z 150 stránek
Titel
I
II
Lat-deut.Briefmust.f.Laien
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
Ders.f.Laien und Kleriker
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
Lat.Brief.f.Scholaren-Kleriker
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
REGISTER
117
118
Lateinisches Glossar
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
Deutsches Wortverzeichnis
133
134
135
Verzeichnis der Briefanfänge
136
137
138
139
140
141
Nachträge und Berichtigungen
142
143
144
145
146
147
148
Název:
Schlesisch-Böhmische Briefmuster aus der Wende des 14. Jahrhunderts (Editio)
Autor:
Bebermeyer, Gustav; Burdach, Konrad
Rok vydání:
1926
Místo vydání:
Berlin
Počet stran celkem:
150
Obsah:
- I: Titel
- 1: Lat-deut.Briefmust.f.Laien
- 41: Ders.f.Laien und Kleriker
- 77: Lat.Brief.f.Scholaren-Kleriker
- 117: REGISTER
- 119: Lateinisches Glossar
- 133: Deutsches Wortverzeichnis
- 136: Verzeichnis der Briefanfänge
- 142: Nachträge und Berichtigungen
upravit
Strana I
SCHLESISCH-BÖHMISCHE BRIEFMUSTER AUS DER WENDE DES VIERZEHNTEN JAHR- HUNDERTS UNTER MITWIRKUNG GUSTAV BEBERMEYERS HERAUSGEGEBEN, ERLAUTERT UND MIT EINLEITENDEN UNTERSUCHUNGEN BEGLEITET VON KONRAD BURDACH MIT BEITRAGEN VON MAX VOIGT† BERLIN WEIDMANNSCHE BUCHHANDLUNG 1926
SCHLESISCH-BÖHMISCHE BRIEFMUSTER AUS DER WENDE DES VIERZEHNTEN JAHR- HUNDERTS UNTER MITWIRKUNG GUSTAV BEBERMEYERS HERAUSGEGEBEN, ERLAUTERT UND MIT EINLEITENDEN UNTERSUCHUNGEN BEGLEITET VON KONRAD BURDACH MIT BEITRAGEN VON MAX VOIGT† BERLIN WEIDMANNSCHE BUCHHANDLUNG 1926
Strana II
VOM MITTELALTER ZUR REFORMATION FORSCHUNGEN ZUR GESCHICHTE DER DEUTSCHEN BILDUNG IM AUFTRAGE DER PREUSSISCHEN AKADEMIE DER WISSENSCHAFTEN HERAUSGEGEBEN VON KONRAD BURDACH FÜNFTER BAND SCHLESISCH - BÖHMISCHE BRIEFMUSTER AUS DER WENDE DES 14. JAHRHUNDERTS BERLIN WEIDMANNSCHE BUCHHANDLUNG 1926
VOM MITTELALTER ZUR REFORMATION FORSCHUNGEN ZUR GESCHICHTE DER DEUTSCHEN BILDUNG IM AUFTRAGE DER PREUSSISCHEN AKADEMIE DER WISSENSCHAFTEN HERAUSGEGEBEN VON KONRAD BURDACH FÜNFTER BAND SCHLESISCH - BÖHMISCHE BRIEFMUSTER AUS DER WENDE DES 14. JAHRHUNDERTS BERLIN WEIDMANNSCHE BUCHHANDLUNG 1926
Strana 1
LATEINISCH-DEUTSCHE BRIEFMUSTER FUR LAIEN Burdach, Mittolalt. u. Reform. V,1. Schles.-bôhm. Formelb.
LATEINISCH-DEUTSCHE BRIEFMUSTER FUR LAIEN Burdach, Mittolalt. u. Reform. V,1. Schles.-bôhm. Formelb.
Strana 2
Strana 3
VORBEMERKUNG. Der erste Abschnitt der Seite (Brieftexte) folgt in der Schreibung dem Cod. Plagensis (P) unter Auflösung der Abkürzungen, bewahrt jedoch für die deutschen Stücke auch die lautlich nicht eindeutigen Abkürzungszeichen der Silben -er, -ir; -en, -in; -em, -im (anderseits wird der Typus gote, weil eindeutig, stillschweigend als gotis aufgelöst); wo in den Endsilben um des Cursus willen, im Einklang mit der schlesisch-böhmischen Mundart, Synkopen des Schreibers beseitigt wurden, ist durchweg kursives e gesetzt. Gebrochene Klammer () bedeutet Ausfüllung einer Lücke der Uberlieferung. Die Datierungsformeln wurden in der Regel nach der Fassung von P gegeben, doch wurde aus den in der Einleitung dar- gelegten Gründen überall die Jahresxahl 1404 nach der Schneeberger Hs. (S) eingeführt. — Der zweite Abschnitt bringt die zu den einxelnen Briefen gehörige Glosse in Auswahl, legt dabei P xugrunde, Fehler aus S berich- tigend, sinnfordernde Zusätxe daraus aufnehmend, nur in Zweifelsfällen eine handschriftliche Lesart buchend. — Der dritte Abschnitt (Lesarten und Anmerkungen) verzeichnet an Laut- und Sinnvarianten lediglich Abweichungen der beiden Hss. von der im ersten Abschnitt gegebenen Textgestaltung, wobei jedoch offenkundige Entstellungen der Hs. S nicht wiedergegeben werden; diese sind zusammen mit den Abweichungen in Wortfolge, Satzschlüssen, Datierung bei der Erörterung des Uberlieferungs- verhältnisses aufgeführt worden. Lesart ohne Handschriftsigle bezicht sich allein auf P: x. B. 4, 3 gegerunge = gegerunge P; 5, 2 salutis fehlt = salutis fehlt P. Beigefügt wird den Lesarten von P die Sigle P nur zur Abhebung gegen S oder gegen Bemerkungen des Herausgebers. Die umständliche Formulierung der Uberschriften in den Hss. wurde vereinfacht. Die Numerierung der einzelnen Stücke fehlt in den Hss.; beim Zitieren deuten die Exponenten a und b an, ob die lateinische oder deutsche Nummer in Frage steht. Zur Erleichterung des Verständ- nisses wurde Interpunktion eingeführt. Die Setzung von Majuskeln wurde in den lateinischen Brieftexten im wesentlichen nach modernem Ge- brauche geregelt. In den deutschen Texten wurde in dieser Hinsicht die Schreibung der Handschrift wiedergegeben bis auf die Einführung großer Initialen am Satzanfange und die typographische Auszeichnung des eigentlichen Briefanfanges. Näheres über die Einrichtung der Ausgabe enthält die Einleitung. 1*
VORBEMERKUNG. Der erste Abschnitt der Seite (Brieftexte) folgt in der Schreibung dem Cod. Plagensis (P) unter Auflösung der Abkürzungen, bewahrt jedoch für die deutschen Stücke auch die lautlich nicht eindeutigen Abkürzungszeichen der Silben -er, -ir; -en, -in; -em, -im (anderseits wird der Typus gote, weil eindeutig, stillschweigend als gotis aufgelöst); wo in den Endsilben um des Cursus willen, im Einklang mit der schlesisch-böhmischen Mundart, Synkopen des Schreibers beseitigt wurden, ist durchweg kursives e gesetzt. Gebrochene Klammer () bedeutet Ausfüllung einer Lücke der Uberlieferung. Die Datierungsformeln wurden in der Regel nach der Fassung von P gegeben, doch wurde aus den in der Einleitung dar- gelegten Gründen überall die Jahresxahl 1404 nach der Schneeberger Hs. (S) eingeführt. — Der zweite Abschnitt bringt die zu den einxelnen Briefen gehörige Glosse in Auswahl, legt dabei P xugrunde, Fehler aus S berich- tigend, sinnfordernde Zusätxe daraus aufnehmend, nur in Zweifelsfällen eine handschriftliche Lesart buchend. — Der dritte Abschnitt (Lesarten und Anmerkungen) verzeichnet an Laut- und Sinnvarianten lediglich Abweichungen der beiden Hss. von der im ersten Abschnitt gegebenen Textgestaltung, wobei jedoch offenkundige Entstellungen der Hs. S nicht wiedergegeben werden; diese sind zusammen mit den Abweichungen in Wortfolge, Satzschlüssen, Datierung bei der Erörterung des Uberlieferungs- verhältnisses aufgeführt worden. Lesart ohne Handschriftsigle bezicht sich allein auf P: x. B. 4, 3 gegerunge = gegerunge P; 5, 2 salutis fehlt = salutis fehlt P. Beigefügt wird den Lesarten von P die Sigle P nur zur Abhebung gegen S oder gegen Bemerkungen des Herausgebers. Die umständliche Formulierung der Uberschriften in den Hss. wurde vereinfacht. Die Numerierung der einzelnen Stücke fehlt in den Hss.; beim Zitieren deuten die Exponenten a und b an, ob die lateinische oder deutsche Nummer in Frage steht. Zur Erleichterung des Verständ- nisses wurde Interpunktion eingeführt. Die Setzung von Majuskeln wurde in den lateinischen Brieftexten im wesentlichen nach modernem Ge- brauche geregelt. In den deutschen Texten wurde in dieser Hinsicht die Schreibung der Handschrift wiedergegeben bis auf die Einführung großer Initialen am Satzanfange und die typographische Auszeichnung des eigentlichen Briefanfanges. Näheres über die Einrichtung der Ausgabe enthält die Einleitung. 1*
Strana 4
I. Forme personarum 1. Seruili ac fideli Nicolao Berg in Neuenburg, socio suo et fautori debet. Amicabili salutacione premissa. Sociorum fidelissime, ACIONABILES ob causas ad festum Iohannis baptiste proximum s a domino pro presenti te cedere tuo quam pluries certis a per- sonis audiui. Tuam qua de re fidelitatis constanciam rogito preci- bus quibus possum, Quatinus michi rem ipsam, sicud in te mei boni amatorem confido plenissime, clare velis rescribere nuncium per presentem ad tempus. Etenim a domino tali receptus in famu- 10 lum meorum incrementum profectuum ibi adipisci sperarem. Datum in Grex proxima quarta feria ante dominicam Iubilate de anno domini .. . Hinricus Hecht, famulus Iohannis Hunt, ciuis Grecensis. 15 1. Pro quo notandum: notarius exponendo litteram latinam coram laycis non debet eam exponere secundum precisum sentenciarum ser- 1 Nicolao] Iohanni neuenburg, vgl. im Antwortbrief 1 = Bl. 1071 (Nr. 2) Newenburg und Neuenburg und Nr. 19: Nimburg a. Elbe, Bex.-H. Podie- brad: Numburg 1411 (Höfler, Geschichtschr. der Hussiten 1, 12 f.); Nuwenburg 1421 (Scriptores rerum Silesiacarum 4, 2). 2 debet doppelt P, fehlt S 5 Iohannis: 24. Juni 6 certis a] actis S 7 fidelitatem P, fedelicitatis S 7f. precibus fehlt 8 michi fehlt 9 amorem tam scribere 10 pre- sentum Etenim] et erga S preceptis 11 ibi fehlt 11f. Datum: 16. April 1404 nach S, s. Einleitung 12 quinta 14 helt S famulis
I. Forme personarum 1. Seruili ac fideli Nicolao Berg in Neuenburg, socio suo et fautori debet. Amicabili salutacione premissa. Sociorum fidelissime, ACIONABILES ob causas ad festum Iohannis baptiste proximum s a domino pro presenti te cedere tuo quam pluries certis a per- sonis audiui. Tuam qua de re fidelitatis constanciam rogito preci- bus quibus possum, Quatinus michi rem ipsam, sicud in te mei boni amatorem confido plenissime, clare velis rescribere nuncium per presentem ad tempus. Etenim a domino tali receptus in famu- 10 lum meorum incrementum profectuum ibi adipisci sperarem. Datum in Grex proxima quarta feria ante dominicam Iubilate de anno domini .. . Hinricus Hecht, famulus Iohannis Hunt, ciuis Grecensis. 15 1. Pro quo notandum: notarius exponendo litteram latinam coram laycis non debet eam exponere secundum precisum sentenciarum ser- 1 Nicolao] Iohanni neuenburg, vgl. im Antwortbrief 1 = Bl. 1071 (Nr. 2) Newenburg und Neuenburg und Nr. 19: Nimburg a. Elbe, Bex.-H. Podie- brad: Numburg 1411 (Höfler, Geschichtschr. der Hussiten 1, 12 f.); Nuwenburg 1421 (Scriptores rerum Silesiacarum 4, 2). 2 debet doppelt P, fehlt S 5 Iohannis: 24. Juni 6 certis a] actis S 7 fidelitatem P, fedelicitatis S 7f. precibus fehlt 8 michi fehlt 9 amorem tam scribere 10 pre- sentum Etenim] et erga S preceptis 11 ibi fehlt 11f. Datum: 16. April 1404 nach S, s. Einleitung 12 quinta 14 helt S famulis
Strana 5
ciuilium simplicium. 1. Dem dinstharftigen, getrawen knechte niclos berg czu neuenburg seynë gesellin vnd gunn'. Fruntlichen grus zcu vor. Allirlipster geselle, 5 VON gewissen leuten habe ich vil vnd ofte vernomen, du wellest von deyn’ hirschaft off den nesten sinde Johannis tag des tewfers czyhen czu desim mole. Bitte ich deyne trawe alzo hoch alz ich mag, das du mir sulche sache, alz ich genczlichen dir globe vnd getrawe, mit desim briffczeger offintlich wellest vor- 10 screybin. Wen sicherlich, worde ich von sulch’ h'schaft zcu dinste genomen, zo hoffte ich gros zcunemunge meynes fromen. Gge czu grecz an d' nestin metewochin vor Jubilate, dem suntage etc. hynricis hecht, hannus hundis dynir czu grecz. monem seu ordinem diccionum latinarum, quia sic fieret ineptitudo sensus et non bene intelligibilis, sed debet capere vnam formam teu- tunicam ex tali littera intelligibilem ex tenore littere latine, ita tamen quod sic exponendo in sensu necessario nichil dimittit. 1, 1 getrawen fehlt niclos berg] petir uolcz neuenburg] summ feld, vgl. Nr. 2 7 czyhnn czu desim mole = pro presenti wie 14, 6 Bitte ich: logisch Anfang des Nachsatzes, Wortstellung wie 16, 7; 18, 9; 20, 8; 10 wen 21, 7; 22, 7 8f. dir globe vnd] in dich S 9 briff czeger sich’lich fehlt 11 hoffte] bethe zcu nemunge (neminge S), vgl. 17, 16; 29, 7 Ggr, auch Gegr = Gegeben oder Gegebin (so immer S) 13 grecs: Königgrätx s. Einleitung.
ciuilium simplicium. 1. Dem dinstharftigen, getrawen knechte niclos berg czu neuenburg seynë gesellin vnd gunn'. Fruntlichen grus zcu vor. Allirlipster geselle, 5 VON gewissen leuten habe ich vil vnd ofte vernomen, du wellest von deyn’ hirschaft off den nesten sinde Johannis tag des tewfers czyhen czu desim mole. Bitte ich deyne trawe alzo hoch alz ich mag, das du mir sulche sache, alz ich genczlichen dir globe vnd getrawe, mit desim briffczeger offintlich wellest vor- 10 screybin. Wen sicherlich, worde ich von sulch’ h'schaft zcu dinste genomen, zo hoffte ich gros zcunemunge meynes fromen. Gge czu grecz an d' nestin metewochin vor Jubilate, dem suntage etc. hynricis hecht, hannus hundis dynir czu grecz. monem seu ordinem diccionum latinarum, quia sic fieret ineptitudo sensus et non bene intelligibilis, sed debet capere vnam formam teu- tunicam ex tali littera intelligibilem ex tenore littere latine, ita tamen quod sic exponendo in sensu necessario nichil dimittit. 1, 1 getrawen fehlt niclos berg] petir uolcz neuenburg] summ feld, vgl. Nr. 2 7 czyhnn czu desim mole = pro presenti wie 14, 6 Bitte ich: logisch Anfang des Nachsatzes, Wortstellung wie 16, 7; 18, 9; 20, 8; 10 wen 21, 7; 22, 7 8f. dir globe vnd] in dich S 9 briff czeger sich’lich fehlt 11 hoffte] bethe zcu nemunge (neminge S), vgl. 17, 16; 29, 7 Ggr, auch Gegr = Gegeben oder Gegebin (so immer S) 13 grecs: Königgrätx s. Einleitung.
Strana 6
6 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien. 2. Fideli suo socio Heynrico Hecht, famulo Iohannis Hunt in Grecz debet. Salutacione amica' premissa. Sodalis predilecte, DECEDENDI plenariam habui voluntatem; sed quia per hunc an- 5 num ipsi domino ad seruandum obligatus iam meam ad meliora- cionem dominii mei larga propter promissa... Datum in Neuen- borg proxima quinta feria etc. Nicolaus Berg in Nevenborg. 3. Sagaci viro Petro Vochs, ciui Pragensi, fautori suo speciali debet. Salutacione amica caritatis premissa. Fautor carissime, D limina beatorum apostolorum Petri et Pauli iteratis vicibus in absolucionem meorum criminum post festum beate Walpurgis s proximum intendo in Christi nomine proficisci. Vos igitur fautorem meum precibus rogito studiosis, Quatinus centum florenos Vnga- rienses pro certis pecuniis grossorum Pragensium aparatis ad mutuum michi dare dignemini, cum filio meo ostensore presencium ipsos transmittendo dilacione quauis ac omnimoda pretermissa. Datum 10 in Grex proxima quarta feria ante dominicam Iubilate. Niclos Bovm ciuis Grecensis. 2. Nota: proprium nomen in littera theutunica debet poni secundum formam theutunicam et in latina secundum formam latinam. Exem- plum primi: Niclos berg', exemplum secundi: Nicolao berg' (et male dicitur: Nicolao mons uel monte). Sed tamen si ex casu persona 2 = Bl. 107. 2 debet fehlt S 5f. sed — iam fehlt S iam meam] I ama 6f. ad melioracionem meam S 7 promissa] missa P, propmissa S . . ] im Deutschen der Adversativsatx unperiodisch: etwa quia und iam fehlerhaft? Datum: 17. April 1404 9 Unterschrift fehlt S 3 = Bl. 108r 1 debet fehlt 2 caritatis amice S 4 limima aposto- lorum fehlt 5 absolucione beate] Iohannis Walpurgis: I. Mai 6 in Christi in nomine tendo fatuorem 8 Pragensium] sigensium 9 ipsus 10 admittendo S 10f. Datum: 16. April 1404 quamuis ac homine da
6 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien. 2. Fideli suo socio Heynrico Hecht, famulo Iohannis Hunt in Grecz debet. Salutacione amica' premissa. Sodalis predilecte, DECEDENDI plenariam habui voluntatem; sed quia per hunc an- 5 num ipsi domino ad seruandum obligatus iam meam ad meliora- cionem dominii mei larga propter promissa... Datum in Neuen- borg proxima quinta feria etc. Nicolaus Berg in Nevenborg. 3. Sagaci viro Petro Vochs, ciui Pragensi, fautori suo speciali debet. Salutacione amica caritatis premissa. Fautor carissime, D limina beatorum apostolorum Petri et Pauli iteratis vicibus in absolucionem meorum criminum post festum beate Walpurgis s proximum intendo in Christi nomine proficisci. Vos igitur fautorem meum precibus rogito studiosis, Quatinus centum florenos Vnga- rienses pro certis pecuniis grossorum Pragensium aparatis ad mutuum michi dare dignemini, cum filio meo ostensore presencium ipsos transmittendo dilacione quauis ac omnimoda pretermissa. Datum 10 in Grex proxima quarta feria ante dominicam Iubilate. Niclos Bovm ciuis Grecensis. 2. Nota: proprium nomen in littera theutunica debet poni secundum formam theutunicam et in latina secundum formam latinam. Exem- plum primi: Niclos berg', exemplum secundi: Nicolao berg' (et male dicitur: Nicolao mons uel monte). Sed tamen si ex casu persona 2 = Bl. 107. 2 debet fehlt S 5f. sed — iam fehlt S iam meam] I ama 6f. ad melioracionem meam S 7 promissa] missa P, propmissa S . . ] im Deutschen der Adversativsatx unperiodisch: etwa quia und iam fehlerhaft? Datum: 17. April 1404 9 Unterschrift fehlt S 3 = Bl. 108r 1 debet fehlt 2 caritatis amice S 4 limima aposto- lorum fehlt 5 absolucione beate] Iohannis Walpurgis: I. Mai 6 in Christi in nomine tendo fatuorem 8 Pragensium] sigensium 9 ipsus 10 admittendo S 10f. Datum: 16. April 1404 quamuis ac homine da
Strana 7
I. Forme personarum ciuilium simplicium. Nr. 2. 3. 2. Seyme getrauen gesellin hinrich hecht, hannus hundis diner zcu grecz. Fruntlichen grus czu vor. Liber geselle, 5 ICH hatte ganczen willen von meyme dinste czu czyhen; dach habe ich mich hen wedir vorbundin czu dinen czu meyner besserunge durch grosse gelobde, dy mir dy selbe hirschaft geton hot vnd vor- heysen. Gge czur Newenburg am nestin dunnirstage vor Jubilate. Niclos berg zeu neuenburg. 3. Dem clugen manne pet‘ vochs, purgir czu proge, seyme sund’lichen gunner. Meynen grus in fruntlich’ libe czu vor. Allirlipster gunner, 5 ICH habe willen and’wit durch aplos meyner sunde czu nest sinde walpurgen tag In gotis namen zcu rome zcu czyhen. Do- rumme bitte ich euch, meynen gunner, gar fleysichlich, das eir mir hundirt vngerische goldin vor gereyte bemische gr wellet wechsiln vn mit meynë sone, desem briffczegs, mir dy an ofschob 10 vnd sewmmisse czusendin. Ggt czu grecz In d' nesten metewochen vor Jubilate dem suntage cecc° iiij° vnd’ meynem angedructen Ingr. Niclos Bovm, burg' czu grecz. haberet proprium nomen secundum formam latinam tam a latinis quam a theutunicis, tunc tale nomen debet vtrobique in latina forma poni. 3. Die Glosse verzeichnet Bl. 108r als Beiwörter für die Adressen dieser Standesgruppe (personarum ciuilium: Nr. 1—5) sagax, prudens, circum- spectus, sollers, prouidus. 2, 5 von] czu 7 meyne 8 hudirt goldin vngerich 3, 1 manne fehlt 6 czyhn gr] grosschen S 9 briff czeg‘ 10 czu sendin In] an S 11 ccc° Ingr] inge- 12 Petrus wochs, ciuis pragensis P: falsche Unterschrift segil S (so immer) durch Abgleiten auf die Unterschrift des lat. Textes 4a, 6, der infolgedessen ausfiel.
I. Forme personarum ciuilium simplicium. Nr. 2. 3. 2. Seyme getrauen gesellin hinrich hecht, hannus hundis diner zcu grecz. Fruntlichen grus czu vor. Liber geselle, 5 ICH hatte ganczen willen von meyme dinste czu czyhen; dach habe ich mich hen wedir vorbundin czu dinen czu meyner besserunge durch grosse gelobde, dy mir dy selbe hirschaft geton hot vnd vor- heysen. Gge czur Newenburg am nestin dunnirstage vor Jubilate. Niclos berg zeu neuenburg. 3. Dem clugen manne pet‘ vochs, purgir czu proge, seyme sund’lichen gunner. Meynen grus in fruntlich’ libe czu vor. Allirlipster gunner, 5 ICH habe willen and’wit durch aplos meyner sunde czu nest sinde walpurgen tag In gotis namen zcu rome zcu czyhen. Do- rumme bitte ich euch, meynen gunner, gar fleysichlich, das eir mir hundirt vngerische goldin vor gereyte bemische gr wellet wechsiln vn mit meynë sone, desem briffczegs, mir dy an ofschob 10 vnd sewmmisse czusendin. Ggt czu grecz In d' nesten metewochen vor Jubilate dem suntage cecc° iiij° vnd’ meynem angedructen Ingr. Niclos Bovm, burg' czu grecz. haberet proprium nomen secundum formam latinam tam a latinis quam a theutunicis, tunc tale nomen debet vtrobique in latina forma poni. 3. Die Glosse verzeichnet Bl. 108r als Beiwörter für die Adressen dieser Standesgruppe (personarum ciuilium: Nr. 1—5) sagax, prudens, circum- spectus, sollers, prouidus. 2, 5 von] czu 7 meyne 8 hudirt goldin vngerich 3, 1 manne fehlt 6 czyhn gr] grosschen S 9 briff czeg‘ 10 czu sendin In] an S 11 ccc° Ingr] inge- 12 Petrus wochs, ciuis pragensis P: falsche Unterschrift segil S (so immer) durch Abgleiten auf die Unterschrift des lat. Textes 4a, 6, der infolgedessen ausfiel.
Strana 8
8 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien. 4. Honesto viro N. Bowm, ciui Greczensi. Amica premissa salute. UXTA affectum vestrum 100 florenos, quemlibet pro 22 grossis taxando, dudum vestris receptis pecuniis cum nunccio filio vestro nobis transmitto. Datum Prage sexta feria proxima ante Iubilate. 5 Petrus Vochz, ciuis Pragensis. 5. Honesto viro Nicolao Burg, ciui Sittauiensi. Firmitate salutis amice premissa. Amice sincerissime, ESTRIS supplico profidenciis supplicatu maiori quo possum, Qua- tinus pannos istos in annuali foro proximo medii Ieiuniis Wratislauie vectore vestro ad Sittauiam quos duci significatione mea iussistis, cum Petro Brant, fectori meo, ad ciuitatem Pra- gensem sine tractu religare velitis. Datum Prage proximo sabato ante Iubilate cccc° iiij. Andreas monch, ciuis Pragensis. 10 5. Nota: quando persona mittens non habet precipere persone re- cipienti, ut maxime est inter personas equales, tunc notarius debet sic scribere: religare velitis, dignemini' vel curetis, et non debet scribere: translegetis vel religetis vel faciatis', quia hoc est imperare 4 Die ganze lateinische Fassung fehlt P, vgl. Bemerkung xu 3b, 12. 1 bohem S (wie immer) 3 quamlibet S 5 Datum: 18. April 1404 5 = Bl. 108. 1 bug P, berg S 2 salutis fehlt 4 perfidencijs P, prudencijs S: vgl. Zeile 7 fectori, 6, 9f. fectoribus, fectigal, 8, 7 preuatum = 5 istos und proximo fehlen prefatum, 20, 1l fagari 6 wrate P, wra- tislauia S vectorem vestrum duci] duo P, dici S signatur 7 fectori religare fehlt 8f. Datum: 19. April 1404 9 folgt noch vndir meyme Ingr P (fälschlich füir meo sub sigillo), fehlt S, vgl. Variante zu 11b, II
8 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien. 4. Honesto viro N. Bowm, ciui Greczensi. Amica premissa salute. UXTA affectum vestrum 100 florenos, quemlibet pro 22 grossis taxando, dudum vestris receptis pecuniis cum nunccio filio vestro nobis transmitto. Datum Prage sexta feria proxima ante Iubilate. 5 Petrus Vochz, ciuis Pragensis. 5. Honesto viro Nicolao Burg, ciui Sittauiensi. Firmitate salutis amice premissa. Amice sincerissime, ESTRIS supplico profidenciis supplicatu maiori quo possum, Qua- tinus pannos istos in annuali foro proximo medii Ieiuniis Wratislauie vectore vestro ad Sittauiam quos duci significatione mea iussistis, cum Petro Brant, fectori meo, ad ciuitatem Pra- gensem sine tractu religare velitis. Datum Prage proximo sabato ante Iubilate cccc° iiij. Andreas monch, ciuis Pragensis. 10 5. Nota: quando persona mittens non habet precipere persone re- cipienti, ut maxime est inter personas equales, tunc notarius debet sic scribere: religare velitis, dignemini' vel curetis, et non debet scribere: translegetis vel religetis vel faciatis', quia hoc est imperare 4 Die ganze lateinische Fassung fehlt P, vgl. Bemerkung xu 3b, 12. 1 bohem S (wie immer) 3 quamlibet S 5 Datum: 18. April 1404 5 = Bl. 108. 1 bug P, berg S 2 salutis fehlt 4 perfidencijs P, prudencijs S: vgl. Zeile 7 fectori, 6, 9f. fectoribus, fectigal, 8, 7 preuatum = 5 istos und proximo fehlen prefatum, 20, 1l fagari 6 wrate P, wra- tislauia S vectorem vestrum duci] duo P, dici S signatur 7 fectori religare fehlt 8f. Datum: 19. April 1404 9 folgt noch vndir meyme Ingr P (fälschlich füir meo sub sigillo), fehlt S, vgl. Variante zu 11b, II
Strana 9
I. Forme personarum ciuilium simplicium. Nr. 4. 5. 9 4. Dem Irbirn manne niclos bowm, burger czu grecz. Fruntschaft grus czu vor. 5 OCH ewir begerunge sende ich euch hundirt guldin, iczlichen vor czwe vnd czweynczig groschen czu achten, mit dem boten, ewrim sone, vnd bin do kegin ewirs geldis gancz vnd gar volkum- melich beczalit. Ggt am nestin freytage vor Jubilate, dem suntage, cccc° iiij° vnd' Inge. Petir vochs, purger czu proge. 5. Dem Irbirn manne niclos burg, burg’ czur sittaw. Stete fruntschaft czu vor. Allir lipster frunt, ICH bete ewir wisheyt mit ganczin fleysse, das eir mir dy tuchir, dy eir in dem nestin Jormargte czu methefaste czu breslo durch meynen willn mit ewirn furmanne czur zittaw list furen, mit pet’ brant, meyme furmanne, an ofschop kegin proge geruchet zcu sendin. Ggr czu prage am nestin sonnebunde vor jubilate ut prius. 10 Anderis monch, purg czu proge. vel precipere. In sermone clausularum sic eciam in teutunico bene scribitur: wellet sendin’ vel sic: wellit thun’ uel sic: geruchit czu thun’, et male scribitur: 'tut das', sendit mir das' adir brengit mir das'. Ista patent in formis latinis et theutunicis immediate prece- dentibus ut patet. 4 = Bl. 108. 2 Fruntschaft P, Genitiv? oder fehlt mit vor grus?, ffruntlichen S 3 gegerunge hudirt 4 ge PS 5 dir kegin S 5f. volkummelich fehlt (vielleicht mit Recht) S 5, 6 mit] mut lost 8 pge PS (so oft)
I. Forme personarum ciuilium simplicium. Nr. 4. 5. 9 4. Dem Irbirn manne niclos bowm, burger czu grecz. Fruntschaft grus czu vor. 5 OCH ewir begerunge sende ich euch hundirt guldin, iczlichen vor czwe vnd czweynczig groschen czu achten, mit dem boten, ewrim sone, vnd bin do kegin ewirs geldis gancz vnd gar volkum- melich beczalit. Ggt am nestin freytage vor Jubilate, dem suntage, cccc° iiij° vnd' Inge. Petir vochs, purger czu proge. 5. Dem Irbirn manne niclos burg, burg’ czur sittaw. Stete fruntschaft czu vor. Allir lipster frunt, ICH bete ewir wisheyt mit ganczin fleysse, das eir mir dy tuchir, dy eir in dem nestin Jormargte czu methefaste czu breslo durch meynen willn mit ewirn furmanne czur zittaw list furen, mit pet’ brant, meyme furmanne, an ofschop kegin proge geruchet zcu sendin. Ggr czu prage am nestin sonnebunde vor jubilate ut prius. 10 Anderis monch, purg czu proge. vel precipere. In sermone clausularum sic eciam in teutunico bene scribitur: wellet sendin’ vel sic: wellit thun’ uel sic: geruchit czu thun’, et male scribitur: 'tut das', sendit mir das' adir brengit mir das'. Ista patent in formis latinis et theutunicis immediate prece- dentibus ut patet. 4 = Bl. 108. 2 Fruntschaft P, Genitiv? oder fehlt mit vor grus?, ffruntlichen S 3 gegerunge hudirt 4 ge PS 5 dir kegin S 5f. volkummelich fehlt (vielleicht mit Recht) S 5, 6 mit] mut lost 8 pge PS (so oft)
Strana 10
10 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien. II. De consag 6. Sincerissimo patruo suo Nycolao Wint, ciui Sweydenecensi. Frequentis amoris incremento premisso. Patrue carissime, ER exhibitorem presencium tres sexagenos grossorum caritati sin- cerissime vestre transmitto petens vos magnis precibus et s attentis, Quatinus ad solempnitates Katherine, filie mee, proxima tercia feria post festum beate Walpurgis celebrandarum nupciarum tria quartalia vestre ceruisie Sweydeniczensis coloris boni et saporis michi breuius sicud poteritis ad supra disponatis adduci. Fectori- bus enim fectigal plenarium persoluam pecuniam preparatam. Datum Prage dominica Iubilate cccc° iiij". 10 Hynricus Brodaw, ciuis Pragensis, patruus vester. 6. Nota: persone consangwinee ciuiles scribunt ad sua merita sneben die Standesbezeichnungen: vgl. Glosse 24 Z. I; 26 Z. 1f.; 29 Z. 2] in superscripcione ista nomina adiectiua ſdie Affektionsworte] inter se: dilectus', predilectus', dilectissimus', predilectissimus', carus', caris- simus', sincerus', sincerissimus', amans', adamans', amantissimus', adamantissimus' et sic de consimilibus. Et ista nomina fdie Affek- tionsworte] aliquando ponuntur in superscripcionis [superscripcione P principio meritorum, ut dicendo: carissimo uel predilecto patruo suo 6 = Bl. 109r 1 wint] vonit S (so auch in der Glosse) ciue sweydene- censi P, c. h. etc. S 4 tres] sex grossorum fehlt 5 petes 6 solep- 7 Datum: 6. Mai celebrandas S 11 vjo nitates Datum: 20. April 1404
10 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien. II. De consag 6. Sincerissimo patruo suo Nycolao Wint, ciui Sweydenecensi. Frequentis amoris incremento premisso. Patrue carissime, ER exhibitorem presencium tres sexagenos grossorum caritati sin- cerissime vestre transmitto petens vos magnis precibus et s attentis, Quatinus ad solempnitates Katherine, filie mee, proxima tercia feria post festum beate Walpurgis celebrandarum nupciarum tria quartalia vestre ceruisie Sweydeniczensis coloris boni et saporis michi breuius sicud poteritis ad supra disponatis adduci. Fectori- bus enim fectigal plenarium persoluam pecuniam preparatam. Datum Prage dominica Iubilate cccc° iiij". 10 Hynricus Brodaw, ciuis Pragensis, patruus vester. 6. Nota: persone consangwinee ciuiles scribunt ad sua merita sneben die Standesbezeichnungen: vgl. Glosse 24 Z. I; 26 Z. 1f.; 29 Z. 2] in superscripcione ista nomina adiectiua ſdie Affektionsworte] inter se: dilectus', predilectus', dilectissimus', predilectissimus', carus', caris- simus', sincerus', sincerissimus', amans', adamans', amantissimus', adamantissimus' et sic de consimilibus. Et ista nomina fdie Affek- tionsworte] aliquando ponuntur in superscripcionis [superscripcione P principio meritorum, ut dicendo: carissimo uel predilecto patruo suo 6 = Bl. 109r 1 wint] vonit S (so auch in der Glosse) ciue sweydene- censi P, c. h. etc. S 4 tres] sex grossorum fehlt 5 petes 6 solep- 7 Datum: 6. Mai celebrandas S 11 vjo nitates Datum: 20. April 1404
Strana 11
II. De consagwineis ciuilibus. Nr. 6. 11 wineis ciuilibus. 6. Seynem allirlipsten vettir Niclos wint, burgir czur swedenicz. Merunge stet libe czu vor. Allirlipster vett', ICH sende euch drey schog gr mit desim briffczeger vnd bit euch vm drey firtil sweydenicz birs, das clar vnd gut ist, dorvmme czu meyner tachtir hochczeyt, dy am nestin dinstage noch sinde walpurgin tage sal begangin werdin, mir geruchit, zo er schirschte mogit, her off czu sczicken, wen ich den furleuten er furlon volkummelich beczalen wil mit gereytem gelde. Gge czu 10 Prage, am suntage iubilate cccc° iiij° vnd' meyme Ingr. Heynricus brodaw, burg’ czu prage, ew‘ vett°. nicolao wint ciui Sweydenecensi' [wint etc. P]; et aliquando in fine superscripcionis eiusdem, et hoc contingit, quando nomina adiectiua ipsorum ciuium prius [s. oben S. 7 Glosse xu Nr. 3] dicta, scilicet sagax, prudens', circumspectus' etc., in principio ponuntur, ut di- cendo: circumspecto viro Nicolao grunt, ciui pragensi, auunculo suo predilecto' [d. h. wenn zu den Standesbezeichnungen noch Beiwörter gesetzt werden, stehen letztere am Anfange der Superscriptio]. Etiam dicta nomina [die Affektionsworte] aliquando in principio narracionis in vocatiuo casu ponuntur, ut dicendo: patrue carissime'. Ista omnia patebunt in formis sequentibus. 6, 1 wint fehlt S 4 grossen S briff czeger sweydenicz = sweydeniczischis 8 mogit] mogt 9 fur lon S, lon P 5 vm fehlt S senden vnd schicken S
II. De consagwineis ciuilibus. Nr. 6. 11 wineis ciuilibus. 6. Seynem allirlipsten vettir Niclos wint, burgir czur swedenicz. Merunge stet libe czu vor. Allirlipster vett', ICH sende euch drey schog gr mit desim briffczeger vnd bit euch vm drey firtil sweydenicz birs, das clar vnd gut ist, dorvmme czu meyner tachtir hochczeyt, dy am nestin dinstage noch sinde walpurgin tage sal begangin werdin, mir geruchit, zo er schirschte mogit, her off czu sczicken, wen ich den furleuten er furlon volkummelich beczalen wil mit gereytem gelde. Gge czu 10 Prage, am suntage iubilate cccc° iiij° vnd' meyme Ingr. Heynricus brodaw, burg’ czu prage, ew‘ vett°. nicolao wint ciui Sweydenecensi' [wint etc. P]; et aliquando in fine superscripcionis eiusdem, et hoc contingit, quando nomina adiectiua ipsorum ciuium prius [s. oben S. 7 Glosse xu Nr. 3] dicta, scilicet sagax, prudens', circumspectus' etc., in principio ponuntur, ut di- cendo: circumspecto viro Nicolao grunt, ciui pragensi, auunculo suo predilecto' [d. h. wenn zu den Standesbezeichnungen noch Beiwörter gesetzt werden, stehen letztere am Anfange der Superscriptio]. Etiam dicta nomina [die Affektionsworte] aliquando in principio narracionis in vocatiuo casu ponuntur, ut dicendo: patrue carissime'. Ista omnia patebunt in formis sequentibus. 6, 1 wint fehlt S 4 grossen S briff czeger sweydenicz = sweydeniczischis 8 mogit] mogt 9 fur lon S, lon P 5 vm fehlt S senden vnd schicken S
Strana 12
12 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien. 7. Circumspecto viro Nicolao Grunt ciui Pragensi, avunculo suo pre- dilecto. Salutacione amicabili sincerius cum amore premissis. Avuncule predilecte, LTARE, cuius ius patronatus ad vos et successores vestros per- 5 tinere dinoscitur, discreti viri per mortem domini Iohannis capellani vestri felicis iam recurdacionis pro nunc vacat absque ministro. Supplicatibus igitur multiformibus vos, amicum meum, ex intimo rogito cordis affectu, Quatinus Nicolaum, filium meum, in capellanum vestrum et dicti altaris ministrum pure propter deum suscipere dignemini fauorose. Nam ipsum ad cultum diuinum ex certis signis iudico satis aptum. Datum Grex feria tercia post Iubilate ut prius. 10 Petrus hunt, ciuis Grecensis, avunculus vester. 8. Prudenti viro Petro Hunt ciui Grecensi, amantissimo avunculo suo. Intime dileccionis salute premissa. Avuncule carissime, E altare quoniam vos primum nomine Nicolai filii vestri bene ad hoc grati et abilis, velud scribitis, denosco satis aptum s persistere pure propter deum petitorem, quare peticioni congruenti assenciens huiusmodi preuatum Nicolaum, filium vestrum, ad ipsum altare vigore presencium pure ob amorem Christi in capellanum 7. Notandum: res ecclesiastica, sicud est capella' uel capella illa crucis, debet peti pure propter deum seu causa dei et non causa ali- cuius rei mundane, scilicet remuneracionis, fauoris uel promotoris etc.; 7 = Bl. 1090 5f. pertinere] per in here 7 vestris 8 ministerio S 9 ex nunc ex 11 diuinum] domini 12 2a feria 12 f. Datum: 22. April 1404 14 avunculus vester fehlt 8 = Bl. 110r 1 Petro hunt fehlt 2 Intimo salute fehlt 3 aman- tissime S 4 de altare quoniam] de re quam P, de re quoniam S 5 gra- 6 persiste P, perficere S tum et (ac S) abilem PS satis aptum fehlt S quare: deshalb (Nachsatxanfang), ebenso 10, 8 7 preuatum vgl. :u 5, 7 ad ipsum] et ipsum 8 vugore puro
12 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien. 7. Circumspecto viro Nicolao Grunt ciui Pragensi, avunculo suo pre- dilecto. Salutacione amicabili sincerius cum amore premissis. Avuncule predilecte, LTARE, cuius ius patronatus ad vos et successores vestros per- 5 tinere dinoscitur, discreti viri per mortem domini Iohannis capellani vestri felicis iam recurdacionis pro nunc vacat absque ministro. Supplicatibus igitur multiformibus vos, amicum meum, ex intimo rogito cordis affectu, Quatinus Nicolaum, filium meum, in capellanum vestrum et dicti altaris ministrum pure propter deum suscipere dignemini fauorose. Nam ipsum ad cultum diuinum ex certis signis iudico satis aptum. Datum Grex feria tercia post Iubilate ut prius. 10 Petrus hunt, ciuis Grecensis, avunculus vester. 8. Prudenti viro Petro Hunt ciui Grecensi, amantissimo avunculo suo. Intime dileccionis salute premissa. Avuncule carissime, E altare quoniam vos primum nomine Nicolai filii vestri bene ad hoc grati et abilis, velud scribitis, denosco satis aptum s persistere pure propter deum petitorem, quare peticioni congruenti assenciens huiusmodi preuatum Nicolaum, filium vestrum, ad ipsum altare vigore presencium pure ob amorem Christi in capellanum 7. Notandum: res ecclesiastica, sicud est capella' uel capella illa crucis, debet peti pure propter deum seu causa dei et non causa ali- cuius rei mundane, scilicet remuneracionis, fauoris uel promotoris etc.; 7 = Bl. 1090 5f. pertinere] per in here 7 vestris 8 ministerio S 9 ex nunc ex 11 diuinum] domini 12 2a feria 12 f. Datum: 22. April 1404 14 avunculus vester fehlt 8 = Bl. 110r 1 Petro hunt fehlt 2 Intimo salute fehlt 3 aman- tissime S 4 de altare quoniam] de re quam P, de re quoniam S 5 gra- 6 persiste P, perficere S tum et (ac S) abilem PS satis aptum fehlt S quare: deshalb (Nachsatxanfang), ebenso 10, 8 7 preuatum vgl. :u 5, 7 ad ipsum] et ipsum 8 vugore puro
Strana 13
II. De consagwineis ciuilibus. Nr. 7. 8. 13 7. Dem vorsichtigen manne niclos grunt, burg' czu prage, sinem libin ohemen. Fruntlichen Grus mit lout’ libe czu vor. Libs ohme, ER alt’, des len eir hot vnd ew’ nochkummelinge, von des todes wegin h’rn Johannis, ewirs capellanus, selligis gedecht- nis, ist iczczung ledig an alt’h’re. Dorvmme bit ich euch, meynen frunt, mit gros' bethe mit gancze h’czen, das eir nicolaum, meynen son czu ew’m capelan vnd alt’h’ren des selbin altirs leuthir- 10 lich durch got ruchit czu nemen, wen ich en czu gotis dinste aus gewissen czeychen wol togelich irkenne vnd geneme. Gegr czu grecz am dinstage noch jubilate ut prius. 3 petir hunt, burg' czu grecz. 8. Dem clugen manne pet hunt, burger czu grecz, seynem libin ohemen. Fruntschaft mit rechtir libe czu vor. Lib' ohme, EN ich euch von ewirs sons wegin den ersten bitt’ vnd werb’ laut’ durch got von des alt’s wegin dirkenne, dorvmme ich ouch den selbin nicolaum, ewirn son, lout’ durch got czu eynem alterhr’n des alters mit kraft desis brifes neme vnd entphoe alias fieret peticio inconveniens et inepta. Ergo dixit in forma statim precedenti: pure propter deum suscipere dignemini fauorose' etc., ut postea patebit. 7, 1 Phat in Adresse und Unterschrift petro bzw. Petrus pheumeuse, burg’ czur niwerlde (vgl. auch Nr. 27a, 11), S hat die richtigen Namen Niwerlde = Neuwelt, ein in Schlesien und Böhmen mehrfach vorkommender Ortsname. 2 ohomen 3 mit] czu vor (!) 5 der alt‘ dens lens den eir hot noch ew‘n nochkummelingen des fehlt S 6 Johs selligr P, sele S 7 an] vn S, vnd P alt hre : alterherre d. h. Altar-Herr 11 ge- wissen czu geczeycen 8, 1 peter hut zcu czu grecz ohomen 2 stet° S 5 von des von des 7 alter hr’n P, altaristen S
II. De consagwineis ciuilibus. Nr. 7. 8. 13 7. Dem vorsichtigen manne niclos grunt, burg' czu prage, sinem libin ohemen. Fruntlichen Grus mit lout’ libe czu vor. Libs ohme, ER alt’, des len eir hot vnd ew’ nochkummelinge, von des todes wegin h’rn Johannis, ewirs capellanus, selligis gedecht- nis, ist iczczung ledig an alt’h’re. Dorvmme bit ich euch, meynen frunt, mit gros' bethe mit gancze h’czen, das eir nicolaum, meynen son czu ew’m capelan vnd alt’h’ren des selbin altirs leuthir- 10 lich durch got ruchit czu nemen, wen ich en czu gotis dinste aus gewissen czeychen wol togelich irkenne vnd geneme. Gegr czu grecz am dinstage noch jubilate ut prius. 3 petir hunt, burg' czu grecz. 8. Dem clugen manne pet hunt, burger czu grecz, seynem libin ohemen. Fruntschaft mit rechtir libe czu vor. Lib' ohme, EN ich euch von ewirs sons wegin den ersten bitt’ vnd werb’ laut’ durch got von des alt’s wegin dirkenne, dorvmme ich ouch den selbin nicolaum, ewirn son, lout’ durch got czu eynem alterhr’n des alters mit kraft desis brifes neme vnd entphoe alias fieret peticio inconveniens et inepta. Ergo dixit in forma statim precedenti: pure propter deum suscipere dignemini fauorose' etc., ut postea patebit. 7, 1 Phat in Adresse und Unterschrift petro bzw. Petrus pheumeuse, burg’ czur niwerlde (vgl. auch Nr. 27a, 11), S hat die richtigen Namen Niwerlde = Neuwelt, ein in Schlesien und Böhmen mehrfach vorkommender Ortsname. 2 ohomen 3 mit] czu vor (!) 5 der alt‘ dens lens den eir hot noch ew‘n nochkummelingen des fehlt S 6 Johs selligr P, sele S 7 an] vn S, vnd P alt hre : alterherre d. h. Altar-Herr 11 ge- wissen czu geczeycen 8, 1 peter hut zcu czu grecz ohomen 2 stet° S 5 von des von des 7 alter hr’n P, altaristen S
Strana 14
14 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien. meum et ipsius altaris ministrum suscipio realiter in effectu, pa- ratus siquidem, quanto cicius accesserit, ad dominum episcopum 10 nostrum sibi presentacionem desuper ordinare dilacione quauis semota. Datum Prage proxima tercia feria post Iubilate. Nicolaus Grunt ciuis Pragensis, avunculus vester. 9. Prouido viro Nicolao Gros, opidano et notario Monsterburgensi, fratri suo pre singulis diligendo. Vinculo fraterne caritatis premisso. Frater carissime, AD annuale forum beati Bartholomei apostoli proximum apud vos 5 rebus meis veniam deo dante. Desidero igitur ac peticione fraterna deposco intimo in affectu, mihi pro stacione conpetenti rerum mearum, sicud annis prioribus consueueras, diligens pro- uidere. Datum in Reychenbach feria tercia post Iubilate sub anno. Petrus foyt, opidanus Reychenbachensis, frater vester. III. De protho- 10. Honestis et prouidis viris prothoconsuli, consulibus ciuitatis Swe- denecensis, amicis suis sincere dilectis. Salutacione amicabili constanti cum seruitute premissis. UXTA litterarum gracialium tenorem domini nostri regis Bohemie Nicolaum Vochz, pacis emulum hominum et terrarum ab antiquis 3 huc usque temporibus predonem obnoxium, vinculis nostris captum 10. Notandum: tales inter se in superscripcionibus scribunt ista nomina: sagax, sollers', circumspectus', prudens, prouidus', discretus' 9 et] dicti affectu S 10 quanto c‘cius P, quantocius S 10f. acces- serit — presentacionem fehlt 11 dilacione quamuis PS 12 semota fehlt Datum: 22. April 1404 13 Nicolao avunculo vestro 9 = Bl. 110v 1 ciui uel burgensi über opidano S 2 pro S 5 ad annuale] adamande beate Bartholomei: 24. August 6 rebus meis = rebus cum meis? hac 7 per stacione 8 diligens schafft den Velox 9 per- videre reichn P, reychenbach S Datum wic Nr. 8 10 opidano reychnß 10 = Bl. 111r 1 pervidis 1f. Swedenecensis fehlt 2 sincere fehlt S 4 gratialium] graliü aber 13 generalium 5 Nicolaus Vochz fehlt 6 huc usque fehlt
14 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien. meum et ipsius altaris ministrum suscipio realiter in effectu, pa- ratus siquidem, quanto cicius accesserit, ad dominum episcopum 10 nostrum sibi presentacionem desuper ordinare dilacione quauis semota. Datum Prage proxima tercia feria post Iubilate. Nicolaus Grunt ciuis Pragensis, avunculus vester. 9. Prouido viro Nicolao Gros, opidano et notario Monsterburgensi, fratri suo pre singulis diligendo. Vinculo fraterne caritatis premisso. Frater carissime, AD annuale forum beati Bartholomei apostoli proximum apud vos 5 rebus meis veniam deo dante. Desidero igitur ac peticione fraterna deposco intimo in affectu, mihi pro stacione conpetenti rerum mearum, sicud annis prioribus consueueras, diligens pro- uidere. Datum in Reychenbach feria tercia post Iubilate sub anno. Petrus foyt, opidanus Reychenbachensis, frater vester. III. De protho- 10. Honestis et prouidis viris prothoconsuli, consulibus ciuitatis Swe- denecensis, amicis suis sincere dilectis. Salutacione amicabili constanti cum seruitute premissis. UXTA litterarum gracialium tenorem domini nostri regis Bohemie Nicolaum Vochz, pacis emulum hominum et terrarum ab antiquis 3 huc usque temporibus predonem obnoxium, vinculis nostris captum 10. Notandum: tales inter se in superscripcionibus scribunt ista nomina: sagax, sollers', circumspectus', prudens, prouidus', discretus' 9 et] dicti affectu S 10 quanto c‘cius P, quantocius S 10f. acces- serit — presentacionem fehlt 11 dilacione quamuis PS 12 semota fehlt Datum: 22. April 1404 13 Nicolao avunculo vestro 9 = Bl. 110v 1 ciui uel burgensi über opidano S 2 pro S 5 ad annuale] adamande beate Bartholomei: 24. August 6 rebus meis = rebus cum meis? hac 7 per stacione 8 diligens schafft den Velox 9 per- videre reichn P, reychenbach S Datum wic Nr. 8 10 opidano reychnß 10 = Bl. 111r 1 pervidis 1f. Swedenecensis fehlt 2 sincere fehlt S 4 gratialium] graliü aber 13 generalium 5 Nicolaus Vochz fehlt 6 huc usque fehlt
Strana 15
II. De consagwineis ciuilibus. Nr. 9. III. De prothoconsulibus. Nr. 10. 15 recht steteclich, vnd zo all’ schirste her mag komen, So wel ich im eyn presentacio czu vnsrim hr'n, dem bischoffe, gebin. Gge czu 1e prage an dinstage noch Jubilate vnd’ meyme Ingr. Niclos grunt, burg’ czu proge, ew‘ ome. 9. Dem vorsichtigen manne Niclos gros, meteburg vnd statschreyb" czu monst'b'g, seynem libn brud'. Rechte vnd stete libe czu vor. Libs brud', 5 10 CH w’de mit meyme kosczaczcze off sinde Bartholomeus tag den nestn czu ew’n Jormarkte komen mit gotis holfe. Dorvm beger ich vnd bitthe vleysseclich mir vm eyne bequeme stat czu meyme koschaczcze, alzo du and' ior geton host, vleyseclich czu sehn. Gge czu Reychn sub anno. Pet’ foyt, meteburger czu Reychn, deyn brudir. consulibus eto. 10. Den Irb’n vnd weisn burg’meist’ vnd rotman czur sweydenicz, eren libn frundn. Fruntlichen grus mit stetim dinste czu vor. Libn frunde, OCH lauthe d' briffen, do wir von vns'm genedigen h’rn, dem koninge czu bemen, mete begnot seyn, habe wir Niclos vochs, eyn schedelichen knecht lant vnd leuthe, in vnsir'n banden ge- cum ista diccione honestus', que in principio superscripcionis ponitur cum eisdem, ut satis clare in sequentibus formis patebit. Notandum: multociens ab adiectiuis in superscripcione positis forma substantiui ponenda, exemplum a discretus discrecio, a prudens prudencia, a sollers solercia, a sagax sagacia deriuantur. 8 recht w’declichen S, rechtverteclichen Voigt (s. 29, 5 verteclichn = rite) her fehlt 10 dinstaga 11 hunt S ew‘ ome fehlt 9, 1 statsreyb“ 5 kawffschatcze S 8 kowffschatcze S 9 reyche- bach S 10 foyt] burg’ reychenbach S deyn brudir fehlt 10,1 wesn 5 do]dy 7 schedelichen: s. Burdach xum Ackermann’, S.160ff.
II. De consagwineis ciuilibus. Nr. 9. III. De prothoconsulibus. Nr. 10. 15 recht steteclich, vnd zo all’ schirste her mag komen, So wel ich im eyn presentacio czu vnsrim hr'n, dem bischoffe, gebin. Gge czu 1e prage an dinstage noch Jubilate vnd’ meyme Ingr. Niclos grunt, burg’ czu proge, ew‘ ome. 9. Dem vorsichtigen manne Niclos gros, meteburg vnd statschreyb" czu monst'b'g, seynem libn brud'. Rechte vnd stete libe czu vor. Libs brud', 5 10 CH w’de mit meyme kosczaczcze off sinde Bartholomeus tag den nestn czu ew’n Jormarkte komen mit gotis holfe. Dorvm beger ich vnd bitthe vleysseclich mir vm eyne bequeme stat czu meyme koschaczcze, alzo du and' ior geton host, vleyseclich czu sehn. Gge czu Reychn sub anno. Pet’ foyt, meteburger czu Reychn, deyn brudir. consulibus eto. 10. Den Irb’n vnd weisn burg’meist’ vnd rotman czur sweydenicz, eren libn frundn. Fruntlichen grus mit stetim dinste czu vor. Libn frunde, OCH lauthe d' briffen, do wir von vns'm genedigen h’rn, dem koninge czu bemen, mete begnot seyn, habe wir Niclos vochs, eyn schedelichen knecht lant vnd leuthe, in vnsir'n banden ge- cum ista diccione honestus', que in principio superscripcionis ponitur cum eisdem, ut satis clare in sequentibus formis patebit. Notandum: multociens ab adiectiuis in superscripcione positis forma substantiui ponenda, exemplum a discretus discrecio, a prudens prudencia, a sollers solercia, a sagax sagacia deriuantur. 8 recht w’declichen S, rechtverteclichen Voigt (s. 29, 5 verteclichn = rite) her fehlt 10 dinstaga 11 hunt S ew‘ ome fehlt 9, 1 statsreyb“ 5 kawffschatcze S 8 kowffschatcze S 9 reyche- bach S 10 foyt] burg’ reychenbach S deyn brudir fehlt 10,1 wesn 5 do]dy 7 schedelichen: s. Burdach xum Ackermann’, S.160ff.
Strana 16
16 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien. tenemus et vinctum. Sed quia fortis miles dominus Nicolaus Hoberg sub iurisdiccione sua iudicandum dicit eundem, quare providencijs vestris subplicantes attenti, Quatinus proxima secunda feria circa meridiem post festum sancte Walpurgis proximum in Rechenbach 10 apud nos esse constituti velitis. Nam ipsa die pro termino inter nos et dictum militem prefixo vestro salubri consilio iuxta tenorem prefatarum litterarum gracialium uidebimus permanere. In ceteris si feceritis, quod petimus, nobis amicicie ostendetis specialis amorem. Datum in Reichenbach in die beati Georgii, martiris gloriosi. 15 Prothoconsul et consules Reichenbachenses. 11. Honestis et circumspectis viris consulibus in Reichenbach, vicinis suis sincere dilectis. Amiciciarum frequencium salute premissa. Amici et vicini nostri carissimi, RACIOSUS dominus noster, rex Bohemie, nobis et ceteris suis 5 ciuitatibus suorum ducatuum litteras huc ad partes transmiserat sigillo suo regio roboratas. Quare petimus vos ac presentibus afficimus studiose, Quatinus mox uisis presentibus intencionem litterarum ipsarum ad audiendum apud nos in Sweydenicz con- stituti adesse velitis. Nam cetere ciuitates ad nos eciam locum 10 venient ad eundem. Datum in Sweydinicz proxima quinta feria post Georgii cecc iiij etc. Consules Sweideniczenses. 11. Notandum: alique ciuitates prothoconsules habent et consules, ut hic [hic fehlt S] in Bohemia; alique habent consules, secundum ut in Silesia; alique habents cabinos, secundum ut in glocz et hawirswerde. Et secundum hoc notarius interroget a notis et caute procedat. 7 Nicolaus fehlt 8 quare: Nachsatxanfang, s. xu 8, 6 9 subplicantes attenti sc. sumus, vgl. 17, 10 9f. Datum: 5. Mai 10 post — rechenbach fehlt 11 vos esse und velitis fehlen 12 dictum] dominum solubri 13 generalium 14 faceritis 15 Reichn Georgij martiris gloriosi (23. April) S, Gerdrudis (17. Märx) cccco P 16 Reichenbachenses] Swe- denecenses P, ciuitatis budissen S 11 = Bl.111" 1 Reichn 1f. amicis suis sincere dileccionis S 2 dilectus 7 vor sigillo steht -n. (— enim?) roboratorum 9 ad et vos 10 et esse
16 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien. tenemus et vinctum. Sed quia fortis miles dominus Nicolaus Hoberg sub iurisdiccione sua iudicandum dicit eundem, quare providencijs vestris subplicantes attenti, Quatinus proxima secunda feria circa meridiem post festum sancte Walpurgis proximum in Rechenbach 10 apud nos esse constituti velitis. Nam ipsa die pro termino inter nos et dictum militem prefixo vestro salubri consilio iuxta tenorem prefatarum litterarum gracialium uidebimus permanere. In ceteris si feceritis, quod petimus, nobis amicicie ostendetis specialis amorem. Datum in Reichenbach in die beati Georgii, martiris gloriosi. 15 Prothoconsul et consules Reichenbachenses. 11. Honestis et circumspectis viris consulibus in Reichenbach, vicinis suis sincere dilectis. Amiciciarum frequencium salute premissa. Amici et vicini nostri carissimi, RACIOSUS dominus noster, rex Bohemie, nobis et ceteris suis 5 ciuitatibus suorum ducatuum litteras huc ad partes transmiserat sigillo suo regio roboratas. Quare petimus vos ac presentibus afficimus studiose, Quatinus mox uisis presentibus intencionem litterarum ipsarum ad audiendum apud nos in Sweydenicz con- stituti adesse velitis. Nam cetere ciuitates ad nos eciam locum 10 venient ad eundem. Datum in Sweydinicz proxima quinta feria post Georgii cecc iiij etc. Consules Sweideniczenses. 11. Notandum: alique ciuitates prothoconsules habent et consules, ut hic [hic fehlt S] in Bohemia; alique habent consules, secundum ut in Silesia; alique habents cabinos, secundum ut in glocz et hawirswerde. Et secundum hoc notarius interroget a notis et caute procedat. 7 Nicolaus fehlt 8 quare: Nachsatxanfang, s. xu 8, 6 9 subplicantes attenti sc. sumus, vgl. 17, 10 9f. Datum: 5. Mai 10 post — rechenbach fehlt 11 vos esse und velitis fehlen 12 dictum] dominum solubri 13 generalium 14 faceritis 15 Reichn Georgij martiris gloriosi (23. April) S, Gerdrudis (17. Märx) cccco P 16 Reichenbachenses] Swe- denecenses P, ciuitatis budissen S 11 = Bl.111" 1 Reichn 1f. amicis suis sincere dileccionis S 2 dilectus 7 vor sigillo steht -n. (— enim?) roboratorum 9 ad et vos 10 et esse
Strana 17
III. De prothoconsulibus. Nr. 11. 17 fangin siczczen, vm den sich Nv der strenge ritther, her niclos von hoberg, annymt vnd spricht, her habe selb‘ czu ym lossen czu richten. Dorvin bethe wir euir weysheyt gar fleysseclichen, das er am nestin montage noch sinde wolpurgin tag bey vns czu Reychn seyn wellet, wen wir an dem selben tage, der czuschin vns gemacht ist, mit ewrm roten besehen wellen, das wir bey laute vnsir'n briffen mogen bleybin. Ggr czu reichn an sinte Jorgen 15 tage des heyligen mertirers cccc° iiij° vnd’ vnsirm Ingr. 10 Burg’meist’ vnd rotman czu reichn. 11. Den Irbirn vnd weisen rotmannen czu Reichenbach, eren libin nochgeborn. Grus mit steter fruntschaft czu vor. Liben frunden vnd nochgeborn, 5 VNS' genedger h’re, d' konig von bemen, hot allen steten in seynẽ tumen hyher brife gesant vnd’ seyme Ingr vorsegelt. Dor- vmme bit wir euch vnd begern vleisseclich, das eir czu hant noch angesichte dis briffes czu horn vnsirs hr’n menunge czu vns kegen der Swedenicz komen wellet, wen and' stete och dohyn komen 10 w’den. Ggr czur Sweydenicz am nestin donnirstage noch georgii vnd' vnsr’m Ingesegil. Rotmanne czur Sweidenicz. 10 richten] cyhn adir reythen 10, 8 ritthers 9 goltberge ym selbs 12 reychenbach (so meist) S selben fehlt 13 besten 14f. an — mertirers fehlt 15 cccco vn° nach Inge. 11, 1 rotmannem 6 vorstenthumen S: tumen P kaum Schreibfehler, 9 f. ouch do seyn vnd hyn w’den ko- s. die Belege bei Lexer s. v. tuom 11 sigillo, vgl. 5a, 9 men S
III. De prothoconsulibus. Nr. 11. 17 fangin siczczen, vm den sich Nv der strenge ritther, her niclos von hoberg, annymt vnd spricht, her habe selb‘ czu ym lossen czu richten. Dorvin bethe wir euir weysheyt gar fleysseclichen, das er am nestin montage noch sinde wolpurgin tag bey vns czu Reychn seyn wellet, wen wir an dem selben tage, der czuschin vns gemacht ist, mit ewrm roten besehen wellen, das wir bey laute vnsir'n briffen mogen bleybin. Ggr czu reichn an sinte Jorgen 15 tage des heyligen mertirers cccc° iiij° vnd’ vnsirm Ingr. 10 Burg’meist’ vnd rotman czu reichn. 11. Den Irbirn vnd weisen rotmannen czu Reichenbach, eren libin nochgeborn. Grus mit steter fruntschaft czu vor. Liben frunden vnd nochgeborn, 5 VNS' genedger h’re, d' konig von bemen, hot allen steten in seynẽ tumen hyher brife gesant vnd’ seyme Ingr vorsegelt. Dor- vmme bit wir euch vnd begern vleisseclich, das eir czu hant noch angesichte dis briffes czu horn vnsirs hr’n menunge czu vns kegen der Swedenicz komen wellet, wen and' stete och dohyn komen 10 w’den. Ggr czur Sweydenicz am nestin donnirstage noch georgii vnd' vnsr’m Ingesegil. Rotmanne czur Sweidenicz. 10 richten] cyhn adir reythen 10, 8 ritthers 9 goltberge ym selbs 12 reychenbach (so meist) S selben fehlt 13 besten 14f. an — mertirers fehlt 15 cccco vn° nach Inge. 11, 1 rotmannem 6 vorstenthumen S: tumen P kaum Schreibfehler, 9 f. ouch do seyn vnd hyn w’den ko- s. die Belege bei Lexer s. v. tuom 11 sigillo, vgl. 5a, 9 men S
Strana 18
18 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien. 12. Honestis et prudentibus viris protoconsuli et consulibus in Germer, vicinis nostris carissimis. Constancia salutacionis amice premissa. UEMADMODUM regnum sine rege, sic pax sine lege ad finem differtur ignobilem: quam ob rem, vicini nostri carissimi, animo s et sensu percepimus, ymmo iure sic esse cognouimus, Nicolaum Posch nobis et tocius terre hominem sediciosum ac nociuum vin- culis vestris esse truncatum, quare prudenciam vestram intimis precatibus petimus et attentis, suprascriptum Nicolaum considera- cione vestra ad nostram presenciam firmissimis reseruare carceribus. Nam contra ipsum iuxta sua merita, ymmo secundum hoc quod deseruiuit ac opus suum disposuit, ob terre nostre pacem ac como- dum per iuris formam ad ipsius interitum omnimode procedemus. Datum in Grecz in die Marcii cccc° iiij. 10 Prothoconsul et consules in Grecz. 15 13. Honestis et sollertibus viris consulibus in Hirsberg, fautoribus suis singularibus. Seruicijs omni cum promtitudine prenotatis. Domini et fautores nostri carissimi, X eventu malo et incidentibus sinistris successibus ciuitas Swe- 5 deniczensis lamentabiliter ex toto quasi per ignem exusta est et cremata. Ceterum non solum per ignem rebus privatis, verum eciam propriis corporibus lesi miserabiliter et quassati, supplicamus 12. Sciendum, ut prius de ciuibus patuit et patebit, tam ciuitates inter se diuersificantur. Nam alique sunt diuersorum dominorum, et ille in salutacione addunt seruicium'. Sic eciam alique sunt poten- 1 Germer = Jaroméř in Böhmen, an der Elbe, 1421 12 = Bl. 1121 Jermer Script. rer. Siles. VI, 2 2 vicinis nostris] cinis vris 4 regnum fehlt 5 differtur ignobilem: Tardus vor dem ànò xovoô stehenden pax] par vicini nostri] vicua vri quam ob rem (weil also'); s. auch xu 21, 7 6 et fehlt PS precepimus iure] inre S 7 nocuum 8 vestris] nostris quare: s. zu 10, 8 11 Nam und hoc fehlen S 13 precedemus P, pro- cedamus S 14 Marcij: 25. April. 18 = Bl. 112. 1 viris] vris 2 singularibus et amicis S 3 Seruicium S 4 nostri] vri carissime 5 molo ministris 7 solem
18 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien. 12. Honestis et prudentibus viris protoconsuli et consulibus in Germer, vicinis nostris carissimis. Constancia salutacionis amice premissa. UEMADMODUM regnum sine rege, sic pax sine lege ad finem differtur ignobilem: quam ob rem, vicini nostri carissimi, animo s et sensu percepimus, ymmo iure sic esse cognouimus, Nicolaum Posch nobis et tocius terre hominem sediciosum ac nociuum vin- culis vestris esse truncatum, quare prudenciam vestram intimis precatibus petimus et attentis, suprascriptum Nicolaum considera- cione vestra ad nostram presenciam firmissimis reseruare carceribus. Nam contra ipsum iuxta sua merita, ymmo secundum hoc quod deseruiuit ac opus suum disposuit, ob terre nostre pacem ac como- dum per iuris formam ad ipsius interitum omnimode procedemus. Datum in Grecz in die Marcii cccc° iiij. 10 Prothoconsul et consules in Grecz. 15 13. Honestis et sollertibus viris consulibus in Hirsberg, fautoribus suis singularibus. Seruicijs omni cum promtitudine prenotatis. Domini et fautores nostri carissimi, X eventu malo et incidentibus sinistris successibus ciuitas Swe- 5 deniczensis lamentabiliter ex toto quasi per ignem exusta est et cremata. Ceterum non solum per ignem rebus privatis, verum eciam propriis corporibus lesi miserabiliter et quassati, supplicamus 12. Sciendum, ut prius de ciuibus patuit et patebit, tam ciuitates inter se diuersificantur. Nam alique sunt diuersorum dominorum, et ille in salutacione addunt seruicium'. Sic eciam alique sunt poten- 1 Germer = Jaroméř in Böhmen, an der Elbe, 1421 12 = Bl. 1121 Jermer Script. rer. Siles. VI, 2 2 vicinis nostris] cinis vris 4 regnum fehlt 5 differtur ignobilem: Tardus vor dem ànò xovoô stehenden pax] par vicini nostri] vicua vri quam ob rem (weil also'); s. auch xu 21, 7 6 et fehlt PS precepimus iure] inre S 7 nocuum 8 vestris] nostris quare: s. zu 10, 8 11 Nam und hoc fehlen S 13 precedemus P, pro- cedamus S 14 Marcij: 25. April. 18 = Bl. 112. 1 viris] vris 2 singularibus et amicis S 3 Seruicium S 4 nostri] vri carissime 5 molo ministris 7 solem
Strana 19
III. De prothoconsulibus. Nr. 12. 13. 19 12. Dem Irbirn vnd weisen burg’meist’ vnd rotman czu germer, eren liben nogeborn. Stetekeyt fruntliches grus czu vor. LEICHERWEIS als eyn reich ane konig, alzo wirt d’ frede ane recht czu eynë bosen ende geleitet. Dorvmme, libn nocge- born, wir vornomen habin vnd och das alzo irkant habin, das er niclos posch, vns vnd dem ganczen lande czenckentin vnd schede- lichin knecht, in ewirn bandin habit siczczen, dorvmme bit wir ewir weisheit mit allim vleisse, das er denselbin niclos posch durch 10 vnsirn willen czu vnsirn czukunft vesticlich wellit haldin, wen worumb wir wellin wed’ yn noch seynë vordintë werke durch vrede des landes mit dem rechte seyn, das her gerichtet werde. Ggr czu grecz an sinde marcustage cccc° iiij°. Burgirmeister vnd Rotman zcu Grez. 13. Den Irbirn vnd weisen rotman czu hirsberg, eren libin gunnern. Vnsir fruntschaft mit vleissigen dinst czu vor. Libin hr’n vnd gunnern, ON boser geschicht ist dy stat sweidenicz iemm’lich am meistn teile vorbrant vnd vorturbin, och alzo das wir nicht alleyne am gute, sund och am leybe syn vorterbit. Dorvmme bit wir vnsir ciores et alique non tantum potentes: tunc minus potentes in saluta- cione eciam addunt servicium'. Si autem contingit, quod vna ciuitas ab alia arduum aliquid wlt impetrare, tunc iterum addunt servicium". Sed si sunt equales, tunc non addunt seruicium' in salutacione ut patet. 13. Ecce quomodo ciuitas potencior scribat ciuitati minus potenti servicium in superscripcione causa indigentie seu necessitatis, de quo prins dictum est. 12, 1 weisen fehlt 3 Steteclich: vgl. Nr. 20,3 5 geleit tut 6 er] her 7 czenkechten S 7f.: s. xu 10b, 7 9 euch vnd ewir 10 wellt 11 wed’] ym weds vordintë: vgl. an alle vordinte sachn 27, 5 f. vordythen vnd worgken S 12 geruchet 13 marustage 14 Unterschrift fehlt S Dorvmme bit fehlt 6 syn vorterbit] vortirbit 13, 2 Vnsirn 6f. bitte wir euch, vns‘ sund lichen frunden S
III. De prothoconsulibus. Nr. 12. 13. 19 12. Dem Irbirn vnd weisen burg’meist’ vnd rotman czu germer, eren liben nogeborn. Stetekeyt fruntliches grus czu vor. LEICHERWEIS als eyn reich ane konig, alzo wirt d’ frede ane recht czu eynë bosen ende geleitet. Dorvmme, libn nocge- born, wir vornomen habin vnd och das alzo irkant habin, das er niclos posch, vns vnd dem ganczen lande czenckentin vnd schede- lichin knecht, in ewirn bandin habit siczczen, dorvmme bit wir ewir weisheit mit allim vleisse, das er denselbin niclos posch durch 10 vnsirn willen czu vnsirn czukunft vesticlich wellit haldin, wen worumb wir wellin wed’ yn noch seynë vordintë werke durch vrede des landes mit dem rechte seyn, das her gerichtet werde. Ggr czu grecz an sinde marcustage cccc° iiij°. Burgirmeister vnd Rotman zcu Grez. 13. Den Irbirn vnd weisen rotman czu hirsberg, eren libin gunnern. Vnsir fruntschaft mit vleissigen dinst czu vor. Libin hr’n vnd gunnern, ON boser geschicht ist dy stat sweidenicz iemm’lich am meistn teile vorbrant vnd vorturbin, och alzo das wir nicht alleyne am gute, sund och am leybe syn vorterbit. Dorvmme bit wir vnsir ciores et alique non tantum potentes: tunc minus potentes in saluta- cione eciam addunt servicium'. Si autem contingit, quod vna ciuitas ab alia arduum aliquid wlt impetrare, tunc iterum addunt servicium". Sed si sunt equales, tunc non addunt seruicium' in salutacione ut patet. 13. Ecce quomodo ciuitas potencior scribat ciuitati minus potenti servicium in superscripcione causa indigentie seu necessitatis, de quo prins dictum est. 12, 1 weisen fehlt 3 Steteclich: vgl. Nr. 20,3 5 geleit tut 6 er] her 7 czenkechten S 7f.: s. xu 10b, 7 9 euch vnd ewir 10 wellt 11 wed’] ym weds vordintë: vgl. an alle vordinte sachn 27, 5 f. vordythen vnd worgken S 12 geruchet 13 marustage 14 Unterschrift fehlt S Dorvmme bit fehlt 6 syn vorterbit] vortirbit 13, 2 Vnsirn 6f. bitte wir euch, vns‘ sund lichen frunden S
Strana 20
20 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien. quapropter amicis fautoribus nostris carissimis rogitatu maiori quo possumus, Quatinus ad restauracionem domorum nostrarum in 10 tanta nobis anxietate constitutis de silua vestra licenciam ligna ad structuram domorum valencia pro pecuniis certis ducendi tribuere non recusare velitis. Tanta siquidem silua, non vobis in preiudicium, ligna dat satis apta. Datum in Sweidenicz sabato post Marcii cccc° iiij°. 15 Consules in Sweidenicz. 14. Honestis et prudentibus viris consulibus in Sweidenicz, fautoribus suis pre cunctis dilectis. Amicabili salutacione cum famulatu. Domini et fautores carissimi, E dampno et quibusuis ceteris vobis contrariis tristamur et s super omnem modum dolemus et vestris acquiescentes affec- tibus ligna de ipsa silua ducendi pro presenti vobis tribuimus liberam facultatem. Datum in Hirsberg dominica Cantate cccc" iiij". Consules in Hirsberg. 15. Honestis et discretis viris prothoconsuli et consulibus ciuitatis Pragensis, dominis suis et fautoribus. Omnibus seruiciorum generibus amica cum salute. Domini et fautores carissimi, ICOLAUS Menteler, ostensor presencium, de laudabili vtroque s parente legitime genitus nec non toto suo genere commenda- 9 Quäpropter rogitatů 11 anxietata licenciam fehlt 12 valenciam ducenda S 13 et tribuere vobis] nobis S 14f. Datum: 26. April 1404 14 = Bl. 113r 5 quibus suis nobis 6 vestros S accrescentis acquiescentes: willfahrend 6f. affectibus: s. 4, I (afficimus 11, 8) 7 du- cenda ppiũ ppnti nobis 8f. Datum: 27. April 1404 15 = Bl. 113. 2 fautoribus sincerissime diligendis S 3 generalibus Cursus wis 23, 2; 24, 3; 25, 2, auch 19, 7; 25, 7; 29,6 5 menteber 6 toto] ceso
20 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien. quapropter amicis fautoribus nostris carissimis rogitatu maiori quo possumus, Quatinus ad restauracionem domorum nostrarum in 10 tanta nobis anxietate constitutis de silua vestra licenciam ligna ad structuram domorum valencia pro pecuniis certis ducendi tribuere non recusare velitis. Tanta siquidem silua, non vobis in preiudicium, ligna dat satis apta. Datum in Sweidenicz sabato post Marcii cccc° iiij°. 15 Consules in Sweidenicz. 14. Honestis et prudentibus viris consulibus in Sweidenicz, fautoribus suis pre cunctis dilectis. Amicabili salutacione cum famulatu. Domini et fautores carissimi, E dampno et quibusuis ceteris vobis contrariis tristamur et s super omnem modum dolemus et vestris acquiescentes affec- tibus ligna de ipsa silua ducendi pro presenti vobis tribuimus liberam facultatem. Datum in Hirsberg dominica Cantate cccc" iiij". Consules in Hirsberg. 15. Honestis et discretis viris prothoconsuli et consulibus ciuitatis Pragensis, dominis suis et fautoribus. Omnibus seruiciorum generibus amica cum salute. Domini et fautores carissimi, ICOLAUS Menteler, ostensor presencium, de laudabili vtroque s parente legitime genitus nec non toto suo genere commenda- 9 Quäpropter rogitatů 11 anxietata licenciam fehlt 12 valenciam ducenda S 13 et tribuere vobis] nobis S 14f. Datum: 26. April 1404 14 = Bl. 113r 5 quibus suis nobis 6 vestros S accrescentis acquiescentes: willfahrend 6f. affectibus: s. 4, I (afficimus 11, 8) 7 du- cenda ppiũ ppnti nobis 8f. Datum: 27. April 1404 15 = Bl. 113. 2 fautoribus sincerissime diligendis S 3 generalibus Cursus wis 23, 2; 24, 3; 25, 2, auch 19, 7; 25, 7; 29,6 5 menteber 6 toto] ceso
Strana 21
III. De prothoconsulibus. Nr. 14. 15. 21 frunde fruntlichen mit grossen vleisse, das eir vns in desir not vm geret gelt irlobn wellit, vs ewrim walde bawholcz czu furen, wen ich sulchs an ewrim schadin ist vnd grosse holfe beweysit. 10 Gge czur sweidenicz am sonnebunde noch marcij. Rotman czu sweidenicz. 14. Den Irbirn vnd weisen rotman czur sweydenicz, eren libn gunnern. Fruntlichen grus mit dinste czu vor. H’rn vnd liben gunnern. 5 NS ist leyt ewir schade vn alle ding, dy euch wed’czeme sint. Dorvmme Irlobe wir euch holcz aus vns’rm walde czu ewir notdorft czu desim mole czu furen. Gge czu hirsberg am suntage cantate cccc° iiij° vnd' etc. Rotman czu hirsberg. 15. Den Irbirn vnd wol weysen burg’meist vnd rotman czu proge, eren libn gunnern. Steten dinst mit fruntlichen grus czu vor. Libn h’rn vnd gunnern, ICLOS menteler, czeg' desis brifis, ist von beyden eldern, vat" und mut, elichn geborn vnd von guten frunden bekomen, wellit 7 fruntlichen fehlt S 8 geret geld vgl. Nr. 3, 8, gereyt S wellt 9 ich (= icht) sulchs P, eyn sulchz S; Konstruktion zweifelhaft: da etwas derartiges ohne euren Schaden ist und uns große Hilfe erweist, oder allenfalls wir bitten..., daß ihr... erlauben wollet... xu führen, wenn etwas derartiges ohne euren Schaden ist, und daß ihr große Hilfe erweisen möget'. Nicht ohne Anstoß wäre die Lesung Wenich (wenig solches an eurem Schaden ist', d. h. das schadet euch nichts'). 14, 1 weisen] vorsichtign S 4 wed‘ czeme (vgl. 29, 8) 5 vnsrm 15, 2 allir libesten S 5 meteler
III. De prothoconsulibus. Nr. 14. 15. 21 frunde fruntlichen mit grossen vleisse, das eir vns in desir not vm geret gelt irlobn wellit, vs ewrim walde bawholcz czu furen, wen ich sulchs an ewrim schadin ist vnd grosse holfe beweysit. 10 Gge czur sweidenicz am sonnebunde noch marcij. Rotman czu sweidenicz. 14. Den Irbirn vnd weisen rotman czur sweydenicz, eren libn gunnern. Fruntlichen grus mit dinste czu vor. H’rn vnd liben gunnern. 5 NS ist leyt ewir schade vn alle ding, dy euch wed’czeme sint. Dorvmme Irlobe wir euch holcz aus vns’rm walde czu ewir notdorft czu desim mole czu furen. Gge czu hirsberg am suntage cantate cccc° iiij° vnd' etc. Rotman czu hirsberg. 15. Den Irbirn vnd wol weysen burg’meist vnd rotman czu proge, eren libn gunnern. Steten dinst mit fruntlichen grus czu vor. Libn h’rn vnd gunnern, ICLOS menteler, czeg' desis brifis, ist von beyden eldern, vat" und mut, elichn geborn vnd von guten frunden bekomen, wellit 7 fruntlichen fehlt S 8 geret geld vgl. Nr. 3, 8, gereyt S wellt 9 ich (= icht) sulchs P, eyn sulchz S; Konstruktion zweifelhaft: da etwas derartiges ohne euren Schaden ist und uns große Hilfe erweist, oder allenfalls wir bitten..., daß ihr... erlauben wollet... xu führen, wenn etwas derartiges ohne euren Schaden ist, und daß ihr große Hilfe erweisen möget'. Nicht ohne Anstoß wäre die Lesung Wenich (wenig solches an eurem Schaden ist', d. h. das schadet euch nichts'). 14, 1 weisen] vorsichtign S 4 wed‘ czeme (vgl. 29, 8) 5 vnsrm 15, 2 allir libesten S 5 meteler
Strana 22
22 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien. bilis, ymmo erga nos ac nostros cunctis suis temporibus rite et racio- nabiliter se rexerat cum eisdem. Sed quia ob speciem melioracionis sue et successionis provicue apud vos suam demorandi disposuit voluntatem, vos igitur fautores nostros singularissimos affectuose 1o petimus et obnixe precamur, Quatinus ad nostre supplicacionis instanciam dictum Nicolaum in conciuem vestrum attollere, susci- pere nec non numero vestre communitatis agregare dignemini fauorose, quod erga vos locis quibusvis et temporibus volumus per- mereri. Datum in Swedenicz feria secunda proxima post Cantate. 15 Consules Sweideniczenses. 16. Honestis et circumspectis viris consulibus in Iawir, Stregonie et in Reychenbach, amicis suis amandis. Salutacione cum affectu sincero premissis. Amici nostri carissimi, OMINI nostri regis Bohemie nuper litteras audiuistis, quod ipse ante festum beati Iohannis Baptiste proxime venturum ad istas ad videndum inter nos vivendi modum partes proposuit proficisci. Honestatem quapropter vestram requirendo precamur, Quatinus ad proximam quartam feriam post festum beate Walpurgis proximum ad intime deliberandum, quibus modis gratuitis erga prefatum 1e dominum nostrum, cui obedire tenemur omnia ad sui compla- cencia, in omnibus procedemus, in Sweydenicz excusacione qua- cumque deposita pervenire velitis. Datum in Sweidenicz tercia feria post Cantate sub nostro sigillo. Consules in Sweydenicz. 15 7 ymmo fehlt S ergo vos ac vestris P, ac nostras S 9 proficue S, per vicue P disponit S 13 agregari P, aggregare S 14 ergo qui- busvis] congruis S 14f. promereri S 15 Datum: 28. April 1404 16 = Bl. 114r 1 viris prothoconsuli et consulibus 2 preamandis S 4 nostri] vri wie 13, 4 6 beati fehlt Johannis: 24. Juni 7 pro- ficisci fehlt 8 quiapropter 9 Datum: 7. Mai 1404 requirenda proxime 10 ad et ad 13 f. Datum: ad omnia S erga fehlt 29. April 1404
22 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien. bilis, ymmo erga nos ac nostros cunctis suis temporibus rite et racio- nabiliter se rexerat cum eisdem. Sed quia ob speciem melioracionis sue et successionis provicue apud vos suam demorandi disposuit voluntatem, vos igitur fautores nostros singularissimos affectuose 1o petimus et obnixe precamur, Quatinus ad nostre supplicacionis instanciam dictum Nicolaum in conciuem vestrum attollere, susci- pere nec non numero vestre communitatis agregare dignemini fauorose, quod erga vos locis quibusvis et temporibus volumus per- mereri. Datum in Swedenicz feria secunda proxima post Cantate. 15 Consules Sweideniczenses. 16. Honestis et circumspectis viris consulibus in Iawir, Stregonie et in Reychenbach, amicis suis amandis. Salutacione cum affectu sincero premissis. Amici nostri carissimi, OMINI nostri regis Bohemie nuper litteras audiuistis, quod ipse ante festum beati Iohannis Baptiste proxime venturum ad istas ad videndum inter nos vivendi modum partes proposuit proficisci. Honestatem quapropter vestram requirendo precamur, Quatinus ad proximam quartam feriam post festum beate Walpurgis proximum ad intime deliberandum, quibus modis gratuitis erga prefatum 1e dominum nostrum, cui obedire tenemur omnia ad sui compla- cencia, in omnibus procedemus, in Sweydenicz excusacione qua- cumque deposita pervenire velitis. Datum in Sweidenicz tercia feria post Cantate sub nostro sigillo. Consules in Sweydenicz. 15 7 ymmo fehlt S ergo vos ac vestris P, ac nostras S 9 proficue S, per vicue P disponit S 13 agregari P, aggregare S 14 ergo qui- busvis] congruis S 14f. promereri S 15 Datum: 28. April 1404 16 = Bl. 114r 1 viris prothoconsuli et consulibus 2 preamandis S 4 nostri] vri wie 13, 4 6 beati fehlt Johannis: 24. Juni 7 pro- ficisci fehlt 8 quiapropter 9 Datum: 7. Mai 1404 requirenda proxime 10 ad et ad 13 f. Datum: ad omnia S erga fehlt 29. April 1404
Strana 23
III. De prothoconsulibus. Nr. 15. 16. 23 mit den h' sich kegen vns vnd den vns’n alle czeyt erb’lich vnd fromelich hot gehaldin vnd ny sich czu euch durch seyn’ besse- runge wille wil haldin ; dorvmme bit wir euch, allirlipsten gunnern 10 mit allem vleisse, das eir vm vnsir bete wille den selbin niclos czu ewerm meteburger entphoen vnd nemen wellet gunsticlich, das wir kegin euch in allin czeyten wellin sundirlichen vordinen. Gge czur sweidenicz am nestin montage noch cantate cccc° iiij" Rothmanne czur sweydenicz. 16. Dem Irbirn vnd weisin rotmannen czum Jawir, stregin vnd czu reychn, eren libn frunden. Fruntlichen grus mit stetir libe czu vor. Allirlipsten frunde, 5 IR habit wol gehort vnsirs h’rn, des koningis, briffe, das her vor sinde Johannis tag des teufers, den nestin czukomenden, czu I besehen seten des landes, willen hot h' czu komen. Bit wir ewir erbirkeit mit ganczim fleisse, das eir an der nestin metewochn noch sinde walpurgn tag czu vns czur sweidenicz an seumnis to wellit komen, Das wir czu rote werdn, In welchin bequemelichen leuftn wir kegin vns’rm h’rn, ym czu behegelichkeyt, vns mochten bereiten. Gge czur sweydenicz am nestin dinstage noch cantate cccc° iiij°. Rotman czur sweidenicz. 7 mit den — czeyt fehlt 8 ny sich] umsich undeutlich P, sich ny S 9 allirlipsten] vns' sunderlichen S 11 ewerm] eynē 12 das wir — sundir- lichen fehlt S 14 Unterschrift fehlt 7 besehen] bescheyden landr 16, 5 habit] habt 6 Johns 14 Unterschrift fehlt S 11 machten S, mocht P
III. De prothoconsulibus. Nr. 15. 16. 23 mit den h' sich kegen vns vnd den vns’n alle czeyt erb’lich vnd fromelich hot gehaldin vnd ny sich czu euch durch seyn’ besse- runge wille wil haldin ; dorvmme bit wir euch, allirlipsten gunnern 10 mit allem vleisse, das eir vm vnsir bete wille den selbin niclos czu ewerm meteburger entphoen vnd nemen wellet gunsticlich, das wir kegin euch in allin czeyten wellin sundirlichen vordinen. Gge czur sweidenicz am nestin montage noch cantate cccc° iiij" Rothmanne czur sweydenicz. 16. Dem Irbirn vnd weisin rotmannen czum Jawir, stregin vnd czu reychn, eren libn frunden. Fruntlichen grus mit stetir libe czu vor. Allirlipsten frunde, 5 IR habit wol gehort vnsirs h’rn, des koningis, briffe, das her vor sinde Johannis tag des teufers, den nestin czukomenden, czu I besehen seten des landes, willen hot h' czu komen. Bit wir ewir erbirkeit mit ganczim fleisse, das eir an der nestin metewochn noch sinde walpurgn tag czu vns czur sweidenicz an seumnis to wellit komen, Das wir czu rote werdn, In welchin bequemelichen leuftn wir kegin vns’rm h’rn, ym czu behegelichkeyt, vns mochten bereiten. Gge czur sweydenicz am nestin dinstage noch cantate cccc° iiij°. Rotman czur sweidenicz. 7 mit den — czeyt fehlt 8 ny sich] umsich undeutlich P, sich ny S 9 allirlipsten] vns' sunderlichen S 11 ewerm] eynē 12 das wir — sundir- lichen fehlt S 14 Unterschrift fehlt 7 besehen] bescheyden landr 16, 5 habit] habt 6 Johns 14 Unterschrift fehlt S 11 machten S, mocht P
Strana 24
24 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien. 17. Honestis et prudentibus viris prothoconsuli et consulibus Prage, dominis suis et amicis amandis. Salutacione cum pronitate famulandi premissis. Domini et fautores carissimi, ox lugubris conciuium nostrorum querulose nos docuit, qualiter 5 dominus Hasso miles de Wedil, pacis emulus propriique honoris obliuiscens et immemor, cum suis complicibus ipsorum amicos pro mercimoniis hinc inde cum equis pergentes et curribus in strata publica receptis rebus ipsorum ad Wedil castrum pepulerat friuole captiuatos. Fautoribus qua de re nostris supplicantes attenti, Qua- 10 tinus ad seruitorum N. nostrorum instanciam cras dilacione de- posita ad dominum Wenczeslaum regem Bohemie, dominum nostrum graciosum, ad Karlinsteyn castrum vna nobiscum transviare velitis. Qui siquidem audito negocio ex sua celsitudinis clemencia pro reme- dio videbit uberrimo, ne huiusmodi preuati militis et complicium is suorum detestanda malicia in augmenta turgescendo sic crescat. Datum in Caden quarta proxima feria post Cantate dominicam ciiij" sub nostro sigillo. Prothoconsul et consules in Caden. 18. Honestis et circumspectis viris prothoconsuli et scabinis in Glocz, amicis suis preamandis. Amicabili salutacione cum amore premissis. Amici singulares dilecti, ICOLAUS Vogil, opidanus noster, Petrum Steyn vestrum opidanum s in certa pecunia octo marcarum grossorum racione quatuor pannorum, ad festum Georgii iam delapsum quos eidem soluisse 17 = Bl. 114" 3 famulando premissa S 5 lugubris] lubris con- civuum qualiter fehlt 6 de fehlt wellig S propriis P, proprii S 7 obliviscus et immemor S, et oblitus est meorum P simplicibus 8 inde cum] mediori peragens et tortoribus 10 Fautoribus] frib, supplicanti attentis P, vgl. Nr. 10,10 11 obseruitorum S N. fehlt S instanciam] in stacione dilacione] delicione 13 nobiscum] vobiscum 14 Siquidem auditu negociorum sua 15 preuidebit simplicium 16 suorum fehlt 17 Datum: cor gestando sic crescit detestando augmentum S 30. April 1404 17f. Datum bis sigillo] Datum ut prius 19 in Gauir 18 = Bl. 115. 1 viris gestrichen S 3 cum amore fehlt premissa 5 vestrum] nostrum 7 dilapsum eidem quos persoluisse S 4 singulari
24 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien. 17. Honestis et prudentibus viris prothoconsuli et consulibus Prage, dominis suis et amicis amandis. Salutacione cum pronitate famulandi premissis. Domini et fautores carissimi, ox lugubris conciuium nostrorum querulose nos docuit, qualiter 5 dominus Hasso miles de Wedil, pacis emulus propriique honoris obliuiscens et immemor, cum suis complicibus ipsorum amicos pro mercimoniis hinc inde cum equis pergentes et curribus in strata publica receptis rebus ipsorum ad Wedil castrum pepulerat friuole captiuatos. Fautoribus qua de re nostris supplicantes attenti, Qua- 10 tinus ad seruitorum N. nostrorum instanciam cras dilacione de- posita ad dominum Wenczeslaum regem Bohemie, dominum nostrum graciosum, ad Karlinsteyn castrum vna nobiscum transviare velitis. Qui siquidem audito negocio ex sua celsitudinis clemencia pro reme- dio videbit uberrimo, ne huiusmodi preuati militis et complicium is suorum detestanda malicia in augmenta turgescendo sic crescat. Datum in Caden quarta proxima feria post Cantate dominicam ciiij" sub nostro sigillo. Prothoconsul et consules in Caden. 18. Honestis et circumspectis viris prothoconsuli et scabinis in Glocz, amicis suis preamandis. Amicabili salutacione cum amore premissis. Amici singulares dilecti, ICOLAUS Vogil, opidanus noster, Petrum Steyn vestrum opidanum s in certa pecunia octo marcarum grossorum racione quatuor pannorum, ad festum Georgii iam delapsum quos eidem soluisse 17 = Bl. 114" 3 famulando premissa S 5 lugubris] lubris con- civuum qualiter fehlt 6 de fehlt wellig S propriis P, proprii S 7 obliviscus et immemor S, et oblitus est meorum P simplicibus 8 inde cum] mediori peragens et tortoribus 10 Fautoribus] frib, supplicanti attentis P, vgl. Nr. 10,10 11 obseruitorum S N. fehlt S instanciam] in stacione dilacione] delicione 13 nobiscum] vobiscum 14 Siquidem auditu negociorum sua 15 preuidebit simplicium 16 suorum fehlt 17 Datum: cor gestando sic crescit detestando augmentum S 30. April 1404 17f. Datum bis sigillo] Datum ut prius 19 in Gauir 18 = Bl. 115. 1 viris gestrichen S 3 cum amore fehlt premissa 5 vestrum] nostrum 7 dilapsum eidem quos persoluisse S 4 singulari
Strana 25
III. De prothoconsulibus. Nr. 17. 18. 25 17. Dem Irbirn vnd clugin burg’meist’ vnd rotman czu prage, eren libn frundn. Fruntlichen grus mit stetim dinste zcu vor. H'ren vnd allirlipsten gunnern, 5 VNSIR meteburg’ habin vns clegelich geclagit, das her hasso von wedil ritt’ in irsamkeyt vnd vorgessunge seyner eren mit seynen gesellin ere frunde, dy noch kofmanschaczcze hin vnd her reyten vnd varen, aff eyner affin strosse al er gut genomen hot vnd mit wrefil se gevangin hat vnd gebunden off daz haws wedel hot ge- 10 trebin. Dorvm bitte w’ euch, libin gunner, mit allim fleyse, das eir em vnsir dinst wille morgi an seumnisse czu vnserem h’ren dem koninge wenczlaw off das haus karlensteyn mit vns geruchet czu reyten. Wen sich’lich, alzo her sulche geschetnisse wurt horn, zo wirt her vns von sein" komelichen maiestat gute wege gebin, 15 das des vorgenantins ritters vnd seynir gesellin sulche bosheyt vorbas nicht wirt czunemen. Gge czum cadan an der nestin mete- wochn . . . . Burg’meister vnd rotman czum cadan. 18. Den erb’n vnd vorsichtigen burg’meyst’ vnd schepphen czu glocz, eren liben frunden. Vnsirn fruntlichen grus mit libe czu vor. Besunderen libin frunde, NICLOS vogil, vnsir meteburgir, hot vns vorgegebin, das ym petir steyn, euir meteburg’, acht marg ge vor vir tuchir gewandis, dy her ym off sinde Jorgn tag der vorgangen ist, alzo her em 17, 5 clegelich fehlt 6 in ersamkeyt [irsamkeyt S von irresam] vnd in vorgessunge P 7 kowffschatcze S 7f. reyten faren 8f. vnd mit — wedel hot fehlt 11 em] vmme S hrn 12 dem fehlt S wenczlaw fehlt 13 reyten] czyhin S sulch gescheftnisse lehet horn S 14 von — maie- cadan: Kaaden a. Eger stat fehlt 15 das fehlt 16 czu nemen 18 cadan eren libn frunden 18, 1 Uberschrift fehlt groschin S 7 Johans 5 vnsir] euir 6 ge P, 3 grus] dinst 7f. alzo — schuldig ist fehlt
III. De prothoconsulibus. Nr. 17. 18. 25 17. Dem Irbirn vnd clugin burg’meist’ vnd rotman czu prage, eren libn frundn. Fruntlichen grus mit stetim dinste zcu vor. H'ren vnd allirlipsten gunnern, 5 VNSIR meteburg’ habin vns clegelich geclagit, das her hasso von wedil ritt’ in irsamkeyt vnd vorgessunge seyner eren mit seynen gesellin ere frunde, dy noch kofmanschaczcze hin vnd her reyten vnd varen, aff eyner affin strosse al er gut genomen hot vnd mit wrefil se gevangin hat vnd gebunden off daz haws wedel hot ge- 10 trebin. Dorvm bitte w’ euch, libin gunner, mit allim fleyse, das eir em vnsir dinst wille morgi an seumnisse czu vnserem h’ren dem koninge wenczlaw off das haus karlensteyn mit vns geruchet czu reyten. Wen sich’lich, alzo her sulche geschetnisse wurt horn, zo wirt her vns von sein" komelichen maiestat gute wege gebin, 15 das des vorgenantins ritters vnd seynir gesellin sulche bosheyt vorbas nicht wirt czunemen. Gge czum cadan an der nestin mete- wochn . . . . Burg’meister vnd rotman czum cadan. 18. Den erb’n vnd vorsichtigen burg’meyst’ vnd schepphen czu glocz, eren liben frunden. Vnsirn fruntlichen grus mit libe czu vor. Besunderen libin frunde, NICLOS vogil, vnsir meteburgir, hot vns vorgegebin, das ym petir steyn, euir meteburg’, acht marg ge vor vir tuchir gewandis, dy her ym off sinde Jorgn tag der vorgangen ist, alzo her em 17, 5 clegelich fehlt 6 in ersamkeyt [irsamkeyt S von irresam] vnd in vorgessunge P 7 kowffschatcze S 7f. reyten faren 8f. vnd mit — wedel hot fehlt 11 em] vmme S hrn 12 dem fehlt S wenczlaw fehlt 13 reyten] czyhin S sulch gescheftnisse lehet horn S 14 von — maie- cadan: Kaaden a. Eger stat fehlt 15 das fehlt 16 czu nemen 18 cadan eren libn frunden 18, 1 Uberschrift fehlt groschin S 7 Johans 5 vnsir] euir 6 ge P, 3 grus] dinst 7f. alzo — schuldig ist fehlt
Strana 26
26 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien. debuerat, ut spopondit, querulosis vocibus exposuit obligari. Quare vestram sagacitatem petimus precibus studiosis, prescriptum Petrum opidanum vestrum ad solucionem dicte pecunie inducere et in- 10 formare dignemini, ut idem Nicolaus auiorum fatigacione per amplius cessare valeat et expensis. Datum in Grecz . .. post Can- tate cccc iiij° nostro sigillo. Prothoconsul et consules in Grecz. 19. Honestis et sagacibus viris prothoconsuli et consulibus in Neuen- burg, singularibus suis amicis. Amicabili salutacione premissa. QINGULARES nostri fautores multitudinem turbarum validarum in castro Rabinsteyn et ibidem circumquaque sub intencione nobis 5 incognita moram trahencium litteris suis scripserant nobis omnibus in cautelam et in tutum. Quare in cautelam vobis nichilominus et comodum presentibus scribimus factum id ipsum. Datum Prage proxima quinta feria ante Vocem iocunditatis. Protoconsul et consules Pragenses. 10 20. Honestis et circumspectis viris prothoconsuli et consulibus in Neuenburg, amicis suis amandis. Frequencia salutacionis amice premissa. Fautores et amici diligendi, ICOLAUM Loter hominem circumpressum, per medium dextre s maxille cicatricem habentem notabilem, multa qui nobis et nostris inducebat incommoda, in ciuitate apud vos singulis fori diebus hinc inde fagari scrutamur. Honestatem qua de re vestram diligenti affectu rogamus, Quatinus consideracionem ad eundem 8 obligatum obligari 11 auiorum: Umschweife, proxessualische Umwege, auiarum S 12f. Datum: 30. April 1404 14 Prothoconsuli 19 = Bl. 116r 1f. Neuenburg: Nimburg, vgl. Nr. 1.2 2 suis fehlt 6 morem trahen- 5 rubensteyn S circumquoque S, circum quidem P cia P, maî trahencium S scripserat 7 et (das zweite)] in 8 scribe- id] ad PS 9 Vocem iocunditatis: der fünfte Sonntag nach mus S Ostern (benannt nach dem Meßeingang Jes. 43, 20), unser Rogate Datum: 1. Mai 1404 10 Pragij 20 = Bl. 116r Von hier ab fehlt S 5 hominem] honorem 6 cicatrice notabulem 7 nos singuli 8 scrutare 9 consideracione
26 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien. debuerat, ut spopondit, querulosis vocibus exposuit obligari. Quare vestram sagacitatem petimus precibus studiosis, prescriptum Petrum opidanum vestrum ad solucionem dicte pecunie inducere et in- 10 formare dignemini, ut idem Nicolaus auiorum fatigacione per amplius cessare valeat et expensis. Datum in Grecz . .. post Can- tate cccc iiij° nostro sigillo. Prothoconsul et consules in Grecz. 19. Honestis et sagacibus viris prothoconsuli et consulibus in Neuen- burg, singularibus suis amicis. Amicabili salutacione premissa. QINGULARES nostri fautores multitudinem turbarum validarum in castro Rabinsteyn et ibidem circumquaque sub intencione nobis 5 incognita moram trahencium litteris suis scripserant nobis omnibus in cautelam et in tutum. Quare in cautelam vobis nichilominus et comodum presentibus scribimus factum id ipsum. Datum Prage proxima quinta feria ante Vocem iocunditatis. Protoconsul et consules Pragenses. 10 20. Honestis et circumspectis viris prothoconsuli et consulibus in Neuenburg, amicis suis amandis. Frequencia salutacionis amice premissa. Fautores et amici diligendi, ICOLAUM Loter hominem circumpressum, per medium dextre s maxille cicatricem habentem notabilem, multa qui nobis et nostris inducebat incommoda, in ciuitate apud vos singulis fori diebus hinc inde fagari scrutamur. Honestatem qua de re vestram diligenti affectu rogamus, Quatinus consideracionem ad eundem 8 obligatum obligari 11 auiorum: Umschweife, proxessualische Umwege, auiarum S 12f. Datum: 30. April 1404 14 Prothoconsuli 19 = Bl. 116r 1f. Neuenburg: Nimburg, vgl. Nr. 1.2 2 suis fehlt 6 morem trahen- 5 rubensteyn S circumquoque S, circum quidem P cia P, maî trahencium S scripserat 7 et (das zweite)] in 8 scribe- id] ad PS 9 Vocem iocunditatis: der fünfte Sonntag nach mus S Ostern (benannt nach dem Meßeingang Jes. 43, 20), unser Rogate Datum: 1. Mai 1404 10 Pragij 20 = Bl. 116r Von hier ab fehlt S 5 hominem] honorem 6 cicatrice notabulem 7 nos singuli 8 scrutare 9 consideracione
Strana 27
III. De prothoconsulibus. Nr. 19. 20. 27 geglobit hot, gegulden sulde haben, vnd dy em noch schuldig ist. Bit wir ewir erbirheyt fleyseclich, den selbin Petir, ewir mete- i0 burg’, czu geldunge des oben genanten geldis an czu haldin vnd czu vnd'weisin, alzo das niclos, der oben genannte, nicht vorbas dorvmme czihn dorfte vnd grosse czerunge tragen. Ggr czu grecz an der nestin metewochn noch cantate cccc° iiij°. Burgirmeister vnd rotman czu grecz. 19. Dem Irbirn vnd clugin burg’meist’ vn rotman czur neuenburg, eren sund’lichn frunden. Vnsir fruntlichn grus czu vor. Libn frunde, 5 QUND’LICHE vnse gunner habin vns vor wore wisssenschaft vns czu warnunge vnd schichh heit vorscreibn, das eyn gros volk tuch- tig’ leute off dem hause der Rabinsteyn vnd vm do selbist legin vnd wir doch ere menunge nicht wissen: dorvinb euch czu warnunge vnd czu gemache schreibe wir euch sulche sache. Gge am nestin 10 donnirstage vor vocem Jocunditatis cecc° iiij°. Burg’meister vnd rotmanne czu prage. 20. Dem Irbirn vnd weisen burgirmeist’ vnd rotmanne czur neuen- burg, eren libn frunden. Stetekyt fruntliches grus czu vor. Libin gunner vnd frunde, DYN ned' gedrukt’ knecht mit eyn' merklich’ narbe durch den rechten backen, genant..., der vns vnd den vnsirn gros vngemach geton hot, den habe wir dirfarn alle marktage czu euch vmme lofin. Bit wir euch fleisseclich m’rkunge off yn czu habin 10 czu vor geldunge fehlt 11 an czu 11f. vorbas czihn: weitere ge- richtliche Schritte tun, appellieren 13 cccco 19, 4f. frund vnd sunderlich usw. 6 vorscreibn: Part. Prät. (vorschre- 8 merunge S 9 schreibe nach durch- 7 huse rubensteyn S ben S) strichenem screibe 20, 5 ned"] weds 8 yn] eyn
III. De prothoconsulibus. Nr. 19. 20. 27 geglobit hot, gegulden sulde haben, vnd dy em noch schuldig ist. Bit wir ewir erbirheyt fleyseclich, den selbin Petir, ewir mete- i0 burg’, czu geldunge des oben genanten geldis an czu haldin vnd czu vnd'weisin, alzo das niclos, der oben genannte, nicht vorbas dorvmme czihn dorfte vnd grosse czerunge tragen. Ggr czu grecz an der nestin metewochn noch cantate cccc° iiij°. Burgirmeister vnd rotman czu grecz. 19. Dem Irbirn vnd clugin burg’meist’ vn rotman czur neuenburg, eren sund’lichn frunden. Vnsir fruntlichn grus czu vor. Libn frunde, 5 QUND’LICHE vnse gunner habin vns vor wore wisssenschaft vns czu warnunge vnd schichh heit vorscreibn, das eyn gros volk tuch- tig’ leute off dem hause der Rabinsteyn vnd vm do selbist legin vnd wir doch ere menunge nicht wissen: dorvinb euch czu warnunge vnd czu gemache schreibe wir euch sulche sache. Gge am nestin 10 donnirstage vor vocem Jocunditatis cecc° iiij°. Burg’meister vnd rotmanne czu prage. 20. Dem Irbirn vnd weisen burgirmeist’ vnd rotmanne czur neuen- burg, eren libn frunden. Stetekyt fruntliches grus czu vor. Libin gunner vnd frunde, DYN ned' gedrukt’ knecht mit eyn' merklich’ narbe durch den rechten backen, genant..., der vns vnd den vnsirn gros vngemach geton hot, den habe wir dirfarn alle marktage czu euch vmme lofin. Bit wir euch fleisseclich m’rkunge off yn czu habin 10 czu vor geldunge fehlt 11 an czu 11f. vorbas czihn: weitere ge- richtliche Schritte tun, appellieren 13 cccco 19, 4f. frund vnd sunderlich usw. 6 vorscreibn: Part. Prät. (vorschre- 8 merunge S 9 schreibe nach durch- 7 huse rubensteyn S ben S) strichenem screibe 20, 5 ned"] weds 8 yn] eyn
Strana 28
28 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien. habere dignemini nostram ad presenciam vinculis ipsum cautissimis 1o vinciendo, pro quo in amplioribus vobis famulari stringamur. Datum in Grecz dominica die Vocem iocunditatis cecc° iiij" nostro sub sigillo. Prothoconsul et consules in Grecz. 21. Honestis et prudentibus viris consulibus in Sweydenicz, fautoribus suis singularibus et amicis. Amice salutis optatu premisso. Fautores nostri karissimi, AMULUM quendam incendiarium vestrum pro nunc vestris in- s clusum carceribus longis temporibus in tocius terre periculum societatem habuisse nephandam cognouimus: quare fautores nostros indubios sedule deprecamur, Quatinus ad terre pacem et comodum ipsum ad recognicionem preuate sue societatis maliuole disponi velitis ac pelli. Datum in Frankensteyn secunda feria proxima 1o post Iocunditatis etc. cccc° iiij°. Consules in Frankinsteyn. XXIV. Do 22. Valido Iohanni Czovtin, heredi in Turnaw. Amicabili salutacione premissa. UIA illustrissimus princeps dominus Wenczeslaus, rex Bohemie, dominus noster, omnibus et singulis baronibus, militibus 22. Notandum: ut prius dictum est in datis personarum secu- larium scribitur dies ferie et non mensis. Auf Bl. 118r heißt es: Notandum: in litteris ad laycos notarius debet scribere in dato litte- rarum diem alicuius festi, ut premissum est in formis de ciuitatibus, sed in litteris ad personas litteratos in dato debet scribere diem mensis, ut patuit in forma precedenti et in sequentibus formis patebit. 12 Datum: 4. Mai 21 = Bl. 116v 3 amica 5 incendiarium] intendamur 7 societatem] sociate nephandum cognouimus: logisch Schluß des Vordersatzes, daher 9 preuate — prefate Tardus, s.zu 12, 5 8 indubius terra et] ut 10f. post proxima post Datum: 5. Mai 1404 22 = Bl. 140" 1 validi t�naw P: Tarnau bei Schweidnitz? Entfernter 4 dominus fehlt T. bei Frankenstein, bei Ottmachau, Turnau bei Gitschin
28 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien. habere dignemini nostram ad presenciam vinculis ipsum cautissimis 1o vinciendo, pro quo in amplioribus vobis famulari stringamur. Datum in Grecz dominica die Vocem iocunditatis cecc° iiij" nostro sub sigillo. Prothoconsul et consules in Grecz. 21. Honestis et prudentibus viris consulibus in Sweydenicz, fautoribus suis singularibus et amicis. Amice salutis optatu premisso. Fautores nostri karissimi, AMULUM quendam incendiarium vestrum pro nunc vestris in- s clusum carceribus longis temporibus in tocius terre periculum societatem habuisse nephandam cognouimus: quare fautores nostros indubios sedule deprecamur, Quatinus ad terre pacem et comodum ipsum ad recognicionem preuate sue societatis maliuole disponi velitis ac pelli. Datum in Frankensteyn secunda feria proxima 1o post Iocunditatis etc. cccc° iiij°. Consules in Frankinsteyn. XXIV. Do 22. Valido Iohanni Czovtin, heredi in Turnaw. Amicabili salutacione premissa. UIA illustrissimus princeps dominus Wenczeslaus, rex Bohemie, dominus noster, omnibus et singulis baronibus, militibus 22. Notandum: ut prius dictum est in datis personarum secu- larium scribitur dies ferie et non mensis. Auf Bl. 118r heißt es: Notandum: in litteris ad laycos notarius debet scribere in dato litte- rarum diem alicuius festi, ut premissum est in formis de ciuitatibus, sed in litteris ad personas litteratos in dato debet scribere diem mensis, ut patuit in forma precedenti et in sequentibus formis patebit. 12 Datum: 4. Mai 21 = Bl. 116v 3 amica 5 incendiarium] intendamur 7 societatem] sociate nephandum cognouimus: logisch Schluß des Vordersatzes, daher 9 preuate — prefate Tardus, s.zu 12, 5 8 indubius terra et] ut 10f. post proxima post Datum: 5. Mai 1404 22 = Bl. 140" 1 validi t�naw P: Tarnau bei Schweidnitz? Entfernter 4 dominus fehlt T. bei Frankenstein, bei Ottmachau, Turnau bei Gitschin
Strana 29
III. De prothoconsulibus. Nr. 21. XXIV. De clientibus. Nr. 22. 29 vnd yn czu vnsir czukunft in ewirn bandin vesticlich czu behaldin, 10 das wer vm euch steteclich wellin vordynen. Ggr czu grecz am suntage vocem Jocunditatis. Burg'meist' vn rotman czu grecz. 21. Dem Irb’n vnd clugen rotmannen czur sweidenicz, eren sund’- lichen gunnern vnd frunden. Begerlichkeyt fruntliches grus czu vor. Allirlipstn gunnern, 5 ER knecht, ew’ burner, d’ in ewirn bandin siczt, alz man spricht, hot eyne bose geselschaft lange czyt czu schadn den landin ym gehaldin. Bitte w’ euch, vnsir libn gunn’, das er durch frede vnd gemach der lande den selbin knecht off bekentnisse seyner geselschaft wellit losen vorsuchn. Ggr czu franckinsteyn am nestin 10 montage noch vocem Jocunditatis cccc° iiij°. Rotmanne czu franckinsteyn. clientibus. 22. Dem tochtigen knechte hannus czobtn, erbhr’n czu thurnaw. Meyn fruntlichen grus zcu vor. JEN der allirdurchleutirst’ furste, h' wenczlau, konig czu behem, vns' h're, ... lantherren, rittern vnd knechten ym 21. Ecce quomodo illa clausula teutunica, scilicet dem selbin knechte of bekentnisse' etc. solummodo in sensu seu sentencia et non secundum precisam exposicionem terminorum latinarum litterarum con- venit cum ista clausula latina, scilicet ad recognicionem dicte sue socie- tatis maliuole' etc. Racio est quia communis vsus tenet in teutunico sic causa exprimendi, et hoc eciam dixit notabile prius [oben zu Nr. 1 S. 4, quod quilibet notarius considerat diligenter. 21, 5 Der] dem burner: Brandstifter 7 ym] yn fredis: vgl. durch frede des landes 12, 12. Oder durch fredis wille (s. 15, 8f.; 27, 7)? 22, 3 allirdurchleutirst’: vom Adjektiv durchlûter oder vom Partixip durch- liutert, vgl. xu 26, 3.8 4 ... lantherren] h leuthirren
III. De prothoconsulibus. Nr. 21. XXIV. De clientibus. Nr. 22. 29 vnd yn czu vnsir czukunft in ewirn bandin vesticlich czu behaldin, 10 das wer vm euch steteclich wellin vordynen. Ggr czu grecz am suntage vocem Jocunditatis. Burg'meist' vn rotman czu grecz. 21. Dem Irb’n vnd clugen rotmannen czur sweidenicz, eren sund’- lichen gunnern vnd frunden. Begerlichkeyt fruntliches grus czu vor. Allirlipstn gunnern, 5 ER knecht, ew’ burner, d’ in ewirn bandin siczt, alz man spricht, hot eyne bose geselschaft lange czyt czu schadn den landin ym gehaldin. Bitte w’ euch, vnsir libn gunn’, das er durch frede vnd gemach der lande den selbin knecht off bekentnisse seyner geselschaft wellit losen vorsuchn. Ggr czu franckinsteyn am nestin 10 montage noch vocem Jocunditatis cccc° iiij°. Rotmanne czu franckinsteyn. clientibus. 22. Dem tochtigen knechte hannus czobtn, erbhr’n czu thurnaw. Meyn fruntlichen grus zcu vor. JEN der allirdurchleutirst’ furste, h' wenczlau, konig czu behem, vns' h're, ... lantherren, rittern vnd knechten ym 21. Ecce quomodo illa clausula teutunica, scilicet dem selbin knechte of bekentnisse' etc. solummodo in sensu seu sentencia et non secundum precisam exposicionem terminorum latinarum litterarum con- venit cum ista clausula latina, scilicet ad recognicionem dicte sue socie- tatis maliuole' etc. Racio est quia communis vsus tenet in teutunico sic causa exprimendi, et hoc eciam dixit notabile prius [oben zu Nr. 1 S. 4, quod quilibet notarius considerat diligenter. 21, 5 Der] dem burner: Brandstifter 7 ym] yn fredis: vgl. durch frede des landes 12, 12. Oder durch fredis wille (s. 15, 8f.; 27, 7)? 22, 3 allirdurchleutirst’: vom Adjektiv durchlûter oder vom Partixip durch- liutert, vgl. xu 26, 3.8 4 ... lantherren] h leuthirren
Strana 30
30 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien. et clientibus terre Swedeniczensis ad proximam dominicam post s festum Iohannis Baptiste ad ciuitatem Swedeniczensem congregari da audiendum intencionem suam regia preceperat maiestate, vos intimo requiro precatu, Quatinus vnum equum de melioribus vestris cum vno balistario concedere non denegetis. Nam oportunis tem- poribus in equali seu multum maiori modo tunc vos nullo dimittam. 10 Datum Pilauie proxima tercia feria post Viti cccc° iiij" sub meo sigillo. Nicolaus Czirnaw, heres in Golaw. 23. Honesto et valido Ieskoni de Tripicz, heredi in Belaw. Seruiciis amica cum salute. lesko karissime, UAM plurimos accipitres nunc habes, audiui. Subplico quam ob rem tue dileccioni ex intimo cordis affectu, vnum mihi pre- 5 sencium dirigi accipitrum talium cum latore. Datum in Gredis proxima quarta feria post Viti cccc iiij" sub meo sigillo. Ienlinus Veczaw, heres in Gredis. 7 suam] quam 5f. Sonntag nach Johannis 1404: 29. Juni perce- perat 9 denegitis 10 equale 11 Datum: 17. Juni 1404 pilauie] polonie P: Peilau, Kreis Reichenbach, Schlesien. 13 Nicolaus: nach der golaw Guhlau, bes Glosse xu 23, unten S. 31 wäre Nicolinus xu erwarten Reichenbach, entfernter das bei Schweidnitx. 1 Honestis et validis Ieskoni heredi de trip icz 28 = Bl. 141r relaw P: wahrscheinlich Bela, Jagdschloß in der Willme (Dominium Forst von Türpitz, Kr. Strehlen) 4 plurimus accipites 5 affecto 6 accipeterrum Gredis Gräditz südöstlich von Schweidnitz 7 Datum: 18. Juni 1404 Iawlinus P: emendirt mit Hilfe der Glosse, die aber auch Ienchelinus zuzu- lassen scheint
30 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien. et clientibus terre Swedeniczensis ad proximam dominicam post s festum Iohannis Baptiste ad ciuitatem Swedeniczensem congregari da audiendum intencionem suam regia preceperat maiestate, vos intimo requiro precatu, Quatinus vnum equum de melioribus vestris cum vno balistario concedere non denegetis. Nam oportunis tem- poribus in equali seu multum maiori modo tunc vos nullo dimittam. 10 Datum Pilauie proxima tercia feria post Viti cccc° iiij" sub meo sigillo. Nicolaus Czirnaw, heres in Golaw. 23. Honesto et valido Ieskoni de Tripicz, heredi in Belaw. Seruiciis amica cum salute. lesko karissime, UAM plurimos accipitres nunc habes, audiui. Subplico quam ob rem tue dileccioni ex intimo cordis affectu, vnum mihi pre- 5 sencium dirigi accipitrum talium cum latore. Datum in Gredis proxima quarta feria post Viti cccc iiij" sub meo sigillo. Ienlinus Veczaw, heres in Gredis. 7 suam] quam 5f. Sonntag nach Johannis 1404: 29. Juni perce- perat 9 denegitis 10 equale 11 Datum: 17. Juni 1404 pilauie] polonie P: Peilau, Kreis Reichenbach, Schlesien. 13 Nicolaus: nach der golaw Guhlau, bes Glosse xu 23, unten S. 31 wäre Nicolinus xu erwarten Reichenbach, entfernter das bei Schweidnitx. 1 Honestis et validis Ieskoni heredi de trip icz 28 = Bl. 141r relaw P: wahrscheinlich Bela, Jagdschloß in der Willme (Dominium Forst von Türpitz, Kr. Strehlen) 4 plurimus accipites 5 affecto 6 accipeterrum Gredis Gräditz südöstlich von Schweidnitz 7 Datum: 18. Juni 1404 Iawlinus P: emendirt mit Hilfe der Glosse, die aber auch Ienchelinus zuzu- lassen scheint
Strana 31
XXIV. De clientibus. Nr. 23. 31 5 lande czur sweydenicz off den nestin suntag noch sinde Jhohannis tag des teufers von konniclecht’ mechte czur sweydenicz yn dy stat czu horn seyne meynunge hot czusammene losin gebiten, Bit ich euch mit allim fleise mir ewir bestn pherde eyns mit eyme schoczczen czu leyen, wen ich euch yn eyme sulche ad’ grussr’n, 10 wen is sich gebort, nicht wil losin. Gge czu pilaw am nestin dinstage noch sinde veicz tage cccc° iiij° vnd’ Inge. Nickil czirnaw, erbh're czu golaw. 23. Dem Irb’n vnd tuchtigen knechte Jeskon von trepicz, erbh’rn czur belaw. Meyn dinst vnd fruntschaft czu vor. Liber Jesko, U host vil habiche, alz ich hore. Dorvmme bete ich dich, mir der selbin habichn eynen mit dem briffczeger czu sendin. Ggr czu gradis an der nesten metewochn noch sinde veicz tag cccc° iiij° vnds meym Inge. Jenlin beczaw, herbh're czu gradis. 23. Nota: nomina talium clientum sicud et multum in wlgari vsitata, debent poni in propria forma in litteris Theutunicis. Exem- plum ut: nickil, jesko, jenlin. Et in litteris latinis debent fingi nomina latina secundum aliam formam quam propria sua in latina dicta. Exemplum ut : nickel nicolinus, Ienchelin Ienchelinus, aut Iesko Ieskonis, aut bartusch bartuscho. Sed si forma staret hannus, petir [Iesko Hs.], Cunrat, tunc in latino debent esse nomina ficta latina, exemplum ut: Iohannes, petrus, conradus. 23, 6 briff czeger
XXIV. De clientibus. Nr. 23. 31 5 lande czur sweydenicz off den nestin suntag noch sinde Jhohannis tag des teufers von konniclecht’ mechte czur sweydenicz yn dy stat czu horn seyne meynunge hot czusammene losin gebiten, Bit ich euch mit allim fleise mir ewir bestn pherde eyns mit eyme schoczczen czu leyen, wen ich euch yn eyme sulche ad’ grussr’n, 10 wen is sich gebort, nicht wil losin. Gge czu pilaw am nestin dinstage noch sinde veicz tage cccc° iiij° vnd’ Inge. Nickil czirnaw, erbh're czu golaw. 23. Dem Irb’n vnd tuchtigen knechte Jeskon von trepicz, erbh’rn czur belaw. Meyn dinst vnd fruntschaft czu vor. Liber Jesko, U host vil habiche, alz ich hore. Dorvmme bete ich dich, mir der selbin habichn eynen mit dem briffczeger czu sendin. Ggr czu gradis an der nesten metewochn noch sinde veicz tag cccc° iiij° vnds meym Inge. Jenlin beczaw, herbh're czu gradis. 23. Nota: nomina talium clientum sicud et multum in wlgari vsitata, debent poni in propria forma in litteris Theutunicis. Exem- plum ut: nickil, jesko, jenlin. Et in litteris latinis debent fingi nomina latina secundum aliam formam quam propria sua in latina dicta. Exemplum ut : nickel nicolinus, Ienchelin Ienchelinus, aut Iesko Ieskonis, aut bartusch bartuscho. Sed si forma staret hannus, petir [Iesko Hs.], Cunrat, tunc in latino debent esse nomina ficta latina, exemplum ut: Iohannes, petrus, conradus. 23, 6 briff czeger
Strana 32
32 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien. XXV. De 24. Honesto et strennuo militi, domino Conrado Schoneich, heredi in Stolcz. Seruiciis indefessis cum salute. UIA bona Kunczlini Stok iam defuncti ad Bernhardum fratrem suum successerunt iuxta iura provincialia atque terre statuta, vestram igitur rogito amiciciam precibus affectuosis, Quatinus iusticie causa prefato Bernhardo heredibusque suis iuribus ipsis, quibus defunctus iste possedit ac habuit, prefata bona succedere pacifice permittatis. Datum in Golaw proxima quarta feria post Viti ccce iiij meo sub sigillo. Petrus Reym miles, heres in Proczan. 25. Honesto et forti militi, domino Nicolao Bes, heredi in Tincz. Seruiciis omni cum promptitudine premissis. Domine Nicolae, (ORAM consulibus Wratislauiensibus validis Iohannes de Kinast, socerus meus, in quibusdam causis accusatus sine treugarum constitucione pro parte certa negociorum suorum non audet ipsam introyre ciuitatem. Precibus igitur rogito vos studiosis, Quatinus ad proximam sextam (feriam) ad eos una mecum dignemini equi- tare. .. . Datum in Policz quinta feria proxima post Viti cecc" iiij meo sub sigillo. 10 . . . . . . . . . . . . . . 24. Notandum: isti scribunt circa merita ista nomina: honestus, 24 = Bl. 141v 1 milito 2 Stolcz Stolz östlich von Frankenstein 6 amiciciam fehlt 7 iuribus] viribus 4 Kuncz limstok 5 statura 8 possidet 9 Golaw vgl. Nr. 22, 13 9f. Datum: 18. Juni 1404 11 Proczan Protzan nördlich von Frankenstein 25 = Bl. 1421 1 bes: der Name häufig belegt Cod. dipl. Siles. VI. Tincz: wohl Tinz (Groß- und (Register s. v.) für das Gebiet von Oppeln 5 socerius Klein-Tinz) an der großen Lohe, nordwestlich von Strehlen 8 sexta feriam fehlt vnum 8f. equitare dignemini 9 policz Politz in Böhmen, am Sidwestabhang der Heuscheuer Datum: 19. Juni 1404
32 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien. XXV. De 24. Honesto et strennuo militi, domino Conrado Schoneich, heredi in Stolcz. Seruiciis indefessis cum salute. UIA bona Kunczlini Stok iam defuncti ad Bernhardum fratrem suum successerunt iuxta iura provincialia atque terre statuta, vestram igitur rogito amiciciam precibus affectuosis, Quatinus iusticie causa prefato Bernhardo heredibusque suis iuribus ipsis, quibus defunctus iste possedit ac habuit, prefata bona succedere pacifice permittatis. Datum in Golaw proxima quarta feria post Viti ccce iiij meo sub sigillo. Petrus Reym miles, heres in Proczan. 25. Honesto et forti militi, domino Nicolao Bes, heredi in Tincz. Seruiciis omni cum promptitudine premissis. Domine Nicolae, (ORAM consulibus Wratislauiensibus validis Iohannes de Kinast, socerus meus, in quibusdam causis accusatus sine treugarum constitucione pro parte certa negociorum suorum non audet ipsam introyre ciuitatem. Precibus igitur rogito vos studiosis, Quatinus ad proximam sextam (feriam) ad eos una mecum dignemini equi- tare. .. . Datum in Policz quinta feria proxima post Viti cecc" iiij meo sub sigillo. 10 . . . . . . . . . . . . . . 24. Notandum: isti scribunt circa merita ista nomina: honestus, 24 = Bl. 141v 1 milito 2 Stolcz Stolz östlich von Frankenstein 6 amiciciam fehlt 7 iuribus] viribus 4 Kuncz limstok 5 statura 8 possidet 9 Golaw vgl. Nr. 22, 13 9f. Datum: 18. Juni 1404 11 Proczan Protzan nördlich von Frankenstein 25 = Bl. 1421 1 bes: der Name häufig belegt Cod. dipl. Siles. VI. Tincz: wohl Tinz (Groß- und (Register s. v.) für das Gebiet von Oppeln 5 socerius Klein-Tinz) an der großen Lohe, nordwestlich von Strehlen 8 sexta feriam fehlt vnum 8f. equitare dignemini 9 policz Politz in Böhmen, am Sidwestabhang der Heuscheuer Datum: 19. Juni 1404
Strana 33
XXV. De militibus. Nr. 24. 25. 33 militibus. 24. Dem Irbirn vnd strengin ritt’n, h’rn conrad Schoneiche, erbh’rn czum stolcz. Fruntlichen grus vnd vnuordrussen dinst czu vor, Y guter kunczil stoks, der tot ist, an bernhart, seyn brud', noch des landis recht vn gewonheiten seyn gesturbin vnd ge- vallin. Dorvmme bit w’ ewir fruntschaft beg’lichn, das eir durch rechtin willen dy selbin gut alzo zy vesessin sint, jn eren rechtn an den selbn bernhart vnd an seyne erbi gerulich komen (irlau- bit). Ggr czu golaw an der nestn metewochn noch uiti cccc° iiij" 1o vnd' meyme Ingr. Petir heseler, ritt’, herbh’re zcu pracan. 25. Dem Irb‘n vnd strengin rittirn, h'rn niclos bes, herbh're czu tincz. Meyn dinst (mit) allir bereytikeit zcu vor. Liber niclos, ANNUS von kinast, meyn swog’, ist vor den Rotmannen zcu breczlaw in etlichi sachn besagit, dorvmb h’ nicht tar ane frede in seynë gescheftnissen in dy stat reythi, dorvmb bit ich euch fleisseclich, das er off den nestin freitag myt mir zcu yn wellet reytn; wen wir in deme frede irwerbn, zo wel wir se an beyden teilen vmb alle sachn fruntlichn berichtn. Ggr czu policz am dornstage noch uiti cecc° iiij vnd' Ingr. 10 Segemunt rogewicz, h'rbh re ezu policz. strennuus', fortis, robustus', bellicosus et in salutacione: amici- ciam', servicium', amorem' etc. secundum affectum eorum. 7 vesessin = besessin, vgl. 22a, I 6 w‘ euch ewir 24, 4 an] vn 8 gerulich Czovtin = 22b, 1 czobtn; 23a, 8 Veczaw = 23b, 9 beczaw Klapper, gemlich P 2 1 tincz] belaw 2 mit fehlt 4 von] vnd vor den] worden 7 yn] ym 8 in deme adverbial, im denne Voigt
XXV. De militibus. Nr. 24. 25. 33 militibus. 24. Dem Irbirn vnd strengin ritt’n, h’rn conrad Schoneiche, erbh’rn czum stolcz. Fruntlichen grus vnd vnuordrussen dinst czu vor, Y guter kunczil stoks, der tot ist, an bernhart, seyn brud', noch des landis recht vn gewonheiten seyn gesturbin vnd ge- vallin. Dorvmme bit w’ ewir fruntschaft beg’lichn, das eir durch rechtin willen dy selbin gut alzo zy vesessin sint, jn eren rechtn an den selbn bernhart vnd an seyne erbi gerulich komen (irlau- bit). Ggr czu golaw an der nestn metewochn noch uiti cccc° iiij" 1o vnd' meyme Ingr. Petir heseler, ritt’, herbh’re zcu pracan. 25. Dem Irb‘n vnd strengin rittirn, h'rn niclos bes, herbh're czu tincz. Meyn dinst (mit) allir bereytikeit zcu vor. Liber niclos, ANNUS von kinast, meyn swog’, ist vor den Rotmannen zcu breczlaw in etlichi sachn besagit, dorvmb h’ nicht tar ane frede in seynë gescheftnissen in dy stat reythi, dorvmb bit ich euch fleisseclich, das er off den nestin freitag myt mir zcu yn wellet reytn; wen wir in deme frede irwerbn, zo wel wir se an beyden teilen vmb alle sachn fruntlichn berichtn. Ggr czu policz am dornstage noch uiti cecc° iiij vnd' Ingr. 10 Segemunt rogewicz, h'rbh re ezu policz. strennuus', fortis, robustus', bellicosus et in salutacione: amici- ciam', servicium', amorem' etc. secundum affectum eorum. 7 vesessin = besessin, vgl. 22a, I 6 w‘ euch ewir 24, 4 an] vn 8 gerulich Czovtin = 22b, 1 czobtn; 23a, 8 Veczaw = 23b, 9 beczaw Klapper, gemlich P 2 1 tincz] belaw 2 mit fehlt 4 von] vnd vor den] worden 7 yn] ym 8 in deme adverbial, im denne Voigt
Strana 34
34 Lateinisch-deutsche Muster für Laienbriefe. XXVI. De 26. Nobili viro domino Iohanni de Donyn, fautori nostro sincere dilecto. Singulis complacenciam et honorem augentibus prenotatis. UIA illustres egregii nobiles strennui ac validi principes, comites, barones et milites et clientes prefulgidis amictibus, baltheis insignibus, armis irradiantibus, caballis atque ceteris militaribus 5 dominorum clenodiis ad proximam dominicam post festum beati Iacobi in ciuitate Wratislauie vnanimiter constituti coram syrenis- simo principe domino Wenczeslao, Bohemorum rege, hastiludia, turnamenta cum coreis nobilium illac exercebunt dominarum, qui- bus personam vestram tota vi mentis pro nunc tunc interesse 19 cupisco. Datum in Sunnenberg castro proxima sexta feria ante festum Iohannis baptiste cccc° iiij° sub nostro sigillo. Bernhardus de Bebirsteyn in Zonnenburg. 27. Generoso viro domino Bernhardo de Bebirsteyn, amico nostro fauoroso. Ad quevis beneplacita voluntate premissa. Generose domine et fautor noster karissime, ULLA causa meriti preuianti per villas nostras commessales 5 domini Hermanni de Hennenberg res omnes et singulas nostro- rum abstulerant subditorum. Quare non illa solaciorum solempnia 26. Notandum: illi sunt in medio statu et scribunt inter se talia adiectiua circa merita: nobilis, generosus, venustus', elegans et in salutacione scribunt: complacenciam' uel voluntatem ad queuis beneplacita' et aliquando amiciciam amorem seruicium secundum 26 = Bl. 142v 3 nobilis 4 pro fulgidis 5 coballis 6f. Datum: 7 Wratpe constituti: Auslassung des Hilfsverbum (erunt) 27. Juli 1404 8 rege] regem wie öfter. 9 excercerant dominarum] dnarum 9f. quibus im Nachsatxanfang = iis 11 Sunnenberg Sonnenberg, westlich von Falkenberg an der Neisse 11f. Datum: 20. Juni 1404 27 = Bl. 143. 3 beneplacitum 4 fautur commessales = commensales 6 domine Hermanne 5 nostras] vestras 7 illa] illac
34 Lateinisch-deutsche Muster für Laienbriefe. XXVI. De 26. Nobili viro domino Iohanni de Donyn, fautori nostro sincere dilecto. Singulis complacenciam et honorem augentibus prenotatis. UIA illustres egregii nobiles strennui ac validi principes, comites, barones et milites et clientes prefulgidis amictibus, baltheis insignibus, armis irradiantibus, caballis atque ceteris militaribus 5 dominorum clenodiis ad proximam dominicam post festum beati Iacobi in ciuitate Wratislauie vnanimiter constituti coram syrenis- simo principe domino Wenczeslao, Bohemorum rege, hastiludia, turnamenta cum coreis nobilium illac exercebunt dominarum, qui- bus personam vestram tota vi mentis pro nunc tunc interesse 19 cupisco. Datum in Sunnenberg castro proxima sexta feria ante festum Iohannis baptiste cccc° iiij° sub nostro sigillo. Bernhardus de Bebirsteyn in Zonnenburg. 27. Generoso viro domino Bernhardo de Bebirsteyn, amico nostro fauoroso. Ad quevis beneplacita voluntate premissa. Generose domine et fautor noster karissime, ULLA causa meriti preuianti per villas nostras commessales 5 domini Hermanni de Hennenberg res omnes et singulas nostro- rum abstulerant subditorum. Quare non illa solaciorum solempnia 26. Notandum: illi sunt in medio statu et scribunt inter se talia adiectiua circa merita: nobilis, generosus, venustus', elegans et in salutacione scribunt: complacenciam' uel voluntatem ad queuis beneplacita' et aliquando amiciciam amorem seruicium secundum 26 = Bl. 142v 3 nobilis 4 pro fulgidis 5 coballis 6f. Datum: 7 Wratpe constituti: Auslassung des Hilfsverbum (erunt) 27. Juli 1404 8 rege] regem wie öfter. 9 excercerant dominarum] dnarum 9f. quibus im Nachsatxanfang = iis 11 Sunnenberg Sonnenberg, westlich von Falkenberg an der Neisse 11f. Datum: 20. Juni 1404 27 = Bl. 143. 3 beneplacitum 4 fautur commessales = commensales 6 domine Hermanne 5 nostras] vestras 7 illa] illac
Strana 35
XXVI. De baronibus. Nr. 26. 27. 35 baronibus. 26. Dem wolgebornë manne h’rn hannus von donyn, vnserm liebin gunnern. Vnsir behegelichkeyt mit merunge der eren (czu vor). Y irleuchtirsteyn, wol gebornen edelen strengin vnd tuchtigen fursten, grophen vnd lanth’rn, ritth’rn vnd knechten mit erem edelë gewande vnd harnisch, rassern vnd mit and’rn rittirlichn kleynoden off den nesten suntag noch sinde Jacobi tag czu breslo in der stat seyn werdn mit enand' vnd vor dem allirleuttersteyn fursten, h’rn wenczlaw, konige zcu behem stechn, turnyrin vbin to werdi vnd mit edelin frauwn do selbist frolichn tanczen und wir euch dabey czu seyn von gancem herczem begeren. Ggr zcu zon- nenberg. Bernhard von bebirsteyn, h‘re zcu zonnenberg. 27. Dem wolgebornë manne h’rn bernhard von bebirsteyn, vnsir frunthlichn gunner. Vnsir gutin willen zcu allir behegelichkeyt czu vor. 5 Edeler h’re, RN hanns von hennenberg hofegesinde habn an alle vordinte sachn in vns’rn dorfferen vnsir vnd'sessin alle eir gut ge- nomen vnd wek gefurt. Durch des wille wir czu sulchn freudin quod res inter se ipsos se habent et ponunt se in plurali sicud cetere persone medii status. 27. Notandum: baronibus non additur hoc nomen heres' sicud militibus, sed hoc complexum: dominus in sonnenberg uel consimile, quia vicinantur principibus, licet non omnino, et ideo principes] non sunt cum eis in eodem statu, sed supremo. 26, 3 menunge 4 irleuchtirsteyn: Vermischung der Stämme leuchten und leutern; vgl. auch xu 22, 3; 26, 8 7 Johanstag 8 illirleuttersteyn P: dem allerlautersten' oder dem allererläutertsten’ 10 frauwn] fraudn 27, 1 volgebornen 6 alle] an alle
XXVI. De baronibus. Nr. 26. 27. 35 baronibus. 26. Dem wolgebornë manne h’rn hannus von donyn, vnserm liebin gunnern. Vnsir behegelichkeyt mit merunge der eren (czu vor). Y irleuchtirsteyn, wol gebornen edelen strengin vnd tuchtigen fursten, grophen vnd lanth’rn, ritth’rn vnd knechten mit erem edelë gewande vnd harnisch, rassern vnd mit and’rn rittirlichn kleynoden off den nesten suntag noch sinde Jacobi tag czu breslo in der stat seyn werdn mit enand' vnd vor dem allirleuttersteyn fursten, h’rn wenczlaw, konige zcu behem stechn, turnyrin vbin to werdi vnd mit edelin frauwn do selbist frolichn tanczen und wir euch dabey czu seyn von gancem herczem begeren. Ggr zcu zon- nenberg. Bernhard von bebirsteyn, h‘re zcu zonnenberg. 27. Dem wolgebornë manne h’rn bernhard von bebirsteyn, vnsir frunthlichn gunner. Vnsir gutin willen zcu allir behegelichkeyt czu vor. 5 Edeler h’re, RN hanns von hennenberg hofegesinde habn an alle vordinte sachn in vns’rn dorfferen vnsir vnd'sessin alle eir gut ge- nomen vnd wek gefurt. Durch des wille wir czu sulchn freudin quod res inter se ipsos se habent et ponunt se in plurali sicud cetere persone medii status. 27. Notandum: baronibus non additur hoc nomen heres' sicud militibus, sed hoc complexum: dominus in sonnenberg uel consimile, quia vicinantur principibus, licet non omnino, et ideo principes] non sunt cum eis in eodem statu, sed supremo. 26, 3 menunge 4 irleuchtirsteyn: Vermischung der Stämme leuchten und leutern; vgl. auch xu 22, 3; 26, 8 7 Johanstag 8 illirleuttersteyn P: dem allerlautersten' oder dem allererläutertsten’ 10 frauwn] fraudn 27, 1 volgebornen 6 alle] an alle
Strana 36
36 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien. dominorum introibimus, aduersus sed raptores ipsos omni diligencia totaque potencia extendere proponimus gladium vlcionis. Datum in castro Lichtenberg proxima vj feria ante Iohannis baptiste cccc"iiij°. 10 Leutoldus de Nirwerlde, dominus Pheumse. 28. Generoso viro domino Bernhardo de Bebirsteyn, amico nostro fauoroso. Premissis omnibus amorem augentibus et honorem. QUIA multa ferarum genera in montibus siluarum nostrarum hinc inde lustrancium existere de venatoribus nostris audiui- mus, vos igitur fautorem nostrum, in gaudio semper quo fruimur, attencius rogitamus, Quatinus cum canibus vnaque cum venatore vestro cras ad prandium in Zunnenberg castro sitis constituti, quia tunc tempus in recreacione temporali deducentes solempniter diuersa genera siluestrium hinc inde fugando acquassabimus bestia- 10 rum. Datum in Carpensteyn proxima sexta feria ante Iohannis baptiste cccc iiij. Wilhelmus de carpensteyn, dominus de donyn. XXVII. De 29. Egregio viro domino Theodrico de Anhalt, comiti Hennebergensi, fautori nostro sincere dilecto. Voluntatibus ad quevis beneplacita preparatis. Nobilis fautor noster sincerissime, X vnione mutua inter nos pactis decentibus rite impressis terra 5 nostra uigeret nec non suis fructibus turgeret habundanter. 8 adversos 10 Lichtenberg nordnordwestlich von Grottkau Datum: 20. Juni 1404 11 pheumse: xum Namen vgl. Nr. 7a. 1. 2 fehlt 4 genera] generaliter 28 = Bl. 144r nostrarum] vestrarum 5 hinc inde] sint In nostris] vestris 6 nostrum] nostro 7 vnaque] vna 8 Zunnenberg vgl. Nr. 26, 11 9 creacione 10 genera] 11 Carpenstein bei Landeck, Grafschaft Glatz. generaliter Datum wie Nr. 27 29 = Bl. 144. 5 vnione] vimoê ut non turgeret] trugerat habundenter impressis] premissis 6 uigeat
36 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien. dominorum introibimus, aduersus sed raptores ipsos omni diligencia totaque potencia extendere proponimus gladium vlcionis. Datum in castro Lichtenberg proxima vj feria ante Iohannis baptiste cccc"iiij°. 10 Leutoldus de Nirwerlde, dominus Pheumse. 28. Generoso viro domino Bernhardo de Bebirsteyn, amico nostro fauoroso. Premissis omnibus amorem augentibus et honorem. QUIA multa ferarum genera in montibus siluarum nostrarum hinc inde lustrancium existere de venatoribus nostris audiui- mus, vos igitur fautorem nostrum, in gaudio semper quo fruimur, attencius rogitamus, Quatinus cum canibus vnaque cum venatore vestro cras ad prandium in Zunnenberg castro sitis constituti, quia tunc tempus in recreacione temporali deducentes solempniter diuersa genera siluestrium hinc inde fugando acquassabimus bestia- 10 rum. Datum in Carpensteyn proxima sexta feria ante Iohannis baptiste cccc iiij. Wilhelmus de carpensteyn, dominus de donyn. XXVII. De 29. Egregio viro domino Theodrico de Anhalt, comiti Hennebergensi, fautori nostro sincere dilecto. Voluntatibus ad quevis beneplacita preparatis. Nobilis fautor noster sincerissime, X vnione mutua inter nos pactis decentibus rite impressis terra 5 nostra uigeret nec non suis fructibus turgeret habundanter. 8 adversos 10 Lichtenberg nordnordwestlich von Grottkau Datum: 20. Juni 1404 11 pheumse: xum Namen vgl. Nr. 7a. 1. 2 fehlt 4 genera] generaliter 28 = Bl. 144r nostrarum] vestrarum 5 hinc inde] sint In nostris] vestris 6 nostrum] nostro 7 vnaque] vna 8 Zunnenberg vgl. Nr. 26, 11 9 creacione 10 genera] 11 Carpenstein bei Landeck, Grafschaft Glatz. generaliter Datum wie Nr. 27 29 = Bl. 144. 5 vnione] vimoê ut non turgeret] trugerat habundenter impressis] premissis 6 uigeat
Strana 37
XXVI. De baronibus. Nr. 28. 37 der h’rn do hin nicht komen, zund’ wed’ sulche rober mit allem fleise vnd mit ganczer macht rochunge welln gedenkin zcu furen. 10 Ggr czu lichtenborg am nestin fretage vor Johannis des teufers cecc' iiij vndir vnserë Ingr. Leutold von valkenberg, h’re czu hoensteyn. 28. Dem wolgebornë manne h’rn bernhard von bebirsteyn, vnserin libin gunnern. Merunge sund’licher libe zcu vor. EN manchirley wiltnis in den bergi vns’ welde hin vnd her vmme loffen, alzo wir von vns’rn jag’rn horn, dorvmb bit wir vnsir guner, des wir vns in allen czeyten frawn, mit allem fleyze, das eir mit ew’n Jag’rn morne czum essen czu zunnenberg uff dem huse seyn wellet, wenne wir yn sund’lichn freudn vil wild thir hin vnd her jagnde wellin vnd ned'sloen. Ggr czu car- to pensteyn am nestin freitag vor sinde Johannis tag des teufirs cecc° iiij° vnd' vnsirm Ingr. Wilhelm von donyn, h’rre czu carpensteyn. comitibus. 29. Dem edelen vnd wolgebornë manne h’rn ditterich von anhald, groffen czu hennenberg, vnsirn liben gunnern. Vnsirn guti willen zcu allir behagelichkeyt czu vor. Edeler vnsir gunner, 5 V ON eynekeyt, czwissen vns mit czemelichn globdn verteclichi betruckit, vnsir lant grun wurde vnd in seynë fruchten obir- 8 der herrn] den herrn 10 Johis 28, 3 sunderliche zcu vor noch, vielleicht noch ere? 4 wiltnis Wild, bei Adelung aus Opitx belegt. 6 frauwn 7 zunnenberb vgl. Nr. 29, 2 hen- nenberb 9 jagnde = jagen 10 vor] noch 29, 2 hennenberb vgl. Nr. 28, 7 zunnenberb lichkeyt edeler 3 willen czu vor behage-
XXVI. De baronibus. Nr. 28. 37 der h’rn do hin nicht komen, zund’ wed’ sulche rober mit allem fleise vnd mit ganczer macht rochunge welln gedenkin zcu furen. 10 Ggr czu lichtenborg am nestin fretage vor Johannis des teufers cecc' iiij vndir vnserë Ingr. Leutold von valkenberg, h’re czu hoensteyn. 28. Dem wolgebornë manne h’rn bernhard von bebirsteyn, vnserin libin gunnern. Merunge sund’licher libe zcu vor. EN manchirley wiltnis in den bergi vns’ welde hin vnd her vmme loffen, alzo wir von vns’rn jag’rn horn, dorvmb bit wir vnsir guner, des wir vns in allen czeyten frawn, mit allem fleyze, das eir mit ew’n Jag’rn morne czum essen czu zunnenberg uff dem huse seyn wellet, wenne wir yn sund’lichn freudn vil wild thir hin vnd her jagnde wellin vnd ned'sloen. Ggr czu car- to pensteyn am nestin freitag vor sinde Johannis tag des teufirs cecc° iiij° vnd' vnsirm Ingr. Wilhelm von donyn, h’rre czu carpensteyn. comitibus. 29. Dem edelen vnd wolgebornë manne h’rn ditterich von anhald, groffen czu hennenberg, vnsirn liben gunnern. Vnsirn guti willen zcu allir behagelichkeyt czu vor. Edeler vnsir gunner, 5 V ON eynekeyt, czwissen vns mit czemelichn globdn verteclichi betruckit, vnsir lant grun wurde vnd in seynë fruchten obir- 8 der herrn] den herrn 10 Johis 28, 3 sunderliche zcu vor noch, vielleicht noch ere? 4 wiltnis Wild, bei Adelung aus Opitx belegt. 6 frauwn 7 zunnenberb vgl. Nr. 29, 2 hen- nenberb 9 jagnde = jagen 10 vor] noch 29, 2 hennenberb vgl. Nr. 28, 7 zunnenberb lichkeyt edeler 3 willen czu vor behage-
Strana 38
38 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien. Vestram igitur claritatem presentibus duximus requirendum, QUA- TINUS ad retrudendum singulorum nobis contradicentium prauitatem vnionis federe constringi alterutrum arbitremur. Super quo vestra claritas nobis edisserat voluntatem. Datum Barbin proximo sabato 10 ante festum Iohannis baptiste cccc° iiij° nostro sub sigillo. Wilhelmus de Grefinsteyn, comes in Barbin. 30. Eximio viro domino Wilhelmo de Wesinsteyn, comiti in Barbin. Benivolencia per omnia ad honorem. Nobilis domine, MAGIALIUM nostrorum diligenti et forti consilio consentimus, A gratam nec non habemus vnionem ipsam et laudamus assen- 5 cientes. (Rogamus) nichilominus mentibus affectuosis, dictam vnio- nem ad biennium sub pena trecentarum marcarum ratificare, vtrisque nobis prius corporali prestito iuramento. Datum in Rabensteyn castro proxima dominica ante Iohannis baptiste cccc° iiij°. Theodricus de Anhald comes in Henninberg. 10 29. Notandum: illi sunt duplices: mediocres et solempnes. Medio- cres eciam sunt in medio statu sicud barones et scribunt in meritis ista adiectiua : egregius, exspectabilis', eximius', generosus' et in salu- tacione scribunt sicud barones et non differunt maxime ab eis ; verum comites, de quibus it [das hochgestellte li durchgestrichen : intelligitur?] 7 diximus 8 contradicendum 9 alteruterutrum 9f. vestra clare et nobis edissente woluntate 10 barbñ 10 f. Datum: 21. Juni 1404 11 Iahannis 30 = Bl. 145r 1 exinio 4 diligente forti 5 graten cientes — mentibus a. u. R. halb weggeschnitten 6 affectuose trarum 9 Datum: 22. Juni 1404 8 iuramento] momento 5f. assen- 7 treren-
38 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien. Vestram igitur claritatem presentibus duximus requirendum, QUA- TINUS ad retrudendum singulorum nobis contradicentium prauitatem vnionis federe constringi alterutrum arbitremur. Super quo vestra claritas nobis edisserat voluntatem. Datum Barbin proximo sabato 10 ante festum Iohannis baptiste cccc° iiij° nostro sub sigillo. Wilhelmus de Grefinsteyn, comes in Barbin. 30. Eximio viro domino Wilhelmo de Wesinsteyn, comiti in Barbin. Benivolencia per omnia ad honorem. Nobilis domine, MAGIALIUM nostrorum diligenti et forti consilio consentimus, A gratam nec non habemus vnionem ipsam et laudamus assen- 5 cientes. (Rogamus) nichilominus mentibus affectuosis, dictam vnio- nem ad biennium sub pena trecentarum marcarum ratificare, vtrisque nobis prius corporali prestito iuramento. Datum in Rabensteyn castro proxima dominica ante Iohannis baptiste cccc° iiij°. Theodricus de Anhald comes in Henninberg. 10 29. Notandum: illi sunt duplices: mediocres et solempnes. Medio- cres eciam sunt in medio statu sicud barones et scribunt in meritis ista adiectiua : egregius, exspectabilis', eximius', generosus' et in salu- tacione scribunt sicud barones et non differunt maxime ab eis ; verum comites, de quibus it [das hochgestellte li durchgestrichen : intelligitur?] 7 diximus 8 contradicendum 9 alteruterutrum 9f. vestra clare et nobis edissente woluntate 10 barbñ 10 f. Datum: 21. Juni 1404 11 Iahannis 30 = Bl. 145r 1 exinio 4 diligente forti 5 graten cientes — mentibus a. u. R. halb weggeschnitten 6 affectuose trarum 9 Datum: 22. Juni 1404 8 iuramento] momento 5f. assen- 7 treren-
Strana 39
XXVII. De comitibus. Nr. 29. 30. 39 flussig czunemen. Dorvmb bit w’ ew’ edelkeyt mit dezem briffe, das wir czurucke czu stosin al vnsir wedirsachn vnfrunden czu rothe werdn mit eym gelobde der eynekeyt vns vnd'nandir czu 10 bestricken. Ggr czu barbn am nestn zunnebunde vor Johannis cecc° iiij° vnd' vnserim Ingesegil. Wilhelm von wesensteyn. 30. Dem edelen vnd wolgebornë manne h’rn wilhelm grofen czu barben. Vnsir guten willen in allen dingen bereyt czu ewirn ern. Edeler h’re, 5 10 ON wol behabten rathen vnsir manne thun wir vnsirn willen vnd loben dy selbin eynekeyt vnd begern fleyzeclich euch in desin briffen dy selbe eynekeyt uff czwe Jor bey eyner peyn beyde iij hundird marg czwischn vns czu vesten vnd mit vns' beyde leyplichyn eyde czu vor czu bestrickn. Gge uff dem franckin- steyn am suntage vor Johannis cccc° iiij° vndir vnserin Ingr. Ditterich von Anhalt, grofe czu henneberg. inveniuntur in partibus Reni. Von der folgenden Abteilung ist nur die Uberschrift Sequitur de comitibus solempnibus erhalten und die Note: Isti sunt in supremo statu, verum isti comites scribunt talia adiectiua circa merita scilicet illustrissimus', preclarus' . . . 7 czu nemen P (vgl. 17,16; 1, 11): Infinitiv oder Partixip Präsentis, vgl. zu 28, 9. 8 wedir sachn vnd frunde vnfrunden = mhd. unvriunden Infin. 10 Johns 30, 7 vesten] ueste 8 leyplich yn 9 Johis 10 Anshalt
XXVII. De comitibus. Nr. 29. 30. 39 flussig czunemen. Dorvmb bit w’ ew’ edelkeyt mit dezem briffe, das wir czurucke czu stosin al vnsir wedirsachn vnfrunden czu rothe werdn mit eym gelobde der eynekeyt vns vnd'nandir czu 10 bestricken. Ggr czu barbn am nestn zunnebunde vor Johannis cecc° iiij° vnd' vnserim Ingesegil. Wilhelm von wesensteyn. 30. Dem edelen vnd wolgebornë manne h’rn wilhelm grofen czu barben. Vnsir guten willen in allen dingen bereyt czu ewirn ern. Edeler h’re, 5 10 ON wol behabten rathen vnsir manne thun wir vnsirn willen vnd loben dy selbin eynekeyt vnd begern fleyzeclich euch in desin briffen dy selbe eynekeyt uff czwe Jor bey eyner peyn beyde iij hundird marg czwischn vns czu vesten vnd mit vns' beyde leyplichyn eyde czu vor czu bestrickn. Gge uff dem franckin- steyn am suntage vor Johannis cccc° iiij° vndir vnserin Ingr. Ditterich von Anhalt, grofe czu henneberg. inveniuntur in partibus Reni. Von der folgenden Abteilung ist nur die Uberschrift Sequitur de comitibus solempnibus erhalten und die Note: Isti sunt in supremo statu, verum isti comites scribunt talia adiectiua circa merita scilicet illustrissimus', preclarus' . . . 7 czu nemen P (vgl. 17,16; 1, 11): Infinitiv oder Partixip Präsentis, vgl. zu 28, 9. 8 wedir sachn vnd frunde vnfrunden = mhd. unvriunden Infin. 10 Johns 30, 7 vesten] ueste 8 leyplich yn 9 Johis 10 Anshalt
Strana 40
Strana 41
LATEINISCH-DEUTSCHE BRIEFMUSTER FUR LAIEN UND KLERIKER
LATEINISCH-DEUTSCHE BRIEFMUSTER FUR LAIEN UND KLERIKER
Strana 42
Strana 43
VORBEMERKUNG. IE Einrichtung dieser Abteilung, die Texte der Schneeberger (S) und D Schweidnitzer (Sw) Handschrift wiedergibt, befolgt im allgemeinen die Grundsätze und Regeln der ersten Abteilung, die oben S. 3 erläutert wurden. Der erste, bei größerem Umfang über beide Seiten verteilte Abschnitt bringt die zu den Formularen gehörige Glosse, handschriftliche Lesarten in eckigen Klammern [ ] buchend. — Der zweite Abschnitt enthält die Brieftexte selbst. Dabei gilt über die Auflösung und Behandlung der Abküirzungen, was oben S. 3 gesagt ist. Lücken der Uberlieferung sind entweder ausgefüllt unter Bezeichnung durch gebrochene Klammer () oder durch Punkte ... angedeutet. Umfänglichere Stellen, die eines Hin- weises oder einer Erklärung bedürfen, sind der Kürze halber im Text und im Apparat mit einem Stern (*) bezeichnet. — Der dritte Ab- schnitt vereinigt wie bisher die Lesarten der handschriftlichen Uberliefe- rung, die hier nur in je einer Handschrift S oder Sw vorliegt, und die Anmerkungen. Uber Numerierung, Einführung von Interpunktion, Initialen, Majus- keln und typographische Auszeichnung vgl. das in der ersten Vorbemer- kung (oben S. 3) Gesagte. Die in der vorhergehenden Abteilung durch- geführte Auszeichnung von quatinus unterbleibt hier, weil sich dafür in der Handschrift S keine Unterlage findet. Wie in der vorigen Ab- teilung werden auch hier die je unter einer Nummer zusammengefaßten lateinischen und deutschen Paralleltexte der einzelnen Briefe beim Zitieren durch den ihrer Nummer beigefügten Exponenten a und b unterschieden. — Im Ubrigen vergleiche man die Einleitung.
VORBEMERKUNG. IE Einrichtung dieser Abteilung, die Texte der Schneeberger (S) und D Schweidnitzer (Sw) Handschrift wiedergibt, befolgt im allgemeinen die Grundsätze und Regeln der ersten Abteilung, die oben S. 3 erläutert wurden. Der erste, bei größerem Umfang über beide Seiten verteilte Abschnitt bringt die zu den Formularen gehörige Glosse, handschriftliche Lesarten in eckigen Klammern [ ] buchend. — Der zweite Abschnitt enthält die Brieftexte selbst. Dabei gilt über die Auflösung und Behandlung der Abküirzungen, was oben S. 3 gesagt ist. Lücken der Uberlieferung sind entweder ausgefüllt unter Bezeichnung durch gebrochene Klammer () oder durch Punkte ... angedeutet. Umfänglichere Stellen, die eines Hin- weises oder einer Erklärung bedürfen, sind der Kürze halber im Text und im Apparat mit einem Stern (*) bezeichnet. — Der dritte Ab- schnitt vereinigt wie bisher die Lesarten der handschriftlichen Uberliefe- rung, die hier nur in je einer Handschrift S oder Sw vorliegt, und die Anmerkungen. Uber Numerierung, Einführung von Interpunktion, Initialen, Majus- keln und typographische Auszeichnung vgl. das in der ersten Vorbemer- kung (oben S. 3) Gesagte. Die in der vorhergehenden Abteilung durch- geführte Auszeichnung von quatinus unterbleibt hier, weil sich dafür in der Handschrift S keine Unterlage findet. Wie in der vorigen Ab- teilung werden auch hier die je unter einer Nummer zusammengefaßten lateinischen und deutschen Paralleltexte der einzelnen Briefe beim Zitieren durch den ihrer Nummer beigefügten Exponenten a und b unterschieden. — Im Ubrigen vergleiche man die Einleitung.
Strana 44
31. Nota conductum de vectoribus seu negociatoribus ciuitatis, et in- habitantes ciuitatem omnia iura ciuilia sustinentes ducentes sua bona per terras tale petunt conductum a ciuitate, ut vadant in tranquillitate Huius forma est ista [I]: os consules et iurati ciuitatis G. publice recongnoscimus per presentes .. . N. dictum de C. nostrum fore conciuem et omnia iura ac onera ciuilia nobiscum fideliter sustinere. Petimus siqui- dem ..., eundem, vbicunque quatuor suis cum equis peruenerit, gratanter promoueri ob respectum nostri famulatus. Quod in tali 5 uel in simili cupimus vbilibet remereri. In cuius rei testimonium sigillum nostrum presentibus est appensum. Datum anno domini MCCCr etc. Sequitur alia forma [II.] consimilis huic: Nos consul et iurati ciuitatis etc. profitemur publice per presentes, Hinricum dictum de G., bona sua per terras ducentem duobus cum equis, nostrum fore incolam ac conciuem, bonum nobiscum pariter malum sufferentem. Supplicamus omnibus et singulis, ad quos presens venerit scriptum, eidem prefato Hinrico voluntatem, graciam et fauorem ostendere nostrorum ob intuitum meritorum. Datum ut supra. Anni post decursum presencia non valebunt. In cuius rei testimonium secreto nostro sunt roborata. 31 = S Bl. 25v (Sigle a) und von anderer Hand = Bl. 47e (Sigle s) Uber- schrift fehlt s 1 G.] C. a, N. ß (vgl. 31b, 1) 1f. publice per presentes pro- feremur (!) s 2...] vgl. 31b, 3 vor — lesen und 32a, 4 dictum N de C. a, paulum Buddissin ß et fehlt a, ac ß 3 ac genera a, fehlt s sustinere fideliter a cum fehlt s 4 . . .] vgl. 31b, 6f. quatuor] tribus a est affixum p puenit' s 6 vbilibet fehlt s 7 nostrum sigillum s 8 M°CCCCOXVIII° etc. s Fassung II nur einmal auf Bl. 25v überliefert von derselben Hand wie 31, I; beiden lateinischen Fassungen entspricht nur eine, doppelt überlieferte deutsche.
31. Nota conductum de vectoribus seu negociatoribus ciuitatis, et in- habitantes ciuitatem omnia iura ciuilia sustinentes ducentes sua bona per terras tale petunt conductum a ciuitate, ut vadant in tranquillitate Huius forma est ista [I]: os consules et iurati ciuitatis G. publice recongnoscimus per presentes .. . N. dictum de C. nostrum fore conciuem et omnia iura ac onera ciuilia nobiscum fideliter sustinere. Petimus siqui- dem ..., eundem, vbicunque quatuor suis cum equis peruenerit, gratanter promoueri ob respectum nostri famulatus. Quod in tali 5 uel in simili cupimus vbilibet remereri. In cuius rei testimonium sigillum nostrum presentibus est appensum. Datum anno domini MCCCr etc. Sequitur alia forma [II.] consimilis huic: Nos consul et iurati ciuitatis etc. profitemur publice per presentes, Hinricum dictum de G., bona sua per terras ducentem duobus cum equis, nostrum fore incolam ac conciuem, bonum nobiscum pariter malum sufferentem. Supplicamus omnibus et singulis, ad quos presens venerit scriptum, eidem prefato Hinrico voluntatem, graciam et fauorem ostendere nostrorum ob intuitum meritorum. Datum ut supra. Anni post decursum presencia non valebunt. In cuius rei testimonium secreto nostro sunt roborata. 31 = S Bl. 25v (Sigle a) und von anderer Hand = Bl. 47e (Sigle s) Uber- schrift fehlt s 1 G.] C. a, N. ß (vgl. 31b, 1) 1f. publice per presentes pro- feremur (!) s 2...] vgl. 31b, 3 vor — lesen und 32a, 4 dictum N de C. a, paulum Buddissin ß et fehlt a, ac ß 3 ac genera a, fehlt s sustinere fideliter a cum fehlt s 4 . . .] vgl. 31b, 6f. quatuor] tribus a est affixum p puenit' s 6 vbilibet fehlt s 7 nostrum sigillum s 8 M°CCCCOXVIII° etc. s Fassung II nur einmal auf Bl. 25v überliefert von derselben Hand wie 31, I; beiden lateinischen Fassungen entspricht nur eine, doppelt überlieferte deutsche.
Strana 45
31. et absque theolonio, et tale conductum debet dari in littera aperta et roborata per sigillum. Forma theutunicalis huius est ista: JIR Burg'meist’ radman vnd gesworne der stad czu G. be� kennen offentlichn in desem vns'm offen bry vor allen den, dy en sehen ader horr lesr, daz hinr von C. vns' mitburg’ ist vnd alle stadrecht mit vns willeglichn lidet. Hyr vmme bethn wir egenantr burg’meist’ vnd Radman der stad zcu G., den selbn vor- genant hinr, wo her hin kummit mit synen vyer pherden,... gnediklichi werden gefurdert; daz wir in eyme sulchn ad grossern wollen denclichn vordynen. Czu eynë bekentnisse vnd grôsser sicherheit habe wir der stat Ingr wissentlichi an desen offen bryf 10 lasen drucken, der do gegebn ist noch gote gebort tusent iar etc. 31 = S Bl. 25v (Sigle a) und von andrer Hand = Bl.49r (Sigle ß) Uber- schrift Promocio 8 1 vnd radman a ß gesworne fehlt ß czu G.] Bu- dissin s 2 offinberlichen s vns’m fehlt ß 2f. allin dye yn sehn horen addir lesin das pet‘ rabe vnsir meteburg ß 3f. ist vnd fehlt s 4 lidet geleden hot ß 5 egenant bis zcu G. fehlt s G.] R. a (s. Z. I) dem a 5f. vorgenanty hinry fehlt s 6 hin kummit] mit kömit gestrichen a 7 gnediklichn werden gefurdert a (Nach- . ..] vgl. 31a, 5 ob — famulatus bildung der Konstruktion gratanter promoueri!)] das her gnedeclichin werde gefurdirt ß 7f. das welle wir in eyme schuchin addir meyme gross'n willic- 10 der do fehlt B lichin ß ist fehlt ß tusent iar fehlt s
31. et absque theolonio, et tale conductum debet dari in littera aperta et roborata per sigillum. Forma theutunicalis huius est ista: JIR Burg'meist’ radman vnd gesworne der stad czu G. be� kennen offentlichn in desem vns'm offen bry vor allen den, dy en sehen ader horr lesr, daz hinr von C. vns' mitburg’ ist vnd alle stadrecht mit vns willeglichn lidet. Hyr vmme bethn wir egenantr burg’meist’ vnd Radman der stad zcu G., den selbn vor- genant hinr, wo her hin kummit mit synen vyer pherden,... gnediklichi werden gefurdert; daz wir in eyme sulchn ad grossern wollen denclichn vordynen. Czu eynë bekentnisse vnd grôsser sicherheit habe wir der stat Ingr wissentlichi an desen offen bryf 10 lasen drucken, der do gegebn ist noch gote gebort tusent iar etc. 31 = S Bl. 25v (Sigle a) und von andrer Hand = Bl.49r (Sigle ß) Uber- schrift Promocio 8 1 vnd radman a ß gesworne fehlt ß czu G.] Bu- dissin s 2 offinberlichen s vns’m fehlt ß 2f. allin dye yn sehn horen addir lesin das pet‘ rabe vnsir meteburg ß 3f. ist vnd fehlt s 4 lidet geleden hot ß 5 egenant bis zcu G. fehlt s G.] R. a (s. Z. I) dem a 5f. vorgenanty hinry fehlt s 6 hin kummit] mit kömit gestrichen a 7 gnediklichn werden gefurdert a (Nach- . ..] vgl. 31a, 5 ob — famulatus bildung der Konstruktion gratanter promoueri!)] das her gnedeclichin werde gefurdirt ß 7f. das welle wir in eyme schuchin addir meyme gross'n willic- 10 der do fehlt B lichin ß ist fehlt ß tusent iar fehlt s
Strana 46
46 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 32. Nota formas de recognicionibus, et prima forma est hec ut, si aliquis mechanicus existens magister in aliqua ciuitate uel opido, intendens se transferre causa vsus uel fructus ad aliam ciuitatem se nutriendo cum sua arte, non tamen potens inhabitare ciuitatem nisi cum recongnicione ciuitatis talis, vadit ad consistorium consulum Et huius forma est ista: os preconsul cum consulibus simul et magistris artis sartorie ciuitatis G. publice presenti nostra cum carta recongnoscimus omnibus et singulis eam intuentibus, et specialiter coram vobis honestis ac circumspectis preconsuli et consulibus magistrisque sartorie artis ibidem ciuitatis C., Heinriçum de G. fore legitimum 5 ac legitimo thoro procreatum, natura siquidem theutunicali, ab utrisque suis parentibus, qui omnibus coram nobis suis temporibus probitate viguerunt; ac de prefato Heinrico presencium ostensore nichil nobis constiterit irregularitatis, sed in omnibus modis sibi regraciamur. Supplicamus siquidem vobis instanter vna cum pre- 10 scriptis sartorum magistris, eidem bonam ostendere voluntatem in huius artis adepcione, ut beniuole omnium vestrum consorcio applicetur. Quod in tali uel maiori erga vos et uobis adherentes fideliter cupimus remereri. Pro recongnicione et omnium pre- scriptorum maiori tranquillitate hanc paginam nostri sigilli muni. 15 mine misimus scienter roborari. Datum anno domini etc. 32 = S Bl. 27r Sigle a) und von anderer Hand = Bl. 49r (Sigle ß) Uber- schrift in s: Recongnicio illius qui in aliam se transfert ciuitatem pro sui magisterio et tamen prius magistratum tenet etc. 1 et] cum a 2 G.] Budissin ß nostra cartha ß 3 ac singulis s eam] ipsam ß zweites et fehlt ß coram vobis fehlt s 4 circumspectis] sagacibus ß 5 C.] in Kß Heinricum de G.] Nico. noue ciuitatis ß fore fehlt ß 5f. legit- 6 theotunicali s, theutunicalis a 7 ut'usque a time ac legittimo s ut que s omnes a 8 de fehlt 8 Heinrico] nicolao s 9 in fehlt B, ebenso an den entsprechenden Stellen verwandter Briefe Bl. 28r, 29. 10 Sup- plucamus a 11 ostendere fehlt s, gestrichenes o hinter voluntatem a 12 ut] quod s cösor cörsorcõ s 13 vor applicetur steht al mit schrägem Striche durch das 1 (= alias?) a 15 paginẽ 14 congnicione s 15f. munimini a
46 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 32. Nota formas de recognicionibus, et prima forma est hec ut, si aliquis mechanicus existens magister in aliqua ciuitate uel opido, intendens se transferre causa vsus uel fructus ad aliam ciuitatem se nutriendo cum sua arte, non tamen potens inhabitare ciuitatem nisi cum recongnicione ciuitatis talis, vadit ad consistorium consulum Et huius forma est ista: os preconsul cum consulibus simul et magistris artis sartorie ciuitatis G. publice presenti nostra cum carta recongnoscimus omnibus et singulis eam intuentibus, et specialiter coram vobis honestis ac circumspectis preconsuli et consulibus magistrisque sartorie artis ibidem ciuitatis C., Heinriçum de G. fore legitimum 5 ac legitimo thoro procreatum, natura siquidem theutunicali, ab utrisque suis parentibus, qui omnibus coram nobis suis temporibus probitate viguerunt; ac de prefato Heinrico presencium ostensore nichil nobis constiterit irregularitatis, sed in omnibus modis sibi regraciamur. Supplicamus siquidem vobis instanter vna cum pre- 10 scriptis sartorum magistris, eidem bonam ostendere voluntatem in huius artis adepcione, ut beniuole omnium vestrum consorcio applicetur. Quod in tali uel maiori erga vos et uobis adherentes fideliter cupimus remereri. Pro recongnicione et omnium pre- scriptorum maiori tranquillitate hanc paginam nostri sigilli muni. 15 mine misimus scienter roborari. Datum anno domini etc. 32 = S Bl. 27r Sigle a) und von anderer Hand = Bl. 49r (Sigle ß) Uber- schrift in s: Recongnicio illius qui in aliam se transfert ciuitatem pro sui magisterio et tamen prius magistratum tenet etc. 1 et] cum a 2 G.] Budissin ß nostra cartha ß 3 ac singulis s eam] ipsam ß zweites et fehlt ß coram vobis fehlt s 4 circumspectis] sagacibus ß 5 C.] in Kß Heinricum de G.] Nico. noue ciuitatis ß fore fehlt ß 5f. legit- 6 theotunicali s, theutunicalis a 7 ut'usque a time ac legittimo s ut que s omnes a 8 de fehlt 8 Heinrico] nicolao s 9 in fehlt B, ebenso an den entsprechenden Stellen verwandter Briefe Bl. 28r, 29. 10 Sup- plucamus a 11 ostendere fehlt s, gestrichenes o hinter voluntatem a 12 ut] quod s cösor cörsorcõ s 13 vor applicetur steht al mit schrägem Striche durch das 1 (= alias?) a 15 paginẽ 14 congnicione s 15f. munimini a
Strana 47
Lateinisch-dentsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 47 32. petens sibi dari recongnicionem, quomodo et qualiter ipse et sua progenies viguit in ciuitate, scilicet in fama et vita bona et honesta, et vtrum sit natus de claro genere uel non, tunc preconsul cum consulibus talem scribit pro eo recongnicionem ad ciuitatem ad quam petit. Forma theutunicalis sequitur: VIR, Burg’meist’ vnde Ratman, gesworne zou G. vnd snyder- meist' doselbest, bekennen in deßem vns’m offen bryfe vor allen, dy en sehen ad horen lesin, sundirlichn vor uch erbarn vnd wol weysi luthi, burg’meist’ vnd rothman der stad czu M. vnd uch snydermeist’n do selbist, das hynrich von R., czeg’ diss" keginwertign brifis, geborn ist von gutn, fromen, elichn eld'n dûczer art von vater vnd von mut, dy sich fromlich vnd erbarlich alle ere labetage in eyme guthen geruchte lobelich by vns habn gehalden, vnd wir von dem egenanten heynr ouch nicht wyssn 1o wen allez guth. Bethe wir uch libn h’n vnd ouch dy egenantr snydermeister mit, yren kumpan eynen guthn willen vnd vorder- niß in gewynne synes werkes derczeigen, daz her werde in dy gemeynschaft der kumpan gutlich entphangü. Das wolle wir vmme uch vnd dy uw’n en eyne sulchn ader gross’n williclichn 15 vordynen. Czu eynë bekentnisse vnd großer sicherheit habe wir der stad Inge wissentlich an deßen bre laßen drucken, der do gegeben ist gotr gebortr. 5 32 = S Bl.27e (Sigle aj und von anderer Hand = Bl. 49v (Sigle ß) Uber- schrift fehlt ß G.] Kotbus ß vnd ouch ß 1 gesworne fehlt ß offinberlichen indesim vns'n offin brife ß deserem, 2 be bekennen a -ser- durch langes s mit heruntergezogenem Striche bezeichnet a 3 sehn horn sunderlich ß 4 wol wissenden ß luthn fehlt s stad addir s Kotbus ß 5 ouch snyder meister ß hynrich von R.] pauwil s 5f. deses brifes ß 6 erlichn a, vnd elichen p 8 lebetage ß labelich ß habin doppelt, daxwischen Zeilenschluß s 9 vnd] wen ß egenantem pauwil s ouch fehlt s 9f. andirs wissen wen gut s 10 Hirvmme bitte wir ß 11 meists s eynen] das ir ym s 11 f. vorderniße, das schließende e durchstrichen a 12 an dem yn gewinne ß beczegit ß 13 der] dy a 13f. welle wir wir vme euch addir vmme dy ew in in eynë sulchen addir in eynë grossirn ß 15 kekentnisse a bekentenisse addir grossir sicher- 16 der do bis Ende] Gegebin czu Budissin etc. ß keyt ß
Lateinisch-dentsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 47 32. petens sibi dari recongnicionem, quomodo et qualiter ipse et sua progenies viguit in ciuitate, scilicet in fama et vita bona et honesta, et vtrum sit natus de claro genere uel non, tunc preconsul cum consulibus talem scribit pro eo recongnicionem ad ciuitatem ad quam petit. Forma theutunicalis sequitur: VIR, Burg’meist’ vnde Ratman, gesworne zou G. vnd snyder- meist' doselbest, bekennen in deßem vns’m offen bryfe vor allen, dy en sehen ad horen lesin, sundirlichn vor uch erbarn vnd wol weysi luthi, burg’meist’ vnd rothman der stad czu M. vnd uch snydermeist’n do selbist, das hynrich von R., czeg’ diss" keginwertign brifis, geborn ist von gutn, fromen, elichn eld'n dûczer art von vater vnd von mut, dy sich fromlich vnd erbarlich alle ere labetage in eyme guthen geruchte lobelich by vns habn gehalden, vnd wir von dem egenanten heynr ouch nicht wyssn 1o wen allez guth. Bethe wir uch libn h’n vnd ouch dy egenantr snydermeister mit, yren kumpan eynen guthn willen vnd vorder- niß in gewynne synes werkes derczeigen, daz her werde in dy gemeynschaft der kumpan gutlich entphangü. Das wolle wir vmme uch vnd dy uw’n en eyne sulchn ader gross’n williclichn 15 vordynen. Czu eynë bekentnisse vnd großer sicherheit habe wir der stad Inge wissentlich an deßen bre laßen drucken, der do gegeben ist gotr gebortr. 5 32 = S Bl.27e (Sigle aj und von anderer Hand = Bl. 49v (Sigle ß) Uber- schrift fehlt ß G.] Kotbus ß vnd ouch ß 1 gesworne fehlt ß offinberlichen indesim vns'n offin brife ß deserem, 2 be bekennen a -ser- durch langes s mit heruntergezogenem Striche bezeichnet a 3 sehn horn sunderlich ß 4 wol wissenden ß luthn fehlt s stad addir s Kotbus ß 5 ouch snyder meister ß hynrich von R.] pauwil s 5f. deses brifes ß 6 erlichn a, vnd elichen p 8 lebetage ß labelich ß habin doppelt, daxwischen Zeilenschluß s 9 vnd] wen ß egenantem pauwil s ouch fehlt s 9f. andirs wissen wen gut s 10 Hirvmme bitte wir ß 11 meists s eynen] das ir ym s 11 f. vorderniße, das schließende e durchstrichen a 12 an dem yn gewinne ß beczegit ß 13 der] dy a 13f. welle wir wir vme euch addir vmme dy ew in in eynë sulchen addir in eynë grossirn ß 15 kekentnisse a bekentenisse addir grossir sicher- 16 der do bis Ende] Gegebin czu Budissin etc. ß keyt ß
Strana 48
48 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 33. Nota: presentacio alicuius altaris, ut, si aliquis burgensis alicuius ciuitatis uel opidi uel dominus ville uel castri fundaret altare de nouo, quod esset redituatum, dedicatum, fundatum et erectum, ad quem ius Suprascripcio huis erit ita: Honorabili viro, domino ac domino, officiali in Merseburg, archydyacono sedis. Subscripcio: Hinricus Rychardi vna siquidem cum suis legitimis patruis 5 opidani ciuitatis N. Promptitudinem namque seruicii ad queuis genera bene- placitorum. UM altare omnium sanctorum, sancti Laurentii, Andree, Petri et Pauli apostolorum aliorumque sanctorum, scilicet per nos dei 10 cum suffragio erectum, fundatum et redituatum nouiterque dedi- catum, vacare conprobatur, cuius quippe ius patronatus ad nos racione fundacionis ac iure hereditario quidem dinoscitur pertinere, ipsumque graciose ac animo beniuolo vna cum meis legitimis patruis Hinrico de C. clerico Mysnensis dyocesis, ostensori pre- 15 sencium, pure propter deum contulimus: eundem vestre honora- bilitati presentamus satis ydoneum ac discretum, laudabili fama personaliter conprobatum, opera pietatis cum eo exercendo, ut decet ex officio, ex solempnibus conswetis. Supplicamus siquidem vobis summo opere, quatinus eidem de accessu altaris eiusdem 2 beniuole dignemini prouidere, aliis quoque rebus, fructibus et reditibus, provencionibus et obvencionibus quibuscumque ad istud pertinentibus graciose prestando. Talibus nostris acquiescendo precaminibus sedule vobis ac vestris cupimus famulari. In cuius rei testimonium sigillum nostrum presentibus est affixum. Datum 25 anno domini. 33 = S Bl. 30°. 7 Promptudinem 10 scilicet] f 18 paliter opera bis exercendo: damit Ihr an ihm die Werke der Barmherzigkeit übet’, vgl. unten Z. 23; 36", 17, 38", auch Rienzos Briefwechsel, Anhang (Vom MA. xur Ref. II 4) Nr. 8, xu Z. 19 23 acquiescendo: wenn Ihr so unserer Bitte willfahrt, winschen wir eifrig Euch und den Euren xu dienen'; vgl. 14a, 6.
48 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 33. Nota: presentacio alicuius altaris, ut, si aliquis burgensis alicuius ciuitatis uel opidi uel dominus ville uel castri fundaret altare de nouo, quod esset redituatum, dedicatum, fundatum et erectum, ad quem ius Suprascripcio huis erit ita: Honorabili viro, domino ac domino, officiali in Merseburg, archydyacono sedis. Subscripcio: Hinricus Rychardi vna siquidem cum suis legitimis patruis 5 opidani ciuitatis N. Promptitudinem namque seruicii ad queuis genera bene- placitorum. UM altare omnium sanctorum, sancti Laurentii, Andree, Petri et Pauli apostolorum aliorumque sanctorum, scilicet per nos dei 10 cum suffragio erectum, fundatum et redituatum nouiterque dedi- catum, vacare conprobatur, cuius quippe ius patronatus ad nos racione fundacionis ac iure hereditario quidem dinoscitur pertinere, ipsumque graciose ac animo beniuolo vna cum meis legitimis patruis Hinrico de C. clerico Mysnensis dyocesis, ostensori pre- 15 sencium, pure propter deum contulimus: eundem vestre honora- bilitati presentamus satis ydoneum ac discretum, laudabili fama personaliter conprobatum, opera pietatis cum eo exercendo, ut decet ex officio, ex solempnibus conswetis. Supplicamus siquidem vobis summo opere, quatinus eidem de accessu altaris eiusdem 2 beniuole dignemini prouidere, aliis quoque rebus, fructibus et reditibus, provencionibus et obvencionibus quibuscumque ad istud pertinentibus graciose prestando. Talibus nostris acquiescendo precaminibus sedule vobis ac vestris cupimus famulari. In cuius rei testimonium sigillum nostrum presentibus est affixum. Datum 25 anno domini. 33 = S Bl. 30°. 7 Promptudinem 10 scilicet] f 18 paliter opera bis exercendo: damit Ihr an ihm die Werke der Barmherzigkeit übet’, vgl. unten Z. 23; 36", 17, 38", auch Rienzos Briefwechsel, Anhang (Vom MA. xur Ref. II 4) Nr. 8, xu Z. 19 23 acquiescendo: wenn Ihr so unserer Bitte willfahrt, winschen wir eifrig Euch und den Euren xu dienen'; vgl. 14a, 6.
Strana 49
Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 49 33. patronatus racione noue fundacionis ac iure hereditario pertinet, pure propter deum conferret alicui presbitero uel clerico in primis ordinibus existenti, taliter scribit archydyacono alicuius sedis pro eo. Suprascripcio theutonicalis est ista: Dem Ersamen man Ern h., officiale zcu Merßeburg vnd Ercz- prister des selbi stules. Forma huius est ista: Vns'n bereyten dinst mit aller begerlichkeyt. EN alter, der do gewyet ist in dy ere aller heilgen vnd der aposteln pet’ vnde pauli vnd ouch ander heilgen, den wir mit vns’s h’rn gotis hulfe erhabn, gestift vnd beczinßet habn vnd nûlich wyen habn lasen, der do noch ledeg vnd ler ist vnd dy lenschaft an vns gehort von der styftunge wegn*, habi wir mit 10 guthem willen vnde bedachtë muthe vorlegen* luterlich durch got Ern hinre von C., prister des mysenischen Bysthumes, czeig' deBes bryfes, der sich in eyme lobelichn geruchte had gehalden. Bythe wir uch, Ersamer h’re, daz er dy werg der barmh’czekeit vbet, alz sich daz gebort nach gewonheyt uwer achtbarkeit vnde amecht, 15 vnde dem egenant� Ern heinre wylleclich gebet dy anwysunge dez alters* mit fruchten, czinßen, eckern, mit aller zcubestatunge vnd zcubehorunge des selbn alters. Daz stet vns kein uch vnd kein alle den uw'n willeclichi zcu vordinen. Gegebn* vnd' vns’n Ingr noch gotr. 5 9 * vgl. 33a, 13 ac iure nach 2 fehlt Unterschrift 33 = S Bl. 30" hereditario 10 vorlegen: verliehen’ *vgl. 33a, 14f. vna — patruis 10—15 Wortfolge abweichend vom Lateinischen. 14 amecht = ambehte 16 * vgl. 33a, 21 aliis quoque rebus 16 f. zcu bestatunge vnd zcu behorunge 18 f. * vgl. 33a, 24 ff. in cuius — domini.
Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 49 33. patronatus racione noue fundacionis ac iure hereditario pertinet, pure propter deum conferret alicui presbitero uel clerico in primis ordinibus existenti, taliter scribit archydyacono alicuius sedis pro eo. Suprascripcio theutonicalis est ista: Dem Ersamen man Ern h., officiale zcu Merßeburg vnd Ercz- prister des selbi stules. Forma huius est ista: Vns'n bereyten dinst mit aller begerlichkeyt. EN alter, der do gewyet ist in dy ere aller heilgen vnd der aposteln pet’ vnde pauli vnd ouch ander heilgen, den wir mit vns’s h’rn gotis hulfe erhabn, gestift vnd beczinßet habn vnd nûlich wyen habn lasen, der do noch ledeg vnd ler ist vnd dy lenschaft an vns gehort von der styftunge wegn*, habi wir mit 10 guthem willen vnde bedachtë muthe vorlegen* luterlich durch got Ern hinre von C., prister des mysenischen Bysthumes, czeig' deBes bryfes, der sich in eyme lobelichn geruchte had gehalden. Bythe wir uch, Ersamer h’re, daz er dy werg der barmh’czekeit vbet, alz sich daz gebort nach gewonheyt uwer achtbarkeit vnde amecht, 15 vnde dem egenant� Ern heinre wylleclich gebet dy anwysunge dez alters* mit fruchten, czinßen, eckern, mit aller zcubestatunge vnd zcubehorunge des selbn alters. Daz stet vns kein uch vnd kein alle den uw'n willeclichi zcu vordinen. Gegebn* vnd' vns’n Ingr noch gotr. 5 9 * vgl. 33a, 13 ac iure nach 2 fehlt Unterschrift 33 = S Bl. 30" hereditario 10 vorlegen: verliehen’ *vgl. 33a, 14f. vna — patruis 10—15 Wortfolge abweichend vom Lateinischen. 14 amecht = ambehte 16 * vgl. 33a, 21 aliis quoque rebus 16 f. zcu bestatunge vnd zcu behorunge 18 f. * vgl. 33a, 24 ff. in cuius — domini.
Strana 50
50 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 34. Iam secuntur [secutur Hs.] forme preuisionum et sit prima istius, ut, si aliquis clericus uel scolaris, intendens aggredi diuinum cultum (non habens beneficium nec habens patrimonium, propter quod ad- mitteretur ad gradum sacerdocii), accedat prepositum uel abbatissam Forma est ista: Sinceram obedienciam oracionibus semper cum deuotis. UM Erasmus, clericus Mysnensis dyocesis, spiritus sancti in- flammacione tendens diuinum cultum aggredi et sacerdocium sue proposito spei elegit, nobis humillime supplicauit, ad nos habens reclinatorium singulare, ut sibi de beneficio pure propter 5 deum, cuius ius patronatus ad nos decerneret, prouidere digna- remur, nos vero salutem animarum nostrarum respicientes princi- paliter Dei pietate modo deliberato nostrarum consensu cum so- rorum sibi promisimus et tenore presencium promittimus beneficium quodcumque nostro in destricto beniuole conferre proxime vaca- 10 turum, petentes idcirco vestram paternitatem prefato clerico ordinem tribuere subdiaconatus et ad gradum sacerdotalem pro- mouere ob intuitum nostri famulatus. Attentis nostris precamini- bus graciosam ac uirtuosam reuerenciam fieri cupimus inclinatam, Deum iugiter interim quod vixerimus summum pro uobis summo 15 opere deprecantes. Datum Grymmis anno domini nostri conuentus sub sigillo. 34 = S Bl. 32" 2 Anrede fehlt im Lateinischen. richtig? Der deutsche Text scheint decurreret oder deberet vorausxusetzen. 12 f. promoueri 15 sum9 6 dec n'et: ob
50 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 34. Iam secuntur [secutur Hs.] forme preuisionum et sit prima istius, ut, si aliquis clericus uel scolaris, intendens aggredi diuinum cultum (non habens beneficium nec habens patrimonium, propter quod ad- mitteretur ad gradum sacerdocii), accedat prepositum uel abbatissam Forma est ista: Sinceram obedienciam oracionibus semper cum deuotis. UM Erasmus, clericus Mysnensis dyocesis, spiritus sancti in- flammacione tendens diuinum cultum aggredi et sacerdocium sue proposito spei elegit, nobis humillime supplicauit, ad nos habens reclinatorium singulare, ut sibi de beneficio pure propter 5 deum, cuius ius patronatus ad nos decerneret, prouidere digna- remur, nos vero salutem animarum nostrarum respicientes princi- paliter Dei pietate modo deliberato nostrarum consensu cum so- rorum sibi promisimus et tenore presencium promittimus beneficium quodcumque nostro in destricto beniuole conferre proxime vaca- 10 turum, petentes idcirco vestram paternitatem prefato clerico ordinem tribuere subdiaconatus et ad gradum sacerdotalem pro- mouere ob intuitum nostri famulatus. Attentis nostris precamini- bus graciosam ac uirtuosam reuerenciam fieri cupimus inclinatam, Deum iugiter interim quod vixerimus summum pro uobis summo 15 opere deprecantes. Datum Grymmis anno domini nostri conuentus sub sigillo. 34 = S Bl. 32" 2 Anrede fehlt im Lateinischen. richtig? Der deutsche Text scheint decurreret oder deberet vorausxusetzen. 12 f. promoueri 15 sum9 6 dec n'et: ob
Strana 51
Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 51 34. alicuius claustri petens sibi dari litteram previsionis, ut, si in destricto vacaret aliquod beneficium, sibi velint conferre propter deum, desuper dant sibi litteram preuisionis ad episcopum uel ad alium gerentem nices episcopi. Supplicantes pro eo sic scribunt: Suprascripcio theutonicalis: Deme Erwerdegn In got vat’e vnde h’n Ern Niclause, Byschofe zeu Mersr, vnse liebn andechtegn h'n. Vns'n vnd'tenikeit mit lut’me gebethe in got gegossin. Erwerdeger h’re vnde vater, 10 15 JENN Erasmus smed, schuler dez myschenischin Bysthumps, (der) entczunt ist mit der flamme dez heylgn geystes vnde em vor gesaczt had vnde erwelt had in synem gemûte dy prister- liche werdekeit, vns eynveldeglichn gebethn had*, daz wir em lut lich durch god vmme eyn lehen besehen in vns'm gebyte do dy lenschafft vns an gehorte, habe wir daz heyl vnde dy selekeit vns' sele an gesehen vnde sunderlichen dy milde gûthe gotes mit woldachtem mute vnde mit volbart dez ganczen conuentus vnde habin em globet vnde globn in deßem vns’m bryfe eyn lehen, daz do aller erst ledeg vnde ler wirt in vns’m gebithe, gutlichn czu vorlyen. Hyr vmme, Erwerdeger h're, bethe wir uwer vet liche werdekeit, daz er dem obgenant Erasmo vorlyet den orden der pristerlichin werdekeit*. Daz wolle wir mit vns'm Innegen ge- bethe kegen uwer Ewerdegn togund alle vns’ lebetage vordynen. Gegebin czu C. 5 6 der fehlt ist doppelt 8 * vgl. 34a, 4f ad — 34 = S Bl. 337 famulatus 17 * vgl. 34a, 13 ob — singulare 15 vor lyen 16 Erasma 18 Ewerdegn, vgl. 44b, 7 und 40b, 5 ebarkeyten vor dynen
Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 51 34. alicuius claustri petens sibi dari litteram previsionis, ut, si in destricto vacaret aliquod beneficium, sibi velint conferre propter deum, desuper dant sibi litteram preuisionis ad episcopum uel ad alium gerentem nices episcopi. Supplicantes pro eo sic scribunt: Suprascripcio theutonicalis: Deme Erwerdegn In got vat’e vnde h’n Ern Niclause, Byschofe zeu Mersr, vnse liebn andechtegn h'n. Vns'n vnd'tenikeit mit lut’me gebethe in got gegossin. Erwerdeger h’re vnde vater, 10 15 JENN Erasmus smed, schuler dez myschenischin Bysthumps, (der) entczunt ist mit der flamme dez heylgn geystes vnde em vor gesaczt had vnde erwelt had in synem gemûte dy prister- liche werdekeit, vns eynveldeglichn gebethn had*, daz wir em lut lich durch god vmme eyn lehen besehen in vns'm gebyte do dy lenschafft vns an gehorte, habe wir daz heyl vnde dy selekeit vns' sele an gesehen vnde sunderlichen dy milde gûthe gotes mit woldachtem mute vnde mit volbart dez ganczen conuentus vnde habin em globet vnde globn in deßem vns’m bryfe eyn lehen, daz do aller erst ledeg vnde ler wirt in vns’m gebithe, gutlichn czu vorlyen. Hyr vmme, Erwerdeger h're, bethe wir uwer vet liche werdekeit, daz er dem obgenant Erasmo vorlyet den orden der pristerlichin werdekeit*. Daz wolle wir mit vns'm Innegen ge- bethe kegen uwer Ewerdegn togund alle vns’ lebetage vordynen. Gegebin czu C. 5 6 der fehlt ist doppelt 8 * vgl. 34a, 4f ad — 34 = S Bl. 337 famulatus 17 * vgl. 34a, 13 ob — singulare 15 vor lyen 16 Erasma 18 Ewerdegn, vgl. 44b, 7 und 40b, 5 ebarkeyten vor dynen
Strana 52
52 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 35. Nota: Credencia superioris ad superiorem, videlicet quando petunt uel affectant subsidium ab alio principe centum hastarum pro intui- cione fidei christianitatis. Suprascripcio sit ista: Magnificentissimo principi, domino ac domino Wenczeslao, Dei gracia regi Romanorum, regi et Bohemie et semper augusto, domino nostro graciosissimo. Forma huis est ista: Seruimine nostro vestre preclarissime dignitati omni 5 appetitu prelibato. Reuerendissime ac illustrissime princeps, domine ac domine, fautor noster graciosissime. DESTAT et interesse videtur, quod quilibet magnificus propter 10 suum honorem et suorum subditorum feruentibus conatibus tenetur insudare. Idcirco, illustrissime princeps, domine ac do- mine graciosissime, causa vestre fortitudinis et excellentissime dignitatis exercende, sicuti nobis vestra intimat magnificencia, vna vobiscum cum centum hastis in paganum iter libentissime volumus 15 limitare. Vestre magnificencie cordintime supplicamus, quatinus per quatuor ebdomidarum spacium adhuc beniuole nos velitis expectare, quod ad prefatam reisam uel viam equis armisque conpetentibus vestre ingenuissime nobilitati valeamus venire con- petenter, nunccium presentem cum omni attencione transmittendo ; 2o et non solum in hiis, sed in pluribus aliis vestre magnificencie volumus locorum ubilibet gratanter famulari. Datum anno domini. 35 = S Bl. 351 12 exfortitudinis 13 intima, anschließend noch ein durchgestrichener Buchstabe, wohl t. 14 paganum iter Heidenfahrt', vgl. die 19 nunccium per presentem folgenden beiden Briefe.
52 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 35. Nota: Credencia superioris ad superiorem, videlicet quando petunt uel affectant subsidium ab alio principe centum hastarum pro intui- cione fidei christianitatis. Suprascripcio sit ista: Magnificentissimo principi, domino ac domino Wenczeslao, Dei gracia regi Romanorum, regi et Bohemie et semper augusto, domino nostro graciosissimo. Forma huis est ista: Seruimine nostro vestre preclarissime dignitati omni 5 appetitu prelibato. Reuerendissime ac illustrissime princeps, domine ac domine, fautor noster graciosissime. DESTAT et interesse videtur, quod quilibet magnificus propter 10 suum honorem et suorum subditorum feruentibus conatibus tenetur insudare. Idcirco, illustrissime princeps, domine ac do- mine graciosissime, causa vestre fortitudinis et excellentissime dignitatis exercende, sicuti nobis vestra intimat magnificencia, vna vobiscum cum centum hastis in paganum iter libentissime volumus 15 limitare. Vestre magnificencie cordintime supplicamus, quatinus per quatuor ebdomidarum spacium adhuc beniuole nos velitis expectare, quod ad prefatam reisam uel viam equis armisque conpetentibus vestre ingenuissime nobilitati valeamus venire con- petenter, nunccium presentem cum omni attencione transmittendo ; 2o et non solum in hiis, sed in pluribus aliis vestre magnificencie volumus locorum ubilibet gratanter famulari. Datum anno domini. 35 = S Bl. 351 12 exfortitudinis 13 intima, anschließend noch ein durchgestrichener Buchstabe, wohl t. 14 paganum iter Heidenfahrt', vgl. die 19 nunccium per presentem folgenden beiden Briefe.
Strana 53
Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 53 35. Suprascripcio: Dem aller durchluchtigesten forsten vn h’n, Eren wenczlaw von gotis gnaden romischem konig vnde zcu allen gezcyten merer des riches, vns’m all’ gnedigestin h’n. Vwern allir obersten wirdikeyt vns'n demutigen gar willign dinst mit aller begerunge. All' durchluchtig’ furste vnde h’re, vns' gnedigest" gunner, is ist offenberlich, das ein iczlich’ durchluchtegest‘ furste durch syne eygen ere vnd synes gesyndes ist phlichtig mit flyse in 1o erbeten ym by zcu legen. Hir vm, all' durchluchtigist' furste vnde all’ gnedigest gunner, durch sache uw‘ st’ke vnd uw" swerkeger mechtikeyt zcu ubin, also uwer lobeliche grosekeyt vns had geoffenbard, mit uch in dy behem mit hund't glefen williclichn wollen reysen. Vw’ alls hochste grosekeyt bit wir 15 h’cziglichen, noch vier wochen noch vns’ vnd thenikeyt gnedig- lichen biten, das (zcu) uw’ keynwertikeyt wir mit pherdn vnd mit bequemlichn wapen mogen komen behegelich* vnd dornach wir in aller andechtikeyt uw'n furstlichn gnaden dy wellen senden by desem keynw tigen boten; vnde nicht alleyn in dem, 20 sund’ in allemm uw’n furstlichn gnedikeyten wol wir allen enden genemelichen dynen. Gegebi vnd' vns’m Ingesil. 12 swerkeger] werdeger oder werkeger (vgl. 35", 35 = S Bl. 35" 13 in dy Behem mißverständlich für 35a, 14 in paganum iter (s. 13 f.)? auch zu 17*) 14 bit] mit 16 biten = bîten zou fehlt 18 wir] mit (wir und mit scheinen in der Vorlage sehr ähnlich ausgeschen xu haben; vgl. 36b, 12; 43b, 15). 17* rgl. 35a, 18 ad — viam.
Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 53 35. Suprascripcio: Dem aller durchluchtigesten forsten vn h’n, Eren wenczlaw von gotis gnaden romischem konig vnde zcu allen gezcyten merer des riches, vns’m all’ gnedigestin h’n. Vwern allir obersten wirdikeyt vns'n demutigen gar willign dinst mit aller begerunge. All' durchluchtig’ furste vnde h’re, vns' gnedigest" gunner, is ist offenberlich, das ein iczlich’ durchluchtegest‘ furste durch syne eygen ere vnd synes gesyndes ist phlichtig mit flyse in 1o erbeten ym by zcu legen. Hir vm, all' durchluchtigist' furste vnde all’ gnedigest gunner, durch sache uw‘ st’ke vnd uw" swerkeger mechtikeyt zcu ubin, also uwer lobeliche grosekeyt vns had geoffenbard, mit uch in dy behem mit hund't glefen williclichn wollen reysen. Vw’ alls hochste grosekeyt bit wir 15 h’cziglichen, noch vier wochen noch vns’ vnd thenikeyt gnedig- lichen biten, das (zcu) uw’ keynwertikeyt wir mit pherdn vnd mit bequemlichn wapen mogen komen behegelich* vnd dornach wir in aller andechtikeyt uw'n furstlichn gnaden dy wellen senden by desem keynw tigen boten; vnde nicht alleyn in dem, 20 sund’ in allemm uw’n furstlichn gnedikeyten wol wir allen enden genemelichen dynen. Gegebi vnd' vns’m Ingesil. 12 swerkeger] werdeger oder werkeger (vgl. 35", 35 = S Bl. 35" 13 in dy Behem mißverständlich für 35a, 14 in paganum iter (s. 13 f.)? auch zu 17*) 14 bit] mit 16 biten = bîten zou fehlt 18 wir] mit (wir und mit scheinen in der Vorlage sehr ähnlich ausgeschen xu haben; vgl. 36b, 12; 43b, 15). 17* rgl. 35a, 18 ad — viam.
Strana 54
54 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 36. Sequitur alia forma de eodem. Suprascripcio: Serenissimo principi, domino ac domino Wenczeslao, regi Romanorum atque Boemie et semper augusto, domino nostro gracioso. Forma huius est: Familiarem in vniuersis cum diligencia amica saluta- 5 cionem. Illustrissime princeps, domine ac domine, JESTRE diligende sinceritati diligenter conquerimur, quod in- numerabilis multitudo paganorum nostrum territorium potenter intrauit et ibidem varia nobis intulit nocumenta et magnam chri- 10 stianorum cateruam, prochdolor, inuaserunt, quod nos cum nostris ipsis nullomodo resistere valeamus. Idcirco supplicamus diligen- tissima prece vestre sinceritati predilecte, quatinus vestra sin- ceritas nobis in subsidium ducentos hastiferos benigniter sit missura, quod nos talibus vestris suffragiis . . . omnibus Christi 15 fidelibus, specialiter nostro destricto habitantibus pacem valeamus ordinare. Nostris in hoc consenciendo desideriis vestre preclaris- sime ingenuitati sumus sedule seruituri. Datum nostro sub sigillo anno domini M°. 36 = S Bl. 35" 15 vestris] viris 2 boemia . . ] vgl. 36b, 15f. 5 amicã 7 ac domine domine
54 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 36. Sequitur alia forma de eodem. Suprascripcio: Serenissimo principi, domino ac domino Wenczeslao, regi Romanorum atque Boemie et semper augusto, domino nostro gracioso. Forma huius est: Familiarem in vniuersis cum diligencia amica saluta- 5 cionem. Illustrissime princeps, domine ac domine, JESTRE diligende sinceritati diligenter conquerimur, quod in- numerabilis multitudo paganorum nostrum territorium potenter intrauit et ibidem varia nobis intulit nocumenta et magnam chri- 10 stianorum cateruam, prochdolor, inuaserunt, quod nos cum nostris ipsis nullomodo resistere valeamus. Idcirco supplicamus diligen- tissima prece vestre sinceritati predilecte, quatinus vestra sin- ceritas nobis in subsidium ducentos hastiferos benigniter sit missura, quod nos talibus vestris suffragiis . . . omnibus Christi 15 fidelibus, specialiter nostro destricto habitantibus pacem valeamus ordinare. Nostris in hoc consenciendo desideriis vestre preclaris- sime ingenuitati sumus sedule seruituri. Datum nostro sub sigillo anno domini M°. 36 = S Bl. 35" 15 vestris] viris 2 boemia . . ] vgl. 36b, 15f. 5 amicã 7 ac domine domine
Strana 55
Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 55 36. Suprascripcio teutunicalis: Dem all’durchluchtigesten fursten v� h’n, ern wenczlaw, Ro- mischen konig, zcu allen geczyten merer des riches vnde konig zcu behemen, vns'm all’libesten h'n vnde sund'lichem frunde. Forma in se est hec : Vns'n dinstlichen grus zcu aller czyt mit ganczem flise vnde mit steter fruntschaft. All'durchluchtigest’ furste vüd h’re w’N furstlichen gnaden thun wir kunt vnde klegelichen klagen, das ein grose schar der heyden in vns' gebit freuelich ist ge- 10 gangen vnde do selbist haben getan manch'leye schaden, also das vel der gloubigen swerlich sint erslagen vnd ire grose manch- faldikeyt en mit nichte mit den vns'n weder sten mogn. Hir vm uw’ clarste wirdikeyt bite wir mit ganczem flyse, vns czwey- hundert glefeninge zcu hulfe gutlichen senden wollet, das wir dy 15 vngloubigen mit sulchem uw'n forderniße von vns cristenlichen mogen triben vnd allen cristen luten steten frede deste bas mogen geschicken. Vnde syt dor an uns' begerunge volborten, uw" aller hochste wirdekeyt wolle wir steticlichen vũ flissiclichn dynen. Gegebi vnder uns'm Ingesr 36 = S Bl. 35" 11 ire: der Gläubigen', vgl. 36“, 10 f. magnam 12 en: ihnen’ (den Heiden) mogi: Plural christianorum cateruam. neben kollektivem Singular des Subjekts. Sinn von 1If. unbefriedigend: Ist ire grose manchfaltikeyt in den Text geratene Glosse xu vel der gloubigen (= magn. christian. cat.) und ist dann als Subjekt au mogi ein si (die Gläu- bigen) zu ergänzen? Oder bezeichnet ire grose manchf. die Heiden (vgl. 362, 8 in numerabilis multitudo paganorum) und ist 12 wir für en zu lesen? 17 volborten: Partizip Präsentis (volbortenne & volbortende); nach syt wie 38b, 15 nach getzwiget fehlt scheinbar ir; aber hier wie dort steht der Im- perativ statt eines Bedingungssatzes, danach der Hauptsatx (38b, 15 mit gerader Wortstellung!) in der Funktion des im modernen schulmäßigen Schriftdeutsch durch Inversion gekennzeichneten Nachsatzes. Ahnliches in der heutigen Um- gangssprache; auch in Goethes Jugendsprache.
Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 55 36. Suprascripcio teutunicalis: Dem all’durchluchtigesten fursten v� h’n, ern wenczlaw, Ro- mischen konig, zcu allen geczyten merer des riches vnde konig zcu behemen, vns'm all’libesten h'n vnde sund'lichem frunde. Forma in se est hec : Vns'n dinstlichen grus zcu aller czyt mit ganczem flise vnde mit steter fruntschaft. All'durchluchtigest’ furste vüd h’re w’N furstlichen gnaden thun wir kunt vnde klegelichen klagen, das ein grose schar der heyden in vns' gebit freuelich ist ge- 10 gangen vnde do selbist haben getan manch'leye schaden, also das vel der gloubigen swerlich sint erslagen vnd ire grose manch- faldikeyt en mit nichte mit den vns'n weder sten mogn. Hir vm uw’ clarste wirdikeyt bite wir mit ganczem flyse, vns czwey- hundert glefeninge zcu hulfe gutlichen senden wollet, das wir dy 15 vngloubigen mit sulchem uw'n forderniße von vns cristenlichen mogen triben vnd allen cristen luten steten frede deste bas mogen geschicken. Vnde syt dor an uns' begerunge volborten, uw" aller hochste wirdekeyt wolle wir steticlichen vũ flissiclichn dynen. Gegebi vnder uns'm Ingesr 36 = S Bl. 35" 11 ire: der Gläubigen', vgl. 36“, 10 f. magnam 12 en: ihnen’ (den Heiden) mogi: Plural christianorum cateruam. neben kollektivem Singular des Subjekts. Sinn von 1If. unbefriedigend: Ist ire grose manchfaltikeyt in den Text geratene Glosse xu vel der gloubigen (= magn. christian. cat.) und ist dann als Subjekt au mogi ein si (die Gläu- bigen) zu ergänzen? Oder bezeichnet ire grose manchf. die Heiden (vgl. 362, 8 in numerabilis multitudo paganorum) und ist 12 wir für en zu lesen? 17 volborten: Partizip Präsentis (volbortenne & volbortende); nach syt wie 38b, 15 nach getzwiget fehlt scheinbar ir; aber hier wie dort steht der Im- perativ statt eines Bedingungssatzes, danach der Hauptsatx (38b, 15 mit gerader Wortstellung!) in der Funktion des im modernen schulmäßigen Schriftdeutsch durch Inversion gekennzeichneten Nachsatzes. Ahnliches in der heutigen Um- gangssprache; auch in Goethes Jugendsprache.
Strana 56
56 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 37. Sequitur alia forma. Suprascripcio: Illustrissimo principi et domino Sigismundo, Dei gracia regi Vngarie et Dalmacie, amico nostro carissimo. Subscripcio: Wenczeslaus, Dei gracia rex Romanorum atque Bohemie, semper augustus. Et forma in se est hec: Affectuosam uobis in omnibus affinitatem seruiciis semper cum festinis. 10 Illustrissime princeps ac dominus noster specialis, OSTQUAM series vestrarum litterarum nos attigisset, mox interiori- bus cordis grauiter extitimus sauciati, de vestris inprosperis successibus et de strage Christi fidelium intrinsecus condolendo. Idcirco ducentos hastiferos, sicud vestre canebant pagine, benig- 15 niter transmittimus presencium per latorem, desiderantes cordin- time, quatinus uobis et vestris omnibus Christi fidelibus pacem poteritis ordinare duratiuam; et non solum in hiis, sed in pluribus aliis vestre illustrissime illustracioni gliscimus amice conplacere. 87 = S Bl. 36r" 3 regi] rei 13 corde 14 straga 15 hastiferas 17 hinter vobis unleserlicher Buchstabe.
56 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 37. Sequitur alia forma. Suprascripcio: Illustrissimo principi et domino Sigismundo, Dei gracia regi Vngarie et Dalmacie, amico nostro carissimo. Subscripcio: Wenczeslaus, Dei gracia rex Romanorum atque Bohemie, semper augustus. Et forma in se est hec: Affectuosam uobis in omnibus affinitatem seruiciis semper cum festinis. 10 Illustrissime princeps ac dominus noster specialis, OSTQUAM series vestrarum litterarum nos attigisset, mox interiori- bus cordis grauiter extitimus sauciati, de vestris inprosperis successibus et de strage Christi fidelium intrinsecus condolendo. Idcirco ducentos hastiferos, sicud vestre canebant pagine, benig- 15 niter transmittimus presencium per latorem, desiderantes cordin- time, quatinus uobis et vestris omnibus Christi fidelibus pacem poteritis ordinare duratiuam; et non solum in hiis, sed in pluribus aliis vestre illustrissime illustracioni gliscimus amice conplacere. 87 = S Bl. 36r" 3 regi] rei 13 corde 14 straga 15 hastiferas 17 hinter vobis unleserlicher Buchstabe.
Strana 57
Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 57 37. Suprascripcio: Dem durchluchtigisten fursten vn h’n, ern segismunde, konge zcu vngarn vn dalmacian, vns'm allerlibsten frunde. Subscripcio: 5 Wenczlaw, von gotis gnaden romisch' konig, zcu allen gezcyten merer des riches vnd konig zcu behemen. Forma huius: Vnser begerlichkeyt vnde fruntschaft mit allen dingen, mit stetlichn vn rischlichen dinste. 10 Durchluchtigeste h’re vnde furste, 20 w‘ fruntlichn wirdekeyt thun wir zou wyssen, dor nach also dy meynunge uwers brifes (vns) an rurte, zcuhant durch der stocchunge des glauben an morde vi an andern sachen mit grosem vorschrekenisse inwendig worde wir swerlichen betrubet; 15 hir vib uw’ fruntlich mechtikeyt wir senden williglichen zewen hundert wepener, also dy uw’n brife ufs haben gelutbard, by desem keynwertigen boten vnd begern flissiglichen, das ir den uw’n vn alls cristenheyt gewerlichen frede machet; vnd nicht alleyn in dem, sunder in vil groserm uw' durchluchtigen hoch- gebornkeyt begern wir fruntlichen zcu behagen. Gegebn vnd" Mine Ingt. 37 = S Bl. 36" 6 vnde merer hinter behemen folgt noch fort 12 vns fehlt Lateinischen. 11 Vw‘ — wyssen ohne Entsprechung im bloßes durch mit Genetiv auch 39, 14. 12f. durch — sachen freie Wieder- gabe von 37°, 13 f. de vestris — fidelium.
Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 57 37. Suprascripcio: Dem durchluchtigisten fursten vn h’n, ern segismunde, konge zcu vngarn vn dalmacian, vns'm allerlibsten frunde. Subscripcio: 5 Wenczlaw, von gotis gnaden romisch' konig, zcu allen gezcyten merer des riches vnd konig zcu behemen. Forma huius: Vnser begerlichkeyt vnde fruntschaft mit allen dingen, mit stetlichn vn rischlichen dinste. 10 Durchluchtigeste h’re vnde furste, 20 w‘ fruntlichn wirdekeyt thun wir zou wyssen, dor nach also dy meynunge uwers brifes (vns) an rurte, zcuhant durch der stocchunge des glauben an morde vi an andern sachen mit grosem vorschrekenisse inwendig worde wir swerlichen betrubet; 15 hir vib uw’ fruntlich mechtikeyt wir senden williglichen zewen hundert wepener, also dy uw’n brife ufs haben gelutbard, by desem keynwertigen boten vnd begern flissiglichen, das ir den uw’n vn alls cristenheyt gewerlichen frede machet; vnd nicht alleyn in dem, sunder in vil groserm uw' durchluchtigen hoch- gebornkeyt begern wir fruntlichen zcu behagen. Gegebn vnd" Mine Ingt. 37 = S Bl. 36" 6 vnde merer hinter behemen folgt noch fort 12 vns fehlt Lateinischen. 11 Vw‘ — wyssen ohne Entsprechung im bloßes durch mit Genetiv auch 39, 14. 12f. durch — sachen freie Wieder- gabe von 37°, 13 f. de vestris — fidelium.
Strana 58
58 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 38. Alie forme credenciarum secuntur, ad episcopos primo. Suprascripcio: Reuerendissimo in Christo patri domino ac domino Heinrico archiepiscopo sancte Pragensis ecclesie et apostolice sedis legato, domino nostro graciosissimo. Forma huius: Sinceram fidelium in domino oracionum obedienciam semper cum instancia. Reuerendissime pater ac domine graciosissime, X veris probatorum relatibus nostris auribus instillauit, prela- 10 turam in ecclesia vestra fore vacaturam tempore pro presenti. Quapropter vestram reuerendam dignitatem humiliter imploramus, quatinus dominum Iohannem dictum de N., huius cartule exhibi- torem, ad eandem prebendam benigniter introducatis; nam bullas et litteras confirmatorias super vestram ecclesiam habet de curia 15 principaliter Romana. Talibus nostris acquiescendo peticionibus vestre episcopalitati ac dyocesi vniuerse sumus sedule seruituri. Datum anno domini... 38 = S B. 37" 15 h3 = habent 16 acquiescendo: s. xu 33a, 23.
58 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 38. Alie forme credenciarum secuntur, ad episcopos primo. Suprascripcio: Reuerendissimo in Christo patri domino ac domino Heinrico archiepiscopo sancte Pragensis ecclesie et apostolice sedis legato, domino nostro graciosissimo. Forma huius: Sinceram fidelium in domino oracionum obedienciam semper cum instancia. Reuerendissime pater ac domine graciosissime, X veris probatorum relatibus nostris auribus instillauit, prela- 10 turam in ecclesia vestra fore vacaturam tempore pro presenti. Quapropter vestram reuerendam dignitatem humiliter imploramus, quatinus dominum Iohannem dictum de N., huius cartule exhibi- torem, ad eandem prebendam benigniter introducatis; nam bullas et litteras confirmatorias super vestram ecclesiam habet de curia 15 principaliter Romana. Talibus nostris acquiescendo peticionibus vestre episcopalitati ac dyocesi vniuerse sumus sedule seruituri. Datum anno domini... 38 = S B. 37" 15 h3 = habent 16 acquiescendo: s. xu 33a, 23.
Strana 59
Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 59 38. Suprascripcio teutunicalis: Dem Erwerdign in got vat’ vnd h’n, h'n heinre erczbischoffe d' heyligen pregischen kirchen vnde des bebistlichn stules ein legat, vns'm aller gnedigesten h’n. 5 Forma huius est hec: Vns’ lut’ vnd’thenikeyt getruwer gebet in dem h'n mit stetlich' andechtikeyt gegossen. Aller erwirdigiste vat’ vnd gnedigest’ h're, Js vorsprache erbarer lute ist vns' oren in getroffen, das eyne 10 Vphrunde in uw’ kirchen iczczunt ledig sy; hir vmb uw’ all" wirdigeste wirdekeyt wir einfeldiglichen an rufen, das ir h’n Johs. pherrer zcu Wyne, desis keynw’tigen brifes zceigr, zou der selben phrunde williglichen in wyset, wen er vollen ober dy had vnde babestliche brife ym hoff. zcu Rome besund’lich bestetiget. Vnde 15 getzwiget sulche vns’ begerliche bete, uw’ bischoflichen wirdikeyt vnde dem ganczem bisthum wir wallen dynen vnvordrossen. 13 vollen = bollen (bullen: lat. bullas), vgl. zu 38 = S Bl. 37" 15 getzwiget: erhöret' s. Lexer s. v. gezwîden, unge- 24b. 7. 14 off zwîget, zwîgen; vgl. xu 36°, 17.
Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 59 38. Suprascripcio teutunicalis: Dem Erwerdign in got vat’ vnd h’n, h'n heinre erczbischoffe d' heyligen pregischen kirchen vnde des bebistlichn stules ein legat, vns'm aller gnedigesten h’n. 5 Forma huius est hec: Vns’ lut’ vnd’thenikeyt getruwer gebet in dem h'n mit stetlich' andechtikeyt gegossen. Aller erwirdigiste vat’ vnd gnedigest’ h're, Js vorsprache erbarer lute ist vns' oren in getroffen, das eyne 10 Vphrunde in uw’ kirchen iczczunt ledig sy; hir vmb uw’ all" wirdigeste wirdekeyt wir einfeldiglichen an rufen, das ir h’n Johs. pherrer zcu Wyne, desis keynw’tigen brifes zceigr, zou der selben phrunde williglichen in wyset, wen er vollen ober dy had vnde babestliche brife ym hoff. zcu Rome besund’lich bestetiget. Vnde 15 getzwiget sulche vns’ begerliche bete, uw’ bischoflichen wirdikeyt vnde dem ganczem bisthum wir wallen dynen vnvordrossen. 13 vollen = bollen (bullen: lat. bullas), vgl. zu 38 = S Bl. 37" 15 getzwiget: erhöret' s. Lexer s. v. gezwîden, unge- 24b. 7. 14 off zwîget, zwîgen; vgl. xu 36°, 17.
Strana 60
60 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 39. Sequitur alia forma. Suprascripcio: Honorabili viro, domino ac domino Iohanni episcopo Misnensis ecclesie, fideli nostro predilecto. Subscripcio: Iohannes, Dei gracia archiepiscopus sancte Pragensis ecclesie et apostolice sedis legatus. Forma huius est hec : Affectum oracionum in Christo deuotarum, obsequium caritatum. 10 Venerabilis domine ac fidelis noster predilecte, JT vestre nobis supplicauerunt pagine pro quodam domino Iohanni Misnensis dyocesis, quod bullas et litteras haberet papales bene et integraliter Romana curia confirmatas ad pre- bendas mee dyocesis simul ipsarum processibus, hunc vestri ob 15 reuerendum intuitum ad prebendam promouimus vacantem, pre aliis sibi hoc beneficio causa pietatis subueniendo; et si vestra episcopalis dignitas quid per amplius ex parte illius uel alterius a me pecierit, animo deliberato et benivole sum securus. Datum. 39 = S Bl. 37° 15 f. obreusenam = ob 15 simul = simul cum reuerenciam 16 vacantam 19 ame sum securus: ich werde es ohne Besorgnis und ohne Schwierigkeiten xu machen, mit Befriedigung aufnehmen' (vgl. acquiescere willfahren 14", 6; 33a, 23; 38", 16); nach 395, 19 vorbrengen könnte man vermuten secuturus oder executurus (auch ohne sum!), s. aber die Anmerkung xu 39°, 19.
60 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 39. Sequitur alia forma. Suprascripcio: Honorabili viro, domino ac domino Iohanni episcopo Misnensis ecclesie, fideli nostro predilecto. Subscripcio: Iohannes, Dei gracia archiepiscopus sancte Pragensis ecclesie et apostolice sedis legatus. Forma huius est hec : Affectum oracionum in Christo deuotarum, obsequium caritatum. 10 Venerabilis domine ac fidelis noster predilecte, JT vestre nobis supplicauerunt pagine pro quodam domino Iohanni Misnensis dyocesis, quod bullas et litteras haberet papales bene et integraliter Romana curia confirmatas ad pre- bendas mee dyocesis simul ipsarum processibus, hunc vestri ob 15 reuerendum intuitum ad prebendam promouimus vacantem, pre aliis sibi hoc beneficio causa pietatis subueniendo; et si vestra episcopalis dignitas quid per amplius ex parte illius uel alterius a me pecierit, animo deliberato et benivole sum securus. Datum. 39 = S Bl. 37° 15 f. obreusenam = ob 15 simul = simul cum reuerenciam 16 vacantam 19 ame sum securus: ich werde es ohne Besorgnis und ohne Schwierigkeiten xu machen, mit Befriedigung aufnehmen' (vgl. acquiescere willfahren 14", 6; 33a, 23; 38", 16); nach 395, 19 vorbrengen könnte man vermuten secuturus oder executurus (auch ohne sum!), s. aber die Anmerkung xu 39°, 19.
Strana 61
Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 61 39. Suprascripcio teutunicalis: Dem Erwerdign In got vater vnde h’n, Ern Joh, bischoffe zeu Missen, vns’m liben, andechtigen, sund’lichen frunde. Subscripcio: 5 Jon von gott gnaden erczbischoff d' heylign ... kirchen vn des bobistlichn stuls ein legat. Forma huius est: Vns begerunge des ynnigen gebetis in got mit stete dinste. 10 Erwerdiger h‘re vnde vns’ lib' getruwer, 15 LZ uw’ briffe vns habi gebeten vor ern heinre von B., des Missennischen bischtummes, das er vorsegilte brife von dem babistlichë stule hette zcu rome wal obir prebenden mynes bisch- tumps ... besteteget, den selben wir durch uw's w digen ange- sichtes zcu d' ledigen phrunde haben gefurdert, em vor and'n durch lut’ mildekeyt mit de lehn zcu hulfe komen; vnd ab uw' bischafliche wirdekeyt von mir von des ader von eynes and’n wegen icht bitet, mit wal bedachtem mute wil ichs, ab ich mit ichte mag, williclichen vorbrengen. Gegebn vnd' M. Inge. 12 das = quod, vgl. den Anfang von 42b. 39 = S Bl. 37" von] vam, korr. aus van 14 . . .] vgl. 39“, 15 f. simul ipsarum processibus. bestetege bloßes durch mit Genetiv wie 37, 12. 15 em] on 16 komen = komend (39a, 17 subueniendo). 18f. ab — mag ohne Entsprechung in 39a, soll aber vielleicht das deutsch schwer wiederxugebende sum securus umschrei- ben helfen.
Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 61 39. Suprascripcio teutunicalis: Dem Erwerdign In got vater vnde h’n, Ern Joh, bischoffe zeu Missen, vns’m liben, andechtigen, sund’lichen frunde. Subscripcio: 5 Jon von gott gnaden erczbischoff d' heylign ... kirchen vn des bobistlichn stuls ein legat. Forma huius est: Vns begerunge des ynnigen gebetis in got mit stete dinste. 10 Erwerdiger h‘re vnde vns’ lib' getruwer, 15 LZ uw’ briffe vns habi gebeten vor ern heinre von B., des Missennischen bischtummes, das er vorsegilte brife von dem babistlichë stule hette zcu rome wal obir prebenden mynes bisch- tumps ... besteteget, den selben wir durch uw's w digen ange- sichtes zcu d' ledigen phrunde haben gefurdert, em vor and'n durch lut’ mildekeyt mit de lehn zcu hulfe komen; vnd ab uw' bischafliche wirdekeyt von mir von des ader von eynes and’n wegen icht bitet, mit wal bedachtem mute wil ichs, ab ich mit ichte mag, williclichen vorbrengen. Gegebn vnd' M. Inge. 12 das = quod, vgl. den Anfang von 42b. 39 = S Bl. 37" von] vam, korr. aus van 14 . . .] vgl. 39“, 15 f. simul ipsarum processibus. bestetege bloßes durch mit Genetiv wie 37, 12. 15 em] on 16 komen = komend (39a, 17 subueniendo). 18f. ab — mag ohne Entsprechung in 39a, soll aber vielleicht das deutsch schwer wiederxugebende sum securus umschrei- ben helfen.
Strana 62
62 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 40. Nota: secuntur forme speciales litterarum missilium ad viros litteratos, videlicet tam ad canonicos quam eciam ad plebanos parro- chiarum. Et sit prima suprascripcio ista. Discreto viro domino Heinrico, decano in Merseborg, amico speciali ac promotori. Forma in se est hec: Vestre reuerencie affectuosam in omnibus seruitutem omni boni cum sinceritate in domino oracionum. Discrete domine ac amice diligende, ix veridico quorumdam percepi relatu, quod dominus Iohannes de Goch videtur velle suum commutare altare pro ecclesia parrochiali sibi conpetenti. Ideo vestre discrecioni attente sup- plico, quatinus pro mea plebania et pro suo velitis altari beniuole concordare, quia vestre honestati mee parrochie (fructus) clare patescunt. In simili uobis cupiens uel maiori conplacere, super hiis responsum, quanto cicius poteritis, cupio per latorem fieri michi missum. Datum nostro sub sigillo. 5 omnis? 8 vellet 10 sua 11 fructus fehlt 40 = S B. 39° 13 cupio] cupio michi 14 missurum.
62 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 40. Nota: secuntur forme speciales litterarum missilium ad viros litteratos, videlicet tam ad canonicos quam eciam ad plebanos parro- chiarum. Et sit prima suprascripcio ista. Discreto viro domino Heinrico, decano in Merseborg, amico speciali ac promotori. Forma in se est hec: Vestre reuerencie affectuosam in omnibus seruitutem omni boni cum sinceritate in domino oracionum. Discrete domine ac amice diligende, ix veridico quorumdam percepi relatu, quod dominus Iohannes de Goch videtur velle suum commutare altare pro ecclesia parrochiali sibi conpetenti. Ideo vestre discrecioni attente sup- plico, quatinus pro mea plebania et pro suo velitis altari beniuole concordare, quia vestre honestati mee parrochie (fructus) clare patescunt. In simili uobis cupiens uel maiori conplacere, super hiis responsum, quanto cicius poteritis, cupio per latorem fieri michi missum. Datum nostro sub sigillo. 5 omnis? 8 vellet 10 sua 11 fructus fehlt 40 = S B. 39° 13 cupio] cupio michi 14 missurum.
Strana 63
Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 63 40. Suprascripcio teutunicalis: Dem Ersamen manne ern V., techande zcu budissem, synẽ liben, besund'n frunde. Forma huius: Vwern ebarkeyten begerlichn dinst mit clarheyt des gebetę in dem h'n vn all' gute. Ersam’ h're vnde liber frunt, w’ wirdekeyt thun wir kunt, das ich warhaftig habe vernomen, das er Jon von budissem syně altar vmb eyne bequemliche 10 pharrekirchen wolde vorwechseln. Hir vmb (uw’) ersamkeyt ich andechticlichen bite, mit dem selben vmb synẽ altar vnd vmb meyne pharre ein eintrechtikeyt zcu machen, wenn ir dy fruchte myn’ pharren vormals dicke vnd ofte gehort had rechen. In eyme sulchen ad grosern begere ich uch behegelich zcu dynen. 15 Eyne antwart do obir, so ir erst moget, mir zcu werden ich byn zcu begernde. Datum sub sigillo. 40 = S Bl. 40" 40", I1 (vgl. 37b, 11) 12 meyne] eyně 5 ebarkeyten: vgl. xu 34°, 18. 8 Vw‘ — kunt fehlt 10 pharre kirchen vor wechseln uw’ fehlt wenn wen 13 rechen (rechem Hs.) geordnet darlegen'.
Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 63 40. Suprascripcio teutunicalis: Dem Ersamen manne ern V., techande zcu budissem, synẽ liben, besund'n frunde. Forma huius: Vwern ebarkeyten begerlichn dinst mit clarheyt des gebetę in dem h'n vn all' gute. Ersam’ h're vnde liber frunt, w’ wirdekeyt thun wir kunt, das ich warhaftig habe vernomen, das er Jon von budissem syně altar vmb eyne bequemliche 10 pharrekirchen wolde vorwechseln. Hir vmb (uw’) ersamkeyt ich andechticlichen bite, mit dem selben vmb synẽ altar vnd vmb meyne pharre ein eintrechtikeyt zcu machen, wenn ir dy fruchte myn’ pharren vormals dicke vnd ofte gehort had rechen. In eyme sulchen ad grosern begere ich uch behegelich zcu dynen. 15 Eyne antwart do obir, so ir erst moget, mir zcu werden ich byn zcu begernde. Datum sub sigillo. 40 = S Bl. 40" 40", I1 (vgl. 37b, 11) 12 meyne] eyně 5 ebarkeyten: vgl. xu 34°, 18. 8 Vw‘ — kunt fehlt 10 pharre kirchen vor wechseln uw’ fehlt wenn wen 13 rechen (rechem Hs.) geordnet darlegen'.
Strana 64
64 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 41. Sequitur alia forma. Suprascripcio: Viro, discrecionis radius quem decorat, domino Heinrico ple- bano in Budissen, amico suo speciali. Forma in se est hec: Premissis singulis, quibus deuote oraciones in domino cum sincera amicicia prenotantur. 5 Discrete domine ac amice predilecte, x veridico dicto siquidem hausi, quod in studio Pragensi multi libri sunt reportati pro me multum valentes in theologya tem- 10 pore pro presenti. Idcirco supplico vestre discrecioni cordintime, michi quatinus vestra predilecta pietas de eisdem libris reportatis benigniter pro pecunia conpetenti in breui aliquos conparabit, quanto cicius poteritis, ipsos transmittendo. Quod si feceritis, vestre amicicie in simili uel maiori seruire beniuole conabor. 15 Datum sub nostro sigillo. 42. Sequitur alia forma. Suprascripcio: Viro discreto, tytulo scienciarum decorato, domino Iohanni plebano in Budissen, amico suo gracioso. Forma est: Premissis singulis quibus deuote oraciones in domino iugiter actuantur. Discrete domine ac amice mi diligende, ESTRIS satis faciens peticionibus vobis tres libros, ut vestra discrecio supplicauit, trium sexagenarum fideliter conparaui. 10 Easdem nunccium per presentem vobis dirigens supplico cordin- 41 = S Bl. 40" 42 = S Bl. 40" 3 decorato 3 decusato 14 quanto — poteritis nicht in 41b, 11. 11 supplicans
64 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 41. Sequitur alia forma. Suprascripcio: Viro, discrecionis radius quem decorat, domino Heinrico ple- bano in Budissen, amico suo speciali. Forma in se est hec: Premissis singulis, quibus deuote oraciones in domino cum sincera amicicia prenotantur. 5 Discrete domine ac amice predilecte, x veridico dicto siquidem hausi, quod in studio Pragensi multi libri sunt reportati pro me multum valentes in theologya tem- 10 pore pro presenti. Idcirco supplico vestre discrecioni cordintime, michi quatinus vestra predilecta pietas de eisdem libris reportatis benigniter pro pecunia conpetenti in breui aliquos conparabit, quanto cicius poteritis, ipsos transmittendo. Quod si feceritis, vestre amicicie in simili uel maiori seruire beniuole conabor. 15 Datum sub nostro sigillo. 42. Sequitur alia forma. Suprascripcio: Viro discreto, tytulo scienciarum decorato, domino Iohanni plebano in Budissen, amico suo gracioso. Forma est: Premissis singulis quibus deuote oraciones in domino iugiter actuantur. Discrete domine ac amice mi diligende, ESTRIS satis faciens peticionibus vobis tres libros, ut vestra discrecio supplicauit, trium sexagenarum fideliter conparaui. 10 Easdem nunccium per presentem vobis dirigens supplico cordin- 41 = S Bl. 40" 42 = S Bl. 40" 3 decorato 3 decusato 14 quanto — poteritis nicht in 41b, 11. 11 supplicans
Strana 65
Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 65 41. Suprascripcio: Dem ersamen h’n, Ern heinre, pherrer zcu budissen, syné be- sundern frunde. Et forma hec est: Mine vnd’thenikeyt vnd lut’ fruntschaft zou vor. Liber ersamer h’re vnde myn besunder frunt, 10 CH habe bas vornomen, das in dem pragischen flyse vil guter bucher in d' heyligen schrift syn gescre in der keynwertigen tzyt; dor vmb bite ich uwer fruntschaft mit ganczem flyse, das mir der selben buch’ etzliche, dy nuwelich synt gescre, vmb ein bequemlich gelt kurtzlichen kouffet vnd sendet. Thut ir das, so wisset, das ich uwer fruntschaft in eynë sulchen ad grossern (wil) williclichen vordynen. Gegebn vnd’ Minë Inge. 42. Suprascripcio teutunicalis. Dem Ersamen manne, h’n Joh, pherrer czu budissen, synem be- sundern frunde. Forma est hec: Min andechtiges gebet in dem h’n mit lut’ fruntschaft zcu vor. Liber h’re vnd myn besund’ frunt, AS ich durch bete willen, also uw’ fruntschaft zou mir had gescr vmb bucher, dy uch bequeme weren, drier schacke w’t 10 habe geschicket vnde by desem keynwertigen brifczeigs uch ge- antw’t, bite ich uch flissiglichen, wen ich des selben geldis, gote 41 = S Bl. 40" 7 vor nomen 13 wil fehlt 9 dy — weren ohne Entsprechung in 42", 9f. w't] 42 = S Bl. 40" wi‘ am Zeilenende, undeutlich 10 brife czeig"
Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 65 41. Suprascripcio: Dem ersamen h’n, Ern heinre, pherrer zcu budissen, syné be- sundern frunde. Et forma hec est: Mine vnd’thenikeyt vnd lut’ fruntschaft zou vor. Liber ersamer h’re vnde myn besunder frunt, 10 CH habe bas vornomen, das in dem pragischen flyse vil guter bucher in d' heyligen schrift syn gescre in der keynwertigen tzyt; dor vmb bite ich uwer fruntschaft mit ganczem flyse, das mir der selben buch’ etzliche, dy nuwelich synt gescre, vmb ein bequemlich gelt kurtzlichen kouffet vnd sendet. Thut ir das, so wisset, das ich uwer fruntschaft in eynë sulchen ad grossern (wil) williclichen vordynen. Gegebn vnd’ Minë Inge. 42. Suprascripcio teutunicalis. Dem Ersamen manne, h’n Joh, pherrer czu budissen, synem be- sundern frunde. Forma est hec: Min andechtiges gebet in dem h’n mit lut’ fruntschaft zcu vor. Liber h’re vnd myn besund’ frunt, AS ich durch bete willen, also uw’ fruntschaft zou mir had gescr vmb bucher, dy uch bequeme weren, drier schacke w’t 10 habe geschicket vnde by desem keynwertigen brifczeigs uch ge- antw’t, bite ich uch flissiglichen, wen ich des selben geldis, gote 41 = S Bl. 40" 7 vor nomen 13 wil fehlt 9 dy — weren ohne Entsprechung in 42", 9f. w't] 42 = S Bl. 40" wi‘ am Zeilenende, undeutlich 10 brife czeig"
Strana 66
66 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. time talem substanciam pro hiis codicibus traditam breuiter michi relegare, quia multum deo teste substancia eadem indiguissem; et non solum in hiis, sed in pluribus aliis discrecioni vestre vellem ubilibet conplacere. Datum nostro sub sigillo. 15 43. Alia forma. Suprascripcio: Honorabili viro, domino Heinrico, canonico Pragensi Wischir- gradensi, amico suo specialissimo. Forma in se est ista: Sedulas in Christo deuotasque supplicaciones ministra- cionibus semper intentis. Honorabilis domine ac amice noster diligende, X veridico quorumdam percepi relatu, quod dominus Heinricus Wischergradensis, eiusdem vrbis qua vos moramini, diuersis 10 est subiectus lagworibus et iam articulo mortis grauiter agonizans. Nos vero super ipsius prelaturam litteras habemus bullasque conpetentes Romana curia diligenter confirmatas, quod post sui obitum eius possumus adipisci prebendam. Idcirco vestre suppli- camus deuocioni prece multa, si contigerit predictum dominum 15 subire viam carnis vniuerse, noster fidelis desuper existere pro- curator et executor, eandem tenendo canonicam ad nostram pre- senciam. Quod si feceritis, coequalem amiciciam pro laboribus vagacionibusque uobis conabimur retribuere reconpensam. Datum meo sub sigillo. 20 13 indignissimo 43 = S Bl. 41" 9 quorumdam nach 40a, 7 und 43b, 8, quodam Hs. 10 orbis 13 diligenterque 16f. precurator
66 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. time talem substanciam pro hiis codicibus traditam breuiter michi relegare, quia multum deo teste substancia eadem indiguissem; et non solum in hiis, sed in pluribus aliis discrecioni vestre vellem ubilibet conplacere. Datum nostro sub sigillo. 15 43. Alia forma. Suprascripcio: Honorabili viro, domino Heinrico, canonico Pragensi Wischir- gradensi, amico suo specialissimo. Forma in se est ista: Sedulas in Christo deuotasque supplicaciones ministra- cionibus semper intentis. Honorabilis domine ac amice noster diligende, X veridico quorumdam percepi relatu, quod dominus Heinricus Wischergradensis, eiusdem vrbis qua vos moramini, diuersis 10 est subiectus lagworibus et iam articulo mortis grauiter agonizans. Nos vero super ipsius prelaturam litteras habemus bullasque conpetentes Romana curia diligenter confirmatas, quod post sui obitum eius possumus adipisci prebendam. Idcirco vestre suppli- camus deuocioni prece multa, si contigerit predictum dominum 15 subire viam carnis vniuerse, noster fidelis desuper existere pro- curator et executor, eandem tenendo canonicam ad nostram pre- senciam. Quod si feceritis, coequalem amiciciam pro laboribus vagacionibusque uobis conabimur retribuere reconpensam. Datum meo sub sigillo. 20 13 indignissimo 43 = S Bl. 41" 9 quorumdam nach 40a, 7 und 43b, 8, quodam Hs. 10 orbis 13 diligenterque 16f. precurator
Strana 67
Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 67 czu geczuge, selber wal bedorfte vnde uch zcu behegelichkeyt g’ne habe vß gegeben, mir kurczlichen weder zcu senden. Nicht alleyn in dem, sunder in vil groserm wolde ich uwer ersamkeyt 15 gutlichen dinst erczeygen. Gegeben etc. 43. Suprascripcio. Dem ersamen manne, hern heinre, pragischem thumhern zcu wischersgrad, syme sund’lichn (frunde). Forma huius est hec : Vns' stetis vnde Innigis gebet in got zcu allen getziten mit flisigem dinste. Ersam’ h’re vnd all’ lib’ster frunt, VON warhaftiger etzlicher lute sprache wir vornomen haben, das er heinre, thumher d' kirchen zcu Wischergrad, der selben 10 stad do ir syt gesessen, mit manchen suchen ist vmb fangen vnd iczczunt in getwange synes leczten endes swerlich seletzagit; vnd wir uf syne thummereye bequemliche brife haben zcu rome flissig- lichen bestetigit, das wir noch synë tode an syner phrunde noch vns’s brifis anwisunge mogen treten. Hir vmb uw’ ersamkeyt 15 (wir) mit mancherleye gebete biten, ab der vorgenante h’re den gemeynen weg d' cristenheyt worde wandern, dar vb° wesen uns" getruwer scheffer vnd nachfolger, dy selben thummereye uf halden bis zcu vns’ keynw’tikeyt; vnd thut ir das, eyn gliche fruntschaft vnd wederstatunge uw’ müe vnd uwer erbeyt wir uch dinstlichen 20 wallen ertzeigen. Gegebn vnd' vns' Ingesr. 43 = S Bl. 41" 3 frunde fehlt 8 warhaftigen etzlichn lute (korr. vor nomen aus luten) 9 thumhern 11 sele tzagit: agonizat, s. D. Wb. s. v. seelzagen 15 wir fehlt 16 ab° wesen Infinitiv, halden =n haldend Partixip, vgl. 39b, 16 17 nachfolger für 43a, 17 executor 5*
Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 67 czu geczuge, selber wal bedorfte vnde uch zcu behegelichkeyt g’ne habe vß gegeben, mir kurczlichen weder zcu senden. Nicht alleyn in dem, sunder in vil groserm wolde ich uwer ersamkeyt 15 gutlichen dinst erczeygen. Gegeben etc. 43. Suprascripcio. Dem ersamen manne, hern heinre, pragischem thumhern zcu wischersgrad, syme sund’lichn (frunde). Forma huius est hec : Vns' stetis vnde Innigis gebet in got zcu allen getziten mit flisigem dinste. Ersam’ h’re vnd all’ lib’ster frunt, VON warhaftiger etzlicher lute sprache wir vornomen haben, das er heinre, thumher d' kirchen zcu Wischergrad, der selben 10 stad do ir syt gesessen, mit manchen suchen ist vmb fangen vnd iczczunt in getwange synes leczten endes swerlich seletzagit; vnd wir uf syne thummereye bequemliche brife haben zcu rome flissig- lichen bestetigit, das wir noch synë tode an syner phrunde noch vns’s brifis anwisunge mogen treten. Hir vmb uw’ ersamkeyt 15 (wir) mit mancherleye gebete biten, ab der vorgenante h’re den gemeynen weg d' cristenheyt worde wandern, dar vb° wesen uns" getruwer scheffer vnd nachfolger, dy selben thummereye uf halden bis zcu vns’ keynw’tikeyt; vnd thut ir das, eyn gliche fruntschaft vnd wederstatunge uw’ müe vnd uwer erbeyt wir uch dinstlichen 20 wallen ertzeigen. Gegebn vnd' vns' Ingesr. 43 = S Bl. 41" 3 frunde fehlt 8 warhaftigen etzlichn lute (korr. vor nomen aus luten) 9 thumhern 11 sele tzagit: agonizat, s. D. Wb. s. v. seelzagen 15 wir fehlt 16 ab° wesen Infinitiv, halden =n haldend Partixip, vgl. 39b, 16 17 nachfolger für 43a, 17 executor 5*
Strana 68
68 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 44. Alia forma. Suprascripcio: Conmendabili viro, domino Heinrico, canonico Maguntinensis ecclesie, amico suo specialissimo. Forma in se est hec: Fideli precum instancia in domino cum sincera ami- cicia iugiter preadmissa. Venerabilis domine ac amice predilecte, OMINUS Iohannes, de quo vestre canebant pagine, finem iam vite consumavit. Idcirco exhortor caritatem vestram et dili- 10 gencius consulo, si eandem habere gliscitis prebendam vestram, quanto cicius poteritis, bullis litterisque veniatis, in hiis agentes, sicuti proprium vestrum profectum cupitis retinere temporibus sub- sequendis. Datum sub sigillo. 45. Illustri principi ac domino, domino Jodoko, marchioni Morauie, domino nobis fauoroso. Salutem et omnium bonorum voluntatem. UIA Illustrem principem, dominum N., ducem in K., quan- dam filiam (habentem) vita et honestate perspicuam et sui generis nobilitate se multam venustam et mire speciositatis decore nitentem hodie cognouimus et nunc in Castro S. dicitur conmanere, Illustri principi C. de B., duci consagwineo nostro karissimo pro matrimonio gliscentes s(inceritatem) v(estram) affectuose rogamus, quatinus nostre contemplacionis intuitu cooperam efficacem ad hoc adhibere velitis, ut dictum matrimonium in laudabilem cedat effectum; nam consideracione prehabita talem eciam nobis et vobis expedire credimus parentelam etc. Datum. 5 10 4 ssealissimo 6 in stancia 9 Iohannes: in 43a 44 = S Bl. 42" und 43b hieß er Heinricus (ebenso auch beide Korrespondenten!). de quo — pagine ohne Entsprechung in 44b, 8 finem] ſmẽ 12 vielleicht cum bullis 45 = Sw Bl. 14" 2 fauoroso etc. 5 habentem fehlt 6 se = eam
68 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 44. Alia forma. Suprascripcio: Conmendabili viro, domino Heinrico, canonico Maguntinensis ecclesie, amico suo specialissimo. Forma in se est hec: Fideli precum instancia in domino cum sincera ami- cicia iugiter preadmissa. Venerabilis domine ac amice predilecte, OMINUS Iohannes, de quo vestre canebant pagine, finem iam vite consumavit. Idcirco exhortor caritatem vestram et dili- 10 gencius consulo, si eandem habere gliscitis prebendam vestram, quanto cicius poteritis, bullis litterisque veniatis, in hiis agentes, sicuti proprium vestrum profectum cupitis retinere temporibus sub- sequendis. Datum sub sigillo. 45. Illustri principi ac domino, domino Jodoko, marchioni Morauie, domino nobis fauoroso. Salutem et omnium bonorum voluntatem. UIA Illustrem principem, dominum N., ducem in K., quan- dam filiam (habentem) vita et honestate perspicuam et sui generis nobilitate se multam venustam et mire speciositatis decore nitentem hodie cognouimus et nunc in Castro S. dicitur conmanere, Illustri principi C. de B., duci consagwineo nostro karissimo pro matrimonio gliscentes s(inceritatem) v(estram) affectuose rogamus, quatinus nostre contemplacionis intuitu cooperam efficacem ad hoc adhibere velitis, ut dictum matrimonium in laudabilem cedat effectum; nam consideracione prehabita talem eciam nobis et vobis expedire credimus parentelam etc. Datum. 5 10 4 ssealissimo 6 in stancia 9 Iohannes: in 43a 44 = S Bl. 42" und 43b hieß er Heinricus (ebenso auch beide Korrespondenten!). de quo — pagine ohne Entsprechung in 44b, 8 finem] ſmẽ 12 vielleicht cum bullis 45 = Sw Bl. 14" 2 fauoroso etc. 5 habentem fehlt 6 se = eam
Strana 69
Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 69 44. Suprascripcio: Dem lobesamen manne, h'n heinre, (thumhern) zcu Meincz, vns'm besund’n frunde. Forma in se est hec: Vns' lut’ fruntschaft mit des gebetis andachtikeyt in dem h’n ewiglichn vorgesant. Erwerdiger h’re vnde sund licher liber frunt, ER heinre, eines seligen lebens vnd gedechteniß, had diß leben d werlde im kurczlichen vorczert. Worvmme ich uw’ libe 1o mane vnde noch flislicher rate, ab ir dy selben phrunde geruh- lichn wollet besiczczen, das ir, zo ir erst moget, mit uw’n romi- schen brifen, besteticlichen bestetiget, zcu mir komet, also verne also ir uw'n eygen fromen zcu wirken in zcukunftign czyten syt begernde. Datum. 45. Dem hochgebornen fursten vnd h’ren, h‘ren Jo., margrawen czu Merh’n, vns'm liebn gunner. Vns’ heil mit allem guten willen. EN der hochgeburne furste, h’zog 1. von m., eyne tacht’ hat, die wir in erem lobe vnde edilkeit lawt‘ vnd Reyne irkant haben, die ouch in edilkeit eris geslechtis schone vnd erwirdig ist, die icczund vff deme hausse l. wonit, die wir dem hochge- burnen fursten, herczog czu m., czu eynir eelichen frawn begern mit ganczem fleysse, Bitt wir ewir durchlauchtekeit vmme vns’n 1o willen, das ir czu sulchen sachen stete hulffe wellit irczeigen, das dieselbe ee lobelich werde geendit; wen wir gutlich irkennen, das euch vnd ouch vns sulche frunschaft bequemelichen were etc. 5 1 thumhern fehlt 44 = S Bl. 421 9 vorczert: Verwechselung von consum(m)avit 44", 10 mit consumpsit, der Satx auch sonst frei wiedergegeben. 45 = Sw Bl. 14" 2 gunner etc.
Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 69 44. Suprascripcio: Dem lobesamen manne, h'n heinre, (thumhern) zcu Meincz, vns'm besund’n frunde. Forma in se est hec: Vns' lut’ fruntschaft mit des gebetis andachtikeyt in dem h’n ewiglichn vorgesant. Erwerdiger h’re vnde sund licher liber frunt, ER heinre, eines seligen lebens vnd gedechteniß, had diß leben d werlde im kurczlichen vorczert. Worvmme ich uw’ libe 1o mane vnde noch flislicher rate, ab ir dy selben phrunde geruh- lichn wollet besiczczen, das ir, zo ir erst moget, mit uw’n romi- schen brifen, besteticlichen bestetiget, zcu mir komet, also verne also ir uw'n eygen fromen zcu wirken in zcukunftign czyten syt begernde. Datum. 45. Dem hochgebornen fursten vnd h’ren, h‘ren Jo., margrawen czu Merh’n, vns'm liebn gunner. Vns’ heil mit allem guten willen. EN der hochgeburne furste, h’zog 1. von m., eyne tacht’ hat, die wir in erem lobe vnde edilkeit lawt‘ vnd Reyne irkant haben, die ouch in edilkeit eris geslechtis schone vnd erwirdig ist, die icczund vff deme hausse l. wonit, die wir dem hochge- burnen fursten, herczog czu m., czu eynir eelichen frawn begern mit ganczem fleysse, Bitt wir ewir durchlauchtekeit vmme vns’n 1o willen, das ir czu sulchen sachen stete hulffe wellit irczeigen, das dieselbe ee lobelich werde geendit; wen wir gutlich irkennen, das euch vnd ouch vns sulche frunschaft bequemelichen were etc. 5 1 thumhern fehlt 44 = S Bl. 421 9 vorczert: Verwechselung von consum(m)avit 44", 10 mit consumpsit, der Satx auch sonst frei wiedergegeben. 45 = Sw Bl. 14" 2 gunner etc.
Strana 70
70 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 46. Scribit magistro. Reuerendo ac Scientifico viro, Magistro Johanni septem arcium liberalium studii Pragensis, amico. Seruiciis constantibus premissis. R(euerende) m(agister), ONSILIUM pro Johanne, filio meo videlicet, quanta pecunia an- nuatim in studio Pragensi medio modo contentaretur, requiro presentibus diligenter et dictum filium meum iuxta vestrum con- silium ad huiusmodi studium dirigam cum effectu ipsumque v(estre) r(euerencie) integraliter comendando. Responsum peto 10 michi cum presenti gerulo translegare etc. 47. Virginibus. Honeste ac virtuose virgini K., filie ciuis S. de B., conuersa- trici sue karissime. Salutacionem amicabilem cum amore sincero. Specialis amica mea et temporis deductrix karissima, IE rogo precibus, quibus possum, quatinus ad proximam domi- nicam post festum sancti viti ad dedicacionem nostram vna cum parentibus tuis transmeare desideres. Nam cunctis corea- rum et iocorum solacijs propter amoris et caritatis augmentum iocundis processibus colletemur etc. 10 46 = Sw Bl. 171 3 amico etc. 10 comendendo 1 Virginis rot, gebessert nach der schwarz geschrie- 47 = Sw Bl. 191 2 filie B. benen, vot durchstrichenen Vorschrift für den Miniator. 2f. conuersatrici sue: die mit ihr Verkehrende'. karissime etc. 8 desideras
70 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 46. Scribit magistro. Reuerendo ac Scientifico viro, Magistro Johanni septem arcium liberalium studii Pragensis, amico. Seruiciis constantibus premissis. R(euerende) m(agister), ONSILIUM pro Johanne, filio meo videlicet, quanta pecunia an- nuatim in studio Pragensi medio modo contentaretur, requiro presentibus diligenter et dictum filium meum iuxta vestrum con- silium ad huiusmodi studium dirigam cum effectu ipsumque v(estre) r(euerencie) integraliter comendando. Responsum peto 10 michi cum presenti gerulo translegare etc. 47. Virginibus. Honeste ac virtuose virgini K., filie ciuis S. de B., conuersa- trici sue karissime. Salutacionem amicabilem cum amore sincero. Specialis amica mea et temporis deductrix karissima, IE rogo precibus, quibus possum, quatinus ad proximam domi- nicam post festum sancti viti ad dedicacionem nostram vna cum parentibus tuis transmeare desideres. Nam cunctis corea- rum et iocorum solacijs propter amoris et caritatis augmentum iocundis processibus colletemur etc. 10 46 = Sw Bl. 171 3 amico etc. 10 comendendo 1 Virginis rot, gebessert nach der schwarz geschrie- 47 = Sw Bl. 191 2 filie B. benen, vot durchstrichenen Vorschrift für den Miniator. 2f. conuersatrici sue: die mit ihr Verkehrende'. karissime etc. 8 desideras
Strana 71
Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 71 46. Dem Erw’dign vnd kunsthaftign man, meist N. in seben kunsten zu Pragr, meynem liebn gunnern. Stetn dinst mit fruntlichn grus. Erwirdiger meist', 5 [CH suche mit fleys ewirn rot von meyns sones J. wegn an, wy vil geld her ierlich mit mittilmose czu Prage an aller czerunge in der hoen schule genug mochte gehaben, wen ich denselbn meynen son J. noch ewirm rote in dieselbe lernunge meyne zu senden vnd en euch gancz vnd gar befelen. Vnd des Bitt ich mir eyn 10 entwort mit desem brieffczeiger vorschrebn zu senden etc. 47. Der Erb’n vnd czochtigen iuncfrawen K., tocht’ dez burg’s zu C., meyner allirlipsten gespele. Fruntlichn grus mit rechter libe zuuor. Sunderliche allirlipste gespyle, 5 JCH bitt dich mit allem fleyse, das du (zu) dem nesten suntag noch send vitx tag mit deynen Eld’n zu vns’r kirmesse begerst zu komen, wen wir mit tancen vnd mit frewden durch merunge sunderlicher liebe vns wellen mitenander frolichen machen etc. 46 = Sw Bl. 171 2 gunnern etc. medio modo und Lexer s. v. mitelmâz(e). 47 = Sw Bl. 19r 2 gespele etc. etc. (in der Handschrift €c) auch noch 48a, 2; 48b, 2; 49a, 2; 51a, 2; 51°, 2. 5 zu fehlt 3 Frutlichn 6 mit mittil mose: vgl. 46a, 7
Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 71 46. Dem Erw’dign vnd kunsthaftign man, meist N. in seben kunsten zu Pragr, meynem liebn gunnern. Stetn dinst mit fruntlichn grus. Erwirdiger meist', 5 [CH suche mit fleys ewirn rot von meyns sones J. wegn an, wy vil geld her ierlich mit mittilmose czu Prage an aller czerunge in der hoen schule genug mochte gehaben, wen ich denselbn meynen son J. noch ewirm rote in dieselbe lernunge meyne zu senden vnd en euch gancz vnd gar befelen. Vnd des Bitt ich mir eyn 10 entwort mit desem brieffczeiger vorschrebn zu senden etc. 47. Der Erb’n vnd czochtigen iuncfrawen K., tocht’ dez burg’s zu C., meyner allirlipsten gespele. Fruntlichn grus mit rechter libe zuuor. Sunderliche allirlipste gespyle, 5 JCH bitt dich mit allem fleyse, das du (zu) dem nesten suntag noch send vitx tag mit deynen Eld’n zu vns’r kirmesse begerst zu komen, wen wir mit tancen vnd mit frewden durch merunge sunderlicher liebe vns wellen mitenander frolichen machen etc. 46 = Sw Bl. 171 2 gunnern etc. medio modo und Lexer s. v. mitelmâz(e). 47 = Sw Bl. 19r 2 gespele etc. etc. (in der Handschrift €c) auch noch 48a, 2; 48b, 2; 49a, 2; 51a, 2; 51°, 2. 5 zu fehlt 3 Frutlichn 6 mit mittil mose: vgl. 46a, 7
Strana 72
72 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 48. Mulieribus. Honeste ac virtuose domine K., ciuisse in S., amice sue ca- rissime. Amicabili salutacione cum omnium bonorum affectu. UIA per M. famulam, presentium latricem, centum vlnas tele 5 svetre honestati transmitto, vos amicam meam carissimam dili- Q gentibus precibus rogitando, quatinus dictam telam cum albacione plena de albore ad albatricem vestram adduci permittatis. Nam expensas singulas super ista factas pecunia sufficienti refun- dam etc. 10 49. Vt sumat puellam in seruicium. Illustri principi ac domine K., ducisse de A. etc., domine nostre carissime. Salutem et omnis boni sincerum affectum. Illustris princeps et fautrix nostra karissima, UIA filia B. nobilis domini H. de B. patriam natiuitatis adire desiderat, quare ipsam Serenitati v(estre) conmittimus ymmo sinceris affectibus perattente rogantes, quatinus nostre contem- placionis intuitu dictam filiam domini H. in vestram familiarem domesticam et comensalem assumere velitis, ut ipsa nostram pro- 10 mocionem aput vos sibi senciat esse profectam etc. 48 = Sw Bl. 197 49 = Sw Bl. 19" 5 presentibus latrice 8 dealbere 2 in ciuisse 8f. nostre contemplacionis nostre 9 H.] k.
72 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 48. Mulieribus. Honeste ac virtuose domine K., ciuisse in S., amice sue ca- rissime. Amicabili salutacione cum omnium bonorum affectu. UIA per M. famulam, presentium latricem, centum vlnas tele 5 svetre honestati transmitto, vos amicam meam carissimam dili- Q gentibus precibus rogitando, quatinus dictam telam cum albacione plena de albore ad albatricem vestram adduci permittatis. Nam expensas singulas super ista factas pecunia sufficienti refun- dam etc. 10 49. Vt sumat puellam in seruicium. Illustri principi ac domine K., ducisse de A. etc., domine nostre carissime. Salutem et omnis boni sincerum affectum. Illustris princeps et fautrix nostra karissima, UIA filia B. nobilis domini H. de B. patriam natiuitatis adire desiderat, quare ipsam Serenitati v(estre) conmittimus ymmo sinceris affectibus perattente rogantes, quatinus nostre contem- placionis intuitu dictam filiam domini H. in vestram familiarem domesticam et comensalem assumere velitis, ut ipsa nostram pro- 10 mocionem aput vos sibi senciat esse profectam etc. 48 = Sw Bl. 197 49 = Sw Bl. 19" 5 presentibus latrice 8 dealbere 2 in ciuisse 8f. nostre contemplacionis nostre 9 H.] k.
Strana 73
Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 73 48. Dewtsch. Der Erbern vnd togntlichn frawen K., Burgerynne zu S., ir allirlipsten frundynne. Fruntlichen grus zuuor. Libe frawe, ICH sende euch mit K., meyn’ dynerynne, czeigerynne desr brieffs, hund’t elen leynwant vnd bitt euch mit allem fleys, das ir dyselbe leynwant zu ewir blecherynne ... vnd wolt mir dy lossen bleychen uff meyne czerung; wen was doruff geth, das wil ich 10 euch mit bereytem gelde gar mitenander beczalen etc. 49. Dewcz. Der allirirluchtigisten vnde hochgebornen frawen, frawen k., Margrawynne zu 1., vns' etc. Vns' heyl mit begerlichkeyt allis gutes. Hochgeborne Furstynne vnd herczelibe frawe, her'n heinrichs Tacht’ von 1., begert czu lande czu czihn. D. Dorumme befel wir sie ewir Edilkeyt vnde bitten euch mit allem fleyfs, das ir sie zu ewir dynerynne vnde houegesinde wellet entphoen, also das sie vns’ briue vnde vns' vordernisse kegen euch 10 sunderlich moge genisen etc. Datum Rome etc. 48 = Sw Bl. 197 49 = Sw Bl. 19" 8 . ..] vgl. 48a, 8 adduci 2 hochgebornen vnd frawen 4 begelichkeyt
Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 73 48. Dewtsch. Der Erbern vnd togntlichn frawen K., Burgerynne zu S., ir allirlipsten frundynne. Fruntlichen grus zuuor. Libe frawe, ICH sende euch mit K., meyn’ dynerynne, czeigerynne desr brieffs, hund’t elen leynwant vnd bitt euch mit allem fleys, das ir dyselbe leynwant zu ewir blecherynne ... vnd wolt mir dy lossen bleychen uff meyne czerung; wen was doruff geth, das wil ich 10 euch mit bereytem gelde gar mitenander beczalen etc. 49. Dewcz. Der allirirluchtigisten vnde hochgebornen frawen, frawen k., Margrawynne zu 1., vns' etc. Vns' heyl mit begerlichkeyt allis gutes. Hochgeborne Furstynne vnd herczelibe frawe, her'n heinrichs Tacht’ von 1., begert czu lande czu czihn. D. Dorumme befel wir sie ewir Edilkeyt vnde bitten euch mit allem fleyfs, das ir sie zu ewir dynerynne vnde houegesinde wellet entphoen, also das sie vns’ briue vnde vns' vordernisse kegen euch 10 sunderlich moge genisen etc. Datum Rome etc. 48 = Sw Bl. 197 49 = Sw Bl. 19" 8 . ..] vgl. 48a, 8 adduci 2 hochgebornen vnd frawen 4 begelichkeyt
Strana 74
74 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 50. Episcopus conqueritur de theloneo recepto. Wen., dei gracia episcopus wrat Salutem in domino. UIA Joh’s b., ostensor presencium, x vasa Swidnicen ceruisie nobis ex castro nostro Othm pridie pro necessitate adduxerat, Q de quibus vester Theloneator pecuniam (contra nostram) et ecclesie libertatem iniuste recepit, vestram quare dileccionem seriose hor- tando Rogantes, quatinus huius modi thelonearium informare velitis, ut de cetero recepcione pecunie contra dictas libertates cessare deberet, alias nobis pro salubriori remedio precogitaremus etc. 5 10 51. Expectabili viro, domino Jo. de 1., Comiti in S., nobis multum fauoroso. Seruicijs constanter premissis. Expectabilis domine, LIQUI vestri seruitores in quadam virgine k., wrate ciuitatis, permaximam violenciam perpetrauerunt, quos tamen ob intuitum vestrum iuxta statuta nostra corrigere nolebamus, sed illo tem- pore tacito more pretereundo dimisimus vestre igitur generositati supplicantes attente, quatinus dictos vestros familiares freno correc- cionis velitis conpescere, ut de cetero nobis et nostris consimilia faciant nullo modo etc. 10 5 ex] et Othm: Ottmachau bei Neiße, bischöf- 50 = Sw Bl. 19" 6 contra nostram fehlt pridie 7 iniuste] inJiuste liche Burg dilecionem 8 Rogantes: vgl. 10, 9; 17, 10. 9 de cetero = 50b, 8 vorbasme 51 = Sw Bl. 20r 3 constanter] conster 8 generositar plicantes: vgl. 10, 9; 17, 10; 50, 8. 9 sup-
74 Lateinisch-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 50. Episcopus conqueritur de theloneo recepto. Wen., dei gracia episcopus wrat Salutem in domino. UIA Joh’s b., ostensor presencium, x vasa Swidnicen ceruisie nobis ex castro nostro Othm pridie pro necessitate adduxerat, Q de quibus vester Theloneator pecuniam (contra nostram) et ecclesie libertatem iniuste recepit, vestram quare dileccionem seriose hor- tando Rogantes, quatinus huius modi thelonearium informare velitis, ut de cetero recepcione pecunie contra dictas libertates cessare deberet, alias nobis pro salubriori remedio precogitaremus etc. 5 10 51. Expectabili viro, domino Jo. de 1., Comiti in S., nobis multum fauoroso. Seruicijs constanter premissis. Expectabilis domine, LIQUI vestri seruitores in quadam virgine k., wrate ciuitatis, permaximam violenciam perpetrauerunt, quos tamen ob intuitum vestrum iuxta statuta nostra corrigere nolebamus, sed illo tem- pore tacito more pretereundo dimisimus vestre igitur generositati supplicantes attente, quatinus dictos vestros familiares freno correc- cionis velitis conpescere, ut de cetero nobis et nostris consimilia faciant nullo modo etc. 10 5 ex] et Othm: Ottmachau bei Neiße, bischöf- 50 = Sw Bl. 19" 6 contra nostram fehlt pridie 7 iniuste] inJiuste liche Burg dilecionem 8 Rogantes: vgl. 10, 9; 17, 10. 9 de cetero = 50b, 8 vorbasme 51 = Sw Bl. 20r 3 constanter] conster 8 generositar plicantes: vgl. 10, 9; 17, 10; 50, 8. 9 sup-
Strana 75
Lateiniseh-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 75 50. Nu merke eben. Vns’r heil in dem hern zuuor. Erb’n lewte, ETRUWEN hans c., deß brieffs czeyger, hot vns vnde vns’m hause X fuder Sweydniczes birs in deser czeyt ..., do von ewir Czalner widder vns’ vnde kirchen freyheyt den czol hat ge- nomen. Dorvmme bitt wir ewir libe ernstlich manende, das ir denselben ewirn Czalner gerucht czu vndirweysen, das er vorbasme wider die egen freyheyt der kirchen keyne schulde heyse, adir 10 wir werden doruff gedenken, das wir des irweren etc. 5 51. Dem Ediln vnde wolgebornen h’ren Jo. von B., Grawen zu A., vns’m gunstigen herren. Steten dinst zuuor zu allir czeyt. Edelr herre, 5 ICZLICHE ewir dyner haben grose gewalt an eyner iuncfrawen in vns’ stat getan vnd begangen vnde wir sy vmb ewirn willen noch vns’ statrecht nicht wolden strofen. Bitt wir (ewir) edilkeyt mit fleyse, diselben dyner vmb sulche sache zu vndirweysen, das wir vnd die vns’rn vorbasme von en in eyme sulchen werden 10 irlosen etc. 50 = Sw Bl. 19 51 = Sw Bl. 20" 5 ...] vgl. 50", 5 ex castro — adduxerat 8 suche 7 ewir fehlt
Lateiniseh-deutsche Briefmuster für Laien und Kleriker. 75 50. Nu merke eben. Vns’r heil in dem hern zuuor. Erb’n lewte, ETRUWEN hans c., deß brieffs czeyger, hot vns vnde vns’m hause X fuder Sweydniczes birs in deser czeyt ..., do von ewir Czalner widder vns’ vnde kirchen freyheyt den czol hat ge- nomen. Dorvmme bitt wir ewir libe ernstlich manende, das ir denselben ewirn Czalner gerucht czu vndirweysen, das er vorbasme wider die egen freyheyt der kirchen keyne schulde heyse, adir 10 wir werden doruff gedenken, das wir des irweren etc. 5 51. Dem Ediln vnde wolgebornen h’ren Jo. von B., Grawen zu A., vns’m gunstigen herren. Steten dinst zuuor zu allir czeyt. Edelr herre, 5 ICZLICHE ewir dyner haben grose gewalt an eyner iuncfrawen in vns’ stat getan vnd begangen vnde wir sy vmb ewirn willen noch vns’ statrecht nicht wolden strofen. Bitt wir (ewir) edilkeyt mit fleyse, diselben dyner vmb sulche sache zu vndirweysen, das wir vnd die vns’rn vorbasme von en in eyme sulchen werden 10 irlosen etc. 50 = Sw Bl. 19 51 = Sw Bl. 20" 5 ...] vgl. 50", 5 ex castro — adduxerat 8 suche 7 ewir fehlt
Strana 76
Strana 77
LATEINISCHE BRIEFMUSTER FUR SCHOLAREN UND KLERIKER
LATEINISCHE BRIEFMUSTER FUR SCHOLAREN UND KLERIKER
Strana 78
Strana 79
VORBEMERKUNG. ER Druck auch dieser Abteilung, die mit Ausnahme von Nr. 52 D lateinische Texte der Schlägler Handschrift (P) enthält, ist im all- gemeinen nach den Grundsätzen der ersten und zweiten Abteilung, die oben S. 3 und 43 erklärt wurden, hergerichtet. Doch wurden, da die hier vereinigten lateinischen Briefe nicht wie die der ersten beiden Ab- teilungen von einer deutschen Fassung begleitet sind und ihr künstlicher Stil das Verständnis erschwert, kurze Inhaltsangaben beigefügt. Der erste Abschnitt bringt die Texte selbst. Unter Verzicht auf eine sachliche Ordnung, die sich konsequent doch nicht durchführen ließe, werden die Stücke in der Reihenfolge gegeben, die sie in der Hand- schrift Phaben: Nr. 53—66 stchn im ersten, Nr. 67—86 im xweiten Briefsteller. Typographische Gründe verboten, die parallelen Texte neben- einander zu drucken. Wie im ersten Teil (s. Vorbemerkung oben S. 3) wurde in den Datierungen statt der in P überlieferten Jahreszahl 1407 durchweg die Jahreszahl 1404 aus der Schneeberger Handschrift (S) eingesetzt: vgl. darüber die Darlegung von Max Voigt in der Einleitung (2. Kapitel, Abschnitt III, 1). Lücken der Uberlieferung sind entweder durch ... bezeichnet oder ausgefüllt und in gebrochene Klammern () gesetzt. Die Verderbnis der Textüberlieferung erreicht in diesem Teile der Schlägler Handschrift und auch in der dem Schneeberger Codex entnommenen Nr. 52 einen besonders hohen Grad: handelt es sich hier doch um Versuche im höheren Ton und in einem literarischen, leise humanistisch ange- hauchten Stil, denen die Abschreiber völlig ratlos gegenüberstanden. Da hier nur für ein Stück (Nr. 67) eine zweite Handschrift Hilfe bringt, war es nicht immer möglich, die Entstellungen des Schreibers oder seiner Vor- lage zu tilgen. Diejenigen sicher fehlerhaften Stellen, an denen eine Heilung nicht gelang oder nur eine Besserung von zweifelhaftem Wert gefunden wurde, sind durch ein Kreux (†) bezeichnet. Dem gelehrten Scharfsinn unserer Leser bleibt hier noch ein Feld, sich im Rätselraten zu erproben. Aber auch manche andere Stelle, der das Warnungsxeichen fehlt, weil sie einen wenigstens erträglichen Sinn bietet, wird noch der Berichtigung bedürfen. — Der zweite Abschnitt gibt in mittlerem Petit die zu einzelnen Formularen gehörige Glosse wieder, wobei handschrift- liche Lesarten in eckigen Klammern f J gebucht werden. — Der dritte Abschnitt stellt wie immer die Lesarten der handschriftlichen Uberlieferung und die Anmerkungen zusammen. Uber Numerierung, Einführung von Interpunktion, Initialen, Majus- keln und typographische Auszeichnung ist das in der ersten Vorbemer- kung (oben S. 3) Gesagte, im übrigen die Einleitung zu vergleichen.
VORBEMERKUNG. ER Druck auch dieser Abteilung, die mit Ausnahme von Nr. 52 D lateinische Texte der Schlägler Handschrift (P) enthält, ist im all- gemeinen nach den Grundsätzen der ersten und zweiten Abteilung, die oben S. 3 und 43 erklärt wurden, hergerichtet. Doch wurden, da die hier vereinigten lateinischen Briefe nicht wie die der ersten beiden Ab- teilungen von einer deutschen Fassung begleitet sind und ihr künstlicher Stil das Verständnis erschwert, kurze Inhaltsangaben beigefügt. Der erste Abschnitt bringt die Texte selbst. Unter Verzicht auf eine sachliche Ordnung, die sich konsequent doch nicht durchführen ließe, werden die Stücke in der Reihenfolge gegeben, die sie in der Hand- schrift Phaben: Nr. 53—66 stchn im ersten, Nr. 67—86 im xweiten Briefsteller. Typographische Gründe verboten, die parallelen Texte neben- einander zu drucken. Wie im ersten Teil (s. Vorbemerkung oben S. 3) wurde in den Datierungen statt der in P überlieferten Jahreszahl 1407 durchweg die Jahreszahl 1404 aus der Schneeberger Handschrift (S) eingesetzt: vgl. darüber die Darlegung von Max Voigt in der Einleitung (2. Kapitel, Abschnitt III, 1). Lücken der Uberlieferung sind entweder durch ... bezeichnet oder ausgefüllt und in gebrochene Klammern () gesetzt. Die Verderbnis der Textüberlieferung erreicht in diesem Teile der Schlägler Handschrift und auch in der dem Schneeberger Codex entnommenen Nr. 52 einen besonders hohen Grad: handelt es sich hier doch um Versuche im höheren Ton und in einem literarischen, leise humanistisch ange- hauchten Stil, denen die Abschreiber völlig ratlos gegenüberstanden. Da hier nur für ein Stück (Nr. 67) eine zweite Handschrift Hilfe bringt, war es nicht immer möglich, die Entstellungen des Schreibers oder seiner Vor- lage zu tilgen. Diejenigen sicher fehlerhaften Stellen, an denen eine Heilung nicht gelang oder nur eine Besserung von zweifelhaftem Wert gefunden wurde, sind durch ein Kreux (†) bezeichnet. Dem gelehrten Scharfsinn unserer Leser bleibt hier noch ein Feld, sich im Rätselraten zu erproben. Aber auch manche andere Stelle, der das Warnungsxeichen fehlt, weil sie einen wenigstens erträglichen Sinn bietet, wird noch der Berichtigung bedürfen. — Der zweite Abschnitt gibt in mittlerem Petit die zu einzelnen Formularen gehörige Glosse wieder, wobei handschrift- liche Lesarten in eckigen Klammern f J gebucht werden. — Der dritte Abschnitt stellt wie immer die Lesarten der handschriftlichen Uberlieferung und die Anmerkungen zusammen. Uber Numerierung, Einführung von Interpunktion, Initialen, Majus- keln und typographische Auszeichnung ist das in der ersten Vorbemer- kung (oben S. 3) Gesagte, im übrigen die Einleitung zu vergleichen.
Strana 80
52. Lob der Rhetorik. ETHORICA igitur, regina scienciarum nobilissima et iniciorum epistolas preparans cuilibet discipulo ad ipsam invitato, quem- libet secundum racionem viuentem eleuat, quia ipsa est sciencia- rum imperatrix et domina alcioribus maritata dignitatibus, ymmo secundum Tulium et Senecam celo et deo hominem associat et 5 ipsum parem reddit manantis affamina sermonis, consolanter con- sortem promissionis alloquitur ob ruinam sui pectoris ortulo eleganti, cuius fructus fertilitate in eius spiritibus vitalibus dulce fomentum instillatur. Nam si michi balbucienti eloquencia Tuliana ministraret ac solerter Solomonis solercia in cordis intima pene- 10 traret, quanta fructus spectacula possessor eloquencie obtinerem auctoritate Tuliana, ob cuius intuitum fauoris in ameno amoris ortulo seruicium uellem letanter obuiare! Quapropter generositas excellensque preciositas multipliciter posset conmendari, primo ut sit amoris detectiua, (secundo) ut sit fauoris inpressiua, tercio ut 15 sit honoris collocatiua, quarto ut sit eloquencie amministratiua, quinto ut sit sapiencie informatiua, sexto ut sit resistencie ex- 1 igitur: danach scheint diesem Stück ursprünglich 52 = S Bl. 231 noch eine Einleitung vorhergegangen xu sein. iniciorum: der Anfangs- gründe'. 3f. scienciarum: man erwartet hier ein andres Wort. 4 digtati- bus 5f. bei Cicero und bei Seneca nichts genau Entsprechendes; doch er- innert Norden an Cicero de orat. III, 53 quem deum, ut ita dicam, inter homines putant? qui distincte, qui explicate ... et rebus et verbis dicunt. 6 und macht ihn (den Menschen) Gott gleich hinsichtlich der heilige Worte ausströmenden Rede, oder lieber participem (sie läßt ihn Teil haben an der göttlichen Rede’)? consalantem 6f. consortem promissionis: den Teil- haber der Verheißung’, d. h. den für die Redekunst Begabten. 7 ruinam] ruine: wegen der Verwirrung seines Herxens' (Liebesnöte). 8 eius] eis 9 balbuci 11 quantus obtinet 12f. aus Rücksicht auf deren (der eloquencia Tuliana) Gunst ich im lieblichen Liebesgarten gern mich des Knechtsdienstes unterxiehen möchte'. 12 fauore 13f. generositas ... preciositas: Lieb- lingsbegriffe der Renaissancegesinnung, hier etwas abrupt als Folge und Kern der Rhetorik hingestellt (vielleicht ist rethorice nach Quapropter ausgefallen). 14 conmedari 15 erstes sit] fit defectiua secundo fehlt
52. Lob der Rhetorik. ETHORICA igitur, regina scienciarum nobilissima et iniciorum epistolas preparans cuilibet discipulo ad ipsam invitato, quem- libet secundum racionem viuentem eleuat, quia ipsa est sciencia- rum imperatrix et domina alcioribus maritata dignitatibus, ymmo secundum Tulium et Senecam celo et deo hominem associat et 5 ipsum parem reddit manantis affamina sermonis, consolanter con- sortem promissionis alloquitur ob ruinam sui pectoris ortulo eleganti, cuius fructus fertilitate in eius spiritibus vitalibus dulce fomentum instillatur. Nam si michi balbucienti eloquencia Tuliana ministraret ac solerter Solomonis solercia in cordis intima pene- 10 traret, quanta fructus spectacula possessor eloquencie obtinerem auctoritate Tuliana, ob cuius intuitum fauoris in ameno amoris ortulo seruicium uellem letanter obuiare! Quapropter generositas excellensque preciositas multipliciter posset conmendari, primo ut sit amoris detectiua, (secundo) ut sit fauoris inpressiua, tercio ut 15 sit honoris collocatiua, quarto ut sit eloquencie amministratiua, quinto ut sit sapiencie informatiua, sexto ut sit resistencie ex- 1 igitur: danach scheint diesem Stück ursprünglich 52 = S Bl. 231 noch eine Einleitung vorhergegangen xu sein. iniciorum: der Anfangs- gründe'. 3f. scienciarum: man erwartet hier ein andres Wort. 4 digtati- bus 5f. bei Cicero und bei Seneca nichts genau Entsprechendes; doch er- innert Norden an Cicero de orat. III, 53 quem deum, ut ita dicam, inter homines putant? qui distincte, qui explicate ... et rebus et verbis dicunt. 6 und macht ihn (den Menschen) Gott gleich hinsichtlich der heilige Worte ausströmenden Rede, oder lieber participem (sie läßt ihn Teil haben an der göttlichen Rede’)? consalantem 6f. consortem promissionis: den Teil- haber der Verheißung’, d. h. den für die Redekunst Begabten. 7 ruinam] ruine: wegen der Verwirrung seines Herxens' (Liebesnöte). 8 eius] eis 9 balbuci 11 quantus obtinet 12f. aus Rücksicht auf deren (der eloquencia Tuliana) Gunst ich im lieblichen Liebesgarten gern mich des Knechtsdienstes unterxiehen möchte'. 12 fauore 13f. generositas ... preciositas: Lieb- lingsbegriffe der Renaissancegesinnung, hier etwas abrupt als Folge und Kern der Rhetorik hingestellt (vielleicht ist rethorice nach Quapropter ausgefallen). 14 conmedari 15 erstes sit] fit defectiua secundo fehlt
Strana 81
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 81 pugnatiua. Patet hoc, quia per eam homo redditur gratus, pro- batus et eleuatus, propter quas causas Tulius, fautor eloquencie, 20 dicit: Hanc inveni quam quesiui, animum certificantem, eloqui docentem'. Huic alludit philosophus primo Rethorice sue sic dicens: Rethorica est iusticie persuasiua, veri conmunicatiua et malorum fugitatiua et amoris inpressiua. Nam ipsa dat facundiam loquendi et ad alciora pauperem erigit et facit suum possessorem 25 uir sosum virum ydoneum ac discretum, dictatorem gratum, post gratitudinem amatum, post amorem beneficiatum, post beneficium prelatum, post prelacionem ditatum. Ergo ipsa venerabilis rethorica auget uirtutes et facit suum possessorem fugere ignoranciam et suis discipulis dat ornatum modum loquendi. Cum decencia ad so hanc igitur scienciam omnes indigentes et egenos tamquam ad thesaurum copiosum peruenire exhortor. Ipsa est enim omnium scienciarum exornatrix, indigencium reuelatrix, diuiciarum dotatrix, quorumlibet poetarum consolatrix, sapienciarum adamatrix, ad summas dignitates amatorem scienciarum collocatrix, quia sine eius informacione ipsa gramatica euanescit, loyce disputacio tepescit phylosophieque moralis argumentacio decrescit, musice modulacio vilescit, geometrie mensuracio desuescit, astronomie prenosticacio dubitata conticescit. Est igitur omnium scienciarum dignum exem- plar et ornatus. Nam ipsa digna rethoricalis sciencia est pauperiei to et pudoris amatiua. Nam secundum Oracium in antiqua poetria tunc inter omnia dogmata epistola episcopatum tenet, quia ipsa 85 20 f. bei Cicero und in der Schrift des Auctor ad Herennium nichts Ent- = Bl. 24" (Bl. 23" und 24" 20 certificans 21 docens sprechendes. 22 f. formelhafte und freie Zusammenfassung der Haupt- unbeschrieben). gedanken von Aristoteles Rhetor. I 1, 3. 11. 12. 14; 2, 2—6. 24 alciora alciora 25 uirtuosum virum: das Stichwort der Renaissance-Ethik! 27 Ergo: die Gedankenverknüpfung ist lose und äußerlich. 28 augit 30 indigentes] degentes: möglich auch egentes. 32 indigencium] degencium: möglich auch egencium oder decencium (des Schicklichen’). 33 die Rhetorik Trösterin der 34 amatorem Poeten: ein echt humanistischer Gedanke und Ausdruck! st. amatoris, weil collocatrix partixipial empfunden ist. sine ipsa gramatica eius informacione die Rhetorik Grundlage des gesamten Wissenschaftssystems, als welches hier die sieben artes liberales unter Hinzufügung der philosophia mo- ralis und mit (auf einem Fehler der Uberlieferung beruhender?) Auslassung der Arithmetik erscheinen. 38 dubitato 39 Nam: hier wie 40 unlogisch, xu- sammenstoppelnd. Die hier gerühmte Liebe der Rhetorik zur Armut und Be- scheidenheit entspricht der ihr 13f. xugeschriebenen generositas und preciositas, und dem Lob 23—27, daß sie den Armen Anschen und Reichtum verschaffe. 40f. Horaz Ars poetica enthäll nichts Ahnliches.
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 81 pugnatiua. Patet hoc, quia per eam homo redditur gratus, pro- batus et eleuatus, propter quas causas Tulius, fautor eloquencie, 20 dicit: Hanc inveni quam quesiui, animum certificantem, eloqui docentem'. Huic alludit philosophus primo Rethorice sue sic dicens: Rethorica est iusticie persuasiua, veri conmunicatiua et malorum fugitatiua et amoris inpressiua. Nam ipsa dat facundiam loquendi et ad alciora pauperem erigit et facit suum possessorem 25 uir sosum virum ydoneum ac discretum, dictatorem gratum, post gratitudinem amatum, post amorem beneficiatum, post beneficium prelatum, post prelacionem ditatum. Ergo ipsa venerabilis rethorica auget uirtutes et facit suum possessorem fugere ignoranciam et suis discipulis dat ornatum modum loquendi. Cum decencia ad so hanc igitur scienciam omnes indigentes et egenos tamquam ad thesaurum copiosum peruenire exhortor. Ipsa est enim omnium scienciarum exornatrix, indigencium reuelatrix, diuiciarum dotatrix, quorumlibet poetarum consolatrix, sapienciarum adamatrix, ad summas dignitates amatorem scienciarum collocatrix, quia sine eius informacione ipsa gramatica euanescit, loyce disputacio tepescit phylosophieque moralis argumentacio decrescit, musice modulacio vilescit, geometrie mensuracio desuescit, astronomie prenosticacio dubitata conticescit. Est igitur omnium scienciarum dignum exem- plar et ornatus. Nam ipsa digna rethoricalis sciencia est pauperiei to et pudoris amatiua. Nam secundum Oracium in antiqua poetria tunc inter omnia dogmata epistola episcopatum tenet, quia ipsa 85 20 f. bei Cicero und in der Schrift des Auctor ad Herennium nichts Ent- = Bl. 24" (Bl. 23" und 24" 20 certificans 21 docens sprechendes. 22 f. formelhafte und freie Zusammenfassung der Haupt- unbeschrieben). gedanken von Aristoteles Rhetor. I 1, 3. 11. 12. 14; 2, 2—6. 24 alciora alciora 25 uirtuosum virum: das Stichwort der Renaissance-Ethik! 27 Ergo: die Gedankenverknüpfung ist lose und äußerlich. 28 augit 30 indigentes] degentes: möglich auch egentes. 32 indigencium] degencium: möglich auch egencium oder decencium (des Schicklichen’). 33 die Rhetorik Trösterin der 34 amatorem Poeten: ein echt humanistischer Gedanke und Ausdruck! st. amatoris, weil collocatrix partixipial empfunden ist. sine ipsa gramatica eius informacione die Rhetorik Grundlage des gesamten Wissenschaftssystems, als welches hier die sieben artes liberales unter Hinzufügung der philosophia mo- ralis und mit (auf einem Fehler der Uberlieferung beruhender?) Auslassung der Arithmetik erscheinen. 38 dubitato 39 Nam: hier wie 40 unlogisch, xu- sammenstoppelnd. Die hier gerühmte Liebe der Rhetorik zur Armut und Be- scheidenheit entspricht der ihr 13f. xugeschriebenen generositas und preciositas, und dem Lob 23—27, daß sie den Armen Anschen und Reichtum verschaffe. 40f. Horaz Ars poetica enthäll nichts Ahnliches.
Strana 82
82 Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. est fidelis nuncia, que secreta celat, verecundiam tegit, absenciam tamquam ad presenciam conducit. Ipsa pauperem de puluere erigit, ditat egenum, ad regum consilia promouet. Quod con- firmat philosophus primo rethorice dicens: Rethorica solet iusta 15 persuadere, vera congnoscere magnum ferens possidentibus honorem. Ipsa docet ornate loqui ioca serijs conmiscendo, de qua dicit venerabilis Tullius alti ingenii: Sola rethorica letificat audientem et ad dileccionem ducit animum proteruitatis. Nam ipsa est ydo- neorum virorum venustarum sentenciarum excogitatio. Obmissa so igitur reconmendacione rethorice sciencie plane decisiua secundum paruitatem mei intellectus et ob erudicionem scolarium ponam aliqua conmunia secundum quod dicit philosophus primo Ethy- corum: Bonum in quantum conmunius, tanto delectabilius, quia vnicuique illud est delectabile, quod amat; secundum quod dicit 55 philosophus primo Ethycorum: 'Omnis ars et omnis doctrina et eleccio bonum appetere videtur, quia disciplinati est certitudinem inquirere in quantum natura permittit. Nam unusquisque bonum iudicat quod congnoscit et horum bonus est iudex; qui tunc ostendit †.., omnino eruditus est; qui autem non intelligit nec so alium audit, hic ubique inutilis est', ut philosophus ethycorum 43 = Bl. 25" 45 f. formelhafte Wieder- 44 vgl. 55, 16ff.; 72, 14. holung des ungefähren Inhalts der xu 22f. angegebenen Stellen der Aristote- lischen Rhetorik, mit Anspielung auf I5, 9. 46 persuaderi possidoribus 48f. Paraphrase von Cicero de invent. 12f. Norden. Vgl. oben Einleitung S. 81. 51 decisiua] de scisione 52 scolarum ponanam 53f. primo Ethycorum: das erste Zitat ist nicht wörtlich zu belegen; es faßt sehr kurz und nicht gerade treffend die Gedankengänge von Eth. ad Nicom. I 1, 1; 2, 3—8; 4, 1—3; 7, 1,5; 8, 14 xusammen. 56 Omnis — 61 inutilis est: vgl. Aristo- teles Eth. ad Nicom. I I, I, in der mittelalterlichen Ubersetxung nach dem Berliner cod. lat. fol. 774 = Görres 141, Bl. 2r Omnis ars et omnis doctrina, similiter autem et actus et eleccio bonum quoddam appetere videtur; ebend. I 3, 4 (cod. Bl. 5r) Disciplinati enim est, in tantum certitudinem inquirere secundum unumquodque genus, in quantum natura rei recipit; I 3, 5 (Bl. 5°) Vnusquisque iudicat bene que cognoscit et horum bonus est iudex secundum unumquodque eruditus; simpliciter, qui circa omnia eruditus est [Urtext: кае' ëкаотоv ара о� тетаDеvреvо«, апküg 8' о тера таv тетаdevцévog]; I 4, 6 (Bl. 8r) Qui autem neque ipsemet intelligit neque alium audiens in animo ponet, hic rursus inutilis vir [= Hesiod Erga V. 293—297]. Die Wörter tunc ostendit sind möglicherweise ein in den Text geratenes Stück Glosse, vgl. zur Stelle Vnusquisque usw. im benutxten Kodex Hic 3° ostendit qualis debet esse auditor huius sciencie. Et primo ostendit quis sit auditor utilis u. ö. 56 ars] anima 57 disciplinatum 58 unumquodque 59 indica 61 ubi 61f. primo ethicorum libro primo.
82 Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. est fidelis nuncia, que secreta celat, verecundiam tegit, absenciam tamquam ad presenciam conducit. Ipsa pauperem de puluere erigit, ditat egenum, ad regum consilia promouet. Quod con- firmat philosophus primo rethorice dicens: Rethorica solet iusta 15 persuadere, vera congnoscere magnum ferens possidentibus honorem. Ipsa docet ornate loqui ioca serijs conmiscendo, de qua dicit venerabilis Tullius alti ingenii: Sola rethorica letificat audientem et ad dileccionem ducit animum proteruitatis. Nam ipsa est ydo- neorum virorum venustarum sentenciarum excogitatio. Obmissa so igitur reconmendacione rethorice sciencie plane decisiua secundum paruitatem mei intellectus et ob erudicionem scolarium ponam aliqua conmunia secundum quod dicit philosophus primo Ethy- corum: Bonum in quantum conmunius, tanto delectabilius, quia vnicuique illud est delectabile, quod amat; secundum quod dicit 55 philosophus primo Ethycorum: 'Omnis ars et omnis doctrina et eleccio bonum appetere videtur, quia disciplinati est certitudinem inquirere in quantum natura permittit. Nam unusquisque bonum iudicat quod congnoscit et horum bonus est iudex; qui tunc ostendit †.., omnino eruditus est; qui autem non intelligit nec so alium audit, hic ubique inutilis est', ut philosophus ethycorum 43 = Bl. 25" 45 f. formelhafte Wieder- 44 vgl. 55, 16ff.; 72, 14. holung des ungefähren Inhalts der xu 22f. angegebenen Stellen der Aristote- lischen Rhetorik, mit Anspielung auf I5, 9. 46 persuaderi possidoribus 48f. Paraphrase von Cicero de invent. 12f. Norden. Vgl. oben Einleitung S. 81. 51 decisiua] de scisione 52 scolarum ponanam 53f. primo Ethycorum: das erste Zitat ist nicht wörtlich zu belegen; es faßt sehr kurz und nicht gerade treffend die Gedankengänge von Eth. ad Nicom. I 1, 1; 2, 3—8; 4, 1—3; 7, 1,5; 8, 14 xusammen. 56 Omnis — 61 inutilis est: vgl. Aristo- teles Eth. ad Nicom. I I, I, in der mittelalterlichen Ubersetxung nach dem Berliner cod. lat. fol. 774 = Görres 141, Bl. 2r Omnis ars et omnis doctrina, similiter autem et actus et eleccio bonum quoddam appetere videtur; ebend. I 3, 4 (cod. Bl. 5r) Disciplinati enim est, in tantum certitudinem inquirere secundum unumquodque genus, in quantum natura rei recipit; I 3, 5 (Bl. 5°) Vnusquisque iudicat bene que cognoscit et horum bonus est iudex secundum unumquodque eruditus; simpliciter, qui circa omnia eruditus est [Urtext: кае' ëкаотоv ара о� тетаDеvреvо«, апküg 8' о тера таv тетаdevцévog]; I 4, 6 (Bl. 8r) Qui autem neque ipsemet intelligit neque alium audiens in animo ponet, hic rursus inutilis vir [= Hesiod Erga V. 293—297]. Die Wörter tunc ostendit sind möglicherweise ein in den Text geratenes Stück Glosse, vgl. zur Stelle Vnusquisque usw. im benutxten Kodex Hic 3° ostendit qualis debet esse auditor huius sciencie. Et primo ostendit quis sit auditor utilis u. ö. 56 ars] anima 57 disciplinatum 58 unumquodque 59 indica 61 ubi 61f. primo ethicorum libro primo.
Strana 83
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 83 libro primo dicit. Ob quam causam igitur omnis conpilacionis ordinem succincto modo ostendam, primo enim determinabo de conductibus, secundo de recongnicionibus, tercio de presentacio- s5 nibus, quarto de prouisionibus, quinto de credencijs, sexto de obstagijs et priuilegijs, deinde de formis conmunibus, vltimo de diuersis modis formarum: citacionum, aggrauaminum et de alijs secundum quod videbitur in processu. 53. Brief der Jungfrau Maria an einen Scholaren. Maria virgo, omnium mater creaturarum, beatitudine, que est omnium virtutum causa carissima, et iuxta meri- torum opera proteccione prohemii premissis. Humilime mi fili, 5ANIMA omnium iugiter conterrestrium prima sua a deo procreata origine potes est particeps esse scienciarum ac virtutum quarumlibet dominari, dum sarcina carnis adiungitur originalibus illecebris et, plurimum uiciorum obsistentibus sordiciis, a riuulis virtutum et scienciarum apicibus detrahitur obvmbrando. Tu 1o igitur cunctis te munda spurticiis et tua vita munda permaneat et isto tempore messionis et gracie, cunctis procul depulsis 64 conductibus] 9ductr aliarum (formarum). 53 = P Bl. 58r: vgl. die ganx ähnliche Fassung im zweiten Briefsteller (Bl. 1187), unten Nr. 69. Hinter Nota am Schluß des Briefes: Beata virgo mittit hanc literam ad scolarem [ab scolicem Hs.]. 2 est] es 3 permissi 4 humilime] hmlie 5 Anima] ca (= causa oder allenfalls creatura, was beides nur gekünstelt aus Genesis 2, 18—20; 1, 26, 28 sich deuten licße), ver- lesen aus aia, vgl. 69, 6. iugiter] int' conterrestrium: ebenso = hominum woie 69, 6 terriginarum. sua a deo] suam adeo procreatus 5f. prima sua — origine: nach ihrem ersten gotterschaffenen Ursprung', mit Bexichung auf Gottes Motivierung seiner Erschaffung des Menschen durch die Gotteben- bildlichkeit (Gen. 1, 26. 27). 6 potes = potis? dic Herstellung ist zweifel- haft, möglich auch potest particeps esse oder potens et particeps est (dies mit 7 domini dum: Fortsetzung ... dominatur oder domina) ac fehlt während anderseits die Bürde des Fleisches verstrickt wird in Erbsünde und a riuulis] erimilis: 8 obsistentibus] obsistantis. abgezogen wird' usw. 10 Jerem 51, 33 adhuc modicum et veniet tempus gebessert nach 69, 9f. messionis eius. 67 aggrauaminum] agg de alijs steht für
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 83 libro primo dicit. Ob quam causam igitur omnis conpilacionis ordinem succincto modo ostendam, primo enim determinabo de conductibus, secundo de recongnicionibus, tercio de presentacio- s5 nibus, quarto de prouisionibus, quinto de credencijs, sexto de obstagijs et priuilegijs, deinde de formis conmunibus, vltimo de diuersis modis formarum: citacionum, aggrauaminum et de alijs secundum quod videbitur in processu. 53. Brief der Jungfrau Maria an einen Scholaren. Maria virgo, omnium mater creaturarum, beatitudine, que est omnium virtutum causa carissima, et iuxta meri- torum opera proteccione prohemii premissis. Humilime mi fili, 5ANIMA omnium iugiter conterrestrium prima sua a deo procreata origine potes est particeps esse scienciarum ac virtutum quarumlibet dominari, dum sarcina carnis adiungitur originalibus illecebris et, plurimum uiciorum obsistentibus sordiciis, a riuulis virtutum et scienciarum apicibus detrahitur obvmbrando. Tu 1o igitur cunctis te munda spurticiis et tua vita munda permaneat et isto tempore messionis et gracie, cunctis procul depulsis 64 conductibus] 9ductr aliarum (formarum). 53 = P Bl. 58r: vgl. die ganx ähnliche Fassung im zweiten Briefsteller (Bl. 1187), unten Nr. 69. Hinter Nota am Schluß des Briefes: Beata virgo mittit hanc literam ad scolarem [ab scolicem Hs.]. 2 est] es 3 permissi 4 humilime] hmlie 5 Anima] ca (= causa oder allenfalls creatura, was beides nur gekünstelt aus Genesis 2, 18—20; 1, 26, 28 sich deuten licße), ver- lesen aus aia, vgl. 69, 6. iugiter] int' conterrestrium: ebenso = hominum woie 69, 6 terriginarum. sua a deo] suam adeo procreatus 5f. prima sua — origine: nach ihrem ersten gotterschaffenen Ursprung', mit Bexichung auf Gottes Motivierung seiner Erschaffung des Menschen durch die Gotteben- bildlichkeit (Gen. 1, 26. 27). 6 potes = potis? dic Herstellung ist zweifel- haft, möglich auch potest particeps esse oder potens et particeps est (dies mit 7 domini dum: Fortsetzung ... dominatur oder domina) ac fehlt während anderseits die Bürde des Fleisches verstrickt wird in Erbsünde und a riuulis] erimilis: 8 obsistentibus] obsistantis. abgezogen wird' usw. 10 Jerem 51, 33 adhuc modicum et veniet tempus gebessert nach 69, 9f. messionis eius. 67 aggrauaminum] agg de alijs steht für
Strana 84
84 Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. excessibus et mundi derelectis illecebris, mundi cordis instancia diuinis cultibus creatoris tu totis viribus inhereas frequentando. Sed quia omnis eloquencie doctrina et omne studiorum genus sapiencie luce prefulgens firmissimo ex textu uerborum, ex archanis 15 celi se det, sacram me matrem orphanorum et largissimam omni- bus petentibus misericordiarum datricem enunccians iuxta meri- torum obsequia ex paupere diuitem, ex seruo dominum, ex de- presso sublimem, ex ingrato gratissimum, ex inmundo mundissi- mum, ex indocto doctissimum dubiis sanatis quibuslibet indesinenter 20 perficio, efficio et beatitudines in etternis beatorum gaudiis in conspectu filii et domini mei et sanctorum suorum collocari pre- ordino per infinita secula seculorum. Amen. Datum in trono sanctissimo, de quo puro corde poscentibus effluunt virtutes celebres sine fine etc. 25 Bl. 58". Notandum: primo primus color qui hic tangitur vocatur traduccio et habet fieri, quando in diuersis clausulis ponitur diccio equiuoca ex significacione et declinatione, ut ibi: Tu igitur cunctis te munda sporticiis et tua vita munda permaneat' et paucis inter- positis subiungit: et mundi derelictis [delictis Hs.] spurticiis et ille- cebris mundi [et mundi Hs.] cordis instancia diuinis cultibus, vbi ista diccio munda primo est verbum, secundo est nomen adiectiuum. Et ista diccio mundi primo est nomen substantivum, secundo est nomen adiectiuum, ut patet intuenti. Secundus color vocatur contenccio [intencio Hs.] et habet fieri, quando in clausulis oracionis ponuntur dicciones contrarie, scilicet contenciose significantes, ut ibi: ex paupere diuitem, ex seruo dominum, ex depresso sublimem, ex ingrato gra- tissimum', vbi ista diccio pauper cum ista diccione . .. dominum' et ista diccio depressus cum ista diccione sublimis' etc. Vgl. Ein- leitung S. 117. 12 excelsibus 13 creaturis uerborum] 15 firmissimo] f'mo sermo morum, s. unten Nr. 69, Z. 14f. und vgl. Is. 45, 3; Ecclus. 39, 8f. 39; Jac. archa uis 17 potentibus enunccians] encciant 1, 17; 1. Joh. 1, 5. 19 et ingrato 20 senatis 21 etternis = eternis. et inmundo
84 Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. excessibus et mundi derelectis illecebris, mundi cordis instancia diuinis cultibus creatoris tu totis viribus inhereas frequentando. Sed quia omnis eloquencie doctrina et omne studiorum genus sapiencie luce prefulgens firmissimo ex textu uerborum, ex archanis 15 celi se det, sacram me matrem orphanorum et largissimam omni- bus petentibus misericordiarum datricem enunccians iuxta meri- torum obsequia ex paupere diuitem, ex seruo dominum, ex de- presso sublimem, ex ingrato gratissimum, ex inmundo mundissi- mum, ex indocto doctissimum dubiis sanatis quibuslibet indesinenter 20 perficio, efficio et beatitudines in etternis beatorum gaudiis in conspectu filii et domini mei et sanctorum suorum collocari pre- ordino per infinita secula seculorum. Amen. Datum in trono sanctissimo, de quo puro corde poscentibus effluunt virtutes celebres sine fine etc. 25 Bl. 58". Notandum: primo primus color qui hic tangitur vocatur traduccio et habet fieri, quando in diuersis clausulis ponitur diccio equiuoca ex significacione et declinatione, ut ibi: Tu igitur cunctis te munda sporticiis et tua vita munda permaneat' et paucis inter- positis subiungit: et mundi derelictis [delictis Hs.] spurticiis et ille- cebris mundi [et mundi Hs.] cordis instancia diuinis cultibus, vbi ista diccio munda primo est verbum, secundo est nomen adiectiuum. Et ista diccio mundi primo est nomen substantivum, secundo est nomen adiectiuum, ut patet intuenti. Secundus color vocatur contenccio [intencio Hs.] et habet fieri, quando in clausulis oracionis ponuntur dicciones contrarie, scilicet contenciose significantes, ut ibi: ex paupere diuitem, ex seruo dominum, ex depresso sublimem, ex ingrato gra- tissimum', vbi ista diccio pauper cum ista diccione . .. dominum' et ista diccio depressus cum ista diccione sublimis' etc. Vgl. Ein- leitung S. 117. 12 excelsibus 13 creaturis uerborum] 15 firmissimo] f'mo sermo morum, s. unten Nr. 69, Z. 14f. und vgl. Is. 45, 3; Ecclus. 39, 8f. 39; Jac. archa uis 17 potentibus enunccians] encciant 1, 17; 1. Joh. 1, 5. 19 et ingrato 20 senatis 21 etternis = eternis. et inmundo
Strana 85
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 85 54. Der Prager Scholar Laurentius Hotener warnt seinen Studiengenossen Johannes vor Ablenkung durch Weiberverkehr. Scolari quem literarum disciplina preconamine exornat, scolari Io. in tali loco, consorti suo singulari. Premissis omnibus singulis per que sociorum dileccio diuturnum querit augmentum. 10 Societatis ostensor, BILIBET diuturna studii tui discrecio per dulcia mulierum spec- tacula ampliora michi tedia habundanter inducit. Tuam igitur societatis fiduciam moneo (monicione) maiori qua possum, Quatinus venefica (mulierum) spectacula, que morem ferunt mundanorum mobilem, que florem terunt iuniorum amabilem, tota ui cordis postergare pensites, ad fontem virtutis et artis et culmen salutis et artis in gimnasiorum laboribus sine suspendio Nota (Bl. 58"): primus color qui hic tangitur vocatur compar et habet fieri, quando dicciones sequentes habent eundem numerum sillabarum, ut ibi: que morem [moram Hs.] ferunt. Secundus color vocatur [Bl. 591] similiter cadens [scca’des Hs.] et habet fieri, quando nomina in clausulis posita sunt consimilis casus ut patet: ad fontem virtutis et artis', in quibus clausulis dicciones sunt eiusdem casus genitivi. Tercius color vocatur similiter desinens et habet fieri, quando dicciones secundum determinatam mensuram consonantibus [in sonantibus Hs.] in clausulis proferuntur, ut patet in eodem exemplo, vbi dicciones secundum debitam consonantiam proferuntur, ut patet. Quartus color vocatur permixtio et fit, quando dicciones eiusdem casus consonant et secundum debitam mensuram in clausulis proferuntur, ut patet quod permixtio constituitur ex dictis coloribus, ut patet in exemplis ibi: ad fontem virtutis et artis'. Vgl. Einleitung S. 120 ff., 126. 54 = P Bl. 58", vgl. den verwandten Brief Bl. 121r (Nr. 70) vor der Adresse Nota: persone litterate inter se non scribunt diem festorum, sed diem mensium, ut patebit. Istud dictamen est de scolari et quomodo scolaris alio scolari dirigit. 1 precunamine 3 dileccio] dilecte 5 vgl. 70, 5 studii tui Caritatum uerax ostensor 6 discreto Hs., distraccio Piur 7 ampliora = discretio die lange Absonderung (Ablenkung) deines Studiums' permagna s. xu 77, 8. 7f. Tuam societatis fiduciam = dich’. 8 monitam monicione fehlt, vgl. Nr. 70, 9. quo 9 mulierum fehlt, vgl. Nr. 70, 9. 10 que fehlt 11 florum terum iuniorum] imor abilib, 12 pen- 13 suspendo sanas ui 1
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 85 54. Der Prager Scholar Laurentius Hotener warnt seinen Studiengenossen Johannes vor Ablenkung durch Weiberverkehr. Scolari quem literarum disciplina preconamine exornat, scolari Io. in tali loco, consorti suo singulari. Premissis omnibus singulis per que sociorum dileccio diuturnum querit augmentum. 10 Societatis ostensor, BILIBET diuturna studii tui discrecio per dulcia mulierum spec- tacula ampliora michi tedia habundanter inducit. Tuam igitur societatis fiduciam moneo (monicione) maiori qua possum, Quatinus venefica (mulierum) spectacula, que morem ferunt mundanorum mobilem, que florem terunt iuniorum amabilem, tota ui cordis postergare pensites, ad fontem virtutis et artis et culmen salutis et artis in gimnasiorum laboribus sine suspendio Nota (Bl. 58"): primus color qui hic tangitur vocatur compar et habet fieri, quando dicciones sequentes habent eundem numerum sillabarum, ut ibi: que morem [moram Hs.] ferunt. Secundus color vocatur [Bl. 591] similiter cadens [scca’des Hs.] et habet fieri, quando nomina in clausulis posita sunt consimilis casus ut patet: ad fontem virtutis et artis', in quibus clausulis dicciones sunt eiusdem casus genitivi. Tercius color vocatur similiter desinens et habet fieri, quando dicciones secundum determinatam mensuram consonantibus [in sonantibus Hs.] in clausulis proferuntur, ut patet in eodem exemplo, vbi dicciones secundum debitam consonantiam proferuntur, ut patet. Quartus color vocatur permixtio et fit, quando dicciones eiusdem casus consonant et secundum debitam mensuram in clausulis proferuntur, ut patet quod permixtio constituitur ex dictis coloribus, ut patet in exemplis ibi: ad fontem virtutis et artis'. Vgl. Einleitung S. 120 ff., 126. 54 = P Bl. 58", vgl. den verwandten Brief Bl. 121r (Nr. 70) vor der Adresse Nota: persone litterate inter se non scribunt diem festorum, sed diem mensium, ut patebit. Istud dictamen est de scolari et quomodo scolaris alio scolari dirigit. 1 precunamine 3 dileccio] dilecte 5 vgl. 70, 5 studii tui Caritatum uerax ostensor 6 discreto Hs., distraccio Piur 7 ampliora = discretio die lange Absonderung (Ablenkung) deines Studiums' permagna s. xu 77, 8. 7f. Tuam societatis fiduciam = dich’. 8 monitam monicione fehlt, vgl. Nr. 70, 9. quo 9 mulierum fehlt, vgl. Nr. 70, 9. 10 que fehlt 11 florum terum iuniorum] imor abilib, 12 pen- 13 suspendo sanas ui 1
Strana 86
86 Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. retreundo. Te siquidem, sociorum karissime, vna (cum) tuis sociis gratuito conseruare dignetur incolumem ipse salutis et auctor et 15 dominus per tempora diuturna. Datum Prage ea die mensis scilicet IIII. septembris. Laurencius Hotener, scolaris. 55. Ein Liegnitzer Scholar rühmt seinem Genossen Nikolaus Wartenberg die Beredsamkeit. Beniuolo scolari Nicolao Wartinberg, suo socio multum pre- dillecto. Constancia indissolubilium fiduciarum premissis. Karissime mi socie, MNIS scienciarum facultas absque facundia, cuius ipsa rethorica amministratiua congnoscitur, modicum, ymmo nichil profectus inducit. Ob id tua caritas, sociorum karissime, affectuosis pre- catur rogatibus, Quatinus istius, que lactantes depascit infantulos, videlicet matris grammatice, per tue mentis acuciem dulcibus in- butus (legibus), ex tantis lacticiniis tu vero dehinc rutilantis lingwe to libamina ipsius egregie vernancium florum aureis redimite moni- libus et familiaritatis ipsius consorcium adipisci desideres, dum vna quidem congruitati deseruit agilime, alia vero suis floribus 14 si quid cum fehlt sociis] sociorum 15 gratuita zweites et fehlt. 55 = P Bl. 59r, dasselbe Formular in kürxerer und modifizierter Fassung Bl. 122r (Nr. 72), beide in deutlicher Anlehnung an die Summa Cancellariae Johanns von Neumarkt. 3 indisolubilium 6 perfectus 7 tua caritas lectanter de- ... precatur: du wirst gebeten'. 8 precantur rogantibus poscit infantulus, hierzu und xum folgenden vgl. Sum. Canc. ed. Tadra Nr. 250, S. 158, Z. 13: matris grammatice lacteis legibus 10 legibus fehlt ex tan- tis] extas rutilans: mit der Glosse (s. unten S. 87 Nota, Z. 4 gegen Z. 13) muß man Bexiehung auf lingwe herstellen. 10f. verbinde rutilantis lingwe liba- mina ipsius (sc. rethorice) mit familiaritatis ipsius consorcium 11 zu liba- mina vgl. Sum. Canc. ebd. Z. IIf. ad cuius [sc. rethorice] gustandum sacra libamina summa necessitate requiritur egregium vernancium] eman- cium 11f. vernancium — adipisci vgl. Sum. Canc. ebd. Z. 1ff.: aureis redi- mita monilibus vernancium florum varietate distincta eloquencie princeps regina rethorica [speciose indolis famando thironi Paulo Pauli [Paul von Jenxenstein] salutem et sue familiaritatis consorcium adipisci. 12 adipiscis desiderias dum] cum 13 vna: die grammatica congruitatem alia: die rethorica 12—16 dum vna quidem — latuit in obscuro: vgl. Sum. Cane.
86 Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. retreundo. Te siquidem, sociorum karissime, vna (cum) tuis sociis gratuito conseruare dignetur incolumem ipse salutis et auctor et 15 dominus per tempora diuturna. Datum Prage ea die mensis scilicet IIII. septembris. Laurencius Hotener, scolaris. 55. Ein Liegnitzer Scholar rühmt seinem Genossen Nikolaus Wartenberg die Beredsamkeit. Beniuolo scolari Nicolao Wartinberg, suo socio multum pre- dillecto. Constancia indissolubilium fiduciarum premissis. Karissime mi socie, MNIS scienciarum facultas absque facundia, cuius ipsa rethorica amministratiua congnoscitur, modicum, ymmo nichil profectus inducit. Ob id tua caritas, sociorum karissime, affectuosis pre- catur rogatibus, Quatinus istius, que lactantes depascit infantulos, videlicet matris grammatice, per tue mentis acuciem dulcibus in- butus (legibus), ex tantis lacticiniis tu vero dehinc rutilantis lingwe to libamina ipsius egregie vernancium florum aureis redimite moni- libus et familiaritatis ipsius consorcium adipisci desideres, dum vna quidem congruitati deseruit agilime, alia vero suis floribus 14 si quid cum fehlt sociis] sociorum 15 gratuita zweites et fehlt. 55 = P Bl. 59r, dasselbe Formular in kürxerer und modifizierter Fassung Bl. 122r (Nr. 72), beide in deutlicher Anlehnung an die Summa Cancellariae Johanns von Neumarkt. 3 indisolubilium 6 perfectus 7 tua caritas lectanter de- ... precatur: du wirst gebeten'. 8 precantur rogantibus poscit infantulus, hierzu und xum folgenden vgl. Sum. Canc. ed. Tadra Nr. 250, S. 158, Z. 13: matris grammatice lacteis legibus 10 legibus fehlt ex tan- tis] extas rutilans: mit der Glosse (s. unten S. 87 Nota, Z. 4 gegen Z. 13) muß man Bexiehung auf lingwe herstellen. 10f. verbinde rutilantis lingwe liba- mina ipsius (sc. rethorice) mit familiaritatis ipsius consorcium 11 zu liba- mina vgl. Sum. Canc. ebd. Z. IIf. ad cuius [sc. rethorice] gustandum sacra libamina summa necessitate requiritur egregium vernancium] eman- cium 11f. vernancium — adipisci vgl. Sum. Canc. ebd. Z. 1ff.: aureis redi- mita monilibus vernancium florum varietate distincta eloquencie princeps regina rethorica [speciose indolis famando thironi Paulo Pauli [Paul von Jenxenstein] salutem et sue familiaritatis consorcium adipisci. 12 adipiscis desiderias dum] cum 13 vna: die grammatica congruitatem alia: die rethorica 12—16 dum vna quidem — latuit in obscuro: vgl. Sum. Cane.
Strana 87
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 87 15 20 congruam litterarum congeriem splendore perornat enfatico, ut ipsius eloquencie solari radio ad lucem perducat, quod latuit in obscuro. Ipsa namque florum regina vernancium despectos et abiectos subditos in mensas facit principum colocari. Et ipsos dulcis maiorum favor aspiciet et ardua dominorum consilia oculo prudenti respicient, in wltus ipsorum plebis multitudo precabitur et laborum fructum tricesimum reportabunt in gaudio et preben- das dominorum vberrimas ex ipsius ornatibus feliciter possidebunt. Valete in christo et matre sua gloriosa. Datum legnicz x. die mensis Ianuarij. . . . . . . Nota: primus color, qui hic tangitur, vocatur transicio et habet fieri, quando [Bl. 590] oracio sequens continuatur ad oracionem pre- cedentem, ut patet: quatinus istius que lactantes' et subiungitur dehinc rutilantis lingwe' etc., que oracio continuatur ad precedentem, ut patet cuilibet. Secundus color vocatur correccio et habet fieri, quando illud, quod dictum est, corrigitur et magis conueniens de sentencia profertur, ut patet : 'Cuius ipsa amministratiua congnoscitur, modicum ymmo nichil profectus' [non perfectus Hs.]. Tercius color vocatur diffinicio, quod patet, et habet fieri, quando aliqua clausula tangit diffinicionem, que postmodo describitur seu notificatur, ut patet ibi: Omnis scienciarum facultas absque facundia, cuius ipsa rethorica" et paucis interpositis ista diffinicio rethorice [rethorica Hs.] describitur ibi 'tu vero dehinc rutilantis [rutilans Hs.] lingwe libamina etc. Vgl. Einleitung S. 118f. ebd. Z. 14ff.: Hec [grammatica et loyca] sunt etenim, quibus velud firmissimis axibus rota nostre persuasionis evolvitur, dum velud germane sorores facundi sermonis inter se pertractant pertinenter insignia, dum una quidem congrui- tati, alia vero veritati deservit, ut demum nostri floris accedens verna tem- peries congruum in vero et verum in congruo emphatico splendore perornet et solari radio in lucem rite perducat quod latuit in obscuro. 14 enfatico (= emphatico)] en facito 16 florem regine 16f. spectus et obiectus subditus in ebensos 17—20 Et ipsos dulcis — reportabunt in gaudio vgl. Sum. Canc. ebd. Z. 29ff.: tunc principum presulum et magnatum te dulcis favor aspiciet, tunc ardua magnorum consilia oculo prudenti rimaberis, tunc tibi ad regum atque potentum penates altissimus clarusque patebit accessus, tunc vultum multitudo plebis precabitur, tunc laboris nobilis fructum cen- tesimum reportabis in gaudio. 18 favor] fauam arduo 19 respiciunt Das Subjekt xu respicient ist aus 17 ipsos (die subditi) xu ergänxen, ebenso 20 vgl. 20 xu reportabunt, 21 xu possidebunt. ipsorum: der subditi. Matth. 13, 23 in gaudio] iugando 24 Unterschrift fehlt.
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 87 15 20 congruam litterarum congeriem splendore perornat enfatico, ut ipsius eloquencie solari radio ad lucem perducat, quod latuit in obscuro. Ipsa namque florum regina vernancium despectos et abiectos subditos in mensas facit principum colocari. Et ipsos dulcis maiorum favor aspiciet et ardua dominorum consilia oculo prudenti respicient, in wltus ipsorum plebis multitudo precabitur et laborum fructum tricesimum reportabunt in gaudio et preben- das dominorum vberrimas ex ipsius ornatibus feliciter possidebunt. Valete in christo et matre sua gloriosa. Datum legnicz x. die mensis Ianuarij. . . . . . . Nota: primus color, qui hic tangitur, vocatur transicio et habet fieri, quando [Bl. 590] oracio sequens continuatur ad oracionem pre- cedentem, ut patet: quatinus istius que lactantes' et subiungitur dehinc rutilantis lingwe' etc., que oracio continuatur ad precedentem, ut patet cuilibet. Secundus color vocatur correccio et habet fieri, quando illud, quod dictum est, corrigitur et magis conueniens de sentencia profertur, ut patet : 'Cuius ipsa amministratiua congnoscitur, modicum ymmo nichil profectus' [non perfectus Hs.]. Tercius color vocatur diffinicio, quod patet, et habet fieri, quando aliqua clausula tangit diffinicionem, que postmodo describitur seu notificatur, ut patet ibi: Omnis scienciarum facultas absque facundia, cuius ipsa rethorica" et paucis interpositis ista diffinicio rethorice [rethorica Hs.] describitur ibi 'tu vero dehinc rutilantis [rutilans Hs.] lingwe libamina etc. Vgl. Einleitung S. 118f. ebd. Z. 14ff.: Hec [grammatica et loyca] sunt etenim, quibus velud firmissimis axibus rota nostre persuasionis evolvitur, dum velud germane sorores facundi sermonis inter se pertractant pertinenter insignia, dum una quidem congrui- tati, alia vero veritati deservit, ut demum nostri floris accedens verna tem- peries congruum in vero et verum in congruo emphatico splendore perornet et solari radio in lucem rite perducat quod latuit in obscuro. 14 enfatico (= emphatico)] en facito 16 florem regine 16f. spectus et obiectus subditus in ebensos 17—20 Et ipsos dulcis — reportabunt in gaudio vgl. Sum. Canc. ebd. Z. 29ff.: tunc principum presulum et magnatum te dulcis favor aspiciet, tunc ardua magnorum consilia oculo prudenti rimaberis, tunc tibi ad regum atque potentum penates altissimus clarusque patebit accessus, tunc vultum multitudo plebis precabitur, tunc laboris nobilis fructum cen- tesimum reportabis in gaudio. 18 favor] fauam arduo 19 respiciunt Das Subjekt xu respicient ist aus 17 ipsos (die subditi) xu ergänxen, ebenso 20 vgl. 20 xu reportabunt, 21 xu possidebunt. ipsorum: der subditi. Matth. 13, 23 in gaudio] iugando 24 Unterschrift fehlt.
Strana 88
88 Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 56. Ein Prager Scholar warnt seinen Schweidnitzer Studiengenossen vor dem Betreten der Mark Brandenburg, deren Klima und Nahrung gesundheitsschädlich seien. Scolari disciplina florenti insimul karitate in Swyednicz, consorti suo fideli, dentur litere. Frequenti fiducia sub amore premissa. Wer nicht wil meiden in corpore dilleccionem, Der mus ouch leyden eius sanitatis amissionem. Wil har den triben aptissima scripta scolarum, So mus har blebin propria sub peste penarum. 10 X hinc, socie mi fide dingne et amice karissime, ingressum terre marchigenarum tibi (nullo) modo uolo consulere, quia ex vapo- racione vaporis sulphurei et ciborum inercia eius nosco periculum, que tamen nunc pro presenti pertranseo. Quare tue societatis 15 fiducia sinceris rogatur affectibus, Quatinus iter iniquorum finium marchigenarum intime mentis flagrancia postergare labores. Nam ex infeccione nociua complexionis mutatur condicio, ymmo — quod deterius est — morbo peioratur aut pestibus, et eadem aut pestis aut morbus tui florem mentis lacrimanter disrumpent, cuius .. . . 20 est paratum in omnibus tibi subiuncto. Datum Prage. . . . . . . . . . . Ein nah verwandtes Formular, gleichfalls aus der 56 = P Bl. 59" Summa Cancellariae schöpfend, auf Bl. 122° (Nr. 73). 1 forenti insimul 7 amissionem] 2 dentur litere] dd. 1. in si ul 6 leyden] meyden amorem: zu Z. 6. 7 vgl. unten Nr. 73, Z. 5f. 13 nullo fehlt, vgl. Sum. Canc. Nr. 21, S. 14, Z. If.: Ingressum regni Ungarici nullo modo vobis vellem 18 nociua] non vacue consulere. 18 f. ex infeccione — peioratur vgl. Sum. Canc. ebd. Z. 3 ff.: Nam preter vini saporem sulphureum, calores eximios et gentis ipsius infidelitates et tedia, so ist die luft so hellischen pitter und wasser, fleisch, vische und alle noturft in sulcher umbederbikeit, quod usus talium nature non provenit, ymmo ex infeccione nociva nobilissime complexionis offensa condicio alteratur, ymo quod deterius est peioratur continuo, daz ich in solchem czweifel bin, sol es dechein kurze stund weren, daz ich eintweder ewigen sichtum uf mich lade adir von dannen lebend nicht entscheide. 19 deterior 19f. et eandem autem pestem aut morbum 20 tui: Genitiv des Personalpronomens als Possessiv, mittelalterlichem Latein geläufig, vgl. Nr. 67, 16 vestri. lacrimam et disrumpit 22 Unterschrift fehlt.
88 Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 56. Ein Prager Scholar warnt seinen Schweidnitzer Studiengenossen vor dem Betreten der Mark Brandenburg, deren Klima und Nahrung gesundheitsschädlich seien. Scolari disciplina florenti insimul karitate in Swyednicz, consorti suo fideli, dentur litere. Frequenti fiducia sub amore premissa. Wer nicht wil meiden in corpore dilleccionem, Der mus ouch leyden eius sanitatis amissionem. Wil har den triben aptissima scripta scolarum, So mus har blebin propria sub peste penarum. 10 X hinc, socie mi fide dingne et amice karissime, ingressum terre marchigenarum tibi (nullo) modo uolo consulere, quia ex vapo- racione vaporis sulphurei et ciborum inercia eius nosco periculum, que tamen nunc pro presenti pertranseo. Quare tue societatis 15 fiducia sinceris rogatur affectibus, Quatinus iter iniquorum finium marchigenarum intime mentis flagrancia postergare labores. Nam ex infeccione nociua complexionis mutatur condicio, ymmo — quod deterius est — morbo peioratur aut pestibus, et eadem aut pestis aut morbus tui florem mentis lacrimanter disrumpent, cuius .. . . 20 est paratum in omnibus tibi subiuncto. Datum Prage. . . . . . . . . . . Ein nah verwandtes Formular, gleichfalls aus der 56 = P Bl. 59" Summa Cancellariae schöpfend, auf Bl. 122° (Nr. 73). 1 forenti insimul 7 amissionem] 2 dentur litere] dd. 1. in si ul 6 leyden] meyden amorem: zu Z. 6. 7 vgl. unten Nr. 73, Z. 5f. 13 nullo fehlt, vgl. Sum. Canc. Nr. 21, S. 14, Z. If.: Ingressum regni Ungarici nullo modo vobis vellem 18 nociua] non vacue consulere. 18 f. ex infeccione — peioratur vgl. Sum. Canc. ebd. Z. 3 ff.: Nam preter vini saporem sulphureum, calores eximios et gentis ipsius infidelitates et tedia, so ist die luft so hellischen pitter und wasser, fleisch, vische und alle noturft in sulcher umbederbikeit, quod usus talium nature non provenit, ymmo ex infeccione nociva nobilissime complexionis offensa condicio alteratur, ymo quod deterius est peioratur continuo, daz ich in solchem czweifel bin, sol es dechein kurze stund weren, daz ich eintweder ewigen sichtum uf mich lade adir von dannen lebend nicht entscheide. 19 deterior 19f. et eandem autem pestem aut morbum 20 tui: Genitiv des Personalpronomens als Possessiv, mittelalterlichem Latein geläufig, vgl. Nr. 67, 16 vestri. lacrimam et disrumpit 22 Unterschrift fehlt.
Strana 89
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 89 57. Mahnung an den Magister N. Glatx, das auf Geldgewinn xielende Studium der Dekretalen zu ersetzen durch das theologische Studium der Bibel. Sapienti viro, cuius scienciarum industriosa nobilitas in vniuerso clero uel parum irradiat, N. Glocz, magistro et amico suo Karissimo. Premissis omnibus amorem et exibicionem honoris augentibus. UONIAM scolaris in principio horum, que ad seruicium per- O tineant, interest oblectamenta concipere, adolescentis vero interest eas que ad alciora declinant exhamare sciencias, quibus siquidem laudabiliter exerciciis exhaustis frequentibus, veluti vir bellator fortissimus, arma non in hostes mundanorum corporeos, 1o sed in hostes animarum crudeles pugnancium studiis induit pru- dentibus, bone magister et confrater karissime, cum iam septem seruarum scilicet arcium acquisitis libaminibus salua vestra semper industria, non salubriter inferendo uobis altercacionum discordias sicut libros decretalium, qui lucrum discernunt pecunie loco reli- 15 giosarum virtutum, tam bene prepolitum ingenium sudorosis pre- 5 Vgl. hierxu das ähnliche Formular Nr. 75 (Bl. 125"). 57 = P Bl. 60" Schema der den ganxen Brief umfassenden Periode, deren Einheit die Tardus-Ausgänge an den Satzeinschnitten erweisen: Weil dem lernenden An- fänger ... daran liegt, Ergötzliches xu empfangen, dem Heranreifenden aber daran, die tiefere Wissenschaft zu ergründen, nach deren löblicher, in häufigen Exerxitien erfolgter Ausschöpfung er wie ein tapferer Kriegsmann die Waffen... gegen die Seelenfeinde anlegt, und da (11 cum) Ihr, lieber Magister und wertester Kollege, nach Aneignung der Artes nicht xu Eurem Heil (13 non salubriter) durch Einflößung (inferendo uobis) der Kasuistik der Decretalen Gregors IX., die an Stelle religiöser Tugenden den Gewinn behandeln, Euren (durch das Artesstudium) wohl vorbereiteten Geist mit mühseligen Arbeiten hemmt (prepeditis), so bitte 1 vniuerso] vniuersa: dessen vornehmer und fordere ich, daß Ihr' usw. wissenschaftlicher Eifer im gesamten Klerus (leider) nur zu wenig hervorleuchtet' vero] non: gebessert nach 6 ablactamenta (zu wenig anerkannt ist). Nr. 75, 5 7 exhamare kaum = examare (wie exaudire, exaugere, exhortari). sondern herausangeln’? 8 si quid: siquidem Adverb, nicht Konjunktion, wie 75, 7 und oft (allerdings). laudabitur exhabustis 9 bellatur in honestas corporeas 10f. prudenti 11 confrater] confeaor 12 seruarum] serarum libamina 13 inferendo] inferri discordiis 13—15 vgl. Sum. Canc. Nr. 208, S. 128, Z. Iff.: Religiosum affectum .... multum laudamus ex animo ... ., quod tu dimissis illis frivolis altercacionum disturbiis, quibus libri decretalium habundare videntur, ad lecturam decreti aciem tue mentis velud rem theologicam prudenti studio direxisti. 14f. religiosorum
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 89 57. Mahnung an den Magister N. Glatx, das auf Geldgewinn xielende Studium der Dekretalen zu ersetzen durch das theologische Studium der Bibel. Sapienti viro, cuius scienciarum industriosa nobilitas in vniuerso clero uel parum irradiat, N. Glocz, magistro et amico suo Karissimo. Premissis omnibus amorem et exibicionem honoris augentibus. UONIAM scolaris in principio horum, que ad seruicium per- O tineant, interest oblectamenta concipere, adolescentis vero interest eas que ad alciora declinant exhamare sciencias, quibus siquidem laudabiliter exerciciis exhaustis frequentibus, veluti vir bellator fortissimus, arma non in hostes mundanorum corporeos, 1o sed in hostes animarum crudeles pugnancium studiis induit pru- dentibus, bone magister et confrater karissime, cum iam septem seruarum scilicet arcium acquisitis libaminibus salua vestra semper industria, non salubriter inferendo uobis altercacionum discordias sicut libros decretalium, qui lucrum discernunt pecunie loco reli- 15 giosarum virtutum, tam bene prepolitum ingenium sudorosis pre- 5 Vgl. hierxu das ähnliche Formular Nr. 75 (Bl. 125"). 57 = P Bl. 60" Schema der den ganxen Brief umfassenden Periode, deren Einheit die Tardus-Ausgänge an den Satzeinschnitten erweisen: Weil dem lernenden An- fänger ... daran liegt, Ergötzliches xu empfangen, dem Heranreifenden aber daran, die tiefere Wissenschaft zu ergründen, nach deren löblicher, in häufigen Exerxitien erfolgter Ausschöpfung er wie ein tapferer Kriegsmann die Waffen... gegen die Seelenfeinde anlegt, und da (11 cum) Ihr, lieber Magister und wertester Kollege, nach Aneignung der Artes nicht xu Eurem Heil (13 non salubriter) durch Einflößung (inferendo uobis) der Kasuistik der Decretalen Gregors IX., die an Stelle religiöser Tugenden den Gewinn behandeln, Euren (durch das Artesstudium) wohl vorbereiteten Geist mit mühseligen Arbeiten hemmt (prepeditis), so bitte 1 vniuerso] vniuersa: dessen vornehmer und fordere ich, daß Ihr' usw. wissenschaftlicher Eifer im gesamten Klerus (leider) nur zu wenig hervorleuchtet' vero] non: gebessert nach 6 ablactamenta (zu wenig anerkannt ist). Nr. 75, 5 7 exhamare kaum = examare (wie exaudire, exaugere, exhortari). sondern herausangeln’? 8 si quid: siquidem Adverb, nicht Konjunktion, wie 75, 7 und oft (allerdings). laudabitur exhabustis 9 bellatur in honestas corporeas 10f. prudenti 11 confrater] confeaor 12 seruarum] serarum libamina 13 inferendo] inferri discordiis 13—15 vgl. Sum. Canc. Nr. 208, S. 128, Z. Iff.: Religiosum affectum .... multum laudamus ex animo ... ., quod tu dimissis illis frivolis altercacionum disturbiis, quibus libri decretalium habundare videntur, ad lecturam decreti aciem tue mentis velud rem theologicam prudenti studio direxisti. 14f. religiosorum
Strana 90
90 Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. peditis laboribus, Queso igitur et supplici peticione deposco, (Qua- tinus) ad expectacionem vestre sortis non in hiis, que lucrum fragilitatis humane constituunt seu que terrena qualiacunque pro- spiciunt (in quibus nichil securum haberi valeat, sed omnia reser- uantur incerta), Sed in fundamento salutis etterne, hoc est in 20 Christo domino, pro laboribus sacre scripture viam dignemini vestigare, dum vltimus fati dies statum hominis felici dissolucione resoluerit, pro tristibus gaudia, pro amaris dulcia, pro dubijs certa deinde suscipiens, vbi superne Ierusalem angelorum solacium beatorum, vbi pudice castitatis claritudo claret sine fine. Deus 25 personam vestram in hac vita amenis crebro successibus faciat iocundari. . . . . . . . . . . 58. Bitte an den (Prager) Theologie-Professor N. um geistliche Leitung. Honorabili et scientifico magistro N. de tali loco, sacre theo- loye professori, fautori suo speciali. Amoris constancia insimul complacendi premissa. Honorabilis domine et magister reverende, D uos, vnicum studentibus cunctis solacium ex superno solio 5 transmissum, et ad leonem in adversancia pugnantem viriliter et ad speculum sine macula profundis doctrinarum apicibus pre- 16 Queso igitur: hier erst beginnt der Nachsatz. supplico supplici 17f. Quatinus fehlt. 17 nostre luorum 18 fragitis qui quali- cunque 19 haberi] homini 19f. reseruant in terra gebessert nach Sum. Canc. Nr. 59, S. 37, Z. 19f.: ut in actibus humanis nichil valeat haberi securum, nichil firme soliditatis anchora stabilitum, sed omnia in futurum reservantur incerta, sicut grata dictat auctoritas sapientis. 20 f. vgl. Sum. Canc. ebd. Z. 24f.: non in applausu populi seu ceteris, que prospiciunt ad terrena, sed in funda- mento salutis eterne, hoc est in Christo domino prudentissime collocasti 21f. dignitatis vestia 22 vlcius facitidies satum fela de solucione: gebessert nach Sum. Canc. ebd. Z. 29ff.: Nam non ab ortu solis sed ab occasu diei felicitas a Valerio Maximo rite describitur, qui nullum asseruit [astruit Tadra] debere dici felicem aut de felicitate gloriari posse per omnia, nisi dum ultimus fati dies statum hominis felici dissolucione resolvit. 23 protestibus amoris vgl. Sum. Canc. ebd. Z. 26ff.: pro tristibus [terrestribus Tadra] leta, pro amaris dulcia, pro dubiis certa, pro sordibus sacri liquoris odore perfusa, gaudia beata suscipiens 26 amenis] a meis faciet 27f. Datum und Unterschrift fehlen. 58 = P Bl. 60" Zum Inhalt vgl. das Formular auf Bl. 127r (Nr. 77). Vor der Adresse: Nunc sequitur forma de doctoribus 5 ex et 7 ad speculum] ex speculo
90 Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. peditis laboribus, Queso igitur et supplici peticione deposco, (Qua- tinus) ad expectacionem vestre sortis non in hiis, que lucrum fragilitatis humane constituunt seu que terrena qualiacunque pro- spiciunt (in quibus nichil securum haberi valeat, sed omnia reser- uantur incerta), Sed in fundamento salutis etterne, hoc est in 20 Christo domino, pro laboribus sacre scripture viam dignemini vestigare, dum vltimus fati dies statum hominis felici dissolucione resoluerit, pro tristibus gaudia, pro amaris dulcia, pro dubijs certa deinde suscipiens, vbi superne Ierusalem angelorum solacium beatorum, vbi pudice castitatis claritudo claret sine fine. Deus 25 personam vestram in hac vita amenis crebro successibus faciat iocundari. . . . . . . . . . . 58. Bitte an den (Prager) Theologie-Professor N. um geistliche Leitung. Honorabili et scientifico magistro N. de tali loco, sacre theo- loye professori, fautori suo speciali. Amoris constancia insimul complacendi premissa. Honorabilis domine et magister reverende, D uos, vnicum studentibus cunctis solacium ex superno solio 5 transmissum, et ad leonem in adversancia pugnantem viriliter et ad speculum sine macula profundis doctrinarum apicibus pre- 16 Queso igitur: hier erst beginnt der Nachsatz. supplico supplici 17f. Quatinus fehlt. 17 nostre luorum 18 fragitis qui quali- cunque 19 haberi] homini 19f. reseruant in terra gebessert nach Sum. Canc. Nr. 59, S. 37, Z. 19f.: ut in actibus humanis nichil valeat haberi securum, nichil firme soliditatis anchora stabilitum, sed omnia in futurum reservantur incerta, sicut grata dictat auctoritas sapientis. 20 f. vgl. Sum. Canc. ebd. Z. 24f.: non in applausu populi seu ceteris, que prospiciunt ad terrena, sed in funda- mento salutis eterne, hoc est in Christo domino prudentissime collocasti 21f. dignitatis vestia 22 vlcius facitidies satum fela de solucione: gebessert nach Sum. Canc. ebd. Z. 29ff.: Nam non ab ortu solis sed ab occasu diei felicitas a Valerio Maximo rite describitur, qui nullum asseruit [astruit Tadra] debere dici felicem aut de felicitate gloriari posse per omnia, nisi dum ultimus fati dies statum hominis felici dissolucione resolvit. 23 protestibus amoris vgl. Sum. Canc. ebd. Z. 26ff.: pro tristibus [terrestribus Tadra] leta, pro amaris dulcia, pro dubiis certa, pro sordibus sacri liquoris odore perfusa, gaudia beata suscipiens 26 amenis] a meis faciet 27f. Datum und Unterschrift fehlen. 58 = P Bl. 60" Zum Inhalt vgl. das Formular auf Bl. 127r (Nr. 77). Vor der Adresse: Nunc sequitur forma de doctoribus 5 ex et 7 ad speculum] ex speculo
Strana 91
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 91 politum mirifice uelud errans ad viam veritatis refugio, ne forte in huius mundi dilectamentis confluctuans finitis huius diebus seculi 20 erubescens diuinum subintrem iudicium, cum dicitur: Ite male- dicti in ignem etternum' sacra testante (scriptura). Quare, magister reverendissime, vestram deposco scienciam humiliter precibus inde- fessis, Quatinus per reverenciam Dei et augmentum illius dominii et mei intercessionis intuitum michi pro remedio promere di- gnemini per quod in extremo iudicio furorem domini mitigare uolueritis et crudelis hostis in hirsuto capite gerentis cornua, igneos habentis oculos, insaciabilis oris apperientis voraginem, in pedibus ferentis vngulas acutissimas, maliciam sufferatis supplan- tare. Nam aliquantulum egre cumulatis pecuniis secundum vestrum 20 me disponam consilium et alias vero modo dei vestre me subicio voluntati. 15 . . . . . . . . . . . . 59. Bitte an den Baccalar N., den Studenten Johannes von Kamnitx um die Zahlung einer Schuld xu mahnen. Scientifico ac honesto viro N., Baccalario amando. Prenotatis singulis quibus sincera voluntas cum fideli obsequio iugiter augmentatur. Scientifice vir ac amice veraciter predilecte, OHANNES, studens de Camnicz, de quo uobis bene constat, michi in sumula aliqua pecuniarum (est) obligatus. Idcirco supplico vestre amicicie cordintime, Quatinus eundem pro eadem pecunia benigniter velitis amonere, ut michi eandem in breui temporis spacio exporrigat ; qui si non fecerit, ipsum coram notis et amicis to acrius amonebo. Hoc facietis, secuti me vestris serviciis de paruo habere gliscitis semper promereri. . . . . . . . . . 8 uelud] ne viam] vitam: vgl. Ps. 118, 30 Viam veritatis elegi (Ps. 24, 10; 118, 151); Sach. 5, 6 erravimus a via veritatis; (Ecclus. 24, 25;) Tob. 1, 2 viam veritatis non deseruit; 3, 2; Bar. 4, 13; 2. Petr. 2, 2 per quos via veritatis blasphemabitur. 9 confluctians 10 subintrarem unsicher 10f. Matth. 25, 41: discedite a me maledicti in ignem eternum. 11 scriptura fehlt 12 verissime 13 domini 14 promere] promittens 20 vero modo dei: nach dem wahren Gebot Gottes', vgl. 78, 10f. iuxta dei precepta. 22 Datum und Unterschrift fehlen. 59 = P Bl. 61r Vor der Anrede: Nota quomodo studens scribit Baca- lario 5 Iohannes] Io 6 est fehlt 9 exporrige 10 facietis: vgl. 64, 14 12 Datum und Unterschrift fehlen. secuti = sicuti, vgl. Nr. 63, 8
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 91 politum mirifice uelud errans ad viam veritatis refugio, ne forte in huius mundi dilectamentis confluctuans finitis huius diebus seculi 20 erubescens diuinum subintrem iudicium, cum dicitur: Ite male- dicti in ignem etternum' sacra testante (scriptura). Quare, magister reverendissime, vestram deposco scienciam humiliter precibus inde- fessis, Quatinus per reverenciam Dei et augmentum illius dominii et mei intercessionis intuitum michi pro remedio promere di- gnemini per quod in extremo iudicio furorem domini mitigare uolueritis et crudelis hostis in hirsuto capite gerentis cornua, igneos habentis oculos, insaciabilis oris apperientis voraginem, in pedibus ferentis vngulas acutissimas, maliciam sufferatis supplan- tare. Nam aliquantulum egre cumulatis pecuniis secundum vestrum 20 me disponam consilium et alias vero modo dei vestre me subicio voluntati. 15 . . . . . . . . . . . . 59. Bitte an den Baccalar N., den Studenten Johannes von Kamnitx um die Zahlung einer Schuld xu mahnen. Scientifico ac honesto viro N., Baccalario amando. Prenotatis singulis quibus sincera voluntas cum fideli obsequio iugiter augmentatur. Scientifice vir ac amice veraciter predilecte, OHANNES, studens de Camnicz, de quo uobis bene constat, michi in sumula aliqua pecuniarum (est) obligatus. Idcirco supplico vestre amicicie cordintime, Quatinus eundem pro eadem pecunia benigniter velitis amonere, ut michi eandem in breui temporis spacio exporrigat ; qui si non fecerit, ipsum coram notis et amicis to acrius amonebo. Hoc facietis, secuti me vestris serviciis de paruo habere gliscitis semper promereri. . . . . . . . . . 8 uelud] ne viam] vitam: vgl. Ps. 118, 30 Viam veritatis elegi (Ps. 24, 10; 118, 151); Sach. 5, 6 erravimus a via veritatis; (Ecclus. 24, 25;) Tob. 1, 2 viam veritatis non deseruit; 3, 2; Bar. 4, 13; 2. Petr. 2, 2 per quos via veritatis blasphemabitur. 9 confluctians 10 subintrarem unsicher 10f. Matth. 25, 41: discedite a me maledicti in ignem eternum. 11 scriptura fehlt 12 verissime 13 domini 14 promere] promittens 20 vero modo dei: nach dem wahren Gebot Gottes', vgl. 78, 10f. iuxta dei precepta. 22 Datum und Unterschrift fehlen. 59 = P Bl. 61r Vor der Anrede: Nota quomodo studens scribit Baca- lario 5 Iohannes] Io 6 est fehlt 9 exporrige 10 facietis: vgl. 64, 14 12 Datum und Unterschrift fehlen. secuti = sicuti, vgl. Nr. 63, 8
Strana 92
92 Lateinische Brietmuster für Scholaren und Kleriker. 60. Empfehlung eines Verwandten (Nikolaus) für eine Notarstelle in Bautzen. Honorabili viro N. in Budissa, fautori nobis adamando. Precurrentibus singulis vitam et honorem augentibus cum precibus in domino humiliter assumptis. UIA N., cognatum nostrum, ostensorem presencium, fama lauda- ( bilem, talionatus in officio bene probatum ydoneum, ad uos, 5 fautorem nostrum, dirigendo legamus, dileccioni vestre multifor- mibus supplicantes precatibus, Quatinus uestro consideretis intuitu dictum Nicolaum, cognatum nostrum, et famulum et notarium uestrum suscipere fauorose velitis; nam uobis in ipso securissime (cupimus remereri). Datum etc. 10 . . . . . . . 61. Bitte eines Freibergers an den nach Rom reisenden Kanonikus Heinrich M., ihm Bestätigungsurkunden xu besorgen. Honorabili viro Henrico M., canonico suo predillecto. Premissis omnibus quibus devote oraciones in domino cum sincera conplacencia iugiter roborantur. Honorabilis domine ac amice noster predilecte, x quorundam relatu percepimus verissime, quod uestra hono- rabilitas ad Romanam curiam transferre desiderat propria in persona. Ad eandem vna uobiscum transferre desideramus, sed pro nunc tantis sumus inpediti negociis et veraciter arduis, quod nos ibidem transferre possumus nullo modo. Idcirco uestre honora- bilitati 2 florenos transmittentes supplicamus cordintime, Quatinus 10 bullas et literas confirmatorias, de quibus (vestre) honorabilitati constat, benigniter exporrigere (velitis), cum quo nobis specialem (conplacenciam) iugiter ostendetis. Datum Friberk etc. 5 . . . . . . . . . . 60 = P Bl. 61" 1 in Budissa] budi 4 Anrede fehlt vestrum 4 fama 6 dileccionem 6f. multum formibus 7 uestre 8 nicolai vestrum z 9 nostrum 10 cupimus remereri fehlt, ergänxt nach Nr. 31, 6; 32, 14. 11 Unterschrift fehlt. 6. 7 transferre = se, nos transferre 8 tanti 61 = P Bl. 621 inpedititi negocii 10 2m florum 11 vestre fehlt 12 velitis fehlt 13 conplacenciam ergänxt nach der Salutatio. 14 Unterschrift fehlt.
92 Lateinische Brietmuster für Scholaren und Kleriker. 60. Empfehlung eines Verwandten (Nikolaus) für eine Notarstelle in Bautzen. Honorabili viro N. in Budissa, fautori nobis adamando. Precurrentibus singulis vitam et honorem augentibus cum precibus in domino humiliter assumptis. UIA N., cognatum nostrum, ostensorem presencium, fama lauda- ( bilem, talionatus in officio bene probatum ydoneum, ad uos, 5 fautorem nostrum, dirigendo legamus, dileccioni vestre multifor- mibus supplicantes precatibus, Quatinus uestro consideretis intuitu dictum Nicolaum, cognatum nostrum, et famulum et notarium uestrum suscipere fauorose velitis; nam uobis in ipso securissime (cupimus remereri). Datum etc. 10 . . . . . . . 61. Bitte eines Freibergers an den nach Rom reisenden Kanonikus Heinrich M., ihm Bestätigungsurkunden xu besorgen. Honorabili viro Henrico M., canonico suo predillecto. Premissis omnibus quibus devote oraciones in domino cum sincera conplacencia iugiter roborantur. Honorabilis domine ac amice noster predilecte, x quorundam relatu percepimus verissime, quod uestra hono- rabilitas ad Romanam curiam transferre desiderat propria in persona. Ad eandem vna uobiscum transferre desideramus, sed pro nunc tantis sumus inpediti negociis et veraciter arduis, quod nos ibidem transferre possumus nullo modo. Idcirco uestre honora- bilitati 2 florenos transmittentes supplicamus cordintime, Quatinus 10 bullas et literas confirmatorias, de quibus (vestre) honorabilitati constat, benigniter exporrigere (velitis), cum quo nobis specialem (conplacenciam) iugiter ostendetis. Datum Friberk etc. 5 . . . . . . . . . . 60 = P Bl. 61" 1 in Budissa] budi 4 Anrede fehlt vestrum 4 fama 6 dileccionem 6f. multum formibus 7 uestre 8 nicolai vestrum z 9 nostrum 10 cupimus remereri fehlt, ergänxt nach Nr. 31, 6; 32, 14. 11 Unterschrift fehlt. 6. 7 transferre = se, nos transferre 8 tanti 61 = P Bl. 621 inpedititi negocii 10 2m florum 11 vestre fehlt 12 velitis fehlt 13 conplacenciam ergänxt nach der Salutatio. 14 Unterschrift fehlt.
Strana 93
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 93 62. Klage und Beratungsgesuch des Schweidnitzer Pfarrers an den Archidiakon und Kanonikus N. in Prag wegen eines Pferderaubs des Wenxel von Roggau. Wenerabili viro domino N., archidiacono talis terre et cano- nico sancte ecclesie talis, domino suo generoso. Premissis omnibus quibus deuote oraciones in domino fideli cum obediencia prenotantur beniuole. Venerabilis domine et domine mi graciose, JOBIS diligenter dolenter conqueror, quia dominus Wencesslaus de Roggaw nescio quo seductus spiritu maliuolo meam in- trauit uiolenter uineam, equum x florenorum valentem malefice depredauit et minas cum terroribus michi incussit, quod si resi 1o sterem me vellet in sacco arbustulo in aquarum fluctibus enormiter sepelire. Idcirco supplico vestre venerabilitati cordintime, Qua- tinus michi consilium dare velitis, qualiter faciendum, si uiolatore cum prescripto heidam † vestre venerabilitatis gracia cum beniuolo consilio inchoatur, ne sic florente pacis solamine ab eodem male- 15 fico pedibus violencie enormiter concalcarer. . . . . . . . . Vor der Adresse: Sequitur forma de plebano ad 62 = P Bl. 62" archidiaconum. 2 talis] tali: 1 talis terre = in Swydnicz, s. 63, 1. 7 Roggaw: die oben genannte Person und nach 63 Adresse = Pragensis. eine ritterliche Familie dieses Namens nicht nachgewiesen, der Ortsname bei Schweidnitx nachweisbar, s. Einleitung I. Kapitel II, 1, S. 21. 7f. meam — 8 equos 9 minas — michi] uineam] meam intrauit uiolenter meam minas cum terroribus minas 10 arbustulo] argustulo: gemeint wohl Er- tränken in einem geflochtenen Korb (s. J. Grimm, Rechtsaltertümer S. 596 ff. [4. Ausg. 1, S. 278 ff.]; Ed. Osenbrüggen, Das Alamannische Strafrecht im disch. Ma., Schaffhausen, Hurter, 1860, S. 230f.), vgl. König Wenxels Drohung gegen Erxbischof Johann von Jenxenstein in vulgari Theutonico... in littera: Tu Archiepiscope, mihi castrum Rudnicz et alia castra restituas ... Et si aliquid contra me attentabis vel meos, volo te submergere litesque sedare (Jenzenstein, Acta in Curia Romana Artic. 26, bei Pelxel, Lebensgeschichte Königs Wenceslaus, 1 [Prag 17887, Urkundenbuch S. 153). Weniger wahr- scheinlich die Besserung in suo ergastulo (unterirdisches, Wasser enthaltendes Gefängnis, vgl. Jerem. 37, 15). 12 facien dum uiolatorem P, uiolatore Stutz 13 heidam: wenn mit genanntem Räuber (daxu als Glosse, ursprüng- lich übergeschrieben, wie 67,3 in S: heidam = heiden, cinem Heiden') ange- fangen wird (zu verhandeln)? Vielleicht steckt aber darin ein Subjekt xu in- choatur, etwa treuga oder faida (Fehde: Stutz) oder causa. Wutke vermutet cum beniuolo consilio innodatur, was weitere Anderungen oder Annahme einer 14 sic] sit Lücke bedingen würde. 13 venerabilitati beniuoli 15 concalcari 16 Datum und Unterschrift fehlen.
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 93 62. Klage und Beratungsgesuch des Schweidnitzer Pfarrers an den Archidiakon und Kanonikus N. in Prag wegen eines Pferderaubs des Wenxel von Roggau. Wenerabili viro domino N., archidiacono talis terre et cano- nico sancte ecclesie talis, domino suo generoso. Premissis omnibus quibus deuote oraciones in domino fideli cum obediencia prenotantur beniuole. Venerabilis domine et domine mi graciose, JOBIS diligenter dolenter conqueror, quia dominus Wencesslaus de Roggaw nescio quo seductus spiritu maliuolo meam in- trauit uiolenter uineam, equum x florenorum valentem malefice depredauit et minas cum terroribus michi incussit, quod si resi 1o sterem me vellet in sacco arbustulo in aquarum fluctibus enormiter sepelire. Idcirco supplico vestre venerabilitati cordintime, Qua- tinus michi consilium dare velitis, qualiter faciendum, si uiolatore cum prescripto heidam † vestre venerabilitatis gracia cum beniuolo consilio inchoatur, ne sic florente pacis solamine ab eodem male- 15 fico pedibus violencie enormiter concalcarer. . . . . . . . . Vor der Adresse: Sequitur forma de plebano ad 62 = P Bl. 62" archidiaconum. 2 talis] tali: 1 talis terre = in Swydnicz, s. 63, 1. 7 Roggaw: die oben genannte Person und nach 63 Adresse = Pragensis. eine ritterliche Familie dieses Namens nicht nachgewiesen, der Ortsname bei Schweidnitx nachweisbar, s. Einleitung I. Kapitel II, 1, S. 21. 7f. meam — 8 equos 9 minas — michi] uineam] meam intrauit uiolenter meam minas cum terroribus minas 10 arbustulo] argustulo: gemeint wohl Er- tränken in einem geflochtenen Korb (s. J. Grimm, Rechtsaltertümer S. 596 ff. [4. Ausg. 1, S. 278 ff.]; Ed. Osenbrüggen, Das Alamannische Strafrecht im disch. Ma., Schaffhausen, Hurter, 1860, S. 230f.), vgl. König Wenxels Drohung gegen Erxbischof Johann von Jenxenstein in vulgari Theutonico... in littera: Tu Archiepiscope, mihi castrum Rudnicz et alia castra restituas ... Et si aliquid contra me attentabis vel meos, volo te submergere litesque sedare (Jenzenstein, Acta in Curia Romana Artic. 26, bei Pelxel, Lebensgeschichte Königs Wenceslaus, 1 [Prag 17887, Urkundenbuch S. 153). Weniger wahr- scheinlich die Besserung in suo ergastulo (unterirdisches, Wasser enthaltendes Gefängnis, vgl. Jerem. 37, 15). 12 facien dum uiolatorem P, uiolatore Stutz 13 heidam: wenn mit genanntem Räuber (daxu als Glosse, ursprüng- lich übergeschrieben, wie 67,3 in S: heidam = heiden, cinem Heiden') ange- fangen wird (zu verhandeln)? Vielleicht steckt aber darin ein Subjekt xu in- choatur, etwa treuga oder faida (Fehde: Stutz) oder causa. Wutke vermutet cum beniuolo consilio innodatur, was weitere Anderungen oder Annahme einer 14 sic] sit Lücke bedingen würde. 13 venerabilitati beniuoli 15 concalcari 16 Datum und Unterschrift fehlen.
Strana 94
94 Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 63. Antwort des Archidiakons, rät durch Vermittlung der beiderseitigen Freunde gütliche Rückgabe zu erbitten. Discreto viro domino plebano (in) Swydnicz, amico nostro pre cunctis adamando, dentur litere. Premissis singulis quibus salutares oraciones sinceriter roborantur. Discrete domine ac amice noster predilecte, OBIS melius consilium nullo modo possumus tribuere nisi cum amicis raptoris et vestris eundem cordintime supplicatis, quod vobis equum restituat quem recepit. In hiis (agentes) secuti vestrum proprium profectum gliscitis diligenter (retinere) ...... . . . . . . . . . 10 64. Bitte eines Prager Studenten an einen verwandten Regensburger Propst um eine Notarstelle. Honorabili viro domino M., preposito in Ratispana, amico suo pre ceteris diligendo. Fideli seruicio cum sincera amicicia in omnibus semper premissis. Honorabilis domine ac pater mi dilecte, EI adiuvante clemencia satis jam sum inbutus scienciis, quod officio notariatus secularis uel spiritualis status facultate sciencie (presidere) valerem. Et ex quo vos Dei clemencia de tantis do- tauit muneribus, quod non tantum amicos sed eciam extraneos 63 = P Bl. 63" Vor der Adresse: Responsum de archidiacono ad plebanum archidiaconatus talis terre sancte ecclesie Pragensis 1 in fehlt dentur litere] d. 1. 2 ad amando 8 agentes und 9 retinere ergänxt nach dem gleichlautenden Schluß eines hier nicht abgedruckten Formulars auf Bl. 62r : in hiis agentes sicuti vestrum proprium profectum gliscitis diligenter retinere, vgl. auch oben Nr. 44, 12f. 8 secuti statt sicuti, vgl. Nr.9, 10. 9f. Schluß und Unterschrift fehlen. 64 = P Bl. 63r Vor der Adresse: Sequitur forma promotoria de studente 4 premissis ad prepositum, ut ipsum promoueat ad aliquod seruicium. promis 7 facultatem 8 presidere fehlt, vgl. 65, 6.
94 Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 63. Antwort des Archidiakons, rät durch Vermittlung der beiderseitigen Freunde gütliche Rückgabe zu erbitten. Discreto viro domino plebano (in) Swydnicz, amico nostro pre cunctis adamando, dentur litere. Premissis singulis quibus salutares oraciones sinceriter roborantur. Discrete domine ac amice noster predilecte, OBIS melius consilium nullo modo possumus tribuere nisi cum amicis raptoris et vestris eundem cordintime supplicatis, quod vobis equum restituat quem recepit. In hiis (agentes) secuti vestrum proprium profectum gliscitis diligenter (retinere) ...... . . . . . . . . . 10 64. Bitte eines Prager Studenten an einen verwandten Regensburger Propst um eine Notarstelle. Honorabili viro domino M., preposito in Ratispana, amico suo pre ceteris diligendo. Fideli seruicio cum sincera amicicia in omnibus semper premissis. Honorabilis domine ac pater mi dilecte, EI adiuvante clemencia satis jam sum inbutus scienciis, quod officio notariatus secularis uel spiritualis status facultate sciencie (presidere) valerem. Et ex quo vos Dei clemencia de tantis do- tauit muneribus, quod non tantum amicos sed eciam extraneos 63 = P Bl. 63" Vor der Adresse: Responsum de archidiacono ad plebanum archidiaconatus talis terre sancte ecclesie Pragensis 1 in fehlt dentur litere] d. 1. 2 ad amando 8 agentes und 9 retinere ergänxt nach dem gleichlautenden Schluß eines hier nicht abgedruckten Formulars auf Bl. 62r : in hiis agentes sicuti vestrum proprium profectum gliscitis diligenter retinere, vgl. auch oben Nr. 44, 12f. 8 secuti statt sicuti, vgl. Nr.9, 10. 9f. Schluß und Unterschrift fehlen. 64 = P Bl. 63r Vor der Adresse: Sequitur forma promotoria de studente 4 premissis ad prepositum, ut ipsum promoueat ad aliquod seruicium. promis 7 facultatem 8 presidere fehlt, vgl. 65, 6.
Strana 95
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 95 1o vestra amicabilis venerabilitas posset promouere ad maiora, Qua- propter supplico vestre amicabili venerabilitati cordintime, Quatinus me ad seruicium secularis uel spiritualis (status) benigniter pro- movere (velitis), ut adepto aliquali officio gradum alciorem possem acceptare. Hec facietis, sicuti me vestra venerabilitas graciosa 15 erga connatos facere vos informat. . . . . . . . . . 65. Antwort des Propstes, der Verwandte möge sich bereit halten, auf seine Emp- fehlung Notar des Erxbischofs Konrad xu werden. Scientifico viro studenti in praga, consagwineo meo predilecto. Premissa caritatis promcione iugiter cum amore et consagwinitate. Noster predilecte, 5 10 WULTUM de tuis gratulamur studiis, quod tantis es inbutus scienciis, quod officio alicuius notariatus potens es presidere. Et propterea reverendissimum dominum ac in Christo patrem, dominum Conradum archiepiscopum sancte virginis ecclesie, nisibus artem addendo permouimus propria in persona, qui se nobis beniuolum exibuit, Teque, si es sufficiens, in notarium suum wlt beniuole susceptare. Idcirco hortamur et monemus presentibus, quod, si ad prescriptum officium te sufficientem prescires, sicuti tuis literis asseruisti, prestes. . . . . . . . . . ut] et 12 status fehlt 13 velitis fehlt 15 ergo matis 16 ......] Datum und Unterschrift fehlen. Vor der Adresse: Responsum, quo modo prepositus 65 = P Вl. 63" 8 nisibus] nisius: das 5 in butus scribit studenti. 2 caritata folgende addendo verlangt einen Dativ; daher nisius, das an sich Adverbial- form des Komparativs mit superlativischem Werte sein könnte (s. zu 54, 7; 77, 8), wohl Korruptel. 9 promouimus 10 beniuolem Teque] Te quod 13 prestes] prescias. 14 ...... Datum und Unterschrift fehlen. nos infor-
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 95 1o vestra amicabilis venerabilitas posset promouere ad maiora, Qua- propter supplico vestre amicabili venerabilitati cordintime, Quatinus me ad seruicium secularis uel spiritualis (status) benigniter pro- movere (velitis), ut adepto aliquali officio gradum alciorem possem acceptare. Hec facietis, sicuti me vestra venerabilitas graciosa 15 erga connatos facere vos informat. . . . . . . . . . 65. Antwort des Propstes, der Verwandte möge sich bereit halten, auf seine Emp- fehlung Notar des Erxbischofs Konrad xu werden. Scientifico viro studenti in praga, consagwineo meo predilecto. Premissa caritatis promcione iugiter cum amore et consagwinitate. Noster predilecte, 5 10 WULTUM de tuis gratulamur studiis, quod tantis es inbutus scienciis, quod officio alicuius notariatus potens es presidere. Et propterea reverendissimum dominum ac in Christo patrem, dominum Conradum archiepiscopum sancte virginis ecclesie, nisibus artem addendo permouimus propria in persona, qui se nobis beniuolum exibuit, Teque, si es sufficiens, in notarium suum wlt beniuole susceptare. Idcirco hortamur et monemus presentibus, quod, si ad prescriptum officium te sufficientem prescires, sicuti tuis literis asseruisti, prestes. . . . . . . . . . ut] et 12 status fehlt 13 velitis fehlt 15 ergo matis 16 ......] Datum und Unterschrift fehlen. Vor der Adresse: Responsum, quo modo prepositus 65 = P Вl. 63" 8 nisibus] nisius: das 5 in butus scribit studenti. 2 caritata folgende addendo verlangt einen Dativ; daher nisius, das an sich Adverbial- form des Komparativs mit superlativischem Werte sein könnte (s. zu 54, 7; 77, 8), wohl Korruptel. 9 promouimus 10 beniuolem Teque] Te quod 13 prestes] prescias. 14 ...... Datum und Unterschrift fehlen. nos infor-
Strana 96
96 Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 66. Ein Ungenannter warnt den Propst N. Halan in Marginsten vor einem Pfründen-Rivalen. Venerabili viro domino N. Halan, preposito in Marginsten, amico nostro veraciter predillecto. Premissis omnibus quibus deuote oraciones in domino cum beneplacitorum voluntate sinceriter presignantur. Venerabilis domine ac amice noster veraciter predillecte, x veridica quadam hausi serie, quod vester aduersarius se propria in persona transtulit curiam ad Romanam, vos ibidem vestra canonica priuare desiderat, quam nouiter estis consecutus. Idcirco vestre venerabilitati preces porigimus consulatorias, Qua- tinus consilium a iuris tritis capiatis, ne vobis ab eadem pre- 10 scripta canonica vel prelatura quid contingat et qualiter vestro adversario poteritis concedenter obuiare. (Quod) quidem vestre venerabilitati intimamus, quia non dampnum sed profectum conamur et conabimur explere cunctis horis etc. . . . . . . . . . . 15 66 = P Bl. 63% Vor der Adresse: Sequitur de preposito ad pre- positum 2 predilecto 5 nostre 6 quidem 8 desiderat] desiderans? 10 iuris : graphisch auch als uiris deutbar. tritis ist wohl richtig und nicht in peritis xu bessern. 10f. Rat darüber, daß Euch nicht von dem genannten Kanonikat irgend ein Mißgeschick widerfahre und daruber, auf welche Weise Ihr Eurem Gegner durch ein Zugeständnis entgegenkommen könntet’. 11 canonico quid quod 12 Quod fehlt 13f. conatur et conabitur 14 expleri 15 Datum und Unterschrift fehlen.
96 Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 66. Ein Ungenannter warnt den Propst N. Halan in Marginsten vor einem Pfründen-Rivalen. Venerabili viro domino N. Halan, preposito in Marginsten, amico nostro veraciter predillecto. Premissis omnibus quibus deuote oraciones in domino cum beneplacitorum voluntate sinceriter presignantur. Venerabilis domine ac amice noster veraciter predillecte, x veridica quadam hausi serie, quod vester aduersarius se propria in persona transtulit curiam ad Romanam, vos ibidem vestra canonica priuare desiderat, quam nouiter estis consecutus. Idcirco vestre venerabilitati preces porigimus consulatorias, Qua- tinus consilium a iuris tritis capiatis, ne vobis ab eadem pre- 10 scripta canonica vel prelatura quid contingat et qualiter vestro adversario poteritis concedenter obuiare. (Quod) quidem vestre venerabilitati intimamus, quia non dampnum sed profectum conamur et conabimur explere cunctis horis etc. . . . . . . . . . . 15 66 = P Bl. 63% Vor der Adresse: Sequitur de preposito ad pre- positum 2 predilecto 5 nostre 6 quidem 8 desiderat] desiderans? 10 iuris : graphisch auch als uiris deutbar. tritis ist wohl richtig und nicht in peritis xu bessern. 10f. Rat darüber, daß Euch nicht von dem genannten Kanonikat irgend ein Mißgeschick widerfahre und daruber, auf welche Weise Ihr Eurem Gegner durch ein Zugeständnis entgegenkommen könntet’. 11 canonico quid quod 12 Quod fehlt 13f. conatur et conabitur 14 expleri 15 Datum und Unterschrift fehlen.
Strana 97
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 97 67. Briefgebet des Prager Studenten Anshelm von Frankenstein an die heilige Katharina um Beistand für sein Seelenheil. Preclarissime celorum conregine, virgini Katherine, imperatricis quoque celestis precipue conmensali. Oracionum perintima frequentacione premissa. UONIAM quidem sanctorum est proprium, humilium preces gratulanter assumere, nichilominus quoque medicum animarum, mundi salvatorem, pro indulcione suorum peccaminum graciarum in tempore sedulos exorare, Sed quia genitricis dei gloriose affatrix familiaris ac ciuis celestis regni egregia virgo katherina animam in gracia precipua (recipit), ego nunc filii prodigi gerens 10 immaginem ingruentibus squalorum spurciciis barathri putreo trista- bilis ad casuram, profecto quoque demum opera tam bona quam mala post diem stricti iudicii vnumquemque secuntur, Te igitur, virginem sanctam Katherinam, Christi sponsam eligibilissimam, capucio deposito inclinato capite deuotis precibus rogito sitibunde, Quatinus omnibus anime contagiosis recisis fetoribus dehinc vestri 67 = P Bl. 106", S Bl. 5r Vor 1 De studente ad sanctam Katharinam S 2 imperatrici P celestis Uher den Verfasser s. Einleitung S. 29f. 46 ff. precipui P aule P hofgesinde über conmensali S 3 constancia puoluta über premissa S, per- interiori über perintima frequentacione S 4 certe über quoniam S sanctorum] sociorum S spectat über missa P deuotorum über humilium S 5 gratulanter (darüber lete) S, est S recepere über assumere S et eciam certe über nichi- gratulentur P lominus S et über quoque S Christum über medicum S 6 abso- lucione über indulacione S humilium über suorum S gracie et nunc adorare über über graciarum S 7 continuos über sedulos S, sedulus P 8 collocatrix exorare S ideo über sed S gloriose dei genitricis S über affatrix S specialis über familiaris S ac ciuem S, acciue P 9 in animam S, in anima P recipit fehlt P’S ergo P iam illo tempore prin- cipalis in gracia über in anima — precipua S filii vilis prodigus P, regni iiber prodigii S: gebessert nach Sum. Canc. Nr. 73, S. 47, Z. 57f.: Ego peccator filii prodigi [Luc. 15, 11ff.] gerens ymaginem; vgl. auch xu Nr. 68, 18—22. 27. 29—32. 10 disposicionem über ymaginem S ingentibus PS (darüber magnis S): gebessert nach Sum. Canc. ebd. Z. 69: turbas ingruencium malorum, quibus consenui. squalorum P, factarum über squalorum S peccatis über spurciciis S barathri] Trahatur (= Bl. 1071) P. miserrimi über tharatri S; über das in an- tiker und altchristlicher lateinischer Literatur häufige barathrum s. Thesaurus 11 ad casum über ad linguae Latinae, graphisch steht auch tartari nahe. 13 sanctam fehlt S perfecto P, certo über profecto S casuram S Christo S elegibilisissimam PS (darüber elegantissimam S) 14 ad honorem suum über capucio deposito S obeamus über incinato S desideranter über sitibunde S 15 in iudicio scilicet über contagiosis S de facultatibus malis über recisis fetoribus S peccatorem post hoc über me dehinc S s. zи 56, 20. vestri
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 97 67. Briefgebet des Prager Studenten Anshelm von Frankenstein an die heilige Katharina um Beistand für sein Seelenheil. Preclarissime celorum conregine, virgini Katherine, imperatricis quoque celestis precipue conmensali. Oracionum perintima frequentacione premissa. UONIAM quidem sanctorum est proprium, humilium preces gratulanter assumere, nichilominus quoque medicum animarum, mundi salvatorem, pro indulcione suorum peccaminum graciarum in tempore sedulos exorare, Sed quia genitricis dei gloriose affatrix familiaris ac ciuis celestis regni egregia virgo katherina animam in gracia precipua (recipit), ego nunc filii prodigi gerens 10 immaginem ingruentibus squalorum spurciciis barathri putreo trista- bilis ad casuram, profecto quoque demum opera tam bona quam mala post diem stricti iudicii vnumquemque secuntur, Te igitur, virginem sanctam Katherinam, Christi sponsam eligibilissimam, capucio deposito inclinato capite deuotis precibus rogito sitibunde, Quatinus omnibus anime contagiosis recisis fetoribus dehinc vestri 67 = P Bl. 106", S Bl. 5r Vor 1 De studente ad sanctam Katharinam S 2 imperatrici P celestis Uher den Verfasser s. Einleitung S. 29f. 46 ff. precipui P aule P hofgesinde über conmensali S 3 constancia puoluta über premissa S, per- interiori über perintima frequentacione S 4 certe über quoniam S sanctorum] sociorum S spectat über missa P deuotorum über humilium S 5 gratulanter (darüber lete) S, est S recepere über assumere S et eciam certe über nichi- gratulentur P lominus S et über quoque S Christum über medicum S 6 abso- lucione über indulacione S humilium über suorum S gracie et nunc adorare über über graciarum S 7 continuos über sedulos S, sedulus P 8 collocatrix exorare S ideo über sed S gloriose dei genitricis S über affatrix S specialis über familiaris S ac ciuem S, acciue P 9 in animam S, in anima P recipit fehlt P’S ergo P iam illo tempore prin- cipalis in gracia über in anima — precipua S filii vilis prodigus P, regni iiber prodigii S: gebessert nach Sum. Canc. Nr. 73, S. 47, Z. 57f.: Ego peccator filii prodigi [Luc. 15, 11ff.] gerens ymaginem; vgl. auch xu Nr. 68, 18—22. 27. 29—32. 10 disposicionem über ymaginem S ingentibus PS (darüber magnis S): gebessert nach Sum. Canc. ebd. Z. 69: turbas ingruencium malorum, quibus consenui. squalorum P, factarum über squalorum S peccatis über spurciciis S barathri] Trahatur (= Bl. 1071) P. miserrimi über tharatri S; über das in an- tiker und altchristlicher lateinischer Literatur häufige barathrum s. Thesaurus 11 ad casum über ad linguae Latinae, graphisch steht auch tartari nahe. 13 sanctam fehlt S perfecto P, certo über profecto S casuram S Christo S elegibilisissimam PS (darüber elegantissimam S) 14 ad honorem suum über capucio deposito S obeamus über incinato S desideranter über sitibunde S 15 in iudicio scilicet über contagiosis S de facultatibus malis über recisis fetoribus S peccatorem post hoc über me dehinc S s. zи 56, 20. vestri
Strana 98
98 Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. me seraphice caritatis igniculo inpetrare digneris, ut post finem turbinum huius mundi uolubilis Iherusalem smaragdinis con- structam lapidibus ascendere valeam ac in aula celestis regni cum rege supernorum ciuium in gaudio sine fine regnare. Datum die xviij mensis aprilis cccc° iv°. 20 Anshelmus, incola scelestorum pondere pressus huius mundi. 68. Briefgebet des Prager Studenten Anshelm von Frankenstein an die Jungfrau Maria um gnadenreiche Erleuchtung. Excellentissime celorum regine, rosarum rose fraglantissime, omnium suauitatum celestium fraglancie de qua incessanter eua- porant graciosissime, peccatorum omnium advocate: virgini marie, cunctipotentis dei filii genitrici clarissime, imperatrici celi et hominum gloriose. Eulogio suauissimo vocis vberrime 'Aue, maria gracia plena, dominus tecum', matrem creatoris addicenti piissi- mam, et omnium fidelium laudissonis ac deuotis cultibus graciose receptis. Regina clementissima deuotorum omnium, 10 UAMQUAM te fontem misericordiarum mee mentis infecta gros- sicies, squalescentis iudicii gerens immaginem et racionis aliena, Q gratanter non sufficit implorare, non tamen adhuc manum a calamo 16 ordinare über impetrare S cures über digneris S 17 impetus sitium über turbinum S transitione über huius mundi S 17f. constricta P, edifi- 18 euolare über ascendere S possum über catam über constructam S 20 xviij] decima octaua S anno valeam S 19 in gaudio fehlt P pandere P 22 celestorum P 1404° S, ccccovij P Anhelmus S mundi etc. S; durch die Last ihrer Frevel bedrückter Bürger dieser Welt’. 68 = P Bl. 117° Uber den Verfasser s. Einleitung S. 29f. 46 ff. 2 s. zu 71, 6f. 3 advocate: der Fürsprecherin’. 6 Luc. 1,28 6—9: Mit gnädigem Empfang des holdesten vollstimmigen Lobgesangs „Ave, Maria usw.“, der die Frommste xur Mutter des Herrn bestimmt seigentlich: approbiert’], und preis- 7 adicěti: vgl. Z. 21; tönender andächtiger Huldigungen aller Gläubigen." aparatis 63, 8; amonere 59, 8; asumpta 73,2; colocari 55, 17. 11 fonte in effecto: vgl. infectam grossiciem (Joh. v. Neumarkt an Rienxo, Briefw. Rienzos Nr. 69, 24, S. 275). 13 suffecit iplurare 13ff. vgl. Sum. Canc. Nr. 74, S. 49: Non tamen ob hoc manum a calamo scribentis intencio revocare proponit;
98 Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. me seraphice caritatis igniculo inpetrare digneris, ut post finem turbinum huius mundi uolubilis Iherusalem smaragdinis con- structam lapidibus ascendere valeam ac in aula celestis regni cum rege supernorum ciuium in gaudio sine fine regnare. Datum die xviij mensis aprilis cccc° iv°. 20 Anshelmus, incola scelestorum pondere pressus huius mundi. 68. Briefgebet des Prager Studenten Anshelm von Frankenstein an die Jungfrau Maria um gnadenreiche Erleuchtung. Excellentissime celorum regine, rosarum rose fraglantissime, omnium suauitatum celestium fraglancie de qua incessanter eua- porant graciosissime, peccatorum omnium advocate: virgini marie, cunctipotentis dei filii genitrici clarissime, imperatrici celi et hominum gloriose. Eulogio suauissimo vocis vberrime 'Aue, maria gracia plena, dominus tecum', matrem creatoris addicenti piissi- mam, et omnium fidelium laudissonis ac deuotis cultibus graciose receptis. Regina clementissima deuotorum omnium, 10 UAMQUAM te fontem misericordiarum mee mentis infecta gros- sicies, squalescentis iudicii gerens immaginem et racionis aliena, Q gratanter non sufficit implorare, non tamen adhuc manum a calamo 16 ordinare über impetrare S cures über digneris S 17 impetus sitium über turbinum S transitione über huius mundi S 17f. constricta P, edifi- 18 euolare über ascendere S possum über catam über constructam S 20 xviij] decima octaua S anno valeam S 19 in gaudio fehlt P pandere P 22 celestorum P 1404° S, ccccovij P Anhelmus S mundi etc. S; durch die Last ihrer Frevel bedrückter Bürger dieser Welt’. 68 = P Bl. 117° Uber den Verfasser s. Einleitung S. 29f. 46 ff. 2 s. zu 71, 6f. 3 advocate: der Fürsprecherin’. 6 Luc. 1,28 6—9: Mit gnädigem Empfang des holdesten vollstimmigen Lobgesangs „Ave, Maria usw.“, der die Frommste xur Mutter des Herrn bestimmt seigentlich: approbiert’], und preis- 7 adicěti: vgl. Z. 21; tönender andächtiger Huldigungen aller Gläubigen." aparatis 63, 8; amonere 59, 8; asumpta 73,2; colocari 55, 17. 11 fonte in effecto: vgl. infectam grossiciem (Joh. v. Neumarkt an Rienxo, Briefw. Rienzos Nr. 69, 24, S. 275). 13 suffecit iplurare 13ff. vgl. Sum. Canc. Nr. 74, S. 49: Non tamen ob hoc manum a calamo scribentis intencio revocare proponit;
Strana 99
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 99 20 retrahere preponit scribentis intencio, vite (te) spem vnicam, vite 15 portam pura mente pulsantibus firmissime confitendo. Nam sicud nauta procellosis in fluctibus salutis portum desiderat, sic mei cordis caliginosa rusticitas litam suauiter stillicidijs limpidissimi fontis ignominiam scribentis animi irrigari desiderat. Quis siqui- dem ceruino pede fungitur, ut scienciarum habilitatem transcurrere valeat? (Quis eam subtilitatis digito attingere valeat?) Cui pro- fecto diuina gracia vires et ducatum huiusmodi addicit, que est in rerum omnium principio preferenda! Te igitur angelorum Joh. von Neumarkt an Rienzo (Briefw. Rienzos Nr. 69, Z. 30 ff.): Hec generose condicionis nobilitas innata benignitate gratanter accipiat, que scribentis in- tencio aduersitatum decocta turbinibus in incude tristicie monetauit; ebd. S. 435, Nr. I. Z. 3 f. : incertus vtique, quo voltu scribentis intencionem possim colligere; u. ö. 14 retrahere] trabe te fehlt 14f. Dich als einxige Hoffnung des Lebens, als Pforte des Lebens für die, so da reinen Sinnes an- klopfen, festiglich bekennend'; Maria als porta vitae: s. Anselm Salxer, Die Sinnbilder und Beiworte Mariens, Linz 1893 (Festschr. d. Seitenstettener Obergymnasiums), S. 541—545. 16 solutis: derselbe Fehler 70, 16. 17 letam limpidissime: stillicidia und limpidus beliebte Prunkworte in typischen Bildern des Kanzleistils Rienxos und namentlich Johanns von Neu- markt, s. Rienzos Briefw. Nr. 54, 11; 55, 13; Joh. v. Neumarkt, Summa Canc., Tadra Nr. 12, Z. 6f. 35, S. 8f. dulcedinis stillicidia gustui libantis; suavibus stillicidiis limpidissimi fontis; Nr. I, Z. 16 f., S. I e quodam beato fonte suavi- bus stillicidiis; u. ö. 18 Der am Schluß eines Aussagesatxes seltene Cursus tardus hervorgerufen durch den color der Conuersio (Epipher), den die Glosse also erläutert: Tercius color specialis vocatur conuersio et tangitur sicud nauta [nautet Hs.] procellosis in fluctibus' et fit, quando diccio aliqua in fine clausularum oracionum sepius repetitur, vt hec diccio desiderat' in fine clausularum repetitur. Vgl. Einleitung S. 123. 19 ceruino] tmdo fongitur habilitatis 20 quis eam — valeat fehlt, ergänxt auf Grund der Glosse über den color der Verbindung von Anapher und Epipher : Sed quartus color vocatur conpleccio et fit, quando diccio aliqua in principio clausularum rei repe- titur et alia diccio in fine earumdem clausularum eciam repititur ut patet ibi: Quis siquidem ceruino [camio Hs.] . . . transcurrere valeat, quis eam [c = cum Hs.] subtilitatis digito attingere valeat’, Ubi hec diccio quis' et hec diccio valeat' vna in principio (sicud quis) et alia in fine (sicud valeat' earumdem clausularum repetitur. Vgl. Einleitung S. 123. 21 v ducato (nach gestrichenem a catho) h' alicit q ẽ item oim p'no (nach gestrichenem p'nm = principium) pfeinda 18—22 Wer nämlich schreitet mit dem Fuß des Hirsches, so daß er den Umkreis der Wissenschaften xu durcheilen vermöchte, wer ver- möchte ihn mit dem Finger der Gründlichkeit zu betasten? Jener wahrlich, dem [20 Cui = Is cuil die göttliche Gnade Kräfte und Führung daxu bestimmt, sie, die am Beginn aller Dinge voranxustellen ist'. Gebessert nach der auch für Nr. 67, 9 (s. zur Stelle) benutxten Vorlage Sum. Canc. Nr. 73, S. 47, Z. 51ff.: Tardus sum, sed tarde’ [d. h. den zweiten der xu erläuternden sechs Verse] 7*
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 99 20 retrahere preponit scribentis intencio, vite (te) spem vnicam, vite 15 portam pura mente pulsantibus firmissime confitendo. Nam sicud nauta procellosis in fluctibus salutis portum desiderat, sic mei cordis caliginosa rusticitas litam suauiter stillicidijs limpidissimi fontis ignominiam scribentis animi irrigari desiderat. Quis siqui- dem ceruino pede fungitur, ut scienciarum habilitatem transcurrere valeat? (Quis eam subtilitatis digito attingere valeat?) Cui pro- fecto diuina gracia vires et ducatum huiusmodi addicit, que est in rerum omnium principio preferenda! Te igitur angelorum Joh. von Neumarkt an Rienzo (Briefw. Rienzos Nr. 69, Z. 30 ff.): Hec generose condicionis nobilitas innata benignitate gratanter accipiat, que scribentis in- tencio aduersitatum decocta turbinibus in incude tristicie monetauit; ebd. S. 435, Nr. I. Z. 3 f. : incertus vtique, quo voltu scribentis intencionem possim colligere; u. ö. 14 retrahere] trabe te fehlt 14f. Dich als einxige Hoffnung des Lebens, als Pforte des Lebens für die, so da reinen Sinnes an- klopfen, festiglich bekennend'; Maria als porta vitae: s. Anselm Salxer, Die Sinnbilder und Beiworte Mariens, Linz 1893 (Festschr. d. Seitenstettener Obergymnasiums), S. 541—545. 16 solutis: derselbe Fehler 70, 16. 17 letam limpidissime: stillicidia und limpidus beliebte Prunkworte in typischen Bildern des Kanzleistils Rienxos und namentlich Johanns von Neu- markt, s. Rienzos Briefw. Nr. 54, 11; 55, 13; Joh. v. Neumarkt, Summa Canc., Tadra Nr. 12, Z. 6f. 35, S. 8f. dulcedinis stillicidia gustui libantis; suavibus stillicidiis limpidissimi fontis; Nr. I, Z. 16 f., S. I e quodam beato fonte suavi- bus stillicidiis; u. ö. 18 Der am Schluß eines Aussagesatxes seltene Cursus tardus hervorgerufen durch den color der Conuersio (Epipher), den die Glosse also erläutert: Tercius color specialis vocatur conuersio et tangitur sicud nauta [nautet Hs.] procellosis in fluctibus' et fit, quando diccio aliqua in fine clausularum oracionum sepius repetitur, vt hec diccio desiderat' in fine clausularum repetitur. Vgl. Einleitung S. 123. 19 ceruino] tmdo fongitur habilitatis 20 quis eam — valeat fehlt, ergänxt auf Grund der Glosse über den color der Verbindung von Anapher und Epipher : Sed quartus color vocatur conpleccio et fit, quando diccio aliqua in principio clausularum rei repe- titur et alia diccio in fine earumdem clausularum eciam repititur ut patet ibi: Quis siquidem ceruino [camio Hs.] . . . transcurrere valeat, quis eam [c = cum Hs.] subtilitatis digito attingere valeat’, Ubi hec diccio quis' et hec diccio valeat' vna in principio (sicud quis) et alia in fine (sicud valeat' earumdem clausularum repetitur. Vgl. Einleitung S. 123. 21 v ducato (nach gestrichenem a catho) h' alicit q ẽ item oim p'no (nach gestrichenem p'nm = principium) pfeinda 18—22 Wer nämlich schreitet mit dem Fuß des Hirsches, so daß er den Umkreis der Wissenschaften xu durcheilen vermöchte, wer ver- möchte ihn mit dem Finger der Gründlichkeit zu betasten? Jener wahrlich, dem [20 Cui = Is cuil die göttliche Gnade Kräfte und Führung daxu bestimmt, sie, die am Beginn aller Dinge voranxustellen ist'. Gebessert nach der auch für Nr. 67, 9 (s. zur Stelle) benutxten Vorlage Sum. Canc. Nr. 73, S. 47, Z. 51ff.: Tardus sum, sed tarde’ [d. h. den zweiten der xu erläuternden sechs Verse] 7*
Strana 100
100 Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. imperatricem, miserorum omnium consolatricem piissimam, puteum aquarum viuencium, a quo riuuli virtutum omnium incessanter ebulliunt, postrato corpore rogo precibus humilime corde toto, (Qua- 25 tinus) cunctis viciorum maculis et interioris hominis nubila cecitate depositis, de consweta tue bonitatis clemencia me aurora veritatis amande ac scienciarum celestium claro lumine perhenniter illustrari (digneris), vt huius carnis carcere vacillante deposito non senciam calamitose mortis naufragium, Sed iuxta melodicum cantum nec- 30 taree vocis tui filii, nostri dilectissimi domini, dicentis nolo mortem peccatoris’ fer me ad petram firmissimam, vbi dominus eterne sue ciuitatis munimenta disponit, vbi eterna nunquam tepescit pro- teccio, vbi nec dolor corporum nec terror hostium nec etatis senium, vbi sed eterna pax et animarum vnio ex ipsius regio pro- 35 ducatur edicto, vnde ex tunc statutis secundum facundiam tibi, matri † nostre clarissime, ac dilecto filio tuo, domino nostro, graciarum actus et laudis insignia referre valeamus per infinita secula seculorum. Datum in terra miserie ac orbe exilii terriginarum septima die 40 maij anno domini m'cccc iv°, sub mei cordis secreto. Anshelmus de Frankinsteyn, studens Pragensis. pretereo preterea Tadra). Quis ceruino pede fungitur, ut salebras se- quentis sermonis transcurrere valeat? Quis subtilitatis digito nodum eius intricabilem denodabit? Certe cui gracia divina vires et ducatum prestiterit, que est in rerum omnium principiis invocanda. 25 ebulua 25f. Quatinus fehlt. 26 hominis = Bl. 118" Vgl. Sum. Canc. a. a. O. S. 48, Z. 76 ff.: virtutum celestium clarum lumen imploro, ut depulsis ignorancie tenebris auroram amande veritatis inducant. 28 celestium] scelestium 29 digneris fehlt. vt] et et facillante 30 tantum noctaree 31 nostri dilectissimi domini nostri 29—32 Vgl. Sum. Canc. ebd. Z. 22f. 26: Sonuerunt etenim michi nectaria labia dulcis melodie tinnitum: nolo mortem peccatoris'; ... Non vis, ut senciam [sencio Tadra] calamitose mortis perire naufragio 32 fer mit Anakoluth me nachgetragen sui 32 ff. vgl. Sum. Canc. Nr. 12 (Tadra S. 9): . . . . religiosarum mencium, que in petra firmissima, domino nostro Ihesu Christo, ciuitatis sue munimina posuerunt. Ibi regis eterni nunquam tepescit proteccio.... Die Glosse erläutert hieran den color der Anapher: Secundus color vocatur repeticio qui tangitur ibi: fer me ad petram [nica petram Hs.] firmissimam vbi dominus eterne etc. etc., vbi reges eternitatis [so!]. Qui fit, quando diccio in principio clausularum oracionum sepius repetitur, ut patet in hac diccione vbi' in exemplis iam dictis' (s. Einleitung S. 123). 33 eterne cepescit 35f. pro- 38 insigna ducat 36 vnd statueritis 37 matri] fcem et nostra 42 Anshelmis. 40 orbis 41 moccccovijo
100 Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. imperatricem, miserorum omnium consolatricem piissimam, puteum aquarum viuencium, a quo riuuli virtutum omnium incessanter ebulliunt, postrato corpore rogo precibus humilime corde toto, (Qua- 25 tinus) cunctis viciorum maculis et interioris hominis nubila cecitate depositis, de consweta tue bonitatis clemencia me aurora veritatis amande ac scienciarum celestium claro lumine perhenniter illustrari (digneris), vt huius carnis carcere vacillante deposito non senciam calamitose mortis naufragium, Sed iuxta melodicum cantum nec- 30 taree vocis tui filii, nostri dilectissimi domini, dicentis nolo mortem peccatoris’ fer me ad petram firmissimam, vbi dominus eterne sue ciuitatis munimenta disponit, vbi eterna nunquam tepescit pro- teccio, vbi nec dolor corporum nec terror hostium nec etatis senium, vbi sed eterna pax et animarum vnio ex ipsius regio pro- 35 ducatur edicto, vnde ex tunc statutis secundum facundiam tibi, matri † nostre clarissime, ac dilecto filio tuo, domino nostro, graciarum actus et laudis insignia referre valeamus per infinita secula seculorum. Datum in terra miserie ac orbe exilii terriginarum septima die 40 maij anno domini m'cccc iv°, sub mei cordis secreto. Anshelmus de Frankinsteyn, studens Pragensis. pretereo preterea Tadra). Quis ceruino pede fungitur, ut salebras se- quentis sermonis transcurrere valeat? Quis subtilitatis digito nodum eius intricabilem denodabit? Certe cui gracia divina vires et ducatum prestiterit, que est in rerum omnium principiis invocanda. 25 ebulua 25f. Quatinus fehlt. 26 hominis = Bl. 118" Vgl. Sum. Canc. a. a. O. S. 48, Z. 76 ff.: virtutum celestium clarum lumen imploro, ut depulsis ignorancie tenebris auroram amande veritatis inducant. 28 celestium] scelestium 29 digneris fehlt. vt] et et facillante 30 tantum noctaree 31 nostri dilectissimi domini nostri 29—32 Vgl. Sum. Canc. ebd. Z. 22f. 26: Sonuerunt etenim michi nectaria labia dulcis melodie tinnitum: nolo mortem peccatoris'; ... Non vis, ut senciam [sencio Tadra] calamitose mortis perire naufragio 32 fer mit Anakoluth me nachgetragen sui 32 ff. vgl. Sum. Canc. Nr. 12 (Tadra S. 9): . . . . religiosarum mencium, que in petra firmissima, domino nostro Ihesu Christo, ciuitatis sue munimina posuerunt. Ibi regis eterni nunquam tepescit proteccio.... Die Glosse erläutert hieran den color der Anapher: Secundus color vocatur repeticio qui tangitur ibi: fer me ad petram [nica petram Hs.] firmissimam vbi dominus eterne etc. etc., vbi reges eternitatis [so!]. Qui fit, quando diccio in principio clausularum oracionum sepius repetitur, ut patet in hac diccione vbi' in exemplis iam dictis' (s. Einleitung S. 123). 33 eterne cepescit 35f. pro- 38 insigna ducat 36 vnd statueritis 37 matri] fcem et nostra 42 Anshelmis. 40 orbis 41 moccccovijo
Strana 101
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 101 69. Antwort der Jungfrau Maria: mahnt zu Läuterung und beständigem Christusdienst, verheißt irdische und himmlische Güter. Maria virgo, mater filii, ouem qui perditam nece crucis inuenit etc. Caritate, omnium bonorum radice, eterna protexione premissis. Fili deuote, MNIUM anima terriginarum, primo suo siquidem procreata prim- ordio aperta, particeps est cause scienciarum ac virtutum quarumlibet domina, dum sarcina carnis adiungitur originalibus illecibris et plurimum viciorum obfuscata cuntagiis a riuulis vir- 1o tutum et scienciarum apicibus retrahitur turpefacta. Hoc igitur tempore messionis et gracie cunctis te munda spurticiis et tua munda vita permaneat et mundi refectis † sordiciis tui cordis mundi constancia creatori tuo totis viribus hoc seruias premianti. Et quia omnium scripturarum congeries, ex archano cuncta texenti 15 texta, sacram me matrem orphanorum et liberalissimam deuotis omnium premiorum largitricem enuncciet, iuxta meritorum obsequia ex inope diuitem, ex seruo dominum, ex ingrato gratissimum, ex inmundo mundissimum, ex egro sanum dubiis retractis quibuslibet indesinenter efficio et tandem hac uita labente in inmarcessibiles 2 beatitudines in eternis electorum tripudiis ipsos collocari preordino per infinita secula seculorum. Datum in trono sanctissimo, de quo munda uita uiuentibus celebres a se fluant virtutes sine fine. ... die maij cccc iv°. 69 = P Bl. 118", vgl. die ähnliche Fassung Bl. 58", oben Nr. 53. 1 que 5 Filii 6 terriginarum: = hominum wie 53, 8 conterrestrium. 6f. suo — ac] sinu quiquidem [Hörfehler!] percreata primordia aperta particeps est cae scienciarum an ac 8 domina] Denuo hinter gestriche- nem teg oder cog sarcine 9 obfuscatis 11 cunctis = Bl. 119r te Cuctisque: ist hier nur infolge Hörfehlers beim Diktieren te gemeint oder liegt eine Auslassung vor (etwa cunctisque procul depulsis excessibus, vgl. 53, 12f.)? 12 refectis] refectoris: richtiger derelictis (nach 53, 13)2 oder refectoria (erquickend im Schmutz der Welt’)2 oder fehlt etwas? 14 texantis 15 sacra 23 . .. 17 diuito 19 officio inarcessibiles 22 trono unsicher unlesbarer Buchstabe. ccccovijo
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 101 69. Antwort der Jungfrau Maria: mahnt zu Läuterung und beständigem Christusdienst, verheißt irdische und himmlische Güter. Maria virgo, mater filii, ouem qui perditam nece crucis inuenit etc. Caritate, omnium bonorum radice, eterna protexione premissis. Fili deuote, MNIUM anima terriginarum, primo suo siquidem procreata prim- ordio aperta, particeps est cause scienciarum ac virtutum quarumlibet domina, dum sarcina carnis adiungitur originalibus illecibris et plurimum viciorum obfuscata cuntagiis a riuulis vir- 1o tutum et scienciarum apicibus retrahitur turpefacta. Hoc igitur tempore messionis et gracie cunctis te munda spurticiis et tua munda vita permaneat et mundi refectis † sordiciis tui cordis mundi constancia creatori tuo totis viribus hoc seruias premianti. Et quia omnium scripturarum congeries, ex archano cuncta texenti 15 texta, sacram me matrem orphanorum et liberalissimam deuotis omnium premiorum largitricem enuncciet, iuxta meritorum obsequia ex inope diuitem, ex seruo dominum, ex ingrato gratissimum, ex inmundo mundissimum, ex egro sanum dubiis retractis quibuslibet indesinenter efficio et tandem hac uita labente in inmarcessibiles 2 beatitudines in eternis electorum tripudiis ipsos collocari preordino per infinita secula seculorum. Datum in trono sanctissimo, de quo munda uita uiuentibus celebres a se fluant virtutes sine fine. ... die maij cccc iv°. 69 = P Bl. 118", vgl. die ähnliche Fassung Bl. 58", oben Nr. 53. 1 que 5 Filii 6 terriginarum: = hominum wie 53, 8 conterrestrium. 6f. suo — ac] sinu quiquidem [Hörfehler!] percreata primordia aperta particeps est cae scienciarum an ac 8 domina] Denuo hinter gestriche- nem teg oder cog sarcine 9 obfuscatis 11 cunctis = Bl. 119r te Cuctisque: ist hier nur infolge Hörfehlers beim Diktieren te gemeint oder liegt eine Auslassung vor (etwa cunctisque procul depulsis excessibus, vgl. 53, 12f.)? 12 refectis] refectoris: richtiger derelictis (nach 53, 13)2 oder refectoria (erquickend im Schmutz der Welt’)2 oder fehlt etwas? 14 texantis 15 sacra 23 . .. 17 diuito 19 officio inarcessibiles 22 trono unsicher unlesbarer Buchstabe. ccccovijo
Strana 102
102 Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 70. Der Prager Student Paul Tolan warnt den Krakauer Studenten Nikolaus Wind vor Weiberverkehr. Disciplinato studenti Nicolao Wint Cracouie, comiti specia- liter suo dilecto. Premissis singulis quibus sociorum felicitas fertiliter maioratur. Caritatum uerax ostensor, BILIBET mulierum consorcia, quibus pro nunc (vestra) societatis fiducia indulgere—proch!—assolet, cordi meo dant famulos hinc morbidas et puncturas. Vestram igitur sodalitatis fiduciam moneo monicione maiori qua possum, Quatinus venefica mulierum spectacula que morem ferunt mundanorum inabilem que florem terunt iuniorum amabilem tota vi mentis desinatis affectare, in fontem virtutis et artis, ad culmen salutis et artis per studiorum conamina transire dignemini pro presenti. Vobis siquidem vna cum vestris consolacionem 15 10 70 = P Bl. 121", vgl. den verwandten Brief Bl. 58" (Nr. 54) 6 vestra sehlt 6f. vestra societatis fiducia = Thr’, s. auch 8. 7 indulgere] in- 8 morbidus et pucturas: et (auch’) in Nachstellung (Uberall gibt dolere der Umgang mit Weibern, dem Ihr gegenwärtig Euch leider zu überlassen pflegt, auch meinem Herxen als Folge davon feigentlich: als Aufwärter'] krank- machende Stiche’)? Vielleicht ist aber famulos verderbt und es steckt darin ein Synonym xu puncturas. 9 passum 11 morem inabilem (= inhabilem); dagegen ist Nr. 54, 10 moram (auch in der Nota, s. den Abdruck, Z. 3) mobilem überliefert. Die beiden Verse 11. 12 haben Endreim und reimen miteinander Wort für Wort. Der Reim auf florem scheint morem, der Reim auf amabilem scheint inabilem xu sichern. Jedoch gibt gerade moram inabilem (unlenksames Hindernis des Weltlaufs') und anderseits morem mobilem (wankelmütiges Wesen des Weltlaufs') einen guten Sinn (freilich ließe sich auch moram mobilem wankelmütiges Hindernis' verteidigen); überdies brächte mobilem dem ersten Vers die offenbar beabsichtigte dritte anreimende Alliteration (mo : mu : mo und dem Verfasser jenes ersten Dictamens (Nr. 54) galt vielleicht nach seiner schlesi- schen Aussprache und deutschen Schreibweise mobilem : amabilem als reiner Reim, wie ja der Schreiber in Nr. 74, 46 den tatsächlichen reinen Reim â: â in der für das Auge unreinen Schriftform quâsin : lôssen unbedenklich bindet und in lateinischen Worten â mit ô durcheinanderwirft (s. Einleitung S. 120 ff. 126. 169. 177,3). 12 iuniorum] iuiore 13 desinatis afficere 15 Vobis] vos
102 Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 70. Der Prager Student Paul Tolan warnt den Krakauer Studenten Nikolaus Wind vor Weiberverkehr. Disciplinato studenti Nicolao Wint Cracouie, comiti specia- liter suo dilecto. Premissis singulis quibus sociorum felicitas fertiliter maioratur. Caritatum uerax ostensor, BILIBET mulierum consorcia, quibus pro nunc (vestra) societatis fiducia indulgere—proch!—assolet, cordi meo dant famulos hinc morbidas et puncturas. Vestram igitur sodalitatis fiduciam moneo monicione maiori qua possum, Quatinus venefica mulierum spectacula que morem ferunt mundanorum inabilem que florem terunt iuniorum amabilem tota vi mentis desinatis affectare, in fontem virtutis et artis, ad culmen salutis et artis per studiorum conamina transire dignemini pro presenti. Vobis siquidem vna cum vestris consolacionem 15 10 70 = P Bl. 121", vgl. den verwandten Brief Bl. 58" (Nr. 54) 6 vestra sehlt 6f. vestra societatis fiducia = Thr’, s. auch 8. 7 indulgere] in- 8 morbidus et pucturas: et (auch’) in Nachstellung (Uberall gibt dolere der Umgang mit Weibern, dem Ihr gegenwärtig Euch leider zu überlassen pflegt, auch meinem Herxen als Folge davon feigentlich: als Aufwärter'] krank- machende Stiche’)? Vielleicht ist aber famulos verderbt und es steckt darin ein Synonym xu puncturas. 9 passum 11 morem inabilem (= inhabilem); dagegen ist Nr. 54, 10 moram (auch in der Nota, s. den Abdruck, Z. 3) mobilem überliefert. Die beiden Verse 11. 12 haben Endreim und reimen miteinander Wort für Wort. Der Reim auf florem scheint morem, der Reim auf amabilem scheint inabilem xu sichern. Jedoch gibt gerade moram inabilem (unlenksames Hindernis des Weltlaufs') und anderseits morem mobilem (wankelmütiges Wesen des Weltlaufs') einen guten Sinn (freilich ließe sich auch moram mobilem wankelmütiges Hindernis' verteidigen); überdies brächte mobilem dem ersten Vers die offenbar beabsichtigte dritte anreimende Alliteration (mo : mu : mo und dem Verfasser jenes ersten Dictamens (Nr. 54) galt vielleicht nach seiner schlesi- schen Aussprache und deutschen Schreibweise mobilem : amabilem als reiner Reim, wie ja der Schreiber in Nr. 74, 46 den tatsächlichen reinen Reim â: â in der für das Auge unreinen Schriftform quâsin : lôssen unbedenklich bindet und in lateinischen Worten â mit ô durcheinanderwirft (s. Einleitung S. 120 ff. 126. 169. 177,3). 12 iuniorum] iuiore 13 desinatis afficere 15 Vobis] vos
Strana 103
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 103 gratuito preseruare dignetur in robore salutis et autor et dominus per secula diuturna. Datum Prage decimo quarto die maij cccc iv°. Paulus Tolan, studens Pragensis. 71. Antwort des Verwarnten: dic Gerüchte über seinen Lebenswandel sind Verleumdung. Studenti, quem cordis intimo curarum cura decorose decore circumfulget in studio Prage, Paulo Tolan, socio suo adamando. Indesinentis vinculo dileccionis emisso. Sociorum karissime, ESTICIAM non habeatis in animo, quem adumbrat maledictus faber mendacii, rector litis et jurgii, inter nos sue fraudis sizaniam qui seminare presumpsit. Cur etenim, sociorum gra- tissime, credulas aures tam vanis mendaciorum prebuistis sermo- nibus? Forte siquidem mei moris et vite mutamina ex sermonum 1o mendacijs in re sic esse cepistis, me ad mulierum quamquam † consorcia velud ignotum ad venenum noscitis † confersacionis 16 dignetis solutis 17 cccco: über diese Verstümmelung des Datums vgl. Voigt in der Einleitung, 2. Kap. III, 1. 71 = P Bl. 121" 1 quam 2 studeo Paulo Tolan] Nicolao wint, durch Zurückgleiten auf die Uberschrift des voraufgehenden Formulars 5 mesticeam adumbrat] ad uu o 6 jurgii] gorgii 6f. Nachstellung des Relativs wie 68, 2; 75, 11f. u. ö. 7 Cur etenim] cor v cin (curent enim 5—8f. mesticiam — sermonibus entlehnt aus Sum. Canc. Nr. 37, Glosse) Z. Iff., S. 25: Non turbetur animus vester in aliquo, nec habeatis quamvis eciam melancolie materiam, si maledictus ille faber mendacii, nepos noster, tot inter nos materias discordie seminavit und Nr. 42, S. 27: Quis inimicus homo est ille, aut quod membrum tam grandis mendacii, qui sue fraudis veneno inter nos nititur seminare zizaniam ..... Maledictus sit ille, precor altissi- mum, qui te talibus fictis mendaciis turbare presumpsit.... Quapropter, amantissima soror, non prebeas ammodo aures credulas tam vanis relatibus. 8 credulas aures tam vanis] credules anio cum fanis: berichtigt nach der Sum. Canc. mendacorum 9f. Vielleicht allerdings (siquidem) entnahmt Ihr (hieltet Ihr für möglich) aus den lügenhaften Reden, daß meines Lebens- 9 mei] ei 10 me] et wandels Veränderung tatsächlich so sich verhalte'. quamquam: Lücke (quamquam innocencia? Piur) oder queque oder quedam (quarumdam? Piur) xu lesen? 10f. mulierum ... consorcia: vgl. Nr. 54, 6ff. 70, 5. 11 et ad noscitis] nosceris: lies nostre? nos isse Bebermeyer confersacionis = conuersacionis, s. xu 5“, 4. Die Bedeutung des Wortes hier zweifelhaft: vgl. conuersatrix (= gespele) 47", 1, ferner conuersacionum 83, 10; die vorausgesetzte Situation könnten aber auch die colloquia 85, 5. 9 beleuchten: endlich kommt auch conuersatio = Eintritt in das klösterliche Leben' in Frage. 10—12 verderbt, wohl auch durch Auslassungen. Die oben versuchte Her-
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 103 gratuito preseruare dignetur in robore salutis et autor et dominus per secula diuturna. Datum Prage decimo quarto die maij cccc iv°. Paulus Tolan, studens Pragensis. 71. Antwort des Verwarnten: dic Gerüchte über seinen Lebenswandel sind Verleumdung. Studenti, quem cordis intimo curarum cura decorose decore circumfulget in studio Prage, Paulo Tolan, socio suo adamando. Indesinentis vinculo dileccionis emisso. Sociorum karissime, ESTICIAM non habeatis in animo, quem adumbrat maledictus faber mendacii, rector litis et jurgii, inter nos sue fraudis sizaniam qui seminare presumpsit. Cur etenim, sociorum gra- tissime, credulas aures tam vanis mendaciorum prebuistis sermo- nibus? Forte siquidem mei moris et vite mutamina ex sermonum 1o mendacijs in re sic esse cepistis, me ad mulierum quamquam † consorcia velud ignotum ad venenum noscitis † confersacionis 16 dignetis solutis 17 cccco: über diese Verstümmelung des Datums vgl. Voigt in der Einleitung, 2. Kap. III, 1. 71 = P Bl. 121" 1 quam 2 studeo Paulo Tolan] Nicolao wint, durch Zurückgleiten auf die Uberschrift des voraufgehenden Formulars 5 mesticeam adumbrat] ad uu o 6 jurgii] gorgii 6f. Nachstellung des Relativs wie 68, 2; 75, 11f. u. ö. 7 Cur etenim] cor v cin (curent enim 5—8f. mesticiam — sermonibus entlehnt aus Sum. Canc. Nr. 37, Glosse) Z. Iff., S. 25: Non turbetur animus vester in aliquo, nec habeatis quamvis eciam melancolie materiam, si maledictus ille faber mendacii, nepos noster, tot inter nos materias discordie seminavit und Nr. 42, S. 27: Quis inimicus homo est ille, aut quod membrum tam grandis mendacii, qui sue fraudis veneno inter nos nititur seminare zizaniam ..... Maledictus sit ille, precor altissi- mum, qui te talibus fictis mendaciis turbare presumpsit.... Quapropter, amantissima soror, non prebeas ammodo aures credulas tam vanis relatibus. 8 credulas aures tam vanis] credules anio cum fanis: berichtigt nach der Sum. Canc. mendacorum 9f. Vielleicht allerdings (siquidem) entnahmt Ihr (hieltet Ihr für möglich) aus den lügenhaften Reden, daß meines Lebens- 9 mei] ei 10 me] et wandels Veränderung tatsächlich so sich verhalte'. quamquam: Lücke (quamquam innocencia? Piur) oder queque oder quedam (quarumdam? Piur) xu lesen? 10f. mulierum ... consorcia: vgl. Nr. 54, 6ff. 70, 5. 11 et ad noscitis] nosceris: lies nostre? nos isse Bebermeyer confersacionis = conuersacionis, s. xu 5“, 4. Die Bedeutung des Wortes hier zweifelhaft: vgl. conuersatrix (= gespele) 47", 1, ferner conuersacionum 83, 10; die vorausgesetzte Situation könnten aber auch die colloquia 85, 5. 9 beleuchten: endlich kommt auch conuersatio = Eintritt in das klösterliche Leben' in Frage. 10—12 verderbt, wohl auch durch Auslassungen. Die oben versuchte Her-
Strana 104
104 Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. temporibus, sed magis assidue conspecsisse. Non igitur sic esse per- pendite, ut vobis fraudis conmentarius ille dictauerat, sed arduorum abs cartulis eram domini detentus sine studio deferendo †. Datum Kracouie xx die maij cccc vii°. 15 Nicolaus wint, studens Cracouiensis. 72. Der Pariser Student Paul Stock preist seinem Krakauer Kommilitonen Nikolaus Hecht den Nutzen der Beredsamkeit. Precarissimo suo consorti Nicolao Hecht, studenti Cracouie, sincerissimo suo amico ac dilecto. Augmento sinceri amoris premisso. Sincerissime mi fautor, O MNIUM scienciarum nobilitas, facundia, per ipsam ad lucem ex- ponitur, Quam ob rem vestra digna fidelitas precatibus rogi- tatur non paucis, Quatinus istius, que lactantes depascit infantulos, stellung besagt: obgleich ich, wie Ihr wißt, auf die Liebesverbindungen mit Frauen wie auf ein unbekanntes Gift geblickt habe xur Zeit meines Verkehrs mit ihnen (oder mit Euch; oder: zur Zeit meines Austritts aus dem Weltleben), aber nicht nur damals, sondern anhaltender'. 12 conspecsistis 13 ut — dictauerat: vgl. Sum. Canc. Nr. 42, Z. 8. S. 27 prout fraudis ille commen- tarius tibi dixit. illi 14 cartulis: Urkunden der Kanzlei. eram domini ea (undeutlich, rielleicht ca, d. h. causa) dni (oder dm): vgl. Nr. 72, Z. 19 ardua dominorum consilia, aber auch Summ. Canc. Nr. 19, Z. 3 magistro C. in arduis ad Romanam curiam transeunti; Nr. 65, Z. 8. S. 41 scribentem occupatum ad ardua. 14 sine studio deferendo: ohne das Studium hinabzustürzen (auf- xugeben)'? oder darf man bessern: abs cartulis causa domini oder consiliorum domini, detentus sum studio differendo? Doch liegt wohl in detentus deferendo neben domini!) der beliebte rhetorische Anreim vor. Sinn: durch Kanzlei- dienst beschlagnahmt und festgehalten blieb ich Euch fern, ohne daß mein Studium aufgegeben ist'. 72 = P Bl. 122", vgl. das ähnliche Formular Bl. 59" (Nr. 55) des ersten 1 studeti Briefstellers, auch für die Anklänge an die Summa Cancellariae. suo et 3 sinceris 5 Die Beredsamkeit. der Adel (die Blüte aller 6 vestra] dum, s. au Wissenschaften, setxt sich durch sich selbst in Licht’. 70, 5 6f. rogitamur 7 infantulus
104 Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. temporibus, sed magis assidue conspecsisse. Non igitur sic esse per- pendite, ut vobis fraudis conmentarius ille dictauerat, sed arduorum abs cartulis eram domini detentus sine studio deferendo †. Datum Kracouie xx die maij cccc vii°. 15 Nicolaus wint, studens Cracouiensis. 72. Der Pariser Student Paul Stock preist seinem Krakauer Kommilitonen Nikolaus Hecht den Nutzen der Beredsamkeit. Precarissimo suo consorti Nicolao Hecht, studenti Cracouie, sincerissimo suo amico ac dilecto. Augmento sinceri amoris premisso. Sincerissime mi fautor, O MNIUM scienciarum nobilitas, facundia, per ipsam ad lucem ex- ponitur, Quam ob rem vestra digna fidelitas precatibus rogi- tatur non paucis, Quatinus istius, que lactantes depascit infantulos, stellung besagt: obgleich ich, wie Ihr wißt, auf die Liebesverbindungen mit Frauen wie auf ein unbekanntes Gift geblickt habe xur Zeit meines Verkehrs mit ihnen (oder mit Euch; oder: zur Zeit meines Austritts aus dem Weltleben), aber nicht nur damals, sondern anhaltender'. 12 conspecsistis 13 ut — dictauerat: vgl. Sum. Canc. Nr. 42, Z. 8. S. 27 prout fraudis ille commen- tarius tibi dixit. illi 14 cartulis: Urkunden der Kanzlei. eram domini ea (undeutlich, rielleicht ca, d. h. causa) dni (oder dm): vgl. Nr. 72, Z. 19 ardua dominorum consilia, aber auch Summ. Canc. Nr. 19, Z. 3 magistro C. in arduis ad Romanam curiam transeunti; Nr. 65, Z. 8. S. 41 scribentem occupatum ad ardua. 14 sine studio deferendo: ohne das Studium hinabzustürzen (auf- xugeben)'? oder darf man bessern: abs cartulis causa domini oder consiliorum domini, detentus sum studio differendo? Doch liegt wohl in detentus deferendo neben domini!) der beliebte rhetorische Anreim vor. Sinn: durch Kanzlei- dienst beschlagnahmt und festgehalten blieb ich Euch fern, ohne daß mein Studium aufgegeben ist'. 72 = P Bl. 122", vgl. das ähnliche Formular Bl. 59" (Nr. 55) des ersten 1 studeti Briefstellers, auch für die Anklänge an die Summa Cancellariae. suo et 3 sinceris 5 Die Beredsamkeit. der Adel (die Blüte aller 6 vestra] dum, s. au Wissenschaften, setxt sich durch sich selbst in Licht’. 70, 5 6f. rogitamur 7 infantulus
Strana 105
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 105 vos primitus refici mollibus disponatis in esibus, dehinc egregie reginae rethorice vernancium florum aureis adornate monilibus sapo- 10 riferos vos dignemini apertis palatis degustare fapores, dum vna con- gruitatis ministrat officium, alia suis floribus adornando nec non sue resonantis facundie solari radio in lucem perducat quod latuit in obscuro. Nichilominus (ipsa) est, que carbunculis amenis ador- nata vernalibus spretos et depressos principibus collocari preordinet, 15 et ipsos dulcis maiorum fauor aspiciet et ardua dominorum con- silia oculo prudenti conspicient, et wltus ipsorum populi multitudo precabitur, laborum fructum centesimum, ymmo ferius et prebendas dominorum pingwissimas ex ipsius egregie regine dulcedine pleniter possidendo. Datum Parisius tredecima die maij cccc iiii signeto 20 sub meo. Paulus Stok, studens Parisius. 8 mollibus in esibus: durch xarte Nahrung’; das instrumentale in mittel- alterlichem Latein geläufig und durch die Vulgata gestütxt (vgl. Osea 1, 7; Jud. 15, 15; Luc. 1,29; 22,49 u.ö.). 9 aureis] autoris 9f. saporiferos] sapiferes, rgl. Johann von Neumarkt an Rienxo (Rienzos Briefwechsel Nr. 55, Z. 3, S. 226) 10 apertis palatis] apertitis (weniger gut odoriferi thimiamatis fragrancia fapores] fapopores : = vapores s. xu 5, 4 wäre a peritis), appetitu Piur. und 68.29; 71, 8. 11; 72, 17; 75,13; 77, 6f. Vgl. Sum. Canc., Tadra Nr. 12, S. 8f., Z. I. 4. 6ff.: Rhetorici carminis oblectamenta suavia... ut ... e labris nunc sapore lenissimo pendulum migrare perurgeant..., quante dulcedinis stillicidia gustui libantis af ret, quantum conditi saporis degustantis pallatui dum] du 11 afficium 13 ipsa largiretur, utique sciri non poterit. est que] at que 14 vernalibus) fehlt (eingesetxt nach Nr. 55, 16). epressus 14f. sie bestimmt, daß die Verachteten und Unter- carnalibus 14 preordinet] per drückten von Fürsten in Stellung gebracht werden'. 15 ipsius 15f. Uber die freie Behandlung und ordinem hospiciat 16 multitudo] multimodo den Wechsel des Subjekts s. zu Nr. 55, 19. egregii 17 precabis 19 possi- ferius = verius 18 pingwissimus parisius: in Paris' (die im Mittelalter herr- dendo: s. xu 33a, 18. 23. schende erstarrte Form, wofür hier aber doch auch schon Parisii erscheint, während erst der ausgebildete Humanismus Parisiis einführte, vgl. Nr. 74, 21. 23; 75, 16. 18, s. auch Heräus, Wochenschr. f. klass. Philologie 1916, Sp. 1237).
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 105 vos primitus refici mollibus disponatis in esibus, dehinc egregie reginae rethorice vernancium florum aureis adornate monilibus sapo- 10 riferos vos dignemini apertis palatis degustare fapores, dum vna con- gruitatis ministrat officium, alia suis floribus adornando nec non sue resonantis facundie solari radio in lucem perducat quod latuit in obscuro. Nichilominus (ipsa) est, que carbunculis amenis ador- nata vernalibus spretos et depressos principibus collocari preordinet, 15 et ipsos dulcis maiorum fauor aspiciet et ardua dominorum con- silia oculo prudenti conspicient, et wltus ipsorum populi multitudo precabitur, laborum fructum centesimum, ymmo ferius et prebendas dominorum pingwissimas ex ipsius egregie regine dulcedine pleniter possidendo. Datum Parisius tredecima die maij cccc iiii signeto 20 sub meo. Paulus Stok, studens Parisius. 8 mollibus in esibus: durch xarte Nahrung’; das instrumentale in mittel- alterlichem Latein geläufig und durch die Vulgata gestütxt (vgl. Osea 1, 7; Jud. 15, 15; Luc. 1,29; 22,49 u.ö.). 9 aureis] autoris 9f. saporiferos] sapiferes, rgl. Johann von Neumarkt an Rienxo (Rienzos Briefwechsel Nr. 55, Z. 3, S. 226) 10 apertis palatis] apertitis (weniger gut odoriferi thimiamatis fragrancia fapores] fapopores : = vapores s. xu 5, 4 wäre a peritis), appetitu Piur. und 68.29; 71, 8. 11; 72, 17; 75,13; 77, 6f. Vgl. Sum. Canc., Tadra Nr. 12, S. 8f., Z. I. 4. 6ff.: Rhetorici carminis oblectamenta suavia... ut ... e labris nunc sapore lenissimo pendulum migrare perurgeant..., quante dulcedinis stillicidia gustui libantis af ret, quantum conditi saporis degustantis pallatui dum] du 11 afficium 13 ipsa largiretur, utique sciri non poterit. est que] at que 14 vernalibus) fehlt (eingesetxt nach Nr. 55, 16). epressus 14f. sie bestimmt, daß die Verachteten und Unter- carnalibus 14 preordinet] per drückten von Fürsten in Stellung gebracht werden'. 15 ipsius 15f. Uber die freie Behandlung und ordinem hospiciat 16 multitudo] multimodo den Wechsel des Subjekts s. zu Nr. 55, 19. egregii 17 precabis 19 possi- ferius = verius 18 pingwissimus parisius: in Paris' (die im Mittelalter herr- dendo: s. xu 33a, 18. 23. schende erstarrte Form, wofür hier aber doch auch schon Parisii erscheint, während erst der ausgebildete Humanismus Parisiis einführte, vgl. Nr. 74, 21. 23; 75, 16. 18, s. auch Heräus, Wochenschr. f. klass. Philologie 1916, Sp. 1237).
Strana 106
106 Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 73. Der Wiener Student Johannes Kny warnt seinen Freund, den Studenten Nikolaus Bär vor der Reise in die Mark Brandenburg, deren Klima und Nahrungsverhältnisse gesundheitsschädlich seien. Studenti constanti in studio, Nicolao Ber, socio suo preamando. Fragulancia perintima caritatis assumpta. Wer nicht wil meiden nature praua venuste, Der mus och leiden puncturas pestis onuste. Wil her den screybin tunc vsibus in studiorum, Der korcz seyn lebin per nimia dolorum. 10 O UA de re, fautor amande, marchigenarum terra nebulis referta pernocuis, quam ingredi vobis non swadeo, frumentis insipidis Q et vobis non swetis in se tota repletatur, de cuius morborum malicia non dicere volo, sed pretermitto. Quare sociorum fauto- rem carissimum intima peticione deposco, Quatinus ambitum 15 preuatorum primum marchigenarum nusquam adire dignemini. Nam solphureis ex vaporibus natura marcendo prosternitur nec non inconswetis cibariorum fomitibus continuo siquidem vestre com- plexionis fecunditas, morbis longinquis aut pestibus aut neci vacua, heu duriter exstigwetur! Datum in Wiene XVII. die ... coCC°1III°. 20 Iohannes Kny, studens Wiennensis. wie das nah verwandte Formular Nr. 56 (Bl. 597) 73 = P Bl. 122" Nachahmung der Summa Cancellariae Nr. 21. 1 Nicolaus 2 asumpta 4 naturo 6 onoste 7 den] dem 9 korcz = korczet 11 refecta 12 pernocuis] pernoci9; gebessert nach dem pnocuis (= prenocuis?) der Glosse. frumentis] fumentis: gemeint ist wohl Hirse, Buchweizen usw. 13 repletare 15 depasco 15 f. ambitum ... primum: den äußersten (nächsten Rand'. 16 preuatorum: s. xu 5,4. 17 Nam] non 18 famiti- bus continuo] denuo ; gebessert nach der xugrunde liegenden Stelle der Summa Cancellariae (oben zu Nr. 56, 18f.): peioratur continuo. 19 erstes aut] ut nece morbis — vacua: langwierigen Krankheiten oder ansteckenden Seuchen oder dem Tode offen stehend', vgl. Nr. 56, 18 und die dort ausgehobene Vorlage. 20 duritur Hier hat P das richtige Datum CCCCIII° bewahrt!" 21 Iohannu
106 Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 73. Der Wiener Student Johannes Kny warnt seinen Freund, den Studenten Nikolaus Bär vor der Reise in die Mark Brandenburg, deren Klima und Nahrungsverhältnisse gesundheitsschädlich seien. Studenti constanti in studio, Nicolao Ber, socio suo preamando. Fragulancia perintima caritatis assumpta. Wer nicht wil meiden nature praua venuste, Der mus och leiden puncturas pestis onuste. Wil her den screybin tunc vsibus in studiorum, Der korcz seyn lebin per nimia dolorum. 10 O UA de re, fautor amande, marchigenarum terra nebulis referta pernocuis, quam ingredi vobis non swadeo, frumentis insipidis Q et vobis non swetis in se tota repletatur, de cuius morborum malicia non dicere volo, sed pretermitto. Quare sociorum fauto- rem carissimum intima peticione deposco, Quatinus ambitum 15 preuatorum primum marchigenarum nusquam adire dignemini. Nam solphureis ex vaporibus natura marcendo prosternitur nec non inconswetis cibariorum fomitibus continuo siquidem vestre com- plexionis fecunditas, morbis longinquis aut pestibus aut neci vacua, heu duriter exstigwetur! Datum in Wiene XVII. die ... coCC°1III°. 20 Iohannes Kny, studens Wiennensis. wie das nah verwandte Formular Nr. 56 (Bl. 597) 73 = P Bl. 122" Nachahmung der Summa Cancellariae Nr. 21. 1 Nicolaus 2 asumpta 4 naturo 6 onoste 7 den] dem 9 korcz = korczet 11 refecta 12 pernocuis] pernoci9; gebessert nach dem pnocuis (= prenocuis?) der Glosse. frumentis] fumentis: gemeint ist wohl Hirse, Buchweizen usw. 13 repletare 15 depasco 15 f. ambitum ... primum: den äußersten (nächsten Rand'. 16 preuatorum: s. xu 5,4. 17 Nam] non 18 famiti- bus continuo] denuo ; gebessert nach der xugrunde liegenden Stelle der Summa Cancellariae (oben zu Nr. 56, 18f.): peioratur continuo. 19 erstes aut] ut nece morbis — vacua: langwierigen Krankheiten oder ansteckenden Seuchen oder dem Tode offen stehend', vgl. Nr. 56, 18 und die dort ausgehobene Vorlage. 20 duritur Hier hat P das richtige Datum CCCCIII° bewahrt!" 21 Iohannu
Strana 107
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 107 74. Der Pariser Student Paul Kranz warnt seinen Freund, den Wiener Studenten Nikolaus Stein, vor Geld und Kraft vergeudendem Weiberverkehr. Studenti, cuius studiorum frequencia pre cunctis elucet studen- tibus, Nicolao Steyn Wienne, singulari suo fautori. Bonorum omnium incremento premisso. 10 Wer vil wil quasin plus quam sua bursa valescit, Der mus (ouch) lossin dum risu plebs egessit. Wil her sich hengen mulierum tunc ad amorem, Her wirt sich brengen ad acerbe mortis acorem. Fautor carissime, 5 UM voS in vniuersitatis consorcio et amoris ardore nature dic- tarat (potestas) altissima, de vestris mulierum aditibus et in- anibus cum eisdem nummorum consumptibus mereo, quod super omnem modum constimulamini, vires totas corporis ex processu sic talium excecando. Vestram igitur fidelitatem intimo rogito sup- Diesem Brief entspricht ein ähnlicher auf Bl. 59", 74 = P Bl. 123" von dessen Prosatext nur ein verstümmelter Satx überliefert ist. Die einleiten- den 8 Verse lauten dort: Wer me wil czeren quam sibi scripta labore, Der mus enperen specialis laudis honorem [honore Hs.]. Wil her denn begerin [lugerm Hs.] pulcre mulieris amorem [amor Hs.], Ich wil im sweren: cruciabitur ipse dolore. 2 Nicolaus 4 quasin 'schlemmen, prassen', Studentenwort, vgl. DWb. s. v. Quasen Bd. VII, Sp. 2329; vom Schreiber offenbar mit verdumpftem à (= ô) ebenso gesprochen wie das Reimwort lâssen, das er lossin schreibt, vgl. xu 70, 11. 5 plus] iam 6 ouch fehlt, vgl. 56, 6; 73, 5. 6 f. der muß es auch sich gefallen lassen, daß sich über ihn schließlich die Menge ausschittet vor 8 hengen unleserlich Lachen' (vielleicht ist aber risum zu schreiben!"). 11 adcerbe 14 potestas fehlt ; der Zusammenhang widerstrebt der Herstellung altissimus ohne Einsetzung von potestas ( da der Natur der Höchste geboten hatte’). 15 meso quod et 17 excecando (s. xu 33“, 18. 23; 36°, 17; 38", 16; 72, 19): verblendend? weder excitando noch exsecando befriedigt. Velox in der Satznaht!
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 107 74. Der Pariser Student Paul Kranz warnt seinen Freund, den Wiener Studenten Nikolaus Stein, vor Geld und Kraft vergeudendem Weiberverkehr. Studenti, cuius studiorum frequencia pre cunctis elucet studen- tibus, Nicolao Steyn Wienne, singulari suo fautori. Bonorum omnium incremento premisso. 10 Wer vil wil quasin plus quam sua bursa valescit, Der mus (ouch) lossin dum risu plebs egessit. Wil her sich hengen mulierum tunc ad amorem, Her wirt sich brengen ad acerbe mortis acorem. Fautor carissime, 5 UM voS in vniuersitatis consorcio et amoris ardore nature dic- tarat (potestas) altissima, de vestris mulierum aditibus et in- anibus cum eisdem nummorum consumptibus mereo, quod super omnem modum constimulamini, vires totas corporis ex processu sic talium excecando. Vestram igitur fidelitatem intimo rogito sup- Diesem Brief entspricht ein ähnlicher auf Bl. 59", 74 = P Bl. 123" von dessen Prosatext nur ein verstümmelter Satx überliefert ist. Die einleiten- den 8 Verse lauten dort: Wer me wil czeren quam sibi scripta labore, Der mus enperen specialis laudis honorem [honore Hs.]. Wil her denn begerin [lugerm Hs.] pulcre mulieris amorem [amor Hs.], Ich wil im sweren: cruciabitur ipse dolore. 2 Nicolaus 4 quasin 'schlemmen, prassen', Studentenwort, vgl. DWb. s. v. Quasen Bd. VII, Sp. 2329; vom Schreiber offenbar mit verdumpftem à (= ô) ebenso gesprochen wie das Reimwort lâssen, das er lossin schreibt, vgl. xu 70, 11. 5 plus] iam 6 ouch fehlt, vgl. 56, 6; 73, 5. 6 f. der muß es auch sich gefallen lassen, daß sich über ihn schließlich die Menge ausschittet vor 8 hengen unleserlich Lachen' (vielleicht ist aber risum zu schreiben!"). 11 adcerbe 14 potestas fehlt ; der Zusammenhang widerstrebt der Herstellung altissimus ohne Einsetzung von potestas ( da der Natur der Höchste geboten hatte’). 15 meso quod et 17 excecando (s. xu 33“, 18. 23; 36°, 17; 38", 16; 72, 19): verblendend? weder excitando noch exsecando befriedigt. Velox in der Satznaht!
Strana 108
108 Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. plicatu, Quatinus ab huiusmodi vite vestre deformitatibus de cetero (desistere) dignemini pariter et cessare. Mater sic vestra, de suo corpore virgo que filium lumen mundo produxerat et que mundo 20 sola generat de sua carne .... Datum parisius decima nona die maij cccc iv°. Paulus crancz, studens parisij. 75. Der Pariser Magister Paul Wind malnt seinen Prager Conmagister Nikolaus Glatz, sein Studium nicht auf irdischen, sondern auf ewigen Gewinn zu richten. Honorabili ac scientifico viro magistro Nicolao Glocz Prage, conmagistro suo, pre cunctis amando. Vinculo caritatis fraterne premisso. UANDO primi discentis primordiali sui laboris origine diligencius interest oblectamenta recipere, magis crescentis vero interest 5 Q illas, que subtiliores sunt, in quesicionis concepcione subtili sibi incorporare sciencias, quibus siquidem studiosis incorporatis sudo- ribus tamquam uir pugnator ac bellicus arma non in hostes cor- porum sed animarum tunc induat vi tota fortiter rebellando, Supplico qua de re confratri et amico carissimo ac supplici peti- 10 cione deposco, Quatinus non in hiis, lucrum cupiditatis humane que ferunt, sed in hiis, que eterne lucrum sortis conspiciunt, vestra referencia semper salua per laborem sacrarum virium non modicum illuminatum vestrum ingenium secure porrigatis, ut ex- 18 ab] ad 19 desistere fehlt Mater sic vestra (so auch Glosse): die Jungfrau Maria, deren Beistand im ſchlenden Schluß angerufen werden sollte. suo] sua 21 pisius 22 ccccovij° 23 parisij: s. zu 72, 25. 75 = P Bl. 125" Dasselbe Thema ausführlicher in Nr. 57 (Bl. 60r) 4 quando] -q, qn Glosse 5 iterest oblactamenta 6 in instrumental s. zu 7 incorporare] in corpore 7f. sudoribus 72, 8) oder lies inquisicionis. gebessert aus purioribus 8 uir pugnator] impugnatius 8 f. corporeas 9 animarum: ergänxe in hostes wie 57,11. tota übergeschrieben 10 Be- ginnt erst mit qua de re der Nachsatz (wie mit quare Nr. 8, 6; 10,8, 12,8 u. ö.), trotz Velox-Ausgang (fortiter rebellando), da Z. 6 magis — interest durch das vero (aber') sich als noch von quando abhängig erweist? Oder darf man vero als in Wahrheit' verstehn und den Nachsatz Z. 5 mit magis anfangen, Z. 9 mit rebellando schließen? confratri] of re 11 his 11f. Nachstellung des Relativs: s. zu 71, 7. 12 his sortis eterne 13 referencia = reverencia: s. zu 5a, 4. 14 porrigatis] rogatis
108 Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. plicatu, Quatinus ab huiusmodi vite vestre deformitatibus de cetero (desistere) dignemini pariter et cessare. Mater sic vestra, de suo corpore virgo que filium lumen mundo produxerat et que mundo 20 sola generat de sua carne .... Datum parisius decima nona die maij cccc iv°. Paulus crancz, studens parisij. 75. Der Pariser Magister Paul Wind malnt seinen Prager Conmagister Nikolaus Glatz, sein Studium nicht auf irdischen, sondern auf ewigen Gewinn zu richten. Honorabili ac scientifico viro magistro Nicolao Glocz Prage, conmagistro suo, pre cunctis amando. Vinculo caritatis fraterne premisso. UANDO primi discentis primordiali sui laboris origine diligencius interest oblectamenta recipere, magis crescentis vero interest 5 Q illas, que subtiliores sunt, in quesicionis concepcione subtili sibi incorporare sciencias, quibus siquidem studiosis incorporatis sudo- ribus tamquam uir pugnator ac bellicus arma non in hostes cor- porum sed animarum tunc induat vi tota fortiter rebellando, Supplico qua de re confratri et amico carissimo ac supplici peti- 10 cione deposco, Quatinus non in hiis, lucrum cupiditatis humane que ferunt, sed in hiis, que eterne lucrum sortis conspiciunt, vestra referencia semper salua per laborem sacrarum virium non modicum illuminatum vestrum ingenium secure porrigatis, ut ex- 18 ab] ad 19 desistere fehlt Mater sic vestra (so auch Glosse): die Jungfrau Maria, deren Beistand im ſchlenden Schluß angerufen werden sollte. suo] sua 21 pisius 22 ccccovij° 23 parisij: s. zu 72, 25. 75 = P Bl. 125" Dasselbe Thema ausführlicher in Nr. 57 (Bl. 60r) 4 quando] -q, qn Glosse 5 iterest oblactamenta 6 in instrumental s. zu 7 incorporare] in corpore 7f. sudoribus 72, 8) oder lies inquisicionis. gebessert aus purioribus 8 uir pugnator] impugnatius 8 f. corporeas 9 animarum: ergänxe in hostes wie 57,11. tota übergeschrieben 10 Be- ginnt erst mit qua de re der Nachsatz (wie mit quare Nr. 8, 6; 10,8, 12,8 u. ö.), trotz Velox-Ausgang (fortiter rebellando), da Z. 6 magis — interest durch das vero (aber') sich als noch von quando abhängig erweist? Oder darf man vero als in Wahrheit' verstehn und den Nachsatz Z. 5 mit magis anfangen, Z. 9 mit rebellando schließen? confratri] of re 11 his 11f. Nachstellung des Relativs: s. zu 71, 7. 12 his sortis eterne 13 referencia = reverencia: s. zu 5a, 4. 14 porrigatis] rogatis
Strana 109
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 109 15 spectacione felicis status, huius mundi terminatis disturbacionibus in gaudiis persequi salubriter valeatis. Datum Parisius XXIIII“ die cccc iv° meo sub signeto. Paulus Wint, magister in artibus Parisii. 76. Der Prager Magister Paul Gronz warnt seinen Krakauer Conmagister Nikolaus Herbst vor dessen raubsüchtigem Diener, dem Schmied Nikolaus Wolf. Viro septem virtutum perornato sororibus, magistro Nicolao Herbest Cracouie, conmagistro suo et fautori. Salutacione frequentis amoris premissa. 5 LLA profecto domus cottidianum claudens latrunculum et per- niciosum mancipium et minas nocituras est non valida ac tuta. I Quam ob rem fautorem singularem et amicum presentibus moneo precibus et exhortor, Quatinus Nicolaum Wolf fabrum seruiciis depellatis, ydealem Boecii exhortacionis doctrinam pensantes, per quam modus et poscens infidelitatis infelicis limati mancipii memoriale nobis datur et signum. Nam plenos copiis rerum angulos vestre domus esse dinosco (et) opibus ac plurimos pecu- niarum marsubeos uos scio potencius nunc possidere. Ob quam rem non propter me, sed rerum vestrarum custodiam gero mo- lestiam et laborem. Nam seruientis iniqui cupiditas non minus 10 15 terminatus distoibz: disturbacionibus nach Sum. Canc. Nr. 208. S. 128, Z. 3 disturbiis. 16 solubriter parisii valeat 17 ccccovijo 76 = P Bl.126" 4 profecta laudens 5 minos nociturus valida] valeat 8 pensantes] pausantis 8f. per quem modius 9 poscens] potissimum Piur limati] limatis unsicher 9f. Die ideelle Lehre der Ermahnung des Boethius bedenkend, durch die uns ein Typus und ein forderndes (?) Denkmal und Bild der unseligen Untreue eines fein gebildeten (raffinierten?) Dieners gegeben wird’, die Bexiehung auf Boethius de consolatione philosophiae ist nicht sehr deutlich: vgl. II, 5 (ed. Peiper S. 37) An vero te longus ordo famulorum facit esse felicem? Qui si vitiosi moribus sint, perniciosa domus sarcina et ipsi domino vehementer inimica, aber auch I. 4 (ed. Peiper S. 10 ff.) die Anklagen gegen die habgierigen, verräterischen Diener König Theoderichs, die selbst die Urheber des Proxesses gegen Boethius wurden. 10 nobis] nunc 11 angulus esse] oe (ee = esse et fehlt operibus plurimas 12 marsubeos = marsupia
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 109 15 spectacione felicis status, huius mundi terminatis disturbacionibus in gaudiis persequi salubriter valeatis. Datum Parisius XXIIII“ die cccc iv° meo sub signeto. Paulus Wint, magister in artibus Parisii. 76. Der Prager Magister Paul Gronz warnt seinen Krakauer Conmagister Nikolaus Herbst vor dessen raubsüchtigem Diener, dem Schmied Nikolaus Wolf. Viro septem virtutum perornato sororibus, magistro Nicolao Herbest Cracouie, conmagistro suo et fautori. Salutacione frequentis amoris premissa. 5 LLA profecto domus cottidianum claudens latrunculum et per- niciosum mancipium et minas nocituras est non valida ac tuta. I Quam ob rem fautorem singularem et amicum presentibus moneo precibus et exhortor, Quatinus Nicolaum Wolf fabrum seruiciis depellatis, ydealem Boecii exhortacionis doctrinam pensantes, per quam modus et poscens infidelitatis infelicis limati mancipii memoriale nobis datur et signum. Nam plenos copiis rerum angulos vestre domus esse dinosco (et) opibus ac plurimos pecu- niarum marsubeos uos scio potencius nunc possidere. Ob quam rem non propter me, sed rerum vestrarum custodiam gero mo- lestiam et laborem. Nam seruientis iniqui cupiditas non minus 10 15 terminatus distoibz: disturbacionibus nach Sum. Canc. Nr. 208. S. 128, Z. 3 disturbiis. 16 solubriter parisii valeat 17 ccccovijo 76 = P Bl.126" 4 profecta laudens 5 minos nociturus valida] valeat 8 pensantes] pausantis 8f. per quem modius 9 poscens] potissimum Piur limati] limatis unsicher 9f. Die ideelle Lehre der Ermahnung des Boethius bedenkend, durch die uns ein Typus und ein forderndes (?) Denkmal und Bild der unseligen Untreue eines fein gebildeten (raffinierten?) Dieners gegeben wird’, die Bexiehung auf Boethius de consolatione philosophiae ist nicht sehr deutlich: vgl. II, 5 (ed. Peiper S. 37) An vero te longus ordo famulorum facit esse felicem? Qui si vitiosi moribus sint, perniciosa domus sarcina et ipsi domino vehementer inimica, aber auch I. 4 (ed. Peiper S. 10 ff.) die Anklagen gegen die habgierigen, verräterischen Diener König Theoderichs, die selbst die Urheber des Proxesses gegen Boethius wurden. 10 nobis] nunc 11 angulus esse] oe (ee = esse et fehlt operibus plurimas 12 marsubeos = marsupia
Strana 110
110 Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. nocet quam capacitas. Nequaquam enim vnicus illum inimicum f5 valeatis effugere, quem ceteri, quem plurimi bene circumspecti effugere non valuerunt. In celo dominare uos faciat, sola cuius potencia dominatur. Datum Prage xXXI maij cccc iv°. Paulus Groncz, magister in artibus. 77. Der Schweidnitxer Schulrektor Magister Paul Berg bittet den (Prager) Doktor der Theologie Nikolaus Feld um geistliche Leitung. Sapienti magne intelligencie magistro Nicolao Veld, magistro arcium ac sacre scripture doctori. Sincerissime caritatis vinculo conplacendi premissis. D uos, magistrum meum, qui estis tenebre in mentibus ut lucerna premultis et qui (ad) uiam veritatis ducitis, velud errans 5 refugio, (cum) mundi per flumina diutine nauigaui, vestram refe- renciam intimo rogitans supplicatu, Quatinus de consweta vestra pietate michi velitis ostendere viam, in qua ambulem, tuciorem huius mundi, ne completis seu terminatis temporibus ad iudicium superni iudicis tunc erubescens subintrarem, dulcissime vocis sin- 10 phonie: Ite, benedicti, in regnum patris' surdas aures dando obaudirem ad principem aquarum fremencium, vbi monstra vocan- tur miserorum et vbi peccatricibus sitis paratur animabus eterna. Gloriosus deus uos faciat presentibus et futuris et post hanc 15 nocet quam capacitas: kein Cursus (Zitat?). vnicus illum inimicum) amicus illum mutuitus, vgl. in der Note: nequaquam enim illum vnicus ini- micus (80 !) 16 quam quam plurimi plerim 17 value cuius] eius: Nachstellung des Relativs (s. xu 71, 7). 18 XIXX maij cccc" 77 = P Bl. 1271 Dasselbe Thema variiert der Brief Nr. 58 (P Bl. 60r) 1 magno magister 2 doctore 4 ut] et 5 ad fehlt uiam] uitam veritatis] circocieris, vgl. xu Nr. 58, 8 ad viam veritatis: der Führer- 6 cum fehlt: das beruf des Lehrers, nicht seine Lebensweise ist gemeint. parallele Formular Nr. 58, 8 verbietet refugio für den Ablativ von refugium xu halten. 6f. referenciam = reuerenciam 7 supplicato 8 pietati ambulam tuciorem] tucorum: Komparativ mit superlativischer Funktion. 10 subintram dulcissime aus stultissi gebessert. 11 Matth. 25, 34. surdas aures dando] surdidando; denkbar auch surdescendo. 12 fremenciam 12 f. wo herbeigerufen werden', oder lies vagantur. 13 parator 14f. pre- sentibus — temporibus: irdische Gegenwart und Zukunft und jenseitiges Leben.
110 Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. nocet quam capacitas. Nequaquam enim vnicus illum inimicum f5 valeatis effugere, quem ceteri, quem plurimi bene circumspecti effugere non valuerunt. In celo dominare uos faciat, sola cuius potencia dominatur. Datum Prage xXXI maij cccc iv°. Paulus Groncz, magister in artibus. 77. Der Schweidnitxer Schulrektor Magister Paul Berg bittet den (Prager) Doktor der Theologie Nikolaus Feld um geistliche Leitung. Sapienti magne intelligencie magistro Nicolao Veld, magistro arcium ac sacre scripture doctori. Sincerissime caritatis vinculo conplacendi premissis. D uos, magistrum meum, qui estis tenebre in mentibus ut lucerna premultis et qui (ad) uiam veritatis ducitis, velud errans 5 refugio, (cum) mundi per flumina diutine nauigaui, vestram refe- renciam intimo rogitans supplicatu, Quatinus de consweta vestra pietate michi velitis ostendere viam, in qua ambulem, tuciorem huius mundi, ne completis seu terminatis temporibus ad iudicium superni iudicis tunc erubescens subintrarem, dulcissime vocis sin- 10 phonie: Ite, benedicti, in regnum patris' surdas aures dando obaudirem ad principem aquarum fremencium, vbi monstra vocan- tur miserorum et vbi peccatricibus sitis paratur animabus eterna. Gloriosus deus uos faciat presentibus et futuris et post hanc 15 nocet quam capacitas: kein Cursus (Zitat?). vnicus illum inimicum) amicus illum mutuitus, vgl. in der Note: nequaquam enim illum vnicus ini- micus (80 !) 16 quam quam plurimi plerim 17 value cuius] eius: Nachstellung des Relativs (s. xu 71, 7). 18 XIXX maij cccc" 77 = P Bl. 1271 Dasselbe Thema variiert der Brief Nr. 58 (P Bl. 60r) 1 magno magister 2 doctore 4 ut] et 5 ad fehlt uiam] uitam veritatis] circocieris, vgl. xu Nr. 58, 8 ad viam veritatis: der Führer- 6 cum fehlt: das beruf des Lehrers, nicht seine Lebensweise ist gemeint. parallele Formular Nr. 58, 8 verbietet refugio für den Ablativ von refugium xu halten. 6f. referenciam = reuerenciam 7 supplicato 8 pietati ambulam tuciorem] tucorum: Komparativ mit superlativischer Funktion. 10 subintram dulcissime aus stultissi gebessert. 11 Matth. 25, 34. surdas aures dando] surdidando; denkbar auch surdescendo. 12 fremenciam 12 f. wo herbeigerufen werden', oder lies vagantur. 13 parator 14f. pre- sentibus — temporibus: irdische Gegenwart und Zukunft und jenseitiges Leben.
Strana 111
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 111 uitam temporibus perhenniter viuentes in gloria et honore. Datum in Sweidenicz XII. die junij cccc iv°. Paulus Berg, arcium magister, rector scolarium in Sweidenicz, vester in omni. 78. Der Prager Magister Paul Lonx erbittet für seine Not leidenden Eltern von seinem Freunde, Magister Nikolaus Held, eine Geldunterstützung. Honorabili ac scientifico viro magistro Nicolao Helt, con- magistro suo et amico. Salute caritatis amice premissa. Honorabilis domine magister, 5 DARENTES nostri non habent testam in qua ignem sibi opertare valent. Nam pro nobis gracia studii multam exponebant pecuniam. Quare pro nunc diuersis permolestantur penurijs et in senium postquam pervenerint atrociter molestentur. Quare vestram honestatem monemus presentibus intime supplicando, 10 Quatinus ipsis in tanta paupertate constitutis releuamen iuxta dei precepta exibere dignemini fauorose. Datum Prage in die cccc iv" meo sub signeto. Paulus Loncz, arcium magister Pragensis. 15 viuentes in] viuencium 16 ccccovij° 18 sweidenicz vr m omi. 78 = P Bl. 127° 1f. cum magistro 5 parentes] pntes vestri habet quo 6 multa 7 pecunia promalescantur 8 malestentur 9 mone intime] intimo (möglich wäre auch intimo supplicatu). 10 in 13 = Bl. 1281. anta] incauta unsicher 12 ccccovijo
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 111 uitam temporibus perhenniter viuentes in gloria et honore. Datum in Sweidenicz XII. die junij cccc iv°. Paulus Berg, arcium magister, rector scolarium in Sweidenicz, vester in omni. 78. Der Prager Magister Paul Lonx erbittet für seine Not leidenden Eltern von seinem Freunde, Magister Nikolaus Held, eine Geldunterstützung. Honorabili ac scientifico viro magistro Nicolao Helt, con- magistro suo et amico. Salute caritatis amice premissa. Honorabilis domine magister, 5 DARENTES nostri non habent testam in qua ignem sibi opertare valent. Nam pro nobis gracia studii multam exponebant pecuniam. Quare pro nunc diuersis permolestantur penurijs et in senium postquam pervenerint atrociter molestentur. Quare vestram honestatem monemus presentibus intime supplicando, 10 Quatinus ipsis in tanta paupertate constitutis releuamen iuxta dei precepta exibere dignemini fauorose. Datum Prage in die cccc iv" meo sub signeto. Paulus Loncz, arcium magister Pragensis. 15 viuentes in] viuencium 16 ccccovij° 18 sweidenicz vr m omi. 78 = P Bl. 127° 1f. cum magistro 5 parentes] pntes vestri habet quo 6 multa 7 pecunia promalescantur 8 malestentur 9 mone intime] intimo (möglich wäre auch intimo supplicatu). 10 in 13 = Bl. 1281. anta] incauta unsicher 12 ccccovijo
Strana 112
112 Lateinische Brietmuster für Scholaren und Kleriker. 79. Pfarrer Johannes Baum in Protxan bittet seinen Amtsbruder Paul Bes in Brodau, gegen dessen Oheim, den Kirchendiener Johannes Scheler, wegen seines Ziehens und Spielens einzuschreiten. Discreto viro domino Paulo Bes, plebano in Brodaw, vicino suo dilecto. Oracione deuota premissa. Domine et vicine karissime, UIA Iohannes Scheler, seruitor ecclesie mee, patruus vester, 5 cottidie, ymmo quia die noctuque in taberna bibendo cum laycis et ludendo satis enormiter vltra quam sibi conpetit con- messetur, quare vestram rogito discrecionem, Quatinus ipsum, a talibus sue vite deformitatibus ut cesset per amplius, velitis in- ducere, ne non solum vernantibus bonis † priuatus ad interitum 10 perveniat sue vite. Datum in Proczan tercia die Iulij cccc iv° meo etc. Iohannus Bowm, plebanus in Proczan. 80. Der Breslauer Kanonikus Paul Him bittet den Prager Kanonikus Nikolaus Kant, für ihn bei einem berühmten Prager Bildhauer eine Marienskulptur zu bestellen. Honorabili viro domino Nicolao Kant, canonico in castro Pragensi, fautori suo sincerissimo. Premissis caritatis ardoribus in domino cum oratu. Honorabilis domine, UENDAM lapicidam apud vos in ciuitate mirifice subtilitatis in 5 sculpendis ymaginibus (morari N. N. michi) uere dicauit. Ut Q igitur eius matris, que seraphim in solis radiis ineffabilis caritatis 79 = Bl. 128" Vor der Uberschrift: Secuntur forme personarum sim- plicium spiritualium in infimo statu et primo de prespiteris simplicibus. 6 tarberna sibi] so 8 quare als Nachsatxeinleitung: s. zu 8, 6. 10 ne non solum rebus vernancia bona joma ſkorr.] privatus. 12 ccccovijo In dem sich anschließenden Antwortbrief unterzeichnet mit 13 Proczaw Datum in brodaw quarta die Iunij ccccovijo flies 1404] meo sub sigillo plötzlich Paulus Doring, plebanus in bodraw und schreibt: Iohannem patruum meum . .. satis acerbis correxi sermonibus, qui de cetero disistere wlt a talious lay- corum consorciis, nobis et ecclesie diligencius ministrando. 80 = P Bl. 129r Uberschrift Secuntur forme literarum missilium 6 morari N. N. michi fehlt
112 Lateinische Brietmuster für Scholaren und Kleriker. 79. Pfarrer Johannes Baum in Protxan bittet seinen Amtsbruder Paul Bes in Brodau, gegen dessen Oheim, den Kirchendiener Johannes Scheler, wegen seines Ziehens und Spielens einzuschreiten. Discreto viro domino Paulo Bes, plebano in Brodaw, vicino suo dilecto. Oracione deuota premissa. Domine et vicine karissime, UIA Iohannes Scheler, seruitor ecclesie mee, patruus vester, 5 cottidie, ymmo quia die noctuque in taberna bibendo cum laycis et ludendo satis enormiter vltra quam sibi conpetit con- messetur, quare vestram rogito discrecionem, Quatinus ipsum, a talibus sue vite deformitatibus ut cesset per amplius, velitis in- ducere, ne non solum vernantibus bonis † priuatus ad interitum 10 perveniat sue vite. Datum in Proczan tercia die Iulij cccc iv° meo etc. Iohannus Bowm, plebanus in Proczan. 80. Der Breslauer Kanonikus Paul Him bittet den Prager Kanonikus Nikolaus Kant, für ihn bei einem berühmten Prager Bildhauer eine Marienskulptur zu bestellen. Honorabili viro domino Nicolao Kant, canonico in castro Pragensi, fautori suo sincerissimo. Premissis caritatis ardoribus in domino cum oratu. Honorabilis domine, UENDAM lapicidam apud vos in ciuitate mirifice subtilitatis in 5 sculpendis ymaginibus (morari N. N. michi) uere dicauit. Ut Q igitur eius matris, que seraphim in solis radiis ineffabilis caritatis 79 = Bl. 128" Vor der Uberschrift: Secuntur forme personarum sim- plicium spiritualium in infimo statu et primo de prespiteris simplicibus. 6 tarberna sibi] so 8 quare als Nachsatxeinleitung: s. zu 8, 6. 10 ne non solum rebus vernancia bona joma ſkorr.] privatus. 12 ccccovijo In dem sich anschließenden Antwortbrief unterzeichnet mit 13 Proczaw Datum in brodaw quarta die Iunij ccccovijo flies 1404] meo sub sigillo plötzlich Paulus Doring, plebanus in bodraw und schreibt: Iohannem patruum meum . .. satis acerbis correxi sermonibus, qui de cetero disistere wlt a talious lay- corum consorciis, nobis et ecclesie diligencius ministrando. 80 = P Bl. 129r Uberschrift Secuntur forme literarum missilium 6 morari N. N. michi fehlt
Strana 113
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 113 irradiat, ymaginem cottidianis aspectibus in memoriam Christi intueri valeam, .. . . . . . . ymaginem (scilicet matrem) sedentem, 10 puerum continentem in brachijs, radiis circumfulsam solaribus ac lunam conculcantem sub pedibus, studiosius insculpi faciatis ad tempus. Pecuniam enim pro ea, quantum expenderitis, tan- tum vobis sine mora infundam. Datum Wratislauie v. in die iunij cccc iv° meo sub sigillo. 15 Paulus Him, canonicus Wratislauiensis. 81. Antwort auf den vorigen Brief: Erfüllung der Bitte. Honorabili domino Paulo Him, canonico Wratislauiensi, fautori suo sincere dilecto. Oracionibus in domino cum amoris augmento. UIA virginem illam scripseratis, sic sculptam etc. et sassum presencium cum ostensore uobis transmitto. Quocirca . . . . . . sexagenas grossorum pragensium cum eodem pronunc remittatis ministro. Valete in eo, qui viuit in secula seculorum. Datum Prage sexta die iunij cccc'iv° meo sub sigillo. Nicolaus Kant, canonicus in castro Pragensi. scilicet matrem fehlt 9 . . ....] fehlt Petitionsformel mit quatinus 11 studiosus 12 ad tempus] attingi 13 die in 14 ccccovijo s1 = P Bl. 129" 4 sassam 5 Quia circa ......] utro, fehlt Petitionsformel mit Quatinus 6 grossorum pragensium] pro qua 7 valete in eo valet 8 ccccovijo Burdach, Mittelalt. u. Reform. V, 1. Schles.-böhm. Formelb. 8
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 113 irradiat, ymaginem cottidianis aspectibus in memoriam Christi intueri valeam, .. . . . . . . ymaginem (scilicet matrem) sedentem, 10 puerum continentem in brachijs, radiis circumfulsam solaribus ac lunam conculcantem sub pedibus, studiosius insculpi faciatis ad tempus. Pecuniam enim pro ea, quantum expenderitis, tan- tum vobis sine mora infundam. Datum Wratislauie v. in die iunij cccc iv° meo sub sigillo. 15 Paulus Him, canonicus Wratislauiensis. 81. Antwort auf den vorigen Brief: Erfüllung der Bitte. Honorabili domino Paulo Him, canonico Wratislauiensi, fautori suo sincere dilecto. Oracionibus in domino cum amoris augmento. UIA virginem illam scripseratis, sic sculptam etc. et sassum presencium cum ostensore uobis transmitto. Quocirca . . . . . . sexagenas grossorum pragensium cum eodem pronunc remittatis ministro. Valete in eo, qui viuit in secula seculorum. Datum Prage sexta die iunij cccc'iv° meo sub sigillo. Nicolaus Kant, canonicus in castro Pragensi. scilicet matrem fehlt 9 . . ....] fehlt Petitionsformel mit quatinus 11 studiosus 12 ad tempus] attingi 13 die in 14 ccccovijo s1 = P Bl. 129" 4 sassam 5 Quia circa ......] utro, fehlt Petitionsformel mit Quatinus 6 grossorum pragensium] pro qua 7 valete in eo valet 8 ccccovijo Burdach, Mittelalt. u. Reform. V, 1. Schles.-böhm. Formelb. 8
Strana 114
114 Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 82. Bischof Wenxel von Breslau bittet den Olmützer Bischof Nikolaus (von Riesen- burg), ihm für seinen Hof in Neiße, da wegen der Unsicherheit der Straßen seine gewöhnliche Weinzufuhr unmöglich sei, aus dem Mährischen Lande guten Wein mit sicherem Geleit xu liefern. Reuerendo in Christo patri ac domino, domino Nicolao episcopo Olmutzensi, fauentissimo domino nostro. Salutem in Domino cum caritate. Sincerissime fautor noster, D ciuitatem nostram Nissensem vina queuis, que curie nostre 5 preuidi conmisimus, propter caucionem uiarum more solito pronunc non adducuntur, verum alia huiusmodi substancia pro- priis curribus nobis adduci non potest. Qua de re paternitatem vestram reuerendam affeccione sincera rogamus, Quatinus nobis pro curia nostra xx cuppas vini melioris vestre terre sub nomine 10 vestro et securitatis ducatibus, sicud de vobis indubitanter con- fidimus, permittatis adduci, in quo nobis superioris ostendetis amoris affectum. Datum Othm XIII“ die. Wenczesslaus, dei gracia episcopus Wratisl. 83. Der Wiener Unirersititsrcktor Peter Jügerdorf crsucht den Prager Universitäts- rektor Nikolaus Storch, frihere Wiener Studenten in Prag olne geniigenden Auswcis über Studien und Führung wicht au promoriercu. Honorabili ac sapienti viro, domino magistro Nicolao storch, alme vniuersitatis pragensis rectori, fautori nostro sincerissimo et amico etc. Feliciter viuere et bene valere cum salutari salute. UIA nonnulli scolares studij nostri multiformibus nepharijs sue uite deformitatum excessibus suarum disparatores promocio- Q num se faciunt et ad vniuersitatem vestram ad detrimentum fame 5 82 = P Bl. 131r Vor der Adresse: Sequitur de episcopis 1 Nicolao episcopo Olomutzensi: über Nikolaus von Riesenburg und Wenzel von Breslau s. Einleitung S. 30—34 und Exkurse. 5 niſlen vino quis 9cusie 6 con- missimus 8 curribus] tribo 10 meliores 12 superioris suris: im super- latirischen Sinn, s. xu 54, 7; 77,8 13 Othm: Ottmachau bei Neiße, hischöf- liche Stadt und Burg, s. Nr. 50, 5 und Einleitung S. 33. 44. 83 = P Bl.134r 1 Nicola Uber den Adressaten Nicolaus Storch s. Ein- 3 felciter salute als Blattanfang (Bl. 1341) mit rot ge- leitung S. 15f. 47 stricheltem Initial. vniuersitatam 4 Quia] que 6 se] si
114 Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 82. Bischof Wenxel von Breslau bittet den Olmützer Bischof Nikolaus (von Riesen- burg), ihm für seinen Hof in Neiße, da wegen der Unsicherheit der Straßen seine gewöhnliche Weinzufuhr unmöglich sei, aus dem Mährischen Lande guten Wein mit sicherem Geleit xu liefern. Reuerendo in Christo patri ac domino, domino Nicolao episcopo Olmutzensi, fauentissimo domino nostro. Salutem in Domino cum caritate. Sincerissime fautor noster, D ciuitatem nostram Nissensem vina queuis, que curie nostre 5 preuidi conmisimus, propter caucionem uiarum more solito pronunc non adducuntur, verum alia huiusmodi substancia pro- priis curribus nobis adduci non potest. Qua de re paternitatem vestram reuerendam affeccione sincera rogamus, Quatinus nobis pro curia nostra xx cuppas vini melioris vestre terre sub nomine 10 vestro et securitatis ducatibus, sicud de vobis indubitanter con- fidimus, permittatis adduci, in quo nobis superioris ostendetis amoris affectum. Datum Othm XIII“ die. Wenczesslaus, dei gracia episcopus Wratisl. 83. Der Wiener Unirersititsrcktor Peter Jügerdorf crsucht den Prager Universitäts- rektor Nikolaus Storch, frihere Wiener Studenten in Prag olne geniigenden Auswcis über Studien und Führung wicht au promoriercu. Honorabili ac sapienti viro, domino magistro Nicolao storch, alme vniuersitatis pragensis rectori, fautori nostro sincerissimo et amico etc. Feliciter viuere et bene valere cum salutari salute. UIA nonnulli scolares studij nostri multiformibus nepharijs sue uite deformitatum excessibus suarum disparatores promocio- Q num se faciunt et ad vniuersitatem vestram ad detrimentum fame 5 82 = P Bl. 131r Vor der Adresse: Sequitur de episcopis 1 Nicolao episcopo Olomutzensi: über Nikolaus von Riesenburg und Wenzel von Breslau s. Einleitung S. 30—34 und Exkurse. 5 niſlen vino quis 9cusie 6 con- missimus 8 curribus] tribo 10 meliores 12 superioris suris: im super- latirischen Sinn, s. xu 54, 7; 77,8 13 Othm: Ottmachau bei Neiße, hischöf- liche Stadt und Burg, s. Nr. 50, 5 und Einleitung S. 33. 44. 83 = P Bl.134r 1 Nicola Uber den Adressaten Nicolaus Storch s. Ein- 3 felciter salute als Blattanfang (Bl. 1341) mit rot ge- leitung S. 15f. 47 stricheltem Initial. vniuersitatam 4 Quia] que 6 se] si
Strana 115
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 115 10 studiorum diffugiunt, exemplum id est malum scolarium aliorum. Ea propter fautorem nostrum precibus perattente rogamus, Quati- nus, ut non promoueantur, sollicitudinem ampliorem scolaribus de talibus habere dignemini, nisi suarum conuersacionum et lau- dum insignia litteris nostris satis clare probabunt. Datum wyenne prima die Iulij sub nostro rectoratus sigillo. Petrus gegerdorff, magister in artibus vniuersitatis studij wyennensis. 84. Zustimmende Antwort des Prager Rektors. Honorabili ac scientifico viro, domino petro Ieg’sdorff, rectori vniuersitatis wyennensis, singularissimo nobis amico etc. Salutifere sinceritatis amorem. Reuerende domine magister et fautor noster carissime, 5 WOLUNTATE quidem vestra conuocatis magistris, quibus interesse Vpertinuit, exposita satis clare nos deliberacione diligenti pre- habita et sano magistrorum nostrorum celebrato consilio illum quem scripseratis laudamus modum, ipsi quoque nichilominus consentimus. In omnibus talem nempe sic obseruari erga nos 10 presentibus obnixis precibus petimus vice uersa. Datum prage etc. 85. Die Meisterin der Prager Augustinerinnen bittet eine Franxiskanerin, ihre bedenklichen Zusammenkünfte mit einem Studenten einzustellen. Religiose sorori katherine walin, professe sancte monialium ordinis sancti francisci ad sanctam annam prage etc. Deuotis oracionibus necnon cum amore. Carissima soror, 5 (OTTIDIANA colloquia cum quodam studente (vos habere) inueni, de quo vobis et toto conuentui in populo fama fieri poterit abusiua. Sororum igitur omnium custoditrix pro posse malorum 7 diffugiunt hinter scolarium exemplum] exm exm id quod und nach aliorum Komma? 11 insigna 14 wyennensis] pgn 6 liberacione 10 petius 11 Unterschrift fehlt. 84 = P Bl. 134" 85 = P Bl. 138" 5 vos habere fehlt. 1 sorore 2 francissi 7 sororis molorum
Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. 115 10 studiorum diffugiunt, exemplum id est malum scolarium aliorum. Ea propter fautorem nostrum precibus perattente rogamus, Quati- nus, ut non promoueantur, sollicitudinem ampliorem scolaribus de talibus habere dignemini, nisi suarum conuersacionum et lau- dum insignia litteris nostris satis clare probabunt. Datum wyenne prima die Iulij sub nostro rectoratus sigillo. Petrus gegerdorff, magister in artibus vniuersitatis studij wyennensis. 84. Zustimmende Antwort des Prager Rektors. Honorabili ac scientifico viro, domino petro Ieg’sdorff, rectori vniuersitatis wyennensis, singularissimo nobis amico etc. Salutifere sinceritatis amorem. Reuerende domine magister et fautor noster carissime, 5 WOLUNTATE quidem vestra conuocatis magistris, quibus interesse Vpertinuit, exposita satis clare nos deliberacione diligenti pre- habita et sano magistrorum nostrorum celebrato consilio illum quem scripseratis laudamus modum, ipsi quoque nichilominus consentimus. In omnibus talem nempe sic obseruari erga nos 10 presentibus obnixis precibus petimus vice uersa. Datum prage etc. 85. Die Meisterin der Prager Augustinerinnen bittet eine Franxiskanerin, ihre bedenklichen Zusammenkünfte mit einem Studenten einzustellen. Religiose sorori katherine walin, professe sancte monialium ordinis sancti francisci ad sanctam annam prage etc. Deuotis oracionibus necnon cum amore. Carissima soror, 5 (OTTIDIANA colloquia cum quodam studente (vos habere) inueni, de quo vobis et toto conuentui in populo fama fieri poterit abusiua. Sororum igitur omnium custoditrix pro posse malorum 7 diffugiunt hinter scolarium exemplum] exm exm id quod und nach aliorum Komma? 11 insigna 14 wyennensis] pgn 6 liberacione 10 petius 11 Unterschrift fehlt. 84 = P Bl. 134" 85 = P Bl. 138" 5 vos habere fehlt. 1 sorore 2 francissi 7 sororis molorum
Strana 116
116 Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. non per nunccium, sed litteram nunccians audita vos rogitat sub exaudicionis fiducia, per amplius a talibus cessare colloquijs, ne per suspicionis maliciam detrimentum fame sororum fiat et honoris. Datum xij die Iulij cccc iv° nostro sub signeto etc. Katherina meisterynne, professa sancte monialium ordinis sancti augustini ad sanctam katherinam prage. 86. Antwort der Beschuldigten, der Student sei ihr Bruder. Deuote christi famule katherine meysterynne, professe sancte monialium ordinis beati augustini ad sanctam katherinam prage etc. Oracione cum caritate deuota. Fautrix mea carissima, ALEDICTUS mendaciorum conmentarius studentem non addendo fratrem vnice nominauit: ipse me uero singulis diebus uisitans corporalis est meus frater. Datum prage xiij die Iulij cccc"iv" nostro sub signeto etc. katherina walin, professa sancte monialium ordinis sancti francisci ad sanctam annam prage. 8 litteram] lrar 10 sororis 11 ccccovijo 86 = P Bl. 138" maledictus mendaciorum conmentarius: vgl. 71, 5f. mit Anm. 7 corporales ceccovijo
116 Lateinische Briefmuster für Scholaren und Kleriker. non per nunccium, sed litteram nunccians audita vos rogitat sub exaudicionis fiducia, per amplius a talibus cessare colloquijs, ne per suspicionis maliciam detrimentum fame sororum fiat et honoris. Datum xij die Iulij cccc iv° nostro sub signeto etc. Katherina meisterynne, professa sancte monialium ordinis sancti augustini ad sanctam katherinam prage. 86. Antwort der Beschuldigten, der Student sei ihr Bruder. Deuote christi famule katherine meysterynne, professe sancte monialium ordinis beati augustini ad sanctam katherinam prage etc. Oracione cum caritate deuota. Fautrix mea carissima, ALEDICTUS mendaciorum conmentarius studentem non addendo fratrem vnice nominauit: ipse me uero singulis diebus uisitans corporalis est meus frater. Datum prage xiij die Iulij cccc"iv" nostro sub signeto etc. katherina walin, professa sancte monialium ordinis sancti francisci ad sanctam annam prage. 8 litteram] lrar 10 sororis 11 ccccovijo 86 = P Bl. 138" maledictus mendaciorum conmentarius: vgl. 71, 5f. mit Anm. 7 corporales ceccovijo
Strana 117
REGISTER
REGISTER
Strana 118
Strana 119
Lateinisches Glossar. Vorbemerkung. Dies Verzeichnis enthält alle Wörter und Wendungen der lateinischen Texte, die nach Bedeutung, Gebrauch und Bildung be- achtenswert sind. Im allgemeinen ist die Grundform, d. h. beim Nomen der Nominativ, beim Verbum der Infinitiv hergestellt; im übrigen ist die Uberlieferung, namentlich in der Orthographie, getreu wieder- gegeben. Auf bevorzugte und auffällige Erscheinungen der Wortbil- dung ist unter den Stichworten (Adjektiv-, Adverbial-, Substantiv-, Ver- balbildung) nur kurz verwiesen mit Angabe der betreffenden Endungen wie -osus, -ter, -trix, -tare; die einzelnen Belege stehen xusammen- gefaßt unter der betreffenden Endung. Nur wo außerdem die Bedeutung des Wortes bemerkenswert ist — und das trifft häufig zu —, ist der Beleg auch an der alphabetischen Stelle angeführt. In solchen Fällen steht das Wort an der alphabetischen Stelle mit Stellenangabe, in der Uber- sicht unter der Endung aber ohne Zitat. — Belege mit dem Zu- satz Glosse' oder Nota' beziehen sich auf die in den Handschriften die Musterbriefe begleitenden, erklärenden oder theoretischen, Bemerkungen. Hs. = Handschrift; La. = Lesart; S = Schneeberger Handschrift. Abbatissa 34, Nota Z. 4. abilis (= habilis) 8, 5. abusiua fama 85, 6. acceptare 64, 14. accipiter 23, 4. 6. acor acerbe mortis 74, 11. acquassare 28, 10. acquiescere willfahren 14, 6 u. ö. actuare 42, 7. actus graciarum 68, 38. adamare 63, 2 u. ö. adamatrix 52, 33. addicere adicere Hs.] bestimmen, approbieren' 68, 7. 21. aditus mulierum 74, 14. Adjektivbildung s. -alis, -aris, -arius, -bilis, -icus, -idus, -iuus, -osus, -ulus, -uus. adumbrare 70, 5. Adverbialbildung s. -ter. advocata Subst., Fürsprecherin 68, 3. affamen 52, 6. affatrix 67, 9. affectare 35, Nota Z. 2; 70, 13. affectuosus. -ose 15, 10; 24, 6; 30, 6; 37, 9; 40, 4; 45, 9; 55,7; Einl. S. 145, Nr. Ia 3f.; S.146, Nr. IIa 9. affinitas 37, 9. aggrauamen 52, 67. agonizare 43, 11. albacio 48, 7. albatrix 48, 8. albor 48, 8. aliquantulus 58, 1. 13. -alis: aliqualis 64, 13. coequalis 43, 18.
Lateinisches Glossar. Vorbemerkung. Dies Verzeichnis enthält alle Wörter und Wendungen der lateinischen Texte, die nach Bedeutung, Gebrauch und Bildung be- achtenswert sind. Im allgemeinen ist die Grundform, d. h. beim Nomen der Nominativ, beim Verbum der Infinitiv hergestellt; im übrigen ist die Uberlieferung, namentlich in der Orthographie, getreu wieder- gegeben. Auf bevorzugte und auffällige Erscheinungen der Wortbil- dung ist unter den Stichworten (Adjektiv-, Adverbial-, Substantiv-, Ver- balbildung) nur kurz verwiesen mit Angabe der betreffenden Endungen wie -osus, -ter, -trix, -tare; die einzelnen Belege stehen xusammen- gefaßt unter der betreffenden Endung. Nur wo außerdem die Bedeutung des Wortes bemerkenswert ist — und das trifft häufig zu —, ist der Beleg auch an der alphabetischen Stelle angeführt. In solchen Fällen steht das Wort an der alphabetischen Stelle mit Stellenangabe, in der Uber- sicht unter der Endung aber ohne Zitat. — Belege mit dem Zu- satz Glosse' oder Nota' beziehen sich auf die in den Handschriften die Musterbriefe begleitenden, erklärenden oder theoretischen, Bemerkungen. Hs. = Handschrift; La. = Lesart; S = Schneeberger Handschrift. Abbatissa 34, Nota Z. 4. abilis (= habilis) 8, 5. abusiua fama 85, 6. acceptare 64, 14. accipiter 23, 4. 6. acor acerbe mortis 74, 11. acquassare 28, 10. acquiescere willfahren 14, 6 u. ö. actuare 42, 7. actus graciarum 68, 38. adamare 63, 2 u. ö. adamatrix 52, 33. addicere adicere Hs.] bestimmen, approbieren' 68, 7. 21. aditus mulierum 74, 14. Adjektivbildung s. -alis, -aris, -arius, -bilis, -icus, -idus, -iuus, -osus, -ulus, -uus. adumbrare 70, 5. Adverbialbildung s. -ter. advocata Subst., Fürsprecherin 68, 3. affamen 52, 6. affatrix 67, 9. affectare 35, Nota Z. 2; 70, 13. affectuosus. -ose 15, 10; 24, 6; 30, 6; 37, 9; 40, 4; 45, 9; 55,7; Einl. S. 145, Nr. Ia 3f.; S.146, Nr. IIa 9. affinitas 37, 9. aggrauamen 52, 67. agonizare 43, 11. albacio 48, 7. albatrix 48, 8. albor 48, 8. aliquantulus 58, 1. 13. -alis: aliqualis 64, 13. coequalis 43, 18.
Strana 120
120 commessalis, conmensalis. corporalis 30, 8; 86, 7. episcopalis 39, 18. gracialis. ydealis 76, 8. integralis 39, 14; 46, 10. liberalis 46, 3; 69, 15. memorialis 76, 10. monialis 85, 1. 12; 86, 2. 9. moralis 52, 36. omagialis. originalis 53, 7; 69, 8. papalis 39, 14. parrochialis 40, 9. personalis 33, 18. primordialis 75, 4. principalis 34, 7f.; 38, 16. rethoricalis 52, 39. sacerdotalis 34, 12. specialis 37, 11; 40, 2; 41,4; 43, 4; 44,4; 47,5; 58,2; 61,12; Finl. S.147, Nr.IIT* 3. spiritualis 64, 7. 12. theutunicalis 32, 6. vernalis 72, 14. vitalis 52, 8. altercacio 57, 14. amatiuus 52, 40. amator 1, 9. ambitum adire 73, 15. amicabilis 1, 3; 7, 3; 10, 3; 14,3; 18,3; 19, 3; 22, 2; 47,4; 48, 4; 64, 10. 11. amictus 20,4; E?nl. S. 145, Nr. 1* 6. amissio 56, 7. amministratiuus 52, 16; 55, 6. amonere — admonere 59, 8. 10. angulus 76, 11. animabus — animis xu anima 77, 13. Annominatio: secula seculorum 53, 23; 68, 39; 69, 21; 81, 7; rosarum rosa 68, 1; curarum cura 71,1; decorose decore 71, 1. annuatim 46, 6.f anxietas 13, 11. apices: profundi doctrinarum 58,7; scienciarum 53, 10; 69, 10. Register. appetitus 35, 6. arbustulus 62, 10. archanum 53, 15f.; 69, 14. archydyaconus 33, Nota Z. 6; 62, 1. ardua: dominorum consilia 55, 18; arduorum abs cartulis domini 71, 13 f. argumentacio phylosophie 52, 36. -aris: familiaris 36,5; 49,9; 51,9; 67, 8. salutaris 63, 3. scolaris 52, 52. secularis 64, 7, 12. singularis 34, 5; 74, 2; 76, 6; 84,2; Einl. S.146, Nr. II* 10. solaris 55, 15; 72, 12. Aristoteles s. philosophus. -arius: aduersarius 66, 6. Baccalarius. balistarius. cibarius. commentarius. contrarius 14, 5; 53, Nota Z. 10. hereditarius ‘33, 13. incendiarius. nepharius. notarius 60, 8; 65, 10. plenarius. thelonearius. ars sartoria 32, 1. 5. articulus mortis 43, 11. augmentare 59, 3. autor salutis 54, 15; 70, 16. auiorum fatigacio 18, 11. Baccalarius 59, 1. balbutire 52, 9. balistarius 22, 9. baltheus 26,4; Finl. S.145, Nr.I* 6. barathrum 67, 11. barones 22, 4; 26, 4. bellator 57, 10. bellicus 75, 8. beneficiare 52, 26. beneficium 34, 9; 38, 17. beneplacitum 27, 3; 29, 3; 33, 7f.; 66, 4.
120 commessalis, conmensalis. corporalis 30, 8; 86, 7. episcopalis 39, 18. gracialis. ydealis 76, 8. integralis 39, 14; 46, 10. liberalis 46, 3; 69, 15. memorialis 76, 10. monialis 85, 1. 12; 86, 2. 9. moralis 52, 36. omagialis. originalis 53, 7; 69, 8. papalis 39, 14. parrochialis 40, 9. personalis 33, 18. primordialis 75, 4. principalis 34, 7f.; 38, 16. rethoricalis 52, 39. sacerdotalis 34, 12. specialis 37, 11; 40, 2; 41,4; 43, 4; 44,4; 47,5; 58,2; 61,12; Finl. S.147, Nr.IIT* 3. spiritualis 64, 7. 12. theutunicalis 32, 6. vernalis 72, 14. vitalis 52, 8. altercacio 57, 14. amatiuus 52, 40. amator 1, 9. ambitum adire 73, 15. amicabilis 1, 3; 7, 3; 10, 3; 14,3; 18,3; 19, 3; 22, 2; 47,4; 48, 4; 64, 10. 11. amictus 20,4; E?nl. S. 145, Nr. 1* 6. amissio 56, 7. amministratiuus 52, 16; 55, 6. amonere — admonere 59, 8. 10. angulus 76, 11. animabus — animis xu anima 77, 13. Annominatio: secula seculorum 53, 23; 68, 39; 69, 21; 81, 7; rosarum rosa 68, 1; curarum cura 71,1; decorose decore 71, 1. annuatim 46, 6.f anxietas 13, 11. apices: profundi doctrinarum 58,7; scienciarum 53, 10; 69, 10. Register. appetitus 35, 6. arbustulus 62, 10. archanum 53, 15f.; 69, 14. archydyaconus 33, Nota Z. 6; 62, 1. ardua: dominorum consilia 55, 18; arduorum abs cartulis domini 71, 13 f. argumentacio phylosophie 52, 36. -aris: familiaris 36,5; 49,9; 51,9; 67, 8. salutaris 63, 3. scolaris 52, 52. secularis 64, 7, 12. singularis 34, 5; 74, 2; 76, 6; 84,2; Einl. S.146, Nr. II* 10. solaris 55, 15; 72, 12. Aristoteles s. philosophus. -arius: aduersarius 66, 6. Baccalarius. balistarius. cibarius. commentarius. contrarius 14, 5; 53, Nota Z. 10. hereditarius ‘33, 13. incendiarius. nepharius. notarius 60, 8; 65, 10. plenarius. thelonearius. ars sartoria 32, 1. 5. articulus mortis 43, 11. augmentare 59, 3. autor salutis 54, 15; 70, 16. auiorum fatigacio 18, 11. Baccalarius 59, 1. balbutire 52, 9. balistarius 22, 9. baltheus 26,4; Finl. S.145, Nr.I* 6. barathrum 67, 11. barones 22, 4; 26, 4. bellator 57, 10. bellicus 75, 8. beneficiare 52, 26. beneficium 34, 9; 38, 17. beneplacitum 27, 3; 29, 3; 33, 7f.; 66, 4.
Strana 121
Lateinisches Glossar. 121 benigniter 36,14; 37,15f.; 38,14; | canonica 66, 8. 41, 13; 59, 8; 61, 12; 64, 12; El. S. 147, Nr. III* 10. beniuole, -us 32, 12; 38, 14. 21; 34, 16; 39,19; 40,10; 41, 15 u. o. bestia siluestris 28, 10. biennium 20, 7. -bilis: amabilis 54, 11; 70, 12. amicabilis. commendabilis 15, 6; 44, 3. delectabilis 52, 54. 55. eligibilis 67, 13. expectabilis 51, 1. 4. honorabilis 33, 2; 39,3; 43, 3. 8; 58, 1. 4; 60,1; 61, 1. 4; 64, 1. 5; 75,1; 78, 1. 4; 80, 1. 4: 81,1; 83, 1; 84, 1. inabilis. indissolubilis. ineffabilis. inmarcessibilis. innumerabilis 36, 8f. insaciabilis. lamentabilis. . laudabilis 15, 5; 33, 17; 45, 11; 60, 4f. miserabilis 13, 8. nobilis 26, 1; 30, 3. notabilis. racionabilis. tristabilis. venerabilis 39, 11; 44,8; 52, 27. 48; 62, 1. 5; 66,1. 5. uolubilis. Boecius 76, 8. bona vernantia 79, 10. bula 38, 14; 43,12; 44,12; 61, 11. burgensis 33, Nota Z. 1. bursa 74, 5. Uaballus 26, 5. calamitosus 68, 30. calamus 68, 13. caliginosa rusticitas 68, 17. canere: canebant pagine 44, 9. canis 'Jagdhund' 28, 7. cantus melodicus nectaree vocis 68, 30. capacitas 76, 15. capellanus 7, 7. 10; 8, 8. capucium 67, 15. carbunculus 72, 13. carnis carcer 68, 29. carta 32, 2. cartula 38, 18; 71, 14. castitas 57, 25. casura (Glosse: casus S) 67, 11. caucio uiarum 82, 6. cautela 19, 7. celorum regina, conregina 67, 1; 68, 1. celsitudo 17, 14. certificare 52, 20. ceruino pede 68, 19. ceruisia Sweydeniczensis 50, 4. cessare 50, 9. cetero, de “in Zukunft” 50, 9; 51, 10; 74, 18. christianitas 35, Nota Z. 3. cibaria 73, 18. cicatrix 20, 6. citacio 52, 67. ciuis celestis regni 67, 9; supernus 67, 20. ciuissa 48, 2. claustrum 34, Nota Z. 5. clausula 53, Nota Z. 2. 10. clenodium 26, 6. clientes 22, 5; 26, 4. colletari 47, 10. collocatius 52, 16. collocatrix 52, 34; 67, 8 La. colores (rhetoricales): s. compar, conpleccio, conuersio, contencio, correccio, diffinicio, permixtio, repeticio, similiter cadens, simi- liter desinens,traduccio,transicio. comensalis 49, 10; conmensalis 67, 2; commessalis 27, 5. commentarius: fraudis 71, 13; mendaciorum 86, 5. communitas 15, 13. 6, 8;
Lateinisches Glossar. 121 benigniter 36,14; 37,15f.; 38,14; | canonica 66, 8. 41, 13; 59, 8; 61, 12; 64, 12; El. S. 147, Nr. III* 10. beniuole, -us 32, 12; 38, 14. 21; 34, 16; 39,19; 40,10; 41, 15 u. o. bestia siluestris 28, 10. biennium 20, 7. -bilis: amabilis 54, 11; 70, 12. amicabilis. commendabilis 15, 6; 44, 3. delectabilis 52, 54. 55. eligibilis 67, 13. expectabilis 51, 1. 4. honorabilis 33, 2; 39,3; 43, 3. 8; 58, 1. 4; 60,1; 61, 1. 4; 64, 1. 5; 75,1; 78, 1. 4; 80, 1. 4: 81,1; 83, 1; 84, 1. inabilis. indissolubilis. ineffabilis. inmarcessibilis. innumerabilis 36, 8f. insaciabilis. lamentabilis. . laudabilis 15, 5; 33, 17; 45, 11; 60, 4f. miserabilis 13, 8. nobilis 26, 1; 30, 3. notabilis. racionabilis. tristabilis. venerabilis 39, 11; 44,8; 52, 27. 48; 62, 1. 5; 66,1. 5. uolubilis. Boecius 76, 8. bona vernantia 79, 10. bula 38, 14; 43,12; 44,12; 61, 11. burgensis 33, Nota Z. 1. bursa 74, 5. Uaballus 26, 5. calamitosus 68, 30. calamus 68, 13. caliginosa rusticitas 68, 17. canere: canebant pagine 44, 9. canis 'Jagdhund' 28, 7. cantus melodicus nectaree vocis 68, 30. capacitas 76, 15. capellanus 7, 7. 10; 8, 8. capucium 67, 15. carbunculus 72, 13. carnis carcer 68, 29. carta 32, 2. cartula 38, 18; 71, 14. castitas 57, 25. casura (Glosse: casus S) 67, 11. caucio uiarum 82, 6. cautela 19, 7. celorum regina, conregina 67, 1; 68, 1. celsitudo 17, 14. certificare 52, 20. ceruino pede 68, 19. ceruisia Sweydeniczensis 50, 4. cessare 50, 9. cetero, de “in Zukunft” 50, 9; 51, 10; 74, 18. christianitas 35, Nota Z. 3. cibaria 73, 18. cicatrix 20, 6. citacio 52, 67. ciuis celestis regni 67, 9; supernus 67, 20. ciuissa 48, 2. claustrum 34, Nota Z. 5. clausula 53, Nota Z. 2. 10. clenodium 26, 6. clientes 22, 5; 26, 4. colletari 47, 10. collocatius 52, 16. collocatrix 52, 34; 67, 8 La. colores (rhetoricales): s. compar, conpleccio, conuersio, contencio, correccio, diffinicio, permixtio, repeticio, similiter cadens, simi- liter desinens,traduccio,transicio. comensalis 49, 10; conmensalis 67, 2; commessalis 27, 5. commentarius: fraudis 71, 13; mendaciorum 86, 5. communitas 15, 13. 6, 8;
Strana 122
122 compar: color 54, Nota Z. 1. complexio 56, 18; 73, 18f.; s. auch conpleccio. complices 17, 7. 15. conamen 70, 14. concedenter 66, 12. concordare 40, 11. conculcare 62, 15; 80, 11. conductus ' Geleitbrief! 31, Nota Z. 1. 3; 52, 64. confluctuare 58, 9. confrater 57, 11. congeries 55, 14; turarum 69, 14. congnatus 60, 4. 8. congregare 22, 6. congruens 8, 6. congruitas 55, 13; 72, 10f. congruus 55, 14. conmessari 79, 7f. conmittere 82, 6. conmunicatiuus 52, 22. connatus 64, 15. conpescere: frenocorreccionis 51 Of. conpetenter 35, 19f. conpilacio 52, 62. conpleccio: color 68, 7. 20 La. conregina 67, 1. consagwineus 45, 8; 65, 1. consagwinitas 65, 3. consilia: ardua dominorum 72, 15f.; regum 52, 44. consistorium consulum 32, Nota Z. 5. consolanter 52, 6. consolatrix 52, 33; 68, 23. consorcium 55, 12; 70, 6; 71, 10f. consors 56, 1. constimulare 74, 16. consulatorius 66, 9. consumare: finem vite 44, 9f. contagiosus 67, 16. contencio: color 53, Nota Z. 9. contenciosus 53, Nota Z. 11. contentare 46, 7. conterrestris 53, 6. conticescere 52, 38. conuersacio 71, 11; 82, 11. omnium scrip- Register. conuersatrix 47, lf. conuersio: color 68, Z. 18. La. coopera 45, 10. copiosus 52, 31. cordintime 59,7; 61, 10; 62, 11: 63, 7; 64, 11; E. S. 147, Nr. IIT* 9. corea 26, 9; 47, 8f. correccio: color 55, Nota Z. 5; frenum correccionis 51, 9f. credencia 35, Nota Z. 1; 38, 1; 52, 65. credulus 71, 8. culmen: salutis et artis 70, 14. cultus diuinus 7, 11; 34, Nota Z.2; 34, 3; 53, 13. cunctipotens 68, 4. cuntagium 69, 9. cupiditas: seruientis iniqui 76, 14. cuppa vini 82, 10. custoditrix 85, 7. Datrix 53, 17. de instrumental 64, 8; kausal 77, 7f.; de cetero “in Zukunft’ 50, 9; 51, 10; 74, 18. decencia 52, 29. decisiuus 52, 51. decretalium libri 57, 15. decursus anni 31 II, 7. dedicacio 47, 7. deductrix: temporis 47, 5. deformitas: vite 74, 18; 79, 9; 83, 6. degustare: apertis palatis 72, 10. denoscere 8, 5. depascere 55, 8. deposcere 9, 7; 57, 16; 58, 12. deprecare 34, 16. depredare 62, 9. deseruire 12, 12; 55, 13. destrictus 34, 10; 36, 16. detectiuus 52, 15. determinare 52, 63. detestare 17, 16. dictator 52, 25. dies: vltimus fati 57, 28; stricti iudicii 67, 13.
122 compar: color 54, Nota Z. 1. complexio 56, 18; 73, 18f.; s. auch conpleccio. complices 17, 7. 15. conamen 70, 14. concedenter 66, 12. concordare 40, 11. conculcare 62, 15; 80, 11. conductus ' Geleitbrief! 31, Nota Z. 1. 3; 52, 64. confluctuare 58, 9. confrater 57, 11. congeries 55, 14; turarum 69, 14. congnatus 60, 4. 8. congregare 22, 6. congruens 8, 6. congruitas 55, 13; 72, 10f. congruus 55, 14. conmessari 79, 7f. conmittere 82, 6. conmunicatiuus 52, 22. connatus 64, 15. conpescere: frenocorreccionis 51 Of. conpetenter 35, 19f. conpilacio 52, 62. conpleccio: color 68, 7. 20 La. conregina 67, 1. consagwineus 45, 8; 65, 1. consagwinitas 65, 3. consilia: ardua dominorum 72, 15f.; regum 52, 44. consistorium consulum 32, Nota Z. 5. consolanter 52, 6. consolatrix 52, 33; 68, 23. consorcium 55, 12; 70, 6; 71, 10f. consors 56, 1. constimulare 74, 16. consulatorius 66, 9. consumare: finem vite 44, 9f. contagiosus 67, 16. contencio: color 53, Nota Z. 9. contenciosus 53, Nota Z. 11. contentare 46, 7. conterrestris 53, 6. conticescere 52, 38. conuersacio 71, 11; 82, 11. omnium scrip- Register. conuersatrix 47, lf. conuersio: color 68, Z. 18. La. coopera 45, 10. copiosus 52, 31. cordintime 59,7; 61, 10; 62, 11: 63, 7; 64, 11; E. S. 147, Nr. IIT* 9. corea 26, 9; 47, 8f. correccio: color 55, Nota Z. 5; frenum correccionis 51, 9f. credencia 35, Nota Z. 1; 38, 1; 52, 65. credulus 71, 8. culmen: salutis et artis 70, 14. cultus diuinus 7, 11; 34, Nota Z.2; 34, 3; 53, 13. cunctipotens 68, 4. cuntagium 69, 9. cupiditas: seruientis iniqui 76, 14. cuppa vini 82, 10. custoditrix 85, 7. Datrix 53, 17. de instrumental 64, 8; kausal 77, 7f.; de cetero “in Zukunft’ 50, 9; 51, 10; 74, 18. decencia 52, 29. decisiuus 52, 51. decretalium libri 57, 15. decursus anni 31 II, 7. dedicacio 47, 7. deductrix: temporis 47, 5. deformitas: vite 74, 18; 79, 9; 83, 6. degustare: apertis palatis 72, 10. denoscere 8, 5. depascere 55, 8. deposcere 9, 7; 57, 16; 58, 12. deprecare 34, 16. depredare 62, 9. deseruire 12, 12; 55, 13. destrictus 34, 10; 36, 16. detectiuus 52, 15. determinare 52, 63. detestare 17, 16. dictator 52, 25. dies: vltimus fati 57, 28; stricti iudicii 67, 13.
Strana 123
Lateinisches Glossar. diffinicio: color 55, Nota Z. 9. dilectamentum 58, 9. discordia altercacionum 57, 14. discrecio: studii 54, 6. disparatores promocionum 83, 6. disputacio loyce 52, 35. dogma 52, 41. dolenter 62, 6. dolor: corporum 68, 34. domestica Femin. 49, 10. dominare Infin. 76, 17. dominium 2, 7; 58, 13. dotatrix 52, 32. dubiis retractis 69, 18. ducatus 11, 6; vires et ducatum (?) 68, 21; securitatis ducatibus 82, 15. ducissa 49, 2. duratiuus 37, 18. duriter 73, 20. Ebdomidarum (— hebd.) spacium 35, 17. ebullire 68, 25. efficax 45, 10. eligibilissimus 67, 13. emulus: pacis 10, 5; 17, 6. enfaticus: splendor 55, 14. enormiter 62, 10. 15; 79, 7. episcopalitas 38, 17. episcopatus: epistola e-m tenet 52, 41. equitare 25, 8f.; Einl. S. 146, Nr. IT* 11. erudicio scolarium 52, 52. -escere: conpescere. conticescere. decrescere 52, 36. desuescere 52, 37. erubescere 77, 10. euanescere. squalescere. tepescere 52, 35; 68, 33. valescere. vilescere. et ‘auch’ in Nachstellumg 70, 8. eulogium: suauissimum 68, 6. euanescere 52, 35. 123 excessug: scolarium 83, 7. excogitatio 52, 50. executor 43, 17. exemplar: dignum 52, 38f. exhamare 57, 8. exhibitor 6, 4; 38, 13 f. exibicio 57, 3. exornatrix 52, 32. exporrigere 59, 9; 61, 12. expugnatiuus 52, 1" f. extraneus 64, 9. extremum: iudicium 58, 15. Faber: mendacii 71, 6. facillare s. vacillare. fagari (— vag.) 20, 8. fama: abusiua 85, 6f. famula 48, 5. famulatus Subst. 14, 3; 31 I,5; 34,13. famulus: incendiarius 21, 5. fatigacio: auiorum 18, 11. fautrix 49, 5. fauorosus, -e 7, 11; 15, 14; 27, 2; 45, 2; 51, 2; 60, 9; 78, 11. fector (— vect.) 5, 6. fecunditas 73, 19. fere lustrantes 28, 4f. ferre: morem (moram?) munda- norum 54, 10; 70, 11; lucrum 75, 11. feruere 35, 11. fetor 67, 15. -ficare: certificare. letificare. notificare. ratificare. significare 53, Nota Z. 11. finis: turbinum huius mundi 67,18. flagrancia 56,17, s.auch fraglancia. fomentum 52, 9. fomites: inconsweti cibariorum 73, 18. fons: virtutis et artis 70, 13. fragilitas 57, 18. fraglancia 68, 2; 73,2; s. auch flagrancia. fraglantissimus 68, 1.
Lateinisches Glossar. diffinicio: color 55, Nota Z. 9. dilectamentum 58, 9. discordia altercacionum 57, 14. discrecio: studii 54, 6. disparatores promocionum 83, 6. disputacio loyce 52, 35. dogma 52, 41. dolenter 62, 6. dolor: corporum 68, 34. domestica Femin. 49, 10. dominare Infin. 76, 17. dominium 2, 7; 58, 13. dotatrix 52, 32. dubiis retractis 69, 18. ducatus 11, 6; vires et ducatum (?) 68, 21; securitatis ducatibus 82, 15. ducissa 49, 2. duratiuus 37, 18. duriter 73, 20. Ebdomidarum (— hebd.) spacium 35, 17. ebullire 68, 25. efficax 45, 10. eligibilissimus 67, 13. emulus: pacis 10, 5; 17, 6. enfaticus: splendor 55, 14. enormiter 62, 10. 15; 79, 7. episcopalitas 38, 17. episcopatus: epistola e-m tenet 52, 41. equitare 25, 8f.; Einl. S. 146, Nr. IT* 11. erudicio scolarium 52, 52. -escere: conpescere. conticescere. decrescere 52, 36. desuescere 52, 37. erubescere 77, 10. euanescere. squalescere. tepescere 52, 35; 68, 33. valescere. vilescere. et ‘auch’ in Nachstellumg 70, 8. eulogium: suauissimum 68, 6. euanescere 52, 35. 123 excessug: scolarium 83, 7. excogitatio 52, 50. executor 43, 17. exemplar: dignum 52, 38f. exhamare 57, 8. exhibitor 6, 4; 38, 13 f. exibicio 57, 3. exornatrix 52, 32. exporrigere 59, 9; 61, 12. expugnatiuus 52, 1" f. extraneus 64, 9. extremum: iudicium 58, 15. Faber: mendacii 71, 6. facillare s. vacillare. fagari (— vag.) 20, 8. fama: abusiua 85, 6f. famula 48, 5. famulatus Subst. 14, 3; 31 I,5; 34,13. famulus: incendiarius 21, 5. fatigacio: auiorum 18, 11. fautrix 49, 5. fauorosus, -e 7, 11; 15, 14; 27, 2; 45, 2; 51, 2; 60, 9; 78, 11. fector (— vect.) 5, 6. fecunditas 73, 19. fere lustrantes 28, 4f. ferre: morem (moram?) munda- norum 54, 10; 70, 11; lucrum 75, 11. feruere 35, 11. fetor 67, 15. -ficare: certificare. letificare. notificare. ratificare. significare 53, Nota Z. 11. finis: turbinum huius mundi 67,18. flagrancia 56,17, s.auch fraglancia. fomentum 52, 9. fomites: inconsweti cibariorum 73, 18. fons: virtutis et artis 70, 13. fragilitas 57, 18. fraglancia 68, 2; 73,2; s. auch flagrancia. fraglantissimus 68, 1.
Strana 124
124 freguentacio 67, 3. friuole 17, 9. fructus: laborum 55, 20. fugitatiuus 52, 23. fundamentum: saluti setterne57,21. furor domini 58, 15. Generositas 52, 13. generosus 27, 4; 28,1; 62, 2. genitrix 67, 7; 68, 4. gerulus 46, 11. Gerundikonstruktion, freie: 33*, 18. 23; 36°, 17; 38*, 16; 53, 10; 54, 14: 72, 18f.; 74, 16f. gimnasiorum labores 54, 13. gladius: vlcionis 27, 9. gliscere 37, 19; 44, 11; 45,9; 59, 11; 63, 9. gloriosus 55, 22; 67, 7; 68,5; 77, 14. " gorgium (= jurgium) 71, 6 La. gracialis 10, 4. 13. graciosus, -e 11, 5; 17, 13; 33, 14. 23; 34,14; 35,3. 9. 13; 36, 3; 38, 5. 9; 62,5; 64,14; 68, 3. 9. gradus: sacerdocii 34, Nota Z. 4; sacerdotalis 34, 12. gratanter 31 I, 5; 35, 22; 67,5; 68, 13. gratuito 70, 16; -us 16, 10. gratulanter 67, b: vgl. Sum. Canc. Nr. 57, Z. 9f. cuius [Christi] voltum non solum universa terra desiderat, sed eciam angelici Spiritus incessibili desiderio con- tinuo prospicue gratulantur. grossicies 68, 11. Habundanter 29, 6; 54, 7. hasta 35, 15. hastifer 36, 14. heidam (?) 62, 13. hirsutum caput 58, 16. homo circumpressus 20, 5. honorabilitas 33, 16f.; 61, 5f. 9f. 11. humiliter 38, 12; 58, 12; 60, 3. Register. -lcus: apostolicus 38, 4; 39, 7. bellicus. canonicus 40, Nota Z.2 ; 43,3. 17. domesticus. enfaticus. grammaticus 55, 9. honorificus Einl. S. 145, Nr.1* 11. laycus 79, 7. magnificus. maleficus. mechanicus. melodicus. mirificus. modicus. pudicus. rethoricus. scientificus. seraphicus. vnicus 68, 14; 76, 15. veneficus. veridicus. idcirco, ideo Nachsatz einführende Partikeln 34,11; 35,12; 36,12; 40, 9; 41, 11; 43, 14; 44, 10; 59, 6; 61, 9; 62, 11; 65, 11; 66, 9. | -idus: insipidus. limpidus. morbidus. percandidus Ein. S. 145, Nr. I* 6. perualidus Einl. S. 145, Nr. I* 7. prefulgidus. preuidus. tumidus. validus 23, 1 u. ó. Ierusalem: superne 57, 24; 67,17. igitur als Nachsatzpartikel 7, 8; 15, 10; 25,7; 28,6; 29,7; 52, 30; 57, 16; 67, 12; 74, 17; 85, 7. igniculus 67, 16. ignis etternus 58, 11. illecebra 53, 9; 69, 9. iluminare 75, 14. illustracio: vestra illustrissima 37, 19. immago: fili prodigi 67, 9f. imperatrix 52, 4; 67, 2; 68, 4. 23.
124 freguentacio 67, 3. friuole 17, 9. fructus: laborum 55, 20. fugitatiuus 52, 23. fundamentum: saluti setterne57,21. furor domini 58, 15. Generositas 52, 13. generosus 27, 4; 28,1; 62, 2. genitrix 67, 7; 68, 4. gerulus 46, 11. Gerundikonstruktion, freie: 33*, 18. 23; 36°, 17; 38*, 16; 53, 10; 54, 14: 72, 18f.; 74, 16f. gimnasiorum labores 54, 13. gladius: vlcionis 27, 9. gliscere 37, 19; 44, 11; 45,9; 59, 11; 63, 9. gloriosus 55, 22; 67, 7; 68,5; 77, 14. " gorgium (= jurgium) 71, 6 La. gracialis 10, 4. 13. graciosus, -e 11, 5; 17, 13; 33, 14. 23; 34,14; 35,3. 9. 13; 36, 3; 38, 5. 9; 62,5; 64,14; 68, 3. 9. gradus: sacerdocii 34, Nota Z. 4; sacerdotalis 34, 12. gratanter 31 I, 5; 35, 22; 67,5; 68, 13. gratuito 70, 16; -us 16, 10. gratulanter 67, b: vgl. Sum. Canc. Nr. 57, Z. 9f. cuius [Christi] voltum non solum universa terra desiderat, sed eciam angelici Spiritus incessibili desiderio con- tinuo prospicue gratulantur. grossicies 68, 11. Habundanter 29, 6; 54, 7. hasta 35, 15. hastifer 36, 14. heidam (?) 62, 13. hirsutum caput 58, 16. homo circumpressus 20, 5. honorabilitas 33, 16f.; 61, 5f. 9f. 11. humiliter 38, 12; 58, 12; 60, 3. Register. -lcus: apostolicus 38, 4; 39, 7. bellicus. canonicus 40, Nota Z.2 ; 43,3. 17. domesticus. enfaticus. grammaticus 55, 9. honorificus Einl. S. 145, Nr.1* 11. laycus 79, 7. magnificus. maleficus. mechanicus. melodicus. mirificus. modicus. pudicus. rethoricus. scientificus. seraphicus. vnicus 68, 14; 76, 15. veneficus. veridicus. idcirco, ideo Nachsatz einführende Partikeln 34,11; 35,12; 36,12; 40, 9; 41, 11; 43, 14; 44, 10; 59, 6; 61, 9; 62, 11; 65, 11; 66, 9. | -idus: insipidus. limpidus. morbidus. percandidus Ein. S. 145, Nr. I* 6. perualidus Einl. S. 145, Nr. I* 7. prefulgidus. preuidus. tumidus. validus 23, 1 u. ó. Ierusalem: superne 57, 24; 67,17. igitur als Nachsatzpartikel 7, 8; 15, 10; 25,7; 28,6; 29,7; 52, 30; 57, 16; 67, 12; 74, 17; 85, 7. igniculus 67, 16. ignis etternus 58, 11. illecebra 53, 9; 69, 9. iluminare 75, 14. illustracio: vestra illustrissima 37, 19. immago: fili prodigi 67, 9f. imperatrix 52, 4; 67, 2; 68, 4. 23.
Strana 125
Lateinisches Glossar. in instrumental 72, 8; 75, 6. inabilis (— inhabilis) 70, 11. inbutus 64, 6; 65, 5. incendiarius 21, 5. incessanter 68, 2. 24. inclinato capite rogitare 67, 14. incorporare 75, 7. indefessus 24, 3. indesinenter 53, 20; 69, 19. indissolubilis 55, 3. indubitanter 82, 11. indulcio (Glosse: absolucio S) 67, 6. industriosus 57, 1. ineffabilis 80, 7. infantuli lactantes 55, 8; 72, 7. infeccio nociua 56, 18. infecta grossicles 68, 11f. inflammacio: spiritus sancti 34,2f. informatiuus 52, 17. ingenuitas 36, 18. ingruentibus squalorum spurciciis 67, 10. inmarcessibilis 69, 19. inpressiuus 52, 15. 23. inprosper: successus 37, 13f. . insaciabilis 58, 17. insignia: laudis 63, 38; laudum 83, 12 f. insimul Prüposition mit Ablat. 56, 1: 58,3. insipidus 73, 12. instillare 38, 10; 52, 9. insudare 35, 12. integraliter 39, 14; 46, 10. intercessio 58, 14. intimare 35, 14; 66, 13. intrinsecus 37, 14. irradiare 36, 5; 57, 1. irregularitas 32, 9. irrigare 68, 18. iter: limitare 35, 15f. -luus: abusiuus. adiectiuus 53, Nota Z. 7. amatiuus. amministratiuus. collocatiuus. conmunicatiuus. decisiuus. 125 detectiuus. duratiuus. expugnatiuus. fugitatiuus. genitiuus 54, Nota Z. 6. informatiuus. inpressiuus. nociuus. persuasiuus. i == ) iudicium: diuinum 58, 10; ex- tremum 58, 15; superni iudicis 11, 9f. iugiter 34, 15; 42,7; 44,7; 53, b; 59, 3; 61,3. 13; 65, 2; Eżnl. S. 147, Nr. III* 5. iura: ciuilia 31, Nota Z. 2; 31, 3; provincialia 24, 5. iuramentum corporale 30, 8. iurisdiccio 10, 8. ius: hereditarium 33, Nota Z. 4; 33,13; patronatus33, Nota Z. 3 f.; 33, 12; 34, 6. Katherina (sancta) 67, 1. Komparativ mit superlativem Wert: supplicatu maiori quo possum 5, 4. rogitatu maiori quo possumus 13, 9. monicione maiori qua possum 54, 8; 70, 9. breuius Bicud poteritis 6, 9. quanto cicius 8, 10; 40, 13; 41, 14; 44, 12. vnum equum de melioribus 22,8. attencius rogitamus 28, 7. diligencius consulo 44, 10f. ampliora ... tedia 54, 7. diligencius interest 75, 4. potencius possidere 76, 12. viam ... tuciorem 77, 8. studiosius insculpi faciatis 80,11. sollicitudinem ampliorem 83, 10. Lacrimanter 56, 20. lactare 72, 7. lagwor 43, 11.
Lateinisches Glossar. in instrumental 72, 8; 75, 6. inabilis (— inhabilis) 70, 11. inbutus 64, 6; 65, 5. incendiarius 21, 5. incessanter 68, 2. 24. inclinato capite rogitare 67, 14. incorporare 75, 7. indefessus 24, 3. indesinenter 53, 20; 69, 19. indissolubilis 55, 3. indubitanter 82, 11. indulcio (Glosse: absolucio S) 67, 6. industriosus 57, 1. ineffabilis 80, 7. infantuli lactantes 55, 8; 72, 7. infeccio nociua 56, 18. infecta grossicles 68, 11f. inflammacio: spiritus sancti 34,2f. informatiuus 52, 17. ingenuitas 36, 18. ingruentibus squalorum spurciciis 67, 10. inmarcessibilis 69, 19. inpressiuus 52, 15. 23. inprosper: successus 37, 13f. . insaciabilis 58, 17. insignia: laudis 63, 38; laudum 83, 12 f. insimul Prüposition mit Ablat. 56, 1: 58,3. insipidus 73, 12. instillare 38, 10; 52, 9. insudare 35, 12. integraliter 39, 14; 46, 10. intercessio 58, 14. intimare 35, 14; 66, 13. intrinsecus 37, 14. irradiare 36, 5; 57, 1. irregularitas 32, 9. irrigare 68, 18. iter: limitare 35, 15f. -luus: abusiuus. adiectiuus 53, Nota Z. 7. amatiuus. amministratiuus. collocatiuus. conmunicatiuus. decisiuus. 125 detectiuus. duratiuus. expugnatiuus. fugitatiuus. genitiuus 54, Nota Z. 6. informatiuus. inpressiuus. nociuus. persuasiuus. i == ) iudicium: diuinum 58, 10; ex- tremum 58, 15; superni iudicis 11, 9f. iugiter 34, 15; 42,7; 44,7; 53, b; 59, 3; 61,3. 13; 65, 2; Eżnl. S. 147, Nr. III* 5. iura: ciuilia 31, Nota Z. 2; 31, 3; provincialia 24, 5. iuramentum corporale 30, 8. iurisdiccio 10, 8. ius: hereditarium 33, Nota Z. 4; 33,13; patronatus33, Nota Z. 3 f.; 33, 12; 34, 6. Katherina (sancta) 67, 1. Komparativ mit superlativem Wert: supplicatu maiori quo possum 5, 4. rogitatu maiori quo possumus 13, 9. monicione maiori qua possum 54, 8; 70, 9. breuius Bicud poteritis 6, 9. quanto cicius 8, 10; 40, 13; 41, 14; 44, 12. vnum equum de melioribus 22,8. attencius rogitamus 28, 7. diligencius consulo 44, 10f. ampliora ... tedia 54, 7. diligencius interest 75, 4. potencius possidere 76, 12. viam ... tuciorem 77, 8. studiosius insculpi faciatis 80,11. sollicitudinem ampliorem 83, 10. Lacrimanter 56, 20. lactare 72, 7. lagwor 43, 11.
Strana 126
126 lamentabiliter 13, 6. lapicida 80, 5. laqueum E?nl. S. 146, Vr. 11* 8. 12. largitrix 69, 16. lator 23, 6; 37, 16; 40, 13. latrix 48, 5. latrunculus 76, 4. laudissonus 68, 8. laycus 79, 7. letanter 52, 13. letificare 52, 48. leuamina: studiorum 70, 14. libamen 55, 11; 57, 13. libri decretalium 57, 15. libri reportati s. reportatus. limatum mancipium 76, 9. limina: beatorum apostolorum Petri et Pauli 3, 4. limitare: iter 35, 15f. limpidus 68, 17. lita (Part.v.linere)ignominia 68,17 f. littera, -e: aperta et roborata 31, Nota 4f.; confirmatorie 38, 15; 61, 11; conpetentes 43, 12f.; missilis 40, .Vota Z. 1; papales 39, 13f.; preuisionis 34, Nota Z.5. litteratus: viros litteratos 40, Nota Z. 1. lucrum: cupiditatis humane 75, 11; eterne sortis 75, 12; fragilitatis humane 57, 18f. lugubris: vox 17, 5. lustrare 28, 5. Macula 58, 7; 68, 26. magister: septem arcium 46, 2. magnificus 35, 10. maiorare 70, 4. maleficus 62, 8. 14f. maliuole 21, 9; -us 62, 7. mancipium 76, 5. marchigenarum terra 56, 12 f.; 73, 11. 16. marchio 45, 1. Maria virgo 68, 3. marsubeus 76, 12. mater: grammatica 55, 9; phanorum 69, 15. or- Register. maxilla 20, 6. mechanicus 32, Nota Z. 2. medicus animarum 67, 5. melioracio 2, 6f.; 15, 8. melodicus 68, 30. -men: affamen. aggrauamen. conamen. flumen 77, 6. leuamen. libamen. limen. lumen 74, 20. munimen. mutamen. peccamen. preconamen. releuamen. seruimen. solamen. mensuracio geometrie 52, 37. mercimonium 17, 8. messionis tempus 53, 11; 69, 11. mesticia 71, 5. minas incutere 62, 9. mine nociture 76, 5. mirificus 58, 8; 80, 5. missilis: litera 40, Nota Z. 1. modicus 55, 6; 75, 14. modo: medio 46,7; succincto 52,63. ınodulacio musice 52, 36. modus: gratuitus 16, 19; ornatus loquendi 52, 29. monile 55, 11; 72, 9. monstra miserorum 77, 12 f. morbidus 70, 8. mors: peccatoris 68, 31f. multiformis 7, 8; 60, 6f.; 83, 4. multipliciter 52, 14. mundanus 57, 9. mundare 53, 10; 69, 11. mundi salvator 67, 6. munimen 32, 15f. munimentum: ciuitatis eterne68,32. mutamina vite 71, 9. Nachsatz einführende Partikeln s. ideirco, ideo, igitur, ob id, qua
126 lamentabiliter 13, 6. lapicida 80, 5. laqueum E?nl. S. 146, Vr. 11* 8. 12. largitrix 69, 16. lator 23, 6; 37, 16; 40, 13. latrix 48, 5. latrunculus 76, 4. laudissonus 68, 8. laycus 79, 7. letanter 52, 13. letificare 52, 48. leuamina: studiorum 70, 14. libamen 55, 11; 57, 13. libri decretalium 57, 15. libri reportati s. reportatus. limatum mancipium 76, 9. limina: beatorum apostolorum Petri et Pauli 3, 4. limitare: iter 35, 15f. limpidus 68, 17. lita (Part.v.linere)ignominia 68,17 f. littera, -e: aperta et roborata 31, Nota 4f.; confirmatorie 38, 15; 61, 11; conpetentes 43, 12f.; missilis 40, .Vota Z. 1; papales 39, 13f.; preuisionis 34, Nota Z.5. litteratus: viros litteratos 40, Nota Z. 1. lucrum: cupiditatis humane 75, 11; eterne sortis 75, 12; fragilitatis humane 57, 18f. lugubris: vox 17, 5. lustrare 28, 5. Macula 58, 7; 68, 26. magister: septem arcium 46, 2. magnificus 35, 10. maiorare 70, 4. maleficus 62, 8. 14f. maliuole 21, 9; -us 62, 7. mancipium 76, 5. marchigenarum terra 56, 12 f.; 73, 11. 16. marchio 45, 1. Maria virgo 68, 3. marsubeus 76, 12. mater: grammatica 55, 9; phanorum 69, 15. or- Register. maxilla 20, 6. mechanicus 32, Nota Z. 2. medicus animarum 67, 5. melioracio 2, 6f.; 15, 8. melodicus 68, 30. -men: affamen. aggrauamen. conamen. flumen 77, 6. leuamen. libamen. limen. lumen 74, 20. munimen. mutamen. peccamen. preconamen. releuamen. seruimen. solamen. mensuracio geometrie 52, 37. mercimonium 17, 8. messionis tempus 53, 11; 69, 11. mesticia 71, 5. minas incutere 62, 9. mine nociture 76, 5. mirificus 58, 8; 80, 5. missilis: litera 40, Nota Z. 1. modicus 55, 6; 75, 14. modo: medio 46,7; succincto 52,63. ınodulacio musice 52, 36. modus: gratuitus 16, 19; ornatus loquendi 52, 29. monile 55, 11; 72, 9. monstra miserorum 77, 12 f. morbidus 70, 8. mors: peccatoris 68, 31f. multiformis 7, 8; 60, 6f.; 83, 4. multipliciter 52, 14. mundanus 57, 9. mundare 53, 10; 69, 11. mundi salvator 67, 6. munimen 32, 15f. munimentum: ciuitatis eterne68,32. mutamina vite 71, 9. Nachsatz einführende Partikeln s. ideirco, ideo, igitur, ob id, qua
Strana 127
Lateinisches Glossar. de re, quam ob rem, quapropter, quare, siquidem. natiuitatis patria 49, 6. natura theutunicalis 32, 6. naufragium mortis 68, 30. nauigare: per flumina mundi 77, 6. nebula 13, 11. negocia ardua 61, 8. negociator 31, Nota Z. 1. nepharia: scolarium 83, 6. nex crucis 69, 1. nichilominus guogue (Glosse: et eciam certe S) 67, 5. nisus Subst. 65, 8. nociuus 12, 7; 56, 18. nocumentum 36, 10. notabilis 20, 6. notariatus officium 64, 7; 65, 6. notificare 55, Nota Z. 10. nouiter 33, 11; 66, 8. nubila cecitas 68, 26. nuncia Subst. 52, 42. Obfuscare 69, 9. ob id Nachsatz einführende Par- tikel 55, 7. oblectamentum 57, 7; 75, 5. obnixe 15, 11. obnoxius 10, 6. obstagium 52, 66. obumbrare 53, 10. obvencio 33, 22. obuiare 52, 13; 66, 12. omagialis 30, 4. omnimodus 3, 10. onera ciuilia 31 I, 3. opertare: ignem 78, 5. opidanus 18, 5. 10. optatus Subst. 21, 3. Oracius 52, 40. oratus Subst. 80, 3. orbis exilii 68, 40. ornate: loqui 52, 47. ornatus ‚Subst. 55, 21. orphanorum: mater sacra 53, 16. ortulus (= hort.) 52, 7. 13. -osus: affectuosus. calamitosus. 127 caliginosus. contagiosus. contenciosus. copiosus. fauorosus. generosus. gloriosus. graciosus. industriosus. perniciosus. procellosus. querulosus. religiosus. sediciosus. seriosus. studiosus. sudorosus. uirtuosus. Pacifice 24, 9. pacta decentia 29, 5. paganus 35, 15; 36, 9. palatum 72, 10. pannus 5, 5; 18, 7. parentela 45, 13. Parisius in Paris” 72, 19. parrochia 40, Nota Z. 2f. paruitas 52, 52. paternitas 34, 11. patrimonium 34, Nota Z. 3.- patronatus 7, 5; 33, 12; 34, 6. peccamen 67, 6. peccatrix 77, 13. pecunie cumulate 58, 19. pensare 76, 8. pensitare 54, 11. per- als Präfix mit superlativischer Kraft wie pre- (jenes nur den Grad, dieses auch Wert und Vor- zug bezeichnend: v. Winterfeld, Hrotsvitha, Index grammaticus S. 519" Mitte), s. die folgenden Belege. perducere 55, 15. perhenniter 68. 27; 77, 15. perintimus 67, 3; 73, 2. permaximus 51. 6. permixtio : color b4, Nota Z. 11.
Lateinisches Glossar. de re, quam ob rem, quapropter, quare, siquidem. natiuitatis patria 49, 6. natura theutunicalis 32, 6. naufragium mortis 68, 30. nauigare: per flumina mundi 77, 6. nebula 13, 11. negocia ardua 61, 8. negociator 31, Nota Z. 1. nepharia: scolarium 83, 6. nex crucis 69, 1. nichilominus guogue (Glosse: et eciam certe S) 67, 5. nisus Subst. 65, 8. nociuus 12, 7; 56, 18. nocumentum 36, 10. notabilis 20, 6. notariatus officium 64, 7; 65, 6. notificare 55, Nota Z. 10. nouiter 33, 11; 66, 8. nubila cecitas 68, 26. nuncia Subst. 52, 42. Obfuscare 69, 9. ob id Nachsatz einführende Par- tikel 55, 7. oblectamentum 57, 7; 75, 5. obnixe 15, 11. obnoxius 10, 6. obstagium 52, 66. obumbrare 53, 10. obvencio 33, 22. obuiare 52, 13; 66, 12. omagialis 30, 4. omnimodus 3, 10. onera ciuilia 31 I, 3. opertare: ignem 78, 5. opidanus 18, 5. 10. optatus Subst. 21, 3. Oracius 52, 40. oratus Subst. 80, 3. orbis exilii 68, 40. ornate: loqui 52, 47. ornatus ‚Subst. 55, 21. orphanorum: mater sacra 53, 16. ortulus (= hort.) 52, 7. 13. -osus: affectuosus. calamitosus. 127 caliginosus. contagiosus. contenciosus. copiosus. fauorosus. generosus. gloriosus. graciosus. industriosus. perniciosus. procellosus. querulosus. religiosus. sediciosus. seriosus. studiosus. sudorosus. uirtuosus. Pacifice 24, 9. pacta decentia 29, 5. paganus 35, 15; 36, 9. palatum 72, 10. pannus 5, 5; 18, 7. parentela 45, 13. Parisius in Paris” 72, 19. parrochia 40, Nota Z. 2f. paruitas 52, 52. paternitas 34, 11. patrimonium 34, Nota Z. 3.- patronatus 7, 5; 33, 12; 34, 6. peccamen 67, 6. peccatrix 77, 13. pecunie cumulate 58, 19. pensare 76, 8. pensitare 54, 11. per- als Präfix mit superlativischer Kraft wie pre- (jenes nur den Grad, dieses auch Wert und Vor- zug bezeichnend: v. Winterfeld, Hrotsvitha, Index grammaticus S. 519" Mitte), s. die folgenden Belege. perducere 55, 15. perhenniter 68. 27; 77, 15. perintimus 67, 3; 73, 2. permaximus 51. 6. permixtio : color b4, Nota Z. 11.
Strana 128
128 permolestari 78, 7. permouere 65, 14. perniciosus 76, 4f. pernociuus 73, 12. perornare 55, 14; 76, 1. perpetrare 51, 6. personaliter 33, 18; Einl. S. 146, Mr. II* 11. Personalpronomen im Genetiv als Possessiv 56, 20; 67, 16. perspicuus 45, 5. persuasiuus 52, 22. pertransire 56, 15. petra: firmissima 68, 32. philosophus ( Aristoteles) 52,21. 45. 53. 56. 61. plebania 40, 10. plebanus 41, 1f.; 42, 2; 67, 1. plenarius 2, 5; 6, 10. pleniter 72, 18. poetria: antiqua 52, 40. porta vite 68, 14f. portus salutis 68, 16. postergare 54, 12; 56, 17. postrato corpore: rogare 68, 25. potes (— potis) 53,6; vgl. v. Wanter- Register. 13; 39,4. 11; 41,8. 12; 44,8; 55, 1f.; 59, 4; 60,1. 4; 63,5; 65, 1. 4; 66, 25. prefulgere 53, 15. prefulgidus 26, 4. prehabere 45, 12; 84, 6f. preiudicium 13, 14. i prelatura 38, 10f.; 43, 12; 66, 11. prelibare 35, 6. premiare 69, 13. premulti 77, 5. prenosticacio astronomie 52, 37. , prenotare 41, 7; 59, 2; 62, 4. ; preordinare 53, 22f.; 69, 20. feld, Hrotsvitha, Index gramma- » : preuisio 34, Nota Z. 1; 52, 65. ficus S. 526° s. v. posse. prandium 28, 8. pre- s. per-. prebenda 38, 14; 43, 14; —: do- minorum vberrima 55, 20f. precamen 33, 24. precari: in wltus 55,19; passivisch 55, 7f. precarus: precarissimus 72, 1. precatus Subst. 12, 9; 22,8; 60,7; 72, 6.. preces: consulatorie 66, 9; deuote 67, 14; indefesse 58, 12f. preciositas 52, 14. precipuus, -e 67, 2. 9. preclarus 35, 5; 36, 17f.; 67, 1. precogitare 50, 10. preconamen 54, 1. preconsul 32, 1. 4. precurrere 60, 2. predil(l)ectus 2, 4; 7, 1f. 4; 36, prepedire: sudorosis laboribus 57, 15f. prepolitum: ingenium 57, 15; speculum 58, 7f. preponere 68, 14. presentacio 33, Nota Z. 1. preseruare 70, 16. | presidere 65, 6. presignare 66, 4. pressus: scelestorum pondere huius mundi 67, 22. ; preuiare 27, 5. preuidus 82, 6. primitus 72, 8. primordium 69, 6f. princeps aquarum fremencium 77, 12. principaliter 34, 7f.; 38, 16. procellosus 68, 16. proch 36, 11; 70, 7. procurator 43, 16f. prodigi fili immago 67, 9f. professa Femin. 85, 1. 12; 86, 1.9. proficue S 15, 9 (Text prouicue!. prohemium 53, 4. pronitas 17, 3. proprius als Possessiv 82, 7f. proteccio eterna 63, 33f. proteruitas 52, 49. prouencio 33, 22. pudicus 57, 25. pugnator 75, 8. punctura 70, 8; 73, 6.
128 permolestari 78, 7. permouere 65, 14. perniciosus 76, 4f. pernociuus 73, 12. perornare 55, 14; 76, 1. perpetrare 51, 6. personaliter 33, 18; Einl. S. 146, Mr. II* 11. Personalpronomen im Genetiv als Possessiv 56, 20; 67, 16. perspicuus 45, 5. persuasiuus 52, 22. pertransire 56, 15. petra: firmissima 68, 32. philosophus ( Aristoteles) 52,21. 45. 53. 56. 61. plebania 40, 10. plebanus 41, 1f.; 42, 2; 67, 1. plenarius 2, 5; 6, 10. pleniter 72, 18. poetria: antiqua 52, 40. porta vite 68, 14f. portus salutis 68, 16. postergare 54, 12; 56, 17. postrato corpore: rogare 68, 25. potes (— potis) 53,6; vgl. v. Wanter- Register. 13; 39,4. 11; 41,8. 12; 44,8; 55, 1f.; 59, 4; 60,1. 4; 63,5; 65, 1. 4; 66, 25. prefulgere 53, 15. prefulgidus 26, 4. prehabere 45, 12; 84, 6f. preiudicium 13, 14. i prelatura 38, 10f.; 43, 12; 66, 11. prelibare 35, 6. premiare 69, 13. premulti 77, 5. prenosticacio astronomie 52, 37. , prenotare 41, 7; 59, 2; 62, 4. ; preordinare 53, 22f.; 69, 20. feld, Hrotsvitha, Index gramma- » : preuisio 34, Nota Z. 1; 52, 65. ficus S. 526° s. v. posse. prandium 28, 8. pre- s. per-. prebenda 38, 14; 43, 14; —: do- minorum vberrima 55, 20f. precamen 33, 24. precari: in wltus 55,19; passivisch 55, 7f. precarus: precarissimus 72, 1. precatus Subst. 12, 9; 22,8; 60,7; 72, 6.. preces: consulatorie 66, 9; deuote 67, 14; indefesse 58, 12f. preciositas 52, 14. precipuus, -e 67, 2. 9. preclarus 35, 5; 36, 17f.; 67, 1. precogitare 50, 10. preconamen 54, 1. preconsul 32, 1. 4. precurrere 60, 2. predil(l)ectus 2, 4; 7, 1f. 4; 36, prepedire: sudorosis laboribus 57, 15f. prepolitum: ingenium 57, 15; speculum 58, 7f. preponere 68, 14. presentacio 33, Nota Z. 1. preseruare 70, 16. | presidere 65, 6. presignare 66, 4. pressus: scelestorum pondere huius mundi 67, 22. ; preuiare 27, 5. preuidus 82, 6. primitus 72, 8. primordium 69, 6f. princeps aquarum fremencium 77, 12. principaliter 34, 7f.; 38, 16. procellosus 68, 16. proch 36, 11; 70, 7. procurator 43, 16f. prodigi fili immago 67, 9f. professa Femin. 85, 1. 12; 86, 1.9. proficue S 15, 9 (Text prouicue!. prohemium 53, 4. pronitas 17, 3. proprius als Possessiv 82, 7f. proteccio eterna 63, 33f. proteruitas 52, 49. prouencio 33, 22. pudicus 57, 25. pugnator 75, 8. punctura 70, 8; 73, 6.
Strana 129
Lateinisches Glossar. puteus 68, 23. putrere 67, 10. Qua de re (a), quare (b), guam ob rem (c), guapropter (d) als Nach- satz einführende Partikeln a) 1,7; 17, 10; 20, 8; 73, 11; 75, 10. b) 8,6; 10,8; 11,7; 12,8; 18, 8; 19,7; 21, 7; 27, 7: 49, 7: 56, 15; 58, 11; 73, 14; 78,8: 79,8. c) 12,5; 23, 4f.; 72,6; 76,6. d) 18, 9: 16,8; 38, 12; 64, 10f. qualiter 32, Nota Z. 6; 62, 12; 66, 11. guerulosus 18, 8. Racionabilis 1, 5; -biliter 15, 7f. | radius: discrecionis 41, 3; solaris 72, 12: solis 80, 7. radix: omnium bonorum 69, 3. ratificare 30, 7. Ratispana 64, 1. rebellare 75, 9. reclinatorium 34, 5. recognicio 32, Nota Z. 1; 52, 64. reconmendacio 52, 51. reconpendere 43, 19. recreacio 28, 9. rector: litis et jurgii 71, 6; sco- larium 77,18; vniuersitatis 83,2; 84, 1f. recurdacio 7, 7. redimitus: monilibus 55, 10f. redituare 33, 11. ; regina: florum vernancium 55, 16. reisa 35, 18. Relativ nachgestellt 68, 2; 69, 1; 71,6f.; 74,19f.; 75,11f.; 76,17. releuamen 78, 10. religiosus 57, 14f.; 85, 1. remedium 1", 14 f.; 50, 10; 58,14. repeticio: color 68, Z. 32 Anm. repletare 73, 13. reportatus ('kopiert'): libris repor- tatis 41, 12: Einl. S. 147, Nr. III*, 10. restauracio 13, 10. 129 ' rethe Einl. S. 146, Nr. II* 8. . rethorica 52, 1. , retia Einl. S. 146, Nr. II* 12. retrudere 29, 8. reuelatrix 52, 32. , rex: supernorum ciuium 67, 19. rite 29, b. riuulus 53, 8; 68, 24; 69, 9. roborare 11, 7; 31 II, 8; 32, 16; 61, 3; 63, 3. rogatus Subst. 55, 8. rogitatus Subst. 13, 9. . ruina: pectoris 52, 7. ' rusticitas 68, 17. rutilare 55, 10. : Saccus arbustulus 62, 10. ; sagacitas 18, 9. salubriter 57, 13; 75, 16. salutifer 84, 3. saporifer: vapor 72, 9f. sarcina carnis 53, 7; 69, 8. sassum (= saxum) 81, 4. scabinus 18, 1. sciencie celestes 68, 28. scienter 32, 16. scientificus 46, 2; 58,1; 59, 1. 4; 65, 1; 75, 1; 84, 1. scribentis intencio 68, 14. secretum cordis 68, 41. securitatis ducatibus (‘mit siche- | rem Geleit?) 82, 15. i sediciosus 12, 7. Seneca 52, b. senium: etatis 68, 34f. seraphicus 67, 16. seraphis 80, 7. serenitas 49, 7. series 66, 6. seriosus 50, 7. seruimen 35, 5. seruitor 51, 5; 79, 5. similiter cadens, similiter desinens: colores 54, Nota Z. 4. 7. simul — simul cum 39, 15. sinceritas 36, 8. 13; 40, 5. sinceriter 63, 3; 66, 4. sinphonia 77, 10 f. Burdach. Mittelalt. u. Reform. V, 1. Schles.-bóhm. Formelb. 9
Lateinisches Glossar. puteus 68, 23. putrere 67, 10. Qua de re (a), quare (b), guam ob rem (c), guapropter (d) als Nach- satz einführende Partikeln a) 1,7; 17, 10; 20, 8; 73, 11; 75, 10. b) 8,6; 10,8; 11,7; 12,8; 18, 8; 19,7; 21, 7; 27, 7: 49, 7: 56, 15; 58, 11; 73, 14; 78,8: 79,8. c) 12,5; 23, 4f.; 72,6; 76,6. d) 18, 9: 16,8; 38, 12; 64, 10f. qualiter 32, Nota Z. 6; 62, 12; 66, 11. guerulosus 18, 8. Racionabilis 1, 5; -biliter 15, 7f. | radius: discrecionis 41, 3; solaris 72, 12: solis 80, 7. radix: omnium bonorum 69, 3. ratificare 30, 7. Ratispana 64, 1. rebellare 75, 9. reclinatorium 34, 5. recognicio 32, Nota Z. 1; 52, 64. reconmendacio 52, 51. reconpendere 43, 19. recreacio 28, 9. rector: litis et jurgii 71, 6; sco- larium 77,18; vniuersitatis 83,2; 84, 1f. recurdacio 7, 7. redimitus: monilibus 55, 10f. redituare 33, 11. ; regina: florum vernancium 55, 16. reisa 35, 18. Relativ nachgestellt 68, 2; 69, 1; 71,6f.; 74,19f.; 75,11f.; 76,17. releuamen 78, 10. religiosus 57, 14f.; 85, 1. remedium 1", 14 f.; 50, 10; 58,14. repeticio: color 68, Z. 32 Anm. repletare 73, 13. reportatus ('kopiert'): libris repor- tatis 41, 12: Einl. S. 147, Nr. III*, 10. restauracio 13, 10. 129 ' rethe Einl. S. 146, Nr. II* 8. . rethorica 52, 1. , retia Einl. S. 146, Nr. II* 12. retrudere 29, 8. reuelatrix 52, 32. , rex: supernorum ciuium 67, 19. rite 29, b. riuulus 53, 8; 68, 24; 69, 9. roborare 11, 7; 31 II, 8; 32, 16; 61, 3; 63, 3. rogatus Subst. 55, 8. rogitatus Subst. 13, 9. . ruina: pectoris 52, 7. ' rusticitas 68, 17. rutilare 55, 10. : Saccus arbustulus 62, 10. ; sagacitas 18, 9. salubriter 57, 13; 75, 16. salutifer 84, 3. saporifer: vapor 72, 9f. sarcina carnis 53, 7; 69, 8. sassum (= saxum) 81, 4. scabinus 18, 1. sciencie celestes 68, 28. scienter 32, 16. scientificus 46, 2; 58,1; 59, 1. 4; 65, 1; 75, 1; 84, 1. scribentis intencio 68, 14. secretum cordis 68, 41. securitatis ducatibus (‘mit siche- | rem Geleit?) 82, 15. i sediciosus 12, 7. Seneca 52, b. senium: etatis 68, 34f. seraphicus 67, 16. seraphis 80, 7. serenitas 49, 7. series 66, 6. seriosus 50, 7. seruimen 35, 5. seruitor 51, 5; 79, 5. similiter cadens, similiter desinens: colores 54, Nota Z. 4. 7. simul — simul cum 39, 15. sinceritas 36, 8. 13; 40, 5. sinceriter 63, 3; 66, 4. sinphonia 77, 10 f. Burdach. Mittelalt. u. Reform. V, 1. Schles.-bóhm. Formelb. 9
Strana 130
130 sitibunde (Glosse: desideranter S) 67, 15. sizania 71, 7. smaragdinus lapis 67, 18f. sodalitas 70, 8. solacium: angelorum 57, 24; co- rearum et iocorum 47, 8f. solamen 62, 14. solium supernum 58, 5. solucio 18, 10. sordicium 53, 9; 69, 12. specialiter 32, 3; 36,16; 70,1f.; Einl. S. 145, Nr. I* 1f. speciositas 45, 7. spectacula: fructus 52, 11; lierum 54, 6f. 9; 70, 9f. splendor enfaticus 55, 14. sponsa Christi 67, 13. spurticium 53, 11; 67, 11; 69, 11. aqualescentis iudicii: inmago 68, 12. squalor 67, 11. stacio ‘Standort’ 9, 1. statuta: terre 24, 5. Stellung: an zweiter Stelle pro- fecto 68, 20; sed 27, 8; 68, 35; an dritter uero 86, 6. et nach- gestellt ‘auch’ 70, 8; vgl. auch oben ‘Relativ nachgestellt”. stratum 17, 8. strennuus 24, 1; 26, 3. structura 13, 12. studiosus, -e 3, 7; 11,8; 18, 9; 25, 7; 75, 7. studium Pragense 41,9; 46, 8. 7; Einl. S. 147, Nr. III* 7. suauitas: celestis 68, 2. subdiaconatus 34, 12. subditi 27, 7; 35, 11; 55, 17. subintrare 58, 10; 77, 10. substancia 82, 9. Substantivbildung s. -men, -trix. subtilitas 80, 5. sudorosus 57, 15. sulphureus: vapor 56, 14; 73, 17. sumula 59, 6. supplantare 58, 18 f. supplicatus Subst. 5, 4; 74, 17f.; 77, 7. mu- - A — Register. susceptare 65, 11. suspendium 54, 12. Taberna 79, 6. talionatus 60, 5. taliter 33, Nota Z. 6. -tare: acceptare. affectare. augmentare. contentare. dictare. ditare. dotare. dubitare 52, 38. equitare. expectare 35, 18. habitare 36, 16. inhabitare 32, Nota Z. 4. lactare. maritare. opertare. pensitare. precogitare. prenotare 59, 2; Einl. S. 147, Nr. HI* 5. presentare 33, 17. repletare. rogitare 1, 7; 3, 7; 7, 9; 24, 6; 25, 7; 28, 7; 48, 7; 67,14; 72, 6f.; 74, 17; 77,7; 79, 8; 85, 8. susceptare. testare. wiettare. tcla 48, | tenor 10, 4. 12; 34, 9. -ter : atrociter 78, 8. benigniter. breuiter 42, 12. concedenter. conpetenter. consolanter. constanter 51, 3. diligenter 36, 8; 43, 13; 46, 8: 62, 6; 63, 9. dolenter. duriter. enormiter..
130 sitibunde (Glosse: desideranter S) 67, 15. sizania 71, 7. smaragdinus lapis 67, 18f. sodalitas 70, 8. solacium: angelorum 57, 24; co- rearum et iocorum 47, 8f. solamen 62, 14. solium supernum 58, 5. solucio 18, 10. sordicium 53, 9; 69, 12. specialiter 32, 3; 36,16; 70,1f.; Einl. S. 145, Nr. I* 1f. speciositas 45, 7. spectacula: fructus 52, 11; lierum 54, 6f. 9; 70, 9f. splendor enfaticus 55, 14. sponsa Christi 67, 13. spurticium 53, 11; 67, 11; 69, 11. aqualescentis iudicii: inmago 68, 12. squalor 67, 11. stacio ‘Standort’ 9, 1. statuta: terre 24, 5. Stellung: an zweiter Stelle pro- fecto 68, 20; sed 27, 8; 68, 35; an dritter uero 86, 6. et nach- gestellt ‘auch’ 70, 8; vgl. auch oben ‘Relativ nachgestellt”. stratum 17, 8. strennuus 24, 1; 26, 3. structura 13, 12. studiosus, -e 3, 7; 11,8; 18, 9; 25, 7; 75, 7. studium Pragense 41,9; 46, 8. 7; Einl. S. 147, Nr. III* 7. suauitas: celestis 68, 2. subdiaconatus 34, 12. subditi 27, 7; 35, 11; 55, 17. subintrare 58, 10; 77, 10. substancia 82, 9. Substantivbildung s. -men, -trix. subtilitas 80, 5. sudorosus 57, 15. sulphureus: vapor 56, 14; 73, 17. sumula 59, 6. supplantare 58, 18 f. supplicatus Subst. 5, 4; 74, 17f.; 77, 7. mu- - A — Register. susceptare 65, 11. suspendium 54, 12. Taberna 79, 6. talionatus 60, 5. taliter 33, Nota Z. 6. -tare: acceptare. affectare. augmentare. contentare. dictare. ditare. dotare. dubitare 52, 38. equitare. expectare 35, 18. habitare 36, 16. inhabitare 32, Nota Z. 4. lactare. maritare. opertare. pensitare. precogitare. prenotare 59, 2; Einl. S. 147, Nr. HI* 5. presentare 33, 17. repletare. rogitare 1, 7; 3, 7; 7, 9; 24, 6; 25, 7; 28, 7; 48, 7; 67,14; 72, 6f.; 74, 17; 77,7; 79, 8; 85, 8. susceptare. testare. wiettare. tcla 48, | tenor 10, 4. 12; 34, 9. -ter : atrociter 78, 8. benigniter. breuiter 42, 12. concedenter. conpetenter. consolanter. constanter 51, 3. diligenter 36, 8; 43, 13; 46, 8: 62, 6; 63, 9. dolenter. duriter. enormiter..
Strana 131
Lateinisches Glossar. feliciter 55, 21; 83, 4. fertiliter 70, 3. fideliter 31 I, 3; 32, 14; 42, 10. generaliter 28, 10 La. gratanter. gratulanter. grauiter 37, 13. habundanter. humiliter. incessanter. indesinenter. indubitanter. instanter 32, 10. integraliter. iugiter. lacrimanter. lamentabiliter. laudabiliter 57, 8. letanter. miserabiliter 13, 8. multipliciter. nouiter. pariter 31 II, 3; 74, 19. perhenniter. personaliter. pleniter. potenter 36, 9. principaliter. qualiter. racionabiliter. salubriter. scienter. similiter. sinceriter. solempniter 28, 9. solerter 52, 10. specialiter. suauiter 68, 17. taliter. vnanimiter. veraciter. uiolenter 62, 8. viriliter. terra miserie 68, 40. terrigina 68, 40; 69, 6. territorium 36, 9. terror: hostium 68, 34. testa 78, 5. 131 testare 58, 11. textus uerborum 53, 15. thelonearius 50, 8. theloneator 50, 6. theolonium 31, Nota Z. 4. thesaurus copiosus 52, 31. thorus: legitimus 32, 6. tornamentum E?nl. S. 145, Nr.I* 10. tractus ('ofschop ) 5, 8. traduccio: color 53, Nota Z. 2. transicio: color 55, Nota Z. 1. translegare 46, 11. transmeare 47, 8. transviare 17, 13. treugarum constitucio 25, bf. tripudium: in eternis electorum -is 69, 20. tristabilis 67, 10f. tritus (iuris) 66, 10. -trix: adamatrix. affatrix. albatrix. cicatrix. collocatrix. consolatrix. conversatrix. custoditrix datrix. deductrix. dotatrix. exornatrix. fautrix. genitrix. imperatrix. largitrix. latrix. peccatrix. reuelatrix. tronus sanctissimus 53, 24; 69, 22. truncare vinculis 12, 7f. Tulius (Cicero) 52, 5. turbe valide 19, 4. turgere 29, 6. turgescere 17, 16. turnamentum 26, 9. turpefactus 69, 10. tytulus scienciarum 42, 1.
Lateinisches Glossar. feliciter 55, 21; 83, 4. fertiliter 70, 3. fideliter 31 I, 3; 32, 14; 42, 10. generaliter 28, 10 La. gratanter. gratulanter. grauiter 37, 13. habundanter. humiliter. incessanter. indesinenter. indubitanter. instanter 32, 10. integraliter. iugiter. lacrimanter. lamentabiliter. laudabiliter 57, 8. letanter. miserabiliter 13, 8. multipliciter. nouiter. pariter 31 II, 3; 74, 19. perhenniter. personaliter. pleniter. potenter 36, 9. principaliter. qualiter. racionabiliter. salubriter. scienter. similiter. sinceriter. solempniter 28, 9. solerter 52, 10. specialiter. suauiter 68, 17. taliter. vnanimiter. veraciter. uiolenter 62, 8. viriliter. terra miserie 68, 40. terrigina 68, 40; 69, 6. territorium 36, 9. terror: hostium 68, 34. testa 78, 5. 131 testare 58, 11. textus uerborum 53, 15. thelonearius 50, 8. theloneator 50, 6. theolonium 31, Nota Z. 4. thesaurus copiosus 52, 31. thorus: legitimus 32, 6. tornamentum E?nl. S. 145, Nr.I* 10. tractus ('ofschop ) 5, 8. traduccio: color 53, Nota Z. 2. transicio: color 55, Nota Z. 1. translegare 46, 11. transmeare 47, 8. transviare 17, 13. treugarum constitucio 25, bf. tripudium: in eternis electorum -is 69, 20. tristabilis 67, 10f. tritus (iuris) 66, 10. -trix: adamatrix. affatrix. albatrix. cicatrix. collocatrix. consolatrix. conversatrix. custoditrix datrix. deductrix. dotatrix. exornatrix. fautrix. genitrix. imperatrix. largitrix. latrix. peccatrix. reuelatrix. tronus sanctissimus 53, 24; 69, 22. truncare vinculis 12, 7f. Tulius (Cicero) 52, 5. turbe valide 19, 4. turgere 29, 6. turgescere 17, 16. turnamentum 26, 9. turpefactus 69, 10. tytulus scienciarum 42, 1.
Strana 132
132 -Vla: cartula. clausula. famula. macula. nebula. sumula. vngula. vlna 48, 5. -ulus: aliquantulus. angulus. arbustulus. carbunculus. credulus. emulus. famulus. gerulus. igniculus. infantulus. latrunculus. ortulus. riuulus. vnanimiter 26, 7. vngula 58, 18. vnio: animarum 68, 35. vhiuersum 57, 1. -uus: arduus. assiduus. congruus. perspicuus. precipuus. provicuus. Strenuus. vacuus 73, 19. u, v = v. vacillare 68, 29. vagacio 43, 19. vapor sulphureus 56, 14; 73, 17. Register. | vaporacio 56, 13f. venator 28, 5. ‚ veneficus 54, 8; 70, 9. venerabilitas 62, 11. 13; 64, 10. . 11. 14; 66, 9. 13. veraciter 59, 4; 61,8; 66, 2. 5; Einl. S. 147, Nr. IIT* 6. verax 70, 5. Verbalbildung s. -escere, -tare. veridicus 40,7; 41,9; 43,9; 66,6; Einl. S. 146, Nr. II* 6; S. 147, Nr. III* 7. vernare 55, 11. 16. vestigare: viam sacre scripture 57, 21f. via: carnis vniuerse 43, 16; sacre scripture 57,21f.; veritatis 58,8; 77, 5. vice versa 84, 10. uigere 29, 6. vigore presencium 8, 8. vilescere 52, 37. uinea 62, 8. vir: litteratus 40, Nota Z. If., pugnator ac bellicus 75, 8. viriliter 58, 6. uirtuosus 52, 25. uisitare 86, 6. uita labente 69, 19. uolubilis 67, 17. -uolus, -e: beniuolus, -e. friuole. maliuolus, -e. vox: dulcissima 77, 10; nectarea 68, 30f.; vberrima 68, 6. | Ydealis doctrina 76, 8.
132 -Vla: cartula. clausula. famula. macula. nebula. sumula. vngula. vlna 48, 5. -ulus: aliquantulus. angulus. arbustulus. carbunculus. credulus. emulus. famulus. gerulus. igniculus. infantulus. latrunculus. ortulus. riuulus. vnanimiter 26, 7. vngula 58, 18. vnio: animarum 68, 35. vhiuersum 57, 1. -uus: arduus. assiduus. congruus. perspicuus. precipuus. provicuus. Strenuus. vacuus 73, 19. u, v = v. vacillare 68, 29. vagacio 43, 19. vapor sulphureus 56, 14; 73, 17. Register. | vaporacio 56, 13f. venator 28, 5. ‚ veneficus 54, 8; 70, 9. venerabilitas 62, 11. 13; 64, 10. . 11. 14; 66, 9. 13. veraciter 59, 4; 61,8; 66, 2. 5; Einl. S. 147, Nr. IIT* 6. verax 70, 5. Verbalbildung s. -escere, -tare. veridicus 40,7; 41,9; 43,9; 66,6; Einl. S. 146, Nr. II* 6; S. 147, Nr. III* 7. vernare 55, 11. 16. vestigare: viam sacre scripture 57, 21f. via: carnis vniuerse 43, 16; sacre scripture 57,21f.; veritatis 58,8; 77, 5. vice versa 84, 10. uigere 29, 6. vigore presencium 8, 8. vilescere 52, 37. uinea 62, 8. vir: litteratus 40, Nota Z. If., pugnator ac bellicus 75, 8. viriliter 58, 6. uirtuosus 52, 25. uisitare 86, 6. uita labente 69, 19. uolubilis 67, 17. -uolus, -e: beniuolus, -e. friuole. maliuolus, -e. vox: dulcissima 77, 10; nectarea 68, 30f.; vberrima 68, 6. | Ydealis doctrina 76, 8.
Strana 133
Deutsches Wortverzeichnis. achtbarkeit 33, 14. allirdurchleutirst“ 22, 3. allirleutterste 26, 8. also verne also 44, 12f. alterher 7, 9; 8, 7. amecht 33, 14 — ambahte. andechticlichen Adv. 40, 11. andechtikeyt 35, 18; 38, 7; 44, 5. and'wit 3, 5. angesicht 11, 8 — Kenntnisnahme. aplos 3, 5. bawholcz 13, 8. begerin (mit Akkus. amorem) 74 La. begerlichkeyt 21, 3; 33, 4. begerunge 4,3; 365, 5; 36, 17; 39, 8. behabt 30, 4. behagen schw. Verb. 37, 20. behegelich 35, 17; 40, 14. behegelichkeyt 16, 11; 26, 3; 27, 3 u. 0. bekentnisse == recognicio 21, 8; 32, 15; = testimonium 31, 8. bereytikeyt 25, 2. besehen = prouidere 34, 9. besserunge ‘Verbesserung, Vorteil” 2, 6; 15, 8f. besteticlichen bestetigen 44, 12. bestricken == constringere 29, 10; 30, 8. beczinBen 33, 7. bir 6, 5; 50, 5. biten == biten (expectare) 3b, 16. bitter — petitor 8, 4. blecherynne == albatrix 48, 8. bleychen 48, 9. briffczeger 1,9 u. à. burner = incendiarius 21, 5. Capelan 7, 9. clar 6, 5. clarheyt 40, 5. denclichi Adv. ‘dankbar’ 31, 8. dicke (vid ofte) Adv. ‘oft’ 40, 13. dienstharftig 1, 1. ebarkeyt 40, 5. edilkeyt 29,7; 45, 5.6; 49, 7; 51, 7. eintrechtikeyt 40, 12. enperen (mit Akkus. honorem!) 74 La. erbirheyt 18, 9. erbirkeit 16, 8. erb'lich 15, 7. erheben írans. — erigere 33, 7. ersamkeyt 40, 10; 42, 14; 43, 14. erczprister 33, 1f. eynekeyt 29, 9; 30, 5. 6. eynveldeglichen 34, 8; 38, 11. fleysichlich 3, 7 u. à. flyse, in dem pragischen = in studio Pragensi 41, 7. fromelich 15, 8. furleute 6, 8. furlon 6, 9. furman 5, 6. 7. geldunge 18, 10. gelobde 2, 7; 29, b. 9. gemache — comodum 19, 9; 21,8. genemelichen Adv. 35, 21. gereyt — apparatus, preparatus 3,8 u. o. gerucht "Leumund' 32, 8; 33, 12. : gerulich 24, 8; geruhlichn 44, 10f.
Deutsches Wortverzeichnis. achtbarkeit 33, 14. allirdurchleutirst“ 22, 3. allirleutterste 26, 8. also verne also 44, 12f. alterher 7, 9; 8, 7. amecht 33, 14 — ambahte. andechticlichen Adv. 40, 11. andechtikeyt 35, 18; 38, 7; 44, 5. and'wit 3, 5. angesicht 11, 8 — Kenntnisnahme. aplos 3, 5. bawholcz 13, 8. begerin (mit Akkus. amorem) 74 La. begerlichkeyt 21, 3; 33, 4. begerunge 4,3; 365, 5; 36, 17; 39, 8. behabt 30, 4. behagen schw. Verb. 37, 20. behegelich 35, 17; 40, 14. behegelichkeyt 16, 11; 26, 3; 27, 3 u. 0. bekentnisse == recognicio 21, 8; 32, 15; = testimonium 31, 8. bereytikeyt 25, 2. besehen = prouidere 34, 9. besserunge ‘Verbesserung, Vorteil” 2, 6; 15, 8f. besteticlichen bestetigen 44, 12. bestricken == constringere 29, 10; 30, 8. beczinBen 33, 7. bir 6, 5; 50, 5. biten == biten (expectare) 3b, 16. bitter — petitor 8, 4. blecherynne == albatrix 48, 8. bleychen 48, 9. briffczeger 1,9 u. à. burner = incendiarius 21, 5. Capelan 7, 9. clar 6, 5. clarheyt 40, 5. denclichi Adv. ‘dankbar’ 31, 8. dicke (vid ofte) Adv. ‘oft’ 40, 13. dienstharftig 1, 1. ebarkeyt 40, 5. edilkeyt 29,7; 45, 5.6; 49, 7; 51, 7. eintrechtikeyt 40, 12. enperen (mit Akkus. honorem!) 74 La. erbirheyt 18, 9. erbirkeit 16, 8. erb'lich 15, 7. erheben írans. — erigere 33, 7. ersamkeyt 40, 10; 42, 14; 43, 14. erczprister 33, 1f. eynekeyt 29, 9; 30, 5. 6. eynveldeglichen 34, 8; 38, 11. fleysichlich 3, 7 u. à. flyse, in dem pragischen = in studio Pragensi 41, 7. fromelich 15, 8. furleute 6, 8. furlon 6, 9. furman 5, 6. 7. geldunge 18, 10. gelobde 2, 7; 29, b. 9. gemache — comodum 19, 9; 21,8. genemelichen Adv. 35, 21. gereyt — apparatus, preparatus 3,8 u. o. gerucht "Leumund' 32, 8; 33, 12. : gerulich 24, 8; geruhlichn 44, 10f.
Strana 134
134 vescheftnisse 25, 6. geschetnisse 17, 13. geschicht — eventus 13, 4. getwange 43, 11. gewerlich == durativus 37, 18. getzit 35, 2 u. à. geczuge 42, 12. getzwigen — zwiden, zwigen 'er- hören’ 38, 15. glefe ‘Lanze, Lanzenreiter 35, 13. glefening — hastifer 36, 14. gleicherweis 12, 4. globen “geloben’ 34, 13. gnedikeyt 35, 20. goldin — florenus 3,8 u. à. groschen 3, 8 u. à. grosekeyt 35, 12. 14. gunsticlich 15, 11. habich 23, 5. 6. hant, czu — mox 11, 7. harnisch 26,6; Einl. S. 145, Nr.1^6. hochgebornkeyt 37, 19f. hochczeyt 6, 6. hoe schule 46, 7. hofegesinde 27, 5; 49, 8. ichte, mit — 39, 19. inwendig 37, 14. irbitung Einl. S. 146, Mr. IIb 3. irsamkeyt (von irresam) 17, 6; vgl. Einl. S. 172. jormarkt 9, 6. keynwertikeyt 35, 16. kirmesse 47, 6. kleynod 26, 7. komelich 17, 14, s. Hildebrand DWhb. 5, 1681f. konniclecht 22, 6. kosczaczcze, koschaczcze 9, 5. 8 (vgl. kofmanschaczcze 17, 7). kumpan 32, 11. 13. kurczlichen Adv. 42, 13. lant vnd leuthe 10, 7. lauthe ‘Wortlaut’ 10, 5. 13. legat 38, 4; 39, 6. Register. leynwant 48, 7. 8. lenschaft 33, 9; 34, 10. lernunge 46, 8 (= studium). leuften = modis 16, 11. leuthirlich 7, 9f. lobesam 44, 2. lutbarn 37, 16. manchfaldikeyt = 11f. marg 18, 6; 30, 7. margrawe 45, 1. mechtikeyt 35, 12; 37, 15. merklich 20, 5. merkunge 20, 8. merunge 6, 2; 28, 3; 47, 7. methefaste 5, 5. mildekeyt 39, 16. mit mittilmose = 46, 6. multitudo 36, medio modo Nachfolger = executor 43, 17. nocgebor, nochgebor, nogebor 11, 24; 12, 2. 5 notdorft 14, 6. nuhe Kinl. S. 147, Nr. III? 11. nülich, nuwelich 33, 8; 41, 10; Einl. S. 147, Nr. III* 9. Offenberlich 35, 8. ofschob 3, 9; 5, 7. orden — ordo 34, 16. peyn 30, 6 (— poena). prebende 39, 13. Feysen 35, 14. rischlich “schnell” 37, 9. rochunge 27, 9. Samenung Fiml. S. 145, Nr. I? 10. schack ‘Schock’ 42, 9; schog 6, 4. scheffer — procurator 43, 17. schepphe 18, 1. schirschte, schirste 6, 8; 8, 8. schoczcze = balistarius 22, 9. seletzagen == agonizare 43, 11. seumnisse, sewmmisse 3, 10; 16,9; 17, 11.
134 vescheftnisse 25, 6. geschetnisse 17, 13. geschicht — eventus 13, 4. getwange 43, 11. gewerlich == durativus 37, 18. getzit 35, 2 u. à. geczuge 42, 12. getzwigen — zwiden, zwigen 'er- hören’ 38, 15. glefe ‘Lanze, Lanzenreiter 35, 13. glefening — hastifer 36, 14. gleicherweis 12, 4. globen “geloben’ 34, 13. gnedikeyt 35, 20. goldin — florenus 3,8 u. à. groschen 3, 8 u. à. grosekeyt 35, 12. 14. gunsticlich 15, 11. habich 23, 5. 6. hant, czu — mox 11, 7. harnisch 26,6; Einl. S. 145, Nr.1^6. hochgebornkeyt 37, 19f. hochczeyt 6, 6. hoe schule 46, 7. hofegesinde 27, 5; 49, 8. ichte, mit — 39, 19. inwendig 37, 14. irbitung Einl. S. 146, Mr. IIb 3. irsamkeyt (von irresam) 17, 6; vgl. Einl. S. 172. jormarkt 9, 6. keynwertikeyt 35, 16. kirmesse 47, 6. kleynod 26, 7. komelich 17, 14, s. Hildebrand DWhb. 5, 1681f. konniclecht 22, 6. kosczaczcze, koschaczcze 9, 5. 8 (vgl. kofmanschaczcze 17, 7). kumpan 32, 11. 13. kurczlichen Adv. 42, 13. lant vnd leuthe 10, 7. lauthe ‘Wortlaut’ 10, 5. 13. legat 38, 4; 39, 6. Register. leynwant 48, 7. 8. lenschaft 33, 9; 34, 10. lernunge 46, 8 (= studium). leuften = modis 16, 11. leuthirlich 7, 9f. lobesam 44, 2. lutbarn 37, 16. manchfaldikeyt = 11f. marg 18, 6; 30, 7. margrawe 45, 1. mechtikeyt 35, 12; 37, 15. merklich 20, 5. merkunge 20, 8. merunge 6, 2; 28, 3; 47, 7. methefaste 5, 5. mildekeyt 39, 16. mit mittilmose = 46, 6. multitudo 36, medio modo Nachfolger = executor 43, 17. nocgebor, nochgebor, nogebor 11, 24; 12, 2. 5 notdorft 14, 6. nuhe Kinl. S. 147, Nr. III? 11. nülich, nuwelich 33, 8; 41, 10; Einl. S. 147, Nr. III* 9. Offenberlich 35, 8. ofschob 3, 9; 5, 7. orden — ordo 34, 16. peyn 30, 6 (— poena). prebende 39, 13. Feysen 35, 14. rischlich “schnell” 37, 9. rochunge 27, 9. Samenung Fiml. S. 145, Nr. I? 10. schack ‘Schock’ 42, 9; schog 6, 4. scheffer — procurator 43, 17. schepphe 18, 1. schirschte, schirste 6, 8; 8, 8. schoczcze = balistarius 22, 9. seletzagen == agonizare 43, 11. seumnisse, sewmmisse 3, 10; 16,9; 17, 11.
Strana 135
Deutsches Wortverzeichnis. 135 sprache = relatus 43, 8 (vgl. vor- sprache 38, 9). statschreyber 9, 1. stechn turnieren 26, 9. steteclich 8, 8; 20, 10. stetekyt 20, 3. stocchunge 37, 13. suche 'Seuche' 43, 10. swerkeg (?) 35, 12. swerlichen Adv. 37, 14. vorsprache = relatus 38, 9 (vgl. sprache 43, 8). vorsuchn verhören' 21, 9. vorterben trans. 13, 5. 6. vorwechseln 40, 10. vorczeren = consumere 44, 9 (irr- tümliche Wiedergabe von consu- mare 44a, 10). tanczen 26, 10; 47, 7. togelich 7, 11. togntlich 48, 2. Torney Einl. S. 145, Nr. Ib 9. tumen (von tuom) 11, 6. thummereye 43, 12. 17. thumher 43, 2. 9. turnyrin 26, 9. Vndersasse 27, 6. vngemach 20, 7. vnuordrussen 24, 3. verteclichen = rite. vesten schw. Verb. 30,7. volbart = consensus 34, 12. volborten schw. Verb. 36, 17. volkummelich 4, 5 f.; 6, 9. volle = bolle, bulle (von lat. bulla) 38. 13. vorbas 18, 11. vorbasme 50, 8; 51, 9. vorbinden, sich = sich verpflichten 2, 6. vorderniß 32, 11; 36, 15; 49, 9. vorgessunge 17, 6. vorschrekeniß 37, 14. vorscreybin = rescribere 1, 9 f.; 19, 6. vorsichtig = providus, circum- spectus 7, 1; 9, 1; 18, 1. Walpurgin tag 6, 7; 10, 11; 16, 9. wandern 43, 16. wapen 35, 17. warnunge 19, 6. 8. wederstatunge 43, 19. wederczeme = contrarius 14, 4. wedirsache 29, 8. wellin fällen’ 28, 9 (wo jagnde nicht Infinitiv, sondern Partizip ist; = fugando). wepener 37, 16. werber Bewerber' 8, 4. willeglichn Adv. 31, 4 u. ö. wiltnis Wild’ 28, 4; Einl. S. 146, Nr. IIb 5. wirdikeyt 36, 13; 40, 8. wisssenschaft 19, 5. woldacht = deliberatus 34, 12. wrefil, mit = friuole 17, 9. cZalner 50, 6. 8. czemelich 29, 5. czenckentin = sediciosus 12, 7. czerung 18, 12; 46, 6; 48, 9. czol 50, 6. zcubehorung 33, 17. zcubestatung 33, 16. czugehorung Einl. S. 145, Nr. I° 6. zcukomend = venturus 16, 6. czukunft Ankunft’ 12, 10; 20, 9. zcukunftig 44, 13. zcunemunge 1, 11.
Deutsches Wortverzeichnis. 135 sprache = relatus 43, 8 (vgl. vor- sprache 38, 9). statschreyber 9, 1. stechn turnieren 26, 9. steteclich 8, 8; 20, 10. stetekyt 20, 3. stocchunge 37, 13. suche 'Seuche' 43, 10. swerkeg (?) 35, 12. swerlichen Adv. 37, 14. vorsprache = relatus 38, 9 (vgl. sprache 43, 8). vorsuchn verhören' 21, 9. vorterben trans. 13, 5. 6. vorwechseln 40, 10. vorczeren = consumere 44, 9 (irr- tümliche Wiedergabe von consu- mare 44a, 10). tanczen 26, 10; 47, 7. togelich 7, 11. togntlich 48, 2. Torney Einl. S. 145, Nr. Ib 9. tumen (von tuom) 11, 6. thummereye 43, 12. 17. thumher 43, 2. 9. turnyrin 26, 9. Vndersasse 27, 6. vngemach 20, 7. vnuordrussen 24, 3. verteclichen = rite. vesten schw. Verb. 30,7. volbart = consensus 34, 12. volborten schw. Verb. 36, 17. volkummelich 4, 5 f.; 6, 9. volle = bolle, bulle (von lat. bulla) 38. 13. vorbas 18, 11. vorbasme 50, 8; 51, 9. vorbinden, sich = sich verpflichten 2, 6. vorderniß 32, 11; 36, 15; 49, 9. vorgessunge 17, 6. vorschrekeniß 37, 14. vorscreybin = rescribere 1, 9 f.; 19, 6. vorsichtig = providus, circum- spectus 7, 1; 9, 1; 18, 1. Walpurgin tag 6, 7; 10, 11; 16, 9. wandern 43, 16. wapen 35, 17. warnunge 19, 6. 8. wederstatunge 43, 19. wederczeme = contrarius 14, 4. wedirsache 29, 8. wellin fällen’ 28, 9 (wo jagnde nicht Infinitiv, sondern Partizip ist; = fugando). wepener 37, 16. werber Bewerber' 8, 4. willeglichn Adv. 31, 4 u. ö. wiltnis Wild’ 28, 4; Einl. S. 146, Nr. IIb 5. wirdikeyt 36, 13; 40, 8. wisssenschaft 19, 5. woldacht = deliberatus 34, 12. wrefil, mit = friuole 17, 9. cZalner 50, 6. 8. czemelich 29, 5. czenckentin = sediciosus 12, 7. czerung 18, 12; 46, 6; 48, 9. czol 50, 6. zcubehorung 33, 17. zcubestatung 33, 16. czugehorung Einl. S. 145, Nr. I° 6. zcukomend = venturus 16, 6. czukunft Ankunft’ 12, 10; 20, 9. zcukunftig 44, 13. zcunemunge 1, 11.
Strana 136
Verzeichnis der Briefanfänge. a) lateinische. AD annuale forum — veniam deo dante. Nr. 9. Ad ciuitatem nostram Nissensem vina quevis — adduci non potest. Nr. 82. Ad limina beatorum apostolorum — intendo in Christi nomine pro- ficisci. Nr. 3. Ad uos, magistrum meum — diutine nauigaui. Nr. 77. Ad uos vnicum studentibus — ad vitam veritatis refugio. Nr. 58. Aliqui vestri seruitores — pretereundo dimisimus. Nr. 51. Altare, cuius ius patronatus — vacat absque ministro. Nr. 7. Consilium pro Johanne — requiro presentibus diligenter. Nr. 46. Coram consulibus Wratislauiensibus validis — introyre ciuitatem. Nr. 25. Cottidiana colloquia cum quodam studente — poterit abusiua. Nr. 85. Creatura omnium encium conterrestrium — detrahitur obvmbrando. Nr. 53. Cum altare omnium sanctorum — vacare conprobatur. Nr. 33. Cum Erasmus, clericus Mysnensis dyocesis — sue proposito spei elegit. Nr. 34. De altare quoniam vos — denosco satis aptum persistere. Nr. 8. De dampno et quibusuis ceteris vobis contrariis tristamur. Nr. 14. Dei adiuvante clemencia satis jam sum imbutus scienciis. Nr. 64. Domini nostri regis Bohemie nuper litteras audiuistis. Nr. 16. Dominus Johannes — finem iam vite consumavit. Nr. 44. Ex eventu malo et incidentibus sinistris successibus — exusta est et cremata. Nr. 13. Ex hinc, socie mi fide dingne — pro presenti pertranseo. Nr. 56. Exposicione veridica venatorum nostrorum audiuimus. Einl. S. 146, Nr. I3. Ex quorundam relatu percepimus verissime, quod Nr. 61. Ex vnione mutua inter nos — turgeret habundanter. Nr. 29. Ex veridica quadam hausi serie, quod vester adversarius. Nr. 66.
Verzeichnis der Briefanfänge. a) lateinische. AD annuale forum — veniam deo dante. Nr. 9. Ad ciuitatem nostram Nissensem vina quevis — adduci non potest. Nr. 82. Ad limina beatorum apostolorum — intendo in Christi nomine pro- ficisci. Nr. 3. Ad uos, magistrum meum — diutine nauigaui. Nr. 77. Ad uos vnicum studentibus — ad vitam veritatis refugio. Nr. 58. Aliqui vestri seruitores — pretereundo dimisimus. Nr. 51. Altare, cuius ius patronatus — vacat absque ministro. Nr. 7. Consilium pro Johanne — requiro presentibus diligenter. Nr. 46. Coram consulibus Wratislauiensibus validis — introyre ciuitatem. Nr. 25. Cottidiana colloquia cum quodam studente — poterit abusiua. Nr. 85. Creatura omnium encium conterrestrium — detrahitur obvmbrando. Nr. 53. Cum altare omnium sanctorum — vacare conprobatur. Nr. 33. Cum Erasmus, clericus Mysnensis dyocesis — sue proposito spei elegit. Nr. 34. De altare quoniam vos — denosco satis aptum persistere. Nr. 8. De dampno et quibusuis ceteris vobis contrariis tristamur. Nr. 14. Dei adiuvante clemencia satis jam sum imbutus scienciis. Nr. 64. Domini nostri regis Bohemie nuper litteras audiuistis. Nr. 16. Dominus Johannes — finem iam vite consumavit. Nr. 44. Ex eventu malo et incidentibus sinistris successibus — exusta est et cremata. Nr. 13. Ex hinc, socie mi fide dingne — pro presenti pertranseo. Nr. 56. Exposicione veridica venatorum nostrorum audiuimus. Einl. S. 146, Nr. I3. Ex quorundam relatu percepimus verissime, quod Nr. 61. Ex vnione mutua inter nos — turgeret habundanter. Nr. 29. Ex veridica quadam hausi serie, quod vester adversarius. Nr. 66.
Strana 137
Verzeichnis der Briefanfange. 137 Ex veridica siquidem hausi serie, quod in studio Pragensi. Einl. S. 147, Nr. III“. Ex veridico dicto siquidem hausi, quod in studio Pragensi. Nr. 41. Ex veridico quorumdam percepi relatu, quod dominus Heinricus. Nr. 43. Ex veridico quorumdam percepi relatu, quod dominus Johannes. Nr. 40. Ex veris probatorum relatibus nostris auribus instillauit. Nr. 38. Famulum quendam incendiarium vestrum — nephandam cognouimus. Nr. 21. Graciosus dominus noster, rex Bohemie, — regio roboratas. Nr. 11. Illa profecta domus cottidianum pandens latrunculum — est non salva ac tuta. Nr. 76. Johannes, studens de Camnicz — pecuniarum obligatus. Nr. 59. Juxta affectum vestrum 100 florenos — uobis transmitto. Nr. 4. Juxta litterarum gracialium tenorem — tenemus et vinctum. Nr. 10. Maledictus mendaciorum conmentarius — nominauit. Nr. 86. Mesticiam non habeatis in animo. Nr. 71. Multum de tuis gratulamur studiis. Nr. 65. Nicolaum Loter hominem circumpressum — fagari scrutamur. Nr. 20. Nicolaus Menteler, ostensor presencium, de laudabili vtroque parente legitime genitus. Nr. 15. Nicolaus Vogil, opidanus noster, Petrum Steyn, vestrum opidanum, in certa pecunia — exposuit obligari. Nr. 18. Nos consul et iurati ciuitatis etc. profitemur publice. Nr. 31 II. Nos consules et iurati ciuitatis C. publice recongnoscimus. Nr. 31 I. Nos preconsul cum consulibus simul cum magistris artis sartorie ciui- tatis G. publice presenti cum carta recognoscimus Nr. 32. Nulla causa meriti preuianti per villas nostras commessales — abs- tulerant subditorum. Nr. 27. Omagialium nostrorum diligenti et forti consilio consentimus. Nr. 30. Omnis scienciarum facultas absque facundia — inducit. Nr. 55. Omnium anima terriginarum — retrahitur turpe facta. Nr. 69. Omnium scienciarum nobilitas facundiam per ipsam ad lucem exponitur. Nr. 72. Parentes nostri non habent testam — opertare valent. Nr. 78. Per exhibitorem presencium tres sexagenos grossorum — transmitto. Nr. 6. Postquam series vestrarum litterarum nos attigisset. Nr. 37.
Verzeichnis der Briefanfange. 137 Ex veridica siquidem hausi serie, quod in studio Pragensi. Einl. S. 147, Nr. III“. Ex veridico dicto siquidem hausi, quod in studio Pragensi. Nr. 41. Ex veridico quorumdam percepi relatu, quod dominus Heinricus. Nr. 43. Ex veridico quorumdam percepi relatu, quod dominus Johannes. Nr. 40. Ex veris probatorum relatibus nostris auribus instillauit. Nr. 38. Famulum quendam incendiarium vestrum — nephandam cognouimus. Nr. 21. Graciosus dominus noster, rex Bohemie, — regio roboratas. Nr. 11. Illa profecta domus cottidianum pandens latrunculum — est non salva ac tuta. Nr. 76. Johannes, studens de Camnicz — pecuniarum obligatus. Nr. 59. Juxta affectum vestrum 100 florenos — uobis transmitto. Nr. 4. Juxta litterarum gracialium tenorem — tenemus et vinctum. Nr. 10. Maledictus mendaciorum conmentarius — nominauit. Nr. 86. Mesticiam non habeatis in animo. Nr. 71. Multum de tuis gratulamur studiis. Nr. 65. Nicolaum Loter hominem circumpressum — fagari scrutamur. Nr. 20. Nicolaus Menteler, ostensor presencium, de laudabili vtroque parente legitime genitus. Nr. 15. Nicolaus Vogil, opidanus noster, Petrum Steyn, vestrum opidanum, in certa pecunia — exposuit obligari. Nr. 18. Nos consul et iurati ciuitatis etc. profitemur publice. Nr. 31 II. Nos consules et iurati ciuitatis C. publice recongnoscimus. Nr. 31 I. Nos preconsul cum consulibus simul cum magistris artis sartorie ciui- tatis G. publice presenti cum carta recognoscimus Nr. 32. Nulla causa meriti preuianti per villas nostras commessales — abs- tulerant subditorum. Nr. 27. Omagialium nostrorum diligenti et forti consilio consentimus. Nr. 30. Omnis scienciarum facultas absque facundia — inducit. Nr. 55. Omnium anima terriginarum — retrahitur turpe facta. Nr. 69. Omnium scienciarum nobilitas facundiam per ipsam ad lucem exponitur. Nr. 72. Parentes nostri non habent testam — opertare valent. Nr. 78. Per exhibitorem presencium tres sexagenos grossorum — transmitto. Nr. 6. Postquam series vestrarum litterarum nos attigisset. Nr. 37.
Strana 138
138 Register. Qua de re, fautor amande, marchigenarum terra nebulis referta per- nocuis. Nr. 73. Quam plurimos accipitres nunc habes, audiui. Nr. 23. Quamquam te fontem miserrime mee mentis infecta grossicies. Nr. 68. Quando primi discentis primordiali sui laboris origine diligencius in- terest oblectamenta recipere. Nr. 75. Quemadmodum regnum sine rege, sic pax sine lege ad finem differ- tur ignobilem. Nr. 12. Quendam lapicidam apud in ciuitate mirifice subtilitatis — uere dicauit. Nr. 80. Quia bona Kunczlini Stok iam defuncti ad Bernhardum fratrem suum successerunt. Nr. 24. Quia filia B. nobilis domini H. de B. patriam natiuitatis abire de- siderat. Nr. 49. Quia Illustrem principem — quondam filiam (habentem) vita et hone- state perspicuam — cognouimus. Nr. 45. Quia illustres egregii nobiles strenui ac validi principes — vnanimiter constituti. Nr. 26. Quia Illustres Principes et Barones necnon Comites et nobiles, Milites et Clientes amictibus percandidi. Einl. S. 145, Nr. Ia. Quia illustrissimus princeps dominus Wenczeslaus — intencionem suam regia preceperat maiestate. Nr. 22. Quia Joh’s b., ostensor presencium, x vasa Swidnicen ceruisie nobis — adduxerat. Nr. 50. Quia Johannes Scheler, seruitor ecclesie mee — vltra quam sibi con- petit conmessetur. Nr. 79. Quia multa ferarum genera — existere de venatoribus nostris audi- uimus. Nr. 28. Quia N., cognatum nostrum, ostensorem presencium, fama lauda- bilem — dirigendo legamus. Nr. 60. Quia nonnulli scolares studij nostri multiformibus nepharijs sue uite deformitatum excessibus suarum disparatores promocionum se faciunt. Nr. 83. Quia per M., famulam presentium latricem, centum vlnas tele vestre honestati transmitto. Nr. 48. Quia virginem illam scripseratis sic sculptam etc. Nr. 81. Quoniam quidem sanctorum est proprium, humilium preces gratulanter assumere. Nr. 67. Quoniam scolaris in principio horum — interest oblectamenta con- cipere. Nr. 57. Racionabiles ob causas — a domino pro presenti te cedere — audiui. Nr. 1.
138 Register. Qua de re, fautor amande, marchigenarum terra nebulis referta per- nocuis. Nr. 73. Quam plurimos accipitres nunc habes, audiui. Nr. 23. Quamquam te fontem miserrime mee mentis infecta grossicies. Nr. 68. Quando primi discentis primordiali sui laboris origine diligencius in- terest oblectamenta recipere. Nr. 75. Quemadmodum regnum sine rege, sic pax sine lege ad finem differ- tur ignobilem. Nr. 12. Quendam lapicidam apud in ciuitate mirifice subtilitatis — uere dicauit. Nr. 80. Quia bona Kunczlini Stok iam defuncti ad Bernhardum fratrem suum successerunt. Nr. 24. Quia filia B. nobilis domini H. de B. patriam natiuitatis abire de- siderat. Nr. 49. Quia Illustrem principem — quondam filiam (habentem) vita et hone- state perspicuam — cognouimus. Nr. 45. Quia illustres egregii nobiles strenui ac validi principes — vnanimiter constituti. Nr. 26. Quia Illustres Principes et Barones necnon Comites et nobiles, Milites et Clientes amictibus percandidi. Einl. S. 145, Nr. Ia. Quia illustrissimus princeps dominus Wenczeslaus — intencionem suam regia preceperat maiestate. Nr. 22. Quia Joh’s b., ostensor presencium, x vasa Swidnicen ceruisie nobis — adduxerat. Nr. 50. Quia Johannes Scheler, seruitor ecclesie mee — vltra quam sibi con- petit conmessetur. Nr. 79. Quia multa ferarum genera — existere de venatoribus nostris audi- uimus. Nr. 28. Quia N., cognatum nostrum, ostensorem presencium, fama lauda- bilem — dirigendo legamus. Nr. 60. Quia nonnulli scolares studij nostri multiformibus nepharijs sue uite deformitatum excessibus suarum disparatores promocionum se faciunt. Nr. 83. Quia per M., famulam presentium latricem, centum vlnas tele vestre honestati transmitto. Nr. 48. Quia virginem illam scripseratis sic sculptam etc. Nr. 81. Quoniam quidem sanctorum est proprium, humilium preces gratulanter assumere. Nr. 67. Quoniam scolaris in principio horum — interest oblectamenta con- cipere. Nr. 57. Racionabiles ob causas — a domino pro presenti te cedere — audiui. Nr. 1.
Strana 139
Verzeichnis der Briefanfänge. 139 Recedendi plenariam habui voluntatem. Nr. 2. Restat et interesse videtur, quod — tenetur insudare. Nr. 35. Rethorica igitur regina scienciarum nobilissima. Nr. 52. Singulares nostri fautores multitudinem turbarum validarum — in cautelam et in tutum. Nr. 19. Te rogo precibus quibus possum — transmeare desideras. Nr. 47. Vbilibet diuturna studii tui discretio per dulcia mulierum spectacula — michi tedia habundanter inducit. Nr. 54. Vbilibet mulierum consorcia quibus pro nunc (vestra) societatis fiducia proch assolet cordi meo. Nr. 70. Vt vestre nobis supplicauerunt pagine pro quodam domino. Nr. 39. Vestre diligende sinceritati diligenter conquerimur. Nr. 36. Vestris satisfaciens peticionibus vobis tres libros — conparaui. Nr. 42. Vestris supplico profidenciis supplicatu maiori quo possum. Nr. 5. Vobis diligenter dolenter conqueror, quia — meam intrauit uiolenter terram. Nr. 62. Vobis melius consilium nullo modo possumus tribuere. Nr. 63. Voluntate quidem vestra conuocatis magistris — exposita satis clare. Nr. 84. Vox lugubris conciuium nostrorum querulose nos docuit. Nr. 17. b) deutsche. Alz uw' briffe vns habn gebeten vor ern heinre von B. Nr. 39. B., her’n heinrichs Tacht’ von 1., begert czu lande czu czihn. Nr. 49. Das ich durch bete willen, also uw’ fruntschaft zcu mir had gesor vmb bucher. Nr. 42. Den alter, der do gewyet ist in dy ere aller heilgen. Nr. 33. Der alt’, des len eir hot vnd ew’ nochkummelinge. Nr. 7. Der knecht, ew’ burner, d' in ewirn bandin siczt. Nr. 21. Die allir durchluchtigisten vnd Ediln Fursten, Grawen, Edele, Ritter vnd knechte mit yrem besten gewande. Einl. S. 145, Nr. Ib. Du host vil habiche, alz ich hore. Nr. 23. Dy guter kunczil stoks, der tot ist, an bernhart — gevallin. Nr. 24. Dy irleuchtirsteyn, wol gebornen edelen strengin vnd tuchtigen fursten, grophen vnd lanth’rn, ritt’hrn vnd knechten mit erem edelë ge- wande. Nr. 26.
Verzeichnis der Briefanfänge. 139 Recedendi plenariam habui voluntatem. Nr. 2. Restat et interesse videtur, quod — tenetur insudare. Nr. 35. Rethorica igitur regina scienciarum nobilissima. Nr. 52. Singulares nostri fautores multitudinem turbarum validarum — in cautelam et in tutum. Nr. 19. Te rogo precibus quibus possum — transmeare desideras. Nr. 47. Vbilibet diuturna studii tui discretio per dulcia mulierum spectacula — michi tedia habundanter inducit. Nr. 54. Vbilibet mulierum consorcia quibus pro nunc (vestra) societatis fiducia proch assolet cordi meo. Nr. 70. Vt vestre nobis supplicauerunt pagine pro quodam domino. Nr. 39. Vestre diligende sinceritati diligenter conquerimur. Nr. 36. Vestris satisfaciens peticionibus vobis tres libros — conparaui. Nr. 42. Vestris supplico profidenciis supplicatu maiori quo possum. Nr. 5. Vobis diligenter dolenter conqueror, quia — meam intrauit uiolenter terram. Nr. 62. Vobis melius consilium nullo modo possumus tribuere. Nr. 63. Voluntate quidem vestra conuocatis magistris — exposita satis clare. Nr. 84. Vox lugubris conciuium nostrorum querulose nos docuit. Nr. 17. b) deutsche. Alz uw' briffe vns habn gebeten vor ern heinre von B. Nr. 39. B., her’n heinrichs Tacht’ von 1., begert czu lande czu czihn. Nr. 49. Das ich durch bete willen, also uw’ fruntschaft zcu mir had gesor vmb bucher. Nr. 42. Den alter, der do gewyet ist in dy ere aller heilgen. Nr. 33. Der alt’, des len eir hot vnd ew’ nochkummelinge. Nr. 7. Der knecht, ew’ burner, d' in ewirn bandin siczt. Nr. 21. Die allir durchluchtigisten vnd Ediln Fursten, Grawen, Edele, Ritter vnd knechte mit yrem besten gewande. Einl. S. 145, Nr. Ib. Du host vil habiche, alz ich hore. Nr. 23. Dy guter kunczil stoks, der tot ist, an bernhart — gevallin. Nr. 24. Dy irleuchtirsteyn, wol gebornen edelen strengin vnd tuchtigen fursten, grophen vnd lanth’rn, ritt’hrn vnd knechten mit erem edelë ge- wande. Nr. 26.
Strana 140
140 Register. Eczliche ewir dyner haben grose gewalt an eyner iuncfrawen in vns" stat getan. Nr. 51. Es ist offenberlich, das ein iczlich' durchluchtegest' furste — ist phlichtig mit flyse in erbeten ym by zou legen. Nr. 35. Eyn ned' gedruckt’ knecht mit eyn’ merklich' narbe durch den rechten backen. Nr. 20. Getruwen hans c., des’ brieffs czeyger, hot vns vnde vns'm hause — X fuder Sweydniczer birs. Nr. 50. Gleicherweis als eyn reich ane konig — geleitet. Nr. 12. Hannus von kinast, meyn swog’, ist — besagit. Nr. 25. Her heinre, eines seligen lebens vnd gedechteniß, hat diß leben — vorczert. Nr. 44. H’rn hanns von hennenberg hofegesinde habn — wek gefurt. Nr. 27. Ich bete ewir wisheyt mit ganczin fleysse, das eir mir dy tuchir — geruchet zcu sendin. Nr. 5. Ich bitt dich mit allem fleyse, das du — begerst zukomen. Nr. 47. Ich habe bas vornomen, das in dem pragischen flyse — syn gescrp. Nr. 41. Ich habe willen and’wit durch aplos — zcu rome czu czyhen. Nr. 3. Ich hatte ganczen willen von meyme dinste czu czyhen. Nr. 2. Ich sende euch drey schog ge — drey firtil sweydenicz birs. Nr. 6. Ich sende euch mit K., meyn’ dynerynne, — hund’t elen leynwant. Nr. 48. Ich suche mit fleys ewirn rot von meyns sones J. wegn an. Nr. 46. Ich w’de mit meyme kosczaczcze — komen mit gotis holfe. Nr. 9. Ir habit wol gehort vnsirs h’rn, des koningis, briffe. Nr. 16. Niclos menteler, czeg" desis brifis, ist von beyden eldern — elichn geborn. Nr. 15. Niclos vogil, vnsir meteburgir, hot vns vorgegebin. Nr. 18. Noch ewir begerunge sende ich euch hundirt guldin. Nr. 4. Noch lauthe d’ briffen, do wir von vns’m genedigen h’rn, — mete begnot seyn. Nr. 10. Sund’liche vnse gunner habin vor wore wisssenschaft — vorscreibn. Nr. 19. Vns ist leyt ewir schade vn alle ding. Nr. 14. Vns' genedger h’re d' konig von bemen hot — brife gesant. Nr. 11. Vnser Jeger haben vns gesagit. Einl. S. 146, Nr. IIb.
140 Register. Eczliche ewir dyner haben grose gewalt an eyner iuncfrawen in vns" stat getan. Nr. 51. Es ist offenberlich, das ein iczlich' durchluchtegest' furste — ist phlichtig mit flyse in erbeten ym by zou legen. Nr. 35. Eyn ned' gedruckt’ knecht mit eyn’ merklich' narbe durch den rechten backen. Nr. 20. Getruwen hans c., des’ brieffs czeyger, hot vns vnde vns'm hause — X fuder Sweydniczer birs. Nr. 50. Gleicherweis als eyn reich ane konig — geleitet. Nr. 12. Hannus von kinast, meyn swog’, ist — besagit. Nr. 25. Her heinre, eines seligen lebens vnd gedechteniß, hat diß leben — vorczert. Nr. 44. H’rn hanns von hennenberg hofegesinde habn — wek gefurt. Nr. 27. Ich bete ewir wisheyt mit ganczin fleysse, das eir mir dy tuchir — geruchet zcu sendin. Nr. 5. Ich bitt dich mit allem fleyse, das du — begerst zukomen. Nr. 47. Ich habe bas vornomen, das in dem pragischen flyse — syn gescrp. Nr. 41. Ich habe willen and’wit durch aplos — zcu rome czu czyhen. Nr. 3. Ich hatte ganczen willen von meyme dinste czu czyhen. Nr. 2. Ich sende euch drey schog ge — drey firtil sweydenicz birs. Nr. 6. Ich sende euch mit K., meyn’ dynerynne, — hund’t elen leynwant. Nr. 48. Ich suche mit fleys ewirn rot von meyns sones J. wegn an. Nr. 46. Ich w’de mit meyme kosczaczcze — komen mit gotis holfe. Nr. 9. Ir habit wol gehort vnsirs h’rn, des koningis, briffe. Nr. 16. Niclos menteler, czeg" desis brifis, ist von beyden eldern — elichn geborn. Nr. 15. Niclos vogil, vnsir meteburgir, hot vns vorgegebin. Nr. 18. Noch ewir begerunge sende ich euch hundirt guldin. Nr. 4. Noch lauthe d’ briffen, do wir von vns’m genedigen h’rn, — mete begnot seyn. Nr. 10. Sund’liche vnse gunner habin vor wore wisssenschaft — vorscreibn. Nr. 19. Vns ist leyt ewir schade vn alle ding. Nr. 14. Vns' genedger h’re d' konig von bemen hot — brife gesant. Nr. 11. Vnser Jeger haben vns gesagit. Einl. S. 146, Nr. IIb.
Strana 141
Verzeichnis der Briefanfänge. 141 Vnsir meteburg' habin vns clegelich geclagit. Nr. 17. VB vorsprache erbarer lute ist vns' oren in getroffen. Nr. 38. Vw’ fruntlichn wirdekeyt thun wir czu wyssen. Nr. 37. Vw’ wirdekeyt thun wir kunt, das ich warhaftig habe vernomen. Nr. 40. Vw’n furstlichen gnaden thun wir kunt vnde klegelichen klagen. Nr. 36. Von boser geschicht ist dy stat sweidenicz — vorbrant vnd vor- turbin. Nr. 13. Von eynekeyt, czwissen vns mit czemelichn globdn verteclichn be- truckit. Nr. 29. Von gewissen leuten habe ich vil vnd ofte vernomen. Nr. 1. Von warhaftiger etzlicher lute sprache wir vornomen haben. Nr. 43. Von wol behabten rathen vnsir manne thun wir vnsirn willen. Nr. 30. Wen der allirdurchleutirst furste — hot czusammene losin gebiten. Nr. 22. Wen der hochgeburne furste — eyne tacht’ hat. Nr. 45. Wenn Erasmus smed — vns eynveldeglichn gebethn had. Nr. 34. Wen ich euch von ewirs sons wegin — dirkenne. Nr. 8. Wen manchirley wiltnis in den bergn vns’ welde hin vnd her vmme loffen. Nr. 28. Wir Burg’meist’ radman, gesworne der stad czu G., bekennen offent- lichn. Nr. 31. Wir Burg’meist’ vnde Ratman gesworne zcu G. — bekennen in deßem vns’m offen bryfe. Nr. 32. Wisset, liebr ersamer herre vnd mein besunder frund, das ich vor wore vernomen habe. Einl. S. 147, Nr. IIIb.
Verzeichnis der Briefanfänge. 141 Vnsir meteburg' habin vns clegelich geclagit. Nr. 17. VB vorsprache erbarer lute ist vns' oren in getroffen. Nr. 38. Vw’ fruntlichn wirdekeyt thun wir czu wyssen. Nr. 37. Vw’ wirdekeyt thun wir kunt, das ich warhaftig habe vernomen. Nr. 40. Vw’n furstlichen gnaden thun wir kunt vnde klegelichen klagen. Nr. 36. Von boser geschicht ist dy stat sweidenicz — vorbrant vnd vor- turbin. Nr. 13. Von eynekeyt, czwissen vns mit czemelichn globdn verteclichn be- truckit. Nr. 29. Von gewissen leuten habe ich vil vnd ofte vernomen. Nr. 1. Von warhaftiger etzlicher lute sprache wir vornomen haben. Nr. 43. Von wol behabten rathen vnsir manne thun wir vnsirn willen. Nr. 30. Wen der allirdurchleutirst furste — hot czusammene losin gebiten. Nr. 22. Wen der hochgeburne furste — eyne tacht’ hat. Nr. 45. Wenn Erasmus smed — vns eynveldeglichn gebethn had. Nr. 34. Wen ich euch von ewirs sons wegin — dirkenne. Nr. 8. Wen manchirley wiltnis in den bergn vns’ welde hin vnd her vmme loffen. Nr. 28. Wir Burg’meist’ radman, gesworne der stad czu G., bekennen offent- lichn. Nr. 31. Wir Burg’meist’ vnde Ratman gesworne zcu G. — bekennen in deßem vns’m offen bryfe. Nr. 32. Wisset, liebr ersamer herre vnd mein besunder frund, das ich vor wore vernomen habe. Einl. S. 147, Nr. IIIb.
Strana 142
NACHTRAGE UND BERICHTIGUNGEN. Einleitung. S. 4 Anm.: meine hier sowie S. 7 Anm., S. 23 Anm. 1 und S. 33 Anm. erwähnten Kritiken und Aufsätze aus der Deutschen Literatur- zeitung, aus der Festschrift für Hildebrand, aus den Sitzungsberichten und aus den Abhandlungen der Berliner Akademie der Wissenschaften sind jetzt aufgenommen in mein Vorspiel, Gesammelte Schriften zur Geschichte des deutschen Geistes, Band I, 2. Teil, Halle a. S. Max Nie- meyer 1925. S. 5, Z. 14 ff.: über das hier und im folgenden mehrfach erörterte Problem des Verhältnisses Schlesiens xu Polen, Böhmen und dem Deut- schen Reich vgl. jetzt Alfred Kutscha, Die Stellung Schlesiens zum Deutschen Reich im Mittelalter. (Historische Studien hrsg. von E. Ebe- ring Heft 150), Berlin, Emil Ebering 1924. S. 11, Z. 21 ff.: schon 1308 Dezember 31 gestattete Bischof Hein- rich von Breslau in der Schule an der Peterskirche zu Liegnitz wegen der Zunahme der Bevölkerung und der Schüler, grammatische, logische, medizinische und andere Bücher zu lesen, und hob die frühere bischöf- liche Beschränkung des Studiums auf Donat und Doctrinale auf (Schlesische Regesten 3022, bei C. H. Rothar, Schlesische Geschichts- blätter 1925, S. 8). S. 17, Z. 12 ff.: über die höheren Studien in Erfurt vgl. jetzt Friedrich Benary, Zur Geschichte der Stadt und der Universität Erfurt am Ausgange des Mittelalters hrsg. von Alfr. Overmann, Gotha, Perthes 1919. S. 22, Z. 14 v. u.: nach »ein Brief der Junfrau Maria an den Studenten« schalte ein: (Bl. 58r, Abdruck Texte Nr. 53, S. 83f.). S. 23, Z. 34 Pfründenfabrik': vgl. dazu Wattenbach, Iter austria- cum 1853, Archiv für Kunde österreichischer Geschichts-Quellen, Bd. 14 (1855), S. 32 über die Wichtigkeit der Kenntnis des Kanzleistils schon in der Zeit Karls des Großen: »So führte die Gewandtheit im Brief- stil mit Sicherheit zu einer angesehenen Stellung, und wer im Stande war, Staatsschriften, diplomatische Noten zu verfassen, dem konnte ein gutes Bisthum nicht entgehen, wenn er es nicht vorzog, als Kanzler am kaiserlichen oder päpstlichen Hofe zu bleiben.«
NACHTRAGE UND BERICHTIGUNGEN. Einleitung. S. 4 Anm.: meine hier sowie S. 7 Anm., S. 23 Anm. 1 und S. 33 Anm. erwähnten Kritiken und Aufsätze aus der Deutschen Literatur- zeitung, aus der Festschrift für Hildebrand, aus den Sitzungsberichten und aus den Abhandlungen der Berliner Akademie der Wissenschaften sind jetzt aufgenommen in mein Vorspiel, Gesammelte Schriften zur Geschichte des deutschen Geistes, Band I, 2. Teil, Halle a. S. Max Nie- meyer 1925. S. 5, Z. 14 ff.: über das hier und im folgenden mehrfach erörterte Problem des Verhältnisses Schlesiens xu Polen, Böhmen und dem Deut- schen Reich vgl. jetzt Alfred Kutscha, Die Stellung Schlesiens zum Deutschen Reich im Mittelalter. (Historische Studien hrsg. von E. Ebe- ring Heft 150), Berlin, Emil Ebering 1924. S. 11, Z. 21 ff.: schon 1308 Dezember 31 gestattete Bischof Hein- rich von Breslau in der Schule an der Peterskirche zu Liegnitz wegen der Zunahme der Bevölkerung und der Schüler, grammatische, logische, medizinische und andere Bücher zu lesen, und hob die frühere bischöf- liche Beschränkung des Studiums auf Donat und Doctrinale auf (Schlesische Regesten 3022, bei C. H. Rothar, Schlesische Geschichts- blätter 1925, S. 8). S. 17, Z. 12 ff.: über die höheren Studien in Erfurt vgl. jetzt Friedrich Benary, Zur Geschichte der Stadt und der Universität Erfurt am Ausgange des Mittelalters hrsg. von Alfr. Overmann, Gotha, Perthes 1919. S. 22, Z. 14 v. u.: nach »ein Brief der Junfrau Maria an den Studenten« schalte ein: (Bl. 58r, Abdruck Texte Nr. 53, S. 83f.). S. 23, Z. 34 Pfründenfabrik': vgl. dazu Wattenbach, Iter austria- cum 1853, Archiv für Kunde österreichischer Geschichts-Quellen, Bd. 14 (1855), S. 32 über die Wichtigkeit der Kenntnis des Kanzleistils schon in der Zeit Karls des Großen: »So führte die Gewandtheit im Brief- stil mit Sicherheit zu einer angesehenen Stellung, und wer im Stande war, Staatsschriften, diplomatische Noten zu verfassen, dem konnte ein gutes Bisthum nicht entgehen, wenn er es nicht vorzog, als Kanzler am kaiserlichen oder päpstlichen Hofe zu bleiben.«
Strana 143
Nachträge und Berichtigungen. 143 S. 24, Z. 13 ff.: das im ausgehenden Mittelalter unaufhörlich wieder- holte Lob der Rhetorik als des besten Mittels für Leute niederer Her- kunft, zu Rang und Würde zu kommen, hat gewiß eine ganz alte Tradition hinter sich. Schon in Suetons De Rhetoribus 1 (rec. Roth, Suetoni quae supersunt omnia, Fasc. II, ed. Teubner S. 269) liest man über die römische Rhetorik und ihre Aufnahme: quare magno studio hominibus iniecto, magna etiam professorum ac doctorum pro- fluxit copia, adeoque floruit, ut nonnulli ex infima fortuna in ordi- nem senatorium atque ad summos honores processerint. Diese Schrift selbst freilich, die noch Hieronymus benutzt hat, war im Mittelalter ver- schollen und ist erst um die Mitte des 15. Jahrhunderts wieder aufgefun- den worden. Aber die in diesen Worten ausgesprochene Beobachtung dürfte wie so vieles aus Suetons Kompilationen auch in den Gedanken- schatz des Mittelalters früh ihren Weg gefunden haben, um dann an der Schwelle des Humanismus und später mit neuer, hundertfach verstärkter Leuchtkraſt zu erstrahlen. S. 29, Z. 27ff.: die Frage ist aufzuwerfen, ob etwa dieser Brief- wechsel der Jungfrau Maria mit dem Studenten Anselm von Franken- stein irgendwie abhängt von jenem merkwürdigen Gespräch zwischen einem Anselmus und der Mutter Gottes über die Passion des Herrn aus dem Anfang des 14. Jahrhunderts. Dieses ist uns erhalten 1. in latei- nischer Prosa (Interrogatio Sancti Anshelmi de Passione Dominí ed. Oskar, Schade. Königsberger Universitätsprogramm 1870, Sonderdruck Halle a. S., Waisenhaus 1870: revidierter Text nach dem Abdruck in den älteren Gesamtausgaben der Werke Anselms von Canterbury); 2. in niederrheinischen Reimversen (Sent Anselmus vrage tzo marien, nach einem Kölner Druck von 1514 unter dem Titel Anselmus Boich hrsg. von O. Schade in seiner Sammlung: Geistliche Gedichte des XIV. und XV. Jahrhunderts vom Niederrhein. Hannover 1854, S. 237—290; 3. in niederdeutschen Reimversen (aus einer Oldenburger Handschrift der zweiten Hälfte des 14. Jahrhunderts hrsg. unter dem Titel Ancelmus, vom leiden Christi von August Lübben xusammen mit dessen Ausgabe. Zeno oder die Legende von den heiligen drei Königen, Norden, Hinrich Fischer Nachf. 1885, S. 101—146); 4. in einem niederdeutschen Prosatext einer Quedlinburger Handschrift unter dem Titel Von sancte anshelmus frage, noch nicht herausgegeben, s. Lübben a. a. O. S. XIX. Die Form des Gesprächs und der Titel werden auch übernommen von einem Magdeburger Druck des Jahres 1541 Sanct Anshelmus Frage, der inhaltlich mit den unter 1—4 genannten Darstellungen nichts gemein hat, sondern cinc protestantische Streitschrift wider Marien- und Heiligenkult ist, s. Lübben a. a. O. S. XXf., immerhin aber xeigt, daß die Dialogform in Verbin- dung mit dem Namen Anselm noch im 16. Jahrhundert beliebt war. Der lateinische Dialog zwischen Anshelm und Maria gibt einen Bericht über die Passion nach den Erzählungen der Evangelien, doch stellenweise
Nachträge und Berichtigungen. 143 S. 24, Z. 13 ff.: das im ausgehenden Mittelalter unaufhörlich wieder- holte Lob der Rhetorik als des besten Mittels für Leute niederer Her- kunft, zu Rang und Würde zu kommen, hat gewiß eine ganz alte Tradition hinter sich. Schon in Suetons De Rhetoribus 1 (rec. Roth, Suetoni quae supersunt omnia, Fasc. II, ed. Teubner S. 269) liest man über die römische Rhetorik und ihre Aufnahme: quare magno studio hominibus iniecto, magna etiam professorum ac doctorum pro- fluxit copia, adeoque floruit, ut nonnulli ex infima fortuna in ordi- nem senatorium atque ad summos honores processerint. Diese Schrift selbst freilich, die noch Hieronymus benutzt hat, war im Mittelalter ver- schollen und ist erst um die Mitte des 15. Jahrhunderts wieder aufgefun- den worden. Aber die in diesen Worten ausgesprochene Beobachtung dürfte wie so vieles aus Suetons Kompilationen auch in den Gedanken- schatz des Mittelalters früh ihren Weg gefunden haben, um dann an der Schwelle des Humanismus und später mit neuer, hundertfach verstärkter Leuchtkraſt zu erstrahlen. S. 29, Z. 27ff.: die Frage ist aufzuwerfen, ob etwa dieser Brief- wechsel der Jungfrau Maria mit dem Studenten Anselm von Franken- stein irgendwie abhängt von jenem merkwürdigen Gespräch zwischen einem Anselmus und der Mutter Gottes über die Passion des Herrn aus dem Anfang des 14. Jahrhunderts. Dieses ist uns erhalten 1. in latei- nischer Prosa (Interrogatio Sancti Anshelmi de Passione Dominí ed. Oskar, Schade. Königsberger Universitätsprogramm 1870, Sonderdruck Halle a. S., Waisenhaus 1870: revidierter Text nach dem Abdruck in den älteren Gesamtausgaben der Werke Anselms von Canterbury); 2. in niederrheinischen Reimversen (Sent Anselmus vrage tzo marien, nach einem Kölner Druck von 1514 unter dem Titel Anselmus Boich hrsg. von O. Schade in seiner Sammlung: Geistliche Gedichte des XIV. und XV. Jahrhunderts vom Niederrhein. Hannover 1854, S. 237—290; 3. in niederdeutschen Reimversen (aus einer Oldenburger Handschrift der zweiten Hälfte des 14. Jahrhunderts hrsg. unter dem Titel Ancelmus, vom leiden Christi von August Lübben xusammen mit dessen Ausgabe. Zeno oder die Legende von den heiligen drei Königen, Norden, Hinrich Fischer Nachf. 1885, S. 101—146); 4. in einem niederdeutschen Prosatext einer Quedlinburger Handschrift unter dem Titel Von sancte anshelmus frage, noch nicht herausgegeben, s. Lübben a. a. O. S. XIX. Die Form des Gesprächs und der Titel werden auch übernommen von einem Magdeburger Druck des Jahres 1541 Sanct Anshelmus Frage, der inhaltlich mit den unter 1—4 genannten Darstellungen nichts gemein hat, sondern cinc protestantische Streitschrift wider Marien- und Heiligenkult ist, s. Lübben a. a. O. S. XXf., immerhin aber xeigt, daß die Dialogform in Verbin- dung mit dem Namen Anselm noch im 16. Jahrhundert beliebt war. Der lateinische Dialog zwischen Anshelm und Maria gibt einen Bericht über die Passion nach den Erzählungen der Evangelien, doch stellenweise
Strana 144
144 Nachträge und Berichtigungen. stark ausgeschmückt. Anshelm stellt Fragen, Maria erteilt Auskunft. Die Rolle des Anshelm ist dabei sehr dürftig. Schade hatte in seiner Ausgabe der niederrheinischen Fassung an der Verfasserschaft des heiligen Anselm von Canterbury († 1109) festgehalten, später aber, in der Vor- rede zu seiner Edition der lateinischen Fassung lehnte er mit Recht diese Annahme ab, da eine Schrift wie die vorliegende in den Aufzählungen der Werke Anselms von Canterbury nirgends genannt wird, auch ihr Inhalt viele apokryphe Fabeleien enthält, die dem großen orthodoxen Kirchenlehrer nicht zugetraut werden können. — Eine Beziehung zwischen dem Briefwechsel des Anselm von Frankenstein mit der Jungfrau Maria und dem Dialog könnte vielleicht rein äußerlich in der Einkleidung vor- liegen. Wie jener Anselm, unter dem die naiv fabulierende Schul-Legende den großen englischen Theologen verstand, von der heiligen Jungfrau Offenbarung der Geheimnisse der Passion Christi erfragt, so bittet unser Anselm die Jungfrau, ihm die Geheimnisse der Rhetorik zu enthüllen. — Vgl. auch Histoire littéraire de la France, Tome IX, Paris 1750, S. 442; Gerberon in Migne, Patrologia Latina Tomus 58, Paris 1863, col. 39f. S. 31, Z. 4 v. u.: lies Wenzel (statt Wenzels). S. 41, Z. 5: freie Einfuhr des Schweidnitzer Biers nach Prag hatte König Wenzel, frühere Bewilligungen seines Vaters erneuernd, im Jahr 1379 durch besonderes Privileg gestattet (F. J. Schmidt, Gesch. d. Stadt Schweidnitz 1. Bd., S. 112 f.). S. 43 Anm. 1, Z. 5: bei Schubert a. a. O. ist die Jahreszahl 1416 ein Druckfehler. S. 52, Z. 11: lies Neumarkt-Canth (statt Neumarkt-Lauth). S. 100 Anm. 1, Z. 13: lies bietet der Hinweis (statt ist der Hin- weis). S. 102 Anm. 2, Z. 2 v. u.: lies Carl v. Kraus (statt Kaus). S. 112 f. und Anm.: zur Figur der interpretatio (der zwei- oder mehrgliedrigen Verbindung sinngleicher oder sinnähnlicher Worte und beson- ders der Nebeneinanderstellung eines fremdsprachlichen Ausdrucks und seiner Ubersetzung in der Landessprache) vgl. jetzt auch Dr. M. Spanier in der gelehrten und feinsinnigen Einleitung seiner neuen prächtigen Ausgabe von Thomas Murners Narrenbeschwörung (Elsäss. Schrift- steller des Mittelalters und der Reformationszeit veröffentlicht vom Wissen- schaftlichen Institut der Elsaß-Lothringer im Reich, Thomas Murners Deutsche Schriften Band II), Berlin Walther de Gruyter u. Co. 1926, S. 62 f. und mein Vorspiel' Bd. I1, S. 252 Z. 10 nebst dem Nach- trag Bd. II S. 582. S. 118 ff. 123 f. 125. 126 sind aus typographischen Gründen in den ausgehobenen Textstellen der Herennius-Rhetorik die rhythmischen Satzschlüsse nicht mehr durch Akzente bezeichnet. Es sei daher zu- sammenfassend hier darüber das in die Augen Springende erwähnt (immer natürlich vom Standpunkt des mittelalterlichen Stilisten, der die
144 Nachträge und Berichtigungen. stark ausgeschmückt. Anshelm stellt Fragen, Maria erteilt Auskunft. Die Rolle des Anshelm ist dabei sehr dürftig. Schade hatte in seiner Ausgabe der niederrheinischen Fassung an der Verfasserschaft des heiligen Anselm von Canterbury († 1109) festgehalten, später aber, in der Vor- rede zu seiner Edition der lateinischen Fassung lehnte er mit Recht diese Annahme ab, da eine Schrift wie die vorliegende in den Aufzählungen der Werke Anselms von Canterbury nirgends genannt wird, auch ihr Inhalt viele apokryphe Fabeleien enthält, die dem großen orthodoxen Kirchenlehrer nicht zugetraut werden können. — Eine Beziehung zwischen dem Briefwechsel des Anselm von Frankenstein mit der Jungfrau Maria und dem Dialog könnte vielleicht rein äußerlich in der Einkleidung vor- liegen. Wie jener Anselm, unter dem die naiv fabulierende Schul-Legende den großen englischen Theologen verstand, von der heiligen Jungfrau Offenbarung der Geheimnisse der Passion Christi erfragt, so bittet unser Anselm die Jungfrau, ihm die Geheimnisse der Rhetorik zu enthüllen. — Vgl. auch Histoire littéraire de la France, Tome IX, Paris 1750, S. 442; Gerberon in Migne, Patrologia Latina Tomus 58, Paris 1863, col. 39f. S. 31, Z. 4 v. u.: lies Wenzel (statt Wenzels). S. 41, Z. 5: freie Einfuhr des Schweidnitzer Biers nach Prag hatte König Wenzel, frühere Bewilligungen seines Vaters erneuernd, im Jahr 1379 durch besonderes Privileg gestattet (F. J. Schmidt, Gesch. d. Stadt Schweidnitz 1. Bd., S. 112 f.). S. 43 Anm. 1, Z. 5: bei Schubert a. a. O. ist die Jahreszahl 1416 ein Druckfehler. S. 52, Z. 11: lies Neumarkt-Canth (statt Neumarkt-Lauth). S. 100 Anm. 1, Z. 13: lies bietet der Hinweis (statt ist der Hin- weis). S. 102 Anm. 2, Z. 2 v. u.: lies Carl v. Kraus (statt Kaus). S. 112 f. und Anm.: zur Figur der interpretatio (der zwei- oder mehrgliedrigen Verbindung sinngleicher oder sinnähnlicher Worte und beson- ders der Nebeneinanderstellung eines fremdsprachlichen Ausdrucks und seiner Ubersetzung in der Landessprache) vgl. jetzt auch Dr. M. Spanier in der gelehrten und feinsinnigen Einleitung seiner neuen prächtigen Ausgabe von Thomas Murners Narrenbeschwörung (Elsäss. Schrift- steller des Mittelalters und der Reformationszeit veröffentlicht vom Wissen- schaftlichen Institut der Elsaß-Lothringer im Reich, Thomas Murners Deutsche Schriften Band II), Berlin Walther de Gruyter u. Co. 1926, S. 62 f. und mein Vorspiel' Bd. I1, S. 252 Z. 10 nebst dem Nach- trag Bd. II S. 582. S. 118 ff. 123 f. 125. 126 sind aus typographischen Gründen in den ausgehobenen Textstellen der Herennius-Rhetorik die rhythmischen Satzschlüsse nicht mehr durch Akzente bezeichnet. Es sei daher zu- sammenfassend hier darüber das in die Augen Springende erwähnt (immer natürlich vom Standpunkt des mittelalterlichen Stilisten, der die
Strana 145
Nachträge und Berichtigungen. 145 lateinische Prosa lediglich rhythmisch auffaßte ohne jede Rücksicht auf ihre Quantitätswerte). Am häufigsten erscheinen Satzschlüsse, die dem mittel- alterlichen Gefühl rhythmisch als velox oder planus gelten mußten. Ve- v XX X X X X lox z. B. S. 118 conparat auditorem; 119 adeo insectaris; adpetitio XI X XX XI XX XI X aliorum; 123 supplicium deprecari; audeas postulare; 124 pueritia XX v confirmauit; 125 studiosius occidisti. Ebenso häufig freilich Meyer VI, den man einen verkürzten velox nennen könnte ( x|x'x statt ' xx] x'x): X vX 1X v X! X X !X z. B. 119 uerbum devenire; amplitudo ciuitatis; 123 putes oportere; X X X 1X vX. uestris absoluatis; 124 ferro statim uincit; breui cognoscetis; 125 uitam X 1 1 X VX 1X X v reuertetur; amicum nominari; quidem iudicasti; 126 neque pulcritudo. X Zahlreicher aber noch ist der planus: z. B. 119 perfici posset; dici X X 1 X XX X I X putetur; 120 humiliter placas; 123 erit honori; ciuitatem seruauit; X I X X 1 X X rX X1 X 1X X I uenire conaris; saepe ruperunt; bellum gesserunt; 124 uita priuauit; XX 1 X 1 X 1 X X X parentis aspersit; 125 iudicio cepit; pecunias cepit; honeste tractatam. Nicht selten schließen fünfsilbige Worte, die den Rhythmus eines planus rXXIX X I X XX X bilden: z. B. S. 123 orationem; 124 obtemperare; prohibuerunt; IXXI X XI 125 prohibuisti; 126 orationem. Auch der tardus begegnet nicht sel- XX XX X ten: x. B. 119 cuiuspiam uiolant; periculorum susceptio; 120 exitus XX! XX 1XX XI XX * X ueniunt; 124 uelis diligere; ciuitatis eripuit; 125 quamquam consorcia; 1X X XX XX aduersarius facere; misericordia motus es? S. 125, Z. 14: lies recht willkürlich (statt nicht willkürlich). S. 128 ff.: vgl. dazu jetzt die bereits an meine obige Erörterung und an Bebermeyers Untersuchung im 4. Kapitel, § 30—74, S. 207—229 anknüpfenden Darlegungen Karl Dreschers in seinem wertvollen Auf- satz Johann Hartlieb, Uber sein Leben und seine schriftstellerische Tätig- keit, Euphorion Bd. 26 (1925), S. 502ff. (über synonymische Mehr- gliedrigkeit des Ausdrucks) und S. 525ff. (über Cursus bei Johann von Neumarkt, Hartlieb, in Luthers Bibelübersetzung). S. 130 Anm.: Karl Polheims grundlegendes Buch Die lateinische Reimprosd' ist seitdem erschienen (Berlin, Weidmannsche Buchhandlung 1925). S. 132—224 fehlt versehentlich auf den linken Seiten am Anfang der Kolumnentitel das Wort Einleitung. S. 156, Z. 3: das letzte Wort ist vielleicht zu lesen Erasm[us]. S. 156, Z. 4 ff. (Nr. 13 Roßarzneibuch): die Schrift war unter den Namen des Meister Hildebrand oder Albrecht oder Jordanus Ruffus, Schmied und Marstaller Kaiser Friedrichs II. (später auch Friedrichs III.) handschriftlich weit verbreitet, vgl. Bartsch, Die altdeutschen Hand-
Nachträge und Berichtigungen. 145 lateinische Prosa lediglich rhythmisch auffaßte ohne jede Rücksicht auf ihre Quantitätswerte). Am häufigsten erscheinen Satzschlüsse, die dem mittel- alterlichen Gefühl rhythmisch als velox oder planus gelten mußten. Ve- v XX X X X X lox z. B. S. 118 conparat auditorem; 119 adeo insectaris; adpetitio XI X XX XI XX XI X aliorum; 123 supplicium deprecari; audeas postulare; 124 pueritia XX v confirmauit; 125 studiosius occidisti. Ebenso häufig freilich Meyer VI, den man einen verkürzten velox nennen könnte ( x|x'x statt ' xx] x'x): X vX 1X v X! X X !X z. B. 119 uerbum devenire; amplitudo ciuitatis; 123 putes oportere; X X X 1X vX. uestris absoluatis; 124 ferro statim uincit; breui cognoscetis; 125 uitam X 1 1 X VX 1X X v reuertetur; amicum nominari; quidem iudicasti; 126 neque pulcritudo. X Zahlreicher aber noch ist der planus: z. B. 119 perfici posset; dici X X 1 X XX X I X putetur; 120 humiliter placas; 123 erit honori; ciuitatem seruauit; X I X X 1 X X rX X1 X 1X X I uenire conaris; saepe ruperunt; bellum gesserunt; 124 uita priuauit; XX 1 X 1 X 1 X X X parentis aspersit; 125 iudicio cepit; pecunias cepit; honeste tractatam. Nicht selten schließen fünfsilbige Worte, die den Rhythmus eines planus rXXIX X I X XX X bilden: z. B. S. 123 orationem; 124 obtemperare; prohibuerunt; IXXI X XI 125 prohibuisti; 126 orationem. Auch der tardus begegnet nicht sel- XX XX X ten: x. B. 119 cuiuspiam uiolant; periculorum susceptio; 120 exitus XX! XX 1XX XI XX * X ueniunt; 124 uelis diligere; ciuitatis eripuit; 125 quamquam consorcia; 1X X XX XX aduersarius facere; misericordia motus es? S. 125, Z. 14: lies recht willkürlich (statt nicht willkürlich). S. 128 ff.: vgl. dazu jetzt die bereits an meine obige Erörterung und an Bebermeyers Untersuchung im 4. Kapitel, § 30—74, S. 207—229 anknüpfenden Darlegungen Karl Dreschers in seinem wertvollen Auf- satz Johann Hartlieb, Uber sein Leben und seine schriftstellerische Tätig- keit, Euphorion Bd. 26 (1925), S. 502ff. (über synonymische Mehr- gliedrigkeit des Ausdrucks) und S. 525ff. (über Cursus bei Johann von Neumarkt, Hartlieb, in Luthers Bibelübersetzung). S. 130 Anm.: Karl Polheims grundlegendes Buch Die lateinische Reimprosd' ist seitdem erschienen (Berlin, Weidmannsche Buchhandlung 1925). S. 132—224 fehlt versehentlich auf den linken Seiten am Anfang der Kolumnentitel das Wort Einleitung. S. 156, Z. 3: das letzte Wort ist vielleicht zu lesen Erasm[us]. S. 156, Z. 4 ff. (Nr. 13 Roßarzneibuch): die Schrift war unter den Namen des Meister Hildebrand oder Albrecht oder Jordanus Ruffus, Schmied und Marstaller Kaiser Friedrichs II. (später auch Friedrichs III.) handschriftlich weit verbreitet, vgl. Bartsch, Die altdeutschen Hand-
Strana 146
146 Nachträge und Berichtigungen. schriften der Heidelberger Universitätsbibliothek, Heidelberg 1887, S. 56 Nr. 141, S. 57 Nr. 144, S. 132 Nr. 226, S. 133 Nr. 227; nach Aus- weis des Handschriftenarchivs der Deutschen Kommission der Berliner Akademie der Wissenschaften kommt sie noch vor in folgenden Hand- schriften: Rom Vitt. Eman. 200 (24), 86—88; Breslau Univ. Bibl. VII E. 12 Bl. VIIra; München Cgm 4855; vgl. auch Priebsch, Deutsche Handschriften in England, Erlangen 1896, Bd. I, Nr. 124k, S. 118 f. Unter den Rezepten am Schluß der Schlägler Fassung dieses Roßarzneibuchs (P Bl. 1511) steht folgender Longinus-Segen für den Tritt: Wildu den trit [Huf’] v'sprechen [versprechen’ d. h. in Schutz nehmen’, segnen’] so sprich alfo longinus der vnſern heren durich seine rechte feiten ftach er enweft nit was er an ym rach dere aus ran waffer vnd plued Das was fus [süß') vn guet dwe ( tue’] dy daumen kreuczling vb' em and' [über einander" vn legs vb' den drit €'Tritt = Huf vn nen [nimm’] das ras pey feiner forrib [Vorderrippe) vn ſprich das fey dir fur den trit guet In dem nam des vat' vn des fun vn des heyligen geist amen. S. 159, Z. 7: lies Pladling (Plattling) statt Plattling (Plattling). S. 171, Z. 21: lies behegelichkeyt 16, 11 (statt beheg. 16, 1). S. 173, Z. 13: vgl. § 83,1 S. 275 und füge hinzu czeg' desis brifis 15, 5, wodurch die vorhergehende Bemerkung sich berichtigt, vgl. auch Einleit. Kap. 5, § 78, 5 S. 246. S. 173, Z. 14: lies blecherynne (statt becherynne). S. 174, Z. 17: tilge das Wort wahrscheinlich'. S. 175, Z. 5 v. u.: setze hinter u. ö. Komma (statt Strichpunkts). S. 175, Z. 4 v. u. schalte vor Neutrums' ein: Masculinums und (vgl. Einleit. Kap. 5 § 84, 13 S. 296). S. 176, Z. 16: lics Obernick (statt Obereich). S. 178, Z. 14: zu geglobit 18, 8 war zu bemerken, daß das Wort in einem nach S ergänzten Briefe des Textes von P steht, hier also auch S die Monophthongierung und die Form hot xeigt. S. 181, § 7, 3 am Ende: füge zum Verweis auf Michels Mhd. Ele- mentarbuch § 97 S. 100. S. 183, § 9, 3: sewmmisse, leuthirlich sind besser an die mhd. For- men siumic, liutern, liuter anzuknüpfen s. § 81, 3 S. 267. S. 194, Z. 5: lies Affrikata z (statt Affrikata z). S. 194, Z. 8 S: důczer [düscher = theutunicali] 32, 7 steht hier durch Versehen, gehört vielmehr in den nächsten (7.) Absatz, der die Beispiele für ez = sch umfaßt. S. 195, § 17, am Schluß von Abschnitt Nr. 2 schalte ein: gnedik- lichen 31, 7; denclichn 31, 8; clarste 36, 13; klegelichen klagen 36, 8; in der letzten Zeile von Abschnitt Nr. 4 lies mhd. ch (statt mhd. w), schalte ein nach 17, 12: ruchit 7, 10 und nach 50, 8: doch s. nüchsten Absatz.
146 Nachträge und Berichtigungen. schriften der Heidelberger Universitätsbibliothek, Heidelberg 1887, S. 56 Nr. 141, S. 57 Nr. 144, S. 132 Nr. 226, S. 133 Nr. 227; nach Aus- weis des Handschriftenarchivs der Deutschen Kommission der Berliner Akademie der Wissenschaften kommt sie noch vor in folgenden Hand- schriften: Rom Vitt. Eman. 200 (24), 86—88; Breslau Univ. Bibl. VII E. 12 Bl. VIIra; München Cgm 4855; vgl. auch Priebsch, Deutsche Handschriften in England, Erlangen 1896, Bd. I, Nr. 124k, S. 118 f. Unter den Rezepten am Schluß der Schlägler Fassung dieses Roßarzneibuchs (P Bl. 1511) steht folgender Longinus-Segen für den Tritt: Wildu den trit [Huf’] v'sprechen [versprechen’ d. h. in Schutz nehmen’, segnen’] so sprich alfo longinus der vnſern heren durich seine rechte feiten ftach er enweft nit was er an ym rach dere aus ran waffer vnd plued Das was fus [süß') vn guet dwe ( tue’] dy daumen kreuczling vb' em and' [über einander" vn legs vb' den drit €'Tritt = Huf vn nen [nimm’] das ras pey feiner forrib [Vorderrippe) vn ſprich das fey dir fur den trit guet In dem nam des vat' vn des fun vn des heyligen geist amen. S. 159, Z. 7: lies Pladling (Plattling) statt Plattling (Plattling). S. 171, Z. 21: lies behegelichkeyt 16, 11 (statt beheg. 16, 1). S. 173, Z. 13: vgl. § 83,1 S. 275 und füge hinzu czeg' desis brifis 15, 5, wodurch die vorhergehende Bemerkung sich berichtigt, vgl. auch Einleit. Kap. 5, § 78, 5 S. 246. S. 173, Z. 14: lies blecherynne (statt becherynne). S. 174, Z. 17: tilge das Wort wahrscheinlich'. S. 175, Z. 5 v. u.: setze hinter u. ö. Komma (statt Strichpunkts). S. 175, Z. 4 v. u. schalte vor Neutrums' ein: Masculinums und (vgl. Einleit. Kap. 5 § 84, 13 S. 296). S. 176, Z. 16: lics Obernick (statt Obereich). S. 178, Z. 14: zu geglobit 18, 8 war zu bemerken, daß das Wort in einem nach S ergänzten Briefe des Textes von P steht, hier also auch S die Monophthongierung und die Form hot xeigt. S. 181, § 7, 3 am Ende: füge zum Verweis auf Michels Mhd. Ele- mentarbuch § 97 S. 100. S. 183, § 9, 3: sewmmisse, leuthirlich sind besser an die mhd. For- men siumic, liutern, liuter anzuknüpfen s. § 81, 3 S. 267. S. 194, Z. 5: lies Affrikata z (statt Affrikata z). S. 194, Z. 8 S: důczer [düscher = theutunicali] 32, 7 steht hier durch Versehen, gehört vielmehr in den nächsten (7.) Absatz, der die Beispiele für ez = sch umfaßt. S. 195, § 17, am Schluß von Abschnitt Nr. 2 schalte ein: gnedik- lichen 31, 7; denclichn 31, 8; clarste 36, 13; klegelichen klagen 36, 8; in der letzten Zeile von Abschnitt Nr. 4 lies mhd. ch (statt mhd. w), schalte ein nach 17, 12: ruchit 7, 10 und nach 50, 8: doch s. nüchsten Absatz.
Strana 147
Nachträge und Berichtigungen. 147 S. 196, Z. 6: lies neben geruhlichn Sw 44, 10 f. (mhd. geruoch- lichen) gerulich in P 24, 8 (Emendation für gemlich = pacifice; zweifelhaft ob = mhd. geruoweliche oder = mhd. geruochlîche). S. 206, Z. 3: lies des zweiten Schlägler Briefstellers (Nr. 1—30) statt: des ersten Briefstellers usw. Texte. S. 8, Nr. 5 Lesarten 4, Z. 4 v. u.: lies 20, 8 (statt 20, 11). S. 16, Nr. 11 Lesarten (Glosse), Z. 3: lies habent scabinos (statt habents cabinos). S. 18, Nr. 13, 7: lies privati (statt privatis). S. 19, Nr. 13, 6: lies am leybe vortirbit (statt am leybe syn vor- terbit; s. Kap. 4 § 3, 1b S. 174). S. 23, Nr. 16, 1: Dem Irbirn vielleicht Schreibfehler für Den Irbirn (s. Kар. 4 § 14, 5 e S. 187). S. 25, Nr. 17,6: lies in ersamkeyt (statt in irsamkeyt; s. Kap. 4 § 2, 2 S. 172). S. 29, Nr. 21, 1: Dem Irb’n vielleicht Schreibfehler für Den Irb'n (s. Kap. 4 § 14, 5 e S. 187). S. 32, Nr. 25, 4: lies validus (statt validis). S. 33, Nr. 24, 8 f.: lies irlobit (statt irlaubit s. Kap. 4 § 4, 5 S. 178). S. 37, Nr. 28, 1: xu vnserin cinxuschalten ein Hinweis auf vnserm 26, 1 und die Rechtfertigung aus Kap. 41 § 14, 5 e S. 187 f. S. 37, Nr. 28 in der Anmerkung zu Z. 9: lies wellin = vellin fällen' (das fugando des lateinischen Textes übersetzend; vgl. Einleitung, Kap. 5 § 85, 10 S. 309, Z. 13 v. u.). S. 52, Nr. 35 Lesarten Z. 1: lies 14 (statt 13). S. 72, Nr. 48, Z. 6: lies vestre (statt svetre). S. 88, Nr. 56, Z. 4: lies meidem (statt meiden; vgl. dazu Einlei- tung Kap. 4, § 14, 5e S. 187).
Nachträge und Berichtigungen. 147 S. 196, Z. 6: lies neben geruhlichn Sw 44, 10 f. (mhd. geruoch- lichen) gerulich in P 24, 8 (Emendation für gemlich = pacifice; zweifelhaft ob = mhd. geruoweliche oder = mhd. geruochlîche). S. 206, Z. 3: lies des zweiten Schlägler Briefstellers (Nr. 1—30) statt: des ersten Briefstellers usw. Texte. S. 8, Nr. 5 Lesarten 4, Z. 4 v. u.: lies 20, 8 (statt 20, 11). S. 16, Nr. 11 Lesarten (Glosse), Z. 3: lies habent scabinos (statt habents cabinos). S. 18, Nr. 13, 7: lies privati (statt privatis). S. 19, Nr. 13, 6: lies am leybe vortirbit (statt am leybe syn vor- terbit; s. Kap. 4 § 3, 1b S. 174). S. 23, Nr. 16, 1: Dem Irbirn vielleicht Schreibfehler für Den Irbirn (s. Kар. 4 § 14, 5 e S. 187). S. 25, Nr. 17,6: lies in ersamkeyt (statt in irsamkeyt; s. Kap. 4 § 2, 2 S. 172). S. 29, Nr. 21, 1: Dem Irb’n vielleicht Schreibfehler für Den Irb'n (s. Kap. 4 § 14, 5 e S. 187). S. 32, Nr. 25, 4: lies validus (statt validis). S. 33, Nr. 24, 8 f.: lies irlobit (statt irlaubit s. Kap. 4 § 4, 5 S. 178). S. 37, Nr. 28, 1: xu vnserin cinxuschalten ein Hinweis auf vnserm 26, 1 und die Rechtfertigung aus Kap. 41 § 14, 5 e S. 187 f. S. 37, Nr. 28 in der Anmerkung zu Z. 9: lies wellin = vellin fällen' (das fugando des lateinischen Textes übersetzend; vgl. Einleitung, Kap. 5 § 85, 10 S. 309, Z. 13 v. u.). S. 52, Nr. 35 Lesarten Z. 1: lies 14 (statt 13). S. 72, Nr. 48, Z. 6: lies vestre (statt svetre). S. 88, Nr. 56, Z. 4: lies meidem (statt meiden; vgl. dazu Einlei- tung Kap. 4, § 14, 5e S. 187).
Strana 148
Druck von Breitkopf & Härtel in Leipzig.
Druck von Breitkopf & Härtel in Leipzig.
- I: Array
- 1: Array
- 41: Array
- 77: Array
- 117: Array
- 119: Array
- 133: Array
- 136: Array
- 142: Array