z 180 stránek
Titul
Ia
Seznam použitých spisů
I
II
Slovo úvodní
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
XIII
XIV
XV
XVI
XVII
XVIII
XIX
XX
XXI
XXII
XXIII
XXIV
XXV
XXVI
XXVII
XXVIII
XXIX
XXX
XXXI
XXXII
XXXIII
XXXIV
XXXV
XXXVI
XXXVII
XXXVIII
XXXIX
XL
XLI
XLII
XLIII
XLIV
XLV
XLVI
XLVII
XLVIII
XLIX
L
LI
LII
LIII
LIV
LV
LVI
LVII
LVIII
LIX
LX
LXI
LXII
LXIII
LXIV
LXV
LXVI
LXVII
LXVIII
LXIX
LXX
LXXI
LXXII
LXXIII
LXXIV
LXXV
LXXVI
LXXVII
LXXVIII
LXXIX
LXXX
LXXXI
LXXXII
LXXXIII
LXXXIV
LXXXV
Přílohy - Edice
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
Obsah
90
91
Ukazatel jmen a věcí
92
93
94
- s. II: ...IX. (Praha, 1893.) Sedlák, Mistr Jan Hus. (Praha, 1915.) Týž, Mikuláš z Drážďan (Otisk z „Hlídky“, 1914.) Táborské traktáty eucharistické. (Otisk z „Hlídky“,...
- s. XLVIII: ...pak jeho zpráva souhlasí se starými letopisy, dle nichž přišel Mikuláš z Drážďan s Englišem do Prahy.2) Rozdíl jest pouze ten, že letopis...
Název:
České sekty ve století XIV. a XV.
Autor:
Neumann, Augustin Alois
Rok vydání:
1920
Místo vydání:
Praha
Česká národní bibliografie:
Počet stran celkem:
180
Obsah:
- Ia: Titul
- I: Seznam použitých spisů
- III: Slovo úvodní
- 1: Přílohy - Edice
- 90: Obsah
- 92: Ukazatel jmen a věcí
upravit
Strana Ia
KNIHOVNA CYRILO-METODĚJSKÉHO TISKOVÉHO SPOLKU SVAZEK 8. ČESKÉ SEKTY VE STOLETÍ XIV. A XV. NA ZÁKLADĚ ARCHIVNÍCH PRAMENŮ PODÁVÁ P. AUGUSTIN NEUMANN, O. S. A., STARÉ BRNO. CENA 20 K. 1920.
KNIHOVNA CYRILO-METODĚJSKÉHO TISKOVÉHO SPOLKU SVAZEK 8. ČESKÉ SEKTY VE STOLETÍ XIV. A XV. NA ZÁKLADĚ ARCHIVNÍCH PRAMENŮ PODÁVÁ P. AUGUSTIN NEUMANN, O. S. A., STARÉ BRNO. CENA 20 K. 1920.
Strana I
SEZNAM POUŽITÝCH SPISŮV. Bartoš, Hus a valdství. (Č. Č. Mus., 1915.) Bidlo, Akty Jednoty Bratrské, I. (Brno, 1915.) Bilczewski, Eucharistie ve světle nejstarších památek literárních, ikonografických a epigrafických. (Vzdělávací knih. katol., sv. 51., Praha, 1910.) Böhmer, Fontes rerum Germanicarum I. (Stuttgart, 1843.) Böhm, Friedrich Reiser's Reformation des K. Sigmund.(Leipzig, 1876.) Bzovius, Annales ecclesiastici, sv. XIV. Codex diplomaticus Silesiae, sv. V. (Breslau, 1862.) Döllinger, Beiträge zur Sektengeschichte des Mittelalters, sv. II. (München, 1890). Dubravius, Historia Bohemica. (Basilea, 1552.) Dudik, Iter Romanum I. (Wien, 1855.) Flaccius Illyricus, Catalogus testium veritatis. (Francofordii, 1666.) Fontes rerum Bohemicarum, V., VI. (Praha, 1883, 1907.) Gindely, Geschichte der Böhmischen Brüder. I. (Prag, 1857.) Goll, Chelčický a Jednota v XV. století. (Praha, 1916.) Týž, Spis Víta z Krupé proti Bratřím. (Zprávy o zasedání Č. S. N. 1878.) Týž, Quellen und Untersuchungen, I., II. (Prag, 1878, 1882.) Göttingische gelehrte Anzeigen, 1889. Gradl, Die Irrlehre der Wirsperger. (Z. F. G. D. B., XIX.) Haupt, Waldenstertum und Inquisition im Südöstlichen Deutsch- land. (Freiburg in B., 1890.) Heyne, Dokumentierte Geschichte des Bistums Breslau. (Breslau, 1860.) Höfler, Concilia Pragensia. (Abh. d. Gesch. d. Wiss. Bhm., XII.) Týž, Geschichtsschreiber der hussitischen Bewegung. (F. R. A. I. sv., část II. [Wien, 1856—1866], VI., VII.) Hörgenröther-Kirsch, Handbuch d. Kirchengeschichte II. (Freiburg i B., 1913.) Institoris Henricus, Sanctae Romanae ecclesiae fidei defensionis clypeus adversus Waldensium seu Pikardorum haeresim atd. (Olomucii, 1501.) Jireček Josef, Mikulášenci. (Č. Č. Mus. 1876.) Jordan, Das Königtum Georgs von Podiebrad. (Leipzig, 1861.) Kubíček, Jindřich Institoris, papežský inkvisitor v Čechách a na Moravě. (Č. K. D., 1902.) Lea, Geschichte der Inquisition im Mittelalter, III. Loserth, Tempelfeldův traktát „Utrum liceat electo in regem Bo- hemiae obedienciam dare“. (A. ö. G., sv. 61., Wien, 1880.) Minařík, Vikáři české františkánské provincie od r. 1451—1517. (S. H. K., 1914.) Monumenta Bohemiae Vaticana, V., 1. (Pragae, 1903.) Monumenta Conciliorum generalium saeculi, XV. I. (Vindobonae, 1857.) Nejedlý, Dějiny husitského zpěvu, II. (Praha, 1915.) Týž, Mládí Jana z Rokycan. (Č. Č. M., 1899.)
SEZNAM POUŽITÝCH SPISŮV. Bartoš, Hus a valdství. (Č. Č. Mus., 1915.) Bidlo, Akty Jednoty Bratrské, I. (Brno, 1915.) Bilczewski, Eucharistie ve světle nejstarších památek literárních, ikonografických a epigrafických. (Vzdělávací knih. katol., sv. 51., Praha, 1910.) Böhmer, Fontes rerum Germanicarum I. (Stuttgart, 1843.) Böhm, Friedrich Reiser's Reformation des K. Sigmund.(Leipzig, 1876.) Bzovius, Annales ecclesiastici, sv. XIV. Codex diplomaticus Silesiae, sv. V. (Breslau, 1862.) Döllinger, Beiträge zur Sektengeschichte des Mittelalters, sv. II. (München, 1890). Dubravius, Historia Bohemica. (Basilea, 1552.) Dudik, Iter Romanum I. (Wien, 1855.) Flaccius Illyricus, Catalogus testium veritatis. (Francofordii, 1666.) Fontes rerum Bohemicarum, V., VI. (Praha, 1883, 1907.) Gindely, Geschichte der Böhmischen Brüder. I. (Prag, 1857.) Goll, Chelčický a Jednota v XV. století. (Praha, 1916.) Týž, Spis Víta z Krupé proti Bratřím. (Zprávy o zasedání Č. S. N. 1878.) Týž, Quellen und Untersuchungen, I., II. (Prag, 1878, 1882.) Göttingische gelehrte Anzeigen, 1889. Gradl, Die Irrlehre der Wirsperger. (Z. F. G. D. B., XIX.) Haupt, Waldenstertum und Inquisition im Südöstlichen Deutsch- land. (Freiburg in B., 1890.) Heyne, Dokumentierte Geschichte des Bistums Breslau. (Breslau, 1860.) Höfler, Concilia Pragensia. (Abh. d. Gesch. d. Wiss. Bhm., XII.) Týž, Geschichtsschreiber der hussitischen Bewegung. (F. R. A. I. sv., část II. [Wien, 1856—1866], VI., VII.) Hörgenröther-Kirsch, Handbuch d. Kirchengeschichte II. (Freiburg i B., 1913.) Institoris Henricus, Sanctae Romanae ecclesiae fidei defensionis clypeus adversus Waldensium seu Pikardorum haeresim atd. (Olomucii, 1501.) Jireček Josef, Mikulášenci. (Č. Č. Mus. 1876.) Jordan, Das Königtum Georgs von Podiebrad. (Leipzig, 1861.) Kubíček, Jindřich Institoris, papežský inkvisitor v Čechách a na Moravě. (Č. K. D., 1902.) Lea, Geschichte der Inquisition im Mittelalter, III. Loserth, Tempelfeldův traktát „Utrum liceat electo in regem Bo- hemiae obedienciam dare“. (A. ö. G., sv. 61., Wien, 1880.) Minařík, Vikáři české františkánské provincie od r. 1451—1517. (S. H. K., 1914.) Monumenta Bohemiae Vaticana, V., 1. (Pragae, 1903.) Monumenta Conciliorum generalium saeculi, XV. I. (Vindobonae, 1857.) Nejedlý, Dějiny husitského zpěvu, II. (Praha, 1915.) Týž, Mládí Jana z Rokycan. (Č. Č. M., 1899.)
Strana II
Týž, Prameny k synodám strany pražské a táborské. (Praha, 1900.) Palacký, Dějiny národa českého III. (Praha, 1894.) Týž, Documenta Mag. Joannis Hus. (Pragae, 1869.) Uber die Beziehungen und d. Verhältnis der Waldenser zu Týž, d. ehemaligen Sekten in Böhmen. (Prag, 1869.) Urkundliche Beiträge zur Geschichte des Hussitenkrieges, II. Týž, (Prag, 1873.) Pelzel, Geschichte der Böhmen, I. (Prag, Wien, 1782.) Pez, Scriptores rerum Austriacarum II. (Lipsiae, 1725.) Preger, Ueber das Verhältnis der Taboriten zu den Waldesiern des XIV. Jahrh. (Abh. der hist. Klasse der bayer. Akad. XVIII., Bd. I., München, 1887.) Týž, Das evangelium aeternum. (Tamže, XII., 1882.) Prohaska, Husité a bogomilstvo. (Časop. pro mod. filologii, 1915.) Procházka, Miscelaneen der böhm. und mähr. Literatur, I. (Prag, 1784.) Schmidt, Das religiöse Leben in ersten Zeiten der Brüderunität. (Zeischrift für Brüdergeschichte II.) Sedláček, Hrady a zámky, IX. (Praha, 1893.) Sedlák, Mistr Jan Hus. (Praha, 1915.) Týž, Mikuláš z Drážďan (Otisk z „Hlídky“, 1914.) Táborské traktáty eucharistické. (Otisk z „Hlídky“, Brno, Týž, 1918.) Týž, Studie a texty. I., II. (Olomouc 1914, 1915.) Tomek, Praha, X. (Praha, 1894.) Týž, Jan Žižka. (Praha, 1879.) Truhlář, T. zv. manuálník Korandův. (Praha, 1888.) Wattenbach, Uber die Sekte der Brüder vom Freien Geiste. (S. B. Berl. Akad., 1887.) Týž, Uber die Inquisition der Waldenser in Pommern. (Abh. Berl. Akad., 1886.) Vodňanský Jan (Bosák), Proti bludným a potupeným artikulóm Pikhartským ... traktát pod otázkami a odpovědmi. (Plzeň, 1510.) Zeschwitz, Die Katechismen der Waldesier und böhm. Brüder als Dokumente ihres wechselseitigen Lehraustausches. (Erlangen 1883.) 2
Týž, Prameny k synodám strany pražské a táborské. (Praha, 1900.) Palacký, Dějiny národa českého III. (Praha, 1894.) Týž, Documenta Mag. Joannis Hus. (Pragae, 1869.) Uber die Beziehungen und d. Verhältnis der Waldenser zu Týž, d. ehemaligen Sekten in Böhmen. (Prag, 1869.) Urkundliche Beiträge zur Geschichte des Hussitenkrieges, II. Týž, (Prag, 1873.) Pelzel, Geschichte der Böhmen, I. (Prag, Wien, 1782.) Pez, Scriptores rerum Austriacarum II. (Lipsiae, 1725.) Preger, Ueber das Verhältnis der Taboriten zu den Waldesiern des XIV. Jahrh. (Abh. der hist. Klasse der bayer. Akad. XVIII., Bd. I., München, 1887.) Týž, Das evangelium aeternum. (Tamže, XII., 1882.) Prohaska, Husité a bogomilstvo. (Časop. pro mod. filologii, 1915.) Procházka, Miscelaneen der böhm. und mähr. Literatur, I. (Prag, 1784.) Schmidt, Das religiöse Leben in ersten Zeiten der Brüderunität. (Zeischrift für Brüdergeschichte II.) Sedláček, Hrady a zámky, IX. (Praha, 1893.) Sedlák, Mistr Jan Hus. (Praha, 1915.) Týž, Mikuláš z Drážďan (Otisk z „Hlídky“, 1914.) Táborské traktáty eucharistické. (Otisk z „Hlídky“, Brno, Týž, 1918.) Týž, Studie a texty. I., II. (Olomouc 1914, 1915.) Tomek, Praha, X. (Praha, 1894.) Týž, Jan Žižka. (Praha, 1879.) Truhlář, T. zv. manuálník Korandův. (Praha, 1888.) Wattenbach, Uber die Sekte der Brüder vom Freien Geiste. (S. B. Berl. Akad., 1887.) Týž, Uber die Inquisition der Waldenser in Pommern. (Abh. Berl. Akad., 1886.) Vodňanský Jan (Bosák), Proti bludným a potupeným artikulóm Pikhartským ... traktát pod otázkami a odpovědmi. (Plzeň, 1510.) Zeschwitz, Die Katechismen der Waldesier und böhm. Brüder als Dokumente ihres wechselseitigen Lehraustausches. (Erlangen 1883.) 2
Strana III
SLOVO ÚVODNÍ. O českých heresech bylo již mnoho psáno od badatelů do- mácích i cizích. Až dosud nemohla se však historická věda do- pracovati positivně jistých výsledků. Příčiny byly dvě: stránka metodická a nedostatek pramenů. Co se způsobu historického badání týká, jak níže dokážeme, byla chyba ta, že historikové, obracejíce se pod vlivem nedo- statku vnějších kriterii, ku kriteriím vnitřním, srovnávali jen učení táborské s valdenským. Avšak kromě podobnosti některých ná- zorů, nemohli nic více dokázati. V nesnázi takto vzniklé dovedli jsme si pomoci rozšířením srovnavacího studia husitsko-valden- ského na husitsko-katolické a dosáhli jsme výsledků opravdu překvapujících! Skoro v každém případě lze konstatovati doslovné převzetí, ne-li všech tedy aspoň některých článků českých, z in- kvisičních seznamů valdenských článků. V tomto ohledu mohli býti naši badatelé již dávno zbaveni jakýchkoliv pochybnosti, vzpomeneme-li si, že valnou část českých článků otiskl již skoro před šedesáti lety Höfler a články valdenských před třiceti lety Döllinger. Druhá chyba spočívala v tom, že historikové zůstávali příliš na půdě domácí. Jest samozřejmo, že jisté zjevy v duchovním životě českém byly pouhými výhony z kmene heresí zahraničních. Za tím účelem bylo zajisté třeba důkladně prostudovati učení valdenské, katarské, begardské i jeho větve a pátrati pak v sou- věkých pramenech českých, zda-li by se nedala dokázati ideová souvislost Čech se zahraničím. Na to se také až dosud nekladlo důrazu a jak jsme poznali, jest to pro českou haereseologii conditio, sine qua non. Z tohoto nedostatku pak následoval jiný. Badatelé totiž ne- činili přísného rozdílu mezi tichými a přísnými „bratřími“ t. j. Begardy a mezi jejich radikálním výhonem bratřími svobodného ducha. Poněvadž pak obojí sektáři byli označování zkomoleným názvem Pikart, tedy také ani nemohli přesně vniknouti do genese Jednoty, v níž právě význam slova Pikart hraje velikou úlohu. Druhá bolavá stránka badání v oboru středověkých heresí českých byl nedostatek pramenů. Úsilovným a dlouhým, někdy ovšem také náhodným hledáním, nalezli jsme tolik dokumentů, že nám zcela stačily k osvětlení této temné kapitoly českých dějin. Probereme si naše nové prameny v posloupnosti chronologické se zřetelem k jejich významu historickému. Hotovou pokladnicí pro dějiny českých kacířstev jsou před- husitské postily. V postile opsané a možná — také i složené Mikulášem z Krnova v roce 1389 podává pisatel zvláště cenou zprávu o valdenské zpovědi a kromě toho naráží snad i na sektu svobodného ducha, mluvě o lidech rouhajících se Nejsv. Trojici a zamítajících dokonce i peklo. V postile Janovově setkáváme se s vyvrácením názoru o figu- rální přítomnosti Kristově ve svátosti oltářní, první to až dosud známá obrana proti názoru pikartskému. 3
SLOVO ÚVODNÍ. O českých heresech bylo již mnoho psáno od badatelů do- mácích i cizích. Až dosud nemohla se však historická věda do- pracovati positivně jistých výsledků. Příčiny byly dvě: stránka metodická a nedostatek pramenů. Co se způsobu historického badání týká, jak níže dokážeme, byla chyba ta, že historikové, obracejíce se pod vlivem nedo- statku vnějších kriterii, ku kriteriím vnitřním, srovnávali jen učení táborské s valdenským. Avšak kromě podobnosti některých ná- zorů, nemohli nic více dokázati. V nesnázi takto vzniklé dovedli jsme si pomoci rozšířením srovnavacího studia husitsko-valden- ského na husitsko-katolické a dosáhli jsme výsledků opravdu překvapujících! Skoro v každém případě lze konstatovati doslovné převzetí, ne-li všech tedy aspoň některých článků českých, z in- kvisičních seznamů valdenských článků. V tomto ohledu mohli býti naši badatelé již dávno zbaveni jakýchkoliv pochybnosti, vzpomeneme-li si, že valnou část českých článků otiskl již skoro před šedesáti lety Höfler a články valdenských před třiceti lety Döllinger. Druhá chyba spočívala v tom, že historikové zůstávali příliš na půdě domácí. Jest samozřejmo, že jisté zjevy v duchovním životě českém byly pouhými výhony z kmene heresí zahraničních. Za tím účelem bylo zajisté třeba důkladně prostudovati učení valdenské, katarské, begardské i jeho větve a pátrati pak v sou- věkých pramenech českých, zda-li by se nedala dokázati ideová souvislost Čech se zahraničím. Na to se také až dosud nekladlo důrazu a jak jsme poznali, jest to pro českou haereseologii conditio, sine qua non. Z tohoto nedostatku pak následoval jiný. Badatelé totiž ne- činili přísného rozdílu mezi tichými a přísnými „bratřími“ t. j. Begardy a mezi jejich radikálním výhonem bratřími svobodného ducha. Poněvadž pak obojí sektáři byli označování zkomoleným názvem Pikart, tedy také ani nemohli přesně vniknouti do genese Jednoty, v níž právě význam slova Pikart hraje velikou úlohu. Druhá bolavá stránka badání v oboru středověkých heresí českých byl nedostatek pramenů. Úsilovným a dlouhým, někdy ovšem také náhodným hledáním, nalezli jsme tolik dokumentů, že nám zcela stačily k osvětlení této temné kapitoly českých dějin. Probereme si naše nové prameny v posloupnosti chronologické se zřetelem k jejich významu historickému. Hotovou pokladnicí pro dějiny českých kacířstev jsou před- husitské postily. V postile opsané a možná — také i složené Mikulášem z Krnova v roce 1389 podává pisatel zvláště cenou zprávu o valdenské zpovědi a kromě toho naráží snad i na sektu svobodného ducha, mluvě o lidech rouhajících se Nejsv. Trojici a zamítajících dokonce i peklo. V postile Janovově setkáváme se s vyvrácením názoru o figu- rální přítomnosti Kristově ve svátosti oltářní, první to až dosud známá obrana proti názoru pikartskému. 3
Strana IV
Nejcennějším pramenem jest postila Johlínova, která kromě četných drobných protivaldenských útoků, podává též v třetím dílu (psán roku 1404) celou konfessi valdenských agitátorů v Praze. Konfesse tato jest základním kamenem k badání o valdenských v Čechách, neboť jest až dosud marně hledaným pojítkem doby předhusitské a Husovy s počátky husitství, zvláště pak táborství. Johlín kromě toho ještě hájí manželství proti volné lásce hlásané sektou sice nejmenovanou, ale dle ní velmi jasně patrnou, sektou svobodného ducha. Po postilách následují inkvisiční akta. Jsou to předně ex- cerpta ze ztracených zápisů Petra Celestina chovaných kdysi ve farní knihovně sv. Jakuba v Brně. Pro nás mají význam ten, že dokazují o inkvisici Celestinově i v našich zemích, který pak jest tím větší, ježto se dovídáme, že inkvisice na Moravě konala se v souvislosti se Slovenskem. Druhý dokument nám poskytuje universitní knihovna v Praze. Jest to seznam článků valdenských, kteří byli inkvirováni v Chebu roku 1428.1) Význam jeho spočívá v tom, že nám předvádí valdenství promíšené zásadami katarr- skými. Z literatury traktátové nutno předně uvésti kvestii „Utrum de necessitate salutis sit, hominem confiteri solis presbyteris“ chovanou v rukopise universitní knihovny pražské IV. H. 2. (fol. 125 a—136a.) Táž práce jest v rukopisech IV. H. 7 a VIII. F. 2 připsána Pálčovi. Směřuje proti valdenství a jest tudíž důležitá ku konstatování vlivů valdenských na počátku husitismu. Největší traktátová práce však jest traktát „De signis haere- ticorum“ sepsaný Dominikánem Petrem z Klatov. Jest to hotová pokladnice k dějinám českých heresí v XV. století. Osoba spi- sovatelova jest až dosud neznáma a také ani řádové archivy české o ní nevědí. Jakés takés údaje nám o něm podává sborník jeho prací chovaný v zemském archivu moravském. (Rkp. č. 211.) Roku 1464 byl v brněnském konventu lektorem, touž hodnost a úřad zastával o dvě léta později v Olomouci, ale roku 1472 byl již zase v Brně. Co tedy o něm víme jest toto: Petr z Klatov byl učeným řeholníkem, který pro své schopnosti byl představe- nými pověřen, vzdělávati dominikánský dorost. To nám zcela stačí. Vždyť víme, že nejvýznačnějším údělem řádu sv. Dominika (od prvních jeho počátků) byla péče o zachování čistoty a ne- porušenosti víry, k čemuž tehdy sloužila inkvisice. Proto Petr, maje vychovávati řeholníky, kteří měli s inkvisicí stále co činiti, byl přímo nutkán ponořiti se do studia heresí, jež mu přineslo vědomosti opravdu veliké. Petr z Klatov pojímal však věc prak- ticky a proto svůj fundamentální traktát „De signis haereticorum“ pracoval vzhledem k poměrům českým, by své posluchače se- známil s domácími poměry, poukazuje na ohlasy zahraničního sektářství v duchovním životě českém. V tom pak spočívá cena tohoto jinak velmi obsáhlého a suchopárného traktátu. Tím však nebyl informační program Petrův ještě vyčerpán. Jeho traktát, jak již z nadpisu patrno, seznamoval budoucí inkvisitory 1) Rkp. E., 5., fol. 182b—183 a. 4
Nejcennějším pramenem jest postila Johlínova, která kromě četných drobných protivaldenských útoků, podává též v třetím dílu (psán roku 1404) celou konfessi valdenských agitátorů v Praze. Konfesse tato jest základním kamenem k badání o valdenských v Čechách, neboť jest až dosud marně hledaným pojítkem doby předhusitské a Husovy s počátky husitství, zvláště pak táborství. Johlín kromě toho ještě hájí manželství proti volné lásce hlásané sektou sice nejmenovanou, ale dle ní velmi jasně patrnou, sektou svobodného ducha. Po postilách následují inkvisiční akta. Jsou to předně ex- cerpta ze ztracených zápisů Petra Celestina chovaných kdysi ve farní knihovně sv. Jakuba v Brně. Pro nás mají význam ten, že dokazují o inkvisici Celestinově i v našich zemích, který pak jest tím větší, ježto se dovídáme, že inkvisice na Moravě konala se v souvislosti se Slovenskem. Druhý dokument nám poskytuje universitní knihovna v Praze. Jest to seznam článků valdenských, kteří byli inkvirováni v Chebu roku 1428.1) Význam jeho spočívá v tom, že nám předvádí valdenství promíšené zásadami katarr- skými. Z literatury traktátové nutno předně uvésti kvestii „Utrum de necessitate salutis sit, hominem confiteri solis presbyteris“ chovanou v rukopise universitní knihovny pražské IV. H. 2. (fol. 125 a—136a.) Táž práce jest v rukopisech IV. H. 7 a VIII. F. 2 připsána Pálčovi. Směřuje proti valdenství a jest tudíž důležitá ku konstatování vlivů valdenských na počátku husitismu. Největší traktátová práce však jest traktát „De signis haere- ticorum“ sepsaný Dominikánem Petrem z Klatov. Jest to hotová pokladnice k dějinám českých heresí v XV. století. Osoba spi- sovatelova jest až dosud neznáma a také ani řádové archivy české o ní nevědí. Jakés takés údaje nám o něm podává sborník jeho prací chovaný v zemském archivu moravském. (Rkp. č. 211.) Roku 1464 byl v brněnském konventu lektorem, touž hodnost a úřad zastával o dvě léta později v Olomouci, ale roku 1472 byl již zase v Brně. Co tedy o něm víme jest toto: Petr z Klatov byl učeným řeholníkem, který pro své schopnosti byl představe- nými pověřen, vzdělávati dominikánský dorost. To nám zcela stačí. Vždyť víme, že nejvýznačnějším údělem řádu sv. Dominika (od prvních jeho počátků) byla péče o zachování čistoty a ne- porušenosti víry, k čemuž tehdy sloužila inkvisice. Proto Petr, maje vychovávati řeholníky, kteří měli s inkvisicí stále co činiti, byl přímo nutkán ponořiti se do studia heresí, jež mu přineslo vědomosti opravdu veliké. Petr z Klatov pojímal však věc prak- ticky a proto svůj fundamentální traktát „De signis haereticorum“ pracoval vzhledem k poměrům českým, by své posluchače se- známil s domácími poměry, poukazuje na ohlasy zahraničního sektářství v duchovním životě českém. V tom pak spočívá cena tohoto jinak velmi obsáhlého a suchopárného traktátu. Tím však nebyl informační program Petrův ještě vyčerpán. Jeho traktát, jak již z nadpisu patrno, seznamoval budoucí inkvisitory 1) Rkp. E., 5., fol. 182b—183 a. 4
Strana V
toliko se znameními, podle nichž bylo možno poznati heretika, ale učení jednotlivých sekt dotýká se pouze nahodile. Proto na jiném místě uvádí v časové posloupnosti učení všech sekt a k nim pak připojuje přesné konfesse českých sekt. Tím se stává sborník Petra z Klatov dílem pro dějiny českých kacířstev rázu ojedinělého a my můžeme jej na základě jeho bohatých a dů- kladných zpráv bez přehánění nazvati Nestorem české haereseo- logie. Stačí uvésti pouze články těchto heresí: Seznam článků až dosud zcela záhadné sekty z Anglie k nám přišlé. Učení Runkariův, t. j. zkatarisovaných Valdenských v Čechách a na Moravě. Články učení Rokycanova (a důvody proti neplatnosti jeho kněžství). Bludy františkánských observantův Kapistránových. Jeho traktát „De signis haereticorum“ byl dokončen roku 1462, ale ze slov „novitatum presumtores, qui ecclesiam non senem et decrepitam a mille CCCCLVIII“ dá se souditi, že byl započat již někdy počátkem roku 1458 a z té příčiny jest velmi důležit, jakožto pramen osvětlující vznik Jednoty bratrské. Pramen spíše povahy vyprávěcí jest „Locustarium“ Jana Vodňanského. Jest to spis až dosud známý pouze z výtahů Dudíkových!) a můžeme jej nazvati prvním pokusem o sepsání dějin českého sektářství. Co se osoby autorovy týče, o té již s dostatek pojednal Truhlář2). Pouze tolik podotýkáme, že rok jeho narození do doby kolem roku 1460 není rozhodně správný3). Při vypravování o inkvisici heretiků inkvirovaných v Berlíně (1457) a svěcených Fridrichem Reiserem v Žatci totiž výslovně pravi:... „me tunc in illis moram trahente partibus“4). Dle toho si můžeme klásti dobu jeho narození do let 1440—1445, což jak níže poznáme, jest velmi důležitý moment pro dějiny vzniku Jednoty. Jan z Vodňan byl prohlášen za chvástala5). To jest tvrzení trochu odvážné, uvážíme-li, že vlastně nikdo dosud jeho „Locustaria“ neznal, nýbrž že se badatelé opírali jenom o výpisky Dudíkovy. A to ke kritice tak strohé nestačí. Poznavše jeho dílo samotné, docházíme k názoru zcela jinému. Všimněme si za tím účelem Bosákových pramenů. Předně znal dobře Rainera a jiné traktáty týkající se středověkých heresí. K těmto, spíše všeobecným pomůckám, družily se jiné rázu specielního. Nade vši pochybu se jedná o ztracená inkvisiční akta, neboť při sektě přišlé do Čech a před tím v Durynsku inkvirované s velikou určitostí mluví o trojím processu s přesným označením osob k smrti odsouzených. Na pramen téhož charakteru lze se dohadovati při vypravováni 1) Iter Romanum, I., 279—284. 2) O životě a spisech bosáka Jana Vodňanského, (Č. Č. M. 1884), 524n. 3) O. c., 525. 4) Locustarium, fol., 48a1. 5) Goll, Chelčický a Jednota, 4090). 5
toliko se znameními, podle nichž bylo možno poznati heretika, ale učení jednotlivých sekt dotýká se pouze nahodile. Proto na jiném místě uvádí v časové posloupnosti učení všech sekt a k nim pak připojuje přesné konfesse českých sekt. Tím se stává sborník Petra z Klatov dílem pro dějiny českých kacířstev rázu ojedinělého a my můžeme jej na základě jeho bohatých a dů- kladných zpráv bez přehánění nazvati Nestorem české haereseo- logie. Stačí uvésti pouze články těchto heresí: Seznam článků až dosud zcela záhadné sekty z Anglie k nám přišlé. Učení Runkariův, t. j. zkatarisovaných Valdenských v Čechách a na Moravě. Články učení Rokycanova (a důvody proti neplatnosti jeho kněžství). Bludy františkánských observantův Kapistránových. Jeho traktát „De signis haereticorum“ byl dokončen roku 1462, ale ze slov „novitatum presumtores, qui ecclesiam non senem et decrepitam a mille CCCCLVIII“ dá se souditi, že byl započat již někdy počátkem roku 1458 a z té příčiny jest velmi důležit, jakožto pramen osvětlující vznik Jednoty bratrské. Pramen spíše povahy vyprávěcí jest „Locustarium“ Jana Vodňanského. Jest to spis až dosud známý pouze z výtahů Dudíkových!) a můžeme jej nazvati prvním pokusem o sepsání dějin českého sektářství. Co se osoby autorovy týče, o té již s dostatek pojednal Truhlář2). Pouze tolik podotýkáme, že rok jeho narození do doby kolem roku 1460 není rozhodně správný3). Při vypravování o inkvisici heretiků inkvirovaných v Berlíně (1457) a svěcených Fridrichem Reiserem v Žatci totiž výslovně pravi:... „me tunc in illis moram trahente partibus“4). Dle toho si můžeme klásti dobu jeho narození do let 1440—1445, což jak níže poznáme, jest velmi důležitý moment pro dějiny vzniku Jednoty. Jan z Vodňan byl prohlášen za chvástala5). To jest tvrzení trochu odvážné, uvážíme-li, že vlastně nikdo dosud jeho „Locustaria“ neznal, nýbrž že se badatelé opírali jenom o výpisky Dudíkovy. A to ke kritice tak strohé nestačí. Poznavše jeho dílo samotné, docházíme k názoru zcela jinému. Všimněme si za tím účelem Bosákových pramenů. Předně znal dobře Rainera a jiné traktáty týkající se středověkých heresí. K těmto, spíše všeobecným pomůckám, družily se jiné rázu specielního. Nade vši pochybu se jedná o ztracená inkvisiční akta, neboť při sektě přišlé do Čech a před tím v Durynsku inkvirované s velikou určitostí mluví o trojím processu s přesným označením osob k smrti odsouzených. Na pramen téhož charakteru lze se dohadovati při vypravováni 1) Iter Romanum, I., 279—284. 2) O životě a spisech bosáka Jana Vodňanského, (Č. Č. M. 1884), 524n. 3) O. c., 525. 4) Locustarium, fol., 48a1. 5) Goll, Chelčický a Jednota, 4090). 5
Strana VI
o pannonských hereticích, protože autor se při něm odvolává na starý, pěkně psaný pergamenový rukopis, jejž četl v Hradci Jindřichově. Poněvadž jej udává výslovně za starý, snad by se dalo souditi na nějaké pozůstatky po inkvisitorovi Havlovi (Gallus), který ve XIV. století v Hradci působil. Nejbohatší látku ovšem čerpal z vypravování souvěkovců. Jan Vodňanský se dočkal vy- sokého věku a pobývaje na různých místech, měl příležitost po- znati mnoho lidí a od nich se také mnoho dověděti. Nejdůležitější zprávy jež nám zaznamenal jsou tyto: a) Z vypravování osob cizích: Zpráva o Adamitech, kterou mu dodala jedna stará žena, jejíž sestra mezi nimi byla. Ústní sdělení nejmenovaných dvou šlechticů o schůzkách Begardů. b) Z vlastní zkušenosti čerpal: Vzpomínky na Chelčického s valdenským knězem Michalem („tempore puericie mee“), vy- pravování o inkvisici v Berlíně 1457, četné zprávy o hnutí mezi českými Františkány, popis osoby Rokycanovy, Mikuláše z Vlá- senice a vypsání o jeho životě a Mikulášencích po smrti zaklada- telově. K nim se na konec přidružuje kapitola o luteránech, která se již našemu programu vymyká, ale vzhledem k jejímu historic- kému významu otiskujeme ji v příloze. Faktum je, že na některých místech (jak v poznámkách při výboru z „Locustaria“ dokážeme) se mýlí, nebo i dokonce zabíhá do mythologie (vypráví na př., jak jeden Begard se pro- měnil ve zvíře), ale tato extempora nutno přísně rozlišovati od zpráv se skutečností se shodujících a historickými prameny od- jinud potvrzených. Proto lze „Locustarium“ označiti za pramen do jisté míry opravdu vážný a důležitý. Z tištěných pramenů nám nejvíce posloužil Jindřicha Insti- toris „Clypens“ až dosud využitý vlastně pouze Kubíčkem. Ani ten neučinil v míře, jak by si temná kapitola nejstarších dějin bratrských zasloužila, nýbrž se omezuje na pouhý seznam valdenských článků. Kromě nich jest v díle Jindřichově celá řada jiných menších cenných narážek týkajících se Valdenských, Be- gardů, ba dokonce i katarrských Luciferiánů. Získali jsme v nich mnoho vítaného materiálu a jsme nuceni doznati, že nám nepo- všimnutý „Clypens“ Jindřicha Institoris poskytl mnohem více materiálu, než-li často citované temné zprávy Flacciova katalogu. Z dalších pramenů tiskových jest důležit dosud rovněž zcela zapomenutý traktát Jana Vodňanského. „Proti bludným a potupeným artikulím Pikhartským“ vydaný v Plzni, 1510, mlu- vící o hnutí českém v souvislosti s italskými Fraticelli. Z novějších spisovatelů to byl Höfler a Döllinger. Zvláště poslední byl základným kamenem při srovnávacím studiu sekt. Naše práce jest také příspěvkem k vývoji myšlenkového hnutí českého, neboť konstatuje: 1. Vliv těchto činitelů na českou mysl: Valdenství, katarrství a begardství s fraticelstvím. 2. Táboři byli skutečně žáky Valdenských, čímž ovšem nejsou vyloučení ještě jiní činitelé. Výstřední Táboři stáli pod vlivem sekty Svobodného ducha. 6
o pannonských hereticích, protože autor se při něm odvolává na starý, pěkně psaný pergamenový rukopis, jejž četl v Hradci Jindřichově. Poněvadž jej udává výslovně za starý, snad by se dalo souditi na nějaké pozůstatky po inkvisitorovi Havlovi (Gallus), který ve XIV. století v Hradci působil. Nejbohatší látku ovšem čerpal z vypravování souvěkovců. Jan Vodňanský se dočkal vy- sokého věku a pobývaje na různých místech, měl příležitost po- znati mnoho lidí a od nich se také mnoho dověděti. Nejdůležitější zprávy jež nám zaznamenal jsou tyto: a) Z vypravování osob cizích: Zpráva o Adamitech, kterou mu dodala jedna stará žena, jejíž sestra mezi nimi byla. Ústní sdělení nejmenovaných dvou šlechticů o schůzkách Begardů. b) Z vlastní zkušenosti čerpal: Vzpomínky na Chelčického s valdenským knězem Michalem („tempore puericie mee“), vy- pravování o inkvisici v Berlíně 1457, četné zprávy o hnutí mezi českými Františkány, popis osoby Rokycanovy, Mikuláše z Vlá- senice a vypsání o jeho životě a Mikulášencích po smrti zaklada- telově. K nim se na konec přidružuje kapitola o luteránech, která se již našemu programu vymyká, ale vzhledem k jejímu historic- kému významu otiskujeme ji v příloze. Faktum je, že na některých místech (jak v poznámkách při výboru z „Locustaria“ dokážeme) se mýlí, nebo i dokonce zabíhá do mythologie (vypráví na př., jak jeden Begard se pro- měnil ve zvíře), ale tato extempora nutno přísně rozlišovati od zpráv se skutečností se shodujících a historickými prameny od- jinud potvrzených. Proto lze „Locustarium“ označiti za pramen do jisté míry opravdu vážný a důležitý. Z tištěných pramenů nám nejvíce posloužil Jindřicha Insti- toris „Clypens“ až dosud využitý vlastně pouze Kubíčkem. Ani ten neučinil v míře, jak by si temná kapitola nejstarších dějin bratrských zasloužila, nýbrž se omezuje na pouhý seznam valdenských článků. Kromě nich jest v díle Jindřichově celá řada jiných menších cenných narážek týkajících se Valdenských, Be- gardů, ba dokonce i katarrských Luciferiánů. Získali jsme v nich mnoho vítaného materiálu a jsme nuceni doznati, že nám nepo- všimnutý „Clypens“ Jindřicha Institoris poskytl mnohem více materiálu, než-li často citované temné zprávy Flacciova katalogu. Z dalších pramenů tiskových jest důležit dosud rovněž zcela zapomenutý traktát Jana Vodňanského. „Proti bludným a potupeným artikulím Pikhartským“ vydaný v Plzni, 1510, mlu- vící o hnutí českém v souvislosti s italskými Fraticelli. Z novějších spisovatelů to byl Höfler a Döllinger. Zvláště poslední byl základným kamenem při srovnávacím studiu sekt. Naše práce jest také příspěvkem k vývoji myšlenkového hnutí českého, neboť konstatuje: 1. Vliv těchto činitelů na českou mysl: Valdenství, katarrství a begardství s fraticelstvím. 2. Táboři byli skutečně žáky Valdenských, čímž ovšem nejsou vyloučení ještě jiní činitelé. Výstřední Táboři stáli pod vlivem sekty Svobodného ducha. 6
Strana VII
3. Při vzniku Jednoty mělo vliv valdenství s begardstvím. 4. Čechy stály pod vlivem ciziny a byly, jak již jiní odborníci se vyslovili, přechodnou stanici v šíření cizích bludů do zemí severních (Brandebursko, Pomořany) a východních (Slezsko, Polsko.) Práce tato budiž považována za první (nikoliv definitivní) pokus o systematické prozkoumání českých heresí středověkých. Jest možno, že některé věci nejsou snad zcela jasné nebo určité, co však jsme podali, vždy jsme se snažili přesně dokumentovati, bychom v této temné kapitole dějin církevních nedali popud ještě k novým zmatkům. Další doplňky a vysvětlivky ponecháváme českým historikům. V Brně, na den Nanebevstoupení Páně 1920. Autor.
3. Při vzniku Jednoty mělo vliv valdenství s begardstvím. 4. Čechy stály pod vlivem ciziny a byly, jak již jiní odborníci se vyslovili, přechodnou stanici v šíření cizích bludů do zemí severních (Brandebursko, Pomořany) a východních (Slezsko, Polsko.) Práce tato budiž považována za první (nikoliv definitivní) pokus o systematické prozkoumání českých heresí středověkých. Jest možno, že některé věci nejsou snad zcela jasné nebo určité, co však jsme podali, vždy jsme se snažili přesně dokumentovati, bychom v této temné kapitole dějin církevních nedali popud ještě k novým zmatkům. Další doplňky a vysvětlivky ponecháváme českým historikům. V Brně, na den Nanebevstoupení Páně 1920. Autor.
Strana VIII
O VLIVECH VALDSKÝCH. Nikterak není našim úmyslem znovu na pamět uváděti dosud známá svědectví o Valdenských v našich zemích. Našim úmyslem jest podati nová, dosud neznámá dokumenta, jež by existenci této sekty u nás netoliko dokázala, nýbrž zároveň i dokumento- vala její vliv na učení husitské a bratrské. Předně nutno něco předeslati o methodě badání v tomto směru. Palacký označil za první požadavek prozkoumání všech rukopisů, v nichž by se daly nalézti některé valdské prvky. V tom směru si získal velkých zásluh jmenovitě Zeschwitz1) a Goll.2) Pro nedostatek vnějších svědectví obrátil se Preger3) k svědectvím vnitřním, nastoupiv cestu srovnávacího studia učení táborského s valdenským. Poněvadž ale v pramenech o nejstarších Táborech slovo valdenství se nikde nevyskytovalo, a jiných pramenů do té doby nebylo, tedy byl výsledek jeho badání pouze pravdě- podobným, jak nejlépe vysvítá z kritiky Loserthovy,4) který zase dokazoval na základě podobnosti myšlenek, že Táboři jsou žáky Viklefa, nazývaje myšlenku o vlivech valdských fantomem. Chybou Pregerovou byla jednostrannost pramenů, neboť, kdyby se býval při svém srovnávání obrátil též k inkvisitorským zprávám o val- denských, pak by býval docílil zcela jiného výsledku. Chtějíce konečně přivésti trochu světla do této temné kapi- toly českých dějin náboženských, seznamujeme naše badatele s novými prameny vnějšími a novou methodou, totiž se srovnáním českých pramenů se záznamy inkvisitorskými. Inkvisitor Jindřich Institoris, který působil na konci XV. století na Moravě píše o Petru Valdovi, jako otci českých sektářů. Totéž praví Jakub Lilienštajn, kdysi člen téže sekty a Jan Vodňanský. Krofta sice prohlašuje Jakuba a Jana za žvanile, ale námitka sama o sobě ničeho nedokazuje. Neznámý a důležitý příspěvek o Valdenských u nás podává starý katalog farní knihovny u sv. Jakuba v Brně.5) Obsahuje výtahy ze ztracených již nyní inkvisičních aktů Petra Celestina. Dle jejich obsahu inkviroval Petr Celestin v letech 1399—1404, v Bavořích, Severních Uhrách a na jižní Moravě. Pomocníky jeho byli: Martin, oltářník při kostele týnském v Praze, Jan von Damm a Dominikán Jindřich z Olomouce. Roku 1399 odehrával se in- kvisiční process v Bavorsku. Později, roku 1403, působil Petr v Horních Uhrách a na moravském Slovácku. Zpráva o této inkvisici jest přese všechnu kusost velmi důležitá. Jindřich z Olo- mouce byl v Uherském Brodě, kde u jeho přítomnosti konvertovala 1) Die Katechismen der Waldenser und Böhmischen Brüder, etc. (Er- langen, 1863.). 2) Jednota bratrská v XV. století (Č. Č. M. 1883—1886). Quellen und Untersuchungen zur Geschichte d. Böhm. Brüder. (Prag, 1878, 1882.). Chelčický a Jednota v XV. století. (Praha, 1916.). 3) Ueber d. Verhältnis der Taboriten zu d. Waldesiern des XIV. Jahrdts. (Abh. hist. Clas. Bayr. Akad., 1887.). 4) Podána v „Göttingische gelehrte Anzeigen,“ 1889. 5) Zem. archiv moravský, Cerroni II., 351. 8
O VLIVECH VALDSKÝCH. Nikterak není našim úmyslem znovu na pamět uváděti dosud známá svědectví o Valdenských v našich zemích. Našim úmyslem jest podati nová, dosud neznámá dokumenta, jež by existenci této sekty u nás netoliko dokázala, nýbrž zároveň i dokumento- vala její vliv na učení husitské a bratrské. Předně nutno něco předeslati o methodě badání v tomto směru. Palacký označil za první požadavek prozkoumání všech rukopisů, v nichž by se daly nalézti některé valdské prvky. V tom směru si získal velkých zásluh jmenovitě Zeschwitz1) a Goll.2) Pro nedostatek vnějších svědectví obrátil se Preger3) k svědectvím vnitřním, nastoupiv cestu srovnávacího studia učení táborského s valdenským. Poněvadž ale v pramenech o nejstarších Táborech slovo valdenství se nikde nevyskytovalo, a jiných pramenů do té doby nebylo, tedy byl výsledek jeho badání pouze pravdě- podobným, jak nejlépe vysvítá z kritiky Loserthovy,4) který zase dokazoval na základě podobnosti myšlenek, že Táboři jsou žáky Viklefa, nazývaje myšlenku o vlivech valdských fantomem. Chybou Pregerovou byla jednostrannost pramenů, neboť, kdyby se býval při svém srovnávání obrátil též k inkvisitorským zprávám o val- denských, pak by býval docílil zcela jiného výsledku. Chtějíce konečně přivésti trochu světla do této temné kapi- toly českých dějin náboženských, seznamujeme naše badatele s novými prameny vnějšími a novou methodou, totiž se srovnáním českých pramenů se záznamy inkvisitorskými. Inkvisitor Jindřich Institoris, který působil na konci XV. století na Moravě píše o Petru Valdovi, jako otci českých sektářů. Totéž praví Jakub Lilienštajn, kdysi člen téže sekty a Jan Vodňanský. Krofta sice prohlašuje Jakuba a Jana za žvanile, ale námitka sama o sobě ničeho nedokazuje. Neznámý a důležitý příspěvek o Valdenských u nás podává starý katalog farní knihovny u sv. Jakuba v Brně.5) Obsahuje výtahy ze ztracených již nyní inkvisičních aktů Petra Celestina. Dle jejich obsahu inkviroval Petr Celestin v letech 1399—1404, v Bavořích, Severních Uhrách a na jižní Moravě. Pomocníky jeho byli: Martin, oltářník při kostele týnském v Praze, Jan von Damm a Dominikán Jindřich z Olomouce. Roku 1399 odehrával se in- kvisiční process v Bavorsku. Později, roku 1403, působil Petr v Horních Uhrách a na moravském Slovácku. Zpráva o této inkvisici jest přese všechnu kusost velmi důležitá. Jindřich z Olo- mouce byl v Uherském Brodě, kde u jeho přítomnosti konvertovala 1) Die Katechismen der Waldenser und Böhmischen Brüder, etc. (Er- langen, 1863.). 2) Jednota bratrská v XV. století (Č. Č. M. 1883—1886). Quellen und Untersuchungen zur Geschichte d. Böhm. Brüder. (Prag, 1878, 1882.). Chelčický a Jednota v XV. století. (Praha, 1916.). 3) Ueber d. Verhältnis der Taboriten zu d. Waldesiern des XIV. Jahrdts. (Abh. hist. Clas. Bayr. Akad., 1887.). 4) Podána v „Göttingische gelehrte Anzeigen,“ 1889. 5) Zem. archiv moravský, Cerroni II., 351. 8
Strana IX
jistá Alžběta Schneiderová. Současně ale inkviroval Celestin v Uhrách, moravští sektáři byli k němu posílání do Pešti, kde odstupovali od svých nauk. Z toho lze souditi: Oba inkvisitoři pracovali dle určitě ujednaného plánu a lze se proto domnívati, když pracovali sobě do rukou, že sektáři moravští byli ve styku s uherskými sousedy, asi právě tak, jako roku 1340 byli čeští ve spojení s hornorakouskými. Otázka jazyková nepadá zde na váhu, neboť se jedná o německé kolonisty. O jakou sektu se jednalo? Dle záznamů svatojakubských inkviroval Petr dvě sekty: Valdenské a sektu svobodného ducha, zápisy inkvisice v Trnavě konané roku 1400 prozrazují Valdenské, neboť sektáři si říkali „Kunden“ a výslovně se prohlašovali za Valdenské.1) Valdenští v té době u nás tedy skutečně byli. Nad míru důležitým pramenem k bližšímu poznání Valden- ských jsou předhusitské postily.2) Z nich nejvýznamější jest po- stila Johlína Zderazského. Předně z ní poznáváme způsob valdenské propagandy. Spo- čívala v hanobení kněžstva. Ve svých shromážděních mluvili skoro jen o nedostatcích kněžského života. Z toho dovozovali, že ti, kdož chodí do kostelů, jsou zrovna takoví, jako kněží, volajíce na věřící: „Suis concubinis vel meretricibus vadunt ad dormiendum.“ Rovněž nebylo bez úspěchu mínění jimi šířené, že jen u nich lze dosáhnouti spásy. Též šířili mezi lidem odpor proti kostelům samým, neboť dle nich spočívala spása v Kristu, nikoliv ale v kamenných kostelích. Kromě toho též mezi lidem vykládali falešně písmo sv. Co se jejich učení samého týká, zaznamenal nám Johlín kromě četných narážek ještě také celou valdenskou konfessi. Tyto články jsou trojího významu: a) Jsouce psány roku 1404, dokazují existenci Valdenských v Praze za doby Husovy, o kterých kromě případu kněze Abrahama nebylo až dosud nic známo. b) Dosvědčuje, kterak Valdenští nebyli tehdy u nás nic nového, neboť o nich praví: „Qui nunc satis multiplicantur.“ Z toho zcela jasně vysvítá, že se jedná nikoliv o počínající se teprve sektu, nýbrž o pokročilou náboženskou propagandu. Současná inkvisice Petra Celestina na Moravě a Slovensku (1403), o které jsme právě se zmínili, dává nám za pravdu. c) Poslední a snad také nejdůležitější moment spočívá v možnosti určení skupiny, k níž čeští Valdenští náleželi. Až do dnes bylo spornou otázkou, zda-li naši Valdenští patřili ke skupině francouzské anebo italské. Dnes možno ji zcela jistě zodpověděti. Články Johlínovy jeví na první pohled nápadnou podobnost s články Valdenských zaznamenaných v rukopise dvorní knihovny mnichovské a vydaných Döllingerem. Přesným srovnáním pak seznáme, že Johlín doslovně opsal své články z konfesse bavorských sektářů, z čehož možno dovozovati ideovou závislost neb aspoň totožnost českých sektářů s ně- meckými. Není snad také čiře náhodno, že za touto konfessi 1) Truhlář, Inkvisice Valdenských v Trnavě. (Č. Č. H., 1903. Paběrky č. LXIV.). 2) Viz přílohu: Anthologiae e postillis praehussiticis. 9
jistá Alžběta Schneiderová. Současně ale inkviroval Celestin v Uhrách, moravští sektáři byli k němu posílání do Pešti, kde odstupovali od svých nauk. Z toho lze souditi: Oba inkvisitoři pracovali dle určitě ujednaného plánu a lze se proto domnívati, když pracovali sobě do rukou, že sektáři moravští byli ve styku s uherskými sousedy, asi právě tak, jako roku 1340 byli čeští ve spojení s hornorakouskými. Otázka jazyková nepadá zde na váhu, neboť se jedná o německé kolonisty. O jakou sektu se jednalo? Dle záznamů svatojakubských inkviroval Petr dvě sekty: Valdenské a sektu svobodného ducha, zápisy inkvisice v Trnavě konané roku 1400 prozrazují Valdenské, neboť sektáři si říkali „Kunden“ a výslovně se prohlašovali za Valdenské.1) Valdenští v té době u nás tedy skutečně byli. Nad míru důležitým pramenem k bližšímu poznání Valden- ských jsou předhusitské postily.2) Z nich nejvýznamější jest po- stila Johlína Zderazského. Předně z ní poznáváme způsob valdenské propagandy. Spo- čívala v hanobení kněžstva. Ve svých shromážděních mluvili skoro jen o nedostatcích kněžského života. Z toho dovozovali, že ti, kdož chodí do kostelů, jsou zrovna takoví, jako kněží, volajíce na věřící: „Suis concubinis vel meretricibus vadunt ad dormiendum.“ Rovněž nebylo bez úspěchu mínění jimi šířené, že jen u nich lze dosáhnouti spásy. Též šířili mezi lidem odpor proti kostelům samým, neboť dle nich spočívala spása v Kristu, nikoliv ale v kamenných kostelích. Kromě toho též mezi lidem vykládali falešně písmo sv. Co se jejich učení samého týká, zaznamenal nám Johlín kromě četných narážek ještě také celou valdenskou konfessi. Tyto články jsou trojího významu: a) Jsouce psány roku 1404, dokazují existenci Valdenských v Praze za doby Husovy, o kterých kromě případu kněze Abrahama nebylo až dosud nic známo. b) Dosvědčuje, kterak Valdenští nebyli tehdy u nás nic nového, neboť o nich praví: „Qui nunc satis multiplicantur.“ Z toho zcela jasně vysvítá, že se jedná nikoliv o počínající se teprve sektu, nýbrž o pokročilou náboženskou propagandu. Současná inkvisice Petra Celestina na Moravě a Slovensku (1403), o které jsme právě se zmínili, dává nám za pravdu. c) Poslední a snad také nejdůležitější moment spočívá v možnosti určení skupiny, k níž čeští Valdenští náleželi. Až do dnes bylo spornou otázkou, zda-li naši Valdenští patřili ke skupině francouzské anebo italské. Dnes možno ji zcela jistě zodpověděti. Články Johlínovy jeví na první pohled nápadnou podobnost s články Valdenských zaznamenaných v rukopise dvorní knihovny mnichovské a vydaných Döllingerem. Přesným srovnáním pak seznáme, že Johlín doslovně opsal své články z konfesse bavorských sektářů, z čehož možno dovozovati ideovou závislost neb aspoň totožnost českých sektářů s ně- meckými. Není snad také čiře náhodno, že za touto konfessi 1) Truhlář, Inkvisice Valdenských v Trnavě. (Č. Č. H., 1903. Paběrky č. LXIV.). 2) Viz přílohu: Anthologiae e postillis praehussiticis. 9
Strana X
následuje hned protokol Petra Celestina. Kromě toho lze dokázati příslušnost česko-německých Valdenských ke skupině lombardské. Čteme totiž v obou konfessích o dvou toliko cestách — buď do pekla nebo do nebe — čímž se vyvrací existence očistce. To bylo charakteristickou zásadou Valdenských v Lombardii. Lze tedy zcela jistě říci: Čeští Valdenští se co do učení úplně stotožňovali s německými, obojí pak byli odnoží sekty lombardské. Nyní pak již můžeme rozuměti slovům Flacciovým,1) dle nichž Valdenští „z Čech chodívali za účelem theologických studií ku svým valdenským učitelům do Lombardie, jako do nějaké aka- demie.“ Srovnejme tedy články Valdenských u Johlína s konfessí bavorskou! ČLÁNKY VALDENSKÝCH U JOHLINA.2) Primus eorum error est, quod negant purgatorium, dicentes, tamen esse duas vias post mor- tem cuiuslibet hominis, scilicet, quod homo moriens statim evo- lat ad celum, vel descendat ad infernum. ... alius eorum error est iste : Pulsus campanarum, vigilias, missas, elemosinas et quaelibet alia suffragia facta pro defunctis, dicunt, penitus non valere. Item suffragia et intercessi- ones Virginis Marie et omnium sanctorum negant, allegantes, quod sunt repleti gaudiis cele- stibus, et ideo nesciunt, quid hic agatur nobiscum et idcirco vigilias sanctorum non ieiunant, nec dies eorum inter se cele- brant, nec oblaciones faciunt, nec reliquias osculantur, nisi, in quantum oportet, ne a cristianis notentur. Et ideo „Ave Maria“ magistri eorum suis confitentibus pro penitencia non iniungunt. Item, dicunt, cristianos esse ydolatras propter ymagines sanc- torum et signum crucifixi. Item, quidquid benedicitur ab 10) Etiam negant purgatorium post hanc vitam, dicentes, solum esse duas vias, scilicet immediate ad vitam aeternam, et malorum immediate ad mortem aeternam.2) 4) Quarto dicunt: Sanctos in patria non esse invocandos. Ratio quia absorpti sint pleni- tudine gaudiorum, ut nihil pos- sint cogitare de nobis et his, quae nobiscum aguntur.3) Item dicunt, Christianos esse idololatras propter imagines sanctorum et signum crucifixi. Item, quodcunque benedicitur VALDENŠTÍ Z BAVOR.1) 1) Catalogus testium veritatis, 430. 2) Postilla Zderaziensis, III., 97 b 1— 97 b2. (M. S. Bill. univ. Prag, I., D. 44.) 1) Döllinger, Beiträge zur Sekten- geschichte, II. 2) O. c., 338. 3) Ibid., 336. 10
následuje hned protokol Petra Celestina. Kromě toho lze dokázati příslušnost česko-německých Valdenských ke skupině lombardské. Čteme totiž v obou konfessích o dvou toliko cestách — buď do pekla nebo do nebe — čímž se vyvrací existence očistce. To bylo charakteristickou zásadou Valdenských v Lombardii. Lze tedy zcela jistě říci: Čeští Valdenští se co do učení úplně stotožňovali s německými, obojí pak byli odnoží sekty lombardské. Nyní pak již můžeme rozuměti slovům Flacciovým,1) dle nichž Valdenští „z Čech chodívali za účelem theologických studií ku svým valdenským učitelům do Lombardie, jako do nějaké aka- demie.“ Srovnejme tedy články Valdenských u Johlína s konfessí bavorskou! ČLÁNKY VALDENSKÝCH U JOHLINA.2) Primus eorum error est, quod negant purgatorium, dicentes, tamen esse duas vias post mor- tem cuiuslibet hominis, scilicet, quod homo moriens statim evo- lat ad celum, vel descendat ad infernum. ... alius eorum error est iste : Pulsus campanarum, vigilias, missas, elemosinas et quaelibet alia suffragia facta pro defunctis, dicunt, penitus non valere. Item suffragia et intercessi- ones Virginis Marie et omnium sanctorum negant, allegantes, quod sunt repleti gaudiis cele- stibus, et ideo nesciunt, quid hic agatur nobiscum et idcirco vigilias sanctorum non ieiunant, nec dies eorum inter se cele- brant, nec oblaciones faciunt, nec reliquias osculantur, nisi, in quantum oportet, ne a cristianis notentur. Et ideo „Ave Maria“ magistri eorum suis confitentibus pro penitencia non iniungunt. Item, dicunt, cristianos esse ydolatras propter ymagines sanc- torum et signum crucifixi. Item, quidquid benedicitur ab 10) Etiam negant purgatorium post hanc vitam, dicentes, solum esse duas vias, scilicet immediate ad vitam aeternam, et malorum immediate ad mortem aeternam.2) 4) Quarto dicunt: Sanctos in patria non esse invocandos. Ratio quia absorpti sint pleni- tudine gaudiorum, ut nihil pos- sint cogitare de nobis et his, quae nobiscum aguntur.3) Item dicunt, Christianos esse idololatras propter imagines sanctorum et signum crucifixi. Item, quodcunque benedicitur VALDENŠTÍ Z BAVOR.1) 1) Catalogus testium veritatis, 430. 2) Postilla Zderaziensis, III., 97 b 1— 97 b2. (M. S. Bill. univ. Prag, I., D. 44.) 1) Döllinger, Beiträge zur Sekten- geschichte, II. 2) O. c., 338. 3) Ibid., 336. 10
Strana XI
episcopis, vel presbyteris, sive sit ecclesia, sive sit fons bap- tismi, sive sal et aqua, cimiteria et indumenta, cetera huiusmodi, dicunt, penitus non valere. Si autem aliquando intersunt, hoc faciunt, ne notentur. Item, de indulgenciis et de ecclesiarum predicacionibus ne- que credunt, neque advertunt. Item, dicunt, papam esse caput omnium heresiarcharum. Item dicunt, quod „Pater noster“ tantum debet dici pro oracione, et ideo plurimi ex eis ignorant „Ave Maria." Item dicunt, omnia verba misse et omnia paramenta ad missam esse erronea preter verba con- secracionis. ab episcopis et praelatis, sive sit ipsa ecclesia, sive fons bap- tismi, sal, aquae, herbae, thymi- atheria, paramenta, palmae, can- delae, dicunt penitus non valere, et si quando intersunt, hoc faciunt, ne notentur. Item, de indulgentiis et pere- grinationibus et ecclesiarum de- dicationibus nihil credunt. Item dicunt papam esse caput omnium heresiarcharum et ex eo ipso cardinales, archiepiscopos, episcopos, imperatorem, reges, principes, duces et omnes ju- dices tam spirituales, quam sae- culares una cum omnibus pres- byteris esse damnandos, disse- rentes, si possibile esset aliquem salvari ex illis, fides eorum esset falsa et mala et nulla, et hoc reputant impossibile. Item dicunt, nihil orandum esse praeter Pater noster; ergo plurimi eorum ignorant Ave Maria; non orant psalmos et orationes alias, quantumcunque devotas.1) Item dicunt, omnia verba missae et omnia paramenta ad missam spectantia esse de errore, praeter verba consecracinis. Item, processiones in die cor- poris Christi et aliorum habent pro ridiculo. Item de ligno crucis, nec de signo nihil credunt, ymo, si haberent spineam coronam vel lanceam etc. huius modi, nullam veneracionem impendere vellent, dicentes, quod sacerdotes talia excogitaverunt propter sua lucra. Item proccesiones in die cor- poris christi et aliorum temporum christianorum dicunt esse vanum triumphum et ridiculum, simi- liter et de candelis, quas chri- stiani solent ibidem deferre.2) Item de signo crucis nihil credunt, asserentes, quia nec venerarentur illam crucem, in qua Christus pependit, nec spi- neam coronam, nec clavos, nec lanceam, nec tunicam inconsu- tilem, si viderent, quorum om- nium venerationem dicunt esse vanam et inutilem, et quod sacer- 1) O. c., 338. 2) Ibid., 339. 11
episcopis, vel presbyteris, sive sit ecclesia, sive sit fons bap- tismi, sive sal et aqua, cimiteria et indumenta, cetera huiusmodi, dicunt, penitus non valere. Si autem aliquando intersunt, hoc faciunt, ne notentur. Item, de indulgenciis et de ecclesiarum predicacionibus ne- que credunt, neque advertunt. Item, dicunt, papam esse caput omnium heresiarcharum. Item dicunt, quod „Pater noster“ tantum debet dici pro oracione, et ideo plurimi ex eis ignorant „Ave Maria." Item dicunt, omnia verba misse et omnia paramenta ad missam esse erronea preter verba con- secracionis. ab episcopis et praelatis, sive sit ipsa ecclesia, sive fons bap- tismi, sal, aquae, herbae, thymi- atheria, paramenta, palmae, can- delae, dicunt penitus non valere, et si quando intersunt, hoc faciunt, ne notentur. Item, de indulgentiis et pere- grinationibus et ecclesiarum de- dicationibus nihil credunt. Item dicunt papam esse caput omnium heresiarcharum et ex eo ipso cardinales, archiepiscopos, episcopos, imperatorem, reges, principes, duces et omnes ju- dices tam spirituales, quam sae- culares una cum omnibus pres- byteris esse damnandos, disse- rentes, si possibile esset aliquem salvari ex illis, fides eorum esset falsa et mala et nulla, et hoc reputant impossibile. Item dicunt, nihil orandum esse praeter Pater noster; ergo plurimi eorum ignorant Ave Maria; non orant psalmos et orationes alias, quantumcunque devotas.1) Item dicunt, omnia verba missae et omnia paramenta ad missam spectantia esse de errore, praeter verba consecracinis. Item, processiones in die cor- poris Christi et aliorum habent pro ridiculo. Item de ligno crucis, nec de signo nihil credunt, ymo, si haberent spineam coronam vel lanceam etc. huius modi, nullam veneracionem impendere vellent, dicentes, quod sacerdotes talia excogitaverunt propter sua lucra. Item proccesiones in die cor- poris christi et aliorum temporum christianorum dicunt esse vanum triumphum et ridiculum, simi- liter et de candelis, quas chri- stiani solent ibidem deferre.2) Item de signo crucis nihil credunt, asserentes, quia nec venerarentur illam crucem, in qua Christus pependit, nec spi- neam coronam, nec clavos, nec lanceam, nec tunicam inconsu- tilem, si viderent, quorum om- nium venerationem dicunt esse vanam et inutilem, et quod sacer- 1) O. c., 338. 2) Ibid., 339. 11
Strana XII
Item,excommunicaciones pape, sive aliorum prelatorum nihil omnino curant, nisi solum su- orum superiorum. Item, de martyribus confes- soribus, heremitis et sanctis doc- toribus, item de virginibus quid- quid predicatur, nihil credunt, ymo dicunt, quod forte sunt in inferno. Item dicta sanctorum nihil ad- vertunt. Item edificia ecclesiarum, al- tarium et organorum omnino reprobant. Item omnia paramenta epis- coporum, sicud infulas, cirotecas, annulos etc. vocant superstici- onem. Item dicunt, quod coronas et tonsuras clericorum deus odiat, eo, quod non sit talium insti- tutor. Item confessionem generalem nichil advertunt. Item improbant omnes religi- ones tam monachorum, quam monialium, dicentes, esse super- fluas et inanes. Item dicunt, quod papa, epis- copi et cardinales et ceteri non habeant maiorem auctoritatem, quam simplices sacerdotes. Item deridunt cristianos, qui eligunt apostolos, prout est de more ecclesie sic faciendum. dotes hoc invenerunt propter lucra. Item excommunicationem, sive aliorum praelatorum nihil om- nino curant, nisi suorum supe- riorum. Item de martyribus confesso- ribus, eremitis, Nicolao, Martino, Catharina, Margaritha et omnibus aliis sanctis quodcunque prae- dicatur, nihil credunt, sed dicunt, quod fortasse in inferno sepulti sunt. Item dicta sanctorum nihil curant, nisi quantum pro secta eorum confortanda retinent, sed tantum novum testamentum ad literam observant. Item aedificia altarium, eccle- siarum, turrium, campanarum, organorum et cetera ecclesiarum ornamenta reprobant. Item paramenta episcoporum, infulas, chirothecas, curvaturas, anullos etc vocantsuperstitionem. Item dicunt, quod coronas et tonsuras clericorum Deus odiat, eo quod non sit talium insti- tutor. Item confessionem generalem nihil advertunt.!) Item improbant omnes religi- ones tam monachorum, quam monialium, dicentes, esse super- fluas et inanes. Item dicunt, quod papa, epi- scopi et cardinales etc. non ha- beant maiorem auctoritatem, quam simplices sacerdotes. Item derident christianos, qui eligunt sibi apostolos, prout mos est fieri in ecclesia Dei et Christi et qui vigilias sanctorum jeju- nant et festa celebrant, et si ipsi propter colorem similia faciunt, dicunt se hoc solum ad laudem Dei et non sanctorum facere. 1) Dóllinger, o. c. 340. 12
Item,excommunicaciones pape, sive aliorum prelatorum nihil omnino curant, nisi solum su- orum superiorum. Item, de martyribus confes- soribus, heremitis et sanctis doc- toribus, item de virginibus quid- quid predicatur, nihil credunt, ymo dicunt, quod forte sunt in inferno. Item dicta sanctorum nihil ad- vertunt. Item edificia ecclesiarum, al- tarium et organorum omnino reprobant. Item omnia paramenta epis- coporum, sicud infulas, cirotecas, annulos etc. vocant superstici- onem. Item dicunt, quod coronas et tonsuras clericorum deus odiat, eo, quod non sit talium insti- tutor. Item confessionem generalem nichil advertunt. Item improbant omnes religi- ones tam monachorum, quam monialium, dicentes, esse super- fluas et inanes. Item dicunt, quod papa, epis- copi et cardinales et ceteri non habeant maiorem auctoritatem, quam simplices sacerdotes. Item deridunt cristianos, qui eligunt apostolos, prout est de more ecclesie sic faciendum. dotes hoc invenerunt propter lucra. Item excommunicationem, sive aliorum praelatorum nihil om- nino curant, nisi suorum supe- riorum. Item de martyribus confesso- ribus, eremitis, Nicolao, Martino, Catharina, Margaritha et omnibus aliis sanctis quodcunque prae- dicatur, nihil credunt, sed dicunt, quod fortasse in inferno sepulti sunt. Item dicta sanctorum nihil curant, nisi quantum pro secta eorum confortanda retinent, sed tantum novum testamentum ad literam observant. Item aedificia altarium, eccle- siarum, turrium, campanarum, organorum et cetera ecclesiarum ornamenta reprobant. Item paramenta episcoporum, infulas, chirothecas, curvaturas, anullos etc vocantsuperstitionem. Item dicunt, quod coronas et tonsuras clericorum Deus odiat, eo quod non sit talium insti- tutor. Item confessionem generalem nihil advertunt.!) Item improbant omnes religi- ones tam monachorum, quam monialium, dicentes, esse super- fluas et inanes. Item dicunt, quod papa, epi- scopi et cardinales etc. non ha- beant maiorem auctoritatem, quam simplices sacerdotes. Item derident christianos, qui eligunt sibi apostolos, prout mos est fieri in ecclesia Dei et Christi et qui vigilias sanctorum jeju- nant et festa celebrant, et si ipsi propter colorem similia faciunt, dicunt se hoc solum ad laudem Dei et non sanctorum facere. 1) Dóllinger, o. c. 340. 12
Strana XIII
K těmto článkům připojujeme ještě jiný a sice z postily Petra z Krnova (1387). Jest velmi charakteristickým pro valdenský ná- zor o svátosti pokání. Tam čteme:...„quidam dicunt, quod non oportet penitere... quod quantumcunque sit homo peccator, per aposicionem manus alicuius perfecti ex ipsis omnia peccata dimi- tuntur“. Slovem „perfecti“ pak se rozuměli valdenští mistři. Nyní již nelze pochybovati o vlivu. Valdenských v době předhusitské a Husově, zvláště když Johlín úvodem k svým článkům své české posluchače napomínal, by tomu nevěřili, kdyby něco podobného slyšeli. Nyní lze již také odpověděti na Gollovu 1) otázku ohledně vzniku radikálních Táboritů: „Jest to ohlas tohoto církvi tak nepřátelského učení, ke konci 14. století v Rakousích potlačovaného a přece ne zcela potlačeného, jenž nedlouho potom v 15. století k nám zaznívá z Čech za hnutí husitského?“ Co praví souvěkovci o původu Táboritů? Papoušek ze Soběslavi2) píše: „Mortuo autem rege Wenceslao, anno domini 1419, cito caput erexit secta Waldensium, vide Wiclefitarum“. Učený profesor vídeňské university Ebendorfer3) o nich na konciliu basilejském konstatoval: „Scio tamen, quod Orphani et Taborite sunt Baldenses, quibus nulla cura est de sub utraque specie, sed pocius, ut armata manu suam heresim possint defendere. Fatentur enim Taborite, se esse Balnenses, testis est magister Procopius hic existens." Papoušek tedy otevřeně mluví o vlivu Valdenských na Tábory. Co pak se slov „vide Viclefitarum“ týká, lze je považovati za označení sekty, v níž byly smíšeny prvky valdské s viklefskými. Již ku konci XIV. století se potkáváme v Augšpurku*) se sektou, jejíž členové byli nazývání buď jako Valdenští anebo Viklefisté. Totéž mohlo býti též u nás. Vždyť o vlivech Viklefských nikdo nepo- chybuje a o valdských jsme právě dokázali, že byly za té doby dosti silny. Ohledně uvedených dvou svědectví lze konstatovati: Papoušek prohlašuje Tábory a Sirotky za Valdenské, Ebendorfer naznačuje pohnutku, která je vedla k připojení se k Husitům: Přijímání pod obojí bylo záminkou k chopení se zbraně za ú- čelem obrany sekty. Svědectví Papouškovo o valdském charakteru obojích radi- kálů jest ukvapené, neboť přehlíží vlivy viklefské i domácí, ale něco pravdy do sebe přece má. Tu lze zcela snadno dokázati. Mostem mezi Valdenskými a Tábority jsou Valdenští u Johlína. Stačí proto srovnati jeho články s prameny, pomocí nichž pra- coval již Preger. Ty pak jsou: Anonymova zpráva o sektářích v Ústí a na Kozím (1416) a invektiva Kříšťanova proti Koran- dovi (1416). K nim připojujeme ještě dva jiné prameny a sice 23 článků pražských mistrů proti Táborům (1418) a záznam o radikálech, ze starých letopisův českých. Srovnejme je tedy s Johlínem: 1) Chelčický a Jednota, 288. 2) Höfler, III., 158. 3) Mor. conc. gen. 1., 729. 4) Zeschwitz, u. d., 155. 13
K těmto článkům připojujeme ještě jiný a sice z postily Petra z Krnova (1387). Jest velmi charakteristickým pro valdenský ná- zor o svátosti pokání. Tam čteme:...„quidam dicunt, quod non oportet penitere... quod quantumcunque sit homo peccator, per aposicionem manus alicuius perfecti ex ipsis omnia peccata dimi- tuntur“. Slovem „perfecti“ pak se rozuměli valdenští mistři. Nyní již nelze pochybovati o vlivu. Valdenských v době předhusitské a Husově, zvláště když Johlín úvodem k svým článkům své české posluchače napomínal, by tomu nevěřili, kdyby něco podobného slyšeli. Nyní lze již také odpověděti na Gollovu 1) otázku ohledně vzniku radikálních Táboritů: „Jest to ohlas tohoto církvi tak nepřátelského učení, ke konci 14. století v Rakousích potlačovaného a přece ne zcela potlačeného, jenž nedlouho potom v 15. století k nám zaznívá z Čech za hnutí husitského?“ Co praví souvěkovci o původu Táboritů? Papoušek ze Soběslavi2) píše: „Mortuo autem rege Wenceslao, anno domini 1419, cito caput erexit secta Waldensium, vide Wiclefitarum“. Učený profesor vídeňské university Ebendorfer3) o nich na konciliu basilejském konstatoval: „Scio tamen, quod Orphani et Taborite sunt Baldenses, quibus nulla cura est de sub utraque specie, sed pocius, ut armata manu suam heresim possint defendere. Fatentur enim Taborite, se esse Balnenses, testis est magister Procopius hic existens." Papoušek tedy otevřeně mluví o vlivu Valdenských na Tábory. Co pak se slov „vide Viclefitarum“ týká, lze je považovati za označení sekty, v níž byly smíšeny prvky valdské s viklefskými. Již ku konci XIV. století se potkáváme v Augšpurku*) se sektou, jejíž členové byli nazývání buď jako Valdenští anebo Viklefisté. Totéž mohlo býti též u nás. Vždyť o vlivech Viklefských nikdo nepo- chybuje a o valdských jsme právě dokázali, že byly za té doby dosti silny. Ohledně uvedených dvou svědectví lze konstatovati: Papoušek prohlašuje Tábory a Sirotky za Valdenské, Ebendorfer naznačuje pohnutku, která je vedla k připojení se k Husitům: Přijímání pod obojí bylo záminkou k chopení se zbraně za ú- čelem obrany sekty. Svědectví Papouškovo o valdském charakteru obojích radi- kálů jest ukvapené, neboť přehlíží vlivy viklefské i domácí, ale něco pravdy do sebe přece má. Tu lze zcela snadno dokázati. Mostem mezi Valdenskými a Tábority jsou Valdenští u Johlína. Stačí proto srovnati jeho články s prameny, pomocí nichž pra- coval již Preger. Ty pak jsou: Anonymova zpráva o sektářích v Ústí a na Kozím (1416) a invektiva Kříšťanova proti Koran- dovi (1416). K nim připojujeme ještě dva jiné prameny a sice 23 článků pražských mistrů proti Táborům (1418) a záznam o radikálech, ze starých letopisův českých. Srovnejme je tedy s Johlínem: 1) Chelčický a Jednota, 288. 2) Höfler, III., 158. 3) Mor. conc. gen. 1., 729. 4) Zeschwitz, u. d., 155. 13
Strana XIV
vi UČENÍ VALDENSKÝCH V POSTILE JOHLÍNOVĚ. (1404). Primus eorum error est, guod negant purgatorium, ...alius eorum error est iste: Pulsus campanarum, vigilias, missas, elemosinas et quelibet alia sufragia facta pro defunctis, dicunt, peni- tus non valere. Item suffragia et interces- siones Virginis Marie et om- nium sanctorum negant... et idcirco vigilias sanc- torum non ieniunant, nec dies eorum inter se celeb- rant, nec oblaciones faciunt, nec reliquias osculantur ... Et ideo „Ave Maria“ ma- gistri eorum suis confiten- tibus pro penitencia non iniungunt. Item dicunt, cristianos esse ydolatras propter ymagines 23 CLÁNKY PRAZSKÉ PROTI TÁBORŮM. (1418). 3) It. purgatorium anima- rum predestinatarum post hanc vitam est ponendum. 4)It. quod in missisfacienda est memoria pro defunctis... 5) It. Orationes et elimos ynae et alia suffragia ratio- nabilia facienda sunt pro defunctis ordinate... 6) It. Sancti in ecclesia triumphante existentes pos- sunt electis ad hoc dispo- sitis in terra efficaciter suf- fragari... 21) quod dies dominicus et aliae festivitates Christi et beatae virginis et apo- stolorum aliorumque sanc- torum sunt... observanda. 22) It. ieuinia ecclesiae, puta quadragesimae et qua- tuor temporum, similiter vi- giliae sanctorum sunt ... observanda. 20) Imagines ecclesiae pos- sent in ecclesia sustineri... ANONYM O SEKTARICH V USTi A KOZIM. (1416). pulsum abnegantes, offer- toria et oblationes... cambucam pro cruce por- tantes STARÍ LETOPISOVÉ CESTI O TÁBORECH?). pulsum campanarum pro defunctis negantes... Item suffragia sanctorum non tenentes... Etiam sanctorum aposto. lorum, Virginis Marie, alio- rumgue sanctorum non per- mitebant celebrare (festa) ... ieiunia, vigilias nihil cu- rantes... »Ave Maria" prohibebant dicere.
vi UČENÍ VALDENSKÝCH V POSTILE JOHLÍNOVĚ. (1404). Primus eorum error est, guod negant purgatorium, ...alius eorum error est iste: Pulsus campanarum, vigilias, missas, elemosinas et quelibet alia sufragia facta pro defunctis, dicunt, peni- tus non valere. Item suffragia et interces- siones Virginis Marie et om- nium sanctorum negant... et idcirco vigilias sanc- torum non ieniunant, nec dies eorum inter se celeb- rant, nec oblaciones faciunt, nec reliquias osculantur ... Et ideo „Ave Maria“ ma- gistri eorum suis confiten- tibus pro penitencia non iniungunt. Item dicunt, cristianos esse ydolatras propter ymagines 23 CLÁNKY PRAZSKÉ PROTI TÁBORŮM. (1418). 3) It. purgatorium anima- rum predestinatarum post hanc vitam est ponendum. 4)It. quod in missisfacienda est memoria pro defunctis... 5) It. Orationes et elimos ynae et alia suffragia ratio- nabilia facienda sunt pro defunctis ordinate... 6) It. Sancti in ecclesia triumphante existentes pos- sunt electis ad hoc dispo- sitis in terra efficaciter suf- fragari... 21) quod dies dominicus et aliae festivitates Christi et beatae virginis et apo- stolorum aliorumque sanc- torum sunt... observanda. 22) It. ieuinia ecclesiae, puta quadragesimae et qua- tuor temporum, similiter vi- giliae sanctorum sunt ... observanda. 20) Imagines ecclesiae pos- sent in ecclesia sustineri... ANONYM O SEKTARICH V USTi A KOZIM. (1416). pulsum abnegantes, offer- toria et oblationes... cambucam pro cruce por- tantes STARÍ LETOPISOVÉ CESTI O TÁBORECH?). pulsum campanarum pro defunctis negantes... Item suffragia sanctorum non tenentes... Etiam sanctorum aposto. lorum, Virginis Marie, alio- rumgue sanctorum non per- mitebant celebrare (festa) ... ieiunia, vigilias nihil cu- rantes... »Ave Maria" prohibebant dicere.
Strana XV
GI sanctorum et signum cruci- fixi. Item quidquid benedictur ab episcopis vel presbyto- ris, sive sit ecclesia sive sit fons baptismi sive sal et aqua, cimiteria et indu- menta cetera huiusmodi, dicunt, penitus non valere... Item dicunt, omnia verba misse et omnia paramenta ad missam esse erronea preter verba consecracionis. Item dicta sanctorum ni- hil advertunt. Item edificia ecclesiarum, altarium et organorum om- nino reprobant. Item dicunt, quod papa, episcopus et cardinales non habeant maiorem auctorita- tem, quam simplices sacer- dotes. 17)It. consecraciones aqua- rum ad baptismum aliarum- ve rerum benedictiones . .. fieri possunt legitime. 18) It. dispositio missae, secundum vestimentorum ha- bitus, usus et actus, sine speciali et magna necessitate non est in aliguando im- mutanda ... 15) It. quod dictis sancto- rum doctorum... estfideliter insistendum. ?) Documenta Mag. J. Hus, 678—679. ...predicatur, quod con- secrationes ecclesiarum et or- namentorum et sacramento- rum ecclesiasticorum sint frustra. Sed episcopi, ... has omnes consecrationes sive ornamentorum sive sacra- mentorum sive altarium sive ecclesiarum — adinvenerunt propter avariciam . . . ..in terra vel in mensa in doleo potest presbyter officiare... ... dicunt, quod ecclesia lapidea... sit spelu. nia latronum... ... dicunt, quod omnia illa potest facere simplex pres- byter: 2) O. c., 636. (neque) ornamenta neque aliasres sacras in missatione habere volebant. In ecclesiis celebrare no- lebant. 8) Přeloženo z češtiny. Str. 479.
GI sanctorum et signum cruci- fixi. Item quidquid benedictur ab episcopis vel presbyto- ris, sive sit ecclesia sive sit fons baptismi sive sal et aqua, cimiteria et indu- menta cetera huiusmodi, dicunt, penitus non valere... Item dicunt, omnia verba misse et omnia paramenta ad missam esse erronea preter verba consecracionis. Item dicta sanctorum ni- hil advertunt. Item edificia ecclesiarum, altarium et organorum om- nino reprobant. Item dicunt, quod papa, episcopus et cardinales non habeant maiorem auctorita- tem, quam simplices sacer- dotes. 17)It. consecraciones aqua- rum ad baptismum aliarum- ve rerum benedictiones . .. fieri possunt legitime. 18) It. dispositio missae, secundum vestimentorum ha- bitus, usus et actus, sine speciali et magna necessitate non est in aliguando im- mutanda ... 15) It. quod dictis sancto- rum doctorum... estfideliter insistendum. ?) Documenta Mag. J. Hus, 678—679. ...predicatur, quod con- secrationes ecclesiarum et or- namentorum et sacramento- rum ecclesiasticorum sint frustra. Sed episcopi, ... has omnes consecrationes sive ornamentorum sive sacra- mentorum sive altarium sive ecclesiarum — adinvenerunt propter avariciam . . . ..in terra vel in mensa in doleo potest presbyter officiare... ... dicunt, quod ecclesia lapidea... sit spelu. nia latronum... ... dicunt, quod omnia illa potest facere simplex pres- byter: 2) O. c., 636. (neque) ornamenta neque aliasres sacras in missatione habere volebant. In ecclesiis celebrare no- lebant. 8) Přeloženo z češtiny. Str. 479.
Strana XVI
Ze srovnání poznáváme: Mezi 23 články mistrů proti Tá- borům jest deset shodujících se s články valdenskými u Johlína, čili každý druhý článek Táboritů z r. 1418 shoduje se se zásadami valdskými z r. 1404. Kromě toho nacházíme mezi 23 články dva jiné, jež u Johlína scházejí: Zamítání očistce a trestu smrti, kterýžto poslední dosvědčuje, že mezi prvními radikály byli lidé svým přesvědčením od vznikajících Táboritů zcela odlišní. Srov- náním s relací anonymovou objevujeme dva jiné, čistě valdenské články: Rovnost kněze s biskupem a odpor proti kamenným kostelům. Staří letopisové nás obeznamují s jinými třemi valden- skými články: Nazývání církevního zpěvu štěkotem psů, zamítáním hřbitovů a pozdravení andělského. Celkem lze tedy říci: Články Táboritů jsou obsaženy v oněch dvaceti článcích Johlínových, tak že o vlivu Valdenských na vznik táborské nauky nelze pochy- bovati. Čemu jsme došli cestou nepřímou, to přímo vyslovil až dosud neznámý Dominikán, Petr z Klatov ve svém traktátě „De signis haereticorum.“ Uvádíme dva nejdůležitější jeho výroky: Předně praví všeobecně:... „et ipsi cum illis essent heretici, quia similes hereses, que canones et determinaciones patrum dampnabant et omnes disputaciones cerimoniarum et morum in Ecclesia prius fuit et ideo dampnati sunt. Et illa sunt Leonistarum et pauperum de Lugduno, Runcariorum et Ordibulariorum“...1) Za druhé udává příčinu zamítání ustanovení církevních, mluvě o Valdenských v souvislosti s Čechami.... „illi pauperes de Lugduno, alias Leoniste, heretici nuncupati, innitentes eciam illi fundamento, quia non essent tenenda aut suscipienda, nisi, que in scripturis fundarentur, omnes ritus, omnem cultum abiciebant.... Et ille error multorum numeratur societati hereticorum... Et fuerunt in Boemia Pikardi, Thaborite et alii...“2) Dalším bodem jest přisluhování svátostí a oběti mše sv. Na tuto věc naráží při pojednání o autoritě učitelů církevních. Nejprve praví, že myslí-li kdo, že se má věřiti „canonibus et doctoribus et precipue, qui non mutant scripturam aut actus Cristi seu apostolorum,“ pak „ista est colorata heresis ... quia omnia illa Lugdunorum hereticorum sub illa clauduntur.“ Na to pak potírá valdský názor o sloužení mše sv. a to zcela identicky s tím způsobem, jakým Příbram polemisoval v téže věci proti Táborům: PETR Z KLATOV.2a) PŘÍBRAM.3) Placet, itaque veniant Lugdun- enses et post cenam celebrent sine vestibus, sine ecclesiis, sine reverencia, post inebriacionem, teneant pascha XIIII luna, teneant sabbata et sic de aliis. . .. prima (=ratio) est, quia de vespere non missant, sicut Chri- stus, sic scilicet, quod non licet mane vel alias missare. 2. quia non praemittunt apostolos ad praeparandum pascha... 4. quia 1) Zem. arch. mor., Rkp. č. 211, fol. 61 b11. (Viz přílohy.) 2) Rkp. 211, fol. 63b1. 2 a) Tamže, fol. 65 bl. 3) Höfler II., 568. 16
Ze srovnání poznáváme: Mezi 23 články mistrů proti Tá- borům jest deset shodujících se s články valdenskými u Johlína, čili každý druhý článek Táboritů z r. 1418 shoduje se se zásadami valdskými z r. 1404. Kromě toho nacházíme mezi 23 články dva jiné, jež u Johlína scházejí: Zamítání očistce a trestu smrti, kterýžto poslední dosvědčuje, že mezi prvními radikály byli lidé svým přesvědčením od vznikajících Táboritů zcela odlišní. Srov- náním s relací anonymovou objevujeme dva jiné, čistě valdenské články: Rovnost kněze s biskupem a odpor proti kamenným kostelům. Staří letopisové nás obeznamují s jinými třemi valden- skými články: Nazývání církevního zpěvu štěkotem psů, zamítáním hřbitovů a pozdravení andělského. Celkem lze tedy říci: Články Táboritů jsou obsaženy v oněch dvaceti článcích Johlínových, tak že o vlivu Valdenských na vznik táborské nauky nelze pochy- bovati. Čemu jsme došli cestou nepřímou, to přímo vyslovil až dosud neznámý Dominikán, Petr z Klatov ve svém traktátě „De signis haereticorum.“ Uvádíme dva nejdůležitější jeho výroky: Předně praví všeobecně:... „et ipsi cum illis essent heretici, quia similes hereses, que canones et determinaciones patrum dampnabant et omnes disputaciones cerimoniarum et morum in Ecclesia prius fuit et ideo dampnati sunt. Et illa sunt Leonistarum et pauperum de Lugduno, Runcariorum et Ordibulariorum“...1) Za druhé udává příčinu zamítání ustanovení církevních, mluvě o Valdenských v souvislosti s Čechami.... „illi pauperes de Lugduno, alias Leoniste, heretici nuncupati, innitentes eciam illi fundamento, quia non essent tenenda aut suscipienda, nisi, que in scripturis fundarentur, omnes ritus, omnem cultum abiciebant.... Et ille error multorum numeratur societati hereticorum... Et fuerunt in Boemia Pikardi, Thaborite et alii...“2) Dalším bodem jest přisluhování svátostí a oběti mše sv. Na tuto věc naráží při pojednání o autoritě učitelů církevních. Nejprve praví, že myslí-li kdo, že se má věřiti „canonibus et doctoribus et precipue, qui non mutant scripturam aut actus Cristi seu apostolorum,“ pak „ista est colorata heresis ... quia omnia illa Lugdunorum hereticorum sub illa clauduntur.“ Na to pak potírá valdský názor o sloužení mše sv. a to zcela identicky s tím způsobem, jakým Příbram polemisoval v téže věci proti Táborům: PETR Z KLATOV.2a) PŘÍBRAM.3) Placet, itaque veniant Lugdun- enses et post cenam celebrent sine vestibus, sine ecclesiis, sine reverencia, post inebriacionem, teneant pascha XIIII luna, teneant sabbata et sic de aliis. . .. prima (=ratio) est, quia de vespere non missant, sicut Chri- stus, sic scilicet, quod non licet mane vel alias missare. 2. quia non praemittunt apostolos ad praeparandum pascha... 4. quia 1) Zem. arch. mor., Rkp. č. 211, fol. 61 b11. (Viz přílohy.) 2) Rkp. 211, fol. 63b1. 2 a) Tamže, fol. 65 bl. 3) Höfler II., 568. 16
Strana XVII
non praegustant panem et vinum, . . . 8. quia prius non deponunt vestimenta ... Největšího významu však jsou slova: „Velint, nolint, ad Ecclesiam redire coguntur, alias nichil scient aut verius ad suos preceptores, pauperes de Lugduno cogentur, ut omnes instituciones Ecclesie et omnem ritum reiciant." Třetím bodem jsou posty, kterých Valdenští ani Táboři nezachovávali. O tom Petr1) praví: ... „sicut fecerunt pauperes de Lugduno et Pikardi ac Thaborite in Bohemia... Takto na základě přímých i nepřímých svědectví seznáváme nesporný vliv Valdenských na Tábority, tak že dnes již nejsou pro nás problémem slova Flacciova: „Thaboritae, qui re vera Valdensium dogma sunt secuti.“2) Nelze při této příležitosti opomenouti Loserthovu3) kritiku proti Pregerovi. Jak již nahoře zmíněno snaží se dokázati čistě vi- klefský charakter Táboritů. Důvody jeho dnes, po třiceti letech jsou však již tuze slabé. Předně nechce vůbec uznati existenci Valdenských v Čechách. O Flacciových slovech: „Habeo inquisitionem in Bohemia et Po- lonia contra Valdenses sub rege Joanne circa 1330“4) praví, že jest méně věrohodným svědkem. Předně jest to mínění příliš odvážné tvrditi o učenci, který v dějinách sekt byl specialistou, že by ne- dovedl poznati na základě jasných a důkladných inkvisičních akt, jedná-li se o Valdenské, či nic. Za druhé prý neví, zda-li pode jménem „heretici“ skrývají se Valdenští. Od roku 1889, kdy Loserth sepsal svoji kritiku proti Pregerovi, uveřejněny byly některé pra- meny, jejich existenci u nás opravdu potvrzující a naše doklady tyto pochybnosti rozptylují úplně. Loserth dokazuje viklefský charakter Táboritů na základě srovnání jejich konfesse se spisy Viklifovými. To však není přesný podklad badání stran počátku strany táborské, neboť k tomu jest třeba pramenů z let 1416—1418 a nikoliv z roku 1431, kdy se- psána byla ona konfesse. Do té doby totiž prodělala jejich nauka značné změny. Stačí při tom poukázati pouze na učení o svátosti oltářní, které od roku 1418 mělo tři různá období.5) Nejlepším příkladem pak jest nauka o svátosti pokání, kterou Loserth5) od- vozuje rovněž od Viklefa. Jest-li Táboři v tomto názoru stáli jen pod vlivem viklefským, jak lze vysvětliti slova postily Krnovské... „quantumcunque sit homo peccator, per appositionem manus alicuius — perfecti — ex ipsis peccata dimitluntur“, když přece jest nad slunce jasno, že název „perfecti“ přináležel mistrům Val- denských? Vlivy valdské ohledně názoru na svátost pokání máme pro 1) O. c., fol. 82a1. 2) Goll, Chelčický a Jednota, 289. 3) Göttingische Gelehrten Anzeigen, 1889, 491. 4) Catalogus, 430. 5) Sedlák, Eucharistické traktáty táborské, 5. n. 6) O. с., 491. 17 2
non praegustant panem et vinum, . . . 8. quia prius non deponunt vestimenta ... Největšího významu však jsou slova: „Velint, nolint, ad Ecclesiam redire coguntur, alias nichil scient aut verius ad suos preceptores, pauperes de Lugduno cogentur, ut omnes instituciones Ecclesie et omnem ritum reiciant." Třetím bodem jsou posty, kterých Valdenští ani Táboři nezachovávali. O tom Petr1) praví: ... „sicut fecerunt pauperes de Lugduno et Pikardi ac Thaborite in Bohemia... Takto na základě přímých i nepřímých svědectví seznáváme nesporný vliv Valdenských na Tábority, tak že dnes již nejsou pro nás problémem slova Flacciova: „Thaboritae, qui re vera Valdensium dogma sunt secuti.“2) Nelze při této příležitosti opomenouti Loserthovu3) kritiku proti Pregerovi. Jak již nahoře zmíněno snaží se dokázati čistě vi- klefský charakter Táboritů. Důvody jeho dnes, po třiceti letech jsou však již tuze slabé. Předně nechce vůbec uznati existenci Valdenských v Čechách. O Flacciových slovech: „Habeo inquisitionem in Bohemia et Po- lonia contra Valdenses sub rege Joanne circa 1330“4) praví, že jest méně věrohodným svědkem. Předně jest to mínění příliš odvážné tvrditi o učenci, který v dějinách sekt byl specialistou, že by ne- dovedl poznati na základě jasných a důkladných inkvisičních akt, jedná-li se o Valdenské, či nic. Za druhé prý neví, zda-li pode jménem „heretici“ skrývají se Valdenští. Od roku 1889, kdy Loserth sepsal svoji kritiku proti Pregerovi, uveřejněny byly některé pra- meny, jejich existenci u nás opravdu potvrzující a naše doklady tyto pochybnosti rozptylují úplně. Loserth dokazuje viklefský charakter Táboritů na základě srovnání jejich konfesse se spisy Viklifovými. To však není přesný podklad badání stran počátku strany táborské, neboť k tomu jest třeba pramenů z let 1416—1418 a nikoliv z roku 1431, kdy se- psána byla ona konfesse. Do té doby totiž prodělala jejich nauka značné změny. Stačí při tom poukázati pouze na učení o svátosti oltářní, které od roku 1418 mělo tři různá období.5) Nejlepším příkladem pak jest nauka o svátosti pokání, kterou Loserth5) od- vozuje rovněž od Viklefa. Jest-li Táboři v tomto názoru stáli jen pod vlivem viklefským, jak lze vysvětliti slova postily Krnovské... „quantumcunque sit homo peccator, per appositionem manus alicuius — perfecti — ex ipsis peccata dimitluntur“, když přece jest nad slunce jasno, že název „perfecti“ přináležel mistrům Val- denských? Vlivy valdské ohledně názoru na svátost pokání máme pro 1) O. c., fol. 82a1. 2) Goll, Chelčický a Jednota, 289. 3) Göttingische Gelehrten Anzeigen, 1889, 491. 4) Catalogus, 430. 5) Sedlák, Eucharistické traktáty táborské, 5. n. 6) O. с., 491. 17 2
Strana XVIII
počátky hnutí husitského dotvrzeny traktátem „Utrum de neces- sitate salutis sit, hominem confiteri solis presbyteris“ chovaným v universitní knihovně pražské, IV. H. 2., fol. 125 a—136 a. Jiný exemplář pak připisuje tuto práci Pálčovi. (IV. H. 7 a VIII. F. 2.) Spisovatel označuje za první krok valdenské propagandy tupení kněží. To napomáhá Valdenským i při nauce o pokání, neboť poukazováním na chyby kněžské odvracejí laiky od církve vůbec a od zpovědi zvláště. „Ista sunt dulcia venena, que laicos alliciunt ad heresim Waldensium.“ Celkem lze označiti subjektivní kvalifikaci za podklad valdenského názoru na svátost pokání. Tvrdí totiž, že laik může zrovna tak absolvovati jako kněz, od- volávajíce se na slova: „Confitemini erga alterutrum peccata vestra“ (fac., V., 16). Poněvadž pak podmínkou k udílení abso- luce jest život dokonalý, tedy dobrý laik může mnohem snadněji absolvovati, nežli špatný kněz. Tvrzení toto stavěli na následujícím sofismatu: „Melius est confiteri homini plus accepto Deo, quam forte non accepto.“ Neméně rafinovaným byl i důvod třetí. Křest jest sacramentum necessitatis a jako takový může býti i laiky udílen. Jsou známy případy (?), že odsuzenci se před smrtí zpo- vídají laikům a církev nezakazujíc toho, zdá se takovou praxi nepřímo potvrzovati. Proto se lze laikovi zrovna tak zpovídati jako knězi. Zároveň při tom poukazuje na nutnost kritického ducha. Mnohým kněžím prý schází, za to leckteří laici prý jej mají, jest tudíž lépe zpovídati se jim, nežli kněžím. Jaká to sofis- tika! Výjimečný a to ještě velmi pochybný případ se rozvádí na praxi zpovědní vůbec, přehlíží se, že jsou kněží dobře usuzující a v důsledku toho se věřící nabádají choditi laikům ke zpovědi! Valdenské vlivy jsou tím na učení o svátosti pokání zcela prokázány. Podobně lze říci i o ritu mše sv., který odvozuje od jednoho z 24 článků Viklefových: „Item pertinaciter asserere, non esse fundatum in evangelio, quod Christus missam ordinavit,“ čemuž odporuje článek Johlínův:...„dicunt, omnia verba misse et omnia paramenta ad missam esse erronea preter verba consecracionis.“ Z toho vysvítá, že takový krátký a prostý mešní ritus byl v Čechách již před rokem 1404 a sice u Valdenských, nikoliv u Viklefistův, kteří sloužili dle církevní agendy. Nejcharakterističtější článek valdenský, popírání očistce netroufá si popříti, ale přece praví... „alle diese Lehren bis auf die erste (= očistec), aber warschein- lich auch diese, haben die Taboriten aus viklifischen Schriften gezogen.“1) Tomu prvnímu, dle Losertha pravděpodobně viklefi- stickému článku, staví se na odpor první valdenský článek Joh- linův... „negant purgatorium dicentes, tamen esse duas vias“ etc. Tím také odpadá Gollem2) vyslovená pochybnost o výroku Va- vřince z Březové, dle něhož Táboři zároveň s Valdenskými po- pírají očistec, čímž prý ještě valdský původ zamítání očistce nedo- kázán. Totéž platí i ohledně Příbramova výroku o úctě svatých. 1) O. c., 497. 2) Chelčický a Jednota, 296—297. 18
počátky hnutí husitského dotvrzeny traktátem „Utrum de neces- sitate salutis sit, hominem confiteri solis presbyteris“ chovaným v universitní knihovně pražské, IV. H. 2., fol. 125 a—136 a. Jiný exemplář pak připisuje tuto práci Pálčovi. (IV. H. 7 a VIII. F. 2.) Spisovatel označuje za první krok valdenské propagandy tupení kněží. To napomáhá Valdenským i při nauce o pokání, neboť poukazováním na chyby kněžské odvracejí laiky od církve vůbec a od zpovědi zvláště. „Ista sunt dulcia venena, que laicos alliciunt ad heresim Waldensium.“ Celkem lze označiti subjektivní kvalifikaci za podklad valdenského názoru na svátost pokání. Tvrdí totiž, že laik může zrovna tak absolvovati jako kněz, od- volávajíce se na slova: „Confitemini erga alterutrum peccata vestra“ (fac., V., 16). Poněvadž pak podmínkou k udílení abso- luce jest život dokonalý, tedy dobrý laik může mnohem snadněji absolvovati, nežli špatný kněz. Tvrzení toto stavěli na následujícím sofismatu: „Melius est confiteri homini plus accepto Deo, quam forte non accepto.“ Neméně rafinovaným byl i důvod třetí. Křest jest sacramentum necessitatis a jako takový může býti i laiky udílen. Jsou známy případy (?), že odsuzenci se před smrtí zpo- vídají laikům a církev nezakazujíc toho, zdá se takovou praxi nepřímo potvrzovati. Proto se lze laikovi zrovna tak zpovídati jako knězi. Zároveň při tom poukazuje na nutnost kritického ducha. Mnohým kněžím prý schází, za to leckteří laici prý jej mají, jest tudíž lépe zpovídati se jim, nežli kněžím. Jaká to sofis- tika! Výjimečný a to ještě velmi pochybný případ se rozvádí na praxi zpovědní vůbec, přehlíží se, že jsou kněží dobře usuzující a v důsledku toho se věřící nabádají choditi laikům ke zpovědi! Valdenské vlivy jsou tím na učení o svátosti pokání zcela prokázány. Podobně lze říci i o ritu mše sv., který odvozuje od jednoho z 24 článků Viklefových: „Item pertinaciter asserere, non esse fundatum in evangelio, quod Christus missam ordinavit,“ čemuž odporuje článek Johlínův:...„dicunt, omnia verba misse et omnia paramenta ad missam esse erronea preter verba consecracionis.“ Z toho vysvítá, že takový krátký a prostý mešní ritus byl v Čechách již před rokem 1404 a sice u Valdenských, nikoliv u Viklefistův, kteří sloužili dle církevní agendy. Nejcharakterističtější článek valdenský, popírání očistce netroufá si popříti, ale přece praví... „alle diese Lehren bis auf die erste (= očistec), aber warschein- lich auch diese, haben die Taboriten aus viklifischen Schriften gezogen.“1) Tomu prvnímu, dle Losertha pravděpodobně viklefi- stickému článku, staví se na odpor první valdenský článek Joh- linův... „negant purgatorium dicentes, tamen esse duas vias“ etc. Tím také odpadá Gollem2) vyslovená pochybnost o výroku Va- vřince z Březové, dle něhož Táboři zároveň s Valdenskými po- pírají očistec, čímž prý ještě valdský původ zamítání očistce nedo- kázán. Totéž platí i ohledně Příbramova výroku o úctě svatých. 1) O. c., 497. 2) Chelčický a Jednota, 296—297. 18
Strana XIX
Táboři, odporujíce jemu jsou prý v tom více valdenští než viklefští. Tyto pochybnosti nyní úplně padají, pročež můžeme konkludovati: Valdenští byli sektou mezi českým lidem rozšířenou a jako takoví, připravovali půdu pro viklefství a husitství. O jejich vlivu na české hnutí náboženské nelze pochybovati. Kromě toho třeba ještě se zmíniti o něčem jiném. O Husovi a Valdenských z prvních článkův proti Husovi (prosinec, 1414) podaných se dovídáme, že tehdy byli v Čechách Valdenští. Ti prý jej měli velice rádi a pod vlivem jeho proticírkevního vy- stoupení odvážili se již i veřejně tupiti Čírkev.1) Tak motivuje i Flacius2) jejich veřejné se objevení, rozhodně při tom odmítaje tvr- zení, jakoby Husova nauka od Valdenských pocházela. Vliv jejich na Husa jest až dosud spornou otázkou. Sedlák3) označil školu Mikuláše z Drážďan za valdskou a prohlásil Husa za závislého na Mikuláši, neboť svoji nauku o svobodném kázání čerpal z Mikulášova traktátu „De quadruplici missione“. Bartoš4) naproti tomu kladl valdský vliv na Husa na rovný nule. Nezávisel Hus na Mikuláši, nýbrž on na Husovi, nauka ta pak jest čistě viklef- skou. Valdského charakteru nabyla ona práce až po přepsání valdenským písařem, neboť spis „Alcuns volon ligar la parolla di Dio, segont la lor volonta“, jest překladem zmíněného traktátu Mikulášova. Nám na této věci zcela nic nezáleží, závisel-li Hus na Mikuláši, či ne, faktum je, že dle svědectví Johlínova byla za doby Husovy v Praze silná valdenská propaganda, která donutila Johlína k výroku: „De secta autem Waldensium hereticorum qui, proch dolor! satis multiplicantur, aliquid audiatis, quomodo videlicet possitis eos cognoscere et eisdem non credere, sed eos devitare“. Dle toho byli tedy v bezprostředním Husově okolí Val- denští. Když pak lid nabýval znalosti jejich nauky, dá se mysleti, že by inteligence o ní nevěděla, když přední reformní kazatel tak rázně proti nim se ozval? Dle toho má snad Sedlák, mluvě o Valdenských a Husovi, přece jen pravdu, třebas i závislost Husova na Mikuláši nedala se prokázati. 1) Documenta, 198. 2) Catalogus, 314. 3) Mikuláš z Drážďan, 4. 4) Hus a valdství. (Č. Č. Mus., 1915). 6—7. 19
Táboři, odporujíce jemu jsou prý v tom více valdenští než viklefští. Tyto pochybnosti nyní úplně padají, pročež můžeme konkludovati: Valdenští byli sektou mezi českým lidem rozšířenou a jako takoví, připravovali půdu pro viklefství a husitství. O jejich vlivu na české hnutí náboženské nelze pochybovati. Kromě toho třeba ještě se zmíniti o něčem jiném. O Husovi a Valdenských z prvních článkův proti Husovi (prosinec, 1414) podaných se dovídáme, že tehdy byli v Čechách Valdenští. Ti prý jej měli velice rádi a pod vlivem jeho proticírkevního vy- stoupení odvážili se již i veřejně tupiti Čírkev.1) Tak motivuje i Flacius2) jejich veřejné se objevení, rozhodně při tom odmítaje tvr- zení, jakoby Husova nauka od Valdenských pocházela. Vliv jejich na Husa jest až dosud spornou otázkou. Sedlák3) označil školu Mikuláše z Drážďan za valdskou a prohlásil Husa za závislého na Mikuláši, neboť svoji nauku o svobodném kázání čerpal z Mikulášova traktátu „De quadruplici missione“. Bartoš4) naproti tomu kladl valdský vliv na Husa na rovný nule. Nezávisel Hus na Mikuláši, nýbrž on na Husovi, nauka ta pak jest čistě viklef- skou. Valdského charakteru nabyla ona práce až po přepsání valdenským písařem, neboť spis „Alcuns volon ligar la parolla di Dio, segont la lor volonta“, jest překladem zmíněného traktátu Mikulášova. Nám na této věci zcela nic nezáleží, závisel-li Hus na Mikuláši, či ne, faktum je, že dle svědectví Johlínova byla za doby Husovy v Praze silná valdenská propaganda, která donutila Johlína k výroku: „De secta autem Waldensium hereticorum qui, proch dolor! satis multiplicantur, aliquid audiatis, quomodo videlicet possitis eos cognoscere et eisdem non credere, sed eos devitare“. Dle toho byli tedy v bezprostředním Husově okolí Val- denští. Když pak lid nabýval znalosti jejich nauky, dá se mysleti, že by inteligence o ní nevěděla, když přední reformní kazatel tak rázně proti nim se ozval? Dle toho má snad Sedlák, mluvě o Valdenských a Husovi, přece jen pravdu, třebas i závislost Husova na Mikuláši nedala se prokázati. 1) Documenta, 198. 2) Catalogus, 314. 3) Mikuláš z Drážďan, 4. 4) Hus a valdství. (Č. Č. Mus., 1915). 6—7. 19
Strana XX
VLIVY FRANTIŠKÁNSKÉ (BEGARDSKÉ). Chceme-li jednati o vlivech františkánských, pak jest třeba, bychom si nejprve uvědomili, že se jednalo o tří rozdílné sekty a čtyři různé názvy. První sektou byli stoupenci Dolciniho, 1) t. zv. apoštolští bratří, vyznačující se mravní přísností. Druhá, zcela malá, skoro zapo- menutá frakce holdovala sexuelním výstřednostem, podobajíc se zcela sektě svobodného ducha.2) Třetí pak byli spirituálové žijíci po způsobě klášterním. Tito poslední nazývali sebe „Fratres de paupere vita“3) nebo „Pauperes pueruli“4) a „Fraticelli.“5) V terminologii lidové byli nazýváni „Lollardi“6) dle společnosti vzniklé r. 1300 za moru v Antverpách, jejíž účelem bylo ošetřovati nemocné a pochová- vati.7) Druhý lidový název byl „Begardi“, jakým označováni byli terciáři řádu sv. Františka“, ze kterých pak přešel i na heretické Františkány.8) Ti, aby zdůraznili svůj rozdíl od terciářů, nazývali se důsledně „Spirituales“, čehož, ale officielní kruhy církevní nedbaly. Začněme při našich zemích u Dubraviova9) vypravování o stou- pencích Dolciního. Poněvadž dle něho se oddávali pohlavním neřestem, tedy na první pohled poznáváme, že se nejedná o rigo- rosní apoštolské bratry. Ale zrovna tak nejedná se o výstřed- ností katarské, neboť Dubraviovi sektáři se od Katarů podstatně lišili tím, že ony neřesti páchali v noci při mši, která Katarům 10) zcela scházela. Nejedná se tedy ani o Katary, tak že zůstávají pouze oni výstřední Františkáni. Při tom pomáhá naprostý souhlas Dubravia s Janem Viktrinským. DUBRAVIUS, O. C, 194. Ex eorum doctrina coibant Viri et mulieres diversi status multa nocte in abditum promis- in noctis medio ad locum quem- cue, viri mulieresque cum sacri- dam subterraneum, quod temp- lum dicebant, convenerunt. Et ficulis suis divinas quidem lau- quidam Wilhelmus nomine... des ritu christiano laudantibus, missae officium celebrare visus sed mox lucernis extinctis foe- dis illas factis foedantibus, dum est, et post elevationem sermone JAN VIKTRINSKÝ.11) 1) Lea, Geschichte der Inquisition im Mittelalter, III, 137. 2) L. c. 3) O. c., 177. 4) Döllinger. II. 381. 5) L. c. 6) Tamže. 7) Lea, II., 3981). 8) O. c., 402. 9) Historia Bohemica, XX, 181—182a. 194. 10) Döllinger, II., 296.: „Item, cum viri et feminae conveniunt in tene- broso conclavi et subito apparet eis Cattus maximus et osculantur eum in posteriora, quo peracto, Cattus lumen extinguit et statim singuli abutuntur se invicem“. 11) Böhmer, Fontes rerum Germanic; I., 402. 20
VLIVY FRANTIŠKÁNSKÉ (BEGARDSKÉ). Chceme-li jednati o vlivech františkánských, pak jest třeba, bychom si nejprve uvědomili, že se jednalo o tří rozdílné sekty a čtyři různé názvy. První sektou byli stoupenci Dolciniho, 1) t. zv. apoštolští bratří, vyznačující se mravní přísností. Druhá, zcela malá, skoro zapo- menutá frakce holdovala sexuelním výstřednostem, podobajíc se zcela sektě svobodného ducha.2) Třetí pak byli spirituálové žijíci po způsobě klášterním. Tito poslední nazývali sebe „Fratres de paupere vita“3) nebo „Pauperes pueruli“4) a „Fraticelli.“5) V terminologii lidové byli nazýváni „Lollardi“6) dle společnosti vzniklé r. 1300 za moru v Antverpách, jejíž účelem bylo ošetřovati nemocné a pochová- vati.7) Druhý lidový název byl „Begardi“, jakým označováni byli terciáři řádu sv. Františka“, ze kterých pak přešel i na heretické Františkány.8) Ti, aby zdůraznili svůj rozdíl od terciářů, nazývali se důsledně „Spirituales“, čehož, ale officielní kruhy církevní nedbaly. Začněme při našich zemích u Dubraviova9) vypravování o stou- pencích Dolciního. Poněvadž dle něho se oddávali pohlavním neřestem, tedy na první pohled poznáváme, že se nejedná o rigo- rosní apoštolské bratry. Ale zrovna tak nejedná se o výstřed- ností katarské, neboť Dubraviovi sektáři se od Katarů podstatně lišili tím, že ony neřesti páchali v noci při mši, která Katarům 10) zcela scházela. Nejedná se tedy ani o Katary, tak že zůstávají pouze oni výstřední Františkáni. Při tom pomáhá naprostý souhlas Dubravia s Janem Viktrinským. DUBRAVIUS, O. C, 194. Ex eorum doctrina coibant Viri et mulieres diversi status multa nocte in abditum promis- in noctis medio ad locum quem- cue, viri mulieresque cum sacri- dam subterraneum, quod temp- lum dicebant, convenerunt. Et ficulis suis divinas quidem lau- quidam Wilhelmus nomine... des ritu christiano laudantibus, missae officium celebrare visus sed mox lucernis extinctis foe- dis illas factis foedantibus, dum est, et post elevationem sermone JAN VIKTRINSKÝ.11) 1) Lea, Geschichte der Inquisition im Mittelalter, III, 137. 2) L. c. 3) O. c., 177. 4) Döllinger. II. 381. 5) L. c. 6) Tamže. 7) Lea, II., 3981). 8) O. c., 402. 9) Historia Bohemica, XX, 181—182a. 194. 10) Döllinger, II., 296.: „Item, cum viri et feminae conveniunt in tene- broso conclavi et subito apparet eis Cattus maximus et osculantur eum in posteriora, quo peracto, Cattus lumen extinguit et statim singuli abutuntur se invicem“. 11) Böhmer, Fontes rerum Germanic; I., 402. 20
Strana XXI
ad hoc verbum a sacrificulo pro- mulgatum; „Crescite et multipli- camini“, in omnem mares femi- naeque libidinem prolaberentur. Více o jejich existenci nelze podati. Za to o Fraticellích máme dosti dokladů. Bosák Jan Vodňanský napsal ve svém spise „Proti bludným a potupeným artikulóm Pikhartským“, že do Čech a Moravy přišly stoupenci Petra z Corbary a Michala z Ceseny. V tomto dosud nepovšimnutém spisu praví takto: „Rozmnožitelé bludu toho bylí sú tito třie Petr z Korbaria, Jan a Michaelis... Kacíři tito řiekali sobě bratříčkové. A bylo se to kacířstvo rozmohlo v Fabryanu a Florencii y také v Martzích. V Martzích jsú spáleni a niekteří vyhnáni a ti přišli do Čech a do Moravy. U nás těch Pikartuov nemálo okolo Lančkrony.“1) Toto svědectví Jana Vodňanského nalézá potvrzení v udá- lostech vratislavských a to právě v době po roce 1327. Bylo to za biskupa Nankera, t. j. v letech 1327—41, kdy ve Vratislavi potkáváme se se sektou, kterou Haupt2) označuje za Valdenské. Mylnost jeho tvrzení vysvítá z toho, že pramen sám mluví o bludu „Joannis Petri Piranensis, qui postea ex sententia Clementis VII.... exhumatus et flammis exustus fuerat.“2) Již vysvítá, že se očividně jedná o spirituále a nikoliv o Valdenské. Učení, pokud nám pramen o něm vypravuje, má příznačné známky fraticelské: habito, extinctis luminibus, qui- libet sibi proximam cognoscebat. VRATISLAVŠTÍ SEKTÁŘI.3) pervaserat e proxima Bohemia Petri Joannis ... Vratislaviam im- pius error... Babylonis magnaeque me- retricis nomine intelligendam esse catholicam Romanamque eccle- siam . .. illam etiam ecclesiam carnalem ... pontificem vero An- tichristum vocabant. PETR Z KLATOV:4) Errores Petri Joannis in spe- ciali. 21. Dicunt ecclesiam Romanam ecclesiam carnalem, meretricem, synagogam Sathane Babyloni- cam. 1) Před tím čteme (O. c.) „Petr z Korbaria, Jan Michelus, Létha Christi T CCCXXVII, času Jana papeže dvanáctého, vznikl nový blud, kteréžto kacířstvo, neb že bylo proti zákonu božiemu, Jan papež potupil jest. Někteří pak toho bludu v svém zatvrzeném úmyslu zuostavše, oddělili sú se od cierkve svaté a činili sobie sbory, pravíce Jana papeže býti Antikristem a cierkev svatú ocasem drakovým. Pravili take tito kacieři, že Petr nenie viec hlava cierkve svaté, než jiní apoštolové a že Kristus žádného náměstka, ani hlavy nepozuostavil. Item, že papež nemá trestktati, učiti a ustavovati a že všickni kněžie sú jedné moci a to z ustavenie Krista Pána...“ (Fol. 11а — 11b.) 2) Waldensertum, 73. 3) Bzovius, Annales ecclesiastici, XIV., 894. (K roku 1341). Též Heyne, Dokumentierte Geschichte d. Bistums ... Breslau, 7342. Příznačná slova úvodní Haupt vynechal. (L. c.) 4) Zem. arch. mor. Rkp. 211, fol. 322b1. Čl. 21. jest z postily na Apoka- lypsi. (1. c.) 21
ad hoc verbum a sacrificulo pro- mulgatum; „Crescite et multipli- camini“, in omnem mares femi- naeque libidinem prolaberentur. Více o jejich existenci nelze podati. Za to o Fraticellích máme dosti dokladů. Bosák Jan Vodňanský napsal ve svém spise „Proti bludným a potupeným artikulóm Pikhartským“, že do Čech a Moravy přišly stoupenci Petra z Corbary a Michala z Ceseny. V tomto dosud nepovšimnutém spisu praví takto: „Rozmnožitelé bludu toho bylí sú tito třie Petr z Korbaria, Jan a Michaelis... Kacíři tito řiekali sobě bratříčkové. A bylo se to kacířstvo rozmohlo v Fabryanu a Florencii y také v Martzích. V Martzích jsú spáleni a niekteří vyhnáni a ti přišli do Čech a do Moravy. U nás těch Pikartuov nemálo okolo Lančkrony.“1) Toto svědectví Jana Vodňanského nalézá potvrzení v udá- lostech vratislavských a to právě v době po roce 1327. Bylo to za biskupa Nankera, t. j. v letech 1327—41, kdy ve Vratislavi potkáváme se se sektou, kterou Haupt2) označuje za Valdenské. Mylnost jeho tvrzení vysvítá z toho, že pramen sám mluví o bludu „Joannis Petri Piranensis, qui postea ex sententia Clementis VII.... exhumatus et flammis exustus fuerat.“2) Již vysvítá, že se očividně jedná o spirituále a nikoliv o Valdenské. Učení, pokud nám pramen o něm vypravuje, má příznačné známky fraticelské: habito, extinctis luminibus, qui- libet sibi proximam cognoscebat. VRATISLAVŠTÍ SEKTÁŘI.3) pervaserat e proxima Bohemia Petri Joannis ... Vratislaviam im- pius error... Babylonis magnaeque me- retricis nomine intelligendam esse catholicam Romanamque eccle- siam . .. illam etiam ecclesiam carnalem ... pontificem vero An- tichristum vocabant. PETR Z KLATOV:4) Errores Petri Joannis in spe- ciali. 21. Dicunt ecclesiam Romanam ecclesiam carnalem, meretricem, synagogam Sathane Babyloni- cam. 1) Před tím čteme (O. c.) „Petr z Korbaria, Jan Michelus, Létha Christi T CCCXXVII, času Jana papeže dvanáctého, vznikl nový blud, kteréžto kacířstvo, neb že bylo proti zákonu božiemu, Jan papež potupil jest. Někteří pak toho bludu v svém zatvrzeném úmyslu zuostavše, oddělili sú se od cierkve svaté a činili sobie sbory, pravíce Jana papeže býti Antikristem a cierkev svatú ocasem drakovým. Pravili take tito kacieři, že Petr nenie viec hlava cierkve svaté, než jiní apoštolové a že Kristus žádného náměstka, ani hlavy nepozuostavil. Item, že papež nemá trestktati, učiti a ustavovati a že všickni kněžie sú jedné moci a to z ustavenie Krista Pána...“ (Fol. 11а — 11b.) 2) Waldensertum, 73. 3) Bzovius, Annales ecclesiastici, XIV., 894. (K roku 1341). Též Heyne, Dokumentierte Geschichte d. Bistums ... Breslau, 7342. Příznačná slova úvodní Haupt vynechal. (L. c.) 4) Zem. arch. mor. Rkp. 211, fol. 322b1. Čl. 21. jest z postily na Apoka- lypsi. (1. c.) 21
Strana XXII
Praeter haec animam ratio- nalem, qua rationalem humani corporis esse formam negabant, apostolos nonnisi secundum literalem, non vero iuxta spiri- tualem sensum evangelium prae- dicasse docebant. In baptismo neque gratiam neque virtutes theologicas infundi affirmabant. Christum adhucviventem lancea perforatum esse blaterabant... 2. quod anima rationalis, in quantum racionalis, non estforma corporis ... 1. quod in baptismo parvulis gracia et virtutes non conferuntur. . .. asserit, Dominum Jesum Christum in cruce fuisse vivum et nondum in cruce mortuum lanceatum. a) I listiny vratislavské dávají tomuto pramenu za pravdu. V jedné z roku 1330 se dočítáme o tamějších Bekyních, jak lají Janu XXII. — protože rozpustil begardská společenstva. Trvají prý však při svém dále, jenom oděv změnily.1) Co pak se jejich vzniku týká, praví pramen z doby Nankerovy, že tam přišli „e proxima Bohemia.“2) Tim jest tedy prokázána existence Frati- cellů i v Čechách. Odkud ale přišli k nám? I na tuto, ač ne- snadnou otázku, lze také odpověděti. Před lety otiskl Wattenbach3) přiznání Jana z Brna, dokazující existenci Begardů na Moravě. Tito Begardové pak nebyli ničím jiným, nežli Fraticelli, neboť na dotaz jeho, kterak se možno státi dokonalým, doporučil mu spoluobčan Mikuláš „fratres de paupere vita Ecclesiae.“4) Jak jsme již nahoře napsali, byl to název, jaký sobě dávali Fraticellové sami. Mikuláš ho pak na to zavedl do Kolína nad Rýnem, kde vstoupil do domu chudých bratří. Kolín pak zaujímal již asi od počátku důležité postavení pro hnutí františkánské. Již roku 1309 odsoudil tamní koncil františkánské la) Döllinger, II., 291. 1) Cod. dipl. Siles. V., 60—61. 2) Heyne, o. c. „Rege Joanne ad eum, quem diximus modum, in epis- copum Nankerum et reliquôs ecclesiasticos debacchante, pervaserat e pro- xima Bohemia Petri Johannis Piranensis, qui postea ex sententia Clementis VII., Pontificis maximi exhumatus est et flammis exustus fuerat, Wratislaviam impius error nefandaque heresis contra Ecclesiam catholicam eiusque sacros hierarchas. Namque connivente rege preter alias blasphemias in compitis et circo profani homines suggestibus excitatis Babylonis, magnaeque mere- tricis nomine intelligendam esse katholicam Romanam Ecclesiam, conten- dentes, illam etiam ecclesiam carnalem bestiam et sathanae synagogam, summum vero Pontificem Antichristum vocabant. Preter hac animam ratio- nalem, qua rationalem, humani corporis esse formam negabant. Apostolos nonnisi secundum listeralem, non vero iuxta spiritualem sensum evangelium predicasse, docebant. In baptismo neque gratiam, neque virtutes theologicas infundi affirmabant, Christum adhuc viventem lancea perforatum esse, blaterabant. Super omnia vero ecclesiasticos cane peius „et angue oderant et quibusvis iniuriis impune posse affici, publicabant." 3) Uber die Brüder vom freien Geiste. (S. B. Berliner Akad., 1887), 517, sq. 4) O. c., 524. 22
Praeter haec animam ratio- nalem, qua rationalem humani corporis esse formam negabant, apostolos nonnisi secundum literalem, non vero iuxta spiri- tualem sensum evangelium prae- dicasse docebant. In baptismo neque gratiam neque virtutes theologicas infundi affirmabant. Christum adhucviventem lancea perforatum esse blaterabant... 2. quod anima rationalis, in quantum racionalis, non estforma corporis ... 1. quod in baptismo parvulis gracia et virtutes non conferuntur. . .. asserit, Dominum Jesum Christum in cruce fuisse vivum et nondum in cruce mortuum lanceatum. a) I listiny vratislavské dávají tomuto pramenu za pravdu. V jedné z roku 1330 se dočítáme o tamějších Bekyních, jak lají Janu XXII. — protože rozpustil begardská společenstva. Trvají prý však při svém dále, jenom oděv změnily.1) Co pak se jejich vzniku týká, praví pramen z doby Nankerovy, že tam přišli „e proxima Bohemia.“2) Tim jest tedy prokázána existence Frati- cellů i v Čechách. Odkud ale přišli k nám? I na tuto, ač ne- snadnou otázku, lze také odpověděti. Před lety otiskl Wattenbach3) přiznání Jana z Brna, dokazující existenci Begardů na Moravě. Tito Begardové pak nebyli ničím jiným, nežli Fraticelli, neboť na dotaz jeho, kterak se možno státi dokonalým, doporučil mu spoluobčan Mikuláš „fratres de paupere vita Ecclesiae.“4) Jak jsme již nahoře napsali, byl to název, jaký sobě dávali Fraticellové sami. Mikuláš ho pak na to zavedl do Kolína nad Rýnem, kde vstoupil do domu chudých bratří. Kolín pak zaujímal již asi od počátku důležité postavení pro hnutí františkánské. Již roku 1309 odsoudil tamní koncil františkánské la) Döllinger, II., 291. 1) Cod. dipl. Siles. V., 60—61. 2) Heyne, o. c. „Rege Joanne ad eum, quem diximus modum, in epis- copum Nankerum et reliquôs ecclesiasticos debacchante, pervaserat e pro- xima Bohemia Petri Johannis Piranensis, qui postea ex sententia Clementis VII., Pontificis maximi exhumatus est et flammis exustus fuerat, Wratislaviam impius error nefandaque heresis contra Ecclesiam catholicam eiusque sacros hierarchas. Namque connivente rege preter alias blasphemias in compitis et circo profani homines suggestibus excitatis Babylonis, magnaeque mere- tricis nomine intelligendam esse katholicam Romanam Ecclesiam, conten- dentes, illam etiam ecclesiam carnalem bestiam et sathanae synagogam, summum vero Pontificem Antichristum vocabant. Preter hac animam ratio- nalem, qua rationalem, humani corporis esse formam negabant. Apostolos nonnisi secundum listeralem, non vero iuxta spiritualem sensum evangelium predicasse, docebant. In baptismo neque gratiam, neque virtutes theologicas infundi affirmabant, Christum adhuc viventem lancea perforatum esse, blaterabant. Super omnia vero ecclesiasticos cane peius „et angue oderant et quibusvis iniuriis impune posse affici, publicabant." 3) Uber die Brüder vom freien Geiste. (S. B. Berliner Akad., 1887), 517, sq. 4) O. c., 524. 22
Strana XXIII
bludaře, z čehož Lea1) dovozuje jejich známost v Německu. Mluví sice v tomto případě o apoštolských bratřích, pro nás však tato zpráva není bez významu, neboť se nám na základě ní jeví Kolín, jako útulek františkánských mystiků vůbec. Dle mínění Wattenbachova2) pochází přiznání Jana z Brna z roku 1371 nebo 1372. V druhé výpovědi totiž praví, kterak byl nejprve dvacet let mezi chudými bratry a potom osm let v sektě svobodného ducha, o které jinde. Dle toho tedy vstoupil do první sekty kolem roku 1340, což by tedy docela dobře souviselo s pramenem vratislavským, neboť biskup Nanker, jak nahoře zmíněno, zemřel roku 1341. Dle toho tedy se dá konsta- tovati, že oni fraticellové přišli do Německa, odkud do Čech a na Moravu a odkud zase dále do Slezska. Kromě jména sekty a způsobu přijímání — oblečen kleče, nabývají druhové Jana z Brna i jinak povahu zcela fraticellskou. Na živly spirituálské asi také naráží pražská diecesní synoda z roku 1381 obracející se též proti bludařům, ze kterých byli tehdy (dle jejího prohlášení) u nás nejrozšířenější kromě Valden- ských ještě také Sarabaité.3) Pod tímto jménem pak se rozuměli potulní mniši, kteří hlásali učení bludná. Pravdivosti článku právě zmíněného nasvědčuje inkvisiční proces vedený proti Kaplicovi a druhý konaný proti stoupencům Janovovým roku 1390. Dříve nežli k vlastní věci přikročíme, všimněme sobě jistého zjevu při společenstvech fraticellských. Členové delší dobu v nich prodlévající žili v jakési extasi, domnívajíce se o sobě, že jsou zcela rovni kněžím, neboť čerpajíce poučení, přímo ze sv. Trojice mají při nejmenším aspoň takové vědomosti jak oni, pročež mohou lidem kázati. Takové vlastnosti měl — pauper spiritu, čili Bychar(d)us.4) Nyní si všimněme českých věcí. V článcích Kaplicových potkáváme se s jedním velice cha- rakteristickým. Považoval sebe za živý obraz Boží, spisy učitelů církevních nazýval mrtvými kožemi, pročež má více jemu býti věřeno, nežli oněm. S touže zásadou se potkáváme i u Begardů, kteří se domnívali, že mají milost Boží, za jejíž pomoci poznávají mnohem lépe učení božská, nežli z mrtvých koží. 1) Geschichte der Inquisition etc. III., 139. 2) O. c., 527. 3) Höfler, Concilia Pragensia. (Abh. Gesel. d. W. Bhm., XII.), 26. 4) Wattenbach, o. c., 533 ...„si interrogatus fuerit, qua auctoritate praedicaret, respondet: „Si homines possunt a me veritatem audire et ad- discere, ita libenter possunt a me recipere sicut a sacerdote, quia spiritu pauper residens in angulo ecclesie ita clare et clarius videt divinam veri- tatem, quando ille predicat, quam sacerdos in publico populo predicans. Et si frater bychar(d)us deberet predicare in publico, multo clarius predicaret quam sacerdos, quia dictus pauper Christi, veritatem hausit de abysso Trini- tatis, quam nullus hominum pertransire poterit, nisi liber spiritu.“ 23
bludaře, z čehož Lea1) dovozuje jejich známost v Německu. Mluví sice v tomto případě o apoštolských bratřích, pro nás však tato zpráva není bez významu, neboť se nám na základě ní jeví Kolín, jako útulek františkánských mystiků vůbec. Dle mínění Wattenbachova2) pochází přiznání Jana z Brna z roku 1371 nebo 1372. V druhé výpovědi totiž praví, kterak byl nejprve dvacet let mezi chudými bratry a potom osm let v sektě svobodného ducha, o které jinde. Dle toho tedy vstoupil do první sekty kolem roku 1340, což by tedy docela dobře souviselo s pramenem vratislavským, neboť biskup Nanker, jak nahoře zmíněno, zemřel roku 1341. Dle toho tedy se dá konsta- tovati, že oni fraticellové přišli do Německa, odkud do Čech a na Moravu a odkud zase dále do Slezska. Kromě jména sekty a způsobu přijímání — oblečen kleče, nabývají druhové Jana z Brna i jinak povahu zcela fraticellskou. Na živly spirituálské asi také naráží pražská diecesní synoda z roku 1381 obracející se též proti bludařům, ze kterých byli tehdy (dle jejího prohlášení) u nás nejrozšířenější kromě Valden- ských ještě také Sarabaité.3) Pod tímto jménem pak se rozuměli potulní mniši, kteří hlásali učení bludná. Pravdivosti článku právě zmíněného nasvědčuje inkvisiční proces vedený proti Kaplicovi a druhý konaný proti stoupencům Janovovým roku 1390. Dříve nežli k vlastní věci přikročíme, všimněme sobě jistého zjevu při společenstvech fraticellských. Členové delší dobu v nich prodlévající žili v jakési extasi, domnívajíce se o sobě, že jsou zcela rovni kněžím, neboť čerpajíce poučení, přímo ze sv. Trojice mají při nejmenším aspoň takové vědomosti jak oni, pročež mohou lidem kázati. Takové vlastnosti měl — pauper spiritu, čili Bychar(d)us.4) Nyní si všimněme českých věcí. V článcích Kaplicových potkáváme se s jedním velice cha- rakteristickým. Považoval sebe za živý obraz Boží, spisy učitelů církevních nazýval mrtvými kožemi, pročež má více jemu býti věřeno, nežli oněm. S touže zásadou se potkáváme i u Begardů, kteří se domnívali, že mají milost Boží, za jejíž pomoci poznávají mnohem lépe učení božská, nežli z mrtvých koží. 1) Geschichte der Inquisition etc. III., 139. 2) O. c., 527. 3) Höfler, Concilia Pragensia. (Abh. Gesel. d. W. Bhm., XII.), 26. 4) Wattenbach, o. c., 533 ...„si interrogatus fuerit, qua auctoritate praedicaret, respondet: „Si homines possunt a me veritatem audire et ad- discere, ita libenter possunt a me recipere sicut a sacerdote, quia spiritu pauper residens in angulo ecclesie ita clare et clarius videt divinam veri- tatem, quando ille predicat, quam sacerdos in publico populo predicans. Et si frater bychar(d)us deberet predicare in publico, multo clarius predicaret quam sacerdos, quia dictus pauper Christi, veritatem hausit de abysso Trini- tatis, quam nullus hominum pertransire poterit, nisi liber spiritu.“ 23
Strana XXIV
JAKUB KAPLIC. 1) Item, quod sancti doctores... dicerent, quod veritas a quocun- que dicebatur, a spiritu sancto erat, quia Deus veritas prima est, a qua omnis alia veritas, ergo ita Jacobo erat credendum, dicenti veritatem, quam ipsi sancti doctores docuerunt, sicut pellibus mortuorum animalium, in quibus predicta dicitur scripta esse, quia ipse Jacobus viva ymago dei, pelles autem ille mortue erant. BEGARDI.2) Item, quod non debeant reve- lare viris literatis gratiam, quam, quia nesciant, quid scit, non recognoscentes nisi per pellem vitulinam, ipsi vero per expe- rientiam divinam, quam sugere se dicunt de dulcedine divina. ALBERT Z BRNA.3) Item verbum beghardi forcius est, quam verbum sacerdotis, qui predicat, quia beghardus studuit suam doctrinam in libro Trinitatis, sacerdos in pellibus vitulorum. Pražský proces pak nám ještě určitěji naznačuje vlivy be- gardské, t. j. spirituálské, neboť mluví v souvislosti s jejich ko- lébkou, s Italií. Kterýsi inkvisitor,4) který byl osobně procesu přítomen nazývá je Begardy a Bekyněmi, přirovnává je s Begardy, které poznal v Římě a prohlašuje je s nimi za totožné. Pražští sektáři zamítali suffragia, neboť považujíce sebe za živé svaté, dovedou prý se lépe modliti, nežli mrtví svatí. Poněvadž pak jsou světějšími, nežli svatí v nebi, tedy nejsou povinni svaté ctíti. Tuto zvláštní milost dokazovali vniterním osvícením Ducha sva- tého. Begyně totiž o sobě říkaly, že jsou „non foris oleo, sed “5) intus uncte spiritu sancto." CONFESSIO JOANNIS DE CONFESSIO BEGHAR- BRUNNA.*) DORUM.) Post hec me instruxit: „Verus Dicunt se... Christi imita- 1) Monum. Bohem. Vaticana, V., 1. 2) Döllinger, II., 402. 8) Wattenbach, o. c., 537. 4) Sedlák, (M. Jan Hus, 21) o němž píše, jako o blíže neznámém Augustiniánovi. Snad by se dal blíže určiti dle úvodních slov traktátu: „Sed antequam ad articulos noviter in partibus Almanie nequiter docma- tizatos accedam“... Z toho vysvítá, že před tím působil autor v Německu. (Rkp. klášt. v Oseku, č. 2., fol. 204 b.) Jinde praví: „Qui stans coram nobis et multis“ (o Praze), z čehož vysvítá, že byl členem inkvisiční komisse. Na základě toho lze považovati za autora Augustiniána Jana Klenkoka, který od roku 1370 u nás působil jako inkvisitor. Před tím byl v Německu. (Viz Haupt, Waldensertum, 53.) 5) Sedlák, Hus, 41. 6) Dle Wattenbacha, o. c. 7) Döllinger, o. c. 24
JAKUB KAPLIC. 1) Item, quod sancti doctores... dicerent, quod veritas a quocun- que dicebatur, a spiritu sancto erat, quia Deus veritas prima est, a qua omnis alia veritas, ergo ita Jacobo erat credendum, dicenti veritatem, quam ipsi sancti doctores docuerunt, sicut pellibus mortuorum animalium, in quibus predicta dicitur scripta esse, quia ipse Jacobus viva ymago dei, pelles autem ille mortue erant. BEGARDI.2) Item, quod non debeant reve- lare viris literatis gratiam, quam, quia nesciant, quid scit, non recognoscentes nisi per pellem vitulinam, ipsi vero per expe- rientiam divinam, quam sugere se dicunt de dulcedine divina. ALBERT Z BRNA.3) Item verbum beghardi forcius est, quam verbum sacerdotis, qui predicat, quia beghardus studuit suam doctrinam in libro Trinitatis, sacerdos in pellibus vitulorum. Pražský proces pak nám ještě určitěji naznačuje vlivy be- gardské, t. j. spirituálské, neboť mluví v souvislosti s jejich ko- lébkou, s Italií. Kterýsi inkvisitor,4) který byl osobně procesu přítomen nazývá je Begardy a Bekyněmi, přirovnává je s Begardy, které poznal v Římě a prohlašuje je s nimi za totožné. Pražští sektáři zamítali suffragia, neboť považujíce sebe za živé svaté, dovedou prý se lépe modliti, nežli mrtví svatí. Poněvadž pak jsou světějšími, nežli svatí v nebi, tedy nejsou povinni svaté ctíti. Tuto zvláštní milost dokazovali vniterním osvícením Ducha sva- tého. Begyně totiž o sobě říkaly, že jsou „non foris oleo, sed “5) intus uncte spiritu sancto." CONFESSIO JOANNIS DE CONFESSIO BEGHAR- BRUNNA.*) DORUM.) Post hec me instruxit: „Verus Dicunt se... Christi imita- 1) Monum. Bohem. Vaticana, V., 1. 2) Döllinger, II., 402. 8) Wattenbach, o. c., 537. 4) Sedlák, (M. Jan Hus, 21) o němž píše, jako o blíže neznámém Augustiniánovi. Snad by se dal blíže určiti dle úvodních slov traktátu: „Sed antequam ad articulos noviter in partibus Almanie nequiter docma- tizatos accedam“... Z toho vysvítá, že před tím působil autor v Německu. (Rkp. klášt. v Oseku, č. 2., fol. 204 b.) Jinde praví: „Qui stans coram nobis et multis“ (o Praze), z čehož vysvítá, že byl členem inkvisiční komisse. Na základě toho lze považovati za autora Augustiniána Jana Klenkoka, který od roku 1370 u nás působil jako inkvisitor. Před tím byl v Německu. (Viz Haupt, Waldensertum, 53.) 5) Sedlák, Hus, 41. 6) Dle Wattenbacha, o. c. 7) Döllinger, o. c. 24
Strana XXV
observator paupertatis nichil ha- bet proprium, set debet esse vacuus ab omnibus rebus tempo- ralibus, sicut christus in cruce. (529.) „Et si te (aliquis) crastina die per civitatem transeuntem here- ticum appellaverit vel truserit vel verberaverit aut te in aliquo molestaverit, nichil respondeas ei, set omnia pacienter sustineas. (531.) tores ... mendicitatem requirunt ad statum perfeccionis... (409.) Item, qualiter prima eorum doctrina, ut si quis ingredientem, haereticum vocet, quod patiatur et non advertet. (410.) . .. bini et bini per ictum la- pidis distincti ecclesiam intrant. (524.) ...habentes singularem inces- sum, ut bini, terni, ut grues vel gregatim, ut semper alii prae- cedant, alii linealiter insequan- tur ... (408.) „Item, si transieris per viam, nichil a quocunque debes postu- lare, nec ire, ubi eleemosyna distribuatur aliis, nec debes ma- num tuam porrigere pro ipsa recipienda eleemosyna a qua- cunque creatura. Set, si manus Dei permiserit hoc, recipe cum graciarum accione. (531.) In mendicando similiter tenent singularitatem ... et aliqui non ad domos, sed ad plateas men- dicant, per medium platearum incedentes, panem propter Deum petunt, nec modum aliorum pau- perum sequuntur. (410.) Item, si aliquis pauper hospes venerit de via, tunc exemplo Christi pedes eius lavabis et coram ipso genua flectendo, eum recipias, et caritatem sibi mini- strabis. (L. c.) ... . .. suae sectae, quos sanctos reputant, advenientes cum gaudio suscipiunt, pedes lavant, hospi- tantur, et ante eos geniculantur. (410.) Singularum autem horarum (quibus) in ecclesia sunt, quam- libet in tres partes distingunt. In prima parte cuiuslibet hore geniculando orant, in secunda stando, in tertia sedendo. (524.) ...etiam similiter observant... intus (-ecclesiarum) genua flec- tendo vel alias in sedibus stando. (408.) I jinak se jejich život zcela podobal klášternímu. Měli totiž společný stůl, spárnu i šatnu, ba dokonce i tři sliby. Charakteri- stický jest též nadpis bully Jana XXII., jež předchází přiznání Janovo: „Incipit extravagans Joannis XXII., in qua cassantur sectae sive religio eorum, qui non sunt de ordinibus per sedem aposto- licam approbatis, scilicet fraticellorum sive fratrum ex paupere “1) vita sive bizotorum vel beginorum." 1) Wattenbach, o. c., 5231) 25
observator paupertatis nichil ha- bet proprium, set debet esse vacuus ab omnibus rebus tempo- ralibus, sicut christus in cruce. (529.) „Et si te (aliquis) crastina die per civitatem transeuntem here- ticum appellaverit vel truserit vel verberaverit aut te in aliquo molestaverit, nichil respondeas ei, set omnia pacienter sustineas. (531.) tores ... mendicitatem requirunt ad statum perfeccionis... (409.) Item, qualiter prima eorum doctrina, ut si quis ingredientem, haereticum vocet, quod patiatur et non advertet. (410.) . .. bini et bini per ictum la- pidis distincti ecclesiam intrant. (524.) ...habentes singularem inces- sum, ut bini, terni, ut grues vel gregatim, ut semper alii prae- cedant, alii linealiter insequan- tur ... (408.) „Item, si transieris per viam, nichil a quocunque debes postu- lare, nec ire, ubi eleemosyna distribuatur aliis, nec debes ma- num tuam porrigere pro ipsa recipienda eleemosyna a qua- cunque creatura. Set, si manus Dei permiserit hoc, recipe cum graciarum accione. (531.) In mendicando similiter tenent singularitatem ... et aliqui non ad domos, sed ad plateas men- dicant, per medium platearum incedentes, panem propter Deum petunt, nec modum aliorum pau- perum sequuntur. (410.) Item, si aliquis pauper hospes venerit de via, tunc exemplo Christi pedes eius lavabis et coram ipso genua flectendo, eum recipias, et caritatem sibi mini- strabis. (L. c.) ... . .. suae sectae, quos sanctos reputant, advenientes cum gaudio suscipiunt, pedes lavant, hospi- tantur, et ante eos geniculantur. (410.) Singularum autem horarum (quibus) in ecclesia sunt, quam- libet in tres partes distingunt. In prima parte cuiuslibet hore geniculando orant, in secunda stando, in tertia sedendo. (524.) ...etiam similiter observant... intus (-ecclesiarum) genua flec- tendo vel alias in sedibus stando. (408.) I jinak se jejich život zcela podobal klášternímu. Měli totiž společný stůl, spárnu i šatnu, ba dokonce i tři sliby. Charakteri- stický jest též nadpis bully Jana XXII., jež předchází přiznání Janovo: „Incipit extravagans Joannis XXII., in qua cassantur sectae sive religio eorum, qui non sunt de ordinibus per sedem aposto- licam approbatis, scilicet fraticellorum sive fratrum ex paupere “1) vita sive bizotorum vel beginorum." 1) Wattenbach, o. c., 5231) 25
Strana XXVI
PRAŽSKÉ BEKYNĚ.1) „Nos sumus viri sancti, quo possumus et scimus et valemus melius orare prohominibus,quam alii mortui." Primo prohibent sanctorum corporum et reliquiarum vene- racionem dicentes, ... sunt ossa mortuorum, sicut aliorum homi- num.2) Dicunt enim, quod tales sui sequaces vivi sancti pociores utique mortuis...3) BEGARDI.5) ... quod talis liber spiritu ita beatus esset, sicut vel beata Virgo Maria in regno celorum vel in vita beata. (JAN Z BRNA.*) Item dicunt, quod quando pauper spiritu ab omni creatura est segragatus tunc transit in dignitatem, ita quod consora tit divine nature, et sic non indiget honorare sanctos. 90. quod homo unitus Deo non deferat Sanctis venerati- onem.6) Vnitřní spojení člověka s Bohem jest důsledkem z něho vyvozeným nesmírného významu pro české hnutí náboženské. Vyplýval z něho totiž požadavek — častého svatého přijímání. Pražské Bekyně domáhaly se v den Narození Páně trojího při- jímání, říkajíce: „Si non sumus exterius, ut sacerdotes, sumus tamen interius plus sacerdotibus quibusdam consecrati, ergo licet nobis ter communicare.“ Anonym pak charakterizuje takto jejich argumentaci: „Credo, quod sicut Rome quedam, michi tamen nota, dixit, quod plures essent ibi, que omni die communicabant begine... sic et iste facit, forte transeundo de ecclesia ad ec- clesiam.“ S tím zjevem se potkáváme i v konfessi Jana z Brna, kde čteme: „Item diebus dominicis debent communicare semel vel bis in septimana, si locus fuerit, nam hoc decet — pauperes Christi. V oné zmínce o Římě tají se patrně narážka na hlavního propagátora, Matěje z Janova. Jak jeho „Regule“ dokazují, znal dobře Begardy.7) Dle nich považoval Begardy za lidi snažící se dosáhnouti vyšší dokonalosti. Tím také se stalo, že lidé vedoucí život apoštolský, ale mimo klášter, byli s nimi zaměňováni a podezříváni z begardství. Na jednom místě však prozrazuje, že věřící, kteří dle jeho mínění jsou nevinně podezřívání, případně 1) Sedlák, o. c., 22. 2) O. c., 22. 3) 34. 4) Wattenbach, o. c., 534—35. 5) Döllinger, II., 384. 6) O. c., 392. 7 I., 210—211. 26
PRAŽSKÉ BEKYNĚ.1) „Nos sumus viri sancti, quo possumus et scimus et valemus melius orare prohominibus,quam alii mortui." Primo prohibent sanctorum corporum et reliquiarum vene- racionem dicentes, ... sunt ossa mortuorum, sicut aliorum homi- num.2) Dicunt enim, quod tales sui sequaces vivi sancti pociores utique mortuis...3) BEGARDI.5) ... quod talis liber spiritu ita beatus esset, sicut vel beata Virgo Maria in regno celorum vel in vita beata. (JAN Z BRNA.*) Item dicunt, quod quando pauper spiritu ab omni creatura est segragatus tunc transit in dignitatem, ita quod consora tit divine nature, et sic non indiget honorare sanctos. 90. quod homo unitus Deo non deferat Sanctis venerati- onem.6) Vnitřní spojení člověka s Bohem jest důsledkem z něho vyvozeným nesmírného významu pro české hnutí náboženské. Vyplýval z něho totiž požadavek — častého svatého přijímání. Pražské Bekyně domáhaly se v den Narození Páně trojího při- jímání, říkajíce: „Si non sumus exterius, ut sacerdotes, sumus tamen interius plus sacerdotibus quibusdam consecrati, ergo licet nobis ter communicare.“ Anonym pak charakterizuje takto jejich argumentaci: „Credo, quod sicut Rome quedam, michi tamen nota, dixit, quod plures essent ibi, que omni die communicabant begine... sic et iste facit, forte transeundo de ecclesia ad ec- clesiam.“ S tím zjevem se potkáváme i v konfessi Jana z Brna, kde čteme: „Item diebus dominicis debent communicare semel vel bis in septimana, si locus fuerit, nam hoc decet — pauperes Christi. V oné zmínce o Římě tají se patrně narážka na hlavního propagátora, Matěje z Janova. Jak jeho „Regule“ dokazují, znal dobře Begardy.7) Dle nich považoval Begardy za lidi snažící se dosáhnouti vyšší dokonalosti. Tím také se stalo, že lidé vedoucí život apoštolský, ale mimo klášter, byli s nimi zaměňováni a podezříváni z begardství. Na jednom místě však prozrazuje, že věřící, kteří dle jeho mínění jsou nevinně podezřívání, případně 1) Sedlák, o. c., 22. 2) O. c., 22. 3) 34. 4) Wattenbach, o. c., 534—35. 5) Döllinger, II., 384. 6) O. c., 392. 7 I., 210—211. 26
Strana XXVII
i pronásledováni, přece se od pravověřících liší. Dle nauky po- krytců „non est iusticia, non est sanctitas et non salus in Ecclesia, nisi secundum observancias et mandata hominum.“1) To sice praví na nesčetných místech, ale na tomto právě místě otevřeně prohlašuje praktické křesťanství a opovrhování lidskými nalézky za „libertas... sancti Spiritus.“ Jest při tom zajímavo konstatovati totožnost pojmů Janových s terminy v postile Petra Olivi. U obou mužů existuje „ecclesia carnalis“2) a „clerus carnalis,“3) které jsou „sedes bestiae.“ Ta má „cornua decem.“4) Touto bestií se rozumí „meretrix Babylonica,“5) od níž pochází „pressura tenta- tionis Babylonicae.“6) Tato nevěstka se opijí krví svatých.7) Anti- christ přijde za účelem oklamání světa.8) Eliáš a Henoch obrátí synagogu,9) jejíž sláva byla přenesena na církev prvotní.10) Víme, že podobnost není totožností, ale při vlivu spirituálů na stoupence Janovovy, jejž jsme právě dokázali, považovali jsme za vhodno na tuto nápadnou podobnost alespoň upozorniti za účelem dalšího badání. Při vlivech fraticellských vraťme se opět k Brnu a Vratislavě. Jan z Brna jmenuje svého přítele Mikuláše mistrem, z čehož nutno dovozovati existenci begardské osady v Brně.11) Pro konec XIV. století jest zvláště důležitou zpráva o Vratislavě. Tamější inkvi- sitor zabýval se roku 1398 jistým Štěpánem, který před třemi lety byl vězněn v Oxfortu.12) Tato zpráva zdá se potvrzovati Jana Vodňanského, jenž píše o Fraticellích, kteří za pronásledování odešli z Italie do Anglie, kde se připojili k stoupencům Viklifovým. Vypuzení odešli do Německa, odkudž pak přišli do Čech. Autor při tom uvádí takové podrobnosti, že nelze ani v nejmenším pochybovati o nějaké staré klášterní františkánské kronice, nebo o inkvisičních aktech, z nichž čerpal. Dle něho byli polapení v Durynsku, kde byli třikráte inkvirování. Po prvé bylo jich spáleno sto čtyřicet, po druhé čtyřicet a po třetí čtyři sta čtyři.13) Tato zpráva patrně se týká jeho nahoře citovaného svědectví o stoupencích Petra z Korbarie upálených v Marce.14) O pravdi- vosti udáje Bosákova nelze pochybovati pod vlivem právě zmí- něné zprávy o anglickém heretikoví ve Vratislavi. Všímněme si blíže jeho zásad, jak nám je podává „Catalogus abbatum Saga- nensium.“ Haupt mluví o dvojím jejich charakteru: valdenském a viklefském, opomíjeje bližší výklad názoru o křtu a Eucharistii, 1) Regule, I., 211. 2) O. c., 535—36, 544, 551. 3) O. c., 575. 4) Tamže, 540. 5) 575. 6) 549. 1) 579—80. 8) 539, 564. 9) L. C. 10) 537. 11) Wattenbach, o. c., 529. 12) Haupt, Waldensertum, 75. 13) „Locustarium, fol. 38b — 39a. 14) Proti bludóm pikhartským. 27
i pronásledováni, přece se od pravověřících liší. Dle nauky po- krytců „non est iusticia, non est sanctitas et non salus in Ecclesia, nisi secundum observancias et mandata hominum.“1) To sice praví na nesčetných místech, ale na tomto právě místě otevřeně prohlašuje praktické křesťanství a opovrhování lidskými nalézky za „libertas... sancti Spiritus.“ Jest při tom zajímavo konstatovati totožnost pojmů Janových s terminy v postile Petra Olivi. U obou mužů existuje „ecclesia carnalis“2) a „clerus carnalis,“3) které jsou „sedes bestiae.“ Ta má „cornua decem.“4) Touto bestií se rozumí „meretrix Babylonica,“5) od níž pochází „pressura tenta- tionis Babylonicae.“6) Tato nevěstka se opijí krví svatých.7) Anti- christ přijde za účelem oklamání světa.8) Eliáš a Henoch obrátí synagogu,9) jejíž sláva byla přenesena na církev prvotní.10) Víme, že podobnost není totožností, ale při vlivu spirituálů na stoupence Janovovy, jejž jsme právě dokázali, považovali jsme za vhodno na tuto nápadnou podobnost alespoň upozorniti za účelem dalšího badání. Při vlivech fraticellských vraťme se opět k Brnu a Vratislavě. Jan z Brna jmenuje svého přítele Mikuláše mistrem, z čehož nutno dovozovati existenci begardské osady v Brně.11) Pro konec XIV. století jest zvláště důležitou zpráva o Vratislavě. Tamější inkvi- sitor zabýval se roku 1398 jistým Štěpánem, který před třemi lety byl vězněn v Oxfortu.12) Tato zpráva zdá se potvrzovati Jana Vodňanského, jenž píše o Fraticellích, kteří za pronásledování odešli z Italie do Anglie, kde se připojili k stoupencům Viklifovým. Vypuzení odešli do Německa, odkudž pak přišli do Čech. Autor při tom uvádí takové podrobnosti, že nelze ani v nejmenším pochybovati o nějaké staré klášterní františkánské kronice, nebo o inkvisičních aktech, z nichž čerpal. Dle něho byli polapení v Durynsku, kde byli třikráte inkvirování. Po prvé bylo jich spáleno sto čtyřicet, po druhé čtyřicet a po třetí čtyři sta čtyři.13) Tato zpráva patrně se týká jeho nahoře citovaného svědectví o stoupencích Petra z Korbarie upálených v Marce.14) O pravdi- vosti udáje Bosákova nelze pochybovati pod vlivem právě zmí- něné zprávy o anglickém heretikoví ve Vratislavi. Všímněme si blíže jeho zásad, jak nám je podává „Catalogus abbatum Saga- nensium.“ Haupt mluví o dvojím jejich charakteru: valdenském a viklefském, opomíjeje bližší výklad názoru o křtu a Eucharistii, 1) Regule, I., 211. 2) O. c., 535—36, 544, 551. 3) O. c., 575. 4) Tamže, 540. 5) 575. 6) 549. 1) 579—80. 8) 539, 564. 9) L. C. 10) 537. 11) Wattenbach, o. c., 529. 12) Haupt, Waldensertum, 75. 13) „Locustarium, fol. 38b — 39a. 14) Proti bludóm pikhartským. 27
Strana XXVIII
které nejsou ani valdenské ani viklefské, nýbrž begardské. O křtu1) pravil „quod parvuli salventur absque baptismo defuncti“, čemuž odpovídá článek begardský:2) ... „dixit, si non esset baptisatus et si nasceretur, non curaret, nisi, in quantum vellet se verlustigen.“ O svátosti oltářní3) tvrdil, „quod non sit verum corpus Christi sub sacramento altaris, sed solum quaedam salubritas“, čemuž odpovídá begardský blud:... „se non credere, esse verum corpus Christi sub speciebus panis, sed quandam occultam sanitatem“. Tím jest tedy prokázáno, že k nám skutečně přišli z Anglie lidi ze zásadami begardskými. 1) Haupt, 1. c. 2) Döllinger, II., 388. 3) Haupt, 1. c. 4) Döllinger, II., 410. Tam čteme „satanitatem“ v poznámce však o- značuje Döllinger místo za nezřetelné. Vzhledem k slovu „salubritas“ dá se souditi, že má býti u Döllingera správně „sanitas“. 28
které nejsou ani valdenské ani viklefské, nýbrž begardské. O křtu1) pravil „quod parvuli salventur absque baptismo defuncti“, čemuž odpovídá článek begardský:2) ... „dixit, si non esset baptisatus et si nasceretur, non curaret, nisi, in quantum vellet se verlustigen.“ O svátosti oltářní3) tvrdil, „quod non sit verum corpus Christi sub sacramento altaris, sed solum quaedam salubritas“, čemuž odpovídá begardský blud:... „se non credere, esse verum corpus Christi sub speciebus panis, sed quandam occultam sanitatem“. Tím jest tedy prokázáno, že k nám skutečně přišli z Anglie lidi ze zásadami begardskými. 1) Haupt, 1. c. 2) Döllinger, II., 388. 3) Haupt, 1. c. 4) Döllinger, II., 410. Tam čteme „satanitatem“ v poznámce však o- značuje Döllinger místo za nezřetelné. Vzhledem k slovu „salubritas“ dá se souditi, že má býti u Döllingera správně „sanitas“. 28
Strana XXIX
BEGARDI V DOBĚ HUSITSKÉ. Chceme-li psáti o Begardech za doby husitské, pak nemů- žeme opominouti sektu druhou, která z ní vzešla a současně s ní vystupovala. Byla to SEKTA SVOBODNÉHO DUCHA. Již nahoře při inkvisici pražské roku 1390 konané, zmínili jsme se o exaltaci, která vycházela z domněnky o spojení s Bohem a v důsledku přivodila dožadování se rovnocennosti laika s kně- zem. To byl nejvyšší bod begardské dokonalosti, který, byl-li překročen, zvrhnul se v pohlavně výstřední život. Přechod od begardství k sektě svobodného ducha pěkně vyličuje Jan z Brna, o kterém jsme již nahoře se zmínili, že byl dvacet let mezi Begardy a osm let v sektě svobodného ducha. Dle něho, „quando pauper spiritu — ab omni creatura est se- gregatus, tunc transit in dignitatem, ita, quod consors fit divine nature“.1) Takový člověk splývá s Bohem v jedno, s nímž „unum efficiuntur et Deus totaliter et corporaliter est cum eis, quod angeli in speculo Trinitatis non possent discernere inter Deum et animam, que in libertate spiritus vixerit, propter per- fectam unionem ipsorum“.2) Ze splynutí s Bohem pak dovozo- vali, že jsou „impeccabiles“, což otevřelo dokořán bránu ne- mravnostem. To dokumentuje Jan z Brna na souvěrcích svého rodiště, řka: „Ego vidi unum begardum, qui totam noctem iacuit cum una begina in presencia mea in Brunna“...3) S touže sektou pak se potkáváme i za doby husitské. Byli to stoupenci Martina Loquise, řečeného Houska. Již Palacký v nich tušil sektu svobodného ducha, neboť ve svých dějinách o nich napsal: „poněvadž ale zdá se býti nepochybné, že nešťastní zoufalci tito zamítali konečně netoliko písmo svaté, ale i všecko positivné křesťanství a v učení jejich, pokud je známé, zpozoro- vati jest vliv ducha pantheistického: nelze tu neznamenati nákazy středověké sekty cizí..., která pode jménem „bratří a sestry svo- bodného ducha“, potom skrze dvoje století nejen po Francii, ale zvláště po Němcích a Italii na mnohých místech se vyskytovavši... vykořeněna býti nemohla“.4) Bližší poznání jejich nauky dává Palackému zcela za pravdu. Loquisovci se stotožňovali s výstředními Begardy, t. j. s bratřími svobodného ducha. Považovali sebe za spojené s Bohem, proto se navzájem oslovovali „bratře“ a „sestro“, Krista považo- vali za svého bratra. Splynutí s Bohem mělo v zápětí pachání nemravností. Myslíce, že nemohou hřešiti, zavrhli manželství a oddali se rozkošem. Se sektou svobodného ducha shodovali se 1) Wattenbach, O. c., 534—535. 2) O. c., 533—534. 3) O. c., 536. O sektě svobodného ducha v Čechách nacházíme zmín- ku též ve snu arcibiskupa Jana z Jenštejna. (Höfler, II., 336.). 4) Dějiny, III., 242. 29
BEGARDI V DOBĚ HUSITSKÉ. Chceme-li psáti o Begardech za doby husitské, pak nemů- žeme opominouti sektu druhou, která z ní vzešla a současně s ní vystupovala. Byla to SEKTA SVOBODNÉHO DUCHA. Již nahoře při inkvisici pražské roku 1390 konané, zmínili jsme se o exaltaci, která vycházela z domněnky o spojení s Bohem a v důsledku přivodila dožadování se rovnocennosti laika s kně- zem. To byl nejvyšší bod begardské dokonalosti, který, byl-li překročen, zvrhnul se v pohlavně výstřední život. Přechod od begardství k sektě svobodného ducha pěkně vyličuje Jan z Brna, o kterém jsme již nahoře se zmínili, že byl dvacet let mezi Begardy a osm let v sektě svobodného ducha. Dle něho, „quando pauper spiritu — ab omni creatura est se- gregatus, tunc transit in dignitatem, ita, quod consors fit divine nature“.1) Takový člověk splývá s Bohem v jedno, s nímž „unum efficiuntur et Deus totaliter et corporaliter est cum eis, quod angeli in speculo Trinitatis non possent discernere inter Deum et animam, que in libertate spiritus vixerit, propter per- fectam unionem ipsorum“.2) Ze splynutí s Bohem pak dovozo- vali, že jsou „impeccabiles“, což otevřelo dokořán bránu ne- mravnostem. To dokumentuje Jan z Brna na souvěrcích svého rodiště, řka: „Ego vidi unum begardum, qui totam noctem iacuit cum una begina in presencia mea in Brunna“...3) S touže sektou pak se potkáváme i za doby husitské. Byli to stoupenci Martina Loquise, řečeného Houska. Již Palacký v nich tušil sektu svobodného ducha, neboť ve svých dějinách o nich napsal: „poněvadž ale zdá se býti nepochybné, že nešťastní zoufalci tito zamítali konečně netoliko písmo svaté, ale i všecko positivné křesťanství a v učení jejich, pokud je známé, zpozoro- vati jest vliv ducha pantheistického: nelze tu neznamenati nákazy středověké sekty cizí..., která pode jménem „bratří a sestry svo- bodného ducha“, potom skrze dvoje století nejen po Francii, ale zvláště po Němcích a Italii na mnohých místech se vyskytovavši... vykořeněna býti nemohla“.4) Bližší poznání jejich nauky dává Palackému zcela za pravdu. Loquisovci se stotožňovali s výstředními Begardy, t. j. s bratřími svobodného ducha. Považovali sebe za spojené s Bohem, proto se navzájem oslovovali „bratře“ a „sestro“, Krista považo- vali za svého bratra. Splynutí s Bohem mělo v zápětí pachání nemravností. Myslíce, že nemohou hřešiti, zavrhli manželství a oddali se rozkošem. Se sektou svobodného ducha shodovali se 1) Wattenbach, O. c., 534—535. 2) O. c., 533—534. 3) O. c., 536. O sektě svobodného ducha v Čechách nacházíme zmín- ku též ve snu arcibiskupa Jana z Jenštejna. (Höfler, II., 336.). 4) Dějiny, III., 242. 29
Strana XXX
i zamítáním písma sv., přikázání „Nepokradeš“ a popíráním exi- stence ďáblů a andělů, místo kterých kladli hříchy a ctnosti. Srov- nejme jejich nauku s učením sekty svobodného ducha. ADAMITÉ. „Otče náš, jenž jsi — v Nas.“ 1) Item, Pána Ježíše Krista bra- trem svym jsü nazyvali.?) ..pravice, Ze mají byti svo- bodni synové boZi a dcery boží .a nemá manželství býti, oddá- vání dvů osobů, muže a ženy.) Item uxor debet esse parata viro suo, guandocungue et ubi- cungue vir postulaverit, etiam in ecclesia tenetur uxor debitum viro, reddere.*) BEGARDI. Deus sic est in omnibus, guod omnia sunt Deus.) ...quod in unitate divinae essentiae et trinitate personarum liber in spiritu... si vult esse... Filius, est Filius... et ex hoc dixit, quod Filius in divinis esset frater suus et sibi attinet. ..9) ..ex hac perfeccione unionis aliquorum cum Deo dicunt ali- qui, quod sunt inpeccabiles... (ideo)... mulier existens in ma- trimonio non tenetur ad obedi- enciam viri sui, quantum ad actus ad matrimonium perti- nentes.) ..Si natura inclinaret ad ac- tum venerum, potest licite ipsum perficere cum sorore sua vel matre in quocunque loco, sicut in altari.?) Myšlenka o splynutí člověka s Bohem neměla pouze vliv na mravní stránku Loguisovcův, nýbrž i na jejich názor eucharistický. Vnikáme takto do genese českého pikartství. Poněvadž sebe po- važovali za rovné Bohu, pak také v důsledku toho učili, že Kristus jest v člověku spravedlivém mnohem lépe přítomen, nežli ve svátosti oltářní, proto také prý dobrému náleží větší úcta, nežli Eucharistii. To jest však názor sekty svobodného ducha. TABORITÉ. It. dokázáno na ně, ani držie, že Kristus lépe jest v dobrém BEGARDI. ..homo unitus deo sit vene- randus, ut Christi corpus.) Clovéku neZli v svátosti.?) 1) F. R. B., V., 517. 2) O. c., 518. 8) Staří "letopisové čeští, 479. 3 F. R. B. V., 476. Dóllinger, IL, 390. O. c., 386. 8) 7) Dallinger, IL, 390. , 386. 0. 9) Nejedlý, Prameny k synodám atd., 43. 10) Dôllinger, IL, 397. 30
i zamítáním písma sv., přikázání „Nepokradeš“ a popíráním exi- stence ďáblů a andělů, místo kterých kladli hříchy a ctnosti. Srov- nejme jejich nauku s učením sekty svobodného ducha. ADAMITÉ. „Otče náš, jenž jsi — v Nas.“ 1) Item, Pána Ježíše Krista bra- trem svym jsü nazyvali.?) ..pravice, Ze mají byti svo- bodni synové boZi a dcery boží .a nemá manželství býti, oddá- vání dvů osobů, muže a ženy.) Item uxor debet esse parata viro suo, guandocungue et ubi- cungue vir postulaverit, etiam in ecclesia tenetur uxor debitum viro, reddere.*) BEGARDI. Deus sic est in omnibus, guod omnia sunt Deus.) ...quod in unitate divinae essentiae et trinitate personarum liber in spiritu... si vult esse... Filius, est Filius... et ex hoc dixit, quod Filius in divinis esset frater suus et sibi attinet. ..9) ..ex hac perfeccione unionis aliquorum cum Deo dicunt ali- qui, quod sunt inpeccabiles... (ideo)... mulier existens in ma- trimonio non tenetur ad obedi- enciam viri sui, quantum ad actus ad matrimonium perti- nentes.) ..Si natura inclinaret ad ac- tum venerum, potest licite ipsum perficere cum sorore sua vel matre in quocunque loco, sicut in altari.?) Myšlenka o splynutí člověka s Bohem neměla pouze vliv na mravní stránku Loguisovcův, nýbrž i na jejich názor eucharistický. Vnikáme takto do genese českého pikartství. Poněvadž sebe po- važovali za rovné Bohu, pak také v důsledku toho učili, že Kristus jest v člověku spravedlivém mnohem lépe přítomen, nežli ve svátosti oltářní, proto také prý dobrému náleží větší úcta, nežli Eucharistii. To jest však názor sekty svobodného ducha. TABORITÉ. It. dokázáno na ně, ani držie, že Kristus lépe jest v dobrém BEGARDI. ..homo unitus deo sit vene- randus, ut Christi corpus.) Clovéku neZli v svátosti.?) 1) F. R. B., V., 517. 2) O. c., 518. 8) Staří "letopisové čeští, 479. 3 F. R. B. V., 476. Dóllinger, IL, 390. O. c., 386. 8) 7) Dallinger, IL, 390. , 386. 0. 9) Nejedlý, Prameny k synodám atd., 43. 10) Dôllinger, IL, 397. 30
Strana XXXI
.. . držie, že člověk spravedlivý mnohem více má ctěn býti, než ta svátost oltářnie.1) 27°., quod sanguis boni ho- minis vel alia superfluitas corpo- ris sui ita reverenter sit trac- tanda, sicut Christi.2) Že popírání skutečné přítomnosti Kristovy ve svátosti oltářní nebylo skutečně původu domácího, dokazuje i Biskupec, dle něhož byl podobný názor v Čechách již od mnoha set let. Kromě toho záviseli stoupenci Loquisovi na sektě svobodného ducha v názorech již nahoře označených. ... že Boha v nebi a čertóv v pekle nenie, jedno v lidech zlých a Buoh v dobrých, to pravie.3) 5°, quod non sunt angeli, nissi virtutes hominum. 6°, quod non sunt demones, nisi vitia et peccata hominum.6) ... pravíce, že hřiechu není svému bližnímu vzieti od pití, od jedení.4) Dicere ancillam vel servum posse dare res domini sui sine licencia...7) Item, quod lex Dei scripta in regno reparato Ecclesie militantis cessabit et biblie scripte destru- entur, quia lex christi omnibus superscribetur in cordibus eo- rum.5) Hominem liberum esse a X. praceptis.8) Jeden článek radikálů husitských jest pro nás obzvláště poučný, neboť dokazuje husitisování Begardů a zároveň i přechod od begardství k svobodě ducha. Jako za doby Janovovy dožadovali se častého přijímání, tak na počátku husitsví přijali myšlenku utrakvistiskou. Z tohoto hodného přijímání pak odvozovali nepo- třebnost křtu, neboť prý dítě přijímá milost již v lůně mateřském, což vyjádřeno jest článkem: „It. dietě od dobrých rodičóv uro- zené nenie zavázáno ke krstu vodnému, neb v břiše dobré matky ducha svatého přijímá, z dóstojného přijímánie mateře těla a krve božie.“9) Ještě jasněji jest to vysloveno v traktátě Příbramově proti Martinkovi „Ad occurendum homini insano.“ V něm, v bodě šestém, potírá Příbram názor, dle něhož „děti nynějších svatých jsou počaty bez hříchu smrtelného.“10) 1) Nejedlý, U. d., 43. 2) O. c., 394. 3) F. R. B., V., 518. 4) Staří letopiscové, 479. F. R. B., V., 458. 6) Döllinger, II., 392. 7) O. c., 401. 8) O. c., 400. 9) A. Č., III., 221. 10) Sedlák, Táborské traktáty eucharistické, 7. 5) 31
.. . držie, že člověk spravedlivý mnohem více má ctěn býti, než ta svátost oltářnie.1) 27°., quod sanguis boni ho- minis vel alia superfluitas corpo- ris sui ita reverenter sit trac- tanda, sicut Christi.2) Že popírání skutečné přítomnosti Kristovy ve svátosti oltářní nebylo skutečně původu domácího, dokazuje i Biskupec, dle něhož byl podobný názor v Čechách již od mnoha set let. Kromě toho záviseli stoupenci Loquisovi na sektě svobodného ducha v názorech již nahoře označených. ... že Boha v nebi a čertóv v pekle nenie, jedno v lidech zlých a Buoh v dobrých, to pravie.3) 5°, quod non sunt angeli, nissi virtutes hominum. 6°, quod non sunt demones, nisi vitia et peccata hominum.6) ... pravíce, že hřiechu není svému bližnímu vzieti od pití, od jedení.4) Dicere ancillam vel servum posse dare res domini sui sine licencia...7) Item, quod lex Dei scripta in regno reparato Ecclesie militantis cessabit et biblie scripte destru- entur, quia lex christi omnibus superscribetur in cordibus eo- rum.5) Hominem liberum esse a X. praceptis.8) Jeden článek radikálů husitských jest pro nás obzvláště poučný, neboť dokazuje husitisování Begardů a zároveň i přechod od begardství k svobodě ducha. Jako za doby Janovovy dožadovali se častého přijímání, tak na počátku husitsví přijali myšlenku utrakvistiskou. Z tohoto hodného přijímání pak odvozovali nepo- třebnost křtu, neboť prý dítě přijímá milost již v lůně mateřském, což vyjádřeno jest článkem: „It. dietě od dobrých rodičóv uro- zené nenie zavázáno ke krstu vodnému, neb v břiše dobré matky ducha svatého přijímá, z dóstojného přijímánie mateře těla a krve božie.“9) Ještě jasněji jest to vysloveno v traktátě Příbramově proti Martinkovi „Ad occurendum homini insano.“ V něm, v bodě šestém, potírá Příbram názor, dle něhož „děti nynějších svatých jsou počaty bez hříchu smrtelného.“10) 1) Nejedlý, U. d., 43. 2) O. c., 394. 3) F. R. B., V., 518. 4) Staří letopiscové, 479. F. R. B., V., 458. 6) Döllinger, II., 392. 7) O. c., 401. 8) O. c., 400. 9) A. Č., III., 221. 10) Sedlák, Táborské traktáty eucharistické, 7. 5) 31
Strana XXXII
Při tak úzkých vztazích mezi Begardy a Adamity porozumíme zcela dobře zprávě Vavřince z Březové, dle které přijaly kněze Korandu zvláště nadšeně pražské Bekyně. 1) Magdeburská kronika2) pak o nich vypráví, kterak v bouřich po smrti Václava IV. na- stalých připojily se k Husitům, pomáhajíce páliti kláštery, kostely a pronásledovati osoby duchovní. Jan Vodňanský nám zaznamenal vypravování jisté ženy, která měla mezi Adamity sestru. Svědčí o jejich sexuelních výstřednostech.3) Na jednom místě v Povltaví pobili asi čtyřicet mužů a přepadli Rosice,4) při čemž povraždili všechno, ani žen a dětí nevyjímaje. Na to vytáhl proti nim Žižka. V otevřeném boji s Naháči bránila se zvláště udatně žena zvaná Marie, která ohánějíc se zuřivě mečem, pobila prý dosti lidí. Její společník Rohan (Cornutus) padl, poset jsa šípy. Ostatní byli pochytáni a žádáni za odvolání bludů. Kteří tak neučinili, byli upáleni na dvoře fary v Klokotech.5) Na to prý se zbytky Ada- mitů pečlivě skrývaly. Když pak vypukly bratrovražedné boje mezi stranami husitskými, počali opět zbylí členové navazovati mezi sebou styky.6) Dle mínění Bosákova byla prý v pozdější době mezi nimi i manželka Bedřicha ze Strážnice.7) Stoupenci Loquisovi skutečně nevyhynuli. Důkazem toho a to důkazem klassickým — ideová totožnost s Begardy — jsou Be- kyněmi inkvirované Rokycanou v Hradci Králové roku 1443. Ty se v názoru eucharistickém zcela ztotožňovaly s Martinkem a Kánišem, tvrdíce, že Tělo Páně jest skutečně přítomno pouze na nebesích.8) Pokud tedy souviselo učení Martinkovo s Begardy, tedy mělo dvojí směr: první obracel se od Eucharistie k mravně dokonalému člověku, druhý od Krista na oltáři ku Kristu na nebesích. BEKYNĚ. 10) LOQUIS.9) ...cum Martinus, dictus Lo- quis, blaspheme reponderet di- cens, corpus Christi fore in celo, racionem assignans, quoniam nisi unum corpus habuit et non plura, sicut plures fiunt hostie in altari. ...vetule quedam in picardico errore comperte, que eciam pu- blice in Hradecz super Albea de anno domini 1443°... suos er- rores revocarent, fasse sunt, quod licet in ecclesia genu flectebant et adorabant, sed nunquam ipsi Christo hoc, qui est in sacra- mento, faciebant, sed eum, qui in celis esset... 1) F. R. B., V., 424. 2) Chroniken der deutschen Städte, Magdeburg, I., 348. 3) „Locustarium, fol. 52b. 4) L. C. 5) O. c., 53a. 6) Ibid. 53 b. 7) O. c., 54b. 8) Nejedlý, Prameny k synodám etc., 136. 9) F. R. B., V., 493. 16) Nejedlý, O. c. 136. 32
Při tak úzkých vztazích mezi Begardy a Adamity porozumíme zcela dobře zprávě Vavřince z Březové, dle které přijaly kněze Korandu zvláště nadšeně pražské Bekyně. 1) Magdeburská kronika2) pak o nich vypráví, kterak v bouřich po smrti Václava IV. na- stalých připojily se k Husitům, pomáhajíce páliti kláštery, kostely a pronásledovati osoby duchovní. Jan Vodňanský nám zaznamenal vypravování jisté ženy, která měla mezi Adamity sestru. Svědčí o jejich sexuelních výstřednostech.3) Na jednom místě v Povltaví pobili asi čtyřicet mužů a přepadli Rosice,4) při čemž povraždili všechno, ani žen a dětí nevyjímaje. Na to vytáhl proti nim Žižka. V otevřeném boji s Naháči bránila se zvláště udatně žena zvaná Marie, která ohánějíc se zuřivě mečem, pobila prý dosti lidí. Její společník Rohan (Cornutus) padl, poset jsa šípy. Ostatní byli pochytáni a žádáni za odvolání bludů. Kteří tak neučinili, byli upáleni na dvoře fary v Klokotech.5) Na to prý se zbytky Ada- mitů pečlivě skrývaly. Když pak vypukly bratrovražedné boje mezi stranami husitskými, počali opět zbylí členové navazovati mezi sebou styky.6) Dle mínění Bosákova byla prý v pozdější době mezi nimi i manželka Bedřicha ze Strážnice.7) Stoupenci Loquisovi skutečně nevyhynuli. Důkazem toho a to důkazem klassickým — ideová totožnost s Begardy — jsou Be- kyněmi inkvirované Rokycanou v Hradci Králové roku 1443. Ty se v názoru eucharistickém zcela ztotožňovaly s Martinkem a Kánišem, tvrdíce, že Tělo Páně jest skutečně přítomno pouze na nebesích.8) Pokud tedy souviselo učení Martinkovo s Begardy, tedy mělo dvojí směr: první obracel se od Eucharistie k mravně dokonalému člověku, druhý od Krista na oltáři ku Kristu na nebesích. BEKYNĚ. 10) LOQUIS.9) ...cum Martinus, dictus Lo- quis, blaspheme reponderet di- cens, corpus Christi fore in celo, racionem assignans, quoniam nisi unum corpus habuit et non plura, sicut plures fiunt hostie in altari. ...vetule quedam in picardico errore comperte, que eciam pu- blice in Hradecz super Albea de anno domini 1443°... suos er- rores revocarent, fasse sunt, quod licet in ecclesia genu flectebant et adorabant, sed nunquam ipsi Christo hoc, qui est in sacra- mento, faciebant, sed eum, qui in celis esset... 1) F. R. B., V., 424. 2) Chroniken der deutschen Städte, Magdeburg, I., 348. 3) „Locustarium, fol. 52b. 4) L. C. 5) O. c., 53a. 6) Ibid. 53 b. 7) O. c., 54b. 8) Nejedlý, Prameny k synodám etc., 136. 9) F. R. B., V., 493. 16) Nejedlý, O. c. 136. 32
Strana XXXIII
I v dobách pozdějších se s nimi stále ještě setkáváme. „Staří letopisové čeští“ při roku 1455 mluví o Naháčích, kteří se po- jednou ukázali a děsili pohlaví ženské.1) Tempelfeld2) ve svém traktátě proti Jiříkovi z Poděbrad složeném (1459), vytýká novému králi sektářství, při čemž kromě jiných bludařův uvádí též Miku- lášence, t. j. Naháče, nazvané tak dle jáhna Mikuláše v církvi prvotní. Jest záhodno si blíže všimnouti františkánského hnutí v té době u nás panujícího. Pilná ruka Petra z Klatov zachovala po- tomstvu obšírný seznam bludných článků františkánských. Týkají se pouze kapistránských observantů t. zv. Bernardinů. Nejvý- značnější z nich jsou tyto: Ohledně subjektivní kvalifikace hlásali neplatnost konsekrace od špatného kněze učiněné, ale kromě toho docházeli dokonce ještě tak daleko, že prohlašovali mše a modlitby kněží svého řádu za mnohem účinnější, nežli kněží ostatních. Kromě toho kladli důraz i na subjektivní kvalifikaci laiků, hlásajíce, že laik přijímající ve stavu těžkého hříchu ne- přijímá vůbec Těla Kristova. Tento článek jest důležit tím, že se s ním potkáváme v konfessi anglo—české sekty a také proto, že Jan Vodňanský mluví o Fantiškánech vypuzených a uprchlých z Italie do Anglie a odtud přišlých přes Německo k nám. Z řady ostatních článků dýše nenávist k Dominikánům a Minoritům. Co ale zvláště překvapuje, jest poslední článek, dle něhož výstřední observanti byli ochotni podávati z kalicha, — kdyby to papež dovolil! Z toho poznáváme, že stoupenci netvořili ještě žádné samotné sekty, neboť zachovávali poslušnost ke sv. Stolici. Jednalo se tedy o výstřední observanty, u nichž názor o subjektivní kvali- fikaci kněze byl mostem vedoucím k heresi. Takový byl stav hnutí františkánského za života Kapistranova, neboť při proviněních, dle jejich mínění zvláště těžkých, prohlašovali, že může absolvovati jedině papež anebo — Kapistrán. V takovém stavu však františkánské hnutí nezůstalo. Konkretní důkaz toho máme v událostech chebských. Tam nařídil papež Pius II. reformu Františkánů a Klarisek. (1465.)3) Bulla jeho měla za následek rozprchnutí se obou jmenovaných konventů a založili sektu za vedení Jana Wirsperka. Z listu zaslaného legátem Ru- dolfem lavantským biskupu řezenskému (leden 1466), poznáváme, že se nejednalo o nějaké samorostlé hnutí, neboť se v něm vý- slovně mluví, „quod est multitudo in eiusmodi secta in diversis partibus Alemaniae“. Bližší ohledání článků pak dosvědčuje, že se jedná o fraticelsko-begardské hnutí. Lokální zabarvení jevilo se pouze tím, že očekávali roku 1467 příchod nového spasitele. Tím bude Jan z Wirsperka, jehož předchůdcem jest jakýsi „Jo- annes ab Oriente.“ Od Fraticellů se lišili svým sociálním pro- gramem, jenž hlásal odstranění šlechty a její uvedení do měst. Mocní budou svrženi a malí povýšeni. 1) 479. 2) Jordan, das Königtum Georg's von Podiebrad, 391. 3) Gradl, Die Irrlehre der Wirsperger. (Z. f. G. D. B., XIX.), 272. 33 3
I v dobách pozdějších se s nimi stále ještě setkáváme. „Staří letopisové čeští“ při roku 1455 mluví o Naháčích, kteří se po- jednou ukázali a děsili pohlaví ženské.1) Tempelfeld2) ve svém traktátě proti Jiříkovi z Poděbrad složeném (1459), vytýká novému králi sektářství, při čemž kromě jiných bludařův uvádí též Miku- lášence, t. j. Naháče, nazvané tak dle jáhna Mikuláše v církvi prvotní. Jest záhodno si blíže všimnouti františkánského hnutí v té době u nás panujícího. Pilná ruka Petra z Klatov zachovala po- tomstvu obšírný seznam bludných článků františkánských. Týkají se pouze kapistránských observantů t. zv. Bernardinů. Nejvý- značnější z nich jsou tyto: Ohledně subjektivní kvalifikace hlásali neplatnost konsekrace od špatného kněze učiněné, ale kromě toho docházeli dokonce ještě tak daleko, že prohlašovali mše a modlitby kněží svého řádu za mnohem účinnější, nežli kněží ostatních. Kromě toho kladli důraz i na subjektivní kvalifikaci laiků, hlásajíce, že laik přijímající ve stavu těžkého hříchu ne- přijímá vůbec Těla Kristova. Tento článek jest důležit tím, že se s ním potkáváme v konfessi anglo—české sekty a také proto, že Jan Vodňanský mluví o Fantiškánech vypuzených a uprchlých z Italie do Anglie a odtud přišlých přes Německo k nám. Z řady ostatních článků dýše nenávist k Dominikánům a Minoritům. Co ale zvláště překvapuje, jest poslední článek, dle něhož výstřední observanti byli ochotni podávati z kalicha, — kdyby to papež dovolil! Z toho poznáváme, že stoupenci netvořili ještě žádné samotné sekty, neboť zachovávali poslušnost ke sv. Stolici. Jednalo se tedy o výstřední observanty, u nichž názor o subjektivní kvali- fikaci kněze byl mostem vedoucím k heresi. Takový byl stav hnutí františkánského za života Kapistranova, neboť při proviněních, dle jejich mínění zvláště těžkých, prohlašovali, že může absolvovati jedině papež anebo — Kapistrán. V takovém stavu však františkánské hnutí nezůstalo. Konkretní důkaz toho máme v událostech chebských. Tam nařídil papež Pius II. reformu Františkánů a Klarisek. (1465.)3) Bulla jeho měla za následek rozprchnutí se obou jmenovaných konventů a založili sektu za vedení Jana Wirsperka. Z listu zaslaného legátem Ru- dolfem lavantským biskupu řezenskému (leden 1466), poznáváme, že se nejednalo o nějaké samorostlé hnutí, neboť se v něm vý- slovně mluví, „quod est multitudo in eiusmodi secta in diversis partibus Alemaniae“. Bližší ohledání článků pak dosvědčuje, že se jedná o fraticelsko-begardské hnutí. Lokální zabarvení jevilo se pouze tím, že očekávali roku 1467 příchod nového spasitele. Tím bude Jan z Wirsperka, jehož předchůdcem jest jakýsi „Jo- annes ab Oriente.“ Od Fraticellů se lišili svým sociálním pro- gramem, jenž hlásal odstranění šlechty a její uvedení do měst. Mocní budou svrženi a malí povýšeni. 1) 479. 2) Jordan, das Königtum Georg's von Podiebrad, 391. 3) Gradl, Die Irrlehre der Wirsperger. (Z. f. G. D. B., XIX.), 272. 33 3
Strana XXXIV
BEGARDI. CHEBŠTÍ FRANTIŠKÁNI. Item, quando frater habet gra- via pecata... ille non debet di- cere de gravioribus, set solum levia... quia ipsi sacerdotes non stant in veritate perfecci- onis...1) Item de iure poteris mentiri et homines decipere qualitercun- que poteris...2) ... dicentes, quod essent in- ... erit unus pastor ... per quem omnes in eum credentes terius consecrati, sicut sacer- debent illuminari speciali et in- dotes...3) teriori luce, etiam ad cognos- ...beghardus studuit suam doctrinam in libro Trinitatis...4) cendam sanctam trinitatem...6) Praeterea dictum est nobis, quod valde difficulter apprehendi pos- sent, quid dicant et confitean- tur ; putant enim sibi licere men- tiri praelatis et confessoribus suis ex verbo evangelii: „Estote prudentes sicut serpentes“ etc.5) Charakteru fraticelského jest důraz kladený na apoštolskou chudobu, prohlašování papeže za Antikrista,7) jakož i mínění, že nikdo jich nemůže exkommunikovati.3) Učení Wirsperkovo jako kacířské odsoudila řádová provin- ciální kapitola ve Freiberku dne 27. května, 1466.9) Konstatovala v něm sedmdesát falešných článků, jejichž textu nemáme bohužel po ruce. Velmi závazným zjevem jest, že důkladnější zprávy o českých Begardech v době poděbradské se úplně kryjí s našemi údaji o periodě předhusitské. Poznáváme totiž, kterak Begardi jdou parallelně s bratry svobodného ducha, kteří vycházejí od nich. První rigorosní skupina se nám jeví v traktátě Petra z Klatov. „De signis haereticorum“. 10) Begardi za jeho doby považovali se za tak svaté, že sebe kladli na roveň kněžím a žádali pro sebe každodenní přijímání — pod oboji způsobou. Totéž se dočítáme v jedné konfessi souvěké.11) Jiná pak nám o nich vypravuje, kterak Bekyně káží v kostele. 12) Charakteristické jest, že mezi nimi byly též vystouplé mnišky.13) Jiný pramen pak mluví i o skupině laxní, bratřích svobodného ducha. Byly to Bekyně, které již dlouho prodlévaly ve společenstvu,14) neboť pisatel výslovně praví „etiam 1) Wattenbach, Uber die Sekte der Brüder v. freien Geiste. (S. B Berlin, Ak., 1887), 535. 2) L. C., 532. 3) Sedlák, Hus, 43. (Begardi pražští z r. 1389.) 4) Wattenbach, o. c., 536. 5) Döllinger, II., 626. 6) O. c., 625. 7) L. C. 8) O. c., 626. 9) Gradl, 273. 10) Fol. 82b1. 11) Höfler, Ill., 185. 12) O. c., 186. 13) L. C. 14) O. c., 187. 34
BEGARDI. CHEBŠTÍ FRANTIŠKÁNI. Item, quando frater habet gra- via pecata... ille non debet di- cere de gravioribus, set solum levia... quia ipsi sacerdotes non stant in veritate perfecci- onis...1) Item de iure poteris mentiri et homines decipere qualitercun- que poteris...2) ... dicentes, quod essent in- ... erit unus pastor ... per quem omnes in eum credentes terius consecrati, sicut sacer- debent illuminari speciali et in- dotes...3) teriori luce, etiam ad cognos- ...beghardus studuit suam doctrinam in libro Trinitatis...4) cendam sanctam trinitatem...6) Praeterea dictum est nobis, quod valde difficulter apprehendi pos- sent, quid dicant et confitean- tur ; putant enim sibi licere men- tiri praelatis et confessoribus suis ex verbo evangelii: „Estote prudentes sicut serpentes“ etc.5) Charakteru fraticelského jest důraz kladený na apoštolskou chudobu, prohlašování papeže za Antikrista,7) jakož i mínění, že nikdo jich nemůže exkommunikovati.3) Učení Wirsperkovo jako kacířské odsoudila řádová provin- ciální kapitola ve Freiberku dne 27. května, 1466.9) Konstatovala v něm sedmdesát falešných článků, jejichž textu nemáme bohužel po ruce. Velmi závazným zjevem jest, že důkladnější zprávy o českých Begardech v době poděbradské se úplně kryjí s našemi údaji o periodě předhusitské. Poznáváme totiž, kterak Begardi jdou parallelně s bratry svobodného ducha, kteří vycházejí od nich. První rigorosní skupina se nám jeví v traktátě Petra z Klatov. „De signis haereticorum“. 10) Begardi za jeho doby považovali se za tak svaté, že sebe kladli na roveň kněžím a žádali pro sebe každodenní přijímání — pod oboji způsobou. Totéž se dočítáme v jedné konfessi souvěké.11) Jiná pak nám o nich vypravuje, kterak Bekyně káží v kostele. 12) Charakteristické jest, že mezi nimi byly též vystouplé mnišky.13) Jiný pramen pak mluví i o skupině laxní, bratřích svobodného ducha. Byly to Bekyně, které již dlouho prodlévaly ve společenstvu,14) neboť pisatel výslovně praví „etiam 1) Wattenbach, Uber die Sekte der Brüder v. freien Geiste. (S. B Berlin, Ak., 1887), 535. 2) L. C., 532. 3) Sedlák, Hus, 43. (Begardi pražští z r. 1389.) 4) Wattenbach, o. c., 536. 5) Döllinger, II., 626. 6) O. c., 625. 7) L. C. 8) O. c., 626. 9) Gradl, 273. 10) Fol. 82b1. 11) Höfler, Ill., 185. 12) O. c., 186. 13) L. C. 14) O. c., 187. 34
Strana XXXV
Pragae audivi a vetulis“. Ty pak o sobě myslely, že jsou tak svaté, že jsou „impeccabiles“. Z toho názoru pak následovaly články jiné, rovněž u Höflera otisknuté a z téže doby pocházející. ČEŠTÍ SEKTÁŘI. BEGARDI. (Item neděle, ani jiných svátkův nesvětí ale říkají, že svatému všecko svaté jest, neb jsme svatí a plní ducha svatého).1) Item, quod homo unitus (-Deo), sicut ipsi uniuntur non teneatur deferre honorem vel reverentiam sanctis vel Dei diem peragere...3) (Smilstvo za žádný hřích ne- mají, ale vuobec svých žen požie- vají a to v najvětšie hod činie a hájí se písmem zákona božieho: „Rosťte a množte se...“)2) ... ex hac perfeccione unionis aliquorum cum Deo dicunt aliqui, quod sint impeccabiles ... unde quamvis exerceant actum incon- tinentiae ... non reputant hoc peccatum.4) JAN Z BRNA.5) Eciam si mulierem — in sa- cratissima nocte peterem ... nec debeo habere pro peccato... I co do zvláštního nápoje souhlasí s Begardy. BEGARDI. Repertum est, quod inter eos (Item, kdož chtí z víry svéstí, tehdy najprve dadie jemu nápoje viri et mulieres ... vino in quo luxuria est... (in) passiones dáblem připraveného, ježto ... jakž se brzo napije, tak i hned ignominiae incidunt...7) nemuož bez nich býti...)) ČEŠTÍ SEKTÁŘI. Begardi v pravém slova smyslu i bratří svobodní v době po- děbradské tedy skutečně u nás byli. Na základě toho pak lze při- kročiti k jinému nad míru důležitému svědectví. Jest to až dosud kaceřované vyznání Jana Ležky, o něž se opírá spisek Víta z Krupé proti Bratřím.3) Vytkněme nejvýznačnější jeho body a seznáme, že skutečně odpovídá všemu, co jsme až dosud o Begardech poznali. Radikální skupina „pravie, že jich nepotřebie křtíti, neb jsme my křtěni.“9) S tím článkem jsme se již potkali v táborských článcích z roku 1420, dle kterých „dietě od dobrých rodičů u- 1) Höfler, II., 506. 2) L. C. 3) Döllinger, II., 401. 4) O. c., 390. 5) Wattenbach, o. c., 533. 6) Höfler, II., 506. 7) Döllinger, II., 413. 8) Uveřejnil u výtahu Goll, Zprávy o zasedání čes. spol. nauk, 1878. 9) O. c., 164. 35 3*
Pragae audivi a vetulis“. Ty pak o sobě myslely, že jsou tak svaté, že jsou „impeccabiles“. Z toho názoru pak následovaly články jiné, rovněž u Höflera otisknuté a z téže doby pocházející. ČEŠTÍ SEKTÁŘI. BEGARDI. (Item neděle, ani jiných svátkův nesvětí ale říkají, že svatému všecko svaté jest, neb jsme svatí a plní ducha svatého).1) Item, quod homo unitus (-Deo), sicut ipsi uniuntur non teneatur deferre honorem vel reverentiam sanctis vel Dei diem peragere...3) (Smilstvo za žádný hřích ne- mají, ale vuobec svých žen požie- vají a to v najvětšie hod činie a hájí se písmem zákona božieho: „Rosťte a množte se...“)2) ... ex hac perfeccione unionis aliquorum cum Deo dicunt aliqui, quod sint impeccabiles ... unde quamvis exerceant actum incon- tinentiae ... non reputant hoc peccatum.4) JAN Z BRNA.5) Eciam si mulierem — in sa- cratissima nocte peterem ... nec debeo habere pro peccato... I co do zvláštního nápoje souhlasí s Begardy. BEGARDI. Repertum est, quod inter eos (Item, kdož chtí z víry svéstí, tehdy najprve dadie jemu nápoje viri et mulieres ... vino in quo luxuria est... (in) passiones dáblem připraveného, ježto ... jakž se brzo napije, tak i hned ignominiae incidunt...7) nemuož bez nich býti...)) ČEŠTÍ SEKTÁŘI. Begardi v pravém slova smyslu i bratří svobodní v době po- děbradské tedy skutečně u nás byli. Na základě toho pak lze při- kročiti k jinému nad míru důležitému svědectví. Jest to až dosud kaceřované vyznání Jana Ležky, o něž se opírá spisek Víta z Krupé proti Bratřím.3) Vytkněme nejvýznačnější jeho body a seznáme, že skutečně odpovídá všemu, co jsme až dosud o Begardech poznali. Radikální skupina „pravie, že jich nepotřebie křtíti, neb jsme my křtěni.“9) S tím článkem jsme se již potkali v táborských článcích z roku 1420, dle kterých „dietě od dobrých rodičů u- 1) Höfler, II., 506. 2) L. C. 3) Döllinger, II., 401. 4) O. c., 390. 5) Wattenbach, o. c., 533. 6) Höfler, II., 506. 7) Döllinger, II., 413. 8) Uveřejnil u výtahu Goll, Zprávy o zasedání čes. spol. nauk, 1878. 9) O. c., 164. 35 3*
Strana XXXVI
rozené nenie zavázáno ke krstu vodnému, neb v břiše matky ducha svatého přijímá.“1) Totéž pak nacházíme v kofessi česko- německých Pikartů u Bartoše písaře, podle níž křtu „není potřebí, že děti křesťanští u víře rodičův učiněni, jsou pokřtěni.“2) S tou zásadou se skutečně potkáváme u sekty svobodného ducha v Ně- mecku, v jejichž článcích, jak jsme již poznali, čteme... „si paganus esset in tali libertate spiritus, non indigeret de bap- tismo.“3) Z té příčiny jest velmi závazným momentem, že Ležka byl členem sekty, rozšířené i mezi Němci, jak níže poznáme. Jako první radikálové, tak i stoupenci Ležkovi „o těle pána Ježíše nevěřie v svátosti oltářnie, ani se chtie klaněti, ani klekati, nazývajíce jie motýlem.“4) To nás upomíná na Martinkovce, kteří raději se klaněli krtu, netopýru a motýlu, myslice, že jest v nich Kristus lépe přítomen, nežli ve svátosti oltářní. Tomu pak od- povídá i konfesse českých Begardů u Höflera,5) kde čteme: „Corpus Christi apellant motýlem“ atd. Na totožnost s tím nás přivádí Ležkovo odvolání v Hradci Králové, kde se odříkával téhož bludu, kterého se vzdávaly tamtéž Bekyně před Rokycanou (1443). Pravil: „Ale když dějí: „věříš-li tak, že živé tělo buožie narozené z panny Marie, ukřižované, na pravici božie sedíce“6) — nevyznávají, ale dají se upáliti. K tomu pak dodává významná slova: „Tak nás ti kacíři učili.“ Dle všeho věřili o pravé pří- tomnosti Kristově — na nebesích, jak se dá souditi ze slov... „ani od svých kněží nevěří a pravie, že tepruv v nebesích budú jiesti tělo božie.“7) Ze zamítání transsubstantiace vyplývalo neslýchané rouhání. Dle slov Ležkových činili jeho stoupenci totéž, co na počátku husitství prováděli pověstní Pikarti. Že pak se nejedná o pouhý klep, tomu nasvědčuje naprostý souhlas ostatních souvěkovců. Ležkovým slovům: „Vzemše tělo božie v jednom kostele, při- nesše domuov, položivše na stuol, i bodli nožem, až krev drahá z toho těla tříkala a na ně se vylévala“8) odpovídá dotaz dobře informovaného Jindřicha Institoris...9) „quid denique de illis, qui veritatem sacramenti eucharistie crudeliter cultris experiri presumpserunt?“ Ještě lépe pak to vysvítá o způsobu, jímž chtěli připraviti nováčky o víru v skutečnou přítomnost Páně ve svá- tosti oltářní, v čemž Ležek se zcela shoduje s Janem Vodňanským. LEŽEK. 1) ... falešní bratři rozkázali jemu ihned z prvu počátku vidúce JAN Z VODŇAN.11) Alias quoque cerymonias pre- cipiunt persone, quam ad omne 1) A. Č., III., 221. 2) F. R. B., VI., 82 ab. 3) Döllinger, II., 388. 4) Goll, o. c., 164. 5) O. С., 504. 6) Goll, o. c., 165. 7) O. с., 164. 8) L. c. 9) Clypens, CII.a1. 10) O. c., 168. 11) Locustarium, 14 a. 36
rozené nenie zavázáno ke krstu vodnému, neb v břiše matky ducha svatého přijímá.“1) Totéž pak nacházíme v kofessi česko- německých Pikartů u Bartoše písaře, podle níž křtu „není potřebí, že děti křesťanští u víře rodičův učiněni, jsou pokřtěni.“2) S tou zásadou se skutečně potkáváme u sekty svobodného ducha v Ně- mecku, v jejichž článcích, jak jsme již poznali, čteme... „si paganus esset in tali libertate spiritus, non indigeret de bap- tismo.“3) Z té příčiny jest velmi závazným momentem, že Ležka byl členem sekty, rozšířené i mezi Němci, jak níže poznáme. Jako první radikálové, tak i stoupenci Ležkovi „o těle pána Ježíše nevěřie v svátosti oltářnie, ani se chtie klaněti, ani klekati, nazývajíce jie motýlem.“4) To nás upomíná na Martinkovce, kteří raději se klaněli krtu, netopýru a motýlu, myslice, že jest v nich Kristus lépe přítomen, nežli ve svátosti oltářní. Tomu pak od- povídá i konfesse českých Begardů u Höflera,5) kde čteme: „Corpus Christi apellant motýlem“ atd. Na totožnost s tím nás přivádí Ležkovo odvolání v Hradci Králové, kde se odříkával téhož bludu, kterého se vzdávaly tamtéž Bekyně před Rokycanou (1443). Pravil: „Ale když dějí: „věříš-li tak, že živé tělo buožie narozené z panny Marie, ukřižované, na pravici božie sedíce“6) — nevyznávají, ale dají se upáliti. K tomu pak dodává významná slova: „Tak nás ti kacíři učili.“ Dle všeho věřili o pravé pří- tomnosti Kristově — na nebesích, jak se dá souditi ze slov... „ani od svých kněží nevěří a pravie, že tepruv v nebesích budú jiesti tělo božie.“7) Ze zamítání transsubstantiace vyplývalo neslýchané rouhání. Dle slov Ležkových činili jeho stoupenci totéž, co na počátku husitství prováděli pověstní Pikarti. Že pak se nejedná o pouhý klep, tomu nasvědčuje naprostý souhlas ostatních souvěkovců. Ležkovým slovům: „Vzemše tělo božie v jednom kostele, při- nesše domuov, položivše na stuol, i bodli nožem, až krev drahá z toho těla tříkala a na ně se vylévala“8) odpovídá dotaz dobře informovaného Jindřicha Institoris...9) „quid denique de illis, qui veritatem sacramenti eucharistie crudeliter cultris experiri presumpserunt?“ Ještě lépe pak to vysvítá o způsobu, jímž chtěli připraviti nováčky o víru v skutečnou přítomnost Páně ve svá- tosti oltářní, v čemž Ležek se zcela shoduje s Janem Vodňanským. LEŽEK. 1) ... falešní bratři rozkázali jemu ihned z prvu počátku vidúce JAN Z VODŇAN.11) Alias quoque cerymonias pre- cipiunt persone, quam ad omne 1) A. Č., III., 221. 2) F. R. B., VI., 82 ab. 3) Döllinger, II., 388. 4) Goll, o. c., 164. 5) O. С., 504. 6) Goll, o. c., 165. 7) O. с., 164. 8) L. c. 9) Clypens, CII.a1. 10) O. c., 168. 11) Locustarium, 14 a. 36
Strana XXXVII
jeho věrú pravú nachyleného scelus peragendum conspiciunt k tělu a krvi Pána Ježíše, řkúce, audacem ...Huic namque inpo- aby šel do kostela křesťanského, nunt, ut intrans ecclesiam eo modo, ut supra dictum est, si kdež jest tělo božie v monstrancí, neminem adesse viderit, accedit aby mluvil k tělu božiemu slova ad ciborium, si potest, sin autem, tato: „Jsi-li tu v monstrancí v té bělosti a okrúhlosti pravé tělo ad cancellum, ubi servatur euca- ristia et percuciens cum baculo, božie, mluv se mnú!“ A to sem po třikrát učinil. A když sem dicat: „Si deus es, quid ibi žádné odpovědi neměl, tehdy manes? Loquere michi?,“ et hoc tribus vicibus. Et cum nichil sem se zase k falešným bra- audierit, dicere debet: „Non est tříkóm navrátil a řekl, že tělo ibi presens. Si enim adesset, sine božie nic mně jest neodpovědělo. dubio michi locutus fuisset. Ergo Tehdy oni jsú řekli s křikem a non fuit, nec est hic. Hoc tres s smiechem...: „Vidiž a zna- menaj, kterakéhoť boha vaši aversieorumfassi suntetinscriptis kněží mají, že modlu... reliquerunt... I o způsobu života sektářů lze skoro každý výrok Ležkův dokumentovati. Předně, co se týká společné pokladnice: ... pravil, že falešni bratříkové mají veliké poklady v rozličných městech na mnoho tisícuov a vždy chovají. BEGARDI. Omnia enim nobis omnibus sunt communia. Thesauros mul- tos habemus repositos et non permittitur quispiam egere.2) Secreto etiam collectas ca- piunt...3) Při tom velmi příznačno jest, jak níže při Janovi Vodňanském poznáme, že sběrač jeden se vydával za sběrače pro Minority.4) I jiný moment stotožňuje stoupence Ležkovi zcela s Begardy. Praví totiž o sobě: „Žaluji na se, že sem byl mezi bludnými bratřími 2 letě na vzkušení. A byl sem apoštolem sedm let a v tom času mnoho panen, vdov, žen i muského pohlavie — velmi mnoho sem svedl“...5) Proto také mohl referovati o tajných se- xuelních zlořádech, neboť „ne každému zjevie svého zlosynstva, leč mezi nimi několik let pobude.“6) Tím se naráží na onu vyšší dokonalost, kterou jsme poznali u pražských Bekyň, které sebe považovaly za „impeccabiles.“7) LEŽEK. 1) Goll, o. c., 168. 2) Locustarium, fol. 8 a. Döllinger, II., 412. 4) Locustarium, fol. 10 b. 5) Goll, o. c., 167. 6) O. с., 164. 7) Po tolika dokumentech můžeme bez nejmenších těžkostí vyvrátiti mínění Nejedlého (Dějiny husitského zpěvu za válek husitských, 290), dle něhož „není nepodobno pravdě, že zprávy o adamitství jsou ve středověku pouhé pomluvy, jimiž byli týrání všichni, kdož pro odpor světa se uchy- lovali k tajným náboženským schůzím. Zlomyslnost lidí pak nedovedla si tuto tajnost vysvětliti jinak, leč nemravností činů zde provozovaných.“ Při- pouštíme nevinné nařknutí, neboť jsme poznali, že při vzniku Jednoty pletli 3) 37
jeho věrú pravú nachyleného scelus peragendum conspiciunt k tělu a krvi Pána Ježíše, řkúce, audacem ...Huic namque inpo- aby šel do kostela křesťanského, nunt, ut intrans ecclesiam eo modo, ut supra dictum est, si kdež jest tělo božie v monstrancí, neminem adesse viderit, accedit aby mluvil k tělu božiemu slova ad ciborium, si potest, sin autem, tato: „Jsi-li tu v monstrancí v té bělosti a okrúhlosti pravé tělo ad cancellum, ubi servatur euca- ristia et percuciens cum baculo, božie, mluv se mnú!“ A to sem po třikrát učinil. A když sem dicat: „Si deus es, quid ibi žádné odpovědi neměl, tehdy manes? Loquere michi?,“ et hoc tribus vicibus. Et cum nichil sem se zase k falešným bra- audierit, dicere debet: „Non est tříkóm navrátil a řekl, že tělo ibi presens. Si enim adesset, sine božie nic mně jest neodpovědělo. dubio michi locutus fuisset. Ergo Tehdy oni jsú řekli s křikem a non fuit, nec est hic. Hoc tres s smiechem...: „Vidiž a zna- menaj, kterakéhoť boha vaši aversieorumfassi suntetinscriptis kněží mají, že modlu... reliquerunt... I o způsobu života sektářů lze skoro každý výrok Ležkův dokumentovati. Předně, co se týká společné pokladnice: ... pravil, že falešni bratříkové mají veliké poklady v rozličných městech na mnoho tisícuov a vždy chovají. BEGARDI. Omnia enim nobis omnibus sunt communia. Thesauros mul- tos habemus repositos et non permittitur quispiam egere.2) Secreto etiam collectas ca- piunt...3) Při tom velmi příznačno jest, jak níže při Janovi Vodňanském poznáme, že sběrač jeden se vydával za sběrače pro Minority.4) I jiný moment stotožňuje stoupence Ležkovi zcela s Begardy. Praví totiž o sobě: „Žaluji na se, že sem byl mezi bludnými bratřími 2 letě na vzkušení. A byl sem apoštolem sedm let a v tom času mnoho panen, vdov, žen i muského pohlavie — velmi mnoho sem svedl“...5) Proto také mohl referovati o tajných se- xuelních zlořádech, neboť „ne každému zjevie svého zlosynstva, leč mezi nimi několik let pobude.“6) Tím se naráží na onu vyšší dokonalost, kterou jsme poznali u pražských Bekyň, které sebe považovaly za „impeccabiles.“7) LEŽEK. 1) Goll, o. c., 168. 2) Locustarium, fol. 8 a. Döllinger, II., 412. 4) Locustarium, fol. 10 b. 5) Goll, o. c., 167. 6) O. с., 164. 7) Po tolika dokumentech můžeme bez nejmenších těžkostí vyvrátiti mínění Nejedlého (Dějiny husitského zpěvu za válek husitských, 290), dle něhož „není nepodobno pravdě, že zprávy o adamitství jsou ve středověku pouhé pomluvy, jimiž byli týrání všichni, kdož pro odpor světa se uchy- lovali k tajným náboženským schůzím. Zlomyslnost lidí pak nedovedla si tuto tajnost vysvětliti jinak, leč nemravností činů zde provozovaných.“ Při- pouštíme nevinné nařknutí, neboť jsme poznali, že při vzniku Jednoty pletli 3) 37
Strana XXXVIII
Souhlasně s druhou konfessí u Höflera a Janem Vodňanským vypravuje o jakémsi tajném nápoji, kterým omamovali lidi a získávali sobě stoupence. Nejbohatším pramenem, pokud se Begardů týká, jest až “ dosud „Locustarium.“ Dle něho nazývají se vespolek „Bratří, navštěvují se, mají společnou pokladnici1) a jsou mezi nimi též i bývalí Františkáni.2) Mohlo by se namítnouti, že zmínka o Fran- tiškánech vyplývá z individuality autorovy, který sám jsa Fran- tiškánem, psal o svém nejbližším okolí. Výtka ta nepadá na váhu, vzpomeneme-li si na sberače vydávajícího se za Františkána.3) Nejsou též bez významu místa, ve kterých dle jeho údajů byli Begardi. Zdržovali se v Praze, v Plzeňsku, a Žatecku, Táborsku což úplně odpovídá Vavřincovi z Březové,4) dle něhož první Pikardi se vyskytli zváště v krají žateckém, plzeňském a pražském. Novinkou jest zpráva o Jemnici na Moravě,5) což nikterak není divno pro blízkost jižních Čech, které byly centrem a kolébkou radikálů. Kromě toho byli též v Kroměříži a Velkém Meziříčí.6) O jejich učení též mnoho píše, při čemž měřítkem věrohod- nosti jest naprostý souhlas se vším, co jsme až dosud o Begardech četli. Dle něho říkají „hominem posse in praesenti ad tantam devenire perfeccionem, ut sit impeccabilis, nec egeat peticione oracionum, cum sit alter deus.“7) To kázal jakýsi plebán Filip. . Proto smilstvo nebylo u nich žádným hříchem. Do dědiny blízko Mirovic přišel muž s dlouhým vousem, doprovázený chlapcem, který svolav své stoupence „et quibusdam admixtis, faciebat sermonem eo modo, quo... abusionem mutuam suasit.“8) V téže krajině se scházeli sektáři v jedné stodole, kde „suas prostituebant filias.“9) Ze splynutí s Bohem a naprosté svobody dovozovali zbytečnost svátostí. Říkali totiž věřicím: „Licet enim cuique suo vivere voto... Ex quo enim deus homini voluntatem sobě lidé první její členy s Pikardy. Tím ale není řečeno, že by tito vý- střední Pikarti u nás vůbec byli neexistovali. Jak jsme poznali, byla jejich idea o splynutí s Bohem zdrojem přesvědčení o nemožnosti hřešení, tak že pohlavní výstřednosti vyplývaly přímo z jejich nauky. Poukazování na Rokycanovy výpovědi o Tábořích (o. c., 291) jest příliš slabo, neboť Nejedlý, neznaje učení výstředních Begardů, nemohl konstatovati, že Kánišovy eucha- ristické názory pocházejí z myšlenky o splynutí s Bohem, která právě byla zdrojem adamitství jeho stoupencův. Rovněž jest příliš jalovým poukaz na žalobu chvojnovského faráře z roku 1409, svědčící o nemožnosti orgií proto, že „zde bychom měli Adamity již deset let před válkou husitskou a vlastně ještě před vystoupením Husovým.“ Ano, již dávno byli u nás, jak dosvědčil Jan z Brna. Následující (str. 293) slova: „Kdo však umíral tak radostně jako Kániš a jeho přívrženci, ten nebyl oddán tělu a ďáblu. I tito Pikarti bojovali za pravdu boží, v pevném přesvědčení, že oni po- znali nejčistší... pravdu“ jsou pouhou, ničím nedokázanou frází. 1) Fol. 8 a. 2) Plzeň, Jemnice, 19b, 20 a. 3) Fol. 4) F. R. B., V, 430. 5) Fol. k. 1a. 6) Goll, Chelčický a Jednota, 80—81. 7) „Locustarium“, fol. 53 b. 8) 41b, 42a. 9) 41 b. 38
Souhlasně s druhou konfessí u Höflera a Janem Vodňanským vypravuje o jakémsi tajném nápoji, kterým omamovali lidi a získávali sobě stoupence. Nejbohatším pramenem, pokud se Begardů týká, jest až “ dosud „Locustarium.“ Dle něho nazývají se vespolek „Bratří, navštěvují se, mají společnou pokladnici1) a jsou mezi nimi též i bývalí Františkáni.2) Mohlo by se namítnouti, že zmínka o Fran- tiškánech vyplývá z individuality autorovy, který sám jsa Fran- tiškánem, psal o svém nejbližším okolí. Výtka ta nepadá na váhu, vzpomeneme-li si na sberače vydávajícího se za Františkána.3) Nejsou též bez významu místa, ve kterých dle jeho údajů byli Begardi. Zdržovali se v Praze, v Plzeňsku, a Žatecku, Táborsku což úplně odpovídá Vavřincovi z Březové,4) dle něhož první Pikardi se vyskytli zváště v krají žateckém, plzeňském a pražském. Novinkou jest zpráva o Jemnici na Moravě,5) což nikterak není divno pro blízkost jižních Čech, které byly centrem a kolébkou radikálů. Kromě toho byli též v Kroměříži a Velkém Meziříčí.6) O jejich učení též mnoho píše, při čemž měřítkem věrohod- nosti jest naprostý souhlas se vším, co jsme až dosud o Begardech četli. Dle něho říkají „hominem posse in praesenti ad tantam devenire perfeccionem, ut sit impeccabilis, nec egeat peticione oracionum, cum sit alter deus.“7) To kázal jakýsi plebán Filip. . Proto smilstvo nebylo u nich žádným hříchem. Do dědiny blízko Mirovic přišel muž s dlouhým vousem, doprovázený chlapcem, který svolav své stoupence „et quibusdam admixtis, faciebat sermonem eo modo, quo... abusionem mutuam suasit.“8) V téže krajině se scházeli sektáři v jedné stodole, kde „suas prostituebant filias.“9) Ze splynutí s Bohem a naprosté svobody dovozovali zbytečnost svátostí. Říkali totiž věřicím: „Licet enim cuique suo vivere voto... Ex quo enim deus homini voluntatem sobě lidé první její členy s Pikardy. Tím ale není řečeno, že by tito vý- střední Pikarti u nás vůbec byli neexistovali. Jak jsme poznali, byla jejich idea o splynutí s Bohem zdrojem přesvědčení o nemožnosti hřešení, tak že pohlavní výstřednosti vyplývaly přímo z jejich nauky. Poukazování na Rokycanovy výpovědi o Tábořích (o. c., 291) jest příliš slabo, neboť Nejedlý, neznaje učení výstředních Begardů, nemohl konstatovati, že Kánišovy eucha- ristické názory pocházejí z myšlenky o splynutí s Bohem, která právě byla zdrojem adamitství jeho stoupencův. Rovněž jest příliš jalovým poukaz na žalobu chvojnovského faráře z roku 1409, svědčící o nemožnosti orgií proto, že „zde bychom měli Adamity již deset let před válkou husitskou a vlastně ještě před vystoupením Husovým.“ Ano, již dávno byli u nás, jak dosvědčil Jan z Brna. Následující (str. 293) slova: „Kdo však umíral tak radostně jako Kániš a jeho přívrženci, ten nebyl oddán tělu a ďáblu. I tito Pikarti bojovali za pravdu boží, v pevném přesvědčení, že oni po- znali nejčistší... pravdu“ jsou pouhou, ničím nedokázanou frází. 1) Fol. 8 a. 2) Plzeň, Jemnice, 19b, 20 a. 3) Fol. 4) F. R. B., V, 430. 5) Fol. k. 1a. 6) Goll, Chelčický a Jednota, 80—81. 7) „Locustarium“, fol. 53 b. 8) 41b, 42a. 9) 41 b. 38
Strana XXXIX
dedit liberam, qua racione ea libertate privari et propria sponte permittit se quis ligare? Nonne avaricia hoc genus captivitatis adinvenit?“ Když tedy člověk byl úplně svobodný a sobě sta- čitelný, pak nebylo třeba zprostředkování spásy — služeb božích — a tím i padaly všechny kněžské platy a desátky. Říkali tedy věřícím, jak jsou nešťastni: „Nec enim inter eos eo libere uti potest quis, quid propriis elaboravit manibus. Omnium illorum partem clerus recipit, veniat in mundum quis per nativitatem sive recedat per mortem.“1) Jejich tvrdošíjnost byla živena předstíranými zjeveními. Měli totiž, zrovna jako němečtí Begardi, mezi sebou Ježíše a Marii, kteří se jim ukazovali v nočních schůzkách, dáva- jíce jim různá naučení. Jan Bosák při tom prozrazuje, že se jedná o pouhou větev velmi rozšířené sekty. Mluví totiž o českých sektářích v souvislosti s jejich souvěrci v Pannonii2) a hercynském lese.3) Tato lžizjevení byla povahy stroze protikatolické. V Pannonii pravil o sobě Pseudokristus, aby „tantummodo credant, eum verum deum esse et ubicunque se invocantibus adesse.“4) Z toho pak dovodil:... „nec opus esse ecclesiarum materialium frequen- tare limina sive sacerdotum sermones audire, aliaque per sacerdotes questus causa reperta sequi et observare.“5) Též reptali proti postům, říkajíce věřícím: „quid vobis prodest, quod iuxta sacer- dotum vestrorum inhibiciones, qui de vobis mercantur, vos ipsos maceratis et nature proprie abstinentes corporis vestri vires ener- vatis et omnia oblectamenta abicitis, dicente Isaia: „Numquid hoc elegi ieiunium affligere hominem per diem? Et ad idem, evangelium dicit, non coinquinare hominem, quod per os transit. Omnia enim deus ad esum et potum fecit, ventremque nostrum, quasi cellarium escis et potagiis preparavit, et omnia, que visu deprehendi poterunt ad oblectamentum corporis facta sunt.“6) O neslýchaném znesvěcování svátosti oltářní jsme již referovali nahoře při Ležkovi. Související s tím neuctivé chování při mši sv. připomíná docela věrně stoupence Martinka Loquise. PIKARTI U VAVŘINCE Z BŘEZOVÉ.) Et ob hoc quidam eorum, cum viderent in missa sacra- mentum panis et vini elevari vel in monstracia in altaribus ex- poni ant processionaliter depor- tari, oculos in terram declinabant, faciem rugabant et aliqui ex- puebant murmurantes. BEGARDI U JANA VOD- NANSKEHO.3) Verbi gracia imponitur ei, ut... sacramentum eucaristie nedum non inspiciat, sed eciam incli- natus in contentum eius in terram spuat. 1) „Locustarium“, fol. 8 a, 8b. 2) 18a, 18b. 3) 17a. 4) 18b. 5) L. c. 6) 15а. 7) F. R. B., V., 430. 8) Fol. 12b, 13 a. 39
dedit liberam, qua racione ea libertate privari et propria sponte permittit se quis ligare? Nonne avaricia hoc genus captivitatis adinvenit?“ Když tedy člověk byl úplně svobodný a sobě sta- čitelný, pak nebylo třeba zprostředkování spásy — služeb božích — a tím i padaly všechny kněžské platy a desátky. Říkali tedy věřícím, jak jsou nešťastni: „Nec enim inter eos eo libere uti potest quis, quid propriis elaboravit manibus. Omnium illorum partem clerus recipit, veniat in mundum quis per nativitatem sive recedat per mortem.“1) Jejich tvrdošíjnost byla živena předstíranými zjeveními. Měli totiž, zrovna jako němečtí Begardi, mezi sebou Ježíše a Marii, kteří se jim ukazovali v nočních schůzkách, dáva- jíce jim různá naučení. Jan Bosák při tom prozrazuje, že se jedná o pouhou větev velmi rozšířené sekty. Mluví totiž o českých sektářích v souvislosti s jejich souvěrci v Pannonii2) a hercynském lese.3) Tato lžizjevení byla povahy stroze protikatolické. V Pannonii pravil o sobě Pseudokristus, aby „tantummodo credant, eum verum deum esse et ubicunque se invocantibus adesse.“4) Z toho pak dovodil:... „nec opus esse ecclesiarum materialium frequen- tare limina sive sacerdotum sermones audire, aliaque per sacerdotes questus causa reperta sequi et observare.“5) Též reptali proti postům, říkajíce věřícím: „quid vobis prodest, quod iuxta sacer- dotum vestrorum inhibiciones, qui de vobis mercantur, vos ipsos maceratis et nature proprie abstinentes corporis vestri vires ener- vatis et omnia oblectamenta abicitis, dicente Isaia: „Numquid hoc elegi ieiunium affligere hominem per diem? Et ad idem, evangelium dicit, non coinquinare hominem, quod per os transit. Omnia enim deus ad esum et potum fecit, ventremque nostrum, quasi cellarium escis et potagiis preparavit, et omnia, que visu deprehendi poterunt ad oblectamentum corporis facta sunt.“6) O neslýchaném znesvěcování svátosti oltářní jsme již referovali nahoře při Ležkovi. Související s tím neuctivé chování při mši sv. připomíná docela věrně stoupence Martinka Loquise. PIKARTI U VAVŘINCE Z BŘEZOVÉ.) Et ob hoc quidam eorum, cum viderent in missa sacra- mentum panis et vini elevari vel in monstracia in altaribus ex- poni ant processionaliter depor- tari, oculos in terram declinabant, faciem rugabant et aliqui ex- puebant murmurantes. BEGARDI U JANA VOD- NANSKEHO.3) Verbi gracia imponitur ei, ut... sacramentum eucaristie nedum non inspiciat, sed eciam incli- natus in contentum eius in terram spuat. 1) „Locustarium“, fol. 8 a, 8b. 2) 18a, 18b. 3) 17a. 4) 18b. 5) L. c. 6) 15а. 7) F. R. B., V., 430. 8) Fol. 12b, 13 a. 39
Strana XL
Popírání transsubstantiace vysvítá ze dvou fakt: První byla vlastní zkušenost Bosákova, který přišel k panu Švamberkovi, od něhož se dověděl, že právě před ním odešel od něho Pikard. Ten po mši prý pravil věřícím, že se mu všechno u nich líbí až na jednu věc: „Hoc michi displicet, quod panem illum, quem sacerdotes, quasi allectorium quid, erigunt, adoratis, cum nec vox, nec sensus nec adminiculi quiquam illic possint reperiri. Nos autem non modo virum visibilem, loquentem, verum eciam, cum nobis placuerit, assistentem adoramus,“1) zřejmě narážeje na ona falešná zjevení. Jiný příklad podává z vesnice, kde jsou Viklefisté zároveň s Pikardy. Ti, vidouce nésti v průvodu Tělo Páně, veřejně pokřikovali: „Ecce, ecce, videte, inspicite, quam multi canes concurrentes, tam parvam parciunculam panis se- cuntur.“2) Jan Bosák býval též návštěvníkem v domácnosti pana Půty z Rizemberka, nejvyššího sudí království českého a prozrazuje nám jeho účast na akci proti Pikartům podniknutou. Popisuje věc na základech vlastních zkušeností. Pan Půta již dlouho byl jejich odpůrcem, ale když k němu přišla jedna deputace, která mu nabízela velkou sílu lidu k disposici, přidá-li se k nim, tu teprve na ně zanevřel, poznav je jako lidi skutečně nebezpečné. Proto zahájil hned proti nim akci na svých statcích. Kněze vypo- věděl a Pikartům poručil, by své statky prodali a odešli. Potom vypudil je z Roudnice. Ti chystali proti němu úklady, mezi jiným chtěli zapáliti Domažlice, jej chytiti a zabíti. Pachatel chycen a mučen. Při třetím mučení přišel k němu pan Půta, ale polapený přiznal, že ho nikdy neviděl. Ale úkladům jejich přece neunikl. Podstrčili mu jakýsi nápoj, který jej po delší trapné nemoci při- pravil o život.3) — Co je na věci pravdy? Lze pouze konstatovati toto: Půta z Riesenberka byl zarytým nepřítelem Pikartů. Proto spolu s Jindřichem z Hradce a Albrechtem z Kolovrat uzavřeli 9. března 1504 smlouvu čelící proti Vilémovi z Pernštejna a Janovi ze Šelnberka, kteří Pikartům přáli.4) Z dalších věci lze pouze konstatovati pouze pokusy o vypálení Domažlic.4a) Že mohli míti Pikarti moc vskutku velkou, o tom nás již z doby starší poučuje dopis Rudolfa Lavantského k biskupovi řezenskému.5) Rok smrti Půtovy označen správně. Pravdivost údajů Jana Bosáka dokazuje kronika Bartoše písaře. Předně jest třeba se zmíniti o pojmu slova Pikart u Bartoše. Byl trojí, co do vztahu. Předně jím označoval Luterány, za druhé Bratry a za třetí ryze německé sektáře od obou předchozích zcela 1) Fol. 16 b. 2) Fol. 17b. 3) Fol. 11b. 4) Tomek, Praha, X., 209. 4a) Sedláček, Hrady a zámky IX., Domažlice. 5) Döllinger, II., 626. „... confessus ei fuerit, quod tanta est multitudo in eiusmodi secta in diversis partibus Alemaniae, quod si simul essent omnes constituti, possent resistere unicuique magno principi...“ Dle zá- znamu Bosákova soudě, jednalo se o skutečné Pikarty, se kterými byli zaměnováni, ať úmyslně, či bezděky též Bratří. 40
Popírání transsubstantiace vysvítá ze dvou fakt: První byla vlastní zkušenost Bosákova, který přišel k panu Švamberkovi, od něhož se dověděl, že právě před ním odešel od něho Pikard. Ten po mši prý pravil věřícím, že se mu všechno u nich líbí až na jednu věc: „Hoc michi displicet, quod panem illum, quem sacerdotes, quasi allectorium quid, erigunt, adoratis, cum nec vox, nec sensus nec adminiculi quiquam illic possint reperiri. Nos autem non modo virum visibilem, loquentem, verum eciam, cum nobis placuerit, assistentem adoramus,“1) zřejmě narážeje na ona falešná zjevení. Jiný příklad podává z vesnice, kde jsou Viklefisté zároveň s Pikardy. Ti, vidouce nésti v průvodu Tělo Páně, veřejně pokřikovali: „Ecce, ecce, videte, inspicite, quam multi canes concurrentes, tam parvam parciunculam panis se- cuntur.“2) Jan Bosák býval též návštěvníkem v domácnosti pana Půty z Rizemberka, nejvyššího sudí království českého a prozrazuje nám jeho účast na akci proti Pikartům podniknutou. Popisuje věc na základech vlastních zkušeností. Pan Půta již dlouho byl jejich odpůrcem, ale když k němu přišla jedna deputace, která mu nabízela velkou sílu lidu k disposici, přidá-li se k nim, tu teprve na ně zanevřel, poznav je jako lidi skutečně nebezpečné. Proto zahájil hned proti nim akci na svých statcích. Kněze vypo- věděl a Pikartům poručil, by své statky prodali a odešli. Potom vypudil je z Roudnice. Ti chystali proti němu úklady, mezi jiným chtěli zapáliti Domažlice, jej chytiti a zabíti. Pachatel chycen a mučen. Při třetím mučení přišel k němu pan Půta, ale polapený přiznal, že ho nikdy neviděl. Ale úkladům jejich přece neunikl. Podstrčili mu jakýsi nápoj, který jej po delší trapné nemoci při- pravil o život.3) — Co je na věci pravdy? Lze pouze konstatovati toto: Půta z Riesenberka byl zarytým nepřítelem Pikartů. Proto spolu s Jindřichem z Hradce a Albrechtem z Kolovrat uzavřeli 9. března 1504 smlouvu čelící proti Vilémovi z Pernštejna a Janovi ze Šelnberka, kteří Pikartům přáli.4) Z dalších věci lze pouze konstatovati pouze pokusy o vypálení Domažlic.4a) Že mohli míti Pikarti moc vskutku velkou, o tom nás již z doby starší poučuje dopis Rudolfa Lavantského k biskupovi řezenskému.5) Rok smrti Půtovy označen správně. Pravdivost údajů Jana Bosáka dokazuje kronika Bartoše písaře. Předně jest třeba se zmíniti o pojmu slova Pikart u Bartoše. Byl trojí, co do vztahu. Předně jím označoval Luterány, za druhé Bratry a za třetí ryze německé sektáře od obou předchozích zcela 1) Fol. 16 b. 2) Fol. 17b. 3) Fol. 11b. 4) Tomek, Praha, X., 209. 4a) Sedláček, Hrady a zámky IX., Domažlice. 5) Döllinger, II., 626. „... confessus ei fuerit, quod tanta est multitudo in eiusmodi secta in diversis partibus Alemaniae, quod si simul essent omnes constituti, possent resistere unicuique magno principi...“ Dle zá- znamu Bosákova soudě, jednalo se o skutečné Pikarty, se kterými byli zaměnováni, ať úmyslně, či bezděky též Bratří. 40
Strana XLI
odlišné. Pro první dvě sekty byl název Pikard nadávkou. O Lu- teránech to dokazují slova: .. . „takové bez vejmínky nedůvodně pikarty a lutheriány býti nazývali.“1) Nekryli se s Bratřími, neboť o nich čteme, jak se „do Boleslavě Mladého a jiní jinam v rozličná místa mezi Bratří obrátili, s těmi jsou nic nejednali...“2) Proto se hodil název onen jedině sektě třetí, která skutečně byla chara- kteru pikartského. Obojí poznáme z učení prvotních Pikartů a Pikartů u Bartoše a shledáme, že se obě konfesse úplně kryjí. TÁBORŠTÍ PIKARTI. ČEŠTÍ PIKARTI VE STO- LETÍ XVI. Loquis.3) A když Martin Loquis rouhavě odpověděl, řka: „Tělo Kristovo jest na nebi“, klada tomu příčinu, že jediné tělo Krystus měl a ne více, jakož bývá na oltáři... (Item) co se těla a Krve Kris- tovy dotýče... mluvili, kterak tu Boha není... ale jest na pravici Boha Otce v nebesích a tam se mu, ne jinde má klaněno býti.3) Kániš.*) Petr Kániš řekl: „Vstúpil na nebesa, ten tam“... Hradecké Bekyně.5) Ač sme klekaly před svátostí v kostele, ale Bohu, kterýž na nebi, to sme činily. K Vítovi mečířovi, že jest vy- znával, že Kristus jinde není by- tem svým přirozeným, než-li na pravici Boha Otce.3) Synoda Kutnohorská o radi- kálech.5) (1443) Item držie, že člověk spraved- livý mnohem viece má ctěn býti, než ta svátost oltářnie. Item dopustili těm kněžím, že jsou kázali, že důstojnějši jest člověk dobrý, než-li Tělo Kris- tovo a Krev Kristova.10) Item svátkuov žádných tbají, než den jako den mají...7) Item, co se týče svátků božích a svěcení svátků, že býti nemá, ani neděle svěcení a že jest to všecko pominulo a křesťané, že jsou v tom osvobozeni, sami víru majíce.11) 1) Kronika pražská Bartoše písaře (F. R. B. VI., 37). 2) O. c., 278 b. 3) F. R. B. V., 493. 4) Höfler, II., 508. 5) Nejedlý, Prameny atd., 66. 6) U. d., 43. 7) F. R. B., V., 517. 8) Kronika pražská Bartoše písaře (F. R. B. VI.,) 83 a. 9) U. d., 271 a. 10) Tamže 83a. 11) U. m. 41
odlišné. Pro první dvě sekty byl název Pikard nadávkou. O Lu- teránech to dokazují slova: .. . „takové bez vejmínky nedůvodně pikarty a lutheriány býti nazývali.“1) Nekryli se s Bratřími, neboť o nich čteme, jak se „do Boleslavě Mladého a jiní jinam v rozličná místa mezi Bratří obrátili, s těmi jsou nic nejednali...“2) Proto se hodil název onen jedině sektě třetí, která skutečně byla chara- kteru pikartského. Obojí poznáme z učení prvotních Pikartů a Pikartů u Bartoše a shledáme, že se obě konfesse úplně kryjí. TÁBORŠTÍ PIKARTI. ČEŠTÍ PIKARTI VE STO- LETÍ XVI. Loquis.3) A když Martin Loquis rouhavě odpověděl, řka: „Tělo Kristovo jest na nebi“, klada tomu příčinu, že jediné tělo Krystus měl a ne více, jakož bývá na oltáři... (Item) co se těla a Krve Kris- tovy dotýče... mluvili, kterak tu Boha není... ale jest na pravici Boha Otce v nebesích a tam se mu, ne jinde má klaněno býti.3) Kániš.*) Petr Kániš řekl: „Vstúpil na nebesa, ten tam“... Hradecké Bekyně.5) Ač sme klekaly před svátostí v kostele, ale Bohu, kterýž na nebi, to sme činily. K Vítovi mečířovi, že jest vy- znával, že Kristus jinde není by- tem svým přirozeným, než-li na pravici Boha Otce.3) Synoda Kutnohorská o radi- kálech.5) (1443) Item držie, že člověk spraved- livý mnohem viece má ctěn býti, než ta svátost oltářnie. Item dopustili těm kněžím, že jsou kázali, že důstojnějši jest člověk dobrý, než-li Tělo Kris- tovo a Krev Kristova.10) Item svátkuov žádných tbají, než den jako den mají...7) Item, co se týče svátků božích a svěcení svátků, že býti nemá, ani neděle svěcení a že jest to všecko pominulo a křesťané, že jsou v tom osvobozeni, sami víru majíce.11) 1) Kronika pražská Bartoše písaře (F. R. B. VI., 37). 2) O. c., 278 b. 3) F. R. B. V., 493. 4) Höfler, II., 508. 5) Nejedlý, Prameny atd., 66. 6) U. d., 43. 7) F. R. B., V., 517. 8) Kronika pražská Bartoše písaře (F. R. B. VI.,) 83 a. 9) U. d., 271 a. 10) Tamže 83a. 11) U. m. 41
Strana XLII
Zajímavo jest, že jeden z inkvirovaných prohlásil, že tomu ho učili jeho učitelé a rodiče, jakož i že odvolací formule byla sestavena na základě odvolání Pikartů za Rokycany v kostele týnském učiněného.1) Kromě toho byli patrně ve spojení s Pi- kardy německými, neboť byli v Praze upálení dva neumějící česky, nýbrž jen německý.2) Ti pak měli tamže asi hodně přívrženců, neboť jeden pravil, že „v městě pražském jest mnoho lidí tak dobrých, jako on“.3) Povšechnou tu narážku jakž takž dokumentuje dopis kanovníka Jiřího k opatovi tepelskému Petrovi, v němž se děje zmínka o schůzkách Pikardů, Luteránů a jiných nevěrných. V jedné části města jich bylo přes dvě stě, v druhé přes čtyři sta s významným podotknutím, že tak bylo „na mnohých jiných místech“.4) 1) O. c., 130 b — 131a. 2) O. c., 243a. 3) Ibid., 242a), 243a. 4) O. c., 376b — 377a. 42
Zajímavo jest, že jeden z inkvirovaných prohlásil, že tomu ho učili jeho učitelé a rodiče, jakož i že odvolací formule byla sestavena na základě odvolání Pikartů za Rokycany v kostele týnském učiněného.1) Kromě toho byli patrně ve spojení s Pi- kardy německými, neboť byli v Praze upálení dva neumějící česky, nýbrž jen německý.2) Ti pak měli tamže asi hodně přívrženců, neboť jeden pravil, že „v městě pražském jest mnoho lidí tak dobrých, jako on“.3) Povšechnou tu narážku jakž takž dokumentuje dopis kanovníka Jiřího k opatovi tepelskému Petrovi, v němž se děje zmínka o schůzkách Pikardů, Luteránů a jiných nevěrných. V jedné části města jich bylo přes dvě stě, v druhé přes čtyři sta s významným podotknutím, že tak bylo „na mnohých jiných místech“.4) 1) O. c., 130 b — 131a. 2) O. c., 243a. 3) Ibid., 242a), 243a. 4) O. c., 376b — 377a. 42
Strana XLIII
ANGLO-ČESKA SEKTA „VESPERTILIONISTAE“. Při pojednání o vlivech begardských nemůžeme opomenouti sektu, jejíž konfessi nám zaznamenal Dominikán Petr z Klatov. Netroufali jsme si ji zasaditi přímo do rámce begardství, ale po- něvadž se nám zdá, že s vlivy těmi přece jenom souvisí, tedy ji klademe hned za ně. Konstatovali jsme při konci XIV. století pobyt z Oxfordu přišlého sektáře ve Vratislavi, jakož i Fraticelle vypuzené z Anglie přes Německo k nám. Z té příčiny jest pro nás zvláště důležitá konfesse t. zv. Vespertilionistů, o nichž Petr z Klatov praví, že vyšli z Anglie, odkud přišli do Francie a z Francie (patrně přes Německo) k nám. To se zdá s předešlými dvěma údaji zcela souhlasiti. Pro nedostatek dalších kriterií vnějších obrátíme se k vnitřni podstatě článků na základě srovnávací methody. „VESPERTILIO- NISTAE“.1) VALDENŠTÍ. VIKLEFISTÉ. 1° dicunt, quod om- nes expositiones doc- torum ab ecclesia ap- probatorum sunt con- tra textum sacre scrip- ture, a quo tempore mundus nunquam fuit bonus. 2° dicunt, quod non debemus implorare sanctos, nec facere ad- vocatos apud domi- num, ymmo nec bea- tam Virginem, quia solus Cristus est ad- vocatus noster. 3° dicunt, quod Item confessionem, debemus confiteri pec- quam Christi fideles cata nostra soli deo faciunt ad pronuncia- et non sacerdotibus, tionem sacerdotum, eo quod sacerdotes nullius credunt esse imponunt penas pro roboris et momenti.3) penitencia, deus au- Quicumque dimittit tem non, sed absolute alicui culpam, dimittit indulget sine quacun- et poenam.4) que pena. 5° dicunt quod pre- Item credunt solum dicatores elevaverunt duas vias esse et nul- lum purgatorium.5) purgatorium, quod nec deus, nec prophete, nec Cristus aut apo- Item damnant et re- probant omnia verba et dicta ss. doctorumn Augustini, Hieronymi, Gregorii et Ambrosii2) et omnium aliorum... 1) Rkp. zem. arch. mor., 211, fol. 329 b11—330 a11. 2) Döllinger, II., 309. 3) O. c., 310. 4) O. c., 338. 5) O. c., 307. 43
ANGLO-ČESKA SEKTA „VESPERTILIONISTAE“. Při pojednání o vlivech begardských nemůžeme opomenouti sektu, jejíž konfessi nám zaznamenal Dominikán Petr z Klatov. Netroufali jsme si ji zasaditi přímo do rámce begardství, ale po- něvadž se nám zdá, že s vlivy těmi přece jenom souvisí, tedy ji klademe hned za ně. Konstatovali jsme při konci XIV. století pobyt z Oxfordu přišlého sektáře ve Vratislavi, jakož i Fraticelle vypuzené z Anglie přes Německo k nám. Z té příčiny jest pro nás zvláště důležitá konfesse t. zv. Vespertilionistů, o nichž Petr z Klatov praví, že vyšli z Anglie, odkud přišli do Francie a z Francie (patrně přes Německo) k nám. To se zdá s předešlými dvěma údaji zcela souhlasiti. Pro nedostatek dalších kriterií vnějších obrátíme se k vnitřni podstatě článků na základě srovnávací methody. „VESPERTILIO- NISTAE“.1) VALDENŠTÍ. VIKLEFISTÉ. 1° dicunt, quod om- nes expositiones doc- torum ab ecclesia ap- probatorum sunt con- tra textum sacre scrip- ture, a quo tempore mundus nunquam fuit bonus. 2° dicunt, quod non debemus implorare sanctos, nec facere ad- vocatos apud domi- num, ymmo nec bea- tam Virginem, quia solus Cristus est ad- vocatus noster. 3° dicunt, quod Item confessionem, debemus confiteri pec- quam Christi fideles cata nostra soli deo faciunt ad pronuncia- et non sacerdotibus, tionem sacerdotum, eo quod sacerdotes nullius credunt esse imponunt penas pro roboris et momenti.3) penitencia, deus au- Quicumque dimittit tem non, sed absolute alicui culpam, dimittit indulget sine quacun- et poenam.4) que pena. 5° dicunt quod pre- Item credunt solum dicatores elevaverunt duas vias esse et nul- lum purgatorium.5) purgatorium, quod nec deus, nec prophete, nec Cristus aut apo- Item damnant et re- probant omnia verba et dicta ss. doctorumn Augustini, Hieronymi, Gregorii et Ambrosii2) et omnium aliorum... 1) Rkp. zem. arch. mor., 211, fol. 329 b11—330 a11. 2) Döllinger, II., 309. 3) O. c., 310. 4) O. c., 338. 5) O. c., 307. 43
Strana XLIV
stoli elevaverunt seu ordinaverunt, diffa- mando iudices fidei, qui relinquunt iusticie seculari, negantes pur- gatorium, quos repu- tant innocentes. 4° dicunt quod sa- cerdotes, quando et quocies peccant, amit- tunt auctoritatem li- gandi et solvendi, quod apparuit in be- ato Petro, qui hanc potestatem amisit, quando fuit a Cristo vocatus Sathan. quod si episcopus vel sacerdos existat in peccato mortali, non ordinat, nec conficit, nec baptisat.1) 6° dicunt, quod quit. quit ligent, nil solvunt presbyteri vel prelati, hoc cedit in maledic- cionem. 7° diffamant omnes, qui abstinent seu dant consilium abstinendi a carnibus, a quibus- cumque cibariis a deo creatis, quocumque tempore vel quocum- que die. Et quantum ducunt homines ad intrandam aliquam abbaciam seu locum religiosum ad votum quodcumque faciendum seu ad fa- ciendam qualemcum- que penitenciam, quod omnes religiosi sunt sequaces dyaboli, si faciunt penitencias. Item peccant fundan- tes monasteria et in- gredientes sunt viri dyabolici.2) 8° dicunt, quod illi, qui offerunt aliquid sanctis dei intencione bona, faciunt sacrifi- cium dyabolo. 9° dicunt, quod om- nes sancti dormiunt in pulvere usque ad Imperator et domi- ni seculares seducti sunt a dyabolo, ut ec- clesias dotarent de bo- nis temporalibus.3) 1) Documenta, 328. 2) O. c., 330. 3) U. m. 44
stoli elevaverunt seu ordinaverunt, diffa- mando iudices fidei, qui relinquunt iusticie seculari, negantes pur- gatorium, quos repu- tant innocentes. 4° dicunt quod sa- cerdotes, quando et quocies peccant, amit- tunt auctoritatem li- gandi et solvendi, quod apparuit in be- ato Petro, qui hanc potestatem amisit, quando fuit a Cristo vocatus Sathan. quod si episcopus vel sacerdos existat in peccato mortali, non ordinat, nec conficit, nec baptisat.1) 6° dicunt, quod quit. quit ligent, nil solvunt presbyteri vel prelati, hoc cedit in maledic- cionem. 7° diffamant omnes, qui abstinent seu dant consilium abstinendi a carnibus, a quibus- cumque cibariis a deo creatis, quocumque tempore vel quocum- que die. Et quantum ducunt homines ad intrandam aliquam abbaciam seu locum religiosum ad votum quodcumque faciendum seu ad fa- ciendam qualemcum- que penitenciam, quod omnes religiosi sunt sequaces dyaboli, si faciunt penitencias. Item peccant fundan- tes monasteria et in- gredientes sunt viri dyabolici.2) 8° dicunt, quod illi, qui offerunt aliquid sanctis dei intencione bona, faciunt sacrifi- cium dyabolo. 9° dicunt, quod om- nes sancti dormiunt in pulvere usque ad Imperator et domi- ni seculares seducti sunt a dyabolo, ut ec- clesias dotarent de bo- nis temporalibus.3) 1) Documenta, 328. 2) O. c., 330. 3) U. m. 44
Strana XLV
Item dicunt, nihil orandum esse prae- ter Pater Noster ; er- go plurimi eorum ig- norant Ave Maria; non orant psalmos et ora- tiones alias, quantum- cunque devotas.) 16° quod ecclesie Item aedificia alta- rum, ecclesiarum... materiales, ubi sacer- dotes habibant, non ecclesiarum ornamen- sunt ecclesie Cristi, ta reprobant.5) diem iudicii, nec sunt It dicunt et credunt, Item Augustinus, Be- in celo et per conse- eos non posse orare nedictus, Bernhardus damnati sunt...6) quens, non possunt pro nobis...1) orare pro nobis. 10° dicunt, quod Ju- das non recepit corpus Cristi, nec mali reci- piunt, licet sint com- municati, sicut Judas, quifuit communicatus. 11° dicunt, quod in sacramento altaris non est verum corpus Cristi, sed solum me- moriale, sed falsi pres- byteri faciunt deum suum et faciunt ipsum adorare ad sonitum campane vel saltem facere signum adora- cionis. 12° dicunt, quod Item lignum sanctae adorare crucem est crucis non creduutsan- fatuum et via ad male- tius esse alio quocum- diccionem et damp- que ligno comuni.2) nacionem. 13°. dicunt, quod Item miracula, que omnia miracula, que fiunt in ecclesia Dei attribuimus sanctis et sanctorum, omnino ab- beate Virgini sunt il- iiciunt.3) lusiones. 14° dicunt, quod nullus intravit in celum nisi Cristus et dicere oppositum est contra- dicere evangelio. Ne- mo ascendit in celum, etc. 15° dicunt, quod il- li, qui ordinaverunt psalteria et horas ca- nonicas et qui dicunt, peccant graviter, quia non est alia oracio, nisi „Pater Noster". 1) Döll., II., 306. 2) O. c., 308. 8) O. c., 340. 4) O. c., 339. 5) O. c., 340. 6) Docum., 330. 45
Item dicunt, nihil orandum esse prae- ter Pater Noster ; er- go plurimi eorum ig- norant Ave Maria; non orant psalmos et ora- tiones alias, quantum- cunque devotas.) 16° quod ecclesie Item aedificia alta- rum, ecclesiarum... materiales, ubi sacer- dotes habibant, non ecclesiarum ornamen- sunt ecclesie Cristi, ta reprobant.5) diem iudicii, nec sunt It dicunt et credunt, Item Augustinus, Be- in celo et per conse- eos non posse orare nedictus, Bernhardus damnati sunt...6) quens, non possunt pro nobis...1) orare pro nobis. 10° dicunt, quod Ju- das non recepit corpus Cristi, nec mali reci- piunt, licet sint com- municati, sicut Judas, quifuit communicatus. 11° dicunt, quod in sacramento altaris non est verum corpus Cristi, sed solum me- moriale, sed falsi pres- byteri faciunt deum suum et faciunt ipsum adorare ad sonitum campane vel saltem facere signum adora- cionis. 12° dicunt, quod Item lignum sanctae adorare crucem est crucis non creduutsan- fatuum et via ad male- tius esse alio quocum- diccionem et damp- que ligno comuni.2) nacionem. 13°. dicunt, quod Item miracula, que omnia miracula, que fiunt in ecclesia Dei attribuimus sanctis et sanctorum, omnino ab- beate Virgini sunt il- iiciunt.3) lusiones. 14° dicunt, quod nullus intravit in celum nisi Cristus et dicere oppositum est contra- dicere evangelio. Ne- mo ascendit in celum, etc. 15° dicunt, quod il- li, qui ordinaverunt psalteria et horas ca- nonicas et qui dicunt, peccant graviter, quia non est alia oracio, nisi „Pater Noster". 1) Döll., II., 306. 2) O. c., 308. 8) O. c., 340. 4) O. c., 339. 5) O. c., 340. 6) Docum., 330. 45
Strana XLVI
sed eorum conventicu- la et congregaciones sunt ecclesia catholica et quod derisorium est, quod ecclesie sunt ornate. 17° dicunt, quod si fides trinitatis esset vera, omnia evangelia essent mendosa. 18° dicunt, quod so- lus pater est deus et non filius, nec spiri- tus sanctus et exprese negant deum trinum et unum. 19° dicunt, quod so- lum debemus credere sacramentum ad tex- tum, et ad literam nichil exponere. 20° quod multa de- risoria et blasphemias contra ymagines sanc- torum indicibilia co- ram cristianis. Ideo dampnant Gregorium. 21° dampnant om- nia iuramenta. Item dicunt, quod illa secta sit vera et unica fides catholi- ca, extra quam nullus possit salvari.1) Item dampnant et reprobant ymaginum veneraciones.2) Item iuramentum di- cunt esse mortale peccatum.3) Iuramentaillicita sunt, que fiunt ad roboran- dum humanos con- tractus et commercia civilia.6) 22° dicunt, quod de- bemus celebrare sab- batum et non domi- nicam. 23° dicunt, quod misse de requiem non prosunt defunctis, sed processerunt a dya- bolo. 24° dampnant om- Item ieiunia qua- nia ieiunia ecclesie et tuor temporum non quadragesimametqua- dicunt esse divina, tuor temporum, nec sed ab hominibus prosunt ad salutem. esse instituta.4) 25° dampnant a- Item aquam baptis- quam benedictam et malem non credunt truffant se de euntibus aqua quacunque sanc- ad aquam benedictam. tiorem ...5) 1) Döll., II., 341. 2) O. c., 307. 3) O. c., 339. 4) O. c., 308. 5) 309. 6) Doc., 330. 46
sed eorum conventicu- la et congregaciones sunt ecclesia catholica et quod derisorium est, quod ecclesie sunt ornate. 17° dicunt, quod si fides trinitatis esset vera, omnia evangelia essent mendosa. 18° dicunt, quod so- lus pater est deus et non filius, nec spiri- tus sanctus et exprese negant deum trinum et unum. 19° dicunt, quod so- lum debemus credere sacramentum ad tex- tum, et ad literam nichil exponere. 20° quod multa de- risoria et blasphemias contra ymagines sanc- torum indicibilia co- ram cristianis. Ideo dampnant Gregorium. 21° dampnant om- nia iuramenta. Item dicunt, quod illa secta sit vera et unica fides catholi- ca, extra quam nullus possit salvari.1) Item dampnant et reprobant ymaginum veneraciones.2) Item iuramentum di- cunt esse mortale peccatum.3) Iuramentaillicita sunt, que fiunt ad roboran- dum humanos con- tractus et commercia civilia.6) 22° dicunt, quod de- bemus celebrare sab- batum et non domi- nicam. 23° dicunt, quod misse de requiem non prosunt defunctis, sed processerunt a dya- bolo. 24° dampnant om- Item ieiunia qua- nia ieiunia ecclesie et tuor temporum non quadragesimametqua- dicunt esse divina, tuor temporum, nec sed ab hominibus prosunt ad salutem. esse instituta.4) 25° dampnant a- Item aquam baptis- quam benedictam et malem non credunt truffant se de euntibus aqua quacunque sanc- ad aquam benedictam. tiorem ...5) 1) Döll., II., 341. 2) O. c., 307. 3) O. c., 339. 4) O. c., 308. 5) 309. 6) Doc., 330. 46
Strana XLVII
... cum in qualibet 26° quod tantum valet baptismus in alia valeat baptizari. aqua, sicut in ecclesie fontibus sacris. 27° dicunt, quod sacerdotes dicentes, quod pueri decedentes sine baptismo, non videbunt dominum fa- cie ad faciem, menci- untur male. 28° generaliter di- Septimodicunt,quod Item, quod constitu- cunt, quod ordinaci- ea, quae constituuntur ciones sanctorum pa- ones facte persummos ab episcopis et ec- trum et consuetudines pontifices, necdecreta, clesiae praelatis, non laudabiles in ecclesia nec statuta et alia ni- sunt servanda, eo, non sunt tenende, quia chil valent. quod sint traditiones in scripturis biblie non hominum, non Dei.la) continentur...1b) Jak jsme z přirovnání poznali, jest učení sekty prostoupeno většinou živly valdenskými. Jsou to články 1., 3., 5., 13., 15., 16., 21., 24., 26. Viklefské povahy jest článek 4., 7., 8., 9. Obojí elementy pak se asi stýkají v článku 1., jenž upírá autoritu cír- kevních učitelů, zamítání postů (čl. 7.), úcty obrazům (čl. 20.) lze zahrnouti do třetího článku přidaného k 45 článkům odsou- zeným v Praze roku 1412: „Dicere, quod constituciones sancto- rum patrum et consuetudines laudabiles in ecclesia non sunt tenende“...1) Tento viklefism jest zároveň s podobnou valdenskou zásadou obsažen v 28. článku. Dva články pak jsou, ve kterých zásady valdenské a viklefské zdají se souhlasiti se záhadnou sektou, ale nikoliv ve smyslu absolutním. Devátému článku, po- pírajícímu přímluvu svatých odpovídá učení valdské, dle něhož to jest jednoduše nemožno. To vyplývá i z nauky viklefské, ale za zcela rozdílného motivování — sv. Augustin, Benedikt a Bernard jsou prý zavrženi, poněvadž měli jmění a založili řehole. Totéž platí o přísaze, kterou Valdenští zamítají absolutně, kdežto Viklefovci podmínečně, pokud totiž jako posvátná věc slouží k účelům pro- fannim „ad roborandum humanos contractus et commercia civilia.“ Kromě těchto článků jsou některé, jež nesouvisí ani s valden- stvím, ani s viklefstvím. Ve tří článcích lze patrně konstatovati begardství. Článku XVIII. popírajícímu božství Kristovo a exi- stenci sv. Trojice asi odpovídá zásada radikálních Begardů „quod non sit incarnatio credenda.“2) Téže povahy je popírání nutnosti křtu vyslovené článkem 27.3) K nim se řadí článek devatenáctý O literárním výkladu písma sv.4) Záhadnými zůstávají články: la) Döll., II., 337. 1b) Studie a texty, I., 61. 1) Sedlák, Studie a texty, I., 61. 2) Döllinger, II., 394. 3) O. c., 399. 4) Preger, Das Evangelium aeternum, (Abh. d. Akad. N. Bayern.) XII., 34. „VII quod spiritualis intelligentia novi testamenti non est commissa 47
... cum in qualibet 26° quod tantum valet baptismus in alia valeat baptizari. aqua, sicut in ecclesie fontibus sacris. 27° dicunt, quod sacerdotes dicentes, quod pueri decedentes sine baptismo, non videbunt dominum fa- cie ad faciem, menci- untur male. 28° generaliter di- Septimodicunt,quod Item, quod constitu- cunt, quod ordinaci- ea, quae constituuntur ciones sanctorum pa- ones facte persummos ab episcopis et ec- trum et consuetudines pontifices, necdecreta, clesiae praelatis, non laudabiles in ecclesia nec statuta et alia ni- sunt servanda, eo, non sunt tenende, quia chil valent. quod sint traditiones in scripturis biblie non hominum, non Dei.la) continentur...1b) Jak jsme z přirovnání poznali, jest učení sekty prostoupeno většinou živly valdenskými. Jsou to články 1., 3., 5., 13., 15., 16., 21., 24., 26. Viklefské povahy jest článek 4., 7., 8., 9. Obojí elementy pak se asi stýkají v článku 1., jenž upírá autoritu cír- kevních učitelů, zamítání postů (čl. 7.), úcty obrazům (čl. 20.) lze zahrnouti do třetího článku přidaného k 45 článkům odsou- zeným v Praze roku 1412: „Dicere, quod constituciones sancto- rum patrum et consuetudines laudabiles in ecclesia non sunt tenende“...1) Tento viklefism jest zároveň s podobnou valdenskou zásadou obsažen v 28. článku. Dva články pak jsou, ve kterých zásady valdenské a viklefské zdají se souhlasiti se záhadnou sektou, ale nikoliv ve smyslu absolutním. Devátému článku, po- pírajícímu přímluvu svatých odpovídá učení valdské, dle něhož to jest jednoduše nemožno. To vyplývá i z nauky viklefské, ale za zcela rozdílného motivování — sv. Augustin, Benedikt a Bernard jsou prý zavrženi, poněvadž měli jmění a založili řehole. Totéž platí o přísaze, kterou Valdenští zamítají absolutně, kdežto Viklefovci podmínečně, pokud totiž jako posvátná věc slouží k účelům pro- fannim „ad roborandum humanos contractus et commercia civilia.“ Kromě těchto článků jsou některé, jež nesouvisí ani s valden- stvím, ani s viklefstvím. Ve tří článcích lze patrně konstatovati begardství. Článku XVIII. popírajícímu božství Kristovo a exi- stenci sv. Trojice asi odpovídá zásada radikálních Begardů „quod non sit incarnatio credenda.“2) Téže povahy je popírání nutnosti křtu vyslovené článkem 27.3) K nim se řadí článek devatenáctý O literárním výkladu písma sv.4) Záhadnými zůstávají články: la) Döll., II., 337. 1b) Studie a texty, I., 61. 1) Sedlák, Studie a texty, I., 61. 2) Döllinger, II., 394. 3) O. c., 399. 4) Preger, Das Evangelium aeternum, (Abh. d. Akad. N. Bayern.) XII., 34. „VII quod spiritualis intelligentia novi testamenti non est commissa 47
Strana XLVIII
XIV., dle něhož jest na nebesích pouze Kristus, krom něho tam nikdo nevstoupil, XXII., žádající slavení soboty místo neděle. Jan Vodňanský1) napsal, že Begardi z Anglie vypuzení přišli do Prahy roku 1410, dle čehož se můžeme domnívati: Mýlí-li se pisatel, pak se může pravděpodobně jednati o Pikarty přišlé do Prahy roku 1418. Má-li pak pravdu, pak jeho zpráva souhlasí se starými letopisy, dle nichž přišel Mikuláš z Drážďan s Englišem do Prahy.2) Rozdíl jest pouze ten, že letopis neuvádí roku, kdy se tak stalo, kdežto dle Bosáka se tak stalo roku 1410. Měl pa- trně spolehlivé informace, neboť označuje dokonce i místo, kde se usadili — pod Vyšehradem.3) Poněvadž pak Sedlák4) klade jejich příchod na rozhrani roku 1411 a 1412, tedy se tím zdá býti rok Janem z Vodňan kladený správným. Vraťme se ještě k anglickým uprchlíkům v Durynsku. Bosák5) o nich uvádí přesné údaje, dle nichž byli čtyřikráte po sobě inkvirováni. Z toho se dá souditi na čtyry různé, do Durynska přišlé skupiny Pikartů, tak že jest zcela možno, že i do Čech — pokud víme — přišly takové dvě skupiny, první roku 1410, druhá roku 1418. Rozhodujícím činitelem jest pro nás eucharistický názor sekty. Konfesse Petra z Klatov mluví o popírání transsubstantiace, neboť angličtí sektáři považovali svátost oltářní za pouhou pa- mátku. Kromě toho se domnívali, že přijímá-li hříšník — za příkladem Jidášovým — tedy mu to nijak neprospívá. První zá- sada jest typem pikartství, s druhou pak se potkáváme mezi 72 články táborskými a o půl století později se s ní potkáváme v bludných článcích františkánských observantů. Ať již se tedy jednalo o sektáře přišlé do Prahy roku 1410 anebo 1418, faktum je, že souviseli s táborstvím. SEKTA ANGLO-ČESKÁ. 72 ČLÁNKŮ TÁBORSKÝCH. 10° dicunt, quod Judas non recepit corpus Cristi, nec mali recipiunt, licet sint communicandi, sicut Judas, qui fuit communi- catus. 42. Item, quod Judas non communicavit sacramento euca- ristie corporis et sanguinis Christi in cena ultima, nec sumpsit po- testatem conficiendi.6) Článek čtrnáctý nacházíme v aktech lombardské inkvisice proti katarisovaným Valdenským vedené. papae... sed tantum literalis et per hoc datur intelligi, quod Ecclesia Ro- mana non potest indicare de spirituali intelligentia novi testamenti“... Tím ovšem není charakter těchto tří článků zcela jistě určen. 1) Locustarium, fol. 49 a. 2) Str. 472. 3) L. C. 4) Mikuláš z Dražďan 3. 5) Fol., 38 b. 6) F. R. B., V., 459. 48
XIV., dle něhož jest na nebesích pouze Kristus, krom něho tam nikdo nevstoupil, XXII., žádající slavení soboty místo neděle. Jan Vodňanský1) napsal, že Begardi z Anglie vypuzení přišli do Prahy roku 1410, dle čehož se můžeme domnívati: Mýlí-li se pisatel, pak se může pravděpodobně jednati o Pikarty přišlé do Prahy roku 1418. Má-li pak pravdu, pak jeho zpráva souhlasí se starými letopisy, dle nichž přišel Mikuláš z Drážďan s Englišem do Prahy.2) Rozdíl jest pouze ten, že letopis neuvádí roku, kdy se tak stalo, kdežto dle Bosáka se tak stalo roku 1410. Měl pa- trně spolehlivé informace, neboť označuje dokonce i místo, kde se usadili — pod Vyšehradem.3) Poněvadž pak Sedlák4) klade jejich příchod na rozhrani roku 1411 a 1412, tedy se tím zdá býti rok Janem z Vodňan kladený správným. Vraťme se ještě k anglickým uprchlíkům v Durynsku. Bosák5) o nich uvádí přesné údaje, dle nichž byli čtyřikráte po sobě inkvirováni. Z toho se dá souditi na čtyry různé, do Durynska přišlé skupiny Pikartů, tak že jest zcela možno, že i do Čech — pokud víme — přišly takové dvě skupiny, první roku 1410, druhá roku 1418. Rozhodujícím činitelem jest pro nás eucharistický názor sekty. Konfesse Petra z Klatov mluví o popírání transsubstantiace, neboť angličtí sektáři považovali svátost oltářní za pouhou pa- mátku. Kromě toho se domnívali, že přijímá-li hříšník — za příkladem Jidášovým — tedy mu to nijak neprospívá. První zá- sada jest typem pikartství, s druhou pak se potkáváme mezi 72 články táborskými a o půl století později se s ní potkáváme v bludných článcích františkánských observantů. Ať již se tedy jednalo o sektáře přišlé do Prahy roku 1410 anebo 1418, faktum je, že souviseli s táborstvím. SEKTA ANGLO-ČESKÁ. 72 ČLÁNKŮ TÁBORSKÝCH. 10° dicunt, quod Judas non recepit corpus Cristi, nec mali recipiunt, licet sint communicandi, sicut Judas, qui fuit communi- catus. 42. Item, quod Judas non communicavit sacramento euca- ristie corporis et sanguinis Christi in cena ultima, nec sumpsit po- testatem conficiendi.6) Článek čtrnáctý nacházíme v aktech lombardské inkvisice proti katarisovaným Valdenským vedené. papae... sed tantum literalis et per hoc datur intelligi, quod Ecclesia Ro- mana non potest indicare de spirituali intelligentia novi testamenti“... Tím ovšem není charakter těchto tří článků zcela jistě určen. 1) Locustarium, fol. 49 a. 2) Str. 472. 3) L. C. 4) Mikuláš z Dražďan 3. 5) Fol., 38 b. 6) F. R. B., V., 459. 48
Strana XLIX
VALDENŠTÍ V LOMBARDII. (1387.)1) 14° dicunt, quod nullus in- Item, quod non sunt celebran- dae festivitates sanctorum... quia travit in celum, nisi Cristus et dicere oppositum est contradi- nullus sanctus seu anima alicuius sancti intravit paradisum, sed cere evangelio. Nemo ascendit sperabunt usque in diem iudicii... in celum. VESPERTILIONISTÉ. Důležito jest, že i článek osmnáctý jest v jejich nauce obsažen a to mnohem určitěji, nežli v zásadách begardských: VALDENŠTÍ V LOMBARDII. ... debebat credere in Deum Patrem tantum, et quod Christus non est Deus...2) VESPERTILIONISTÉ. 18° dicunt, quod solus pater est deus et non filius, nec spi- ritus sanctus et expresse negant deum trinum et unum. Při tom hrá též značnou úlohu rozšíření sekty. V aktech téže inkvisice se totiž dočítáme o schůzce konané roku 1386, které se súčastnil též jeden kněz „de partibus ultramontanis“ a to z francouzského Delfinátu anebo Provençu.3) Z toho poznáváme, že se jedná o sektu ve střední Evropě rozšířenou a můžeme na základě toho dáti Petrovi z Klatov zcela za pravdu, píše-li o její stoupencích, že přišli z Anglie k nám přes Francii, kde sekta podobného smýšlení fakticky byla. V té příčině lze také aspoň poněkud osvětliti věc, o které známe až dosud pouhé faktum. Jest to sbírka podniknutá mezi heretiky ve francouzském Delfinátě ve prospěch Husitů.4) Poznali jsme na základě dvou právě uve- dených článků příbuzenství „Vespertilionistů“ s katarrovaldenskou sektou v Delfinátě nebo Provençalsku. Poněvadž angločeská sekta usadila se v Čechách, pak jest docela srozumitelno, proč se jí dostalo podpory z Francie a sbírka ve Francii podniknutá pak potvrzuje výsledek našeho srovnání článků francouzsko-italských s anglo-českými. Na základě této úvahy lze na konec podati definitivní údaje týkající se charakteru sekty. Předně co se její vlasti týče. Haupt ji považuje za Lollardy z Anglie vypuzené, Sedlák, naproti tomu namítá, že mohli pocházeti ze severní Francie, neboť okolnost, že se s nimi nemohl nikdo domluviti, nebyla žádným důvodem jejich anglického původu. Závěreční poznámka Petra z Klatov rozptyluje tyto pochybnosti. Jednaloť se o anglickou sektu přišlou do Francie a odtud k nám. Za druhé, co se učení týče. Sedlák píše: „ . . . těžko říci, jací to bludaři byli. Asi valdští neb beghardi ze sev. Francie.“5) Rozborem konfesse jsme konstatovali smíše- 1) Döllinger, II., 254. 2) O. c., 264. 3) Ibid., 255. 4) Palacký, Uber die Beziehungen, 22. Týž v Urk. Beiträge, II., 271—273. 5) Sedlák, Táborské traktáty eucharistické, 4. 49
VALDENŠTÍ V LOMBARDII. (1387.)1) 14° dicunt, quod nullus in- Item, quod non sunt celebran- dae festivitates sanctorum... quia travit in celum, nisi Cristus et dicere oppositum est contradi- nullus sanctus seu anima alicuius sancti intravit paradisum, sed cere evangelio. Nemo ascendit sperabunt usque in diem iudicii... in celum. VESPERTILIONISTÉ. Důležito jest, že i článek osmnáctý jest v jejich nauce obsažen a to mnohem určitěji, nežli v zásadách begardských: VALDENŠTÍ V LOMBARDII. ... debebat credere in Deum Patrem tantum, et quod Christus non est Deus...2) VESPERTILIONISTÉ. 18° dicunt, quod solus pater est deus et non filius, nec spi- ritus sanctus et expresse negant deum trinum et unum. Při tom hrá též značnou úlohu rozšíření sekty. V aktech téže inkvisice se totiž dočítáme o schůzce konané roku 1386, které se súčastnil též jeden kněz „de partibus ultramontanis“ a to z francouzského Delfinátu anebo Provençu.3) Z toho poznáváme, že se jedná o sektu ve střední Evropě rozšířenou a můžeme na základě toho dáti Petrovi z Klatov zcela za pravdu, píše-li o její stoupencích, že přišli z Anglie k nám přes Francii, kde sekta podobného smýšlení fakticky byla. V té příčině lze také aspoň poněkud osvětliti věc, o které známe až dosud pouhé faktum. Jest to sbírka podniknutá mezi heretiky ve francouzském Delfinátě ve prospěch Husitů.4) Poznali jsme na základě dvou právě uve- dených článků příbuzenství „Vespertilionistů“ s katarrovaldenskou sektou v Delfinátě nebo Provençalsku. Poněvadž angločeská sekta usadila se v Čechách, pak jest docela srozumitelno, proč se jí dostalo podpory z Francie a sbírka ve Francii podniknutá pak potvrzuje výsledek našeho srovnání článků francouzsko-italských s anglo-českými. Na základě této úvahy lze na konec podati definitivní údaje týkající se charakteru sekty. Předně co se její vlasti týče. Haupt ji považuje za Lollardy z Anglie vypuzené, Sedlák, naproti tomu namítá, že mohli pocházeti ze severní Francie, neboť okolnost, že se s nimi nemohl nikdo domluviti, nebyla žádným důvodem jejich anglického původu. Závěreční poznámka Petra z Klatov rozptyluje tyto pochybnosti. Jednaloť se o anglickou sektu přišlou do Francie a odtud k nám. Za druhé, co se učení týče. Sedlák píše: „ . . . těžko říci, jací to bludaři byli. Asi valdští neb beghardi ze sev. Francie.“5) Rozborem konfesse jsme konstatovali smíše- 1) Döllinger, II., 254. 2) O. c., 264. 3) Ibid., 255. 4) Palacký, Uber die Beziehungen, 22. Týž v Urk. Beiträge, II., 271—273. 5) Sedlák, Táborské traktáty eucharistické, 4. 49
Strana L
ninu valdství s viklefismem. O begardských článcích jsme se vyslovili pouze s reservou. V tomto ohledu jest nám směrodatným Vavřinec z Březové, jenž o nich píše: „Item Zykmunda z Repan tovaryšem věrným praví, jedno kromě manželství.“1) Repanský pak byl horlivým stoupencem oněch cizích Pikartů. Z uvedeného kontrastu mezi nimi a Adamity lze souditi a to téměř s jistotou souditi, že se jednalo o smíšeninu mírnějšího, opravdového be- gardství s viklefismem a valdenstvím. 1) F. R. B., V., 519. 50
ninu valdství s viklefismem. O begardských článcích jsme se vyslovili pouze s reservou. V tomto ohledu jest nám směrodatným Vavřinec z Březové, jenž o nich píše: „Item Zykmunda z Repan tovaryšem věrným praví, jedno kromě manželství.“1) Repanský pak byl horlivým stoupencem oněch cizích Pikartů. Z uvedeného kontrastu mezi nimi a Adamity lze souditi a to téměř s jistotou souditi, že se jednalo o smíšeninu mírnějšího, opravdového be- gardství s viklefismem a valdenstvím. 1) F. R. B., V., 519. 50
Strana LI
VLIVY KATARSKÉ. Bylo by velmi mylno, kdyby se domníval někdo, že v době husitské působily jen živly až dosud uvedené. Kromě nich pot- káváme se i s vlivy katarskými. Předně se jedná o podstatě této sekty. Nebylo to čisté ka- tarství, nýbrž katarisované valdství, jak již ukázal Sedlák1) a chorvatský historik Prohaska.2) Stručnou, ale vystižnou charakte- ristiku této větve valdenské, t. zv. Runkariů podávají inkvisiční akta: „Runcarii concordant in parte magna cum Paterinis“ a praví, že nejrozšířenější byli v Lombardsku.3) Patrně tedy k nám přišli katarisovaní valdenští z Lombardie přes Německo, což lze takto dokázati: Flaccius vypravuje o Češích, kteří studovali na valdenských učelištích v Lombardii. To nám není již nic nového. Ale z inkvi- sičních akt týkajících se horního Lombarska (1373—1388) po- znáváme, že tam byli též hojně rozšířeni Kataři, kteří byli ve styku se Slovany — ve Slavonsku.4) Když tedy na jednom území byly vedle sebe dvě sekty, Valdenští a Kataři, pak by nebylo žádného divu, kdyby jedna od druhé něco nepřejala. Vraťme se opětně k Flaciovi. Češi, kteří dle něho studovali v Italii, byli dle inkvisičních záznamů z roku 1391 ve spojení se souvěrci v Braniborsku a Pomořanech. Při inkvisici braniborské konané roku 1459 potkáváme se pak s jedním sektářem, který o svých mistrech vyznává, že dva z nich vstupují, každoročně do ráje, kde dostávají od Boha moc odpouštěti hříchy. Vydavatel aktů, profesor Wattenbach5) nemohl těm slovům nikterak rozuměti, prohlašuje výslovně, že se vztahují k sektě zcela jiné. Inkvisitor však jim rozuměl zcela dobře, neboť se jej tázal, „an crediderit, Luciferum esse deum de (celo) iniuriose detrusum?“ Ten však odpověděl, že nikdy nic podobného neslyšel.6) Z uvedeného 1) Táborské traktáty eucharistické, 3—4. 2) Husitství a bogomilství. (Časopis pro moderní filologii, 1915), 5. 3) Döllinger, II., 301. 4) O. c., 268. 5) Uber die Inquisition gegen die Waldenser in Pommern etc. (Abh. Akad., Berlín, 1886) 65—66. 6) Wattenbach, o. c., 44. ...quod semel in anno venient ad paradisum duo ex ipsis et reciperent ibi a Deo auctoritatem melius presby- feris dimittendi peccata . . . S. S. R. R. AUSTR. II., 533—536. Item dicunt, se habere 16 apostolos, annis singulis... climata mundi perlu- strantes, quibus annuatim paradisum introeant, auctoritatem ligandi et sol- vendi ab Elia et Henoch recipiant, quam suis possint communicare cre- dentibus. O. C., 65—66. Interrogatus, an crediderit, Luci- ferum esse deum de celo detrusum... DÖLLINGER II., 371. Credunt autem... Kathari, quod Deus celi... sit Deus iniustus, eo quod per violenciam iniustam de celo expulerit Luciferum, deum suum... 51
VLIVY KATARSKÉ. Bylo by velmi mylno, kdyby se domníval někdo, že v době husitské působily jen živly až dosud uvedené. Kromě nich pot- káváme se i s vlivy katarskými. Předně se jedná o podstatě této sekty. Nebylo to čisté ka- tarství, nýbrž katarisované valdství, jak již ukázal Sedlák1) a chorvatský historik Prohaska.2) Stručnou, ale vystižnou charakte- ristiku této větve valdenské, t. zv. Runkariů podávají inkvisiční akta: „Runcarii concordant in parte magna cum Paterinis“ a praví, že nejrozšířenější byli v Lombardsku.3) Patrně tedy k nám přišli katarisovaní valdenští z Lombardie přes Německo, což lze takto dokázati: Flaccius vypravuje o Češích, kteří studovali na valdenských učelištích v Lombardii. To nám není již nic nového. Ale z inkvi- sičních akt týkajících se horního Lombarska (1373—1388) po- znáváme, že tam byli též hojně rozšířeni Kataři, kteří byli ve styku se Slovany — ve Slavonsku.4) Když tedy na jednom území byly vedle sebe dvě sekty, Valdenští a Kataři, pak by nebylo žádného divu, kdyby jedna od druhé něco nepřejala. Vraťme se opětně k Flaciovi. Češi, kteří dle něho studovali v Italii, byli dle inkvisičních záznamů z roku 1391 ve spojení se souvěrci v Braniborsku a Pomořanech. Při inkvisici braniborské konané roku 1459 potkáváme se pak s jedním sektářem, který o svých mistrech vyznává, že dva z nich vstupují, každoročně do ráje, kde dostávají od Boha moc odpouštěti hříchy. Vydavatel aktů, profesor Wattenbach5) nemohl těm slovům nikterak rozuměti, prohlašuje výslovně, že se vztahují k sektě zcela jiné. Inkvisitor však jim rozuměl zcela dobře, neboť se jej tázal, „an crediderit, Luciferum esse deum de (celo) iniuriose detrusum?“ Ten však odpověděl, že nikdy nic podobného neslyšel.6) Z uvedeného 1) Táborské traktáty eucharistické, 3—4. 2) Husitství a bogomilství. (Časopis pro moderní filologii, 1915), 5. 3) Döllinger, II., 301. 4) O. c., 268. 5) Uber die Inquisition gegen die Waldenser in Pommern etc. (Abh. Akad., Berlín, 1886) 65—66. 6) Wattenbach, o. c., 44. ...quod semel in anno venient ad paradisum duo ex ipsis et reciperent ibi a Deo auctoritatem melius presby- feris dimittendi peccata . . . S. S. R. R. AUSTR. II., 533—536. Item dicunt, se habere 16 apostolos, annis singulis... climata mundi perlu- strantes, quibus annuatim paradisum introeant, auctoritatem ligandi et sol- vendi ab Elia et Henoch recipiant, quam suis possint communicare cre- dentibus. O. C., 65—66. Interrogatus, an crediderit, Luci- ferum esse deum de celo detrusum... DÖLLINGER II., 371. Credunt autem... Kathari, quod Deus celi... sit Deus iniustus, eo quod per violenciam iniustam de celo expulerit Luciferum, deum suum... 51
Strana LII
případu vysvítá: Valdenské učení v Braniborsku obsahovalo prvky katarské, poněvadž ale jeho vyznavač pravil, že nikdy takového něco neslyšel, tedy se lze domnívati na promíšení valdenství s katarstvím v dobách již tak dávno minulých, že nebylo toho pamětníka, což by se dobře hodilo na dobu před rokem 1391. Tolik prozatím nepřímo. Všimněme si nyní přímých svědectví o Katarech na půdě české. Předně jest to bulla Jana XXII. z roku 1318, v níž se mluví o hereticích, kteří „resurrectionem mortuorum et essencie divine denegant unitatem, Salvatorem nostrum Dominum Jhesum Christum iuxta dampnatas hereticorum hereses non corpus hu- manum, sed fantasticum predicant habuisse, ... tenent etiam ... Luciferum regnaturum.“1) Ve snu arcibiskupa pražského potká- váme se při výpočtu českých kacířstev též s Luciferiány a Run- karii.2) Jiné svědectví čerpáme z inkvisice pražské konané roku 1389. Mezi vyšetřovanými osobami byly též některé modlící se „Otče náš“ takto: „Pater noster, qui es in celis per violenciam, fiat voluntas mea sub sancta terra.“3) Názor o Bohu na nebesích násilně panujícím jest čistě katarský. Chorvatský historik Dragutin Prohaska4) píše o Husovi, že znal hnutí manichejské (katarské), dovolávaje se při tom jeho citátu, v němž na základě Lombarda odsuzuje jeho bludy. Též jest pravděpodobnou domněnka, dle níž mohl čerpati zprávy o učení katarském od jihoslovanských studentů v Praze. Avšak faktem nepochybným jest, že Hus mohl čerpati znalost katarství ve svém bezprostředním českém okolí. V prvních článcích Michala de Causis (1414) totiž čteme, kterak pod jeho vlivem byly pod- porovány i různé herese: „Habet pro se etiam generaliter omnes quasi haereticos, quia ipsorum pavit errores, scil. Leonistas, “5) Runkariové pak byli katarisování Runcarios et Waldenses... Valdenští. Skutečně pak nacházíme na počátku husitství některé zásady původu katarského. Předně jest to názor eucharistický. HUSITŠTÍ RADIKÁLOVÉ.1) Dicunt, quod si tantae magni- Kdyby tělo Kristovo bylo ve- tudinis esset corpus Christi, ut liké jako největší hora, již dávno mons, clerici iam consumpsissent, by bylo snězeno. KATAŘI.3) V tomto směru jest zajímavo, že již předhusitská postila „Dicta Mathiae, magistri Parisiensis“ potírá názor o figurativní přítom- nosti Kristově opírající se o slova: „Petra autem erat Christus“.8) 1) Dudik, Iter Romanum, II., 138. 2) Höfler, II., 336. 3) Sedlák, Hus. 37. +) 4) Husitství a bogomilství. (Časopis pro moderní filolog., 1915, str 2. u. 5) Documenta Mag. J. Hus, 198. Döllinger, II., 314. 7) Sedlák, Táborské traktáty eucharistické, 9. 8) Stud. knih. v Olomouci, Rkp. č. 2, VII., 15., fol. 221 b. 6) 52
případu vysvítá: Valdenské učení v Braniborsku obsahovalo prvky katarské, poněvadž ale jeho vyznavač pravil, že nikdy takového něco neslyšel, tedy se lze domnívati na promíšení valdenství s katarstvím v dobách již tak dávno minulých, že nebylo toho pamětníka, což by se dobře hodilo na dobu před rokem 1391. Tolik prozatím nepřímo. Všimněme si nyní přímých svědectví o Katarech na půdě české. Předně jest to bulla Jana XXII. z roku 1318, v níž se mluví o hereticích, kteří „resurrectionem mortuorum et essencie divine denegant unitatem, Salvatorem nostrum Dominum Jhesum Christum iuxta dampnatas hereticorum hereses non corpus hu- manum, sed fantasticum predicant habuisse, ... tenent etiam ... Luciferum regnaturum.“1) Ve snu arcibiskupa pražského potká- váme se při výpočtu českých kacířstev též s Luciferiány a Run- karii.2) Jiné svědectví čerpáme z inkvisice pražské konané roku 1389. Mezi vyšetřovanými osobami byly též některé modlící se „Otče náš“ takto: „Pater noster, qui es in celis per violenciam, fiat voluntas mea sub sancta terra.“3) Názor o Bohu na nebesích násilně panujícím jest čistě katarský. Chorvatský historik Dragutin Prohaska4) píše o Husovi, že znal hnutí manichejské (katarské), dovolávaje se při tom jeho citátu, v němž na základě Lombarda odsuzuje jeho bludy. Též jest pravděpodobnou domněnka, dle níž mohl čerpati zprávy o učení katarském od jihoslovanských studentů v Praze. Avšak faktem nepochybným jest, že Hus mohl čerpati znalost katarství ve svém bezprostředním českém okolí. V prvních článcích Michala de Causis (1414) totiž čteme, kterak pod jeho vlivem byly pod- porovány i různé herese: „Habet pro se etiam generaliter omnes quasi haereticos, quia ipsorum pavit errores, scil. Leonistas, “5) Runkariové pak byli katarisování Runcarios et Waldenses... Valdenští. Skutečně pak nacházíme na počátku husitství některé zásady původu katarského. Předně jest to názor eucharistický. HUSITŠTÍ RADIKÁLOVÉ.1) Dicunt, quod si tantae magni- Kdyby tělo Kristovo bylo ve- tudinis esset corpus Christi, ut liké jako největší hora, již dávno mons, clerici iam consumpsissent, by bylo snězeno. KATAŘI.3) V tomto směru jest zajímavo, že již předhusitská postila „Dicta Mathiae, magistri Parisiensis“ potírá názor o figurativní přítom- nosti Kristově opírající se o slova: „Petra autem erat Christus“.8) 1) Dudik, Iter Romanum, II., 138. 2) Höfler, II., 336. 3) Sedlák, Hus. 37. +) 4) Husitství a bogomilství. (Časopis pro moderní filolog., 1915, str 2. u. 5) Documenta Mag. J. Hus, 198. Döllinger, II., 314. 7) Sedlák, Táborské traktáty eucharistické, 9. 8) Stud. knih. v Olomouci, Rkp. č. 2, VII., 15., fol. 221 b. 6) 52
Strana LIII
Jiné dva katarské články nacházíme mezi 72 bludy tábor- skými.1) První se týká Nejsv. Trojice. KATAŘI.2) ...dicunt, quod Pater et Fi- lius et Spiritus sanctus non sunt una essentia. TÁBOŘI.3) ...quod non sunt tres per- sonae, scilicet Pater et Filius et Spiritus sanctus aequales poten- sia, scientia et maiestate in per- fecta una, eadem Deitate. V druhém článku popírali Spasitelovo božství. KATAŘI.4) ... erronea eorum crudelitas Christum, filium Dei, angelum et creaturam et non Deum co- aeternum Patri et Spiritui s. con- fitetur. TÁBOŘI.5) Quod Jesus Christus non sit verus Deus et homo. Názor tento třeba přísně rozlišovati od nauky begardské, která na základě splynutí člověka s Bohem, kladla tvora na roveň Stvořiteli. Zmínili jsme se již o katarisovaných valdenských, t. zv. Runkariích v době předhusitské i Husově a nabyli jsme na zá- kladě nich přesvědčení, že názor katarský byl v zemích českých šířen za pomoci Valdenských. Dosud uvedená zlomkovitá svě- dectví lze podepříti jinými, absolutně jistými dokumenty. Vděčíme opět pilné ruce Dominikána Petra z Klatov, která nám zaznamenala celou konfessi českých Runkariův s velmi cha- rakteristickým nadpisem: „Sequitur error Hussitarum — sive — Runcariorum, qui est in regno Bohemie et Moravie et est — pars — cum pauperibus de Lugduno, de quibus Reinherus." Slova ta dokazují, že vliv katarisovaného valdství byl tak mocný, že jména Husité a Runkariové byla užívána promiscue. ČLÁNKY VALDENSKÝCH.6) ČLÁNKY ČESKÝCH „RUN- KARIŮ.“7) IX. Dicunt tunc hominem primo et vere rebaptizari, cum in eo- rum haeresim fuerit inductus. 1) Články ty scházejí u Vavřince z Březové a jsou u Procházky (Mis- celaneen I., etc.) a Döllingra, o c. 2) Döllinger, II., 272. 3) Procházka, o. c., I., 280—281. 4) Döllinger, 1. c. 5) Procházka, 1. c. 6) Döllinger, II., 328—329. 7) Dle Petra z Klatov, Rkp. Zem. arch. mor. 211, fol. 330 al1 n. 9) dicunt hominem baptizari, cum in eorum heresim fuerit inductus. 53
Jiné dva katarské články nacházíme mezi 72 bludy tábor- skými.1) První se týká Nejsv. Trojice. KATAŘI.2) ...dicunt, quod Pater et Fi- lius et Spiritus sanctus non sunt una essentia. TÁBOŘI.3) ...quod non sunt tres per- sonae, scilicet Pater et Filius et Spiritus sanctus aequales poten- sia, scientia et maiestate in per- fecta una, eadem Deitate. V druhém článku popírali Spasitelovo božství. KATAŘI.4) ... erronea eorum crudelitas Christum, filium Dei, angelum et creaturam et non Deum co- aeternum Patri et Spiritui s. con- fitetur. TÁBOŘI.5) Quod Jesus Christus non sit verus Deus et homo. Názor tento třeba přísně rozlišovati od nauky begardské, která na základě splynutí člověka s Bohem, kladla tvora na roveň Stvořiteli. Zmínili jsme se již o katarisovaných valdenských, t. zv. Runkariích v době předhusitské i Husově a nabyli jsme na zá- kladě nich přesvědčení, že názor katarský byl v zemích českých šířen za pomoci Valdenských. Dosud uvedená zlomkovitá svě- dectví lze podepříti jinými, absolutně jistými dokumenty. Vděčíme opět pilné ruce Dominikána Petra z Klatov, která nám zaznamenala celou konfessi českých Runkariův s velmi cha- rakteristickým nadpisem: „Sequitur error Hussitarum — sive — Runcariorum, qui est in regno Bohemie et Moravie et est — pars — cum pauperibus de Lugduno, de quibus Reinherus." Slova ta dokazují, že vliv katarisovaného valdství byl tak mocný, že jména Husité a Runkariové byla užívána promiscue. ČLÁNKY VALDENSKÝCH.6) ČLÁNKY ČESKÝCH „RUN- KARIŮ.“7) IX. Dicunt tunc hominem primo et vere rebaptizari, cum in eo- rum haeresim fuerit inductus. 1) Články ty scházejí u Vavřince z Březové a jsou u Procházky (Mis- celaneen I., etc.) a Döllingra, o c. 2) Döllinger, II., 272. 3) Procházka, o. c., I., 280—281. 4) Döllinger, 1. c. 5) Procházka, 1. c. 6) Döllinger, II., 328—329. 7) Dle Petra z Klatov, Rkp. Zem. arch. mor. 211, fol. 330 al1 n. 9) dicunt hominem baptizari, cum in eorum heresim fuerit inductus. 53
Strana LIV
X. Dicunt baptismum non valere pueris, eo quod nondum credere actualiter possint. XI. Dicunt, sacramentum con- firmationis nihil esse, sed ma- gistri illiorum vice illius sacra- menti manus discipulisimponunt. XII. Dicunt, episcopos et cle- ricos et religiosos esse ecclesiae scribas et pharizaeos apostolo- rum et Christi persecutores. XIII. Dicunt corpus Christi et sanguinem verum non esse, sed panem tandum benedictum, qui in figura quadam dicitur corpus Christi, sicut dicitur: Petra autem erat Christus. Hoc autem quidam dicunt per bonos tantum posse confici, alii autem per omnes, qui verba consecracionis sciunt, unde et in conventiculis suis celebrantes recitant illa verba evangelii in missa sua sibi mutuo participantes sicut in coena Do- mini. XIV. Dicunt, quod sacerdos peccator non possit aliquem sol- vereetligare, cum ipse sit peccato ligatus, et quod quilibet et sci- ens laicus possit alium absol- vere et poenitentiam ei injungere. XV. Dicunt unctionem extre- mam, oleum consecratum et crisma nil valere. XVII. Dicunt, matrimonium esse fornicationem (per) jura- mentum, nisi continenter vivant et quaslibet alias luxuriae im- munditias dicunt esse magis li- citas, quam copulam conjugalem. Continentiam quidem laudant, sed urentem libidinem conce- dunt quocunque modo turpi (explere), exponentes illud apo- stoli: melius est nubere, quam uri. 10) dicunt, baptismum non valere pueris, eo quod nondum actualiter credere possunt. 11) dicunt, confirmacionis sa- cramentum nichil esse. 12) dicunt episcopos et cle- ricos et religiosos esse scribas et pharizeos, apostolorum et Christi persecutores. 13) dicunt corpus Cristi et sanguinem in veritate post pro- lacionem verborum Cristi non esse, sed tandum panem et vinum benedictum in figura cor- poris Cristi, sicut petra autem erat Cristus. 14) dicunt, quod sacerdos peccator non potesf aliquando solvere vel ligare. 15) dicunt, extremam uncci- onem nichi] valere. 16) dicunt, matrimonium for- nicacionem esse iuratam. 17) dicunt, preter matrimonium omnes fornícaciones et immun- dicias luxurie esse licitas, alle- gantes illud apostoli: ,Melius est nubere, quam uri.* 18) dicunt, quod omnes vere petentes debitum a muliere co- niugata, vidua, virgine et sol- 94
X. Dicunt baptismum non valere pueris, eo quod nondum credere actualiter possint. XI. Dicunt, sacramentum con- firmationis nihil esse, sed ma- gistri illiorum vice illius sacra- menti manus discipulisimponunt. XII. Dicunt, episcopos et cle- ricos et religiosos esse ecclesiae scribas et pharizaeos apostolo- rum et Christi persecutores. XIII. Dicunt corpus Christi et sanguinem verum non esse, sed panem tandum benedictum, qui in figura quadam dicitur corpus Christi, sicut dicitur: Petra autem erat Christus. Hoc autem quidam dicunt per bonos tantum posse confici, alii autem per omnes, qui verba consecracionis sciunt, unde et in conventiculis suis celebrantes recitant illa verba evangelii in missa sua sibi mutuo participantes sicut in coena Do- mini. XIV. Dicunt, quod sacerdos peccator non possit aliquem sol- vereetligare, cum ipse sit peccato ligatus, et quod quilibet et sci- ens laicus possit alium absol- vere et poenitentiam ei injungere. XV. Dicunt unctionem extre- mam, oleum consecratum et crisma nil valere. XVII. Dicunt, matrimonium esse fornicationem (per) jura- mentum, nisi continenter vivant et quaslibet alias luxuriae im- munditias dicunt esse magis li- citas, quam copulam conjugalem. Continentiam quidem laudant, sed urentem libidinem conce- dunt quocunque modo turpi (explere), exponentes illud apo- stoli: melius est nubere, quam uri. 10) dicunt, baptismum non valere pueris, eo quod nondum actualiter credere possunt. 11) dicunt, confirmacionis sa- cramentum nichil esse. 12) dicunt episcopos et cle- ricos et religiosos esse scribas et pharizeos, apostolorum et Christi persecutores. 13) dicunt corpus Cristi et sanguinem in veritate post pro- lacionem verborum Cristi non esse, sed tandum panem et vinum benedictum in figura cor- poris Cristi, sicut petra autem erat Cristus. 14) dicunt, quod sacerdos peccator non potesf aliquando solvere vel ligare. 15) dicunt, extremam uncci- onem nichi] valere. 16) dicunt, matrimonium for- nicacionem esse iuratam. 17) dicunt, preter matrimonium omnes fornícaciones et immun- dicias luxurie esse licitas, alle- gantes illud apostoli: ,Melius est nubere, quam uri.* 18) dicunt, quod omnes vere petentes debitum a muliere co- niugata, vidua, virgine et sol- 94
Strana LV
XVIII. Dicunt omne juramen- tum esse illicitum, etiam pro re vera, et peccatum mortale, sed tamen dispensant inter se, ut juret quis pro evadenda morte corporis vel, ne alios prodat vel secretae perfidiae sc. revelet et huiusmodi. XIX. Dicunt, esse crimen in- expugnabile et peccatum in Spi- ritum s. prodere haereticum. vens non peccat, e contra omnis mulier petens virum etc. 19) dicunt, omne juramentum esse illicitum, tunc pro re vera et esse mortale peccatum. 20) dicunt, peccatum esse irremissibile et in spiritum sanc- tum, prodere habere hereticum. XX. Non licere occidere ma- leficos per iudicem saecularem, dicunt enim quidam, quod etiam animalia non licet occidere, ut pisces et hujusmodi; cum autem volunt talia manducare, suspen- dant ea super ignem in fumum, donec per se moriantur, pulices et cetera similia excutiunt contra ignem vel vestem intingunt in aquam calidam, donec per se moriantur, et ita nolunt ea oc- cidisse. 21) dicunt, peccatum est oc- cidere manu propria volatilia, reptilia aut in aquis natancia. Jejich katarská povaha pak vysvítá z článku o trestu smrti, který netoliko zakazuje zabíjeti lidi, ale dokonce i zvířata. To jest nauka čistě manichejská, zrovna tak, jako názor o manželství. KATAŘI. Item, nullo modo occidunt aliquod animal, nec volatile, quia dicunt et credunt, quod in ani- mabus brutis et in avibus sint spiritus illi, qui recedunt de cor- poribus hominum. ČEŠTÍ RUNKARIOVÉ. 21) dicunt, peccatum esse occidere manu proprie volatilia, reptilia aut in aquis natancia. Item dicunt, quod coniugium sit contra legem celestem, quia iure omnia sunt communia, sed coniux est propria viro et e con- verso. 18) dicunt, quod omnes pe- tentes debitum a muliere coniu- gata, vidua virgine, et solvens non peccat, e contra omnis mulier petens virum etc. Článek o zamítání manželství jest zajímavý také tím, že v se- znamu článků čistě valdenských schází úplně a vyskytuje se pouze v učení valdenství katarisovaného. Zrovna tak mezi nimi chybí nauka o platnosti křtu v letech dospělosti a z něho plynoucí opětovné křtění. Totéž lze říci o figurativní přítomnosti Kristově 55
XVIII. Dicunt omne juramen- tum esse illicitum, etiam pro re vera, et peccatum mortale, sed tamen dispensant inter se, ut juret quis pro evadenda morte corporis vel, ne alios prodat vel secretae perfidiae sc. revelet et huiusmodi. XIX. Dicunt, esse crimen in- expugnabile et peccatum in Spi- ritum s. prodere haereticum. vens non peccat, e contra omnis mulier petens virum etc. 19) dicunt, omne juramentum esse illicitum, tunc pro re vera et esse mortale peccatum. 20) dicunt, peccatum esse irremissibile et in spiritum sanc- tum, prodere habere hereticum. XX. Non licere occidere ma- leficos per iudicem saecularem, dicunt enim quidam, quod etiam animalia non licet occidere, ut pisces et hujusmodi; cum autem volunt talia manducare, suspen- dant ea super ignem in fumum, donec per se moriantur, pulices et cetera similia excutiunt contra ignem vel vestem intingunt in aquam calidam, donec per se moriantur, et ita nolunt ea oc- cidisse. 21) dicunt, peccatum est oc- cidere manu propria volatilia, reptilia aut in aquis natancia. Jejich katarská povaha pak vysvítá z článku o trestu smrti, který netoliko zakazuje zabíjeti lidi, ale dokonce i zvířata. To jest nauka čistě manichejská, zrovna tak, jako názor o manželství. KATAŘI. Item, nullo modo occidunt aliquod animal, nec volatile, quia dicunt et credunt, quod in ani- mabus brutis et in avibus sint spiritus illi, qui recedunt de cor- poribus hominum. ČEŠTÍ RUNKARIOVÉ. 21) dicunt, peccatum esse occidere manu proprie volatilia, reptilia aut in aquis natancia. Item dicunt, quod coniugium sit contra legem celestem, quia iure omnia sunt communia, sed coniux est propria viro et e con- verso. 18) dicunt, quod omnes pe- tentes debitum a muliere coniu- gata, vidua virgine, et solvens non peccat, e contra omnis mulier petens virum etc. Článek o zamítání manželství jest zajímavý také tím, že v se- znamu článků čistě valdenských schází úplně a vyskytuje se pouze v učení valdenství katarisovaného. Zrovna tak mezi nimi chybí nauka o platnosti křtu v letech dospělosti a z něho plynoucí opětovné křtění. Totéž lze říci o figurativní přítomnosti Kristově 55
Strana LVI
ve svátosti oltářní. Srovnáním článků poznáme, že se doslovně shodují s učením Runkariů bavorských. Nadpis článků Petra z Klatov nám pouze obecně praví o rozšíření katarisovaného valdství v Čechách a na Moravě. Kon- kretní doklad o pravdivosti jeho svědectví podávají články Val- denských inkvirovaných v Chebu v době nejmohutnějšího roz- machu husitství, v roce 1428. Ze čtyřiceti článků Runkariů za- znamenaných v inkvisičních aktech chebských jest dvacet šest skoro doslovně obsaženo v článcích téže sekty v kodexu würz- burském. Mezi nimi jsou zase ty dva nejpříznačnější: zákaz zabíjení zvířat a figurální význam slov konsekračních. Proti textu würzburskému otisknutému Döllingerem mají články chebské tu výhodu, že jsou mnohem důkladnější. Tak vypočítavání druhů sektářů po 25. článku následující jest v našem znění úplnější, neboť uvádí netoliko stranu dokonalejší, nýbrž i méně dokonalou. Při prvních pak se ještě dočítáme že kromě názvu „pauper de Lugduno, pover lyon“ také ještě „vocantur apostolici“. Poněvadž pak je pisatel charakterisuje, jako lidi zachovávající absolutní chudobu a navštěvují své známe, tedy se můžeme domnívati, že kromě valdenských působili u nás ještě františkánští spirituálové. Velmi pozoruhodnou zmínkou též jest že vyučovali novému zá- konu „in wlgari“. Druhá skupina byli „imperfecti“. Můžeme je považovati za obyčejné věřící, neboť „perfecti“ měli právo zpo- vídati. Tito druzí sbírali pro své dokonalejší souvěrce a vystu- povali na venek úplně jako katolíci. Na konec pak jest připojen praktický pokyn, jak lze Valdenského poznati, přinésti valdenskou bibli, dáti mu jísti, píti a při tom se jej otázati, chce-li píti ve jménu sv. Martina? To je charakteristikou Valdenských z Ně- mecka.1) Věc jest důležitá i ohledně valdenské bible, neboť po- tvrzuje Hauptovo mínění o valdenském charakteru bible tepelské. Rozebereme nyní články chebské. Anno Domini M'CCCCXXVIII fi- nita est reprobacio Waldensium heretico- rum in Egra, feria II in vigilia Epiphanie domini. Articuli Wal- densium. I., se solos Cristi ecclesiam et discipu- los eius dicunt, omnes. Němečtí Runkariové. Katarisovaní Valden- šti v Italii a čistí Kataři. II., apostolorum suc- cessores esse et auc- toritatem ligandi et sol- vendi (habere). 1) Döllinger, II., 334. „Credis ne sanctum Martinum esse salvatum et “? eius animam esse in regno coelorum? „Vis bibere in nomine sancti Martini" 56
ve svátosti oltářní. Srovnáním článků poznáme, že se doslovně shodují s učením Runkariů bavorských. Nadpis článků Petra z Klatov nám pouze obecně praví o rozšíření katarisovaného valdství v Čechách a na Moravě. Kon- kretní doklad o pravdivosti jeho svědectví podávají články Val- denských inkvirovaných v Chebu v době nejmohutnějšího roz- machu husitství, v roce 1428. Ze čtyřiceti článků Runkariů za- znamenaných v inkvisičních aktech chebských jest dvacet šest skoro doslovně obsaženo v článcích téže sekty v kodexu würz- burském. Mezi nimi jsou zase ty dva nejpříznačnější: zákaz zabíjení zvířat a figurální význam slov konsekračních. Proti textu würzburskému otisknutému Döllingerem mají články chebské tu výhodu, že jsou mnohem důkladnější. Tak vypočítavání druhů sektářů po 25. článku následující jest v našem znění úplnější, neboť uvádí netoliko stranu dokonalejší, nýbrž i méně dokonalou. Při prvních pak se ještě dočítáme že kromě názvu „pauper de Lugduno, pover lyon“ také ještě „vocantur apostolici“. Poněvadž pak je pisatel charakterisuje, jako lidi zachovávající absolutní chudobu a navštěvují své známe, tedy se můžeme domnívati, že kromě valdenských působili u nás ještě františkánští spirituálové. Velmi pozoruhodnou zmínkou též jest že vyučovali novému zá- konu „in wlgari“. Druhá skupina byli „imperfecti“. Můžeme je považovati za obyčejné věřící, neboť „perfecti“ měli právo zpo- vídati. Tito druzí sbírali pro své dokonalejší souvěrce a vystu- povali na venek úplně jako katolíci. Na konec pak jest připojen praktický pokyn, jak lze Valdenského poznati, přinésti valdenskou bibli, dáti mu jísti, píti a při tom se jej otázati, chce-li píti ve jménu sv. Martina? To je charakteristikou Valdenských z Ně- mecka.1) Věc jest důležitá i ohledně valdenské bible, neboť po- tvrzuje Hauptovo mínění o valdenském charakteru bible tepelské. Rozebereme nyní články chebské. Anno Domini M'CCCCXXVIII fi- nita est reprobacio Waldensium heretico- rum in Egra, feria II in vigilia Epiphanie domini. Articuli Wal- densium. I., se solos Cristi ecclesiam et discipu- los eius dicunt, omnes. Němečtí Runkariové. Katarisovaní Valden- šti v Italii a čistí Kataři. II., apostolorum suc- cessores esse et auc- toritatem ligandi et sol- vendi (habere). 1) Döllinger, II., 334. „Credis ne sanctum Martinum esse salvatum et “? eius animam esse in regno coelorum? „Vis bibere in nomine sancti Martini" 56
Strana LVII
III.,dicunt Romanam ecclesiam esse mere- tricem Babylonicam et omnes adherentes (eius!) dampnari. IV., dicunt omnes sequaces Silvestri pa- pe esse dampnatos. V., nulla miracula esse vera, que fiunt in ecclesia. VI., nulla statuta post Cristum esse servanda VII., nulla festa sanc- torum et ieiunia, nec officia ecclesie obser- vanda. VIII., omniat alia a clero pro sola avari- cia esse instituta. IX., est tunc homi- IX., Dicunt, tunc ho- nem baptisari, quando minem primo et vere in eorum sectam fuerit rebaptisari, cum in eo- inductus. rum sectam fuerit in- ductus X., Dicunt, baptis- mum non valere pu- eris, eo quod nondum credere actualiter pos- sint. XI., confirmacionon XI., Dicunt, sacra- mentum confirmacio- prodest, quousque ip- sorum magistri manus nis nihil esse, sed ma- confirmatis imponant. gistri illorum vice il- lius sacramenti manus discipulis imponunt. XII., Episcopos, re- XII., dicunt, episco- ligiosos et clericos pos et clericos et re- ligiosos esse ecclesiae ecclesie dicunt phari- seos et scribas, apo- scribas et pharizaeos, apostolorum persecu- stolorum persecu- tores. tores. XIII., In altari dicunt, XIII., Dicunt corpus Item, quod Deus non esseverum corpus Christi et sanguinem. non potest esse in et sanguinem Cristi, verum non esse, sed sacramento altari(s).1) X., parvulis bap- tismus non valere, quousque credere non possunt. 1) Döllinger, II., 263. Proto přikládali uctívání dle Katarů drakovi, „qui pugnat cum Deo... et debet adorari pro deo“. 57
III.,dicunt Romanam ecclesiam esse mere- tricem Babylonicam et omnes adherentes (eius!) dampnari. IV., dicunt omnes sequaces Silvestri pa- pe esse dampnatos. V., nulla miracula esse vera, que fiunt in ecclesia. VI., nulla statuta post Cristum esse servanda VII., nulla festa sanc- torum et ieiunia, nec officia ecclesie obser- vanda. VIII., omniat alia a clero pro sola avari- cia esse instituta. IX., est tunc homi- IX., Dicunt, tunc ho- nem baptisari, quando minem primo et vere in eorum sectam fuerit rebaptisari, cum in eo- inductus. rum sectam fuerit in- ductus X., Dicunt, baptis- mum non valere pu- eris, eo quod nondum credere actualiter pos- sint. XI., confirmacionon XI., Dicunt, sacra- mentum confirmacio- prodest, quousque ip- sorum magistri manus nis nihil esse, sed ma- confirmatis imponant. gistri illorum vice il- lius sacramenti manus discipulis imponunt. XII., Episcopos, re- XII., dicunt, episco- ligiosos et clericos pos et clericos et re- ligiosos esse ecclesiae ecclesie dicunt phari- seos et scribas, apo- scribas et pharizaeos, apostolorum persecu- stolorum persecu- tores. tores. XIII., In altari dicunt, XIII., Dicunt corpus Item, quod Deus non esseverum corpus Christi et sanguinem. non potest esse in et sanguinem Cristi, verum non esse, sed sacramento altari(s).1) X., parvulis bap- tismus non valere, quousque credere non possunt. 1) Döllinger, II., 263. Proto přikládali uctívání dle Katarů drakovi, „qui pugnat cum Deo... et debet adorari pro deo“. 57
Strana LVIII
sed tantum panem et vinum, gui in figura est tocius dei sicut petra erat Cristus. Decimus guintus di- cunt, (solum) per bo- nos sacerdotes sacra- mentum confici corpo- ris Cristi. XVI, Alii dicunt, quod omnis in secta sua, in. omni mensa potest corpus Cristi confici in (memoriam) Cristi. Decimus octavus, laycus bonus potest ligare et solvere et penitenciaminiungere, Decimus nonus, unccionem extremam, crisma et oleum sac- rum dicunt nichil va- lere, nisi sicud aliud oleum. Vicesimus, omnes ordines et benedicci- ones clericorum sunt plus maledicciones et non sacramentum. Vicesimus primus, ecclesie matrimonium dicunt fornicacionem iuratam, nisi vivant continenter. | Vicesimus Secun- dus, continenciam lau- dantes, sed urenti li- bidini concedunt om- nem satisfaccionem, preter actum matri- monialem, dicentes, quod melius est nu- bere, quam uri. panem tantum bene- dictum, qui in figura quadam dicitur corpus Christi, sicut dicitur: „Petra autem erat Christus“. (XIIL), Hoc autem qui- dam dicunt per bonos tantum posse confici... (XIII) ... Unde in conventiculis suis ce- lebrantes, recitant illa verbaevangelii in men- sa sua... XIV., Dicunt, quod sacerdos peccator non possit aliquem absol- vere et ligare, ...et quod quilibet et sciens laicus possit alium ab- solvere... XV., Dicunt, unc- tionem extremam, o- leum consecratum et crisma nil valere. XVL, — omnes or- dines clericales fore potius maledictiones, quam sacramenta. XVII., Dicunt matri- monium esse forni- cationem (per) iura- mentum, nisi conti- nenter vivant... (XVII)., Continentam quidem laudant, sed urentem libidinem con- cedunt quocumque modo turpi (explere), exponentes illud apo- stoli: , Melius est nu- bere, quam uri.“ 58
sed tantum panem et vinum, gui in figura est tocius dei sicut petra erat Cristus. Decimus guintus di- cunt, (solum) per bo- nos sacerdotes sacra- mentum confici corpo- ris Cristi. XVI, Alii dicunt, quod omnis in secta sua, in. omni mensa potest corpus Cristi confici in (memoriam) Cristi. Decimus octavus, laycus bonus potest ligare et solvere et penitenciaminiungere, Decimus nonus, unccionem extremam, crisma et oleum sac- rum dicunt nichil va- lere, nisi sicud aliud oleum. Vicesimus, omnes ordines et benedicci- ones clericorum sunt plus maledicciones et non sacramentum. Vicesimus primus, ecclesie matrimonium dicunt fornicacionem iuratam, nisi vivant continenter. | Vicesimus Secun- dus, continenciam lau- dantes, sed urenti li- bidini concedunt om- nem satisfaccionem, preter actum matri- monialem, dicentes, quod melius est nu- bere, quam uri. panem tantum bene- dictum, qui in figura quadam dicitur corpus Christi, sicut dicitur: „Petra autem erat Christus“. (XIIL), Hoc autem qui- dam dicunt per bonos tantum posse confici... (XIII) ... Unde in conventiculis suis ce- lebrantes, recitant illa verbaevangelii in men- sa sua... XIV., Dicunt, quod sacerdos peccator non possit aliquem absol- vere et ligare, ...et quod quilibet et sciens laicus possit alium ab- solvere... XV., Dicunt, unc- tionem extremam, o- leum consecratum et crisma nil valere. XVL, — omnes or- dines clericales fore potius maledictiones, quam sacramenta. XVII., Dicunt matri- monium esse forni- cationem (per) iura- mentum, nisi conti- nenter vivant... (XVII)., Continentam quidem laudant, sed urentem libidinem con- cedunt quocumque modo turpi (explere), exponentes illud apo- stoli: , Melius est nu- bere, quam uri.“ 58
Strana LIX
Vigesimus tercius, XVIII.,Dicunt, omne dicunt, omne iuramen- iuramentum esse illi- tum eciam in veritate, citum, etiam pro re esse illicitum, quia vera... omnino non iurabis, sed promittes. Vigesimus quartus, pro evadenda morte, et ne prodat suam sectam, licet iurare et periurare. (XVIII.), . . . tamen dispensant inter se, ut iuret quis pro eva- denda morte corporis vel, ne alios prodat... XIX., Dicunt, esse Vigesimus quintus, sectam suam prodere, crimen inexpugnabile et peccatum in Spiri- dicunt peccatum in- expiabile et in spiritum tum s. prodere haere- ticum. sanctum. Vigesimus sextus, XX., Non licere oc- nec maleficos licet oc- cidere maleficos per cidere per iudicium iudicemsaecularem... seculare. XXVII., Nec ani- (XX.), dicunt etiam, malia bruta, nec pisces quod animalia non licet occidere, sed su- liceat occidere, ut pis- ces et huiusmodi... mere, perseverari et sic comedere. XXVIII., Dicunt, non esse purgatorium, sed post mortem statim est transitus in celum vel in infernum. XXIX., Suffragia mortuorum nichil pro- derunt, qui in celis, non indiget, et in in- ferno non adiuvantur. (Čistí Kataři).1) Item dicunt, quod interficere aliquam be- stiam vel avem, ex- ceptis piscibus et sex- cupidibus et pulicibus et huiusmodi, sit pec- catum, et si quis inter- fecerit agnum velavem et huiusmodi talia, peccaret mortaliter. XXX., Misse defunc- torum et offertoria non mortuis, sed clericis prosunt. XXXI., Non oportet sanctorum suffragia invocare, quia nos non audiunt. XXXII., Spiritus in celestibus gaudiis ab- sorpti, nec nos curant, necpronobis astant(!). orant. 1) Döllinger, II., 323. 59
Vigesimus tercius, XVIII.,Dicunt, omne dicunt, omne iuramen- iuramentum esse illi- tum eciam in veritate, citum, etiam pro re esse illicitum, quia vera... omnino non iurabis, sed promittes. Vigesimus quartus, pro evadenda morte, et ne prodat suam sectam, licet iurare et periurare. (XVIII.), . . . tamen dispensant inter se, ut iuret quis pro eva- denda morte corporis vel, ne alios prodat... XIX., Dicunt, esse Vigesimus quintus, sectam suam prodere, crimen inexpugnabile et peccatum in Spiri- dicunt peccatum in- expiabile et in spiritum tum s. prodere haere- ticum. sanctum. Vigesimus sextus, XX., Non licere oc- nec maleficos licet oc- cidere maleficos per cidere per iudicium iudicemsaecularem... seculare. XXVII., Nec ani- (XX.), dicunt etiam, malia bruta, nec pisces quod animalia non licet occidere, sed su- liceat occidere, ut pis- ces et huiusmodi... mere, perseverari et sic comedere. XXVIII., Dicunt, non esse purgatorium, sed post mortem statim est transitus in celum vel in infernum. XXIX., Suffragia mortuorum nichil pro- derunt, qui in celis, non indiget, et in in- ferno non adiuvantur. (Čistí Kataři).1) Item dicunt, quod interficere aliquam be- stiam vel avem, ex- ceptis piscibus et sex- cupidibus et pulicibus et huiusmodi, sit pec- catum, et si quis inter- fecerit agnum velavem et huiusmodi talia, peccaret mortaliter. XXX., Misse defunc- torum et offertoria non mortuis, sed clericis prosunt. XXXI., Non oportet sanctorum suffragia invocare, quia nos non audiunt. XXXII., Spiritus in celestibus gaudiis ab- sorpti, nec nos curant, necpronobis astant(!). orant. 1) Döllinger, II., 323. 59
Strana LX
XXXIII., Ideo solem- pnitates, veneraciones et laudes sanctorum et festivitates derident. XXXIV., Ideo in festi- vitatibus sanctorum, ubi possunt, occulte laborant. XXXV.,Dicunt, deus non gaudet in afflic- cionibus servorum su- orum. XXXVI., Ideo in qua- dragesima et aliis iei- uniis carnes comedunt et non ieiunant. XXXVII., Sed quan- do ieiunant et affligunt, hoc faciunt, ut simulent sanctitatem. XXXVIII., Vetus te- XXV.,Dicunt, super- stamentum non cre- veniente evangelio om- dunt, sed dicunt, evan- nia veteratransmisisse et ideo vetus testa- gelio superveniente, mentum non recipiunt omnia vetera iam tran- ad credendum ... sierunt. Si tamen ali- qua Judei accipiunt, hoc non faciunt, nisi, ut alios inpinguent (!), sicud similiter faciunt de dictis sanctorum doctorum. ... sic et verba ss. Augustini, Hieronymi, Ambrosii, Gregorii, Chrisostomi et Ysidori ex libris eorum et auctoritates truncatas decerpunt. (Katarovaldenští v Italii.) ... quod non est pec- catum in dominicis diebus laborare.1) XXXIX., Qui sunt Duo sunt genera perfecti eorum, sunt sectae, quidam dicun- aliorum doctores et tur perfecti eorum et confessores et dicunt illi proprie dicuntur se apostolorum suc- Poverley, nec omnes cessores. Alii vocantur ad hoc assumuntur, apostolici et suntnichil sed prius diu infor- proprium habentes, mantur, ut et alios eciam nec coniuges, sciant docere. — ideo dicuntur pauper de Lugduno aut pover lyon (1), qui semperper mundum circumierunt, suos visitantes et con- 1) Döllinger, II., 262. 60
XXXIII., Ideo solem- pnitates, veneraciones et laudes sanctorum et festivitates derident. XXXIV., Ideo in festi- vitatibus sanctorum, ubi possunt, occulte laborant. XXXV.,Dicunt, deus non gaudet in afflic- cionibus servorum su- orum. XXXVI., Ideo in qua- dragesima et aliis iei- uniis carnes comedunt et non ieiunant. XXXVII., Sed quan- do ieiunant et affligunt, hoc faciunt, ut simulent sanctitatem. XXXVIII., Vetus te- XXV.,Dicunt, super- stamentum non cre- veniente evangelio om- dunt, sed dicunt, evan- nia veteratransmisisse et ideo vetus testa- gelio superveniente, mentum non recipiunt omnia vetera iam tran- ad credendum ... sierunt. Si tamen ali- qua Judei accipiunt, hoc non faciunt, nisi, ut alios inpinguent (!), sicud similiter faciunt de dictis sanctorum doctorum. ... sic et verba ss. Augustini, Hieronymi, Ambrosii, Gregorii, Chrisostomi et Ysidori ex libris eorum et auctoritates truncatas decerpunt. (Katarovaldenští v Italii.) ... quod non est pec- catum in dominicis diebus laborare.1) XXXIX., Qui sunt Duo sunt genera perfecti eorum, sunt sectae, quidam dicun- aliorum doctores et tur perfecti eorum et confessores et dicunt illi proprie dicuntur se apostolorum suc- Poverley, nec omnes cessores. Alii vocantur ad hoc assumuntur, apostolici et suntnichil sed prius diu infor- proprium habentes, mantur, ut et alios eciam nec coniuges, sciant docere. — ideo dicuntur pauper de Lugduno aut pover lyon (1), qui semperper mundum circumierunt, suos visitantes et con- 1) Döllinger, II., 262. 60
Strana LXI
fortantes, docentes no- vum testamentum in wlgari et confessiones audientes et papam et clerum, qui divicias habent, condempnan- tes et ipsos hereticos appellantes. XL., Alii imperfecti, proprium habent et perfectos fovent et in- struunt et collectas pro hiis faciunt et paupe- ribus nullum mendicari permittentes, qui sec- retissimas convencio- nes faciunt et signa sue noticie habent oc- culta, et ne prodantur, omnia nobiscum sac- ramenta tenent et fa- ciunt, simulate missas visitant, communicant, offerunt, decimas dant, confitentur, ieiunant, festivant publice et ce- tera omnia nobiscum faciunt, sed inter se hec omnia derident et omnes in wlgari discunt novum testa- mentum. (Item, si de aliquo habes suspicionem contra item(!) testa- mentum Waldense et vis experiri, tunc po- rrige sibi potum et dumque bibat in no- mine sancti Martini. Etvidebis mutacionem sui wltus in pallidita- tatem et non bibet, ut canitur de sancto Mar- tino: „Omnis hereti- cus fugiat pallidus“ Ze srovnáni těchto obojích článků vyplývá, že katarisovaní Valdenští z roku 1428 i z doby Petra z Klatov stotožňovali se úplně se sektou inkvirovanou roku 1391 Petrem Celestinem a Martinem 61
fortantes, docentes no- vum testamentum in wlgari et confessiones audientes et papam et clerum, qui divicias habent, condempnan- tes et ipsos hereticos appellantes. XL., Alii imperfecti, proprium habent et perfectos fovent et in- struunt et collectas pro hiis faciunt et paupe- ribus nullum mendicari permittentes, qui sec- retissimas convencio- nes faciunt et signa sue noticie habent oc- culta, et ne prodantur, omnia nobiscum sac- ramenta tenent et fa- ciunt, simulate missas visitant, communicant, offerunt, decimas dant, confitentur, ieiunant, festivant publice et ce- tera omnia nobiscum faciunt, sed inter se hec omnia derident et omnes in wlgari discunt novum testa- mentum. (Item, si de aliquo habes suspicionem contra item(!) testa- mentum Waldense et vis experiri, tunc po- rrige sibi potum et dumque bibat in no- mine sancti Martini. Etvidebis mutacionem sui wltus in pallidita- tatem et non bibet, ut canitur de sancto Mar- tino: „Omnis hereti- cus fugiat pallidus“ Ze srovnáni těchto obojích článků vyplývá, že katarisovaní Valdenští z roku 1428 i z doby Petra z Klatov stotožňovali se úplně se sektou inkvirovanou roku 1391 Petrem Celestinem a Martinem 61
Strana LXII
z Prahy. Z této ideové totožnosti pak následuje, že sektáři čeští byli v nepochybném spojení s německými. Poněvadž pak Run- kariové byli ponejvíce rozšířeni v Lombardsku, tedy není po- chybnosti, že k nám přišli přes Německo. Tím také jest potvrzen náš nepřímý důkaz na základě braniborské inkvisice. Nyní navažme na domněnky Dragutinem Prohaskou vyslo- vené. Předem podotýkáme, že nám nelze vyjádřiti se s naprostou jistotou, neboť patarenské články v citovaném jím „Nobile par fratrum“ jsme nenalezli. Ale přes to lze s ním naprosto souhlasiti v názoru, že živly manichejské pronikly do husitství prostřed- nictvím Valdenských. To jsme právě dokázali. Co pak se týče jeho mínění o rozvoji husitství na půdě bogomilstva a o bogo- milství, které, poznavši husitismus, upustilo od manichejského dualismu1) lze říci tolik: Příčinu sbratření husitismu s bogomil- stvem nelze přesně určiti, ale stopováním historických pramenů seznáme, že velikou oklikou přišly k nám patarenské prvky pro- střednictvím valdenských a to od Jihoslovanů. Pravíme: „velikou oklikou“, neboť jest nám vyjíti od protokolu inkvisice konané v Lombardsku roku 1387—1388. Tam se dočítáme o třech sek- tářích ze Slavonie, kteří roku 1378 animovali jakéhosi Jakuba Betha pro svou sektu. Připojené články jejich nauky jsou povahy katarské: Svět tvořil dábel, který byl svržen s nebe, místo roz- hřešení udíleno „consolamentum“, nemá se věřiti ve vzkříšení.2) Jakub se dal bezpochyby získati, neboť jeden slavonský emissar Petr Patrii ho poslal do své vlasti „in locum, qui dicitur Loxena;“ tamější pán „Albanus de Loxena... subest... regi Russienae.“3) Katarské učení tedy přišlo do Italie z Jihoslovanska a jak jsme již dokázali, odtud přes Německo prostřednictvím valdenství k nám. Máme dokonce i přímé svědectví o tomto degenerovaném valdství na půdě české. Jest to postila Minority Františka sepsaná kolem roku 1380, jež uvádí právě ty nejpříznačnější známky lombardských sektářů, jak poznáme z následujícího příměru: HERETICI U FRANTIŠKA MINORITY.*) Predicabunt, quod Cristus non fuit deus, nec filius dei, sed purus homo. Destruunt cultum ecclesiasti- cum... corporis Cristi et virtu- tem baptismi... VALDENŠTÍ V LOMBARDII. Item, quod Christus non fuit 5) verus Deus... Item, quod Deus non potest esse in sacramento altaris.6) Item, abiuravit... sacramenta ecclesiae nulla esse... et in speciali sacramentum baptis- 7) matis... 1) Prohaska, o. c., 5. 2) Döllinger, II., 267. 3) Ibid., 269. 4) Farní knihovna u sv. Jakuba, rkp. č. 36, fol. 121 b11. 5) Döllinger, II., 253. 6) O. c., 263. 7) Ibid., 259. 62
z Prahy. Z této ideové totožnosti pak následuje, že sektáři čeští byli v nepochybném spojení s německými. Poněvadž pak Run- kariové byli ponejvíce rozšířeni v Lombardsku, tedy není po- chybnosti, že k nám přišli přes Německo. Tím také jest potvrzen náš nepřímý důkaz na základě braniborské inkvisice. Nyní navažme na domněnky Dragutinem Prohaskou vyslo- vené. Předem podotýkáme, že nám nelze vyjádřiti se s naprostou jistotou, neboť patarenské články v citovaném jím „Nobile par fratrum“ jsme nenalezli. Ale přes to lze s ním naprosto souhlasiti v názoru, že živly manichejské pronikly do husitství prostřed- nictvím Valdenských. To jsme právě dokázali. Co pak se týče jeho mínění o rozvoji husitství na půdě bogomilstva a o bogo- milství, které, poznavši husitismus, upustilo od manichejského dualismu1) lze říci tolik: Příčinu sbratření husitismu s bogomil- stvem nelze přesně určiti, ale stopováním historických pramenů seznáme, že velikou oklikou přišly k nám patarenské prvky pro- střednictvím valdenských a to od Jihoslovanů. Pravíme: „velikou oklikou“, neboť jest nám vyjíti od protokolu inkvisice konané v Lombardsku roku 1387—1388. Tam se dočítáme o třech sek- tářích ze Slavonie, kteří roku 1378 animovali jakéhosi Jakuba Betha pro svou sektu. Připojené články jejich nauky jsou povahy katarské: Svět tvořil dábel, který byl svržen s nebe, místo roz- hřešení udíleno „consolamentum“, nemá se věřiti ve vzkříšení.2) Jakub se dal bezpochyby získati, neboť jeden slavonský emissar Petr Patrii ho poslal do své vlasti „in locum, qui dicitur Loxena;“ tamější pán „Albanus de Loxena... subest... regi Russienae.“3) Katarské učení tedy přišlo do Italie z Jihoslovanska a jak jsme již dokázali, odtud přes Německo prostřednictvím valdenství k nám. Máme dokonce i přímé svědectví o tomto degenerovaném valdství na půdě české. Jest to postila Minority Františka sepsaná kolem roku 1380, jež uvádí právě ty nejpříznačnější známky lombardských sektářů, jak poznáme z následujícího příměru: HERETICI U FRANTIŠKA MINORITY.*) Predicabunt, quod Cristus non fuit deus, nec filius dei, sed purus homo. Destruunt cultum ecclesiasti- cum... corporis Cristi et virtu- tem baptismi... VALDENŠTÍ V LOMBARDII. Item, quod Christus non fuit 5) verus Deus... Item, quod Deus non potest esse in sacramento altaris.6) Item, abiuravit... sacramenta ecclesiae nulla esse... et in speciali sacramentum baptis- 7) matis... 1) Prohaska, o. c., 5. 2) Döllinger, II., 267. 3) Ibid., 269. 4) Farní knihovna u sv. Jakuba, rkp. č. 36, fol. 121 b11. 5) Döllinger, II., 253. 6) O. c., 263. 7) Ibid., 259. 62
Strana LXIII
Za těchto okolností lze docela dobře rozuměti, proč Husité žili v Jugoslavii po boku Bogomilů a to tím spíše, vzpomeneme-li sobě na Petra z Klatov, který psal o bludech „Hussitarum — sive — Runcariorum.“ Na konec lze se ještě zmíniti o povaze protimanichejských spisů. Jelikož jsou všechny obsahově totožné a bez označení lokálního, pak zcela správně chápal Prohaska1) jejich historický význam pouze v jejich nalezišti a v okolnosti, že spisy protipatarenské bývají provázeny traktáty protihusitskými. Tyto nesnáze historické interpretace nyní mizí, neboť Petr z Klatov zaznamenal valdensko-katarské články se zřetelem k zemím českým a inkvisice z roku 1428 pak ukázala, že příslušníci oné sekty byli v Chebu. Můžeme též podati některé, ač skromné zprávy, o jejich pozdějších osudech. Petr z Klatov, nemýlí-li se, píše o jejich vyhubení Žižkou. Při výstřednosti sekty jest však možno, že se její stoupenci přidali k Adamitům. Jan Vodňanský2) je nazývá Luciferiány a výslovně o nich svědčí, že jsou „ex reliquiis Catar- rorum.“ Obšírná kapitola jim specielně věnovaná nemá pro nás bohužel příliš velikého významu, neboť při uvádění konkretních případů opírá se o poměry německé a uherské. Důležito snad by bylo to, že při vypsání jejich nauky cituje Reinera, z čehož bychom mohli dovozovati ideovou totožnost českých Katarů se zahraničními. Za to Jindřich Institoris3) nám zaznamenal o nich velmi cennou zprávu. Nejprve promlouvá obecně o bludu mani- chejském, načež praví, že až dosud jsou jacísi Luciferiáni, kteří svého boha oslovují takto: „Lucifer domine, honores et divicias nobis coucede, post quam fueris liberatus, tunc omnes salvi erimus.“ Tolik lze říci o českém katarství. 1) O. c., 10. 2) Locustarium, fol. 64b. 3) „Clypeus“, fol. CXIX.a1... „errores insurrexerunt contra opus creacionis rerum visibilium et invisibilium, circa quod Manicheus perfidus erravit, asserens, duo esse principia, unum bonum, alterum malum. Et bonum, scilicet deum, creasse invisibilia, scilicet celum et angelos, mundum vero visibilem creatum a malo principio, scilicet diabolo. Unde adhuc he- resis quorundam Luciferianorum durat, ipsum tali modo adorant: „Lucifer, domine“... 63
Za těchto okolností lze docela dobře rozuměti, proč Husité žili v Jugoslavii po boku Bogomilů a to tím spíše, vzpomeneme-li sobě na Petra z Klatov, který psal o bludech „Hussitarum — sive — Runcariorum.“ Na konec lze se ještě zmíniti o povaze protimanichejských spisů. Jelikož jsou všechny obsahově totožné a bez označení lokálního, pak zcela správně chápal Prohaska1) jejich historický význam pouze v jejich nalezišti a v okolnosti, že spisy protipatarenské bývají provázeny traktáty protihusitskými. Tyto nesnáze historické interpretace nyní mizí, neboť Petr z Klatov zaznamenal valdensko-katarské články se zřetelem k zemím českým a inkvisice z roku 1428 pak ukázala, že příslušníci oné sekty byli v Chebu. Můžeme též podati některé, ač skromné zprávy, o jejich pozdějších osudech. Petr z Klatov, nemýlí-li se, píše o jejich vyhubení Žižkou. Při výstřednosti sekty jest však možno, že se její stoupenci přidali k Adamitům. Jan Vodňanský2) je nazývá Luciferiány a výslovně o nich svědčí, že jsou „ex reliquiis Catar- rorum.“ Obšírná kapitola jim specielně věnovaná nemá pro nás bohužel příliš velikého významu, neboť při uvádění konkretních případů opírá se o poměry německé a uherské. Důležito snad by bylo to, že při vypsání jejich nauky cituje Reinera, z čehož bychom mohli dovozovati ideovou totožnost českých Katarů se zahraničními. Za to Jindřich Institoris3) nám zaznamenal o nich velmi cennou zprávu. Nejprve promlouvá obecně o bludu mani- chejském, načež praví, že až dosud jsou jacísi Luciferiáni, kteří svého boha oslovují takto: „Lucifer domine, honores et divicias nobis coucede, post quam fueris liberatus, tunc omnes salvi erimus.“ Tolik lze říci o českém katarství. 1) O. c., 10. 2) Locustarium, fol. 64b. 3) „Clypeus“, fol. CXIX.a1... „errores insurrexerunt contra opus creacionis rerum visibilium et invisibilium, circa quod Manicheus perfidus erravit, asserens, duo esse principia, unum bonum, alterum malum. Et bonum, scilicet deum, creasse invisibilia, scilicet celum et angelos, mundum vero visibilem creatum a malo principio, scilicet diabolo. Unde adhuc he- resis quorundam Luciferianorum durat, ipsum tali modo adorant: „Lucifer, domine“... 63
Strana LXIV
KU GENESI TÁBORSTVÍ. Poznavše různé nauky na půdě české v době předhusitské i na počátku hnutí husitského, můžeme přikročiti k definitivnímu rozřešení otázky o vzniku táborství. Prvky, z nichž táborství vzniklo byly patery: Domácí, katarské, valdenské, begardské a viklefistické. Není možno vypisovati vliv těchto faktoriellů od- děleně, neboť v leckterém případě se vzájemně prostupovaly, pročež budeme stopovati jejich vliv při názoru o svátostech a obřadech. Nutno pak ještě zdůrazniti, že se nám jedná o vznik officielního táborství, nikoliv ale výstředního pikartstvi táborského. NÁZOR O SVÁTOSTECH. 1. Křest. Táboři připouštěli křest, ale pouze obmytí vodou, zamítajíce všechny modlitby, zaklínání, mazání sv. oleji a assis- tenci kmotrů. To byla zásada valdenská. 2. Pokání. Při svátosti pokání dokázali jsme pravdivost tvrzení Pregerova o vlivech valdských, proti které brojil Loserth, 1) jakožto zastance vlivů viklefských. Slova Viklefova, jichž se při tom do- volává jsou příliš slabá proti zmíněnému již výroku postily kr- novské: ...„quantumcunque sit homo peccator per appositionem manus alicuius perfecti ex ipsis peccata dimittuntur“. Nikdy ne- existovali u Viklefistů nějací „perfecti“, zrovna jako se nikdy neudílelo u nich rozřešení vzkládáním rukou. Snad by se dalo mysleti i na vlivy begardské, neboť ve zprávě annonymově o sek- tářích u Kozí se dočítáme o ženských zpovědnících. Ale nutno zde se chovati spíše zamítavě, neboť v roce 1416 nebyly rozdíly mezi čistým a radikálním táborstvím ještě vyhraněny a za druhé, protože, pokud víme, zpovídali u Táboritů jenom kněží. 3. Svátost biřmování, posledního pomazání a svěcení kněžstva zamítali docela. Místo biřmování a rovněž i svěcení kněžstva měli pouze vzkládání rukou, zcela souhlasně s valdenskými. O vlivech begardských se mluviti nedá, neboť jejich podkladem bylo vnitřní posvěcení člověka, jež ho činilo rovného s knězem. To byl pravý opak valdenství, které udílejíc ordinaci, zamítalo samo sebou begardskou ideu obecného kněžství. 4. Nejkomplikovanější jest nauka o svátosti oltářní, kde se prostupují všichni vypočtení činitelé. Domácí vliv se nesporně jeví v přijímání z kalicha, neboť anonym výslovně praví: ...„omnes sacerdotes usque huc fuerunt fures, quia sanguinem Jesu Cristi vobis non dederunt“. Hned před tím pak čteme: „ ...omnis presbyter est malus, qui cum Hus non tenet“.2) Ohledně názoru o přítomnosti Kristově ve svátosti oltářní nutno vyjíti od stano- viska Sedlákova, dle něhož byly remanenční spory počátkem 1) V uvedené již kritice v „Göttingische Gelehrtenanzeigen“, 1889, 493—495. 2) Documenta, M. J. Hus, 637. 64
KU GENESI TÁBORSTVÍ. Poznavše různé nauky na půdě české v době předhusitské i na počátku hnutí husitského, můžeme přikročiti k definitivnímu rozřešení otázky o vzniku táborství. Prvky, z nichž táborství vzniklo byly patery: Domácí, katarské, valdenské, begardské a viklefistické. Není možno vypisovati vliv těchto faktoriellů od- děleně, neboť v leckterém případě se vzájemně prostupovaly, pročež budeme stopovati jejich vliv při názoru o svátostech a obřadech. Nutno pak ještě zdůrazniti, že se nám jedná o vznik officielního táborství, nikoliv ale výstředního pikartstvi táborského. NÁZOR O SVÁTOSTECH. 1. Křest. Táboři připouštěli křest, ale pouze obmytí vodou, zamítajíce všechny modlitby, zaklínání, mazání sv. oleji a assis- tenci kmotrů. To byla zásada valdenská. 2. Pokání. Při svátosti pokání dokázali jsme pravdivost tvrzení Pregerova o vlivech valdských, proti které brojil Loserth, 1) jakožto zastance vlivů viklefských. Slova Viklefova, jichž se při tom do- volává jsou příliš slabá proti zmíněnému již výroku postily kr- novské: ...„quantumcunque sit homo peccator per appositionem manus alicuius perfecti ex ipsis peccata dimittuntur“. Nikdy ne- existovali u Viklefistů nějací „perfecti“, zrovna jako se nikdy neudílelo u nich rozřešení vzkládáním rukou. Snad by se dalo mysleti i na vlivy begardské, neboť ve zprávě annonymově o sek- tářích u Kozí se dočítáme o ženských zpovědnících. Ale nutno zde se chovati spíše zamítavě, neboť v roce 1416 nebyly rozdíly mezi čistým a radikálním táborstvím ještě vyhraněny a za druhé, protože, pokud víme, zpovídali u Táboritů jenom kněží. 3. Svátost biřmování, posledního pomazání a svěcení kněžstva zamítali docela. Místo biřmování a rovněž i svěcení kněžstva měli pouze vzkládání rukou, zcela souhlasně s valdenskými. O vlivech begardských se mluviti nedá, neboť jejich podkladem bylo vnitřní posvěcení člověka, jež ho činilo rovného s knězem. To byl pravý opak valdenství, které udílejíc ordinaci, zamítalo samo sebou begardskou ideu obecného kněžství. 4. Nejkomplikovanější jest nauka o svátosti oltářní, kde se prostupují všichni vypočtení činitelé. Domácí vliv se nesporně jeví v přijímání z kalicha, neboť anonym výslovně praví: ...„omnes sacerdotes usque huc fuerunt fures, quia sanguinem Jesu Cristi vobis non dederunt“. Hned před tím pak čteme: „ ...omnis presbyter est malus, qui cum Hus non tenet“.2) Ohledně názoru o přítomnosti Kristově ve svátosti oltářní nutno vyjíti od stano- viska Sedlákova, dle něhož byly remanenční spory počátkem 1) V uvedené již kritice v „Göttingische Gelehrtenanzeigen“, 1889, 493—495. 2) Documenta, M. J. Hus, 637. 64
Strana LXV
popírání transsubstanciace. Sedlák1) pak zcela správně konstatuje dvojí vliv: Katarský a begardský. Co však spíše tušil, to můžeme nyní dokázati na základě autentických dokladů. Zachovaná kon- fesse katarisovaných valdenských Runkariů, čili Husitův vyslovuje v článku třináctém zřejmě názor o figurativním významu kon- sekračních slov („sicut petra autem erat Cristus“) a v důsledku toho popírá transsubstantiaci. Jiný argument katarského charakteru dokázal Sedlák, jenž dokázal totožnost názoru českých sektářů s katarským názorem německým, dle něhož Tělo Kristovo, kdyby bylo jako hora, muselo by již dávno býti snědeno. Při vlivech begardských třeba roz- lišovati dvojí náror: a) anglických Begardů a b) sekty svobodného ducha. První považovali eucharistii za pouhou památku a popírali účinnost přijímání hříšníkova. Souvislost a vliv těchto sektářů na vznik táborství vysvítá z 72 článků táborských, mezi nimiž na- cházíme druhý, námi právě zmíněný článek. Vliv sekty svobodného ducha se jeví v názoru, dle něhož jest Bůh lépe přítomen v člo- věku spravedlivém, nežli ve svátosti. To však již byli táborští Pikarti, tak že vliv na vlastní, oficielní táborství lze přičísti spíše oné anglické sektě, která u něho nalezla přijetí pro umírněnější názor, neboť jak jsme se již zmínili, napsal o nich Vavřinec z Březové, že se celkem s Pikarty shodovali, — až na názor o manželství. BOHOSLUŽBA. Centrem služeb božích byla v křesťanstvu, od dob apoštolských počínaje, mše sv. Proto také jsme si vytkli za přední cil při vzniku táborství vysvětliti vznik táborské mše. Stav této otázky byl až dosud tento: Preger ve své, často již zmíněné práci, do- kazoval valdenský charakter krátké mše táborské, Loserth proti němu přikládal jí původ viklefský. Potom nastala dlouholetá pomlčka, až nejnověji Dr. Sedlák2) uveřejněním Jakoubkova traktátu „De cerimoniis“ dokázal, že nutno při vzniku táborské mše po- čítati i s prvky domácími. V uvedeném spisu totiž Jakoubek dovodil, že v případě nezbytnosti jest dovoleno omeziti se na pouhou konsekraci, dovolávaje se při tom slov sv. Augustina, dle nichž jest mše sv. vlastně pouhou konsekrací. Toho se cho- pili Táboři, avšak s tím rozdílem, že místo výjimečnosti položili platnost všeobecnou, proti čemuž se Jakoubek i mistři marně ohražovali. Dosavadní výzkumy vědecké tedy dokázaly pouze domácí vliv na vznik táborské mše, kdežto působení prvků cizích zůstalo až dosud nerozhodnuto. 1) Táborské traktáty eucharistické, 4. Mimochodem budiž podotknuto, že nelze souhlasiti s Gollem narážejícím na „scholastickou formuli o trans- substanciaci“. Transsubstanciace není výplodem scholastiky, neboť víme, že se v ní věřilo, již v církvi prvotní. Tak sv. Ignác v listě ke smyrnen- ským praví o Doketech, kteří nepřijímají Eucharistie, protože nevěří, že jest tělem a krví Spasitelovou. Dle sv. Ireneje proměňuje se chléb a víno v tělo a krev Páně. Tyto názory žákův apoštolských dokazují totožnost jejich učení s naukou Kristovou. (Bilczewski, Eucharistie 496.) 2) Studie a texty, II., 149—160. 65
popírání transsubstanciace. Sedlák1) pak zcela správně konstatuje dvojí vliv: Katarský a begardský. Co však spíše tušil, to můžeme nyní dokázati na základě autentických dokladů. Zachovaná kon- fesse katarisovaných valdenských Runkariů, čili Husitův vyslovuje v článku třináctém zřejmě názor o figurativním významu kon- sekračních slov („sicut petra autem erat Cristus“) a v důsledku toho popírá transsubstantiaci. Jiný argument katarského charakteru dokázal Sedlák, jenž dokázal totožnost názoru českých sektářů s katarským názorem německým, dle něhož Tělo Kristovo, kdyby bylo jako hora, muselo by již dávno býti snědeno. Při vlivech begardských třeba roz- lišovati dvojí náror: a) anglických Begardů a b) sekty svobodného ducha. První považovali eucharistii za pouhou památku a popírali účinnost přijímání hříšníkova. Souvislost a vliv těchto sektářů na vznik táborství vysvítá z 72 článků táborských, mezi nimiž na- cházíme druhý, námi právě zmíněný článek. Vliv sekty svobodného ducha se jeví v názoru, dle něhož jest Bůh lépe přítomen v člo- věku spravedlivém, nežli ve svátosti. To však již byli táborští Pikarti, tak že vliv na vlastní, oficielní táborství lze přičísti spíše oné anglické sektě, která u něho nalezla přijetí pro umírněnější názor, neboť jak jsme se již zmínili, napsal o nich Vavřinec z Březové, že se celkem s Pikarty shodovali, — až na názor o manželství. BOHOSLUŽBA. Centrem služeb božích byla v křesťanstvu, od dob apoštolských počínaje, mše sv. Proto také jsme si vytkli za přední cil při vzniku táborství vysvětliti vznik táborské mše. Stav této otázky byl až dosud tento: Preger ve své, často již zmíněné práci, do- kazoval valdenský charakter krátké mše táborské, Loserth proti němu přikládal jí původ viklefský. Potom nastala dlouholetá pomlčka, až nejnověji Dr. Sedlák2) uveřejněním Jakoubkova traktátu „De cerimoniis“ dokázal, že nutno při vzniku táborské mše po- čítati i s prvky domácími. V uvedeném spisu totiž Jakoubek dovodil, že v případě nezbytnosti jest dovoleno omeziti se na pouhou konsekraci, dovolávaje se při tom slov sv. Augustina, dle nichž jest mše sv. vlastně pouhou konsekrací. Toho se cho- pili Táboři, avšak s tím rozdílem, že místo výjimečnosti položili platnost všeobecnou, proti čemuž se Jakoubek i mistři marně ohražovali. Dosavadní výzkumy vědecké tedy dokázaly pouze domácí vliv na vznik táborské mše, kdežto působení prvků cizích zůstalo až dosud nerozhodnuto. 1) Táborské traktáty eucharistické, 4. Mimochodem budiž podotknuto, že nelze souhlasiti s Gollem narážejícím na „scholastickou formuli o trans- substanciaci“. Transsubstanciace není výplodem scholastiky, neboť víme, že se v ní věřilo, již v církvi prvotní. Tak sv. Ignác v listě ke smyrnen- ským praví o Doketech, kteří nepřijímají Eucharistie, protože nevěří, že jest tělem a krví Spasitelovou. Dle sv. Ireneje proměňuje se chléb a víno v tělo a krev Páně. Tyto názory žákův apoštolských dokazují totožnost jejich učení s naukou Kristovou. (Bilczewski, Eucharistie 496.) 2) Studie a texty, II., 149—160. 65
Strana LXVI
Konstatovali jsme s naprostou jistotou vlivy valdské, neboť Johlínovy články pražských Valdenských z roku 1404 doslovně s články bavorskými praví: „... omnia verba misse et omnia paramenta ad missam esse erronea preter verba consecracionis.“ Viklefský charakter vzniku táborské mše nedá se dokázati také proto, že popírání věcí souvisejících s částečným účelem bohoslužby má rovněž známku valdenství. To jest přímluva svatých a existence očistce. Jak již jsme ukázali, netroufal si ani Loserth označiti zamítání očistce za viklefské, pochybnosti o val- denském původu zamítání úcty svatých Gollem vyslovené jsme rozptýlili na základě článků Johlínových. Stejně valdenského původu bylo zamítání kostelů, parament a svátostnin. 66
Konstatovali jsme s naprostou jistotou vlivy valdské, neboť Johlínovy články pražských Valdenských z roku 1404 doslovně s články bavorskými praví: „... omnia verba misse et omnia paramenta ad missam esse erronea preter verba consecracionis.“ Viklefský charakter vzniku táborské mše nedá se dokázati také proto, že popírání věcí souvisejících s částečným účelem bohoslužby má rovněž známku valdenství. To jest přímluva svatých a existence očistce. Jak již jsme ukázali, netroufal si ani Loserth označiti zamítání očistce za viklefské, pochybnosti o val- denském původu zamítání úcty svatých Gollem vyslovené jsme rozptýlili na základě článků Johlínových. Stejně valdenského původu bylo zamítání kostelů, parament a svátostnin. 66
Strana LXVII
KU VZNIKU JEDNOTY BRATRSKÉ. Vznik Jednoty patří mezi nejtemnější kapitole dějin církevních vůbec a českých zvláště. Souvěkých zpráv máme o této věci velmi málo a prameny, které se jí zabývají, pocházejí teprve ze století XVI. a XVII., při čemž jejich navzájem sobě odporující zprávy jsou zjevem nad míru povážlivým. Podnět k rozřešenío tázky o původu Jednoty dal učený Flac- cius Illyricus, jenž v dopisu zaslaném roku 1555 bratru Janovi Černému napsal:... „si quis vestram originem a Rokeczana, Husso, Matthia Parisiensi aut etiam ipso a Militzio deducere co- natur, longissime a veritate aberrat.“1) Černý mu na to roku ná- sledujícího sdělil, že Bratří dověděli se o Valdenských v Rakousích, kteří jim roku 1467, vysvětili prvního biskupa.2) O těchto Val- denských nevíme nic jistého. V konfessi zaslané ku králi Lud- víkovi popírají Bratří jakýkoliv styk s Valdenskými.3) Totéž píše Rüdiger4) ve své „Naratiuncula": ... „non tamen nostris hominibus tum nota fuit doctrina Waldensium“, zatím co vlastní jeho tchán Camerarius tvrdil pravý opak. S tímto souhlasil Lasicki, který výslovně napsal: „Waldenses, qui tunc non multi latebant in Bohemia“ odešli vzhledem k nepřátelskému jednání Rokycanovu.5) To bylo něco zcela jiného, nežli, co napsal Černý: ... „nullum fuerat commercium cum Waldensibus, immo, quibus vix quisquam Waldensium notus fuit.“6) A jako nevíme nic positivního o stycích prvních Bratří s Valdenskými, zrovna tak nám zůstává záhadným místo první biskupské ordinace bratrské. Lasicki7) a Černý8) kladou onu událost na Moravu, blíže hranic rakouských, Blaho- slav naproti tomu mluví o místě v Rakousích „prope Moraviam.“9) Jisto tedy jest, že se tak stalo blíže hranic moravsko-rakouských. Z této nejistoty si lze nejlépe utvořiti představu o nesnadnosti řešení otázky o původu Jednoty. Chceme-li odpověděti na otázku: Jak vznikla Jednota?, jsme nuceni začíti u posluchačů Rokycanových. Goll10) spatřuje první Bratry v posluchačích Rokycanových, majících v čele br. Rehoře a výslovně praví: „Za pokračování Táborských Bratří a jejich Jednotu pokládati jest omyl, s kterým se u některých novějších dějepisců setkáváme, ačkoli o tom pochybovati nelze, že i s té strany Jednotě členů přibylo.“ V tomto nad míru důležitém vý- roku o původu Jednoty lze rozeznávati dvě části: Výpověď o cha- rakteru prvních Bratří a názor novějších dějepisců o něm. Těchto dvou bodů třeba si blíže všimnouti. 4) 3) 6) 1) Zeschwitz, Die Katechismem etc., 135. 2) Goll, Quellen, I., 118. 3) Zeschwitz, o. c., 146. O. c., 148. Goll, o. c., II., 36—37. O. c., 114. 7) Goll, Quellen, II., 136. 8) O. c. I., 118. 9) Ibid., II., 136. 10) Chelčický a Jednota etc., 80. 67 5%
KU VZNIKU JEDNOTY BRATRSKÉ. Vznik Jednoty patří mezi nejtemnější kapitole dějin církevních vůbec a českých zvláště. Souvěkých zpráv máme o této věci velmi málo a prameny, které se jí zabývají, pocházejí teprve ze století XVI. a XVII., při čemž jejich navzájem sobě odporující zprávy jsou zjevem nad míru povážlivým. Podnět k rozřešenío tázky o původu Jednoty dal učený Flac- cius Illyricus, jenž v dopisu zaslaném roku 1555 bratru Janovi Černému napsal:... „si quis vestram originem a Rokeczana, Husso, Matthia Parisiensi aut etiam ipso a Militzio deducere co- natur, longissime a veritate aberrat.“1) Černý mu na to roku ná- sledujícího sdělil, že Bratří dověděli se o Valdenských v Rakousích, kteří jim roku 1467, vysvětili prvního biskupa.2) O těchto Val- denských nevíme nic jistého. V konfessi zaslané ku králi Lud- víkovi popírají Bratří jakýkoliv styk s Valdenskými.3) Totéž píše Rüdiger4) ve své „Naratiuncula": ... „non tamen nostris hominibus tum nota fuit doctrina Waldensium“, zatím co vlastní jeho tchán Camerarius tvrdil pravý opak. S tímto souhlasil Lasicki, který výslovně napsal: „Waldenses, qui tunc non multi latebant in Bohemia“ odešli vzhledem k nepřátelskému jednání Rokycanovu.5) To bylo něco zcela jiného, nežli, co napsal Černý: ... „nullum fuerat commercium cum Waldensibus, immo, quibus vix quisquam Waldensium notus fuit.“6) A jako nevíme nic positivního o stycích prvních Bratří s Valdenskými, zrovna tak nám zůstává záhadným místo první biskupské ordinace bratrské. Lasicki7) a Černý8) kladou onu událost na Moravu, blíže hranic rakouských, Blaho- slav naproti tomu mluví o místě v Rakousích „prope Moraviam.“9) Jisto tedy jest, že se tak stalo blíže hranic moravsko-rakouských. Z této nejistoty si lze nejlépe utvořiti představu o nesnadnosti řešení otázky o původu Jednoty. Chceme-li odpověděti na otázku: Jak vznikla Jednota?, jsme nuceni začíti u posluchačů Rokycanových. Goll10) spatřuje první Bratry v posluchačích Rokycanových, majících v čele br. Rehoře a výslovně praví: „Za pokračování Táborských Bratří a jejich Jednotu pokládati jest omyl, s kterým se u některých novějších dějepisců setkáváme, ačkoli o tom pochybovati nelze, že i s té strany Jednotě členů přibylo.“ V tomto nad míru důležitém vý- roku o původu Jednoty lze rozeznávati dvě části: Výpověď o cha- rakteru prvních Bratří a názor novějších dějepisců o něm. Těchto dvou bodů třeba si blíže všimnouti. 4) 3) 6) 1) Zeschwitz, Die Katechismem etc., 135. 2) Goll, Quellen, I., 118. 3) Zeschwitz, o. c., 146. O. c., 148. Goll, o. c., II., 36—37. O. c., 114. 7) Goll, Quellen, II., 136. 8) O. c. I., 118. 9) Ibid., II., 136. 10) Chelčický a Jednota etc., 80. 67 5%
Strana LXVIII
Jaká byla povaha oněch posluchačů Rokycanových, z nichž Jednota vznikla? Byli to pouzí jeho posluchači, anebo také i jeho stoupenci? Odpověď nám dává Rokycana sám: ... „mluvie a píší, že by takové výtržky a naučenie scestná z mých kázání měli, odpoviedám k tomu, před Bohem mi křivdu činie, neb takové věci a naučenie i jich myšlénky nikdy sú mi s povolením v srdce nevstúpily, ale odporen jsem jim býval a jsem.“1) Rokycana se jich tím slavnostně odřekl a výrok jeho doplnili později stoupenci jeho, mistři pražští: „Tito Pikusové, falšujíce vieru odešli od nás, neb nebyli z nás.“2) Posluchači Rokycanovi, z nichž Jednota vznikla nebyli tedy s Rokycanou ideově totožni. Co pak se slov o mladších dějepiscích a jejich názoru na spojitost první Jednoty s Tábority týká, nutno konstatovati, že tento názor byl i u spisovatelů souvěkých. Jest to zase známý nám již Dominikán, Petr z Klatov, jenž podal v tomto směru dvě velmi důležitá svědectví. Při zmínce o hereticích nespoko- jených s obřady nedajícími se písmem sv. doložití píše: „... fue- runt (= tales) in Boemia Pikardi, Thaborite et alii, quorum re- liquie ad huc in secta Rokyczane latent.“3) Jinde pak o těchto právě nespokojencích píše: „Velint, nolint, ad Ecclesiam redire coguntur, alias nichil scient aut verius ad suos preceptores, pau- peres de Lugduno, cogentur et omnes instituciones Ecclesie et omnem ritum reiciant.“4) Petr tedy má posluchače Rokycanovy za zbytky Táboritů a Pikartů stojící pod vlivem valdenským. To jest tedy první spisovatel souvěký, jenž blíže označil první členy Jednoty, tak že dnes již nelze tvrditi, že by názor o sou- vislosti Bratří s Tábority byl majetkem novější historiografie. Svědectví Petrovo jest důležito i se stanoviska chronolo- gického. Na jiném místě praví o novotářích: „Sed novitatum presumtores, qui Ecclesiam non senem et decrepitam a mille CCCCLVIII. in flore superatis omnibus heresibus"...5) Z toho vysvítá: Posluchači Rokycanovi byli pod vlivem valdenským již roku 1458, pročež nelze již nyní zastávati mínění, jakoby s onou sektou přišli do styku teprve roku 1467 a to pouze za účelem přijetí biskupského svěcení. Totéž vysvítá i z nové zprávy o Chel- čickém, s níž se potkáváme u Jana Vodňanského. Dle něho měl u sebe Petr Chelčický jakéhosi starého kněze Michala. To byl patrně ten, kterého Bosák znal z vlastní zkušenosti a jejž pro- hlašuje za valdenského kněze, řka: „Ab illo přesbytero hiis par- tibus moram trahente aliquantulum excreverunt temporibus pue- ricie mee.“6) Poněvadž pak Jan Vodňanský o sobě praví, že roku 1457 byl přítomen inkvisici žateckých heretiků v Berlíně,7) tedy lze dobu jeho dětství a tím i styk Chelčického s valdenským 1) Truhlář, Manuálník Korandův, 23. 2) O. c., 32. 3) „De signis hereticorum, fol., 63 al. 4) O. c., 69b1. 5) 69 al. 6) Fol., 69 a1. 7) „Locustarium“, fol., 55b. 8) O. c., fol. 68
Jaká byla povaha oněch posluchačů Rokycanových, z nichž Jednota vznikla? Byli to pouzí jeho posluchači, anebo také i jeho stoupenci? Odpověď nám dává Rokycana sám: ... „mluvie a píší, že by takové výtržky a naučenie scestná z mých kázání měli, odpoviedám k tomu, před Bohem mi křivdu činie, neb takové věci a naučenie i jich myšlénky nikdy sú mi s povolením v srdce nevstúpily, ale odporen jsem jim býval a jsem.“1) Rokycana se jich tím slavnostně odřekl a výrok jeho doplnili později stoupenci jeho, mistři pražští: „Tito Pikusové, falšujíce vieru odešli od nás, neb nebyli z nás.“2) Posluchači Rokycanovi, z nichž Jednota vznikla nebyli tedy s Rokycanou ideově totožni. Co pak se slov o mladších dějepiscích a jejich názoru na spojitost první Jednoty s Tábority týká, nutno konstatovati, že tento názor byl i u spisovatelů souvěkých. Jest to zase známý nám již Dominikán, Petr z Klatov, jenž podal v tomto směru dvě velmi důležitá svědectví. Při zmínce o hereticích nespoko- jených s obřady nedajícími se písmem sv. doložití píše: „... fue- runt (= tales) in Boemia Pikardi, Thaborite et alii, quorum re- liquie ad huc in secta Rokyczane latent.“3) Jinde pak o těchto právě nespokojencích píše: „Velint, nolint, ad Ecclesiam redire coguntur, alias nichil scient aut verius ad suos preceptores, pau- peres de Lugduno, cogentur et omnes instituciones Ecclesie et omnem ritum reiciant.“4) Petr tedy má posluchače Rokycanovy za zbytky Táboritů a Pikartů stojící pod vlivem valdenským. To jest tedy první spisovatel souvěký, jenž blíže označil první členy Jednoty, tak že dnes již nelze tvrditi, že by názor o sou- vislosti Bratří s Tábority byl majetkem novější historiografie. Svědectví Petrovo jest důležito i se stanoviska chronolo- gického. Na jiném místě praví o novotářích: „Sed novitatum presumtores, qui Ecclesiam non senem et decrepitam a mille CCCCLVIII. in flore superatis omnibus heresibus"...5) Z toho vysvítá: Posluchači Rokycanovi byli pod vlivem valdenským již roku 1458, pročež nelze již nyní zastávati mínění, jakoby s onou sektou přišli do styku teprve roku 1467 a to pouze za účelem přijetí biskupského svěcení. Totéž vysvítá i z nové zprávy o Chel- čickém, s níž se potkáváme u Jana Vodňanského. Dle něho měl u sebe Petr Chelčický jakéhosi starého kněze Michala. To byl patrně ten, kterého Bosák znal z vlastní zkušenosti a jejž pro- hlašuje za valdenského kněze, řka: „Ab illo přesbytero hiis par- tibus moram trahente aliquantulum excreverunt temporibus pue- ricie mee.“6) Poněvadž pak Jan Vodňanský o sobě praví, že roku 1457 byl přítomen inkvisici žateckých heretiků v Berlíně,7) tedy lze dobu jeho dětství a tím i styk Chelčického s valdenským 1) Truhlář, Manuálník Korandův, 23. 2) O. c., 32. 3) „De signis hereticorum, fol., 63 al. 4) O. c., 69b1. 5) 69 al. 6) Fol., 69 a1. 7) „Locustarium“, fol., 55b. 8) O. c., fol. 68
Strana LXIX
knězem Michalem klásti do doby kolem roku 1440. Faktum tedy je, že Bratří stáli ve spojení s Valdenskými již před rokem 1467 a že prvním faktorielem při vzniku Jednoty byly vlivy valdské.1) Vlivy valdenské dají se přesně konstatovati. Šrovnejme předně charakteristiku Rokycanovu s Petrem z Klatov a shledáme, že se obě kryjí. ROKYCANA. PETR Z KLATOV. ... „quidam temerarie et pre- sumtuose asserunt, quod tota christianorum Ecclesia, quoad omnia tenenda, credenda et agen- da, debet esse contenta sola lege nuda veteri et nova, dumtaxat in assercione eius expressa et in expressione eius manifesta, ita, ut quidquid in legis expres- sione non reperiunt, totum hoc tamquam improbabile et alienum a fide dicunt, nec quicquam aliud tenere dignantur, nisi quidquid expresse in lege comperiunt, et ex eadem radice omnes ritus et leges Ecclesie et consuetudi- nes ususque eius utiles ac salu- bres, in lege tamen non expres- sas non admittunt, et quod vertex malorum est, nullam probacio- nem dictorum sanctorum eis con- trariorum deducentem adver- tunt...2) ... „illi pauperes de Lugduno, alias Leoniste heretici nuncu- pati, innitentes eciam illi funda- mento, quia non essent tenenda aut suscipienda, nisi, que in scripturis fundarentur, omnes ri- tus, communem cultum abicie- bant... ... talia, que dixerunt, in scripturis non fundari, nec Cristum precepisse...3) Et fu- erunt in Boemia Pykardi, Tha- borite et alii, quorum reliquiae adhuc in secta Rokyczane la- tent...4) Při srovnání obou charakteristik nepadá zatím v úvahu Pet- rova zmínka o Pikartech, protože oni vůbec zavrhovali písmo sv., tak že dovolávání se písma může svědčiti jedině o Valdenských, 1) Pro starou Jednotu jest zajímavo, co píše Jindřích Institoris (Cly- peus, CVIb1). Dle něho se Pikarti chlubí, že jsou rozšířeni po celém světě a inkvisitor mluví při tom v souvislosti s Reiserem. Je proto zajímavo, že Jindřich přikládá Bratřím valdenský charakter jevící se v lání kněžím, ač- koliv je nazývá Pikardy. Vzpomeňme si při tom na styky Reiserovy s Čechami! („Sed cum heretici gloriantur de eorum secta pickardica, quod sit, licet occulte, undique per mundum dispersa, quod eciam timendum est, cum in odium cleri, quasi totus exarsit... Experiencia eciam edocuit, ubi Argentine Waldensium papa incineratus, cuius titulus erat: „Fridericus, dei gracia episcopus Christi fidelium abnegancium donaciones Constantini“, quia eciam, licet errorem revocasset, tamen, quia relapsus, iterum, sunt circiter XLII. anni, cum quadam sua famula nomine Barbara pariter incinerata. Hic de copioso numero, sed occulto fassus fuit... quare omnino expediret singulis sermonibus impingere eorum errores. Cum revera ipsi adversarii non cessant in odium cleri... incitare...“). 2) Truhlář, o. c., 98. 3) O. c., fol. 63 al. 4) 63 b1. 69
knězem Michalem klásti do doby kolem roku 1440. Faktum tedy je, že Bratří stáli ve spojení s Valdenskými již před rokem 1467 a že prvním faktorielem při vzniku Jednoty byly vlivy valdské.1) Vlivy valdenské dají se přesně konstatovati. Šrovnejme předně charakteristiku Rokycanovu s Petrem z Klatov a shledáme, že se obě kryjí. ROKYCANA. PETR Z KLATOV. ... „quidam temerarie et pre- sumtuose asserunt, quod tota christianorum Ecclesia, quoad omnia tenenda, credenda et agen- da, debet esse contenta sola lege nuda veteri et nova, dumtaxat in assercione eius expressa et in expressione eius manifesta, ita, ut quidquid in legis expres- sione non reperiunt, totum hoc tamquam improbabile et alienum a fide dicunt, nec quicquam aliud tenere dignantur, nisi quidquid expresse in lege comperiunt, et ex eadem radice omnes ritus et leges Ecclesie et consuetudi- nes ususque eius utiles ac salu- bres, in lege tamen non expres- sas non admittunt, et quod vertex malorum est, nullam probacio- nem dictorum sanctorum eis con- trariorum deducentem adver- tunt...2) ... „illi pauperes de Lugduno, alias Leoniste heretici nuncu- pati, innitentes eciam illi funda- mento, quia non essent tenenda aut suscipienda, nisi, que in scripturis fundarentur, omnes ri- tus, communem cultum abicie- bant... ... talia, que dixerunt, in scripturis non fundari, nec Cristum precepisse...3) Et fu- erunt in Boemia Pykardi, Tha- borite et alii, quorum reliquiae adhuc in secta Rokyczane la- tent...4) Při srovnání obou charakteristik nepadá zatím v úvahu Pet- rova zmínka o Pikartech, protože oni vůbec zavrhovali písmo sv., tak že dovolávání se písma může svědčiti jedině o Valdenských, 1) Pro starou Jednotu jest zajímavo, co píše Jindřích Institoris (Cly- peus, CVIb1). Dle něho se Pikarti chlubí, že jsou rozšířeni po celém světě a inkvisitor mluví při tom v souvislosti s Reiserem. Je proto zajímavo, že Jindřich přikládá Bratřím valdenský charakter jevící se v lání kněžím, ač- koliv je nazývá Pikardy. Vzpomeňme si při tom na styky Reiserovy s Čechami! („Sed cum heretici gloriantur de eorum secta pickardica, quod sit, licet occulte, undique per mundum dispersa, quod eciam timendum est, cum in odium cleri, quasi totus exarsit... Experiencia eciam edocuit, ubi Argentine Waldensium papa incineratus, cuius titulus erat: „Fridericus, dei gracia episcopus Christi fidelium abnegancium donaciones Constantini“, quia eciam, licet errorem revocasset, tamen, quia relapsus, iterum, sunt circiter XLII. anni, cum quadam sua famula nomine Barbara pariter incinerata. Hic de copioso numero, sed occulto fassus fuit... quare omnino expediret singulis sermonibus impingere eorum errores. Cum revera ipsi adversarii non cessant in odium cleri... incitare...“). 2) Truhlář, o. c., 98. 3) O. c., fol. 63 al. 4) 63 b1. 69
Strana LXX
o nichž Petr výslovně mluví. Mínění Petrovo pak potvrzuje vý- borný hereseolog Jan Vodňanský, který o nich píše: „Partim namque Leonistarium... morem circa divina servant. Admittunt enim, ut Leoniste, parvulos eorum sumere a catholicis sacerdo- tibus ea tantum de causa, ne expellerentur, sed postea rebaptisant, aqua caput aspergentes et desuper crinale et manus imponentes sine prolacione verborum“.1) Srovnávací studium pak potvrdí údaje souvěkovců na celé čáře. Höfler otisknul dvě konfesse, z nichž první2) má nadpis „Articuli Picardorum in Bohemia“, nebo jako Truhlář přesněji udává „Secuntur articuli ad idem de Pikardis“ (Waldensibus.) Tato konfesse byla napsána (dle popisu manuskriptu soudě) kolem roku 1487. Druhá3) pak má nadpis: „Articuli Valdensium et Picardorum“ a byla napsána někdy před r. 1465. O těchto až do- sud skoro nepovšimnutých článcích napsal již Gindely: „Um jedoch diese Angaben gehörig würdigen und verstehen zu können, muß man sie mit andern gleichzeitigen kombinieren“.4) Dosud se však v tomto směru nestalo nic, třeba Döllingerovy „Bei- träge“5) k tomu poskytovaly všechen potřebný materiál. Již při srovnávání první konfesse dojdeme překvapujícího výsledku. Poznáváme, že pisatel článků nepočínal si nijak me- chanicky, nýbrž se snažil podati věrné credo českých „Pikartů“. Bližším ohledáním totiž seznáme, že konfesse skládá se z dvou částí. První část, předvádějící přesný obřad ordinace, jest doslovně opsána z valdenských článků, jež dle úvodního seznamu valden- ských mistrů z Rakous, Bavor, Uher, Polska a Švýcar (circa Ve- ronam in Sswitz) soudě, byli inkvirovaní roku 1391.6) Poněvadž ale v seznamu tomto byly ostatní články zcela krátce dotknuty, tedy sestavitel konfesse opsal je a to zase doslovně z článků Petra Celestina.7) Srovnáním seznáme, že čeští sektáři — některé výrazy jsou psány též česky — se shodovali skoro úplně s Valden- skými u Petra Celestina a o těch jsme nahoře při Johlínovi dokázali, že byli duchovními otci Táborů. Shoda ona jest přímo nápadna, že i u českých sektářů byli jinověrci „die Fremden“, zatím co oní sami sebe nazývali „noti“. Jádrem článků ovšem zůstává popis ordinace, který jest důležitý i pro zřízení první Jednoty, neboť z něho vysvítá, že Bratři alespoň ohledně ordinace brali si vzor od Valdenských. S nimi zároveň měl prý úřad kněžský trvání pouze dvouleté z důvodu opatrnosti, aby nebyli kněží prozrazení, čemuž také nasvědčují slova Gollova,8) dle nichž „potvrzení bratru Matějovi, jako budoucímu představenému a biskupu od něho (= biskupa valdenského) uděleno býti ne přímo, než skrze br. Michala, aby i v tom ohledu přechod byl ne náhlý, nýbrž opatrný „Locustarium“, fol., 59b. 2) Geschichtsschreiber, etc., II., 503—505. 3) O. c., 505—506. 4) Quellen, I., 4916) 5) Díl II. 6) O. c., 367. 7 O. c., 335—343. 8) Chelčický a Jednota v XV. století, 128. 70
o nichž Petr výslovně mluví. Mínění Petrovo pak potvrzuje vý- borný hereseolog Jan Vodňanský, který o nich píše: „Partim namque Leonistarium... morem circa divina servant. Admittunt enim, ut Leoniste, parvulos eorum sumere a catholicis sacerdo- tibus ea tantum de causa, ne expellerentur, sed postea rebaptisant, aqua caput aspergentes et desuper crinale et manus imponentes sine prolacione verborum“.1) Srovnávací studium pak potvrdí údaje souvěkovců na celé čáře. Höfler otisknul dvě konfesse, z nichž první2) má nadpis „Articuli Picardorum in Bohemia“, nebo jako Truhlář přesněji udává „Secuntur articuli ad idem de Pikardis“ (Waldensibus.) Tato konfesse byla napsána (dle popisu manuskriptu soudě) kolem roku 1487. Druhá3) pak má nadpis: „Articuli Valdensium et Picardorum“ a byla napsána někdy před r. 1465. O těchto až do- sud skoro nepovšimnutých článcích napsal již Gindely: „Um jedoch diese Angaben gehörig würdigen und verstehen zu können, muß man sie mit andern gleichzeitigen kombinieren“.4) Dosud se však v tomto směru nestalo nic, třeba Döllingerovy „Bei- träge“5) k tomu poskytovaly všechen potřebný materiál. Již při srovnávání první konfesse dojdeme překvapujícího výsledku. Poznáváme, že pisatel článků nepočínal si nijak me- chanicky, nýbrž se snažil podati věrné credo českých „Pikartů“. Bližším ohledáním totiž seznáme, že konfesse skládá se z dvou částí. První část, předvádějící přesný obřad ordinace, jest doslovně opsána z valdenských článků, jež dle úvodního seznamu valden- ských mistrů z Rakous, Bavor, Uher, Polska a Švýcar (circa Ve- ronam in Sswitz) soudě, byli inkvirovaní roku 1391.6) Poněvadž ale v seznamu tomto byly ostatní články zcela krátce dotknuty, tedy sestavitel konfesse opsal je a to zase doslovně z článků Petra Celestina.7) Srovnáním seznáme, že čeští sektáři — některé výrazy jsou psány též česky — se shodovali skoro úplně s Valden- skými u Petra Celestina a o těch jsme nahoře při Johlínovi dokázali, že byli duchovními otci Táborů. Shoda ona jest přímo nápadna, že i u českých sektářů byli jinověrci „die Fremden“, zatím co oní sami sebe nazývali „noti“. Jádrem článků ovšem zůstává popis ordinace, který jest důležitý i pro zřízení první Jednoty, neboť z něho vysvítá, že Bratři alespoň ohledně ordinace brali si vzor od Valdenských. S nimi zároveň měl prý úřad kněžský trvání pouze dvouleté z důvodu opatrnosti, aby nebyli kněží prozrazení, čemuž také nasvědčují slova Gollova,8) dle nichž „potvrzení bratru Matějovi, jako budoucímu představenému a biskupu od něho (= biskupa valdenského) uděleno býti ne přímo, než skrze br. Michala, aby i v tom ohledu přechod byl ne náhlý, nýbrž opatrný „Locustarium“, fol., 59b. 2) Geschichtsschreiber, etc., II., 503—505. 3) O. c., 505—506. 4) Quellen, I., 4916) 5) Díl II. 6) O. c., 367. 7 O. c., 335—343. 8) Chelčický a Jednota v XV. století, 128. 70
Strana LXXI
a volny“, Na dotvrzeni srovnejme Clánky Ceskych Pikartü s Val- denskymi u Celestina. ARTICULI PICARDORUM IN BOHEMIA. Item seniores sibi manus im- ponunt super caput et per hoc videtur sibi dare spiritus sanctus et auctoritatem (sic) audiendi confessiones; postea surgens a terra videt magistros stare se- cundum ordinem, tunc accedit quilibet eorum singulariter ad amplectendum eum. Et quilibet eorum dicit ad eum: Bene venisti, bone fili, nunc es ordinatus in fide nostra more apostolorum tantum per septem annos, nedaje: jemu znáti bludu svého. Item quod in singulis annis in con- venticulis suis solent mittere per- sonas cum terminis suis ne cog- noscantur a Romanis et sic nun- quam permanet aliquis eorum in magisterio suo non ad unum ad duos annos. Si autem!) hii articuli, quibus fidei katholice. contrariantur et quod cardinales, Episcopos, Ar- chiepiscopos, Imperatores, Re- ges, principes, duces et omnes iudices, tam spirituales, quam seculares una cum omnibus pres- byteris esse damnandos et re- putatur seimpossibile, quod fides eorum esset falsa. ARTICULI VALDENSIUM. ...flectit genua super terram et magistri seniores imponunt sibi manus super caput, et per hoc videntur sibi conferre au- toritatem audiendi confessiones subditorum suorum et alia quae circa hocsuntfacienda. Postremo elevans se et surgens videt ma- gistrosstantes secundum ordinem et accedit quemlibet eorum, dicit ad eum: bene venisti, bone frater, nunc es ordinatus in fide nostra maior apostolorum. Re- trahitur tamen interdum sex octo ad IX. annos ex causis ab au- ditione confessionum sequendo de terra ad terram, tamen medio tempore urgente necessitate au- dit confessiones suorum magist- rorum. Item quasi singulis annis in conventiculis solet mutare personas cum terminis suis, ne cognoscantur a cristianis, et nunquam permanet aliquiseorum in magisterio suo quoad unum locum sive aliquis eorum in magisterio suo quoad unum lo- cum sive terminum plurimorum locorum, nisi ad unum vel ad duos annos.?) Sunt autem hii articuli, quibus fidei catholicae waldenses eon- trariantur?) (dicentes) cardinales, archiepiscopos, episcopos, im- peratores, reges, principes, duces et omnes iudices tam spirituales quam saeculares una cum omni- bus presbyteris esse damnandos, disserentes, si possibile esset aliquem salvari ex illis, fides eorum esset falsa et mala et 1) Héfler, 111., 503—505. Recte: ,Sunt autem." ?) Dóllinger, l., 368—369. Articuli sectariorum in Germania et Ungaria a. 1391 deprehensorum. 3) L. c. 11
a volny“, Na dotvrzeni srovnejme Clánky Ceskych Pikartü s Val- denskymi u Celestina. ARTICULI PICARDORUM IN BOHEMIA. Item seniores sibi manus im- ponunt super caput et per hoc videtur sibi dare spiritus sanctus et auctoritatem (sic) audiendi confessiones; postea surgens a terra videt magistros stare se- cundum ordinem, tunc accedit quilibet eorum singulariter ad amplectendum eum. Et quilibet eorum dicit ad eum: Bene venisti, bone fili, nunc es ordinatus in fide nostra more apostolorum tantum per septem annos, nedaje: jemu znáti bludu svého. Item quod in singulis annis in con- venticulis suis solent mittere per- sonas cum terminis suis ne cog- noscantur a Romanis et sic nun- quam permanet aliquis eorum in magisterio suo non ad unum ad duos annos. Si autem!) hii articuli, quibus fidei katholice. contrariantur et quod cardinales, Episcopos, Ar- chiepiscopos, Imperatores, Re- ges, principes, duces et omnes iudices, tam spirituales, quam seculares una cum omnibus pres- byteris esse damnandos et re- putatur seimpossibile, quod fides eorum esset falsa. ARTICULI VALDENSIUM. ...flectit genua super terram et magistri seniores imponunt sibi manus super caput, et per hoc videntur sibi conferre au- toritatem audiendi confessiones subditorum suorum et alia quae circa hocsuntfacienda. Postremo elevans se et surgens videt ma- gistrosstantes secundum ordinem et accedit quemlibet eorum, dicit ad eum: bene venisti, bone frater, nunc es ordinatus in fide nostra maior apostolorum. Re- trahitur tamen interdum sex octo ad IX. annos ex causis ab au- ditione confessionum sequendo de terra ad terram, tamen medio tempore urgente necessitate au- dit confessiones suorum magist- rorum. Item quasi singulis annis in conventiculis solet mutare personas cum terminis suis, ne cognoscantur a cristianis, et nunquam permanet aliquiseorum in magisterio suo quoad unum locum sive aliquis eorum in magisterio suo quoad unum lo- cum sive terminum plurimorum locorum, nisi ad unum vel ad duos annos.?) Sunt autem hii articuli, quibus fidei catholicae waldenses eon- trariantur?) (dicentes) cardinales, archiepiscopos, episcopos, im- peratores, reges, principes, duces et omnes iudices tam spirituales quam saeculares una cum omni- bus presbyteris esse damnandos, disserentes, si possibile esset aliquem salvari ex illis, fides eorum esset falsa et mala et 1) Héfler, 111., 503—505. Recte: ,Sunt autem." ?) Dóllinger, l., 368—369. Articuli sectariorum in Germania et Ungaria a. 1391 deprehensorum. 3) L. c. 11
Strana LXXII
Item dicunt, papam esse caput omnium hereticorum. Item dicunt, papam, cardinales, episcopos non maioris auctori- tatis, quam simplicissimus sa- cerdos. Item, quod benedicitur ab epis- copis, sit ecclesia, altaria, cimi- teria, fonsbaptismi, calices, omnia ornamenta, debent penitus non valere et quod templa decorata sint inutilia, sed sunt pelese lo- trovské. Item dicunt omnia preparata ad missam ornamenta, omnia apparata ipsorum, in quibus divina peraguntur, suntcaracteres bestie preter veram consecraci- onem.) Item, quod tonsuras clericorum deus odiat, eo quod nonsittalium institutor; a Ze ple$mi bude peklo knézskymi podlaZeno. Item reprobant omnes reli- giosos tam monachos, quam sanctimoniales dicunt esse super- fluitatem. Item sacramentum contirmati- onis non credunt. Cantum clericorum ethorarum canonicarum dicunt esselatratum canum et dicunt nil orandum esse preter pater noster aut alias ora- ciones, quantumcunque devotas. !) Recte: , verba consecracionis." 2) Dóllinger, ll, 338— 339. 3) 338. 4) 337. 5) 338. 6) 339. 7) 341. 8) 339. 9) 338. 10) 339, nulla et hoc reputant impossi- bile.?) Item dicunt papam esse caput omnium haeresiarcharum . . .%) Sexto dicunt, quod papa, ar- chiepiscopi, episcopi non habe- ant maiorem auctoritatem, quam sacerdotes.*) Item, quodcunque benedicitur db episcopis, sive sit ipsa eccle- sia, sive fons baptismi, sol, aqua, herbae, thymiatheria, paramenta, palmae, candelae, dicunt penitus non valere, et si quando inter- sunt, hoc faciunt, ne notentur.?) Item dicunt, omnia verba missae et omnia paramenta ad missam spectantia esse de er- rore, praeter verba consecraci- onis.*) Item dicunt, quod coronas et tonsuras clericorum Deus odiat, eo quod non sit talium institutor. Item improbant omnes religi- ones tam monachorum, quam monialium, dicentes esse super- fluas et inanes.”) Item sacramentum confirmati- onis non credunt, licet plurimi eorum se confirmari faciant, ne notentur.?) Item cantum ecclesiasticum et horarum canonicarum dicunt esse latratum canum.?) Item dicunt, nihil orandum esse praeter Pater noster; ergo plu- rimi eorum ignorant Ave Maria; non orant psalmos et orationes alias, quantumcunque devotas. ")
Item dicunt, papam esse caput omnium hereticorum. Item dicunt, papam, cardinales, episcopos non maioris auctori- tatis, quam simplicissimus sa- cerdos. Item, quod benedicitur ab epis- copis, sit ecclesia, altaria, cimi- teria, fonsbaptismi, calices, omnia ornamenta, debent penitus non valere et quod templa decorata sint inutilia, sed sunt pelese lo- trovské. Item dicunt omnia preparata ad missam ornamenta, omnia apparata ipsorum, in quibus divina peraguntur, suntcaracteres bestie preter veram consecraci- onem.) Item, quod tonsuras clericorum deus odiat, eo quod nonsittalium institutor; a Ze ple$mi bude peklo knézskymi podlaZeno. Item reprobant omnes reli- giosos tam monachos, quam sanctimoniales dicunt esse super- fluitatem. Item sacramentum contirmati- onis non credunt. Cantum clericorum ethorarum canonicarum dicunt esselatratum canum et dicunt nil orandum esse preter pater noster aut alias ora- ciones, quantumcunque devotas. !) Recte: , verba consecracionis." 2) Dóllinger, ll, 338— 339. 3) 338. 4) 337. 5) 338. 6) 339. 7) 341. 8) 339. 9) 338. 10) 339, nulla et hoc reputant impossi- bile.?) Item dicunt papam esse caput omnium haeresiarcharum . . .%) Sexto dicunt, quod papa, ar- chiepiscopi, episcopi non habe- ant maiorem auctoritatem, quam sacerdotes.*) Item, quodcunque benedicitur db episcopis, sive sit ipsa eccle- sia, sive fons baptismi, sol, aqua, herbae, thymiatheria, paramenta, palmae, candelae, dicunt penitus non valere, et si quando inter- sunt, hoc faciunt, ne notentur.?) Item dicunt, omnia verba missae et omnia paramenta ad missam spectantia esse de er- rore, praeter verba consecraci- onis.*) Item dicunt, quod coronas et tonsuras clericorum Deus odiat, eo quod non sit talium institutor. Item improbant omnes religi- ones tam monachorum, quam monialium, dicentes esse super- fluas et inanes.”) Item sacramentum confirmati- onis non credunt, licet plurimi eorum se confirmari faciant, ne notentur.?) Item cantum ecclesiasticum et horarum canonicarum dicunt esse latratum canum.?) Item dicunt, nihil orandum esse praeter Pater noster; ergo plu- rimi eorum ignorant Ave Maria; non orant psalmos et orationes alias, quantumcunque devotas. ")
Strana LXXIII
Item suffragia beate Marie virginis et omnium sanctorum negant, allegantes, quod sunt repleti gaudiis celestibus et nes- ciunt, quod hic agatur nobiscum, igitur non curant vigilias eorum. Item dicunt omnia preparata ad missam spectatoria esse, maso Zerü (carnes vorant). Nec dies festos celebrant nec diem dominicum, nec aliquam Marie festivitatem celebrant, imo dicitur maior festivitas magis peccatur in locis occultis et privatis, quam aliis diebus. De nullo sancto, nec de sancto Nicolao, Gregorio, Augustino, Ambrosio, Wenceslao, Jeronimo etc. nihil credunt, nec de sanctis virginibus, sed dicunt, forte sunt in inferno sepulti a oni kosti jich líbají a lidem k nosu pri- strkaji. Ideo reliquias ipsorum non osculantur. Item dicunt cristianos esse ydolatras propter ymagines sanc- torum et crucem Christi crucifixi. Item de signo crucifixi nihil credunt asserentes, quod nec venerari iam crucem, in qua Christus pependit, że kfiż byla Sibenice lotrovská; nec spineam coronam, neclanceam, nec Christi tunicam inconsutilem nec peplum Marie Virginis; a Ze jest to všecko znamenie šelmy a anti- krysta däbla; et quod sacerdotes hoc invenerunt propter lucra sua. Item processiones in die cor- poris Christi etaliorumtemporum christianorum dicunt, esse unam truffam et ridiculum. I) O. c., 336. ?) 340. 3) 338. 4) 340. 3) 330. Quarto dicunt: Sanctos in patria non esse invocandos. Ratio: quia absorpti sint pleni- tudine gaudiorum, ut nihil pos- sent cogitare de nobis et his, quae nobiscum aguntur.....!) Item, de martyribus, confes- soribus, eremitis, Nicolao, Mar- tino, Ambrosio, Catharina, Mar- garitha et omnibus aliis sanctis, quodcunque praedicatur, nihil, sed dicunt, quod fortasse in inferno sepulti sunt.?) Item dicunt, Christianos esse idololatras propter imagines sanc- torum et signum crucifixi.?) Item de signo crucis nihil credunt asserentes, quia nec venerarentur illam crucem, in qua Christus pependit, nec spi- neam coronam, nec clavos, nec lanceam, nec tunicam inconsu- tilem, si viderent, quorum om- nium venerationem dicunt esse vanam et inutilem et quod sa- cerdotes hoc invenerunt propter lucra.*) Item processiones in die cor- poris Christi etaliorum temporum christianorum dicunt esse vanum triumphum et ridiculum, similiter et de candelis, quas christiani solent ibidem deferre.*)
Item suffragia beate Marie virginis et omnium sanctorum negant, allegantes, quod sunt repleti gaudiis celestibus et nes- ciunt, quod hic agatur nobiscum, igitur non curant vigilias eorum. Item dicunt omnia preparata ad missam spectatoria esse, maso Zerü (carnes vorant). Nec dies festos celebrant nec diem dominicum, nec aliquam Marie festivitatem celebrant, imo dicitur maior festivitas magis peccatur in locis occultis et privatis, quam aliis diebus. De nullo sancto, nec de sancto Nicolao, Gregorio, Augustino, Ambrosio, Wenceslao, Jeronimo etc. nihil credunt, nec de sanctis virginibus, sed dicunt, forte sunt in inferno sepulti a oni kosti jich líbají a lidem k nosu pri- strkaji. Ideo reliquias ipsorum non osculantur. Item dicunt cristianos esse ydolatras propter ymagines sanc- torum et crucem Christi crucifixi. Item de signo crucifixi nihil credunt asserentes, quod nec venerari iam crucem, in qua Christus pependit, że kfiż byla Sibenice lotrovská; nec spineam coronam, neclanceam, nec Christi tunicam inconsutilem nec peplum Marie Virginis; a Ze jest to všecko znamenie šelmy a anti- krysta däbla; et quod sacerdotes hoc invenerunt propter lucra sua. Item processiones in die cor- poris Christi etaliorumtemporum christianorum dicunt, esse unam truffam et ridiculum. I) O. c., 336. ?) 340. 3) 338. 4) 340. 3) 330. Quarto dicunt: Sanctos in patria non esse invocandos. Ratio: quia absorpti sint pleni- tudine gaudiorum, ut nihil pos- sent cogitare de nobis et his, quae nobiscum aguntur.....!) Item, de martyribus, confes- soribus, eremitis, Nicolao, Mar- tino, Ambrosio, Catharina, Mar- garitha et omnibus aliis sanctis, quodcunque praedicatur, nihil, sed dicunt, quod fortasse in inferno sepulti sunt.?) Item dicunt, Christianos esse idololatras propter imagines sanc- torum et signum crucifixi.?) Item de signo crucis nihil credunt asserentes, quia nec venerarentur illam crucem, in qua Christus pependit, nec spi- neam coronam, nec clavos, nec lanceam, nec tunicam inconsu- tilem, si viderent, quorum om- nium venerationem dicunt esse vanam et inutilem et quod sa- cerdotes hoc invenerunt propter lucra.*) Item processiones in die cor- poris Christi etaliorum temporum christianorum dicunt esse vanum triumphum et ridiculum, similiter et de candelis, quas christiani solent ibidem deferre.*)
Strana LXXIV
Corpus Christi apellant motý- lem, netopýrem, velikú Dianú Efesskú, Beelem, modlů, šelmů salva gratia christiana. Et nos christianos dicunt inter se, esse alienos, et se dicunt notos, quod deus non nos, sed tantum eos noscat. Činíte jako ďábel, ježto praví dobré jsem a svaté; ale toho nenie. To Hilde- gardis prorokyně v prvníkapitule. Item universitates quasque re- putant inutiles a že to učení pohanské zavede je na věčné zatracenie. Ideo dicta sanctorum non cu- rant. Doktory nazývají kakoři, lháři. Item vocant nos christianos vulgariter „die Fremden,“ i. e. alienos, quia Deus non nos, sed tantum ipsos noscat.1) Item universitates scholarum, Parisiensem, Pragensem, Wien- nensem et aliarum reputant inu- tiles et temporis perditionem.2) Item dicta sanctorum nihil curant, nisi quantum pro secta eorum confortanda retinent, sed tantum novum testamentum ad literam observant.3) Neméně významnou jest i konfesse druhá. Klíčem k jejímu datování jest zmínka o ordinaci udělené Šimonu sladovníkovi Martinem z Krčína. Poněvadž v přiznání Bratří z roku 1461 mluví se o Martinovi z Krčína již jako o knězi,4) tedy ona konfesse po- chází nade vší pochybu z doby před rokem 1461. Jako jádrem prvního vyznání byla ordinace, tak zase jádrem této jest obřad večeře Páně s charakteristickými články o očistci a hřbitovech. Jest důležito, že popis večeře Páně zcela odpovídá, ba můžeme říci, doslovně jest přeložen z týchže článkův Cele- stinových do češtiny. Příznačno jest učení o očistci, neboť se opírá o známý již důvod o dvou cestách, charakteristikou to Valdenských z Lombardska, dle čehož Bratří stáli tedy pod vlivem této skupiny Valdenských. Stejně důležit jest i článek o zamítání hřbitovů. Jest to zase překlad z Petra Celestina, z něhož se do- vídáme, že Bratří dávali přednost sklepům a zahradám před hřbi- tovy. Tím docházíme k nezvratnému názoru, že první Jednota pod vlivem valdenským skutečně byla a sice pod vlivem větve lom- bardské. Tím je též prokázána jedna společná složka Bratří a Táborských. Articuli hereticorum Waldensium Errores haereticorum Walden- et decardorum (sic). sium. Item quod audiunt confessi- ones nec missi ab ecclesia, nec ordinati; dicunt, quod laicus III°, quia vident in pluribus presbyteris ecclesiae mala exem- pla... ideo plus credunt suis 1) Döllinger, II., 340. 2) Ibidem. 3) L. c. 4) Goll, Chelčický a Jednota, etc., 116. 74
Corpus Christi apellant motý- lem, netopýrem, velikú Dianú Efesskú, Beelem, modlů, šelmů salva gratia christiana. Et nos christianos dicunt inter se, esse alienos, et se dicunt notos, quod deus non nos, sed tantum eos noscat. Činíte jako ďábel, ježto praví dobré jsem a svaté; ale toho nenie. To Hilde- gardis prorokyně v prvníkapitule. Item universitates quasque re- putant inutiles a že to učení pohanské zavede je na věčné zatracenie. Ideo dicta sanctorum non cu- rant. Doktory nazývají kakoři, lháři. Item vocant nos christianos vulgariter „die Fremden,“ i. e. alienos, quia Deus non nos, sed tantum ipsos noscat.1) Item universitates scholarum, Parisiensem, Pragensem, Wien- nensem et aliarum reputant inu- tiles et temporis perditionem.2) Item dicta sanctorum nihil curant, nisi quantum pro secta eorum confortanda retinent, sed tantum novum testamentum ad literam observant.3) Neméně významnou jest i konfesse druhá. Klíčem k jejímu datování jest zmínka o ordinaci udělené Šimonu sladovníkovi Martinem z Krčína. Poněvadž v přiznání Bratří z roku 1461 mluví se o Martinovi z Krčína již jako o knězi,4) tedy ona konfesse po- chází nade vší pochybu z doby před rokem 1461. Jako jádrem prvního vyznání byla ordinace, tak zase jádrem této jest obřad večeře Páně s charakteristickými články o očistci a hřbitovech. Jest důležito, že popis večeře Páně zcela odpovídá, ba můžeme říci, doslovně jest přeložen z týchže článkův Cele- stinových do češtiny. Příznačno jest učení o očistci, neboť se opírá o známý již důvod o dvou cestách, charakteristikou to Valdenských z Lombardska, dle čehož Bratří stáli tedy pod vlivem této skupiny Valdenských. Stejně důležit jest i článek o zamítání hřbitovů. Jest to zase překlad z Petra Celestina, z něhož se do- vídáme, že Bratří dávali přednost sklepům a zahradám před hřbi- tovy. Tím docházíme k nezvratnému názoru, že první Jednota pod vlivem valdenským skutečně byla a sice pod vlivem větve lom- bardské. Tím je též prokázána jedna společná složka Bratří a Táborských. Articuli hereticorum Waldensium Errores haereticorum Walden- et decardorum (sic). sium. Item quod audiunt confessi- ones nec missi ab ecclesia, nec ordinati; dicunt, quod laicus III°, quia vident in pluribus presbyteris ecclesiae mala exem- pla... ideo plus credunt suis 1) Döllinger, II., 340. 2) Ibidem. 3) L. c. 4) Goll, Chelčický a Jednota, etc., 116. 74
Strana LXXV
simplex cunctam habeat aucto- ritatem absolvendi sicut malus presbyter.) Item, jeden z nich posvécuje jim chléb nekvašený, víno a vodu a položí to na malů deštku, i požehná to spolu. A najprv sám sobě podá a potom jiný každý sobě kus té pokruty ulomí a přijímá. A každý z toho korbele se napije a což po mši zuostane, to ohném zapálie.?) Item mnozi pfijimajie od kněží našich, aby z obcí nebyli vy- obcováni, bojíc se za své statky a potom svým bratřim říkajie: „Lépe jest, že jsem modlu snědl, nežli by mne modla snédla;* to fekl Tretník, $vec z Turnova. Item vrazdu zapoviedajie, fkiice, jakož nemuož obziviti, tak nema zahubiti, kromé kněze nenie hřiechu zabiti, neb jsú svůdci lidští. Item o očistci nic nedrzie, ani vieřie a pravie, že toliku jsú dvě cestě po smrti každého člo- věka, neb chutně do nebe, neb do pekla sstüpi. Item de sepultura cimiterii nil tenent, ale pravi, Ze lépe jest pochovánu byti na poli, neb v zahradě, nežli na krchově ležeti a protož mnozí v domích, v piv- niciech se pochovávají a to velmi hluboce, proto, jestli Ze !) Hófler, o. c. Il., 505. 2) O. c., 506. 3) Dóllinger, o. c. Il., 336. 3) O. c., 339 5) O. c., 338. heresiarchis, perhibentibus eis exempla bona... quam presby- teris predictis et libentius audi- unt eorum predicatores, quam illorum et libentius confitentur eis, quam illis, et maiorem cred- unt eos ex bona vita exteriori habere auctoritatem absolvendi a peccatis, quam illos, quam- quam non credant, eos esse ab episcopis ecclesiasticis ordina- tos.?) Aliquis eorum sumit panem azymum, ponens eum super as- serem unum et aquam ad unum cochlear et benedicit ista simul et communicat se et alios. Quo facto tam asserem, quam coch- lear in ignem ponit comburen- dam.) Plurimi tamen magistrorum suorum abhorrent hoc, non ha- bentes multam fidem in huius- modi communione propria, sed ad communicandum in ecclesiam, quando est populi maior pres- sura, ne notentur. Item omne homicidium quo- rumcunque maleficorum credunt esse mortale peccatum, dicentes, sicut non posse vivificare, sic nec debet occidere. Item negant purgatorium post hanc vitam, dicentes, solum esse duas vias, scilicet immediate ad vitam aeternam et malorum im- mediate ad mortem aeternam.?) Item de sepulturis in ecclesiis et coemeteriis non curant, nisi, ut non notentur, dicentes, melius esse in locis aliis sepeliri. Id- circo, quando magistri eorum moriuntur in domibus creden- tium suorum, qui sunt aliis ho- T5
simplex cunctam habeat aucto- ritatem absolvendi sicut malus presbyter.) Item, jeden z nich posvécuje jim chléb nekvašený, víno a vodu a položí to na malů deštku, i požehná to spolu. A najprv sám sobě podá a potom jiný každý sobě kus té pokruty ulomí a přijímá. A každý z toho korbele se napije a což po mši zuostane, to ohném zapálie.?) Item mnozi pfijimajie od kněží našich, aby z obcí nebyli vy- obcováni, bojíc se za své statky a potom svým bratřim říkajie: „Lépe jest, že jsem modlu snědl, nežli by mne modla snédla;* to fekl Tretník, $vec z Turnova. Item vrazdu zapoviedajie, fkiice, jakož nemuož obziviti, tak nema zahubiti, kromé kněze nenie hřiechu zabiti, neb jsú svůdci lidští. Item o očistci nic nedrzie, ani vieřie a pravie, že toliku jsú dvě cestě po smrti každého člo- věka, neb chutně do nebe, neb do pekla sstüpi. Item de sepultura cimiterii nil tenent, ale pravi, Ze lépe jest pochovánu byti na poli, neb v zahradě, nežli na krchově ležeti a protož mnozí v domích, v piv- niciech se pochovávají a to velmi hluboce, proto, jestli Ze !) Hófler, o. c. Il., 505. 2) O. c., 506. 3) Dóllinger, o. c. Il., 336. 3) O. c., 339 5) O. c., 338. heresiarchis, perhibentibus eis exempla bona... quam presby- teris predictis et libentius audi- unt eorum predicatores, quam illorum et libentius confitentur eis, quam illis, et maiorem cred- unt eos ex bona vita exteriori habere auctoritatem absolvendi a peccatis, quam illos, quam- quam non credant, eos esse ab episcopis ecclesiasticis ordina- tos.?) Aliquis eorum sumit panem azymum, ponens eum super as- serem unum et aquam ad unum cochlear et benedicit ista simul et communicat se et alios. Quo facto tam asserem, quam coch- lear in ignem ponit comburen- dam.) Plurimi tamen magistrorum suorum abhorrent hoc, non ha- bentes multam fidem in huius- modi communione propria, sed ad communicandum in ecclesiam, quando est populi maior pres- sura, ne notentur. Item omne homicidium quo- rumcunque maleficorum credunt esse mortale peccatum, dicentes, sicut non posse vivificare, sic nec debet occidere. Item negant purgatorium post hanc vitam, dicentes, solum esse duas vias, scilicet immediate ad vitam aeternam et malorum im- mediate ad mortem aeternam.?) Item de sepulturis in ecclesiis et coemeteriis non curant, nisi, ut non notentur, dicentes, melius esse in locis aliis sepeliri. Id- circo, quando magistri eorum moriuntur in domibus creden- tium suorum, qui sunt aliis ho- T5
Strana LXXVI
by kdy křesťané v těch domích byli, aby jich kosti nevykopali a nespálili. minibus ignoti, sepeliunt eos in profundis foveis cellariorum su- orum, ne, si, quando necesse foret vendere domum et alii christiani quidpiam ibi fodientes ex inventorum mortuorum ossi- bus malum aliquid suspicentur etc.; ut frequenter in agris pro- curant se et in pomariis sepe- liri. 1) Poznavše takto živel valdský v počátečních elementech Jed- noty, můžeme již hleděti na Gollem vybrané zásady Chelčického jako na valdenské. Dle něho „v postile učí, že kostely jsou domy boží, nejsme však povinni modliti se v kostelích vysvěcených“... V síti víry čteme: „Prvotnie (církev) bez ornátuov sloužila a bez oltářuov i bez kosteluov, jediné Páteř (otčenáš) při slúžení řieka- jící.“ Valdenské připomíná, když Chelčický velmi příkře mluví o zpěvu kostelním, když zamítá všecky svátky, vyjímaje „svatou neděli,“ když ve svých spisech mnoho místa dává polemice proti očistci a uctívání svatých, když se vyslovuje proti vysokým školám a „rotám mistrů kolejných“, když důtklivě varuje od zpovědi zlému knězi. S názorem Valdenských, že pýcha je kořen všech hříchů, setkáváme se též u Chelčického. V Replice proti Rokycanovi se zákaz zabíjeti člověka podobně odůvodňuje, jako jej odůvodňovali Valdenští. ... Valdenské konečně připomíná, že Chelčický, ač varuje před zlým knězem, přece se neodvažuje upírati mu moc posvěcující. Vzor dobrého kněze, jak si jej před- stavuje Chelčický, připomíná těkavého kazatele Valdenských. (Chelčický atd., 41.) Poznali jsme takto body ve kterých se prvotní Jednota stý- kala s Tábority. Chceme-li pak těmto slovům a výroku Petra z Klatov o zbytcích Táborů mezi posluchači Rokycanovými lépe porozuměti, srovnávejme udělování svátostí u Táboritů s obřady staré Jednoty. Východiskem nám bude apologie2) z roku 1503 mluvíci o br. Michalovi, který nechal „některých svrchních případ- ných zvyklostí lidmi ustanovených, příkladem prvotní církve i kněží některých Táborských při sloužení mše“... Bližším srov- náním skutečně dojdeme k poznání naprosté shody. VAVŘINEC Z BŘEZOVÉ.3) ...Thaboritarum presbyteritra- diciones humanas fugientes bar- bati et coronati non rasi in gri- JAKUB LILIENSTEIN, TRACTATUS CONTRA WAL- DENSES4) ETC. . . . V°. .. nullam casulam, ne- que ornamentum ecclesiastica habere volunt, neque ecclesias 1) Ibid. 2) Goll, Chelčický a Jednota atd., 106. 3) F. R. B. V., 406. 4) Fol. Vb. 76
by kdy křesťané v těch domích byli, aby jich kosti nevykopali a nespálili. minibus ignoti, sepeliunt eos in profundis foveis cellariorum su- orum, ne, si, quando necesse foret vendere domum et alii christiani quidpiam ibi fodientes ex inventorum mortuorum ossi- bus malum aliquid suspicentur etc.; ut frequenter in agris pro- curant se et in pomariis sepe- liri. 1) Poznavše takto živel valdský v počátečních elementech Jed- noty, můžeme již hleděti na Gollem vybrané zásady Chelčického jako na valdenské. Dle něho „v postile učí, že kostely jsou domy boží, nejsme však povinni modliti se v kostelích vysvěcených“... V síti víry čteme: „Prvotnie (církev) bez ornátuov sloužila a bez oltářuov i bez kosteluov, jediné Páteř (otčenáš) při slúžení řieka- jící.“ Valdenské připomíná, když Chelčický velmi příkře mluví o zpěvu kostelním, když zamítá všecky svátky, vyjímaje „svatou neděli,“ když ve svých spisech mnoho místa dává polemice proti očistci a uctívání svatých, když se vyslovuje proti vysokým školám a „rotám mistrů kolejných“, když důtklivě varuje od zpovědi zlému knězi. S názorem Valdenských, že pýcha je kořen všech hříchů, setkáváme se též u Chelčického. V Replice proti Rokycanovi se zákaz zabíjeti člověka podobně odůvodňuje, jako jej odůvodňovali Valdenští. ... Valdenské konečně připomíná, že Chelčický, ač varuje před zlým knězem, přece se neodvažuje upírati mu moc posvěcující. Vzor dobrého kněze, jak si jej před- stavuje Chelčický, připomíná těkavého kazatele Valdenských. (Chelčický atd., 41.) Poznali jsme takto body ve kterých se prvotní Jednota stý- kala s Tábority. Chceme-li pak těmto slovům a výroku Petra z Klatov o zbytcích Táborů mezi posluchači Rokycanovými lépe porozuměti, srovnávejme udělování svátostí u Táboritů s obřady staré Jednoty. Východiskem nám bude apologie2) z roku 1503 mluvíci o br. Michalovi, který nechal „některých svrchních případ- ných zvyklostí lidmi ustanovených, příkladem prvotní církve i kněží některých Táborských při sloužení mše“... Bližším srov- náním skutečně dojdeme k poznání naprosté shody. VAVŘINEC Z BŘEZOVÉ.3) ...Thaboritarum presbyteritra- diciones humanas fugientes bar- bati et coronati non rasi in gri- JAKUB LILIENSTEIN, TRACTATUS CONTRA WAL- DENSES4) ETC. . . . V°. .. nullam casulam, ne- que ornamentum ecclesiastica habere volunt, neque ecclesias 1) Ibid. 2) Goll, Chelčický a Jednota atd., 106. 3) F. R. B. V., 406. 4) Fol. Vb. 76
Strana LXXVII
seis incedentes... sine ornatu corporali et calice sub divo vel in domibus divina non in sac- rato altari, sed super mensa qualicumque linteo tecta per- agebant, nec ritum misse in di- cendo collectas cum observan- tes, sed statim unus ex omnibus presbyteris flexis cum fratribus genibus, capite ad terram prost- ratis, posteriora sursum levantes, dominicam orabant oracionem et post surgente eo, qui altaris sacramentum conficere debebat, non plus quam verba consecra- cionis super hostiis et vino alta et intelligibili voce vulgariter edi- cebat. visitant, sed sicut apostoli pre- dicantes conficiebant sacramen- tum sine ornamentis. ... VI°. .. incipiunt „Qui pridie, quam pateretur“, omnem alium cantum ecclesiasticum, ut est Introitus, Kyrie, etc. derident et fastidiunt. VÝSLECHNAKLADSKU. (1480)1) ... Volentes conficere, orant „Pater Noster“ et aliquas oraci- ones, que placent, breves inci- pientes canonem „qui pridie“ usque „Hec quociescumque fe- ceritis". I důvod krátkého ritu jest zcela totožný s názorem taborským: LILIENSTEIN, L. C. VII. Missa nichil est, nisi com- munio populi, consecracio sac- ramenti et predicacio. Nápadnou jest též totožná idea o pokání, neboť obě sekty ukládaly pouze lehké pokání a týmiž slovy. TÁBOŘI.2) Kajícím nemají uloženy býti postové neb almužny neb mod- litby, ani co jiného, než aby šel a více nehřešil. VÝSLECH NA KLADSKU.3) ... penitencíam tamen nullam vel parvam incipiunt dicentes: „Vade et amplius noli peccare. JINDŘICH INSTITORIS.*) ...levis poenitentia exemplo Christi: „Vade et noli peccare“, sit imponenda. Kromě Valdenských lze v první Jednotě konstatovati ještě živel jiný. V uvedeném již výroku mluví Petr z Klatov, že kromě Táboritů jsou mezi posluchači Rokycanovými ještě zbytky Pikartů. Ve dvou zmíněných konfessích potkáváme se s názory pikart- skými, které jsou pro nás tím většího významu, ježto se při nich potkáváme s osobami, jež pro nejstarší Jednotu nejsou bez vý- 1) Vydal Goll, V. Č. S. N., 1885. 2) A. č., III., 223. (1420.) 3) Goll, o. c., 8. 1) Kubiček, Jindřich Institoris, papežský inkvisitor v Čechách a na Mo- ravě. (Č. K. D., 1902), 498. 77
seis incedentes... sine ornatu corporali et calice sub divo vel in domibus divina non in sac- rato altari, sed super mensa qualicumque linteo tecta per- agebant, nec ritum misse in di- cendo collectas cum observan- tes, sed statim unus ex omnibus presbyteris flexis cum fratribus genibus, capite ad terram prost- ratis, posteriora sursum levantes, dominicam orabant oracionem et post surgente eo, qui altaris sacramentum conficere debebat, non plus quam verba consecra- cionis super hostiis et vino alta et intelligibili voce vulgariter edi- cebat. visitant, sed sicut apostoli pre- dicantes conficiebant sacramen- tum sine ornamentis. ... VI°. .. incipiunt „Qui pridie, quam pateretur“, omnem alium cantum ecclesiasticum, ut est Introitus, Kyrie, etc. derident et fastidiunt. VÝSLECHNAKLADSKU. (1480)1) ... Volentes conficere, orant „Pater Noster“ et aliquas oraci- ones, que placent, breves inci- pientes canonem „qui pridie“ usque „Hec quociescumque fe- ceritis". I důvod krátkého ritu jest zcela totožný s názorem taborským: LILIENSTEIN, L. C. VII. Missa nichil est, nisi com- munio populi, consecracio sac- ramenti et predicacio. Nápadnou jest též totožná idea o pokání, neboť obě sekty ukládaly pouze lehké pokání a týmiž slovy. TÁBOŘI.2) Kajícím nemají uloženy býti postové neb almužny neb mod- litby, ani co jiného, než aby šel a více nehřešil. VÝSLECH NA KLADSKU.3) ... penitencíam tamen nullam vel parvam incipiunt dicentes: „Vade et amplius noli peccare. JINDŘICH INSTITORIS.*) ...levis poenitentia exemplo Christi: „Vade et noli peccare“, sit imponenda. Kromě Valdenských lze v první Jednotě konstatovati ještě živel jiný. V uvedeném již výroku mluví Petr z Klatov, že kromě Táboritů jsou mezi posluchači Rokycanovými ještě zbytky Pikartů. Ve dvou zmíněných konfessích potkáváme se s názory pikart- skými, které jsou pro nás tím většího významu, ježto se při nich potkáváme s osobami, jež pro nejstarší Jednotu nejsou bez vý- 1) Vydal Goll, V. Č. S. N., 1885. 2) A. č., III., 223. (1420.) 3) Goll, o. c., 8. 1) Kubiček, Jindřich Institoris, papežský inkvisitor v Čechách a na Mo- ravě. (Č. K. D., 1902), 498. 77
Strana LXXVIII
znamu, jako zvláště Šimon sladovník a Matěj z Krčína. Bližším zkoumáním druhé konfesse dojdeme k poznání, že se jedná o sektu odlišnou, co do zřízení i co do nauky. Předně nutno zdůrazniti, že ona konfesse, jak nahoře ukázáno byla sepsaná před rokem 1461—65. A jako k udání toho data byla nám klíčem ordinace Matěje z Krčína, tak zrovna táž ordi- nace jest důkazem samostatného zřízení. Dle slov druhé konfesse byl „najvyšší biskup jich Šimon sladovník z Rychnova,“1) jehož potvrdil „Martin kraičí z Krčína.“ Poněvadž tato ordinace „nej- vyššího biskupa“ stala se před rokem 1461—65, tedy vidíme, že se jedná o kněžstvo od Jednoty odchylné, neboť první biskup bratrský byl ordinován roku 1467. Podstatný rozdíl vysvítá i z jejich článků. Jak jsme nahoře při Begardech konstatovali, odpovídá jejich znění i smysl zcela sektě svobodného ducha. Nesvětí svátků, poněvadž jsou sami svati a plni ducha svatého. Vzpomeňme si na Bekyně, které za doby poděbradské o sobě myslely, že jsou „impeccabiles“2) a čtěme při tom článek naší konfesse, dle něhož „smilstvo za hřích nemají.“3) V této věci, jakož i v názoru eucharistickém podpo- ruje náš názor o zcela odchylné sektě Chelčický, který v polemice proti Biskupcovi potírá názor pikartský o svátosti oltářní. Jeho nositelé hlásali, že Bůh je v každém tvoru lépe přítomen, nežli ve svátosti oltářní. Lid se Tělu Páně rouhal a rouhá částečně až dosud, nazývaje svátost oltářní netopýrem a motýlem. V tom se nám ozývá článek první konfesse: „Corpus Christi appellant motýlem, netopýřem“...4), který jest zvláště charakteristický tím, že on jediný v článcích valdenských u Petra Celestina schází. Zrovna tak připomíná na Loquise, ba přímo naň ukazuje sektářská hostina slavená místo mše sv. Dle Martinka mají se křesťané ve sváteční dny scházeti k slovu božímu a po té účastniti se slavnostní hostiny. Pokud živ byl, nemohl něco lepšího nalézti a mnozí až dosud zachovávají tento způsob, sesměšňujíce přikázání boží.5) Jaký byl poměr Bratří k této sektě? Vyslovili se o nich takto: „Také vězte, že s těmi lidmi nejsme“...6) „my se jich varujeme a od nich vystřieháme?“7) Lze však na základě toho podepsati tvrzení Gollovo, dle něhož se k první Jednotě připo- jili někteří Pikarti, kterým se bylo nejprve podvoliti zkoušce? Jest to správné, ale neúplné, neboť první dopis Bratří k Roky- canovi zjevně dosvědčuje, že mezi posluchači skutečně Pikarti byli a teprve kolem roku 1460 byli ze společenstva vyloučeni. V dopise tom pocházejícím z roku 1468 čteme: „Mistře, vždy nás haní, tím ohyžďují kněžie, praviece, že pravé víry nemáme o těle božiem.“8) Na to pak se ohrazují následovně: „Neb všecky 1) Höfler, II., 505. 2) O. c., III., 187. Pražské Bekyně. 3) O. c., II., 506. 4) Höfler, II., 504. 5) Goll, Quellen, II., 71—72. 6) Bidlo, Akty atd., I., 45. 7) O. c., 46. 8) O. c., 6. 78
znamu, jako zvláště Šimon sladovník a Matěj z Krčína. Bližším zkoumáním druhé konfesse dojdeme k poznání, že se jedná o sektu odlišnou, co do zřízení i co do nauky. Předně nutno zdůrazniti, že ona konfesse, jak nahoře ukázáno byla sepsaná před rokem 1461—65. A jako k udání toho data byla nám klíčem ordinace Matěje z Krčína, tak zrovna táž ordi- nace jest důkazem samostatného zřízení. Dle slov druhé konfesse byl „najvyšší biskup jich Šimon sladovník z Rychnova,“1) jehož potvrdil „Martin kraičí z Krčína.“ Poněvadž tato ordinace „nej- vyššího biskupa“ stala se před rokem 1461—65, tedy vidíme, že se jedná o kněžstvo od Jednoty odchylné, neboť první biskup bratrský byl ordinován roku 1467. Podstatný rozdíl vysvítá i z jejich článků. Jak jsme nahoře při Begardech konstatovali, odpovídá jejich znění i smysl zcela sektě svobodného ducha. Nesvětí svátků, poněvadž jsou sami svati a plni ducha svatého. Vzpomeňme si na Bekyně, které za doby poděbradské o sobě myslely, že jsou „impeccabiles“2) a čtěme při tom článek naší konfesse, dle něhož „smilstvo za hřích nemají.“3) V této věci, jakož i v názoru eucharistickém podpo- ruje náš názor o zcela odchylné sektě Chelčický, který v polemice proti Biskupcovi potírá názor pikartský o svátosti oltářní. Jeho nositelé hlásali, že Bůh je v každém tvoru lépe přítomen, nežli ve svátosti oltářní. Lid se Tělu Páně rouhal a rouhá částečně až dosud, nazývaje svátost oltářní netopýrem a motýlem. V tom se nám ozývá článek první konfesse: „Corpus Christi appellant motýlem, netopýřem“...4), který jest zvláště charakteristický tím, že on jediný v článcích valdenských u Petra Celestina schází. Zrovna tak připomíná na Loquise, ba přímo naň ukazuje sektářská hostina slavená místo mše sv. Dle Martinka mají se křesťané ve sváteční dny scházeti k slovu božímu a po té účastniti se slavnostní hostiny. Pokud živ byl, nemohl něco lepšího nalézti a mnozí až dosud zachovávají tento způsob, sesměšňujíce přikázání boží.5) Jaký byl poměr Bratří k této sektě? Vyslovili se o nich takto: „Také vězte, že s těmi lidmi nejsme“...6) „my se jich varujeme a od nich vystřieháme?“7) Lze však na základě toho podepsati tvrzení Gollovo, dle něhož se k první Jednotě připo- jili někteří Pikarti, kterým se bylo nejprve podvoliti zkoušce? Jest to správné, ale neúplné, neboť první dopis Bratří k Roky- canovi zjevně dosvědčuje, že mezi posluchači skutečně Pikarti byli a teprve kolem roku 1460 byli ze společenstva vyloučeni. V dopise tom pocházejícím z roku 1468 čteme: „Mistře, vždy nás haní, tím ohyžďují kněžie, praviece, že pravé víry nemáme o těle božiem.“8) Na to pak se ohrazují následovně: „Neb všecky 1) Höfler, II., 505. 2) O. c., III., 187. Pražské Bekyně. 3) O. c., II., 506. 4) Höfler, II., 504. 5) Goll, Quellen, II., 71—72. 6) Bidlo, Akty atd., I., 45. 7) O. c., 46. 8) O. c., 6. 78
Strana LXXIX
spisy a traktáty opovrhli sme více od osmi let a vystřieháme se od nich a zvláště od Martinkových a od Biskupcových a od jiných všech.“1) Bratří tedy od sebe Pikarty zapudili, ale oni se přece při nich drželi. Poněvadž pak jsme nahoře poukázali, že lidový název byl pro tyto sektáře Beghardus, Begina,2) tedy tento název se přenesl na Jednotu obsahující některé z nich, ačkoliv se s nimi neshodovala. Pěkný doklad toho podává Jindřich Institoris, mluvě o jejich pojmenování. Ohražuje se proti tvrzení, jakoby Církev se zpronevěřila Kristu, dokazuje něco podobného o svých od- půrcích, řka: „Sed vos ipsi Waldenses, Leoniste, Pauperes de Lugduno — iam Pikardi nominati — Ecclesiam reliquistis.“3) O něco dále pak o nich praví: „Pikardi, Waldenses a Petro Valdi, cive Lugdunensi, corrupto autem vocabulo nuncupantur Pikardi, id est Beghardi. Sic enim quondam in Almanico fuerunt nomi- nati Beghart.“1) Tomu i nasvědčuje nadpis traktátu Lilienštejnova: „Tractatus contra Waldenses fratres erroneos, — quos vulgus vocat Pikardos.“5) To dalo Janovi Vodňanskému podnět k následujícímu posměšku: „Kterakž tehdy Pikhardi mají jmenováni býti? Viklifští, čili chudí z Lugdunu, yať neviem, neb jejich viera je zplozena rozličnými bludy, právie jako žebráčie sukně rozličnými kusy.“6) Zajímavo jest sledovati psaní Jindřicha Institoris, který přesně rozlišuje dvě skupiny Pikartů. Odpovídaje na článek, dle něhož jenom dobrý kněz může platně přisluhovati, poukazuje na ne- mravnosti páchané sektáři v místnostech podzemních, podotýkaje při tom výslovně: „... licet non omnes Pickardi talibus inser- viant, noti tamen sunt“ a při tom prozrazuje, jak jest o nich dobře informován:... „et per exploratores nostros pluries notati.“7) Poznavše takto v nejstarší Jednotě druhý živel, Pikarty, můžeme již nyní vniknouti do inkvisice provozované husitským arcibiskupem v Praze. Že Rokycana pronásledoval nevaldenskou heresi, to vysvítá ze slov napsaných Martinem z Krčína k Rokyca- novi (1463): „A poněvadž valdenské snášíte a milujete, též smy- sléce při vieře (nebo kdyžkoli naše bylo s nimi rozmlouvání, nenalezli sme je u víře od sebe daleké, zvlášť v podstatných věcech), i pročež by tehdy i nám nebylo schváleno?“8) O Krčí- novi pak jsme nahoře dokázali, že byl přivržencem pikartství a udílel řád biskupský již před první biskupskou ordinací bratrskou. 1) Tamže, 7—8. 2) Döllinger, II., 381. 3) Clypeus, fol., CIX.bl. 1) O. c., fol., CXV. a1. 5) Zibrt, Bibliografie, III., 1, 239. 6) Proti bludným a potupeným artikulom pikhartským atd., 12a. (Univ. bibl. v Praze). 7) Clypeus, fol., CIV. al. Certe ideo, ut speciem quamdam pietatis pre- tendant, Ecclesiam videlicet tantum in bonis et electis consistere, et quod sacramenta tantum a bonis sacerdotibus valeant conferri, cum ipsi omnibus spurciciis et abhominacionibus pessimis pleni sunt. Quid de subterraneis hereticis. ... Iam autem in conventiculis spurcicias carnales invicem sine differencia exercentes, licet non omnes pickardi talibus inserviant, noti tamen sunt et per exploratores nostros pluries notati... 8) Bidlo, Akty, I., 567. 79
spisy a traktáty opovrhli sme více od osmi let a vystřieháme se od nich a zvláště od Martinkových a od Biskupcových a od jiných všech.“1) Bratří tedy od sebe Pikarty zapudili, ale oni se přece při nich drželi. Poněvadž pak jsme nahoře poukázali, že lidový název byl pro tyto sektáře Beghardus, Begina,2) tedy tento název se přenesl na Jednotu obsahující některé z nich, ačkoliv se s nimi neshodovala. Pěkný doklad toho podává Jindřich Institoris, mluvě o jejich pojmenování. Ohražuje se proti tvrzení, jakoby Církev se zpronevěřila Kristu, dokazuje něco podobného o svých od- půrcích, řka: „Sed vos ipsi Waldenses, Leoniste, Pauperes de Lugduno — iam Pikardi nominati — Ecclesiam reliquistis.“3) O něco dále pak o nich praví: „Pikardi, Waldenses a Petro Valdi, cive Lugdunensi, corrupto autem vocabulo nuncupantur Pikardi, id est Beghardi. Sic enim quondam in Almanico fuerunt nomi- nati Beghart.“1) Tomu i nasvědčuje nadpis traktátu Lilienštejnova: „Tractatus contra Waldenses fratres erroneos, — quos vulgus vocat Pikardos.“5) To dalo Janovi Vodňanskému podnět k následujícímu posměšku: „Kterakž tehdy Pikhardi mají jmenováni býti? Viklifští, čili chudí z Lugdunu, yať neviem, neb jejich viera je zplozena rozličnými bludy, právie jako žebráčie sukně rozličnými kusy.“6) Zajímavo jest sledovati psaní Jindřicha Institoris, který přesně rozlišuje dvě skupiny Pikartů. Odpovídaje na článek, dle něhož jenom dobrý kněz může platně přisluhovati, poukazuje na ne- mravnosti páchané sektáři v místnostech podzemních, podotýkaje při tom výslovně: „... licet non omnes Pickardi talibus inser- viant, noti tamen sunt“ a při tom prozrazuje, jak jest o nich dobře informován:... „et per exploratores nostros pluries notati.“7) Poznavše takto v nejstarší Jednotě druhý živel, Pikarty, můžeme již nyní vniknouti do inkvisice provozované husitským arcibiskupem v Praze. Že Rokycana pronásledoval nevaldenskou heresi, to vysvítá ze slov napsaných Martinem z Krčína k Rokyca- novi (1463): „A poněvadž valdenské snášíte a milujete, též smy- sléce při vieře (nebo kdyžkoli naše bylo s nimi rozmlouvání, nenalezli sme je u víře od sebe daleké, zvlášť v podstatných věcech), i pročež by tehdy i nám nebylo schváleno?“8) O Krčí- novi pak jsme nahoře dokázali, že byl přivržencem pikartství a udílel řád biskupský již před první biskupskou ordinací bratrskou. 1) Tamže, 7—8. 2) Döllinger, II., 381. 3) Clypeus, fol., CIX.bl. 1) O. c., fol., CXV. a1. 5) Zibrt, Bibliografie, III., 1, 239. 6) Proti bludným a potupeným artikulom pikhartským atd., 12a. (Univ. bibl. v Praze). 7) Clypeus, fol., CIV. al. Certe ideo, ut speciem quamdam pietatis pre- tendant, Ecclesiam videlicet tantum in bonis et electis consistere, et quod sacramenta tantum a bonis sacerdotibus valeant conferri, cum ipsi omnibus spurciciis et abhominacionibus pessimis pleni sunt. Quid de subterraneis hereticis. ... Iam autem in conventiculis spurcicias carnales invicem sine differencia exercentes, licet non omnes pickardi talibus inserviant, noti tamen sunt et per exploratores nostros pluries notati... 8) Bidlo, Akty, I., 567. 79
Strana LXXX
Pikartský charakter inkvirovaných nejlépe vysvítá z jejich odvolání. První odvolání — Bratří zmučených — praví: „Nejprve se vinni dáváme Pánu Bohu ... že souce tázáni, nechtěli sme vyznati, že Tělo Boží v svátosti na oltáři, v mon- strancí, anebo když v processí nosí, nebo když kněz na mši pozdvihuje, než toliko když se věrným křesťanóm dává od kněze věrného, že přijímají Tělo Boží.“1) — „Věříme a vyznáváme, že v svátosti velebné Těla a Krve Pána J. Krista jest pravý Buoh a pravý člověk svým vlastním přirozením a podstatou svého přirozeného bytu, kterýž jest vzal z panny Marie a jímž sedí na pravici Boha Otce.“2) ... „že jsme k tázání: veříte-li, jest-li Tělo boží v monstranci na oltáři? druhé: jest-li Tělo boží po posvěcení v svátosti ve- lebné před podáváním lidem i po podávání — obého toho ne- chtěli seznati.“3) Existenci tohoto druhého živlu v Jednotě dokazují netoliko zprávy se strany katolické4) a utraquisické,5) ale i přiznání samých Bratři na Kladsku. (1480.) Poněvadž by se mohlo mysleti, že inkvisitoři sobě pletli Bratry s Pikarty — o čemž při slídičích Jindřicha Institoris a přesném jeho rozlišovaním obou skupin nelze mysleti — uvádíme jako důkaz výrok o a) slavení večeře Páně a b) přisluhování. a) . .. „dixerunt, quod conficiunt infermento sive in azymo et omni loco et tempore...“ b) „Item communicant populum post cibum et potum per manus suorum sacerdotum aut ponentes sacramentum in mani- bus communicancium.“6) K tomu pak písař dodal: „Ibi diversos habent ritus et mo- dos in vestibus et vasis etc“. Navažme nyní na podávání kvašeného chleba. Totéž přiznali i pražští Bratří v letech 1461—1465, kteří přijímali „za tělo pána Ježíše z žemle a v topenkách... po domích ... v noci se schá- zejíce... Ale k těm věcem vedli sou nás kněz Michal v Rych- 1) Goll, Chelčický a Jednota, 115. 2) O. c., 116. 3) L. C. 4) Jindřich Institoris, Clypeus, VIIal—a11 též Kubiček, o. c., 497. De sacramento penitencie varii inter eos varia senciunt. Nam aliqui confes- sionem necessariam homini omnino negant, eo quod non legitur in evan- gelio illam fuisse observatam. Alii, qui concedant, esse faciendum, dicunt, quod omnibus indifferenter fieri possit. Et quod mulieres absolvere valeant et confessiones audire. Ceteri, qui Romane Ecclesie assenciunt, dicunt quod malus sacerdos absolvere non possit, quia per se ligatus, alium ligatum absolvere non possit. Ibid., 14 a11: (20) Pluralitas errorum. Patent, hec ex tribus propriissime Waldensibus pickardis, convenire. Clbil... maxime patet in modernis hereticis, in quibus tot diversitates opinionum, ut supra tactum est, inveniuntur, ut sepe in uno domicilio, tacendo de familia, tri- plex aut quadruplex opinionum diversitas inveniantur, liberos inter se divi- dentes. 5) Koranda: „někteří z nich slíbivše čistotu zachovati, ženy pojímali k manželství neřádnému, jiní v svobodu v smilstvu uvedli, jakož nám to nenie tajno z jejich seznánie“. (Truhlář, Manuálník, 40.). 6) Goll, Výslech bratří na Kladsku r. 1480. (V. S. N., 1895.) 8. 80
Pikartský charakter inkvirovaných nejlépe vysvítá z jejich odvolání. První odvolání — Bratří zmučených — praví: „Nejprve se vinni dáváme Pánu Bohu ... že souce tázáni, nechtěli sme vyznati, že Tělo Boží v svátosti na oltáři, v mon- strancí, anebo když v processí nosí, nebo když kněz na mši pozdvihuje, než toliko když se věrným křesťanóm dává od kněze věrného, že přijímají Tělo Boží.“1) — „Věříme a vyznáváme, že v svátosti velebné Těla a Krve Pána J. Krista jest pravý Buoh a pravý člověk svým vlastním přirozením a podstatou svého přirozeného bytu, kterýž jest vzal z panny Marie a jímž sedí na pravici Boha Otce.“2) ... „že jsme k tázání: veříte-li, jest-li Tělo boží v monstranci na oltáři? druhé: jest-li Tělo boží po posvěcení v svátosti ve- lebné před podáváním lidem i po podávání — obého toho ne- chtěli seznati.“3) Existenci tohoto druhého živlu v Jednotě dokazují netoliko zprávy se strany katolické4) a utraquisické,5) ale i přiznání samých Bratři na Kladsku. (1480.) Poněvadž by se mohlo mysleti, že inkvisitoři sobě pletli Bratry s Pikarty — o čemž při slídičích Jindřicha Institoris a přesném jeho rozlišovaním obou skupin nelze mysleti — uvádíme jako důkaz výrok o a) slavení večeře Páně a b) přisluhování. a) . .. „dixerunt, quod conficiunt infermento sive in azymo et omni loco et tempore...“ b) „Item communicant populum post cibum et potum per manus suorum sacerdotum aut ponentes sacramentum in mani- bus communicancium.“6) K tomu pak písař dodal: „Ibi diversos habent ritus et mo- dos in vestibus et vasis etc“. Navažme nyní na podávání kvašeného chleba. Totéž přiznali i pražští Bratří v letech 1461—1465, kteří přijímali „za tělo pána Ježíše z žemle a v topenkách... po domích ... v noci se schá- zejíce... Ale k těm věcem vedli sou nás kněz Michal v Rych- 1) Goll, Chelčický a Jednota, 115. 2) O. c., 116. 3) L. C. 4) Jindřich Institoris, Clypeus, VIIal—a11 též Kubiček, o. c., 497. De sacramento penitencie varii inter eos varia senciunt. Nam aliqui confes- sionem necessariam homini omnino negant, eo quod non legitur in evan- gelio illam fuisse observatam. Alii, qui concedant, esse faciendum, dicunt, quod omnibus indifferenter fieri possit. Et quod mulieres absolvere valeant et confessiones audire. Ceteri, qui Romane Ecclesie assenciunt, dicunt quod malus sacerdos absolvere non possit, quia per se ligatus, alium ligatum absolvere non possit. Ibid., 14 a11: (20) Pluralitas errorum. Patent, hec ex tribus propriissime Waldensibus pickardis, convenire. Clbil... maxime patet in modernis hereticis, in quibus tot diversitates opinionum, ut supra tactum est, inveniuntur, ut sepe in uno domicilio, tacendo de familia, tri- plex aut quadruplex opinionum diversitas inveniantur, liberos inter se divi- dentes. 5) Koranda: „někteří z nich slíbivše čistotu zachovati, ženy pojímali k manželství neřádnému, jiní v svobodu v smilstvu uvedli, jakož nám to nenie tajno z jejich seznánie“. (Truhlář, Manuálník, 40.). 6) Goll, Výslech bratří na Kladsku r. 1480. (V. S. N., 1895.) 8. 80
Strana LXXXI
nově a kněz Martin v Krčíně“.1) Tento údaj pak nám jest vý- chodiskem k dalšímu pátrání. Tento Martin, jak známo, potvrdil Šimona Sladovníka, který je v seznamu sborů připojených a souvisejících s přiznáním Ležko- vým, o němž jsme nahoře dokázali, že se vztahuje na sektu Begardů. Interessantním jest, že Martin působil v Hradci Králové, kde v roce 1443 inkviroval Rokycana Bekyně a že i u něho byla touha po splynutí s Bohem — charakteristikon to begardské! Dle něho „úmysl Páně byl, aby Jeho věrní byli příbytkem hodným Jeho, a tím, aby se s Ním úplně spojili“.2) Když pak odešel do Krčína, chodili Královéhradečtí jeho stoupenci za ním. Rokycana odhadoval jejich počet kolem jednoho sta. Jest proto také zají- mavo, že Ležka odvolával v Hradci totéž, co tam uvedeného roku odpřísahaly Bekyně.3) Úzký styk těchto sektářů s Begardy vysvítá ze zmínky o jejich pražských stoupencích, z nichž „kněz Pavel... ten pojal Bekyni“. Tyto pražské Bekyně měly tutéž touhu po splynutí s Bohem, jako Martin z Krčína. Vzpomeňme sobě na to, co jsme o nich výše konstatovali, kterak „in spe — divi- nae vocationis — putantes iam, eas impeccabiles esse“.4) Z toho pak dovozovaly, že jsou kněžím rovny, pročež „mulieribus be- gardibus... predicare in ecclesiis permittunt“.5) S tímže zjevem pak se potkáváme u přívrženců Krčínových, neboť druhá kon- fesse výslovně praví: „I ženám se zpovídají“.6) Ještě dále nás vede Ležka a seznam sborů k jeho vyznání připojených. Praví o sobě, že byl v sektě dvě léta na zkušené, potom sedm let „apoštoloval“ a svedl za tu dobu mnoho „Čechuov i Němcuov“.7) Nemravný život v té době vedený a jeho styky s Němci svědčí, že se jednalo o sektu svobodného ducha. V připojeném pak se- znamu sborů „těch falešných“ potkáváme se s Šimonem Sladov- níkem, jejž jsme poznali z druhé konfesse. V lenešském sboru nacházíme Rehoře Krajčího, o jehož osobě Goll8) praví, že byl patrně zakladatelem Jednoty. Goll při tom v poznámce praví, že články k soupisu připojené jsou totožné s výpovědí Ležkovou. To jest moment velmi důležitý, neboť z něho poznáváme, že kromě Ležky až dosud za lháře prohlašovaného máme ještě jiné souvěké svědectví, jež mu dává za pravdu a za druhé, že poznáváme smýšlení náboženské skupiny v níž praotec Jednoty žil. Za tím účelem uvádíme ony články, jako doplněk k práci Gollově.9) Item, zavazujíc svým zboruom pod zatracením duše, aby nepronášeli až do smrti a takto ji od viery pravé svodie. 1) Goll, Chelčický a Jednota, 115—116. 2) Schmidt, Das relig. Leben in den ersten Zeiten der Br“terunität. (Zeitschrift für Brüdergesch. I.), 50—51. 3) Goll, Spisek Víta z Krupé proti Bratřím. (Zprávy o zasedání Č. S. N., 1878), 165. 4) Höfler, III., 187. 5) O. c., 186. 6) Höfler, II., 505—506. 7) Goll, Spis Víta z Krupé, 1. c., 167. 8) O. c. 9) Rkp. univ. bibl. pražské, I., G. 11. c., fol. 158 a n. 81
nově a kněz Martin v Krčíně“.1) Tento údaj pak nám jest vý- chodiskem k dalšímu pátrání. Tento Martin, jak známo, potvrdil Šimona Sladovníka, který je v seznamu sborů připojených a souvisejících s přiznáním Ležko- vým, o němž jsme nahoře dokázali, že se vztahuje na sektu Begardů. Interessantním jest, že Martin působil v Hradci Králové, kde v roce 1443 inkviroval Rokycana Bekyně a že i u něho byla touha po splynutí s Bohem — charakteristikon to begardské! Dle něho „úmysl Páně byl, aby Jeho věrní byli příbytkem hodným Jeho, a tím, aby se s Ním úplně spojili“.2) Když pak odešel do Krčína, chodili Královéhradečtí jeho stoupenci za ním. Rokycana odhadoval jejich počet kolem jednoho sta. Jest proto také zají- mavo, že Ležka odvolával v Hradci totéž, co tam uvedeného roku odpřísahaly Bekyně.3) Úzký styk těchto sektářů s Begardy vysvítá ze zmínky o jejich pražských stoupencích, z nichž „kněz Pavel... ten pojal Bekyni“. Tyto pražské Bekyně měly tutéž touhu po splynutí s Bohem, jako Martin z Krčína. Vzpomeňme sobě na to, co jsme o nich výše konstatovali, kterak „in spe — divi- nae vocationis — putantes iam, eas impeccabiles esse“.4) Z toho pak dovozovaly, že jsou kněžím rovny, pročež „mulieribus be- gardibus... predicare in ecclesiis permittunt“.5) S tímže zjevem pak se potkáváme u přívrženců Krčínových, neboť druhá kon- fesse výslovně praví: „I ženám se zpovídají“.6) Ještě dále nás vede Ležka a seznam sborů k jeho vyznání připojených. Praví o sobě, že byl v sektě dvě léta na zkušené, potom sedm let „apoštoloval“ a svedl za tu dobu mnoho „Čechuov i Němcuov“.7) Nemravný život v té době vedený a jeho styky s Němci svědčí, že se jednalo o sektu svobodného ducha. V připojeném pak se- znamu sborů „těch falešných“ potkáváme se s Šimonem Sladov- níkem, jejž jsme poznali z druhé konfesse. V lenešském sboru nacházíme Rehoře Krajčího, o jehož osobě Goll8) praví, že byl patrně zakladatelem Jednoty. Goll při tom v poznámce praví, že články k soupisu připojené jsou totožné s výpovědí Ležkovou. To jest moment velmi důležitý, neboť z něho poznáváme, že kromě Ležky až dosud za lháře prohlašovaného máme ještě jiné souvěké svědectví, jež mu dává za pravdu a za druhé, že poznáváme smýšlení náboženské skupiny v níž praotec Jednoty žil. Za tím účelem uvádíme ony články, jako doplněk k práci Gollově.9) Item, zavazujíc svým zboruom pod zatracením duše, aby nepronášeli až do smrti a takto ji od viery pravé svodie. 1) Goll, Chelčický a Jednota, 115—116. 2) Schmidt, Das relig. Leben in den ersten Zeiten der Br“terunität. (Zeitschrift für Brüdergesch. I.), 50—51. 3) Goll, Spisek Víta z Krupé proti Bratřím. (Zprávy o zasedání Č. S. N., 1878), 165. 4) Höfler, III., 187. 5) O. c., 186. 6) Höfler, II., 505—506. 7) Goll, Spis Víta z Krupé, 1. c., 167. 8) O. c. 9) Rkp. univ. bibl. pražské, I., G. 11. c., fol. 158 a n. 81
Strana LXXXII
Nayprv pohodlnú řečí z zákona, potom vyšší a potom k sobě nachýlíce. Nayprv kněžstvo a potom všecky svátosti hyzdíce a puosty tupiece a neděle za nic nemajíce a řkúce, že svatému všecko svaté jest a kdož s nimi nedrží, že jest na cestě věčného zatracenie. Item, (u) veliký čtvrtek beránka jedie a toliko těch dvanácte a třináctý dieli a všem nohy myje a to ve všech jejich zbořiech. Item, v najvětšie hody Kristovy najvětší zlé páší, což sie dotkne tielesných hříchuov. Item, kněží svěcenie skrze biskupy s kněžstvie ssazujíce a jim cizé manželky dávají, aby símě vzbudili. Item, kohož chcí, nehledí chudého, leč by byl mladý, aby na ně robotoval. Item, jiných nedadie mordovati, kromě kněží za svódce světa. Item, jiné všecky kromě sebe světem nazývají a světa oblú- penie nic nevážie, aby zbor jich zachován byl. Item, kteřížby byli z jich zboruov v kteréch obcích, tiem dopúštějí přijímati svátost bez viery a to proto, aby statky za- chovali. Item, o ženách mladých, kteréž chtie k své vuoli přivésti ná- pojem ďáblem vymyšleným tráví, jest to etc. Item, zákon božie zavrhli a duchu svému bludné věří. (Následuje seznam sborů Gollem otištěný). Unde Socrates (sic) posuit, quod homo habens scienciam, peccare non poterat, sed quicumque peccabat propter ignoranciam, quia dixit omnes virtutes prudencias. Item posuit, quod in civitate debent esse omnia communia, sed possessiones, uxores et officia debent esse perpetua. Contra hunc errorem sunt quatuor virtutes cardinales, quas posuit sanctus Thomas Aqu(in)ensis etc. (Následují valdenské články [latinskyl). Bližším ohledáním konstatujeme v tomto seznamu dvojí živel: valdenství a begardství přecházející v sektu svobodného ducha. Čistě valdenským jest názor na lidi, jsoucí mimo sektu: Item, všecky jiné kromě sebe světem nazývají... VALDENŠTÍ.1) Item, vocant catholicos mun- dum, die Welt, alienos, die fröm- den. Begardským jest zavrhování neděle na základě domnělé sva- tosti jednotlivce. Item quod homo unitus... non ... neděle za nic nemajíce, řkúce, že svatému všecko svaté teneatur... Dei diem perage- re...2) jest... 1) Döllinger, II., 310. 2) O. c., 401. 82
Nayprv pohodlnú řečí z zákona, potom vyšší a potom k sobě nachýlíce. Nayprv kněžstvo a potom všecky svátosti hyzdíce a puosty tupiece a neděle za nic nemajíce a řkúce, že svatému všecko svaté jest a kdož s nimi nedrží, že jest na cestě věčného zatracenie. Item, (u) veliký čtvrtek beránka jedie a toliko těch dvanácte a třináctý dieli a všem nohy myje a to ve všech jejich zbořiech. Item, v najvětšie hody Kristovy najvětší zlé páší, což sie dotkne tielesných hříchuov. Item, kněží svěcenie skrze biskupy s kněžstvie ssazujíce a jim cizé manželky dávají, aby símě vzbudili. Item, kohož chcí, nehledí chudého, leč by byl mladý, aby na ně robotoval. Item, jiných nedadie mordovati, kromě kněží za svódce světa. Item, jiné všecky kromě sebe světem nazývají a světa oblú- penie nic nevážie, aby zbor jich zachován byl. Item, kteřížby byli z jich zboruov v kteréch obcích, tiem dopúštějí přijímati svátost bez viery a to proto, aby statky za- chovali. Item, o ženách mladých, kteréž chtie k své vuoli přivésti ná- pojem ďáblem vymyšleným tráví, jest to etc. Item, zákon božie zavrhli a duchu svému bludné věří. (Následuje seznam sborů Gollem otištěný). Unde Socrates (sic) posuit, quod homo habens scienciam, peccare non poterat, sed quicumque peccabat propter ignoranciam, quia dixit omnes virtutes prudencias. Item posuit, quod in civitate debent esse omnia communia, sed possessiones, uxores et officia debent esse perpetua. Contra hunc errorem sunt quatuor virtutes cardinales, quas posuit sanctus Thomas Aqu(in)ensis etc. (Následují valdenské články [latinskyl). Bližším ohledáním konstatujeme v tomto seznamu dvojí živel: valdenství a begardství přecházející v sektu svobodného ducha. Čistě valdenským jest názor na lidi, jsoucí mimo sektu: Item, všecky jiné kromě sebe světem nazývají... VALDENŠTÍ.1) Item, vocant catholicos mun- dum, die Welt, alienos, die fröm- den. Begardským jest zavrhování neděle na základě domnělé sva- tosti jednotlivce. Item quod homo unitus... non ... neděle za nic nemajíce, řkúce, že svatému všecko svaté teneatur... Dei diem perage- re...2) jest... 1) Döllinger, II., 310. 2) O. c., 401. 82
Strana LXXXIII
Ohledně sexuelních výstředností lze konstatovati vliv sekty svobodného ducha, neboť slova: „v najvětší hody Kristovy naj- větší zlé páší“ nás živě upomínají na přiznání Jana z Brna: „Eciam si mulierem in sacratissima nocte peterem, ego satisfacio appetitui meo sine omni consciencia, nec debeo habere pro peccato"... 1) Z té příčiny jsou také důležity latinské články připojené za se- znamem sborů, z nichž hned první praví, kterak „homo habens scienciam peccare non poterat“. Na výstřední „fry Geist“ rovněž upomíná podivný nápoj. Výsledkem našeho rozboru jest konstatování vlivů valden- ských a begardsko-duchařských ve sborech, k nimž příslušel i Rehoř Krajčí. Vzpomeňme si, že Ležka odešel ze sekty aspoň roku 1467, uvoďme sobě na pamět, jak Bratří zavrhli před rokem 1460 pikartskou nauku a rozpomeňme se na jejich těsné spojení s Be- gardy, načež můžeme se odhodlati k pronesení úsudku o vzniku Jednoty: Jednota vznikla zavržením a oddělením se od výstředních Begardů, jakož i od Valdenských chodících na katolické boho- služby. Vznikla takto společnost nová, v níž živel begardský re- presentoval Rehoř Krajčí a valdenský Petr Chelčický, jinak řečeno: Jednota vznikla spojením dvojích chudých: chudých bratří a chu- dých z Lyonu. 1) Wattenbach, Uher die Sekte der Brüder v. freien Geiste. (S. B. Berl. Ak., 1887), 533. 83 6"
Ohledně sexuelních výstředností lze konstatovati vliv sekty svobodného ducha, neboť slova: „v najvětší hody Kristovy naj- větší zlé páší“ nás živě upomínají na přiznání Jana z Brna: „Eciam si mulierem in sacratissima nocte peterem, ego satisfacio appetitui meo sine omni consciencia, nec debeo habere pro peccato"... 1) Z té příčiny jsou také důležity latinské články připojené za se- znamem sborů, z nichž hned první praví, kterak „homo habens scienciam peccare non poterat“. Na výstřední „fry Geist“ rovněž upomíná podivný nápoj. Výsledkem našeho rozboru jest konstatování vlivů valden- ských a begardsko-duchařských ve sborech, k nimž příslušel i Rehoř Krajčí. Vzpomeňme si, že Ležka odešel ze sekty aspoň roku 1467, uvoďme sobě na pamět, jak Bratří zavrhli před rokem 1460 pikartskou nauku a rozpomeňme se na jejich těsné spojení s Be- gardy, načež můžeme se odhodlati k pronesení úsudku o vzniku Jednoty: Jednota vznikla zavržením a oddělením se od výstředních Begardů, jakož i od Valdenských chodících na katolické boho- služby. Vznikla takto společnost nová, v níž živel begardský re- presentoval Rehoř Krajčí a valdenský Petr Chelčický, jinak řečeno: Jednota vznikla spojením dvojích chudých: chudých bratří a chu- dých z Lyonu. 1) Wattenbach, Uher die Sekte der Brüder v. freien Geiste. (S. B. Berl. Ak., 1887), 533. 83 6"
Strana LXXXIV
MIKULÁŠENCI. O sektě založené Mikulášem z Vlasenice bylo až dosud dosti málo známo. Neúplnost a nejasnost zpráv o ní vyplývá z ne- dostatku pramenů. Jireček ve své studii uvádí tři hlavní prameny, z nichž dva byly ztraceny a třetí „Locustarium“ nebylo mu pří- stupno. Majíce po ruce fotografické facsimile, pokusíme se po- dati nové zprávy o sektě se zřetelem k dosavadním výsledkům badání historického. Při tom si rozdělíme práci na tři oddíly. V prvním budeme jednati o osobě zakladatele, Mikuláši Vlasenickém, v druhém o jeho nauce a v třetím o učení Mikulášencův po jeho smrti. Zprávy Jana Vodňanského jsou proto tak důležity, poněvadž znal Mikuláše osobně. Dle něho byl to muž vysoký, štíhlý a osmahlý s dlouhým vousem. Intelligenci jeho charakterisuje zcela souhlasně s listem utrakvistické konsistoře (1487): „ignarus litte- rarum.“1) Obávaje se útisků od protivníků, měl za tím účelem prapodivně zařízený byt. Ve světnici si dal zříditi ještě zvláštní komůrku, ze které vedly dvoje dvéře: jedny do sousední světnice, druhé do zahrady. Když někdo přišel, musel zaklepati, byloť všude zamknuto, načež manželka Mikulášova vyšla ven, tázajíc se příchozího, co si přeje. Zatím, co s ním rozmlouvala, koukal se Mikuláš nepozorovaně okénkem, kdo k němu přichází. Na to pak, vzav do ruky sekyru, jakoby z daleka přicházel, vstoupil do světnice. Co se jeho missionářské činnosti týká, míval při ní patrně dosti nesnází. Příčinou jejich byla prapodivná vidění, která Mikuláš dosti zhusta míval. Autor sám byl svědkem, kterak jednou řečnil uprostřed žen proti kostelu sv. Jiljí. Přišel tam ještě spolu s kaplanem od téhož kostela. Mikuláš mluvil o svém pa- tronovi, kterak (dle legendy) již jako nemluvně se postil, odmítaje každého pátku píti z prsa mateřského. Kaplan se ho na to tázal, kde to četl, nač on nedovedl odpověděti. Brzy na to pak přišli biřiči (praetoriani) a spoutali ho. Jindy zase jakýsi šlechtic, dověděv se o jeho „proroctvích“, volal na něho, by počkal, rád prý by s ním něco mluvil. Mikuláš tak učinil, a když ho jezdec dohonil, chytil ho za vous na bradě a táhl jej kus po silnici. Po hodné chvíli jej teprve pustil, vysmívaje se, proč se dal chytiti, když jako „prorok“ mohl přece věděti co na něho čeká. — Zrovna tak vedlo se i Mikulášovým pomocníkům. Bosák vypravuje o jednom takovém, který přišel na statky pána z Rožmberka. Byv postaven před duchovní soud, ukázal jakousi knihu plnou bludů. Když pak jej žádali, by od tak pošetilých zásad ustoupil, srdnatě odpověděl, že za tím účelem k nim nepřišel, nýbrž že ho jeho mistr poslal, by šířil jeho učení a po případě i za ně zemřel. Pán z Rožmberka, dověděv se o tom, poručil jej dáti katovi, by ho utopil. Když se tak stalo, byl pochován, ale za nedlouho vyvržena jeho mrtvola z hrobu a hozena mezi bodláčí, zasypána kamením, by prý se stala pokrmem psů. 1) Jireček Jos., Mikulášenci. (Č. M. kr. čes., 1876), 50. 84
MIKULÁŠENCI. O sektě založené Mikulášem z Vlasenice bylo až dosud dosti málo známo. Neúplnost a nejasnost zpráv o ní vyplývá z ne- dostatku pramenů. Jireček ve své studii uvádí tři hlavní prameny, z nichž dva byly ztraceny a třetí „Locustarium“ nebylo mu pří- stupno. Majíce po ruce fotografické facsimile, pokusíme se po- dati nové zprávy o sektě se zřetelem k dosavadním výsledkům badání historického. Při tom si rozdělíme práci na tři oddíly. V prvním budeme jednati o osobě zakladatele, Mikuláši Vlasenickém, v druhém o jeho nauce a v třetím o učení Mikulášencův po jeho smrti. Zprávy Jana Vodňanského jsou proto tak důležity, poněvadž znal Mikuláše osobně. Dle něho byl to muž vysoký, štíhlý a osmahlý s dlouhým vousem. Intelligenci jeho charakterisuje zcela souhlasně s listem utrakvistické konsistoře (1487): „ignarus litte- rarum.“1) Obávaje se útisků od protivníků, měl za tím účelem prapodivně zařízený byt. Ve světnici si dal zříditi ještě zvláštní komůrku, ze které vedly dvoje dvéře: jedny do sousední světnice, druhé do zahrady. Když někdo přišel, musel zaklepati, byloť všude zamknuto, načež manželka Mikulášova vyšla ven, tázajíc se příchozího, co si přeje. Zatím, co s ním rozmlouvala, koukal se Mikuláš nepozorovaně okénkem, kdo k němu přichází. Na to pak, vzav do ruky sekyru, jakoby z daleka přicházel, vstoupil do světnice. Co se jeho missionářské činnosti týká, míval při ní patrně dosti nesnází. Příčinou jejich byla prapodivná vidění, která Mikuláš dosti zhusta míval. Autor sám byl svědkem, kterak jednou řečnil uprostřed žen proti kostelu sv. Jiljí. Přišel tam ještě spolu s kaplanem od téhož kostela. Mikuláš mluvil o svém pa- tronovi, kterak (dle legendy) již jako nemluvně se postil, odmítaje každého pátku píti z prsa mateřského. Kaplan se ho na to tázal, kde to četl, nač on nedovedl odpověděti. Brzy na to pak přišli biřiči (praetoriani) a spoutali ho. Jindy zase jakýsi šlechtic, dověděv se o jeho „proroctvích“, volal na něho, by počkal, rád prý by s ním něco mluvil. Mikuláš tak učinil, a když ho jezdec dohonil, chytil ho za vous na bradě a táhl jej kus po silnici. Po hodné chvíli jej teprve pustil, vysmívaje se, proč se dal chytiti, když jako „prorok“ mohl přece věděti co na něho čeká. — Zrovna tak vedlo se i Mikulášovým pomocníkům. Bosák vypravuje o jednom takovém, který přišel na statky pána z Rožmberka. Byv postaven před duchovní soud, ukázal jakousi knihu plnou bludů. Když pak jej žádali, by od tak pošetilých zásad ustoupil, srdnatě odpověděl, že za tím účelem k nim nepřišel, nýbrž že ho jeho mistr poslal, by šířil jeho učení a po případě i za ně zemřel. Pán z Rožmberka, dověděv se o tom, poručil jej dáti katovi, by ho utopil. Když se tak stalo, byl pochován, ale za nedlouho vyvržena jeho mrtvola z hrobu a hozena mezi bodláčí, zasypána kamením, by prý se stala pokrmem psů. 1) Jireček Jos., Mikulášenci. (Č. M. kr. čes., 1876), 50. 84
Strana LXXXV
O samotném učení se Bosák nešíří, neboť podle všeho ne- považoval toho za nutno. Dle jeho názoru nelišil se Mikuláš mnoho od kališníků, pročež o něm a jeho stoupencích napsal, že „frequentabant — olim — ecclesias Bibitinorum et ab ipsis sacramenta capiebant." Slovo „olim“ prozrazuje patrný rozdíl mezi prvotními stou- penci Mikuláše z Vlasenice a pozdějšími příslušníky jeho sekty. Jan Vodňanský se při tom dovolává jednoho Mikulášence, jenž mu vypravoval o učení své sekty a v poznámce in margine uči- něné potvrzuje výrok jeho usnesením až dosud neznámé synody mikulášenské konané roku 1502.1) Podkladem jejím byla subjek- tivní kvalifikace, dle níž rozhodli, že jedině platně konsekrovati může člověk žijící svatě a nevinně. Od ostatních sekt se však lišili tím, že činili tak beze slov konsekračních. I v jiné věci se podstatně od ostatních sekt odchylovali: Ohledně liturgické osoby. I u nich sice vedla subjektivní kvalifikace mimo hranice kněžského charakteru, ale chtějíce míti naprostou záruku nevin- nosti, vybočili i z mezí dospělosti. Mikulášenec jakýsi totiž sdělil Janovi Vodňanskému, že ku konsekrování vyvolili sobě naprosto bezúhonné chlapce, kteří chodili od vesnice k vesnici a konse- krovali. Jest však třeba při této zprávě býti opatrným, neboť jsme se právě zmínili o synodálním usnesení, dle něhož se mohlo po- svěcovati i beze slov konsekračních, zatím, co při zprávě o hoších čteme výslovně: „Hos instruxerunt verba consecracionis (ut ab ipsis cepi), qui hoc fecerunt.“ Vliv subjektivní kvalifikace však se rozhodně popírati nedá. Prapodivný měli též křest. Očití svěd- kové vypravovali autoru „Locustaria“ toto: Základem křtu jsou slova sv. Jana, dle nichž Spasitel křtil ohněm Ducha sv. a vodou. Proto zapálili Mikulášenci ze suchých dřívek oheň, nad kterým třikráte mlčky mávali dítkem, načež pak je ponořili do vody. Takový křest udělovali všichni bez rozdílu. Vůbec prý neuzná- vali biřmování a posledního pomazání. I v tom lze souhlasiti s informací danou našemu zpravodaji, ale rozhodně nelze sou- hlasiti s názorem, jakoby Mikulášenci zavrhli manželství, neboť i pozdější jejich život, jakož i důraz na subjektivní kvalifikaci kladený vyvracuje tuto domněnku. 1) Náš facsimil má bohužel okraje oříznuté, tak že nelze zcela přesně text čísti. 85
O samotném učení se Bosák nešíří, neboť podle všeho ne- považoval toho za nutno. Dle jeho názoru nelišil se Mikuláš mnoho od kališníků, pročež o něm a jeho stoupencích napsal, že „frequentabant — olim — ecclesias Bibitinorum et ab ipsis sacramenta capiebant." Slovo „olim“ prozrazuje patrný rozdíl mezi prvotními stou- penci Mikuláše z Vlasenice a pozdějšími příslušníky jeho sekty. Jan Vodňanský se při tom dovolává jednoho Mikulášence, jenž mu vypravoval o učení své sekty a v poznámce in margine uči- něné potvrzuje výrok jeho usnesením až dosud neznámé synody mikulášenské konané roku 1502.1) Podkladem jejím byla subjek- tivní kvalifikace, dle níž rozhodli, že jedině platně konsekrovati může člověk žijící svatě a nevinně. Od ostatních sekt se však lišili tím, že činili tak beze slov konsekračních. I v jiné věci se podstatně od ostatních sekt odchylovali: Ohledně liturgické osoby. I u nich sice vedla subjektivní kvalifikace mimo hranice kněžského charakteru, ale chtějíce míti naprostou záruku nevin- nosti, vybočili i z mezí dospělosti. Mikulášenec jakýsi totiž sdělil Janovi Vodňanskému, že ku konsekrování vyvolili sobě naprosto bezúhonné chlapce, kteří chodili od vesnice k vesnici a konse- krovali. Jest však třeba při této zprávě býti opatrným, neboť jsme se právě zmínili o synodálním usnesení, dle něhož se mohlo po- svěcovati i beze slov konsekračních, zatím, co při zprávě o hoších čteme výslovně: „Hos instruxerunt verba consecracionis (ut ab ipsis cepi), qui hoc fecerunt.“ Vliv subjektivní kvalifikace však se rozhodně popírati nedá. Prapodivný měli též křest. Očití svěd- kové vypravovali autoru „Locustaria“ toto: Základem křtu jsou slova sv. Jana, dle nichž Spasitel křtil ohněm Ducha sv. a vodou. Proto zapálili Mikulášenci ze suchých dřívek oheň, nad kterým třikráte mlčky mávali dítkem, načež pak je ponořili do vody. Takový křest udělovali všichni bez rozdílu. Vůbec prý neuzná- vali biřmování a posledního pomazání. I v tom lze souhlasiti s informací danou našemu zpravodaji, ale rozhodně nelze sou- hlasiti s názorem, jakoby Mikulášenci zavrhli manželství, neboť i pozdější jejich život, jakož i důraz na subjektivní kvalifikaci kladený vyvracuje tuto domněnku. 1) Náš facsimil má bohužel okraje oříznuté, tak že nelze zcela přesně text čísti. 85
Strana 1
PŘÍLOHY.
PŘÍLOHY.
Strana 2
E POSTILLIS PRAEHUSSITICIS PARTES SELECTAE. E POSTILLA JOHLINII ZDERAZENSIS. (De obiecto conventiculorum Valdensium:)......Item Jero- nimus in quadam epistoia: „Absit, ut de hiis quidquam sinistrum loquar...“ Sed, pro certo, hoc est contra multos, qui sacerdotes non honorant, nec eorum personam et dignitatem reverentur,... de quibus dicitur Zacharie IX°: „Qui vos ledit, ledit pupillam oculi mei.“ Et de talibus est magna suspicio, ne habeant partem heresis Valdensis. Tales enim sacerdotibus saltem in angulis et in suis conventiculis detrahere non cessant, vitam eorum et mores semper condempnantes...1) (De seductione fidelium per Valdenses.) „Et, pro certo, tales sunt multi, qui ad suas sectas, quosdam trahunt per sua men- dacia, dicentes, quod in aliis statibus homo salvus esse non potest, nisi in eorum statu, sicut faciunt Valdenses. Quod autem salus in templo non fuit, sed quod ipsi predicabant, patet princi- pium misse hodierne, in qua dicitur per Cristum: „Salus populi ego sum.“ Ego sum, inquit, salus, non templum lapideum, non “2) secte quoruncunque hominum, sed ego sum salus eorum.“ (De doctrina Valdensium.) „Attendite,“ quasi diceret: „Si e estis in via regni celestis, sitis cauti et circumspecti, quasi multi sunt, qui ab hoc transeuntes removent et seducunt.“ Et ideo dicit Salvator: „Attendite a falsis prophetis,“ non dicit ab uno propheta, sed a prophetis, qui plures sunt, quam unus. Et ideo notetis, quod quatuor sunt prophete, a quibus, cavere debemus, ne decipiamur, nec terreamur, nec seducamur in via dei ambu- lantes. De quibus prophetis habuit visionem b. Johannes, Apok. O VI°., ubi scribitur de quatuor equis et eorum sessoribus et dicitur, quod unus ex illis equus fuit albus, et qui sedebat super eum, habebat artum. Iste sessor cum suo equo albo significat here- ticos, qui sedent in albo equo. Dicunt enim, quod nullus salvari potest, nisi sit in eorum fide, quam dicunt esse albam, id est veram et bonam. Sed attendite, ne per eos decipiamini et win- eramini, quia habent artum acutum, ex quo sathagant, sagittant, id est, falsam scripturarum exposicionem, et ideo vocantur falsi prophete, quia prophecias false exponunt, sed quomodo sint instruendi, id est, ab eorum conversacionibus et operacionibus et falsis doctrinis sunt cognossendi.3) 1) Pars I. Bibl. paroch. S. Jacobi Brunae, M. S., 107, fol. 155 al. 2) Pars II. M. S. univ. Prag. M. S. I. D., 43, fol 97 a1. 3) Pars III., (M. S. Bibl. univ. Prag. I., D., 44.) fol. 97 a11. 23 2*
E POSTILLIS PRAEHUSSITICIS PARTES SELECTAE. E POSTILLA JOHLINII ZDERAZENSIS. (De obiecto conventiculorum Valdensium:)......Item Jero- nimus in quadam epistoia: „Absit, ut de hiis quidquam sinistrum loquar...“ Sed, pro certo, hoc est contra multos, qui sacerdotes non honorant, nec eorum personam et dignitatem reverentur,... de quibus dicitur Zacharie IX°: „Qui vos ledit, ledit pupillam oculi mei.“ Et de talibus est magna suspicio, ne habeant partem heresis Valdensis. Tales enim sacerdotibus saltem in angulis et in suis conventiculis detrahere non cessant, vitam eorum et mores semper condempnantes...1) (De seductione fidelium per Valdenses.) „Et, pro certo, tales sunt multi, qui ad suas sectas, quosdam trahunt per sua men- dacia, dicentes, quod in aliis statibus homo salvus esse non potest, nisi in eorum statu, sicut faciunt Valdenses. Quod autem salus in templo non fuit, sed quod ipsi predicabant, patet princi- pium misse hodierne, in qua dicitur per Cristum: „Salus populi ego sum.“ Ego sum, inquit, salus, non templum lapideum, non “2) secte quoruncunque hominum, sed ego sum salus eorum.“ (De doctrina Valdensium.) „Attendite,“ quasi diceret: „Si e estis in via regni celestis, sitis cauti et circumspecti, quasi multi sunt, qui ab hoc transeuntes removent et seducunt.“ Et ideo dicit Salvator: „Attendite a falsis prophetis,“ non dicit ab uno propheta, sed a prophetis, qui plures sunt, quam unus. Et ideo notetis, quod quatuor sunt prophete, a quibus, cavere debemus, ne decipiamur, nec terreamur, nec seducamur in via dei ambu- lantes. De quibus prophetis habuit visionem b. Johannes, Apok. O VI°., ubi scribitur de quatuor equis et eorum sessoribus et dicitur, quod unus ex illis equus fuit albus, et qui sedebat super eum, habebat artum. Iste sessor cum suo equo albo significat here- ticos, qui sedent in albo equo. Dicunt enim, quod nullus salvari potest, nisi sit in eorum fide, quam dicunt esse albam, id est veram et bonam. Sed attendite, ne per eos decipiamini et win- eramini, quia habent artum acutum, ex quo sathagant, sagittant, id est, falsam scripturarum exposicionem, et ideo vocantur falsi prophete, quia prophecias false exponunt, sed quomodo sint instruendi, id est, ab eorum conversacionibus et operacionibus et falsis doctrinis sunt cognossendi.3) 1) Pars I. Bibl. paroch. S. Jacobi Brunae, M. S., 107, fol. 155 al. 2) Pars II. M. S. univ. Prag. M. S. I. D., 43, fol 97 a1. 3) Pars III., (M. S. Bibl. univ. Prag. I., D., 44.) fol. 97 a11. 23 2*
Strana 3
...„A fructibus eorum“, id est eorum conversationibus et operacionibus et falsis doctrinis sunt cognoscendi. Sunt autem illorum hereticorum plures secte, et ideo dicere de omnibus esset nimis longum. De secta tamen Valdensium hereticorum, qui, proch dolor!, satis multiplicantur, aliquid audiatis, quomodo videlicet possitis eos cognoscere et eisdem non credere sed eosdem devitare. (Heretici contra matrimonium.)... Item, exterminavit peccatum fornicacionis, cum dixit: „Adherebit uxori sue“, quasi dicat: „Nulli atteri“. Per quod tollitur omnis talis motus carnalis, qui non est matrimonialis. Hinc autem matrimonio necessaria est firma et rata coniunccio mariti et femine... Sunt autem quidam heretici, qui inter solas virgines matrimonium posse dicunt contrahi, di- centes, quod illi, quos deus coniunxit, ambo virgines fuerunt, et ideo secus presumpta copulacio non est ex deo.1) (Fides patitur per hereticos)... Erat tunc (= tempore paga- norum) in febribus fides, cum tot persecucionibus agebatur, om- nino fideles febrititavit fides, in quibus cristianis assercionibus hereticorum... hec fides patitur incessantem febrem, scilicet a demone, a persecucione Judeorum, ab hereticis...2) (Heretici contra cultum splendidum.)... Sunt enim quidam homines insipientes vel eciam heresim sapientes, qui contra sanc- tam ecclesiam garriunt et locuntur, videntes apparatum preciosum, quo utuntur episcopi in divinis celebratis, credentes, quod ad os- tentacionem humanam et ad divini cultus mysterium, nec ad edifi- cacionem populi illud fiat.3) (Heretici contra Ss. Trinitatem et sacramenta.) Tercii sunt, qui intelliguntur per nocticoracem... Per istam avem intelliguntur heretici antiqui et moderni, quorum os nimis fetet, quia nimis fetida locuntur de sanctissima Trinitate et de purissima nostra fide. Qui eciam clamitant in suis conventiculis, tamquam nicticorax in nocte contra sacramenta ecclesie, dicentes, quod nullum habeant vigorem.1) (Invidia sacramentorum.)... dilexerunt homines magis tene- bras... quam lucem, id est veritatem fidei cristiane. Multi enim, swadente dyabolo, pocius moriuntur, quam perciperent sacramenta.5) (Negant purgatorium et suffragia.) Crisostomus in libro de reparacione lapsi: „Si animam negligimus, corpus salvare non possumus... Qui enim, quod primum est neglexerit, et quod inferius est, extollit, corripitur. Qui vero ordinem servat et, quod primum est colit, eciamsi neglexerit, quod secundum est, pro- prium saltem salvabitur et secundum. Confundantur, ergo, omnes heretici et maxime hodierni, qui detrahunt animabus et dicunt, quod nichil sunt vel quod purgatorium non sit vel, quod suffragia eis non prosint, cum tamen scribatur Machab. XII°: „Sancta ergo 1) 1., F. 216 a1. 2) II., 98 a1. 3) II., 144 a1. 4) II., 34 a1. 5) II., 59а1. 3*
...„A fructibus eorum“, id est eorum conversationibus et operacionibus et falsis doctrinis sunt cognoscendi. Sunt autem illorum hereticorum plures secte, et ideo dicere de omnibus esset nimis longum. De secta tamen Valdensium hereticorum, qui, proch dolor!, satis multiplicantur, aliquid audiatis, quomodo videlicet possitis eos cognoscere et eisdem non credere sed eosdem devitare. (Heretici contra matrimonium.)... Item, exterminavit peccatum fornicacionis, cum dixit: „Adherebit uxori sue“, quasi dicat: „Nulli atteri“. Per quod tollitur omnis talis motus carnalis, qui non est matrimonialis. Hinc autem matrimonio necessaria est firma et rata coniunccio mariti et femine... Sunt autem quidam heretici, qui inter solas virgines matrimonium posse dicunt contrahi, di- centes, quod illi, quos deus coniunxit, ambo virgines fuerunt, et ideo secus presumpta copulacio non est ex deo.1) (Fides patitur per hereticos)... Erat tunc (= tempore paga- norum) in febribus fides, cum tot persecucionibus agebatur, om- nino fideles febrititavit fides, in quibus cristianis assercionibus hereticorum... hec fides patitur incessantem febrem, scilicet a demone, a persecucione Judeorum, ab hereticis...2) (Heretici contra cultum splendidum.)... Sunt enim quidam homines insipientes vel eciam heresim sapientes, qui contra sanc- tam ecclesiam garriunt et locuntur, videntes apparatum preciosum, quo utuntur episcopi in divinis celebratis, credentes, quod ad os- tentacionem humanam et ad divini cultus mysterium, nec ad edifi- cacionem populi illud fiat.3) (Heretici contra Ss. Trinitatem et sacramenta.) Tercii sunt, qui intelliguntur per nocticoracem... Per istam avem intelliguntur heretici antiqui et moderni, quorum os nimis fetet, quia nimis fetida locuntur de sanctissima Trinitate et de purissima nostra fide. Qui eciam clamitant in suis conventiculis, tamquam nicticorax in nocte contra sacramenta ecclesie, dicentes, quod nullum habeant vigorem.1) (Invidia sacramentorum.)... dilexerunt homines magis tene- bras... quam lucem, id est veritatem fidei cristiane. Multi enim, swadente dyabolo, pocius moriuntur, quam perciperent sacramenta.5) (Negant purgatorium et suffragia.) Crisostomus in libro de reparacione lapsi: „Si animam negligimus, corpus salvare non possumus... Qui enim, quod primum est neglexerit, et quod inferius est, extollit, corripitur. Qui vero ordinem servat et, quod primum est colit, eciamsi neglexerit, quod secundum est, pro- prium saltem salvabitur et secundum. Confundantur, ergo, omnes heretici et maxime hodierni, qui detrahunt animabus et dicunt, quod nichil sunt vel quod purgatorium non sit vel, quod suffragia eis non prosint, cum tamen scribatur Machab. XII°: „Sancta ergo 1) 1., F. 216 a1. 2) II., 98 a1. 3) II., 144 a1. 4) II., 34 a1. 5) II., 59а1. 3*
Strana 4
et salubris est cogitacio“. Istis pessimis hereticis non sufficit er- rores suos extendere ad vivos, quando eciam ad mortuos extendere presumant, similes crucifixoribus Cristi, qui non suffecit persequi viventem, quando eciam lacerarent et persequerentur mortuum.1) (Heretici et Ss. Eucharistia.) Pueri dilecti, vos scitis, quod hodie fit solempnis processio, in qua debet portari corpus Cristi, non in abscondito, sed in manifesto, ut quilibet videat, qui videre wlt et videndo adoret. Hoc autem fit maxime, ut heretici et in- creduli confundantur et thabescant.2) (De sectis et salute.) „In diebus illis suscitabit deus celi regnum, quod in eternum non dissipabitur.“ Et ideo per hunc articulum excluduntur quidam errores illorum, qui dicunt, quod omnis quisque in sua fide, vel secta potest salvari, quod tamen verum non est.“3) (Heretici detrahunt fidelibus.) „Jonas descendit ad interiora... et dormiebat.“ Sic, pro certo, faciunt quidam, nam bonis homi- nibus euntibus ad predicacionem vel ad missam, isti inquiunt: „Suis concubinis vel meretricibus vadunt ad dormiendum.“4) (Sectarii indulgentias negant.) Confundantur ergo heretici, qui dicunt, esse ridiculum hoc credere, quando indulgencia datur, eciam a racionabili causa subsistente, que sepe datur illis, qui porrexerint manum adiutricem pro fabrica ecclesie danda, ut scribitur: „In domino relaxamus“ terciam, quintam aut septimam partem iniuncte sibi penitencie.“ Referunt enim, quod talis remis- sio datur pro pecunia, et sic graciam venalem esse affirmant.5) (De fide in Ss. Trinitatem.) ...a festo sancte Trinitatis usque ad hodiernam dominicam dicuntur hore vel saltem memoria de sancta Trinitate et merito: fuerunt vel adhuc sunt quidam in- creduli et heretici in multis dubitantes, que credi debent de sancta Trinitate.6) E POSTILLA SCRIPTA PER JOANNEM PETRUM DE JAGERNDORF (1387). (De sectis et vita morali.) ...„in desideriis carnis luxurie, id est luxurie carnalis, non tantum spiritualis. Per desideria enim carnalia, que docent, trahunt homines ad sectas suas... „Eos, qui paululum effuginut,“ qui non peccata fugiunt. Perfecte fugiunt peccata carnalia et non spiritualia. Item fugiunt peccata, sed non circumstancias et pericula peccatorum. „Qui“, scilicet heretici „in errore quoad se et quoad alios, glossa, quo errant et alias errare faciunt. „Conversari“, quia tota eorum conversacio est er- ronea quoad fidem et mores... „Libertatem,“ id est in peccatis 1) III., 66 a1. 2) III., 68 b1. 3) III., 132 a11. 4) L. C. 5) III., 177 b1. 6) III., 201 bl. 4*
et salubris est cogitacio“. Istis pessimis hereticis non sufficit er- rores suos extendere ad vivos, quando eciam ad mortuos extendere presumant, similes crucifixoribus Cristi, qui non suffecit persequi viventem, quando eciam lacerarent et persequerentur mortuum.1) (Heretici et Ss. Eucharistia.) Pueri dilecti, vos scitis, quod hodie fit solempnis processio, in qua debet portari corpus Cristi, non in abscondito, sed in manifesto, ut quilibet videat, qui videre wlt et videndo adoret. Hoc autem fit maxime, ut heretici et in- creduli confundantur et thabescant.2) (De sectis et salute.) „In diebus illis suscitabit deus celi regnum, quod in eternum non dissipabitur.“ Et ideo per hunc articulum excluduntur quidam errores illorum, qui dicunt, quod omnis quisque in sua fide, vel secta potest salvari, quod tamen verum non est.“3) (Heretici detrahunt fidelibus.) „Jonas descendit ad interiora... et dormiebat.“ Sic, pro certo, faciunt quidam, nam bonis homi- nibus euntibus ad predicacionem vel ad missam, isti inquiunt: „Suis concubinis vel meretricibus vadunt ad dormiendum.“4) (Sectarii indulgentias negant.) Confundantur ergo heretici, qui dicunt, esse ridiculum hoc credere, quando indulgencia datur, eciam a racionabili causa subsistente, que sepe datur illis, qui porrexerint manum adiutricem pro fabrica ecclesie danda, ut scribitur: „In domino relaxamus“ terciam, quintam aut septimam partem iniuncte sibi penitencie.“ Referunt enim, quod talis remis- sio datur pro pecunia, et sic graciam venalem esse affirmant.5) (De fide in Ss. Trinitatem.) ...a festo sancte Trinitatis usque ad hodiernam dominicam dicuntur hore vel saltem memoria de sancta Trinitate et merito: fuerunt vel adhuc sunt quidam in- creduli et heretici in multis dubitantes, que credi debent de sancta Trinitate.6) E POSTILLA SCRIPTA PER JOANNEM PETRUM DE JAGERNDORF (1387). (De sectis et vita morali.) ...„in desideriis carnis luxurie, id est luxurie carnalis, non tantum spiritualis. Per desideria enim carnalia, que docent, trahunt homines ad sectas suas... „Eos, qui paululum effuginut,“ qui non peccata fugiunt. Perfecte fugiunt peccata carnalia et non spiritualia. Item fugiunt peccata, sed non circumstancias et pericula peccatorum. „Qui“, scilicet heretici „in errore quoad se et quoad alios, glossa, quo errant et alias errare faciunt. „Conversari“, quia tota eorum conversacio est er- ronea quoad fidem et mores... „Libertatem,“ id est in peccatis 1) III., 66 a1. 2) III., 68 b1. 3) III., 132 a11. 4) L. C. 5) III., 177 b1. 6) III., 201 bl. 4*
Strana 5
impunitatem, vel peccati immunitatem, docens, illicita licere. Hoc est libertas mala... Illis, credentibus suis promitentes, dicentes: „Non est tam crudelis deus, ut puniat eternaliter pro peccato momentaneo.“1) (Sunt contra superiores.)... „Dominacionem autem spernunt“, id est auctoritatem principum et prelatorum Cristi, quorum per inobedienciam et proprie excellencie appetitum.2) (De Trinitate blasphemant.)...„Maiestatem Dei blasphemant“... ...II. Petri, II°: „Sectas non metuunt introducere“ blasphemantes, quod faciunt, dum de deo patre et filio et spiritu sancto indigna dicunt.“3) (Existentiam inferni negant.) ...„Procella tenebrarum“, id est magnitudo penarum infernalium „conservata est in eternum“, glossa „non ad tempus“, ut heretici dicunt, infernum post iudi- cium non fore per hoc, quod dicitur „Procella“, intelligitur pena sensus. Per hoc, quod dicitur tenebrarum pena dampni, id est visionis dominice...4) (Heretici de poenitentia.) ... „sic dicunt, quidam pseudo: „Tot habetis peccata, quod non sufficeret totum tempus ad ea puni- enda. Ad quid ergo penitenciam faceretis?“ ... contra quos dicit: „Scitote, quod unus dies penitencie“, scilicet tantum valet apud deum „sicut mille anni.“ ...Secundo modo, quod, sic quidam dicunt, quod non oportet penitere, quod in una die totum deletur, sicut dicunt heretici, quod quantuncunque sit homo peccator, per apposicionem manus alicuius perfecti ex ipsis omnia peccata di- mittuntur, contra quos dicit: „Mille anni, sicut dies unus“, quasi diceret: "Non credatis eis, qui sic dicunt!“, quia mille anni, scilicet penitencie non sufficerent ad penam solvendam, vel vitam eternam habendam, sicut unus dies non sufficeret, nisi esset gracia dei...“ „Non tardat dominus promissis suis implendis, sicut dicunt heretici"...5) E POSTILLA MATTHIAE MAGISTRI PARISIENSIS. (De errore circa Ss. Eucharistiam.) „In illo tempore dixit Jhesus discipulis suis: „Caro mea vere est cibus et sanguis meus vere est potus“, etc. ...Non enim, ut hereticus non sapit, sed desipit, ita debet intelligi, quod dominus ait: „Hoc est corpus meum“, significat „Corpus meum“, sicut, quod dicit apostolus: „Petra erat Cristus“ significat Cristum. Hoc pocius dixisset de agno paschali, quam de azimo pane. Nam agnus paschalis abs- que dubio significabat corpus dominicum, sed panis azimus opus sincerum.6) 1) Bibl. paroch. s. Jacobi, Brunae, M. S. 51. f. 200 bl. 2) Fol. 228 b1. L. C. 4) Fol. 229 a1. 5) Fol. 203 a1. 6) Bibl. stud. Olom,, M. S. 2., VII., 15., fol. 221 b. 3) 5*
impunitatem, vel peccati immunitatem, docens, illicita licere. Hoc est libertas mala... Illis, credentibus suis promitentes, dicentes: „Non est tam crudelis deus, ut puniat eternaliter pro peccato momentaneo.“1) (Sunt contra superiores.)... „Dominacionem autem spernunt“, id est auctoritatem principum et prelatorum Cristi, quorum per inobedienciam et proprie excellencie appetitum.2) (De Trinitate blasphemant.)...„Maiestatem Dei blasphemant“... ...II. Petri, II°: „Sectas non metuunt introducere“ blasphemantes, quod faciunt, dum de deo patre et filio et spiritu sancto indigna dicunt.“3) (Existentiam inferni negant.) ...„Procella tenebrarum“, id est magnitudo penarum infernalium „conservata est in eternum“, glossa „non ad tempus“, ut heretici dicunt, infernum post iudi- cium non fore per hoc, quod dicitur „Procella“, intelligitur pena sensus. Per hoc, quod dicitur tenebrarum pena dampni, id est visionis dominice...4) (Heretici de poenitentia.) ... „sic dicunt, quidam pseudo: „Tot habetis peccata, quod non sufficeret totum tempus ad ea puni- enda. Ad quid ergo penitenciam faceretis?“ ... contra quos dicit: „Scitote, quod unus dies penitencie“, scilicet tantum valet apud deum „sicut mille anni.“ ...Secundo modo, quod, sic quidam dicunt, quod non oportet penitere, quod in una die totum deletur, sicut dicunt heretici, quod quantuncunque sit homo peccator, per apposicionem manus alicuius perfecti ex ipsis omnia peccata di- mittuntur, contra quos dicit: „Mille anni, sicut dies unus“, quasi diceret: "Non credatis eis, qui sic dicunt!“, quia mille anni, scilicet penitencie non sufficerent ad penam solvendam, vel vitam eternam habendam, sicut unus dies non sufficeret, nisi esset gracia dei...“ „Non tardat dominus promissis suis implendis, sicut dicunt heretici"...5) E POSTILLA MATTHIAE MAGISTRI PARISIENSIS. (De errore circa Ss. Eucharistiam.) „In illo tempore dixit Jhesus discipulis suis: „Caro mea vere est cibus et sanguis meus vere est potus“, etc. ...Non enim, ut hereticus non sapit, sed desipit, ita debet intelligi, quod dominus ait: „Hoc est corpus meum“, significat „Corpus meum“, sicut, quod dicit apostolus: „Petra erat Cristus“ significat Cristum. Hoc pocius dixisset de agno paschali, quam de azimo pane. Nam agnus paschalis abs- que dubio significabat corpus dominicum, sed panis azimus opus sincerum.6) 1) Bibl. paroch. s. Jacobi, Brunae, M. S. 51. f. 200 bl. 2) Fol. 228 b1. L. C. 4) Fol. 229 a1. 5) Fol. 203 a1. 6) Bibl. stud. Olom,, M. S. 2., VII., 15., fol. 221 b. 3) 5*
Strana 6
EXTRACTUS DE ACTIBUS INQUISITIONIS PETRI COELESTINI. (Arch. march. Mor., Cerr. II., 351.) Abiurationes sectae Begardorum coram inquisitoribus. A. D. 1399., 16. Maii in domo domini Joannis Nazzach, canonici ecclesiae S. Stephani Pambergae in praesentia domini Martini inquisitoris Henricus Schön, Begardus abiuravit absolutus dominus, (a) Bertholdo Custode in Voschlim et Volframo, Pamber- gensis dioecesis. Anno et loco, ut supra, die 13. Junii Johann Burg...... domini plebani ecclesiae S. Laurencii in Nürnberg ad presentiam domini Martini inquisitoris, inductus fuit ad heresim Begardorum per Johannem Koch in Herbipoli, abiuravit presentibus iisdem testibus. Anno et loco, ut supra, 14. mensis Maii in curia episcopali Pambergensi in presentia domini Martini inquisitoris ac mei, Jo- hannis Frank, notarii publici, Margaretha de Rottenburg inquisita et reducta in ecclesiam, testibus Friderico Heidr, Friderico Stybr et Friderico Aufsers, canonico Pambergensi et Bertholdo, custode in Forcheim. 22. Maii...... e carcere reducta, interrogata, quo- ties praedicaverit in domo vulgariter „ein guth Worth“, et di- missa, testibus, ut supra, et Joanne Capella(no) in Plasseburg. (sic). (Sequuntur adhuc quatuor tales inquisiciones plurium Begar- dorum eodem anno et loco, inter testes leguntur Rudolphus Rawhe, diaconus, Johannes Waldii, vicarius in ecclesia Pambergensi, Hein- rich Swind, clericus.) Sequitur forma iuramenti de veritate dicenda et forma iura- menti expurgacionis, forma iuramenti compurgationis(!), forma abiuracionis sectae Waldensium, omnia Germanice. Abiurationes Waldensium. Frater Petrus de Prussia, provincialis religiosorum fratrum ordinis Coelestinorum per Allemaniam, hereticae pravitatis inqui- sitor per civitatem et dioecesim Baciensem... Datum Budae, Anno domini 1404, die 7. mensis Junii. Eodem anno et loco abiuravit Elisabeth Sneyder, conversa per dominum Henricum de Olmütz in Broda Ungaricali. Item anno eodem abiuravit Henslinus et Elisabeth. Actum in Wienna, Pataviensis dioces(is), testibus Friderico Seligenstadt, presbytero, Nicolao Gottschalk canonico et Joanne de Damm, socio fratris Petri, inquisitoris ord(ininis) Coelestinorum. Tractatus de abiurationibus haereticorum. (Absolutiones ab haeresi Waldensium.) In nomine domini Amen. Nos Martinus, altarista in ecclesia beate Marie Virginis ante Letam Curiam, Maioris civitatis Pragensis, inquisitor haereticae pravitatis et reverendissimis in Cristo patri- 6*
EXTRACTUS DE ACTIBUS INQUISITIONIS PETRI COELESTINI. (Arch. march. Mor., Cerr. II., 351.) Abiurationes sectae Begardorum coram inquisitoribus. A. D. 1399., 16. Maii in domo domini Joannis Nazzach, canonici ecclesiae S. Stephani Pambergae in praesentia domini Martini inquisitoris Henricus Schön, Begardus abiuravit absolutus dominus, (a) Bertholdo Custode in Voschlim et Volframo, Pamber- gensis dioecesis. Anno et loco, ut supra, die 13. Junii Johann Burg...... domini plebani ecclesiae S. Laurencii in Nürnberg ad presentiam domini Martini inquisitoris, inductus fuit ad heresim Begardorum per Johannem Koch in Herbipoli, abiuravit presentibus iisdem testibus. Anno et loco, ut supra, 14. mensis Maii in curia episcopali Pambergensi in presentia domini Martini inquisitoris ac mei, Jo- hannis Frank, notarii publici, Margaretha de Rottenburg inquisita et reducta in ecclesiam, testibus Friderico Heidr, Friderico Stybr et Friderico Aufsers, canonico Pambergensi et Bertholdo, custode in Forcheim. 22. Maii...... e carcere reducta, interrogata, quo- ties praedicaverit in domo vulgariter „ein guth Worth“, et di- missa, testibus, ut supra, et Joanne Capella(no) in Plasseburg. (sic). (Sequuntur adhuc quatuor tales inquisiciones plurium Begar- dorum eodem anno et loco, inter testes leguntur Rudolphus Rawhe, diaconus, Johannes Waldii, vicarius in ecclesia Pambergensi, Hein- rich Swind, clericus.) Sequitur forma iuramenti de veritate dicenda et forma iura- menti expurgacionis, forma iuramenti compurgationis(!), forma abiuracionis sectae Waldensium, omnia Germanice. Abiurationes Waldensium. Frater Petrus de Prussia, provincialis religiosorum fratrum ordinis Coelestinorum per Allemaniam, hereticae pravitatis inqui- sitor per civitatem et dioecesim Baciensem... Datum Budae, Anno domini 1404, die 7. mensis Junii. Eodem anno et loco abiuravit Elisabeth Sneyder, conversa per dominum Henricum de Olmütz in Broda Ungaricali. Item anno eodem abiuravit Henslinus et Elisabeth. Actum in Wienna, Pataviensis dioces(is), testibus Friderico Seligenstadt, presbytero, Nicolao Gottschalk canonico et Joanne de Damm, socio fratris Petri, inquisitoris ord(ininis) Coelestinorum. Tractatus de abiurationibus haereticorum. (Absolutiones ab haeresi Waldensium.) In nomine domini Amen. Nos Martinus, altarista in ecclesia beate Marie Virginis ante Letam Curiam, Maioris civitatis Pragensis, inquisitor haereticae pravitatis et reverendissimis in Cristo patri- 6*
Strana 7
bus, domino Alberto et Lamberto, moderno et antiquo, episcopis Pambergensibus per civitatem et dioecesim Pambergensem, anno Domini 1399, nono mensis Junii in choro S. Petri ecclesiae Pam- bergensis, praesentibus venerabilibus viris domino Iringo, archi- episcopo Anamensi (sic), Wilhelmo abbate, Henrico de Pottenstein, Johanne de Eglaffstein, Henrico de Honspergen, Johanne de Miltz, canonicis ecclesiae Pambergensis et aliis quam plurimis testibus. EX TRACTATU „DE SIGNIS HERETICORUM“ (Arch. march. Morav., M. S. 211). IV. signum. Quos videris male ambulantes et perswadentes, canones pontificum tamquam humanos non sequendos, sed illud pocius, quam melius, quam hominibus obedire, tales hereticos indubitanter sencias. Sed adhuc rogo, qualiter illi dicere possunt, se deo obedire, qui suo vicario, pape denegant obedienciam et suis legibus? V. signum. Veniunt illi et suis sectatoribus perswadent, dicentes: „Sine illis statutis humanis salvari possumus, nec sunt nobis necessaria“. Sed tales credas hereticos infallenter... Sed adhuc isti heretici quid dicent: „Si omnes heretici ab inicio fidei venerint propter illos, qui tempore apostolorum damp- nati et obicerent eis hereses suas, que tot et tante fuerunt omni- bus, ne faciant (sic) ex evangelio aut apostolorum doctrinis aut forte irent ad concilia et scripturas doctorum et patrum et statuta ecclesiastica (61 b1), quibus errores illi confutantur, disputantes miseri perpetuo aut verius et ipsi cum illis essent heretici, quia similes hereses, que canones et determinaciones patrum damp- nabant et omnes disputaciones cerimoniarum et morum in ec- clesia prius fuit et ideo dampnata est. Et illa sunt Leonistarum et pauperum de Lugduno, Runcariorum et Ordibulariorum, qui dampnati sunt, ut heretici. De eis in c. „Excommunicamus“ de hereticis.1) Essent itaque cum illis pocius, quia concordarent cum eis et quia illi dampnati sunt ex eo heretici, nec de istis aliud reputandum sit, quibus evangelium et alia nichil prosunt, tam- quam hereticis litteram tantum sequeatous et sensu carentibus. VI. signum Quos videtis uti illa seduccione ad illa, te (seducunt) pau- peres animas, dicentes: „Non sunt recipienda aut advertenda dicta istorum aut aliorum sive sanctorum sive apostolicorum aut doctorum, nisi se fundent in scriptura sacra“, hereticos credas et ut hereticos fugias. 1) C. 13 X., V., 7.
bus, domino Alberto et Lamberto, moderno et antiquo, episcopis Pambergensibus per civitatem et dioecesim Pambergensem, anno Domini 1399, nono mensis Junii in choro S. Petri ecclesiae Pam- bergensis, praesentibus venerabilibus viris domino Iringo, archi- episcopo Anamensi (sic), Wilhelmo abbate, Henrico de Pottenstein, Johanne de Eglaffstein, Henrico de Honspergen, Johanne de Miltz, canonicis ecclesiae Pambergensis et aliis quam plurimis testibus. EX TRACTATU „DE SIGNIS HERETICORUM“ (Arch. march. Morav., M. S. 211). IV. signum. Quos videris male ambulantes et perswadentes, canones pontificum tamquam humanos non sequendos, sed illud pocius, quam melius, quam hominibus obedire, tales hereticos indubitanter sencias. Sed adhuc rogo, qualiter illi dicere possunt, se deo obedire, qui suo vicario, pape denegant obedienciam et suis legibus? V. signum. Veniunt illi et suis sectatoribus perswadent, dicentes: „Sine illis statutis humanis salvari possumus, nec sunt nobis necessaria“. Sed tales credas hereticos infallenter... Sed adhuc isti heretici quid dicent: „Si omnes heretici ab inicio fidei venerint propter illos, qui tempore apostolorum damp- nati et obicerent eis hereses suas, que tot et tante fuerunt omni- bus, ne faciant (sic) ex evangelio aut apostolorum doctrinis aut forte irent ad concilia et scripturas doctorum et patrum et statuta ecclesiastica (61 b1), quibus errores illi confutantur, disputantes miseri perpetuo aut verius et ipsi cum illis essent heretici, quia similes hereses, que canones et determinaciones patrum damp- nabant et omnes disputaciones cerimoniarum et morum in ec- clesia prius fuit et ideo dampnata est. Et illa sunt Leonistarum et pauperum de Lugduno, Runcariorum et Ordibulariorum, qui dampnati sunt, ut heretici. De eis in c. „Excommunicamus“ de hereticis.1) Essent itaque cum illis pocius, quia concordarent cum eis et quia illi dampnati sunt ex eo heretici, nec de istis aliud reputandum sit, quibus evangelium et alia nichil prosunt, tam- quam hereticis litteram tantum sequeatous et sensu carentibus. VI. signum Quos videtis uti illa seduccione ad illa, te (seducunt) pau- peres animas, dicentes: „Non sunt recipienda aut advertenda dicta istorum aut aliorum sive sanctorum sive apostolicorum aut doctorum, nisi se fundent in scriptura sacra“, hereticos credas et ut hereticos fugias. 1) C. 13 X., V., 7.
Strana 8
Primo, quia sunt vesani et volunt ecclesiam ad disputaciones perpetuas reducere. Eciam per hoc omnibus hereticis unus por- tus apparet, qui ut supra audisti, quecumque displicent, scriptu- ris false et dolose adductis, conarentur confutare. . . . Modo, quid amplius volunt illi miseri seductores, qui ad scripturas, quas sibi subpedire solent et....... intelligere semper recurrunt et acclamant, scripturis debere hoc vel alia probare. Illud veraciter solam legem, legem dei putantes secundum Jeronimum in prologo, quod ipsi dicant: „Quoniam sanctus Augustinus sic sacram scripturam commendat et extollit, ita tamen, quod ab observancia tradicionum ecclesiasti- carum, eciam non scriptarum, sed que in solo usu consistunt, non recedatur, ymmo adequari illas scripturis; dicit, et easdem tam traditas, quam consuetudinarias pari pietate prosequendas, alias multa perderemus de ecclesia, ut exemplificat et multo plura dari possent. Sequitur itaque ex premissis, tam scriptura sacra, quod non acceptantes tradiciones patrum, nisi fundentur aut reperiantur in scripturis, convincuntur errare et ideo heretici existunt, quia ec- clesiam tamquam nudam et solum littera fundatam relinquunt, cum tamen ecclesia fide inceperit et spiritu fundatur. Dixi, me secundo probaturum per exempla, hunc esse er- rorem et tales hereticos, et probo ita: Quoniam plures hereses fuerunt, que non aliud pro sua tu- tela habebant et pro suo fundamento, quam illud, quod tradicio- nes patrum de fide aut contraria suorum errorum in scripturis sacris non fundabantur. Primi fuerunt heretici Arriani, negantes, Filium esse consub- stancialem Patri... Fuit secundo unus ex articulis hereticorum Donatistarum, qui ab hereticis baptizatos eciam in forma ecclesie dicebant re- baptizari debere... Fuit 3° tale fundamentum heresis Leonistarum, videlicet Leonis imperatorum et filii sui, qui dampnaverunt ymagines sacras... Aliarum multarum heresum fuit summa, fuit illius articuli et fundamentum et velamen, ideo et merito heretici censentur. Miseri enim ........ illi pauperes de Lugduno, alias Leoniste, heretici nuncupati, innitentes eciam illi fundamento, quia non essent te- nenda aut suscipienda, nisi, que in scripturis fundarentur, omnes ritus, communem cultum abiciebant, ecclesias omnino tamquam simulacra refugiebant, altaria sacrata destruebant, ymagines irri- debant, in communi mensa celebrabant, in vase quocunque fictili conficiebant, baptizabant in aqua communi, olei unccionem fetorem dicebant. Festa nec recipiebant, omnem obedienciam, subiecci- onem et dominia dampnabant et multa similia omnem paritatem et nullam prelacionem fingebant et quod transsubstanciacio (63 a1) non in confeccione, sed in ore digne sumentis consisteret, quod quilibet laycus bonus sacerdos esset, quod nullus sanctus preter apostolos, quod non celebranda festa, nisi dies dominicus, nullum sanctum invocabant, nisi dominum. Suffragia sanctorum risu aput 8*
Primo, quia sunt vesani et volunt ecclesiam ad disputaciones perpetuas reducere. Eciam per hoc omnibus hereticis unus por- tus apparet, qui ut supra audisti, quecumque displicent, scriptu- ris false et dolose adductis, conarentur confutare. . . . Modo, quid amplius volunt illi miseri seductores, qui ad scripturas, quas sibi subpedire solent et....... intelligere semper recurrunt et acclamant, scripturis debere hoc vel alia probare. Illud veraciter solam legem, legem dei putantes secundum Jeronimum in prologo, quod ipsi dicant: „Quoniam sanctus Augustinus sic sacram scripturam commendat et extollit, ita tamen, quod ab observancia tradicionum ecclesiasti- carum, eciam non scriptarum, sed que in solo usu consistunt, non recedatur, ymmo adequari illas scripturis; dicit, et easdem tam traditas, quam consuetudinarias pari pietate prosequendas, alias multa perderemus de ecclesia, ut exemplificat et multo plura dari possent. Sequitur itaque ex premissis, tam scriptura sacra, quod non acceptantes tradiciones patrum, nisi fundentur aut reperiantur in scripturis, convincuntur errare et ideo heretici existunt, quia ec- clesiam tamquam nudam et solum littera fundatam relinquunt, cum tamen ecclesia fide inceperit et spiritu fundatur. Dixi, me secundo probaturum per exempla, hunc esse er- rorem et tales hereticos, et probo ita: Quoniam plures hereses fuerunt, que non aliud pro sua tu- tela habebant et pro suo fundamento, quam illud, quod tradicio- nes patrum de fide aut contraria suorum errorum in scripturis sacris non fundabantur. Primi fuerunt heretici Arriani, negantes, Filium esse consub- stancialem Patri... Fuit secundo unus ex articulis hereticorum Donatistarum, qui ab hereticis baptizatos eciam in forma ecclesie dicebant re- baptizari debere... Fuit 3° tale fundamentum heresis Leonistarum, videlicet Leonis imperatorum et filii sui, qui dampnaverunt ymagines sacras... Aliarum multarum heresum fuit summa, fuit illius articuli et fundamentum et velamen, ideo et merito heretici censentur. Miseri enim ........ illi pauperes de Lugduno, alias Leoniste, heretici nuncupati, innitentes eciam illi fundamento, quia non essent te- nenda aut suscipienda, nisi, que in scripturis fundarentur, omnes ritus, communem cultum abiciebant, ecclesias omnino tamquam simulacra refugiebant, altaria sacrata destruebant, ymagines irri- debant, in communi mensa celebrabant, in vase quocunque fictili conficiebant, baptizabant in aqua communi, olei unccionem fetorem dicebant. Festa nec recipiebant, omnem obedienciam, subiecci- onem et dominia dampnabant et multa similia omnem paritatem et nullam prelacionem fingebant et quod transsubstanciacio (63 a1) non in confeccione, sed in ore digne sumentis consisteret, quod quilibet laycus bonus sacerdos esset, quod nullus sanctus preter apostolos, quod non celebranda festa, nisi dies dominicus, nullum sanctum invocabant, nisi dominum. Suffragia sanctorum risu aput 8*
Strana 9
eos, letaniam numquam legebant, reliquias sanctorum contemp- nebant, lignum sancte crucis, ut aliud lignum et pene innumera- bilia........ talia, que dixerunt, in scripturis non fundari, nec Cristum precepisse. Et ita ille error multorum numeratur societati hereticorum et non tantum error, sicut stultitia existit. Et fuerunt in Boemia Pikardi, Thaborite et alii, quorum reliquie adhuc in secta Rokyczane latent. Ad illud si, dicunt: „Verum est, doctores recipiendos, si in scriptura fundantur,“ coincidit precedentibus et ideo non opus amplioribus probacionibus, quia est fatuitas, ut supra videtur. Nam isti recipiunt auctoritatem et auferunt eam doctoribus sanctis, ita, quod non credatur auctoritati illorum, nisi pro quanto illis videbitur, si se in scriptura fundaverunt, et ita omnes doctores, qui illa contraria dicerent, evaderunt per illud, non se fundant. ...Videmus, itaque ex premissis, quod stulta est illorum allegacio, sed verius aput fideles astuta, qui volunt aut postulant, ut se in scripturis fundent, quia ecclesia optat convenienciam et concordiam. Quia de scripturis et dyabolus aliquando locutus est et heretici omnes scripturas usurpant pro suis erroribus et solam .... . .. (63b1) id legem dei credunt, quod ipsi dicunt et sapiunt. ...Sequitur ergo ex omnibus premissis, quod heretici et subdoli sunt, qui talibus cautelis et iniquitatibus fideles conantur decipere et doctores sanctos ac canones ad suum iudicium fa- tuum, licet coloratum reducere. VII. signum. Solent heretici, dum convincuntur concedere et dicere, tole- randa statuta ecclesie ac doctores, ita tamen, si sint antiqui et que fundantur auctoritate ecclesie, et non mutant ewangelium aut mores Cristi seu apostolorum, precipue in sacramentalibus. Istos non dubites hereticos et omnino ex illis superioribus cau- telis procedere, quia superioribus videtur satis factum, pauca hic adiungam. Hoc tantum premittendum est, quod sunt tales asinini et ita maliciosi, quod auctoritatem canonis ab auctoritate doctorum non distinguunt, quia ponunt, quod statuta seu canones et doctores, cum tamen, ut supra et proxime diximus, doctores a canonibus auctoritatem recipiunt et scriptura canonum post scripturam ewangelicam secundum locum obtinent... ... Quod vero dicunt illi et non dubium, quod heretici, illis credendum antiquis, videlicet canonibus et doctoribus et precipue, qui non mutant scripturas aut actus Cristi seu apostolorum. Ista est colorata heresis, ideo non indiget aliis, quia omnia illa Lugdunorum hereticorum sub illa clauduntur. Quecunque Cristum fecisse reperiunt, ita faciendum arguunt et nichil declarandum, nec aliud suscipiendum. Sed audiatur gloriosus Jeronimus, qui loquens de illis, qui refugiunt auctoritatem ecclesie et ad solas Cristi scripturas se conferunt et actus ipsius contra Luciferianum. Quia dyabolus eciam aliquando scripturis usus est, si ecclesiam 9*
eos, letaniam numquam legebant, reliquias sanctorum contemp- nebant, lignum sancte crucis, ut aliud lignum et pene innumera- bilia........ talia, que dixerunt, in scripturis non fundari, nec Cristum precepisse. Et ita ille error multorum numeratur societati hereticorum et non tantum error, sicut stultitia existit. Et fuerunt in Boemia Pikardi, Thaborite et alii, quorum reliquie adhuc in secta Rokyczane latent. Ad illud si, dicunt: „Verum est, doctores recipiendos, si in scriptura fundantur,“ coincidit precedentibus et ideo non opus amplioribus probacionibus, quia est fatuitas, ut supra videtur. Nam isti recipiunt auctoritatem et auferunt eam doctoribus sanctis, ita, quod non credatur auctoritati illorum, nisi pro quanto illis videbitur, si se in scriptura fundaverunt, et ita omnes doctores, qui illa contraria dicerent, evaderunt per illud, non se fundant. ...Videmus, itaque ex premissis, quod stulta est illorum allegacio, sed verius aput fideles astuta, qui volunt aut postulant, ut se in scripturis fundent, quia ecclesia optat convenienciam et concordiam. Quia de scripturis et dyabolus aliquando locutus est et heretici omnes scripturas usurpant pro suis erroribus et solam .... . .. (63b1) id legem dei credunt, quod ipsi dicunt et sapiunt. ...Sequitur ergo ex omnibus premissis, quod heretici et subdoli sunt, qui talibus cautelis et iniquitatibus fideles conantur decipere et doctores sanctos ac canones ad suum iudicium fa- tuum, licet coloratum reducere. VII. signum. Solent heretici, dum convincuntur concedere et dicere, tole- randa statuta ecclesie ac doctores, ita tamen, si sint antiqui et que fundantur auctoritate ecclesie, et non mutant ewangelium aut mores Cristi seu apostolorum, precipue in sacramentalibus. Istos non dubites hereticos et omnino ex illis superioribus cau- telis procedere, quia superioribus videtur satis factum, pauca hic adiungam. Hoc tantum premittendum est, quod sunt tales asinini et ita maliciosi, quod auctoritatem canonis ab auctoritate doctorum non distinguunt, quia ponunt, quod statuta seu canones et doctores, cum tamen, ut supra et proxime diximus, doctores a canonibus auctoritatem recipiunt et scriptura canonum post scripturam ewangelicam secundum locum obtinent... ... Quod vero dicunt illi et non dubium, quod heretici, illis credendum antiquis, videlicet canonibus et doctoribus et precipue, qui non mutant scripturas aut actus Cristi seu apostolorum. Ista est colorata heresis, ideo non indiget aliis, quia omnia illa Lugdunorum hereticorum sub illa clauduntur. Quecunque Cristum fecisse reperiunt, ita faciendum arguunt et nichil declarandum, nec aliud suscipiendum. Sed audiatur gloriosus Jeronimus, qui loquens de illis, qui refugiunt auctoritatem ecclesie et ad solas Cristi scripturas se conferunt et actus ipsius contra Luciferianum. Quia dyabolus eciam aliquando scripturis usus est, si ecclesiam 9*
Strana 10
(64 b1) non sequamur, dicit idem. Poterimus et nos novum dogma componere hereticum, ut dicamus in ecclesiam non recipiendos, quia calciati sunt et suas ... . . . . . tunicas habent. Ecce, quia non literaliter verba aut opera Cristi sunt interpretanda! Sed, eciam rogo, numquid ecclesia ita observat baptisma, sicut Cristus aut aliquid amplius? Numquid sacramentum eu- charistie aut amplius? Numquid de omnibus aliis sacramentis? Sed vide, quoniam illa est opinio lugdunorum pauperum, hereti- corum. ...(65 a1). ...Sed adhuc pauca commemorabimus circa sacramentum eucharistie. Ecce, sicut dicunt doctores circa XI. dist., 4. senten- ciarum, ecclesia universalis sicut a Cristo et ab apostolis acce- perat, conficiebat in azymo (65 a11) sacramentum usque ad tempus Leonis pape propter hereticos Ebyonitas, dicentes, legalia debere servari cum ewangelio et necessario ex hoc in azymo debere celebrari instituit ad tempus confici in fermento. Et illa heresi extirpata, ecclesia orientalis rediit ad ritum pristinum et orientalis ritum in fermento retinuit. Unde, qui hodie in ecclesia occidentali in fermento conficeret, gravissime peccaret, ut in c., Litteras“, de celebranda missa. Item aliud fuit statutum, quod tantum die cene post cenam sacramentum reciperent, alias per totum annum ieiunium. Hodie vero utrumque immutatum est, ut videmus c. „Sacramenta“, „De consecracione“, di 1. Item alium, in una torta panis conficiebatur et postmodum dividebatur. Hodie secus multa talia sunt, libri vix sustinent. De sacramento baptismi, matrimonii et aliis, sicut supradi- ximus. In matrimonio ............ prius prohibicio erat ad septimum gradum, hodie ad quartum. Talia. pene sunt infinita. Et ideo dicit Innocencius, quod non debet reprehendibile iu- dicari, si aliquando statuta consideracione temporum mutentur, c. „Non decet“, „De consanguinitate et affinitate.“1) Sed hic pocius considera, quoniam non omnia litteratorie et ita grosse sunt accipienda, ut volunt illi, qui mutacionem prohibere co- nantur aliorum rituum. Placet, itaque veniant Lugdunenses2) et post cenam celebrent sine vestibus, sine ecclesiis, sine reverencia, post inebriacionem, teneant pascha XIIII. luna, teneant sabbata et sic de aliis. Et quis dubitavit illos hereticos et non ita erro- neos, sicut ostentui et risui imperitos matheseos patentes. VIII. signum. Quoscunque videris et inveneris semper disputantes et dis- putaciones querentes aput suos et inter suos consectaneos ac ibi, ubi non expedit, inter seculi convennas facta (65 b1) fidei et disputaciones facientes et sine auctoritate ecclesie, tales iudica omnino suspectos hereticos. ...heretici suis disputacionibus aput suos volunt videri et conciliabula preter auctoritatem summi pontificis faciunt... Neque 1) C. 1, D. XII. 2) Podobná argumentace proti Táborům u Höflera, II., 498, 540. 10*
(64 b1) non sequamur, dicit idem. Poterimus et nos novum dogma componere hereticum, ut dicamus in ecclesiam non recipiendos, quia calciati sunt et suas ... . . . . . tunicas habent. Ecce, quia non literaliter verba aut opera Cristi sunt interpretanda! Sed, eciam rogo, numquid ecclesia ita observat baptisma, sicut Cristus aut aliquid amplius? Numquid sacramentum eu- charistie aut amplius? Numquid de omnibus aliis sacramentis? Sed vide, quoniam illa est opinio lugdunorum pauperum, hereti- corum. ...(65 a1). ...Sed adhuc pauca commemorabimus circa sacramentum eucharistie. Ecce, sicut dicunt doctores circa XI. dist., 4. senten- ciarum, ecclesia universalis sicut a Cristo et ab apostolis acce- perat, conficiebat in azymo (65 a11) sacramentum usque ad tempus Leonis pape propter hereticos Ebyonitas, dicentes, legalia debere servari cum ewangelio et necessario ex hoc in azymo debere celebrari instituit ad tempus confici in fermento. Et illa heresi extirpata, ecclesia orientalis rediit ad ritum pristinum et orientalis ritum in fermento retinuit. Unde, qui hodie in ecclesia occidentali in fermento conficeret, gravissime peccaret, ut in c., Litteras“, de celebranda missa. Item aliud fuit statutum, quod tantum die cene post cenam sacramentum reciperent, alias per totum annum ieiunium. Hodie vero utrumque immutatum est, ut videmus c. „Sacramenta“, „De consecracione“, di 1. Item alium, in una torta panis conficiebatur et postmodum dividebatur. Hodie secus multa talia sunt, libri vix sustinent. De sacramento baptismi, matrimonii et aliis, sicut supradi- ximus. In matrimonio ............ prius prohibicio erat ad septimum gradum, hodie ad quartum. Talia. pene sunt infinita. Et ideo dicit Innocencius, quod non debet reprehendibile iu- dicari, si aliquando statuta consideracione temporum mutentur, c. „Non decet“, „De consanguinitate et affinitate.“1) Sed hic pocius considera, quoniam non omnia litteratorie et ita grosse sunt accipienda, ut volunt illi, qui mutacionem prohibere co- nantur aliorum rituum. Placet, itaque veniant Lugdunenses2) et post cenam celebrent sine vestibus, sine ecclesiis, sine reverencia, post inebriacionem, teneant pascha XIIII. luna, teneant sabbata et sic de aliis. Et quis dubitavit illos hereticos et non ita erro- neos, sicut ostentui et risui imperitos matheseos patentes. VIII. signum. Quoscunque videris et inveneris semper disputantes et dis- putaciones querentes aput suos et inter suos consectaneos ac ibi, ubi non expedit, inter seculi convennas facta (65 b1) fidei et disputaciones facientes et sine auctoritate ecclesie, tales iudica omnino suspectos hereticos. ...heretici suis disputacionibus aput suos volunt videri et conciliabula preter auctoritatem summi pontificis faciunt... Neque 1) C. 1, D. XII. 2) Podobná argumentace proti Táborům u Höflera, II., 498, 540. 10*
Strana 11
enim heretici, ut veritatem addiscant, disputant, sed verius, ut fallant... IX. signum infallibile. Quos videris renovare questiones et super causis et questi- onibus ab ecclesia determinatis de fide adhuc disputare et contendere velle aut perswadere dubitando de determinacione ecclesie, talem omnino hereticum reputes. Hec ex superioribus videntur esse manifesta. Sed adhuc audi, omnes isti, qui redeunt ad questiones fidei decisas, dubia revo- cando, non dico scolastice, sed opinative, dubitative aut repre- hensive, tales non assenciunt ecclesie determinacionibus in uni- versis et ergo se dividunt, efficiuntur scismatici, ymmo heretici, quia errant... (66b1). XI. signum. Undecimum signum est: Quoscunque prospexeris ecclesia- sticos ritus et cerimonias ac observancias tradicionum circa sacra- menta aut sacramentalia institutas aut circa festa ecclesie, sanc- torum suffragia et mortuorum prohibentes aut vitantes seu damp- nantes, tales non dubites hereticos... (67 b1). ...Sed rogo, qui volunt vel attemptant melius, quam eccle- sia sacramenta formare, instituere aut practicari, doceant, sacra- menta conficiant, qualibet ad altare accedent, in quo loco, quibus vestibus, quo cantu, quo officio, quibus verbis conficere debeant, ad quam partem altaris epistolam, ad quam ewangelium aut quibus, que ewangelia, que epistole, que officia, que prephaci- ones accomodande sunt? Qualiter pro vivis, qualiter pro de- functis celebrandum? Velint, nolint, cogentur ad ecclesiam, quia alias nichil sciant, nec scripture biblie tocius id docent. Sed, qui de omnibus principiis et substantificis ad ecclesiam recurrunt, qualiter insipientes et stolidi illam errantem in uno credent? Et superius dictum est, quia errans in uno, hereticus, et quod error fidei opponitur, sicut pêccatum caritati. Idcirco, quia Romana ecclesia reformabitur et qua racione errabit in uno, eadem in omnibus. Ubi ergo erit: ex catholica ecclesia omnia sacramenta! Sed fatui sunt, ymmo nec principium sacramenti facient, nisi habeant ab ecclesia, quia in aliis articulis ita dant, ut ecclesia, sicut dicit Augustinus. Sed novitatum presumptores, qui ecclesiam non senem et decrepitam a mille CCCCLVIII., in flore superatis omnibus heresibus ad recidiva bella, ut dicit Leo, „Imitantes nunc modo illam discere volunt et scripturas sacras illi proponere, quasi illa ignoraverh." Bestie sine racione, nebule aquas continere nequeuntes, arbores infructuose vel mortue, eradicate, fluctus ferimaris despumantes confusiones. Hic iam volunt prudenciam antiquissimam, illam a primo iusto Noe inceptam et ita senem, per quam universe scripture purgate et priusquam canoni biblie incorporarentur (69 a1) examinate fuerunt, tamquam ignaram docere scripturas. Cum illo eciam solo convincuntur, quia per scripturas sine ecclesie forma, instruccione et informacione et ordinacione 11*
enim heretici, ut veritatem addiscant, disputant, sed verius, ut fallant... IX. signum infallibile. Quos videris renovare questiones et super causis et questi- onibus ab ecclesia determinatis de fide adhuc disputare et contendere velle aut perswadere dubitando de determinacione ecclesie, talem omnino hereticum reputes. Hec ex superioribus videntur esse manifesta. Sed adhuc audi, omnes isti, qui redeunt ad questiones fidei decisas, dubia revo- cando, non dico scolastice, sed opinative, dubitative aut repre- hensive, tales non assenciunt ecclesie determinacionibus in uni- versis et ergo se dividunt, efficiuntur scismatici, ymmo heretici, quia errant... (66b1). XI. signum. Undecimum signum est: Quoscunque prospexeris ecclesia- sticos ritus et cerimonias ac observancias tradicionum circa sacra- menta aut sacramentalia institutas aut circa festa ecclesie, sanc- torum suffragia et mortuorum prohibentes aut vitantes seu damp- nantes, tales non dubites hereticos... (67 b1). ...Sed rogo, qui volunt vel attemptant melius, quam eccle- sia sacramenta formare, instituere aut practicari, doceant, sacra- menta conficiant, qualibet ad altare accedent, in quo loco, quibus vestibus, quo cantu, quo officio, quibus verbis conficere debeant, ad quam partem altaris epistolam, ad quam ewangelium aut quibus, que ewangelia, que epistole, que officia, que prephaci- ones accomodande sunt? Qualiter pro vivis, qualiter pro de- functis celebrandum? Velint, nolint, cogentur ad ecclesiam, quia alias nichil sciant, nec scripture biblie tocius id docent. Sed, qui de omnibus principiis et substantificis ad ecclesiam recurrunt, qualiter insipientes et stolidi illam errantem in uno credent? Et superius dictum est, quia errans in uno, hereticus, et quod error fidei opponitur, sicut pêccatum caritati. Idcirco, quia Romana ecclesia reformabitur et qua racione errabit in uno, eadem in omnibus. Ubi ergo erit: ex catholica ecclesia omnia sacramenta! Sed fatui sunt, ymmo nec principium sacramenti facient, nisi habeant ab ecclesia, quia in aliis articulis ita dant, ut ecclesia, sicut dicit Augustinus. Sed novitatum presumptores, qui ecclesiam non senem et decrepitam a mille CCCCLVIII., in flore superatis omnibus heresibus ad recidiva bella, ut dicit Leo, „Imitantes nunc modo illam discere volunt et scripturas sacras illi proponere, quasi illa ignoraverh." Bestie sine racione, nebule aquas continere nequeuntes, arbores infructuose vel mortue, eradicate, fluctus ferimaris despumantes confusiones. Hic iam volunt prudenciam antiquissimam, illam a primo iusto Noe inceptam et ita senem, per quam universe scripture purgate et priusquam canoni biblie incorporarentur (69 a1) examinate fuerunt, tamquam ignaram docere scripturas. Cum illo eciam solo convincuntur, quia per scripturas sine ecclesie forma, instruccione et informacione et ordinacione 11*
Strana 12
nullum sacramentum non dico proficere, sed nec incipere aut aggredi valent. Et accipiunt hoc in caput suum, qui novitates presumunt, quod si ecclesiam delinquunt, nichil sciunt, tenent, que volunt, que nolunt, dimittunt, ergo erronei, qui ecclesie non in- herent, sicut infallibili regule, ut supra patet per beatum Thomam allegatum in nono signo. Sed et adhuc, que tenent, necessario coguntur, ut fateantur, se ab ecclesia habere et ita in caput bestie aguntur et quanto illa non tenent, stulticiam ostendunt et ipsi suo opere docent, se nichil, nec principia, scire sine ecclesia, sed merito hereticos dici. Exemplificavi de sacramento altaris, idem facerem de omnibus aliis. Nam quibus exorcismus premiis, quibus unccionibus, in quibus locis corporis et quid significent, quot immersionibus, quibus patrinis et quales ac quot, quibus temporibus aqua pre- paretur, crisma conficiatur, quibus precacionibus, cum quot ceri- moniis, ubi, unde, hec nisi ab ecclesia. De sacramento ordinis: Quot sunt ordines, qualiter discernantur, quid hostiarium, quid ad psalmistas, lectores, exorcistas, accolitos, subdyaconos, dyaconos, presbyteros, et eadem episcopos pertineat. Et quod tot sint or- dines, a quo conferantur, quibus temporibus, ex quorum licencia, ex quibus locis aut quibus diocesibus, quali premisso examine, cum quibus intersticiis temporum, in qua etate, quibus signis, nonnisi ab ecclesia determinaciones patrum hec veniunt ... ad de singulis sacramentis posset exemplificare. Ex scripturis biblie nunquam illa probabunt, nisi ad tradiciones patrum recurrant, miseri homines, corrupti circa fidem. Illa tantum zelant, que, ut animalia, norunt et in illis corrupti. Velint, nolint (69 a11) ad ec- clesiam venire coguntur, alias nichil scient aut verius ad suos preceptores, pauperes de Lugduno cogentur, ut omnes instituciones ecclesie et omnem ritum reiciant, sed tunc nec populus quidem credet illis. Si vero aliqua recipere, aliqua reicere attemptant, mulcere possunt populum scriptura, sed menciuntur, quia omnia ab ecclesia habent, et qua racione unum non tenent, cadent ab omnibus, ut patet superius. Nec eis locus sacrificii, sicut dicit preceptor, sanctus Au- gustinus 1., q. 1. „Extra catholicam ecclesiam non est locus veri sacrificii. Item in aliis eciam ecclesia plura instituit et aliqua ex tradi- cionibus patrum ........ sicut sanctos, sacras reliquias, memorias mortuorum et pro eisdem suffragia et auxilia et si qua sunt si- milia, que detestari esset, eciam erroneum et hereticum, etiamsi se tales dicerent vel astruerent ecclesiam, sicut fieri solet, in omnibus heresibus, sed per illud destruuntur, quia particulares et in finibus aut partibus. Ecclesia vero a solis ortu usque ad occasum et in illa fide gloriatur. Paulus apostolus, que Romana est, quia per totum mundum diffusa est. Ad Romanos 1.a) (C). Audi tamen beatum Bernhardum, qui super canticis ser- mone LXVI de talibus ita scribit: „Aiunt se sanctiores apostolorum et apostolicos se nominant, nullum tamen apostolatus sui signum a) V., 4, 12*
nullum sacramentum non dico proficere, sed nec incipere aut aggredi valent. Et accipiunt hoc in caput suum, qui novitates presumunt, quod si ecclesiam delinquunt, nichil sciunt, tenent, que volunt, que nolunt, dimittunt, ergo erronei, qui ecclesie non in- herent, sicut infallibili regule, ut supra patet per beatum Thomam allegatum in nono signo. Sed et adhuc, que tenent, necessario coguntur, ut fateantur, se ab ecclesia habere et ita in caput bestie aguntur et quanto illa non tenent, stulticiam ostendunt et ipsi suo opere docent, se nichil, nec principia, scire sine ecclesia, sed merito hereticos dici. Exemplificavi de sacramento altaris, idem facerem de omnibus aliis. Nam quibus exorcismus premiis, quibus unccionibus, in quibus locis corporis et quid significent, quot immersionibus, quibus patrinis et quales ac quot, quibus temporibus aqua pre- paretur, crisma conficiatur, quibus precacionibus, cum quot ceri- moniis, ubi, unde, hec nisi ab ecclesia. De sacramento ordinis: Quot sunt ordines, qualiter discernantur, quid hostiarium, quid ad psalmistas, lectores, exorcistas, accolitos, subdyaconos, dyaconos, presbyteros, et eadem episcopos pertineat. Et quod tot sint or- dines, a quo conferantur, quibus temporibus, ex quorum licencia, ex quibus locis aut quibus diocesibus, quali premisso examine, cum quibus intersticiis temporum, in qua etate, quibus signis, nonnisi ab ecclesia determinaciones patrum hec veniunt ... ad de singulis sacramentis posset exemplificare. Ex scripturis biblie nunquam illa probabunt, nisi ad tradiciones patrum recurrant, miseri homines, corrupti circa fidem. Illa tantum zelant, que, ut animalia, norunt et in illis corrupti. Velint, nolint (69 a11) ad ec- clesiam venire coguntur, alias nichil scient aut verius ad suos preceptores, pauperes de Lugduno cogentur, ut omnes instituciones ecclesie et omnem ritum reiciant, sed tunc nec populus quidem credet illis. Si vero aliqua recipere, aliqua reicere attemptant, mulcere possunt populum scriptura, sed menciuntur, quia omnia ab ecclesia habent, et qua racione unum non tenent, cadent ab omnibus, ut patet superius. Nec eis locus sacrificii, sicut dicit preceptor, sanctus Au- gustinus 1., q. 1. „Extra catholicam ecclesiam non est locus veri sacrificii. Item in aliis eciam ecclesia plura instituit et aliqua ex tradi- cionibus patrum ........ sicut sanctos, sacras reliquias, memorias mortuorum et pro eisdem suffragia et auxilia et si qua sunt si- milia, que detestari esset, eciam erroneum et hereticum, etiamsi se tales dicerent vel astruerent ecclesiam, sicut fieri solet, in omnibus heresibus, sed per illud destruuntur, quia particulares et in finibus aut partibus. Ecclesia vero a solis ortu usque ad occasum et in illa fide gloriatur. Paulus apostolus, que Romana est, quia per totum mundum diffusa est. Ad Romanos 1.a) (C). Audi tamen beatum Bernhardum, qui super canticis ser- mone LXVI de talibus ita scribit: „Aiunt se sanctiores apostolorum et apostolicos se nominant, nullum tamen apostolatus sui signum a) V., 4, 12*
Strana 13
ostendere valentes. Se dicunt ecclesiam, sed contradicunt ei, qui dicit: „Non potest civitas abscondi supra montem positaa)11, cum suam nolunt perfidiam publicare. Videte detractores, videte canes, irredent nos, quod baptizamus infantes, quod oramus pro mortuis, quod sanctorum suffragia postulamus in omni genere. In utroque sexu festinant proscribere Cristum in adultis et parvulis, in vivis et mortuis. Hinc quidem infantibus ex imposibilitate na- ture, inde vero (69b1) adultis ex difficultate continencie proscri- bentes. Porro mortuos vivencium fraudantes auxiliis, viventes nichilominus sanctorum, qui decesserunt, suffragiis spoliantes. In verbis premissis primo ostenditur, quod non aput sectas quaslibet sit ecclesia, sed in manifesto et palam, sicut civitas abscondi non potest. Secundo, quod querunt decipere fide(le)s diversis ingeniis, ut expressit. 3°, quod, qui suffragia pro mortuis denegant, fraudant illos auxiliis et qui suffragia sanctorum spoliant viventes adiutoriis, sed, quia illud spolium est spiritualium, sunt ergo sacrilegi et quia contra ecclesie nomina, ergo sunt heretici. Jeronimus et beatus denegantibus suffragia sanctorum contra Vigilancium ita scribunt: „Si apostoli et martyres in corpore adhuc constituti possunt orare pro ceteris, quando de se adhuc debent esse solliciti, quanto magis post coronas et triumphos et victorias? Unus homo, Moyses sexcentis millibus armatorum impetrat a domino veniam et Stephanus imitator domini sui et primus in Cristo martir persecutoribus veniam deprecatur et postquam cum Cristo esse cepit, minus valebit? Paulus apostolus ducentas sexaginta sex sibi dedit inam(?) animas condempnatas et postquam resolutus fuerit, ceperit esse cum Cristo, tunc ora clausurus est et pro hiis, qui in toto orbe ad suum ewangelium crediderunt mutire non poterit, meliorque esset Vigilancius canis vivens, quam ille leo mortuus.“ Hec ille. Sed eciam dicit canon concilii Gan- grensisb) XXX. di, quod, qui conventus per loca martirum, qui fient, ipse ... anathema sit. De reliquiis vero sanctorum Jeronimus ad Ryparium de Vigi- lancio ita dicit: „Vigilancius, ymo reccius ........ dormitancius, os fetidum rursum aperire et putorem (69b11) spurcissimum contra sanctorum martirum proferre et nos, qui eos suscipimus appellare cinerarios et ydolatras, qui mortuorum hominum ossa venerantur. O, infelicem hominem, et omni lacrimarum fonte plangendum, qui hoc dicens non se intelligit Samaritanum et Judeum, qui corpora mortuorum pro immundis habent.“ Et post pauca: „Honoramus servos, ut honor servorum redundet ad dominum. Qui ait:“ "Qui vos recepit, me recepit.“ Hec ille. Et postmodum scribit talem tradendum in interitum carnis, ut spi- ritus salvus sit in die domini. Et idem in epistola ad Vigilancium inter alia, quod reliquie sunt honorande, producit pro auctoritate hoc, quod Romanus pontifex sanctorum apostolorum Petri et a) Sv. Mat., V., 14. b) Orig.: Gangrense. 13*
ostendere valentes. Se dicunt ecclesiam, sed contradicunt ei, qui dicit: „Non potest civitas abscondi supra montem positaa)11, cum suam nolunt perfidiam publicare. Videte detractores, videte canes, irredent nos, quod baptizamus infantes, quod oramus pro mortuis, quod sanctorum suffragia postulamus in omni genere. In utroque sexu festinant proscribere Cristum in adultis et parvulis, in vivis et mortuis. Hinc quidem infantibus ex imposibilitate na- ture, inde vero (69b1) adultis ex difficultate continencie proscri- bentes. Porro mortuos vivencium fraudantes auxiliis, viventes nichilominus sanctorum, qui decesserunt, suffragiis spoliantes. In verbis premissis primo ostenditur, quod non aput sectas quaslibet sit ecclesia, sed in manifesto et palam, sicut civitas abscondi non potest. Secundo, quod querunt decipere fide(le)s diversis ingeniis, ut expressit. 3°, quod, qui suffragia pro mortuis denegant, fraudant illos auxiliis et qui suffragia sanctorum spoliant viventes adiutoriis, sed, quia illud spolium est spiritualium, sunt ergo sacrilegi et quia contra ecclesie nomina, ergo sunt heretici. Jeronimus et beatus denegantibus suffragia sanctorum contra Vigilancium ita scribunt: „Si apostoli et martyres in corpore adhuc constituti possunt orare pro ceteris, quando de se adhuc debent esse solliciti, quanto magis post coronas et triumphos et victorias? Unus homo, Moyses sexcentis millibus armatorum impetrat a domino veniam et Stephanus imitator domini sui et primus in Cristo martir persecutoribus veniam deprecatur et postquam cum Cristo esse cepit, minus valebit? Paulus apostolus ducentas sexaginta sex sibi dedit inam(?) animas condempnatas et postquam resolutus fuerit, ceperit esse cum Cristo, tunc ora clausurus est et pro hiis, qui in toto orbe ad suum ewangelium crediderunt mutire non poterit, meliorque esset Vigilancius canis vivens, quam ille leo mortuus.“ Hec ille. Sed eciam dicit canon concilii Gan- grensisb) XXX. di, quod, qui conventus per loca martirum, qui fient, ipse ... anathema sit. De reliquiis vero sanctorum Jeronimus ad Ryparium de Vigi- lancio ita dicit: „Vigilancius, ymo reccius ........ dormitancius, os fetidum rursum aperire et putorem (69b11) spurcissimum contra sanctorum martirum proferre et nos, qui eos suscipimus appellare cinerarios et ydolatras, qui mortuorum hominum ossa venerantur. O, infelicem hominem, et omni lacrimarum fonte plangendum, qui hoc dicens non se intelligit Samaritanum et Judeum, qui corpora mortuorum pro immundis habent.“ Et post pauca: „Honoramus servos, ut honor servorum redundet ad dominum. Qui ait:“ "Qui vos recepit, me recepit.“ Hec ille. Et postmodum scribit talem tradendum in interitum carnis, ut spi- ritus salvus sit in die domini. Et idem in epistola ad Vigilancium inter alia, quod reliquie sunt honorande, producit pro auctoritate hoc, quod Romanus pontifex sanctorum apostolorum Petri et a) Sv. Mat., V., 14. b) Orig.: Gangrense. 13*
Strana 14
Pauli reliquias honorat. Nec decet, sicut dicit Calixtus papa, XII., di., capitulo „Non decet“c) a capite membra recedere secus enim facientes pronunciat, sicut superius deductus est Jeronimus malivolos non catholicos, sed hereticos, XXIV., q. 1. „Hec est fides.“d) Possent de talibus eciam plene officine scripturarum produci, sed hec sufficiant. XII. signum. Duodecimum signum cognoscendi hereticum, scismaticum pseudoque prophetam, quos videris non missos predicantes, de ecclesiis se intromittentes, ecclesiastica officia usurpantes et se int(r)udentes, ac quod hoc debeat et possit fieri aut se a domino missos predicent et arguant, contemptis apostolico et suis epis- copis, cum in solo excessu pena digni, dum vero defendunt et ita credunt, quod preter claves ecclesie et ordinatas potestates possunt de illis intromittere, scismaticos et hereticos esse, non dubites. Quod autem hoc sit error et heresis (70 a 1), dampnatumque scisma, paucis ostendetur. In veteri lege ordinacione et dispen- sacione divina diversus fuit episcopatus et sacerdocium, ac quis summus esset pontifex et sacerdos, quique levite et inferiores... Ita et in novo testamento ab ipso Cristo talis discrecio et dis tinccio legitur exordium recepisse, qui XII. sacerdotes, tamquam maiores sacerdotes et episcopos, et LXXII. discipulos, tanquam minores instituit, Petrum vero, quasi summum sacerdotem elegit, dum ei pro omnibus et pre omnibus claves regni celorum tribuit... Sed adhuc adverte: „Si non fuit differencia, et hodie non debet esse inter sacerdotem et episcopum et illius ac istius of- ficium“, dicat hereticus. Quare primo ad verba Petri, postmodum ceteri apostoli in locum Jude? Ut adimpleretur tam numerus, quam officium apo- stolatus, elegerunt Mathiam. Nam, si idem sunt et eiusdem facul- tatis, non opus erat isto facto, actu et hac distinccione, quam Spiritus sanctus approbavit et ille beatus Mathias ex discipulis illis LXXII. erat. ...Sic et Barnabas et licet LXXII. discipuli a Cristo missi fuerant, tamen post eius ascensionem non se de aliquibus intromiserunt, nisi ad mandatum et ordinationem apo- stolorum... Et idem apostolus (= Paulus) ad Romanos expresse officialem seu potestativam et ordinariam missionem docens et decernens ad Romanos X. ita scribit: „Quomodo predicabunt, nisi mittantur?“e) Licet enim Salvator noster dixerat post resurrec- cionem suam: „Euntes in mundum universum, predicate evangelium" Mat. ultimo.f) Ex quo fere omnium hereticorum fundamentum recipitur. c) c. 1. D. XII., „Non decet a capite membra discedere." d) c. 14. C. XXIV., q. 1. „Haec est fides, papa beatissime." e) V., 15. f) XVI., 15. f 1) V., 23. 14*
Pauli reliquias honorat. Nec decet, sicut dicit Calixtus papa, XII., di., capitulo „Non decet“c) a capite membra recedere secus enim facientes pronunciat, sicut superius deductus est Jeronimus malivolos non catholicos, sed hereticos, XXIV., q. 1. „Hec est fides.“d) Possent de talibus eciam plene officine scripturarum produci, sed hec sufficiant. XII. signum. Duodecimum signum cognoscendi hereticum, scismaticum pseudoque prophetam, quos videris non missos predicantes, de ecclesiis se intromittentes, ecclesiastica officia usurpantes et se int(r)udentes, ac quod hoc debeat et possit fieri aut se a domino missos predicent et arguant, contemptis apostolico et suis epis- copis, cum in solo excessu pena digni, dum vero defendunt et ita credunt, quod preter claves ecclesie et ordinatas potestates possunt de illis intromittere, scismaticos et hereticos esse, non dubites. Quod autem hoc sit error et heresis (70 a 1), dampnatumque scisma, paucis ostendetur. In veteri lege ordinacione et dispen- sacione divina diversus fuit episcopatus et sacerdocium, ac quis summus esset pontifex et sacerdos, quique levite et inferiores... Ita et in novo testamento ab ipso Cristo talis discrecio et dis tinccio legitur exordium recepisse, qui XII. sacerdotes, tamquam maiores sacerdotes et episcopos, et LXXII. discipulos, tanquam minores instituit, Petrum vero, quasi summum sacerdotem elegit, dum ei pro omnibus et pre omnibus claves regni celorum tribuit... Sed adhuc adverte: „Si non fuit differencia, et hodie non debet esse inter sacerdotem et episcopum et illius ac istius of- ficium“, dicat hereticus. Quare primo ad verba Petri, postmodum ceteri apostoli in locum Jude? Ut adimpleretur tam numerus, quam officium apo- stolatus, elegerunt Mathiam. Nam, si idem sunt et eiusdem facul- tatis, non opus erat isto facto, actu et hac distinccione, quam Spiritus sanctus approbavit et ille beatus Mathias ex discipulis illis LXXII. erat. ...Sic et Barnabas et licet LXXII. discipuli a Cristo missi fuerant, tamen post eius ascensionem non se de aliquibus intromiserunt, nisi ad mandatum et ordinationem apo- stolorum... Et idem apostolus (= Paulus) ad Romanos expresse officialem seu potestativam et ordinariam missionem docens et decernens ad Romanos X. ita scribit: „Quomodo predicabunt, nisi mittantur?“e) Licet enim Salvator noster dixerat post resurrec- cionem suam: „Euntes in mundum universum, predicate evangelium" Mat. ultimo.f) Ex quo fere omnium hereticorum fundamentum recipitur. c) c. 1. D. XII., „Non decet a capite membra discedere." d) c. 14. C. XXIV., q. 1. „Haec est fides, papa beatissime." e) V., 15. f) XVI., 15. f 1) V., 23. 14*
Strana 15
Sed dicant: „Quare discipuli LXXII. non ibant, qui tamen ante fuerant eciam missi, nisi ab apostolis eligerentur, sicut Ma- thias unus, Actuum primo, f1) et VII. dyaconi, Actuum VIII°, f11) qui eciam ex illorum numero fuerant, sicut Barnabas. Sicut de Saniniano, Potenciano, Marciali et Alchino, quos beatus Petrus miserat, qui eciam ex discipulis LXXII fuerant. Sed numquit et beatus Paulus non noverat illud Cristi pre- ceptum, qui de se dicit, quia non ab homine, neque per hominem didicit, ad Galathi., primo. Ac statim post conversionem missus est et spiritu ductus ad Ananiam ad Damascum... Ecce, apo- stolus electus a spiritu sancto, usus tamen officio ministeriali missionis, sed qui secus faciunt pompatici, ambiciosi et spiritu dyaboli verius accenduntur... (71 a11)... . .."qui intrat in possessionem... quia institutus fuerit cano- nica institucione, nichil habet et facit, nec dat.“ Sed solent in- vasores ecclesiarum et usurpatores dominicorum ministeriorum: „Quia divina illa et spiritualis missio et utilior et dignior sit humana, quia ubi spiritus, ibi libertas“ et adeo se missos solent heretici iactitare. ...Sed etsi hodie aliquis in signis miraculorum (72 a1) veniret, contempta ministeriali missione, nec illi esset credendum propter fraudes malignorum, et cum tales in specie eciam iusticie appa- rebunt contra ecclesiasticam doctrinam, nec erunt recipiendi, eciam ydonei... ...Sed eciam de superioribus deprehendere poteris. (72 a11). Sed adhuc, licet superius de subordinacione satis clare tactum sit, apprehendamus dicta apostoli, qui plura ministeria in ecclesia videtur secernere, tamquam monstruosum reputans, si illi, qui subordinati sunt, aliorum officia usurpare conantur et se de illis intromittant... (72b1) ... Sunt ergo primo summus pontifex caput, postmodum membra officialia, per que influit capud in corpus... Sunt tamen membra, que videntur illis superioribus opitulare, succedere, sicut pastores, hoc est prepositi, dyaconi, archidyaconi. Et sub prepositis continetur cura animarum... Ab ipsis tamen nominatis membris officialibus profluunt carismata spiritualia in ecclesia... (72 b11) ... sanctus Paulus docuit, qualiter necessarium sit esse in corpore mistico subordinacionem, ita iuxta diversitatem membrorum sit diversitas ministeriorum et officiorum... Per hoc arguitur fatuitas illorum, qui subieccionem et subordinacionem negant et fugiunt. Sed, sicut dominus voluit, ita corpus membra subiecta et superiora formavit, ita ut alterum alterius officio in- digeat, nec despiciat maius minus, nec minus dedignetur maiori subesse secundum eundem apostolum. Sed audi, qualis esset monstruositas, si membrum quodlibet usurpare, sibi inconvenien- cia. Membrum enim secundum Leonem papam in epistola et Michaelem Constantinopolitanum suo officio non contentum con- turbat corporis ordinem totum et facit scisma virium, si visus voces. Visus — colores, gustus — odores, olfactus — asperas f11) V., 23. 15*
Sed dicant: „Quare discipuli LXXII. non ibant, qui tamen ante fuerant eciam missi, nisi ab apostolis eligerentur, sicut Ma- thias unus, Actuum primo, f1) et VII. dyaconi, Actuum VIII°, f11) qui eciam ex illorum numero fuerant, sicut Barnabas. Sicut de Saniniano, Potenciano, Marciali et Alchino, quos beatus Petrus miserat, qui eciam ex discipulis LXXII fuerant. Sed numquit et beatus Paulus non noverat illud Cristi pre- ceptum, qui de se dicit, quia non ab homine, neque per hominem didicit, ad Galathi., primo. Ac statim post conversionem missus est et spiritu ductus ad Ananiam ad Damascum... Ecce, apo- stolus electus a spiritu sancto, usus tamen officio ministeriali missionis, sed qui secus faciunt pompatici, ambiciosi et spiritu dyaboli verius accenduntur... (71 a11)... . .."qui intrat in possessionem... quia institutus fuerit cano- nica institucione, nichil habet et facit, nec dat.“ Sed solent in- vasores ecclesiarum et usurpatores dominicorum ministeriorum: „Quia divina illa et spiritualis missio et utilior et dignior sit humana, quia ubi spiritus, ibi libertas“ et adeo se missos solent heretici iactitare. ...Sed etsi hodie aliquis in signis miraculorum (72 a1) veniret, contempta ministeriali missione, nec illi esset credendum propter fraudes malignorum, et cum tales in specie eciam iusticie appa- rebunt contra ecclesiasticam doctrinam, nec erunt recipiendi, eciam ydonei... ...Sed eciam de superioribus deprehendere poteris. (72 a11). Sed adhuc, licet superius de subordinacione satis clare tactum sit, apprehendamus dicta apostoli, qui plura ministeria in ecclesia videtur secernere, tamquam monstruosum reputans, si illi, qui subordinati sunt, aliorum officia usurpare conantur et se de illis intromittant... (72b1) ... Sunt ergo primo summus pontifex caput, postmodum membra officialia, per que influit capud in corpus... Sunt tamen membra, que videntur illis superioribus opitulare, succedere, sicut pastores, hoc est prepositi, dyaconi, archidyaconi. Et sub prepositis continetur cura animarum... Ab ipsis tamen nominatis membris officialibus profluunt carismata spiritualia in ecclesia... (72 b11) ... sanctus Paulus docuit, qualiter necessarium sit esse in corpore mistico subordinacionem, ita iuxta diversitatem membrorum sit diversitas ministeriorum et officiorum... Per hoc arguitur fatuitas illorum, qui subieccionem et subordinacionem negant et fugiunt. Sed, sicut dominus voluit, ita corpus membra subiecta et superiora formavit, ita ut alterum alterius officio in- digeat, nec despiciat maius minus, nec minus dedignetur maiori subesse secundum eundem apostolum. Sed audi, qualis esset monstruositas, si membrum quodlibet usurpare, sibi inconvenien- cia. Membrum enim secundum Leonem papam in epistola et Michaelem Constantinopolitanum suo officio non contentum con- turbat corporis ordinem totum et facit scisma virium, si visus voces. Visus — colores, gustus — odores, olfactus — asperas f11) V., 23. 15*
Strana 16
vel leves, tactus temptat discernere sapores. Non frustra omnia paterentur? Sic singulorum ornamenta seu indumenta non sunt omnibus membris accomodata, sed unumquodque suum requirit (73 a1) et abicit aliena... Ecce, natura scisma et rebelionem, ymmo am bicionem non patitur, et si illud natura reputat, ymmo monstris assimilat, contraria, que credent miseri et stulti sacerdotes, qui officia pontificalia et maiora usurpant, credunt, sibi apostolum hoc non dixisse aut ad illos non referri. Ecce, miseri, qui dicunt, sacerdotem tantum, quantum episcopum posse in regimine et cura. Sed adhuc audiatur apostolus dicens: „Numquid omnes apo- stoli? Numquid omnes prophete? Numquid omnes doctores? Num- quid omnes virtutes? Numquid omnes habent graciam curacionum? Numquid omnes linguis locuntur? Numquid omnes interpetantur“? g) Ista apostolica doctrina plus quam clare plures arguit, qui omnia officia usurpant et alios non respicientes, nec caput, nec superiora membra advertunt, sed illorum officia temptant. Sed vidisti, quoniam concordia corporis illud non sunt, nec natura, nec racio, nec ordo membrorum, sed tales sunt, sicut membra monstruosa, stulta et inordinata in confusionem corporis et scis- ma unionis...(73 a11)... Et si alia testimonia deficerent, hoc clarum est contra scelera- tissimos hereticos, qui sibi sine missione nomen et prelaturas usurpant, episcopatus nomen officii, prepositure aut alterius cuius- vis dignitatis seu administrationis spiritualis sine ordine ecclesiastico titulos pretendunt, quoniam sunt pestes, lues heretici pestiferi, venenosi serpentes, fallentes et decipientes et illorum (73b 1) doc- trina audienda non est, nec aliquatenus suscipienda, quia sunt corruptores ewangelii... XIII. signum. Signum tredecimum hereseos scismaticorum tale potest col- ligi. Hic enim, dum doctrinis illorum heresis et scismatis locus precluditur, quatenus potencius seducant, in occulto conventicula parant, ubi passim omnes predicant, tam layci, quam clerici, et ut facilius decipiant, transferunt scripturas sacras in wlgare et certos spargunt tractatulos errores illorum continentes, quominus fideles tales astucias precaveant et tales certo signo signantur heretici. Doctrina enim, que in occulto spargitur, post annunciatam Cristi veritatem inter Cristi fideles adulterina pocius iudicatur et suspecta ac heretica,... sicut Jeremie de eisdem 2° capitulo scribit: „Me derelquerunt, fontem aque vive et fodiunt sibi cisternas dis- sipatas, que continere non valent aquas“.ch) Et post aliqua: „Num- quid tibi vis in via Egipti, ut bibas aquam turbidam aut que tibi vis in viis Assyriorum, ut bibas aquam fluminis“?i) sed quidem g) I. Cor., XII., 29—30. ch) V., 13. i) V., 18. 16*
vel leves, tactus temptat discernere sapores. Non frustra omnia paterentur? Sic singulorum ornamenta seu indumenta non sunt omnibus membris accomodata, sed unumquodque suum requirit (73 a1) et abicit aliena... Ecce, natura scisma et rebelionem, ymmo am bicionem non patitur, et si illud natura reputat, ymmo monstris assimilat, contraria, que credent miseri et stulti sacerdotes, qui officia pontificalia et maiora usurpant, credunt, sibi apostolum hoc non dixisse aut ad illos non referri. Ecce, miseri, qui dicunt, sacerdotem tantum, quantum episcopum posse in regimine et cura. Sed adhuc audiatur apostolus dicens: „Numquid omnes apo- stoli? Numquid omnes prophete? Numquid omnes doctores? Num- quid omnes virtutes? Numquid omnes habent graciam curacionum? Numquid omnes linguis locuntur? Numquid omnes interpetantur“? g) Ista apostolica doctrina plus quam clare plures arguit, qui omnia officia usurpant et alios non respicientes, nec caput, nec superiora membra advertunt, sed illorum officia temptant. Sed vidisti, quoniam concordia corporis illud non sunt, nec natura, nec racio, nec ordo membrorum, sed tales sunt, sicut membra monstruosa, stulta et inordinata in confusionem corporis et scis- ma unionis...(73 a11)... Et si alia testimonia deficerent, hoc clarum est contra scelera- tissimos hereticos, qui sibi sine missione nomen et prelaturas usurpant, episcopatus nomen officii, prepositure aut alterius cuius- vis dignitatis seu administrationis spiritualis sine ordine ecclesiastico titulos pretendunt, quoniam sunt pestes, lues heretici pestiferi, venenosi serpentes, fallentes et decipientes et illorum (73b 1) doc- trina audienda non est, nec aliquatenus suscipienda, quia sunt corruptores ewangelii... XIII. signum. Signum tredecimum hereseos scismaticorum tale potest col- ligi. Hic enim, dum doctrinis illorum heresis et scismatis locus precluditur, quatenus potencius seducant, in occulto conventicula parant, ubi passim omnes predicant, tam layci, quam clerici, et ut facilius decipiant, transferunt scripturas sacras in wlgare et certos spargunt tractatulos errores illorum continentes, quominus fideles tales astucias precaveant et tales certo signo signantur heretici. Doctrina enim, que in occulto spargitur, post annunciatam Cristi veritatem inter Cristi fideles adulterina pocius iudicatur et suspecta ac heretica,... sicut Jeremie de eisdem 2° capitulo scribit: „Me derelquerunt, fontem aque vive et fodiunt sibi cisternas dis- sipatas, que continere non valent aquas“.ch) Et post aliqua: „Num- quid tibi vis in via Egipti, ut bibas aquam turbidam aut que tibi vis in viis Assyriorum, ut bibas aquam fluminis“?i) sed quidem g) I. Cor., XII., 29—30. ch) V., 13. i) V., 18. 16*
Strana 17
aquam turbide peregrinam, adulterinam et particularem, doctrinam hereticorum senciant, que comparantur secundum Leonem preal- legatum in epistola: „Aque furtive de puteis“,i) quos Palestini, scilicet heretici lutum, non aquam salientem id est vitam eternam a- mantes, repleverant terram in terrenis operibus et terre subiectis erroribus. Illa eciam de cisternis dissipatis seu fluminibus Egipti et Babilonis, quibus venter distenditur et gravatus non repletur, sed exinanit et intumescit, ut mare ydropici tanto plus siciat ad perniciem, quanto plus biberit, quod quidem hereticorum doctrina efficit, quia furtiva, suspecta et abscondita, que magis hominem autem gravat et sitim provocat, numquam tamen viam veritatis attingit, sicut dicit apostolus: „Semper discentes, numquam tamen ad viam veritatis pervenientes,"k) quia fontem aque vive dereli- querunt heretici, sed ad furtivas se convertunt doctrinas, que tantum in fine aut parte aliqua mundi predicatur et in angulis. Quod vero superius dictum est, quia per laicos predicant heretici et suam spergunt iniquitatem, cognovit hoc apostolus ideo dixit: „Quomodo predicabunt, nisi mittantur?!) Et cum ordo doctorum precipuus sit in ecclesia et apostolus dicat, quia do- minus alios in ministerium deputavit, videlicet doctores, prohi- betur laycis, ne predicent aut predicando doceant. Et superius audisti, quomodo nec disputare de fide illis licet. Quod vero (74b11) dicitur supra de libris translatis in wlgare, illud veraciter com- petit aque furtive, licet verum, quod possit alium in bonum con- verti. Fuit tamen tempus, quo ita heretici decipiebant et seduce- bant fideles et seipsos, quia intelligenciam sanam apprehenderunt, ut de illis beatus scribit Clemens XXXVII di., C., Relatum“m) et superius Gregorius VII° sig(n)o allegatus. Ideoque canon emana- vit contra tales, prout scribitur et habetur c., „Cum ex iniuncto“, n) de hereticis. Et ibidem III. decisa continebatur, quoniam sub specie virtutum occulte subintrabant via et sequebantur, qualiter in dyocesi Metensi layci epistolas, ewangelia, moralia Gregorii et alia fecerant transferre in Gallicum et postmodum fovebant conventi- cula, et presbyteris contemptis et inter se discusse predicabant, dicentes, se a deo missos. Et hos quidem errores ibidem Innocens condempnat, illam furtivam doctrinam, illa occulta conventicula, illas translaciones et laycorum predicaciones, quibus in aliis locis hoc idem pro- hibetur et in precedentibus et proximi signi discussione. Et quia talia ab hereticis presumpta et sub frande, dolo et speciali in- dustria procurata fuerunt, ut ad hodie tam secundum veritatem, quam apostolicam doctrinam iudicare possumus, quam tales ho- mines esse corruptos novitatum presumptores, errores seminantes et talia de aquis furtivis spergentes in decipionem et..... corruptelam perpetuam. .. . . j) Prov. IX., 17. k) II., Tim., Ill., 7. 1) Rom. X., 15. m) C. 14. D., XXXVII. n) C. 12. X., V., 7. 17"
aquam turbide peregrinam, adulterinam et particularem, doctrinam hereticorum senciant, que comparantur secundum Leonem preal- legatum in epistola: „Aque furtive de puteis“,i) quos Palestini, scilicet heretici lutum, non aquam salientem id est vitam eternam a- mantes, repleverant terram in terrenis operibus et terre subiectis erroribus. Illa eciam de cisternis dissipatis seu fluminibus Egipti et Babilonis, quibus venter distenditur et gravatus non repletur, sed exinanit et intumescit, ut mare ydropici tanto plus siciat ad perniciem, quanto plus biberit, quod quidem hereticorum doctrina efficit, quia furtiva, suspecta et abscondita, que magis hominem autem gravat et sitim provocat, numquam tamen viam veritatis attingit, sicut dicit apostolus: „Semper discentes, numquam tamen ad viam veritatis pervenientes,"k) quia fontem aque vive dereli- querunt heretici, sed ad furtivas se convertunt doctrinas, que tantum in fine aut parte aliqua mundi predicatur et in angulis. Quod vero superius dictum est, quia per laicos predicant heretici et suam spergunt iniquitatem, cognovit hoc apostolus ideo dixit: „Quomodo predicabunt, nisi mittantur?!) Et cum ordo doctorum precipuus sit in ecclesia et apostolus dicat, quia do- minus alios in ministerium deputavit, videlicet doctores, prohi- betur laycis, ne predicent aut predicando doceant. Et superius audisti, quomodo nec disputare de fide illis licet. Quod vero (74b11) dicitur supra de libris translatis in wlgare, illud veraciter com- petit aque furtive, licet verum, quod possit alium in bonum con- verti. Fuit tamen tempus, quo ita heretici decipiebant et seduce- bant fideles et seipsos, quia intelligenciam sanam apprehenderunt, ut de illis beatus scribit Clemens XXXVII di., C., Relatum“m) et superius Gregorius VII° sig(n)o allegatus. Ideoque canon emana- vit contra tales, prout scribitur et habetur c., „Cum ex iniuncto“, n) de hereticis. Et ibidem III. decisa continebatur, quoniam sub specie virtutum occulte subintrabant via et sequebantur, qualiter in dyocesi Metensi layci epistolas, ewangelia, moralia Gregorii et alia fecerant transferre in Gallicum et postmodum fovebant conventi- cula, et presbyteris contemptis et inter se discusse predicabant, dicentes, se a deo missos. Et hos quidem errores ibidem Innocens condempnat, illam furtivam doctrinam, illa occulta conventicula, illas translaciones et laycorum predicaciones, quibus in aliis locis hoc idem pro- hibetur et in precedentibus et proximi signi discussione. Et quia talia ab hereticis presumpta et sub frande, dolo et speciali in- dustria procurata fuerunt, ut ad hodie tam secundum veritatem, quam apostolicam doctrinam iudicare possumus, quam tales ho- mines esse corruptos novitatum presumptores, errores seminantes et talia de aquis furtivis spergentes in decipionem et..... corruptelam perpetuam. .. . . j) Prov. IX., 17. k) II., Tim., Ill., 7. 1) Rom. X., 15. m) C. 14. D., XXXVII. n) C. 12. X., V., 7. 17"
Strana 18
XIIII. signum. Quartum decimum signum hereseos est illud: Raro aut nun- quam scripturam adducunt integram pro suorum errorum defen- sione, .... .. . . . .... vel scissam vel omnino corruptam. Et ..... tales, omnino hereticorum studia et opiniones sequentes reputare debes. Talia siquidem ex dyaboli studio procedere, indubium. Ipse enim est, qui hereses invenit, sicut in superioribus Cyprianus adductus est et cum magna astucia fideles decipere venit, sicut primis parentibus fecerat, quos per doctrinam falsam et suum sensum deduxit, promittendo illis sentenciam boni et mali et in hoc (75 a1) est novitas, quod heretici semper1) ............ et sequebantur. Et 2° quia erunt sicut dii, et in hoc superbia. Sicut hodie de scripturis multa pollicentur et tandem in abiectam (sic) illos inducit et sentencias unius capituli docet illos suis falsis asser- cionibus dividere et scindere. Ipse enim primus scismaticus ad hoc dyaboli dictus est, quia partes facit, sic faciunt heretici et non tantum se dividunt, sed et scripturarum. Dicit de eis beatus martyr Cyprianus in epistola de unitate scribitur: „Corrumpentes ewangelium atque interpretes falsi extrema ponunt et superiora pretereunt, partim subdole conprimentes et sicut ipsi ab ecclesia scissi sunt, ita capituli unius sentenciam scindunt. Sic in propacio (sic) experimur et videmus, nam intuenti omnium hereticorum fundata unusquisque in cauda aliqua aut in particula scripture conabatur suam heresim instituere, sicut de eisdem late in c. „Quidam“ XXIIII., qu. IIII., et in historia ecclesiastica reperitur et superius in tractatu tercii signi visum est. Omnes enim heretici aliud de scripturis pro fundamento recipiunt, sicut de illis verbis. „Nisi manducaveritis carnem filii hominis et biberitis eius san- guinem, non habebitis vitam in vobis."........VI., Beatus Augustinus dicit: „Primam heresim esse, sicut habetur, di, II. c.“ „Prima heresis“ et hoc evenerat, quia illam particulam non in- telligebant, nec inferiorem requirebant, ubi dixit Cristus: „Verba, que locutus sum vobis, spiritus et vita sunt. Spiritus est, qui vi- vificat caro non prodest quidquam...“ XV. signum. Quintum decimum signum hereseos et scimaticorum. Quos- cunque cognoveris Cristo baptismo signatos ab alio tamen no- tandum tradere, quantum a Cristo et universali ecclesia, sed alicuius particularis et ab ecclesia exorbitatis, sicut ab Arrio, Macedonio, Leonista, Hussita, Jacobita et Rokyczanita ac de si- milibus, talem indubitanter hereticum et scismaticum cognoscas. Paulus apostolus in fine (79b1) epistole monet devitare falsos fratres et preter doctrinam, quam Romani acceperant credentes, 1) Nechána mezera. 18*
XIIII. signum. Quartum decimum signum hereseos est illud: Raro aut nun- quam scripturam adducunt integram pro suorum errorum defen- sione, .... .. . . . .... vel scissam vel omnino corruptam. Et ..... tales, omnino hereticorum studia et opiniones sequentes reputare debes. Talia siquidem ex dyaboli studio procedere, indubium. Ipse enim est, qui hereses invenit, sicut in superioribus Cyprianus adductus est et cum magna astucia fideles decipere venit, sicut primis parentibus fecerat, quos per doctrinam falsam et suum sensum deduxit, promittendo illis sentenciam boni et mali et in hoc (75 a1) est novitas, quod heretici semper1) ............ et sequebantur. Et 2° quia erunt sicut dii, et in hoc superbia. Sicut hodie de scripturis multa pollicentur et tandem in abiectam (sic) illos inducit et sentencias unius capituli docet illos suis falsis asser- cionibus dividere et scindere. Ipse enim primus scismaticus ad hoc dyaboli dictus est, quia partes facit, sic faciunt heretici et non tantum se dividunt, sed et scripturarum. Dicit de eis beatus martyr Cyprianus in epistola de unitate scribitur: „Corrumpentes ewangelium atque interpretes falsi extrema ponunt et superiora pretereunt, partim subdole conprimentes et sicut ipsi ab ecclesia scissi sunt, ita capituli unius sentenciam scindunt. Sic in propacio (sic) experimur et videmus, nam intuenti omnium hereticorum fundata unusquisque in cauda aliqua aut in particula scripture conabatur suam heresim instituere, sicut de eisdem late in c. „Quidam“ XXIIII., qu. IIII., et in historia ecclesiastica reperitur et superius in tractatu tercii signi visum est. Omnes enim heretici aliud de scripturis pro fundamento recipiunt, sicut de illis verbis. „Nisi manducaveritis carnem filii hominis et biberitis eius san- guinem, non habebitis vitam in vobis."........VI., Beatus Augustinus dicit: „Primam heresim esse, sicut habetur, di, II. c.“ „Prima heresis“ et hoc evenerat, quia illam particulam non in- telligebant, nec inferiorem requirebant, ubi dixit Cristus: „Verba, que locutus sum vobis, spiritus et vita sunt. Spiritus est, qui vi- vificat caro non prodest quidquam...“ XV. signum. Quintum decimum signum hereseos et scimaticorum. Quos- cunque cognoveris Cristo baptismo signatos ab alio tamen no- tandum tradere, quantum a Cristo et universali ecclesia, sed alicuius particularis et ab ecclesia exorbitatis, sicut ab Arrio, Macedonio, Leonista, Hussita, Jacobita et Rokyczanita ac de si- milibus, talem indubitanter hereticum et scismaticum cognoscas. Paulus apostolus in fine (79b1) epistole monet devitare falsos fratres et preter doctrinam, quam Romani acceperant credentes, 1) Nechána mezera. 18*
Strana 19
unde ait: „Rogo vos, fratres, ut abstinetis eos, qui dissenciones et offendicula, preter doctrinam, quam didicitis faciunt et declinate ab illis...“ Ecce, fides ecclesie Romane, quante sit excellencie, quia illa, que in celo predicatur et illa est, quam apostolus iubet observari et secus docentes Cristo domino non serviunt... Cognoscuntur autem Romane ecclesie cultores in virtute obediencie, per quam primo deo et deinde suis instructoribus obediunt in unitate fidei ecclesie Romane. Et ita hodie quicunque in partes se conferunt et ab alio, quam Cristus, baptizantur extra Romanam ecclesiam et universalem, quod aliud credis, quam heretici et dici et esse... (79b11) Sequitur: Modo sint superius premissa eciam signa hereticorum ex operibus ipsorum dolosis et simulativis procedencia, velle su- bicere. Quoniam veritas summa a fermento phariseorum, idest doctrina, ita abstinere cautelam prestitit, sic tamen, ut eciam a simulacione et fraude in actibus illorum sub ypocrisi contectorum non minus fugeremus et nos substraheremus, sicut hoc ipsum in ewangelio sue veritatis presignavit, Luc. XII. suis caris inquiens : m) „Atendite a fermento pharizeorum,“ quod est ypocrisis fermentum, siquidem pharizeorum non solum in doctrina sinistra et suarum tradicionum legi dei contraria consistit, sed eciam in simulatis modis, ubi sub specie virtutum iniquitates inducuntur et multi- plicantur, sicut de illis Salvator in pluribus locis premisit, singu- lariter vero Mat. XXIII., n) ubi dominus illorum astucias in fraude decipiendi docens expressit, quia sub ypocrisi erunt longa ora- cione laborantes et ita seducentes, qui eciam erunt minora ze- lantes, maiora vero pretereuntes. Iterum Mt. VI°. o) Illi tales erunt, ut appareant hominibus ieiunantes et sonabunt tuba, ut illorum elemosina omnibus manifesta fieret, de quorum periculoso tem- pore et astuta fraude decepcionis et maligna ypocrisi beatus Bernhardus in sermone, in capite ieiunii nobilibus verbis et assignacione speciali dignis ita loquitur: „Ypocrita singularia magis et inusitata sectatur, ut proprie flagranciam opinionis respergat, cuius affeccio elongatur a Cristo et vanitas favoribus delectatur." Et post pauca:“ „Hii sunt, qui boni videri se esse volunt, mali sunt, boni videri volunt.“ Et paucis intellectis, ita dicit: „Neque enim aput eos est virtutes colere, sed colorare violo (!) quodam, quasi, virtutum veneno.“ Tales enim secundum Thomam in secunda secunde q. C. XII. articulo 4° duos habent effectus principales: sanctitatis carenciam et legis apparenciam. Illi enim oves sunt habitu, sed wlpes astucia et lupi rapacitate. (80 a1), verba sanctorum habent, sed sanctitate carent, virtutes foris colunt, sed intus vicia instruunt, sua peccata velant, dissimulant et de- fendunt, ut videantur vitam habere innocencie. Aliena corripiunt, m) V., 1. n) V., 14. 0) V., 2. 19*
unde ait: „Rogo vos, fratres, ut abstinetis eos, qui dissenciones et offendicula, preter doctrinam, quam didicitis faciunt et declinate ab illis...“ Ecce, fides ecclesie Romane, quante sit excellencie, quia illa, que in celo predicatur et illa est, quam apostolus iubet observari et secus docentes Cristo domino non serviunt... Cognoscuntur autem Romane ecclesie cultores in virtute obediencie, per quam primo deo et deinde suis instructoribus obediunt in unitate fidei ecclesie Romane. Et ita hodie quicunque in partes se conferunt et ab alio, quam Cristus, baptizantur extra Romanam ecclesiam et universalem, quod aliud credis, quam heretici et dici et esse... (79b11) Sequitur: Modo sint superius premissa eciam signa hereticorum ex operibus ipsorum dolosis et simulativis procedencia, velle su- bicere. Quoniam veritas summa a fermento phariseorum, idest doctrina, ita abstinere cautelam prestitit, sic tamen, ut eciam a simulacione et fraude in actibus illorum sub ypocrisi contectorum non minus fugeremus et nos substraheremus, sicut hoc ipsum in ewangelio sue veritatis presignavit, Luc. XII. suis caris inquiens : m) „Atendite a fermento pharizeorum,“ quod est ypocrisis fermentum, siquidem pharizeorum non solum in doctrina sinistra et suarum tradicionum legi dei contraria consistit, sed eciam in simulatis modis, ubi sub specie virtutum iniquitates inducuntur et multi- plicantur, sicut de illis Salvator in pluribus locis premisit, singu- lariter vero Mat. XXIII., n) ubi dominus illorum astucias in fraude decipiendi docens expressit, quia sub ypocrisi erunt longa ora- cione laborantes et ita seducentes, qui eciam erunt minora ze- lantes, maiora vero pretereuntes. Iterum Mt. VI°. o) Illi tales erunt, ut appareant hominibus ieiunantes et sonabunt tuba, ut illorum elemosina omnibus manifesta fieret, de quorum periculoso tem- pore et astuta fraude decepcionis et maligna ypocrisi beatus Bernhardus in sermone, in capite ieiunii nobilibus verbis et assignacione speciali dignis ita loquitur: „Ypocrita singularia magis et inusitata sectatur, ut proprie flagranciam opinionis respergat, cuius affeccio elongatur a Cristo et vanitas favoribus delectatur." Et post pauca:“ „Hii sunt, qui boni videri se esse volunt, mali sunt, boni videri volunt.“ Et paucis intellectis, ita dicit: „Neque enim aput eos est virtutes colere, sed colorare violo (!) quodam, quasi, virtutum veneno.“ Tales enim secundum Thomam in secunda secunde q. C. XII. articulo 4° duos habent effectus principales: sanctitatis carenciam et legis apparenciam. Illi enim oves sunt habitu, sed wlpes astucia et lupi rapacitate. (80 a1), verba sanctorum habent, sed sanctitate carent, virtutes foris colunt, sed intus vicia instruunt, sua peccata velant, dissimulant et de- fendunt, ut videantur vitam habere innocencie. Aliena corripiunt, m) V., 1. n) V., 14. 0) V., 2. 19*
Strana 20
increpant et condempnant, ut zelum videantur habere iusticie, aliis imponunt onera importabilia, ipsi autem digito nolunt ea movere. Et ideo horum status adeo periculosior, quanto astucior. Sed, ut tales valeant agnosci et ita devitari, prout nostra salus voluit, optimum signorum premisit veritatis doctrina „a fructibus eorum cognoscetis eos“, Mt. VII.p) Idcirco aliqua signa de ypocritarum hereticorum, que operibus, factis et astuciis submittam, ut cautela faciat veritatem, zelo observantibus continuato tamen numero ad precedendum. XVI. signum. Sedecimum signum cognoscendi per ypocrisim hereticos et scismaticos est, quia ad instar pharizeorum, ut iusticiam suam ostenderent, volunt videri habiles, sed superiorum correccionem minime suscipere aut tolerare, nec obediere, nec illorum dicioni subici, sed verius rebellare. A) Cum tamen beatus Petrus docuit obedienciam superioribus esse defferendam, dicens, 1. Petri, 2°. „Subiecti estote omni hu- mane creature preter dominum“. ") Eciam beatus Paulus ad Ro- manos, XIIII°. „Omnis anima sublimioribus potestatibus subiecta sit." s) Et iterum ad Hebreos XIII. c. „Obedite prepositis vestris et discolis“ t) 1. Petri, 2°. Et virtus in ievangelio honorando officia maiorum, Mt. XXIII°. de pharizeis ta dicit: „Que dicunt vobis, facite“ u) et quod obediencia sit necessaria in pluribus supra tractatum et tactum est. Et beatus Thomas et Bonaventura in 2. di XLIIII. tractant obedienciam subordinatam fieri debere et esse necessariam. Beatus quoque Augustinus in sermone de obediencia ita loquitur: „Si ieiunaveris diebus et noctibus, oracionemque fe- ceris, si in sacco fueris vel cinere, si nichil aliud feceris, nisi, quod preceptum est in lege et tibi fueris, quasi sapiens et non obedieris patri, omnes virtutes perdidisti." Sed, quis dubitet, patres esse prepositos et ultra una obedienciam plus quam omnes virtutes? B) De ypocritis itaque, qui ad heresim tendunt, sciendum, quod simulant ipsi obedienciam ad tempus et quamdam simili- tudinem obediencie ostendunt. Sicut de prophetis falsis scribitur Jeremie XXIII. „In prophetis Jheruzalem vidi similitudinem,“ quasi diceret: „Nichil vidi (80 a11) in eis, nisi similitudinem tantum.“ Ypocrite enim ostendunt similitudinem obediencie, tamen que sibi placet. Coram enim suis seipsos accusant et dicunt se pec- catores, eo quod iustus primo accusator est sui, x) Proverbiorum 18. et hoc per astuciam fraudulentam, prout de illis potest ad- duci apostolus ad Colo(senses) II°. y) u 1) V., 16. V., 13. 17. 3. V., 17, „Justus prior est accusator sui“. 20*
increpant et condempnant, ut zelum videantur habere iusticie, aliis imponunt onera importabilia, ipsi autem digito nolunt ea movere. Et ideo horum status adeo periculosior, quanto astucior. Sed, ut tales valeant agnosci et ita devitari, prout nostra salus voluit, optimum signorum premisit veritatis doctrina „a fructibus eorum cognoscetis eos“, Mt. VII.p) Idcirco aliqua signa de ypocritarum hereticorum, que operibus, factis et astuciis submittam, ut cautela faciat veritatem, zelo observantibus continuato tamen numero ad precedendum. XVI. signum. Sedecimum signum cognoscendi per ypocrisim hereticos et scismaticos est, quia ad instar pharizeorum, ut iusticiam suam ostenderent, volunt videri habiles, sed superiorum correccionem minime suscipere aut tolerare, nec obediere, nec illorum dicioni subici, sed verius rebellare. A) Cum tamen beatus Petrus docuit obedienciam superioribus esse defferendam, dicens, 1. Petri, 2°. „Subiecti estote omni hu- mane creature preter dominum“. ") Eciam beatus Paulus ad Ro- manos, XIIII°. „Omnis anima sublimioribus potestatibus subiecta sit." s) Et iterum ad Hebreos XIII. c. „Obedite prepositis vestris et discolis“ t) 1. Petri, 2°. Et virtus in ievangelio honorando officia maiorum, Mt. XXIII°. de pharizeis ta dicit: „Que dicunt vobis, facite“ u) et quod obediencia sit necessaria in pluribus supra tractatum et tactum est. Et beatus Thomas et Bonaventura in 2. di XLIIII. tractant obedienciam subordinatam fieri debere et esse necessariam. Beatus quoque Augustinus in sermone de obediencia ita loquitur: „Si ieiunaveris diebus et noctibus, oracionemque fe- ceris, si in sacco fueris vel cinere, si nichil aliud feceris, nisi, quod preceptum est in lege et tibi fueris, quasi sapiens et non obedieris patri, omnes virtutes perdidisti." Sed, quis dubitet, patres esse prepositos et ultra una obedienciam plus quam omnes virtutes? B) De ypocritis itaque, qui ad heresim tendunt, sciendum, quod simulant ipsi obedienciam ad tempus et quamdam simili- tudinem obediencie ostendunt. Sicut de prophetis falsis scribitur Jeremie XXIII. „In prophetis Jheruzalem vidi similitudinem,“ quasi diceret: „Nichil vidi (80 a11) in eis, nisi similitudinem tantum.“ Ypocrite enim ostendunt similitudinem obediencie, tamen que sibi placet. Coram enim suis seipsos accusant et dicunt se pec- catores, eo quod iustus primo accusator est sui, x) Proverbiorum 18. et hoc per astuciam fraudulentam, prout de illis potest ad- duci apostolus ad Colo(senses) II°. y) u 1) V., 16. V., 13. 17. 3. V., 17, „Justus prior est accusator sui“. 20*
Strana 21
Ibi secundum precepta et doctrinas hominum (glossa).... et non dei, que sunt habencia rem sapiencie in supersticione et habilitate, et ideo ad parcendum corpori, nec in honore aliquo. Glossa, quasi diceret, per hoc habent intus (sic) preceptum spe- ciem sapiencie, quia sunt in religione, que supra modum est, et quia se humiles ostendunt. Ibidem glossa: Putant, se habere racionem sapiencie, quia illa precepta et mores tradunt, ideo, quia talis tradicio est in simulata religione, quia, quod foris sonat, intus non est. Nam, si illos ita humiles, illius ita dixerit peccatores esse, illud sustinere non possunt, sed statim aliquid ad suam defensionem assumunt. Unde Gregorius, Mo- ralium libro XXII°. Iudicia vere confessionis sunt, si, cum quis- que se peccatorem dixerit, idem dicenti alteri non tradidit. Nam quia scriptum est: „Iustus in principio accusator est sui,“ non maior peccator, sed iustus videri appetit cum peccatore, se quis- quam nullo arguere confitetur, sed alteri hoc dicenti resistit, hoc enim veritatem confessionis probet, cum alterum malum, quod fecimus increpat. Quia, si superbe defendimus, liquet, quod pec- catores nos ficte antea dicebamus. Ex hoc enim, quod aliquis peccatorem se dicit, sed hoc alteri dicenti, quia dicit: „Manifeste patet, quod humilis videri cupit, sed vilis haberi resurgit.“ Non est igitur humilis verus, sed simulator superbus. Nam, ut dicit Bernardus, vere humilis wit vilis reputari. C) Rursum alia est humilitas ypocritarum. Nam quando sciunt, se errasse, tunc de errore suo corrigi despiciunt et de illo inquiri et iudicari nolunt. Unde Gregorius XVI. libro moralium. „Propria fraus arrogancium est, ut tunc de errore suo inquirere studeant, quando se noverint non errasse, qui rursum requirere vel argui de errore despiciunt, quando se errare veraciter precognoscunt. Nam enim esse se videri humiles appetunt. Et idem de eisdem super illud Job „Involute sunt semite gressuum eorum,“z) in mo- " ralibus libro VII°. (80b1) „Humiles esse volunt, sed sine despectu." Idem Bernhardus. „Si quid faciunt illi, dum arguuntur et ut audisti incontenti aliud pro sua defensione adducuntur et non solum argui dedignantur, sed eciam contra arguentem machinantur.“ Unde Gregorius, libro XXX°. moralium. Ypocrite nullo correctorum iaculo se penetrari permitunt, sed in omni peccato, quod faciunt, scutum super se defensionis opponunt. Nam, cum quilibet talium de reatu sue iniquitatis arguitur, non mox cogitat, quomodo culpam corrigat, sed qui in adiutorium sue defensionis opponat, vel enim recipit sequendum periciorem, vel quod precipit contra dominum et se melius intelligere legem dicet, ymmo correctorem arguere queret, unde idem in preallegato loco: „Ypocrite suas culpas tanto vehemencius refugiunt, quanto et stulcius peccatum videri erubescunt.“ Ex hac autem erubescentia sue correccionis fiunt ypocrite deteriores, ut suos correctores arguant, quasi sint eis peiores. Unde in X. moralium dicit Gregorius: „Plerunque, cum male correcta in se mala defendere nequeunt, ex verecundia z) VI., 18. 21*
Ibi secundum precepta et doctrinas hominum (glossa).... et non dei, que sunt habencia rem sapiencie in supersticione et habilitate, et ideo ad parcendum corpori, nec in honore aliquo. Glossa, quasi diceret, per hoc habent intus (sic) preceptum spe- ciem sapiencie, quia sunt in religione, que supra modum est, et quia se humiles ostendunt. Ibidem glossa: Putant, se habere racionem sapiencie, quia illa precepta et mores tradunt, ideo, quia talis tradicio est in simulata religione, quia, quod foris sonat, intus non est. Nam, si illos ita humiles, illius ita dixerit peccatores esse, illud sustinere non possunt, sed statim aliquid ad suam defensionem assumunt. Unde Gregorius, Mo- ralium libro XXII°. Iudicia vere confessionis sunt, si, cum quis- que se peccatorem dixerit, idem dicenti alteri non tradidit. Nam quia scriptum est: „Iustus in principio accusator est sui,“ non maior peccator, sed iustus videri appetit cum peccatore, se quis- quam nullo arguere confitetur, sed alteri hoc dicenti resistit, hoc enim veritatem confessionis probet, cum alterum malum, quod fecimus increpat. Quia, si superbe defendimus, liquet, quod pec- catores nos ficte antea dicebamus. Ex hoc enim, quod aliquis peccatorem se dicit, sed hoc alteri dicenti, quia dicit: „Manifeste patet, quod humilis videri cupit, sed vilis haberi resurgit.“ Non est igitur humilis verus, sed simulator superbus. Nam, ut dicit Bernardus, vere humilis wit vilis reputari. C) Rursum alia est humilitas ypocritarum. Nam quando sciunt, se errasse, tunc de errore suo corrigi despiciunt et de illo inquiri et iudicari nolunt. Unde Gregorius XVI. libro moralium. „Propria fraus arrogancium est, ut tunc de errore suo inquirere studeant, quando se noverint non errasse, qui rursum requirere vel argui de errore despiciunt, quando se errare veraciter precognoscunt. Nam enim esse se videri humiles appetunt. Et idem de eisdem super illud Job „Involute sunt semite gressuum eorum,“z) in mo- " ralibus libro VII°. (80b1) „Humiles esse volunt, sed sine despectu." Idem Bernhardus. „Si quid faciunt illi, dum arguuntur et ut audisti incontenti aliud pro sua defensione adducuntur et non solum argui dedignantur, sed eciam contra arguentem machinantur.“ Unde Gregorius, libro XXX°. moralium. Ypocrite nullo correctorum iaculo se penetrari permitunt, sed in omni peccato, quod faciunt, scutum super se defensionis opponunt. Nam, cum quilibet talium de reatu sue iniquitatis arguitur, non mox cogitat, quomodo culpam corrigat, sed qui in adiutorium sue defensionis opponat, vel enim recipit sequendum periciorem, vel quod precipit contra dominum et se melius intelligere legem dicet, ymmo correctorem arguere queret, unde idem in preallegato loco: „Ypocrite suas culpas tanto vehemencius refugiunt, quanto et stulcius peccatum videri erubescunt.“ Ex hac autem erubescentia sue correccionis fiunt ypocrite deteriores, ut suos correctores arguant, quasi sint eis peiores. Unde in X. moralium dicit Gregorius: „Plerunque, cum male correcta in se mala defendere nequeunt, ex verecundia z) VI., 18. 21*
Strana 22
priores sunt, acsi in sua defensione superbiant, ut quam viam contra vitam corripientis exquirant.“ Et ideo de illis scriptura Eccleci XXXII. „Peccator homo vitat correccionem et secundum suam voluntatem inveniet comparacionem.“a) Et Prov. IX. „Noli arguere derisorem, ne oderit te, argue sapientem et diliget ie.“ b) Et Eccleci. XXI. „Quod odit correccionem, vestigium est peccatoris.“c) Sed ypocritarum et hereticorum hoc est proprium, quod cor- ripi nolunt. Unde beatus Gregorius VIII. libro moralium inter alia ita dicit: „Ypocrita corrigi dedignatur“, et infra: „Si hunc cor- ripere audeat asperitate sua, protinus vitam corripientis sectari pretendit. Sanctus quippe non esse appetit, sed vocari“. Et infra. „Qualis imperitus innotuit, talis wlt(a) hominibus estimari et pa- racior est mori, quam corripi“. Hanc enim ypocrite conscienciam interius wlneratam nec possunt pati, quod eorum wlnus tangatur, quasi habeant morbum, qui appellatur: „Noli me tangere,“ nec quod detegatur, nec per hoc eorum gloria, quam summe desi- derant, maculetur. Quinymmo modico vento lesi iniurias ulciscuntur, ut leones preter ordinem iusticie, cum tamen dicat apostolus, 2. Cor. „In omnibus exhibeamus nosmetipsos (80 b11), sicut dei mini- stros in multa paciencia in tribulacionibus“.c) Sed illi, eciamsi possint, aliqua secreta deprehendere, querunt eadem prodere, ut ledant et offendant. Et cum prius ypocrite inpacientes fuerint, in- cipiunt ex post esse traditores, Jude traditori conformes et non mirum. Inanis gloria hec omnia efficit, dolent illi, se confusos, nec erubescentes querunt emendare, sed pocius defendere reatus et ideo postmodum heretici efficiuntur, inventa aliqua nova doc- trina. Ex ypocrisi etenim et inani gloria heresis procedit, quia, dum se ita contemptos vident aut corrigendos aspiciunt, fingunt aliquid ex scripturis, quod defendant et ita postmodum correc- tores evadunt. Dicit enim beatus Augustinus, XXIIII., q. III. quod hereticus proprie est, qui alicuius temporalis commodi et maxime vane glorie principatusque sui gracia novas opiniones vel gignit vel sequitur. Tales enim per inanem gloriam ascendentes, secun- dum apostolum suis superioribus inobedientes ut ad Thimotheum III°.d) Et hoc inde venit, quia ut dicit beatus Paulus, tales sunt, qui se plus diligunt, quam deum. Et postquam tales in malis crescunt, formata heresi, dicunt, se superioribus minime obedire debet. Et quod melius sit deo obedire, quasi ipsi divina tantum ex(e)querentur. Et ita hominibus prelatis negant obedire dicentes, se in perfecta libertate, quando legem dei secuntur, sed illud est heresis. Et illa heresis exhorta fuit a Beginis et Beghardis, de qua quidem heresi habetur clare in Clementinis „Ad nostram," „De hereticis,“ d1) ubi Johannes Andree adducendo sanctum Tho- a) V., 21. „Pecator homo vitabit correptionem et secundum voluntatem suam inveniet comparationem“. b) V., 8. c) V., 7. Má býti „correptionem“. c) VI., 4. d) V., 2. „Erunt homines se ipsos amantes, cupidi, elati, superbi, blas- phemi, parentibus non obedientes, ingrati, scelesti.“ d1) c. 2. Člem. III., 12. 22*
priores sunt, acsi in sua defensione superbiant, ut quam viam contra vitam corripientis exquirant.“ Et ideo de illis scriptura Eccleci XXXII. „Peccator homo vitat correccionem et secundum suam voluntatem inveniet comparacionem.“a) Et Prov. IX. „Noli arguere derisorem, ne oderit te, argue sapientem et diliget ie.“ b) Et Eccleci. XXI. „Quod odit correccionem, vestigium est peccatoris.“c) Sed ypocritarum et hereticorum hoc est proprium, quod cor- ripi nolunt. Unde beatus Gregorius VIII. libro moralium inter alia ita dicit: „Ypocrita corrigi dedignatur“, et infra: „Si hunc cor- ripere audeat asperitate sua, protinus vitam corripientis sectari pretendit. Sanctus quippe non esse appetit, sed vocari“. Et infra. „Qualis imperitus innotuit, talis wlt(a) hominibus estimari et pa- racior est mori, quam corripi“. Hanc enim ypocrite conscienciam interius wlneratam nec possunt pati, quod eorum wlnus tangatur, quasi habeant morbum, qui appellatur: „Noli me tangere,“ nec quod detegatur, nec per hoc eorum gloria, quam summe desi- derant, maculetur. Quinymmo modico vento lesi iniurias ulciscuntur, ut leones preter ordinem iusticie, cum tamen dicat apostolus, 2. Cor. „In omnibus exhibeamus nosmetipsos (80 b11), sicut dei mini- stros in multa paciencia in tribulacionibus“.c) Sed illi, eciamsi possint, aliqua secreta deprehendere, querunt eadem prodere, ut ledant et offendant. Et cum prius ypocrite inpacientes fuerint, in- cipiunt ex post esse traditores, Jude traditori conformes et non mirum. Inanis gloria hec omnia efficit, dolent illi, se confusos, nec erubescentes querunt emendare, sed pocius defendere reatus et ideo postmodum heretici efficiuntur, inventa aliqua nova doc- trina. Ex ypocrisi etenim et inani gloria heresis procedit, quia, dum se ita contemptos vident aut corrigendos aspiciunt, fingunt aliquid ex scripturis, quod defendant et ita postmodum correc- tores evadunt. Dicit enim beatus Augustinus, XXIIII., q. III. quod hereticus proprie est, qui alicuius temporalis commodi et maxime vane glorie principatusque sui gracia novas opiniones vel gignit vel sequitur. Tales enim per inanem gloriam ascendentes, secun- dum apostolum suis superioribus inobedientes ut ad Thimotheum III°.d) Et hoc inde venit, quia ut dicit beatus Paulus, tales sunt, qui se plus diligunt, quam deum. Et postquam tales in malis crescunt, formata heresi, dicunt, se superioribus minime obedire debet. Et quod melius sit deo obedire, quasi ipsi divina tantum ex(e)querentur. Et ita hominibus prelatis negant obedire dicentes, se in perfecta libertate, quando legem dei secuntur, sed illud est heresis. Et illa heresis exhorta fuit a Beginis et Beghardis, de qua quidem heresi habetur clare in Clementinis „Ad nostram," „De hereticis,“ d1) ubi Johannes Andree adducendo sanctum Tho- a) V., 21. „Pecator homo vitabit correptionem et secundum voluntatem suam inveniet comparationem“. b) V., 8. c) V., 7. Má býti „correptionem“. c) VI., 4. d) V., 2. „Erunt homines se ipsos amantes, cupidi, elati, superbi, blas- phemi, parentibus non obedientes, ingrati, scelesti.“ d1) c. 2. Člem. III., 12. 22*
Strana 23
mam probat hominem obligari, quousque in corpore est ad obe- dienciam superiorum secundum legem ecclesiasticam. Dicit enim lex: „Si quis non obedierit principi, morte moriatur,“ super quo Gregorius, et habetur „De maioritate et obediencia,“ C. „Si quis,“e) quod, si quis non obedierit decreto episcopi, ab ecclesia eiciatur.“ Et in Deuteronomio: „Qui autem superbierit nolens obedire sacratis inperio, qui eo tempore ministrat deo, decreto iudicis morietur.“ f) Deut. XVII., Illorum siquidem iuxta officia assignata sequenda est sentencia,“g) ut ibidem habetur de eisdem inobedientibus Antherius papa et habetur XI., q. III., c. „Absit“ ita dicit: „In veteri quidem lege habetur: „Quicunque sacerdotibus non obtemperasset aut extra castrum positus lapidabatur a populo aut gladio, cervice subiecta, contemptum expiabant cruore. Nunc vero inobediens spiri- tiuali animadversione truncatur aut eiectus de ecclesia rabido ore demonum decipitur.“h) Iterum Clemens et habetur XI., q. III., „Si autem,“ ch) quod inobedientes episcopis omnes presbyteri, clerici et layci non solum infames, sed eciam extores a regno dei et consorcio fidelium et a limitibus ecclesie alieni erunt, ymmo obedi- enciam dampnantes sunt heretici, ut audisti preallegatam Clemen- tinam et superioribus signis clare extat declaratum. Signum XVII. Decimum septimum signum per ypocrisim cognoscendi hereticum: habent illi oraciones exorbitantes ab aliis, ut videantur aliis moribus, quam ceteri suas illas oraciones simulatas multi- plicantes, sed ecclesiasticum ordinem deridentes aut postponentes. A) Unde dominus noster in ewangelio et doctrinis suis cog- noscens ypocrisim phariseorum, ex illo ipsos arguebat, quod oraciones suas faciebant inconsuetas et dolosas, quia reprehendit phariseos Mt. VI°, dicens: „Amant in angulis platearum stantes orare“ i) et in hoc reprehendit vanam gloriam, quia illi ad hoc in occulto orabant, ut viderentur gloriam non querere, quam tamen illa arte colorabant. Et ita faciunt ypocrite, hereticorum parentes. Dicit ibi Glossa ordinaria, quod ideo in angulis platearum quasi absconsores precum et tamen in plateis, ut videantur. j) Ibidem Crisostomus: „Fingunt, se abscondere oracionem, ut dupliciter laudentur, et quia orent et quia absconsi. Alii abscondunt corpora, sed tamen voce manifestant seipsos.“ Sed dominus, quid dicat, Mt. Vl. „Clauso hostio, ora patrem tuum in abscondito."k) Quod si ypocrite faciunt, tamen pervertunt et vocem vel resonan- ciam extollunt, ut audiantur. Unde Crisostomus in eodem ewan- gelio dicit, quod dum corpore occultato per vocem omnibus ma- e) c. 2. X., I. 33.. f) XVII., 12. g) ? h) c. 14. C. XI., q. 3. ch) C. 11, C., XI., q. 3. i) V., 5. k) V., 6. 23*
mam probat hominem obligari, quousque in corpore est ad obe- dienciam superiorum secundum legem ecclesiasticam. Dicit enim lex: „Si quis non obedierit principi, morte moriatur,“ super quo Gregorius, et habetur „De maioritate et obediencia,“ C. „Si quis,“e) quod, si quis non obedierit decreto episcopi, ab ecclesia eiciatur.“ Et in Deuteronomio: „Qui autem superbierit nolens obedire sacratis inperio, qui eo tempore ministrat deo, decreto iudicis morietur.“ f) Deut. XVII., Illorum siquidem iuxta officia assignata sequenda est sentencia,“g) ut ibidem habetur de eisdem inobedientibus Antherius papa et habetur XI., q. III., c. „Absit“ ita dicit: „In veteri quidem lege habetur: „Quicunque sacerdotibus non obtemperasset aut extra castrum positus lapidabatur a populo aut gladio, cervice subiecta, contemptum expiabant cruore. Nunc vero inobediens spiri- tiuali animadversione truncatur aut eiectus de ecclesia rabido ore demonum decipitur.“h) Iterum Clemens et habetur XI., q. III., „Si autem,“ ch) quod inobedientes episcopis omnes presbyteri, clerici et layci non solum infames, sed eciam extores a regno dei et consorcio fidelium et a limitibus ecclesie alieni erunt, ymmo obedi- enciam dampnantes sunt heretici, ut audisti preallegatam Clemen- tinam et superioribus signis clare extat declaratum. Signum XVII. Decimum septimum signum per ypocrisim cognoscendi hereticum: habent illi oraciones exorbitantes ab aliis, ut videantur aliis moribus, quam ceteri suas illas oraciones simulatas multi- plicantes, sed ecclesiasticum ordinem deridentes aut postponentes. A) Unde dominus noster in ewangelio et doctrinis suis cog- noscens ypocrisim phariseorum, ex illo ipsos arguebat, quod oraciones suas faciebant inconsuetas et dolosas, quia reprehendit phariseos Mt. VI°, dicens: „Amant in angulis platearum stantes orare“ i) et in hoc reprehendit vanam gloriam, quia illi ad hoc in occulto orabant, ut viderentur gloriam non querere, quam tamen illa arte colorabant. Et ita faciunt ypocrite, hereticorum parentes. Dicit ibi Glossa ordinaria, quod ideo in angulis platearum quasi absconsores precum et tamen in plateis, ut videantur. j) Ibidem Crisostomus: „Fingunt, se abscondere oracionem, ut dupliciter laudentur, et quia orent et quia absconsi. Alii abscondunt corpora, sed tamen voce manifestant seipsos.“ Sed dominus, quid dicat, Mt. Vl. „Clauso hostio, ora patrem tuum in abscondito."k) Quod si ypocrite faciunt, tamen pervertunt et vocem vel resonan- ciam extollunt, ut audiantur. Unde Crisostomus in eodem ewan- gelio dicit, quod dum corpore occultato per vocem omnibus ma- e) c. 2. X., I. 33.. f) XVII., 12. g) ? h) c. 14. C. XI., q. 3. ch) C. 11, C., XI., q. 3. i) V., 5. k) V., 6. 23*
Strana 24
nifestos se faciunt, sed non voce clamorosa pulsandus est do- minus, sed consciencia recta placandus, quia non est vocis, sed cordis auditor. Sic faciunt illi eciam de ieiunio, quia, ut scribit beatus Crisos- tomus super illud Mt. V°. „Cum facis elemosinam, noli tuba ca- nere.“ 1) Ypocrita ieiunans, licet aliter forte fingat se occultare velle suum ieiunium, tamen illud aliter ostentat vel per tristiciam wltus vel aliquo alio signo exteriori. 2°. Ypocrite phariseorum discipuli et heresis parentes (81 a 11), ut ex evangelio deprehendi potest, in oracione alibi excedunt, mores ab aliis dividentes vel per longam aut aliam quamlibet domini sanctitatem oracionis unde super Mt. VI°. „Orantes autem, nolite multum loqui,“ m) dicit Crisostomus. Orans nichil novi faciat, nec voce clamet, nec manus extendat, nec inprudenter oculos tollat ad celum, ut notabilis fiat. De hoc Seneca ad Lu- cillum, epistola XXX. Non sunt ad celum levande manus, ne, quasi simulachra, credamus, deum talibus actibus moveri. Proprie deus tuus est intus. Non tamen negamus, cum manuum extensio vel genuflexio vel tocius corporis prostracio aliter facienda sint in ecclesia secundum morem ecclesie vel eciam in privato ad excitandum seipsos, non tamen, ut ypocrite faciunt, ut videantur. 3°. Ypocrite, phariseorum discipuli et pestis heretice nutri- tores faciunt oraciones, ut comedant domus viduarum, de quibus, quia ipsa veritas expresse dicit aliorum non opus est deducere testimonia, unde Mt. XXIII. scribitur: „Ve vobis, ypocrite et pha- risie, qui comeditis domus viduarum in oracione longa orantes, propter hoc amplius accipietis iudicium.“n) Hec omnia contingunt ypocritis racione singularitatis, quam coram hominibus ostentare et suas tradiciones stultas sequentes ab ecclesiasticis se subtrahunt moribus. Licita est enim oracio publica, manuum extensio, prostracio et similia, quia dicit veritas Mt. V°. „Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra.“o) Illa vero verba competunt prelatis ecclesie, qui secundum verba Cristi sal existentes ceterorum et lux mundi, suis operibus debent ex precepto prodesse, ita tamen, ut mens aput se servetur secundum Gre- gorium et eciam secundum tempora, loca et instituciones eccle- siasticas, quia in superioribus signis audisti, quod circa cultum divinum observanda est concordia et metropolitane ecclesie ordo. Et habetur XII. di: „De hiis“ et „De consecracione“ di II. „In- stitucio.“p) „Sit unus modus psallendi, sed qui contra modum ecclesie morem facit, non dubium est flagicium incurrere,“ sicut dicit Augustinus, VIII. di. „Que contra mores et tales increpans et su- persticiosus dicitur, XLI. di. „Quisquis.“ q) 1) V., 2. m) V., 7. n) V., 14. 0) V., 16. p) C. 3., D. V., de Cons. q) C. 1., D. XLI. 24*
nifestos se faciunt, sed non voce clamorosa pulsandus est do- minus, sed consciencia recta placandus, quia non est vocis, sed cordis auditor. Sic faciunt illi eciam de ieiunio, quia, ut scribit beatus Crisos- tomus super illud Mt. V°. „Cum facis elemosinam, noli tuba ca- nere.“ 1) Ypocrita ieiunans, licet aliter forte fingat se occultare velle suum ieiunium, tamen illud aliter ostentat vel per tristiciam wltus vel aliquo alio signo exteriori. 2°. Ypocrite phariseorum discipuli et heresis parentes (81 a 11), ut ex evangelio deprehendi potest, in oracione alibi excedunt, mores ab aliis dividentes vel per longam aut aliam quamlibet domini sanctitatem oracionis unde super Mt. VI°. „Orantes autem, nolite multum loqui,“ m) dicit Crisostomus. Orans nichil novi faciat, nec voce clamet, nec manus extendat, nec inprudenter oculos tollat ad celum, ut notabilis fiat. De hoc Seneca ad Lu- cillum, epistola XXX. Non sunt ad celum levande manus, ne, quasi simulachra, credamus, deum talibus actibus moveri. Proprie deus tuus est intus. Non tamen negamus, cum manuum extensio vel genuflexio vel tocius corporis prostracio aliter facienda sint in ecclesia secundum morem ecclesie vel eciam in privato ad excitandum seipsos, non tamen, ut ypocrite faciunt, ut videantur. 3°. Ypocrite, phariseorum discipuli et pestis heretice nutri- tores faciunt oraciones, ut comedant domus viduarum, de quibus, quia ipsa veritas expresse dicit aliorum non opus est deducere testimonia, unde Mt. XXIII. scribitur: „Ve vobis, ypocrite et pha- risie, qui comeditis domus viduarum in oracione longa orantes, propter hoc amplius accipietis iudicium.“n) Hec omnia contingunt ypocritis racione singularitatis, quam coram hominibus ostentare et suas tradiciones stultas sequentes ab ecclesiasticis se subtrahunt moribus. Licita est enim oracio publica, manuum extensio, prostracio et similia, quia dicit veritas Mt. V°. „Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra.“o) Illa vero verba competunt prelatis ecclesie, qui secundum verba Cristi sal existentes ceterorum et lux mundi, suis operibus debent ex precepto prodesse, ita tamen, ut mens aput se servetur secundum Gre- gorium et eciam secundum tempora, loca et instituciones eccle- siasticas, quia in superioribus signis audisti, quod circa cultum divinum observanda est concordia et metropolitane ecclesie ordo. Et habetur XII. di: „De hiis“ et „De consecracione“ di II. „In- stitucio.“p) „Sit unus modus psallendi, sed qui contra modum ecclesie morem facit, non dubium est flagicium incurrere,“ sicut dicit Augustinus, VIII. di. „Que contra mores et tales increpans et su- persticiosus dicitur, XLI. di. „Quisquis.“ q) 1) V., 2. m) V., 7. n) V., 14. 0) V., 16. p) C. 3., D. V., de Cons. q) C. 1., D. XLI. 24*
Strana 25
B) Sic quidam contempnentes horas canonicas, dicunt, suffi- cere oraciones suas vel leccionem in biblia, cum tamen ecclesia horas canonicas, tamquam pensum servitutis presbyteris consti- tuit, ut habetur in cap. „Presbyter“, de cele(bracione) missa(rum), sine qua adinplecione nec se sacris inmiscere debent. Repro- bant (81b1) eciam miseri mores ecclesie in prostracionibus tempore quadragesimali aut alias cerimonias, sed suas ypo- criseas iniquitates multiplicant et suas consuetudines vel missas supersticiosas componunt, reformant patrum sanctorum, ymmo informant, tradiciones rident miseri patrum, sanctas invenci- ones et suam stulticiam extollunt, nec considerant, reformant stulti coigunt, fatui, meliorant iniqui, componunt indocti, ostendunt virtutem bestialem, que ostentant mores hominum, cum non sit et ita multiplicant invenciones suas, cum tamen, ut in superio- ribus dictum est, psallendi, celebrandi et orandi modus unus servandus est ab omnibus de metropoli sub penis suspensionis et excommunicacionis. Sed quid pocius tales sunt, qui imitantur Beginas et Beghardos, de quibus in Cle(mentinis) „Ad nostrum,“ r) qui proprium usum et modum orandi habebant distinctum ab aliis. Ita et faciunt de ieiunio. Ieiunant ypocrite secundum suas tradiciones in ypocrisi. Faciunt enim ieiunia sua supersticiosa, abstinentes enim se faciunt ab aliquibus cibis communibus. Jeiu- nia vero ecclesie, sed sua sibi statuunt, multam suam abstinen- ciam predicant precipue, dum alienam voracitatem diiudicant, sed in hoc a veritate devii secernuntur, quia si aliquando colorem, quasi per abstinenciam imitent, sunt tamen omnes, ut porcelli saginati. Sicut beatus Ambrosius super epistolam ad Thy(motheum) III° de hereticis et ipsorum ypocrisi dicit: „Jeiuniis se insistere iactant, cum omnes saginati videantur, tantum, quod arte quadam pallidi cernuntur. Magna arte illi distinguunt cibos, in apparencia tamen, etsi aliquando ita fit, non minus tamen cum apparatu cibos suos exquirunt et talia ieiunia supersticiosa esse dicuntur. Quia dicit Jeronimus beatus ad Nepocianum: „Quid prodest oleo non vesci et molestias quasdam, difficultatesque ciborum querere?“ Sed eciam solent adversus potentes, adversus seculi homines aut prelatos invehere, quomodo illi laucioribus cibis utantur, licet illorum coquina mentiri sagine ebuliat, sed etsi ita fieret, num- quid et tales sunt ypocrite et hereseos filii ypocritarum, quoniam in talibus non usus, sed libido in causa est. (81 b11) Secundum Augustinum in „De doctrina cristiana.“ Nam quid loco, tempori et personis conveniat, dicit idem: Advertendum est. Nam aliquis preciosissimo cibo, sive cupidinis aliquo vicio vel voracitatis sapiens utitur. Insipiens fetidissim(e) gule flammam in vilissimum ardescit cibum et sanius quosque maluerit more donum. Pisce vesci, quam lenticulam more Esau, nepotis Abraham aut ordeo more iumentorum. Non enim propterea nobis continenciores sunt plures bestie, quia viliores aluntur escis. Nam in eis omnibus, quibus utantur non ex earum natura, sed ex causa utendi et modo r) c. 3. Clem. V., 3. ) ?. 25*
B) Sic quidam contempnentes horas canonicas, dicunt, suffi- cere oraciones suas vel leccionem in biblia, cum tamen ecclesia horas canonicas, tamquam pensum servitutis presbyteris consti- tuit, ut habetur in cap. „Presbyter“, de cele(bracione) missa(rum), sine qua adinplecione nec se sacris inmiscere debent. Repro- bant (81b1) eciam miseri mores ecclesie in prostracionibus tempore quadragesimali aut alias cerimonias, sed suas ypo- criseas iniquitates multiplicant et suas consuetudines vel missas supersticiosas componunt, reformant patrum sanctorum, ymmo informant, tradiciones rident miseri patrum, sanctas invenci- ones et suam stulticiam extollunt, nec considerant, reformant stulti coigunt, fatui, meliorant iniqui, componunt indocti, ostendunt virtutem bestialem, que ostentant mores hominum, cum non sit et ita multiplicant invenciones suas, cum tamen, ut in superio- ribus dictum est, psallendi, celebrandi et orandi modus unus servandus est ab omnibus de metropoli sub penis suspensionis et excommunicacionis. Sed quid pocius tales sunt, qui imitantur Beginas et Beghardos, de quibus in Cle(mentinis) „Ad nostrum,“ r) qui proprium usum et modum orandi habebant distinctum ab aliis. Ita et faciunt de ieiunio. Ieiunant ypocrite secundum suas tradiciones in ypocrisi. Faciunt enim ieiunia sua supersticiosa, abstinentes enim se faciunt ab aliquibus cibis communibus. Jeiu- nia vero ecclesie, sed sua sibi statuunt, multam suam abstinen- ciam predicant precipue, dum alienam voracitatem diiudicant, sed in hoc a veritate devii secernuntur, quia si aliquando colorem, quasi per abstinenciam imitent, sunt tamen omnes, ut porcelli saginati. Sicut beatus Ambrosius super epistolam ad Thy(motheum) III° de hereticis et ipsorum ypocrisi dicit: „Jeiuniis se insistere iactant, cum omnes saginati videantur, tantum, quod arte quadam pallidi cernuntur. Magna arte illi distinguunt cibos, in apparencia tamen, etsi aliquando ita fit, non minus tamen cum apparatu cibos suos exquirunt et talia ieiunia supersticiosa esse dicuntur. Quia dicit Jeronimus beatus ad Nepocianum: „Quid prodest oleo non vesci et molestias quasdam, difficultatesque ciborum querere?“ Sed eciam solent adversus potentes, adversus seculi homines aut prelatos invehere, quomodo illi laucioribus cibis utantur, licet illorum coquina mentiri sagine ebuliat, sed etsi ita fieret, num- quid et tales sunt ypocrite et hereseos filii ypocritarum, quoniam in talibus non usus, sed libido in causa est. (81 b11) Secundum Augustinum in „De doctrina cristiana.“ Nam quid loco, tempori et personis conveniat, dicit idem: Advertendum est. Nam aliquis preciosissimo cibo, sive cupidinis aliquo vicio vel voracitatis sapiens utitur. Insipiens fetidissim(e) gule flammam in vilissimum ardescit cibum et sanius quosque maluerit more donum. Pisce vesci, quam lenticulam more Esau, nepotis Abraham aut ordeo more iumentorum. Non enim propterea nobis continenciores sunt plures bestie, quia viliores aluntur escis. Nam in eis omnibus, quibus utantur non ex earum natura, sed ex causa utendi et modo r) c. 3. Clem. V., 3. ) ?. 25*
Strana 26
appetendi vel probandi vel improbandum est, quod facimus. Sic enim sequitur, quod in talibus est convivendum consuetudini, cum quibus vivimus, sed non sue supersticioni. Dicit enim beatus Augustinus in libro questionum ewangelii et habetur XLI. di c. s) „Quod dicit dominus.“ „Non enim interest omnino, quid alimen- torum sumas, ut succurras necessitati corporis, dummodo congruas in generibus alimentorum, cum quibus tibi vivendum est, neque quantum sumas multum, interest. Sed adhuc alia in illis reprehenduntur. Dum enim sectas in- cipiunt, hee sunt eorum observancie, ut cibos et ieiunia artissime observari ab aliis velint et per eadem ceteros reprehendant et voratores ut pharizei Cristum arguunt. Dum enim secta creverit et in potenciam ascendit, dicunt: leiunia nichil esse, nisi invenci- ones humanas, et carnes in ieiuniis comedunt, ubi alias in aliis lacticiam aut sementivam trahencia reprehendebant, sicut fecerunt pauperes de Lugduno et Pycardi ac Thaborite in Bohemia, vigi- lias sanctorum, ut quid supersticiosum dampnabant, sed sua ieiunia per suas stulticias plusquam alia zelantur et emulantur, sicut talia notabiliter in sectis deprehenduntur, ubi sua ieiunia statuunt et patrum pretereunt. Queratur de eo pater sectarum Rokyczana et sui. XVIII. signum. Decimum octavum signum cognoscendi hereticum simulata heretici humilitate. Exterius frangunt humilem obiectum et despec- tionem, preter tamen consuetudinem ceterorum sui status parum (82 a1) in singulari et notata distinccione. A) De talibus itaque dominus in ewangelio dicit, Mt. XXIII., „Omnia enim opera sua faciunt, ut videantur hominibus ieiunan- tes, dilatant philacteria sua et magnificant fimbrias". t) Illi siquidem philacteria, in quibus legis precepta scribebantur, fronti impo- nebant, ut quasi religiosiores viderentur in populis et dilatabant fimbrias, quia vestes religiosiores aliis et supra preceptum facie- bant. Nam faciebant grandes fimbrias et in eis ligabant spinas acutas, ut eundo vel sedendo pungerentur, ut sic commoti reco- lerent beneficia dei et hoc ad ostentacionem. — Sic faciunt hodie ypocrite, qui preter ecclesie sancte habitum distinctum aut quo- modolibet iuxta status merita determinatum, ut humiliores et sanc- ciores videantur, habitum aliis religiosiorem accipiunt et distinc- tum preter consuetudinem hominum, inter quos vivunt et alios tamquam malos et indignos aspernantur, contra quos mili- tant illa, que proximo signo de pharizeorum ieiunio dicta sunt: Vadunt enim illi facie super cilio(!) oculisque demissi et habitu per totum religioso, corde iniquo et sordido, sed illorum iudicium verissimum est, quia ceteros in suis discuciunt et nisi in occulto melioribus utuntur et preter consuetudinem convivencium similia excogitant. De quibus beatus Augustinus in libro „De doctrina“ et habetur in cap. „Quisquis“, z) XLI. di. „Quisquis rebus preter- s) c. 4. D., XLI. t) V., 5. z) c. 1. D., XLI. 26*
appetendi vel probandi vel improbandum est, quod facimus. Sic enim sequitur, quod in talibus est convivendum consuetudini, cum quibus vivimus, sed non sue supersticioni. Dicit enim beatus Augustinus in libro questionum ewangelii et habetur XLI. di c. s) „Quod dicit dominus.“ „Non enim interest omnino, quid alimen- torum sumas, ut succurras necessitati corporis, dummodo congruas in generibus alimentorum, cum quibus tibi vivendum est, neque quantum sumas multum, interest. Sed adhuc alia in illis reprehenduntur. Dum enim sectas in- cipiunt, hee sunt eorum observancie, ut cibos et ieiunia artissime observari ab aliis velint et per eadem ceteros reprehendant et voratores ut pharizei Cristum arguunt. Dum enim secta creverit et in potenciam ascendit, dicunt: leiunia nichil esse, nisi invenci- ones humanas, et carnes in ieiuniis comedunt, ubi alias in aliis lacticiam aut sementivam trahencia reprehendebant, sicut fecerunt pauperes de Lugduno et Pycardi ac Thaborite in Bohemia, vigi- lias sanctorum, ut quid supersticiosum dampnabant, sed sua ieiunia per suas stulticias plusquam alia zelantur et emulantur, sicut talia notabiliter in sectis deprehenduntur, ubi sua ieiunia statuunt et patrum pretereunt. Queratur de eo pater sectarum Rokyczana et sui. XVIII. signum. Decimum octavum signum cognoscendi hereticum simulata heretici humilitate. Exterius frangunt humilem obiectum et despec- tionem, preter tamen consuetudinem ceterorum sui status parum (82 a1) in singulari et notata distinccione. A) De talibus itaque dominus in ewangelio dicit, Mt. XXIII., „Omnia enim opera sua faciunt, ut videantur hominibus ieiunan- tes, dilatant philacteria sua et magnificant fimbrias". t) Illi siquidem philacteria, in quibus legis precepta scribebantur, fronti impo- nebant, ut quasi religiosiores viderentur in populis et dilatabant fimbrias, quia vestes religiosiores aliis et supra preceptum facie- bant. Nam faciebant grandes fimbrias et in eis ligabant spinas acutas, ut eundo vel sedendo pungerentur, ut sic commoti reco- lerent beneficia dei et hoc ad ostentacionem. — Sic faciunt hodie ypocrite, qui preter ecclesie sancte habitum distinctum aut quo- modolibet iuxta status merita determinatum, ut humiliores et sanc- ciores videantur, habitum aliis religiosiorem accipiunt et distinc- tum preter consuetudinem hominum, inter quos vivunt et alios tamquam malos et indignos aspernantur, contra quos mili- tant illa, que proximo signo de pharizeorum ieiunio dicta sunt: Vadunt enim illi facie super cilio(!) oculisque demissi et habitu per totum religioso, corde iniquo et sordido, sed illorum iudicium verissimum est, quia ceteros in suis discuciunt et nisi in occulto melioribus utuntur et preter consuetudinem convivencium similia excogitant. De quibus beatus Augustinus in libro „De doctrina“ et habetur in cap. „Quisquis“, z) XLI. di. „Quisquis rebus preter- s) c. 4. D., XLI. t) V., 5. z) c. 1. D., XLI. 26*
Strana 27
euntibus striccius utitur, quam sese habent mores eorum, tamen, cum quibus vivit aut increpans aut supersticiosus est. B) Sicut enim vestis humilis non dampnatur, sed eciam or- nata non vituperatur, prout ex instituto Gangrensi reperitur, XLI. di., ubi dicitur: „Parsimoniam cum veste humili non reprobamus, sed eciam preter corporis diligenciam infucatum laudamus, quis- quis vero ex humili habitu alios aspernatur aut preter consuetu- dinem ceterorum religiosorum wlt videri, anathema sit.“ „Si quis virorum“, u) XXX. di. „Quamvis enim clericis non liceat, nec con- sonum sit exquisito et ad solam venustatem corporis in domini habitu, qui (82 a11) elacionem secaret, honestus tamen habitus non reprobatur.“ Nam secundum Jeronimum et habetur XLI. di. c. v) ...exquisite delicie laudem pariunt, honestas itaque, que media est in habitu, laudatur maxime secundum status alicuius exigenciam, sicut dicit Johannes Andree in cap. „Ut apostolice“ de privilegiis, x) ymmo ibi dicit pocius laudandum. Si igitur sordide et affectate vestes non pariunt laudem secundum Jeronimum, multo minus contra consuetudinem excidunt, inter quos vivitur, maxime, quando ex aliqua consectacione specialis habitus reperitur, qui ab aliis fide- libus dividat, sicut fecerunt Begine et Beghardi, qui nullam reli- gionem ingredientes approbatam, ipsimet vitam fingentes et habitum ab aliis divisum, religiosiorem ceteris formarunt, que una cum statu earundem reprobantur, sicut patet ex Clem. „Attendentes“. „De religiosis domibus."y) Sic eciam legitur de dyabolo, sepe in veste humili apparuisse. De talibus eciam legitur in Apok., VI. c.,z) qui designantur per equum pallidum, ibi, ubi dicit glossa ordinaria, videns dyabolus, nec per apertas tribulaciones, nec per apertas hereses posse proficere, premittit falsos fratres, qui sub habitu religionis naturam obtinet, ruffi et nigri, qui pervertendo fidem tam persecucione, quam ypocrisi decepcione. Duobus autem modis, sicut ex superioribus elicitur, simulant habitum, scilicet ab aliis se distingvendo habitu religiosiori et quasi austeriori, quos presignat salvator in illis verbis superius allegatis. „Dilatant philacteria sua et magnificant fimbrias suas.“ a) Quia pharizei austerius fimbrias sibi fecerunt, ut audisti. Secundo, quia dividunt se ab aliis per habitus vilitatem, quos dominus reprehendit, dicens: „Exterminavit facies suas,“ Mt. V°.b) Et ideo ypocrite hereticorum et Anticristi prenuncii. Nam, ut audisti ex glossa ordinaria, quod dyabolus ad seducendum induxit fratres sub habitu false religionis; preter approbacionem sedis apostolice reprobantur, c. „Ne nimis“, c) de religiosis, et in preallegata Clementina. u) c. 15., D., XXX. v) c. 1., D., XLI. x) c. 6. in VI°. V., 7. y) c. 2. Clem. III., 10. z) V., 8. a) Sv. Mat., XXIII., 5. b) Vl., 16. c) C. 9. X., III. 36. 27* 8
euntibus striccius utitur, quam sese habent mores eorum, tamen, cum quibus vivit aut increpans aut supersticiosus est. B) Sicut enim vestis humilis non dampnatur, sed eciam or- nata non vituperatur, prout ex instituto Gangrensi reperitur, XLI. di., ubi dicitur: „Parsimoniam cum veste humili non reprobamus, sed eciam preter corporis diligenciam infucatum laudamus, quis- quis vero ex humili habitu alios aspernatur aut preter consuetu- dinem ceterorum religiosorum wlt videri, anathema sit.“ „Si quis virorum“, u) XXX. di. „Quamvis enim clericis non liceat, nec con- sonum sit exquisito et ad solam venustatem corporis in domini habitu, qui (82 a11) elacionem secaret, honestus tamen habitus non reprobatur.“ Nam secundum Jeronimum et habetur XLI. di. c. v) ...exquisite delicie laudem pariunt, honestas itaque, que media est in habitu, laudatur maxime secundum status alicuius exigenciam, sicut dicit Johannes Andree in cap. „Ut apostolice“ de privilegiis, x) ymmo ibi dicit pocius laudandum. Si igitur sordide et affectate vestes non pariunt laudem secundum Jeronimum, multo minus contra consuetudinem excidunt, inter quos vivitur, maxime, quando ex aliqua consectacione specialis habitus reperitur, qui ab aliis fide- libus dividat, sicut fecerunt Begine et Beghardi, qui nullam reli- gionem ingredientes approbatam, ipsimet vitam fingentes et habitum ab aliis divisum, religiosiorem ceteris formarunt, que una cum statu earundem reprobantur, sicut patet ex Clem. „Attendentes“. „De religiosis domibus."y) Sic eciam legitur de dyabolo, sepe in veste humili apparuisse. De talibus eciam legitur in Apok., VI. c.,z) qui designantur per equum pallidum, ibi, ubi dicit glossa ordinaria, videns dyabolus, nec per apertas tribulaciones, nec per apertas hereses posse proficere, premittit falsos fratres, qui sub habitu religionis naturam obtinet, ruffi et nigri, qui pervertendo fidem tam persecucione, quam ypocrisi decepcione. Duobus autem modis, sicut ex superioribus elicitur, simulant habitum, scilicet ab aliis se distingvendo habitu religiosiori et quasi austeriori, quos presignat salvator in illis verbis superius allegatis. „Dilatant philacteria sua et magnificant fimbrias suas.“ a) Quia pharizei austerius fimbrias sibi fecerunt, ut audisti. Secundo, quia dividunt se ab aliis per habitus vilitatem, quos dominus reprehendit, dicens: „Exterminavit facies suas,“ Mt. V°.b) Et ideo ypocrite hereticorum et Anticristi prenuncii. Nam, ut audisti ex glossa ordinaria, quod dyabolus ad seducendum induxit fratres sub habitu false religionis; preter approbacionem sedis apostolice reprobantur, c. „Ne nimis“, c) de religiosis, et in preallegata Clementina. u) c. 15., D., XXX. v) c. 1., D., XLI. x) c. 6. in VI°. V., 7. y) c. 2. Clem. III., 10. z) V., 8. a) Sv. Mat., XXIII., 5. b) Vl., 16. c) C. 9. X., III. 36. 27* 8
Strana 28
XIX. signum. Signum decimum nonum: Queritur, illi, ut semper loquantur et predicent suas laudando doctrinas et tradiciones (82b1) et pro- fectus, alios vero despiciendo confundunt. ... beatus Jeronimus in prologo multipliciter reprehendit leves tractatores sacre scripture, qui presumunt eam lacerare et per suos conventus prius docere, quam intelligere. Sed, nimirum, qui ita predicacionibus immoderate insistunt preter necessitatem illam quidam vel faciunt vel introducunt errorem vel, ut videantur, quod est utrumque ypocritarum proprium de illis, qui in errorem inducere solicitantur. ...Item, ex alio cognoscuntur ypocrite, heretici, qui seipsos predicant, laudes et profectus suos ...iactant seipsos plerunque pseudoapostoli, se a deo missos et multum fructum in ecclesia fecisse, dicentes: „Nos illuminavimus ecclesiam, universa, que ante tempora nostra quasi ceca erant,“ sicut hodie Rokyczanite (83 a11) dicunt Boemiam illuminasse, cum deberent dicere: „con- fudisse et excecasse.“ Item: „Extinguimus flammam peccatorum in ecclesia dei, sic inimiciciarum,“ sed maiora nec digito tangunt et magis per ypocrisim promovent iniquitates, sub occulto quasi virtutes predicant in manifesto, et ideo pseudoapostoli, de quibus David dicit: „Os eorum locutum est suberbiam.“ d) Item per aliud 2° discernuntur, quia non tantum seipsos predicant, sed eciam alios dampnant, reprobant et quasi inscios, ignaros aut alios reprehensibiles condempnant. ...Similiter faciunt, qui sanctitatem et sapienciam sibi singu- laritatis inesse ostentant, alios vero tamquam minus doctos, minus fideles et minus dignos reprehendunt ac dignitatem dedignantur... Per hoc autem, quod alios de fatuis sensibus reprehendunt, re- putantes, se sapienciores, procul dubio incurrunt malediccionen Ysaie V° dicentis: „Ve, qui sapientes estis in occultis vestris.“a) ...Eciam per hoc patet, quod iusticia non est, cum omnes, quia secundum veritatem Cristi ostendunt iusticiam suam coram hominibus, ut videantur et alios iudicant ipsi iudicio indigni. Item, discernuntur illi et agnoscuntur illi in suis sermonibus, quia solum suas tradiciones extollunt, que verius sunt fatuitates, errores et hereses et ipsas suas tradiciones et errores, sicut in superioribus dictum est, religionem et legem dei appellant, que pocius sunt sacrilegium ...solent suas fantasias commendare, ut easdem eciam tradicionibus ecclesie preferre audeant et illas super instituta ecclesie commendent, ut sic corda simplicium sibi alliciant. XX. signum. Vigesimum signum per ypocrisim cognoscendi hereticum, postquam illi officia ecclesiastica et praedicaciones usurpant, d) Ž., XVI., 10. a) V., 21. 28*
XIX. signum. Signum decimum nonum: Queritur, illi, ut semper loquantur et predicent suas laudando doctrinas et tradiciones (82b1) et pro- fectus, alios vero despiciendo confundunt. ... beatus Jeronimus in prologo multipliciter reprehendit leves tractatores sacre scripture, qui presumunt eam lacerare et per suos conventus prius docere, quam intelligere. Sed, nimirum, qui ita predicacionibus immoderate insistunt preter necessitatem illam quidam vel faciunt vel introducunt errorem vel, ut videantur, quod est utrumque ypocritarum proprium de illis, qui in errorem inducere solicitantur. ...Item, ex alio cognoscuntur ypocrite, heretici, qui seipsos predicant, laudes et profectus suos ...iactant seipsos plerunque pseudoapostoli, se a deo missos et multum fructum in ecclesia fecisse, dicentes: „Nos illuminavimus ecclesiam, universa, que ante tempora nostra quasi ceca erant,“ sicut hodie Rokyczanite (83 a11) dicunt Boemiam illuminasse, cum deberent dicere: „con- fudisse et excecasse.“ Item: „Extinguimus flammam peccatorum in ecclesia dei, sic inimiciciarum,“ sed maiora nec digito tangunt et magis per ypocrisim promovent iniquitates, sub occulto quasi virtutes predicant in manifesto, et ideo pseudoapostoli, de quibus David dicit: „Os eorum locutum est suberbiam.“ d) Item per aliud 2° discernuntur, quia non tantum seipsos predicant, sed eciam alios dampnant, reprobant et quasi inscios, ignaros aut alios reprehensibiles condempnant. ...Similiter faciunt, qui sanctitatem et sapienciam sibi singu- laritatis inesse ostentant, alios vero tamquam minus doctos, minus fideles et minus dignos reprehendunt ac dignitatem dedignantur... Per hoc autem, quod alios de fatuis sensibus reprehendunt, re- putantes, se sapienciores, procul dubio incurrunt malediccionen Ysaie V° dicentis: „Ve, qui sapientes estis in occultis vestris.“a) ...Eciam per hoc patet, quod iusticia non est, cum omnes, quia secundum veritatem Cristi ostendunt iusticiam suam coram hominibus, ut videantur et alios iudicant ipsi iudicio indigni. Item, discernuntur illi et agnoscuntur illi in suis sermonibus, quia solum suas tradiciones extollunt, que verius sunt fatuitates, errores et hereses et ipsas suas tradiciones et errores, sicut in superioribus dictum est, religionem et legem dei appellant, que pocius sunt sacrilegium ...solent suas fantasias commendare, ut easdem eciam tradicionibus ecclesie preferre audeant et illas super instituta ecclesie commendent, ut sic corda simplicium sibi alliciant. XX. signum. Vigesimum signum per ypocrisim cognoscendi hereticum, postquam illi officia ecclesiastica et praedicaciones usurpant, d) Ž., XVI., 10. a) V., 21. 28*
Strana 29
confundunt prelatos et detrahunt eisdem et ab illorum officio et sacramentis populos alienant, eisdemque obedienciam racione preceptorum divinorum, que se sequi asserunt, denegant et ......... secularibus docent, clerum nichil possidere debere, ita tandem, ut licencius effundant virus suum. Hic tria ponuntur: Primo, generaliter officiis prelatorum et sacramentis dero- 2°, quia obedienciam colore declinant. 3°, quia temporalibus ecclesiasticos spoliare persuadent, tanquam ipsi religiosiores. Quartum subicietur, quia eciam sacrilegio uti non respuunt. Quoad primum... Tales enim existentes vasa dyaboli a sacramentis persuadent abstinere prelatorum, tanquam nullam conversacionem habencium, cum sacramenta pollui non possunt... (84 a1)... B) Secundo, restat de illis, qui colore obedienciam fugiunt superiorum, dicentes, se mandatis dei amplius obligari... C) De tercio, quod predicant contra prelatorum et ecclesia- rum possessiones... (84 b1)... Primo occulte et tandem publice inducere et predicare, nam sicut scribitur de Leonistis et Lug- dunensibus per Reynhardum quondam illius secte hereticum, postmodum conversum ad lumen ecclesie et fratrem ordinis Pre- dicatorum factum, quod illi heretici callide se ingerunt familiria- tati nobilium et magnatorum ad audienciam et aliquam familiari- tatem pervenerunt, sumpta audacia, exprimunt suas virtutes, suam humilitatem, pacienciam, paupertatem. Sed prelatorum pompo- sitatem, arroganciam, immundicias, divicias, opes, avariciam et quod ita Cristus non precepit, nec apostoli sic fecerunt et talibus ingeniis et coloribus seducebant cristianos in sectam, que dei gracia extirpata est et per ecclesiam condempnata... Sed amplius solent eciam illi dampnantes fundata beneficia devitare, fructus ecclesiasticos licite donatos, sacrileg(ia) vero vitare nesciunt, quia a secularibus extorquent sua stipendia et labores illorum edunt... (86 a1)... gant. XXI. signum. Vigesimum primum signum per ypocrisim cognoscendi here- ticum. Habent illi hoc propriissimum, ut cum mulieribus suas sodalitates observent et illas de scripturis doceant, que non tan- tum discunt, sed et ceteros docere, quam arguere volunt et heretici per easdem suas hereses spargunt et multiplicant ac subintroducunt. Cognoscens apostolus, taliter in ecclesia errores diffundendos, ideo eciam discipulum suum Thimotheum admonuit, eidem signi- ficans talem nequiciam hereticorum et ypocritarum. Nam descri- bens tempora periculosa in ecclesia et homines iniquos subiecit: „Ex his enim sunt, qui penetrant domos et captivas ducunt mulier- culas oneratas peccatis quae........ conducuntur variis deside- riis semper discentes et nunquam ad scienciam veritatis per- 29* 8
confundunt prelatos et detrahunt eisdem et ab illorum officio et sacramentis populos alienant, eisdemque obedienciam racione preceptorum divinorum, que se sequi asserunt, denegant et ......... secularibus docent, clerum nichil possidere debere, ita tandem, ut licencius effundant virus suum. Hic tria ponuntur: Primo, generaliter officiis prelatorum et sacramentis dero- 2°, quia obedienciam colore declinant. 3°, quia temporalibus ecclesiasticos spoliare persuadent, tanquam ipsi religiosiores. Quartum subicietur, quia eciam sacrilegio uti non respuunt. Quoad primum... Tales enim existentes vasa dyaboli a sacramentis persuadent abstinere prelatorum, tanquam nullam conversacionem habencium, cum sacramenta pollui non possunt... (84 a1)... B) Secundo, restat de illis, qui colore obedienciam fugiunt superiorum, dicentes, se mandatis dei amplius obligari... C) De tercio, quod predicant contra prelatorum et ecclesia- rum possessiones... (84 b1)... Primo occulte et tandem publice inducere et predicare, nam sicut scribitur de Leonistis et Lug- dunensibus per Reynhardum quondam illius secte hereticum, postmodum conversum ad lumen ecclesie et fratrem ordinis Pre- dicatorum factum, quod illi heretici callide se ingerunt familiria- tati nobilium et magnatorum ad audienciam et aliquam familiari- tatem pervenerunt, sumpta audacia, exprimunt suas virtutes, suam humilitatem, pacienciam, paupertatem. Sed prelatorum pompo- sitatem, arroganciam, immundicias, divicias, opes, avariciam et quod ita Cristus non precepit, nec apostoli sic fecerunt et talibus ingeniis et coloribus seducebant cristianos in sectam, que dei gracia extirpata est et per ecclesiam condempnata... Sed amplius solent eciam illi dampnantes fundata beneficia devitare, fructus ecclesiasticos licite donatos, sacrileg(ia) vero vitare nesciunt, quia a secularibus extorquent sua stipendia et labores illorum edunt... (86 a1)... gant. XXI. signum. Vigesimum primum signum per ypocrisim cognoscendi here- ticum. Habent illi hoc propriissimum, ut cum mulieribus suas sodalitates observent et illas de scripturis doceant, que non tan- tum discunt, sed et ceteros docere, quam arguere volunt et heretici per easdem suas hereses spargunt et multiplicant ac subintroducunt. Cognoscens apostolus, taliter in ecclesia errores diffundendos, ideo eciam discipulum suum Thimotheum admonuit, eidem signi- ficans talem nequiciam hereticorum et ypocritarum. Nam descri- bens tempora periculosa in ecclesia et homines iniquos subiecit: „Ex his enim sunt, qui penetrant domos et captivas ducunt mulier- culas oneratas peccatis quae........ conducuntur variis deside- riis semper discentes et nunquam ad scienciam veritatis per- 29* 8
Strana 30
venientes.“ b) Ad literam ita exponitur: Penetrant domos et decipiunt, captivas ducunt, id est subdole et versutis viris seducunt mulierculas et per eas viros earum, sicut prius dyabolus seduxit Adam per Evam... (86 a11)... ...attente considerandum est, qua arte Manichei utebantur, quia sub specie pietatis et sub specie virtutum nequicias multi- plicabant. Simulabant enim tam iusticiam, misericordiam, pietatem sanctimoniam et tamen aliter vivebant. Quod certe nostri temporis hereticis optime congruit, in quibus totum illud ad oculum prospice. Notandum est, quare contingant feminas decipi, quia, ut audisti, cupide sunt discendi, sed iudicium non habent probandi et ideo fallentes fallunt et fallaces decipiunt. Et quam periculose sunt bestie muliebres in talibus et per feminas heretici suas fundant hereses... (86b1)... Modo ex beatissimi Jeronimi scriptis, sentenciis satis colli- guntur mores et artes ypocritarum, qui omnia ad oculum et singu- laria facere cogitant et in habilitate ficta supra modum ostendunt superbiam. Suntque callidi in describendo et potentes in detra- hendo, qui aut......... detraccione iustificaret suas acciones et iniquitates, ut enim secundum Jeronimum gloriosum laudabili- ores videantur, aliis detrahunt, magisque alienam vitam ordinant, quam suam, carpunt alienam, suam non attingunt. Et si aliquando, virum, de sua faciunt, ut magis decipiant et se iustificent locen- tur. Sed tunc cognoscuntur, quia ab aliis corrigi nolunt aut dis- cuti et suos preceptores magis ipsi corrigere querunt, se tamen sanctos et se peritos legemque custodientes predicant et presu- munt. Infinita peccata occulte cum talibus cumulant, et quod in aliis reprehendunt, per hoc aput audientes se iustificant. Non solum enim illa contubernia periculosa cum mulieribus conciliant, ut seducant, sed, dum suas iniquitates multiplicant, eciam in oc- culto suas faciunt uxores, cum quibus turpitudinem miseram exequuntur. De quibus Hildegardis, prophetissa in epistola ad Colonenses canonicos scripsit: „Seductores aut in incepcione se- duccionis sui erroris mulieribus dicent: „Quantum rectos doctores non habetis, non obedite, sed quecunque vobis dicimus et preci- pimus et facimus et salvi eritis“ et hoc modo feminas sibi attra- hent et eas in errorem suum ducent. Et infra: „Qui tandem postea eisdem feminis, secreta luxuria commiscebuntur et ita mise- ras captivas ducunt mulierculas, nequam astuti“ (87 a1). Qui secundum Jeronimum supra allegatum ad instar captivorum cathenati ad instar feminarum criniti, ad instar hyrcorum bar- bati, ad instar penitencium vestibus nigris induti et discal- ceati coram hominibus incedentes, penetrantes domus, seducunt. Et postquam seduxerint pauperes mulierculas, faciunt de illis proselitum, filias gehenne duplo maiores, quam ipsi sunt, quam postmodum alios seducunt et hereses multiplicant, sicut audisti. Ita contigit in illis Beginis, de quibus in Cle(mentina) „Ad b) II. Tim., III., 6—7. 30*
venientes.“ b) Ad literam ita exponitur: Penetrant domos et decipiunt, captivas ducunt, id est subdole et versutis viris seducunt mulierculas et per eas viros earum, sicut prius dyabolus seduxit Adam per Evam... (86 a11)... ...attente considerandum est, qua arte Manichei utebantur, quia sub specie pietatis et sub specie virtutum nequicias multi- plicabant. Simulabant enim tam iusticiam, misericordiam, pietatem sanctimoniam et tamen aliter vivebant. Quod certe nostri temporis hereticis optime congruit, in quibus totum illud ad oculum prospice. Notandum est, quare contingant feminas decipi, quia, ut audisti, cupide sunt discendi, sed iudicium non habent probandi et ideo fallentes fallunt et fallaces decipiunt. Et quam periculose sunt bestie muliebres in talibus et per feminas heretici suas fundant hereses... (86b1)... Modo ex beatissimi Jeronimi scriptis, sentenciis satis colli- guntur mores et artes ypocritarum, qui omnia ad oculum et singu- laria facere cogitant et in habilitate ficta supra modum ostendunt superbiam. Suntque callidi in describendo et potentes in detra- hendo, qui aut......... detraccione iustificaret suas acciones et iniquitates, ut enim secundum Jeronimum gloriosum laudabili- ores videantur, aliis detrahunt, magisque alienam vitam ordinant, quam suam, carpunt alienam, suam non attingunt. Et si aliquando, virum, de sua faciunt, ut magis decipiant et se iustificent locen- tur. Sed tunc cognoscuntur, quia ab aliis corrigi nolunt aut dis- cuti et suos preceptores magis ipsi corrigere querunt, se tamen sanctos et se peritos legemque custodientes predicant et presu- munt. Infinita peccata occulte cum talibus cumulant, et quod in aliis reprehendunt, per hoc aput audientes se iustificant. Non solum enim illa contubernia periculosa cum mulieribus conciliant, ut seducant, sed, dum suas iniquitates multiplicant, eciam in oc- culto suas faciunt uxores, cum quibus turpitudinem miseram exequuntur. De quibus Hildegardis, prophetissa in epistola ad Colonenses canonicos scripsit: „Seductores aut in incepcione se- duccionis sui erroris mulieribus dicent: „Quantum rectos doctores non habetis, non obedite, sed quecunque vobis dicimus et preci- pimus et facimus et salvi eritis“ et hoc modo feminas sibi attra- hent et eas in errorem suum ducent. Et infra: „Qui tandem postea eisdem feminis, secreta luxuria commiscebuntur et ita mise- ras captivas ducunt mulierculas, nequam astuti“ (87 a1). Qui secundum Jeronimum supra allegatum ad instar captivorum cathenati ad instar feminarum criniti, ad instar hyrcorum bar- bati, ad instar penitencium vestibus nigris induti et discal- ceati coram hominibus incedentes, penetrantes domus, seducunt. Et postquam seduxerint pauperes mulierculas, faciunt de illis proselitum, filias gehenne duplo maiores, quam ipsi sunt, quam postmodum alios seducunt et hereses multiplicant, sicut audisti. Ita contigit in illis Beginis, de quibus in Cle(mentina) „Ad b) II. Tim., III., 6—7. 30*
Strana 31
nostrum“c) de hereticis que primo in tantum devotizabant, ut perfeccionis gradus se apprehendere dicerent. Et postmodum omnia voluptuosa corpori concedebant, ita, ut neque ieiunarent, nec alicui obedirent. Et per maledictam ypocrisim ad fallendum simplices amplexum mulieris aut osculum dampnabant, sicut choreas et alia opera facilia. Cognoscere autem mulierem carna- liter dicebant, non esse peccatum et ita suas hereses diffundebant, que ibidem dampnantur. Sic contingere potest in nostri temporis Beginis, que tantum perfeccionem pretendunt, ut quotidie admodum sacerdotis sacramentum, communionem corporis et sanguinis domini recipiant, se in tantum perfectas iudicent, ut papam et prelatos, quasi pessimos reprobent et obedienciam declinent. Choreas, serta et similia fortissime dampnant, sed quis dicet, quod cum secte fautoribus accubus non habeant et illud, ut licitum exequitur, cum plerumque, ymmo sepe partus aput illas reperi- antur et que alia in occulto fiant, turpe est dicere. In ore semper lex dei, in corde lex sui amabilis presbyteri. In leccione verba Cristi, in intellectu verba principis secte. In apparencia omnis sanctimonia, in operibus tota sordidissima turpitudo. Habent ille mores suos, habent astucias, quibus omnia palliate agunt et ypo- crisi matre sua cooperiant et astutissime in ceteris venena spargant, et quos nequeunt seductis artibus saltem libidinosos per luxuriam et meretricium ad heresim inclinent et quandoque inducunt. Omnis enim heresis incontinenciam habet et omnis fere hereticus in- continens. Sicut de eisdem beatus Jeronimus super Osee VII°. Zaro(!) hereticus diligit castitatem et quamvis se amare similet, sicut Cathafrige ore venenata mel permittit, sed turpe (87 a 11) est dicere, quod in occulto faciunt. Et idem IX. c. vix reperitur hereticus, qui diligat castitatem. XXII. signum. Vigesimum secundum signum per ypocrisim et apparienciam cognoscendi hereticos. Agunt illi aut novos psalmos, versus aut cantilenas, in quibus hereseos ingerunt materias et suorum erro- rum fundata sub specie devocionis et scripturarum, quas in ec- clesiis, in locis publicis, in processionibus et suis conviviis sub pretextu religionis quasi a seculo averterent audientes, sub notis suis canunt, et cantari disponunt. Contra quos fortiter militant omnia, que superius de super- sticiosis et novitates in ecclesiasticis officiis invenientes, in XI., XIII. et XVII. signis producta sunt. Sed et apostolus contra tales cohortatur Ephesios in primo capitulo, ne omni vento doctrine circumferrentur. Et illud est circumferri miserabili vento fatuitatis, dum ab indoctis composita canuntur et emulantur, et specialiter, que ab ecclesia assumpta non sunt, in metropoli tenentur, prout hoc concilium Toletanum intelligendo et exponendo determinavit, sicut superius patet et habetur in capitulo „De hiis“, XII., d) c) c. 3. Clem. III., 3. d) „De iis“, c. 13., D. XII. 31*
nostrum“c) de hereticis que primo in tantum devotizabant, ut perfeccionis gradus se apprehendere dicerent. Et postmodum omnia voluptuosa corpori concedebant, ita, ut neque ieiunarent, nec alicui obedirent. Et per maledictam ypocrisim ad fallendum simplices amplexum mulieris aut osculum dampnabant, sicut choreas et alia opera facilia. Cognoscere autem mulierem carna- liter dicebant, non esse peccatum et ita suas hereses diffundebant, que ibidem dampnantur. Sic contingere potest in nostri temporis Beginis, que tantum perfeccionem pretendunt, ut quotidie admodum sacerdotis sacramentum, communionem corporis et sanguinis domini recipiant, se in tantum perfectas iudicent, ut papam et prelatos, quasi pessimos reprobent et obedienciam declinent. Choreas, serta et similia fortissime dampnant, sed quis dicet, quod cum secte fautoribus accubus non habeant et illud, ut licitum exequitur, cum plerumque, ymmo sepe partus aput illas reperi- antur et que alia in occulto fiant, turpe est dicere. In ore semper lex dei, in corde lex sui amabilis presbyteri. In leccione verba Cristi, in intellectu verba principis secte. In apparencia omnis sanctimonia, in operibus tota sordidissima turpitudo. Habent ille mores suos, habent astucias, quibus omnia palliate agunt et ypo- crisi matre sua cooperiant et astutissime in ceteris venena spargant, et quos nequeunt seductis artibus saltem libidinosos per luxuriam et meretricium ad heresim inclinent et quandoque inducunt. Omnis enim heresis incontinenciam habet et omnis fere hereticus in- continens. Sicut de eisdem beatus Jeronimus super Osee VII°. Zaro(!) hereticus diligit castitatem et quamvis se amare similet, sicut Cathafrige ore venenata mel permittit, sed turpe (87 a 11) est dicere, quod in occulto faciunt. Et idem IX. c. vix reperitur hereticus, qui diligat castitatem. XXII. signum. Vigesimum secundum signum per ypocrisim et apparienciam cognoscendi hereticos. Agunt illi aut novos psalmos, versus aut cantilenas, in quibus hereseos ingerunt materias et suorum erro- rum fundata sub specie devocionis et scripturarum, quas in ec- clesiis, in locis publicis, in processionibus et suis conviviis sub pretextu religionis quasi a seculo averterent audientes, sub notis suis canunt, et cantari disponunt. Contra quos fortiter militant omnia, que superius de super- sticiosis et novitates in ecclesiasticis officiis invenientes, in XI., XIII. et XVII. signis producta sunt. Sed et apostolus contra tales cohortatur Ephesios in primo capitulo, ne omni vento doctrine circumferrentur. Et illud est circumferri miserabili vento fatuitatis, dum ab indoctis composita canuntur et emulantur, et specialiter, que ab ecclesia assumpta non sunt, in metropoli tenentur, prout hoc concilium Toletanum intelligendo et exponendo determinavit, sicut superius patet et habetur in capitulo „De hiis“, XII., d) c) c. 3. Clem. III., 3. d) „De iis“, c. 13., D. XII. 31*
Strana 32
dist. „Prohibuit“. Eciam apostolus novitates, ymmo discipulum suum Thimotheum ortatus est obtestatorie, ut prophanas vocum novitates devitaret, 1. ad Thimotheum, Vl°.e) Et in concilio Lao- dicensi statutum legitur, sicut patet in libro conciliorum, non debere ab ydiotis psalmos compositos et wlgares in ecclesia dici, neque libros, qui sunt extra canonem legere. Et Gregorius VII. Boemis prohibuit, wlgarem cantum, sicut habetur in XI. signo superius. Sic eciam Johannes papa in prima fundacione episco- patus Pragensis, prout ex cronica Boemorum f) intuenti liquet manifestius. Nam ibidem papa Johannes ritum et cantum Scla- wonicum, hoc est wlgarem prohibuit in prima ereccione et fun- dacione episcopatus Pragensis. Ita faciebant Arriani, heretici, qui suos versus et psalmos ad ecclesias componebant, in quibus heresis eorum commenta continebantur, quos ideo cantabant, ut populum seductum mulcerent, sicut scribitur de illis X. libro- Ecclesiastice historie tripartite, cap. VIII°, quod Arriani faciebant collectas inter portas et per porticos congregati ympnos (87b1) et antiphonas exariari dogmata compositos decantabant et hoc maxima noctis parte faciebant et diluculo ad ecclesias concurre- bant et hoc crebro et ad vituperacionem orthodoxarum faciebant et illusorie catholicis suas miserias decantabant. Sed, quia contra eosdem sanctus Johannes Crisostomus alios fecerat cantus, tan- dem, inter Arrianos et catholicos orta sedicione, plurimi sunt oc- cisi, ita ut imperator, quasi coactus, prohibuit Arrianos suos ympnos cantare. Ex quo patet, quod nullus fructus ex talibus, solum iniquitas procedit. Et in eadem eciam historia, libro XII. reperitur, Nestorium suis omelias, quas, legerent, fecisse et com- posuisse, in quibus suas hereses instruerat. Sic facere sciunt heretici, ut facilius seducerent animas mi- seras, animas luce veritatis spoliatas. Sic et hodie nonnulli com- ponunt et precedentes a sanctorum patrum edicionibus, suas canunt inepcias, et non mirum, imitantur parentes suos et pre- ceptores hereticos. XXIII. signum. Vigesimum tercium signum per ypocrisim cognoscendi here- ticum: Ipsi enim simulata religione declinant omnino quodlibet iuramentum, tamquam illicitum, sed contra catholicos periurare minime peccatum reputant, cum tamen Salvator non omnino iuramentum, sed abusum prohibuit, Mat. X°., quia non per celum non per terram aut creaturamg) ... Et illa fuit heresis humiliatorum, qui iuramenta indifferenter prohibebant, sed postmodum revo- cabant...(87b11)... Sed heretici contrarium faciunt proprie, quia detestantur iura- menta, sed periuria non. „Unde scribit de hiis beatus Bernhar- dus „Super cantica“ sermone LXV°. „Indixere sibi latebras, fir- marunt sibi sermonem nequam. Iura, periura, secretum pendere e) f) Kronika Pulkavova uvádí bullu doslovně. (F. R. B. V., 25.) g) St. Jacobi., V., 12. 32*
dist. „Prohibuit“. Eciam apostolus novitates, ymmo discipulum suum Thimotheum ortatus est obtestatorie, ut prophanas vocum novitates devitaret, 1. ad Thimotheum, Vl°.e) Et in concilio Lao- dicensi statutum legitur, sicut patet in libro conciliorum, non debere ab ydiotis psalmos compositos et wlgares in ecclesia dici, neque libros, qui sunt extra canonem legere. Et Gregorius VII. Boemis prohibuit, wlgarem cantum, sicut habetur in XI. signo superius. Sic eciam Johannes papa in prima fundacione episco- patus Pragensis, prout ex cronica Boemorum f) intuenti liquet manifestius. Nam ibidem papa Johannes ritum et cantum Scla- wonicum, hoc est wlgarem prohibuit in prima ereccione et fun- dacione episcopatus Pragensis. Ita faciebant Arriani, heretici, qui suos versus et psalmos ad ecclesias componebant, in quibus heresis eorum commenta continebantur, quos ideo cantabant, ut populum seductum mulcerent, sicut scribitur de illis X. libro- Ecclesiastice historie tripartite, cap. VIII°, quod Arriani faciebant collectas inter portas et per porticos congregati ympnos (87b1) et antiphonas exariari dogmata compositos decantabant et hoc maxima noctis parte faciebant et diluculo ad ecclesias concurre- bant et hoc crebro et ad vituperacionem orthodoxarum faciebant et illusorie catholicis suas miserias decantabant. Sed, quia contra eosdem sanctus Johannes Crisostomus alios fecerat cantus, tan- dem, inter Arrianos et catholicos orta sedicione, plurimi sunt oc- cisi, ita ut imperator, quasi coactus, prohibuit Arrianos suos ympnos cantare. Ex quo patet, quod nullus fructus ex talibus, solum iniquitas procedit. Et in eadem eciam historia, libro XII. reperitur, Nestorium suis omelias, quas, legerent, fecisse et com- posuisse, in quibus suas hereses instruerat. Sic facere sciunt heretici, ut facilius seducerent animas mi- seras, animas luce veritatis spoliatas. Sic et hodie nonnulli com- ponunt et precedentes a sanctorum patrum edicionibus, suas canunt inepcias, et non mirum, imitantur parentes suos et pre- ceptores hereticos. XXIII. signum. Vigesimum tercium signum per ypocrisim cognoscendi here- ticum: Ipsi enim simulata religione declinant omnino quodlibet iuramentum, tamquam illicitum, sed contra catholicos periurare minime peccatum reputant, cum tamen Salvator non omnino iuramentum, sed abusum prohibuit, Mat. X°., quia non per celum non per terram aut creaturamg) ... Et illa fuit heresis humiliatorum, qui iuramenta indifferenter prohibebant, sed postmodum revo- cabant...(87b11)... Sed heretici contrarium faciunt proprie, quia detestantur iura- menta, sed periuria non. „Unde scribit de hiis beatus Bernhar- dus „Super cantica“ sermone LXV°. „Indixere sibi latebras, fir- marunt sibi sermonem nequam. Iura, periura, secretum pendere e) f) Kronika Pulkavova uvádí bullu doslovně. (F. R. B. V., 25.) g) St. Jacobi., V., 12. 32*
Strana 33
noli. Cum vero heretici alias, nec tenuiter quidem, iurare nullatenus acquiescunt propter illud in ewangelio: „Noli iurare per celum nec per terram etc.“ Et ulterius subdit: „O stulti et tardi corde, re- pleti plane phariseico spiritu, liquentes culicem et camelum glu- cientes! Iurare licet, non licet periurare... Vide illos hereticos, vide crines, qui gloriantur, se legis iota non preterire, et ea, que sunt consueta prohibent, quia omnino prohibita sectantur atque zelantur“ ... Sed solent excusandas excusaciones in peccatis illud precedere dicentes, quod iuramus, non periuramus, quia aliud in corde habemus et aliud in ore et hoc quidem anceps est periu- rium, quia contra conscienciam et mentem. Sed si dicunt, quod non contra mentem, ecce iuramentum intelligitur secundum volun- tatem accipientis et deferentis, sed non offerentis animum, et qui ficte iurat, periurat...(88 a 1). ...Sed amplius heretici faciunt. Nam et confessionem sacra- mentalem vel penitencialem produnt et quelibet archana et secreta, cum illud odio peccatorum facerent, cum tamen, ut traditores perversi hoc faciant et sunt digni deposicione. Et sequitur: "Qui... cum factus fuerit, facitis eum filium yehenne duplo, quam vos“, h) id est facitis simulatores et aliorum deceptores magis, quam vos sitis. Docent enim eos se- ductores ex omni parte (88 a11), videlicet in verbis in operibus, in habitu, in gestu et simulata specie sanctitatis, ut quos vidisti simpliciter incedentes, iam reperies cautelosos et astutos. Et qui prius simpliciter............ respondebant, dum in secta aut heresi fuerint, omnia verba plena cautelis effundent et tamquam anguis tuos nexus eludent, nunquam illis verba cum animo con- cordant. Sed, si dixerit tibi, credo, ut interrogas, intendet de sua heresi vel secta. Et si interrogabitur, an ita sit istud vel aliud et ita credit, respondebit non directe. Sed dicet: „Et quomodo pos- set secus fieri“? vel simili evasione. Sed ex illis esse solent, ut qui ex ipsis antea simpliciter credebant, iam racionibus vol(un)t a scripturis moveri, et qui precedenter verba reverenter suscipie- bant, iam se illa melius intelligere iactabit. Et dum ad aliquod notabile et sibi contrarium respondere debuerit, inquisitus, num- quam pure, sed aut capitose aut evasive aut declinando propo- situm respondebit et tales sunt simulatores. Et secundum beatum Gregorium super illud Job XXXVI. c. dicit: „Callidi illi norunt occultare, quod est, et ostendere, quod non est et vera male pre- mere et bona falsa monstrare.“ Et ideo tales heretici discernun- tur, quia Cristus discipulis simplicitatem non abstulit, quando scienciam donavit. Sed hec simplicitas recedit et succedit astucia serpentina potens ad decipiendum. Nam tales omnia aliter faciunt, quam videntur, et quecumque in aperto fuerint, ab illis omnia simulata et contecta iniquitate, sed ab effectu discernuntur, quia sunt humiles, sed sine despectu, sunt pauperes, sed sine defectu, de quibus beatus Bernardus „Super cantica“ sermone XIII. h) Sv. Mat., XXIII., 15. 33*
noli. Cum vero heretici alias, nec tenuiter quidem, iurare nullatenus acquiescunt propter illud in ewangelio: „Noli iurare per celum nec per terram etc.“ Et ulterius subdit: „O stulti et tardi corde, re- pleti plane phariseico spiritu, liquentes culicem et camelum glu- cientes! Iurare licet, non licet periurare... Vide illos hereticos, vide crines, qui gloriantur, se legis iota non preterire, et ea, que sunt consueta prohibent, quia omnino prohibita sectantur atque zelantur“ ... Sed solent excusandas excusaciones in peccatis illud precedere dicentes, quod iuramus, non periuramus, quia aliud in corde habemus et aliud in ore et hoc quidem anceps est periu- rium, quia contra conscienciam et mentem. Sed si dicunt, quod non contra mentem, ecce iuramentum intelligitur secundum volun- tatem accipientis et deferentis, sed non offerentis animum, et qui ficte iurat, periurat...(88 a 1). ...Sed amplius heretici faciunt. Nam et confessionem sacra- mentalem vel penitencialem produnt et quelibet archana et secreta, cum illud odio peccatorum facerent, cum tamen, ut traditores perversi hoc faciant et sunt digni deposicione. Et sequitur: "Qui... cum factus fuerit, facitis eum filium yehenne duplo, quam vos“, h) id est facitis simulatores et aliorum deceptores magis, quam vos sitis. Docent enim eos se- ductores ex omni parte (88 a11), videlicet in verbis in operibus, in habitu, in gestu et simulata specie sanctitatis, ut quos vidisti simpliciter incedentes, iam reperies cautelosos et astutos. Et qui prius simpliciter............ respondebant, dum in secta aut heresi fuerint, omnia verba plena cautelis effundent et tamquam anguis tuos nexus eludent, nunquam illis verba cum animo con- cordant. Sed, si dixerit tibi, credo, ut interrogas, intendet de sua heresi vel secta. Et si interrogabitur, an ita sit istud vel aliud et ita credit, respondebit non directe. Sed dicet: „Et quomodo pos- set secus fieri“? vel simili evasione. Sed ex illis esse solent, ut qui ex ipsis antea simpliciter credebant, iam racionibus vol(un)t a scripturis moveri, et qui precedenter verba reverenter suscipie- bant, iam se illa melius intelligere iactabit. Et dum ad aliquod notabile et sibi contrarium respondere debuerit, inquisitus, num- quam pure, sed aut capitose aut evasive aut declinando propo- situm respondebit et tales sunt simulatores. Et secundum beatum Gregorium super illud Job XXXVI. c. dicit: „Callidi illi norunt occultare, quod est, et ostendere, quod non est et vera male pre- mere et bona falsa monstrare.“ Et ideo tales heretici discernun- tur, quia Cristus discipulis simplicitatem non abstulit, quando scienciam donavit. Sed hec simplicitas recedit et succedit astucia serpentina potens ad decipiendum. Nam tales omnia aliter faciunt, quam videntur, et quecumque in aperto fuerint, ab illis omnia simulata et contecta iniquitate, sed ab effectu discernuntur, quia sunt humiles, sed sine despectu, sunt pauperes, sed sine defectu, de quibus beatus Bernardus „Super cantica“ sermone XIII. h) Sv. Mat., XXIII., 15. 33*
Strana 34
„Ypocrite volunt esse humiles sine despectu, pauperes sine defectu, tamen vestiti sine solicitudine, delicate pasci sine labore, aliis adulantes, aliis invidentes, aliis detrahentes, mordaces ut canes, dolosi ut wlpes, superbi, ut leones, exterius, ut oves, intrinsecus sunt lupi rapaces. Volunt esse sine auctoritate iudices, sine visu testes, sine processu doctores, postremo falsi accusatores et omni virtute carentes." Istis signis optime cognosces hereticos, nam quos videris ita ambulantes et ita (88b1) viventes, ypocritas, nutritores hereseos existimare sine dubietate poteris, semper enim aliquid ostendunt et adsunt, cum simplicitate ostendunt astuti sunt, ut wlpes et pleni cautelis dolosis et astuciarum fraudibus. Tercia pars signorum. Sed, postquam de adversariorum ecclesie et hereticorum iudi- ciis et signis duplicibus iam premissum est, tam videlicet de illis, qui arte doctrine, quam moribus fallacibus decipiunt, eciam pauca notanda sunt de illorum persecucione, et de signis, que exarranda persecucionem, molestationem, inquietacionem et diversis actibus et generibus malignorum operum deprehendi et investigari possunt. Est enim istud tercium genus, quod iam malicia sua in palam et publicum, diversis iniquitatibus et perse- cucionibus prodit lacerando et molestando ecclesiam. Et licet prima signa, sicut premisimus consistant in doctrina falsa et in- obediencia, ex scripturis colorata, altera in falsis moribus et no- civis ac inobedientibus. Ita vero consistunt ex dolo et vi simul composita, quia persequentes per dolum primo decipiunt et cum potestatem assecuntur, potencia insecuntur et opprimunt fideles. XXV. signum. Vigesimum quintum signum hereticorum ex modo persecu- cionis est notandum. Asserunt illi, aput suos licitum esse per- sequi catholicos, tanquam perversos, ut intrent in sectam per illud ewangelicum: „Compelle intrare.“ ch) Et dum videntes ca- tholicos pacientes, insultant illis, dicentes, fortunam tantum illi de secta sua applaudere, tanquam iustioribus et ita mulfos decipiunt et cathenis suis alligant... (88 b11)... Nec illis hoc applaudet ewangelicum „Compelle intrare“, quia secundum Augustinum... heretici domum non habent, nec eam ostendere possunt, quia domus, ad quam compellendi sunt male sencientes, est ecclesia dei. Sed heretici tantum angulos et particulas habent... (89b1)... ...Non curent, itaque, catholici, si heretici huius mundi co- piam, fortunam aut felicitatem obiciant, cum id faciet filius per- dicionis, Anticrist. Jesus enim suis discipulis pacienciam com- mendavit et quod multa passuri essent, predixit... Illa enim ipsis propria cupiditas excecat illos et facit eos hereticos et ideo non curandum, si catholicis insultant... (89 b11)... ch) Luc., XIV., 23. 34*
„Ypocrite volunt esse humiles sine despectu, pauperes sine defectu, tamen vestiti sine solicitudine, delicate pasci sine labore, aliis adulantes, aliis invidentes, aliis detrahentes, mordaces ut canes, dolosi ut wlpes, superbi, ut leones, exterius, ut oves, intrinsecus sunt lupi rapaces. Volunt esse sine auctoritate iudices, sine visu testes, sine processu doctores, postremo falsi accusatores et omni virtute carentes." Istis signis optime cognosces hereticos, nam quos videris ita ambulantes et ita (88b1) viventes, ypocritas, nutritores hereseos existimare sine dubietate poteris, semper enim aliquid ostendunt et adsunt, cum simplicitate ostendunt astuti sunt, ut wlpes et pleni cautelis dolosis et astuciarum fraudibus. Tercia pars signorum. Sed, postquam de adversariorum ecclesie et hereticorum iudi- ciis et signis duplicibus iam premissum est, tam videlicet de illis, qui arte doctrine, quam moribus fallacibus decipiunt, eciam pauca notanda sunt de illorum persecucione, et de signis, que exarranda persecucionem, molestationem, inquietacionem et diversis actibus et generibus malignorum operum deprehendi et investigari possunt. Est enim istud tercium genus, quod iam malicia sua in palam et publicum, diversis iniquitatibus et perse- cucionibus prodit lacerando et molestando ecclesiam. Et licet prima signa, sicut premisimus consistant in doctrina falsa et in- obediencia, ex scripturis colorata, altera in falsis moribus et no- civis ac inobedientibus. Ita vero consistunt ex dolo et vi simul composita, quia persequentes per dolum primo decipiunt et cum potestatem assecuntur, potencia insecuntur et opprimunt fideles. XXV. signum. Vigesimum quintum signum hereticorum ex modo persecu- cionis est notandum. Asserunt illi, aput suos licitum esse per- sequi catholicos, tanquam perversos, ut intrent in sectam per illud ewangelicum: „Compelle intrare.“ ch) Et dum videntes ca- tholicos pacientes, insultant illis, dicentes, fortunam tantum illi de secta sua applaudere, tanquam iustioribus et ita mulfos decipiunt et cathenis suis alligant... (88 b11)... Nec illis hoc applaudet ewangelicum „Compelle intrare“, quia secundum Augustinum... heretici domum non habent, nec eam ostendere possunt, quia domus, ad quam compellendi sunt male sencientes, est ecclesia dei. Sed heretici tantum angulos et particulas habent... (89b1)... ...Non curent, itaque, catholici, si heretici huius mundi co- piam, fortunam aut felicitatem obiciant, cum id faciet filius per- dicionis, Anticrist. Jesus enim suis discipulis pacienciam com- mendavit et quod multa passuri essent, predixit... Illa enim ipsis propria cupiditas excecat illos et facit eos hereticos et ideo non curandum, si catholicis insultant... (89 b11)... ch) Luc., XIV., 23. 34*
Strana 35
XXVI. signum. Vigesimum sextum signum ex persecucione cognoscendi hereticum. Heretici, quos secte sue viderint inimicos et illi posse nocere, contra ipsos diversa varia conficta et singulari arte composita crimina excogitant, ut illos aput plebes infames et odiosos redderent et coniuncti magnatibus et potentibus eciam mendaciis tales accusare et perdere querunt, et quid in aliis per- magnis criminibus detestantur, aput suos leviter iudicant et in- dulgent, dummodo catholicos confundant et persequuntur... ... Sunt eciam alia in persequendo catholicos dyabolica a- stucia inbuti heretici. Nam, quod in catholicis gravissime aput populum et suos iudicant et reprehendunt, in suis alleviant, ymmo- met talia committunt et se excusant, illud sibi licencius aut minus iudicantes... (91 b1)... Ita fit aput sectarios, quibus hoc proprium est, ut perse- querentur, tam aperte tam calumpniose, tunc obtrectatorie et pre- cipue secundum preallegatum lectorem (= S. Gregorium) aput wlgus ignobile. XXVII. signum. Vigesimum septimum signum ex persecucione cognoscendi hereticum. Heretici, dum in potencia crescunt............... plebibus seductis aut principibus, iustos expellunt, rectores, pon- tifices et prelatos, ecclesias invadunt, catholicos non consencientes diversis nunciis fatigant, ad sua sacramenta per potenciam ire compellunt et per vim infundunt, manus crudeles fidelibus po- tenter iniciunt, a suis sepulturis, tanquam ipsi sancciores essent, repellunt... (92 a1)... numquid et apud Bohemos aliunde tempore Zyzce talia defuerunt, et modo, licet non ita extreme similitudine tamen quadam utitur Rokyczanus?... (93 b11)... XXVIII. signum. Vigesimum octavum signum hereticorum: Habent enim he- retici hoc proprium, quod tamquam una gleba luti ac sceni di- versi generis vermes unus ab altero exeunt et procedunt, divisa tamen capita habent et sese mutuo ex quodam fastu superbie persecuntur, contra catholicos tamen semper existunt, ut caudis uniti et colligati. In hoc signo tria comprehenduntur: Primo, quia una heresis ab alia procedit et traducitur. Secundo, quia divisi, ut frequenter, inter se existunt et se mutuo persecuntur. 3°, quia tamquam caudis coniuncti contra ecclesiam in pari spiritu erroris decertant (94 b1). XXIX. signum Vigesimum nonum signum. Numquam illi in uno errore conten- tantur, sed communiter de malo et de uno in alterum succedunt. 35*
XXVI. signum. Vigesimum sextum signum ex persecucione cognoscendi hereticum. Heretici, quos secte sue viderint inimicos et illi posse nocere, contra ipsos diversa varia conficta et singulari arte composita crimina excogitant, ut illos aput plebes infames et odiosos redderent et coniuncti magnatibus et potentibus eciam mendaciis tales accusare et perdere querunt, et quid in aliis per- magnis criminibus detestantur, aput suos leviter iudicant et in- dulgent, dummodo catholicos confundant et persequuntur... ... Sunt eciam alia in persequendo catholicos dyabolica a- stucia inbuti heretici. Nam, quod in catholicis gravissime aput populum et suos iudicant et reprehendunt, in suis alleviant, ymmo- met talia committunt et se excusant, illud sibi licencius aut minus iudicantes... (91 b1)... Ita fit aput sectarios, quibus hoc proprium est, ut perse- querentur, tam aperte tam calumpniose, tunc obtrectatorie et pre- cipue secundum preallegatum lectorem (= S. Gregorium) aput wlgus ignobile. XXVII. signum. Vigesimum septimum signum ex persecucione cognoscendi hereticum. Heretici, dum in potencia crescunt............... plebibus seductis aut principibus, iustos expellunt, rectores, pon- tifices et prelatos, ecclesias invadunt, catholicos non consencientes diversis nunciis fatigant, ad sua sacramenta per potenciam ire compellunt et per vim infundunt, manus crudeles fidelibus po- tenter iniciunt, a suis sepulturis, tanquam ipsi sancciores essent, repellunt... (92 a1)... numquid et apud Bohemos aliunde tempore Zyzce talia defuerunt, et modo, licet non ita extreme similitudine tamen quadam utitur Rokyczanus?... (93 b11)... XXVIII. signum. Vigesimum octavum signum hereticorum: Habent enim he- retici hoc proprium, quod tamquam una gleba luti ac sceni di- versi generis vermes unus ab altero exeunt et procedunt, divisa tamen capita habent et sese mutuo ex quodam fastu superbie persecuntur, contra catholicos tamen semper existunt, ut caudis uniti et colligati. In hoc signo tria comprehenduntur: Primo, quia una heresis ab alia procedit et traducitur. Secundo, quia divisi, ut frequenter, inter se existunt et se mutuo persecuntur. 3°, quia tamquam caudis coniuncti contra ecclesiam in pari spiritu erroris decertant (94 b1). XXIX. signum Vigesimum nonum signum. Numquam illi in uno errore conten- tantur, sed communiter de malo et de uno in alterum succedunt. 35*
Strana 36
... Ita faciunt heretici, nam et si una via aut modus erroris precluditur, mox alia sub alio colore eligunt et docent... Habent heretici hoc proprium, quod in eo gradu, in quo de ecclesia exeunt, diu stare non possunt, sed ad deteriora cotidie ruunt (95 b1) et siciendo peiora in multis partibus scindunt atque a semetipsis plerumque in alteracione dividuntur. Vidimus horum exempla superius: Sed, quid dicimus, qui Bohemiam novimus? Poterit-ne et ibi hiis testimoniis exempli credere, ubi Johannes Hus primus repertor in suo malo gradu ab ecclesia discedens, suos errores funabatur. Sed, ecce! alter Jacobellus non contentabatur illius errore, sed eciam plura adiecit, ymmo, quod ille verbo, iste facto exe- quebatur. Et licet ille occulte, iste iam aperte remanenciam panis in sacramento asserebat. Sed adhuc ulterius! Ambro- sius presbyter et Johannes, qui decapitatus est non sufficie- bant in eorum seminacione, verum eciam contra facientes et non consencientes occidendos traderent, sicut consulibus Nove Civitatis fecerunt. Sed ultra non sufficiebant domi persequi, sed omnes in regno et extra regnum comprehendere mercedem et persequi ac dicere, iam regnum celorum appropinquare et iam esse annum remissionis. Sed adhuc non sufficiebat! Zizka cum suis occidendo, mortificando, mactando utriusque (sexus) ho- mines et sacerdotes ac religiosos, verum eciam ecclesias et mo- nasteria et sacra loca incendio annichilasset, ac vasa inpudice dehonestasset, alibi sacramenta pedibus, prophanisque manibus blasphemasset et ex vestibus sacris meretricibus vestes iniqui dyaboli filii illusorie contra deum et ecclesiam parassent. Sed adhuc non sufficiebant in illo gradu, nisi et Pykardi, qui nudi incedebant et inter se Moysen et Mariam, tamquam dei nuncios constituissent, ac omnia corpori et libidini placita indulsissent, et omnes, quos poterant, persecuti fuissent, quos Zyzka destruxit, hoc contentabatur malignum genus. Sed isti illos inter se mutuo delebant et persequebantur, aliis ista, aliis alia docentibus. Sa- cerdotes enim Thaborite omnia respuebant ecclesiastica orna- menta, vestes, vasa, ecclesias, sed alii aliqua suscipiebant, aliqua reiciebant. Thaborite festivitates, ieiunia ecclesie condempnabant, tantum diem dominicum feriantes. Omnes ritus ecclesiasticos, tam misse, quam aliorum officiorum reiecerant et detestabantur. Sed alii tantum, que sibi videbantur, accipiebant (95 b11), sicut Rokyczana cum suis et inter se mutuo magnis flagrabant odiis, bellis et homicidiis et sedicionibus infinitis. Sed, postquam ad ecclesie unitatem vocarentur, Thaborite, Hussite, Rokyczaniste, iam 4 tantum articulos defendere conabantur, qui prius centum et ultra habuerant. Sed postmodum in uno contenti, ad alios viceversa recidivarunt. Et Rokyczan ceteros destruens, suum con- tinuat, ita, ut pueros sacramento venerabili post baptismum com- municare non timeant, obedienciam omnem respuant, iudicant causas matrimoniales cum sutoribus, sartoribus et laycis et se, ut Symee iudiciis preficiunt. Ritus, non sicut ecclesia, sed, ut ipsi statuunt et decernunt. Et tantum ea, que ipsi docent, licite 36*
... Ita faciunt heretici, nam et si una via aut modus erroris precluditur, mox alia sub alio colore eligunt et docent... Habent heretici hoc proprium, quod in eo gradu, in quo de ecclesia exeunt, diu stare non possunt, sed ad deteriora cotidie ruunt (95 b1) et siciendo peiora in multis partibus scindunt atque a semetipsis plerumque in alteracione dividuntur. Vidimus horum exempla superius: Sed, quid dicimus, qui Bohemiam novimus? Poterit-ne et ibi hiis testimoniis exempli credere, ubi Johannes Hus primus repertor in suo malo gradu ab ecclesia discedens, suos errores funabatur. Sed, ecce! alter Jacobellus non contentabatur illius errore, sed eciam plura adiecit, ymmo, quod ille verbo, iste facto exe- quebatur. Et licet ille occulte, iste iam aperte remanenciam panis in sacramento asserebat. Sed adhuc ulterius! Ambro- sius presbyter et Johannes, qui decapitatus est non sufficie- bant in eorum seminacione, verum eciam contra facientes et non consencientes occidendos traderent, sicut consulibus Nove Civitatis fecerunt. Sed ultra non sufficiebant domi persequi, sed omnes in regno et extra regnum comprehendere mercedem et persequi ac dicere, iam regnum celorum appropinquare et iam esse annum remissionis. Sed adhuc non sufficiebat! Zizka cum suis occidendo, mortificando, mactando utriusque (sexus) ho- mines et sacerdotes ac religiosos, verum eciam ecclesias et mo- nasteria et sacra loca incendio annichilasset, ac vasa inpudice dehonestasset, alibi sacramenta pedibus, prophanisque manibus blasphemasset et ex vestibus sacris meretricibus vestes iniqui dyaboli filii illusorie contra deum et ecclesiam parassent. Sed adhuc non sufficiebant in illo gradu, nisi et Pykardi, qui nudi incedebant et inter se Moysen et Mariam, tamquam dei nuncios constituissent, ac omnia corpori et libidini placita indulsissent, et omnes, quos poterant, persecuti fuissent, quos Zyzka destruxit, hoc contentabatur malignum genus. Sed isti illos inter se mutuo delebant et persequebantur, aliis ista, aliis alia docentibus. Sa- cerdotes enim Thaborite omnia respuebant ecclesiastica orna- menta, vestes, vasa, ecclesias, sed alii aliqua suscipiebant, aliqua reiciebant. Thaborite festivitates, ieiunia ecclesie condempnabant, tantum diem dominicum feriantes. Omnes ritus ecclesiasticos, tam misse, quam aliorum officiorum reiecerant et detestabantur. Sed alii tantum, que sibi videbantur, accipiebant (95 b11), sicut Rokyczana cum suis et inter se mutuo magnis flagrabant odiis, bellis et homicidiis et sedicionibus infinitis. Sed, postquam ad ecclesie unitatem vocarentur, Thaborite, Hussite, Rokyczaniste, iam 4 tantum articulos defendere conabantur, qui prius centum et ultra habuerant. Sed postmodum in uno contenti, ad alios viceversa recidivarunt. Et Rokyczan ceteros destruens, suum con- tinuat, ita, ut pueros sacramento venerabili post baptismum com- municare non timeant, obedienciam omnem respuant, iudicant causas matrimoniales cum sutoribus, sartoribus et laycis et se, ut Symee iudiciis preficiunt. Ritus, non sicut ecclesia, sed, ut ipsi statuunt et decernunt. Et tantum ea, que ipsi docent, licite 36*
Strana 37
esse in ecclesiis, alia in scripturis, docent, non esse fundata. Et omnia, que agunt et supra scripta agebant, colorant articulo communionis utriusque speciei ad populum laycalem. In hoc primo exierant et se diviserant ab ecclesia. Sed quibus constare potest de universis, que per illos postmodum agebantur? Ecce quot cumulata sunt et hodie fiunt, tamen omnia illo uno ad po- pulum colorantur et numquam pauperes in eodem statu permanent. Sed dyetim aut novas inveniunt aut antiquas innovant sectas. Pauca de illis, sed vides, quantum ita evenit, ut dictum ab ec- clesia disceditur in eodem gradu erroris erronei stare non possunt et per hoc plurium discernuntur. XXX. signum. Trigesimum signum hereticorum a proprietate ipsos conco- mitante. Habent illi faciem et oculos deiectos, ita, ut hominem nequam, nec claro intuitu aspicere et sunt colore pallidi et ob- scuri... (96 b11)... XXXI. signum. Tricesimum primum ac in hoc opere ultimum signum est hereticorum: Sunt illi in erroribus, opinionibus, heresibus et pseudodoctrinis adeo obstinati, quod nec amonicione, nec cor- reccione, nec iudicio reducuntur ecclesie, sed pocius contra omnem veritatem se extollentes in heresibus moriuntur. (97b11) ...Deo Patri, Filio et Spiritui sancto graciarum acciones sint et beatissime Virgini Marie, scriptum et finitum, Anno Domini. 1462 et finitum feria III. in carnisprivio, proximo ante festum transclacionis S. We(ncesla)i. CONFESSIONES SECTARUM BOHEMICARUM, TESTE. PETRO DE CLATOVIA. (Codex arch. Mor., No. 211.) Nota, quod sub hoc sceleratissimo heresiarcha Rokyczana totum regnum Boemie contabuit et Moravie divisum miserabiliter in multas sectas et in tantum invaluerunt huiusmodi secte, quod una aliam delere omnibus modis sathagebat. Nam aliqui Wicle- fiste dicebantur et erant, ut Rokyczana, heresiarcha modernus et eius socius, Petrus Anglicus, pessimus. Alii fuere Hussite, alii Thaborite, alii Adamite, quos Ziska, gubernator Pragensium delevit, alii Vespertiliones, in parva civitate Pragensi et in aliis locis, qui sabbatum pro dominica coluerunt. Alii Hermonite, alii Orphani, alii Segovite, qui inventi sunt sub tuicione ipsissimi heresiarche Rokyczane, commorantur in diversis locis, libidinose 37"
esse in ecclesiis, alia in scripturis, docent, non esse fundata. Et omnia, que agunt et supra scripta agebant, colorant articulo communionis utriusque speciei ad populum laycalem. In hoc primo exierant et se diviserant ab ecclesia. Sed quibus constare potest de universis, que per illos postmodum agebantur? Ecce quot cumulata sunt et hodie fiunt, tamen omnia illo uno ad po- pulum colorantur et numquam pauperes in eodem statu permanent. Sed dyetim aut novas inveniunt aut antiquas innovant sectas. Pauca de illis, sed vides, quantum ita evenit, ut dictum ab ec- clesia disceditur in eodem gradu erroris erronei stare non possunt et per hoc plurium discernuntur. XXX. signum. Trigesimum signum hereticorum a proprietate ipsos conco- mitante. Habent illi faciem et oculos deiectos, ita, ut hominem nequam, nec claro intuitu aspicere et sunt colore pallidi et ob- scuri... (96 b11)... XXXI. signum. Tricesimum primum ac in hoc opere ultimum signum est hereticorum: Sunt illi in erroribus, opinionibus, heresibus et pseudodoctrinis adeo obstinati, quod nec amonicione, nec cor- reccione, nec iudicio reducuntur ecclesie, sed pocius contra omnem veritatem se extollentes in heresibus moriuntur. (97b11) ...Deo Patri, Filio et Spiritui sancto graciarum acciones sint et beatissime Virgini Marie, scriptum et finitum, Anno Domini. 1462 et finitum feria III. in carnisprivio, proximo ante festum transclacionis S. We(ncesla)i. CONFESSIONES SECTARUM BOHEMICARUM, TESTE. PETRO DE CLATOVIA. (Codex arch. Mor., No. 211.) Nota, quod sub hoc sceleratissimo heresiarcha Rokyczana totum regnum Boemie contabuit et Moravie divisum miserabiliter in multas sectas et in tantum invaluerunt huiusmodi secte, quod una aliam delere omnibus modis sathagebat. Nam aliqui Wicle- fiste dicebantur et erant, ut Rokyczana, heresiarcha modernus et eius socius, Petrus Anglicus, pessimus. Alii fuere Hussite, alii Thaborite, alii Adamite, quos Ziska, gubernator Pragensium delevit, alii Vespertiliones, in parva civitate Pragensi et in aliis locis, qui sabbatum pro dominica coluerunt. Alii Hermonite, alii Orphani, alii Segovite, qui inventi sunt sub tuicione ipsissimi heresiarche Rokyczane, commorantur in diversis locis, libidinose 37"
Strana 38
viventes, omni voluptati dediti, qui comedunt carnes in ieiunio, de fide Cristi et cultu divino penitus ignorantes. Secta autem Vespertilionistarum permixta est heresibus pre- cedentibus. (Sequuntur articuli. Vide pag. 43—47.) (In fine legitur: „Aliquibus eciam videtur, quod hec secta processit ab Anglicis et demum declinavit ad Franciam atque inde pervenit ad Boemiam. Sed undecumque venit ad terram Boe- mie, spiritu maligno satore malorum est disposita“.1) SEQUITUR ERROR HUSSITARUM SIVE RUNCARIORUM, QUI EST IN REGNO BOEMIE ET MORAVIE (ET EST PARS CUM PAUPERIBUS DE LUGDUNO, DE QUIBUS REINHERUS).2) Primo, quia se solos clericos dei et ecclesiam vocant et dis- cipulos Cristi. 2. dicunt, se esse apostolos Cristi, veros successores et habere auctoritatem ligandi et solvendi. 3. dicunt, ecclesiam Romanam meretricem et Babilon et om- nes ei obedientes esse dampnandos. 4. dicunt, omnes sanctos et sanctas a tempore Silvestri pape esse dampnatos. 5. dicunt, quod nulla miracula sunt vera in ecclesia cristiana. 6. dicunt, quod omnia statuta ecclesie post ascensionem Cristi non sunt servanda, nec alicuius esse valoris. 7. Quod festivitates sanctorum, ieiunia, ordines, benedieciones, officia ecclesie et similia nulla sunt, nec alicuius valoris. 8. dicunt, quod omnia talia esse per avariciam a clericis in- venta et statuta, ut ea ad suum questum reducant. 9. dicunt, tunc hominem baptizari, cum in eorum heresim fuerit inductus (330 a11). 10. dicunt, baptismum non valere pueris, eo quod nondum actualiter credere possunt. 11. dicunt, confirmacionis sacramentum nichil esse. 12. dicunt, episcopos et clericos et religiosos esse scribas et phariseos, apostolorum et Cristi persecutores. 13. dicunt, corpus Cristi in sanguinem in veritate post pro- lacionem verborum Cristi non esse, set tantum panem et vinum benedictum in figura corporis Cristi, sicut petra autem erat Cristus. 14. dicunt, quod sacerdos peccator non potest aliquando solvere, vel ligare. 15. dicunt, extremam unccionem nichil valere. 16. dicunt, matrimonium fornicacionem esse iuratam. 17. dicunt, preter matrimonium omnes fornicaciones et im- mundicias luxurie esse licitas, allegantes ilud apostoli: „Melius est nubere, quam uri“. 1) Fol. 329 b11 — 333 a11. 2) In marg. 38*
viventes, omni voluptati dediti, qui comedunt carnes in ieiunio, de fide Cristi et cultu divino penitus ignorantes. Secta autem Vespertilionistarum permixta est heresibus pre- cedentibus. (Sequuntur articuli. Vide pag. 43—47.) (In fine legitur: „Aliquibus eciam videtur, quod hec secta processit ab Anglicis et demum declinavit ad Franciam atque inde pervenit ad Boemiam. Sed undecumque venit ad terram Boe- mie, spiritu maligno satore malorum est disposita“.1) SEQUITUR ERROR HUSSITARUM SIVE RUNCARIORUM, QUI EST IN REGNO BOEMIE ET MORAVIE (ET EST PARS CUM PAUPERIBUS DE LUGDUNO, DE QUIBUS REINHERUS).2) Primo, quia se solos clericos dei et ecclesiam vocant et dis- cipulos Cristi. 2. dicunt, se esse apostolos Cristi, veros successores et habere auctoritatem ligandi et solvendi. 3. dicunt, ecclesiam Romanam meretricem et Babilon et om- nes ei obedientes esse dampnandos. 4. dicunt, omnes sanctos et sanctas a tempore Silvestri pape esse dampnatos. 5. dicunt, quod nulla miracula sunt vera in ecclesia cristiana. 6. dicunt, quod omnia statuta ecclesie post ascensionem Cristi non sunt servanda, nec alicuius esse valoris. 7. Quod festivitates sanctorum, ieiunia, ordines, benedieciones, officia ecclesie et similia nulla sunt, nec alicuius valoris. 8. dicunt, quod omnia talia esse per avariciam a clericis in- venta et statuta, ut ea ad suum questum reducant. 9. dicunt, tunc hominem baptizari, cum in eorum heresim fuerit inductus (330 a11). 10. dicunt, baptismum non valere pueris, eo quod nondum actualiter credere possunt. 11. dicunt, confirmacionis sacramentum nichil esse. 12. dicunt, episcopos et clericos et religiosos esse scribas et phariseos, apostolorum et Cristi persecutores. 13. dicunt, corpus Cristi in sanguinem in veritate post pro- lacionem verborum Cristi non esse, set tantum panem et vinum benedictum in figura corporis Cristi, sicut petra autem erat Cristus. 14. dicunt, quod sacerdos peccator non potest aliquando solvere, vel ligare. 15. dicunt, extremam unccionem nichil valere. 16. dicunt, matrimonium fornicacionem esse iuratam. 17. dicunt, preter matrimonium omnes fornicaciones et im- mundicias luxurie esse licitas, allegantes ilud apostoli: „Melius est nubere, quam uri“. 1) Fol. 329 b11 — 333 a11. 2) In marg. 38*
Strana 39
18. dicunt, quod omnes vere petentes debitum a muliere coniugata, vidua, virgine et solvens non peccat, e contra omnis mulier petens virum etc. 19. dicunt omne iuramentum esse illicitum, tunc pro re vera et esse mortale peccatum. 20. dicunt, peccatum esse irremissibile et in spiritum sanc- tum, prodere habere hereticum. 21. dicunt, peccatum est occidere manu propria volatilia, reptilia aut in aquis natancia. 22. dicunt, non esse purgatorium, sed homines post mortem transire aut ad infernum, aut ducere in celum. 23. dicunt, quod sancti suis oracionibus iuware non possunt. 24. Quod Virgo Maria plures filios habuit, quam unum, al- legantes illud ewangeliste: „Et peperit filium suum primogenitum“. 25. dicunt, religiosos omnes esse dyabolos iam natos. 26. dicunt, quod episcopi sunt pharizei. 27. dicunt, quod virginitas est tamquam arbor sine fructu. 28. dicunt, quod opera bona in die festo sit non agere ma- lum, nec peccatum, sicut ecclesias, monasteria exurere non est peccatum, sed meritum. 29. dicunt, quod occidere homines seculares vel spirituales sectam eorum confundentes, non est peccatum. 30. dicunt, quod sacerdotes regulares et seculares licite matri- monium possunt contrahere sine omni peccato. 31. dicunt, quod sacerdotes diligere et tenere paupertatem et census relinquere. 32. dicunt, quod ymagines fieri non debent. 33. dicunt, quod omnia debent esse communia, sicut silve, piscine (330b1), flumina et alia similia. 34. dicunt, quod confessio auricularis non est necessaria. 35. dicunt, quod ieiunia non sunt tenenda. 36. dicunt, omnes esse in via dampnacionis, qui extra sectam ipsorum moriuntur. SEQUUNTUR ERRORES ROKYCANAE.1) Quidam novelli erronei predicaverunt plurimos errores et plu- ribus locis per prelatos ecclesiarum fuerunt eis interdicte predi- caciones seu sermones. Unde videlicet hic conscripti aliqui errores non tamen omnes, quos plurimi auxerunt sua temeraria predicaci- one. Secuntur ergo ERRORES QUORUMDAM BERNHARDINORUM. Primo dicunt, quod in mortalibus peccatis, qui recipiunt sacramenta, non recipiunt corpus Cristi verum. 2. dicunt, quod sacramentum est sacre rei signum, sed non signatum. 1) Vide: Nejedlý, Mládí Jana z Rokycan. (Č. Č. Mus., 1889.) 39*
18. dicunt, quod omnes vere petentes debitum a muliere coniugata, vidua, virgine et solvens non peccat, e contra omnis mulier petens virum etc. 19. dicunt omne iuramentum esse illicitum, tunc pro re vera et esse mortale peccatum. 20. dicunt, peccatum esse irremissibile et in spiritum sanc- tum, prodere habere hereticum. 21. dicunt, peccatum est occidere manu propria volatilia, reptilia aut in aquis natancia. 22. dicunt, non esse purgatorium, sed homines post mortem transire aut ad infernum, aut ducere in celum. 23. dicunt, quod sancti suis oracionibus iuware non possunt. 24. Quod Virgo Maria plures filios habuit, quam unum, al- legantes illud ewangeliste: „Et peperit filium suum primogenitum“. 25. dicunt, religiosos omnes esse dyabolos iam natos. 26. dicunt, quod episcopi sunt pharizei. 27. dicunt, quod virginitas est tamquam arbor sine fructu. 28. dicunt, quod opera bona in die festo sit non agere ma- lum, nec peccatum, sicut ecclesias, monasteria exurere non est peccatum, sed meritum. 29. dicunt, quod occidere homines seculares vel spirituales sectam eorum confundentes, non est peccatum. 30. dicunt, quod sacerdotes regulares et seculares licite matri- monium possunt contrahere sine omni peccato. 31. dicunt, quod sacerdotes diligere et tenere paupertatem et census relinquere. 32. dicunt, quod ymagines fieri non debent. 33. dicunt, quod omnia debent esse communia, sicut silve, piscine (330b1), flumina et alia similia. 34. dicunt, quod confessio auricularis non est necessaria. 35. dicunt, quod ieiunia non sunt tenenda. 36. dicunt, omnes esse in via dampnacionis, qui extra sectam ipsorum moriuntur. SEQUUNTUR ERRORES ROKYCANAE.1) Quidam novelli erronei predicaverunt plurimos errores et plu- ribus locis per prelatos ecclesiarum fuerunt eis interdicte predi- caciones seu sermones. Unde videlicet hic conscripti aliqui errores non tamen omnes, quos plurimi auxerunt sua temeraria predicaci- one. Secuntur ergo ERRORES QUORUMDAM BERNHARDINORUM. Primo dicunt, quod in mortalibus peccatis, qui recipiunt sacramenta, non recipiunt corpus Cristi verum. 2. dicunt, quod sacramentum est sacre rei signum, sed non signatum. 1) Vide: Nejedlý, Mládí Jana z Rokycan. (Č. Č. Mus., 1889.) 39*
Strana 40
3. dicunt, debere sculpi in forma ferrea ad hostias pinsandas ymago sancti Bernhardini et confici in altari pro sacramento et a cristianis adorari. 4. dicunt, quod misse eorum sunt perfecciores et sancciores. 5. dicunt, quod pictum vel scriptum nomen Jhesus sit tante veneracionis sicut sacramentum. 6. dicunt, quod in predicacione, qui non clamaverit nomen Jhesus, non est in via salutis. 7. dicunt, quod omnis homo, qualitercunque magnus peccator in egritudine extrema positus, si dixerit nomen Jhesus, est de salvandis seu (numero) salvandorum. 8. dicunt, quod ipsi soli perfectam vitam ducunt pre omnibus religiosis, veram paupertatis regulam observantes, videlicet Cristi et apostolorum. 9. dicunt, quod solum hii salvantur ordinis eorum fratres, qui ipsorum perseveranter observaverint religionem. 10. dicunt, se esse Seraphitas de ordine seraph(ico) propter vite et religionis perfeccionem. 11. dicunt, quod ob huiuscemodi perfeccionem vite eorum dum gugulla ipsorum vento impletur seu ampliatur, tunc exit spiritus sanctus. 12. dicunt, cum eleemosinam recipimus, non intuemur hominem vel homines, fixi tunc in contemplacione divina. 13. dicunt, quod eorum oracio sit perfeccior et per con- sequens exaudibilior aput deum pre ceteris religiosis et ideo ipsis solis convenit subveniendum seu danda eleemosina. 14. dicunt, pulverem terre super altare non debere offerre. Ideo pecuniam proiciunt vel removent ab altari. 15. dicunt, quod intrans religionem ipsorum perfeccionem Cristi adipiscitur et apostolorum, et perfeccionem seraphici ordinis archangelici transcendit in celis, propter que se vocant seraphitas et scribunt. 16. dicunt, quod omnis puella intrans religionem sancte Clare de ordine fratrum Minorum vel religionem ordinis fratrum Predi- catorum, non est de salvandis. 17. dicunt, quod homo sive sit (331 b 1) vir sive mulier, si causa visitandi fratrum Predicatorum vel Minorum, intraverit monasteria eorumdem vel aliquid eis in monasterio eis labora- verint, mox talis incurrit excommunicacionem papalem, a qua, ut ipsi dicunt, nemo tales potest absolvere, nisi solus papa vel Capistranus. Qui, ut dicunt, super tales excessus gravissimos, solus Capistranus habet apostolicam auctoritatem. 18. dicunt, quod melius esset et salubrius omni puelle, si pater carnalis vel mater ipsam interficerent, quam darent ad reli- gionem sancte Clare ordinis Minorum aut Predicatorum, quia, ut dicunt, puella datur seu offertur ad dampnacionem. 19. dicunt, quod tales dantes suas puellas prefatis monialibus ordinis Predicatorum vel Minorum sunt involuti excommunicacione papali, a qua nullus potest, ut ipsi dicunt, absolvere, nisi solus dominus papa vel Capistranus. 40*
3. dicunt, debere sculpi in forma ferrea ad hostias pinsandas ymago sancti Bernhardini et confici in altari pro sacramento et a cristianis adorari. 4. dicunt, quod misse eorum sunt perfecciores et sancciores. 5. dicunt, quod pictum vel scriptum nomen Jhesus sit tante veneracionis sicut sacramentum. 6. dicunt, quod in predicacione, qui non clamaverit nomen Jhesus, non est in via salutis. 7. dicunt, quod omnis homo, qualitercunque magnus peccator in egritudine extrema positus, si dixerit nomen Jhesus, est de salvandis seu (numero) salvandorum. 8. dicunt, quod ipsi soli perfectam vitam ducunt pre omnibus religiosis, veram paupertatis regulam observantes, videlicet Cristi et apostolorum. 9. dicunt, quod solum hii salvantur ordinis eorum fratres, qui ipsorum perseveranter observaverint religionem. 10. dicunt, se esse Seraphitas de ordine seraph(ico) propter vite et religionis perfeccionem. 11. dicunt, quod ob huiuscemodi perfeccionem vite eorum dum gugulla ipsorum vento impletur seu ampliatur, tunc exit spiritus sanctus. 12. dicunt, cum eleemosinam recipimus, non intuemur hominem vel homines, fixi tunc in contemplacione divina. 13. dicunt, quod eorum oracio sit perfeccior et per con- sequens exaudibilior aput deum pre ceteris religiosis et ideo ipsis solis convenit subveniendum seu danda eleemosina. 14. dicunt, pulverem terre super altare non debere offerre. Ideo pecuniam proiciunt vel removent ab altari. 15. dicunt, quod intrans religionem ipsorum perfeccionem Cristi adipiscitur et apostolorum, et perfeccionem seraphici ordinis archangelici transcendit in celis, propter que se vocant seraphitas et scribunt. 16. dicunt, quod omnis puella intrans religionem sancte Clare de ordine fratrum Minorum vel religionem ordinis fratrum Predi- catorum, non est de salvandis. 17. dicunt, quod homo sive sit (331 b 1) vir sive mulier, si causa visitandi fratrum Predicatorum vel Minorum, intraverit monasteria eorumdem vel aliquid eis in monasterio eis labora- verint, mox talis incurrit excommunicacionem papalem, a qua, ut ipsi dicunt, nemo tales potest absolvere, nisi solus papa vel Capistranus. Qui, ut dicunt, super tales excessus gravissimos, solus Capistranus habet apostolicam auctoritatem. 18. dicunt, quod melius esset et salubrius omni puelle, si pater carnalis vel mater ipsam interficerent, quam darent ad reli- gionem sancte Clare ordinis Minorum aut Predicatorum, quia, ut dicunt, puella datur seu offertur ad dampnacionem. 19. dicunt, quod tales dantes suas puellas prefatis monialibus ordinis Predicatorum vel Minorum sunt involuti excommunicacione papali, a qua nullus potest, ut ipsi dicunt, absolvere, nisi solus dominus papa vel Capistranus. 40*
Strana 41
20. dicunt, quod non licet alicui cristiano, quantumcunque magno prelato dignissimo seu regi vel principi in preciosis ves- tibus incedere et dicunt, esse pompam, si prelatus incedat in veste sue dignitati convenienti vel princeps seu rex sue maiestati. 21. dampnant omnem hominem, qui eorum perfeccioni et religioni detrahit aut quovis modo eos persequitur. 22. dicunt, quod non licet cristianis balnea pauperibus com- parare seu providere, quia tales, ut ipsi dicunt, impediunt paci- enciam pauperum et humilitatem et per consequens salutem. 23. dicunt, se esse veros paupertatis amatores, sed ob ne- cessitatem defectuum licet habere in marsupiis pecuniam auri et argenti ac uti carnibus bonis vinoque extraneo ad vite conser- vacionem, nec non equitaturas facere per quascumque vias, sti- pata manu militari. 24. eciam ipsi Bernhardini non refugiunt humanas laudes, sed eas quasi expetunt ab hominibus, in sermonibus dicentes publice: „Ecce!, videtis nostram vite sancte perfecionem! Nil terreni possidemus, saccis involvimur, die ac nocte ieiunamus et oramus pro omnibus (331 b11) vobis nobis ergo subveniatis“! 25. quod per quosdam eorum fuerunt mira talia, per que nullus infirmus ad sanitatem veram perducitur, nam, si prima die vel die 2 a videtur aliquis convalescere, demum in eamdem ruit infirmitatem et deterius. 26. dicunt, quod intrantes ordinem fratrum Predicatorum vel Minorum sive monialium illlorum ordinum, quod nemo potest eos absolvere a tali ingressu, ymmo nec papa, ut ipsi dicunt, nec Capistranus, aliter omnes dampnantur. 27. habent modum, recipientes capita mortuorum in predi- cacionibus publice ostendentes populo, proiciunt pugno, dicentes: „Ecce! tu fuisti papa vel rex vel magnus dominus, ubi est tua dignitas vel maiestas, ubi sciencie, ubi thesauri et gloria huius mundi? Cuncta tibi transierunt! Sed modo, ubi est tua anima? In inferno“! 28. dicunt, quod ymago sancte Trinitatis, Pater videlicet in maiestate sedens, tenensque Cristum filium suum et Virginem in cruce pendentem et Spiritum sanctum in specie columbe ab u- troque procedentem non debere pingi, blasphemantes turpiter eamdem picturam. Sed aliam dicunt veram esse et veraciter pin- gendam, scilicet unum caput cum 4 or tantum oculis, habentem tres nasus, tria ora et tres barbas et hanc trinitatem sanctam debere sic effigiari et non aliter. 29. quod sacerdos existens in peccato non conficit corpus Cristi, hoc est, non potest consecrare sacramentum, sed perficit ydolatriam et omnes astantes ibi sunt in excommunicacione pa- pali, a qua non possunt absolvi nec a papa vel Capistrano. 30. dicunt, quod sacerdos existens in peccato mortali non potest sacramenta ecclesiastica ministrare populo, unde si quis sacerdos peccator aliquem peccatorem confitentem sibi absolvit, tunc, sicut ipsi dicunt, dyabolus alium absolvit dyabolum. 41*
20. dicunt, quod non licet alicui cristiano, quantumcunque magno prelato dignissimo seu regi vel principi in preciosis ves- tibus incedere et dicunt, esse pompam, si prelatus incedat in veste sue dignitati convenienti vel princeps seu rex sue maiestati. 21. dampnant omnem hominem, qui eorum perfeccioni et religioni detrahit aut quovis modo eos persequitur. 22. dicunt, quod non licet cristianis balnea pauperibus com- parare seu providere, quia tales, ut ipsi dicunt, impediunt paci- enciam pauperum et humilitatem et per consequens salutem. 23. dicunt, se esse veros paupertatis amatores, sed ob ne- cessitatem defectuum licet habere in marsupiis pecuniam auri et argenti ac uti carnibus bonis vinoque extraneo ad vite conser- vacionem, nec non equitaturas facere per quascumque vias, sti- pata manu militari. 24. eciam ipsi Bernhardini non refugiunt humanas laudes, sed eas quasi expetunt ab hominibus, in sermonibus dicentes publice: „Ecce!, videtis nostram vite sancte perfecionem! Nil terreni possidemus, saccis involvimur, die ac nocte ieiunamus et oramus pro omnibus (331 b11) vobis nobis ergo subveniatis“! 25. quod per quosdam eorum fuerunt mira talia, per que nullus infirmus ad sanitatem veram perducitur, nam, si prima die vel die 2 a videtur aliquis convalescere, demum in eamdem ruit infirmitatem et deterius. 26. dicunt, quod intrantes ordinem fratrum Predicatorum vel Minorum sive monialium illlorum ordinum, quod nemo potest eos absolvere a tali ingressu, ymmo nec papa, ut ipsi dicunt, nec Capistranus, aliter omnes dampnantur. 27. habent modum, recipientes capita mortuorum in predi- cacionibus publice ostendentes populo, proiciunt pugno, dicentes: „Ecce! tu fuisti papa vel rex vel magnus dominus, ubi est tua dignitas vel maiestas, ubi sciencie, ubi thesauri et gloria huius mundi? Cuncta tibi transierunt! Sed modo, ubi est tua anima? In inferno“! 28. dicunt, quod ymago sancte Trinitatis, Pater videlicet in maiestate sedens, tenensque Cristum filium suum et Virginem in cruce pendentem et Spiritum sanctum in specie columbe ab u- troque procedentem non debere pingi, blasphemantes turpiter eamdem picturam. Sed aliam dicunt veram esse et veraciter pin- gendam, scilicet unum caput cum 4 or tantum oculis, habentem tres nasus, tria ora et tres barbas et hanc trinitatem sanctam debere sic effigiari et non aliter. 29. quod sacerdos existens in peccato non conficit corpus Cristi, hoc est, non potest consecrare sacramentum, sed perficit ydolatriam et omnes astantes ibi sunt in excommunicacione pa- pali, a qua non possunt absolvi nec a papa vel Capistrano. 30. dicunt, quod sacerdos existens in peccato mortali non potest sacramenta ecclesiastica ministrare populo, unde si quis sacerdos peccator aliquem peccatorem confitentem sibi absolvit, tunc, sicut ipsi dicunt, dyabolus alium absolvit dyabolum. 41*
Strana 42
31. dicunt, quod omnis cristianus potest sub utraque specie communicare, sicut sub una et salvus fieri. Sed dominus papa hoc impedit. Qui, si non impediret, ut ille predicans dixit, vellet po- pulum communicare sub utraque specie.1) E „LOCUSTARIO“ JOANNIS AQUENSIS PARTES SELECTAE. (Codex bibl. Vaticanae [Ottobonianael. lat. No. 1518). PRIMUM CAPITULUM PRINCIPALE ENARRAT, UNDE ORI- GINALITER PROCESSERUNT BEGARDI. Ad primum itaque accedendo, unde videlicet Begardi pro- cesserint, ut opposita iuxta se posita magis elucescant. Ponenda sunt inprimis dicta atque scripta eorum, ut suis ipsi commentis, sicut Mars cum Venere subtilissimis Volcani cathenalis capti et irretiti in derisum deducantur. Ego ipse id probe conpertum habeo ex disputacione quadam ab uno ipsorum, qui, licet sordide artis, loquaculus tamen ac eorum episcopus erat. Hic, cum in eadem disputacione victus penitus et confusus in technis suis fuisset et fugam pararet interrogatus, quem sue secte primum inventorem dicerent, respondit, quod Petrum Waldensem. Hoc idem testatur frater Jacob Liliensteynensis, qui tribus annis dicit, se inter eos fuisse et hoc a papa ipsorum audivisse. Accedit huc eciam epistola Petri Chelczicensis ad Rokyczanum scripta, ubi simile huic describunt.2) Omnes autem pariter mendacium super menda- cium cumulantes addiderunt, quod idem Petrus Waldensis ger- manus fuerit uterinus Sylvestri, pape primi. Et declinante Sylvestro a perfeccione primitive ecclesie in recipiendo bona temporalia, iste solus ab eo sequestratus et quosdam consentaneos nactus a germano suo, maluit quam a persecucione secedere. Ecce, quam grossa atque inpudica confinxerunt mendacia, propter que omnia dicta et scripta eorum non inmerito sunt suspecta...3) ...Dicitur enim Nicolaus (= dyaconus) a „Nice“, quod est victoria et „laos“ populus, quasi vincens populares, non autem presidentes. Conveniunt namque sordidarum arcium mechanici ex fece et colluvie seculi ad omne malum inflexi, hunc secuntur. Additur eciam sibi cognomen „Advena“, quasi non missus a deo se ingerens et peregrinam doctrinam afferens. Opinati sunt qui- dam Begardos appellari a Pigardia, provincia, que est pars Gallie Belgice, tamquam primus ipsorum4) inde processerit. Sed hec Pigardia dicta est sic a Pontichon castro, quod modo Pichen a 1) Fol. 331 a11—332 a11. 2) Goll, Chelčický a Jednota (4090) považuje obě tato svědectví za nespolehlivá. 3) Fol. 4 a. 4) Fol. 5b. 42*
31. dicunt, quod omnis cristianus potest sub utraque specie communicare, sicut sub una et salvus fieri. Sed dominus papa hoc impedit. Qui, si non impediret, ut ille predicans dixit, vellet po- pulum communicare sub utraque specie.1) E „LOCUSTARIO“ JOANNIS AQUENSIS PARTES SELECTAE. (Codex bibl. Vaticanae [Ottobonianael. lat. No. 1518). PRIMUM CAPITULUM PRINCIPALE ENARRAT, UNDE ORI- GINALITER PROCESSERUNT BEGARDI. Ad primum itaque accedendo, unde videlicet Begardi pro- cesserint, ut opposita iuxta se posita magis elucescant. Ponenda sunt inprimis dicta atque scripta eorum, ut suis ipsi commentis, sicut Mars cum Venere subtilissimis Volcani cathenalis capti et irretiti in derisum deducantur. Ego ipse id probe conpertum habeo ex disputacione quadam ab uno ipsorum, qui, licet sordide artis, loquaculus tamen ac eorum episcopus erat. Hic, cum in eadem disputacione victus penitus et confusus in technis suis fuisset et fugam pararet interrogatus, quem sue secte primum inventorem dicerent, respondit, quod Petrum Waldensem. Hoc idem testatur frater Jacob Liliensteynensis, qui tribus annis dicit, se inter eos fuisse et hoc a papa ipsorum audivisse. Accedit huc eciam epistola Petri Chelczicensis ad Rokyczanum scripta, ubi simile huic describunt.2) Omnes autem pariter mendacium super menda- cium cumulantes addiderunt, quod idem Petrus Waldensis ger- manus fuerit uterinus Sylvestri, pape primi. Et declinante Sylvestro a perfeccione primitive ecclesie in recipiendo bona temporalia, iste solus ab eo sequestratus et quosdam consentaneos nactus a germano suo, maluit quam a persecucione secedere. Ecce, quam grossa atque inpudica confinxerunt mendacia, propter que omnia dicta et scripta eorum non inmerito sunt suspecta...3) ...Dicitur enim Nicolaus (= dyaconus) a „Nice“, quod est victoria et „laos“ populus, quasi vincens populares, non autem presidentes. Conveniunt namque sordidarum arcium mechanici ex fece et colluvie seculi ad omne malum inflexi, hunc secuntur. Additur eciam sibi cognomen „Advena“, quasi non missus a deo se ingerens et peregrinam doctrinam afferens. Opinati sunt qui- dam Begardos appellari a Pigardia, provincia, que est pars Gallie Belgice, tamquam primus ipsorum4) inde processerit. Sed hec Pigardia dicta est sic a Pontichon castro, quod modo Pichen a 1) Fol. 331 a11—332 a11. 2) Goll, Chelčický a Jednota (4090) považuje obě tato svědectví za nespolehlivá. 3) Fol. 4 a. 4) Fol. 5b. 42*
Strana 43
piceis arboribus dicitur, quasi a ponto orta. Numquam autem compertus est aliquis auctorum posuisse, quod inde aliquis he- resiarcharum processerit.1) Et quoniam secundum prophetam res aproprietate nomina sorciuntur, Begardi ubicunque gencium ma- nebant a proprietate operum ipsorum iuxta ydiomata diversa cognomen accipiebant. Ideo Judei, inter quos primum conparue- runt...nomen Begardon inposuerunt. ...Et sic ipsi gloriantur, in primitiva ecclesia orti sunt, di- cente Johanne: „Ex nobis prodierunt, sed non erant ex nobis“ 2) Gloriantur autem de antiquitate illa secundum Gre(gorium), ut ea, que asserunt, commendare stultis mentibus hominum, quasi de antiquitate possint. (sic) Antiquos patres se habere testantur, at- que ipsos doctores ecclesie sue professionis magistros dicunt. Cumque presentes predicatores despiciunt, de antiquorum patrum magisterio falsa presumcione gloriantur, ut ea, que ipsi dicunt, eciam antiquos patres tenuisse fateantur et quatinus hec, quod rectitudinem asserere et astruere non valent, quasi ex illorum auctoritate confirment. DE EXERCICHS BEGARDORUM CAPITULUM TERCIUM. ...Sic locuste iste, id est Begardi... non directe, sed obli- quo atque inflexo ictu, quasi cauda acculeata venenum infundunt. Bis binis namque modis homines wlpinari atque pellicere sive seducere conperti sunt. Primo, quasi blando wltu libertatem ab omni obligacione declarantes et hoc diversimode faciunt. Quod videlicet homo debet libertatem expetere et inquirere in presenti vita, cum et amicule iuxta eorum modulum delicias cibi et potus abhorrent, si includantur et nisi pristine libertati restitute fuerint, minime consolantur, licet..... aliquando cantent, tamen, si se recessus obtulerit, omnibus deliciis preponunt libertatem. „Libertas enim non bene, non eque, neque iuste pro toto mundi tocius venditur, auro, argento et omni lapide preciosor. Perpende igitur, quanta libertas est inter nos respectu vestri ligaminis. Omnia enim nobis omnibus sunt communia. Thesauros multos habemus repositos et non permittitur quisquam egere.3) Non enim inter nos solici- tudo, non cure familiaris distraccio, omnium et singulorum ex thesauris necessitas sublevatur." „Perpende quoque adhuc multo prestanciorem libertatem. Licet enim cuique suo vivere voto. Non alter alteri preponitur, non sacramentis aut inhibicionibus quisquam vinculatur. Ex quo enim deus homini voluntatem dedit liberam, qua racione ea libertate privari et propria sponte permittit se quis ligare? Nonne avari- 1) Jádrem celé věci jest, že bylo skutečně nepravdivostí, jakoby pi- kardství k nám býval přinesl nějaký Pikard z Belgie přišlý. Srov. Palacký, Úber die Beziehungen 21. 2) I., Joann., II., 19. 3) O společných pokladnicích begardských mluví již nejstarší o nich dochované inkvisiční záznamy. (Viz Döllinger, II., 412.). 43*
piceis arboribus dicitur, quasi a ponto orta. Numquam autem compertus est aliquis auctorum posuisse, quod inde aliquis he- resiarcharum processerit.1) Et quoniam secundum prophetam res aproprietate nomina sorciuntur, Begardi ubicunque gencium ma- nebant a proprietate operum ipsorum iuxta ydiomata diversa cognomen accipiebant. Ideo Judei, inter quos primum conparue- runt...nomen Begardon inposuerunt. ...Et sic ipsi gloriantur, in primitiva ecclesia orti sunt, di- cente Johanne: „Ex nobis prodierunt, sed non erant ex nobis“ 2) Gloriantur autem de antiquitate illa secundum Gre(gorium), ut ea, que asserunt, commendare stultis mentibus hominum, quasi de antiquitate possint. (sic) Antiquos patres se habere testantur, at- que ipsos doctores ecclesie sue professionis magistros dicunt. Cumque presentes predicatores despiciunt, de antiquorum patrum magisterio falsa presumcione gloriantur, ut ea, que ipsi dicunt, eciam antiquos patres tenuisse fateantur et quatinus hec, quod rectitudinem asserere et astruere non valent, quasi ex illorum auctoritate confirment. DE EXERCICHS BEGARDORUM CAPITULUM TERCIUM. ...Sic locuste iste, id est Begardi... non directe, sed obli- quo atque inflexo ictu, quasi cauda acculeata venenum infundunt. Bis binis namque modis homines wlpinari atque pellicere sive seducere conperti sunt. Primo, quasi blando wltu libertatem ab omni obligacione declarantes et hoc diversimode faciunt. Quod videlicet homo debet libertatem expetere et inquirere in presenti vita, cum et amicule iuxta eorum modulum delicias cibi et potus abhorrent, si includantur et nisi pristine libertati restitute fuerint, minime consolantur, licet..... aliquando cantent, tamen, si se recessus obtulerit, omnibus deliciis preponunt libertatem. „Libertas enim non bene, non eque, neque iuste pro toto mundi tocius venditur, auro, argento et omni lapide preciosor. Perpende igitur, quanta libertas est inter nos respectu vestri ligaminis. Omnia enim nobis omnibus sunt communia. Thesauros multos habemus repositos et non permittitur quisquam egere.3) Non enim inter nos solici- tudo, non cure familiaris distraccio, omnium et singulorum ex thesauris necessitas sublevatur." „Perpende quoque adhuc multo prestanciorem libertatem. Licet enim cuique suo vivere voto. Non alter alteri preponitur, non sacramentis aut inhibicionibus quisquam vinculatur. Ex quo enim deus homini voluntatem dedit liberam, qua racione ea libertate privari et propria sponte permittit se quis ligare? Nonne avari- 1) Jádrem celé věci jest, že bylo skutečně nepravdivostí, jakoby pi- kardství k nám býval přinesl nějaký Pikard z Belgie přišlý. Srov. Palacký, Úber die Beziehungen 21. 2) I., Joann., II., 19. 3) O společných pokladnicích begardských mluví již nejstarší o nich dochované inkvisiční záznamy. (Viz Döllinger, II., 412.). 43*
Strana 44
cia cleri hoc genus captivitatis adinvenit? Nec enim inter eos libere uti potest quis, quod propriis elaboravit manibus. Omnium illorum partem clerus recipit.1) Veniat in mundum quis per nati- vitatem sive recedat per mortem. Id quoque taxatum a clero, ne libere veniat aut recedat. O, quam misera captivitas, in huius modi eis subesse, nunquam libertate tam quesita, tam optata potiri omni loco, omni tempore premi sese, consumere, eos enu- trire. Ecce, horum nichil inter nos reperitur! O, quam optimum bonum libertas!“ Ecce, blandimenta scorpionum, sed perspiciantur ictus in- flexi et obliqui caudarum. Adest in promtu reale posicionis huius exemplum. Ante sex lustra annorum (ut michi conpertum est), predivitem quandam Pontensem eo modo wlpinaverunt matro- nam.2) Que iuxta mellita eorum verba et blandientem scorpionum wltum cupiens esse libera, facta est eorum captiva. Acceptis namque aureis ultra duo millia, ad eos transmigravit, reliqua linquens amicis et conmendans habitavitque inter eos. Et tamdiu ab omnibus pie et humaniter tractatur, commendatur, beatificatur et preconio sanctitatis extollitur, quamdiu munera elargitur. Eva- cuata autem trumena, continuo despicitur, vilipenditur, contem- nitur, vixque a paucissimis visitatur et affatur. Et tam paupertatis compedibus, tam erumpnarum molestiis atteritur et ligatur. Quid plura? Prestolatur, si iuxta promissum de thesauris eorum eius rele- vetur miseria. Nemo tamen conparet, qui saltim modicam faceret de eo, quod ab ea ceperat reconpensam. Omnes tamen requisiti, ut meminentes sint promissorum excusacionis, obiciunt subterfugium, thesauris se dicentes communibus indigere, si quid novi adver- sus omnem eorum sectam emerserit, ut sese muniant atque con- servent. Nichil ex hiis posse inpartiri private persone. Frustrata igitur ea subvencionis spe et libertatis, quam ex eorum dolosis concepit verbis, tandem omnibus iam dilapidatis et consumtis, ad se revertit3) et, quod inconsulte egit, penitere incipit. „Wach“, inquiens, „ubi est illa michi promissa libertas? Ubi sine solici- tudine deliciarum ubertas? Ubi in tanta necessitate mea tociens promissa relevacio. O, quam brevius erat de illa ementita liber- tate consolacio? O, nequam, nequam, quam mendosum erat vestrum „nequaquam“, cum dixeratis: „Nequaquam aliquis pati- tur vel modicum indigencie! O, ultra, quam dici potest, menda- ces. O filii dyaboli, ymmo ab ipso certissime possesi! Dixistis, omnem clerum catholicum esse avarum, cui iuxta meum velle aliquando partem aliquam modicam dedi. Vobis adhuc modicum videtur, quibus in brevi temporis spacio ultra duo millia numium expendi et nedum in paupertatem vestris dyabolicis promissioni- bus, sed eciam in magnam penuriam prolapsa sum. O, quam 1) Fol. 8a. 2) O ní se též stručně zmíňuje Jan Ležka (Goll, Spis Víta z Krupé proti Bratřím, Zprávy o zased. Č. S. N., 1878, 164.): „Item, co se tkne statku, že hledie toliko osob bohatých svésti, jakož z Mostu jednu osobu bohatú odlúdili“... 3) Fol. 8b. 44*
cia cleri hoc genus captivitatis adinvenit? Nec enim inter eos libere uti potest quis, quod propriis elaboravit manibus. Omnium illorum partem clerus recipit.1) Veniat in mundum quis per nati- vitatem sive recedat per mortem. Id quoque taxatum a clero, ne libere veniat aut recedat. O, quam misera captivitas, in huius modi eis subesse, nunquam libertate tam quesita, tam optata potiri omni loco, omni tempore premi sese, consumere, eos enu- trire. Ecce, horum nichil inter nos reperitur! O, quam optimum bonum libertas!“ Ecce, blandimenta scorpionum, sed perspiciantur ictus in- flexi et obliqui caudarum. Adest in promtu reale posicionis huius exemplum. Ante sex lustra annorum (ut michi conpertum est), predivitem quandam Pontensem eo modo wlpinaverunt matro- nam.2) Que iuxta mellita eorum verba et blandientem scorpionum wltum cupiens esse libera, facta est eorum captiva. Acceptis namque aureis ultra duo millia, ad eos transmigravit, reliqua linquens amicis et conmendans habitavitque inter eos. Et tamdiu ab omnibus pie et humaniter tractatur, commendatur, beatificatur et preconio sanctitatis extollitur, quamdiu munera elargitur. Eva- cuata autem trumena, continuo despicitur, vilipenditur, contem- nitur, vixque a paucissimis visitatur et affatur. Et tam paupertatis compedibus, tam erumpnarum molestiis atteritur et ligatur. Quid plura? Prestolatur, si iuxta promissum de thesauris eorum eius rele- vetur miseria. Nemo tamen conparet, qui saltim modicam faceret de eo, quod ab ea ceperat reconpensam. Omnes tamen requisiti, ut meminentes sint promissorum excusacionis, obiciunt subterfugium, thesauris se dicentes communibus indigere, si quid novi adver- sus omnem eorum sectam emerserit, ut sese muniant atque con- servent. Nichil ex hiis posse inpartiri private persone. Frustrata igitur ea subvencionis spe et libertatis, quam ex eorum dolosis concepit verbis, tandem omnibus iam dilapidatis et consumtis, ad se revertit3) et, quod inconsulte egit, penitere incipit. „Wach“, inquiens, „ubi est illa michi promissa libertas? Ubi sine solici- tudine deliciarum ubertas? Ubi in tanta necessitate mea tociens promissa relevacio. O, quam brevius erat de illa ementita liber- tate consolacio? O, nequam, nequam, quam mendosum erat vestrum „nequaquam“, cum dixeratis: „Nequaquam aliquis pati- tur vel modicum indigencie! O, ultra, quam dici potest, menda- ces. O filii dyaboli, ymmo ab ipso certissime possesi! Dixistis, omnem clerum catholicum esse avarum, cui iuxta meum velle aliquando partem aliquam modicam dedi. Vobis adhuc modicum videtur, quibus in brevi temporis spacio ultra duo millia numium expendi et nedum in paupertatem vestris dyabolicis promissioni- bus, sed eciam in magnam penuriam prolapsa sum. O, quam 1) Fol. 8a. 2) O ní se též stručně zmíňuje Jan Ležka (Goll, Spis Víta z Krupé proti Bratřím, Zprávy o zased. Č. S. N., 1878, 164.): „Item, co se tkne statku, že hledie toliko osob bohatých svésti, jakož z Mostu jednu osobu bohatú odlúdili“... 3) Fol. 8b. 44*
Strana 45
bonum michi esset, si antequam vobis consensi, pristina maluis- sem captivitate vinciri, quam vestra dyabolica libertate potiri. O, ve michi, quod unquam vestris delusa technis lesum lusumque iri consensi1)... CAPITULO TERCIO DE SECUNDO EXARATO. Secundum exercicium locustarium abyssalium, id est Begar- dorum contra catholicos consistit in tribus. Blando namque wltu more scorpionum procedentes ad decipiendum, ut cauda venenum irremediabile infundant, triplicia bona eis promittunt. Bona vide- licet fortune et diviciarum, sciencie et litterarum, voluptatis et deliciarum. Primo, inquam, promittunt fortune et diviciarum. Nec hoc unquam poterunt, nisi edocti a rege suo Abaddone, id est ex- terminatore, quod fecerunt et numquam cessant instar scorpionum perquirere modum nocendi. Dispersi enim per regem suum per provincias temporibus Friderici, imperatoris secundi, in palam sese ostenderunt circa annum domini 1234. Cum enim perce- pissent imperatorem predictum pape et omni clero nedum contra- rium, sed omni mode infestum esse, omnem suam spem in ipso ponentes, quod sectam eorum tueri ac defendere, in sublimeque evehi posset. Accedunt itaque sepe et solicitant animam principis sepius et non modo erroribus eum inplicant, verum eciam arma capessere et tam clerum infestari, predari, spoliare, tam catholi- corum sanguinem fundere incitant. Infectus itaque imperator locus- tarium de abysso procedencium toxico et errore et spiritu superbie, quem iam ab ipsis ceperat, tumescens scribit pape hiis verbis: „Facta monent, stelleque docent, aviumque volatus, quod Fridericus, ego malleus orbis ero. Roma diu titubans, variis erroribus acta, concidet et mundi desinet esse caput.“ Ad hec papa respondit: „Fata silent, stelleque tacent, nil predicat ales. Solius est proprium scire futura dei. Niteris in incassum navem submergere Petri, fluctuat et numquam mergitur illa rates. Quid omnia manus possit, sensit Julianus. Tu succedis ei,2) te tenet ira dei.“ lis itaque et Begardorum stimulatus verbis, binos contra ecclesiam (non sine Begardorum adminiculo) fecit insultus, pre- latos capiens, vincens, spolians, sicque periurus, quia contra iuramentum fecit, sacrilegus, quia ecclesias spoliavit et heresi depravatus per quatuor summos pontifices excommunicatus et per Innocencium tercium omnino depositus fuit, expertus ex hiis, bonum fortune per Begardos sibi promissumque mendosum sit... Ex hiis patet, quam astute, quam dolose Labaddon, rex locustarum, id est Begardorum, non tantum simplices, sed eciam mirabili prudencia seculi atque sapiencia decoratas, magnificas- que personas seducit et erroribus implicat et quasi amentes et a sensu alienos facit, tandem perimit. 1) Fol. 9 a. 2) Fol. 9b. 45*
bonum michi esset, si antequam vobis consensi, pristina maluis- sem captivitate vinciri, quam vestra dyabolica libertate potiri. O, ve michi, quod unquam vestris delusa technis lesum lusumque iri consensi1)... CAPITULO TERCIO DE SECUNDO EXARATO. Secundum exercicium locustarium abyssalium, id est Begar- dorum contra catholicos consistit in tribus. Blando namque wltu more scorpionum procedentes ad decipiendum, ut cauda venenum irremediabile infundant, triplicia bona eis promittunt. Bona vide- licet fortune et diviciarum, sciencie et litterarum, voluptatis et deliciarum. Primo, inquam, promittunt fortune et diviciarum. Nec hoc unquam poterunt, nisi edocti a rege suo Abaddone, id est ex- terminatore, quod fecerunt et numquam cessant instar scorpionum perquirere modum nocendi. Dispersi enim per regem suum per provincias temporibus Friderici, imperatoris secundi, in palam sese ostenderunt circa annum domini 1234. Cum enim perce- pissent imperatorem predictum pape et omni clero nedum contra- rium, sed omni mode infestum esse, omnem suam spem in ipso ponentes, quod sectam eorum tueri ac defendere, in sublimeque evehi posset. Accedunt itaque sepe et solicitant animam principis sepius et non modo erroribus eum inplicant, verum eciam arma capessere et tam clerum infestari, predari, spoliare, tam catholi- corum sanguinem fundere incitant. Infectus itaque imperator locus- tarium de abysso procedencium toxico et errore et spiritu superbie, quem iam ab ipsis ceperat, tumescens scribit pape hiis verbis: „Facta monent, stelleque docent, aviumque volatus, quod Fridericus, ego malleus orbis ero. Roma diu titubans, variis erroribus acta, concidet et mundi desinet esse caput.“ Ad hec papa respondit: „Fata silent, stelleque tacent, nil predicat ales. Solius est proprium scire futura dei. Niteris in incassum navem submergere Petri, fluctuat et numquam mergitur illa rates. Quid omnia manus possit, sensit Julianus. Tu succedis ei,2) te tenet ira dei.“ lis itaque et Begardorum stimulatus verbis, binos contra ecclesiam (non sine Begardorum adminiculo) fecit insultus, pre- latos capiens, vincens, spolians, sicque periurus, quia contra iuramentum fecit, sacrilegus, quia ecclesias spoliavit et heresi depravatus per quatuor summos pontifices excommunicatus et per Innocencium tercium omnino depositus fuit, expertus ex hiis, bonum fortune per Begardos sibi promissumque mendosum sit... Ex hiis patet, quam astute, quam dolose Labaddon, rex locustarum, id est Begardorum, non tantum simplices, sed eciam mirabili prudencia seculi atque sapiencia decoratas, magnificas- que personas seducit et erroribus implicat et quasi amentes et a sensu alienos facit, tandem perimit. 1) Fol. 9 a. 2) Fol. 9b. 45*
Strana 46
Quatuor lustra sunt iam transacta, quod hoc contigit1) in Bohemia, in territorio Pulverensi, me ibi presente, quod gene- rosus ac magnificus dominus Puota Ryzembergensis,2) supremus iudex regni, Begardos citatos, qui in sua civitate manebant, coram se comparere mandavit, eo, quod eorum quidam, quasi supremi in civitate existentes, gloriabantur, se dominium habere civitatis et iuxta suum velle cuncta dirigi atque gubernari debere. Ob hoc ceperunt valvas civitatis noctu aperire, civitatem sepius apertam relinquere, per conciliabula sua hinc inde noctu perambulare, suos complices inducere et reducere, ac sic (!) posse, ipsam civi- tatem alicui tradere. Cumque, me presente, in eos fervencius atque severius viderentur invehi et eos hereticos seductores, pro- ditores, omnis boni adversarios, unitatisque turbatores diceret, ac satis apertis in longumque protensis sermonibus, errores eorum confutasset, accedens unus sutorie artis, Johanicius nomine, totus nequam et dolosus, qui sepius eleemosinam pro fratribus Mino- ribus a magnatibus compertus est petere et suis usibus reservare, sed deprehensus atque confusus tandem destitit. Hic dixit, se velle aliqua secreta domino aperire et seorsum alloqui. At ille suspicatus, proficuum aliquid audire, secessit secum ad partem, at ille continuo intulit: „Generose domine, si vestra dominacio assencionis nostre vellit esse et preesse secte, nedum questum longe maximum, verum eciam honores, fortunam et thesauros poterit acquirere et multitudinem populi, eciam ad bellum bene dispositum habere, quem, si quoque placuerit vestre dominacioni educere et ad beneplacitum suum coaptare poterit.“ Quo audito, dominus generosus, qui semper inconcusse stabili- tatis erat in fide catholica, pro qua eciam mori non dubitaret,3) quasi totus ignitus reintravit et predictos sermones breviter epi- logando addidit: „Nunc certa“, inquiens, „didici experiencia, ne- dum vos exploratores, sed proditores eciam et traditores cristi- anorum esse. Et bene ac veraciter dictum est de vobis, quod expectatis quempiam a vobis decipiendum ex potentibus, qui unde sit capitaneus ad effundendum cristianorum sanguinem. Huc usque me id latuit, nec unquam credulis hiis adhibui aures que de vobis dicebant. Iam certissime id fide teneo, nedum, quod modo dixi, verum eciam, quod non necessum (sic) gloriamini coram subditis et fidelibus meis, vos esse bonorum meorum dominos. Nimirum id aliquando effectui manciparetis. Ecce!, ille nequam wlt me seducere et eo, quo in ipsis cunabulis devotus sine preciosissimo fidei dono privare. Alium querite vobis deci- piendum. Nam ego omnes versucias, rothas et technas vestras intelligo." Tandem unum ex eis (qui eorum capitaneus videbatur audax, loquaculus et presumtosus) convicit coram omnibus, quod ipse 1) 10 a. 2) Tomek, (Praha X., 194) označuje Půtu za rozhodného protivníka. Pikartů, praví (195), že nejrozšířenější byli na Písecku a Vodňansku. 3) Fol. 10b. O jejich síle mluví též legát Rudolf Lavantský (1466) (Döllinger, II., 626). 46*
Quatuor lustra sunt iam transacta, quod hoc contigit1) in Bohemia, in territorio Pulverensi, me ibi presente, quod gene- rosus ac magnificus dominus Puota Ryzembergensis,2) supremus iudex regni, Begardos citatos, qui in sua civitate manebant, coram se comparere mandavit, eo, quod eorum quidam, quasi supremi in civitate existentes, gloriabantur, se dominium habere civitatis et iuxta suum velle cuncta dirigi atque gubernari debere. Ob hoc ceperunt valvas civitatis noctu aperire, civitatem sepius apertam relinquere, per conciliabula sua hinc inde noctu perambulare, suos complices inducere et reducere, ac sic (!) posse, ipsam civi- tatem alicui tradere. Cumque, me presente, in eos fervencius atque severius viderentur invehi et eos hereticos seductores, pro- ditores, omnis boni adversarios, unitatisque turbatores diceret, ac satis apertis in longumque protensis sermonibus, errores eorum confutasset, accedens unus sutorie artis, Johanicius nomine, totus nequam et dolosus, qui sepius eleemosinam pro fratribus Mino- ribus a magnatibus compertus est petere et suis usibus reservare, sed deprehensus atque confusus tandem destitit. Hic dixit, se velle aliqua secreta domino aperire et seorsum alloqui. At ille suspicatus, proficuum aliquid audire, secessit secum ad partem, at ille continuo intulit: „Generose domine, si vestra dominacio assencionis nostre vellit esse et preesse secte, nedum questum longe maximum, verum eciam honores, fortunam et thesauros poterit acquirere et multitudinem populi, eciam ad bellum bene dispositum habere, quem, si quoque placuerit vestre dominacioni educere et ad beneplacitum suum coaptare poterit.“ Quo audito, dominus generosus, qui semper inconcusse stabili- tatis erat in fide catholica, pro qua eciam mori non dubitaret,3) quasi totus ignitus reintravit et predictos sermones breviter epi- logando addidit: „Nunc certa“, inquiens, „didici experiencia, ne- dum vos exploratores, sed proditores eciam et traditores cristi- anorum esse. Et bene ac veraciter dictum est de vobis, quod expectatis quempiam a vobis decipiendum ex potentibus, qui unde sit capitaneus ad effundendum cristianorum sanguinem. Huc usque me id latuit, nec unquam credulis hiis adhibui aures que de vobis dicebant. Iam certissime id fide teneo, nedum, quod modo dixi, verum eciam, quod non necessum (sic) gloriamini coram subditis et fidelibus meis, vos esse bonorum meorum dominos. Nimirum id aliquando effectui manciparetis. Ecce!, ille nequam wlt me seducere et eo, quo in ipsis cunabulis devotus sine preciosissimo fidei dono privare. Alium querite vobis deci- piendum. Nam ego omnes versucias, rothas et technas vestras intelligo." Tandem unum ex eis (qui eorum capitaneus videbatur audax, loquaculus et presumtosus) convicit coram omnibus, quod ipse 1) 10 a. 2) Tomek, (Praha X., 194) označuje Půtu za rozhodného protivníka. Pikartů, praví (195), že nejrozšířenější byli na Písecku a Vodňansku. 3) Fol. 10b. O jejich síle mluví též legát Rudolf Lavantský (1466) (Döllinger, II., 626). 46*
Strana 47
civitatem sepius noctu aperuisset et apertam dimisisset et non modo Begardos, sed eciam quemdam hereticum presbyterum in- tromisisset et ipsa nocte missare permisisset. Quapropter pecuni- aria eum multatum pena, domum vendere et in opido suo, non eminus a civitate sibi domum edificare et ibi habitare mandavit. Reliquis vero minis oppressis (sic), ut suis venditis, quocunque vellent, abire indulsit. Ab illo itaque tempore omni, quoad poterat, nisu querens eos tam imminuere, tam delere, eciam de Rudnicz plures expulit. Quo percepto, Begardi laqueum sibi primum tendere, demum toxicum propinare diffiniunt. Interimque inducunt quempiam suorum.1) Habent enim semper paratos quosdam ex suis si necesse fuerit morti destinatos, qui Tustam civitatem incendat et in dominum Puotam, tunc iudicem regni, si ceptus fuerit, intorqueat. Idem ipse, cum induxerint, quod et fecit. Nam post combustionem civitatis captus et tormentatus, dixit, se ab eo conductum. Tandem in tercia tortura adducitur generosus et innocens dominus ad conspectum torti et interrogatus, quisnam esset, respondit, se nedum non nosse, sed nec unquam vidisse hominem. De loco quoque, in quo se dixerat pecuniam ab eo cepisse, compertus est male id proposuisse. Nec tamen, quis eum ad ea induxerit, fateri voluit, nec forsitan potuit per Begardos malefactus. Cumque ab hiis maximo labore et lassitudine purgatus fuisset nequidem ceptis non cessit, sed multo maiorem subiit laborem pro extir- pandis illis, iure tamen semper conservato et salvo. Nempe et discrimina viarum et propriorum bonorum, expensas et dampna parvipendens, pergit ad terciam usque fatigam, versus Ungariam, regiam stimulans maiestatem huiusmodi, quos ipse iam certitu- dinaliter cognovisset in regnis suis tocius cristianitatis, tum in periculum, tum maximam in iacturam et sue maiestati in vindictam sustinere et fovere, sed pellere pocius, deturbare ac penitus delere vel(!)it. Et quoniam mala consciencia semper seva et perturbata suspicatur et ubi aliquando non est timor, timetur. Sic Begardi coniecturas fecerunt videntes hunc, quem in publicam volebant nec poterant intendere insanie notam, labori viarum non parcere, et ne intentum forsitan duceret in effectum, novam fecerunt con- spiracionem et definito tempore, toxico propinato,2) mortem sibi accelerant. Sensit id per aliquod tempus ipse, miraturque venas tocius corporis plus solito tumidis obtusas, quoque musculorum meatus ac tocius corporis furtivo quodam et insolito calore vires depo- pulari. Provenit id coram amicis, at illi verum huiusce non multum gnari, febrilos suspicantur minari calores. Suadent motum, venatu facere insuetum deturbare calorem. Aquierit ille amicorum verbis, pergit versus Rabi, congraciaturque dietim et per duas pene eb- domadas manus et pedes vitali carere sensu, ostendebat. Nec suspicatur letale virus sibi propinatum, mortem proximam assistere et sensim cordi propinquare. Tandem feria sexta ante festum 1) Fol. 11a. 2) Fol. 11 b. 47"
civitatem sepius noctu aperuisset et apertam dimisisset et non modo Begardos, sed eciam quemdam hereticum presbyterum in- tromisisset et ipsa nocte missare permisisset. Quapropter pecuni- aria eum multatum pena, domum vendere et in opido suo, non eminus a civitate sibi domum edificare et ibi habitare mandavit. Reliquis vero minis oppressis (sic), ut suis venditis, quocunque vellent, abire indulsit. Ab illo itaque tempore omni, quoad poterat, nisu querens eos tam imminuere, tam delere, eciam de Rudnicz plures expulit. Quo percepto, Begardi laqueum sibi primum tendere, demum toxicum propinare diffiniunt. Interimque inducunt quempiam suorum.1) Habent enim semper paratos quosdam ex suis si necesse fuerit morti destinatos, qui Tustam civitatem incendat et in dominum Puotam, tunc iudicem regni, si ceptus fuerit, intorqueat. Idem ipse, cum induxerint, quod et fecit. Nam post combustionem civitatis captus et tormentatus, dixit, se ab eo conductum. Tandem in tercia tortura adducitur generosus et innocens dominus ad conspectum torti et interrogatus, quisnam esset, respondit, se nedum non nosse, sed nec unquam vidisse hominem. De loco quoque, in quo se dixerat pecuniam ab eo cepisse, compertus est male id proposuisse. Nec tamen, quis eum ad ea induxerit, fateri voluit, nec forsitan potuit per Begardos malefactus. Cumque ab hiis maximo labore et lassitudine purgatus fuisset nequidem ceptis non cessit, sed multo maiorem subiit laborem pro extir- pandis illis, iure tamen semper conservato et salvo. Nempe et discrimina viarum et propriorum bonorum, expensas et dampna parvipendens, pergit ad terciam usque fatigam, versus Ungariam, regiam stimulans maiestatem huiusmodi, quos ipse iam certitu- dinaliter cognovisset in regnis suis tocius cristianitatis, tum in periculum, tum maximam in iacturam et sue maiestati in vindictam sustinere et fovere, sed pellere pocius, deturbare ac penitus delere vel(!)it. Et quoniam mala consciencia semper seva et perturbata suspicatur et ubi aliquando non est timor, timetur. Sic Begardi coniecturas fecerunt videntes hunc, quem in publicam volebant nec poterant intendere insanie notam, labori viarum non parcere, et ne intentum forsitan duceret in effectum, novam fecerunt con- spiracionem et definito tempore, toxico propinato,2) mortem sibi accelerant. Sensit id per aliquod tempus ipse, miraturque venas tocius corporis plus solito tumidis obtusas, quoque musculorum meatus ac tocius corporis furtivo quodam et insolito calore vires depo- pulari. Provenit id coram amicis, at illi verum huiusce non multum gnari, febrilos suspicantur minari calores. Suadent motum, venatu facere insuetum deturbare calorem. Aquierit ille amicorum verbis, pergit versus Rabi, congraciaturque dietim et per duas pene eb- domadas manus et pedes vitali carere sensu, ostendebat. Nec suspicatur letale virus sibi propinatum, mortem proximam assistere et sensim cordi propinquare. Tandem feria sexta ante festum 1) Fol. 11a. 2) Fol. 11 b. 47"
Strana 48
Marie Magdalene astantibus domina contorali sua cum filio ac domino Johanne Stelligero cum illi cubitum ille vero se pararet ire cubitum, vehementi concussus tussi, sensit globum quemdam in ipsius gutturis angusta insilisse, et pluribus accurrentibus et cernentibus suffocatum, vitam hanc cum morte mutasse, anno domini 1504. Positus est honorifice in loco Fratrum Minorum in Horazdiowicz, cuius ipse fundator, fautor et protector erat.1) O, quantum gaudii, quantumque leticie locustis istis abyssa- libus, id est perfidis Begardis accrevit, facile perpendi potest ex hiis, que de morte ipsius finxerunt mendaciis, nempe et ipsi Begardi (quibus inimicissimus erat), id (ut a plerisque percepi) dicere solent: „Si dominus Puotha fratres Begardos non turbasset, multis adhuc annis luce hac potiri potuisset... Secundo prommittuntur bona sciencie et litterarum. Dicunt enim simplicibus, quod non multo indigent labore in studendo, paucis tantummodo huius secte servatis cerimoniis... Duplices autem (ut probe compertum est) instinctu Labadonis servare statu- erunt cerymonias. Si enim personam seducendam viderint per has inconsulte institutas cerymonias posse scandalisari, ne ipsam retrogradi faciant, a minimis incipiunt, ut ad maiora perducant. Verbi gracia, imponunt ei, ut cristianorum ecclesias introiens, dicat: „Introibo in hanc publicam peccatorum domum et spe- luncam latronum in nomine dyaboli“,2) et ut ibi ab oracione stre- pitu aliquo perturbet et sacramentum eucaristie nedum non in- spiciat, sed eciam inclinatus3) in contemtum eius in terram spuat. Tamen, si hoc aliquantulum temporis fecerit, dicunt, hoc deo pla- cere. Tandem videntes eum iam obedientem, peractis quibusdam super caput eius coniuracionibus tacite sine verborum prolacione, demum porcionem sive confectum execracionis, suis faciunt male- ficiis, seducto tam edendum, tam potandum tradentes et eo modo litterarum scienciam (ut dicitur) deceptis infundunt. De duobus huiusmodi deceptis scripsit pater Henricus Insti- toris in reprobacione libri copitorum, quem Petrus, sutorie artis in villa Chelczicensi compilavit. Hii non solum Almanicas et Bohemicas, sed eciam Latinas absque defectu norant et legebant libros. Tandem conversi penitentes et absoluti crimina cum lit- terarum noticia per lavacrum penitencie diluerunt... Tercius nunc quoque extat, qui Fratrum Minorum pater et hospes erat et est. Hic a fratribus interrogatus, unde eum, cum sit ruricula, tantam litterarum noticiam nancisci contigerit, post longam animi concertacionem retulit, sese nunquam magistrum dydascalum habuisse, sed divinitatis ope Begardis consenciens, adeptum fuisse. Instruitur itaque et inducitur multis et quidem fortissimis fratrum argumentis, ne illic quiquid credat, divinitatis, sed dyabolice 1) Tomek dosvědčuje, že téhož roku skutečně zemřel v mladém ještě věku. (Praha X., 214.) 2) Goll., Spis Víta z Krupé (Zprávy o zased. Č. S. N., 1878, 164.): Item nedadie do kostela choditi, ale řiekali: „Pojďme do jeskyně pekelné, ať nám nětco selže lotr“. 3) Fol. 12b. 48*
Marie Magdalene astantibus domina contorali sua cum filio ac domino Johanne Stelligero cum illi cubitum ille vero se pararet ire cubitum, vehementi concussus tussi, sensit globum quemdam in ipsius gutturis angusta insilisse, et pluribus accurrentibus et cernentibus suffocatum, vitam hanc cum morte mutasse, anno domini 1504. Positus est honorifice in loco Fratrum Minorum in Horazdiowicz, cuius ipse fundator, fautor et protector erat.1) O, quantum gaudii, quantumque leticie locustis istis abyssa- libus, id est perfidis Begardis accrevit, facile perpendi potest ex hiis, que de morte ipsius finxerunt mendaciis, nempe et ipsi Begardi (quibus inimicissimus erat), id (ut a plerisque percepi) dicere solent: „Si dominus Puotha fratres Begardos non turbasset, multis adhuc annis luce hac potiri potuisset... Secundo prommittuntur bona sciencie et litterarum. Dicunt enim simplicibus, quod non multo indigent labore in studendo, paucis tantummodo huius secte servatis cerimoniis... Duplices autem (ut probe compertum est) instinctu Labadonis servare statu- erunt cerymonias. Si enim personam seducendam viderint per has inconsulte institutas cerymonias posse scandalisari, ne ipsam retrogradi faciant, a minimis incipiunt, ut ad maiora perducant. Verbi gracia, imponunt ei, ut cristianorum ecclesias introiens, dicat: „Introibo in hanc publicam peccatorum domum et spe- luncam latronum in nomine dyaboli“,2) et ut ibi ab oracione stre- pitu aliquo perturbet et sacramentum eucaristie nedum non in- spiciat, sed eciam inclinatus3) in contemtum eius in terram spuat. Tamen, si hoc aliquantulum temporis fecerit, dicunt, hoc deo pla- cere. Tandem videntes eum iam obedientem, peractis quibusdam super caput eius coniuracionibus tacite sine verborum prolacione, demum porcionem sive confectum execracionis, suis faciunt male- ficiis, seducto tam edendum, tam potandum tradentes et eo modo litterarum scienciam (ut dicitur) deceptis infundunt. De duobus huiusmodi deceptis scripsit pater Henricus Insti- toris in reprobacione libri copitorum, quem Petrus, sutorie artis in villa Chelczicensi compilavit. Hii non solum Almanicas et Bohemicas, sed eciam Latinas absque defectu norant et legebant libros. Tandem conversi penitentes et absoluti crimina cum lit- terarum noticia per lavacrum penitencie diluerunt... Tercius nunc quoque extat, qui Fratrum Minorum pater et hospes erat et est. Hic a fratribus interrogatus, unde eum, cum sit ruricula, tantam litterarum noticiam nancisci contigerit, post longam animi concertacionem retulit, sese nunquam magistrum dydascalum habuisse, sed divinitatis ope Begardis consenciens, adeptum fuisse. Instruitur itaque et inducitur multis et quidem fortissimis fratrum argumentis, ne illic quiquid credat, divinitatis, sed dyabolice 1) Tomek dosvědčuje, že téhož roku skutečně zemřel v mladém ještě věku. (Praha X., 214.) 2) Goll., Spis Víta z Krupé (Zprávy o zased. Č. S. N., 1878, 164.): Item nedadie do kostela choditi, ale řiekali: „Pojďme do jeskyně pekelné, ať nám nětco selže lotr“. 3) Fol. 12b. 48*
Strana 49
(sine dubio) figmentum esse decepcionis. Dolereque debere, sese dyabolo obtulisse et deum, sponsamque eius unicam, catholicam ecclesiam reliquisse...1) Alias quoque cerymonias preponunt persone, quam ad omne scelus peragendum conspiciunt audacem, que in ipsis cery- moniis non scandalisatur. Huic namque imponunt, ut intrans ec- clesiam eo modo, ut supra dictum, est, si neminem adesse viderit, accedit ad ciborium, si potest, sin autem ad cancellum, ubi ser- vatur eucaristia et percuciens cum baculo dicat: „Si deus es, qui ibi manes, loquere michi!“, et hoc tribus vicibus. Et cum nichil audierit, dicere debet: „Non est ibi presens. Si enim adesset, sine dubio michi locutus fuisset. Ergo non fuit, nec est hic“. Hoc tres aversi eorum fassi sunt et in scriptis reliquerunt, hoc addito, quod aliquociens eis contigit, cum id complessent, quod modo dictum est, vocem quidem nullam audisse, sed tanto terrore atque horripilacione eos affectos fuisse, quod vix tandem ianuas ecclesie poterant reperire ac fugere et quosdam ex eis (in) in- firmitatem incidisse. Si autem contigerit ad missas venire, tunc debent integram audire missam et in omnibus factis et lectis a sacerdote sine in- termissione: „Mentiris“, dicere. Et quamvis id negent, sicut et plura alia. Ego autem id certitudinaliter compertum esse possum pro- bare. Primo visis. Vidi namque ego ipse nuperrime ex tractatulis, quos ipsi fingentes arte impressoria per regnum Bohemie dis- seminaverunt, ubi se ab illo excusant et quosdam alios incusant. Concluditur igitur, quod fama, quam multi famant, non omnino deperditur.2) Secundo probatur hoc visis pariter et auditis. Ante octo lustra annorum factum est, quod referro in Bohemia, in loco nostro Nove Domus, celebrante me in altari sancti Francisci, vidi ibi virum canicie defessum, barba prolixa, flexis peplicibus, cancellis subiunxum per integram missam assistere et audivi nichil aliud, nisi hoc verbum: „Mentiris“, dicere. Et quoniam iuxta diffinicionem magistri veritatis in ore duorum vel trium testium stare omne verbum, interrogatus frater, qui michi mini- strabat, dixit, se et vidisse hominem et audisse sermonem. Finita missa et repositis missalis et ampullis revertitur frater interroga- turus hominem, cui nam illud nomen „Mentiris“, imposuisset aut quid per „Mentiris“ significare vellet, sed forsan potitus intentu et dyabolo repletus, reversus est ad eos, qui miserunt eum, nec in ecclesia amodo visus vel auditus vel repertus. Tercio hoc idem probatur factis. Primum quidem factum est Prage ante septem lustra annorum. Erat namque ibi civis quidam catholicus. Hic nutricem disposuit filie sue Dorotee, que postmodum annis nu- bilibus domino secretario nuptui tradita est. Hec, ut plurimum nature corrupte, ad sceleraque audaces reperiuntur. Hec, com- pertis Begardorum conciliabulis, cepit ea frequentare. Quod ipsi 1) Fol. 13 a. 2) 13b. 49*
(sine dubio) figmentum esse decepcionis. Dolereque debere, sese dyabolo obtulisse et deum, sponsamque eius unicam, catholicam ecclesiam reliquisse...1) Alias quoque cerymonias preponunt persone, quam ad omne scelus peragendum conspiciunt audacem, que in ipsis cery- moniis non scandalisatur. Huic namque imponunt, ut intrans ec- clesiam eo modo, ut supra dictum, est, si neminem adesse viderit, accedit ad ciborium, si potest, sin autem ad cancellum, ubi ser- vatur eucaristia et percuciens cum baculo dicat: „Si deus es, qui ibi manes, loquere michi!“, et hoc tribus vicibus. Et cum nichil audierit, dicere debet: „Non est ibi presens. Si enim adesset, sine dubio michi locutus fuisset. Ergo non fuit, nec est hic“. Hoc tres aversi eorum fassi sunt et in scriptis reliquerunt, hoc addito, quod aliquociens eis contigit, cum id complessent, quod modo dictum est, vocem quidem nullam audisse, sed tanto terrore atque horripilacione eos affectos fuisse, quod vix tandem ianuas ecclesie poterant reperire ac fugere et quosdam ex eis (in) in- firmitatem incidisse. Si autem contigerit ad missas venire, tunc debent integram audire missam et in omnibus factis et lectis a sacerdote sine in- termissione: „Mentiris“, dicere. Et quamvis id negent, sicut et plura alia. Ego autem id certitudinaliter compertum esse possum pro- bare. Primo visis. Vidi namque ego ipse nuperrime ex tractatulis, quos ipsi fingentes arte impressoria per regnum Bohemie dis- seminaverunt, ubi se ab illo excusant et quosdam alios incusant. Concluditur igitur, quod fama, quam multi famant, non omnino deperditur.2) Secundo probatur hoc visis pariter et auditis. Ante octo lustra annorum factum est, quod referro in Bohemia, in loco nostro Nove Domus, celebrante me in altari sancti Francisci, vidi ibi virum canicie defessum, barba prolixa, flexis peplicibus, cancellis subiunxum per integram missam assistere et audivi nichil aliud, nisi hoc verbum: „Mentiris“, dicere. Et quoniam iuxta diffinicionem magistri veritatis in ore duorum vel trium testium stare omne verbum, interrogatus frater, qui michi mini- strabat, dixit, se et vidisse hominem et audisse sermonem. Finita missa et repositis missalis et ampullis revertitur frater interroga- turus hominem, cui nam illud nomen „Mentiris“, imposuisset aut quid per „Mentiris“ significare vellet, sed forsan potitus intentu et dyabolo repletus, reversus est ad eos, qui miserunt eum, nec in ecclesia amodo visus vel auditus vel repertus. Tercio hoc idem probatur factis. Primum quidem factum est Prage ante septem lustra annorum. Erat namque ibi civis quidam catholicus. Hic nutricem disposuit filie sue Dorotee, que postmodum annis nu- bilibus domino secretario nuptui tradita est. Hec, ut plurimum nature corrupte, ad sceleraque audaces reperiuntur. Hec, com- pertis Begardorum conciliabulis, cepit ea frequentare. Quod ipsi 1) Fol. 13 a. 2) 13b. 49*
Strana 50
videntes, interrogant, si noscat litteras, ut aliquid de eorum secta legendum caperet. Qua dicente, se non nosse quiquam. Ipsi ei continuo modum intimant, quo non solum litterarum ad noticiam, sed eciam ad diversas artes pertingere posset. Credit femina, transit ad claustrum1) sancti Jacobi, quia prope inde morabatur et servat ac perficit sibi inposita. Circa finem vero misse audit novum quoddam Begardorum numen sibi propinquare, caput circumvelare, rimas intrandi perquirere, sed ipsa novitate rei stupefacta renitet, reluctatur, quoad potest abigit manu inportu- nitatem eius conatur reprimere, nec intrare permittit. Prohibitus itaque ingredi, tam valde eam ad caput percussit ictu non modo prostrata solo, sed eciam per longam moram, concurrentibus ad spectaculum hominibus, quasi semi mortua et a sensu prorsus aliena iacuit. Reversa tandem ad seipsam, narrat coram omnibus, quam inpium, quam crudelem Begardi habeant deum, et quem ad modum provocaverint eum, quas cerymonias fecerint, qualiter sibi apparuerit, quid agere voluerit, et quantum antea amica, tantum amodo erat Begardorum inimica. Unde dicebat: „Utinam terra perversissimos illos Begardos una cum deo ipsorum glu- ciat atque in abyssum inferni deiciat.“ Septem lustra sunt peracta ab eo, quod erat quidam bras- cator Wenceslaus nomine in Sobieslavia, advena tantum, qui eodem modo has Begardorum facturus cerymonias et eodem modo fucum abigens, vidit eum ad caput suum volasse et magno ictu facto in terram decidisse... A tercio isto facto quinque iam sunt transacta lustra, nam quedam femina in abditario iuxta Muldam manens eo, quo pre- dixi modo delusa, cum non permisisset ingredi fucum maximo atque horribili fremitu in eam insiliit et ea percussa, in terram decidit...2) Hec femina maxime auxit ante divulgatos de Begardis rumores... Tercio promittunt bona deliciarum. Dicunt enim simplicibus: „Quid vobis prodest, quod iuxta sacerdotum vestrorum inhibi- ciones, qui de vobis mercantur, vos ipsos maceratis et nature proprie abstinentes, corporis vestri vires enervatis et omnia oblec- tamenta abicitis, dicente Isaia:3) „Numquid hoc elegi ieiunium affligere hominem per diem?“ Et ad idem ewangelium *) dicit, non coinquinare hominem, quod per os transit. Omnia enim deus ad locum et potum fecit, ventremque nostrum, quasi cellarium escis et potagiis preparavit et omnia, que visu deprehendi poterunt ad oblectamentum corporis facta sunt. Quid enim pulcrius, quid ho- nestius, quid venustius, quid potest esse delectabilius, quam quod in presenti vita cottidie cernimus? O, quam mirabilis coli camera in aere iocundo, in lumine solis, in augmento lune atque defectu 1) Fol. 14a. Klášter minoritský. O Begardech, či Pikartech pražských Bartoš písař. (F. R. B. V.) má hojné zprávy 2) Fol. 14b. 3) LVIII., 3. 4) Sv. Mat., XV., 20. O zavrhování Begardy svědčí stará inkvisiční akta ze XIV. století u Döllingera. (II., 412.) 50*
videntes, interrogant, si noscat litteras, ut aliquid de eorum secta legendum caperet. Qua dicente, se non nosse quiquam. Ipsi ei continuo modum intimant, quo non solum litterarum ad noticiam, sed eciam ad diversas artes pertingere posset. Credit femina, transit ad claustrum1) sancti Jacobi, quia prope inde morabatur et servat ac perficit sibi inposita. Circa finem vero misse audit novum quoddam Begardorum numen sibi propinquare, caput circumvelare, rimas intrandi perquirere, sed ipsa novitate rei stupefacta renitet, reluctatur, quoad potest abigit manu inportu- nitatem eius conatur reprimere, nec intrare permittit. Prohibitus itaque ingredi, tam valde eam ad caput percussit ictu non modo prostrata solo, sed eciam per longam moram, concurrentibus ad spectaculum hominibus, quasi semi mortua et a sensu prorsus aliena iacuit. Reversa tandem ad seipsam, narrat coram omnibus, quam inpium, quam crudelem Begardi habeant deum, et quem ad modum provocaverint eum, quas cerymonias fecerint, qualiter sibi apparuerit, quid agere voluerit, et quantum antea amica, tantum amodo erat Begardorum inimica. Unde dicebat: „Utinam terra perversissimos illos Begardos una cum deo ipsorum glu- ciat atque in abyssum inferni deiciat.“ Septem lustra sunt peracta ab eo, quod erat quidam bras- cator Wenceslaus nomine in Sobieslavia, advena tantum, qui eodem modo has Begardorum facturus cerymonias et eodem modo fucum abigens, vidit eum ad caput suum volasse et magno ictu facto in terram decidisse... A tercio isto facto quinque iam sunt transacta lustra, nam quedam femina in abditario iuxta Muldam manens eo, quo pre- dixi modo delusa, cum non permisisset ingredi fucum maximo atque horribili fremitu in eam insiliit et ea percussa, in terram decidit...2) Hec femina maxime auxit ante divulgatos de Begardis rumores... Tercio promittunt bona deliciarum. Dicunt enim simplicibus: „Quid vobis prodest, quod iuxta sacerdotum vestrorum inhibi- ciones, qui de vobis mercantur, vos ipsos maceratis et nature proprie abstinentes, corporis vestri vires enervatis et omnia oblec- tamenta abicitis, dicente Isaia:3) „Numquid hoc elegi ieiunium affligere hominem per diem?“ Et ad idem ewangelium *) dicit, non coinquinare hominem, quod per os transit. Omnia enim deus ad locum et potum fecit, ventremque nostrum, quasi cellarium escis et potagiis preparavit et omnia, que visu deprehendi poterunt ad oblectamentum corporis facta sunt. Quid enim pulcrius, quid ho- nestius, quid venustius, quid potest esse delectabilius, quam quod in presenti vita cottidie cernimus? O, quam mirabilis coli camera in aere iocundo, in lumine solis, in augmento lune atque defectu 1) Fol. 14a. Klášter minoritský. O Begardech, či Pikartech pražských Bartoš písař. (F. R. B. V.) má hojné zprávy 2) Fol. 14b. 3) LVIII., 3. 4) Sv. Mat., XV., 20. O zavrhování Begardy svědčí stará inkvisiční akta ze XIV. století u Döllingera. (II., 412.) 50*
Strana 51
et varietate stellarum et cursu...1) Omnia, ecce, illa a deo cre- ata sunt propter hominem ad delicias et delectaciones corporales, et si essent mala, non utique essent a deo facta. Quid, itaque, nobis obest, cum sacerdotum, qui vos seducunt, mandata et in- hibiciones contemnimus, et ea, que deus propter homines fecit, percipimus libertate nobis prestita, solacia corporis non abicimus, servatis conscienciis iocundamur, nec tamen spe salutari frauda- mur. Et quid vobis proderit statutis sacerdotalibus ligari, libertate a natura indita privari et ieiuniis atque abstinenciis diversis ma- cerari, minis ac terroribus coherceri ac omnibus presentis vite delectacionibus et oblectamentis fraudari, tandemque in spe sa- lutis incerta apodiari? Scio ego complurimos huiusce promissionibus fuisse delusos, non tamen sine animadversione divine vindicte. Et plura de hiis missa faciens, unum referram, quod certitudinaliter factum conperi ante sex lustra temporum in quadam villa non eminus a civitate Taboriensium. Devenerunt quatuor viri de territorio Pulverensi ad eandem villam in profesto Pasce et loquentes de esu carnium facta fuit mencio de Begardis, quanta libertate usi sive abusi magna quinta feria manducassent agnum nec quicque mali eis contigisset. Unde hospes ille eorum promissis pellectus, eodem sabbato adiuratis primum omnibus, qui aderant, ne quisdam re- nitere auderet, capiens vitulinas carnes et iecur verium infixit,2) mandans coniugi sue, ut assaret et eis apponeret. At ea recu- sante, multis ex plagis impositis, puerum quemdam accersens ad perfectum carnis deduxit et assas discumbentibus apposuit, et ut suo ceteros animaret exemplo, ipse prior comedit, deinde et ce- teri et omnes eadem hora morbidi facti sunt levius aut gravius iuxta modum et excessum malicie eorum. Hospes enim, qui om- nium causa et occasio illius excessus extitit, vix quatuor horas supervixit et vitam cum morte (de ressurreccione domini non gavisurus) mutavit. Aliqui biduo, triduoque gravissimis cruciati doloribus viventes, eum secuti sunt. Quidam autem ex eis nobilis unus Pulverensis territorii assecla, Symon nomine, qui eciam cum eis manducaverat, irremediabili philosorcium morbo duobus annis gravatus ad me tandem consilium petiturus accessit, quem in- sperato inspiciens corpore macrum, facie pallidum, ac viribus exhaustum, interrogavi, quid infirmitatis sibi acciderit, ut tam squalidus appareret? Qui omnia supradicta enarrans, facta con- fessione, penitenciam subiit... Tercium exercicium locustarum abyssalium, id est Begardo- rum contra catholicos conspicit in promissione ostensionis cuius- dam numinis, qui dicitur ypsorum deus. Hoc autem ex tribus potest probari et certificari. Primo relatum. Veni enim vice quadam in arcem dominorum Cygniferorum3) ante quatuor lustra temporum, ubi retulerunt michi, 1) Fol. 15 a. 2) Fol. 15b. 3) Švamberkové. 51*
et varietate stellarum et cursu...1) Omnia, ecce, illa a deo cre- ata sunt propter hominem ad delicias et delectaciones corporales, et si essent mala, non utique essent a deo facta. Quid, itaque, nobis obest, cum sacerdotum, qui vos seducunt, mandata et in- hibiciones contemnimus, et ea, que deus propter homines fecit, percipimus libertate nobis prestita, solacia corporis non abicimus, servatis conscienciis iocundamur, nec tamen spe salutari frauda- mur. Et quid vobis proderit statutis sacerdotalibus ligari, libertate a natura indita privari et ieiuniis atque abstinenciis diversis ma- cerari, minis ac terroribus coherceri ac omnibus presentis vite delectacionibus et oblectamentis fraudari, tandemque in spe sa- lutis incerta apodiari? Scio ego complurimos huiusce promissionibus fuisse delusos, non tamen sine animadversione divine vindicte. Et plura de hiis missa faciens, unum referram, quod certitudinaliter factum conperi ante sex lustra temporum in quadam villa non eminus a civitate Taboriensium. Devenerunt quatuor viri de territorio Pulverensi ad eandem villam in profesto Pasce et loquentes de esu carnium facta fuit mencio de Begardis, quanta libertate usi sive abusi magna quinta feria manducassent agnum nec quicque mali eis contigisset. Unde hospes ille eorum promissis pellectus, eodem sabbato adiuratis primum omnibus, qui aderant, ne quisdam re- nitere auderet, capiens vitulinas carnes et iecur verium infixit,2) mandans coniugi sue, ut assaret et eis apponeret. At ea recu- sante, multis ex plagis impositis, puerum quemdam accersens ad perfectum carnis deduxit et assas discumbentibus apposuit, et ut suo ceteros animaret exemplo, ipse prior comedit, deinde et ce- teri et omnes eadem hora morbidi facti sunt levius aut gravius iuxta modum et excessum malicie eorum. Hospes enim, qui om- nium causa et occasio illius excessus extitit, vix quatuor horas supervixit et vitam cum morte (de ressurreccione domini non gavisurus) mutavit. Aliqui biduo, triduoque gravissimis cruciati doloribus viventes, eum secuti sunt. Quidam autem ex eis nobilis unus Pulverensis territorii assecla, Symon nomine, qui eciam cum eis manducaverat, irremediabili philosorcium morbo duobus annis gravatus ad me tandem consilium petiturus accessit, quem in- sperato inspiciens corpore macrum, facie pallidum, ac viribus exhaustum, interrogavi, quid infirmitatis sibi acciderit, ut tam squalidus appareret? Qui omnia supradicta enarrans, facta con- fessione, penitenciam subiit... Tercium exercicium locustarum abyssalium, id est Begardo- rum contra catholicos conspicit in promissione ostensionis cuius- dam numinis, qui dicitur ypsorum deus. Hoc autem ex tribus potest probari et certificari. Primo relatum. Veni enim vice quadam in arcem dominorum Cygniferorum3) ante quatuor lustra temporum, ubi retulerunt michi, 1) Fol. 15 a. 2) Fol. 15b. 3) Švamberkové. 51*
Strana 52
modicum ante adventum meum quemdam inde recessisse Begar- dum, qui post missarum solemnia, cum iam dapes mensis inponi debuissent, coram omnibus ibidem astantibus ausu temerario dixit: „Omnia certo michi inter vos, unico excepto, placent.“ Interro- gatus, quid sibi displiceret, respondit: „Hoc michi displicet, quod panem illum, quem sacerdotes, quasi allectorium quid, erigunt, adoratis, cum nec vox, nec sensus, nec adminiculi quicquid illic possit reperiri. Nos autem non modo virum visibilem loquentem, verum eciam, cum nobis placuerit, assistentem adoramus.“ Hoc dicto, cum ceteri iuxta ministerium occupati distraherentur et verba eius inter discumbentes et ministrantes diversimode ventilata pensarentur, ipse interim dilapsus et postea studiose consitus nusquam conparuit. Aliud et pene huic simile ante quatuor lustra annorum michi relatum est, quod in duobus opidis, ubi Viklefitis mixti Begardi morantur, cum vidissent solemnem processionem fieri cum sa- cramento eucaristie, nedum domus more Iudeorum claudebant, sese occultantes, verum eciam voce clara et intelligibili clamabant, dicentes: „Ecce, ecce, videte, inspicite, quam multi canes con- currentes tam parvam porciunculam panis secuntur,“1) ymo hec blasphemia a duobus Moravie baronibus audita, a patre videlicet et filio et ambo iam mortui aput inferos sine dubio luunt in penis, quod protulere verbis. Et qui se perpetue in castro, quod ex- truxerant estimabant mansuros post mortem, de propriis non tam pulsi, quam tam proiecti comodatum exiguum alio in loco cepere sepulcrum. Relatum quoque michi erat et pro vero narratum ante tria temporum lustra, quod iuxta Hyrcanie silve confinia eo modo, quem supradictus Begardus expresserat quidam vir nobilis se- ductus erat, sed verius dicam inductus, quia non credulitate, sed curiositate experiendi, quod dicebatur assensit. Noctu itaque venit in conciliabulum eorum in quodam laqueato habitaculo congre- gatum, volens experiri, an aliquid veritatis dicta eorum habuerint. Fit itaque prostracio et ad deum, ut gloriam suam eis ostendat, exclamacio. Et continuo quiddam dyaphaneitatis cepit in tenebris noctis transparens per vitrum fenestrarum ostendi luce mox non parva subsequente. Impletur luce habitaculum et in ipsa luce in medio habitaculi in aere ad altitudinem testitudinis elevata, quasi Cristi domini etate florentissima effigies apparuit. Suspirant omnes et tunsis pectoribus elacrimantur. Gaudent, se deum vidisse et sibi tam gratos, tamque acceptos esse. Affatur ipse suos, ne eis, qui se cristianos dicunt et non sunt, creduli sint, sed sibi soli intendant, sibi credant et quid mandat, faciant, qui eos non per- mittet sapiencium mundi elencis decipi, sed in simplicitate eos finitos ad se faciet venire, elaborare tamen et eniti, ut quos po- terunt, sibi adducant2) mercedem laboris accepturi. Post huius- modi alloquium numinis huius visio disparuit. Visis hiis et auditis homo secularis miratur plurimum et tacite meditatur, quidnam 1) Fol. 16 b. 2) Fol. 17 a. 52*
modicum ante adventum meum quemdam inde recessisse Begar- dum, qui post missarum solemnia, cum iam dapes mensis inponi debuissent, coram omnibus ibidem astantibus ausu temerario dixit: „Omnia certo michi inter vos, unico excepto, placent.“ Interro- gatus, quid sibi displiceret, respondit: „Hoc michi displicet, quod panem illum, quem sacerdotes, quasi allectorium quid, erigunt, adoratis, cum nec vox, nec sensus, nec adminiculi quicquid illic possit reperiri. Nos autem non modo virum visibilem loquentem, verum eciam, cum nobis placuerit, assistentem adoramus.“ Hoc dicto, cum ceteri iuxta ministerium occupati distraherentur et verba eius inter discumbentes et ministrantes diversimode ventilata pensarentur, ipse interim dilapsus et postea studiose consitus nusquam conparuit. Aliud et pene huic simile ante quatuor lustra annorum michi relatum est, quod in duobus opidis, ubi Viklefitis mixti Begardi morantur, cum vidissent solemnem processionem fieri cum sa- cramento eucaristie, nedum domus more Iudeorum claudebant, sese occultantes, verum eciam voce clara et intelligibili clamabant, dicentes: „Ecce, ecce, videte, inspicite, quam multi canes con- currentes tam parvam porciunculam panis secuntur,“1) ymo hec blasphemia a duobus Moravie baronibus audita, a patre videlicet et filio et ambo iam mortui aput inferos sine dubio luunt in penis, quod protulere verbis. Et qui se perpetue in castro, quod ex- truxerant estimabant mansuros post mortem, de propriis non tam pulsi, quam tam proiecti comodatum exiguum alio in loco cepere sepulcrum. Relatum quoque michi erat et pro vero narratum ante tria temporum lustra, quod iuxta Hyrcanie silve confinia eo modo, quem supradictus Begardus expresserat quidam vir nobilis se- ductus erat, sed verius dicam inductus, quia non credulitate, sed curiositate experiendi, quod dicebatur assensit. Noctu itaque venit in conciliabulum eorum in quodam laqueato habitaculo congre- gatum, volens experiri, an aliquid veritatis dicta eorum habuerint. Fit itaque prostracio et ad deum, ut gloriam suam eis ostendat, exclamacio. Et continuo quiddam dyaphaneitatis cepit in tenebris noctis transparens per vitrum fenestrarum ostendi luce mox non parva subsequente. Impletur luce habitaculum et in ipsa luce in medio habitaculi in aere ad altitudinem testitudinis elevata, quasi Cristi domini etate florentissima effigies apparuit. Suspirant omnes et tunsis pectoribus elacrimantur. Gaudent, se deum vidisse et sibi tam gratos, tamque acceptos esse. Affatur ipse suos, ne eis, qui se cristianos dicunt et non sunt, creduli sint, sed sibi soli intendant, sibi credant et quid mandat, faciant, qui eos non per- mittet sapiencium mundi elencis decipi, sed in simplicitate eos finitos ad se faciet venire, elaborare tamen et eniti, ut quos po- terunt, sibi adducant2) mercedem laboris accepturi. Post huius- modi alloquium numinis huius visio disparuit. Visis hiis et auditis homo secularis miratur plurimum et tacite meditatur, quidnam 1) Fol. 16 b. 2) Fol. 17 a. 52*
Strana 53
hoc wlt fieri. Numquam hoc in cristianitate adhuc auditum, num- quam scriptis commendatum. Accedunt seniores conciliabuli, in- culcant neophyto, ut visa pariter et audita corde teneat, sit sta- bilis, non resiliat, det honorem numini, non respuat graciam, tam ostensam, tam oblatam. Respondit ille, numquam se antea cre- didis se huiusce, inter eos evenire vel contingere posse et iam se tantum credulitatis cepisse, quantum prius dubietatis tenuerat. Et non modo se, sed eciam huiusce credulitatis et veritatis alios participes fieri optaret et inducere ad ea videnda vellet. Letantur hec audientes locuste, tempus iterum determinant in eodem loco congregacionem fieri. Disponit et ille nobilis quosdam ituros secum et precipue sacerdotem catholicum sub amictu tamen alieno occultatum, qui secreto corpus dominicum secum deferret et rei veritatem sacramento eucaristie comprobet sive falsitatem improbet. Fit igitur loco et tempore determinato congregacio, fit et numinis cum intensiori lumine, quam ante, apparicio et post longam allocucionem, cum se filium dei et redemtorem mundi nominasset, presbyter, qui incognitus inter alios se occultabat, ciborium ex manica eximens cum divinissima eucaristia extensa manu, alta voce et intelligibili dixit: „Si tu es Jhesus Cristus- filius dei et redemtor mundi, ergo iste est frater tuus!“, quo dicto nichil respondens cum toto lumine is, qui apparuerat omnes, qui aderant quamda immundissima1) atque fetidissima respergens litura evanuit. Et suos omnes nedum in tenebris, sed in maximo eciam terrore et horripilacione reliquit. Increpantur tamen per sacerdotem et nobiles, quod relicto cultu dei, certissime dyabolice illusioni consencientes, non deum, sed dyabolum, (qui eternas eis penas pro cultu et obsequio pararet) adorarent, appositisque minis, si non desisterent a talibus, quod vellent vi armorum omnes capere et ignibus tradere comburendos, discesserunt. Illi vero, videlicet Begardi, promittentes emendam, rogant sibi indulgeri et factum silencio tegi. Sicque cultus ille dissipatur et illi obsti- nati et excecati per Labbadonem disperguntur ammodo in eodem loco comparere non attentantes. Secundo et tercio scriptura et exemplo nos certos reddit de eadem numinis ostensione. Reperi namque in quodam vetusto libro in loco nostro Nove Domus in pergameno diligentissime scripto anno et loco denominatis,2) que modo me fugiunt, quin- que namque transacta sunt lustra ab eo tempore, quo hec legi, factumque hoc fuisse in Pannonia inferiori asseverat. Ubi Begardi civitatem subintrantes, hospitem suum modo supra descripto de- ceperunt, promittentes insuper in suo cellario sibi dominum Jhe- sum vivum et loquentem se ostensuros. Assensit homo curiosi- tate videndi, quod promiserunt, ductus, favet eos, omnemque caritatetem exhibet. Intrant demum nocte media cum hospite et matrefamilias, iam veteranis, cellarium. At prostrati solotenus 1) Fol. 17b. 2) Možná, že se jedná o akta po inkvisitoru Havlovi, který na statcích pánů hradeckých působil ve XIV. století. (Srov. Haupt, Waldensertum, 30—34.) 53*
hoc wlt fieri. Numquam hoc in cristianitate adhuc auditum, num- quam scriptis commendatum. Accedunt seniores conciliabuli, in- culcant neophyto, ut visa pariter et audita corde teneat, sit sta- bilis, non resiliat, det honorem numini, non respuat graciam, tam ostensam, tam oblatam. Respondit ille, numquam se antea cre- didis se huiusce, inter eos evenire vel contingere posse et iam se tantum credulitatis cepisse, quantum prius dubietatis tenuerat. Et non modo se, sed eciam huiusce credulitatis et veritatis alios participes fieri optaret et inducere ad ea videnda vellet. Letantur hec audientes locuste, tempus iterum determinant in eodem loco congregacionem fieri. Disponit et ille nobilis quosdam ituros secum et precipue sacerdotem catholicum sub amictu tamen alieno occultatum, qui secreto corpus dominicum secum deferret et rei veritatem sacramento eucaristie comprobet sive falsitatem improbet. Fit igitur loco et tempore determinato congregacio, fit et numinis cum intensiori lumine, quam ante, apparicio et post longam allocucionem, cum se filium dei et redemtorem mundi nominasset, presbyter, qui incognitus inter alios se occultabat, ciborium ex manica eximens cum divinissima eucaristia extensa manu, alta voce et intelligibili dixit: „Si tu es Jhesus Cristus- filius dei et redemtor mundi, ergo iste est frater tuus!“, quo dicto nichil respondens cum toto lumine is, qui apparuerat omnes, qui aderant quamda immundissima1) atque fetidissima respergens litura evanuit. Et suos omnes nedum in tenebris, sed in maximo eciam terrore et horripilacione reliquit. Increpantur tamen per sacerdotem et nobiles, quod relicto cultu dei, certissime dyabolice illusioni consencientes, non deum, sed dyabolum, (qui eternas eis penas pro cultu et obsequio pararet) adorarent, appositisque minis, si non desisterent a talibus, quod vellent vi armorum omnes capere et ignibus tradere comburendos, discesserunt. Illi vero, videlicet Begardi, promittentes emendam, rogant sibi indulgeri et factum silencio tegi. Sicque cultus ille dissipatur et illi obsti- nati et excecati per Labbadonem disperguntur ammodo in eodem loco comparere non attentantes. Secundo et tercio scriptura et exemplo nos certos reddit de eadem numinis ostensione. Reperi namque in quodam vetusto libro in loco nostro Nove Domus in pergameno diligentissime scripto anno et loco denominatis,2) que modo me fugiunt, quin- que namque transacta sunt lustra ab eo tempore, quo hec legi, factumque hoc fuisse in Pannonia inferiori asseverat. Ubi Begardi civitatem subintrantes, hospitem suum modo supra descripto de- ceperunt, promittentes insuper in suo cellario sibi dominum Jhe- sum vivum et loquentem se ostensuros. Assensit homo curiosi- tate videndi, quod promiserunt, ductus, favet eos, omnemque caritatetem exhibet. Intrant demum nocte media cum hospite et matrefamilias, iam veteranis, cellarium. At prostrati solotenus 1) Fol. 17b. 2) Možná, že se jedná o akta po inkvisitoru Havlovi, který na statcích pánů hradeckých působil ve XIV. století. (Srov. Haupt, Waldensertum, 30—34.) 53*
Strana 54
orant clara voce, quatinus illustrare excecatos sua propria appari- cione, auffere perfidie velamen, dareque graciam cognicionis sue, dignaretur in se credituris. Auscultant hii verba oracionis, fini- tisque verbis, auditur primum quasi levis et suavis cuiusdam advenientis aure sonitus et repente1) et post repente lucis radi- cantis radius: sequitur diffusio, que per habitaculum lumine e me- dio eius pulcerrima Salvatoris apparens cernitur occulis carnis effigies. Stupent videntes illa et attoni adorant eum, qui apparuit, nec tamen verba formare conterriti possunt. Alloquitur ipse pre- sentes, ne timeant, sed tantummodo credant, eum deum verum esse, et ubicumque se invocantibus adesse. Nec opus esse ec- clesiarum materialium, frequentare limina sive sacerdotum sermo- nes audire, aliaque per sacerdotes questus causa reperta sequi et observare. Hac consolacione eis huiusmodi alloquio facta, iubet eos ire cubitum et in eodem loco, quandocunque et eum quocumque eis placuerit spopondit, se ostensurum. Recedunt gaudentes et eosdem Begardos veluti homines sanctos foventes et venerantes honorant. Longoque tempore in eodem cellario id servabatur, ita quod quam plures delusi illuc noctu causa oraci- onis conveniebant loquentes cum salvatoris effigie apparente. Sic- que locus vini et cerevisie fit locus oracionis et ecclesie. Processu autem temporis altera quedam pulcerrima effigies, quasi Virgo Maria apparuit iuxta filium et non iam salvator, sed Virgo Maria respondebat interrogantibus. Erat autem huic hospiti filius, qui sacerdos factus curam animarum in quadam parochia tenuit. Hic causa visitacionis venit ad parentes, at illi, viso filio, illacriman- tur et gravi quodam ullulatu proponunt atque enarrant hactenus male se fidem de domino Jhesu2) Cristo habuisse. Modo eum nedum nosse et videre personaliter, verum eciam alloqui et con- solacionem ex verbis eius capere non visitantes ecclesias, in propria domo, frivolamque esse sacerdotum doctrinam, cum id, quid per eos agitur, nonnisi causa questus repertum sit, de- bere et ipsum ab hiis resilire et cum ipsis pariter dominum Jhe- sum inspicere, sibi servire, eum adorare. Terretur natus, hiis auditis a parentibus. Nititur eos advertere, ne dyabolicis credant illusoribus, ne quid a deo ab ipsis ceperunt (ut debet) ungui- culis et hactenus, cum eum cristianitate tenuerunt levibus, inani- busque quorumdam impiorum et insipiencium seducti verbis, deficientibus iam corporis viribus relinquant. At illi non impios, nec insipientes, sed vere pios sapientes, ymmo verius dixerimus sanctos, eos, qui id efficere sua oracione poterunt, ut modo miseratus dominus noster Jhesus Cristus non solum se nobis manifestaret cum matre sua, verum eciam nos alloqui et nobis consolacionem exhibere, quando nobis et cum quocumque libus erit promisit. Et si in ipso perseveraverimus, eciam vitam nobi- eternam daturum, se promisit. „Ne contradicere vellis, fili! Ecce, nos parentes tui certitudinis sub asseveracione hoc fatemur“. Res- pondit filius, leviusculi esse cordis hominem, qui faciliter novi- 1) Fol. 18a. 2) Fol. 18b. 54*
orant clara voce, quatinus illustrare excecatos sua propria appari- cione, auffere perfidie velamen, dareque graciam cognicionis sue, dignaretur in se credituris. Auscultant hii verba oracionis, fini- tisque verbis, auditur primum quasi levis et suavis cuiusdam advenientis aure sonitus et repente1) et post repente lucis radi- cantis radius: sequitur diffusio, que per habitaculum lumine e me- dio eius pulcerrima Salvatoris apparens cernitur occulis carnis effigies. Stupent videntes illa et attoni adorant eum, qui apparuit, nec tamen verba formare conterriti possunt. Alloquitur ipse pre- sentes, ne timeant, sed tantummodo credant, eum deum verum esse, et ubicumque se invocantibus adesse. Nec opus esse ec- clesiarum materialium, frequentare limina sive sacerdotum sermo- nes audire, aliaque per sacerdotes questus causa reperta sequi et observare. Hac consolacione eis huiusmodi alloquio facta, iubet eos ire cubitum et in eodem loco, quandocunque et eum quocumque eis placuerit spopondit, se ostensurum. Recedunt gaudentes et eosdem Begardos veluti homines sanctos foventes et venerantes honorant. Longoque tempore in eodem cellario id servabatur, ita quod quam plures delusi illuc noctu causa oraci- onis conveniebant loquentes cum salvatoris effigie apparente. Sic- que locus vini et cerevisie fit locus oracionis et ecclesie. Processu autem temporis altera quedam pulcerrima effigies, quasi Virgo Maria apparuit iuxta filium et non iam salvator, sed Virgo Maria respondebat interrogantibus. Erat autem huic hospiti filius, qui sacerdos factus curam animarum in quadam parochia tenuit. Hic causa visitacionis venit ad parentes, at illi, viso filio, illacriman- tur et gravi quodam ullulatu proponunt atque enarrant hactenus male se fidem de domino Jhesu2) Cristo habuisse. Modo eum nedum nosse et videre personaliter, verum eciam alloqui et con- solacionem ex verbis eius capere non visitantes ecclesias, in propria domo, frivolamque esse sacerdotum doctrinam, cum id, quid per eos agitur, nonnisi causa questus repertum sit, de- bere et ipsum ab hiis resilire et cum ipsis pariter dominum Jhe- sum inspicere, sibi servire, eum adorare. Terretur natus, hiis auditis a parentibus. Nititur eos advertere, ne dyabolicis credant illusoribus, ne quid a deo ab ipsis ceperunt (ut debet) ungui- culis et hactenus, cum eum cristianitate tenuerunt levibus, inani- busque quorumdam impiorum et insipiencium seducti verbis, deficientibus iam corporis viribus relinquant. At illi non impios, nec insipientes, sed vere pios sapientes, ymmo verius dixerimus sanctos, eos, qui id efficere sua oracione poterunt, ut modo miseratus dominus noster Jhesus Cristus non solum se nobis manifestaret cum matre sua, verum eciam nos alloqui et nobis consolacionem exhibere, quando nobis et cum quocumque libus erit promisit. Et si in ipso perseveraverimus, eciam vitam nobi- eternam daturum, se promisit. „Ne contradicere vellis, fili! Ecce, nos parentes tui certitudinis sub asseveracione hoc fatemur“. Res- pondit filius, leviusculi esse cordis hominem, qui faciliter novi- 1) Fol. 18a. 2) Fol. 18b. 54*
Strana 55
tatibus credit. Velle tamen id sequenti luce probare, atque ad visionem numinis se disponens, locum apparicionis eius intrare. Summa (sic) itaque diluculo offert sacrificium deo pro se et pa- rentibus, et servata particula in corporali, reverenter complicato et in scatula reposita, recipit secrete, intratque cum suis paren- tibus et multis aliis locum. Videt effigies amborum domini, vide- licet Jhesu et matris eius, interrogatione virginis effigiem,1) an ipsa dei genitrix et ille iuxta eam filius suus sit. Respondit, (sic) se in re habere, nec aliter credi debere. At ille, erepta de manica scatula, in qua cum corporali eucaristiam servavit, elevata manu cum scatula, clara voce dixit: „Si tu es mater Cristi et ille, qui tibi astat filius tuus, ergo iste, quem ego indignus teneo, est frater eius." Quo dicto, totum illud, quod videbatur, magno relicto fetore, disparuit et omnes, qui aderant in cellario pene usque ad genua in turpissimo se luto stantes reperiunt. Quo viso, duo illi seduc- tores, ne conprehenderentur, repente fugam maturarunt. Et pa- rentes illius sacerdotis cum omnibus aliis, videntes se tam turpiter delusos ad lamenta penitencie confugiunt, caucius a modo in fide stantes, et sicut decet veros cristianos, usque ad finem vite perseverantes. ...Hec autem omnia generaliter scripta de Begardis intelli- gantur. Cum enim inter se sint divisi et tantum caudis ligati, id est intencione persequendi ecclesiam, non facile discerni poterit, qui ex ipsis certitudinaliter predicta fecerint. Quartum exercicium Begardorum abyssalium, id est Begar- dorum contra catholicos in hoc consistit:2) More namque scor- pionum, quasi accullata cauda pangentes virus et toxicum pro- pinant sine maleficio decipiendos dementant. Hoc probat primo scripto, quod tres eorum aversi post se reliquerant. Hii omnes, quasi uno ore loquentes dicunt, quod non modo visu (probaverunt), sed eciam actu inter eos cohabi- tantes perfecerunt et compleverunt. Dicunt itaque, eos sine pres- tigiis, sine incertacionibus quoddam facere electuarium et cui et quando eis placet, tam in cibo. tam in potu tribuere, et iterum eius mentem, qui hoc ceperit ab omni solito exercicio abalienare, ut nichil, nisi de ipsis poterit cogitare vel facere, donec ipsis associetur. Secundo, hoc idem verificatur exemplis. Primum factum est in loco Plznensi ante novem lustra temporum, cum dimidio. Ubi quidam frater Otto nominatus, in BoDemico diminutive dicitur Otík.3) Hic erat genere nobilis, plures amicorum huius Begardorum 1) Fol. 19 a. 2) Fol. 19b. 3) Pravdivost této zprávy patrně vysvítá z práce Minařikovy, Víkáři české františkánské provincie od r. 1451—1517 (S. H. K., 1914, 207), kde čteme: „R. 1460 uvázali se observanti v držení kláštera v Plzni... V Plzni žil řeholník apostata, jenž se obával za svou vinu velkého pokání. Aby se mu vyhnul, odcestoval do Italie k papeži a nabídl mu plzeňský klášter pro observanty; že dobře pořídil, svědčí bulla ze dne 13. února 1459, kterou udělil minoritský plzeňský klášter observantům.“ Záleží na tom, co si mysleti pod: „Novem lustra temporum.“ 55*
tatibus credit. Velle tamen id sequenti luce probare, atque ad visionem numinis se disponens, locum apparicionis eius intrare. Summa (sic) itaque diluculo offert sacrificium deo pro se et pa- rentibus, et servata particula in corporali, reverenter complicato et in scatula reposita, recipit secrete, intratque cum suis paren- tibus et multis aliis locum. Videt effigies amborum domini, vide- licet Jhesu et matris eius, interrogatione virginis effigiem,1) an ipsa dei genitrix et ille iuxta eam filius suus sit. Respondit, (sic) se in re habere, nec aliter credi debere. At ille, erepta de manica scatula, in qua cum corporali eucaristiam servavit, elevata manu cum scatula, clara voce dixit: „Si tu es mater Cristi et ille, qui tibi astat filius tuus, ergo iste, quem ego indignus teneo, est frater eius." Quo dicto, totum illud, quod videbatur, magno relicto fetore, disparuit et omnes, qui aderant in cellario pene usque ad genua in turpissimo se luto stantes reperiunt. Quo viso, duo illi seduc- tores, ne conprehenderentur, repente fugam maturarunt. Et pa- rentes illius sacerdotis cum omnibus aliis, videntes se tam turpiter delusos ad lamenta penitencie confugiunt, caucius a modo in fide stantes, et sicut decet veros cristianos, usque ad finem vite perseverantes. ...Hec autem omnia generaliter scripta de Begardis intelli- gantur. Cum enim inter se sint divisi et tantum caudis ligati, id est intencione persequendi ecclesiam, non facile discerni poterit, qui ex ipsis certitudinaliter predicta fecerint. Quartum exercicium Begardorum abyssalium, id est Begar- dorum contra catholicos in hoc consistit:2) More namque scor- pionum, quasi accullata cauda pangentes virus et toxicum pro- pinant sine maleficio decipiendos dementant. Hoc probat primo scripto, quod tres eorum aversi post se reliquerant. Hii omnes, quasi uno ore loquentes dicunt, quod non modo visu (probaverunt), sed eciam actu inter eos cohabi- tantes perfecerunt et compleverunt. Dicunt itaque, eos sine pres- tigiis, sine incertacionibus quoddam facere electuarium et cui et quando eis placet, tam in cibo. tam in potu tribuere, et iterum eius mentem, qui hoc ceperit ab omni solito exercicio abalienare, ut nichil, nisi de ipsis poterit cogitare vel facere, donec ipsis associetur. Secundo, hoc idem verificatur exemplis. Primum factum est in loco Plznensi ante novem lustra temporum, cum dimidio. Ubi quidam frater Otto nominatus, in BoDemico diminutive dicitur Otík.3) Hic erat genere nobilis, plures amicorum huius Begardorum 1) Fol. 19 a. 2) Fol. 19b. 3) Pravdivost této zprávy patrně vysvítá z práce Minařikovy, Víkáři české františkánské provincie od r. 1451—1517 (S. H. K., 1914, 207), kde čteme: „R. 1460 uvázali se observanti v držení kláštera v Plzni... V Plzni žil řeholník apostata, jenž se obával za svou vinu velkého pokání. Aby se mu vyhnul, odcestoval do Italie k papeži a nabídl mu plzeňský klášter pro observanty; že dobře pořídil, svědčí bulla ze dne 13. února 1459, kterou udělil minoritský plzeňský klášter observantům.“ Záleží na tom, co si mysleti pod: „Novem lustra temporum.“ 55*
Strana 56
secte habens, devotus tamen et bene morigeratus in ordine Mi- norum. Et quoniam bonis semper invidet malignus et per illud fragile femineum genus tamquam per proprium instrumentum viros devotos deicere consuevit, concitant quandam (que iam de ipso audierat) cognatam, ut eum deciperet et a servitute dei pertur- batum, eciam religioso habitu spoliaret. Conatur itaque femina perficere, quod dyabolus suggessit et aggrediens iter versus Plznam concito properat gradu, confectoque (ut striges, sive malifice assolent) venenato potu, vadit ad portam fratrum, vocare ad se petit cognatum. Egreditur tamen et post salutacionis verba inculpatur acriter, quod se mundo monstrum exhibuerit, 1) amicos et omnia pariter bona reliquerit, inter alienos dignitatibus efferri quesierit. Tandem venenatum sive maleficiatum ei porrigens po- culum, monet, ut qui iam diucius secum nichil biberat, id poculi ab ea capere et bibere non abnuat. Vincitur tyro Cristi, terque interpolatim de poculo bibit et continuo a femina victus et male- ficiis ligatus absque resistencia dyabolo mancipandus per manus a femina capitur dicente: „Sufficit michi. Vellis, nollis, nobiscum habitaturus venies! Vale.“ Mirabile dictu! Recedente femina, re- cedit ab adolescente omnis divina gracia. Tanto namque reliquit adolescentem igne quodam furtivo succensum, ut nullam penitus membris daret quietem, nichil, nisi de cognata, a qua impeioratus (sic) erat, cogitare posset. Vident fratres turbatum ultra solitum, accedunt plures non corpore, sed animo egrotum relevare cupi- entes. Iugum suave servitutis dei extollunt, Cristi passionis ad- miscent leniamenta. Incussum labor expenditur, non emollitur in silicem conversus. Non convertitur absque spe conversionis per- versus. Cognata tantum (que abscendens, cor eius secum tulit) menti heret. Hanc sequi, hanc invisere, ymmo deum, cui servire ceperat, relinquere, huic adherere deliberat. Et quod mesto trac- tabat animo, ducit in effectum. Deum itaque, cui inherere actu spoponderat, reliquit, habitum, in quo se deo devoverat abiecit et omnia pariter, que spiritus sunt, postponit, et quasi totus in carnem versus, carnalem investigat feminam. Venitque ad amicos carnis, inimicos vero animo et spiritui. Fit tam predicator, tam omnium Begardorum visitator. Binis, ut resiliat, per catholicos maceratur2) verberibus, sed vicit ardorem plagarum nimius ardor carnis. Mansit itaque et computruit ibidem, ut iumentum in ster- core suo. Aliud factum est in loco Gemnicensi. Compatriota namque meus, frater videlicet Bernardus Netolicensis non minori dat locum administracioni, qui sic profecerat in ordine, ut pene omnia sub- vicariatu(s) officia decenter expedivisset. Prenominato tempore factus predicator Gemnicensis, nedum ad se admittebat, sed eciam visitabat aliquocies Begardos. Et ex hoc ita alienatus a seipso 1) Fol. 20a. 2) Fol. 20b. V pramenech otisknutých Gollem (Některé prameny k nábož. dějinám v XV. století, V. Č. S. N., 1895) dočítáme se sice mnoho o Františkánech potírajících Pikarty, ale o Bernardovi — pokud Goll pra- meny uveřejnil, nedovídáme se ničeho. 56*
secte habens, devotus tamen et bene morigeratus in ordine Mi- norum. Et quoniam bonis semper invidet malignus et per illud fragile femineum genus tamquam per proprium instrumentum viros devotos deicere consuevit, concitant quandam (que iam de ipso audierat) cognatam, ut eum deciperet et a servitute dei pertur- batum, eciam religioso habitu spoliaret. Conatur itaque femina perficere, quod dyabolus suggessit et aggrediens iter versus Plznam concito properat gradu, confectoque (ut striges, sive malifice assolent) venenato potu, vadit ad portam fratrum, vocare ad se petit cognatum. Egreditur tamen et post salutacionis verba inculpatur acriter, quod se mundo monstrum exhibuerit, 1) amicos et omnia pariter bona reliquerit, inter alienos dignitatibus efferri quesierit. Tandem venenatum sive maleficiatum ei porrigens po- culum, monet, ut qui iam diucius secum nichil biberat, id poculi ab ea capere et bibere non abnuat. Vincitur tyro Cristi, terque interpolatim de poculo bibit et continuo a femina victus et male- ficiis ligatus absque resistencia dyabolo mancipandus per manus a femina capitur dicente: „Sufficit michi. Vellis, nollis, nobiscum habitaturus venies! Vale.“ Mirabile dictu! Recedente femina, re- cedit ab adolescente omnis divina gracia. Tanto namque reliquit adolescentem igne quodam furtivo succensum, ut nullam penitus membris daret quietem, nichil, nisi de cognata, a qua impeioratus (sic) erat, cogitare posset. Vident fratres turbatum ultra solitum, accedunt plures non corpore, sed animo egrotum relevare cupi- entes. Iugum suave servitutis dei extollunt, Cristi passionis ad- miscent leniamenta. Incussum labor expenditur, non emollitur in silicem conversus. Non convertitur absque spe conversionis per- versus. Cognata tantum (que abscendens, cor eius secum tulit) menti heret. Hanc sequi, hanc invisere, ymmo deum, cui servire ceperat, relinquere, huic adherere deliberat. Et quod mesto trac- tabat animo, ducit in effectum. Deum itaque, cui inherere actu spoponderat, reliquit, habitum, in quo se deo devoverat abiecit et omnia pariter, que spiritus sunt, postponit, et quasi totus in carnem versus, carnalem investigat feminam. Venitque ad amicos carnis, inimicos vero animo et spiritui. Fit tam predicator, tam omnium Begardorum visitator. Binis, ut resiliat, per catholicos maceratur2) verberibus, sed vicit ardorem plagarum nimius ardor carnis. Mansit itaque et computruit ibidem, ut iumentum in ster- core suo. Aliud factum est in loco Gemnicensi. Compatriota namque meus, frater videlicet Bernardus Netolicensis non minori dat locum administracioni, qui sic profecerat in ordine, ut pene omnia sub- vicariatu(s) officia decenter expedivisset. Prenominato tempore factus predicator Gemnicensis, nedum ad se admittebat, sed eciam visitabat aliquocies Begardos. Et ex hoc ita alienatus a seipso 1) Fol. 20a. 2) Fol. 20b. V pramenech otisknutých Gollem (Některé prameny k nábož. dějinám v XV. století, V. Č. S. N., 1895) dočítáme se sice mnoho o Františkánech potírajících Pikarty, ale o Bernardovi — pokud Goll pra- meny uveřejnil, nedovídáme se ničeho. 56*
Strana 57
visus est, quod et professionis oblitus et officii immemor, quid ageret, penitus ignoraret. Miserat michi tunc sue collacionis li- bellos et huiusmodi latine superscripcionem annotavit, ut legens, illam dicerem. Homo iste aut est mente captus aut novi aliquid circa ipsum venturum. Hec sine manus scriptura presagit. Et tandem vix due preterierunt ebdomade, et, ecce!, fama perstrepens volat et celeri meatu percurrit omne regnum Bohemie, Bernardum nedum apostasse, sed eciam Begardorum supremum doctorem effectum per omnia regni confinia multitudine stipatum incedere et priori doctrine novam atque contrariam disseminare. Sed hec gloriacio et applausus Begardorum non multo duravit tempore. Nam per ducem Glacensem captus, ordini restitutus est. Mirum certe, plura pertransierunt annorum curricula et non poterat ad mentem reverti, non racioni restitui, non denique, quod antea docuerat valebat amplecti. In ordine tamen diem clausit extremum iuxta divinum placitum. Tercium factum est in districtu Bechinensi et inde octo pre- terierunt olimpiades. Rusticus quidam,1) satis opulentus in villa non eminus a Bechina, quem ego vidi in hospitali provisione et providencia apprime laudibus evectus, percipiens in villa quadam (non remote) Begardos congregatos, semel tantum eorum predi- cacioni adesse curavit. Et quoniam inter villanos honoratus erat, invitatur a Begardis ad prelibacionem. Daturque sibi bovine carnis porcio, cum offa ........ carnibus execrata. Post come- stionem revertitur et in via miratur, seipsum totaliter in intimis alteratum. Reversusque autem domum, omnia quasi aliena sibi apparent. Conqueritur conthorali, quid hec sibi velint, quod mens eius penitus nichil prioris exercitacionis laboris et provisionis admittere wlt et solum presencia hominum, qui eum paverant, cordi hereret. Illuc regredi ipsa semper cogitacio suaderet. Atte- diatur, deicitur, nititur vincere et prorsus vincitur. Regreditur ita- que et tam visitacione, tam allocucione eorum nedum non saci- atur, sed novis quibusdam ardoribus inflammatur. Tandem do- mino suo delatus, quod omnia actenus elaborata et aggregata cum illis dilapidaret, corripiturque et exhortatur et minis inpo- sitis per dominum ad priora reverti exercicia compellitur. Per- transit cuncta surda aure et velud in silicem versus magis, magis- que induratur. Dementatur prudens, providus pellicitur, locuplex depauperatur, et qui habundare consueverat, non habet, quo mi- seram illam vitam sustentet. Domusque pre aliis extructa emi- nebat, ruine pate(n)t et ipse extenuatus spiritum quasi filo te- nuissimo vix retinere visus est. Quo tamen fine id clausum sit, latet me. Hii itaque tres sunt, reor, validissimi testes horum, quod Begardi toxicum demonis instinctu2) adinventum propinant deci- piendis, eosque mentem captos facientes spoliant et bonis eorum abutuntur et tandem in baratrum damnacionis transmittunt. 1) Fol. 21 a. 2) Fol. 21 b. 57*
visus est, quod et professionis oblitus et officii immemor, quid ageret, penitus ignoraret. Miserat michi tunc sue collacionis li- bellos et huiusmodi latine superscripcionem annotavit, ut legens, illam dicerem. Homo iste aut est mente captus aut novi aliquid circa ipsum venturum. Hec sine manus scriptura presagit. Et tandem vix due preterierunt ebdomade, et, ecce!, fama perstrepens volat et celeri meatu percurrit omne regnum Bohemie, Bernardum nedum apostasse, sed eciam Begardorum supremum doctorem effectum per omnia regni confinia multitudine stipatum incedere et priori doctrine novam atque contrariam disseminare. Sed hec gloriacio et applausus Begardorum non multo duravit tempore. Nam per ducem Glacensem captus, ordini restitutus est. Mirum certe, plura pertransierunt annorum curricula et non poterat ad mentem reverti, non racioni restitui, non denique, quod antea docuerat valebat amplecti. In ordine tamen diem clausit extremum iuxta divinum placitum. Tercium factum est in districtu Bechinensi et inde octo pre- terierunt olimpiades. Rusticus quidam,1) satis opulentus in villa non eminus a Bechina, quem ego vidi in hospitali provisione et providencia apprime laudibus evectus, percipiens in villa quadam (non remote) Begardos congregatos, semel tantum eorum predi- cacioni adesse curavit. Et quoniam inter villanos honoratus erat, invitatur a Begardis ad prelibacionem. Daturque sibi bovine carnis porcio, cum offa ........ carnibus execrata. Post come- stionem revertitur et in via miratur, seipsum totaliter in intimis alteratum. Reversusque autem domum, omnia quasi aliena sibi apparent. Conqueritur conthorali, quid hec sibi velint, quod mens eius penitus nichil prioris exercitacionis laboris et provisionis admittere wlt et solum presencia hominum, qui eum paverant, cordi hereret. Illuc regredi ipsa semper cogitacio suaderet. Atte- diatur, deicitur, nititur vincere et prorsus vincitur. Regreditur ita- que et tam visitacione, tam allocucione eorum nedum non saci- atur, sed novis quibusdam ardoribus inflammatur. Tandem do- mino suo delatus, quod omnia actenus elaborata et aggregata cum illis dilapidaret, corripiturque et exhortatur et minis inpo- sitis per dominum ad priora reverti exercicia compellitur. Per- transit cuncta surda aure et velud in silicem versus magis, magis- que induratur. Dementatur prudens, providus pellicitur, locuplex depauperatur, et qui habundare consueverat, non habet, quo mi- seram illam vitam sustentet. Domusque pre aliis extructa emi- nebat, ruine pate(n)t et ipse extenuatus spiritum quasi filo te- nuissimo vix retinere visus est. Quo tamen fine id clausum sit, latet me. Hii itaque tres sunt, reor, validissimi testes horum, quod Begardi toxicum demonis instinctu2) adinventum propinant deci- piendis, eosque mentem captos facientes spoliant et bonis eorum abutuntur et tandem in baratrum damnacionis transmittunt. 1) Fol. 21 a. 2) Fol. 21 b. 57*
Strana 58
CAPITULUM SEXTUM DE MODO CONVERSACIONIS BEGARDORUM. Sexto principaliter describitur modus conversacionis Bega- dorum...1). Assimilantur autem zizanie. Primo, causa ludificaci- onis obtutus hominum. Sicut enim zizania, quamdiu est in herba, similis est tritico et vix potest discerni et sic aspicientes ludifi- cantur, putantes, esse triticum. Sic Begardi inter fideles conver- santes bonitatis, sanctitatisque speciem ostendunt, quam non habent.2 a) Scribit enim Paulus Rychnoviensis, quod omnibus permitti- tur, ubicumque fuerint omnia sacramenta inter fideles, sine fide tamen suscipere.2) Iurare et periurare, secte tamen secreta nulla- tenus propalare et ut Jacobus Irascensis refert,3) omnes, quos seducunt sub vinculo damnacionis et malediccionis eterne obli- gant, ne quoquo modo ab eis averti et eorum crudelitatem sive modum conversacionis propalare audeant, eciamsi incinerari de- berent. Eaque de causa (ut idem refert) omnibus suis prohibent racionem facere de peccatis suis,4) eciam in articulo mortis et, ut firmius taciturnitatis secretum teneatur, quedam supersticiosa exercent inter deceptos suos et hoc precipue, quod crines de capite in modum crucis abscissos et cere commixtos gluciunt, ne forte tormentati, secreta secte sue in palam deducerent. Ad idem refert Johannes Proteplensis, quod ipse erat per seniores institutus, ut infirmis serviret et eos procuraret per annos octo, sed ipse videns omnes passim morituros horrendo in ex- tremis terrore, (tolerare) non poterat ultra, quam octo ebdomadas officium exequi. Singuli namque moriencium, sese male fidei fuisse et velle revocare, fassi sunt. Horribili quoque ullulatu: „Ve, ve et iterum ve michi, quod unquam mater mea me partum in mun- dum effudit“, proclamasse confessionisque remedium optasse. Sed nemo advertitur dicentibus senioribus, quod dyabolus nitebatur eum a vera fide seducendo divellem(!) Unde per pedes5) arreptum in cellarium trahentes, ne clamor ipsius audiretur, ibidem animam exhalare permiserunt. 1) 27b. 2a) Fol. 28 a. 2) S těmito známkami Begardů se potkáváme již ve starých inkvi- sičních aktech. O této první: ... „pluries communicant et ad communionem omnes dispositos vel indispositos in diebus dominicis arctant.“ (Döllinger, II., 409.) 3) „Item, si contingat eos iurare aut ipsi ficte iurant sub aliqua in- tencione decipiunt iudicem... nec de talibus mendaciis conscientiam fa- ciunt... 4) Totéž přiznal již Jan z Brna:... „ergo pauperes Christi non debent narrare sacerdotibus veritatem, ita quod secreta eorum non debent sacer- dotibus revelare in confessione"... (Wattenbach: Uber die Secte der Brüder v. freien Geiste, S. B. Berl. Akad., 1887, 534.) 5) Fol. 28b. Dle obsahu se tímto jménem rozumí Jan Ležka, který vyznal: „Item, když mají mřleti, tehda těch všech věcí odvolávají praviece, že nebožátka zle držíme, křičíce na své rodiče“. (Zprávy o zased. Č. S. N., 1878, 165.). Jménem „Johannes Proteplensis“ jest asi míněn ten, na nejž byv tázán Ležka, odpověděl: „Jana člověka od Teplice, který v Hradci odvolával... nikdy sem neznal. (Goll, u. d., 165.). 58"
CAPITULUM SEXTUM DE MODO CONVERSACIONIS BEGARDORUM. Sexto principaliter describitur modus conversacionis Bega- dorum...1). Assimilantur autem zizanie. Primo, causa ludificaci- onis obtutus hominum. Sicut enim zizania, quamdiu est in herba, similis est tritico et vix potest discerni et sic aspicientes ludifi- cantur, putantes, esse triticum. Sic Begardi inter fideles conver- santes bonitatis, sanctitatisque speciem ostendunt, quam non habent.2 a) Scribit enim Paulus Rychnoviensis, quod omnibus permitti- tur, ubicumque fuerint omnia sacramenta inter fideles, sine fide tamen suscipere.2) Iurare et periurare, secte tamen secreta nulla- tenus propalare et ut Jacobus Irascensis refert,3) omnes, quos seducunt sub vinculo damnacionis et malediccionis eterne obli- gant, ne quoquo modo ab eis averti et eorum crudelitatem sive modum conversacionis propalare audeant, eciamsi incinerari de- berent. Eaque de causa (ut idem refert) omnibus suis prohibent racionem facere de peccatis suis,4) eciam in articulo mortis et, ut firmius taciturnitatis secretum teneatur, quedam supersticiosa exercent inter deceptos suos et hoc precipue, quod crines de capite in modum crucis abscissos et cere commixtos gluciunt, ne forte tormentati, secreta secte sue in palam deducerent. Ad idem refert Johannes Proteplensis, quod ipse erat per seniores institutus, ut infirmis serviret et eos procuraret per annos octo, sed ipse videns omnes passim morituros horrendo in ex- tremis terrore, (tolerare) non poterat ultra, quam octo ebdomadas officium exequi. Singuli namque moriencium, sese male fidei fuisse et velle revocare, fassi sunt. Horribili quoque ullulatu: „Ve, ve et iterum ve michi, quod unquam mater mea me partum in mun- dum effudit“, proclamasse confessionisque remedium optasse. Sed nemo advertitur dicentibus senioribus, quod dyabolus nitebatur eum a vera fide seducendo divellem(!) Unde per pedes5) arreptum in cellarium trahentes, ne clamor ipsius audiretur, ibidem animam exhalare permiserunt. 1) 27b. 2a) Fol. 28 a. 2) S těmito známkami Begardů se potkáváme již ve starých inkvi- sičních aktech. O této první: ... „pluries communicant et ad communionem omnes dispositos vel indispositos in diebus dominicis arctant.“ (Döllinger, II., 409.) 3) „Item, si contingat eos iurare aut ipsi ficte iurant sub aliqua in- tencione decipiunt iudicem... nec de talibus mendaciis conscientiam fa- ciunt... 4) Totéž přiznal již Jan z Brna:... „ergo pauperes Christi non debent narrare sacerdotibus veritatem, ita quod secreta eorum non debent sacer- dotibus revelare in confessione"... (Wattenbach: Uber die Secte der Brüder v. freien Geiste, S. B. Berl. Akad., 1887, 534.) 5) Fol. 28b. Dle obsahu se tímto jménem rozumí Jan Ležka, který vyznal: „Item, když mají mřleti, tehda těch všech věcí odvolávají praviece, že nebožátka zle držíme, křičíce na své rodiče“. (Zprávy o zased. Č. S. N., 1878, 165.). Jménem „Johannes Proteplensis“ jest asi míněn ten, na nejž byv tázán Ležka, odpověděl: „Jana člověka od Teplice, který v Hradci odvolával... nikdy sem neznal. (Goll, u. d., 165.). 58"
Strana 59
Unde quicquid faciunt, numquam eorum intencio concordat cum facto. Similiter quicquid dixerint, totum sophistice profer- runt, verbi gracia, si interrogaveris Begardum: „Credis-ne, papam esse vicarium Cristi et locum ipsius tenere in terris? Similiter et episcopos esse in loco aliorum apostolorum in ecclesia?“, re- spondet audacter: „Credo, hanc fore gradacionem institutam a domino et veneror.“ Si requiris desuper iuramentum, iurat. Ecce, lolium in herba simile tritico! Sed, siste gradum, pensa, si in- tencio concordat cum verbis. Intendit enim, quod eorum antipapa cum suis episcopis, illi idem sint. Si interrogaveris: „Acceptas- -ne doctorum dicta scripta et interpretaciones“? Respondet et iurat desuper, quia acceptat, sed intendit de illis, qui eos docent, quos illi communiter appellant doctores et hunc modum in om- nibus suis responsis observant. Proxima huius causa, cur Begardi similantur zizanie, dicitur infeccionis. Sic enim zizania iuxta tricito, si totaliter triticum non suffocat, tamen multum ledit et inficit, nisi caucius separetur. Sic Begardi inter fideles commorantes et si eos totaliter non decipiunt atque suffocant, plurimum tamen eos inficiunt. Unde Jacobus Irascensis refert, quod ipsemet novus erat missus ad seducendum catholicos et si quos a fide radicitus evellere non poterant, inficiebant tamen eos impia et mendaci infamacione cleri et suorum commendacione. Johannes enim Proteplensis 1) refert, quod ipse multos utriusque sexus in diversis partibus Bohemie, Moravie et Almanie seduxit, cum utriusque ydiomatis non ignarus fuisset. Si quis autem sacerdotum vel modicum in ambone teti- gisset, vicia eorum haud passi sunt id sine vindicta pertransire. Unde cuidam id dedecoris intulerunt, ut duas ex suis complicibus mulieres inducerent, ut ei parvulos nuperrime natos proicerent ac dicerent, eum fore culpabilem. Et eo modo multos seducunt et sic quasi triticum suffocant, quosdam alios autem inficiunt. Huic adiacens causa, cur Begardi zizaniis assimilantur. Di- citur iudicii dilativi. Nam propter similitudinem, quam habet ziza- nia cum tritico, quando videtur zizania evelli, triticum pro ea evellitur. Sic Begardi sese inter fideles commorantes dicunt, se nedum non peccare, sed eciam mentis sanctitate, cordis et cor- poris puritate pre ceteris nitere. Oris veritate, operis strenuitate et victus sobrietate pollere, gestus maturitate, vestis humilitate et tocius vite honestate lucere. Et si obicitur eis: „Tamen facitis adulteria, stupra, fornicaciones, decepciones, discordias, sectas, intoxicaciones.2“) Continuo ipsi ea in bonam intencionem et volun- tatem inflectunt, dicentes: „Nos intendimus et volumus facere, que deus wit nos facere ad nostram salutem. Credimus enim, quod deus voluit genus humanum multiplicandum et non mino- 1) Fol. 29 a. 2) Goll, Spisek Víta z Krupé proti Bratřím (Zprávy o zased. Č. S. N., 1878), 167. Jan Ležka vyznal: „A byl jsem apoštolem sedm let a v tom času mnoho panen, vdov, žen i muského pohlavie velmi mnoho sem svedl, Čechuov i Němcuov, neb i německy dobře umím“. 59* 10
Unde quicquid faciunt, numquam eorum intencio concordat cum facto. Similiter quicquid dixerint, totum sophistice profer- runt, verbi gracia, si interrogaveris Begardum: „Credis-ne, papam esse vicarium Cristi et locum ipsius tenere in terris? Similiter et episcopos esse in loco aliorum apostolorum in ecclesia?“, re- spondet audacter: „Credo, hanc fore gradacionem institutam a domino et veneror.“ Si requiris desuper iuramentum, iurat. Ecce, lolium in herba simile tritico! Sed, siste gradum, pensa, si in- tencio concordat cum verbis. Intendit enim, quod eorum antipapa cum suis episcopis, illi idem sint. Si interrogaveris: „Acceptas- -ne doctorum dicta scripta et interpretaciones“? Respondet et iurat desuper, quia acceptat, sed intendit de illis, qui eos docent, quos illi communiter appellant doctores et hunc modum in om- nibus suis responsis observant. Proxima huius causa, cur Begardi similantur zizanie, dicitur infeccionis. Sic enim zizania iuxta tricito, si totaliter triticum non suffocat, tamen multum ledit et inficit, nisi caucius separetur. Sic Begardi inter fideles commorantes et si eos totaliter non decipiunt atque suffocant, plurimum tamen eos inficiunt. Unde Jacobus Irascensis refert, quod ipsemet novus erat missus ad seducendum catholicos et si quos a fide radicitus evellere non poterant, inficiebant tamen eos impia et mendaci infamacione cleri et suorum commendacione. Johannes enim Proteplensis 1) refert, quod ipse multos utriusque sexus in diversis partibus Bohemie, Moravie et Almanie seduxit, cum utriusque ydiomatis non ignarus fuisset. Si quis autem sacerdotum vel modicum in ambone teti- gisset, vicia eorum haud passi sunt id sine vindicta pertransire. Unde cuidam id dedecoris intulerunt, ut duas ex suis complicibus mulieres inducerent, ut ei parvulos nuperrime natos proicerent ac dicerent, eum fore culpabilem. Et eo modo multos seducunt et sic quasi triticum suffocant, quosdam alios autem inficiunt. Huic adiacens causa, cur Begardi zizaniis assimilantur. Di- citur iudicii dilativi. Nam propter similitudinem, quam habet ziza- nia cum tritico, quando videtur zizania evelli, triticum pro ea evellitur. Sic Begardi sese inter fideles commorantes dicunt, se nedum non peccare, sed eciam mentis sanctitate, cordis et cor- poris puritate pre ceteris nitere. Oris veritate, operis strenuitate et victus sobrietate pollere, gestus maturitate, vestis humilitate et tocius vite honestate lucere. Et si obicitur eis: „Tamen facitis adulteria, stupra, fornicaciones, decepciones, discordias, sectas, intoxicaciones.2“) Continuo ipsi ea in bonam intencionem et volun- tatem inflectunt, dicentes: „Nos intendimus et volumus facere, que deus wit nos facere ad nostram salutem. Credimus enim, quod deus voluit genus humanum multiplicandum et non mino- 1) Fol. 29 a. 2) Goll, Spisek Víta z Krupé proti Bratřím (Zprávy o zased. Č. S. N., 1878), 167. Jan Ležka vyznal: „A byl jsem apoštolem sedm let a v tom času mnoho panen, vdov, žen i muského pohlavie velmi mnoho sem svedl, Čechuov i Němcuov, neb i německy dobře umím“. 59* 10
Strana 60
randum, dicens: „Crescite et multiplicamini: Voluit, amore1) fore dilatandum, non coangustandum, dicens propter hoc: Homo re- linquet patrem et matrem. Voluit mundum esse decipiendum, non attrahendum, dicens: „Nolite mundum diligere et ea, que sunt in mundo.“ Mundum ipsi dicunt, esse omnes, qui non sunt in eorum secta.2) Voluit a malis esse recedendum, non associandum, dicens: „Auferte malum de medio vestri.“ Cum itaque dei vo- luntatem facimus, quomodo peccamus? Dicunt enim, quod hoc deus non imputat peccatis, quod fit bona intencione et voluntate. Et per hunc modum simplices ludificant, ne de aliquo peccato sibi conscienciam forment et eos tam bonos, tam sanctos exi- stiment. Reliqua causa, cur Begardi assimilantur zizanie dicitur effectus nocivi. Sicut enim zizania habet vim acutam quoddam modo et venenosam, ac inflativam et hebrietatem inducit, mentem percutit et caput ledit, sed eciam occidit, sic Begardi vim habent acutam ad avariciam. Valde enim sunt acuti in decipiendo. Ita enim Irascensis et Johannes Proteplensis retulisse traduntur, quod di- versis modis, lucris inhyare assuescunt. Non enim ad seducen- dos pauperes inflectuntur, nisi forte iuvenes fuerint, qui eos la- boribus foverent et nutrirent, sed locupletes toto nisu seducere laborant. Quibus seductis per aliquot ebdomadas3) se caritativos ostendunt ministrantes et confoventes. Sed, cum bona eorum in thesauros intulerint, relinquunt eos, ut labore manuum sibi victum et amictum querant. Quidquid autem aliis vendere debent..... .......foro vendunt et quam in primis rei proposuerunt taxam, non inde cedunt, nisi id detur, quod voluerunt. Iuvenes quoque suos deceptos instruunt proprios parentes bonis eorum spoliare, rapere, furari et eis deferre pro cumulandis thesauris. Et ea fa- cientes, dicunt, se mundum decepisse, cum tamen vix aut nunquam ingluviei avaricie sic poterunt satisfacere. Habet quoque zyzania vim venenosam, et Begardi vim luxu- riosam, quam dicunt, non ad peccatum se habere, sed ad pro- pagacionem sui generis, de quo sequenti capitulo annotabitur. Habet eciam vim inflativam et Begardi intentissimo superbie, vane glorie et ambicionis et arrogancie vento distenti, omnes suo nituntur subicere ingenio, nunc hos, nunc illos despicientes, vilipendentes, lacerantes, blasphemantes, insaniantes. Inest quoque zyzanie vis inebriativa. Et Begardis inest vis nedum inebriandi, sed deliciis quoque in penetralibus suis afflu- endi, prout enim tres eorum aversi retulerunt. Nulla ieiunia ser- vant, sicut supra dictum est et magna quinta feria agnum man- ducant cum Judeis. Sicut enim cum Judeis in avaricia conveniunt, ut narrant eorum aversi et maxime in ea pecunia, cum qua unum est eis commercium cum Judeis. 1) Fol. 29 b. 2) To jest termin valdenský, dle seznamu valdenských článku u Döl- lingera (II., 340): „Item vocant nos christianos vulgariter „die Fremden" i. e. alienos, quia Deus non nos, sed tantum ipsos noscat. 3) Fol. 30 a. 60*
randum, dicens: „Crescite et multiplicamini: Voluit, amore1) fore dilatandum, non coangustandum, dicens propter hoc: Homo re- linquet patrem et matrem. Voluit mundum esse decipiendum, non attrahendum, dicens: „Nolite mundum diligere et ea, que sunt in mundo.“ Mundum ipsi dicunt, esse omnes, qui non sunt in eorum secta.2) Voluit a malis esse recedendum, non associandum, dicens: „Auferte malum de medio vestri.“ Cum itaque dei vo- luntatem facimus, quomodo peccamus? Dicunt enim, quod hoc deus non imputat peccatis, quod fit bona intencione et voluntate. Et per hunc modum simplices ludificant, ne de aliquo peccato sibi conscienciam forment et eos tam bonos, tam sanctos exi- stiment. Reliqua causa, cur Begardi assimilantur zizanie dicitur effectus nocivi. Sicut enim zizania habet vim acutam quoddam modo et venenosam, ac inflativam et hebrietatem inducit, mentem percutit et caput ledit, sed eciam occidit, sic Begardi vim habent acutam ad avariciam. Valde enim sunt acuti in decipiendo. Ita enim Irascensis et Johannes Proteplensis retulisse traduntur, quod di- versis modis, lucris inhyare assuescunt. Non enim ad seducen- dos pauperes inflectuntur, nisi forte iuvenes fuerint, qui eos la- boribus foverent et nutrirent, sed locupletes toto nisu seducere laborant. Quibus seductis per aliquot ebdomadas3) se caritativos ostendunt ministrantes et confoventes. Sed, cum bona eorum in thesauros intulerint, relinquunt eos, ut labore manuum sibi victum et amictum querant. Quidquid autem aliis vendere debent..... .......foro vendunt et quam in primis rei proposuerunt taxam, non inde cedunt, nisi id detur, quod voluerunt. Iuvenes quoque suos deceptos instruunt proprios parentes bonis eorum spoliare, rapere, furari et eis deferre pro cumulandis thesauris. Et ea fa- cientes, dicunt, se mundum decepisse, cum tamen vix aut nunquam ingluviei avaricie sic poterunt satisfacere. Habet quoque zyzania vim venenosam, et Begardi vim luxu- riosam, quam dicunt, non ad peccatum se habere, sed ad pro- pagacionem sui generis, de quo sequenti capitulo annotabitur. Habet eciam vim inflativam et Begardi intentissimo superbie, vane glorie et ambicionis et arrogancie vento distenti, omnes suo nituntur subicere ingenio, nunc hos, nunc illos despicientes, vilipendentes, lacerantes, blasphemantes, insaniantes. Inest quoque zyzanie vis inebriativa. Et Begardis inest vis nedum inebriandi, sed deliciis quoque in penetralibus suis afflu- endi, prout enim tres eorum aversi retulerunt. Nulla ieiunia ser- vant, sicut supra dictum est et magna quinta feria agnum man- ducant cum Judeis. Sicut enim cum Judeis in avaricia conveniunt, ut narrant eorum aversi et maxime in ea pecunia, cum qua unum est eis commercium cum Judeis. 1) Fol. 29 b. 2) To jest termin valdenský, dle seznamu valdenských článku u Döl- lingera (II., 340): „Item vocant nos christianos vulgariter „die Fremden" i. e. alienos, quia Deus non nos, sed tantum ipsos noscat. 3) Fol. 30 a. 60*
Strana 61
Habet eciam zyzania hanc virtutem, quod mentem ledit et caput percutit. Sic Begardos iracundia exagitans dementavit, quod racione turbati et consternati, mentisque lumine privati et obfus- cati, diversis se nituntur vindicare modis. Et sicut zyzania inficit panem, quem qui comederit, intoxicatur et occiditur, sic Begar- dorum verba in seducendis panem spiritualem verbi dei inficiunt et totaliter insipidum reddunt et suis mendaciis, fabulis, detracci- onibus eos in anima occidunt. Ex hiis omnibus luce clarius ostenditur, quam astute et do- lose docet et instruit eos rex eorum Labaddon. Capitulum VII. DE LOCUSTIS LOCUSTARUM, HOC EST DE EXCRESCENCIA DISCIPULORUM BEGARDORUM. ...Creverunt itaque illi capilli, id est locuste locustarum Hierosolymis (ut in superioribus tactum est), sed propinquante frigido tempore, id est tempore persecucionis, quando lapidatus est Stephanus et saltaverunt locuste...1) Obsessi itaque ab an- gelo Abyssi, Labaddone et in omni malo obstinati, per regiones Asie dispersi, zyzaniam in primitiva ecclesia seminantes et dis- currentes, multos simplices seduxerunt et in locis abditis et ab hominibus secretis nocturnis temporibus (sicut usque in presens) sua conciliabula convocabant. Hos Greci... odientes... dicebant: „Ecce! Pigardones“! Pigardon dicitur a piga, quod est bursa et proprie testiculorum et ardeo, quasi ardelio, id est luxuriosus lecator accensus libidine genitalium membrorum...2) Sed apo- stolis, aliisque fidelibus supervenientibus et eis resistentibus, vi- dentes humorem suum imminui et sese decrescere ad regiones Europe, ubi ignoti possent disseminare... Et, ut de hiis taceam, que peregerunt, Armenos inficiendo, ubi sacramentum eucaristie conficientes, ad vinum immiscuerunt oleum, illud psalmiste2a) adducentes: „A fructu frumenti vini et olei sui multiplicati sunt.“ Tandem ad Ytaliam devenientes, omnes lustrabant provincias, ubi per diversa temporum circula nunc apparentes, nunc delitescentes iuxta linguarum diversitatem diversa sortiti sunt nomina et semper iuxta proprietatem actuum ipsorum eis accomoda. Erant enim Paterniani, Dulciani, Rutages, Antrani, Vigilantini, Manichei, Run- charii, Sifridenses, Cordubenses. Unum tamen omnibus cognomen ab Ytalis inditum fuit, ut dicerentur Lurcones a voracitate et in- gluvie. Cum autem in Lombardia detecta fuisset eorum prodicio cruentissima, qua intendebant totum clerum et religiosos ad statum redigere fossorum,3) violenta manu ablatis omnibus possessionibus 1) Fol. 32 a. 2) Fol. 32b. 2a) Ž. IV., 8. 3) Fol. 33 a. 61* 10.
Habet eciam zyzania hanc virtutem, quod mentem ledit et caput percutit. Sic Begardos iracundia exagitans dementavit, quod racione turbati et consternati, mentisque lumine privati et obfus- cati, diversis se nituntur vindicare modis. Et sicut zyzania inficit panem, quem qui comederit, intoxicatur et occiditur, sic Begar- dorum verba in seducendis panem spiritualem verbi dei inficiunt et totaliter insipidum reddunt et suis mendaciis, fabulis, detracci- onibus eos in anima occidunt. Ex hiis omnibus luce clarius ostenditur, quam astute et do- lose docet et instruit eos rex eorum Labaddon. Capitulum VII. DE LOCUSTIS LOCUSTARUM, HOC EST DE EXCRESCENCIA DISCIPULORUM BEGARDORUM. ...Creverunt itaque illi capilli, id est locuste locustarum Hierosolymis (ut in superioribus tactum est), sed propinquante frigido tempore, id est tempore persecucionis, quando lapidatus est Stephanus et saltaverunt locuste...1) Obsessi itaque ab an- gelo Abyssi, Labaddone et in omni malo obstinati, per regiones Asie dispersi, zyzaniam in primitiva ecclesia seminantes et dis- currentes, multos simplices seduxerunt et in locis abditis et ab hominibus secretis nocturnis temporibus (sicut usque in presens) sua conciliabula convocabant. Hos Greci... odientes... dicebant: „Ecce! Pigardones“! Pigardon dicitur a piga, quod est bursa et proprie testiculorum et ardeo, quasi ardelio, id est luxuriosus lecator accensus libidine genitalium membrorum...2) Sed apo- stolis, aliisque fidelibus supervenientibus et eis resistentibus, vi- dentes humorem suum imminui et sese decrescere ad regiones Europe, ubi ignoti possent disseminare... Et, ut de hiis taceam, que peregerunt, Armenos inficiendo, ubi sacramentum eucaristie conficientes, ad vinum immiscuerunt oleum, illud psalmiste2a) adducentes: „A fructu frumenti vini et olei sui multiplicati sunt.“ Tandem ad Ytaliam devenientes, omnes lustrabant provincias, ubi per diversa temporum circula nunc apparentes, nunc delitescentes iuxta linguarum diversitatem diversa sortiti sunt nomina et semper iuxta proprietatem actuum ipsorum eis accomoda. Erant enim Paterniani, Dulciani, Rutages, Antrani, Vigilantini, Manichei, Run- charii, Sifridenses, Cordubenses. Unum tamen omnibus cognomen ab Ytalis inditum fuit, ut dicerentur Lurcones a voracitate et in- gluvie. Cum autem in Lombardia detecta fuisset eorum prodicio cruentissima, qua intendebant totum clerum et religiosos ad statum redigere fossorum,3) violenta manu ablatis omnibus possessionibus 1) Fol. 32 a. 2) Fol. 32b. 2a) Ž. IV., 8. 3) Fol. 33 a. 61* 10.
Strana 62
et decimis eorum non mediocris, in eos erat excitata persecucio. Nam et in Thebein captus fuit heresiarcha Henricus Cyrotecarius et post torsionem, cum duceretur ad mortem, fassus est coram omnibus, in promptu id fuisse, quod ipsi hec fecissent Cristi fidelibus, nedum in Ytalia, sed eciam in multis regionibus circum- adiacentibus, que tunc facta sunt eis. Hiis supervenientibus frigidis temporibus super locustas a- byssales, inde avolaverunt ad partes Almanorum. Obstinata enim malicia secundum Crisostomum vinci et confundi potest aliquo- ciens, placari vero nequaquam. Quinimmo, sicut aqua fluens in uno latere obstructa et compressa, in altero latere meatum querit et invenit, ita maliciose obstinati, multociensque devicti et con- fusi, mox alium modum proficiscendi in sua malicia querunt et inveniunt. O, quam magnam Labaddon ille, rex locustarum fecit... diligenciam, ne zizania illa Begardorum unquam in ecclesia defi- ciat! Invenit enim virum in hiis consentaneum, Petrum, videlicet civem Valdensem (que civitas sita est in confinio Francie et Almanie. Hunc moderni Begardi suum dicunt primicerum. Hic tempore Innocencii, secundi anno domini 1250 comparuit. Qui, cum legisset in wlgari illud „Si vis perfectus esse, vade et vende omnia, que habes1) et da pauperibus,“2) cogitabat, quod vita apostolica iam non esset in terra et intendens eam renovare, ven- didit omnia et distribuit pauperibus et ducens vitam pauperem, libros aliquos in wlgari compilavit et inter discipulos disseminavit. Cum quibus quidam, quasi locuste avolantes, Lugdunum perve- nerunt et quosdam ibidem infecerunt. Tunc tempori ibidem con- tigit, unum civem coram omnibus subito mori. Quo viso, unus ex eis, Johannes, nimio terrore concussus, cum locuplex esset, magnum thesaurum erogavit pauperibus. Et ex hoc magna pau- perum multitudo ad eum confluebat. Hos ipse docuit ex libris prenominati Petri voluntariam paupertatem servare et esse imita- tores Cristi et apostorum. Pro qua temeritate, cum reprehensus fuissut, contemsit et instancius doctrine huiusce inhesit. Unde ecclesia contra eos processit et postea rebelles et inobedientes excommunicavit et ut hereticos abhorruit. Ipsi vero iam excom- municati in odium cleri, velut predecessores eorum omnia, que docet et tenet ecclesia ceperunt non modo contemnere, verum eciam conati sunt destruere. Et ex tunc ceperunt inter se con- fessiones audire et consciencias suorum scrutari et se simulate virtuosos ostendere, insuper et predicare et plerosque seducere, ymmo, quod est maioris, audacie, quidam ex ipsis, licet puri layci essent, in opinione tamen aliorum sanccioris, mundiorisque vite videbantur, ceperunt sacramentum conficere et secrete alios communicare,3) convenciones et conventicula nocturna facere, carnalitates exercere et tandem malignorum spirituum apparicionem habere. Hii appellati sunt „pauperes de Lugduno,“ sed temporis, 1) Netřeba podotýkati o mylném datu, neboť tato událost spadá do doby kolem roku 1170. 2) Fol. 33b. 3) Fol. 34 a. 62*
et decimis eorum non mediocris, in eos erat excitata persecucio. Nam et in Thebein captus fuit heresiarcha Henricus Cyrotecarius et post torsionem, cum duceretur ad mortem, fassus est coram omnibus, in promptu id fuisse, quod ipsi hec fecissent Cristi fidelibus, nedum in Ytalia, sed eciam in multis regionibus circum- adiacentibus, que tunc facta sunt eis. Hiis supervenientibus frigidis temporibus super locustas a- byssales, inde avolaverunt ad partes Almanorum. Obstinata enim malicia secundum Crisostomum vinci et confundi potest aliquo- ciens, placari vero nequaquam. Quinimmo, sicut aqua fluens in uno latere obstructa et compressa, in altero latere meatum querit et invenit, ita maliciose obstinati, multociensque devicti et con- fusi, mox alium modum proficiscendi in sua malicia querunt et inveniunt. O, quam magnam Labaddon ille, rex locustarum fecit... diligenciam, ne zizania illa Begardorum unquam in ecclesia defi- ciat! Invenit enim virum in hiis consentaneum, Petrum, videlicet civem Valdensem (que civitas sita est in confinio Francie et Almanie. Hunc moderni Begardi suum dicunt primicerum. Hic tempore Innocencii, secundi anno domini 1250 comparuit. Qui, cum legisset in wlgari illud „Si vis perfectus esse, vade et vende omnia, que habes1) et da pauperibus,“2) cogitabat, quod vita apostolica iam non esset in terra et intendens eam renovare, ven- didit omnia et distribuit pauperibus et ducens vitam pauperem, libros aliquos in wlgari compilavit et inter discipulos disseminavit. Cum quibus quidam, quasi locuste avolantes, Lugdunum perve- nerunt et quosdam ibidem infecerunt. Tunc tempori ibidem con- tigit, unum civem coram omnibus subito mori. Quo viso, unus ex eis, Johannes, nimio terrore concussus, cum locuplex esset, magnum thesaurum erogavit pauperibus. Et ex hoc magna pau- perum multitudo ad eum confluebat. Hos ipse docuit ex libris prenominati Petri voluntariam paupertatem servare et esse imita- tores Cristi et apostorum. Pro qua temeritate, cum reprehensus fuissut, contemsit et instancius doctrine huiusce inhesit. Unde ecclesia contra eos processit et postea rebelles et inobedientes excommunicavit et ut hereticos abhorruit. Ipsi vero iam excom- municati in odium cleri, velut predecessores eorum omnia, que docet et tenet ecclesia ceperunt non modo contemnere, verum eciam conati sunt destruere. Et ex tunc ceperunt inter se con- fessiones audire et consciencias suorum scrutari et se simulate virtuosos ostendere, insuper et predicare et plerosque seducere, ymmo, quod est maioris, audacie, quidam ex ipsis, licet puri layci essent, in opinione tamen aliorum sanccioris, mundiorisque vite videbantur, ceperunt sacramentum conficere et secrete alios communicare,3) convenciones et conventicula nocturna facere, carnalitates exercere et tandem malignorum spirituum apparicionem habere. Hii appellati sunt „pauperes de Lugduno,“ sed temporis, 1) Netřeba podotýkati o mylném datu, neboť tato událost spadá do doby kolem roku 1170. 2) Fol. 33b. 3) Fol. 34 a. 62*
Strana 63
processu, cum per diversas Almanie partes,1) quasi locuste per- volarent, iuxta eorum ydiomatis proprietatem sunt nominati „pie- behert“, quasi „bastardi obdurati, spurii ex heresi progeniti, in- dociles, immorigerati, protervi, obstinati, liberorum ecclesie, sponse Cristi persecutores.“ Et ob hoc auris veridica animadversione quidam eorum absenti. Reliqui, prout communiter sunt formido- losi, sicut scripta eorum ostendunt, fugati et dispersi, relictis ibi quibusdam pro semine, habent enim semper aliquos, quasi sorte electos, quos morti, si necessarium esset, exponunt, ne ceteri manifestentur et secta minuatur. Frigido itaque iterum tempore super locustas superveniente per diversas provincias Ytalorum et Almanorum, quasi in sepibus insidentes delitescebant usque ad tempora F(r)ederici secundi, imperatoris, ubi aliquantulum comparentes, copias imperatoris contra ecclesiam auxerunt. Sed, cum dominica ulcione imperator mala morte decessisset, non videntes aliquem profectum, iterum latebras fovebant usque ad annos MCCLXXIIII., ubi angelus abyssi Labaddon, locustarum rex, Conradum Songehusensem2), fabrum, qui cognominatus est, „Smet,“(!) id est „Popisma,“ in Thuringia excitavit adversus ecclesiam catholicam. Ipse enim prodidit, se nova quadam divina revelacione admonitum, quod deberet ecclesiam catholicam reformare et quod rame in altari sancti Petri litteras per angelos scriptas et depositas reperisset. De secta Crucifratrum sive Flagellatorum informativas de hiis satis in superioribus scripsi capitulo quarto. Cum enim, occasione capta in regno Bohemie post devotam peregrinacionem et simulatam flagellacionis penitenciam, armata manu reversi, maxima fecissent damna, monasteria et ecclesias, villas et opida comburentes, sacerdotes et religiosos trucidantes et omnem annonam absumentes et semen maledictum post se relinquentes, a Bohemis cognomen acceperunt, ut appellarentur „Pikharti,“ aut „Pikausi,“ quod sonat: conspiratores sive pro- ditores. Cum enim Bohemi vident aliquos conspiratores, dicere assolent in wlgari: „Pikusowé pikel slévají,“ hoc est conspiratores faciunt conspiracionem...3) ... Assimilat eos Jezabel, que interpretatur sterquilinium et greci Pigardones, id est ardeliones, quasi libidine ardentes et sic omnia bene conveniunt, quasi dicerent illi perversi Begardi: Primo Ni- colaite, id est vincentes populares, non autem prelatos, dicti....) Runkariorum secta post multa temporum curricula, zyzaniam in tritico ecclesie Cristi seminavit dicendo, quod a cingulo deor- sum non committitur peccatum, eo quod dominus dixerit, quod ex corde procedunt adulteria et fornicaciones.5) Unde omnes abhominicaciones, eciam contra naturam, exercebant. 1) Do Německa se počali hrnouti kolem roku 1212 (Porýní), kdež byli nazýváni „Winkeler.“ (Horgenröther—Kirsch, Handbuch der allgem. Kirchen- geschichte, II., 554.) 2) Fol. 34b. 3) Fol. 35 a. 4) Fol. 36 b. 5) Sv. Mat., XV., 18. 63*
processu, cum per diversas Almanie partes,1) quasi locuste per- volarent, iuxta eorum ydiomatis proprietatem sunt nominati „pie- behert“, quasi „bastardi obdurati, spurii ex heresi progeniti, in- dociles, immorigerati, protervi, obstinati, liberorum ecclesie, sponse Cristi persecutores.“ Et ob hoc auris veridica animadversione quidam eorum absenti. Reliqui, prout communiter sunt formido- losi, sicut scripta eorum ostendunt, fugati et dispersi, relictis ibi quibusdam pro semine, habent enim semper aliquos, quasi sorte electos, quos morti, si necessarium esset, exponunt, ne ceteri manifestentur et secta minuatur. Frigido itaque iterum tempore super locustas superveniente per diversas provincias Ytalorum et Almanorum, quasi in sepibus insidentes delitescebant usque ad tempora F(r)ederici secundi, imperatoris, ubi aliquantulum comparentes, copias imperatoris contra ecclesiam auxerunt. Sed, cum dominica ulcione imperator mala morte decessisset, non videntes aliquem profectum, iterum latebras fovebant usque ad annos MCCLXXIIII., ubi angelus abyssi Labaddon, locustarum rex, Conradum Songehusensem2), fabrum, qui cognominatus est, „Smet,“(!) id est „Popisma,“ in Thuringia excitavit adversus ecclesiam catholicam. Ipse enim prodidit, se nova quadam divina revelacione admonitum, quod deberet ecclesiam catholicam reformare et quod rame in altari sancti Petri litteras per angelos scriptas et depositas reperisset. De secta Crucifratrum sive Flagellatorum informativas de hiis satis in superioribus scripsi capitulo quarto. Cum enim, occasione capta in regno Bohemie post devotam peregrinacionem et simulatam flagellacionis penitenciam, armata manu reversi, maxima fecissent damna, monasteria et ecclesias, villas et opida comburentes, sacerdotes et religiosos trucidantes et omnem annonam absumentes et semen maledictum post se relinquentes, a Bohemis cognomen acceperunt, ut appellarentur „Pikharti,“ aut „Pikausi,“ quod sonat: conspiratores sive pro- ditores. Cum enim Bohemi vident aliquos conspiratores, dicere assolent in wlgari: „Pikusowé pikel slévají,“ hoc est conspiratores faciunt conspiracionem...3) ... Assimilat eos Jezabel, que interpretatur sterquilinium et greci Pigardones, id est ardeliones, quasi libidine ardentes et sic omnia bene conveniunt, quasi dicerent illi perversi Begardi: Primo Ni- colaite, id est vincentes populares, non autem prelatos, dicti....) Runkariorum secta post multa temporum curricula, zyzaniam in tritico ecclesie Cristi seminavit dicendo, quod a cingulo deor- sum non committitur peccatum, eo quod dominus dixerit, quod ex corde procedunt adulteria et fornicaciones.5) Unde omnes abhominicaciones, eciam contra naturam, exercebant. 1) Do Německa se počali hrnouti kolem roku 1212 (Porýní), kdež byli nazýváni „Winkeler.“ (Horgenröther—Kirsch, Handbuch der allgem. Kirchen- geschichte, II., 554.) 2) Fol. 34b. 3) Fol. 35 a. 4) Fol. 36 b. 5) Sv. Mat., XV., 18. 63*
Strana 64
Post hos Catarri dogmatisabant, quod matrimonium sit sem- per cum peccato mortali. Nec in futuro quisquam gravius punietur pro adulterio, fornicacione et incestu, quam pro coniugio legit- timo. Unde cavebant, ne matrimonium contraherent, sed passim inter se cohabitabant. Et, quod mirum, non credebant enim carnis resurreccionem. Et quoniam credebant, quod sola manuum im- posicione omnia delerentur peccata, ideo sepius dolebant, quod non compleverunt libidinem suam tempore, quo in secta Catar- rorum professi non erant. Et hec videtur causa, quare multi ac- censi, tam viri, quam mulieres, non verebantur ad sororem suam et filium sive filiam neptem, consanquineam, cognatamque acce- dere, quam ad uxorem et virum proprium.1) Demum Manichei docuerunt, matrimonium iuratoriam esse fornicacionem, sed incestum, naturalem. Quod si matrem propriam adire libuerit vel commatrem, dabat ei XVIII denarios, sex pro eo, quod eum concepit, sex pro eo, quod eum peperit, et sex pro eo, quod eum nutrivit et sic, soluta lege naturali,2) licenter abutebatur ea, quia nichil attinere ei putabatur et omnino liber effectus ab omni naturali reverencia matris, sicut saccus liber effi- citur, quando fuerit frumento evacuatus. Sorori dabant sex de- narios, commatri novem etc., de quibus pudet loqui. Priscillianiste turpissima mutuo peragentes, adeo illa occul- tabant, ut dicerent complicibus suis: „Iura, periuria, secretum pandere noli!“ Iovinianiste virginitatem reprobantes, omnem immundiciam admittebant. Paterniani dicentes, inferiores humani corporis partes a dyabolo factas, flagiciose abutebantur eis. Izopiste, solummodo spirituale matrimonium dicentes, se con- trahere, preter coitum omnem libidinosam delectacionem admit- tebant. Dulciani quoque aput Novariam civitatem Lombardie, puri- tatem quamdam et innocenciam vite ostendebant, sed postquam innixi feminis, mores ad primordia delectacionis et voluptatis Nico- laitarum reversi lascivia ad invicem bachanati sunt. Hii post duos annos absconditi (sic) et deleti, paucis quibusdam remanentibus, qui per tredecim annos latuerunt. Terciodecimo anno Labaddon, rex abyssalium locustarum Hermannum quemdam ex colluvie et fece seculi erigens, in territorio Ferrariensi excitavit. Hic sub miti in- cessu tegens dolum, plures in brevi nactus discipulos, predicaci- onis sibi usurpavit officium et clerum iuxta suum velle ordinavit.3) Hii cum magistro suo in antris convenientes, noctu laudes divinas more cristiano decantabant, quibus media nocte finitis, alta voce admonebant, masculum et feminam carnali copulacione misceri, 1) Viz Döllinger, II., 294. „Resurrectionem negant... Item, quod culpa et poena simul remittuntur. Unde dolent, quod non expleverint libidinem, etiam cum sorore ante suam conversionem; unde coeunt indifferenter“. 2) Fol. 37a. Totéž v aktech u Döllingera (II., 300): „Item dicunt, quod filius eximit matrem XVIII. denariis et tunc potest eam ducere in uxorem et cognoscere“. 3) Fol. 37b. 64*
Post hos Catarri dogmatisabant, quod matrimonium sit sem- per cum peccato mortali. Nec in futuro quisquam gravius punietur pro adulterio, fornicacione et incestu, quam pro coniugio legit- timo. Unde cavebant, ne matrimonium contraherent, sed passim inter se cohabitabant. Et, quod mirum, non credebant enim carnis resurreccionem. Et quoniam credebant, quod sola manuum im- posicione omnia delerentur peccata, ideo sepius dolebant, quod non compleverunt libidinem suam tempore, quo in secta Catar- rorum professi non erant. Et hec videtur causa, quare multi ac- censi, tam viri, quam mulieres, non verebantur ad sororem suam et filium sive filiam neptem, consanquineam, cognatamque acce- dere, quam ad uxorem et virum proprium.1) Demum Manichei docuerunt, matrimonium iuratoriam esse fornicacionem, sed incestum, naturalem. Quod si matrem propriam adire libuerit vel commatrem, dabat ei XVIII denarios, sex pro eo, quod eum concepit, sex pro eo, quod eum peperit, et sex pro eo, quod eum nutrivit et sic, soluta lege naturali,2) licenter abutebatur ea, quia nichil attinere ei putabatur et omnino liber effectus ab omni naturali reverencia matris, sicut saccus liber effi- citur, quando fuerit frumento evacuatus. Sorori dabant sex de- narios, commatri novem etc., de quibus pudet loqui. Priscillianiste turpissima mutuo peragentes, adeo illa occul- tabant, ut dicerent complicibus suis: „Iura, periuria, secretum pandere noli!“ Iovinianiste virginitatem reprobantes, omnem immundiciam admittebant. Paterniani dicentes, inferiores humani corporis partes a dyabolo factas, flagiciose abutebantur eis. Izopiste, solummodo spirituale matrimonium dicentes, se con- trahere, preter coitum omnem libidinosam delectacionem admit- tebant. Dulciani quoque aput Novariam civitatem Lombardie, puri- tatem quamdam et innocenciam vite ostendebant, sed postquam innixi feminis, mores ad primordia delectacionis et voluptatis Nico- laitarum reversi lascivia ad invicem bachanati sunt. Hii post duos annos absconditi (sic) et deleti, paucis quibusdam remanentibus, qui per tredecim annos latuerunt. Terciodecimo anno Labaddon, rex abyssalium locustarum Hermannum quemdam ex colluvie et fece seculi erigens, in territorio Ferrariensi excitavit. Hic sub miti in- cessu tegens dolum, plures in brevi nactus discipulos, predicaci- onis sibi usurpavit officium et clerum iuxta suum velle ordinavit.3) Hii cum magistro suo in antris convenientes, noctu laudes divinas more cristiano decantabant, quibus media nocte finitis, alta voce admonebant, masculum et feminam carnali copulacione misceri, 1) Viz Döllinger, II., 294. „Resurrectionem negant... Item, quod culpa et poena simul remittuntur. Unde dolent, quod non expleverint libidinem, etiam cum sorore ante suam conversionem; unde coeunt indifferenter“. 2) Fol. 37a. Totéž v aktech u Döllingera (II., 300): „Item dicunt, quod filius eximit matrem XVIII. denariis et tunc potest eam ducere in uxorem et cognoscere“. 3) Fol. 37b. 64*
Strana 65
crescere et multiplicari, quod et fecerunt, luminibus extinctis, et execranda cum infantulo postmodum nato exercebant. Nam per singulas manus tradebatur baiulandus et comprimendus, quous- que animam exalavit. Et ex hiis conicitur, quod fuissent Flagel- latorum reliquie, qui baptismum sanguinis ponebant. Isti puta- bant infantulum tali modo suffocatum in sanguinem suo bapti- satum et martirem effectum, quod si vivus mansit, pro sancto reputabatur. Deinde mortuum assabant, collectosque cineres in vasculum mittentes, vinum super infundebant, quo novicios exe- crabilibus huiusmodi potabant et mente captos reddebant. Quibus execrabilibus detectis et ipsis perturbatis et dispersis per LXX annos latitabant usque ad tempora Johannis Vicleph, qui abyssali deformatus spiritu conspiracionem fecit cum quibus- dam, ut regem Anglie (qui in promocione sua eum impediverat), vita privaret, sed machinacionibus eorum detectis XL viros rex captos post inquisicionem factam, quosdam suspendio, quosdam vero incendio intercipi iussit. Vicleph vero profugus et extorris blasphemos libros confingens, vitam cum morte mutavit. 1) Reliqui fugientes Thuringiam devenerunt, trinaque vice capti et ignibus traditi sunt. Inprimis centum quinquaginta, altera vice XL, tercia vice XXX.2) Multos namque ille Vicleph suo infecit dogmate. Com- plurimi enim sequaces ipsius, ut ceteri Begardi, carnalitatibus obvoluti, ut iumenta computruerunt in stercoribus suis. De hiis eciam tres eorum aversi in scriptis reliquerunt. Jo- hannes enim Proteplensis retulit, quod magicos libros habentes et ea inbuti arte, quacunque persona velint abuti a XXX., milia- ribus in una hora apportatur eis. Idem retulit de quodam pres- bytero Michahele, quod sacerdocium eius auferentes huic, Johanni dederunt, Michaeli autem uxorem, deinde alteram et terciam in recompensam continencie in sacerdocio. Cum vero nichil eum posse ad fructum nativitatis conferre viderent, restituerunt sibi sacerdocium. Idem quoque retulit, eos abuti propriis sororibus et iuvenes suos nedum admittunt, sed eciam impellunt ad actus 1) Fol. 38 a. 2) Jest zajímavo tuto zprávu srovnati s kronikou moravských Novo- křtěnců, 1640. (Beck, „Wikliff, Hus, Rohač, Luther und Zwingli atd.“ ve Schriften der hist. statist. Sektion, XIV., 432.): „Anno 1394 (?) nach Christi Geburt ist gottes wort und Evangelion zum andermal ins landt zu Behem komen durch die Pücarten dann sy hart verfolgt wurden... Diese gingen vast nackent nach arth des landts und gantz schlecht vor der welt. Sy woneten auch in Hölinen und grueben, vor Furcht der bosen menschen, in den weldern und in der Erden. Darvon man auch vil arges von inen ausgab. Sy hatten auch alle Ding gemain und lütten von der Römischen kirch grosse verfolgung. Dann ire Artikel verdampt Babst Benedictus 13 (?) als Ketzerei. Sy schweren auch aller Dingen nit. Von iren Verfolgern wurden sy auch aus neid gruebenheymer genennet, als ob sy vill Diberey mit aller Unzucht in grueben und höllinen triben. Aber sy bliben vest und steiff in got. [V poznámce: „Täufen kein kindt, halten nichts von des herrn leib im Sakrament, rueffen kein heiligen oder Creatur an, aber allain Gott. Sie leiden kein Bettler under in, haben kein Buech, dem die h. Schrift“, u. s. W. (Franke.)] In allen iren Trübsal, bis uff Johannes Huss wehret diese ge- main 1410 (?)“ Na to o Viklefovi. 65*
crescere et multiplicari, quod et fecerunt, luminibus extinctis, et execranda cum infantulo postmodum nato exercebant. Nam per singulas manus tradebatur baiulandus et comprimendus, quous- que animam exalavit. Et ex hiis conicitur, quod fuissent Flagel- latorum reliquie, qui baptismum sanguinis ponebant. Isti puta- bant infantulum tali modo suffocatum in sanguinem suo bapti- satum et martirem effectum, quod si vivus mansit, pro sancto reputabatur. Deinde mortuum assabant, collectosque cineres in vasculum mittentes, vinum super infundebant, quo novicios exe- crabilibus huiusmodi potabant et mente captos reddebant. Quibus execrabilibus detectis et ipsis perturbatis et dispersis per LXX annos latitabant usque ad tempora Johannis Vicleph, qui abyssali deformatus spiritu conspiracionem fecit cum quibus- dam, ut regem Anglie (qui in promocione sua eum impediverat), vita privaret, sed machinacionibus eorum detectis XL viros rex captos post inquisicionem factam, quosdam suspendio, quosdam vero incendio intercipi iussit. Vicleph vero profugus et extorris blasphemos libros confingens, vitam cum morte mutavit. 1) Reliqui fugientes Thuringiam devenerunt, trinaque vice capti et ignibus traditi sunt. Inprimis centum quinquaginta, altera vice XL, tercia vice XXX.2) Multos namque ille Vicleph suo infecit dogmate. Com- plurimi enim sequaces ipsius, ut ceteri Begardi, carnalitatibus obvoluti, ut iumenta computruerunt in stercoribus suis. De hiis eciam tres eorum aversi in scriptis reliquerunt. Jo- hannes enim Proteplensis retulit, quod magicos libros habentes et ea inbuti arte, quacunque persona velint abuti a XXX., milia- ribus in una hora apportatur eis. Idem retulit de quodam pres- bytero Michahele, quod sacerdocium eius auferentes huic, Johanni dederunt, Michaeli autem uxorem, deinde alteram et terciam in recompensam continencie in sacerdocio. Cum vero nichil eum posse ad fructum nativitatis conferre viderent, restituerunt sibi sacerdocium. Idem quoque retulit, eos abuti propriis sororibus et iuvenes suos nedum admittunt, sed eciam impellunt ad actus 1) Fol. 38 a. 2) Jest zajímavo tuto zprávu srovnati s kronikou moravských Novo- křtěnců, 1640. (Beck, „Wikliff, Hus, Rohač, Luther und Zwingli atd.“ ve Schriften der hist. statist. Sektion, XIV., 432.): „Anno 1394 (?) nach Christi Geburt ist gottes wort und Evangelion zum andermal ins landt zu Behem komen durch die Pücarten dann sy hart verfolgt wurden... Diese gingen vast nackent nach arth des landts und gantz schlecht vor der welt. Sy woneten auch in Hölinen und grueben, vor Furcht der bosen menschen, in den weldern und in der Erden. Darvon man auch vil arges von inen ausgab. Sy hatten auch alle Ding gemain und lütten von der Römischen kirch grosse verfolgung. Dann ire Artikel verdampt Babst Benedictus 13 (?) als Ketzerei. Sy schweren auch aller Dingen nit. Von iren Verfolgern wurden sy auch aus neid gruebenheymer genennet, als ob sy vill Diberey mit aller Unzucht in grueben und höllinen triben. Aber sy bliben vest und steiff in got. [V poznámce: „Täufen kein kindt, halten nichts von des herrn leib im Sakrament, rueffen kein heiligen oder Creatur an, aber allain Gott. Sie leiden kein Bettler under in, haben kein Buech, dem die h. Schrift“, u. s. W. (Franke.)] In allen iren Trübsal, bis uff Johannes Huss wehret diese ge- main 1410 (?)“ Na to o Viklefovi. 65*
Strana 66
venereos cum feminis quibuscunque. Jacobus Irascensis retulit, quod sacerdotes eorum abeuntes in celum, portant libros de celo ad officium divinum peragendum, et cui quando, ubi volunt apparent et evanescunt. Et quod uxores habent et si aliqua sterilis fuerit, ea remota, alteram substituunt, ut complices eorum multi- plicentur. Paulus Rychnoviensis refert de iuvenculis,1) quod Be- gardi, quibus abuti velint, toxicum quoddam dyabolica adinven- concione confectum propinant, easque insensibiles et flexibiles ad quecunque faciunt. Et subinfert, quod veretur de impudiciciis huiusce loqui, ne audientes aut legentes inficiantur. Et quanto solemnior festivitas domini Sabaoth fuerit, eo ardencius malis operibus et presertim venereis et inpudiciciis incumbunt. Et ad maiorem certitudinem supra dictorum et dicendorum repperi in eorum tractatu, quem nuperrime arte impressoria pro- palarent, sese ab hiis excusare et alios quosdam, quos Saduceos appellant, de hoc infamare. Ex quo liquido apparet, quod ab eis sint divisi et illa, que ipsi negant, faciunt. Nonne et ipsi confi- tentur et scribunt et utrique Begardi sunt? Alium quoque tractatum confecerunt, quem rarissime et paucissimis videndum et legendum ostendunt, de quo ipsimet multa videntur oblectamenta suscipere. Ubi quedam ex scripturis allegantes, ymagines sacerdotum et religiosorum depingi cum feminis ea obscenitate et impudencia procurarunt, ut nonnisi spurcissimi atque impudentissimi et im- pucissimi corde et corpore eum esse quid eiusmodi vel effingere vel excogitare, potuisset. Magister enim veritatis dicit, quod ex ha- bundancia cordis os loquitur. Et philosophus: „Qualiscunque“, inquit, „est, talia loquitur et operibus liquido apparet.“ Eos tam verbis, tam seriptis facta sua, que noctu et in tenebris agunt et operantur,2) non modo denudare, verum eciam (ut nullo alio de eis egeamus testimonio) depingere et sculpere. Tercio hoc idem de impudiciis Begardorum probatur veri- dico relatu et probatissimis exemplis. Tres namque persone, ex quam pluribus causa brevitatis, excepte (ut in ore trium testium stet omne verbum), ex tribus diversis civitatibus districtum tamen Plznensem attigentibus, omnes utraquiste retulere coram multis, que eis contigissent a Begardis causa visitacionis domus eorum introeuntibus, cum essent pudice, mariti enim earum erant secte Begardorum. Fratres, itaque (sic enim se appellant Begardi) causa visitandi venerunt ad eos. Nullas enim ipsi alias peregrinaciones faciunt, nisi visitando fratres. Ubi refocillati et suo modo recreati, estimantes quoque eas sue secte, sollicitabant eas ad oblecta- menta venerea, repulsi et confusi abierunt. Hec vero maritis de tam impia, quam impudica sollicitacione conqueste, unum... ... receperant responsum, quod videlicet male contra caritatem fraternam fecissent, ac eciam nature preiudicium intullissent, cum ipsi ullam umquam rem fratribus suis non communicabilem ha- buissent et neque uxorem habere vellent. — Ex quo luculenter apparet, quod si aliquis inter eos vellet, vix aut omnino non 1) Fol. 38 b. 2) Fol. 39 a. 66*
venereos cum feminis quibuscunque. Jacobus Irascensis retulit, quod sacerdotes eorum abeuntes in celum, portant libros de celo ad officium divinum peragendum, et cui quando, ubi volunt apparent et evanescunt. Et quod uxores habent et si aliqua sterilis fuerit, ea remota, alteram substituunt, ut complices eorum multi- plicentur. Paulus Rychnoviensis refert de iuvenculis,1) quod Be- gardi, quibus abuti velint, toxicum quoddam dyabolica adinven- concione confectum propinant, easque insensibiles et flexibiles ad quecunque faciunt. Et subinfert, quod veretur de impudiciciis huiusce loqui, ne audientes aut legentes inficiantur. Et quanto solemnior festivitas domini Sabaoth fuerit, eo ardencius malis operibus et presertim venereis et inpudiciciis incumbunt. Et ad maiorem certitudinem supra dictorum et dicendorum repperi in eorum tractatu, quem nuperrime arte impressoria pro- palarent, sese ab hiis excusare et alios quosdam, quos Saduceos appellant, de hoc infamare. Ex quo liquido apparet, quod ab eis sint divisi et illa, que ipsi negant, faciunt. Nonne et ipsi confi- tentur et scribunt et utrique Begardi sunt? Alium quoque tractatum confecerunt, quem rarissime et paucissimis videndum et legendum ostendunt, de quo ipsimet multa videntur oblectamenta suscipere. Ubi quedam ex scripturis allegantes, ymagines sacerdotum et religiosorum depingi cum feminis ea obscenitate et impudencia procurarunt, ut nonnisi spurcissimi atque impudentissimi et im- pucissimi corde et corpore eum esse quid eiusmodi vel effingere vel excogitare, potuisset. Magister enim veritatis dicit, quod ex ha- bundancia cordis os loquitur. Et philosophus: „Qualiscunque“, inquit, „est, talia loquitur et operibus liquido apparet.“ Eos tam verbis, tam seriptis facta sua, que noctu et in tenebris agunt et operantur,2) non modo denudare, verum eciam (ut nullo alio de eis egeamus testimonio) depingere et sculpere. Tercio hoc idem de impudiciis Begardorum probatur veri- dico relatu et probatissimis exemplis. Tres namque persone, ex quam pluribus causa brevitatis, excepte (ut in ore trium testium stet omne verbum), ex tribus diversis civitatibus districtum tamen Plznensem attigentibus, omnes utraquiste retulere coram multis, que eis contigissent a Begardis causa visitacionis domus eorum introeuntibus, cum essent pudice, mariti enim earum erant secte Begardorum. Fratres, itaque (sic enim se appellant Begardi) causa visitandi venerunt ad eos. Nullas enim ipsi alias peregrinaciones faciunt, nisi visitando fratres. Ubi refocillati et suo modo recreati, estimantes quoque eas sue secte, sollicitabant eas ad oblecta- menta venerea, repulsi et confusi abierunt. Hec vero maritis de tam impia, quam impudica sollicitacione conqueste, unum... ... receperant responsum, quod videlicet male contra caritatem fraternam fecissent, ac eciam nature preiudicium intullissent, cum ipsi ullam umquam rem fratribus suis non communicabilem ha- buissent et neque uxorem habere vellent. — Ex quo luculenter apparet, quod si aliquis inter eos vellet, vix aut omnino non 1) Fol. 38 b. 2) Fol. 39 a. 66*
Strana 67
potest manere in sua pudicicia, proprium videns maritum1 a) suo non contentari thoro. Nobilis quoque vir, non ignotus, in eodem territorio bene- dictus michi retulit de suo pedisequo, quem, cum inculpasset at- que atrocius corripuisset, quod conciliabula Begardorum eo ma- xime tempore, quo fortalicium tueri atque custodiri deberet, noctu videlicet, inviseret, ac fide catholica abiecta, dubium quid acci- peret et sequeretur. Respondit ille, nulla se de alia causa id fe- cisse, quam, ut venerea oblectamenta iuxta velle suum, ubi re- perienda, didicit, assequeretur. (Gotscalcus eciam, doctor mar- chita, in suis reliquit scriptis, quod frater suus uterinus eadem faciens huismodi responsum sibi dedisset, ut supradictus pedis- sequus domino suo.) Nunc ad facta certissima et exempla procedendum. Primum factum est dyocesi Brandeburgensi, a quo iam novem lustra tem- porum cum dimidio sunt peracta, me tunc in illis moram tra- hente partibus. Duo ex Bohemia Begardorum episcopi venerunt in Marchiam et in tortura fassi sunt a quodam Friderico Sacensis civitatis, artis sutorie mechanico, imposicione manuum ordinati.1) Hii plerosque in civitate Berlinensi inficientes et conciliabula noctu more suo facientes, inter ceteros quandam iuvenculam non diu maritatam seduxerunt. Hec omni nocte, viri thoro dimisso, recedebat. Interrogata a marito, quidnam id presignaret, quod eo semper tempore surgeret, respondit, se religiosorum more nocte media ad confitendum domino surgere, deumque precibus exo- rare.2) At maritus astutus rogat eam, ut ea postponat, tum quia sue iuventuti sit importabile, tum quia circa plurima occupata, partem noctis oporteret in labore expendere. Et quamvis bonum non vituperaret, lassis tamen et defessis viribus capitis, dolorem poterit minorare. Dimittit eam et interim explorat temporum vices, quo exierit, ut cercior redderetur. Quadam igitur nocte, cum solito obscurior esset, post euntem exivit et interim explorat, paulatim gradiens, quam domum intratura sit. Cumque, strepitu facto, ad ianuam verba proloquerentur, attendit ille et servat verba pariter et mysteria. Revertaturque quantocius ad proprium cubile, ac si nichil de facto foret. Altera item nocte eque obscura nup- tam sequens, eadem verba et signa, ne dubitaret, attente consi- derat. Intromissa femina, post paululum pulsat ianuam, interrogatus ab intus, quis sit, respondit sicut audivit, quod a spiritu duce- retur. Interrogatus rursus, an purum sit exterius, hoc est, si non sit ibi alienus, respondit tamquam oculus eorum, hoc est, nullus alius, nisi unus ex illis. Illa enim signa, ne reprehenderentur ha- bebant inter se. Intromissus igitur, signat bene clausuram domus, ut cum placuerit, exire poterit. Intrat in conciliabulum et quia modicum 1 a) Fol. 39 b. 1) O tom též píše Tempelfeld v traktátě proti Jiříkovi z Poděbrad. (Tractatus, utrum liceat, electo in regem Bohemiae dare oboedienciam. Vydal Loserth, A. O. G., Sv. 61.) 2) Fol. 40 a. 67*
potest manere in sua pudicicia, proprium videns maritum1 a) suo non contentari thoro. Nobilis quoque vir, non ignotus, in eodem territorio bene- dictus michi retulit de suo pedisequo, quem, cum inculpasset at- que atrocius corripuisset, quod conciliabula Begardorum eo ma- xime tempore, quo fortalicium tueri atque custodiri deberet, noctu videlicet, inviseret, ac fide catholica abiecta, dubium quid acci- peret et sequeretur. Respondit ille, nulla se de alia causa id fe- cisse, quam, ut venerea oblectamenta iuxta velle suum, ubi re- perienda, didicit, assequeretur. (Gotscalcus eciam, doctor mar- chita, in suis reliquit scriptis, quod frater suus uterinus eadem faciens huismodi responsum sibi dedisset, ut supradictus pedis- sequus domino suo.) Nunc ad facta certissima et exempla procedendum. Primum factum est dyocesi Brandeburgensi, a quo iam novem lustra tem- porum cum dimidio sunt peracta, me tunc in illis moram tra- hente partibus. Duo ex Bohemia Begardorum episcopi venerunt in Marchiam et in tortura fassi sunt a quodam Friderico Sacensis civitatis, artis sutorie mechanico, imposicione manuum ordinati.1) Hii plerosque in civitate Berlinensi inficientes et conciliabula noctu more suo facientes, inter ceteros quandam iuvenculam non diu maritatam seduxerunt. Hec omni nocte, viri thoro dimisso, recedebat. Interrogata a marito, quidnam id presignaret, quod eo semper tempore surgeret, respondit, se religiosorum more nocte media ad confitendum domino surgere, deumque precibus exo- rare.2) At maritus astutus rogat eam, ut ea postponat, tum quia sue iuventuti sit importabile, tum quia circa plurima occupata, partem noctis oporteret in labore expendere. Et quamvis bonum non vituperaret, lassis tamen et defessis viribus capitis, dolorem poterit minorare. Dimittit eam et interim explorat temporum vices, quo exierit, ut cercior redderetur. Quadam igitur nocte, cum solito obscurior esset, post euntem exivit et interim explorat, paulatim gradiens, quam domum intratura sit. Cumque, strepitu facto, ad ianuam verba proloquerentur, attendit ille et servat verba pariter et mysteria. Revertaturque quantocius ad proprium cubile, ac si nichil de facto foret. Altera item nocte eque obscura nup- tam sequens, eadem verba et signa, ne dubitaret, attente consi- derat. Intromissa femina, post paululum pulsat ianuam, interrogatus ab intus, quis sit, respondit sicut audivit, quod a spiritu duce- retur. Interrogatus rursus, an purum sit exterius, hoc est, si non sit ibi alienus, respondit tamquam oculus eorum, hoc est, nullus alius, nisi unus ex illis. Illa enim signa, ne reprehenderentur ha- bebant inter se. Intromissus igitur, signat bene clausuram domus, ut cum placuerit, exire poterit. Intrat in conciliabulum et quia modicum 1 a) Fol. 39 b. 1) O tom též píše Tempelfeld v traktátě proti Jiříkovi z Poděbrad. (Tractatus, utrum liceat, electo in regem Bohemiae dare oboedienciam. Vydal Loserth, A. O. G., Sv. 61.) 2) Fol. 40 a. 67*
Strana 68
quid luminis iuxta predicantem tantum stabat, non perpendebant, quis fuerit. Ipse tamen bene contoralem suam altera ex parte notavit, deo sic disponente. Duobus namque ordinibus divisi se- debant, femine ex opposito virorum. Finita itaque1) predicacione, monet ille, lumine extincto, Veneri quoque sacrificium offerre. Itur in Venerem, tensis vellis fessamque iam navigio Cythereum (sic) occurens maritus, abscidit nupte auriculas, clamque recedit, par- vam voluptatis morulam in magnam vertit sollicitudinem. Fit namque turbacio et unde hoc provenerit, ingens inquisicio, nec comparet actor facinoris. Insurgit inde non modica turbacio et fuge omnium meditacio. Sistitur iuxta posse e wlneribus, exiliens cruor et que modicum ante venerea delectabatur dulcedine, sentit novi doloris et dedecoris intensiorem amaritudinem. Revertitur tandem et thorum maritalem suspirans, ingreditur. At maritus, quasi a gravi somno evigilans, sciscitatur, quare dormieret, cur tam gravia suspiria attraheret. Sed illa capitis simulat dolorem, iubetur interim quiescere et de cetero religiosis nocturnas sy- naxes committere. Sequenti luce solemne convivium paratur et amici utrique eius, videlicet et uxoris invitantur importunitate, ut, omnibus omissis, venirent. Mirantur omnes advenientes, quid sibi vellit tantus epularum apparatus. Recumbentibus itaque et convivantibus, invitatur domina ad prandium, sed recusat, impotenciam allegans. Vocatur vice altera, renuit. Ante ultimum tandem ferculum intrat ad eam maritus, iubet eam amiciri....., ut decet, et inducens eam inter amicos, iubet ultimum ferculum ad mensam dare. Po- nitur bene conditum, non autem visum huiusmodi.2) Perspiciunt singuli et contrectant, miranturque, quidnam sit, bolete ne, an certe humane aures, nescire se fatentur. Detractis tamen ipse uxoris peplis, cunctis inspicientibus et stupescentibus, sciscitatur, ubi nam aures dimisisset, quis eam obtruncasset. Obrigescenteque ea pre admiracione et timore, narrat ipse coram omnibus illa, se nocte fuisse inter Begardos, et huiusmodi facta, de quibus nedum pudendum, verum et horrendum dicere, perspexisse. Veriusque, quo sibi crederetur, nesciens ostendere signum, hic uxore sua ibi reperta coram eis attulisse, ut et aures abscissas viderent et sine auribus caput viderent pariter et contrectarent. Perquiruntur igitur seductores et ceteris iam fuga elapsis, predicti duo eorum episcopi questionantur et confessi, igni sentenciantur et tandem incinerantur. De uxore autem eius, quid factum sit, nondum compertum habes. Aliud factum est in Bohemia, in districtu Muldaviensi, a quo iam quatuor cum dimidio sunt peracta lustra. In quadam namque villarum non ignota omnes pene rustici, cum prius catholici fuis- sent, sed iam per Begardos seducti. O, felix, quem illa non de- cipiat dulcedo. Seducti, inquam, et iam a fide catholica abalienati, omnes et singuli diebus festivis et precipue dominicis in horrea simul convenientes suas proprias prostituebant filias, nec modum, 1) 40b. 2) Fol. 41 a. 68*
quid luminis iuxta predicantem tantum stabat, non perpendebant, quis fuerit. Ipse tamen bene contoralem suam altera ex parte notavit, deo sic disponente. Duobus namque ordinibus divisi se- debant, femine ex opposito virorum. Finita itaque1) predicacione, monet ille, lumine extincto, Veneri quoque sacrificium offerre. Itur in Venerem, tensis vellis fessamque iam navigio Cythereum (sic) occurens maritus, abscidit nupte auriculas, clamque recedit, par- vam voluptatis morulam in magnam vertit sollicitudinem. Fit namque turbacio et unde hoc provenerit, ingens inquisicio, nec comparet actor facinoris. Insurgit inde non modica turbacio et fuge omnium meditacio. Sistitur iuxta posse e wlneribus, exiliens cruor et que modicum ante venerea delectabatur dulcedine, sentit novi doloris et dedecoris intensiorem amaritudinem. Revertitur tandem et thorum maritalem suspirans, ingreditur. At maritus, quasi a gravi somno evigilans, sciscitatur, quare dormieret, cur tam gravia suspiria attraheret. Sed illa capitis simulat dolorem, iubetur interim quiescere et de cetero religiosis nocturnas sy- naxes committere. Sequenti luce solemne convivium paratur et amici utrique eius, videlicet et uxoris invitantur importunitate, ut, omnibus omissis, venirent. Mirantur omnes advenientes, quid sibi vellit tantus epularum apparatus. Recumbentibus itaque et convivantibus, invitatur domina ad prandium, sed recusat, impotenciam allegans. Vocatur vice altera, renuit. Ante ultimum tandem ferculum intrat ad eam maritus, iubet eam amiciri....., ut decet, et inducens eam inter amicos, iubet ultimum ferculum ad mensam dare. Po- nitur bene conditum, non autem visum huiusmodi.2) Perspiciunt singuli et contrectant, miranturque, quidnam sit, bolete ne, an certe humane aures, nescire se fatentur. Detractis tamen ipse uxoris peplis, cunctis inspicientibus et stupescentibus, sciscitatur, ubi nam aures dimisisset, quis eam obtruncasset. Obrigescenteque ea pre admiracione et timore, narrat ipse coram omnibus illa, se nocte fuisse inter Begardos, et huiusmodi facta, de quibus nedum pudendum, verum et horrendum dicere, perspexisse. Veriusque, quo sibi crederetur, nesciens ostendere signum, hic uxore sua ibi reperta coram eis attulisse, ut et aures abscissas viderent et sine auribus caput viderent pariter et contrectarent. Perquiruntur igitur seductores et ceteris iam fuga elapsis, predicti duo eorum episcopi questionantur et confessi, igni sentenciantur et tandem incinerantur. De uxore autem eius, quid factum sit, nondum compertum habes. Aliud factum est in Bohemia, in districtu Muldaviensi, a quo iam quatuor cum dimidio sunt peracta lustra. In quadam namque villarum non ignota omnes pene rustici, cum prius catholici fuis- sent, sed iam per Begardos seducti. O, felix, quem illa non de- cipiat dulcedo. Seducti, inquam, et iam a fide catholica abalienati, omnes et singuli diebus festivis et precipue dominicis in horrea simul convenientes suas proprias prostituebant filias, nec modum, 1) 40b. 2) Fol. 41 a. 68*
Strana 69
nec gradum aut publice honestatis servantes bonum. Et ipsis puellis gravissimis sub penis inhibebant, ammodo vel ecclesias visitare vel confessiones sacerdotibus facere presumerent.1) Tan- dem quedam iam adulte, magis eternam pensantes damnacionem, quam paternam inhibicionem, non modo in confessione, sed eciam extra confessionem eadem facinora detexere. Reliquum factum est eciam in Bohemia non eminus ab opido Mirovicensi et ab illo facto quatuor lustra temporum sunt trans- acta. Ubi quidam vir, prolixa barba, uno puero comite, veniens ad villam inclinata iam die, convocatis suis, quos inibi habitare scivit, et quibusdam admixtis, faciens sermonem eo modo, quo in primo exemplo dictum est, et tandem ea (de qua, pudet me dicère) abusionem mutuam suasit. Quo audito, uxor pastoris, valido cum clamore exiliens, fugit. Verita, ne, quid multis trans- actis servaverat annis, perderet suasu tam impudici hominis. Unde continuo viro suo, et quibus poterat, rem pateficit. Et nisi quantocius ille impudicus predicator fugam maturasset, mercedem condignam sue predicacionis deportasset. Generosus namque dominus Henricus Cygnifer2) apparitores misit ad capiendum eum, sed ipse fugatus, nusquam ibidem comparuit. — Hunc ego post- modum vidi ambulantem cum armata comitiva, de quo fertur, quod cum homicidium quoddam perpetrasset, predita et pos- sessiones filiis relinquens, hoc pro penitencia suscepit, ut vaga- bundus pergens, populum seduceret et locustarum abyssalium caput existens, locustas procrearet...3) Molles voluptuosi et omnibus carnalibus obscenitatibus ir- retiti opere precium duxi notabiliores quosdam, ex multis pau- cos annotare, ne quisquam eciam eruditorum et religiosorum in sua virtute confidat, sed, ut aliena pericula faciant cautum. Primus mihi occurrit Remigius, Aquensium quondam pleba- nus, a cuius seduccione undecim transacta sunt lustra. Hic tam probus, tam iustus, apprimeque eruditus opinione wlgi wlgabatur. Sed interim prestigiis quondam sex annis illudens, puellam, que (ut fertur) numquam visa est ad eum transire, quamvis, dum sibi placuerat, sive noctu vel die per murum civitatis transitum faciens, comparere oportebat. Septimo tandem anno non modo ventris- tumore, verum eciam partu edito et filio a patre sibi simillimo baptisato, facinus denudatur. Qui dedecoris non ferens sarcinam, nocte intempesta e civitate missus, inde eminus abscedens cum Begardis familiaritatem contraxit et sic obmisso, quod ante ha- bebat, sacerdocio Veneris ammodo sacerdos effectus, quod prius ceperat, ad ultimum usque extremum ibidem consummavit. Michael Horazdiovicensium Viklefitarum quondam capellanus, a cuius decepcione medium nonum preteriit lustrum, visitatus et pellectus a Begardis, abiecto sacerdocio (si tamen erat sacerdos), duxit uxorem et, ut fertur, duas sibi dederunt in recompensam 1) Fol. 41b. 2) Ze Švamberku. 3) 42 а. 69*
nec gradum aut publice honestatis servantes bonum. Et ipsis puellis gravissimis sub penis inhibebant, ammodo vel ecclesias visitare vel confessiones sacerdotibus facere presumerent.1) Tan- dem quedam iam adulte, magis eternam pensantes damnacionem, quam paternam inhibicionem, non modo in confessione, sed eciam extra confessionem eadem facinora detexere. Reliquum factum est eciam in Bohemia non eminus ab opido Mirovicensi et ab illo facto quatuor lustra temporum sunt trans- acta. Ubi quidam vir, prolixa barba, uno puero comite, veniens ad villam inclinata iam die, convocatis suis, quos inibi habitare scivit, et quibusdam admixtis, faciens sermonem eo modo, quo in primo exemplo dictum est, et tandem ea (de qua, pudet me dicère) abusionem mutuam suasit. Quo audito, uxor pastoris, valido cum clamore exiliens, fugit. Verita, ne, quid multis trans- actis servaverat annis, perderet suasu tam impudici hominis. Unde continuo viro suo, et quibus poterat, rem pateficit. Et nisi quantocius ille impudicus predicator fugam maturasset, mercedem condignam sue predicacionis deportasset. Generosus namque dominus Henricus Cygnifer2) apparitores misit ad capiendum eum, sed ipse fugatus, nusquam ibidem comparuit. — Hunc ego post- modum vidi ambulantem cum armata comitiva, de quo fertur, quod cum homicidium quoddam perpetrasset, predita et pos- sessiones filiis relinquens, hoc pro penitencia suscepit, ut vaga- bundus pergens, populum seduceret et locustarum abyssalium caput existens, locustas procrearet...3) Molles voluptuosi et omnibus carnalibus obscenitatibus ir- retiti opere precium duxi notabiliores quosdam, ex multis pau- cos annotare, ne quisquam eciam eruditorum et religiosorum in sua virtute confidat, sed, ut aliena pericula faciant cautum. Primus mihi occurrit Remigius, Aquensium quondam pleba- nus, a cuius seduccione undecim transacta sunt lustra. Hic tam probus, tam iustus, apprimeque eruditus opinione wlgi wlgabatur. Sed interim prestigiis quondam sex annis illudens, puellam, que (ut fertur) numquam visa est ad eum transire, quamvis, dum sibi placuerat, sive noctu vel die per murum civitatis transitum faciens, comparere oportebat. Septimo tandem anno non modo ventris- tumore, verum eciam partu edito et filio a patre sibi simillimo baptisato, facinus denudatur. Qui dedecoris non ferens sarcinam, nocte intempesta e civitate missus, inde eminus abscedens cum Begardis familiaritatem contraxit et sic obmisso, quod ante ha- bebat, sacerdocio Veneris ammodo sacerdos effectus, quod prius ceperat, ad ultimum usque extremum ibidem consummavit. Michael Horazdiovicensium Viklefitarum quondam capellanus, a cuius decepcione medium nonum preteriit lustrum, visitatus et pellectus a Begardis, abiecto sacerdocio (si tamen erat sacerdos), duxit uxorem et, ut fertur, duas sibi dederunt in recompensam 1) Fol. 41b. 2) Ze Švamberku. 3) 42 а. 69*
Strana 70
anterioris continencie. Didicitque artem textrinam1) et in hiis con- tabuit stercoribus. Johannes, Siccensium plebanus quondam, relicto sacerdocio (si tamen erat) inter Begardos cum uxuore vel uxoribus, ut mos est eorum manens, phisici officium et dignitatem usurpavit, ut sic tandem omnem corporum perspiciens immundiciam, saciare possit immundi cordis inopiam. Ex hiis tribus exemplis duo possunt elici correlaria. Primum, quod eciam Bibitinorum sacerdotes eadem, ut Begardi, non ca- reant immundicia, licet studiose cooperiant. Ymmo iam perspicue cernitur, quod prius occultum tenebatur, nempe, ut sui immundi cordis poterunt implere cupidinem (!) novum modum docendi, quidam eorum reperiunt et executi sunt. Convocatis enim, quot- quot poterant e civitate puellis, tales magistri, tales in curam capiebant discipulos, ut si non actus sequebatur, visus saltim et auditus moverent cor ad meditandum, ymmo (ut compertum est) tam pingui discipulas quidam eorum saginabant doctrina, ut tu- mescentes uteri ad partum nativitatis pullularent. Secundum correlarium: Quotquot sacerdotes catholici et re- ligiosi apostataverunt et inter Begardos secesserunt, nonnisi causa libidinis explende hoc fecerunt. Bene itaque Aquilaris dicit, quod locuste abyssales habebant capillos, quasi capillos mulierum, id est discipulos effeminatos, molles et voluptuosos. DE PRIMA BEGARDORUM SECTA IN BOHEMIA. Primum itaque locum Caverniani sive Foverini occupaverunt. Hii autem de genimine Dulcianorum processerunt, qui circa annos domini MCCCVII., perturbati et conbusti sunt in Novaria, civitate Lombardie et de montanis Tridentinis pulsi et fugati.2) Demum duodecimo anno, duce quodam Hermano mechanico in lucem prodierunt, sed ipso mortuo atque combusto fugitivi qui- dam ex eis in regnum Anglie devenientes, ibidemque LXX. annos latitantes, multos simplices in occulto reduxerunt. Tandem anno domini M'CCCXCIIII., cum magister Johannes Vicleph secundum ambicionem suam prelaturam, rege Anglorum inpediente, adipisci non prevaleret, et ea de causa libros quosdam contra omnem clerum et precipue contra prepositos utriusque preeminencie compilatos publicasset, et aggregatis complicibus, coniuracionem in mortem regis fecisset, ibidem et Begardi, cum se eis occasio obtulisset, conparuere. Magna enim eis leticia exoritur, cum ali- 1) F. Höfler, II., 505, něco podobného. Item kněz Pavel byl farářem u svatého kříže v Starém Městě, ten pojal Bekyni a již jest jehlařem a druhý kněz Pavel jest mlynářem. Fol. 42b. 2) Srov. Dubravius, Historia Bohemica, L. XX., 181—182. Nec ipse (=Jan Lucemburský) tamen segne ocium, Lugduni tum habitans, transegit, intentus cum toto cardinalium coetu, delendis reliquiis spurcissime heresis, cuius originem ad Dulcidum et Margaretam errores Novarienses referunt. 70*
anterioris continencie. Didicitque artem textrinam1) et in hiis con- tabuit stercoribus. Johannes, Siccensium plebanus quondam, relicto sacerdocio (si tamen erat) inter Begardos cum uxuore vel uxoribus, ut mos est eorum manens, phisici officium et dignitatem usurpavit, ut sic tandem omnem corporum perspiciens immundiciam, saciare possit immundi cordis inopiam. Ex hiis tribus exemplis duo possunt elici correlaria. Primum, quod eciam Bibitinorum sacerdotes eadem, ut Begardi, non ca- reant immundicia, licet studiose cooperiant. Ymmo iam perspicue cernitur, quod prius occultum tenebatur, nempe, ut sui immundi cordis poterunt implere cupidinem (!) novum modum docendi, quidam eorum reperiunt et executi sunt. Convocatis enim, quot- quot poterant e civitate puellis, tales magistri, tales in curam capiebant discipulos, ut si non actus sequebatur, visus saltim et auditus moverent cor ad meditandum, ymmo (ut compertum est) tam pingui discipulas quidam eorum saginabant doctrina, ut tu- mescentes uteri ad partum nativitatis pullularent. Secundum correlarium: Quotquot sacerdotes catholici et re- ligiosi apostataverunt et inter Begardos secesserunt, nonnisi causa libidinis explende hoc fecerunt. Bene itaque Aquilaris dicit, quod locuste abyssales habebant capillos, quasi capillos mulierum, id est discipulos effeminatos, molles et voluptuosos. DE PRIMA BEGARDORUM SECTA IN BOHEMIA. Primum itaque locum Caverniani sive Foverini occupaverunt. Hii autem de genimine Dulcianorum processerunt, qui circa annos domini MCCCVII., perturbati et conbusti sunt in Novaria, civitate Lombardie et de montanis Tridentinis pulsi et fugati.2) Demum duodecimo anno, duce quodam Hermano mechanico in lucem prodierunt, sed ipso mortuo atque combusto fugitivi qui- dam ex eis in regnum Anglie devenientes, ibidemque LXX. annos latitantes, multos simplices in occulto reduxerunt. Tandem anno domini M'CCCXCIIII., cum magister Johannes Vicleph secundum ambicionem suam prelaturam, rege Anglorum inpediente, adipisci non prevaleret, et ea de causa libros quosdam contra omnem clerum et precipue contra prepositos utriusque preeminencie compilatos publicasset, et aggregatis complicibus, coniuracionem in mortem regis fecisset, ibidem et Begardi, cum se eis occasio obtulisset, conparuere. Magna enim eis leticia exoritur, cum ali- 1) F. Höfler, II., 505, něco podobného. Item kněz Pavel byl farářem u svatého kříže v Starém Městě, ten pojal Bekyni a již jest jehlařem a druhý kněz Pavel jest mlynářem. Fol. 42b. 2) Srov. Dubravius, Historia Bohemica, L. XX., 181—182. Nec ipse (=Jan Lucemburský) tamen segne ocium, Lugduni tum habitans, transegit, intentus cum toto cardinalium coetu, delendis reliquiis spurcissime heresis, cuius originem ad Dulcidum et Margaretam errores Novarienses referunt. 70*
Strana 71
quid inter catholicos scisma excitatur. Tandem coniuracione de- tecta, et iussu regis quibusdam ex eis suspensis, quibusdam in- cineratis et ipso Vicleph extore facto, magister Petrus, discipulus eius cum paucis iter versus Bohemiam arripuit.1) Et reperto magistro Petro Drasensi ex Misna peste eadem infecto, Anno domini M'CCCCX Pragam ingressus est, magistro Johanne Hus tunc ibidem predicante et libros Vicleph divulgante. At Begardi, qui secum et post venerunt, parvas casas sub Wys- segrado inhabitare ceperunt, cumque multe sediciones orirentur in civitate,2) illi occulte ceperunt noctu conventicula facere sub castro in locis cavernosis et inde sortiti sunt nomen, ut appella- rentur Caverniani sive Foveani, sicut et Fraticelli, ex quibus multi conbusti erant. Hi manuum inposicione ordinant sibi cierum et sacerdotes, qui sacramenta eis conficiunt et ministrant more eorum. Nichil tamen tenent de sacramentis ecclesie, in consumendo sacramento eucaristie verba consecracionis tenent a Johanne Hus mutuata “ (ut dicitur), ad hostiam dicentes: „Hoc est enim corpus Cristi." Ad calicem: „Hic est enim calix sanguinis Cristi.“3) Finito officio, predicator alta voce admonet masculum et feminam carnaliter commisceri, crescere et multiplicari. Cum infantulo nato loco baptismi multa execranda exercebant. Tradebatur enim per sin- gulas manus baiulandus et comprimendus, quousque animam axalare posset. Si mansit vivus, pro bono et sancto habebatur, si mortuus fuerat, pro martire computabatur.4) Predecessores eorum puerum mortuum eo modo, ut predicitur assabant usque ad conbustionem, collectosque cineres in vasculum mittebant et vinum superfundentes, hiis execrabilibus novicios potabant et mente captos reddebant. De modernis non potui certitudinaliter id deprehendere.5) Pregnans tamen coniectura elici poterit ex supradictis, quod maxime ab hiis recesserunt. Notandum hic, quod nomen eius, qui aliquando Begardorum in Bohemia sectam inchoaverit, tacetur nam et ipsi ignorant, nunc hos, nunc illos prepositos nominantes. Sunt enim Lucani a Luca 1) Dle zprávy Reiserovy byl Engliš roku 1410 v Norimberku v domě Jindřicha z Plavna maje za účel svého bloudění „alle die verschiedenen kleinen Parteien, welche sich im Widerspruche gegen Papst und Klerus gesammelt hatten, einander näher zu bringen.“ (Böhm, Friedrich Reiser's Reformation des K. Sigmund, 80.) Tím se ovšem dá také zcela dobře při- pustiti seznámení Englišovo s drážďaňskými. 2) Fol. 49 a. Srov. 65*, p. 2. 3) O tomto ritu nelze nic určitého říci. 4) Vyznání Jana z Brna praví totéž: „Item frater et soror in libertate spiritus viventes, si simul puerum generaverint, ipsum possunt merito oc- cidere vel in aquam proicere, sicut alium vermem, nec de hoc debet habere conscienciam...“ (Wattenbach, Uber die Secte d. Brüder v. Freien Geiste, S. B. Berl. Ak. 1887, 534.) 5) O odporných nápojech podávaným novicům čteme v rukopisu XV. století (Döllinger, II., 411) : „Item qualiter voluntatem frangere doceant, de novo ingredientes tam gravi iugo oneren sicut diu in secta conversatos, et abhominabilia humano victui praebeant ad comedendum vel potandum, ut discant frangere voluntatem, verbi gratia, ut aquam vermiculosam bibat... 71"
quid inter catholicos scisma excitatur. Tandem coniuracione de- tecta, et iussu regis quibusdam ex eis suspensis, quibusdam in- cineratis et ipso Vicleph extore facto, magister Petrus, discipulus eius cum paucis iter versus Bohemiam arripuit.1) Et reperto magistro Petro Drasensi ex Misna peste eadem infecto, Anno domini M'CCCCX Pragam ingressus est, magistro Johanne Hus tunc ibidem predicante et libros Vicleph divulgante. At Begardi, qui secum et post venerunt, parvas casas sub Wys- segrado inhabitare ceperunt, cumque multe sediciones orirentur in civitate,2) illi occulte ceperunt noctu conventicula facere sub castro in locis cavernosis et inde sortiti sunt nomen, ut appella- rentur Caverniani sive Foveani, sicut et Fraticelli, ex quibus multi conbusti erant. Hi manuum inposicione ordinant sibi cierum et sacerdotes, qui sacramenta eis conficiunt et ministrant more eorum. Nichil tamen tenent de sacramentis ecclesie, in consumendo sacramento eucaristie verba consecracionis tenent a Johanne Hus mutuata “ (ut dicitur), ad hostiam dicentes: „Hoc est enim corpus Cristi." Ad calicem: „Hic est enim calix sanguinis Cristi.“3) Finito officio, predicator alta voce admonet masculum et feminam carnaliter commisceri, crescere et multiplicari. Cum infantulo nato loco baptismi multa execranda exercebant. Tradebatur enim per sin- gulas manus baiulandus et comprimendus, quousque animam axalare posset. Si mansit vivus, pro bono et sancto habebatur, si mortuus fuerat, pro martire computabatur.4) Predecessores eorum puerum mortuum eo modo, ut predicitur assabant usque ad conbustionem, collectosque cineres in vasculum mittebant et vinum superfundentes, hiis execrabilibus novicios potabant et mente captos reddebant. De modernis non potui certitudinaliter id deprehendere.5) Pregnans tamen coniectura elici poterit ex supradictis, quod maxime ab hiis recesserunt. Notandum hic, quod nomen eius, qui aliquando Begardorum in Bohemia sectam inchoaverit, tacetur nam et ipsi ignorant, nunc hos, nunc illos prepositos nominantes. Sunt enim Lucani a Luca 1) Dle zprávy Reiserovy byl Engliš roku 1410 v Norimberku v domě Jindřicha z Plavna maje za účel svého bloudění „alle die verschiedenen kleinen Parteien, welche sich im Widerspruche gegen Papst und Klerus gesammelt hatten, einander näher zu bringen.“ (Böhm, Friedrich Reiser's Reformation des K. Sigmund, 80.) Tím se ovšem dá také zcela dobře při- pustiti seznámení Englišovo s drážďaňskými. 2) Fol. 49 a. Srov. 65*, p. 2. 3) O tomto ritu nelze nic určitého říci. 4) Vyznání Jana z Brna praví totéž: „Item frater et soror in libertate spiritus viventes, si simul puerum generaverint, ipsum possunt merito oc- cidere vel in aquam proicere, sicut alium vermem, nec de hoc debet habere conscienciam...“ (Wattenbach, Uber die Secte d. Brüder v. Freien Geiste, S. B. Berl. Ak. 1887, 534.) 5) O odporných nápojech podávaným novicům čteme v rukopisu XV. století (Döllinger, II., 411) : „Item qualiter voluntatem frangere doceant, de novo ingredientes tam gravi iugo oneren sicut diu in secta conversatos, et abhominabilia humano victui praebeant ad comedendum vel potandum, ut discant frangere voluntatem, verbi gratia, ut aquam vermiculosam bibat... 71"
Strana 72
presbytero, quem papam appellant, quem eciam alie secte (ut patet ex libello controversie eorum)1) condemnant. Sunt Subuliani a quodam sutore, qui Subula cognominabatur. Huic quidam nobilis Arnestus ad extrema properans racionem de peccatis fecit, qui in tantum horrebat missas catholicorum, quod, cum diebus dominicis rustici eius ad missas audiendas irent, ipse,...... revocatis eis, interrogabat eos, quo tenderent aut transirent. Cumque illi respondissent, quod ad missas audi- endas, ille respondebat: „Nolo,“ inquiens, „vos prisce (sic) la- borare,“ sic enim sonat in Bohemico mšieti, „sed vos tritulare debere,“ et sic conpulit eos ad horreum suum, ut tritularent usque ad horam prandii. Et tali modo eos abstraxit, ne visitarent ec- clesias. Hic itaque ab illo seculento rustico absolutus a divino consorcio (ut par est), crederem ad locum suis demeritis paratum abscessit. Sunt et Symoniani a quodam Symone ruricola dicti a Tabo- riensium civitate non eminus commorante. Hic eucaristiam sub utraque specie dari duodecim tantum personis dari censuit et quamlibet personam pro calice olliculam tenere et tercium decimum, quasi loco Cristi, verba consecracionis dicere debere, nec posse confici, dixit, nisi duodecim circumsedentibus in mensa, quia sic textus evangelii loquitur. (Nec desipit Luterus ab illo ruricola, qui dicit, nil addendum, nisi quod scriptum est.) Et sic illis commu- nicatis alios duodecim accedere et tercium decimum electum per eos ad proferendum verba consecracionis, qui eos commu- nicet sub prima specie de ollicula vero sua quisque debet bibere.2) Sunt et Johanniani a quadam alti generis vidua Johanna, eorum fautrice et protectrice (ut in libello controversie eorum scri- bitur.)3) Hanc alii reprobant, ut ibidem scribitur. Sed notandum est diligenter, quod quelibet secta Begardorum habet locum deputatum pro thesauro communi et quilibet habet sive nutrimen sive custodem (ut reor tartarorum [sic] thesauri sui, sicut tres aversi eorum scriptis reliquerunt.) Iuxta thesaurum istius secte Foverianorum aspriolorum formis egredi et regredi perspectum traditur. Hec autem inter eos et omnes Bagardos sunt secretorum secretissima (sic). Sed „nichil opertum, quod non re- veletur,“ dicit Salvator, „neque occultum, quod non sciatur.“ Unde dicere assolens suis: „Iura et periura, secretum pandere noli.“ Locuste, itaque sunt, ut dicit Aquilaris, „et datus est eis rex an- gelus abyssi Labaddon et ille thesauros eorum et ipsos et regit et custodit.“ 1) Fol. 49b. 2) Zajímavo jest v příčině počtu sektářů srovnati toto místo ze zá- znamem u Höflera, (II., 506): „Item, kde mají celý zbor, tu u veliký čtvrtek jedie beránka XII., (u Höflera mylně „deyte“) jich jest a třináctý dielí, nohy jim umývá a což ostane, to ohněm spalie... Exodi XII: „Budete jísti be- ránka, ať jeho nic neostane do jitra, paklíť co ostane, to ohněm spalíte.“ 3) Fol. 50 a. 72*
presbytero, quem papam appellant, quem eciam alie secte (ut patet ex libello controversie eorum)1) condemnant. Sunt Subuliani a quodam sutore, qui Subula cognominabatur. Huic quidam nobilis Arnestus ad extrema properans racionem de peccatis fecit, qui in tantum horrebat missas catholicorum, quod, cum diebus dominicis rustici eius ad missas audiendas irent, ipse,...... revocatis eis, interrogabat eos, quo tenderent aut transirent. Cumque illi respondissent, quod ad missas audi- endas, ille respondebat: „Nolo,“ inquiens, „vos prisce (sic) la- borare,“ sic enim sonat in Bohemico mšieti, „sed vos tritulare debere,“ et sic conpulit eos ad horreum suum, ut tritularent usque ad horam prandii. Et tali modo eos abstraxit, ne visitarent ec- clesias. Hic itaque ab illo seculento rustico absolutus a divino consorcio (ut par est), crederem ad locum suis demeritis paratum abscessit. Sunt et Symoniani a quodam Symone ruricola dicti a Tabo- riensium civitate non eminus commorante. Hic eucaristiam sub utraque specie dari duodecim tantum personis dari censuit et quamlibet personam pro calice olliculam tenere et tercium decimum, quasi loco Cristi, verba consecracionis dicere debere, nec posse confici, dixit, nisi duodecim circumsedentibus in mensa, quia sic textus evangelii loquitur. (Nec desipit Luterus ab illo ruricola, qui dicit, nil addendum, nisi quod scriptum est.) Et sic illis commu- nicatis alios duodecim accedere et tercium decimum electum per eos ad proferendum verba consecracionis, qui eos commu- nicet sub prima specie de ollicula vero sua quisque debet bibere.2) Sunt et Johanniani a quadam alti generis vidua Johanna, eorum fautrice et protectrice (ut in libello controversie eorum scri- bitur.)3) Hanc alii reprobant, ut ibidem scribitur. Sed notandum est diligenter, quod quelibet secta Begardorum habet locum deputatum pro thesauro communi et quilibet habet sive nutrimen sive custodem (ut reor tartarorum [sic] thesauri sui, sicut tres aversi eorum scriptis reliquerunt.) Iuxta thesaurum istius secte Foverianorum aspriolorum formis egredi et regredi perspectum traditur. Hec autem inter eos et omnes Bagardos sunt secretorum secretissima (sic). Sed „nichil opertum, quod non re- veletur,“ dicit Salvator, „neque occultum, quod non sciatur.“ Unde dicere assolens suis: „Iura et periura, secretum pandere noli.“ Locuste, itaque sunt, ut dicit Aquilaris, „et datus est eis rex an- gelus abyssi Labaddon et ille thesauros eorum et ipsos et regit et custodit.“ 1) Fol. 49b. 2) Zajímavo jest v příčině počtu sektářů srovnati toto místo ze zá- znamem u Höflera, (II., 506): „Item, kde mají celý zbor, tu u veliký čtvrtek jedie beránka XII., (u Höflera mylně „deyte“) jich jest a třináctý dielí, nohy jim umývá a což ostane, to ohněm spalie... Exodi XII: „Budete jísti be- ránka, ať jeho nic neostane do jitra, paklíť co ostane, to ohněm spalíte.“ 3) Fol. 50 a. 72*
Strana 73
DE SECUNDA BEGARDORUM SECTA. Secundum locum in Bohemia Saducei, id est iusti, tenent, sed nimium, prout Valdenses scribunt in apologetico suo,1) excusantes se de peccatis venereis. Hii autem sunt de genimine et reliquiis Adamitarum, qui temporibus regis Venceslai ex reliquiis Cruci- fratrum sive Flagellatorum palam prodierunt. Tercio namque anno post incineracionem Johannis Hus, cum iam diversa efferbuissent in terra Bohemie scismata, tum ex litteris per hereticos confictis atque Luciperi aut alterius cuiuspiam cathedemonis nomine in- titulatis et per civitatem Pragensem proiectis, tum ex cantilenis per eosdem hereticos confictis et publice decantatis, tum eciam, et ut plurimum2) magistri Johannis Hus in publico concionatis Viclephi libris, consurrexerunt quidam ex reliquiis. Flagellatorum, quorum unus Cornutus nomine in wlgari Rohan in Adam nomen suum mutavit.3) Et quoniam heretici (ut prospicue cernitur) semper sibi laberyntum struunt, in extremis existentes et nunquam medium, in quo virtus consistit invenientes, Crucifratres nimis ri- gide inceperant, ut in superioribus notatum est capitulo quarto: „De conatu Begardorum“. Iste autem Adam matronas (sic) laxe elegit namque sibi puellam inprimis tam pulcram, tam pervenustam, cui nomen imposuit Maria,6) habitans cum ea maritali cohabita- cione, veneno tamen sterilitatis interiecto. Et cum iam Labbadone impellente corpus et animam pariter sibi devovissent, inter sim- plices occulte deambulantes, novam disseminaverunt doctrinam, dicentes, deum nolle homines quidquam proprii habere nec qui- dem vestibus uti, sed sicut prothoparentes nudos incedere5) et de se ipsis omnium sensuum oblectamenta capere et promti ac ex- pediti ad procreandam prolem semper existere,3) neque unquam debere obligari alicui in censu tribuendo, sed pocius libertate,7) in qua creati fuerunt uti, neque de adinvencionibus sacerdotum curare, que ad nichilum valent, cum per predicta ad innocenciam prothoplastorum finaliter pervenire poterint et deo placere, ac velut alter Adam cum Eva omnem creaturam subiectam habere. 1) Něco podobného na obranu čteme v psaní panu podkomořímu: „Pikharti a Naháči nic nevěří, ale zde blahoslavený život sobě (po)kládajíc, nic trpěti nechtí“, tak činí jako jiní lidé, tak se dobře kryjí pod protivníky jako i pod kališníky, neb žádného hříchu za hřích nemají, o to nejvíc stojí, aby živi byli a rozkoš těla vedli; a tit... nemohou dnú s námi obcovati“... 2) Fol. 50 b. 3) Jak jsme dokázali, jednalo se o sektu svobodného ducha, tím ovšem vyloučeny zbytky Flagellantů, o nichž zde Bosák. nejsou 4) Vavřinec z Březové mluví o Mojžíši a Ježíši (F. R. B., V., 518). 5) O. c., 519. 5) Staří letopisové čeští, 478. „Item, také pravili sú, že přijde cierkev svatá v takovú nevinnost, že budú lidé na zemi jako Adam a Eva v ráji, že nebude se jeden druhého styděti; proto někteří počali sú nazí choditi muži i ženy“. 6) Viz Vavřinec z Březové (F. R. B., V., 476): „Item uxor debet esse parata viro suo, quandocumque et ubicumque vir postulaverit“... 7) Tamže čteme ve 72 článcích táborských (1470): „17. Item, všickni sedláci, kteříž přinuceni platy roční dávati, že protivníkům zákona Kristova mají hubení, potupení býti“... (Str. 456.). 22. čl. „Item, že všeliký dráč chudiny přestane i poplatkové i všeliké kněžstvo a světské panování (457.) 73*
DE SECUNDA BEGARDORUM SECTA. Secundum locum in Bohemia Saducei, id est iusti, tenent, sed nimium, prout Valdenses scribunt in apologetico suo,1) excusantes se de peccatis venereis. Hii autem sunt de genimine et reliquiis Adamitarum, qui temporibus regis Venceslai ex reliquiis Cruci- fratrum sive Flagellatorum palam prodierunt. Tercio namque anno post incineracionem Johannis Hus, cum iam diversa efferbuissent in terra Bohemie scismata, tum ex litteris per hereticos confictis atque Luciperi aut alterius cuiuspiam cathedemonis nomine in- titulatis et per civitatem Pragensem proiectis, tum ex cantilenis per eosdem hereticos confictis et publice decantatis, tum eciam, et ut plurimum2) magistri Johannis Hus in publico concionatis Viclephi libris, consurrexerunt quidam ex reliquiis. Flagellatorum, quorum unus Cornutus nomine in wlgari Rohan in Adam nomen suum mutavit.3) Et quoniam heretici (ut prospicue cernitur) semper sibi laberyntum struunt, in extremis existentes et nunquam medium, in quo virtus consistit invenientes, Crucifratres nimis ri- gide inceperant, ut in superioribus notatum est capitulo quarto: „De conatu Begardorum“. Iste autem Adam matronas (sic) laxe elegit namque sibi puellam inprimis tam pulcram, tam pervenustam, cui nomen imposuit Maria,6) habitans cum ea maritali cohabita- cione, veneno tamen sterilitatis interiecto. Et cum iam Labbadone impellente corpus et animam pariter sibi devovissent, inter sim- plices occulte deambulantes, novam disseminaverunt doctrinam, dicentes, deum nolle homines quidquam proprii habere nec qui- dem vestibus uti, sed sicut prothoparentes nudos incedere5) et de se ipsis omnium sensuum oblectamenta capere et promti ac ex- pediti ad procreandam prolem semper existere,3) neque unquam debere obligari alicui in censu tribuendo, sed pocius libertate,7) in qua creati fuerunt uti, neque de adinvencionibus sacerdotum curare, que ad nichilum valent, cum per predicta ad innocenciam prothoplastorum finaliter pervenire poterint et deo placere, ac velut alter Adam cum Eva omnem creaturam subiectam habere. 1) Něco podobného na obranu čteme v psaní panu podkomořímu: „Pikharti a Naháči nic nevěří, ale zde blahoslavený život sobě (po)kládajíc, nic trpěti nechtí“, tak činí jako jiní lidé, tak se dobře kryjí pod protivníky jako i pod kališníky, neb žádného hříchu za hřích nemají, o to nejvíc stojí, aby živi byli a rozkoš těla vedli; a tit... nemohou dnú s námi obcovati“... 2) Fol. 50 b. 3) Jak jsme dokázali, jednalo se o sektu svobodného ducha, tím ovšem vyloučeny zbytky Flagellantů, o nichž zde Bosák. nejsou 4) Vavřinec z Březové mluví o Mojžíši a Ježíši (F. R. B., V., 518). 5) O. c., 519. 5) Staří letopisové čeští, 478. „Item, také pravili sú, že přijde cierkev svatá v takovú nevinnost, že budú lidé na zemi jako Adam a Eva v ráji, že nebude se jeden druhého styděti; proto někteří počali sú nazí choditi muži i ženy“. 6) Viz Vavřinec z Březové (F. R. B., V., 476): „Item uxor debet esse parata viro suo, quandocumque et ubicumque vir postulaverit“... 7) Tamže čteme ve 72 článcích táborských (1470): „17. Item, všickni sedláci, kteříž přinuceni platy roční dávati, že protivníkům zákona Kristova mají hubení, potupení býti“... (Str. 456.). 22. čl. „Item, že všeliký dráč chudiny přestane i poplatkové i všeliké kněžstvo a světské panování (457.) 73*
Strana 74
Hiis et similibus promissis multos in brevi acquisivit dis- cipulos, ita quod disposito amictu cum pudicicia et verecundia nudi ambulaverunt in quacumque eciam aeris intemperie, viri tamen1) femoralia retinuerant. Congregati tandem in multitudine non pauca loca ruinosa inhabitabant de loco ad locum pro- gredientes2) et populum seducentes et aliquam eciam moram in castro Pulverensi inter ruinas protraxerunt. Et inde quasi excursiones facientes XL. aut L. simul per villas discurrebant. et que sibi villani ferculam parabant, ipsi violenter auferentes, ut glutones vorabant. Retulit michi una perzôna, cuius soror puella iuvencula ad eandem sectam per eos seducta accessit et ante sex lustra temporum vitam hanc finivit. Quod quadam vice cum succenso, quam valide fornace, ignem ad partem admovisset et pira plurima ad exiccandum illud imposuisset, advenit soror eius nuda cum aleiis multis, furiate plurimum per omnes stube angulos perquirendo, si quid comestibile reperire posset. Cui soror: „Cooperire, meretrix impudica!“ Respondit illa: „Rogo te, soror, ne sic loquaris. Utinam et tu vellis me sequi. Non enim, ut tu reris retrogradi sumus deo. Ipse namque hominem nudum, non vestitum creavit et fecit, et quamdiu nudus mansit, omnia sibi subiecta erant. Quam cito autem se operire cepit, ullam autem ammodo creatura(m) nosse curavit. Et hec omnia que dico, coram oculis effectualiter approbabo. Ut, cum videris ignem suam nobis temperare vivacitatem, ceteraque elementa, cum omni creatura nobis esse subiecta comprobabis.“ Et hiis dictis cum suis complicibus in ipsum fornacis medium itroivit et una manu vivos arripuit, carbones absque lesione tenens, altera vero pira semi cocta, ori imponebat et edebat. Videns quoque gallinas in stuba3) ambulantes, solo verbo ad se venire iussit et obediebant ei. Et capiens ex eis iuxta suum placitum: „Ecce,“ inquit, „soror, vides, nos nulla indigere pecunia ad emendum, cum omnia solo nutu aut verbo advocamus et obediunt nobis et iuxta nostrum placitum aut occidimus aut abire permittimus.“ Videns tandem sororem obstinatam, abiit cum complicibus suis. Hec earum paupertas et innocencia per unum duravit annum. Nichil enim tunc cogitabant vel faciebant, sed sicut supra dictum est, de se ipsis omni tempore carnalia capiebant oblectamenta. Pudet me de his loqui, cum frater in sororem et e converso exar- descens ad Adam venientes ..... locuti sint et quidem recursum ceperunt ut peragerent in palam, quod natura suadet et requirit. Sequenti tandem anno, qui erat post MCCCC. decimus nonus, Coclites, id est carens oculo, in wlgari Zizka, bellorum strepitus concitabat instinctu abyssalis angeli Labbadonis, cui se devoverant et avus suggestiens in incantationibus, presagiis et magicis arti- bus, mira predicta ostendebant coram populo, consilium facien- tes, diffinierunt, omnes, qui eis restiterint, gladio exterminare. 1) Fol. 51 a. „Item zimy ani horka se nebáli, než nazí ve všem světě těkati se nadáli, jako Adam s Evou v ráji.“ (Vavřinec, F. R. B. V., 519.) 2) ..., vsi, i města, městečka i lidi jsou pálili v noci...“ (O. c., 518). 3) Fol. 51b. 74*
Hiis et similibus promissis multos in brevi acquisivit dis- cipulos, ita quod disposito amictu cum pudicicia et verecundia nudi ambulaverunt in quacumque eciam aeris intemperie, viri tamen1) femoralia retinuerant. Congregati tandem in multitudine non pauca loca ruinosa inhabitabant de loco ad locum pro- gredientes2) et populum seducentes et aliquam eciam moram in castro Pulverensi inter ruinas protraxerunt. Et inde quasi excursiones facientes XL. aut L. simul per villas discurrebant. et que sibi villani ferculam parabant, ipsi violenter auferentes, ut glutones vorabant. Retulit michi una perzôna, cuius soror puella iuvencula ad eandem sectam per eos seducta accessit et ante sex lustra temporum vitam hanc finivit. Quod quadam vice cum succenso, quam valide fornace, ignem ad partem admovisset et pira plurima ad exiccandum illud imposuisset, advenit soror eius nuda cum aleiis multis, furiate plurimum per omnes stube angulos perquirendo, si quid comestibile reperire posset. Cui soror: „Cooperire, meretrix impudica!“ Respondit illa: „Rogo te, soror, ne sic loquaris. Utinam et tu vellis me sequi. Non enim, ut tu reris retrogradi sumus deo. Ipse namque hominem nudum, non vestitum creavit et fecit, et quamdiu nudus mansit, omnia sibi subiecta erant. Quam cito autem se operire cepit, ullam autem ammodo creatura(m) nosse curavit. Et hec omnia que dico, coram oculis effectualiter approbabo. Ut, cum videris ignem suam nobis temperare vivacitatem, ceteraque elementa, cum omni creatura nobis esse subiecta comprobabis.“ Et hiis dictis cum suis complicibus in ipsum fornacis medium itroivit et una manu vivos arripuit, carbones absque lesione tenens, altera vero pira semi cocta, ori imponebat et edebat. Videns quoque gallinas in stuba3) ambulantes, solo verbo ad se venire iussit et obediebant ei. Et capiens ex eis iuxta suum placitum: „Ecce,“ inquit, „soror, vides, nos nulla indigere pecunia ad emendum, cum omnia solo nutu aut verbo advocamus et obediunt nobis et iuxta nostrum placitum aut occidimus aut abire permittimus.“ Videns tandem sororem obstinatam, abiit cum complicibus suis. Hec earum paupertas et innocencia per unum duravit annum. Nichil enim tunc cogitabant vel faciebant, sed sicut supra dictum est, de se ipsis omni tempore carnalia capiebant oblectamenta. Pudet me de his loqui, cum frater in sororem et e converso exar- descens ad Adam venientes ..... locuti sint et quidem recursum ceperunt ut peragerent in palam, quod natura suadet et requirit. Sequenti tandem anno, qui erat post MCCCC. decimus nonus, Coclites, id est carens oculo, in wlgari Zizka, bellorum strepitus concitabat instinctu abyssalis angeli Labbadonis, cui se devoverant et avus suggestiens in incantationibus, presagiis et magicis arti- bus, mira predicta ostendebant coram populo, consilium facien- tes, diffinierunt, omnes, qui eis restiterint, gladio exterminare. 1) Fol. 51 a. „Item zimy ani horka se nebáli, než nazí ve všem světě těkati se nadáli, jako Adam s Evou v ráji.“ (Vavřinec, F. R. B. V., 519.) 2) ..., vsi, i města, městečka i lidi jsou pálili v noci...“ (O. c., 518). 3) Fol. 51b. 74*
Strana 75
Unde omnes pariter nudi utriusque sexus nudis gladiis accincti incedebant et pervenientes ad territorium Moldaviense stragem non modicam in populo fecerunt et inter ceteros viros XL. in uno loco occiderunt. 1) Leti itaque de victoria cum triumpho per- venerunt ad mediampnem quandam non eminus ab arce Cons- spicensi inter fluvios et ibi moram fecerunt. Interim fama per omnes pene regni oras pervolante, ad aures quoque Coclitis pervenit, quantum facinoris nudi homines perpetrassent. Qui coactis copiis, horrens in aliis facinus ad quod ipse iam promptissimus atque paratissimus erat2) in eadem mediampne repertis, omnes pariter trucidavit, ut nec unus quidem remanserit. Illa autem supradicta Marya (ut fertur) sive coniunx sive concubina Ade in defensione sui et suorum, flexis peplicibus in terra gladio sua mira gessisse, pluresque armatos wlnerasse et quosdam morti tradidisse, nec tamen victam, sed pocius vivendo fessam occubuisse. Non eis ibi profuit carnium supersticiosa eructuacio, non presagiorum exercitacio, non denique magica arte demonum advocacio, pro- sternentur pariter et iuxta veritatis accusacionem gladio pugnan- tes, gladio perierunt. Exquiruntur eo tempore ubique locorum consentanei eorum atque passim ignibus traduntur.3) Contigit ea tempestate duas unius nobilis Wrabiensis (!) filias in territorio Pulverensi virgines pervenustas infamari coram ex- quisitoribus, quod morbo Adamitarum infecte essent. Adducte itaque ad inquisitores et interrogate, si vera de ipsis esset, que ad aures earum pervenit fama. Responderunt, nichil eas falsi vel ambigui audisse. Accenditur interim ignis copiosus per ministros iusticie, datur eis opcio, ut unum e duobus incunctanter eligant aut ab infamia hereseos resiliant et vivant aut ignis pabulum fiant, et pereant. Ad hec ille nichil respondentes, acceptis libellis qui- busdam de manicis, modicum quid submissa voce ex eis per- legentes et in manicis reponentes, propria sponte in medias in- silierunt flammas et in cinerem sunt redacte, ut nec minimum ex eis remanserit. Hiis temporibus regnum Bohemie duplices emittebat martires.4) Passi namque sunt catholici pro fide Cristi, passi sunt et heretici pro defensione dyaboli. Equalis pena, sed diversa causa. Cepit dominus Jhesus suos, cepit et dyabolus suos. Hiis visis complu- rimi huius secte, per quinque pene annos delituerunt. Tandem 1) In marg.: „Demum impetum fecerunt in opidum Rosycze et omnes non modo viros, sed eciam feminas, pueros et infantes passim necabant et succenso opido (sic) fugientes, quoscunque conprehendere poterant, in- terficiebant.“ Víme pouze o vypálení Veselí, Kardašovy Řečice, Plesu a Stráže. (Tomek, Žižka, 116.) 2) Fol. 52 a. In marg.: „Cornutus vero sive (sic) Adam difficulter po- terat wlnerari, tandem, deo permittente ac........tellis impletus, non tam- quam (vin)ctus sed vincendo...ssus occubuit, (re)liqui vero captivi (vi)ncti et obstinati manentes in curia plebani Klokotensis, incinerati sunt et aliqui conversi... 3) Souhlasí celkem s Vavřincem z Březové (O. c., 519—520.) v ostatním jej doplňuje. 4) In marg. Istam autem (iusti)ficacionem (in) (Apo)logetico... de ipsis in hec verba. Fol. 52 b. 75* 1I
Unde omnes pariter nudi utriusque sexus nudis gladiis accincti incedebant et pervenientes ad territorium Moldaviense stragem non modicam in populo fecerunt et inter ceteros viros XL. in uno loco occiderunt. 1) Leti itaque de victoria cum triumpho per- venerunt ad mediampnem quandam non eminus ab arce Cons- spicensi inter fluvios et ibi moram fecerunt. Interim fama per omnes pene regni oras pervolante, ad aures quoque Coclitis pervenit, quantum facinoris nudi homines perpetrassent. Qui coactis copiis, horrens in aliis facinus ad quod ipse iam promptissimus atque paratissimus erat2) in eadem mediampne repertis, omnes pariter trucidavit, ut nec unus quidem remanserit. Illa autem supradicta Marya (ut fertur) sive coniunx sive concubina Ade in defensione sui et suorum, flexis peplicibus in terra gladio sua mira gessisse, pluresque armatos wlnerasse et quosdam morti tradidisse, nec tamen victam, sed pocius vivendo fessam occubuisse. Non eis ibi profuit carnium supersticiosa eructuacio, non presagiorum exercitacio, non denique magica arte demonum advocacio, pro- sternentur pariter et iuxta veritatis accusacionem gladio pugnan- tes, gladio perierunt. Exquiruntur eo tempore ubique locorum consentanei eorum atque passim ignibus traduntur.3) Contigit ea tempestate duas unius nobilis Wrabiensis (!) filias in territorio Pulverensi virgines pervenustas infamari coram ex- quisitoribus, quod morbo Adamitarum infecte essent. Adducte itaque ad inquisitores et interrogate, si vera de ipsis esset, que ad aures earum pervenit fama. Responderunt, nichil eas falsi vel ambigui audisse. Accenditur interim ignis copiosus per ministros iusticie, datur eis opcio, ut unum e duobus incunctanter eligant aut ab infamia hereseos resiliant et vivant aut ignis pabulum fiant, et pereant. Ad hec ille nichil respondentes, acceptis libellis qui- busdam de manicis, modicum quid submissa voce ex eis per- legentes et in manicis reponentes, propria sponte in medias in- silierunt flammas et in cinerem sunt redacte, ut nec minimum ex eis remanserit. Hiis temporibus regnum Bohemie duplices emittebat martires.4) Passi namque sunt catholici pro fide Cristi, passi sunt et heretici pro defensione dyaboli. Equalis pena, sed diversa causa. Cepit dominus Jhesus suos, cepit et dyabolus suos. Hiis visis complu- rimi huius secte, per quinque pene annos delituerunt. Tandem 1) In marg.: „Demum impetum fecerunt in opidum Rosycze et omnes non modo viros, sed eciam feminas, pueros et infantes passim necabant et succenso opido (sic) fugientes, quoscunque conprehendere poterant, in- terficiebant.“ Víme pouze o vypálení Veselí, Kardašovy Řečice, Plesu a Stráže. (Tomek, Žižka, 116.) 2) Fol. 52 a. In marg.: „Cornutus vero sive (sic) Adam difficulter po- terat wlnerari, tandem, deo permittente ac........tellis impletus, non tam- quam (vin)ctus sed vincendo...ssus occubuit, (re)liqui vero captivi (vi)ncti et obstinati manentes in curia plebani Klokotensis, incinerati sunt et aliqui conversi... 3) Souhlasí celkem s Vavřincem z Březové (O. c., 519—520.) v ostatním jej doplňuje. 4) In marg. Istam autem (iusti)ficacionem (in) (Apo)logetico... de ipsis in hec verba. Fol. 52 b. 75* 1I
Strana 76
luride pestis morbo Coclite absoluto, cum sui exercitus in tres divisi fuissent sectas, ita quod Taborite Procopium Maiorem cum Bohuslao Cygneo 1) facerent sibi capitaneos, Orphani Procopium Rasum et Orebite Bernardum, Bedrzich nominatum. Adamite repleti sunt gaudio, quod clerus sit divisus et eis obstacula parare non pos- set. Et tunc ceperunt secte sue reliquias, vili peregrinantes habitu perquirere (ac aliis in se ipsis divisis) in unam iterum sectam colligere et sub humili habitu et miti sermone ad mutuam ceperunt hortari dileccionem et reconciliacionem, neque curare de tumultu, strepituque armorum excitato, cum pro ipsis esset dissidentes ab invicem vilipendere, clerum omnem derisui habere, litigiis et dissensionibus omnes preter ipsos et per consequens peccatis implicatos esse, et ex tunc non Adamitas, sed Saduceos, id est iustos se appellare diffinierunt. De hiis dicunt et scribunt Valdenses se ipsos excusantes, quod sacris Veneris iugiter insistunt, presentem vitam pro eterna habent, resurreccionem mortuorum non credunt, animam cum corpore interire dicunt, angelos et demones esse, negant.2) Si quid autem de sacramento altaris teneant, nichil potui reperire.3) Unde constat, eos neque Judeos circumcisos, neque Cristianos baptizatos esse. Hoc autem certo certius compertum habetur, quod nocturnis temporibus ceterorum more Begardorum con- veniant et aliquas oraciones previo sermone faciunt. Vocalem tamen oracionem damnant. Sed iste modus oracionis servatur ab eis, quod flexis in terra peplicibus, demisso capite, solotenus natibus et clunibus sursum erectis mente et spiritu orant,4) donec eorum sive deus sive custos, qui circa thesaurum eorum habitat, venerit. Apparens autem in effigie damule unumquemque singil- latim visitat, et quasi oracionis odorem ab unoquoque naribus sensibiliter attrahit. Quo disparente, in tantum omnes erumpunt nedum lacrimarum profluvium, verum eciam singultum et eiulatum, ut putares mugitum (!) vaccarum aut ululatum canum et luporum et in illo omnem beatitudinis sive dulcorem deponunt. Dicuntque hominem posse in presenti ad tantam devenire perfeccionem, ut sit inpeccabilis, nec egeat peticione oracionum, cum sit alter deus. 1) Bohuslav ze Švamberku. 2) Již nahoře v poznámce jsme poukázali na list Bratří k podkomořímu. Ohledně zániku duše s tělem třeba uvésti tři svědky. Jana Vavřincova píšícího v traktátě „De receptaculo damnandorum“:... „animas egredientes ad instar brutorum post mortem ulterius non vivere, sed aut perire aut in elementum aeris transire“... (Rkp. bibl. sv. Jakuba v Brně, 104/K, 1a.). Bohuslava z Lobkovic, jenž v listu z roku 1497 praví:... „alii animos cum corporibus simul interire aiunt“... (Listář Buhusl. Hasištejnského z Lobkovic [Vyd. Truhlář, Sbírka pramenů k poznání liter. života v Čechách a na Mor., Sv. I., str. 70.)) Konečně Všehrd prý dle Pelcla (Geschichte der Böhmen, I., 520—521) psal králi Ludvíkovi, kterak „Epikureen ... die Un- sterblichkeit der Seele nicht zulassen". 3) Fol. 53 a. 4) To souhlasí s výpovědí Ležkovou: „Item nedadie na modlitbách pána boha jmenovati, než vstrčíce hlavy pod lavice, i vijí jako vlci a vzdy- chají.“ (Goll, Spis Víta z Krupé, Zprávy o zased. Č. Š. N., 1878, 164.) Modlení v duchu bylo již u starých Begardů, jak vysvítá ze slov: „... alii, qui sola labia moventes...“ (Döllinger, II., 410.) 76*
luride pestis morbo Coclite absoluto, cum sui exercitus in tres divisi fuissent sectas, ita quod Taborite Procopium Maiorem cum Bohuslao Cygneo 1) facerent sibi capitaneos, Orphani Procopium Rasum et Orebite Bernardum, Bedrzich nominatum. Adamite repleti sunt gaudio, quod clerus sit divisus et eis obstacula parare non pos- set. Et tunc ceperunt secte sue reliquias, vili peregrinantes habitu perquirere (ac aliis in se ipsis divisis) in unam iterum sectam colligere et sub humili habitu et miti sermone ad mutuam ceperunt hortari dileccionem et reconciliacionem, neque curare de tumultu, strepituque armorum excitato, cum pro ipsis esset dissidentes ab invicem vilipendere, clerum omnem derisui habere, litigiis et dissensionibus omnes preter ipsos et per consequens peccatis implicatos esse, et ex tunc non Adamitas, sed Saduceos, id est iustos se appellare diffinierunt. De hiis dicunt et scribunt Valdenses se ipsos excusantes, quod sacris Veneris iugiter insistunt, presentem vitam pro eterna habent, resurreccionem mortuorum non credunt, animam cum corpore interire dicunt, angelos et demones esse, negant.2) Si quid autem de sacramento altaris teneant, nichil potui reperire.3) Unde constat, eos neque Judeos circumcisos, neque Cristianos baptizatos esse. Hoc autem certo certius compertum habetur, quod nocturnis temporibus ceterorum more Begardorum con- veniant et aliquas oraciones previo sermone faciunt. Vocalem tamen oracionem damnant. Sed iste modus oracionis servatur ab eis, quod flexis in terra peplicibus, demisso capite, solotenus natibus et clunibus sursum erectis mente et spiritu orant,4) donec eorum sive deus sive custos, qui circa thesaurum eorum habitat, venerit. Apparens autem in effigie damule unumquemque singil- latim visitat, et quasi oracionis odorem ab unoquoque naribus sensibiliter attrahit. Quo disparente, in tantum omnes erumpunt nedum lacrimarum profluvium, verum eciam singultum et eiulatum, ut putares mugitum (!) vaccarum aut ululatum canum et luporum et in illo omnem beatitudinis sive dulcorem deponunt. Dicuntque hominem posse in presenti ad tantam devenire perfeccionem, ut sit inpeccabilis, nec egeat peticione oracionum, cum sit alter deus. 1) Bohuslav ze Švamberku. 2) Již nahoře v poznámce jsme poukázali na list Bratří k podkomořímu. Ohledně zániku duše s tělem třeba uvésti tři svědky. Jana Vavřincova píšícího v traktátě „De receptaculo damnandorum“:... „animas egredientes ad instar brutorum post mortem ulterius non vivere, sed aut perire aut in elementum aeris transire“... (Rkp. bibl. sv. Jakuba v Brně, 104/K, 1a.). Bohuslava z Lobkovic, jenž v listu z roku 1497 praví:... „alii animos cum corporibus simul interire aiunt“... (Listář Buhusl. Hasištejnského z Lobkovic [Vyd. Truhlář, Sbírka pramenů k poznání liter. života v Čechách a na Mor., Sv. I., str. 70.)) Konečně Všehrd prý dle Pelcla (Geschichte der Böhmen, I., 520—521) psal králi Ludvíkovi, kterak „Epikureen ... die Un- sterblichkeit der Seele nicht zulassen". 3) Fol. 53 a. 4) To souhlasí s výpovědí Ležkovou: „Item nedadie na modlitbách pána boha jmenovati, než vstrčíce hlavy pod lavice, i vijí jako vlci a vzdy- chají.“ (Goll, Spis Víta z Krupé, Zprávy o zased. Č. Š. N., 1878, 164.) Modlení v duchu bylo již u starých Begardů, jak vysvítá ze slov: „... alii, qui sola labia moventes...“ (Döllinger, II., 410.) 76*
Strana 77
Hec propalata sunt per quemdam presbyterum, qui erat ple- banus in Petra inter Viclefistas, Philippus nominatus, capillos portans enutritos et barbam prolixam, qui se apostolicum virum estimabat, nec se quideunque velle ostendebat et more illorum Begardorum ululatum hunc in sermonibus suis inducebat et po- pulum hiis assuefacere laborabat, sed et hec ipsius hypocrisis in lucem deducta est. Inductus namque per nobilem quemdam, qui Gelu cognominabatur,1) ut se in parochiam ipsius supranominatam transferret. Huius secte plerique erant in Haravicz, id nocturno, Blesillo referente, qui timentes, ne de communitate pellerentur, cum aliis divina officia frequentabant, more tamen suo, demissis wltibus in terram clanibus vero erectis sursum orabant, nunquam tamen aliquid altare aut venerabile sacramentum in elevacione inspexerunt. Ea tempestate scolares hircum educaverunt et instru- xerunt, ut quidquid et elevatum ab aliquo videret cornibus in- peteret. Introivit tamen quadam vice, cum multus adesset populus, ecclesiam et circumspiciens hincinde, vidit aliquos flectentes genua, wltu demisso et posterioribus elevatis. Qui estimans sibi ad impetendum erigi, facto agili a remotis cursu, tanto eos impetu percussit ad posteriora, ut longe a loco suo proiecti, risum omni- bus intuentibus excitarent. Et in tantam illud duxit consuetudinem, quod instruxit eos erectis cervicibus et demissis posterioribus preces fundere et que in ecclesia agerentur inspicere. Sed iam per graciam dei pene omnes sunt eliminati, nisi aliquis occulte superesset. Eiusdem eciam secte erat coniux Bedrzichonis, qui quondam erat capitaneus Orebitarum. Hec cohabitabat uni consanguineorum suorum post mortem mariti in territorio Asperiensi. Et a morte eius quatuor transacta sunt lustra cum dimidio. Hec in preno- minato loco dierum malorum plena, extremis propians horrendis cruciatibus et terribilibus clamoribus spiritum exalavit.2) Tamen nobilis ille sollicitus de sepultura disponit cum plebano suo aliud in cimiterio sepulcrum, effoditur cadaver, inponitur et sepelitur. Mirabile dictu! Nondum terra plene cooperitur et eis (sic) cernen- tibus cunctis, cadaver in aera levatur et a sepulcro eminus proi- citur. Ferretur vir ille nobilis et cur aut quomodo id factum fuerit, admiratur. Pergit ad alteram ecclesiam et idem contigit. Tandem circa terciam terret, si manere posset, sed ampliori terrore, quam ante de cimiterio longius eicitur. Attediatur ille, angetur et coan- gustatur ac totus deicitur atque hic modo fluctuans mente, ac- cedit nobilem feminam Elizabeth Ssambergensem, que suis dis- putacionibus quorumvis hereticorum propositis et sacerdotes red- debat elingues......Ab ea petit et impétrat consilium et auxilium. Dixit enim ei domina: „Tu nosti, quod secte Begardorum erat in vita sua. Illos latrones accersito! Ipsi veniant et capiant, quod eorum est.“ Fecit ille iuxta consilium. Convenerunt Begardi, ce- perunt cadaver et ad silvam non longe a fortalicio detulerunt aliquid cantantes in wlgari in ea vetustissima nota: „Mach nám 1) Fol. 53b. 2) Fol. 54 a. 77* 11*
Hec propalata sunt per quemdam presbyterum, qui erat ple- banus in Petra inter Viclefistas, Philippus nominatus, capillos portans enutritos et barbam prolixam, qui se apostolicum virum estimabat, nec se quideunque velle ostendebat et more illorum Begardorum ululatum hunc in sermonibus suis inducebat et po- pulum hiis assuefacere laborabat, sed et hec ipsius hypocrisis in lucem deducta est. Inductus namque per nobilem quemdam, qui Gelu cognominabatur,1) ut se in parochiam ipsius supranominatam transferret. Huius secte plerique erant in Haravicz, id nocturno, Blesillo referente, qui timentes, ne de communitate pellerentur, cum aliis divina officia frequentabant, more tamen suo, demissis wltibus in terram clanibus vero erectis sursum orabant, nunquam tamen aliquid altare aut venerabile sacramentum in elevacione inspexerunt. Ea tempestate scolares hircum educaverunt et instru- xerunt, ut quidquid et elevatum ab aliquo videret cornibus in- peteret. Introivit tamen quadam vice, cum multus adesset populus, ecclesiam et circumspiciens hincinde, vidit aliquos flectentes genua, wltu demisso et posterioribus elevatis. Qui estimans sibi ad impetendum erigi, facto agili a remotis cursu, tanto eos impetu percussit ad posteriora, ut longe a loco suo proiecti, risum omni- bus intuentibus excitarent. Et in tantam illud duxit consuetudinem, quod instruxit eos erectis cervicibus et demissis posterioribus preces fundere et que in ecclesia agerentur inspicere. Sed iam per graciam dei pene omnes sunt eliminati, nisi aliquis occulte superesset. Eiusdem eciam secte erat coniux Bedrzichonis, qui quondam erat capitaneus Orebitarum. Hec cohabitabat uni consanguineorum suorum post mortem mariti in territorio Asperiensi. Et a morte eius quatuor transacta sunt lustra cum dimidio. Hec in preno- minato loco dierum malorum plena, extremis propians horrendis cruciatibus et terribilibus clamoribus spiritum exalavit.2) Tamen nobilis ille sollicitus de sepultura disponit cum plebano suo aliud in cimiterio sepulcrum, effoditur cadaver, inponitur et sepelitur. Mirabile dictu! Nondum terra plene cooperitur et eis (sic) cernen- tibus cunctis, cadaver in aera levatur et a sepulcro eminus proi- citur. Ferretur vir ille nobilis et cur aut quomodo id factum fuerit, admiratur. Pergit ad alteram ecclesiam et idem contigit. Tandem circa terciam terret, si manere posset, sed ampliori terrore, quam ante de cimiterio longius eicitur. Attediatur ille, angetur et coan- gustatur ac totus deicitur atque hic modo fluctuans mente, ac- cedit nobilem feminam Elizabeth Ssambergensem, que suis dis- putacionibus quorumvis hereticorum propositis et sacerdotes red- debat elingues......Ab ea petit et impétrat consilium et auxilium. Dixit enim ei domina: „Tu nosti, quod secte Begardorum erat in vita sua. Illos latrones accersito! Ipsi veniant et capiant, quod eorum est.“ Fecit ille iuxta consilium. Convenerunt Begardi, ce- perunt cadaver et ad silvam non longe a fortalicio detulerunt aliquid cantantes in wlgari in ea vetustissima nota: „Mach nám 1) Fol. 53b. 2) Fol. 54 a. 77* 11*
Strana 78
hrušky vočesal.“ Si autem ibidem cadaver suffodientes sepelissent aut certe dyabolo, qui iam animam illam erroribus et peccatis onustam asportaverat, tradiderunt, usque in presens ignoratur, quia sepultura, quamvis diligenter quesita nusquam est reperta. DE TERCIA SECTA LOCUSTARUM ABYSSALIUM BEGARDORUM. Tercium locum in Bohemia occupant Valdenses. Hii, regnante Georgio1) Podiebracio, pullulare ceperunt in districtu Aquensium. Erat namque ibidem quidam sutorie artis Johannes Chelczicensis, qui libros Petri Valdensis offendisset, ex ipsis librum vituperiis exprobracionibus, malediccionibus et blasfemiis resertum (!) conpi- lavit, quem sui instrumenti nomine formipedum, in wlgari kopyto, id est copytorum intitulavit. Ab illo presbytero, hiis partibus moram trahente aliquantulum excreverunt temporibus puericie mee.2) Et quoniam Begardi, ut supradictum est, magno gestiunt gaudio, cum dissidium aut dissensionem viderint inter Cristianos, sonabat ea tempestate per omnes Bohemie arces strepitus armo- rum, eo quod rex interrogatus a legato sedis apostolice,3) an satis vellit facere iuramento ecclesie catholice prestito in coro- nacione. Respondit, se in heresi, quam ab ipsis imbiberat in cu- nabulis, velle hanc vitam finire et continuo, eciam legato sedis apostolice non pepercit...4) Crescente igitur disturbio, crevit Begardorum et aliorum hereticorum presumcio. Licencius namque et liberius discurrunt et sub melle dulcium verborum proponunt suorum virus errorum. Hanc namque ipsi potissimam allegant sue segregacionis a direccione sacerdotum causam, quod ipsi quietam cuperent ducere vitam, isti se dissidiis atque sedicionibus immiscent. Erat tunc temporis Rokyczanus dux et rector Viclefi- tarum, et fama per omnes regni plagas perstrepente, ad ipsum quoque, qui caput omnium videbatur, pervenit, quod homines secte Valdensium nedum apparere, verum eciam discurrere, do- cere, seducere populum incipiunt in regno. Citantur tandem et conparent sine mora, reddunt racionem factorum, vincitur, qui 1) Fol. 54b. 2) Bosák byl již roku 1457 prítomen inkvisici v Berlíně, z čehož se dá souditi, že se narodil někdy kolem roku 1440. Podle toho by tedy Chelčický byl ve styku s Michalem knězem valdenským již před rokem 1458. In marg.: „Secum habens quendam senem presbyterum Michaelem, qui coram Rokyczana (et) magistris colle(gii) gloriabatur, se hanc sectam renova(sce).“ 3) Rudolf Lavantský. Zmínku o Petru Valdenském potírá Goll-Krofta, Chelčický a Jednota, 40, 90. Stačí pouze uvésti na obhajobu Bosákovu výrok Jindřicha Institoris: „Sed vos ipsi Waldenses, Leoniste, Pauperes de Lug- duno — iam Pikardi nominati — Ecclesiam reliquistis!“ (Clypeus, fol. CIX, b1.) Ostatní viz v čl. „Ku vzniku Jednoty Bratrské“. 4) Fol. 55a. 78*
hrušky vočesal.“ Si autem ibidem cadaver suffodientes sepelissent aut certe dyabolo, qui iam animam illam erroribus et peccatis onustam asportaverat, tradiderunt, usque in presens ignoratur, quia sepultura, quamvis diligenter quesita nusquam est reperta. DE TERCIA SECTA LOCUSTARUM ABYSSALIUM BEGARDORUM. Tercium locum in Bohemia occupant Valdenses. Hii, regnante Georgio1) Podiebracio, pullulare ceperunt in districtu Aquensium. Erat namque ibidem quidam sutorie artis Johannes Chelczicensis, qui libros Petri Valdensis offendisset, ex ipsis librum vituperiis exprobracionibus, malediccionibus et blasfemiis resertum (!) conpi- lavit, quem sui instrumenti nomine formipedum, in wlgari kopyto, id est copytorum intitulavit. Ab illo presbytero, hiis partibus moram trahente aliquantulum excreverunt temporibus puericie mee.2) Et quoniam Begardi, ut supradictum est, magno gestiunt gaudio, cum dissidium aut dissensionem viderint inter Cristianos, sonabat ea tempestate per omnes Bohemie arces strepitus armo- rum, eo quod rex interrogatus a legato sedis apostolice,3) an satis vellit facere iuramento ecclesie catholice prestito in coro- nacione. Respondit, se in heresi, quam ab ipsis imbiberat in cu- nabulis, velle hanc vitam finire et continuo, eciam legato sedis apostolice non pepercit...4) Crescente igitur disturbio, crevit Begardorum et aliorum hereticorum presumcio. Licencius namque et liberius discurrunt et sub melle dulcium verborum proponunt suorum virus errorum. Hanc namque ipsi potissimam allegant sue segregacionis a direccione sacerdotum causam, quod ipsi quietam cuperent ducere vitam, isti se dissidiis atque sedicionibus immiscent. Erat tunc temporis Rokyczanus dux et rector Viclefi- tarum, et fama per omnes regni plagas perstrepente, ad ipsum quoque, qui caput omnium videbatur, pervenit, quod homines secte Valdensium nedum apparere, verum eciam discurrere, do- cere, seducere populum incipiunt in regno. Citantur tandem et conparent sine mora, reddunt racionem factorum, vincitur, qui 1) Fol. 54b. 2) Bosák byl již roku 1457 prítomen inkvisici v Berlíně, z čehož se dá souditi, že se narodil někdy kolem roku 1440. Podle toho by tedy Chelčický byl ve styku s Michalem knězem valdenským již před rokem 1458. In marg.: „Secum habens quendam senem presbyterum Michaelem, qui coram Rokyczana (et) magistris colle(gii) gloriabatur, se hanc sectam renova(sce).“ 3) Rudolf Lavantský. Zmínku o Petru Valdenském potírá Goll-Krofta, Chelčický a Jednota, 40, 90. Stačí pouze uvésti na obhajobu Bosákovu výrok Jindřicha Institoris: „Sed vos ipsi Waldenses, Leoniste, Pauperes de Lug- duno — iam Pikardi nominati — Ecclesiam reliquistis!“ (Clypeus, fol. CIX, b1.) Ostatní viz v čl. „Ku vzniku Jednoty Bratrské“. 4) Fol. 55a. 78*
Strana 79
estimabat, se invicibilem, dimittit eos voluntati et libertati eorum, ut de malo principio pessimus sequatur finis.1) ...Valdenses itaque squalido ipsius (= Rokycanae) dogmate confortati et ad propria reversi plus, magisque delirant atque dissipiunt, docentes, que numquam didicerunt. Hii, quamvis se Valdenses appelent, non tamen ex integro videntur esse. Partim namque Leonistarum,2) partim Catarrorum morem circa divina servant.3) Admittunt enim, ut Leoniste, parvulos eorum baptismum sumere a catholicis sacerdotibus ea tantum de causa, ne expel- lerentur, sed postea rebaptisant, aqua caput aspergentes et de- super crinale et manus inponentes sine prolacione verborum. Omnia, que scribunt aut locuntur (more Catarrorum), ne in mendacio deprehendantur, mystice intelligunt et communiter, que ore vel scripto de fide profitentur, corde negant.4) Numen sive custos ipsorum et thesaurorum apparet eis animalis felis in specie. Fingunt, se eucaristiam conficere et hoc tantum propter simplices, ut credant, eos sacramenta habere, cum tamen nec habeant, nec credant. Hec omnia Johannes Proteplensis et Jacobus Irascensis testantur. Unde in apologetico suo confitentur, posse confici et esse ibi Cristum, et, ut in Mezrzicz,5) in publico fassi sunt, quod quilibet frater potest per se ipsum conficere. Et modicum inferius scribitur, ab i(i)s eum non ibi, sed in celo adorandum. Ubi per- spicue videtur, quam inextricabili se contradiccione implicant.6) Si enim ibi est, ut antecedens dicit, ubicumque est, ibi est ho- norandus et adorandus, ergo consequens est falsum. Si autem sequens dictum volunt verificare, quod solum in celo sit adoran- dus, faciunt Cristum mendacem, quia ipse dixit (ut evangeliste testantur), quod ibi sit, ergo ibi est adorandus. Ecce, quibus fucis operiunt errores suos. O, maledicta et per partes dilaceranda lingua, que de una et eadem re profert affirmacionem et negacionem, ut dicat: „Est ibi et non est ibi.“ Verba autem consecracionis ex Alchorano Machometi ceperunt. Super panem dicunt (ut narrarunt eorum aversi) : "Descendat super panem hunc benediccio eius, qui nunquam matrem habuit, neque habebit, cui nullus est similis, qui nec genuit, nec est genitus.“ Super calicem dicunt: „Descendat super vinum istud benediccio eius, qui non est natus, nec nascetur, non est passus, nec pa- cietur, non est mortuus, nec morietur“, et tunc utrumque simul 1) Fol. 55b. Rokycana Valdenské znal a také — dle prvních Bratří — byl k nim asi mírný. V dopisu k Rokycanovi (1463) čteme výslovně: „A poněvadž Valdenské snášíte a milujete...“ (Bidlo, Akty I, 567.) 2) Viz nahoře „Ku vzniku Jednoty bratrské." 3) Na vlivy katarské asi myslí při opětování křtu, s nímž se potká- váme jen u katarisovaných Valdenských. 4) Ležka (Goll, o. c., 164) o nich vypověděl: „Item pravie: Otáže-li vás kto, jestli v monstranci tělo božie, řečte, že jest. Ale té bělosti a o- krúhlosti nevěřte.“ 5) Nožíř jménem Rehoř hlásal v Meziříčí (Velkém) pikartství, tvrdě že Kristus neustanovil stavu kněžského. (Goll-Krofta, Chelčický a Jed- nota, 81.) 6) Fol. 59 a. 79*
estimabat, se invicibilem, dimittit eos voluntati et libertati eorum, ut de malo principio pessimus sequatur finis.1) ...Valdenses itaque squalido ipsius (= Rokycanae) dogmate confortati et ad propria reversi plus, magisque delirant atque dissipiunt, docentes, que numquam didicerunt. Hii, quamvis se Valdenses appelent, non tamen ex integro videntur esse. Partim namque Leonistarum,2) partim Catarrorum morem circa divina servant.3) Admittunt enim, ut Leoniste, parvulos eorum baptismum sumere a catholicis sacerdotibus ea tantum de causa, ne expel- lerentur, sed postea rebaptisant, aqua caput aspergentes et de- super crinale et manus inponentes sine prolacione verborum. Omnia, que scribunt aut locuntur (more Catarrorum), ne in mendacio deprehendantur, mystice intelligunt et communiter, que ore vel scripto de fide profitentur, corde negant.4) Numen sive custos ipsorum et thesaurorum apparet eis animalis felis in specie. Fingunt, se eucaristiam conficere et hoc tantum propter simplices, ut credant, eos sacramenta habere, cum tamen nec habeant, nec credant. Hec omnia Johannes Proteplensis et Jacobus Irascensis testantur. Unde in apologetico suo confitentur, posse confici et esse ibi Cristum, et, ut in Mezrzicz,5) in publico fassi sunt, quod quilibet frater potest per se ipsum conficere. Et modicum inferius scribitur, ab i(i)s eum non ibi, sed in celo adorandum. Ubi per- spicue videtur, quam inextricabili se contradiccione implicant.6) Si enim ibi est, ut antecedens dicit, ubicumque est, ibi est ho- norandus et adorandus, ergo consequens est falsum. Si autem sequens dictum volunt verificare, quod solum in celo sit adoran- dus, faciunt Cristum mendacem, quia ipse dixit (ut evangeliste testantur), quod ibi sit, ergo ibi est adorandus. Ecce, quibus fucis operiunt errores suos. O, maledicta et per partes dilaceranda lingua, que de una et eadem re profert affirmacionem et negacionem, ut dicat: „Est ibi et non est ibi.“ Verba autem consecracionis ex Alchorano Machometi ceperunt. Super panem dicunt (ut narrarunt eorum aversi) : "Descendat super panem hunc benediccio eius, qui nunquam matrem habuit, neque habebit, cui nullus est similis, qui nec genuit, nec est genitus.“ Super calicem dicunt: „Descendat super vinum istud benediccio eius, qui non est natus, nec nascetur, non est passus, nec pa- cietur, non est mortuus, nec morietur“, et tunc utrumque simul 1) Fol. 55b. Rokycana Valdenské znal a také — dle prvních Bratří — byl k nim asi mírný. V dopisu k Rokycanovi (1463) čteme výslovně: „A poněvadž Valdenské snášíte a milujete...“ (Bidlo, Akty I, 567.) 2) Viz nahoře „Ku vzniku Jednoty bratrské." 3) Na vlivy katarské asi myslí při opětování křtu, s nímž se potká- váme jen u katarisovaných Valdenských. 4) Ležka (Goll, o. c., 164) o nich vypověděl: „Item pravie: Otáže-li vás kto, jestli v monstranci tělo božie, řečte, že jest. Ale té bělosti a o- krúhlosti nevěřte.“ 5) Nožíř jménem Rehoř hlásal v Meziříčí (Velkém) pikartství, tvrdě že Kristus neustanovil stavu kněžského. (Goll-Krofta, Chelčický a Jed- nota, 81.) 6) Fol. 59 a. 79*
Strana 80
elevat. Et conversus ad populum dicit: „Iam satis factum est domino, cui nos servimus.“1) Ex hiis apparet, quod de Cristi incarnacione nichil tenent. Commercium tantum unum habent cum Iudeis...2) Ipsi gloriantur, se habere in ecclesia Romana acerrimos suos propugnatores et defensores aliquos ex ordine fratrum Predicatorum. Hec cepi ex disputacione, quam cum eis habui. Dicunt namque, quod ipsi multis argumentis, racionibus et scripturis astruunt Cristum illum non fuisse, qui deberet humanum genus redimere et per conse- quens ibi in hostia consecrata non esse. Ille enim de virgine pura et immaculata in corpore et anima, iste autem natus est (iuxta eorum doctrinam) de peccatrice et maculata.3) Et de ma- culato non potest exire, nisi maculatum. Iste error primum pro- cessit a Nestorio, heretico Constantinopolitano episcopo, sed victus erat per patriarcham Alexandrinum Cyrillum... Demum circa annos domini 1220 cepit repullulare ille error per Albanen- ses in civitate Tolosana... et sanctus Dominicus de Hyspania advenit et arguit contra eos et conpillavit libellum de corpore Cristi contra eos, ubi ostendebat, quod Cristus natus est de Virgine omnimode immaculata, sicut primus Adam de terra nunquam maledicta. Et ipsi extra arguebant, quod fuit concepta in peccato originali. Ipse ostendebat, quod sit in hostia post consecracione(m) corpus Cristi, illius, qui redemit genus huma- num. Illi e contrario dicebant, quod non possit fieri, quia de immunda natus, ideo nec tantae potestatis factus...4) Hec magi- ster Johannes Hellein (sic)... Modo Begardi omnes tenent et affirmant hunc errorem et dicunt, se non indigere maiori et fortiori probacione... DE QUARTA LOCUSTARUM ABYSSALIUM, ID EST BEGARDORUM SECTA. Quartum locum in Bohemia Begardorum occupant Nicolaite sic dicti a Nicolao Wlasynensi, Hic, ut prospexi, erat vir oblon- gus, gracilis, fusco respersus colore, coma flavus, barba prolixa, comis (sic) inspersa, ignarus litterarum, ad loquendum facilis, mendaciorum maximus comentator. Hic ruris incommodis atte- diatus, phitonicum se primo simulavit. Cumque videret populum 1) Tento passus jest patrně pouhým projevem nenávisti proti Jednotě. 2) Fol. 59b. 3) Zde nutno upozorniti na dvě věci. Dle Ležky (Goll, o. c., 164) byl názor Pikartů o Panně Marii takový: „o panně Marii nemají žádné viery, aby panna před porodem, při porodu a po porodu zuostala, jakož my buohdá o ní plně věříme“. Nutno za druhé upozorniti na konfessi pražských Pikartů v době Bosákovi velmi blízké (1528). Jeden vyznal: „Item confes- sus est, matrem Christi esse virginem, sed negat, eandem esse matrem Dei, sed tantum Christi, addiciens, quod non genuit Deum, sed Christum“. (F. R. B., VI., 242 a.). 4) Fol. 60 a. 80*
elevat. Et conversus ad populum dicit: „Iam satis factum est domino, cui nos servimus.“1) Ex hiis apparet, quod de Cristi incarnacione nichil tenent. Commercium tantum unum habent cum Iudeis...2) Ipsi gloriantur, se habere in ecclesia Romana acerrimos suos propugnatores et defensores aliquos ex ordine fratrum Predicatorum. Hec cepi ex disputacione, quam cum eis habui. Dicunt namque, quod ipsi multis argumentis, racionibus et scripturis astruunt Cristum illum non fuisse, qui deberet humanum genus redimere et per conse- quens ibi in hostia consecrata non esse. Ille enim de virgine pura et immaculata in corpore et anima, iste autem natus est (iuxta eorum doctrinam) de peccatrice et maculata.3) Et de ma- culato non potest exire, nisi maculatum. Iste error primum pro- cessit a Nestorio, heretico Constantinopolitano episcopo, sed victus erat per patriarcham Alexandrinum Cyrillum... Demum circa annos domini 1220 cepit repullulare ille error per Albanen- ses in civitate Tolosana... et sanctus Dominicus de Hyspania advenit et arguit contra eos et conpillavit libellum de corpore Cristi contra eos, ubi ostendebat, quod Cristus natus est de Virgine omnimode immaculata, sicut primus Adam de terra nunquam maledicta. Et ipsi extra arguebant, quod fuit concepta in peccato originali. Ipse ostendebat, quod sit in hostia post consecracione(m) corpus Cristi, illius, qui redemit genus huma- num. Illi e contrario dicebant, quod non possit fieri, quia de immunda natus, ideo nec tantae potestatis factus...4) Hec magi- ster Johannes Hellein (sic)... Modo Begardi omnes tenent et affirmant hunc errorem et dicunt, se non indigere maiori et fortiori probacione... DE QUARTA LOCUSTARUM ABYSSALIUM, ID EST BEGARDORUM SECTA. Quartum locum in Bohemia Begardorum occupant Nicolaite sic dicti a Nicolao Wlasynensi, Hic, ut prospexi, erat vir oblon- gus, gracilis, fusco respersus colore, coma flavus, barba prolixa, comis (sic) inspersa, ignarus litterarum, ad loquendum facilis, mendaciorum maximus comentator. Hic ruris incommodis atte- diatus, phitonicum se primo simulavit. Cumque videret populum 1) Tento passus jest patrně pouhým projevem nenávisti proti Jednotě. 2) Fol. 59b. 3) Zde nutno upozorniti na dvě věci. Dle Ležky (Goll, o. c., 164) byl názor Pikartů o Panně Marii takový: „o panně Marii nemají žádné viery, aby panna před porodem, při porodu a po porodu zuostala, jakož my buohdá o ní plně věříme“. Nutno za druhé upozorniti na konfessi pražských Pikartů v době Bosákovi velmi blízké (1528). Jeden vyznal: „Item confes- sus est, matrem Christi esse virginem, sed negat, eandem esse matrem Dei, sed tantum Christi, addiciens, quod non genuit Deum, sed Christum“. (F. R. B., VI., 242 a.). 4) Fol. 60 a. 80*
Strana 81
ad se conversum (cupidum1) namque novitatum populum Bohe- micum esse, constat) in stuba fecit sibi cameram sine fenestra, sed in pariete rimelam parvulam terebravit. Duas quoque fecit ianuas, de camera unam ad stubam, alteram ad ortum. Adveniens itaque aliquis, ingredi non poterat clausis case aditibus, nisi prius pulsando per hostium mitteretur. At coniunx per ipsum edocta interrogabat personam de nomine, deque causa, pro qua advenerit. At ille in predicta latitans camera, non modo verba, sed ipsam quoque personam per rimellam considerans, post modicum inter- vallum introivit stubam cum securi, quasi a longe veniens et videns personam sedentem, salutavit ex nomine et peticione pre- veniens, causam, pro qua venerit, edissere solitus, erat. Per hunc itaque modum quamplurimos decipiens, ut novus vates a populo dementato tenebatur. Demum angariarum tempo- ribus fingebat, se raptum sustinere eciam cum carpone et multa divina secreta tam in inferis, quam in superis oculis carnis per- spicere et advenientibus turbis cepit ea narrare et tandem in patentibus locis predicare et discipulos aggregare. Et quoniam ignarus erat litterarum, magister a discipulis alphabetum et deinde scripturam Bohemicam didicit. Et amodo fatigis et laboribus ruris postpositis (quia iam de exemis (sic) adventancium locuplex factus fuerat) perambulabat cum discipulis de loco ad locum, predicans et docens. Et que in apocrifis esore legebat, sibi vendi- cabat. Ambulabat nichilominus secrete ad sermones Fratrum Mi- norum et ab ipsis cerimonias atque exclamaciones capiebat. Et quoniam nichil occultum, quod non reveletur, neque abs- conditum, quod non sciatur,2) habuit hic exploratores de raptu illo. Venerant namque quidam adolescentes in angaria perquirentes, ubi sit. At coniux dixit, eum hiis temporibus aliquo asportari. Tum illi vertibiles ingenio faciunt coniecturam alicubi eum la- tebris fovere. Intrant itaque horreum, et exemtis gladiis, pungunt hinc inde discurrentes per stramina quoad ipsum quoque latitantem pupugerunt. At, wlnere accepto, clamore proditur et raptus simu- latus detegitur. Et quia ipse de futuris quoque contingentibus determinatam, gloriabatur, se posse aperire veritatem, id quidam nobilium certa volentes probare experiencia, venerunt ad eum in stuba cum coniuge sedentem, et quidam coniugem evocantes e stuba, qui- busdam cum eo remanentibus, in horreum eam duxerunt et pe- ractis hymeneo (sic) litaminibus reversi ad Nicolaum, petunt sibi ignosci, si quid mali et minus morigerati case illius sub tegu- mento gesserint. Quo respondente, nichil eos mali perpetrasse, " nec se habere quicquid ad ignoscendum. Cui illi: „Falleris," inqui(un)t, „Nicolae augurio cercius, te coniux tua de perpetratis augurari poterit. Nil seducere vellis populum, amodo detecta sunt iam mendacia tua. Non enim veri, sed falsi prophete omen et nomen obtines." 1) Fol. 60 b. 2) Fol. 61a. 81*
ad se conversum (cupidum1) namque novitatum populum Bohe- micum esse, constat) in stuba fecit sibi cameram sine fenestra, sed in pariete rimelam parvulam terebravit. Duas quoque fecit ianuas, de camera unam ad stubam, alteram ad ortum. Adveniens itaque aliquis, ingredi non poterat clausis case aditibus, nisi prius pulsando per hostium mitteretur. At coniunx per ipsum edocta interrogabat personam de nomine, deque causa, pro qua advenerit. At ille in predicta latitans camera, non modo verba, sed ipsam quoque personam per rimellam considerans, post modicum inter- vallum introivit stubam cum securi, quasi a longe veniens et videns personam sedentem, salutavit ex nomine et peticione pre- veniens, causam, pro qua venerit, edissere solitus, erat. Per hunc itaque modum quamplurimos decipiens, ut novus vates a populo dementato tenebatur. Demum angariarum tempo- ribus fingebat, se raptum sustinere eciam cum carpone et multa divina secreta tam in inferis, quam in superis oculis carnis per- spicere et advenientibus turbis cepit ea narrare et tandem in patentibus locis predicare et discipulos aggregare. Et quoniam ignarus erat litterarum, magister a discipulis alphabetum et deinde scripturam Bohemicam didicit. Et amodo fatigis et laboribus ruris postpositis (quia iam de exemis (sic) adventancium locuplex factus fuerat) perambulabat cum discipulis de loco ad locum, predicans et docens. Et que in apocrifis esore legebat, sibi vendi- cabat. Ambulabat nichilominus secrete ad sermones Fratrum Mi- norum et ab ipsis cerimonias atque exclamaciones capiebat. Et quoniam nichil occultum, quod non reveletur, neque abs- conditum, quod non sciatur,2) habuit hic exploratores de raptu illo. Venerant namque quidam adolescentes in angaria perquirentes, ubi sit. At coniux dixit, eum hiis temporibus aliquo asportari. Tum illi vertibiles ingenio faciunt coniecturam alicubi eum la- tebris fovere. Intrant itaque horreum, et exemtis gladiis, pungunt hinc inde discurrentes per stramina quoad ipsum quoque latitantem pupugerunt. At, wlnere accepto, clamore proditur et raptus simu- latus detegitur. Et quia ipse de futuris quoque contingentibus determinatam, gloriabatur, se posse aperire veritatem, id quidam nobilium certa volentes probare experiencia, venerunt ad eum in stuba cum coniuge sedentem, et quidam coniugem evocantes e stuba, qui- busdam cum eo remanentibus, in horreum eam duxerunt et pe- ractis hymeneo (sic) litaminibus reversi ad Nicolaum, petunt sibi ignosci, si quid mali et minus morigerati case illius sub tegu- mento gesserint. Quo respondente, nichil eos mali perpetrasse, " nec se habere quicquid ad ignoscendum. Cui illi: „Falleris," inqui(un)t, „Nicolae augurio cercius, te coniux tua de perpetratis augurari poterit. Nil seducere vellis populum, amodo detecta sunt iam mendacia tua. Non enim veri, sed falsi prophete omen et nomen obtines." 1) Fol. 60 b. 2) Fol. 61a. 81*
Strana 82
Ex hiis predictis unus quadam vice, cum equitaret, eum insperato solum obvius habuit, quem cognoscens advocat ad se, quasi ...aliquid emendandum haberet. Cumque propinquasset, cepit eum, quanto tenacius poterat, per barbamenutri tam et pre- tensam, equumque pupugit calcaribus, ut eum inpeteret. Tandem, cum satis longo tractu eum sic traxisset, dimisit dicens: „Quo- modo hoc non previdisti, tu pseudopropheta et perversissime populorum seductor?“ Sed, cum hominis mens cecal) errorum tenebris mergitur, nedum indifferencia, sed ipsa quoque mala atque nephanda esti- mat bona. Sic iste mendacia a se conficta atque usitata ratus est bona et vera esse. Ut igitur pauca quedam ex pluribus ca- piam, duo mendacia anticipanda pariter et perstringenda referram. Prage affui sermoni eius cum domino Antheo Salinensi, ca- pellano a sancto Egidio, cum in quadam domo ex apposito ecclesie sancti Egidii, predicasset. Inter cetera narravit de sancto Johanne evangelista illud, quod de sancto Nicolao scribitur, quod videlicet in etate tenera quarta et sexta feriis semel sugebat ubera. Hec audiens predictus capellanus, interrogavit eum coram om- nibus alta voce, in quo libro scriptum de hoc reperisset. At ille: „Sicut audivi,“ inquit, „ita narro“, et nichil plus respondit. Et con- tinuo venientes pretoriani satellites sublatum e medio (sedebat enim solus inter feminas), in vincula deiecerunt. Quid autem tunc tempus actum cum ipso fuerit, ignoro. Aliud quoque multo grossius predicavit et omni veritate penitus vacuum. Retulit namque, quod in raptu suo ad quandam venisset tabernam, cui sancta Catharina preerat, vinum optimum propinans levi foro et dominum Jhesum ibidem cum multitudine sanctorum affuisse, sanctum quoque Petrum ludo piramidarum cum sancto Cristoforo intentum audisse, denique sanctum Petrum et vidisse claudicantem atque extenta manu proclamantem: „Eya, dilecta Catherina, eya“! In ludo quoque, quia Cristoforus in lon- gum protensus a remotis piramidulas, pila proiecta, aliquot uno ictu deiecisset. Petrus vero, qui in comparacione ipsius nimia correptus brevitate a remotis pila proiecta ullam ex omnibus deiecisset,2) furiatis verbis increpasse et dominum Jhesum ad eum dixisse: „Petre, si me et ceteros sanctos non vis honorare, Nico- laum saltim, qui ex altero venit mundo revereri stude. Ecce!, huiusmodi fingebat atque proponebat mendacia et tamen hiis, quos cecaverat maliciis (ut veritatis assertor), gratus, et acceptus erat. De ceteris mendaciis eius, cum tractatum eius, quem grossissimis compegerat mendaciis, deo favente discussero et explanabo. Et quoniam Begardorum modus est proprio non contentari thoro, sed alienas quoque insequi faces, ipse Machometum quo- que imitando, ut viros virtutis atque prophetas preveniret, inter sementa compertus est cum quibusdam Veneri adolere. Hic unum ex discipulis suis misit ad Curcinam(!) insulam, ut 1) Fol. 61b. 2) Fol. 62 a. 82*
Ex hiis predictis unus quadam vice, cum equitaret, eum insperato solum obvius habuit, quem cognoscens advocat ad se, quasi ...aliquid emendandum haberet. Cumque propinquasset, cepit eum, quanto tenacius poterat, per barbamenutri tam et pre- tensam, equumque pupugit calcaribus, ut eum inpeteret. Tandem, cum satis longo tractu eum sic traxisset, dimisit dicens: „Quo- modo hoc non previdisti, tu pseudopropheta et perversissime populorum seductor?“ Sed, cum hominis mens cecal) errorum tenebris mergitur, nedum indifferencia, sed ipsa quoque mala atque nephanda esti- mat bona. Sic iste mendacia a se conficta atque usitata ratus est bona et vera esse. Ut igitur pauca quedam ex pluribus ca- piam, duo mendacia anticipanda pariter et perstringenda referram. Prage affui sermoni eius cum domino Antheo Salinensi, ca- pellano a sancto Egidio, cum in quadam domo ex apposito ecclesie sancti Egidii, predicasset. Inter cetera narravit de sancto Johanne evangelista illud, quod de sancto Nicolao scribitur, quod videlicet in etate tenera quarta et sexta feriis semel sugebat ubera. Hec audiens predictus capellanus, interrogavit eum coram om- nibus alta voce, in quo libro scriptum de hoc reperisset. At ille: „Sicut audivi,“ inquit, „ita narro“, et nichil plus respondit. Et con- tinuo venientes pretoriani satellites sublatum e medio (sedebat enim solus inter feminas), in vincula deiecerunt. Quid autem tunc tempus actum cum ipso fuerit, ignoro. Aliud quoque multo grossius predicavit et omni veritate penitus vacuum. Retulit namque, quod in raptu suo ad quandam venisset tabernam, cui sancta Catharina preerat, vinum optimum propinans levi foro et dominum Jhesum ibidem cum multitudine sanctorum affuisse, sanctum quoque Petrum ludo piramidarum cum sancto Cristoforo intentum audisse, denique sanctum Petrum et vidisse claudicantem atque extenta manu proclamantem: „Eya, dilecta Catherina, eya“! In ludo quoque, quia Cristoforus in lon- gum protensus a remotis piramidulas, pila proiecta, aliquot uno ictu deiecisset. Petrus vero, qui in comparacione ipsius nimia correptus brevitate a remotis pila proiecta ullam ex omnibus deiecisset,2) furiatis verbis increpasse et dominum Jhesum ad eum dixisse: „Petre, si me et ceteros sanctos non vis honorare, Nico- laum saltim, qui ex altero venit mundo revereri stude. Ecce!, huiusmodi fingebat atque proponebat mendacia et tamen hiis, quos cecaverat maliciis (ut veritatis assertor), gratus, et acceptus erat. De ceteris mendaciis eius, cum tractatum eius, quem grossissimis compegerat mendaciis, deo favente discussero et explanabo. Et quoniam Begardorum modus est proprio non contentari thoro, sed alienas quoque insequi faces, ipse Machometum quo- que imitando, ut viros virtutis atque prophetas preveniret, inter sementa compertus est cum quibusdam Veneri adolere. Hic unum ex discipulis suis misit ad Curcinam(!) insulam, ut 1) Fol. 61b. 2) Fol. 62 a. 82*
Strana 83
ibi predicaret. Qui proveniens ad civitatem, iniunctum sibi officium executus est. Vocatus autem per sacerdotes et examinatus libel- lum eis ostendit erroribus refertum. Admonitus autem, ut ab hac resiliret insania, non ad hoc, respondit. se missum per magistrum suum, sed, ut ea tam verbis, tam factis, tam eciam ipsa morte affirmaret. Quo comperto, generosus et magnificus dominus Rosiger1) misit nuncium, quod si, ut prefertur... perstiterit, aquis perfocandus tradatur, quod et factum est. Submersus igitur et per tortorem sepultus e sepulcro eiectus est, tandem inter tribulos et spinas proiectus et lapidibus obrutus canibus et lupis cibus factus est. Iste Nicolaus ultra triginta annos predicavit. Tandem morbo gravissimo cruciatus mortique propinquus dixit, se tercia die resurrecturum, expectatusque quadries tribus diebus, cum verba non issent in effectum, sepultus est2) futuram expectans (inter ceteros mendaciorum commentatores) resurreccionem, dignam pro demeritis recepturus ulcionem. Isti Nicolaite frequentabant olim ecclesias Bibitinorum et ab ipsis sacramenta capiebant. Modo autem, ut certa didici relaci- one, more ceterorum Begardorum ut ipsi confitentes sibi admi- nistrant. (Nempe3) quod (in) conciliabulo priores illius secte, quos tunc enim illi Nicolaus ...labiosus dictus Maleisensis... et malefactor in districtu Asperiensi (in?) Prezicz statuerunt(!), ne v(inum) subesset sa(cramento). Et tunc... supradictus cor... frequencia ex... et sese pre... ministrare velle clamavit. Et (!) addiderunt propter vite inn(ocenciam) et sanctitatem fide... fec- cione et u... inspicientes panem sine verbis consecracionis pot(erat) eucaristiam con(ficere), que ita vera et sancta fiat ac si presbyter verbis consecracionis conficeret. Idem quoque de ...eorum sanxerunt propter earum devocionem et sanctitatem quod possent sacramenta conficere... Hec acta sunt anno Do- mini 1502. Horum testis Johannes Maleinensis et dominus Jo- hannes popo...) De sacramento matrimonii instar aliorum Be- gardorum modicum, de sacramentis autem confirmacionis ordinis et extreme unccionis nichil tenent. Baptisma omnes administrant hoc modo: Primo ignem clarum ex lignis sicis faciunt et aquam fontanam in urceolo afferrunt, deinde infantulum nichil dicentes ter per flamam ignis trahentes, sicque lustratum ter limphis im- mergunt, eo quod Dominus testimonio Johannis in igne spiritus sancti et aqua baptisasset. Hec ab ipsis cepi, qui affuerunt pre- sencialiter, cum hec agerentur. Sacramentum eucaristie neminem estimant provecte etatis (sive sit ille laycus sive sit sacerdos) posse conficere. Idcirco disponunt eis pueros, quos putant in- nocentes. Hos instruunt verba consecracionis, ut ab ipsis cepi, qui hoc fecerunt. Et illi cottidie transeunt in uno districtu de 1) Rožmberk. 2) Fol. 62b. 3) Tato v závorce uvedená slova jsou in margine při slově „administrant“, jak jest označeno vynechána. Naše facsimile jest úzce příříznuta, nemožno tedy podati přesně text tím trpící. 83*
ibi predicaret. Qui proveniens ad civitatem, iniunctum sibi officium executus est. Vocatus autem per sacerdotes et examinatus libel- lum eis ostendit erroribus refertum. Admonitus autem, ut ab hac resiliret insania, non ad hoc, respondit. se missum per magistrum suum, sed, ut ea tam verbis, tam factis, tam eciam ipsa morte affirmaret. Quo comperto, generosus et magnificus dominus Rosiger1) misit nuncium, quod si, ut prefertur... perstiterit, aquis perfocandus tradatur, quod et factum est. Submersus igitur et per tortorem sepultus e sepulcro eiectus est, tandem inter tribulos et spinas proiectus et lapidibus obrutus canibus et lupis cibus factus est. Iste Nicolaus ultra triginta annos predicavit. Tandem morbo gravissimo cruciatus mortique propinquus dixit, se tercia die resurrecturum, expectatusque quadries tribus diebus, cum verba non issent in effectum, sepultus est2) futuram expectans (inter ceteros mendaciorum commentatores) resurreccionem, dignam pro demeritis recepturus ulcionem. Isti Nicolaite frequentabant olim ecclesias Bibitinorum et ab ipsis sacramenta capiebant. Modo autem, ut certa didici relaci- one, more ceterorum Begardorum ut ipsi confitentes sibi admi- nistrant. (Nempe3) quod (in) conciliabulo priores illius secte, quos tunc enim illi Nicolaus ...labiosus dictus Maleisensis... et malefactor in districtu Asperiensi (in?) Prezicz statuerunt(!), ne v(inum) subesset sa(cramento). Et tunc... supradictus cor... frequencia ex... et sese pre... ministrare velle clamavit. Et (!) addiderunt propter vite inn(ocenciam) et sanctitatem fide... fec- cione et u... inspicientes panem sine verbis consecracionis pot(erat) eucaristiam con(ficere), que ita vera et sancta fiat ac si presbyter verbis consecracionis conficeret. Idem quoque de ...eorum sanxerunt propter earum devocionem et sanctitatem quod possent sacramenta conficere... Hec acta sunt anno Do- mini 1502. Horum testis Johannes Maleinensis et dominus Jo- hannes popo...) De sacramento matrimonii instar aliorum Be- gardorum modicum, de sacramentis autem confirmacionis ordinis et extreme unccionis nichil tenent. Baptisma omnes administrant hoc modo: Primo ignem clarum ex lignis sicis faciunt et aquam fontanam in urceolo afferrunt, deinde infantulum nichil dicentes ter per flamam ignis trahentes, sicque lustratum ter limphis im- mergunt, eo quod Dominus testimonio Johannis in igne spiritus sancti et aqua baptisasset. Hec ab ipsis cepi, qui affuerunt pre- sencialiter, cum hec agerentur. Sacramentum eucaristie neminem estimant provecte etatis (sive sit ille laycus sive sit sacerdos) posse conficere. Idcirco disponunt eis pueros, quos putant in- nocentes. Hos instruunt verba consecracionis, ut ab ipsis cepi, qui hoc fecerunt. Et illi cottidie transeunt in uno districtu de 1) Rožmberk. 2) Fol. 62b. 3) Tato v závorce uvedená slova jsou in margine při slově „administrant“, jak jest označeno vynechána. Naše facsimile jest úzce příříznuta, nemožno tedy podati přesně text tím trpící. 83*
Strana 84
villa ad villam et dicunt super panem et vinum verba consecra- cionis et omnes cottidie communicant. Et, ut reliquit in scriptis Jacobus Irascensis et hii Nicolaite quidem habent cystam the- saurorum, indeque visi sunt puelluli exire et reintrare, ut per- spicue cernatur, quod hec abyssales locuste, quamvis per turmas divise sunt, regem tamen ceperunt angelum abyssi Labbadonis...1) DE QUINTA LOCUSTARUM ABYSSALIUM, ID EST LUCIPERIANORUM SECTA. Quintum locum in Bohemia occupant Luciperiani. Hii sunt ex reliquiis Catarrorum a Catto nominatorum,2) eo quod dyabo- lus eis in specie huius animalis in conventiculis eorum apparebat et unumquemque ascendebat, et a quolibet eorum cepit osculum in posteriora et per hunc modum incitabat eos ad libidinem et lumen extinguebat, ut peragerent, quod ipse suggerebat et ipsi intendebant. Isti autem Luciperiani pene in omnibus eis secuntur, nisi quod nomen sibi imposuerunt a Lucifero. Credunt enim, quod deus celi, quem sancta colit ecclesia, sit deus iniustus, eo quod per violenciam iustum Luciperum de celo expulit. Appelabatur enim prius Lucifer, quasi ferens lucem, modo vero dicitur Luciper a perdicione lucis. Hunc ipsi appel- lant supremum patrem, qui omnia visibilia creavit et inter alia eciam corpus hominis, quem credunt in fine seculi suum regnum per violenciam recuperare. Credunt enim et predicant, quod sol et luna unum puerum generabunt, qui erit Anticristus, cuius adiutorio vincet Michaelem et dominum Jhesum cum suis imitatoribus e celo precipitabit.3) Et deus celi et angeli firmabunt regnum eius. Et aliqui eorum graves subeunt penitencias in adi- utorium dei sui Luciperi. Nam quidam Lebczer vero nomine (ut refert Raynerius) publice confessus fuit coram iudicibus, quod propter Luciperum decem annis cilicium portavit ad carnem suam.4) Istorum perversitas atque malicia ad summum usque attingit. Faciunt enim professionem coram sacramento in manu dyaboli ad hoc apparentis5) in specie humana cum abiuracione cristiani- tatis et sancte trinitatis. Et in contentum domini Jhesu sub simu- lacione et ypocrisi religionis cristiane cum sceleratissima cons- 1) Fol. 63 a. 2) F. Wattenbach, Uber die Secte der Brüder v. freien Geiste. (S. B. Ak. W. Berlin, 1887,) 5221): „Cathari dicti sunt a Catho, cuius posteriora osculantur, in cuius specie Lucifer eis apparet." 3) Srov. Döllinger, II., 273—274. 4) Jednalo se o pět let. Stoupenec katarství Lepzet v Kolíně n. /R. „de se fuit in iudicio publico confessus, quod videlicet quinque annis por- taverat cilicium ad carnem propter Luciferum.“ (Döllinger, II., 371.) O Ka- tarrech též píše Jindřich Institoris v Clypeu, fol. CXIX al. 5) Fol. 63b. 84*
villa ad villam et dicunt super panem et vinum verba consecra- cionis et omnes cottidie communicant. Et, ut reliquit in scriptis Jacobus Irascensis et hii Nicolaite quidem habent cystam the- saurorum, indeque visi sunt puelluli exire et reintrare, ut per- spicue cernatur, quod hec abyssales locuste, quamvis per turmas divise sunt, regem tamen ceperunt angelum abyssi Labbadonis...1) DE QUINTA LOCUSTARUM ABYSSALIUM, ID EST LUCIPERIANORUM SECTA. Quintum locum in Bohemia occupant Luciperiani. Hii sunt ex reliquiis Catarrorum a Catto nominatorum,2) eo quod dyabo- lus eis in specie huius animalis in conventiculis eorum apparebat et unumquemque ascendebat, et a quolibet eorum cepit osculum in posteriora et per hunc modum incitabat eos ad libidinem et lumen extinguebat, ut peragerent, quod ipse suggerebat et ipsi intendebant. Isti autem Luciperiani pene in omnibus eis secuntur, nisi quod nomen sibi imposuerunt a Lucifero. Credunt enim, quod deus celi, quem sancta colit ecclesia, sit deus iniustus, eo quod per violenciam iustum Luciperum de celo expulit. Appelabatur enim prius Lucifer, quasi ferens lucem, modo vero dicitur Luciper a perdicione lucis. Hunc ipsi appel- lant supremum patrem, qui omnia visibilia creavit et inter alia eciam corpus hominis, quem credunt in fine seculi suum regnum per violenciam recuperare. Credunt enim et predicant, quod sol et luna unum puerum generabunt, qui erit Anticristus, cuius adiutorio vincet Michaelem et dominum Jhesum cum suis imitatoribus e celo precipitabit.3) Et deus celi et angeli firmabunt regnum eius. Et aliqui eorum graves subeunt penitencias in adi- utorium dei sui Luciperi. Nam quidam Lebczer vero nomine (ut refert Raynerius) publice confessus fuit coram iudicibus, quod propter Luciperum decem annis cilicium portavit ad carnem suam.4) Istorum perversitas atque malicia ad summum usque attingit. Faciunt enim professionem coram sacramento in manu dyaboli ad hoc apparentis5) in specie humana cum abiuracione cristiani- tatis et sancte trinitatis. Et in contentum domini Jhesu sub simu- lacione et ypocrisi religionis cristiane cum sceleratissima cons- 1) Fol. 63 a. 2) F. Wattenbach, Uber die Secte der Brüder v. freien Geiste. (S. B. Ak. W. Berlin, 1887,) 5221): „Cathari dicti sunt a Catho, cuius posteriora osculantur, in cuius specie Lucifer eis apparet." 3) Srov. Döllinger, II., 273—274. 4) Jednalo se o pět let. Stoupenec katarství Lepzet v Kolíně n. /R. „de se fuit in iudicio publico confessus, quod videlicet quinque annis por- taverat cilicium ad carnem propter Luciferum.“ (Döllinger, II., 371.) O Ka- tarrech též píše Jindřich Institoris v Clypeu, fol. CXIX al. 5) Fol. 63b. 84*
Strana 85
ciencia sua cum ceteris fidelibus, statutis diebus ab ecclesia ad communionem sanctam accedunt. Et, ut ex eorum confessione conpertum est, hostiam ab ore suo polluto, nepharia manu de- ponunt, illamque integram (ut a suo preside sacrorum ac salu- tarium mysteriorum emulo sunt edocti), buffonibus immundissi- mis, atque animalibus diuturna fame cruciatis edendum tradunt, et extracto sanguine de corpore infantis innocentis, quem parri- cidio necant, pulveres ex buffonibus incendio resolutis conficiunt et predicto sanguini commixtos illos in pastam liquidam vertunt et inde inunguntur et ex hoc (ut asserunt) ad volandum in ce- lerem aeris transitum redduntur ydonei.1) Hoc certa probatum est experiencia in Pannonia inferiori, quamvis ibi Heleniani (ut dicitur) nuncupentur a quadam femina Helena (que, ut ipsi fa- tentur) omni nocte eis statura in longum et latum porrecta appa- rere solet ad conviviaque invitans, ducit. Quidam namque artifex absque aliquo comite iter faciens, die iam inclinata fessus ex itinere casellam pagi cuiusdam intrare coactus est atque quies- cere. Ubi, cum neminem vidisset, sub scamno se ad quiescen- dum posuit, et cum paululum obdormiens quievisset, audiens- tumultum personarum multarum utriusque sexus, experrectus prospexit et vidit singulos pixides in manibus tenentes et de invitacione convivii gaudentes. Demumque consideravit, quod unguento de pixide singuli se ungentes per superiorem fenestram evolassent et unam pixidem in mensa reliquissent. Unde fingens- verbis suis,2) estimans se viam, qua iturus esset, hoc modo posse pervolare, unxit se ungento eodem, sicut ab ipsis vidit et non volavit viam, quam intendebat, sed ad civitatem in proptuarium cuiusdam civis predivitis post eos, ubi repperit eos convivantes. Et quoniam famelicus erat, comedit et bibit cum eis usque ad saturitatem. Finito convivio, perunguntur, sicut prius et omnes avolant. Iste vero, quia ungentum secum non ceperat, mansit ibi et tandem deprehensus, narravit, que sibi contigerant. Et cum ignotus esset et alienigena de pago illo, nescivit eos informare. Sed quia signa convivencium et in consumcione vini et aliorum comestibilium, que servabantur ibi, perspexerunt et prius de huiusmodi secta audierunt, facile creditu iudicantes, ignotum di- miserunt hominem ire viam suam. Et quando eis placet de aliquo vino bibere, non indigent emere de taberna, sed acceptis lagenis, transeunt per vicos et plateas et cum illo ungento faciunt, quod imple(a)ntur eis lagene vino optimo. Et eo modo faciunt, cum aliquid comestibile volunt 1) Tato mythicky zabarvená zpráva má v sobě pravdu, neboť, co píše Bosák o pannonských Katarrech, to čteme i o katarrizovaných Valdenských v Lombardii, stojících pod vlivem katarrství jihoslovanského: „Interrogatus, quod poneret in praedicto poculo, respondit, quod de stercore predicti buffonis, et quod fuit inculpata, quod comburebat capillos suos et pillos pectinis vel inguinis in poeulo praedicto miscebat et tunc poculum faciebat“... „Inter mulieres erat maior Bilia de Castagna, quae mortua est, quae porri- gebat omnibus ibi existentibus potum, quando ponebant se ad mensam, quem potum... quoties initiabant supradictam synagogam...“ (Döllinger, II., 258.) 2) Fol. 64a. 85*
ciencia sua cum ceteris fidelibus, statutis diebus ab ecclesia ad communionem sanctam accedunt. Et, ut ex eorum confessione conpertum est, hostiam ab ore suo polluto, nepharia manu de- ponunt, illamque integram (ut a suo preside sacrorum ac salu- tarium mysteriorum emulo sunt edocti), buffonibus immundissi- mis, atque animalibus diuturna fame cruciatis edendum tradunt, et extracto sanguine de corpore infantis innocentis, quem parri- cidio necant, pulveres ex buffonibus incendio resolutis conficiunt et predicto sanguini commixtos illos in pastam liquidam vertunt et inde inunguntur et ex hoc (ut asserunt) ad volandum in ce- lerem aeris transitum redduntur ydonei.1) Hoc certa probatum est experiencia in Pannonia inferiori, quamvis ibi Heleniani (ut dicitur) nuncupentur a quadam femina Helena (que, ut ipsi fa- tentur) omni nocte eis statura in longum et latum porrecta appa- rere solet ad conviviaque invitans, ducit. Quidam namque artifex absque aliquo comite iter faciens, die iam inclinata fessus ex itinere casellam pagi cuiusdam intrare coactus est atque quies- cere. Ubi, cum neminem vidisset, sub scamno se ad quiescen- dum posuit, et cum paululum obdormiens quievisset, audiens- tumultum personarum multarum utriusque sexus, experrectus prospexit et vidit singulos pixides in manibus tenentes et de invitacione convivii gaudentes. Demumque consideravit, quod unguento de pixide singuli se ungentes per superiorem fenestram evolassent et unam pixidem in mensa reliquissent. Unde fingens- verbis suis,2) estimans se viam, qua iturus esset, hoc modo posse pervolare, unxit se ungento eodem, sicut ab ipsis vidit et non volavit viam, quam intendebat, sed ad civitatem in proptuarium cuiusdam civis predivitis post eos, ubi repperit eos convivantes. Et quoniam famelicus erat, comedit et bibit cum eis usque ad saturitatem. Finito convivio, perunguntur, sicut prius et omnes avolant. Iste vero, quia ungentum secum non ceperat, mansit ibi et tandem deprehensus, narravit, que sibi contigerant. Et cum ignotus esset et alienigena de pago illo, nescivit eos informare. Sed quia signa convivencium et in consumcione vini et aliorum comestibilium, que servabantur ibi, perspexerunt et prius de huiusmodi secta audierunt, facile creditu iudicantes, ignotum di- miserunt hominem ire viam suam. Et quando eis placet de aliquo vino bibere, non indigent emere de taberna, sed acceptis lagenis, transeunt per vicos et plateas et cum illo ungento faciunt, quod imple(a)ntur eis lagene vino optimo. Et eo modo faciunt, cum aliquid comestibile volunt 1) Tato mythicky zabarvená zpráva má v sobě pravdu, neboť, co píše Bosák o pannonských Katarrech, to čteme i o katarrizovaných Valdenských v Lombardii, stojících pod vlivem katarrství jihoslovanského: „Interrogatus, quod poneret in praedicto poculo, respondit, quod de stercore predicti buffonis, et quod fuit inculpata, quod comburebat capillos suos et pillos pectinis vel inguinis in poeulo praedicto miscebat et tunc poculum faciebat“... „Inter mulieres erat maior Bilia de Castagna, quae mortua est, quae porri- gebat omnibus ibi existentibus potum, quando ponebant se ad mensam, quem potum... quoties initiabant supradictam synagogam...“ (Döllinger, II., 258.) 2) Fol. 64a. 85*
Strana 86
habere et sic in promptu est eis, quidquid corpus cupierit. (Nondum hunc Luterum adierunt profecto continuo eis cum consectaneis suis adhereret, ut corpus suum delicacius enutriret. Hunc certe dominum, hunc deum collaudaret. Non illum, qui se et suos maceravit et macerari permittit inedia et ieiuniis.) Predictis eciam pulveribus supersticiose abutuntur ad nepharios actus quam plu- rimos, puta ad sterilitates frugum, ad aeris obnubilacionem, ad grandines. ac tonitrua, milleque alia perniciosa. Ipsi, quantum 1) possunt veneris faces.... incendere conantur, ut per hec deo suo placeant, et eos, qui sanctimoniam invenire querentes cupiunt, Jmeneos (sic) cultus adire compellunt. Huius verissimum habemus experimentum in quodam Johanne, cantore in Schrekenbach. Hic cum ingenio vivax, corpore vigorosus, arte denique cantandi gnarus esset et multum affectaret presbiter fieri, circa annum domini 1494 virgo quedam in eadem civitate annum suum peragens in eum instabat cum parentibus, ut eam caperet in coniugium, quo recusante, diversis intentabat modis, eciam violencia mendaciorum et falsorum testium, nec tamen assecuti sunt, quid intendebant. Ipse namque laqueos paratos cupiens fugere, accepto comite, fratre germano, pro ordinibus capessendis discessit. Cumque in Strigoniensi civitate fuisset in hospicio, interim rogant prefate secte quandam vetulam, multa ei promittentes, ut, quod ipsi non poterant, ipsa perficeret. Ac- cersit continuo, illa deum suum, rogatque, ut ubicunque fuerit cantor iste, eum indemne apportet sine mora. Attentat ille, et trina vice vacuus revertitur dicens, non adesse tempus oportunum eum capiendi. Habuit enim secum Johannis evangelium cum certis reliquiis. Quid plura? Facto crepusculo itur cubitum, cumque se exuisset et cum indumentis ceciderint pariter et reliquie de collo et continuo adest hircus quidam pilosus, qui subintrans, pedes eius cepit, atque deportavit eum ad civitatem supra nominatam per quinquaginta miliaria, quasi in momento et ipsum ad latus virginis deposuit. Frater, vero suus, qui iam gravi sompno op- pressus erat, nichil horum sensit. Mane evigilans, vidit vestimenta fratris, eum vero non reperit.2) Unde tristis ac deiectus efficitur, tamen, quia in aliena patria ignotus, tamen quia fratrum internicioni datum, ratus esset, interrogat hospitem, quo devenerit, quid circa eum factum fuerit, replet domum gemitibus et rumor facti uni- versam percurrit civitatem. Venit in sinistram suspicionem hospes, quod videlicet ipse deberet scire, (quis) homo predictus sit. Et cum iam facta die turmatim ei meditarentur, venit nuncius pro fratre eius et pro indumentis et enarravit publice omnia, que facta sunt circa eum et sic malasu spicio de hospite consapitur(!) Urgebat itaque predictus cantor repertus cum virgine et inclusus, ut eam in coniugem duceret et timens pro tunc periculum spo- pondit, se facturum, sed postea in iudicio revocavit et tandem sacerdos factus, per vetulam supradictam veneratus, non multo post die obiit. 1) Fol. 64b. 2) Fol. 65 a. 86*
habere et sic in promptu est eis, quidquid corpus cupierit. (Nondum hunc Luterum adierunt profecto continuo eis cum consectaneis suis adhereret, ut corpus suum delicacius enutriret. Hunc certe dominum, hunc deum collaudaret. Non illum, qui se et suos maceravit et macerari permittit inedia et ieiuniis.) Predictis eciam pulveribus supersticiose abutuntur ad nepharios actus quam plu- rimos, puta ad sterilitates frugum, ad aeris obnubilacionem, ad grandines. ac tonitrua, milleque alia perniciosa. Ipsi, quantum 1) possunt veneris faces.... incendere conantur, ut per hec deo suo placeant, et eos, qui sanctimoniam invenire querentes cupiunt, Jmeneos (sic) cultus adire compellunt. Huius verissimum habemus experimentum in quodam Johanne, cantore in Schrekenbach. Hic cum ingenio vivax, corpore vigorosus, arte denique cantandi gnarus esset et multum affectaret presbiter fieri, circa annum domini 1494 virgo quedam in eadem civitate annum suum peragens in eum instabat cum parentibus, ut eam caperet in coniugium, quo recusante, diversis intentabat modis, eciam violencia mendaciorum et falsorum testium, nec tamen assecuti sunt, quid intendebant. Ipse namque laqueos paratos cupiens fugere, accepto comite, fratre germano, pro ordinibus capessendis discessit. Cumque in Strigoniensi civitate fuisset in hospicio, interim rogant prefate secte quandam vetulam, multa ei promittentes, ut, quod ipsi non poterant, ipsa perficeret. Ac- cersit continuo, illa deum suum, rogatque, ut ubicunque fuerit cantor iste, eum indemne apportet sine mora. Attentat ille, et trina vice vacuus revertitur dicens, non adesse tempus oportunum eum capiendi. Habuit enim secum Johannis evangelium cum certis reliquiis. Quid plura? Facto crepusculo itur cubitum, cumque se exuisset et cum indumentis ceciderint pariter et reliquie de collo et continuo adest hircus quidam pilosus, qui subintrans, pedes eius cepit, atque deportavit eum ad civitatem supra nominatam per quinquaginta miliaria, quasi in momento et ipsum ad latus virginis deposuit. Frater, vero suus, qui iam gravi sompno op- pressus erat, nichil horum sensit. Mane evigilans, vidit vestimenta fratris, eum vero non reperit.2) Unde tristis ac deiectus efficitur, tamen, quia in aliena patria ignotus, tamen quia fratrum internicioni datum, ratus esset, interrogat hospitem, quo devenerit, quid circa eum factum fuerit, replet domum gemitibus et rumor facti uni- versam percurrit civitatem. Venit in sinistram suspicionem hospes, quod videlicet ipse deberet scire, (quis) homo predictus sit. Et cum iam facta die turmatim ei meditarentur, venit nuncius pro fratre eius et pro indumentis et enarravit publice omnia, que facta sunt circa eum et sic malasu spicio de hospite consapitur(!) Urgebat itaque predictus cantor repertus cum virgine et inclusus, ut eam in coniugem duceret et timens pro tunc periculum spo- pondit, se facturum, sed postea in iudicio revocavit et tandem sacerdos factus, per vetulam supradictam veneratus, non multo post die obiit. 1) Fol. 64b. 2) Fol. 65 a. 86*
Strana 87
Et quia ipsi (ut prefert), devastantem angelum deum fratrem suum statuunt, et eum ponunt adiutorem suum, illiusque reve- renciam perpetuam profitentur, cum inferno autem faciunt pactum et cum morte ineunt........ Idcirco sibi ymmolant filios et filias suas, et quos non occidunt, illos baptismi loco in aera le- vantes, demoni offerunt. Et signo thau de frontibus eorum deleto, bestie gloriantur, se ymagine insigniri, ut liberius et uberius damp- natissime illius secte supersticiose possint intendere commerciis et ritibus immundissimis implicari. Nec potest talis infans oblatus dyabolo ad bonum aliqualiter inclinari, nisi fuerit baptisatus. Huius probatissimum habetur experimentum. Contigit namque circa annum domini 1463, quod fratres Minores in civitate Lipcensi unam domum eleemosyne1) petende causa intrantes et neminemque preter puellam octennem reperi- entes, interrogant, ubinam mater esset. Respondit illa, quod exivit ad excitandam auram. Fratres autem non intelligentes, quid di- ceret, interrogant iterum, quo abisset. Respondit puella: „Sic wit excitare auram, ut grando veniat.“ Et ipsi rursum interrogaverunt, si ipsa eciam sciret grandinem adducere. Respondit, se non posse, nisi parvam auram excitare. Et assumto mulcrali, et modica intus infusa aqua, cum scopa movit illam aquam, secrete aliqua pro- ferens verba. Et continuo tanta secuta sunt tonitrua, fulgura et coruscaciones, quod muri et parietes tremere videbantur. Rogata itaque, ut cessaret, paucis aliquibus prolatis verbis et effusa aqua de mulcrali, omnia, quasi in puncto conpescunt. Non multo post in lucem id prodiit et mulier capitur, torquetur, confitetur et igni traditur, filia vero baptisatur et omni arte illa privatur... CAPITULO NONO DE SEXTA SECTA. Sextum locum abyssalium locustarum in Bohemia secta Lute- ranorum occupat...2) Dicit enim (=Lutherus) matrimonium non esse a deo insti- tutum sacramentum, sed iuxta placitum cuiuslibet est eligenda, adiungenda, demum et repudianda et alia suppeditanda nova uxor (meo iudicio), sed pelex pocius et concubina...3) Audivi enim ego ex ore unius impudicissimi Luterani (et, ut dicitur, locupletissimi), qui cum filio suo commensalis michi erat circa unum nobilem. Hic aliquocies me prius interrogatum habuit, si eciam arderem in sexum femineum. Cui, cum respondissem, quod propter hoc me in religione voto astrinxi, ut hunc extinguerem ignem. Ille, hiis auditis, publicitus ista subintulit, quod videlicet haberet filiam ibidem nuptam, quam eciam alteri commodavit, ut 1) Fol. 65b. 2) Fol. 66b. 2) Fol. 67 b. 87*
Et quia ipsi (ut prefert), devastantem angelum deum fratrem suum statuunt, et eum ponunt adiutorem suum, illiusque reve- renciam perpetuam profitentur, cum inferno autem faciunt pactum et cum morte ineunt........ Idcirco sibi ymmolant filios et filias suas, et quos non occidunt, illos baptismi loco in aera le- vantes, demoni offerunt. Et signo thau de frontibus eorum deleto, bestie gloriantur, se ymagine insigniri, ut liberius et uberius damp- natissime illius secte supersticiose possint intendere commerciis et ritibus immundissimis implicari. Nec potest talis infans oblatus dyabolo ad bonum aliqualiter inclinari, nisi fuerit baptisatus. Huius probatissimum habetur experimentum. Contigit namque circa annum domini 1463, quod fratres Minores in civitate Lipcensi unam domum eleemosyne1) petende causa intrantes et neminemque preter puellam octennem reperi- entes, interrogant, ubinam mater esset. Respondit illa, quod exivit ad excitandam auram. Fratres autem non intelligentes, quid di- ceret, interrogant iterum, quo abisset. Respondit puella: „Sic wit excitare auram, ut grando veniat.“ Et ipsi rursum interrogaverunt, si ipsa eciam sciret grandinem adducere. Respondit, se non posse, nisi parvam auram excitare. Et assumto mulcrali, et modica intus infusa aqua, cum scopa movit illam aquam, secrete aliqua pro- ferens verba. Et continuo tanta secuta sunt tonitrua, fulgura et coruscaciones, quod muri et parietes tremere videbantur. Rogata itaque, ut cessaret, paucis aliquibus prolatis verbis et effusa aqua de mulcrali, omnia, quasi in puncto conpescunt. Non multo post in lucem id prodiit et mulier capitur, torquetur, confitetur et igni traditur, filia vero baptisatur et omni arte illa privatur... CAPITULO NONO DE SEXTA SECTA. Sextum locum abyssalium locustarum in Bohemia secta Lute- ranorum occupat...2) Dicit enim (=Lutherus) matrimonium non esse a deo insti- tutum sacramentum, sed iuxta placitum cuiuslibet est eligenda, adiungenda, demum et repudianda et alia suppeditanda nova uxor (meo iudicio), sed pelex pocius et concubina...3) Audivi enim ego ex ore unius impudicissimi Luterani (et, ut dicitur, locupletissimi), qui cum filio suo commensalis michi erat circa unum nobilem. Hic aliquocies me prius interrogatum habuit, si eciam arderem in sexum femineum. Cui, cum respondissem, quod propter hoc me in religione voto astrinxi, ut hunc extinguerem ignem. Ille, hiis auditis, publicitus ista subintulit, quod videlicet haberet filiam ibidem nuptam, quam eciam alteri commodavit, ut 1) Fol. 65b. 2) Fol. 66b. 2) Fol. 67 b. 87*
Strana 88
simul cum coniuge abuteretur ea, et sic cum ...filia sine peccato poterit concubare. Et est vehemens suspicio, quod hoc fecisset. Horum tres raciones dixit, se cepisse ex Lutero. Precedens est, quod Cristus proprio sanguine pro tocius mundi peccatis preteri- tis presentibus et futuris satisfecit. Ideo nullum imputatur peccatum in fide eius manentibus... Huic coherens racio est, quod non potest aliquis peccare, faciat quicquid vellit, eciam turpissimum, quamdiu stimulo consciencie non urgetur, ut habeat illud pro peccato...1) Adiacens huic racio est, quod ipse existens sacerdos, sicut et omnes alii, potest sibi ipsi remissionem peccatorum dare et conficiendo sibi eucaristiam, omnimodam expiacionem facere. Pie enim et afflicte consciencie debent illunc accedere, que a pec- catis optant sanari. „Possum, itaque“, inquit, „facere alacriter, que michi placent, nec peccatum timere, habens in promptu antidotum in me ipso“. Plura ibi ponit sibi repugnancia. Inprimis dixit pro omnibus peccatis Cristum per semel satisfecisse et ob hoc ideo irreden- tibus nichil in peccatum eis imputari. Et secundum quod non potest pro peccato impietari, quamdiu eum consciencia non sti- mulat...2) Aliud genus spuriorum est spiritualium et dependet a pre- dicto et quodammodo sese complectuntur. Hii namque male edu- cati et viciosis consuetudinibus enutriti vix aut nunquam possunt pertingere ad optimam vitam. Sunt enim et erant plerique, qui sinistra intencione vite religiose aratrum arripuerunt, de quibus ego quosdam novi, qui ludentes taxillis sese iuramento astrinx- erunt, ut qui pauciora puncta proicerent, religionem aliquam in- trarent, quod et factum est. Quidam autem medende causa vite erumnose, sicut Rokyczanus fuit... Quidam, ut facilius sub habitu religionis inopiam ambiciosi cordis temperare possent et loca ediciora conscendere. Quidam, ut, perspicientes et explorantes religiosos et ea in corde colligentes, exirent et obloquerentur, iuxta: „Ingrediebatur, ut videret“ aliqui inter religiosos „vana loquebatur“ occasionem dando loquendi de vanitatibus. Deinde „egrediebatur foras“3) apostatando et „loquebatur in idipsum" inter seculares...4) EX TRACTATU „DE RECEPTACULO DAMNANDORUM“, COL- LECTO PER JOANNEM LAURINI, MAGISTRUM UNIVERSITA- TIS PRAGENSIS ET VIENNENSIS. (Bibl. paroch. S. Jacobi, Brunae, M. S. 14/K.). Aiunt hii, qui negant corporum resurreccionem et vitam eter- nam et animas egredientes ad instar brutorum post mortem ul- terius non vivere, sed aut perire aut in elementum aeris transire, 1) Fol. 68 a. 2) Fol. 68b. 3) Ž. XL., 7. 4) Fol. 69a. 88*
simul cum coniuge abuteretur ea, et sic cum ...filia sine peccato poterit concubare. Et est vehemens suspicio, quod hoc fecisset. Horum tres raciones dixit, se cepisse ex Lutero. Precedens est, quod Cristus proprio sanguine pro tocius mundi peccatis preteri- tis presentibus et futuris satisfecit. Ideo nullum imputatur peccatum in fide eius manentibus... Huic coherens racio est, quod non potest aliquis peccare, faciat quicquid vellit, eciam turpissimum, quamdiu stimulo consciencie non urgetur, ut habeat illud pro peccato...1) Adiacens huic racio est, quod ipse existens sacerdos, sicut et omnes alii, potest sibi ipsi remissionem peccatorum dare et conficiendo sibi eucaristiam, omnimodam expiacionem facere. Pie enim et afflicte consciencie debent illunc accedere, que a pec- catis optant sanari. „Possum, itaque“, inquit, „facere alacriter, que michi placent, nec peccatum timere, habens in promptu antidotum in me ipso“. Plura ibi ponit sibi repugnancia. Inprimis dixit pro omnibus peccatis Cristum per semel satisfecisse et ob hoc ideo irreden- tibus nichil in peccatum eis imputari. Et secundum quod non potest pro peccato impietari, quamdiu eum consciencia non sti- mulat...2) Aliud genus spuriorum est spiritualium et dependet a pre- dicto et quodammodo sese complectuntur. Hii namque male edu- cati et viciosis consuetudinibus enutriti vix aut nunquam possunt pertingere ad optimam vitam. Sunt enim et erant plerique, qui sinistra intencione vite religiose aratrum arripuerunt, de quibus ego quosdam novi, qui ludentes taxillis sese iuramento astrinx- erunt, ut qui pauciora puncta proicerent, religionem aliquam in- trarent, quod et factum est. Quidam autem medende causa vite erumnose, sicut Rokyczanus fuit... Quidam, ut facilius sub habitu religionis inopiam ambiciosi cordis temperare possent et loca ediciora conscendere. Quidam, ut, perspicientes et explorantes religiosos et ea in corde colligentes, exirent et obloquerentur, iuxta: „Ingrediebatur, ut videret“ aliqui inter religiosos „vana loquebatur“ occasionem dando loquendi de vanitatibus. Deinde „egrediebatur foras“3) apostatando et „loquebatur in idipsum" inter seculares...4) EX TRACTATU „DE RECEPTACULO DAMNANDORUM“, COL- LECTO PER JOANNEM LAURINI, MAGISTRUM UNIVERSITA- TIS PRAGENSIS ET VIENNENSIS. (Bibl. paroch. S. Jacobi, Brunae, M. S. 14/K.). Aiunt hii, qui negant corporum resurreccionem et vitam eter- nam et animas egredientes ad instar brutorum post mortem ul- terius non vivere, sed aut perire aut in elementum aeris transire, 1) Fol. 68 a. 2) Fol. 68b. 3) Ž. XL., 7. 4) Fol. 69a. 88*
Strana 89
quod infernus non sit, in quem nunc anime hominum a corpo- ribus egresse ac in posterum reddite corporibus pro excessibus suis raperentur et tales sunt..(1a...)... Contra predictos insensatos, qui negato inferno, negant eciam esse tormenta inferni...(1b)... Quilibet christianus racione utens, ex fide vel ex auditu di- dicit, quod infernum sit et quod dyabolus sit et quod pene in- fernales sint, sicut scit, quod celum sit, quod deus sit et gaudia celestia sint, sed quia celum videtur, ubi celum sit, scit et quod infernum non videt, nescit, ubi sit, hoc eciam non solum sim- plices dubitant, sed eciam et docti...(8b)... Sed ad obiecciones est sic dicendum... quod nomen inferni in scripturis non facile in bono invenitur...(10b)...1) 1) Obsah jeho traktátu potvrzuje předně listář Bohuslava z Lobkovic (Vyd. Truhlář, Sbírka pramenů ku poznání liter. života v Čechách a na Moravě, svaze I.) V dopisu z roku 1497 čteme:... „alii animos cum cor- poribus simul interire aiunt; plerique superos, inferosque esse negant.“ (M. d., 70.) Před tím (1489) psal o Pikartech: „sunt qui Jhesum Christum Salvatorem nostrum deum negant, alii animas nostras cum corporibus simul introire dicunt... plerique autem superos, inferosque omne fictos esse arbitrantur.“ (Str. 24.) Šleckta ze Všehrd v dopisu ku králi Ludvíkovi (Pelzel, Gesch. d. Böhmen, I., 520—521) píše: „Ich will die Juden und Epi- kureen, welche — die Unsterblichkeit der Seele nicht zulassen... nicht anführen...“ Na to naráži i „Odpověď Bratří starých na psaní mistruov přažských,“ dle níž jsou to „lidé nejhorší, kteří o Pánu Kristu nic ne- drželi o vzkříšení nevěřili a protož hříchu za hřích nemajíce, v plné svo- bodě těla a žádostí jeho chodili jsou“. Dle toho Bidlo (Akty, I., 331) soudí na sektu svob. ducha. Jest to možné, ale zánik zároveň s tělemu ní nena- cházíme. S tím se potkáváme u smíšenců valdensko-katarrských v Lombar- dii:... „dicebat... quod mortuo corpore mortua anima“ (Döllinger, II., 260.) Podobně i v christologii:... „in speciali abiuravit incarnationem christi, dassionem, resurrectionem et ascensionem Eiusdem (O. c., 259.) 89*
quod infernus non sit, in quem nunc anime hominum a corpo- ribus egresse ac in posterum reddite corporibus pro excessibus suis raperentur et tales sunt..(1a...)... Contra predictos insensatos, qui negato inferno, negant eciam esse tormenta inferni...(1b)... Quilibet christianus racione utens, ex fide vel ex auditu di- dicit, quod infernum sit et quod dyabolus sit et quod pene in- fernales sint, sicut scit, quod celum sit, quod deus sit et gaudia celestia sint, sed quia celum videtur, ubi celum sit, scit et quod infernum non videt, nescit, ubi sit, hoc eciam non solum sim- plices dubitant, sed eciam et docti...(8b)... Sed ad obiecciones est sic dicendum... quod nomen inferni in scripturis non facile in bono invenitur...(10b)...1) 1) Obsah jeho traktátu potvrzuje předně listář Bohuslava z Lobkovic (Vyd. Truhlář, Sbírka pramenů ku poznání liter. života v Čechách a na Moravě, svaze I.) V dopisu z roku 1497 čteme:... „alii animos cum cor- poribus simul interire aiunt; plerique superos, inferosque esse negant.“ (M. d., 70.) Před tím (1489) psal o Pikartech: „sunt qui Jhesum Christum Salvatorem nostrum deum negant, alii animas nostras cum corporibus simul introire dicunt... plerique autem superos, inferosque omne fictos esse arbitrantur.“ (Str. 24.) Šleckta ze Všehrd v dopisu ku králi Ludvíkovi (Pelzel, Gesch. d. Böhmen, I., 520—521) píše: „Ich will die Juden und Epi- kureen, welche — die Unsterblichkeit der Seele nicht zulassen... nicht anführen...“ Na to naráži i „Odpověď Bratří starých na psaní mistruov přažských,“ dle níž jsou to „lidé nejhorší, kteří o Pánu Kristu nic ne- drželi o vzkříšení nevěřili a protož hříchu za hřích nemajíce, v plné svo- bodě těla a žádostí jeho chodili jsou“. Dle toho Bidlo (Akty, I., 331) soudí na sektu svob. ducha. Jest to možné, ale zánik zároveň s tělemu ní nena- cházíme. S tím se potkáváme u smíšenců valdensko-katarrských v Lombar- dii:... „dicebat... quod mortuo corpore mortua anima“ (Döllinger, II., 260.) Podobně i v christologii:... „in speciali abiuravit incarnationem christi, dassionem, resurrectionem et ascensionem Eiusdem (O. c., 259.) 89*
Strana 90
OBSAH. Strana Úvod (prameny) O vlivech valdských Dosavadní výsledky badání, 8. Inkvisice moravsko-slovenská (1399—1404), 8—9. Valdenští v Praze za doby Husovy, 9—10. Jejich nauka, 10—12. Podíl valdenství na vzniku nauky táborské, 13—17. Polemika Loserthova proti Pregerovi, 17—18. Hus a Valdenští, 19. . 3—7 8 Vlivy františkánské (begardské) 20 Stoupenci Dolciniho, 20—21. Fraticellové, 21—22. Begardi na Moravě, 22—23. Begardi v Čechách, 23—24. Jejich totožnost s německými sektáři, 24—26. Inkvisice pražska a Matěj z Ja- nova, 26—27. Begardsko-fraticellské živly u nás, 27—28. Begardi v době husitské 29 Sekta svobodného ducha v době předhusitské, 29. Její totožnost s Adamity, 29—31. Utrakvisování begardství, 31. Vyhubení Na- háčů a jich další osudy, 32. Begardi za doby poděbradské, 32—33. Chebští Františkáni, 33—34. Pražští Begardi, 34—35. Spis Víta z Krupé proti Bratřím, 35—37. „Locustarium“ Jana Vodňanského, 38—40. Begardi u Bartoše písaře, 40—42. Anglo-česká sekta „Vespertilionistae“ Jejich původ a nauka, 43—48. Názor eucharistický, 48—49. Sbírka v Delfinátě pro Husity a její příčina, 49. Domněnky o původu sekty, 49—50. 43 Vlivy katarské 51 Lombardie střediskem katarisace, 51. České katarství v době předhusitské, 52. Kataři a Táboři, 52—53. Čeští Runkariové a jejich totožnost s bavorsko-lombardskými, 53—55. lnkvisice Katarovaldenských v Chebu (1428), 56—61. Jak přišlo katarství k nám? 62. Husité a bogomilstvo, 62—63. Pozdější zprávy o českých Katarech, 63. Ku genesi táborství Názor o svátostech, 64—65. Bohoslužba, 65—66. Ku vzniku Jednoty bratrské. 64 67 Nejistota dosavadních pramenů, 67. Kdo byli první posluchači Rokycanovi? 67—69. První Jednota pod vlivem Valdenských z Lombardie, 70—75. Valdenské prvky u Chelčického, 76. Spo- lečné body staré Jednoty a táborství, 76—77. Vlivy pikartské (begardské), 78. Poměr prvních Bratří k nim, 78—79. Název první Jednoty, 79. Pikartství v odvolání Bratří zmučených, 80. Různosti v první Jednotě, 80—81. Styk českých Pikartů s Bra- třími, 81. Bratr Rehoř a jeho okolí, 81—82. Vznik Jednoty, 83. Mikulášenci . Život a působení Mikuláše z Vlasenice, 84. Mikulášenci po jeho smrti, 85. 84 90*
OBSAH. Strana Úvod (prameny) O vlivech valdských Dosavadní výsledky badání, 8. Inkvisice moravsko-slovenská (1399—1404), 8—9. Valdenští v Praze za doby Husovy, 9—10. Jejich nauka, 10—12. Podíl valdenství na vzniku nauky táborské, 13—17. Polemika Loserthova proti Pregerovi, 17—18. Hus a Valdenští, 19. . 3—7 8 Vlivy františkánské (begardské) 20 Stoupenci Dolciniho, 20—21. Fraticellové, 21—22. Begardi na Moravě, 22—23. Begardi v Čechách, 23—24. Jejich totožnost s německými sektáři, 24—26. Inkvisice pražska a Matěj z Ja- nova, 26—27. Begardsko-fraticellské živly u nás, 27—28. Begardi v době husitské 29 Sekta svobodného ducha v době předhusitské, 29. Její totožnost s Adamity, 29—31. Utrakvisování begardství, 31. Vyhubení Na- háčů a jich další osudy, 32. Begardi za doby poděbradské, 32—33. Chebští Františkáni, 33—34. Pražští Begardi, 34—35. Spis Víta z Krupé proti Bratřím, 35—37. „Locustarium“ Jana Vodňanského, 38—40. Begardi u Bartoše písaře, 40—42. Anglo-česká sekta „Vespertilionistae“ Jejich původ a nauka, 43—48. Názor eucharistický, 48—49. Sbírka v Delfinátě pro Husity a její příčina, 49. Domněnky o původu sekty, 49—50. 43 Vlivy katarské 51 Lombardie střediskem katarisace, 51. České katarství v době předhusitské, 52. Kataři a Táboři, 52—53. Čeští Runkariové a jejich totožnost s bavorsko-lombardskými, 53—55. lnkvisice Katarovaldenských v Chebu (1428), 56—61. Jak přišlo katarství k nám? 62. Husité a bogomilstvo, 62—63. Pozdější zprávy o českých Katarech, 63. Ku genesi táborství Názor o svátostech, 64—65. Bohoslužba, 65—66. Ku vzniku Jednoty bratrské. 64 67 Nejistota dosavadních pramenů, 67. Kdo byli první posluchači Rokycanovi? 67—69. První Jednota pod vlivem Valdenských z Lombardie, 70—75. Valdenské prvky u Chelčického, 76. Spo- lečné body staré Jednoty a táborství, 76—77. Vlivy pikartské (begardské), 78. Poměr prvních Bratří k nim, 78—79. Název první Jednoty, 79. Pikartství v odvolání Bratří zmučených, 80. Různosti v první Jednotě, 80—81. Styk českých Pikartů s Bra- třími, 81. Bratr Rehoř a jeho okolí, 81—82. Vznik Jednoty, 83. Mikulášenci . Život a působení Mikuláše z Vlasenice, 84. Mikulášenci po jeho smrti, 85. 84 90*
Strana 91
PŘÍLOHY. E postilis praehussiticis partes selectae E postilla Johlinii Zderazensis E postilla scripta per Joannem Petrum de Jägerndorf. E postilla Mathiae magistri Parisiensis Extractus de actibus inquisitionis Petri Coelestini Ex tractatu „De signis hereticorum“, auctore Petro de Clatovia Confessiones sectarum Bohemicarum, teste Petro de Clatovia E „Locustario“ Joannis Aquensis partes selectae. De prima Begardorum secta in Bohemia (Caverniani) De secunda Begardorum secta (Saducaei) . De tercia secta Locustarum Abyssalium Begardorum (Valdenses) . De quarta Locustarum Abyssalium, id est Begardorum secta (Nicolactae) . De quinta Locustarum Abyssalium ide, est Luciperia- norum secta . Capitulo nono de sexta secta (Luterani) Strana 2 25—4* 4*—5* 6*—7* 7*—37* 37*—42" 42*—70* 72* 709—72 73*—78* 78*—80* 80*—84* 84*—87* 87*—89* 91*
PŘÍLOHY. E postilis praehussiticis partes selectae E postilla Johlinii Zderazensis E postilla scripta per Joannem Petrum de Jägerndorf. E postilla Mathiae magistri Parisiensis Extractus de actibus inquisitionis Petri Coelestini Ex tractatu „De signis hereticorum“, auctore Petro de Clatovia Confessiones sectarum Bohemicarum, teste Petro de Clatovia E „Locustario“ Joannis Aquensis partes selectae. De prima Begardorum secta in Bohemia (Caverniani) De secunda Begardorum secta (Saducaei) . De tercia secta Locustarum Abyssalium Begardorum (Valdenses) . De quarta Locustarum Abyssalium, id est Begardorum secta (Nicolactae) . De quinta Locustarum Abyssalium ide, est Luciperia- norum secta . Capitulo nono de sexta secta (Luterani) Strana 2 25—4* 4*—5* 6*—7* 7*—37* 37*—42" 42*—70* 72* 709—72 73*—78* 78*—80* 80*—84* 84*—87* 87*—89* 91*
Strana 92
UKAZOVATEL JMEN A VĚCÍ. Abraham, kněz, 9. Adamité, 30, 32, 33, 50, 63, 37°, 73*, 74*. Marie, Adamitka, 32, 36*, 73*, Rohan, její druh, 32. Ambrož, kněz, 36*. Anglie, 27, 28, 48, 65. Angločeská sekta, 43—50. Augšpurk,. 13. Bamberg, 6*. Bavorsko, 9. Bedřich, Barbarossa, 45*. Bedřich ze Žatce, 67*. Bede 4, 25—42, 78, 81, 82, 83, 25*, Begardi z Anglie, 48, 65, 32*, 65*, p. 2. Utrakvisováni, 31. Berlín, 67*. Bible u Valdenskych, 56, 61, 2*, 8*, 9*, 11*, 12*. Bible a jazyk národní, 16*. Bogomilstvo, 62—63. Braniborsko, 51, 52, 67*. Brno. Jan z B., 2, "23, 24, 26, 27, 29, Albert z B., 24. z Březové, ky, 8, 68 32, 38, 39. Brod Uherský, 8 Budín, 8, 6*. Delfinät (Dauphiné), 49. Dolcini, 20, 64*—65*, 70*. z Drážďan, Mikuláš, 48. Dubravius, Jan, 20 Durynsko, 48. ábel. Popiran Loquisovci a Be- gardy, 31. Adorován Luciferiány, 63. Ebendorfer, Tomáš z Haselbachu, 13. Eucharistie, Učení begardské, 28, 74,78. Názor sekty angločeské, 45. U stáré Jednoty, 74, 75, 78, 80. Názor katarský, 52, 54, 56, 57—58, 62, 65, 5*. Učení Loguisovo, 30, 32, 36. U Mikulášenců, 85. Nauka Pikartů u Bartoše písaře, 41. Učení táborské, 64—65. Francie, 43, 49. Viz Delfinát, Provence. Františkáni, Observanti, 33, 38. Jejich bludy 39*—42*. raticelli, 20, 21, 22, 25, 33, 56, 71*. Fr. Otík z Pizné, 55+—56*. Fr. Bernard Netolický, 56*—57*. Hercynsky les, 39, 52*. Hermonité, sekta, 37*. Hierarchické stupné, 14*—16*. Horažďovice, 69*. Houska Martin, Loguis, 29, 30, 31, 39, Houska o Eucharistii, 32, 36, 78. Hradec Jindřichův, 6, 49%, 53* Hradec Králové, 32, 36, 81. z Hradce, Jindřich, ‘40. Hřbitovy, zamítány, 15, 74, 75—76. Hřích. ovoleno zamićeti, 34. Hus a angločeská sekta, 71*. Hus učil remanenci, 36*. Hus a Runkariové, 52. Hus a Valdenští, 9, 19. Cheb, viz Františkáni. Katarovaldensti (1428), 57—61, 56. Institoris Jindfich, 6, 8, 36, 63, 77, 79, 48*. Iovinianisté, 64*. Italie, 27, 63*. Viz Lombardie. Izopiste, 64°. Jan XXII., 211, 22, 25, 52. z Janova, Matěj, 23, 26—27, 31. Jazyk H lidovy, v pisni a bohoslužbě, Jedno a bible, 16*. ednota bratrská, Stará. Bohoslužba, 72, 73, 75, 76—77 Název, 79, 83. Ordinace, To 78. Poměr a) k Begardům, (Pikartům.) 77—82. b) ku Katarüm, 79*. c) k Tá- borüm, 76—77. d) k Valdenskym, 70—72, 78*—79*, Vznik (domněnky) 67—68. Dle sou- věkých pramenů, 68—83 Viz Eucharistie, hřbitovy, mše, pokání, posty, učení vysoké. emnice, 38 ohaniáni, 72*. olin, kazatel na Zderaze, 4, 10—12, Känis, 32. Kapistrán, Jan, 40*, 41*. Kapistránovi observanti bludni 39*— 42%, Kaplic Jakub, 23. Katafi, 51—63, 64%, 79%, Kladsko, výslech Bratří, 77, 80. Bludný Františkán vyslýchán, 57*. Kolin nad Rÿnem, 22. z Kréína, Martin, 74, 78, 79, 81. 92*
UKAZOVATEL JMEN A VĚCÍ. Abraham, kněz, 9. Adamité, 30, 32, 33, 50, 63, 37°, 73*, 74*. Marie, Adamitka, 32, 36*, 73*, Rohan, její druh, 32. Ambrož, kněz, 36*. Anglie, 27, 28, 48, 65. Angločeská sekta, 43—50. Augšpurk,. 13. Bamberg, 6*. Bavorsko, 9. Bedřich, Barbarossa, 45*. Bedřich ze Žatce, 67*. Bede 4, 25—42, 78, 81, 82, 83, 25*, Begardi z Anglie, 48, 65, 32*, 65*, p. 2. Utrakvisováni, 31. Berlín, 67*. Bible u Valdenskych, 56, 61, 2*, 8*, 9*, 11*, 12*. Bible a jazyk národní, 16*. Bogomilstvo, 62—63. Braniborsko, 51, 52, 67*. Brno. Jan z B., 2, "23, 24, 26, 27, 29, Albert z B., 24. z Březové, ky, 8, 68 32, 38, 39. Brod Uherský, 8 Budín, 8, 6*. Delfinät (Dauphiné), 49. Dolcini, 20, 64*—65*, 70*. z Drážďan, Mikuláš, 48. Dubravius, Jan, 20 Durynsko, 48. ábel. Popiran Loquisovci a Be- gardy, 31. Adorován Luciferiány, 63. Ebendorfer, Tomáš z Haselbachu, 13. Eucharistie, Učení begardské, 28, 74,78. Názor sekty angločeské, 45. U stáré Jednoty, 74, 75, 78, 80. Názor katarský, 52, 54, 56, 57—58, 62, 65, 5*. Učení Loguisovo, 30, 32, 36. U Mikulášenců, 85. Nauka Pikartů u Bartoše písaře, 41. Učení táborské, 64—65. Francie, 43, 49. Viz Delfinát, Provence. Františkáni, Observanti, 33, 38. Jejich bludy 39*—42*. raticelli, 20, 21, 22, 25, 33, 56, 71*. Fr. Otík z Pizné, 55+—56*. Fr. Bernard Netolický, 56*—57*. Hercynsky les, 39, 52*. Hermonité, sekta, 37*. Hierarchické stupné, 14*—16*. Horažďovice, 69*. Houska Martin, Loguis, 29, 30, 31, 39, Houska o Eucharistii, 32, 36, 78. Hradec Jindřichův, 6, 49%, 53* Hradec Králové, 32, 36, 81. z Hradce, Jindřich, ‘40. Hřbitovy, zamítány, 15, 74, 75—76. Hřích. ovoleno zamićeti, 34. Hus a angločeská sekta, 71*. Hus učil remanenci, 36*. Hus a Runkariové, 52. Hus a Valdenští, 9, 19. Cheb, viz Františkáni. Katarovaldensti (1428), 57—61, 56. Institoris Jindfich, 6, 8, 36, 63, 77, 79, 48*. Iovinianisté, 64*. Italie, 27, 63*. Viz Lombardie. Izopiste, 64°. Jan XXII., 211, 22, 25, 52. z Janova, Matěj, 23, 26—27, 31. Jazyk H lidovy, v pisni a bohoslužbě, Jedno a bible, 16*. ednota bratrská, Stará. Bohoslužba, 72, 73, 75, 76—77 Název, 79, 83. Ordinace, To 78. Poměr a) k Begardům, (Pikartům.) 77—82. b) ku Katarüm, 79*. c) k Tá- borüm, 76—77. d) k Valdenskym, 70—72, 78*—79*, Vznik (domněnky) 67—68. Dle sou- věkých pramenů, 68—83 Viz Eucharistie, hřbitovy, mše, pokání, posty, učení vysoké. emnice, 38 ohaniáni, 72*. olin, kazatel na Zderaze, 4, 10—12, Känis, 32. Kapistrán, Jan, 40*, 41*. Kapistránovi observanti bludni 39*— 42%, Kaplic Jakub, 23. Katafi, 51—63, 64%, 79%, Kladsko, výslech Bratří, 77, 80. Bludný Františkán vyslýchán, 57*. Kolin nad Rÿnem, 22. z Kréína, Martin, 74, 78, 79, 81. 92*
Strana 93
Kristus, osoba Jeho u Adamitů, 30, 80* U Fraticellů, 22. U Katarů, 52, 53, 62. Kroměříž, 38. z Krupé, "Vít, 35, 36. Kľest. Účení Begardů, 31, 35—36. U Fraticellů, 22. Názor Loguisovcúv, 31. Učení katarovaldenské (opětování) 55, 57, 79*. Mikulášenský, 85. U Táborů, 64. Valdenství, 10*, 18*. Kiistan z Prachatic, 13. Kříž zamítán, 10, 11, 45, 73. z Lavantu, Rudolf, legät, 33, 40, 78*. Ležka Jan, 35, 36, '31, 81, 83, 58*, 59*, 60%, 65%. Lilienstein, 8, TI, 79, 42%, Lipsko, 87“. Lollardi, 20, 49. Lombardie, 10, 61". Lucifer, 52, 63. Luciferiáni, 6, 63, 633, 84*—87*. Lukášovci, sekta, 71*—72*. Luteräni, 87*—88*, z Lyonu, chudí, 16, 56, 68, 79, 83, 7*, 8*, 9*, 10*, 12*, 20*, 29*. Manzelství. Názor Begardü, 30, 35, 38, 3*, 10*. Učení katarovaldenských, 53, 55, 58. Marie, bl. Panna, učení o ní, 39%, "80%. SY. Martin (Sibolet Valdenskych), 56 Matěj, Bratr, 70. Meziříčí Velké, 38, 79%. Michal z Ceseny, 21. Michal z Rychnova, 80—81. Michal, knéz valdenskÿ, 68—69, 70, Minorité, 34, 37, 81*, 87*. Frantisek M. 62. Mirovice, 69* Mše. Ve ica ednoté, 76—77. U Jakoubka, 65. Táborská, 18, 65—66. Valdenská, 65. U Mikulażenci, 85. Nanker, biskup vratislavsky, 21, 23. Norimberg, 6*, 71*. Očistec. Učení starých Bratří, 75. Názor Runkariů, 59. Učení táborské, 14, 66. Nauka valdenská, 10, 14, 43, 75. Názor „Vespertilionistů“ (sekta anglo- česká), 43. z Olomouce Jindřich, O. Praed., 8, 6%. Omilostnění b u 1 Begards, 23 26, 29, 30, 31, 34, 35 38, 78, 81, 82. Ortlibiensti, 16, 7 *. Oxfort, 27. Páleč, 4. Pannonie, 39. Papoušek Jan, 1 z Pelhfimova Mikuláš (Biskupec), 31, Pešt, 9. Petr Celestin, 4, 8, 9, 61, 70, 71, 74, 78. Petr z Corbary 2 Petr Engliš, 37 *, 71*. o. Cheldicky, '68, 76, 78, 83, 42 *, Petr z Klatov, 4—5, 16, 21, 33, 34, 43, 48, 49, 53, 61, 63, 68, 69, 77. Petr Olivi, 27. Petr Valdes, 8, 79, 42 *, 62 *, 78 *. Pikart. Pojem jeho u Bartoše písaře, 40—41 Plkar EX stará Jednota, 68, 691, 77— Název, u Jana Vodňanského, 42 *— Písně "bludafske, 81 *. Plzeii, Otík, Minorita, 55 *. Plzeňsko, 66 . Pokání. Nauka táborská, 64, 77. Názor staré Jednoty, 74—15, TT. Uteni katarovaldenské, 54. Názor valdenský, 17—18, 5* Lehké udíleno, 77. Pomořany, 51. Posty, 14, 46, 57, 60. Praha, Begardi, 26, 34—35, 37, 49 *— Inkvisice, 24. Klášter sv. Jakuba, 50 *. Kostel tynsky, 80 Martin z P. 8, 62. Saduceové, 73 *. Vy&ehrad, 71*. Práchensko, 48*, 51*, 74*. Priscillianisté, 649, Provence, 49. z Příbrami Jan, 31. Přijímání sv., časté, 26. Přijímání hříšníkovo neplatné, 45 Přísaha, zamítána, 46, 55, 59, 32%. Reiser Bedfich, 71*, p. 1. z Rizemberka, Půta, 40, 46*—48*. Rokycana Jan, 5, 32, 36, 42, 81, 26*, 28*, 35*, 36*, | 37*, 30*, 425. Rokycan a "Bratří, 67, 68, 69, 78, 79. Roudnice, 47 *. Runkariove, 16, 51, 52, 7 *, 38 *—39 *. i Jejích "učení, ychnova, Šimon. sladovník, 78, 81. Viz Michal. z Rychnova, Pavel, 58 *, 66 *. Rehot, Krajčí, Bratr, 81, "83. epan, Zikmund, 50. Saduceové, sekta 73° n. Sarabaité, 23. 93*
Kristus, osoba Jeho u Adamitů, 30, 80* U Fraticellů, 22. U Katarů, 52, 53, 62. Kroměříž, 38. z Krupé, "Vít, 35, 36. Kľest. Účení Begardů, 31, 35—36. U Fraticellů, 22. Názor Loguisovcúv, 31. Učení katarovaldenské (opětování) 55, 57, 79*. Mikulášenský, 85. U Táborů, 64. Valdenství, 10*, 18*. Kiistan z Prachatic, 13. Kříž zamítán, 10, 11, 45, 73. z Lavantu, Rudolf, legät, 33, 40, 78*. Ležka Jan, 35, 36, '31, 81, 83, 58*, 59*, 60%, 65%. Lilienstein, 8, TI, 79, 42%, Lipsko, 87“. Lollardi, 20, 49. Lombardie, 10, 61". Lucifer, 52, 63. Luciferiáni, 6, 63, 633, 84*—87*. Lukášovci, sekta, 71*—72*. Luteräni, 87*—88*, z Lyonu, chudí, 16, 56, 68, 79, 83, 7*, 8*, 9*, 10*, 12*, 20*, 29*. Manzelství. Názor Begardü, 30, 35, 38, 3*, 10*. Učení katarovaldenských, 53, 55, 58. Marie, bl. Panna, učení o ní, 39%, "80%. SY. Martin (Sibolet Valdenskych), 56 Matěj, Bratr, 70. Meziříčí Velké, 38, 79%. Michal z Ceseny, 21. Michal z Rychnova, 80—81. Michal, knéz valdenskÿ, 68—69, 70, Minorité, 34, 37, 81*, 87*. Frantisek M. 62. Mirovice, 69* Mše. Ve ica ednoté, 76—77. U Jakoubka, 65. Táborská, 18, 65—66. Valdenská, 65. U Mikulażenci, 85. Nanker, biskup vratislavsky, 21, 23. Norimberg, 6*, 71*. Očistec. Učení starých Bratří, 75. Názor Runkariů, 59. Učení táborské, 14, 66. Nauka valdenská, 10, 14, 43, 75. Názor „Vespertilionistů“ (sekta anglo- česká), 43. z Olomouce Jindřich, O. Praed., 8, 6%. Omilostnění b u 1 Begards, 23 26, 29, 30, 31, 34, 35 38, 78, 81, 82. Ortlibiensti, 16, 7 *. Oxfort, 27. Páleč, 4. Pannonie, 39. Papoušek Jan, 1 z Pelhfimova Mikuláš (Biskupec), 31, Pešt, 9. Petr Celestin, 4, 8, 9, 61, 70, 71, 74, 78. Petr z Corbary 2 Petr Engliš, 37 *, 71*. o. Cheldicky, '68, 76, 78, 83, 42 *, Petr z Klatov, 4—5, 16, 21, 33, 34, 43, 48, 49, 53, 61, 63, 68, 69, 77. Petr Olivi, 27. Petr Valdes, 8, 79, 42 *, 62 *, 78 *. Pikart. Pojem jeho u Bartoše písaře, 40—41 Plkar EX stará Jednota, 68, 691, 77— Název, u Jana Vodňanského, 42 *— Písně "bludafske, 81 *. Plzeii, Otík, Minorita, 55 *. Plzeňsko, 66 . Pokání. Nauka táborská, 64, 77. Názor staré Jednoty, 74—15, TT. Uteni katarovaldenské, 54. Názor valdenský, 17—18, 5* Lehké udíleno, 77. Pomořany, 51. Posty, 14, 46, 57, 60. Praha, Begardi, 26, 34—35, 37, 49 *— Inkvisice, 24. Klášter sv. Jakuba, 50 *. Kostel tynsky, 80 Martin z P. 8, 62. Saduceové, 73 *. Vy&ehrad, 71*. Práchensko, 48*, 51*, 74*. Priscillianisté, 649, Provence, 49. z Příbrami Jan, 31. Přijímání sv., časté, 26. Přijímání hříšníkovo neplatné, 45 Přísaha, zamítána, 46, 55, 59, 32%. Reiser Bedfich, 71*, p. 1. z Rizemberka, Půta, 40, 46*—48*. Rokycana Jan, 5, 32, 36, 42, 81, 26*, 28*, 35*, 36*, | 37*, 30*, 425. Rokycan a "Bratří, 67, 68, 69, 78, 79. Roudnice, 47 *. Runkariove, 16, 51, 52, 7 *, 38 *—39 *. i Jejích "učení, ychnova, Šimon. sladovník, 78, 81. Viz Michal. z Rychnova, Pavel, 58 *, 66 *. Rehot, Krajčí, Bratr, 81, "83. epan, Zikmund, 50. Saduceové, sekta 73° n. Sarabaité, 23. 93*
Strana 94
Segovité, sekta, 37 *. Schreckenbach, 86 *. Slavonie, 62. ze „Straźnice, Bedřich. Jeho manželka, ze Stříbra, Jakoubek, 65, 36 *. Subulliáni, sekta, 72 *. Svatí, Ostatky, 10, 18, 26, 46, 73. Přímluvy, 10, 12, 14, 24, 43, 44, 59, Svátky, 49, 57, 58, 73, 82. Zázraky Svobodného ducha, sekta, 29—42. SY oniani, sekta, 72 * vämberka, páni, 40, D °. Táboři, 30, 9 *, 26 * . 86 *. Tabofi a Katafi, 53. Vznik T., 13—18, 64—66. Tolosa, 80 *, Trest smrti, "zamítán, 55. Trnava, 9. Trojice Nejsv. u Begardů, 23, 24, 29, Zamítána sektou ang ceskou, 46, 47 a Katary, 52—53 z Turnova, Tretník, švec, 75. Učení vysoké, zamítáno, 74, 76. Valdensti, 8—20, 70—75, 2*—5*, 78*— Valdenstí, a angloCeska sekta, 43—47. Valdenäti a Bratří, 70—72. Valdenští a Hus, 19. Valdenští a Táboři, 13—18. Valdenští katarisovaní, viz Runkariové. Vespertilionisté, sekta. Viz Begardi z Anglie. Viktrinský, Jan, 20. z Vlasenice, Mikulás, 84— 85, 80* —84*. Vodňanský Jan, Bosák, > 56.27, 32, Vodňanský farář Přemek (Remigius), Vratislav, sektáři 21—22, 222, 27. z Wirsperka, Jan, 33--34. Würzburg, 6*. ze Žatce, Bedřich, 67*. ze Želiva, Jan, 36*. Zizka, Jan, 32, 35*, 36*, 37*, 74*. OPRAVY A DOPLNKY. Str. 6. a j. místo „Clypens“ čti „Clypeus.“ Str. 56—61. články chebské dle rkp. praZské univ. bibl. E. 5, fol. 182b. n. Str. 65. p. 1. za „Gollem“, doplň: Chelčický atd. 86. Str. 77. proti citátu z Lilienštejna polož: Táboři, (Hófler, Il., 613). „+. Sub auctoritate Augustini dicitur: Missa proprie est Eucharistie conse- cracio ...* Str. 11*. Str. 13*. Str. 15*. Str. 17*. misto ,qualibet“ &ti ,qualiter.“ na počátku 4. odst. vynecháno v orig. slovo světce —autora. místo „usurpare“ čti „usurpat.“ „frande* oprav na „fraude.*
Segovité, sekta, 37 *. Schreckenbach, 86 *. Slavonie, 62. ze „Straźnice, Bedřich. Jeho manželka, ze Stříbra, Jakoubek, 65, 36 *. Subulliáni, sekta, 72 *. Svatí, Ostatky, 10, 18, 26, 46, 73. Přímluvy, 10, 12, 14, 24, 43, 44, 59, Svátky, 49, 57, 58, 73, 82. Zázraky Svobodného ducha, sekta, 29—42. SY oniani, sekta, 72 * vämberka, páni, 40, D °. Táboři, 30, 9 *, 26 * . 86 *. Tabofi a Katafi, 53. Vznik T., 13—18, 64—66. Tolosa, 80 *, Trest smrti, "zamítán, 55. Trnava, 9. Trojice Nejsv. u Begardů, 23, 24, 29, Zamítána sektou ang ceskou, 46, 47 a Katary, 52—53 z Turnova, Tretník, švec, 75. Učení vysoké, zamítáno, 74, 76. Valdensti, 8—20, 70—75, 2*—5*, 78*— Valdenstí, a angloCeska sekta, 43—47. Valdenäti a Bratří, 70—72. Valdenští a Hus, 19. Valdenští a Táboři, 13—18. Valdenští katarisovaní, viz Runkariové. Vespertilionisté, sekta. Viz Begardi z Anglie. Viktrinský, Jan, 20. z Vlasenice, Mikulás, 84— 85, 80* —84*. Vodňanský Jan, Bosák, > 56.27, 32, Vodňanský farář Přemek (Remigius), Vratislav, sektáři 21—22, 222, 27. z Wirsperka, Jan, 33--34. Würzburg, 6*. ze Žatce, Bedřich, 67*. ze Želiva, Jan, 36*. Zizka, Jan, 32, 35*, 36*, 37*, 74*. OPRAVY A DOPLNKY. Str. 6. a j. místo „Clypens“ čti „Clypeus.“ Str. 56—61. články chebské dle rkp. praZské univ. bibl. E. 5, fol. 182b. n. Str. 65. p. 1. za „Gollem“, doplň: Chelčický atd. 86. Str. 77. proti citátu z Lilienštejna polož: Táboři, (Hófler, Il., 613). „+. Sub auctoritate Augustini dicitur: Missa proprie est Eucharistie conse- cracio ...* Str. 11*. Str. 13*. Str. 15*. Str. 17*. misto ,qualibet“ &ti ,qualiter.“ na počátku 4. odst. vynecháno v orig. slovo světce —autora. místo „usurpare“ čti „usurpat.“ „frande* oprav na „fraude.*
- Ia: Array
- I: Array
- III: Array
- 1: Array
- 90: Array
- 92: Array