z 105 stránek
Titel
I
Die Briefe
321
322
Einleitung
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
Chronologisches Verzeischniss
336
337
338
339
340
341
342
343
344
345
346
347
348
349
350
351
352
353
354
355
356
357
358
359
360
361
362
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
375
376
377
378
379
380
381
382
383
384
385
386
387
388
389
390
391
392
393
394
395
396
397
398
399
400
401
402
403
404
405
406
407
408
409
410
411
412
413
414
415
416
417
418
419
420
421
422
Tabelle zur Übersicht
423
424
Název:
Die Briefe des Aeneas Sylvius vor seiner Erhebung auf den päpstlichen Stuhl, chronologisch geordnete und durch Einfügung von 46 bisher ungedruckten vermehrt, als Vorarbeit zu einer künftigen Ausgabe dieser Briefe
Autor:
Voigt, Georg
Rok vydání:
1856
Místo vydání:
Wien
Počet stran celkem:
105
Obsah:
- I: Titel
- 321: Die Briefe
- 323: Einleitung
- 336: Chronologisches Verzeischniss
- 423: Tabelle zur Übersicht
upravit
Strana I
ATCn iV für Kumde österreichischer Geschichts-Quellen Herausgegeben von der zur Pflege vaterländischer Geschichte aufgestellten Commission der kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Sechzehnter and. WIEN. Aus der kaiserlieh-königlichen Hof- und Staatsdruckerei. 1856.
ATCn iV für Kumde österreichischer Geschichts-Quellen Herausgegeben von der zur Pflege vaterländischer Geschichte aufgestellten Commission der kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Sechzehnter and. WIEN. Aus der kaiserlieh-königlichen Hof- und Staatsdruckerei. 1856.
Strana 321
321 IV. Die Brüefe des Aeneas Sylvius vor seiner Erhebung auf den päpstlichen Stubl, chronologisch geordnet und durch Einfügung von 46 bisher ungedruckten vermehrt, als Vorarbeit zu einer künftigen Ausgabe dieser Briefe. Von GEORG VOIGT. Dr. phil., Custon an der königl. und Universitäts-Bibliothek zu Königsberg. Archiv. XVI. 21
321 IV. Die Brüefe des Aeneas Sylvius vor seiner Erhebung auf den päpstlichen Stubl, chronologisch geordnet und durch Einfügung von 46 bisher ungedruckten vermehrt, als Vorarbeit zu einer künftigen Ausgabe dieser Briefe. Von GEORG VOIGT. Dr. phil., Custon an der königl. und Universitäts-Bibliothek zu Königsberg. Archiv. XVI. 21
Strana 322
Strana 323
323 Das humanistische Treiben des fünfzehnten Jahrhunderts und auch seine Fort- setzung im sechzehnten hat seine Eigenthümlichkeit darin, dass es zur Hülfte ein wissenschaftliches, zur andern Hälfte ein künstlerisches war. Beide Elemente wurden verknüpft und vermittelt durch das Streben nach einer feinen, den Alten abgelernten Latinität. Mochte nun der Eine der Grammatik und der Emendation der alten Autoren, der Andere den Systemen des Aristoteles und Plato, ein Dritter der Geschichtschreibung obliegen, ein Vierter den Musen huldigen, zwei Felder gab es, deren Cultur sich ein Jeder unter ihnen beſliss: das eine ist die Rede- kunst ; das andere, welches uns hier näher angeht, die Kunst der Briefstellerei. In den meisten Fällen haben die Briefe der Humanisten nur für die Literar- geschichte noch einen Werth, nicht für die politische. Männer wie Leonardo Bruni, Poggio, Filelfo, Traversari waren so wenig Politiker, dass im Gegentheile in den Briefen an Ihresgleichen, an Gelehrte, Staat und Kirche als sichtlich gemiedene Themata erscheinen. Jene Männer lebten in einer Art von Gelehrten- republik, deren Umgangssprache das ciceronianische Latein. Die gemeinsamen Bestrebungen und auch die kleinlichen Gehüssigkeiten, die aus ihrem literari- schen Verkehr und aus ihren Verbindungen entsprangen, gaben ihren Kunstbrie- fen genügenden Stoff. Eigentlich bedurfte es des Stoffes überhaupt nicht sehr. Ich erinnere mich in irgend einem Codex eine Reihe von Briefen des Grammati- kers Barzizzi gelesen zu haben, die ohne irgend einen greifbaren Inhalt und ohne Zweifel blosse Modelle zuin Behuf des Unterriehts in der höheren Epistologra- phie waren ; passende Titulatur in der Anrede, einige Höfliehkeiten und Freund- schaftsversicherungen, schliesslich eine elegante Empfehlung und weiter niehts. Fast alle Briefe der Humanisten sind unmittelbar im Hinbliek auf die Veröffent- lichung geschrieben und von den Briefstellern selber gesammelt und bekannt gemacht. Aus dieser Gattung treten die Briefe des Aeneas Sylvius schr auffallend heraus, wie er denn unter seinen Zeitgenossen der einzige war, der mit ganzer Seele zugleich in das Getriebe der Politik und in das des literarischen Lebens verflochten war. Dazu kamen seine ungewöhnlichen Schieksale, zumal sein Aufenthalt in deutschen Landen während fast eines Vierteljahrhunderts. Wäh- rend er so auf der einen Seite dem lebhaften Verkehr mit den Gelehrten Italiens entrissen wurde, ward er auf der andern der Referent über deutsche, böhmische, ungarische und türkische Angelegenheiten an die Höfe Italiens, zumal an die apostolische Curie. In einer Zeit, wo das System der Gesandtschaftsberichte 21*
323 Das humanistische Treiben des fünfzehnten Jahrhunderts und auch seine Fort- setzung im sechzehnten hat seine Eigenthümlichkeit darin, dass es zur Hülfte ein wissenschaftliches, zur andern Hälfte ein künstlerisches war. Beide Elemente wurden verknüpft und vermittelt durch das Streben nach einer feinen, den Alten abgelernten Latinität. Mochte nun der Eine der Grammatik und der Emendation der alten Autoren, der Andere den Systemen des Aristoteles und Plato, ein Dritter der Geschichtschreibung obliegen, ein Vierter den Musen huldigen, zwei Felder gab es, deren Cultur sich ein Jeder unter ihnen beſliss: das eine ist die Rede- kunst ; das andere, welches uns hier näher angeht, die Kunst der Briefstellerei. In den meisten Fällen haben die Briefe der Humanisten nur für die Literar- geschichte noch einen Werth, nicht für die politische. Männer wie Leonardo Bruni, Poggio, Filelfo, Traversari waren so wenig Politiker, dass im Gegentheile in den Briefen an Ihresgleichen, an Gelehrte, Staat und Kirche als sichtlich gemiedene Themata erscheinen. Jene Männer lebten in einer Art von Gelehrten- republik, deren Umgangssprache das ciceronianische Latein. Die gemeinsamen Bestrebungen und auch die kleinlichen Gehüssigkeiten, die aus ihrem literari- schen Verkehr und aus ihren Verbindungen entsprangen, gaben ihren Kunstbrie- fen genügenden Stoff. Eigentlich bedurfte es des Stoffes überhaupt nicht sehr. Ich erinnere mich in irgend einem Codex eine Reihe von Briefen des Grammati- kers Barzizzi gelesen zu haben, die ohne irgend einen greifbaren Inhalt und ohne Zweifel blosse Modelle zuin Behuf des Unterriehts in der höheren Epistologra- phie waren ; passende Titulatur in der Anrede, einige Höfliehkeiten und Freund- schaftsversicherungen, schliesslich eine elegante Empfehlung und weiter niehts. Fast alle Briefe der Humanisten sind unmittelbar im Hinbliek auf die Veröffent- lichung geschrieben und von den Briefstellern selber gesammelt und bekannt gemacht. Aus dieser Gattung treten die Briefe des Aeneas Sylvius schr auffallend heraus, wie er denn unter seinen Zeitgenossen der einzige war, der mit ganzer Seele zugleich in das Getriebe der Politik und in das des literarischen Lebens verflochten war. Dazu kamen seine ungewöhnlichen Schieksale, zumal sein Aufenthalt in deutschen Landen während fast eines Vierteljahrhunderts. Wäh- rend er so auf der einen Seite dem lebhaften Verkehr mit den Gelehrten Italiens entrissen wurde, ward er auf der andern der Referent über deutsche, böhmische, ungarische und türkische Angelegenheiten an die Höfe Italiens, zumal an die apostolische Curie. In einer Zeit, wo das System der Gesandtschaftsberichte 21*
Strana 324
324 noeh in seiner Kindheit, das der Zeitungen aber im Schoosse der Zukunft lag, vertraten solche epistolae familiares nicht selten die Stelle beider. Es sind ihrer wenige, denen nicht Notizen und Mittheilungen , meistens geradezu unter dem Titel Nova angehängt werden, andere sind durchaus geschäftliehe Schrei- ben eines Staatsmannes, wieder andere schwellen zu einem Stücke Geschichts- erzählung an. Als Mitglied des Basler Concils, im Bureau des Kanzlers Schlick, im Rathe des römischen Königs, als Mittler zwischen Papst und Kaiser und als Cardinal stand Aeneas Sylvius den Centralstellen der Politik und der geschichtlichen Kunde nahe, wie wenig Andere. Auch komint uns zu Gute, dass er eher allzu rede- und schreibselig als zu verschwiegen war. Dabei ist begreiflich, dass sich seine Briefe um so offener und rückhaltsloser ausspreehen, je weniger er selbst noch an den Geschäften des Staates und der Kirche unnittelbar betheiligt war. Den Verlust freilich der Briefe, die Aeneas noch als Saneser Student, als fleissi- ger Schüler Cicero’s und Filelfo’s schrieb, haben wir wohl nicht sehr zu bedauern. Unschätzbar dagegen würden uns die Berichte sein , die er vom Bas- ler Concil und von seinen Reisen aus nach Italien schickte, doch sind sie zum grössten Theile verloren, weil sie eben wirkliche Briefe waren , von denen der Verfasser den Entwurf, wenn er einen solchen machte, verderben, sicher aber vor der Absendung nicht erst eine Copie nehmen liess. Erst seildem er am 27. Juli 1442 zum Diehter gekrönt war und bald darauf in König Friedrich’s Reichskanzlei hinübertrat, nahm er auch mehr auf seinen literarischen Ruhm Bedacht. Durch amtliche Ausfertigungen nicht allzusehr in Anspruch genommen, schrieb er nun an seine Freunde in Italien und in Basel, an Grosse und Mächtige, um ihre Gunst oder allerlei Pfründen zu erlangen, oft blos aus Heimweh oder Schreibelust. Die Briefe der drei bis vier ersten Jahre, die Aeneas am königli- chen Hofe zubrachte, wurden wegen der külnen Offenheit und mehr noch wegen der genialen Leichtfertigkeit, die der Diehter-Secrefär nicht im mindesten ver- hüllte, die beliebtesten und gelesensten; eben darum sind sie uns zum grossen Theile erhalten. Mit Aeneas' Eintritt in den geistlichen Stand macht sich auch in seinen Briefen eine grössere Vorsicht und Zurückhaltung bemerkbar, mit der Errei- chung der bischöflichen Würde und gar des Cardinalates erhalten sie eine so kalt-objective und gleichsam officielle Färbung, dass sie eben ohne Schaden auch vor ein grösseres Publicum gelangen konnten. Natürlich aber verminderte sich in demselben Grade die Zahl ihrer Leser und Bewunderer. Allerdings haben diese Briefe, die Aeneas im Pallium schrieb und im Purpur schon mei- stens dictirte, als kurze Geschäftsschreiben nicht entfernt mehr den Reiz der früheren; doch bieten sie eben wegen der höhern Würde des Verfassers und wegen der fortlaufenden Nova uns noch Interesse genug. Aus des Aeneas' Basler Periode sind uns also nur ein paar Briefe erhalten, aus den Jahren 1443—46 eine glücklich grosse Zalil, eine Serie, die sich der Vollständigkeit annähert, wenn man den gedruekten Briefen die bisher nur handschriftlich erhaltenen hinzufügt. Darunter sind drei Gruppen, nämlich die Correspondenz mit dem Kanzler Schlick und mit den römischen Curialen Piero da Noceto und Gian Campisio, die werthvollsten. Dann wird die Reihe der
324 noeh in seiner Kindheit, das der Zeitungen aber im Schoosse der Zukunft lag, vertraten solche epistolae familiares nicht selten die Stelle beider. Es sind ihrer wenige, denen nicht Notizen und Mittheilungen , meistens geradezu unter dem Titel Nova angehängt werden, andere sind durchaus geschäftliehe Schrei- ben eines Staatsmannes, wieder andere schwellen zu einem Stücke Geschichts- erzählung an. Als Mitglied des Basler Concils, im Bureau des Kanzlers Schlick, im Rathe des römischen Königs, als Mittler zwischen Papst und Kaiser und als Cardinal stand Aeneas Sylvius den Centralstellen der Politik und der geschichtlichen Kunde nahe, wie wenig Andere. Auch komint uns zu Gute, dass er eher allzu rede- und schreibselig als zu verschwiegen war. Dabei ist begreiflich, dass sich seine Briefe um so offener und rückhaltsloser ausspreehen, je weniger er selbst noch an den Geschäften des Staates und der Kirche unnittelbar betheiligt war. Den Verlust freilich der Briefe, die Aeneas noch als Saneser Student, als fleissi- ger Schüler Cicero’s und Filelfo’s schrieb, haben wir wohl nicht sehr zu bedauern. Unschätzbar dagegen würden uns die Berichte sein , die er vom Bas- ler Concil und von seinen Reisen aus nach Italien schickte, doch sind sie zum grössten Theile verloren, weil sie eben wirkliche Briefe waren , von denen der Verfasser den Entwurf, wenn er einen solchen machte, verderben, sicher aber vor der Absendung nicht erst eine Copie nehmen liess. Erst seildem er am 27. Juli 1442 zum Diehter gekrönt war und bald darauf in König Friedrich’s Reichskanzlei hinübertrat, nahm er auch mehr auf seinen literarischen Ruhm Bedacht. Durch amtliche Ausfertigungen nicht allzusehr in Anspruch genommen, schrieb er nun an seine Freunde in Italien und in Basel, an Grosse und Mächtige, um ihre Gunst oder allerlei Pfründen zu erlangen, oft blos aus Heimweh oder Schreibelust. Die Briefe der drei bis vier ersten Jahre, die Aeneas am königli- chen Hofe zubrachte, wurden wegen der külnen Offenheit und mehr noch wegen der genialen Leichtfertigkeit, die der Diehter-Secrefär nicht im mindesten ver- hüllte, die beliebtesten und gelesensten; eben darum sind sie uns zum grossen Theile erhalten. Mit Aeneas' Eintritt in den geistlichen Stand macht sich auch in seinen Briefen eine grössere Vorsicht und Zurückhaltung bemerkbar, mit der Errei- chung der bischöflichen Würde und gar des Cardinalates erhalten sie eine so kalt-objective und gleichsam officielle Färbung, dass sie eben ohne Schaden auch vor ein grösseres Publicum gelangen konnten. Natürlich aber verminderte sich in demselben Grade die Zahl ihrer Leser und Bewunderer. Allerdings haben diese Briefe, die Aeneas im Pallium schrieb und im Purpur schon mei- stens dictirte, als kurze Geschäftsschreiben nicht entfernt mehr den Reiz der früheren; doch bieten sie eben wegen der höhern Würde des Verfassers und wegen der fortlaufenden Nova uns noch Interesse genug. Aus des Aeneas' Basler Periode sind uns also nur ein paar Briefe erhalten, aus den Jahren 1443—46 eine glücklich grosse Zalil, eine Serie, die sich der Vollständigkeit annähert, wenn man den gedruekten Briefen die bisher nur handschriftlich erhaltenen hinzufügt. Darunter sind drei Gruppen, nämlich die Correspondenz mit dem Kanzler Schlick und mit den römischen Curialen Piero da Noceto und Gian Campisio, die werthvollsten. Dann wird die Reihe der
Strana 325
325 Briefe nicht nur lückenhaft, es sind vielmehr sporadisch einzelne, wie durch guten Zufall, auf uns gekommen. Erst vom April 1453 bis wieder etwa zum April 1454 gibt uns der herrliche Wiener Autograph-Codex wiederum eine voll- ständige Reihe und ebenso vollständig war das Concepten-Buch, nach welchei die Cardinalschreiben — wir haben ihrer aus einem Zeitraum von zwanzig Mona- ten etwa 170 — gedruckt wurden. Nach einer mässigen Berechnung ist immer noch weit über die Hälfte der Briefe verloren gegangen. Der Bullen und Breven Pius II., die hier freilich unberührt bleiben sollen, habe ich gegen 430 verzeich- net; darunter sind viele nach seinei Dietat und eine ansehnliche Zahl sogar manu propria geschrieben. Der Inhalt der Briefe des Acncas Sylvius ist so mannigfach, dass nicht nur die kirchlichen Geschichtschreiber, zumal die des Papstthums und des Basler Concils, sondern ebenso sehr die Forscher der deutschen Reichs- und Special- geschichte, vornehmlich der österreichischen, ferner der böhmischen, ungari- schen, türkischen, polnischen, italienischen und französischen Geschichte, dass die Biographen wie die Literarhistoriker, sobald sie den Verhältnissen etwa der Jahre 1443—58 nachspüren, zu dieser Quelle herabzusteigen pflegen. An Ausgaben der Briefe ist wahrlich kein Mangel. Obwohl die meisten der- selben noch in die Incunabelzeit der Druckerkunst fallen, pflegt doch jede ältere Bibliothek ihrer ein paar zu besitzen. Dennoch ist über den entschiedenen Man- gel einer wohlgeordneten und correcten Ausgabe, durch welche dem Forscher ein sicherer und bequemer Weg zu jener Quelle geöffnet würde, vielfach geklagt worden und vor Allen von dem hochverdienten Erforscher und Kenner der Regierungsperiode Friedrich’s IV., von Joseph Chmel 1). Aber auch er ist der Meinung, dass eine Ausgabe der Art wohl noch lange zu den frommen Wünschen gehören dürfte. Denn noch sind nicht einmal die Codices bezeichnet, die den Vorrath von Briefen vermehren und die bekannten emendiren könnten, sie sind in Italien, Frankreich, England, Ungern, Polen, der Sehweiz, vor Allem aber in Deutschland zerstreut2). Jetzt liegen die Briefe in einem wahrbaft verwahrlosten Zustande vor uns. Sie wurden nümlich zu und nach den Lebzeiten des Verfassers nicht im histori- schen Interesse, sondern eben nur als angenehme Unterhaltungslecture copirt 1) Geschichte Kaiser Friedrich's IV. und seines Sohnes Maximilian I. Bd. II, p. 214, Note 1; p. 296, Note 1; p. 635, Note 1. 2) Uber einige Codices der vaticanischen und fürstlich Chigi'schen Bibliothek zu Roni vergl. Raynald, Annal. ad a. 1455 n. 1, Arch. d. Gesellsch. f. ält. deutsche Geschichtkunde III. p. 414 ff. IV, p. 533, Palacky, ital. Reise im J. 1837 in den Abhandlungen d. k. böhm. Gesellsch. d. Wissensch. Folge 5, Bd. I, p. 63; Dudik, Iter Romanum I, p. 285. Andere finden sich zu Siena (Victorellus ad Ciaconium II, p. 1010), in der Bibliothek zu S. Lorenzo del Escorial (Haenel, Catalogi lihror. msc. p. 935), zu Paris (Pertz, Archiv 1, p. 309, VII, p. 47, VIII, p. 295), zu Mölk (ehend. VI, p. 193), zu Leipzig (ebend. VI, p. 213), zu Göttweih (Chmel, Notizen- blatt f. österr. Gesch. Nr. II), zu Basel (Iaenel 1. c. p. 541, 652) und anderswo. Eine Anzahl von Originalbriefen, die Dom. Rossetti gesammelt, bewahrt die Stadtbibliothek zu Triest. Die von mir benutzten Codices sind hier nicht genannt.
325 Briefe nicht nur lückenhaft, es sind vielmehr sporadisch einzelne, wie durch guten Zufall, auf uns gekommen. Erst vom April 1453 bis wieder etwa zum April 1454 gibt uns der herrliche Wiener Autograph-Codex wiederum eine voll- ständige Reihe und ebenso vollständig war das Concepten-Buch, nach welchei die Cardinalschreiben — wir haben ihrer aus einem Zeitraum von zwanzig Mona- ten etwa 170 — gedruckt wurden. Nach einer mässigen Berechnung ist immer noch weit über die Hälfte der Briefe verloren gegangen. Der Bullen und Breven Pius II., die hier freilich unberührt bleiben sollen, habe ich gegen 430 verzeich- net; darunter sind viele nach seinei Dietat und eine ansehnliche Zahl sogar manu propria geschrieben. Der Inhalt der Briefe des Acncas Sylvius ist so mannigfach, dass nicht nur die kirchlichen Geschichtschreiber, zumal die des Papstthums und des Basler Concils, sondern ebenso sehr die Forscher der deutschen Reichs- und Special- geschichte, vornehmlich der österreichischen, ferner der böhmischen, ungari- schen, türkischen, polnischen, italienischen und französischen Geschichte, dass die Biographen wie die Literarhistoriker, sobald sie den Verhältnissen etwa der Jahre 1443—58 nachspüren, zu dieser Quelle herabzusteigen pflegen. An Ausgaben der Briefe ist wahrlich kein Mangel. Obwohl die meisten der- selben noch in die Incunabelzeit der Druckerkunst fallen, pflegt doch jede ältere Bibliothek ihrer ein paar zu besitzen. Dennoch ist über den entschiedenen Man- gel einer wohlgeordneten und correcten Ausgabe, durch welche dem Forscher ein sicherer und bequemer Weg zu jener Quelle geöffnet würde, vielfach geklagt worden und vor Allen von dem hochverdienten Erforscher und Kenner der Regierungsperiode Friedrich’s IV., von Joseph Chmel 1). Aber auch er ist der Meinung, dass eine Ausgabe der Art wohl noch lange zu den frommen Wünschen gehören dürfte. Denn noch sind nicht einmal die Codices bezeichnet, die den Vorrath von Briefen vermehren und die bekannten emendiren könnten, sie sind in Italien, Frankreich, England, Ungern, Polen, der Sehweiz, vor Allem aber in Deutschland zerstreut2). Jetzt liegen die Briefe in einem wahrbaft verwahrlosten Zustande vor uns. Sie wurden nümlich zu und nach den Lebzeiten des Verfassers nicht im histori- schen Interesse, sondern eben nur als angenehme Unterhaltungslecture copirt 1) Geschichte Kaiser Friedrich's IV. und seines Sohnes Maximilian I. Bd. II, p. 214, Note 1; p. 296, Note 1; p. 635, Note 1. 2) Uber einige Codices der vaticanischen und fürstlich Chigi'schen Bibliothek zu Roni vergl. Raynald, Annal. ad a. 1455 n. 1, Arch. d. Gesellsch. f. ält. deutsche Geschichtkunde III. p. 414 ff. IV, p. 533, Palacky, ital. Reise im J. 1837 in den Abhandlungen d. k. böhm. Gesellsch. d. Wissensch. Folge 5, Bd. I, p. 63; Dudik, Iter Romanum I, p. 285. Andere finden sich zu Siena (Victorellus ad Ciaconium II, p. 1010), in der Bibliothek zu S. Lorenzo del Escorial (Haenel, Catalogi lihror. msc. p. 935), zu Paris (Pertz, Archiv 1, p. 309, VII, p. 47, VIII, p. 295), zu Mölk (ehend. VI, p. 193), zu Leipzig (ebend. VI, p. 213), zu Göttweih (Chmel, Notizen- blatt f. österr. Gesch. Nr. II), zu Basel (Iaenel 1. c. p. 541, 652) und anderswo. Eine Anzahl von Originalbriefen, die Dom. Rossetti gesammelt, bewahrt die Stadtbibliothek zu Triest. Die von mir benutzten Codices sind hier nicht genannt.
Strana 326
326 und gedruckt. Der leichte und anmuthige Stil, der belletristische Stoff, die feinen und lehrreiehen Sentenzen — es sind Blumenlesen daraus veranstaltet worden — und oft auch die geistreiehen Laseivitäten empfahlen sie. Die Adressen aber, Namen und Daten, gerade das, was dem historischen Forscher allein die festen Stützpunkte gibt, sind in den meisten Fällen entweder ganz fortgelassen oder bis zur Unkenntliehkeit entstellt und verstümmelt. Der eigent- liche Text ward um seiner tullianischen Latinität willen schonender behandelt und hat gewöhnlich erst durch nachlässige Drucker gelitten. Briefe, die zum grossen Theile Kinder des Augenbliekes und der jedesmali- gen Lage des Schreibenden, andererseits auch gerade auf einen bestimmten Empfänger berechnet sind, erfordern immer eine sehr eingehende und orientirte Kritik. Man muss die Zeit ihrer Abfassung und die Persönlichkeiten scharf in Auge behalten, man muss sich in dem Kreise heimisch gemacht haben, um bei ihrer Benutzung nicht fehlzugreifen. Nichts ist ungerechter, als irgend ein hingeworfenes Wort aufzufangen und nun als die wohlüberlegte Ansicht, als den Kern der Lebensweisheit , als das endgiltige Urtheil des Autors hinzu- stellen. Von allen Parteistandpunkten aus hat man die Briefe des Aeneas dureh- forscht und immer darin gefunden, was man brauchen konnte. Dem Einen kam es darauf an, zu beweisen, dass ein Papst ein ziemlich liederliches Jugendleben geführt habe, der Andere wollte ihn als ein Muster von Müssigung und Weisheit darstellen. Der Eine legt dar, dass Aeneas die Deutschen für die beste Nation der Welt, der Andere, dass er sie für ein Barbarenvolk hielt. Dem Einen erscheint er als ein verächtlicher Apostat, der Andere findet, dass er die wahre Reform der Kirche immer wollte. König Friedrich kann als ein Phi- losoph auf dem Thron oder auch als ein mattherziger Träumer dargestellt wer- den. Des Aeneas Briefe haben für alle diese und andere einander ganz wider- sprechende Ansichten den Beweis und die Belegstellen liefern müssen. Eben weil man sie nieht als eine fortlaufende Kette zu betrachten wusste, weil man sie ohne Rüeksicht auf Zeit, Sachlage und Personalitäten durchflog und fragmentarisch benutzte, gaben sie den Anlass zu einer Menge von Sehief- heiten und Halbheiten, die sich dann noch in der modernen Gesehichtserzüh- lung von Buch zu Buch fortpflanzten. Während also Ilistoriker von der Sorte, die nur nach Piquanterien und Kraftstellen umherjagt, mit grosser Genügsamkeit dies bunte Gemiseh von Briefen durchblätterten, wie es irgend ein Copist oder gar ein Drueker zusammenzustellen für gut fand, fühlten dagegen ernste Forscher, dass erst Ordnung in dieses Chaos gebracht werden müsse, ehe das Bild der Zeit in einem wahren Spiegel daraus erkannt werden könne. Seit dem Erwachen eines streng wissenschaftlichen Sinnes war Joh.Pet. von Ludewig der erste, der seinen Sinn auf eine gereinigte und emendirte Ausgabe der Briefe des Aeneas Sylvius richtele; der vielbeschäftigte Mann nahm seinen Plan mit sich ins Grab 1). Dann kündigte im Jahre 1781 Georg Wilh. Zapf ein solches Unter- nehmen an, und wirklich erschienen nach Verlauf von fünf Jahren vierzehn 1) Fabricius, Biblioth. Latin. med et inf. aet. Hamburg, 1734. s.v. Aeneas.
326 und gedruckt. Der leichte und anmuthige Stil, der belletristische Stoff, die feinen und lehrreiehen Sentenzen — es sind Blumenlesen daraus veranstaltet worden — und oft auch die geistreiehen Laseivitäten empfahlen sie. Die Adressen aber, Namen und Daten, gerade das, was dem historischen Forscher allein die festen Stützpunkte gibt, sind in den meisten Fällen entweder ganz fortgelassen oder bis zur Unkenntliehkeit entstellt und verstümmelt. Der eigent- liche Text ward um seiner tullianischen Latinität willen schonender behandelt und hat gewöhnlich erst durch nachlässige Drucker gelitten. Briefe, die zum grossen Theile Kinder des Augenbliekes und der jedesmali- gen Lage des Schreibenden, andererseits auch gerade auf einen bestimmten Empfänger berechnet sind, erfordern immer eine sehr eingehende und orientirte Kritik. Man muss die Zeit ihrer Abfassung und die Persönlichkeiten scharf in Auge behalten, man muss sich in dem Kreise heimisch gemacht haben, um bei ihrer Benutzung nicht fehlzugreifen. Nichts ist ungerechter, als irgend ein hingeworfenes Wort aufzufangen und nun als die wohlüberlegte Ansicht, als den Kern der Lebensweisheit , als das endgiltige Urtheil des Autors hinzu- stellen. Von allen Parteistandpunkten aus hat man die Briefe des Aeneas dureh- forscht und immer darin gefunden, was man brauchen konnte. Dem Einen kam es darauf an, zu beweisen, dass ein Papst ein ziemlich liederliches Jugendleben geführt habe, der Andere wollte ihn als ein Muster von Müssigung und Weisheit darstellen. Der Eine legt dar, dass Aeneas die Deutschen für die beste Nation der Welt, der Andere, dass er sie für ein Barbarenvolk hielt. Dem Einen erscheint er als ein verächtlicher Apostat, der Andere findet, dass er die wahre Reform der Kirche immer wollte. König Friedrich kann als ein Phi- losoph auf dem Thron oder auch als ein mattherziger Träumer dargestellt wer- den. Des Aeneas Briefe haben für alle diese und andere einander ganz wider- sprechende Ansichten den Beweis und die Belegstellen liefern müssen. Eben weil man sie nieht als eine fortlaufende Kette zu betrachten wusste, weil man sie ohne Rüeksicht auf Zeit, Sachlage und Personalitäten durchflog und fragmentarisch benutzte, gaben sie den Anlass zu einer Menge von Sehief- heiten und Halbheiten, die sich dann noch in der modernen Gesehichtserzüh- lung von Buch zu Buch fortpflanzten. Während also Ilistoriker von der Sorte, die nur nach Piquanterien und Kraftstellen umherjagt, mit grosser Genügsamkeit dies bunte Gemiseh von Briefen durchblätterten, wie es irgend ein Copist oder gar ein Drueker zusammenzustellen für gut fand, fühlten dagegen ernste Forscher, dass erst Ordnung in dieses Chaos gebracht werden müsse, ehe das Bild der Zeit in einem wahren Spiegel daraus erkannt werden könne. Seit dem Erwachen eines streng wissenschaftlichen Sinnes war Joh.Pet. von Ludewig der erste, der seinen Sinn auf eine gereinigte und emendirte Ausgabe der Briefe des Aeneas Sylvius richtele; der vielbeschäftigte Mann nahm seinen Plan mit sich ins Grab 1). Dann kündigte im Jahre 1781 Georg Wilh. Zapf ein solches Unter- nehmen an, und wirklich erschienen nach Verlauf von fünf Jahren vierzehn 1) Fabricius, Biblioth. Latin. med et inf. aet. Hamburg, 1734. s.v. Aeneas.
Strana 327
327 Druekbogen der neuen Ausgabe. Dabei aber blieb es, weil der Herausgeber die Kosten des weitern Druckes nicht tragen wollte und konnte. Was von ihm zu erwarten war, ist schwer zu entscheiden, denn auch nach jenen vier- zehn Bogen habe ich in den baierischen Bibliotheken vergebens gefragt. Er besass wohl mehr guten Willen als zureichendes Material 1). Der Hofrath Hoheneicher, der zu Partenkirchen in Oberbaiern lebte, sammelte mit grossem Fleisse eine Menge von Nachrichten und Notizen über Aeneas Sylvius, dessen Briefe er in einer würdigen Edition den Monumenta Gerimaniae zu übergeben gedachte2). Er erkundete die Drucke und schrieb auch eine Reihe von Briefen aus den Codices der Münchener Hofbibliothek ab, so weit diese ihm damals zugänglich waren. Seine Papiere, ein ansehnli- ches Volumen, bewahrt die Münchener Dombibliothek auf, Herr Dompropst Deutinger hatte die Güte, sie mir zur Benutzung zukommen zu lassen, indess boten sie ausser jenen Briefen, die ich selbst bereits copirt hatte, wenig Bemerkenswerthes. Neuerdings erschien eine Dissertatio historica de Aenea Sylvio von dem Aachener Franz Lauffs (Bonnae, 1833), eine Arbeit, die ziemlich denselben Zweek verfolgt, wie meine vorliegende. Sie gibt nämlich die vor dem Cardi- nalat geschriebenen Briefe des Aeneas Sylvius in einer kritischen Ordnung. Der Verfasser hat die Briese sorgfältig dem Inhalt und dem Zusammenhange nach mit einander und mit den besten Nebenquellen verglichen, auch manches Richtige herausgefunden. Aber musste er schon der Beihilfe der Manuscripte entbehren, so verschloss er sich den einfachsten und geradesten Weg dadurch, dass er von allen Ausgaben gerade die neueste und fehlerhafteste (die Basler oder Hopper’sche) zu Grunde legte und ausschliesslich benutzte, wodureh er sich ohne Noth einer Reihe von Irrthümern ausgesetzt hat und lange nicht allen Briefen ihren Platz anweisen konnte. Die chronologische Ordnung der Briefe, die ich mit Benutzung der mir erreichbaren Iilfsmittel entworfen habe, soll eine Vorarbeit zu einer würdigen Ausgabe sein. Meine Absicht war nur, die vorhandenen Briefe zu sichten, sie nach Kräften zu vermehren, zur Aufsuchung neuer einen Anhaltspunkt zu gewähren und die Forschung überhaupt einstweilen zu erleichtern. Während ich an einer Biographie des Aeneas Sylvius, der sich als Papst Pius ll. nannte, arbeitete, musste ich zunüchst für meinen Zweck die wirre Masse der Briefe zu ordnen suchen. Nachdem ich die mir zugänglichen Aus- gaben revidirt und die einzelnen Briefe hundertfach mit einander und mit ande- ren Materialien, zumal mit Chmel’s trefflichen Regesten verglichen hatfe, ward es mir zu Theil, auf einer lüngeren Reise die zahlreichen Codices und Incunabel- 1) G. W. Zapf, Reisen in einige Klöster Schwabens, durch den Schwarz- wald und in der Schweiz im J. 1781. Erlangen 1786, S. 18, 89. — Dessen An- kündigung einer neuen Ausgabe von Aeneae Sylvil Epistolis. Augsburg 1784. — Taschenbuch für die vaterländische Geschichte, herausgegeben von Hormayr, Jahrg. 1830, S. 144. 2) Vergl. s. Brief vom 22. Decemb. 1819 im Archiv der Gesellschaft für ältere deutsche Geschichtskunde, 1, p. 350.
327 Druekbogen der neuen Ausgabe. Dabei aber blieb es, weil der Herausgeber die Kosten des weitern Druckes nicht tragen wollte und konnte. Was von ihm zu erwarten war, ist schwer zu entscheiden, denn auch nach jenen vier- zehn Bogen habe ich in den baierischen Bibliotheken vergebens gefragt. Er besass wohl mehr guten Willen als zureichendes Material 1). Der Hofrath Hoheneicher, der zu Partenkirchen in Oberbaiern lebte, sammelte mit grossem Fleisse eine Menge von Nachrichten und Notizen über Aeneas Sylvius, dessen Briefe er in einer würdigen Edition den Monumenta Gerimaniae zu übergeben gedachte2). Er erkundete die Drucke und schrieb auch eine Reihe von Briefen aus den Codices der Münchener Hofbibliothek ab, so weit diese ihm damals zugänglich waren. Seine Papiere, ein ansehnli- ches Volumen, bewahrt die Münchener Dombibliothek auf, Herr Dompropst Deutinger hatte die Güte, sie mir zur Benutzung zukommen zu lassen, indess boten sie ausser jenen Briefen, die ich selbst bereits copirt hatte, wenig Bemerkenswerthes. Neuerdings erschien eine Dissertatio historica de Aenea Sylvio von dem Aachener Franz Lauffs (Bonnae, 1833), eine Arbeit, die ziemlich denselben Zweek verfolgt, wie meine vorliegende. Sie gibt nämlich die vor dem Cardi- nalat geschriebenen Briefe des Aeneas Sylvius in einer kritischen Ordnung. Der Verfasser hat die Briese sorgfältig dem Inhalt und dem Zusammenhange nach mit einander und mit den besten Nebenquellen verglichen, auch manches Richtige herausgefunden. Aber musste er schon der Beihilfe der Manuscripte entbehren, so verschloss er sich den einfachsten und geradesten Weg dadurch, dass er von allen Ausgaben gerade die neueste und fehlerhafteste (die Basler oder Hopper’sche) zu Grunde legte und ausschliesslich benutzte, wodureh er sich ohne Noth einer Reihe von Irrthümern ausgesetzt hat und lange nicht allen Briefen ihren Platz anweisen konnte. Die chronologische Ordnung der Briefe, die ich mit Benutzung der mir erreichbaren Iilfsmittel entworfen habe, soll eine Vorarbeit zu einer würdigen Ausgabe sein. Meine Absicht war nur, die vorhandenen Briefe zu sichten, sie nach Kräften zu vermehren, zur Aufsuchung neuer einen Anhaltspunkt zu gewähren und die Forschung überhaupt einstweilen zu erleichtern. Während ich an einer Biographie des Aeneas Sylvius, der sich als Papst Pius ll. nannte, arbeitete, musste ich zunüchst für meinen Zweck die wirre Masse der Briefe zu ordnen suchen. Nachdem ich die mir zugänglichen Aus- gaben revidirt und die einzelnen Briefe hundertfach mit einander und mit ande- ren Materialien, zumal mit Chmel’s trefflichen Regesten verglichen hatfe, ward es mir zu Theil, auf einer lüngeren Reise die zahlreichen Codices und Incunabel- 1) G. W. Zapf, Reisen in einige Klöster Schwabens, durch den Schwarz- wald und in der Schweiz im J. 1781. Erlangen 1786, S. 18, 89. — Dessen An- kündigung einer neuen Ausgabe von Aeneae Sylvil Epistolis. Augsburg 1784. — Taschenbuch für die vaterländische Geschichte, herausgegeben von Hormayr, Jahrg. 1830, S. 144. 2) Vergl. s. Brief vom 22. Decemb. 1819 im Archiv der Gesellschaft für ältere deutsche Geschichtskunde, 1, p. 350.
Strana 328
328 drucke der kön. Hofbibliothek zu München, bei weitem der reichsten für meinen Zweck, der kais. Hofbibliothek zu Wien, der Prager Universitäts- und der fürstl. Lobkowitz'schen Privatbibliothek, ferner die Bibliotheken zu Bamberg, Stuttgart, Weimar und einige kleinere durchforschen zu können. Die Freund- lichkeit und Beihilfe, die ich von den Vorständen und Beamten der genannten Anstalten genoss, verpflichtet mich zum ehrerbietigsten und wärmsten Danke, sie wird mir stets eine der süssesten Reiseerinnerungen bleiben. Abgesehen von einer mannigfachen Ausbeute anderer Art, wuchsen auch meinen Beinühungen um die Briefe des Aeneas Sylvius zahlreiche Berichtungen und fast zweihundert noch ungedruckte Briefe zu. Leider erlaubte mir die Zeit nicht, die in dem Wiener Autograph-Codex enthaltenen vollständig zu copiren; denn es galt hier eben ein Buch abzuschreiben und ich bin überzeugt, dass dieser Schatz dem einheimischen Fleisse nicht mehr lange entgehen wird. Die anderen noch unbe- kannten Briefe, der Mehrzahl nach aus den Münchener Codices, wird man den nachfolgenden Regesten inserirt finden. Bevor die benutzten handschriftlichen Sammlungen der Briefe aufgezählt werden, mag Einiges über die Entstehung dieser Codices hier seine Stelle finden. Von den Briefen selbst finden sich nur noch sehr wenige in römischen und böh- mischen Familienarchiven; die jetzt in Triest befindlichen sollen aus Siena dorthin verschleppt sein. Die meisten gingen begreiflicherweise verloren. Aber früh schon wurden einzelne von Aeneas' Freunden und von Freunden des Empfängers copirt, zumal in Deutschland; bald waren es die politischen Neuigkeiten, bald die philosophischen Deductionen, bald die Frivolitüten, oft aber war es auch nur die altrömische Eloquenz und die Sehönheit der lateinischen Sprache, was hier Bewunderung fand. Des Aeneas Briefe haben zur Verpflanzung der humanistischen Formgewandtheit nach Deutschland nicht wenig beigetragen, sie bahnten den Schriften des Cicero und Livius den Weg. Im Jahre 1444 richtete ein gewisser Joh. Tuskon , Stadtschreiber von Prag, an Aeneas die Bitte, ihm mitzutheilen, was er etwa Neues verfasst habe, denn schon sei sein literarischer Ruf in Böhmen bedeutend. Ilm antwortete Aeneas : „Gererem tuo desiderio morem, si tam libenter rescriberem quam scribo. Mihi tamen id vitium est, ut plus quam semel nihil scribam. Plura post tuum abitum compilavi. Sigismundo Duci patruelique Regis nostri non parvam epistolam destinavi, plurima illi bene vivendi precepta tradendo. De passione Domini hymnum confeci Regique dono dedi. Literas nune ad istum nune ad illum misi. Copias omnium Venceslaus noster habet, is te potest partieipem facere ; sibi plumeus, mihi plumbeus est calamus; manus illi velox, mihi tardior. Quod ex me cupis, ex illo pete. Nihil novi ex mea manat officina, quod ipse non antea exemplatim retineat.“ (Epist. 70 edit. Basil.) Es scheint nach diesen Worten, dass Wenzel zuerst Aeneas' Briefe sam- melte und vielleicht ein kleines Buchhändlergeschäft mit ihnen trieb. Einmal in einen Band zusammengeschrieben, wurden die Briefe leicht weiter abgeschrieben und verbreitet, bald alle, bald eine auserlesene Zahl. Vielleicht stammen die meisten Codices, in denen sich Briefe aus jenen Jahren finden, von den Copien jenes Wenzel ab. Auf der Prager Universilätsbibliothek wird ein solcher Codex
328 drucke der kön. Hofbibliothek zu München, bei weitem der reichsten für meinen Zweck, der kais. Hofbibliothek zu Wien, der Prager Universitäts- und der fürstl. Lobkowitz'schen Privatbibliothek, ferner die Bibliotheken zu Bamberg, Stuttgart, Weimar und einige kleinere durchforschen zu können. Die Freund- lichkeit und Beihilfe, die ich von den Vorständen und Beamten der genannten Anstalten genoss, verpflichtet mich zum ehrerbietigsten und wärmsten Danke, sie wird mir stets eine der süssesten Reiseerinnerungen bleiben. Abgesehen von einer mannigfachen Ausbeute anderer Art, wuchsen auch meinen Beinühungen um die Briefe des Aeneas Sylvius zahlreiche Berichtungen und fast zweihundert noch ungedruckte Briefe zu. Leider erlaubte mir die Zeit nicht, die in dem Wiener Autograph-Codex enthaltenen vollständig zu copiren; denn es galt hier eben ein Buch abzuschreiben und ich bin überzeugt, dass dieser Schatz dem einheimischen Fleisse nicht mehr lange entgehen wird. Die anderen noch unbe- kannten Briefe, der Mehrzahl nach aus den Münchener Codices, wird man den nachfolgenden Regesten inserirt finden. Bevor die benutzten handschriftlichen Sammlungen der Briefe aufgezählt werden, mag Einiges über die Entstehung dieser Codices hier seine Stelle finden. Von den Briefen selbst finden sich nur noch sehr wenige in römischen und böh- mischen Familienarchiven; die jetzt in Triest befindlichen sollen aus Siena dorthin verschleppt sein. Die meisten gingen begreiflicherweise verloren. Aber früh schon wurden einzelne von Aeneas' Freunden und von Freunden des Empfängers copirt, zumal in Deutschland; bald waren es die politischen Neuigkeiten, bald die philosophischen Deductionen, bald die Frivolitüten, oft aber war es auch nur die altrömische Eloquenz und die Sehönheit der lateinischen Sprache, was hier Bewunderung fand. Des Aeneas Briefe haben zur Verpflanzung der humanistischen Formgewandtheit nach Deutschland nicht wenig beigetragen, sie bahnten den Schriften des Cicero und Livius den Weg. Im Jahre 1444 richtete ein gewisser Joh. Tuskon , Stadtschreiber von Prag, an Aeneas die Bitte, ihm mitzutheilen, was er etwa Neues verfasst habe, denn schon sei sein literarischer Ruf in Böhmen bedeutend. Ilm antwortete Aeneas : „Gererem tuo desiderio morem, si tam libenter rescriberem quam scribo. Mihi tamen id vitium est, ut plus quam semel nihil scribam. Plura post tuum abitum compilavi. Sigismundo Duci patruelique Regis nostri non parvam epistolam destinavi, plurima illi bene vivendi precepta tradendo. De passione Domini hymnum confeci Regique dono dedi. Literas nune ad istum nune ad illum misi. Copias omnium Venceslaus noster habet, is te potest partieipem facere ; sibi plumeus, mihi plumbeus est calamus; manus illi velox, mihi tardior. Quod ex me cupis, ex illo pete. Nihil novi ex mea manat officina, quod ipse non antea exemplatim retineat.“ (Epist. 70 edit. Basil.) Es scheint nach diesen Worten, dass Wenzel zuerst Aeneas' Briefe sam- melte und vielleicht ein kleines Buchhändlergeschäft mit ihnen trieb. Einmal in einen Band zusammengeschrieben, wurden die Briefe leicht weiter abgeschrieben und verbreitet, bald alle, bald eine auserlesene Zahl. Vielleicht stammen die meisten Codices, in denen sich Briefe aus jenen Jahren finden, von den Copien jenes Wenzel ab. Auf der Prager Universilätsbibliothek wird ein solcher Codex
Strana 329
329 eines gewissen Weneeslai de rowne, der sich an einer andern Stelle auch de Crumlow nennt, auſbewahrt. Da sich derselbe auch Protonotar der Herren von Rosenberg nennt, so ist es ohne Zweifel ein Freund des Aeneas, der an ihn i. J. 1453 einen freundschaftlichen Brief richtete (epist. 158 edit. Basil.). Dass er aber auch jener Briefcopist sei, ist sehr unwahrscheinlich, denn im Codex selbst findet sich die Jahreszahl 1474 als die der Abfassung. Mehr Wahrscheinlichkeit hat ein gewisser Wenceslaus de Buchau oder de Bochow für sich, von dem sich ein lebhaft und gut geschriebener Brief unter denen des Aeneas Sylvius findet (epist. 124 edit. Basil.). Er war dessen Mitsecretär (vergl. Chmel, Regesten Nro. 1945) und setzte den Briefen des Freundes bei guter Gelegenheit auch wohl seinen eigenen Namen vor. (Vgl. unten des Aeneas Sylvius epist. ad Joh. Gers von c. 22. Sept. 1444.) Erst in späterer Zeit, seitdem Aeneas an vornehme Personen und über wichtige Angelegenheiten des Staates oder der Kirche schrieb, entwarf er die Briefe erst in einem Conceptenbuch, feilte sie sorgfultig und behielt diese Ent- würfe zurück. So entstand das Autographon der Wiener Hofbibliothek, so die Cardinalbriefe, die nach einem solchen Codex gedruekt zu sein scheinen. Als Aeneas den Episcopat erreichte, waren auch seine Briefe aus dem Laienstande bereits so sehr verbreitet, dass er an eine Unterdrückung derjenigen, die durch ihren erotischen und leichtfertigen Inhalt anstossen konnten, nicht mehr denken durfte. Gerade sie wurden am meisten gelesen und abgescbrieben. Ein grosser Theil der Codices, die in Deutschland entstanden, enthält nur Briefe aus jener früheren Zeit und war längst fertig, als Pius den päpstlichen Stuhl bestieg. Schon im Jahre 1433 besass der Cardinal-Erzbischof Shignew von Krakau ein Volumen jener Briefe, welches er sehr werth hielt (A. S. epist. 402 edit. Basil. pag. 935). Als Pius II. starb, waren seine Briefe jedes Alters auch schon in Italien bekannt genug. Jener Gobellinus, der die Commentarien des Papstes her- ansgab, erwähnt der Briefe schon als einer buchartigen Masse (edit. Francof., 1614, pag. 191, 343) und Goro Lolli, des Aeneas naher Verwandter und Jugend- freund zählt sie gleichfalls unter den literarischen Arbeiten auf: Epistolae spar- sim ad cujusque nationis viros doctos scriptae et vicissim receptae inveniuntur (sein Brief unter denen des Cardinalis Papiensis bei der erwähnten Ausgabe der Commentarien des Gobellinus epist. 47). Dennoch sind die Laienbriefe offen- bar erst von Deutschland aus nach Italien hinübergewandert und die italieni- schen Codices stehen, soweit ein Urtheil darüber möglich ist, an Werth weit unter den deutschen. So findet sich beispielsweise in dem, was Beda Dudik (Iter Romanum I passim) aus römischen Codices von Werken des Aeneas Syl- vins verzeichnet hat, durchaus Nichts, was nicht längst durch den Druck bekannt gewesen wäre, es müsste denn der Schluss jener von Gobellinus bear- beiteten Commentarien des Papstes sein. Die von mir verglichenen Codices bezeichne ich des kürzeren Citirens wegen und der Sitte nach mit A, R, C etc. Unbedeutende, aus denen nichts gewonnen wurde, sind ganz ausgelassen. Cod. A: Cod. mse. chartac. 4°, der öffentlichen Bibliothek zu Bamberg, wie es seheint aus dem Ende des 15. Jahrhunderts, enthält 12 Briefe des Aeneas Sylvius, die sich nicht alle in den Editionen finden.
329 eines gewissen Weneeslai de rowne, der sich an einer andern Stelle auch de Crumlow nennt, auſbewahrt. Da sich derselbe auch Protonotar der Herren von Rosenberg nennt, so ist es ohne Zweifel ein Freund des Aeneas, der an ihn i. J. 1453 einen freundschaftlichen Brief richtete (epist. 158 edit. Basil.). Dass er aber auch jener Briefcopist sei, ist sehr unwahrscheinlich, denn im Codex selbst findet sich die Jahreszahl 1474 als die der Abfassung. Mehr Wahrscheinlichkeit hat ein gewisser Wenceslaus de Buchau oder de Bochow für sich, von dem sich ein lebhaft und gut geschriebener Brief unter denen des Aeneas Sylvius findet (epist. 124 edit. Basil.). Er war dessen Mitsecretär (vergl. Chmel, Regesten Nro. 1945) und setzte den Briefen des Freundes bei guter Gelegenheit auch wohl seinen eigenen Namen vor. (Vgl. unten des Aeneas Sylvius epist. ad Joh. Gers von c. 22. Sept. 1444.) Erst in späterer Zeit, seitdem Aeneas an vornehme Personen und über wichtige Angelegenheiten des Staates oder der Kirche schrieb, entwarf er die Briefe erst in einem Conceptenbuch, feilte sie sorgfultig und behielt diese Ent- würfe zurück. So entstand das Autographon der Wiener Hofbibliothek, so die Cardinalbriefe, die nach einem solchen Codex gedruekt zu sein scheinen. Als Aeneas den Episcopat erreichte, waren auch seine Briefe aus dem Laienstande bereits so sehr verbreitet, dass er an eine Unterdrückung derjenigen, die durch ihren erotischen und leichtfertigen Inhalt anstossen konnten, nicht mehr denken durfte. Gerade sie wurden am meisten gelesen und abgescbrieben. Ein grosser Theil der Codices, die in Deutschland entstanden, enthält nur Briefe aus jener früheren Zeit und war längst fertig, als Pius den päpstlichen Stuhl bestieg. Schon im Jahre 1433 besass der Cardinal-Erzbischof Shignew von Krakau ein Volumen jener Briefe, welches er sehr werth hielt (A. S. epist. 402 edit. Basil. pag. 935). Als Pius II. starb, waren seine Briefe jedes Alters auch schon in Italien bekannt genug. Jener Gobellinus, der die Commentarien des Papstes her- ansgab, erwähnt der Briefe schon als einer buchartigen Masse (edit. Francof., 1614, pag. 191, 343) und Goro Lolli, des Aeneas naher Verwandter und Jugend- freund zählt sie gleichfalls unter den literarischen Arbeiten auf: Epistolae spar- sim ad cujusque nationis viros doctos scriptae et vicissim receptae inveniuntur (sein Brief unter denen des Cardinalis Papiensis bei der erwähnten Ausgabe der Commentarien des Gobellinus epist. 47). Dennoch sind die Laienbriefe offen- bar erst von Deutschland aus nach Italien hinübergewandert und die italieni- schen Codices stehen, soweit ein Urtheil darüber möglich ist, an Werth weit unter den deutschen. So findet sich beispielsweise in dem, was Beda Dudik (Iter Romanum I passim) aus römischen Codices von Werken des Aeneas Syl- vins verzeichnet hat, durchaus Nichts, was nicht längst durch den Druck bekannt gewesen wäre, es müsste denn der Schluss jener von Gobellinus bear- beiteten Commentarien des Papstes sein. Die von mir verglichenen Codices bezeichne ich des kürzeren Citirens wegen und der Sitte nach mit A, R, C etc. Unbedeutende, aus denen nichts gewonnen wurde, sind ganz ausgelassen. Cod. A: Cod. mse. chartac. 4°, der öffentlichen Bibliothek zu Bamberg, wie es seheint aus dem Ende des 15. Jahrhunderts, enthält 12 Briefe des Aeneas Sylvius, die sich nicht alle in den Editionen finden.
Strana 330
330 Cod. B: Cod. msc. ehartac., fol., derselben Bibliothek und wie der vorige Codex schon von Jäck verzeichnet, enthült 37 Briefe und Tractate von fol. 157 — fin., doch sind am Schlusse mehrere Blätter ausgeschnitten. Die Briefe, etwa um 1450 zusammengeschrieben, zeiehnen sich durch correcten Text aus. Neu indess ist nur der vierzehnte, nicht aber der dreiundzwanzigste, welcher die Uberschrift trägt: Rev°. in Christo Patri Domino Cardinali Cumano (in anderen Codices Cumanensi oder Comensi, es ist Gerardo de' Landriani) domino et patri suo colendissimo Eneas Silvius poeta imperialisque secretarius s. p. d. Obwohl auch die Codd. D, H und O denselben Brief mit derselben Überschrift enthalten und obwohl der Brief um des Interesse willen — der Verfasser meldet darin dem Cardinal die Geburt seines vierten Kindes—auch in Hormayr's Taschen- buch für die vaterländische Geschichte, Jahrg. 1830, S. 300 veröffentlicht wurde, so ist doch Aeneas am Briefe so wenig Schuld wie an den Kindern. Beide sind nämlich Producte Poggio’s, ersterer findet sich unter dessen Briefen im Spicilegium Romanum T. X, epist. 36. Der Beweis liegt in der Erwähnung des Werkes De principum infelicitate, welches Poggio’s unbestrittenes Eigenthum ist und auch in dessen epistt. 32, 37 (im Spicilegium) erwähnt wird. Die Ver- wechslung ist bald erklärt: Aeneas war nämlich im Besitz von Briefen Pog- gio's, dieser und Filelfo sind unter den Neueren seine Vorbilder in der Epistolographie, ihre Briefe finden sich in den Codices nicht selten unter- mischt, selbst in den meisten Drueken der Episteln des Aeneas Sylvius lesen wir Poggio’s Briefe über die Verbrennung des Hieronymus von Prag (auch in der Historia Bohemica erwähnt) und über das Badener Badeleben. Cod. C: Cod. mse. chartac., 4°, der grossherzogliehen Bibliothek zu Weimar. Am Schlusse : Finitum per me Wolfgangum Newman de buda anno Dom. 1478. Meistens bekannte Sachen. Anbei sei bemerkt, dass nur in diesem einzigen Codex der Brief Pius II. ad Mahumetum Tureorum Impera- torem , der unsüglieh oft abgeschrieben und gedruckt worden ist, am Sehlusse ein Datum hat: Data Senis Kalendis Quintilibus Millesimo quadringentesimo sexagesimo ete. Cod. D: Cod. msc. lat. 14134, fol., der königl. Hofbibliothek zu Münehen, enthält eine lange Reihe von Briefen, auch viele noch ungedruckte, leider fast alle ohne Angabe des Ortes und der Zeit der Abfassung. Aus diesem Codex, der ehedem der Bibliothek von S. Emmeran in Regensburg angehörte, edirte Hieronymus Pez im Thesaurus Aneedot. noviss. T. IV, P. III, pag. 639—744 den Pentalogus des Aeneas Sylvius. Auch findet sich hier die Retrac- tatio, welehe Aeneas im J. 1447 an Jordanus den Rector der Cölner Hochschule richtete, und welche Carol. Fe a in dem Werke Pius II. a calumniis vindicatus aus einem Codex der fürstlich Chigi'schen Bibliothek zu Rom veröffentlichte. Eine erleichternde Übersicht gewährte bei diesem reichhaltigen Codex wie bei einigen anderen aus S. Emmeran stammenden die Vorarbeit des trefflichen Colom. Sanftl, die sich gleichfalls auf der Münchener Hofbibliothek befindet: er hat mit grosser Genauigkeit die Drueke vergliehen und die noch ungedruekten Briefe copirt. Ubrigens enthält unser Codex ausserdem viele Briefe von K. Friedrich III. (IV), vom Kanzler Schlick, die indess aus Aeneas' Feder geſlossen zu sein schei- nen, ferner von Petrarca, Poggio, Capistranus u. a.
330 Cod. B: Cod. msc. ehartac., fol., derselben Bibliothek und wie der vorige Codex schon von Jäck verzeichnet, enthült 37 Briefe und Tractate von fol. 157 — fin., doch sind am Schlusse mehrere Blätter ausgeschnitten. Die Briefe, etwa um 1450 zusammengeschrieben, zeiehnen sich durch correcten Text aus. Neu indess ist nur der vierzehnte, nicht aber der dreiundzwanzigste, welcher die Uberschrift trägt: Rev°. in Christo Patri Domino Cardinali Cumano (in anderen Codices Cumanensi oder Comensi, es ist Gerardo de' Landriani) domino et patri suo colendissimo Eneas Silvius poeta imperialisque secretarius s. p. d. Obwohl auch die Codd. D, H und O denselben Brief mit derselben Überschrift enthalten und obwohl der Brief um des Interesse willen — der Verfasser meldet darin dem Cardinal die Geburt seines vierten Kindes—auch in Hormayr's Taschen- buch für die vaterländische Geschichte, Jahrg. 1830, S. 300 veröffentlicht wurde, so ist doch Aeneas am Briefe so wenig Schuld wie an den Kindern. Beide sind nämlich Producte Poggio’s, ersterer findet sich unter dessen Briefen im Spicilegium Romanum T. X, epist. 36. Der Beweis liegt in der Erwähnung des Werkes De principum infelicitate, welches Poggio’s unbestrittenes Eigenthum ist und auch in dessen epistt. 32, 37 (im Spicilegium) erwähnt wird. Die Ver- wechslung ist bald erklärt: Aeneas war nämlich im Besitz von Briefen Pog- gio's, dieser und Filelfo sind unter den Neueren seine Vorbilder in der Epistolographie, ihre Briefe finden sich in den Codices nicht selten unter- mischt, selbst in den meisten Drueken der Episteln des Aeneas Sylvius lesen wir Poggio’s Briefe über die Verbrennung des Hieronymus von Prag (auch in der Historia Bohemica erwähnt) und über das Badener Badeleben. Cod. C: Cod. mse. chartac., 4°, der grossherzogliehen Bibliothek zu Weimar. Am Schlusse : Finitum per me Wolfgangum Newman de buda anno Dom. 1478. Meistens bekannte Sachen. Anbei sei bemerkt, dass nur in diesem einzigen Codex der Brief Pius II. ad Mahumetum Tureorum Impera- torem , der unsüglieh oft abgeschrieben und gedruckt worden ist, am Sehlusse ein Datum hat: Data Senis Kalendis Quintilibus Millesimo quadringentesimo sexagesimo ete. Cod. D: Cod. msc. lat. 14134, fol., der königl. Hofbibliothek zu Münehen, enthält eine lange Reihe von Briefen, auch viele noch ungedruckte, leider fast alle ohne Angabe des Ortes und der Zeit der Abfassung. Aus diesem Codex, der ehedem der Bibliothek von S. Emmeran in Regensburg angehörte, edirte Hieronymus Pez im Thesaurus Aneedot. noviss. T. IV, P. III, pag. 639—744 den Pentalogus des Aeneas Sylvius. Auch findet sich hier die Retrac- tatio, welehe Aeneas im J. 1447 an Jordanus den Rector der Cölner Hochschule richtete, und welche Carol. Fe a in dem Werke Pius II. a calumniis vindicatus aus einem Codex der fürstlich Chigi'schen Bibliothek zu Rom veröffentlichte. Eine erleichternde Übersicht gewährte bei diesem reichhaltigen Codex wie bei einigen anderen aus S. Emmeran stammenden die Vorarbeit des trefflichen Colom. Sanftl, die sich gleichfalls auf der Münchener Hofbibliothek befindet: er hat mit grosser Genauigkeit die Drueke vergliehen und die noch ungedruekten Briefe copirt. Ubrigens enthält unser Codex ausserdem viele Briefe von K. Friedrich III. (IV), vom Kanzler Schlick, die indess aus Aeneas' Feder geſlossen zu sein schei- nen, ferner von Petrarca, Poggio, Capistranus u. a.
Strana 331
331 Cod. E: Cod. msc. lat. 70, fol., derselben Bibliothek, enthült gleichfalls viele, theils schon gedruckte theils neue Briefe und steht an Ergiebigkeit für unsern Zweek in erster Reihe. Der Schreiber des Codex beliebte denselben (fol. 181) Eneis zu nennen. Die Handschrift ist ungewöhnlich deutlich, schön und correct. Cod. F: Cod. nsc. lat. 216, fol., derselben Bibliothek, enthält nur die bekannte Liebesnovelle von Euryalus und Lucretia und den Tractat de miseria curialium. Beide Stücke waren vorzugsweise beliebt und finden sich in den mei- sten Codices. Cod. G: Cod. msc. lat., sign. Cod. B. XXXIII, Emmerac. fol. (die jetzige Signatur der Münchener Hofbibliothek kann ich nicht angeben), bietet einige Excerpte aus Aeneas', Briefen und acht vollständige. — Anbei sei bemerkt, dass auch die Codd. lat. 466 und 5832 der Münchener Hofbibliothek für unsern Zweck wenig Ausbeute gewährten. Cod. HI: Cod. msc. lat. 12725, der Münehener Hofbibliothek (vorher Rans- hov. 125) 4°. Dieser Codex übertrifft an Reichhaltigkeit noch den Cod. E., ich copirte allein aus ihm vierzehn noch neue und zum Theil recht bedeutende Briefe, und eine grössere Zahl schon gedruekter konnte nach diesem alten Codex wesentlich verbessert werden. Cod. I: Cod. mise. lat. 215, fol., derselben Bibliothek, ist in Italien von dem bekannten Nürnberger Doctor Hartmann Schedel etwa um 1467 zusammen- gesehrieben worden und enthäll demnach vorzugsweise Stüeke aus der päpst- lichen Zeit des Piccolomini. Dessgleichen finden sich in den anderen Schedel'— schen Codices mse. lat. 319 und 526 der Münchener Hofbibliothek, in jenem einige Reden, in diesem Gedichte des Aeneas Sylvius. Cod. K: Cod. msc. lat. 5988, 4°, derselben Bibliothek, gibt einige der grös- seren in Briefform abgefassten Tractate des Aeneas. Cod. L : Cod. msc. lat. 6960, fol., derselben Bibliothek, ist desshalb merk- würdig, weil er 107 Briefe in derselben Ordnung, mit denselben Fehlern und Mängeln enthält wie die Nürnberger und Basler Ausgaben, die offenbar mit ihn in der engsten Verwandtschaft stehen. Nur einige Druckfehler konnten da- her nach ilm corrigirt werden. Der verstümmelte Codex bricht noch vor dem Schlusse der epist. 107 ab. Cod. M: Cod. mse. lat. 12390, derselben Bibliothek, enthält ziemlich das- selbe wie der Cod. L., nur 119 Briefe nach der Ordnung der Editionen. Ob er vom Cod. L. oder dieser von ihm abgeschrieben ist, wage ich wegen mangel- hafter Vergleichung nicht zu entscheiden. Cod. N: Cod. msc. lat. 4393, derselben Bibliothek, 4°, enthält die eroti- schen Schriften des Aeneas. Cod. O: Cod. inse. lat. 6717, fol., derselben Bibliothek, ist im Jahre 1477, aber mit so schlechiter Hand und so nachlässig geschrieben,dass er kaum benutzt werden konnte. Cod. P: Cod. msc. lat. 9809, 4°, derselben Bibliothek, i.J. 1471 geschrie- ben, ergab eine geringe, aber zufällig reeht nutzbare Ausbeute. Cod. O: Cod. mse. lat. 5311, 4°, derselben Bibliothek. Aus ihm copirte ich vier Briefe, die ich sonst nirgends gesunden.
331 Cod. E: Cod. msc. lat. 70, fol., derselben Bibliothek, enthült gleichfalls viele, theils schon gedruckte theils neue Briefe und steht an Ergiebigkeit für unsern Zweek in erster Reihe. Der Schreiber des Codex beliebte denselben (fol. 181) Eneis zu nennen. Die Handschrift ist ungewöhnlich deutlich, schön und correct. Cod. F: Cod. nsc. lat. 216, fol., derselben Bibliothek, enthält nur die bekannte Liebesnovelle von Euryalus und Lucretia und den Tractat de miseria curialium. Beide Stücke waren vorzugsweise beliebt und finden sich in den mei- sten Codices. Cod. G: Cod. msc. lat., sign. Cod. B. XXXIII, Emmerac. fol. (die jetzige Signatur der Münchener Hofbibliothek kann ich nicht angeben), bietet einige Excerpte aus Aeneas', Briefen und acht vollständige. — Anbei sei bemerkt, dass auch die Codd. lat. 466 und 5832 der Münchener Hofbibliothek für unsern Zweck wenig Ausbeute gewährten. Cod. HI: Cod. msc. lat. 12725, der Münehener Hofbibliothek (vorher Rans- hov. 125) 4°. Dieser Codex übertrifft an Reichhaltigkeit noch den Cod. E., ich copirte allein aus ihm vierzehn noch neue und zum Theil recht bedeutende Briefe, und eine grössere Zahl schon gedruekter konnte nach diesem alten Codex wesentlich verbessert werden. Cod. I: Cod. mise. lat. 215, fol., derselben Bibliothek, ist in Italien von dem bekannten Nürnberger Doctor Hartmann Schedel etwa um 1467 zusammen- gesehrieben worden und enthäll demnach vorzugsweise Stüeke aus der päpst- lichen Zeit des Piccolomini. Dessgleichen finden sich in den anderen Schedel'— schen Codices mse. lat. 319 und 526 der Münchener Hofbibliothek, in jenem einige Reden, in diesem Gedichte des Aeneas Sylvius. Cod. K: Cod. msc. lat. 5988, 4°, derselben Bibliothek, gibt einige der grös- seren in Briefform abgefassten Tractate des Aeneas. Cod. L : Cod. msc. lat. 6960, fol., derselben Bibliothek, ist desshalb merk- würdig, weil er 107 Briefe in derselben Ordnung, mit denselben Fehlern und Mängeln enthält wie die Nürnberger und Basler Ausgaben, die offenbar mit ihn in der engsten Verwandtschaft stehen. Nur einige Druckfehler konnten da- her nach ilm corrigirt werden. Der verstümmelte Codex bricht noch vor dem Schlusse der epist. 107 ab. Cod. M: Cod. mse. lat. 12390, derselben Bibliothek, enthält ziemlich das- selbe wie der Cod. L., nur 119 Briefe nach der Ordnung der Editionen. Ob er vom Cod. L. oder dieser von ihm abgeschrieben ist, wage ich wegen mangel- hafter Vergleichung nicht zu entscheiden. Cod. N: Cod. msc. lat. 4393, derselben Bibliothek, 4°, enthält die eroti- schen Schriften des Aeneas. Cod. O: Cod. inse. lat. 6717, fol., derselben Bibliothek, ist im Jahre 1477, aber mit so schlechiter Hand und so nachlässig geschrieben,dass er kaum benutzt werden konnte. Cod. P: Cod. msc. lat. 9809, 4°, derselben Bibliothek, i.J. 1471 geschrie- ben, ergab eine geringe, aber zufällig reeht nutzbare Ausbeute. Cod. O: Cod. mse. lat. 5311, 4°, derselben Bibliothek. Aus ihm copirte ich vier Briefe, die ich sonst nirgends gesunden.
Strana 332
332 Cod. R: Cod. Nr. 3389 (olim Salisb. 32 B.) fol., der k. k. Hofbibliothek zu Wien wird dort mit Recht in hohen Ehren gehalten. Es ist nämlich der schon erwähnte Autographen-Codex; das beweist die Vergleichung der Hand- schrift mit dem von Peter Kandler (in dem Werke: Pel fausto ingresso di Monsignore Ill. e Rev. D. Bartolomeo Legat Vescovo di Trieste e Capo- distria — nella sua Chiesa di Trieste. Trieste 1847) veröffentlichten Facsimile eines Briefes, den „Eneas dei gratia episcopus Senensis Antonio de Leoni Ter- gestino“ schrieb, und mit einigen Schriftstücken von Aeneas' Hand im k. k. Haus- und Staats-Archiv zu Wien. Es ist anziehend zu beobachten, wie Aeneas Vieles, was er geschrieben, wieder ausstrich oder verbesserte, wie er zwischen den Zeilen oder am Rande Zusätze und Noten machte, wie er auf den Fluss des Zusammenhanges und auf die Wahl der Ausdrücke bedacht war. Dasselbe bemerkte in dem Autographen-Codex 3887 der Vaticana Franz Palacky (Italien. Reise I. s. c. pag. 63). Unter den ersten Stücken unseres Codex findet sich auch der Brief Pius II. an Sultan Mahomet (fol. 40 sq.), zwar von geschick- ter Hand geschrieben, aber am Sehluss verstümmelt, wie in allen anderen Codi- ces ausser dem erwähnten Weimarer. Dann folgt nun (fol. 80—193) das Con- ceptenbuch des Aeneas, fast durchgängig mit eigener Hand geschrieben, nieht schön aber deutlich, obwohl mit einem gewissen Anslug von Flüchtigkeit. Es enthält 186 Briefe, von denen 145 weder in den Drucken noch in anderen Codi- ces gefunden werden. Sie fallen sümmtlich zwischen den 6. April 1453 und den 6. Februar 1434. Wo die chronologische Ordnung nicht eingehalten ist, waren, so viel ich mich erinnere, die Blätter des Codex falsch gebunden. Die Inscriptionen sind offenbar erst später über die Briefe geschrieben, gleieh als hätte sie der Autor zu einer Veröffentlichung vorbercitet. Auffallend ist, dass auch ein Brief des Cardinals Sbignew von Krakau sich mitten unter des Aeneas Briefen und von dessen Hand nicht nur geschrieben, sondern auch gebessert und gefeilt findet (fol. 181), wobei Aeneas doch nur die künftigen Abschrei- ber und Leser der Briefe im Auge gehabt haben kann. — So wichtig mir der Codex natürlich war, so konnte ich doch die einzelnen Briefe, wie erwähnt, nur verzeichnen und excerpiren und nur wenige ganz abschreiben. Cod. S: Cod. msc. 624, 4°, der fürstlich Lobkowitz’schen Bibliothek zu Prag, wohl nicht lange nach dem J. 1443 geschrieben, ohne Zweifel einer der ältesten Codiees, enthält ausser einer langen Reihe von Briefen des Aeneas Sylvius auch solche von Poggio, dem Kanzler Schliek u. A., doch grössten- theils ohne Überschriften und Daten. Am Schlusse steht die Comödie Chry- sis, die Aeneas im J. 1444, den Terentius nachahmend dichtete, eine leicht- fertige, doeh recht witzige Kupplergeschiehte. Sie, sowie das Werk de cura equorum scheinen nur in diesem einzigen Codex erhalten zu sein. Cod. T: Cod. msc. XIV. G. 20, der Prager Universitätsbibliothek, in 4°, enthält mehrere Briefe des Aeneas, doeh keine neuen. Cod. U: Cod. mse. I. G. 34, derselben Bibliothek, in 4°. Auf dem Deckel: Libellus Wenceslai Magnificorum dominorum de Rosenberk Protonotarii — und : Hune librum seripsit Venceslaus de rowne propria sua manu. Am Schlusse des Briefes Pius' II. an Sultan Mahomet: Finis Anno MLXXIIII° feria quinta añ S. Mariae Magdalene per Venceslaum de Crumlow (so findet sich der Name
332 Cod. R: Cod. Nr. 3389 (olim Salisb. 32 B.) fol., der k. k. Hofbibliothek zu Wien wird dort mit Recht in hohen Ehren gehalten. Es ist nämlich der schon erwähnte Autographen-Codex; das beweist die Vergleichung der Hand- schrift mit dem von Peter Kandler (in dem Werke: Pel fausto ingresso di Monsignore Ill. e Rev. D. Bartolomeo Legat Vescovo di Trieste e Capo- distria — nella sua Chiesa di Trieste. Trieste 1847) veröffentlichten Facsimile eines Briefes, den „Eneas dei gratia episcopus Senensis Antonio de Leoni Ter- gestino“ schrieb, und mit einigen Schriftstücken von Aeneas' Hand im k. k. Haus- und Staats-Archiv zu Wien. Es ist anziehend zu beobachten, wie Aeneas Vieles, was er geschrieben, wieder ausstrich oder verbesserte, wie er zwischen den Zeilen oder am Rande Zusätze und Noten machte, wie er auf den Fluss des Zusammenhanges und auf die Wahl der Ausdrücke bedacht war. Dasselbe bemerkte in dem Autographen-Codex 3887 der Vaticana Franz Palacky (Italien. Reise I. s. c. pag. 63). Unter den ersten Stücken unseres Codex findet sich auch der Brief Pius II. an Sultan Mahomet (fol. 40 sq.), zwar von geschick- ter Hand geschrieben, aber am Sehluss verstümmelt, wie in allen anderen Codi- ces ausser dem erwähnten Weimarer. Dann folgt nun (fol. 80—193) das Con- ceptenbuch des Aeneas, fast durchgängig mit eigener Hand geschrieben, nieht schön aber deutlich, obwohl mit einem gewissen Anslug von Flüchtigkeit. Es enthält 186 Briefe, von denen 145 weder in den Drucken noch in anderen Codi- ces gefunden werden. Sie fallen sümmtlich zwischen den 6. April 1453 und den 6. Februar 1434. Wo die chronologische Ordnung nicht eingehalten ist, waren, so viel ich mich erinnere, die Blätter des Codex falsch gebunden. Die Inscriptionen sind offenbar erst später über die Briefe geschrieben, gleieh als hätte sie der Autor zu einer Veröffentlichung vorbercitet. Auffallend ist, dass auch ein Brief des Cardinals Sbignew von Krakau sich mitten unter des Aeneas Briefen und von dessen Hand nicht nur geschrieben, sondern auch gebessert und gefeilt findet (fol. 181), wobei Aeneas doch nur die künftigen Abschrei- ber und Leser der Briefe im Auge gehabt haben kann. — So wichtig mir der Codex natürlich war, so konnte ich doch die einzelnen Briefe, wie erwähnt, nur verzeichnen und excerpiren und nur wenige ganz abschreiben. Cod. S: Cod. msc. 624, 4°, der fürstlich Lobkowitz’schen Bibliothek zu Prag, wohl nicht lange nach dem J. 1443 geschrieben, ohne Zweifel einer der ältesten Codiees, enthält ausser einer langen Reihe von Briefen des Aeneas Sylvius auch solche von Poggio, dem Kanzler Schliek u. A., doch grössten- theils ohne Überschriften und Daten. Am Schlusse steht die Comödie Chry- sis, die Aeneas im J. 1444, den Terentius nachahmend dichtete, eine leicht- fertige, doeh recht witzige Kupplergeschiehte. Sie, sowie das Werk de cura equorum scheinen nur in diesem einzigen Codex erhalten zu sein. Cod. T: Cod. msc. XIV. G. 20, der Prager Universitätsbibliothek, in 4°, enthält mehrere Briefe des Aeneas, doeh keine neuen. Cod. U: Cod. mse. I. G. 34, derselben Bibliothek, in 4°. Auf dem Deckel: Libellus Wenceslai Magnificorum dominorum de Rosenberk Protonotarii — und : Hune librum seripsit Venceslaus de rowne propria sua manu. Am Schlusse des Briefes Pius' II. an Sultan Mahomet: Finis Anno MLXXIIII° feria quinta añ S. Mariae Magdalene per Venceslaum de Crumlow (so findet sich der Name
Strana 333
333 noch zweimal im Codex). Am Schluss des Briefes, in welchem Aeneas dem Cardinal Carvayal über seine Legation unter den Hussiten Berieht abstattet: Tractatulus Enee Senensis Episeopi per Venceslaum de Crumpnavo conclu- ditur secunde Anno MLXXIIII etc. — Die wichtigeren Briefe aus diesem Codex verglich ich nicht ohne Nutzen, unedirte fand ich aber nicht. Cod. V: Cod. insc. hist. Nro. 11, der Stuttgarter öffentlichen Bibliothek, war der Vergleichung immerhin werth, wenn er auch nichts wesentlich Neues bot. Cod. W: Cod. msc. 3419 (olim Nov. 260), der k. k. Hofbibliothek zu Wien, ist nicht ganz unbedeutend. Die älteren Editionen der Briefe des Aeneas Sylvius sind zum Theile so wichtig und selten wie die handschriftlichen Codices. Die Mehrzahl aber, blosse Abdrüeke, hat keinen sachliehen Werth und wird nur in den typo- graphischen Lexicis eben um des typographischen Interesse willen mit auf- gezühlt. Mehr als zwanzig der Ausgaben fallen in die Wiegenzeit der Drueker- kunst, die Separat-Ausgaben einzelner Briefe, zumal der erotischen, nicht mit- gerechnet. Hier sollen nun die Editionen chronologisch, voran die ohne An- gabe des Druckortes und der Jahrzahl ersehienenen, aufgereiht werden. Die ich nicht sah, oder die meiner Arbeit niehts nützten, mag es genügen mit blosser Hinweisung auf bekannte typographische Werke zu bezeiehnen. 1. Editio s.1. et a. fol., besorgt von Nikolaus de Wile, beschrie- ben bei Ludov. Hain Repertor. Bibliograph. Nro. 160. Der Name des Herausgebers hat längst eine Stelle in der Literargesehichte eingenommen : Wile, der Esslinger Stadtschreiber, war noch ein Zeitgenosse und Freund des Aeneas Sylvius, welcher einige Briefe an ihn gerichtet hat. Dies und die Form der Typen spricht für das hohe Alter der Ausgabe, welche leicht eine editio prin- ceps sein dürfte. Ich verglich sie auf der öffentlichen Bibliothek zu Bam- berg, sie gibt besonders die epistt. 133—160 (der Basler Ausgabe, die ich wegen ihrer Verbreitung am liebsten citire) minder verstümmelt, als andere Ausgaben. 2. Eine zweite Edit. s. 1. et a. fol. notirt Hain, I. c. Nr. 147; ieh konnte sie nirgends zu Gesicht bekommen. 3. Eine Edit. s.l. et a. 4°, die ich auf der Bamberger Bibliothek sah, enthält nur drei Briefe. 4. Aeneae Silvii — — Epistolac in Cardinalatu editae s. 1. et a. 4°. Drei verschiedene Ausgaben der Art beschreibt Hain, Nr. 161, 163, 164. Eine derselben, doch kann ieh nicht mehr entscheiden welche, verglich ich sorgfältig auf der Bamberger Bibliothek. Sie liess viel Falsches und manche Verstümmelung in den Cardinalbriefen der späteren Ausgaben erken- nen, enthielt ihrer aber eine geringere Zahl. 5. Epistolae in Cardinalatu editae s. 1. et a. fol. Diese Aus- gabe notirt Hain, Nr. 162. Ob es dieselbe ist, von der Ebert (Allg. biblio- graph. Lexikon, Bd. I) annimmt, dass sie zu Strassburg bei Mentelin etwa um 1472 gedruckt sei, kann ich nicht bestimmen. Sie scheint ausserordentlich selten zu sein.
333 noch zweimal im Codex). Am Schluss des Briefes, in welchem Aeneas dem Cardinal Carvayal über seine Legation unter den Hussiten Berieht abstattet: Tractatulus Enee Senensis Episeopi per Venceslaum de Crumpnavo conclu- ditur secunde Anno MLXXIIII etc. — Die wichtigeren Briefe aus diesem Codex verglich ich nicht ohne Nutzen, unedirte fand ich aber nicht. Cod. V: Cod. insc. hist. Nro. 11, der Stuttgarter öffentlichen Bibliothek, war der Vergleichung immerhin werth, wenn er auch nichts wesentlich Neues bot. Cod. W: Cod. msc. 3419 (olim Nov. 260), der k. k. Hofbibliothek zu Wien, ist nicht ganz unbedeutend. Die älteren Editionen der Briefe des Aeneas Sylvius sind zum Theile so wichtig und selten wie die handschriftlichen Codices. Die Mehrzahl aber, blosse Abdrüeke, hat keinen sachliehen Werth und wird nur in den typo- graphischen Lexicis eben um des typographischen Interesse willen mit auf- gezühlt. Mehr als zwanzig der Ausgaben fallen in die Wiegenzeit der Drueker- kunst, die Separat-Ausgaben einzelner Briefe, zumal der erotischen, nicht mit- gerechnet. Hier sollen nun die Editionen chronologisch, voran die ohne An- gabe des Druckortes und der Jahrzahl ersehienenen, aufgereiht werden. Die ich nicht sah, oder die meiner Arbeit niehts nützten, mag es genügen mit blosser Hinweisung auf bekannte typographische Werke zu bezeiehnen. 1. Editio s.1. et a. fol., besorgt von Nikolaus de Wile, beschrie- ben bei Ludov. Hain Repertor. Bibliograph. Nro. 160. Der Name des Herausgebers hat längst eine Stelle in der Literargesehichte eingenommen : Wile, der Esslinger Stadtschreiber, war noch ein Zeitgenosse und Freund des Aeneas Sylvius, welcher einige Briefe an ihn gerichtet hat. Dies und die Form der Typen spricht für das hohe Alter der Ausgabe, welche leicht eine editio prin- ceps sein dürfte. Ich verglich sie auf der öffentlichen Bibliothek zu Bam- berg, sie gibt besonders die epistt. 133—160 (der Basler Ausgabe, die ich wegen ihrer Verbreitung am liebsten citire) minder verstümmelt, als andere Ausgaben. 2. Eine zweite Edit. s. 1. et a. fol. notirt Hain, I. c. Nr. 147; ieh konnte sie nirgends zu Gesicht bekommen. 3. Eine Edit. s.l. et a. 4°, die ich auf der Bamberger Bibliothek sah, enthält nur drei Briefe. 4. Aeneae Silvii — — Epistolac in Cardinalatu editae s. 1. et a. 4°. Drei verschiedene Ausgaben der Art beschreibt Hain, Nr. 161, 163, 164. Eine derselben, doch kann ieh nicht mehr entscheiden welche, verglich ich sorgfältig auf der Bamberger Bibliothek. Sie liess viel Falsches und manche Verstümmelung in den Cardinalbriefen der späteren Ausgaben erken- nen, enthielt ihrer aber eine geringere Zahl. 5. Epistolae in Cardinalatu editae s. 1. et a. fol. Diese Aus- gabe notirt Hain, Nr. 162. Ob es dieselbe ist, von der Ebert (Allg. biblio- graph. Lexikon, Bd. I) annimmt, dass sie zu Strassburg bei Mentelin etwa um 1472 gedruckt sei, kann ich nicht bestimmen. Sie scheint ausserordentlich selten zu sein.
Strana 334
334 6. Eine Ausgabe alle Briefe s.l. et a. 4°, notirt Hain, Nr. 159. 7. Eine zu Strassburg bei Mentel gedruckte Ausgabe in Folio, bezeichnet Henr. Joach. Jaeck, systemat. Verzeichniss aller wich- tigen Druckschriften der öffentlichen Bibliothek zu Bamberg. Abth. II, p. 6, aber er beschreibt sie nicht näher, auch konnte sie auf der bezeichneten Bibliothek selbst nicht vorgewiesen werden. Es mag die obige Ausgabe der Cardinalbriefe sein, in der Ebert wohl nach den Typen einen Mentel'schen Druck erkannte. 8. Edit. Mediol. 1473 fol. min., cura Antonii de Zarotis Par- mensis expressa, beschrieben von Hain, Nr. 168 und von Brunet (Manuel du Libraire T. I, p. 23) als selten bezeichnet, enthält 52 der Papstbriefe oder Bullen. Ich verglich diese Ausgabe minder sorgfältig zu Bamberg, weil ich schon vorher den Mailänder Abdruck von 1481 benutzl hatte. 9. Edit. Rom. 1475 quarto maj., beschrieben von Hain, Nr. 166, enthült 159 Cardinalbriefe. Ein Exemplar befindet sich auf der königl. Hoſbiblio- thek zu München. 10. Edit. Paris 1476, fol., bei Hain, Nr. 167, nach Ebert’s Mei- nung ein blosser Abdruek der vorigen Ausgabe. 11. Edit. s. l. (vielleicht Lovan.) 1477, erwähnt bei Hain, Nr. 149. 12. Edit. Colon. 1478 cura Johannis Koelhoff de lubeck, beschrieben bei Hain, Nr. 150. Brunet, p. 22, sagt: Cette édition, remar- quable par une faute typographique dans le date (1458 statt 1478) a l'avan- tage de réunir les différentes lettres de l'auteur. Auch Ebert (p. 14) nennt sie die erste vollständige Ausgabe und vermuthel aus der Verschiedenheit der Lettern, dass sie stückweise gedruckt sei. Sie ist selten und wird schr hoch geschätzt: Exemplare finden sich auf den königl. Bibliotheken zu Mün- chen, Dresden, Königsberg, auch in der Strassburger Stadtbibliothek. In dem Königsberger Exemplare, dessen ich mich bediente, ist das fehlerhafte Druck- jahr 1458 schon im 15. Jahrhundert, wie aus dem alterthümlichen Zahlzeichen ersichtlich ist, in 1478 verändert. Die grosse Wichtigkeit dieser Ausgabe ward schon von Joh. Christian Götze (Merkwürdigkeiten der königl. Bibliothek zu Dresden, Bd. I, Samml. II, S. 126, 127) erkannt. Obwohl auch sie voller Druckfehler ist und nur 328 oder 329 Briefe enthält, so sind diese doch ungleich vollständiger und correcter als in den gebräuchlichen Nürnberger und Basler Ausgaben. Bei nicht weni- ger als 90 der im Laienstande geschriebenen Briefe gibt sie Ort und Datum der Abfassung an, die sich in den anderen Drucken nicht finden, wesshalb sie denn in unserm nachfolgenden Verzeichnisse der Briefe auch vorzugsweise benutzt worden ist. Eine Cölner Ausgabe, die schon etwa 1475 bei Terhoerne in 8° gedruckt sein soll, erwähnt allein Nicol. Beets, de Aeneae Silvii —— morum men- tisque mutationis rationibus. Harlemi, 1839, p. 3. 13. Edit. Norimb. 1481 fol., cura Antonii Koberger, beschrie- ben bei Hain, Nr. 131, bei Brunet, p. 22. Diese ülteste der Nürnberger Aus- gaben enthält nach Ebert 433 Briefe, sicher dieselben, die ich in der freilich späteren Koberger’schen Ausgabe von 1496 verglichen habe.
334 6. Eine Ausgabe alle Briefe s.l. et a. 4°, notirt Hain, Nr. 159. 7. Eine zu Strassburg bei Mentel gedruckte Ausgabe in Folio, bezeichnet Henr. Joach. Jaeck, systemat. Verzeichniss aller wich- tigen Druckschriften der öffentlichen Bibliothek zu Bamberg. Abth. II, p. 6, aber er beschreibt sie nicht näher, auch konnte sie auf der bezeichneten Bibliothek selbst nicht vorgewiesen werden. Es mag die obige Ausgabe der Cardinalbriefe sein, in der Ebert wohl nach den Typen einen Mentel'schen Druck erkannte. 8. Edit. Mediol. 1473 fol. min., cura Antonii de Zarotis Par- mensis expressa, beschrieben von Hain, Nr. 168 und von Brunet (Manuel du Libraire T. I, p. 23) als selten bezeichnet, enthält 52 der Papstbriefe oder Bullen. Ich verglich diese Ausgabe minder sorgfältig zu Bamberg, weil ich schon vorher den Mailänder Abdruck von 1481 benutzl hatte. 9. Edit. Rom. 1475 quarto maj., beschrieben von Hain, Nr. 166, enthült 159 Cardinalbriefe. Ein Exemplar befindet sich auf der königl. Hoſbiblio- thek zu München. 10. Edit. Paris 1476, fol., bei Hain, Nr. 167, nach Ebert’s Mei- nung ein blosser Abdruek der vorigen Ausgabe. 11. Edit. s. l. (vielleicht Lovan.) 1477, erwähnt bei Hain, Nr. 149. 12. Edit. Colon. 1478 cura Johannis Koelhoff de lubeck, beschrieben bei Hain, Nr. 150. Brunet, p. 22, sagt: Cette édition, remar- quable par une faute typographique dans le date (1458 statt 1478) a l'avan- tage de réunir les différentes lettres de l'auteur. Auch Ebert (p. 14) nennt sie die erste vollständige Ausgabe und vermuthel aus der Verschiedenheit der Lettern, dass sie stückweise gedruckt sei. Sie ist selten und wird schr hoch geschätzt: Exemplare finden sich auf den königl. Bibliotheken zu Mün- chen, Dresden, Königsberg, auch in der Strassburger Stadtbibliothek. In dem Königsberger Exemplare, dessen ich mich bediente, ist das fehlerhafte Druck- jahr 1458 schon im 15. Jahrhundert, wie aus dem alterthümlichen Zahlzeichen ersichtlich ist, in 1478 verändert. Die grosse Wichtigkeit dieser Ausgabe ward schon von Joh. Christian Götze (Merkwürdigkeiten der königl. Bibliothek zu Dresden, Bd. I, Samml. II, S. 126, 127) erkannt. Obwohl auch sie voller Druckfehler ist und nur 328 oder 329 Briefe enthält, so sind diese doch ungleich vollständiger und correcter als in den gebräuchlichen Nürnberger und Basler Ausgaben. Bei nicht weni- ger als 90 der im Laienstande geschriebenen Briefe gibt sie Ort und Datum der Abfassung an, die sich in den anderen Drucken nicht finden, wesshalb sie denn in unserm nachfolgenden Verzeichnisse der Briefe auch vorzugsweise benutzt worden ist. Eine Cölner Ausgabe, die schon etwa 1475 bei Terhoerne in 8° gedruckt sein soll, erwähnt allein Nicol. Beets, de Aeneae Silvii —— morum men- tisque mutationis rationibus. Harlemi, 1839, p. 3. 13. Edit. Norimb. 1481 fol., cura Antonii Koberger, beschrie- ben bei Hain, Nr. 131, bei Brunet, p. 22. Diese ülteste der Nürnberger Aus- gaben enthält nach Ebert 433 Briefe, sicher dieselben, die ich in der freilich späteren Koberger’schen Ausgabe von 1496 verglichen habe.
Strana 335
335 14. Edit. Mediol. 1481, 4°, beschrieben bei Hain, Nr. 169, von Anto- nius de Zarotis herausgegeben wie die Mailänder Ausgabe von 1473, ent- hält nur päpstliche Schreiben und zwar vorzugsweise diejenigen, die Pius mit eigener Hand niederschrieb. Der Werth dieser beiden Ausgaben ist bedeutend, da von den 52 darin gedruckten Briefen über 40 sonst nirgends zu lesen sind. Von dieser letzteren benutzte ich das schöne Exemplar der Elbinger Stadt- bibliothek. 15. Edit. Lovan. 1483, fol. min., besehrieben bei Hain, Nr. 152, bei Brunet, p. 22, enthält 332 Briefe. Sie scheint, soviel ich bei einer Durch- musterung auf der Bamberger Bibliothek erkennen konnte, ein Abdruck der Cölner Ausgabe zu sein und hätte demnach nur in Ermangelung der letzteren einen Werth. 16. Edit. Norimb. 1486, 4°, beschrieben bei Hain, Nr. 154, ist ein Abdruck der 433 Briefe der vorigen Nürnberger Ausgabe. 17. Edit. (Mediol.) 1487, fol. per Antonium Zarothum, besehrie- ben bei Hain, Nr. 170. 18. Edit. Mediol. 1496, fol., beschrieben bei Hain, Nr. 137. Diese bei- den späteren Mailänder Ausgaben sind von den früheren wohl zu unterscheiden: in jenen finden sich die 432 gewöhnlichen Briefe, in diesen nur Papstschreiben. Alle aber werden auf den deutschen Bibliotheken selten angetroffen. 19. Edit. Lugdun. 1496, fo l., besehrieben bei Hain, Nr. 153. 20. Edil. Norimb. 1496, 4°, die letzte Koberger'sche Ausgabe, be- schrieben bei Hain, Nr. 156. Diesen Nürnberger Ausgaben entstammen die späteren wohl sämmtlich. 21. So die edit. Lugdun., 1497, 4°, bei Hain, Nr. 158. 22. Edi t. Lugdun. 1503 4°. leh sah diese Ausgabe in der königl. Hof- bibliothek zu München. 23. Edit. Lugdun. 1518, 4° maj. oder fol. min., erwälint in Stro- bel's Miscellaneen literarischen Inhalts IV, p. 131. 24. Editt. Basil. 1331 und 1571 in des Aeneas Sylvius Opera omnia, von Marcus llopper besorgt. Wir haben hier Abdrüeke der Koberger’schen Sammlung, nur dass die Briefe des Kanzlers Schlick und ein paar andere von Hopper ausgelassen wurden, desshalb stimmt die Zählung der Briefe nur bis auf epist. 167 überein. 25. Pii II Constitutiones ecelesiasticae variae. Romae, 1579, citirt von Oldoinus ad Ciacon. II, p. 1032, habe ich nicht gesehen. Von den neueren Ausgaben dürfte leicht diese oder jene hier fehlen. Die besonderen Drucke der Tractate de amoris remedio, de juveni non negando amore, de fortuna, de curialium miseriis, de puerorum educatione und andere findet man, sofern sie vor dem Jahre 1500 veranstaltet wurden , bei Hain , Nr. 180—250. In dem folgenden Verzeichnisse der Briefe habe ich diejenigen, deren Ab- fassungszeit ich nicht ermitteln konnte, den Jahren in welche sie zu gehören scheinen, vorangestellt. Dass auch die an Aeneas Sylvius geriehteten mit auf- genommen wurden, war des Zusannnenhanges wegen nothwendig. Der Gebrauch dieser Regesten dürfte genügend erleichtert sein, wenn ich neben der Cölner
335 14. Edit. Mediol. 1481, 4°, beschrieben bei Hain, Nr. 169, von Anto- nius de Zarotis herausgegeben wie die Mailänder Ausgabe von 1473, ent- hält nur päpstliche Schreiben und zwar vorzugsweise diejenigen, die Pius mit eigener Hand niederschrieb. Der Werth dieser beiden Ausgaben ist bedeutend, da von den 52 darin gedruckten Briefen über 40 sonst nirgends zu lesen sind. Von dieser letzteren benutzte ich das schöne Exemplar der Elbinger Stadt- bibliothek. 15. Edit. Lovan. 1483, fol. min., besehrieben bei Hain, Nr. 152, bei Brunet, p. 22, enthält 332 Briefe. Sie scheint, soviel ich bei einer Durch- musterung auf der Bamberger Bibliothek erkennen konnte, ein Abdruck der Cölner Ausgabe zu sein und hätte demnach nur in Ermangelung der letzteren einen Werth. 16. Edit. Norimb. 1486, 4°, beschrieben bei Hain, Nr. 154, ist ein Abdruck der 433 Briefe der vorigen Nürnberger Ausgabe. 17. Edit. (Mediol.) 1487, fol. per Antonium Zarothum, besehrie- ben bei Hain, Nr. 170. 18. Edit. Mediol. 1496, fol., beschrieben bei Hain, Nr. 137. Diese bei- den späteren Mailänder Ausgaben sind von den früheren wohl zu unterscheiden: in jenen finden sich die 432 gewöhnlichen Briefe, in diesen nur Papstschreiben. Alle aber werden auf den deutschen Bibliotheken selten angetroffen. 19. Edit. Lugdun. 1496, fo l., besehrieben bei Hain, Nr. 153. 20. Edil. Norimb. 1496, 4°, die letzte Koberger'sche Ausgabe, be- schrieben bei Hain, Nr. 156. Diesen Nürnberger Ausgaben entstammen die späteren wohl sämmtlich. 21. So die edit. Lugdun., 1497, 4°, bei Hain, Nr. 158. 22. Edi t. Lugdun. 1503 4°. leh sah diese Ausgabe in der königl. Hof- bibliothek zu München. 23. Edit. Lugdun. 1518, 4° maj. oder fol. min., erwälint in Stro- bel's Miscellaneen literarischen Inhalts IV, p. 131. 24. Editt. Basil. 1331 und 1571 in des Aeneas Sylvius Opera omnia, von Marcus llopper besorgt. Wir haben hier Abdrüeke der Koberger’schen Sammlung, nur dass die Briefe des Kanzlers Schlick und ein paar andere von Hopper ausgelassen wurden, desshalb stimmt die Zählung der Briefe nur bis auf epist. 167 überein. 25. Pii II Constitutiones ecelesiasticae variae. Romae, 1579, citirt von Oldoinus ad Ciacon. II, p. 1032, habe ich nicht gesehen. Von den neueren Ausgaben dürfte leicht diese oder jene hier fehlen. Die besonderen Drucke der Tractate de amoris remedio, de juveni non negando amore, de fortuna, de curialium miseriis, de puerorum educatione und andere findet man, sofern sie vor dem Jahre 1500 veranstaltet wurden , bei Hain , Nr. 180—250. In dem folgenden Verzeichnisse der Briefe habe ich diejenigen, deren Ab- fassungszeit ich nicht ermitteln konnte, den Jahren in welche sie zu gehören scheinen, vorangestellt. Dass auch die an Aeneas Sylvius geriehteten mit auf- genommen wurden, war des Zusannnenhanges wegen nothwendig. Der Gebrauch dieser Regesten dürfte genügend erleichtert sein, wenn ich neben der Cölner
Strana 336
336 Ausgabe von 1478, die in Ermangelung von Briefnummern typographisch nach den Signaturen der Bogen eitirt werden muss, die Zahlen der gebräuch— lichsten und verbreitetsten Ausgaben, der Nürnberger und der Basler beigemerkt habe. Chronologisches Verzeichniss der Briefe des Aeneas Sylvius Piccolomini. 1. A. S. ad Joh. Aurispam Siculum, d. Piombino oder Mailand, Febr. od. April 1432 (cdit. Colon. K, 4; Norimb. 34; Basil. 34). Edit Colon.: ex Pluimbino. Aeneas schrieb den Brief ohne Zweifel, als er auf seiner Reise nach Basel mit dem Cardinal Capranica nach Piombino kam. Vergl. Pii II Commentarii a Joh. Gobellino compositi ete. Francof. 1614, p. 2, wo die Reise beschrieben wird. Er kam in Basel an, während K. Sigmund in Parma überwinterte, also im April oder Mai; vergl. d. Itinerarium in Asch- bach’s Gesch. K. Sigmund’s, Bd. IV. Darnach habe ich die Zeit bestimmt. — Cod. E: ex Mediolano, was jedoch aus dem folgenden Briefe, der diesem voran- zustehen pflegt, gedankenlos naehgeschrieben scheint. 2. A. S. ad Georgium Andrentium amicum Senensem, d. Mailand, etwa April 1432 (edit. Colon. K, 4; Norimb. 33; Basil. 33). Cod. D: ex Mediolano. Edit. Colon.: ex Mediolano anno 1443. Hier beginnt der Brief: Litteris tuis, quas Plumbini accepi. Dann heisst es: non potui respon- dere Plumbini. Die späteren Ausgaben haben statt „Plumbini“ zweimal ein un- sinniges „plurimum“. Der Brief ist milhin auf derselben Reise geschrieben wie der vorige; Aeneas kam nie wieder nach Piombino. Die Jahrzahl der edit. Colon. ist wieder denen der vorangehenden Briefe nachgeschrieben. Den Titel poeta, den Aeneas erst seit dem 27. Juli 1442 seinem Namen zuselzen konnte, haben die besseren Ausgaben bei diesem Briefe nicht. 3. A. S. ad Socinum amicum (Senensem), d. Basel, 1. März 1435 (edit. Colon. K, 4; Norimb. 35; Basil. 35). Die späteren Ausgaben führen die falsche Uberschrift: Aeneas Silvius poeta s. p. d. Sozimo medico etc. Aeneas war, als er den Brief schrieb, noch nicht ge- krönter Dichter, und Marianus Sozinus war kein Arzt, sondern ein berühmter Jurist. Die edit. Colon. und Cod. D lassen auch das poeta und das medico weg.— Die edit. Colon. datirt: ex Basilea 1. Mart. 1443. Zu dieser Zeit aber hatte Aeneas bereits Basel verlassen und er sah es nie wieder. leh möchte 1434 gelesen und der kirchlichen Zeitrechnung gemäss das Jahr 1435 verstanden haben. In diesem Jahre sah Aeneas wirklich, wie er es im Briefe dem Freunde ansagt, Italien und insbesondere Siena wieder, und zwar im Gesolge des Bischofs von Novara. Auch stimmt mit diesem Datum sehr wohl, dass der Bischof um die Osterzeit dem Papste Eugen seinen Streich zu Forenz zu spielen gedachte. Vergl. meine Biographie des Enea Silvio de' Piccolomini. Buch I, Cap. IV, S. 80. 4. A. S. ad Petrum de Noxeto, d. Basel, 21. Mai 1437. Diesen Brief veröffentlichte aus dem Cod. msc. Jur. can. 68 (olim Th. 719) der k. k. Hofbibliothek zu Wien, Mansi Concil. T. XXXI, p. 220, dann Placidus
336 Ausgabe von 1478, die in Ermangelung von Briefnummern typographisch nach den Signaturen der Bogen eitirt werden muss, die Zahlen der gebräuch— lichsten und verbreitetsten Ausgaben, der Nürnberger und der Basler beigemerkt habe. Chronologisches Verzeichniss der Briefe des Aeneas Sylvius Piccolomini. 1. A. S. ad Joh. Aurispam Siculum, d. Piombino oder Mailand, Febr. od. April 1432 (cdit. Colon. K, 4; Norimb. 34; Basil. 34). Edit Colon.: ex Pluimbino. Aeneas schrieb den Brief ohne Zweifel, als er auf seiner Reise nach Basel mit dem Cardinal Capranica nach Piombino kam. Vergl. Pii II Commentarii a Joh. Gobellino compositi ete. Francof. 1614, p. 2, wo die Reise beschrieben wird. Er kam in Basel an, während K. Sigmund in Parma überwinterte, also im April oder Mai; vergl. d. Itinerarium in Asch- bach’s Gesch. K. Sigmund’s, Bd. IV. Darnach habe ich die Zeit bestimmt. — Cod. E: ex Mediolano, was jedoch aus dem folgenden Briefe, der diesem voran- zustehen pflegt, gedankenlos naehgeschrieben scheint. 2. A. S. ad Georgium Andrentium amicum Senensem, d. Mailand, etwa April 1432 (edit. Colon. K, 4; Norimb. 33; Basil. 33). Cod. D: ex Mediolano. Edit. Colon.: ex Mediolano anno 1443. Hier beginnt der Brief: Litteris tuis, quas Plumbini accepi. Dann heisst es: non potui respon- dere Plumbini. Die späteren Ausgaben haben statt „Plumbini“ zweimal ein un- sinniges „plurimum“. Der Brief ist milhin auf derselben Reise geschrieben wie der vorige; Aeneas kam nie wieder nach Piombino. Die Jahrzahl der edit. Colon. ist wieder denen der vorangehenden Briefe nachgeschrieben. Den Titel poeta, den Aeneas erst seit dem 27. Juli 1442 seinem Namen zuselzen konnte, haben die besseren Ausgaben bei diesem Briefe nicht. 3. A. S. ad Socinum amicum (Senensem), d. Basel, 1. März 1435 (edit. Colon. K, 4; Norimb. 35; Basil. 35). Die späteren Ausgaben führen die falsche Uberschrift: Aeneas Silvius poeta s. p. d. Sozimo medico etc. Aeneas war, als er den Brief schrieb, noch nicht ge- krönter Dichter, und Marianus Sozinus war kein Arzt, sondern ein berühmter Jurist. Die edit. Colon. und Cod. D lassen auch das poeta und das medico weg.— Die edit. Colon. datirt: ex Basilea 1. Mart. 1443. Zu dieser Zeit aber hatte Aeneas bereits Basel verlassen und er sah es nie wieder. leh möchte 1434 gelesen und der kirchlichen Zeitrechnung gemäss das Jahr 1435 verstanden haben. In diesem Jahre sah Aeneas wirklich, wie er es im Briefe dem Freunde ansagt, Italien und insbesondere Siena wieder, und zwar im Gesolge des Bischofs von Novara. Auch stimmt mit diesem Datum sehr wohl, dass der Bischof um die Osterzeit dem Papste Eugen seinen Streich zu Forenz zu spielen gedachte. Vergl. meine Biographie des Enea Silvio de' Piccolomini. Buch I, Cap. IV, S. 80. 4. A. S. ad Petrum de Noxeto, d. Basel, 21. Mai 1437. Diesen Brief veröffentlichte aus dem Cod. msc. Jur. can. 68 (olim Th. 719) der k. k. Hofbibliothek zu Wien, Mansi Concil. T. XXXI, p. 220, dann Placidus
Strana 337
337 Braun, Notit. hist. lit. de codd. mse. in bibliotheca monasterii ad SS. Udalricum et Afram Augustae extantibus vol. VI, p. 121. Bei letzterm ist im Datum statt Julii zu lesen: Junii; denn der Brief erzählt die Verhandlungen des Basler Con- cils bis zum 20. Mai 1437. Er beginnt mit den Worten : Credo me non solum. 5. A. S. ad Petrum de Noxeto, d. Basel, 25. Juni 1437. Dieser Brief, den ich leider nicht erlangen konnte, ist im Archiv der Ge- sellschaft für ällere deutsche Geschichtkunde VI, p. 193, bei Wuerdtwein Subsid. diplom. T. IX init. und bei Kropff Bibliotheca Mellic. p. 30 aus einem Codex des Klosters Mölk verzeichnet. Er beginnt: Scio me tacitus increpas. 6. Franciseus Philelphus ad A. S., d. Bologna, 28. März 1439. Das Schreiben steht unter Philelphi Epistolae Lib. III. (edit. Basil., 1300, cust. e, 1). 7. A. S. ad Johannem de Segobia, d. Basel, 13. Aug. 1440. Ein historisches Werk, in welchem die Krönung des Gegenpapstes Felix beschrieben wird, aber in Epistolarform. Es findet sich allen Drucken der Com- mentarien des Aeneas über das Basler Concil als drittes Buch derselben ange- hängt. Ich verglich den Cod. misc. Jur. can. 68. der Wiener Hofbibliothek. 8. A. S. ad Nicolaum Amidanum, d. Constanz intra 21 —29 Novemb. 1442 (edit. Colon. i, 9; Norimb. 28; Basil. 28). Cod. A gibt nur den Ort an. Edit. Colon.: ex Constantia anno 1443, doch ist die Jahrzahl leicht aus Chmel's Regesten Friedrich's IV. zu berichtigen; denn Aeneas folgte dem Hofe des Königs. 9. A. S. Francisco de Picciolpassis, Archipraesuli Mediola- nensi, d. Feldkirchen, 5. Decemb. 1442 (edit. Colon. i, 9; Norimb. 29; Basil. 29). Cod. E salsch : ex Constantia. Edit. Colon.: ex felchirea leponciarum. Das vollständige Datum steht in der Antwort des Erzbischofs vom 4. Febr. 1443 (epist. 25). 10. A. S. Guiniſorto (Barzizio) Mediolanensi, d. Feldkirchen, 5. Dec. 1442 (edit. Colon. i, 10; Norimb. 30; Basil. 30). Cod. E falsch : ex Wienna. Vergl. die edit. Colon. und die epist. 37 vom 10. Juli 1443, worin Aeneas sagt: praeterita hieme ad te litteras dedi ex Le- pontiis (Feldkirchen). Dies ist der Brief. 11. A. S. Philippo Mariae, Duci Mediolanensi, d. Feldkir- chen, c. 5. Dec. 1442 (edit. Norimb. 53; Basil. 53). Obwohl weder die Codiees noch die Editionen Ort und Zeit des Briefes angeben, so stellt sich doch dieser selbst als der erste an den Herzog gerich- tete dar, und somit muss er zu derselben Zeit wie die vorigen Briefe geschrie- ben sein. Das in Briefe erwähnte Begleitschreiben des Königs fand ich im Cod. II, fol. 168. 12. A. S. Caspari Schlick, Imp. Cancellario, d. Insbruck. 23. Dec. 1442. Hier solgt der Brief nach den Codd. H, fol. 192 und S: Eneas Silvius poeta s. d. Magnifico et prestantissimo militi domino Ga- spari Slik, Imperiali Cancellario apprime merito. Hune quem modo ex Florentia facis reditum, muneribus alii, coenis alii. ut moris est, honorabunt. Ego etsi facere utrumque tam vellem, quam par esset, Archiv. XVI. 22
337 Braun, Notit. hist. lit. de codd. mse. in bibliotheca monasterii ad SS. Udalricum et Afram Augustae extantibus vol. VI, p. 121. Bei letzterm ist im Datum statt Julii zu lesen: Junii; denn der Brief erzählt die Verhandlungen des Basler Con- cils bis zum 20. Mai 1437. Er beginnt mit den Worten : Credo me non solum. 5. A. S. ad Petrum de Noxeto, d. Basel, 25. Juni 1437. Dieser Brief, den ich leider nicht erlangen konnte, ist im Archiv der Ge- sellschaft für ällere deutsche Geschichtkunde VI, p. 193, bei Wuerdtwein Subsid. diplom. T. IX init. und bei Kropff Bibliotheca Mellic. p. 30 aus einem Codex des Klosters Mölk verzeichnet. Er beginnt: Scio me tacitus increpas. 6. Franciseus Philelphus ad A. S., d. Bologna, 28. März 1439. Das Schreiben steht unter Philelphi Epistolae Lib. III. (edit. Basil., 1300, cust. e, 1). 7. A. S. ad Johannem de Segobia, d. Basel, 13. Aug. 1440. Ein historisches Werk, in welchem die Krönung des Gegenpapstes Felix beschrieben wird, aber in Epistolarform. Es findet sich allen Drucken der Com- mentarien des Aeneas über das Basler Concil als drittes Buch derselben ange- hängt. Ich verglich den Cod. misc. Jur. can. 68. der Wiener Hofbibliothek. 8. A. S. ad Nicolaum Amidanum, d. Constanz intra 21 —29 Novemb. 1442 (edit. Colon. i, 9; Norimb. 28; Basil. 28). Cod. A gibt nur den Ort an. Edit. Colon.: ex Constantia anno 1443, doch ist die Jahrzahl leicht aus Chmel's Regesten Friedrich's IV. zu berichtigen; denn Aeneas folgte dem Hofe des Königs. 9. A. S. Francisco de Picciolpassis, Archipraesuli Mediola- nensi, d. Feldkirchen, 5. Decemb. 1442 (edit. Colon. i, 9; Norimb. 29; Basil. 29). Cod. E salsch : ex Constantia. Edit. Colon.: ex felchirea leponciarum. Das vollständige Datum steht in der Antwort des Erzbischofs vom 4. Febr. 1443 (epist. 25). 10. A. S. Guiniſorto (Barzizio) Mediolanensi, d. Feldkirchen, 5. Dec. 1442 (edit. Colon. i, 10; Norimb. 30; Basil. 30). Cod. E falsch : ex Wienna. Vergl. die edit. Colon. und die epist. 37 vom 10. Juli 1443, worin Aeneas sagt: praeterita hieme ad te litteras dedi ex Le- pontiis (Feldkirchen). Dies ist der Brief. 11. A. S. Philippo Mariae, Duci Mediolanensi, d. Feldkir- chen, c. 5. Dec. 1442 (edit. Norimb. 53; Basil. 53). Obwohl weder die Codiees noch die Editionen Ort und Zeit des Briefes angeben, so stellt sich doch dieser selbst als der erste an den Herzog gerich- tete dar, und somit muss er zu derselben Zeit wie die vorigen Briefe geschrie- ben sein. Das in Briefe erwähnte Begleitschreiben des Königs fand ich im Cod. II, fol. 168. 12. A. S. Caspari Schlick, Imp. Cancellario, d. Insbruck. 23. Dec. 1442. Hier solgt der Brief nach den Codd. H, fol. 192 und S: Eneas Silvius poeta s. d. Magnifico et prestantissimo militi domino Ga- spari Slik, Imperiali Cancellario apprime merito. Hune quem modo ex Florentia facis reditum, muneribus alii, coenis alii. ut moris est, honorabunt. Ego etsi facere utrumque tam vellem, quam par esset, Archiv. XVI. 22
Strana 338
338 neque tamen istius neque illius sum potens, eui nihil omnino est praeter car- mina. Pocte tamen suas in his delitias ae divitias collocarunt easque tanto mundanis opibus digniores putarunt, quanto preclarius est perpetuum quam mortale et brevi casurum decus. Ex his si libare aliqua dignaris, edam tibi in honorem tuum pauca quae nudiustertius scripsi carmina, multa vero posthac, si meis te versibus videro non adversum. Sed cur ego suasionibus agam tecum, eum nemo aspernetur versus, nisi qui fame contemptor est sue, qui- que nihil omnino in vita dignum preconio fecit. Tu vero ita vixisti, ut nihil magis quam bonum nomen videreris venari, ad quam rem maxime valent poe- tarum studia, que qui amant etiam morientes mori non possunt. Age igitur vir doctissime, leta fronte has studiorum meorum primitias legito et boni consulens me tuum semper habeto non socium vel amieum — id enim neque peto neque mihi arrogo — sed maneipium fidum et diligendum (sie), cujus libelli et voluptati tibi nonnunquam et honori perpetuo esse possint. Vale ne- que moleste feras, quod me videas epistole caput esse, quia non superbus exinde videri debeo, sed amator vetusti ritus et observator diligens. Iterum vale. Ex Inspruka X Cal. Januar. 1442. Das nun folgende Gedieht beginnt mit dem Verse: Omnibus esi animus. Nunquam mortalis origo ete. Ieh lasse die ersten 60 Verse weg, in welchen das hohe Streben von Helden aus der hellenischen Mythologie und ans der römischen Geschichte geschildert wird. Dann fährt der Dichter fort : En quod eos ratio duxit, non prava libido. His data est que non fama perire queat. Hosce et tu proceres inter numerabere, Gaspar, Ex his eum nullo sis probilate minor. Utque aliis pandaim, quid sit, quod miror amoque, Pauea velim de te dicere, magna tamen. Nestora consilii superas moderamine qũ 1) Eloquio qualis Ilioneus erat. Utque Mithridates varias novisse loquelas Creditur, hec eadem gloria magna tua est. Pectore amicitiam servas quasi fidus Achates, Collaque nee rabide flectis amicitie. Namque puer frenis animum domitasse ferocem Diceris ut juvenem qui bene nutrit equum. Hine varios casus et magna pericula rerum Ex (s) uperans priscis annumerare viris. Regibus hine notus coepisti et carus haberi Ferreque promerite cingula militie. Quodque magis miror, quod nulli contigit unquam, Cesaribus signas jam sine lite tribus. Vera hec nobilitas, vera est hec gloria, que te 1) Wohl ein Schreibfehler ; der Sinn würde durch talis oder tantus herge- stellt werden.
338 neque tamen istius neque illius sum potens, eui nihil omnino est praeter car- mina. Pocte tamen suas in his delitias ae divitias collocarunt easque tanto mundanis opibus digniores putarunt, quanto preclarius est perpetuum quam mortale et brevi casurum decus. Ex his si libare aliqua dignaris, edam tibi in honorem tuum pauca quae nudiustertius scripsi carmina, multa vero posthac, si meis te versibus videro non adversum. Sed cur ego suasionibus agam tecum, eum nemo aspernetur versus, nisi qui fame contemptor est sue, qui- que nihil omnino in vita dignum preconio fecit. Tu vero ita vixisti, ut nihil magis quam bonum nomen videreris venari, ad quam rem maxime valent poe- tarum studia, que qui amant etiam morientes mori non possunt. Age igitur vir doctissime, leta fronte has studiorum meorum primitias legito et boni consulens me tuum semper habeto non socium vel amieum — id enim neque peto neque mihi arrogo — sed maneipium fidum et diligendum (sie), cujus libelli et voluptati tibi nonnunquam et honori perpetuo esse possint. Vale ne- que moleste feras, quod me videas epistole caput esse, quia non superbus exinde videri debeo, sed amator vetusti ritus et observator diligens. Iterum vale. Ex Inspruka X Cal. Januar. 1442. Das nun folgende Gedieht beginnt mit dem Verse: Omnibus esi animus. Nunquam mortalis origo ete. Ieh lasse die ersten 60 Verse weg, in welchen das hohe Streben von Helden aus der hellenischen Mythologie und ans der römischen Geschichte geschildert wird. Dann fährt der Dichter fort : En quod eos ratio duxit, non prava libido. His data est que non fama perire queat. Hosce et tu proceres inter numerabere, Gaspar, Ex his eum nullo sis probilate minor. Utque aliis pandaim, quid sit, quod miror amoque, Pauea velim de te dicere, magna tamen. Nestora consilii superas moderamine qũ 1) Eloquio qualis Ilioneus erat. Utque Mithridates varias novisse loquelas Creditur, hec eadem gloria magna tua est. Pectore amicitiam servas quasi fidus Achates, Collaque nee rabide flectis amicitie. Namque puer frenis animum domitasse ferocem Diceris ut juvenem qui bene nutrit equum. Hine varios casus et magna pericula rerum Ex (s) uperans priscis annumerare viris. Regibus hine notus coepisti et carus haberi Ferreque promerite cingula militie. Quodque magis miror, quod nulli contigit unquam, Cesaribus signas jam sine lite tribus. Vera hec nobilitas, vera est hec gloria, que te 1) Wohl ein Schreibfehler ; der Sinn würde durch talis oder tantus herge- stellt werden.
Strana 339
339 Sublimem toto reddidit orbe virum, Ac tibi conjugii splendorem contulit alti, Ex quo utinam prolem dent tibi fata parem. Atque utinam de te prognati exempla sequantur, Claraque perpetuo sit tua posteritas. Dotibus hisee tamen Cesar quo digna rependat Premia, sint Lachesis stamina longa tue. Vive diu felix nostro cum Cesare, postquam (sie) Dignus es illius, dignus et ille tui est. Vivite felices ambo penitusque beati Et me vel famulos inter amate probos. Vale. 13. A. S. Johanni Ptolomeo patruo suo, d.?? (wohl 1443) (edit. Colon. g, 7; Norimb. 5; Busil. 5). 14. A. S. Antonio nepoti suo, d.?? (wohl 1443) (edit. Colon. g, 6; Norimb. 4; Basil. 4). 15. Caspar Novariensis ad A. S., d. Basel, ? 1443 (edit. Colon. g, 8; Norimb. 6 et 180; Basil. 6 et 174). Den Ort der Abfassung nennt die edit. Colon. Aeneas beantwortet diesen Brief am 1. Juli 1443 (epist. 34). 16. A. S. ad Joh. Orlandum, d. Wien, ? (wohl 1443) (edit. Colon. g, 8; Norimb. 7; Basil. 7). Cod. E: Olandum. Edit. Colon.: ex Wienna. 17. A. S. ad Leonardum episcopum Pataviensem (Passau), d.?? (wohl 1443) (edit. Colon. g, 10; Norimb. 9; Basil. 9). Cod. E: ex greutz (Graetz). Edil. Colon.: ex wienna. 18. A. S. ad Joh. Campisium, d. Wien, ? 1443 (edit. Colon. k, 3; Norimb. 32; Basil. 32). Den Ort der Abfassung gibt die edit. Colon. Vor Mitte Mai dieses Jahres war des Königs Hofhaltung nicht in Wien. Anfang : Ex literis pluribus etc. 19. A. S. ad Joh. Perigallum, scriptorem apostol. (am Basler Concil), d. Wien, ? 1443 (edit. Colon. k, 5; Norimb. 37; Basil. 37). Cod. E: ex wienna. Edit. Colon.: ex wienna anno 1443. 20. A. S. ad Joh. Campisium, d. Wien, ? (wohl 1443) edit. Colon. k, 5; Norimb. 38; Basil. 38). Der Ort der Abfussung in der edit. Colon. Anfang: Demiratus es etc. 21. A. S. ad Casp. Schlick, d. ?? (wohl 1443) (edit. Norimb. 102; Basil. 102). Was Lauffs zur Fixirung des Briefes beibringt, ist ganz unhaltbar. 22. Gregorius Lollius Senensis ad A. S., d. Siena, ? (wohl 1443) (edit. Colon. i, 9; Norimb. 191; Basil. 179). Codd. D und E überschreiben: Gregorius de Baroncellis, Cod. Q: G. de Branczellis. Die Ausgaben schliessen mit den Worten: De his hactenus. Die Codd. D und E fügen noch hinzu: Nannes tecum tuus cetera coram explica- bit totiusque cognationis tue fortunas atque progressus. Parentes tui mei- que te domi cupiunt. Vale. 22*
339 Sublimem toto reddidit orbe virum, Ac tibi conjugii splendorem contulit alti, Ex quo utinam prolem dent tibi fata parem. Atque utinam de te prognati exempla sequantur, Claraque perpetuo sit tua posteritas. Dotibus hisee tamen Cesar quo digna rependat Premia, sint Lachesis stamina longa tue. Vive diu felix nostro cum Cesare, postquam (sie) Dignus es illius, dignus et ille tui est. Vivite felices ambo penitusque beati Et me vel famulos inter amate probos. Vale. 13. A. S. Johanni Ptolomeo patruo suo, d.?? (wohl 1443) (edit. Colon. g, 7; Norimb. 5; Busil. 5). 14. A. S. Antonio nepoti suo, d.?? (wohl 1443) (edit. Colon. g, 6; Norimb. 4; Basil. 4). 15. Caspar Novariensis ad A. S., d. Basel, ? 1443 (edit. Colon. g, 8; Norimb. 6 et 180; Basil. 6 et 174). Den Ort der Abfassung nennt die edit. Colon. Aeneas beantwortet diesen Brief am 1. Juli 1443 (epist. 34). 16. A. S. ad Joh. Orlandum, d. Wien, ? (wohl 1443) (edit. Colon. g, 8; Norimb. 7; Basil. 7). Cod. E: Olandum. Edit. Colon.: ex Wienna. 17. A. S. ad Leonardum episcopum Pataviensem (Passau), d.?? (wohl 1443) (edit. Colon. g, 10; Norimb. 9; Basil. 9). Cod. E: ex greutz (Graetz). Edil. Colon.: ex wienna. 18. A. S. ad Joh. Campisium, d. Wien, ? 1443 (edit. Colon. k, 3; Norimb. 32; Basil. 32). Den Ort der Abfassung gibt die edit. Colon. Vor Mitte Mai dieses Jahres war des Königs Hofhaltung nicht in Wien. Anfang : Ex literis pluribus etc. 19. A. S. ad Joh. Perigallum, scriptorem apostol. (am Basler Concil), d. Wien, ? 1443 (edit. Colon. k, 5; Norimb. 37; Basil. 37). Cod. E: ex wienna. Edit. Colon.: ex wienna anno 1443. 20. A. S. ad Joh. Campisium, d. Wien, ? (wohl 1443) edit. Colon. k, 5; Norimb. 38; Basil. 38). Der Ort der Abfussung in der edit. Colon. Anfang: Demiratus es etc. 21. A. S. ad Casp. Schlick, d. ?? (wohl 1443) (edit. Norimb. 102; Basil. 102). Was Lauffs zur Fixirung des Briefes beibringt, ist ganz unhaltbar. 22. Gregorius Lollius Senensis ad A. S., d. Siena, ? (wohl 1443) (edit. Colon. i, 9; Norimb. 191; Basil. 179). Codd. D und E überschreiben: Gregorius de Baroncellis, Cod. Q: G. de Branczellis. Die Ausgaben schliessen mit den Worten: De his hactenus. Die Codd. D und E fügen noch hinzu: Nannes tecum tuus cetera coram explica- bit totiusque cognationis tue fortunas atque progressus. Parentes tui mei- que te domi cupiunt. Vale. 22*
Strana 340
340 23. Adam de Mulin, Anglicus, ad A. S., d. London,? (wohl 1443) (edit. Colon. k, 7; Norimb. 199; Basil. 186). Die Ausgaben : Ex Londoniis a. d. 1442, aber der Brief ist offenbar die Antwort auf den des Aeneas vom 18. Juli 1443 (epist. 39). 24. Caspar Novariensis ad A. S., d. (Basel),? 1443 oder 1444. Der Brief, obwohl dem Inhalte nach unbedeutend, mag hier eine Stelle finden, weil der Verfasser des Aeneas Sehüler im Stil und in der Eloquenz war. Er findet sich in Cod. D, fol. 113, E, fol. 219 und II 1) : Gaspar Novariensis s. p. d. domino Enee Sylvio poete preceplorique suo. Nemo unquam hominum fuit, qui bonum habens statum meliorem adipisei nequiverit, etsi fortassis interdum perdifficile videatur. Nimirum, uti Teren- tiana probat sententia, nihil tam difficile est, quin querendo investigari pos- sit. Ideo tametsi non sit mihi, quid de statu meo fortune imputem, tamen de ampliori semper ae digniori statu considerans nequeo non desiderare desiderio magno valde, mili illud evenire, quod et pueriles et abinde usque impresen- tiarum etates mee optarunt. Verum quid id est praeterquam et Tullianis et Virgilianis artibus insudare, in quibus totum fere vite mee tempus expendi. Nunc igitur, Enea, mi pater el domine, in manu tua est, me desiderati mei potentem efficere. Si nolis, te rei et persone consulere arbitrabor neque unquam quidem in aliam partem accipiam. Si id autem effeceris, tibi me ex nune totum dedico neque ullam mihi ipsi partem reservo tuneque Terentia- num dictum illud eoncinam: Et quis me vivit hodie fortunatior. Tua igitur est, Enea mi suavissime, quid hae in re facturus sis eligere, utrum meo de- siderio annuas et me tuum penitus efficias. Age, ut lubel, unum non displi- cet, ceterum summe perplacet aliud. Nolim tamen te duntaxat voluntati mee obtemperaturum, quin tibi, quid ex usu sit, consideres. Malum neque ullum pro re mea tibi incommodum paterer aecidere. Id solum expeto, uti tibi mihi que reor (sie) id quid usum afferat. Tu ilidem cupias, rogo. Vale et me, ul. soles, ama. 25. Franciseus de Pieciolpassis, archiepiseopus Medio- lanensis, ad A. S., d. Mailand, 4. Febr. 1443 (edit. Colon. i, 10; Norimb. 192; Basil. 180). Das Datum aus Cod. E und den Editionen. Der Brief antwortel auf den des Aeneas vom 5. Dec. 1442 (epist. 9). 26. A. S. ad Sbigneum Cardinalem Cracoviensem, d. Wien, April oder Mai 1443 (edit. Colon. k, 3; Norimb. 31; Basil. 31). Den Ort der Abfassung nennt die edit. Colon., die Zeil ergibl sich aus einer Vergleichung des Briefes mit Chmel Regesten, Nr. 1398. 27. A. S. ad Hlartungum de Kappel, juriscons., d. April oder Mai 1443. Dieser Tractat de Conciliorum et Pontifieum Romanorum autoritate, ge- druckt in Kollarii Analecta Monum. Vindob. T. H, p. 789—810, ist es ohne 1) Ilier wie überall, wo mehrere Codices verglichen sind, wurde einer aus dem andern emendirt. Nur wesentliche Varianten sollen vermerkt werden.
340 23. Adam de Mulin, Anglicus, ad A. S., d. London,? (wohl 1443) (edit. Colon. k, 7; Norimb. 199; Basil. 186). Die Ausgaben : Ex Londoniis a. d. 1442, aber der Brief ist offenbar die Antwort auf den des Aeneas vom 18. Juli 1443 (epist. 39). 24. Caspar Novariensis ad A. S., d. (Basel),? 1443 oder 1444. Der Brief, obwohl dem Inhalte nach unbedeutend, mag hier eine Stelle finden, weil der Verfasser des Aeneas Sehüler im Stil und in der Eloquenz war. Er findet sich in Cod. D, fol. 113, E, fol. 219 und II 1) : Gaspar Novariensis s. p. d. domino Enee Sylvio poete preceplorique suo. Nemo unquam hominum fuit, qui bonum habens statum meliorem adipisei nequiverit, etsi fortassis interdum perdifficile videatur. Nimirum, uti Teren- tiana probat sententia, nihil tam difficile est, quin querendo investigari pos- sit. Ideo tametsi non sit mihi, quid de statu meo fortune imputem, tamen de ampliori semper ae digniori statu considerans nequeo non desiderare desiderio magno valde, mili illud evenire, quod et pueriles et abinde usque impresen- tiarum etates mee optarunt. Verum quid id est praeterquam et Tullianis et Virgilianis artibus insudare, in quibus totum fere vite mee tempus expendi. Nunc igitur, Enea, mi pater el domine, in manu tua est, me desiderati mei potentem efficere. Si nolis, te rei et persone consulere arbitrabor neque unquam quidem in aliam partem accipiam. Si id autem effeceris, tibi me ex nune totum dedico neque ullam mihi ipsi partem reservo tuneque Terentia- num dictum illud eoncinam: Et quis me vivit hodie fortunatior. Tua igitur est, Enea mi suavissime, quid hae in re facturus sis eligere, utrum meo de- siderio annuas et me tuum penitus efficias. Age, ut lubel, unum non displi- cet, ceterum summe perplacet aliud. Nolim tamen te duntaxat voluntati mee obtemperaturum, quin tibi, quid ex usu sit, consideres. Malum neque ullum pro re mea tibi incommodum paterer aecidere. Id solum expeto, uti tibi mihi que reor (sie) id quid usum afferat. Tu ilidem cupias, rogo. Vale et me, ul. soles, ama. 25. Franciseus de Pieciolpassis, archiepiseopus Medio- lanensis, ad A. S., d. Mailand, 4. Febr. 1443 (edit. Colon. i, 10; Norimb. 192; Basil. 180). Das Datum aus Cod. E und den Editionen. Der Brief antwortel auf den des Aeneas vom 5. Dec. 1442 (epist. 9). 26. A. S. ad Sbigneum Cardinalem Cracoviensem, d. Wien, April oder Mai 1443 (edit. Colon. k, 3; Norimb. 31; Basil. 31). Den Ort der Abfassung nennt die edit. Colon., die Zeil ergibl sich aus einer Vergleichung des Briefes mit Chmel Regesten, Nr. 1398. 27. A. S. ad Hlartungum de Kappel, juriscons., d. April oder Mai 1443. Dieser Tractat de Conciliorum et Pontifieum Romanorum autoritate, ge- druckt in Kollarii Analecta Monum. Vindob. T. H, p. 789—810, ist es ohne 1) Ilier wie überall, wo mehrere Codices verglichen sind, wurde einer aus dem andern emendirt. Nur wesentliche Varianten sollen vermerkt werden.
Strana 341
341 Zweifel, den Aeneas mit demn vorigen Schreiben als „epistolam, quam his diebus edidi“ an den Cardinal von Krakan schickte. 28. Laurentius Valla ad A. S., d. Neapel, 5. April (1443). Hier folgt der Brief des berühmten Gelehrten und Dichters aus Cod. Q, f. 228. Aeneas hatte seine Bekanntschaft ohne Zweifel im J. 1434 zu Mailand gemacht (vgl. Zumpt, Leben und Verdienste des Laur. Valla, in Schmidt’s Zeitschrift für Geschichtswissenschaft, Bd. IV. p. 411). Die Jahrzahl ergibt sich daraus, dass Valla zu den Würden eines gekrönten Dichters und Seere- tärs gratulirt. Laurentius Valensis Enee Silvio poete salutem. Tua epistola tuaque epigrammala non dico mili — quid enim mihi tuum non jucundum est — sed plurimis jocunda visa sunt. Itaque tibi gratulor, qui nee negotia ob otium nee otium ob negotia intermittis, ut nesciain uter felicior sit, an Cesar te tanto poeta atque oratore, an tu tanto principe. Equidem bactenus non habui, eui meas litteras ad te darem. Nune autem nactus occasionen optimam tamen brevitate temporis impedior ac festinanter exarare haec pauca compellor, jamjam profecturo nobili viro Francisco Vicecomite, qui ea que epistole de- sunt supplebit. Hoe tamen dico, mi Euea: simulac te vidi audivique, amore captus sum tue humanitatis, tue litterature, tui ingenii, isque amor magis ac magis postea crevit semperque te et dilexi et admiratus sum, ut nune nihil mirer, si te omnipotens ac maximus princeps amat. Sed quid ego tibi? Qui longitudine temporis uti nescivi, angustia temporis punior. Vale igitur, mi Enea, et que tecum noster Franciscus communicaturus est, tua fide ac probitate considerato. Res magna est nee digna que litteris committatur. Iterum vale. Nonis Aprilis Neapoli. 29. Johannes de Segobia, Cardinalis S. Calixti, ad A. S., d. Basel, 15. April 1443 (edit. Colon. k, 2; Norimb. 193; Basil. 181). Das Datum aus Cod. E; schon Chmel, Gesch. Kais. Friedrich's IV., Il., p. 233 conjicirte es. Der Name des Cardinals ist in den Ausgaben überall verstümmelt. 30. Nicolaus Amidanus de Cremona ad A. S., d. Basel. c. 15. April 1443 (edit. Colon. k. 2; Norimb. 193; Basil. 182). Der Brief ging seinem Inhalte nach mit dem vorigen zusammen ab; die Editionen bestimmen nur das Jalir 1443. 31. Richardus de Valentia ad A. S., d. Basel, 21. April 1443. (edit. Colon. i, 8; Norimb. 190; Basil. 178). 32. A. S. ad Petrum de Noxeto, d. Neustadt. Anfang Mai 1443 (edit. Colon. k, 3; Norimb. 36; Basil. 36). Dies ist der Brief, den der Empfänger in seiner Antwort vom 18. Nov. 1443 als estate decursa geschrieben bezeichnet (epist. 69). Edit. Colon.: ex nova civitate. Hier hielt der König nach Chmel's und Lichnowsky's Regesten uur bis zur Mitte des Mai seinen Hof. 33. Julianus, Cardinalis S. Angeli. ad A. S., d. Buda, 1. Mai 1443 (edit. Colon. g, 6; Norimb. 1; Basil. 1). Edit. Colon.: Kalend. Maji anno 1442. Die richtige Jahrzahl ergibl der Inhalt.
341 Zweifel, den Aeneas mit demn vorigen Schreiben als „epistolam, quam his diebus edidi“ an den Cardinal von Krakan schickte. 28. Laurentius Valla ad A. S., d. Neapel, 5. April (1443). Hier folgt der Brief des berühmten Gelehrten und Dichters aus Cod. Q, f. 228. Aeneas hatte seine Bekanntschaft ohne Zweifel im J. 1434 zu Mailand gemacht (vgl. Zumpt, Leben und Verdienste des Laur. Valla, in Schmidt’s Zeitschrift für Geschichtswissenschaft, Bd. IV. p. 411). Die Jahrzahl ergibt sich daraus, dass Valla zu den Würden eines gekrönten Dichters und Seere- tärs gratulirt. Laurentius Valensis Enee Silvio poete salutem. Tua epistola tuaque epigrammala non dico mili — quid enim mihi tuum non jucundum est — sed plurimis jocunda visa sunt. Itaque tibi gratulor, qui nee negotia ob otium nee otium ob negotia intermittis, ut nesciain uter felicior sit, an Cesar te tanto poeta atque oratore, an tu tanto principe. Equidem bactenus non habui, eui meas litteras ad te darem. Nune autem nactus occasionen optimam tamen brevitate temporis impedior ac festinanter exarare haec pauca compellor, jamjam profecturo nobili viro Francisco Vicecomite, qui ea que epistole de- sunt supplebit. Hoe tamen dico, mi Euea: simulac te vidi audivique, amore captus sum tue humanitatis, tue litterature, tui ingenii, isque amor magis ac magis postea crevit semperque te et dilexi et admiratus sum, ut nune nihil mirer, si te omnipotens ac maximus princeps amat. Sed quid ego tibi? Qui longitudine temporis uti nescivi, angustia temporis punior. Vale igitur, mi Enea, et que tecum noster Franciscus communicaturus est, tua fide ac probitate considerato. Res magna est nee digna que litteris committatur. Iterum vale. Nonis Aprilis Neapoli. 29. Johannes de Segobia, Cardinalis S. Calixti, ad A. S., d. Basel, 15. April 1443 (edit. Colon. k, 2; Norimb. 193; Basil. 181). Das Datum aus Cod. E; schon Chmel, Gesch. Kais. Friedrich's IV., Il., p. 233 conjicirte es. Der Name des Cardinals ist in den Ausgaben überall verstümmelt. 30. Nicolaus Amidanus de Cremona ad A. S., d. Basel. c. 15. April 1443 (edit. Colon. k. 2; Norimb. 193; Basil. 182). Der Brief ging seinem Inhalte nach mit dem vorigen zusammen ab; die Editionen bestimmen nur das Jalir 1443. 31. Richardus de Valentia ad A. S., d. Basel, 21. April 1443. (edit. Colon. i, 8; Norimb. 190; Basil. 178). 32. A. S. ad Petrum de Noxeto, d. Neustadt. Anfang Mai 1443 (edit. Colon. k, 3; Norimb. 36; Basil. 36). Dies ist der Brief, den der Empfänger in seiner Antwort vom 18. Nov. 1443 als estate decursa geschrieben bezeichnet (epist. 69). Edit. Colon.: ex nova civitate. Hier hielt der König nach Chmel's und Lichnowsky's Regesten uur bis zur Mitte des Mai seinen Hof. 33. Julianus, Cardinalis S. Angeli. ad A. S., d. Buda, 1. Mai 1443 (edit. Colon. g, 6; Norimb. 1; Basil. 1). Edit. Colon.: Kalend. Maji anno 1442. Die richtige Jahrzahl ergibl der Inhalt.
Strana 342
342 34. A. S. ad Casparem de Novara, d. Wien, 1. Juli 1443 (edit. Colon. h, 2 ; Norimb. 11; Basil. 11). Cod. E: ex wienna kalendas Julii 1443. So auch die edit. Colon, nur ohne Jahrzahl. Der Brief ist die Antwort auf epist. 13. 35. A. S. ad Franeiscum de Fuste, d. Wien, 1. Juli 1443 (edit. Colon. i, 1; Norimb. 184; Basil. 177). Das Datum nach Cod. S. und den Editionen. 36. A. S. ad Richardum de Valentia, d. Wien, 7. Juli 1443 (edit. Colon. h, 10; Norimb. 19; Basil. 19). Das Datum variirt. Edit. Colon.: nonis Octobris 1443. Cod. E.: nonas Februarii 1443. Cod. H: nonis Quintilibus. Im Februar war Friedrich, nach den Regesten, noch in Neustadt. Unter den beiden andern Angaben ist die des Cod. H. vorzuziehen; denn in einem Briefe König Friedrieh's an den Her- zog von Mailand, der gleichfalls von der Mailänder Propstei des Aeneas han- delt und sieh auch im Cod. H, fol. 165 findet, heisst es: Scripsimus tibi estate preterita ete. Diese Ausserung bezieht sich auf das königliche Begleit- schreiben, dessen Aeneas in unserm Briefe gedenkt. 37. A. S. ad Guinifortum (Barzizium) Mediolanensem, d. Wien, 10. Juli 1443 (edit. Colon. i, 1; Norimb. 368; Basil. 354). Die edit. Norimb. beginnt: Eneas Cardinalis Senensis s. p. d. Gumforto ete. Ex Leponsiis hac preterita hyeme super re prepositure mee literas ad te dedi ete. Ihr Schluss: Ex urbe sexto Idus Julii. — Edit. Colon. lüsst das Cardinalis aus und datirt: ex wienna sexto Ydus Julii. Cod. D: Eneas Sil- vius poeta etc., aber am Schluss: ex Leponciis (Feldkirchen) etc., ein Irr- thum, der sich aus dem Anfange des Briefes erklürt. Vergl. ferner epist. 10 aus Feldkirchen vom 5. December 1442 und des Barzizzi Antwort auf unsern Brief vom 19. Noveimber 1443 (epist. 70). 38. A. S. ad Hieronymum Senensem, d. Wien, 7.—10. Juli 1443 (edit. Colon. i, 1; Norimb. 20; Basil. 20). Edit. Colon.: ex wienna 1443. Das Übrige ergibt der Inhalt des Briefes, wenn er mit den beiden vorigen verglichen wird. 39. A. S. ad Adam de Mulin, d. Wien, 18. Juli 1443 (edit. Colon. h, 9; Norimb. 18; Basil. 18). Ort und Zeit nach der edit. Colon. Sie liest: Ade de Mulyn; edit. Norimb.: Muli; Cod. D: Mülin; Cod. E: milia. 40. Julianus Cardinalis S. Angeli ad A. S., d. Buda, etwa August 1443 (edit. Colon. g, 10; Norimb. 182; Basil. 176). Vergl. epist. 42. 41. A. S. ad Cardinalem Julianum S. Angeli, d. Neustadt, Ende August 1443 (edit. Colon. h, 1; Norimb. 2; Basil. 2). Zeit und Ort ergeben sich aus dem Inhalte des Briefes. Graf Cilly söhnte sich mit dem Könige am 16. August 1443 aus (Chmel, Regesten Nro. 1514). Bischof Nicodemus von Freisingen starb am 13. August 1443 (Meichelbeck, Histor. Frising. T. II, P. I, p. 230). Nach der edit. Colon. heisst es im Briefe: litteris na mque tuis (Juliani Cardinalis) quas ex buda XVII hujus mensis die ad me designasti etc.
342 34. A. S. ad Casparem de Novara, d. Wien, 1. Juli 1443 (edit. Colon. h, 2 ; Norimb. 11; Basil. 11). Cod. E: ex wienna kalendas Julii 1443. So auch die edit. Colon, nur ohne Jahrzahl. Der Brief ist die Antwort auf epist. 13. 35. A. S. ad Franeiscum de Fuste, d. Wien, 1. Juli 1443 (edit. Colon. i, 1; Norimb. 184; Basil. 177). Das Datum nach Cod. S. und den Editionen. 36. A. S. ad Richardum de Valentia, d. Wien, 7. Juli 1443 (edit. Colon. h, 10; Norimb. 19; Basil. 19). Das Datum variirt. Edit. Colon.: nonis Octobris 1443. Cod. E.: nonas Februarii 1443. Cod. H: nonis Quintilibus. Im Februar war Friedrich, nach den Regesten, noch in Neustadt. Unter den beiden andern Angaben ist die des Cod. H. vorzuziehen; denn in einem Briefe König Friedrieh's an den Her- zog von Mailand, der gleichfalls von der Mailänder Propstei des Aeneas han- delt und sieh auch im Cod. H, fol. 165 findet, heisst es: Scripsimus tibi estate preterita ete. Diese Ausserung bezieht sich auf das königliche Begleit- schreiben, dessen Aeneas in unserm Briefe gedenkt. 37. A. S. ad Guinifortum (Barzizium) Mediolanensem, d. Wien, 10. Juli 1443 (edit. Colon. i, 1; Norimb. 368; Basil. 354). Die edit. Norimb. beginnt: Eneas Cardinalis Senensis s. p. d. Gumforto ete. Ex Leponsiis hac preterita hyeme super re prepositure mee literas ad te dedi ete. Ihr Schluss: Ex urbe sexto Idus Julii. — Edit. Colon. lüsst das Cardinalis aus und datirt: ex wienna sexto Ydus Julii. Cod. D: Eneas Sil- vius poeta etc., aber am Schluss: ex Leponciis (Feldkirchen) etc., ein Irr- thum, der sich aus dem Anfange des Briefes erklürt. Vergl. ferner epist. 10 aus Feldkirchen vom 5. December 1442 und des Barzizzi Antwort auf unsern Brief vom 19. Noveimber 1443 (epist. 70). 38. A. S. ad Hieronymum Senensem, d. Wien, 7.—10. Juli 1443 (edit. Colon. i, 1; Norimb. 20; Basil. 20). Edit. Colon.: ex wienna 1443. Das Übrige ergibt der Inhalt des Briefes, wenn er mit den beiden vorigen verglichen wird. 39. A. S. ad Adam de Mulin, d. Wien, 18. Juli 1443 (edit. Colon. h, 9; Norimb. 18; Basil. 18). Ort und Zeit nach der edit. Colon. Sie liest: Ade de Mulyn; edit. Norimb.: Muli; Cod. D: Mülin; Cod. E: milia. 40. Julianus Cardinalis S. Angeli ad A. S., d. Buda, etwa August 1443 (edit. Colon. g, 10; Norimb. 182; Basil. 176). Vergl. epist. 42. 41. A. S. ad Cardinalem Julianum S. Angeli, d. Neustadt, Ende August 1443 (edit. Colon. h, 1; Norimb. 2; Basil. 2). Zeit und Ort ergeben sich aus dem Inhalte des Briefes. Graf Cilly söhnte sich mit dem Könige am 16. August 1443 aus (Chmel, Regesten Nro. 1514). Bischof Nicodemus von Freisingen starb am 13. August 1443 (Meichelbeck, Histor. Frising. T. II, P. I, p. 230). Nach der edit. Colon. heisst es im Briefe: litteris na mque tuis (Juliani Cardinalis) quas ex buda XVII hujus mensis die ad me designasti etc.
Strana 343
343 42. A. S. ad eundem, d. Neustadt, in den letzten Tagen des August oder im Anfang des September 1443 (edit. Colon. g, 10; Norimb. 3; Basil. 3). Cod. D und edit. Colon.: ex nova civitate. Die ungefähre Zeitbestim- mung geht aus den Inhalte des Briefes und aus den Regesten hervor. 43. A. S. ad Albericum Malettam Papiensem, d. Grätz, 13. Sep- tember 1443 (edit. Colon. h, 4; Norimb. 12; Basil. 12). In Zeit, Ort und Namen des Adressaten stimmt die edit. Colon. mit den Codd. E, H und S überein. Einen Brief des Kanzlers Schlick vom 16. oder 17. September an denselben Maletta enthalten die erwähnten drei Codices. Es handelte sich in dieser Correspondenz schon damals um die Erhebung der Markgrafen von Este zur herzoglichen Würde. 44. A. S. Doctori N. (Nieolao de Arzimboldis Mediolanensi), d. Grätz, 13.—17. September 1443. Aus Cod. Q, fol. 237: Eneas Silvius poeta spectabili ac eximio Doctori N. s. d. p. Per tabel- larium illustris domini Marchionis Ferrarie vestras recepi litteras suavitatis et benevolentie plenas, gavisusque sum valde, bonam de me factam esse rela- tionem ipsi Marchioni per eximium dominum Alberieum Malettam. Nam quam- vis non ille sim, de quo dici tanta debeant, gratum tamen mihi est, prefa- tum Marchionem bene de me sentire, quia etsi facta mea parva sunt, animus tamen maximus est, qui sibi servire vellet, nee aliud quam potestas deest. Quid vero nunc in re ipsius Marehionis scribo ad longum eidem domino Albe- rico, qui ut puto vobis singula reseribit. Feci quid potui in ejus favorem nec exigendum est ab homine plus quam possit. Quod de meo statu gaudeatis, nihil ambigo, nam et idem mihi contigit de omni vestra prospe- ritate, quainvis ego semper pusillus fuerim et adhue sim. Placuit audisse que dicitis de cara sorore laudoque pietatem vestram. Nam id est verum officium boni viri, circa conjunetos sanguine humanitatem exercere quam maximam. Eam itaque non causa necessitatis sed amore urgente iterum vobis atque iterum recommendo. De domino Francischino Veronensi intellexi que seribitis sed certe res non est per me tractanda. Nam licet ego permaxime cuperem, plures esse nostri generis apud hunc prineipem, qui me labore levarent et delectarent, seio tamen quid periculi sit loqui super hoc. Et nobis enim non habetur multa fides de Italieis. Dico apud — — ego tanquam subditus et probatus per XVIII annorum spatium ad hune in quo sum statum veni magna cum patientia et tollerantia, qua fertum esse oportet hominem inter exteros viventem. Si tamen alius loqueretur et non veniet a me, possem juvare ser- mone et commendatione. Sed fugere me oportet tanquam ignem, ne quid tale a me proficiseatur, quia non parva res est corpus principis in cura habere. Idemque de vobis dico. At si mediatoren aliquem teutonieum habere pote- stis, ego semper subsequar et subserviam oratione qua potero. Valete optime et me recommissum facite prefato domino Francischino ceterisque nostris amieis et me amate ut soletis. 43. A. S. Dionysio Cardinali Strigoniensi, d. Grätz, 16. Sep- tember 1443 (edit. Colon. h. 5; Norimb. 13; Basil. 13).
343 42. A. S. ad eundem, d. Neustadt, in den letzten Tagen des August oder im Anfang des September 1443 (edit. Colon. g, 10; Norimb. 3; Basil. 3). Cod. D und edit. Colon.: ex nova civitate. Die ungefähre Zeitbestim- mung geht aus den Inhalte des Briefes und aus den Regesten hervor. 43. A. S. ad Albericum Malettam Papiensem, d. Grätz, 13. Sep- tember 1443 (edit. Colon. h, 4; Norimb. 12; Basil. 12). In Zeit, Ort und Namen des Adressaten stimmt die edit. Colon. mit den Codd. E, H und S überein. Einen Brief des Kanzlers Schlick vom 16. oder 17. September an denselben Maletta enthalten die erwähnten drei Codices. Es handelte sich in dieser Correspondenz schon damals um die Erhebung der Markgrafen von Este zur herzoglichen Würde. 44. A. S. Doctori N. (Nieolao de Arzimboldis Mediolanensi), d. Grätz, 13.—17. September 1443. Aus Cod. Q, fol. 237: Eneas Silvius poeta spectabili ac eximio Doctori N. s. d. p. Per tabel- larium illustris domini Marchionis Ferrarie vestras recepi litteras suavitatis et benevolentie plenas, gavisusque sum valde, bonam de me factam esse rela- tionem ipsi Marchioni per eximium dominum Alberieum Malettam. Nam quam- vis non ille sim, de quo dici tanta debeant, gratum tamen mihi est, prefa- tum Marchionem bene de me sentire, quia etsi facta mea parva sunt, animus tamen maximus est, qui sibi servire vellet, nee aliud quam potestas deest. Quid vero nunc in re ipsius Marehionis scribo ad longum eidem domino Albe- rico, qui ut puto vobis singula reseribit. Feci quid potui in ejus favorem nec exigendum est ab homine plus quam possit. Quod de meo statu gaudeatis, nihil ambigo, nam et idem mihi contigit de omni vestra prospe- ritate, quainvis ego semper pusillus fuerim et adhue sim. Placuit audisse que dicitis de cara sorore laudoque pietatem vestram. Nam id est verum officium boni viri, circa conjunetos sanguine humanitatem exercere quam maximam. Eam itaque non causa necessitatis sed amore urgente iterum vobis atque iterum recommendo. De domino Francischino Veronensi intellexi que seribitis sed certe res non est per me tractanda. Nam licet ego permaxime cuperem, plures esse nostri generis apud hunc prineipem, qui me labore levarent et delectarent, seio tamen quid periculi sit loqui super hoc. Et nobis enim non habetur multa fides de Italieis. Dico apud — — ego tanquam subditus et probatus per XVIII annorum spatium ad hune in quo sum statum veni magna cum patientia et tollerantia, qua fertum esse oportet hominem inter exteros viventem. Si tamen alius loqueretur et non veniet a me, possem juvare ser- mone et commendatione. Sed fugere me oportet tanquam ignem, ne quid tale a me proficiseatur, quia non parva res est corpus principis in cura habere. Idemque de vobis dico. At si mediatoren aliquem teutonieum habere pote- stis, ego semper subsequar et subserviam oratione qua potero. Valete optime et me recommissum facite prefato domino Francischino ceterisque nostris amieis et me amate ut soletis. 43. A. S. Dionysio Cardinali Strigoniensi, d. Grätz, 16. Sep- tember 1443 (edit. Colon. h. 5; Norimb. 13; Basil. 13).
Strana 344
344 Das Datum aus Cod. E und der edit. Colon. 46. Marianus Sozinus ad A. S., d. Siena, 16. Sept. 1443 (edit. Colon. k, 7; Norimb. 198; Basil. 185). Das Datum aus Cod. E. Vergl. des Aeneas Antwort vom 8. Decemb. 1443 (epist. 72). 47. A. S. ad Franciscum Quadrantium Romanum, advocatum consistorialem (in Basilea), d. Grätz, 20. Septemb. 1443 (edit. Col. h, 5; Norimb. 14; Basil. 14). Codd. A und E: ex Gretz 1443. Edit. Colon.: Ex grotz die XX septembris. Dic Antwort des Quadrantius vom 24. October 1443 (epist. 64). 48. A. S. genitori suo Silvio, d. Grätz, 20. Septemb. 1443 (edit. Colon. h, 7; Norimb. 15; Basil. 15). Das Datum nach den Codd. A, E und N. Edit. Colon: ex Constantia XX die septembris a. d. 1443; die Angabe des Ortes ist hier offenbar irrthümlich. 49. A. S. Ludovico (d'Allemand) Cardinali Arclatensi, d. Grätz, c. 23. Septemb. 1443 (edit. Colon. k, 6; Norimb. 196; Basil. 183). Die Editionen nur: ex gretz. Aber in Cod. E, fol. 205, findet sich ein Brief des Königs Friedrich an das Basler Concil aus Grütz vom 23. Sept. 1443, der in diesem des Aeneas erwähnt wird. Beide gingen offenbar zu derselben Zeit ab. 50. A. S. ad Ludovicum Cardinalem (d'Allemand), d. Wien, Anfang October 1443. Aus Cod. E, fol. 233. Domino Ludovico Cardinali Arelatensi Eneas Silvius poeta s. p. d. Reverendissime in Christo pater et domine colendissime. Litteras vestras Reverendissimo Domino Cardinali Aquilegiensi et mihi directas accepi nudius- tertius, quas perlegi, mox Domino Cardinali transmisi, cujus est res illas promo- vere, non meum, qui principi servio nondum in hanc vel in illam partem decla- rato. Ipse tamen Cardinalis Aquilegiensis graviter egrotus nec illi tante vires sunt, quante Juliano Cardinali, qui nune in Pannonia exercitum ducit et cum rege Polonie, quem ad suam opinionem traxit, adversus Teucros castra meturus est. Nec tam robustus est Aquilegiensis quan Carvajal, qui nune magnopere petit regis declarationem pro se fieri, quainquam frustra, cum omnia ad dietau referantur. Hoc anno cum esset hic Julianus, multa minabatur Aquilegiensis pug- nareque crucibus et rem fidei manibus et pugnis tueri volebat, in quibus magis confidebat quam in verbis. Nunc neutri rei est idoneus, quum nee loqui multum potest nec in pedes se tollere. Hic Bohemi sunt cum equis circiter quingentis et pulchro apparatu, agiturque de concordia, ut rex administrationem corum pu- pilli nomine suscipiat et speratur optimus exitus. Nec enim credibile esl, domini auxilium illi defuturum puero, quem nee forma nec generositate alius preit. Ego nuper illum contemplatus sum, dum apud Gretz agerem, scripsique mores et formam ejus in epistola ad Strigoniensem archiepiscopum (vergl. epist. 43 vom 16. September), cujus copiam amicus meus singularis Peregallus vobis et aliis hujus inclite domus Austrie cultoribus ostendet. Comes Cilie in gratiam rever- sus est regiam et omuia sunt undique plana. Nihil plus novi est seripture tra- dendum. Rem magnifici domini cancellarii vestre cure commendo, ut hune virum (doch woll: hic vir) qui dexter est oculus regis et manus fortior, rem concilii
344 Das Datum aus Cod. E und der edit. Colon. 46. Marianus Sozinus ad A. S., d. Siena, 16. Sept. 1443 (edit. Colon. k, 7; Norimb. 198; Basil. 185). Das Datum aus Cod. E. Vergl. des Aeneas Antwort vom 8. Decemb. 1443 (epist. 72). 47. A. S. ad Franciscum Quadrantium Romanum, advocatum consistorialem (in Basilea), d. Grätz, 20. Septemb. 1443 (edit. Col. h, 5; Norimb. 14; Basil. 14). Codd. A und E: ex Gretz 1443. Edit. Colon.: Ex grotz die XX septembris. Dic Antwort des Quadrantius vom 24. October 1443 (epist. 64). 48. A. S. genitori suo Silvio, d. Grätz, 20. Septemb. 1443 (edit. Colon. h, 7; Norimb. 15; Basil. 15). Das Datum nach den Codd. A, E und N. Edit. Colon: ex Constantia XX die septembris a. d. 1443; die Angabe des Ortes ist hier offenbar irrthümlich. 49. A. S. Ludovico (d'Allemand) Cardinali Arclatensi, d. Grätz, c. 23. Septemb. 1443 (edit. Colon. k, 6; Norimb. 196; Basil. 183). Die Editionen nur: ex gretz. Aber in Cod. E, fol. 205, findet sich ein Brief des Königs Friedrich an das Basler Concil aus Grütz vom 23. Sept. 1443, der in diesem des Aeneas erwähnt wird. Beide gingen offenbar zu derselben Zeit ab. 50. A. S. ad Ludovicum Cardinalem (d'Allemand), d. Wien, Anfang October 1443. Aus Cod. E, fol. 233. Domino Ludovico Cardinali Arelatensi Eneas Silvius poeta s. p. d. Reverendissime in Christo pater et domine colendissime. Litteras vestras Reverendissimo Domino Cardinali Aquilegiensi et mihi directas accepi nudius- tertius, quas perlegi, mox Domino Cardinali transmisi, cujus est res illas promo- vere, non meum, qui principi servio nondum in hanc vel in illam partem decla- rato. Ipse tamen Cardinalis Aquilegiensis graviter egrotus nec illi tante vires sunt, quante Juliano Cardinali, qui nune in Pannonia exercitum ducit et cum rege Polonie, quem ad suam opinionem traxit, adversus Teucros castra meturus est. Nec tam robustus est Aquilegiensis quan Carvajal, qui nune magnopere petit regis declarationem pro se fieri, quainquam frustra, cum omnia ad dietau referantur. Hoc anno cum esset hic Julianus, multa minabatur Aquilegiensis pug- nareque crucibus et rem fidei manibus et pugnis tueri volebat, in quibus magis confidebat quam in verbis. Nunc neutri rei est idoneus, quum nee loqui multum potest nec in pedes se tollere. Hic Bohemi sunt cum equis circiter quingentis et pulchro apparatu, agiturque de concordia, ut rex administrationem corum pu- pilli nomine suscipiat et speratur optimus exitus. Nec enim credibile esl, domini auxilium illi defuturum puero, quem nee forma nec generositate alius preit. Ego nuper illum contemplatus sum, dum apud Gretz agerem, scripsique mores et formam ejus in epistola ad Strigoniensem archiepiscopum (vergl. epist. 43 vom 16. September), cujus copiam amicus meus singularis Peregallus vobis et aliis hujus inclite domus Austrie cultoribus ostendet. Comes Cilie in gratiam rever- sus est regiam et omuia sunt undique plana. Nihil plus novi est seripture tra- dendum. Rem magnifici domini cancellarii vestre cure commendo, ut hune virum (doch woll: hic vir) qui dexter est oculus regis et manus fortior, rem concilii
Strana 345
345 promoveat, nune maxime. cum dieta instat Norenbergensis, ad quaim si rex non iverit, ut creditur, mandatum plenum, ut omnibus regibus scripsit, destinabit et conclusio illie suscipietur aut alterius concilii aut declarationis. Ideo sicut alias vobis scripsi (vergl. epist. 49 v. c. 23. Sept.), cavete ne electio capituli Frisin- gensis confirmetur, quod multum possit parti vestre obesse. Ego seribo Pere- gallo, ut quandam supplicationem pro me R. P. V. porrigat. Spero res meas vobis cordi esse. Idem quoque vos alloquetur super quadam littera dispensa- tionis in favorem Jacobi notarii regii et domini cancellarii servitoris expedita, que nimis taxata est. Rogo ut illam jubeatis ad debitum redigi, ne qui recur- runt ad vos nimis graventur. Valete et me commendatum ex vestra consuetu- dine suscipite. Ex Wienna. 31. A. S. ad amicum quemdam Basiliensem, d. Wien, Anfang October 1443. Der Brief, der hier aus Cod. II, fol. 52 folgt, ist wahrscheinlich mit dem vorigen zugleich abgesendet worden. Magnifice miles major (?) mi honorande. Nihil mihi scripsistis, postquam ex Basilea recessi, licet ego vobis litteras cancellarii (?) et meas transmiserim. Vereor ne mei memoriam perdideritis, quod si ita est, inde procul dubio sit, quod nunquam me magnopere amastis ; nam qui vere amat, non obliviscitur, ut in me ipso exemplum habeo , qui licet magno terrarum spatio a vobis secernar, scribere tamen et res vestras curare non desisto. Fuerunt in hanc sententiam verba vestra, que ultimo ad me pronunciastis Basilee, eum diceretis, S. D. nos- trum F. (Felicem) mihi absenti quam presenti de aliquo benefieio provisurum esse, vestrasque operas ad id spopondistis, cujus rei nullus secutus est effectus, tametsi multis ego in rebus apud Cesaream majestatem S. D. nostro profuerim et dietim prosim. Sed videor videre intentiones vestras ac cogitatus omnes : quia scitis me firmum esse et immutabilem, erga alios estis occupati; quorum nutat lides, illis providetur, illos extollitis, ne ad hostes deficiant. Qui bonus est bonusque semper fuit, hujus mentionem facit nemo. At hoc non regere est sed destruere occasioneinque praebere, ut ex bonis mali fiant, quia ubi virtuti non est premium, nec viri boni multi reperiuntur. Eligite tamen, ut libet. Ego sem- per idem ero nec me beneficia mutabunt vel injurie, ubi de fide veritateque agi- tur. Vestrum tamen esset, quibus tam diu servivi, curare aliquod beneficium mihi conferri et pro me taceute loqui idque implere, quod Basilee promisistis, quum id, quod debeo, non pretermitto. Dux Mediolani, de quo sermonem habui- mus, nunquam vel litteras vel uuntios, postquam Regi servio, hue misit. Mantue el Ferrarie Marchiones oratores misere, Veneti vero indies missuri sunt et tune ardua tractabuntur. Novitates, que hie sunt, lator presentium dicet. Cupio me S. D. nostro commendetis, Rev. P. D. I. de (scil. Segobia) etc. Consecretarios salvere jubeo. Seriberem — Episcopo, uisi eum in Britanniam legationis susce- pisse munus audissem, cujus iter faustum sit; cupio R. S. D. nostro ex sententia cedat. Vos valete optime, et si me servitoris loco habere vultis, tenere vices domini mementote. Latorem presentium in negotiis suis ut amieum recommendo percarum. Datum — 32. A. S. ad Nicolaum Amida num, d. Wien, AnfangOctob. 1443 (edit. Colon. g, 9 ; Norimb. 8; Busil. 8).
345 promoveat, nune maxime. cum dieta instat Norenbergensis, ad quaim si rex non iverit, ut creditur, mandatum plenum, ut omnibus regibus scripsit, destinabit et conclusio illie suscipietur aut alterius concilii aut declarationis. Ideo sicut alias vobis scripsi (vergl. epist. 49 v. c. 23. Sept.), cavete ne electio capituli Frisin- gensis confirmetur, quod multum possit parti vestre obesse. Ego seribo Pere- gallo, ut quandam supplicationem pro me R. P. V. porrigat. Spero res meas vobis cordi esse. Idem quoque vos alloquetur super quadam littera dispensa- tionis in favorem Jacobi notarii regii et domini cancellarii servitoris expedita, que nimis taxata est. Rogo ut illam jubeatis ad debitum redigi, ne qui recur- runt ad vos nimis graventur. Valete et me commendatum ex vestra consuetu- dine suscipite. Ex Wienna. 31. A. S. ad amicum quemdam Basiliensem, d. Wien, Anfang October 1443. Der Brief, der hier aus Cod. II, fol. 52 folgt, ist wahrscheinlich mit dem vorigen zugleich abgesendet worden. Magnifice miles major (?) mi honorande. Nihil mihi scripsistis, postquam ex Basilea recessi, licet ego vobis litteras cancellarii (?) et meas transmiserim. Vereor ne mei memoriam perdideritis, quod si ita est, inde procul dubio sit, quod nunquam me magnopere amastis ; nam qui vere amat, non obliviscitur, ut in me ipso exemplum habeo , qui licet magno terrarum spatio a vobis secernar, scribere tamen et res vestras curare non desisto. Fuerunt in hanc sententiam verba vestra, que ultimo ad me pronunciastis Basilee, eum diceretis, S. D. nos- trum F. (Felicem) mihi absenti quam presenti de aliquo benefieio provisurum esse, vestrasque operas ad id spopondistis, cujus rei nullus secutus est effectus, tametsi multis ego in rebus apud Cesaream majestatem S. D. nostro profuerim et dietim prosim. Sed videor videre intentiones vestras ac cogitatus omnes : quia scitis me firmum esse et immutabilem, erga alios estis occupati; quorum nutat lides, illis providetur, illos extollitis, ne ad hostes deficiant. Qui bonus est bonusque semper fuit, hujus mentionem facit nemo. At hoc non regere est sed destruere occasioneinque praebere, ut ex bonis mali fiant, quia ubi virtuti non est premium, nec viri boni multi reperiuntur. Eligite tamen, ut libet. Ego sem- per idem ero nec me beneficia mutabunt vel injurie, ubi de fide veritateque agi- tur. Vestrum tamen esset, quibus tam diu servivi, curare aliquod beneficium mihi conferri et pro me taceute loqui idque implere, quod Basilee promisistis, quum id, quod debeo, non pretermitto. Dux Mediolani, de quo sermonem habui- mus, nunquam vel litteras vel uuntios, postquam Regi servio, hue misit. Mantue el Ferrarie Marchiones oratores misere, Veneti vero indies missuri sunt et tune ardua tractabuntur. Novitates, que hie sunt, lator presentium dicet. Cupio me S. D. nostro commendetis, Rev. P. D. I. de (scil. Segobia) etc. Consecretarios salvere jubeo. Seriberem — Episcopo, uisi eum in Britanniam legationis susce- pisse munus audissem, cujus iter faustum sit; cupio R. S. D. nostro ex sententia cedat. Vos valete optime, et si me servitoris loco habere vultis, tenere vices domini mementote. Latorem presentium in negotiis suis ut amieum recommendo percarum. Datum — 32. A. S. ad Nicolaum Amida num, d. Wien, AnfangOctob. 1443 (edit. Colon. g, 9 ; Norimb. 8; Busil. 8).
Strana 346
346 Den Ort der Abfassung gibt die edit. Colon. an ; der Brief wurde ohne Zweifel mit den beiden vorigen und mit epist. 55 zusammen nach Basel gesehickt. 53. Bartolomaeus episcopus Cornetanus ad A. S., d. Genf, 3. Oetober 1443 (edit. Colon. k, 7; Norimb. 200; Basil. 187). So nach Cod. E und den Editionen. 54. id. ad eund., d. Lausanne, Anfang Oetober 1443 (edit. Colon. g, 8; Norimb. 181; Basil. 175). Die Editionen: ex clausano. Cod. E: ex lasana. Der Brief schliesst sich an den vorigen an. 55. A. S. ad Casparem de Fara (Novariensem), d. Wien, 5. Octob. 1443 (edit. Colon. h, 8; Norimb. 16; Basil. 16). Das Datum aus den Codd. A und E und der edit. Colon. 56. A. S. ad Johannem Anach, canonieum Tridentinum, d. Wien, 11. Octob. 1443 (edit. Colon. h, 9; Norimb. 17; Basil. 17). Das Datum aus Cod. E und der edit. Colon. — Cod. E: Inauch ; Cod. D: Anauch; edit. Colon.: Avanel; edit. Norimb.: Anach. 57. Nicolaus de Arzimboldis ad A. S., d. Mailand, 13. Oct. 1443 (edit. Colon. f, 7; Norimb. 176; Basil. 173). Die Editionen geben zwar die Jahrzahl 1444, Cod. E aber das richtige Jahr 1443; denn Aeneas antwortet am 20. Januar 1444 (epist. 94). Die Editionen nennen den Schreiber des Briefes auch irrig Jacobus de Arz. 58. A. S. ad Johannem Campisium, d. Wien, 14. Octob. 1443 (edit. Colon. i, 2; Norimb. 21; Basil. 21). Das Datum aus Cod. E und der edit. Colon. Die Antwort des Campisius v. 13. Novemb. 1443 (epist. 67). 59. A. S. ad Bartolomeum episcopum Novariensem, d. Wien, 19. Oetob. 1443 (edit. Colon. i, 4; Norimb. 22; Basil. 22). Das Datum nach der edit. Colon. 60. Bertoldus vor der Werna (Luneburgensis) ad A. S., d. (Wien), 20. Octob. 1443. Hier folgt der Brief aus Cod. H, fol. 59 und Cod. S: Honorabilis frater honorande. Rogo sinceriter, quatenus onnes dominos et amicos meos, cancellarie scriptores, mei nomine cras hora debita prandii ad hospitium meum ad prandium invitare velitis, maxime D. Wolfgang etc. ceteros- que alios, quos vos plus quam ego noscitis, invitandos. Et rogo, quod super omnia hospes domus esse velitis, quia proprio hospite domus quod ista vice duntaxat carebimus et hospita domus juvencula et socialis est, quam agnosco, amplexabiliter cognoscere maxime osculo honeste caritatis interveniende, non procedendo, sicut asinus in majo procedere solet, et quamvis de terra sum, de terra loquor. Me vobis humiliter recommendo. Scripsi hodie die Sabbati post Luce Evangeliste. 61. A. S. ad Bertholdum Luneburgensem, d. Wien, 21. Octob. 1443 (edit. Colon. i, 4; Norimb. 23; Basil. 23). Das Datum nach der edit. Colon., deren Text auch weit reiner ist. Sie überschreibt: Scribe imperialis Cancellarie Bartholdo etc. Aeneas schrieb nämlich die Antwort auf die Einladung (epist. 60) im Namen seiner Collegen.
346 Den Ort der Abfassung gibt die edit. Colon. an ; der Brief wurde ohne Zweifel mit den beiden vorigen und mit epist. 55 zusammen nach Basel gesehickt. 53. Bartolomaeus episcopus Cornetanus ad A. S., d. Genf, 3. Oetober 1443 (edit. Colon. k, 7; Norimb. 200; Basil. 187). So nach Cod. E und den Editionen. 54. id. ad eund., d. Lausanne, Anfang Oetober 1443 (edit. Colon. g, 8; Norimb. 181; Basil. 175). Die Editionen: ex clausano. Cod. E: ex lasana. Der Brief schliesst sich an den vorigen an. 55. A. S. ad Casparem de Fara (Novariensem), d. Wien, 5. Octob. 1443 (edit. Colon. h, 8; Norimb. 16; Basil. 16). Das Datum aus den Codd. A und E und der edit. Colon. 56. A. S. ad Johannem Anach, canonieum Tridentinum, d. Wien, 11. Octob. 1443 (edit. Colon. h, 9; Norimb. 17; Basil. 17). Das Datum aus Cod. E und der edit. Colon. — Cod. E: Inauch ; Cod. D: Anauch; edit. Colon.: Avanel; edit. Norimb.: Anach. 57. Nicolaus de Arzimboldis ad A. S., d. Mailand, 13. Oct. 1443 (edit. Colon. f, 7; Norimb. 176; Basil. 173). Die Editionen geben zwar die Jahrzahl 1444, Cod. E aber das richtige Jahr 1443; denn Aeneas antwortet am 20. Januar 1444 (epist. 94). Die Editionen nennen den Schreiber des Briefes auch irrig Jacobus de Arz. 58. A. S. ad Johannem Campisium, d. Wien, 14. Octob. 1443 (edit. Colon. i, 2; Norimb. 21; Basil. 21). Das Datum aus Cod. E und der edit. Colon. Die Antwort des Campisius v. 13. Novemb. 1443 (epist. 67). 59. A. S. ad Bartolomeum episcopum Novariensem, d. Wien, 19. Oetob. 1443 (edit. Colon. i, 4; Norimb. 22; Basil. 22). Das Datum nach der edit. Colon. 60. Bertoldus vor der Werna (Luneburgensis) ad A. S., d. (Wien), 20. Octob. 1443. Hier folgt der Brief aus Cod. H, fol. 59 und Cod. S: Honorabilis frater honorande. Rogo sinceriter, quatenus onnes dominos et amicos meos, cancellarie scriptores, mei nomine cras hora debita prandii ad hospitium meum ad prandium invitare velitis, maxime D. Wolfgang etc. ceteros- que alios, quos vos plus quam ego noscitis, invitandos. Et rogo, quod super omnia hospes domus esse velitis, quia proprio hospite domus quod ista vice duntaxat carebimus et hospita domus juvencula et socialis est, quam agnosco, amplexabiliter cognoscere maxime osculo honeste caritatis interveniende, non procedendo, sicut asinus in majo procedere solet, et quamvis de terra sum, de terra loquor. Me vobis humiliter recommendo. Scripsi hodie die Sabbati post Luce Evangeliste. 61. A. S. ad Bertholdum Luneburgensem, d. Wien, 21. Octob. 1443 (edit. Colon. i, 4; Norimb. 23; Basil. 23). Das Datum nach der edit. Colon., deren Text auch weit reiner ist. Sie überschreibt: Scribe imperialis Cancellarie Bartholdo etc. Aeneas schrieb nämlich die Antwort auf die Einladung (epist. 60) im Namen seiner Collegen.
Strana 347
347 62. A. S. ad Johann. Freund, d. Wien, 22. Oetober 1443 (edit. Colon. i, 4; Norimb. 24; Basil. 24). Das Datum nach der edit. Colon. Der Name variirt zwischen: Frund, Freunt, Vrund, Freund. 63. A. S. ad Johannem de Carvajal, d. Wien, 23. October 1443 (edit. Colon. i, 5; Norimb. 25 ; Basil. 25). 64. Franciscus Quadrantius ad A. S., d. Basel, 24. Oet. 1443 (edit. Colon. k, 6; Norimb. 197; Basil. 184). Das Datum nach Cod. E. Der Brief beantwortet den des Aeneas v. 20. Sept. 1443 (epist. 47). 65. A. S. ad Casparem Schliek eaneellarium, d. Wien, 1. No- vember 1443 (edit. Colon. i, 6 ; Norimb. 26; Basil. 26). Das Datum naeh Cod. E und der edit. Colon. 66. A. S. ad Lupum Valasci de Portugallia, d. Neustadt, zwi- sehen 1.—11. November 1443 (edit. Colon. h, 1; Norimb. 10; Basil. 10). Aeneas sagt in diesem Briefe, dass er seit etwa einem Jahre dem König als Secretär folge. Im November 1442 verliess er Basel. Dass der Brief aus Neu- stadt ist, geben Cod. E und die edit. Colon. an. Am 1. November 1443 sehrieb Aeneas noch aus Wien, gedenkt aber schon seiner bevorstehenden Abreise nach Neustadt; den Nürnberger Reichstag, der zum 11. November angesagt war, besprieht er indess als noch nieht zusammengetreten. 67. Johannes Campisius ad A. S., d. Rom, 13. Nov. 1443 (edit. Colon. c, 6 ; Norimb. 172; Basil. 169). Das Datuim nach den Editionen. Der Brief antwortet auf den des Aeneas vom 14. 0et. 1443 (epist. 38). — Der Cod. E fügt in einem der letzten Sätze des Briefes einige Worte hinzu: Idem faeit et Jaeobus Calvus, venerabilis vir, Contes de Latriacomitibus, civis et canonicus Senensis ac B. D. nostri cubieu- larius, domus vero reverendissimi domini mei D. Tarentini magister, homo quo natura etc. — Ferner am Schlusse des Briefes hinter conserva: ad cujus d. r. d. meus et sacrum Collegium de re fratris et ecclesie frisingensis copiose et ad votum respondent et bulle expedite libere et ut optavit ut equum sint ad se transmittuntur, quemadmodum etiam Tolner accipiet. Datum rome ete. 68. A. S. comiti Galeatio de Archo, d. Neustadt, 15. Nov. 1443 (edit. Colon. i, 7; Norimb. 27; Basil. 27). Das Datuin nach Cod. E und der edit. Colon. 69. Petrus Noxetanus ad A. S., d. Rom, 18. Novemb. 1443 (edit. Colon. f, 1 ; Norimb. 173; Basil. 170). Das Datum nach den Editionen. Der Brief antwortet auf den des Aeneas von Anfang Mai 1443 (epist. 32). 70. Guinifortus Burzizius ad A. S., d. Mailand, 19. Nov. 1443. Dieser Brief aus Cod. II, fol. 146, antwortet auf den des Aeneas v. 10. Juli 1443 (epist. 37): Spectalo ac ornatissimo viro domino Enee Silvio laureato poete clarissimo et Serenissimi Regis Romanorum disertissimo secretario. Quo in prepositura tua recuperanda tibi animo fuerim, vir spectatissime, jam pridem intellexisses, nisi et me ratio horum temporum et varii, qui nostra
347 62. A. S. ad Johann. Freund, d. Wien, 22. Oetober 1443 (edit. Colon. i, 4; Norimb. 24; Basil. 24). Das Datum nach der edit. Colon. Der Name variirt zwischen: Frund, Freunt, Vrund, Freund. 63. A. S. ad Johannem de Carvajal, d. Wien, 23. October 1443 (edit. Colon. i, 5; Norimb. 25 ; Basil. 25). 64. Franciscus Quadrantius ad A. S., d. Basel, 24. Oet. 1443 (edit. Colon. k, 6; Norimb. 197; Basil. 184). Das Datum nach Cod. E. Der Brief beantwortet den des Aeneas v. 20. Sept. 1443 (epist. 47). 65. A. S. ad Casparem Schliek eaneellarium, d. Wien, 1. No- vember 1443 (edit. Colon. i, 6 ; Norimb. 26; Basil. 26). Das Datum naeh Cod. E und der edit. Colon. 66. A. S. ad Lupum Valasci de Portugallia, d. Neustadt, zwi- sehen 1.—11. November 1443 (edit. Colon. h, 1; Norimb. 10; Basil. 10). Aeneas sagt in diesem Briefe, dass er seit etwa einem Jahre dem König als Secretär folge. Im November 1442 verliess er Basel. Dass der Brief aus Neu- stadt ist, geben Cod. E und die edit. Colon. an. Am 1. November 1443 sehrieb Aeneas noch aus Wien, gedenkt aber schon seiner bevorstehenden Abreise nach Neustadt; den Nürnberger Reichstag, der zum 11. November angesagt war, besprieht er indess als noch nieht zusammengetreten. 67. Johannes Campisius ad A. S., d. Rom, 13. Nov. 1443 (edit. Colon. c, 6 ; Norimb. 172; Basil. 169). Das Datuim nach den Editionen. Der Brief antwortet auf den des Aeneas vom 14. 0et. 1443 (epist. 38). — Der Cod. E fügt in einem der letzten Sätze des Briefes einige Worte hinzu: Idem faeit et Jaeobus Calvus, venerabilis vir, Contes de Latriacomitibus, civis et canonicus Senensis ac B. D. nostri cubieu- larius, domus vero reverendissimi domini mei D. Tarentini magister, homo quo natura etc. — Ferner am Schlusse des Briefes hinter conserva: ad cujus d. r. d. meus et sacrum Collegium de re fratris et ecclesie frisingensis copiose et ad votum respondent et bulle expedite libere et ut optavit ut equum sint ad se transmittuntur, quemadmodum etiam Tolner accipiet. Datum rome ete. 68. A. S. comiti Galeatio de Archo, d. Neustadt, 15. Nov. 1443 (edit. Colon. i, 7; Norimb. 27; Basil. 27). Das Datuin nach Cod. E und der edit. Colon. 69. Petrus Noxetanus ad A. S., d. Rom, 18. Novemb. 1443 (edit. Colon. f, 1 ; Norimb. 173; Basil. 170). Das Datum nach den Editionen. Der Brief antwortet auf den des Aeneas von Anfang Mai 1443 (epist. 32). 70. Guinifortus Burzizius ad A. S., d. Mailand, 19. Nov. 1443. Dieser Brief aus Cod. II, fol. 146, antwortet auf den des Aeneas v. 10. Juli 1443 (epist. 37): Spectalo ac ornatissimo viro domino Enee Silvio laureato poete clarissimo et Serenissimi Regis Romanorum disertissimo secretario. Quo in prepositura tua recuperanda tibi animo fuerim, vir spectatissime, jam pridem intellexisses, nisi et me ratio horum temporum et varii, qui nostra
Strana 348
348 consilia interciderunt, continuissent easus nee essent passi ad opus accedere. ad quod inanem me operam adhibiturum perspieere videbar. Nounullis enim difficultatibus eausa tua laborat, quas etsi litteris tuis confutando attingis, tamen apud nostros et quidem eos, qui te amant ac tibi favent, plurimum tanti fieri intelligo, ut satius multo existimem ad tempus tacere quam irritis conatibus ad- versarium commonefacere, que illi ruina impendeat. Hoe de me velim constan- tissime teneas: ea fide, cura, diligentia, studio, assiduitate in hae causa ero, cum primum aliqua emerget rei bene gerende occasio, ut non majore pro amico, pro fratre, pro homine, a quo vite omnis ornamenta vel accepta sint vel expee- tentur, pro se ipso denique esse quispiam debeat. Nam cum tua singularis virtus atque integritas facit, ut optima tibi cupiaim, tum ea spes, quam in me vir optimus atque doctissimus conjecisse videris, ae de meo in le amore haud falsa opinio omnia ut suppeditare studeam incitat atque inflammat, non obseura mea in te officia ut extent. Ex fortuna id quidem pendel nonnulla ex parte. Nihil esse pretermissum, quod a non fieto aut fallaci homine, qui rerum geren- darum peritiam aliquam teneat, praestari oporteat, ipse mihi sum conseius idemque tibi tu quoque ut persuadeas etiam atque etiam peto. Vale. Generoso equiti et philosopho insigni domino Johanni Jacobo Castroromano, phisico regio, magnum me in modum commendatiorem redde. Mediolani XIII Kal. Decembr. 1443. Tuus quidquid est Guinifortus Barzizius. 71. A. S. Sigismundo Austriae Duci, d. Grätz, 5. Dec. 1443 (edit. Colon. a, 3 ; Norimb. 105; Basil. 105). Edit. Colon.: Ex gretz nonas decembris 1444 ; richtiger Cod. S: ex Gretz Nonis Decembr. 1443. 72. A. S. ad Marianum Sozinum Senensem, d. Grätz, 8. Dec. 1443 (edit. Colon. e, 2; Norimb. 39; Basil. 39). Das Datum nach der edit. Colon. Der Brief antwortet auf den des Sozinus vom 16. September 1443 (epist. 46). 73. A. S. Johanni Maers, cancellario Austriae, d. Grätz, 8. Decemb. 1443 (edit. Colon. e, 3; Norimb. 40; Basil. 40). Das Datum nach der edit. Colon. Sie und die Codd. L und Q lesen : maers. Cod. II : Meyrs, edit. Norimb.: mayers. 74. A. S. Procopio (de Rabenstein), d. Grätz, 9. Decemb. 1443 (edit. Colon. e, 3; Norimb. 41; Basil. 41). Das Datum nach Cod. E und der edit. Colon. 75. A. S. Caspari Schlick, d. Grätz, 11. Decemb. 1443. Aus Cod. H, fol. 67 : Eneas ad dominum Caneellarium. Magnifice et generose domine mi precipue. Contigit mili erga litteras ves- tras, sicut et vobis erga meas ; nam et ultime prime fuerunt el prime novissime. Id vero aceidit eorum culpa, quibus commisse sunt deferende. Ego tamen suo ordine singulis respondebo. Epistolarum vestrarum quatuor ad me devenerunt. Prima est, quam in facto Coloniensis Archiepiscopi scripsistis. Ad hanc rescripsi jam aliquid, nune ple- nius rem suscipite. Erant hie utriusque partis procuratores, causa vero jam suspensa fuerat usque ad Purificationem. Rogati sunt Susatenses, suspensioni
348 consilia interciderunt, continuissent easus nee essent passi ad opus accedere. ad quod inanem me operam adhibiturum perspieere videbar. Nounullis enim difficultatibus eausa tua laborat, quas etsi litteris tuis confutando attingis, tamen apud nostros et quidem eos, qui te amant ac tibi favent, plurimum tanti fieri intelligo, ut satius multo existimem ad tempus tacere quam irritis conatibus ad- versarium commonefacere, que illi ruina impendeat. Hoe de me velim constan- tissime teneas: ea fide, cura, diligentia, studio, assiduitate in hae causa ero, cum primum aliqua emerget rei bene gerende occasio, ut non majore pro amico, pro fratre, pro homine, a quo vite omnis ornamenta vel accepta sint vel expee- tentur, pro se ipso denique esse quispiam debeat. Nam cum tua singularis virtus atque integritas facit, ut optima tibi cupiaim, tum ea spes, quam in me vir optimus atque doctissimus conjecisse videris, ae de meo in le amore haud falsa opinio omnia ut suppeditare studeam incitat atque inflammat, non obseura mea in te officia ut extent. Ex fortuna id quidem pendel nonnulla ex parte. Nihil esse pretermissum, quod a non fieto aut fallaci homine, qui rerum geren- darum peritiam aliquam teneat, praestari oporteat, ipse mihi sum conseius idemque tibi tu quoque ut persuadeas etiam atque etiam peto. Vale. Generoso equiti et philosopho insigni domino Johanni Jacobo Castroromano, phisico regio, magnum me in modum commendatiorem redde. Mediolani XIII Kal. Decembr. 1443. Tuus quidquid est Guinifortus Barzizius. 71. A. S. Sigismundo Austriae Duci, d. Grätz, 5. Dec. 1443 (edit. Colon. a, 3 ; Norimb. 105; Basil. 105). Edit. Colon.: Ex gretz nonas decembris 1444 ; richtiger Cod. S: ex Gretz Nonis Decembr. 1443. 72. A. S. ad Marianum Sozinum Senensem, d. Grätz, 8. Dec. 1443 (edit. Colon. e, 2; Norimb. 39; Basil. 39). Das Datum nach der edit. Colon. Der Brief antwortet auf den des Sozinus vom 16. September 1443 (epist. 46). 73. A. S. Johanni Maers, cancellario Austriae, d. Grätz, 8. Decemb. 1443 (edit. Colon. e, 3; Norimb. 40; Basil. 40). Das Datum nach der edit. Colon. Sie und die Codd. L und Q lesen : maers. Cod. II : Meyrs, edit. Norimb.: mayers. 74. A. S. Procopio (de Rabenstein), d. Grätz, 9. Decemb. 1443 (edit. Colon. e, 3; Norimb. 41; Basil. 41). Das Datum nach Cod. E und der edit. Colon. 75. A. S. Caspari Schlick, d. Grätz, 11. Decemb. 1443. Aus Cod. H, fol. 67 : Eneas ad dominum Caneellarium. Magnifice et generose domine mi precipue. Contigit mili erga litteras ves- tras, sicut et vobis erga meas ; nam et ultime prime fuerunt el prime novissime. Id vero aceidit eorum culpa, quibus commisse sunt deferende. Ego tamen suo ordine singulis respondebo. Epistolarum vestrarum quatuor ad me devenerunt. Prima est, quam in facto Coloniensis Archiepiscopi scripsistis. Ad hanc rescripsi jam aliquid, nune ple- nius rem suscipite. Erant hie utriusque partis procuratores, causa vero jam suspensa fuerat usque ad Purificationem. Rogati sunt Susatenses, suspensioni
Strana 349
349 ut resignarent paterenturque judicium fieri ; nihilque ab eis obtentum est. Quod ubi Colonienses viderunt, scientes Regi non licere vim facere, rursus dilationem ad diem juridicaim post Letare postularunt obtinueruntque. Habent et aliam causam contra Susatenses, quam dominus rex commisit ad instantiam Arehiepi- scopi uni ex ducibus Brunsvicensibus illis, qui super electoratu dudum litigavit, verum ipsi contenti revertentur existimantes, se quod justum erat obtinuisse. el in eo gratias agunt. Secunda epistola vestra longior fuit, ex qua natum vobis esse filiolum per- cepi, quod tun regie majestati tuin aliis amieis vestris ac servitoribus notum feci implevique omnes letitia. Gaudemus namque communiter deumque rogamus, ut superstes sit et patris virtutes imitetur ae materni generis sequatur ves- stigia. Vestrum erit curare, ut postquam adoleverit bonis artibus imbuatur, ne sit ex illorum nobilium numero, qui despicientes litteras despiciuntur ab omni- bus. Parva impensa est, que cirea filium adhibetur, ea tamen si recta fuerit, admodum est utilis et uberrimos postea fruetus producit. Multum interest, ut honesta sit nutrix et bone habitudinis; infantis namque natura ebibiti lactis vigorem sequitur. Mulier quedam, quum exhauste forent mamme, suis lacte puerum enutrivit, qui postmodum semper coeni et luti amator fuit et ut poterat pedes in fimum fecosque immittebat. De poedagago vero quanta sit cura adhi- benda, docel Plutarchus, docet et Quintilianus, qui Alexandrum magnum que- dam vitia Leonidis, pedagogi sui, sic in pueritia inbibisse refert, ut eis carere in robusta actate non potuerit. Vos tamen hec melius nostis. Unum tantummodo dixero, ne matris ex more sed ex voluntate patris alatur filius. Matrumque namque nimia indulgentia filios inertes fovit, quamquam et foemine reperte sunt, qui filios egregie nutriverunt, sieut Cornelia, Gracchorum inater, cui conjugem vestram illustrissimam magis quam aliam comparaverim. De re pecuniaria, qua vaeuum venisse magistrum Thomam refertis, fecimus verbum, dominus Udalrieus et ego, repertumque est, Lucam recepisse ducatos trecentos scripsisseque sociis suis, ut vobis de nominata pecunia subveniant. — Doletis Pangracium non aliter fuisse receptum, quam vobis significatum fuit. Sed ita sunt mores nostri. Nescimus inescare homines foverarique (sie) beueficia, et sic paulatim deficimus. Fortuna, que vultum blandum nobis ostendat, quia recepta non est, jam posteriora demonstrat et quasi simia nobis illudit. Credo ita opus erit, ut scribitis, rebus Ungarie providere. Hine quod spei sit non video. Rex auteni Polonie minime reversus est, ut arbitramini, sed ultra dietim pro- ficiscitur sequenteque Cardinali et fatis ignavie nostre ultoribus prospera bella conficit, famam augel et in regno se confirmat, quo fit ut nil sanius putem quam pacem et foedera secum percuti per medium Juliani Cardinalis, viri prudentis- simi. Sed hee res in absentia vestra sepulta est. Tetigistis negotium Frisingensis ecclesie. Vidi omnia scripta ex Basiliensi concilio venientia, que omnia remittaim domino Henrico landoque vestrum judi- cium. Postquam enim alterius partis majus est beneficium, non est illine rece- dendum, nec mihi videtur fieri aliquid in Basilea posse, quod alteri parti jus aufferat, quia non quod majores, sed quod multitudo vult, illic obtinetur. Bulle ex Romana curia nulle advenerunl, nisi prima illa brevia, per que possessionem petivimus, sed non obtinuimus. Nee mullum miror tum propter absentiam
349 ut resignarent paterenturque judicium fieri ; nihilque ab eis obtentum est. Quod ubi Colonienses viderunt, scientes Regi non licere vim facere, rursus dilationem ad diem juridicaim post Letare postularunt obtinueruntque. Habent et aliam causam contra Susatenses, quam dominus rex commisit ad instantiam Arehiepi- scopi uni ex ducibus Brunsvicensibus illis, qui super electoratu dudum litigavit, verum ipsi contenti revertentur existimantes, se quod justum erat obtinuisse. el in eo gratias agunt. Secunda epistola vestra longior fuit, ex qua natum vobis esse filiolum per- cepi, quod tun regie majestati tuin aliis amieis vestris ac servitoribus notum feci implevique omnes letitia. Gaudemus namque communiter deumque rogamus, ut superstes sit et patris virtutes imitetur ae materni generis sequatur ves- stigia. Vestrum erit curare, ut postquam adoleverit bonis artibus imbuatur, ne sit ex illorum nobilium numero, qui despicientes litteras despiciuntur ab omni- bus. Parva impensa est, que cirea filium adhibetur, ea tamen si recta fuerit, admodum est utilis et uberrimos postea fruetus producit. Multum interest, ut honesta sit nutrix et bone habitudinis; infantis namque natura ebibiti lactis vigorem sequitur. Mulier quedam, quum exhauste forent mamme, suis lacte puerum enutrivit, qui postmodum semper coeni et luti amator fuit et ut poterat pedes in fimum fecosque immittebat. De poedagago vero quanta sit cura adhi- benda, docel Plutarchus, docet et Quintilianus, qui Alexandrum magnum que- dam vitia Leonidis, pedagogi sui, sic in pueritia inbibisse refert, ut eis carere in robusta actate non potuerit. Vos tamen hec melius nostis. Unum tantummodo dixero, ne matris ex more sed ex voluntate patris alatur filius. Matrumque namque nimia indulgentia filios inertes fovit, quamquam et foemine reperte sunt, qui filios egregie nutriverunt, sieut Cornelia, Gracchorum inater, cui conjugem vestram illustrissimam magis quam aliam comparaverim. De re pecuniaria, qua vaeuum venisse magistrum Thomam refertis, fecimus verbum, dominus Udalrieus et ego, repertumque est, Lucam recepisse ducatos trecentos scripsisseque sociis suis, ut vobis de nominata pecunia subveniant. — Doletis Pangracium non aliter fuisse receptum, quam vobis significatum fuit. Sed ita sunt mores nostri. Nescimus inescare homines foverarique (sie) beueficia, et sic paulatim deficimus. Fortuna, que vultum blandum nobis ostendat, quia recepta non est, jam posteriora demonstrat et quasi simia nobis illudit. Credo ita opus erit, ut scribitis, rebus Ungarie providere. Hine quod spei sit non video. Rex auteni Polonie minime reversus est, ut arbitramini, sed ultra dietim pro- ficiscitur sequenteque Cardinali et fatis ignavie nostre ultoribus prospera bella conficit, famam augel et in regno se confirmat, quo fit ut nil sanius putem quam pacem et foedera secum percuti per medium Juliani Cardinalis, viri prudentis- simi. Sed hee res in absentia vestra sepulta est. Tetigistis negotium Frisingensis ecclesie. Vidi omnia scripta ex Basiliensi concilio venientia, que omnia remittaim domino Henrico landoque vestrum judi- cium. Postquam enim alterius partis majus est beneficium, non est illine rece- dendum, nec mihi videtur fieri aliquid in Basilea posse, quod alteri parti jus aufferat, quia non quod majores, sed quod multitudo vult, illic obtinetur. Bulle ex Romana curia nulle advenerunl, nisi prima illa brevia, per que possessionem petivimus, sed non obtinuimus. Nee mullum miror tum propter absentiam
Strana 350
350 vestram, tum quia breve nihil aliud dicebat, nisi quod papa providerat ecelesie Fri- singensi fratri vestro propter merita vestra, sciens quod majestati sue compla- ceat, nihilque de danda possessione dicebatur. Presentavi nunc litteram vestram responsumque petii, quod nondum obtinui propter recessum festinum hujus nuntii. Per alium mittam. Copiam vero, quam mihi transmisistis, destinabo domino H. (enrico), ut vestram diligentiaimn non ignoret. Nunc ad alias litteras venio, in quibus dispositionem illius diete significastis. Nemo potuit alium finem arbitrari, ex quo Rex non ascendebat. Dixi omnia ma- jestati regie, que ea voluit per Michaelem in consilio referri, voluissetque rex seire, quinam essent illi duo electores mutati, sed non potui nisi per opinionem loqui de Trever. et Mag. Stupuit Rex, quando intellexit dietam debere continuari seque vocandum esse, moxque mihi mandavit, vobis ut suo et meo nomine seri- berem per proprium nuntium, ut omni re alia postposita ad majestatem suam proficisceremini per viam versus Salzburgam, tum propter ardua Imperii et sue Majestatis negotia, tum propter ecelesiam Frisingensem, de qua disponere volebat cum consilio vestro. Ego mox replicavi: videat majestas vestra, utrum expediat revoeare illum durante conventu; mihi non videtur consultum; melius esset expectare alias litteras, quas Oratores infra triduum sunt missuri et tune secundum expedientiam deliberare. Placuit Regi, quod dixi, et sie dilata est vocatio vestra. Ego, ut video, non arbitror vobis patere facultatem manendi domi, uisi cum displicentia Regis id velitis facere, quod non esset consultuin, et multe rationes sunt, que vos debent huc trahere. Rex enim maxime est vestri indigens et nunc potissimum impetrabitis, que cupitis, rem ecelesie Frisingensis eompo- netis ad nutum. Regina Thalestris, audita Alexandri fama, in Asiain secuta eum est, ut ex tanto viro conciperet, mansitque secum diebus XIII et ut visa est ventrem implesse discessit. Ita et vos facere decet. Postquaim secundum filium fabricaveritis, revertendum est. Mora enim, quam illie faceretis, etsi multum voluptatis, parum tamen utilitatis haberet. Haec nolim J. ducisse nota esse. Nunc ad novitates venio, quas cupitis. Athesis undique conspiravit juncti- que sunt nobiles plebi. Depositi sunt omnes, qui nomine regis administrabant, et alii officiales facti. Omnes aditus clausi sunt et custodes positi. Decretum inter eos est, quod Sigismundus revertatur denturque sibi consiliarii per nobiles patrie, et postquam liberam administrationen habuerit, si vult Regi dimittere, obedietur Regi, quod utrum futurum sit, vestro judieio relinquo. Ob hane rem venit huc episcopus Constantiensis tanquam mediator, veneruntque oratores Athe- sis cum equis cireiter XL nec aliud volunt, ut ait Terentius, quam Filomenam. Nihil hie de justo vel equo agitur, sed omnis de necessario sermo est: sic volo, sic jubeo et sic pro ratione voluntas. Missi sunt illuc oratores Regis, cum qui- bus et noster W. Tacz profectus est. Hii petere habent introitum Regis et Ducis et si dicatur, ut veniant cum pretaxato gentium numero, replicetur, dominis patrie non esse legem ponendam. Quod si aliud obtineri nequeat, petatur ut ad confinia veniant et locum communem, ubi de coneordia transigatur. Opinio tamen est sic istos reversuros, sicut oratores latini a Diomede, qui vacui reversi fuerunt. His enim Suicenses assistunt, hortantur ut patriam tueantur et auxilia promittunt. Ita est mala res, spes deterior. Comes Cilie stat in pace, sed non multum curat Regem. Comes Goricie dimissus fuit auxilio Ciliensium, et uxor
350 vestram, tum quia breve nihil aliud dicebat, nisi quod papa providerat ecelesie Fri- singensi fratri vestro propter merita vestra, sciens quod majestati sue compla- ceat, nihilque de danda possessione dicebatur. Presentavi nunc litteram vestram responsumque petii, quod nondum obtinui propter recessum festinum hujus nuntii. Per alium mittam. Copiam vero, quam mihi transmisistis, destinabo domino H. (enrico), ut vestram diligentiaimn non ignoret. Nunc ad alias litteras venio, in quibus dispositionem illius diete significastis. Nemo potuit alium finem arbitrari, ex quo Rex non ascendebat. Dixi omnia ma- jestati regie, que ea voluit per Michaelem in consilio referri, voluissetque rex seire, quinam essent illi duo electores mutati, sed non potui nisi per opinionem loqui de Trever. et Mag. Stupuit Rex, quando intellexit dietam debere continuari seque vocandum esse, moxque mihi mandavit, vobis ut suo et meo nomine seri- berem per proprium nuntium, ut omni re alia postposita ad majestatem suam proficisceremini per viam versus Salzburgam, tum propter ardua Imperii et sue Majestatis negotia, tum propter ecelesiam Frisingensem, de qua disponere volebat cum consilio vestro. Ego mox replicavi: videat majestas vestra, utrum expediat revoeare illum durante conventu; mihi non videtur consultum; melius esset expectare alias litteras, quas Oratores infra triduum sunt missuri et tune secundum expedientiam deliberare. Placuit Regi, quod dixi, et sie dilata est vocatio vestra. Ego, ut video, non arbitror vobis patere facultatem manendi domi, uisi cum displicentia Regis id velitis facere, quod non esset consultuin, et multe rationes sunt, que vos debent huc trahere. Rex enim maxime est vestri indigens et nunc potissimum impetrabitis, que cupitis, rem ecelesie Frisingensis eompo- netis ad nutum. Regina Thalestris, audita Alexandri fama, in Asiain secuta eum est, ut ex tanto viro conciperet, mansitque secum diebus XIII et ut visa est ventrem implesse discessit. Ita et vos facere decet. Postquaim secundum filium fabricaveritis, revertendum est. Mora enim, quam illie faceretis, etsi multum voluptatis, parum tamen utilitatis haberet. Haec nolim J. ducisse nota esse. Nunc ad novitates venio, quas cupitis. Athesis undique conspiravit juncti- que sunt nobiles plebi. Depositi sunt omnes, qui nomine regis administrabant, et alii officiales facti. Omnes aditus clausi sunt et custodes positi. Decretum inter eos est, quod Sigismundus revertatur denturque sibi consiliarii per nobiles patrie, et postquam liberam administrationen habuerit, si vult Regi dimittere, obedietur Regi, quod utrum futurum sit, vestro judieio relinquo. Ob hane rem venit huc episcopus Constantiensis tanquam mediator, veneruntque oratores Athe- sis cum equis cireiter XL nec aliud volunt, ut ait Terentius, quam Filomenam. Nihil hie de justo vel equo agitur, sed omnis de necessario sermo est: sic volo, sic jubeo et sic pro ratione voluntas. Missi sunt illuc oratores Regis, cum qui- bus et noster W. Tacz profectus est. Hii petere habent introitum Regis et Ducis et si dicatur, ut veniant cum pretaxato gentium numero, replicetur, dominis patrie non esse legem ponendam. Quod si aliud obtineri nequeat, petatur ut ad confinia veniant et locum communem, ubi de coneordia transigatur. Opinio tamen est sic istos reversuros, sicut oratores latini a Diomede, qui vacui reversi fuerunt. His enim Suicenses assistunt, hortantur ut patriam tueantur et auxilia promittunt. Ita est mala res, spes deterior. Comes Cilie stat in pace, sed non multum curat Regem. Comes Goricie dimissus fuit auxilio Ciliensium, et uxor
Strana 351
351 ejus in quodam castello vitam degit virtute et moribus suis indignam. Rex est iturus ad S. Vitum in Carinthia ibique responsum ex Athesi manebit, postea creditur Salzburgam petiturus. In Austria conventus est patrie, Neitperg eo missus est. Timor occupat mentes hominum, ne Athesis exemplum rebus Austrie noceat, quia una infelicitas gradus est alterius nec infortunia solent uno insultu quieseere. Hec vos non debent terrere sed magis ad reditum inducere, quia tune sunt benigni principes, quum servitoribus indigent, prosperitas autem prin- cipis mater est insolentie. Ex Italia non scribo aliquid, quia omnia nostis nee nobis animus est res illas aggredi, qui vix tuemur propinquas. Ultimo habet Jacobus notarius vester primarias preces ad capitulum Aschense; vacavit nuper una prebenda, que spretis preeibus Regis alteri tradita est. Vos tutor et pater estis omnium de cancellaria semperque vestros juvare consuevistis. Dignetur ergo vestra magnificentia seribere domino Mag. et ctiam capitulo prefato, ut eundem Jacobum et Regis et vestri intuitu habeat recommissum, ne contingente ulteriori vacatione par huie reddatur injuria. Seit vestra magnificentia, notarios suos non habere multuin lucri ; id recompensandum est promotionibus. Valete optime et me commissun facite collegis vestris. Ex Gretz die XI Decembris. 76. A. S. Sigismundo Duci Austriae, d. Grätz, 13. Dec. 1443 (edit. Norimb. 122; Basil. 122). So datirt die edit. s. l. et a. (die dritte in obiger Aufzählung der Ausgaben). Anbei steht in allen Ausgaben der Liebesbrief. 77. A. S. Sylvestro episcopo Chimensi, d. S. Veit (in Ca- rinthia), 27. Dec. 1443 (edit. Colon. f. 10; Norimb. 35; Basil. 55). Das Datum nach Cod. II, Cod. E und die edit. Colon.: 1444, was weder mit den folgenden Briefen noch mit den Regesten stinmt; denn im Decemb. 1444 hielt Friedrich nicht seinen Hof in S. Veit. 78. A. S. ad Thomam Ebendorffer de Haselbach, d. S. Veit, 27. o der 28. Deccmber 1443 (edit Colon. f, 10; Norimb. 57; Basil. 57). Cod. E und die edit. Colon. geben nur den Ort an. Aber der Kanzler Schliek, der Bischof von Chiemsee und Ebendorffer waren mit einander als königliche Gesandte auf dem Nürnberger Reichstag, die Briefe an sie gingen daher ohne Zweifel zusammen ab. 79. A. S. Caspari Schlick, d. S. Veit, 28. Decemb. 1443 (edit. Colon. f, 7; Norimb. 54; Basil. 54). Der erste Theil des Briefes schliesst in der edit. Colon.: haec scripsi Cal. Januarii, der zweite: ex sancto vito V. Cal. Januarii 1440. Das erste Datum verbessert sich leicht aus den Worten des Briefes selbst: Nec enim ego ille sum, cujus hodie festuin colimus, qui apoealipsin seribens ete. Aeneas begann den Brief also am 27. December und fuhr am 28. fort zu schreiben, denn das zweite Datum bestätigt auch der Cod. E. 80. A. S. ad Joh. Tolner, d. S. Veit, 29. December 1443 (edit. Norimb. 56; Basil. 56). Das Datum nach Cod. E, doch hier ohne Jahrzahl. 81. A. S. ad Franciseum Bossium, d. S. Veit, 30. Decemb. 1443 (edit. Colon. g, 1 ; Norimb. 58 ; Basil. 58).
351 ejus in quodam castello vitam degit virtute et moribus suis indignam. Rex est iturus ad S. Vitum in Carinthia ibique responsum ex Athesi manebit, postea creditur Salzburgam petiturus. In Austria conventus est patrie, Neitperg eo missus est. Timor occupat mentes hominum, ne Athesis exemplum rebus Austrie noceat, quia una infelicitas gradus est alterius nec infortunia solent uno insultu quieseere. Hec vos non debent terrere sed magis ad reditum inducere, quia tune sunt benigni principes, quum servitoribus indigent, prosperitas autem prin- cipis mater est insolentie. Ex Italia non scribo aliquid, quia omnia nostis nee nobis animus est res illas aggredi, qui vix tuemur propinquas. Ultimo habet Jacobus notarius vester primarias preces ad capitulum Aschense; vacavit nuper una prebenda, que spretis preeibus Regis alteri tradita est. Vos tutor et pater estis omnium de cancellaria semperque vestros juvare consuevistis. Dignetur ergo vestra magnificentia seribere domino Mag. et ctiam capitulo prefato, ut eundem Jacobum et Regis et vestri intuitu habeat recommissum, ne contingente ulteriori vacatione par huie reddatur injuria. Seit vestra magnificentia, notarios suos non habere multuin lucri ; id recompensandum est promotionibus. Valete optime et me commissun facite collegis vestris. Ex Gretz die XI Decembris. 76. A. S. Sigismundo Duci Austriae, d. Grätz, 13. Dec. 1443 (edit. Norimb. 122; Basil. 122). So datirt die edit. s. l. et a. (die dritte in obiger Aufzählung der Ausgaben). Anbei steht in allen Ausgaben der Liebesbrief. 77. A. S. Sylvestro episcopo Chimensi, d. S. Veit (in Ca- rinthia), 27. Dec. 1443 (edit. Colon. f. 10; Norimb. 35; Basil. 55). Das Datum nach Cod. II, Cod. E und die edit. Colon.: 1444, was weder mit den folgenden Briefen noch mit den Regesten stinmt; denn im Decemb. 1444 hielt Friedrich nicht seinen Hof in S. Veit. 78. A. S. ad Thomam Ebendorffer de Haselbach, d. S. Veit, 27. o der 28. Deccmber 1443 (edit Colon. f, 10; Norimb. 57; Basil. 57). Cod. E und die edit. Colon. geben nur den Ort an. Aber der Kanzler Schliek, der Bischof von Chiemsee und Ebendorffer waren mit einander als königliche Gesandte auf dem Nürnberger Reichstag, die Briefe an sie gingen daher ohne Zweifel zusammen ab. 79. A. S. Caspari Schlick, d. S. Veit, 28. Decemb. 1443 (edit. Colon. f, 7; Norimb. 54; Basil. 54). Der erste Theil des Briefes schliesst in der edit. Colon.: haec scripsi Cal. Januarii, der zweite: ex sancto vito V. Cal. Januarii 1440. Das erste Datum verbessert sich leicht aus den Worten des Briefes selbst: Nec enim ego ille sum, cujus hodie festuin colimus, qui apoealipsin seribens ete. Aeneas begann den Brief also am 27. December und fuhr am 28. fort zu schreiben, denn das zweite Datum bestätigt auch der Cod. E. 80. A. S. ad Joh. Tolner, d. S. Veit, 29. December 1443 (edit. Norimb. 56; Basil. 56). Das Datum nach Cod. E, doch hier ohne Jahrzahl. 81. A. S. ad Franciseum Bossium, d. S. Veit, 30. Decemb. 1443 (edit. Colon. g, 1 ; Norimb. 58 ; Basil. 58).
Strana 352
352 Das Datum nach der edit. Colon.; das Jahr ergibt sich aus dem Ort und dem Inhalt des Briefes. 82. Caspar No variensis ad A. S., d. ?? (vielleicht 1444). Der Brief, der ebensowohl noeh in das Jahr 1443 fallen könnte, ist schon oben sub num. 24 gegeben. 83. A. S. Cardinali Sanctae Crucis (Dominico Capranicae), d. ? ? (wohl 1444). Der Brief folgt aus Cod. HI, fol. 79. Den Titel eines Cardinals vom h. Kreuz in Jerusalem führte vorher Nicolaus Albergata, der indess schon am 9. Mai 1443 gestorben war (of. Raynaldi Annal. ad a. 1443, n. 24; Spon- dan. ad h. a. n. 1). Dann scheint Capranica den Titel erhalten zu haben (ef. Platina in vita Nieolai V, edit. 1664, p. 611). Cardinali Sancte Crucis. Reverendissime in Christo pater et domine mi colendissime. Reddite sunt mihi littere vestre, quas quum prima fronte recepissem titulumque Cardinalis sancte crucis perlegissem, stupidus fui mecumque: quidnam hoc est, inquam, Cardinalem hune diem obiisse percepi, aut falsa vox fuit aut mortuus revixit. Cum autem litteras aperui, reperi neutrum verum esse, sed P. V. illius suscepisse locum, que res ultra modum mihi jocunda fuit, qui semper status vestri eremen- tum optavi et jam audio, quod tota mente petivi. Fortunent nune superi vestrum Cardinalem et nedum vobis, sed amicis et servitoribus omnibus utilem illum reddant. Non peto mihi aliquid. Nam ego satis habeo, quod vobis audio bene contigisse. Solum opto, ut bonum vestrum perpetuum sit et nulla possit calami- tate perrumpi. Cognovi preterea desiderium vestrum de litteris in Portugalliam scribendis. Navo ad id operas sed nequeunt hoc, ut vellem utque opus foret, cito expediri. Spero tamen, illas brevi tempore ad vos missurum. Alia nunc scri- benda non sunt, nisi quod me V. P. deditum non facio, sed repeto, posco insuper, ut S. domini nostri pedibus me commissum faciatis, eujus statui tam studeo, quam mea parvitas fert. Valete optime et me priseo ex more diligite. 84. A. S. Caspari Schlick cancellario. d. S. Veil, 1. Januar 1444 (edit. Colon. e, 3; Norimb. 42; Basil. 42). Dass der Brief mit dem am 28. Decemb. 1443 an den Kanzler geriehteten zusammen abgeschickt wurde, gelt aus ilm selber hervor. 83. A. S. ad Nicolaum Venetum, canonicum Tridentinum, d. S Veit, 1. Jan. 1444 (edit. Colon. g, 1 ; Norimb. 59; Basil. 59). Das Datum nach Cod. E. Edit. Colon.: ex sancto vito anno 1444. Cod. Q fälschlich: Ex Wienna. 86. A. S. a d Franc. Bossium, d. S. Veit, 1. Jan. 1444 (edit. Colon. ſ, 1; Norimb. 48; Basil. 48). Diese Zeitbestimmiung geht aus dem vorigen wie aus dem folgenden Brie" hervor. Gegen dieses innere Zeugniss kann selbst die Angabe der edit. Colon. nicht bestehen: Ex sancto vito in Carinthia die XVI. Januarii anno 1443. 87. A. S. ad comitem Galeatium de Archo, d. S. Veil. I. Januar 1444 (edit. Colon. g, 1; Norimb. 60; Basil. 60). Das Datum nach Cod. E und der edit. Colon. 88. A. S. Caspari Schliek, d. S. Veit. 5. oder 6. Jan. 1444 (edit. Colon. e, 4; Norimb. 171: Basil. 168).
352 Das Datum nach der edit. Colon.; das Jahr ergibt sich aus dem Ort und dem Inhalt des Briefes. 82. Caspar No variensis ad A. S., d. ?? (vielleicht 1444). Der Brief, der ebensowohl noeh in das Jahr 1443 fallen könnte, ist schon oben sub num. 24 gegeben. 83. A. S. Cardinali Sanctae Crucis (Dominico Capranicae), d. ? ? (wohl 1444). Der Brief folgt aus Cod. HI, fol. 79. Den Titel eines Cardinals vom h. Kreuz in Jerusalem führte vorher Nicolaus Albergata, der indess schon am 9. Mai 1443 gestorben war (of. Raynaldi Annal. ad a. 1443, n. 24; Spon- dan. ad h. a. n. 1). Dann scheint Capranica den Titel erhalten zu haben (ef. Platina in vita Nieolai V, edit. 1664, p. 611). Cardinali Sancte Crucis. Reverendissime in Christo pater et domine mi colendissime. Reddite sunt mihi littere vestre, quas quum prima fronte recepissem titulumque Cardinalis sancte crucis perlegissem, stupidus fui mecumque: quidnam hoc est, inquam, Cardinalem hune diem obiisse percepi, aut falsa vox fuit aut mortuus revixit. Cum autem litteras aperui, reperi neutrum verum esse, sed P. V. illius suscepisse locum, que res ultra modum mihi jocunda fuit, qui semper status vestri eremen- tum optavi et jam audio, quod tota mente petivi. Fortunent nune superi vestrum Cardinalem et nedum vobis, sed amicis et servitoribus omnibus utilem illum reddant. Non peto mihi aliquid. Nam ego satis habeo, quod vobis audio bene contigisse. Solum opto, ut bonum vestrum perpetuum sit et nulla possit calami- tate perrumpi. Cognovi preterea desiderium vestrum de litteris in Portugalliam scribendis. Navo ad id operas sed nequeunt hoc, ut vellem utque opus foret, cito expediri. Spero tamen, illas brevi tempore ad vos missurum. Alia nunc scri- benda non sunt, nisi quod me V. P. deditum non facio, sed repeto, posco insuper, ut S. domini nostri pedibus me commissum faciatis, eujus statui tam studeo, quam mea parvitas fert. Valete optime et me priseo ex more diligite. 84. A. S. Caspari Schlick cancellario. d. S. Veil, 1. Januar 1444 (edit. Colon. e, 3; Norimb. 42; Basil. 42). Dass der Brief mit dem am 28. Decemb. 1443 an den Kanzler geriehteten zusammen abgeschickt wurde, gelt aus ilm selber hervor. 83. A. S. ad Nicolaum Venetum, canonicum Tridentinum, d. S Veit, 1. Jan. 1444 (edit. Colon. g, 1 ; Norimb. 59; Basil. 59). Das Datum nach Cod. E. Edit. Colon.: ex sancto vito anno 1444. Cod. Q fälschlich: Ex Wienna. 86. A. S. a d Franc. Bossium, d. S. Veit, 1. Jan. 1444 (edit. Colon. ſ, 1; Norimb. 48; Basil. 48). Diese Zeitbestimmiung geht aus dem vorigen wie aus dem folgenden Brie" hervor. Gegen dieses innere Zeugniss kann selbst die Angabe der edit. Colon. nicht bestehen: Ex sancto vito in Carinthia die XVI. Januarii anno 1443. 87. A. S. ad comitem Galeatium de Archo, d. S. Veil. I. Januar 1444 (edit. Colon. g, 1; Norimb. 60; Basil. 60). Das Datum nach Cod. E und der edit. Colon. 88. A. S. Caspari Schliek, d. S. Veit. 5. oder 6. Jan. 1444 (edit. Colon. e, 4; Norimb. 171: Basil. 168).
Strana 353
353 Die Editionen : die quinta Januarii 1443, Cod. H: 6. Januar 1444. 89. A. S. Henrico Schlick, electo Frisingensi, d. S. Veit, 12. Jan. 1444 (edit. Norimb. 107; Basil. 107). Cod. E: Ex S. Vito 12. Januarii 1444, videlicet pridie idus septembr. Der Monatsname ist in römischen Datuim verschrieben; denn im Septemb. 1444 befand sich Aeneas mit dem König zu Nürnberg. 90. A. S. Caspari Schlick, cancellario, d. S. Veit, 12. Jan. 1444 (edit. Norimb. 43; Basil. 43). Das Datum ergibt sich durch Vergleich mit dem vorigen Briefe. 91. A. S. ad Johann. Campisium, d. S. Veit, 15. Jan. 1444 (edit. Colon. e, 7 ; Norimb. 44; Basil. 44). Das Datum nach der edit. Colon. Dieser Brief beantwortet den des Campi- sius vom 13. November 1443 (epist. 67) und wird von Campisius wieder beant- wortet am 7. Febr. 1444 (epist. 96). 92. A. S. ad Gregorium Lollium, d. S. Veit, 15. Jan. 1444 (edit. Colon. e, 9 ; Norimb. 46; Basil. 46). Adresse und Datum nach der edit. Colon. Dass aber die Jahrzahl 1443 in 1444 unserer Reehnungsweise zu verändern ist, beweist der Bezug auf Aeneas" Brief an seinen Vater vom 20. September 1443 (epist. 48). 93. A. S. ad Petrum de Noxeto, d. S. Veit, 16. Jan. 1444 (edit. Colon. e, 10 ; Norimb. 43 ; Basil. 45). Das Datum nach der edit. Colon., nur wieder 1444 (vergl. epist. 98). 94. A. S. ad Nicolaum de Arzimboldis, d. S. Veit, 20. Januar 1444 (edit. Colon. e, 9; Norimb. 47 ; Basil. 47). Das Datum nach der edit. Colon., doch wieder 1444. Gerade in Briefen an italienische Freunde bediente sich Aeneas gewöhnlich des Computus der römi- schen Curie. Unser Brief beantwortet den des Arzimboldi vom 13. Octob. 1443 (epist. 57). 95. Andreas Donatus ad A. S., d. Venedig, 22. Januar 1444 (edit. Colon. f, 2; Norimb. 174; Basil. 171). Das Datum nach Cod. E, es ist dem der Editionen (die 12. Januar.) vor- zuziehen, wie ein Vergleich des Inhaltes mit dem Briefe an K. Sehlick vom 12. Jan. 1444 (epist. 90) ergibt. 96. Joh. Campisius ad A. S., d. Rom, vom 7. Febr. bis 8. April 1444 (edit. Colon. f, 3; Norimb. 175; Basil. 172). Am 7. Febr. begann, nach der Datirung der Editionen, Campisius den Brief des Aeneas vom 15. Jan. 1444 (epist. 91) zu beantworten, dann setzte er sein Schreiben in zwei Absätzen fort, am 2. März und am 8. April. Inzwischen erhielt er nämlich den Brief des Aeneas vom 18. Febr. (epist. 97). Auf diesen Brief des Campisius antwortete Aeneas am 25. Juni 1444 (epist. 117). 97. A. S. ad Joh. Campisium, d. Laibach, 18. Febr. 1444 (edit. Colon. f, 2; Norimb. 49; Basil. 49). Mit der Angabe im vorhergehenden Briefe stimmen die edit. Colon. und die Regesten von Chmel und Lichnowsky. 98. A. S. ad Petrum de Noxeto, d. Laibach, 18. Febr. 1444 (edit. Colon. f, 2; Norimb. 50; Basil. 30). Archiv. XVI. 23
353 Die Editionen : die quinta Januarii 1443, Cod. H: 6. Januar 1444. 89. A. S. Henrico Schlick, electo Frisingensi, d. S. Veit, 12. Jan. 1444 (edit. Norimb. 107; Basil. 107). Cod. E: Ex S. Vito 12. Januarii 1444, videlicet pridie idus septembr. Der Monatsname ist in römischen Datuim verschrieben; denn im Septemb. 1444 befand sich Aeneas mit dem König zu Nürnberg. 90. A. S. Caspari Schlick, cancellario, d. S. Veit, 12. Jan. 1444 (edit. Norimb. 43; Basil. 43). Das Datum ergibt sich durch Vergleich mit dem vorigen Briefe. 91. A. S. ad Johann. Campisium, d. S. Veit, 15. Jan. 1444 (edit. Colon. e, 7 ; Norimb. 44; Basil. 44). Das Datum nach der edit. Colon. Dieser Brief beantwortet den des Campi- sius vom 13. November 1443 (epist. 67) und wird von Campisius wieder beant- wortet am 7. Febr. 1444 (epist. 96). 92. A. S. ad Gregorium Lollium, d. S. Veit, 15. Jan. 1444 (edit. Colon. e, 9 ; Norimb. 46; Basil. 46). Adresse und Datum nach der edit. Colon. Dass aber die Jahrzahl 1443 in 1444 unserer Reehnungsweise zu verändern ist, beweist der Bezug auf Aeneas" Brief an seinen Vater vom 20. September 1443 (epist. 48). 93. A. S. ad Petrum de Noxeto, d. S. Veit, 16. Jan. 1444 (edit. Colon. e, 10 ; Norimb. 43 ; Basil. 45). Das Datum nach der edit. Colon., nur wieder 1444 (vergl. epist. 98). 94. A. S. ad Nicolaum de Arzimboldis, d. S. Veit, 20. Januar 1444 (edit. Colon. e, 9; Norimb. 47 ; Basil. 47). Das Datum nach der edit. Colon., doch wieder 1444. Gerade in Briefen an italienische Freunde bediente sich Aeneas gewöhnlich des Computus der römi- schen Curie. Unser Brief beantwortet den des Arzimboldi vom 13. Octob. 1443 (epist. 57). 95. Andreas Donatus ad A. S., d. Venedig, 22. Januar 1444 (edit. Colon. f, 2; Norimb. 174; Basil. 171). Das Datum nach Cod. E, es ist dem der Editionen (die 12. Januar.) vor- zuziehen, wie ein Vergleich des Inhaltes mit dem Briefe an K. Sehlick vom 12. Jan. 1444 (epist. 90) ergibt. 96. Joh. Campisius ad A. S., d. Rom, vom 7. Febr. bis 8. April 1444 (edit. Colon. f, 3; Norimb. 175; Basil. 172). Am 7. Febr. begann, nach der Datirung der Editionen, Campisius den Brief des Aeneas vom 15. Jan. 1444 (epist. 91) zu beantworten, dann setzte er sein Schreiben in zwei Absätzen fort, am 2. März und am 8. April. Inzwischen erhielt er nämlich den Brief des Aeneas vom 18. Febr. (epist. 97). Auf diesen Brief des Campisius antwortete Aeneas am 25. Juni 1444 (epist. 117). 97. A. S. ad Joh. Campisium, d. Laibach, 18. Febr. 1444 (edit. Colon. f, 2; Norimb. 49; Basil. 49). Mit der Angabe im vorhergehenden Briefe stimmen die edit. Colon. und die Regesten von Chmel und Lichnowsky. 98. A. S. ad Petrum de Noxeto, d. Laibach, 18. Febr. 1444 (edit. Colon. f, 2; Norimb. 50; Basil. 30). Archiv. XVI. 23
Strana 354
354 Das Datum nach der edit. Colon.; auch wurde der Brief offenbar mit dem vorigen zusammen abgesehiekt. 99. A. S. Caspari Schlick, d. Wien, Beginn des März 1444 (edit. Norimb. 69; Basil. 69). Die Zeitbestimmung schliesse ich aus dem folgenden Briefe. 100. A. S. Caspari Schlick, d. Wien, zwischen dem 21. und dem letzten März 1444 (edit. Colon. c, 8 ; Norimb. 73; Basil. 73). Die Rede, welehe Aeneas in diesem Briefe erwähnt, hielt der Kanzler Schliek zu Neustadt im März 1444 (vergl. epist. 115). Als Aeneas diesen Brief schrieb, befand sich König Friedrich bereits in Neustadt, wohin er nach den Regesten am 20. oder 21. März abging. 101. A. S. comiti Johanni de Lupfen, d. Neustadt, 9. April 1444 (edit. Colon. a, 2; Norimb. 125; Basil. 125). So Adresse und Datum nach der edit. Colon. Zwar lesen die edit. Norimb. und einige andere Henricum de Lupsen, doch sind für Johannem die Codd. B, D und E. 102. A. S. ad Johannem Peregallum, d. Neustadt, 16. April 1444 (edit. Colon. g, 2; Norimb. 61; Basil. 61). Das Datum nach der edit. Colon. Cod. E nur : ex nova civitate 1444. 103. A. S. Johanni Cuskon, secretario eivitatis Pragensis dat. Wien, 1. Mai 1444 (edit. Colon. b, 3; Norimb. 70 ; Basil. 70). Datum und Adresse nach der edit. Colon.; andere Editionen schreiben Tuscon. 104. A. S. et Michael de Füllendorf Henrico episcopo Con- stantiensi, d. Wien, 1. Mai 1444 (edit. Colon. b, 3; Norimb. und Basil. 71. 116. 117). Das Datum nach der edit. Colon., doch nennt diese so wie die Codd. D u. Q den Bischof Conradus, wogegen Cod. L und die edit. Norimb. den richtigen Namen geben. Die editt. Norimb. und Basil. enthalten noch eine andere Fassung des Briefes, mit welchem auch das in ihnen folgende Schreiben der Kanzlei- Notare als Körperschaft zu verbinden ist. 105. A. S. ad Johannem de Carvajal, d. Wien, 20. Mai 1444 (edit. Colon. c, 5 ; Norimb. 72; Basil. 72). Das Datum nach Cod. H und der edit. Colon. 106. A. S. ad Stephanum de Caccia, d. Wien, 27. Mai 1444 (edit. Colon. g, 2; Norimb. 62; Basil. 62). Das Datum nach der edit. Colon. 107. A. S. ad Julianum Cardinalem S. Angeli, d. Wien, 28. Mai 1444 (edit. Colon. g, 4; Norimb. 65 ; Basil. 65). Das Datum nach Cod. E. Edit. Colon.: ex wienna a. d. 1444. 108. A. S. ad Adamum de Mulin, d. Wien, 30. Mai 1444 (edit. Colon. g, 3 ; Norimb. 64; Basil. 64). Das Datum nach Cod. E. Edit. Colon.: ex wienna a. 1444. 109. A. S. ad Joh. Freund, d. Wien ?? (wohl im Juni 1444) (edit. Colon. g, 3, 4; Norimb. 63 und 177; Basil. 63).
354 Das Datum nach der edit. Colon.; auch wurde der Brief offenbar mit dem vorigen zusammen abgesehiekt. 99. A. S. Caspari Schlick, d. Wien, Beginn des März 1444 (edit. Norimb. 69; Basil. 69). Die Zeitbestimmung schliesse ich aus dem folgenden Briefe. 100. A. S. Caspari Schlick, d. Wien, zwischen dem 21. und dem letzten März 1444 (edit. Colon. c, 8 ; Norimb. 73; Basil. 73). Die Rede, welehe Aeneas in diesem Briefe erwähnt, hielt der Kanzler Schliek zu Neustadt im März 1444 (vergl. epist. 115). Als Aeneas diesen Brief schrieb, befand sich König Friedrich bereits in Neustadt, wohin er nach den Regesten am 20. oder 21. März abging. 101. A. S. comiti Johanni de Lupfen, d. Neustadt, 9. April 1444 (edit. Colon. a, 2; Norimb. 125; Basil. 125). So Adresse und Datum nach der edit. Colon. Zwar lesen die edit. Norimb. und einige andere Henricum de Lupsen, doch sind für Johannem die Codd. B, D und E. 102. A. S. ad Johannem Peregallum, d. Neustadt, 16. April 1444 (edit. Colon. g, 2; Norimb. 61; Basil. 61). Das Datum nach der edit. Colon. Cod. E nur : ex nova civitate 1444. 103. A. S. Johanni Cuskon, secretario eivitatis Pragensis dat. Wien, 1. Mai 1444 (edit. Colon. b, 3; Norimb. 70 ; Basil. 70). Datum und Adresse nach der edit. Colon.; andere Editionen schreiben Tuscon. 104. A. S. et Michael de Füllendorf Henrico episcopo Con- stantiensi, d. Wien, 1. Mai 1444 (edit. Colon. b, 3; Norimb. und Basil. 71. 116. 117). Das Datum nach der edit. Colon., doch nennt diese so wie die Codd. D u. Q den Bischof Conradus, wogegen Cod. L und die edit. Norimb. den richtigen Namen geben. Die editt. Norimb. und Basil. enthalten noch eine andere Fassung des Briefes, mit welchem auch das in ihnen folgende Schreiben der Kanzlei- Notare als Körperschaft zu verbinden ist. 105. A. S. ad Johannem de Carvajal, d. Wien, 20. Mai 1444 (edit. Colon. c, 5 ; Norimb. 72; Basil. 72). Das Datum nach Cod. H und der edit. Colon. 106. A. S. ad Stephanum de Caccia, d. Wien, 27. Mai 1444 (edit. Colon. g, 2; Norimb. 62; Basil. 62). Das Datum nach der edit. Colon. 107. A. S. ad Julianum Cardinalem S. Angeli, d. Wien, 28. Mai 1444 (edit. Colon. g, 4; Norimb. 65 ; Basil. 65). Das Datum nach Cod. E. Edit. Colon.: ex wienna a. d. 1444. 108. A. S. ad Adamum de Mulin, d. Wien, 30. Mai 1444 (edit. Colon. g, 3 ; Norimb. 64; Basil. 64). Das Datum nach Cod. E. Edit. Colon.: ex wienna a. 1444. 109. A. S. ad Joh. Freund, d. Wien ?? (wohl im Juni 1444) (edit. Colon. g, 3, 4; Norimb. 63 und 177; Basil. 63).
Strana 355
355 Edit. Colon.: ex wienna quinto ydus Januarii 1444. Das ist falsch, denn damals befand sich Aencas zu S. Veit. Lesen wir aber statt Januarii: Junii, so stimmt das mit dem Inhalt des Briefes. Von den Worten: Philorcium, quam hic amasti etc. beginnen die Editt. Colon. und Norimb. einen neuen Brief mit der Überschrift: Johann Perigallus scriptor apostolicus Petro Gemingero etc. —— Ex Basilea a. d. 1444. Der Cod. E verbindet diesen scherzhaften Brief mit dem des Aeneas an Freund und schliesst dann : Ex Wienna, 17. Mai 1444. 110. A. S. Guilielmo de Lapide (Stein) militi, d. Wien, 1. Juni 1444 (edit. Colon. a, 9; Norimb. 111; Basil. 111). Das Datum nach Cod. S, einem vaticanischen Codex (vergl. Dudik, Iter Italieum I, p. 259) und der edit. Colon. 111. A. S. ad Johannem Peregallum, d. Wien, 1. und 4. Juni 1444 (edit. Colon. b, 1, 2; Norimb. 66 und 67; Basil. 66 und 67). Das Datum nach der edit. Colon. Der Cardinal von Aquileja, von dem Aeneas im ersten Briefe schreibt, dass er in den letzten Zügen liege, starb den 2. Juni. Der in den Editionen folgende Brief ist offenbar nur eine Nachschrift des ersten. 112. A. S. ad Casp. Schlick, d. Wien, 2. Juni 1444 (edit. Colon. d, 4; Norimb. 75; Basil. 73). Das Datum nach der edit. Colon. 113. A. S. ad Casp. Schlick, d. Wien, 3. Juni 1444 (edit. Colon. d, 4; Norimb. 76; Basil. 76). Das Datum nach der edit. Colon. 114. A. S. ad Johannem Cardinalem S. Calixti (de Segobia) d. Wien, 6. Juni 1444 (edit. Colon. b, 2; Norimb. 68; Basil. 68). Die editt. Norimb. und Basil. nennen den Cardinal fälschlich S. Sixti, wo- gegen die richtige Leseart in den Codd. L und Q und in der edit. Colon. sich findel. 115. A. S. ad Johannem Campisium, d. Wien, 8. Juni 1444. Aus den Codd. D, fol. 282 und E, fol. 277. Eneas Silvius poeta Johanni Campisio philosopho claro et amico incompa- rabili s. p. d. Delicie nostri Cesaris nusquam majores sunt quam in nova civitate: ibi edes Imperiali eulmine digne sunt, virides horti, saluberrimus aer, frigidi fontes, ameni luei, late venaciones, joeunde piseationes, aucupia leta, paseua pinguia, vineta propinqua. Nil miror, placere Cesari locum, qui omnia suppeditat voluptati. Hie dum Marcio mense, qui modo preteriit, ex consuetudine sequerer curiam, rem miram et relatu dignam sum contemplatus. Nam quod antea non putaram, apud Germanos fieri orationes, sieut olim Rome pro rostris fiebant, coram Cesare audivi. Venit Johannes Bavarus, unus ex Cardinalibus ut ajunt Felieis. Saneti Martini cognomentum habet. Hie se per capitulum Frisingensis eeclesie in episeopum dicebat electum darique sibi regalia per Cesarem postu- labat. Jam Gasparis Slik cancellarii frater Hainrieus illi ecclesie per Eugenium prefectus erat. Petit uterque castrorum possessionem, que in dominiis Austrie sunt. Johannes pro se dicit et inter orandum lacrimas miscet. Iainriei causam Cancellarius suscipit absentemque fratrem tuetur. Visus sum apud Argolicas naves Aiacem atque Ulixem contendentes videre. Si affuisses, Johannem Aiaci, 23*
355 Edit. Colon.: ex wienna quinto ydus Januarii 1444. Das ist falsch, denn damals befand sich Aencas zu S. Veit. Lesen wir aber statt Januarii: Junii, so stimmt das mit dem Inhalt des Briefes. Von den Worten: Philorcium, quam hic amasti etc. beginnen die Editt. Colon. und Norimb. einen neuen Brief mit der Überschrift: Johann Perigallus scriptor apostolicus Petro Gemingero etc. —— Ex Basilea a. d. 1444. Der Cod. E verbindet diesen scherzhaften Brief mit dem des Aeneas an Freund und schliesst dann : Ex Wienna, 17. Mai 1444. 110. A. S. Guilielmo de Lapide (Stein) militi, d. Wien, 1. Juni 1444 (edit. Colon. a, 9; Norimb. 111; Basil. 111). Das Datum nach Cod. S, einem vaticanischen Codex (vergl. Dudik, Iter Italieum I, p. 259) und der edit. Colon. 111. A. S. ad Johannem Peregallum, d. Wien, 1. und 4. Juni 1444 (edit. Colon. b, 1, 2; Norimb. 66 und 67; Basil. 66 und 67). Das Datum nach der edit. Colon. Der Cardinal von Aquileja, von dem Aeneas im ersten Briefe schreibt, dass er in den letzten Zügen liege, starb den 2. Juni. Der in den Editionen folgende Brief ist offenbar nur eine Nachschrift des ersten. 112. A. S. ad Casp. Schlick, d. Wien, 2. Juni 1444 (edit. Colon. d, 4; Norimb. 75; Basil. 73). Das Datum nach der edit. Colon. 113. A. S. ad Casp. Schlick, d. Wien, 3. Juni 1444 (edit. Colon. d, 4; Norimb. 76; Basil. 76). Das Datum nach der edit. Colon. 114. A. S. ad Johannem Cardinalem S. Calixti (de Segobia) d. Wien, 6. Juni 1444 (edit. Colon. b, 2; Norimb. 68; Basil. 68). Die editt. Norimb. und Basil. nennen den Cardinal fälschlich S. Sixti, wo- gegen die richtige Leseart in den Codd. L und Q und in der edit. Colon. sich findel. 115. A. S. ad Johannem Campisium, d. Wien, 8. Juni 1444. Aus den Codd. D, fol. 282 und E, fol. 277. Eneas Silvius poeta Johanni Campisio philosopho claro et amico incompa- rabili s. p. d. Delicie nostri Cesaris nusquam majores sunt quam in nova civitate: ibi edes Imperiali eulmine digne sunt, virides horti, saluberrimus aer, frigidi fontes, ameni luei, late venaciones, joeunde piseationes, aucupia leta, paseua pinguia, vineta propinqua. Nil miror, placere Cesari locum, qui omnia suppeditat voluptati. Hie dum Marcio mense, qui modo preteriit, ex consuetudine sequerer curiam, rem miram et relatu dignam sum contemplatus. Nam quod antea non putaram, apud Germanos fieri orationes, sieut olim Rome pro rostris fiebant, coram Cesare audivi. Venit Johannes Bavarus, unus ex Cardinalibus ut ajunt Felieis. Saneti Martini cognomentum habet. Hie se per capitulum Frisingensis eeclesie in episeopum dicebat electum darique sibi regalia per Cesarem postu- labat. Jam Gasparis Slik cancellarii frater Hainrieus illi ecclesie per Eugenium prefectus erat. Petit uterque castrorum possessionem, que in dominiis Austrie sunt. Johannes pro se dicit et inter orandum lacrimas miscet. Iainriei causam Cancellarius suscipit absentemque fratrem tuetur. Visus sum apud Argolicas naves Aiacem atque Ulixem contendentes videre. Si affuisses, Johannem Aiaci, 23*
Strana 356
356 Ulixi Cancellarium adequasses. Haud dissimiles orationes fuere, nisi quod hec teutunice, illas Ovidius latinas facit, quas constat grecas fuisse. Mira eancellarii fuit oratio et longe ornacior quam ex viro Ciceronis et Quintiliani nescio expec- tari deberet. Sed agnoseo, naturam illi favisse, tun usum, quem cum Sigismundo et Alberto Cesaribus habuit, nature dotes juvisse; fuit enim illorum Cancellarius multosque viros disertos orare causas coram illis vidit, quos nunc imitatus est. Ejus orationem, ut te judicante probetur, interpretantibus amicis in latinum verti tibique transmitto. Rogo tuum judicium michi reseribas et si quod est vitium, nterpreti potius quam oratori aseribas. Vale, mee delicie magis quam Cesaris nova civitas. Ex Wienna VI idus Junii 1444. Die in diesem Briefe besprochene Rede, die übrigens Aeneas selbst verfer- tigte, findet sich in Cod. D, fol. 282 und Cod. E, fol. 277, in Letzterem mit der Überschrift: Caspar Slik Illustrissimo principi Friderico etc. 116. A. S. ad Stephanum de Caceia, d. Wien, 20. Juni 1444 (edit. Colon. c, 8; Norimb. 74; Basil. 74). Das Datum nach der edit. Colon. 117. A. S. ad Johannem Campisium, d. Wien, 25. Juni 1444 (edit. Colon. f, 4; Norimb. 51; Basil. 51). Das Datum nach Cod. E. Weniger richtig die edit. Colon.: ex wienna 25. Julii a. 1444, zu welcher Zeit Aeneas auch nicht in Wien war. Der Brief antwortet auf den des Campisius vom 7. Febr. 1444 (epist. 96). 118. A. S. ad Procopium de Rabenstein, d. Wien, 26. Juni 1444 (edit. Colon. dd, 5 ; Norimb. 108; Basil. 108). Es ist der Tractatus de fortuna. Im Datum stimmen die Codd. T und V mit den Editionen überein. Im Cod. S, welcher liest: ex wienna Kal. Julias 1444, scheint die Zall VI aus Nachlässigkeit ausgelassen zu sein. 119. A. S. ad Marianum Socinum, d. Wien, 3. Juli 1444 (edit. Norimb. 113 und 114; Basil. 113 und 114). Es ist der Dedicationsbrief zu der berühmten Liebesnovelle von Euryalus und Lucretia, worunter der Kanzler Schliek und eine sanesische Edeldame zu verstehen sind. In Adresse und Datum stimmen mit den Editionen überein die Codd. B, E, S. V u. a. Der Brief mit der Novelle ist oft für sich edirt und in verschiedene Sprachen übersetzt. 120. A. S. ad Casp. Schlick, d. Wien, etwa 3. Juli 1444 (edit. Norimb. 112; Basil. 112). Das Datum findet sich weder in den Editionen noch in den Codices, geht aber aus dem vorigen Brief hervor. 121. A. S. ad Guilielmum de Stein, d. Wien, 4. Juli 1444. Der Brief findet sich im Cod. S. und beginnt: Herus tuus meusque. Ihm angehängt ist ein langer Tractat de natura equorum, der noch nicht gedruckt worden ist, demn Herzog Albrecht von Österreich gewidmet. Leider kann ich den Inhalt des Briefes nur nach meinem deutschen Excerpt geben: Dein und mein Herr, der Herzog Albreeht von Österreich, der dich zu seinem consiliarius gewählt, sehiekte vor sechs Tagen einen edlen Jüngling zu mir und beschenkte mich mit einem goldenen Ringe mit einem herrlichen Sinaragd. Die sehöne Gabe wird nie von meinem Finger kommen. Der Stein bedeutet Keuschheit, der
356 Ulixi Cancellarium adequasses. Haud dissimiles orationes fuere, nisi quod hec teutunice, illas Ovidius latinas facit, quas constat grecas fuisse. Mira eancellarii fuit oratio et longe ornacior quam ex viro Ciceronis et Quintiliani nescio expec- tari deberet. Sed agnoseo, naturam illi favisse, tun usum, quem cum Sigismundo et Alberto Cesaribus habuit, nature dotes juvisse; fuit enim illorum Cancellarius multosque viros disertos orare causas coram illis vidit, quos nunc imitatus est. Ejus orationem, ut te judicante probetur, interpretantibus amicis in latinum verti tibique transmitto. Rogo tuum judicium michi reseribas et si quod est vitium, nterpreti potius quam oratori aseribas. Vale, mee delicie magis quam Cesaris nova civitas. Ex Wienna VI idus Junii 1444. Die in diesem Briefe besprochene Rede, die übrigens Aeneas selbst verfer- tigte, findet sich in Cod. D, fol. 282 und Cod. E, fol. 277, in Letzterem mit der Überschrift: Caspar Slik Illustrissimo principi Friderico etc. 116. A. S. ad Stephanum de Caceia, d. Wien, 20. Juni 1444 (edit. Colon. c, 8; Norimb. 74; Basil. 74). Das Datum nach der edit. Colon. 117. A. S. ad Johannem Campisium, d. Wien, 25. Juni 1444 (edit. Colon. f, 4; Norimb. 51; Basil. 51). Das Datum nach Cod. E. Weniger richtig die edit. Colon.: ex wienna 25. Julii a. 1444, zu welcher Zeit Aeneas auch nicht in Wien war. Der Brief antwortet auf den des Campisius vom 7. Febr. 1444 (epist. 96). 118. A. S. ad Procopium de Rabenstein, d. Wien, 26. Juni 1444 (edit. Colon. dd, 5 ; Norimb. 108; Basil. 108). Es ist der Tractatus de fortuna. Im Datum stimmen die Codd. T und V mit den Editionen überein. Im Cod. S, welcher liest: ex wienna Kal. Julias 1444, scheint die Zall VI aus Nachlässigkeit ausgelassen zu sein. 119. A. S. ad Marianum Socinum, d. Wien, 3. Juli 1444 (edit. Norimb. 113 und 114; Basil. 113 und 114). Es ist der Dedicationsbrief zu der berühmten Liebesnovelle von Euryalus und Lucretia, worunter der Kanzler Schliek und eine sanesische Edeldame zu verstehen sind. In Adresse und Datum stimmen mit den Editionen überein die Codd. B, E, S. V u. a. Der Brief mit der Novelle ist oft für sich edirt und in verschiedene Sprachen übersetzt. 120. A. S. ad Casp. Schlick, d. Wien, etwa 3. Juli 1444 (edit. Norimb. 112; Basil. 112). Das Datum findet sich weder in den Editionen noch in den Codices, geht aber aus dem vorigen Brief hervor. 121. A. S. ad Guilielmum de Stein, d. Wien, 4. Juli 1444. Der Brief findet sich im Cod. S. und beginnt: Herus tuus meusque. Ihm angehängt ist ein langer Tractat de natura equorum, der noch nicht gedruckt worden ist, demn Herzog Albrecht von Österreich gewidmet. Leider kann ich den Inhalt des Briefes nur nach meinem deutschen Excerpt geben: Dein und mein Herr, der Herzog Albreeht von Österreich, der dich zu seinem consiliarius gewählt, sehiekte vor sechs Tagen einen edlen Jüngling zu mir und beschenkte mich mit einem goldenen Ringe mit einem herrlichen Sinaragd. Die sehöne Gabe wird nie von meinem Finger kommen. Der Stein bedeutet Keuschheit, der
Strana 357
357 Herzog hat mich also wohl für keusch gehalten. Sed sum poeta, non stoyeus. Accusabit me forsitan aliquis, quia quod sum fateor. Ich gehöre nicht zu denen, welche Bacchanalien ergötzen, aber ich schaue gern in die Augen eines schönen Weibes. — Der Herzog ist zu gütig, mich für meine kleine Arbeit so zu beloh- nen. Ich erröthe, dass ich den Aesop im Drange der Zeit nicht besser über- setzt habe. Entschuldige mich daher beim Herzog. Um sein Geschenk durch ein kleines Gegengeschenk zu vergelten und da ich gehört, dass dieser Fürst an schönen Rossen grosses Gefallen hat, will ich etwas de naturis equorum schrei- ben, was du ihm vorlesen magst. Es soll angenelin und zugleich nützlich sein. Ich habe es aus mehreren Autoren gesammelt, aus Virgil, Solinus, Ysidorus und Albertus Magnus. Disposition des Tractates: 1) Was ist ein Pferd? 2) Wie werden edle Pferde gezeugt? 3) Wie wird das Pferd genährt? 4) Wofür ist bei Pferden zu sorgen? 3) Über die Heilung kranker Pferde. 122. A. S. ad Johannem Campisium, d. Passau, 22. Juli 1444 (edit. Colon. d, i; Norimb. 170; Basil. 167). Die Datirung hat ihre Schwierigkeiten. Die edit. Colon. und Norimb. lesen : Ex Patavia X Cal. Julias 1444. Aus dem Brief selbst erfahren wir, dass der König Donnerstag den 9. Juli Neustadt verlassen und in Passau die Lunae XII. Cal. Julias angekommen und drei Tage daselbst geblieben sei. Diese Angabe erweist sich von selbst als unsinnig, es sind Druckfehler eingeschlichen, die Codices helfen nicht aus, wir müssen das Calendarium und die Regesten zu Rathe ziehen. Dass der König am 9. Juli, der in der That ein Donnerstag war, Neustadt ver- liess, um den Nürnberger Reichstag zu besuchen, ist nicht zu bezweifeln. Nach Chmel's Regesten Nro. 1663 war er am 21. Juli bereits in Passau; wenn er hier an einen Montage ankam, so muss es der 19. Juli gewesen sein. Es ist also am Schluss des Briefes zu lesen: XXII. Julii 1444; denn an diesem Tage setzte der König nach dreitägigen Aufenthalt seine Reise gen Vilshofen fort. (Regesten Nro. 1664.) 123. A. S. ad Leonardum episcopum Pataviensem, d. Passau 22. Juli 1444 (edit. Colon. e, 10; Norimb. 113; Basil. 115). Dass der Brief an demselben Tage wie der vorige geschrieben sei, entnehme ich aus seinem Schluss, der freilich in den editt. Norimb. und Basil. fehlt, in der edit. Colon. aber lautet : —— virtutes tuas habere procurent. Dictavi preterea per hos dies epistolam quandam, quam usque romam mittere statui ad Campi- sium philosophum elegantem amieum optimum meum. In qua de tuis artibus ac magnificis edifieiis mentionem feci. Illam tibi nunc edo, ut si quid emendandum sit, prius judices quam tabellario consignem, quem propediem sum habiturus. Vale optime ete. 124. A. S. ad Johannem Gers, protonotarium regium, d. Nürn- berg, etwa 22. Sept. 1444 (edit. Norimb. 87; Basil. 87). Im Cod. S fand ich den Brief mit der Aufschrift: Wenceslaus de Bochow plebanus in hiersperg, fratri suo Joh. de B. ——— Norimbergae die XXII Sep- temb. 1444. Dass er aber Aeneas zugehört, geht aus epist. 128. hervor. Jener Wenzel, wie schon erwälnt , entlehnte wohl das literarische Eigenthum, um ein wenig damit zu prunken.
357 Herzog hat mich also wohl für keusch gehalten. Sed sum poeta, non stoyeus. Accusabit me forsitan aliquis, quia quod sum fateor. Ich gehöre nicht zu denen, welche Bacchanalien ergötzen, aber ich schaue gern in die Augen eines schönen Weibes. — Der Herzog ist zu gütig, mich für meine kleine Arbeit so zu beloh- nen. Ich erröthe, dass ich den Aesop im Drange der Zeit nicht besser über- setzt habe. Entschuldige mich daher beim Herzog. Um sein Geschenk durch ein kleines Gegengeschenk zu vergelten und da ich gehört, dass dieser Fürst an schönen Rossen grosses Gefallen hat, will ich etwas de naturis equorum schrei- ben, was du ihm vorlesen magst. Es soll angenelin und zugleich nützlich sein. Ich habe es aus mehreren Autoren gesammelt, aus Virgil, Solinus, Ysidorus und Albertus Magnus. Disposition des Tractates: 1) Was ist ein Pferd? 2) Wie werden edle Pferde gezeugt? 3) Wie wird das Pferd genährt? 4) Wofür ist bei Pferden zu sorgen? 3) Über die Heilung kranker Pferde. 122. A. S. ad Johannem Campisium, d. Passau, 22. Juli 1444 (edit. Colon. d, i; Norimb. 170; Basil. 167). Die Datirung hat ihre Schwierigkeiten. Die edit. Colon. und Norimb. lesen : Ex Patavia X Cal. Julias 1444. Aus dem Brief selbst erfahren wir, dass der König Donnerstag den 9. Juli Neustadt verlassen und in Passau die Lunae XII. Cal. Julias angekommen und drei Tage daselbst geblieben sei. Diese Angabe erweist sich von selbst als unsinnig, es sind Druckfehler eingeschlichen, die Codices helfen nicht aus, wir müssen das Calendarium und die Regesten zu Rathe ziehen. Dass der König am 9. Juli, der in der That ein Donnerstag war, Neustadt ver- liess, um den Nürnberger Reichstag zu besuchen, ist nicht zu bezweifeln. Nach Chmel's Regesten Nro. 1663 war er am 21. Juli bereits in Passau; wenn er hier an einen Montage ankam, so muss es der 19. Juli gewesen sein. Es ist also am Schluss des Briefes zu lesen: XXII. Julii 1444; denn an diesem Tage setzte der König nach dreitägigen Aufenthalt seine Reise gen Vilshofen fort. (Regesten Nro. 1664.) 123. A. S. ad Leonardum episcopum Pataviensem, d. Passau 22. Juli 1444 (edit. Colon. e, 10; Norimb. 113; Basil. 115). Dass der Brief an demselben Tage wie der vorige geschrieben sei, entnehme ich aus seinem Schluss, der freilich in den editt. Norimb. und Basil. fehlt, in der edit. Colon. aber lautet : —— virtutes tuas habere procurent. Dictavi preterea per hos dies epistolam quandam, quam usque romam mittere statui ad Campi- sium philosophum elegantem amieum optimum meum. In qua de tuis artibus ac magnificis edifieiis mentionem feci. Illam tibi nunc edo, ut si quid emendandum sit, prius judices quam tabellario consignem, quem propediem sum habiturus. Vale optime ete. 124. A. S. ad Johannem Gers, protonotarium regium, d. Nürn- berg, etwa 22. Sept. 1444 (edit. Norimb. 87; Basil. 87). Im Cod. S fand ich den Brief mit der Aufschrift: Wenceslaus de Bochow plebanus in hiersperg, fratri suo Joh. de B. ——— Norimbergae die XXII Sep- temb. 1444. Dass er aber Aeneas zugehört, geht aus epist. 128. hervor. Jener Wenzel, wie schon erwälnt , entlehnte wohl das literarische Eigenthum, um ein wenig damit zu prunken.
Strana 358
358 125. A. S. Michaeli de Füllendorf protonotario, d. Wien, 1. Octob. 1444 (edit. Norimb. 97; Basil. 97). Das Datum nach Cod. H. 126. A. S. ad Adam de Mulin, d. Wien, 26. Octob. 1444 (edit. Colon. c, 9; Norimb. 80 ; Basil. 80). Das Datum nach der edil. Colon. 127. A. S. ad Joh. Thuskon, d. Neustadt, 31. Octob. 1444. Ilier folgt ein Excerpt des Briefes aus Cod. S: Aeneas bittet den Freund , ihni eine Bibel zu kaufen, da es in Böhmen, be- sonders in Prag, viele presbyterculi gebe, welche Bücher feil haben. Er sei nun ein Greis : es zieme sich für ihn nicht mehr, sich an den seculares litterae zu ergötzen, so wolle er sich ad Evangelii profunda demergere. Ego, mi Johannes, parvifacio hujus seculi voluptates vellemque soli deo servire. Sed quia homo sum litterarum anator, nescio quo in exercitio magis deo possim placere quam in negotio litterato. 128. A. S. ad Joh. Gers, d. Neustadt, 3. Novemb. 1444 (edit Norimb. 88; Basil. 88). Das Datum nach Cod. H. Über den Inhalt vergl. den Brief an denselben voin 22. Septemb. 1444 (epist. 124). 129. A. S. ad Johannem Lanterbach, d. Bruek, 13. Novemb. 1444 (edit. Colon. b, 5; Norimb. 91 : Basil. 91). Das Datum nach Cod. E und der edit. Colon. 130. A. S. patri suo Silvio Piecolomineo, d. Bruck, 19. Novemb. 1444. Aus Cod. E fol. 222. Eneas Silvius poeta Senensis genitori suo Silvio Pycolomino s. p. d. et ut filium decet, sese facit commendatum. Vellem diebus singulis ad te scribere, quia et tibi jocunditati et michi esset non modice voluptati. Sed scribere inania eviaque nullatenus possum. Ideo michi ut ignoseas rogo. Nune autem cogor ad te scribere ut timorem tibi auferam, si quem mei causa suscepisti. Credo naimn- que ad te famam convolasse ejus pestis, que in Austria viget, in qua non minus cadunt homines quam in autumpno poma. Tu fortasse, quia regi servio isque in Austria manet, esse me secum reris michique times. Sed pone hune metum, te oro ; nam multi jam dies sunt, quibus ex curia recessi nec reversurus sum nisi cessante peste. Sum in aere salubri et optimo; idque tibi matrique mee notum esse volo, ut sciatis me bene valere et indies meliorem fortunam sperare de qua hue usque non debeo conqueri, unde faxit deus, ut ipsa michi indies benignior fiat et tantum ardeat, ut omnes mei sanguinis viros et feminas cum honore possim revisere. De Nanne, Laudemia, Bartholomeo atque Catherina nichil jam diu percepi neque de liberis eorum. Tuum est michi aliquid signifi- care, similiter et de Nieolao Loli ejusque filiis ac sorore tua domina Bartholomea et altera sorore Catherina. Seripsisti michi —jam duo sunt anni — de filio michi Florentie nato ex muliere, que vocata est Elisabeth, sicut hodie festun currit illius vidue sanctissime. Ego tibi respondi multis conjeeturis filiolum illum meum credere (vergl. epist. 48 vom 20. Septemb. 1443). Neque post aliquid scripsisti. Nescio an perierit, sicut et alius in Scotia michi natus vitam exalavit, ut fit quod plures agni quam oves moriuntur. Precor itaque te, miehi ut rem omnem expo-
358 125. A. S. Michaeli de Füllendorf protonotario, d. Wien, 1. Octob. 1444 (edit. Norimb. 97; Basil. 97). Das Datum nach Cod. H. 126. A. S. ad Adam de Mulin, d. Wien, 26. Octob. 1444 (edit. Colon. c, 9; Norimb. 80 ; Basil. 80). Das Datum nach der edil. Colon. 127. A. S. ad Joh. Thuskon, d. Neustadt, 31. Octob. 1444. Ilier folgt ein Excerpt des Briefes aus Cod. S: Aeneas bittet den Freund , ihni eine Bibel zu kaufen, da es in Böhmen, be- sonders in Prag, viele presbyterculi gebe, welche Bücher feil haben. Er sei nun ein Greis : es zieme sich für ihn nicht mehr, sich an den seculares litterae zu ergötzen, so wolle er sich ad Evangelii profunda demergere. Ego, mi Johannes, parvifacio hujus seculi voluptates vellemque soli deo servire. Sed quia homo sum litterarum anator, nescio quo in exercitio magis deo possim placere quam in negotio litterato. 128. A. S. ad Joh. Gers, d. Neustadt, 3. Novemb. 1444 (edit Norimb. 88; Basil. 88). Das Datum nach Cod. H. Über den Inhalt vergl. den Brief an denselben voin 22. Septemb. 1444 (epist. 124). 129. A. S. ad Johannem Lanterbach, d. Bruek, 13. Novemb. 1444 (edit. Colon. b, 5; Norimb. 91 : Basil. 91). Das Datum nach Cod. E und der edit. Colon. 130. A. S. patri suo Silvio Piecolomineo, d. Bruck, 19. Novemb. 1444. Aus Cod. E fol. 222. Eneas Silvius poeta Senensis genitori suo Silvio Pycolomino s. p. d. et ut filium decet, sese facit commendatum. Vellem diebus singulis ad te scribere, quia et tibi jocunditati et michi esset non modice voluptati. Sed scribere inania eviaque nullatenus possum. Ideo michi ut ignoseas rogo. Nune autem cogor ad te scribere ut timorem tibi auferam, si quem mei causa suscepisti. Credo naimn- que ad te famam convolasse ejus pestis, que in Austria viget, in qua non minus cadunt homines quam in autumpno poma. Tu fortasse, quia regi servio isque in Austria manet, esse me secum reris michique times. Sed pone hune metum, te oro ; nam multi jam dies sunt, quibus ex curia recessi nec reversurus sum nisi cessante peste. Sum in aere salubri et optimo; idque tibi matrique mee notum esse volo, ut sciatis me bene valere et indies meliorem fortunam sperare de qua hue usque non debeo conqueri, unde faxit deus, ut ipsa michi indies benignior fiat et tantum ardeat, ut omnes mei sanguinis viros et feminas cum honore possim revisere. De Nanne, Laudemia, Bartholomeo atque Catherina nichil jam diu percepi neque de liberis eorum. Tuum est michi aliquid signifi- care, similiter et de Nieolao Loli ejusque filiis ac sorore tua domina Bartholomea et altera sorore Catherina. Seripsisti michi —jam duo sunt anni — de filio michi Florentie nato ex muliere, que vocata est Elisabeth, sicut hodie festun currit illius vidue sanctissime. Ego tibi respondi multis conjeeturis filiolum illum meum credere (vergl. epist. 48 vom 20. Septemb. 1443). Neque post aliquid scripsisti. Nescio an perierit, sicut et alius in Scotia michi natus vitam exalavit, ut fit quod plures agni quam oves moriuntur. Precor itaque te, miehi ut rem omnem expo-
Strana 359
359 nere eures ac de me bene speres, quia si deus faverit, ut jam favere cepit, quam- quam ego indignus favore dei me sciam, potero et tibi et nostro generi si non utilitati, saltem honori fore. Johannem Ptolemeum fratrem tuum itaque nepotem dominum Jacobum doctorem et item alium nepotem D. Gregorium jube ex me salvos esse. Corsinianum rus si quando petis, veteres illos amicos meo nomine salvos dicito et nutricem meam maxime, si adhuc vivit, Bartholomeam cum Berte viro, quem non arbitror in hane usque diem tam senem vivere. Matrem meam, si me amas, ama et observa sibique benefacito. Ex Pruck opido Stiriae XIX Novembr. 1444. 131. A. S. Petrode Noxeto, d. Bruck, 19. Novemb. 1444. Aus Cod. E, fol. 221. Eneas Silvius poeta s. p. d. Domino Petro de Noxeto scriptori apostolico et fratri optimo. Si michi singulis diebus aliquid seriberes, tarde tamen et raro ad me tuas deferri litteras quererer. Quid nunc me facere putas, quum vix duas anno toto a te suscipio? Nempe doleo maxime et quererer admodum, nisi quod te querimonias contra me relaturum timeo. Nam et ego non, ut deberem, ad te sepe scribo. Parce igitur michi et ego tibi veniam dabo, hoc tamen pacto, ut preterita negligentia condonetur, non futura remittatur. Ego ne me semper tacere velle putes, do tibi has litteras, in quibus si aliud non scripsero, hoc sat fuerit, quod me bene valere cognosces. Idem et lu facias rescribens michi tuam valetudi- nem uxorisque tue atque natorum, atque duleedinem, quam ex eis recipis, mihi significa, quam non dubito maximam esse. Credo te desiderare ex me fieri certiorem, quomodo res in Norenberga successerunt, sed audies ista ex aliis. Meum non esl alind scribere, nisi quod in discordia recessinus. Oratores regis infra paucos dies ad vos dirigentur, quos eurate diligenter expediri et bene, si vestrum et publieum cupitis bonum. Scribe michi aliquid de magistro Thoma nostro et amicis reliquis meque ipsis recomnenda et vale optime. Ex Pruek die XIX Novembr. 1444. 132. A. S. ad Johannem Campisium, d. Bruck, 20. Nov. 1444. Aus Cod. E, fol. 221. Eneas Silvius s. p. dicit Johanni Campisio prestanti philosopho fratrique amantissimo. Epistolam satis verbosam ex Norenberga tibi direxi multisque tuis quesitis satis ſeci, si satisfacere est, quantum interfuerit respondere. Nescio meas litteras an receperis, quia nichil ex te tam diu suscepi, quamvis ex Curia plures ad nos venerunt. Idque facil, ut has tibi nune scribam. Nam si alie nisi in unum transierint, poterit iste in locum succedere. Non scribam tibi quomodo res ecclesie apul Norenbergaim directe fuerint, namque hoc ex aliis pluribus intelligere potuisti et presertim ex nunciis apostolicis, qui ibi fuerunt jamque in curiam redire potuerunt. Hoc tantum dieere possum, quod in divisione reces- sum est, aliis unam, aliis aliam partem tuentibus. Veniunt in brevi ad vos orato- res regii, ut si bene fuerint expediti, magnum erit vestrarum partium fundamen- tum. Hiis poteris tradere politicam (se. Aristotelis) ad me ferendam ; nam et ego illos rogabo, ut hoc oneris suscipiant. Tu tantum fac, ut opus committas. Precor te ut Reverendissimo patri domino Tarentino me facias commendatum, quem propter suas prestantissimas virtutes tam diligo quam Scipionem, Katho- nem, Fabricium et illos priscos sollemnes (solemus?) diligere, in quibus emicuisse
359 nere eures ac de me bene speres, quia si deus faverit, ut jam favere cepit, quam- quam ego indignus favore dei me sciam, potero et tibi et nostro generi si non utilitati, saltem honori fore. Johannem Ptolemeum fratrem tuum itaque nepotem dominum Jacobum doctorem et item alium nepotem D. Gregorium jube ex me salvos esse. Corsinianum rus si quando petis, veteres illos amicos meo nomine salvos dicito et nutricem meam maxime, si adhuc vivit, Bartholomeam cum Berte viro, quem non arbitror in hane usque diem tam senem vivere. Matrem meam, si me amas, ama et observa sibique benefacito. Ex Pruck opido Stiriae XIX Novembr. 1444. 131. A. S. Petrode Noxeto, d. Bruck, 19. Novemb. 1444. Aus Cod. E, fol. 221. Eneas Silvius poeta s. p. d. Domino Petro de Noxeto scriptori apostolico et fratri optimo. Si michi singulis diebus aliquid seriberes, tarde tamen et raro ad me tuas deferri litteras quererer. Quid nunc me facere putas, quum vix duas anno toto a te suscipio? Nempe doleo maxime et quererer admodum, nisi quod te querimonias contra me relaturum timeo. Nam et ego non, ut deberem, ad te sepe scribo. Parce igitur michi et ego tibi veniam dabo, hoc tamen pacto, ut preterita negligentia condonetur, non futura remittatur. Ego ne me semper tacere velle putes, do tibi has litteras, in quibus si aliud non scripsero, hoc sat fuerit, quod me bene valere cognosces. Idem et lu facias rescribens michi tuam valetudi- nem uxorisque tue atque natorum, atque duleedinem, quam ex eis recipis, mihi significa, quam non dubito maximam esse. Credo te desiderare ex me fieri certiorem, quomodo res in Norenberga successerunt, sed audies ista ex aliis. Meum non esl alind scribere, nisi quod in discordia recessinus. Oratores regis infra paucos dies ad vos dirigentur, quos eurate diligenter expediri et bene, si vestrum et publieum cupitis bonum. Scribe michi aliquid de magistro Thoma nostro et amicis reliquis meque ipsis recomnenda et vale optime. Ex Pruek die XIX Novembr. 1444. 132. A. S. ad Johannem Campisium, d. Bruck, 20. Nov. 1444. Aus Cod. E, fol. 221. Eneas Silvius s. p. dicit Johanni Campisio prestanti philosopho fratrique amantissimo. Epistolam satis verbosam ex Norenberga tibi direxi multisque tuis quesitis satis ſeci, si satisfacere est, quantum interfuerit respondere. Nescio meas litteras an receperis, quia nichil ex te tam diu suscepi, quamvis ex Curia plures ad nos venerunt. Idque facil, ut has tibi nune scribam. Nam si alie nisi in unum transierint, poterit iste in locum succedere. Non scribam tibi quomodo res ecclesie apul Norenbergaim directe fuerint, namque hoc ex aliis pluribus intelligere potuisti et presertim ex nunciis apostolicis, qui ibi fuerunt jamque in curiam redire potuerunt. Hoc tantum dieere possum, quod in divisione reces- sum est, aliis unam, aliis aliam partem tuentibus. Veniunt in brevi ad vos orato- res regii, ut si bene fuerint expediti, magnum erit vestrarum partium fundamen- tum. Hiis poteris tradere politicam (se. Aristotelis) ad me ferendam ; nam et ego illos rogabo, ut hoc oneris suscipiant. Tu tantum fac, ut opus committas. Precor te ut Reverendissimo patri domino Tarentino me facias commendatum, quem propter suas prestantissimas virtutes tam diligo quam Scipionem, Katho- nem, Fabricium et illos priscos sollemnes (solemus?) diligere, in quibus emicuisse
Strana 360
360 singularissimas dotes legimus. Una tamen res me illi magis dederit, si te sua cura promotum agnoverim. De conte tuo domino (?) meo vel ut verins dicam magistro (nostro?) cupio ut mihi aliquid seribis, si bene illi est, ut sibi con- gaudeam. Mali autem nichil vellem audire. D. Petro Noxetano scribo proprias litteras ideoque non te gravo, ut sibi aliquid dieas; solum hoe volo ut simul sitis mei cum joeunditate recordemini. Ego per hos dies ex euria regis recessi, quia magna illic pestis viget eaduntque homines sieut in silvis hoc tempore arbo- rum folia, sumque hic in montibus salubrique aere. De Reverendissimo domino Cardinali S. Angeli nichil in presentiarum audio, quia in remotissimis partibus agit. Reseribe miehi de tuis oculis et an unquam res tuas ex Venetiis suseeperis. Hungari superbiunt voluntque in Austriam venire ; hie invenient, si venient. Tu vale, me ama ut soles. Ex Pruck die XX mensis Novembris 1443. 133. A. S. Jacobo de Castroromano, d. Bruck, 28. Nov. 1444. Aus Cod. Q, fol. 165. Eneas Silvius poeta s. p. d. Domino Jacobo phisico regio de Castroromano militi et nobili tanquam patri honorando. Nemo me juste posset arguere, si ad meos amicos scribens te solum juberem salutari. Nam et tu similiter facis, qui satisfecisse amicitie reris, quod in magnifiei eancellarii litteris Eneam salvere jussisti. Sed nolo tecum agere, sicut tu meeum facis. Scribam enim potius tibi quam te per alios mandem resalutari. Quod autem ad te seribam, non est aliud, nisi quod me sospitem possum tibi significare. Tetigisti tamen in litteris Cancellarii domini mei et amici tui optimi unum, quod mihi scribendi materiam prebet. Namque tu doles virum illustrem Nicolaum Picenum (Picci- ninum) decessisse de vita. Ego sui causa maxime gaudeo. Nam cum videmus illum scientia rei militaris et armorum gloria omnibus, qui nostra etate fuerunt, prestitisse, cum scirem ipsum semper constantem ac fidelissimum fuisse, time- bam semper, ut varie et mutabiles sunt res mundane, ne qua res intercideret, que vel glorie vel bonitati sue detraheret. Cupiebam semper illum diem venire quo tantus homo dici beatus posset, quod ante obitum, ut Ovidio placet, de nullo dici potest. Namque, ut ille ait: — dicique beatus Ante obitum nemo supremaque funera debet. Congaudeo igitur et admodum tanto viro congratulor, qui vitam suam cum laude finivit. Cui et nune Epitaphium ederem nisi quod nune librum de viris illustribus evi nostri compono, in quo et ipsum suo loco sepeliam et tumulum meliorem diuturnioremque facian quam Dux Mediolani construxisse sibi dicatur. De Rotundella cum scriberes, credo inflatum nervum urina magis quam desiderio Veneris stetisse tibi. Namque ut minxisti, et cala- mus tacuit, quod tuorum paucitas verborum ostendit. Sed illa non tumidas vento vel urina, sed succo pretiosissimo distentas cupit, ideoque scias, te sui non esse idoneum amatorem. Haec ex joco dixi. Tu vale et Matheum nostrum Pisanum meo nomine salvum dicito. Ex Prugk die XXVIII Novembr. 1443. Was die Jahrzahl betrifft, so ist hierin ein Verschen des Abschreibers leicht erklärlich; der Ort der Datirung ist in diesem Falle ein genügender Beweis für das Jahr 1444. 134. A. S. Johanni Aich jurisconsulto, d. Bruck, 30. Novemb. 1444 (edit. Norimb. 166; Basil. 166).
360 singularissimas dotes legimus. Una tamen res me illi magis dederit, si te sua cura promotum agnoverim. De conte tuo domino (?) meo vel ut verins dicam magistro (nostro?) cupio ut mihi aliquid seribis, si bene illi est, ut sibi con- gaudeam. Mali autem nichil vellem audire. D. Petro Noxetano scribo proprias litteras ideoque non te gravo, ut sibi aliquid dieas; solum hoe volo ut simul sitis mei cum joeunditate recordemini. Ego per hos dies ex euria regis recessi, quia magna illic pestis viget eaduntque homines sieut in silvis hoc tempore arbo- rum folia, sumque hic in montibus salubrique aere. De Reverendissimo domino Cardinali S. Angeli nichil in presentiarum audio, quia in remotissimis partibus agit. Reseribe miehi de tuis oculis et an unquam res tuas ex Venetiis suseeperis. Hungari superbiunt voluntque in Austriam venire ; hie invenient, si venient. Tu vale, me ama ut soles. Ex Pruck die XX mensis Novembris 1443. 133. A. S. Jacobo de Castroromano, d. Bruck, 28. Nov. 1444. Aus Cod. Q, fol. 165. Eneas Silvius poeta s. p. d. Domino Jacobo phisico regio de Castroromano militi et nobili tanquam patri honorando. Nemo me juste posset arguere, si ad meos amicos scribens te solum juberem salutari. Nam et tu similiter facis, qui satisfecisse amicitie reris, quod in magnifiei eancellarii litteris Eneam salvere jussisti. Sed nolo tecum agere, sicut tu meeum facis. Scribam enim potius tibi quam te per alios mandem resalutari. Quod autem ad te seribam, non est aliud, nisi quod me sospitem possum tibi significare. Tetigisti tamen in litteris Cancellarii domini mei et amici tui optimi unum, quod mihi scribendi materiam prebet. Namque tu doles virum illustrem Nicolaum Picenum (Picci- ninum) decessisse de vita. Ego sui causa maxime gaudeo. Nam cum videmus illum scientia rei militaris et armorum gloria omnibus, qui nostra etate fuerunt, prestitisse, cum scirem ipsum semper constantem ac fidelissimum fuisse, time- bam semper, ut varie et mutabiles sunt res mundane, ne qua res intercideret, que vel glorie vel bonitati sue detraheret. Cupiebam semper illum diem venire quo tantus homo dici beatus posset, quod ante obitum, ut Ovidio placet, de nullo dici potest. Namque, ut ille ait: — dicique beatus Ante obitum nemo supremaque funera debet. Congaudeo igitur et admodum tanto viro congratulor, qui vitam suam cum laude finivit. Cui et nune Epitaphium ederem nisi quod nune librum de viris illustribus evi nostri compono, in quo et ipsum suo loco sepeliam et tumulum meliorem diuturnioremque facian quam Dux Mediolani construxisse sibi dicatur. De Rotundella cum scriberes, credo inflatum nervum urina magis quam desiderio Veneris stetisse tibi. Namque ut minxisti, et cala- mus tacuit, quod tuorum paucitas verborum ostendit. Sed illa non tumidas vento vel urina, sed succo pretiosissimo distentas cupit, ideoque scias, te sui non esse idoneum amatorem. Haec ex joco dixi. Tu vale et Matheum nostrum Pisanum meo nomine salvum dicito. Ex Prugk die XXVIII Novembr. 1443. Was die Jahrzahl betrifft, so ist hierin ein Verschen des Abschreibers leicht erklärlich; der Ort der Datirung ist in diesem Falle ein genügender Beweis für das Jahr 1444. 134. A. S. Johanni Aich jurisconsulto, d. Bruck, 30. Novemb. 1444 (edit. Norimb. 166; Basil. 166).
Strana 361
361 Der Brief ist bekannt unter dem Titel: Tractatus de curialium miseriis. Die edit. Norimb. und zwei alte Ausgaben, über welche Hain Repertor. biblio- graph. Nro. 195. 203. zu vergleichen ist, datiren: Pridie Calend. Februarii a. s. 1445. Ex pruch. Dagegen datiren die Codd. F, K, S, T, U, V, ein Codex der Marciana (ef. Palacky, italien. Reise a.a.O., p. 77) und ein vaticanischer Codex (ef. Dudik, Iter Italieum l., p. 239) einstimmig: pridie Cal. Dec. 1444, wofür überdies der Ort der Abfassung spricht. 135. A. S. ad Philippum Mariam, Ducem Mediolanensem, d. Neustadt, 13. December 1444 (edit. Colon. f, 6; Norimb. 52; Basil. 52). So datiren die Codd. L und Q und die Editionen. Der Cod. E fügt noch hinzu: Ipso die S. Lucie virginis. Nur der Cod. D: die XIII. Novemb. 136. A. S. ad Leonardum episcopum Pataviensem, d. Wien, Mai oder Juni 1443 (edit. Norimb. 98; Basil. 98). Die ungefähre Zeit ergibt sich aus dem Inhalt des Briefes, zumal wenn er mit epist. 139 vom 24. Mai verglichen wird. 137. Johannes Campisius ad A. S., d. Rom. 8. Mai 1443. Aus Cod. H, fol. 142. Des Aeneas Antwort auf diesen Brief vergl. epist. 141 vom 1. Juni 1445. Johannes Campisius doctissimo poete domino Enee Silvio Regio Secretario s. p. d. Fuisti, Enea mi, non minus prudens in hae quam in ceteris rebus soleas, quia redeundum tibi potius ad Regem et dominum tuum censuisti quam neces- sarium tibi esse duxeris, Mediolanum prius quam ad privata rerum tuarum negotia proficisci, maluistique pudori et fame cedere quam tue utilitatis ratio- nem ducere. Nan, ut scimus, tu Calendis Aprilis hinc abscessisti, Carvayal vero bidno post te secutus est. Qua ex re fiebat certe honoris tui et fame jactura nimia, si ad rationes precesque Medici Mediolanum divertisses, et pro privatis rebus tuis, quamvis tibi forte non parvis, publica tanti momenti post- posuisses. Reete ergo cuncta, me teste, provida mente previdisti. Ego vero jam triduo mandatum tuum feci. Nam cum ex R' patre nostro episcopo Novariense litteras accepissem, per eum ipsum tabellarium, qui te apud turrim Vaceani obvium habuit, a quo et ipse litteras ex eodem patre accepisti de rebus non aliis, ut arbitror, quam mee fuerint, per eundem illum tabellarium ad se redeuntem multis, ut oportuit, rescripsi, in quibus litteris excusationem tuam accuratissime feci, adeo ut nichil accuratius a me factum jam diu meminerim. Is, ut ad te quoque illum scripsisse puto, brevi tempore in curiam se recipiet et jam multis, qui hie sui sumus, multa mandata dedit, ut sunt illi multa sepe agenda et homo est ingenio ad multa valido atque aptissimo. Credo fuerit ei hue venisse non inutile. Nam, ut ad finem suarum ad me litterarum adjecit, dominus Stephanus Ursinus, S. D. nostri cubicularius, de cujus moribus et ingenio nobili ac vite modestia et quonodo sit in sermone gravis plurima tibi mecum otioso dixi, eidem domino episcopo consilium per litteras dedit, om- nino non negligat, quin in celebritate Ascensionis Rome se comperiat. Hujus consilii causam arbitror me scire. Tu si memor es verborum que tibi aperui fuisse miehi ab ipso Varisino (sic) de episcopo nostro dieta et quantum pater- nitatis sue homo ille afficitur quantumque ipsi Varisino fidei idem episcopus habeat, ejusdemque consilii causam mecum intelliges. Gaudeo ac prestolor
361 Der Brief ist bekannt unter dem Titel: Tractatus de curialium miseriis. Die edit. Norimb. und zwei alte Ausgaben, über welche Hain Repertor. biblio- graph. Nro. 195. 203. zu vergleichen ist, datiren: Pridie Calend. Februarii a. s. 1445. Ex pruch. Dagegen datiren die Codd. F, K, S, T, U, V, ein Codex der Marciana (ef. Palacky, italien. Reise a.a.O., p. 77) und ein vaticanischer Codex (ef. Dudik, Iter Italieum l., p. 239) einstimmig: pridie Cal. Dec. 1444, wofür überdies der Ort der Abfassung spricht. 135. A. S. ad Philippum Mariam, Ducem Mediolanensem, d. Neustadt, 13. December 1444 (edit. Colon. f, 6; Norimb. 52; Basil. 52). So datiren die Codd. L und Q und die Editionen. Der Cod. E fügt noch hinzu: Ipso die S. Lucie virginis. Nur der Cod. D: die XIII. Novemb. 136. A. S. ad Leonardum episcopum Pataviensem, d. Wien, Mai oder Juni 1443 (edit. Norimb. 98; Basil. 98). Die ungefähre Zeit ergibt sich aus dem Inhalt des Briefes, zumal wenn er mit epist. 139 vom 24. Mai verglichen wird. 137. Johannes Campisius ad A. S., d. Rom. 8. Mai 1443. Aus Cod. H, fol. 142. Des Aeneas Antwort auf diesen Brief vergl. epist. 141 vom 1. Juni 1445. Johannes Campisius doctissimo poete domino Enee Silvio Regio Secretario s. p. d. Fuisti, Enea mi, non minus prudens in hae quam in ceteris rebus soleas, quia redeundum tibi potius ad Regem et dominum tuum censuisti quam neces- sarium tibi esse duxeris, Mediolanum prius quam ad privata rerum tuarum negotia proficisci, maluistique pudori et fame cedere quam tue utilitatis ratio- nem ducere. Nan, ut scimus, tu Calendis Aprilis hinc abscessisti, Carvayal vero bidno post te secutus est. Qua ex re fiebat certe honoris tui et fame jactura nimia, si ad rationes precesque Medici Mediolanum divertisses, et pro privatis rebus tuis, quamvis tibi forte non parvis, publica tanti momenti post- posuisses. Reete ergo cuncta, me teste, provida mente previdisti. Ego vero jam triduo mandatum tuum feci. Nam cum ex R' patre nostro episcopo Novariense litteras accepissem, per eum ipsum tabellarium, qui te apud turrim Vaceani obvium habuit, a quo et ipse litteras ex eodem patre accepisti de rebus non aliis, ut arbitror, quam mee fuerint, per eundem illum tabellarium ad se redeuntem multis, ut oportuit, rescripsi, in quibus litteris excusationem tuam accuratissime feci, adeo ut nichil accuratius a me factum jam diu meminerim. Is, ut ad te quoque illum scripsisse puto, brevi tempore in curiam se recipiet et jam multis, qui hie sui sumus, multa mandata dedit, ut sunt illi multa sepe agenda et homo est ingenio ad multa valido atque aptissimo. Credo fuerit ei hue venisse non inutile. Nam, ut ad finem suarum ad me litterarum adjecit, dominus Stephanus Ursinus, S. D. nostri cubicularius, de cujus moribus et ingenio nobili ac vite modestia et quonodo sit in sermone gravis plurima tibi mecum otioso dixi, eidem domino episcopo consilium per litteras dedit, om- nino non negligat, quin in celebritate Ascensionis Rome se comperiat. Hujus consilii causam arbitror me scire. Tu si memor es verborum que tibi aperui fuisse miehi ab ipso Varisino (sic) de episcopo nostro dieta et quantum pater- nitatis sue homo ille afficitur quantumque ipsi Varisino fidei idem episcopus habeat, ejusdemque consilii causam mecum intelliges. Gaudeo ac prestolor
Strana 362
362 avide ejus adventum, quo tam letor, quantum fui digressu Enee veteris confu- sus amici. Sed ut finem his faciam, neque enim modo multa scribere constitui. Pippa laceratis ipsa capillis multis coelum questibus implet ac duritiem Johan- nis Steinhof sine modo accusat nee ulla valet apud se exeusatio. Conqueri non satis potest, potuisse illum se insalutata recedere. Non sum, inquit, ignara, oportuisse me aliquando ejus aspectu carere et nune, rebus heri sui et fatis meis ita exigentibus, fuisse illum in patriam revocatum nee tam sponte sua quam invitum has meis vicinas edes et me miseram simul deseruisse. At saltem, ut ajunt, salutandus illi fuit hospes potuitque illud Vale dicere ae me verbis vel paueis consolari. Ego illi si nihil aliud, saltem mundata (?) dedissem. Hec et plura questa est michi de suo Steinhof, si michi credis, Pippa. Itaque illum non- nunquam pre dolore vere Steinhof et duro ex silice natum vocital et cetera, que irati solent amantes. Quare si ulla est viris ullis pietas, si pius es Eneas, adducendus tibi est Steinhof et si non nomen, at saltein animum mutet et quod verbis coram facere neglexit, id absens per litteras efficiat. Indulgebis tamen, Enea mi, vir gravissime, si hoc levius fortassis his litteris inserui, que ad ipsum Steinhof honestius ac familiarius scribere potui. Nam nec ista seripsi ex abun- dantia otii, quippe qui vix fui hoc anno tam multis el his quidem molestissimis occupationibus implicitus. Sed cum scribere statuissem aliquid ad Steinhof no- strum, placuit id ipsum potius ad te scribere, qui illum tuis verbis de nimia duritie moneres ac prius me ludenten rideres. Datum Romac die 8. Maji 1443. 138. A. S. ad Johannem Campisium, d. Wien, 21. Mai 1445. Aus Cod. II, fol. 137: Eneas Silvius. Amantissime frater. Multa essent modo seribenda, si occupationes sinerent, que etsi non sunt magne, mihi tamen ad pauca nato ingentes videntur. Dabis itaque veniam tuo Enee, si non que vellet sed que potest scribit. Ineipiam ab Ungaria, mendaciorum matre, quamvis Polonia fecundior sit. Illie prelati et barones eeterique regni accole apud Budam convenerunt trans Danubium. Pala- tinus enim, qui arcem tenebat, adhue partem regis Polonie fovens, noluit eos in novam Budam intromittere. De hoc conventu jam tibi Rome nonnihil dixeram. In co communi consensu vocatus est in Regem Ladislaus Alberti filius adjectum- que est, ut per Romanorum Regem consignari Ungaris eum corona debeat, ven- turique sunt huc oratores regni propediem petituri Regem et quas inter se leges dixerunt exposituri. Plurima namque inter eos decreta sunt et ad resisten- dum Teueris et ad pacem in regno tenendam utilia et necessaria, et quamvis Romanorum Rex non credatur puerum traditurus, concordia tamen nihilominus speratur. Non enim que partes petunt, omnia fiunt, sed per transactionem plu- rima componuntur. Ea vero, que in regno Ungarie conclusa sunt, centum sigil- lis et amplius firmata sunt. Nune cur Ungariam mendaciorum matrem nuneupa- verim, exponendum est, ne mihi ipsi derogare videar meisque scriptis adimere fidem. Non dixi matrem mendaciorum Ungariam, tanquam ipsa mendax sit; hoc enim aliorum esse judicium volo et tui, qui apud hosee homines pluribus annis versatus es, sed ideireo matrem dixi mendaciorum, quia ex ejus ventre infinita mendacia manant et ipsa quasi materia quedam mendaciorum est. Nam dum nuper Rome forem, scis quaim multa exinde mendacia conseriberentur. Nune enim
362 avide ejus adventum, quo tam letor, quantum fui digressu Enee veteris confu- sus amici. Sed ut finem his faciam, neque enim modo multa scribere constitui. Pippa laceratis ipsa capillis multis coelum questibus implet ac duritiem Johan- nis Steinhof sine modo accusat nee ulla valet apud se exeusatio. Conqueri non satis potest, potuisse illum se insalutata recedere. Non sum, inquit, ignara, oportuisse me aliquando ejus aspectu carere et nune, rebus heri sui et fatis meis ita exigentibus, fuisse illum in patriam revocatum nee tam sponte sua quam invitum has meis vicinas edes et me miseram simul deseruisse. At saltem, ut ajunt, salutandus illi fuit hospes potuitque illud Vale dicere ae me verbis vel paueis consolari. Ego illi si nihil aliud, saltem mundata (?) dedissem. Hec et plura questa est michi de suo Steinhof, si michi credis, Pippa. Itaque illum non- nunquam pre dolore vere Steinhof et duro ex silice natum vocital et cetera, que irati solent amantes. Quare si ulla est viris ullis pietas, si pius es Eneas, adducendus tibi est Steinhof et si non nomen, at saltein animum mutet et quod verbis coram facere neglexit, id absens per litteras efficiat. Indulgebis tamen, Enea mi, vir gravissime, si hoc levius fortassis his litteris inserui, que ad ipsum Steinhof honestius ac familiarius scribere potui. Nam nec ista seripsi ex abun- dantia otii, quippe qui vix fui hoc anno tam multis el his quidem molestissimis occupationibus implicitus. Sed cum scribere statuissem aliquid ad Steinhof no- strum, placuit id ipsum potius ad te scribere, qui illum tuis verbis de nimia duritie moneres ac prius me ludenten rideres. Datum Romac die 8. Maji 1443. 138. A. S. ad Johannem Campisium, d. Wien, 21. Mai 1445. Aus Cod. II, fol. 137: Eneas Silvius. Amantissime frater. Multa essent modo seribenda, si occupationes sinerent, que etsi non sunt magne, mihi tamen ad pauca nato ingentes videntur. Dabis itaque veniam tuo Enee, si non que vellet sed que potest scribit. Ineipiam ab Ungaria, mendaciorum matre, quamvis Polonia fecundior sit. Illie prelati et barones eeterique regni accole apud Budam convenerunt trans Danubium. Pala- tinus enim, qui arcem tenebat, adhue partem regis Polonie fovens, noluit eos in novam Budam intromittere. De hoc conventu jam tibi Rome nonnihil dixeram. In co communi consensu vocatus est in Regem Ladislaus Alberti filius adjectum- que est, ut per Romanorum Regem consignari Ungaris eum corona debeat, ven- turique sunt huc oratores regni propediem petituri Regem et quas inter se leges dixerunt exposituri. Plurima namque inter eos decreta sunt et ad resisten- dum Teueris et ad pacem in regno tenendam utilia et necessaria, et quamvis Romanorum Rex non credatur puerum traditurus, concordia tamen nihilominus speratur. Non enim que partes petunt, omnia fiunt, sed per transactionem plu- rima componuntur. Ea vero, que in regno Ungarie conclusa sunt, centum sigil- lis et amplius firmata sunt. Nune cur Ungariam mendaciorum matrem nuneupa- verim, exponendum est, ne mihi ipsi derogare videar meisque scriptis adimere fidem. Non dixi matrem mendaciorum Ungariam, tanquam ipsa mendax sit; hoc enim aliorum esse judicium volo et tui, qui apud hosee homines pluribus annis versatus es, sed ideireo matrem dixi mendaciorum, quia ex ejus ventre infinita mendacia manant et ipsa quasi materia quedam mendaciorum est. Nam dum nuper Rome forem, scis quaim multa exinde mendacia conseriberentur. Nune enim
Strana 363
363 succubuisse Regem Polonie et omnem ejus exercitum esse prostratum, nunc vicisse illum et Imperatorem Teucrorum cum omni militia interemtum ac Andrinopolim eaptam et ibi Christiano cultu fieri divina referebatur. Quidam occidisse in bello Polonie Regem, dum viriliter suos hortatur ae rem manu gerit, quidam fugisse illum accepto vulnere ac in Bulgaria mortuum, quidam captum fuisse ac exinde truncatum capite, quod et Caramano Tartarorum principi, quia sororius est magni Teueri, missum esset, quidam apud Constan- tinopolim fuga feetum (sic) nuptias cum sorore Imperatoris Grecorum con- traxisse astruebant. Sororia his et fortasse magis incredibilia de Cardinali S. Angeli viro saneto sapientissimo narrabantur. Seis enim litteras alatas (alla- tas) esse, que hunc tantum patrem nedum captivitatem incidisse, sed etiam in morem divi Bartholomei deeoriatum periisse confirmabant. At hec omnia in Ungaria nascebantur mendacia, quamvis aliqua inter hee vera fuerint, magis casu quam studio dieta. Sed hee omnia magis Polonis adseribo quam Ungaris. Fue- runt tamen et inter Ungaros, qui statui suo timentes vitam regis Polonie multi- fariain predicarunt, ut qui exinde tutiores se reddi sperabant. Inter hos Lauren- tius Palatinus fuit, qui ut congregari multitudinem sensit, novo figmento avertere populorum animos studuit. Litteras enim Regis Polonie ad se delatas confinxit, quas ipsemet conseripserat et sigillum adulteruim impresserat. Earum tenor erat, Regem superatis magnis difficultatibus in Poloniam sospiteim appulisse velleque quam citissime delectum exercitus facere et in Ungariam reverti, iterum contra Teucros, quorum vires attenuate forent, pugnaturum. Quibus ex rebus suppli- eari superis et rem divinam fieri ac publice reddi gratias deo Palatinus vole- bat. Sed non habuit sermo fidem. Quocirca et is postea ad multitudinem defecit tantumque illic egit, ul nuntius regni ad Poloniam mitteretur, seiseitaturus de vita Regis, ea sibi lege data, ut intra octavam trinitatis reverti debeat, infra quod tempus expectari debet super ceteris rebus, et nisi vel Rex Polonie in Ungariam venerit vel nuntius euni se vidisse spirantem retulerit, ad ea que supra dixi, procedendum est. Habes in Ungaria quid aetum sit. Nune in Bohemiam transeo, ubi quo sunt viri et ingenio et doctrina prestantiores, eo interdum major stultitia reperitur. Est hoe in regno rus quod- dam haud procul a Praga, quo ex loco prisci Reges Bohemie originem trahunt, ac propterea rustici, qui illic sunt, integra libertate fruuntur nee aliud tributi pendunt quam annis singulis ex avellanis, que apud eos uber- tim creseunt, exiguam quandam mensuram. Ad hos venit nuper rusticus qui- dam, sacco ac cilicio vestitus, ascendensque arborem casulam vimineam fecit sibi, quam frondibus et culmo texit ae post dies aliquos affatus plebeculam rusticanam fuisse se dudum in heremo dixit sanctumque Wenceslaum regni patronum et Johannem Baptistam ad se venisse qui eum futurum Bohemic Regem asseveraverant atque ideirco se esse profectum dicebat ad eos, ex qui- bus jus regni pendebat. Assensit insulsa rusticitas deceptaque verbis blandis et specie sanetitatis mox Regem acclamavit eustodesque corporis dedit ac studio, ut quisque potuit, suum principem honoravit. Affuit e vestigio alius litterarum seius, qui in cancellariam assumtus epistolas in regnum scripsit, hortatus nune istos nune illos, ut ad Regem suum venirent, quem superi in rure stirpis regie revelassent. Fuit res multis credibilis. Nam rex primus, qui
363 succubuisse Regem Polonie et omnem ejus exercitum esse prostratum, nunc vicisse illum et Imperatorem Teucrorum cum omni militia interemtum ac Andrinopolim eaptam et ibi Christiano cultu fieri divina referebatur. Quidam occidisse in bello Polonie Regem, dum viriliter suos hortatur ae rem manu gerit, quidam fugisse illum accepto vulnere ac in Bulgaria mortuum, quidam captum fuisse ac exinde truncatum capite, quod et Caramano Tartarorum principi, quia sororius est magni Teueri, missum esset, quidam apud Constan- tinopolim fuga feetum (sic) nuptias cum sorore Imperatoris Grecorum con- traxisse astruebant. Sororia his et fortasse magis incredibilia de Cardinali S. Angeli viro saneto sapientissimo narrabantur. Seis enim litteras alatas (alla- tas) esse, que hunc tantum patrem nedum captivitatem incidisse, sed etiam in morem divi Bartholomei deeoriatum periisse confirmabant. At hec omnia in Ungaria nascebantur mendacia, quamvis aliqua inter hee vera fuerint, magis casu quam studio dieta. Sed hee omnia magis Polonis adseribo quam Ungaris. Fue- runt tamen et inter Ungaros, qui statui suo timentes vitam regis Polonie multi- fariain predicarunt, ut qui exinde tutiores se reddi sperabant. Inter hos Lauren- tius Palatinus fuit, qui ut congregari multitudinem sensit, novo figmento avertere populorum animos studuit. Litteras enim Regis Polonie ad se delatas confinxit, quas ipsemet conseripserat et sigillum adulteruim impresserat. Earum tenor erat, Regem superatis magnis difficultatibus in Poloniam sospiteim appulisse velleque quam citissime delectum exercitus facere et in Ungariam reverti, iterum contra Teucros, quorum vires attenuate forent, pugnaturum. Quibus ex rebus suppli- eari superis et rem divinam fieri ac publice reddi gratias deo Palatinus vole- bat. Sed non habuit sermo fidem. Quocirca et is postea ad multitudinem defecit tantumque illic egit, ul nuntius regni ad Poloniam mitteretur, seiseitaturus de vita Regis, ea sibi lege data, ut intra octavam trinitatis reverti debeat, infra quod tempus expectari debet super ceteris rebus, et nisi vel Rex Polonie in Ungariam venerit vel nuntius euni se vidisse spirantem retulerit, ad ea que supra dixi, procedendum est. Habes in Ungaria quid aetum sit. Nune in Bohemiam transeo, ubi quo sunt viri et ingenio et doctrina prestantiores, eo interdum major stultitia reperitur. Est hoe in regno rus quod- dam haud procul a Praga, quo ex loco prisci Reges Bohemie originem trahunt, ac propterea rustici, qui illic sunt, integra libertate fruuntur nee aliud tributi pendunt quam annis singulis ex avellanis, que apud eos uber- tim creseunt, exiguam quandam mensuram. Ad hos venit nuper rusticus qui- dam, sacco ac cilicio vestitus, ascendensque arborem casulam vimineam fecit sibi, quam frondibus et culmo texit ae post dies aliquos affatus plebeculam rusticanam fuisse se dudum in heremo dixit sanctumque Wenceslaum regni patronum et Johannem Baptistam ad se venisse qui eum futurum Bohemic Regem asseveraverant atque ideirco se esse profectum dicebat ad eos, ex qui- bus jus regni pendebat. Assensit insulsa rusticitas deceptaque verbis blandis et specie sanetitatis mox Regem acclamavit eustodesque corporis dedit ac studio, ut quisque potuit, suum principem honoravit. Affuit e vestigio alius litterarum seius, qui in cancellariam assumtus epistolas in regnum scripsit, hortatus nune istos nune illos, ut ad Regem suum venirent, quem superi in rure stirpis regie revelassent. Fuit res multis credibilis. Nam rex primus, qui
Strana 364
364 apud Bohemos imperavit, ex aratro ad regnum, sicuti de Cincinnato legimus ad dictaturam accersito, eujusdam fethonisse (Pythonissae) monitu vocatus fuit. Itaque similia de isto nune credebantur. Convenire ergo plures, obedire Regi, jurare, hortari alios, seditiones in urbibus movere magnumque jam in pericu- lum totum regnum adducere. Quod malum postquam invalescere principes sen- serunt, risu in timorem verso, conventum in propinquo faciunt missisque satel- litibus hominem in vincula conjiciunt, qui ut eaptus est, ab omnibus est deser- tus regnumque non parva formidine liberatuin, quia non facile ferrum reeondi- tur, ut semel foras venit. Ille jam vesanus est nee ulla nisi stultitie verba pro- fundit. Communitas autem Bohemie cum principibus concors est regemque nostrum magnis precibus adhortatur, ut regni curam patruelis nomine suscipiat. Rex autem in brevi contra Guinisenses famosos latrones viarumque spoliatores castra metabit. Jam enim et comitatus et peditatus habitus est delectus. In rebus ecclesie non possum multa scribere, quia in cute sunt. — Si mea legatio alium finem apud vos habuisset, erat res admodum tutior faciliusque in unionem omnes conscendissent. Nunc autem video magnaim alam segregari et timeo, ne multas pennas habeat. Non crimus absque gravi seismate, nec seio, quantum Gallia constans sit. Dalplinus ex Alsatia deduxit exercitum, cujus rei mediatores fuerunt Coloniensis et Trevirensis. Non credo id solum esse actum ; nec enim principes illi tantam rem absque alio tractatu peregissent. Gallici post- quam in Lotharingiam redierunt, exercitu recensito ex suis duodeeim millia desiderarunt, Argentinenses plurimos habent captivos, rustici quam multos interfecerunt. Apud Slestat in valle quadam tres ductores cum omni comitatu trucidati fuerunt. Palatinus Rheni sororem ducis Sabaudie, sibi in secundo gradu conjunctam, uxorem ducct et in rebus ecclesie mutaturus sententiam credi- tur. In festo beati Johannis Baptiste convenient electores apud Francfordiam nec quisquam est, qui non illic magnam novitatem futuram putet. Que omuia ces- sassent, si petitioni regie per amplius delatum fuisset. Sed ita vult forsitan Deus et melius, quam nos velimus, res diriget. Habes ex me, que potui scribere. Que tu reverendissimis dominis meis Tarentino atque Cumano ut communicata sint cura. Litterarum autem nulli copiam facies, quia fortasse non est mihi usui. Reverendissinium D. Cardinalem D. Camerarium cupio meo nomine te adire sibique dicere, vera omnia esse, que sue R. Pi. de Patriarchatu Rome significavi; nec enim regia majestas pro illo in Basilea promoto unquam seripsit nec ei vult assistere, sed ipsum Rev. D. Patriar- cham, si optata concordia fiat, de qua non desperatur, benigno prosequetur affectu. Scriberem sue Rev. P. manu mea, sed volui hec nova sibi communicari, et per me rescribi non ferebat tempus. Itaque tibi prius demandavi hoc non absque fiducia, quia et te sibi dilectum et mihi affectum sciebam. R° D° Car- dinali de Columna, quamprimum suam R. P. offenderis, commendatum me facito nec aliter de Niceno me velle scias, cujus si quando translationes viderim, non parum voluptatis sumam. Domino Conti scio te non neglecturum dieere, quod me cupere noscis. Ego rem suam magnis verbis Marchioni extensi, commendatam feci gratumque responsum obtinui. Julianuin meum, quem quasi anime partem mee censeo, ut salvus sit meique memor jube. Si Jacobus Calvus Cinthiam meam rescripsit, precor ut illam ad me cures mitti sibique vice mea cum Petro Noxe-
364 apud Bohemos imperavit, ex aratro ad regnum, sicuti de Cincinnato legimus ad dictaturam accersito, eujusdam fethonisse (Pythonissae) monitu vocatus fuit. Itaque similia de isto nune credebantur. Convenire ergo plures, obedire Regi, jurare, hortari alios, seditiones in urbibus movere magnumque jam in pericu- lum totum regnum adducere. Quod malum postquam invalescere principes sen- serunt, risu in timorem verso, conventum in propinquo faciunt missisque satel- litibus hominem in vincula conjiciunt, qui ut eaptus est, ab omnibus est deser- tus regnumque non parva formidine liberatuin, quia non facile ferrum reeondi- tur, ut semel foras venit. Ille jam vesanus est nee ulla nisi stultitie verba pro- fundit. Communitas autem Bohemie cum principibus concors est regemque nostrum magnis precibus adhortatur, ut regni curam patruelis nomine suscipiat. Rex autem in brevi contra Guinisenses famosos latrones viarumque spoliatores castra metabit. Jam enim et comitatus et peditatus habitus est delectus. In rebus ecclesie non possum multa scribere, quia in cute sunt. — Si mea legatio alium finem apud vos habuisset, erat res admodum tutior faciliusque in unionem omnes conscendissent. Nunc autem video magnaim alam segregari et timeo, ne multas pennas habeat. Non crimus absque gravi seismate, nec seio, quantum Gallia constans sit. Dalplinus ex Alsatia deduxit exercitum, cujus rei mediatores fuerunt Coloniensis et Trevirensis. Non credo id solum esse actum ; nec enim principes illi tantam rem absque alio tractatu peregissent. Gallici post- quam in Lotharingiam redierunt, exercitu recensito ex suis duodeeim millia desiderarunt, Argentinenses plurimos habent captivos, rustici quam multos interfecerunt. Apud Slestat in valle quadam tres ductores cum omni comitatu trucidati fuerunt. Palatinus Rheni sororem ducis Sabaudie, sibi in secundo gradu conjunctam, uxorem ducct et in rebus ecclesie mutaturus sententiam credi- tur. In festo beati Johannis Baptiste convenient electores apud Francfordiam nec quisquam est, qui non illic magnam novitatem futuram putet. Que omuia ces- sassent, si petitioni regie per amplius delatum fuisset. Sed ita vult forsitan Deus et melius, quam nos velimus, res diriget. Habes ex me, que potui scribere. Que tu reverendissimis dominis meis Tarentino atque Cumano ut communicata sint cura. Litterarum autem nulli copiam facies, quia fortasse non est mihi usui. Reverendissinium D. Cardinalem D. Camerarium cupio meo nomine te adire sibique dicere, vera omnia esse, que sue R. Pi. de Patriarchatu Rome significavi; nec enim regia majestas pro illo in Basilea promoto unquam seripsit nec ei vult assistere, sed ipsum Rev. D. Patriar- cham, si optata concordia fiat, de qua non desperatur, benigno prosequetur affectu. Scriberem sue Rev. P. manu mea, sed volui hec nova sibi communicari, et per me rescribi non ferebat tempus. Itaque tibi prius demandavi hoc non absque fiducia, quia et te sibi dilectum et mihi affectum sciebam. R° D° Car- dinali de Columna, quamprimum suam R. P. offenderis, commendatum me facito nec aliter de Niceno me velle scias, cujus si quando translationes viderim, non parum voluptatis sumam. Domino Conti scio te non neglecturum dieere, quod me cupere noscis. Ego rem suam magnis verbis Marchioni extensi, commendatam feci gratumque responsum obtinui. Julianuin meum, quem quasi anime partem mee censeo, ut salvus sit meique memor jube. Si Jacobus Calvus Cinthiam meam rescripsit, precor ut illam ad me cures mitti sibique vice mea cum Petro Noxe-
Strana 365
365 tano salutes dicas. Virum prestantem Johannem Caldissen, qui cathedram apo- stolici palatii regit, ex me salvum dicito. Viris probis et tui ac mei amantissimis D. Johanni Tolner et sociis, que dici ab amieis solent, tanquam sis ego, expo- nito. Cineio atque Poggio viris doctissimis et eloquentissimis, nisi familiaritatem meam fastidierint, quantum me affici nosti, referto et me commendatum facito. Vellem et R. Ps. Georgio Cesarino et Baptiste protonotariis, quos tamquam dominos colo, meum animum aperies, et que solent suis dominis nuntiare servi, mea ex parte referes. Sed hi cupiunt aliquid nosse de Cardinali S. Angeli. Ego vero nihil plus scio quam Rome seiverim; jam enim super his rebus omnes silent, quamvis et silentium hoe periisse virum illum, sui splendorem seculi, significet, quia non posset vir tantus non sui notitiam in tanto tempore pre- buisse. Uteumque sit, bene cum eo actum puto, qui eausam Christi tuebatur. Politicorum libros non reperi apud ordinarium, sicut speravi, quia vir ille nihil hic dimisit, scripsi sibi ad Pozonium, nescio quid responsi dabit. At de his satis. Nunc unum est, quod te mihi quam citius impetrare velim. Ecelesiaimn habeo paroehialem fierique me presbyterum oportet. Jam vero medius annus est adepte possessionis. Timeo ne intra annum possim promoveri, quia Rex non indulget mihi. Cupio ergo prorogationem ad alium annum et cum hoc faeulta- tem, ut a quocunque episeopo possim ordinari. Quomodo id fieri debeat, instruet te noster Johannes Tolner. Tu et eam peeuniam confer, que necessaria fuerit, et mihi reseribe. Mox enim reddam. Eeclesia mea vocatur Sancte Marie in Aspach Pataviensis dioecesis, que auctoritate ordinaria mihi collata est. Vale et mihi quam primum reseribe. Ex Wienna XXI Maj. 1445. Seis quam mihi benignus fuerit R. P. Episeopus Adriensis. Huie me totum dato suamque rem curaturuim diligenter dicito. Nec Zenonem absque salutatione mea pretereas cum domino Abbate Leodiensi. 139. (A. S.) Domino Bremensi (?), d. Wien, 24. Mai 1445. Aus Cod. II, fol. 139. Die Übersehrift des Briefes ist, wie viele in diesem Codex, von anderer Hand und undeutlich gesehrieben. Vom Erzbischof von Bremen ist wohl sicher nicht die Rede. Dem Inhalt des Briefes nach möchte man auf den Bischof Leonhard von Passau als den Adressaten schliessen. In der That war dieser damals in Wien gewesen, wie der Brief voraussetzt. Vergl. Chmel's Rege- sten, Nro. 1892, 1893. Domino Bremensi (??). Reverendissime in Christo pater et domine mi colendissime, post humilem recommendationem ac servitiorum meorum exbibitionem. Si seivissem, dum ex Frisaco Johannem familiarem meum ad ecclesiam misi meam, V. R. P. esse Salz- burge, non dimisissem illum absque litteris meis ad eandem vestram P. Nam cum honores, beneficia, facultates et omnia fere, quibus inpresentiarum fruor, ex vestra me oblinuisse gratia recognoscam, non est consentaneum, meos nuntios scriptis vaeuos illuc transire, ubi P. V. moratur. Sed habeo nonnihil exeusatio- nis, quia P. ipsam apud majestatem Regiam esse sperabam ac me verbis potius quaim litteris agere confidebai. Sed queritis fortasse, quid seripturus fuissem ; nam papirum et atramentum in nugis consumere hominis est plus otii quam pru- dentie habentis. Absolvam breviter questinnculam. Enarrassem V. R. Paterni- tati, que per me Rome sunt gesta; quid petiverim, quid illie responsum et quid
365 tano salutes dicas. Virum prestantem Johannem Caldissen, qui cathedram apo- stolici palatii regit, ex me salvum dicito. Viris probis et tui ac mei amantissimis D. Johanni Tolner et sociis, que dici ab amieis solent, tanquam sis ego, expo- nito. Cineio atque Poggio viris doctissimis et eloquentissimis, nisi familiaritatem meam fastidierint, quantum me affici nosti, referto et me commendatum facito. Vellem et R. Ps. Georgio Cesarino et Baptiste protonotariis, quos tamquam dominos colo, meum animum aperies, et que solent suis dominis nuntiare servi, mea ex parte referes. Sed hi cupiunt aliquid nosse de Cardinali S. Angeli. Ego vero nihil plus scio quam Rome seiverim; jam enim super his rebus omnes silent, quamvis et silentium hoe periisse virum illum, sui splendorem seculi, significet, quia non posset vir tantus non sui notitiam in tanto tempore pre- buisse. Uteumque sit, bene cum eo actum puto, qui eausam Christi tuebatur. Politicorum libros non reperi apud ordinarium, sicut speravi, quia vir ille nihil hic dimisit, scripsi sibi ad Pozonium, nescio quid responsi dabit. At de his satis. Nunc unum est, quod te mihi quam citius impetrare velim. Ecelesiaimn habeo paroehialem fierique me presbyterum oportet. Jam vero medius annus est adepte possessionis. Timeo ne intra annum possim promoveri, quia Rex non indulget mihi. Cupio ergo prorogationem ad alium annum et cum hoc faeulta- tem, ut a quocunque episeopo possim ordinari. Quomodo id fieri debeat, instruet te noster Johannes Tolner. Tu et eam peeuniam confer, que necessaria fuerit, et mihi reseribe. Mox enim reddam. Eeclesia mea vocatur Sancte Marie in Aspach Pataviensis dioecesis, que auctoritate ordinaria mihi collata est. Vale et mihi quam primum reseribe. Ex Wienna XXI Maj. 1445. Seis quam mihi benignus fuerit R. P. Episeopus Adriensis. Huie me totum dato suamque rem curaturuim diligenter dicito. Nec Zenonem absque salutatione mea pretereas cum domino Abbate Leodiensi. 139. (A. S.) Domino Bremensi (?), d. Wien, 24. Mai 1445. Aus Cod. II, fol. 139. Die Übersehrift des Briefes ist, wie viele in diesem Codex, von anderer Hand und undeutlich gesehrieben. Vom Erzbischof von Bremen ist wohl sicher nicht die Rede. Dem Inhalt des Briefes nach möchte man auf den Bischof Leonhard von Passau als den Adressaten schliessen. In der That war dieser damals in Wien gewesen, wie der Brief voraussetzt. Vergl. Chmel's Rege- sten, Nro. 1892, 1893. Domino Bremensi (??). Reverendissime in Christo pater et domine mi colendissime, post humilem recommendationem ac servitiorum meorum exbibitionem. Si seivissem, dum ex Frisaco Johannem familiarem meum ad ecclesiam misi meam, V. R. P. esse Salz- burge, non dimisissem illum absque litteris meis ad eandem vestram P. Nam cum honores, beneficia, facultates et omnia fere, quibus inpresentiarum fruor, ex vestra me oblinuisse gratia recognoscam, non est consentaneum, meos nuntios scriptis vaeuos illuc transire, ubi P. V. moratur. Sed habeo nonnihil exeusatio- nis, quia P. ipsam apud majestatem Regiam esse sperabam ac me verbis potius quaim litteris agere confidebai. Sed queritis fortasse, quid seripturus fuissem ; nam papirum et atramentum in nugis consumere hominis est plus otii quam pru- dentie habentis. Absolvam breviter questinnculam. Enarrassem V. R. Paterni- tati, que per me Rome sunt gesta; quid petiverim, quid illie responsum et quid
Strana 366
366 replicatum fuerit, significassem, quod et nunc facerem, nisi quod eidem P. vestre Francfordiam petiture singula in scriptis jussu regio destinantur. Veniet quoque illuc singularis doctrine sancteque vite pater magister Thomas, anime vestre, ut mihi videtur, non minor pars. Is me singula referentem audivit vestre- que sciet paternitati communicare. Non dicam igitur aliud, nisi me magno gaudio affectum singularique voluptate commotum, quod Australem Cancellariam vestre cure commissam percepi. Nai et honori est Pi. vestre, ut negotia Regia accu- ratius dirigantur et quod mihi jucundius est, visione vestra ac colloquiis sepius fruar. Res ingentes, ardue, diffieiles senatum regium dietim vexant nee sunt, qui omnia capere, ne dicam perficere queant. Quod si nil esset aliud, non parvum est, quod nune de rebus tractatur ecclesie. Tres vie supersunt: aut concilii pars aut Eugenii recipienda est aut, quod tertium est, neutralitas continuanda. Quo- cunque me verto, spinas video. Non hie jam inter tria bona quid sit melius in electionem cadit, sed quid sit minus malum queri debet. Difficilis ac periculosa eleetio est. Eligendum est tamen, quia nihil miserius est, quam semper pendere. Inter deliberandum maxima est anxictas animi, que postquaim elegeris, oimnino cessat. Vos tamen, qui presentes eritis, magnam spem facitis mihi, quod eam viam amplectemini, que minus habeat nocumenti. Sic enim pro summa prudentia vestra Regia majestas eonfidit et ego sum certus, qui R. Pi. vestre me dedo et cum omni obsequendi promptitudine recommendo. Ex Wienna XXIIII Maji 1445. 140. A. S. ad Joh. Freund, d. Wien, 1. Juni 1445 (edit. Norimb. 89; Basil 89). Das Datum nach Cod. H; es stimmt mit dem Inhalt des Briefes. 141. A. S. ad Joh. Campisium, d. Wien, 1. Juni 1445. Aus Cod. II, fol. 141, Antwort auf den Brief des Campisius vom 8. Mai 1445 (epist. 137). Eneas Silvius domino Johanni Campisio excellenti philosopho et amico in- comparabili s. p. d. Probas factum meum, quod recta via potius ad Regem ve- nerim, quam vocatu medici Mediolanum petierim. Ego, mi Johannes, etsi medicine studium magnifacio medicisque honoreimn impartior, non tamen omnia credo, que mediei predicant. Nam et ipsis nonnunquem esset vena incidenda. Plus mihi ad horas omnes officium dicere quam vel momento studere placet medicine. Timui, mihi crede, ne Mediolani reperissem llugonem nostrum Senensem iterum ad superos reversum, qui fuit medicorum princeps. Is si me apprehendisset, totam una in die meis auribus medicinam instillasset. Tu eum aliquando audisti. Seis quanta in eo verborum supellex esset, quantus ornatus, quot sententie. Nihil vel Avizenna vel Galienus (sic) vel Ypocrates scripsit, quod iste una in lectione non repetisset. Me miserum si Mediolanum petens in manus ejus linguamque inci- dissem! Nam quando ego illine evasissem! Nempe non tantum me res apud Regem curanda et adventus domini Johannis festinus ex via Mediolanensi detars- sit (detraxisset?), quantum vocatio medici. Quod excusatum me feceris R. patri nostro Episcopo Novariensi, magnas habeo tue humanitati gratias et illum ad te venturum gaudeo. Poteris enim omnia sibi referre, que invieem aliquando com- municavimus ac qua fide, quo animo, qua diligentia, quaque denique gravitate ac majestate verborum Stephanus suus ejus rem pertractaverit, ad longum expones. Si quid autem illa celebritas ascensionis et quatuor tempora, que secuntur, novitatis pepererint, non negliges ad me scribere. Timeo namque, ne vel letitia vel invidia quorundam rumpantur ilia.
366 replicatum fuerit, significassem, quod et nunc facerem, nisi quod eidem P. vestre Francfordiam petiture singula in scriptis jussu regio destinantur. Veniet quoque illuc singularis doctrine sancteque vite pater magister Thomas, anime vestre, ut mihi videtur, non minor pars. Is me singula referentem audivit vestre- que sciet paternitati communicare. Non dicam igitur aliud, nisi me magno gaudio affectum singularique voluptate commotum, quod Australem Cancellariam vestre cure commissam percepi. Nai et honori est Pi. vestre, ut negotia Regia accu- ratius dirigantur et quod mihi jucundius est, visione vestra ac colloquiis sepius fruar. Res ingentes, ardue, diffieiles senatum regium dietim vexant nee sunt, qui omnia capere, ne dicam perficere queant. Quod si nil esset aliud, non parvum est, quod nune de rebus tractatur ecclesie. Tres vie supersunt: aut concilii pars aut Eugenii recipienda est aut, quod tertium est, neutralitas continuanda. Quo- cunque me verto, spinas video. Non hie jam inter tria bona quid sit melius in electionem cadit, sed quid sit minus malum queri debet. Difficilis ac periculosa eleetio est. Eligendum est tamen, quia nihil miserius est, quam semper pendere. Inter deliberandum maxima est anxictas animi, que postquaim elegeris, oimnino cessat. Vos tamen, qui presentes eritis, magnam spem facitis mihi, quod eam viam amplectemini, que minus habeat nocumenti. Sic enim pro summa prudentia vestra Regia majestas eonfidit et ego sum certus, qui R. Pi. vestre me dedo et cum omni obsequendi promptitudine recommendo. Ex Wienna XXIIII Maji 1445. 140. A. S. ad Joh. Freund, d. Wien, 1. Juni 1445 (edit. Norimb. 89; Basil 89). Das Datum nach Cod. H; es stimmt mit dem Inhalt des Briefes. 141. A. S. ad Joh. Campisium, d. Wien, 1. Juni 1445. Aus Cod. II, fol. 141, Antwort auf den Brief des Campisius vom 8. Mai 1445 (epist. 137). Eneas Silvius domino Johanni Campisio excellenti philosopho et amico in- comparabili s. p. d. Probas factum meum, quod recta via potius ad Regem ve- nerim, quam vocatu medici Mediolanum petierim. Ego, mi Johannes, etsi medicine studium magnifacio medicisque honoreimn impartior, non tamen omnia credo, que mediei predicant. Nam et ipsis nonnunquem esset vena incidenda. Plus mihi ad horas omnes officium dicere quam vel momento studere placet medicine. Timui, mihi crede, ne Mediolani reperissem llugonem nostrum Senensem iterum ad superos reversum, qui fuit medicorum princeps. Is si me apprehendisset, totam una in die meis auribus medicinam instillasset. Tu eum aliquando audisti. Seis quanta in eo verborum supellex esset, quantus ornatus, quot sententie. Nihil vel Avizenna vel Galienus (sic) vel Ypocrates scripsit, quod iste una in lectione non repetisset. Me miserum si Mediolanum petens in manus ejus linguamque inci- dissem! Nam quando ego illine evasissem! Nempe non tantum me res apud Regem curanda et adventus domini Johannis festinus ex via Mediolanensi detars- sit (detraxisset?), quantum vocatio medici. Quod excusatum me feceris R. patri nostro Episcopo Novariensi, magnas habeo tue humanitati gratias et illum ad te venturum gaudeo. Poteris enim omnia sibi referre, que invieem aliquando com- municavimus ac qua fide, quo animo, qua diligentia, quaque denique gravitate ac majestate verborum Stephanus suus ejus rem pertractaverit, ad longum expones. Si quid autem illa celebritas ascensionis et quatuor tempora, que secuntur, novitatis pepererint, non negliges ad me scribere. Timeo namque, ne vel letitia vel invidia quorundam rumpantur ilia.
Strana 367
367 De Pippa que scripseris, pereupide legi. Facete namque locutus es. Non tamen scio, quo pacto tantus ardor illam incenderit, ut hominem quamvis spissum et rubicundum, ignarum sermonis Italici, Johannem Steinhof inquam, tuum immo Pippium si sic est ut dicis, adamarit. Pudet me non perpendisse amorem hune ac tam crassi ingenii et tam lipporum oculorum fuisse, ut amantes non cognoverim, quamvis in oculis dietim versarentur meis. Aut ego nimis tardus, immo stupidus fui, aut ipsorum nimis occulta flamma. Si seissem, ut sum natura pius mollisque et lacrimarum impatiens, nedum insalutatam Pippam non reliquissem, sed nec ipsum Johannem ullo pacto abduxissem. Nain per deos immortales, quid est quod in terris acerbius, crudelius aut immanius fieri queat quam duos amantes disjun- gere ? Ego non miror hominem ardere hominem et sibi similem querere. Huma- num namque hoc est naturaque contingit hie appetitus. Si quis autem nullam unquam mulierem dilexit nulliusque fragravit amore, aut deus fuit aut bestia. Quod si quidam equos amant aut canes aut gemmas aut aurum nec propterea probro sunt, eur ignominie detur amare hominem, animal omnibus prestantius? Faveo ego Johanni, quod illam forma prestantem succique plenam amarit. Faveo etiam Pippe. Separationem autem cuim eisdem ploro. Tu vide ne domitores leonum imiteris, qui eanes invicem nutriunt ac delinquente leone canem cedunt. Me puero, sacerdos quidam in rus meum cum appulisset solesque tum fervidis- simi forent, genitorem meum compellans : Age, inquit, Silvi, potum affer eleri- culo meo, estuat enim nec sitim ferre potest. Vino advecto non clericus, sed sacerdos metretam exhausit. At de his satis. De rebus Ungaricis precedentibus litteris satis ad te seripsi. Nunc expec- tantur oratores eum equitibus mille, Dionisius Strigoniensis, Nicolaus Vaivoda, Ladislaus Banus et Giskra, hisque data potestas est cum majestate Regia con- cordandi. Totumque regnum in Ladislaum Regem consonat. Quam rem non ambigo medicorum maximo, magistro Thadeo, summe placituram. Semper enim regni illius pacem concordiamque optavit. Vidi ejus diligentiam, dum Rome fui, ut omnes percontaretur omnesque ambiret peregrinos auditurus libenter et cupide, si quid ex Ungaria veniret novi, quo regnum unitum perciperet. Habet jam, tota quod mente petivit: pax est, concordia est, unio est, Rex unicus postulatur, nemo alius petitur quai Ladislaus, sibi summa regni Ungarie per- mittitur. Congratulor Thadeo, cujus vota cure sunt diis. Res summi Pontificis in bonam spem devenerunt. Majestas Cesarea nihil aliud eupit quam finem videre neutralitatis, quod tamen absque divisione fieri non poterit. Plaeet mihi, quod de te optime contentus Hartungus vir doctus et perbenignus rediit. R. domino nostro communi effice me commendatum non semel, sed decies saltem in die, cui commendatissimus ero, cum te sibi acceptiorem indies sensero. Dominuim Contem meum seis quibus verbis salutatum velim ac dominum Johannem Tollner utere plenis velis. Ricardum tuum ipse resaluto. Julianum cura ut videas meo- que nomine salvum dicas. Vegio quoque poete et Petro Noxetano ac Jacobo Calvo salutes dicito. Imprimis tamen R. patri domino episcopo Adriensi me deditum facias, cujus rem non neglexi sed per nuntium, qui affuerit, certus sue voluntati mos gestus erit. Vale et si quid est novi, quod cadere in calamum pos- sit, mili significa. Ex Wienna Kul. Junii 43.
367 De Pippa que scripseris, pereupide legi. Facete namque locutus es. Non tamen scio, quo pacto tantus ardor illam incenderit, ut hominem quamvis spissum et rubicundum, ignarum sermonis Italici, Johannem Steinhof inquam, tuum immo Pippium si sic est ut dicis, adamarit. Pudet me non perpendisse amorem hune ac tam crassi ingenii et tam lipporum oculorum fuisse, ut amantes non cognoverim, quamvis in oculis dietim versarentur meis. Aut ego nimis tardus, immo stupidus fui, aut ipsorum nimis occulta flamma. Si seissem, ut sum natura pius mollisque et lacrimarum impatiens, nedum insalutatam Pippam non reliquissem, sed nec ipsum Johannem ullo pacto abduxissem. Nain per deos immortales, quid est quod in terris acerbius, crudelius aut immanius fieri queat quam duos amantes disjun- gere ? Ego non miror hominem ardere hominem et sibi similem querere. Huma- num namque hoc est naturaque contingit hie appetitus. Si quis autem nullam unquam mulierem dilexit nulliusque fragravit amore, aut deus fuit aut bestia. Quod si quidam equos amant aut canes aut gemmas aut aurum nec propterea probro sunt, eur ignominie detur amare hominem, animal omnibus prestantius? Faveo ego Johanni, quod illam forma prestantem succique plenam amarit. Faveo etiam Pippe. Separationem autem cuim eisdem ploro. Tu vide ne domitores leonum imiteris, qui eanes invicem nutriunt ac delinquente leone canem cedunt. Me puero, sacerdos quidam in rus meum cum appulisset solesque tum fervidis- simi forent, genitorem meum compellans : Age, inquit, Silvi, potum affer eleri- culo meo, estuat enim nec sitim ferre potest. Vino advecto non clericus, sed sacerdos metretam exhausit. At de his satis. De rebus Ungaricis precedentibus litteris satis ad te seripsi. Nunc expec- tantur oratores eum equitibus mille, Dionisius Strigoniensis, Nicolaus Vaivoda, Ladislaus Banus et Giskra, hisque data potestas est cum majestate Regia con- cordandi. Totumque regnum in Ladislaum Regem consonat. Quam rem non ambigo medicorum maximo, magistro Thadeo, summe placituram. Semper enim regni illius pacem concordiamque optavit. Vidi ejus diligentiam, dum Rome fui, ut omnes percontaretur omnesque ambiret peregrinos auditurus libenter et cupide, si quid ex Ungaria veniret novi, quo regnum unitum perciperet. Habet jam, tota quod mente petivit: pax est, concordia est, unio est, Rex unicus postulatur, nemo alius petitur quai Ladislaus, sibi summa regni Ungarie per- mittitur. Congratulor Thadeo, cujus vota cure sunt diis. Res summi Pontificis in bonam spem devenerunt. Majestas Cesarea nihil aliud eupit quam finem videre neutralitatis, quod tamen absque divisione fieri non poterit. Plaeet mihi, quod de te optime contentus Hartungus vir doctus et perbenignus rediit. R. domino nostro communi effice me commendatum non semel, sed decies saltem in die, cui commendatissimus ero, cum te sibi acceptiorem indies sensero. Dominuim Contem meum seis quibus verbis salutatum velim ac dominum Johannem Tollner utere plenis velis. Ricardum tuum ipse resaluto. Julianum cura ut videas meo- que nomine salvum dicas. Vegio quoque poete et Petro Noxetano ac Jacobo Calvo salutes dicito. Imprimis tamen R. patri domino episcopo Adriensi me deditum facias, cujus rem non neglexi sed per nuntium, qui affuerit, certus sue voluntati mos gestus erit. Vale et si quid est novi, quod cadere in calamum pos- sit, mili significa. Ex Wienna Kul. Junii 43.
Strana 368
368 142. A. S. Guiniforto Barzizio, d. Wien, 1. Juni 1443. Aus Cod. H, fol. 140. Domino Guiniforto Cancellario Ducis Mediolani. Eximie juris interpres, magister honorande. Ex litteris clarissimi Jurisconsulti domini Nicolai de Arzimboldis, quantum res prepositure mee tibi fuerit quan- tumque illam juveris et ad quem terminum deduxeris, instructus sum. Non tamen propterea tibi magis afficior nec tuam amicitiam pluris pendo, quum sie de te mihi persuaseram, cum primum te cepi amare. Finxi etenim te virum probum et qui summum bonum in virtute colloeaveris, et hae ductus opinione tantum me tibi ab initio devinxi, ut addi nihil posset. Sed opinionem istam inveniri veram et gaudeo et exulto. Tu quod restat ad metam deducito. Non enim sat est pla- cere principi me, sequi jus meum et litis dispendia subire, sed ut absque voeatu et absque juris ordine meum loeum alter intravit. Sic equidem est nec leges aliter sanxerunt, me ante omnia restitui. Quod te minime latet, qui satis diu legum enigmata speculatus es. Seis quid velim, non dico plura, pauca semper amicum moneo. Nunc que istis ex partibus principi tuo meoque, Mediolanensium Duci, refe- ras, nonnulla tibi significabo. Magnus namque illius animus nunquam quieseit, sed ut Regum mos est, quiequid ubique gentium geritur, eupit agnoscere, quod est alti sanguinis generoseque mentis proprium. Is, audita morte Regis Polonie Julianique Cardinalis, qui bello Teuerorum nuper interiere, quum varia con- trariaque dicerentur, plures nuntios in Ungariam Greciamque destinavit, qui res gestas agnoscerent sibique verum referrent. Ex his unus ad me venit, qui has litteras tibi restituet. Is propter novitates, que in regno erant Ungarie, noluit ulterius profiscisci. Non enim tuto se itineri committere poterat. Ideo jam revertitur, satis tamen instruetus super his, que fuerat percontaturus. Que res deberet me levaré scribendi pondere, nisi quod me verius fortasse scripturum quam illum dicturum putabis. De rege ergo Polonie Cardinalique Sancti Angeli sic habeto, quia mortui ambo sunt illumque manus hostis infesta percussit, istum sacrilegus Ungarorum ensis interemit. Naimque quum vulneratus ex bello fugisset jamque hostium gladios evasisset, quum apud paludem quandam equo potum permitteret, affuit scelerata manus lixarum arreptoque ferro virum celo dignum tanquam regni proditorem necavit. Quod autem de rege Polonie varia dicta sint, nihil mirum est. Nam et Polonorum genus mendax est et in Ungaria multi fuerunt, quibus mendacia erant usui. Verum non transivisse illum Danu- bium constat sicque neque in Tartariam neque in Lituaniam neque rursus in Poloniam potuisse venire. Constantinopolim quoque nunquam appulit. Nam ora- tores Ducis Burgundie Imperatorisque Constantinopolitani Budam petentes illum apud Ungaros invenire putabant. Quibus ex rebus secutum est, quod Ungari apud civitatem Pestiensen, que est pars Bude trans Danubium, in festo Sancti Georgii convenientes unanimi voto Ladislaum, Alberti Romanorum quondam Regis filiuim modernique Cesaris patruelem, in Regem suum voeaverint, super qua re mittunt ad majestatem Cesaream oratores, Archiepiscopum Strigonien- sem, Nicolaum Vaivodam, Ladislaum Banum, Giskram et alios plures insignes prestantesque viros ad numerum mille personarum, eruntque, ut est vero simile, infra XV dies cum Cesarea Majestate ae de modis gubernandi regnum transigetur.
368 142. A. S. Guiniforto Barzizio, d. Wien, 1. Juni 1443. Aus Cod. H, fol. 140. Domino Guiniforto Cancellario Ducis Mediolani. Eximie juris interpres, magister honorande. Ex litteris clarissimi Jurisconsulti domini Nicolai de Arzimboldis, quantum res prepositure mee tibi fuerit quan- tumque illam juveris et ad quem terminum deduxeris, instructus sum. Non tamen propterea tibi magis afficior nec tuam amicitiam pluris pendo, quum sie de te mihi persuaseram, cum primum te cepi amare. Finxi etenim te virum probum et qui summum bonum in virtute colloeaveris, et hae ductus opinione tantum me tibi ab initio devinxi, ut addi nihil posset. Sed opinionem istam inveniri veram et gaudeo et exulto. Tu quod restat ad metam deducito. Non enim sat est pla- cere principi me, sequi jus meum et litis dispendia subire, sed ut absque voeatu et absque juris ordine meum loeum alter intravit. Sic equidem est nec leges aliter sanxerunt, me ante omnia restitui. Quod te minime latet, qui satis diu legum enigmata speculatus es. Seis quid velim, non dico plura, pauca semper amicum moneo. Nunc que istis ex partibus principi tuo meoque, Mediolanensium Duci, refe- ras, nonnulla tibi significabo. Magnus namque illius animus nunquam quieseit, sed ut Regum mos est, quiequid ubique gentium geritur, eupit agnoscere, quod est alti sanguinis generoseque mentis proprium. Is, audita morte Regis Polonie Julianique Cardinalis, qui bello Teuerorum nuper interiere, quum varia con- trariaque dicerentur, plures nuntios in Ungariam Greciamque destinavit, qui res gestas agnoscerent sibique verum referrent. Ex his unus ad me venit, qui has litteras tibi restituet. Is propter novitates, que in regno erant Ungarie, noluit ulterius profiscisci. Non enim tuto se itineri committere poterat. Ideo jam revertitur, satis tamen instruetus super his, que fuerat percontaturus. Que res deberet me levaré scribendi pondere, nisi quod me verius fortasse scripturum quam illum dicturum putabis. De rege ergo Polonie Cardinalique Sancti Angeli sic habeto, quia mortui ambo sunt illumque manus hostis infesta percussit, istum sacrilegus Ungarorum ensis interemit. Naimque quum vulneratus ex bello fugisset jamque hostium gladios evasisset, quum apud paludem quandam equo potum permitteret, affuit scelerata manus lixarum arreptoque ferro virum celo dignum tanquam regni proditorem necavit. Quod autem de rege Polonie varia dicta sint, nihil mirum est. Nam et Polonorum genus mendax est et in Ungaria multi fuerunt, quibus mendacia erant usui. Verum non transivisse illum Danu- bium constat sicque neque in Tartariam neque in Lituaniam neque rursus in Poloniam potuisse venire. Constantinopolim quoque nunquam appulit. Nam ora- tores Ducis Burgundie Imperatorisque Constantinopolitani Budam petentes illum apud Ungaros invenire putabant. Quibus ex rebus secutum est, quod Ungari apud civitatem Pestiensen, que est pars Bude trans Danubium, in festo Sancti Georgii convenientes unanimi voto Ladislaum, Alberti Romanorum quondam Regis filiuim modernique Cesaris patruelem, in Regem suum voeaverint, super qua re mittunt ad majestatem Cesaream oratores, Archiepiscopum Strigonien- sem, Nicolaum Vaivodam, Ladislaum Banum, Giskram et alios plures insignes prestantesque viros ad numerum mille personarum, eruntque, ut est vero simile, infra XV dies cum Cesarea Majestate ae de modis gubernandi regnum transigetur.
Strana 369
369 Bohemorum quoque sententia in Ladislaum Regem consonat. Credo nulli videri consentaneum Ungaros novum Regem elegisse , nisi de morte prioris certiores fuissent et presertim eos, qui Polonorum Regi pertinaciter adherebant. Habes Ungarie statum. Nunc res ecclesie quomodo apud Germanos agantur, aecipe pauca. Dies dicta est apud Francfordiam in festo divi Johannis. Illine Coloniensis et Treve- rensis Archiepiscopi, comes Palatinus Rheni et dux Saxonie ut rumor est, inten- dunt se pro concilio Basilcensi declarare. Maguntinus Archiepiscopus et Branden- burgensis Marchio ac Bohemi Regiam majestatem sequi volunt, in quameunque declinaverit parteim. Quid autem Rex ipse facturus sit, non seio nec, si sciam, dicere ausim, quia res alias ex arbitrio meo scribo; quod meum prineipem tangit, non possum nisi ex suo mandato seribere. Nee aliam ob causam secretarii nomen gero, nisi quia secreta atque sepulta esse debent, que mee fidei committuntur. Plura seriptu digna non sunt. Si videris, principi tuo ac, ut dixi, meo placere, me novitates harum partium seribere, fac me monitum libentique animo laborem su- mam. Quae si nihili pendantur, nec papirum nec atramentum nec curam perdere est animo. Vale et mihi rescribe. Ex Wienna Kal. Junii 1445. 143. A. S. Friderico Tergestinorum cancellario, dat. Neu- stadt, 1. Juli 1445 (edit. Colon. d, 6; Norimb 77; Basil. 77). Das Datum nach der edit. Colon. 144. A. S. Leonardo Felsecker, d. (Neustadt), Juli oder August 1445 (edit. Norimb. 103; Basil. 103). Der Name heisst in den Codices auch Velseeker, Felsecher, Filsecher. — In Feldlager befand sich König Friedrich gegen Ende Juli und Anfang August dieses Jahres. Vergl. Chmel's Regesten Nro. 1942, 1946. 145. A. S. ad Joh. Thuskon Pragensem, d. Wien, 23. August 1445 (edit. Norimb. 90 ; Basil. 90). Das Datum nach Cod. H. 146. A. S. ad Joh. Campisium, d. Wien, Ende August oder Anfang Septenib. 1443. Aus Cod. II, fol. 144. Die Zeit dieses Briefes wage ich nicht näher zu bestimmen. In demselben Cod. II, fol. 127, fand ich einen Brief, den der Canzler Schliek oder Aeneas in seinem Namen an den Cardinal von Taranto sehrieb, d. Wien, 25. Aug. 1443. Die Nova dieses Briefes scheinen den in unserm Brief erzählten ein wenig vorherzugehen: der König habe „in diesen Tagen" einige ungarische Schlösser gebrochen und den Räubern 11 Burgen ent- rissen; die Ungarn haben Gesandte nach Wien geschickt, mit denen mehrere Tage lang unterhandelt sei, doch vergebens, weil sie eine nochmalige Krönung des jungen Ladislaus in Stuhlweissenburg verlangt; Juan Carvajal, der aposto- lische Nuntius, sei noch in Wien und habe noch keine Antwort erhalten. —Dieser Brief wurde durch Heinrich Senftleben nach Wien gebracht. Prestanti philosopho Johanni Campisio Eneas Silvius s. p.d. Accepi te scribente, clarissimam et amplissimam dignitatem summi peniten- tiaratus communi domino nostro reverendissimo Cardinali Tarentino demandatam esse, que res tanto mihi gratior est et jocundior, quanto melius et dignius collo- cata est. Nam quis magis idoneus quisve magis meritus id officii suscepturus fuisset! Si scientia queritur, est hic dominus noster summa philosophia preditus sacrarumque litterarum peritissimus, quodque perrarum est, relucet in eo singu- 24 Archiv. XVI.
369 Bohemorum quoque sententia in Ladislaum Regem consonat. Credo nulli videri consentaneum Ungaros novum Regem elegisse , nisi de morte prioris certiores fuissent et presertim eos, qui Polonorum Regi pertinaciter adherebant. Habes Ungarie statum. Nunc res ecclesie quomodo apud Germanos agantur, aecipe pauca. Dies dicta est apud Francfordiam in festo divi Johannis. Illine Coloniensis et Treve- rensis Archiepiscopi, comes Palatinus Rheni et dux Saxonie ut rumor est, inten- dunt se pro concilio Basilcensi declarare. Maguntinus Archiepiscopus et Branden- burgensis Marchio ac Bohemi Regiam majestatem sequi volunt, in quameunque declinaverit parteim. Quid autem Rex ipse facturus sit, non seio nec, si sciam, dicere ausim, quia res alias ex arbitrio meo scribo; quod meum prineipem tangit, non possum nisi ex suo mandato seribere. Nee aliam ob causam secretarii nomen gero, nisi quia secreta atque sepulta esse debent, que mee fidei committuntur. Plura seriptu digna non sunt. Si videris, principi tuo ac, ut dixi, meo placere, me novitates harum partium seribere, fac me monitum libentique animo laborem su- mam. Quae si nihili pendantur, nec papirum nec atramentum nec curam perdere est animo. Vale et mihi rescribe. Ex Wienna Kal. Junii 1445. 143. A. S. Friderico Tergestinorum cancellario, dat. Neu- stadt, 1. Juli 1445 (edit. Colon. d, 6; Norimb 77; Basil. 77). Das Datum nach der edit. Colon. 144. A. S. Leonardo Felsecker, d. (Neustadt), Juli oder August 1445 (edit. Norimb. 103; Basil. 103). Der Name heisst in den Codices auch Velseeker, Felsecher, Filsecher. — In Feldlager befand sich König Friedrich gegen Ende Juli und Anfang August dieses Jahres. Vergl. Chmel's Regesten Nro. 1942, 1946. 145. A. S. ad Joh. Thuskon Pragensem, d. Wien, 23. August 1445 (edit. Norimb. 90 ; Basil. 90). Das Datum nach Cod. H. 146. A. S. ad Joh. Campisium, d. Wien, Ende August oder Anfang Septenib. 1443. Aus Cod. II, fol. 144. Die Zeit dieses Briefes wage ich nicht näher zu bestimmen. In demselben Cod. II, fol. 127, fand ich einen Brief, den der Canzler Schliek oder Aeneas in seinem Namen an den Cardinal von Taranto sehrieb, d. Wien, 25. Aug. 1443. Die Nova dieses Briefes scheinen den in unserm Brief erzählten ein wenig vorherzugehen: der König habe „in diesen Tagen" einige ungarische Schlösser gebrochen und den Räubern 11 Burgen ent- rissen; die Ungarn haben Gesandte nach Wien geschickt, mit denen mehrere Tage lang unterhandelt sei, doch vergebens, weil sie eine nochmalige Krönung des jungen Ladislaus in Stuhlweissenburg verlangt; Juan Carvajal, der aposto- lische Nuntius, sei noch in Wien und habe noch keine Antwort erhalten. —Dieser Brief wurde durch Heinrich Senftleben nach Wien gebracht. Prestanti philosopho Johanni Campisio Eneas Silvius s. p.d. Accepi te scribente, clarissimam et amplissimam dignitatem summi peniten- tiaratus communi domino nostro reverendissimo Cardinali Tarentino demandatam esse, que res tanto mihi gratior est et jocundior, quanto melius et dignius collo- cata est. Nam quis magis idoneus quisve magis meritus id officii suscepturus fuisset! Si scientia queritur, est hic dominus noster summa philosophia preditus sacrarumque litterarum peritissimus, quodque perrarum est, relucet in eo singu- 24 Archiv. XVI.
Strana 370
370 laris facundia, sive virtutes laudet, sive vitia fulminet. Nee ex his, que suum debent examen incidere, quidquam invenietur dubii, quod sua sagacitas non absolvat. Si fides exigitur, quis hoc probatior est? Nota sunt ejus opera, qui- bus se clarum magnumque Basilee reddidit, dum contra latratus emulorum con- traque insidiantium impetus beati Petri naviculam tutabatur. Nota sunt, que ab eo in Apulia sive Campania pro statu ecclesie defendendo peregerit (sie). Nam et hic armis et in Basilea litteris apostolice sedis dignitatem sustentavit. Si nobilitas exposcitur, clarum est illi et paternum et maternum genus. Nam et qui Ursini sint et qui Tagliacozi, nemo est qui nesciat Italorum, que domus Ausonia tota illustris habetur. Unum duntaxat est, quod penitentiaria desiderat estque in hoc domino forsitan non sine damno: oportet namque summum penitentiarium esse senem, ut cum audit delicta confidentium, adulteria, stupra, incestus, immobilis persistat nec pruritum sentiat libidinis titilantis. At hie pater domi- nusque noster etsi non est admodum senex evo, labore lamen morbisque sic confectus est, ut nihil amplius in eo vel carnis posset imperium, quamvis nec huic juveni precipere unquam libido potuerit. Nolo senem dicere dominum nostrum, quia fortasse non fateretur. Est enim humanum, ut se omnes extiment, quam sint, juniores, nisi ubi octuagesimum annumn alligerunt; tune enim sem- per etatem mentiuntur provectiorem, quasi laudi sit vixisse quam diu. Dico ergo non senem, sed evo plenum et maceratum diversis valitudinibus herum. Quod si negaverit, die me non esse ignarum caleuli alque podagre cyragreque, quibus, dum Rome fui, admodum torquebatur. Sed jam non est hiis immoran- dum, ne dum congratulari volo, videar condolere. Mi Johanne amantissime, summe voluptati est audisse sublimationem hane heri nostri, sed mihi non sup- petunt verba, quibus exprimam mentis alacritatem. Tute seis, quantum afficiar sue dignitati, qui me intus et mente nosti. Indue, rogo, personam meam mei- que vice congratulare et gaudium, quo me seis commotum, exprime. Tibi enim quam mihi copia verborum est major, qui apud philosophos, quibus verbis ostendantur affectus, didicisti. Verum, mi Johannes, nescio, cui magis congau- deam, tibi an hero, ne fortasse male judicaverim, si te preposuerim. Herus namque satis sibi fortunarum habet, satis honorum. Quid enim plus honoris adduci potest ei, qui Cardinalis est et Cardinalis Episcopus, nisi summi pontificatus eathedram assequatur. Verum tu, Johannes suavissime, jam dudum in castris ecelesie militasti et forsitan diutius, quam circa Trojam Danai castrametati fue- rint, in multis laboribus versatus es multisque perieulis, dum orbem perambu- lans tuis heris famulatum exhibes fidelem. Nec tamen adhuc stipendium aliquod habuisti, nullum premium reportasti, nullum commodum, nulla emolimenta labo- rum. Itaque uti Uinbricius (?) alter eedendum patria censebas curiamque Artu- rio relinquere et aliis, qui nigrum in candida vertunt, quum mentiri neseires et librum, qui malus esset, laudare. At quum jam te deus mitiori respicial oculo tuumque dominum ad eum statum provexerit, quo tibi possil admodum pro- desse, non injuria, ut opinor, tibi inprimis congaudeo. Nam tua est hec di- gnitas non minus quam domini. Ille namque honorem curamque habet, tu sine magna sollicitudine fructum percipies, quia non sinet herus suarum te fortuna- ram expertem esse. Video insuper te jam ventis ferri secundis et in altum tolli. Nec enim fortune satis visum est, quod tibi dominum extulerit, sed ultro quo-
370 laris facundia, sive virtutes laudet, sive vitia fulminet. Nee ex his, que suum debent examen incidere, quidquam invenietur dubii, quod sua sagacitas non absolvat. Si fides exigitur, quis hoc probatior est? Nota sunt ejus opera, qui- bus se clarum magnumque Basilee reddidit, dum contra latratus emulorum con- traque insidiantium impetus beati Petri naviculam tutabatur. Nota sunt, que ab eo in Apulia sive Campania pro statu ecclesie defendendo peregerit (sie). Nam et hic armis et in Basilea litteris apostolice sedis dignitatem sustentavit. Si nobilitas exposcitur, clarum est illi et paternum et maternum genus. Nam et qui Ursini sint et qui Tagliacozi, nemo est qui nesciat Italorum, que domus Ausonia tota illustris habetur. Unum duntaxat est, quod penitentiaria desiderat estque in hoc domino forsitan non sine damno: oportet namque summum penitentiarium esse senem, ut cum audit delicta confidentium, adulteria, stupra, incestus, immobilis persistat nec pruritum sentiat libidinis titilantis. At hie pater domi- nusque noster etsi non est admodum senex evo, labore lamen morbisque sic confectus est, ut nihil amplius in eo vel carnis posset imperium, quamvis nec huic juveni precipere unquam libido potuerit. Nolo senem dicere dominum nostrum, quia fortasse non fateretur. Est enim humanum, ut se omnes extiment, quam sint, juniores, nisi ubi octuagesimum annumn alligerunt; tune enim sem- per etatem mentiuntur provectiorem, quasi laudi sit vixisse quam diu. Dico ergo non senem, sed evo plenum et maceratum diversis valitudinibus herum. Quod si negaverit, die me non esse ignarum caleuli alque podagre cyragreque, quibus, dum Rome fui, admodum torquebatur. Sed jam non est hiis immoran- dum, ne dum congratulari volo, videar condolere. Mi Johanne amantissime, summe voluptati est audisse sublimationem hane heri nostri, sed mihi non sup- petunt verba, quibus exprimam mentis alacritatem. Tute seis, quantum afficiar sue dignitati, qui me intus et mente nosti. Indue, rogo, personam meam mei- que vice congratulare et gaudium, quo me seis commotum, exprime. Tibi enim quam mihi copia verborum est major, qui apud philosophos, quibus verbis ostendantur affectus, didicisti. Verum, mi Johannes, nescio, cui magis congau- deam, tibi an hero, ne fortasse male judicaverim, si te preposuerim. Herus namque satis sibi fortunarum habet, satis honorum. Quid enim plus honoris adduci potest ei, qui Cardinalis est et Cardinalis Episcopus, nisi summi pontificatus eathedram assequatur. Verum tu, Johannes suavissime, jam dudum in castris ecelesie militasti et forsitan diutius, quam circa Trojam Danai castrametati fue- rint, in multis laboribus versatus es multisque perieulis, dum orbem perambu- lans tuis heris famulatum exhibes fidelem. Nec tamen adhuc stipendium aliquod habuisti, nullum premium reportasti, nullum commodum, nulla emolimenta labo- rum. Itaque uti Uinbricius (?) alter eedendum patria censebas curiamque Artu- rio relinquere et aliis, qui nigrum in candida vertunt, quum mentiri neseires et librum, qui malus esset, laudare. At quum jam te deus mitiori respicial oculo tuumque dominum ad eum statum provexerit, quo tibi possil admodum pro- desse, non injuria, ut opinor, tibi inprimis congaudeo. Nam tua est hec di- gnitas non minus quam domini. Ille namque honorem curamque habet, tu sine magna sollicitudine fructum percipies, quia non sinet herus suarum te fortuna- ram expertem esse. Video insuper te jam ventis ferri secundis et in altum tolli. Nec enim fortune satis visum est, quod tibi dominum extulerit, sed ultro quo-
Strana 371
371 que locuplex tibi pingueque beneficium detulit. Ad septimum namque lapidem prope urbem Senam, ut tu ipse refers, plebeculam nactus es faetusque pastor et rector gregis. Letor ergo hac tua felicitate magnique muneris loco recipio, in mea te patria ditatum esse. Negabis fortasse te divitem, qui non auri mille pondera in annos recipies. At olim devitabas (dictitabas?) beatum te futuruin, si quod haberes refugium, si figeres (?) aliquid, quo tibi esset tuta senectus a tegete et baculo. Nunc ergo habes, tota quod mente petisti: jam tibi non erit cura de lodice paranda. Jam tolerabile hospitium habes. Est tibi quo vivas et quo statum meliorem maneas. Quid est? Post multas tenebras lux rediit, jam redisti cum fortuna in gratiam fecistique, quod pau- corum est, ut et dives simul et probus esses. Namque si mundanorum statum respiciamus, divitie plerumque sunt apud eos, qui minus merentur, ae pro- pterea Theophrasti vocem non improbo, qui vitam regi fortuna, non sapientia dicebat, quod licet impugnet in Tusculanis Cicero, mihi tamen non videtur arguendum. Non enim philosophi vitam virtutibus datam Theophrastus desi- gnabat, sed illam communem, que divitias, honores atque potentiam sequitur, quarum rerum dispensatricem esse fortunam idem Cicero non infitiatur. Theo- logi fortasse negant esse fortunam, qui unum duntaxat orbis rectorem guber- natoremque machine mundialis censent nec aliam ullam potestatem fore arbitrantur, que hujus primi motoris nutui valeat adversari, a quorum judicio nec volo nee possum discrepare. Sed in illo ipso deo, qui omnia regit et movel, plures sunt operationes, quarum si quis unaim fortunam dixerit, alius vero provisionem sive ordinationem, non in re, sed in nomine reperietur con- tentio. Dicamus igitur prisco modo, fortunaim esse, que divites aliquos, inopes aliquos reddat flatuque suo nune elevet homines, nune deprimat, sicut Cicero, Aristoteles, Boothius et omnis antiquitas opinata est, sed non dicamus illam deam, quod desipere est, sed vim aliquam superiorem, cujus nutu hec ter- rena bona dispensentur. Dicemusve, ut prisci, fortunam cecam nihilque ratio- nis habentem? Propterea quod indigni ditantur, digni vero supprimuntur, mihi sane arduum videtur fortunam reprehendere, tanquam male distribuat. Nam quis judex est, qui scial, qui digni sint quique indigni? Homo animal est varium, astutum, subdolum; mille tenebrarum et inscrutabile est cor ejus. Ita- que sepe fallitur, qui hos dignos, illos indignos censet. Est insuper et alia ratio. Nam si verum est, quod fortuna malos ditet, bonos persequatur, non est mirandum, si nonnulli (?) in hoe brevi seculo fragili, caduco et ad mo- mentum mansuro aliquid joeunditatis permittitur malis, qui postea in alio mundo vitam sine fine miseram et calamitosam sunt habituri. Stulti preterea malique homines, quia parum rationis habent, si pauperes essent et omnino infelices, non possent se ipsos consolari, quia virtute carent, que sola quie- tem hominibus prestat, sed desperarent illico nec ultra niti sciant moxque deficerent. Atque ideireo benefieia fortune assunt, ut supplieatur in uno, quod in altero deest et divitiis ad bene agendum, quasi pueri poenis atque blan- ditiis, invitentur insipientes. Viri autem boni et sapientes utramque fortunam ferre sciunt et inopiam quasi virtutis cultricem non vituperant sed patienter tolerant semperque modos habent, unde victum habeant. Deinde, mi Johannes, si animum tibi debeo patefacere, nemo est qui conqueri debeat, quamvis sit 24*
371 que locuplex tibi pingueque beneficium detulit. Ad septimum namque lapidem prope urbem Senam, ut tu ipse refers, plebeculam nactus es faetusque pastor et rector gregis. Letor ergo hac tua felicitate magnique muneris loco recipio, in mea te patria ditatum esse. Negabis fortasse te divitem, qui non auri mille pondera in annos recipies. At olim devitabas (dictitabas?) beatum te futuruin, si quod haberes refugium, si figeres (?) aliquid, quo tibi esset tuta senectus a tegete et baculo. Nunc ergo habes, tota quod mente petisti: jam tibi non erit cura de lodice paranda. Jam tolerabile hospitium habes. Est tibi quo vivas et quo statum meliorem maneas. Quid est? Post multas tenebras lux rediit, jam redisti cum fortuna in gratiam fecistique, quod pau- corum est, ut et dives simul et probus esses. Namque si mundanorum statum respiciamus, divitie plerumque sunt apud eos, qui minus merentur, ae pro- pterea Theophrasti vocem non improbo, qui vitam regi fortuna, non sapientia dicebat, quod licet impugnet in Tusculanis Cicero, mihi tamen non videtur arguendum. Non enim philosophi vitam virtutibus datam Theophrastus desi- gnabat, sed illam communem, que divitias, honores atque potentiam sequitur, quarum rerum dispensatricem esse fortunam idem Cicero non infitiatur. Theo- logi fortasse negant esse fortunam, qui unum duntaxat orbis rectorem guber- natoremque machine mundialis censent nec aliam ullam potestatem fore arbitrantur, que hujus primi motoris nutui valeat adversari, a quorum judicio nec volo nee possum discrepare. Sed in illo ipso deo, qui omnia regit et movel, plures sunt operationes, quarum si quis unaim fortunam dixerit, alius vero provisionem sive ordinationem, non in re, sed in nomine reperietur con- tentio. Dicamus igitur prisco modo, fortunaim esse, que divites aliquos, inopes aliquos reddat flatuque suo nune elevet homines, nune deprimat, sicut Cicero, Aristoteles, Boothius et omnis antiquitas opinata est, sed non dicamus illam deam, quod desipere est, sed vim aliquam superiorem, cujus nutu hec ter- rena bona dispensentur. Dicemusve, ut prisci, fortunam cecam nihilque ratio- nis habentem? Propterea quod indigni ditantur, digni vero supprimuntur, mihi sane arduum videtur fortunam reprehendere, tanquam male distribuat. Nam quis judex est, qui scial, qui digni sint quique indigni? Homo animal est varium, astutum, subdolum; mille tenebrarum et inscrutabile est cor ejus. Ita- que sepe fallitur, qui hos dignos, illos indignos censet. Est insuper et alia ratio. Nam si verum est, quod fortuna malos ditet, bonos persequatur, non est mirandum, si nonnulli (?) in hoe brevi seculo fragili, caduco et ad mo- mentum mansuro aliquid joeunditatis permittitur malis, qui postea in alio mundo vitam sine fine miseram et calamitosam sunt habituri. Stulti preterea malique homines, quia parum rationis habent, si pauperes essent et omnino infelices, non possent se ipsos consolari, quia virtute carent, que sola quie- tem hominibus prestat, sed desperarent illico nec ultra niti sciant moxque deficerent. Atque ideireo benefieia fortune assunt, ut supplieatur in uno, quod in altero deest et divitiis ad bene agendum, quasi pueri poenis atque blan- ditiis, invitentur insipientes. Viri autem boni et sapientes utramque fortunam ferre sciunt et inopiam quasi virtutis cultricem non vituperant sed patienter tolerant semperque modos habent, unde victum habeant. Deinde, mi Johannes, si animum tibi debeo patefacere, nemo est qui conqueri debeat, quamvis sit 24*
Strana 372
372 sapiens non suppeditare fortunas, quia nemo sua industria tantum est sapiens, sed de sursum omne est datum optimum. Si ergo ibi divitie sint, ibi virtutes, scio quia non commutabis virtutes eum opibus. Habes ergo, qui sapiens cs, ex duobus, quod est melius. Sine, quod minus est bonum, apud alios esse. Neque tam pertinax sis, ut omnia tibi velis vendieare. Verum te magis amat, quam rebar, fortuna. Jam virtutibus tuis addit divitias nee te sinit algere. Voluptas mihi est, quanta ex amici bonis amico potest evenire. Verum tu lacrimas mihi excussisti, dum me aliquando futurum tecum et cum domino Conte nostro dixisti, si patriam repeterem. Nam quando hoc erit mi Johannes, quando ego te revidebo, quando in patriam veniam? Utinam non fuissem ibi hoc anno, si tam eito abeundum erat aut si nunquam erat redeun- dum, quod admodum vereor. Legebam nuper Flaceum invenique illum ex Roma egressum Brundusium petere. Inter eundum Mecenas Coeceusque advenerun- tum Plotius Varus atque Virgilius. Multi illic complexus multaque fuerunt gau- dia. At quum venissent Canusium, Varus divertit, in cujus recessu turbata est omnis jucunditas. Ait enim poeta: Flentibus hie Varus discedit mestus amieis. Quod si mestus erat Varus, qui parvum iter facturus erat quique propediem revisurus amieos fuerat, quid mihi e Roma accidisse reris abeunti, longum iter faeturo et an unquam rediturus essem amicosque conspecturus nescio. Vidi te, Petrum Noxetanum, D. Contem, Jacobum Calvum, Julianum, Nieo- laum Vitribiensem diuque vobis sum usus jucunde. Post abii, at quo abii? in Alamanniam, at quam Alamanniam? nempe illuc, ubi conjungitur Hunga- rie. Sedem hie fixi, hie manendum, hie vivendum moriendumque est sine necessariis, sine amicis, sine notis, sine tua et amieorum aliorum conversa- tione ! O utinam nunquam vidissem Basileam! Mortuus in patria fuissem, in sinu parentum jacuissem. Plus ibi mica panis sapuisset mihi quam que nunc voro fercula ditia. Nisi fata mea duxissent me Basileam, fortasse in Roma- nam curiam me recepissem locumque aliquem honestum reperissem tecumque et apud alios amicos degissem vitam. Multa sunt, propter que Basileam odisse deberem, in qua tam diu tempus inutiliter perdidi. Ubi cum essem, imbutus opinione majorum, nescivi quomodo me exuerem, nisi etiam in Ger- mania me profundius mergerem. Itaque possum dieere me mortuum, nec alia vita est mea quam Nasonis, dum in Tomitana terra exsularet. Fateor me hie dilectum esse ultra meritum facultatesque habere, que mihi conve- niant. Sed quid ista sine sociis? At non sunt, dicis, apud te socii? Sunt utique viri boni fidelesque, sed non meum in moduim litterarum amatores, nec qui obleetentur his rebus quibus ego. Cibi preterea magna est dissonantia, quam- vis facilius est Italicum vorare theutonice, quam Theutonicum italice lambere. Sed quorsum ista? Cur meam fortunam modo incuso, qui tuam laudare deere- veram? Pono mihi frena gratiasque ago deo, qui te intuetur. Nam medius, immo integer sum beatus, quando te felieem intelligo. Ad hoc accedit pro- speritas domini Contis, quem tanto beatiorem reputo, quanto vitam sortitus est sanctiorem. Nec me fugit, magna cum ratione tantum virum suscepisse monasticum habitum. Faxit Deus, ut cum Magdalena sibi sortem delegerit, que in eternum ab eo nequeat auferri. Precor te ut reverendissimo domino meo Morinensi, qui me theutonicum dijudicavit, pro tua promotione gratias agas
372 sapiens non suppeditare fortunas, quia nemo sua industria tantum est sapiens, sed de sursum omne est datum optimum. Si ergo ibi divitie sint, ibi virtutes, scio quia non commutabis virtutes eum opibus. Habes ergo, qui sapiens cs, ex duobus, quod est melius. Sine, quod minus est bonum, apud alios esse. Neque tam pertinax sis, ut omnia tibi velis vendieare. Verum te magis amat, quam rebar, fortuna. Jam virtutibus tuis addit divitias nee te sinit algere. Voluptas mihi est, quanta ex amici bonis amico potest evenire. Verum tu lacrimas mihi excussisti, dum me aliquando futurum tecum et cum domino Conte nostro dixisti, si patriam repeterem. Nam quando hoc erit mi Johannes, quando ego te revidebo, quando in patriam veniam? Utinam non fuissem ibi hoc anno, si tam eito abeundum erat aut si nunquam erat redeun- dum, quod admodum vereor. Legebam nuper Flaceum invenique illum ex Roma egressum Brundusium petere. Inter eundum Mecenas Coeceusque advenerun- tum Plotius Varus atque Virgilius. Multi illic complexus multaque fuerunt gau- dia. At quum venissent Canusium, Varus divertit, in cujus recessu turbata est omnis jucunditas. Ait enim poeta: Flentibus hie Varus discedit mestus amieis. Quod si mestus erat Varus, qui parvum iter facturus erat quique propediem revisurus amieos fuerat, quid mihi e Roma accidisse reris abeunti, longum iter faeturo et an unquam rediturus essem amicosque conspecturus nescio. Vidi te, Petrum Noxetanum, D. Contem, Jacobum Calvum, Julianum, Nieo- laum Vitribiensem diuque vobis sum usus jucunde. Post abii, at quo abii? in Alamanniam, at quam Alamanniam? nempe illuc, ubi conjungitur Hunga- rie. Sedem hie fixi, hie manendum, hie vivendum moriendumque est sine necessariis, sine amicis, sine notis, sine tua et amieorum aliorum conversa- tione ! O utinam nunquam vidissem Basileam! Mortuus in patria fuissem, in sinu parentum jacuissem. Plus ibi mica panis sapuisset mihi quam que nunc voro fercula ditia. Nisi fata mea duxissent me Basileam, fortasse in Roma- nam curiam me recepissem locumque aliquem honestum reperissem tecumque et apud alios amicos degissem vitam. Multa sunt, propter que Basileam odisse deberem, in qua tam diu tempus inutiliter perdidi. Ubi cum essem, imbutus opinione majorum, nescivi quomodo me exuerem, nisi etiam in Ger- mania me profundius mergerem. Itaque possum dieere me mortuum, nec alia vita est mea quam Nasonis, dum in Tomitana terra exsularet. Fateor me hie dilectum esse ultra meritum facultatesque habere, que mihi conve- niant. Sed quid ista sine sociis? At non sunt, dicis, apud te socii? Sunt utique viri boni fidelesque, sed non meum in moduim litterarum amatores, nec qui obleetentur his rebus quibus ego. Cibi preterea magna est dissonantia, quam- vis facilius est Italicum vorare theutonice, quam Theutonicum italice lambere. Sed quorsum ista? Cur meam fortunam modo incuso, qui tuam laudare deere- veram? Pono mihi frena gratiasque ago deo, qui te intuetur. Nam medius, immo integer sum beatus, quando te felieem intelligo. Ad hoc accedit pro- speritas domini Contis, quem tanto beatiorem reputo, quanto vitam sortitus est sanctiorem. Nec me fugit, magna cum ratione tantum virum suscepisse monasticum habitum. Faxit Deus, ut cum Magdalena sibi sortem delegerit, que in eternum ab eo nequeat auferri. Precor te ut reverendissimo domino meo Morinensi, qui me theutonicum dijudicavit, pro tua promotione gratias agas
Strana 373
373 meo nomine. Nam quod tibi contulit beneficii, mihi contulit, dicetoque Italicam esse atque Theutonicam suam R. P., que te Italicum et me Theutonicum juvit. Cum domino Francisco de Padna, viro prestantissimo, nulla mihi notitia est, quia non conveniunt musee cum aquila. Sibi tamen teneor, qui te favore suo dignatus est. Rogo ut me sibi commendes dedasque nec me mancipium quamvis inutile dedignetur habere. Intellexi meam supplicationem te non neglexisse. Vellem tamen copiam habere, uti scirem, si plena est; nam de tempore satis est. Tabellarius magnifici domini Cancellarii nullus in curia diu fuit, itaque ne- scio, quis sit, qui tuas litteras ad me deferendas receperit. Tu Cancellario com- mendatissimus es. Super Aristotelis Politieis nihil respondisti, nescio an me deceptum intellexeris. Nunc ad novitates transeo. Dieta Francfordensis hune finem sortita est preter spem voluntatemque Regiaim. Conclusum est, dietam aliam esse haben- dam seu coneilium nationis ad dominicain Invoeavit in Noremberga ibique viden- dum esse de modis seu habendi concilii generalis sen deelarationis faciende. Interim venit hue orator apostolicus tibi notus Reverendus p. d. Joh. de Carvial. auditor palatii. Allocutus est Regem multaque, ut est vir facundus et diligens, ad mutationeimn hujusce conclusionis locutus est et loquetur amplius. Quid sequi debeat, nec scio neque conjecto. Germani, ut seis, non facile conclusionem recipiunt, at ubi recepere, difficilius mutant. Neutralitas ista plerisque bene sapit atque ideirco perseverant. Regi odiosa est libenterque abjiceret eam, si principes sui concurrerent, ad quam rem fortassis aliquis invenietur modus. Hungari sunt hie et post nonnullos fractatus decretum est vocari Nicolaum Wayvodam, qui affuturus infra quinquendium speratur. Deus res illas non ad votum Thadei, sed ad justitie normam dirigat, quod magis puto cupioque. Bo- hemi conventionem petunt, non solum catholici, sed etiam heretici. Albertus Dux Austrie contra Suicenses castra metatur faventesque habet superos, quia non semper tuta est audacia rusticorum. Invenerunt denique Suicenses telis suis clipeas resistentes et se ultro perforantes hastas. Oratores Athesis hic sunt, nondum tamen euim eis ad tractatum ventum est. XVII castella hoc anno adeptus est Rex Romanorum in Hungaria atque Moravia, expulsis latronibus partim per se, partim per suos duces. Incepimus jam esse in castris. Seimus quid arma possint et quanta est in militia voluptas. Non erimus deinceps, cum opus fuerit, desides arma induere. Tu mihi nihil novi ex Italia significas et tamen est novitatum apud vos semper copia. Si nihil aliud scribendum erat, saltem citatum esse Autistitem Agrippine Colonie significasses. Quod boni an mali pariturum sit aliquid, nondum scio, quia non ventis flantibus bene nixa quereus, sed ictibus securis ejieitur. Vos quid vestra bipennis valeat, melius scire potestis. Hee non solum Rev°. D. n°. Conti (?), sed domino R°. Moriensi Cumanoque et patri meo singulari Novariensi Episcopo communicata facito. Revis. Cardinalibus de Columna atque Niceno me commenda et domino meo Adriensi, cui meas operas ad omne beneplacitum offer. Cupio scire an Cardina- lis Nicenus, quod inceperat de factis dictisque Socratis, opus absolverit. Vale et quenaim facis seribe sepius lutiusque, nisi te nimis penitentiaria detinet et cura nove rei familiaris seu plebis instruende. Amicos jube salvere, quibus seribo, cum ad te seribo. Iterum vale.
373 meo nomine. Nam quod tibi contulit beneficii, mihi contulit, dicetoque Italicam esse atque Theutonicam suam R. P., que te Italicum et me Theutonicum juvit. Cum domino Francisco de Padna, viro prestantissimo, nulla mihi notitia est, quia non conveniunt musee cum aquila. Sibi tamen teneor, qui te favore suo dignatus est. Rogo ut me sibi commendes dedasque nec me mancipium quamvis inutile dedignetur habere. Intellexi meam supplicationem te non neglexisse. Vellem tamen copiam habere, uti scirem, si plena est; nam de tempore satis est. Tabellarius magnifici domini Cancellarii nullus in curia diu fuit, itaque ne- scio, quis sit, qui tuas litteras ad me deferendas receperit. Tu Cancellario com- mendatissimus es. Super Aristotelis Politieis nihil respondisti, nescio an me deceptum intellexeris. Nunc ad novitates transeo. Dieta Francfordensis hune finem sortita est preter spem voluntatemque Regiaim. Conclusum est, dietam aliam esse haben- dam seu coneilium nationis ad dominicain Invoeavit in Noremberga ibique viden- dum esse de modis seu habendi concilii generalis sen deelarationis faciende. Interim venit hue orator apostolicus tibi notus Reverendus p. d. Joh. de Carvial. auditor palatii. Allocutus est Regem multaque, ut est vir facundus et diligens, ad mutationeimn hujusce conclusionis locutus est et loquetur amplius. Quid sequi debeat, nec scio neque conjecto. Germani, ut seis, non facile conclusionem recipiunt, at ubi recepere, difficilius mutant. Neutralitas ista plerisque bene sapit atque ideirco perseverant. Regi odiosa est libenterque abjiceret eam, si principes sui concurrerent, ad quam rem fortassis aliquis invenietur modus. Hungari sunt hie et post nonnullos fractatus decretum est vocari Nicolaum Wayvodam, qui affuturus infra quinquendium speratur. Deus res illas non ad votum Thadei, sed ad justitie normam dirigat, quod magis puto cupioque. Bo- hemi conventionem petunt, non solum catholici, sed etiam heretici. Albertus Dux Austrie contra Suicenses castra metatur faventesque habet superos, quia non semper tuta est audacia rusticorum. Invenerunt denique Suicenses telis suis clipeas resistentes et se ultro perforantes hastas. Oratores Athesis hic sunt, nondum tamen euim eis ad tractatum ventum est. XVII castella hoc anno adeptus est Rex Romanorum in Hungaria atque Moravia, expulsis latronibus partim per se, partim per suos duces. Incepimus jam esse in castris. Seimus quid arma possint et quanta est in militia voluptas. Non erimus deinceps, cum opus fuerit, desides arma induere. Tu mihi nihil novi ex Italia significas et tamen est novitatum apud vos semper copia. Si nihil aliud scribendum erat, saltem citatum esse Autistitem Agrippine Colonie significasses. Quod boni an mali pariturum sit aliquid, nondum scio, quia non ventis flantibus bene nixa quereus, sed ictibus securis ejieitur. Vos quid vestra bipennis valeat, melius scire potestis. Hee non solum Rev°. D. n°. Conti (?), sed domino R°. Moriensi Cumanoque et patri meo singulari Novariensi Episcopo communicata facito. Revis. Cardinalibus de Columna atque Niceno me commenda et domino meo Adriensi, cui meas operas ad omne beneplacitum offer. Cupio scire an Cardina- lis Nicenus, quod inceperat de factis dictisque Socratis, opus absolverit. Vale et quenaim facis seribe sepius lutiusque, nisi te nimis penitentiaria detinet et cura nove rei familiaris seu plebis instruende. Amicos jube salvere, quibus seribo, cum ad te seribo. Iterum vale.
Strana 374
374 147. A. S. Cancellario Sophiae Reginae Poloniae, d. (Wien), im September 1445. Aus den Codd. D, fol. 290 und E, fol. 316. Aus dem Inhalte des Brie- fes oder Senidschreibens und aus der Sachlage schliesse ich, dass Aeneas ihn etwa zu derselben Zeit verfasste, wie den solgenden. Beide gingen viel- leicht durch denselben Boten nach Polen ab. Venerabili cancellario Serenissime principis Sophie regine Polonie in Christo fratri Eneas Silvius poeta Senensis s. p. d. Nescio quis tu es. Nunquam te vidi. Nec qui te intus et cute noscat, inveni adhue aliquem. Cristianum tamen te puto, non scio quam bonum, sed parum eruditum. Vidi enim nuper ex tuis epistolis, quas regine nomine componis, unam, que Prelatis ac Baronibus ineliti regni Ungarie inscribebatur, insulsam, ineptam et, nisi egre fers tibi diei, malignam atque iniquaim. Cujus inspecto tenore fuit animus, singula ejus verba publice refellere ac tam virus quam ineptias patefacere. Sed venit in mentem, quod Jesus salvator ac redemptor noster in evangelio preci- pit: prius enim semotis arbitris jubet corripi fratrem, exinde duos tresve adjungi, demum vero dici ecclesie. Cum ergo mihi sis frater, quia homo, quia Christianus et quia fortasse de sorte domini. agam teeum juxta regulam evangelicam. Mo- nebo te hiis litteris et ut errorem tuum cognoseas exhortabor. Si profecero, lueratus sum fratrem meum, sin ergo (Cod. E: ego) nichil tecum peccatum tuum in apertum dabo. Non enim aliquid ego clarissime principi regine Polonie ascribo, si tanquam mulier te cancellarium et forsitan consiliarium primum secuta est. Solum unum est, quod in ea miror: eum Sophia vocetur, quod ex greco sumptum latine sapientia significat, eur non aliquem sibi facundum eloquentemque cancellarium asciverit. Cum fuil ipsa junior, pulehras vestes et aureas ex longinquis peregrinisque terris sibi afferri jussit. Qui litteras suas nune ornate dictet, eur non requirit? Vestis solum in patria videtur nee vesti- tus fama regnum egreditur. Littere in alienis provineiis inspieiuntur, multas manus incidunt, multa judicia ferunt. Si sunt elegantes, laudantur et mittentes et auctores ; si sunt insulse, magnum dedecus est ambobus. At lu consulore rectius debebas tam regine quam tibi, nec eo te fungi officio decebat, cui tam aptus es quam selle gestande porcus. Nec propterea cancellarii personam induere debebas, quamvis vel doctor es juris vel licentiatus vel artium peritus, quia non hiis studiis, sed Ciceronis et Quintiliani doctrinis dietantur littere, quod est cancellarii proprium. Sed venio jam eo, quo institui. Proponenda est epistola tua ac per partes legenda, ut qui sint errores libi manifestius ostendan- tur. Audi ergo et attende diligenter, quia melius est corripientem audire quam adulantem. Non palpabo te, sed mordebo. At hii morsus salubres erunt tibi, si curam suscipies. Epistola tua sic incipit. Tuam voco, quia dictasti. Sophia dei gratia regina Polonie. Reverendissimi reverendique fratres (fra- tres fellt im Cod. E), patres, magnifici, strenui, nobiles viri, amici nobis grate dilecti. Adveniens in locum hune ad no- stram presentiam Nobilis Rupertus de tar (Cod. E: Thar), regi- nalis majestatis marescallus, tam verbis quam litteris per vestras communitates nobis titulatis solicite nobis vestro
374 147. A. S. Cancellario Sophiae Reginae Poloniae, d. (Wien), im September 1445. Aus den Codd. D, fol. 290 und E, fol. 316. Aus dem Inhalte des Brie- fes oder Senidschreibens und aus der Sachlage schliesse ich, dass Aeneas ihn etwa zu derselben Zeit verfasste, wie den solgenden. Beide gingen viel- leicht durch denselben Boten nach Polen ab. Venerabili cancellario Serenissime principis Sophie regine Polonie in Christo fratri Eneas Silvius poeta Senensis s. p. d. Nescio quis tu es. Nunquam te vidi. Nec qui te intus et cute noscat, inveni adhue aliquem. Cristianum tamen te puto, non scio quam bonum, sed parum eruditum. Vidi enim nuper ex tuis epistolis, quas regine nomine componis, unam, que Prelatis ac Baronibus ineliti regni Ungarie inscribebatur, insulsam, ineptam et, nisi egre fers tibi diei, malignam atque iniquaim. Cujus inspecto tenore fuit animus, singula ejus verba publice refellere ac tam virus quam ineptias patefacere. Sed venit in mentem, quod Jesus salvator ac redemptor noster in evangelio preci- pit: prius enim semotis arbitris jubet corripi fratrem, exinde duos tresve adjungi, demum vero dici ecclesie. Cum ergo mihi sis frater, quia homo, quia Christianus et quia fortasse de sorte domini. agam teeum juxta regulam evangelicam. Mo- nebo te hiis litteris et ut errorem tuum cognoseas exhortabor. Si profecero, lueratus sum fratrem meum, sin ergo (Cod. E: ego) nichil tecum peccatum tuum in apertum dabo. Non enim aliquid ego clarissime principi regine Polonie ascribo, si tanquam mulier te cancellarium et forsitan consiliarium primum secuta est. Solum unum est, quod in ea miror: eum Sophia vocetur, quod ex greco sumptum latine sapientia significat, eur non aliquem sibi facundum eloquentemque cancellarium asciverit. Cum fuil ipsa junior, pulehras vestes et aureas ex longinquis peregrinisque terris sibi afferri jussit. Qui litteras suas nune ornate dictet, eur non requirit? Vestis solum in patria videtur nee vesti- tus fama regnum egreditur. Littere in alienis provineiis inspieiuntur, multas manus incidunt, multa judicia ferunt. Si sunt elegantes, laudantur et mittentes et auctores ; si sunt insulse, magnum dedecus est ambobus. At lu consulore rectius debebas tam regine quam tibi, nec eo te fungi officio decebat, cui tam aptus es quam selle gestande porcus. Nec propterea cancellarii personam induere debebas, quamvis vel doctor es juris vel licentiatus vel artium peritus, quia non hiis studiis, sed Ciceronis et Quintiliani doctrinis dietantur littere, quod est cancellarii proprium. Sed venio jam eo, quo institui. Proponenda est epistola tua ac per partes legenda, ut qui sint errores libi manifestius ostendan- tur. Audi ergo et attende diligenter, quia melius est corripientem audire quam adulantem. Non palpabo te, sed mordebo. At hii morsus salubres erunt tibi, si curam suscipies. Epistola tua sic incipit. Tuam voco, quia dictasti. Sophia dei gratia regina Polonie. Reverendissimi reverendique fratres (fra- tres fellt im Cod. E), patres, magnifici, strenui, nobiles viri, amici nobis grate dilecti. Adveniens in locum hune ad no- stram presentiam Nobilis Rupertus de tar (Cod. E: Thar), regi- nalis majestatis marescallus, tam verbis quam litteris per vestras communitates nobis titulatis solicite nobis vestro
Strana 375
375 nomine supplicavit, quatenus de vita et bona valitudine Serenis- simi principis domini Bladislai dei gratia Ungarieet Polonie regis, filii nostri carissimi, vos faceremus certos et infor- matos. Plures sunt in hiis verbis inepcie, ne dieam stultitias. Quid enim ne- cesse fuit, postquam dixeras in hune locum, subjungere ad nostram presentiam. Ac potuit dices (?) in loco esse et non in presentia. (Die ver- derbten Worte von Ac bis presentia fehlen im Cod. D.) Quod si tibi omnino placebat presentiam dicere, locum hunc amittere debebas, que verba nec ornatum adjiciunt (Cod. E: adducunt) orationi nec sententiam. Ubi dicis per vestras communitates, singulari numero utendum fuit; Ungari namque in unum convenientes unam communitatem, non plures faciebant, ac propterea unas dumtaxat litteras scripserunt in communi, licet forsitan aliqui singula- res seorsum aliquid scripserint. Ubi dicis supplicavit, melius erat atque honestius verbum aliud ponere, veluti rogavit aut exhortatus fuit. Supplicare namque inferioris est, at regnum Ungarie prestantius cst regno Polonie, quod et tu ipse fateris, qui illud preponis in regis titulo. Nee propterea, quod Ungari supplicent, reddendum est idem verbum. Sicut (Cod. E: Sed ut) illi modeste atque humiliter sunt locuti, sic te contra omnes decebat arrogantiam, super- biam et inflationem relinquere verbisque uti quam placidissimis. Quod litteras titulatas vocites, quamvis novum, inusitatum et barbarum est, non miror. Nichil enim plus seis. Nostri, qui latini sermonis gnari sunt, dixissent inscriptas, directas, transmissas, restituendas, tradendas, presentandas et his similia. Sed prosequor epistolam. Super quo vestris caritatibus re- spondendo dicimus, quod nos de vita et incolumitate prefati domini regis plenam et certam fidem tenemus, quod vivit quodque sanus est eum multis suis fidelibus. Verbuin caritatis tenuius est, quam uni regno debeatur ; nam et cum minimis subditis nostris hoe uti possumus. Plenam et certam fidem tenere omnem dubitationem excludit, at inferius multe inferuntur cause dubitandi. Quo fit, ut epistole caput non consonet fini ? Nec mirum. Multum namque laborare oportet, qui mentiri vult et non intelligi. Proverbium tamen hoc tritum est, facilius mendacem quam claudum comprehendi. Primus prudentie gradus est non mentiri. Secundus est sic mentiri, ut nemo comprehendat, quamvis hoc potius malicie quam prudentie est tribuendum. Tu, bone vir, neutrum seis servare. Quod vivit quodque sanus est. Superflua verba sunt, eum de vita et sanitate premissum esset. Cum multis. Verba hee, si bene inspicimus epistolam, ad paucos referuntur. Sequitur in epistola: Ilustrissimus prineeps dominus Kazimi- rus Dei gratia magnus Dux Lituanie natus vir mihi carissi- mus, misso ad nos suo notabili barone et consiliario, nos certos de vita sue Serenitatis reddidit, significans nobis, certum mercatorem suorumdominiorum, quem pro inquirendo domino rege destinaverat, rediisse, qui dominum regem per- sonaliter eonspiciens et secum aliquot diebus familiaribus sermonibus et tractatibus usus mandata singularia ad d. suum dueem magnum Lithuanie suo nomine detulit, denuntians ex nomine omnes milites, quos cum sua majestate in illo loco sue
375 nomine supplicavit, quatenus de vita et bona valitudine Serenis- simi principis domini Bladislai dei gratia Ungarieet Polonie regis, filii nostri carissimi, vos faceremus certos et infor- matos. Plures sunt in hiis verbis inepcie, ne dieam stultitias. Quid enim ne- cesse fuit, postquam dixeras in hune locum, subjungere ad nostram presentiam. Ac potuit dices (?) in loco esse et non in presentia. (Die ver- derbten Worte von Ac bis presentia fehlen im Cod. D.) Quod si tibi omnino placebat presentiam dicere, locum hunc amittere debebas, que verba nec ornatum adjiciunt (Cod. E: adducunt) orationi nec sententiam. Ubi dicis per vestras communitates, singulari numero utendum fuit; Ungari namque in unum convenientes unam communitatem, non plures faciebant, ac propterea unas dumtaxat litteras scripserunt in communi, licet forsitan aliqui singula- res seorsum aliquid scripserint. Ubi dicis supplicavit, melius erat atque honestius verbum aliud ponere, veluti rogavit aut exhortatus fuit. Supplicare namque inferioris est, at regnum Ungarie prestantius cst regno Polonie, quod et tu ipse fateris, qui illud preponis in regis titulo. Nee propterea, quod Ungari supplicent, reddendum est idem verbum. Sicut (Cod. E: Sed ut) illi modeste atque humiliter sunt locuti, sic te contra omnes decebat arrogantiam, super- biam et inflationem relinquere verbisque uti quam placidissimis. Quod litteras titulatas vocites, quamvis novum, inusitatum et barbarum est, non miror. Nichil enim plus seis. Nostri, qui latini sermonis gnari sunt, dixissent inscriptas, directas, transmissas, restituendas, tradendas, presentandas et his similia. Sed prosequor epistolam. Super quo vestris caritatibus re- spondendo dicimus, quod nos de vita et incolumitate prefati domini regis plenam et certam fidem tenemus, quod vivit quodque sanus est eum multis suis fidelibus. Verbuin caritatis tenuius est, quam uni regno debeatur ; nam et cum minimis subditis nostris hoe uti possumus. Plenam et certam fidem tenere omnem dubitationem excludit, at inferius multe inferuntur cause dubitandi. Quo fit, ut epistole caput non consonet fini ? Nec mirum. Multum namque laborare oportet, qui mentiri vult et non intelligi. Proverbium tamen hoc tritum est, facilius mendacem quam claudum comprehendi. Primus prudentie gradus est non mentiri. Secundus est sic mentiri, ut nemo comprehendat, quamvis hoc potius malicie quam prudentie est tribuendum. Tu, bone vir, neutrum seis servare. Quod vivit quodque sanus est. Superflua verba sunt, eum de vita et sanitate premissum esset. Cum multis. Verba hee, si bene inspicimus epistolam, ad paucos referuntur. Sequitur in epistola: Ilustrissimus prineeps dominus Kazimi- rus Dei gratia magnus Dux Lituanie natus vir mihi carissi- mus, misso ad nos suo notabili barone et consiliario, nos certos de vita sue Serenitatis reddidit, significans nobis, certum mercatorem suorumdominiorum, quem pro inquirendo domino rege destinaverat, rediisse, qui dominum regem per- sonaliter eonspiciens et secum aliquot diebus familiaribus sermonibus et tractatibus usus mandata singularia ad d. suum dueem magnum Lithuanie suo nomine detulit, denuntians ex nomine omnes milites, quos cum sua majestate in illo loco sue
Strana 376
376 mansionis reperit. Pretereo hic multas constructiones involutas, intri- catas et ab omni ornatu alienas, sensum obtenebrantes. Illud miror, quid sibi velit magnus dux, quasi innuat, plures esse duces Lituanie, sed unum ma- gnum, qui Kasimirus vocetur. Sed tu forsitan verba illorum imitari vis, qui dicunt magnum deum. Non tamen recte sequeris. Nam etsi bene in deo ponitur magnitudo, non tamen in Casimiro convenit. Deus namque solus est magnus per anthonomasiam, qui magnalia facit, et hoe nomen tune excogitatum fuit, cum esset aliorum deorum opinio, que quamvis falsa esset, ad consolationem tamen populi oportebat sic loqui, quasi alii dii non essent magni, si dii essent, ut gentes in circuitu putabant Hebreorum. Misso ad nos barone. Non nomi- natur. Cum baro fuerit, nee rursus, quis mereator, nec in quo loco rex delites- cat, nec per quos detineatur. Quis non videat, has esse fictiones atque illusiones. Venit certus, missus per certum, narrans de certis in certo loco in certo tem- pore cum certis sociis. Mos est mentientiuim sie loqui: dixit quidam, missus a quodam in quodam loco cuidam quadam die quoddaim miraculum. Hujusmodi est sermo tuus, eum perdas verba quam multa inutiliter ac supervacue. Cur mer- catoris nomen et baronis et loci, ubi rex latet, non expressisti, quod erat neces- sarium? An non vides, eloquentiam tibi atque prudentiam defore? Persona- liter conspiciens. Bene dixisti personaliter, ne crederetur umbraliter per quietem conspexisse, quod forsitan verius est. Si conspexit, ubi conspexit, in terra an in mari, in silvis an in opidis, in continenti an in locis insularibus? Si sunt insule, nomenne habent, cultene an deserte sunt? Cur tam inops ver- borum es, ubi necesse est loqui? Ubi non est opus, tot verba conculeas. In illo loco. Quasi precesserit nominatio alicujus loci! At ego non video in epistola locum quempiam nominatum. Continuemus in texto tuo. Audientibusenim nobis felices novita- tes, mox eum dominis Prelatis regni Polonic nuntium certum fidum linguarummercatorem direximus ad inquirendam hujus rei veritatem, qui autem inveniens ipsius serenitatem nobis nuntiavit per fidelem etiam nostrum, et quem cum eo misera- mus de vita et sanitate ipsius domini regis etiam signi fi- cando. Solus autem adhuc cum ipsius serenitate remansit certis ex causis, et quem de die in diem venturum cum letitia prestolamur, prout de hoc seimus nos aliquibus ex nobis late scripsisse felices novitates. Mirabile est, quod mater filimn ab hostibus captum, quamvis vivat, pro felici novitate suscipiat. Viro forti et claro mori prestat quam incidere captivitatem. Ac eujus eaptivitatein, si captus est? Nempe Teucrorum infidelium, Christi nominis inimicorum, quibus ipse fidem fregerat. At mater est et matrem decet, que bona sunt, filiis optare. Ille si obiisset in bello aut Christo dedisset animam, aut saltem claram famam consecutus fuisset. Nostrum certum. Iterum sine nomine mittitur nuneius et collegam habet sine nomine, sed certus cum certo, quidam cum quodam. Fidum linguarum mercatorem. Nescio ad quid referatur verbum linguarum; ubicunque se applicat, ineptum est. Linguarum peritum, gnarum sciumve dicere oportebat. Ad inquirendum. Jam dubitas. Non est certa fides, ubi amplius inqui- ris. Jam dictis tuis adversaris. Non est plenum, cui potest aliquid adjungi.
376 mansionis reperit. Pretereo hic multas constructiones involutas, intri- catas et ab omni ornatu alienas, sensum obtenebrantes. Illud miror, quid sibi velit magnus dux, quasi innuat, plures esse duces Lituanie, sed unum ma- gnum, qui Kasimirus vocetur. Sed tu forsitan verba illorum imitari vis, qui dicunt magnum deum. Non tamen recte sequeris. Nam etsi bene in deo ponitur magnitudo, non tamen in Casimiro convenit. Deus namque solus est magnus per anthonomasiam, qui magnalia facit, et hoe nomen tune excogitatum fuit, cum esset aliorum deorum opinio, que quamvis falsa esset, ad consolationem tamen populi oportebat sic loqui, quasi alii dii non essent magni, si dii essent, ut gentes in circuitu putabant Hebreorum. Misso ad nos barone. Non nomi- natur. Cum baro fuerit, nee rursus, quis mereator, nec in quo loco rex delites- cat, nec per quos detineatur. Quis non videat, has esse fictiones atque illusiones. Venit certus, missus per certum, narrans de certis in certo loco in certo tem- pore cum certis sociis. Mos est mentientiuim sie loqui: dixit quidam, missus a quodam in quodam loco cuidam quadam die quoddaim miraculum. Hujusmodi est sermo tuus, eum perdas verba quam multa inutiliter ac supervacue. Cur mer- catoris nomen et baronis et loci, ubi rex latet, non expressisti, quod erat neces- sarium? An non vides, eloquentiam tibi atque prudentiam defore? Persona- liter conspiciens. Bene dixisti personaliter, ne crederetur umbraliter per quietem conspexisse, quod forsitan verius est. Si conspexit, ubi conspexit, in terra an in mari, in silvis an in opidis, in continenti an in locis insularibus? Si sunt insule, nomenne habent, cultene an deserte sunt? Cur tam inops ver- borum es, ubi necesse est loqui? Ubi non est opus, tot verba conculeas. In illo loco. Quasi precesserit nominatio alicujus loci! At ego non video in epistola locum quempiam nominatum. Continuemus in texto tuo. Audientibusenim nobis felices novita- tes, mox eum dominis Prelatis regni Polonic nuntium certum fidum linguarummercatorem direximus ad inquirendam hujus rei veritatem, qui autem inveniens ipsius serenitatem nobis nuntiavit per fidelem etiam nostrum, et quem cum eo misera- mus de vita et sanitate ipsius domini regis etiam signi fi- cando. Solus autem adhuc cum ipsius serenitate remansit certis ex causis, et quem de die in diem venturum cum letitia prestolamur, prout de hoc seimus nos aliquibus ex nobis late scripsisse felices novitates. Mirabile est, quod mater filimn ab hostibus captum, quamvis vivat, pro felici novitate suscipiat. Viro forti et claro mori prestat quam incidere captivitatem. Ac eujus eaptivitatein, si captus est? Nempe Teucrorum infidelium, Christi nominis inimicorum, quibus ipse fidem fregerat. At mater est et matrem decet, que bona sunt, filiis optare. Ille si obiisset in bello aut Christo dedisset animam, aut saltem claram famam consecutus fuisset. Nostrum certum. Iterum sine nomine mittitur nuneius et collegam habet sine nomine, sed certus cum certo, quidam cum quodam. Fidum linguarum mercatorem. Nescio ad quid referatur verbum linguarum; ubicunque se applicat, ineptum est. Linguarum peritum, gnarum sciumve dicere oportebat. Ad inquirendum. Jam dubitas. Non est certa fides, ubi amplius inqui- ris. Jam dictis tuis adversaris. Non est plenum, cui potest aliquid adjungi.
Strana 377
377 Cognosce te parum salis parumque sensi habere. Et si non vis esse veriloquus, disce saltem mentiri, ne te simul et reginam irrisioni prebeas. Nuntiavit de vita et sanitate. At ubinam gentium, terrarum populorumque esset, non nuntiavit, nee ipse rediit. Forsitan ad inferos descendit ibique regem eonvenit, unde non est facile gradum revocare, quamvis Eneas, Hercules et Orpheus, ut fabule tradunt, ad superos redierunt. Aliquibus cautius fuit quam omnibus scribere, nec enim tales littere in publicum dande sunt, ubi sunt multi oculi, qui fascinari non possunt. Predictus autem D. Kasimirus magnus dux Lithuanie de vita et liberatione germani sui sollicitus prefatum mercato- rem cum tribus aliis viris fidis et industribus expedivit, data eis plena informatione, et hii, nisi aliquis casus obviet, ante diem beati Johannis Baptiste reverti polliciti sunt, et ob id idem prelati et barones regni Polonie, habita in die S. Adel- berti in Siradia generali conventione, in qua nuncius domini Kasimiri ducis Lithuanie affuit, concluserunt conventionem generalem personalem pro die Beati Johannis Baptiste pre- dieto observare, ut mercatoribus et nunciis redeuntibus et positionem domini regis notificantibus ipse dux magnus Kasi- mirus cum consilio prelatorum et baronum regni Polonie possit pro liberatione germani sui domini regis intendere et liberare efficatius. Videsne ut superfluus es, ut verbosus, longus, tediosus! Magnus dux. Quid, obsecro, te urget, ut semper ducem Lithuanie magnum appelles? An non satis est, cum antea integer titulus precesserit, predictum ducem dixisse? Quid tu demens, ubi non est opus verbis, prolixus es, ubi est opus, brevissimus. Parum legisti et minus intellexisti, ut video. Sed perge. De vita et liberatione. Eece jam captum fateris. Ista sunt felicia nova, de quibus letata est mater. Prefatum mercatorem. Illum sine nomine! At tu : sunt sine nomine ducalis et reginalis. Dux ergo suum misit, qui nec cogno- men habet nec nomen. Cum tribus aliis. Etiam sine nomine! Sed timuit nominare, ne intercipi ab hostibus possent. Quasi Teucris omnia significentur, que inter Ungaros fiunt. Aut quasi non sint Teucri satis cauti suos captivos servare nec qui sint ad eos venientes implorent. Industribus. Novum voca- bulum! Nostri industriis dixissent. Sed tibi fortasse non minus licentie datum est quam Lucilio, Virgilio et Plauto, qui laureatus es Cracovie, si illi Rome susce- perunt lauream. Expedivit. Expedire est impeditos solvere. Non bene apte positum verbum. Nisi aliquis casus. Caute positum est de casu, ut adveni- ente termino nova possil cudi fallacia. Non incautum hic, sed malum arguo, vafrum, deceptorem, versipellem. Nuntius affuit. Poterunt sine periculo nominari. Concluserunt conventionem personalem. Frustra subjecisti personalem. Nec enim barones convenire unius regni in tanta re nisi perso- naliter possunt. Principes non subditi sunt, qui per oratores conventionibus intersint. Carentes ergo Poloni principe conventionem non possunt nisi perso- nalem facere. Positionem. Jam te sophistam ostendis, qui termino vertis dia- lectico beneque hoc verbo uteris generali et latissimo, quasi dubites, an in rerum natura sit ipse rex. Et si apud trapobanem (Taprobanem), insulam Indorum, aut
377 Cognosce te parum salis parumque sensi habere. Et si non vis esse veriloquus, disce saltem mentiri, ne te simul et reginam irrisioni prebeas. Nuntiavit de vita et sanitate. At ubinam gentium, terrarum populorumque esset, non nuntiavit, nee ipse rediit. Forsitan ad inferos descendit ibique regem eonvenit, unde non est facile gradum revocare, quamvis Eneas, Hercules et Orpheus, ut fabule tradunt, ad superos redierunt. Aliquibus cautius fuit quam omnibus scribere, nec enim tales littere in publicum dande sunt, ubi sunt multi oculi, qui fascinari non possunt. Predictus autem D. Kasimirus magnus dux Lithuanie de vita et liberatione germani sui sollicitus prefatum mercato- rem cum tribus aliis viris fidis et industribus expedivit, data eis plena informatione, et hii, nisi aliquis casus obviet, ante diem beati Johannis Baptiste reverti polliciti sunt, et ob id idem prelati et barones regni Polonie, habita in die S. Adel- berti in Siradia generali conventione, in qua nuncius domini Kasimiri ducis Lithuanie affuit, concluserunt conventionem generalem personalem pro die Beati Johannis Baptiste pre- dieto observare, ut mercatoribus et nunciis redeuntibus et positionem domini regis notificantibus ipse dux magnus Kasi- mirus cum consilio prelatorum et baronum regni Polonie possit pro liberatione germani sui domini regis intendere et liberare efficatius. Videsne ut superfluus es, ut verbosus, longus, tediosus! Magnus dux. Quid, obsecro, te urget, ut semper ducem Lithuanie magnum appelles? An non satis est, cum antea integer titulus precesserit, predictum ducem dixisse? Quid tu demens, ubi non est opus verbis, prolixus es, ubi est opus, brevissimus. Parum legisti et minus intellexisti, ut video. Sed perge. De vita et liberatione. Eece jam captum fateris. Ista sunt felicia nova, de quibus letata est mater. Prefatum mercatorem. Illum sine nomine! At tu : sunt sine nomine ducalis et reginalis. Dux ergo suum misit, qui nec cogno- men habet nec nomen. Cum tribus aliis. Etiam sine nomine! Sed timuit nominare, ne intercipi ab hostibus possent. Quasi Teucris omnia significentur, que inter Ungaros fiunt. Aut quasi non sint Teucri satis cauti suos captivos servare nec qui sint ad eos venientes implorent. Industribus. Novum voca- bulum! Nostri industriis dixissent. Sed tibi fortasse non minus licentie datum est quam Lucilio, Virgilio et Plauto, qui laureatus es Cracovie, si illi Rome susce- perunt lauream. Expedivit. Expedire est impeditos solvere. Non bene apte positum verbum. Nisi aliquis casus. Caute positum est de casu, ut adveni- ente termino nova possil cudi fallacia. Non incautum hic, sed malum arguo, vafrum, deceptorem, versipellem. Nuntius affuit. Poterunt sine periculo nominari. Concluserunt conventionem personalem. Frustra subjecisti personalem. Nec enim barones convenire unius regni in tanta re nisi perso- naliter possunt. Principes non subditi sunt, qui per oratores conventionibus intersint. Carentes ergo Poloni principe conventionem non possunt nisi perso- nalem facere. Positionem. Jam te sophistam ostendis, qui termino vertis dia- lectico beneque hoc verbo uteris generali et latissimo, quasi dubites, an in rerum natura sit ipse rex. Et si apud trapobanem (Taprobanem), insulam Indorum, aut
Strana 378
378 ultra Caucasum fuerit vel ultra talem (Tulem ? Cod. E:. tilem) aut inter Hesperidum insulas, positionem ejus referre poterunt, immo etiam si inferos pervenerit. De liberatione. Equidem si tam certa esset hujus regis captura, non solum cum Polonis ad liberationem ejus Kasimirus intenderet, sed etiam Ungaros in auxilium adhortaretur, sive pecuniis sive armis redimendus esset frater. Et jam diu super hae re Polonorum legati Ungariam petivissent. Sed hec conventio propterea fit, ut status regni Polonie confirmetur, ne propter regis mortem innovatio cum damno fiat. Liberare effieatius inconvenienter positum verbum. Quod si premissum esset ipsum vel simile, bene dixeris: et ipsum efficacius liberare. Nunc adhortationem tuam ornatam et artificiosam audiamus. Suscipite igitur, viri optimi, hane nostram certificationem fidelem, donec misericors deus certiorem largiri dignabitur et prefatum d. regem non reputetis mortuum, memores sue exeelse bonitatis, caritatis et fidei, quas, cum inter vos, vobis ex regno pre- stitit, dum regno paterno obmisso vestrum regendum ad vestras preces et desideria suscepit, sola illa intenlione per- suasus, ut fidei catholice et regno vestro auxilium contra barba- ricam rabiem ferret, dum vietoriis multis, quas ei altissimus de Tureis concesserat et liberatione regni vestri non contentus, secundam expeditionem in eos exercuit et proprio brachio cum fidelibus suis multitudinem hostium confregit. Certiorem. Qui certiorem expectat notitiam, non est certissimus et forsitan minime certus. Nam comparativa et superlativa in hoc verbo certus parum operantur et ad ornatum magis, quam ad necessitudinem adjunguntur. Sed demus huie veniam loco trans- eamusque cum multitudine. Non reputetis mortuum. Si non vis reputari, da judicia et signa, que urgeant. Nam quo pacto non reputabimus mortuum illum, de cujus vita tu ipse dubitas, qui dieis non dubitandum. Crede mihi: nemo bene persuadet, qui non est ipse persuasus. Sue bonitalis. Audio equo animo, te regem illum adolescentem illustris sanguinis collaudare. Compatior autem illi, qui minus idoneum laudatorem sortitus est. Nam quomodo laudas, vir egregie atque facunde? Bonitatem primo excelsam ponis post earitatem et fidem. Numquid vir bonus fidelis est et caritatem habel? Parum legisti, ut video, philosophos. Ari- stoteles, Cicero, Seneca, Lactantius ceterique peritiores virum bonuin idem putant quod sapientem. In viro autem sapienti sunt ommes virtutes. At tu cum generale nomen bonitatis antetulisses, quasi te peniteret tante laudis, restrictiva verba posuisti. Caritatis et fidei. Quasi niehil illo in principe alind elucesceret quam fides et caritas! Sunt hee quidem magne virtules, sed non consumate bonitatis. Sunt quidam fideles, qui non sunt magnifici neque fortes, que virtutes regi conveniunt, sed maxime liberalitas el justitia. Vobis et regno prestitit. Forsitan multa prestitit. Sed tu illa male narras, quainvis nescio, quid adolescens ille feeerit, quod sibi soli sit ascribendum. Dum regno paterno. Hand magna laus, si pauper regnum relinquens locupletis atque ditissimi possessionem que- rebat. Non debetis cuiquam succensere, Poloni, qui regnum vestrum ad compa- rationem Ungarie dixerit inops et tenue. Quid enim vos habetis, Poloni, nisi fruges et silvas. Vobis poculum est cervisia, cibus bovina caro. Niehil est, quod vestri indigeat Ungaria, nisi fortasse homines vos habere quam multos dixeritis
378 ultra Caucasum fuerit vel ultra talem (Tulem ? Cod. E:. tilem) aut inter Hesperidum insulas, positionem ejus referre poterunt, immo etiam si inferos pervenerit. De liberatione. Equidem si tam certa esset hujus regis captura, non solum cum Polonis ad liberationem ejus Kasimirus intenderet, sed etiam Ungaros in auxilium adhortaretur, sive pecuniis sive armis redimendus esset frater. Et jam diu super hae re Polonorum legati Ungariam petivissent. Sed hec conventio propterea fit, ut status regni Polonie confirmetur, ne propter regis mortem innovatio cum damno fiat. Liberare effieatius inconvenienter positum verbum. Quod si premissum esset ipsum vel simile, bene dixeris: et ipsum efficacius liberare. Nunc adhortationem tuam ornatam et artificiosam audiamus. Suscipite igitur, viri optimi, hane nostram certificationem fidelem, donec misericors deus certiorem largiri dignabitur et prefatum d. regem non reputetis mortuum, memores sue exeelse bonitatis, caritatis et fidei, quas, cum inter vos, vobis ex regno pre- stitit, dum regno paterno obmisso vestrum regendum ad vestras preces et desideria suscepit, sola illa intenlione per- suasus, ut fidei catholice et regno vestro auxilium contra barba- ricam rabiem ferret, dum vietoriis multis, quas ei altissimus de Tureis concesserat et liberatione regni vestri non contentus, secundam expeditionem in eos exercuit et proprio brachio cum fidelibus suis multitudinem hostium confregit. Certiorem. Qui certiorem expectat notitiam, non est certissimus et forsitan minime certus. Nam comparativa et superlativa in hoc verbo certus parum operantur et ad ornatum magis, quam ad necessitudinem adjunguntur. Sed demus huie veniam loco trans- eamusque cum multitudine. Non reputetis mortuum. Si non vis reputari, da judicia et signa, que urgeant. Nam quo pacto non reputabimus mortuum illum, de cujus vita tu ipse dubitas, qui dieis non dubitandum. Crede mihi: nemo bene persuadet, qui non est ipse persuasus. Sue bonitalis. Audio equo animo, te regem illum adolescentem illustris sanguinis collaudare. Compatior autem illi, qui minus idoneum laudatorem sortitus est. Nam quomodo laudas, vir egregie atque facunde? Bonitatem primo excelsam ponis post earitatem et fidem. Numquid vir bonus fidelis est et caritatem habel? Parum legisti, ut video, philosophos. Ari- stoteles, Cicero, Seneca, Lactantius ceterique peritiores virum bonuin idem putant quod sapientem. In viro autem sapienti sunt ommes virtutes. At tu cum generale nomen bonitatis antetulisses, quasi te peniteret tante laudis, restrictiva verba posuisti. Caritatis et fidei. Quasi niehil illo in principe alind elucesceret quam fides et caritas! Sunt hee quidem magne virtules, sed non consumate bonitatis. Sunt quidam fideles, qui non sunt magnifici neque fortes, que virtutes regi conveniunt, sed maxime liberalitas el justitia. Vobis et regno prestitit. Forsitan multa prestitit. Sed tu illa male narras, quainvis nescio, quid adolescens ille feeerit, quod sibi soli sit ascribendum. Dum regno paterno. Hand magna laus, si pauper regnum relinquens locupletis atque ditissimi possessionem que- rebat. Non debetis cuiquam succensere, Poloni, qui regnum vestrum ad compa- rationem Ungarie dixerit inops et tenue. Quid enim vos habetis, Poloni, nisi fruges et silvas. Vobis poculum est cervisia, cibus bovina caro. Niehil est, quod vestri indigeat Ungaria, nisi fortasse homines vos habere quam multos dixeritis
Strana 379
379 eosque posse alienis regionibus impartiri. Nolo in hoc esse molestus. Illud dicere possum: vos neque argentum neque frumentum neque pecora neque homines Ungarie tradidisse, nisi ideo velitis magni vos pendere, quod unius personam regis Ungarie concessistis. At hoc regi vestro magis conducebat quam Ungarie. Nec enim ejus consilii fuit, ut per se regere, cavere pericula, ductare exercitum ceteraque regni munera possit administrare. Juvenis enim erat et alieno potius quam suo consilio ducebatur. Sed sperabat vir fieri et annos (Cod. E: modos) maturiores induere seque cum regno Ungarie magnum clarumque facere. Quod si quis bene pensaverit, inveniet multo melius, Ungariam regi potuisse sine rege Polonie, quain regem Polonie sine Ungaria. Non est igitur magnifaciendum, quod rex Polonie pro diviti et opulentissimo regno Ungarie nemorosum et pauperem Poloniam ac pene nudam reliqueril, nee tamen reliquerit, sed una cum Ungaria retinuerit. Simile hoc est ac si aliquis regem Aragonum amasse Neapolitanos magnopere contenderit, quia Chateloniam atque Aragoniam deseruerit, ut regnum Apulie nancisceretur, qui tamen non propter Neapolitanos, sed propter suam gloriam in Italiam Apuliamque venit. Sola illa intentione persuasus. Utinam verum diceres et non ambitio nobilem atque clarissimum sanguinem regium excecavisset aut odium domus Austrie, quamvis nichil adoleseenti regio sed ejus consilio libique imputo. Is juvenis erat et alieno magis quam suo duce- batur arbitrio. Vos seitis, Poloni, nichil juris in Ungaria vobis competere. Nemo vestrum illic unquam rex fuit. Quid ibi queritis, quid agitis, que vesania vos instigat, que ambitio, que mala pestis? Vocati sumus, dicitis. Licetne ire ad rapinas, ad injurias, ad homicidia, quamvis vocemini? Sigismundus rex Ungarie fuit. Huie successil gener ejus Albertus. Ex hoc natus est Ladislaus, qui etiam coronatus est. Cur hujus possessionem lurbatis? Cur pupilli et orphani atque pene infantis jura usurpastis? An quia in Bohemia contra regem Albertum, contra jus fasque arma sumpsistis, etiam nunc ejus sanguinem persequi vultis? Qui offendit quique nocuit, nunquam pareit semperque vult magis nocere. Stultum est et desperantis vitium. Satis, Poloni, persecuti estis Austrie domum. Desinite tandem et injuriis modum ponite. Quainvis injurie vestre graves sint atque enormes, remitti tamen poterunt, si desinitis. At ubi perseveratis et mala malis cumulatis, ultricem potius gladium quam benignami veniam vultis experiri et non solum hominum sed etiam dei vindictam expectare, sicuti modo experti estis rege vestro amisso, qui dum suo regno contentus non est, vobis stimulan- tibus, et alienum invadit, divino judicio jam carel utroque. Victoriis multis. Quibus, rogo, quibus in terris victor hie fuil? Quas hostium strages dedit? Ubi victorie, ubi trophea? Nullum bellum gestum est, eo presente, nisi ultimum, in quo succubuit. Victorie priores Johannis Vaivode fuerunt et aliorum Ungarorum, nullo unquam Polonorum manus apponente et ipso rege vestro in remotissimis regionibus agente. Liberatione regni. Nunquam ego antehac regnum Ungarie liberatum ex manu Teucrorum audivi et hoc ipsum, quod nunc audio, falsum est. Quo enin pacto regnum Ungarie a Teucrorum dominatu dicitis a Polonis liberatum, quun vestro tempore Bulgaria, Valachia, Rascia et alie quam- plures regiones in manu essent Turchorum. Quid ais, insulse cancellarie? Cre- disne homines esse cecos, qui ista non videant? Indi forsitan et extremi Gara- mantes fidem tibi prestarent. Nos, qui sumus vicini et scimus, ut res se habent,
379 eosque posse alienis regionibus impartiri. Nolo in hoc esse molestus. Illud dicere possum: vos neque argentum neque frumentum neque pecora neque homines Ungarie tradidisse, nisi ideo velitis magni vos pendere, quod unius personam regis Ungarie concessistis. At hoc regi vestro magis conducebat quam Ungarie. Nec enim ejus consilii fuit, ut per se regere, cavere pericula, ductare exercitum ceteraque regni munera possit administrare. Juvenis enim erat et alieno potius quam suo consilio ducebatur. Sed sperabat vir fieri et annos (Cod. E: modos) maturiores induere seque cum regno Ungarie magnum clarumque facere. Quod si quis bene pensaverit, inveniet multo melius, Ungariam regi potuisse sine rege Polonie, quain regem Polonie sine Ungaria. Non est igitur magnifaciendum, quod rex Polonie pro diviti et opulentissimo regno Ungarie nemorosum et pauperem Poloniam ac pene nudam reliqueril, nee tamen reliquerit, sed una cum Ungaria retinuerit. Simile hoc est ac si aliquis regem Aragonum amasse Neapolitanos magnopere contenderit, quia Chateloniam atque Aragoniam deseruerit, ut regnum Apulie nancisceretur, qui tamen non propter Neapolitanos, sed propter suam gloriam in Italiam Apuliamque venit. Sola illa intentione persuasus. Utinam verum diceres et non ambitio nobilem atque clarissimum sanguinem regium excecavisset aut odium domus Austrie, quamvis nichil adoleseenti regio sed ejus consilio libique imputo. Is juvenis erat et alieno magis quam suo duce- batur arbitrio. Vos seitis, Poloni, nichil juris in Ungaria vobis competere. Nemo vestrum illic unquam rex fuit. Quid ibi queritis, quid agitis, que vesania vos instigat, que ambitio, que mala pestis? Vocati sumus, dicitis. Licetne ire ad rapinas, ad injurias, ad homicidia, quamvis vocemini? Sigismundus rex Ungarie fuit. Huie successil gener ejus Albertus. Ex hoc natus est Ladislaus, qui etiam coronatus est. Cur hujus possessionem lurbatis? Cur pupilli et orphani atque pene infantis jura usurpastis? An quia in Bohemia contra regem Albertum, contra jus fasque arma sumpsistis, etiam nunc ejus sanguinem persequi vultis? Qui offendit quique nocuit, nunquam pareit semperque vult magis nocere. Stultum est et desperantis vitium. Satis, Poloni, persecuti estis Austrie domum. Desinite tandem et injuriis modum ponite. Quainvis injurie vestre graves sint atque enormes, remitti tamen poterunt, si desinitis. At ubi perseveratis et mala malis cumulatis, ultricem potius gladium quam benignami veniam vultis experiri et non solum hominum sed etiam dei vindictam expectare, sicuti modo experti estis rege vestro amisso, qui dum suo regno contentus non est, vobis stimulan- tibus, et alienum invadit, divino judicio jam carel utroque. Victoriis multis. Quibus, rogo, quibus in terris victor hie fuil? Quas hostium strages dedit? Ubi victorie, ubi trophea? Nullum bellum gestum est, eo presente, nisi ultimum, in quo succubuit. Victorie priores Johannis Vaivode fuerunt et aliorum Ungarorum, nullo unquam Polonorum manus apponente et ipso rege vestro in remotissimis regionibus agente. Liberatione regni. Nunquam ego antehac regnum Ungarie liberatum ex manu Teucrorum audivi et hoc ipsum, quod nunc audio, falsum est. Quo enin pacto regnum Ungarie a Teucrorum dominatu dicitis a Polonis liberatum, quun vestro tempore Bulgaria, Valachia, Rascia et alie quam- plures regiones in manu essent Turchorum. Quid ais, insulse cancellarie? Cre- disne homines esse cecos, qui ista non videant? Indi forsitan et extremi Gara- mantes fidem tibi prestarent. Nos, qui sumus vicini et scimus, ut res se habent,
Strana 380
380 tuis verbis et presertim incultis, inornatis, barbaris eapi non possumus. Proprio brachio cum fidelibus suis. Hectorem aut Achillem vis tuui regem osten- dere, qui suo brachio stragem dederit. Nota res est. Vir bonus fuit magis quam strenuus. Non ea nervorum compago neque illo corpore vis fuit, ut res magnas suo brachio posset gerere. Credo animum ei bonum fuisse, sed non suppeditasse vires. At vos eum interfecistis, qui majora suis humeris onera imponere voluistis, quam ferre posset, et in alienum regnum missistis invitum. De fidelibus autem scitum est, quot essent secum. Nec enim trecenti Poloni eum comitabantur et hoc erat maximum auxilium, quod vos Poloni prebuistis Ungarie. In trecentis hominibus magnopere relevata est, sexeentisque manibus hisque nudis et inermi- bus bellum barbarie teneri poterat. Pergo ulterius. Et quamvis pacem et federa cum Turcis con- fecta ratus erat servare, prout de hoc consilia vestra et preces ac prelatorum et baronum regni Polonie acceperat, finaliter tamen voluntati vestre parere et pro vestra salvatione atque pace famam et vitam negligere. Pacem et federa stulte facis, qui regem tuum veteris (federis) et pacis fractorem insimulas. Nec le movet, quod hostibus fregerit. Philosophi namque non solum cives inter cives, sed etiam cum hostibus servare volunt federa. Qui secus facit, vir non est bonus. Mareus Atilius Regulus reverti potius ad suplicium voluit quam fidem hosti datam rumpere. Nec excusatus est rex tuus, si propter Ungaros male fecit. Nullius enim rogatu ad malum debemus induci nec mala facere, ut inquit Apostolus, ut eveniant bona, quod te maxime arguit, qui pro pace regni Hungarie hec acta dieis. Ratus pro eo posuisti, quod est animatus, deliberatus, sed male uteris. Non enim ea est vis verbi. Voluntati vestre parere. Incongrue loqueris. Debueras enim adjun- gere deliberavit aut decrevit, nisi vis imnitari Salustium et alios oratores, qui verbum infinitum ponunt pro imperfecto, ut parere pro parebat, quod de tua ignorantia minime cogitaverim. Famam et vitam negligere. Non opus est multis testibus. Tu ipse regem tuum accusas infamemque asseris, qui famam neglexerit fidem rumpendo et fedus. O insulse, o demens, o extreme ignorantie homo ! Numquid non erubescis, qui tantum regem et dominum tuum infamem dictitas. Pudet me tui causa simulque regio sanguini et nobilissimo generi mise- reor. Non enim ille propter hoe famam neglexit, qui contra Teucros arma movit, cum quibus erant federa. Nec enim federa tenent eum infidelibus pereussa, nisi consensus apostolice sedis interveniat, qui hie non fuit. Sed legatus apostolieus ea omnia seindi mandavit. Utinam non plus sibi nocuisset jus Ladislai regis Un- garie violatum quam rupta cum Teueris federa. Cum tamen ista multo melius siluisses quam attigisti. Rependite sibi, rogamus, hane miram suam fidem et humani- tatem et mori eum in vestris cordibus lam repente non sinite, et dum aput multos extraneos vivit, apud vos, pro quibus multo- tiens ivit ad mortem, mortuus non extimetur in vestris cordibus. Non iniqua petitio. Potest enim in cordibus hominum diu per famam et recor- dationem vivere. Si quid enim boni fecit, eur non memorie cordique teneatur apud multos, non apud omnes. Nec scitur adhue, apud quos extraneos vivat nisi antipodes. Multotiens. Nos non seimus, eum unquam ivisse ad mortem propter
380 tuis verbis et presertim incultis, inornatis, barbaris eapi non possumus. Proprio brachio cum fidelibus suis. Hectorem aut Achillem vis tuui regem osten- dere, qui suo brachio stragem dederit. Nota res est. Vir bonus fuit magis quam strenuus. Non ea nervorum compago neque illo corpore vis fuit, ut res magnas suo brachio posset gerere. Credo animum ei bonum fuisse, sed non suppeditasse vires. At vos eum interfecistis, qui majora suis humeris onera imponere voluistis, quam ferre posset, et in alienum regnum missistis invitum. De fidelibus autem scitum est, quot essent secum. Nec enim trecenti Poloni eum comitabantur et hoc erat maximum auxilium, quod vos Poloni prebuistis Ungarie. In trecentis hominibus magnopere relevata est, sexeentisque manibus hisque nudis et inermi- bus bellum barbarie teneri poterat. Pergo ulterius. Et quamvis pacem et federa cum Turcis con- fecta ratus erat servare, prout de hoc consilia vestra et preces ac prelatorum et baronum regni Polonie acceperat, finaliter tamen voluntati vestre parere et pro vestra salvatione atque pace famam et vitam negligere. Pacem et federa stulte facis, qui regem tuum veteris (federis) et pacis fractorem insimulas. Nec le movet, quod hostibus fregerit. Philosophi namque non solum cives inter cives, sed etiam cum hostibus servare volunt federa. Qui secus facit, vir non est bonus. Mareus Atilius Regulus reverti potius ad suplicium voluit quam fidem hosti datam rumpere. Nec excusatus est rex tuus, si propter Ungaros male fecit. Nullius enim rogatu ad malum debemus induci nec mala facere, ut inquit Apostolus, ut eveniant bona, quod te maxime arguit, qui pro pace regni Hungarie hec acta dieis. Ratus pro eo posuisti, quod est animatus, deliberatus, sed male uteris. Non enim ea est vis verbi. Voluntati vestre parere. Incongrue loqueris. Debueras enim adjun- gere deliberavit aut decrevit, nisi vis imnitari Salustium et alios oratores, qui verbum infinitum ponunt pro imperfecto, ut parere pro parebat, quod de tua ignorantia minime cogitaverim. Famam et vitam negligere. Non opus est multis testibus. Tu ipse regem tuum accusas infamemque asseris, qui famam neglexerit fidem rumpendo et fedus. O insulse, o demens, o extreme ignorantie homo ! Numquid non erubescis, qui tantum regem et dominum tuum infamem dictitas. Pudet me tui causa simulque regio sanguini et nobilissimo generi mise- reor. Non enim ille propter hoe famam neglexit, qui contra Teucros arma movit, cum quibus erant federa. Nec enim federa tenent eum infidelibus pereussa, nisi consensus apostolice sedis interveniat, qui hie non fuit. Sed legatus apostolieus ea omnia seindi mandavit. Utinam non plus sibi nocuisset jus Ladislai regis Un- garie violatum quam rupta cum Teueris federa. Cum tamen ista multo melius siluisses quam attigisti. Rependite sibi, rogamus, hane miram suam fidem et humani- tatem et mori eum in vestris cordibus lam repente non sinite, et dum aput multos extraneos vivit, apud vos, pro quibus multo- tiens ivit ad mortem, mortuus non extimetur in vestris cordibus. Non iniqua petitio. Potest enim in cordibus hominum diu per famam et recor- dationem vivere. Si quid enim boni fecit, eur non memorie cordique teneatur apud multos, non apud omnes. Nec scitur adhue, apud quos extraneos vivat nisi antipodes. Multotiens. Nos non seimus, eum unquam ivisse ad mortem propter
Strana 381
381 Ungaros nisi semel, cum succubuit. Sed tu negas etiam illa vice ivisse ad mor- tem, qui eum vivere dicis. Quomodo ergo multotiens? Nunquam in bello fuit nisi in eo, ex quo reversus est nunquam. Uteunque tamen sit, habendam ipsius memoriam famamque suaim colendani non improbo. Si insuper appenderitis, quod prelati et barones regni Polonie pro vobis et circa vos in omnibus steterint contingentiis et periculis et quoslibet casus adversos equali onere portaverint vobiscum affuerintque necessitati vestre tam consilio quam auxilio et multas amicitias propter vos aut perderent aut omitterent. bonum et justum judicabitis ad aliquam nominationem aut elec- tionem non procedere sed multo longius reditum domini regis prestolari statumque hujus regni Polonie diligentiori cura pro- spicere, ut se a vobis in quolibet casu adverso deseri non intel- ligat, qui vobis fideliter et constanter in vestris necessitatibus succurrebat. — Appenderitis. Novum verbuin ad id significandum, quod tu putas, nec auctorum quisquam sic usus est. Translatio nimis ex longinquo venit ab eo, quod est in libra pendere vel trutina. Translationem ex propinquo recipi convenit. Pro vobis et circa vos. Extolle res tuas, quantum vis, amplifica, magnifica: nichil plus est, quod vos Poloni pro Hungaris feceritis, nisi quod unum adolescentem, quamvis clarum et probum, tamen inexpertum tradidistis idque magis vestri quam Ungarorum commodi gratia. Neque in eo profecistis Ungarie, sed nocuistis illamque regionem predivitem et nobilissimam dividentes intestinis bellis, Teucrorum hostium rapinis, incendiis et omnibus, quas bella ferunt, calamitatibus aperuistis januam. In Bohemia vero contra Albertum arma moventes omnium Ungarorum communitati, quorum is erat rex, adversati fuistis detinentesque illum principem in Bohemia oecupatum, dum hereticorum perfidie communicatis, non sinistis contra Teucros castra movere. Quod si quis mala, quae in Ungaria jam multis annis perpetrata sunt, unde originem habuerint, investigaverit, vos Polonos fere omnium inveniet auctores. Sic vos adversos casus cum Ungaris tolerastis ac sie eorum necessitatibus affuistis con- silio et auxilio. Superbum est, dum vos Poloni tanti vos facitis, ut Ungaris profuisse consilio judicetis, qui plus dormiendo vident quam vos vigilando. Nominationem aut electionem. Neutro opus est, quia natus rex et coro- natus est Ladislaus. Solum restat, ut qui Regi Polonie adheserunt, falsis decepti causis, suum verum dominum recognoseant. Vobis autem Polonis jam satis esse debet tot annis perverse atque inique in alieno regno fuisse grassatos. Desinite tandem, quia nunquam sera est ad bonos mores via. Nec deus nee homines vestra faeta probant. Efficite denique, ut rumor de vobis sit bonus, nee putetis, vos propter Ungaros, Ungaros potius propter vos inimicitias multorum ineidisse. Qui vobis. Conjungitur in relativo rex et regnum, quod ineptissimum est et nusquam usurpatum. Ceterum D. carissimi hunc vestrum nuncium egregium Ruper- tum de tar (Cod. E: thar) alias reginalis majestatis marescallus et quem nomine vestro grate suscepimus, remittimus cum pleno et vero responso et speciali nostri proprii oris infor- matione, cui in referendis fidem dare dignemini per omnia
381 Ungaros nisi semel, cum succubuit. Sed tu negas etiam illa vice ivisse ad mor- tem, qui eum vivere dicis. Quomodo ergo multotiens? Nunquam in bello fuit nisi in eo, ex quo reversus est nunquam. Uteunque tamen sit, habendam ipsius memoriam famamque suaim colendani non improbo. Si insuper appenderitis, quod prelati et barones regni Polonie pro vobis et circa vos in omnibus steterint contingentiis et periculis et quoslibet casus adversos equali onere portaverint vobiscum affuerintque necessitati vestre tam consilio quam auxilio et multas amicitias propter vos aut perderent aut omitterent. bonum et justum judicabitis ad aliquam nominationem aut elec- tionem non procedere sed multo longius reditum domini regis prestolari statumque hujus regni Polonie diligentiori cura pro- spicere, ut se a vobis in quolibet casu adverso deseri non intel- ligat, qui vobis fideliter et constanter in vestris necessitatibus succurrebat. — Appenderitis. Novum verbuin ad id significandum, quod tu putas, nec auctorum quisquam sic usus est. Translatio nimis ex longinquo venit ab eo, quod est in libra pendere vel trutina. Translationem ex propinquo recipi convenit. Pro vobis et circa vos. Extolle res tuas, quantum vis, amplifica, magnifica: nichil plus est, quod vos Poloni pro Hungaris feceritis, nisi quod unum adolescentem, quamvis clarum et probum, tamen inexpertum tradidistis idque magis vestri quam Ungarorum commodi gratia. Neque in eo profecistis Ungarie, sed nocuistis illamque regionem predivitem et nobilissimam dividentes intestinis bellis, Teucrorum hostium rapinis, incendiis et omnibus, quas bella ferunt, calamitatibus aperuistis januam. In Bohemia vero contra Albertum arma moventes omnium Ungarorum communitati, quorum is erat rex, adversati fuistis detinentesque illum principem in Bohemia oecupatum, dum hereticorum perfidie communicatis, non sinistis contra Teucros castra movere. Quod si quis mala, quae in Ungaria jam multis annis perpetrata sunt, unde originem habuerint, investigaverit, vos Polonos fere omnium inveniet auctores. Sic vos adversos casus cum Ungaris tolerastis ac sie eorum necessitatibus affuistis con- silio et auxilio. Superbum est, dum vos Poloni tanti vos facitis, ut Ungaris profuisse consilio judicetis, qui plus dormiendo vident quam vos vigilando. Nominationem aut electionem. Neutro opus est, quia natus rex et coro- natus est Ladislaus. Solum restat, ut qui Regi Polonie adheserunt, falsis decepti causis, suum verum dominum recognoseant. Vobis autem Polonis jam satis esse debet tot annis perverse atque inique in alieno regno fuisse grassatos. Desinite tandem, quia nunquam sera est ad bonos mores via. Nec deus nee homines vestra faeta probant. Efficite denique, ut rumor de vobis sit bonus, nee putetis, vos propter Ungaros, Ungaros potius propter vos inimicitias multorum ineidisse. Qui vobis. Conjungitur in relativo rex et regnum, quod ineptissimum est et nusquam usurpatum. Ceterum D. carissimi hunc vestrum nuncium egregium Ruper- tum de tar (Cod. E: thar) alias reginalis majestatis marescallus et quem nomine vestro grate suscepimus, remittimus cum pleno et vero responso et speciali nostri proprii oris infor- matione, cui in referendis fidem dare dignemini per omnia
Strana 382
382 creditiviam (Cod. D: credibilia) tan quam nosmet ipsi cum carita- tibus vestris loqueremur propria in persona. Dalum — — Multe delirationes sunt quasi quas pudet singulariter prosequi. Nuncius, eui fides danda est, inquit ex regina se habere non amplius quam novem viros regem con- captivos habere, ipsamque reginam nichil de vita filii sperare. Et ista est mul- titudo, de qua supra relatuin est. Pleno vero responso proprii oris. Mos est mentientis multa cumulare, quia sibi non putat credi. Dignemini. Jam nimis humiliter loqueris. Submissius verbum est quam reginam deceat. Ne- seis tenere modum : nune humilis nune superbus nimis. Nosmet ipsi. Regina utitur plurali numero masculino. Inusitatum est et indecorum. Vale et te, si placet, emenda. 148. A. S. ad Sbigneum Cardinalem Cracoviensem, d. Wien, 13. Septemb. 1445. (Edit. Norimb. 101; Basil. 101.) Das Datum nach Cod. H. 149. A. S. Francisco cuidam (qui Ferrariae degebat), d. Wien, etwa 13. Septemb. 1445. Aus Cod. H, fol. 150. Franeisco. Spectabilis vir amice magister honorande. Scripsi tibi jam dudum, res illas, de quibus sermonem habuimus, vento earere, quia etsi Cesari grate sunt multumque sapiunt, aliis tamen negotiis impediuntur. Nam et conventio Frankfordensis aliam peperit, que apud Norembergam haberi debel, sicut te jam arbitror audivisse. Sed puto Regem non iturum, quia multa his in partibus gerenda sunt cum Hungaris atque Bohemis. Spero tamen in factis ecclesie finem cito dari, ut postea senties. Hungari sunt hie in tractatibus petuntque Ladislaum Regem. Idemque Bohemi postulant. Sola difficultas est, ne quod uni plaeet, alteri displiceat. Plura castella bello adeptus est hoe anno Cesar, que pulsis latronibus Australi dominio adjecit. Castra pulchra habuimus in campis gentem- que floridam, que si in medio esset Italie, non sperneretur. Albertus Dux Austrie adversus Suicenses castrametatur et usque in hane diem secunda for- tuna est usus. Dalphinus Wiennensis non tam ferox intravit Alamaniam quam timidus recessit. Electores quidam, qui cornua contra Regem elevabant, humi- liores facti sunt et animo fracti. Nichil est quod amplius sit scribendum. Com- missum me facito illustri domino meo Marchioni Ferrarie ejusque germano, pre- stanti domino Borsio, pro quibus si quid possum operari, scribito mihi. Nun- quam meas operas denegabo. Eneam tuum jubeo salvere mei consortem nomi- nis pedagogumque suum. Tu vale cum conjuge felix. Si D. Alberieus illic est, meis verbis salvus sit. Ex Wienna etc. 150. A. S. Gregorio (Lollio, Senensi), d. Wien, 13. Sept. 1445. Aus Cod. H, fol. 147. Bei diesem Briefe ist zufällig das Datum erhalten, welches bei dem vorigen und bei den sieben folgenden in den Codices sehlt. Da sie indess alle durch Carvajal nach Italien gebracht wurden, so sind sie auch sämmtlich zu derselben Zeit geschrieben worden. Gregorio. Amantissime frater. Pauca sunt, que me nune seribere eogunt. Ea tamen curari per te diligenter cupio. Revertitur in euriam D. Johannes de Carvajal orator apostolieus, qui diu apud nos moratus est, vir magni pretii et amicus amici. Cum eo magna mihi familiaritas est. Cupit is noscere, qui mihi
382 creditiviam (Cod. D: credibilia) tan quam nosmet ipsi cum carita- tibus vestris loqueremur propria in persona. Dalum — — Multe delirationes sunt quasi quas pudet singulariter prosequi. Nuncius, eui fides danda est, inquit ex regina se habere non amplius quam novem viros regem con- captivos habere, ipsamque reginam nichil de vita filii sperare. Et ista est mul- titudo, de qua supra relatuin est. Pleno vero responso proprii oris. Mos est mentientis multa cumulare, quia sibi non putat credi. Dignemini. Jam nimis humiliter loqueris. Submissius verbum est quam reginam deceat. Ne- seis tenere modum : nune humilis nune superbus nimis. Nosmet ipsi. Regina utitur plurali numero masculino. Inusitatum est et indecorum. Vale et te, si placet, emenda. 148. A. S. ad Sbigneum Cardinalem Cracoviensem, d. Wien, 13. Septemb. 1445. (Edit. Norimb. 101; Basil. 101.) Das Datum nach Cod. H. 149. A. S. Francisco cuidam (qui Ferrariae degebat), d. Wien, etwa 13. Septemb. 1445. Aus Cod. H, fol. 150. Franeisco. Spectabilis vir amice magister honorande. Scripsi tibi jam dudum, res illas, de quibus sermonem habuimus, vento earere, quia etsi Cesari grate sunt multumque sapiunt, aliis tamen negotiis impediuntur. Nam et conventio Frankfordensis aliam peperit, que apud Norembergam haberi debel, sicut te jam arbitror audivisse. Sed puto Regem non iturum, quia multa his in partibus gerenda sunt cum Hungaris atque Bohemis. Spero tamen in factis ecclesie finem cito dari, ut postea senties. Hungari sunt hie in tractatibus petuntque Ladislaum Regem. Idemque Bohemi postulant. Sola difficultas est, ne quod uni plaeet, alteri displiceat. Plura castella bello adeptus est hoe anno Cesar, que pulsis latronibus Australi dominio adjecit. Castra pulchra habuimus in campis gentem- que floridam, que si in medio esset Italie, non sperneretur. Albertus Dux Austrie adversus Suicenses castrametatur et usque in hane diem secunda for- tuna est usus. Dalphinus Wiennensis non tam ferox intravit Alamaniam quam timidus recessit. Electores quidam, qui cornua contra Regem elevabant, humi- liores facti sunt et animo fracti. Nichil est quod amplius sit scribendum. Com- missum me facito illustri domino meo Marchioni Ferrarie ejusque germano, pre- stanti domino Borsio, pro quibus si quid possum operari, scribito mihi. Nun- quam meas operas denegabo. Eneam tuum jubeo salvere mei consortem nomi- nis pedagogumque suum. Tu vale cum conjuge felix. Si D. Alberieus illic est, meis verbis salvus sit. Ex Wienna etc. 150. A. S. Gregorio (Lollio, Senensi), d. Wien, 13. Sept. 1445. Aus Cod. H, fol. 147. Bei diesem Briefe ist zufällig das Datum erhalten, welches bei dem vorigen und bei den sieben folgenden in den Codices sehlt. Da sie indess alle durch Carvajal nach Italien gebracht wurden, so sind sie auch sämmtlich zu derselben Zeit geschrieben worden. Gregorio. Amantissime frater. Pauca sunt, que me nune seribere eogunt. Ea tamen curari per te diligenter cupio. Revertitur in euriam D. Johannes de Carvajal orator apostolieus, qui diu apud nos moratus est, vir magni pretii et amicus amici. Cum eo magna mihi familiaritas est. Cupit is noscere, qui mihi
Strana 383
383 Senis necessarii sunt, non sui eausa, sed mea, ut possit meis amicis benefacere eis- que auxilio esse, si quid occurat, quod ab se possit absolvi. Veniet hie Senas, nam illac transitum habet. Peto igitur, ut eum mox visere cures, te sibi offeras, quo michi vinculo sis astrictus exponas. Nichil enim propterea perdes, quia frugi est homo et apud summum pontificem inter paucos acceptus. Marianum Sozinum doctorem nostri seculi doctissimum jube salvum esse meis verbis. Nec D. Geor- gium Andrentium negligas. Si vacat illi audire, salutes meo nomine dieas, quia vir est sine otio. Forsitan cancellariam dimisit reipublice, sed privata ejus can- cellaria, quam sibi desponderat, non minus opere petit quam dimissa et acutiori calamo indiget fortiorique. Parentes tuos jube salvos esse eum fratribus atque sororibus. Magnifieus cancellarius resalutat commatrem suam filiolique sui litte- ras in deliciis habet hortaturque Gasparem studiis incumbere. Quia magistri nostri Senenses injunxerunt mihi, ut eis, que apud nos essent novitates, signifi- carem, hee volo iis dicas. Dalphinum Wiennensem, Regis Francie primogenitum non tam tumidum intrasse Germaniam, quam exivit timidus, ubi sensit adversus se parari exercitum. Magna incendia fecit, plures vastavit agros et urbes, sed non sine clade recessit. Nam inter fugiendum complurimos milites amisit. Alber- tus dux Austrie contra Suicenses Basiliensesque bellum gerit superioresque par- tes habet. Rex noster in Ungaria campum tenuit pluresque predones sumno supplicio affecit, quorum castella dominio Austrie adjecit. Hungari sunt hie in magno numero petuntque Ladislaum Regem, qui fuit Alberti filius et Sigismundi nepos. Iden et Bohemi flagitant. Itaque non facile est uni complacere absque displicentia alterius. Rumor est iterum venturos esse Teucros in Hungariam ac propterea Waywode Transsilvani atque Walachi exercitum parant, quo si ne- queant aliena invadere, sua saltem tueantur. In rebus ecclesie spero cito dari finem et bonum. Vale. Ex Wienna. Idibus Septembr. 1445. Tuus Eneas. 151. A. S. Laurentio Leonardo Senensi, d. Wien, etwa 13. Septemb. 1445. Aus Cod. H, fol. 147: Laurentio Leonardo Senensi. Singularis vir et amice. Scio te non sine admiratione lecturum has litteras dicturumque: quid sibi vult Eneas, qui jam annis quindecim extra patriam moratus nichil unquam mili seripsit nuneque me litteris aggreditur? Prevenio te in hac cogitatione fateorque me diu tacuisse, sed non bene tacuisse. Exigebat namque cordis amor vetustaque consuetudo, ut crebre inter nos epistole curre- rent, que et tuam miehi et tibi meam fortunam significarent, ut essemus pre- sentes affatibus litteratis, qui corporibus eramus absentes. Verum, mi Leonarde, si peccatum in hoe est, non minus tuum est quam meum crimen, nisi fortasse excusatum te velis, quod in patria manenti tibi multi amici superfuerint, quorum usus conversatione corporali non indigueris mea mentali. At id est accusare potius faterique crimen quam purgare. Nami quanto beatior eras in patria, tanto me debebas extorrem diligentius visitare consolarique afflictuim. Sed mitto hec, ne me velim excusare, qui non sum sine culpa negligentie. Venio ad id, propter quod nune scribo. Nuper cuin de civibus Senensibus cum R°. patre domino Joh. de Car. (Carvajal) oratore apostolico verbum facerem laudaremque patriam atque homines, rogavit me homo, an te cognoscerem. Quid michi? inquam, novi
383 Senis necessarii sunt, non sui eausa, sed mea, ut possit meis amicis benefacere eis- que auxilio esse, si quid occurat, quod ab se possit absolvi. Veniet hie Senas, nam illac transitum habet. Peto igitur, ut eum mox visere cures, te sibi offeras, quo michi vinculo sis astrictus exponas. Nichil enim propterea perdes, quia frugi est homo et apud summum pontificem inter paucos acceptus. Marianum Sozinum doctorem nostri seculi doctissimum jube salvum esse meis verbis. Nec D. Geor- gium Andrentium negligas. Si vacat illi audire, salutes meo nomine dieas, quia vir est sine otio. Forsitan cancellariam dimisit reipublice, sed privata ejus can- cellaria, quam sibi desponderat, non minus opere petit quam dimissa et acutiori calamo indiget fortiorique. Parentes tuos jube salvos esse eum fratribus atque sororibus. Magnifieus cancellarius resalutat commatrem suam filiolique sui litte- ras in deliciis habet hortaturque Gasparem studiis incumbere. Quia magistri nostri Senenses injunxerunt mihi, ut eis, que apud nos essent novitates, signifi- carem, hee volo iis dicas. Dalphinum Wiennensem, Regis Francie primogenitum non tam tumidum intrasse Germaniam, quam exivit timidus, ubi sensit adversus se parari exercitum. Magna incendia fecit, plures vastavit agros et urbes, sed non sine clade recessit. Nam inter fugiendum complurimos milites amisit. Alber- tus dux Austrie contra Suicenses Basiliensesque bellum gerit superioresque par- tes habet. Rex noster in Ungaria campum tenuit pluresque predones sumno supplicio affecit, quorum castella dominio Austrie adjecit. Hungari sunt hie in magno numero petuntque Ladislaum Regem, qui fuit Alberti filius et Sigismundi nepos. Iden et Bohemi flagitant. Itaque non facile est uni complacere absque displicentia alterius. Rumor est iterum venturos esse Teucros in Hungariam ac propterea Waywode Transsilvani atque Walachi exercitum parant, quo si ne- queant aliena invadere, sua saltem tueantur. In rebus ecclesie spero cito dari finem et bonum. Vale. Ex Wienna. Idibus Septembr. 1445. Tuus Eneas. 151. A. S. Laurentio Leonardo Senensi, d. Wien, etwa 13. Septemb. 1445. Aus Cod. H, fol. 147: Laurentio Leonardo Senensi. Singularis vir et amice. Scio te non sine admiratione lecturum has litteras dicturumque: quid sibi vult Eneas, qui jam annis quindecim extra patriam moratus nichil unquam mili seripsit nuneque me litteris aggreditur? Prevenio te in hac cogitatione fateorque me diu tacuisse, sed non bene tacuisse. Exigebat namque cordis amor vetustaque consuetudo, ut crebre inter nos epistole curre- rent, que et tuam miehi et tibi meam fortunam significarent, ut essemus pre- sentes affatibus litteratis, qui corporibus eramus absentes. Verum, mi Leonarde, si peccatum in hoe est, non minus tuum est quam meum crimen, nisi fortasse excusatum te velis, quod in patria manenti tibi multi amici superfuerint, quorum usus conversatione corporali non indigueris mea mentali. At id est accusare potius faterique crimen quam purgare. Nami quanto beatior eras in patria, tanto me debebas extorrem diligentius visitare consolarique afflictuim. Sed mitto hec, ne me velim excusare, qui non sum sine culpa negligentie. Venio ad id, propter quod nune scribo. Nuper cuin de civibus Senensibus cum R°. patre domino Joh. de Car. (Carvajal) oratore apostolico verbum facerem laudaremque patriam atque homines, rogavit me homo, an te cognoscerem. Quid michi? inquam, novi
Strana 384
384 et in primis colo ; nam ab ineunte etate michi conjunctus fuit viamque inter urbem Romam Senamque pedibus simul calcavimus, cum major nobis esset reli- gionis zelus quam nunc est. Ostendi preterea singularem inter nos esse benivo- lentiam meque tibi dileetum ex amieorum consuetudine. Que cum ita sint inter nos dicta, puto eundem D. Joh. percontaturum ex te, an ita sit, nam is te pre ceteris Senensibus amare observareque se dixit. Precor igitur, ut ostendas te eundem esse erga me, qui olim fuisti, immo sat erit, si is eris, qui modo Venetiis fueras, cum me dulcibus verbis et amplexibus vix e tuo conspectu abire sivisti. Vale mei memor et si quid est, in quo tibi vel diligentia vel opera mea possit esse utilis, utere tuo Enea, cui satis erit scire desiderium tuum. 152. A. S. ad amicum quemdam Senensem, d. Wien, etw a 13. Septemb. 1445. Aus Cod. H, fol. 148: Eximie doctor, frater amantissime. In re tua quid responsi acceperim, ex aliis meis litteris intelligere potuisti, quia non est hoc tempore exorabilis Regia sublimitas. Puto mutaturam sententiam, postquam Italiam intraverit. Sed tibi fortasse gravis est expectatio. Ideo suaserim tibi ex summo pontifice petendum, quod hine querebas, nisi fortasse minus auctoritatis haberet. Revertitur Senas D. Joh. de C. (Carvajal) or. Apost., quein apud Anseris diversoriui una tecum et cum patruo nostro Johanne visitavimus. Nunc si idem faceres, accersito Johannem. Non esset inutile et maxime, si quis sis michi quique Johannes, sibi retuleris. Nam ego jam eum commonui. Vir est inter paucissimos summo ponti- fici dilectus, itaque si quid in curia impetratum iri volueris, patrocinio suo non incassum uteris. Vale et matrem ac uxorem tuam cum filiis Johannemque pa- truum cum conjuge et liberis meis verbis salvere jube michique nonnunquam rescribe. Ex Wienna. 153. A. S. an einen römischen Cardinal, d. Wien, etwa 13. Septemb. 1445. Aus Cod. H, fol. 148: Reverendissime in Christo pater et domine mi colendissime post humilem recommendationem. Redeunte ad vos R. patre Joh. de Carv. nescio quid scri- bere debeam. Is enim, que apud nos geruntur, novit omnia, qui illis non solum interfuit sed etiam prefuit. Tantum id dixcrim, res ecclesie in eo statu apud Germanos esse, ut jam annis XV non fuerint in meliori. Sperandum itaque bene est, quamvis dilatio quedam intercesscrit. Credo ecclesiam esse cure omnipo- tenti deo. Nunquam enim sic humano ingenio res perduci potuissent, ut suapte diriguntur. De Cardinali Sancti Angeli, que dixi Rome, vera sunt. Nam et ipse et Rex Polonorum, dum acrius insequuntur hostes vel timidius fugiunt, inter- fecti sunt. Constat enim de morte, quamvis modus non sit usque quaque certus. Deus illis misertus sit. Clades Teucrorum non parva fuit atque ideireo vicforiam non sunt persecuti. Hungari Regem Ladislaum postulant, cuin quibus tractatus habentur. Sunt enim quedam difficultates, propter quas vocatus est Nicolaus Waywoda, qui indies expectatur. Cardinalis Strigoniensis hic est. Cum Bohe- mis ad sanctum Gallum in hoc loco conventus habendus est. Regia majestas extirpatis predonibus, qui hanc terram infestabant, Imperio suo XVII opida adjecit. Albertus frater dux Austrie cum Suicensibus bella gerit atque Basilien- ses potioresque partes habet. Quid ulterius seribam, non habeo. Recommendo
384 et in primis colo ; nam ab ineunte etate michi conjunctus fuit viamque inter urbem Romam Senamque pedibus simul calcavimus, cum major nobis esset reli- gionis zelus quam nunc est. Ostendi preterea singularem inter nos esse benivo- lentiam meque tibi dileetum ex amieorum consuetudine. Que cum ita sint inter nos dicta, puto eundem D. Joh. percontaturum ex te, an ita sit, nam is te pre ceteris Senensibus amare observareque se dixit. Precor igitur, ut ostendas te eundem esse erga me, qui olim fuisti, immo sat erit, si is eris, qui modo Venetiis fueras, cum me dulcibus verbis et amplexibus vix e tuo conspectu abire sivisti. Vale mei memor et si quid est, in quo tibi vel diligentia vel opera mea possit esse utilis, utere tuo Enea, cui satis erit scire desiderium tuum. 152. A. S. ad amicum quemdam Senensem, d. Wien, etw a 13. Septemb. 1445. Aus Cod. H, fol. 148: Eximie doctor, frater amantissime. In re tua quid responsi acceperim, ex aliis meis litteris intelligere potuisti, quia non est hoc tempore exorabilis Regia sublimitas. Puto mutaturam sententiam, postquam Italiam intraverit. Sed tibi fortasse gravis est expectatio. Ideo suaserim tibi ex summo pontifice petendum, quod hine querebas, nisi fortasse minus auctoritatis haberet. Revertitur Senas D. Joh. de C. (Carvajal) or. Apost., quein apud Anseris diversoriui una tecum et cum patruo nostro Johanne visitavimus. Nunc si idem faceres, accersito Johannem. Non esset inutile et maxime, si quis sis michi quique Johannes, sibi retuleris. Nam ego jam eum commonui. Vir est inter paucissimos summo ponti- fici dilectus, itaque si quid in curia impetratum iri volueris, patrocinio suo non incassum uteris. Vale et matrem ac uxorem tuam cum filiis Johannemque pa- truum cum conjuge et liberis meis verbis salvere jube michique nonnunquam rescribe. Ex Wienna. 153. A. S. an einen römischen Cardinal, d. Wien, etwa 13. Septemb. 1445. Aus Cod. H, fol. 148: Reverendissime in Christo pater et domine mi colendissime post humilem recommendationem. Redeunte ad vos R. patre Joh. de Carv. nescio quid scri- bere debeam. Is enim, que apud nos geruntur, novit omnia, qui illis non solum interfuit sed etiam prefuit. Tantum id dixcrim, res ecclesie in eo statu apud Germanos esse, ut jam annis XV non fuerint in meliori. Sperandum itaque bene est, quamvis dilatio quedam intercesscrit. Credo ecclesiam esse cure omnipo- tenti deo. Nunquam enim sic humano ingenio res perduci potuissent, ut suapte diriguntur. De Cardinali Sancti Angeli, que dixi Rome, vera sunt. Nam et ipse et Rex Polonorum, dum acrius insequuntur hostes vel timidius fugiunt, inter- fecti sunt. Constat enim de morte, quamvis modus non sit usque quaque certus. Deus illis misertus sit. Clades Teucrorum non parva fuit atque ideireo vicforiam non sunt persecuti. Hungari Regem Ladislaum postulant, cuin quibus tractatus habentur. Sunt enim quedam difficultates, propter quas vocatus est Nicolaus Waywoda, qui indies expectatur. Cardinalis Strigoniensis hic est. Cum Bohe- mis ad sanctum Gallum in hoc loco conventus habendus est. Regia majestas extirpatis predonibus, qui hanc terram infestabant, Imperio suo XVII opida adjecit. Albertus frater dux Austrie cum Suicensibus bella gerit atque Basilien- ses potioresque partes habet. Quid ulterius seribam, non habeo. Recommendo
Strana 385
385 me V. R. P., ad cujus mandata sum paratus. D. Episcopum d. Abbatem Zeno- nemque jubeo salvos esse. 154. A. S. Cardinali Tarentino, d. Wien, etwa 13. Sept. 1445. Aus Cod. II, fol. 149: Reverendissime in Christo pater et domine mi colendissime. Neque con- gratulandum festine, eum res secunde sunt dominoruin, neque sero condolendum est, cun adverse redduntur, quia in altero suspecta est adulatio, in altero de- spicientia. Hine ego etsi jam diu summum penitentiariatus officium V. R.P. com- missum acceperim, nam id Johannes mei amantissimus vestrique observantissi- mus cum magno gaudio scripsit, non tamen usque in hanc diem congratulatorias litteras obsignavi, quamvis letitia ingenti summaque voluptate vestra me subli- matio affecerit. Nune autem si tacerem, possem haud immerito reprehendi, quia, ut festinatio fugienda est, sie tarditas declinanda. Verum ego, R. pater, quibus verbis congaudeam nescio, quum major est mea voluptas, quam exprimi possit. Precor igitur, ut animum meum expendere potius quam intueri verba velitis. At ne mutus omnino sim, quantum ex dignitate patris letari possunt filii quantum- que servi fideles ex victoriis dominorum exhilareseunt, tantuin ego ex augmento vestri honoris gavisus sum supplexque deum oro, ut hoe preclarissimum munus et diu tenere et feliciter administrare possitis. Ceterum cum hactenus voluntas benefaciendi servitoribus vestris absque potentia fuerit, nunc, ubi potestas adest, decet non abesse voluntatem. Non mei hoc causa dixerim ; nam ego inter exteras gentes et apud Theutones, quibus sum non invisus, sepulturam maneo. Dominum Contem, Johannem Campisium Richardumque vestra in memoria esse vestroque favore frui et augeri dignitatibus opto. Que sunt apud nos digne relatu novitates, Campisio scripsi. Nihil est amplius, nisi quod Johannem Waywodam Transsil- vanum cum Waywoda Walachie fedus percussisse ferunt, qui viribus communibus belli apparatum conficiunt, quo, si non superent, saltem prohibeant interius hostes proficisci. Nam rumor est Theucros iterum venturos. Dispotus Rascie per hos dies Cesari nostro seripsit, nullum se velle in Regem Iungarie venerari preter Ladislaum ac feudi sui confirmationem expostulavit. Nee alia modo. Vestro Enea si non utimini, dum casus se offert, nichil michi ascribendum est, qui pronus paratusque suni mandatis vestre R. P., quoad vivani, parere. Ex Wienna. 155. A. S. Cardinali Morinensi, d. Wien, etwa 13. Sept. 1445. Aus Cod. HI, ſol. 148. Cardinali Morinensi. Reverendissime in Christo pater et domine mi colendissime post humilem recommendationem. Nemo arguere me deberet, si redeunte Romam prestanti viro domino Johanni de Car. oratore apostolico niehil euiquam seripserim. Nam quid est, quod a me dici possit, quod idem Johannes ignoret. Sive res ecclesie sive res Imperii seire quis velit, ex eo melius quam ex me poterit instrui. Quod cum apud omnes excusare me debeat, potissime tamen apud R. P. vestram me tueri potest, cui est ipse Johannes intimus et dilectissimus familiaris. Verum si tacerem omnino, diceret fortasse vestra dignatio, me non solum Theutonicum esse hominem, sed ferreum, qui vestre humanitatis immemor vestrarumque cena- rum oblitus post abitum meum nunquam vel minimas litteras signaverim, quod tanto esset michi molestius, quanto vestre erga me benignitatis dietim magis ac 25 Archiv. XVI.
385 me V. R. P., ad cujus mandata sum paratus. D. Episcopum d. Abbatem Zeno- nemque jubeo salvos esse. 154. A. S. Cardinali Tarentino, d. Wien, etwa 13. Sept. 1445. Aus Cod. II, fol. 149: Reverendissime in Christo pater et domine mi colendissime. Neque con- gratulandum festine, eum res secunde sunt dominoruin, neque sero condolendum est, cun adverse redduntur, quia in altero suspecta est adulatio, in altero de- spicientia. Hine ego etsi jam diu summum penitentiariatus officium V. R.P. com- missum acceperim, nam id Johannes mei amantissimus vestrique observantissi- mus cum magno gaudio scripsit, non tamen usque in hanc diem congratulatorias litteras obsignavi, quamvis letitia ingenti summaque voluptate vestra me subli- matio affecerit. Nune autem si tacerem, possem haud immerito reprehendi, quia, ut festinatio fugienda est, sie tarditas declinanda. Verum ego, R. pater, quibus verbis congaudeam nescio, quum major est mea voluptas, quam exprimi possit. Precor igitur, ut animum meum expendere potius quam intueri verba velitis. At ne mutus omnino sim, quantum ex dignitate patris letari possunt filii quantum- que servi fideles ex victoriis dominorum exhilareseunt, tantuin ego ex augmento vestri honoris gavisus sum supplexque deum oro, ut hoe preclarissimum munus et diu tenere et feliciter administrare possitis. Ceterum cum hactenus voluntas benefaciendi servitoribus vestris absque potentia fuerit, nunc, ubi potestas adest, decet non abesse voluntatem. Non mei hoc causa dixerim ; nam ego inter exteras gentes et apud Theutones, quibus sum non invisus, sepulturam maneo. Dominum Contem, Johannem Campisium Richardumque vestra in memoria esse vestroque favore frui et augeri dignitatibus opto. Que sunt apud nos digne relatu novitates, Campisio scripsi. Nihil est amplius, nisi quod Johannem Waywodam Transsil- vanum cum Waywoda Walachie fedus percussisse ferunt, qui viribus communibus belli apparatum conficiunt, quo, si non superent, saltem prohibeant interius hostes proficisci. Nam rumor est Theucros iterum venturos. Dispotus Rascie per hos dies Cesari nostro seripsit, nullum se velle in Regem Iungarie venerari preter Ladislaum ac feudi sui confirmationem expostulavit. Nee alia modo. Vestro Enea si non utimini, dum casus se offert, nichil michi ascribendum est, qui pronus paratusque suni mandatis vestre R. P., quoad vivani, parere. Ex Wienna. 155. A. S. Cardinali Morinensi, d. Wien, etwa 13. Sept. 1445. Aus Cod. HI, ſol. 148. Cardinali Morinensi. Reverendissime in Christo pater et domine mi colendissime post humilem recommendationem. Nemo arguere me deberet, si redeunte Romam prestanti viro domino Johanni de Car. oratore apostolico niehil euiquam seripserim. Nam quid est, quod a me dici possit, quod idem Johannes ignoret. Sive res ecclesie sive res Imperii seire quis velit, ex eo melius quam ex me poterit instrui. Quod cum apud omnes excusare me debeat, potissime tamen apud R. P. vestram me tueri potest, cui est ipse Johannes intimus et dilectissimus familiaris. Verum si tacerem omnino, diceret fortasse vestra dignatio, me non solum Theutonicum esse hominem, sed ferreum, qui vestre humanitatis immemor vestrarumque cena- rum oblitus post abitum meum nunquam vel minimas litteras signaverim, quod tanto esset michi molestius, quanto vestre erga me benignitatis dietim magis ac 25 Archiv. XVI.
Strana 386
386 magis recordar et presertim dum in eirculari disputatione Wladislaum Polonie Regem et Lodovicum Dalphinum Wiennensem cunctis orbis regibus atque prin- cipibus preferebatis, quorum alter dum inconsultius hostes aggreditur, coactus fugere, victoriam inimicis suis atque fidei dedit et inter ſugiendum interiit, alter dum alienos fines nulla injuria lacessitus ingreditur, tam diu populatus est agros quam diu resistentem non reperit, sed audito, adversus se parari exereitum, timidius fugit, quam ingressus est animose. Quibus ex rebus persto in mea sententia, ut Alphonsum Regem Aragonum ambobus preferam, qui etsi mul- tis preliis exercitum amisit, animum taimen nunquam perdidit, cujus constan- tia fecit, ut adversantem fortunam quasi pudore victam sibi conciliaverit. Sed mitto hec et ad scribendum venio. Sed quid scribam nescio Hercle, nisi D. Johannem vestrum ad V. R. P. reverti scripserim; nam alia ipse dicet. At et hoc oculi vestri videbunt. Frustra est igitur meum scriptum, nisi in eo prosit, quod his, que D. Joh. dicet, astipulari videbor et lucenti soli faces admoveam meridiano. Uteumque sit, hoc ex me habetote, Majestatem Regiam vestris affici partibus navareque operam, ut victores evadatis, in qua re si quid est more, equo animo ferte, quia non uno anno capta est Troja. Seisma quod Arrianus (sic!) suscitavit, ad trecentos annos perduravit. Memoria nostra inter duos Pontifices diu divisio fuit. Post, dum pax queritur, additus est tertius et aucta divisio. Accepi V. R. P. pro foribus S. Petri Antistitem eitasse Colo- niensem, quod non est novun; nam et Lothario imperante Treverensis et Coloniensis Antistites sacerdotio exuti fuerunt. Sed in omnibus rebus duo sunt consideranda perquirendaque: alterum est, ut justum sit, quod aggre- dimur, alterum ut exeeutioni valeat demandari, quod incipimus. Que duo si assunt, non improbari factum potest. Hungari sunt hic et de Rege Ladis- lao transigunt, ut ex viro doctissimo eognoscere poteritis plenius, magistro Thadeo, qui et res Hungaras optime novit et hujus puelli regis partes sem- per secutus est. Julianus Cardinalis, vir prestans animi dotibus, sieuti Rome dixi, mortuus est et vereor, ne domestice magis quam hostiles noxie sibi fue- rint manus, quod nec Hungari, qui sunt hic, infitiantur. Albertus Dux Austrie Suicenses ac Basilienses bello premit. Quid aliud dicam, non habeo. Hec scripsi, ne me nichil scribere argueretis, idque raptim est factum inter alias occupationes. Precor ut veniam joco detis et me tamquam servulo utamini, ubicunque mea potest opera utilis esse dignationi vestre. Ex Wienna. 156. A. S. ad episcopum quemdam (Novariensem?), d. Wien, etwa 13. Septemb. 1445. Aus Cod. H, fol. 148: Reverendissime pater et domine mi precipue post recommendationem. Henrico Senfftleben scriptori apostolico viroque bono litteras tibi restituen- das tradidi. At is inter eundum nultis occupationibus involutus tardiuscule ad te veniet. Ideo has adjunxi, quibus scias illarum tenorem, qui hujusmodi fuit, absolvisse me rem tuam, privilegium misisse. Si quid plus velles, mihi mandares. Idem modo repeto. Nam sum perpetuo tuus, si vita perpetua est. Si minus, tam diu sum tuus, quamdiu spiravero. Sed est perpetua pro- cul dubio vita non mei corporis sed mei (?). Nam ego nunquam moriar, etsi corpus vestemque istam earnalem perdidero aut carceris potius locum exi-
386 magis recordar et presertim dum in eirculari disputatione Wladislaum Polonie Regem et Lodovicum Dalphinum Wiennensem cunctis orbis regibus atque prin- cipibus preferebatis, quorum alter dum inconsultius hostes aggreditur, coactus fugere, victoriam inimicis suis atque fidei dedit et inter ſugiendum interiit, alter dum alienos fines nulla injuria lacessitus ingreditur, tam diu populatus est agros quam diu resistentem non reperit, sed audito, adversus se parari exereitum, timidius fugit, quam ingressus est animose. Quibus ex rebus persto in mea sententia, ut Alphonsum Regem Aragonum ambobus preferam, qui etsi mul- tis preliis exercitum amisit, animum taimen nunquam perdidit, cujus constan- tia fecit, ut adversantem fortunam quasi pudore victam sibi conciliaverit. Sed mitto hec et ad scribendum venio. Sed quid scribam nescio Hercle, nisi D. Johannem vestrum ad V. R. P. reverti scripserim; nam alia ipse dicet. At et hoc oculi vestri videbunt. Frustra est igitur meum scriptum, nisi in eo prosit, quod his, que D. Joh. dicet, astipulari videbor et lucenti soli faces admoveam meridiano. Uteumque sit, hoc ex me habetote, Majestatem Regiam vestris affici partibus navareque operam, ut victores evadatis, in qua re si quid est more, equo animo ferte, quia non uno anno capta est Troja. Seisma quod Arrianus (sic!) suscitavit, ad trecentos annos perduravit. Memoria nostra inter duos Pontifices diu divisio fuit. Post, dum pax queritur, additus est tertius et aucta divisio. Accepi V. R. P. pro foribus S. Petri Antistitem eitasse Colo- niensem, quod non est novun; nam et Lothario imperante Treverensis et Coloniensis Antistites sacerdotio exuti fuerunt. Sed in omnibus rebus duo sunt consideranda perquirendaque: alterum est, ut justum sit, quod aggre- dimur, alterum ut exeeutioni valeat demandari, quod incipimus. Que duo si assunt, non improbari factum potest. Hungari sunt hic et de Rege Ladis- lao transigunt, ut ex viro doctissimo eognoscere poteritis plenius, magistro Thadeo, qui et res Hungaras optime novit et hujus puelli regis partes sem- per secutus est. Julianus Cardinalis, vir prestans animi dotibus, sieuti Rome dixi, mortuus est et vereor, ne domestice magis quam hostiles noxie sibi fue- rint manus, quod nec Hungari, qui sunt hic, infitiantur. Albertus Dux Austrie Suicenses ac Basilienses bello premit. Quid aliud dicam, non habeo. Hec scripsi, ne me nichil scribere argueretis, idque raptim est factum inter alias occupationes. Precor ut veniam joco detis et me tamquam servulo utamini, ubicunque mea potest opera utilis esse dignationi vestre. Ex Wienna. 156. A. S. ad episcopum quemdam (Novariensem?), d. Wien, etwa 13. Septemb. 1445. Aus Cod. H, fol. 148: Reverendissime pater et domine mi precipue post recommendationem. Henrico Senfftleben scriptori apostolico viroque bono litteras tibi restituen- das tradidi. At is inter eundum nultis occupationibus involutus tardiuscule ad te veniet. Ideo has adjunxi, quibus scias illarum tenorem, qui hujusmodi fuit, absolvisse me rem tuam, privilegium misisse. Si quid plus velles, mihi mandares. Idem modo repeto. Nam sum perpetuo tuus, si vita perpetua est. Si minus, tam diu sum tuus, quamdiu spiravero. Sed est perpetua pro- cul dubio vita non mei corporis sed mei (?). Nam ego nunquam moriar, etsi corpus vestemque istam earnalem perdidero aut carceris potius locum exi-
Strana 387
387 vero. Patriam mutabo. Sed ubicumque illa fuerit, non ero illic immemor tuorum erga me meritorum. Faxit Deus ut piorum locum deputer. Que sunt apud nos nova, dominus Joh. apostolicus orator tibi referet. Nolo relatibus suis sueque lingue meis scriptis meisque calaimis officium adimere. Solum jubeo te bene de rebus ecclesie sperare. In qua re quam solers quamque utilis idem Joh. fuerit, facilius est te opinari quam me scribere. Res ipsa suam aliquando diligentiaim patefaciet. Tuui est, tantum virum S. domino meo com- mendare, cujus pedibus et si me obtuleris, non iniquum facies, quia licet aliquando sue sanctitati nocuerin, plus tamen est, quod a me curatum repe- ritur quain vulneratum. Vale. Domino Francisco thesaurario patrique reverendo si me dederis, non impugnabo factum tuum. Franciam scriptorum decus sive librari- orum principem quamvis unice amas, tamen ut meo quoque intuitu pluris facias oro. Dominum Franciseum jubeo salvum esse. Vale, pontifex optime, mei memor. 157. A. S. Johanni Campisio, d. Wien, etwa 13. Sept. 1445 (edit. Norimb. 95; Basil. 95). Der Brief gehört offenbar auch zu denjenigen, die durch Carvajal nach Rom gebracht wurden. Im Schreiben an den Cardinal von Taranto (epist. 154) beruft sich Aeneas auf ihn mit den Worten : Que sunt apud nos digne relatu novitates, Campisio scripsi. 158. A. S. ad Dionysium Cardinalem Archiepiscopum Strigo- niensem, d. Wien im Octob. 1445 (edit. Colon. d, 8: Norimb. 78 ; Basil. 78). Edit. Colon.: Wienne Kalend. Julii 1445. Dass diese Angabe falsch ist, gelit aus dem Briefe selbst hervor ; denn Nikolaus Waywoda, den Aeneas am Schlusse mit den übrigen Gesandten der Ungarn anredet, kam nach epist. 160 erst die S. Hieronymi (30. Septemb.) nach Wien. 159. A. S. Johanni de Aich, electo Eichstetensi, d. Wien, 21. Octob. 1445 (edit. Colon. d, 5 ; Norimb. 79; Basil. 79). Das Datum nach Cod. II und der edit. Colon. 160. A. S. Leonardo, episcopo Pataviensi (Passau), d. Wien, 28. Octob. 1445 (edit. Colon. c, 1 ; Norimb. 81 ; Basil. 81). Das Datum nach der edit. Colon. 161. A. S. Johanni Schindel, astronomo, d. Wien, 20. Nov. 1445 (edit. Colon. d, 7; Norimb. 84; Basil. 84). Das Datum nach der edit. Colon. 162. A. S. ad Joh. Thuskon, d. Wien, 20. Novemb. 1445 (edit. Colon. c, 9; Norimb. 85 ; Basil. 85). Das Datum nach der edit. Colon. Vergl. den Brief an denselb. v. 31. Oct. 1444 (epist. 127) und Chmel, Gesch. K. Friedrich's IV., Th. II, S. 356. 163. A. S. ad Joh. Freund, d. Wien, 20. Novemb. 1445 (edit. Colon. d, 7; Norimb. 83; Basil. 83). Edit. Colon.: ex wienna die XX novembris D. a. 1447. Indess failt der Brief offenbar vor epist. 169 v. 8. März 1446; auch nannte sich Aeneas im Nov. 1447 bereits electus Tergestinus. 164. A. S. a d Casp. Schlick cancellarium, d. Wien, 23. Nov. 1443 (edit. Colon, c, 9; Norimb. 86; Basil. 86). 25*
387 vero. Patriam mutabo. Sed ubicumque illa fuerit, non ero illic immemor tuorum erga me meritorum. Faxit Deus ut piorum locum deputer. Que sunt apud nos nova, dominus Joh. apostolicus orator tibi referet. Nolo relatibus suis sueque lingue meis scriptis meisque calaimis officium adimere. Solum jubeo te bene de rebus ecclesie sperare. In qua re quam solers quamque utilis idem Joh. fuerit, facilius est te opinari quam me scribere. Res ipsa suam aliquando diligentiaim patefaciet. Tuui est, tantum virum S. domino meo com- mendare, cujus pedibus et si me obtuleris, non iniquum facies, quia licet aliquando sue sanctitati nocuerin, plus tamen est, quod a me curatum repe- ritur quain vulneratum. Vale. Domino Francisco thesaurario patrique reverendo si me dederis, non impugnabo factum tuum. Franciam scriptorum decus sive librari- orum principem quamvis unice amas, tamen ut meo quoque intuitu pluris facias oro. Dominum Franciseum jubeo salvum esse. Vale, pontifex optime, mei memor. 157. A. S. Johanni Campisio, d. Wien, etwa 13. Sept. 1445 (edit. Norimb. 95; Basil. 95). Der Brief gehört offenbar auch zu denjenigen, die durch Carvajal nach Rom gebracht wurden. Im Schreiben an den Cardinal von Taranto (epist. 154) beruft sich Aeneas auf ihn mit den Worten : Que sunt apud nos digne relatu novitates, Campisio scripsi. 158. A. S. ad Dionysium Cardinalem Archiepiscopum Strigo- niensem, d. Wien im Octob. 1445 (edit. Colon. d, 8: Norimb. 78 ; Basil. 78). Edit. Colon.: Wienne Kalend. Julii 1445. Dass diese Angabe falsch ist, gelit aus dem Briefe selbst hervor ; denn Nikolaus Waywoda, den Aeneas am Schlusse mit den übrigen Gesandten der Ungarn anredet, kam nach epist. 160 erst die S. Hieronymi (30. Septemb.) nach Wien. 159. A. S. Johanni de Aich, electo Eichstetensi, d. Wien, 21. Octob. 1445 (edit. Colon. d, 5 ; Norimb. 79; Basil. 79). Das Datum nach Cod. II und der edit. Colon. 160. A. S. Leonardo, episcopo Pataviensi (Passau), d. Wien, 28. Octob. 1445 (edit. Colon. c, 1 ; Norimb. 81 ; Basil. 81). Das Datum nach der edit. Colon. 161. A. S. Johanni Schindel, astronomo, d. Wien, 20. Nov. 1445 (edit. Colon. d, 7; Norimb. 84; Basil. 84). Das Datum nach der edit. Colon. 162. A. S. ad Joh. Thuskon, d. Wien, 20. Novemb. 1445 (edit. Colon. c, 9; Norimb. 85 ; Basil. 85). Das Datum nach der edit. Colon. Vergl. den Brief an denselb. v. 31. Oct. 1444 (epist. 127) und Chmel, Gesch. K. Friedrich's IV., Th. II, S. 356. 163. A. S. ad Joh. Freund, d. Wien, 20. Novemb. 1445 (edit. Colon. d, 7; Norimb. 83; Basil. 83). Edit. Colon.: ex wienna die XX novembris D. a. 1447. Indess failt der Brief offenbar vor epist. 169 v. 8. März 1446; auch nannte sich Aeneas im Nov. 1447 bereits electus Tergestinus. 164. A. S. a d Casp. Schlick cancellarium, d. Wien, 23. Nov. 1443 (edit. Colon, c, 9; Norimb. 86; Basil. 86). 25*
Strana 388
388 Edit. Colon.: ex wienna ipso die clementis 1445. Auch hat die edit. Colon. noch folgende Zusütze, die in den Nürnberger und Basler Ausgaben fehlen: I. Nach den Worten : commendo, suadeo : Ex hungaria allate sunt apostolice litere, que majestati regie et Johanni carnaial (Carvajal) dirigebantur. Regales in hanc sententiam scripte fuerunt: Hungaros in armis esse magnumque adver- sus turchorum rabiem exercitum instituisse ut cladem priori anno receptam ulci (hier fehlt der Schluss des Wortes uleiscerentur und wahrscheinlich eine ganze Zeile) officium esse curare, ne quod ex germanie partibus impedimentum prestetur hungaris, quod ex cepto queat eos itinere revocare. Id si rex egerit, loco subsidii recipiendum esse, quod in re tanta, tam utili, tam sancta, tam necessaria romanorum princeps prestare debet. Nihil his responsum est. Ad Johannem sue littere per guidonem duplamatarium (diplomatarium) trans- misse sunt. Tabellarius etc. II. Nach dem Worte: recusavit : Procopius ex bohemia reversus est, omnia illic esse turbida refert. Litteras tuas sibi restitui. Maynardus de nova domo hue venturus est, sed credo incassum. Illustris conthoralis tua apud hiesesteyn bene valet. Potuisti audivisse quomodo apud frisingam nuncius germani tui nycolaus interceptus fuit et cuin juraimentis obligatoriis relaxatur. Idem factum est hic wienne nuncio adversarii, qui processus apud multas hujus urbis ecclesias publi- cavit. Nam omnium rerum vicissitudo est. Et qua mensura utimur in alios, eadem erga nos uti fas est. Scripsi magnificentie tue, Wolfgango ut mandares, ne pecunias meas retineret. Habebit ei modum, uti spero, et satisfaciendi mihi et reservandi tibi bonam partem. Ego tamen quas recepi pecunias, non dene- gabo in usum cancellarie, si opus fuerit. Alia nunc scribenda elc. 165. A. S. ad Joh. Campisium, d. ?, gegen Ende des Jahres 1445. (Edit. Norimb. 82; Basil. 82.) Die ungefähre Zeitbestimuung ergibt sich aus einem Vergleiche mit epist. 146 und 157 ; auf dasselbe Resultat kommt Lauffs, durch die erwähnten bayerisch�brandenburgischen Händel geleitet. 166. A. S. Friderico Rom. Imp., d. Wien, 1. März 1446. Dieser Tractatus de ortu et autoritate Imperii Romani, in Briefform an König Friedrich gerichtet, findet sich in (M. I. Goldasti) Monarchiae S. Rom. Imperii T. II, pag. 1358. Am Schlusse heisst es : ex Wienna Cal. Martiis 1445 Regni tui anno sexto. Im Mürz 1443 befand sich aber Aeneas in Rom. Er rech- nete also das Jahr, wie damals an der Curie noch oft geschah, vom 25. März an. Auch pflegte König Friedrich von dem Tage der Annahme der Wahl (6. April 1440) seine Regierungsjahre zu zählen, schloss also das sechste derselben am 6. April 1446. 167. A. S. ad Joh. Campisium, d. Wien, 6. März 1446. (Edit. Colon. b, 5 ; Norimb. 93; Basil. 93.) Das Datum nach der edit. Colon. 168. A. S. ad Johann. de Carvajal, d. Wien, 6. März 1446. (Edit. Norimb. 94; Basil. 94.) Dass der Brief mit dem vorigen zusamnen abgeschickt wurde, geht aus ihm selbst hervor.
388 Edit. Colon.: ex wienna ipso die clementis 1445. Auch hat die edit. Colon. noch folgende Zusütze, die in den Nürnberger und Basler Ausgaben fehlen: I. Nach den Worten : commendo, suadeo : Ex hungaria allate sunt apostolice litere, que majestati regie et Johanni carnaial (Carvajal) dirigebantur. Regales in hanc sententiam scripte fuerunt: Hungaros in armis esse magnumque adver- sus turchorum rabiem exercitum instituisse ut cladem priori anno receptam ulci (hier fehlt der Schluss des Wortes uleiscerentur und wahrscheinlich eine ganze Zeile) officium esse curare, ne quod ex germanie partibus impedimentum prestetur hungaris, quod ex cepto queat eos itinere revocare. Id si rex egerit, loco subsidii recipiendum esse, quod in re tanta, tam utili, tam sancta, tam necessaria romanorum princeps prestare debet. Nihil his responsum est. Ad Johannem sue littere per guidonem duplamatarium (diplomatarium) trans- misse sunt. Tabellarius etc. II. Nach dem Worte: recusavit : Procopius ex bohemia reversus est, omnia illic esse turbida refert. Litteras tuas sibi restitui. Maynardus de nova domo hue venturus est, sed credo incassum. Illustris conthoralis tua apud hiesesteyn bene valet. Potuisti audivisse quomodo apud frisingam nuncius germani tui nycolaus interceptus fuit et cuin juraimentis obligatoriis relaxatur. Idem factum est hic wienne nuncio adversarii, qui processus apud multas hujus urbis ecclesias publi- cavit. Nam omnium rerum vicissitudo est. Et qua mensura utimur in alios, eadem erga nos uti fas est. Scripsi magnificentie tue, Wolfgango ut mandares, ne pecunias meas retineret. Habebit ei modum, uti spero, et satisfaciendi mihi et reservandi tibi bonam partem. Ego tamen quas recepi pecunias, non dene- gabo in usum cancellarie, si opus fuerit. Alia nunc scribenda elc. 165. A. S. ad Joh. Campisium, d. ?, gegen Ende des Jahres 1445. (Edit. Norimb. 82; Basil. 82.) Die ungefähre Zeitbestimuung ergibt sich aus einem Vergleiche mit epist. 146 und 157 ; auf dasselbe Resultat kommt Lauffs, durch die erwähnten bayerisch�brandenburgischen Händel geleitet. 166. A. S. Friderico Rom. Imp., d. Wien, 1. März 1446. Dieser Tractatus de ortu et autoritate Imperii Romani, in Briefform an König Friedrich gerichtet, findet sich in (M. I. Goldasti) Monarchiae S. Rom. Imperii T. II, pag. 1358. Am Schlusse heisst es : ex Wienna Cal. Martiis 1445 Regni tui anno sexto. Im Mürz 1443 befand sich aber Aeneas in Rom. Er rech- nete also das Jahr, wie damals an der Curie noch oft geschah, vom 25. März an. Auch pflegte König Friedrich von dem Tage der Annahme der Wahl (6. April 1440) seine Regierungsjahre zu zählen, schloss also das sechste derselben am 6. April 1446. 167. A. S. ad Joh. Campisium, d. Wien, 6. März 1446. (Edit. Colon. b, 5 ; Norimb. 93; Basil. 93.) Das Datum nach der edit. Colon. 168. A. S. ad Johann. de Carvajal, d. Wien, 6. März 1446. (Edit. Norimb. 94; Basil. 94.) Dass der Brief mit dem vorigen zusamnen abgeschickt wurde, geht aus ihm selbst hervor.
Strana 389
389 169. A. S. ad Joh. Freund, d. Wien, 8. März 1446. (Edit. Colon. 6, 7; Norimb. 92; Basil. 92.) Das Datum nach der edit. Colon. 170. A. S. ad amicum quemdam (Mediolanensem), d. Wien, 26. März 1446. Aus Cod. II, fol. 159: Eximie doctor et orator elegantissime. Mathaeus Pisanus vir frugi iter ad vos faeit. Hoc ego familiarissime utor atque ideirco, ut meo nomine te alloqua- tur, hortatus sum hominem. Tu sibi fidem prebe et pro quibus rebus tuum auxilium postulaverit, sive preposituram meam concernant sive sua negotia respiciant, uti consuevisti, benignum te concedito. Ego quia tuam humanitatem, tuam beniguitatem tuamque in amicos fidem et in omnes homines bonitatem novi, non utor pluribus. Me, quantulus sum, habes. Utere ut libet. Vale. Ex W. VII Cal. April. 1446. 171. A. S. Henrico Scoter, plebano in Plettenberg, d. Würz- burg, im Sept. 1446. (Edit. Norimb. 99; Basil. 99.) Codd. B, D und E nur : ex Herbipoli etc. Der Brief ist wahrscheinlich auf der Reise des Aeneas zum Frankfurter Reichstag geschrieben. 172. A. S. ad Joh. Peregallum, d. Frankfurt, im Septemb. 1446. Aus den Codd. D, fol. 94; E, fol. 174; Q, fol. 165. Nirgends ein Datum. Da der Brief aber aus Frankfurt ist, so schrieb ihn Aeneas, während er 1446 daselbst auf dem Reichstage war. Damit stimmt die Erwäbnung des eben erst erwählten Bischofs von Trient. Vergl. Mooyer, Onomasticon chronograph. Hierarehiae Germaniae. Mind., 1854. p. 112. Eneas Silvius poeta imperialisque secretarius s. p. d. Johanni Peregallo seriptori apostolico. Exeusserunt mihi lacrimas littere tue totaque viscera mea commoverunt. Nam et privatas et publicas res deplorabas. Esset opus longa epistola, si satisfacere singulis tuarum literarum partibus vellem. Sed nec otium est nee cautio omnia seribere. Accipe igitur hec pauca a fido et con- stanti amico. Qui fuerim nosti olim, dum conviveremus, nec erga te nec erga alios mutatus sum. Fortuna mihi vel Dei pocius clementia blandior est. quam olim fuit, et beneficium habeo satis pingue et Principem gratiosum. Cum his omnibus non te sperno, sed affieior semper desiderio tui. Cupio te visere, te alloqui, te amplecti. Sed privatus sum hac voluptate nescio quo fato quibusque adversantibus Diis. Precor te tamen, ut me utaris in omni tua necessitate nec mihi nec meis pareas rebus. Nam que mea sunt tua sunt. Si secus reris, non facis amice, nec putes, oro, res publicas privatum nostrum amorem comminuere. Nam quod ego ago publice, ita ut vult deus, ago. Seis quid mihi obtigerit in prepositura Mediolanensi. Solent nedum homi- nes, sed bestie prioribus admoneri casibus. Mihi cavendum est, ne offendam herum, ne qui sum felix, fiam miser. Quibus prestiti fidem dominis, nunquam fui noxius nec ero, dum vivam. Non me vel Roma vel Basilea ex constantie ac fidei gradu dejiciet. De Francisco nostro Bossio precor, ut pacatiorem habeas animum. Fui namque cum eo nuper nec satis tibi exponere possem, quanto de te ille affectu loqueretur. Si nosses, ut turbulente illic res sunt, ut periculosum est de prebendis invito principe loqui, non putares te negligi.
389 169. A. S. ad Joh. Freund, d. Wien, 8. März 1446. (Edit. Colon. 6, 7; Norimb. 92; Basil. 92.) Das Datum nach der edit. Colon. 170. A. S. ad amicum quemdam (Mediolanensem), d. Wien, 26. März 1446. Aus Cod. II, fol. 159: Eximie doctor et orator elegantissime. Mathaeus Pisanus vir frugi iter ad vos faeit. Hoc ego familiarissime utor atque ideirco, ut meo nomine te alloqua- tur, hortatus sum hominem. Tu sibi fidem prebe et pro quibus rebus tuum auxilium postulaverit, sive preposituram meam concernant sive sua negotia respiciant, uti consuevisti, benignum te concedito. Ego quia tuam humanitatem, tuam beniguitatem tuamque in amicos fidem et in omnes homines bonitatem novi, non utor pluribus. Me, quantulus sum, habes. Utere ut libet. Vale. Ex W. VII Cal. April. 1446. 171. A. S. Henrico Scoter, plebano in Plettenberg, d. Würz- burg, im Sept. 1446. (Edit. Norimb. 99; Basil. 99.) Codd. B, D und E nur : ex Herbipoli etc. Der Brief ist wahrscheinlich auf der Reise des Aeneas zum Frankfurter Reichstag geschrieben. 172. A. S. ad Joh. Peregallum, d. Frankfurt, im Septemb. 1446. Aus den Codd. D, fol. 94; E, fol. 174; Q, fol. 165. Nirgends ein Datum. Da der Brief aber aus Frankfurt ist, so schrieb ihn Aeneas, während er 1446 daselbst auf dem Reichstage war. Damit stimmt die Erwäbnung des eben erst erwählten Bischofs von Trient. Vergl. Mooyer, Onomasticon chronograph. Hierarehiae Germaniae. Mind., 1854. p. 112. Eneas Silvius poeta imperialisque secretarius s. p. d. Johanni Peregallo seriptori apostolico. Exeusserunt mihi lacrimas littere tue totaque viscera mea commoverunt. Nam et privatas et publicas res deplorabas. Esset opus longa epistola, si satisfacere singulis tuarum literarum partibus vellem. Sed nec otium est nee cautio omnia seribere. Accipe igitur hec pauca a fido et con- stanti amico. Qui fuerim nosti olim, dum conviveremus, nec erga te nec erga alios mutatus sum. Fortuna mihi vel Dei pocius clementia blandior est. quam olim fuit, et beneficium habeo satis pingue et Principem gratiosum. Cum his omnibus non te sperno, sed affieior semper desiderio tui. Cupio te visere, te alloqui, te amplecti. Sed privatus sum hac voluptate nescio quo fato quibusque adversantibus Diis. Precor te tamen, ut me utaris in omni tua necessitate nec mihi nec meis pareas rebus. Nam que mea sunt tua sunt. Si secus reris, non facis amice, nec putes, oro, res publicas privatum nostrum amorem comminuere. Nam quod ego ago publice, ita ut vult deus, ago. Seis quid mihi obtigerit in prepositura Mediolanensi. Solent nedum homi- nes, sed bestie prioribus admoneri casibus. Mihi cavendum est, ne offendam herum, ne qui sum felix, fiam miser. Quibus prestiti fidem dominis, nunquam fui noxius nec ero, dum vivam. Non me vel Roma vel Basilea ex constantie ac fidei gradu dejiciet. De Francisco nostro Bossio precor, ut pacatiorem habeas animum. Fui namque cum eo nuper nec satis tibi exponere possem, quanto de te ille affectu loqueretur. Si nosses, ut turbulente illic res sunt, ut periculosum est de prebendis invito principe loqui, non putares te negligi.
Strana 390
390 Sed ego te rogo, ut eo te semel conferas nee oblationem amici spernas. Poteris reverti, si res non placebunt. Amieus non tui solum causa sed sui quo- que prebendam offert; indiget enim amico. Quod de me dietum est, locum habere non potest. Nam permutatio quedam in manibus fuit, que prepedita est. Novus Episcopus Tridenti constituitur ex arbitrio Ducis. Is quoque Fran- cisci amicus est et meus. Nee grave putarem, illius caneellariam in tuas manus venire, si semel Tridentum peteres. Hee ut amicus seribo tibi. Si aliter videtur, non improbo tuum judieium. Mea opera, si qua in re tibi utilis est, utere. Si pre- positura Mediolanensis aut jus illud aliquid potest tibi conferre, ine commone- facito. Parebo voluntati tue. Nescio tamen, an noster Novariensis, cui mandatum dedi, de re aliquid disposuerit. De offieio meo scriptorie preeor ut absque mora illud vendas, sive, quod seribis, reperire potes sive minus. Nee te hoe ter- reat. Nam quod me movet, tibi non obest. Doleo interiisse virum bonuin et ami- cum fidum Laurentium de Rotella. Deus illi misertus sit. Reverendissimo domino meo Sancti Calixti me commenda et domino Stephano Novariensi et ami- cis ceteris. Et tu vale optime mihique, sive hic sive in Austria fuerim, sepius seribe. Ex Franckford. 173. A. S. ad Casparem de Novara, d. Frankfurt, im Sept. 1446. (Edit. Norimb. 109; Basil. 109.) Die Codd. D und Q nur : Ex Franekford. Im ersten Codex folgt dieser Brief unmittelbar auf den vorigen. Wir finden Aeneas zweimal in Frankfurt, 1442, wo er noch nicht Secretair in der Reiehscancelei war, und 1446. 174. A. S. ad Nicolaum Wartenburgensem s. ad. Hippolytum Mediolanensem, d. Wien, 31. Dec. 1446. (Edit. Colon. b, 9 ; Norimb. 106; Basil. 106.) Die Codd. H und V, die edit. Colon. und der Druck in d'Achery Spicileg. T. III (Nova edit. Paris, 1723), p. 788 adressiren : ad Hypolitum Mediolanen- sem, dagegen die Codd. B und D und die edit. Norimb.: ad Nicolaum Warten- burgensem. Allein der Cod. F 113 4° Emmerac. in der Münchener Hofhibl. liest: Hippolyto Greyl Notario regio. 175. A. S. ad Joh. de Carvajal, Cardinalem S. Angeli, d. Siena, etwa 9. April 1447. (Edit. Norimb. 96; Basil. 96.) Aeneas schreibt, aus Rom zurückkehrend, „sanctis diebus“, d. h. um Ostern. 176. A. S. episcopo Jauriensi, d. Radkersburg, 5. Mai 1447. Aus Cod. Q, fol. 236: Eneas Silvius poeta Reverendo patri ac domino episcopo Jauriensi s. p. d. Reverende in Christo pater ac domine, domine mi colende. Ea noticia, que inter nos fuit haetenus, persuadet mihi, ut que sentio vobis utilia esse, cum fiducia scribam. Afficior P. V. et bonum vestrum cupio intueri. Quantum ex multis si- gnis intelligere potui, non vidi aliud in hanc usque diem nisi regiaim Serenitatem vos diligere et acceptam habere paternitatem vestram. Quod autem in tradenda possessione Juriensis ecclesie remissior fuit, non odiuin, non indignatio erga vos ulla fuit, sed conditio temporum id exegit, nee mihi dubium est, quin suc- cessu temporis omnia vobis ad votum succedant, si benevolentiam et gratiam regiam conservare seiveritis. Hee autem ideo seribo, quia percepi vos nonnullis
390 Sed ego te rogo, ut eo te semel conferas nee oblationem amici spernas. Poteris reverti, si res non placebunt. Amieus non tui solum causa sed sui quo- que prebendam offert; indiget enim amico. Quod de me dietum est, locum habere non potest. Nam permutatio quedam in manibus fuit, que prepedita est. Novus Episcopus Tridenti constituitur ex arbitrio Ducis. Is quoque Fran- cisci amicus est et meus. Nee grave putarem, illius caneellariam in tuas manus venire, si semel Tridentum peteres. Hee ut amicus seribo tibi. Si aliter videtur, non improbo tuum judieium. Mea opera, si qua in re tibi utilis est, utere. Si pre- positura Mediolanensis aut jus illud aliquid potest tibi conferre, ine commone- facito. Parebo voluntati tue. Nescio tamen, an noster Novariensis, cui mandatum dedi, de re aliquid disposuerit. De offieio meo scriptorie preeor ut absque mora illud vendas, sive, quod seribis, reperire potes sive minus. Nee te hoe ter- reat. Nam quod me movet, tibi non obest. Doleo interiisse virum bonuin et ami- cum fidum Laurentium de Rotella. Deus illi misertus sit. Reverendissimo domino meo Sancti Calixti me commenda et domino Stephano Novariensi et ami- cis ceteris. Et tu vale optime mihique, sive hic sive in Austria fuerim, sepius seribe. Ex Franckford. 173. A. S. ad Casparem de Novara, d. Frankfurt, im Sept. 1446. (Edit. Norimb. 109; Basil. 109.) Die Codd. D und Q nur : Ex Franekford. Im ersten Codex folgt dieser Brief unmittelbar auf den vorigen. Wir finden Aeneas zweimal in Frankfurt, 1442, wo er noch nicht Secretair in der Reiehscancelei war, und 1446. 174. A. S. ad Nicolaum Wartenburgensem s. ad. Hippolytum Mediolanensem, d. Wien, 31. Dec. 1446. (Edit. Colon. b, 9 ; Norimb. 106; Basil. 106.) Die Codd. H und V, die edit. Colon. und der Druck in d'Achery Spicileg. T. III (Nova edit. Paris, 1723), p. 788 adressiren : ad Hypolitum Mediolanen- sem, dagegen die Codd. B und D und die edit. Norimb.: ad Nicolaum Warten- burgensem. Allein der Cod. F 113 4° Emmerac. in der Münchener Hofhibl. liest: Hippolyto Greyl Notario regio. 175. A. S. ad Joh. de Carvajal, Cardinalem S. Angeli, d. Siena, etwa 9. April 1447. (Edit. Norimb. 96; Basil. 96.) Aeneas schreibt, aus Rom zurückkehrend, „sanctis diebus“, d. h. um Ostern. 176. A. S. episcopo Jauriensi, d. Radkersburg, 5. Mai 1447. Aus Cod. Q, fol. 236: Eneas Silvius poeta Reverendo patri ac domino episcopo Jauriensi s. p. d. Reverende in Christo pater ac domine, domine mi colende. Ea noticia, que inter nos fuit haetenus, persuadet mihi, ut que sentio vobis utilia esse, cum fiducia scribam. Afficior P. V. et bonum vestrum cupio intueri. Quantum ex multis si- gnis intelligere potui, non vidi aliud in hanc usque diem nisi regiaim Serenitatem vos diligere et acceptam habere paternitatem vestram. Quod autem in tradenda possessione Juriensis ecclesie remissior fuit, non odiuin, non indignatio erga vos ulla fuit, sed conditio temporum id exegit, nee mihi dubium est, quin suc- cessu temporis omnia vobis ad votum succedant, si benevolentiam et gratiam regiam conservare seiveritis. Hee autem ideo seribo, quia percepi vos nonnullis
Strana 391
391 processibus ae censibus urgere velle Suppronienses, ut vobis obedientiam faciant. Quod non est presentis temporis neque hoc est regiam majestatem placare, sed potius irritare. Ideo ego, qui vestri honoris ac emolumenti sum avidus, cuperem ut impresentiarum a talibus supersederetis, quia sic procedendo non solum regiam majestatem sed etiam sanctitatem domini nostri Pape contra vos provocaretis, et posset vobis in posterum multum prejudicare. Ego fui nuper in Romana curia et vidi, dum viveret felicis recordationis Eugenius, vobis scrip- tum fuisse, ut a talibus processibus supersederetis. Similiter et postea, Eugenio vita functo, moderni Romani pontificis litteras vobis directas esse percepi, qui- bus injungebatur vobis, ut Supronienses prefatos neve alios regie majestati subditos processibus involveretis, sed processus et sententias regie majestati molestas quaseunque suspenderitis. Ideo ego pro bono vestro vos hortor rogo- que, ut velitis a talibus desistere et non solum regi, sed pape complacere. Mul- tum, credo, vobis esset utile, si usque ad festum Michaelis vel alterius suspen- deretis hujusmodi processus et interim aliquo modo cum regia maj. concordare- tis, quia multe sunt vie, quibus res iste componi possunt. Et quia vobiscum familiariter ago, non cessabo ulterius scribere. Vos intuemini dissensionem, que inter regiam Serenitatem et barones regni Ungarie modo viget. Hec res etsi omnibus est dampnosa, vobis tamen et ecclesie vestre exitiosa est. Vobis plus quam ceteris periculum imminet, quia uteunque res vergat, ecclesia vestra pa- titur. Ideo vestra multum interest proeurare, ut res iste componantur utque fieri pax possit nedum longa, sed perpetua. Ego audiveram in veniendo de Romana curia, certam esse primatibus dietam et magnam facere spem concor- die. Nunc invenio rupta esse omnia. Nescio quomodo hoc concordie bonum im- pediatur. Multa timeo hine inde mala, quia eum fortis in fortem impegit, ambo colliduntur. Utinam vos et Reverendissimum Dominum Archiepiscopum Strigo- niensem Cardinalem alloqui possem, multa vobis dicerem utilia regno et Chri- stianitati. Sed hoc aliquando dabitur. Interim ego tanquam vester totus rogo vos et consulo P. V., ut de modis pacis eogitetis, de conventione aliqua, de via ex qua prohibeatur guerra et sanguinis Christiani effusio. Nam hoc unicum medium est, quo vestra ecclesia pacifice potiri poteritis et finaliter tam proce- res Hungarie, exinde quoque regia Serenitas vobis habebunt grates. Quod a me scribitur, velitis in bonum reeipere, quia nisi vos amarem, hec nullatenus dice- rem. Precor velitis super hiis mihi respondere quantotius, quia semper aliquid boni pro vestra R. P. cogilabo. Datum in Rockspurg die Va maji 1447. 177. A. S. (electus Tergestinus) ad Joh. Tuskon, d. Wien, 16. Juni 1447. (Edit. Norimb. 100; Basil. 100.) In der edit Norimb. wird Aeneas fälschlich noch als secretarius regius be- zeichnet. — Den Schlussworten ama et observa fügt der Cod. D noch hinzu: Ex Wienna XVI Junii 1447. Cum hec scripsi, rebar epistolam, cujus commen- tum queris, aput me fore. Sed nusquam reperi. Da igitur veniam et si glosam vis, textun mittito. Iterum vale. — Statt des unsinnigen Johanne notario phuense am Anfange des Briefes liest der Codex : pilznensi. 178. A. S., electus Tergestinus, Johanni notario Pilznensi (s. Pilsensi), d. Wien, 16. Juni 1447. Aus den Codd. D fol. 271 und E fol. 267:
391 processibus ae censibus urgere velle Suppronienses, ut vobis obedientiam faciant. Quod non est presentis temporis neque hoc est regiam majestatem placare, sed potius irritare. Ideo ego, qui vestri honoris ac emolumenti sum avidus, cuperem ut impresentiarum a talibus supersederetis, quia sic procedendo non solum regiam majestatem sed etiam sanctitatem domini nostri Pape contra vos provocaretis, et posset vobis in posterum multum prejudicare. Ego fui nuper in Romana curia et vidi, dum viveret felicis recordationis Eugenius, vobis scrip- tum fuisse, ut a talibus processibus supersederetis. Similiter et postea, Eugenio vita functo, moderni Romani pontificis litteras vobis directas esse percepi, qui- bus injungebatur vobis, ut Supronienses prefatos neve alios regie majestati subditos processibus involveretis, sed processus et sententias regie majestati molestas quaseunque suspenderitis. Ideo ego pro bono vestro vos hortor rogo- que, ut velitis a talibus desistere et non solum regi, sed pape complacere. Mul- tum, credo, vobis esset utile, si usque ad festum Michaelis vel alterius suspen- deretis hujusmodi processus et interim aliquo modo cum regia maj. concordare- tis, quia multe sunt vie, quibus res iste componi possunt. Et quia vobiscum familiariter ago, non cessabo ulterius scribere. Vos intuemini dissensionem, que inter regiam Serenitatem et barones regni Ungarie modo viget. Hec res etsi omnibus est dampnosa, vobis tamen et ecclesie vestre exitiosa est. Vobis plus quam ceteris periculum imminet, quia uteunque res vergat, ecclesia vestra pa- titur. Ideo vestra multum interest proeurare, ut res iste componantur utque fieri pax possit nedum longa, sed perpetua. Ego audiveram in veniendo de Romana curia, certam esse primatibus dietam et magnam facere spem concor- die. Nunc invenio rupta esse omnia. Nescio quomodo hoc concordie bonum im- pediatur. Multa timeo hine inde mala, quia eum fortis in fortem impegit, ambo colliduntur. Utinam vos et Reverendissimum Dominum Archiepiscopum Strigo- niensem Cardinalem alloqui possem, multa vobis dicerem utilia regno et Chri- stianitati. Sed hoc aliquando dabitur. Interim ego tanquam vester totus rogo vos et consulo P. V., ut de modis pacis eogitetis, de conventione aliqua, de via ex qua prohibeatur guerra et sanguinis Christiani effusio. Nam hoc unicum medium est, quo vestra ecclesia pacifice potiri poteritis et finaliter tam proce- res Hungarie, exinde quoque regia Serenitas vobis habebunt grates. Quod a me scribitur, velitis in bonum reeipere, quia nisi vos amarem, hec nullatenus dice- rem. Precor velitis super hiis mihi respondere quantotius, quia semper aliquid boni pro vestra R. P. cogilabo. Datum in Rockspurg die Va maji 1447. 177. A. S. (electus Tergestinus) ad Joh. Tuskon, d. Wien, 16. Juni 1447. (Edit. Norimb. 100; Basil. 100.) In der edit Norimb. wird Aeneas fälschlich noch als secretarius regius be- zeichnet. — Den Schlussworten ama et observa fügt der Cod. D noch hinzu: Ex Wienna XVI Junii 1447. Cum hec scripsi, rebar epistolam, cujus commen- tum queris, aput me fore. Sed nusquam reperi. Da igitur veniam et si glosam vis, textun mittito. Iterum vale. — Statt des unsinnigen Johanne notario phuense am Anfange des Briefes liest der Codex : pilznensi. 178. A. S., electus Tergestinus, Johanni notario Pilznensi (s. Pilsensi), d. Wien, 16. Juni 1447. Aus den Codd. D fol. 271 und E fol. 267:
Strana 392
392 Johanni notario plznens. (Cod. E: Pilsensi) Eneas electus Tergestinus s. p. dicit. Credo te virum bonum. Minus tamen considerate scribis. Pulle galice (?) me comparas et antichristi partui taleque meum existimas nomen, qualem de vita regis Polonie rumorem predicant sui. Taboritarum et famosi cuiusdam commen- tatoris fabularum efficis mencionem. Non litigo tecum. Fateor me multum mine- rem esse, quam fama predicat. Nec ego falsi nominis sum eupidus. Vivax non est laus, que virtutem superat. Scio ista de me. Sed quid tu me illis portertis comparas ? Quid me monstrum vocitas? Quid mihi cum Thaboritis? Extant epi- stole mee, extant complura scripta atque opuscula. Cur non hoc inspieis et errata reprehendis, si qua reperis? Reperies autem plurima, si leges. Disputabo libenter tecum. Ubi me viceris, acquiescam. Non sum pertinax, non sum rebellis. Audio libenter, que me monent. Fieri cupio omni scientia doctior nec a le nec a puero septenni erubeseam discere. Sic hominem decet. Omnes imperfecti sumus. Alter emendat alterum. Sed monstrandi sunt et digito, ut ita loquar, errores signandi. Injustus est, qui famam carpit alicuius et non ostendit, ubi delictum est. Rogo te Jo., inspice mea scripta, examina diligenter et corripe, que sunt digna menda. Scripsisti Johanni Tuskoni, probato et gravi viro. Non me quasi hominem, sed quasi omen voeitas. Indigna sunt hec tua doetrina. Accepi te moratum esse. Certe contra mores est obloqui, delestari, criminari, detrahere, nisi manifeste sunt cause. Idque non clanculum faciendum est inter alios, sed ille monendus est. qui errat. Tu michi si quid scripseris, habebis responsum, el vel emendabo me ipsum vel ostendam te non bene corripere et Censorem monstrabo dignum een- sura. Vale et si ista graviter accipis, reseribe et accipies graviora, Datum Wienne die XVI Junii 1447. (Cod. E: 1444.) 179. A. S. ad Magistrum Jordanum, Rectorem Universitatis Coloniensis, d. Coeln, 13. Aug. 1447. Diese erste feierliche Retractationsschrift des Aeneas findet sich nach einem Codex der fürstl. Chigi'schen Bibl. bei Car. Fea, Pius II a calumniis vindicatus etc. Romae 1823, p. 1—17. 180. A. S., episcopus Tergestinus, ad Casp. Schlick. d. Pisino in Istria, 13. Sept. 1448. (Edit. Norimb. 110; Basil. 110.) Im Datum stimmen die Codd. B, Q und T mit den Drucken überein. In Cod. Q hat eine spätere Iland die Worte zugeschrieben: Et ipse Caspar Slick obiit anno 1449 XVIa die Julii die Sabati, was freilich mit dem Calendarium nicht reeht stimmen will. 181. A. S. Nicolao V. Pont. Max., d. Neustadt. 25. November 1448. Aus den Codd. D, fol. 96 ; I, fol. 344; Q , fol. 241. Den zweiten Theil des Briefes veröffentlichte schon aus einem mölker Codex Geo. Pray, Annales Re- gum Hungariae P. III, p. 70; doch ergeben die Codices mehrfache Verbesserungen. Domino beatissimo ac viro sancto domino Nicolao quinto Pontifici Maximo Aeneas sacerdotum minimus in Christo salutem. Longa taciturnitas brevi nequit epistola compensari. Dabit igitur veniam tua Beatitudo, si ad te post diutina silentia scribens pluribus utar, quam tue sinant occupatioues. Nam et res non parve sunt, quas attingam et tuo non indigne consistorio. Si vales, dicebant veteres, et nos valemus. Ego vero, si vales, inquam, valet Petri navicula, valet
392 Johanni notario plznens. (Cod. E: Pilsensi) Eneas electus Tergestinus s. p. dicit. Credo te virum bonum. Minus tamen considerate scribis. Pulle galice (?) me comparas et antichristi partui taleque meum existimas nomen, qualem de vita regis Polonie rumorem predicant sui. Taboritarum et famosi cuiusdam commen- tatoris fabularum efficis mencionem. Non litigo tecum. Fateor me multum mine- rem esse, quam fama predicat. Nec ego falsi nominis sum eupidus. Vivax non est laus, que virtutem superat. Scio ista de me. Sed quid tu me illis portertis comparas ? Quid me monstrum vocitas? Quid mihi cum Thaboritis? Extant epi- stole mee, extant complura scripta atque opuscula. Cur non hoc inspieis et errata reprehendis, si qua reperis? Reperies autem plurima, si leges. Disputabo libenter tecum. Ubi me viceris, acquiescam. Non sum pertinax, non sum rebellis. Audio libenter, que me monent. Fieri cupio omni scientia doctior nec a le nec a puero septenni erubeseam discere. Sic hominem decet. Omnes imperfecti sumus. Alter emendat alterum. Sed monstrandi sunt et digito, ut ita loquar, errores signandi. Injustus est, qui famam carpit alicuius et non ostendit, ubi delictum est. Rogo te Jo., inspice mea scripta, examina diligenter et corripe, que sunt digna menda. Scripsisti Johanni Tuskoni, probato et gravi viro. Non me quasi hominem, sed quasi omen voeitas. Indigna sunt hec tua doetrina. Accepi te moratum esse. Certe contra mores est obloqui, delestari, criminari, detrahere, nisi manifeste sunt cause. Idque non clanculum faciendum est inter alios, sed ille monendus est. qui errat. Tu michi si quid scripseris, habebis responsum, el vel emendabo me ipsum vel ostendam te non bene corripere et Censorem monstrabo dignum een- sura. Vale et si ista graviter accipis, reseribe et accipies graviora, Datum Wienne die XVI Junii 1447. (Cod. E: 1444.) 179. A. S. ad Magistrum Jordanum, Rectorem Universitatis Coloniensis, d. Coeln, 13. Aug. 1447. Diese erste feierliche Retractationsschrift des Aeneas findet sich nach einem Codex der fürstl. Chigi'schen Bibl. bei Car. Fea, Pius II a calumniis vindicatus etc. Romae 1823, p. 1—17. 180. A. S., episcopus Tergestinus, ad Casp. Schlick. d. Pisino in Istria, 13. Sept. 1448. (Edit. Norimb. 110; Basil. 110.) Im Datum stimmen die Codd. B, Q und T mit den Drucken überein. In Cod. Q hat eine spätere Iland die Worte zugeschrieben: Et ipse Caspar Slick obiit anno 1449 XVIa die Julii die Sabati, was freilich mit dem Calendarium nicht reeht stimmen will. 181. A. S. Nicolao V. Pont. Max., d. Neustadt. 25. November 1448. Aus den Codd. D, fol. 96 ; I, fol. 344; Q , fol. 241. Den zweiten Theil des Briefes veröffentlichte schon aus einem mölker Codex Geo. Pray, Annales Re- gum Hungariae P. III, p. 70; doch ergeben die Codices mehrfache Verbesserungen. Domino beatissimo ac viro sancto domino Nicolao quinto Pontifici Maximo Aeneas sacerdotum minimus in Christo salutem. Longa taciturnitas brevi nequit epistola compensari. Dabit igitur veniam tua Beatitudo, si ad te post diutina silentia scribens pluribus utar, quam tue sinant occupatioues. Nam et res non parve sunt, quas attingam et tuo non indigne consistorio. Si vales, dicebant veteres, et nos valemus. Ego vero, si vales, inquam, valet Petri navicula, valet
Strana 393
393 archa Noc, salva est domus Dei, valet ecclesia, mysticum corpus Christi, quia si quedam nembra putrescunt, valente capite vel curari possunt vel resecari. Ipsa tota est candida et sine macula Christi sponsa. Sed tempus adest periculosum, seviunt undique procelle, nautarum peritia in tempestate cognoscitur. Nondum sedati sunt Basileenses fluctus, sub aqua luctantur ventuli et ad nos visa fistulis latentibus perflant. Mille (Nam ille?) artifex diabolus in angelum lueis sese quandoque transfigurat. Nescio, quid in Gallia queritur, et adhue Concilium pec- toribus insidet. Inducias belli, non pacem habemus; potentie cessimus, ajunt, non rationi ; quod semel induimus, etiam hodie retinemus. Campus expectatur, ubi rursus de majoritate certetur. Tu si pugnandum est, illie decerne, ubi nec venti noceant, nec sol adversetur, nec loci contra te pugnet iniquitas. Tu vero insidias cave et vafros nostro tempore Gallos. Nos sumus, in quos fines seculi devenerunt (Cod. D: advenerunt), et eum fluctuemus omni vento, doctrine nec fontem signatum adimus nec conclusum querimus (Cod. E: credimus) hortum. Videri plus docti quam esse malumus. Nee magister est, cui magistro est opus. Togatus omnia novit, interrogare omnia quippe cucullatum decet, alias dedecet, cujus est inflatis buceis de celo, de sideribus, de angelis, de trinitate unitateque disputare. At Hieronymus in eremo atque in extremis Syrie finibus constitutus, quibus in oriente communicari debeat, Damasum in occidente consulit nee hypo- stasion quo pacto dicere liceat, interrogare veretur. Ad summum forsitan hodie doctrina pervenit et Paraclito directore scholarum subsellia, non apostolice sedis tribunalia gaudent. Hine Iussitarum perfidia nihil ratione sibi preter ceteras datum asserit. Hinc pestifer Rokozana, tenebrarum filius, confessor diaboli et Antichristi propheta non jussu tuo et contra canonieas sanctiones Pragensis ecclesie presulatum invasit. Nosti ista jam et occupatam Pragam sapientissimi patris Cardinalis S. Angeli literis didicisti. Nunc heretici conventum cum catho- licis querunt et apud Pragam colloquia sunt habituri. In habentibus symbolum facilis est transitus. Quod olim fuit, iterun esse non potest. Si consonant, iterum non video, quibus modis heresis armata vincatur, nisi rursus grandis exercitus et totius Alamannie vires conveniant. Sed hoc certe desperatum est, nisi tu manus apponas, nisi legatos mittas, nisi prelatos invites et principes. Inaudita res est, horrenda, detestanda. Archiepiscopum se nominat et metropolim regit, qui nec vocatus est nec missus et, ut quidam asserunt, characterem presbyterii nunquain suscepit. Proh, tantumne flagitium tua Sanctitas impunitum dimittat? Oziam legimus lepra percussum, quia temere se sacris immiscuit et quoniam (Cod. I: quuni) illum Esaias in templum venientem non corripuerat nec juxta Helie exem- plum impium designarat, inmunda labia dicitur habuisse et ad tempus prophetie spiritu caruisse. Exurgat igitur tui culminis gladius et conterat draconis caput. Recentia vulnera facilius quain inveterata curantur. Index ego has litteras, non monitor scribo, vulnus ostendo. Remedium ex te pendet. Que morbo medicina conveniat, pastor ovis melius quam ovis intelligit. Sed accipe gravius damnum. Epistolam quasi Michaeam audi filium Jembla, de quo inquit Achab Rex: Odi eum, qui non prophetal mili bonum, nisi malum omni tempore. Invitus refero invitusque audio, et quando felicia desunt, quid uisi tristia scribere possumus? Ceciderunt in Hungaria fortissimi, prostrata est Christianorum acies, sacratissime crucis vexillum a poreis conculeatur, ingens aperta est in nos porta malorum
393 archa Noc, salva est domus Dei, valet ecclesia, mysticum corpus Christi, quia si quedam nembra putrescunt, valente capite vel curari possunt vel resecari. Ipsa tota est candida et sine macula Christi sponsa. Sed tempus adest periculosum, seviunt undique procelle, nautarum peritia in tempestate cognoscitur. Nondum sedati sunt Basileenses fluctus, sub aqua luctantur ventuli et ad nos visa fistulis latentibus perflant. Mille (Nam ille?) artifex diabolus in angelum lueis sese quandoque transfigurat. Nescio, quid in Gallia queritur, et adhue Concilium pec- toribus insidet. Inducias belli, non pacem habemus; potentie cessimus, ajunt, non rationi ; quod semel induimus, etiam hodie retinemus. Campus expectatur, ubi rursus de majoritate certetur. Tu si pugnandum est, illie decerne, ubi nec venti noceant, nec sol adversetur, nec loci contra te pugnet iniquitas. Tu vero insidias cave et vafros nostro tempore Gallos. Nos sumus, in quos fines seculi devenerunt (Cod. D: advenerunt), et eum fluctuemus omni vento, doctrine nec fontem signatum adimus nec conclusum querimus (Cod. E: credimus) hortum. Videri plus docti quam esse malumus. Nee magister est, cui magistro est opus. Togatus omnia novit, interrogare omnia quippe cucullatum decet, alias dedecet, cujus est inflatis buceis de celo, de sideribus, de angelis, de trinitate unitateque disputare. At Hieronymus in eremo atque in extremis Syrie finibus constitutus, quibus in oriente communicari debeat, Damasum in occidente consulit nee hypo- stasion quo pacto dicere liceat, interrogare veretur. Ad summum forsitan hodie doctrina pervenit et Paraclito directore scholarum subsellia, non apostolice sedis tribunalia gaudent. Hine Iussitarum perfidia nihil ratione sibi preter ceteras datum asserit. Hinc pestifer Rokozana, tenebrarum filius, confessor diaboli et Antichristi propheta non jussu tuo et contra canonieas sanctiones Pragensis ecclesie presulatum invasit. Nosti ista jam et occupatam Pragam sapientissimi patris Cardinalis S. Angeli literis didicisti. Nunc heretici conventum cum catho- licis querunt et apud Pragam colloquia sunt habituri. In habentibus symbolum facilis est transitus. Quod olim fuit, iterun esse non potest. Si consonant, iterum non video, quibus modis heresis armata vincatur, nisi rursus grandis exercitus et totius Alamannie vires conveniant. Sed hoc certe desperatum est, nisi tu manus apponas, nisi legatos mittas, nisi prelatos invites et principes. Inaudita res est, horrenda, detestanda. Archiepiscopum se nominat et metropolim regit, qui nec vocatus est nec missus et, ut quidam asserunt, characterem presbyterii nunquain suscepit. Proh, tantumne flagitium tua Sanctitas impunitum dimittat? Oziam legimus lepra percussum, quia temere se sacris immiscuit et quoniam (Cod. I: quuni) illum Esaias in templum venientem non corripuerat nec juxta Helie exem- plum impium designarat, inmunda labia dicitur habuisse et ad tempus prophetie spiritu caruisse. Exurgat igitur tui culminis gladius et conterat draconis caput. Recentia vulnera facilius quain inveterata curantur. Index ego has litteras, non monitor scribo, vulnus ostendo. Remedium ex te pendet. Que morbo medicina conveniat, pastor ovis melius quam ovis intelligit. Sed accipe gravius damnum. Epistolam quasi Michaeam audi filium Jembla, de quo inquit Achab Rex: Odi eum, qui non prophetal mili bonum, nisi malum omni tempore. Invitus refero invitusque audio, et quando felicia desunt, quid uisi tristia scribere possumus? Ceciderunt in Hungaria fortissimi, prostrata est Christianorum acies, sacratissime crucis vexillum a poreis conculeatur, ingens aperta est in nos porta malorum
Strana 394
394 Non ut doleas, scribo, sed ut scias, et ne pejora contingant, uti caveas oro. Infelix nuncium ad regias delatum est aures etc. (vergl. Pray l. c.) Pray p. 70, Zeile 9 v. u. Hier fügen unsere Codices nach que vidisset die Worte ein: Sileo ego tamen. Similia priscis audio nune fieri, conficta magis quam vera. Nam et Anglici quemdam Historicum habent, qui egregia quevis Romanorum facinora ex Livio mutuatus contribulibus suis conseribit. Sed pergo certum iter. Terruit hostes ete. P. 71, Zeile 5 v. o : statt „hora bellorum" die Codices: hera bellorum. P. 71, Zeile 17 v. o.: statt „Fata“ Tota. P. 71, Zeile 18 v. u. die Codices: ne gratis victoria hostibus dimissa credatur. P. 71, Zeile 1 v. u. lesen die Codices nach „in bello relinquere“: Ex Persa- rum quidam Regibus tantas Seithiam trajecit copias, ut amissionem septuaginta (Cod. I: sexaginta) millium inter damna non duceret. Sic superasse Turcos etc. P. 72, Zeile 5 v. o. lesen unsere Codices nach "pensal“: at causain inquit justam hujusmodi. Justa etiam que Benjamin fuit, quando turpissime interemtain Levite conjugem adversus Gabaa profectus, prima die duo et viginti, secunda decem et octo millia pugnatorum amisit. Erat aliquid in prelio Dei judicio et censura dignum. Quid seimus etc. P. 72, Zeile 16 v. o. lesen unsere Codices: Sed hoc efficere, sicut et Hussi- tas corripere, tui muneris est et opus jubilei. Tui est atque Cesaris. P. 72, Zeile 20 v. o. lesen unsere Codices: Vale optime in Christo Jesu domino nostro, et que a nobis scribuntur fidelibus servis, in meliorein suscipito partem. Ex nova Civitate etc. 182. A. S. ad Gregoriun Heimburg, d. Neustadt, 31. Januar 1449. (Edit. Norimb. 120; Basil. 120). Die edit. Norimb., die das Datum angibt, lässt die Jahrzahl aus. Da Aeneas sich in der Aufschrift episcopus Tergestinus nennt, schrieb er 1449 oder spätestens 1450. 183. A. S. ad Casp. Schlick, d. Baden, 15. Febr. 1449. (Edit. Norimb. 121; Basil. 121.) Das Datum nach der edit. Norimb, doch ohne Jahrzahl. In Juni 1449 reiste König Friedrich wirklich nach Steier (vergl. Chmel, Regesten Nro. 2570—72), wie Aeneas hier dem Canzler ankündigt. — Dass Francesco Sforza Mailand genommen habe, war ein leeres, aber wohl erklärliches Gerüchit. 184. A. S. Johanni de Carvajal Cardinali, d. Laibach, 13. Novemb. 1449. Aus den Codd. B, fol. 186; D, fol. 109 und J, fol. 328 : Reverendissimo sanctoque patri domino meo domino Johanni de Carvial Sa- crosancte Romane ecclesie dyacono Cardinali Eneas Episcopus Tergestinus salutem plurimam dicit. Si meis litteris idem accidit quod tuis, nichil ad te novi perferent, sed audita pocius confirmabunt. Raro ad me scribis, quod non trimestre per viam assumpserit. Multi Gwidones sunt, diplomatarii pauci. Utcumque sit, non abnegabo scribendi officium pareboque tibi, qui ex Assi- sio me conjurasti, ut vel mortuo scriberem. Malim tamen vivo. Nam si mihi defueris, nescio quo me vertam. Omnes jam mihi amicos mors acerba sur- ripuit. Faxit divina pietas, mihi ut supervivas alque ut ego diu beneque vivam. Mortem sane multi philosophorum nedum malam sed etiam optandam
394 Non ut doleas, scribo, sed ut scias, et ne pejora contingant, uti caveas oro. Infelix nuncium ad regias delatum est aures etc. (vergl. Pray l. c.) Pray p. 70, Zeile 9 v. u. Hier fügen unsere Codices nach que vidisset die Worte ein: Sileo ego tamen. Similia priscis audio nune fieri, conficta magis quam vera. Nam et Anglici quemdam Historicum habent, qui egregia quevis Romanorum facinora ex Livio mutuatus contribulibus suis conseribit. Sed pergo certum iter. Terruit hostes ete. P. 71, Zeile 5 v. o : statt „hora bellorum" die Codices: hera bellorum. P. 71, Zeile 17 v. o.: statt „Fata“ Tota. P. 71, Zeile 18 v. u. die Codices: ne gratis victoria hostibus dimissa credatur. P. 71, Zeile 1 v. u. lesen die Codices nach „in bello relinquere“: Ex Persa- rum quidam Regibus tantas Seithiam trajecit copias, ut amissionem septuaginta (Cod. I: sexaginta) millium inter damna non duceret. Sic superasse Turcos etc. P. 72, Zeile 5 v. o. lesen unsere Codices nach "pensal“: at causain inquit justam hujusmodi. Justa etiam que Benjamin fuit, quando turpissime interemtain Levite conjugem adversus Gabaa profectus, prima die duo et viginti, secunda decem et octo millia pugnatorum amisit. Erat aliquid in prelio Dei judicio et censura dignum. Quid seimus etc. P. 72, Zeile 16 v. o. lesen unsere Codices: Sed hoc efficere, sicut et Hussi- tas corripere, tui muneris est et opus jubilei. Tui est atque Cesaris. P. 72, Zeile 20 v. o. lesen unsere Codices: Vale optime in Christo Jesu domino nostro, et que a nobis scribuntur fidelibus servis, in meliorein suscipito partem. Ex nova Civitate etc. 182. A. S. ad Gregoriun Heimburg, d. Neustadt, 31. Januar 1449. (Edit. Norimb. 120; Basil. 120). Die edit. Norimb., die das Datum angibt, lässt die Jahrzahl aus. Da Aeneas sich in der Aufschrift episcopus Tergestinus nennt, schrieb er 1449 oder spätestens 1450. 183. A. S. ad Casp. Schlick, d. Baden, 15. Febr. 1449. (Edit. Norimb. 121; Basil. 121.) Das Datum nach der edit. Norimb, doch ohne Jahrzahl. In Juni 1449 reiste König Friedrich wirklich nach Steier (vergl. Chmel, Regesten Nro. 2570—72), wie Aeneas hier dem Canzler ankündigt. — Dass Francesco Sforza Mailand genommen habe, war ein leeres, aber wohl erklärliches Gerüchit. 184. A. S. Johanni de Carvajal Cardinali, d. Laibach, 13. Novemb. 1449. Aus den Codd. B, fol. 186; D, fol. 109 und J, fol. 328 : Reverendissimo sanctoque patri domino meo domino Johanni de Carvial Sa- crosancte Romane ecclesie dyacono Cardinali Eneas Episcopus Tergestinus salutem plurimam dicit. Si meis litteris idem accidit quod tuis, nichil ad te novi perferent, sed audita pocius confirmabunt. Raro ad me scribis, quod non trimestre per viam assumpserit. Multi Gwidones sunt, diplomatarii pauci. Utcumque sit, non abnegabo scribendi officium pareboque tibi, qui ex Assi- sio me conjurasti, ut vel mortuo scriberem. Malim tamen vivo. Nam si mihi defueris, nescio quo me vertam. Omnes jam mihi amicos mors acerba sur- ripuit. Faxit divina pietas, mihi ut supervivas alque ut ego diu beneque vivam. Mortem sane multi philosophorum nedum malam sed etiam optandam
Strana 395
395 putaverunt. Ego si vitari posset, numquaim optarem. Sed facit necessitas, ut non sit timendum, quod fugere nequimus. Hec continuo nostris cervicibus instat. Non dies, non hora certa est. Omni momento finis ultimus adesse potest. Quid est vita nostra nisi fumus? Nondum annos attigi quinquaginta et tamen plures novi ex mortuis quam ex viventibus. Vivere tamen juvat et morari pulchrius inter ignotos censemus quam ad notos transire. At quum de mortuis incidit mentio, referam tibi quod tribus ante die- bus per quietem vidi. Res est non indigna relatu. Casparem, qui fuit trium Cesarum cancellarius, et nosti et amasti inter paucos. Is per hune modum visus est michi. Silvam ingressus eram proceris arboribus opacam relictisque comitibus obambulabam solus. Audio inter fagos ingentem strepitum. Accedo. Video complures assidentes, forma venerabiles, modestis inter sese sermonibus colloquentes. Exiit e turba Caspar miliique fit obvius et porrigens dexteram: Quo pergis, inquit, Enea? siste gradum! Inter mortuos viam vivus faeis. Novi mox hominem et in amplexus me dedi. Mi pater, inquam, mi domine, que sunt hee loca? nam quo venerim huc pacto prorsus ignoro. Loca hec sunt, inquit, ubi exacte vite spiritus humani penas luunt fiuntque celo digni. Et qui sunt illi, inquam, proceres, qui simul fantur? Nostine homines tan- quam te, inquit. Ille obrasus barbam Eugenius est. Martinus quintus prece- dit. Barbatus, qui modo verbum facit, meus dominus fuit. Ille est suus gener Albertus. Philippus Maria et Ludovieus Bavarus, aspice ut invicem seriosi sunt. Credo Ludovicum juniorem arguunt, qui genitori non timuit bella mo- vere natureque legibus adversari. Noster illie Tarentinus languet. Cardinalem nosti. Capuanus illi assidet. Ambo nimis sibi de pontificio promiserunt. Tune ego: Quomodo fieri potest, omnes ut uno plectantur suplicio, quibus vita diversa fuit? Nam idem omnibus voltus est et pari videntur pena mulctari. Erras, inquit Caspar, non est hie suns cuique locus. Concilium hoc habui- mus. Vocati assumus ex aliis tormentorum locis. Hie solius avaricie domici- lium est et ad Martinum hue venimus; nam is major est omnium, que pur- gantur, animarum. Et que, tune ajo, concilii causa fuit? Paucis accipies, audi. Johannes Gyskra, vir manu et consilio promptus, castella quedam et opida ex pacto apud Ungaros obtinuit jamque vitam sperabat ociosam et uxoriam ducere. Templis arma reddiderat, nichil mali suspicans. Insurgunt Ungari castellum- que Johannis obsidione cingunt. Ille repetitis armis collectisque cum civibus tum agrestibus, Aggrediamur, inquit, Ungaros opemque nostris feramus. Niehil ego hanc volgi ſecem timeo. Sepe contrivi hos homines. Nichil est quod numerum formidetis. Femine sunt. Videri in facie nolunt. Sola volnerabitis terga. Jus preterea densque nobis favet. Ubi fides horum, ubi pacta sunt? Quod legibus assequi nequimus, armis hodie vendicabimus. Sus- cipiunt omnes audaciam. Premittuntur, qui bellum enuncient. Giskra noctu castra movet summoque diluculo vicinis hostibus recreari militem armarique jubet. Ungari, ut advenisse hostem senciunt, armati obviam procedunt atque, ut ad jactum pili ventum est, primus ante alios conspieuusque Giskra procedit, visoque Johannis Vayvode nepote, Sequimini, inquit, omnes ! et con- citato calearibus equo lancca petit adversarium transfixumque neci dedit, mox alium, deinde tercium trucidat. Ceteri duces admirati virtutes videri
395 putaverunt. Ego si vitari posset, numquaim optarem. Sed facit necessitas, ut non sit timendum, quod fugere nequimus. Hec continuo nostris cervicibus instat. Non dies, non hora certa est. Omni momento finis ultimus adesse potest. Quid est vita nostra nisi fumus? Nondum annos attigi quinquaginta et tamen plures novi ex mortuis quam ex viventibus. Vivere tamen juvat et morari pulchrius inter ignotos censemus quam ad notos transire. At quum de mortuis incidit mentio, referam tibi quod tribus ante die- bus per quietem vidi. Res est non indigna relatu. Casparem, qui fuit trium Cesarum cancellarius, et nosti et amasti inter paucos. Is per hune modum visus est michi. Silvam ingressus eram proceris arboribus opacam relictisque comitibus obambulabam solus. Audio inter fagos ingentem strepitum. Accedo. Video complures assidentes, forma venerabiles, modestis inter sese sermonibus colloquentes. Exiit e turba Caspar miliique fit obvius et porrigens dexteram: Quo pergis, inquit, Enea? siste gradum! Inter mortuos viam vivus faeis. Novi mox hominem et in amplexus me dedi. Mi pater, inquam, mi domine, que sunt hee loca? nam quo venerim huc pacto prorsus ignoro. Loca hec sunt, inquit, ubi exacte vite spiritus humani penas luunt fiuntque celo digni. Et qui sunt illi, inquam, proceres, qui simul fantur? Nostine homines tan- quam te, inquit. Ille obrasus barbam Eugenius est. Martinus quintus prece- dit. Barbatus, qui modo verbum facit, meus dominus fuit. Ille est suus gener Albertus. Philippus Maria et Ludovieus Bavarus, aspice ut invicem seriosi sunt. Credo Ludovicum juniorem arguunt, qui genitori non timuit bella mo- vere natureque legibus adversari. Noster illie Tarentinus languet. Cardinalem nosti. Capuanus illi assidet. Ambo nimis sibi de pontificio promiserunt. Tune ego: Quomodo fieri potest, omnes ut uno plectantur suplicio, quibus vita diversa fuit? Nam idem omnibus voltus est et pari videntur pena mulctari. Erras, inquit Caspar, non est hie suns cuique locus. Concilium hoc habui- mus. Vocati assumus ex aliis tormentorum locis. Hie solius avaricie domici- lium est et ad Martinum hue venimus; nam is major est omnium, que pur- gantur, animarum. Et que, tune ajo, concilii causa fuit? Paucis accipies, audi. Johannes Gyskra, vir manu et consilio promptus, castella quedam et opida ex pacto apud Ungaros obtinuit jamque vitam sperabat ociosam et uxoriam ducere. Templis arma reddiderat, nichil mali suspicans. Insurgunt Ungari castellum- que Johannis obsidione cingunt. Ille repetitis armis collectisque cum civibus tum agrestibus, Aggrediamur, inquit, Ungaros opemque nostris feramus. Niehil ego hanc volgi ſecem timeo. Sepe contrivi hos homines. Nichil est quod numerum formidetis. Femine sunt. Videri in facie nolunt. Sola volnerabitis terga. Jus preterea densque nobis favet. Ubi fides horum, ubi pacta sunt? Quod legibus assequi nequimus, armis hodie vendicabimus. Sus- cipiunt omnes audaciam. Premittuntur, qui bellum enuncient. Giskra noctu castra movet summoque diluculo vicinis hostibus recreari militem armarique jubet. Ungari, ut advenisse hostem senciunt, armati obviam procedunt atque, ut ad jactum pili ventum est, primus ante alios conspieuusque Giskra procedit, visoque Johannis Vayvode nepote, Sequimini, inquit, omnes ! et con- citato calearibus equo lancca petit adversarium transfixumque neci dedit, mox alium, deinde tercium trucidat. Ceteri duces admirati virtutes videri
Strana 396
396 segnes nolunt. Committitur acre bellum. Illie multe neces et plurimna mortis ymago. Ille occisus est, ille mortuo similis jacel. Cadunt Ungari. Giskra victor abit spoliis insignis opimis. Credo te audisse ista. Certa res est. Ex Ungaris plus mille hominum ceciderunt. Giskra quam paucissimos desiderat. Ex his profecti ad nos plurimi sunt, quos inter moriendun contricio grandis prevenit, et cum sua confiteri non possent sacerdoti erimina, Christo se cul- pabiles reddebant et beate virginis auxilium implorabant. Sic factum est, ut consecuti veniam interpurgacionis acciperent loca. Ilac ergo de causa con- venimus, ut examinatis cujusque culpis penarum domicilia distribueremus. Naim et nos ad concilium vocamur non uti judices, sed ut consultores. Veni- unt preterea complurimi singulis diebus nune ex Ytalia, nune ex Alamania, nunc ceteris ex partibus, quos necessarium est convenientibus assignare su- pliciis. Namque licet bella paucos Italicos extinguant, ex morbo tamen epidemie numerus infinitus absumitur. Plures ex Romana curia hoc anno ad nos pro- fecti sunt, nec profuit Anshelmo ex Roma fugisse Florentiam. Audi delira- mentum. Decrepite senectutis erat. Quocumque ibat, mortem secum fere- bat, et si mens leva non fuisset, unius anni spacium sibi sperare non pote- rat. Pestem tamen fugitabat. Ad nos usque perit. Illic est. Vides, ut ad- huc rigidus est, quasi de suplicationibus censeat. Alii sunt hic abbreviatores alii referendarii. Sue nunc hic litere corriguntur. lleu quam multi ex Medio- lano assunt, quos immeritos fera populi rabies assumpsit. Quasi pecudes. sic ceduntur illic homines. Modica suspicio enecat hominem. Qui fuit olim Janue Bononieque furor, Mediolanum petiit. Illic Perusine sunt Eumenides, illie Me- gera crassatur. Quid dicam tibi de Nurinberga ceterisque civitatibus imperialibus ae de nostris Alamanie principibus. Hew feralis res ! Innumere ad nos anime dietim volant, plures ad inferos transeunt. Hine principes, illine civitates furiunt. Quidam istam, quidam illam partem justiorem arbitrantur. Si quis rec- tis intueatur oeulis verum, nemo justus est. Hos superbia, illos armat avaritia. Hew quaim male nunc imperio cedit! Quid faciunt orbis capita? Nune ex Alaman- nia recessit Johannes legatus, quando erat admodum necessarius. Proch ceca hominum cupiditas! De seculi regno litigant, quasi perpetuo fruituri. Post decem annos pauci ex hiis supererunt, qui nune imitantur astris. Sub nobis sunt, qui multo fuerunt quain isti majores. Quem te putas, o princeps gloriose, si mortuus est Hanibal, Seipio, Cesar, Marius, Pompejus, Alexander. Si nil hii nunc possident, quid tibi putas accidere? Majores utique nee te tui rediment milites. Morieris et si ad nos venies, optabis nunquam arma vidisse. Nec vobis blandiamini, civitates! Stant enim et sua urbibus fata. Ubi nune Babi- lon, ubi Athene, ubi Carthago, ubi Sparta, ubi columna orbis Roma? Nichil sub luna perpetuum est. Noscite vos casuras et subieite colla rectori (Cod. J: rationi) ! Quid tibi de Francia dicam ? Nuper cum Britanis fedus est ictum. Sperabant perpetuam pacem. Nobile matrimonium amicicie stabile vinculum cen- sebatur. Nunc artibus inter sese reges iniquis litigant. Rapiunt alter alteri civitates, nec se quisquam videri vult reum. Non mandavi, non scivi, dicunt, captas tamen urbes obtinent. Si te factum invito culpas, cur non restituis, cur tenes alienum ? At meum fuit olim, replicas, non invasi, sed reversum teneo ; nihil refert, qua redeat arte, quod perditum est. Heccine fides, hoc jus sanctum,
396 segnes nolunt. Committitur acre bellum. Illie multe neces et plurimna mortis ymago. Ille occisus est, ille mortuo similis jacel. Cadunt Ungari. Giskra victor abit spoliis insignis opimis. Credo te audisse ista. Certa res est. Ex Ungaris plus mille hominum ceciderunt. Giskra quam paucissimos desiderat. Ex his profecti ad nos plurimi sunt, quos inter moriendun contricio grandis prevenit, et cum sua confiteri non possent sacerdoti erimina, Christo se cul- pabiles reddebant et beate virginis auxilium implorabant. Sic factum est, ut consecuti veniam interpurgacionis acciperent loca. Ilac ergo de causa con- venimus, ut examinatis cujusque culpis penarum domicilia distribueremus. Naim et nos ad concilium vocamur non uti judices, sed ut consultores. Veni- unt preterea complurimi singulis diebus nune ex Ytalia, nune ex Alamania, nunc ceteris ex partibus, quos necessarium est convenientibus assignare su- pliciis. Namque licet bella paucos Italicos extinguant, ex morbo tamen epidemie numerus infinitus absumitur. Plures ex Romana curia hoc anno ad nos pro- fecti sunt, nec profuit Anshelmo ex Roma fugisse Florentiam. Audi delira- mentum. Decrepite senectutis erat. Quocumque ibat, mortem secum fere- bat, et si mens leva non fuisset, unius anni spacium sibi sperare non pote- rat. Pestem tamen fugitabat. Ad nos usque perit. Illic est. Vides, ut ad- huc rigidus est, quasi de suplicationibus censeat. Alii sunt hic abbreviatores alii referendarii. Sue nunc hic litere corriguntur. lleu quam multi ex Medio- lano assunt, quos immeritos fera populi rabies assumpsit. Quasi pecudes. sic ceduntur illic homines. Modica suspicio enecat hominem. Qui fuit olim Janue Bononieque furor, Mediolanum petiit. Illic Perusine sunt Eumenides, illie Me- gera crassatur. Quid dicam tibi de Nurinberga ceterisque civitatibus imperialibus ae de nostris Alamanie principibus. Hew feralis res ! Innumere ad nos anime dietim volant, plures ad inferos transeunt. Hine principes, illine civitates furiunt. Quidam istam, quidam illam partem justiorem arbitrantur. Si quis rec- tis intueatur oeulis verum, nemo justus est. Hos superbia, illos armat avaritia. Hew quaim male nunc imperio cedit! Quid faciunt orbis capita? Nune ex Alaman- nia recessit Johannes legatus, quando erat admodum necessarius. Proch ceca hominum cupiditas! De seculi regno litigant, quasi perpetuo fruituri. Post decem annos pauci ex hiis supererunt, qui nune imitantur astris. Sub nobis sunt, qui multo fuerunt quain isti majores. Quem te putas, o princeps gloriose, si mortuus est Hanibal, Seipio, Cesar, Marius, Pompejus, Alexander. Si nil hii nunc possident, quid tibi putas accidere? Majores utique nee te tui rediment milites. Morieris et si ad nos venies, optabis nunquam arma vidisse. Nec vobis blandiamini, civitates! Stant enim et sua urbibus fata. Ubi nune Babi- lon, ubi Athene, ubi Carthago, ubi Sparta, ubi columna orbis Roma? Nichil sub luna perpetuum est. Noscite vos casuras et subieite colla rectori (Cod. J: rationi) ! Quid tibi de Francia dicam ? Nuper cum Britanis fedus est ictum. Sperabant perpetuam pacem. Nobile matrimonium amicicie stabile vinculum cen- sebatur. Nunc artibus inter sese reges iniquis litigant. Rapiunt alter alteri civitates, nec se quisquam videri vult reum. Non mandavi, non scivi, dicunt, captas tamen urbes obtinent. Si te factum invito culpas, cur non restituis, cur tenes alienum ? At meum fuit olim, replicas, non invasi, sed reversum teneo ; nihil refert, qua redeat arte, quod perditum est. Heccine fides, hoc jus sanctum,
Strana 397
397 hoc regum consuetudo? Sic ad nos catervatim mittitis animas. Utinam non plures acciperent Tartara! Vafri omnes sunt. Jam dudum in celum fides et justicia redierunt. Sole apud vos fraudes iniquitatesque regnant. Ille prudens, ille magnus habetur, qui majoribus utitur dolis. Si quis adhue recti tenax reperitur, ovis nomen sortitur. Crimina premiantur. Adulatoribus dumtaxat fides adhibetur. Conscii et participes secleris diliguntur. Virtutem pauci laudant nullive sciunt (zwei Codices: vestiunt). Seis mentiri, parare venenuin, ridere cum ridentibus, flere cum flentibus, adesse sceleri, laudare quidquid agatur, falsum testem te prebere, constanter negare depositum, fallere collegam, expilare hereditatem, viduas pupillosque premere, hiis artibus cresces, contrariis ridiculus fies. Forsitan queris, an Ilyspani nostras invisant lares, quasi privati sunt com- munibus hominum miseriis. Illic quoque sepius magna bella cladesque sunt. Quid Biscaino terribilius ? quid audacius Cathelano? Semper in armis sunt. Perpetuis sese cedunt inimiciciis: ex verbo vulnus prodit, nichil Hyspano faci- lius homieidio, nemo fratrem, nemo vicinum pacificus audit, nulla dies non mul- tas hue animas legat. — Si sie agitur, inquain ego, nulla uinquam hora ex consilio phas est abire; nam quando ad vos non anime migrant? Minime sic agimus, inquit Caspar, ex magnis causis dumtaxat vocitamur bellorum morbo- rumque, ut modo vides. Ordinarius cetera judex agitat. Raro accidunt, qui nunc emerserunt, casus, ut omnem Europam vel bella vel pestis invaserint. Necessario jubilei instat annus. Multa purganda sunt scelera. Sed ubi fides, ubi zelus? Visuri potius plurima quam multi Romam pergunt. Qui vitam emenda- turi? Quales eunt, tales redeunt. Ut piseator aquam, sic meretrix lupanar ex Roma reversa repetit. Nee usure minores nec fraudes rariores sunt. Sic olim fuit. Ut secus modo eveniat nec ferventia undique bella Romipetas propediant! Tum ego : Mitte ista, Caspar, et an hic Julianus cardinalis assit, redde me certio- rem ; affari nainque hominem adprime cupio. Haut, inquit ille, nobiscum est ; nain cesus apud Ungaros reeta in celum via perrexit et illis modo potitur gaudiis, quibus Christi testes ob mercedem fusi sanguinis leti fruuntur. Atque cum hec dixisset, evanuit et me adhue multa querere cupientem solum tristemque reli- quit. Exinde mox somno solutus sum. Queris tu nunc ex me, cur tibi ista somnia narro. Nempe quia veri aliquid habent et porta pocius cornea quam eburnea missa videntur. Tum vero, ut aliquid ex memet audias, quod nemo a me tibi serip- serit, el ut memoriam aliquando habeas Casparis amici veteris, ne tibi sit mortuus totus, qui apud plurimos virtute vivit. Vale et ut evacuata marsupia longis itine- ribus longiori quiele ul repleas, eura. Nam et paupertas, etsi multas habet in vero laudes, in populo tamen ridieulos homines facit. Ego me tibi dedo et in te magis quam in eeteris, qui vivant, hominibus spero. Si vides non esse super- vaeuum, commenda me aliquando sanctissimi domini mei pedibus. Tu Cesari nostro carissimus es. Reliqua scribam post hoc. Nune hiis contentus esto atque iterum vale. Ex Laybaco XIII novembris (Cod. I: Octobris) 1449. 185. A. S. Johanni episcopo Eichstetensi, d. Neustadt, 23. Juli 1430. Aus Cod. E, fol. 344: Integerrimo sanctoque patri domino Johanni Episcopo Eystitensi, domino et consacerdoti suo Eneas Silvius poeta Episcopus Tergestinus s. p. d. Mathias
397 hoc regum consuetudo? Sic ad nos catervatim mittitis animas. Utinam non plures acciperent Tartara! Vafri omnes sunt. Jam dudum in celum fides et justicia redierunt. Sole apud vos fraudes iniquitatesque regnant. Ille prudens, ille magnus habetur, qui majoribus utitur dolis. Si quis adhue recti tenax reperitur, ovis nomen sortitur. Crimina premiantur. Adulatoribus dumtaxat fides adhibetur. Conscii et participes secleris diliguntur. Virtutem pauci laudant nullive sciunt (zwei Codices: vestiunt). Seis mentiri, parare venenuin, ridere cum ridentibus, flere cum flentibus, adesse sceleri, laudare quidquid agatur, falsum testem te prebere, constanter negare depositum, fallere collegam, expilare hereditatem, viduas pupillosque premere, hiis artibus cresces, contrariis ridiculus fies. Forsitan queris, an Ilyspani nostras invisant lares, quasi privati sunt com- munibus hominum miseriis. Illic quoque sepius magna bella cladesque sunt. Quid Biscaino terribilius ? quid audacius Cathelano? Semper in armis sunt. Perpetuis sese cedunt inimiciciis: ex verbo vulnus prodit, nichil Hyspano faci- lius homieidio, nemo fratrem, nemo vicinum pacificus audit, nulla dies non mul- tas hue animas legat. — Si sie agitur, inquain ego, nulla uinquam hora ex consilio phas est abire; nam quando ad vos non anime migrant? Minime sic agimus, inquit Caspar, ex magnis causis dumtaxat vocitamur bellorum morbo- rumque, ut modo vides. Ordinarius cetera judex agitat. Raro accidunt, qui nunc emerserunt, casus, ut omnem Europam vel bella vel pestis invaserint. Necessario jubilei instat annus. Multa purganda sunt scelera. Sed ubi fides, ubi zelus? Visuri potius plurima quam multi Romam pergunt. Qui vitam emenda- turi? Quales eunt, tales redeunt. Ut piseator aquam, sic meretrix lupanar ex Roma reversa repetit. Nee usure minores nec fraudes rariores sunt. Sic olim fuit. Ut secus modo eveniat nec ferventia undique bella Romipetas propediant! Tum ego : Mitte ista, Caspar, et an hic Julianus cardinalis assit, redde me certio- rem ; affari nainque hominem adprime cupio. Haut, inquit ille, nobiscum est ; nain cesus apud Ungaros reeta in celum via perrexit et illis modo potitur gaudiis, quibus Christi testes ob mercedem fusi sanguinis leti fruuntur. Atque cum hec dixisset, evanuit et me adhue multa querere cupientem solum tristemque reli- quit. Exinde mox somno solutus sum. Queris tu nunc ex me, cur tibi ista somnia narro. Nempe quia veri aliquid habent et porta pocius cornea quam eburnea missa videntur. Tum vero, ut aliquid ex memet audias, quod nemo a me tibi serip- serit, el ut memoriam aliquando habeas Casparis amici veteris, ne tibi sit mortuus totus, qui apud plurimos virtute vivit. Vale et ut evacuata marsupia longis itine- ribus longiori quiele ul repleas, eura. Nam et paupertas, etsi multas habet in vero laudes, in populo tamen ridieulos homines facit. Ego me tibi dedo et in te magis quam in eeteris, qui vivant, hominibus spero. Si vides non esse super- vaeuum, commenda me aliquando sanctissimi domini mei pedibus. Tu Cesari nostro carissimus es. Reliqua scribam post hoc. Nune hiis contentus esto atque iterum vale. Ex Laybaco XIII novembris (Cod. I: Octobris) 1449. 185. A. S. Johanni episcopo Eichstetensi, d. Neustadt, 23. Juli 1430. Aus Cod. E, fol. 344: Integerrimo sanctoque patri domino Johanni Episcopo Eystitensi, domino et consacerdoti suo Eneas Silvius poeta Episcopus Tergestinus s. p. d. Mathias
Strana 398
398 dyaconus tuus longo mihi tempore notus el antiqua michi familiaritate conjunctus literas tuis exaratas digitis ad me detulit, sed multum temporis in via consum- pserat. Accipio leta fronte, quod a te venerit visitarique tuis epistolis non parvam beatitudinis partem duco. Si possem oris verba tui percipere, beatior fierem. At quum loqui non datur, scriptura satisfaciendum est desiderio. Quam qui inve- nerit, magni boni causa fuil. Hac enim magnis terrarum pelagique spatiis dis- junete societates conjunguntur, locuntur et se ipsas intelligunt. Michi tamen non fuit jueundum audire tuas adversitates. Nee enim sinistri quiequam pateris, quod non me pariter ac te cruciet, nec male dictum putarim, si tuis calamitatibus me magis angi contenderim quam te ipsum. Nec enim mihi tantum nervorum est tan- tumque constantie ad tollerandos fortune impetus, quantum tibi. Te vulnus impe- tit, me dolor affligit. Tu virtutibus armatus es facileque novereantia nimiumque sevientia tela contemnis. Ego inermis sum; ictu quam minimo decido. Assur- gamus tamen ambo et forte pectus apponamus insidiis. Non le, qui tute navigas, sed me ipsum solabor. Fugienda sunt dominia, spernendi principatus, humana gloria fugienda, si liberi esse volumus, si quietam eupimus vitam, nee divitias simul et pacem possumus possidere. Subjecta sunt motibus regna. Non qui po- pulo dominatur, sed qui sibi imperat, quietus est. Scripsisti michi ac depinxisti belli faciem. Visus videre sum hie strages, ibi rapinas, illic incendia. Qui sint discordie fructus nisi provinciarum ruina? Proch stulla hominum cupiditas, que dum aliena cupit, sua amittit! Quis furor, que dementia, que rabies principes armavit? Nichil tibi ascribo. Scio moderationem animi tui nec te coactum am- bigo bellum intrasse. Neminem adhuc tibi detrahentem aecepi. Sumerem patro- cinii vices. Nemo me presente nomen tuum non redargulus earperet. Honoris tui tutor indefessus fiam, si quem tibi detrahere subodoraverim. Accepi que magni- fico fortissimoque pectore Albertum Marchionem Brandeburgensem, illustri san- guine cretum, nuper egisse scripsisti. Congratulor virtuti sue letorque nostrum seculum tanto viro ornari, qui vel Achillis vel llectoris prestantie par sit. Ego illi inter viros illustres nostri temporis, de quibus modo tractafum endo, non infimum servavi loeun atque ideirco silendum inpresentiarum decrevi. Gaudeo quoque ex paeis conclusione, cujus nomen duleissimum est et res saluberrima jocundissimaque. Mallem salvis potius quam rebus consumplis concordiam emer- sisse. Melius tamen est sera pax quam perpetuum bellum. Tu igitur jam respi- rabis paccque frueris. Clero tuo deliranti resistere poteris, nee tibi justitie tramites sequenti Romana curia adversabitur. Sequere et quod rectum arbitraris, totis amplectere viribus. Justis conatibus et homines et superi favent. Non seribam tibi nune plura, quia non adest otium. Tantum rogo, veteris amicitie nostre ut memor sis meque tuo utaris, qui nullibi tuis mandatis adversus ero. Cesari nostro confide te fore carissimum, quamvis nostri qui sint mores multo (melius) quam ego nosti. Si quando ulterius ad te scripsero, verbosior ero. Vale et me dilige tui observantissimum. Ex nova civitate X Calendas Augusti 1450. 186. Franciscus Philelphus ad A. S., d. Mailand, 26. Novemb. 1450. In Philelphi Epistolae edit. Basil., 1500, eust. o, 3. 187. A. S. ad Johannem de Hinderbach, d. Wien, 1. Juni 1431. (Edit. Norimb. 126; Basil. 126.) Das Datum aus Cod. A und der edit. Norimb.
398 dyaconus tuus longo mihi tempore notus el antiqua michi familiaritate conjunctus literas tuis exaratas digitis ad me detulit, sed multum temporis in via consum- pserat. Accipio leta fronte, quod a te venerit visitarique tuis epistolis non parvam beatitudinis partem duco. Si possem oris verba tui percipere, beatior fierem. At quum loqui non datur, scriptura satisfaciendum est desiderio. Quam qui inve- nerit, magni boni causa fuil. Hac enim magnis terrarum pelagique spatiis dis- junete societates conjunguntur, locuntur et se ipsas intelligunt. Michi tamen non fuit jueundum audire tuas adversitates. Nee enim sinistri quiequam pateris, quod non me pariter ac te cruciet, nec male dictum putarim, si tuis calamitatibus me magis angi contenderim quam te ipsum. Nec enim mihi tantum nervorum est tan- tumque constantie ad tollerandos fortune impetus, quantum tibi. Te vulnus impe- tit, me dolor affligit. Tu virtutibus armatus es facileque novereantia nimiumque sevientia tela contemnis. Ego inermis sum; ictu quam minimo decido. Assur- gamus tamen ambo et forte pectus apponamus insidiis. Non le, qui tute navigas, sed me ipsum solabor. Fugienda sunt dominia, spernendi principatus, humana gloria fugienda, si liberi esse volumus, si quietam eupimus vitam, nee divitias simul et pacem possumus possidere. Subjecta sunt motibus regna. Non qui po- pulo dominatur, sed qui sibi imperat, quietus est. Scripsisti michi ac depinxisti belli faciem. Visus videre sum hie strages, ibi rapinas, illic incendia. Qui sint discordie fructus nisi provinciarum ruina? Proch stulla hominum cupiditas, que dum aliena cupit, sua amittit! Quis furor, que dementia, que rabies principes armavit? Nichil tibi ascribo. Scio moderationem animi tui nec te coactum am- bigo bellum intrasse. Neminem adhuc tibi detrahentem aecepi. Sumerem patro- cinii vices. Nemo me presente nomen tuum non redargulus earperet. Honoris tui tutor indefessus fiam, si quem tibi detrahere subodoraverim. Accepi que magni- fico fortissimoque pectore Albertum Marchionem Brandeburgensem, illustri san- guine cretum, nuper egisse scripsisti. Congratulor virtuti sue letorque nostrum seculum tanto viro ornari, qui vel Achillis vel llectoris prestantie par sit. Ego illi inter viros illustres nostri temporis, de quibus modo tractafum endo, non infimum servavi loeun atque ideirco silendum inpresentiarum decrevi. Gaudeo quoque ex paeis conclusione, cujus nomen duleissimum est et res saluberrima jocundissimaque. Mallem salvis potius quam rebus consumplis concordiam emer- sisse. Melius tamen est sera pax quam perpetuum bellum. Tu igitur jam respi- rabis paccque frueris. Clero tuo deliranti resistere poteris, nee tibi justitie tramites sequenti Romana curia adversabitur. Sequere et quod rectum arbitraris, totis amplectere viribus. Justis conatibus et homines et superi favent. Non seribam tibi nune plura, quia non adest otium. Tantum rogo, veteris amicitie nostre ut memor sis meque tuo utaris, qui nullibi tuis mandatis adversus ero. Cesari nostro confide te fore carissimum, quamvis nostri qui sint mores multo (melius) quam ego nosti. Si quando ulterius ad te scripsero, verbosior ero. Vale et me dilige tui observantissimum. Ex nova civitate X Calendas Augusti 1450. 186. Franciscus Philelphus ad A. S., d. Mailand, 26. Novemb. 1450. In Philelphi Epistolae edit. Basil., 1500, eust. o, 3. 187. A. S. ad Johannem de Hinderbach, d. Wien, 1. Juni 1431. (Edit. Norimb. 126; Basil. 126.) Das Datum aus Cod. A und der edit. Norimb.
Strana 399
399 188. A. S. Johanni de Capistrano, d. Wien, 5. Juni 1451. Aus Codd. A und W. Aus letzterm Codex veröffentlichte schon Lauffs in der o. a. Dissertation diesen Brief, doch ziemlich incorrect. Reverendissimo in Christo Patri fratri Johanni de Capistrano Ordinis mino- rum professori ac vicario generali Eneas Episcopus Senensis salutem perpetuam dicit. Adventum vestrum ad novam civitatem multis referentibus intellexi. Gau- deo omnes letos esse presentia vestra vosque tamquam pacis angelum et verita- tis nuncium ubique receptum esse. Sed est mihi molestum, quod non video et amplexor personam vestram. Nescio, quo voltu, quibus verbis quibusve honori- bus regia majestas vos acceperit. Puto omnia esse bona, quia virtuti omnia favent, virtutem omnia venerantur, virtuti nichil sinistri aceidere potest. Boni virtutem colunt, mali admirantur. Tuta ubique virtus est. Non fuit opus presen- tia mea, quando ad regem venistis. Nunquam enim advocatum virtus desiderat. Que fuerit causa vocationis vestre, id jam litteris meis in Italia cognovistis et puto id vobis rurssum esse dictum. Si factum est, gaudeo; si minus, spero fiet. Ac de hujuscemodi rebus, si simul erimus, colloquemur amplius. Nunc aliud est quod me scribere compulit. Id breviter aperiam. Accesserunt me hodie Burgi- magister, id est pretor sive preses hujus inclite urbis Wiennensis et consules una secum dixeruntque : Magnum et sanctum virum accepimus venisse ad novam civitatem, cujus sermonem et vitam admirantur omnes. Italicum esse ajunt ordi- nis minorum, Sancti Bernardini concivis tui discipulum. Timemus ne regionem hane relinquat, priusquam nos visitet. Scribe, rogamus, tanto patri, ne nos sua presentia indignos judicet. Optamus videre, audire venerarique tantum patrem. Age fac ne nos privati simus lanto bono. Promisi scribere et servandum est, quod dicitur. Digna michi postulatio videtur. Rogo, precor et obsecro, ne tan- tam urbem contempuatis, quamquam puto, etiam me tacente nullatenus devotum hunc populum neglexissetis. Cum enim ex Italia longo et laborioso itinere Au- strian pelieritis, quis putet, Wyennam, regionis caput, urbem amplissimam et quodammodo metropolim provinciarum, ducum regumque domum a vobis negligi. Magna hie messis est et multi manipuli deo offerendi. Devotus populus et boni cupidus adventum vestrum quasi magni prophete cupit. Nolite tantam exspectationem frustrari. Hie deo servietis et fortassis plures hie una die Christi lucrifacietis animas, quam certis in locis anno predicantes. Visitate vestri cupi- dos et amantes. Magna est hie expectatio vestri. Et quamvis hie multis respec- tibus Babilonia reputari possit, aliis tamen de causis hie Syon est et civitas magno Regi accepta. Sed si Babilonia est, indiget vestra presentia; si Syon, digna est adventu vestro. Ego, nisi putarem adventum vestrum esse festinum, venirem ad vos nec paterer sine visione mea vestrum abitum, ne qui scripsi, ut veniretis, advenientem fugere viderer. Valete in Christo et orate deum pro me. Ex Wyenna die quinta Junii Anno ete. quinquagesimo primo. 189. A. S. amico cuidam, d. Wien, 16. Juni 1451. Aus Cod. E, fol. 344. Venerabilis amice carissime. Nee tibi diu quiequam scripsi, nec tu ad me quicquam litterarum misisti. Sumus ambo in culpa, qui veterem amieitiam sini- mus tacendo tepescere. Ego tamen, etsi taceo, non minus amore tue virtu- tis afficior et letor michi occasionem modo prestitam esse, qua tibi aliquid
399 188. A. S. Johanni de Capistrano, d. Wien, 5. Juni 1451. Aus Codd. A und W. Aus letzterm Codex veröffentlichte schon Lauffs in der o. a. Dissertation diesen Brief, doch ziemlich incorrect. Reverendissimo in Christo Patri fratri Johanni de Capistrano Ordinis mino- rum professori ac vicario generali Eneas Episcopus Senensis salutem perpetuam dicit. Adventum vestrum ad novam civitatem multis referentibus intellexi. Gau- deo omnes letos esse presentia vestra vosque tamquam pacis angelum et verita- tis nuncium ubique receptum esse. Sed est mihi molestum, quod non video et amplexor personam vestram. Nescio, quo voltu, quibus verbis quibusve honori- bus regia majestas vos acceperit. Puto omnia esse bona, quia virtuti omnia favent, virtutem omnia venerantur, virtuti nichil sinistri aceidere potest. Boni virtutem colunt, mali admirantur. Tuta ubique virtus est. Non fuit opus presen- tia mea, quando ad regem venistis. Nunquam enim advocatum virtus desiderat. Que fuerit causa vocationis vestre, id jam litteris meis in Italia cognovistis et puto id vobis rurssum esse dictum. Si factum est, gaudeo; si minus, spero fiet. Ac de hujuscemodi rebus, si simul erimus, colloquemur amplius. Nunc aliud est quod me scribere compulit. Id breviter aperiam. Accesserunt me hodie Burgi- magister, id est pretor sive preses hujus inclite urbis Wiennensis et consules una secum dixeruntque : Magnum et sanctum virum accepimus venisse ad novam civitatem, cujus sermonem et vitam admirantur omnes. Italicum esse ajunt ordi- nis minorum, Sancti Bernardini concivis tui discipulum. Timemus ne regionem hane relinquat, priusquam nos visitet. Scribe, rogamus, tanto patri, ne nos sua presentia indignos judicet. Optamus videre, audire venerarique tantum patrem. Age fac ne nos privati simus lanto bono. Promisi scribere et servandum est, quod dicitur. Digna michi postulatio videtur. Rogo, precor et obsecro, ne tan- tam urbem contempuatis, quamquam puto, etiam me tacente nullatenus devotum hunc populum neglexissetis. Cum enim ex Italia longo et laborioso itinere Au- strian pelieritis, quis putet, Wyennam, regionis caput, urbem amplissimam et quodammodo metropolim provinciarum, ducum regumque domum a vobis negligi. Magna hie messis est et multi manipuli deo offerendi. Devotus populus et boni cupidus adventum vestrum quasi magni prophete cupit. Nolite tantam exspectationem frustrari. Hie deo servietis et fortassis plures hie una die Christi lucrifacietis animas, quam certis in locis anno predicantes. Visitate vestri cupi- dos et amantes. Magna est hie expectatio vestri. Et quamvis hie multis respec- tibus Babilonia reputari possit, aliis tamen de causis hie Syon est et civitas magno Regi accepta. Sed si Babilonia est, indiget vestra presentia; si Syon, digna est adventu vestro. Ego, nisi putarem adventum vestrum esse festinum, venirem ad vos nec paterer sine visione mea vestrum abitum, ne qui scripsi, ut veniretis, advenientem fugere viderer. Valete in Christo et orate deum pro me. Ex Wyenna die quinta Junii Anno ete. quinquagesimo primo. 189. A. S. amico cuidam, d. Wien, 16. Juni 1451. Aus Cod. E, fol. 344. Venerabilis amice carissime. Nee tibi diu quiequam scripsi, nec tu ad me quicquam litterarum misisti. Sumus ambo in culpa, qui veterem amieitiam sini- mus tacendo tepescere. Ego tamen, etsi taceo, non minus amore tue virtu- tis afficior et letor michi occasionem modo prestitam esse, qua tibi aliquid
Strana 400
400 seribam. Nam sine causa implere papirum hominis abutentis est otio et litteris. Sed accipe, quid ex te nostro velim. Possides, ut ajunt, canonieatum et pre- bendam in ecclesia Olomuzensi neque ullum fructum ex ea capis. Prebenda pro- cul a domino non destruitur, sed annullatur. Loeus vacuus est, qui tamen unum presentem nutriret. Scio te probum esse sacerdotem nee tibi animum esse Mo- raviam incolere, nee te multum ille titulus eanonicatus ornat, qui alio ecclesie titulo fulges. Non es ambitiosus neque alteri invidens. Quod tibi tenere non potes, suadeo ergo tibi, pro bono illius prebende, pro utilitate unius boni viri et pro mercede, quam inde a domino consequeris, ut animum inducas ad resi- gnandum hujusmodi beneficium illi persone, de qua tibi verba faciet vir do- ctus et tui amantissimus dominus Johannes Frunt, Secretarius civitatis Colonien- sis. Vale mei memor. Ex Wienna 16. Junii 1431. 190. A. S. Johani de Carvajal Cardinali d. Neustadt, 21. Au- gust 1451. (Edit. Norimb. 130; Basil. 130.) Im Datum dieses Berichtes, den Aeneas über seine böhmische Legation sehrieb, stimmen die Codd. E, T und U mit den Editionen überein. 191. A. S. Nicolao de Wile, civitatis Eslingensis secretario, d. Neustadt, ?1432. (Edit. Norimb. 119; Basil. 119.) Die Adresse des Briefes heisst in der edit. s. l. el a., die der bekannte Nico- laus de Wile selbst besorgte: Moderati et prestabilis ingenii viro Nicolao de Wile etc. In Cod. M: Nicolao de Wile insignis civitatis eslingensis secretario Eneas episcopus Senensis. — Nicolaus de ulm, wie die edit. Norimb. liesst, ist ein blosser Druckfehler. Die ungefähre Zeil des Briefes ist aus folgenden Anga- ben zu erschen: Michel Füllendorf starb gegen Ende des Februar 1452 zu Siena; Kaiser Friedrich kehrte im Juni nach Neustadt zurück. 192. A. S. Cardinali S. Angeli (Carvajal), d. Neustadt, 6. April 1453. In Cod. R, fol. 100. Hier beginnt nun die Briefreihe des oben erwähnten wiener Autographen-Codex. 193. A. S. Nieolao V. Pont. Max., d. Neustadt, 10. April 1433. ibid. fol. 102. 194. A. S. Cardinali S.Angeli, d. Neustadt, 10. April1453. ib. f. 102. 195. A. S. Nicolao (de Cusa), Cardinali S. Petri ad vincula, episcopo Brixinensi, d. Neustadt, 10. April 1433. ibid. fol. 103. 196. A. S. Comiti magnifico Petro de Noxeto, d. Neustadt. 10. April 1453. ibid. fol. 103. 197. A. S. Sigismundo archiepiscopo Salzburgensi, d. Neu- stadt, ? ibid. fol. 104. Zeit und Ort sind nicht beigeschrieben, ergeben sich aber aus der Stelle, in welcher der Brief im Codex steht, von selbst. 198. A. S. Ulrico electo Palaviensi, d. Neustadl, 15. April 1453. ibid. fol. 104. 199. A. S. Nicolao V. Pont. Max., d. Neustadt, 17. April 1433. ibid. fol. 104. 200. A. S. Cardinali S. Angeli, d. Neustadt, 17. April 1433. ibid. fol. 105. 201. A. S. Cardinali Nicolao S. Petri, epise. Brixinensi d. Neu- stadt, 17. April 1433. ibid. fol. 105.
400 seribam. Nam sine causa implere papirum hominis abutentis est otio et litteris. Sed accipe, quid ex te nostro velim. Possides, ut ajunt, canonieatum et pre- bendam in ecclesia Olomuzensi neque ullum fructum ex ea capis. Prebenda pro- cul a domino non destruitur, sed annullatur. Loeus vacuus est, qui tamen unum presentem nutriret. Scio te probum esse sacerdotem nee tibi animum esse Mo- raviam incolere, nee te multum ille titulus eanonicatus ornat, qui alio ecclesie titulo fulges. Non es ambitiosus neque alteri invidens. Quod tibi tenere non potes, suadeo ergo tibi, pro bono illius prebende, pro utilitate unius boni viri et pro mercede, quam inde a domino consequeris, ut animum inducas ad resi- gnandum hujusmodi beneficium illi persone, de qua tibi verba faciet vir do- ctus et tui amantissimus dominus Johannes Frunt, Secretarius civitatis Colonien- sis. Vale mei memor. Ex Wienna 16. Junii 1431. 190. A. S. Johani de Carvajal Cardinali d. Neustadt, 21. Au- gust 1451. (Edit. Norimb. 130; Basil. 130.) Im Datum dieses Berichtes, den Aeneas über seine böhmische Legation sehrieb, stimmen die Codd. E, T und U mit den Editionen überein. 191. A. S. Nicolao de Wile, civitatis Eslingensis secretario, d. Neustadt, ?1432. (Edit. Norimb. 119; Basil. 119.) Die Adresse des Briefes heisst in der edit. s. l. el a., die der bekannte Nico- laus de Wile selbst besorgte: Moderati et prestabilis ingenii viro Nicolao de Wile etc. In Cod. M: Nicolao de Wile insignis civitatis eslingensis secretario Eneas episcopus Senensis. — Nicolaus de ulm, wie die edit. Norimb. liesst, ist ein blosser Druckfehler. Die ungefähre Zeil des Briefes ist aus folgenden Anga- ben zu erschen: Michel Füllendorf starb gegen Ende des Februar 1452 zu Siena; Kaiser Friedrich kehrte im Juni nach Neustadt zurück. 192. A. S. Cardinali S. Angeli (Carvajal), d. Neustadt, 6. April 1453. In Cod. R, fol. 100. Hier beginnt nun die Briefreihe des oben erwähnten wiener Autographen-Codex. 193. A. S. Nieolao V. Pont. Max., d. Neustadt, 10. April 1433. ibid. fol. 102. 194. A. S. Cardinali S.Angeli, d. Neustadt, 10. April1453. ib. f. 102. 195. A. S. Nicolao (de Cusa), Cardinali S. Petri ad vincula, episcopo Brixinensi, d. Neustadt, 10. April 1433. ibid. fol. 103. 196. A. S. Comiti magnifico Petro de Noxeto, d. Neustadt. 10. April 1453. ibid. fol. 103. 197. A. S. Sigismundo archiepiscopo Salzburgensi, d. Neu- stadt, ? ibid. fol. 104. Zeit und Ort sind nicht beigeschrieben, ergeben sich aber aus der Stelle, in welcher der Brief im Codex steht, von selbst. 198. A. S. Ulrico electo Palaviensi, d. Neustadl, 15. April 1453. ibid. fol. 104. 199. A. S. Nicolao V. Pont. Max., d. Neustadt, 17. April 1433. ibid. fol. 104. 200. A. S. Cardinali S. Angeli, d. Neustadt, 17. April 1433. ibid. fol. 105. 201. A. S. Cardinali Nicolao S. Petri, epise. Brixinensi d. Neu- stadt, 17. April 1433. ibid. fol. 105.
Strana 401
401 202. A. S. Johanni de Lysura, d. Neustadt, 17. April 1453; ibid. fol. 105. 203. A. S. Nicolao Hungaro, Regis Ladislai secretario, d. Neustadt, 17. April 1453; ibid. fol. 106. 204. A. S. Stephano Cancellario Austriae, d. Neustadt, 18. April 1453 ; ibid. fol. 105. 205. A. S. Nicolao Cardinali S. Petri, d. Neustadt, 18. (28?) April 1453; ibid. fol. 107. In diesem und den beiden folgenden Briefen scheint ein Versehen obzuwalten und zwar in Betreff des Datums. Die darin berichteten Neuigkeiten sind nämlich dieselben , wie die an Papst Nikolaus am 28. April geschriebenen (epist. 212). 206. A. S. Petro de Noxeto, comiti Palatino, d. Neustadt, 18. (28?) Apri1 1453; ibid. fol. 107. 207. A. S. Henrico Senfleben, decano Wratislaviensi, d. Neustadt, 19. (29?) April 1453; ibid. fol. 108. 208. A. S. Nicolao V. Pont. Max., Neustadt, 20. April 1433 ; ibid. fol. 108. 209. A. S. Cardinali S. Angeli, d. Neustadt, 21. April 1453; ibid. fol. 108. 210. A. S. Petro de Noxeto, d. Neustadt, 21. April 1453 ; ibid. fol. 108. 211. A. S. Henrico Senfleben, d. Neustadt, 21. April 1453; ibid. fol. 108. 212. A. S. Nicolao V. Pont. Max., d. Neustadt, 28. April 1433; ibid. fol. 106. 213. A. S. Cardinali S. Angeli, d. Neustadt, 28. April 1453 ; ibid. fol. 107. 214. (Anonymus quidam ad A. S.), d. Rom, 29. April 1453. Hier folgt der vielfach verderbte Brief aus Cod. E, fol. 349: Reverende pater. Abscedit a nobis venerabilis Ernestus Imperialis nunceius, qui nichil potuit in Frisingensi ecclesia obtinere, quia erat, quando accessit, de ipsa provisum. Voluissemus ipsi usque ad nunceii missi adventum apud vos morari. Voluit (Noluit) propter expensas. Ecclesia pacis tribula omnes. D. V. firmus perseverat perseverabitque, quantum possum cognoscere. Cum provide- bitur, verba habemus a pontifice summo de parochiali ecclesia nobis (vobis?) conferenda. Curate etiam cum litteris ad D. V. qui nos (vos?) amat me juvare, ne credat ratio (rationem?) a nobis negligi et curari a nobis. Scribite domino Petro de Nox., r. d. bononiensi et quibus videbitur. Non potui adue obtinere remissionem. Sed remittetur etiam, si papalis auetoritas debet intervenire. Boni animi esto. Ex Roma XXIX. April. 1433. 215. Petrus de Noxeto ad A. S., d. Rom, 1. Mai 1453. Der Brief, gleichfalls in verderbtem Text, aus Cod. E, fol. 349 : Epistola magnifici domini Petri de nobilibus de Noxeto, Sanctissimi domini Nicolai Papae V. secretarii, Reverendo in Christo patri Ence Silvio episcopo Senensi s. p. d. Reverendissime in Christo pater et domine mi singularissime post commendationem. Gratissime fuerunt mihi littere vestre, quas nuper per Archiv. XVI. 26
401 202. A. S. Johanni de Lysura, d. Neustadt, 17. April 1453; ibid. fol. 105. 203. A. S. Nicolao Hungaro, Regis Ladislai secretario, d. Neustadt, 17. April 1453; ibid. fol. 106. 204. A. S. Stephano Cancellario Austriae, d. Neustadt, 18. April 1453 ; ibid. fol. 105. 205. A. S. Nicolao Cardinali S. Petri, d. Neustadt, 18. (28?) April 1453; ibid. fol. 107. In diesem und den beiden folgenden Briefen scheint ein Versehen obzuwalten und zwar in Betreff des Datums. Die darin berichteten Neuigkeiten sind nämlich dieselben , wie die an Papst Nikolaus am 28. April geschriebenen (epist. 212). 206. A. S. Petro de Noxeto, comiti Palatino, d. Neustadt, 18. (28?) Apri1 1453; ibid. fol. 107. 207. A. S. Henrico Senfleben, decano Wratislaviensi, d. Neustadt, 19. (29?) April 1453; ibid. fol. 108. 208. A. S. Nicolao V. Pont. Max., Neustadt, 20. April 1433 ; ibid. fol. 108. 209. A. S. Cardinali S. Angeli, d. Neustadt, 21. April 1453; ibid. fol. 108. 210. A. S. Petro de Noxeto, d. Neustadt, 21. April 1453 ; ibid. fol. 108. 211. A. S. Henrico Senfleben, d. Neustadt, 21. April 1453; ibid. fol. 108. 212. A. S. Nicolao V. Pont. Max., d. Neustadt, 28. April 1433; ibid. fol. 106. 213. A. S. Cardinali S. Angeli, d. Neustadt, 28. April 1453 ; ibid. fol. 107. 214. (Anonymus quidam ad A. S.), d. Rom, 29. April 1453. Hier folgt der vielfach verderbte Brief aus Cod. E, fol. 349: Reverende pater. Abscedit a nobis venerabilis Ernestus Imperialis nunceius, qui nichil potuit in Frisingensi ecclesia obtinere, quia erat, quando accessit, de ipsa provisum. Voluissemus ipsi usque ad nunceii missi adventum apud vos morari. Voluit (Noluit) propter expensas. Ecclesia pacis tribula omnes. D. V. firmus perseverat perseverabitque, quantum possum cognoscere. Cum provide- bitur, verba habemus a pontifice summo de parochiali ecclesia nobis (vobis?) conferenda. Curate etiam cum litteris ad D. V. qui nos (vos?) amat me juvare, ne credat ratio (rationem?) a nobis negligi et curari a nobis. Scribite domino Petro de Nox., r. d. bononiensi et quibus videbitur. Non potui adue obtinere remissionem. Sed remittetur etiam, si papalis auetoritas debet intervenire. Boni animi esto. Ex Roma XXIX. April. 1433. 215. Petrus de Noxeto ad A. S., d. Rom, 1. Mai 1453. Der Brief, gleichfalls in verderbtem Text, aus Cod. E, fol. 349 : Epistola magnifici domini Petri de nobilibus de Noxeto, Sanctissimi domini Nicolai Papae V. secretarii, Reverendo in Christo patri Ence Silvio episcopo Senensi s. p. d. Reverendissime in Christo pater et domine mi singularissime post commendationem. Gratissime fuerunt mihi littere vestre, quas nuper per Archiv. XVI. 26
Strana 402
402 tabellarium vestrum accepimus, Sanetissimo domino nostro atque mihi multis de causis, precipue intellecta bona valetudine P. V. et pace cum magno honore et commodo Cesaris nostri, cui plurimum afficimur, conclusa, ut aliud jucundius novum nobis afferri (non) poterat, prout etiam videbitur per litteras domini nostri ad ipsum Cesarem et ad P. V. de re vestra certa D. V. quod nunquam dabitur a me oblivioni et opportuno tempore bene de ea confido de prepositura illa pro domino (dominio?) ultra et parochiali ecclesia P.V. fiet sed quod scrip- sistis in litteris vestris occurente vacatione. De novis Ytalie nil habeo quod scribo isdem et tot bellis adhue ardet et fluetuat quibus ante (?). Commendo me D. V. et expeditionem hujus cursoris, quem D. N. ad paternitatem V. dirigat litteras que Seneñ dirigebantur per fidelissimum nunecium nisi Rome Ex palatio apostolico prima die mensis Maji 1453. 216. A. S. Joh. Campisio episcopo Placentino, d. Neustadt, 5. Mai 1453. In Cod. R, fol. 109. 217. A. S. Nieolao Amidano archiepiscopo Mediolanensi, d. Neustadt, 5. Mai 1453; ibid. fol. 109. 218. A. S. Jacobo de Tholomeis comiti Palatino et insigni jurisconsulto, d. Neustadt, 6. Mai 1453; ibid. fol. 111. 219. A. S. Raphaeli Primaditio, decretorum doetori ac vicario suo, d. Neustadt, 7. Mai 1433; ibid. fol. 110. 220. A. S. Franciseo Tholomeo juris interpreti et canonico Senensi, d. Neustadt, 7. Mai 1453; ibid. fol. 110. 221. A. S. episcopo Grossetano, d. Neustadt, 7. Mai 1453; ibid. fol. 110. 222. A. S. Gregorio (Lollio) jurisconsulto et fratri, d. Neu- stadt, 7. Mai 1453; ibid. fol. 110. 223. A. S. Andreae Bentio jurisconsulto insigni, d. Neu- stadt, 7. Mai 1453; ibid. fol. 111. 224. A. S. Cardinali Francisco, episcopo Portuensi et vice- cancellario, d. Neustadt, 14. Mai 1433; ibid. fol. 111. 225. A. S. Nicolao V. Pont. Max., d. Neustadt, 14. Mai 1453; ibid. fol. 112. 226. A. S. Petro de Noxeto, d. Neustadt, 14. Mai 1453; ibid. fol. 112; edit. Colon. Z, 4; Norimb. 432; Basil. 414. 227. A. S. Joh. Campisio, episcopo Placentino, d. Neustadt, 14. Mai 1453. In Cod. R, fol. 112. 228. A. S. Nicolao Cardinali S. Petri, d. Bruck, 24. Mai 1453. ibid. ſol. 113. 229. A. S. Petro de Noxeto, d. Bruck, 25. Mai 1453; ibid. fol. 114. 230. A. S. Philippo Cardinali Bononiensi, d. Grätz, 27. Mai 1453; ibid. fol. 114. 231. A. S. Ulrico Nustorfio, electo Pataviensi, d. Grätz, 27. Mai 1453; ibid. fol. 114. 232. A. S. Cardinali S. Angeli, d. Grätz, 3. Juni 1453; ibid. fol. 115.
402 tabellarium vestrum accepimus, Sanetissimo domino nostro atque mihi multis de causis, precipue intellecta bona valetudine P. V. et pace cum magno honore et commodo Cesaris nostri, cui plurimum afficimur, conclusa, ut aliud jucundius novum nobis afferri (non) poterat, prout etiam videbitur per litteras domini nostri ad ipsum Cesarem et ad P. V. de re vestra certa D. V. quod nunquam dabitur a me oblivioni et opportuno tempore bene de ea confido de prepositura illa pro domino (dominio?) ultra et parochiali ecclesia P.V. fiet sed quod scrip- sistis in litteris vestris occurente vacatione. De novis Ytalie nil habeo quod scribo isdem et tot bellis adhue ardet et fluetuat quibus ante (?). Commendo me D. V. et expeditionem hujus cursoris, quem D. N. ad paternitatem V. dirigat litteras que Seneñ dirigebantur per fidelissimum nunecium nisi Rome Ex palatio apostolico prima die mensis Maji 1453. 216. A. S. Joh. Campisio episcopo Placentino, d. Neustadt, 5. Mai 1453. In Cod. R, fol. 109. 217. A. S. Nieolao Amidano archiepiscopo Mediolanensi, d. Neustadt, 5. Mai 1453; ibid. fol. 109. 218. A. S. Jacobo de Tholomeis comiti Palatino et insigni jurisconsulto, d. Neustadt, 6. Mai 1453; ibid. fol. 111. 219. A. S. Raphaeli Primaditio, decretorum doetori ac vicario suo, d. Neustadt, 7. Mai 1433; ibid. fol. 110. 220. A. S. Franciseo Tholomeo juris interpreti et canonico Senensi, d. Neustadt, 7. Mai 1453; ibid. fol. 110. 221. A. S. episcopo Grossetano, d. Neustadt, 7. Mai 1453; ibid. fol. 110. 222. A. S. Gregorio (Lollio) jurisconsulto et fratri, d. Neu- stadt, 7. Mai 1453; ibid. fol. 110. 223. A. S. Andreae Bentio jurisconsulto insigni, d. Neu- stadt, 7. Mai 1453; ibid. fol. 111. 224. A. S. Cardinali Francisco, episcopo Portuensi et vice- cancellario, d. Neustadt, 14. Mai 1433; ibid. fol. 111. 225. A. S. Nicolao V. Pont. Max., d. Neustadt, 14. Mai 1453; ibid. fol. 112. 226. A. S. Petro de Noxeto, d. Neustadt, 14. Mai 1453; ibid. fol. 112; edit. Colon. Z, 4; Norimb. 432; Basil. 414. 227. A. S. Joh. Campisio, episcopo Placentino, d. Neustadt, 14. Mai 1453. In Cod. R, fol. 112. 228. A. S. Nicolao Cardinali S. Petri, d. Bruck, 24. Mai 1453. ibid. ſol. 113. 229. A. S. Petro de Noxeto, d. Bruck, 25. Mai 1453; ibid. fol. 114. 230. A. S. Philippo Cardinali Bononiensi, d. Grätz, 27. Mai 1453; ibid. fol. 114. 231. A. S. Ulrico Nustorfio, electo Pataviensi, d. Grätz, 27. Mai 1453; ibid. fol. 114. 232. A. S. Cardinali S. Angeli, d. Grätz, 3. Juni 1453; ibid. fol. 115.
Strana 403
403 233. A. S. Cardinali S. Angeli, d. Grütz, 7. Juni 1453; ibid. fol. 116. 234. A. S. Johanni Nihili Bohemo, astronomo perdocto, d. Grätz, 13. Juni 1453; ibid. fol. 117. 235. A. S. Antonio episcopo Tergestino, d. Grätz, 13. Juni 1433; ibid. fol. 117. 236. A. S. Nicolao V. Pont. Max., d. Grätz, 19. Juni 1453 ; ibid. fol. 118. 237. A. S. Jacobo archiepiscopo Trevirensi, d. Grätz, 22. Juni 1453; ibid. fol. 119. 238. A. S. Johanni de Lysura, decretorum doctori, d. Grätz, 25. Juni 1433; ibid. fol. 119. 239. A. S. Theodorico Coloniensi (archiepiscopo), d. Grütz, 25. Juni 1453 ; ibid. fol. 120. Das Datum, obwohl im Codex nicht bei- geschrieben, geht aus der Stellung des Briefes in demselben hervor. 240. A. S. Johanni Frunt, d. Grätz, 26. Juni 1453; ibid. fol. 120. 241. A. S. Gregorio Lollio Senensi, d. Grätz, 1. Juli 1453; ibid. fol. 121. 242. A. S. Johanni Fernandi de Portugallia, d. Grütz, zwischen 1. und 10. Juli 1433; ibid. fol. 122. Die Zeitbestimmung geht aus der Stel- lung des Briefes im Codex hervor. 243. A. S. Cardinali S. Angeli, d. Grätz, 10. Juli 1433; ibid. fol. 123. 244. A. S. Nicolao V. Pont. Max., d. Grätz, 12. Juli 1453; ibid. fol. 124; edit. Norimb. 162; Basil. 162. 245. A. S. Slephano de Novaria jurisconsulto, d. Grätz, 12. Juli 1453. In Cod. R, fol. 123. 246. A. S. Bartholomeo de Massa legum doetori, d. Grätz, 13. Juli 1433; ibid. fol. 124; edit. Norimb. 160; Basil. 160. 247. A. S. Francisco de Tholomeis, canonico Senensi, d. Grätz, 13. Juli 1453. Cod. R, fol. 124: F. de T. juris pontificii doctori; edit. Norimb. 161; Basil. 161. 248. A. S. Cardinali S. Petri ad vineula (Nicol. de Cusa), d. Grätz, 21. Juli 1453. Cod. R, fol. 127; edit. Norimb. 155; Basil. 155. 249. A. S. Petro de Noxeto, d. Grätz, 25. Juli 1453. Cod. R, fol. 132. 250. A. S. Cardinali Firmano (Dominico Capranicae), d. Grütz, 27. Juli 1453. Cod. R, fol. 132; edit. Norimb. 156; Basil. 156. 251. A. S. decano et capitulo ecclesiae Pragensis, d. Grätz, 27. Juli 1453. Cod. R, fol. 133; edit. Norimb. 157; Basil. 157. 252. A. S. Wenceslao de Crumnau, decano et administratori ecclesiac Pragensis, d. Grätz, 27. Juli 1453. Cod. R, fol. 133 ; edit. Norimb. 158; Basil. 158. 253. A. S. Gregorio Nicolai fratri suo, d. Grätz, 9. Aug. 1453. Cod. R, fol. 136; edit. Norimb. 164; Basil. 164. 26*
403 233. A. S. Cardinali S. Angeli, d. Grütz, 7. Juni 1453; ibid. fol. 116. 234. A. S. Johanni Nihili Bohemo, astronomo perdocto, d. Grätz, 13. Juni 1453; ibid. fol. 117. 235. A. S. Antonio episcopo Tergestino, d. Grätz, 13. Juni 1433; ibid. fol. 117. 236. A. S. Nicolao V. Pont. Max., d. Grätz, 19. Juni 1453 ; ibid. fol. 118. 237. A. S. Jacobo archiepiscopo Trevirensi, d. Grätz, 22. Juni 1453; ibid. fol. 119. 238. A. S. Johanni de Lysura, decretorum doctori, d. Grätz, 25. Juni 1433; ibid. fol. 119. 239. A. S. Theodorico Coloniensi (archiepiscopo), d. Grütz, 25. Juni 1453 ; ibid. fol. 120. Das Datum, obwohl im Codex nicht bei- geschrieben, geht aus der Stellung des Briefes in demselben hervor. 240. A. S. Johanni Frunt, d. Grätz, 26. Juni 1453; ibid. fol. 120. 241. A. S. Gregorio Lollio Senensi, d. Grätz, 1. Juli 1453; ibid. fol. 121. 242. A. S. Johanni Fernandi de Portugallia, d. Grütz, zwischen 1. und 10. Juli 1433; ibid. fol. 122. Die Zeitbestimmung geht aus der Stel- lung des Briefes im Codex hervor. 243. A. S. Cardinali S. Angeli, d. Grätz, 10. Juli 1433; ibid. fol. 123. 244. A. S. Nicolao V. Pont. Max., d. Grätz, 12. Juli 1453; ibid. fol. 124; edit. Norimb. 162; Basil. 162. 245. A. S. Slephano de Novaria jurisconsulto, d. Grätz, 12. Juli 1453. In Cod. R, fol. 123. 246. A. S. Bartholomeo de Massa legum doetori, d. Grätz, 13. Juli 1433; ibid. fol. 124; edit. Norimb. 160; Basil. 160. 247. A. S. Francisco de Tholomeis, canonico Senensi, d. Grätz, 13. Juli 1453. Cod. R, fol. 124: F. de T. juris pontificii doctori; edit. Norimb. 161; Basil. 161. 248. A. S. Cardinali S. Petri ad vineula (Nicol. de Cusa), d. Grätz, 21. Juli 1453. Cod. R, fol. 127; edit. Norimb. 155; Basil. 155. 249. A. S. Petro de Noxeto, d. Grätz, 25. Juli 1453. Cod. R, fol. 132. 250. A. S. Cardinali Firmano (Dominico Capranicae), d. Grütz, 27. Juli 1453. Cod. R, fol. 132; edit. Norimb. 156; Basil. 156. 251. A. S. decano et capitulo ecclesiae Pragensis, d. Grätz, 27. Juli 1453. Cod. R, fol. 133; edit. Norimb. 157; Basil. 157. 252. A. S. Wenceslao de Crumnau, decano et administratori ecclesiac Pragensis, d. Grätz, 27. Juli 1453. Cod. R, fol. 133 ; edit. Norimb. 158; Basil. 158. 253. A. S. Gregorio Nicolai fratri suo, d. Grätz, 9. Aug. 1453. Cod. R, fol. 136; edit. Norimb. 164; Basil. 164. 26*
Strana 404
404 254. A. S. Bartholomaeo Massano legum doctori, d. Grätz, 10. Aug. 1453. Cod. R, fol. 136; edit. Norimb. 132; Basil. 132. 255. A. S. Bartholomaeo procuratori et concanonico suo, d. Grätz, 10. Aug. 1453. Cod. R, fol. 137; edit. Norimb. 133; Basil. 133. 256. A. S. Miehaeli Primadicio vicario suo, d. Grätz, 10. Aug. 1453. Cod. R, fol. 137; edit. Norimb. 134; Basil. 134. 257. A. S. Cardinali S. Angeli, d. Grätz, 10. Aug. 1453, Cod. R, fol. 137; edit. Norimb. 135; Basil. 135. In den neueren Ausgaben finden sich die Briefe aus dieser Zeit meistens ohne Adresse, diese wird dann aus dem Cod. R und aus der edit. Nicolai de Wile s. 1. et a. fol. ergänzt. 258. A. S. Petro de Noxeto, d. Grätz, 10. Aug. 1433. Cod. R, fol. 137; edit. Norimb. 136; Basil. 136. 259. A. S. Henrico Senftleben, d. Grätz, 10. Aug. 1453. Cod. R, fol. 138; edit. Norimb. 137; Basil. 137. 260. A. S. Stephano de Novaria, d. Grätz, 10. Aug. 1433. Cod. R, fol. 138; edit. Norimb. 138; Basil. 138. 261. A. S. Joh. Campisio, episcopoPlacentino, d. Grätz, 10. Aug. 1453. Cod. R, fol. 138; edit. Norimb. 139; Basil. 139. 262. A. S. Nicolao V. Pont. Max., d. Grätz, 11. Aug. 1453. Cod. R, fol. 139; edit. Norimb. 140; Basil. 140. ef. epist. 244. 263. A. S. Cardinali Firmano, d. Grätz, 11. Aug. 1453. Cod. R, fol. 139; edit. Norimb. 141; Basil. 141. 264. A. S. Ludovico Patriarchae Aquilegiensi, d. Grätz, 12. Aug. 1453. Cod. R, fol. 140; edit. Norimb. 142; Basil. 142. Die Editionen datiren minder riehtig vom 10. August. 265. A. S. Johanni Fernandi, legum doctori, consiliario regis Portugalliae, d. Grätz, 23. Aug. 1433. Cod. R, fol. 140; edit. Norimb. 143; Basil. 143. 266. A. S. Nicolao V. Pont. Max., d. Grätz, 24. Aug. 1453. Cod. R, fol. 140; edit. Norimb. 144; Basil. 144. 267. A. S. Johanni Troester, d. Grätz, 25. Aug. 1453. Cod. R, fol. 141; edit. Norimb. 145; Basil. 143. 268. A. S. Wilhelmo episcopo Tullensi, d. Grätz, zwischen 25. Aug. und 3. Septemb. 1433. Cod. R, fol. 141 ; edil. Norimb. 134; Basil. 154. Die ungefähre Zeitbestimmung nach der Stellung des Briefes im Cod. R. 269. A. S. Gregorio Nicolai, legum doctori, d. Grätz, 3. Sept. 1453. Cod. R, fol. 141; edit. Norimb. 146; Basil. 146. 270. A. S. Henrico Senfleben, d. Grätz, 3. Sept. 1433. Cod. R, fol. 142; edit. Norimb. 147; Basil. 147. 271. A. S. Petro de Noxeto, d. Grätz, 3. Sept. 1453. Cod. R, fol. 142; edit. Norimb. 151; Basil. 151. 272. A. S. Cardinali S. Angeli, d. Grätz, 3. Sept. 1433. Cod. R, fol. 142; edit. Norimb. 153; Basil. 153.
404 254. A. S. Bartholomaeo Massano legum doctori, d. Grätz, 10. Aug. 1453. Cod. R, fol. 136; edit. Norimb. 132; Basil. 132. 255. A. S. Bartholomaeo procuratori et concanonico suo, d. Grätz, 10. Aug. 1453. Cod. R, fol. 137; edit. Norimb. 133; Basil. 133. 256. A. S. Miehaeli Primadicio vicario suo, d. Grätz, 10. Aug. 1453. Cod. R, fol. 137; edit. Norimb. 134; Basil. 134. 257. A. S. Cardinali S. Angeli, d. Grätz, 10. Aug. 1453, Cod. R, fol. 137; edit. Norimb. 135; Basil. 135. In den neueren Ausgaben finden sich die Briefe aus dieser Zeit meistens ohne Adresse, diese wird dann aus dem Cod. R und aus der edit. Nicolai de Wile s. 1. et a. fol. ergänzt. 258. A. S. Petro de Noxeto, d. Grätz, 10. Aug. 1433. Cod. R, fol. 137; edit. Norimb. 136; Basil. 136. 259. A. S. Henrico Senftleben, d. Grätz, 10. Aug. 1453. Cod. R, fol. 138; edit. Norimb. 137; Basil. 137. 260. A. S. Stephano de Novaria, d. Grätz, 10. Aug. 1433. Cod. R, fol. 138; edit. Norimb. 138; Basil. 138. 261. A. S. Joh. Campisio, episcopoPlacentino, d. Grätz, 10. Aug. 1453. Cod. R, fol. 138; edit. Norimb. 139; Basil. 139. 262. A. S. Nicolao V. Pont. Max., d. Grätz, 11. Aug. 1453. Cod. R, fol. 139; edit. Norimb. 140; Basil. 140. ef. epist. 244. 263. A. S. Cardinali Firmano, d. Grätz, 11. Aug. 1453. Cod. R, fol. 139; edit. Norimb. 141; Basil. 141. 264. A. S. Ludovico Patriarchae Aquilegiensi, d. Grätz, 12. Aug. 1453. Cod. R, fol. 140; edit. Norimb. 142; Basil. 142. Die Editionen datiren minder riehtig vom 10. August. 265. A. S. Johanni Fernandi, legum doctori, consiliario regis Portugalliae, d. Grätz, 23. Aug. 1433. Cod. R, fol. 140; edit. Norimb. 143; Basil. 143. 266. A. S. Nicolao V. Pont. Max., d. Grätz, 24. Aug. 1453. Cod. R, fol. 140; edit. Norimb. 144; Basil. 144. 267. A. S. Johanni Troester, d. Grätz, 25. Aug. 1453. Cod. R, fol. 141; edit. Norimb. 145; Basil. 143. 268. A. S. Wilhelmo episcopo Tullensi, d. Grätz, zwischen 25. Aug. und 3. Septemb. 1433. Cod. R, fol. 141 ; edil. Norimb. 134; Basil. 154. Die ungefähre Zeitbestimmung nach der Stellung des Briefes im Cod. R. 269. A. S. Gregorio Nicolai, legum doctori, d. Grätz, 3. Sept. 1453. Cod. R, fol. 141; edit. Norimb. 146; Basil. 146. 270. A. S. Henrico Senfleben, d. Grätz, 3. Sept. 1433. Cod. R, fol. 142; edit. Norimb. 147; Basil. 147. 271. A. S. Petro de Noxeto, d. Grätz, 3. Sept. 1453. Cod. R, fol. 142; edit. Norimb. 151; Basil. 151. 272. A. S. Cardinali S. Angeli, d. Grätz, 3. Sept. 1433. Cod. R, fol. 142; edit. Norimb. 153; Basil. 153.
Strana 405
405 273. Sbigneus, tit. S. Priscae Presbyter Cardinalis ac epi- scopus Cracoviensis ad A. S., d. Krakau, 10. Sept. 1453. Cod. R, fol. 181; cf. Dudik, Iter Italicum I. p. 260. 274. A. S. Petro de Noxelo, d. Grätz, 18. Sept. 1453. Cod. R, fol. 144; edit. Norimb. 148; Basil. 148. 275. A. S. Johanni Campisio, episcopo Placentino, d. Grätz, 18. Sept. 1453. Cod. R, fol. 149. 276. A. S. Cardinali S. Angeli, d. Grätz, 18. Sept. 1433. In Cod. R, fol. 149, doch ohne Datum, welches sich indess aus der Stellung des Briefes im Codex und aus seinem Inhalt, der mit dem des vorhergehenden ganz über- einstimmt, von selbst ergibt. 277. A. S. Henrieo Senftleben, scriptori apostolico, et Impe- riali consiliario, d. Grätz, 18. Sept. 1453. In Cod. R, fol. 130. 278. A. S. Stephano de Novaria, d. Grätz, 19. Sept. (?) 1433. Cod. R, fol. 147; edit. Norimb. 150; Basil. 150. Freilich liest der Codex: Gretz XVIIII. Aprilis 1453, so auch die Editionen. Dass hier aber ein blosser Schreib- fehler vorliege, geht aus dem Orte der Abfassung — die Briefe vom April datiren aus Neustadt —und aus der Erwähnung der Reise des Joh. Hinderbach nach Rom hervor, deren auch in den epistt. 287, 288 und 289 gedacht wird. 279. A. S. Francisco Ptolomeo Canonico suo, d. Grätz, 23. Sept. 1453. Cod. R, fol. 147; edit. Norimb. 152; Basil. 152. 280. A. S. Johanni de Agazoria, episcopo Grossetano, d. Grätz, 25. Sept. 1453. Cod. R, fol. 147; edit. Norimb. 149; Basil. 149. 281. A. S. Bartholomaco Massano jurisconsulto, d. Grätz, 23. Sept. 1453. In Cod. R, fol. 150. Die Datirung XXV. April. ist offenbar wieder ein Schreibfehler. 282. A. S. sorori suae, d. Grütz, 25. Sept. 1453. In Cod. R, fol. 131. Der Brief ist in italienischer Sprache geschrieben: Carissima sorella etc. 283. A. S. Antoniac, d. Grätz, 25. Sept. 1453; ibid. fol. 151, gleichfalls in italienischer Sprache. 284. A. S. Prioribus et Capitaneis populi civitatis Senarum, d. Grätz, 25. Sept. 1453; ibid. fol. 152. 285. A. S. Gregorio legum doctori, d. Grätz, 25. Sept. 1453. ibid. fol. 153. 286. A. S. Mariano Sozino, clarissimo juris interpreti, d. Grätz, 25. (27.?) Sepl. 1433; ibid. fol. 153. Aeneas dalirt hier nach dem römischen Kalender: Gretz V. Cal. Oct. 1453, doch sind die vorhergehenden Briefe wie die folgenden vom 25. Sept., also woll auch dieser. 287. A. S. Cardinali S. Angeli, d. Grätz, 25. Sept. 1453; ibid. fol. 153. 288. A. S. Petro de Noxeto, d. Grätz, 25. Sept. 1453; ibid. fol. 134. 289. A. S. Nicolao Cardinali S. Petri, d. Grätz, 25. Sept. 1433; ibid. fol. 154. 290. A. S. Leonardo de Benevolentibus, civi Senensi et apud illu- strem dominum (dueem?) Venetorum oratori, d. Grätz, 25. Sept. 1453; ibid. fol. 155.
405 273. Sbigneus, tit. S. Priscae Presbyter Cardinalis ac epi- scopus Cracoviensis ad A. S., d. Krakau, 10. Sept. 1453. Cod. R, fol. 181; cf. Dudik, Iter Italicum I. p. 260. 274. A. S. Petro de Noxelo, d. Grätz, 18. Sept. 1453. Cod. R, fol. 144; edit. Norimb. 148; Basil. 148. 275. A. S. Johanni Campisio, episcopo Placentino, d. Grätz, 18. Sept. 1453. Cod. R, fol. 149. 276. A. S. Cardinali S. Angeli, d. Grätz, 18. Sept. 1433. In Cod. R, fol. 149, doch ohne Datum, welches sich indess aus der Stellung des Briefes im Codex und aus seinem Inhalt, der mit dem des vorhergehenden ganz über- einstimmt, von selbst ergibt. 277. A. S. Henrieo Senftleben, scriptori apostolico, et Impe- riali consiliario, d. Grätz, 18. Sept. 1453. In Cod. R, fol. 130. 278. A. S. Stephano de Novaria, d. Grätz, 19. Sept. (?) 1433. Cod. R, fol. 147; edit. Norimb. 150; Basil. 150. Freilich liest der Codex: Gretz XVIIII. Aprilis 1453, so auch die Editionen. Dass hier aber ein blosser Schreib- fehler vorliege, geht aus dem Orte der Abfassung — die Briefe vom April datiren aus Neustadt —und aus der Erwähnung der Reise des Joh. Hinderbach nach Rom hervor, deren auch in den epistt. 287, 288 und 289 gedacht wird. 279. A. S. Francisco Ptolomeo Canonico suo, d. Grätz, 23. Sept. 1453. Cod. R, fol. 147; edit. Norimb. 152; Basil. 152. 280. A. S. Johanni de Agazoria, episcopo Grossetano, d. Grätz, 25. Sept. 1453. Cod. R, fol. 147; edit. Norimb. 149; Basil. 149. 281. A. S. Bartholomaco Massano jurisconsulto, d. Grätz, 23. Sept. 1453. In Cod. R, fol. 150. Die Datirung XXV. April. ist offenbar wieder ein Schreibfehler. 282. A. S. sorori suae, d. Grütz, 25. Sept. 1453. In Cod. R, fol. 131. Der Brief ist in italienischer Sprache geschrieben: Carissima sorella etc. 283. A. S. Antoniac, d. Grätz, 25. Sept. 1453; ibid. fol. 151, gleichfalls in italienischer Sprache. 284. A. S. Prioribus et Capitaneis populi civitatis Senarum, d. Grätz, 25. Sept. 1453; ibid. fol. 152. 285. A. S. Gregorio legum doctori, d. Grätz, 25. Sept. 1453. ibid. fol. 153. 286. A. S. Mariano Sozino, clarissimo juris interpreti, d. Grätz, 25. (27.?) Sepl. 1433; ibid. fol. 153. Aeneas dalirt hier nach dem römischen Kalender: Gretz V. Cal. Oct. 1453, doch sind die vorhergehenden Briefe wie die folgenden vom 25. Sept., also woll auch dieser. 287. A. S. Cardinali S. Angeli, d. Grätz, 25. Sept. 1453; ibid. fol. 153. 288. A. S. Petro de Noxeto, d. Grätz, 25. Sept. 1453; ibid. fol. 134. 289. A. S. Nicolao Cardinali S. Petri, d. Grätz, 25. Sept. 1433; ibid. fol. 154. 290. A. S. Leonardo de Benevolentibus, civi Senensi et apud illu- strem dominum (dueem?) Venetorum oratori, d. Grätz, 25. Sept. 1453; ibid. fol. 155.
Strana 406
406 291. A. S. Comiti Jaeobo de Ptolomeis, fratri suo, d. Grätz, 26. Sept. 1453; ibid. fol. 158. 292. A. S. Johanni Hinderbachio, Imperiali secretario, d. Grätz, 26. Sept. 1453; ibid. fol. 158. 293. A. S. Raphaeli de Primaditiis, vicario suo, d. Grätz, 29. Sept. 1453; ibid. fol. 157. 294. A. S. Bartholomeo procuratori el canonico suo, d. Grätz, 29. Sept. 1453; ibid. fol. 157. 295. A. S. Johanni de Pettiis, d. Grätz, 30. Sept. 1453. ibid. fol. 157. 296. A. S. Nicolao V. Pont. Max., d. Grätz, 30. Sept. 1453; ibid. fol. 158. 297. A. S. Nanni patri sororio suo, d. Grätz, 30. Sept. 1453; ibid. fol. 158. 298. A. S. Nicolao Cardinali S. Petri, d. Grätz, 30. Sept. 1453: ibid. fol. 159. 299. A. S. Antonio de Leo Tergestino, d. Grätz, 1. Octob. 1453. Nach dem Facsimile in dem Werke: Pel fausto ingresso di Monsignore etc. Bar- tolomeo Legat etc. (von Pet. Kandler). Trieste, 847: Spectabilis vir, amice carissime. Recepi litteras vestras, quibus de comitatu vobis concesso ac de litteris expediendis facitis mentionem meque rogatis, apud cesaream majestatem ut pro vobis partes meas eum solicitudine interponam. Sane pro vestris in me merilis cognosco me obligatum pro vestro et honore et com- modo laborare, quantum mihi possibile sit, idque feci pro viribus. Fui cum cesa- rea m. de re vestra non semel sed pluries loeutus, rogavique, quantum potui et scivi, ut desiderio vestro satisfaceret. Sed non potui quovis pacto obtinere, quare licet cesar vestre virtuti affectus sit, dieit tamen, id non concessisse adhue pro heredibus nisi paueissimis personis et in alto statu collocatis. Nee alind a sua serenitate obtinere valui. De pecunia et bursata dixit velle se restituere, si non vultis privilegio misso esse contentus. Fuerunt etiam lecte littere vestre in pre- sentia mea imperiali majestati, et etiam tune recommendavi factum vestrum nee potui proficere. Feci quod in terris (?) fuit. Implevi officium amici. Non possum ex principe ultra suum velle. Forsitan alio tempore, quod nune negat, libenter concedet. Alia non occurrunt modo. Sum paratus, ubi possum, desiderio vestro complacere. Datum Grez, die prima octobris 1453. Eneus dei gratia epi- scopus Senensis. 300. A. S. Nicolao Cardinali S. Petri, d. Grätz, 3. Oct. 1453. In Cod. R, fol. 160. 301. A. S. magnifico viro Hesterolo de Vicecomitibus, impe- riali familiari et amico, d. Grätz, 4. Oct. 1453; ibid. fol. 161. 302. A. S. Deeano et Capitulo ecelesiae Pragensis, d. Neustadt, 10. Oct. 1453; ibid. fol. 161. 303. A. S. Venceslao Decano ceclesiae Pragensis, amico suo, d. Neustadt, 10. Oct. 1453; ibid. fol. 161. 304. A. S. Cardinali S. Angeli, d. Neustadt, 16. Oct. 1433; ibid. fol. 165.
406 291. A. S. Comiti Jaeobo de Ptolomeis, fratri suo, d. Grätz, 26. Sept. 1453; ibid. fol. 158. 292. A. S. Johanni Hinderbachio, Imperiali secretario, d. Grätz, 26. Sept. 1453; ibid. fol. 158. 293. A. S. Raphaeli de Primaditiis, vicario suo, d. Grätz, 29. Sept. 1453; ibid. fol. 157. 294. A. S. Bartholomeo procuratori el canonico suo, d. Grätz, 29. Sept. 1453; ibid. fol. 157. 295. A. S. Johanni de Pettiis, d. Grätz, 30. Sept. 1453. ibid. fol. 157. 296. A. S. Nicolao V. Pont. Max., d. Grätz, 30. Sept. 1453; ibid. fol. 158. 297. A. S. Nanni patri sororio suo, d. Grätz, 30. Sept. 1453; ibid. fol. 158. 298. A. S. Nicolao Cardinali S. Petri, d. Grätz, 30. Sept. 1453: ibid. fol. 159. 299. A. S. Antonio de Leo Tergestino, d. Grätz, 1. Octob. 1453. Nach dem Facsimile in dem Werke: Pel fausto ingresso di Monsignore etc. Bar- tolomeo Legat etc. (von Pet. Kandler). Trieste, 847: Spectabilis vir, amice carissime. Recepi litteras vestras, quibus de comitatu vobis concesso ac de litteris expediendis facitis mentionem meque rogatis, apud cesaream majestatem ut pro vobis partes meas eum solicitudine interponam. Sane pro vestris in me merilis cognosco me obligatum pro vestro et honore et com- modo laborare, quantum mihi possibile sit, idque feci pro viribus. Fui cum cesa- rea m. de re vestra non semel sed pluries loeutus, rogavique, quantum potui et scivi, ut desiderio vestro satisfaceret. Sed non potui quovis pacto obtinere, quare licet cesar vestre virtuti affectus sit, dieit tamen, id non concessisse adhue pro heredibus nisi paueissimis personis et in alto statu collocatis. Nee alind a sua serenitate obtinere valui. De pecunia et bursata dixit velle se restituere, si non vultis privilegio misso esse contentus. Fuerunt etiam lecte littere vestre in pre- sentia mea imperiali majestati, et etiam tune recommendavi factum vestrum nee potui proficere. Feci quod in terris (?) fuit. Implevi officium amici. Non possum ex principe ultra suum velle. Forsitan alio tempore, quod nune negat, libenter concedet. Alia non occurrunt modo. Sum paratus, ubi possum, desiderio vestro complacere. Datum Grez, die prima octobris 1453. Eneus dei gratia epi- scopus Senensis. 300. A. S. Nicolao Cardinali S. Petri, d. Grätz, 3. Oct. 1453. In Cod. R, fol. 160. 301. A. S. magnifico viro Hesterolo de Vicecomitibus, impe- riali familiari et amico, d. Grätz, 4. Oct. 1453; ibid. fol. 161. 302. A. S. Deeano et Capitulo ecelesiae Pragensis, d. Neustadt, 10. Oct. 1453; ibid. fol. 161. 303. A. S. Venceslao Decano ceclesiae Pragensis, amico suo, d. Neustadt, 10. Oct. 1453; ibid. fol. 161. 304. A. S. Cardinali S. Angeli, d. Neustadt, 16. Oct. 1433; ibid. fol. 165.
Strana 407
407 305. A. S. Sbigneo Cardinali Cracoviensi, d. Neustadt, 27. Oct. 1453; ibid. fol. 169; edit. Colon. bb, 4; Norimb. 417; Basil. 402. Der Brief, die Antwort auf den des Cardinals Sbignew von Krakau vom 10. Sept. 1453 (epist. 273), findet sich auch in Cod. I, fol. 211 und in einem vaticanischen Codex, über welchen Dudik, Iter Italicum I, p. 260. 306. A. S. Dominico Cardinali Firmano, d. Neustadt, 12. Nov. 1453. (Edit. Colon. ee, 3; Norimb. 424; Dasil. 409.) Der Brief findet sich im Cod. R nicht. 307. A. S. episcopo Varadiensi regni Hungariae cancellario, d. Neustadt, 13. Novemb. 1433. Die in Cod. R, fol. 185 ausgelassene Monatsbezeichnung ist leicht zu ergänzen. 308. A. S. Petro Cardinali et episcopo Augustensi, d. Neu- stadt, 18. Nov. 1453; ibid. fol. 186. 309. A. S. Cardinali S. Angeli, d. Neustadt, 24. Novemb. 1433; ibid. fol. 187. 310. A. S. Cardinali S. Angeli, d. Neustadt, 1. Decemb. 1453; ibid. fol. 188. Der Brief hat ein Postscriptum vom 10. Dec. 311. A. S. (collegio cuidam), d. Neustadt, 1. Dee. 1453; ibid. fol. 189. Anrede: Venerabiles viri amici honorandi. Der Brief hat ein Post- scriptum vom 10. Dec. 312. A. S. domino Gregorio (Lollio), d. Neustadt, 10. Dec. 1453; ibid. fol. 189. 313. A. S. dominis vicario et procuratori, d. Neustadt, 10. Dec. 1453; ibid. fol. 190. 314. A. S. (amico cuidam Mediolanensi), d. Neustadt, 10. Dec. 1453 ; ibid. fol. 190. Anrede: Magnifice comes, frater amantissime. 315. A. S. Procopio (de Rabenstein, Bohemo), d. Neustadt, 12. Dec. 1453; ibid. fol. 192. Datum: in vigilia Lucie. 316. A. S. Nicolao doctori docto, d. Neustadt, 12. Dec. 1433; ibid. fol. 192. 317. A. S. Petro de Noxeto, d. Neustadt, 15. Dec. 1453; ibid. fol. 191. 318. A. S. Paulo Mauroceno, d. Neustadt, 16. Dec. 1453; ibid. ſol. 193. 319. A. S. Leonardo de Benevolentibus, d. Neustadt, 16. Dec. 1453; ibid. fol. 193. 320. A. S. Cardinali S. Petri, d. Neustadt, 16. Dec. 1433; ibid. fol. 193. 321. A. S. Sbigneo Cardinali Cracoviensi, d.Neustadt, 16. Dec. 1453; ibid. fol. 193. 322. A. S. Cardinali S. Petri, d. Neustadt, 17. Dec. 1453; ibid. fol. 80. 323. A. S. Capitulo ecclesiae Brixinensis, d. Neustadt, 17. Dec. 1453 ; ibid. fol. 80. 324. A. S. Procopio (de Rabenstein, Bohemo), d. Neustadt, 17. Dec. 1453. Aus Cod. R, fol. 80.
407 305. A. S. Sbigneo Cardinali Cracoviensi, d. Neustadt, 27. Oct. 1453; ibid. fol. 169; edit. Colon. bb, 4; Norimb. 417; Basil. 402. Der Brief, die Antwort auf den des Cardinals Sbignew von Krakau vom 10. Sept. 1453 (epist. 273), findet sich auch in Cod. I, fol. 211 und in einem vaticanischen Codex, über welchen Dudik, Iter Italicum I, p. 260. 306. A. S. Dominico Cardinali Firmano, d. Neustadt, 12. Nov. 1453. (Edit. Colon. ee, 3; Norimb. 424; Dasil. 409.) Der Brief findet sich im Cod. R nicht. 307. A. S. episcopo Varadiensi regni Hungariae cancellario, d. Neustadt, 13. Novemb. 1433. Die in Cod. R, fol. 185 ausgelassene Monatsbezeichnung ist leicht zu ergänzen. 308. A. S. Petro Cardinali et episcopo Augustensi, d. Neu- stadt, 18. Nov. 1453; ibid. fol. 186. 309. A. S. Cardinali S. Angeli, d. Neustadt, 24. Novemb. 1433; ibid. fol. 187. 310. A. S. Cardinali S. Angeli, d. Neustadt, 1. Decemb. 1453; ibid. fol. 188. Der Brief hat ein Postscriptum vom 10. Dec. 311. A. S. (collegio cuidam), d. Neustadt, 1. Dee. 1453; ibid. fol. 189. Anrede: Venerabiles viri amici honorandi. Der Brief hat ein Post- scriptum vom 10. Dec. 312. A. S. domino Gregorio (Lollio), d. Neustadt, 10. Dec. 1453; ibid. fol. 189. 313. A. S. dominis vicario et procuratori, d. Neustadt, 10. Dec. 1453; ibid. fol. 190. 314. A. S. (amico cuidam Mediolanensi), d. Neustadt, 10. Dec. 1453 ; ibid. fol. 190. Anrede: Magnifice comes, frater amantissime. 315. A. S. Procopio (de Rabenstein, Bohemo), d. Neustadt, 12. Dec. 1453; ibid. fol. 192. Datum: in vigilia Lucie. 316. A. S. Nicolao doctori docto, d. Neustadt, 12. Dec. 1433; ibid. fol. 192. 317. A. S. Petro de Noxeto, d. Neustadt, 15. Dec. 1453; ibid. fol. 191. 318. A. S. Paulo Mauroceno, d. Neustadt, 16. Dec. 1453; ibid. ſol. 193. 319. A. S. Leonardo de Benevolentibus, d. Neustadt, 16. Dec. 1453; ibid. fol. 193. 320. A. S. Cardinali S. Petri, d. Neustadt, 16. Dec. 1433; ibid. fol. 193. 321. A. S. Sbigneo Cardinali Cracoviensi, d.Neustadt, 16. Dec. 1453; ibid. fol. 193. 322. A. S. Cardinali S. Petri, d. Neustadt, 17. Dec. 1453; ibid. fol. 80. 323. A. S. Capitulo ecclesiae Brixinensis, d. Neustadt, 17. Dec. 1453 ; ibid. fol. 80. 324. A. S. Procopio (de Rabenstein, Bohemo), d. Neustadt, 17. Dec. 1453. Aus Cod. R, fol. 80.
Strana 408
408 Eneas episcopus Senensis Procopio militi, regni Bohemie eancellario. Electus Curcensis scribit Serenissimo Regi tuo in facto ecclesie Ruspacen- sis mittitque breve Sanetissimi domini nostri ad rem ipsaim. Cupio commendatam ejus causam habeas et amice permaneas. Nos hic expectamus episcopum Papien- sem apostolice sedis legatum in negotio Turchorum. Fama est, elassem aposto- licam CL navigia eaptivasse illorum. Nescimus veritatem. Pax Italie egre trac- tatur. Comes Franeiseus Venetos urget. Ego tuum expecto responsum in his, que novissime scripsi, quia Romanam Curiam intra dies paucos petiturus huc abibo. Vale et Nieolaum nostrum suscipe commendatum. Esset mihi carissimum in tuo regno te videre. Datum ut supra. 325. A. S. Johanni episeopo Varadiensi, cancellario Hun- gariae, d. Neustadt, 24. Dec. 1453; ibid. fol. 81. 326. A. S. Cardinali S. Angeli, d. Neustadt, 1. Jan. 1454; ibid. fol. 84. 327. A. S. ad Joh. Hinderbach, d. Neustadt, 1. Jan. 1454: ibid. fol. 85. 328. A. S. Henrico Senftleben, Imperiali consiliario, d. Neustadt, 1. Jan. 1454; ibid. fol. 83. 329. A. S. Petro de Noxeto, d. Neustadt, 1. Jan. 1454; ibid. fol. 83. 330. A. S. Procopio (de Rabenstein), regni Bohemiae ean- cellario, d. Neustadt, 10. Jan. 1454; ibid. fol. 86. 331. A. S. Francisco de Tholomeis, canonico Senensi, d. Neustadt, 10. Jan. 1434; ibid. fol. 86. 332. A. S. Scevae de Curte, d. Neustadt, 10. Jan. 1434; ibid. fol. 86. 333. A. S. ad Varnerium vicarium patriarchalem, d. Neustadt. 16. Jan. 1454; ibid. fol. 87. 334. A. S. Johanni Cardinali Strigoniensi, d. Neustadt, 16. Jan. 1454; ibid. fol. 87. 335. A. S. archiepiscopo Cantuariensi, d. Neustadt, 17. Jan. 1454; ibid. fol. 88. 336. A. S. Carolo Gilii Lucano, mercatori apud Lundonias, d. Neustadt, 17. Jan. 1434; ibid. fol. 88. 337. A. S. eivitati Senarum, d. Neustadt, 22. Jan. 1434; ibid. fol. 88. 338. A. S. Gregorio Nicolai, d. Neustadt, 22. Jan. 1454; ibid. fol. 88. 339. A. S. Bartholomeo de Massa, d. Neustadt, 22. Jan. 1454; ibid. fol. 89. 340. A. S. Bartholomeo canonico, d. Neustadt, 22. Jan. 1454; ibid. fol. 89. 341. A. S. Andreae Benzio, d. Neustadt, 22. Jan. 1454; ibid. fol. 89. 342. A. S. Raphaeli de Primaditiis, vicario Senensi, d. Neu- stadt, 22. Jan. 1454; ibid. fol. 89. 343. A. S. episcopo Grossetano, d. Neustadt, 22. Jan. 1434; ibid. fol. 89. Uber das Datum kann kein Zweifel sein, obwohl es im Codex abge- schnitten ist.
408 Eneas episcopus Senensis Procopio militi, regni Bohemie eancellario. Electus Curcensis scribit Serenissimo Regi tuo in facto ecclesie Ruspacen- sis mittitque breve Sanetissimi domini nostri ad rem ipsaim. Cupio commendatam ejus causam habeas et amice permaneas. Nos hic expectamus episcopum Papien- sem apostolice sedis legatum in negotio Turchorum. Fama est, elassem aposto- licam CL navigia eaptivasse illorum. Nescimus veritatem. Pax Italie egre trac- tatur. Comes Franeiseus Venetos urget. Ego tuum expecto responsum in his, que novissime scripsi, quia Romanam Curiam intra dies paucos petiturus huc abibo. Vale et Nieolaum nostrum suscipe commendatum. Esset mihi carissimum in tuo regno te videre. Datum ut supra. 325. A. S. Johanni episeopo Varadiensi, cancellario Hun- gariae, d. Neustadt, 24. Dec. 1453; ibid. fol. 81. 326. A. S. Cardinali S. Angeli, d. Neustadt, 1. Jan. 1454; ibid. fol. 84. 327. A. S. ad Joh. Hinderbach, d. Neustadt, 1. Jan. 1454: ibid. fol. 85. 328. A. S. Henrico Senftleben, Imperiali consiliario, d. Neustadt, 1. Jan. 1454; ibid. fol. 83. 329. A. S. Petro de Noxeto, d. Neustadt, 1. Jan. 1454; ibid. fol. 83. 330. A. S. Procopio (de Rabenstein), regni Bohemiae ean- cellario, d. Neustadt, 10. Jan. 1454; ibid. fol. 86. 331. A. S. Francisco de Tholomeis, canonico Senensi, d. Neustadt, 10. Jan. 1434; ibid. fol. 86. 332. A. S. Scevae de Curte, d. Neustadt, 10. Jan. 1434; ibid. fol. 86. 333. A. S. ad Varnerium vicarium patriarchalem, d. Neustadt. 16. Jan. 1454; ibid. fol. 87. 334. A. S. Johanni Cardinali Strigoniensi, d. Neustadt, 16. Jan. 1454; ibid. fol. 87. 335. A. S. archiepiscopo Cantuariensi, d. Neustadt, 17. Jan. 1454; ibid. fol. 88. 336. A. S. Carolo Gilii Lucano, mercatori apud Lundonias, d. Neustadt, 17. Jan. 1434; ibid. fol. 88. 337. A. S. eivitati Senarum, d. Neustadt, 22. Jan. 1434; ibid. fol. 88. 338. A. S. Gregorio Nicolai, d. Neustadt, 22. Jan. 1454; ibid. fol. 88. 339. A. S. Bartholomeo de Massa, d. Neustadt, 22. Jan. 1454; ibid. fol. 89. 340. A. S. Bartholomeo canonico, d. Neustadt, 22. Jan. 1454; ibid. fol. 89. 341. A. S. Andreae Benzio, d. Neustadt, 22. Jan. 1454; ibid. fol. 89. 342. A. S. Raphaeli de Primaditiis, vicario Senensi, d. Neu- stadt, 22. Jan. 1454; ibid. fol. 89. 343. A. S. episcopo Grossetano, d. Neustadt, 22. Jan. 1434; ibid. fol. 89. Uber das Datum kann kein Zweifel sein, obwohl es im Codex abge- schnitten ist.
Strana 409
409 344. A. S. Francisco Tholomeo, d. Neustadt, 22. Jan. 1454: ibid. fol. 90. 345. A. S. Thomasio de Piccolominibus, d. Neustadt, 22. Jan. 1434; ibid. fol. 90. 346. A. S. Nanni Petri, d. Neustadt, 22. Jan. 1454; ibid. fol. 90. 347. A. S. Procopio (de Rabenstein, cancellario regni Bohe- miae), d. Neustadt, 22. (17?) Jan. 1454; ibid. fol. 90. Im Codex ist als Datum der 17. Jan. angegeben, doch steht der Brief mitten unter der grossen Schaar der am 22. geschriebenen. 348. A. S. Cardinali Firmano, d. Neustadt, 22. Jan. 1454; ibid. fol. 91. 349. A. S. Henrico Senftleben, d. Nenstadt, 22. Jan. 1434; ibid. fol. 92. 350. A. S. Georgiconi (de Podiebrad), gubernatori Bohemiae, d. Neustadt, 22. Jan. 1454; ibid. fol. 93. 351. A. S. Johanni episcopo Varadiensi, d. Neustadt, 22. Jan. 1454; ibid. fol. 94. 352. A. S. Aloysio Senensi, d. Neustadt, 22. Jan. 1434; ibid. fol. 94. 353. A. S. Jacobo Tholomeo, comiti et doctori, d. Neustadt, 22. Jan. 1434; ibid. fol. 94. 354. A. S. Annibali de Gonzaga, comiti et doctori, d. Neu- stadt, 22. Jan. 1454; ibid. fol. 95. 355. A. S. Scevae de Curte, Papiensi militi et doctori, d. Neustadt, 22. Jan. 1434; ibid. fol. 95. 356. A. S. Johanni Iinderbach doctori, d. Neustadt, 22. Jan. 1454; ibid. fol. 95. 357. A. S. Johanni (Campisio), episeopo Placentino, d. Neu- stadt, 22. Jan. 1434; ibid. fol. 96. 358. A. S. Antonio Panormitae poetae, d. Neustadt, 26. Jan. 1454; ibid. fol. 97. 359. A. S. (episcopo) Gurcensi, d. Neustadt, 26. Jan. 1454; ibid. fol. 97. 360. A. S. Bartholomeo Spannochia, d. Neustadt, 26. Jan. 1454; ibid. fol. 97. 361. A. S. Omnibono de Verona, d. Neustadt, 26. Jan. 1434; ibid. fol. 97. 362. A. S. Alphonso regi Aragonum, d. Neustadt, 27. Jan. 1454; ibid. fol. 96. 363. A. S. fratri Jeronimo de Verona, d. Neustadt, 2. Febr. 1454; ibid. fol. 98. Die vollständige Aufschrift dieses Briefes lautet: Eneas Dei gratia episeo- pus Senensis et apostolice sedis per Bohemiam, Austriam, Stiriam etc. cum potestate Legati de latere nuncius et orator Venerabili religioso fratri Jeronimo de Verona. 364. A. S. Nicolao de Wile, d. Neustadt, 3. Febr. 1454 ; ibid. fol. 98.
409 344. A. S. Francisco Tholomeo, d. Neustadt, 22. Jan. 1454: ibid. fol. 90. 345. A. S. Thomasio de Piccolominibus, d. Neustadt, 22. Jan. 1434; ibid. fol. 90. 346. A. S. Nanni Petri, d. Neustadt, 22. Jan. 1454; ibid. fol. 90. 347. A. S. Procopio (de Rabenstein, cancellario regni Bohe- miae), d. Neustadt, 22. (17?) Jan. 1454; ibid. fol. 90. Im Codex ist als Datum der 17. Jan. angegeben, doch steht der Brief mitten unter der grossen Schaar der am 22. geschriebenen. 348. A. S. Cardinali Firmano, d. Neustadt, 22. Jan. 1454; ibid. fol. 91. 349. A. S. Henrico Senftleben, d. Nenstadt, 22. Jan. 1434; ibid. fol. 92. 350. A. S. Georgiconi (de Podiebrad), gubernatori Bohemiae, d. Neustadt, 22. Jan. 1454; ibid. fol. 93. 351. A. S. Johanni episcopo Varadiensi, d. Neustadt, 22. Jan. 1454; ibid. fol. 94. 352. A. S. Aloysio Senensi, d. Neustadt, 22. Jan. 1434; ibid. fol. 94. 353. A. S. Jacobo Tholomeo, comiti et doctori, d. Neustadt, 22. Jan. 1434; ibid. fol. 94. 354. A. S. Annibali de Gonzaga, comiti et doctori, d. Neu- stadt, 22. Jan. 1454; ibid. fol. 95. 355. A. S. Scevae de Curte, Papiensi militi et doctori, d. Neustadt, 22. Jan. 1434; ibid. fol. 95. 356. A. S. Johanni Iinderbach doctori, d. Neustadt, 22. Jan. 1454; ibid. fol. 95. 357. A. S. Johanni (Campisio), episeopo Placentino, d. Neu- stadt, 22. Jan. 1434; ibid. fol. 96. 358. A. S. Antonio Panormitae poetae, d. Neustadt, 26. Jan. 1454; ibid. fol. 97. 359. A. S. (episcopo) Gurcensi, d. Neustadt, 26. Jan. 1454; ibid. fol. 97. 360. A. S. Bartholomeo Spannochia, d. Neustadt, 26. Jan. 1454; ibid. fol. 97. 361. A. S. Omnibono de Verona, d. Neustadt, 26. Jan. 1434; ibid. fol. 97. 362. A. S. Alphonso regi Aragonum, d. Neustadt, 27. Jan. 1454; ibid. fol. 96. 363. A. S. fratri Jeronimo de Verona, d. Neustadt, 2. Febr. 1454; ibid. fol. 98. Die vollständige Aufschrift dieses Briefes lautet: Eneas Dei gratia episeo- pus Senensis et apostolice sedis per Bohemiam, Austriam, Stiriam etc. cum potestate Legati de latere nuncius et orator Venerabili religioso fratri Jeronimo de Verona. 364. A. S. Nicolao de Wile, d. Neustadt, 3. Febr. 1454 ; ibid. fol. 98.
Strana 410
410 Hier folgt das Schreiben, welches den späteren Herausgeber der Briefe des Aeneas noch von einer andern Seite zeigt. Eneas dei gratia episeopus Senensis et Imperialis consiliarius doeto et ornato viro Nicolao de Wile Esselingensis imperialis opidi prothonotarius s. plurimam dieit. Accepi munus preciosum et sanctum ex te mihi carissimuim, divum Christophorum tua manu pictum. Fuisti promissi memor. Habeo tibi ingentes gratias sumque tue voluntati, queeumque ex me petieris, obnoxius. Utere me ut libet et in tuis et in amicorum causis. Tuas litteras videbo omni tempore libens, in quibus nee ornatus deest et affectus erga me singularis ostenditur. Vale et perge amare et seribere. Ex nova civitate die III Februarii 1454. 365. A. S. Nicolao Volaterrano, legum doctori et inclyti regis Bohemiae protonotario, d. Neustadt, 6. Febr. 1454; ibid. fol. 98. 366. A. S. Procopio (de Rabenstein), d. Neustadt, 6. Febr. 1434; ibid. fol. 98. 367. A. S. Paulo de Mellico, d. Neustadt, 6. Febr. 1454; ibid. fol. 99. Mit diesem Briefe bricht die Reihe des Wiener Autographen-Codex ab. 368. A. S. Nicolao Volaterrano, d. Neustadt (?), 29. April 1454. (Edit Colon. dd, 5; Norimb. 423; Basil. 408.) Trotz der Übereinstimmung der Editionen ist es schwer zu glauben, dass der Brief noch in Neustadt geschrieben sei; denn nach seiner eigenen Angabe (De Ratisponensi dieta ed. Mansi in Append. ad Orationes Pii H. P. III. Lucae, 1759, p. 11) reiste Aeneas mit den übrigen kaiserlichen Gesandten am 16.April gen Regensburg zum Reichstage ab. 369. A. S. Ambrosio (?) Spannochia, d. Regensburg, 3. Mai 1454. (Edit. Colon. ee, 8; Norimb. 430; Basil. 413.) Der Spannochia dürfte doch wohl derselbe sein, den Aeneas epist. 360 Bartholomeus nennt. 370. A. S. Antonio Panormitae, d. Neustadt, 29. Juni 1454. (Edit. Colon. dd, 4; Norimb. 422; Basil. 407.) 371. A. S. Leonardo (de Benevolentibus), d. Neustadt, 5. Juli 1454. (Edit. Norimb. 127; Basil. 127.) Das Datum nach Cod. I. Die Editionen schreiben die Jahrzahl fälschlich 1444. Adressat ist derselbe wie in epist. 290. 372. A. S. Johanni Tröster, d. Neustadt, 9. Juli 1454. (Edit. Colon. dd, 4; Norimb. 421; Basil. 406.) Der Dialog Tröster’s, den Aeneas hier lobt, findet sich in Raym. Duellii Miscellan. Lib. I, p. 228. 373. A. S. Johanni de Capistrano, d. Neustadt, Anfang des Januar 1455. (Edit. Colon. dd, 1; Norimb. 420; Basil. 405.) Die Editionen fälschlich: 1465. Der Brief ist uninittelbar vor dem zu Neu- stadt gegen die Türken gehaltenen Convent geschrieben. 374. A. S. Dominico Cardinali Firmano, d. Neustadt, 11. Jan. 1455. (Edit. Colon. ce, 7; Norimb. 429; Basil. 412.) 375. A. S. Johanni de Capistrano, d. Neustadt, etwa 11. Jan. 1455. (Edit. Colon. dd, 1 ; Norimb. 418; Basil. 403.)
410 Hier folgt das Schreiben, welches den späteren Herausgeber der Briefe des Aeneas noch von einer andern Seite zeigt. Eneas dei gratia episeopus Senensis et Imperialis consiliarius doeto et ornato viro Nicolao de Wile Esselingensis imperialis opidi prothonotarius s. plurimam dieit. Accepi munus preciosum et sanctum ex te mihi carissimuim, divum Christophorum tua manu pictum. Fuisti promissi memor. Habeo tibi ingentes gratias sumque tue voluntati, queeumque ex me petieris, obnoxius. Utere me ut libet et in tuis et in amicorum causis. Tuas litteras videbo omni tempore libens, in quibus nee ornatus deest et affectus erga me singularis ostenditur. Vale et perge amare et seribere. Ex nova civitate die III Februarii 1454. 365. A. S. Nicolao Volaterrano, legum doctori et inclyti regis Bohemiae protonotario, d. Neustadt, 6. Febr. 1454; ibid. fol. 98. 366. A. S. Procopio (de Rabenstein), d. Neustadt, 6. Febr. 1434; ibid. fol. 98. 367. A. S. Paulo de Mellico, d. Neustadt, 6. Febr. 1454; ibid. fol. 99. Mit diesem Briefe bricht die Reihe des Wiener Autographen-Codex ab. 368. A. S. Nicolao Volaterrano, d. Neustadt (?), 29. April 1454. (Edit Colon. dd, 5; Norimb. 423; Basil. 408.) Trotz der Übereinstimmung der Editionen ist es schwer zu glauben, dass der Brief noch in Neustadt geschrieben sei; denn nach seiner eigenen Angabe (De Ratisponensi dieta ed. Mansi in Append. ad Orationes Pii H. P. III. Lucae, 1759, p. 11) reiste Aeneas mit den übrigen kaiserlichen Gesandten am 16.April gen Regensburg zum Reichstage ab. 369. A. S. Ambrosio (?) Spannochia, d. Regensburg, 3. Mai 1454. (Edit. Colon. ee, 8; Norimb. 430; Basil. 413.) Der Spannochia dürfte doch wohl derselbe sein, den Aeneas epist. 360 Bartholomeus nennt. 370. A. S. Antonio Panormitae, d. Neustadt, 29. Juni 1454. (Edit. Colon. dd, 4; Norimb. 422; Basil. 407.) 371. A. S. Leonardo (de Benevolentibus), d. Neustadt, 5. Juli 1454. (Edit. Norimb. 127; Basil. 127.) Das Datum nach Cod. I. Die Editionen schreiben die Jahrzahl fälschlich 1444. Adressat ist derselbe wie in epist. 290. 372. A. S. Johanni Tröster, d. Neustadt, 9. Juli 1454. (Edit. Colon. dd, 4; Norimb. 421; Basil. 406.) Der Dialog Tröster’s, den Aeneas hier lobt, findet sich in Raym. Duellii Miscellan. Lib. I, p. 228. 373. A. S. Johanni de Capistrano, d. Neustadt, Anfang des Januar 1455. (Edit. Colon. dd, 1; Norimb. 420; Basil. 405.) Die Editionen fälschlich: 1465. Der Brief ist uninittelbar vor dem zu Neu- stadt gegen die Türken gehaltenen Convent geschrieben. 374. A. S. Dominico Cardinali Firmano, d. Neustadt, 11. Jan. 1455. (Edit. Colon. ce, 7; Norimb. 429; Basil. 412.) 375. A. S. Johanni de Capistrano, d. Neustadt, etwa 11. Jan. 1455. (Edit. Colon. dd, 1 ; Norimb. 418; Basil. 403.)
Strana 411
411 376. Johannes de Capistrano ad A. S., d. Wien, Ende Febr. 1455. (Edit. Norimb. 419; Basil. 404.) Die Zeitbestimmung ergibt sieh daraus, dass König Ladislaus von Ungarn am 16. Febr. 1455 nach Wien kam. 377. A. S. Cardinali S. Angeli, d.?, etwa Mai 1455. Der Brief findet sich aus einem vaticanischen Codex bei Raynald Annal. ad a. 1435 n. 1, auch bei Pray, Annal. Regg. Hungar. P. III. p. 154. 378. A. S. Petro de Noxeto, d. Neapel. 7. Mai 1456. (Edit. Co- lon. 1, 1 ; Norimb. 201 ; Basil. 188.) Man bemerke, wie ungeheure Lücken die Reihefolge der Briefe in diesen Jahren zeigt. 379. Gregorius Lollius Aeneae Cardinali Senensi, d. Siena, 20. Dec. 1456. (Edit. Colon. m, 2; Norimb. 224; Basil. 211.) 380. Franciseus Pychonius Aeneae Cardinali Senensi, d. Siena, 22. Dec. 1456. (Edit. Colon. m, 2; Norimb. 223; Basil. 210.) Die falsche Jahreszahl der Editionen 1455 ist leicht corrigirt. 381. Eneas Sacrosanctae Romanae Ecelesiae tituli S. Sabinae Presbyter Cardinalis Imperatori Frederico, d. Rom, 22. Dec. 1456. (Edit. Colon. 1, 8; Norimb. 202; Basil. 189.) In den Cardinalbriefen stimmen die Editionen meistens überein. Die editio s. l. et a., die ich oben als vierte angeführt, hat, wo es nicht der Fall ist, den Vorzug. Die Jahrzahl ist oft eine falsche oder es wechselt die Computation, doch ist hier leicht zu entscheiden, da Acneas im Ganzen nur 20 Monate hin- durch Cardinal war. In den deutschen Codices habe ich nie etwas von den Car- dinalbriefen gesunden. 382. A. S. Imperatrici Leonorae, d. Rom, 22. Dec. 1436. (Edit. Colon. 1, 8; Norimb. 203; Basil. 190.) 383. A. S. Ladislao, Hungariae atque Bohemiae regi, d. Rom, 22. Dec. 1456. (Edit. Colon. 1, 8; Norimb. 204; Basil. 191.) 384. A. S. Jacobo Tholomeo, d. Rom, 22. Dec. 1456. (Edit. Colon. I, 8; Norimb. 205; Basil. 192.) Die neueren Editionen lesen fälschlich: Jacobo Picholomeo. 385. A. S. Alphonso regi Aragonum, d. Rom, 23. Dec. 1456. (Edit. Colon. 1, 9; Norimb. 207; Basil. 194.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. 386. A. S. Nicolao (de Forteguerra, postea Cardinali) Pisto- riensi, d. Rom, 24. Dec. 1456. (Edit. Colon. 1, 10; Norimb. 216; Basil. 203.) Das Datum nach der edit. s. l. et a. 387. A. S. Alexio episcopo Clusino, d. Rom, 24. Dec. 1456. (Edit. Colon. in, 1; Norimb. 217; Basil. 204.) 388. A. S. Johanni Cardinali S. Angeli, d. Rom, 26. Dec. 1456. (Edit. Colon. I, 8; Norimb. 206; Basil. 193.) Das Datum nach der cdit. s. l. et a. 389. A. S. Johanni Cardinali Papiensi, d. Rom, 26. Dec. 1456. (Edit. Colon. 1, 9; Norimb. 208; Basil. 195.) 390. A. S. Johanni episcopo Varadiensi, d. Rom, 27. Dec. 1456. (Edit. Colon. 1, 9; Norimb. 211; Basil. 198.)
411 376. Johannes de Capistrano ad A. S., d. Wien, Ende Febr. 1455. (Edit. Norimb. 419; Basil. 404.) Die Zeitbestimmung ergibt sieh daraus, dass König Ladislaus von Ungarn am 16. Febr. 1455 nach Wien kam. 377. A. S. Cardinali S. Angeli, d.?, etwa Mai 1455. Der Brief findet sich aus einem vaticanischen Codex bei Raynald Annal. ad a. 1435 n. 1, auch bei Pray, Annal. Regg. Hungar. P. III. p. 154. 378. A. S. Petro de Noxeto, d. Neapel. 7. Mai 1456. (Edit. Co- lon. 1, 1 ; Norimb. 201 ; Basil. 188.) Man bemerke, wie ungeheure Lücken die Reihefolge der Briefe in diesen Jahren zeigt. 379. Gregorius Lollius Aeneae Cardinali Senensi, d. Siena, 20. Dec. 1456. (Edit. Colon. m, 2; Norimb. 224; Basil. 211.) 380. Franciseus Pychonius Aeneae Cardinali Senensi, d. Siena, 22. Dec. 1456. (Edit. Colon. m, 2; Norimb. 223; Basil. 210.) Die falsche Jahreszahl der Editionen 1455 ist leicht corrigirt. 381. Eneas Sacrosanctae Romanae Ecelesiae tituli S. Sabinae Presbyter Cardinalis Imperatori Frederico, d. Rom, 22. Dec. 1456. (Edit. Colon. 1, 8; Norimb. 202; Basil. 189.) In den Cardinalbriefen stimmen die Editionen meistens überein. Die editio s. l. et a., die ich oben als vierte angeführt, hat, wo es nicht der Fall ist, den Vorzug. Die Jahrzahl ist oft eine falsche oder es wechselt die Computation, doch ist hier leicht zu entscheiden, da Acneas im Ganzen nur 20 Monate hin- durch Cardinal war. In den deutschen Codices habe ich nie etwas von den Car- dinalbriefen gesunden. 382. A. S. Imperatrici Leonorae, d. Rom, 22. Dec. 1436. (Edit. Colon. 1, 8; Norimb. 203; Basil. 190.) 383. A. S. Ladislao, Hungariae atque Bohemiae regi, d. Rom, 22. Dec. 1456. (Edit. Colon. 1, 8; Norimb. 204; Basil. 191.) 384. A. S. Jacobo Tholomeo, d. Rom, 22. Dec. 1456. (Edit. Colon. I, 8; Norimb. 205; Basil. 192.) Die neueren Editionen lesen fälschlich: Jacobo Picholomeo. 385. A. S. Alphonso regi Aragonum, d. Rom, 23. Dec. 1456. (Edit. Colon. 1, 9; Norimb. 207; Basil. 194.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. 386. A. S. Nicolao (de Forteguerra, postea Cardinali) Pisto- riensi, d. Rom, 24. Dec. 1456. (Edit. Colon. 1, 10; Norimb. 216; Basil. 203.) Das Datum nach der edit. s. l. et a. 387. A. S. Alexio episcopo Clusino, d. Rom, 24. Dec. 1456. (Edit. Colon. in, 1; Norimb. 217; Basil. 204.) 388. A. S. Johanni Cardinali S. Angeli, d. Rom, 26. Dec. 1456. (Edit. Colon. I, 8; Norimb. 206; Basil. 193.) Das Datum nach der cdit. s. l. et a. 389. A. S. Johanni Cardinali Papiensi, d. Rom, 26. Dec. 1456. (Edit. Colon. 1, 9; Norimb. 208; Basil. 195.) 390. A. S. Johanni episcopo Varadiensi, d. Rom, 27. Dec. 1456. (Edit. Colon. 1, 9; Norimb. 211; Basil. 198.)
Strana 412
412 391. A. S. magistratui Baliae Senensi, d. Rom, 27. Dec. 1456. (Edit. Colon. m, 2; Norimb. 222; Basil. 209.) 392. A. S. Nicolao Card. S. Petri ad vincula, d. Rom, 27. Dec. 1456. (Edit. Colon. 1, 9; Norimb. 210; Basil. 197.) Das Datum nach der edit. s.1. et a. 393. A. S. Nicolao Listio legum doctori, d. Rom, 28. Dec. 1456. (Edit. Colon. 1, 9; Norimb. 209; Basil. 196.) Das Datum nach der edit. Colon. 394. A. S. Friderico Caesari, d. Rom. 28. Dec. 1456. (Edit. Colon. m, 1; Norimb. 220; Basil. 207.) 395. A. S. Petro de Noxeto, d. Rom, 28. Dec. 1456. (Edit. Colon. m, 2; Norimb. 225; Basil. 212.) 396. A. S. Johanni Campisio, episcopo Placentino, d. Rom, 28. Dec. 1456. (Edit. Colon. m, 2; Norimb. 226; Basil. 213.) 397. A. S. Johanni Bichio, d. Rom, 29. Dec. 1436. (Edil. Colon. 1, 10 ; Norimb. 213; Basil. 200.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. 398. A. S. Bindo Bindio Senensi, d. Rom, 29. Dec. 1436. (Edit. Colon. 1, 10; Norimb. 214; Basil. 201.) Das Datum nach der edit. s. l. et a. 399. A. S. Leonardo de Benevolentibus, d. Rom, 29. Dec. 1456. (Edit. Colon. 1, 10 ; Norimb. 215; Basil. 202.) 400. A. S. Johanni episcopo Grossetano, d. Rom, 29. Dec. 1456. (Edit. Colon. m, 1; Norimb. 218; Basil. 203.) 401. A. S. Petro (Barbo) Cardinali S. Marci, d. Rom, 29. Dec. 1456. (Edit. Colon. m, 1; Norimb. 219; Basil. 206.) 402. A. S. senatui Senensi, d. Rom, 29. Dec. 1456. (Edit. Colon. 1, 9; Norimb. 212; Basil. 199.) 403. A. S. Mariano Sozino Senensi, d. Rom, 30. Dec. 1456. (Edit. Colon. m, 1; Norimb. 221; Basil. 208.) 404. Poggius Florentinus ad A. S., d. Florenz, 4. Jan. 1457 (Edit. Colon. m, 3; Norimb. 229; Basil. 216.) Der Brief findet sieh auch in Poggii Opp. Argent., 1513, fol. 123. 405. Andreas Contarinus Venetus ad A. S., d. Neapel, 12. Jan. 1457. (Edit. Colon. m, 8; Norimb. 243; Basil. 232.) 406. Borsius Dux Mutinae ad A. S., d. Belriguardo, 15. Jan. 1457. (Edit. Colon. m, 5; Norimb. 234; Basil. 221.) 407. A. S. comiti Jacobo Piecinino, d. Rom, 18. Jan. 1457. (Edit. Colon. m, 3; Norimb. 227; Basil. 214.) 408. A. S. Johanni Miraballio, equiti Neapolitano, d. Rom, 18. Jan. 1457. (Edit. Colon. m, 3; Norimb. 228; Basil. 215.) 409. A. S. magistratui Baliae Senensi, d. Rom, 22. Jan. 1437. (Edit. Colon. m, 4; Norimb. 230; Basil. 217.) 410. A. S. Johanni Bichio, civi Senensi, d. Rom, 22. Jan. 1457. (Edit. Colon. m, 4; Norimb. 231; Basil. 218.) 411. A. S. Christophoro Gabrielis, civi Senensi, d. Rom, 22. Jan. 1457. (Edit. Colon. m. 4; Norimb. 232; Basil. 219.) 412. A. S. Leonardo de Benevolentibus, civi Senensi, d. Rom, 22. Jan. 1457. (Edit. Colon. m, 4; Norimb. 233; Basil. 220.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a.
412 391. A. S. magistratui Baliae Senensi, d. Rom, 27. Dec. 1456. (Edit. Colon. m, 2; Norimb. 222; Basil. 209.) 392. A. S. Nicolao Card. S. Petri ad vincula, d. Rom, 27. Dec. 1456. (Edit. Colon. 1, 9; Norimb. 210; Basil. 197.) Das Datum nach der edit. s.1. et a. 393. A. S. Nicolao Listio legum doctori, d. Rom, 28. Dec. 1456. (Edit. Colon. 1, 9; Norimb. 209; Basil. 196.) Das Datum nach der edit. Colon. 394. A. S. Friderico Caesari, d. Rom. 28. Dec. 1456. (Edit. Colon. m, 1; Norimb. 220; Basil. 207.) 395. A. S. Petro de Noxeto, d. Rom, 28. Dec. 1456. (Edit. Colon. m, 2; Norimb. 225; Basil. 212.) 396. A. S. Johanni Campisio, episcopo Placentino, d. Rom, 28. Dec. 1456. (Edit. Colon. m, 2; Norimb. 226; Basil. 213.) 397. A. S. Johanni Bichio, d. Rom, 29. Dec. 1436. (Edil. Colon. 1, 10 ; Norimb. 213; Basil. 200.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. 398. A. S. Bindo Bindio Senensi, d. Rom, 29. Dec. 1436. (Edit. Colon. 1, 10; Norimb. 214; Basil. 201.) Das Datum nach der edit. s. l. et a. 399. A. S. Leonardo de Benevolentibus, d. Rom, 29. Dec. 1456. (Edit. Colon. 1, 10 ; Norimb. 215; Basil. 202.) 400. A. S. Johanni episcopo Grossetano, d. Rom, 29. Dec. 1456. (Edit. Colon. m, 1; Norimb. 218; Basil. 203.) 401. A. S. Petro (Barbo) Cardinali S. Marci, d. Rom, 29. Dec. 1456. (Edit. Colon. m, 1; Norimb. 219; Basil. 206.) 402. A. S. senatui Senensi, d. Rom, 29. Dec. 1456. (Edit. Colon. 1, 9; Norimb. 212; Basil. 199.) 403. A. S. Mariano Sozino Senensi, d. Rom, 30. Dec. 1456. (Edit. Colon. m, 1; Norimb. 221; Basil. 208.) 404. Poggius Florentinus ad A. S., d. Florenz, 4. Jan. 1457 (Edit. Colon. m, 3; Norimb. 229; Basil. 216.) Der Brief findet sieh auch in Poggii Opp. Argent., 1513, fol. 123. 405. Andreas Contarinus Venetus ad A. S., d. Neapel, 12. Jan. 1457. (Edit. Colon. m, 8; Norimb. 243; Basil. 232.) 406. Borsius Dux Mutinae ad A. S., d. Belriguardo, 15. Jan. 1457. (Edit. Colon. m, 5; Norimb. 234; Basil. 221.) 407. A. S. comiti Jacobo Piecinino, d. Rom, 18. Jan. 1457. (Edit. Colon. m, 3; Norimb. 227; Basil. 214.) 408. A. S. Johanni Miraballio, equiti Neapolitano, d. Rom, 18. Jan. 1457. (Edit. Colon. m, 3; Norimb. 228; Basil. 215.) 409. A. S. magistratui Baliae Senensi, d. Rom, 22. Jan. 1437. (Edit. Colon. m, 4; Norimb. 230; Basil. 217.) 410. A. S. Johanni Bichio, civi Senensi, d. Rom, 22. Jan. 1457. (Edit. Colon. m, 4; Norimb. 231; Basil. 218.) 411. A. S. Christophoro Gabrielis, civi Senensi, d. Rom, 22. Jan. 1457. (Edit. Colon. m. 4; Norimb. 232; Basil. 219.) 412. A. S. Leonardo de Benevolentibus, civi Senensi, d. Rom, 22. Jan. 1457. (Edit. Colon. m, 4; Norimb. 233; Basil. 220.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a.
Strana 413
413 413. Fridericus Imperator ad A. S., d. Grätz, 30. Jan. 1457. (Edit. Colon. n, 3; Norimb. 263; Basil. 250.) 414. A. S. Scevae de Curte, d. Rom, 3. Febr. 1457. (Edit. Colon. m, 8; Norimb. 244; Basil. 231.) 415. A. S. Theodorico archiepiscopo Coloniensi, d. Rom, 13. Febr. 1457. (Edit. Colon. n, 6; Norimb. 240; Basil. 227.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. Die neueren Editionen datiren fälsch- lich 23. Febr. 416. A. S. Johanni Freund, protonotario Coloniensi, d. Rom, 13. Febr. 1457. (Edit. Colon. m, 5; Norimb. 236; Basil. 223.) Das Datum nach der edit. s. l. et a. 417. A. S. Dorotheae, sanctae moniali, consobrinae suae, d. Rom, 21. Febr. 1457. (Edit. Colon. m, 5; Norimb. 238; Basil. 225.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. 418. A. S. Nicolao Antonio Petri Collensi, d. Rom, 21. Febr. 1457. (Edit. Colon. m, 5; Norimb. 237; Basil. 224.) Das Datum nach der edit. s. l. et a. 419. A. S. magistratui Baliae Senensi. d. Rom, 21. Febr. 1457. (Edit. Colon. m, 6; Norimb. 239; Basil. 226.) Das Datum nach der edit. s. l. eta. 420. A. S. Roderico (de Borgia) Cardinali S. Nicolai, d. Rom, 23. Febr. 1457. (Edit. Colon. m, 6; Norimb. 241; Basil. 228.) 421. A. S. Francisco Plolomeo (Piecolomineo?), d. Rom, 23. Febr. 1457. (Edit. Colon. m, 7; Norimb. 242; Basil. 229.) Die Editionen lesen: Picholomeo. Dieser Franceseo Todesehino de' Tolo- mei wurde erst später von Pius II. in sein Geschlecht der Piccolomini aufge- nommen und bestieg den päpstlichen Stuhl als Pius III. 422. A. S. Leodrisio Cribello Mediolanensi, d. Rom, 26. Febr. 1457. (Edil. Colon. m, 7 ; Norimb. 243; Basil. 230.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. 423. A. S. Bartholomaeo Massano, d. Rom, 4. März 1457. (Edit. Colon. m, 9; Norimb. 247; Basil. 234.) 424. A. S. Bartholomaco procuratori suo, d. Rom, 4. März 1457. (Edit. Colon. m, 9; Norimb. 248; Basil. 235.) 425. A. S. Ludovico (de Mila), Cardinali SS. quatuor Corona- torum, Legato Bononiae, d. Rom, 7. März 1457. (Edit. Colon. m, 10; Norimb. 249; Basil. 236.) Das Datum nach der edit. s. l. et a. 426. A. S. ad eundem, d. Rom, 8. März 1457. (Edit. Colon. p, 9; Norimb. 336; Basil. 322.) 427. A. S. magistratui Baliae Senensi, d. Rom, 8. März 1457. (Edit. Colon. m, 10; Norimb. 250; Basil. 237.) 428. A. S. Friderico Imperatori, d. Rom, 8. März 1457. (Edit. Colon. m, 10; Norimb. 251; Basil. 238.) 429. A. S. Johanni Cardinali S. Angeli, d. Rom, 8. März 1457. (Edit. Colon. m, 10; Norimb. 252; Basil. 239.)
413 413. Fridericus Imperator ad A. S., d. Grätz, 30. Jan. 1457. (Edit. Colon. n, 3; Norimb. 263; Basil. 250.) 414. A. S. Scevae de Curte, d. Rom, 3. Febr. 1457. (Edit. Colon. m, 8; Norimb. 244; Basil. 231.) 415. A. S. Theodorico archiepiscopo Coloniensi, d. Rom, 13. Febr. 1457. (Edit. Colon. n, 6; Norimb. 240; Basil. 227.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. Die neueren Editionen datiren fälsch- lich 23. Febr. 416. A. S. Johanni Freund, protonotario Coloniensi, d. Rom, 13. Febr. 1457. (Edit. Colon. m, 5; Norimb. 236; Basil. 223.) Das Datum nach der edit. s. l. et a. 417. A. S. Dorotheae, sanctae moniali, consobrinae suae, d. Rom, 21. Febr. 1457. (Edit. Colon. m, 5; Norimb. 238; Basil. 225.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. 418. A. S. Nicolao Antonio Petri Collensi, d. Rom, 21. Febr. 1457. (Edit. Colon. m, 5; Norimb. 237; Basil. 224.) Das Datum nach der edit. s. l. et a. 419. A. S. magistratui Baliae Senensi. d. Rom, 21. Febr. 1457. (Edit. Colon. m, 6; Norimb. 239; Basil. 226.) Das Datum nach der edit. s. l. eta. 420. A. S. Roderico (de Borgia) Cardinali S. Nicolai, d. Rom, 23. Febr. 1457. (Edit. Colon. m, 6; Norimb. 241; Basil. 228.) 421. A. S. Francisco Plolomeo (Piecolomineo?), d. Rom, 23. Febr. 1457. (Edit. Colon. m, 7; Norimb. 242; Basil. 229.) Die Editionen lesen: Picholomeo. Dieser Franceseo Todesehino de' Tolo- mei wurde erst später von Pius II. in sein Geschlecht der Piccolomini aufge- nommen und bestieg den päpstlichen Stuhl als Pius III. 422. A. S. Leodrisio Cribello Mediolanensi, d. Rom, 26. Febr. 1457. (Edil. Colon. m, 7 ; Norimb. 243; Basil. 230.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. 423. A. S. Bartholomaeo Massano, d. Rom, 4. März 1457. (Edit. Colon. m, 9; Norimb. 247; Basil. 234.) 424. A. S. Bartholomaco procuratori suo, d. Rom, 4. März 1457. (Edit. Colon. m, 9; Norimb. 248; Basil. 235.) 425. A. S. Ludovico (de Mila), Cardinali SS. quatuor Corona- torum, Legato Bononiae, d. Rom, 7. März 1457. (Edit. Colon. m, 10; Norimb. 249; Basil. 236.) Das Datum nach der edit. s. l. et a. 426. A. S. ad eundem, d. Rom, 8. März 1457. (Edit. Colon. p, 9; Norimb. 336; Basil. 322.) 427. A. S. magistratui Baliae Senensi, d. Rom, 8. März 1457. (Edit. Colon. m, 10; Norimb. 250; Basil. 237.) 428. A. S. Friderico Imperatori, d. Rom, 8. März 1457. (Edit. Colon. m, 10; Norimb. 251; Basil. 238.) 429. A. S. Johanni Cardinali S. Angeli, d. Rom, 8. März 1457. (Edit. Colon. m, 10; Norimb. 252; Basil. 239.)
Strana 414
414 430. A. S. Ulrico, episcopo Gurcensi, d. Rom, 10. März 1457. (Edit. Colon. n, 1; Norimb. 253; Basil. 240.) 431. A. S. Leonorae Imperatrici, d. Rom, 10. März 1457. (Edit. Colon. n, 1; Norimb. 254; Basil. 241.) 432. A. S. Johanni Ungnad, Imperiali camerario, d. Rom, 10. März 1457. (Edit. Colon. n, 1; Norimb. 255; Dasil. 242.) 433. A. S. Johanni Nihil, astronomo Bohemiac, d. Rom, 10. März 1457. (Edit. Colon. n, 1; Norimb. 256; Basil. 243.) 434. A. S. Dionysio Cardinali Strigoniensi, d. Rom, 10. März 1457. (Edit. Colon. n, 1; Norimb. 257 ; Basil. 244.) 435. A. S. Ni colao Listio, d. Rom, 10. März 1457. (Edit. Colon. n, 2; Norimb. 239 ; Basil, 246.) 436. A. S. Procopio Cancellario Bohemiae, d. Rom, 10. März 1457. (Edit. Colon. n, 2, Norimb. 260; Basil. 247.) 437. A. S. Ladislao, IIungariae atque Bohemiae regi, d. Rom, 10. März 1457. (Edit. Colon. n, 3; Norimb. 262; Basil, 249.) 438. A. S. episcopo Varadiensi, d. Rom, 11. März 1457. (Edit. Colon. n, 2; Norimb. 258; Basil. 245.) 439. A. S. Johanni Tröster, d. Rom, 11. März 1457. (Edit. Colon. n, 2 ; Norimb. 261; Basil. 248.) Das Datum nach der edit. s. l. et a. 440. A. S. Bartholomaeo Factio, d. Rom, 25. März 1457. (Edit. Colon. n, 3; Norimb. 264; Basil. 231.) 441. A. S. Ludovico Putio magistro de Montesio, d. Rom, 25. März 1457. (Edit. Colon. n, 3; Norimb. 265; Basil. 252.) 442. A. S. Johanni Miraballio, equiti Neapolitano, d. Rom, 25. März 1457. (Edit. Colon. n, 5; Norimb. 268; Basil. 255.) 443. A. S. Johanni Solerio, electo Barchinonensi, d. Rom, 26. März 1457. (Edit. Colon. n, 5; Norimb. 267; Basil. 254.) 444. A. S. Alphonso regi Aragonum, d. Rom, 27. März 1457. (Edit. Colon. n, 4 ; Norimb. 266; Basil. 253.) 445. A. S. Urbano episcopo Sibenicensi, d. Rom, 1. April 1457. (Edit. Colon. n, 5; Norimb. 269; Basil. 256.) Das Datum nach der edit. s. l. et a. 446. A. S. Roderico (de Borgia) Cardinali S. Nicolai, d. Rom, 1. April 1457. (Edit. Colon. n, 5; Norimb. 270; Basil. 257.) 447. A. S. Johanni Cardinali S. Angeli, d. Rom, 1. April 1457. (Edit. Colon. n, 6; Norimb. 271; Basil. 258.) 448. A. S. Nicolao Liscio Volaterrano, d. Rom, 1. April 1457. (Edit. Colon. n, 7; Norimb. 272; Basil. 259.) 449. A. S. Henrico Senftleben, d. Rom, 4. April 1457. (Edit. Colon. n, 7; Norimb. 273; Basil. 260.) 450. A. S. Ulrico episcopo Gurcensi, d. Rom, 4. April 1457. (Edit. Colon. n, 7; Norimb. 274; Basil. 261.) 451. A. S. Ulrico Riderer. d. Rom, 4. April 1457. (Edit. Colon. n, 7; Norimb. 275; Basil. 262.)
414 430. A. S. Ulrico, episcopo Gurcensi, d. Rom, 10. März 1457. (Edit. Colon. n, 1; Norimb. 253; Basil. 240.) 431. A. S. Leonorae Imperatrici, d. Rom, 10. März 1457. (Edit. Colon. n, 1; Norimb. 254; Basil. 241.) 432. A. S. Johanni Ungnad, Imperiali camerario, d. Rom, 10. März 1457. (Edit. Colon. n, 1; Norimb. 255; Dasil. 242.) 433. A. S. Johanni Nihil, astronomo Bohemiac, d. Rom, 10. März 1457. (Edit. Colon. n, 1; Norimb. 256; Basil. 243.) 434. A. S. Dionysio Cardinali Strigoniensi, d. Rom, 10. März 1457. (Edit. Colon. n, 1; Norimb. 257 ; Basil. 244.) 435. A. S. Ni colao Listio, d. Rom, 10. März 1457. (Edit. Colon. n, 2; Norimb. 239 ; Basil, 246.) 436. A. S. Procopio Cancellario Bohemiae, d. Rom, 10. März 1457. (Edit. Colon. n, 2, Norimb. 260; Basil. 247.) 437. A. S. Ladislao, IIungariae atque Bohemiae regi, d. Rom, 10. März 1457. (Edit. Colon. n, 3; Norimb. 262; Basil, 249.) 438. A. S. episcopo Varadiensi, d. Rom, 11. März 1457. (Edit. Colon. n, 2; Norimb. 258; Basil. 245.) 439. A. S. Johanni Tröster, d. Rom, 11. März 1457. (Edit. Colon. n, 2 ; Norimb. 261; Basil. 248.) Das Datum nach der edit. s. l. et a. 440. A. S. Bartholomaeo Factio, d. Rom, 25. März 1457. (Edit. Colon. n, 3; Norimb. 264; Basil. 231.) 441. A. S. Ludovico Putio magistro de Montesio, d. Rom, 25. März 1457. (Edit. Colon. n, 3; Norimb. 265; Basil. 252.) 442. A. S. Johanni Miraballio, equiti Neapolitano, d. Rom, 25. März 1457. (Edit. Colon. n, 5; Norimb. 268; Basil. 255.) 443. A. S. Johanni Solerio, electo Barchinonensi, d. Rom, 26. März 1457. (Edit. Colon. n, 5; Norimb. 267; Basil. 254.) 444. A. S. Alphonso regi Aragonum, d. Rom, 27. März 1457. (Edit. Colon. n, 4 ; Norimb. 266; Basil. 253.) 445. A. S. Urbano episcopo Sibenicensi, d. Rom, 1. April 1457. (Edit. Colon. n, 5; Norimb. 269; Basil. 256.) Das Datum nach der edit. s. l. et a. 446. A. S. Roderico (de Borgia) Cardinali S. Nicolai, d. Rom, 1. April 1457. (Edit. Colon. n, 5; Norimb. 270; Basil. 257.) 447. A. S. Johanni Cardinali S. Angeli, d. Rom, 1. April 1457. (Edit. Colon. n, 6; Norimb. 271; Basil. 258.) 448. A. S. Nicolao Liscio Volaterrano, d. Rom, 1. April 1457. (Edit. Colon. n, 7; Norimb. 272; Basil. 259.) 449. A. S. Henrico Senftleben, d. Rom, 4. April 1457. (Edit. Colon. n, 7; Norimb. 273; Basil. 260.) 450. A. S. Ulrico episcopo Gurcensi, d. Rom, 4. April 1457. (Edit. Colon. n, 7; Norimb. 274; Basil. 261.) 451. A. S. Ulrico Riderer. d. Rom, 4. April 1457. (Edit. Colon. n, 7; Norimb. 275; Basil. 262.)
Strana 415
415 452. A. S. Friderico Imperatori, d. Rom, 4 April 1457. (Edit. Colon. n, 8 ; Norimb, 276; Basil. 263.) 453. A. S. Johanni Hinderbach, d. Rom, 5. April 1457. (Edit. Colon. n, 8; Norimb. 277; Basil. 264.) 434. A. S. Johanni Solerio, d. Rom, 5. April 1457. (Edit. Colon. n, 8; Norimb. 278; Basil. 265.) 455. A. S. Alphonso Aragonum Regi, d. Rom, 7. April 1457. (Edit. Colon. n, 9 ; Norimb. 279; Basil. 266.) 456. A. S. Johanni Solerio, d. Rom, 7. April 1457. (Edit. Colon. n, 9 ; Norimb. 280; Basil. 267.) 457. A. S. Nicolao Liscio Volaterrano, d. Rom, 3. Juli 1457. (Edit. Colon. n, 10; Norimb. 284; Basil. 271.) 458. A. S. Johanni Nihili, d. Rom, 3. Juli 1457. (Edit. Colon. o, 1 ; Norimb. 286 ; Basil. 273.) 459. A. S. Procopio (de Rabenstein), d. Rom, 3. Juli 1457. (Edit. Colon. o, 1; Norimb. 287; Basil. 274.) 460. A. S. Johanni Hinderbach, d. Rom, 4. Juli 1457. (Edit. Co- lon. n, 9 ; Norimb. 281; Basil. 268.) 461. A. S. Johanni Cardinali S. Angeli, d. Rom, 4. Juli 1457. (Edit. Colon. n, 9; Norimb. 282; Basil. 269.) 462. A. S. Henrico Senftleben, d. Rom, 4. Juli 1457. (Edit. Co- Ion. n, 10 ; Norimb. 285; Basil. 272.) 463. A. S. Ludovico Duci Bavariae, d. Rom, 5. Juli 1457. (Edit. Colon. n, 10 ; Norimb. 283; Basil. 270.) 464. A. S. praeposito Spirensi, d. Rom, 22. Juli 1457. (Edit. Norimb. 369; Basil. 355.) 465. A. S. Decano Wormatiensi, d. Rom, 22. Juli 1457. (Edit. Norimb. 370; Basil. 356.) 466. A. S. Baliac Senensi, d. Rom, 22. Juli 1457. (Edit. Norimb. 371; Basil. 357.) 467. A. S. Baliae Senensi, d. Rom, 24. Juli 1457. (Edit. Norimb. 372; Basil. 358.) 468. A. S. (Georgio) episcopo Tridentino, d. Rom, 1. Aug. 1457. (Edit. Norimb. 373; Basil. 359.) 469. A. S. Nicolao Cardinali S. Petri, d. Rom, 1. Aug. 1457. (Edit. Norimb. 374; Basil. 360.) 470. A. S. (Sigismundo) archiepiseopo Salzburgensi, d. Rom, 1. Aug. 1457. (Edit. Norimb. 375; Basil. 361.) 471. A. S. Johanni Tröster, d. Rom, 1. Aug. 1437. (Edit. Norimb. 376; Basil. 362.) 472. A. S. Johanni Lauterbach, d. Rom, 1. Aug. 1457. (Edit. Norimb. 377; Basil. 363.) 473. A. S. domino de Rosenberg, d. Rom, 1. Aug. 1457. (Edit. Norimb. 378; Basil. 364.) 474. A. S. Ladislao regi Hungariae, d. Rom, 5. Aug. 1457. (Edit. Norimb. 379; Basil. 365.)
415 452. A. S. Friderico Imperatori, d. Rom, 4 April 1457. (Edit. Colon. n, 8 ; Norimb, 276; Basil. 263.) 453. A. S. Johanni Hinderbach, d. Rom, 5. April 1457. (Edit. Colon. n, 8; Norimb. 277; Basil. 264.) 434. A. S. Johanni Solerio, d. Rom, 5. April 1457. (Edit. Colon. n, 8; Norimb. 278; Basil. 265.) 455. A. S. Alphonso Aragonum Regi, d. Rom, 7. April 1457. (Edit. Colon. n, 9 ; Norimb. 279; Basil. 266.) 456. A. S. Johanni Solerio, d. Rom, 7. April 1457. (Edit. Colon. n, 9 ; Norimb. 280; Basil. 267.) 457. A. S. Nicolao Liscio Volaterrano, d. Rom, 3. Juli 1457. (Edit. Colon. n, 10; Norimb. 284; Basil. 271.) 458. A. S. Johanni Nihili, d. Rom, 3. Juli 1457. (Edit. Colon. o, 1 ; Norimb. 286 ; Basil. 273.) 459. A. S. Procopio (de Rabenstein), d. Rom, 3. Juli 1457. (Edit. Colon. o, 1; Norimb. 287; Basil. 274.) 460. A. S. Johanni Hinderbach, d. Rom, 4. Juli 1457. (Edit. Co- lon. n, 9 ; Norimb. 281; Basil. 268.) 461. A. S. Johanni Cardinali S. Angeli, d. Rom, 4. Juli 1457. (Edit. Colon. n, 9; Norimb. 282; Basil. 269.) 462. A. S. Henrico Senftleben, d. Rom, 4. Juli 1457. (Edit. Co- Ion. n, 10 ; Norimb. 285; Basil. 272.) 463. A. S. Ludovico Duci Bavariae, d. Rom, 5. Juli 1457. (Edit. Colon. n, 10 ; Norimb. 283; Basil. 270.) 464. A. S. praeposito Spirensi, d. Rom, 22. Juli 1457. (Edit. Norimb. 369; Basil. 355.) 465. A. S. Decano Wormatiensi, d. Rom, 22. Juli 1457. (Edit. Norimb. 370; Basil. 356.) 466. A. S. Baliac Senensi, d. Rom, 22. Juli 1457. (Edit. Norimb. 371; Basil. 357.) 467. A. S. Baliae Senensi, d. Rom, 24. Juli 1457. (Edit. Norimb. 372; Basil. 358.) 468. A. S. (Georgio) episcopo Tridentino, d. Rom, 1. Aug. 1457. (Edit. Norimb. 373; Basil. 359.) 469. A. S. Nicolao Cardinali S. Petri, d. Rom, 1. Aug. 1457. (Edit. Norimb. 374; Basil. 360.) 470. A. S. (Sigismundo) archiepiseopo Salzburgensi, d. Rom, 1. Aug. 1457. (Edit. Norimb. 375; Basil. 361.) 471. A. S. Johanni Tröster, d. Rom, 1. Aug. 1437. (Edit. Norimb. 376; Basil. 362.) 472. A. S. Johanni Lauterbach, d. Rom, 1. Aug. 1457. (Edit. Norimb. 377; Basil. 363.) 473. A. S. domino de Rosenberg, d. Rom, 1. Aug. 1457. (Edit. Norimb. 378; Basil. 364.) 474. A. S. Ladislao regi Hungariae, d. Rom, 5. Aug. 1457. (Edit. Norimb. 379; Basil. 365.)
Strana 416
416 475. A. S. (Jodoco) electo Wratislaviensi, d. Rom, 3. Aug. 1457. (Edit. Norimb. 380; Basil. 366.) 476. A. S. Henrico Senftleben, d. Rom, 5. Aug. 1457. (Edit. Norimb. 381; Basil. 367.) 477. A. S. Johanni Cardinali S. Angeli, d. Rom, 5. Aug. 1457. (Edit. Norimb. 382; Basil. 368.) 478. A. S. Martino Mayer, d. Rom, 8. Aug. 1457. (Edit. Norimb. 383; Basil. 369.) 479. A. S. episeopo Varadiensi, d. Rom, 10. Aug. 1457. (Edit. Norimb. 384; Basil. 370.) 480. Leodrisius Cribellus ad A. S., d. Mailand, 17. Aug. 1457. (Edit. Colon. o, 9 ; Norimb. 305; Basil. 290.) 481. A. S. Casimiro regi Poloniae, d. Rom, 31. Aug. 1457. (Edit. Colon. o, 1 ; Norimb. 288; Basil. 273.) 482. Martinus Mayer, arehiepiseopi Moguntini cancellarius, ad A. S., d. Aschaffenburg, 31. Aug. 1457. Der Brief findet sich in A. S. Opp. Basil., 1571 p. 1035 und in Wolfii Leetiones memorab. I, p. 853 ; er ist besonders edirt Lipsiae, 1496. 483. A. S. Ottoni et Ludovico Bavariae ducibus, d. Rom, 4. Sept. 1457. (Edit. Colon. o, 2; Norimb. 289; Basil. 276.) 484. A. S. iisdem, d. Rom, 7. Sept. 1457. (Edit. Colon. o, 3; Norimb. 290; Basil. 277.) Wahrscheinlich verwarf Aeneas den vorigen Brief und schiekte nur diesen ab. 485. A. S. Henrico Senftleben, d. Rom, 7. Sept. 1457. (Edit. Co- lon. o, 4; Norimb. 293; Basil. 280.) 486. A. S. Johanni Tolner, d. Rom, 7. Sept. 1457. (Edit. Colon. p, 5 ; Norimb. 322; Basil. 308.) 487. A. S. Friderico Imperatori, d. Rom, 11. Sept. 1437. (Edit. Colon. o, 3 ; Norimb. 291; Basil. 278.) 488. A. S. Ladislao Regi Hungariae, d. Rom, 11. Sept. 1457. (Edit. Colon. o, 4; Norimb. 292; Basil. 279.) 489. A. S. Procopio cancellario Bohemiae, d. Rom, 11. Sept. 1457. (Edit. Colon. o, 4; Norimb. 294; Basil. 281.) 490. A. S. Johanni Cardinali S. Angeli, d. Rom, 11. Sept. 1437. (Edit. Colon. o, 3 ; Norimb. 295; Basil. 282.) 491. A. S. Nicolao Liscio, d. Rom, 11. Sept. 1457. (Edit. Colon. o, 5; Norimb. 296; Basil. 283.) 492. A. S. Ulrieo Riderer, d. Rom, 11. Sept. 1457. (Edit. Colon. o, 6; Norimb. 297; Basil. 284.) 493. A. S. Johanni Hinderbach, d. Rom, 11. Sept. 1457. (Edit. Colon. o, 6; Norimb. 298; Basil. 285.) 494. A. S. Ludovico Bavariae Duci, d. Rom, 11. Sept. 1437. (Edil. Colon. o, 6 ; Norimb. 299; Basil. 286.) 495. A. S. Ludovico Bavariae Duci, d. Rom, 11. Sept. 1457. (Edit. Colon. o, 6; Norimb. 300; Basil. 287.)
416 475. A. S. (Jodoco) electo Wratislaviensi, d. Rom, 3. Aug. 1457. (Edit. Norimb. 380; Basil. 366.) 476. A. S. Henrico Senftleben, d. Rom, 5. Aug. 1457. (Edit. Norimb. 381; Basil. 367.) 477. A. S. Johanni Cardinali S. Angeli, d. Rom, 5. Aug. 1457. (Edit. Norimb. 382; Basil. 368.) 478. A. S. Martino Mayer, d. Rom, 8. Aug. 1457. (Edit. Norimb. 383; Basil. 369.) 479. A. S. episeopo Varadiensi, d. Rom, 10. Aug. 1457. (Edit. Norimb. 384; Basil. 370.) 480. Leodrisius Cribellus ad A. S., d. Mailand, 17. Aug. 1457. (Edit. Colon. o, 9 ; Norimb. 305; Basil. 290.) 481. A. S. Casimiro regi Poloniae, d. Rom, 31. Aug. 1457. (Edit. Colon. o, 1 ; Norimb. 288; Basil. 273.) 482. Martinus Mayer, arehiepiseopi Moguntini cancellarius, ad A. S., d. Aschaffenburg, 31. Aug. 1457. Der Brief findet sich in A. S. Opp. Basil., 1571 p. 1035 und in Wolfii Leetiones memorab. I, p. 853 ; er ist besonders edirt Lipsiae, 1496. 483. A. S. Ottoni et Ludovico Bavariae ducibus, d. Rom, 4. Sept. 1457. (Edit. Colon. o, 2; Norimb. 289; Basil. 276.) 484. A. S. iisdem, d. Rom, 7. Sept. 1457. (Edit. Colon. o, 3; Norimb. 290; Basil. 277.) Wahrscheinlich verwarf Aeneas den vorigen Brief und schiekte nur diesen ab. 485. A. S. Henrico Senftleben, d. Rom, 7. Sept. 1457. (Edit. Co- lon. o, 4; Norimb. 293; Basil. 280.) 486. A. S. Johanni Tolner, d. Rom, 7. Sept. 1457. (Edit. Colon. p, 5 ; Norimb. 322; Basil. 308.) 487. A. S. Friderico Imperatori, d. Rom, 11. Sept. 1437. (Edit. Colon. o, 3 ; Norimb. 291; Basil. 278.) 488. A. S. Ladislao Regi Hungariae, d. Rom, 11. Sept. 1457. (Edit. Colon. o, 4; Norimb. 292; Basil. 279.) 489. A. S. Procopio cancellario Bohemiae, d. Rom, 11. Sept. 1457. (Edit. Colon. o, 4; Norimb. 294; Basil. 281.) 490. A. S. Johanni Cardinali S. Angeli, d. Rom, 11. Sept. 1437. (Edit. Colon. o, 3 ; Norimb. 295; Basil. 282.) 491. A. S. Nicolao Liscio, d. Rom, 11. Sept. 1457. (Edit. Colon. o, 5; Norimb. 296; Basil. 283.) 492. A. S. Ulrieo Riderer, d. Rom, 11. Sept. 1457. (Edit. Colon. o, 6; Norimb. 297; Basil. 284.) 493. A. S. Johanni Hinderbach, d. Rom, 11. Sept. 1457. (Edit. Colon. o, 6; Norimb. 298; Basil. 285.) 494. A. S. Ludovico Bavariae Duci, d. Rom, 11. Sept. 1437. (Edil. Colon. o, 6 ; Norimb. 299; Basil. 286.) 495. A. S. Ludovico Bavariae Duci, d. Rom, 11. Sept. 1457. (Edit. Colon. o, 6; Norimb. 300; Basil. 287.)
Strana 417
417 496. A. S. Martino Mayer, d. Rom, 11. Sept. 1457. (Edit. Colon. 0, 6 ; Norimb. 301 ; Basil. 288.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. 497. A. S. Martino Mayer, d. Rom, 20. Sept. 1457. (Edit. Colon. q, 5; Norimb. 352; Basil. 338.) 498. A. S. Nicola o Liscio, d. Rom, 1. Octob. 1457. (Edit. Colon. p, 10 ; Norimb. 340; Basil. 326.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. Die anderen Editionen datiren vom 29. Sept. 499. A. S. Ienrico Senftleben, d. Rom, 1. Octob. 1457. (Edit. Colon. p, 10 ; Norimb. 339 ; Basil. 325.) 500. A. S. Johanni Cardinali S. Angeli, d. Rom, 1. Oct. 1457. (Edit. Colon. q, 7; Norimb. 354; Basil. 340.) An demselben Tage dictirte Aeneas im Namen des Papstes Calixtus III. noch fünf Briefe, die sich in der edit. Colon. q, 2, 4, 5, in der edit. Norimb. epist. 345, 349, 351, 353, 385, in der edit. Basil. epist. 331, 335, 337, 339, 371 finden, und zwar gerichtet an den König Ladislaus von Ungarn, an Heinrich Leubing, an den Cardinal Nikolaus (Cusa) von San Pietro, an den Cardinal Juan (Carvajal) von Sant’ Angelo und an Kaiser Friedrich. Der letzte Brief datirt zwar in allen Editionen: prid. Calend. Septemb., aber Aeneas bezieht sich darin schon auf Dinge, die ihm Martin Mayer in seinem Briefe vom 31. August (epist. 482) verkündet hatte. 501. A. S. episcopo Ovetensi, d. Rom, 5. Oct. 1457. (Edit. Colon. o, 8; Norimb. 302; Basil. 289.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. 502. A. S. electo Wratislaviensi, d. Rom, 15. Oct. 1457. (Edit. Colon. q, 1 ; Norimb. 342; Basil. 328.) An demselben Tage dietirte Aeneas im Namen des Papstes Calixtus III. zwei Briefe an den Erzbischof Dietrich von Mainz und den Cardinal Juan von Sant’ Angelo. (Edit. Colon. q, 1, 2; Norimb. 341, 343; Basil. 327, 329.) 503. A. S. Bartholomaeo Etensi, physico Archiepiscopi Moguntini, d. Rom, 18. 0 et. 1457. (Edit. Norimb. 386; Basil. 372.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. 504. A. S. Petro de Noxeto, d. Rom, 20. Oct. 1457. (Edit. Colon. q, 8; Norimb. 355 ; Basil. 341.) Das Datuim nach der edit. s. l. et a. 505. A. S. Johanni Campisio, episeopo Placentino, d. Rom, 20. Oct. 1457. (Edit. Colon. q, 8; Norimb. 357; Basil. 343.) Die edit. s. 1. et a. wirft diesen Brief nit dem vorigen zusammen. 506. A. S. Scevac de Curte, d. Rom, 20. Oct. 1457. (Edit. Colon. q, 9; Norimb. 358; Basil. 344.) 507. A. S. Martino Mayer, d. Rom, 20. Oct. 1457. (Edit. Colon. q 9 ; Norimb. 359; Basil. 345.) 508. A. S. Theodorico archiepiscopo Moguntino, d. Rom, 20. Oct. 1457. (Edit. Colon. q, 9; Norimb. 360; Basil. 346.) 509. A. S. Jacobo Ptolomeo, d. Rom, 20. 0 ct. 1457. (Edit. Colon. q, 9; Norimb. 361; Basil. 347.) Archiv. XVI. 27
417 496. A. S. Martino Mayer, d. Rom, 11. Sept. 1457. (Edit. Colon. 0, 6 ; Norimb. 301 ; Basil. 288.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. 497. A. S. Martino Mayer, d. Rom, 20. Sept. 1457. (Edit. Colon. q, 5; Norimb. 352; Basil. 338.) 498. A. S. Nicola o Liscio, d. Rom, 1. Octob. 1457. (Edit. Colon. p, 10 ; Norimb. 340; Basil. 326.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. Die anderen Editionen datiren vom 29. Sept. 499. A. S. Ienrico Senftleben, d. Rom, 1. Octob. 1457. (Edit. Colon. p, 10 ; Norimb. 339 ; Basil. 325.) 500. A. S. Johanni Cardinali S. Angeli, d. Rom, 1. Oct. 1457. (Edit. Colon. q, 7; Norimb. 354; Basil. 340.) An demselben Tage dictirte Aeneas im Namen des Papstes Calixtus III. noch fünf Briefe, die sich in der edit. Colon. q, 2, 4, 5, in der edit. Norimb. epist. 345, 349, 351, 353, 385, in der edit. Basil. epist. 331, 335, 337, 339, 371 finden, und zwar gerichtet an den König Ladislaus von Ungarn, an Heinrich Leubing, an den Cardinal Nikolaus (Cusa) von San Pietro, an den Cardinal Juan (Carvajal) von Sant’ Angelo und an Kaiser Friedrich. Der letzte Brief datirt zwar in allen Editionen: prid. Calend. Septemb., aber Aeneas bezieht sich darin schon auf Dinge, die ihm Martin Mayer in seinem Briefe vom 31. August (epist. 482) verkündet hatte. 501. A. S. episcopo Ovetensi, d. Rom, 5. Oct. 1457. (Edit. Colon. o, 8; Norimb. 302; Basil. 289.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. 502. A. S. electo Wratislaviensi, d. Rom, 15. Oct. 1457. (Edit. Colon. q, 1 ; Norimb. 342; Basil. 328.) An demselben Tage dietirte Aeneas im Namen des Papstes Calixtus III. zwei Briefe an den Erzbischof Dietrich von Mainz und den Cardinal Juan von Sant’ Angelo. (Edit. Colon. q, 1, 2; Norimb. 341, 343; Basil. 327, 329.) 503. A. S. Bartholomaeo Etensi, physico Archiepiscopi Moguntini, d. Rom, 18. 0 et. 1457. (Edit. Norimb. 386; Basil. 372.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. 504. A. S. Petro de Noxeto, d. Rom, 20. Oct. 1457. (Edit. Colon. q, 8; Norimb. 355 ; Basil. 341.) Das Datuim nach der edit. s. l. et a. 505. A. S. Johanni Campisio, episeopo Placentino, d. Rom, 20. Oct. 1457. (Edit. Colon. q, 8; Norimb. 357; Basil. 343.) Die edit. s. 1. et a. wirft diesen Brief nit dem vorigen zusammen. 506. A. S. Scevac de Curte, d. Rom, 20. Oct. 1457. (Edit. Colon. q, 9; Norimb. 358; Basil. 344.) 507. A. S. Martino Mayer, d. Rom, 20. Oct. 1457. (Edit. Colon. q 9 ; Norimb. 359; Basil. 345.) 508. A. S. Theodorico archiepiscopo Moguntino, d. Rom, 20. Oct. 1457. (Edit. Colon. q, 9; Norimb. 360; Basil. 346.) 509. A. S. Jacobo Ptolomeo, d. Rom, 20. 0 ct. 1457. (Edit. Colon. q, 9; Norimb. 361; Basil. 347.) Archiv. XVI. 27
Strana 418
418 Datum und Adresse nach der edit. s. l. et a. Die anderen Editionen lesen: Picholomeo. 510. A. S. Tutino equiti Cyprio, d. Rom, 20. Oct. 1457. (Edit. Colon. q, 9; Norimb. 362; Basil. 348.) Datum und Adresse nach der edit. s. l. et a. Die anderen Editionen lesen : Latino equiti ete. 511. A. S. Johanni Lysura, d. Rom, 20. Oct. 1457. (Edit. Colon. q, 10 ; Norimb. 363; Basil. 349.) 512. A. S. Leodrisio Cribello, d. Rom, 22. 0ct. 1457. (Edit. Colon. o, 8; Norimb. 303; Basil. 291.) Aeneas antwortet auf epist. 480. 513. A. S. Nicolao de Arzimboldis, d. Rom, 22. Oct. 1457. (Edit. Colon. o, 9; Norimb. 304; Basil. 292.) 514. A. S. Francisco Philelpho, d. Rom, 25. Oct. 1457. (Edit. Colon. q, 8; Norimb. 356 ; Basil. 342.) 415. A. S. Johanni Cardinali S. Angeli, d. Rom, 2. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 5 ; Norimb. 323; Basil. 309.) 516. A. S. Procopio de Rabenstein, d. Rom, 2. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 6 ; Norimb. 324; Basil. 310.) 517. A. S. Henrico Senftleben, d. Rom, 2. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 6; Norimb. 325 ; Basil. 311.) 518. A. S. Johanni Rhode, d. Rom, 2. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 6; Norimb. 326; Basil. 312.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. 519. A. S. Nicolao Liscio, d. Rom, 2. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 7; Norimb. 327; Basil. 313.) Das Datum nach der edit. s. 1. ct a. 520. A. S. Ulrico Riderer, d. Rom, 2. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 7; Norimb. 328; Basil. 314.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. und der edit. Colon. 521. A. S. Johanni Hinderbach, d. Rom, 2. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 7 ; Norimb. 329; Basil. 315.) 522. A. S. Ulrico episcopo Gurcensi, d. Rom, 2. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 7 ; Norimb. 330; Basil. 316.) 523. A. S. Johanni Nihil, d. Rom, 2. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 8; Norimb. 331; Basil. 317.) 524. A. S. Johanni Tröster, d. Rom, 2. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 8 ; Norimb. 332 ; Basil. 318.) 525. A. S. Andreae Vicccomiti, d. Rom, 3. Nov. 1437. (Edit. Colon. p, 8 ; Norimb. 333; Basil. 319.) Das Datum nach der edit. s.l. et a. 526. Poggius Florentinus ad A. S., d. rure (d. h. aus Valdarno bei Florenz), 3. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 2; Norimb. 309; Basil. 293, auch in Poggii Opp. Argent., 1513, fol. 123.) Des Aeneas Antwort. ef. epist. 541. 527. A. S. Johanni de Lysura, d.Rom, 4. No v. 1457. (Edit. Colon. p, 8; Norimb. 334 ; Basil. 320.) Das Datum naeh der edit. s. 1. et a.
418 Datum und Adresse nach der edit. s. l. et a. Die anderen Editionen lesen: Picholomeo. 510. A. S. Tutino equiti Cyprio, d. Rom, 20. Oct. 1457. (Edit. Colon. q, 9; Norimb. 362; Basil. 348.) Datum und Adresse nach der edit. s. l. et a. Die anderen Editionen lesen : Latino equiti ete. 511. A. S. Johanni Lysura, d. Rom, 20. Oct. 1457. (Edit. Colon. q, 10 ; Norimb. 363; Basil. 349.) 512. A. S. Leodrisio Cribello, d. Rom, 22. 0ct. 1457. (Edit. Colon. o, 8; Norimb. 303; Basil. 291.) Aeneas antwortet auf epist. 480. 513. A. S. Nicolao de Arzimboldis, d. Rom, 22. Oct. 1457. (Edit. Colon. o, 9; Norimb. 304; Basil. 292.) 514. A. S. Francisco Philelpho, d. Rom, 25. Oct. 1457. (Edit. Colon. q, 8; Norimb. 356 ; Basil. 342.) 415. A. S. Johanni Cardinali S. Angeli, d. Rom, 2. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 5 ; Norimb. 323; Basil. 309.) 516. A. S. Procopio de Rabenstein, d. Rom, 2. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 6 ; Norimb. 324; Basil. 310.) 517. A. S. Henrico Senftleben, d. Rom, 2. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 6; Norimb. 325 ; Basil. 311.) 518. A. S. Johanni Rhode, d. Rom, 2. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 6; Norimb. 326; Basil. 312.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. 519. A. S. Nicolao Liscio, d. Rom, 2. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 7; Norimb. 327; Basil. 313.) Das Datum nach der edit. s. 1. ct a. 520. A. S. Ulrico Riderer, d. Rom, 2. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 7; Norimb. 328; Basil. 314.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. und der edit. Colon. 521. A. S. Johanni Hinderbach, d. Rom, 2. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 7 ; Norimb. 329; Basil. 315.) 522. A. S. Ulrico episcopo Gurcensi, d. Rom, 2. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 7 ; Norimb. 330; Basil. 316.) 523. A. S. Johanni Nihil, d. Rom, 2. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 8; Norimb. 331; Basil. 317.) 524. A. S. Johanni Tröster, d. Rom, 2. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 8 ; Norimb. 332 ; Basil. 318.) 525. A. S. Andreae Vicccomiti, d. Rom, 3. Nov. 1437. (Edit. Colon. p, 8 ; Norimb. 333; Basil. 319.) Das Datum nach der edit. s.l. et a. 526. Poggius Florentinus ad A. S., d. rure (d. h. aus Valdarno bei Florenz), 3. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 2; Norimb. 309; Basil. 293, auch in Poggii Opp. Argent., 1513, fol. 123.) Des Aeneas Antwort. ef. epist. 541. 527. A. S. Johanni de Lysura, d.Rom, 4. No v. 1457. (Edit. Colon. p, 8; Norimb. 334 ; Basil. 320.) Das Datum naeh der edit. s. 1. et a.
Strana 419
419 528. A. S. Johanni Tolner, d. Rom, 4. No v. 1457. (Edit. Colon. p, 8; Norimb. 335; Basil. 321.) 529. A. S. Petro Knorre doctori, d. Rom, 7. Nov. 1457. (Edit. Colon. q, 10 ; Norimb. 364; Basil. 330.) 530. A. S. Latino Cardinali de Ursinis, d. Rom, 16. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 4; Norimb. 318; Basil. 304.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. 331. A. S. Johanni Cardinali S. Angeli, d. Rom, 17. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 2; Norimb. 308; Basil. 294.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. 532. Nieolaus Liscius ad A. S., d. ex Cornu (?), 21. Nov. (?) 1457. Der Brief findet sich allein in der edit. Colon. m, 5. 333. A. S. Friderico Imperatori, d. Rom, 22. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 2; Norimb. 310 ; Basil. 296.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. 534. A. S. Johanni Nihil, d. Rom, 22. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 3; Norimb. 311; Basil. 297.) 535. A. S. Johanni Hinderbach, d. Rom, 22. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 3; Norimb. 312 ; Basil. 298.) Zwar datiren alle Editionen: die XXII. Oetobris, doch erweiset sich dieses nach einer Vergleichung mit anderen Briefen vom 22. Nov. sofort als Schreib- oder Druekfehler. 536. A. S. Ulrico Riderer, d. Rom, 22. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 3 ; Norimb. 313; Basil. 299.) 537. A. S. Ulrico episcopo Gurcensi, d. Rom, 22. Nov. 1437. (Edit. Colon. p, 3 ; Norimb. 314; Basil. 300.) Das Datum nach der edit. s. l. et a. und der edit. Colon. 538. A. S. Henrico Senftleben, d. Rom, 22. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 4 ; Norimb. 316; Basil. 302.) 539. A. S. Wenceslao Bohemo, d. Rom, 24. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 4; Norimb. 317; Basil. 303.) 340. Calixtus III. Carolo Regi Franciae, d. Rom, 28. Nov. 1457. (Edit. Colon. q, 2 ; Norimb. 344; Basil. 330.) Der Brief ist von Aeneas dictirt. 341. A. S. Poggio Florentino, d. Rom, 1. Dec. 1457. (Edit. Colon. p, 1; Norimb. 307 ; Basil. 293.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. Die andern Editionen: XV. Calend. Decembr. Aeneas antwortet auf Poggio’s Brief vom 3. Nov. (epist. 526). 542. A. S. Sigismundo Malatestae, d. Rom, 1. Dec. 1437. (Edit. Colon. q, 3; Norimb. 346; Basil. 332.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. Die anderen Editionen: VI. Calend. Decemb. 543. A. S. Jaeobo de Lodrone medico, d. Rom, 1. Dec. 1457. (Edit. Colon. q, 4; Norimb. 347; Basil. 333.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. Die anderen Editionen: VII. Calend. Decemb. 544. A. S. Laurentio Roverellae, d. Rom, 1. Dec. 1457. (Edit. Colon. q, 4; Norimb. 348 ; Basil. 334.) 27*)
419 528. A. S. Johanni Tolner, d. Rom, 4. No v. 1457. (Edit. Colon. p, 8; Norimb. 335; Basil. 321.) 529. A. S. Petro Knorre doctori, d. Rom, 7. Nov. 1457. (Edit. Colon. q, 10 ; Norimb. 364; Basil. 330.) 530. A. S. Latino Cardinali de Ursinis, d. Rom, 16. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 4; Norimb. 318; Basil. 304.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. 331. A. S. Johanni Cardinali S. Angeli, d. Rom, 17. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 2; Norimb. 308; Basil. 294.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. 532. Nieolaus Liscius ad A. S., d. ex Cornu (?), 21. Nov. (?) 1457. Der Brief findet sich allein in der edit. Colon. m, 5. 333. A. S. Friderico Imperatori, d. Rom, 22. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 2; Norimb. 310 ; Basil. 296.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. 534. A. S. Johanni Nihil, d. Rom, 22. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 3; Norimb. 311; Basil. 297.) 535. A. S. Johanni Hinderbach, d. Rom, 22. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 3; Norimb. 312 ; Basil. 298.) Zwar datiren alle Editionen: die XXII. Oetobris, doch erweiset sich dieses nach einer Vergleichung mit anderen Briefen vom 22. Nov. sofort als Schreib- oder Druekfehler. 536. A. S. Ulrico Riderer, d. Rom, 22. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 3 ; Norimb. 313; Basil. 299.) 537. A. S. Ulrico episcopo Gurcensi, d. Rom, 22. Nov. 1437. (Edit. Colon. p, 3 ; Norimb. 314; Basil. 300.) Das Datum nach der edit. s. l. et a. und der edit. Colon. 538. A. S. Henrico Senftleben, d. Rom, 22. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 4 ; Norimb. 316; Basil. 302.) 539. A. S. Wenceslao Bohemo, d. Rom, 24. Nov. 1457. (Edit. Colon. p, 4; Norimb. 317; Basil. 303.) 340. Calixtus III. Carolo Regi Franciae, d. Rom, 28. Nov. 1457. (Edit. Colon. q, 2 ; Norimb. 344; Basil. 330.) Der Brief ist von Aeneas dictirt. 341. A. S. Poggio Florentino, d. Rom, 1. Dec. 1457. (Edit. Colon. p, 1; Norimb. 307 ; Basil. 293.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. Die andern Editionen: XV. Calend. Decembr. Aeneas antwortet auf Poggio’s Brief vom 3. Nov. (epist. 526). 542. A. S. Sigismundo Malatestae, d. Rom, 1. Dec. 1437. (Edit. Colon. q, 3; Norimb. 346; Basil. 332.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. Die anderen Editionen: VI. Calend. Decemb. 543. A. S. Jaeobo de Lodrone medico, d. Rom, 1. Dec. 1457. (Edit. Colon. q, 4; Norimb. 347; Basil. 333.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. Die anderen Editionen: VII. Calend. Decemb. 544. A. S. Laurentio Roverellae, d. Rom, 1. Dec. 1457. (Edit. Colon. q, 4; Norimb. 348 ; Basil. 334.) 27*)
Strana 420
420 Das Datum nach der edit. s. 1. et a. Die anderen Editionen: VIII. Calend. Decemb. — An demselben Tage dictirte Aeneas im Namen des Papstes Calix- tus einen Brief an König Ladislaus von Ungarn. (Edit. Colon. q, 3; Norimb. 350; Basil. 336.) 545. A. S. Theodorieo Archiepiscopo Coloniensi, d. Rom, 2. Dec. 1457. (Edit. Colon. p, 4; Norimb. 319; Basil. 305.) 546. A. S. Franciseo Duci Mediolanensi, d. Rom, 2. Dec. 1457. (Edit. Colon. q, 10; Norimb. 365; Basil. 351.) 547. A. S. Nicolao de Arzimboldis, d. Rom, 2. Dec. 1457. (Edit. Norimb. 387; Basil. 373.) 548. A. S. Seevae de Curte, d. Rom, 2. Dec. 1457. (Edit. Colon. r, 1; Norimb. 366; Basil. 352.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. 549. A. S. Ulrico episcopo Gureensi, d. Rom, 6. D ec. 1457. (Edit. Colon. p, 5; Norimb. 320; Basil. 306.) 550. A. S. Johanni Freund, d. Rom, 7. Dec. 1457. (Edit. Colon. p, 5; Norimb. 321 ; Basil. 307.) 551. Joh. Rhode ad A. S., d. Wien, 20. Dec. 1457. (Edit. Colon. p, 9; Norimb. 338; Basil. 324.) Die Editionen adressiren: Eneas Cardinalis Senensis Johanni Roct. Aber sehon die Titulaturen zeigen, dass der Cardinal vielmehr der Empfänger des Briefes war. Der Schreiber ist ohne Zweifel derselbe, an welchen Aeneas am 2. Nov. einen Brief richtete (epist. 518). Die edit. s. l. et a. nennt ihn Johannes Rhode secretarius regius. 552. A. S. Francisco Philelpho, d. Rom, 25. Dec. 1457. (Edit. Colon. p, 4; Norimb. 315 ; Basil. 301.) 553. Franciseus Philelphus ad A. S., d. Mailand, 13. Jan. 1438. In Philelphi Epistt. Basil., 1500, cust. C, 6. 554. A. S. Cardinali Antonio tit. S. Chrysogoni et episcop o Nerolensi, d. Rom, 1. Febr. 1458. Dedicationsbrief zu dem Werke des Aeneas de ritu, situ, moribus et conditione Germaniae. 555. A. S. Martino Mayer, d. Rom, 1. Febr. 1458. Der Tractatus de ritu, situ, moribus et conditione Gerinaniae, in Briefform abgefasst, wurde schon Lipsiae, 1496, dann Argentorati, 1515 und öfters unter dem Titel edirt: Aeneae Sylvii Germania. Er ist dann abgedruckt in seinen Opp. Basil., 1371, p. 1035—86, ferner in Bzovii Annales ad a. 1437 n. 10. Das zugehörige Datum aber fand ich allein in dem Cod. msc. Östr. nro. 141 des k. k. Haus- und Staatsarchivs in Wien : Ex Roma Kal. Febr. 1458. 556. Franciscus Philelphus ad A. S., d. Mailand, 16. Febr. 1438. In Philelphi Epistt. ed. Basil., 1300, cust. C, 8. Der Brief antwortet auf den des Aeneas vom 25. Dec. 1457 (epist. 552). 557. A. S. Cardinali Latino de Ursinis, d. Rom, 9. März 1458. (Edit. Colon. p, 9; Norimb. 337; Basil. 323.) Die Editionen setzen den Brief in das Jahr 1457, doch wurde Mathias Corvinus erst am 24. Januar 1438 zum König von Ungarn gewählt. 558. A. S. Ludovico Magistro generali ordinis S. Mariae domus Theutonicorum, d. Rom, 12. April 1458.
420 Das Datum nach der edit. s. 1. et a. Die anderen Editionen: VIII. Calend. Decemb. — An demselben Tage dictirte Aeneas im Namen des Papstes Calix- tus einen Brief an König Ladislaus von Ungarn. (Edit. Colon. q, 3; Norimb. 350; Basil. 336.) 545. A. S. Theodorieo Archiepiscopo Coloniensi, d. Rom, 2. Dec. 1457. (Edit. Colon. p, 4; Norimb. 319; Basil. 305.) 546. A. S. Franciseo Duci Mediolanensi, d. Rom, 2. Dec. 1457. (Edit. Colon. q, 10; Norimb. 365; Basil. 351.) 547. A. S. Nicolao de Arzimboldis, d. Rom, 2. Dec. 1457. (Edit. Norimb. 387; Basil. 373.) 548. A. S. Seevae de Curte, d. Rom, 2. Dec. 1457. (Edit. Colon. r, 1; Norimb. 366; Basil. 352.) Das Datum nach der edit. s. 1. et a. 549. A. S. Ulrico episcopo Gureensi, d. Rom, 6. D ec. 1457. (Edit. Colon. p, 5; Norimb. 320; Basil. 306.) 550. A. S. Johanni Freund, d. Rom, 7. Dec. 1457. (Edit. Colon. p, 5; Norimb. 321 ; Basil. 307.) 551. Joh. Rhode ad A. S., d. Wien, 20. Dec. 1457. (Edit. Colon. p, 9; Norimb. 338; Basil. 324.) Die Editionen adressiren: Eneas Cardinalis Senensis Johanni Roct. Aber sehon die Titulaturen zeigen, dass der Cardinal vielmehr der Empfänger des Briefes war. Der Schreiber ist ohne Zweifel derselbe, an welchen Aeneas am 2. Nov. einen Brief richtete (epist. 518). Die edit. s. l. et a. nennt ihn Johannes Rhode secretarius regius. 552. A. S. Francisco Philelpho, d. Rom, 25. Dec. 1457. (Edit. Colon. p, 4; Norimb. 315 ; Basil. 301.) 553. Franciseus Philelphus ad A. S., d. Mailand, 13. Jan. 1438. In Philelphi Epistt. Basil., 1500, cust. C, 6. 554. A. S. Cardinali Antonio tit. S. Chrysogoni et episcop o Nerolensi, d. Rom, 1. Febr. 1458. Dedicationsbrief zu dem Werke des Aeneas de ritu, situ, moribus et conditione Germaniae. 555. A. S. Martino Mayer, d. Rom, 1. Febr. 1458. Der Tractatus de ritu, situ, moribus et conditione Gerinaniae, in Briefform abgefasst, wurde schon Lipsiae, 1496, dann Argentorati, 1515 und öfters unter dem Titel edirt: Aeneae Sylvii Germania. Er ist dann abgedruckt in seinen Opp. Basil., 1371, p. 1035—86, ferner in Bzovii Annales ad a. 1437 n. 10. Das zugehörige Datum aber fand ich allein in dem Cod. msc. Östr. nro. 141 des k. k. Haus- und Staatsarchivs in Wien : Ex Roma Kal. Febr. 1458. 556. Franciscus Philelphus ad A. S., d. Mailand, 16. Febr. 1438. In Philelphi Epistt. ed. Basil., 1300, cust. C, 8. Der Brief antwortet auf den des Aeneas vom 25. Dec. 1457 (epist. 552). 557. A. S. Cardinali Latino de Ursinis, d. Rom, 9. März 1458. (Edit. Colon. p, 9; Norimb. 337; Basil. 323.) Die Editionen setzen den Brief in das Jahr 1457, doch wurde Mathias Corvinus erst am 24. Januar 1438 zum König von Ungarn gewählt. 558. A. S. Ludovico Magistro generali ordinis S. Mariae domus Theutonicorum, d. Rom, 12. April 1458.
Strana 421
421 Das Original im Geh. Archiv zu Königsberg, zum Theil unaufmerksam geschrieben; die letzten Zeilen und der Selluss von des Verfassers eigener lland. Reverendo patri et domino, amico nostro honorando Ludovico Magistro generali ordinis S. Marie domus Theutonicorum Jerosolym. etc. Reverende pater et domine, amiee honorande salutem. Non dubitamus v. p. innotuisse d. n. eeclesiam warmiensem ac postulacionem (ex postulatione) dominorum canonicorum nobis commendasse. Ac bullis expeditis dilectum nostrum venerabilem virum dominum Bartholomeum canonieum warmiensem tunc hie presentem procuratorem nostrum constituimus eumque misimus pro adipiscenda possessione ad partes illas ac imprimis cum litteris apostolicis ac nostris ad p. v. direximus, in qua maxime sperabamus. Plura nos exhor- tabantur, ut eeclesiam ipsam acceptare deberemus. Primum quidem per illos venerabiles Canonicos postulati facile intelligere potuimus, quanta esset ecclesiam necessarias (eeclesiae necessitas), que inter tot bellorum estus pene extineta fuerit, castris et bonis illius hine inde direptis, cui si non provideretur de aliquo ab hujusmodi bellis penitus libero totalis desolacio impendere videbatur. Accedit quod cum sentiremus magnam partem castro- rum et bonorum ipsius eeclesie fuisse in manu v. p. et vestrorum, persua- simus nobis eam pro religione, quam profitetur, non minus sollicitam esse pro restauratione ipsius quam nos, quibus commendata fuisset. Bono patri et ceclesiastico convenire ducimus nostros procuratores dirigere, quem non minus ipsa religio quam nostra merita excitare deberet. Preterea justiciam fovere nedum religiosis sed omnibus laudabile sit. Non dubitamus p. v. in favorem ecclesie non defuturam. Preterea voluntas nostra eciam mereri videbatur, que qualis semper fuerit erga religionem vestram in curia Sere- nissimi Imperatoris et hie, postquam ad dignitatem Cardinalatus promoti fuimus, plenissimo testimonio comprobatum fuit; nam et ubicumque fuimus, quociens quid agendum aut altercandum fuit, semper pro statui vestro dixi- mus ac fecimus, quod expedire videbatur. Non potuimus magis in rem vestram absentes perficere, quo si secus per aliquos relatum fuerit, tales a veritate recedunt odio aut invidia vel quod amicitiam vestram hoe modo melius aucupari putant. Laboravimus optime semper juxta cognicionem referencium (?) fides existimatur, quod si vera profiteri voluerit, procurator hie vester poterit de nostra voluntate semper prospicia in favorem vestre religionis verum testimonium perhibere. Quam ob rem cum talem se gerere debeat p. v., ut speramus erga ecelesiam Warmiensem, rogamus castra et bona ipsius, que in vestra et vestrorum manu sunt, nostris procuratoribus restituere placeat, ut ipsius exemplo ceteri principes, quia (qui) alia occu- pata retinent, ad restituendum excitentur. Nos itaque regere ac manu tenere ea curabimus, ut etiam statui vestro et religioni optime consultum judicabitis. Accepimus insuper quendam in illis partibus se pro electo gerere. Non enim vos latere existimamus, postquam nos postulati fuimus ae eciam Dominus noster ecclesiam illam nobis commendavit, neminem ad eam canonice eligi potuisse, et cum id sedi apostolice ignominiosum sit, dominus noster in illum monitorium decrevit, qui si non cessaverit, censuris ecelesiasticis
421 Das Original im Geh. Archiv zu Königsberg, zum Theil unaufmerksam geschrieben; die letzten Zeilen und der Selluss von des Verfassers eigener lland. Reverendo patri et domino, amico nostro honorando Ludovico Magistro generali ordinis S. Marie domus Theutonicorum Jerosolym. etc. Reverende pater et domine, amiee honorande salutem. Non dubitamus v. p. innotuisse d. n. eeclesiam warmiensem ac postulacionem (ex postulatione) dominorum canonicorum nobis commendasse. Ac bullis expeditis dilectum nostrum venerabilem virum dominum Bartholomeum canonieum warmiensem tunc hie presentem procuratorem nostrum constituimus eumque misimus pro adipiscenda possessione ad partes illas ac imprimis cum litteris apostolicis ac nostris ad p. v. direximus, in qua maxime sperabamus. Plura nos exhor- tabantur, ut eeclesiam ipsam acceptare deberemus. Primum quidem per illos venerabiles Canonicos postulati facile intelligere potuimus, quanta esset ecclesiam necessarias (eeclesiae necessitas), que inter tot bellorum estus pene extineta fuerit, castris et bonis illius hine inde direptis, cui si non provideretur de aliquo ab hujusmodi bellis penitus libero totalis desolacio impendere videbatur. Accedit quod cum sentiremus magnam partem castro- rum et bonorum ipsius eeclesie fuisse in manu v. p. et vestrorum, persua- simus nobis eam pro religione, quam profitetur, non minus sollicitam esse pro restauratione ipsius quam nos, quibus commendata fuisset. Bono patri et ceclesiastico convenire ducimus nostros procuratores dirigere, quem non minus ipsa religio quam nostra merita excitare deberet. Preterea justiciam fovere nedum religiosis sed omnibus laudabile sit. Non dubitamus p. v. in favorem ecclesie non defuturam. Preterea voluntas nostra eciam mereri videbatur, que qualis semper fuerit erga religionem vestram in curia Sere- nissimi Imperatoris et hie, postquam ad dignitatem Cardinalatus promoti fuimus, plenissimo testimonio comprobatum fuit; nam et ubicumque fuimus, quociens quid agendum aut altercandum fuit, semper pro statui vestro dixi- mus ac fecimus, quod expedire videbatur. Non potuimus magis in rem vestram absentes perficere, quo si secus per aliquos relatum fuerit, tales a veritate recedunt odio aut invidia vel quod amicitiam vestram hoe modo melius aucupari putant. Laboravimus optime semper juxta cognicionem referencium (?) fides existimatur, quod si vera profiteri voluerit, procurator hie vester poterit de nostra voluntate semper prospicia in favorem vestre religionis verum testimonium perhibere. Quam ob rem cum talem se gerere debeat p. v., ut speramus erga ecelesiam Warmiensem, rogamus castra et bona ipsius, que in vestra et vestrorum manu sunt, nostris procuratoribus restituere placeat, ut ipsius exemplo ceteri principes, quia (qui) alia occu- pata retinent, ad restituendum excitentur. Nos itaque regere ac manu tenere ea curabimus, ut etiam statui vestro et religioni optime consultum judicabitis. Accepimus insuper quendam in illis partibus se pro electo gerere. Non enim vos latere existimamus, postquam nos postulati fuimus ae eciam Dominus noster ecclesiam illam nobis commendavit, neminem ad eam canonice eligi potuisse, et cum id sedi apostolice ignominiosum sit, dominus noster in illum monitorium decrevit, qui si non cessaverit, censuris ecelesiasticis
Strana 422
422 eum cessare compellet. Erit ergo v. p. tanquam ecclesiastice religionis non modieum presidium, ecclesiam illam tueri ac omnibus resistere, qui ipsius bona occupare nituntur. D. Bartholomeus procurator noster debuit in sermo- nem venisse cum p. v., quem ita expedire velitis, ut spei nostre, quam de v. p. concepimus, ac desiderio, satisfactum esse letomur, offerendo nos sem- per ad singularem vestram gratiam. Rome XII. Aprilis 1458. E. tituli sancte Sabine presbyter Cardinalis Senensis. 559. Francis cus Philelphus ad A. S., d. Mailand, 13. Aug. 1438. In Philelphi Epistt. ed. Basil., 1500, cust. D, 3. Aeneas Sylvius wurde am 19. August 1458 auf den päpstlichen Stuhl erhoben und nannte sich Pius II.
422 eum cessare compellet. Erit ergo v. p. tanquam ecclesiastice religionis non modieum presidium, ecclesiam illam tueri ac omnibus resistere, qui ipsius bona occupare nituntur. D. Bartholomeus procurator noster debuit in sermo- nem venisse cum p. v., quem ita expedire velitis, ut spei nostre, quam de v. p. concepimus, ac desiderio, satisfactum esse letomur, offerendo nos sem- per ad singularem vestram gratiam. Rome XII. Aprilis 1458. E. tituli sancte Sabine presbyter Cardinalis Senensis. 559. Francis cus Philelphus ad A. S., d. Mailand, 13. Aug. 1438. In Philelphi Epistt. ed. Basil., 1500, cust. D, 3. Aeneas Sylvius wurde am 19. August 1458 auf den päpstlichen Stuhl erhoben und nannte sich Pius II.
Strana 423
Tabelle e2 00 -3 C» Gt d» eo po n» | rib Nr. © 0 I OO SS N > 423 zur Übersicht der Briefe nach den gebrüuchlichsien Ausgaben und nach obigem Verzeichnisse. 99 100 101 102 103 105 106 107 108 109 110 111 112 114 115 116 119 120 121 122 125 126 127 130 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 145 146 147 149 150 154 152 153 15 99 100 101 102 103 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 119 120 121 122 12b 126 127 130 132 133 134 135 136 137 138 139 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 269 270 274 | 280 278 271 279 272 155 156 157 158 160 161 162 164 166 170 171 172 173 174 175 176 177 180 181 182 184 190 191 192 193 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 208 | 218
Tabelle e2 00 -3 C» Gt d» eo po n» | rib Nr. © 0 I OO SS N > 423 zur Übersicht der Briefe nach den gebrüuchlichsien Ausgaben und nach obigem Verzeichnisse. 99 100 101 102 103 105 106 107 108 109 110 111 112 114 115 116 119 120 121 122 125 126 127 130 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 145 146 147 149 150 154 152 153 15 99 100 101 102 103 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 119 120 121 122 12b 126 127 130 132 133 134 135 136 137 138 139 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 269 270 274 | 280 278 271 279 272 155 156 157 158 160 161 162 164 166 170 171 172 173 174 175 176 177 180 181 182 184 190 191 192 193 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 208 | 218
Strana 424
1 de tas ar == ge Obiges Yerzeich- niss Nr. QO > GO do Soo = 380 379 395 396 407 408 404 409 M0 M1 412 406 | 416 418 417 419 415 420 421 422 414 405 423 424 425 A21 A28 429 430 431 432 433 434 438 435 436 439 437 413 A40 niss Nr. Obiges Yerzeich- =F dom. 443 > > ©: ro A46 447 448 449 450 451 452 A53 454 455 456 460 461 463 457 162 458 459 481 483 484 487 488 485 489 490 491 492 493 494 495 496 504 512 513 480 541 531 526 ——ce 8x0- Edit. No- rimb. Nr. 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 340 347 348 349 350 351 352 353 Verzeich- niss Nr. Obiges 533 534 535 536 537 552 538 539 530 545 549 550 486 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 527 528 4206 557 551 499 498 502 502 502 540 500 542 543 544 500 544 500 497 500 No- it. mb. Nr. ae 354 355 356 357 358 35 360 361 362 363 364 365 366 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 AMT A18 419 420 421 422 A23 424 429 430 432 d Edit. Ba- sil. Nr. ^ E e 3 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 35 354 355 356 357 358 359 300 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 402 403 404 405 406 407 408 409 412 M3 414 Obiges Verzcich- niss Nr. 500 504 514 505 506 507 508 509 510 511 529 546 548 37 A64 465 466 467 468 469 470 471 472 473 A474 475 476 ATI 478 479 500 503 547 305 375 376 373 372 370 368 306 374 369 226
1 de tas ar == ge Obiges Yerzeich- niss Nr. QO > GO do Soo = 380 379 395 396 407 408 404 409 M0 M1 412 406 | 416 418 417 419 415 420 421 422 414 405 423 424 425 A21 A28 429 430 431 432 433 434 438 435 436 439 437 413 A40 niss Nr. Obiges Yerzeich- =F dom. 443 > > ©: ro A46 447 448 449 450 451 452 A53 454 455 456 460 461 463 457 162 458 459 481 483 484 487 488 485 489 490 491 492 493 494 495 496 504 512 513 480 541 531 526 ——ce 8x0- Edit. No- rimb. Nr. 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 340 347 348 349 350 351 352 353 Verzeich- niss Nr. Obiges 533 534 535 536 537 552 538 539 530 545 549 550 486 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 527 528 4206 557 551 499 498 502 502 502 540 500 542 543 544 500 544 500 497 500 No- it. mb. Nr. ae 354 355 356 357 358 35 360 361 362 363 364 365 366 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 AMT A18 419 420 421 422 A23 424 429 430 432 d Edit. Ba- sil. Nr. ^ E e 3 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 35 354 355 356 357 358 359 300 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 402 403 404 405 406 407 408 409 412 M3 414 Obiges Verzcich- niss Nr. 500 504 514 505 506 507 508 509 510 511 529 546 548 37 A64 465 466 467 468 469 470 471 472 473 A474 475 476 ATI 478 479 500 503 547 305 375 376 373 372 370 368 306 374 369 226
- I: Array
- 321: Array
- 323: Array
- 336: Array
- 423: Array