant et honorent, quodque graciam, quam eidem principi et ipsius Ecclesie facimus, que inferius exprimetur, ratam et gratam teneant, non subvertere studeant, sed advertant pocius, sed (Kleinm. quod) a deo recipiant pociora, si Ecclesiis devotos se exhibeant et paratos prebeant in earum viribus et honoribus conservandis, illis tamen precipue, quorum beneficiis ad obsequia obligantur. Verum cum honori nostro conveniat et saluti et (leg. ut) dampna, que pertulit, labores, quos sustulit, graves sumptus, quos fecit pro honore Imperii dictus princeps, eamque fidei claritatem, quam in liberis nostris nobis exhibuit, digna retri- bucionis vieissitudine cognoseamus, Nos de feodis predictis, antequam nostris filiis eadem conferantur, Redditus trecentarum Marcarum Argenti deduximus et deduci fecimus, quos predieto Archiepiscopo et Ecclesie sue Salzburgensi dedimus, tradimus, reliquimus, et concessimus pleno jure et justo dominii tytulo possidendos, ae in utilitatem et usum ipsius Archiepiscopi et Ecclesie convertendos. Sunt autem hee nomina bonorum, que de feodis predictis prefate Ecclesie remancbunt, in Wirbe (Kleinm. Luetenwerde) pro Redditibus mansi ducenti LXIV. pro marc. den. C. et XXII. (Kl. CXXXII) in redditibus annis (leg. annuis) computatis. Item decimam in Werbe (Kl. Luctenwerde) pro Redditibus annuis XXVIII. mare. den. communiter estimatam : Item decimam in ho. (Kl. Chinnenberch) pro XL.
Strana 371
371 mare. den. in Redditibus annuis communiter estimatam. Item jus, quod Marchi- dinest (Kl. Marchdienst) dicitur in bonis Archiepiscopi in Marchia pro XX. den. (Kl. XX. Marcis) computatis; pro reliqua parte summe trecen tarum marearum argenti predicto Episcopo dimidiam mute in Rotenmanne cum (Kl. deinde bene habet) : omni jure suo integraliter assignamus, sic ut ipse archiepiseopus de parte se contingente utilitatem suam ordinet et disponat, prout sibi visum fuerit expedire. Quoruin tamen feodorum dictis nostris filiis concessorum ordinacio et conservacio in nostris manibus remanebit, tantum pro tempore vite nostre. Quod si filii nostri decederent sine filiis heredibus, dicta feoda ad Salzburgensem Ecelesiam revertentur. Hiis autem feodis filiis nostris concessis specialiter includuntur ea, que dominus ubrum (Kl. Ulricus) clare memorie quondam dux Karintie resignavit de suis proprietatibus et a Salzburgensi Eeclesia recepit in feodum. Ceterum si qua feoda predicte Ecclesie alias quam per mortem dieforum principum vacare ceperunt vel inci- pient in futurum, de illis dietus princeps Archiepiscopus vel Successor utili- tatem ipsius et commodum sue Ecelesie ordinabit, ad quod utiliter exequendum nos et nostros liberos adjutores habebit et senciet promotores. Testimonium ete. Im Auszuge gedruckt bei: Kleinmayr, Nachrichten von Juvavia, S. 384, Note c. Der Lehnbrief über die durch den Erzbischof vollzogene Beleh- nung findet sich im k. k. Archiv zu Wien und ist ungedruckt. (Lichnowsky Reg., Nr. 444, a. 1277.) — Ahnliche Urkunden über Belehnungen durch die Bischöfe von Regensburg, Passau und Freisingen sind verzeichnet bei Kopp, Gesch. der eidgen. Bünde, I, S. 185, 186. 294. Rex scribit Abbati, ut suorum Clericorum uni provideat dando sibi litteras obligatorias. Rex honorabili et prudenti viro Abbati de t. loco ete. Qualiter nobis in t. loco existentibus dum post felicem et concordem eleccionem tuam nostre majestatis presenciam adiisti pro provido et honorabili viro t. dilecto Capellano nostro, cujus utique propter antiqua erga nos sue devocionis servicia inde- fessa nobis non immerito cordi est promocio, tue devocioni per t. nuncium dilectum militem nostrum propter predicti t. desiderate promocionis affectum specialiter ad te missum, primarias preces nostras tibi porreximus, a tua memoria non credimus excidisse.....Si forte, quod absit, antiquis consuetudinibus seu juramentis, quibus preces Regie annichilari debeant, vis in contrarium te tueri, dicimus per sent enciam principum effica- cissime probaturos, quod contra Regalia precamina excepciones hujusmodi debeant non admitti. Quid autem super predictis in tuo geratur proposito aut intencione versatur, nobis dilucide rescribi non omittas. 295. Rex dolens de morte cujusdam Episcopi hortatur Capi- tulum, ut alterum ipsi Regi ad sua consilia et seereta utilem eligant. Rex ete. Crebris et variis hactenus.....petimus adhibere. Der König bittet das Capitel der Regensburger Kirche, bei seiner Bischofswahl an solche
371 mare. den. in Redditibus annuis communiter estimatam. Item jus, quod Marchi- dinest (Kl. Marchdienst) dicitur in bonis Archiepiscopi in Marchia pro XX. den. (Kl. XX. Marcis) computatis; pro reliqua parte summe trecen tarum marearum argenti predicto Episcopo dimidiam mute in Rotenmanne cum (Kl. deinde bene habet) : omni jure suo integraliter assignamus, sic ut ipse archiepiseopus de parte se contingente utilitatem suam ordinet et disponat, prout sibi visum fuerit expedire. Quoruin tamen feodorum dictis nostris filiis concessorum ordinacio et conservacio in nostris manibus remanebit, tantum pro tempore vite nostre. Quod si filii nostri decederent sine filiis heredibus, dicta feoda ad Salzburgensem Ecelesiam revertentur. Hiis autem feodis filiis nostris concessis specialiter includuntur ea, que dominus ubrum (Kl. Ulricus) clare memorie quondam dux Karintie resignavit de suis proprietatibus et a Salzburgensi Eeclesia recepit in feodum. Ceterum si qua feoda predicte Ecclesie alias quam per mortem dieforum principum vacare ceperunt vel inci- pient in futurum, de illis dietus princeps Archiepiscopus vel Successor utili- tatem ipsius et commodum sue Ecelesie ordinabit, ad quod utiliter exequendum nos et nostros liberos adjutores habebit et senciet promotores. Testimonium ete. Im Auszuge gedruckt bei: Kleinmayr, Nachrichten von Juvavia, S. 384, Note c. Der Lehnbrief über die durch den Erzbischof vollzogene Beleh- nung findet sich im k. k. Archiv zu Wien und ist ungedruckt. (Lichnowsky Reg., Nr. 444, a. 1277.) — Ahnliche Urkunden über Belehnungen durch die Bischöfe von Regensburg, Passau und Freisingen sind verzeichnet bei Kopp, Gesch. der eidgen. Bünde, I, S. 185, 186. 294. Rex scribit Abbati, ut suorum Clericorum uni provideat dando sibi litteras obligatorias. Rex honorabili et prudenti viro Abbati de t. loco ete. Qualiter nobis in t. loco existentibus dum post felicem et concordem eleccionem tuam nostre majestatis presenciam adiisti pro provido et honorabili viro t. dilecto Capellano nostro, cujus utique propter antiqua erga nos sue devocionis servicia inde- fessa nobis non immerito cordi est promocio, tue devocioni per t. nuncium dilectum militem nostrum propter predicti t. desiderate promocionis affectum specialiter ad te missum, primarias preces nostras tibi porreximus, a tua memoria non credimus excidisse.....Si forte, quod absit, antiquis consuetudinibus seu juramentis, quibus preces Regie annichilari debeant, vis in contrarium te tueri, dicimus per sent enciam principum effica- cissime probaturos, quod contra Regalia precamina excepciones hujusmodi debeant non admitti. Quid autem super predictis in tuo geratur proposito aut intencione versatur, nobis dilucide rescribi non omittas. 295. Rex dolens de morte cujusdam Episcopi hortatur Capi- tulum, ut alterum ipsi Regi ad sua consilia et seereta utilem eligant. Rex ete. Crebris et variis hactenus.....petimus adhibere. Der König bittet das Capitel der Regensburger Kirche, bei seiner Bischofswahl an solche
Strana 372
372 Leute zu denken, deren Verdienste toti orbi et specialiter secretariis nostris bekannt sind, und bezeichnet ihnen den Mann seiner Wahl durch seinen Gesandten. 296. Quidam compaciendo Eeclesie desui viduacione facte (leg. facta) per mortem sui Episcopi, commendat Capitulo quendam personam in Episcopum eligendam. De vestre honorabilis et in christo.....Karitati vestre personam talem duximus propensius commendandam.....virum sciencia litterarum preditum, vite Clericalis honeste fulgentem, adeoque fidelem quod gloriosissimus dominus noster Rex Rom. quam plurima sua et Imperii onera sustinendo suis humeris confi- denter jamdudum imposuit et imponit. Est et idem N. honestatis eandide et in sacro subdyaconatus ordine constitutus et quod certo fidedignorum relatu cognoscimus, de legittimo matrimonio generosis natalibus procreatus, suffi- ciens potens et seiens et habilis tam per se quam per Serenissimi domini R. Rom. Regis favorem.....salubriter provideri. 297. Littere Civium personam Regiam videre desiderancium. Excellentissimo domino etc. tales Cives. Feliciter regnare et votivis..... novimus expedire. Die Stadt habe den König, seit er den Elsass verlassen habe, ein ganzes Jahr hindurch nieht mehr geschen, und sendet daher einen Boten an ihn ab, um von ihm die Botschaft zu erhalten, dass er bald zu ihr zurückkehre oder dass er in entfernten Gegenden müchtig herrsche. 298. Rex petit cujusdam Ecclesie negocium promoveri. Rex ete. Dileecionem tuam attente requirimus.....obsequiun impensurus. 299. (Ohne Uberschrift.) 1) Vener. etc. Anna dei gracia etc. Cum ex diutino specialis.....Pater- nitati vestre duximus graviter conquerendum, quamvis t. que Abbatissam t. Monasterii se gerit, propter suos excessus notorios necnon abjuracio (leg. abjuracionem) et alterius Abbacie detencionem ipsa Abbacia fecerit se indignam, officiales tamen vestri fama publica deferente, nostris eciam peticionibus non promoti, licet ipsum monasterium promiserint visitare, id tamen ad officium debitum perducere neglexerunt. Demum vero cum nobis apud t. locum existentibus t. firmiter promiserunt idem visitare monasterium et salubriter reformare, Visitatores cum ad locum venissent super hoc canonice processuri, vestris quas veras fuisse vix credimus litteris, ne in visi- tacione procederent, prohibitos se dicentes, procedere penitus dimiserunt, Sicquod dictum monasterium remanet dampnabiliter incorrectum. Quocirea dileccionem vestram rogamus affectu quo possumus, am. quatenus dei et 1) Zu Nr. 209 ist die Uberschrift, welche bei 300 steht und dort gar nicht passt, zu ziehen.
372 Leute zu denken, deren Verdienste toti orbi et specialiter secretariis nostris bekannt sind, und bezeichnet ihnen den Mann seiner Wahl durch seinen Gesandten. 296. Quidam compaciendo Eeclesie desui viduacione facte (leg. facta) per mortem sui Episcopi, commendat Capitulo quendam personam in Episcopum eligendam. De vestre honorabilis et in christo.....Karitati vestre personam talem duximus propensius commendandam.....virum sciencia litterarum preditum, vite Clericalis honeste fulgentem, adeoque fidelem quod gloriosissimus dominus noster Rex Rom. quam plurima sua et Imperii onera sustinendo suis humeris confi- denter jamdudum imposuit et imponit. Est et idem N. honestatis eandide et in sacro subdyaconatus ordine constitutus et quod certo fidedignorum relatu cognoscimus, de legittimo matrimonio generosis natalibus procreatus, suffi- ciens potens et seiens et habilis tam per se quam per Serenissimi domini R. Rom. Regis favorem.....salubriter provideri. 297. Littere Civium personam Regiam videre desiderancium. Excellentissimo domino etc. tales Cives. Feliciter regnare et votivis..... novimus expedire. Die Stadt habe den König, seit er den Elsass verlassen habe, ein ganzes Jahr hindurch nieht mehr geschen, und sendet daher einen Boten an ihn ab, um von ihm die Botschaft zu erhalten, dass er bald zu ihr zurückkehre oder dass er in entfernten Gegenden müchtig herrsche. 298. Rex petit cujusdam Ecclesie negocium promoveri. Rex ete. Dileecionem tuam attente requirimus.....obsequiun impensurus. 299. (Ohne Uberschrift.) 1) Vener. etc. Anna dei gracia etc. Cum ex diutino specialis.....Pater- nitati vestre duximus graviter conquerendum, quamvis t. que Abbatissam t. Monasterii se gerit, propter suos excessus notorios necnon abjuracio (leg. abjuracionem) et alterius Abbacie detencionem ipsa Abbacia fecerit se indignam, officiales tamen vestri fama publica deferente, nostris eciam peticionibus non promoti, licet ipsum monasterium promiserint visitare, id tamen ad officium debitum perducere neglexerunt. Demum vero cum nobis apud t. locum existentibus t. firmiter promiserunt idem visitare monasterium et salubriter reformare, Visitatores cum ad locum venissent super hoc canonice processuri, vestris quas veras fuisse vix credimus litteris, ne in visi- tacione procederent, prohibitos se dicentes, procedere penitus dimiserunt, Sicquod dictum monasterium remanet dampnabiliter incorrectum. Quocirea dileccionem vestram rogamus affectu quo possumus, am. quatenus dei et 1) Zu Nr. 209 ist die Uberschrift, welche bei 300 steht und dort gar nicht passt, zu ziehen.
Strana 373
373 anime vestre intuitu tam celeriter tamque efficaciter dicto monasterio visita- cionis et reformacionis remedio succurratis, ut a deo premium et a nobis graciarum consequamini uberes acciones. 300. Petitur quod cuidam Monasterio succurratur visitacionis et reformacionis remedio. Rex talibus Civibus. — Tribulacionum angustiis et angustiarum..... imponere debeamus. Der König verspricht, um den Bedrückungen (welehe ein Kloster zu erdulden hat?) ein Ende zu machen, einen besondern Gesandten hinzuschicken, welcher seinen Schutz verleihen solle. 301. Conceditur cujusdam parvis, ut post decessum patris succedere valeant in bonis hereditariis. Universis Christi fidelibus t. nobil. fid. presentibus adhibere. Ad universi- tatis vestre .....firmitatis fulciretur ete. 302. Rogatur Rex ut quendam citacion is terminum proroget. Excellentissimno R. Rom. Regi t. devotam et debitam ad ejus obsequia voluntatem. Precibus nobis (nostris?) non modicam voluntas.....noverint exauditos etc. Es bittet Jemand den König für einen Andern, so lange den Gerichtstag aufschieben zu wollen, bis der Bittende selbst mit dem Könige über die Sache gesprochen hat. 303. Forma peticionis domino pape exhibite. Sanctitati vestre T. notum sit, quod cum felicis recordacionis dominus G. decimus.....predecessores innovantes. Es bittet Jemand (der König) den Papst, dass er die Klausel, unter welcher sein Vorgänger, Gregor X., Jemandem ein Canonicat und eine Pfründe ertheilte, dass er nämlich seine früheren Pfründen aufgeben solle, cassiren möge; denn sonst würde der Geistliche durch das päpstliche Privileg weniger erhalten als er besass. 304. Forma Cauwercinorum. Albertus etc. Universis etc. Noveritis quod nos fidelibus nostris..... nec non sociis corundem, qui Civitatem nostram talem inhabitant, de benig- nitate Regia indulgemus, quod ipsi in eadem Civitate morari possint tam- quam nostri Cives ibidem sub nostra et Sacri Imperii proteccione et requie opulenta. Et quia in prenotata Civitate a festo pasche venturo proxime per tot annos continuos prestare valeant sicut hactenus consueverunt, ipsis con- cedimus et donamus presentibus liberam facultatem. Et quia iidem Mer- cator es pro codein tempore requisita nobis servicia plenarie per- solverunt, volumus et concedimus per presentes, ut ipsi ab omni precaria, concessione pecuniaria, tallia, exaceione, gravamine seu ab omni genere servicii et cohercione, tam a nobis quam a nostris per prefatum tempus sint liberi penitus et immunes adjecto insuper quod eodem transacto triennio adhue per unum annum immediate sequentem pro recuperandis debitis
373 anime vestre intuitu tam celeriter tamque efficaciter dicto monasterio visita- cionis et reformacionis remedio succurratis, ut a deo premium et a nobis graciarum consequamini uberes acciones. 300. Petitur quod cuidam Monasterio succurratur visitacionis et reformacionis remedio. Rex talibus Civibus. — Tribulacionum angustiis et angustiarum..... imponere debeamus. Der König verspricht, um den Bedrückungen (welehe ein Kloster zu erdulden hat?) ein Ende zu machen, einen besondern Gesandten hinzuschicken, welcher seinen Schutz verleihen solle. 301. Conceditur cujusdam parvis, ut post decessum patris succedere valeant in bonis hereditariis. Universis Christi fidelibus t. nobil. fid. presentibus adhibere. Ad universi- tatis vestre .....firmitatis fulciretur ete. 302. Rogatur Rex ut quendam citacion is terminum proroget. Excellentissimno R. Rom. Regi t. devotam et debitam ad ejus obsequia voluntatem. Precibus nobis (nostris?) non modicam voluntas.....noverint exauditos etc. Es bittet Jemand den König für einen Andern, so lange den Gerichtstag aufschieben zu wollen, bis der Bittende selbst mit dem Könige über die Sache gesprochen hat. 303. Forma peticionis domino pape exhibite. Sanctitati vestre T. notum sit, quod cum felicis recordacionis dominus G. decimus.....predecessores innovantes. Es bittet Jemand (der König) den Papst, dass er die Klausel, unter welcher sein Vorgänger, Gregor X., Jemandem ein Canonicat und eine Pfründe ertheilte, dass er nämlich seine früheren Pfründen aufgeben solle, cassiren möge; denn sonst würde der Geistliche durch das päpstliche Privileg weniger erhalten als er besass. 304. Forma Cauwercinorum. Albertus etc. Universis etc. Noveritis quod nos fidelibus nostris..... nec non sociis corundem, qui Civitatem nostram talem inhabitant, de benig- nitate Regia indulgemus, quod ipsi in eadem Civitate morari possint tam- quam nostri Cives ibidem sub nostra et Sacri Imperii proteccione et requie opulenta. Et quia in prenotata Civitate a festo pasche venturo proxime per tot annos continuos prestare valeant sicut hactenus consueverunt, ipsis con- cedimus et donamus presentibus liberam facultatem. Et quia iidem Mer- cator es pro codein tempore requisita nobis servicia plenarie per- solverunt, volumus et concedimus per presentes, ut ipsi ab omni precaria, concessione pecuniaria, tallia, exaceione, gravamine seu ab omni genere servicii et cohercione, tam a nobis quam a nostris per prefatum tempus sint liberi penitus et immunes adjecto insuper quod eodem transacto triennio adhue per unum annum immediate sequentem pro recuperandis debitis
Strana 374
374 et suorum solucione pignorum sine prestacione et solucione Sture qualibus in ipsa Civitate stare poterunt et manere. In eujus rei ete. 305. Forma contra predones. Insinuacio quorundam fidelium Imperii et assercio fidedignorum nostro culmini notum fecit, quod de Municionibus talibus per inhabitatores corundem multe rapine et spolia committuntur. Quorum maliciis et perfidiis obviare ex intimis cupientes, fidelitatem vestram hortamur, monemus et requirimus seriose, quatenus hujusmodi predones et turbatores pacis et patrie moneatis et moneri procuretis, ut infra certum terminum quelibet ablata per ipsos restituant indilate et passis dispendia satisfaciant, ut tenentur. Alioquin si dicti predones in eo rebelles extiterint, vobis precipimus firmiter injungentes, ut invocato pacis communis et terrarum circumpositarum omnium auxilio incolarum ad obsidionem et destruccionem dictorum Castrorum auctoritate Regia intendatis, vos scire volentes, quod contra eum, qui auxilium suum vobis subtraxerit in hac parte, tam- quam contra reos animadversione debita procedemus. 306. (Ohne Uberschrift.) Nos Albertus etc. Ad universorum ete. Quod consideratis probitatis operibus.....quibus talis dinoseitur choruscari, sibi.....tot Marcas argenti duximus de liberalitate Regia largiendas, Et quia paratam pecuniam non habemus ad presens, sibi tot Marcarum Redditus percipiendos annis singulis in tali festo de tali Theloneo ita quod incipiente predieto festo nullus hominum de ipso Theloneo quiequid pereipiat, donec sibi de dictis tot Marcis fuerit satisfactum, duxi mus obligandos, habendos et colli- gendos, tamdiu quousque predicto.....aut suis heredibus per nos aut nostros successores in Imperio dicte tot Marce fuerint persolute, pereipiendos tempore medio in sortem minime computandos. Presencium. 307. Donacio receptoria de pignoribus Imperii. Rex talibus. Ne percepta et percipienda de pignoribus, que a nobis et Sacro Rom. Imperio tenetis, vestram possint aut debeant conscienciam ledere vel gravare, Ecce ea vobis in auctoritate Regia in recompensam serviciorum vestrorum nobis et Imperio impensorum ex certa sciencia remittenda duximus et donanda, absolventes vos et heredes vestros ab omni impeticione reddituum et obvencionum perceptorum et percipiendorum de memoratis pignoribus in Judicio vel extra Judicium facienda. Presencium ete. 307 a. Regi Rom. Dux Venetorum. Serenissimo et excellentissimo domino Al. Illustri Rom. Regi semper Augu- sto, amico.....Petrus G.....eadem graeia Venecie (Dalmacie) atque Croacie Dux......partis et dimidie tocius Imperii Romani salutem et toeius pro- speritatis augmentum. Diese wenigen Zeilen, welche den Eingang eines Briefes bilden, sind durchstrichen und theilweise ausradirt.
374 et suorum solucione pignorum sine prestacione et solucione Sture qualibus in ipsa Civitate stare poterunt et manere. In eujus rei ete. 305. Forma contra predones. Insinuacio quorundam fidelium Imperii et assercio fidedignorum nostro culmini notum fecit, quod de Municionibus talibus per inhabitatores corundem multe rapine et spolia committuntur. Quorum maliciis et perfidiis obviare ex intimis cupientes, fidelitatem vestram hortamur, monemus et requirimus seriose, quatenus hujusmodi predones et turbatores pacis et patrie moneatis et moneri procuretis, ut infra certum terminum quelibet ablata per ipsos restituant indilate et passis dispendia satisfaciant, ut tenentur. Alioquin si dicti predones in eo rebelles extiterint, vobis precipimus firmiter injungentes, ut invocato pacis communis et terrarum circumpositarum omnium auxilio incolarum ad obsidionem et destruccionem dictorum Castrorum auctoritate Regia intendatis, vos scire volentes, quod contra eum, qui auxilium suum vobis subtraxerit in hac parte, tam- quam contra reos animadversione debita procedemus. 306. (Ohne Uberschrift.) Nos Albertus etc. Ad universorum ete. Quod consideratis probitatis operibus.....quibus talis dinoseitur choruscari, sibi.....tot Marcas argenti duximus de liberalitate Regia largiendas, Et quia paratam pecuniam non habemus ad presens, sibi tot Marcarum Redditus percipiendos annis singulis in tali festo de tali Theloneo ita quod incipiente predieto festo nullus hominum de ipso Theloneo quiequid pereipiat, donec sibi de dictis tot Marcis fuerit satisfactum, duxi mus obligandos, habendos et colli- gendos, tamdiu quousque predicto.....aut suis heredibus per nos aut nostros successores in Imperio dicte tot Marce fuerint persolute, pereipiendos tempore medio in sortem minime computandos. Presencium. 307. Donacio receptoria de pignoribus Imperii. Rex talibus. Ne percepta et percipienda de pignoribus, que a nobis et Sacro Rom. Imperio tenetis, vestram possint aut debeant conscienciam ledere vel gravare, Ecce ea vobis in auctoritate Regia in recompensam serviciorum vestrorum nobis et Imperio impensorum ex certa sciencia remittenda duximus et donanda, absolventes vos et heredes vestros ab omni impeticione reddituum et obvencionum perceptorum et percipiendorum de memoratis pignoribus in Judicio vel extra Judicium facienda. Presencium ete. 307 a. Regi Rom. Dux Venetorum. Serenissimo et excellentissimo domino Al. Illustri Rom. Regi semper Augu- sto, amico.....Petrus G.....eadem graeia Venecie (Dalmacie) atque Croacie Dux......partis et dimidie tocius Imperii Romani salutem et toeius pro- speritatis augmentum. Diese wenigen Zeilen, welche den Eingang eines Briefes bilden, sind durchstrichen und theilweise ausradirt.
Strana 375
375 308. Littera pro bonis Imperii distractis recuperandis. Rex talibus. Cum Romano Imperio non solum.....duximus deputandum. Vgl. auch Nr. 69. 309. Forma conductus. Alb. universis etc. Divina clemeneia, cujus nutu.....Universos et sin- gulos Mercatores tales cum personis et rebus in Aquis et terris, de Opido tali veniendo ad tale Opidum, dummodo Thelonea et pedagia, que in locis talibus et locis aliis consueverunt recipi, apud talem locum et non alibi per- solverint, integre et complete in nostram et Imperii proteecionem reeipimus et eonductum, Mandantes universis et singulis, quatenus mercatores tales memoratos in veniendo, stando et reveniendo per loca predicta cum merci- moniis et sine mercimoniis, nullus presumat vel audeat in aliquo molestare, Presentibus ad talem terminum tantummodo duraturis. 310. Sentencia. Nos Albertus etc. Ad universorum etc. Quod nobilibus viris talibus coram nobis die tali in loco tali pro tribunali sedentibus personaliter con- stitutis, nostrorum et Imperii Nobilium concordi dietante sentencia extitit diffinitum, ut super villa et Curia cum eorundem hominibus bonis Juribus et pertinenciis universis, in quibus utraque parcium a Manguntina Ecclesia sibi jus contendit competere tytulo feodali, ad Vener.....Archi- episeopum Magunt. Arehieancellarium et prineipem Imperii tamquam ad feodi dominum remittere deberemus, Nos igitur auditis hincinde propositis et petitis, ipsos.....Nobilium Imperii communicato consilio, ad dictum Arehi- episeopum remittimus per presentes, ab ipso tamquam a domino feodi super premissis que Juris ordo et pares ipsius Curie dictaverint recepturos. Pre- sencium testimonio litterarum nostri Sigilli caractere. Datum die et loco predictis anno domini..... 311. Instauracio exercitus. Pro tranquillitate rei publice et sacri Rom. Imperii reeuperandis Juribus in nonnullis terrarum partibus injuriose distractis disponentes exponere potencie nostre vires et de consilio prineipum nostrorum et Imperii copiosum victoriosumque exereitum instaurare, Te requirimus et rogamus sub fidei debito, quo nobis et dieto teneris Imperio, seriosius commonentes, quatenus oportunum nobis exhibiturus auxilium, statim die tali cum armatis sieut deceneius poteris, in loco tali sis, ad procedendum nobiseum finaliter con- stitutus, ut proinde beneficencie Regalis promocio tibi semper uberius debeatur. 311 a. Cardinalibus. Dudum devoto concepimus animo ad sanctitatem in ehristo patris domini Bonifacii Summi pontificis super nostris et Imperii negociis nostros
375 308. Littera pro bonis Imperii distractis recuperandis. Rex talibus. Cum Romano Imperio non solum.....duximus deputandum. Vgl. auch Nr. 69. 309. Forma conductus. Alb. universis etc. Divina clemeneia, cujus nutu.....Universos et sin- gulos Mercatores tales cum personis et rebus in Aquis et terris, de Opido tali veniendo ad tale Opidum, dummodo Thelonea et pedagia, que in locis talibus et locis aliis consueverunt recipi, apud talem locum et non alibi per- solverint, integre et complete in nostram et Imperii proteecionem reeipimus et eonductum, Mandantes universis et singulis, quatenus mercatores tales memoratos in veniendo, stando et reveniendo per loca predicta cum merci- moniis et sine mercimoniis, nullus presumat vel audeat in aliquo molestare, Presentibus ad talem terminum tantummodo duraturis. 310. Sentencia. Nos Albertus etc. Ad universorum etc. Quod nobilibus viris talibus coram nobis die tali in loco tali pro tribunali sedentibus personaliter con- stitutis, nostrorum et Imperii Nobilium concordi dietante sentencia extitit diffinitum, ut super villa et Curia cum eorundem hominibus bonis Juribus et pertinenciis universis, in quibus utraque parcium a Manguntina Ecclesia sibi jus contendit competere tytulo feodali, ad Vener.....Archi- episeopum Magunt. Arehieancellarium et prineipem Imperii tamquam ad feodi dominum remittere deberemus, Nos igitur auditis hincinde propositis et petitis, ipsos.....Nobilium Imperii communicato consilio, ad dictum Arehi- episeopum remittimus per presentes, ab ipso tamquam a domino feodi super premissis que Juris ordo et pares ipsius Curie dictaverint recepturos. Pre- sencium testimonio litterarum nostri Sigilli caractere. Datum die et loco predictis anno domini..... 311. Instauracio exercitus. Pro tranquillitate rei publice et sacri Rom. Imperii reeuperandis Juribus in nonnullis terrarum partibus injuriose distractis disponentes exponere potencie nostre vires et de consilio prineipum nostrorum et Imperii copiosum victoriosumque exereitum instaurare, Te requirimus et rogamus sub fidei debito, quo nobis et dieto teneris Imperio, seriosius commonentes, quatenus oportunum nobis exhibiturus auxilium, statim die tali cum armatis sieut deceneius poteris, in loco tali sis, ad procedendum nobiseum finaliter con- stitutus, ut proinde beneficencie Regalis promocio tibi semper uberius debeatur. 311 a. Cardinalibus. Dudum devoto concepimus animo ad sanctitatem in ehristo patris domini Bonifacii Summi pontificis super nostris et Imperii negociis nostros
Strana 376
376 Nuncios destinare, sed propter ardua et urgeneia facta, quibus pro neces- sitate rei publice et felici statu Imperii diversimode occupamur, expedi- cioni celeri nunciorum eorundem intendere nequivimus usque modo. Nunc vero ceteris omnibus nostris occupacionibus quadam intermissione suspensis, nuncios nostros sollempnes mandato et Auctoritate plena suffultos ad con- spectus beatissimi patris predicti providimus e vestigio destinandos, Sinceri- tatem vestram, de qua nobis summa prestatur fiducia, rogantes intimo ex affectu, quatenus consuetam erga nos et nostra negocia benivolencie vestre continuantes operam, de mora transmissionis Nunciorum nostrorum devo- cionem nostram, qua semper Rom. Ecclesie parere volumus et subesse, apud dominum nostrum papam excusare favorabiliter studeatis, ad prestolandum ipsorum Nunciorum nostrorum adventum, cum sint in via jam positi, et ad reci- piendum ipsos benigne pacienciam apostolicam motivis affatibus piisque exhor- tacionibus temperantes, sic ut amicicie vestre graciarum acciones referre perpetuas merito debeamus 1). 312. Instauracio exercitus. Oportuna, grata et meritoria.....Nobis in presentis necessitatis artieulo, in quo nullius gradus condicionisve contingentis Imperium subveneio preter- mittitur, armatorum adjutorium festinum et promptum sicut decencius pote- ritis exhibentes, ad quod eciam similiter faciendum Vener. Episcopum vestrum principem nostrum vestris consiliis allici petimus et induci, spem vobis dantes plenissimam et securam, quod vacua vestra non remittemus obsequia, sed pregnancia beneficiis et honore, ut autem in spem vobis apercius nostre liberalitatis intencio largiflua exprimatur, placet nobis, ut aliquid de bonis vel possessionibus ad manus nostras spectantibus vobis aptis curetis inquirere, quo ad cognicionem nostram delato, vere faciemus quod fuerit graciosum, Quodque non immerito poteritis contentari. Hoe scri- bitur Capitulo alicujus Ecelesie. 313. Credencia ad Cardinales. Non solum proxime reversorum.....petimus adhiberi. Chmel, S. 289 (Brief Albrecht’s an Cardinal Landulfus; im Erl. Cod. fehlen alle Namen).— Albrecht dankt den Cardinälen für die gute Aufnahme seiner früheren Gesandten und bittet, die jetzt an Papst Bonifacius abgeschickten Botschafter gleieh zuvorkommend aufzunehmen. 314. Ohne Uberschrift (eine spätere lland setzt mit schwarzer Tinte: „de novis et rumoribus“). Scientes quod de successibus nostris et processibus Rumores jocundos audire vestros delectat affectus, hiis novis vestra desideria recreamus, quod 1) Die Gesandtschaften König Albrecht's an den Papst stellt zusammen: Boehmer, Albrecht 378.
376 Nuncios destinare, sed propter ardua et urgeneia facta, quibus pro neces- sitate rei publice et felici statu Imperii diversimode occupamur, expedi- cioni celeri nunciorum eorundem intendere nequivimus usque modo. Nunc vero ceteris omnibus nostris occupacionibus quadam intermissione suspensis, nuncios nostros sollempnes mandato et Auctoritate plena suffultos ad con- spectus beatissimi patris predicti providimus e vestigio destinandos, Sinceri- tatem vestram, de qua nobis summa prestatur fiducia, rogantes intimo ex affectu, quatenus consuetam erga nos et nostra negocia benivolencie vestre continuantes operam, de mora transmissionis Nunciorum nostrorum devo- cionem nostram, qua semper Rom. Ecclesie parere volumus et subesse, apud dominum nostrum papam excusare favorabiliter studeatis, ad prestolandum ipsorum Nunciorum nostrorum adventum, cum sint in via jam positi, et ad reci- piendum ipsos benigne pacienciam apostolicam motivis affatibus piisque exhor- tacionibus temperantes, sic ut amicicie vestre graciarum acciones referre perpetuas merito debeamus 1). 312. Instauracio exercitus. Oportuna, grata et meritoria.....Nobis in presentis necessitatis artieulo, in quo nullius gradus condicionisve contingentis Imperium subveneio preter- mittitur, armatorum adjutorium festinum et promptum sicut decencius pote- ritis exhibentes, ad quod eciam similiter faciendum Vener. Episcopum vestrum principem nostrum vestris consiliis allici petimus et induci, spem vobis dantes plenissimam et securam, quod vacua vestra non remittemus obsequia, sed pregnancia beneficiis et honore, ut autem in spem vobis apercius nostre liberalitatis intencio largiflua exprimatur, placet nobis, ut aliquid de bonis vel possessionibus ad manus nostras spectantibus vobis aptis curetis inquirere, quo ad cognicionem nostram delato, vere faciemus quod fuerit graciosum, Quodque non immerito poteritis contentari. Hoe scri- bitur Capitulo alicujus Ecelesie. 313. Credencia ad Cardinales. Non solum proxime reversorum.....petimus adhiberi. Chmel, S. 289 (Brief Albrecht’s an Cardinal Landulfus; im Erl. Cod. fehlen alle Namen).— Albrecht dankt den Cardinälen für die gute Aufnahme seiner früheren Gesandten und bittet, die jetzt an Papst Bonifacius abgeschickten Botschafter gleieh zuvorkommend aufzunehmen. 314. Ohne Uberschrift (eine spätere lland setzt mit schwarzer Tinte: „de novis et rumoribus“). Scientes quod de successibus nostris et processibus Rumores jocundos audire vestros delectat affectus, hiis novis vestra desideria recreamus, quod 1) Die Gesandtschaften König Albrecht's an den Papst stellt zusammen: Boehmer, Albrecht 378.
Strana 377
377 corporis sospitate fruimur et in omnibus agendis nostris et Imperii divina providencia prosperamur. Specialiter autem noveritis, quod R. dux Bau- warie exigentibus sue rebellionis excessibus, multis incommodis lacessitus et jacturis vexatus, ne omnino deficeret, a rebellionis sue resiliit errore, nostre gracie se conformans , quem suadente sanguinis unione, refovere pocius quam perdere decernentes, Ipsum ad puram et perpetuam concordiam secundum nostri et Imperii honoris decenciam duximus admittendum, ita quod inter cetera forme reconciliacionis inserta Idem R. et frater suus L. Duces, nobis et liberis nostris contra quamlibet personam et in omnem eventuim Imperio duntaxat quo ad liberos nostros excepto, dum opus fuerit, totis suis viribus fideliter adherebunt. Quod eciam e converso Imperio et vobis exclusis, liberi nostri memoratis ducibus facere tenebuntur. Porro licet in hiis et in aliis Imperii gubernaculis dispensacio superna nobis indignis provideat, de nostrorum tamen amicorum, quibus exponere secure possumus mentem nostram presencia gratulamur. Grates ergo Sinceritati vestre super eo referimus copiosas, quod illustrem H. ducem fratrem vestrum decenti, sicut audivimus, expeditum Milicia ad ampliandum victoriosum nostrum exercitum et gerendum nobiseum bellum justicie transmittere voluistis, cujus adventum, si qua forte adhue difficultas vel impedimenta retardant, petimus, quatenus obstaculo tali sublato, expedicionem suam et processum ipsius ad nos, quem cottidie prestolamur, studeatis celeritate qualibet promovere, consulcius adtendentes, quod nostre sublimitatis augmenta vobis ad incre- mentum glorie pacis et commodum perpetuo redundabunt. Ducibus Karinthie. 315. Rex significat cuidam sui status condicionem. Volentes non latere laudabilem fidei tue constanciam prosperitatis eventus, quibus eterni Regis elemencia dirigit actus nostros, Significamus tibi, quod inter cetera nostrorum vota processuum, Illustris R. dux Bauwarie ad rebellionis devia contra nos consiliis dudum seduetus inanibus, jam prava derelinquens itinera, gracie nostre celsitudinis humiliter se submisit, et excessus commissos promittens gratis obsequiis compensare nobis et Imperio contra quoslibet emulos nostros et Imperii detractores fideliter totis viribus adherebit. Gaudemus eciam apud Summuim Pontificem fore favorabilem statum nostrum, quemadmodum ex transmissi jam ab ipso legati presencia comperimus et Nunciorum nostrorum nuper reversorum de Curia relacione didicimus evidenter. Ex quo non videmus nec ex ulla comminante ex adverso potencia conicere possumus alind quam quod solita fortuna nobis favente, de nostris in partibus istis adversariis triumphare valebimus. Et si in partibus inferioribus negocia nostra tibi ceterisque fautoribus et adjutoribus nostris confidenter commissa strenue ae provide disponantur, Speramus verisimi- liter, intentum nostrum victoriosum finem sortiri, Breviter omnium amicorum fautorum adjutorum et fidelium nostrorum quorum in presentis necessitatis articulo profieimus meritis accessurum commodis et honori, unde fideli- fatem tuam de lidei debito, quo nobis astringeris et Imperio, ae de promisso nobis prestito per te Jurejurando fiducialiter commonemus. requirentes et
377 corporis sospitate fruimur et in omnibus agendis nostris et Imperii divina providencia prosperamur. Specialiter autem noveritis, quod R. dux Bau- warie exigentibus sue rebellionis excessibus, multis incommodis lacessitus et jacturis vexatus, ne omnino deficeret, a rebellionis sue resiliit errore, nostre gracie se conformans , quem suadente sanguinis unione, refovere pocius quam perdere decernentes, Ipsum ad puram et perpetuam concordiam secundum nostri et Imperii honoris decenciam duximus admittendum, ita quod inter cetera forme reconciliacionis inserta Idem R. et frater suus L. Duces, nobis et liberis nostris contra quamlibet personam et in omnem eventuim Imperio duntaxat quo ad liberos nostros excepto, dum opus fuerit, totis suis viribus fideliter adherebunt. Quod eciam e converso Imperio et vobis exclusis, liberi nostri memoratis ducibus facere tenebuntur. Porro licet in hiis et in aliis Imperii gubernaculis dispensacio superna nobis indignis provideat, de nostrorum tamen amicorum, quibus exponere secure possumus mentem nostram presencia gratulamur. Grates ergo Sinceritati vestre super eo referimus copiosas, quod illustrem H. ducem fratrem vestrum decenti, sicut audivimus, expeditum Milicia ad ampliandum victoriosum nostrum exercitum et gerendum nobiseum bellum justicie transmittere voluistis, cujus adventum, si qua forte adhue difficultas vel impedimenta retardant, petimus, quatenus obstaculo tali sublato, expedicionem suam et processum ipsius ad nos, quem cottidie prestolamur, studeatis celeritate qualibet promovere, consulcius adtendentes, quod nostre sublimitatis augmenta vobis ad incre- mentum glorie pacis et commodum perpetuo redundabunt. Ducibus Karinthie. 315. Rex significat cuidam sui status condicionem. Volentes non latere laudabilem fidei tue constanciam prosperitatis eventus, quibus eterni Regis elemencia dirigit actus nostros, Significamus tibi, quod inter cetera nostrorum vota processuum, Illustris R. dux Bauwarie ad rebellionis devia contra nos consiliis dudum seduetus inanibus, jam prava derelinquens itinera, gracie nostre celsitudinis humiliter se submisit, et excessus commissos promittens gratis obsequiis compensare nobis et Imperio contra quoslibet emulos nostros et Imperii detractores fideliter totis viribus adherebit. Gaudemus eciam apud Summuim Pontificem fore favorabilem statum nostrum, quemadmodum ex transmissi jam ab ipso legati presencia comperimus et Nunciorum nostrorum nuper reversorum de Curia relacione didicimus evidenter. Ex quo non videmus nec ex ulla comminante ex adverso potencia conicere possumus alind quam quod solita fortuna nobis favente, de nostris in partibus istis adversariis triumphare valebimus. Et si in partibus inferioribus negocia nostra tibi ceterisque fautoribus et adjutoribus nostris confidenter commissa strenue ae provide disponantur, Speramus verisimi- liter, intentum nostrum victoriosum finem sortiri, Breviter omnium amicorum fautorum adjutorum et fidelium nostrorum quorum in presentis necessitatis articulo profieimus meritis accessurum commodis et honori, unde fideli- fatem tuam de lidei debito, quo nobis astringeris et Imperio, ae de promisso nobis prestito per te Jurejurando fiducialiter commonemus. requirentes et
Strana 378
378 rogantes attente, quatenus cum adversariis nostris sine more dispendio gwerram agitans et exercens viriliter ut cepisti undique eisdem inferre quecumque poteris studeas nocumenta, sicque circa hec vires tuas exponas intrepide, que preter gloriam et honorem, quos exinde tibi et tuis posteris compa- rabis, indeficiens te ac tuos nostra et Imperii beneficencia merito prose- quatur, Nos quoque continuo studio taliter adaptamur, quod quamprimum in partibus istis, ut speramus, felieiter expediti fuerimus, ad partes inferiores in mole nostre magnitudinis descendemus. 316. Littera regraciatoria. Fama fida relacione.....exereicio desudasse. 317. De jurando observanciam pacis generalis et prohibendo extorsionem injustorum Theloneorum1). Si meditacionum nostrarum recte pensetur intencio, si labores, quos agimus, consideracio justa recipiat et opera nostre potencie sinceritate debita atten- dantur, nulli venit in dubium, quin ad pacem et tranquillitatem rei publice nostra molimina sint intenta. Voluntarios namque labores appetimus, ut quietem aliis preparemus, a quo quidem commodo, cum nullos, qui Rom. profitentur Imperium, cupiamus excludi, vobis universis et singulis mandamus finiter per presentes, quatenus pacem generalem per universos Nobiles infra Mosam constitutos et viros prudentes Cives Colon. ad ordinacionem nostram Juratam sub obtentu nostre gracie jurare similiter et observare inviolabiliter debeatis, ut et vos eidem paci decenter inclusi securitate ipsius merito gaudeatis. Alioquin gravamina sive dampna, incom- moda sive pericula, si qua ex generalis pacis contemptu res vestre vel persone quocunque casu incurrerint, Juris et satisfaccionis remedium non habebunt. Preterea cum apud vos injustorum extorsione Theloneorum enormia spolia committantur, per quod pacis turbatur amenitas, negociandi facultas opprimitur et respublica in non modicum Imperialis equitatis prejudicium vulneratur, Disponentes ut expedit bono communi salubriter providere, mandamus vobis districte precipientes nostre gracie sub obtentu, ut Thelonea hujusmodi de cetero recipi exigi sive dari aliqualiter non sinatis, Exacciones eorundem pro viribus compescendo. Quod si secus feceritis, Regie majestatis offensam vos graviter incurrisse noveritis, penam vobis consen- cientibus tamquam facientibus infligendam nullatenus evasuri. 1) Dieser Brief bezieht sich auf den rheinischen Landfrieden des J. 1301. Vgl. auch Boehmer, Albrecht 339, 340.
378 rogantes attente, quatenus cum adversariis nostris sine more dispendio gwerram agitans et exercens viriliter ut cepisti undique eisdem inferre quecumque poteris studeas nocumenta, sicque circa hec vires tuas exponas intrepide, que preter gloriam et honorem, quos exinde tibi et tuis posteris compa- rabis, indeficiens te ac tuos nostra et Imperii beneficencia merito prose- quatur, Nos quoque continuo studio taliter adaptamur, quod quamprimum in partibus istis, ut speramus, felieiter expediti fuerimus, ad partes inferiores in mole nostre magnitudinis descendemus. 316. Littera regraciatoria. Fama fida relacione.....exereicio desudasse. 317. De jurando observanciam pacis generalis et prohibendo extorsionem injustorum Theloneorum1). Si meditacionum nostrarum recte pensetur intencio, si labores, quos agimus, consideracio justa recipiat et opera nostre potencie sinceritate debita atten- dantur, nulli venit in dubium, quin ad pacem et tranquillitatem rei publice nostra molimina sint intenta. Voluntarios namque labores appetimus, ut quietem aliis preparemus, a quo quidem commodo, cum nullos, qui Rom. profitentur Imperium, cupiamus excludi, vobis universis et singulis mandamus finiter per presentes, quatenus pacem generalem per universos Nobiles infra Mosam constitutos et viros prudentes Cives Colon. ad ordinacionem nostram Juratam sub obtentu nostre gracie jurare similiter et observare inviolabiliter debeatis, ut et vos eidem paci decenter inclusi securitate ipsius merito gaudeatis. Alioquin gravamina sive dampna, incom- moda sive pericula, si qua ex generalis pacis contemptu res vestre vel persone quocunque casu incurrerint, Juris et satisfaccionis remedium non habebunt. Preterea cum apud vos injustorum extorsione Theloneorum enormia spolia committantur, per quod pacis turbatur amenitas, negociandi facultas opprimitur et respublica in non modicum Imperialis equitatis prejudicium vulneratur, Disponentes ut expedit bono communi salubriter providere, mandamus vobis districte precipientes nostre gracie sub obtentu, ut Thelonea hujusmodi de cetero recipi exigi sive dari aliqualiter non sinatis, Exacciones eorundem pro viribus compescendo. Quod si secus feceritis, Regie majestatis offensam vos graviter incurrisse noveritis, penam vobis consen- cientibus tamquam facientibus infligendam nullatenus evasuri. 1) Dieser Brief bezieht sich auf den rheinischen Landfrieden des J. 1301. Vgl. auch Boehmer, Albrecht 339, 340.
Strana 379
379 Anhang I. Alphabetisches Register der Formelanfánge. Aecedentibus nuper ad 1najestatis 207 Adauete nobis perte . . ... 6 Ad hoc nosítris humeris ..147 Ad hoe in speeula regalis . . . 48 Adjeeit nostre felicitatis . . . . 132 Ad illorum promoeionem . . . . 120 Ad lomane monarehie . . . . . 79 Ad Romani regni gubernae. . . . 89 Ad speeuluni Regie dignitatis . . 98 Ad universitatis vestre noticiam . 301 Ad universorum nofieiam . . . . 55 Ad vaeantem nuper eollaeioni . . 214 Advenit nobis ad joeunditatis . . 153 Affeetantes ex animo talium . . . 61 Antiquorum deerevit provisio . . 84 Arduis mens nostra negociis . . . 82 Ascendit de mari bestia . . 197 Ascendit ut fumus . . .... "1 Aspiranti proeessui nostro . . . 194 Assumpli divinitus ad Rom. Im- perii........... 233 Assumpto jam pridem divini . . . Audito nuper ex relacione Audivit nuper nostra serenitas . . Auguste magnifieeneie. . . . . 245 Avite magnanimitatis in nos Benediceio, claritas ..... .151 Benigna gracie nostre . . . . . 46 Benignitatem nostram . . . . . 40 Blandefaeiei . . . . . 269 Calamitatum vestrarum angusliis . 204 Celsi firmamento diversitate . . . 145 Celsitudo Regia ammirari . . . . 13 Civitasbisuneia . . . . . . . . 170 Claret Imperii celsitudo ... astrin- gantur . . ...... . .257 Claret Imperii eelsitudo . . . . ple- nio. .. .. . .. 0... 59 Clemeneiam vestram lieet . . .121 Cognoseimus et simplieiter . . . 126 Coneeptus altissimo nobisque . . 95 Congratulaeionis amice plaeiditas 178 Conquesti sunt nobis tales . . . 74 Considerantes quod majestatem . 38 Considerantes viarum diserimina . 34 Corona regni, quam Christus . . 93 Crebris et variis . . 295 Crescentibus semper augmento . 180 Cum eonsummaeionem . . . . .107 Cum devotis oracionibus . . . .281 Cum divina providencia . . . . 62 Cumexdiutino. . . . . «o. . 299 Cum ex vaeacdione . ..... 3 Cum in nostre sublimacionis . . . 7 Cum inter Reges . . ... ..102 Cum nobis ad memoriam . . . . 14 Cum nos Is, qui. . 98 a. Cum nuper ecclesia nostra . . . 87 Cum primo primarias . . . . .218 Cum IHomano Imperio non. . . . 308 Cum Romani Regni felix . . . .168 Cum venerabilis talis Episcopus . 35
379 Anhang I. Alphabetisches Register der Formelanfánge. Aecedentibus nuper ad 1najestatis 207 Adauete nobis perte . . ... 6 Ad hoc nosítris humeris ..147 Ad hoe in speeula regalis . . . 48 Adjeeit nostre felicitatis . . . . 132 Ad illorum promoeionem . . . . 120 Ad lomane monarehie . . . . . 79 Ad Romani regni gubernae. . . . 89 Ad speeuluni Regie dignitatis . . 98 Ad universitatis vestre noticiam . 301 Ad universorum nofieiam . . . . 55 Ad vaeantem nuper eollaeioni . . 214 Advenit nobis ad joeunditatis . . 153 Affeetantes ex animo talium . . . 61 Antiquorum deerevit provisio . . 84 Arduis mens nostra negociis . . . 82 Ascendit de mari bestia . . 197 Ascendit ut fumus . . .... "1 Aspiranti proeessui nostro . . . 194 Assumpli divinitus ad Rom. Im- perii........... 233 Assumpto jam pridem divini . . . Audito nuper ex relacione Audivit nuper nostra serenitas . . Auguste magnifieeneie. . . . . 245 Avite magnanimitatis in nos Benediceio, claritas ..... .151 Benigna gracie nostre . . . . . 46 Benignitatem nostram . . . . . 40 Blandefaeiei . . . . . 269 Calamitatum vestrarum angusliis . 204 Celsi firmamento diversitate . . . 145 Celsitudo Regia ammirari . . . . 13 Civitasbisuneia . . . . . . . . 170 Claret Imperii celsitudo ... astrin- gantur . . ...... . .257 Claret Imperii eelsitudo . . . . ple- nio. .. .. . .. 0... 59 Clemeneiam vestram lieet . . .121 Cognoseimus et simplieiter . . . 126 Coneeptus altissimo nobisque . . 95 Congratulaeionis amice plaeiditas 178 Conquesti sunt nobis tales . . . 74 Considerantes quod majestatem . 38 Considerantes viarum diserimina . 34 Corona regni, quam Christus . . 93 Crebris et variis . . 295 Crescentibus semper augmento . 180 Cum eonsummaeionem . . . . .107 Cum devotis oracionibus . . . .281 Cum divina providencia . . . . 62 Cumexdiutino. . . . . «o. . 299 Cum ex vaeacdione . ..... 3 Cum in nostre sublimacionis . . . 7 Cum inter Reges . . ... ..102 Cum nobis ad memoriam . . . . 14 Cum nos Is, qui. . 98 a. Cum nuper ecclesia nostra . . . 87 Cum primo primarias . . . . .218 Cum IHomano Imperio non. . . . 308 Cum Romani Regni felix . . . .168 Cum venerabilis talis Episcopus . 35
Strana 380
380 Cum videatur expediens . . . . 27 Cum vota fidelium . . . . . . . 32 Cupientes ex intimo cordis . . . 149 Delectabiliter intonuit . . . . . 72 Desiderantes ex intimo cordis . . 189 De tua quiete tuoque statu . . . 265 De vestre honorabilis Digna eonsideracio nos . . . eonfir- mamus . . « « « « « + .. 4 Digna consideracio nos .. dieat . . . ........ 4 Digne illos speeialis favoris . . . 28 Dignum judicat nostra... infrin- gere .. . . « e... eo. 45 Dignum judieat nostra ... reanfur . . . . + + + + + e 159 Dileeeionem tuam attente . . . . 298 Dileetorum fidelium nostrorum . 122 Disponentes incommutabili animo. 200 Dissipatam inigne . . . . . . 226 Divina elemencia, cujus nutu . . 309 Divine pietalis providencia . . . 175 Dudum devoto concepimus . . 311 a. Dum fidelium nostrorum . . . . 56 Dum salutis optatu . . . . . Duplex est tibi suggerere Duplieatis nostris precibus . . . 12 Ecce deus sempiternus. . . . . 182 Ecce quod tibi signifieamus . . . Equitatis rigor expostulat Error incorrigibilis . . . . . . Etsi de Regalis procedat. . . .155 Etsi omnis Imperii Rom. fideles . 244 Exaltator humilium . . . . . . 290 Ex co preclaruit . . . .... 236 Ex fervore earifatis . . . . . . 201 Ex funestis percepto jam pri- dem . ....¢¢.. 0. 25 Exorte discordie odiosa . . 274 Exorte jam pridem inter . . . . 112 Exorto militantis . . . . . . . 276 Ex parte talis nostre . . . . . 49 Exposuit nohis IIonorabilis vir . . 243 Ex quo divina elemeneia . . . . 138 Ex quo plaeuit Regi Regum altis- simo . .......... 198 a. Ex sineere fidelilalis constancia... impediti Ex sincere fidelitatis eonstuneia ....puitalem. . . . . 177 Exultat spiritus noster. . . . . 223 Exurgit universa terra elamoribus 211 Eya beatissime pater . . . . . 106 Fama (ida relacione . . . . . . 316 Felieiter regnare Fideli nuper ad audieneiam . . . 116 Fidelis est litterarum eustodia . . 179 Floridi ordinis vestri . . . . . . 109 Gemine earitatis ignieulo . . . . 202 Germinantibus inter vos intestine . 199 Grandem eordi nostro materiam . 191 Grata nobis oceurrit missarum . 261 Gralanter aceepimus tue grate . 118 Gubernacio Regalis regiminis . . 60 Tlaetenus cum, qui salvum me . . 289 Ilaetenus grati se temporis . . . 215 IIaetenus modicum seripsi . 164 IIonorabilis viri viriuosa . . . . 22 Tlorrende persecucionis . . . . 251 Ilumane condicionis dignitas . 152 Ilumane fragilitatis eaduea . . . 242 Immense serenilalis amena . . . 130 Imperatorie dignitatis dyadeinate 154 Improbe persecucionis. . . . . 254 Ineentivi amoris . . . . . . . 173 Inelite recordaeionis divorum . . 8 In decessu talis. . .. . . « . 216 Indignaeio, quam indigne . . . .225 In excellenti speculo Regie . . . 206 Infinite misericordieDeus . . . . 285 In litteris quas mihi novissime . . 252 In omnem terram . . . .... 4 In Regum thronis . . . . . . . 249 Insigne speculum Regi Germ. . . 266 Insinuacio quorundam fidelium . . 305 In te placide parentele . 229 Inter eetera quelibet augustalium 232 Inter eetera, quenobis. . . . . 69 Inter eetera, quorum nos. . . . 219 In lue devocionis . . . . . . . 212 In zelo fervide earitatis . 238 Is beatissime paler zelus . . . . 234
380 Cum videatur expediens . . . . 27 Cum vota fidelium . . . . . . . 32 Cupientes ex intimo cordis . . . 149 Delectabiliter intonuit . . . . . 72 Desiderantes ex intimo cordis . . 189 De tua quiete tuoque statu . . . 265 De vestre honorabilis Digna eonsideracio nos . . . eonfir- mamus . . « « « « « + .. 4 Digna consideracio nos .. dieat . . . ........ 4 Digne illos speeialis favoris . . . 28 Dignum judicat nostra... infrin- gere .. . . « e... eo. 45 Dignum judieat nostra ... reanfur . . . . + + + + + e 159 Dileeeionem tuam attente . . . . 298 Dileetorum fidelium nostrorum . 122 Disponentes incommutabili animo. 200 Dissipatam inigne . . . . . . 226 Divina elemencia, cujus nutu . . 309 Divine pietalis providencia . . . 175 Dudum devoto concepimus . . 311 a. Dum fidelium nostrorum . . . . 56 Dum salutis optatu . . . . . Duplex est tibi suggerere Duplieatis nostris precibus . . . 12 Ecce deus sempiternus. . . . . 182 Ecce quod tibi signifieamus . . . Equitatis rigor expostulat Error incorrigibilis . . . . . . Etsi de Regalis procedat. . . .155 Etsi omnis Imperii Rom. fideles . 244 Exaltator humilium . . . . . . 290 Ex co preclaruit . . . .... 236 Ex fervore earifatis . . . . . . 201 Ex funestis percepto jam pri- dem . ....¢¢.. 0. 25 Exorte discordie odiosa . . 274 Exorte jam pridem inter . . . . 112 Exorto militantis . . . . . . . 276 Ex parte talis nostre . . . . . 49 Exposuit nohis IIonorabilis vir . . 243 Ex quo divina elemeneia . . . . 138 Ex quo plaeuit Regi Regum altis- simo . .......... 198 a. Ex sineere fidelilalis constancia... impediti Ex sincere fidelitatis eonstuneia ....puitalem. . . . . 177 Exultat spiritus noster. . . . . 223 Exurgit universa terra elamoribus 211 Eya beatissime pater . . . . . 106 Fama (ida relacione . . . . . . 316 Felieiter regnare Fideli nuper ad audieneiam . . . 116 Fidelis est litterarum eustodia . . 179 Floridi ordinis vestri . . . . . . 109 Gemine earitatis ignieulo . . . . 202 Germinantibus inter vos intestine . 199 Grandem eordi nostro materiam . 191 Grata nobis oceurrit missarum . 261 Gralanter aceepimus tue grate . 118 Gubernacio Regalis regiminis . . 60 Tlaetenus cum, qui salvum me . . 289 Ilaetenus grati se temporis . . . 215 IIaetenus modicum seripsi . 164 IIonorabilis viri viriuosa . . . . 22 Tlorrende persecucionis . . . . 251 Ilumane condicionis dignitas . 152 Ilumane fragilitatis eaduea . . . 242 Immense serenilalis amena . . . 130 Imperatorie dignitatis dyadeinate 154 Improbe persecucionis. . . . . 254 Ineentivi amoris . . . . . . . 173 Inelite recordaeionis divorum . . 8 In decessu talis. . .. . . « . 216 Indignaeio, quam indigne . . . .225 In excellenti speculo Regie . . . 206 Infinite misericordieDeus . . . . 285 In litteris quas mihi novissime . . 252 In omnem terram . . . .... 4 In Regum thronis . . . . . . . 249 Insigne speculum Regi Germ. . . 266 Insinuacio quorundam fidelium . . 305 In te placide parentele . 229 Inter eetera quelibet augustalium 232 Inter eetera, quenobis. . . . . 69 Inter eetera, quorum nos. . . . 219 In lue devocionis . . . . . . . 212 In zelo fervide earitatis . 238 Is beatissime paler zelus . . . . 234
Strana 381
Karissimo (ali infra Oetenntum . . 174 Leges asserunt, usus approbat . . 284 Letentur eeli et terra . . 283 Letetur et gratuletur . . . . . 67 Levate in eireuitu oeulos . . . . Libenter vos ad opera pielatis . 86 Lieet ad euneta que. . . . . . 2 Licet alias pro tali Licet de sublimacione . . . . . Licet familiarium nostrorum . . . 23 Licet nostre Serenitatis . . . . 26 Licet pura fama Licet religiosi viri . . Litteras ves(ras nobis postremo . . inelinari . ........ 148 Litteras vestras nobis postremo .. machinetur . ... . . . . 161 Litteras vestras, quas legio . . . 237 Litteras Venerabilis t. Episcopi . Littere vestre quas michi . . . . Lustratis per mundi . . . . . . Luxit haetenus et languit . . . . Meminit nostra serenitas . . . . 15 Mentis nostretabernaeulun . . . 73 Mirari compellimur et diligenter . 203 Multa necessitate compellimur . 188 Multifariam multisque variis . 250 Multorum emergencium . . 140 Mutato ut domino plaeuit . . . * 240 Ne pereepta et pereipienda . 307 Nichil in Regia majestate. . . .292 Nobilem virum talem . . . . . 31 Nobile opus sedentis in . 137 Nobilis animi nativitas . . . . . 227 Nonest mrun . . . . . . . « 171 Non solum proxime reversorum . 313 Non sunt omnine . . . . . e. 50 Nos itaque in menlis nostre . . . 42 Nos qui ad presens . . . . . . 36 Nos (alis recognoscimus . . . . 16 Noveritis quod nos Nuneiorum vestrorum . . . . Nuneios vestre celsitudinis . . . Ob elara dilecti fidelis . . . . Onerosum dominium. . . . . . 222 Oportuna, grata et meritoria 381 O quam bonus et suavis . . . . 279 Ordinem vestrum a celesti . . . 76 Pereepimus in illis terminis . . . 80 Pereepimus quod pro duabus puel- lis....... e... . TD Pestilentes heretice . . . . . . 66 Peticione nostra jam pridem . . 235 Placida nobis tue applausive . . 190 Plurima beatissime pater . . . . 158 Porreetis primo primariis . . . . 18 Precibus nostris non modieam . . 302 Preelara tuorum prestaneia . . .278 Presentibus nobis nuper . . . . 267 Pressuras et gemitus . . . . . 124 Primi parentis facinora . . . . 54 Primus et novissimus creaturarum 256 Prineeps Regum terre . . . . . 64 Pro dilecto nostro . . . . . . Pro eo quod N. nobis . . . . . 94 Pro co quod fervens . . . . . . 157 Propinatum nuper nobis . . . . Pro tranquillitate rei publice . . Pro utilitate reipublice . . Qualiter nobis in t. loeo . . . Qualiter una eum aliis . . . . Quam pura quam integra . . . . 136 Quam versute calliditatis . . . . 230 Quamvis nativitatis . . . . . . 52 Quanta sit fidei. . . . . . . . 134 Quante sollicitudinis opera . . . 100 Quanto celsius ex assumpti . . . 134 Quantum nobis in tue . . . . . 264 Quemadmodum arbor ex amara radicee . ......... B1 Quemadmodum ortus irriguus . . 24 Querelam gravem fidelium . . .111 Quia cum in archa . . . . . . 141 Quia euram sollieitam . . . . .198 Quia de novo ut dieitur . . . .102 Quia exemplo domini . . . . . 53 Quia ex innata vestris . . . . . 259 Quia illum, quem anima mea . . . 135 Quia in eivitate nostra . . . . . 282 . 294 . 239 Quia meminimus nos. . . . . . 246 Quia miserande miserie . . 186 Quia Nobilis vir . . . . . . - 143
Karissimo (ali infra Oetenntum . . 174 Leges asserunt, usus approbat . . 284 Letentur eeli et terra . . 283 Letetur et gratuletur . . . . . 67 Levate in eireuitu oeulos . . . . Libenter vos ad opera pielatis . 86 Lieet ad euneta que. . . . . . 2 Licet alias pro tali Licet de sublimacione . . . . . Licet familiarium nostrorum . . . 23 Licet nostre Serenitatis . . . . 26 Licet pura fama Licet religiosi viri . . Litteras ves(ras nobis postremo . . inelinari . ........ 148 Litteras vestras nobis postremo .. machinetur . ... . . . . 161 Litteras vestras, quas legio . . . 237 Litteras Venerabilis t. Episcopi . Littere vestre quas michi . . . . Lustratis per mundi . . . . . . Luxit haetenus et languit . . . . Meminit nostra serenitas . . . . 15 Mentis nostretabernaeulun . . . 73 Mirari compellimur et diligenter . 203 Multa necessitate compellimur . 188 Multifariam multisque variis . 250 Multorum emergencium . . 140 Mutato ut domino plaeuit . . . * 240 Ne pereepta et pereipienda . 307 Nichil in Regia majestate. . . .292 Nobilem virum talem . . . . . 31 Nobile opus sedentis in . 137 Nobilis animi nativitas . . . . . 227 Nonest mrun . . . . . . . « 171 Non solum proxime reversorum . 313 Non sunt omnine . . . . . e. 50 Nos itaque in menlis nostre . . . 42 Nos qui ad presens . . . . . . 36 Nos (alis recognoscimus . . . . 16 Noveritis quod nos Nuneiorum vestrorum . . . . Nuneios vestre celsitudinis . . . Ob elara dilecti fidelis . . . . Onerosum dominium. . . . . . 222 Oportuna, grata et meritoria 381 O quam bonus et suavis . . . . 279 Ordinem vestrum a celesti . . . 76 Pereepimus in illis terminis . . . 80 Pereepimus quod pro duabus puel- lis....... e... . TD Pestilentes heretice . . . . . . 66 Peticione nostra jam pridem . . 235 Placida nobis tue applausive . . 190 Plurima beatissime pater . . . . 158 Porreetis primo primariis . . . . 18 Precibus nostris non modieam . . 302 Preelara tuorum prestaneia . . .278 Presentibus nobis nuper . . . . 267 Pressuras et gemitus . . . . . 124 Primi parentis facinora . . . . 54 Primus et novissimus creaturarum 256 Prineeps Regum terre . . . . . 64 Pro dilecto nostro . . . . . . Pro eo quod N. nobis . . . . . 94 Pro co quod fervens . . . . . . 157 Propinatum nuper nobis . . . . Pro tranquillitate rei publice . . Pro utilitate reipublice . . Qualiter nobis in t. loeo . . . Qualiter una eum aliis . . . . Quam pura quam integra . . . . 136 Quam versute calliditatis . . . . 230 Quamvis nativitatis . . . . . . 52 Quanta sit fidei. . . . . . . . 134 Quante sollicitudinis opera . . . 100 Quanto celsius ex assumpti . . . 134 Quantum nobis in tue . . . . . 264 Quemadmodum arbor ex amara radicee . ......... B1 Quemadmodum ortus irriguus . . 24 Querelam gravem fidelium . . .111 Quia cum in archa . . . . . . 141 Quia euram sollieitam . . . . .198 Quia de novo ut dieitur . . . .102 Quia exemplo domini . . . . . 53 Quia ex innata vestris . . . . . 259 Quia illum, quem anima mea . . . 135 Quia in eivitate nostra . . . . . 282 . 294 . 239 Quia meminimus nos. . . . . . 246 Quia miserande miserie . . 186 Quia Nobilis vir . . . . . . - 143
Strana 382
382 Quia nonnunquam absencium . Quia n.seriptores . . . . . . Quia per T. de quadam . . . Quia providi . . . . . . . . . 287 Quia prolixe discordie . . . . . 183 Quia providum virum T. . . . .140 Quia Religiosas personas . . . . 63 Quia saerum ordinem vestrum . . 99 Quia sieut evidenti . 125 Quia talis puella . . ..... 9 Quia te pura dileeeione . . . . 90 Quiescunt annune . . . . . . .142 Quod bina Regalium. . . . . .291 Quod eousideratis probitatis. . 306 Quod dileetum familiarem nostrum 97 Quod illibatefidei. . . . . . . 228 Quod Jus nobis et Imperio . . . 17 . 128 . 288 . 210 Quod nobilibus viris. . . . . . 910 Quod transitus vester . . . . . 270 Reeolende festivitatis . . . .. 68 Reeordatur nostra Serenitas . . 11 Regalibus litteris, quarum tenor . 280 Regalibus vestris litteris . . . . 65 Regalis excellencie dignitas. . . 37 Regalis honoris sublimitas . . . 30 Regalis magnifieeneie consueta . 21 Regalis providencia, que longe . 29 Regiam latere non eredimus . . 258 Regie celsitudinis tytulos . . . . 57 Regie claritatis tytulos . . . . 58 Hegie majestati convenit . . . . 293 Regie majestatis splendescens . . 81 Regum Regi cujus . . . . . . 39 Rem horribilem et perniciosam . 192 Rem jocundam nostrisque . 268 Representata nobis per honorabil. 88 Resplenduit augmento tripudii . 195 Resplenduit nobis velud in jubare +. . + experiri Resplenduit nobis velud in jubare ‚+ +.. fuleimentum . Romani Iinperii celsitudo . . . . 33 Romano jam pridem vaeante . . 1 Sacerdocium et Imperium . . . 260 Sanetitati vestre T. notum sit . . 303 Seientes quod de suecessibus . . 314 Sedentes ex eterni providencia . 44 Serenissimo et exeellentissimo 307 a. Sevus angor me angit Si diligenter inspexeris Si meditaeionum nostrarum . . . 317 Si salva vestre paterne. . . . . 231 Si super exhibilis . . . . . .. 286 Si vestra littera de pectoris . . 150 Si vestra prudencia diligenter . . 103 Solent ardua precipue . . . . . 163 Solis et aurore infatigabilis . . . 77 Speciali quadam inter tot . 272 Spem joeundam et omnihus . . . 196 Suborta inateria questionis . . . 78 Super hujusmodi personarum . . 105 Superni cousilii sapiencia . . . 160 Tante preeminencie seribere . . 143 Tantus est et tum fervens . + 253 Tenore presencium universitati . 273 Tociens Regie celsitudinis . . . 43 Tot et tanta de virtuosis. . . .271 Tribulacio et angustia . . . . . 224 Tribulaeionum angustiis . . . .300 Tribulaciouum et calamitatum . . 275 Tue probitatis et fame. . . . .277 Urgente nos Jure publieo . . . . 213 Ut de fortunatis successuum . . 119 Ut de nostris fortunalis et pro- speris . . .. .. cns 184 Ut de nostro feliei processu . 203 Vacante jam pridem Imperio . . 193 Vestre Regulis magnificencie . . 169 Vigilantes in multa sollieitudine . 70 Virtutum eandor eximius . . . .181 Vocati divinitus ad legale . . . 5 Volentes dileetos fideles nostros . 127 Volentes dileetum nostrum . . . 85 Volentes non latere Volentes tuam honorare personam 19 Volentes vos velud benediccionis . 129
382 Quia nonnunquam absencium . Quia n.seriptores . . . . . . Quia per T. de quadam . . . Quia providi . . . . . . . . . 287 Quia prolixe discordie . . . . . 183 Quia providum virum T. . . . .140 Quia Religiosas personas . . . . 63 Quia saerum ordinem vestrum . . 99 Quia sieut evidenti . 125 Quia talis puella . . ..... 9 Quia te pura dileeeione . . . . 90 Quiescunt annune . . . . . . .142 Quod bina Regalium. . . . . .291 Quod eousideratis probitatis. . 306 Quod dileetum familiarem nostrum 97 Quod illibatefidei. . . . . . . 228 Quod Jus nobis et Imperio . . . 17 . 128 . 288 . 210 Quod nobilibus viris. . . . . . 910 Quod transitus vester . . . . . 270 Reeolende festivitatis . . . .. 68 Reeordatur nostra Serenitas . . 11 Regalibus litteris, quarum tenor . 280 Regalibus vestris litteris . . . . 65 Regalis excellencie dignitas. . . 37 Regalis honoris sublimitas . . . 30 Regalis magnifieeneie consueta . 21 Regalis providencia, que longe . 29 Regiam latere non eredimus . . 258 Regie celsitudinis tytulos . . . . 57 Regie claritatis tytulos . . . . 58 Hegie majestati convenit . . . . 293 Regie majestatis splendescens . . 81 Regum Regi cujus . . . . . . 39 Rem horribilem et perniciosam . 192 Rem jocundam nostrisque . 268 Representata nobis per honorabil. 88 Resplenduit augmento tripudii . 195 Resplenduit nobis velud in jubare +. . + experiri Resplenduit nobis velud in jubare ‚+ +.. fuleimentum . Romani Iinperii celsitudo . . . . 33 Romano jam pridem vaeante . . 1 Sacerdocium et Imperium . . . 260 Sanetitati vestre T. notum sit . . 303 Seientes quod de suecessibus . . 314 Sedentes ex eterni providencia . 44 Serenissimo et exeellentissimo 307 a. Sevus angor me angit Si diligenter inspexeris Si meditaeionum nostrarum . . . 317 Si salva vestre paterne. . . . . 231 Si super exhibilis . . . . . .. 286 Si vestra littera de pectoris . . 150 Si vestra prudencia diligenter . . 103 Solent ardua precipue . . . . . 163 Solis et aurore infatigabilis . . . 77 Speciali quadam inter tot . 272 Spem joeundam et omnihus . . . 196 Suborta inateria questionis . . . 78 Super hujusmodi personarum . . 105 Superni cousilii sapiencia . . . 160 Tante preeminencie seribere . . 143 Tantus est et tum fervens . + 253 Tenore presencium universitati . 273 Tociens Regie celsitudinis . . . 43 Tot et tanta de virtuosis. . . .271 Tribulacio et angustia . . . . . 224 Tribulaeionum angustiis . . . .300 Tribulaciouum et calamitatum . . 275 Tue probitatis et fame. . . . .277 Urgente nos Jure publieo . . . . 213 Ut de fortunatis successuum . . 119 Ut de nostris fortunalis et pro- speris . . .. .. cns 184 Ut de nostro feliei processu . 203 Vacante jam pridem Imperio . . 193 Vestre Regulis magnificencie . . 169 Vigilantes in multa sollieitudine . 70 Virtutum eandor eximius . . . .181 Vocati divinitus ad legale . . . 5 Volentes dileetos fideles nostros . 127 Volentes dileetum nostrum . . . 85 Volentes non latere Volentes tuam honorare personam 19 Volentes vos velud benediccionis . 129
Strana 383
383 Anhang II. Vergleichung des Erlanger Codex mit Gerbert und Bodmann. Cod. Erlang. Gerbert. Bodmann. Cod. Erlang. Gerbert. Bodmann. Cod. Erlang. Gerbert. Bodmann. 1 I, 1. 29 57 30 58 2 3 4 5 6 8 9 10 11 1, 19. I, 44. I, 45. I, 4. 1, 5. I, 6. II, 29. 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 II, 30. 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 II, 23. III, 24. I, 8. I, 6. II, 3. 12 14 15 16 17 18 19 20 13 23 21 22 24 25 26 27 28 III, 30. 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 31 52 33 34 55 II, 28. II,44,b. 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 I, 20. 1, 46. II, 24. I, 7. II, 4. II, 23. II, 5. II, 12. 56
383 Anhang II. Vergleichung des Erlanger Codex mit Gerbert und Bodmann. Cod. Erlang. Gerbert. Bodmann. Cod. Erlang. Gerbert. Bodmann. Cod. Erlang. Gerbert. Bodmann. 1 I, 1. 29 57 30 58 2 3 4 5 6 8 9 10 11 1, 19. I, 44. I, 45. I, 4. 1, 5. I, 6. II, 29. 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 II, 30. 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 II, 23. III, 24. I, 8. I, 6. II, 3. 12 14 15 16 17 18 19 20 13 23 21 22 24 25 26 27 28 III, 30. 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 31 52 33 34 55 II, 28. II,44,b. 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 I, 20. 1, 46. II, 24. I, 7. II, 4. II, 23. II, 5. II, 12. 56
Strana 384
384 Cod. Erlang. Gerbert. Bodmann. Cod. Erlang. Gerbert. Bodmann. Cod. Erlang. Gerbert. Bodmann. 85 88 86 87 II, 36. II, 37. 168 1, 11. I, 24. I, 25. I, 26. I, 26. 89 90 91 92 93 94 96 97 98 983 99 100 101 102 103 104 95 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 I,15. 1,24. I,30. II, 3. 1, 22. II, 25,b. II, 13. II, 1. II, 31. II, 25, c. I,36,107. I, 39. I, 40. II, 57. II, 58. II, 32. 1, 42. I, 41. II, 33. I, 45. 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 I,28. II,56. III, 28. I, 42. III, 35. II, 50. II, 19. II, 7. 1, 38. III, 23. 1, 13. 1, 16. 1, 5. p. 155. p. 127, n. 3. I, 75. II, 79. I, 60. II, 80. II, 82. II, 81. I1, 83. II, 27. I, 21. I, 20. 1, 21. 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 198a 199 200 201 202 203 204 p.149. p.149. I,10. III, 33. I, 4. I,3,17. II, 9. I, 7. III, 12. II, 10. I, 46. I, 46. I, 47. I, 1. 1, 48. I, 61. II, 34. Il, 52. II, 87. I, 66. I, 67. II, 88. 11,35,a. II,35, b. I, 68. III,38. 1, 74. 1,27. III. 6. 1. 22. 205 206 207 I1. 54. 1, 11. 125 II. 93. 1. 23. 208
384 Cod. Erlang. Gerbert. Bodmann. Cod. Erlang. Gerbert. Bodmann. Cod. Erlang. Gerbert. Bodmann. 85 88 86 87 II, 36. II, 37. 168 1, 11. I, 24. I, 25. I, 26. I, 26. 89 90 91 92 93 94 96 97 98 983 99 100 101 102 103 104 95 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 I,15. 1,24. I,30. II, 3. 1, 22. II, 25,b. II, 13. II, 1. II, 31. II, 25, c. I,36,107. I, 39. I, 40. II, 57. II, 58. II, 32. 1, 42. I, 41. II, 33. I, 45. 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 I,28. II,56. III, 28. I, 42. III, 35. II, 50. II, 19. II, 7. 1, 38. III, 23. 1, 13. 1, 16. 1, 5. p. 155. p. 127, n. 3. I, 75. II, 79. I, 60. II, 80. II, 82. II, 81. I1, 83. II, 27. I, 21. I, 20. 1, 21. 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 198a 199 200 201 202 203 204 p.149. p.149. I,10. III, 33. I, 4. I,3,17. II, 9. I, 7. III, 12. II, 10. I, 46. I, 46. I, 47. I, 1. 1, 48. I, 61. II, 34. Il, 52. II, 87. I, 66. I, 67. II, 88. 11,35,a. II,35, b. I, 68. III,38. 1, 74. 1,27. III. 6. 1. 22. 205 206 207 I1. 54. 1, 11. 125 II. 93. 1. 23. 208
Strana 385
Cod. Erlang. 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 I, 41. I, 48. Ill, 22. | 1,43. |I, 2. 220 | 221 222 223 | 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 II, 8. M, 11. III, 10. I, 47. Il, 22. ILE, 31. [, 23. lI, 26. Il, 42. II, 43. 1,31. 11, 14. II, 37. TI, 29. I, 33. IL 59. 111, 29. Gerhert. Dodmann. Il, 53. I, 17. l, 51. Co Erlang. 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 208 209 270 271 272 273 273a 274 275 276 277 278 279 280 281 Gerbert. IT, 36. II, 35. II, 34. I, 12. Il, 32. Il, 5. 11, 41. TI, 28. IT, 1. Ili, 25. I, 47. LII, 36. Il, 31. i, 8. II, 18. Ii, 40. Mm, 32. IH, 5. IIl, 21. 11, 20. TI, 33. r, 35. IT, 39. Bodmann. I, 18. Cod. Erlang. 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 Gerbert. I, 40. 1I, 38. II, 24. I, 34. It, A5. III, 26. II, 49. 385 Dodmann.
Cod. Erlang. 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 I, 41. I, 48. Ill, 22. | 1,43. |I, 2. 220 | 221 222 223 | 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 II, 8. M, 11. III, 10. I, 47. Il, 22. ILE, 31. [, 23. lI, 26. Il, 42. II, 43. 1,31. 11, 14. II, 37. TI, 29. I, 33. IL 59. 111, 29. Gerhert. Dodmann. Il, 53. I, 17. l, 51. Co Erlang. 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 208 209 270 271 272 273 273a 274 275 276 277 278 279 280 281 Gerbert. IT, 36. II, 35. II, 34. I, 12. Il, 32. Il, 5. 11, 41. TI, 28. IT, 1. Ili, 25. I, 47. LII, 36. Il, 31. i, 8. II, 18. Ii, 40. Mm, 32. IH, 5. IIl, 21. 11, 20. TI, 33. r, 35. IT, 39. Bodmann. I, 18. Cod. Erlang. 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 Gerbert. I, 40. 1I, 38. II, 24. I, 34. It, A5. III, 26. II, 49. 385 Dodmann.
- I: Array
- 305: Array
- 307: Array
- 317: Array
- 379: Array
- 383: Array