z 602 stránek
Titel
Ia
Ib
Ic
Id
Vorwort
Ie
If
Ig
Ih
Ii
Ij
Inhalt
Ik
Il
Einleitung
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
XIII
XIV
XV
XVI
XVII
XVIII
XIX
XX
XXI
XXII
XXIII
XXIV
XXV
XXVI
XXVII
XXVIII
XXIX
XXX
XXXI
XXXII
XXXIII
XXXIV
XXXV
XXXVI
Politische Angelegenheiten
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
Persön. Verhältnis zu Karl IV.
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
Weltliche u. geistliche Gönner
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
Kanzleidienst-Kanzleikollegen
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
Literarische Beziehungen
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
Sonstige Freundschaften
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
Verwandschaft. Beziehungen
267
268
269
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
Verwaltung d. Bist. Leitmischl
289
290
291
292
Verwaltung d. Bist. Olmütz
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
336
337
338
339
340
341
342
343
344
345
346
347
348
349
350
351
352
353
354
355
356
357
358
359
360
361
362
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
375
376
377
378
379
380
381
382
383
384
385
386
387
388
389
390
391
392
393
394
395
396
397
398
399
400
401
402
403
404
405
406
407
408
409
410
411
412
413
414
Bemühungen um d.Bist. Breslau
415
416
417
418
419
420
421
422
423
424
Zweifelhafte u. unechte Stücke
425
426
427
428
429
430
431
432
433
434
435
436
437
438
439
440
441
442
443
444
445
446
447
448
449
450
451
452
Anhang
453
454
455
456
457
458
459
460
461
462
463
464
465
466
467
468
469
470
471
472
473
474
475
476
477
478
479
480
481
482
483
484
485
486
487
488
489
490
491
492
493
494
495
496
497
498
499
500
501
502
503
504
Nachträge und Berichtigungen
505
506
507
508
509
510
511
512
513
514
REGISTER
515
516
Liste der Empfänger
517
518
519
520
521
Verzeichnis der Briefanfänge
522
523
524
525
526
527
528
529
530
531
Namen und Sachregister
532
533
534
535
536
537
538
539
540
541
542
543
544
545
546
547
548
549
550
551
552
553
554
- s. 123: ...Glogau urkundlich erwähnt, wird in einer Supplik Markgraf Karls an Clemens VI. vom 24. April 1344 als sein capellanus und Breslauer Domherr...
- s. 494: ...forma. 398 Das Bistum Naumburg war Johann von Neumarkt durch Clemens VI. am 16. Febr. 1352 verliehen worden (Mon. Vat. Boh. I...
- s. 504: ...R. VI 4] auf S. 18—26 (Nr. 2, 6—13) sieben Clemens VI. zuge- schriebene Tagzeiten vom Mitleiden Marias und auf S. 145—175...
Název:
Briefe Johanns von Neumarkt
Autor:
Piur, Paul
Rok vydání:
1937
Místo vydání:
Berlin
Počet stran celkem:
602
Obsah:
- Ia: Titel
- Ie: Vorwort
- Ik: Inhalt
- I: Einleitung
- 1: Politische Angelegenheiten
- 44: Persön. Verhältnis zu Karl IV.
- 85: Weltliche u. geistliche Gönner
- 124: Kanzleidienst-Kanzleikollegen
- 163: Literarische Beziehungen
- 211: Sonstige Freundschaften
- 267: Verwandschaft. Beziehungen
- 289: Verwaltung d. Bist. Leitmischl
- 293: Verwaltung d. Bist. Olmütz
- 415: Bemühungen um d.Bist. Breslau
- 425: Zweifelhafte u. unechte Stücke
- 453: Anhang
- 505: Nachträge und Berichtigungen
- 515: REGISTER
- 517: Liste der Empfänger
- 522: Verzeichnis der Briefanfänge
- 532: Namen und Sachregister
upravit
Strana Ia
BRIEFE JOHANNS VON NEUMARKT GESAMMELT, HERAUSGEGEBEN UND ERLAUTERT VON PAUL PIUR MIT EINEM ANHANG: AUSGEWAHLTE BRIEFE AN JOHANN VON NEUMARKT URKUNDLICHE UND BRIEFLICHE ZEUGNISSE ZU SEINEM LEBEN BERLIN WEIDMANNSCHE VERLAGSBUCHHANDLUNG 1937
BRIEFE JOHANNS VON NEUMARKT GESAMMELT, HERAUSGEGEBEN UND ERLAUTERT VON PAUL PIUR MIT EINEM ANHANG: AUSGEWAHLTE BRIEFE AN JOHANN VON NEUMARKT URKUNDLICHE UND BRIEFLICHE ZEUGNISSE ZU SEINEM LEBEN BERLIN WEIDMANNSCHE VERLAGSBUCHHANDLUNG 1937
Strana Ib
VOM MITTELALTER ZUR REFORMATION FORSCHUNGEN ZUR GESCHICHTE DER DEUTSCHEN BILDUNG IM AUFTRAGE DER PREUSSISCHEN AKADEMIE DER WISSENSCHAFTEN HERAUSGEGEBEN VON KONRAD BURDACH † ACHTER BAND BRIEFE JOHANNS VON NEUMARKT BERLIN WEIDMANNSCHE VERLAGSBUCHHANDLUNG 1937
VOM MITTELALTER ZUR REFORMATION FORSCHUNGEN ZUR GESCHICHTE DER DEUTSCHEN BILDUNG IM AUFTRAGE DER PREUSSISCHEN AKADEMIE DER WISSENSCHAFTEN HERAUSGEGEBEN VON KONRAD BURDACH † ACHTER BAND BRIEFE JOHANNS VON NEUMARKT BERLIN WEIDMANNSCHE VERLAGSBUCHHANDLUNG 1937
Strana Ic
Strana Id
Strana Ie
Vorwort. Am 18. September 1936 hat ein unerwarteter Tod Konrad Burdach dahingerafft. Das von ihm begründete und geleitete Akademiewerk „Vom Mittelalter zur Reformation“, dem er bis in die letzten Jahre auch persönlich den Hauptteil seiner Arbeits- kraft gewidmet hat, ist dadurch in seinem Lebensnerv getroffen. Beruhte es nach Anlage und Zielsetzung doch stärker als andere Großunternehmungen verwandter Art auf der wissenschaftlichen Konzeption eines einzelnen und sog es bisher seine beste Kraft aus dem persönlichen Reichtum eines mehr als fünfzigjährigen Gelehrtenlebens, das an Fülle und Tiefe nur wenige seinesgleichen hatte. Durch den Beschluß der Deutschen Kommission der Preu- Bischen Akademie der Wissenschaften, die im Gang befindlichen Arbeiten fortzuführen und das Unternehmen einem organischen Abschluß entgegenzuführen (Sitzungsberichte 1937, S. LXIXf.), ist die Gefahr des Torsoschicksals aller Voraussicht nach gebannt. Die von Burdach vorgesehenen und bestimmten Bearbeitern über- tragenen Bände werden, dafür besteht begründete Hoffnung, dem Gesamtwerk in absehbarer Zeit eingefügt werden. Aber die wenigen Mitarbeiter, die für die Erreichung dieses Ziels zur Verfügung stehen, sind sich mit dem Unterzeichneten bewußt, daß ihre pietätvolle Hingabe keinen vollgültigen Ersatz zu bieten vermag für das umfassende Wissen um sprachliche und geistesgeschicht- liche Dinge und für die gesammelte Kraft, mit der sein Schöpfer das Werk zu Ende geführt haben würde, wenn ihm noch ein Jahr- zehnt zu leben vergönnt gewesen wäre.
Vorwort. Am 18. September 1936 hat ein unerwarteter Tod Konrad Burdach dahingerafft. Das von ihm begründete und geleitete Akademiewerk „Vom Mittelalter zur Reformation“, dem er bis in die letzten Jahre auch persönlich den Hauptteil seiner Arbeits- kraft gewidmet hat, ist dadurch in seinem Lebensnerv getroffen. Beruhte es nach Anlage und Zielsetzung doch stärker als andere Großunternehmungen verwandter Art auf der wissenschaftlichen Konzeption eines einzelnen und sog es bisher seine beste Kraft aus dem persönlichen Reichtum eines mehr als fünfzigjährigen Gelehrtenlebens, das an Fülle und Tiefe nur wenige seinesgleichen hatte. Durch den Beschluß der Deutschen Kommission der Preu- Bischen Akademie der Wissenschaften, die im Gang befindlichen Arbeiten fortzuführen und das Unternehmen einem organischen Abschluß entgegenzuführen (Sitzungsberichte 1937, S. LXIXf.), ist die Gefahr des Torsoschicksals aller Voraussicht nach gebannt. Die von Burdach vorgesehenen und bestimmten Bearbeitern über- tragenen Bände werden, dafür besteht begründete Hoffnung, dem Gesamtwerk in absehbarer Zeit eingefügt werden. Aber die wenigen Mitarbeiter, die für die Erreichung dieses Ziels zur Verfügung stehen, sind sich mit dem Unterzeichneten bewußt, daß ihre pietätvolle Hingabe keinen vollgültigen Ersatz zu bieten vermag für das umfassende Wissen um sprachliche und geistesgeschicht- liche Dinge und für die gesammelte Kraft, mit der sein Schöpfer das Werk zu Ende geführt haben würde, wenn ihm noch ein Jahr- zehnt zu leben vergönnt gewesen wäre.
Strana If
VI* Vorwort. Das Erscheinen einer Sammlung von Briefen Johanns von Neumarkt im Rahmen des Werks „Vom Mittelalter zur Re- formation“, das sich als eine seiner Aufgaben gesetzt hat, die literarische, bildungsgeschichtliche und sprachreformatorische Be- deutung des Kanzlers Karls IV. an der Hand zuverlässiger Texte umfassend zur Darstellung zu bringen, bedarf keiner besonderen Rechtfertigung. Seit Burdach vor mehr als fünfundvierzig Jahren, in der Hauptsache aus eigenen Studien schöpfend, die hervorragende Rolle, die Johann von Neumarkt bei der geistigen Neuorientierung des deutschen Ostens im Zeitalter der Luxem- burger zufällt, zum erstenmal mit sicheren Strichen umriß (Zen- tralbl. f. Bibl. 8, 1891, S. 153ff. = Vom Mittelalter z. Ref., Halle 1893, S. 30ff.), haben sich Diplomatiker, Geschichtsforscher, Kunst- historiker und Germanisten in steigendem Maße um die Erfor- schung seines Lebensganges und seines Schrifttums bemüht. Die fortschreitenden Ergebnisse solcher Einzeluntersuchungen und Einzelfunde und die Erträgnisse der Forschungsreisen Bur- dachs aus den Jahren 1897/98 sind in Burdachs Reiseberichten (Abhandl. der Berliner Akademie, Phil. hist. Kl. 1903 = Burdach, Vorspiel I 2 S. 141—202) und in Bd. II 1. 2. 5, Bd. III 2 und Bd. IV des Gesamtwerks zur Sprache gekommen und mit Hilfe der diesen Bänden beigegebenen Register leicht überschaubar. Dem deutschen Schrifttum Johanns von Neumarkt hat Joseph Klapper eine langjährige hingebungsvolle Arbeit ge- widmet und mit den kritischen Ausgaben der Soliloquien- und Hieronymusübersetzung wie der „Gebete“ den größten Teil dieser literarischen Tätigkeit des Kanzlers bereits in die Scheuern ge- bracht (Vom Mittelalter z. Ref. Bd. VI 1. 2. 4). Von der aus- gedehnten Korrespondenz Johanns von Neumarkt, die im Verein mit dem nicht allzu reichen urkundlichen Material allein einen Überblick über sein Leben und einen Einblick in seine geistige Welt gestattet, lag bisher nur der Briefwechsel mit dem römischen Tribunen Cola di Rienzo und mit Petrarca in zuverlässigem Wort- laut vor (Vom Mittelalter z. Ref. Bd. II 3 und Bd. VII). Die von ihm oder in seinem Auftrage zusammengestellte Summa Cancellarii und die der letzten Redaktion dieses Kanzleihandbuchs hinzu- gefügte sogenannte Cancellaria Johannis Noviforensis, die beide zusammen außer der Hauptmasse urkundlicher oder rein formel- hafter Stücke zugleich die reichste Sammlung seiner Privatbriefe
VI* Vorwort. Das Erscheinen einer Sammlung von Briefen Johanns von Neumarkt im Rahmen des Werks „Vom Mittelalter zur Re- formation“, das sich als eine seiner Aufgaben gesetzt hat, die literarische, bildungsgeschichtliche und sprachreformatorische Be- deutung des Kanzlers Karls IV. an der Hand zuverlässiger Texte umfassend zur Darstellung zu bringen, bedarf keiner besonderen Rechtfertigung. Seit Burdach vor mehr als fünfundvierzig Jahren, in der Hauptsache aus eigenen Studien schöpfend, die hervorragende Rolle, die Johann von Neumarkt bei der geistigen Neuorientierung des deutschen Ostens im Zeitalter der Luxem- burger zufällt, zum erstenmal mit sicheren Strichen umriß (Zen- tralbl. f. Bibl. 8, 1891, S. 153ff. = Vom Mittelalter z. Ref., Halle 1893, S. 30ff.), haben sich Diplomatiker, Geschichtsforscher, Kunst- historiker und Germanisten in steigendem Maße um die Erfor- schung seines Lebensganges und seines Schrifttums bemüht. Die fortschreitenden Ergebnisse solcher Einzeluntersuchungen und Einzelfunde und die Erträgnisse der Forschungsreisen Bur- dachs aus den Jahren 1897/98 sind in Burdachs Reiseberichten (Abhandl. der Berliner Akademie, Phil. hist. Kl. 1903 = Burdach, Vorspiel I 2 S. 141—202) und in Bd. II 1. 2. 5, Bd. III 2 und Bd. IV des Gesamtwerks zur Sprache gekommen und mit Hilfe der diesen Bänden beigegebenen Register leicht überschaubar. Dem deutschen Schrifttum Johanns von Neumarkt hat Joseph Klapper eine langjährige hingebungsvolle Arbeit ge- widmet und mit den kritischen Ausgaben der Soliloquien- und Hieronymusübersetzung wie der „Gebete“ den größten Teil dieser literarischen Tätigkeit des Kanzlers bereits in die Scheuern ge- bracht (Vom Mittelalter z. Ref. Bd. VI 1. 2. 4). Von der aus- gedehnten Korrespondenz Johanns von Neumarkt, die im Verein mit dem nicht allzu reichen urkundlichen Material allein einen Überblick über sein Leben und einen Einblick in seine geistige Welt gestattet, lag bisher nur der Briefwechsel mit dem römischen Tribunen Cola di Rienzo und mit Petrarca in zuverlässigem Wort- laut vor (Vom Mittelalter z. Ref. Bd. II 3 und Bd. VII). Die von ihm oder in seinem Auftrage zusammengestellte Summa Cancellarii und die der letzten Redaktion dieses Kanzleihandbuchs hinzu- gefügte sogenannte Cancellaria Johannis Noviforensis, die beide zusammen außer der Hauptmasse urkundlicher oder rein formel- hafter Stücke zugleich die reichste Sammlung seiner Privatbriefe
Strana Ig
Vorwort. VII* überliefern, waren durch Ferdinand Tadra zwar seit mehreren Jahrzehnten im Druck zugänglich gemacht. Aber für die strenge wissenschaftliche Forschung reichten die Editionen dieses um die Erforschung der Karolinischen Kultur sehr verdienten tsche- chischen Gelehrten, aus denen wir alle geschöpft haben und noch weiter schöpfen werden, nicht aus. Sie stützten sich auf ein un- zureichendes handschriftliches Material, boten den Text der von Rhetorik und Wortspielen üppig umrankten Kunstbriefe des Neumarkters vielfach in kaum verständlicher Fassung, gaben über Echtheitsfragen, Abfassungszeit, Empfänger nur selten und kärgliche Auskunft und ließen den Benutzer auf Schritt und Tritt Fragen stellen. Von den nahezu einhundertundachtzig weiteren Briefen, die der Leser in der vorliegenden Ausgabe findet, waren einige Dutzend an verstreuten Stellen veröffentlicht, der Rest (etwa einhundertundvierzig) unbekannt. Eine lückenlose Sammlung aller der Feder Johanns von Neu- markt entstammenden Briefe, einen vollständigen Codex episto- laris Johannis Noviforensis, kann und will allerdings auch die vorliegende Ausgabe, wie ihr Titel andeutet, nicht bieten. Sie kann es nicht, weil damit zu rechnen ist, daß aus bisher erst un- zulänglich bekannt gemachten oder ungenügend erforschten Brief- und Formelbüchern des 14. und 15. Jahrhunderts noch manche Probe der Briefkunst des Kanzlers zum Vorschein kommen wird, und sie vermag es auch deswegen nicht, weil die Frage des literarischen Eigentums bei vielen Stücken dieser Art unsicher ist und unsicher bleiben wird. Der Herausgeber hat zwar im Verfolg seiner Studien weit über ein halbes Hundert Briefmuster- bücher und Formelsammlungen aus der Zeit Kaiser Karls IV. und König Wenzels durchgemustert und eine nicht unbeträcht- liche Anzahl namenlos überlieferter Stücke kopiert oder notiert, die nach Stil oder Inhalt der Korrespondenz Johanns von Neu- markt angehören könnten. Aber zur Aufnahme solcher weder durch Überschrift noch durch Inhalt genügend gesicherter Stücke hat er sich nur in wenigen Fällen entschließen können (s. unten Abteilung XI). Das gleiche gilt von verschiedenen im Namen Kaiser Karls, König Wenzels oder Markgraf Johanns von Mähren überlieferten Briefen, die nach ihrer stilistischen Fassung als Diktat des Kanzlers gelten können. Abgesehen davon, daß sie an eine andere Stelle gehören, war hier noch besondere Vorsicht geboten. Auch
Vorwort. VII* überliefern, waren durch Ferdinand Tadra zwar seit mehreren Jahrzehnten im Druck zugänglich gemacht. Aber für die strenge wissenschaftliche Forschung reichten die Editionen dieses um die Erforschung der Karolinischen Kultur sehr verdienten tsche- chischen Gelehrten, aus denen wir alle geschöpft haben und noch weiter schöpfen werden, nicht aus. Sie stützten sich auf ein un- zureichendes handschriftliches Material, boten den Text der von Rhetorik und Wortspielen üppig umrankten Kunstbriefe des Neumarkters vielfach in kaum verständlicher Fassung, gaben über Echtheitsfragen, Abfassungszeit, Empfänger nur selten und kärgliche Auskunft und ließen den Benutzer auf Schritt und Tritt Fragen stellen. Von den nahezu einhundertundachtzig weiteren Briefen, die der Leser in der vorliegenden Ausgabe findet, waren einige Dutzend an verstreuten Stellen veröffentlicht, der Rest (etwa einhundertundvierzig) unbekannt. Eine lückenlose Sammlung aller der Feder Johanns von Neu- markt entstammenden Briefe, einen vollständigen Codex episto- laris Johannis Noviforensis, kann und will allerdings auch die vorliegende Ausgabe, wie ihr Titel andeutet, nicht bieten. Sie kann es nicht, weil damit zu rechnen ist, daß aus bisher erst un- zulänglich bekannt gemachten oder ungenügend erforschten Brief- und Formelbüchern des 14. und 15. Jahrhunderts noch manche Probe der Briefkunst des Kanzlers zum Vorschein kommen wird, und sie vermag es auch deswegen nicht, weil die Frage des literarischen Eigentums bei vielen Stücken dieser Art unsicher ist und unsicher bleiben wird. Der Herausgeber hat zwar im Verfolg seiner Studien weit über ein halbes Hundert Briefmuster- bücher und Formelsammlungen aus der Zeit Kaiser Karls IV. und König Wenzels durchgemustert und eine nicht unbeträcht- liche Anzahl namenlos überlieferter Stücke kopiert oder notiert, die nach Stil oder Inhalt der Korrespondenz Johanns von Neu- markt angehören könnten. Aber zur Aufnahme solcher weder durch Überschrift noch durch Inhalt genügend gesicherter Stücke hat er sich nur in wenigen Fällen entschließen können (s. unten Abteilung XI). Das gleiche gilt von verschiedenen im Namen Kaiser Karls, König Wenzels oder Markgraf Johanns von Mähren überlieferten Briefen, die nach ihrer stilistischen Fassung als Diktat des Kanzlers gelten können. Abgesehen davon, daß sie an eine andere Stelle gehören, war hier noch besondere Vorsicht geboten. Auch
Strana Ih
VIII* Vorwort. die Summa Cancellarii überliefert bekanntlich eine nicht unbe- trächtliche Anzahl von politischen oder privaten Schreiben Karls IV. Aber aus der Tatsache ihrer Aufnahme in dies Kanzleihandbuch auf die Verfasserschaft Johanns zu schließen, wäre höchst voreilig, sind doch mehr als ein halbes Dutzend der in der Summa begegnen- den Privatbriefe Karls IV. wörtliche oder leicht umgeformte Ent- lehnungen aus der Briefsammlung des Kanzlers Kaiser Friedrichs II., Peter von Vinea. Die vorliegende Ausgabe bietet, von dem „An- hang“ abgesehen, nur solche Briefe, die nach Inhalt und Stil als persönliches Eigentum Johanns von Neumarkt gelten können. Und auch diese in der Regel nur, sofern ihr Inhalt über ein bloßes urkundliches Interesse hinausgeht, d. h. irgendwie in die Sphäre des Persönlichen reicht oder weitere für die Gesamtkultur des Zeitalters beachtenswerte Zusammenhänge sichtbar werden läßt. Eine besondere Bemerkung erfordern in diesem Zusammenhang diejenigen Briefe Johanns von Neumarkt, die seine seelsorge- rische oder bischöfliche Verwaltungstätigkeit be- treffen. Die Cancellaria Johannis Noviforensis überliefert von ihnen allein mehr als hundert. Nimmt man dazu die in verschie- denen Bänden des Codex diplomaticus Moraviae und der Monu- menta Vaticana res Bohemicas illustrantia veröffentlichten sowie die in der Cancellaria seines Olmützer Offizials Sander Rambow (Cancellaria officialis Sanderi) und in anderen Formelbüchern unter seinem Namen überlieferten hinzu, so läßt sich ihre Zahl fast auf das Doppelte bringen. Von ihnen bei einer Ausgabe der Briefe Johanns von Neumarkt völlig abzusehen, hieße dem Leser wesentliche Züge seines Bildes vorenthalten, sie vollzählig zu bringen, verbot schon die Rücksicht auf den zur Verfügung stehen- den Raum. Die in Abteilung VIII und IX getroffene Auswahl wird, wie es nicht anders sein kann, dem einen zu wenig, dem andern zu viel bringen. Entscheidend für die Auswahl war das Bestreben, die Tadrasche Ausgabe der Canc. Joh. Noviforensis, die als ein geschlossenes Ganzes ihre editorische Bedeutung weiter- zubehalten verdient, nicht mehr als unvermeidlich zu entwerten, und anderseits der Wunsch, auch in diesem Teilbezirk dem Be- nutzer dasjenige Material nicht vorzuenthalten, das bisher un- bekannt war. Der Versuch, aus mehreren Hundert undatierter, oft namenlos, mit unbestimmter oder fehlender Adresse überlieferter Briefe
VIII* Vorwort. die Summa Cancellarii überliefert bekanntlich eine nicht unbe- trächtliche Anzahl von politischen oder privaten Schreiben Karls IV. Aber aus der Tatsache ihrer Aufnahme in dies Kanzleihandbuch auf die Verfasserschaft Johanns zu schließen, wäre höchst voreilig, sind doch mehr als ein halbes Dutzend der in der Summa begegnen- den Privatbriefe Karls IV. wörtliche oder leicht umgeformte Ent- lehnungen aus der Briefsammlung des Kanzlers Kaiser Friedrichs II., Peter von Vinea. Die vorliegende Ausgabe bietet, von dem „An- hang“ abgesehen, nur solche Briefe, die nach Inhalt und Stil als persönliches Eigentum Johanns von Neumarkt gelten können. Und auch diese in der Regel nur, sofern ihr Inhalt über ein bloßes urkundliches Interesse hinausgeht, d. h. irgendwie in die Sphäre des Persönlichen reicht oder weitere für die Gesamtkultur des Zeitalters beachtenswerte Zusammenhänge sichtbar werden läßt. Eine besondere Bemerkung erfordern in diesem Zusammenhang diejenigen Briefe Johanns von Neumarkt, die seine seelsorge- rische oder bischöfliche Verwaltungstätigkeit be- treffen. Die Cancellaria Johannis Noviforensis überliefert von ihnen allein mehr als hundert. Nimmt man dazu die in verschie- denen Bänden des Codex diplomaticus Moraviae und der Monu- menta Vaticana res Bohemicas illustrantia veröffentlichten sowie die in der Cancellaria seines Olmützer Offizials Sander Rambow (Cancellaria officialis Sanderi) und in anderen Formelbüchern unter seinem Namen überlieferten hinzu, so läßt sich ihre Zahl fast auf das Doppelte bringen. Von ihnen bei einer Ausgabe der Briefe Johanns von Neumarkt völlig abzusehen, hieße dem Leser wesentliche Züge seines Bildes vorenthalten, sie vollzählig zu bringen, verbot schon die Rücksicht auf den zur Verfügung stehen- den Raum. Die in Abteilung VIII und IX getroffene Auswahl wird, wie es nicht anders sein kann, dem einen zu wenig, dem andern zu viel bringen. Entscheidend für die Auswahl war das Bestreben, die Tadrasche Ausgabe der Canc. Joh. Noviforensis, die als ein geschlossenes Ganzes ihre editorische Bedeutung weiter- zubehalten verdient, nicht mehr als unvermeidlich zu entwerten, und anderseits der Wunsch, auch in diesem Teilbezirk dem Be- nutzer dasjenige Material nicht vorzuenthalten, das bisher un- bekannt war. Der Versuch, aus mehreren Hundert undatierter, oft namenlos, mit unbestimmter oder fehlender Adresse überlieferter Briefe
Strana Ii
Vorwort. IX* ein Lebensbild Johanns von Neumarkt zusammenzustellen, das in gleichem Maße seine äußere und innere Welt, seine geistigen Interessen und seinen Wirkungskreis sichtbar werden läßt, konnte nicht in Angriff genommen und zu Ende geführt werden, ohne daß Verfasserschaft, Abfassungszeit und Anlaß jedes einzelnen Briefes, Persönlichkeit und Stellung des Empfängers, literarische Entlehnungen und Anspielungen nach Möglichkeit geklärt wurden. Die Ergebnisse dieser Bemühungen, die künftigen Forschern noch reichlich Gelegenheit zu Ergänzungen und Berichtigungen geben werden, sind in einer zweiten Kolumne unter dem Strich, bei längeren Darlegungen am Schluß des jeweiligen Briefes angemerkt. Im Verein mit dem Lesartenapparat und dem in der Einleitung gegebenen Quellenbericht setzen sie den Leser in den Stand, die Entscheidungen des Herausgebers überall nachzuprüfen. Schon jetzt hätte wahrscheinlich manche Unsicherheit über die eine oder andere der in den Briefen erwähnten Persönlichkeiten behoben werden können, wenn Band III und IV der Mon. Vat. Boh., die die Vatikanischen Register für die Zeit Urbans V. (1362—1370) und Gregors XI. (1370—1378) ausschöpfen und von denen der erstge- nannte seit längerer Zeit abgeschlossen ist, erschienen wären. Nach dem ursprünglichen Plan, wie er in den Sitzungsberichten der Akademie mehrfach angekündigt war, sollte der vorliegende Band den Titel „Briefe Johanns von Neumarkt und seiner Schule“ erhalten, also einen wesentlich weiteren Rahmen um- spannen. Erwägungen verschiedener Art, die sich im Laufe der Arbeit ergaben, ließen es ratsam erscheinen, den geschlossenen Charakter, den der Band in der vorliegenden Gestalt bietet, bei- zubehalten und die Beigabe von Briefen aus der Schule Johanns von Neumarkt für spätere Zeiten aufzusparen. Als Ersatz für den nicht ausgeführten Teil der Ankündigung hat der Heraus- geber dem Bande einen „Anhang“ (Abteilung XII und XIII) hinzugefügt, der eine Auswahl von Briefen an Johann von Neumarkt und die wichtigsten urkundlichen und brief- lichen Zeugnisse über seine Laufbahn enthält. Bei der Sammlung und Bearbeitung des Materials sind dem Herausgeber außer Tadras Arbeiten die eingangs genannten Ver- öffentlichungen Konrad Burdachs wertvollste Hilfe gewesen.
Vorwort. IX* ein Lebensbild Johanns von Neumarkt zusammenzustellen, das in gleichem Maße seine äußere und innere Welt, seine geistigen Interessen und seinen Wirkungskreis sichtbar werden läßt, konnte nicht in Angriff genommen und zu Ende geführt werden, ohne daß Verfasserschaft, Abfassungszeit und Anlaß jedes einzelnen Briefes, Persönlichkeit und Stellung des Empfängers, literarische Entlehnungen und Anspielungen nach Möglichkeit geklärt wurden. Die Ergebnisse dieser Bemühungen, die künftigen Forschern noch reichlich Gelegenheit zu Ergänzungen und Berichtigungen geben werden, sind in einer zweiten Kolumne unter dem Strich, bei längeren Darlegungen am Schluß des jeweiligen Briefes angemerkt. Im Verein mit dem Lesartenapparat und dem in der Einleitung gegebenen Quellenbericht setzen sie den Leser in den Stand, die Entscheidungen des Herausgebers überall nachzuprüfen. Schon jetzt hätte wahrscheinlich manche Unsicherheit über die eine oder andere der in den Briefen erwähnten Persönlichkeiten behoben werden können, wenn Band III und IV der Mon. Vat. Boh., die die Vatikanischen Register für die Zeit Urbans V. (1362—1370) und Gregors XI. (1370—1378) ausschöpfen und von denen der erstge- nannte seit längerer Zeit abgeschlossen ist, erschienen wären. Nach dem ursprünglichen Plan, wie er in den Sitzungsberichten der Akademie mehrfach angekündigt war, sollte der vorliegende Band den Titel „Briefe Johanns von Neumarkt und seiner Schule“ erhalten, also einen wesentlich weiteren Rahmen um- spannen. Erwägungen verschiedener Art, die sich im Laufe der Arbeit ergaben, ließen es ratsam erscheinen, den geschlossenen Charakter, den der Band in der vorliegenden Gestalt bietet, bei- zubehalten und die Beigabe von Briefen aus der Schule Johanns von Neumarkt für spätere Zeiten aufzusparen. Als Ersatz für den nicht ausgeführten Teil der Ankündigung hat der Heraus- geber dem Bande einen „Anhang“ (Abteilung XII und XIII) hinzugefügt, der eine Auswahl von Briefen an Johann von Neumarkt und die wichtigsten urkundlichen und brief- lichen Zeugnisse über seine Laufbahn enthält. Bei der Sammlung und Bearbeitung des Materials sind dem Herausgeber außer Tadras Arbeiten die eingangs genannten Ver- öffentlichungen Konrad Burdachs wertvollste Hilfe gewesen.
Strana Ij
X Vorwort. Sie haben Anlage und geistige Richtung des vorgelegten Bandes, dessen Anfänge lange Jahre zurückliegen, weitgehend bestimmt. Auch der eine oder andere Einzelbrief, der hier zum ersten Male erscheint, manche Handschrift, über die die Kataloge keine oder mangelhafte Auskunft gaben, ist dem Herausgeber in Burdachs Materialsammlungen zum ersten Male entgegengetreten und hat An- laß zu weiteren Nachforschungen und Funden gegeben. So ist der Name Konrad Burdachs auch mit diesem Bande, den er auf die Schultern des Jüngeren hat legen müssen, persönlich eng verknüpft. Den größten Teil der in Frage kommenden Handschriften hat der Herausgeber auf seinen Antrag in den Räumen der Deutschen Kommission der Akademie oder der Handschriftenabteilung der Preußischen Staatsbibliothek benutzen können. Für die dem Werk dadurch zuteil gewordene Unterstützung hat er in beson- derem Maße zu danken den Verwaltungen der Staats- und Uni� versitätsbibliothek Breslau, der Stadtbibliothek Danzig, der Universitätsbibliothek Freiburg i. B., der Universitätsbibliothek Gießen, der Milichschen Bibliothek in Görlitz, der Universitäts- bibliothek Graz, der Fürstbischöflichen Bibliothek in Klagenfurt, der Stadtbibliothek Leipzig, der Universitätsbibliothek Leipzig, der Staatsbibliothek München, der Universitätsbibliothek Prag, des Archivs des Ministeriums des Innern in Prag, der Stifts- bibliothek in Quedlinburg, der Stiftsbibliothek in Raigern, der Stiftsbibliothek in Schlägl, des Stadtarchivs in Schweidnitz, der Nationalbibliothek Wien. Joseph Klapper hat den Text der ausschließlich in Breslauer Handschriften überlieferten Stücke an der Hand einzelner Fahnen oder Umbruchbogen noch einmal überprüft und durch Aus- künfte verschiedener Art seine treue Verbundenheit mit dem Gesamtwerk bekräftigt. Herr Dozent Dr. Hans Langosch hat sich in dankenswerter Weise dem Mitlesen der Fahnenkorrektur unterzogen und gleichfalls manche Unebenheit beseitigen helfen. Die Beigabe der Tafeln 1 und 2 ist durch die Hilfsbereit- schaft des Herausgebers der Monumenta Palaeographica, Herrn Geheimrats Chroust, und seines Mitarbeiters Herrn Universi- tätsprofessors Heinz Zatschek-Prag ermöglicht worden, wofür beiden auch an dieser Stelle gedankt sei. Berlin-Charlottenburg, im Juli 1937. Paul Piur.
X Vorwort. Sie haben Anlage und geistige Richtung des vorgelegten Bandes, dessen Anfänge lange Jahre zurückliegen, weitgehend bestimmt. Auch der eine oder andere Einzelbrief, der hier zum ersten Male erscheint, manche Handschrift, über die die Kataloge keine oder mangelhafte Auskunft gaben, ist dem Herausgeber in Burdachs Materialsammlungen zum ersten Male entgegengetreten und hat An- laß zu weiteren Nachforschungen und Funden gegeben. So ist der Name Konrad Burdachs auch mit diesem Bande, den er auf die Schultern des Jüngeren hat legen müssen, persönlich eng verknüpft. Den größten Teil der in Frage kommenden Handschriften hat der Herausgeber auf seinen Antrag in den Räumen der Deutschen Kommission der Akademie oder der Handschriftenabteilung der Preußischen Staatsbibliothek benutzen können. Für die dem Werk dadurch zuteil gewordene Unterstützung hat er in beson- derem Maße zu danken den Verwaltungen der Staats- und Uni� versitätsbibliothek Breslau, der Stadtbibliothek Danzig, der Universitätsbibliothek Freiburg i. B., der Universitätsbibliothek Gießen, der Milichschen Bibliothek in Görlitz, der Universitäts- bibliothek Graz, der Fürstbischöflichen Bibliothek in Klagenfurt, der Stadtbibliothek Leipzig, der Universitätsbibliothek Leipzig, der Staatsbibliothek München, der Universitätsbibliothek Prag, des Archivs des Ministeriums des Innern in Prag, der Stifts- bibliothek in Quedlinburg, der Stiftsbibliothek in Raigern, der Stiftsbibliothek in Schlägl, des Stadtarchivs in Schweidnitz, der Nationalbibliothek Wien. Joseph Klapper hat den Text der ausschließlich in Breslauer Handschriften überlieferten Stücke an der Hand einzelner Fahnen oder Umbruchbogen noch einmal überprüft und durch Aus- künfte verschiedener Art seine treue Verbundenheit mit dem Gesamtwerk bekräftigt. Herr Dozent Dr. Hans Langosch hat sich in dankenswerter Weise dem Mitlesen der Fahnenkorrektur unterzogen und gleichfalls manche Unebenheit beseitigen helfen. Die Beigabe der Tafeln 1 und 2 ist durch die Hilfsbereit- schaft des Herausgebers der Monumenta Palaeographica, Herrn Geheimrats Chroust, und seines Mitarbeiters Herrn Universi- tätsprofessors Heinz Zatschek-Prag ermöglicht worden, wofür beiden auch an dieser Stelle gedankt sei. Berlin-Charlottenburg, im Juli 1937. Paul Piur.
Strana Ik
Inhalt. Einleitung. Solte Erstes Kapitel. Allgemeine Charakteristik der Briefe Johanns von Neumarkt . . . . . . . . . . . . . Zweites Kapitel. Quellenbericht. . . . . . . . . . . . I. Originale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Summa Cancellarii. . . . . . . . . . . . . . . . . III. Cancellaria Johannis Noviforensis episcopi Olomucensis IV. Cancellaria officialis Sanderi . . . . . . . . . . . . V. Collectarius perpetuarum formarum des Johann von Gelnhausen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VI. Cancellaria Arnesti . . . . . . . . . . . . . . . . VII. Das Münchener Formelbuch Clm 96. . . . . . . . . VIII. Das Breslauer Formelbuch II Fol. 22 . . . . . . . . IX. Das Schweidnitzer Formelbuch I 243 . . . . . . . . X. Cod. 509 des Olmützer Domkapitels. . . . . . . . . XI. Cod. 1249 der Leipziger Universitätsbibliothek . . . . XII. Das Breslauer Formel- und Briefmusterbuch IV Fol. 102 XIII. Vereinzelt überlieferte Briefe . . . . . . . . . . . . III VI VII VIII XVII XVIII XXI XXII XXII XXIV XXV XXV XXVI XXVI XXVII Drittes Kapitel. Zur äußeren Einrichtung der Ausgabe Anordnung. — Text- und Lesartenapparat. — Orthographie und Interpunktion . . . . . XXIX . . . . . . . . . . . Liste der Siglen in alphabetischer Anordnung . . . . . . . XXXIII Verzeichnis der sonstigen Abkürzungen . . . . . . . . . . XXXIV Texte. BRIEFE JOHANNS VON NEUMARKT. Text. Kritischer Apparat. Anmerkungen. I. Abteilung (Nr. 1—25): Politische Angelegenheiten . . . . II. Abteilung (Nr. 26—49): Persönliches Verhältnis zu Kaiser Karl IV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III. Abteilung (Nr. 50—80): Weltliche und geistliche Gönner . IV. Abteilung (Nr. 81—105): Kanzleidienst und Kanzleikollegen 44 85 124
Inhalt. Einleitung. Solte Erstes Kapitel. Allgemeine Charakteristik der Briefe Johanns von Neumarkt . . . . . . . . . . . . . Zweites Kapitel. Quellenbericht. . . . . . . . . . . . I. Originale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Summa Cancellarii. . . . . . . . . . . . . . . . . III. Cancellaria Johannis Noviforensis episcopi Olomucensis IV. Cancellaria officialis Sanderi . . . . . . . . . . . . V. Collectarius perpetuarum formarum des Johann von Gelnhausen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VI. Cancellaria Arnesti . . . . . . . . . . . . . . . . VII. Das Münchener Formelbuch Clm 96. . . . . . . . . VIII. Das Breslauer Formelbuch II Fol. 22 . . . . . . . . IX. Das Schweidnitzer Formelbuch I 243 . . . . . . . . X. Cod. 509 des Olmützer Domkapitels. . . . . . . . . XI. Cod. 1249 der Leipziger Universitätsbibliothek . . . . XII. Das Breslauer Formel- und Briefmusterbuch IV Fol. 102 XIII. Vereinzelt überlieferte Briefe . . . . . . . . . . . . III VI VII VIII XVII XVIII XXI XXII XXII XXIV XXV XXV XXVI XXVI XXVII Drittes Kapitel. Zur äußeren Einrichtung der Ausgabe Anordnung. — Text- und Lesartenapparat. — Orthographie und Interpunktion . . . . . XXIX . . . . . . . . . . . Liste der Siglen in alphabetischer Anordnung . . . . . . . XXXIII Verzeichnis der sonstigen Abkürzungen . . . . . . . . . . XXXIV Texte. BRIEFE JOHANNS VON NEUMARKT. Text. Kritischer Apparat. Anmerkungen. I. Abteilung (Nr. 1—25): Politische Angelegenheiten . . . . II. Abteilung (Nr. 26—49): Persönliches Verhältnis zu Kaiser Karl IV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III. Abteilung (Nr. 50—80): Weltliche und geistliche Gönner . IV. Abteilung (Nr. 81—105): Kanzleidienst und Kanzleikollegen 44 85 124
Strana Il
XII* Inhalt. Seite V. Abteilung (Nr. 106—139): Literarische Beziehungen und 163 literarische Interessen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VI. Abteilung (Nr. 140—182): Sonstige Freundschaften 211 VII. Abteilung (Nr. 183—205): Verwandtschaftliche Beziehungen 267 VIII. Abteilung (Nr. 206—208): Aus der Verwaltung des Bistums . . . . . . . . . . . . . . . 289 Leitomischl . . . Abteilung (Nr. 209—331): Aus der Verwaltung des Bistums IX. Olmütz 293 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IX I (Nr. 209—238): Amtliche Bezichungen zu den mähri- schen Markgrafen . . . . . . . . . . . . . . . . . 293 IX 2 (Nr. 239—250): Amtliche Bezichungen zu Albert von Sternberg, Bischof v. Leitomischl . . . . . . . . . . 322 334 IX 3 (Nr. 251—270): Orden und Ordenspersonen . . . . IX 4 (Nr. 271—280): Bischöfliche Offizialen . . . . . . . 357 IX 5 (Nr. 281—298): Verhandlungen über die Neubesetzung 368 der Dompropststelle in Olmütz . . . . . . . . . . . IX 6 (Nr. 299—331): Sonstige amtliche Angelegenheiten . 387 X. Abteilung (Nr. 332—341): Bemühungen um das Bistum Breslau . . . . . . . . 415 . . . . . . . . . . . . XI. Abteilung (Nr. 342—359) : Zweifelhafte und unechte Briefe. . 425 Anhang. XII. Abteilung (Nr. 360—384): Ausgewählte Briefe an Johann von Neumarkt . . . . . . . .. .. . . . . . . . . . . 455 XIII. Abteilung (Nr. 385—405) : Ausgewählte urkundliche und brief- liche Zeugnisse zum Leben Johanns von Neumarkt. . . . 479 Nachträge und Berichtigungen . . . . . . . . . . . . . 505 Register. . 517 I. Liste der Empfänger . . . . II. Verzeichnis der Briefanfänge in alphabetischer Anordnung. . 522 III. Namen- und Sachregister . . . . . . . . . . . . . . . . 532 . .. . . . . .
XII* Inhalt. Seite V. Abteilung (Nr. 106—139): Literarische Beziehungen und 163 literarische Interessen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VI. Abteilung (Nr. 140—182): Sonstige Freundschaften 211 VII. Abteilung (Nr. 183—205): Verwandtschaftliche Beziehungen 267 VIII. Abteilung (Nr. 206—208): Aus der Verwaltung des Bistums . . . . . . . . . . . . . . . 289 Leitomischl . . . Abteilung (Nr. 209—331): Aus der Verwaltung des Bistums IX. Olmütz 293 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IX I (Nr. 209—238): Amtliche Bezichungen zu den mähri- schen Markgrafen . . . . . . . . . . . . . . . . . 293 IX 2 (Nr. 239—250): Amtliche Bezichungen zu Albert von Sternberg, Bischof v. Leitomischl . . . . . . . . . . 322 334 IX 3 (Nr. 251—270): Orden und Ordenspersonen . . . . IX 4 (Nr. 271—280): Bischöfliche Offizialen . . . . . . . 357 IX 5 (Nr. 281—298): Verhandlungen über die Neubesetzung 368 der Dompropststelle in Olmütz . . . . . . . . . . . IX 6 (Nr. 299—331): Sonstige amtliche Angelegenheiten . 387 X. Abteilung (Nr. 332—341): Bemühungen um das Bistum Breslau . . . . . . . . 415 . . . . . . . . . . . . XI. Abteilung (Nr. 342—359) : Zweifelhafte und unechte Briefe. . 425 Anhang. XII. Abteilung (Nr. 360—384): Ausgewählte Briefe an Johann von Neumarkt . . . . . . . .. .. . . . . . . . . . . 455 XIII. Abteilung (Nr. 385—405) : Ausgewählte urkundliche und brief- liche Zeugnisse zum Leben Johanns von Neumarkt. . . . 479 Nachträge und Berichtigungen . . . . . . . . . . . . . 505 Register. . 517 I. Liste der Empfänger . . . . II. Verzeichnis der Briefanfänge in alphabetischer Anordnung. . 522 III. Namen- und Sachregister . . . . . . . . . . . . . . . . 532 . .. . . . . .
Strana I
EINLEITUNG.
EINLEITUNG.
Strana II
Strana III
Erstes Kapitel. ALLGEMEINE CHARAKTERISTIK DER BRIEFE. Die Briefe des Kanzlers Johann von Neumarkt führen den Leser auf keine Höhen weltgeschichtlicher Betrachtung oder philosophisch-theologischer Spekulation. Sie erheben sich nirgends zu einem nationalen Pathos, wie es etwa von jenseits der Alpen aus den Briefen Petrarcas an Karl IV. entgegenklingt. Sie ge- währen keinerlei Einblicke in die Methoden und Ziele der kaiser- lichen Politik, wie das deutsche, böhmische und italienische Chro- niken, deren Verfasser den Ereignissen und den handelnden Per- sonen wesentlich weniger nahestehen, zum Teil mit Glück ver- suchen. Sie berühren mit keinem Wort die kirchlichen Mißstände und die kirchlichen Reformbestrebungen, die seit der Mitte des 14. Jahrhunderts gerade in Böhmen eine von Jahrzehnt zu Jahr- zehnt leidenschaftlicher werdende Erregung in Wort und Schrift auslösen. Sie lassen wenig von mystischer Andacht spüren und noch weniger von wirklicher dichterischer Phantasie. Sie prunken nicht mit klassischen Zitaten, und sie erheben sich kaum jemals zu dem Umfang gelehrter Abhandlungen, wie das mit dem Fort- schreiten der humanistischen Bildung auch in Deutschland bald Mode wird. Aber sie haben eins voraus, was diese Mängel zum Teil aufwiegt: es sind, von den amtlichen Schreiben abgesehen, fast durchweg echte, persönlich gehaltene Mitteilungsbriefe. Aller- dings Briefe einer Persönlichkeit, der amtliche Stellung und reli- giöse Überzeugung Verschwiegenheit und Zurückhaltung in staats- und kirchenpolitischen Angelegenheiten von früh an zur Pflicht gemacht haben und der für ihre private Korrespondenz nur karg bemessene Ruhepausen zur Verfügung stehen. In ihrer Gesamtheit enthüllen sie trotzdem ein so reiches Innenleben und eine so
Erstes Kapitel. ALLGEMEINE CHARAKTERISTIK DER BRIEFE. Die Briefe des Kanzlers Johann von Neumarkt führen den Leser auf keine Höhen weltgeschichtlicher Betrachtung oder philosophisch-theologischer Spekulation. Sie erheben sich nirgends zu einem nationalen Pathos, wie es etwa von jenseits der Alpen aus den Briefen Petrarcas an Karl IV. entgegenklingt. Sie ge- währen keinerlei Einblicke in die Methoden und Ziele der kaiser- lichen Politik, wie das deutsche, böhmische und italienische Chro- niken, deren Verfasser den Ereignissen und den handelnden Per- sonen wesentlich weniger nahestehen, zum Teil mit Glück ver- suchen. Sie berühren mit keinem Wort die kirchlichen Mißstände und die kirchlichen Reformbestrebungen, die seit der Mitte des 14. Jahrhunderts gerade in Böhmen eine von Jahrzehnt zu Jahr- zehnt leidenschaftlicher werdende Erregung in Wort und Schrift auslösen. Sie lassen wenig von mystischer Andacht spüren und noch weniger von wirklicher dichterischer Phantasie. Sie prunken nicht mit klassischen Zitaten, und sie erheben sich kaum jemals zu dem Umfang gelehrter Abhandlungen, wie das mit dem Fort- schreiten der humanistischen Bildung auch in Deutschland bald Mode wird. Aber sie haben eins voraus, was diese Mängel zum Teil aufwiegt: es sind, von den amtlichen Schreiben abgesehen, fast durchweg echte, persönlich gehaltene Mitteilungsbriefe. Aller- dings Briefe einer Persönlichkeit, der amtliche Stellung und reli- giöse Überzeugung Verschwiegenheit und Zurückhaltung in staats- und kirchenpolitischen Angelegenheiten von früh an zur Pflicht gemacht haben und der für ihre private Korrespondenz nur karg bemessene Ruhepausen zur Verfügung stehen. In ihrer Gesamtheit enthüllen sie trotzdem ein so reiches Innenleben und eine so
Strana IV
VI Einleitung. achtunggebietende Höhe geistiger Kultur, wie sie uns nur von wenigen deutschen Persönlichkeiten des Zeitalters bekannt sind. In der Mehrheit rasch hingeworfene Augenblicksergüsse und Stimmungsbilder, kleine luftige Gebilde vom durchschnittlichen Umfang einer halben Druckseite, strahlen sie mit ihren vielfältigen literarischen Beziehungen, mit ihrem schalkhaften Humor, ihrem warmen Gefühl für Freundschaft und heiteren Lebensgenuß, mit ihrer unerschütterlichen Liebe zu Heimat, Kaiser und Reich und mit ihrem überall deutlich hervortretenden Bildungsstreben eine solche Fülle liebenswerter Züge aus, daß es verständlich wird, warum sie von Zeitgenossen und Nachlebenden, bis tief in das 15. Jahrhundert hinein, immer wieder aufs neue abge- schrieben wurden. Gerade ihre leichtbeschwingte Form in Ver- bindung mit ihrem abwechslungsreich pointierten Inhalt und ihrer kunstvollen Rhetorik hat sie vorzüglich geeignet gemacht, als Briefmuster zu dienen und dazu beigetragen, jenen neuen Briefstil vorzubereiten, der bald auch in Deutschland die starren schulmäßigen Schablonen des mittelalterlichen dictamen sprengen und mit persönlichem Inhalt erfüllen sollte. Ihre Bedeutung als historische Quelle tritt hinter der bil- dungsgeschichtlichen fraglos zurück. Immerhin fällt aus ihnen auch auf die politischen Zustände und Persönlichkeiten des Zeit- alters, vornehmlich auf Karl IV. und seine Umgebung, auf einzelne Phasen seiner Politik gegenüber der römischen Kurie und Italien, gegenüber Ungarn, Österreich, Tirol, Bayern und Brandenburg, auf die mährischen Markgrafen wie auf zahlreiche Mitglieder der Reichskanzlei genug Licht, um ihre Veröffentlichung oder ihre Zusammenstellung auch von diesem Gesichtspunkt aus zu recht- fertigen. Wesentlich reicher, wenn auch nicht so umfassend, wie es der moderne Leser vielleicht erwartet, ist die biographische Aus- beute, die sie für die Persönlichkeit des Briefschreibers selbst bieten. Ihren Reichtum wird allerdings richtig nur würdigen, wer sich gegenwärtig hält, daß biographische Notizen wie Mit- teilungen über innere Erlebnisse und Stimmungen in der deutschen Briefliteratur des 14. Jahrhunderts, wenn man etwa von den Mystikerbriefen absieht, noch durchaus zu den Seltenheiten ge- hören und daß auch in Italien ihre kunstmäßige Behandlung in der Form der Epistel erst seit Petrarca allgemeiner üblich wird.
VI Einleitung. achtunggebietende Höhe geistiger Kultur, wie sie uns nur von wenigen deutschen Persönlichkeiten des Zeitalters bekannt sind. In der Mehrheit rasch hingeworfene Augenblicksergüsse und Stimmungsbilder, kleine luftige Gebilde vom durchschnittlichen Umfang einer halben Druckseite, strahlen sie mit ihren vielfältigen literarischen Beziehungen, mit ihrem schalkhaften Humor, ihrem warmen Gefühl für Freundschaft und heiteren Lebensgenuß, mit ihrer unerschütterlichen Liebe zu Heimat, Kaiser und Reich und mit ihrem überall deutlich hervortretenden Bildungsstreben eine solche Fülle liebenswerter Züge aus, daß es verständlich wird, warum sie von Zeitgenossen und Nachlebenden, bis tief in das 15. Jahrhundert hinein, immer wieder aufs neue abge- schrieben wurden. Gerade ihre leichtbeschwingte Form in Ver- bindung mit ihrem abwechslungsreich pointierten Inhalt und ihrer kunstvollen Rhetorik hat sie vorzüglich geeignet gemacht, als Briefmuster zu dienen und dazu beigetragen, jenen neuen Briefstil vorzubereiten, der bald auch in Deutschland die starren schulmäßigen Schablonen des mittelalterlichen dictamen sprengen und mit persönlichem Inhalt erfüllen sollte. Ihre Bedeutung als historische Quelle tritt hinter der bil- dungsgeschichtlichen fraglos zurück. Immerhin fällt aus ihnen auch auf die politischen Zustände und Persönlichkeiten des Zeit- alters, vornehmlich auf Karl IV. und seine Umgebung, auf einzelne Phasen seiner Politik gegenüber der römischen Kurie und Italien, gegenüber Ungarn, Österreich, Tirol, Bayern und Brandenburg, auf die mährischen Markgrafen wie auf zahlreiche Mitglieder der Reichskanzlei genug Licht, um ihre Veröffentlichung oder ihre Zusammenstellung auch von diesem Gesichtspunkt aus zu recht- fertigen. Wesentlich reicher, wenn auch nicht so umfassend, wie es der moderne Leser vielleicht erwartet, ist die biographische Aus- beute, die sie für die Persönlichkeit des Briefschreibers selbst bieten. Ihren Reichtum wird allerdings richtig nur würdigen, wer sich gegenwärtig hält, daß biographische Notizen wie Mit- teilungen über innere Erlebnisse und Stimmungen in der deutschen Briefliteratur des 14. Jahrhunderts, wenn man etwa von den Mystikerbriefen absieht, noch durchaus zu den Seltenheiten ge- hören und daß auch in Italien ihre kunstmäßige Behandlung in der Form der Epistel erst seit Petrarca allgemeiner üblich wird.
Strana V
Allgemeine Charakteristik der Briefe. Die Lücken, die unserer Kenntnis vom Lebens- und Entwicklungs- gang des Kanzlers auch weiterhin anhaften, gehen in der Haupt- sache darauf zurück, daß neun Zehntel der erhaltenen Korrespon- denz erst den letzten zweieinhalb Jahrzehnten seines Lebens ent- stammen. Briefe aus der Zeit vor seinem Eintritt in die Prager Kanzlei vermag auch die vorliegende Ausgabe nicht vorzulegen, solche aus dem ersten Jahrzehnt seiner Tätigkeit am Hofe Karls IV. nur in sehr beschränkter Anzahl. Aber auch abgesehen von diesen zeitlich begrenzten Lücken ist die vorliegende Sammlung weit davon entfernt, ein zureichendes Bild von Art und Umfang der Korrespondenz des Neu- markters zu geben. Sie enthält fast ausschließlich Briefe in la- teinischer Sprache. Und doch ist es bei der meisterhaften Behandlung der deutschen Prosa, die die großen Ubersetzungs- werke des Kanzlers wie seine Gebete erkennen lassen, bei der beträchtlichen Zahl erhaltener Urkunden in deutscher Sprache, die er ausgestellt oder gefertigt hat, bei seinen vielfachen Bezie- hungen zu vornehmen Damen und Personen anderen Standes, die der lateinischen Sprache nicht genügend mächtig waren, zweifelsfrei, zum mindesten mehr als wahrscheinlich, daß er einen Teil seines brieflichen Verkehrs auch in deutscher Sprache geführt haben wird. Unsere Sammlung vermag von Briefen des Kanzlers in deutscher Sprache nur insgesamt fünf vorzulegen (Nr. 9. 61. 127. 128 und Nachträge S. 507), außerdem zwei Stücke, in denen lateinische Sätze mit deutschen wechseln (Nr. 89. 346). Es fehlen in ihr, um nur einige weitere charakteristische Lücken namhaft zu machen, jene in böhmischer, französischer, italienischer Sprache abgefaßten Episteln, die Balbinus (Bohemia docta. Pars II. Pragae 1778, S. 134) neben lateinischen und deutschen erwähnt. Wenn die in lingua italica verfaßten für seine Beziehungen zu italienischen Humanisten auch kaum neue Aufschlüsse enthalten haben mogen, ist ihr Verlust doch schon deshalb bedauerlich, weil wir sonst keinerlei Zeugnisse dafür haben, daß der Kanzler neben seiner Lektüre der Divina Commedia (vgl. V. M. z. R. IV 63ff.) sich auch mit dem schrift- lichen Gebrauch der italienischen Sprache befreundet hatte. Welche Fluten von brieflichen Mitteilungen aller Art seiner schreibgewandten und schreibfrohen Feder im Laufe seines langen Lebens entströmt sein mogen, läßt sich annähernd ermessen, Burdach, Mittelalt. u. Reform. VIII. II
Allgemeine Charakteristik der Briefe. Die Lücken, die unserer Kenntnis vom Lebens- und Entwicklungs- gang des Kanzlers auch weiterhin anhaften, gehen in der Haupt- sache darauf zurück, daß neun Zehntel der erhaltenen Korrespon- denz erst den letzten zweieinhalb Jahrzehnten seines Lebens ent- stammen. Briefe aus der Zeit vor seinem Eintritt in die Prager Kanzlei vermag auch die vorliegende Ausgabe nicht vorzulegen, solche aus dem ersten Jahrzehnt seiner Tätigkeit am Hofe Karls IV. nur in sehr beschränkter Anzahl. Aber auch abgesehen von diesen zeitlich begrenzten Lücken ist die vorliegende Sammlung weit davon entfernt, ein zureichendes Bild von Art und Umfang der Korrespondenz des Neu- markters zu geben. Sie enthält fast ausschließlich Briefe in la- teinischer Sprache. Und doch ist es bei der meisterhaften Behandlung der deutschen Prosa, die die großen Ubersetzungs- werke des Kanzlers wie seine Gebete erkennen lassen, bei der beträchtlichen Zahl erhaltener Urkunden in deutscher Sprache, die er ausgestellt oder gefertigt hat, bei seinen vielfachen Bezie- hungen zu vornehmen Damen und Personen anderen Standes, die der lateinischen Sprache nicht genügend mächtig waren, zweifelsfrei, zum mindesten mehr als wahrscheinlich, daß er einen Teil seines brieflichen Verkehrs auch in deutscher Sprache geführt haben wird. Unsere Sammlung vermag von Briefen des Kanzlers in deutscher Sprache nur insgesamt fünf vorzulegen (Nr. 9. 61. 127. 128 und Nachträge S. 507), außerdem zwei Stücke, in denen lateinische Sätze mit deutschen wechseln (Nr. 89. 346). Es fehlen in ihr, um nur einige weitere charakteristische Lücken namhaft zu machen, jene in böhmischer, französischer, italienischer Sprache abgefaßten Episteln, die Balbinus (Bohemia docta. Pars II. Pragae 1778, S. 134) neben lateinischen und deutschen erwähnt. Wenn die in lingua italica verfaßten für seine Beziehungen zu italienischen Humanisten auch kaum neue Aufschlüsse enthalten haben mogen, ist ihr Verlust doch schon deshalb bedauerlich, weil wir sonst keinerlei Zeugnisse dafür haben, daß der Kanzler neben seiner Lektüre der Divina Commedia (vgl. V. M. z. R. IV 63ff.) sich auch mit dem schrift- lichen Gebrauch der italienischen Sprache befreundet hatte. Welche Fluten von brieflichen Mitteilungen aller Art seiner schreibgewandten und schreibfrohen Feder im Laufe seines langen Lebens entströmt sein mogen, läßt sich annähernd ermessen, Burdach, Mittelalt. u. Reform. VIII. II
Strana VI
VI Einleitung. wenn man sich jene zufällig erhaltene Gruppe von 19 Schreiben vor Augen hält, die er als Bischof von Olmütz in einer einzigen Angelegenheit (Neubesetzung der Olmützer Propststelle) an die verschiedensten amtlichen Stellen (Papst, Kardinäle, Prokura- toren an der römischen Kurie, Kapitel, Generalvikar) gerichtet hat (Nr. 281—298). Erhalten ist uns von den Massen solcher amt- lichen Schreiben und Privatbriefe im allgemeinen naturgemäß nur ein bescheidener Teil: außer einer beschränkten Anzahl von Originalen und außer denjenigen, die er selbst in seine beiden Sammlungen (Summa Cancellarii und Cancellaria Johannis Novi- forensis) aufgenommen hat, in der Hauptsache solche, die sich durch ihre kunstvoll geprägte Form, ihren lehrhaften oder launig- scherzhaften Inhalt, ihre Beziehungen zu literarischen Persönlich- keiten oder zu Mitgliedern der Reichskanzlei aus der Masse der geschäftlichen Schreiben heraushoben und von einzelnen Kanzlei- kollegen und Schülern, meist wahllos, wie sie deren gerade habhaft wurden, zusammengestellt wurden, und zum andern solche, die seine seelsorgerische und seine Verwaltungstätigkeit als Bischof von Olmütz betreffen. Eine Sammlung von Briefen in deutscher oder anderer als lateinischer Sprache kam für beide Kreise nicht in Frage. Aus dem immerhin noch reichlich genug fließenden Material galt es, in Übereinstimmung mit den Absichten des Gesamtwerks eine Auswahl zu treffen, die die Privatbriefe Johanns, soweit sie in mehr als rein formelhafter Gestalt überliefert sind, möglichst vollzählig erfaßte und die amtlichen Schreiben insoweit berück- sichtigte, als sie stilistisch und inhaltlich ihm persönlich zugehören. Uber die sonstigen Grundsätze, die die Auswahl bestimmten, unterrichtet das Vorwort, über die Anordnung Kapitel III der Einleitung. Zweites Kapitel. QUELLENBERICHT. Der nachstehende Bericht beschränkt sich auf die Angabe derjenigen Quellen, aus denen unsere Auswahl schöpft 1). Da - - - .. .—. 1) Nicht benutzt für die vorliegende Ausgabe sind z. B.: Prag Bibl. des Metropolitankapitels N. XXIV. vgl. V. M. z. R. VII S. XCI.
VI Einleitung. wenn man sich jene zufällig erhaltene Gruppe von 19 Schreiben vor Augen hält, die er als Bischof von Olmütz in einer einzigen Angelegenheit (Neubesetzung der Olmützer Propststelle) an die verschiedensten amtlichen Stellen (Papst, Kardinäle, Prokura- toren an der römischen Kurie, Kapitel, Generalvikar) gerichtet hat (Nr. 281—298). Erhalten ist uns von den Massen solcher amt- lichen Schreiben und Privatbriefe im allgemeinen naturgemäß nur ein bescheidener Teil: außer einer beschränkten Anzahl von Originalen und außer denjenigen, die er selbst in seine beiden Sammlungen (Summa Cancellarii und Cancellaria Johannis Novi- forensis) aufgenommen hat, in der Hauptsache solche, die sich durch ihre kunstvoll geprägte Form, ihren lehrhaften oder launig- scherzhaften Inhalt, ihre Beziehungen zu literarischen Persönlich- keiten oder zu Mitgliedern der Reichskanzlei aus der Masse der geschäftlichen Schreiben heraushoben und von einzelnen Kanzlei- kollegen und Schülern, meist wahllos, wie sie deren gerade habhaft wurden, zusammengestellt wurden, und zum andern solche, die seine seelsorgerische und seine Verwaltungstätigkeit als Bischof von Olmütz betreffen. Eine Sammlung von Briefen in deutscher oder anderer als lateinischer Sprache kam für beide Kreise nicht in Frage. Aus dem immerhin noch reichlich genug fließenden Material galt es, in Übereinstimmung mit den Absichten des Gesamtwerks eine Auswahl zu treffen, die die Privatbriefe Johanns, soweit sie in mehr als rein formelhafter Gestalt überliefert sind, möglichst vollzählig erfaßte und die amtlichen Schreiben insoweit berück- sichtigte, als sie stilistisch und inhaltlich ihm persönlich zugehören. Uber die sonstigen Grundsätze, die die Auswahl bestimmten, unterrichtet das Vorwort, über die Anordnung Kapitel III der Einleitung. Zweites Kapitel. QUELLENBERICHT. Der nachstehende Bericht beschränkt sich auf die Angabe derjenigen Quellen, aus denen unsere Auswahl schöpft 1). Da - - - .. .—. 1) Nicht benutzt für die vorliegende Ausgabe sind z. B.: Prag Bibl. des Metropolitankapitels N. XXIV. vgl. V. M. z. R. VII S. XCI.
Strana VII
Quellenbericht. VII verschiedene der ihr zugrunde liegenden Sammlungen und Hand- schriften bereits in früheren Bänden dieses Gesamtwerks, auf die unten Bezug genommen wird, eingehend besprochen sind, können die nachfolgenden Darlegungen ihr Augenmerk stärker auf die literarische Umgebung richten, in der die Briefe Johanns von Neumarkt auf uns gekommen sind. Es wird sich dabei eine zusammenhängende Linie ergeben, die von den Briefmustern des Peter von Blois (Petrus Blesensis), Peter von Vinea, Henricus Italicus, Henricus von Isernia und verwandten Kanzleimustern über Cola di Rienzo, die Sammlungen des Magisters Dybinus (Tibinus), Johanns von Neumarkt und des Ackermanndichters Johann von Tepla zu der neuen humanistischen Briefkunst Pe- trarcas, Leonardo Brunis, Poggios und Enea Silvios führt. Die Überlieferung der in unsere Ausgabe aufgenommenen Origi- nalbriefe und Originalurkunden wie diejenige der den Registern des Vatikanischen Archivs entnommenen Stücke bedarf ebenso- wenig einer ins einzelne gehenden Erläuterung wie die Über- lieferung der im „Anhang“ dargebotenen Stücke (Abteilung XII „Ausgewählte Briefe an Johann von Neumarkt“ und Abtei- lung XIII „Urkundliche Zeugnisse zu seinem Leben“). Das für ihre archivalische Feststellung Wissenswerte ist jeweils am Kopf des Lesartenapparats vermerkt. Für die nur im Regest gegebenen Briefe Nr. 106—115 und Nr. 361—372 sei auf „Vom Mittelalter zur Reformation“ Band II Teil 2. 3 und Band VII verwiesen, wo ihre handschriftlichen Grundlagen vollzählig angegeben sind. I. Originale. Während von den Urkunden oder urkundlichen Charakter tragenden Schriftstücken, die Johann von Neumarkt in seiner Eigenschaft als Notar, Kanzler oder Bischof ausgestellt hat, in einer größeren Anzahl von Fällen die Originalausfertigungen er- halten sind (vgl. Nr. 124. 239. 388 der vorliegenden Ausgabe, die aus sachlichen Gründen mit aufgenommen wurden), sind Prag Universitätbibl. VI. A. 7 (Codex Przemyslaeus), vgl. Truhlář, Catalogus Nr. 1018. Olmütz Bibl. des Metropolitankapitels 177, vgl. unten zu Nr. 122 und Nachträge S. 509. Breslau Staats- u. Universitätsbibl. IV Q 53, vgl. V. M. z. R. VII S. XCf. I1*
Quellenbericht. VII verschiedene der ihr zugrunde liegenden Sammlungen und Hand- schriften bereits in früheren Bänden dieses Gesamtwerks, auf die unten Bezug genommen wird, eingehend besprochen sind, können die nachfolgenden Darlegungen ihr Augenmerk stärker auf die literarische Umgebung richten, in der die Briefe Johanns von Neumarkt auf uns gekommen sind. Es wird sich dabei eine zusammenhängende Linie ergeben, die von den Briefmustern des Peter von Blois (Petrus Blesensis), Peter von Vinea, Henricus Italicus, Henricus von Isernia und verwandten Kanzleimustern über Cola di Rienzo, die Sammlungen des Magisters Dybinus (Tibinus), Johanns von Neumarkt und des Ackermanndichters Johann von Tepla zu der neuen humanistischen Briefkunst Pe- trarcas, Leonardo Brunis, Poggios und Enea Silvios führt. Die Überlieferung der in unsere Ausgabe aufgenommenen Origi- nalbriefe und Originalurkunden wie diejenige der den Registern des Vatikanischen Archivs entnommenen Stücke bedarf ebenso- wenig einer ins einzelne gehenden Erläuterung wie die Über- lieferung der im „Anhang“ dargebotenen Stücke (Abteilung XII „Ausgewählte Briefe an Johann von Neumarkt“ und Abtei- lung XIII „Urkundliche Zeugnisse zu seinem Leben“). Das für ihre archivalische Feststellung Wissenswerte ist jeweils am Kopf des Lesartenapparats vermerkt. Für die nur im Regest gegebenen Briefe Nr. 106—115 und Nr. 361—372 sei auf „Vom Mittelalter zur Reformation“ Band II Teil 2. 3 und Band VII verwiesen, wo ihre handschriftlichen Grundlagen vollzählig angegeben sind. I. Originale. Während von den Urkunden oder urkundlichen Charakter tragenden Schriftstücken, die Johann von Neumarkt in seiner Eigenschaft als Notar, Kanzler oder Bischof ausgestellt hat, in einer größeren Anzahl von Fällen die Originalausfertigungen er- halten sind (vgl. Nr. 124. 239. 388 der vorliegenden Ausgabe, die aus sachlichen Gründen mit aufgenommen wurden), sind Prag Universitätbibl. VI. A. 7 (Codex Przemyslaeus), vgl. Truhlář, Catalogus Nr. 1018. Olmütz Bibl. des Metropolitankapitels 177, vgl. unten zu Nr. 122 und Nachträge S. 509. Breslau Staats- u. Universitätsbibl. IV Q 53, vgl. V. M. z. R. VII S. XCf. I1*
Strana VIII
VIII Einleitung. seine Briefe bis auf wenige Ausnahmen nur in Abschriften über- liefert. Von Originalbriefen Johanns von Neumarkt bringt unsere Auswahl nur drei (Nr. 117. 240 und Nachträge S. 507), von Originalbriefen an ihn nur einen einzigen (Nr. 377). Nr. 117 (vgl. Tafel 3) ist vermutlich eigenhändige Niederschrift des Kanzlers. Von den in den „Anhang“ aufgenommenen Stücken sind Nr. 387. 388. 389. 396 Originalurkunden. Alle sonstigen in diesem Band abgedruckten Briefe und Urkunden sind nur in Abschriften erhalten. II. Summa Cancellarii. Von den beiden auf Johann von Neumarkt selbst zurückgehenden Sammlungen seiner Briefe steht das für die Zwecke der Reichs- kanzlei zusammengestellte Formel- und Briefmusterbuch, das gewöhnlich unter dem Namen Summa Cancellariae oder Cancellaria Karoli IV. geht 1), zeitlich an erster Stelle. Sein von der Mehrzahl der Handschriften2) überlieferter Titel lautet Summa Cancellarii, und dieser Titel, der auf den Kanzler persönlich als Urheber weist, erscheint als der zutreffendere. Denn wenn auch kein gleichzeitiges urkundliches Zeugnis Johann von Neumarkt aus- drücklich als Verfasser nennt, so ist sich die neuere Forschung doch darüber einig, daß das Werk von ihm persönlich angelegt oder unter seiner Mitwirkung aus den von ihm zur Verfügung gestellten Materialien zusammengestellt wurde. Dafür spricht, von dem Gesamtinhalt abgesehen, schon der Umstand, daß die ersten Redaktionen (G; Rg Ua Kap; WI L2 W2 F) von einer mehr oder minder geschlossenen Gruppe von Privatbriefen, fast durch- weg Briefen des Kanzlers, eröffnet werden, deren Zahl in G 25 beträgt und in den Handschriften der zweiten und dritten Re- daktion auf über 70 ansteigt. Die Anlage des Werkes geht, nach dem Befund der Hand- schriften zu schließen, auf das Jahr 1364 zurück, das heißt auf die erste Hälfte jener etwa 18 Monate währenden unfreiwilligen 1) Hrsg. von Ferdinand Tadra, Prag 1895 [Historický Archiv České Akademie cís. Frant. Jos.... v Praze. Číslo 6]. Vgl. dizu die Literatur- angaben in V. M. z. R. Bd. VII S. LXXVII Anm. 3. 2) Kap WaF S H2 B2 K. Nur in Ua und Hi begegnet die Bezeichnung Summa Cancellarie. In den übrigen Handschriften fehlt ein Gesamt- titel oder er ist erst von jüngerer Hand hinzugefügt.
VIII Einleitung. seine Briefe bis auf wenige Ausnahmen nur in Abschriften über- liefert. Von Originalbriefen Johanns von Neumarkt bringt unsere Auswahl nur drei (Nr. 117. 240 und Nachträge S. 507), von Originalbriefen an ihn nur einen einzigen (Nr. 377). Nr. 117 (vgl. Tafel 3) ist vermutlich eigenhändige Niederschrift des Kanzlers. Von den in den „Anhang“ aufgenommenen Stücken sind Nr. 387. 388. 389. 396 Originalurkunden. Alle sonstigen in diesem Band abgedruckten Briefe und Urkunden sind nur in Abschriften erhalten. II. Summa Cancellarii. Von den beiden auf Johann von Neumarkt selbst zurückgehenden Sammlungen seiner Briefe steht das für die Zwecke der Reichs- kanzlei zusammengestellte Formel- und Briefmusterbuch, das gewöhnlich unter dem Namen Summa Cancellariae oder Cancellaria Karoli IV. geht 1), zeitlich an erster Stelle. Sein von der Mehrzahl der Handschriften2) überlieferter Titel lautet Summa Cancellarii, und dieser Titel, der auf den Kanzler persönlich als Urheber weist, erscheint als der zutreffendere. Denn wenn auch kein gleichzeitiges urkundliches Zeugnis Johann von Neumarkt aus- drücklich als Verfasser nennt, so ist sich die neuere Forschung doch darüber einig, daß das Werk von ihm persönlich angelegt oder unter seiner Mitwirkung aus den von ihm zur Verfügung gestellten Materialien zusammengestellt wurde. Dafür spricht, von dem Gesamtinhalt abgesehen, schon der Umstand, daß die ersten Redaktionen (G; Rg Ua Kap; WI L2 W2 F) von einer mehr oder minder geschlossenen Gruppe von Privatbriefen, fast durch- weg Briefen des Kanzlers, eröffnet werden, deren Zahl in G 25 beträgt und in den Handschriften der zweiten und dritten Re- daktion auf über 70 ansteigt. Die Anlage des Werkes geht, nach dem Befund der Hand- schriften zu schließen, auf das Jahr 1364 zurück, das heißt auf die erste Hälfte jener etwa 18 Monate währenden unfreiwilligen 1) Hrsg. von Ferdinand Tadra, Prag 1895 [Historický Archiv České Akademie cís. Frant. Jos.... v Praze. Číslo 6]. Vgl. dizu die Literatur- angaben in V. M. z. R. Bd. VII S. LXXVII Anm. 3. 2) Kap WaF S H2 B2 K. Nur in Ua und Hi begegnet die Bezeichnung Summa Cancellarie. In den übrigen Handschriften fehlt ein Gesamt- titel oder er ist erst von jüngerer Hand hinzugefügt.
Strana IX
Quellenbericht. IX Muße, während der Bischof Berthold von Eichstätt die Leitung der Reichskanzlei innehatte (1364 Februar bis 1365 September, s. unten S. 55f.). Bald nach der Wiederberufung Johanns, die gegen Ende des Jahres 1365 erfolgte, setzte, so scheint es, bereits eine neue Redaktion ein, der dann bis zu seinem Tode noch drei weitere folgten. Ob und wieweit der Kanzler an den verschiedenen Erweiterungen und Umgruppierungen, die diesen späteren Be- arbeitungen ein besonderes Gepräge geben, persönlich beteiligt war, läßt sich nicht entscheiden. Auch ihre zeitliche Reihenfolge läßt sich nur annähernd festlegen. Die im nachstehenden gegebene Gruppierung, die auf kritischer Überprüfung und Analyse des gesamten bisher bekannt gewordenen handschriftlichen Materials beruht, stimmt in der Klassifizierung der Handschriften wie in dem zeitlichen Ansatz der ihnen zugrunde liegenden Redaktionen zum großen Teil mit den Aufstellungen Tadras überein, aber sie läßt die in Uc (Prag, Universitätsbibliothek VIII. A. 19, s. unten S. XI) vorliegende Gestalt unberücksichtigt, da es nicht sicher ist, ob diese nur 47 Briefe enthaltende Sammlung als Grundstock oder als spätere planvolle Auswahl zu betrachten ist. Auch die sonstigen Abweichungen gegenüber Tadras Aufstellungen be- treffen lediglich die Frage der ersten und zweiten Bearbeitung. Sie beruhen hauptsächlich auf einer andersartigen Bewertung der Handschrift G. Dies vorausgeschickt, darf das nachstehende, aus der handschriftlichen Uberlieferung erschlossene Bild der Redaktionen im großen und ganzen als gesichert betrachtet werden. Für den Herausgeber gewinnt es praktische Bedeutung insofern, als es gestattet, eine größere Reihe von Briefen der Summa, deren Abfassungszeit durch den Inhalt nicht bestimmbar ist, wenigstens innerhalb gewisser zeitlicher Grenzen festzulegen. Erste Redaktion: 1364 abgeschlossen. Nur in einer einzigen Handschrift erhalten, der am Schluß aber mehrere Blätter fehlen. 214 gezählte, in Wahrheit 217 Stücke enthaltend, von denen das späteste (Nr. 31 unserer Ausgabe) in das Jahr 1364 ge- hört (G). Zweite Redaktion: 1365/66 abgeschlossen. 221—238 Stücke umfassend, darunter als spätestes Brief Nr. 159 unserer Ausgabe, der nach 1365 August 23 verfaßt ist (Rg Ua Kap). Dritte Redaktion: vor 1370 beendet. 319—333 Stücke umfassend. Zahlenmäßig am stärksten vermehrt, in der Anord-
Quellenbericht. IX Muße, während der Bischof Berthold von Eichstätt die Leitung der Reichskanzlei innehatte (1364 Februar bis 1365 September, s. unten S. 55f.). Bald nach der Wiederberufung Johanns, die gegen Ende des Jahres 1365 erfolgte, setzte, so scheint es, bereits eine neue Redaktion ein, der dann bis zu seinem Tode noch drei weitere folgten. Ob und wieweit der Kanzler an den verschiedenen Erweiterungen und Umgruppierungen, die diesen späteren Be- arbeitungen ein besonderes Gepräge geben, persönlich beteiligt war, läßt sich nicht entscheiden. Auch ihre zeitliche Reihenfolge läßt sich nur annähernd festlegen. Die im nachstehenden gegebene Gruppierung, die auf kritischer Überprüfung und Analyse des gesamten bisher bekannt gewordenen handschriftlichen Materials beruht, stimmt in der Klassifizierung der Handschriften wie in dem zeitlichen Ansatz der ihnen zugrunde liegenden Redaktionen zum großen Teil mit den Aufstellungen Tadras überein, aber sie läßt die in Uc (Prag, Universitätsbibliothek VIII. A. 19, s. unten S. XI) vorliegende Gestalt unberücksichtigt, da es nicht sicher ist, ob diese nur 47 Briefe enthaltende Sammlung als Grundstock oder als spätere planvolle Auswahl zu betrachten ist. Auch die sonstigen Abweichungen gegenüber Tadras Aufstellungen be- treffen lediglich die Frage der ersten und zweiten Bearbeitung. Sie beruhen hauptsächlich auf einer andersartigen Bewertung der Handschrift G. Dies vorausgeschickt, darf das nachstehende, aus der handschriftlichen Uberlieferung erschlossene Bild der Redaktionen im großen und ganzen als gesichert betrachtet werden. Für den Herausgeber gewinnt es praktische Bedeutung insofern, als es gestattet, eine größere Reihe von Briefen der Summa, deren Abfassungszeit durch den Inhalt nicht bestimmbar ist, wenigstens innerhalb gewisser zeitlicher Grenzen festzulegen. Erste Redaktion: 1364 abgeschlossen. Nur in einer einzigen Handschrift erhalten, der am Schluß aber mehrere Blätter fehlen. 214 gezählte, in Wahrheit 217 Stücke enthaltend, von denen das späteste (Nr. 31 unserer Ausgabe) in das Jahr 1364 ge- hört (G). Zweite Redaktion: 1365/66 abgeschlossen. 221—238 Stücke umfassend, darunter als spätestes Brief Nr. 159 unserer Ausgabe, der nach 1365 August 23 verfaßt ist (Rg Ua Kap). Dritte Redaktion: vor 1370 beendet. 319—333 Stücke umfassend. Zahlenmäßig am stärksten vermehrt, in der Anord-
Strana X
X nung aber nur unwesentliche Verschiebungen gegenüber der zweiten Bearbeitung aufweisend (W1 L2 W2 F). Vierte Redaktion: vor 1374 beendet, da eine der zu dieser Gruppe gehörigen Handschriften (O) bereits im Jahre 1374 ge- schrieben ist. Etwa 300 Stücke umfassend, aber in völlig neuer Anordnung. Es erscheinen, nach dem Prinzip der Rangordnung, zuerst die Briefe an geistliche Personen (Päpste, Kardinäle, Pa- triarchen, Erzbischöfe, Bischöfe), gefolgt von solchen an Dok- toren und Magister, danach die Briefe an weltliche Personen, zuletzt die urkundlichen Formeln (Q S H2 B2 H1 Ub Gr). Fünfte Redaktion: 1378—1380 entstanden. 230 bzw. 233 Stücke umfassend, die in vier Bücher eingeteilt sind. Die beiden spä- testen Stücke stammen aus dem Ende des Jahres 1378 (Nr. 49 unse- rer Ausgabe [= Tadra Nr. 359] und Tadra Nr. 360). In den beiden einzigen Handschriften, die von dieser Bearbeitung erhalten sind, schließt als Buch V und Buch VI (bzw. als Nr. 234—433) die so- genannte Cancellaria Johannis Noviforensis an, so daß in dieser Bearbeitung beide Briefsammlungen des Kanzlers zu einer Einheit verbunden sind (L K). Als Redaktor ließe sich Johann von Gelnhausen in Erwägung ziehen, der von 1375—1379 als bischöf- licher Notar und Protonotar im Dienste Johanns v. N. stand und als ehemaliger Beamter der Reichskanzlei (1366—1374, er schied wahrscheinlich zusammen mit Joh. v. N. aus) für eine Aufgabe dieser Art Interesse haben konnte. Auffällig erscheint bei dieser Annahme allerdings seine Bemerkung über die multos formularios stili curie imperialis inepte et incomplete compositos tam in cancellaria quam extra im Widmungsbrief seines eigenen späteren Kanzleihandbuchs (Collectarius perpetuarum formarum, s. unten S. XXI), d. h. sein völliges Schweigen über die Summa. Der Summa Cancellarii sind insgesamt 72 Stücke der gegenwärtigen Ausgabe entnommen: Nr. 2—13. 30—32. 49. 53. 60—62. 65. 66. 71—77. 79. 82. 83. 88—90. 93. 108. 110. 112—116. 119—122. 142—144. 147—159. 183. 184. 208. 342—345. 401. 402. Einleitung. Die Handschriften der Summa sind, bis auf den erst in jüngster Zeit bekannt gewordenen Codex der Freiburger Uni- versitätsbibliothek (Sigle F), von dem Herausgeber bereits in Band VII S. LXXVIIIff. dieses Gesamtwerks („Petrarcas Brief-
X nung aber nur unwesentliche Verschiebungen gegenüber der zweiten Bearbeitung aufweisend (W1 L2 W2 F). Vierte Redaktion: vor 1374 beendet, da eine der zu dieser Gruppe gehörigen Handschriften (O) bereits im Jahre 1374 ge- schrieben ist. Etwa 300 Stücke umfassend, aber in völlig neuer Anordnung. Es erscheinen, nach dem Prinzip der Rangordnung, zuerst die Briefe an geistliche Personen (Päpste, Kardinäle, Pa- triarchen, Erzbischöfe, Bischöfe), gefolgt von solchen an Dok- toren und Magister, danach die Briefe an weltliche Personen, zuletzt die urkundlichen Formeln (Q S H2 B2 H1 Ub Gr). Fünfte Redaktion: 1378—1380 entstanden. 230 bzw. 233 Stücke umfassend, die in vier Bücher eingeteilt sind. Die beiden spä- testen Stücke stammen aus dem Ende des Jahres 1378 (Nr. 49 unse- rer Ausgabe [= Tadra Nr. 359] und Tadra Nr. 360). In den beiden einzigen Handschriften, die von dieser Bearbeitung erhalten sind, schließt als Buch V und Buch VI (bzw. als Nr. 234—433) die so- genannte Cancellaria Johannis Noviforensis an, so daß in dieser Bearbeitung beide Briefsammlungen des Kanzlers zu einer Einheit verbunden sind (L K). Als Redaktor ließe sich Johann von Gelnhausen in Erwägung ziehen, der von 1375—1379 als bischöf- licher Notar und Protonotar im Dienste Johanns v. N. stand und als ehemaliger Beamter der Reichskanzlei (1366—1374, er schied wahrscheinlich zusammen mit Joh. v. N. aus) für eine Aufgabe dieser Art Interesse haben konnte. Auffällig erscheint bei dieser Annahme allerdings seine Bemerkung über die multos formularios stili curie imperialis inepte et incomplete compositos tam in cancellaria quam extra im Widmungsbrief seines eigenen späteren Kanzleihandbuchs (Collectarius perpetuarum formarum, s. unten S. XXI), d. h. sein völliges Schweigen über die Summa. Der Summa Cancellarii sind insgesamt 72 Stücke der gegenwärtigen Ausgabe entnommen: Nr. 2—13. 30—32. 49. 53. 60—62. 65. 66. 71—77. 79. 82. 83. 88—90. 93. 108. 110. 112—116. 119—122. 142—144. 147—159. 183. 184. 208. 342—345. 401. 402. Einleitung. Die Handschriften der Summa sind, bis auf den erst in jüngster Zeit bekannt gewordenen Codex der Freiburger Uni- versitätsbibliothek (Sigle F), von dem Herausgeber bereits in Band VII S. LXXVIIIff. dieses Gesamtwerks („Petrarcas Brief-
Strana XI
Quellenbericht. XI wechsel mit deutschen Zeitgenossen“) eingehender besprochen worden. Die nachfolgende Übersichtsliste kann sich deshalb, abgesehen von Ergänzungen und Berichtigungen, in der Haupt- sache auf die Angabe der Signaturen und der Entstehungszeit beschränken. Eine Konkordanztabelle, die zwar nicht sämt- liche Handschriften berücksichtigt, aber immerhin Bestand und Stückfolge aller fünf Redaktionen erkennen läßt, bietet Tadras Ausgabe auf S. XLI—XLVIII. 1. Uc = Prag Universitätsbibliothek VIII. A. 19. Papier. 14. und 15. Jahrhundert: vgl. V. M. z. R. Bd. VII S. LXXVIII. Unter den 47 Briefen der Summa, die sich aus dem sonstigen Briefbestand der Handschrift als geschlossene Gruppe heraus- heben (Bl. 67—147), begegnet außer drei Stücken vom Jahre 1362 (Nr. 7 der vorliegenden Ausgabe und V. M. z. R. VII Nr. 28. 32) Nr. 30 unserer Ausgabe (1364 Juli). Die dieser Überlieferung zugrunde liegende Sammlung kann demnach frühestens Mitte 1364 (nicht 1360, wie Tadra angibt) abgeschlossen worden sein. 2. G = Görlitz Milichsche Bibliothek Fol. 122. Papier. 14. und 15. Jahrhundert: vgl. V. M. z. R VII S. LXXIX. Die Summa (Bl. 181°—2287) ist von einer Hand um 1400 geschrieben, die zu ihr gehörende Überschrift auf Bl. 1F Racio styli epistolaris antiqua stammt jedoch erst von einer Hand des 17. oder 18. Jahr- hunderts. Die Niederschrift bricht bei Nr. 214 der Handschrift (= Tadra Nr. 113) mitten im Text ab. Die Vorlage mag also einen größeren Bestand von Stücken enthalten haben. — Aus dem sonstigen Inhalt der Handschrift verdienen Beachtung (Bl. 96—167): Quaestiones reverendi magistri Helmoldi de Zolt- wedyl (Zoltwedele), die nach dem Explicit auf Bl. 1297, 152" und 1597 in Jahre 1388 in Prag niedergeschrieben sind. Die Vereinigung der Summa mit diesem Werk geht vielleicht noch auf Prag zurück, aber die Persönlichkeit des Verfassers der Quaestiones deutet zugleich sichtbar die Wegrichtung an, die die neue von Böhmen ausgehende gelehrte Bildung nahm. Helmold von Salzwedel oder Helmold Gledenstede, 1386 in Prag zum magister artium promoviert, 1394 artistischer Dekan, 1398 Rektor der Universität Prag, gehört zu den ersten Magistern, die im Jahre 1409 an die neugegründete Leipziger Universität übersiedelten. In Leipzig wurde er Baccalarius der Theologie (als solcher zuerst 1410 be- zeugt) und schließlich ebenda Doktor der medizinischen Fakultät
Quellenbericht. XI wechsel mit deutschen Zeitgenossen“) eingehender besprochen worden. Die nachfolgende Übersichtsliste kann sich deshalb, abgesehen von Ergänzungen und Berichtigungen, in der Haupt- sache auf die Angabe der Signaturen und der Entstehungszeit beschränken. Eine Konkordanztabelle, die zwar nicht sämt- liche Handschriften berücksichtigt, aber immerhin Bestand und Stückfolge aller fünf Redaktionen erkennen läßt, bietet Tadras Ausgabe auf S. XLI—XLVIII. 1. Uc = Prag Universitätsbibliothek VIII. A. 19. Papier. 14. und 15. Jahrhundert: vgl. V. M. z. R. Bd. VII S. LXXVIII. Unter den 47 Briefen der Summa, die sich aus dem sonstigen Briefbestand der Handschrift als geschlossene Gruppe heraus- heben (Bl. 67—147), begegnet außer drei Stücken vom Jahre 1362 (Nr. 7 der vorliegenden Ausgabe und V. M. z. R. VII Nr. 28. 32) Nr. 30 unserer Ausgabe (1364 Juli). Die dieser Überlieferung zugrunde liegende Sammlung kann demnach frühestens Mitte 1364 (nicht 1360, wie Tadra angibt) abgeschlossen worden sein. 2. G = Görlitz Milichsche Bibliothek Fol. 122. Papier. 14. und 15. Jahrhundert: vgl. V. M. z. R VII S. LXXIX. Die Summa (Bl. 181°—2287) ist von einer Hand um 1400 geschrieben, die zu ihr gehörende Überschrift auf Bl. 1F Racio styli epistolaris antiqua stammt jedoch erst von einer Hand des 17. oder 18. Jahr- hunderts. Die Niederschrift bricht bei Nr. 214 der Handschrift (= Tadra Nr. 113) mitten im Text ab. Die Vorlage mag also einen größeren Bestand von Stücken enthalten haben. — Aus dem sonstigen Inhalt der Handschrift verdienen Beachtung (Bl. 96—167): Quaestiones reverendi magistri Helmoldi de Zolt- wedyl (Zoltwedele), die nach dem Explicit auf Bl. 1297, 152" und 1597 in Jahre 1388 in Prag niedergeschrieben sind. Die Vereinigung der Summa mit diesem Werk geht vielleicht noch auf Prag zurück, aber die Persönlichkeit des Verfassers der Quaestiones deutet zugleich sichtbar die Wegrichtung an, die die neue von Böhmen ausgehende gelehrte Bildung nahm. Helmold von Salzwedel oder Helmold Gledenstede, 1386 in Prag zum magister artium promoviert, 1394 artistischer Dekan, 1398 Rektor der Universität Prag, gehört zu den ersten Magistern, die im Jahre 1409 an die neugegründete Leipziger Universität übersiedelten. In Leipzig wurde er Baccalarius der Theologie (als solcher zuerst 1410 be- zeugt) und schließlich ebenda Doktor der medizinischen Fakultät
Strana XII
XII Einleitung. (Burdach, V. M. z. R. V S. 47. 49. 50 Anm. 1). Cod. 13 der Stifts- bibliothek in Ossegg überliefert einen ihm von Johannes de Micza, rector parochialis Ecclesiae S. Galli in Prag, gewidmeten Tractatus de bono ordine moriendi (vgl. Xenia Bernardina II S. 124). 3. Rg = Raigern Stiftsbibliothek 358. Papier. Ende des 14. Jahrhunderts: vgl. V. M. z. R. VII S. LXXIXf. Außer der 221 Nummern umfassenden Summa enthält die Handschrift — und diese Verbindung sichert ihr eine ganz besondere bildungs- geschichtliche Bedeutung — nur Werke Petrarcas (Invectiva minor. Invectivarum libri IV. Secretum. Ep. de reb fam. V 19). 4. Ua = Prag Universitätsbibliothek XIII. D. 6. Papier. Von einer einzigen Hand im Jahre 1404 sauber und klar ge- schrieben: vgl. V. M. z. R. VII S. LXXX. Die Bl. 1617—2147 überlieferte Summa, 225 gezählte (in Wirklichkeit 228) Stücke umfassend, ist wortgetreue Kopie der in der eben besprochenen Handschrift Rg überlieferten Fassung. Die am Schluß (als Nr. 226 bis 245) erscheinenden überzähligen Musterbriefe, die vielfach stark rhetorischen Charakter zeigen, finden sich sonst in keiner anderen Redaktion der Summa und entstammen sicherlich nicht der Feder Johanns von Neumarkt. 3. Kap = Prag Bibliothek des Metropolitankapitels I. XXVI. Pergament. Im Jahre 1387 geschrieben: vgl. V. M. z. R. VII S. LXXXf. Die bekannteste Handschrift der Summa, schon von den älteren böhmischen Historikern wie Pessina, Dobner, Pelzel geschätzt und benutzt und von Tadra seiner Ausgabe zu- grunde gelegt. Dem Herausgeber des vorliegenden Bandes ist sie wie vielen deutschen Forschern vor ihm leider nicht erreich- bar gewesen, so daß für die durch die Sigle Kap bezeichneten Lesarten Tadra nach wie vor als Gewährsmann zu betrachten ist. Der ursprüngliche Sehluß der Redaktion ist durch das auf Nr. 238 der Handschrift folgende Explicit deutlich gekennzeichnet (Bl. 59 Explicit summa cancellarii anno domini 1387 usw., s. Tafel 2 am Schluß dieses Bandes). Von den Nachtragsstücken ist das erste Secuntur Superscripciones überschriebene (= Tadra Nr. 240), eine zum Jahre 1364 passende Liste der Adressen und Titu- laturen, sonst nur noch in G überliefert (hier als Nr. 25, also an wesentlich früherer Stelle). Während es in G auf Nr. 31 unserer Ausgabe folgt, ist ihm in Kap die Unterschrift desselben Briefs (Aliquando reputatus nunc autem contemptus cancellarius vester)
XII Einleitung. (Burdach, V. M. z. R. V S. 47. 49. 50 Anm. 1). Cod. 13 der Stifts- bibliothek in Ossegg überliefert einen ihm von Johannes de Micza, rector parochialis Ecclesiae S. Galli in Prag, gewidmeten Tractatus de bono ordine moriendi (vgl. Xenia Bernardina II S. 124). 3. Rg = Raigern Stiftsbibliothek 358. Papier. Ende des 14. Jahrhunderts: vgl. V. M. z. R. VII S. LXXIXf. Außer der 221 Nummern umfassenden Summa enthält die Handschrift — und diese Verbindung sichert ihr eine ganz besondere bildungs- geschichtliche Bedeutung — nur Werke Petrarcas (Invectiva minor. Invectivarum libri IV. Secretum. Ep. de reb fam. V 19). 4. Ua = Prag Universitätsbibliothek XIII. D. 6. Papier. Von einer einzigen Hand im Jahre 1404 sauber und klar ge- schrieben: vgl. V. M. z. R. VII S. LXXX. Die Bl. 1617—2147 überlieferte Summa, 225 gezählte (in Wirklichkeit 228) Stücke umfassend, ist wortgetreue Kopie der in der eben besprochenen Handschrift Rg überlieferten Fassung. Die am Schluß (als Nr. 226 bis 245) erscheinenden überzähligen Musterbriefe, die vielfach stark rhetorischen Charakter zeigen, finden sich sonst in keiner anderen Redaktion der Summa und entstammen sicherlich nicht der Feder Johanns von Neumarkt. 3. Kap = Prag Bibliothek des Metropolitankapitels I. XXVI. Pergament. Im Jahre 1387 geschrieben: vgl. V. M. z. R. VII S. LXXXf. Die bekannteste Handschrift der Summa, schon von den älteren böhmischen Historikern wie Pessina, Dobner, Pelzel geschätzt und benutzt und von Tadra seiner Ausgabe zu- grunde gelegt. Dem Herausgeber des vorliegenden Bandes ist sie wie vielen deutschen Forschern vor ihm leider nicht erreich- bar gewesen, so daß für die durch die Sigle Kap bezeichneten Lesarten Tadra nach wie vor als Gewährsmann zu betrachten ist. Der ursprüngliche Sehluß der Redaktion ist durch das auf Nr. 238 der Handschrift folgende Explicit deutlich gekennzeichnet (Bl. 59 Explicit summa cancellarii anno domini 1387 usw., s. Tafel 2 am Schluß dieses Bandes). Von den Nachtragsstücken ist das erste Secuntur Superscripciones überschriebene (= Tadra Nr. 240), eine zum Jahre 1364 passende Liste der Adressen und Titu- laturen, sonst nur noch in G überliefert (hier als Nr. 25, also an wesentlich früherer Stelle). Während es in G auf Nr. 31 unserer Ausgabe folgt, ist ihm in Kap die Unterschrift desselben Briefs (Aliquando reputatus nunc autem contemptus cancellarius vester)
Strana XIII
Quellenbericht. XIII angehängt. Solch Zusammentreffen ist wohl nicht zufällig, denn auch textlich weisen Kap und G bisweilen gemeinsame Lücken oder Fehler gegenüber allen übrigen Handschriften auf. Vielleicht hat der Zusammensteller der Nachträge in Kap, wenn auch nicht G selbst, so doch die Vorlage von G zur Hand gehabt. Weitere Nachtragstücke hat er anscheinend aus einem Exemplar der dritten Redaktion übernommen, andere aus Quellen, die mit der Summa nichts mehr zu tun haben. 6. W1 = Wien Staatsbibliothek 3407. Papier. Im Jahre 1378 geschrieben: vgl. V. M. z. R. VII S. LXXXIf. Nur die Summa enthaltend, mit einem Bestande von 331 Nummern. Die Schlußangabe lautet: Expliciunt epistole per quendam can- cellarium compilate anno domini 1378 usw. 7. L2 = Leipzig Universitätsbibliothek 1273s. Papier. Ende des 14. Jahrhunderts: vgl. V. M. z. R. VII S. LXXXII. Gleichfalls, von kleineren Nachträgen abgesehen, nur die Summa enthaltend, und zwar 333 bzw. 331 Nummern. 8. W2 = Wien Nationalbibliothek 3372. Papier. 14. und 15. Jahrhundert: vgl. V. M. z. R. VII S. LXXXII. Voran geht die Briefsammlung des Petrus von Vinea (Bl. 1—102). Die Summa (Bl. 104—199), 319 Nummern umfassend, schließt mit der Be- merkung: Explicit summa cancellarii bona. 9. F = Freiburg i. B. Universitätsbibliothek 163. Papier. 387 Bll. Erste Hälfte des 15. Jahrhunderts. Den Inhalt verzeichnet Konrad Josef Heilig, Mitteilungen des Instituts f. österreich. Gesch. 47 (1933) S. 416f. — Die Summa (Bl. 1—76), von einer Hand zwischen 1420 und 1450 geschrieben, umfaßt 331 Nummern. Die Anordnung stimmt, von einer einzigen stär- keren Abweichung abgesehen, mit der der zuvor besprochenen Handschriften (W1 L2 W2) überein. Auf Bl. 52r springt die Kopie von Tadra Nr. 201 auf Tadra Nr. 267ff.; die hier (versehentlich ?) ausgelassenen Stücke werden von Bl. 62° ab nachgeholt. Auch die Textüberlieferung ist durchaus die der dritten Redaktion. Das Explicit gibt als Titel: Summa cancellarii. — Auf Bl. 775 setzt eine neue Hand ein, die zunächst (Bl. 77'—997) etwa hundert zum großen Teil auf die Stadt Saaz bezügliche urkundliche Formeln und Briefe bringt, darunter (Bl. 967, Nr. 78) als kostbare Perle den von Heilig gefundenen und (a. a. O. S. 419f.) veröffentlichten Widmungsbrief, mit dem der in Saaz wohnende Dichter des
Quellenbericht. XIII angehängt. Solch Zusammentreffen ist wohl nicht zufällig, denn auch textlich weisen Kap und G bisweilen gemeinsame Lücken oder Fehler gegenüber allen übrigen Handschriften auf. Vielleicht hat der Zusammensteller der Nachträge in Kap, wenn auch nicht G selbst, so doch die Vorlage von G zur Hand gehabt. Weitere Nachtragstücke hat er anscheinend aus einem Exemplar der dritten Redaktion übernommen, andere aus Quellen, die mit der Summa nichts mehr zu tun haben. 6. W1 = Wien Staatsbibliothek 3407. Papier. Im Jahre 1378 geschrieben: vgl. V. M. z. R. VII S. LXXXIf. Nur die Summa enthaltend, mit einem Bestande von 331 Nummern. Die Schlußangabe lautet: Expliciunt epistole per quendam can- cellarium compilate anno domini 1378 usw. 7. L2 = Leipzig Universitätsbibliothek 1273s. Papier. Ende des 14. Jahrhunderts: vgl. V. M. z. R. VII S. LXXXII. Gleichfalls, von kleineren Nachträgen abgesehen, nur die Summa enthaltend, und zwar 333 bzw. 331 Nummern. 8. W2 = Wien Nationalbibliothek 3372. Papier. 14. und 15. Jahrhundert: vgl. V. M. z. R. VII S. LXXXII. Voran geht die Briefsammlung des Petrus von Vinea (Bl. 1—102). Die Summa (Bl. 104—199), 319 Nummern umfassend, schließt mit der Be- merkung: Explicit summa cancellarii bona. 9. F = Freiburg i. B. Universitätsbibliothek 163. Papier. 387 Bll. Erste Hälfte des 15. Jahrhunderts. Den Inhalt verzeichnet Konrad Josef Heilig, Mitteilungen des Instituts f. österreich. Gesch. 47 (1933) S. 416f. — Die Summa (Bl. 1—76), von einer Hand zwischen 1420 und 1450 geschrieben, umfaßt 331 Nummern. Die Anordnung stimmt, von einer einzigen stär- keren Abweichung abgesehen, mit der der zuvor besprochenen Handschriften (W1 L2 W2) überein. Auf Bl. 52r springt die Kopie von Tadra Nr. 201 auf Tadra Nr. 267ff.; die hier (versehentlich ?) ausgelassenen Stücke werden von Bl. 62° ab nachgeholt. Auch die Textüberlieferung ist durchaus die der dritten Redaktion. Das Explicit gibt als Titel: Summa cancellarii. — Auf Bl. 775 setzt eine neue Hand ein, die zunächst (Bl. 77'—997) etwa hundert zum großen Teil auf die Stadt Saaz bezügliche urkundliche Formeln und Briefe bringt, darunter (Bl. 967, Nr. 78) als kostbare Perle den von Heilig gefundenen und (a. a. O. S. 419f.) veröffentlichten Widmungsbrief, mit dem der in Saaz wohnende Dichter des
Strana XIV
XIV Einleitung. „Ackermann“, Johann von Tepla, sein Werk einem in Prag ansässigen Peter Rothers (alias Peter von Tepla) übersendet (Überschrift: Epistola oblata Petro Rothers, ciui Pragensi, cum libello ackerman de nouo dictato. Anfang: Grato gratus, suo suus, socio socius, Petro de Tepla Johannes de Tepla, ciui Pragensi ciuis Zacensis philorticam caritatem. Datierung: Datum sub mei signeti euidencia uigilia beati Bartholomei. Anno 1428“ usw.). Vgl. dazu auch den Neuabdruck (mit verschiedenen glücklichen Emen- dationen und durchgängiger Interpretierung) in einem „Acker- mann-Epilog“ betitelten Aufsatz von Anton Blaschka, Mit- teilungen des Vereins f. d. Geschichte der Deutschen in Böhmen 73 (1935) S. 73ff.1). Eine eingehende Untersuchung dieser auf Saaz bezüglichen Abteilung, die noch einige weitere die Persönlichkeit des Ackermanndichters betreffende Urkunden enthält, wie eine Würdigung auch der nachfolgenden Abteilungen hat sich Heilig vorbehalten, so daß auf die von ihm zu erwartenden Veröffent- lichungen verwiesen werden kann. Für den gegenwärtigen Zweck genüge es, die literargeschichtliche Bedeutung der Tatsache hervor- zuheben, daß in einer in der ersten Hälfte des 15. Jahrhunderts in Böhmen geschriebenen Handschrift der Verfasser der Summa und der Dichter des Ackermann nacheinander zu Worte kommen. Für die von Burdach so oft betonte geistige Zugehörigkeit des Ackermanndichters zu dem Bildungskreise Johanns von Neumarkt und seiner Schule erhalten wir damit eine Bestätigung, die dem lebendigen Bewußtsein der unmittelbar nachfolgenden Generation entstammt. 1) Der Aufsatz Blaschkas, der die bereits von Heilig mit großer Umsicht behandelte Frage der Echtheit und Deutung des noch manche Rätsel aufgebenden Schreibens zum Gegenstand einer erneuten Studie macht, verlangt noch nach einer anderen Seite hin sorgfältige Beachtung. Kapitel II und III des Aufsatzes beschäftigen sich mit dem sogenannten Egerer Hieronymus-Officium (Cod. XII.A. 18 des Prager Nationalmuseums), das Johannes, kaiserlicher Notar, Stadtschreiber und Schulmeister in Saaz, auf Bitten zweier Egerer Bürger im Jahre 1404 zu dem neuerrichteten Hieronymusaltar in Eger gestiftet hat, und besonders eingehend mit dessen Titelminiatur. In der Figur des knienden Beters (am rechten Rande der Miniatur), die einen etwa fünfzigjährigen Mann mit schwarzem Haar und schwarzem Bart in langem, hochgeschlossenem dunklen Mantel darstellt (Abbildung a. a. O. zu S. 81f.), glaubt Blaschka — ob mit Recht, bleibe dahingestellt — das Porträt des Donators, d. h. das Bildnis des Ackermanndichters erkennen zu dürfen.
XIV Einleitung. „Ackermann“, Johann von Tepla, sein Werk einem in Prag ansässigen Peter Rothers (alias Peter von Tepla) übersendet (Überschrift: Epistola oblata Petro Rothers, ciui Pragensi, cum libello ackerman de nouo dictato. Anfang: Grato gratus, suo suus, socio socius, Petro de Tepla Johannes de Tepla, ciui Pragensi ciuis Zacensis philorticam caritatem. Datierung: Datum sub mei signeti euidencia uigilia beati Bartholomei. Anno 1428“ usw.). Vgl. dazu auch den Neuabdruck (mit verschiedenen glücklichen Emen- dationen und durchgängiger Interpretierung) in einem „Acker- mann-Epilog“ betitelten Aufsatz von Anton Blaschka, Mit- teilungen des Vereins f. d. Geschichte der Deutschen in Böhmen 73 (1935) S. 73ff.1). Eine eingehende Untersuchung dieser auf Saaz bezüglichen Abteilung, die noch einige weitere die Persönlichkeit des Ackermanndichters betreffende Urkunden enthält, wie eine Würdigung auch der nachfolgenden Abteilungen hat sich Heilig vorbehalten, so daß auf die von ihm zu erwartenden Veröffent- lichungen verwiesen werden kann. Für den gegenwärtigen Zweck genüge es, die literargeschichtliche Bedeutung der Tatsache hervor- zuheben, daß in einer in der ersten Hälfte des 15. Jahrhunderts in Böhmen geschriebenen Handschrift der Verfasser der Summa und der Dichter des Ackermann nacheinander zu Worte kommen. Für die von Burdach so oft betonte geistige Zugehörigkeit des Ackermanndichters zu dem Bildungskreise Johanns von Neumarkt und seiner Schule erhalten wir damit eine Bestätigung, die dem lebendigen Bewußtsein der unmittelbar nachfolgenden Generation entstammt. 1) Der Aufsatz Blaschkas, der die bereits von Heilig mit großer Umsicht behandelte Frage der Echtheit und Deutung des noch manche Rätsel aufgebenden Schreibens zum Gegenstand einer erneuten Studie macht, verlangt noch nach einer anderen Seite hin sorgfältige Beachtung. Kapitel II und III des Aufsatzes beschäftigen sich mit dem sogenannten Egerer Hieronymus-Officium (Cod. XII.A. 18 des Prager Nationalmuseums), das Johannes, kaiserlicher Notar, Stadtschreiber und Schulmeister in Saaz, auf Bitten zweier Egerer Bürger im Jahre 1404 zu dem neuerrichteten Hieronymusaltar in Eger gestiftet hat, und besonders eingehend mit dessen Titelminiatur. In der Figur des knienden Beters (am rechten Rande der Miniatur), die einen etwa fünfzigjährigen Mann mit schwarzem Haar und schwarzem Bart in langem, hochgeschlossenem dunklen Mantel darstellt (Abbildung a. a. O. zu S. 81f.), glaubt Blaschka — ob mit Recht, bleibe dahingestellt — das Porträt des Donators, d. h. das Bildnis des Ackermanndichters erkennen zu dürfen.
Strana XV
Quellenbericht. XV 10. Q = Quedlinburg Stiftsbibliothek 107. Papier. 14. und 15. Jahrhundert: vgl. V. M. z. R. VII S. LXXXIII. Die auf Bl. 2—98 (unvollständig) überlieferte Summa weist einen Bestand von 298 Stücken auf und ist, nach einer Datierung auf Bl. 45° zu schließen, im Jahre 1374 in Prag geschrieben. Es folgen ihr (Bl. 99r—1817) zwei auch in zahlreichen anderen Handschriften überlieferte Briefmusterbücher des Magisters Dybinus (Correctoria und Viaticus), deren Kopie nach dem Explicit aus dem Jahre 1377 stammt, und als letzte Briefsammlung (Bl. 186r—2347) das Formel- buch des Thymo von Erfurt in einer Kopie vom Jahre 1339. Die Verbindung der Summa mit den rhetorischen Briefbüchern des Magister Dybinus (Tybinus), der 1369 Rektor einer Latein- schule in Dresden war und im Jahre 1387 als nicht mehr lebend bezeugt ist, verdient besondere Beachtung. Wie die Briefsamm- lungen Johanns von Neumarkt haben auch die zahlreichen (zum größten Teil noch unedierten) rhetorischen Werke (theoretische Anweisungen und Briefsteller) des in bescheideneren Verhält- nissen lebenden Magister Dybinus die Entwicklung des latei- nischen Briefstils in Deutschland aufs nachhaltigste beeinflußt (s. V. M. z. R. Bd. II 2 S. 360—368; Bd. VII S. LXXXIV Anm. 2. 3). 11. S = Schlägl Stiftsbibliothek 191. Papier. Im Jahre 1388 geschrieben: vgl. V. M. z. R. VII S. LXXXV. Ent- hält nur die Summa und zwar 287 Nummern. Bl. 154 Explicit summa Cancellarii. 12. H2 = Wolfenbüttel Landesbibliothek Cod. Helm- stedt 362. Papier. Um 1400 geschrieben: vgl. V. M. z. R. VII S. LXXXV. Enthält nur die Summa, und zwar 305 Nummern. Der (von einer etwas jüngeren Hand geschriebene) Titel lautet: Hec est summa cancellarii. 13. H1 = Wolfen büttel Landes bibliothek Cod. Helmstedt 441. Papier. 15. Jahrhundert: vgl. V. M. z. R. VII S. LXXXV. Die Summa, 309 Nummern umfassend, ist im Jahre 1413 geschrieben. Das Explicit (Bl. 907) gibt als Titel: Summa cancellarie. 14. B2 = Breslau Staats- u. Univ. bibliothek II Fol. 23. Papier. 15. Jahrhundert. Außer verschiedenen Formelbüchern einen reichen Bestand von hauptsächlich auf Polen, Böhmen, Schle- sien bezüglichen Briefen und Urkunden enthaltend. Frühzeitig im Gebrauch der Breslauer Bischofskanzlei: vgl. V. M. z. R. VII S. LXXXVf. Die auf Bl. 37—907 überlieferte Summa, die einen
Quellenbericht. XV 10. Q = Quedlinburg Stiftsbibliothek 107. Papier. 14. und 15. Jahrhundert: vgl. V. M. z. R. VII S. LXXXIII. Die auf Bl. 2—98 (unvollständig) überlieferte Summa weist einen Bestand von 298 Stücken auf und ist, nach einer Datierung auf Bl. 45° zu schließen, im Jahre 1374 in Prag geschrieben. Es folgen ihr (Bl. 99r—1817) zwei auch in zahlreichen anderen Handschriften überlieferte Briefmusterbücher des Magisters Dybinus (Correctoria und Viaticus), deren Kopie nach dem Explicit aus dem Jahre 1377 stammt, und als letzte Briefsammlung (Bl. 186r—2347) das Formel- buch des Thymo von Erfurt in einer Kopie vom Jahre 1339. Die Verbindung der Summa mit den rhetorischen Briefbüchern des Magister Dybinus (Tybinus), der 1369 Rektor einer Latein- schule in Dresden war und im Jahre 1387 als nicht mehr lebend bezeugt ist, verdient besondere Beachtung. Wie die Briefsamm- lungen Johanns von Neumarkt haben auch die zahlreichen (zum größten Teil noch unedierten) rhetorischen Werke (theoretische Anweisungen und Briefsteller) des in bescheideneren Verhält- nissen lebenden Magister Dybinus die Entwicklung des latei- nischen Briefstils in Deutschland aufs nachhaltigste beeinflußt (s. V. M. z. R. Bd. II 2 S. 360—368; Bd. VII S. LXXXIV Anm. 2. 3). 11. S = Schlägl Stiftsbibliothek 191. Papier. Im Jahre 1388 geschrieben: vgl. V. M. z. R. VII S. LXXXV. Ent- hält nur die Summa und zwar 287 Nummern. Bl. 154 Explicit summa Cancellarii. 12. H2 = Wolfenbüttel Landesbibliothek Cod. Helm- stedt 362. Papier. Um 1400 geschrieben: vgl. V. M. z. R. VII S. LXXXV. Enthält nur die Summa, und zwar 305 Nummern. Der (von einer etwas jüngeren Hand geschriebene) Titel lautet: Hec est summa cancellarii. 13. H1 = Wolfen büttel Landes bibliothek Cod. Helmstedt 441. Papier. 15. Jahrhundert: vgl. V. M. z. R. VII S. LXXXV. Die Summa, 309 Nummern umfassend, ist im Jahre 1413 geschrieben. Das Explicit (Bl. 907) gibt als Titel: Summa cancellarie. 14. B2 = Breslau Staats- u. Univ. bibliothek II Fol. 23. Papier. 15. Jahrhundert. Außer verschiedenen Formelbüchern einen reichen Bestand von hauptsächlich auf Polen, Böhmen, Schle- sien bezüglichen Briefen und Urkunden enthaltend. Frühzeitig im Gebrauch der Breslauer Bischofskanzlei: vgl. V. M. z. R. VII S. LXXXVf. Die auf Bl. 37—907 überlieferte Summa, die einen
Strana XVI
XVI Einleitung. Bestand von 300 Stücken aufweist, ist im Jahre 1441 in Liegnitz geschrieben. Incipit und Explicit geben als Titel: Summa reuerendi patris ac domini Cancellarii Karoli Imperatoris. 15. Ub = Prag Universitätsbibliothek XIV. G. 4. Pa- pier. 15. Jahrhundert: vgl. V. M. z. R VII S. LXXXVI. Die Summa (Bl. 537—1097), von einer Hand um 1450 niedergeschrieben, enthält nur 212 Nummern, da am Schluß zwei Blätter sehlen. 16. Gr = Graz Universitätsbibliothek I. 1055. Papier, zum Teil Pergament. Die Summa (Bl. 26r—1167, zweite Hälfte des 15. Jahrhunderts: vgl. V. M. z. R. VII S. LXXXVI) um- faßt 230 Nummern, aber das Register (Bl. 113—116) gibt noch 52 Überschriften mehr, zu denen der Text fehlt, während ander- seits von 24 im Text vorhandenen Schreiben die Uberschriften im Register fehlen. 17. L = Leipzig Stadtbibliothek Rep. II 71. Papier. 178 Bll. 14. und 15. Jahrhundert. Sammelhandschrift: vgl. V. M. z. R. Bd. II 2 S. 264ff., Bd. VII S. LXXXVII. Die Summa ist, wie bereits oben (S. X) bemerkt, in vier Bücher eingeteilt und mit der Briefsammlung des Kanzlers aus der Olmützer Bischofs- zeit (Cancellaria Johannis Noviforensis), die als Buch V und VI anschließt, zu einer Einheit verbunden (Bl. 2r—777). Gegen Schluß von Buch III und zu Beginn von Buch V (unmittelbar vor dem Anfang der Cancellaria Joh. Novif.) begegnen mehrere Stücke aus der Korrespondenz des Tribunen Cola di Rienzo, darunter Nr. 106. 361. 363 des vorliegenden Bandes. — Aus dem sonstigen Inhalt seien hervorgehoben Briefe und Traktate Leonardo Brunis, Enea Silvios, Poggios, Petrarcas. Der Codex stellt somit ein wichtiges Zeugnis dar für den Zusammenhang der älteren Karo- linischen Briefkunst in Böhmen, in deren Mittelpunkt Johann von Neumarkt steht, mit der zwei Generationen später in Böhmen und Österreich einsetzenden vollhumanistischen Bewegung, als deren Führer Enea Silvio wirkte. 18. K = Klagenfurt Fürstbischöfliche Bibliothek XXXIb 12. Papier. 178 Bll. Von einer einzigen Hand aus dem letzten Viertel des 14. Jahrhunderts geschrieben. Von Bl. 77 ab bis zum Schluß Kopie der eben besprochenen Leipziger Handschrift (L): vgl. V. M. z. R. Bd. II 2 S. 270ff.; Bd. VII S. LXXXVII. Auf die Summa (Bl. 77—115), die 230 bzw. 233 Stücke, aber keine Bucheinteilung aufweist, folgt (als Nr. 224 [lies 234]—433) wie in L
XVI Einleitung. Bestand von 300 Stücken aufweist, ist im Jahre 1441 in Liegnitz geschrieben. Incipit und Explicit geben als Titel: Summa reuerendi patris ac domini Cancellarii Karoli Imperatoris. 15. Ub = Prag Universitätsbibliothek XIV. G. 4. Pa- pier. 15. Jahrhundert: vgl. V. M. z. R VII S. LXXXVI. Die Summa (Bl. 537—1097), von einer Hand um 1450 niedergeschrieben, enthält nur 212 Nummern, da am Schluß zwei Blätter sehlen. 16. Gr = Graz Universitätsbibliothek I. 1055. Papier, zum Teil Pergament. Die Summa (Bl. 26r—1167, zweite Hälfte des 15. Jahrhunderts: vgl. V. M. z. R. VII S. LXXXVI) um- faßt 230 Nummern, aber das Register (Bl. 113—116) gibt noch 52 Überschriften mehr, zu denen der Text fehlt, während ander- seits von 24 im Text vorhandenen Schreiben die Uberschriften im Register fehlen. 17. L = Leipzig Stadtbibliothek Rep. II 71. Papier. 178 Bll. 14. und 15. Jahrhundert. Sammelhandschrift: vgl. V. M. z. R. Bd. II 2 S. 264ff., Bd. VII S. LXXXVII. Die Summa ist, wie bereits oben (S. X) bemerkt, in vier Bücher eingeteilt und mit der Briefsammlung des Kanzlers aus der Olmützer Bischofs- zeit (Cancellaria Johannis Noviforensis), die als Buch V und VI anschließt, zu einer Einheit verbunden (Bl. 2r—777). Gegen Schluß von Buch III und zu Beginn von Buch V (unmittelbar vor dem Anfang der Cancellaria Joh. Novif.) begegnen mehrere Stücke aus der Korrespondenz des Tribunen Cola di Rienzo, darunter Nr. 106. 361. 363 des vorliegenden Bandes. — Aus dem sonstigen Inhalt seien hervorgehoben Briefe und Traktate Leonardo Brunis, Enea Silvios, Poggios, Petrarcas. Der Codex stellt somit ein wichtiges Zeugnis dar für den Zusammenhang der älteren Karo- linischen Briefkunst in Böhmen, in deren Mittelpunkt Johann von Neumarkt steht, mit der zwei Generationen später in Böhmen und Österreich einsetzenden vollhumanistischen Bewegung, als deren Führer Enea Silvio wirkte. 18. K = Klagenfurt Fürstbischöfliche Bibliothek XXXIb 12. Papier. 178 Bll. Von einer einzigen Hand aus dem letzten Viertel des 14. Jahrhunderts geschrieben. Von Bl. 77 ab bis zum Schluß Kopie der eben besprochenen Leipziger Handschrift (L): vgl. V. M. z. R. Bd. II 2 S. 270ff.; Bd. VII S. LXXXVII. Auf die Summa (Bl. 77—115), die 230 bzw. 233 Stücke, aber keine Bucheinteilung aufweist, folgt (als Nr. 224 [lies 234]—433) wie in L
Strana XVII
Quellenbericht. XVII die sogenannte Cancellaria Joh. Noviforensis. Beide Samm- lungen sind in dem vorangestellten Register (Bl. 3r) unter dem gemeinsamen Titel Summa Cancellarii zusammengefa ßt. — Voran- steht (Bl. 13—70) das Formelbuch des Henricus von Isernia, das im Register (Bl. 13) unter dem Namen des Henricus Italicus geht. von dem erst später (Bl. 156 ff. = L Bl. 158ff.) Proben folgen. Die Angabe in V. M. z. R. VII S. LXXXVII, daß in unserer Hand- schrift auch die Cancellaria officialis Sanderi zu finden sei, ist unzutreffend. Von jüngeren Handschriften, die die Summa zwar nicht in neuer Redaktion und auch nicht vollständig, aber immerhin in einem beachtlichen Bestande und in geschlossener Reihe über- liefern, seien hier noch die beiden Codices des Brünner Landes- archivs angefügt, die für die Textherstellung gelegentlich berück- sichtigt und im Lesartenapparat durch eine Sigle vertreten sind: 19. Bri = Brünn Landesarchiv Ceroni L. Nr. 92. Papier. 18. Jahrhundert. 118 bzw. 114 Stücke. Die Anordnung läßt trotz verschiedenen Lücken auf eine Handschrift der zweiten Redaktion (Ua Rg) als Vorlage schließen: vgl. V. M. z. R. VII. S. LXXXVIII. — Im Lesartenapparat der vorliegenden Ausgabe nur für Nr. 75 herangezogen. 20. Br2 = Brünn Landesarchiv Boček 12254. Papier. 18. Jahrhundert. 180 Stücke enthaltend. Nach Tadra zu den Handschriften der dritten Redaktion (WI L2 W2 F) gehörig: vgl. V. M. z. R. VII S. LXXXVIII. — Nur für die Textherstellung von Nr. 344 der vorliegenden Ausgabe herangezogen. III. Cancellaria Johannis Noviforensis, episcopi Olomucensis. Die von Tadra (Archiv f. österreichische Geschichte 68, 1886, S. 1—157) unter diesem Namen veröffentlichte Sammlung von Briefen und Urkunden Johanns von Neumarkt aus seiner Ol- mützer Zeit trägt in den beiden einzigen Handschriften, denen wir ihre Überlieferung verdanken, keinen Eigentitel. In List sie als Buch V und VI, in Kals Nr. 224 [234]—433 dem neuredigierten Bestande der Summa angegliedert (vgl. oben S. X. XVIf.). Das Fehlen eines deutlich erkennbaren chronologischen oder sachlichen An-
Quellenbericht. XVII die sogenannte Cancellaria Joh. Noviforensis. Beide Samm- lungen sind in dem vorangestellten Register (Bl. 3r) unter dem gemeinsamen Titel Summa Cancellarii zusammengefa ßt. — Voran- steht (Bl. 13—70) das Formelbuch des Henricus von Isernia, das im Register (Bl. 13) unter dem Namen des Henricus Italicus geht. von dem erst später (Bl. 156 ff. = L Bl. 158ff.) Proben folgen. Die Angabe in V. M. z. R. VII S. LXXXVII, daß in unserer Hand- schrift auch die Cancellaria officialis Sanderi zu finden sei, ist unzutreffend. Von jüngeren Handschriften, die die Summa zwar nicht in neuer Redaktion und auch nicht vollständig, aber immerhin in einem beachtlichen Bestande und in geschlossener Reihe über- liefern, seien hier noch die beiden Codices des Brünner Landes- archivs angefügt, die für die Textherstellung gelegentlich berück- sichtigt und im Lesartenapparat durch eine Sigle vertreten sind: 19. Bri = Brünn Landesarchiv Ceroni L. Nr. 92. Papier. 18. Jahrhundert. 118 bzw. 114 Stücke. Die Anordnung läßt trotz verschiedenen Lücken auf eine Handschrift der zweiten Redaktion (Ua Rg) als Vorlage schließen: vgl. V. M. z. R. VII. S. LXXXVIII. — Im Lesartenapparat der vorliegenden Ausgabe nur für Nr. 75 herangezogen. 20. Br2 = Brünn Landesarchiv Boček 12254. Papier. 18. Jahrhundert. 180 Stücke enthaltend. Nach Tadra zu den Handschriften der dritten Redaktion (WI L2 W2 F) gehörig: vgl. V. M. z. R. VII S. LXXXVIII. — Nur für die Textherstellung von Nr. 344 der vorliegenden Ausgabe herangezogen. III. Cancellaria Johannis Noviforensis, episcopi Olomucensis. Die von Tadra (Archiv f. österreichische Geschichte 68, 1886, S. 1—157) unter diesem Namen veröffentlichte Sammlung von Briefen und Urkunden Johanns von Neumarkt aus seiner Ol- mützer Zeit trägt in den beiden einzigen Handschriften, denen wir ihre Überlieferung verdanken, keinen Eigentitel. In List sie als Buch V und VI, in Kals Nr. 224 [234]—433 dem neuredigierten Bestande der Summa angegliedert (vgl. oben S. X. XVIf.). Das Fehlen eines deutlich erkennbaren chronologischen oder sachlichen An-
Strana XVIII
XVIII Einleitung. ordnungsprinzips wie die Aufnahme einer Reihe von Stücken, die einer anderen Feder entstammen (Tadra Nr. 29. 72. 76. 110. 159), machen einen stärkeren persönlichen Anteil Johanns an der Re- daktion unwahrscheinlich. Die Zusammenstellung ist vermutlich im wesentlichen das Werk eines seiner bischöflichen Sekretäre, wahrscheinlich desselben Sekretärs, dem die in den beiden genannten Handschriften unmittelbar vorangehende letzte Bearbeitung der Summa zu verdanken ist. Der Zeit nach gehören die in dieser Alterssammlung enthaltenen Briefe und Urkunden, wenn man von dem chronologisch nicht sicher bestimmbaren Brief Nr. 84 unserer Ausgabe (Tadra Nr.111) absieht, in die Jahre 1372—1378/79. Das späteste Stück ist Nr. 236 unserer Ausgabe (Tadra Nr. 196). Die Zusammenstellung fällt demnach vermutlich in das drittletzte oder vorletzte Lebensjahr Johanns von Neumarkt. Bezüglich der Handschriften sei auf das oben (S. XVIf.) zu Nr. 17. 18 Gesagte verwiesen. Unserer Textherstellung liegt überall die Uberlieferung in L zugrunde, während sich Tadra mit der Wiedergabe ihrer Kopie (K) begnügt hatte. Der Cancellaria Johannis Noviforensis sind nachstehende 132 Stücke unserer Ausgabe entnommen: Nr. 25. 36—47. 50. 52. 56. 58. 68. 70. 78. 80. 84. 94. 95. 97. 103. 105. 125. 126. 129. 130. 132—138. 160. 161. 166. 168—170. 173. 175. 176. 179. 185. 186. 188—202. 204. 205. 215. 218. 219. 222—231. 236. 238. 243. 244. 246—248. 252—257. 259—263. 265—268. 275. 276. 281. 295. 296. 298—314. 332. 334—340. IV. Cancellaria officialis Sanderi. Zusammensteller dieses Formelbuchs, das auch von Tadra zur Ergänzung seiner Ausgabe der Cancellaria Johannis Novi- forensis herangezogen wurde (Nr. 202—219), ist der Olmützer Domherr Sanderus Rambow, vorher Pfarrer in Müglitz und Archidiakon in Prerau. In der Stellung als bischöflicher Offizial Johanns von N. in Olmütz ist er für die Jahre 1373—1380, also bis zum Tode Johanns vielfältig bezeugt1). Uber Anlage und Inhalt des Werks hat Tadra (a. a. O. S. 5f. u. S. 9) eine Reihe von Feststellungen gemacht, die ältere Angaben berichtigen. 1) Vgl. S. 362 der vorliegenden Ausgabe und Register S. 551 s. v. „Sander“.
XVIII Einleitung. ordnungsprinzips wie die Aufnahme einer Reihe von Stücken, die einer anderen Feder entstammen (Tadra Nr. 29. 72. 76. 110. 159), machen einen stärkeren persönlichen Anteil Johanns an der Re- daktion unwahrscheinlich. Die Zusammenstellung ist vermutlich im wesentlichen das Werk eines seiner bischöflichen Sekretäre, wahrscheinlich desselben Sekretärs, dem die in den beiden genannten Handschriften unmittelbar vorangehende letzte Bearbeitung der Summa zu verdanken ist. Der Zeit nach gehören die in dieser Alterssammlung enthaltenen Briefe und Urkunden, wenn man von dem chronologisch nicht sicher bestimmbaren Brief Nr. 84 unserer Ausgabe (Tadra Nr.111) absieht, in die Jahre 1372—1378/79. Das späteste Stück ist Nr. 236 unserer Ausgabe (Tadra Nr. 196). Die Zusammenstellung fällt demnach vermutlich in das drittletzte oder vorletzte Lebensjahr Johanns von Neumarkt. Bezüglich der Handschriften sei auf das oben (S. XVIf.) zu Nr. 17. 18 Gesagte verwiesen. Unserer Textherstellung liegt überall die Uberlieferung in L zugrunde, während sich Tadra mit der Wiedergabe ihrer Kopie (K) begnügt hatte. Der Cancellaria Johannis Noviforensis sind nachstehende 132 Stücke unserer Ausgabe entnommen: Nr. 25. 36—47. 50. 52. 56. 58. 68. 70. 78. 80. 84. 94. 95. 97. 103. 105. 125. 126. 129. 130. 132—138. 160. 161. 166. 168—170. 173. 175. 176. 179. 185. 186. 188—202. 204. 205. 215. 218. 219. 222—231. 236. 238. 243. 244. 246—248. 252—257. 259—263. 265—268. 275. 276. 281. 295. 296. 298—314. 332. 334—340. IV. Cancellaria officialis Sanderi. Zusammensteller dieses Formelbuchs, das auch von Tadra zur Ergänzung seiner Ausgabe der Cancellaria Johannis Novi- forensis herangezogen wurde (Nr. 202—219), ist der Olmützer Domherr Sanderus Rambow, vorher Pfarrer in Müglitz und Archidiakon in Prerau. In der Stellung als bischöflicher Offizial Johanns von N. in Olmütz ist er für die Jahre 1373—1380, also bis zum Tode Johanns vielfältig bezeugt1). Uber Anlage und Inhalt des Werks hat Tadra (a. a. O. S. 5f. u. S. 9) eine Reihe von Feststellungen gemacht, die ältere Angaben berichtigen. 1) Vgl. S. 362 der vorliegenden Ausgabe und Register S. 551 s. v. „Sander“.
Strana XIX
Quellenbericht. XIX Seine Annahme, daß es während der letzten Lebensjahre Johanns von Neumarkt, vielleicht erst nach seinem Tode zusammen- gestellt worden sei, kann als zutreffend bezeichnet werden 1). Aber die seinen Ausführungen zugrunde liegende Ansicht, daß die in diesem Kanzleibuch enthaltenen Briefe, Urkunden und Formeln sämtlich oder wenigstens zum größten Teil auf Johann von Neu- markt zurückgehen, daß wir es hier also mit einer neuen Brief- und Urkundensammlung Johanns zu tun haben, bestätigt sich nicht. Für die Überlieferung kommt allein in Frage: 21. P = Prag Universitätsbibliothek IV. A. 5. Aus- gang des 14. und Anfang des 15. Jahrhunderts. Papier. Nach neuerer Zählung, die aber die leeren und herausgerissenen Blätter nicht mitrechnet, 163 Blätter; ursprünglich 180 Blätter. Von verschiedenen Händen geschrieben. Summarische Inhaltsangabe bei Truhlář, Catalogus Nr. 581. Auf einen ordo iudiciarius (Bl. 1—14) und drei Formel- und Urkundensammlungen (Bl. 15 bis 139), die vielfach kirchliche Angelegenheiten der Prager und Olmützer Diözese behandeln, aber mit Johann von Neumarkt nichts zu tun haben, folgt, von einer Hand um 1400 geschrieben, auf Blatt 140°—1617 (nach moderner Foliierung Bl. 1—22) unter der in rot gesetzten Überschrift Cancellaria officialis Sanderi Olomucensis de stilo Johannis episcopi Olomucensis (nouiforensis) eine Sammlung von annähernd 200 (oft nur wenige Zeilen um- fassenden) Formeln, Briefen und Urkunden, die in der Haupt- sache kirchliche Angelegenheiten des Bistums Olmütz betreffen. Das de stilo Johannis episcopi Olomucensis (nouiforensis) der Überschrift und die Beobachtung, daß 17 der hier überlieferten Stücke sich auch in der Cancellaria Joh. Novif. finden, einige weitere im Eingang oder im Text den Namen Johannes episcopus olomuc. enthalten, haben Tadra über den Gesamtcharakter der Sammlung getäuscht. Eine erneute Prüfung, die von mir nach Abschluß des Drucks der Texte vorgenommen wurde, kommt zu der Feststellung, daß der (auch sonst flüchtig arbeitende) Kopist oder Rubrikator der Handschrift unter der oben angeführten 1) Das erste Stück der Sammlung (=. Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 202) trägt die Unterschrift Sanderus Rambari (so) Archidyaconus Prerouiensis, curie episcopalis olmucensis officialis, obgleich die Verordnung im Namen Johanns von N. ergeht; das zweite ist datiert Olom. die tercia mensis nouembris Anno domini M'LXXVII° (1377).
Quellenbericht. XIX Seine Annahme, daß es während der letzten Lebensjahre Johanns von Neumarkt, vielleicht erst nach seinem Tode zusammen- gestellt worden sei, kann als zutreffend bezeichnet werden 1). Aber die seinen Ausführungen zugrunde liegende Ansicht, daß die in diesem Kanzleibuch enthaltenen Briefe, Urkunden und Formeln sämtlich oder wenigstens zum größten Teil auf Johann von Neu- markt zurückgehen, daß wir es hier also mit einer neuen Brief- und Urkundensammlung Johanns zu tun haben, bestätigt sich nicht. Für die Überlieferung kommt allein in Frage: 21. P = Prag Universitätsbibliothek IV. A. 5. Aus- gang des 14. und Anfang des 15. Jahrhunderts. Papier. Nach neuerer Zählung, die aber die leeren und herausgerissenen Blätter nicht mitrechnet, 163 Blätter; ursprünglich 180 Blätter. Von verschiedenen Händen geschrieben. Summarische Inhaltsangabe bei Truhlář, Catalogus Nr. 581. Auf einen ordo iudiciarius (Bl. 1—14) und drei Formel- und Urkundensammlungen (Bl. 15 bis 139), die vielfach kirchliche Angelegenheiten der Prager und Olmützer Diözese behandeln, aber mit Johann von Neumarkt nichts zu tun haben, folgt, von einer Hand um 1400 geschrieben, auf Blatt 140°—1617 (nach moderner Foliierung Bl. 1—22) unter der in rot gesetzten Überschrift Cancellaria officialis Sanderi Olomucensis de stilo Johannis episcopi Olomucensis (nouiforensis) eine Sammlung von annähernd 200 (oft nur wenige Zeilen um- fassenden) Formeln, Briefen und Urkunden, die in der Haupt- sache kirchliche Angelegenheiten des Bistums Olmütz betreffen. Das de stilo Johannis episcopi Olomucensis (nouiforensis) der Überschrift und die Beobachtung, daß 17 der hier überlieferten Stücke sich auch in der Cancellaria Joh. Novif. finden, einige weitere im Eingang oder im Text den Namen Johannes episcopus olomuc. enthalten, haben Tadra über den Gesamtcharakter der Sammlung getäuscht. Eine erneute Prüfung, die von mir nach Abschluß des Drucks der Texte vorgenommen wurde, kommt zu der Feststellung, daß der (auch sonst flüchtig arbeitende) Kopist oder Rubrikator der Handschrift unter der oben angeführten 1) Das erste Stück der Sammlung (=. Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 202) trägt die Unterschrift Sanderus Rambari (so) Archidyaconus Prerouiensis, curie episcopalis olmucensis officialis, obgleich die Verordnung im Namen Johanns von N. ergeht; das zweite ist datiert Olom. die tercia mensis nouembris Anno domini M'LXXVII° (1377).
Strana XX
XX Einleitung. Überschrift zwei verschiedene Formelsammlungen zu- sammengefaßt hat. Die erste (Bl. 140r—156r), etwa 150 Formeln umfassend, stellt die Cancellaria officialis Sanderi dar, die zweite (Bl. 156r—1617), von derselben Hand geschrieben und ohne Ab- satz angeschlossen, hauptsächlich eine Auswahl von Briefen aus der Canc. Joh. Novif. und der Summa Cancellarii, und auf sie allein ist die Bezeichnung de stilo Johannis episcopi Olomuc. zu beziehen. Die der ganzen Sammlung vorangesetzte Uberschrift, die in der überlieferten Gestalt unverständlich ist, sollte offenbar lauten: Cancellaria officialis Sanderi Olomucensis. — De stilo Johannis episcopi Olomucensis (Nouiforensis). Diese Feststellung schafft für die Beurteilung der an erster Stelle überlieferten Cancellaria officialis Sanderi eine grundsätzlich ver- änderte Lage. Als Johann von Neumarkt zugehörend wird man in diesem Formelbuch zunächst nur diejenigen Stücke betrachten dürfen, bei denen sein Name im Eingang oder im Text erscheint, darüber hinaus einige weitere, bei denen der Gesamtinhalt einen Zweifel an seiner Verfasserschaft ausschließt. Die Zahl solcher Stücke beläuft sich auf wenig mehr als zweieinhalb Dutzend. Vereinzelt tritt Sanderus selbst, gelegentlich auch ein prepositus Brunnensis oder eine andere Persönlichkeit als Aussteller auf. Eine beträchtliche Anzahl von Stücken jedoch, bei denen die Namensangabe fehlt, darunter auch die in unserer Ausgabe in die Abteilung „Zweifelhafte und unechte Briefe“ eingereihten Nr. 355—359 (denen noch Nr. 318 hinzuzufügen gewesen wäre), sind, wie bereits in den „Nachträgen und Berichtigungen“ am Schluß des Bandes (S. 512f.) angemerkt ist, ganz anderer Herkunft: sie entstammen dem um 1332 verfaßten Formelbuch des Breslauer Domherrn Arnold von Protzan (hg. von Wattenbach, Breslau 1862 [ = Codex dipl. Silesiae Bd. 5]). Ob der bischöfliche Offizial Sanders die Stücke aus dem älteren Formelbuch Arnolds von Protzan im Hinblick auf die schwebende Berufung Johanns von Neumarkt auf den Breslauer Bischofs- stuhl in seine Sammlung aufgenommen hat, ist eine Frage für sich. Als urkundliche Quelle und im besonderen als Quelle für die bischöfliche Verwaltungstätigkeit Johanns während seiner Olmützer Periode ist das Kanzleibuch seines Offizials Sander jedesfalls von erheblich bescheidenerer Bedeutung als bisher an- genommen wurde.
XX Einleitung. Überschrift zwei verschiedene Formelsammlungen zu- sammengefaßt hat. Die erste (Bl. 140r—156r), etwa 150 Formeln umfassend, stellt die Cancellaria officialis Sanderi dar, die zweite (Bl. 156r—1617), von derselben Hand geschrieben und ohne Ab- satz angeschlossen, hauptsächlich eine Auswahl von Briefen aus der Canc. Joh. Novif. und der Summa Cancellarii, und auf sie allein ist die Bezeichnung de stilo Johannis episcopi Olomuc. zu beziehen. Die der ganzen Sammlung vorangesetzte Uberschrift, die in der überlieferten Gestalt unverständlich ist, sollte offenbar lauten: Cancellaria officialis Sanderi Olomucensis. — De stilo Johannis episcopi Olomucensis (Nouiforensis). Diese Feststellung schafft für die Beurteilung der an erster Stelle überlieferten Cancellaria officialis Sanderi eine grundsätzlich ver- änderte Lage. Als Johann von Neumarkt zugehörend wird man in diesem Formelbuch zunächst nur diejenigen Stücke betrachten dürfen, bei denen sein Name im Eingang oder im Text erscheint, darüber hinaus einige weitere, bei denen der Gesamtinhalt einen Zweifel an seiner Verfasserschaft ausschließt. Die Zahl solcher Stücke beläuft sich auf wenig mehr als zweieinhalb Dutzend. Vereinzelt tritt Sanderus selbst, gelegentlich auch ein prepositus Brunnensis oder eine andere Persönlichkeit als Aussteller auf. Eine beträchtliche Anzahl von Stücken jedoch, bei denen die Namensangabe fehlt, darunter auch die in unserer Ausgabe in die Abteilung „Zweifelhafte und unechte Briefe“ eingereihten Nr. 355—359 (denen noch Nr. 318 hinzuzufügen gewesen wäre), sind, wie bereits in den „Nachträgen und Berichtigungen“ am Schluß des Bandes (S. 512f.) angemerkt ist, ganz anderer Herkunft: sie entstammen dem um 1332 verfaßten Formelbuch des Breslauer Domherrn Arnold von Protzan (hg. von Wattenbach, Breslau 1862 [ = Codex dipl. Silesiae Bd. 5]). Ob der bischöfliche Offizial Sanders die Stücke aus dem älteren Formelbuch Arnolds von Protzan im Hinblick auf die schwebende Berufung Johanns von Neumarkt auf den Breslauer Bischofs- stuhl in seine Sammlung aufgenommen hat, ist eine Frage für sich. Als urkundliche Quelle und im besonderen als Quelle für die bischöfliche Verwaltungstätigkeit Johanns während seiner Olmützer Periode ist das Kanzleibuch seines Offizials Sander jedesfalls von erheblich bescheidenerer Bedeutung als bisher an- genommen wurde.
Strana XXI
Quellenbericht. XXI Von den Texten des vorliegenden Bandes sind ihm entnommen: Nr. 24. 250. 258. 272. 315—317. [318]. 319 [355—359]. Über- liefert sind in ihm auch Nr. 60. 186. 254. 296 unserer Ausgabe. V. Collectarius perpetuarum formarum des Johann von Gelnhausen. Das Werk liegt in einer zuverlässigen, von Hans Kaiser (Inns- bruck 1900) besorgten Ausgabe vor. Uber Laufbahn und litera- rische Wirksamkeit Johanns von Gelnhausen sei auf die unten zu Brief Nr. 97 (S. 153) angegebene Literatur verwiesen. Der Abschluß des Collectarius fällt erst nach Karls IV. und wohl auch Johanns von Neumarkt Tod, als dessen bischöflicher Notar und Protonotar Johann von G. von 1374—1379 urkund- lich bezeugt ist, d. h. vermutlich in die ersten Jahre seiner Tätig- keit als Stadtschreiber in Brünn (1380—1387). Wie die Summa Johanns von Neumarkt, an deren letzter Redaktion er vielleicht beteiligt gewesen ist (vgl. oben S. X), schöpft auch das Formel- buch Johanns von G. zum größten Teil aus urkundlichen Materialien der Reichskanzlei, die er vermutlich bereits während seiner Stellung als Registrator und Oberregistrator der kaiserlichen Kanzlei (1366—1374) gesammelt hatte. Von den mehr als 300 Briefen und Urkunden, die der Collectarius aufweist, begegnen nahezu 60 in der Summa, zum Teil mit gleicher Uberschrift und in ähn- licher Reihenfolge. Es sind uns zwei auf Johann von G. persön- lich zurückgehende Bearbeitungen erhalten: 22. Rom Vatikanische Bibliothek Cod. lat. 3995 (Ausgang des 14. Jahrhunderts. Inhaltsbeschreibung bei Hans Kaiser, Der collectarius perpetuarum formarum des Joh. von Gelnhausen. Diss. Straßburg 1898, S. 25—27). Sogenannte mäh- rische Fassung, Markgraf Jost von Mähren gewidmet, 176 Stücke enthaltend. Es folgen eine umfängliche ihm zugeschriebene theore- tische Anleitung zur Abfassung von Briefen mit Mustern (in Auszügen gedruckt bei H. Kaiser a. a. O. S. 133—158) und 61 weitere auf Olmütz und Brünn bezügliche Formeln, die vielleicht gleichfalls von ihm gesammelt sind, aber mit dem Collectarius nichts zu tun haben. 23. Gießen Universitätsbibliothek Cod. 83 Fol. (14. und 15. Jahrhundert, vgl. J. V. Adrian, Catalogus codd. manu- Burdach, Mittelalt. u. Reform. VIII. III
Quellenbericht. XXI Von den Texten des vorliegenden Bandes sind ihm entnommen: Nr. 24. 250. 258. 272. 315—317. [318]. 319 [355—359]. Über- liefert sind in ihm auch Nr. 60. 186. 254. 296 unserer Ausgabe. V. Collectarius perpetuarum formarum des Johann von Gelnhausen. Das Werk liegt in einer zuverlässigen, von Hans Kaiser (Inns- bruck 1900) besorgten Ausgabe vor. Uber Laufbahn und litera- rische Wirksamkeit Johanns von Gelnhausen sei auf die unten zu Brief Nr. 97 (S. 153) angegebene Literatur verwiesen. Der Abschluß des Collectarius fällt erst nach Karls IV. und wohl auch Johanns von Neumarkt Tod, als dessen bischöflicher Notar und Protonotar Johann von G. von 1374—1379 urkund- lich bezeugt ist, d. h. vermutlich in die ersten Jahre seiner Tätig- keit als Stadtschreiber in Brünn (1380—1387). Wie die Summa Johanns von Neumarkt, an deren letzter Redaktion er vielleicht beteiligt gewesen ist (vgl. oben S. X), schöpft auch das Formel- buch Johanns von G. zum größten Teil aus urkundlichen Materialien der Reichskanzlei, die er vermutlich bereits während seiner Stellung als Registrator und Oberregistrator der kaiserlichen Kanzlei (1366—1374) gesammelt hatte. Von den mehr als 300 Briefen und Urkunden, die der Collectarius aufweist, begegnen nahezu 60 in der Summa, zum Teil mit gleicher Uberschrift und in ähn- licher Reihenfolge. Es sind uns zwei auf Johann von G. persön- lich zurückgehende Bearbeitungen erhalten: 22. Rom Vatikanische Bibliothek Cod. lat. 3995 (Ausgang des 14. Jahrhunderts. Inhaltsbeschreibung bei Hans Kaiser, Der collectarius perpetuarum formarum des Joh. von Gelnhausen. Diss. Straßburg 1898, S. 25—27). Sogenannte mäh- rische Fassung, Markgraf Jost von Mähren gewidmet, 176 Stücke enthaltend. Es folgen eine umfängliche ihm zugeschriebene theore- tische Anleitung zur Abfassung von Briefen mit Mustern (in Auszügen gedruckt bei H. Kaiser a. a. O. S. 133—158) und 61 weitere auf Olmütz und Brünn bezügliche Formeln, die vielleicht gleichfalls von ihm gesammelt sind, aber mit dem Collectarius nichts zu tun haben. 23. Gießen Universitätsbibliothek Cod. 83 Fol. (14. und 15. Jahrhundert, vgl. J. V. Adrian, Catalogus codd. manu- Burdach, Mittelalt. u. Reform. VIII. III
Strana XXII
XXII scriptorum Bibl. Acad. Gissensis. Frankfurt a./M. 1840, S. 27 und Kaisera.a. O. S. 23f.). Sogenannte österreichische Fassung, Herzog Albrecht III. von Österreich gewidmet, 285 Stücke umfassend. Vorausgehen Cassiodors Variae und zwei Werke Boccaccios: De casibus virorum illustrium (mit der Uberschrift Retorica Boccacii) und De claris mulieribus. Wie die Briefkunst Johanns von Neu- markt (vgl. oben Nr. 17) fand also auch die seines Schülers Johann von G. noch Liebhaber in Kreisen, deren Blick bereits ausgesprochen der Antike und dem italienischen Humanismus zugewandt war. Für Nr. 146. 251. 403. 404 des vorliegenden Bandes ist der Collectarius alleinige Quelle. Für Nr. 4 und Nr. 402, deren Text der Summa cancellarii entnommen wurde, bietet er einzelne Abweichungen, die an Ort und Stelle angemerkt sind. Einleitung. VI. Cancellaria Arnesti. Das in Cod. XII. C. 17 der Prager Universitätsbibliothek (letztes Viertel des 14. Jahrhunderts) ohne Titel überlieferte Formel- buch (der Deckel der Handschrift trägt die Aufschrift Ecclesie Pragensis liber) behandelt in 24 Abteilungen Angelegenheiten der inneren Verwaltung des Erzbistums Prag, ist also für den Gebrauch in der Prager erzbischöflichen Kanzlei angelegt worden. Die Mehrzahl der Formeln stammt von Erzbischof Ernst (1343 bis 1364) und zwar vorwiegend aus den Jahren 1350—1360, so daß der ihm von dem Herausgeber Tadra (Archiv f. österreich. Geschichte 61, 1880, S. 267—597) gegebene Titel Cancellaria Arnesti durchaus angemessen ist. Von den Texten des vorliegenden Bandes sind ihm Nr. 206 und Nr. 381 entnommen, für die von einer Nachprüfung der hand- schriftlichen Überlieferung ausnahmsweise abgesehen wurde. VII. Das Münchener Formelbuch Clm. 96. Von der archivalischen Forschung ist dieser Codex trotz der empfehlenden Worte des Katalogs nicht beachtet worden, haupt- sächlich wohl deshalb, weil er zu jenen namenlosen „Formularien" gehört, deren Inhalt sich erst eingehenderem Studium erschließt. Für den Sammler der Briefe Johanns von Neumarkt stellt er eine Quelle dar, die an Ergiebigkeit nur von der Summa und der Can- cellaria Joh. Novif. übertroffen wird. Die Zahl der ihm für unsere
XXII scriptorum Bibl. Acad. Gissensis. Frankfurt a./M. 1840, S. 27 und Kaisera.a. O. S. 23f.). Sogenannte österreichische Fassung, Herzog Albrecht III. von Österreich gewidmet, 285 Stücke umfassend. Vorausgehen Cassiodors Variae und zwei Werke Boccaccios: De casibus virorum illustrium (mit der Uberschrift Retorica Boccacii) und De claris mulieribus. Wie die Briefkunst Johanns von Neu- markt (vgl. oben Nr. 17) fand also auch die seines Schülers Johann von G. noch Liebhaber in Kreisen, deren Blick bereits ausgesprochen der Antike und dem italienischen Humanismus zugewandt war. Für Nr. 146. 251. 403. 404 des vorliegenden Bandes ist der Collectarius alleinige Quelle. Für Nr. 4 und Nr. 402, deren Text der Summa cancellarii entnommen wurde, bietet er einzelne Abweichungen, die an Ort und Stelle angemerkt sind. Einleitung. VI. Cancellaria Arnesti. Das in Cod. XII. C. 17 der Prager Universitätsbibliothek (letztes Viertel des 14. Jahrhunderts) ohne Titel überlieferte Formel- buch (der Deckel der Handschrift trägt die Aufschrift Ecclesie Pragensis liber) behandelt in 24 Abteilungen Angelegenheiten der inneren Verwaltung des Erzbistums Prag, ist also für den Gebrauch in der Prager erzbischöflichen Kanzlei angelegt worden. Die Mehrzahl der Formeln stammt von Erzbischof Ernst (1343 bis 1364) und zwar vorwiegend aus den Jahren 1350—1360, so daß der ihm von dem Herausgeber Tadra (Archiv f. österreich. Geschichte 61, 1880, S. 267—597) gegebene Titel Cancellaria Arnesti durchaus angemessen ist. Von den Texten des vorliegenden Bandes sind ihm Nr. 206 und Nr. 381 entnommen, für die von einer Nachprüfung der hand- schriftlichen Überlieferung ausnahmsweise abgesehen wurde. VII. Das Münchener Formelbuch Clm. 96. Von der archivalischen Forschung ist dieser Codex trotz der empfehlenden Worte des Katalogs nicht beachtet worden, haupt- sächlich wohl deshalb, weil er zu jenen namenlosen „Formularien" gehört, deren Inhalt sich erst eingehenderem Studium erschließt. Für den Sammler der Briefe Johanns von Neumarkt stellt er eine Quelle dar, die an Ergiebigkeit nur von der Summa und der Can- cellaria Joh. Novif. übertroffen wird. Die Zahl der ihm für unsere
Strana XXIII
Quellenbericht. XXIII Ausgabe entnommenen, bisher unbekannten und unge- druckten Briefe beträgt 107. Dazu kommen sechs weitere Briefe des Kanzlers, die sich vereinzelt in anderen Handschriften finden, einundzwanzig, die uns aus der Cancellaria Joh. Novif. und drei, die uns aus der Summa bekannt sind. Die Gesamtzahl der auf Joh. v. N. bezüglichen Briefe ist demnach so erheblich, daß die in Frage kommenden Abteilungen des Codex eine ein- gehendere Betrachtung verlangen: 24. M = München Bayerische Staatsbibliothek Cod. lat. 96. Papier. 143 Blätter. Anfang des 15. Jahrhunderts. Von einer einzigen Hand geschrieben: vgl. V. M. z. R. II 2 S. 272 bis 276. Die geringe Lateinkenntnis des Kopisten, der sich auch sonst zahllose Entstellungen, Auslassungen und Flüchtigkeiten zu schulden kommen läßt, beeinträchtigt den Wert der Über- lieferung und stellt an die Wachsamkeit und das Konjekturver- mögen des Benutzers und Herausgebers erhebliche Anforderungen. Aus dem Gesamtinhalt (den Eingang bilden die Epistolae Phara- onis des Johannes Lemovicensis) kommen für unsere Zwecke die folgenden beiden Abteilungen in Betracht, die sich von dem übrigen Bestande äußerlich in keiner Weise abheben: Bl. 50°—89r: Musterbriefe, vornehmlich rhetorischen Charakters, von Johann von Neumarkt, Albert von Sternberg, Cola di Rienzo, Magister Dybinus (aus den Correctoria) u. a., vermischt mit Briefen politischen Charakters von Karl IV., Wenzel, Clemens VI., Innocenz VI. u. a. und mit formelhaften Stücken, fast durch- weg ohne Überschriften und ohne Datum. Die wahllos zusammen- geraffte Sammlung weist auf eine Vorlage, deren Entstehung in Prager Kanzleikreisen zu suchen ist. Von den Texten unserer Ausgabe begegnen in dieser Abteilung Nr. 26. 48. 81. 87. 106. 122. 347. 348. 361. Bl. 89r—1277: neue Sammlung von Briefen und Formeln, ohne Absatz anschließend (das erste Stück [Nr. 70 unserer Ausgabe] trägt die Überschrift Primo recommendat se cuidam cardinali), insgesamt 212 Nummern umfassend. Etwa zwei Drittel der Briefe stammen von Johann von Neumarkt, zumeist aus seiner Olmützer Bischofszeit, und zwar vorwiegend aus den Jahren nach 1370, die übrigen meist von Karl IV. und König Wenzel. Die letzten Stücke behandeln Angelegenheiten der Prager Universität. Uber die Herkunft der (oft nur wenige Zeilen umfassenden) Formeln III*
Quellenbericht. XXIII Ausgabe entnommenen, bisher unbekannten und unge- druckten Briefe beträgt 107. Dazu kommen sechs weitere Briefe des Kanzlers, die sich vereinzelt in anderen Handschriften finden, einundzwanzig, die uns aus der Cancellaria Joh. Novif. und drei, die uns aus der Summa bekannt sind. Die Gesamtzahl der auf Joh. v. N. bezüglichen Briefe ist demnach so erheblich, daß die in Frage kommenden Abteilungen des Codex eine ein- gehendere Betrachtung verlangen: 24. M = München Bayerische Staatsbibliothek Cod. lat. 96. Papier. 143 Blätter. Anfang des 15. Jahrhunderts. Von einer einzigen Hand geschrieben: vgl. V. M. z. R. II 2 S. 272 bis 276. Die geringe Lateinkenntnis des Kopisten, der sich auch sonst zahllose Entstellungen, Auslassungen und Flüchtigkeiten zu schulden kommen läßt, beeinträchtigt den Wert der Über- lieferung und stellt an die Wachsamkeit und das Konjekturver- mögen des Benutzers und Herausgebers erhebliche Anforderungen. Aus dem Gesamtinhalt (den Eingang bilden die Epistolae Phara- onis des Johannes Lemovicensis) kommen für unsere Zwecke die folgenden beiden Abteilungen in Betracht, die sich von dem übrigen Bestande äußerlich in keiner Weise abheben: Bl. 50°—89r: Musterbriefe, vornehmlich rhetorischen Charakters, von Johann von Neumarkt, Albert von Sternberg, Cola di Rienzo, Magister Dybinus (aus den Correctoria) u. a., vermischt mit Briefen politischen Charakters von Karl IV., Wenzel, Clemens VI., Innocenz VI. u. a. und mit formelhaften Stücken, fast durch- weg ohne Überschriften und ohne Datum. Die wahllos zusammen- geraffte Sammlung weist auf eine Vorlage, deren Entstehung in Prager Kanzleikreisen zu suchen ist. Von den Texten unserer Ausgabe begegnen in dieser Abteilung Nr. 26. 48. 81. 87. 106. 122. 347. 348. 361. Bl. 89r—1277: neue Sammlung von Briefen und Formeln, ohne Absatz anschließend (das erste Stück [Nr. 70 unserer Ausgabe] trägt die Überschrift Primo recommendat se cuidam cardinali), insgesamt 212 Nummern umfassend. Etwa zwei Drittel der Briefe stammen von Johann von Neumarkt, zumeist aus seiner Olmützer Bischofszeit, und zwar vorwiegend aus den Jahren nach 1370, die übrigen meist von Karl IV. und König Wenzel. Die letzten Stücke behandeln Angelegenheiten der Prager Universität. Uber die Herkunft der (oft nur wenige Zeilen umfassenden) Formeln III*
Strana XXIV
XXIV Einleitung. läßt sich nichts Sicheres aussagen. Der Kern der Sammlung weist auf einen Angehörigen der Olmützer bischöflichen Kanzlei Johanns von N. als ursprünglichen Zusammensteller. Die Art der Überlieferung macht bei einer Reihe von Stücken den Ein- druck, daß dieser Persönlichkeit öfters nicht Abschriften, sondern Briefentwürfe Johanns vorgelegen haben. Es begegnen in dieser Abteilung von bisher unbekannten Texten folgende Nummern unserer Ausgabe: Nr. 14. 16—22. 34. 51. 55. 57. 63. 67. 69. 86. 87. 96. 98. 100—102. 104. 131. 139. 162—165. 167. 171. 172. 174. 177. 178. 180—182. 187. 203. 209—214. 216. 217. 220. 221. 232—235. 241. 242. 245. 249. 264. 269. 270. 271. 273. 274. 277—280. 282—294. 297. 320—331. 333. 349—352. 380. 382—384. Es begegnen außer- dem Nr. 28 (auch in zwei anderen Hss. überliefert), ferner Nr. 37. 43. 45. 70. 126. 161. 176. 200. 218. 219. 226. 244. 252. 275. 281. 298. 302. 303. 313. 339 (sämtlich aus der Cancellaria Joh. Novif. bekannt) und Nr. 158 (aus der Summa stammend). VIII. Das Breslauer Formelbuch II Fol. 22. 25. B = Breslau Staats- und Universitätsbibliothek II Fol. 22. Papier und Pergament. 265 Blätter. Um 1400 geschrie- ben: vgl. V. M. z. R. Bd. VII S. LXXXIX f. und die ausführlichere Beschreibung ebenda Bd. II 2 S. 277—287. Es kommen die nach- stehenden Abteilungen in Betracht: Bl. 23—1177. Etwa 350 Briefe politischen Inhalts und Formeln, fast durchweg auf die Regierung Karls IV. bezüglich, annähernd 50 Stück davon aus der Summa cancellarii. Von den in unsere Ausgabe aufgenommenen Texten begegnen darin: Nr. 31. 144. 99. 341 (die beiden letzten bisher unbekannt). Bl. 118r—1507. Incipiunt Epistole poetice et subtiles: 58 Briefe vorwiegend rhetorischen Charakters (33 davon aus der Summa canc.), zum weitaus größten Teil der Korrespondenz Johanns von N. angehörend, der Rest hauptsächlich echte und unechte Stücke aus der Korrespondenz des Tribunen Cola. di Rienzo (s. die vollständige Liste in V. M. z. R. II 2 S. 280—284). Von sonst unbekannten Stücken der Korrespondenz Johanns von N. sind dieser Sammlung, die um das Jahr 1380 (vermutlich in Prag) zu- sammengestellt ist, die nachfolgenden neun Briefe entnommen: Nr. 1. 33. 87. 109. 118. 140. 353. 354. 378 unserer Ausgabe,
XXIV Einleitung. läßt sich nichts Sicheres aussagen. Der Kern der Sammlung weist auf einen Angehörigen der Olmützer bischöflichen Kanzlei Johanns von N. als ursprünglichen Zusammensteller. Die Art der Überlieferung macht bei einer Reihe von Stücken den Ein- druck, daß dieser Persönlichkeit öfters nicht Abschriften, sondern Briefentwürfe Johanns vorgelegen haben. Es begegnen in dieser Abteilung von bisher unbekannten Texten folgende Nummern unserer Ausgabe: Nr. 14. 16—22. 34. 51. 55. 57. 63. 67. 69. 86. 87. 96. 98. 100—102. 104. 131. 139. 162—165. 167. 171. 172. 174. 177. 178. 180—182. 187. 203. 209—214. 216. 217. 220. 221. 232—235. 241. 242. 245. 249. 264. 269. 270. 271. 273. 274. 277—280. 282—294. 297. 320—331. 333. 349—352. 380. 382—384. Es begegnen außer- dem Nr. 28 (auch in zwei anderen Hss. überliefert), ferner Nr. 37. 43. 45. 70. 126. 161. 176. 200. 218. 219. 226. 244. 252. 275. 281. 298. 302. 303. 313. 339 (sämtlich aus der Cancellaria Joh. Novif. bekannt) und Nr. 158 (aus der Summa stammend). VIII. Das Breslauer Formelbuch II Fol. 22. 25. B = Breslau Staats- und Universitätsbibliothek II Fol. 22. Papier und Pergament. 265 Blätter. Um 1400 geschrie- ben: vgl. V. M. z. R. Bd. VII S. LXXXIX f. und die ausführlichere Beschreibung ebenda Bd. II 2 S. 277—287. Es kommen die nach- stehenden Abteilungen in Betracht: Bl. 23—1177. Etwa 350 Briefe politischen Inhalts und Formeln, fast durchweg auf die Regierung Karls IV. bezüglich, annähernd 50 Stück davon aus der Summa cancellarii. Von den in unsere Ausgabe aufgenommenen Texten begegnen darin: Nr. 31. 144. 99. 341 (die beiden letzten bisher unbekannt). Bl. 118r—1507. Incipiunt Epistole poetice et subtiles: 58 Briefe vorwiegend rhetorischen Charakters (33 davon aus der Summa canc.), zum weitaus größten Teil der Korrespondenz Johanns von N. angehörend, der Rest hauptsächlich echte und unechte Stücke aus der Korrespondenz des Tribunen Cola. di Rienzo (s. die vollständige Liste in V. M. z. R. II 2 S. 280—284). Von sonst unbekannten Stücken der Korrespondenz Johanns von N. sind dieser Sammlung, die um das Jahr 1380 (vermutlich in Prag) zu- sammengestellt ist, die nachfolgenden neun Briefe entnommen: Nr. 1. 33. 87. 109. 118. 140. 353. 354. 378 unserer Ausgabe,
Strana XXV
Quellenbericht. XXV außerdem Nr. 26. 81, die vereinzelt auch anderweitig überliefert sind. Von den der Summa canc. angehörenden Briefen enthält diese Abteilung Nr. 5. 7. 10. 60. 62. 71. 88. 108. 110. 114. 115. 116. 119. 142. 143. 150—156. 183. 184 unserer Ausgabe. IX. Das Schweidnitzer Formelbuch I 243. 26. S = Schweidnitz Stadtarchiv Cod. I 243. Papier. 185 Blätter. Erstes Drittel des 15. Jahrhunderts: vgl. Konrad Wutke, Über schlesische Formelbücher des Mittelalters [Dar- stellungen und Quellen zur schlesischen Geschichte Bd. 26] Bres- lau 1919, S. 31—34; V. M. z. R. Bd. V Einl. S. 134f. 144—147. 162—164; Bd. VII S. LXXXVIIIf.; und die ausführliche Be- schreibung von Emil Schieche, Ein Schweidnitzer Formelbuch Johanns von N.: Zeitschr. d. Vereins f. Gesch. Schlesiens 61 (1927) S. 312—360 (mit Textbeilagen). — In Betracht kommt für unsere Zwecke die Abteilung Bl. 877—117° Secuntur forme Johannis Nouiforensis de Cancellaria domini imperatoris, über die Schieche a. a. O. S. 317ff. eingehend handelt. Entnommen sind ihr von sonst nicht überlieferten Texten unserer Ausgabe Nr. 85. 111. 360. 373. 374. 375. 376 (die ersten drei bereits von Schieche veröffentlicht), außerdem Nr. 4 und Nr. 142, die der Summa canc. angehören. X. Cod. 509 des Olmützer Domkapitels. 27. O = Olmütz, Bibliothek des Metropolitankapitels Cod. 509. 120 Blätter. Von einer einzigen Hand zu Anfang des 15. Jahrhunderts, vermutlich in Olmütz, geschrieben, nach einer Vorlage, die auf Entstehung in den Kreisen des Petrarcaschülers Pier Paolo Vergerio weist. Der Codex, der durch die große Zahl der in ihm überlieferten Petrarcastücke ein hervorragendes Zeugnis für die Anfänge des Petrarcakults im deutschen Osten darstellt (vgl. oben zu Nr. 3) und darüber hinaus durch eine in ihm ent- haltene Sammlung unbekannter lateinischer Gelegenheitsgedichte Petrarcas einzigartige. Bedeutung erhält, hat durch Burdach eine erschöpfende monographische Darstellung erfahren: „Aus Petrarcas ältestem deutschen Schülerkreise“, Berlin 1929 [ = V. M. z. R. Bd. IV]. In diesem unter Mitwirkung von Richard Kienast
Quellenbericht. XXV außerdem Nr. 26. 81, die vereinzelt auch anderweitig überliefert sind. Von den der Summa canc. angehörenden Briefen enthält diese Abteilung Nr. 5. 7. 10. 60. 62. 71. 88. 108. 110. 114. 115. 116. 119. 142. 143. 150—156. 183. 184 unserer Ausgabe. IX. Das Schweidnitzer Formelbuch I 243. 26. S = Schweidnitz Stadtarchiv Cod. I 243. Papier. 185 Blätter. Erstes Drittel des 15. Jahrhunderts: vgl. Konrad Wutke, Über schlesische Formelbücher des Mittelalters [Dar- stellungen und Quellen zur schlesischen Geschichte Bd. 26] Bres- lau 1919, S. 31—34; V. M. z. R. Bd. V Einl. S. 134f. 144—147. 162—164; Bd. VII S. LXXXVIIIf.; und die ausführliche Be- schreibung von Emil Schieche, Ein Schweidnitzer Formelbuch Johanns von N.: Zeitschr. d. Vereins f. Gesch. Schlesiens 61 (1927) S. 312—360 (mit Textbeilagen). — In Betracht kommt für unsere Zwecke die Abteilung Bl. 877—117° Secuntur forme Johannis Nouiforensis de Cancellaria domini imperatoris, über die Schieche a. a. O. S. 317ff. eingehend handelt. Entnommen sind ihr von sonst nicht überlieferten Texten unserer Ausgabe Nr. 85. 111. 360. 373. 374. 375. 376 (die ersten drei bereits von Schieche veröffentlicht), außerdem Nr. 4 und Nr. 142, die der Summa canc. angehören. X. Cod. 509 des Olmützer Domkapitels. 27. O = Olmütz, Bibliothek des Metropolitankapitels Cod. 509. 120 Blätter. Von einer einzigen Hand zu Anfang des 15. Jahrhunderts, vermutlich in Olmütz, geschrieben, nach einer Vorlage, die auf Entstehung in den Kreisen des Petrarcaschülers Pier Paolo Vergerio weist. Der Codex, der durch die große Zahl der in ihm überlieferten Petrarcastücke ein hervorragendes Zeugnis für die Anfänge des Petrarcakults im deutschen Osten darstellt (vgl. oben zu Nr. 3) und darüber hinaus durch eine in ihm ent- haltene Sammlung unbekannter lateinischer Gelegenheitsgedichte Petrarcas einzigartige. Bedeutung erhält, hat durch Burdach eine erschöpfende monographische Darstellung erfahren: „Aus Petrarcas ältestem deutschen Schülerkreise“, Berlin 1929 [ = V. M. z. R. Bd. IV]. In diesem unter Mitwirkung von Richard Kienast
Strana XXVI
XXVI Einleitung. entstandenen Bande ist auch der gesamte übrige unbekannte Bestand der Handschrift in sorgfältiger Edition vorgelegt. Am Schluß des Codex stehen sechs Briefe Johanns von Neu- markt, die bis auf den ersten, der der Summa angehört, vordem unbekannt waren und in V. M. z. R. IV gleichfalls mitgeteilt sind: Nr. 12. 28. 29. 54. 123. 145 unserer Ausgabe. Für die Text- herstellung von Nr. 28. 29. 54 konnte der Burdachsche Abdruck bereits eine zweite handschriftliche Überlieferung benutzen, die von mir in dem anschließend zu besprechenden Codex der Leipziger Universitätsbibliothek festgestellt worden war. XI. Cod. 1249 der Leipziger Universitätsbibliothek. 28. Li = Leipzig Universitätsbibliothek Cod. 1249. Papier. 216 Blätter. Zweite Hälfte des 15. Jahrhunderts. Auf der Vorderseite des Vorsatzblattes die Notiz: Iste liber emptus est sub decanatu Melchioris Lodwig de Freynstadt anno nostre salutis LXXXVIII (1488). Uber Melchior Ludwig aus Freistadt vgl. Paul Pfotenhauer, Schlesier als Rektoren der Universität Leipzig: Zeitschr. d. Vereins f. Gesch. u. Altertum Schlesiens 17 (1883) S. 224f., zum Inhalt der Handschrift vgl. L. J. Feller, Catalogus (1686) S. 363—366; V. M. z. R. Bd. II 2 S. 292. Die erste Hälfte bringt u. a. Ciceros Rhetorica ad Herennium, Exordia mag. Gasparini Pergamensis super rhetorica noua und als umfang- reichstes Werk eine Rhetorica magistri Johannis de Ratispona (Bl. 50—126), die zweite Hälfte u. a. Enea Silvios De miseria curialium. Dazwischen Bl. 134—176 Uberschrift: Ex gestis Karoli quarti impera- toris et regis Romanorum: hauptsächlich Briefe und Urkunden die Regierung Karls IV. betreffend, 38 (35) Nummern davon gedruckt bei Mencken, Scriptores rerum Germanicarum III 2009ff. (Lipsiae 1730). In dieser Abteilung begegnen auch eine Reihe von Briefen, die Johann von N. zum Verfasser haben oder sich auf ihn beziehen. Unsere Ausgabe entnimmt ihr als sicher zu ihm gehörig elf Stücke: Nr. 27. 28. 29. 54. 81. 379. 390. 392. 393. 394. 395. XII. Das Breslauer Formel- und Briefmusterbuch IV Fol. 102. 29. B1 = Breslau Staats- und Universitätsbibliothek Cod. IV Fol. 102. Papier. 242 Blätter. Ende des 14. Jahr-
XXVI Einleitung. entstandenen Bande ist auch der gesamte übrige unbekannte Bestand der Handschrift in sorgfältiger Edition vorgelegt. Am Schluß des Codex stehen sechs Briefe Johanns von Neu- markt, die bis auf den ersten, der der Summa angehört, vordem unbekannt waren und in V. M. z. R. IV gleichfalls mitgeteilt sind: Nr. 12. 28. 29. 54. 123. 145 unserer Ausgabe. Für die Text- herstellung von Nr. 28. 29. 54 konnte der Burdachsche Abdruck bereits eine zweite handschriftliche Überlieferung benutzen, die von mir in dem anschließend zu besprechenden Codex der Leipziger Universitätsbibliothek festgestellt worden war. XI. Cod. 1249 der Leipziger Universitätsbibliothek. 28. Li = Leipzig Universitätsbibliothek Cod. 1249. Papier. 216 Blätter. Zweite Hälfte des 15. Jahrhunderts. Auf der Vorderseite des Vorsatzblattes die Notiz: Iste liber emptus est sub decanatu Melchioris Lodwig de Freynstadt anno nostre salutis LXXXVIII (1488). Uber Melchior Ludwig aus Freistadt vgl. Paul Pfotenhauer, Schlesier als Rektoren der Universität Leipzig: Zeitschr. d. Vereins f. Gesch. u. Altertum Schlesiens 17 (1883) S. 224f., zum Inhalt der Handschrift vgl. L. J. Feller, Catalogus (1686) S. 363—366; V. M. z. R. Bd. II 2 S. 292. Die erste Hälfte bringt u. a. Ciceros Rhetorica ad Herennium, Exordia mag. Gasparini Pergamensis super rhetorica noua und als umfang- reichstes Werk eine Rhetorica magistri Johannis de Ratispona (Bl. 50—126), die zweite Hälfte u. a. Enea Silvios De miseria curialium. Dazwischen Bl. 134—176 Uberschrift: Ex gestis Karoli quarti impera- toris et regis Romanorum: hauptsächlich Briefe und Urkunden die Regierung Karls IV. betreffend, 38 (35) Nummern davon gedruckt bei Mencken, Scriptores rerum Germanicarum III 2009ff. (Lipsiae 1730). In dieser Abteilung begegnen auch eine Reihe von Briefen, die Johann von N. zum Verfasser haben oder sich auf ihn beziehen. Unsere Ausgabe entnimmt ihr als sicher zu ihm gehörig elf Stücke: Nr. 27. 28. 29. 54. 81. 379. 390. 392. 393. 394. 395. XII. Das Breslauer Formel- und Briefmusterbuch IV Fol. 102. 29. B1 = Breslau Staats- und Universitätsbibliothek Cod. IV Fol. 102. Papier. 242 Blätter. Ende des 14. Jahr-
Strana XXVII
Quellenbericht. XXVII hunderts. Von verschiedenen Händen geschrieben. Von Konrad Wutke („Uber schlesische Formelbücher des Mittelalters. Dar- stellungen und Quellen zur schles. Geschichte. Hrsg. vom Verein f. Gesch. Schlesiens. Bd. 26 S. 14ff.), der den Codex zuerst ein- gehend beschrieben hat, als „Grünberger Formelbuch“ bezeichnet, da es um die Mitte des 15. Jahrhunderts dem Augustinerchor- herrenkloster in Grünberg i. Schl. gehörte, ursprünglich jedoch wohl für die herzogliche Kanzlei in Glogau angelegt, s. V. M. z. R. II 2 S. 287—292, wo der Inhalt vollständig verzeichnet ist. Die ars dictandi des 13. Jahrhunderts ist durch umfangreiche Samm- lungen aus den klassischen Briefmusterbüchern des Petrus von Vinea, Petrus von Blois (Petrus Blesensis) und die Epistole Pha- raonis (vgl. oben zu Nr. 24) vertreten, die Briefkunst der ersten Hälfte des 14. Jahrhunderts durch die Formelsammlungen des Peter von Schwäbisch-Hall (Petrus de Hallis) und des Nicolaus von Habelschwerdt. Der Zeit und Umgebung Johanns von N. gehort eine kleinere auf Blatt 162—169 enthaltene Formelsamm- lung der Kanzlei Karls IV. an, der unsere Ausgabe sechs Schreiben entnimmt: Nr. 64. 81. 107. 346. 363. 393. XIII. Vereinzelt überlieferte Briefe. Von Handschriften, die nur vereinzelt den einen oder anderen zur Korrespondenz Johanns von Neumarkt gehörigen Brief über- liefern, wurden benutzt: 30. D = Danzig Stadtbibliothek Mar. F. 256. Papier. 192 Blätter. 14. und 15. Jahrhundert: vgl. Otto Günther, Die Handschriften der Kirchenbibliothek von St. Marien in Danzig [Katalog der Danziger Stadtbibliothek Bd. V]. Danzig 1921, S. 309—314; V. M. z. R. Bd. VII S. LXXXVIII. — Blatt 135—169 der Handschrift stellen einen ursprünglich selbständigen Teilkodex dar, s. Piur, Sitzungsber. d. Berliner Akademie der Wissen- schaften. Phil.-hist. Klasse 1931, S. 42ff. Es begegnen in dieser Abteilung Nr. 26. 147. 367 unserer Ausgabe. 31. Prag Archiv des Ministeriums des Innern Cod. 2449 [früher Wien, Staatsarchiv Cod. 183]. Papier. 101 Blätter. Ausgang des 14. Jahrhunderts. Von verschiedenen Händen geschrieben. Eingehend besprochen von J. Loserth, der daraus die auf Blatt 1—54 überlieferten Briefe Johanns von
Quellenbericht. XXVII hunderts. Von verschiedenen Händen geschrieben. Von Konrad Wutke („Uber schlesische Formelbücher des Mittelalters. Dar- stellungen und Quellen zur schles. Geschichte. Hrsg. vom Verein f. Gesch. Schlesiens. Bd. 26 S. 14ff.), der den Codex zuerst ein- gehend beschrieben hat, als „Grünberger Formelbuch“ bezeichnet, da es um die Mitte des 15. Jahrhunderts dem Augustinerchor- herrenkloster in Grünberg i. Schl. gehörte, ursprünglich jedoch wohl für die herzogliche Kanzlei in Glogau angelegt, s. V. M. z. R. II 2 S. 287—292, wo der Inhalt vollständig verzeichnet ist. Die ars dictandi des 13. Jahrhunderts ist durch umfangreiche Samm- lungen aus den klassischen Briefmusterbüchern des Petrus von Vinea, Petrus von Blois (Petrus Blesensis) und die Epistole Pha- raonis (vgl. oben zu Nr. 24) vertreten, die Briefkunst der ersten Hälfte des 14. Jahrhunderts durch die Formelsammlungen des Peter von Schwäbisch-Hall (Petrus de Hallis) und des Nicolaus von Habelschwerdt. Der Zeit und Umgebung Johanns von N. gehort eine kleinere auf Blatt 162—169 enthaltene Formelsamm- lung der Kanzlei Karls IV. an, der unsere Ausgabe sechs Schreiben entnimmt: Nr. 64. 81. 107. 346. 363. 393. XIII. Vereinzelt überlieferte Briefe. Von Handschriften, die nur vereinzelt den einen oder anderen zur Korrespondenz Johanns von Neumarkt gehörigen Brief über- liefern, wurden benutzt: 30. D = Danzig Stadtbibliothek Mar. F. 256. Papier. 192 Blätter. 14. und 15. Jahrhundert: vgl. Otto Günther, Die Handschriften der Kirchenbibliothek von St. Marien in Danzig [Katalog der Danziger Stadtbibliothek Bd. V]. Danzig 1921, S. 309—314; V. M. z. R. Bd. VII S. LXXXVIII. — Blatt 135—169 der Handschrift stellen einen ursprünglich selbständigen Teilkodex dar, s. Piur, Sitzungsber. d. Berliner Akademie der Wissen- schaften. Phil.-hist. Klasse 1931, S. 42ff. Es begegnen in dieser Abteilung Nr. 26. 147. 367 unserer Ausgabe. 31. Prag Archiv des Ministeriums des Innern Cod. 2449 [früher Wien, Staatsarchiv Cod. 183]. Papier. 101 Blätter. Ausgang des 14. Jahrhunderts. Von verschiedenen Händen geschrieben. Eingehend besprochen von J. Loserth, der daraus die auf Blatt 1—54 überlieferten Briefe Johanns von
Strana XXVIII
XXVIII Einleitung. Jenzenstein ediert („Codex epistolaris des Erzbischofs von Prag Johann von Jenzenstein, Archiv f. österr. Gesch. 55, 1877, S. 265ff.) und für seinen Aufsatz „Beiträge zur Geschichte der Erwerbung der Mark Brandenburg durch Karl IV.“ (Mitteilungen d. Vereins f. Gesch. der Deutschen in Böhmen 16, 1878, S. 165ff.) auch die auf Blatt 55—101 enthaltenen Aktenstücke herangezogen hat. Nach Loserth hat S. Steinherz (Mitteilungen d. Inst. f. österr. Gesch. 9, 1888, S. 615ff.) den zweiten Teil des Codex zum Gegen- stand einer besonderen Untersuchung gemacht. Danach geht die auf Blatt 55—101 überlieferte Sammlung von Aktenstücken und historischen Materialien, die vielfach Konzepte und Entwürfe darstellen, auf den Kanzler Johann von Neumarkt persönlich zurück. — Von den Texten unserer Ausgabe sind diesem Codex entnommen Nr. 23. 385. 406. Die in Loserths Ausgabe des Codex epist. Johanns v. Jenzenstein unter Nr. 11. 70 mit der Uberschrift (Missa) episcopo Olomucensi veröffentlichten weiteren zwei Briefe, deren Empfängerschaft ihr Herausgeber Johann von Neumarkt zuschreibt, sind, wie die Anrede erkennen läßt (Reverendissime pater consanguinee et amice dilecte), an eine andere Persönlichkeit als an den Kanzler gerichtet. 32. Rom Vatik. Archiv Miscell. Armar. XV Nr. 45. Papier. 56 Blätter. Letztes Viertel des 14. Jahrhunderts. Von einer einzigen Hand geschrieben. Briefe und Aktenstücke zur Geschichte des Tribunen Cola di Rienzo enthaltend. Eingehende Beschreibung und Analyse der Handschrift in V. M. z. R. Bd. II 2 S. 87—109. Uberliefert sind darin Nr. 106. 361. 362 unserer Ausgabe. 33. Ossegg Stiftsbibliothek Cod. 75. Pergament. 63 Blätter. 14. Jahrhundert. Briefmustersammlung, von verschiedenen Händen geschrieben. Der Bestand ist verzeichnet bei Palacky, Über Formelbücher: Abhandl d. Kgl. Böhm. Ges. der Wissen- schaften. Fünfte Folge, II. Bd. Prag 1843, S. 238—247; s. auch V. M. z. R. Bd. II 2 S. 258ff. Entnommen ist diesem Codex Nr. 141 unserer Ausgabe. 34. Wittingau (Třeboň) Schwarzenbergisches Archiv Cod. C 6. Papier. Anfang des 15. Jahrhunderts. In der Haupt- sache rhetorische Anweisungen und Formeln aus der Zeit König Wenzels IV., s. Palacky, Über Formelbücher II: Abhandl. d. Kgl. Böhm. Ges. der Wissenschaften. Fünfte Folge, V. Bd. Prag
XXVIII Einleitung. Jenzenstein ediert („Codex epistolaris des Erzbischofs von Prag Johann von Jenzenstein, Archiv f. österr. Gesch. 55, 1877, S. 265ff.) und für seinen Aufsatz „Beiträge zur Geschichte der Erwerbung der Mark Brandenburg durch Karl IV.“ (Mitteilungen d. Vereins f. Gesch. der Deutschen in Böhmen 16, 1878, S. 165ff.) auch die auf Blatt 55—101 enthaltenen Aktenstücke herangezogen hat. Nach Loserth hat S. Steinherz (Mitteilungen d. Inst. f. österr. Gesch. 9, 1888, S. 615ff.) den zweiten Teil des Codex zum Gegen- stand einer besonderen Untersuchung gemacht. Danach geht die auf Blatt 55—101 überlieferte Sammlung von Aktenstücken und historischen Materialien, die vielfach Konzepte und Entwürfe darstellen, auf den Kanzler Johann von Neumarkt persönlich zurück. — Von den Texten unserer Ausgabe sind diesem Codex entnommen Nr. 23. 385. 406. Die in Loserths Ausgabe des Codex epist. Johanns v. Jenzenstein unter Nr. 11. 70 mit der Uberschrift (Missa) episcopo Olomucensi veröffentlichten weiteren zwei Briefe, deren Empfängerschaft ihr Herausgeber Johann von Neumarkt zuschreibt, sind, wie die Anrede erkennen läßt (Reverendissime pater consanguinee et amice dilecte), an eine andere Persönlichkeit als an den Kanzler gerichtet. 32. Rom Vatik. Archiv Miscell. Armar. XV Nr. 45. Papier. 56 Blätter. Letztes Viertel des 14. Jahrhunderts. Von einer einzigen Hand geschrieben. Briefe und Aktenstücke zur Geschichte des Tribunen Cola di Rienzo enthaltend. Eingehende Beschreibung und Analyse der Handschrift in V. M. z. R. Bd. II 2 S. 87—109. Uberliefert sind darin Nr. 106. 361. 362 unserer Ausgabe. 33. Ossegg Stiftsbibliothek Cod. 75. Pergament. 63 Blätter. 14. Jahrhundert. Briefmustersammlung, von verschiedenen Händen geschrieben. Der Bestand ist verzeichnet bei Palacky, Über Formelbücher: Abhandl d. Kgl. Böhm. Ges. der Wissen- schaften. Fünfte Folge, II. Bd. Prag 1843, S. 238—247; s. auch V. M. z. R. Bd. II 2 S. 258ff. Entnommen ist diesem Codex Nr. 141 unserer Ausgabe. 34. Wittingau (Třeboň) Schwarzenbergisches Archiv Cod. C 6. Papier. Anfang des 15. Jahrhunderts. In der Haupt- sache rhetorische Anweisungen und Formeln aus der Zeit König Wenzels IV., s. Palacky, Über Formelbücher II: Abhandl. d. Kgl. Böhm. Ges. der Wissenschaften. Fünfte Folge, V. Bd. Prag
Strana XXIX
Zur äußeren Einrichtung der Ausgabe. XXIX 1848, S. 12f. Auf Blatt 567 ist Brief Nr. 15 unserer Ausgabe über- liefert, dessen Verfasserschaft trotz des Fehlens der Uberschrift wohl Johann von Neumarkt zugeschrieben werden kann. Drittes Kapitel. ZUR AUSSEREN EINRICHTUNG DER AUSGABE. Wiederholte Überlegungen hat die Frage der Anordnung er- fordert. Da die Briefe bis auf ganz wenige Ausnahmen ohne Tages- und Jahresdatum überliefert sind und auch sorgfältigste Betrachtung ihres Inhalts und ihrer Herkunft eine zeitliche Be- grenzung in den meisten Fällen nur annäherungsweise gestattet, verbot sich der Versuch einer durchgängigen Anordnung nach chronologischen Gesichtspunkten von selbst. An ihre Stelle eine Gruppierung nach den verschiedenen Überlieferungsquellen treten zu lassen, etwa in der Anordnung, wie sie die oben (S. VIff.) zu- sammengestellte Quellenübersicht bietet, wäre bei dem vielfachen Ineinanderfließen dieser Quellen nur scheinbar eine wissenschaft- liche Lösung der Aufgabe gewesen, in Wirklichkeit auf eine Material- ausschüttung hinausgelaufen, die die Sorge um die Ordnung und Verknüpfung der membra disiecta auf den Benutzer abgewälzt hätte. Eine Gruppierung nach Korrespondenten schließlich kam, abgesehen von der häufigen Unbestimmtheit oder dem gänzlichen Fehlen der Adresse schon deshalb nicht in Frage, weil sich der Aufmarsch der Empfänger nicht anders als in sehr willkürlicher Reihenfolge hätte vollziehen müssen. Das von dem Herausgeber gewählte Verfahren, das die Briefmassen in größere nach sach- lichen Gesichtspunkten aufgestellte Abteilungen ein- reiht, ließ sich, da einzelne Briefe durch Inhalt oder Adresse gleich- zeitig nach verschiedenen Richtungen weisen, zwar gleichfalls nicht so reibungslos durchführen, daß Uberschneidungen oder Einseitigkeiten völlig vermieden wären. Aber die auf dieser Grundlage schließlich zustande gekommene Ordnung, die das Ergebnis wiederholter Versuche ist, hat den Vorzug, daß das weitschichtige Material dem Benutzer in einer Form vorgelegt wird, die die berechtigten Ansprüche auf Übersichtlichkeit und praktische Nutzbarkeit weitgehend erfüllt. Für die Textherstellung ist das handschriftliche Material so umfassend wie möglich herangezogen worden. Nur in ganz
Zur äußeren Einrichtung der Ausgabe. XXIX 1848, S. 12f. Auf Blatt 567 ist Brief Nr. 15 unserer Ausgabe über- liefert, dessen Verfasserschaft trotz des Fehlens der Uberschrift wohl Johann von Neumarkt zugeschrieben werden kann. Drittes Kapitel. ZUR AUSSEREN EINRICHTUNG DER AUSGABE. Wiederholte Überlegungen hat die Frage der Anordnung er- fordert. Da die Briefe bis auf ganz wenige Ausnahmen ohne Tages- und Jahresdatum überliefert sind und auch sorgfältigste Betrachtung ihres Inhalts und ihrer Herkunft eine zeitliche Be- grenzung in den meisten Fällen nur annäherungsweise gestattet, verbot sich der Versuch einer durchgängigen Anordnung nach chronologischen Gesichtspunkten von selbst. An ihre Stelle eine Gruppierung nach den verschiedenen Überlieferungsquellen treten zu lassen, etwa in der Anordnung, wie sie die oben (S. VIff.) zu- sammengestellte Quellenübersicht bietet, wäre bei dem vielfachen Ineinanderfließen dieser Quellen nur scheinbar eine wissenschaft- liche Lösung der Aufgabe gewesen, in Wirklichkeit auf eine Material- ausschüttung hinausgelaufen, die die Sorge um die Ordnung und Verknüpfung der membra disiecta auf den Benutzer abgewälzt hätte. Eine Gruppierung nach Korrespondenten schließlich kam, abgesehen von der häufigen Unbestimmtheit oder dem gänzlichen Fehlen der Adresse schon deshalb nicht in Frage, weil sich der Aufmarsch der Empfänger nicht anders als in sehr willkürlicher Reihenfolge hätte vollziehen müssen. Das von dem Herausgeber gewählte Verfahren, das die Briefmassen in größere nach sach- lichen Gesichtspunkten aufgestellte Abteilungen ein- reiht, ließ sich, da einzelne Briefe durch Inhalt oder Adresse gleich- zeitig nach verschiedenen Richtungen weisen, zwar gleichfalls nicht so reibungslos durchführen, daß Uberschneidungen oder Einseitigkeiten völlig vermieden wären. Aber die auf dieser Grundlage schließlich zustande gekommene Ordnung, die das Ergebnis wiederholter Versuche ist, hat den Vorzug, daß das weitschichtige Material dem Benutzer in einer Form vorgelegt wird, die die berechtigten Ansprüche auf Übersichtlichkeit und praktische Nutzbarkeit weitgehend erfüllt. Für die Textherstellung ist das handschriftliche Material so umfassend wie möglich herangezogen worden. Nur in ganz
Strana XXX
XXX Einleitung. vereinzelten Fällen, auf die im Lesartenapparat jeweils aufmerk- sam gemacht ist, hauptsächlich bei der Wiedergabe einiger den Vatikanischen Registern entnommener oder in den Mon. Vat. Boh. einwandfrei abgedruckter Stücke wurde von einer Neuvergleichung der handschriftlichen Grundlage Abstand genommen. Für die sogenannte Cancellaria Johannis Noviforensis wurde die ent- scheidende Handschrift der Leipziger Stadtbibliothek (Rep.II 71) zu- grunde gelegt, während Tadra für seine Ausgabe dieser Briefsamm- lung nur eine Abschrift der genannten Handschrift benutzt hatte. Besondere Aufmerksamkeit verlangte die Textüberlieferung der Summa Cancellarii, von der, wie oben (S. IXf.) dargelegt, fünf in bezug auf Zahl und Anordnung der Stücke erheblich voneinander abweichende Redaktionen erhalten sind. Die der Tadraschen Ausgabe dieses Formelbuchs zugrunde liegende Handschrift des Prager Metropolitankapitels ist dem Herausgeber allerdings nach wie vor (vgl. V. M. z. R. Bd. VII S. LXXXf. und oben S. XII) unerreichbar geblieben, so daß für die als abweichend angemerkten Lesarten dieser Handschrift (Kap) Tadra auch weiterhin als Ge- währsmann betrachtet werden muß. Die übrigen siebzehn Hand- schriften, die das Werk vollständig überliefern, sind dagegen ebenso eingehend verglichen worden wie eine Reihe anderer, die nur einen größeren Teilbestand der Summa darbieten. Zwecks weiterer Klärung der Textgeschichte wurde schließlich, zwar nicht durchgängig, aber doch in einer größeren Anzahl von Fällen, auch die Einzelüberlieferung berücksichtigt, d. h. auch solchen Handschriften Aufmerksamkeit geschenkt, die inmitten eines sonst ganz anderen Bestandes vereinzelt den einen oder anderen Brief der Summa enthalten. Als positives Ergebnis dieser textkritischen Untersuchungen kann die Feststellung gebucht werden, daß der Wortlaut der Briefe Johanns von Neumarkt, von der häufigen Unterdrückung und gelegentlichen Veränderung der Eigennamen abgesehen, weder bei der ersten Aufnahme in die Summa noch bei deren späteren Redaktionen eingreifende Anderungen stilisti- scher oder sachlicher Art erfahren hat. Die zahlreichen Abwei- chungen der einzelnen Handschriften in bezug auf Adresse, Re- gest, Wortwahl, Wortstellung, gelegentlich auch in bezug auf den Ausstellungsort, lassen sich fast ausnahmslos als Entstellungen durch Schreiberhand oder als eigenmächtige Anderungen späterer Redaktoren aufklären.
XXX Einleitung. vereinzelten Fällen, auf die im Lesartenapparat jeweils aufmerk- sam gemacht ist, hauptsächlich bei der Wiedergabe einiger den Vatikanischen Registern entnommener oder in den Mon. Vat. Boh. einwandfrei abgedruckter Stücke wurde von einer Neuvergleichung der handschriftlichen Grundlage Abstand genommen. Für die sogenannte Cancellaria Johannis Noviforensis wurde die ent- scheidende Handschrift der Leipziger Stadtbibliothek (Rep.II 71) zu- grunde gelegt, während Tadra für seine Ausgabe dieser Briefsamm- lung nur eine Abschrift der genannten Handschrift benutzt hatte. Besondere Aufmerksamkeit verlangte die Textüberlieferung der Summa Cancellarii, von der, wie oben (S. IXf.) dargelegt, fünf in bezug auf Zahl und Anordnung der Stücke erheblich voneinander abweichende Redaktionen erhalten sind. Die der Tadraschen Ausgabe dieses Formelbuchs zugrunde liegende Handschrift des Prager Metropolitankapitels ist dem Herausgeber allerdings nach wie vor (vgl. V. M. z. R. Bd. VII S. LXXXf. und oben S. XII) unerreichbar geblieben, so daß für die als abweichend angemerkten Lesarten dieser Handschrift (Kap) Tadra auch weiterhin als Ge- währsmann betrachtet werden muß. Die übrigen siebzehn Hand- schriften, die das Werk vollständig überliefern, sind dagegen ebenso eingehend verglichen worden wie eine Reihe anderer, die nur einen größeren Teilbestand der Summa darbieten. Zwecks weiterer Klärung der Textgeschichte wurde schließlich, zwar nicht durchgängig, aber doch in einer größeren Anzahl von Fällen, auch die Einzelüberlieferung berücksichtigt, d. h. auch solchen Handschriften Aufmerksamkeit geschenkt, die inmitten eines sonst ganz anderen Bestandes vereinzelt den einen oder anderen Brief der Summa enthalten. Als positives Ergebnis dieser textkritischen Untersuchungen kann die Feststellung gebucht werden, daß der Wortlaut der Briefe Johanns von Neumarkt, von der häufigen Unterdrückung und gelegentlichen Veränderung der Eigennamen abgesehen, weder bei der ersten Aufnahme in die Summa noch bei deren späteren Redaktionen eingreifende Anderungen stilisti- scher oder sachlicher Art erfahren hat. Die zahlreichen Abwei- chungen der einzelnen Handschriften in bezug auf Adresse, Re- gest, Wortwahl, Wortstellung, gelegentlich auch in bezug auf den Ausstellungsort, lassen sich fast ausnahmslos als Entstellungen durch Schreiberhand oder als eigenmächtige Anderungen späterer Redaktoren aufklären.
Strana XXXI
Zur außeren Einrichtung der Ausgabe. XXXI Diese Feststellungen erlaubten es, den Lesartenapparat weitgehend zu entlasten und ihm in erster Linie die Rolle eines der Klärung zweifelhafter Textstellen dienenden Rechenschafts- berichts vorzubehalten. Die sonstigen Abweichungen der vielfach grauenhaft verderbten Überlieferung sind im Lesartenapparat im allgemeinen nur insoweit berücksichtigt, als sie deutlich erkenn- bare Anderungen des einen oder anderen Redaktors darstellen. Wenn darüber hinaus auch dem Filiationsverhältnis der Hand- schriften Aufmerksamkeit geschenkt ist, so geschah das in der Absicht, bei etwaigem Bekanntwerden einer neuen Handschrift der Summa deren Zuweisung zu einer der oben festgestellten Redaktionen auch auf Grund der Textüberlieferung rasch und sicher zu ermöglichen. Die Nützlichkeit dieses Verfahrens wird einleuchten, wenn man sich gegenwärtig hält, daß die in jüngster Zeit von K. J. Heilig festgestellte und untersuchte Handschrift der Summa (Freiburg i. B. Universitätsbibliothek Cod. 163, s. oben Nr. 9) von ihrem Entdecker als eine Überlieferung be- zeichnet wurde, die in ihrer Anordnung „von allen bisher gekannten Reihen abweicht“. Auf Grund des Lesartenapparats der vor- liegenden Ausgabe ist ihre Zugehörigkeit zu der Redaktionsgruppe Wi L2 W2 unschwer zu erkennen. Die Fälle, in denen die Textherstellung unsicher blieb, betreffen in der Hauptsache Briefe, die aus anderen als den eben genannten, unter der Aufsicht des Kanzlers selbst angelegten Sammlungen stammen, und von diesen in erster Linie solche, für die nur eine einzige handschriftliche Überlieferung zur Verfügung stand. Durch ein nachgesetztes Fragezeichen oder — wo offensichtliche Auslassungen oder unheilbare Verderbnisse es verlangten — durch Suspensionspunkte ist auf Unsicherheiten und Schwierig- keiten dieser Art aufmerksam gemacht. Vom Herausgeber eigen- mächtig ergänzte Worte sind durch ( ), d. h. durch gebrochene Klammern kenntlich gemacht. Für die Regelung der Orthographie und der Interpunktion waren die in Bd. II 2 S. 324ff., Bd. V S. XIIIf., Bd. VII S. XCV dieses Gesamtwerks aufgestellten Richtlinien maßgebend. Danach schließt sich die Wiedergabe der Texte überall da, wo nur eine einzige Handschrift zugrunde liegt, der Vorlage auch in der Schrei- bung weitgehend an. Wo der Text sich auf eine Mehrheit von Handschriften gründet, erhielt die Schreibung der besten Über-
Zur außeren Einrichtung der Ausgabe. XXXI Diese Feststellungen erlaubten es, den Lesartenapparat weitgehend zu entlasten und ihm in erster Linie die Rolle eines der Klärung zweifelhafter Textstellen dienenden Rechenschafts- berichts vorzubehalten. Die sonstigen Abweichungen der vielfach grauenhaft verderbten Überlieferung sind im Lesartenapparat im allgemeinen nur insoweit berücksichtigt, als sie deutlich erkenn- bare Anderungen des einen oder anderen Redaktors darstellen. Wenn darüber hinaus auch dem Filiationsverhältnis der Hand- schriften Aufmerksamkeit geschenkt ist, so geschah das in der Absicht, bei etwaigem Bekanntwerden einer neuen Handschrift der Summa deren Zuweisung zu einer der oben festgestellten Redaktionen auch auf Grund der Textüberlieferung rasch und sicher zu ermöglichen. Die Nützlichkeit dieses Verfahrens wird einleuchten, wenn man sich gegenwärtig hält, daß die in jüngster Zeit von K. J. Heilig festgestellte und untersuchte Handschrift der Summa (Freiburg i. B. Universitätsbibliothek Cod. 163, s. oben Nr. 9) von ihrem Entdecker als eine Überlieferung be- zeichnet wurde, die in ihrer Anordnung „von allen bisher gekannten Reihen abweicht“. Auf Grund des Lesartenapparats der vor- liegenden Ausgabe ist ihre Zugehörigkeit zu der Redaktionsgruppe Wi L2 W2 unschwer zu erkennen. Die Fälle, in denen die Textherstellung unsicher blieb, betreffen in der Hauptsache Briefe, die aus anderen als den eben genannten, unter der Aufsicht des Kanzlers selbst angelegten Sammlungen stammen, und von diesen in erster Linie solche, für die nur eine einzige handschriftliche Überlieferung zur Verfügung stand. Durch ein nachgesetztes Fragezeichen oder — wo offensichtliche Auslassungen oder unheilbare Verderbnisse es verlangten — durch Suspensionspunkte ist auf Unsicherheiten und Schwierig- keiten dieser Art aufmerksam gemacht. Vom Herausgeber eigen- mächtig ergänzte Worte sind durch ( ), d. h. durch gebrochene Klammern kenntlich gemacht. Für die Regelung der Orthographie und der Interpunktion waren die in Bd. II 2 S. 324ff., Bd. V S. XIIIf., Bd. VII S. XCV dieses Gesamtwerks aufgestellten Richtlinien maßgebend. Danach schließt sich die Wiedergabe der Texte überall da, wo nur eine einzige Handschrift zugrunde liegt, der Vorlage auch in der Schrei- bung weitgehend an. Wo der Text sich auf eine Mehrheit von Handschriften gründet, erhielt die Schreibung der besten Über-
Strana XXXII
XXXII Einleitung. lieferung den Vorrang, jedoch mit der Einschränkung, daß inner- halb desselben Briefes ein Wechsel nach Möglichkeit vermieden wurde. Eine von dem modernen Gebrauch abweichende Nor- mierung, die stärker ins Auge fällt und auf die deshalb auch hier besonders hingewiesen sei, erfuhr die Verwendung der Zeichen u und v. In Übereinstimmung mit dem Brauch, den die in Deutsch- land geschriebenen Handschriften des 14. und 15. Jahrhunderts als überwiegend erkennen lassen, steht auch in der vorliegenden Ausgabe das Zeichen v im Anlaut sowohl für den konsonantischen w-Laut wie für den vokalischen u-Laut, während der konsonan- tische w-Laut im Inneren eines Wortes stets durch u wieder- gegeben ist (z. B. vita, vt, viuus, vniuersitas).
XXXII Einleitung. lieferung den Vorrang, jedoch mit der Einschränkung, daß inner- halb desselben Briefes ein Wechsel nach Möglichkeit vermieden wurde. Eine von dem modernen Gebrauch abweichende Nor- mierung, die stärker ins Auge fällt und auf die deshalb auch hier besonders hingewiesen sei, erfuhr die Verwendung der Zeichen u und v. In Übereinstimmung mit dem Brauch, den die in Deutsch- land geschriebenen Handschriften des 14. und 15. Jahrhunderts als überwiegend erkennen lassen, steht auch in der vorliegenden Ausgabe das Zeichen v im Anlaut sowohl für den konsonantischen w-Laut wie für den vokalischen u-Laut, während der konsonan- tische w-Laut im Inneren eines Wortes stets durch u wieder- gegeben ist (z. B. vita, vt, viuus, vniuersitas).
Strana XXXIII
LISTE DER SIGLEN IN ALPHABETISCHER REIHENFOLGE. oben Nr.: 25 = Breslau, Staats- und Universitätsbibl. II Fol. 22 . . . . B IV Fol. 102 . . . 29 B „ „ „ „ = II Fol. 23 . . . . B2 14 „ „ „ „ = Brünn, Landesarchiv Ceroni L. Nr. 92 . . . . . . . . 19 Br1 20 = Brünn, Landesarchiv Boček 12254 . . . . . . . . . . . Br2 30 = Danzig, Stadtbibliothek Mar. F 256 . . . . . . . . . . D = Freiburg i. Br., Universitätsbibl. Cod. 163 . . . . . . . Görlitz, Milichsche Bibl. Cod. 122 . . . . . . . . . . . = G Gr Graz, Universitätsbibl. I. 1055 . . . . . . . . . . . . = Wolfenbüttel, Landesbibl. Cod. Helmstedt 441 . . . . . . = H = Wolfenbüttel, Landesbibl. Cod. Helmstedt 362 . . . . . . H2 = Klagenfurt, Fürsterzbischöfliche Bibl. XXXI b. 12 . . . K Kap = Prag, Bibl. des Metropolitankapitels I 26 (nach Tadras Abdruck) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leipzig, Stadtbibl. Rep. II 71 . . . . . . . . . . . . L = = Leipzig, Universitätsbibl. Cod. 1249 . . . . . . . . . . L' = La Leipzig, Universitätsbibl. Cod. 1273a . . . . . . . . . = München, Bayerische Staatsbibl. Cod. lat. 96 . . . . . . M O Olmütz, Domkapitelbibl. Cod. 509 . . . . . . . . . . . = Prag, Universitätsbibl. Cod. IV. A. 5 . . . . . . . . . = = Quedlinburg, Stiftsbibl. 107 . . . . . . . . . . . . . . = Raigern, Stiftsbibl. 358 . . . . . . . . . . . . . . . . = Schlägl, Stiftsbibl. 191 . . . . . . . . . . . . . . . . Schweidnitz, Stadtarchiv I 243 . . . . . . . . . . . . = = Prag, Universitätsbibl. XIII. D. 6 . . . . . . . . . . . = Prag, Universitätsbibl. XIV. G. 4 . . . . . . . . . . . = Prag, Universitätsbibl. VIII. A. 19. . . . . . . . . . . Wien, Nationalbibliothek Cod. 3407 = . . . . . . . . . . = Wien, Nationalbibliothek Cod. 3372 . . . . . . . . . . Rg S Sw Ua Ub Uc Wi Wa 16 13 12 18 5 17 28 24 27 21 10 11 26 15
LISTE DER SIGLEN IN ALPHABETISCHER REIHENFOLGE. oben Nr.: 25 = Breslau, Staats- und Universitätsbibl. II Fol. 22 . . . . B IV Fol. 102 . . . 29 B „ „ „ „ = II Fol. 23 . . . . B2 14 „ „ „ „ = Brünn, Landesarchiv Ceroni L. Nr. 92 . . . . . . . . 19 Br1 20 = Brünn, Landesarchiv Boček 12254 . . . . . . . . . . . Br2 30 = Danzig, Stadtbibliothek Mar. F 256 . . . . . . . . . . D = Freiburg i. Br., Universitätsbibl. Cod. 163 . . . . . . . Görlitz, Milichsche Bibl. Cod. 122 . . . . . . . . . . . = G Gr Graz, Universitätsbibl. I. 1055 . . . . . . . . . . . . = Wolfenbüttel, Landesbibl. Cod. Helmstedt 441 . . . . . . = H = Wolfenbüttel, Landesbibl. Cod. Helmstedt 362 . . . . . . H2 = Klagenfurt, Fürsterzbischöfliche Bibl. XXXI b. 12 . . . K Kap = Prag, Bibl. des Metropolitankapitels I 26 (nach Tadras Abdruck) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leipzig, Stadtbibl. Rep. II 71 . . . . . . . . . . . . L = = Leipzig, Universitätsbibl. Cod. 1249 . . . . . . . . . . L' = La Leipzig, Universitätsbibl. Cod. 1273a . . . . . . . . . = München, Bayerische Staatsbibl. Cod. lat. 96 . . . . . . M O Olmütz, Domkapitelbibl. Cod. 509 . . . . . . . . . . . = Prag, Universitätsbibl. Cod. IV. A. 5 . . . . . . . . . = = Quedlinburg, Stiftsbibl. 107 . . . . . . . . . . . . . . = Raigern, Stiftsbibl. 358 . . . . . . . . . . . . . . . . = Schlägl, Stiftsbibl. 191 . . . . . . . . . . . . . . . . Schweidnitz, Stadtarchiv I 243 . . . . . . . . . . . . = = Prag, Universitätsbibl. XIII. D. 6 . . . . . . . . . . . = Prag, Universitätsbibl. XIV. G. 4 . . . . . . . . . . . = Prag, Universitätsbibl. VIII. A. 19. . . . . . . . . . . Wien, Nationalbibliothek Cod. 3407 = . . . . . . . . . . = Wien, Nationalbibliothek Cod. 3372 . . . . . . . . . . Rg S Sw Ua Ub Uc Wi Wa 16 13 12 18 5 17 28 24 27 21 10 11 26 15
Strana XXXIV
Sonstige Abkürzungen. Burdach, Vorspiel = Konrad Burdach, Vorspiel. Gesammelte Schriften zur Geschichte des deutschen Geistes. 2 Bände. Halle a. S., Nie- meyer 1925/26. Cod. dipl. Mor. = Codex diplomaticus et epistolaris Moraviae. Urkunden- sammlung zur Geschichte Mährens. Bd. VIIff. Brünn 1858ff. Friedjung, Kaiser Karl IV. = Heinrich Friedjung, Kaiser Karl IV. u. sein Anteil am geistigen Leben seiner Zeit. Wien 1876. Hs. = Handschrift. Hss. = Handschriften. Huber, Reg. = Die Regesten des Kaiserreichs unter Kaiser Karl IV. Aus dem Nachlaß J. F. Böhmers hrsg. von Alfons Huber. Inns- bruck 1877. [J. F. Böhmer, Regesta Imperii VIII]. Huber, Reg. Addit. = Alfons Huber, 1. Ergänzungsheft zu den Regesten des Kaiserreichs unter Kaiser Karl IV. Innsbruck 1889. [Addi- tamentum primum ad J. F. Böhmer, Regesta imperii VIII.] Lindner, Urkundenwesen = Theodor Lindner, Das Urkundenwesen Karls IV. und seiner Nachfolger (1346—1437). Stuttgart 1882. Pirchan, Karl IV. = Gustav Pirchan, Italien und Kaiser Karl IV. in der Zeit seiner zweiten Romfahrt. Bd. I. II. Prag 1930. Podlaha, Catalogus = Anton Podlaha, Soupis Rukopisů Knihovny Metropolitní Kapitolý Pražské. Bd. I. II. Prag 1922. Tadra, Summa Cancellariae = Summa Cancellariae. Formulář Král. Kanceláře Ceské. XIV. století. Hrsg. von Ferdinand Tadra. Prag 1895. (Historický Archiv. I. Třída České Akademie Císaře Františka Josefa pro vědy, slovestnost a umění v Praze. Číslo 6.) Tadra, Canc. Joh. Novif. = Cancellaria Johannis Noviforensis, Episcopi Olomucensis (1364—1380). Hrsg. von Ferdinand Tadra. [Arch. f. österr. Gesch. 68, 1886, s. 1—157.] Tadra, Kanceláře a písaři = Ferdinand Tadra, Kanceláře a písaři v zemích českých za králů z rodu Lucemburského Jana, Karla IV. a Vaclava IV. Prag 1892. [Rozpravy České Akademie Císaře Fran- tiska Josefa pro vědy, slovestost a umění. Třída I, roznik I. V Praze 1892.]
Sonstige Abkürzungen. Burdach, Vorspiel = Konrad Burdach, Vorspiel. Gesammelte Schriften zur Geschichte des deutschen Geistes. 2 Bände. Halle a. S., Nie- meyer 1925/26. Cod. dipl. Mor. = Codex diplomaticus et epistolaris Moraviae. Urkunden- sammlung zur Geschichte Mährens. Bd. VIIff. Brünn 1858ff. Friedjung, Kaiser Karl IV. = Heinrich Friedjung, Kaiser Karl IV. u. sein Anteil am geistigen Leben seiner Zeit. Wien 1876. Hs. = Handschrift. Hss. = Handschriften. Huber, Reg. = Die Regesten des Kaiserreichs unter Kaiser Karl IV. Aus dem Nachlaß J. F. Böhmers hrsg. von Alfons Huber. Inns- bruck 1877. [J. F. Böhmer, Regesta Imperii VIII]. Huber, Reg. Addit. = Alfons Huber, 1. Ergänzungsheft zu den Regesten des Kaiserreichs unter Kaiser Karl IV. Innsbruck 1889. [Addi- tamentum primum ad J. F. Böhmer, Regesta imperii VIII.] Lindner, Urkundenwesen = Theodor Lindner, Das Urkundenwesen Karls IV. und seiner Nachfolger (1346—1437). Stuttgart 1882. Pirchan, Karl IV. = Gustav Pirchan, Italien und Kaiser Karl IV. in der Zeit seiner zweiten Romfahrt. Bd. I. II. Prag 1930. Podlaha, Catalogus = Anton Podlaha, Soupis Rukopisů Knihovny Metropolitní Kapitolý Pražské. Bd. I. II. Prag 1922. Tadra, Summa Cancellariae = Summa Cancellariae. Formulář Král. Kanceláře Ceské. XIV. století. Hrsg. von Ferdinand Tadra. Prag 1895. (Historický Archiv. I. Třída České Akademie Císaře Františka Josefa pro vědy, slovestnost a umění v Praze. Číslo 6.) Tadra, Canc. Joh. Novif. = Cancellaria Johannis Noviforensis, Episcopi Olomucensis (1364—1380). Hrsg. von Ferdinand Tadra. [Arch. f. österr. Gesch. 68, 1886, s. 1—157.] Tadra, Kanceláře a písaři = Ferdinand Tadra, Kanceláře a písaři v zemích českých za králů z rodu Lucemburského Jana, Karla IV. a Vaclava IV. Prag 1892. [Rozpravy České Akademie Císaře Fran- tiska Josefa pro vědy, slovestost a umění. Třída I, roznik I. V Praze 1892.]
Strana XXXV
Sonstige Abkürzungen. XXXV Truhlář, Catalogus = Joseph Truhlář, Catalogus codicum manuscriptorum latinorum, qui in C. R. Bibliotheca publica atque Universitatis Pragensis asservantur. Pars I. II. Pragae 1905/06. V. M. z. R. = „Vom Mittelalter zur Reformation“. Forschungen zur Geschichte der deutschen Bildung. Im Auftrage der Preußischen Akademie der Wissenschaften hrsg. von Konrad Burdach. Berlin, Weidmannsche Buchhandlung, 1912ff. Zitiert nach Band und Seite. — Die erste Auflage des Werks (nur Darstellung), Halle, Niemeyer 1893, ist unabgekürzt zitiert.
Sonstige Abkürzungen. XXXV Truhlář, Catalogus = Joseph Truhlář, Catalogus codicum manuscriptorum latinorum, qui in C. R. Bibliotheca publica atque Universitatis Pragensis asservantur. Pars I. II. Pragae 1905/06. V. M. z. R. = „Vom Mittelalter zur Reformation“. Forschungen zur Geschichte der deutschen Bildung. Im Auftrage der Preußischen Akademie der Wissenschaften hrsg. von Konrad Burdach. Berlin, Weidmannsche Buchhandlung, 1912ff. Zitiert nach Band und Seite. — Die erste Auflage des Werks (nur Darstellung), Halle, Niemeyer 1893, ist unabgekürzt zitiert.
Strana XXXVI
Strana 1
Erste Abteilung. Politische Angelegenheiten. 1. AN EINEN UNGENANNTEN. Nach dem plötzlichen Tode Ludwigs des Bayern leisten Regensburg, Nürnberg, Unter- und Oberelsaß, fast alle schwäbischen Städte und viele Herren Karl IV. Gehorsam. [1348 Januar?] Compatrem dulcissimum salutet epistola, quem more solito cottidiana vocis expressio non salutat. Accedat igitur ad vestre dileccionis presenciam harum series literarum, statum incolumem inuictissimi principis domini nostri Romanorum et Boemie Regis fideliter relatura. Ecce, postquam dampnate memorie Ludwicus de Bauaria, Dei et Ecclesie inimicus, impremeditate mortis liuore correptus caballo, cui insidebat, in terram delapsus, misere infelicibus auspiciis - .. — 1 = Breslau Staats- u. Univ.bibl. II Fol. 22 Bl. 126". — Uberschrift: Significat quod post mortem (portem Hs) Ludowici Imperatoris, qui de caballo ceciderat, omnes ciuitates Sweuie se domino Imperatori sub- diderunt Hs. — 6 Ecce postquam: dazwischen getilgtes quod Hs 1 Das Schreiben steht in der Hs inmitten der Abteilung Incipiunt epistole poetice et subtiles, die überwiegend Briefe des Kanzlers enthält (s. V. M. z. R. II 2 S. 281). Das unmittelbar vorangehende Stück (Bl. 1250) trägt die Uberschrift: Cancellarius scribit Egidio sollaciosas curiali- tates. s. unten Nr. 140. 6ff. Kaiser Ludwig d. Bayer starb am 11. Ok- tober 1347 auf einer Bärenjagd bei dem Dorfe Puch in der Nähe des Klosters Fürstenfeld. Er stürzte, vom Schlage gerührt, tot vom Pferde, vgl. Werunsky, Karl IV. Bd. II S. 90f. Burdach, Mittelalt. u. Reform. VIII.
Erste Abteilung. Politische Angelegenheiten. 1. AN EINEN UNGENANNTEN. Nach dem plötzlichen Tode Ludwigs des Bayern leisten Regensburg, Nürnberg, Unter- und Oberelsaß, fast alle schwäbischen Städte und viele Herren Karl IV. Gehorsam. [1348 Januar?] Compatrem dulcissimum salutet epistola, quem more solito cottidiana vocis expressio non salutat. Accedat igitur ad vestre dileccionis presenciam harum series literarum, statum incolumem inuictissimi principis domini nostri Romanorum et Boemie Regis fideliter relatura. Ecce, postquam dampnate memorie Ludwicus de Bauaria, Dei et Ecclesie inimicus, impremeditate mortis liuore correptus caballo, cui insidebat, in terram delapsus, misere infelicibus auspiciis - .. — 1 = Breslau Staats- u. Univ.bibl. II Fol. 22 Bl. 126". — Uberschrift: Significat quod post mortem (portem Hs) Ludowici Imperatoris, qui de caballo ceciderat, omnes ciuitates Sweuie se domino Imperatori sub- diderunt Hs. — 6 Ecce postquam: dazwischen getilgtes quod Hs 1 Das Schreiben steht in der Hs inmitten der Abteilung Incipiunt epistole poetice et subtiles, die überwiegend Briefe des Kanzlers enthält (s. V. M. z. R. II 2 S. 281). Das unmittelbar vorangehende Stück (Bl. 1250) trägt die Uberschrift: Cancellarius scribit Egidio sollaciosas curiali- tates. s. unten Nr. 140. 6ff. Kaiser Ludwig d. Bayer starb am 11. Ok- tober 1347 auf einer Bärenjagd bei dem Dorfe Puch in der Nähe des Klosters Fürstenfeld. Er stürzte, vom Schlage gerührt, tot vom Pferde, vgl. Werunsky, Karl IV. Bd. II S. 90f. Burdach, Mittelalt. u. Reform. VIII.
Strana 2
2 I. Politische Angelegenheiten. exspirasset, statim ipsi domino nostro, velut e celo precipitanter 10 omnis felicitas emanasset, obediencia ciuitatum Ratispone, Nurem- berg etc. et, vt breuiter dicam, superioris et inferioris Alsacie cum omnibus ciuibus Sueuie et nobilium multitudo vniuersa, diuina gracia dispensante, sic se obtulit reuerenter, quod ipsum non tantum in regno Boemie quantum in Imperio conspicitis [?] feli- 15 citer dominari. Hoc, bone compater, pro speciali gaudio vobis scribens, me et mea vestre amicicie recommitto. 2. AN MARKGRAF JOHANN VON MAHREN. Uber die Erfolge Karls IV. auf seinem ersten Romzuge. [Pisa, 1355 Anfang März.] Aus der Summa Cancellarii. Magnifice princeps et domine, Diue fortune felix operacio sicut inuictissimum Cesarem e the- sauris mirificis indulgenti fauore prosequitur, sic aureis medi- 14 conspiceritis Hs 2 = Rg Ua Kap WI L2 W2FQSH2 B2HI UbGr LK. — J. Mader, Ger- vasii Tilberiensis de imperio Romano commentatio. Helmstadii 1673, S.91f. (nach H1); Pelzel, Karl IV. Bd. I (Urkundenbuch) Nr. 126; Tadra, Summa Cancellariae Nr. 74, S. 49. — Uberschrift: Cancellarius scribit fratri Im- peratoris de suo felici successu in partibus Tuscie Kap WIF HI B2Gr, Congratulatur quidam Imperatori de prosperis successibus W2, Item scribit eidem de felici successu S, Cancellarius scribit marchioni Morauie de felici successu domini Imperatoris in partibus Lombardie et Tuscie LK. — 1 Magnifice — domine S, fehlt übrige Hes 2 Diue] Diuine WaSHIGr, Si nec Ub sicut Kap WaF Bs, sic übrige Hes e fehlt QSHI UbGr 10ff. Die Stadt Regensburg huldigte am 21. Oktober, Nürnberg am 31. Ok- tober, die elsässischen Städte im Dezember 1347, die schwäbischen erst An- fang Januar 1348: Werunsky a. a. O. II S. 93ff. 98. 105f. 2 Die Datierung mit Rücksicht auf Z. 14f. (Unterwerfung von Pisa, Lucca, Siena und bevorstehende Unterwerfung von Florenz). Die Huldigung der Florentiner erfolgte erst nach langwierigen Verhandlungen, am 21. März 1355 im Dom zu Pisa, vgl. Huber, Regesten Nr. 1978a. 1997a. 2008a; Werunsky, Karl IV. Bd. II S. 552ƒf. 558f. 560ff. — Markgraf Johann (Johann Heinrich) von Mähren (1349—1375), Karls IV. Bruder.
2 I. Politische Angelegenheiten. exspirasset, statim ipsi domino nostro, velut e celo precipitanter 10 omnis felicitas emanasset, obediencia ciuitatum Ratispone, Nurem- berg etc. et, vt breuiter dicam, superioris et inferioris Alsacie cum omnibus ciuibus Sueuie et nobilium multitudo vniuersa, diuina gracia dispensante, sic se obtulit reuerenter, quod ipsum non tantum in regno Boemie quantum in Imperio conspicitis [?] feli- 15 citer dominari. Hoc, bone compater, pro speciali gaudio vobis scribens, me et mea vestre amicicie recommitto. 2. AN MARKGRAF JOHANN VON MAHREN. Uber die Erfolge Karls IV. auf seinem ersten Romzuge. [Pisa, 1355 Anfang März.] Aus der Summa Cancellarii. Magnifice princeps et domine, Diue fortune felix operacio sicut inuictissimum Cesarem e the- sauris mirificis indulgenti fauore prosequitur, sic aureis medi- 14 conspiceritis Hs 2 = Rg Ua Kap WI L2 W2FQSH2 B2HI UbGr LK. — J. Mader, Ger- vasii Tilberiensis de imperio Romano commentatio. Helmstadii 1673, S.91f. (nach H1); Pelzel, Karl IV. Bd. I (Urkundenbuch) Nr. 126; Tadra, Summa Cancellariae Nr. 74, S. 49. — Uberschrift: Cancellarius scribit fratri Im- peratoris de suo felici successu in partibus Tuscie Kap WIF HI B2Gr, Congratulatur quidam Imperatori de prosperis successibus W2, Item scribit eidem de felici successu S, Cancellarius scribit marchioni Morauie de felici successu domini Imperatoris in partibus Lombardie et Tuscie LK. — 1 Magnifice — domine S, fehlt übrige Hes 2 Diue] Diuine WaSHIGr, Si nec Ub sicut Kap WaF Bs, sic übrige Hes e fehlt QSHI UbGr 10ff. Die Stadt Regensburg huldigte am 21. Oktober, Nürnberg am 31. Ok- tober, die elsässischen Städte im Dezember 1347, die schwäbischen erst An- fang Januar 1348: Werunsky a. a. O. II S. 93ff. 98. 105f. 2 Die Datierung mit Rücksicht auf Z. 14f. (Unterwerfung von Pisa, Lucca, Siena und bevorstehende Unterwerfung von Florenz). Die Huldigung der Florentiner erfolgte erst nach langwierigen Verhandlungen, am 21. März 1355 im Dom zu Pisa, vgl. Huber, Regesten Nr. 1978a. 1997a. 2008a; Werunsky, Karl IV. Bd. II S. 552ƒf. 558f. 560ff. — Markgraf Johann (Johann Heinrich) von Mähren (1349—1375), Karls IV. Bruder.
Strana 3
Nr. 1. 2. 3 tacionibus et argenteis loquelis opus esset Cesaris scribenti ma- terias, vt abiecta rusticitate qualibet nobilibus, crebro et elucu- 5 bratis sermonibus vteretur, ne fedi sermonis incompta grossicies tante nobilitati deroget, sed pocius verborum proceritas factis responderet nobilibus iuxta decenciam Cesaree maiestatis. Non tamen ob hoc manum a calamo scribentis intencio reuocare pro- ponit, ymmo, quamuis tremula, calami tamen adiuit officium, 10 vt Cesaris facta felicia prosequatur. Inuictissimus Cesar, quemadmodum sanus est corpore, sic ro- bustus animo, viriliter omnia disponens in partibus Tuscie, cotti- diana felicitate triumphat. Nam subiugatis Pisanis, Lucanis et Senensibus obedienciam Florentinorum habebit in promptu et 15 parcium Tuscie erit auctore Domino generalis dominus breuissimo temporis spacio decurrente. Omnia sibi ad nutum, omnia ad votum propicia fortuna succedunt, nec est opus meditacione qualibet seu deliberacione consilii, quoniam spes vbere fructu semper emittitur et felicissime partis beata condicio vota semper occupat et preuenit 20 affectantis, vt idem sit Cesari velle et posse, locupletem fieri et locupletibus imperare. Gaudeat igitur magnificencia vestra, superillustris princeps et magnifice mi domine graciose, de tam benignis successibus tanti fratris, quoniam, quales et quanti sint, vix ingeniosi census [?] officium magistralis pincelli designacione 25 prudenti valeret depingere aut Tulliane facundie altiloqua tuba suis exornacionibus prompcius enarrare. Conseruet vos Deus omnipotens sanum et incolumem per tempora diuturna. 10 tremula] manus tremula Kap L K 5 crebro] cerebro Kap 11 felicia facta Kap 1?], facta fehlt Rg Ua WI L2 FB2Gr 13 omnia 15 prompto F S Ub 17 sibi omnia WI L K, sibi nam S viriliter F vbere fructu Rg Ua WI L2F Gr, 19 quoniam] quam Kap L K vbere fructus Q B2, uberis fructus Kap W2 L K, vberem fructus S, vberem emittitur] emictit Ub, enititur Kap fructum Ub 25 ingeniosi census] ingeniosicën (so) Rg Ua Gr, ingeniosi cenƒ WIHILK, ingeniosi censis Kap W2 L2 Hs, ingenio scien F, ingeniositas sed O, ita sensus S, in- geniositatem sed B2, ingeniositatem secundum Ub. Vielleicht verderbt aus ingeniosissimum officium. Nahe liegt auch die Emendation ingeniosi censoris, falls man nicht annehmen will, daß in dem zweiten Wort ein Eigenname (Zeuxis ?, parallel zu Tulliane facundie) steckt magistrali B2 28 diuturna. Datum etc. O B2L K
Nr. 1. 2. 3 tacionibus et argenteis loquelis opus esset Cesaris scribenti ma- terias, vt abiecta rusticitate qualibet nobilibus, crebro et elucu- 5 bratis sermonibus vteretur, ne fedi sermonis incompta grossicies tante nobilitati deroget, sed pocius verborum proceritas factis responderet nobilibus iuxta decenciam Cesaree maiestatis. Non tamen ob hoc manum a calamo scribentis intencio reuocare pro- ponit, ymmo, quamuis tremula, calami tamen adiuit officium, 10 vt Cesaris facta felicia prosequatur. Inuictissimus Cesar, quemadmodum sanus est corpore, sic ro- bustus animo, viriliter omnia disponens in partibus Tuscie, cotti- diana felicitate triumphat. Nam subiugatis Pisanis, Lucanis et Senensibus obedienciam Florentinorum habebit in promptu et 15 parcium Tuscie erit auctore Domino generalis dominus breuissimo temporis spacio decurrente. Omnia sibi ad nutum, omnia ad votum propicia fortuna succedunt, nec est opus meditacione qualibet seu deliberacione consilii, quoniam spes vbere fructu semper emittitur et felicissime partis beata condicio vota semper occupat et preuenit 20 affectantis, vt idem sit Cesari velle et posse, locupletem fieri et locupletibus imperare. Gaudeat igitur magnificencia vestra, superillustris princeps et magnifice mi domine graciose, de tam benignis successibus tanti fratris, quoniam, quales et quanti sint, vix ingeniosi census [?] officium magistralis pincelli designacione 25 prudenti valeret depingere aut Tulliane facundie altiloqua tuba suis exornacionibus prompcius enarrare. Conseruet vos Deus omnipotens sanum et incolumem per tempora diuturna. 10 tremula] manus tremula Kap L K 5 crebro] cerebro Kap 11 felicia facta Kap 1?], facta fehlt Rg Ua WI L2 FB2Gr 13 omnia 15 prompto F S Ub 17 sibi omnia WI L K, sibi nam S viriliter F vbere fructu Rg Ua WI L2F Gr, 19 quoniam] quam Kap L K vbere fructus Q B2, uberis fructus Kap W2 L K, vberem fructus S, vberem emittitur] emictit Ub, enititur Kap fructum Ub 25 ingeniosi census] ingeniosicën (so) Rg Ua Gr, ingeniosi cenƒ WIHILK, ingeniosi censis Kap W2 L2 Hs, ingenio scien F, ingeniositas sed O, ita sensus S, in- geniositatem sed B2, ingeniositatem secundum Ub. Vielleicht verderbt aus ingeniosissimum officium. Nahe liegt auch die Emendation ingeniosi censoris, falls man nicht annehmen will, daß in dem zweiten Wort ein Eigenname (Zeuxis ?, parallel zu Tulliane facundie) steckt magistrali B2 28 diuturna. Datum etc. O B2L K
Strana 4
4 I. Politische Angelegenheiten. 3. AN PAPST INNOCENZ VI. Führt Beschwerde, daß der Papst die loyalen Absichten des Kaisers, die Bekämpfung der in die Provence eingefallenen Söldnerbanden betreffend, in Zweifel ziehe und ersucht um klare Stellungnahme der päpstlichen Kurie zu dem kaiserlichen Hilfsangebot. [1358 Januar?] Aus der Summa Cancellarii. Sanctissime pater et domine metuendissime, Quia nuper in literis, quas Serenissimo ac inuictissimo principi et domino domino Karolo, Romanorum imperatori semper augusto et Boemie regi illustri, domino nostro gracioso, Sanctitas vestra direxit, « inter alia, que de seuicia et impietate societatis in Prouincia congre- gate continentur, ibidem specialiter inuenitur expressum, quod dic- tus dominus noster talibus oppressionibus Christifidelium 'solo eciam 3 = L Bl. 187b (lib. II Nr. 4), K Bl. 87° (Nr. 47). — Tadra, Summa Canc. Nr. 356, S. 204f.; stark gekürzt im Collectarius perpetuarum formarum des Johann von Gelnhausen ed. Kaiser Nr. 241 (Sigle Collect.). — Uber- schrift: Cancellarius scribit domino pape responsiuam super negocio socie- tatis predicte et concernencia facta domini imperatoris erga papam L K, Littera principum electorum pro excusacione imperatoris ad papam Collect. — 5—35 fehlt Collect. 3 Es handelt sich um die Bekämpfung der Soldkompagnie des sogenannten 'Erzpriesters' Arnaud de Cervole, die seit Mai 1357 die Provence und Avignon selbst bedrohte. Uber die in dieser Angelegenheit von Innocenz VI. mit dem französischen Dauphin und Karl IV. geführten Verhandlungen und die Haltung des Kaisers s. Werunsky, Karl IV. Bd. III S. 195—199; Hans Kaiser, Der Collectarius perpetuarum formarum des Joh. von Gelnhausen. Diss. Straßburg 1898, S. 100ff. 121f.; Willy Scheffler, Karl IV. und Innocenz VI. Beiträge zur Geschichte ihrer Beziehungen 1355—1360. Berlin 1912, S. 122—130 [Eberings Histor. Studien, Heft 101J. — 2 in literis: in dem (in L K unmittelbar vorangehenden) Schreiben Innocenz' VI. vom 19. August 1357 (Summa Canc. ed. Tadra Nr. 355, S. 203. Anfang Si rebelles, fili carissime, dort mit der irrigen Datierung 20. August), in dem es gegen Schluß heißt: Et tu eciam, qui solo nutu omnia comprimere potes; ähnlich am 21. Juli 1357, Summa Canc. Nr. 24, S. 17: Ad te igitur, princeps inclite, ad cuius nutum stabit, sicut non ambigimus, spiritus suscitate tempestatis. Insgesamt hatte Innocenz VI. in dieser Angelegen- heit seit dem 9. Juni 1357 bereits vier Briefe an Karl IV. gerichtet.
4 I. Politische Angelegenheiten. 3. AN PAPST INNOCENZ VI. Führt Beschwerde, daß der Papst die loyalen Absichten des Kaisers, die Bekämpfung der in die Provence eingefallenen Söldnerbanden betreffend, in Zweifel ziehe und ersucht um klare Stellungnahme der päpstlichen Kurie zu dem kaiserlichen Hilfsangebot. [1358 Januar?] Aus der Summa Cancellarii. Sanctissime pater et domine metuendissime, Quia nuper in literis, quas Serenissimo ac inuictissimo principi et domino domino Karolo, Romanorum imperatori semper augusto et Boemie regi illustri, domino nostro gracioso, Sanctitas vestra direxit, « inter alia, que de seuicia et impietate societatis in Prouincia congre- gate continentur, ibidem specialiter inuenitur expressum, quod dic- tus dominus noster talibus oppressionibus Christifidelium 'solo eciam 3 = L Bl. 187b (lib. II Nr. 4), K Bl. 87° (Nr. 47). — Tadra, Summa Canc. Nr. 356, S. 204f.; stark gekürzt im Collectarius perpetuarum formarum des Johann von Gelnhausen ed. Kaiser Nr. 241 (Sigle Collect.). — Uber- schrift: Cancellarius scribit domino pape responsiuam super negocio socie- tatis predicte et concernencia facta domini imperatoris erga papam L K, Littera principum electorum pro excusacione imperatoris ad papam Collect. — 5—35 fehlt Collect. 3 Es handelt sich um die Bekämpfung der Soldkompagnie des sogenannten 'Erzpriesters' Arnaud de Cervole, die seit Mai 1357 die Provence und Avignon selbst bedrohte. Uber die in dieser Angelegenheit von Innocenz VI. mit dem französischen Dauphin und Karl IV. geführten Verhandlungen und die Haltung des Kaisers s. Werunsky, Karl IV. Bd. III S. 195—199; Hans Kaiser, Der Collectarius perpetuarum formarum des Joh. von Gelnhausen. Diss. Straßburg 1898, S. 100ff. 121f.; Willy Scheffler, Karl IV. und Innocenz VI. Beiträge zur Geschichte ihrer Beziehungen 1355—1360. Berlin 1912, S. 122—130 [Eberings Histor. Studien, Heft 101J. — 2 in literis: in dem (in L K unmittelbar vorangehenden) Schreiben Innocenz' VI. vom 19. August 1357 (Summa Canc. ed. Tadra Nr. 355, S. 203. Anfang Si rebelles, fili carissime, dort mit der irrigen Datierung 20. August), in dem es gegen Schluß heißt: Et tu eciam, qui solo nutu omnia comprimere potes; ähnlich am 21. Juli 1357, Summa Canc. Nr. 24, S. 17: Ad te igitur, princeps inclite, ad cuius nutum stabit, sicut non ambigimus, spiritus suscitate tempestatis. Insgesamt hatte Innocenz VI. in dieser Angelegen- heit seit dem 9. Juni 1357 bereits vier Briefe an Karl IV. gerichtet.
Strana 5
Nr. 3. 5 nutu' posset occurrere, et quia, dum vir nobilis dominus Burg- hardus burgrauius Magdeburgensis, magister curie prefati domini nostri, in vltimo suo recessu Sanctitatem vestram peteret, quid 10 domino nostro imperatori respondere vestra deliberasset clemencia super oblacionibus tam sinceris, quibus dominus ipse ad compe- scendam tyrannidem societatis predicte se aduenturum in persona propria et pro suis viribus offerebat, sicut eciam principibus et ciuitatibus Almannie in adiutorium ecclesie literas suas pro con- 1s gregando exercitu hincinde transmiserat, antequam dictus dominus burgrauius presenciam vestre Sanctitatis accederet, quarum co- piam clemencie vestre attulit Bauarus de Popardia, cantor ecclesie Maguntinensis, tale Sanctitas vestra fertur dedisse responsum, qualiter posita spe in Deum omnipotentem, qui potens est eccle- 20 siam ipsam de passionibus tantis eripere, nolletis pro exterminio societatis eiusdem dominum nostrum predictum expensis aut laboribus fatigare et addidistis prioribus, qualiter fama communis in Auinionensi villa volaret, quod videlicet delphinus Viennensis, nepos domini nostri, dictam societatem instaurari fecisset de 25 ipsius domini nostri conniuencia et consilio et quod talia tractasset et conclusisset cum eo, cum essent pariter in ciuitate Metensi vltimo constituti, licet talibus fidem nunquam adhibuisset vestra clemencia nec adhibere curaret propter singularem pietatis affectum 8ff. Am 17. Dez. 1357 reist Burchard von Magdeburg mit einem Schreiben Innocenz' VI. an Karl IV. von Avignon zurück: Mon. Vat. Boh. II Nr. 690. 15 literas suas: vom 28. Sept. 1357, s. Pelzel, Karl IV. Urkundenbuch II Nr. 326; Huber, Reg. Nr. 2700; Summa Canc. ed. Tadra Nr. 113 (und Nr. 114) ; Werunsky a.a. O. III S. 198; W. Scheffler a. a. O. S. 126 Anm. 56. 18 Bauarus de Popardia: Dietrich Baier von Boppard, später Bischof von Worms (1359—1365) und von Metz (1365—1383). Uber seine Ent- sendung nach Avignon (Juli—Nov. 1357?), die der Burchards voranging, vgl. Huber, Reg. Add. P. Nr. 346; Mon. Vat. Boh. II Nr. 640. 662; über seine Persönlichkeit Wolfram, Allg. D. Biographie 37, 706—708. 24 del- phinus Viennensis: Karl, der erstgeborene Sohn König Johanns von Frank- reich. 27 in ciuitate Metensi: auf dem Hoftag in Metz, auf dem der Dauphin vom 22.—28. Dezember anwesend gewesen war, vgl. Werunsky a. a. O. III S. 152. 170f. Den Verdacht, daß der Einfall der Söldner- banden im Einverständnis mit dem Dauphin geschehen sei, ließ bereits das Schreiben des Papstes an diesen vom 22. Mai 1357 durchblicken: Werunsky, ebenda S. 196; vgl. auch W. Scheffler a. a. O. S. 123.
Nr. 3. 5 nutu' posset occurrere, et quia, dum vir nobilis dominus Burg- hardus burgrauius Magdeburgensis, magister curie prefati domini nostri, in vltimo suo recessu Sanctitatem vestram peteret, quid 10 domino nostro imperatori respondere vestra deliberasset clemencia super oblacionibus tam sinceris, quibus dominus ipse ad compe- scendam tyrannidem societatis predicte se aduenturum in persona propria et pro suis viribus offerebat, sicut eciam principibus et ciuitatibus Almannie in adiutorium ecclesie literas suas pro con- 1s gregando exercitu hincinde transmiserat, antequam dictus dominus burgrauius presenciam vestre Sanctitatis accederet, quarum co- piam clemencie vestre attulit Bauarus de Popardia, cantor ecclesie Maguntinensis, tale Sanctitas vestra fertur dedisse responsum, qualiter posita spe in Deum omnipotentem, qui potens est eccle- 20 siam ipsam de passionibus tantis eripere, nolletis pro exterminio societatis eiusdem dominum nostrum predictum expensis aut laboribus fatigare et addidistis prioribus, qualiter fama communis in Auinionensi villa volaret, quod videlicet delphinus Viennensis, nepos domini nostri, dictam societatem instaurari fecisset de 25 ipsius domini nostri conniuencia et consilio et quod talia tractasset et conclusisset cum eo, cum essent pariter in ciuitate Metensi vltimo constituti, licet talibus fidem nunquam adhibuisset vestra clemencia nec adhibere curaret propter singularem pietatis affectum 8ff. Am 17. Dez. 1357 reist Burchard von Magdeburg mit einem Schreiben Innocenz' VI. an Karl IV. von Avignon zurück: Mon. Vat. Boh. II Nr. 690. 15 literas suas: vom 28. Sept. 1357, s. Pelzel, Karl IV. Urkundenbuch II Nr. 326; Huber, Reg. Nr. 2700; Summa Canc. ed. Tadra Nr. 113 (und Nr. 114) ; Werunsky a.a. O. III S. 198; W. Scheffler a. a. O. S. 126 Anm. 56. 18 Bauarus de Popardia: Dietrich Baier von Boppard, später Bischof von Worms (1359—1365) und von Metz (1365—1383). Uber seine Ent- sendung nach Avignon (Juli—Nov. 1357?), die der Burchards voranging, vgl. Huber, Reg. Add. P. Nr. 346; Mon. Vat. Boh. II Nr. 640. 662; über seine Persönlichkeit Wolfram, Allg. D. Biographie 37, 706—708. 24 del- phinus Viennensis: Karl, der erstgeborene Sohn König Johanns von Frank- reich. 27 in ciuitate Metensi: auf dem Hoftag in Metz, auf dem der Dauphin vom 22.—28. Dezember anwesend gewesen war, vgl. Werunsky a. a. O. III S. 152. 170f. Den Verdacht, daß der Einfall der Söldner- banden im Einverständnis mit dem Dauphin geschehen sei, ließ bereits das Schreiben des Papstes an diesen vom 22. Mai 1357 durchblicken: Werunsky, ebenda S. 196; vgl. auch W. Scheffler a. a. O. S. 123.
Strana 6
6 I. Politische Angelegenheiten. so et deuocionem eximiam, quos in corde domini nostri consistere dudum vestra clemencia cognouisset (addidit eciam vestra cle- mencia, quod dominus noster S. V. tantis et tot scripturis inuolueret. vt nesciretis, quas earum abicere vel audire, ac eum desiderastis hortari vt a tanta scripturarum multitudine amplius abstineatur) : s5 Ideoque, sanctissime pater, consideratis predictis et in examen prouide discussionis adductis aduertat Sanctitatis vestre clemencia, quam sit absurdum quamque incredibile et ab humane racionis conceptibus alienum quod dominus noster congregacioni tam inique nutu seu verbo consenserit, qui adiutorium ecclesie non 40 per gentes quaslibet sed in persona propria voluit instaurare. Et innocenciam suam rite testantur legaciones ille, quas magister curie solerti studio et exquisita diligencia nomine et vice domini nostri predicto domino delphino narrauit. Testantur et litere misse per Almaniam principibus, proceribus et vrbibus Almanie 45 pro congregando exercitu, quarum omnium copia, licet prius Sanctitati vestre ostensa fuerit, remittitur nichilominus clemencie vestre presencium per latorem. Ex quibus aduertere potest vestra benignitas quod dominus noster predictus non solum nutus' aut signa aut eciam verba dumtaxat pro salute ecclesie et plebis so christiane comodo deliberabat impendere, verum eciam propriam personam volebat exponere periculis et iacture. Quapropter, sanctissime pater, habito respectu ad illum deuo- cionis affectum, qui ad honorem ecclesie in animo domini nostri versatus est ab ineuntis etatis sue primordiis, scripturas predictas 55 et verba affectu benigno interpretari velitis et sub bulla Sanctitatis vestre in litera patenti nobis rescribere, que fuerit intencio vestra aut quo affectu talia scribenda duxeritis seu loquenda. Alioquin 33 eorum L K 34 hortari] audiri hortari L K 34 abstinetur L K 37—39 sit —inique fehlt L K, nur im Collectarius überliefert. 43 et] 45 copiam L K eciam Collect. 44 Alam[aniam] Collect. 49 aut eciam] sed eciam 46f. nichilominus—latorem fehlt Collect. L K Collect. 50 comodo Collect., quem L K 50f. personam propriam Collect. 51 periculis Collect., pariter L K 52 habito respectu Collect.. 55 effectu L K fehlt L K 54 est et LK bulla L K, sigillo Collect. 41f. magister curie: der obengenannte Burchard. zu Z. 15. 43 litere: s. oben
6 I. Politische Angelegenheiten. so et deuocionem eximiam, quos in corde domini nostri consistere dudum vestra clemencia cognouisset (addidit eciam vestra cle- mencia, quod dominus noster S. V. tantis et tot scripturis inuolueret. vt nesciretis, quas earum abicere vel audire, ac eum desiderastis hortari vt a tanta scripturarum multitudine amplius abstineatur) : s5 Ideoque, sanctissime pater, consideratis predictis et in examen prouide discussionis adductis aduertat Sanctitatis vestre clemencia, quam sit absurdum quamque incredibile et ab humane racionis conceptibus alienum quod dominus noster congregacioni tam inique nutu seu verbo consenserit, qui adiutorium ecclesie non 40 per gentes quaslibet sed in persona propria voluit instaurare. Et innocenciam suam rite testantur legaciones ille, quas magister curie solerti studio et exquisita diligencia nomine et vice domini nostri predicto domino delphino narrauit. Testantur et litere misse per Almaniam principibus, proceribus et vrbibus Almanie 45 pro congregando exercitu, quarum omnium copia, licet prius Sanctitati vestre ostensa fuerit, remittitur nichilominus clemencie vestre presencium per latorem. Ex quibus aduertere potest vestra benignitas quod dominus noster predictus non solum nutus' aut signa aut eciam verba dumtaxat pro salute ecclesie et plebis so christiane comodo deliberabat impendere, verum eciam propriam personam volebat exponere periculis et iacture. Quapropter, sanctissime pater, habito respectu ad illum deuo- cionis affectum, qui ad honorem ecclesie in animo domini nostri versatus est ab ineuntis etatis sue primordiis, scripturas predictas 55 et verba affectu benigno interpretari velitis et sub bulla Sanctitatis vestre in litera patenti nobis rescribere, que fuerit intencio vestra aut quo affectu talia scribenda duxeritis seu loquenda. Alioquin 33 eorum L K 34 hortari] audiri hortari L K 34 abstinetur L K 37—39 sit —inique fehlt L K, nur im Collectarius überliefert. 43 et] 45 copiam L K eciam Collect. 44 Alam[aniam] Collect. 49 aut eciam] sed eciam 46f. nichilominus—latorem fehlt Collect. L K Collect. 50 comodo Collect., quem L K 50f. personam propriam Collect. 51 periculis Collect., pariter L K 52 habito respectu Collect.. 55 effectu L K fehlt L K 54 est et LK bulla L K, sigillo Collect. 41f. magister curie: der obengenannte Burchard. zu Z. 15. 43 litere: s. oben
Strana 7
Nr. 3. 4. filialem affectum, quem dominus noster predictus ad statum et honorem ecclesie gessisse dinoscitur, formidamus diminui, de quo, so sicut expedit, totis affectibus doleremus. Datum etc. 4. AN PAPST INNOCENZ VI. Dankt — zugleich im Namen des Bischofs von Olmütz — für ein an Karl IV. gerichtetes Schreiben und bittet, denen, die die Absichten des Kaisers verdächtigen, keinen Glauben zu schenken. [1358 Frühjahr oder Sommer?] Aus der Summa Cancellarii. Sanctissime pater et domine metuendissime, Quantum nobis interne leticie et gaudiorum attulerit quantisue alacritatibus corda nostra respersa fuerint, dum scripturas Sancti- tatis Vestre tam suaues tamque dulces et paterne benignitatis deli- nitas studio videremus, quas Serenissimo et inuictissimo principi et domino domino Karolo, Romanorum Imperatori semper augusto et Bohemie regi illustri, domino nostro gracioso, S. V. prouisio decreuit transmittere, et quantam consolacionem inde sumpserimus, nouit ille qui nichil ignorat et cui sunt abdita queuis humanarum men- 5 60 gessisse Collect., egisse L K 4 = WI L2 WaFQSH2 B: HI Ub Gr L K. — Stübel, Forsch. z. deut- schen Geschichte 14 (1874) S. 562 (nach L2); Tadra, Summa Canc. Nr. 327, S. 188f. — Außerdem überliefert in Cod. Schweidnitz Stadtarchiv 1 243 Bl. 987 (Sigle Sw) und im Collectarius perpetuarum formarum des Joh. von Geln- hausen (ed. T. W. Hoffmann, Sammlung ungedruckter Nachrichten ...Bd. II, Halle 1837, Nr. 234, S. 233f.; ed. H. Kaiser, Innsbruck 1900, Nr. 242, S. 210f. (Sigle Collect.). — Uberschrift: Litera missa pape per cancella- rium et episcopum Olomucensem WI L2 W2 F, Cancell. et Episcopus Olomuc. scribit pape S, Canc. scr. pape cum ep. Olom. H1 Gr, Litera canc. missa pape H2, Cardinalis [!] scr. pape ut non credat adulatoribus de rege B2, Episcopi scribunt pape ut non credat detrahentibus imperatori Ub, Canc. scr. pape Cesarem recommendans L K, Cancellarius scribit domino Apostolico Sw, Scribunt principes electores pape, qualiter sint gauisi de bonis litteris missis imperatori et recommendant eum pape de conuersacione deuota Collect. — 1 metuendissime] reuerendissime Ba Ub 2 quantisque Ub Collect. 5 et] ac Sw 6 Karulo Sw 6f. Karolo—regi] Karolo Imperatori Romanorum etc. L K, Karolo etc. übrige Hes Collect. 7 S. V.] eadem S. V. Sw Collect.
Nr. 3. 4. filialem affectum, quem dominus noster predictus ad statum et honorem ecclesie gessisse dinoscitur, formidamus diminui, de quo, so sicut expedit, totis affectibus doleremus. Datum etc. 4. AN PAPST INNOCENZ VI. Dankt — zugleich im Namen des Bischofs von Olmütz — für ein an Karl IV. gerichtetes Schreiben und bittet, denen, die die Absichten des Kaisers verdächtigen, keinen Glauben zu schenken. [1358 Frühjahr oder Sommer?] Aus der Summa Cancellarii. Sanctissime pater et domine metuendissime, Quantum nobis interne leticie et gaudiorum attulerit quantisue alacritatibus corda nostra respersa fuerint, dum scripturas Sancti- tatis Vestre tam suaues tamque dulces et paterne benignitatis deli- nitas studio videremus, quas Serenissimo et inuictissimo principi et domino domino Karolo, Romanorum Imperatori semper augusto et Bohemie regi illustri, domino nostro gracioso, S. V. prouisio decreuit transmittere, et quantam consolacionem inde sumpserimus, nouit ille qui nichil ignorat et cui sunt abdita queuis humanarum men- 5 60 gessisse Collect., egisse L K 4 = WI L2 WaFQSH2 B: HI Ub Gr L K. — Stübel, Forsch. z. deut- schen Geschichte 14 (1874) S. 562 (nach L2); Tadra, Summa Canc. Nr. 327, S. 188f. — Außerdem überliefert in Cod. Schweidnitz Stadtarchiv 1 243 Bl. 987 (Sigle Sw) und im Collectarius perpetuarum formarum des Joh. von Geln- hausen (ed. T. W. Hoffmann, Sammlung ungedruckter Nachrichten ...Bd. II, Halle 1837, Nr. 234, S. 233f.; ed. H. Kaiser, Innsbruck 1900, Nr. 242, S. 210f. (Sigle Collect.). — Uberschrift: Litera missa pape per cancella- rium et episcopum Olomucensem WI L2 W2 F, Cancell. et Episcopus Olomuc. scribit pape S, Canc. scr. pape cum ep. Olom. H1 Gr, Litera canc. missa pape H2, Cardinalis [!] scr. pape ut non credat adulatoribus de rege B2, Episcopi scribunt pape ut non credat detrahentibus imperatori Ub, Canc. scr. pape Cesarem recommendans L K, Cancellarius scribit domino Apostolico Sw, Scribunt principes electores pape, qualiter sint gauisi de bonis litteris missis imperatori et recommendant eum pape de conuersacione deuota Collect. — 1 metuendissime] reuerendissime Ba Ub 2 quantisque Ub Collect. 5 et] ac Sw 6 Karulo Sw 6f. Karolo—regi] Karolo Imperatori Romanorum etc. L K, Karolo etc. übrige Hes Collect. 7 S. V.] eadem S. V. Sw Collect.
Strana 8
8 I. Politische Angelegenheiten. 10 cium consilia manifesta. Et reuera, sanctissime pater, merito de- tractiuis sermonibus, quibus filii Belial, seminatores discordie, aures Beatitudinis vestre fatigare presumunt, fidem non curatis apponere, presertim in hiis, que prefatum dominum nostrum Im- peratorem conspiciunt, cum ipse ab ineuntis etatis sue primordiis 15 virtuti et deuocioni deditus sanctam Dei ecclesiam et eius antistites tam piis quam eciam frequentibus fuerit promocionum et fauorum beneficiis prosecutus, sicut eciam huiusmodi sue nobilis intencionis inicia gratis quidem continuauit mediis et sollicitudine cottidiana producit et auctore Domino cunctis eciam futuris temporibus 2o prosequetur. Et quia, sanctissime pater, iuxta sanctissimi et salutaris vestri mandati continenciam ad hoc frequenter toto mentis studio inniti volumus, qualiter erga S. V. et sancte sedis vestre honorem domini nostri conseruetur affectus, promoueatur voluntas, augeatur deuocio et filialis dileccio roboretur, idcirco 25 dignetur eadem S. V. huiusmodi vanis relacionibus, dum et quo- ciens vobis talia scandala referri contigerit, non solum non credere, ymmo audienciam penitus denegare, vt prefatus noster dominus fiat erga S. V. de filio deuoto deuocior, de prompto prompcior et benignior de benigno et nobis humillimis capellanis vestris sit de so tam suaui orbis principum conuersacione solacium et eciam exinde vniuersalis ecclesia consoletur. Personam vestram sanctissimam sanam et incolumem conseruare dignetur Altissimus cum dierum felicitate benigna. Regnum ecclesie sue sancte etc. Datum etc. 14 respiciunt F 12 curetis S H1 13 in hiis presertim Sw sue fehlt Sw 16 quam eciam] tamquam F 17 huiusmodi] huius 21 salutaris] salubris Ub Sw Collect. FO B2 Gr Collect., fehlt H2 25 eadem] eciam L K 26 contingerit relatoribus L2 F B2 Sw L2SH2 Sw non credere] credulitatem cordis B2 27 audienciam] in audiencia L K 30 conseruacione L K 31—33 consoletur—Da- tum etc. Sw, consoletur. Personam vestram etc. L K Collect., consoletur. (Datum) etc. übrige Hss Anmerkungen. Von Stübel (s. Lesartenapparat), der unter dem cancellarius et episcopus Olomuc. der Uberschrift in L2 dieselbe Person (Joh. v. N.) versteht, auf die 'wegen der Wahl Wenzels zum römischen Könige im Jahre 1376 zwischen dem Kaiser Karl und Papst Gregor XI. (1370—1378) entstandenen Zer- würfnisse' bezogen. Aber die Niederschrift in O stammt bereits aus dem Jahre 1374, auch hatte Johann im Jahre 1376 nicht mehr die Leitung der
8 I. Politische Angelegenheiten. 10 cium consilia manifesta. Et reuera, sanctissime pater, merito de- tractiuis sermonibus, quibus filii Belial, seminatores discordie, aures Beatitudinis vestre fatigare presumunt, fidem non curatis apponere, presertim in hiis, que prefatum dominum nostrum Im- peratorem conspiciunt, cum ipse ab ineuntis etatis sue primordiis 15 virtuti et deuocioni deditus sanctam Dei ecclesiam et eius antistites tam piis quam eciam frequentibus fuerit promocionum et fauorum beneficiis prosecutus, sicut eciam huiusmodi sue nobilis intencionis inicia gratis quidem continuauit mediis et sollicitudine cottidiana producit et auctore Domino cunctis eciam futuris temporibus 2o prosequetur. Et quia, sanctissime pater, iuxta sanctissimi et salutaris vestri mandati continenciam ad hoc frequenter toto mentis studio inniti volumus, qualiter erga S. V. et sancte sedis vestre honorem domini nostri conseruetur affectus, promoueatur voluntas, augeatur deuocio et filialis dileccio roboretur, idcirco 25 dignetur eadem S. V. huiusmodi vanis relacionibus, dum et quo- ciens vobis talia scandala referri contigerit, non solum non credere, ymmo audienciam penitus denegare, vt prefatus noster dominus fiat erga S. V. de filio deuoto deuocior, de prompto prompcior et benignior de benigno et nobis humillimis capellanis vestris sit de so tam suaui orbis principum conuersacione solacium et eciam exinde vniuersalis ecclesia consoletur. Personam vestram sanctissimam sanam et incolumem conseruare dignetur Altissimus cum dierum felicitate benigna. Regnum ecclesie sue sancte etc. Datum etc. 14 respiciunt F 12 curetis S H1 13 in hiis presertim Sw sue fehlt Sw 16 quam eciam] tamquam F 17 huiusmodi] huius 21 salutaris] salubris Ub Sw Collect. FO B2 Gr Collect., fehlt H2 25 eadem] eciam L K 26 contingerit relatoribus L2 F B2 Sw L2SH2 Sw non credere] credulitatem cordis B2 27 audienciam] in audiencia L K 30 conseruacione L K 31—33 consoletur—Da- tum etc. Sw, consoletur. Personam vestram etc. L K Collect., consoletur. (Datum) etc. übrige Hss Anmerkungen. Von Stübel (s. Lesartenapparat), der unter dem cancellarius et episcopus Olomuc. der Uberschrift in L2 dieselbe Person (Joh. v. N.) versteht, auf die 'wegen der Wahl Wenzels zum römischen Könige im Jahre 1376 zwischen dem Kaiser Karl und Papst Gregor XI. (1370—1378) entstandenen Zer- würfnisse' bezogen. Aber die Niederschrift in O stammt bereits aus dem Jahre 1374, auch hatte Johann im Jahre 1376 nicht mehr die Leitung der
Strana 9
Nr. 4. 5. 9 Reichskanzlei. Uberlieferung und Uberschriften, ausgenommen in Ub, weisen das Stück in die Zeit Innocenz' VI. (1352—1362), in der es an Ver- stimmungen gegen Karl IV. ebensowenig mangelte: 1355/57 wegen der Er- hebung des päpstlichen Zehnten; 1357/58 wegen der Nichtbekämpfung der Söldnerbanden (vgl. oben Nr. 3); 1359 wegen der von Karl IV. versuchten Reform des Klerus; 1361 wegen seines zögernden Vorgehens gegen Bernabô Visconti und wegen des unausgeglichenen Verhältnisses zu Rudolf IV. von Österreich. Von den in der letzten Frage nach Prag gerichteten Briefen tragen zwei auch die Adresse an Johann von N. und an den Bischof von Olmütz: Mon. Vat. Boh. II Nr. 1224. 1237 (1361 Mai 30. 31). Näher liegt es indes, mit H. Kaiser (Der Collectarius perp. form. des Joh. von Gelnhausen. Diss. Straßburg 1898, S. 102) im vorliegenden Brief die Er- widerung auf ein durch die scharfe Verwahrung des Kanzlers in Nr. 3 ver- anlaßtes beschwichtigendes Schreiben Innocenz' VI. zu sehen. 29 nobis.. capellanis vestris: Johann v. N. und Johann Očko von Wlaschim. 5. AN MARKWART VON RANDECK, BISCHOF VON AUGSBURG. Die Freude uber die Geburt des novus princeps wirke sich auf den Gemütszustand des Kaisers günstig aus, der sich jetzt auch körperlich wieder bester Gesundheit erfreue. Nachrichten uber sein persönliches Befinden. [1361.] Aus der Summa Cancellarii. Reuerendo in Christo patri domino Augustensi episcopo, cuius fame tituli augmento felici proficiunt, domino etc. Reuerende in Christo pater et amice carissime, Benignitas saluatoris nostri sicut priuilegiata pietate Serenissimum et inuictissimum principem et dominum d. Karfolum] etc. in natiui- 5 5 = GWI La W2FOSH2 B2 HI UbGr L K, außerdem B Bl. 118°. — Tadra, Summa Canc. Nr. 270, S. 165f. — Uberschrift: Cancellarius in- timat episcopo Augustensi (A. fehlt H1) natiuitatem filii Cesaris (Im- peratoris L K) G WI L' WEFSB2HI UbGr L K, Significat quod d. im- perator in mansuetudine et viribus (proficit) et quod cancellarius nulla detinetur egritudine nisi quod quadam auri et argenti non valet cupidine saciari B. — 1—2 fehlt WI HI B, in den übrigen Hss abgesetzt am Schluß des Briefes. 1 Reuerendo] davor Superscripcio G L2 W2 S H2L K 2 fame] forme Wa Augustiensi O B2 H2, Augustinensi W2 Ub L K proficiunt] proficuit W2, prospiciunt La domino gracioso L K 3 Reuerendissime B . 5 K. imperatorem S
Nr. 4. 5. 9 Reichskanzlei. Uberlieferung und Uberschriften, ausgenommen in Ub, weisen das Stück in die Zeit Innocenz' VI. (1352—1362), in der es an Ver- stimmungen gegen Karl IV. ebensowenig mangelte: 1355/57 wegen der Er- hebung des päpstlichen Zehnten; 1357/58 wegen der Nichtbekämpfung der Söldnerbanden (vgl. oben Nr. 3); 1359 wegen der von Karl IV. versuchten Reform des Klerus; 1361 wegen seines zögernden Vorgehens gegen Bernabô Visconti und wegen des unausgeglichenen Verhältnisses zu Rudolf IV. von Österreich. Von den in der letzten Frage nach Prag gerichteten Briefen tragen zwei auch die Adresse an Johann von N. und an den Bischof von Olmütz: Mon. Vat. Boh. II Nr. 1224. 1237 (1361 Mai 30. 31). Näher liegt es indes, mit H. Kaiser (Der Collectarius perp. form. des Joh. von Gelnhausen. Diss. Straßburg 1898, S. 102) im vorliegenden Brief die Er- widerung auf ein durch die scharfe Verwahrung des Kanzlers in Nr. 3 ver- anlaßtes beschwichtigendes Schreiben Innocenz' VI. zu sehen. 29 nobis.. capellanis vestris: Johann v. N. und Johann Očko von Wlaschim. 5. AN MARKWART VON RANDECK, BISCHOF VON AUGSBURG. Die Freude uber die Geburt des novus princeps wirke sich auf den Gemütszustand des Kaisers günstig aus, der sich jetzt auch körperlich wieder bester Gesundheit erfreue. Nachrichten uber sein persönliches Befinden. [1361.] Aus der Summa Cancellarii. Reuerendo in Christo patri domino Augustensi episcopo, cuius fame tituli augmento felici proficiunt, domino etc. Reuerende in Christo pater et amice carissime, Benignitas saluatoris nostri sicut priuilegiata pietate Serenissimum et inuictissimum principem et dominum d. Karfolum] etc. in natiui- 5 5 = GWI La W2FOSH2 B2 HI UbGr L K, außerdem B Bl. 118°. — Tadra, Summa Canc. Nr. 270, S. 165f. — Uberschrift: Cancellarius in- timat episcopo Augustensi (A. fehlt H1) natiuitatem filii Cesaris (Im- peratoris L K) G WI L' WEFSB2HI UbGr L K, Significat quod d. im- perator in mansuetudine et viribus (proficit) et quod cancellarius nulla detinetur egritudine nisi quod quadam auri et argenti non valet cupidine saciari B. — 1—2 fehlt WI HI B, in den übrigen Hss abgesetzt am Schluß des Briefes. 1 Reuerendo] davor Superscripcio G L2 W2 S H2L K 2 fame] forme Wa Augustiensi O B2 H2, Augustinensi W2 Ub L K proficiunt] proficuit W2, prospiciunt La domino gracioso L K 3 Reuerendissime B . 5 K. imperatorem S
Strana 10
10 I. Politische Angelegenheiten. tate noui principis est dignata respicere, sic et ei pariter omnis suc- creuit felicitas. Nam gaudiosus animus, qui etatem floridam facit, sic et virtutes innatas in eo corroborat, vt melioris sit habitudinis in sanitate corporea quam vmquam fuerit ab eo tempore, quo ipsum 10 colica passio dereliquit. Et de die in diem fortificatus in viribus ac eciam in mansuetudine proficit et omnis graciarum inundancia superhabundat adeo, vt simus omnes pariter de tantis Dei bene- ficiis consolati. Et sicut de meo statu informari petistis, sanus sum corpore. 15 nullo materiali langwore detineor, nisi quod me spiritualis quedam vexat ydropisis, auaricia videlicet, que frequenter mentem imbuit auri et argenti cupidine neque potest rerum habundancia saturari, sed ad instar estuantis incendii, quo plus ministratur materie, (eo) forcius exardescit. Me vestre paternitati fauorabili omni 20 tempore recommitto. Datum etc. innatas La Wa, amicas B, ani- 8 et] et pariter La W2, fehlt G matas übrige Hes 9 fuit B 10 colica passio] darüber die leidunge fortificat G, fortificatur SLKB, fortis fit Ulb des swindils Q 11 profecit Q H2 omnis] omnis in eo B 12 sumus FSBHLK, 15 nullo] nec B quedam] quidem Ls 16 ydropisis] scimus Q ypocrisis Ub, fehlt B videlicet fehlt S BELK mentem G Ub BI?], fehlt übrige Hes 17 rerum habun- 17 cupiditatem O. fehlt H1 dancia G, auro et argento B2 L K, fehlt S H1, auri et argenti übrige Hes 20 recommendo saturari G, saciari übrige Hes 19 eo fehlt Has alias recommitto L K Anmerkungen. Markwart von Randeck, aus dem schwäbischen Ministerialen- geschlecht der Neidlinger stammend, 1348—1365 Bischof von Augsburg, am 23. August 1365 von Urban V. zum Patriarchen von Aquileja erhoben (rgl. unten Nr. 159), † 1381, gleich ausgezeichnet als Kirchenfürst, Diplomat, Kriegsmann und Administrator, gehörte seit dem Tode Ludwigs von Bayern (1347), auf dessen Seite er früher gestanden hatte, zu den treuesten Stützen Karls IV., der ihn auf dem ersten Romzuge (1355) zum Generalkapitän für Pisa und Lucca ernannte und nach seinem Abzug durch die Ernennung zum Reichsstatthalter für ganz Italien auszeichnete. Am ausführlichsten handelt über ihn Fr. X. Glasschröder, Zs. d. Hist. Vereins f. Schwaben u. Neuburg 15 (1888) S. 1—88; 22 (1895) S. 97—160; 20 (1893) S. 1—24; vgl. auch G. Pirchan, Italien u. Kaiser Karl IV. Prag 1930. Bd. IS. 104ff.; Bd. II S. 48f.; V. M. z. R. VII S. XXVIII. 208. — Der novus princeps ist, wie die in der Umgebung unseres Briefes überlieferten Stücke er- kennen lassen (Tadra, Summa Canc. Nr. 269. 271—274), Wenzel, geb. 26. Febr. 1361.
10 I. Politische Angelegenheiten. tate noui principis est dignata respicere, sic et ei pariter omnis suc- creuit felicitas. Nam gaudiosus animus, qui etatem floridam facit, sic et virtutes innatas in eo corroborat, vt melioris sit habitudinis in sanitate corporea quam vmquam fuerit ab eo tempore, quo ipsum 10 colica passio dereliquit. Et de die in diem fortificatus in viribus ac eciam in mansuetudine proficit et omnis graciarum inundancia superhabundat adeo, vt simus omnes pariter de tantis Dei bene- ficiis consolati. Et sicut de meo statu informari petistis, sanus sum corpore. 15 nullo materiali langwore detineor, nisi quod me spiritualis quedam vexat ydropisis, auaricia videlicet, que frequenter mentem imbuit auri et argenti cupidine neque potest rerum habundancia saturari, sed ad instar estuantis incendii, quo plus ministratur materie, (eo) forcius exardescit. Me vestre paternitati fauorabili omni 20 tempore recommitto. Datum etc. innatas La Wa, amicas B, ani- 8 et] et pariter La W2, fehlt G matas übrige Hes 9 fuit B 10 colica passio] darüber die leidunge fortificat G, fortificatur SLKB, fortis fit Ulb des swindils Q 11 profecit Q H2 omnis] omnis in eo B 12 sumus FSBHLK, 15 nullo] nec B quedam] quidem Ls 16 ydropisis] scimus Q ypocrisis Ub, fehlt B videlicet fehlt S BELK mentem G Ub BI?], fehlt übrige Hes 17 rerum habun- 17 cupiditatem O. fehlt H1 dancia G, auro et argento B2 L K, fehlt S H1, auri et argenti übrige Hes 20 recommendo saturari G, saciari übrige Hes 19 eo fehlt Has alias recommitto L K Anmerkungen. Markwart von Randeck, aus dem schwäbischen Ministerialen- geschlecht der Neidlinger stammend, 1348—1365 Bischof von Augsburg, am 23. August 1365 von Urban V. zum Patriarchen von Aquileja erhoben (rgl. unten Nr. 159), † 1381, gleich ausgezeichnet als Kirchenfürst, Diplomat, Kriegsmann und Administrator, gehörte seit dem Tode Ludwigs von Bayern (1347), auf dessen Seite er früher gestanden hatte, zu den treuesten Stützen Karls IV., der ihn auf dem ersten Romzuge (1355) zum Generalkapitän für Pisa und Lucca ernannte und nach seinem Abzug durch die Ernennung zum Reichsstatthalter für ganz Italien auszeichnete. Am ausführlichsten handelt über ihn Fr. X. Glasschröder, Zs. d. Hist. Vereins f. Schwaben u. Neuburg 15 (1888) S. 1—88; 22 (1895) S. 97—160; 20 (1893) S. 1—24; vgl. auch G. Pirchan, Italien u. Kaiser Karl IV. Prag 1930. Bd. IS. 104ff.; Bd. II S. 48f.; V. M. z. R. VII S. XXVIII. 208. — Der novus princeps ist, wie die in der Umgebung unseres Briefes überlieferten Stücke er- kennen lassen (Tadra, Summa Canc. Nr. 269. 271—274), Wenzel, geb. 26. Febr. 1361.
Strana 11
Nr. 5. 6. 11 10 colica passio: 2 tituli: Augustensis im Wortspiel mit augmento von schweren Erkrankungen Karls IV. sind die 1350/51 (durch Gift hervor- gerufen, Huber, Reg. 1338s; Werunsky, Karl IV. Bd. II S. 337f.) und 1371 (Pelzel, Karl IV. Bd. II S. 838f.; Huber, Reg. 4972a; Steinherz, Mitt. Inst. f. österr. Gesch. 9, 1888, S. 587) am bekanntesten. Aber auch am 4. Okt. 1358 beglückwünscht Innocenz VI. den Kaiser im Namen der Kardi- näle zu einer überstandenen Krankheit: Mon. Vat. Boh. II Nr. 847. 6. AN HERZOG PHILIPP (DEN KŮHNEN) VON BURGUND. Er habe an der Fertigstellung der Urkunden über seine Belehnung mit der Freigrafschaft Burgund fleißig gearbeitet. [1362 Januar?] Aus der Summa Cancellarii. Domine mi graciose, Circa negocium infeudacionis comitatus tam in literis quam in aliis, que consumacionem talis rei videbantur prospicere, tota mea diligencia et attente, sicut vmquam potui, laboraui, paratus omni tempore ad omnia et singula, que vestrum prospiciunt commodum s et honorem. Me vestre gracie humiliter recommittens etc. 6 = G WI L2 WaFOS H2 B2 HI UbGr L K. Kollationen standen für dies Stück nur aus GFOLK zur Verfügung. — Tadra, Summa Canc. Nr. 260, S. 162. — Uberschrift: Cancellarius scribit comiti Burgundie (B. L K), quod in negocio suo (negociis suis G L K) laborauit (laborauerit F, laborant G, laboret diligenter L K) GF LK, fehlt Q. — 2 comitatus] ciuitatis L K 4 diligencia] deuocione L K vmquam poteram laborare paratus sum L K 6 etc.] Datum etc. F — 6 Im Jahre 1355 hatte König Johann von Frankreich die Lehnshoheit Karls IV. auch über die Freigrafschaft Burgund im Namen seines Sohnes, des späteren Herzogs Philipps des Kühnen von B. [1363—1404], anerkannt: Pelzel, KarlIV. Bd. II S. 481; Huber, Reg. R. Nr. 234; Werunsky, Karl IV. Bd. III S. 168f. 171. Die Belehnung, die sich infolge der englischen Ge- fangenschaft Philipps (1356—1360) verzögert hatte, geschah durch eine am 15. Jan. 1362 in Nürnberg ausgestellte Urkunde, in die auch der Treueid aufgenommen ist, den Philipps Bevollmächtigte leisteten : Huber, Reg. Nr. 3811 und Addit. Nr. 7070; O. Cartellieri, Geschichte der Herzöge von B. Bd. I, Philipp der Kühne. Leipzig 1910, S. 4 Anm. 3.
Nr. 5. 6. 11 10 colica passio: 2 tituli: Augustensis im Wortspiel mit augmento von schweren Erkrankungen Karls IV. sind die 1350/51 (durch Gift hervor- gerufen, Huber, Reg. 1338s; Werunsky, Karl IV. Bd. II S. 337f.) und 1371 (Pelzel, Karl IV. Bd. II S. 838f.; Huber, Reg. 4972a; Steinherz, Mitt. Inst. f. österr. Gesch. 9, 1888, S. 587) am bekanntesten. Aber auch am 4. Okt. 1358 beglückwünscht Innocenz VI. den Kaiser im Namen der Kardi- näle zu einer überstandenen Krankheit: Mon. Vat. Boh. II Nr. 847. 6. AN HERZOG PHILIPP (DEN KŮHNEN) VON BURGUND. Er habe an der Fertigstellung der Urkunden über seine Belehnung mit der Freigrafschaft Burgund fleißig gearbeitet. [1362 Januar?] Aus der Summa Cancellarii. Domine mi graciose, Circa negocium infeudacionis comitatus tam in literis quam in aliis, que consumacionem talis rei videbantur prospicere, tota mea diligencia et attente, sicut vmquam potui, laboraui, paratus omni tempore ad omnia et singula, que vestrum prospiciunt commodum s et honorem. Me vestre gracie humiliter recommittens etc. 6 = G WI L2 WaFOS H2 B2 HI UbGr L K. Kollationen standen für dies Stück nur aus GFOLK zur Verfügung. — Tadra, Summa Canc. Nr. 260, S. 162. — Uberschrift: Cancellarius scribit comiti Burgundie (B. L K), quod in negocio suo (negociis suis G L K) laborauit (laborauerit F, laborant G, laboret diligenter L K) GF LK, fehlt Q. — 2 comitatus] ciuitatis L K 4 diligencia] deuocione L K vmquam poteram laborare paratus sum L K 6 etc.] Datum etc. F — 6 Im Jahre 1355 hatte König Johann von Frankreich die Lehnshoheit Karls IV. auch über die Freigrafschaft Burgund im Namen seines Sohnes, des späteren Herzogs Philipps des Kühnen von B. [1363—1404], anerkannt: Pelzel, KarlIV. Bd. II S. 481; Huber, Reg. R. Nr. 234; Werunsky, Karl IV. Bd. III S. 168f. 171. Die Belehnung, die sich infolge der englischen Ge- fangenschaft Philipps (1356—1360) verzögert hatte, geschah durch eine am 15. Jan. 1362 in Nürnberg ausgestellte Urkunde, in die auch der Treueid aufgenommen ist, den Philipps Bevollmächtigte leisteten : Huber, Reg. Nr. 3811 und Addit. Nr. 7070; O. Cartellieri, Geschichte der Herzöge von B. Bd. I, Philipp der Kühne. Leipzig 1910, S. 4 Anm. 3.
Strana 12
12 I. Politische Angelegenheiten. 7. AN EINEN UNGENANNTEN. Uber die Vertragsbrüchigkeit Rudolfs IV. von Österreich und dessen Verhandlungen mit Ungarn. [1362 Januar.] Aus der Summa Cancellarii. Nobilis vir, domine mi karissime, Licet dux Austrie, sicut alias ad aures vestre nobilitatis attigisse confido, contra tractatus, iuramenta, promissiones et federa, qui- bus Serenissimo et inuictissimo principi etc., domino nostro gra- 7 = Uc G Rg Ua WI L2 W2FLK, außerdem (bis hilarescit Z. 13) B Bl. 141'. — Böhmer, Acta imperii selecta. Innsbruck 1870, S. 754, Nr. 1060 (nach W2); Tadra, Summa Canc. Nr. 46, S. 28f. — Uberschrift: Item significat cuidam qualiter dux Austrie redierit ad regem Vngarie G Kap WI L2 W2, Item scribit dux austrie ad regem vngarie F, Cancella- rius scribit cuidam nobili de ducibus Austrie, de conspiracione ipsorum et rebellione contra imperatorem romanum L K, Significat quod dux Austrie contra promissa sua d. Imperatori facta uolatum facit ad regem Vngarie et hincinde se ligat cum aliis et conspirat B. — 1 precarissime 2 Licet ... dux Austrie Kap (Tadra), licet dux. Austrie G LK australis B 3 contra tractatus G B, contractus übrige Hes 4f. gra- cioso] Karolo etc. L K, fehlt WI B. 7 In Wiederaufnahme der am 5. Sept. 1360 in Eßlingen und am 14. Juni 1361 in Budweis gepflogenen Verhandlungen (Huber, Reg. 3283—3287; Cod. dipl. Mor. IX Nr. 185—190; 244—247) hatten Karl IV. sein Sohn Wenzel und Markgraf Johann von Mähren einerseits, Rudolf IV. von Österreich (1358—1365) und dessen Brüder Friedrich, Albert und Leupolt anderseits am 1. Aug. 1361 einen Vertrag unterzeichnet, der sie zu gegen- seitiger Hilfeleistung verpflichtete und unter anderm auch die Bestimmung enthielt, keinen Sonderfrieden zu schließen und ohne aller andern Wissen und Willen kein neues Bündnis einzugehen: Huber, Reg. 3721; Cod. dipl. Mor. IX Nr. 250. Wenige Monate später (31. Dez. 1361) schloß Rudolf IV. in Preßburg mit Ludwig von Ungarn und Kasimir von Polen ein Bündnis, das, wie ein Nachtrag vom 7. Jan. 1362 offen aussprach, sich gegen Karl IV. richtete: Huber, Geschichte Herzog Rudolfs IV. Innsbruck 1865, S. 77. 197; Huber, Regesten Reichssachen Nr. 360. 361; S. Steinherz, Mitt. Inst. österr. Gesch. 9 (1888) S. 545ff.; E. K. Winter, Rudolph IV. von Österreich. Bd. I, Wien 1934, S. 290—305.
12 I. Politische Angelegenheiten. 7. AN EINEN UNGENANNTEN. Uber die Vertragsbrüchigkeit Rudolfs IV. von Österreich und dessen Verhandlungen mit Ungarn. [1362 Januar.] Aus der Summa Cancellarii. Nobilis vir, domine mi karissime, Licet dux Austrie, sicut alias ad aures vestre nobilitatis attigisse confido, contra tractatus, iuramenta, promissiones et federa, qui- bus Serenissimo et inuictissimo principi etc., domino nostro gra- 7 = Uc G Rg Ua WI L2 W2FLK, außerdem (bis hilarescit Z. 13) B Bl. 141'. — Böhmer, Acta imperii selecta. Innsbruck 1870, S. 754, Nr. 1060 (nach W2); Tadra, Summa Canc. Nr. 46, S. 28f. — Uberschrift: Item significat cuidam qualiter dux Austrie redierit ad regem Vngarie G Kap WI L2 W2, Item scribit dux austrie ad regem vngarie F, Cancella- rius scribit cuidam nobili de ducibus Austrie, de conspiracione ipsorum et rebellione contra imperatorem romanum L K, Significat quod dux Austrie contra promissa sua d. Imperatori facta uolatum facit ad regem Vngarie et hincinde se ligat cum aliis et conspirat B. — 1 precarissime 2 Licet ... dux Austrie Kap (Tadra), licet dux. Austrie G LK australis B 3 contra tractatus G B, contractus übrige Hes 4f. gra- cioso] Karolo etc. L K, fehlt WI B. 7 In Wiederaufnahme der am 5. Sept. 1360 in Eßlingen und am 14. Juni 1361 in Budweis gepflogenen Verhandlungen (Huber, Reg. 3283—3287; Cod. dipl. Mor. IX Nr. 185—190; 244—247) hatten Karl IV. sein Sohn Wenzel und Markgraf Johann von Mähren einerseits, Rudolf IV. von Österreich (1358—1365) und dessen Brüder Friedrich, Albert und Leupolt anderseits am 1. Aug. 1361 einen Vertrag unterzeichnet, der sie zu gegen- seitiger Hilfeleistung verpflichtete und unter anderm auch die Bestimmung enthielt, keinen Sonderfrieden zu schließen und ohne aller andern Wissen und Willen kein neues Bündnis einzugehen: Huber, Reg. 3721; Cod. dipl. Mor. IX Nr. 250. Wenige Monate später (31. Dez. 1361) schloß Rudolf IV. in Preßburg mit Ludwig von Ungarn und Kasimir von Polen ein Bündnis, das, wie ein Nachtrag vom 7. Jan. 1362 offen aussprach, sich gegen Karl IV. richtete: Huber, Geschichte Herzog Rudolfs IV. Innsbruck 1865, S. 77. 197; Huber, Regesten Reichssachen Nr. 360. 361; S. Steinherz, Mitt. Inst. österr. Gesch. 9 (1888) S. 545ff.; E. K. Winter, Rudolph IV. von Österreich. Bd. I, Wien 1934, S. 290—305.
Strana 13
Nr. 7. 13 cioso, viua uoce et eciam autenticis literis vna cum suis fratribus 5 obligari dinoscitur, huiusmodi rerum et virtuose obseruacionis immemor ad regem Vngarie volatum fecerit et nunc vbique loco- rum per se et alios ligas et conspiraciones hincinde sollicitet. quibus aduersus imperialem Maiestatem rebellionis erecto calcaneo se confortet, tamen Cesar inuictissimus, sicut officii dignitate pre- 10 fertur, ita predecessorum sequens vestigia, animo forti et bone mentis ordinacione contentus machinamenta rebellium pro nichilo ducens, virtuosi animi tranquillitate in gaudiis hilarescit. Digne quidem. Nam diuina prouidencia preter eiusdem graciosi domini mei sollicitudinem omnia negocia in salutem proueniunt et vltra 15 spei desiderosos affectus vbertate fortune et dulcis consolacionis applausu singulorum corda fidelium ad ipsius obsequia propen- sius animantur. Marchio etenim Brandeburgensis etc. et alii duces Bauarie et proceres nostris adherent auxiliis et maiora cottidie innouatis accessibus accrescunt nostre sortis subsidia, quibus do- 20 minus noster predictus laqueos insidiancium conteret et super- borum corda rebellium humiliabit ab alto solita fortitudine Im- peratorie Maiestatis. De vobis eciam velud de viro nobili, quem fidelem sibi ab ex- periencia dudum accepit, dulce quidem facit recordium vosque 25 consolabitur auxiliante Domino et fidem vestram respiciet tem- pore oportuno. Valeat vestra magnificencia et sanitas corporea leta vobis adhereat et vestre salutis auctor vos benigne custodiat dominus Jhesus Christus. — 7 ad .. regem Kap 5 actenticis G W2 6 obseruancie B fecit Rg Ua 7f. vbique locorum] absque locorum (Tadra) ubique L K, absque latorum ubique Wi 9 Maiestatem] magni- 10 inuictissimus cesar Uc ficenciam Uc G Rg Ua WI LS WEFB 11 bona L K 13 gaudio L K illarescit WI, Cesar] Czar WI digna L K hilarescat B, clarescit Kap 13—29 Digne bis zum Schluß fehlt B 15 negocia fehlt Kap 18 etenim Br. etc. fehlt 19 Bauarie] barones Uc nostri Brandenburg. Kap LK 23 magestatis G WIW2 24 eciam fehlt LK LK 25 du- dum vor sibi WILK. fehlt Uc. 26 Domino] deo Uc 28 auctor] amator Rg Ua 29 Christus. Datum LK 7 regem Vngarie: Ludwig I. d. Große (1342— 1382).
Nr. 7. 13 cioso, viua uoce et eciam autenticis literis vna cum suis fratribus 5 obligari dinoscitur, huiusmodi rerum et virtuose obseruacionis immemor ad regem Vngarie volatum fecerit et nunc vbique loco- rum per se et alios ligas et conspiraciones hincinde sollicitet. quibus aduersus imperialem Maiestatem rebellionis erecto calcaneo se confortet, tamen Cesar inuictissimus, sicut officii dignitate pre- 10 fertur, ita predecessorum sequens vestigia, animo forti et bone mentis ordinacione contentus machinamenta rebellium pro nichilo ducens, virtuosi animi tranquillitate in gaudiis hilarescit. Digne quidem. Nam diuina prouidencia preter eiusdem graciosi domini mei sollicitudinem omnia negocia in salutem proueniunt et vltra 15 spei desiderosos affectus vbertate fortune et dulcis consolacionis applausu singulorum corda fidelium ad ipsius obsequia propen- sius animantur. Marchio etenim Brandeburgensis etc. et alii duces Bauarie et proceres nostris adherent auxiliis et maiora cottidie innouatis accessibus accrescunt nostre sortis subsidia, quibus do- 20 minus noster predictus laqueos insidiancium conteret et super- borum corda rebellium humiliabit ab alto solita fortitudine Im- peratorie Maiestatis. De vobis eciam velud de viro nobili, quem fidelem sibi ab ex- periencia dudum accepit, dulce quidem facit recordium vosque 25 consolabitur auxiliante Domino et fidem vestram respiciet tem- pore oportuno. Valeat vestra magnificencia et sanitas corporea leta vobis adhereat et vestre salutis auctor vos benigne custodiat dominus Jhesus Christus. — 7 ad .. regem Kap 5 actenticis G W2 6 obseruancie B fecit Rg Ua 7f. vbique locorum] absque locorum (Tadra) ubique L K, absque latorum ubique Wi 9 Maiestatem] magni- 10 inuictissimus cesar Uc ficenciam Uc G Rg Ua WI LS WEFB 11 bona L K 13 gaudio L K illarescit WI, Cesar] Czar WI digna L K hilarescat B, clarescit Kap 13—29 Digne bis zum Schluß fehlt B 15 negocia fehlt Kap 18 etenim Br. etc. fehlt 19 Bauarie] barones Uc nostri Brandenburg. Kap LK 23 magestatis G WIW2 24 eciam fehlt LK LK 25 du- dum vor sibi WILK. fehlt Uc. 26 Domino] deo Uc 28 auctor] amator Rg Ua 29 Christus. Datum LK 7 regem Vngarie: Ludwig I. d. Große (1342— 1382).
Strana 14
14 I. Politische Angelegenheiten. 8. AN MARKGRAF JOHANN VON MAHREN. Uber die Absichten des Kaisers gegenüber Ungarn schreibe er nicht persönlich, da die Briefe des Kaisers und die beigefügten Kopien ihn ausreichend unterrichten würden. [1362?] Aus der Summa Cancellarii. Serenissime princeps et domine mi graciose, Quia dominus meus imperator de modis agendi versus Vnga- riam in negociis nunc currentibus sufficienter vos informat in literis suis et copiis, que sunt ipsis literis intercluse, idcirco Maiestati 5 vestre de talibus nichil scribo, paratus omni tempore ad vestrum beneplacitum et mandatum, desiderans vt iste iuuenis homo, nunccius vestre magnificencie, non sit vobis pro diutina demora- cione suspectus, quoniam dominus meus, germanus vester, non potuit eum cicius expedire etc. 9. AN EINEN UNGENANNTEN DEUTSCHEN HERZOG. Uber die bevorstehende Ankunft der Herzogin Margarete Maultasch am kaiserlichen Hofe in Nürnberg. [Nürnberg, 1362 März 1.] Aus der Summa Cancellarii. Liber genedier herre, ist das war nach alder sagung vnd nach vrchunt der siten, die an vns gewachsen sint, das die vasnacht ie deste bezzer ist, zo 8 = Rg Ua Kap WI L2 W2FSB2 H1 Ub Gr. — Für dies formelhafte Stück standen dem Herausgeber nur Abschriften aus WIF zur Verfügung. Die Wiedergabe folgt deshalb, unter Verzicht auf die Angabe abweichender Lesarten, dem nach Kap gegebenen Abdruck Tadras, Summa Canc. Nr. 54, S. 32. — Uberschrift: Cancellarius excusat quendam aput regem [em. marchionem] pro diutina (diut. fehlt F) demoracione etc. Kap WIF 9 = Ls Wa. — Böhmer, Zeitschr. f. d. Altertum 6 (1848) S. 28f.; Bene- dict, Leben des hl. Hieronymus in der Ubersetzung des Bischofs Johannes VIII. von Olmütz, Prag 1880, S. XXIV; Tadra, Summa Canc. Nr. 251, S. 159. — Uberschrift: Cancellarius scribit duci in theutunico de marchionissa vr- Tyrolis (de marchionissa M. etc. W2) L2 Ws. — 2 sagug La W2 wezzer Wa chunde W2 syten dy W2 3 seint W2 deste dest' W.
14 I. Politische Angelegenheiten. 8. AN MARKGRAF JOHANN VON MAHREN. Uber die Absichten des Kaisers gegenüber Ungarn schreibe er nicht persönlich, da die Briefe des Kaisers und die beigefügten Kopien ihn ausreichend unterrichten würden. [1362?] Aus der Summa Cancellarii. Serenissime princeps et domine mi graciose, Quia dominus meus imperator de modis agendi versus Vnga- riam in negociis nunc currentibus sufficienter vos informat in literis suis et copiis, que sunt ipsis literis intercluse, idcirco Maiestati 5 vestre de talibus nichil scribo, paratus omni tempore ad vestrum beneplacitum et mandatum, desiderans vt iste iuuenis homo, nunccius vestre magnificencie, non sit vobis pro diutina demora- cione suspectus, quoniam dominus meus, germanus vester, non potuit eum cicius expedire etc. 9. AN EINEN UNGENANNTEN DEUTSCHEN HERZOG. Uber die bevorstehende Ankunft der Herzogin Margarete Maultasch am kaiserlichen Hofe in Nürnberg. [Nürnberg, 1362 März 1.] Aus der Summa Cancellarii. Liber genedier herre, ist das war nach alder sagung vnd nach vrchunt der siten, die an vns gewachsen sint, das die vasnacht ie deste bezzer ist, zo 8 = Rg Ua Kap WI L2 W2FSB2 H1 Ub Gr. — Für dies formelhafte Stück standen dem Herausgeber nur Abschriften aus WIF zur Verfügung. Die Wiedergabe folgt deshalb, unter Verzicht auf die Angabe abweichender Lesarten, dem nach Kap gegebenen Abdruck Tadras, Summa Canc. Nr. 54, S. 32. — Uberschrift: Cancellarius excusat quendam aput regem [em. marchionem] pro diutina (diut. fehlt F) demoracione etc. Kap WIF 9 = Ls Wa. — Böhmer, Zeitschr. f. d. Altertum 6 (1848) S. 28f.; Bene- dict, Leben des hl. Hieronymus in der Ubersetzung des Bischofs Johannes VIII. von Olmütz, Prag 1880, S. XXIV; Tadra, Summa Canc. Nr. 251, S. 159. — Uberschrift: Cancellarius scribit duci in theutunico de marchionissa vr- Tyrolis (de marchionissa M. etc. W2) L2 Ws. — 2 sagug La W2 wezzer Wa chunde W2 syten dy W2 3 seint W2 deste dest' W.
Strana 15
Nr. 8—10. 15 man allermaist fremdikeit darinne vbet vnd treybet, so hoff ich ezu got, es sei ein rechte merkleiche uasnach abentteure, das 5 Crimhilt czu hofe varen wil. Vnd uellet ir meynes herren hof ver- saumen vnd den nich suchen, durch welch hyndernisse das gesein mochte, so gelaub ich, ir schullet das nicht lazzen, ir kumet czu vns nur vmb dye so vremden wunderleichen meere. Wan ich gelaub, daz ir so seltseines nie gehoret habt als daz dye frawe vns 10 gelawbet, di vns vnd lant vnd leute in kumer und in arbait ge- seczet hat, vnd gelaub des, es sei der funfezechen czeichen eynes, die vor dem jungesten tag geschehen schullen, wan ich nie erfure so grozzes vnmenschleiches wunder. 4 allermeist fremdichait W2 hof L2 5 zu W2 is sey W2 6 Crimholt zu W2 wil] merchleich uasnacht abenteure W2 welle W2 uellet] wollet W2 hoff W2 7 nicht W2 daz W2 9 nur] myr La lazen W2 8 gelaubt W2 sullit daz W2 9 f. dy so fremde wunderliche mere wann ich glaube W2 10f. daz ir — gelawbet fehlt L2 11 chummer W2 11f. gesetzt W2 12 es sei der fehlt L2 12f. aines dye W2 13 schullen gescheen W2 nie] me oder nu La, ebenso, dahinter radierter Buchstabe W2, nue Böhmer Tadra 14 groszes vnmenchleiches W2 9 Zur Abfassungezeit und zum Inhalt 8. die Anmerkungen zu Nr. 10 und Nr. 11. Als Empfänger vermutet Friedjung (Karl IV. und sein Anteil am geistigen Leben seiner Zeit. Wien 1876, S. 113) Herzog Rudolf von Sachsen. Rudolfs von Sachsen Anwesenheit auf dem Hoftag zu Nürn- berg ist für die Zeit vom 17. März 1362 bis Anfang April bezeugt (Huber, Reg. Nr. 3840. 3866", vgl. auch Nr. 3846f. 3851), aber ebenso bereits für den 30. Januar 1362 (ebenda Nr. 3819). 3ff. Die Fastnacht des Jahres 1362 fiel auf den I. März. 10f. uns 12f. funf- gelawbet: im Sinne von lat. credit ‘sich uns anvertraut’? czechen czeichen: nach Matth. 24? 10. AN ERNST VON PARDUBITZ, ERZBISCHOF VON PRAG. Uber das Eintreffen der Herzogin Margarete Maultasch auf dem Nürnberger Hoftag. Nürnberg [1362 März]. Aus der Summa Cancellarii. Reuerendissime pater, domine mi et amice carissime, Satis admiror, cur tam diu in partibus demoremini et visione 10 = UC G Rg Ua Kap WI L2FOSH2B2 HIGr LK, außerdem B Bl. 139r.
Nr. 8—10. 15 man allermaist fremdikeit darinne vbet vnd treybet, so hoff ich ezu got, es sei ein rechte merkleiche uasnach abentteure, das 5 Crimhilt czu hofe varen wil. Vnd uellet ir meynes herren hof ver- saumen vnd den nich suchen, durch welch hyndernisse das gesein mochte, so gelaub ich, ir schullet das nicht lazzen, ir kumet czu vns nur vmb dye so vremden wunderleichen meere. Wan ich gelaub, daz ir so seltseines nie gehoret habt als daz dye frawe vns 10 gelawbet, di vns vnd lant vnd leute in kumer und in arbait ge- seczet hat, vnd gelaub des, es sei der funfezechen czeichen eynes, die vor dem jungesten tag geschehen schullen, wan ich nie erfure so grozzes vnmenschleiches wunder. 4 allermeist fremdichait W2 hof L2 5 zu W2 is sey W2 6 Crimholt zu W2 wil] merchleich uasnacht abenteure W2 welle W2 uellet] wollet W2 hoff W2 7 nicht W2 daz W2 9 nur] myr La lazen W2 8 gelaubt W2 sullit daz W2 9 f. dy so fremde wunderliche mere wann ich glaube W2 10f. daz ir — gelawbet fehlt L2 11 chummer W2 11f. gesetzt W2 12 es sei der fehlt L2 12f. aines dye W2 13 schullen gescheen W2 nie] me oder nu La, ebenso, dahinter radierter Buchstabe W2, nue Böhmer Tadra 14 groszes vnmenchleiches W2 9 Zur Abfassungezeit und zum Inhalt 8. die Anmerkungen zu Nr. 10 und Nr. 11. Als Empfänger vermutet Friedjung (Karl IV. und sein Anteil am geistigen Leben seiner Zeit. Wien 1876, S. 113) Herzog Rudolf von Sachsen. Rudolfs von Sachsen Anwesenheit auf dem Hoftag zu Nürn- berg ist für die Zeit vom 17. März 1362 bis Anfang April bezeugt (Huber, Reg. Nr. 3840. 3866", vgl. auch Nr. 3846f. 3851), aber ebenso bereits für den 30. Januar 1362 (ebenda Nr. 3819). 3ff. Die Fastnacht des Jahres 1362 fiel auf den I. März. 10f. uns 12f. funf- gelawbet: im Sinne von lat. credit ‘sich uns anvertraut’? czechen czeichen: nach Matth. 24? 10. AN ERNST VON PARDUBITZ, ERZBISCHOF VON PRAG. Uber das Eintreffen der Herzogin Margarete Maultasch auf dem Nürnberger Hoftag. Nürnberg [1362 März]. Aus der Summa Cancellarii. Reuerendissime pater, domine mi et amice carissime, Satis admiror, cur tam diu in partibus demoremini et visione 10 = UC G Rg Ua Kap WI L2FOSH2B2 HIGr LK, außerdem B Bl. 139r.
Strana 16
16 I. Politische Angelegenheiten. gratissima graciosi vobis Cesaris careatis, qui tamen absque pre- sencia sui consolacione caretis ad instar piscis insidianti hamo protracti, qui debili gaudet respirio, naturalium sibi aquarum dulcium solacio destitutus. Et si aliud mentem vestram ad ac- cessum curie non valeret vrgere, illud tamen posset esse motiuum et racioni causa conueniens, cottidiana videlicet ibidem et inaudita mirabilia contemplari. Nam Helena, triste fatum Troye misera- 10 bilis, alias Crimhildis nomine, marchionissa videlicet de Tyrolis montibus, obitum mariti nunc senciens, consueto more nephandi operis insidiatur et filio, et Cesaris opem imploratura nuper aduenit, que alias operam dedit nostro domino de rebus et personis, terris et principatibus litigandi. Et alia quamplura miracula vestra 15 videret sagacitas, quibus daretur vtile remouende melancolie con- silium, si dignaremini erga domini Cesaris gratam vobis faciem more solito demorari. Sim ego gracie vestre recommissus, et tantum afferatis de rebus, vt vobis et michi sufficiant, quia nunc euanuit cancellarii attenua- 2o tum marsupium et per mendicata suffragia transit, qui alias multis creditur ad eroganda subsidia suffecisse. Datum Nuremberg. ---- . — . Tadra, Summa Canc. Nr. 3, S. 3. — Uberschrift: Litera per eundem missa archiepiscopo Pragensi G Kap WI L2 F HI Gr, Cancellarius scribit archiep. prag. cur tam diu absque cesaris dilecti presencia demoretur Rg Ua, Canc. scribit (domino L K) archiep. prag. ipsum hortando (hortando venire L K) ad curiam Cesaris Ub L K, Canc. archiep. prag. ut veniat ad curiam regis B2. — 2 demoramini Q S Ub 3 Czesaris Wi, 5 protracti] capti H2 6 aliud] ad H2, K. cesaris Q. .. Cesaris L K 7 valet Rg Ua vrgere] vergere B aliquid H1, alia cottidiana S 9 mirabilia] miracula S Elena Uc id tamen Wi, tamen illud Uc WI L2Q phatum L K 10 Crimaldis Uc, Chrimhildis S Rg Ua WI, crymhildis Q B2, crimhillis L2, Grimhuldis L, Grinhuldis K, Erumphildis (so) Ub Thyrolis Kap S, Tirolis Uc WI L2 Ub B 14 quamplurima Ub 15 melanconie G Rg Ua WI F 18 Sum Uc HI H2Gr auferatis H1 Gr, feratis B2 19 sufficiat H2 euanuit] emarcuit B2 20 mar- 21f. Datum subium QSHIH2Ub B 21 erroganda Uc L2 UbLK Nuremberg Uc, Datum etc. Ha L K, fehlt übrige Hes Anmerkungen. Uber die Persönlichkeit des ersten Erzbischofs von Prag. Ernst von Pardubitz (1343—1364), 8. Frind, Kirchengesch. von Böhmen II (1866)
16 I. Politische Angelegenheiten. gratissima graciosi vobis Cesaris careatis, qui tamen absque pre- sencia sui consolacione caretis ad instar piscis insidianti hamo protracti, qui debili gaudet respirio, naturalium sibi aquarum dulcium solacio destitutus. Et si aliud mentem vestram ad ac- cessum curie non valeret vrgere, illud tamen posset esse motiuum et racioni causa conueniens, cottidiana videlicet ibidem et inaudita mirabilia contemplari. Nam Helena, triste fatum Troye misera- 10 bilis, alias Crimhildis nomine, marchionissa videlicet de Tyrolis montibus, obitum mariti nunc senciens, consueto more nephandi operis insidiatur et filio, et Cesaris opem imploratura nuper aduenit, que alias operam dedit nostro domino de rebus et personis, terris et principatibus litigandi. Et alia quamplura miracula vestra 15 videret sagacitas, quibus daretur vtile remouende melancolie con- silium, si dignaremini erga domini Cesaris gratam vobis faciem more solito demorari. Sim ego gracie vestre recommissus, et tantum afferatis de rebus, vt vobis et michi sufficiant, quia nunc euanuit cancellarii attenua- 2o tum marsupium et per mendicata suffragia transit, qui alias multis creditur ad eroganda subsidia suffecisse. Datum Nuremberg. ---- . — . Tadra, Summa Canc. Nr. 3, S. 3. — Uberschrift: Litera per eundem missa archiepiscopo Pragensi G Kap WI L2 F HI Gr, Cancellarius scribit archiep. prag. cur tam diu absque cesaris dilecti presencia demoretur Rg Ua, Canc. scribit (domino L K) archiep. prag. ipsum hortando (hortando venire L K) ad curiam Cesaris Ub L K, Canc. archiep. prag. ut veniat ad curiam regis B2. — 2 demoramini Q S Ub 3 Czesaris Wi, 5 protracti] capti H2 6 aliud] ad H2, K. cesaris Q. .. Cesaris L K 7 valet Rg Ua vrgere] vergere B aliquid H1, alia cottidiana S 9 mirabilia] miracula S Elena Uc id tamen Wi, tamen illud Uc WI L2Q phatum L K 10 Crimaldis Uc, Chrimhildis S Rg Ua WI, crymhildis Q B2, crimhillis L2, Grimhuldis L, Grinhuldis K, Erumphildis (so) Ub Thyrolis Kap S, Tirolis Uc WI L2 Ub B 14 quamplurima Ub 15 melanconie G Rg Ua WI F 18 Sum Uc HI H2Gr auferatis H1 Gr, feratis B2 19 sufficiat H2 euanuit] emarcuit B2 20 mar- 21f. Datum subium QSHIH2Ub B 21 erroganda Uc L2 UbLK Nuremberg Uc, Datum etc. Ha L K, fehlt übrige Hes Anmerkungen. Uber die Persönlichkeit des ersten Erzbischofs von Prag. Ernst von Pardubitz (1343—1364), 8. Frind, Kirchengesch. von Böhmen II (1866)
Strana 17
Nr. 10. 17 S. 90—103; Tadra in der Einleitung zur Ausgabe der Cancellaria Arnesti (Arch. f. österr. Gesch. 61, 1880) S. 276—288; Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891), S. 160ff. 457. 472f. [Vom Mittelalter z. Ref., Halle 1893, S. 37ff.; 96. 111]; J. Klapper in V. M. z. R. VI 4 S. XXXVff. — Zur Abfassungszeit und zum Inhalt s. Anm. zu Z. 10f. und unten zu Nr. 11. 2 tam diu: Ende Januar 1362 scheint Erzbischof Ernst seinen Aufent- halt beim Kaiser in Nürnberg unterbrochen zu haben; er begegnet als Zeuge dort erst wieder am 25. März: Huber, Reg. 3820. 3846. 9 Helena: die Bezeichnung (vgl. unten Nr. 11, Z. 7) geht sicherlich nicht auf die körperlichen Reize der Herzogin. Nur Johann von Winterthur (ed. F. Baethgen, Mon. Germ. Hist. Script. N. Series III S. 187) nennt sie pulcra nimis; vgl. A. Huber, Geschichte der Vereinigung Tirols mit Österreich. Innsbruck 1864. S. 29f. 10f. marchionissa de Tyrolis montibus: Margarete Maultasch (1318—1369), Tochter Heinrichs von Kärnten und Erbin von Tirol, war im Alter von zwölf Jahren (1330) dem damals kaum neunjährigen Sohn König Johanns von Böhmen, Johann Heinrich, vermählt worden. Während ihrer Minderjährigkeit übte König Johann persönlich die Hoheitsrechte in Tirol aus, nach dem Tode Heinrichs von Kärnten (1335) berief er seinen ältesten Sohn Karl (damals Markgrafen von Mähren) zur Verwaltung des Landes. Nach der Vertreibung Johann Heinrichs (1341), auf die Margarethe wegen dessen angeblicher Impotenz hingearbeitet hatte, und die auch Karls strenge Maßnahmen gegen die Verschwörer (1340) nicht hatten abwenden können, vermählte sich M. (10. Febr. 1342) mit Markgraf Ludwig von Brandenburg, dem ältesten Sohne Kaiser Ludwigs des Bayern, ohne daß ihre erste Ehe vor- her kirchlich geschieden war. Ein Versuch Karls IV. im Jahre 1347, Tirol durch Uberrumpelung von Süden her wiederzugewinnen, schlug fehl. Einer ersten Aussöhnung zwischen Karl IV. und Markgraf Ludwig (1349) folgte ein für beide Teile befriedigender Ausgleich im Jahre 1354. — Der hier und oben Nr. 9, unten Nr. 11, erwähnte Besuch der Herzogin bei Karl IV., der auf eine vorübergehende Entfremdung zwischen M. und dem Wiener Hofe zu weisen scheint, ist sonst nicht bezeugt. Er muß um die Fastnacht (vgl. oben Nr. 9) des Jahres 1362 stattgefunden haben, damals als M. nach dem Tode des Brandenburgers (17. Sept. 1361) ihre Herrschaft durch die tirolische Räteregierung, die Ansprüche Herzog Stephans von Niederbayern und die Selbständigkeitsgelüste ihres der zweiten Ehe entsprossenen, mit einer Schwester Rudolfs IV. von Österreich vermählten Sohnes Meinhard († 1363) gefährdet sah. Von Ende September 1361 bis Anfang April 1362 hielt Karl IV. in Nürnberg Hof: A. Huber, Vereinigung Tirols ... S. 29—71; Gesch. des Herzogs Rudolf IV. von Österreich. Innsbruck 1865, S. 34ff. 86ff.; K. Müller, Der Kampf Ludwigs des Bayern mit der Römischen Kurie, Bd. II, Tübingen 1879/80, S. 159ff.; S. Riezler, Gesch. Bayerns. Bd. II, Gotha 1880, S. 472ff., Bd. III, Gotha 1889, S. 56ff. 63. 67; Werunsky, Karl IV. Bd. I S. 158ff. 265ff. 287ff. 292ff., Bd. II S. 82ff.; F. Wilhelm, Die Erwerbung Tirols durch Herzog Rudolf IV.: Mitt. Inst. f. öst. Gesch. 24 (1903), S. 29—86; S. Steinherz, Margarete von Tirol und Rudolf IV.: ebenda 26 (1905) S. 553 bis 611; Fl. H. Haug, Ludwig V. des Brandenburgers Regierung in Tirol:
Nr. 10. 17 S. 90—103; Tadra in der Einleitung zur Ausgabe der Cancellaria Arnesti (Arch. f. österr. Gesch. 61, 1880) S. 276—288; Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891), S. 160ff. 457. 472f. [Vom Mittelalter z. Ref., Halle 1893, S. 37ff.; 96. 111]; J. Klapper in V. M. z. R. VI 4 S. XXXVff. — Zur Abfassungszeit und zum Inhalt s. Anm. zu Z. 10f. und unten zu Nr. 11. 2 tam diu: Ende Januar 1362 scheint Erzbischof Ernst seinen Aufent- halt beim Kaiser in Nürnberg unterbrochen zu haben; er begegnet als Zeuge dort erst wieder am 25. März: Huber, Reg. 3820. 3846. 9 Helena: die Bezeichnung (vgl. unten Nr. 11, Z. 7) geht sicherlich nicht auf die körperlichen Reize der Herzogin. Nur Johann von Winterthur (ed. F. Baethgen, Mon. Germ. Hist. Script. N. Series III S. 187) nennt sie pulcra nimis; vgl. A. Huber, Geschichte der Vereinigung Tirols mit Österreich. Innsbruck 1864. S. 29f. 10f. marchionissa de Tyrolis montibus: Margarete Maultasch (1318—1369), Tochter Heinrichs von Kärnten und Erbin von Tirol, war im Alter von zwölf Jahren (1330) dem damals kaum neunjährigen Sohn König Johanns von Böhmen, Johann Heinrich, vermählt worden. Während ihrer Minderjährigkeit übte König Johann persönlich die Hoheitsrechte in Tirol aus, nach dem Tode Heinrichs von Kärnten (1335) berief er seinen ältesten Sohn Karl (damals Markgrafen von Mähren) zur Verwaltung des Landes. Nach der Vertreibung Johann Heinrichs (1341), auf die Margarethe wegen dessen angeblicher Impotenz hingearbeitet hatte, und die auch Karls strenge Maßnahmen gegen die Verschwörer (1340) nicht hatten abwenden können, vermählte sich M. (10. Febr. 1342) mit Markgraf Ludwig von Brandenburg, dem ältesten Sohne Kaiser Ludwigs des Bayern, ohne daß ihre erste Ehe vor- her kirchlich geschieden war. Ein Versuch Karls IV. im Jahre 1347, Tirol durch Uberrumpelung von Süden her wiederzugewinnen, schlug fehl. Einer ersten Aussöhnung zwischen Karl IV. und Markgraf Ludwig (1349) folgte ein für beide Teile befriedigender Ausgleich im Jahre 1354. — Der hier und oben Nr. 9, unten Nr. 11, erwähnte Besuch der Herzogin bei Karl IV., der auf eine vorübergehende Entfremdung zwischen M. und dem Wiener Hofe zu weisen scheint, ist sonst nicht bezeugt. Er muß um die Fastnacht (vgl. oben Nr. 9) des Jahres 1362 stattgefunden haben, damals als M. nach dem Tode des Brandenburgers (17. Sept. 1361) ihre Herrschaft durch die tirolische Räteregierung, die Ansprüche Herzog Stephans von Niederbayern und die Selbständigkeitsgelüste ihres der zweiten Ehe entsprossenen, mit einer Schwester Rudolfs IV. von Österreich vermählten Sohnes Meinhard († 1363) gefährdet sah. Von Ende September 1361 bis Anfang April 1362 hielt Karl IV. in Nürnberg Hof: A. Huber, Vereinigung Tirols ... S. 29—71; Gesch. des Herzogs Rudolf IV. von Österreich. Innsbruck 1865, S. 34ff. 86ff.; K. Müller, Der Kampf Ludwigs des Bayern mit der Römischen Kurie, Bd. II, Tübingen 1879/80, S. 159ff.; S. Riezler, Gesch. Bayerns. Bd. II, Gotha 1880, S. 472ff., Bd. III, Gotha 1889, S. 56ff. 63. 67; Werunsky, Karl IV. Bd. I S. 158ff. 265ff. 287ff. 292ff., Bd. II S. 82ff.; F. Wilhelm, Die Erwerbung Tirols durch Herzog Rudolf IV.: Mitt. Inst. f. öst. Gesch. 24 (1903), S. 29—86; S. Steinherz, Margarete von Tirol und Rudolf IV.: ebenda 26 (1905) S. 553 bis 611; Fl. H. Haug, Ludwig V. des Brandenburgers Regierung in Tirol:
Strana 18
18 I. Politische Angelegenheiten. Forsch. u. Mitt. z. Gesch. Tirols u. Vorarlberge 3 (1906) S. 257—308, 4 (1907) S. 1—53; E. K. Winter, Rudolph IV. von Österreich. Bd. I, Wien 1934, S. 70ff. 11 consueto more—filio: vgl. unten zu Nr. 11, 29. 11. AN DIETRICH KAGELWEIT, ERZBISCHOF VON MAGDEBURG. Uber das Erscheinen der Herzogin Margarete Maultasch in Nürn- berg und ihre Aufnahme durch den Kaiser. [Nürnberg, 1362 März.] Aus der Summa Cancellarii. Reuerendissime pater, domine mi et amice karissime, Noua, omnium nouitatum magis nouissima, scribit cancellarius ei, quem desideriosum nouitatum talium aduertit indubie, domino suo videlicet Magdeburgensi archiepiscopo, Pytagore palliato. Vt s igitur tante nouitatis insinuande presuli sumatur inicium, ecce qualiter Margaretha, relicta quondam Ludwici senioris marchionis Brandeburgensis, triste fatum Troye miserabilis, que nostro do- mino materiam prestitit de terris, rebus, vita et corporibus sub 11 Handschriftlich (und auch in Tadras Ausgabe der Summa Canc.) in zwei selbständigen Stücken überliefert, von denen das eine Z. 1—32 (pudibunda), das zweite (mit neuer Adresse und Wiederholung des Eingangs Z. 1—6) Z. 33—45 umfaßt. — Z. 1—32 = G Rg Ua Kap WI La WIFOS H2 B2 H1 Ub Gr L K. — Dobner, Mon. Hist. Boemiae IV S. 337f.; Codex dipl. Moraviae 8 (1874) S. 31f.; Tadra, Summa Canc. Nr. 48, S. 29f. — Uber- schrift: Cancellarius scribit Magdeburgensi archiepiscopo (arch. magd. L K, arch. fehlt G) de marchionissa Tyrolis (de Tyrolis G, virili H1) G Kap WI LI W2FHILK, Litera missa per canc. Ep. Magdeb. S Ha, Item litera missa per canc. arch. magd. de marchionissa virilis [!] Gr, Canc. domino arch. magd. de marchionissa Dyronis [ !] nouitatum insinuacio B2, Canc. scr. d. arch. magd. noua de quadam marchionissa Ub. — 2 can- cellarius] enim cancellarius H2Ub 3 desiderosum L2G 4 Madde- pittagore Kap, pictagore burgensi WI, magdeborg. Q. maydburg. H2 palliato] L K, pitagora + Glosse sciencia morali circumdato H2 palliato mantello + Glosse moralitatis circumducto circumduccione Ha, palliato mantello auch B2 (bei Wiedergabe des zweiten Stückes, s. unten Ludouici Kap WI H2 HIGr, zu Z. 33—45). 6 Margaretha] Mar. G Lodouici L K, L. G 7 Brandenburg. F 7f. domino nostro Kap Hs
18 I. Politische Angelegenheiten. Forsch. u. Mitt. z. Gesch. Tirols u. Vorarlberge 3 (1906) S. 257—308, 4 (1907) S. 1—53; E. K. Winter, Rudolph IV. von Österreich. Bd. I, Wien 1934, S. 70ff. 11 consueto more—filio: vgl. unten zu Nr. 11, 29. 11. AN DIETRICH KAGELWEIT, ERZBISCHOF VON MAGDEBURG. Uber das Erscheinen der Herzogin Margarete Maultasch in Nürn- berg und ihre Aufnahme durch den Kaiser. [Nürnberg, 1362 März.] Aus der Summa Cancellarii. Reuerendissime pater, domine mi et amice karissime, Noua, omnium nouitatum magis nouissima, scribit cancellarius ei, quem desideriosum nouitatum talium aduertit indubie, domino suo videlicet Magdeburgensi archiepiscopo, Pytagore palliato. Vt s igitur tante nouitatis insinuande presuli sumatur inicium, ecce qualiter Margaretha, relicta quondam Ludwici senioris marchionis Brandeburgensis, triste fatum Troye miserabilis, que nostro do- mino materiam prestitit de terris, rebus, vita et corporibus sub 11 Handschriftlich (und auch in Tadras Ausgabe der Summa Canc.) in zwei selbständigen Stücken überliefert, von denen das eine Z. 1—32 (pudibunda), das zweite (mit neuer Adresse und Wiederholung des Eingangs Z. 1—6) Z. 33—45 umfaßt. — Z. 1—32 = G Rg Ua Kap WI La WIFOS H2 B2 H1 Ub Gr L K. — Dobner, Mon. Hist. Boemiae IV S. 337f.; Codex dipl. Moraviae 8 (1874) S. 31f.; Tadra, Summa Canc. Nr. 48, S. 29f. — Uber- schrift: Cancellarius scribit Magdeburgensi archiepiscopo (arch. magd. L K, arch. fehlt G) de marchionissa Tyrolis (de Tyrolis G, virili H1) G Kap WI LI W2FHILK, Litera missa per canc. Ep. Magdeb. S Ha, Item litera missa per canc. arch. magd. de marchionissa virilis [!] Gr, Canc. domino arch. magd. de marchionissa Dyronis [ !] nouitatum insinuacio B2, Canc. scr. d. arch. magd. noua de quadam marchionissa Ub. — 2 can- cellarius] enim cancellarius H2Ub 3 desiderosum L2G 4 Madde- pittagore Kap, pictagore burgensi WI, magdeborg. Q. maydburg. H2 palliato] L K, pitagora + Glosse sciencia morali circumdato H2 palliato mantello + Glosse moralitatis circumducto circumduccione Ha, palliato mantello auch B2 (bei Wiedergabe des zweiten Stückes, s. unten Ludouici Kap WI H2 HIGr, zu Z. 33—45). 6 Margaretha] Mar. G Lodouici L K, L. G 7 Brandenburg. F 7f. domino nostro Kap Hs
Strana 19
Nr. 10. 11. 19 Martis dubii vario discrimine disputandi, iam vsu mutato noue deliberacionis inaudito carmine apud Cesaris nostri gratam cle- 10 menciam non ambigit inuenire presidium, vnde demeritis exigenti- bus supplicium debuerat expectare. Cesaris vero innata bonitas rem ipsam adeo mansuetudinis pietate prosequitur, vt quasi non videatur displicentis sibi mulieris sed consangwinee dilecte in- staurare fortunas. Nescio quidem an laudem ipsam clemenciam 15 vel detester, cum principum intersit bonis premia, malis supplicia ad expectacionem erumpne vel premii distinctis erogare donariis, vt exempli virtute boni ad virtutem excitentur e munere, mali terreantur suppliciis et a prauis moribus metu pressure et doloris angustiis arceantur. Inter alia vero duas in curia intuitiuo visu 20 prospexi ymagines, Reginam de Hohenloch et marchionissam pre- fatam, quas mea fantasia diiudicat, acsi lux tenebris, album nigro, rosa vrticis, preciosum vili, pratorum floriditas niuium asperitati frigide, Domino Belial absurde comparacionis solerciis adequentur. Non tamen ignoret domini mei presulis digna prudencia, qualiter 25 dominus communis, Cesar ille Romanus, filium sui fratris, marchio- nis Morauie, quem in curia manere nouistis, ad presenciam dicte Chrimhuldis apportari mandauit, non aliter, sicut estimo, nisi vt in presencia circumfuse multitudinis ipsa detestanda braxatrix agnosceret falso quidem suo fratri ascripsisse impotenciam coeundi, so cum manifeste clareret ostensione tam preclare sobolis domini mei marchionis virilitas et dicte meretricis inconstancia pudibunda. 9 vsu G Rg Ua B2 Gr, verso WISH2HILK, versa Q Ub, versu L2 W2 F, vero [?] Kap. 14 sibi] fidem G 17 denariis G Kap WI L2 W2 F H2 Gr, de uariis Q 18 virtute] racione S H1 ad virtutes G e munere G WI W2 S, ex munere B2, emunire Gr, eminere übrige Hss 19 terreantur] corrigantur S et a Kap Wa F, vt L K, vt a übrige Hes vero] vera L K, fehlt W2 H2 20 alias F B2 duas] ducis Ub, duo LK in curia] genera L K 21 reginam] videlicet L K Hohen- loch G L K, holinloch H2, holloch S, fehlt Wi B2, holenloch übrige Hes 21f. marchionissam prefatam WaSH2HI B2L K, marchionisse prefate fatum übrige Hss 22 fantasia mea Kap 23 niuium] hyemis F 24 Do- adequantur Kap, mino] duo Kap F, duco (so) W2, diuo H2 Ub execuntur Ub 25 prudencia] prouidencia Rg Ua WI S H2 H1 B2 Gr 28 Chrim- 26 communis] comunis noster L K fratris] patris G huldis Kap WI, Chrimhuld Rg Ua, C(h)rimhildis GW2FHIL, Chrym- heldis B2, Grinhildis K, crymhilde Q, cunhidolis (so) L2, margarete S 29 detestanda] detestanda omnimode B2 31 clareret] clarent L K. preclara Rg Ua L K 32 dicte] dicte margarete Ub pudibunda. Datum etc. Ub L K
Nr. 10. 11. 19 Martis dubii vario discrimine disputandi, iam vsu mutato noue deliberacionis inaudito carmine apud Cesaris nostri gratam cle- 10 menciam non ambigit inuenire presidium, vnde demeritis exigenti- bus supplicium debuerat expectare. Cesaris vero innata bonitas rem ipsam adeo mansuetudinis pietate prosequitur, vt quasi non videatur displicentis sibi mulieris sed consangwinee dilecte in- staurare fortunas. Nescio quidem an laudem ipsam clemenciam 15 vel detester, cum principum intersit bonis premia, malis supplicia ad expectacionem erumpne vel premii distinctis erogare donariis, vt exempli virtute boni ad virtutem excitentur e munere, mali terreantur suppliciis et a prauis moribus metu pressure et doloris angustiis arceantur. Inter alia vero duas in curia intuitiuo visu 20 prospexi ymagines, Reginam de Hohenloch et marchionissam pre- fatam, quas mea fantasia diiudicat, acsi lux tenebris, album nigro, rosa vrticis, preciosum vili, pratorum floriditas niuium asperitati frigide, Domino Belial absurde comparacionis solerciis adequentur. Non tamen ignoret domini mei presulis digna prudencia, qualiter 25 dominus communis, Cesar ille Romanus, filium sui fratris, marchio- nis Morauie, quem in curia manere nouistis, ad presenciam dicte Chrimhuldis apportari mandauit, non aliter, sicut estimo, nisi vt in presencia circumfuse multitudinis ipsa detestanda braxatrix agnosceret falso quidem suo fratri ascripsisse impotenciam coeundi, so cum manifeste clareret ostensione tam preclare sobolis domini mei marchionis virilitas et dicte meretricis inconstancia pudibunda. 9 vsu G Rg Ua B2 Gr, verso WISH2HILK, versa Q Ub, versu L2 W2 F, vero [?] Kap. 14 sibi] fidem G 17 denariis G Kap WI L2 W2 F H2 Gr, de uariis Q 18 virtute] racione S H1 ad virtutes G e munere G WI W2 S, ex munere B2, emunire Gr, eminere übrige Hss 19 terreantur] corrigantur S et a Kap Wa F, vt L K, vt a übrige Hes vero] vera L K, fehlt W2 H2 20 alias F B2 duas] ducis Ub, duo LK in curia] genera L K 21 reginam] videlicet L K Hohen- loch G L K, holinloch H2, holloch S, fehlt Wi B2, holenloch übrige Hes 21f. marchionissam prefatam WaSH2HI B2L K, marchionisse prefate fatum übrige Hss 22 fantasia mea Kap 23 niuium] hyemis F 24 Do- adequantur Kap, mino] duo Kap F, duco (so) W2, diuo H2 Ub execuntur Ub 25 prudencia] prouidencia Rg Ua WI S H2 H1 B2 Gr 28 Chrim- 26 communis] comunis noster L K fratris] patris G huldis Kap WI, Chrimhuld Rg Ua, C(h)rimhildis GW2FHIL, Chrym- heldis B2, Grinhildis K, crymhilde Q, cunhidolis (so) L2, margarete S 29 detestanda] detestanda omnimode B2 31 clareret] clarent L K. preclara Rg Ua L K 32 dicte] dicte margarete Ub pudibunda. Datum etc. Ub L K
Strana 20
20 I. Politische Angelegenheiten. Preterea, reuerendissime pater, multum timeo vestram demora- cionem in longum protrahi racione celestium ciborum, qui vos para- s5 disi amenissima suauitate depascunt. Nam cibum illum [?] ciborum beati Johannis Baptiste (et ?) butirum Saxonicum tanta pingwe- dinis vbertate animum presulis oblectare pertimeo, vt de piso Bohemico non velit amplius habere recordium, cum tamen, si prudenter aduertitur, non sint noua preferenda veteribus, eo qui- 40 dem forcius, quo de nouis dubia, certa vero de veteribus eliguntur. Vtinam, reuerende pater, cum vestri status honore et fortune dulcedine essetis in partibus. Nam non dubitarem nunc contra stellas gerentem proficere, si vestri presenciam habere valerem, sine cuius promocione proficere nolo, neque aliunde habere sola- 45 cium nisi de quo vobis ad graciarum tenear debitas acciones. Z. 33—45 = UC G Rg Ua Kap WI L2 W2FQSH2B2H UbGr (fehlt L K), überall als selbständiger Brief, in Q S H2 B2 HI Ub Gr jedoch unmittel- bar folgend. — Tadra, Summa Canc. Nr. 2, S. 2 (gleichfalls als neuer Brief). — Uberschrift: Litera missa per d. cancellarium archiepiscopo Magde- burgensi G Rg Ua Kap WI L2 F, Item litera per eundem canc. arch. Magd. S, Alia litera missa arch. magd. H1, Canc. arch. magd. B2, Cane. scribit arch. magd. de butiro Saxonico Ub, Item alia litera missa per canc. arch. magd. Gr. — Auf die Anrede Reuerendissime pater (et domine metuendissime Rg Ua) folgt der gleiche Eingang wie oben Z. 1—6, bis zu den Worten ecce qualiter marchionissa Brandeb. (ecce qualiter etc. de march. Brandeb. G Kap Rg Ua WI F, ecce qualiter de marg[areta] Brandeb. Uc) und danach ein Verweis wie sicut sequitur Uc WI L2 F Ub. sicut precedit Q S, sicut precedit sequitur predictum H2, et ut prius H1. sicut supra Gr, worauf der neue Text mit Preterea (Z. 33) ohne weiteres anschließt. — 35 cibus ille Hss 37 oblectari Hes 38 non velit] uelit Uc L2 Ub, nolit aus uelit G, nolit WI Hl, nollet S 40 quo] quia S H2 B2 Ub 42 esset WIH2 Nam] eleguntur S, elligimur Wi, eligantur Kap 43 gerentem Uc G Rg Ua F Ub, omnino Ub, fehlt F nunc fehlt F 44 promocione] voluntate H1 44f. neque gentem übrige Hss 45 teneatur G aliunde hab. sol. fehlt Uc aliunde] habunde S Anmerkungen. Erzbischof Dietrich von Magdeburg (1361—1367), vordem Bischof von Minden (1353—1361), gehörte zu den höchsten Hofbeamten Karls IV. (Verwalter seiner Finanzen und oberster Kanzler des Königreichs Böhmen, 1360 Reichsverweser) und zu seinen vertrautesten Ratgebern. Uber seine Wahl zum Erzbischof von Magdeburg vgl. Huber, Rg. P. 81. 82; Werunsky, Karl IV. Bd. III S. 255f.; über seine Herkunft, Laufbahn (Sohn eines Tuchmachers in Stendal, Cisterzienser in Lehnin, Suffragan des Bischofs Ludwig von Brandenburg († 1347), im Dienst der römischen
20 I. Politische Angelegenheiten. Preterea, reuerendissime pater, multum timeo vestram demora- cionem in longum protrahi racione celestium ciborum, qui vos para- s5 disi amenissima suauitate depascunt. Nam cibum illum [?] ciborum beati Johannis Baptiste (et ?) butirum Saxonicum tanta pingwe- dinis vbertate animum presulis oblectare pertimeo, vt de piso Bohemico non velit amplius habere recordium, cum tamen, si prudenter aduertitur, non sint noua preferenda veteribus, eo qui- 40 dem forcius, quo de nouis dubia, certa vero de veteribus eliguntur. Vtinam, reuerende pater, cum vestri status honore et fortune dulcedine essetis in partibus. Nam non dubitarem nunc contra stellas gerentem proficere, si vestri presenciam habere valerem, sine cuius promocione proficere nolo, neque aliunde habere sola- 45 cium nisi de quo vobis ad graciarum tenear debitas acciones. Z. 33—45 = UC G Rg Ua Kap WI L2 W2FQSH2B2H UbGr (fehlt L K), überall als selbständiger Brief, in Q S H2 B2 HI Ub Gr jedoch unmittel- bar folgend. — Tadra, Summa Canc. Nr. 2, S. 2 (gleichfalls als neuer Brief). — Uberschrift: Litera missa per d. cancellarium archiepiscopo Magde- burgensi G Rg Ua Kap WI L2 F, Item litera per eundem canc. arch. Magd. S, Alia litera missa arch. magd. H1, Canc. arch. magd. B2, Cane. scribit arch. magd. de butiro Saxonico Ub, Item alia litera missa per canc. arch. magd. Gr. — Auf die Anrede Reuerendissime pater (et domine metuendissime Rg Ua) folgt der gleiche Eingang wie oben Z. 1—6, bis zu den Worten ecce qualiter marchionissa Brandeb. (ecce qualiter etc. de march. Brandeb. G Kap Rg Ua WI F, ecce qualiter de marg[areta] Brandeb. Uc) und danach ein Verweis wie sicut sequitur Uc WI L2 F Ub. sicut precedit Q S, sicut precedit sequitur predictum H2, et ut prius H1. sicut supra Gr, worauf der neue Text mit Preterea (Z. 33) ohne weiteres anschließt. — 35 cibus ille Hss 37 oblectari Hes 38 non velit] uelit Uc L2 Ub, nolit aus uelit G, nolit WI Hl, nollet S 40 quo] quia S H2 B2 Ub 42 esset WIH2 Nam] eleguntur S, elligimur Wi, eligantur Kap 43 gerentem Uc G Rg Ua F Ub, omnino Ub, fehlt F nunc fehlt F 44 promocione] voluntate H1 44f. neque gentem übrige Hss 45 teneatur G aliunde hab. sol. fehlt Uc aliunde] habunde S Anmerkungen. Erzbischof Dietrich von Magdeburg (1361—1367), vordem Bischof von Minden (1353—1361), gehörte zu den höchsten Hofbeamten Karls IV. (Verwalter seiner Finanzen und oberster Kanzler des Königreichs Böhmen, 1360 Reichsverweser) und zu seinen vertrautesten Ratgebern. Uber seine Wahl zum Erzbischof von Magdeburg vgl. Huber, Rg. P. 81. 82; Werunsky, Karl IV. Bd. III S. 255f.; über seine Herkunft, Laufbahn (Sohn eines Tuchmachers in Stendal, Cisterzienser in Lehnin, Suffragan des Bischofs Ludwig von Brandenburg († 1347), im Dienst der römischen
Strana 21
Nr. 11. 21 Kurie, 1351—1353 Bischof von Schleswig) und Magdeburger Regierungs- tätigkeit s. Magdeburger Schöppenchronik (Chroniken deutscher Städte, Bd. 7, Leipzig 1869), S. 237ff.; Gesta archiep. Magdeb. in Mon. Germ. Hist. XIV 438ff.; Rathmann, Gesch. der Stadt Magdeburg, Bd. II, Magde- burg 1801, S. 315—381; Friedr. Wilh. Hoffmann, Gesch. d. Stadt Magde- burg, Bd. I, Magdeburg 1845, S. 263—279; Ebeling, Die deutschen Bischöfe, Bd. II, Leipzig 1858, S. 49—54; Frind, Kirchengesch. von Böhmen II 171f.; über seine Blutsverwandtschaft mit der Familie von Bismarck: Riedel, Märkische Forschungen 11 (1867) S. 79—102; Götze, Geschichtsbl. f. Stadt u. Land Magdeburg 8 (1873) S. 49—58. 4 Pytagore: Anspielung auf den Namen (Kagelwit, Kogelwit, Kugel- weit) ? vgl. Palacky, Gesch. von Böhmen II 2, S. 354 Anm. 477. Nach der üblichen Meinung ist das indes nicht der Geschlechtsname, sondern ein Beiname, den er von der weiten Kapuze (Kogel, vgl. Deutsches Wörterbuch V 1578) erhielt, die er als Mönch trug. 10f. clemenciam: am 11. Oktober 1361 hatte Karl IV. Margaretens Sohn Meinhard zu seinem geschworenen Rate und täglichen Hofgesinde' ernannt und sein Land und seine Leute in seinen Schutz genommen: Huber, Reg. 3758. 3759; derselbe, Vereinigung Tirols ...S. 206f. Welche Hilfe er Margarete persönlich bei ihrem Besuch in Nürnberg in Aussicht stellte, ist unbekannt. 21 f. Reginam de Hohenloch: welchem Zweige des Geschlechts von Hohen- lohe die Genannte — oder ist reginam zu schreiben? — angehörte, bleibt nachzuweisen. 26 filium sui fratris: nach Dobner (Mon. hist. Boemiae IV, S. 338 Anm.), dem auch Brandl (Cod. dipl. Moraviae VIII, S. 32) beitritt, Jo- hannes, einen unehelichen Sohn des Markgrafen Johann Heinrich, der am Hofe Karls IV. erzogen wurde und später Propst von Wischehrad wurde; nach Palacky (Gesch. von Böhmen II 2, Prag 1842, S. 365) 'seines Bruders hoffnungsvollen bereits eilfjährigen Sohn, den nachmaligen Markgrafen Jost’; nach Bretholz (vgl. V. M. z. R. IV, S. 259 Anm.) den aus derselben zweiten Ehe (mit Margarete, Tochter Herzog Nicolaus' II. von Troppau) stammenden Johann Sobieslaus. 29 braxatrix (Bier-, Metbereiterin, hier im Sinne von Giftmischerin): nach Angabe des gleichzeitigen, in Tirol lebenden Chronisten Goswin von Marienberg, späteren Abtes dieses Klosters (hrsg. von P. Basilius Schwitzer, Tiroler Geschichtsquellen II, Innsbruck 1880, S. 142f.), sprach man im Lande davon, daß Ludwig von Brandenburg (und ebenso später sein Sohn Meinhard) durch Gift gestorben sei. Als Giftmischerin bezeichnet die Her- zogin selbst in beiden Fällen F. Villani (Cronica XI 78), dessen Bericht sehr bestimmte Einzelangaben enthält. Uber die geringe Glaubwürdigkeit des Gerüchts, das aber auch Johann v. N. zu Ohren gekommen sein muß (vgl. oben Nr. 10, 1If.), s. Huber, Die Vereinigung Tirols...S. 78ff.; Wilhelm, Mitt. Inst. f. österr. Gesch. 24 (1903) S. 75; S. Steinherz ebenda 26 (1905) S. 601 Anm. 2. — Verfehlt ist die Deutung von braxatrix bei Dobner, Mon. hist. Boemiae IV, S. 338 Anm. a: Idiotismus boemicus, quo uti hodie ita veteres mulieres nimium obesas indigitare solebant.
Nr. 11. 21 Kurie, 1351—1353 Bischof von Schleswig) und Magdeburger Regierungs- tätigkeit s. Magdeburger Schöppenchronik (Chroniken deutscher Städte, Bd. 7, Leipzig 1869), S. 237ff.; Gesta archiep. Magdeb. in Mon. Germ. Hist. XIV 438ff.; Rathmann, Gesch. der Stadt Magdeburg, Bd. II, Magde- burg 1801, S. 315—381; Friedr. Wilh. Hoffmann, Gesch. d. Stadt Magde- burg, Bd. I, Magdeburg 1845, S. 263—279; Ebeling, Die deutschen Bischöfe, Bd. II, Leipzig 1858, S. 49—54; Frind, Kirchengesch. von Böhmen II 171f.; über seine Blutsverwandtschaft mit der Familie von Bismarck: Riedel, Märkische Forschungen 11 (1867) S. 79—102; Götze, Geschichtsbl. f. Stadt u. Land Magdeburg 8 (1873) S. 49—58. 4 Pytagore: Anspielung auf den Namen (Kagelwit, Kogelwit, Kugel- weit) ? vgl. Palacky, Gesch. von Böhmen II 2, S. 354 Anm. 477. Nach der üblichen Meinung ist das indes nicht der Geschlechtsname, sondern ein Beiname, den er von der weiten Kapuze (Kogel, vgl. Deutsches Wörterbuch V 1578) erhielt, die er als Mönch trug. 10f. clemenciam: am 11. Oktober 1361 hatte Karl IV. Margaretens Sohn Meinhard zu seinem geschworenen Rate und täglichen Hofgesinde' ernannt und sein Land und seine Leute in seinen Schutz genommen: Huber, Reg. 3758. 3759; derselbe, Vereinigung Tirols ...S. 206f. Welche Hilfe er Margarete persönlich bei ihrem Besuch in Nürnberg in Aussicht stellte, ist unbekannt. 21 f. Reginam de Hohenloch: welchem Zweige des Geschlechts von Hohen- lohe die Genannte — oder ist reginam zu schreiben? — angehörte, bleibt nachzuweisen. 26 filium sui fratris: nach Dobner (Mon. hist. Boemiae IV, S. 338 Anm.), dem auch Brandl (Cod. dipl. Moraviae VIII, S. 32) beitritt, Jo- hannes, einen unehelichen Sohn des Markgrafen Johann Heinrich, der am Hofe Karls IV. erzogen wurde und später Propst von Wischehrad wurde; nach Palacky (Gesch. von Böhmen II 2, Prag 1842, S. 365) 'seines Bruders hoffnungsvollen bereits eilfjährigen Sohn, den nachmaligen Markgrafen Jost’; nach Bretholz (vgl. V. M. z. R. IV, S. 259 Anm.) den aus derselben zweiten Ehe (mit Margarete, Tochter Herzog Nicolaus' II. von Troppau) stammenden Johann Sobieslaus. 29 braxatrix (Bier-, Metbereiterin, hier im Sinne von Giftmischerin): nach Angabe des gleichzeitigen, in Tirol lebenden Chronisten Goswin von Marienberg, späteren Abtes dieses Klosters (hrsg. von P. Basilius Schwitzer, Tiroler Geschichtsquellen II, Innsbruck 1880, S. 142f.), sprach man im Lande davon, daß Ludwig von Brandenburg (und ebenso später sein Sohn Meinhard) durch Gift gestorben sei. Als Giftmischerin bezeichnet die Her- zogin selbst in beiden Fällen F. Villani (Cronica XI 78), dessen Bericht sehr bestimmte Einzelangaben enthält. Uber die geringe Glaubwürdigkeit des Gerüchts, das aber auch Johann v. N. zu Ohren gekommen sein muß (vgl. oben Nr. 10, 1If.), s. Huber, Die Vereinigung Tirols...S. 78ff.; Wilhelm, Mitt. Inst. f. österr. Gesch. 24 (1903) S. 75; S. Steinherz ebenda 26 (1905) S. 601 Anm. 2. — Verfehlt ist die Deutung von braxatrix bei Dobner, Mon. hist. Boemiae IV, S. 338 Anm. a: Idiotismus boemicus, quo uti hodie ita veteres mulieres nimium obesas indigitare solebant.
Strana 22
22 I. Politische Angelegenheiten. 30 Die angebliche impotencia coeundi ihres ersten Gemahls als ent- scheidenden Grund für die Trennung heben alle zeitgenössischen Quellen übereinstimmend hervor, s. Huber, Vereinigung Tirols ... S. 32 Anm. 1. 32 meretricis: der Ausdruck geht wohl lediglich auf M.s Vermählung mit Ludwig von Br. vor kirchlicher Lösung der ersten Ehe, die erst 1349 bzw. 1359 ausgesprochen wurde. Von sonstigen Vorgängen, die diese Bezeichnung rechtfertigen würden, berichtet keiner der deutschen Chronisten, wohl aber F. Villani XI 78 und in reicher Ausgestaltung die Sage, s. Ignaz Zingerle, Die Sagen von Margaretha der Maultasche, Innsbruck 1863; vgl. auch Huber a. a. O. S. 29f. 33f. demoracionem: in Magdeburg. 35f. cibum — Baptiste: damit kann nur der Honig gemeint sein, was Einsetzung von et vor butirum verlangt. 42 in partibus: fern vom Hof des Kaisers’, vgl. oben Nr. 10, 2. 43 stellas gerentem: Albert von Sternberg, von 1356—1364 Bischof von Schwerin, mit dessen Namen Johann v. N. auch sonst spielt. 12. AN KAISER KARL IV. Die Krönung des noch im Kindesalter stehenden Wenzel zum König [von Böhmen] sei keine glückliche Maßnahme, da sie den Prinzen des eigenen Ansporns enthebe. [Fingierter Brief im Namen Wenzels.] [1363 Sommer.] Aus der Summa Cancellarii. Serenissimo ac inuictissimo principi et domino domino K[arolo] Romanorum imperatori semper augusto, domino et genitori suo karissimo, Wenczeslaus, Dei gracia Boemie rex, filialis obediencie debitum cum reuerencia paternali. 5 Serenissime ac inuictissime princeps, metuende domine et genitor peramande, — 12 = Rg Ua Kap WI L2 W2 FQS H2 B2 H1 Gr Ub, außerdem Olmütz, Bibl. des Domkapitels Cod. 509 Bl. 117° (Sigle 0). — Pelzel, Karl IV. Bd. II, Urkundenbuch Nr. 330, S. 366f.; Tadra, Summa Canc. Nr. 55, S. 33; Burdach, V. M. z. R. IV, S. 248f., Nr. 50. — Uberschrift: Filius imperatoris scribit sibi (patri B2, patri suo H1) quo (quomodo H1) ductus (doctus S) spiritu eum (ipsum W2) fecerit (fecerit eum F, fecit eum B2) regem Kap WI L2 W2FS B2 H1, Cancellarius nomine Wenceslai Regis scribit Karolo Imperatori patri suo O. — 3 Boemie] Romanorum Rg Ua 6 preamande B2 H1
22 I. Politische Angelegenheiten. 30 Die angebliche impotencia coeundi ihres ersten Gemahls als ent- scheidenden Grund für die Trennung heben alle zeitgenössischen Quellen übereinstimmend hervor, s. Huber, Vereinigung Tirols ... S. 32 Anm. 1. 32 meretricis: der Ausdruck geht wohl lediglich auf M.s Vermählung mit Ludwig von Br. vor kirchlicher Lösung der ersten Ehe, die erst 1349 bzw. 1359 ausgesprochen wurde. Von sonstigen Vorgängen, die diese Bezeichnung rechtfertigen würden, berichtet keiner der deutschen Chronisten, wohl aber F. Villani XI 78 und in reicher Ausgestaltung die Sage, s. Ignaz Zingerle, Die Sagen von Margaretha der Maultasche, Innsbruck 1863; vgl. auch Huber a. a. O. S. 29f. 33f. demoracionem: in Magdeburg. 35f. cibum — Baptiste: damit kann nur der Honig gemeint sein, was Einsetzung von et vor butirum verlangt. 42 in partibus: fern vom Hof des Kaisers’, vgl. oben Nr. 10, 2. 43 stellas gerentem: Albert von Sternberg, von 1356—1364 Bischof von Schwerin, mit dessen Namen Johann v. N. auch sonst spielt. 12. AN KAISER KARL IV. Die Krönung des noch im Kindesalter stehenden Wenzel zum König [von Böhmen] sei keine glückliche Maßnahme, da sie den Prinzen des eigenen Ansporns enthebe. [Fingierter Brief im Namen Wenzels.] [1363 Sommer.] Aus der Summa Cancellarii. Serenissimo ac inuictissimo principi et domino domino K[arolo] Romanorum imperatori semper augusto, domino et genitori suo karissimo, Wenczeslaus, Dei gracia Boemie rex, filialis obediencie debitum cum reuerencia paternali. 5 Serenissime ac inuictissime princeps, metuende domine et genitor peramande, — 12 = Rg Ua Kap WI L2 W2 FQS H2 B2 H1 Gr Ub, außerdem Olmütz, Bibl. des Domkapitels Cod. 509 Bl. 117° (Sigle 0). — Pelzel, Karl IV. Bd. II, Urkundenbuch Nr. 330, S. 366f.; Tadra, Summa Canc. Nr. 55, S. 33; Burdach, V. M. z. R. IV, S. 248f., Nr. 50. — Uberschrift: Filius imperatoris scribit sibi (patri B2, patri suo H1) quo (quomodo H1) ductus (doctus S) spiritu eum (ipsum W2) fecerit (fecerit eum F, fecit eum B2) regem Kap WI L2 W2FS B2 H1, Cancellarius nomine Wenceslai Regis scribit Karolo Imperatori patri suo O. — 3 Boemie] Romanorum Rg Ua 6 preamande B2 H1
Strana 23
Nr. 11. 12. 23 Cuius sideris aspectus menti Cesaree conatum attribuit aut quorum consilio vester ducebatur intuitus, vt michi et virtutis et honoris gremium clauderetis? Solent namque mortales et precipue qui principum nobilitate 10 prefulgent ad hoc mentis conatus dirigere, ad hoc sollicitudinis sue viribus inniti frequencius, vt habitui virtutum clara semper exercitacione deseruiant, vt se cunctis gratos exhibeant et tamdiu bonis moribus et parentum claris vestigiis innitantur, donec non quidem naturali dumtaxat successione consueta, qua et improbis 15 reuerencia datur, ipsis expectati honoris attribuatur fastigium, sed virtute poscente dignis mereantur honoribus preueniri iuxta histo- riarum prudentem sentenciam, que longum eum et magnum honorem commemorat, qui sine tribunalium fastigio, sine apparito- rum ministerio potens in sua amplitudine reperitur. Vestra vero so deliberacio me nondum mereri possibilem, cui(velud paruulo fas- cennine [?] contrahentes, ne membra obliquentur in curuum) adhuc nutricum adheret frequencia, cui eciam nosse nedum bene operari manet incognitum, ad regie dignitatis fastigia sublimastis. Vnde igitur animus meus exnunc inantea assumet virtuose viuendi as materiam ? quibus de causis nunc populi velim placere conatibus, qui totum possideo quod quis probabiliter sperare poterit se virtutis presidio quomodolibet adepturum ? Vtinam, amantissime pater, melius deliberasset vestra Serenitas vestro primogenito et exercende virtutis et assequendi honoris locum dimittere, quo et so animus meus magis ad populum et ad me vota populi sincerioribus inclinari motibus contigisset. Quia tamen quod factum est reuo- 11 fulgent Wi 9 clauderitis Rg Ua, claudentis La 16 tri- buatur S B: 18f. longum euum et magnum honorem O, longum et magnum eum honorem übrige Hss 19 commemorat S O, commemo- rant übrige Hes 19f. apparitorum Rg Ua FO, apaitorum Wi, aperitorum Ba, peritorum S, ppitorum Q. appositorum [!] übrige Hes 21f. fascen- nine O, fascine darüber ligamina S, fascinia darüber ligamina Ba, fasci- mine Ub, fascemine Kap L2 W2 H1, fescemine Rg Ua WI FOGr, festinare H2 22 contrahentes W2 Ub, detrahentes Gr, detrahet H1, trahentem F, trahentes übrige Hss 23f. operari bene Rg Ua 25 assumit Wi, assumat S 25f. materiam assumet virtuose viuendi O 26 nunc O, fehlt SQ Ub, quibus übrige Hes 27 propabiliter sperare O, properare se vor Kap WI La Wa, preparare O, procurare Hi, sperare übrige Hes 32 con- poterit O 28 virtutis presidio fehlt O 31 me] mea O tigisset] potuisset S
Nr. 11. 12. 23 Cuius sideris aspectus menti Cesaree conatum attribuit aut quorum consilio vester ducebatur intuitus, vt michi et virtutis et honoris gremium clauderetis? Solent namque mortales et precipue qui principum nobilitate 10 prefulgent ad hoc mentis conatus dirigere, ad hoc sollicitudinis sue viribus inniti frequencius, vt habitui virtutum clara semper exercitacione deseruiant, vt se cunctis gratos exhibeant et tamdiu bonis moribus et parentum claris vestigiis innitantur, donec non quidem naturali dumtaxat successione consueta, qua et improbis 15 reuerencia datur, ipsis expectati honoris attribuatur fastigium, sed virtute poscente dignis mereantur honoribus preueniri iuxta histo- riarum prudentem sentenciam, que longum eum et magnum honorem commemorat, qui sine tribunalium fastigio, sine apparito- rum ministerio potens in sua amplitudine reperitur. Vestra vero so deliberacio me nondum mereri possibilem, cui(velud paruulo fas- cennine [?] contrahentes, ne membra obliquentur in curuum) adhuc nutricum adheret frequencia, cui eciam nosse nedum bene operari manet incognitum, ad regie dignitatis fastigia sublimastis. Vnde igitur animus meus exnunc inantea assumet virtuose viuendi as materiam ? quibus de causis nunc populi velim placere conatibus, qui totum possideo quod quis probabiliter sperare poterit se virtutis presidio quomodolibet adepturum ? Vtinam, amantissime pater, melius deliberasset vestra Serenitas vestro primogenito et exercende virtutis et assequendi honoris locum dimittere, quo et so animus meus magis ad populum et ad me vota populi sincerioribus inclinari motibus contigisset. Quia tamen quod factum est reuo- 11 fulgent Wi 9 clauderitis Rg Ua, claudentis La 16 tri- buatur S B: 18f. longum euum et magnum honorem O, longum et magnum eum honorem übrige Hss 19 commemorat S O, commemo- rant übrige Hes 19f. apparitorum Rg Ua FO, apaitorum Wi, aperitorum Ba, peritorum S, ppitorum Q. appositorum [!] übrige Hes 21f. fascen- nine O, fascine darüber ligamina S, fascinia darüber ligamina Ba, fasci- mine Ub, fascemine Kap L2 W2 H1, fescemine Rg Ua WI FOGr, festinare H2 22 contrahentes W2 Ub, detrahentes Gr, detrahet H1, trahentem F, trahentes übrige Hss 23f. operari bene Rg Ua 25 assumit Wi, assumat S 25f. materiam assumet virtuose viuendi O 26 nunc O, fehlt SQ Ub, quibus übrige Hes 27 propabiliter sperare O, properare se vor Kap WI La Wa, preparare O, procurare Hi, sperare übrige Hes 32 con- poterit O 28 virtutis presidio fehlt O 31 me] mea O tigisset] potuisset S
Strana 24
24 I. Politische Angelegenheiten. cari non decet, committantur successus posteri eius dominio, cuius gracia regnant reges et vniuersi orbis principes dominantur. Da- 35 tum etc. 34 f. Datum etc. Q O, fehlt übrige Hes 12 Das Schreiben wird von Weizsäcker (Deutsche Reichstagsakten I S. 125 Anm. I und Vorwort S. LXXXVI) als Stilprobe erklärt, die 'sonst keinen geschichtlichen Wert habe'; aber die Verfasserschaft Johanns, durch die Aufnahme in die Summa Cancellarii an sich wahrscheinlich, wird durch die Uberschrift in O (s. Lesartenapparat) bestätigt. Die Frage, ob der Brief sich auf die Krönung Wenzels (geboren 1361) zum König von Böhmen beziehe (1363 Juni 15, so Pelzel, Palacky, Steinherz) oder auf die Krönung zum römischen König (1376 Juni 10, s0 Höfler, Weizsäcker, Kluckhuhn), ist in V. M. z. R. IV S. 241—247 ausführlich erörtert. Die Entscheidung zugunsten des Jahres 1363, die dort befürwortet, aber nicht endgültig gewagt wird, ergibt sich aus der Uberprüfung der Uberlieferung: da das Stück bereits in den durch Rg Ua Kap repräsentierten Redaktionen begegnet, kommt eine Abfassung nach 1366 nicht in Frage. Die Meinungs- äußerung des Kanzlers zu dieser politischen Maßnahme des Kaisers ent- spricht der Stimmung, der auch Erzbischof Ernst Ausdruck gab, vgl. Pelzel, Karl IV. Bd. II S. 728f.; P. Kluckhuhn, Wenzels Jugendjahre. Diss. Halle 1914, S. 27f. Die Krönung des Jahres 1376 hingegen fand Johanns vollen Beifall, s. unten Nr. 24. 25. 47. 18ff. Val. Maximus II 10 (De Maiestate): Est et illa quasi priuata censura, maiestas clarorum uirorum, sine tribunalium fastigio, sine appa- ritorum ministerio potens in sua amplitudine obtinenda: grato enim et iucundo introitu animis hominum adlabitur admirationis praetexto [Var. praetextu] uelata. quam recte quis dixerit longum et beatum honorem esse sine honore (folgen als Beispiele: Metellus, Scipio Africanus maior und minor, L. Aemilius Paulus, P. Rutilius, Marius, Cato Uticensis). 21f. fascennine = fasciae Wickelbänder. 13. AN PAUL VON JENZENSTEIN, NOTAR DER BÖHMISCHEN KAMMER. Uber eine Mondfinsternis und die durch sie angerichtete politische Verwirrung. [1363 Herbst.] Aus der Summa Cancellarii. Amantissime compater, Eclipsis illa lunaris, que nuper, hoc est in nocte Sabbati post festum s. Matthei apostoli et ewangeliste, magna quidem nouitate 13 = Rg Ua Kap WI LIFOSH B'HI Ub Gr. — Tadra, Summa Canc.
24 I. Politische Angelegenheiten. cari non decet, committantur successus posteri eius dominio, cuius gracia regnant reges et vniuersi orbis principes dominantur. Da- 35 tum etc. 34 f. Datum etc. Q O, fehlt übrige Hes 12 Das Schreiben wird von Weizsäcker (Deutsche Reichstagsakten I S. 125 Anm. I und Vorwort S. LXXXVI) als Stilprobe erklärt, die 'sonst keinen geschichtlichen Wert habe'; aber die Verfasserschaft Johanns, durch die Aufnahme in die Summa Cancellarii an sich wahrscheinlich, wird durch die Uberschrift in O (s. Lesartenapparat) bestätigt. Die Frage, ob der Brief sich auf die Krönung Wenzels (geboren 1361) zum König von Böhmen beziehe (1363 Juni 15, so Pelzel, Palacky, Steinherz) oder auf die Krönung zum römischen König (1376 Juni 10, s0 Höfler, Weizsäcker, Kluckhuhn), ist in V. M. z. R. IV S. 241—247 ausführlich erörtert. Die Entscheidung zugunsten des Jahres 1363, die dort befürwortet, aber nicht endgültig gewagt wird, ergibt sich aus der Uberprüfung der Uberlieferung: da das Stück bereits in den durch Rg Ua Kap repräsentierten Redaktionen begegnet, kommt eine Abfassung nach 1366 nicht in Frage. Die Meinungs- äußerung des Kanzlers zu dieser politischen Maßnahme des Kaisers ent- spricht der Stimmung, der auch Erzbischof Ernst Ausdruck gab, vgl. Pelzel, Karl IV. Bd. II S. 728f.; P. Kluckhuhn, Wenzels Jugendjahre. Diss. Halle 1914, S. 27f. Die Krönung des Jahres 1376 hingegen fand Johanns vollen Beifall, s. unten Nr. 24. 25. 47. 18ff. Val. Maximus II 10 (De Maiestate): Est et illa quasi priuata censura, maiestas clarorum uirorum, sine tribunalium fastigio, sine appa- ritorum ministerio potens in sua amplitudine obtinenda: grato enim et iucundo introitu animis hominum adlabitur admirationis praetexto [Var. praetextu] uelata. quam recte quis dixerit longum et beatum honorem esse sine honore (folgen als Beispiele: Metellus, Scipio Africanus maior und minor, L. Aemilius Paulus, P. Rutilius, Marius, Cato Uticensis). 21f. fascennine = fasciae Wickelbänder. 13. AN PAUL VON JENZENSTEIN, NOTAR DER BÖHMISCHEN KAMMER. Uber eine Mondfinsternis und die durch sie angerichtete politische Verwirrung. [1363 Herbst.] Aus der Summa Cancellarii. Amantissime compater, Eclipsis illa lunaris, que nuper, hoc est in nocte Sabbati post festum s. Matthei apostoli et ewangeliste, magna quidem nouitate 13 = Rg Ua Kap WI LIFOSH B'HI Ub Gr. — Tadra, Summa Canc.
Strana 25
Nr. 12. 13. 25 preteriit, tantam in principum capitibus ordinauit vertiginem et adeo mentes eorum aduersa disposicione confudit, vt errore terri- 5 bili aberrent continuo in inuio et non in via. Nichil enim adhuc boni concluditur, nichil verisimile certi speratur, nichil fit omnino nisi inutilis verborum effusio, tractatus absoni et dedalice domus intricacio laborintha. Nam si (ad) adunandos eorum animos et ad pacem dirigendos conatus [?] Vlixis sapiencia, Turni stren- 10 nuitas et Tullii laboraret facundia, vix estimo quod eclipsis illius insania aliquid dulcis admitteret, quo tanti valerent turbines pro consolacione salutis publice serenari. Nichil igitur racione ducente conspicio, nichil arbitror consiliaris propositi nisi Dei inuocare potenciam, vt, quod nature negat officium, propicio numine 15 dispensatiue pietatis gracia largiatur. Non credo rediturum Cesa- rem breui spacio, nam multas intueor causas que sibi tribuunt materiam demorandi. Magistrum Wernherum suspectum teneo, quia fratrem vestrum et me in talibus dimisit exiliis, nec salutandum crederem nisi quia 20 spem de ipsius emendacione retineo, vt, quod neglexit alias, demum moralitate compenset. Quapropter eum supplico salutari. Me vestre dileccioni continue recommendo et opto frequencius, vt cum vestra familia in Domino salubriter valeatis. Nr. 68, S. 42f. — Uberschrift: Cancellarius scribit domino Paulo de eclipsi preterita Kap WI L2 F S, Scribit eidem [domino P. notario camere rega- lis] de ecl. pret. B2 H1 Gr. — 3 Matthei] Matthie S, Michaelis et festum (sancti) Thome Q B2 Ub et euangeliste fehlt Q B2 Ub 5 aduersa] diuersa W1 6 oberrent WI S, aborrent Ub, abhorrent Q, abhorreant B2 inuio] biuio Q H2, errore Ub 6f. boni adhuc Kap 7 nec verisimile quid certi F verisimile] et verisimile Q, uel simile S certe Q B2 tractatus] speratur] preparatur Q B2 8 nisi] quam Q Ub, aut F detractus Q 8f. dedalice — laborintha] darüber discrete sapiencie obscu- racio magistralis B2 9 laborintea Q Ub ad fehlt Hss adunan- dos] aduniandus S, adimandus Rg, adiuuandus Ua Q, adunandus übrige Hss animus sämtliche Hes 10 dirigendos conatibus Q, dirigendis 14 consiliariis prepositi Q Ub inuocare] conatibus übrige Hes 15 numine] nomine (o gebessert) S, munere Ub, iuua- moc’e WI mine Q 16 dispensatiue B2 Gr, dispensatë Q. dispensatiune (s0) 19 Wernerum S, Rg Ua, defensacione S, dispensacione übrige Hes Wirnerum Gr, Werneherum Wi, W. U1, fehlt Q H2 Ub 20 exiliis] auxiliis darüber conturbacionibus Q 24 valeatis. Datum etc. Q
Nr. 12. 13. 25 preteriit, tantam in principum capitibus ordinauit vertiginem et adeo mentes eorum aduersa disposicione confudit, vt errore terri- 5 bili aberrent continuo in inuio et non in via. Nichil enim adhuc boni concluditur, nichil verisimile certi speratur, nichil fit omnino nisi inutilis verborum effusio, tractatus absoni et dedalice domus intricacio laborintha. Nam si (ad) adunandos eorum animos et ad pacem dirigendos conatus [?] Vlixis sapiencia, Turni stren- 10 nuitas et Tullii laboraret facundia, vix estimo quod eclipsis illius insania aliquid dulcis admitteret, quo tanti valerent turbines pro consolacione salutis publice serenari. Nichil igitur racione ducente conspicio, nichil arbitror consiliaris propositi nisi Dei inuocare potenciam, vt, quod nature negat officium, propicio numine 15 dispensatiue pietatis gracia largiatur. Non credo rediturum Cesa- rem breui spacio, nam multas intueor causas que sibi tribuunt materiam demorandi. Magistrum Wernherum suspectum teneo, quia fratrem vestrum et me in talibus dimisit exiliis, nec salutandum crederem nisi quia 20 spem de ipsius emendacione retineo, vt, quod neglexit alias, demum moralitate compenset. Quapropter eum supplico salutari. Me vestre dileccioni continue recommendo et opto frequencius, vt cum vestra familia in Domino salubriter valeatis. Nr. 68, S. 42f. — Uberschrift: Cancellarius scribit domino Paulo de eclipsi preterita Kap WI L2 F S, Scribit eidem [domino P. notario camere rega- lis] de ecl. pret. B2 H1 Gr. — 3 Matthei] Matthie S, Michaelis et festum (sancti) Thome Q B2 Ub et euangeliste fehlt Q B2 Ub 5 aduersa] diuersa W1 6 oberrent WI S, aborrent Ub, abhorrent Q, abhorreant B2 inuio] biuio Q H2, errore Ub 6f. boni adhuc Kap 7 nec verisimile quid certi F verisimile] et verisimile Q, uel simile S certe Q B2 tractatus] speratur] preparatur Q B2 8 nisi] quam Q Ub, aut F detractus Q 8f. dedalice — laborintha] darüber discrete sapiencie obscu- racio magistralis B2 9 laborintea Q Ub ad fehlt Hss adunan- dos] aduniandus S, adimandus Rg, adiuuandus Ua Q, adunandus übrige Hss animus sämtliche Hes 10 dirigendos conatibus Q, dirigendis 14 consiliariis prepositi Q Ub inuocare] conatibus übrige Hes 15 numine] nomine (o gebessert) S, munere Ub, iuua- moc’e WI mine Q 16 dispensatiue B2 Gr, dispensatë Q. dispensatiune (s0) 19 Wernerum S, Rg Ua, defensacione S, dispensacione übrige Hes Wirnerum Gr, Werneherum Wi, W. U1, fehlt Q H2 Ub 20 exiliis] auxiliis darüber conturbacionibus Q 24 valeatis. Datum etc. Q
Strana 26
26 I. Politische Angelegenheiten. Anmerkungen. Uber den Empfänger s. unten zu Nr. 152. — Zur Datierung. Da die Mondfinsternis in nocte sabbati post festum s. Matthei apostoli et ewan- geliste (21. Sept.) stattfand, kommt nur die vom 23. Sept. 1363 (einem Sonnabend) in Frage. Sie war eine totale, begann um 21 Uhr 31 Minuten (nach heutiger mitteleuropäischer Zeit) und dauerte fast anderthalb Stunde, 8. Th. Oppolzer, Kanon der Finsternisse: Denkschriften d. Wiener Akademie. Math.-Nat. Kl. Bd. 52 (1887) S. 364. — Zum Inhalt. Die Verwirrung und Ratlosigkeit der Fürsten, von der der Briefschreiber spricht und die er (scherzhaft?) mit der Mondfinsternis in Zusammenhang bringt, erklärt sich aus der im September 1363, seit dem Verzicht der Margarete Maultasch auf Tirol, eingetretenen Zuspitzung der politischen Lage, die den Kriegs- ausbruch zwischen Rudolf von Österreich und den niederbayrischen Herzögen Stephan und Albrecht unvermeidlich erscheinen ließ und gleichzeitig die seit längerem bestehenden Spannungen zwischen Karl IV. einerseits, Rudolf IV. von Österreich und Ludwig von Ungarn anderseits verschärfte. Eine Einigung brachte erst der Fürstenkongreß des folgenden Jahres in Brünn (1364 Febr. 10), s. Huber, Reg. 4005. 4006; Reichssachen 392a.b. 394. 396—398; Huber, Gesch. d. Herzogs Rudolfs IV. von Österreich. Innsbruck 1865, S. 97ff.; Werunsky, Karl IV. Bd. III S. 272ff. 10f. Turni-strennuitas: Vergil Aen. VII—XII. 16 rediturum: von Breslau, wo Karls IV. Anwesenheit für den 4. Okt. 1363 bezeugt ist (Huber, Reg. 3990)? 19 Magistrum Wernherum: wohl Werner (Sohn Thymos) von Erd- mannsdorf (in Sachsen), auch Werner von Meißen genannt, 1354—1365 Stadtschreiber von Prag mit dem Titel protonotarius (Tadra, Kanceláře a písaři, S. 165. 276). In den Mon. Vat. Boh. II erscheint er 1357 als subdiaconus Misnensis dioc., scholaris in iure canonico (Nr. 704), 1359 als procurator Caroli IV. in regno Bohemie (Nr. 956. 1000); vgl. ebenda auch Nr. 705f. 752. 764. 956f. 1091. 1188. fratrem vestrum: Johann Očko von Wlaschim (damals Bischof von Olmütz)? 14. AN SEINEN GENERALVIKAR, DEN BRÜNNER PROPST NIICOLAUS VON KREMSIER]. Ordnet für Karl IV. aus Anlaß seines Heerzuges gegen die Söldner- banden allgemeine Kirchengebete in der Olmützer Diözese an. [1365 Juli?] Dei et apostolice sedis etc. Regalis Cappelle Boemie comes Joſhannes] honorabili viro domino N. preposito Brunnensi, nostro 14 = M Bl. 109r. — Ohne Uberschrift Hs
26 I. Politische Angelegenheiten. Anmerkungen. Uber den Empfänger s. unten zu Nr. 152. — Zur Datierung. Da die Mondfinsternis in nocte sabbati post festum s. Matthei apostoli et ewan- geliste (21. Sept.) stattfand, kommt nur die vom 23. Sept. 1363 (einem Sonnabend) in Frage. Sie war eine totale, begann um 21 Uhr 31 Minuten (nach heutiger mitteleuropäischer Zeit) und dauerte fast anderthalb Stunde, 8. Th. Oppolzer, Kanon der Finsternisse: Denkschriften d. Wiener Akademie. Math.-Nat. Kl. Bd. 52 (1887) S. 364. — Zum Inhalt. Die Verwirrung und Ratlosigkeit der Fürsten, von der der Briefschreiber spricht und die er (scherzhaft?) mit der Mondfinsternis in Zusammenhang bringt, erklärt sich aus der im September 1363, seit dem Verzicht der Margarete Maultasch auf Tirol, eingetretenen Zuspitzung der politischen Lage, die den Kriegs- ausbruch zwischen Rudolf von Österreich und den niederbayrischen Herzögen Stephan und Albrecht unvermeidlich erscheinen ließ und gleichzeitig die seit längerem bestehenden Spannungen zwischen Karl IV. einerseits, Rudolf IV. von Österreich und Ludwig von Ungarn anderseits verschärfte. Eine Einigung brachte erst der Fürstenkongreß des folgenden Jahres in Brünn (1364 Febr. 10), s. Huber, Reg. 4005. 4006; Reichssachen 392a.b. 394. 396—398; Huber, Gesch. d. Herzogs Rudolfs IV. von Österreich. Innsbruck 1865, S. 97ff.; Werunsky, Karl IV. Bd. III S. 272ff. 10f. Turni-strennuitas: Vergil Aen. VII—XII. 16 rediturum: von Breslau, wo Karls IV. Anwesenheit für den 4. Okt. 1363 bezeugt ist (Huber, Reg. 3990)? 19 Magistrum Wernherum: wohl Werner (Sohn Thymos) von Erd- mannsdorf (in Sachsen), auch Werner von Meißen genannt, 1354—1365 Stadtschreiber von Prag mit dem Titel protonotarius (Tadra, Kanceláře a písaři, S. 165. 276). In den Mon. Vat. Boh. II erscheint er 1357 als subdiaconus Misnensis dioc., scholaris in iure canonico (Nr. 704), 1359 als procurator Caroli IV. in regno Bohemie (Nr. 956. 1000); vgl. ebenda auch Nr. 705f. 752. 764. 956f. 1091. 1188. fratrem vestrum: Johann Očko von Wlaschim (damals Bischof von Olmütz)? 14. AN SEINEN GENERALVIKAR, DEN BRÜNNER PROPST NIICOLAUS VON KREMSIER]. Ordnet für Karl IV. aus Anlaß seines Heerzuges gegen die Söldner- banden allgemeine Kirchengebete in der Olmützer Diözese an. [1365 Juli?] Dei et apostolice sedis etc. Regalis Cappelle Boemie comes Joſhannes] honorabili viro domino N. preposito Brunnensi, nostro 14 = M Bl. 109r. — Ohne Uberschrift Hs
Strana 27
Nr. 13. 14. 27 in spiritualibus generali vicario, salutem et sinceram in Domino caritatem. Attributus plebi christiane diuinitus et ab immensa saluatoris nostri gracia ad propugnandam orthodoxe fidei gloriam celestis fecundi [?] consilii genitus ex decreto, Serenissimus ac inuictissi- mus princeps et dominus K[arolus], Roman. Imperator semper Augustus et Boemie rex illustris, dominus noster gloriosus, notam tyrannidis et violenti criminis odiosas turpitudines, quibus illa 10 Sathane congregacio, que appellatur societas, orbis fratres varios venenose contagionis squaloribus maculauit, diuino iam accensus spiritu et Dei hoc operante virtute, spolia, rapinas, incendia, op- pressiones pauperum, depopulaciones, iniurias viduarum, matrona- rum contemptus, stupra virginum et abhominaciones ceteras, quas 15 nedum calamus exarare valeat, ymo lingwa perhorrescit dicere, non intendens ammodo tollerare, congregata Imperii sacri potencia, parcium Boemie, Sweuie, Alsacie et Franconie principum, comi- tum, baronum, militum et vrbium nobilium multitudine, more Cesareo ad eradicandam pestem huiusmodi et Dei ac hominum 20 iniurias vindicandas versus nephandos huiusmodi latrones pro- greditur, transgressoribus ipsis iuxta seue [?] nequicie ipsorum exigenciam Dei adiutoria responsurus. Ideoque, karissime frater in Christo, dileccioni vestre sub obtestacione diuini iudicii manda- mus et iniungimus seriose, quatenus per omnem plebem nostre 25 diocesis auctoritate nostra mandetis edici, vt pro salute tanti principis et suorum fidelium omnipotenti Deo deuotissime oracionis effundant incensum quodque clerici preter oracionem, que pro rege in sacro Canone de more seruatur, in omnium collectarum, secretarum et complendarum finibus hanc clausulam frequenter so adiungant: 'Et famulum tuum Imperatorem cum omnibus fidelibus suis ab omni aduersitate custodi'. Nam omnibus vere penitentibus et contritis, qui presentis nostre commissionis seriem prosecuti fuerint. de omnipotentis Dei gracia etc. 5 12 macula- 5 Attribuimus He 7 fecundi] fed’i oder fod'i He runt Hs 16 necdum He 17 ammodo] animo Hs congregatam He 28 quod- 21 latronei Hs 22 ipsis] temporis Hs seue] seriem Hs que] quique Ha Anmerkungen. Der Empfänger ist unter dem Namen magister et iurisperitus Nicolaus de Chremair als Notar und Protonotar Erzbischof Ernsts von Prag, von
Nr. 13. 14. 27 in spiritualibus generali vicario, salutem et sinceram in Domino caritatem. Attributus plebi christiane diuinitus et ab immensa saluatoris nostri gracia ad propugnandam orthodoxe fidei gloriam celestis fecundi [?] consilii genitus ex decreto, Serenissimus ac inuictissi- mus princeps et dominus K[arolus], Roman. Imperator semper Augustus et Boemie rex illustris, dominus noster gloriosus, notam tyrannidis et violenti criminis odiosas turpitudines, quibus illa 10 Sathane congregacio, que appellatur societas, orbis fratres varios venenose contagionis squaloribus maculauit, diuino iam accensus spiritu et Dei hoc operante virtute, spolia, rapinas, incendia, op- pressiones pauperum, depopulaciones, iniurias viduarum, matrona- rum contemptus, stupra virginum et abhominaciones ceteras, quas 15 nedum calamus exarare valeat, ymo lingwa perhorrescit dicere, non intendens ammodo tollerare, congregata Imperii sacri potencia, parcium Boemie, Sweuie, Alsacie et Franconie principum, comi- tum, baronum, militum et vrbium nobilium multitudine, more Cesareo ad eradicandam pestem huiusmodi et Dei ac hominum 20 iniurias vindicandas versus nephandos huiusmodi latrones pro- greditur, transgressoribus ipsis iuxta seue [?] nequicie ipsorum exigenciam Dei adiutoria responsurus. Ideoque, karissime frater in Christo, dileccioni vestre sub obtestacione diuini iudicii manda- mus et iniungimus seriose, quatenus per omnem plebem nostre 25 diocesis auctoritate nostra mandetis edici, vt pro salute tanti principis et suorum fidelium omnipotenti Deo deuotissime oracionis effundant incensum quodque clerici preter oracionem, que pro rege in sacro Canone de more seruatur, in omnium collectarum, secretarum et complendarum finibus hanc clausulam frequenter so adiungant: 'Et famulum tuum Imperatorem cum omnibus fidelibus suis ab omni aduersitate custodi'. Nam omnibus vere penitentibus et contritis, qui presentis nostre commissionis seriem prosecuti fuerint. de omnipotentis Dei gracia etc. 5 12 macula- 5 Attribuimus He 7 fecundi] fed’i oder fod'i He runt Hs 16 necdum He 17 ammodo] animo Hs congregatam He 28 quod- 21 latronei Hs 22 ipsis] temporis Hs seue] seriem Hs que] quique Ha Anmerkungen. Der Empfänger ist unter dem Namen magister et iurisperitus Nicolaus de Chremair als Notar und Protonotar Erzbischof Ernsts von Prag, von
Strana 28
28 I. Politische Angelegenheiten. 1354—1363 als Notar und Protonotar der Reichskanzlei bekannt. Die Propststelle an St. Peter in Brünn erhielt er 1357, in den folgenden Jahren daneben das Archidiakonat von Bunzlau (1359), ein Kanonikat in Sadská und die Stelle als Scholasticus in Prag (1361): Huber, Reg. S. XLIII; Addit. S. VII; Lindner, Urkundenwesen S. 22; Tadra, Arch. ƒ. österr. Gesch. 61 (1880) S. 320 Anm. 1; derselbe, Kanceláře a písaři, S. 32. 76. 78. 122; Mon. Vat. Boh. II Nr. 198. 305. 565. 655. 658ff. 665. 1203; Max Dvořák, Die Illuminatoren des Johann v. N., Wien 1901, S. 83. 91 [Ges. Aufsätze z. Kunstgeschichte, München 1929, S. 145ff. 156]. Vikar des Olmützer Bischofs war er schon unter Johann Očko. Zum erstenmal ist er in dieser Eigenschaft namentlich bezeugt am 28. April 1358, zum letztenmal, wie es scheint, am 7. Dez. 1371, vorher am 14. August 1368: Cod. dipl. Mor. IX Nr. 95, S. 74; X Nr. 46, S. 38; XV Nr. 131, S. 110. Falls der am 22. März 1377 (ebenda XI Nr. 72, S. 64) als gestorben erwähnte Propst Nicolaus von St. Peter in Brünn nicht bereits ein Nachfolger gleichen Namens ist, müßte er die genannte Propstei bis etwa 1376 innegehabt haben. Dvo- řák (a. a. O.) hält ihn auch für den Maler (nicht Besteller) des mit prächtigen Miniaturen geschmückten Kremsierer Missale (Brünn, St. Jacob), das auf Bl. I einen knieenden Priester und die Notiz Dominus Nicolaus Brunensis gibt und dessen Miniaturen Verwandtschaft mit denen des liber Viaticus Johanns von Neumarkt zeigen. 1 Zum comes regalis capelle Boemie, d. h. zum Range des ersten Kirchen- fürsten Böhmens nach dem Erzbischof, wurde Joh. v. N. vom Kaiser am 1. März 1365 erhoben: Pelzel, Karl IV., Urkundenbuch II Nr. 304, S. 337f.; Cod. dipl. Mor. IX Nr. 391, S. 290f. 11 societas: die etwa 2000 Mann starke Söldnerbande des Arnaud de Cervolles (vgl. oben zu Nr. 3), die Anfang Juli 1365 in das Elsaß ein- gefallen war, wenige Tage nachdem der Kaiser auf der Rückreise von Avignon in Straßburg eingetroffen war, vgl. Werunsky, Karl IV. Bd. III S. 328ff.; Bott, Die Kriegszüge der englisch-französischen Soldkompagnien nach dem Elsaß und nach der Schweiz unter der Regierung Karls IV. Dissert. Halle 1891, S. 20—31. 15. AN EINEN UNGENANNTEN. Uber die ersten politischen Ereignisse auf Karls IV. zweitem Italienzug. [Udine, 1368 April 29—Mai 2.] Domine et amice carissime, Noua, omnium nouitatum magis nouissima, narrat vobis Jo., 15 = Wittingau (Třeboň) Schwarzenbergisches Archiv Cod. C. 6 Bl. 56°. — Die Wiedergabe nach Palacky, Uber Formelbücher ... II, Abhandl. d. Böhm. Ges. d. Wiss., 5. Folge, 5. Band (1847), S. 24f., der (S. 12f.) auch einige Angaben über den sonstigen Inhalt der aus dem Anfang des 15. Jahrh.s stammenden Handschrift macht.
28 I. Politische Angelegenheiten. 1354—1363 als Notar und Protonotar der Reichskanzlei bekannt. Die Propststelle an St. Peter in Brünn erhielt er 1357, in den folgenden Jahren daneben das Archidiakonat von Bunzlau (1359), ein Kanonikat in Sadská und die Stelle als Scholasticus in Prag (1361): Huber, Reg. S. XLIII; Addit. S. VII; Lindner, Urkundenwesen S. 22; Tadra, Arch. ƒ. österr. Gesch. 61 (1880) S. 320 Anm. 1; derselbe, Kanceláře a písaři, S. 32. 76. 78. 122; Mon. Vat. Boh. II Nr. 198. 305. 565. 655. 658ff. 665. 1203; Max Dvořák, Die Illuminatoren des Johann v. N., Wien 1901, S. 83. 91 [Ges. Aufsätze z. Kunstgeschichte, München 1929, S. 145ff. 156]. Vikar des Olmützer Bischofs war er schon unter Johann Očko. Zum erstenmal ist er in dieser Eigenschaft namentlich bezeugt am 28. April 1358, zum letztenmal, wie es scheint, am 7. Dez. 1371, vorher am 14. August 1368: Cod. dipl. Mor. IX Nr. 95, S. 74; X Nr. 46, S. 38; XV Nr. 131, S. 110. Falls der am 22. März 1377 (ebenda XI Nr. 72, S. 64) als gestorben erwähnte Propst Nicolaus von St. Peter in Brünn nicht bereits ein Nachfolger gleichen Namens ist, müßte er die genannte Propstei bis etwa 1376 innegehabt haben. Dvo- řák (a. a. O.) hält ihn auch für den Maler (nicht Besteller) des mit prächtigen Miniaturen geschmückten Kremsierer Missale (Brünn, St. Jacob), das auf Bl. I einen knieenden Priester und die Notiz Dominus Nicolaus Brunensis gibt und dessen Miniaturen Verwandtschaft mit denen des liber Viaticus Johanns von Neumarkt zeigen. 1 Zum comes regalis capelle Boemie, d. h. zum Range des ersten Kirchen- fürsten Böhmens nach dem Erzbischof, wurde Joh. v. N. vom Kaiser am 1. März 1365 erhoben: Pelzel, Karl IV., Urkundenbuch II Nr. 304, S. 337f.; Cod. dipl. Mor. IX Nr. 391, S. 290f. 11 societas: die etwa 2000 Mann starke Söldnerbande des Arnaud de Cervolles (vgl. oben zu Nr. 3), die Anfang Juli 1365 in das Elsaß ein- gefallen war, wenige Tage nachdem der Kaiser auf der Rückreise von Avignon in Straßburg eingetroffen war, vgl. Werunsky, Karl IV. Bd. III S. 328ff.; Bott, Die Kriegszüge der englisch-französischen Soldkompagnien nach dem Elsaß und nach der Schweiz unter der Regierung Karls IV. Dissert. Halle 1891, S. 20—31. 15. AN EINEN UNGENANNTEN. Uber die ersten politischen Ereignisse auf Karls IV. zweitem Italienzug. [Udine, 1368 April 29—Mai 2.] Domine et amice carissime, Noua, omnium nouitatum magis nouissima, narrat vobis Jo., 15 = Wittingau (Třeboň) Schwarzenbergisches Archiv Cod. C. 6 Bl. 56°. — Die Wiedergabe nach Palacky, Uber Formelbücher ... II, Abhandl. d. Böhm. Ges. d. Wiss., 5. Folge, 5. Band (1847), S. 24f., der (S. 12f.) auch einige Angaben über den sonstigen Inhalt der aus dem Anfang des 15. Jahrh.s stammenden Handschrift macht.
Strana 29
Nr. 14. 15. 29 nam talium nouorum vos desiderosum animaduertit indubie. Quo- rum sumatur inicium: Ecce enim serenissimo domino, domino nostro imperatore, die 5 sancti M. in C. veniente, .., quondam militari, nunc vero habitu indutus monastico, cum alio seculari legum doctore in legacione domini B. de Mediolano dominum Imperatorem visitauerunt. Ad quorum legacionem audiendam dominus Imperator transmisit ali- quos de consilio suo. Qua intellecta, iussit eos in crastinum astare 10 sue Maiestatis conspectui, ipsis respondens vocis proprie oraculo in hunc modum: Non potest nosse Maiestatis nostre Serenitas, quo ausu temerario ipse B. presumit hostiliter inuadere cum suis complicibus ciuitatem M., in qua Celsitudo nostra Cesarea vnacum nostra consorte mansionem ad tempus facere disponebat. Ad- 15 miracione eciam vehementi Imperialis ducitur sublimitas, qua temeritate ac intencione friuola plura Imperii sacri propria occupat ille B. manu violenta.' Ipsis vero nunciis hoc audientibus et dicentibus, quod dominus B. se vellet totaliter ac integre Imperiali submittere voluntati et, si qua fecisset Maiestati Cesaree contraria, 20 ea vellet emendare ad mandatum ipsius Imperatorie Maiestatis, dominus Imperator iterum respondit se nil velle facere in causis omnibus absque domini Pape scitu, consilio et consensu; asserens se velle continue, quam diu vixerit, tamquam deuotus filius sancte matri ecclesie obedire. Et hiis dictis iussit ipsos nuncios a con- 25 spectu Cesareo disparere. Quibus omnibus sic peractis, feria III. proxime sequenti venit in W., vbi nunc quiescit, populum sequentem se inibi expectando. Quo ad eum veniente, intendit vlterius procedere, castra metando sine mora, facturus quod melius poterit diuino auxilio suffragante. so Scire eciam velit vestra dileccio quod dominus papa scripsit manu propria domino Imperatori, expectans cum magno gaudio aduentum suum, quod de nullo vacanti beneficio cuiquam viuenti velit prouidere nisi de ipsius domini imperatoris scitu, voluntate et consensu. Sciatis eciam quod sabbato deinde proximo XII ciues honorati de Veneciis, habitu induti vnanimi, videlicet rubeo, se conspectui Cesareo obtulerunt. Quos die dominico sequenti vnacum omnibus principibus, comitibus, baronibus in vicino tunc existentibus, 35 23 absque scitu domini Pape consilio et consensu Palacky
Nr. 14. 15. 29 nam talium nouorum vos desiderosum animaduertit indubie. Quo- rum sumatur inicium: Ecce enim serenissimo domino, domino nostro imperatore, die 5 sancti M. in C. veniente, .., quondam militari, nunc vero habitu indutus monastico, cum alio seculari legum doctore in legacione domini B. de Mediolano dominum Imperatorem visitauerunt. Ad quorum legacionem audiendam dominus Imperator transmisit ali- quos de consilio suo. Qua intellecta, iussit eos in crastinum astare 10 sue Maiestatis conspectui, ipsis respondens vocis proprie oraculo in hunc modum: Non potest nosse Maiestatis nostre Serenitas, quo ausu temerario ipse B. presumit hostiliter inuadere cum suis complicibus ciuitatem M., in qua Celsitudo nostra Cesarea vnacum nostra consorte mansionem ad tempus facere disponebat. Ad- 15 miracione eciam vehementi Imperialis ducitur sublimitas, qua temeritate ac intencione friuola plura Imperii sacri propria occupat ille B. manu violenta.' Ipsis vero nunciis hoc audientibus et dicentibus, quod dominus B. se vellet totaliter ac integre Imperiali submittere voluntati et, si qua fecisset Maiestati Cesaree contraria, 20 ea vellet emendare ad mandatum ipsius Imperatorie Maiestatis, dominus Imperator iterum respondit se nil velle facere in causis omnibus absque domini Pape scitu, consilio et consensu; asserens se velle continue, quam diu vixerit, tamquam deuotus filius sancte matri ecclesie obedire. Et hiis dictis iussit ipsos nuncios a con- 25 spectu Cesareo disparere. Quibus omnibus sic peractis, feria III. proxime sequenti venit in W., vbi nunc quiescit, populum sequentem se inibi expectando. Quo ad eum veniente, intendit vlterius procedere, castra metando sine mora, facturus quod melius poterit diuino auxilio suffragante. so Scire eciam velit vestra dileccio quod dominus papa scripsit manu propria domino Imperatori, expectans cum magno gaudio aduentum suum, quod de nullo vacanti beneficio cuiquam viuenti velit prouidere nisi de ipsius domini imperatoris scitu, voluntate et consensu. Sciatis eciam quod sabbato deinde proximo XII ciues honorati de Veneciis, habitu induti vnanimi, videlicet rubeo, se conspectui Cesareo obtulerunt. Quos die dominico sequenti vnacum omnibus principibus, comitibus, baronibus in vicino tunc existentibus, 35 23 absque scitu domini Pape consilio et consensu Palacky
Strana 30
30 I. Politische Angelegenheiten. 4o dominus Imperator ad prandium magnifice inuitauit. Quo peracto, ipsi Veneti dominum Imperatorem adorauerunt in terram proci- dentes et promptos et paratos ad omnia mandata se offerentes. Dominus autem, qui solus nouit abscondita cordium, seit cogi- taciones eorum, quoniam, vt communiter credimus, vane sunt et 45 replete dolo. Promiserunt eciam iidem Veneti domino Imperatori cum omni sua gente per terras et territoria eorum conductum procurare securum et de victualibus sufficientibus prouidere. De quo tamen eorum promisso dominus Imperator non intendit gerere confidenciam valde plenam. 50 Et hec nunc festinanter scripta sufficiant. Sed me et fratrem meum vobis continue et fiducialiter recommendo. Salutate omnes socios ex parte mei diligenter. Sciatis eciam quod ipse B. de Mediolano vna cum illo de W. iacent ante M., quam vt creditur expugnare non possunt ante 55 aduentum domini Imperatoris. Sed lucrati sunt et obtinuerunt pontem B., quem eciam combusserunt, vt transitus noster eo difficilior nobis appareret. De quo tamen dominus Imperator non turbatur. Hec noua singula domino archiepiscopo per dominum meum co sunt transmissa. Parcite stilo non premeditato, sed facto festi- nanter. 65 Vltimo mandato claudetur epistola paruo: Sit tibi cura mei, sit michi cura tui. Care, vale, valeatque cupit quicumque valere Te, tibi quodque cupis, det Deus omne bonum! 42 se] sua Palacky Anmerkungen. Der sich Jo. nennende Briefschreiber ist nach Pirchan, Italien und Karl IV. Bd. II S. 46f. 'ein hervorragend gut unterrichteter kaiserlicher Kanzleibeamter, wahrscheinlich sogar der Hofkanzler Johann von Neumarkt selbst'. Für Johanns v. N. Verfasserschaft, die von P. mit guten Gründen befürwortet wird, spricht auch der Eingang (Z. 1—4), der mit Nr. II wört- lich übereinstimmt. Uber eine Interpretation des vorletzten Satzes (oben Z. 59f.), die eine etwas andere Auffassung erforderlich machen würde, s. die Anm. zur Stelle. — Zur Datumsbestimmung und zum Inhalt s. Th. Sickel, Sitzb. Wiener Akademie 30 (1859) S. 35; Huber, Reg. 4650; Isolin Matthes, Der zweite Römerzug Karls IV., Diss. Halle 1880, S. 18f.; Pirchan a. a. O., S. 47f., wo auch weitere Literatur berücksichtigt ist.
30 I. Politische Angelegenheiten. 4o dominus Imperator ad prandium magnifice inuitauit. Quo peracto, ipsi Veneti dominum Imperatorem adorauerunt in terram proci- dentes et promptos et paratos ad omnia mandata se offerentes. Dominus autem, qui solus nouit abscondita cordium, seit cogi- taciones eorum, quoniam, vt communiter credimus, vane sunt et 45 replete dolo. Promiserunt eciam iidem Veneti domino Imperatori cum omni sua gente per terras et territoria eorum conductum procurare securum et de victualibus sufficientibus prouidere. De quo tamen eorum promisso dominus Imperator non intendit gerere confidenciam valde plenam. 50 Et hec nunc festinanter scripta sufficiant. Sed me et fratrem meum vobis continue et fiducialiter recommendo. Salutate omnes socios ex parte mei diligenter. Sciatis eciam quod ipse B. de Mediolano vna cum illo de W. iacent ante M., quam vt creditur expugnare non possunt ante 55 aduentum domini Imperatoris. Sed lucrati sunt et obtinuerunt pontem B., quem eciam combusserunt, vt transitus noster eo difficilior nobis appareret. De quo tamen dominus Imperator non turbatur. Hec noua singula domino archiepiscopo per dominum meum co sunt transmissa. Parcite stilo non premeditato, sed facto festi- nanter. 65 Vltimo mandato claudetur epistola paruo: Sit tibi cura mei, sit michi cura tui. Care, vale, valeatque cupit quicumque valere Te, tibi quodque cupis, det Deus omne bonum! 42 se] sua Palacky Anmerkungen. Der sich Jo. nennende Briefschreiber ist nach Pirchan, Italien und Karl IV. Bd. II S. 46f. 'ein hervorragend gut unterrichteter kaiserlicher Kanzleibeamter, wahrscheinlich sogar der Hofkanzler Johann von Neumarkt selbst'. Für Johanns v. N. Verfasserschaft, die von P. mit guten Gründen befürwortet wird, spricht auch der Eingang (Z. 1—4), der mit Nr. II wört- lich übereinstimmt. Uber eine Interpretation des vorletzten Satzes (oben Z. 59f.), die eine etwas andere Auffassung erforderlich machen würde, s. die Anm. zur Stelle. — Zur Datumsbestimmung und zum Inhalt s. Th. Sickel, Sitzb. Wiener Akademie 30 (1859) S. 35; Huber, Reg. 4650; Isolin Matthes, Der zweite Römerzug Karls IV., Diss. Halle 1880, S. 18f.; Pirchan a. a. O., S. 47f., wo auch weitere Literatur berücksichtigt ist.
Strana 31
Nr. 15. 16. 31 6 sancti M. = sancti Marci (25. April) Huber, Matthes, Pirchan; = sancti Michaelis (8. Mai) Sickel in C: nach Pirchan nicht Chiusa (Klausen) oder Cividale (Huber, Matthes u. a.) oder Conegliano (Sickel), somdern Clemaun-Gemona. 6 ..: nach einer sehr ansprechenden Vermutung Pirchans (a. a.O. II S. 64) der als Unterhändler zwischen Karl IV. und den Visconti wohl- bekannte Sagremor di Pommiers, der im Jahre 1366 nach Frankreich gegangen und dort Cisterzienser geworden war, aber 1368 wieder als Ver- bindungsmann zwischen beiden Parteien auftaucht. Als Korrespondent des Kanzlers begegnet er unten Nr. 156. 157. 14 M. = Mantua. 8 B. = Bernabô Visconti. 27 feria III.: wohl Verderbnis für feria V., denn das Eintreffen des Kaisers in W. (= Weiden, Udine) ist bereits für Donnerstag den 27. April bezeugt. Da der Markustag auf einen Dienstag fiel, würde die überlieferte Lesung auf Dienstag den 2. Mai führen, was mit den übrigen Daten nicht vereinbar ist. 36 sabbato proximo: 29. April. 31 papa: Urban V. 50 fratrem meum: falls die Verfasserschaft Johanns v. N. zu Recht besteht, Matthias de Altamuta (Hohenmaut in Böhmen), Titularbischof von Trebinje und Weihbischof von Breslau, † 1370, s. V. M. z. R. II 2, S. 253. 258. 262. 277 Anm. 1 und unten zu Nr. 182. 52 socios: Kanzleigenossen. 56 B. = Borgoforte. 53 W. = Verona. 59 dominum meum: Karl IV. (den der Briefschreiber aber vorher nur do- minus Imperator oder dominus noster nennt) oder der Kanzler? Im letzten Falle müßte man annehmen, daß der Schluß (Z. 59—65) von einem Unter- gebenen Johanns v. N. hinzugefügt ist und daß der Brief des Kanzlers selbst nur Z. 1—58 umfaßte. Adressat dieses ursprünglichen Briefes (Z. I bis 58) müßte dann der Erzbischof von Prag gewesen sein. 62—65 Die Herkunft der Verse bleibt nachzuweisen. 16. AN KARDINAL GUIDO VON BOULOGNE. Uber diplomatische Verhandlungen des Kardinals mit Karl IV. vor Mantua [1368]. Dank für Ubersendung eines liber Clementis. [1368 September?] Reuerendissime pater et domine metuendissime, (Quod) verebar, accidit. Sciebam etenim quia innata vobis pietatis affeccione, qua sanguinis communione poscente inuictissimi 16 = M Bl. 98°. — Uberschrift: Cardinali de transmissione libri, infor- mans eum de statu Cesaris Hs. — 2 verebar accidit Sciebam et eo etenim quia (so) He communione] commocione Hs 3 affeccio He
Nr. 15. 16. 31 6 sancti M. = sancti Marci (25. April) Huber, Matthes, Pirchan; = sancti Michaelis (8. Mai) Sickel in C: nach Pirchan nicht Chiusa (Klausen) oder Cividale (Huber, Matthes u. a.) oder Conegliano (Sickel), somdern Clemaun-Gemona. 6 ..: nach einer sehr ansprechenden Vermutung Pirchans (a. a.O. II S. 64) der als Unterhändler zwischen Karl IV. und den Visconti wohl- bekannte Sagremor di Pommiers, der im Jahre 1366 nach Frankreich gegangen und dort Cisterzienser geworden war, aber 1368 wieder als Ver- bindungsmann zwischen beiden Parteien auftaucht. Als Korrespondent des Kanzlers begegnet er unten Nr. 156. 157. 14 M. = Mantua. 8 B. = Bernabô Visconti. 27 feria III.: wohl Verderbnis für feria V., denn das Eintreffen des Kaisers in W. (= Weiden, Udine) ist bereits für Donnerstag den 27. April bezeugt. Da der Markustag auf einen Dienstag fiel, würde die überlieferte Lesung auf Dienstag den 2. Mai führen, was mit den übrigen Daten nicht vereinbar ist. 36 sabbato proximo: 29. April. 31 papa: Urban V. 50 fratrem meum: falls die Verfasserschaft Johanns v. N. zu Recht besteht, Matthias de Altamuta (Hohenmaut in Böhmen), Titularbischof von Trebinje und Weihbischof von Breslau, † 1370, s. V. M. z. R. II 2, S. 253. 258. 262. 277 Anm. 1 und unten zu Nr. 182. 52 socios: Kanzleigenossen. 56 B. = Borgoforte. 53 W. = Verona. 59 dominum meum: Karl IV. (den der Briefschreiber aber vorher nur do- minus Imperator oder dominus noster nennt) oder der Kanzler? Im letzten Falle müßte man annehmen, daß der Schluß (Z. 59—65) von einem Unter- gebenen Johanns v. N. hinzugefügt ist und daß der Brief des Kanzlers selbst nur Z. 1—58 umfaßte. Adressat dieses ursprünglichen Briefes (Z. I bis 58) müßte dann der Erzbischof von Prag gewesen sein. 62—65 Die Herkunft der Verse bleibt nachzuweisen. 16. AN KARDINAL GUIDO VON BOULOGNE. Uber diplomatische Verhandlungen des Kardinals mit Karl IV. vor Mantua [1368]. Dank für Ubersendung eines liber Clementis. [1368 September?] Reuerendissime pater et domine metuendissime, (Quod) verebar, accidit. Sciebam etenim quia innata vobis pietatis affeccione, qua sanguinis communione poscente inuictissimi 16 = M Bl. 98°. — Uberschrift: Cardinali de transmissione libri, infor- mans eum de statu Cesaris Hs. — 2 verebar accidit Sciebam et eo etenim quia (so) He communione] commocione Hs 3 affeccio He
Strana 32
32 I. Politische Angelegenheiten. Cesaris statum prosequimini, vobis ex hiis, que corporali oculo 5 vidistis in campis Mantue, melancolisandi notabilis materia donare- tur, vt, dum ab Augusto paternitas vestra recederet, angustiis mens vestra imbueretur sic valide, vt vix vos a talibus eciam mensis Augusti tempora liberarent. Credo tamen quod aliquando gracie vestre auxilium implorabitur ... in hiis rebus que multis 10 multipharie displicebant. Super aliis intencionibus, quas michi scripsit magnifica vestra dominacio, loquar cum Cesare et comperta intencione rescribam. Et responsioni intendere (adhuc) non poteram propter episcopi Metensis velocem recessum, qui adeo festinauit ad iter, vt ante i5 sui recessum non possem Cesarem consulere de predictis. Cesar sanus est et optime habitudinis, vt sit pinguis et hilaris, vt gaudeat vestra Reuerencia, quam in hoc indubitanter agnosco precipue consolari. De libro pape Clementis V. benignam dignacionem vestre domina- 20 cionis cum omni reuerencia laudo et satis stupeo, vnde michi tam propicia domini mei Cardinalis serenitas, vt mente memori sic rem voluerit obseruare. Puto non debere ascribi scribentis meritis, sed dominantis nobilitati precipue, qui sic dignatur de sui seruuli negociis meditari. 25 Me et mea vestre dominacionis pedibus cum debite fidelitatis reuerencia recommendo etc. 9 ...] aimi [?] 7 imbueret Hs 5f. donaretur] domaretur He 10 multiphariis Hs 13 adhuc fehlt He Hs, em. maxime? 16 pinguis] piguis Hs 19 Clementis 41 [ = quarti] He 19f. benigna dignacione Hs 20 satis] statis Hs 22 deberem Hs 23 dig- natus Hs, oder em. dignatus est? seruulis Hs Anmerkungen. Zur Adresse. Durch Blutsbande (Z. 3 sanguinis communione) waren Karl IV. zwei Kardinäle, Guido von Boulogne und Elias Taleyrand, verbunden. Aber der letztgenannte († 1364) hat mit dem Kaiser keine Be- gegnung in Mantua gehabt. Uber Guidos von B. Eintreffen auf dem Kriegs- schauplatz am Po (in campis Mantue) und seine Vermittlungsversuche zwi- schen dem Visconti und Karl IV. s. G. Pirchan, Italien und Kaiser Karl IV. Bd. IS. 152. 159. 168; Bd. II S. 97, über seine Persönlichkeit unten zu Nr. 69. 6f. Das Wortspiel mit Augustus (Caesar), angustiae, Augustus (mensis) wie in einem Briefe Rienzos an Johann v. N. aus dem Jahre 1350: V. M. z. R. II 3, Nr. 54, 19ff., S. 225.
32 I. Politische Angelegenheiten. Cesaris statum prosequimini, vobis ex hiis, que corporali oculo 5 vidistis in campis Mantue, melancolisandi notabilis materia donare- tur, vt, dum ab Augusto paternitas vestra recederet, angustiis mens vestra imbueretur sic valide, vt vix vos a talibus eciam mensis Augusti tempora liberarent. Credo tamen quod aliquando gracie vestre auxilium implorabitur ... in hiis rebus que multis 10 multipharie displicebant. Super aliis intencionibus, quas michi scripsit magnifica vestra dominacio, loquar cum Cesare et comperta intencione rescribam. Et responsioni intendere (adhuc) non poteram propter episcopi Metensis velocem recessum, qui adeo festinauit ad iter, vt ante i5 sui recessum non possem Cesarem consulere de predictis. Cesar sanus est et optime habitudinis, vt sit pinguis et hilaris, vt gaudeat vestra Reuerencia, quam in hoc indubitanter agnosco precipue consolari. De libro pape Clementis V. benignam dignacionem vestre domina- 20 cionis cum omni reuerencia laudo et satis stupeo, vnde michi tam propicia domini mei Cardinalis serenitas, vt mente memori sic rem voluerit obseruare. Puto non debere ascribi scribentis meritis, sed dominantis nobilitati precipue, qui sic dignatur de sui seruuli negociis meditari. 25 Me et mea vestre dominacionis pedibus cum debite fidelitatis reuerencia recommendo etc. 9 ...] aimi [?] 7 imbueret Hs 5f. donaretur] domaretur He 10 multiphariis Hs 13 adhuc fehlt He Hs, em. maxime? 16 pinguis] piguis Hs 19 Clementis 41 [ = quarti] He 19f. benigna dignacione Hs 20 satis] statis Hs 22 deberem Hs 23 dig- natus Hs, oder em. dignatus est? seruulis Hs Anmerkungen. Zur Adresse. Durch Blutsbande (Z. 3 sanguinis communione) waren Karl IV. zwei Kardinäle, Guido von Boulogne und Elias Taleyrand, verbunden. Aber der letztgenannte († 1364) hat mit dem Kaiser keine Be- gegnung in Mantua gehabt. Uber Guidos von B. Eintreffen auf dem Kriegs- schauplatz am Po (in campis Mantue) und seine Vermittlungsversuche zwi- schen dem Visconti und Karl IV. s. G. Pirchan, Italien und Kaiser Karl IV. Bd. IS. 152. 159. 168; Bd. II S. 97, über seine Persönlichkeit unten zu Nr. 69. 6f. Das Wortspiel mit Augustus (Caesar), angustiae, Augustus (mensis) wie in einem Briefe Rienzos an Johann v. N. aus dem Jahre 1350: V. M. z. R. II 3, Nr. 54, 19ff., S. 225.
Strana 33
Nr. 16. 17. 33 13 episcopi Metensis: Bischofs Dietrich von Metz (1365—1383). Uber seine Teilnahme am zweiten Italienzug des Kaisers vgl. Huber, Reg. 4653a. 4672. 4685, auch Add. Nr. 7271'; G. Pirchan a. a. O. I, S. 95. 100. 111. 114; II, S. 31. 47. 51. 54; über seine Persönlichkeit (Dietrich Baier von Boppard) oben zu Nr. 3, 18. 19 libro pape Clementis: die von Clemens V. im Jahre 1314 veröffentlichten und dem Corpus iuris canonici als letzte Abteilung (liber septimus) hinzu- gefügten Constitutiones ? Seit Johann Andreae, der 1326 die Glossa ordinaria zu ihnen verfaßte, heißen sie abgekürst Clementinae. 17. AN MARKGRAF JOHANN VON MAHREN. Bittet ihn, sich zu einer politischen Besprechung mit dem päpstlichen Nuntius, Patriarchen Johann von Alexandrien, nach Ungarisch-Brod zu begeben, wohin er, der Kanzler, bereits auf dem Wege sei. [1372 Juni erste Hälfte.] Serenissime ac illustrissime princeps ac domine mi metuende, A domino patriarcha Alexandrino hodie recepi literas, quas gracie vestre in propria forma cum ostensore transmitto presen- 17 = M Bl. 90°. — Uberschrift: Item marchioni ut ueniat ad patriar- cham etc. Hs. 17 Der hier und in den folgenden Stücken (Nr. 18—22) genannte Pa- triarch von Alexandrien, Johannes de Cardailhac (Patriarch seit 1371, Juli 18), war an den seit Anfang 1372 geführten Aussöhnungsverhandlungen zwischen Karl IV. und Ludwig I. von Ungarn als päpstlicher Nuntius entscheidend beteiligt. Der Ausgleich sollte durch eine Heirat zwischen Sigmund, dem Sohne des Kaisers, und Maria, der Tochter des Ungarn- königs, erreicht werden, aber Ludwig verlangte gleichzeitig die Aussöhnung des wittelsbachischen und luxemburgischen Hauses: Pelzel, Kaiser Karl IV., Bd. II S. 846f. 856; Palacky, Gesch. von Böhmen II 2, S. 387ff.; Huber, Regesten 5023a. 5024. 5025. 5029a; ebenda Päpste 130. 131. 133; S. Stein- herz, Mitt. Inst. f. österr. Gesch. 9 (1888), S. 589ff. Eine Instruktion Karls IV. an den Patriarchen sowie sieben Berichte des Patriarchen über den Stand der Verhandlungen bei Dobner, Mon. hist. Boemiae, Bd. II, Pragae 1768, S. 388ff., Nr. LXVIff. (einige berichtigte Lesungen dazn bei Steinherz a. a. O. S. 619). Die Zusammenarbeit des Patriarchen mit Markgraf Johann von Mähren bezeugt u. a. auch Cancellaria Joh. Novif. (ed. Tadra) Nr. 72. Der Patriarch wird von diesem darin consangwineus meus carissimus genannt. — Uber die Beteiligung Johanns v. N. an diesen Verhandlungen war bisher nichts bekannt.
Nr. 16. 17. 33 13 episcopi Metensis: Bischofs Dietrich von Metz (1365—1383). Uber seine Teilnahme am zweiten Italienzug des Kaisers vgl. Huber, Reg. 4653a. 4672. 4685, auch Add. Nr. 7271'; G. Pirchan a. a. O. I, S. 95. 100. 111. 114; II, S. 31. 47. 51. 54; über seine Persönlichkeit (Dietrich Baier von Boppard) oben zu Nr. 3, 18. 19 libro pape Clementis: die von Clemens V. im Jahre 1314 veröffentlichten und dem Corpus iuris canonici als letzte Abteilung (liber septimus) hinzu- gefügten Constitutiones ? Seit Johann Andreae, der 1326 die Glossa ordinaria zu ihnen verfaßte, heißen sie abgekürst Clementinae. 17. AN MARKGRAF JOHANN VON MAHREN. Bittet ihn, sich zu einer politischen Besprechung mit dem päpstlichen Nuntius, Patriarchen Johann von Alexandrien, nach Ungarisch-Brod zu begeben, wohin er, der Kanzler, bereits auf dem Wege sei. [1372 Juni erste Hälfte.] Serenissime ac illustrissime princeps ac domine mi metuende, A domino patriarcha Alexandrino hodie recepi literas, quas gracie vestre in propria forma cum ostensore transmitto presen- 17 = M Bl. 90°. — Uberschrift: Item marchioni ut ueniat ad patriar- cham etc. Hs. 17 Der hier und in den folgenden Stücken (Nr. 18—22) genannte Pa- triarch von Alexandrien, Johannes de Cardailhac (Patriarch seit 1371, Juli 18), war an den seit Anfang 1372 geführten Aussöhnungsverhandlungen zwischen Karl IV. und Ludwig I. von Ungarn als päpstlicher Nuntius entscheidend beteiligt. Der Ausgleich sollte durch eine Heirat zwischen Sigmund, dem Sohne des Kaisers, und Maria, der Tochter des Ungarn- königs, erreicht werden, aber Ludwig verlangte gleichzeitig die Aussöhnung des wittelsbachischen und luxemburgischen Hauses: Pelzel, Kaiser Karl IV., Bd. II S. 846f. 856; Palacky, Gesch. von Böhmen II 2, S. 387ff.; Huber, Regesten 5023a. 5024. 5025. 5029a; ebenda Päpste 130. 131. 133; S. Stein- herz, Mitt. Inst. f. österr. Gesch. 9 (1888), S. 589ff. Eine Instruktion Karls IV. an den Patriarchen sowie sieben Berichte des Patriarchen über den Stand der Verhandlungen bei Dobner, Mon. hist. Boemiae, Bd. II, Pragae 1768, S. 388ff., Nr. LXVIff. (einige berichtigte Lesungen dazn bei Steinherz a. a. O. S. 619). Die Zusammenarbeit des Patriarchen mit Markgraf Johann von Mähren bezeugt u. a. auch Cancellaria Joh. Novif. (ed. Tadra) Nr. 72. Der Patriarch wird von diesem darin consangwineus meus carissimus genannt. — Uber die Beteiligung Johanns v. N. an diesen Verhandlungen war bisher nichts bekannt.
Strana 34
I. Politische Angelegenheiten. 34 cium, vt mentem ipsius domini patriarche apercius videatis. Et 5 quia, sicut in tenore literarum vestra videbit Serenitas, ipse rogat, requirit et vocat, vt accedam eius presenciam, et ex animo deside- rat, quod eciam ibidem personaliter veniatis, Ego igitur, ad locum michi prefatum videlicet Brodam Vngarie iam iter arripiens, Serenitati vestre vna cum eodem domino patriarcha] supplico 10 precibus humilibus et deuotis, quatenus ad dandum tali et tam magne rei consilia pro regni et incolarum eius prosperitate felici ad prefatum locum iuxta pfatriarche] domini desideria properetis, ne queuis aliena negligencia in vestram et mei, humilis vestri cappellani, personas quauis interpretacione sinistra redundet, cum 15 humane consideracionis flexuosa dubietas pronior sit ad malum etc. 18. AN JOHANN OČKO VON WLASCHIM, ERZBISCHOF VON PRAG. Die Verhandlungen zwischen Karl IV. und Ludwig von Ungarn nähmen einen glücklichen Verlauf, so daß er nach dem für die Zu- sammenkunft der Fürsten festgesetzten Termin in Gemeinschaft des Kaisers und des Patriarchen von Alexandrien nach Böhmen zurück- zukehren gedenke. [1372 Juni erste Hälfte?] Reuerendissime pater et domine mi karissime, Juxta literarum continenciam, quas pridem a domino meo Allexandrino patriarcha recepi, materia, que vertitur inter Maiesta- tem Cesaream ab vna et Vngarie regem parte ab alia, adeo 5 felici condicione disponitur, vt valde sperem ex hoc intencionem 4 appercius Hs 5 literarum] Irä mit unterpunktiertem a He 18 = M Bl. 91°. — Uberschrift: Intimat archiepiscopo qualiter inter cesarem et regem Vngarie fiet reconciliacio etc. Hs. — 17 8 Brodam Vngarie: am 31. Mai 1372 schrieb der Patriarch Johann an Karl IV., 'er freue sich, daß der Kaiser an dem für die Zusammenkunft mit Ludwig von Ungarn festgesetzten Tage [24. Juni] nach Trentschin kommen werde. Er werde ihm bis Ungarisch-Brod entgegenreisen, um noch vor dem Kongreß vieles mit ihm zu besprechen': Dobner a. a. O. II S. 398 Nr. LXX, ähnlich S. 399 Nr. LXXI (vom 11. Juni), wo es heißt: supplicans vestrae Maiestati quod non differatis nec immutetis adventum quia omnia sunt in bonis terminis; vgl. auch Huber, Regesten Reiche- sachen Nr. 556. 557; Steinherz a. a. O. S. 596.
I. Politische Angelegenheiten. 34 cium, vt mentem ipsius domini patriarche apercius videatis. Et 5 quia, sicut in tenore literarum vestra videbit Serenitas, ipse rogat, requirit et vocat, vt accedam eius presenciam, et ex animo deside- rat, quod eciam ibidem personaliter veniatis, Ego igitur, ad locum michi prefatum videlicet Brodam Vngarie iam iter arripiens, Serenitati vestre vna cum eodem domino patriarcha] supplico 10 precibus humilibus et deuotis, quatenus ad dandum tali et tam magne rei consilia pro regni et incolarum eius prosperitate felici ad prefatum locum iuxta pfatriarche] domini desideria properetis, ne queuis aliena negligencia in vestram et mei, humilis vestri cappellani, personas quauis interpretacione sinistra redundet, cum 15 humane consideracionis flexuosa dubietas pronior sit ad malum etc. 18. AN JOHANN OČKO VON WLASCHIM, ERZBISCHOF VON PRAG. Die Verhandlungen zwischen Karl IV. und Ludwig von Ungarn nähmen einen glücklichen Verlauf, so daß er nach dem für die Zu- sammenkunft der Fürsten festgesetzten Termin in Gemeinschaft des Kaisers und des Patriarchen von Alexandrien nach Böhmen zurück- zukehren gedenke. [1372 Juni erste Hälfte?] Reuerendissime pater et domine mi karissime, Juxta literarum continenciam, quas pridem a domino meo Allexandrino patriarcha recepi, materia, que vertitur inter Maiesta- tem Cesaream ab vna et Vngarie regem parte ab alia, adeo 5 felici condicione disponitur, vt valde sperem ex hoc intencionem 4 appercius Hs 5 literarum] Irä mit unterpunktiertem a He 18 = M Bl. 91°. — Uberschrift: Intimat archiepiscopo qualiter inter cesarem et regem Vngarie fiet reconciliacio etc. Hs. — 17 8 Brodam Vngarie: am 31. Mai 1372 schrieb der Patriarch Johann an Karl IV., 'er freue sich, daß der Kaiser an dem für die Zusammenkunft mit Ludwig von Ungarn festgesetzten Tage [24. Juni] nach Trentschin kommen werde. Er werde ihm bis Ungarisch-Brod entgegenreisen, um noch vor dem Kongreß vieles mit ihm zu besprechen': Dobner a. a. O. II S. 398 Nr. LXX, ähnlich S. 399 Nr. LXXI (vom 11. Juni), wo es heißt: supplicans vestrae Maiestati quod non differatis nec immutetis adventum quia omnia sunt in bonis terminis; vgl. auch Huber, Regesten Reiche- sachen Nr. 556. 557; Steinherz a. a. O. S. 596.
Strana 35
Nr. 17—19. 35 regis Francie iuxta nostra beneplacita prosperari. Et finito placi- torum [?] termino, in quem principes antedicti conuenire dis- ponunt, vna cum domino Imperatore et Patriarcha versus Boemiam reuenire propono, facturus omnia, quecunque vestre placuerint voluntati ete. 10 6f. placitorum] em. placito? Johann Očko, aus dem Adelsgeschlecht Wlassim, 1351—1364 Bischof von Olmütz, erhielt das Erzbistum Prag nach dem Tode Ernsts von Pardubitz (1364) und am 17. Sept. 1378 den Kardinalspurpur. Er gehörte zu den vertrautesten Ratgebern Karls IV., s. Wolny, Kirchl. Topo- graphie von Mähren, I. Abt., 1. Bd., Brünn 1855, S. 39f.; Frind, Kirchen- gesch. von Böhmen II S. 103—110. — Zum Gegenstand vgl. oben Nr. 17 nebst Anm., unten Nr. 19—22. Auf welche Phase der Verhandlungen die vorliegende Mitteilung sich bezieht — ob auf den Monat Juni oder erst auf den Monat Oktober, in dem die Zusammenkunft der beiden Herrscher wirk- lich stattfand (Dobner a. a. O. II S. 403; Huber, Reg. 5139a; Steinherz a. a. O. S. 598) — läßt sich schwer entscheiden. Träfe die zweite Annahme zu, so müßte Johann v. N. auch bei den Herbstverhandlungen persönlich zugegen gewesen sein. 6 regis Francie: Ostern 1372 weilte der Bischof von Paris, Kardinal Aimericus, als Gesandter des Königs von Frankreich in Prag, um Unter- stützung gegen Eduard von England zu erbitten: Huber, Reg. 5030s. 5034". Der Zusammenhang bleibt trotzdem dunkel. 7 termino: 24. Juni?, s. unten zu Nr. 19, 4f. 19. AN MARKGRAF JOHANN VON MAHREN. Der Patriarch von Alexandrien sei beunruhigt, daß der Kaiser den für die Zusammenkunft mit Ludwig von Ungarn vereinbarten Termin nicht einhalte. [Ungarisch-Brod, 1372 Juni zweite Hälfte.] Serenissime princeps et domine mi metuendissime, Dominum patriarcham Allexandrinum ad presens in Broda Vngarie adeo mesti animi et turbata mente inueni, vt eciam omnimode consolari renueret [?], propter hoc quod statutus inter principes terminus conuencionis a domino nostro Imperatore neg- ligitur. Quapropter ad multam eius instanciam, (vt) animus 19 = M Bl. 90°. — Uberschrift: Intimat eidem [marchioni] patriar- cham turbari quod eum (so) Hs. — 4 renuerem Hs 6 vt fehlt Hs
Nr. 17—19. 35 regis Francie iuxta nostra beneplacita prosperari. Et finito placi- torum [?] termino, in quem principes antedicti conuenire dis- ponunt, vna cum domino Imperatore et Patriarcha versus Boemiam reuenire propono, facturus omnia, quecunque vestre placuerint voluntati ete. 10 6f. placitorum] em. placito? Johann Očko, aus dem Adelsgeschlecht Wlassim, 1351—1364 Bischof von Olmütz, erhielt das Erzbistum Prag nach dem Tode Ernsts von Pardubitz (1364) und am 17. Sept. 1378 den Kardinalspurpur. Er gehörte zu den vertrautesten Ratgebern Karls IV., s. Wolny, Kirchl. Topo- graphie von Mähren, I. Abt., 1. Bd., Brünn 1855, S. 39f.; Frind, Kirchen- gesch. von Böhmen II S. 103—110. — Zum Gegenstand vgl. oben Nr. 17 nebst Anm., unten Nr. 19—22. Auf welche Phase der Verhandlungen die vorliegende Mitteilung sich bezieht — ob auf den Monat Juni oder erst auf den Monat Oktober, in dem die Zusammenkunft der beiden Herrscher wirk- lich stattfand (Dobner a. a. O. II S. 403; Huber, Reg. 5139a; Steinherz a. a. O. S. 598) — läßt sich schwer entscheiden. Träfe die zweite Annahme zu, so müßte Johann v. N. auch bei den Herbstverhandlungen persönlich zugegen gewesen sein. 6 regis Francie: Ostern 1372 weilte der Bischof von Paris, Kardinal Aimericus, als Gesandter des Königs von Frankreich in Prag, um Unter- stützung gegen Eduard von England zu erbitten: Huber, Reg. 5030s. 5034". Der Zusammenhang bleibt trotzdem dunkel. 7 termino: 24. Juni?, s. unten zu Nr. 19, 4f. 19. AN MARKGRAF JOHANN VON MAHREN. Der Patriarch von Alexandrien sei beunruhigt, daß der Kaiser den für die Zusammenkunft mit Ludwig von Ungarn vereinbarten Termin nicht einhalte. [Ungarisch-Brod, 1372 Juni zweite Hälfte.] Serenissime princeps et domine mi metuendissime, Dominum patriarcham Allexandrinum ad presens in Broda Vngarie adeo mesti animi et turbata mente inueni, vt eciam omnimode consolari renueret [?], propter hoc quod statutus inter principes terminus conuencionis a domino nostro Imperatore neg- ligitur. Quapropter ad multam eius instanciam, (vt) animus 19 = M Bl. 90°. — Uberschrift: Intimat eidem [marchioni] patriar- cham turbari quod eum (so) Hs. — 4 renuerem Hs 6 vt fehlt Hs
Strana 36
36 I. Politische Angelegenheiten. eius in tantis turbacionibus redderetur quiecior, misi ex parte mea domino regi Vngarie vnam et magno Comiti secundam literas, quarum tenorem Serenitati vestre transmitto presentibus inter- 10 clusum. Et dominus Patriarcha pro mitigando rege in eodem negocio ad ipsum reuertitur. Cuius reditum dominus L. et ego expectamus. Qui die crastina se dicit absque dubio rediturum. Eciam dominus rex predictus et Comes magnus miserunt Sereni- tati vestre duas literas, quas dominus L. predictus non recepisset 15 a nuncciis, nisi hoc fuisset de meo consilio speciali. Que domina- cioni vestre cum presentibus diriguntur. Et nos in Brunam cum eodem domino patriarcha ad vestri presenciam pariter veniemus etc. 7 quiecor Hs misi] nisi Hs 11 redditum He (80) Hs 9 tenorem se'ti serenitati vestre Die Verfasserschaft Johanns v. N., die nicht besonders bezeugt ist. ergibt sich durch Vergleich mit Nr. 17. Zum Inhalt vgl. die Anmerkung ebendaselbst. Eine ähnliche Beunruhigung spricht bereits aus Briefen des Patriarchen an Karl IV. vom 15. Mai und vom 11. Juni 1372, Dobner a. a. O. II S. 395. 399. 4f. statutus ..terminus conuencionis: die Zusammenkunft zwischen Karl IV. und Ludwig von Ungarn war für den 24. 11] Juni nach Trentschin vereinbart worden: Dobner a. a. O. S. 390f. 394f. 398f.; Huber, Regesten R. 556; Steinherz a. a. O. S. 596f. 8 magno Comiti: Herzog Ladislaus von Oppeln, der Comes Palatinus Vngariae war und als Vertrauensmann und Gesandter Ludwigs ron Ungarn bei den Verhandlungen eine führende Rolle spielte: vgl. Dobner a.a.O. II S. 382ff. 392; Palacky, Gesch. von Böhmen II 2 S. 388; Huber, Reg. 5025. 14 dominus L.: die Persönlichkeit bleibt zu identifizieren. 20. AN ALBERT VON STERNBERG, BISCHOF VON LEITOMISCHL. Der Prager Erzbischof kehre, von dem Verlauf der Verhandlungen in Ungarn sehr befriedigt, nach Böhmen zurück. Er selbst werde ihn, den Bischof, auf der Rückreise gemeinsam mit dem Patriarchen von Alexandrien in Leitomischl besuchen. [1372 Mitte Juli.] Reuerendissime pater et domine mi amantissime, Dominus Pragensis archiepiscopus, archipresul noster comunis, .. — 20 = M Bl. 91°. — Uberschrift (irreführend): Salutat [?] Episcopum lucemburg. [em. lutomisl.] ex parte Archiepiscopi dicens se uenturum Hs
36 I. Politische Angelegenheiten. eius in tantis turbacionibus redderetur quiecior, misi ex parte mea domino regi Vngarie vnam et magno Comiti secundam literas, quarum tenorem Serenitati vestre transmitto presentibus inter- 10 clusum. Et dominus Patriarcha pro mitigando rege in eodem negocio ad ipsum reuertitur. Cuius reditum dominus L. et ego expectamus. Qui die crastina se dicit absque dubio rediturum. Eciam dominus rex predictus et Comes magnus miserunt Sereni- tati vestre duas literas, quas dominus L. predictus non recepisset 15 a nuncciis, nisi hoc fuisset de meo consilio speciali. Que domina- cioni vestre cum presentibus diriguntur. Et nos in Brunam cum eodem domino patriarcha ad vestri presenciam pariter veniemus etc. 7 quiecor Hs misi] nisi Hs 11 redditum He (80) Hs 9 tenorem se'ti serenitati vestre Die Verfasserschaft Johanns v. N., die nicht besonders bezeugt ist. ergibt sich durch Vergleich mit Nr. 17. Zum Inhalt vgl. die Anmerkung ebendaselbst. Eine ähnliche Beunruhigung spricht bereits aus Briefen des Patriarchen an Karl IV. vom 15. Mai und vom 11. Juni 1372, Dobner a. a. O. II S. 395. 399. 4f. statutus ..terminus conuencionis: die Zusammenkunft zwischen Karl IV. und Ludwig von Ungarn war für den 24. 11] Juni nach Trentschin vereinbart worden: Dobner a. a. O. S. 390f. 394f. 398f.; Huber, Regesten R. 556; Steinherz a. a. O. S. 596f. 8 magno Comiti: Herzog Ladislaus von Oppeln, der Comes Palatinus Vngariae war und als Vertrauensmann und Gesandter Ludwigs ron Ungarn bei den Verhandlungen eine führende Rolle spielte: vgl. Dobner a.a.O. II S. 382ff. 392; Palacky, Gesch. von Böhmen II 2 S. 388; Huber, Reg. 5025. 14 dominus L.: die Persönlichkeit bleibt zu identifizieren. 20. AN ALBERT VON STERNBERG, BISCHOF VON LEITOMISCHL. Der Prager Erzbischof kehre, von dem Verlauf der Verhandlungen in Ungarn sehr befriedigt, nach Böhmen zurück. Er selbst werde ihn, den Bischof, auf der Rückreise gemeinsam mit dem Patriarchen von Alexandrien in Leitomischl besuchen. [1372 Mitte Juli.] Reuerendissime pater et domine mi amantissime, Dominus Pragensis archiepiscopus, archipresul noster comunis, .. — 20 = M Bl. 91°. — Uberschrift (irreführend): Salutat [?] Episcopum lucemburg. [em. lutomisl.] ex parte Archiepiscopi dicens se uenturum Hs
Strana 37
Nr. 19—21. 37 adeo consolatus ab Vngaria reuertitur, et eidem consolacioni que- dam alia gaudia superueniunt de absolucione domini ducis Lucem- burgensis, vt quasi capillis canis et rugosa cute remotis per omnia iuuenescat. Et constituit paternitatem vestram per me gaudenti animo denuo salutari. Et ego cum domino Patriarcha ad vos indubitanter veniam, nisi hoc Deus omnipotens mirabiliter impe- diret. Deus omnipotens vos conseruet sanum et incolumem fide- liter et benigne etc. 5 10 Der dem Erzbischof mitunterstehende (Z. 2) Empfänger ist, wie sich aus der Ankündigung des Besuchs (Z. 7f.) entnehmen läßt, Albert von Sternberg, der seit 1371 wieder Bischof von Leitomischl war (vgl. über ihn unten zu Nr. 36). Für den 18. Juli 1372 ist die Anwesenheit des Patriarchen in Leitomischl bezeugt. — Erzbischof Johann Očko war im Juni 1372 (nach dem Nichtzustandekommen der vereinbarten Monarchenbegegnung in Trent- schin?) im Auftrage des Kaisers nach Ungarn gegangen, um die Verhand- lungen fortzusetzen. Eine neue Zusammenkunft wurde für den 6. Oktober vereinbart. Am 22. Juli trafen beide, der Erzbischof und der Patriarch — der letzte hatte die Rückreise von Ungarn einen Tag später als der Erzbischof angetreten — in Prag ein, um dem Kaiser Bericht zu erstatten: Dobner a. a. O. II S. 400f.; Huber, Regesten Reichssachen Nr. 560. 561; Stein- herz a. a. O. S. 597. 4 f. de absolucione domini ducis Lucemburg.: über die Befreiung Wenzels von Luxemburg, des Bruders des Kaisers, aus der Gofangenschaft des Herzogs Wilhelm von Jülich vgl. Pelzel a. a. O. II S. 849ff.; Huber, Reg. 5083a. 5084. 5093; Steinherz a. a. O. S. 597. 21. AN ALBERT VON STERNBERG. Er schicke ihm anstatt eines eigenen Berichtes Abschrift eines Briefes des Prager Erzbischofs an die Herzöge von Österreich, aus dem er die Erfolge des Erzbischofs in Ungarn ersehen werde. [1372, Mitte Juli?] Reuerendissime pater et dominabilis amice karissime, Dominus meus archiepiscopus in recessu suo michi commisit, dum a me separatur in Brunna, quod vos de singulis [?] circum- 21 = M Bl. 91°. — Uberschrift: Eidem episcopo Ivgl. oben Nr. 20 Lesarten] mittit literas ducis austrie in signum ueritatis Hs. — 3 de singulis] distinguit Hs
Nr. 19—21. 37 adeo consolatus ab Vngaria reuertitur, et eidem consolacioni que- dam alia gaudia superueniunt de absolucione domini ducis Lucem- burgensis, vt quasi capillis canis et rugosa cute remotis per omnia iuuenescat. Et constituit paternitatem vestram per me gaudenti animo denuo salutari. Et ego cum domino Patriarcha ad vos indubitanter veniam, nisi hoc Deus omnipotens mirabiliter impe- diret. Deus omnipotens vos conseruet sanum et incolumem fide- liter et benigne etc. 5 10 Der dem Erzbischof mitunterstehende (Z. 2) Empfänger ist, wie sich aus der Ankündigung des Besuchs (Z. 7f.) entnehmen läßt, Albert von Sternberg, der seit 1371 wieder Bischof von Leitomischl war (vgl. über ihn unten zu Nr. 36). Für den 18. Juli 1372 ist die Anwesenheit des Patriarchen in Leitomischl bezeugt. — Erzbischof Johann Očko war im Juni 1372 (nach dem Nichtzustandekommen der vereinbarten Monarchenbegegnung in Trent- schin?) im Auftrage des Kaisers nach Ungarn gegangen, um die Verhand- lungen fortzusetzen. Eine neue Zusammenkunft wurde für den 6. Oktober vereinbart. Am 22. Juli trafen beide, der Erzbischof und der Patriarch — der letzte hatte die Rückreise von Ungarn einen Tag später als der Erzbischof angetreten — in Prag ein, um dem Kaiser Bericht zu erstatten: Dobner a. a. O. II S. 400f.; Huber, Regesten Reichssachen Nr. 560. 561; Stein- herz a. a. O. S. 597. 4 f. de absolucione domini ducis Lucemburg.: über die Befreiung Wenzels von Luxemburg, des Bruders des Kaisers, aus der Gofangenschaft des Herzogs Wilhelm von Jülich vgl. Pelzel a. a. O. II S. 849ff.; Huber, Reg. 5083a. 5084. 5093; Steinherz a. a. O. S. 597. 21. AN ALBERT VON STERNBERG. Er schicke ihm anstatt eines eigenen Berichtes Abschrift eines Briefes des Prager Erzbischofs an die Herzöge von Österreich, aus dem er die Erfolge des Erzbischofs in Ungarn ersehen werde. [1372, Mitte Juli?] Reuerendissime pater et dominabilis amice karissime, Dominus meus archiepiscopus in recessu suo michi commisit, dum a me separatur in Brunna, quod vos de singulis [?] circum- 21 = M Bl. 91°. — Uberschrift: Eidem episcopo Ivgl. oben Nr. 20 Lesarten] mittit literas ducis austrie in signum ueritatis Hs. — 3 de singulis] distinguit Hs
Strana 38
38 1. Politische Angelegenheiten. stanciis successuum eius in Vngaria meis literis distinccius infor- s marem, arbitratus adeo meam valere scripturam, ac si eius sigilla propria videretis. Ego uero non inueniens habiliorem modum et quo clarius informari possitis, deliberaui Reuerencie vestre copias literarum, quas misit illustribus Austrie ducibus, literis meis presentibus intercludere, in quibus reuerencia vestra omnia cognos- 10 ceret specifice vt apparet. Super condictis inter nos solicitabor ex animo facturus omni tempore singula que (comodis) vestris conueniant et honori. 4 distinctus Hs I1 comodis fehlt Hs 5 vale Hs 10 appareat Hs nos] vos Hs Zur Datierung. Da das Schreiben in der Uberlieferung an Nr. 20 anschließt und an den gleichen Empfänger gerichtet ist, bezicht es sich wohl auf die gleiche Phase der Verhandlungen. 8f. Austrie ducibus: Albrecht III. und Leupold III. 22. AN EINEN DOMINUS ULRICUS. Er sei aus Ungarn nach Mähren zurückgekehrt und werde zusammen mit dem Patriarchen von Alexandrien in Kurze in Prag eintreffen. [1372 Juli 18—22.) Domine Vlrice, Disposicione creatoris altissimi, qui cuncta sue diuine potencie . .. moderatur, ... Morauiam feliciter venimus et auctore domino corporis optata sanitate gaudemus, dispositis rebus nostris cum s domino Allexandrino patriarcha versus Pragam breuiter redituri, eo quod ex literis domini nostri Cesaris rite cognouimus ipsum 22 = M Bl. 91°. — Uberschrift: Intimat et informat quendam de statu suo petens (so) Hs. — 2f. sue d'nne (so) potencie moderatur ab eius apti (so) Morauiam feliciter venimus He 5 reddituri Hs 6 domini] dicti Hs 22 Empfänger: identisch mit dem frater et amicus genannten magister Vlricus, Familiar am Hofe Ludwigs von Ungarn, für den sich Johann v. N. in einem Briefe an den Ungarnkönig, unten Nr. 50, 34 verwendet?, oder .it dem unten Nr. 126 genannten Vlricus (in M steht der letztgenannte i unmittelbar davor)? — Zum Inhalt vgl. oben zu Nr. 20.
38 1. Politische Angelegenheiten. stanciis successuum eius in Vngaria meis literis distinccius infor- s marem, arbitratus adeo meam valere scripturam, ac si eius sigilla propria videretis. Ego uero non inueniens habiliorem modum et quo clarius informari possitis, deliberaui Reuerencie vestre copias literarum, quas misit illustribus Austrie ducibus, literis meis presentibus intercludere, in quibus reuerencia vestra omnia cognos- 10 ceret specifice vt apparet. Super condictis inter nos solicitabor ex animo facturus omni tempore singula que (comodis) vestris conueniant et honori. 4 distinctus Hs I1 comodis fehlt Hs 5 vale Hs 10 appareat Hs nos] vos Hs Zur Datierung. Da das Schreiben in der Uberlieferung an Nr. 20 anschließt und an den gleichen Empfänger gerichtet ist, bezicht es sich wohl auf die gleiche Phase der Verhandlungen. 8f. Austrie ducibus: Albrecht III. und Leupold III. 22. AN EINEN DOMINUS ULRICUS. Er sei aus Ungarn nach Mähren zurückgekehrt und werde zusammen mit dem Patriarchen von Alexandrien in Kurze in Prag eintreffen. [1372 Juli 18—22.) Domine Vlrice, Disposicione creatoris altissimi, qui cuncta sue diuine potencie . .. moderatur, ... Morauiam feliciter venimus et auctore domino corporis optata sanitate gaudemus, dispositis rebus nostris cum s domino Allexandrino patriarcha versus Pragam breuiter redituri, eo quod ex literis domini nostri Cesaris rite cognouimus ipsum 22 = M Bl. 91°. — Uberschrift: Intimat et informat quendam de statu suo petens (so) Hs. — 2f. sue d'nne (so) potencie moderatur ab eius apti (so) Morauiam feliciter venimus He 5 reddituri Hs 6 domini] dicti Hs 22 Empfänger: identisch mit dem frater et amicus genannten magister Vlricus, Familiar am Hofe Ludwigs von Ungarn, für den sich Johann v. N. in einem Briefe an den Ungarnkönig, unten Nr. 50, 34 verwendet?, oder .it dem unten Nr. 126 genannten Vlricus (in M steht der letztgenannte i unmittelbar davor)? — Zum Inhalt vgl. oben zu Nr. 20.
Strana 39
Nr. 21—23. 39 versus Boemiam breuissime reuersurum. Promoueatis Jo. seruito- rem nostrum in hiis, pro quibus vestrum auxilium et consilium duxerit implorandum. Et bene valeat vestri persona in virtute vnigeniti Virginis gloriose. 10 7 reuersurum: vom Rhein, vgl. oben zu Nr. 20, 4. Am 2. August urkundet Karl IV. bereits wieder in Prag: Huber, Reg. 5114. 23. AN KONRAD VON WESEL, DECHANTEN VON WYSCHEHRAD. Die abfalligen Meinungsäußerungen in gewissen Kreisen der römischen Kurie gegen Karls IV. Erwerb der Mark Brandenburg seien töricht und unangebracht. [1373 Oktober—November.] Honorabili viro domino Conrado decano Wissegradensi, fratri et amico carissimo. Domine Conrade, amice carissime, Opiniones varias, quibus aliqui in Romana curia negociis domini mei Cesaris detrectare videntur, satis in admiracionem accipio, s illas presertim, de quibus eundem communem dominum amicorum 28 = Prag Archiv des Ministeriums des Innern Cod. Nr. 2449 Ifrüher Wien Staatsarchiv 183), Bl. 70r. — J. Loserth, Mitt. d. Vereins f. Ge- schichte d. Deutschen in Böhmen 16 (1878) S. 172f. — 1f. Die Adresse am Schluß Hs 28 Der (zur Zeit an der päpstlichen Kurie weilende?) Wyschehrader Dekan, Conradus (quondam Henrici) de Wesel, 1355 als perpetuus vicarius ecclesie Pragensis, 1377 als Gesandter Karls IV. an Gregor XI. bezeugt, erregte bald danach als Anhänger des Gegenpapstes Clemens' VII. Aufschen. 1380 (oder 1379) seiner Stelle entsetzt, mußte er bei Markgraf Prokop Zuflucht suchen. Er scheint erst nach 1418 gestorben zu sein: Pelzel, Geschichte Wenzels, I S. 88; Palacky, Gesch. von Böhmen III 1 S. 14f. 19f.; Weizsäcker, Deutsche Reichstagsakten I (1867) S. 137; Th. Lindner, Gesch. d. deutschen Reiches unter Wenzel, Bd. I (1875) S. 56. 92; II (1880) S. 186; Loserth, Archiv J. österreich. Gesch. 55 (1877) S. 283. 291; Mon. Vat. Bohem. II Nr. 318f. 459. — Die Abfassungszeit — Huber, Reg. Addit. Reichssachen 764 setzte 1373 Okt.—1374 Juli an — ergibt sich aus Z. 20f. und Z. 34, 8. die Anm. zur Stelle.
Nr. 21—23. 39 versus Boemiam breuissime reuersurum. Promoueatis Jo. seruito- rem nostrum in hiis, pro quibus vestrum auxilium et consilium duxerit implorandum. Et bene valeat vestri persona in virtute vnigeniti Virginis gloriose. 10 7 reuersurum: vom Rhein, vgl. oben zu Nr. 20, 4. Am 2. August urkundet Karl IV. bereits wieder in Prag: Huber, Reg. 5114. 23. AN KONRAD VON WESEL, DECHANTEN VON WYSCHEHRAD. Die abfalligen Meinungsäußerungen in gewissen Kreisen der römischen Kurie gegen Karls IV. Erwerb der Mark Brandenburg seien töricht und unangebracht. [1373 Oktober—November.] Honorabili viro domino Conrado decano Wissegradensi, fratri et amico carissimo. Domine Conrade, amice carissime, Opiniones varias, quibus aliqui in Romana curia negociis domini mei Cesaris detrectare videntur, satis in admiracionem accipio, s illas presertim, de quibus eundem communem dominum amicorum 28 = Prag Archiv des Ministeriums des Innern Cod. Nr. 2449 Ifrüher Wien Staatsarchiv 183), Bl. 70r. — J. Loserth, Mitt. d. Vereins f. Ge- schichte d. Deutschen in Böhmen 16 (1878) S. 172f. — 1f. Die Adresse am Schluß Hs 28 Der (zur Zeit an der päpstlichen Kurie weilende?) Wyschehrader Dekan, Conradus (quondam Henrici) de Wesel, 1355 als perpetuus vicarius ecclesie Pragensis, 1377 als Gesandter Karls IV. an Gregor XI. bezeugt, erregte bald danach als Anhänger des Gegenpapstes Clemens' VII. Aufschen. 1380 (oder 1379) seiner Stelle entsetzt, mußte er bei Markgraf Prokop Zuflucht suchen. Er scheint erst nach 1418 gestorben zu sein: Pelzel, Geschichte Wenzels, I S. 88; Palacky, Gesch. von Böhmen III 1 S. 14f. 19f.; Weizsäcker, Deutsche Reichstagsakten I (1867) S. 137; Th. Lindner, Gesch. d. deutschen Reiches unter Wenzel, Bd. I (1875) S. 56. 92; II (1880) S. 186; Loserth, Archiv J. österreich. Gesch. 55 (1877) S. 283. 291; Mon. Vat. Bohem. II Nr. 318f. 459. — Die Abfassungszeit — Huber, Reg. Addit. Reichssachen 764 setzte 1373 Okt.—1374 Juli an — ergibt sich aus Z. 20f. und Z. 34, 8. die Anm. zur Stelle.
Strana 40
40 1. Politische Angelegenheiten. eius sollercia informauit, videlicet quod gener domini nostri, ali- quando Brandenburgensis marchio, et alii Bauarie duces ordinem tractatuum super eadem Marchia obseruare non velint quodque 10 idem communis dominus nimis magnam pecuniam impendisse dicatur pro tractatibus huiusmodi finiendis et quod videatur in- congruum duas eleccionis voces ad regem Boemie pertinere. Certe, frater et amice carissime, satis vanis cogitacionibus tales homines absque racionis presidio in huiusmodi opinionibus occu- 15 pantur, cum antedictus communis dominus imperialibus indutus insigniis et in predictorum generi sui et Friderici Bauarie ducis presencia tractatus eosdem confirmauerit et ab ipsis resignacione accepta principatum marchionatus Brandemburgensis domino meo regi Boemie et suis fratribus et in eorum defectu domino meo 20 marchioni Morauie et suis filiis rite contulerit in magnorum prin- cipum presencia et ceterorum nobilium multitudine copiosa; et cum, quemadmodum vobis constat, frater carissime, felix regnum Boemie auri et argenti mineris habundet, ita quod ex impensis huiusmodi communis ipse dominus noster nullam lesionem acce- 25 perit, cuius intencio non versatur in thesauris condendis sed pocius in hoc, vt sub dicione regali possit reducere locupletes; et cum eciam notum sit apud singulos antedictum nostrum communem dominum preter magnificum dominum nostrum regem adhuc duos habere filios, Sigismundum et Johannem, et adhuc supersint do- .. — - - . - — 7 f. gener — duces: Markgraf Otto von Brandenburg und dessen Neffe Herzog Friedrich von Bayern, der letztgenannte zugleich für seinen Vater Stephan und seine Brüder Stephan und Johann. 9 tractatuum: der Verzicht der beiden erstgenannten auf die Mark Brandenburg wurde am 18. August 1373 in Fürstenwalde unterzeichnet und am 23. November in Landshut von Herzog Stephan d. Alteren und dessen Söhnen Stephan und Friedrich bestätigt: Riedel, Cod. dipl. Branden- burg. II 3 S. 8. 27; Huber, Reg. Reichssachen 580. 584. 10 nimis magnam pecuniam: 200 000 Gulden in bar, s. Huber, Reg. 5219s. 20 Die feierliche Ubertragung der Mark an König Wenzel, dessen Brüder Sigmund und Johann und deren Erben und in Ermangelung solcher an Markgraf Johann von Mähren und dessen Söhne geschah am 2. Oktober 1373 in Prag. Unter den Zeugen der Urkunde begegnet auch der Name des Kanzlers Johann v. N.: Riedel, Cod. dipl. Brandenb. II 3 S. 19; Huber, Reg. 5263. 28 regem: Wenzel geb. 1361 Febr. 26. 29 Sigmund geb. 1368 Febr. 14; Johann geb. 1370, Juni 22.
40 1. Politische Angelegenheiten. eius sollercia informauit, videlicet quod gener domini nostri, ali- quando Brandenburgensis marchio, et alii Bauarie duces ordinem tractatuum super eadem Marchia obseruare non velint quodque 10 idem communis dominus nimis magnam pecuniam impendisse dicatur pro tractatibus huiusmodi finiendis et quod videatur in- congruum duas eleccionis voces ad regem Boemie pertinere. Certe, frater et amice carissime, satis vanis cogitacionibus tales homines absque racionis presidio in huiusmodi opinionibus occu- 15 pantur, cum antedictus communis dominus imperialibus indutus insigniis et in predictorum generi sui et Friderici Bauarie ducis presencia tractatus eosdem confirmauerit et ab ipsis resignacione accepta principatum marchionatus Brandemburgensis domino meo regi Boemie et suis fratribus et in eorum defectu domino meo 20 marchioni Morauie et suis filiis rite contulerit in magnorum prin- cipum presencia et ceterorum nobilium multitudine copiosa; et cum, quemadmodum vobis constat, frater carissime, felix regnum Boemie auri et argenti mineris habundet, ita quod ex impensis huiusmodi communis ipse dominus noster nullam lesionem acce- 25 perit, cuius intencio non versatur in thesauris condendis sed pocius in hoc, vt sub dicione regali possit reducere locupletes; et cum eciam notum sit apud singulos antedictum nostrum communem dominum preter magnificum dominum nostrum regem adhuc duos habere filios, Sigismundum et Johannem, et adhuc supersint do- .. — - - . - — 7 f. gener — duces: Markgraf Otto von Brandenburg und dessen Neffe Herzog Friedrich von Bayern, der letztgenannte zugleich für seinen Vater Stephan und seine Brüder Stephan und Johann. 9 tractatuum: der Verzicht der beiden erstgenannten auf die Mark Brandenburg wurde am 18. August 1373 in Fürstenwalde unterzeichnet und am 23. November in Landshut von Herzog Stephan d. Alteren und dessen Söhnen Stephan und Friedrich bestätigt: Riedel, Cod. dipl. Branden- burg. II 3 S. 8. 27; Huber, Reg. Reichssachen 580. 584. 10 nimis magnam pecuniam: 200 000 Gulden in bar, s. Huber, Reg. 5219s. 20 Die feierliche Ubertragung der Mark an König Wenzel, dessen Brüder Sigmund und Johann und deren Erben und in Ermangelung solcher an Markgraf Johann von Mähren und dessen Söhne geschah am 2. Oktober 1373 in Prag. Unter den Zeugen der Urkunde begegnet auch der Name des Kanzlers Johann v. N.: Riedel, Cod. dipl. Brandenb. II 3 S. 19; Huber, Reg. 5263. 28 regem: Wenzel geb. 1361 Febr. 26. 29 Sigmund geb. 1368 Febr. 14; Johann geb. 1370, Juni 22.
Strana 41
Nr. 23. 24. 41 minus Morauie marchio cum tribus suis filiis adolescentibus, qui so fortitudine nature prediti nullam voluntatem habent penitus moriendi et eciam ipse idem communis dominus noster filius eius Boemie rex, marchio Morauie et filii sui prefati et [?] reuerendissi- mus in Christo pater dominus meus Boloniensis cardinalis non sint positi in desperacionem naturalis potencie filios et heredes, s5 coheredes et proheredes successu temporum continuo generandi, quantum priuilegio recentis nature possint, sicut et volunt auctore Domino ad sobolis produccionem recentis intendere in despectum cuiuslibet, qui spe contraria ad alia queuis presumpserit machinari. Et nichilominus omnibus istis cessantibus tale chaos firmatum est, 4o vt neque ..Bauaris seu aliis quibuscunque ammodo detur accessus ad dicti marchionatus Brandenburgensis principatus seu dominia quomodolibet redeundi. Propter quod vanam opinionem existimo illorum quorumlibet, qui sub ocio tali talia figmenta componunt. Melius etenim erat illis necessaria sibi vel utilia meditari. Sacre Imperialis Aule Cancellarius Olomucensis episcopus Jo- hannes. 45 24. AN DIE GEISTLICHKEIT VON OLMUTZ. Ordnet aus Anlaß der bevorstehenden Krönung Wenzels zum römischen König zehntägige Prozessionen an und verspricht allen Teilnehmern an denselben einen 40tägigen Ablaß. [1376 Juni.] Aus der Cancellaria officialis Sanderi. Dei etc. Honorabilibus et sapientibus viris dominis Bederico] decano, Friderico] preposito, canonicis et capitulo Oflomucensis] ecclesie, fratribus nostris in Christo carissimis, salutem in eo etc. 24 = Prag Universitätsbibl. Cod. A IV 5 Bl. 147" (Canc. offic. Sanderi Bl. 8). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 206, S. 140. — Uberschrift: Litera peticionis regis Bohemie pro felici successu ab episcopo ad Canoni- cos Hs. — 1 Bederico] K. Hs 2 Friderico] ff. He 28 30f. tribus suis filiis: Jost, Prokop und Johann Sobieslaus. 34 Boloniensis cardinalis: Kardinal Guido von Boulogne († 1373, Nov. 25), der mit dem luxemburgischen Haus verwandt war und die hier besprochenen Verhältnisse persönlich kannte (vgl. oben zu Nr. 16). An Stelle des überlieferten et, das befremdet, ist daher vielleicht ut scit zu setzen.
Nr. 23. 24. 41 minus Morauie marchio cum tribus suis filiis adolescentibus, qui so fortitudine nature prediti nullam voluntatem habent penitus moriendi et eciam ipse idem communis dominus noster filius eius Boemie rex, marchio Morauie et filii sui prefati et [?] reuerendissi- mus in Christo pater dominus meus Boloniensis cardinalis non sint positi in desperacionem naturalis potencie filios et heredes, s5 coheredes et proheredes successu temporum continuo generandi, quantum priuilegio recentis nature possint, sicut et volunt auctore Domino ad sobolis produccionem recentis intendere in despectum cuiuslibet, qui spe contraria ad alia queuis presumpserit machinari. Et nichilominus omnibus istis cessantibus tale chaos firmatum est, 4o vt neque ..Bauaris seu aliis quibuscunque ammodo detur accessus ad dicti marchionatus Brandenburgensis principatus seu dominia quomodolibet redeundi. Propter quod vanam opinionem existimo illorum quorumlibet, qui sub ocio tali talia figmenta componunt. Melius etenim erat illis necessaria sibi vel utilia meditari. Sacre Imperialis Aule Cancellarius Olomucensis episcopus Jo- hannes. 45 24. AN DIE GEISTLICHKEIT VON OLMUTZ. Ordnet aus Anlaß der bevorstehenden Krönung Wenzels zum römischen König zehntägige Prozessionen an und verspricht allen Teilnehmern an denselben einen 40tägigen Ablaß. [1376 Juni.] Aus der Cancellaria officialis Sanderi. Dei etc. Honorabilibus et sapientibus viris dominis Bederico] decano, Friderico] preposito, canonicis et capitulo Oflomucensis] ecclesie, fratribus nostris in Christo carissimis, salutem in eo etc. 24 = Prag Universitätsbibl. Cod. A IV 5 Bl. 147" (Canc. offic. Sanderi Bl. 8). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 206, S. 140. — Uberschrift: Litera peticionis regis Bohemie pro felici successu ab episcopo ad Canoni- cos Hs. — 1 Bederico] K. Hs 2 Friderico] ff. He 28 30f. tribus suis filiis: Jost, Prokop und Johann Sobieslaus. 34 Boloniensis cardinalis: Kardinal Guido von Boulogne († 1373, Nov. 25), der mit dem luxemburgischen Haus verwandt war und die hier besprochenen Verhältnisse persönlich kannte (vgl. oben zu Nr. 16). An Stelle des überlieferten et, das befremdet, ist daher vielleicht ut scit zu setzen.
Strana 42
42 I. Politische Angelegenheiten. Quia Serenissimus ac Inuictissimus princeps et dominus dominus 5 K[arolus] quartus, Romanorum imperator semper augustus et Bohemie rex, dominus noster metuendus, affeccione sincera, qua tranquillum statum christiane plebis prosequitur, animo delibe- rato et preuia maturitate sui consilii ad hoc iam vadit et nititur [ ?]. quod illustris et magnificus princeps ac dominus dominus noster 10 Wenceslaus], Bohemie rex, filius eius, Romani regni claro dyade- mate coronetur, vt multiplicata eius potencia pace fruamur in Domino et affeccio tranquillitatis, que viget in Cesare, virtutis fructuosa propagine in posteros deriuetur, Quapropter deuocionem vestram hortamur in Domino, quatenus acceptis presentibus ple- 15 banis et rectoribus ecclesiarum ciuitatis Oflomucensis] sollempnem processionem velitis indicere, religiosos eiusdem loci exhortantes in Domino, vt processiones similiter faciant, incipiendo a dominica, que est infra octauas Corporis Christi, per totam sequentem eb- domadam, singulis diebus singulas visitando ecclesias, cum can- ticis et laude diuina, quodque populum ipsum exortentur, quod pro bono successu et euentu felici coronacionis predicte deuotis oracionibus misericordiam Domini deprecentur. Nam omnibus et singulis, qui processionibus huiusmodi interfuerint, de pietate Altissimi et beatorum Petri et Pauli, apostolorum eius, auctoritate 25 habentes fiduciam, XL dierum indulgencias de iniunctis sibi peni- tenciis in Domino relaxamus. Datum etc. 20 8 nititur] mittitur He 14f. presentibus..plebanis Hs 20 exortent Hs 24 Die Wahl Wenzels zum römischen König durch die Kurfürsten erfolgte am 10. Juni 1376 in Frankfurt a. M. Die Krönung in Aachen, die ur- sprünglich für den 24. Juni angesetzt war, wurde im Verfolg der Verhand- handlungen mit dem päpstlichen Nuntius Audibert de Pignano zuerst auf zehn, dann auf vierzehn Tage verschoben (Huber, Reg. 5586") und fand demgemäß erst am 6. Juli 1376 statt. 1f. Als Dekan der Olmützer Kirche ist Bedericus (Fridericus) de Leśtnic für die Jahre 1368—1385 urkundlich bezeugt, s. Cod. dipl. Moraviae X Nr. 51, S. 42; XI Nr. 377, S. 340. 2 F riderico] preposito: der frühere Propst von Wolframskirchen, um dessen Ernennung zum Propst von Olmütz Johann v. N. sich angelegent- lich bemüht hatte, s. unten Abteilung IX 5, ( Verhandlungen über die Neu- besetzung der Dompropststelle in Olmütz') Nr. 281ff. 18 Corporis Christi: das Fronleichnamfest fiel im Jahre 1376 auf den 12. Juni (Donnerstag).
42 I. Politische Angelegenheiten. Quia Serenissimus ac Inuictissimus princeps et dominus dominus 5 K[arolus] quartus, Romanorum imperator semper augustus et Bohemie rex, dominus noster metuendus, affeccione sincera, qua tranquillum statum christiane plebis prosequitur, animo delibe- rato et preuia maturitate sui consilii ad hoc iam vadit et nititur [ ?]. quod illustris et magnificus princeps ac dominus dominus noster 10 Wenceslaus], Bohemie rex, filius eius, Romani regni claro dyade- mate coronetur, vt multiplicata eius potencia pace fruamur in Domino et affeccio tranquillitatis, que viget in Cesare, virtutis fructuosa propagine in posteros deriuetur, Quapropter deuocionem vestram hortamur in Domino, quatenus acceptis presentibus ple- 15 banis et rectoribus ecclesiarum ciuitatis Oflomucensis] sollempnem processionem velitis indicere, religiosos eiusdem loci exhortantes in Domino, vt processiones similiter faciant, incipiendo a dominica, que est infra octauas Corporis Christi, per totam sequentem eb- domadam, singulis diebus singulas visitando ecclesias, cum can- ticis et laude diuina, quodque populum ipsum exortentur, quod pro bono successu et euentu felici coronacionis predicte deuotis oracionibus misericordiam Domini deprecentur. Nam omnibus et singulis, qui processionibus huiusmodi interfuerint, de pietate Altissimi et beatorum Petri et Pauli, apostolorum eius, auctoritate 25 habentes fiduciam, XL dierum indulgencias de iniunctis sibi peni- tenciis in Domino relaxamus. Datum etc. 20 8 nititur] mittitur He 14f. presentibus..plebanis Hs 20 exortent Hs 24 Die Wahl Wenzels zum römischen König durch die Kurfürsten erfolgte am 10. Juni 1376 in Frankfurt a. M. Die Krönung in Aachen, die ur- sprünglich für den 24. Juni angesetzt war, wurde im Verfolg der Verhand- handlungen mit dem päpstlichen Nuntius Audibert de Pignano zuerst auf zehn, dann auf vierzehn Tage verschoben (Huber, Reg. 5586") und fand demgemäß erst am 6. Juli 1376 statt. 1f. Als Dekan der Olmützer Kirche ist Bedericus (Fridericus) de Leśtnic für die Jahre 1368—1385 urkundlich bezeugt, s. Cod. dipl. Moraviae X Nr. 51, S. 42; XI Nr. 377, S. 340. 2 F riderico] preposito: der frühere Propst von Wolframskirchen, um dessen Ernennung zum Propst von Olmütz Johann v. N. sich angelegent- lich bemüht hatte, s. unten Abteilung IX 5, ( Verhandlungen über die Neu- besetzung der Dompropststelle in Olmütz') Nr. 281ff. 18 Corporis Christi: das Fronleichnamfest fiel im Jahre 1376 auf den 12. Juni (Donnerstag).
Strana 43
Nr. 24. 25. 43 25. AN KÖNIG WENZEL VON BÖHMEN. Beglückwünscht ihn zur Krönung als römischer König. [1376 Juli.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Serenissime ac inuictissime etc. et domine mi metuendissime, Inter cetera dona consolacionis diuine, quibus me multocies preuenit Dei clemencia, nunquam michi dies talis exultacionis illuxit qualem nunc cerno ostendi diuinitate propicia, dum regnum nostrum et corona Boemie tante dignitatis excellencia decoratur, vt genitore viuo superillustrem filium, meum dominum, ad Im- perialis culminis fasces eximios iam relacione veridica audiuerim coronatum. O dies preclara ab omnibus colenda regnicolis et a me precipuis laudibus honoranda, in qua Deus omnipotens Sereni- tatem diui Henrici, olim Imperatoris augusti, et strenuitatem clare 10 memorie superillustris domini Johannis, olim regis Boemie, in per- sonam vestram, metuendissime mi domine, tam feliciter voluit innouari! Etsi tocius orbis inde speratur leticia, Bohemia tamen necesse est alacrioris festiuitatis exultet in gaudio, de cuius gremio tantus exiuit alumpnus, qui super reges et principes dominetur. 1s Sit igitur (recommendatus) Maiestati Regie humilis et deuotus clericus vester Olomucensis episcopus, et fidem adhibere dignetur latori presencium vestra Regia Celsitudo. Serenissimam per- sonam etc. 5 25 = L Bl. 60"b (lib. V 68), K Bl. 124" (Nr. 296). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 65, S. 67. — Uberschrift: Olomucensis scribit regi Romano- 13 Bohemiam rum sibi congaudendo etc. L K. — 8 collenda L K 14 exultes L K LK 16 recommendatus fehlt L K - 25 Vgl. oben zu Nr. 24. 10 Henrici : Kaiser Heinrichs VII. († 1313), des Großvaters Karle IV. 11 Johannis: König Johanns von Böhmen († 1346), des Vaters Karls IV.
Nr. 24. 25. 43 25. AN KÖNIG WENZEL VON BÖHMEN. Beglückwünscht ihn zur Krönung als römischer König. [1376 Juli.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Serenissime ac inuictissime etc. et domine mi metuendissime, Inter cetera dona consolacionis diuine, quibus me multocies preuenit Dei clemencia, nunquam michi dies talis exultacionis illuxit qualem nunc cerno ostendi diuinitate propicia, dum regnum nostrum et corona Boemie tante dignitatis excellencia decoratur, vt genitore viuo superillustrem filium, meum dominum, ad Im- perialis culminis fasces eximios iam relacione veridica audiuerim coronatum. O dies preclara ab omnibus colenda regnicolis et a me precipuis laudibus honoranda, in qua Deus omnipotens Sereni- tatem diui Henrici, olim Imperatoris augusti, et strenuitatem clare 10 memorie superillustris domini Johannis, olim regis Boemie, in per- sonam vestram, metuendissime mi domine, tam feliciter voluit innouari! Etsi tocius orbis inde speratur leticia, Bohemia tamen necesse est alacrioris festiuitatis exultet in gaudio, de cuius gremio tantus exiuit alumpnus, qui super reges et principes dominetur. 1s Sit igitur (recommendatus) Maiestati Regie humilis et deuotus clericus vester Olomucensis episcopus, et fidem adhibere dignetur latori presencium vestra Regia Celsitudo. Serenissimam per- sonam etc. 5 25 = L Bl. 60"b (lib. V 68), K Bl. 124" (Nr. 296). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 65, S. 67. — Uberschrift: Olomucensis scribit regi Romano- 13 Bohemiam rum sibi congaudendo etc. L K. — 8 collenda L K 14 exultes L K LK 16 recommendatus fehlt L K - 25 Vgl. oben zu Nr. 24. 10 Henrici : Kaiser Heinrichs VII. († 1313), des Großvaters Karle IV. 11 Johannis: König Johanns von Böhmen († 1346), des Vaters Karls IV.
Strana 44
Zweite Abteilung. Persönliches Verhältnis zu Kaiser Karl IV. Eine Reihe von Briefen Karls IV., die Johann ron Neumarkt betreffen, bringt Abteilung XIII. Vgl. auch oben Nr. 12, ünten Nr. 146. 190. 380. 26. AN KARL IV. Uberreicht dem Kaiser eine Abschrift des Eingangs von Cassiodors Variae und empfiehlt die darin enthaltenen politischen Ratschläge seiner Aufmerksamkeit. [1355?] Oportet vos, clementissime Imperator, pacem querere, qui pro- pulsatis errorum squaloribus causas iracundie non habetis. Omni quippe regno desiderabilis debet esse tranquillitas, in qua et populi — - 26 = D Bl. 138ra, M Bl. 51°, B Bl. 127". — Gedruckt (nach B und M) bei Burdach-Piur, Briefwechsel des Cola di Rienzo, Teil 3 [V. M. z. R. II 3J S. 437ff. — Uberschrift: Cancellarius scribit domino Karolo Im- peratori et recommendet (!) epistolam regis que est sub taly tytulo (am Schluß, hinter Z. 45) M, Tribunus pulchre inuitat imperatorem ad pa- cem querendam et ipsam sensu et fine debitis prosequendam B, fehlt D. 26 1 —14 Cassiodor Variae I 1, 1—14 (ed. Mommsen S. 10) : Anastasio Imperatori Theodericus rex. Oportet nos, clementissime imperator, pacem quaerere, qui causas iarcundiae cognoscimur non habere: quando ille moribus iam tenetur obnoxius, qui ad iusta deprehenditur imparatus. omni quippe regno desiderabilis debet esse tranquillitas, in qua et populi proficiunt et utilitas gentium custoditur. haec est enim bonarum artium decora mater, haec mortalium genus reparabili successione multiplicans facultates protendit, mores excolit: et tantarum rerum ignarus agnoscitur qui eam minime quaesisse sentitur. Et ideo, piissime principum, potentiae vestrae convenit et honori, ut concordiam vestram quaerere debeamus cuius adhuc more proficimus. Vos enim estis regnorum omnium puleher.
Zweite Abteilung. Persönliches Verhältnis zu Kaiser Karl IV. Eine Reihe von Briefen Karls IV., die Johann ron Neumarkt betreffen, bringt Abteilung XIII. Vgl. auch oben Nr. 12, ünten Nr. 146. 190. 380. 26. AN KARL IV. Uberreicht dem Kaiser eine Abschrift des Eingangs von Cassiodors Variae und empfiehlt die darin enthaltenen politischen Ratschläge seiner Aufmerksamkeit. [1355?] Oportet vos, clementissime Imperator, pacem querere, qui pro- pulsatis errorum squaloribus causas iracundie non habetis. Omni quippe regno desiderabilis debet esse tranquillitas, in qua et populi — - 26 = D Bl. 138ra, M Bl. 51°, B Bl. 127". — Gedruckt (nach B und M) bei Burdach-Piur, Briefwechsel des Cola di Rienzo, Teil 3 [V. M. z. R. II 3J S. 437ff. — Uberschrift: Cancellarius scribit domino Karolo Im- peratori et recommendet (!) epistolam regis que est sub taly tytulo (am Schluß, hinter Z. 45) M, Tribunus pulchre inuitat imperatorem ad pa- cem querendam et ipsam sensu et fine debitis prosequendam B, fehlt D. 26 1 —14 Cassiodor Variae I 1, 1—14 (ed. Mommsen S. 10) : Anastasio Imperatori Theodericus rex. Oportet nos, clementissime imperator, pacem quaerere, qui causas iarcundiae cognoscimur non habere: quando ille moribus iam tenetur obnoxius, qui ad iusta deprehenditur imparatus. omni quippe regno desiderabilis debet esse tranquillitas, in qua et populi proficiunt et utilitas gentium custoditur. haec est enim bonarum artium decora mater, haec mortalium genus reparabili successione multiplicans facultates protendit, mores excolit: et tantarum rerum ignarus agnoscitur qui eam minime quaesisse sentitur. Et ideo, piissime principum, potentiae vestrae convenit et honori, ut concordiam vestram quaerere debeamus cuius adhuc more proficimus. Vos enim estis regnorum omnium puleher.
Strana 45
Nr. 26. 45 proficiunt et vtilitas gencium custoditur. Hec est virtuosarum men- cium decora magistra, hec, mortale genus reparabili successione multi- plicans, facultates protendit, mores excolit, et tantarum rerum ignarus conspicitur, qui pacis presidia non metitur. Et ideo, piissime prin- cipum, potencie vestre conuenit et honori, pacem sectari continuo, cum sitis tocius orbis pulcherrimum decus et regnorum quorumlibet salutare presidium et regum illustrium splendor et ad virtutum 10 compendia speculum directum. Nam regnum vestrum est imitacio regum et exemplaris forma boni propositi, quam quidem quantum ceteri reges sequuntur, tanto gentes alias virtutum gloriosis passibus antecedunt. 5 Et licet ad regendos populos digna sit vestra Serenitas, quam 15 ad auguste dignitatis fastigia diuine pietatis euexit prouisio, nec presumendum quod exquisiti intellectus vestri preclara lumina etas iuuenilis impediat, vbi sese potencia celestis infundit, tamen ad releuandam florentissime etatis vestre sollicitudinem opus est vestro culmini viros habere morum venustate conspicuos, consilio 20 13 reges sequuntur ceteri D 19 reuelandum (-dam) D M rimum decus, vos totius orbis salutare praesidium, quos ceteri dominantes iure suspiciunt, quia in vobis singulare aliquid inesse cognoscunt, nos maxime, qui divino auxilio in re publica vestra didicimus, quemad- modum Romanis aequabiliter imperare possimus. Regnum nostrum imitatio vestra est, forma boni propositi, unici exemplar imperii: qui quantum vos sequimur, tantum gentes alias anteimus. Die Abweichungen des obigen Textes können auf die von Joh. v. N. benutzte Handschrift, aber ebensogut auch auf seine eigene Rechnung gehen. Die Exemplifizierung des Themas (Z. 18—56) ist offenbar seine eigene Zutat. Die in V. M. z. R. II 3 S. 437 Anm. geäußerte Annahme, daß das Ganze eine an Karls IV. Sohn Wenzel gerichtete Stilübung darstelle, war vorschnell. Die Uberlieferung in D (vgl. P. Piur, Sitzungsber. der Berliner Akademie 1931 S. 41ff., besonders S. 43 und S. 47 Anm. 3) spricht weit mehr für Abfassung durch den Kanzler während des ersten Romzuges Karls IV. und zwar nach der Kaiserkrönung (1355, April 5). Damals, auf italienischem Boden, mag ihm auch der Cassiodorcodex zum erstenmal zu Gesicht gekommen sein. 18 f. Das Geburtsjahr Karls IV. ist 1316. Er wäre bei Uberreichung des Briefes im Jahre 1355 also neununddreißig Jahre alt gewesen, was sich mit den Ausdrücken etas iuuenilis und etas florentissima durchaus verträgt.
Nr. 26. 45 proficiunt et vtilitas gencium custoditur. Hec est virtuosarum men- cium decora magistra, hec, mortale genus reparabili successione multi- plicans, facultates protendit, mores excolit, et tantarum rerum ignarus conspicitur, qui pacis presidia non metitur. Et ideo, piissime prin- cipum, potencie vestre conuenit et honori, pacem sectari continuo, cum sitis tocius orbis pulcherrimum decus et regnorum quorumlibet salutare presidium et regum illustrium splendor et ad virtutum 10 compendia speculum directum. Nam regnum vestrum est imitacio regum et exemplaris forma boni propositi, quam quidem quantum ceteri reges sequuntur, tanto gentes alias virtutum gloriosis passibus antecedunt. 5 Et licet ad regendos populos digna sit vestra Serenitas, quam 15 ad auguste dignitatis fastigia diuine pietatis euexit prouisio, nec presumendum quod exquisiti intellectus vestri preclara lumina etas iuuenilis impediat, vbi sese potencia celestis infundit, tamen ad releuandam florentissime etatis vestre sollicitudinem opus est vestro culmini viros habere morum venustate conspicuos, consilio 20 13 reges sequuntur ceteri D 19 reuelandum (-dam) D M rimum decus, vos totius orbis salutare praesidium, quos ceteri dominantes iure suspiciunt, quia in vobis singulare aliquid inesse cognoscunt, nos maxime, qui divino auxilio in re publica vestra didicimus, quemad- modum Romanis aequabiliter imperare possimus. Regnum nostrum imitatio vestra est, forma boni propositi, unici exemplar imperii: qui quantum vos sequimur, tantum gentes alias anteimus. Die Abweichungen des obigen Textes können auf die von Joh. v. N. benutzte Handschrift, aber ebensogut auch auf seine eigene Rechnung gehen. Die Exemplifizierung des Themas (Z. 18—56) ist offenbar seine eigene Zutat. Die in V. M. z. R. II 3 S. 437 Anm. geäußerte Annahme, daß das Ganze eine an Karls IV. Sohn Wenzel gerichtete Stilübung darstelle, war vorschnell. Die Uberlieferung in D (vgl. P. Piur, Sitzungsber. der Berliner Akademie 1931 S. 41ff., besonders S. 43 und S. 47 Anm. 3) spricht weit mehr für Abfassung durch den Kanzler während des ersten Romzuges Karls IV. und zwar nach der Kaiserkrönung (1355, April 5). Damals, auf italienischem Boden, mag ihm auch der Cassiodorcodex zum erstenmal zu Gesicht gekommen sein. 18 f. Das Geburtsjahr Karls IV. ist 1316. Er wäre bei Uberreichung des Briefes im Jahre 1355 also neununddreißig Jahre alt gewesen, was sich mit den Ausdrücken etas iuuenilis und etas florentissima durchaus verträgt.
Strana 46
46 II. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. prouidos et constantis fidei deuocione preclaros et penes eos dis- tracte mentis solacia querere ac in eos partem Regie sollicitudinis delegare. Minus enim grauant sarcinosa pondera, si pluri- morum humeris imponantur. Magna est enim et infinite transicio- 25 nis humana prudencia, quam nemo sic assequitur, vt eam non necessarie et per alios querere videatur. Ymmo senes ipsi con- siliorum crebris exerciciis sapienciam augent et a maturis in com- mune queritur, quod pro omnium vtilitate tractatur. Solacium sibi curarum frequenter adhibent maturi reges et hinc meliores so estimantur, si habito respectu ad humane fragilitatis incertum soli omnia non presumant. Quodsi longeui principes subiectorum adiuuantur ingeniis, consulite deficientis etatis vestre tempori, quod nondum peruenit ad senium, vt grati consilii moderamine iuuetur vestra Serenitas et letis consurgat auspiciis ad Imperii s5 pondera sustinenda. Nam leta exultacione et alacritate festiua aduentum vestrum accepit nobilis Italia, quem non protulit com- mota sedicio nec bella fremencia pepererunt. Non rei publice damna lucrata sunt, sed sic factus estis mundi dominus per quietem et in mansuetudine Imperii decores acceditis, quemadmodum 4o venire decuit ciuilitatis auctorem magnum. Profecto felicitatis genus est, obtinere sine contencionibus principatum et in re publica dominum fieri, vbi multos constat maturis moribus inueniri. Neque poterit vobis, clarissime princeps, deesse consilium, qui tocius mundi finibus imperatis. Amanda itaque consilia censet 4s antiquitas: nam sequitur multa consilia multa salus. Hanc epistolam, quam Theodericus, Gottorum rex, Anastasio transmisit Imperatori quamque mellifluus ille rethor Cassiodorus, Cancellarius dicti Regis, composuit, ego Johannes, vestre sacra- tissime Maiestatis humilis creatura, Dei et vestre Serenitatis so gracia Luthomislensis episcopus, de volumine dicti Cassiodori 21 eosdem] eos D 26 per alios et querere M Ymmo fehlt M 30 incertum] interitum M B 32 consulte M B deficietis M, deserens (Endung radiert) D . 36 nobilis fehlt M B pretulit D 39 in fehlt M 37 nec] neque B fremencia] feruencia B M mansuetudinem M decores Imperii B Imperii fehlt D 43 vobis fehlt B 45 sequitur multa mit Umstellungszeichen M 46—53 fehlt B 47 Theodricus M Imperatori transmisit M ille mellifluus M Retor M 49 humilis] deuota humilis M
46 II. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. prouidos et constantis fidei deuocione preclaros et penes eos dis- tracte mentis solacia querere ac in eos partem Regie sollicitudinis delegare. Minus enim grauant sarcinosa pondera, si pluri- morum humeris imponantur. Magna est enim et infinite transicio- 25 nis humana prudencia, quam nemo sic assequitur, vt eam non necessarie et per alios querere videatur. Ymmo senes ipsi con- siliorum crebris exerciciis sapienciam augent et a maturis in com- mune queritur, quod pro omnium vtilitate tractatur. Solacium sibi curarum frequenter adhibent maturi reges et hinc meliores so estimantur, si habito respectu ad humane fragilitatis incertum soli omnia non presumant. Quodsi longeui principes subiectorum adiuuantur ingeniis, consulite deficientis etatis vestre tempori, quod nondum peruenit ad senium, vt grati consilii moderamine iuuetur vestra Serenitas et letis consurgat auspiciis ad Imperii s5 pondera sustinenda. Nam leta exultacione et alacritate festiua aduentum vestrum accepit nobilis Italia, quem non protulit com- mota sedicio nec bella fremencia pepererunt. Non rei publice damna lucrata sunt, sed sic factus estis mundi dominus per quietem et in mansuetudine Imperii decores acceditis, quemadmodum 4o venire decuit ciuilitatis auctorem magnum. Profecto felicitatis genus est, obtinere sine contencionibus principatum et in re publica dominum fieri, vbi multos constat maturis moribus inueniri. Neque poterit vobis, clarissime princeps, deesse consilium, qui tocius mundi finibus imperatis. Amanda itaque consilia censet 4s antiquitas: nam sequitur multa consilia multa salus. Hanc epistolam, quam Theodericus, Gottorum rex, Anastasio transmisit Imperatori quamque mellifluus ille rethor Cassiodorus, Cancellarius dicti Regis, composuit, ego Johannes, vestre sacra- tissime Maiestatis humilis creatura, Dei et vestre Serenitatis so gracia Luthomislensis episcopus, de volumine dicti Cassiodori 21 eosdem] eos D 26 per alios et querere M Ymmo fehlt M 30 incertum] interitum M B 32 consulte M B deficietis M, deserens (Endung radiert) D . 36 nobilis fehlt M B pretulit D 39 in fehlt M 37 nec] neque B fremencia] feruencia B M mansuetudinem M decores Imperii B Imperii fehlt D 43 vobis fehlt B 45 sequitur multa mit Umstellungszeichen M 46—53 fehlt B 47 Theodricus M Imperatori transmisit M ille mellifluus M Retor M 49 humilis] deuota humilis M
Strana 47
Nr. 26. 27. 47 solerter extraxi, credens eam successibus Regie felicitatis con- gruere, veniam petens, si Regie benignitatis auditus dispendiose oracionis carmine fastiditur etc. 27. AN KARL IV. Rät dem Kaiser, der sich nach Bamberg begeben will, um dort eine Andacht zu verrichten, von dem Besuch der Stadt ab, da dort die Pest herrsche. 11357/58?] Seruicio premisso. Serenissime princeps et domine metuendissime, More consueto nichil dixistis [ ?] michi de intencione illa, quam habetis, proficiscendi in Babinberg. Tamen audito vulgaris fame preconio, qualiter ad standum ibidem per festiuitatem sitis dis- positus, anxior et multa anxietate perturbor, cum ingens [ ?] pesti- lencia ibidem vigere dicatur, vt eciam LX funera sepeliantur in die. Et non absque magna formidine dubito, ne complexionem vestram teneram et nimium debilitatam epydimialis aer offendat. Et consultum michi videretur, licet fatuum reputat me vestra 1o Serenitas Imperialis, et bona fide consulerem supersticiosam inten- cionem illam dimittere et in nobili castro vestro A. missarum audire 51 regis D 27 = Leipzig Univ.bibl. 1249 Bl. 175" Nr. 185. — Ohne Uberschrift 7 sepelien- Hs. — 3 dixeritis Hs, em. dixeratis? 6 ingens] vigens He tur Hs 27 Die Verfasserschaft Johanns von N. ist durch Z. 20f. (cancellarius) und Z. 30 (Luthom. ecclesie) gesichert. Die Bemerkung, daß er den Leito- mischler Bischofestuhl erst seit kurzer Zeit (pauco valde tempore) innehabe, weist auf Entstehung nach 1353, die Anrede Serenitas Imperialis auf die Zeit nach der Kaiserkrönung (1355 April 5). Mit der Pest ist demnach wohl das sog. zweite große Sterben (1357 oder 1358, vgl. Huber, Reg. Reichs- sachen Nr. 2884) gemeint. Die Mahnung des Kanzlers scheint im übrigen Erfolg gehabt zu haben, denn ein Aufenthalt Karls IV. in Bamberg ist (abgeschen von dem Jahr 1348, das nicht in Betracht kommt) erst für Februar 1368 bezeugt, s. Huber, Reg. S. 638 und Nr. 4617f. 12 A.: Anfangsbuchstabe des wirklichen Namens oder formelhafter Ersatz?
Nr. 26. 27. 47 solerter extraxi, credens eam successibus Regie felicitatis con- gruere, veniam petens, si Regie benignitatis auditus dispendiose oracionis carmine fastiditur etc. 27. AN KARL IV. Rät dem Kaiser, der sich nach Bamberg begeben will, um dort eine Andacht zu verrichten, von dem Besuch der Stadt ab, da dort die Pest herrsche. 11357/58?] Seruicio premisso. Serenissime princeps et domine metuendissime, More consueto nichil dixistis [ ?] michi de intencione illa, quam habetis, proficiscendi in Babinberg. Tamen audito vulgaris fame preconio, qualiter ad standum ibidem per festiuitatem sitis dis- positus, anxior et multa anxietate perturbor, cum ingens [ ?] pesti- lencia ibidem vigere dicatur, vt eciam LX funera sepeliantur in die. Et non absque magna formidine dubito, ne complexionem vestram teneram et nimium debilitatam epydimialis aer offendat. Et consultum michi videretur, licet fatuum reputat me vestra 1o Serenitas Imperialis, et bona fide consulerem supersticiosam inten- cionem illam dimittere et in nobili castro vestro A. missarum audire 51 regis D 27 = Leipzig Univ.bibl. 1249 Bl. 175" Nr. 185. — Ohne Uberschrift 7 sepelien- Hs. — 3 dixeritis Hs, em. dixeratis? 6 ingens] vigens He tur Hs 27 Die Verfasserschaft Johanns von N. ist durch Z. 20f. (cancellarius) und Z. 30 (Luthom. ecclesie) gesichert. Die Bemerkung, daß er den Leito- mischler Bischofestuhl erst seit kurzer Zeit (pauco valde tempore) innehabe, weist auf Entstehung nach 1353, die Anrede Serenitas Imperialis auf die Zeit nach der Kaiserkrönung (1355 April 5). Mit der Pest ist demnach wohl das sog. zweite große Sterben (1357 oder 1358, vgl. Huber, Reg. Reichs- sachen Nr. 2884) gemeint. Die Mahnung des Kanzlers scheint im übrigen Erfolg gehabt zu haben, denn ein Aufenthalt Karls IV. in Bamberg ist (abgeschen von dem Jahr 1348, das nicht in Betracht kommt) erst für Februar 1368 bezeugt, s. Huber, Reg. S. 638 und Nr. 4617f. 12 A.: Anfangsbuchstabe des wirklichen Namens oder formelhafter Ersatz?
Strana 48
48 11. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. sollemnia, cum vbicunque sit presens Dei pietas hiis, qui secundum propositum vocati sunt et qui misericordiam eius inuocant toto 15 corde. An imperator velit esse securior Deo an pluris audacie crea- tura femine, vt dimisso salutis exemplo ...Christi Ihesu, qui pro salute sua (orauit ?) in monte et se a turbis abscondisse dicitur ewan- gelica veritate? Quis vmquam talis demencie fuisse legitur vt, bona racione fretus, se manifesti periculi precipitet in ruinam? 20 Et vt ad finem loquar, mi domine, non vobis displiceat, si cancella- rius iste, qui scribit, ad locum mortis nolit accedere, qui pauco valde tempore vestre benignitatis gracia manens episcopus, non elegit a tante dignitatis fructuum dulcedine separari, ne letentur emuli, qui mortem eius exoptant et eum iam extinctum diligerent. 25 vt Luthomissl. ecclesie dulcibus prediis potirentur. Vellem quidem semper deuocionum esse particeps, non errorum. 28. AN KARL IV. Er werde die deutsche Ubersetzung der Soliloquien des [Pseudo-] Augustin, nach der der Kaiser verlange, bis zum kommenden Montag abschließen und überreichen. [1357—1363.] Serenissime princeps et domine metuendissime, Non admiretur Celsitudo Cesarea neque materiam cuiuscunque suspicionis accipiat. si opus translacionis Soliloquiorum protrahitur. . 15f. creature femina Hs 16 ...] keine Lücke Hs, ergänze immemor foret? 18 vt] in Hs 20 displicet Hs 21 nolit] velit He 23 tanta dignitate Hs 25 Luthomissl. loth. He 28 = O Bl. 117, Li Bl. 171°, Z. 1—6 (disponebat) auch M Bl. 1167. — Burdach, V. M. z. R. IV S. 253ff. Auf die dort zu einzelnen Textstellen gegebenen Erläuterungen oder Ubersetzungen, die hier nicht wiederholt werden, sei besonders hingewiesen. — Uberschrift: Excusacio Cancellarii quod non possit facere vehementius (vehementi O) translacionem Solilo- quiorum O, fehlt Li M. — 1 et — metuend.] etc. OM 2 cuius- quam Li 3 translacionis fehlt O soliloquiorum Sancti Augustini LI 27 13ff. Vgl. Joh. 4, 20—24? 15 creatura: Nominativ. 16f. Matth. 14, 23; Luc. 6, 12; Joh. 6, 15. 26 deuocionum particeps d. h. der Kaiser möge für ihn beten?
48 11. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. sollemnia, cum vbicunque sit presens Dei pietas hiis, qui secundum propositum vocati sunt et qui misericordiam eius inuocant toto 15 corde. An imperator velit esse securior Deo an pluris audacie crea- tura femine, vt dimisso salutis exemplo ...Christi Ihesu, qui pro salute sua (orauit ?) in monte et se a turbis abscondisse dicitur ewan- gelica veritate? Quis vmquam talis demencie fuisse legitur vt, bona racione fretus, se manifesti periculi precipitet in ruinam? 20 Et vt ad finem loquar, mi domine, non vobis displiceat, si cancella- rius iste, qui scribit, ad locum mortis nolit accedere, qui pauco valde tempore vestre benignitatis gracia manens episcopus, non elegit a tante dignitatis fructuum dulcedine separari, ne letentur emuli, qui mortem eius exoptant et eum iam extinctum diligerent. 25 vt Luthomissl. ecclesie dulcibus prediis potirentur. Vellem quidem semper deuocionum esse particeps, non errorum. 28. AN KARL IV. Er werde die deutsche Ubersetzung der Soliloquien des [Pseudo-] Augustin, nach der der Kaiser verlange, bis zum kommenden Montag abschließen und überreichen. [1357—1363.] Serenissime princeps et domine metuendissime, Non admiretur Celsitudo Cesarea neque materiam cuiuscunque suspicionis accipiat. si opus translacionis Soliloquiorum protrahitur. . 15f. creature femina Hs 16 ...] keine Lücke Hs, ergänze immemor foret? 18 vt] in Hs 20 displicet Hs 21 nolit] velit He 23 tanta dignitate Hs 25 Luthomissl. loth. He 28 = O Bl. 117, Li Bl. 171°, Z. 1—6 (disponebat) auch M Bl. 1167. — Burdach, V. M. z. R. IV S. 253ff. Auf die dort zu einzelnen Textstellen gegebenen Erläuterungen oder Ubersetzungen, die hier nicht wiederholt werden, sei besonders hingewiesen. — Uberschrift: Excusacio Cancellarii quod non possit facere vehementius (vehementi O) translacionem Solilo- quiorum O, fehlt Li M. — 1 et — metuend.] etc. OM 2 cuius- quam Li 3 translacionis fehlt O soliloquiorum Sancti Augustini LI 27 13ff. Vgl. Joh. 4, 20—24? 15 creatura: Nominativ. 16f. Matth. 14, 23; Luc. 6, 12; Joh. 6, 15. 26 deuocionum particeps d. h. der Kaiser möge für ihn beten?
Strana 49
Nr. 27. 28. 49 si iuxta estuantem Imperatoris animum et diuino feruore calentem non sic velociter instauratur ad placitum, sicut Cesaris animus disponebat. Nam nulla racione Virtus excitata fastidioso aditu inuida [?] ingenia ad se patitur aliquomodo penetrare neque haustum sui cum aliquo personarum discrimine largum malignumue prebere consueuit. Sed omnibus equaliter exposita, quid virtuosi affectus seu morigerati desiderii quisquam attulerit, (pocius) quam 10 quid dignitatis seu temporalis honoris afferat, estimare videtur, inque captu bonorum eius nobis ipsis pondus et mensuram sub examine probato relinquit, vt, quantum virtuosus animus in- struit, tantum virtutum celestium generosis donariis rapiamus [ ?]. Quo fit, vt pusillanimes et humili fortuna progressi, de quorum 15 numero me computat wlgaris opinio, non audeant tantum opus aggredi nec se ad tam sublimis elacionem materie cursu suo pro- tendere quantum nobilium ymaginum fetus generosi, quibus et ipsa natura generose propaginis dulcissimi stili frequenter in- stillat ymagines, quibus et ille Pieridum apes melliflue, non montem 20 Himetium tymi flore sapidissimo redolentem, sed musarum Elico- nios colles omni genere doctrine virentes — instinctu commen- tatricis Caliope et Melpomene dulcorantis — depaste, maximo ingenio dulcissima instillasse videntur summe eloquencie alimenta, et quibus tam ardua merito deberent Cesaris prouisione committi, 25 vt nobilia queque nobilitatis more nobilius agerentur. Faciet tamen rudis iste discipulus Maiestatis Cesaree ea que poterit, et infra diem lune cum maiori parte commissi operis in conspectu Cesareo comparebit. Neque pertinencius aliquo alio tempore se presentare deberet quam in die predicto, qui feci planetarum so 5 4 si] et si Li callentem O, calorem Li 5f. placitum sicut] pro- positum prout M Cesareus M 6 racione] dono Li aditu] auditu Li 7 inuida O, mundi Li, em. inuita? aliquomodo] aliqua Li 8 hausto Li largum fehlt Li 10 moi'erati (so) LI attulit Li 11 dignitas Li honor afferre Li 13f. instruit] pocius fehlt Hes deseruit Li 14f. generosis donariis] graciosis donis Li rapia- mur O, rapinam Li, em. capiamus? 15 fortuna] virtute Li 18 generosi] graciosi Li 20f. non montem] animo 16 audeam Li mentem Li 23 et fehlt O dulcorantis depaste] decorant atque Li 24 dulcissimo Li 25 ardua merita Li debeant Li 26 vt]et Li queque Li, quoque O 26 agerentur] augerentur Li 27 iste] ille Li 28 parte maiori Li 29 apparebit Li aliquo fehlt O 30 quil que O, fehlt Li
Nr. 27. 28. 49 si iuxta estuantem Imperatoris animum et diuino feruore calentem non sic velociter instauratur ad placitum, sicut Cesaris animus disponebat. Nam nulla racione Virtus excitata fastidioso aditu inuida [?] ingenia ad se patitur aliquomodo penetrare neque haustum sui cum aliquo personarum discrimine largum malignumue prebere consueuit. Sed omnibus equaliter exposita, quid virtuosi affectus seu morigerati desiderii quisquam attulerit, (pocius) quam 10 quid dignitatis seu temporalis honoris afferat, estimare videtur, inque captu bonorum eius nobis ipsis pondus et mensuram sub examine probato relinquit, vt, quantum virtuosus animus in- struit, tantum virtutum celestium generosis donariis rapiamus [ ?]. Quo fit, vt pusillanimes et humili fortuna progressi, de quorum 15 numero me computat wlgaris opinio, non audeant tantum opus aggredi nec se ad tam sublimis elacionem materie cursu suo pro- tendere quantum nobilium ymaginum fetus generosi, quibus et ipsa natura generose propaginis dulcissimi stili frequenter in- stillat ymagines, quibus et ille Pieridum apes melliflue, non montem 20 Himetium tymi flore sapidissimo redolentem, sed musarum Elico- nios colles omni genere doctrine virentes — instinctu commen- tatricis Caliope et Melpomene dulcorantis — depaste, maximo ingenio dulcissima instillasse videntur summe eloquencie alimenta, et quibus tam ardua merito deberent Cesaris prouisione committi, 25 vt nobilia queque nobilitatis more nobilius agerentur. Faciet tamen rudis iste discipulus Maiestatis Cesaree ea que poterit, et infra diem lune cum maiori parte commissi operis in conspectu Cesareo comparebit. Neque pertinencius aliquo alio tempore se presentare deberet quam in die predicto, qui feci planetarum so 5 4 si] et si Li callentem O, calorem Li 5f. placitum sicut] pro- positum prout M Cesareus M 6 racione] dono Li aditu] auditu Li 7 inuida O, mundi Li, em. inuita? aliquomodo] aliqua Li 8 hausto Li largum fehlt Li 10 moi'erati (so) LI attulit Li 11 dignitas Li honor afferre Li 13f. instruit] pocius fehlt Hes deseruit Li 14f. generosis donariis] graciosis donis Li rapia- mur O, rapinam Li, em. capiamus? 15 fortuna] virtute Li 18 generosi] graciosi Li 20f. non montem] animo 16 audeam Li mentem Li 23 et fehlt O dulcorantis depaste] decorant atque Li 24 dulcissimo Li 25 ardua merita Li debeant Li 26 vt]et Li queque Li, quoque O 26 agerentur] augerentur Li 27 iste] ille Li 28 parte maiori Li 29 apparebit Li aliquo fehlt O 30 quil que O, fehlt Li
Strana 50
50 II. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. ascribitur, vt defectuose progrediens in die defectus, sicut in se deficit, sic et appareat cum defectu. Hodie, id est sub data presen- cium, due partes libri transferentur indubie et ad transferendum adhuc pars tercia remanebit. 85 Si erit de voluntate Cesarea, suppliciter peto, vt presentem scripturam videat Fridericus, ille videlicet, quem de exercicio regine Rethorice nescio qua suggestione sublatum lapidum, cimen- torum, arene et aliorum materialium curis et distraccionibus im- plicastis et de libertate generose sciencie in detestandum mancipium 4o redegistis. Scripta sub serotina potacione et sub matutinis rebibicionibus sigillata. 32 id est fehlt Li 34 tercia pars Li 31 asscribi Li 35 erit fehlt Li suppliciter fehlt Li 36 videat — ille] fehlt, Lücke für etwa 38 arene fehlt Li materialium] miltialium Li, 10 Buchstaben LI mortalium O 38f. implicatis Li 39 de libertate] deliberacione Li in fehlt Li 41 serotina potacione septima et Li Anmerkungen. Johanns v. N. Ubersetzung der pseudoaugustinischen Soliloquien, zuerst herausgegeben von Anton Sattler (Graz 1904), liegt jetzt in kritischem Text als Bd. VI I des Gesamtwerks V. M. z. R. vor: Schriften Johanns von Neumarkt. Unter Mitwirkung Konrad Burdachs heräusgegeben von Joseph Klapper. Erster Teil. Buch der Liebkosung. Berlin, Weidmann- sche Buchhandlung, 1930. Das Jahr der Abfassung läßt sich nicht fest- legen. Aus einem weiteren Brief des Kanzlers über denselben Gegen- stand (unten Nr. 29, Z. 23f.) geht lediglich hervor, daß die Arbeit an der Ubersetzung in seine Leitomischler Bischofszeit (1353—1364) fällt. Da die ersten Jahre dieses Zeitraums dafür kaum Muße ließen, wird man die Abfassung zwischen 1357 und 1363 ansetzen müssen. Daß die Uber- setzung auf Wunsch oder Befehl des Kaisers geschah, betont auch die Vor- rede (a. a. O.S. 8) : das er begeret hat vnd mir Johannes von gots gnaden bischof czu dem Leithomůschyl, seinem obersten schreiber, gepoten hat und wolt das mit seynen keyserleichen gnaden, das ich das egenant buch der lipkozung von wort czu worte czu deutscher czung bringen vnd keren sold, auf di red das von diser deuhtschen schrift manig mensch getrost werd, das sich in dem latein niht verrichten kond. 30f. in die predicto — ascribitur: 'an besagtem Tage (Montag), der zur untersten (niedrigsten) Klasse (feci = faeci, von faex, -cis) der Planeten gehört'. Er wird deshalb in der nächsten Zeile auch dies defectus genannt. Der letzte Ausdruck mag durch eine damals nahe bevorstehende Mondfinster-
50 II. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. ascribitur, vt defectuose progrediens in die defectus, sicut in se deficit, sic et appareat cum defectu. Hodie, id est sub data presen- cium, due partes libri transferentur indubie et ad transferendum adhuc pars tercia remanebit. 85 Si erit de voluntate Cesarea, suppliciter peto, vt presentem scripturam videat Fridericus, ille videlicet, quem de exercicio regine Rethorice nescio qua suggestione sublatum lapidum, cimen- torum, arene et aliorum materialium curis et distraccionibus im- plicastis et de libertate generose sciencie in detestandum mancipium 4o redegistis. Scripta sub serotina potacione et sub matutinis rebibicionibus sigillata. 32 id est fehlt Li 34 tercia pars Li 31 asscribi Li 35 erit fehlt Li suppliciter fehlt Li 36 videat — ille] fehlt, Lücke für etwa 38 arene fehlt Li materialium] miltialium Li, 10 Buchstaben LI mortalium O 38f. implicatis Li 39 de libertate] deliberacione Li in fehlt Li 41 serotina potacione septima et Li Anmerkungen. Johanns v. N. Ubersetzung der pseudoaugustinischen Soliloquien, zuerst herausgegeben von Anton Sattler (Graz 1904), liegt jetzt in kritischem Text als Bd. VI I des Gesamtwerks V. M. z. R. vor: Schriften Johanns von Neumarkt. Unter Mitwirkung Konrad Burdachs heräusgegeben von Joseph Klapper. Erster Teil. Buch der Liebkosung. Berlin, Weidmann- sche Buchhandlung, 1930. Das Jahr der Abfassung läßt sich nicht fest- legen. Aus einem weiteren Brief des Kanzlers über denselben Gegen- stand (unten Nr. 29, Z. 23f.) geht lediglich hervor, daß die Arbeit an der Ubersetzung in seine Leitomischler Bischofszeit (1353—1364) fällt. Da die ersten Jahre dieses Zeitraums dafür kaum Muße ließen, wird man die Abfassung zwischen 1357 und 1363 ansetzen müssen. Daß die Uber- setzung auf Wunsch oder Befehl des Kaisers geschah, betont auch die Vor- rede (a. a. O.S. 8) : das er begeret hat vnd mir Johannes von gots gnaden bischof czu dem Leithomůschyl, seinem obersten schreiber, gepoten hat und wolt das mit seynen keyserleichen gnaden, das ich das egenant buch der lipkozung von wort czu worte czu deutscher czung bringen vnd keren sold, auf di red das von diser deuhtschen schrift manig mensch getrost werd, das sich in dem latein niht verrichten kond. 30f. in die predicto — ascribitur: 'an besagtem Tage (Montag), der zur untersten (niedrigsten) Klasse (feci = faeci, von faex, -cis) der Planeten gehört'. Er wird deshalb in der nächsten Zeile auch dies defectus genannt. Der letzte Ausdruck mag durch eine damals nahe bevorstehende Mondfinster-
Strana 51
Nr. 28. 29. 51 nis mitbestimmt sein, aber er spielt augenscheinlich zugleich auf die Be- deutung des Montags als 'blauen Montags' an, d. h. eines Tages, an dem im Handwerk vielfach weniger und lässiger als sonst gearbeitet zu werden pflegte (vgl. V. M. z. R. Bd. IX Nr. 129, 10, S. 175). Die Uberreichung des Werks an diesem Wochentage soll dessen unfertigen und unzulänglichen Charakter scherzend entschuldigen. 36 Fridericus: die Persönlichkeit dieses Mannes, der offenbar zu Johanns Schülern gehörte, bleibt dunkel. 29. AN KARL IV. Der Abschluß der Soliloquienübersetzung verzögere sich, da die Wiedergabe mancher Sätze und Termini schwierig sei und Ruhe und Sammlung erfordere. Der Kaiser möge bestimmen, ob er die Arbeit zu Hause oder auf der Burg Karlstein fortführen solle. [1357—1363.] Seruicio premisso tam debito quam fideli. Serenissime princeps et domine metuendissime, Ista felix materia Soliloquiorum sancti Augustini, sicut est magno (a) philozopho ex inspiracione sancti spiritus et ex flagran- tibus desideriis ardentis deuocionis composita, sic magisterium s magni quidem sui auctoris testificans, est multis difficultatibus et perplexissimis sentenciis inuoluta. Nam et ibi sunt philosophie naturalis ac loyce termini et exquisita vocabula theologica et magne racionis profunditas, vt nedum intellectus mei paruitas, immo vix sancti Jeronimi grata facundia ad interpretandum eam 10 29 = O Bl. 1187, Li Bl. 172°. — Burdach, V. M. z. R. IV S. 255f. — Uberschrift: Excusacio alia O, fehlt Li. — 2 et dom. met. fehlt Li 4 a 1 ex] et 0 6 auctoris] victoris LI 7 et fehlt LI fehlt Hes 8 naturales O loyci O, logici LI philosophici O, philosophi L1 9 vt fehlt Li 10 immo] vnde Li facunditas O 29 Vgl. den vorangehenden Brief (Nr. 28). Das vorliegende Schreiben kann ebensogut früher wie später verfaßt sein. Ein mehrwöchiger Aufent- halt des Kaisers auf der Burg Karlstein ist für die Jahre 1357. 1358. 1359, für die folgenden Jahre jedoch nicht bezeugt (Huber, Regesten S. 639). Die Abfassungszeit für die Ubersetzung läßt sich danach möglicherweise noch weiter einengen, d. h. auf die Jahre 1357—1359 begrenzen. 10ff. Der h. Hieronymus galt als Ubersetzer der Liturgie und der Bibel ins Slavische, s. Burdach a. a. O. S. 256 Anm.
Nr. 28. 29. 51 nis mitbestimmt sein, aber er spielt augenscheinlich zugleich auf die Be- deutung des Montags als 'blauen Montags' an, d. h. eines Tages, an dem im Handwerk vielfach weniger und lässiger als sonst gearbeitet zu werden pflegte (vgl. V. M. z. R. Bd. IX Nr. 129, 10, S. 175). Die Uberreichung des Werks an diesem Wochentage soll dessen unfertigen und unzulänglichen Charakter scherzend entschuldigen. 36 Fridericus: die Persönlichkeit dieses Mannes, der offenbar zu Johanns Schülern gehörte, bleibt dunkel. 29. AN KARL IV. Der Abschluß der Soliloquienübersetzung verzögere sich, da die Wiedergabe mancher Sätze und Termini schwierig sei und Ruhe und Sammlung erfordere. Der Kaiser möge bestimmen, ob er die Arbeit zu Hause oder auf der Burg Karlstein fortführen solle. [1357—1363.] Seruicio premisso tam debito quam fideli. Serenissime princeps et domine metuendissime, Ista felix materia Soliloquiorum sancti Augustini, sicut est magno (a) philozopho ex inspiracione sancti spiritus et ex flagran- tibus desideriis ardentis deuocionis composita, sic magisterium s magni quidem sui auctoris testificans, est multis difficultatibus et perplexissimis sentenciis inuoluta. Nam et ibi sunt philosophie naturalis ac loyce termini et exquisita vocabula theologica et magne racionis profunditas, vt nedum intellectus mei paruitas, immo vix sancti Jeronimi grata facundia ad interpretandum eam 10 29 = O Bl. 1187, Li Bl. 172°. — Burdach, V. M. z. R. IV S. 255f. — Uberschrift: Excusacio alia O, fehlt Li. — 2 et dom. met. fehlt Li 4 a 1 ex] et 0 6 auctoris] victoris LI 7 et fehlt LI fehlt Hes 8 naturales O loyci O, logici LI philosophici O, philosophi L1 9 vt fehlt Li 10 immo] vnde Li facunditas O 29 Vgl. den vorangehenden Brief (Nr. 28). Das vorliegende Schreiben kann ebensogut früher wie später verfaßt sein. Ein mehrwöchiger Aufent- halt des Kaisers auf der Burg Karlstein ist für die Jahre 1357. 1358. 1359, für die folgenden Jahre jedoch nicht bezeugt (Huber, Regesten S. 639). Die Abfassungszeit für die Ubersetzung läßt sich danach möglicherweise noch weiter einengen, d. h. auf die Jahre 1357—1359 begrenzen. 10ff. Der h. Hieronymus galt als Ubersetzer der Liturgie und der Bibel ins Slavische, s. Burdach a. a. O. S. 256 Anm.
Strana 52
52 II. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. sufficeret, eciam si permissione diuina adhuc in carne persisteret et eandem ad nobilem lingwam Sclauonicam producere niteretur. Quo fit, si aliquid insperati boni sollicitudine depressi mei intellectus in predicta materia fieri vestra deliberauit Serenitas, quod neces- 15 sario locum michi dimittat et spacium, vt quietis remedio et collectis in vnum racionis viribus pertinencius procedere valeam et oracionis disertiue suffragio in lucem deducere, quod latet et latuit hactenus sub obscuro, presertim cum incompta verba lingwe theutunice non nisi magne et exquisite sedulitatis studio floridis 20 tanti doctoris coloribus potuerint adaptari, cum non sibi conueniant neque aptis sedibus commorari consueuerint wlgaris sermonis rusticitas ac famande gramatice siderea pulchritudo. Ideo Cesaree disposicioni relinquitur, vt precipiat, an Episcopus Luthomislensis loco mutato in Karlsteyn venire debeat seu in s5 congruis et ad ymaginum species distinguendas vberius aptissimis sibi in Praga laribus demorari. Nam obediendum est Cesari et in virtute diuine potestatis sibi attribute desuper mandatis eius prona fidelitate parendum, eciam si quandoque ipsius voluntariis iussibus racio contradicat. Rescribat igitur manu propria Celsitudo Cesarea, so vt audiam quid loquatur dominus et ea, que dixerit, adimplere studeam sub efficacia debite discipline. 12 slauonicam Li 13 si aliquid] vt aliquid O. vt si aliquid Li dimittat is O sollitudine O 15 locum michi] nichilatum (so) Li 16 pertinenciis Li pro- quietis medio recollectis (so) Li dedere O 17 oracionis disertiue] de c'tie racionis Li deducere] pro- 18 actenus Li incompta] incontempta Li 19 theu- ducere Li 22 rusticitas fehlt Li" tonice Li 20 poterint O adoptari Li 23 Ideo] Idcirco Li 24 f. in congruis] congruius Li 25 ad fehlt Li 28 fidelitate] voluntate Li 30 implere O 31 discipline. Datum Li 30. AN KARL IV. Er könne die vom Kaiser erbetene Expektantenliste für die Besetzung der Prälaturen an der Kirche in... im Augenblick nicht vorlegen, 30 = Uc Rg Ua Kap WI L2FOSH2 B2 HI Ub Gr L K. — Dobner, Mo- numenta Boemiae IV S. 364f. (nach Kap); Codex dipl. Moraviae IX Nr. 373, S. 278f.; Tadra, Summa Canc. Nr. 70, S. 43f. — Uberschrift: Cancellarius scribit Imperatori ut promoueat eum ad ecclesiam Olomu- censem Kap WIL2FS B2HILK.
52 II. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. sufficeret, eciam si permissione diuina adhuc in carne persisteret et eandem ad nobilem lingwam Sclauonicam producere niteretur. Quo fit, si aliquid insperati boni sollicitudine depressi mei intellectus in predicta materia fieri vestra deliberauit Serenitas, quod neces- 15 sario locum michi dimittat et spacium, vt quietis remedio et collectis in vnum racionis viribus pertinencius procedere valeam et oracionis disertiue suffragio in lucem deducere, quod latet et latuit hactenus sub obscuro, presertim cum incompta verba lingwe theutunice non nisi magne et exquisite sedulitatis studio floridis 20 tanti doctoris coloribus potuerint adaptari, cum non sibi conueniant neque aptis sedibus commorari consueuerint wlgaris sermonis rusticitas ac famande gramatice siderea pulchritudo. Ideo Cesaree disposicioni relinquitur, vt precipiat, an Episcopus Luthomislensis loco mutato in Karlsteyn venire debeat seu in s5 congruis et ad ymaginum species distinguendas vberius aptissimis sibi in Praga laribus demorari. Nam obediendum est Cesari et in virtute diuine potestatis sibi attribute desuper mandatis eius prona fidelitate parendum, eciam si quandoque ipsius voluntariis iussibus racio contradicat. Rescribat igitur manu propria Celsitudo Cesarea, so vt audiam quid loquatur dominus et ea, que dixerit, adimplere studeam sub efficacia debite discipline. 12 slauonicam Li 13 si aliquid] vt aliquid O. vt si aliquid Li dimittat is O sollitudine O 15 locum michi] nichilatum (so) Li 16 pertinenciis Li pro- quietis medio recollectis (so) Li dedere O 17 oracionis disertiue] de c'tie racionis Li deducere] pro- 18 actenus Li incompta] incontempta Li 19 theu- ducere Li 22 rusticitas fehlt Li" tonice Li 20 poterint O adoptari Li 23 Ideo] Idcirco Li 24 f. in congruis] congruius Li 25 ad fehlt Li 28 fidelitate] voluntate Li 30 implere O 31 discipline. Datum Li 30. AN KARL IV. Er könne die vom Kaiser erbetene Expektantenliste für die Besetzung der Prälaturen an der Kirche in... im Augenblick nicht vorlegen, 30 = Uc Rg Ua Kap WI L2FOSH2 B2 HI Ub Gr L K. — Dobner, Mo- numenta Boemiae IV S. 364f. (nach Kap); Codex dipl. Moraviae IX Nr. 373, S. 278f.; Tadra, Summa Canc. Nr. 70, S. 43f. — Uberschrift: Cancellarius scribit Imperatori ut promoueat eum ad ecclesiam Olomu- censem Kap WIL2FS B2HILK.
Strana 53
Nr. 29. 30. 53 da sein Gedächtnis infolge einer längeren Erkrankung noch geschwächt sei. Falls der Kaiser den bisherigen Bischof von Olmütz zum Erz- bischof von Prag auserschen habe, bitte er selbst um die Nachfolge in Olmütz. [1364 Juli erste Hälfte.] Aus der Summa Cancellarii. Serenissime ac inuictissime princeps etc., Confractis pridem longa molestia infirmitatis preualide viribus mei corporis adeo memorialis cellula ebetata dinoscitur, vt non solum in publicis actibus regiis, qui monarchiam et tocius statum orbis felicem prospiciunt, verum in hiis, que inter penates versantur domesticos et rem meam familiarem videntur concernere, animus meus magnis eciam et erroneis dubiis inuoluatur. Propter quod Maiestati Cesaree super interrogatis illis de prelaturis ... ecclesie, qui vel quot super eis vestra consolacione promocionem expectent, absque notabili scrupulo consciencie respondere non valeo neque 10 determinatam ac specificam rescribere veritatem, rogans suppliciter, vt michi in hoc Celsitudo Cesarea dignetur ignoscere et Joſhanni] tali Maiestatis vestre fidelissimo, viro vtique morum et sciencie decore conspicuo, promotiuam et benignam ostendere voluntatem. 5 Preterea circa disposicionem Pragensis ecclesie cum actu mentem 15 Cesaream bone gratitudinis laudabili quidem recordio ad dominum - . 3 adeo] 2 pridem] quidem Uc F S, quidem pridem Q H2 Ub L K adeo nostra Uc memorabilis L K 4 monarcham L2 4 f. tocius 5 orbis] vniuersi orbis orbis statum Uc L2, statum tocius orbis H1 S, orb. vniuersi Ub intra F 6 et rem] rem Kap, remque Dobner 7 eciam et] et Rg Ua WIF, eciam OL K, fehlt Ub erroribus QHIGr 8 Maiestati] magnificencie WIL K, magnitati [aus mage- prelaturis] prelatura S, prelatorum Hl, placituris Wi stati?]O ... ecclesie] ecclesie .. Rg Ua, ecclesie Olomucensis S Ub 9 qui vel] nullus Wi quot] quod Q S B2 vel fehlt L K qui] que Ba HI Ub Gr L K, quid Wi eis] hiis O. fehlt Wi vestre con- solacionis Dobner vestra promocione et consolacione L K ex- pectant Q S, expectauerit W1 11 ac] aut Uc L2, atque S, et Q 12 hoc] eo L K 12f. Jo. — benignam] Jo. etc. benignam L K Jo. tali, Maiestatis vestre fidelissimo viro, utique Tadra 14 promo- tiuam] promocionem HIGr Dobner 15 Preterea] Propterea Ub Pragensis] p“ Uc Rg Ua L2 F, primam O, primam et personam Ub, primo H1Gr, P. B2, Olomucensis S, fehlt WIL K 15 cum] vt Q
Nr. 29. 30. 53 da sein Gedächtnis infolge einer längeren Erkrankung noch geschwächt sei. Falls der Kaiser den bisherigen Bischof von Olmütz zum Erz- bischof von Prag auserschen habe, bitte er selbst um die Nachfolge in Olmütz. [1364 Juli erste Hälfte.] Aus der Summa Cancellarii. Serenissime ac inuictissime princeps etc., Confractis pridem longa molestia infirmitatis preualide viribus mei corporis adeo memorialis cellula ebetata dinoscitur, vt non solum in publicis actibus regiis, qui monarchiam et tocius statum orbis felicem prospiciunt, verum in hiis, que inter penates versantur domesticos et rem meam familiarem videntur concernere, animus meus magnis eciam et erroneis dubiis inuoluatur. Propter quod Maiestati Cesaree super interrogatis illis de prelaturis ... ecclesie, qui vel quot super eis vestra consolacione promocionem expectent, absque notabili scrupulo consciencie respondere non valeo neque 10 determinatam ac specificam rescribere veritatem, rogans suppliciter, vt michi in hoc Celsitudo Cesarea dignetur ignoscere et Joſhanni] tali Maiestatis vestre fidelissimo, viro vtique morum et sciencie decore conspicuo, promotiuam et benignam ostendere voluntatem. 5 Preterea circa disposicionem Pragensis ecclesie cum actu mentem 15 Cesaream bone gratitudinis laudabili quidem recordio ad dominum - . 3 adeo] 2 pridem] quidem Uc F S, quidem pridem Q H2 Ub L K adeo nostra Uc memorabilis L K 4 monarcham L2 4 f. tocius 5 orbis] vniuersi orbis orbis statum Uc L2, statum tocius orbis H1 S, orb. vniuersi Ub intra F 6 et rem] rem Kap, remque Dobner 7 eciam et] et Rg Ua WIF, eciam OL K, fehlt Ub erroribus QHIGr 8 Maiestati] magnificencie WIL K, magnitati [aus mage- prelaturis] prelatura S, prelatorum Hl, placituris Wi stati?]O ... ecclesie] ecclesie .. Rg Ua, ecclesie Olomucensis S Ub 9 qui vel] nullus Wi quot] quod Q S B2 vel fehlt L K qui] que Ba HI Ub Gr L K, quid Wi eis] hiis O. fehlt Wi vestre con- solacionis Dobner vestra promocione et consolacione L K ex- pectant Q S, expectauerit W1 11 ac] aut Uc L2, atque S, et Q 12 hoc] eo L K 12f. Jo. — benignam] Jo. etc. benignam L K Jo. tali, Maiestatis vestre fidelissimo viro, utique Tadra 14 promo- tiuam] promocionem HIGr Dobner 15 Preterea] Propterea Ub Pragensis] p“ Uc Rg Ua L2 F, primam O, primam et personam Ub, primo H1Gr, P. B2, Olomucensis S, fehlt WIL K 15 cum] vt Q
Strana 54
54 II. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. et fratrem suum .. Oflomucensem] episcopum gratis affectibus inclinatam audiuerim, supplico Cesaree Maiestati, vt mei non ob- liuiscatur circa assecucionem Oflomucensis] ecclesie. Nam si ali- 20 quamdiu me abesse voluit diuina clemencia, vt instantibus doloribus et penis afflictus vestre Celsitudini more solito non seruirem, nun- quam tamen mens grata fidelis cancellarii defuit, quin parata foret vestris imperiis fidelis obediencie studiis fideliter obedire. Non plura persuadeo, hoc vnum sufficiat. Constat sapiencie Cesaris. 25 que suo lumine cribratur singula, qualis fuerim aut qualiter me gesserim temporibus retroactis. Eius igitur estimacioni statum meum tota sui condicione relinquo, qui est virtutis et fidei optimus estimator. Scriptum etc. 17 .. Olomucensem] O. Kap S, C. Rg Ua L2 FOH2 B2 HI Ub Gr, affectibus] E. Wi, Jo. (episcopum) Olomucensem L K, fehlt Uc affatibus WIL K, effectibus B2 18 inclinatum Uc Rg Ua WIL2OS GrLK 19 ecclesie Olomucensis L K magestati Rg Ua WI Olomucensis] C. Rg Ua L2 Q H2 B2 H1 Gr, E. Wi, O. F, fehlt Uc Ub 21 et penis—tamen fehlt WIL K seruirem] seruire potui S, seruirem 23 fidelis fehlt Q 22 Canc. fidelis L2 nunc temporis Q 25 cribratur] cribatur Uc, crebratur QL K, turbatur H1Gr, ebriatur B2, crebrat Wl, cribrat darüber examinat S 26 igitur] ergo Uc Kap 28 Scriptum etc.] Scriptum. Datum B2, Datum SL K, fehlt Ue Rg Ua WI L2FQ Ub Anmerkungen. Am 12. Juli 1364 wurde der Olmützer Bischof Johann Očko von Wla- schim vom Prager Domkapitel zum Nachfolger des am 30. Juni 1364 (rgl. Huber, Reg. 4043") gestorbenen Prager Erzbischofs Ernst von Pardubitz gewählt. Das Schreiben fällt danach vermutlich in die erste Hälfte des Juli 1364, vgl. auch Alfred Hansel, Johanns v. N. kirchliche Laufbahn: Jahr- bücher für Kultur u. Gesch. der Slaven. N. F. III (1927) S. 329f. 12 Johanni tali: im Original möglicherweise Johanni Nouiforensi. 17 suum: man erwartet meum, aber ein Wechsel zwischen der ersten und dritten Person begegnet in den Briefen des Kanzlers gelegentlich auch sonst. 18ff. Die Verwendung des Kaisers, unterstützt durch gleichzeitige Briefe des Markgrafen Johann Heinrich von Mähren und des Olmützer Dom- kapitels (Collect. perpet. formarum des Johann von Gelnhausen ed. H. Kaiser Nr. 267. 271) hatte raschen Erfolg: am 23. Aug. 1364 wurde Johann v. N. durch Urban V. zum Bischof von Olmütz ernannt, rgl. Alfred Hansel a. a. O. S. 330. Die Berufung Johann Očkos zum Erzbischof von Prag ist vom gleichen Tage datiert. 21f. Die Unterbrechung der Kanzleitätigkeit Johanns v. N. setzte nach dem 8. Febr. 1364 ein, s. unten zu Nr. 31.
54 II. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. et fratrem suum .. Oflomucensem] episcopum gratis affectibus inclinatam audiuerim, supplico Cesaree Maiestati, vt mei non ob- liuiscatur circa assecucionem Oflomucensis] ecclesie. Nam si ali- 20 quamdiu me abesse voluit diuina clemencia, vt instantibus doloribus et penis afflictus vestre Celsitudini more solito non seruirem, nun- quam tamen mens grata fidelis cancellarii defuit, quin parata foret vestris imperiis fidelis obediencie studiis fideliter obedire. Non plura persuadeo, hoc vnum sufficiat. Constat sapiencie Cesaris. 25 que suo lumine cribratur singula, qualis fuerim aut qualiter me gesserim temporibus retroactis. Eius igitur estimacioni statum meum tota sui condicione relinquo, qui est virtutis et fidei optimus estimator. Scriptum etc. 17 .. Olomucensem] O. Kap S, C. Rg Ua L2 FOH2 B2 HI Ub Gr, affectibus] E. Wi, Jo. (episcopum) Olomucensem L K, fehlt Uc affatibus WIL K, effectibus B2 18 inclinatum Uc Rg Ua WIL2OS GrLK 19 ecclesie Olomucensis L K magestati Rg Ua WI Olomucensis] C. Rg Ua L2 Q H2 B2 H1 Gr, E. Wi, O. F, fehlt Uc Ub 21 et penis—tamen fehlt WIL K seruirem] seruire potui S, seruirem 23 fidelis fehlt Q 22 Canc. fidelis L2 nunc temporis Q 25 cribratur] cribatur Uc, crebratur QL K, turbatur H1Gr, ebriatur B2, crebrat Wl, cribrat darüber examinat S 26 igitur] ergo Uc Kap 28 Scriptum etc.] Scriptum. Datum B2, Datum SL K, fehlt Ue Rg Ua WI L2FQ Ub Anmerkungen. Am 12. Juli 1364 wurde der Olmützer Bischof Johann Očko von Wla- schim vom Prager Domkapitel zum Nachfolger des am 30. Juni 1364 (rgl. Huber, Reg. 4043") gestorbenen Prager Erzbischofs Ernst von Pardubitz gewählt. Das Schreiben fällt danach vermutlich in die erste Hälfte des Juli 1364, vgl. auch Alfred Hansel, Johanns v. N. kirchliche Laufbahn: Jahr- bücher für Kultur u. Gesch. der Slaven. N. F. III (1927) S. 329f. 12 Johanni tali: im Original möglicherweise Johanni Nouiforensi. 17 suum: man erwartet meum, aber ein Wechsel zwischen der ersten und dritten Person begegnet in den Briefen des Kanzlers gelegentlich auch sonst. 18ff. Die Verwendung des Kaisers, unterstützt durch gleichzeitige Briefe des Markgrafen Johann Heinrich von Mähren und des Olmützer Dom- kapitels (Collect. perpet. formarum des Johann von Gelnhausen ed. H. Kaiser Nr. 267. 271) hatte raschen Erfolg: am 23. Aug. 1364 wurde Johann v. N. durch Urban V. zum Bischof von Olmütz ernannt, rgl. Alfred Hansel a. a. O. S. 330. Die Berufung Johann Očkos zum Erzbischof von Prag ist vom gleichen Tage datiert. 21f. Die Unterbrechung der Kanzleitätigkeit Johanns v. N. setzte nach dem 8. Febr. 1364 ein, s. unten zu Nr. 31.
Strana 55
Nr. 30. 31. 55 31. AN KARL IV. Appelliert an das Gerechtigkeitsgefuhl des Kaisers, der seine treuen Dienste schlecht lohne. [1364/65?] Aus der Summa Cancellarii. Serenissime ac inuictissime princeps, Cum sitis Dei gracia iurisdiccionis illius, ad quem appellacio ab omni parte dirigitur, iudicem competentem non habens, Maiestati vestre de vobis conqueror, quia vos, parui ducendo fidem meam et obsequia, post multas consolaciones verborum me facti noticia dimittitis per omnia desolatum. 5 Aliquando reputatus, nunc autem contemptus cancellarius vester. — .. .. 81 = Uc G Rg Ua Kap WI L2 W2FOSH2 B2 HI Ub Gr L K, außer- dem B Bl. 47°. — Tadra, Summa Canc. Nr. 25, S. 17. — Uberschrift: Domino suo Cesari G Kap W1, C. Imperatori quomodo ipsum in causa sua eius (so) dimiserit per omnia desolatum (zwei Nummern voraus- stehend) Rg Ua, Domino suo Cesari Absatz Domino suo Imperatori scribit Cancellarius L2, Domino suo Cesari Absatz Canc. scr. Imperatori W2, Canc. scr. imp. concuciendo (so) sibi demet (8o) ipse impare (s0) S, Canc. scribit (fehlt B2, Canc. fehlt H1) imperatori (eidem B2 H1) conque- rendo sibi de ipsomet B2 HI L K, Apellacio siue conquestio facta im- peratori super ipsummet uel ad ipsummet (von jüngerer Hand) F. — 3 competentem non habens iudicem Q 4 parui 1 ac] et G Kap L2 ducendo G W2FLK B, paui ducendo Wi, parua (ua auf Rasur) ducendo darüber non reputando O. per inducendo Ub, pro inducendo übrige Hes 7 Aliquando—vester fehlt hier Kap, steht 5 me facti] perfecti B in dieser He am Schluß der auf das Explicit der Summa Canc. folgenden Zusammenstellung der Adressen, d. h. am Schluß von Nr. 240 der Aus- gabe Tadras. Aliquando] davor Subscripcio Uc, N. de .. aliquando B2 canc. vester fehlt Uc Rg Ua B Das oft zitierte Briefchen mit der einprägsamen Unterschrift wurde bisher allgemein mit der Entlassung Johanns von N. aus dem Kanzleramt im Jahre 1374 in Verbindung gebracht. Aber es findet sich bereits in den durch G Rg Kap repräsentierten Redaktionen der Summa Cancellarii, deren Abschluß etwa in die Jahre 1364—1366 fällt. Auch die Uberlieferung in O spricht gegen die bisherige Datierung, denn diese Kopie gehört bereits selbst dem Jahre 1374 an (s. V. M. z. R. VII S. LXXXIII). Die Entfremdung zwischen Kaiser und Kanzler oder die Zurücksetzung, die die Zeilen andeuten,
Nr. 30. 31. 55 31. AN KARL IV. Appelliert an das Gerechtigkeitsgefuhl des Kaisers, der seine treuen Dienste schlecht lohne. [1364/65?] Aus der Summa Cancellarii. Serenissime ac inuictissime princeps, Cum sitis Dei gracia iurisdiccionis illius, ad quem appellacio ab omni parte dirigitur, iudicem competentem non habens, Maiestati vestre de vobis conqueror, quia vos, parui ducendo fidem meam et obsequia, post multas consolaciones verborum me facti noticia dimittitis per omnia desolatum. 5 Aliquando reputatus, nunc autem contemptus cancellarius vester. — .. .. 81 = Uc G Rg Ua Kap WI L2 W2FOSH2 B2 HI Ub Gr L K, außer- dem B Bl. 47°. — Tadra, Summa Canc. Nr. 25, S. 17. — Uberschrift: Domino suo Cesari G Kap W1, C. Imperatori quomodo ipsum in causa sua eius (so) dimiserit per omnia desolatum (zwei Nummern voraus- stehend) Rg Ua, Domino suo Cesari Absatz Domino suo Imperatori scribit Cancellarius L2, Domino suo Cesari Absatz Canc. scr. Imperatori W2, Canc. scr. imp. concuciendo (so) sibi demet (8o) ipse impare (s0) S, Canc. scribit (fehlt B2, Canc. fehlt H1) imperatori (eidem B2 H1) conque- rendo sibi de ipsomet B2 HI L K, Apellacio siue conquestio facta im- peratori super ipsummet uel ad ipsummet (von jüngerer Hand) F. — 3 competentem non habens iudicem Q 4 parui 1 ac] et G Kap L2 ducendo G W2FLK B, paui ducendo Wi, parua (ua auf Rasur) ducendo darüber non reputando O. per inducendo Ub, pro inducendo übrige Hes 7 Aliquando—vester fehlt hier Kap, steht 5 me facti] perfecti B in dieser He am Schluß der auf das Explicit der Summa Canc. folgenden Zusammenstellung der Adressen, d. h. am Schluß von Nr. 240 der Aus- gabe Tadras. Aliquando] davor Subscripcio Uc, N. de .. aliquando B2 canc. vester fehlt Uc Rg Ua B Das oft zitierte Briefchen mit der einprägsamen Unterschrift wurde bisher allgemein mit der Entlassung Johanns von N. aus dem Kanzleramt im Jahre 1374 in Verbindung gebracht. Aber es findet sich bereits in den durch G Rg Kap repräsentierten Redaktionen der Summa Cancellarii, deren Abschluß etwa in die Jahre 1364—1366 fällt. Auch die Uberlieferung in O spricht gegen die bisherige Datierung, denn diese Kopie gehört bereits selbst dem Jahre 1374 an (s. V. M. z. R. VII S. LXXXIII). Die Entfremdung zwischen Kaiser und Kanzler oder die Zurücksetzung, die die Zeilen andeuten,
Strana 56
56 II. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. wird deshalb besser mit jener etwa zehn Jahre früheren Unterbrechung der Kanzlertätigkeit Johanns in Zusammenhang zu bringen sein, die durch die Daten 1364 Febr. 8 (Huber, Regesten 4009) und 1365 Okt. 22 (Huber, Regesten 4220) begrenzt wird, d. h. in jene Zwischenzeit zu setzen sein, in der Bischof Berthold von Eichstätt († 1365 Sept. 18) die Geschäfte des Hof- kanzlers führte (nach Huber a. a. O. 4126. 4159. 4171. 4174. 7134 zeichnet er als solcher von 1364 Okt. 21—1365 Juni 7). Die Berufung Bertholds kann von Karl IV. mit Rücksicht auf die Erkrankung Johanns, von der Nr. 30 spricht, angeordnet worden sein, aber auch andere Gründe gehabt haben. Die Empfindlichkeit und Niedergeschlagenheit Johanns wird in den Monaten vor seiner Ernennung zum Bischof von Olmütz besonders stark gewesen sein, so daß das Billet wohl am besten in die Zeit Mitte Februar bis August 1364, jedesfalls vor seine Wiederbetreuung mit der Leitung der Reichskanzlei (1365 Oktober?), zu setzen ist. 32. AN KARL IV. Empfiehlt einen Maler und dessen Gemälde, das die kaiserliche und päpstliche Gewalt allegorisch darstellt. [1364— 1366?] Aus der Summa Cancellarii. Serenissime ac inuictissime princeps et domine pertimende, Presentis pictoris industria artis sue suffragio rite depinxit ambas potestates, regiam videlicet dignitatem et auctoritatem pontificiam, ab vno dependere principio, dum celestis paranymphus, 5 sicut in pictura prospicitis, diuine prouisionis clemencia coronat vtrumque, Cesarem videlicet vt caput orbis et Romanum ponti- ficem, cui ligandi et soluendi potestas ab alto conceditur, et vterque ipsorum in regnum celorum prouehitur, sicut superior picture de- 32 = Rg Ua Kap WI LS W2FQSH2 B2HIUbGr LK. — Haupt, Zeitschr. f. deutsches Altertum 6 (1848) S. 30; Tadra, Summa Canc. Nr. 53, S. 32. — Uberschrift: Item (Cancellarius L K, fehlt W2) scribit imperatori (fehlt H1) de quodam pictore Kap WI L2 W2 SHIL K, Scribit eidem [imperatori] de quodam pictore B2. — I ac domine WI L2F S H2 B2 Ub Gr L K 3 regiam] imperialem L K 4 pontifficam S, pontificalem 5 perspicitis Rg Ua L K, pontificum Rg Ua L2 W2 FQH2 B2 H! 7f. potestates—conceduntur Ub LK coronauit H1 Gr regnum—ipsorum fehlt L K 8—9 in 82 Die Datierung mit Rücksicht darauf, daß das Stück in Uc und G noch nicht enthalten ist.
56 II. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. wird deshalb besser mit jener etwa zehn Jahre früheren Unterbrechung der Kanzlertätigkeit Johanns in Zusammenhang zu bringen sein, die durch die Daten 1364 Febr. 8 (Huber, Regesten 4009) und 1365 Okt. 22 (Huber, Regesten 4220) begrenzt wird, d. h. in jene Zwischenzeit zu setzen sein, in der Bischof Berthold von Eichstätt († 1365 Sept. 18) die Geschäfte des Hof- kanzlers führte (nach Huber a. a. O. 4126. 4159. 4171. 4174. 7134 zeichnet er als solcher von 1364 Okt. 21—1365 Juni 7). Die Berufung Bertholds kann von Karl IV. mit Rücksicht auf die Erkrankung Johanns, von der Nr. 30 spricht, angeordnet worden sein, aber auch andere Gründe gehabt haben. Die Empfindlichkeit und Niedergeschlagenheit Johanns wird in den Monaten vor seiner Ernennung zum Bischof von Olmütz besonders stark gewesen sein, so daß das Billet wohl am besten in die Zeit Mitte Februar bis August 1364, jedesfalls vor seine Wiederbetreuung mit der Leitung der Reichskanzlei (1365 Oktober?), zu setzen ist. 32. AN KARL IV. Empfiehlt einen Maler und dessen Gemälde, das die kaiserliche und päpstliche Gewalt allegorisch darstellt. [1364— 1366?] Aus der Summa Cancellarii. Serenissime ac inuictissime princeps et domine pertimende, Presentis pictoris industria artis sue suffragio rite depinxit ambas potestates, regiam videlicet dignitatem et auctoritatem pontificiam, ab vno dependere principio, dum celestis paranymphus, 5 sicut in pictura prospicitis, diuine prouisionis clemencia coronat vtrumque, Cesarem videlicet vt caput orbis et Romanum ponti- ficem, cui ligandi et soluendi potestas ab alto conceditur, et vterque ipsorum in regnum celorum prouehitur, sicut superior picture de- 32 = Rg Ua Kap WI LS W2FQSH2 B2HIUbGr LK. — Haupt, Zeitschr. f. deutsches Altertum 6 (1848) S. 30; Tadra, Summa Canc. Nr. 53, S. 32. — Uberschrift: Item (Cancellarius L K, fehlt W2) scribit imperatori (fehlt H1) de quodam pictore Kap WI L2 W2 SHIL K, Scribit eidem [imperatori] de quodam pictore B2. — I ac domine WI L2F S H2 B2 Ub Gr L K 3 regiam] imperialem L K 4 pontifficam S, pontificalem 5 perspicitis Rg Ua L K, pontificum Rg Ua L2 W2 FQH2 B2 H! 7f. potestates—conceduntur Ub LK coronauit H1 Gr regnum—ipsorum fehlt L K 8—9 in 82 Die Datierung mit Rücksicht darauf, daß das Stück in Uc und G noch nicht enthalten ist.
Strana 57
Nr. 31—33. 57 clarat facies, si tamen vterque ipsorum bene administrauerit christiane caritatis officio, quod de raro ... censeo reperiri. 10 10 christiane] christi aut L K em. officium? ... censeo] contingentibus se censeo Ub, contingentibus censeo übrige Hss. Verderbt aus contingere censeo? Vielleicht schloß der Satz ursprünglich so, und die Anderung censeo reperiri wurde nachträglich des Cursus wegen vor- genommen. 33. AN KARL IV. Dankt, daß der Kaiser ihn sich selbst und Gott wiedergegeben habe. [Rom, 1355? 13681/ Domine inuictissime, Si beneficium pensatur ex munere, vt tanto quis obligaciorem se iudicet quanto plura susceperit largiori gracia tribuentis, profecto tibi, Cesar inuictissime, ad inestimabiles graciarum acciones ob- noxium me fore conspicio, cum non meo merito, sed innate tibi benignitatis clemencia preter rerum temporalium copiam, quam a te non solum sufficienter, ymmo superhabundanter accepi, et me ipsum michimet, ymmo verius loquar domino meo Deo, inter quem et me peccata (vnionem ?) diuiserant, dignacione piissima red- didisti. Nunc etenim secularis strepitus solerti frequencia et ter- 10 renarum ymaginum semoto iam puluere sub alis magnifice pro- teccionis tue recolligor ; nunc in hiis scolis doceor, quibus [?] neque 5 33 = Breslau Staats- und Univ.bibl. II Fol. 22 Bl. 137°. — Uberschrift: Cancellarius refert Imperatori grates pro beneficiis valde pulchre Hs. — 3 iudicat Hs 5 innata Hs 9 quem] quam Hs peccata diuiserant 12 doceor] un- Hs, Entstellung aus diuersa erant unwahrscheinlich deutlich, allenfalls auch exerceor zu lesen quibus] quousquam Hs 33 Die zeitliche Einreihung dieses merkwürdigen Bekenntnisses bereitet Schwierigkeiten, da die schlechte Uberlieferung Sinn und Tragweite einzelner Šätze dunkel läßt. Muß man es mit Rücksicht auf Z. 28f. (qui augustali titulo ... iam frueris) unmittelbar in die Zeit nach der Kaiserkrönung Karls IV. (1355 April 5) setzen oder darf man es im Hinblick auf die Z. 12f. 20. genannten scolae und studia mit dem zweiten Romaufenthalt des Kanzlers (1368 Oktober—Dezember) in Verbindung bringen und als Abfassungsort Rom ansetzen? Die zweite Annahme würde die Schwierigkeiten der Inter- pretation zum größeren Teil, wenn auch nicht restlos, beseitigen. 12 in hiis scolis: in Rom? vgl. die folgende Anmerkung.
Nr. 31—33. 57 clarat facies, si tamen vterque ipsorum bene administrauerit christiane caritatis officio, quod de raro ... censeo reperiri. 10 10 christiane] christi aut L K em. officium? ... censeo] contingentibus se censeo Ub, contingentibus censeo übrige Hss. Verderbt aus contingere censeo? Vielleicht schloß der Satz ursprünglich so, und die Anderung censeo reperiri wurde nachträglich des Cursus wegen vor- genommen. 33. AN KARL IV. Dankt, daß der Kaiser ihn sich selbst und Gott wiedergegeben habe. [Rom, 1355? 13681/ Domine inuictissime, Si beneficium pensatur ex munere, vt tanto quis obligaciorem se iudicet quanto plura susceperit largiori gracia tribuentis, profecto tibi, Cesar inuictissime, ad inestimabiles graciarum acciones ob- noxium me fore conspicio, cum non meo merito, sed innate tibi benignitatis clemencia preter rerum temporalium copiam, quam a te non solum sufficienter, ymmo superhabundanter accepi, et me ipsum michimet, ymmo verius loquar domino meo Deo, inter quem et me peccata (vnionem ?) diuiserant, dignacione piissima red- didisti. Nunc etenim secularis strepitus solerti frequencia et ter- 10 renarum ymaginum semoto iam puluere sub alis magnifice pro- teccionis tue recolligor ; nunc in hiis scolis doceor, quibus [?] neque 5 33 = Breslau Staats- und Univ.bibl. II Fol. 22 Bl. 137°. — Uberschrift: Cancellarius refert Imperatori grates pro beneficiis valde pulchre Hs. — 3 iudicat Hs 5 innata Hs 9 quem] quam Hs peccata diuiserant 12 doceor] un- Hs, Entstellung aus diuersa erant unwahrscheinlich deutlich, allenfalls auch exerceor zu lesen quibus] quousquam Hs 33 Die zeitliche Einreihung dieses merkwürdigen Bekenntnisses bereitet Schwierigkeiten, da die schlechte Uberlieferung Sinn und Tragweite einzelner Šätze dunkel läßt. Muß man es mit Rücksicht auf Z. 28f. (qui augustali titulo ... iam frueris) unmittelbar in die Zeit nach der Kaiserkrönung Karls IV. (1355 April 5) setzen oder darf man es im Hinblick auf die Z. 12f. 20. genannten scolae und studia mit dem zweiten Romaufenthalt des Kanzlers (1368 Oktober—Dezember) in Verbindung bringen und als Abfassungsort Rom ansetzen? Die zweite Annahme würde die Schwierigkeiten der Inter- pretation zum größeren Teil, wenn auch nicht restlos, beseitigen. 12 in hiis scolis: in Rom? vgl. die folgende Anmerkung.
Strana 58
58 II. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. Atheniensium (neque) queuis alia studia poterunt signacione qualibet anteponi. Inde enim beatissimi doctores sacre fidei, 15 Augustinus, Ambrosius, Gregorius, Jeronimus, gratam originem receperunt. Et, ne singula orthodoxe fidei nostre lumina per- stringendo sim longior, inde, inquam, celi clarissima pars, apostolica sydera, refulserant, quorum in omnem terram exiuit sonus, quo- rum sermo viuus et efficax fines orbis terre diuina potencia pene- 20 trauit. Nunc enim, Serenissime Cesar, huius sacratissime scole presidio ego michi redditus per te velud naturalem dominum, in cuius tutela sicut in amantissimi patris officio lecior vite mee status et fidei officiose spei solacio conquieuit, letis ingemisco fletibus et gaudio lacrimante profusisque Deum semper oro gemi- 25 tibus, vt ipse, in terris cuius geris effigiem Magni Karoli meritis (quam non absque misterio tibi firmauit euentum), post decursum labentis vite in benediccionibus dulcedinis sue [?] preueniens dyademate preciosi lapidis te coronet, vt, qui augustali titulo velud iusticie et pacis auctor iam frueris, ab aucto virtutis merito in so augusto felicitatis eterne gaudeas et leteris. Modo, precor, Cesar neque fehlt He 13 Athenen He 15 gratum origenem Hs 16 singula] sui gloria Hs 17 apostolica] applica He 21 reditus Hs per te] parte He naturali domino Hs, vgl. Nr. 36, 25 26 formauit Hs euentum] der vorletzte Buchstabe auch als a zu lesen 27 sue] rite Hs 13—18 Vgl. Val. Maximus II 1, 10 (De institutis antiquis): Maiores natu in conuiuiis ad tibias egregia superiorum opera carmine conprehensa pangebant, quo ad ea imitanda iuuentutem alacriorem redderent. Quid hoc splendidius, quid etiam utilius certamine? Pubertas canis suum decus reddebat, defuncta [uiri] cursu aetas ingredientes actuosam uitam feruoris nutrimentis prosequebatur. Quas Athenas, quam scho- lam, quae alienigena studia huic domesticae disciplinae praetulerim? Inde oriebantur Camilli, Scipiones, Fabricii, Mar- celli, Fabii, ac ne singula imperii nostri lumina simul percur- rendo sim longior, inde, inquam, caeli clarissima pars, diui fulserunt Caesares. 19 Vgl. Hebr. 4. 12. 17f. apostolica sydera: Petrus und Paulus? 25 in terris—effigiem: kaiserliche und päpstliche Majestät gelten als Abbild der göttlichen, vgl. unten Nr. 67: nescio vbi confugere nisi ad illum, cuius ymaginem vestra Sanctitas gerit in terris. 27f. Vgl. ebenda: multis honoribus, quibus me in benediccionibus preuenit vestra clemencia und ausführlicher unten Nr. 78 Super ... beneficiis quibus me ... in benediccionibus preuenistis, preuenit is cottidie nec cessabitis auctore Domino preuenire.
58 II. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. Atheniensium (neque) queuis alia studia poterunt signacione qualibet anteponi. Inde enim beatissimi doctores sacre fidei, 15 Augustinus, Ambrosius, Gregorius, Jeronimus, gratam originem receperunt. Et, ne singula orthodoxe fidei nostre lumina per- stringendo sim longior, inde, inquam, celi clarissima pars, apostolica sydera, refulserant, quorum in omnem terram exiuit sonus, quo- rum sermo viuus et efficax fines orbis terre diuina potencia pene- 20 trauit. Nunc enim, Serenissime Cesar, huius sacratissime scole presidio ego michi redditus per te velud naturalem dominum, in cuius tutela sicut in amantissimi patris officio lecior vite mee status et fidei officiose spei solacio conquieuit, letis ingemisco fletibus et gaudio lacrimante profusisque Deum semper oro gemi- 25 tibus, vt ipse, in terris cuius geris effigiem Magni Karoli meritis (quam non absque misterio tibi firmauit euentum), post decursum labentis vite in benediccionibus dulcedinis sue [?] preueniens dyademate preciosi lapidis te coronet, vt, qui augustali titulo velud iusticie et pacis auctor iam frueris, ab aucto virtutis merito in so augusto felicitatis eterne gaudeas et leteris. Modo, precor, Cesar neque fehlt He 13 Athenen He 15 gratum origenem Hs 16 singula] sui gloria Hs 17 apostolica] applica He 21 reditus Hs per te] parte He naturali domino Hs, vgl. Nr. 36, 25 26 formauit Hs euentum] der vorletzte Buchstabe auch als a zu lesen 27 sue] rite Hs 13—18 Vgl. Val. Maximus II 1, 10 (De institutis antiquis): Maiores natu in conuiuiis ad tibias egregia superiorum opera carmine conprehensa pangebant, quo ad ea imitanda iuuentutem alacriorem redderent. Quid hoc splendidius, quid etiam utilius certamine? Pubertas canis suum decus reddebat, defuncta [uiri] cursu aetas ingredientes actuosam uitam feruoris nutrimentis prosequebatur. Quas Athenas, quam scho- lam, quae alienigena studia huic domesticae disciplinae praetulerim? Inde oriebantur Camilli, Scipiones, Fabricii, Mar- celli, Fabii, ac ne singula imperii nostri lumina simul percur- rendo sim longior, inde, inquam, caeli clarissima pars, diui fulserunt Caesares. 19 Vgl. Hebr. 4. 12. 17f. apostolica sydera: Petrus und Paulus? 25 in terris—effigiem: kaiserliche und päpstliche Majestät gelten als Abbild der göttlichen, vgl. unten Nr. 67: nescio vbi confugere nisi ad illum, cuius ymaginem vestra Sanctitas gerit in terris. 27f. Vgl. ebenda: multis honoribus, quibus me in benediccionibus preuenit vestra clemencia und ausführlicher unten Nr. 78 Super ... beneficiis quibus me ... in benediccionibus preuenistis, preuenit is cottidie nec cessabitis auctore Domino preuenire.
Strana 59
Nr. 33. 34. 59 piissime, me, fidum vtique capellanum tuum, tua Serenitas vultu sereno commendatum accipiat etc. 31 me] etc. Hs 34. AN KARL IV. Er neide den Teilnehmern an der kaiserlichen Jagd ihre reiche Beute nicht, auch gäbe er den Anblick der Wasserfälle der Farfa und des Tiber gerne hin, wenn er wieder an Moldau und Elbe sein könnte. [1368 Herbst?] Serenissime ac inuictissime princeps et domine mi metuendissime,. Famose venacioni fortune celebris, que nuper spoliauit Egiptios, vt ditaret Ebreos, vbi tanta ferarum siluestrium grata numerositas cessit in predam, vbi tot celi volatilia sunt manibus intercepta venancium, vtinam inuictissimi Cesaris indignus seruus Episcopus Olomucensis adfuisset! Fortassis veltres atque molosi ipsius et canes venatici aliquid ei consolacionis et commodi de talibus exerciciis attulissent. Huiusmodi nobili spe sua eum spoliauit pigricies, vt merito fortunam sibi queratur offensam, qui sic dor- micioni et torpori delectatur intendere, non labori. Et si venan- 10 cium turba multis exhilaretur diuiciis, si iam gaudeat ceruorum, hin- nularum et quarumlibet bestiarum siluestrium alta comprehendisse cubilia, dum tamen inuictissimi Cesaris consensus accederet, con- tenta foret vsquequaque scribentis humilitas sub beati Wenceslai presidio pane domestico saturari. Nec aduerteret quorum fontes 1s 34 = M Bl. 118°. — Ohne Uberschrift Hs. — 2 fortune celebris aus- geschrieben Hs. In fortune ist kaum eine entstellte Ortsangabe (vgl. unten Z. 16 Farfari oder Farfe) zu vermuten. 2 egiptôs Hs 3 ebrios Hs vbi] ut He ferarum] serarum Hs 5 venancium] venan (s0) He 6 afuisset Hs 8 attulisset Hs 9 queratur] qu'eatur Hs 11 si iam si Hs 11f. hynularum Hs 15 Nec] ne Hs fontes] allenfalls auch als fauces zu lesen, obgleich das o ziemlich deutlich ist 16 albane Hs. Hält man die Lesung fauces (statt fontes) für erlaubt, braucht albane nicht ge- ändert zu werden, aber die Szenerie verschöbe sich dann etwas. Unter den fontes Albani wäre in erster Linie wohl die Gegend am Albaner- und am Nemi-See zu verstehen. Anderung von albane in Albule (alter Name für den Tiber, vgl. H. Nissen, Ital. Landeskunde I, Berlin 1883, S. 308) kommt kaum in Frage.
Nr. 33. 34. 59 piissime, me, fidum vtique capellanum tuum, tua Serenitas vultu sereno commendatum accipiat etc. 31 me] etc. Hs 34. AN KARL IV. Er neide den Teilnehmern an der kaiserlichen Jagd ihre reiche Beute nicht, auch gäbe er den Anblick der Wasserfälle der Farfa und des Tiber gerne hin, wenn er wieder an Moldau und Elbe sein könnte. [1368 Herbst?] Serenissime ac inuictissime princeps et domine mi metuendissime,. Famose venacioni fortune celebris, que nuper spoliauit Egiptios, vt ditaret Ebreos, vbi tanta ferarum siluestrium grata numerositas cessit in predam, vbi tot celi volatilia sunt manibus intercepta venancium, vtinam inuictissimi Cesaris indignus seruus Episcopus Olomucensis adfuisset! Fortassis veltres atque molosi ipsius et canes venatici aliquid ei consolacionis et commodi de talibus exerciciis attulissent. Huiusmodi nobili spe sua eum spoliauit pigricies, vt merito fortunam sibi queratur offensam, qui sic dor- micioni et torpori delectatur intendere, non labori. Et si venan- 10 cium turba multis exhilaretur diuiciis, si iam gaudeat ceruorum, hin- nularum et quarumlibet bestiarum siluestrium alta comprehendisse cubilia, dum tamen inuictissimi Cesaris consensus accederet, con- tenta foret vsquequaque scribentis humilitas sub beati Wenceslai presidio pane domestico saturari. Nec aduerteret quorum fontes 1s 34 = M Bl. 118°. — Ohne Uberschrift Hs. — 2 fortune celebris aus- geschrieben Hs. In fortune ist kaum eine entstellte Ortsangabe (vgl. unten Z. 16 Farfari oder Farfe) zu vermuten. 2 egiptôs Hs 3 ebrios Hs vbi] ut He ferarum] serarum Hs 5 venancium] venan (s0) He 6 afuisset Hs 8 attulisset Hs 9 queratur] qu'eatur Hs 11 si iam si Hs 11f. hynularum Hs 15 Nec] ne Hs fontes] allenfalls auch als fauces zu lesen, obgleich das o ziemlich deutlich ist 16 albane Hs. Hält man die Lesung fauces (statt fontes) für erlaubt, braucht albane nicht ge- ändert zu werden, aber die Szenerie verschöbe sich dann etwas. Unter den fontes Albani wäre in erster Linie wohl die Gegend am Albaner- und am Nemi-See zu verstehen. Anderung von albane in Albule (alter Name für den Tiber, vgl. H. Nissen, Ital. Landeskunde I, Berlin 1883, S. 308) kommt kaum in Frage.
Strana 60
60 II. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. Albani et Farfari [?] et xanthi Tyberis [?] imbuantur gurgitibus, dum tamen eius ariditas Wltauie et Albee, Boemicorum fluminum, habundancia rigaretur. Hec sunt in potestate summi Cesaris. Cuius personam dignissimam sanam et incolumem cum omni 20 prosperitate successuum conseruet Deus omnipotens etc. -- — 16 Farfari] farfa Hs. Vielleicht ist entsprechend dem heutigen Namen dieses Nebenflusses des Tiber (Farfa) Farfe einzusetzen xanti Hs Tyberis] seu tylei Hs. Das seu geht wohl auf Unverstand des Schreibers zurück. Das Beiwort 'goldgelb' (xanthi) macht die Beziehung auf den 17 Wltauie Albee (ohne et) Hs. Uber die Tiber ziemlich sicher. Formen Wltava, Wltawa, Wltavia, Wultawa für den Moldaufluß vgl. Oesterley, Hist. geogr. Wörterbuch des deutschen Mittelalters, Gotha 1883, S. 454, über Albia, Alvia, Albea für die Elbe ebenda S. 154. fluminum] luim oder fluuii He 20 prosperatorum Hs Anmerkungen. Der Ort der Jagd ist zwar nicht angegeben, aber die Namen der Wasser- fälle (fontes ... imbuantur gurgitibus Z. 15f.) weisen auch in der entstellten Form, in der sie überliefert sind, auf die Gegend der Albaner- und Sabiner- berge. Der Verfasser nennt sich Cesaris indignus seruus Episcopus Olomu- censis. Damit könnte an sich auch Johann Očko gemeint sein, der von 1351—1364 den Olmützer Bischofsstuhl inne hatte. In diesem Falle müßte der Brief in die Zeit des ersten Romzuges Karls IV. gesetzt werden, an dem dieser Bischof ebenso wie der Kanzler Joh. v. N. teilnahm. Für den 7. April 1355 ist der Aufenthalt des Kaisers in Tivoli sogar ausdrücklich bezeugt (Huber, Regesten 2059a). Der Weitermarsch am folgenden Tage ging über Rieti und Terni nach Aquasparta (Huber ebenda). Die Teilnehmer (bei Tivoli) wahrscheinlich bekamen also nach den Wasserfällen des Anio auch die nicht minder berühmten Wasserfälle des Velino (bei Terni) zu Gesicht. Aber zur Abhaltung einer Jagd dürfte die Hofgesellschaft bei dem eintägigen Aufenthalt in Tivoli und bei dem raschen Weitermarsch kaum Zeit gefunden haben. Man müßte, wenn man an Johann Očko als Verfasser denken will, Jagd und Jagdbeute allegorisch deuten: als das Einsammeln der Geschenke und Tribute, die dem Kaiser auf dem Rückzug dargebracht wurden. Aber die Münchener Briefsammlung, der das Stück entnommen ist, gruppiert sich durchaus um die Person des Kanzlers. Sie enthält kein einziges Stück, dessen Verfasserschaft mit Sicherheit dem Olmützer Bischof Johann Očko zugewiesen werden könnte. Der Brief gehört deshalb vermutlich in die Zeit der zweiten Romfahrt Karls IV. (1368/69), an der der Kanzler Johann v. N. (Bischof von Olmütz 1364—1380) wiederum teilnahm, und zwar in den Herbst des Jahres 1368. Ein Besuch des kaiserlichen Hofes
60 II. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. Albani et Farfari [?] et xanthi Tyberis [?] imbuantur gurgitibus, dum tamen eius ariditas Wltauie et Albee, Boemicorum fluminum, habundancia rigaretur. Hec sunt in potestate summi Cesaris. Cuius personam dignissimam sanam et incolumem cum omni 20 prosperitate successuum conseruet Deus omnipotens etc. -- — 16 Farfari] farfa Hs. Vielleicht ist entsprechend dem heutigen Namen dieses Nebenflusses des Tiber (Farfa) Farfe einzusetzen xanti Hs Tyberis] seu tylei Hs. Das seu geht wohl auf Unverstand des Schreibers zurück. Das Beiwort 'goldgelb' (xanthi) macht die Beziehung auf den 17 Wltauie Albee (ohne et) Hs. Uber die Tiber ziemlich sicher. Formen Wltava, Wltawa, Wltavia, Wultawa für den Moldaufluß vgl. Oesterley, Hist. geogr. Wörterbuch des deutschen Mittelalters, Gotha 1883, S. 454, über Albia, Alvia, Albea für die Elbe ebenda S. 154. fluminum] luim oder fluuii He 20 prosperatorum Hs Anmerkungen. Der Ort der Jagd ist zwar nicht angegeben, aber die Namen der Wasser- fälle (fontes ... imbuantur gurgitibus Z. 15f.) weisen auch in der entstellten Form, in der sie überliefert sind, auf die Gegend der Albaner- und Sabiner- berge. Der Verfasser nennt sich Cesaris indignus seruus Episcopus Olomu- censis. Damit könnte an sich auch Johann Očko gemeint sein, der von 1351—1364 den Olmützer Bischofsstuhl inne hatte. In diesem Falle müßte der Brief in die Zeit des ersten Romzuges Karls IV. gesetzt werden, an dem dieser Bischof ebenso wie der Kanzler Joh. v. N. teilnahm. Für den 7. April 1355 ist der Aufenthalt des Kaisers in Tivoli sogar ausdrücklich bezeugt (Huber, Regesten 2059a). Der Weitermarsch am folgenden Tage ging über Rieti und Terni nach Aquasparta (Huber ebenda). Die Teilnehmer (bei Tivoli) wahrscheinlich bekamen also nach den Wasserfällen des Anio auch die nicht minder berühmten Wasserfälle des Velino (bei Terni) zu Gesicht. Aber zur Abhaltung einer Jagd dürfte die Hofgesellschaft bei dem eintägigen Aufenthalt in Tivoli und bei dem raschen Weitermarsch kaum Zeit gefunden haben. Man müßte, wenn man an Johann Očko als Verfasser denken will, Jagd und Jagdbeute allegorisch deuten: als das Einsammeln der Geschenke und Tribute, die dem Kaiser auf dem Rückzug dargebracht wurden. Aber die Münchener Briefsammlung, der das Stück entnommen ist, gruppiert sich durchaus um die Person des Kanzlers. Sie enthält kein einziges Stück, dessen Verfasserschaft mit Sicherheit dem Olmützer Bischof Johann Očko zugewiesen werden könnte. Der Brief gehört deshalb vermutlich in die Zeit der zweiten Romfahrt Karls IV. (1368/69), an der der Kanzler Johann v. N. (Bischof von Olmütz 1364—1380) wiederum teilnahm, und zwar in den Herbst des Jahres 1368. Ein Besuch des kaiserlichen Hofes
Strana 61
Nr. 34. 35. 61 in Tivoli oder Farfa ist für diese zweite Italienfahrt zwar nicht ausdrücklich bezeugt, aber der fast dreimonatige Aufenthalt in Rom (1368 Okt. 20 —Dez. 16) bot damals zweifellos auch die Möglichkeit zu Jagdvergnügungen und Aus- flägen in die Albaner- und Sabinerberge, 2f. Egiptios—Ebreos 'Italiener — Deutsche'. 6 veltres: ebenso wie molosi Jagdhunde (ital. veltro), vgl. Du Cange- Henschel, Glossarium II 95. 35. AN KARL IV. Uberreicht seine Bearbeitung des aus [unechten] Briefen des Eusebius, Augustin, Cyrill zusammengestellten lateinischen Werks über den heil. Hieronymus. [1370/71.] A. Widmungsbrief. Serenissimo ac inuictissimo principi et domino domino Karolo Quarto, diuina fauente clemencia Romanorum imperatori semper augusto et Bohemie regi illustri, domino suo metuendissimo, Olo- mucensis episcopus indignus, aule imperialis cancellarius Johannes obsequia fidelia tam debita quam deuota. 35 A Die Wiedergabe nach der kritischen Ausgabe von Joseph Klapper: Schriften Johanns von Neumarkt. Zweiter Teil. Hieronymus. Die unechten Briefe des Eusebius, Augustin, Cyrill zum Lobe des Heiligen. Berlin 1932. S. 5—9 [V. M. z. R. VI 2]. Die Ausgabe Klappers gibt den lateinischen Text des Werkes in der von Joh. v. N. bearbeiteten Fassung und die deutsche Ubersetzung des Kanzlers. — Uberschrift: Epistola Johannis Episcopi ad Carolum imperatorem. 35 A Eine Handschrift des um die Mitte des 14. Jahrhunderts in Domini- kanerkreisen in Oberitalien oder Südfrankreich entstandenen Hieronymus- werks hatte Joh. v. N. nach Klapper (a. a. O. S. V) während seines Aufent- halts in Italien 1368/69 erworben. Seine eigene lateinische Bearbeitung wird er bald nach der Rückkehr in Angriff genommen haben, da seine deutsche Ubersetzung wohl zwischen 1371 und 1375 anzusetzen ist. Uber Entstehungs- zeit und Quellen des lateinischen Werkes, unter denen dem Hieronymianus' des Bologneser Rechtsgelehrten Johannes Andreae († 1348) entscheidende Bedeutung zukommt, verspricht Klapper in einem Einleitungsbande aus- führlich zu handeln; vgl. bisher seinen Aufsatz 'Aus der Frühzeit des Huma- nismus, Dichtungen zu Ehren des heiligen Hieronymus': Festschrift für Max Koch. Breslau 1926, und dazu Burdach, V. M. z. R. IV S. 32 nebst Anm. 4.
Nr. 34. 35. 61 in Tivoli oder Farfa ist für diese zweite Italienfahrt zwar nicht ausdrücklich bezeugt, aber der fast dreimonatige Aufenthalt in Rom (1368 Okt. 20 —Dez. 16) bot damals zweifellos auch die Möglichkeit zu Jagdvergnügungen und Aus- flägen in die Albaner- und Sabinerberge, 2f. Egiptios—Ebreos 'Italiener — Deutsche'. 6 veltres: ebenso wie molosi Jagdhunde (ital. veltro), vgl. Du Cange- Henschel, Glossarium II 95. 35. AN KARL IV. Uberreicht seine Bearbeitung des aus [unechten] Briefen des Eusebius, Augustin, Cyrill zusammengestellten lateinischen Werks über den heil. Hieronymus. [1370/71.] A. Widmungsbrief. Serenissimo ac inuictissimo principi et domino domino Karolo Quarto, diuina fauente clemencia Romanorum imperatori semper augusto et Bohemie regi illustri, domino suo metuendissimo, Olo- mucensis episcopus indignus, aule imperialis cancellarius Johannes obsequia fidelia tam debita quam deuota. 35 A Die Wiedergabe nach der kritischen Ausgabe von Joseph Klapper: Schriften Johanns von Neumarkt. Zweiter Teil. Hieronymus. Die unechten Briefe des Eusebius, Augustin, Cyrill zum Lobe des Heiligen. Berlin 1932. S. 5—9 [V. M. z. R. VI 2]. Die Ausgabe Klappers gibt den lateinischen Text des Werkes in der von Joh. v. N. bearbeiteten Fassung und die deutsche Ubersetzung des Kanzlers. — Uberschrift: Epistola Johannis Episcopi ad Carolum imperatorem. 35 A Eine Handschrift des um die Mitte des 14. Jahrhunderts in Domini- kanerkreisen in Oberitalien oder Südfrankreich entstandenen Hieronymus- werks hatte Joh. v. N. nach Klapper (a. a. O. S. V) während seines Aufent- halts in Italien 1368/69 erworben. Seine eigene lateinische Bearbeitung wird er bald nach der Rückkehr in Angriff genommen haben, da seine deutsche Ubersetzung wohl zwischen 1371 und 1375 anzusetzen ist. Uber Entstehungs- zeit und Quellen des lateinischen Werkes, unter denen dem Hieronymianus' des Bologneser Rechtsgelehrten Johannes Andreae († 1348) entscheidende Bedeutung zukommt, verspricht Klapper in einem Einleitungsbande aus- führlich zu handeln; vgl. bisher seinen Aufsatz 'Aus der Frühzeit des Huma- nismus, Dichtungen zu Ehren des heiligen Hieronymus': Festschrift für Max Koch. Breslau 1926, und dazu Burdach, V. M. z. R. IV S. 32 nebst Anm. 4.
Strana 62
62 I1. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. Serenissime princeps et domine mi metuendissime, Eximie virtutis beati Jeronimi merita gloriosa quemadmodum per orbis terrarum spacia late diffusa sunt, vt iam in omnem ter- ram laudis eius dulcis quidem sonus exiuerit, ita procul dubio no eius patrocinia sunt cunctis eum inuocantibus fructuosa. Propter quod ego, licet insufficiens et indignus, Maiestatis tamen vestre sedulus et fidelissimus venerator, magis attendens in hiis obsequi Maiestati Cesaree, que salutem eternam prospiciunt, quam in transitoriis aut temporalibus famulari: fidelis deuocionis affectu 15 et indesinentis dileccionis ardore tres epistolas in hunc libellum ordinaui multa deliberacione conscribi, que sunt a viris excellenti- bus edite in laudem Jeronimi gloriosi. Quarum primam sanctus Eusebius de vita, transitu atque suauissimis eius doctrinis, quas protulit in agone, secundam magnificus Augustinus doctor de 2o apparicione, quam vidit, et certis eius miraculis, terciam vero venerabilis Cyrillus de multis et eximiis miris atque famosis eius laudibus grandi quidem ingenio conscripserunt. Que, si dente interioris hominis condimento diuine gracie manducate fuerint, procul dubio ad eternam sanitatem proficient manducanti. 25 Inuoco igitur bonitatem creatoris altissimi, qui est in sanctorum suorum exaltacione mirabilis, quatenus, de thesauris eterne sapiencie spiritum veritatis emittens, mentem Cesaream ita diuini luminis claritate serenet, vt perspicacibus oculis interioris hominis episto- larum presencium archana collustret et adeo saporosa dulcedine so delectetur in illis, quod, benediccionem dante legislatore superno, de virtute in virtutem beatis gradiatur passibus, vt Deum deorum in Syon illa suprema depuratis tandem valeat oculis intueri. B. Schlußschrift. Serenissime ac inuictissime princeps et domine mi metuen- dissime, Finitis epistolis magnificorum presulum Eusebii, Augustini et Cyrilli, que de vita, transitu et miraculis Jeronimi gloriosi locun- s tur, dignum duxi Maiestati vestre laudem beate et intemerate 35 B Die Wiedergabe nach Klappers Ausgabe a. a. O. S. 515.
62 I1. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. Serenissime princeps et domine mi metuendissime, Eximie virtutis beati Jeronimi merita gloriosa quemadmodum per orbis terrarum spacia late diffusa sunt, vt iam in omnem ter- ram laudis eius dulcis quidem sonus exiuerit, ita procul dubio no eius patrocinia sunt cunctis eum inuocantibus fructuosa. Propter quod ego, licet insufficiens et indignus, Maiestatis tamen vestre sedulus et fidelissimus venerator, magis attendens in hiis obsequi Maiestati Cesaree, que salutem eternam prospiciunt, quam in transitoriis aut temporalibus famulari: fidelis deuocionis affectu 15 et indesinentis dileccionis ardore tres epistolas in hunc libellum ordinaui multa deliberacione conscribi, que sunt a viris excellenti- bus edite in laudem Jeronimi gloriosi. Quarum primam sanctus Eusebius de vita, transitu atque suauissimis eius doctrinis, quas protulit in agone, secundam magnificus Augustinus doctor de 2o apparicione, quam vidit, et certis eius miraculis, terciam vero venerabilis Cyrillus de multis et eximiis miris atque famosis eius laudibus grandi quidem ingenio conscripserunt. Que, si dente interioris hominis condimento diuine gracie manducate fuerint, procul dubio ad eternam sanitatem proficient manducanti. 25 Inuoco igitur bonitatem creatoris altissimi, qui est in sanctorum suorum exaltacione mirabilis, quatenus, de thesauris eterne sapiencie spiritum veritatis emittens, mentem Cesaream ita diuini luminis claritate serenet, vt perspicacibus oculis interioris hominis episto- larum presencium archana collustret et adeo saporosa dulcedine so delectetur in illis, quod, benediccionem dante legislatore superno, de virtute in virtutem beatis gradiatur passibus, vt Deum deorum in Syon illa suprema depuratis tandem valeat oculis intueri. B. Schlußschrift. Serenissime ac inuictissime princeps et domine mi metuen- dissime, Finitis epistolis magnificorum presulum Eusebii, Augustini et Cyrilli, que de vita, transitu et miraculis Jeronimi gloriosi locun- s tur, dignum duxi Maiestati vestre laudem beate et intemerate 35 B Die Wiedergabe nach Klappers Ausgabe a. a. O. S. 515.
Strana 63
Nr. 35. 36. 63 virginis Marie extractam de libris poetarum fini voluminis huius annectere, vt iuxta meam consuetudinem ante omnem audicionem celebracionis missarum eiusdem versiculis virginis clarissime maiestatis insignia salutetis. Quorum prima pars trahitur ex compilacione beati Bernhardi abbatis Clareuallensis, que Floridus 10 Aspectus dicitur, in hec verba: . . . 35 B 6 de libris poetarum: der nachfolgende Text (Klapper S. 515—523) bringt (zum Teil umfangreiche) Verszitate aus [Pseudo?] Bernhard von Clairraux, Arator De actibus apostolorum carmen, Alanus ab Insulis Anti- claudianus, Sedulius Paschale carmen, Boethius De consol. phil. 36. AN KARL IV. Die Lektüre der heidnischen Schriftsteller reize ihn nicht mehr, auch neige er nicht zu den vom Kaiser für ketzerisch angesehenen Lehren des Thomas [Bradwardin?]. Uber die Berufung des neuen Erz- bischofs von Magdeburg empfinde er keinen Neid, da er beim Kaiser in Böhmen bleiben wolle. 113687 1371?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Inuictissime Cesar, domine mi metuendissime, Non montem Hymetium thymi fragrantem odoribus, non mu- sarum Eliconios colles seu latices Parnasi bicipitis aut Enei ne- moris prata virencia vel dulciores fontes Castalii nec alia queuis seducencia animos serui tui fidelis animus concupiscit, sed pocius 5 ad salutares ipsius aque rores saluificos indesinenter aspirat, que, dextro templi latere nescio qua impetuosa quidem amenitate et amena impetuositate prosiliens, supernam illam ciuitatem con- spicuo liquore letificat et eterna salute corroborat ad quos peruenit vniuersos. Absit enim a me, vt amplius in libris delecter gentilium 10 cum reprobato Saule sacrilego, qui spiritum phitonis vsquequaque detestor, absitque eciam, vt vmquam ad aures meas dogmata — 86 = L Bl. 59ra (lib. V 63), K Bl. 124" (Nr. 291). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 60, S. 64. — Uberschrift: Olomucensis Imperatori quod vlterius nolit delectari in libris gentilium L K. — 3 Parnazei L K enei L K 4 dulcöres L K 5 animo L K 6 rore L K 12 detester L K absitque] absque L K dogmata] de grata L K, deguttata em. Tadra
Nr. 35. 36. 63 virginis Marie extractam de libris poetarum fini voluminis huius annectere, vt iuxta meam consuetudinem ante omnem audicionem celebracionis missarum eiusdem versiculis virginis clarissime maiestatis insignia salutetis. Quorum prima pars trahitur ex compilacione beati Bernhardi abbatis Clareuallensis, que Floridus 10 Aspectus dicitur, in hec verba: . . . 35 B 6 de libris poetarum: der nachfolgende Text (Klapper S. 515—523) bringt (zum Teil umfangreiche) Verszitate aus [Pseudo?] Bernhard von Clairraux, Arator De actibus apostolorum carmen, Alanus ab Insulis Anti- claudianus, Sedulius Paschale carmen, Boethius De consol. phil. 36. AN KARL IV. Die Lektüre der heidnischen Schriftsteller reize ihn nicht mehr, auch neige er nicht zu den vom Kaiser für ketzerisch angesehenen Lehren des Thomas [Bradwardin?]. Uber die Berufung des neuen Erz- bischofs von Magdeburg empfinde er keinen Neid, da er beim Kaiser in Böhmen bleiben wolle. 113687 1371?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Inuictissime Cesar, domine mi metuendissime, Non montem Hymetium thymi fragrantem odoribus, non mu- sarum Eliconios colles seu latices Parnasi bicipitis aut Enei ne- moris prata virencia vel dulciores fontes Castalii nec alia queuis seducencia animos serui tui fidelis animus concupiscit, sed pocius 5 ad salutares ipsius aque rores saluificos indesinenter aspirat, que, dextro templi latere nescio qua impetuosa quidem amenitate et amena impetuositate prosiliens, supernam illam ciuitatem con- spicuo liquore letificat et eterna salute corroborat ad quos peruenit vniuersos. Absit enim a me, vt amplius in libris delecter gentilium 10 cum reprobato Saule sacrilego, qui spiritum phitonis vsquequaque detestor, absitque eciam, vt vmquam ad aures meas dogmata — 86 = L Bl. 59ra (lib. V 63), K Bl. 124" (Nr. 291). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 60, S. 64. — Uberschrift: Olomucensis Imperatori quod vlterius nolit delectari in libris gentilium L K. — 3 Parnazei L K enei L K 4 dulcöres L K 5 animo L K 6 rore L K 12 detester L K absitque] absque L K dogmata] de grata L K, deguttata em. Tadra
Strana 64
64 II. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. praui Thome stillauerint, quem velud scismaticum de nigro- mancie perfidia illa tua Imperialis Serenitas suspicatur. Imo iste 15 tuus fidelis tibi scribens presencia diuino fultus auxilio cum beato Dauid cytharam diuine laudis et plectro cordis et in animi deuo- cione deliberauit amplecti et impositum suis humeris codicem euangelicum in humilitate spiritus sub spe salutis eterne cum timore semper dominico baiulare. 20 Currat igitur nouus tuus Magdeburgensis antistes Marte pro- picio et cum Ismahele temporalium hilarescat libamine, vt, sicut optime sapiet ei butirum Saxonicum, sic et eidem contus [? ille ciuilis desipiat, quem sui Magdeburgenses magna pietate reseruant pro baculo pastorali. Ego vero in beato Ysaac domini repromis- 25 sione contentus magis eligo sub naturalis domini mei regis Boemie proteccionis et gracie presidio communiri, vt pro meis laboribus et intemerate fidei deuota constancia tamquam seruus fidelis et pru- dens etsi non ab homine saltem ab eterno patre familias eternalis tritici supereffluentem mensuram accipiam in tempore oportuno. so Inuictissime Cesar, orator iste tuus Dei misericordiam supplici deuocione precatur, vt post temporalis vite decursum flebilem in celestibus te coronet. Scriptum etc. 13 stillarunt (Endung undeutlich) L K 20f. propicio em. Tadra, proprio L K 16 animi] animum L Anmerkungen. Zur Datierung. Mit dem Z. 20 genannten neuen Magdeburger Erz- bischof wird Albert von Sternberg (ernannt 1368 Juni 9) oder dessen Nach- folger Peter Gelyto (ernannt 1371 Okt. 13) gemeint sein. Erzbischof Dietrich (1361 Juni 18—1367 Dez. 16, vgl. oben zu Nr. 11) kommt kaum in Frage, da das Schreiben nur in der sog. Cancellaria Johannis Noviforensis über- liefert ist, dagegen nicht in der Summa Cancellarii, in der man es erwarten müßte, wenn es ins Jahr 1361 gehörte. Die Berufung des streitbaren, aus vornehmem böhmischen Geschlecht stammenden Albert von Sternberg erfolgte auf den besonderen Wunsch Karls IV. (gegen das Votum des Domkapitels, das den Bischof von Merse- burg postuliert hatte), aber erst, nachdem der Kaiser den von Urban V. verlangten Heereszug nach Italien angetreten hatte. Albert, der an der Heer- fahrt teilnahm und im Felde vor Borgoforte (am Po) das Pallium erhielt (die Verleihung ist 1368 Juni 12 datiert), blieb im kaiserlichen Hoflager noch bis in den August. Seinen Einzug in Magdeburg hielt er am 3. Dez. 1368: G. Pirchan, Italien und Kaiser Karl IV. Prag 1930. Bd. II S. 52f. Falls er mit dem novus antistes gemeint ist, müßte das Schreiben kurz vor
64 II. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. praui Thome stillauerint, quem velud scismaticum de nigro- mancie perfidia illa tua Imperialis Serenitas suspicatur. Imo iste 15 tuus fidelis tibi scribens presencia diuino fultus auxilio cum beato Dauid cytharam diuine laudis et plectro cordis et in animi deuo- cione deliberauit amplecti et impositum suis humeris codicem euangelicum in humilitate spiritus sub spe salutis eterne cum timore semper dominico baiulare. 20 Currat igitur nouus tuus Magdeburgensis antistes Marte pro- picio et cum Ismahele temporalium hilarescat libamine, vt, sicut optime sapiet ei butirum Saxonicum, sic et eidem contus [? ille ciuilis desipiat, quem sui Magdeburgenses magna pietate reseruant pro baculo pastorali. Ego vero in beato Ysaac domini repromis- 25 sione contentus magis eligo sub naturalis domini mei regis Boemie proteccionis et gracie presidio communiri, vt pro meis laboribus et intemerate fidei deuota constancia tamquam seruus fidelis et pru- dens etsi non ab homine saltem ab eterno patre familias eternalis tritici supereffluentem mensuram accipiam in tempore oportuno. so Inuictissime Cesar, orator iste tuus Dei misericordiam supplici deuocione precatur, vt post temporalis vite decursum flebilem in celestibus te coronet. Scriptum etc. 13 stillarunt (Endung undeutlich) L K 20f. propicio em. Tadra, proprio L K 16 animi] animum L Anmerkungen. Zur Datierung. Mit dem Z. 20 genannten neuen Magdeburger Erz- bischof wird Albert von Sternberg (ernannt 1368 Juni 9) oder dessen Nach- folger Peter Gelyto (ernannt 1371 Okt. 13) gemeint sein. Erzbischof Dietrich (1361 Juni 18—1367 Dez. 16, vgl. oben zu Nr. 11) kommt kaum in Frage, da das Schreiben nur in der sog. Cancellaria Johannis Noviforensis über- liefert ist, dagegen nicht in der Summa Cancellarii, in der man es erwarten müßte, wenn es ins Jahr 1361 gehörte. Die Berufung des streitbaren, aus vornehmem böhmischen Geschlecht stammenden Albert von Sternberg erfolgte auf den besonderen Wunsch Karls IV. (gegen das Votum des Domkapitels, das den Bischof von Merse- burg postuliert hatte), aber erst, nachdem der Kaiser den von Urban V. verlangten Heereszug nach Italien angetreten hatte. Albert, der an der Heer- fahrt teilnahm und im Felde vor Borgoforte (am Po) das Pallium erhielt (die Verleihung ist 1368 Juni 12 datiert), blieb im kaiserlichen Hoflager noch bis in den August. Seinen Einzug in Magdeburg hielt er am 3. Dez. 1368: G. Pirchan, Italien und Kaiser Karl IV. Prag 1930. Bd. II S. 52f. Falls er mit dem novus antistes gemeint ist, müßte das Schreiben kurz vor
Strana 65
Nr. 36. 65 seiner Abreise, d. h. im Sommer 1368, verfaßt sein. Aber, wenn man das mehrdeutige Marte propicio (Z. 20 f.) außer Betracht läßt, deutet sonst nichts auf Entstchung in Italien. Peter Gelyto (Jelito 'Wurst', aus einem 'Wurstgrund' benannten Bauernhof in Nieder-Johnsdorf bei Landskron in Böhmen stammend) war vorher Bischof von Chur (1356—1368) und Bischof von Leitomischl (1368 bis 1371). Den erzbischöflichen Stuhl in Magdeburg hatte er von 1371 —1381 inne. Auf diesen mehr heiterem Lebensgenusse zugewandten Prälaten (der dann später, als Bischof von Olmütz [1381—13871, wegen Unterstützung des Schismatikers Konrad von Wesel und wegen seines Eintretens für Cle- mens VII. mit dem Kirchenbann belegt wurde, vgl. V. Brandl, Codex dipl. Mor. XI S. XIIf. nebst Anm. 10, auch S. 207f. Nr. 235; Loserth, Arch. J. österr. Gesch. 55, 1877, S. 319ff.; G. Pirchan a. a. O. I S. 94 Anm. 1) scheint der Vergleich mit Ismael besser zu passen als auf Albert von Sternberg. 3 enei nemoris: ebenso unten Nr. 48, 82, vgl. auch unten Nr. 344. 7f. dextro templi latere ... prosiliens: mit Bezug auf das Gesicht von den Leben spendenden Wassern bei Ezech. 47, Iff: ... aquae autem des- cendebant in latus templi dexterum ad medium altaris ... et ecce aquae redundantes a latere dextro ... Et omnis anima vivens, quae serpit, quocunque venerit torrens, vivet ... et sanabuntur et vivent omnia ad quae venerit torrens. Vgl. auch unten Nr. 50, 10. 11 Saule ... spiritum phitonis: 1. Reg. 28, 7ff. (Sauls Besuch bei der Wahrsagerin von Endor). 13 Thome: vielleicht des 1349 als Erzbischof von Canterbury gestorbenen Scholastikers und Reformtheologen Thomas Bradwardin. Als schis- matisch mag Karl IV. seine Hochschätzung der Astrologie und im Zusammen- hang damit seine Lehre von der necessitas fatalis, d. h. der Einwirkung der Gestirne auf das Handeln der Menschen erschienen sein (vgl. Seb. Hahn, Thomas B. und seine Lehre von der menschlichen Willensfreiheit. Münster 1905, S. 39 [ Beiträge z. Gesch. d. Philosophie des Mittelalters Bd. 5 Heft 2]). Johann von N. besaß, wie aus seinem Büchertestament von 1368 (unten Nr. 124) hervorgeht, eine Abschrift seines Hauptwerks, der Summa de causa Dei contra Pelagium, vgl. Burdach, Zentralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 334 [Vom M.alter z. Ref., Halle 1893, S. 77]; Abhdl. der Berliner Akademie der Wiss. 1903 ('Bericht von 1899') S. 17f. [ = Vorspiel I 2 S. 153]; V. M. z. R. III I S. 322f. 338; III 2 S. 145; Uberweg, Grundriß der Geschichte d. Philosophie 1111 (1928) S. 622f. 788. 22 butirum Saxonicum: die Vortrefflichkeit der 'sächsischen' Butter rühmt der Kanzler auch in Nr. 11, 36. 22 contus: eigentlich Ruderstange', dann auch "Pike' oder 'Lanze'. Um welchen Brauch es sich handelt, bleibt aufzuklären. In dem Anfang des 15. Jahrhunderts geschriebenen Liber de consuetudinibus ecclesie Magde- burgensis (Cod. Nr. 14 der Bibliothek des Magdeburger Domgymnasiums), der u. a. das Begräbnisritual für die Magdeburger Erzbischöfe und auf Bl. 62" auch ein Kapitel de susceptione archiepiscopi confirmati enthält,
Nr. 36. 65 seiner Abreise, d. h. im Sommer 1368, verfaßt sein. Aber, wenn man das mehrdeutige Marte propicio (Z. 20 f.) außer Betracht läßt, deutet sonst nichts auf Entstchung in Italien. Peter Gelyto (Jelito 'Wurst', aus einem 'Wurstgrund' benannten Bauernhof in Nieder-Johnsdorf bei Landskron in Böhmen stammend) war vorher Bischof von Chur (1356—1368) und Bischof von Leitomischl (1368 bis 1371). Den erzbischöflichen Stuhl in Magdeburg hatte er von 1371 —1381 inne. Auf diesen mehr heiterem Lebensgenusse zugewandten Prälaten (der dann später, als Bischof von Olmütz [1381—13871, wegen Unterstützung des Schismatikers Konrad von Wesel und wegen seines Eintretens für Cle- mens VII. mit dem Kirchenbann belegt wurde, vgl. V. Brandl, Codex dipl. Mor. XI S. XIIf. nebst Anm. 10, auch S. 207f. Nr. 235; Loserth, Arch. J. österr. Gesch. 55, 1877, S. 319ff.; G. Pirchan a. a. O. I S. 94 Anm. 1) scheint der Vergleich mit Ismael besser zu passen als auf Albert von Sternberg. 3 enei nemoris: ebenso unten Nr. 48, 82, vgl. auch unten Nr. 344. 7f. dextro templi latere ... prosiliens: mit Bezug auf das Gesicht von den Leben spendenden Wassern bei Ezech. 47, Iff: ... aquae autem des- cendebant in latus templi dexterum ad medium altaris ... et ecce aquae redundantes a latere dextro ... Et omnis anima vivens, quae serpit, quocunque venerit torrens, vivet ... et sanabuntur et vivent omnia ad quae venerit torrens. Vgl. auch unten Nr. 50, 10. 11 Saule ... spiritum phitonis: 1. Reg. 28, 7ff. (Sauls Besuch bei der Wahrsagerin von Endor). 13 Thome: vielleicht des 1349 als Erzbischof von Canterbury gestorbenen Scholastikers und Reformtheologen Thomas Bradwardin. Als schis- matisch mag Karl IV. seine Hochschätzung der Astrologie und im Zusammen- hang damit seine Lehre von der necessitas fatalis, d. h. der Einwirkung der Gestirne auf das Handeln der Menschen erschienen sein (vgl. Seb. Hahn, Thomas B. und seine Lehre von der menschlichen Willensfreiheit. Münster 1905, S. 39 [ Beiträge z. Gesch. d. Philosophie des Mittelalters Bd. 5 Heft 2]). Johann von N. besaß, wie aus seinem Büchertestament von 1368 (unten Nr. 124) hervorgeht, eine Abschrift seines Hauptwerks, der Summa de causa Dei contra Pelagium, vgl. Burdach, Zentralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 334 [Vom M.alter z. Ref., Halle 1893, S. 77]; Abhdl. der Berliner Akademie der Wiss. 1903 ('Bericht von 1899') S. 17f. [ = Vorspiel I 2 S. 153]; V. M. z. R. III I S. 322f. 338; III 2 S. 145; Uberweg, Grundriß der Geschichte d. Philosophie 1111 (1928) S. 622f. 788. 22 butirum Saxonicum: die Vortrefflichkeit der 'sächsischen' Butter rühmt der Kanzler auch in Nr. 11, 36. 22 contus: eigentlich Ruderstange', dann auch "Pike' oder 'Lanze'. Um welchen Brauch es sich handelt, bleibt aufzuklären. In dem Anfang des 15. Jahrhunderts geschriebenen Liber de consuetudinibus ecclesie Magde- burgensis (Cod. Nr. 14 der Bibliothek des Magdeburger Domgymnasiums), der u. a. das Begräbnisritual für die Magdeburger Erzbischöfe und auf Bl. 62" auch ein Kapitel de susceptione archiepiscopi confirmati enthält,
Strana 66
66 II. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. ist zwar mehrfach von dem baculus pastoralis die Rede, aber nichts zu finden, was zur Aufhellung beitrüge. 37. AN KARL IV. Wünscht dem erkrankten Monarchen baldige Wiederherstellung und beklagt sich, daß der Kaiser die Dienste seiner Feder nicht mehr in Anspruch nehme. [1374 März?] Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Serenissime ac inuictissime princeps et domine mi metuendissime, Si Saturni algorosa frigiditas ac iniqui Martis nequicia liuorosi aspectus wltu meretrico quietem sanitatis Cesaree ausu nephando turbarunt, non se molestet in aliquo Cesarei cordis generosa tran- quillitas, quoniam in breui spacio et Solis imperium, Jouialis benignitas, Cytherea simul amenitas cum Syrena Mercurii virgi- nalis aspectus auctore Deo candore flauescent, reducturi quidem dominum Cesare ad gratum ordinem pristine sanitatis. Nam teste Altissimo, etsi Phebus ructaret in pectore, Stilbon oris mei 10 gubernaret eloquia, tedia mentis non valerent exprimere, quibus super Cesaris passionibus cancellarii fides compatitur atque dolet. Et grandem ob hoc sibi recipit indignus Cesaris iste sed inte- gerrime fidei cancellarius admirandi materiam, quid mentem prin- cipis augusti detineat aut que sit racio, cuius inductu tam diuturno 15 tempore tante possit absenciam fidei tollerare. Etenim si cancella- rius non est auri vel argenti monetalis excultor, vt euanescens augeatur erarium, aurum tamen et argentum ligwe pro inuictissimi 5 37 = L Bl. 587a (lib. V.59), K Bl. 123° (Nr. 287), außerdem M Bl. 106°. — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 56, S. 61 (gekürzt). — Uberschrift: Olo- mucensis compatitur Cesari de suis passionibus et honorem suum ampliando L K, Consolatur cesarem quia de infirmitate cito curabitur M. — 1f. Ser. — metuendissime] Serenissime etc. M 2 algerosa L K ac] et M 7 flauescunt reductum L K 6 citherea L K, Citharea M sirena M 9 ructuaret M Stilbon] Stillon L, Sillon K, acreis stilis bonis M: stilis bonis ist als Entstellung aus Stilbon, aereis als Entstellung aus mer- curius anzusehen, das ursprünglich Glosse zu Stilbon war, s. die Anm. unten zur Stelle. oris mei] etc. M 10 elloquia L K 12 grande L K ob] ad M 13 fidei] dei M ammirandi M 17 augeatur fehlt M erarium K, errarum L, errarium M
66 II. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. ist zwar mehrfach von dem baculus pastoralis die Rede, aber nichts zu finden, was zur Aufhellung beitrüge. 37. AN KARL IV. Wünscht dem erkrankten Monarchen baldige Wiederherstellung und beklagt sich, daß der Kaiser die Dienste seiner Feder nicht mehr in Anspruch nehme. [1374 März?] Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Serenissime ac inuictissime princeps et domine mi metuendissime, Si Saturni algorosa frigiditas ac iniqui Martis nequicia liuorosi aspectus wltu meretrico quietem sanitatis Cesaree ausu nephando turbarunt, non se molestet in aliquo Cesarei cordis generosa tran- quillitas, quoniam in breui spacio et Solis imperium, Jouialis benignitas, Cytherea simul amenitas cum Syrena Mercurii virgi- nalis aspectus auctore Deo candore flauescent, reducturi quidem dominum Cesare ad gratum ordinem pristine sanitatis. Nam teste Altissimo, etsi Phebus ructaret in pectore, Stilbon oris mei 10 gubernaret eloquia, tedia mentis non valerent exprimere, quibus super Cesaris passionibus cancellarii fides compatitur atque dolet. Et grandem ob hoc sibi recipit indignus Cesaris iste sed inte- gerrime fidei cancellarius admirandi materiam, quid mentem prin- cipis augusti detineat aut que sit racio, cuius inductu tam diuturno 15 tempore tante possit absenciam fidei tollerare. Etenim si cancella- rius non est auri vel argenti monetalis excultor, vt euanescens augeatur erarium, aurum tamen et argentum ligwe pro inuictissimi 5 37 = L Bl. 587a (lib. V.59), K Bl. 123° (Nr. 287), außerdem M Bl. 106°. — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 56, S. 61 (gekürzt). — Uberschrift: Olo- mucensis compatitur Cesari de suis passionibus et honorem suum ampliando L K, Consolatur cesarem quia de infirmitate cito curabitur M. — 1f. Ser. — metuendissime] Serenissime etc. M 2 algerosa L K ac] et M 7 flauescunt reductum L K 6 citherea L K, Citharea M sirena M 9 ructuaret M Stilbon] Stillon L, Sillon K, acreis stilis bonis M: stilis bonis ist als Entstellung aus Stilbon, aereis als Entstellung aus mer- curius anzusehen, das ursprünglich Glosse zu Stilbon war, s. die Anm. unten zur Stelle. oris mei] etc. M 10 elloquia L K 12 grande L K ob] ad M 13 fidei] dei M ammirandi M 17 augeatur fehlt M erarium K, errarum L, errarium M
Strana 67
Nr. 36. 37. 67 Cesaris ampliandis honoribus adeo racionis lima et exacte cure diligenciis expoliuit, vt in hoc orbis vniuersi testimonia voci- ferentur et clament augustalis potencie gloriam et honorem. zo Cuius inuictissimam personam sanam et incolumem conseruet, precor, Altissimus pro salute christiani populi tempore diuturno. Datum etc. 18 lyma L K 21—23 Cuius—Datum etc. fehlt M Anmerkungen. Zur Datierung. Uberlieferung und Inhalt weisen gleicherweise auf die späteren Jahre, jedoch noch in die Zeit vor der endgültigen Entlassung Johanns aus dem Kanzleramt. Auf die schwere Erkrankung Karls IV. im Mai oder Juni 1371 (Huber, Reg. Nr. 4972a; vgl. Palacky, Gesch. von Böhmen II 2 S. 385; S. Steinherz, Mitt. Inst. f. öst. Gesch. 9, 1888, S. 587) läßt sich Z. 3ff. wegen der andersartigen Zeitangabe (Saturni frigiditas — Martis nequicia) kaum beziehen. In den Jahren 1372/73 war Johanns Stellung als Hofkanzler noch unerschüttert. Aber in der ersten Hälfte des Jahres 1374 scheint, veranlaßt durch die Reise Karls IV. nach der Mark und Lausitz, eine mehrmonatige Trennung des Kaisers vom Kanzler statt- gefunden zu haben (vgl. Huber, Reg. 5337a/5361), die bei diesem das Ge- fühl der Zurücksetzung oder Vernachlässigung hervorrufen konnte. Von einer ernsthaften Erkrankung des Kaisers zu Anfang des Jahres 1374 ist uns zwar nichts bekannt, aber um eine solche scheint es sich im vorliegenden Brief auch weniger zu handeln als um ein schon länger bestehendes Leiden gichtischer Art. Daß der Kaiser zu Weihnachten 1373 an Podagra litt und deshalb das Weihnachtsevangelium nicht selbst vorlesen konnte, wie er sonst zu tun pflegte, berichtet der Chronist Benesch von Weitmühl, s. Huber, Reg. 5324a. 1ff. Krankheit und Genesung des Kaisers werden mit den Planeten in Verbindung gebracht: Saturn, Mars auf der einen Seite, Sol, Jupiter, Venus (Cytherea), Merkur auf der andern. Die Syrena Mercurii (Z. 6), die den Sphärengesang des Merkur bewirkt, und Stilbon (Z. 9), den griechischen Namen für diesen Planeten (Aristoteles regl xóquov S. 392, 26; Cicero nat. deorum 2, 20) entnahm Johann v. N. dem Anticlaudianus des Alanus ab Insulis, lib. IV cap. 6, s. Migne P. L. tom. 210 col. 527, § 364: ... regione potitur [die Prudentia] Qua Venus et Stilbon complexis nexibus haerent.... Gressibus his Stilbon comes indivisus adhaeret, Tanquam verna sui comitans vestigia solis, Obnubensque comas radiis solaribus, ignes Temperat et solis obnubilat astra galero.... Voce pari similique modo cantuque propinquo Mercurii Syrena canit, Venerisque camoenam Reddit, et ex aequo sonitu citharizat amico.
Nr. 36. 37. 67 Cesaris ampliandis honoribus adeo racionis lima et exacte cure diligenciis expoliuit, vt in hoc orbis vniuersi testimonia voci- ferentur et clament augustalis potencie gloriam et honorem. zo Cuius inuictissimam personam sanam et incolumem conseruet, precor, Altissimus pro salute christiani populi tempore diuturno. Datum etc. 18 lyma L K 21—23 Cuius—Datum etc. fehlt M Anmerkungen. Zur Datierung. Uberlieferung und Inhalt weisen gleicherweise auf die späteren Jahre, jedoch noch in die Zeit vor der endgültigen Entlassung Johanns aus dem Kanzleramt. Auf die schwere Erkrankung Karls IV. im Mai oder Juni 1371 (Huber, Reg. Nr. 4972a; vgl. Palacky, Gesch. von Böhmen II 2 S. 385; S. Steinherz, Mitt. Inst. f. öst. Gesch. 9, 1888, S. 587) läßt sich Z. 3ff. wegen der andersartigen Zeitangabe (Saturni frigiditas — Martis nequicia) kaum beziehen. In den Jahren 1372/73 war Johanns Stellung als Hofkanzler noch unerschüttert. Aber in der ersten Hälfte des Jahres 1374 scheint, veranlaßt durch die Reise Karls IV. nach der Mark und Lausitz, eine mehrmonatige Trennung des Kaisers vom Kanzler statt- gefunden zu haben (vgl. Huber, Reg. 5337a/5361), die bei diesem das Ge- fühl der Zurücksetzung oder Vernachlässigung hervorrufen konnte. Von einer ernsthaften Erkrankung des Kaisers zu Anfang des Jahres 1374 ist uns zwar nichts bekannt, aber um eine solche scheint es sich im vorliegenden Brief auch weniger zu handeln als um ein schon länger bestehendes Leiden gichtischer Art. Daß der Kaiser zu Weihnachten 1373 an Podagra litt und deshalb das Weihnachtsevangelium nicht selbst vorlesen konnte, wie er sonst zu tun pflegte, berichtet der Chronist Benesch von Weitmühl, s. Huber, Reg. 5324a. 1ff. Krankheit und Genesung des Kaisers werden mit den Planeten in Verbindung gebracht: Saturn, Mars auf der einen Seite, Sol, Jupiter, Venus (Cytherea), Merkur auf der andern. Die Syrena Mercurii (Z. 6), die den Sphärengesang des Merkur bewirkt, und Stilbon (Z. 9), den griechischen Namen für diesen Planeten (Aristoteles regl xóquov S. 392, 26; Cicero nat. deorum 2, 20) entnahm Johann v. N. dem Anticlaudianus des Alanus ab Insulis, lib. IV cap. 6, s. Migne P. L. tom. 210 col. 527, § 364: ... regione potitur [die Prudentia] Qua Venus et Stilbon complexis nexibus haerent.... Gressibus his Stilbon comes indivisus adhaeret, Tanquam verna sui comitans vestigia solis, Obnubensque comas radiis solaribus, ignes Temperat et solis obnubilat astra galero.... Voce pari similique modo cantuque propinquo Mercurii Syrena canit, Venerisque camoenam Reddit, et ex aequo sonitu citharizat amico.
Strana 68
68 II. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. 2—7 Vgl. Rienzo an Johann von N., V. M. z. R. II 3 Nr. 68, S. 372: Quodsi Fortuna, inuida virtutis semper et emula, meretricio liuore seposito, virginalis aspectus candore flauesceret; ähnlich unten Nr. 40, 9. 11f. dum emula virtutis fortune malignitas nobis virginalis aspectus candore placido flauesceret. 9f. Vgl. unten Nr. 151 ubi Phebus in pectore ructuat et in ore Mer- curius; desgleichen V. M. z. R. VII Nr. 12, Iff. (Johann v. N. an Petrarca) De fecundo pectore Phebus irradians sic e gratis labiis Mercurii largitur grata donaria ... 38. AN KARL IV. Seine Behandlung durch den Kaiser widerspreche dem Wort des Psalmisten. Er erwarte von einem gerechten Gericht seine Rehabili- tierung und die Abweisung seiner Ankläger. [1374 zweite Hälfte?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Pie Cesar, Etsi Maiestatis tue cancellarius, fidelis eciam tuus episcopus, in consiliis tui honoris versatus est, si quorumlibet aduersancium tibi peccatorum vias exhorruit neque a iuuentute sua sedit in aliqua s cathedrali quiete, sed ad honorem Cesareum aduersus pestilentes quoslibet constantissime fidei diligencia laborauit, in legibus et 38 = L Bl. 591b (lib. V 62), K Bl. 123° (Nr. 290). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 59, S. 63f. — Uberschrift: Olomucensis scribit imperatori se excusando aput eundem, conquerens super emulos, cum aliis pulcris narracionibus L K. — 6f. laborauit in legibus et mandati stuis, non solum Tadra 38 Aufbau und Stilisierung des Briefes, der noch vor Johanns Entlassung aus dem Kanzleramt (vgl. zu Nr. 39) geschrieben zu sein scheint, in kunst- voll paraphrasierender Anlehnung an Psalm 1: Beatus vir, qui non abiit in consilio impiorum, et in via peccatorum non stetit, et in cathedra pestilentiae non sedit; sed in lege Domini voluntas ejus, et in lege eius meditabitur die ac nocte. Et erit tamquam lignum, quod plantatum est secus decursus aquarum, quod fructum suum dabit in tempore suo. Et folium eius non defluet; et omnia quaecumque faciet, prosperabuntur. Non sic impii, non sic: sed tamquam puluis, quem projicit ventus a facie terrae. Ideo non resurgent impii in judicio, neque peccatores in concilio justorum, quoniam novit Dominus viam justorum, et iter impiorum peribit.
68 II. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. 2—7 Vgl. Rienzo an Johann von N., V. M. z. R. II 3 Nr. 68, S. 372: Quodsi Fortuna, inuida virtutis semper et emula, meretricio liuore seposito, virginalis aspectus candore flauesceret; ähnlich unten Nr. 40, 9. 11f. dum emula virtutis fortune malignitas nobis virginalis aspectus candore placido flauesceret. 9f. Vgl. unten Nr. 151 ubi Phebus in pectore ructuat et in ore Mer- curius; desgleichen V. M. z. R. VII Nr. 12, Iff. (Johann v. N. an Petrarca) De fecundo pectore Phebus irradians sic e gratis labiis Mercurii largitur grata donaria ... 38. AN KARL IV. Seine Behandlung durch den Kaiser widerspreche dem Wort des Psalmisten. Er erwarte von einem gerechten Gericht seine Rehabili- tierung und die Abweisung seiner Ankläger. [1374 zweite Hälfte?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Pie Cesar, Etsi Maiestatis tue cancellarius, fidelis eciam tuus episcopus, in consiliis tui honoris versatus est, si quorumlibet aduersancium tibi peccatorum vias exhorruit neque a iuuentute sua sedit in aliqua s cathedrali quiete, sed ad honorem Cesareum aduersus pestilentes quoslibet constantissime fidei diligencia laborauit, in legibus et 38 = L Bl. 591b (lib. V 62), K Bl. 123° (Nr. 290). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 59, S. 63f. — Uberschrift: Olomucensis scribit imperatori se excusando aput eundem, conquerens super emulos, cum aliis pulcris narracionibus L K. — 6f. laborauit in legibus et mandati stuis, non solum Tadra 38 Aufbau und Stilisierung des Briefes, der noch vor Johanns Entlassung aus dem Kanzleramt (vgl. zu Nr. 39) geschrieben zu sein scheint, in kunst- voll paraphrasierender Anlehnung an Psalm 1: Beatus vir, qui non abiit in consilio impiorum, et in via peccatorum non stetit, et in cathedra pestilentiae non sedit; sed in lege Domini voluntas ejus, et in lege eius meditabitur die ac nocte. Et erit tamquam lignum, quod plantatum est secus decursus aquarum, quod fructum suum dabit in tempore suo. Et folium eius non defluet; et omnia quaecumque faciet, prosperabuntur. Non sic impii, non sic: sed tamquam puluis, quem projicit ventus a facie terrae. Ideo non resurgent impii in judicio, neque peccatores in concilio justorum, quoniam novit Dominus viam justorum, et iter impiorum peribit.
Strana 69
Nr. 37—39. 69 mandatis tuis non solum interioris hominis meditacione versatus, qui preceptis Cesareis diebus ac noctibus obediuit: quomodo igitur ab Imperialis benignitatis separatur irriguo, vt humore tue subuencionis deficiente germinare non valeat, qui alias veluti 10 lignum plantatum secus aquarum impetum in frondes, flores, fructus et folia pullularet? Nunc vero folia aliquando grate tibi arboris coguntur defluere, nec prosperari valebit in aliquo, quem non sui culpa sed informacione quorumdam, quos tractu temporis velud puluerem a facie venti furor indignacionis tue proiciet, in pauper- 15 tatis palea derelinquis. Et dum tales impii, qui me persecuntur indebite, apparere non audebunt in tue discussionis iudicio, ego intrepidus apparebo in tuorum fidelium diligenti consilio, dum viam agnosces innocentis in facie et impiorum fidelium oblatran- cium incuruas quidem obliqui propositi semitas reprobabis. Tuus seruus familias, non desiderans manumitti et libertati dari. 20 39. AN PAUL VON HARRACH, BISCHOF VON FREISING. Er sei vom Kaiser seiner Altersschwäche wegen vom Kanzleramte enthoben worden. [1374 zweite Hälfte.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime pater et domine mi singularis, Si ad vestri presenciam peruenit hec nouitas, qua Serenissimus dominus noster Imperator nos a cancellarie sue remouit officio, non turbemini neque aliquam inde sumatis melancolie materiam, quoniam desidia nostra, quam seniles anni consueuerunt addu- cere, illud procul dubio requirebat, qui iam in valitudine positi neque ymaginacioni dictaminum seu expressioni verborum (in- tendere) amplius valebamus. Conseruet reuerendissimam per- sonam vestram virtus creatoris altissimi etc. Datum. 5 13 cogimur L K Tadra. 39 = L Bl. 58rb (lib. V 56), K Bl. 1237 (Nr. 284). — Tadra, Canc. Joh. Novif. 53, S. 60. — Uberschrift: Olomucensis narrat episcopo frin- singensi, qualiter sit destitutus officio cancellariatus, ut exinde non tur- betur L K. — 3 cancellar. K, cancellariatus em. Tadra 5f. adducere consueuerunt K 7f. intendere fehlt L K 15 proiecit L K 19 in facie] a facie K
Nr. 37—39. 69 mandatis tuis non solum interioris hominis meditacione versatus, qui preceptis Cesareis diebus ac noctibus obediuit: quomodo igitur ab Imperialis benignitatis separatur irriguo, vt humore tue subuencionis deficiente germinare non valeat, qui alias veluti 10 lignum plantatum secus aquarum impetum in frondes, flores, fructus et folia pullularet? Nunc vero folia aliquando grate tibi arboris coguntur defluere, nec prosperari valebit in aliquo, quem non sui culpa sed informacione quorumdam, quos tractu temporis velud puluerem a facie venti furor indignacionis tue proiciet, in pauper- 15 tatis palea derelinquis. Et dum tales impii, qui me persecuntur indebite, apparere non audebunt in tue discussionis iudicio, ego intrepidus apparebo in tuorum fidelium diligenti consilio, dum viam agnosces innocentis in facie et impiorum fidelium oblatran- cium incuruas quidem obliqui propositi semitas reprobabis. Tuus seruus familias, non desiderans manumitti et libertati dari. 20 39. AN PAUL VON HARRACH, BISCHOF VON FREISING. Er sei vom Kaiser seiner Altersschwäche wegen vom Kanzleramte enthoben worden. [1374 zweite Hälfte.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime pater et domine mi singularis, Si ad vestri presenciam peruenit hec nouitas, qua Serenissimus dominus noster Imperator nos a cancellarie sue remouit officio, non turbemini neque aliquam inde sumatis melancolie materiam, quoniam desidia nostra, quam seniles anni consueuerunt addu- cere, illud procul dubio requirebat, qui iam in valitudine positi neque ymaginacioni dictaminum seu expressioni verborum (in- tendere) amplius valebamus. Conseruet reuerendissimam per- sonam vestram virtus creatoris altissimi etc. Datum. 5 13 cogimur L K Tadra. 39 = L Bl. 58rb (lib. V 56), K Bl. 1237 (Nr. 284). — Tadra, Canc. Joh. Novif. 53, S. 60. — Uberschrift: Olomucensis narrat episcopo frin- singensi, qualiter sit destitutus officio cancellariatus, ut exinde non tur- betur L K. — 3 cancellar. K, cancellariatus em. Tadra 5f. adducere consueuerunt K 7f. intendere fehlt L K 15 proiecit L K 19 in facie] a facie K
Strana 70
70 II. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. Anmerkungen. Uber den Empfänger, der den Bischofestuhl von Freising von 1359—1377 inne hatte, s. unten zu Nr. 148. Zur Datierung. Zum vorletztenmal zeichnet Johann v. N. als Hof- kanzler am 2. Okt. 1373 (in Prag: Huber, Reg. 5263), zum letztenmal am 29. Juni 1374 (in Tangermünde: Huber, Reg. 5361). Die verhältnismäßig große Spanne zwischen diesen beiden Terminen braucht an und für sich noch nicht den Eintritt einer Entfremdung zwischen Kaiser und Kanzler zu bedeuten, denn auch in den vorangehenden Jahren findet man in Hubers Regesten gelegentlich größere Zwischenräume, in denen Johanns Unterschrift als cancellarius oder aule imperialis cancellarius urkundlich nicht belegt ist (z. B. 1367 Febr. 25—1368 April 11, Huber, Reg. 4501—4647). Aber nach dem oben als Nr. 37 gegebenen Brief läßt sich eine gewisse Spannung in den gegenseitigen Beziehungen bereits während der ersten Hälfte des Jahres 1374 nicht verkennen. Vom 6. Dez. 1374 ab recognosziert Johanns Schüler und Nachfolger in der Leitung der Kanzlei, der Protonotar Nicolaus von Riesenburg, prepo- situs Camericensis d. h. Propst von Kemberg in der Magdeburger Diözese (bei Huber irrtümlich als Propst Nicolaus von Cammerich bezeichnet), eine Reihe von Diplomen. 'Ausnahmsweise geschieht dies 1375 und 1376 durch den Erzkanzler Ludwig von Mainz selbst': Huber, Reg. S. XLVI, dazu Burdach, V. M. z. R. Bd. V Einleitung S. 31 Anm. 1, vgl. auch ebenda Bd. IV S. 38f. und unten zu Nr. 49. Die faktische Ausschaltung Jo- hanns aus dem Kanzleramt muß danach mit Huber für die zweite Hälfte des Jahres 1374 angesetzt werden; die förmliche Entlassung, die vom Kaiser mit seinem Alter und seinem unbefriedigenden Gesundheitszustand begründet wurde, mag erst einige Zeit danach ausgesprochen worden sein. Eine ge- wisse Rücksichtnahme des Kaisers laßt sich daraus erschließen, daß Johanns Nachfolger in der Leitung der Kanzlei nicht den Titel cancellarius erhielt. In jedem Fall — darüber lassen der vorliegende wie die folgenden Briefe, die von den Intriguen seiner Feinde' sprechen, keinen Zweifel — war der Rücktritt nicht freiwillig. 40. AN EINEN MAGISTER JOHANNES. Er lege auf die Besorgung eines Arztes und die Verlängerung seines Lebens keinen Wert mehr, da er vom Kaiser aus dem Kanzleramt entlassen worden sei. [1374 zweite Hälfte.] Aus der Cancellaria Johannis Noriforensis. Venerabilis amice carissime, Licet in tempore transacto super habendo medico industri ali- 40 = L Bl. 58r« (lib. V 57), K Bl. 123 (Nr. 285). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 54, S. 60f. — Uberschrift: Olomucensis scribit cuidam
70 II. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. Anmerkungen. Uber den Empfänger, der den Bischofestuhl von Freising von 1359—1377 inne hatte, s. unten zu Nr. 148. Zur Datierung. Zum vorletztenmal zeichnet Johann v. N. als Hof- kanzler am 2. Okt. 1373 (in Prag: Huber, Reg. 5263), zum letztenmal am 29. Juni 1374 (in Tangermünde: Huber, Reg. 5361). Die verhältnismäßig große Spanne zwischen diesen beiden Terminen braucht an und für sich noch nicht den Eintritt einer Entfremdung zwischen Kaiser und Kanzler zu bedeuten, denn auch in den vorangehenden Jahren findet man in Hubers Regesten gelegentlich größere Zwischenräume, in denen Johanns Unterschrift als cancellarius oder aule imperialis cancellarius urkundlich nicht belegt ist (z. B. 1367 Febr. 25—1368 April 11, Huber, Reg. 4501—4647). Aber nach dem oben als Nr. 37 gegebenen Brief läßt sich eine gewisse Spannung in den gegenseitigen Beziehungen bereits während der ersten Hälfte des Jahres 1374 nicht verkennen. Vom 6. Dez. 1374 ab recognosziert Johanns Schüler und Nachfolger in der Leitung der Kanzlei, der Protonotar Nicolaus von Riesenburg, prepo- situs Camericensis d. h. Propst von Kemberg in der Magdeburger Diözese (bei Huber irrtümlich als Propst Nicolaus von Cammerich bezeichnet), eine Reihe von Diplomen. 'Ausnahmsweise geschieht dies 1375 und 1376 durch den Erzkanzler Ludwig von Mainz selbst': Huber, Reg. S. XLVI, dazu Burdach, V. M. z. R. Bd. V Einleitung S. 31 Anm. 1, vgl. auch ebenda Bd. IV S. 38f. und unten zu Nr. 49. Die faktische Ausschaltung Jo- hanns aus dem Kanzleramt muß danach mit Huber für die zweite Hälfte des Jahres 1374 angesetzt werden; die förmliche Entlassung, die vom Kaiser mit seinem Alter und seinem unbefriedigenden Gesundheitszustand begründet wurde, mag erst einige Zeit danach ausgesprochen worden sein. Eine ge- wisse Rücksichtnahme des Kaisers laßt sich daraus erschließen, daß Johanns Nachfolger in der Leitung der Kanzlei nicht den Titel cancellarius erhielt. In jedem Fall — darüber lassen der vorliegende wie die folgenden Briefe, die von den Intriguen seiner Feinde' sprechen, keinen Zweifel — war der Rücktritt nicht freiwillig. 40. AN EINEN MAGISTER JOHANNES. Er lege auf die Besorgung eines Arztes und die Verlängerung seines Lebens keinen Wert mehr, da er vom Kaiser aus dem Kanzleramt entlassen worden sei. [1374 zweite Hälfte.] Aus der Cancellaria Johannis Noriforensis. Venerabilis amice carissime, Licet in tempore transacto super habendo medico industri ali- 40 = L Bl. 58r« (lib. V 57), K Bl. 123 (Nr. 285). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 54, S. 60f. — Uberschrift: Olomucensis scribit cuidam
Strana 71
Nr. 39—41. 71 quocies vobiscum locuti fuerimus immo summo et solerti studio vos rogauerimus quod talem nobis virum velletis ydoneum et expedientem nostris profectibus ordinare, tamen quia dominus s noster Imperator considerata nostra desidia, que velud pedisequa annos seniles consequitur, nos a cancellariatus submouit officio, alium iuuenem fultum viribus et ingenio subrogando, nos certe nouercante Fortuna, que sic voltu meretrico facta nostra decreuit respicere, non tantum diligimus vite presentis procurare com- 10 pendia, sicut aliquando faciebamus, dum emula virtutis Fortune malignitas nobis virginalis aspectus candore placido flauescebat. Propter quod non indigentes vltra medico, qui proroget ingrata nobis lucis presentis tempora, vobis grates magnificas corde sincero refundimus de tam benigne vestre beniuolencia voluntatis. Sanum 15 vos, letum et incolumem etc. magistro Jo. narrando quod ulterius non indigeat medico L K. — 3 sum- 4 rogamus L K 7 cancellariatus L, cancellar. K mo] sumus L K Uber die Persönlichkeit des Empfängers laßt sich nichts aussagen. Betreffs der Datierung s. das zu Nr. 39 Gesagte. 6f. desidia nostra ... seniles annos: der gleiche Entlassungsgrund oben Nr. 39, 5f. 8f. alium iuuenem — subrogando: Nachfolger in der Leitung der Reiche- kanzlei, jedoch ohne den Titel cancellarius, wurde Johanns Schüler Nico- laus von Riesenburg (aus Riesenburg in der früheren preußischen Provinz Westpreußen stammend), Propst von Kemberg: vgl. oben zu Nr. 39, über seine Laufbahn unten zu Nr. 49. 11f. Vgl. oben zu Nr. 37, 2—7. 41. AN KARL IV. Der Kaiser möge im Hinblick auf seine langjährigen Dienste ihm und den Seinen auch nach der Entlassung das fruhere Wohlwollen bewahren. [1374 zweite Halfte?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Serenissime «princeps) et domine mi metuendissime, Etsi super omnibus beneficiis, que a sacrata Maiestate vestra 41 = L Bl. 60ra (lib. V 71), K Bl. 125° (Nr. 299). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 68, S. 69. — Uberschrift: Olomucensis regraciatur impera-
Nr. 39—41. 71 quocies vobiscum locuti fuerimus immo summo et solerti studio vos rogauerimus quod talem nobis virum velletis ydoneum et expedientem nostris profectibus ordinare, tamen quia dominus s noster Imperator considerata nostra desidia, que velud pedisequa annos seniles consequitur, nos a cancellariatus submouit officio, alium iuuenem fultum viribus et ingenio subrogando, nos certe nouercante Fortuna, que sic voltu meretrico facta nostra decreuit respicere, non tantum diligimus vite presentis procurare com- 10 pendia, sicut aliquando faciebamus, dum emula virtutis Fortune malignitas nobis virginalis aspectus candore placido flauescebat. Propter quod non indigentes vltra medico, qui proroget ingrata nobis lucis presentis tempora, vobis grates magnificas corde sincero refundimus de tam benigne vestre beniuolencia voluntatis. Sanum 15 vos, letum et incolumem etc. magistro Jo. narrando quod ulterius non indigeat medico L K. — 3 sum- 4 rogamus L K 7 cancellariatus L, cancellar. K mo] sumus L K Uber die Persönlichkeit des Empfängers laßt sich nichts aussagen. Betreffs der Datierung s. das zu Nr. 39 Gesagte. 6f. desidia nostra ... seniles annos: der gleiche Entlassungsgrund oben Nr. 39, 5f. 8f. alium iuuenem — subrogando: Nachfolger in der Leitung der Reiche- kanzlei, jedoch ohne den Titel cancellarius, wurde Johanns Schüler Nico- laus von Riesenburg (aus Riesenburg in der früheren preußischen Provinz Westpreußen stammend), Propst von Kemberg: vgl. oben zu Nr. 39, über seine Laufbahn unten zu Nr. 49. 11f. Vgl. oben zu Nr. 37, 2—7. 41. AN KARL IV. Der Kaiser möge im Hinblick auf seine langjährigen Dienste ihm und den Seinen auch nach der Entlassung das fruhere Wohlwollen bewahren. [1374 zweite Halfte?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Serenissime «princeps) et domine mi metuendissime, Etsi super omnibus beneficiis, que a sacrata Maiestate vestra 41 = L Bl. 60ra (lib. V 71), K Bl. 125° (Nr. 299). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 68, S. 69. — Uberschrift: Olomucensis regraciatur impera-
Strana 72
72 11. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. ab ineunte iuuentute mea suscepi, preterita seruicia mea non potuerint sufficere neque bonitatem tante clemencie aliquibus 5 meis vmquam seruiciis potero finaliter adequare, Deum tamen pro salute vestra et vestri magnifici germinis exoro suppliciter, sperans quod ex huiusmodi nouitate nulla racione vestra sit affeccio erga me in aliquo diminuta, sed quod inspectis multis meis laboribus et etate senili, que iam vergit in occidens, michi et meis vt pridem 10 dignabitur vestra Serenitas ex innate vobis mansuetudinis gracia wltum ostendere fauorosum, vt dulcorem affeccionis interne ego et mei similiter experiamur operis in effectu. Personam vestram Serenissimam sanam et incolumem conseruet Altissimus pro mea et omnium fidelium vestrorum consolacione iocunda tempore 15 diuturno. Datum. tori de beneficiis sibi collatis, deum pro ipso exorando etc. L K. — 1 prin- ceps fehlt L K Die Datierung mit Rücksicht auf Z. 7 huiusmodi nouitate, worunter wohl die Entlassung verstanden werden muß. 6 vestri magnifici germinis: König Wenzels. 42. AN KARL IV. Der Kaiser möge seiner sechsundzwanzigjährigen trewen Dienste eingedenk sein, seiner Bedürftigkeit abhelfen. und ihn nicht seinen Feinden zum Gespött werden lassen. [1374 zweite Hälfte.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. 5 Inuictissime Cesar, Saluum te faciat Deus omnipotens in suo nomine! Si serui tui fidelis, cui viginti sex annis ex integro laboris (et) affliccionis legem posuit tua Serenitas, vt eciam anima sua defecerit in maxi- mis tediis et erumpnis, pia clemencia dignaberis reminisci, eius vtique seruitoris tui fidelis, qui non communia multis concessa sed mirabilia paucis data desuper viginti sex annis operatus est 42 = L Bl. 59ra (lib. V 61), K Bl. 123° (Nr. 289). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 58, S. 62f. — Uberschrift: Olomucensis scribit Imperatori petens ne detur emulis in obprobrium et contemptum L K. — 3 et fehlt L K
72 11. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. ab ineunte iuuentute mea suscepi, preterita seruicia mea non potuerint sufficere neque bonitatem tante clemencie aliquibus 5 meis vmquam seruiciis potero finaliter adequare, Deum tamen pro salute vestra et vestri magnifici germinis exoro suppliciter, sperans quod ex huiusmodi nouitate nulla racione vestra sit affeccio erga me in aliquo diminuta, sed quod inspectis multis meis laboribus et etate senili, que iam vergit in occidens, michi et meis vt pridem 10 dignabitur vestra Serenitas ex innate vobis mansuetudinis gracia wltum ostendere fauorosum, vt dulcorem affeccionis interne ego et mei similiter experiamur operis in effectu. Personam vestram Serenissimam sanam et incolumem conseruet Altissimus pro mea et omnium fidelium vestrorum consolacione iocunda tempore 15 diuturno. Datum. tori de beneficiis sibi collatis, deum pro ipso exorando etc. L K. — 1 prin- ceps fehlt L K Die Datierung mit Rücksicht auf Z. 7 huiusmodi nouitate, worunter wohl die Entlassung verstanden werden muß. 6 vestri magnifici germinis: König Wenzels. 42. AN KARL IV. Der Kaiser möge seiner sechsundzwanzigjährigen trewen Dienste eingedenk sein, seiner Bedürftigkeit abhelfen. und ihn nicht seinen Feinden zum Gespött werden lassen. [1374 zweite Hälfte.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. 5 Inuictissime Cesar, Saluum te faciat Deus omnipotens in suo nomine! Si serui tui fidelis, cui viginti sex annis ex integro laboris (et) affliccionis legem posuit tua Serenitas, vt eciam anima sua defecerit in maxi- mis tediis et erumpnis, pia clemencia dignaberis reminisci, eius vtique seruitoris tui fidelis, qui non communia multis concessa sed mirabilia paucis data desuper viginti sex annis operatus est 42 = L Bl. 59ra (lib. V 61), K Bl. 123° (Nr. 289). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 58, S. 62f. — Uberschrift: Olomucensis scribit Imperatori petens ne detur emulis in obprobrium et contemptum L K. — 3 et fehlt L K
Strana 73
Nr. 41—43. 73 in tuis obsequiis, cuius eciam ingeniosa sublimitas manifesta diwlgacione multorum in omnem terram exiuit in augmentum sacri tui nominis et honoris, ne permittas, diue Cesar, vt verecunda 10 pauperies illum a tuis expellat obsequiis, qui nunquam blandimento zophistico sed in veritate seruiuit, ita vt iusto Dei iudicio non sit dandus emulis in obprobrium seu contemptum. Neque sustineat insignis illa tua Celsitudo Cesarea Olomucensem tuum episcopum, fidelem constancia, industria quidem ydoneum, tibi vtilem, sibi 15 nocuum, non tam a suis quam eciam a tuis hostibus derideri. Nullus etenim tui venerator honoris tibi audebit consulere, vt illi deficias, qui et sciuit et potuit et voluit tue preclare Maiestatis insignia artificiose mentis ingenio venerari. Datum etc. 10 tui nominis sacri et honoris L K ne permittas] nec permittas L K Tadra 13 neque sustineat Tadra 12 seruit L K 7 viginti sex annis: als Notar der königlichen Kanzlei in Prag er- scheint Johann zuerst am 16. Okt. 1347 (Huber, Reg. S. XLII). Die Rech- nung würde also bis Oktober 1373 führen. Nach dem 2. Okt. 1373 zeichnet er als Kanzler tatsächlich nur noch einmal, und zwar nach längerem Zwischen- raum (29. Juni 1374, vgl. oben zu Nr. 39). Vielleicht sah er rückblickend seine Kanzlertätigkeit indes schon um die Wende 1373/74 für beendet an (vgl. ebenda). Ein anderer Endtermin (Herbst oder Ende 1374) würde heraus- kommen, wenn man die etwa ein Jahr dauernde Unterbrechung seiner Kanzler- tätigkeit 1364/65 (vgl. oben zu Nr. 31) in die sechsundzwanzig Jahre nicht einbezöge. 8 ingeniosa sublimitas: im Abfassen der Kanzleischriftstücke. 43. AN KARL IV. Er werde die Anstrengungen der winterlichen Reise auf sich nehmen und sich an den kaiserlichen Hof begeben, könne aber aus Mangel an Geldmitteln nicht lange bleiben. Er möchte erfahren, warum er seit mehreren Jahren von den kaiserlichen Gunstbezeugungen aus- geschlossen sei. [1375/76 Winter?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Serenissime ac inuictissime princeps et domine mi metuende, Quamuis persona sim debilis, vt male michi conueniat itinerare 43 = L 59r“ (lib. V Nr. 64), K Bl. 124r (Nr. 292), außerdem M Bl. 90°. — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 61, S. 65. — Uberschrift: Olomucensis
Nr. 41—43. 73 in tuis obsequiis, cuius eciam ingeniosa sublimitas manifesta diwlgacione multorum in omnem terram exiuit in augmentum sacri tui nominis et honoris, ne permittas, diue Cesar, vt verecunda 10 pauperies illum a tuis expellat obsequiis, qui nunquam blandimento zophistico sed in veritate seruiuit, ita vt iusto Dei iudicio non sit dandus emulis in obprobrium seu contemptum. Neque sustineat insignis illa tua Celsitudo Cesarea Olomucensem tuum episcopum, fidelem constancia, industria quidem ydoneum, tibi vtilem, sibi 15 nocuum, non tam a suis quam eciam a tuis hostibus derideri. Nullus etenim tui venerator honoris tibi audebit consulere, vt illi deficias, qui et sciuit et potuit et voluit tue preclare Maiestatis insignia artificiose mentis ingenio venerari. Datum etc. 10 tui nominis sacri et honoris L K ne permittas] nec permittas L K Tadra 13 neque sustineat Tadra 12 seruit L K 7 viginti sex annis: als Notar der königlichen Kanzlei in Prag er- scheint Johann zuerst am 16. Okt. 1347 (Huber, Reg. S. XLII). Die Rech- nung würde also bis Oktober 1373 führen. Nach dem 2. Okt. 1373 zeichnet er als Kanzler tatsächlich nur noch einmal, und zwar nach längerem Zwischen- raum (29. Juni 1374, vgl. oben zu Nr. 39). Vielleicht sah er rückblickend seine Kanzlertätigkeit indes schon um die Wende 1373/74 für beendet an (vgl. ebenda). Ein anderer Endtermin (Herbst oder Ende 1374) würde heraus- kommen, wenn man die etwa ein Jahr dauernde Unterbrechung seiner Kanzler- tätigkeit 1364/65 (vgl. oben zu Nr. 31) in die sechsundzwanzig Jahre nicht einbezöge. 8 ingeniosa sublimitas: im Abfassen der Kanzleischriftstücke. 43. AN KARL IV. Er werde die Anstrengungen der winterlichen Reise auf sich nehmen und sich an den kaiserlichen Hof begeben, könne aber aus Mangel an Geldmitteln nicht lange bleiben. Er möchte erfahren, warum er seit mehreren Jahren von den kaiserlichen Gunstbezeugungen aus- geschlossen sei. [1375/76 Winter?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Serenissime ac inuictissime princeps et domine mi metuende, Quamuis persona sim debilis, vt male michi conueniat itinerare 43 = L 59r“ (lib. V Nr. 64), K Bl. 124r (Nr. 292), außerdem M Bl. 90°. — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 61, S. 65. — Uberschrift: Olomucensis
Strana 74
74 II. Persönliches Verhältnis zun Kaiser. sub ieme, presertim cum ipsa brumalis austeritas inimica sit geli- cidio senectutis, et licet expensas itineris prorsus non habeam nisi 5 ex contractibus mutui, vt me pro eisdem pecuniis expensalibus preter multa debita precedencia constituerim debitorem, tamen Maiestatis vestre statim visitabo presenciam, sed teste Deo moram in vestra Imperiali curia continuare non possum nisi vestre cle- mencie subsidio gracioso. Et super omnia scire vellem, vnde michi 10 tanta infelicitas, quod, omnibus aliis familiaribus domus Cesaree iuxta status ipsorum exigenciam consolacione grata gaudentibus, ego solus nullis meis demeritis poscentibus per tot annorum cur- ricula velud patricidii reus exclusus fuerim. Cui, si iusticia respice- retur a Cesare, debebat vtique pre multis aliis prouideri. Serenissi- 15 mam personam vestram etc. Imperatori explicat suam egestatem etc. L K, Olomucensis intimat cesari 4 et licet eciam expensas prorsus adventum M. — 2 michi male M 6 constituerem M 7 deo teste M non M 11 ipsorum] eorum M grata] gratuita M 14 a Cesare] cesarea M 14f. Seren. —vestram fehlt M Die Datierung mit Rücksicht auf die Wendung per tot annorum curricula (Z. 12f.), die voraussetzt, daß die Zeit der Ungnade mindestens bereits zwei bis drei Jahre andauert. 44. AN KARL IV. Er gebe sich der Hoffnung hin, daß der Kaiser ihn an den Hof be- fohlen habe, um seine drückende Lage zu bessern. Er habe die Reise sofort angetreten, wenn auch mit geliehenem Gelde. [1375/76 Winter?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Serenissime ac inuictissime etc., Ad vocacionem literarum vestrarum, quas in die sancti S. pri- mum accepi, eadem die iter assumpsi vestre Celsitudinis presen- . . - - .. .. 44 = L Bl. 60" (lib. V 69), K Bl. 125° (Nr. 297). — Tadra, Canc. Joh. Nov. Nr. 66, S. 68. — Uberschrift: Olomucencis scribit Imperatori ex- plicando penuriam et defectus suos etc. L K 44 Vielleicht auf dieselbe Reise bezüglich, von der in Nr. 43 die Rede ist, und unterwege (vgl. dietis Z. 5) geschrieben.
74 II. Persönliches Verhältnis zun Kaiser. sub ieme, presertim cum ipsa brumalis austeritas inimica sit geli- cidio senectutis, et licet expensas itineris prorsus non habeam nisi 5 ex contractibus mutui, vt me pro eisdem pecuniis expensalibus preter multa debita precedencia constituerim debitorem, tamen Maiestatis vestre statim visitabo presenciam, sed teste Deo moram in vestra Imperiali curia continuare non possum nisi vestre cle- mencie subsidio gracioso. Et super omnia scire vellem, vnde michi 10 tanta infelicitas, quod, omnibus aliis familiaribus domus Cesaree iuxta status ipsorum exigenciam consolacione grata gaudentibus, ego solus nullis meis demeritis poscentibus per tot annorum cur- ricula velud patricidii reus exclusus fuerim. Cui, si iusticia respice- retur a Cesare, debebat vtique pre multis aliis prouideri. Serenissi- 15 mam personam vestram etc. Imperatori explicat suam egestatem etc. L K, Olomucensis intimat cesari 4 et licet eciam expensas prorsus adventum M. — 2 michi male M 6 constituerem M 7 deo teste M non M 11 ipsorum] eorum M grata] gratuita M 14 a Cesare] cesarea M 14f. Seren. —vestram fehlt M Die Datierung mit Rücksicht auf die Wendung per tot annorum curricula (Z. 12f.), die voraussetzt, daß die Zeit der Ungnade mindestens bereits zwei bis drei Jahre andauert. 44. AN KARL IV. Er gebe sich der Hoffnung hin, daß der Kaiser ihn an den Hof be- fohlen habe, um seine drückende Lage zu bessern. Er habe die Reise sofort angetreten, wenn auch mit geliehenem Gelde. [1375/76 Winter?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Serenissime ac inuictissime etc., Ad vocacionem literarum vestrarum, quas in die sancti S. pri- mum accepi, eadem die iter assumpsi vestre Celsitudinis presen- . . - - .. .. 44 = L Bl. 60" (lib. V 69), K Bl. 125° (Nr. 297). — Tadra, Canc. Joh. Nov. Nr. 66, S. 68. — Uberschrift: Olomucencis scribit Imperatori ex- plicando penuriam et defectus suos etc. L K 44 Vielleicht auf dieselbe Reise bezüglich, von der in Nr. 43 die Rede ist, und unterwege (vgl. dietis Z. 5) geschrieben.
Strana 75
Nr. 43—45. 75 ciam accedendi. Et licet cum magna penuria, mutuatis expensali- bus pecuniis, tamen cottidiano labore moderatis dietis, quemadmo- 5 dum senii mei et debilitatis exquirit condicio, quantum possim accelero sub spe fortissima, quod benignitas vestra ad hoc precipue me vocauerit, vt clementis compassionis affectu velit, immo ad plenum deliberauerit me seruum fidelissimum super huiusmodi tam notissimis meis defectibus consolari, qui super 10 tempore clarissimi genitoris vestri, mei domini, et deduccione felicium dierum sacratissime Maiestatis vestre tam vtiliter, fideliter quam eciam constantissimi animi operosa dulcedine laborauit. Personam etc. 45. AN KARL IV. Bittet den Kaiser, sich für seine Nachfolge auf dem Breslauer Bischofsstuhl einzusetzen, die ihm vom Papst und den Kardinälen seit langem zugesichert sei. [Vor 1376 Frühjahr.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Serenissime princeps et domine mi metuendissime, Etsi obstante defectu notabili, paupertate videlicet et multi- plicium debitorum oneribus, non ita me possum frequenter osten- dere insigni presencie Cesaree Maiestatis, non propter hoc magni- tudinis Cesaree erga me, qui fideliter a tota mea iuuentute seruiui, clemencia virtuosa deberet affeccione diminui, presertim in negocio Wratislauiensis ecclesie, ad quam et summi Pontificis et domino- rum cardinalium graciosa deliberacio me dudum disposuit pro- mouendum. Nam, serenissime princeps et domine mi metuen- dissime graciose, prout fauencium michi amicorum certa relacione 10 cognoui, iam idem Wratislauiensis episcopus aliquo notabili tem- 5 6 possit L K 45 = L Bl. 55"b (lib. V 38), K Bl. 120" (Nr. 267), der Schluß (Z. 20—25 Nam — representant) auch M Bt. 112°. — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 35, S. 49. — Uberschrift: Ad imperatorem pro ecclesia Wratislauiensi L K fehlt M. — 2 multiplicum LK 4 non] Nam L K 4f. magnitudo Cesarea L K 6 clemencia virtuosus non debet affeccionis diuini (s0) L K 44, 11f. genitoris vestri: König Johanns von Böhmen († 1346).
Nr. 43—45. 75 ciam accedendi. Et licet cum magna penuria, mutuatis expensali- bus pecuniis, tamen cottidiano labore moderatis dietis, quemadmo- 5 dum senii mei et debilitatis exquirit condicio, quantum possim accelero sub spe fortissima, quod benignitas vestra ad hoc precipue me vocauerit, vt clementis compassionis affectu velit, immo ad plenum deliberauerit me seruum fidelissimum super huiusmodi tam notissimis meis defectibus consolari, qui super 10 tempore clarissimi genitoris vestri, mei domini, et deduccione felicium dierum sacratissime Maiestatis vestre tam vtiliter, fideliter quam eciam constantissimi animi operosa dulcedine laborauit. Personam etc. 45. AN KARL IV. Bittet den Kaiser, sich für seine Nachfolge auf dem Breslauer Bischofsstuhl einzusetzen, die ihm vom Papst und den Kardinälen seit langem zugesichert sei. [Vor 1376 Frühjahr.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Serenissime princeps et domine mi metuendissime, Etsi obstante defectu notabili, paupertate videlicet et multi- plicium debitorum oneribus, non ita me possum frequenter osten- dere insigni presencie Cesaree Maiestatis, non propter hoc magni- tudinis Cesaree erga me, qui fideliter a tota mea iuuentute seruiui, clemencia virtuosa deberet affeccione diminui, presertim in negocio Wratislauiensis ecclesie, ad quam et summi Pontificis et domino- rum cardinalium graciosa deliberacio me dudum disposuit pro- mouendum. Nam, serenissime princeps et domine mi metuen- dissime graciose, prout fauencium michi amicorum certa relacione 10 cognoui, iam idem Wratislauiensis episcopus aliquo notabili tem- 5 6 possit L K 45 = L Bl. 55"b (lib. V 38), K Bl. 120" (Nr. 267), der Schluß (Z. 20—25 Nam — representant) auch M Bt. 112°. — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 35, S. 49. — Uberschrift: Ad imperatorem pro ecclesia Wratislauiensi L K fehlt M. — 2 multiplicum LK 4 non] Nam L K 4f. magnitudo Cesarea L K 6 clemencia virtuosus non debet affeccionis diuini (s0) L K 44, 11f. genitoris vestri: König Johanns von Böhmen († 1346).
Strana 76
76 II. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. pore durare non valet, et maxima foret mee faciei confusio, si de presenti gracia vestra propter absenciam michi deficeret, qui sum ad eandem ecclesiam ante tempus et tempora nominatus. Suscitet igitur intellectum clarissimum Cesarei culminis immensa benignitas et antiqua quidem atque fidelia seruicia sui Johannis Nouiforen- sis, Olomucensis episcopi, nunc recapitulet dulcissime cogitacionis benigno recordio, et ipsum in tali causa promoueat neque fidelis- simi obsecutoris sui famam multis quesitam (sudoribus) emulorum 20 exponat risibus et conuiciis lacerandam. Nam etsi, rerum defectu sic pressus, cottidiano me non valeo presentare conspectui, con- tinuo tamen pro salute Cesaris, amantissimi mei domini, Deum exoro suppliciter, in tantum vt credo proficiens, quantum prodesse possunt, qui se cottidianis Cesaree Maiestatis conspectibus repre- 25 sentant. Datum etc. 15 12 maxime L K 18 causa] casu L 23 perficiens M 25 Datum fehlt M 19 sudoribus fehlt L K Anmerkungen. Johanns Bemühungen um die Nachfolge auf dem Breslauer Bischofs- stuhl, die erst kurz vor seinem Tode (1380) zum Ziele führen sollten, haben, wie aus dem vorliegenden Brief ersichtlich ist, schon vor dem Ableben des hochbetagten Preczlaw ron Pogarell († 1376 April 5) eingesetzt. Die Neu- besetzung hatte sich Papst Gregor XI. noch bei Lebzeiten Preczlaws vor- behalten. Wann Johann die erste Z. 7ff. 13f. erwähnte Zusicherung von der römischen Kurie erhalten hat, ist nicht bekannt. Uber den Verlauf der Angelegenheit vgl. außer Nr. 46. 47 unten Abteilung X und zu Nr. 355; weitere Nachrichten bei Wilhelm Schulte, Die polit. Tendenz der Cronica principum Polonie. Breslau 1906, S. 76—92 [Darstellungen und Quellen zur schlesischen Geschichte. Bd. 1]; Burdach, V. M. z. R. Bd. V Einleitung S. 311ff.; Alfred Hansel, Johann von Neumarkts kirchliche Laufbahn: Jahrbücher f. Kultur u. Gesch. der Slaven. N. F. Bd. III (1927) S. 340ff. 20f. rerum defectu: 'aus Mangel an Geld', vgl. oben Nr. 44, 4f. 46. AN KARL IV. In der gleichen Angelegenheit. [1376?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Serenissime ac inuictissime princeps et domine mi metuendissime, Ineuitabili causa poscente et consueta oculorum meorum debili- 46 = L Bl. 60r" (lib. V 66), K Bl. 124" (Nr. 294). — Tadra, Canc.
76 II. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. pore durare non valet, et maxima foret mee faciei confusio, si de presenti gracia vestra propter absenciam michi deficeret, qui sum ad eandem ecclesiam ante tempus et tempora nominatus. Suscitet igitur intellectum clarissimum Cesarei culminis immensa benignitas et antiqua quidem atque fidelia seruicia sui Johannis Nouiforen- sis, Olomucensis episcopi, nunc recapitulet dulcissime cogitacionis benigno recordio, et ipsum in tali causa promoueat neque fidelis- simi obsecutoris sui famam multis quesitam (sudoribus) emulorum 20 exponat risibus et conuiciis lacerandam. Nam etsi, rerum defectu sic pressus, cottidiano me non valeo presentare conspectui, con- tinuo tamen pro salute Cesaris, amantissimi mei domini, Deum exoro suppliciter, in tantum vt credo proficiens, quantum prodesse possunt, qui se cottidianis Cesaree Maiestatis conspectibus repre- 25 sentant. Datum etc. 15 12 maxime L K 18 causa] casu L 23 perficiens M 25 Datum fehlt M 19 sudoribus fehlt L K Anmerkungen. Johanns Bemühungen um die Nachfolge auf dem Breslauer Bischofs- stuhl, die erst kurz vor seinem Tode (1380) zum Ziele führen sollten, haben, wie aus dem vorliegenden Brief ersichtlich ist, schon vor dem Ableben des hochbetagten Preczlaw ron Pogarell († 1376 April 5) eingesetzt. Die Neu- besetzung hatte sich Papst Gregor XI. noch bei Lebzeiten Preczlaws vor- behalten. Wann Johann die erste Z. 7ff. 13f. erwähnte Zusicherung von der römischen Kurie erhalten hat, ist nicht bekannt. Uber den Verlauf der Angelegenheit vgl. außer Nr. 46. 47 unten Abteilung X und zu Nr. 355; weitere Nachrichten bei Wilhelm Schulte, Die polit. Tendenz der Cronica principum Polonie. Breslau 1906, S. 76—92 [Darstellungen und Quellen zur schlesischen Geschichte. Bd. 1]; Burdach, V. M. z. R. Bd. V Einleitung S. 311ff.; Alfred Hansel, Johann von Neumarkts kirchliche Laufbahn: Jahrbücher f. Kultur u. Gesch. der Slaven. N. F. Bd. III (1927) S. 340ff. 20f. rerum defectu: 'aus Mangel an Geld', vgl. oben Nr. 44, 4f. 46. AN KARL IV. In der gleichen Angelegenheit. [1376?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Serenissime ac inuictissime princeps et domine mi metuendissime, Ineuitabili causa poscente et consueta oculorum meorum debili- 46 = L Bl. 60r" (lib. V 66), K Bl. 124" (Nr. 294). — Tadra, Canc.
Strana 77
Nr. 45—47. 77 tate grauatus in Morauiam nunc reuertor, de innata vobis benigni- tate confidens, quod in materia Wratislauuiensis ecclesie ita in mei absencia, quemadmodum presens existerem, agere dignabimini illa vtique que meo statui congruunt et honori, si talem me cognouit vestra Serenitas, quod huiusmodi promocione dignus existam, ex precedentibus industriis et labore. Si tamen disposicione diuina vota mea frustrarentur effectu, non minus inde in Olomucensi ecclesia indesinens oracio mea saluti vestre deficiet, nam pro toto 10 labore meo sufficit adeo ab ipsa Serenitate Cesarea suscepisse preterita, vt causari non tenear, si promocione caruero in futurum. Et sic omnem disposicionem rei talis et ordinem voluntati Cesaree recommendo, supplicans creatori altissimo, quod Serenissimam per- sonam vestram sanam etc. 5 15 Seruus vester Olomucensis episcopus Johannes etc. Joh. Novif. Nr. 63, S. 66f. — Uberschrift: Olomucensis scribit Impera- tori, committens disposicionem rei ipsius voluntati etc. L K. — 9 inde] idem L K 12 in futuris L 3f. oculorum debilitate: die Augenerkrankung scheint, wie auch aus anderen Briefen Johanns hervorgeht, in die Zeit um 1375 zu fallen. 47. AN KARL IV. Glückwunsch zur Krönung seines Sohnes Wenzel zum römischen Könige. Dank für die Unterstützung in der Breslauer Bistums- angelegenheit, deren endgültige Regelung er von der Entsendung seines Beauftragten an die römische Kurie erwarte. [Nach 1376 Juli 6.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforencis. Serenissime princeps et domine mi metuendissime, Scribentis famuli vestri in gaudio exultauit affeccio et eius pre- cordia profunduntur alacritate festiua, dum audit regnum et coro- 47 = L Bl. 590b (lib. V 65), K Bl. 124r (Nr. 293). — Taara, Canc. Joh. Novif. Nr. 62, S. 65f. — Uberschrift: Olomucensis scribit Imperatori congaudendo de coronacione filii ipsius et de felici statu regni Boemie cum aliis etc. L K
Nr. 45—47. 77 tate grauatus in Morauiam nunc reuertor, de innata vobis benigni- tate confidens, quod in materia Wratislauuiensis ecclesie ita in mei absencia, quemadmodum presens existerem, agere dignabimini illa vtique que meo statui congruunt et honori, si talem me cognouit vestra Serenitas, quod huiusmodi promocione dignus existam, ex precedentibus industriis et labore. Si tamen disposicione diuina vota mea frustrarentur effectu, non minus inde in Olomucensi ecclesia indesinens oracio mea saluti vestre deficiet, nam pro toto 10 labore meo sufficit adeo ab ipsa Serenitate Cesarea suscepisse preterita, vt causari non tenear, si promocione caruero in futurum. Et sic omnem disposicionem rei talis et ordinem voluntati Cesaree recommendo, supplicans creatori altissimo, quod Serenissimam per- sonam vestram sanam etc. 5 15 Seruus vester Olomucensis episcopus Johannes etc. Joh. Novif. Nr. 63, S. 66f. — Uberschrift: Olomucensis scribit Impera- tori, committens disposicionem rei ipsius voluntati etc. L K. — 9 inde] idem L K 12 in futuris L 3f. oculorum debilitate: die Augenerkrankung scheint, wie auch aus anderen Briefen Johanns hervorgeht, in die Zeit um 1375 zu fallen. 47. AN KARL IV. Glückwunsch zur Krönung seines Sohnes Wenzel zum römischen Könige. Dank für die Unterstützung in der Breslauer Bistums- angelegenheit, deren endgültige Regelung er von der Entsendung seines Beauftragten an die römische Kurie erwarte. [Nach 1376 Juli 6.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforencis. Serenissime princeps et domine mi metuendissime, Scribentis famuli vestri in gaudio exultauit affeccio et eius pre- cordia profunduntur alacritate festiua, dum audit regnum et coro- 47 = L Bl. 590b (lib. V 65), K Bl. 124r (Nr. 293). — Taara, Canc. Joh. Novif. Nr. 62, S. 65f. — Uberschrift: Olomucensis scribit Imperatori congaudendo de coronacione filii ipsius et de felici statu regni Boemie cum aliis etc. L K
Strana 78
78 I1. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. nam Boemie cottidianis augeri profectibus et tot tantisque hono- s ribus a Domino preueniri. Nam ista Serenissimi principis domin- nostri Boemie regis coronacio Romana regia pacem et tranquilli- tatem regno et corone Boemie eciam post vestrum obitum procura- bit, vt qui semper pacem et tranquillum statum christiani populi amauistis in vita, benediccionem omnipotentis Dei et fauorem 10 tocius militantis Ecclesie gratanter obtineat vestra Serenitas eciam fati peracto curriculo, quemadmodum decet amatorem iusticie et laudari a populo et a Domino benedici. Ceterum, Serenissime princeps et metuendissime domine mi, de intimatis michi per illustrem et magnificum principem dominum 15 ducem Tesschinensem in negocio Wratislauiensis episcopi, vbi me immensa vestre magnitudinis benignitas eciam ambulantem tam graciose respexit, Celsitudini Cesaree non sicut debeo et facti atque diuine pietatis requirit qualitas, sed sicut valeo ad immensas graciarum acciones reuerenter assurgo, Serenitati vestre et proli 20 nobilissime cunctis vite mee temporibus constanter, diligenter et fidelissime seruiturus. Et mitto nunc ad Sacratissime Maiestatis vestre presenciam honorabilem virum dominum Jacobum de .., Olomucensem canonicum, familiarem meum domesticum, ex- peditum in omnibus ad Curiam Romanam transeundi, supplicans 25 Maiestati Cesaree precibus humilibus et deuotis, quatenus eundem similiter in hiis, que finem concernunt eiusdem negocii, Celsitudo Cesarea exaudire [?] dignetur ad honorem Dei et pro consolacione vestre fidelis et humilis creature. Serenissimam personam vestram sanam et incolumem conseruet, precor, Altissimus cum dierum so felicitate longewa sacro regimini Imperii sacrosancti. Scriptum etc. 15 Thessinen- 4 tot et tantisque K 6 Romana] Boem“ K sem K negocia L 22 Jacobum] Ja. K 27 exaudire] expedire LK Anmerkungen. Die Datierung mit Rücksicht auf den Krönungstermin, vgl. oben zu Nr. 24. 15 ducem Tesschinensem: Semovit, Herzog von Teschen, seit 1372 (vielleicht schon früher), Generalprior des Johanniterordens in Polen, Böhmen, Mähren († 1391): Frind, Kirchengesch. Böhmens II S. 199; Grotefend, Stammtafeln der schlesischen Fürsten." Breslau 1889, S. 12, Tafel VII. Die Cancellaria Joh. Novif. enthält drei Briefe Johanns an ihn (ed. Tadra Nr. 28. 106 108), vgl. unten Nr. 265. 266.
78 I1. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. nam Boemie cottidianis augeri profectibus et tot tantisque hono- s ribus a Domino preueniri. Nam ista Serenissimi principis domin- nostri Boemie regis coronacio Romana regia pacem et tranquilli- tatem regno et corone Boemie eciam post vestrum obitum procura- bit, vt qui semper pacem et tranquillum statum christiani populi amauistis in vita, benediccionem omnipotentis Dei et fauorem 10 tocius militantis Ecclesie gratanter obtineat vestra Serenitas eciam fati peracto curriculo, quemadmodum decet amatorem iusticie et laudari a populo et a Domino benedici. Ceterum, Serenissime princeps et metuendissime domine mi, de intimatis michi per illustrem et magnificum principem dominum 15 ducem Tesschinensem in negocio Wratislauiensis episcopi, vbi me immensa vestre magnitudinis benignitas eciam ambulantem tam graciose respexit, Celsitudini Cesaree non sicut debeo et facti atque diuine pietatis requirit qualitas, sed sicut valeo ad immensas graciarum acciones reuerenter assurgo, Serenitati vestre et proli 20 nobilissime cunctis vite mee temporibus constanter, diligenter et fidelissime seruiturus. Et mitto nunc ad Sacratissime Maiestatis vestre presenciam honorabilem virum dominum Jacobum de .., Olomucensem canonicum, familiarem meum domesticum, ex- peditum in omnibus ad Curiam Romanam transeundi, supplicans 25 Maiestati Cesaree precibus humilibus et deuotis, quatenus eundem similiter in hiis, que finem concernunt eiusdem negocii, Celsitudo Cesarea exaudire [?] dignetur ad honorem Dei et pro consolacione vestre fidelis et humilis creature. Serenissimam personam vestram sanam et incolumem conseruet, precor, Altissimus cum dierum so felicitate longewa sacro regimini Imperii sacrosancti. Scriptum etc. 15 Thessinen- 4 tot et tantisque K 6 Romana] Boem“ K sem K negocia L 22 Jacobum] Ja. K 27 exaudire] expedire LK Anmerkungen. Die Datierung mit Rücksicht auf den Krönungstermin, vgl. oben zu Nr. 24. 15 ducem Tesschinensem: Semovit, Herzog von Teschen, seit 1372 (vielleicht schon früher), Generalprior des Johanniterordens in Polen, Böhmen, Mähren († 1391): Frind, Kirchengesch. Böhmens II S. 199; Grotefend, Stammtafeln der schlesischen Fürsten." Breslau 1889, S. 12, Tafel VII. Die Cancellaria Joh. Novif. enthält drei Briefe Johanns an ihn (ed. Tadra Nr. 28. 106 108), vgl. unten Nr. 265. 266.
Strana 79
Nr. 47. 48. 79 16 ambulantem: den spazieren Gehenden‘, d. h. nicht mehr in der Reichskanzlei Tätigen. 22 Jacobum de . . .: wohl Jacobus de Caplicz, Johanns Generalvikar in spiritualibus et temporalibus für das Bistum Olmütz, vgl. Canc. Johr Novif. ed. Tadra Nr. 7. 8. 77. 191. 198 und unten Nr. 295—298. 48. AN KARL IV. Die Mahnrede des Kaisers habe ihn beschämt und ihm den Entschluß eingegeben, sich von der Beschäftigung mit weltlicher Wissenschaft und Poesie abzuwenden. Auch die Natura des Alanus ab Insulis rate ihm das gleiche. 11376— 13781] Viuus est sermo tuus, Cesar inuicte. Etenim e beato quodam diuinitatis fonte scaturiens, amenissimi spiritus grato viuidoque rore perfusus, aures dulcorat et lenit, voluntatem dirigit, inflam- mat affectum, vt in veritate michi tribuat ammiracionis materiam, que te pridem attulerint tam leta secula, quibus felicibus auspiciis s eruperit magnifice tue Serenitatis origo, qualis in tuo principio felix illa fuerit et predicanda laude permixtio celestium radiorum. Nam tui sermonis facunda pariter et fecunda progressio penetra- bilior gladio quouis ancipiti mentem humilis et indigne creature tue 48 = M Bl. 66°. — Ohne Uberschrift Hs — 2 viridoque Hs 5 atu- lerint Hs 6 magnifica Hs 8 facundia pariter et facunda (so) Hs 48 Der sich als episcopus (Z. 65) bezeichnende Briefschreiber, der auf den Rat des Kaisers seinen bisherigen literarischen Neigungen (Parnassus, Helicon, Pegasus usw., Z. 79ff.) entsagen will, kann kaum ein andrer als Johann v. N. sein. Das lange Zitat aus Alanus von Lille (Z. 23—62), der zu den Lieblingsschriftstellern des Kanzlers gehört (s. die Anm. am Schluß dieses Briefes und unten Nr. 131. 348), macht die Vermutung, die durch den Stil nahegelegt wird, nahezu zur Gewißheit. Für die Datierung gibt das Todesjahr des Kaisers (1378) den äußersten Termin. 1 Viuus sermo: vgl. unten zu Z. 8—11 und oben Nr. 33, 19. 5 Vergil Aen. 1, 605f.: que te tam laeta tulerunt saecula ? qui tanti talem genuere parentes? 8—11 Hebr. 4, 12 Vivus est enim sermo Dei et efficax et penetrabilior omni gladio ancipiti et pertingens usque ad divisionem animae ac spiritus, compagum quoque ac medullarum.
Nr. 47. 48. 79 16 ambulantem: den spazieren Gehenden‘, d. h. nicht mehr in der Reichskanzlei Tätigen. 22 Jacobum de . . .: wohl Jacobus de Caplicz, Johanns Generalvikar in spiritualibus et temporalibus für das Bistum Olmütz, vgl. Canc. Johr Novif. ed. Tadra Nr. 7. 8. 77. 191. 198 und unten Nr. 295—298. 48. AN KARL IV. Die Mahnrede des Kaisers habe ihn beschämt und ihm den Entschluß eingegeben, sich von der Beschäftigung mit weltlicher Wissenschaft und Poesie abzuwenden. Auch die Natura des Alanus ab Insulis rate ihm das gleiche. 11376— 13781] Viuus est sermo tuus, Cesar inuicte. Etenim e beato quodam diuinitatis fonte scaturiens, amenissimi spiritus grato viuidoque rore perfusus, aures dulcorat et lenit, voluntatem dirigit, inflam- mat affectum, vt in veritate michi tribuat ammiracionis materiam, que te pridem attulerint tam leta secula, quibus felicibus auspiciis s eruperit magnifice tue Serenitatis origo, qualis in tuo principio felix illa fuerit et predicanda laude permixtio celestium radiorum. Nam tui sermonis facunda pariter et fecunda progressio penetra- bilior gladio quouis ancipiti mentem humilis et indigne creature tue 48 = M Bl. 66°. — Ohne Uberschrift Hs — 2 viridoque Hs 5 atu- lerint Hs 6 magnifica Hs 8 facundia pariter et facunda (so) Hs 48 Der sich als episcopus (Z. 65) bezeichnende Briefschreiber, der auf den Rat des Kaisers seinen bisherigen literarischen Neigungen (Parnassus, Helicon, Pegasus usw., Z. 79ff.) entsagen will, kann kaum ein andrer als Johann v. N. sein. Das lange Zitat aus Alanus von Lille (Z. 23—62), der zu den Lieblingsschriftstellern des Kanzlers gehört (s. die Anm. am Schluß dieses Briefes und unten Nr. 131. 348), macht die Vermutung, die durch den Stil nahegelegt wird, nahezu zur Gewißheit. Für die Datierung gibt das Todesjahr des Kaisers (1378) den äußersten Termin. 1 Viuus sermo: vgl. unten zu Z. 8—11 und oben Nr. 33, 19. 5 Vergil Aen. 1, 605f.: que te tam laeta tulerunt saecula ? qui tanti talem genuere parentes? 8—11 Hebr. 4, 12 Vivus est enim sermo Dei et efficax et penetrabilior omni gladio ancipiti et pertingens usque ad divisionem animae ac spiritus, compagum quoque ac medullarum.
Strana 80
80 II. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. 10 sic penetrat, vt iam compagem ossium el medullarum attigerit. faciens vtique anime et spiritus gratissimam seccionem. Iam enim floride oracionis tue medicina salubri animum ab erroribus reuocas. Nam philosophia contempta ad eam nunc supernaturalem philosophiam intellectus mei aciem dispono conuertere, que non racionum proba- i5 bilium argumentis innititur, non loyca cauillacione distrahitur, non mathematica persuasione fulcitur, sed in eo beatam sibi sedem vendicat, in eo veritatis fundamenta metatur [?], qui lapis ab- scisus de monte sine manibus sue virtutis inuicta potencia sustinet vniuersa. 20 Fingo namque naturam rerum assumpta sibi racionabili persona loquentem, vt Alano teste in ueritatis testimonio sui conditoris attestetur potenciam sic dicendo: Ego, Natura, summi magistri me profiteor humilem fore discipu- lam. Ego enim operans operantis Dei non valeo inherere vestigiis, 25 sed a longe quasi suspirans operantem respicio. Eius enim opus simplex, meum vero multiplex; eius opus sufficiens, meum vero deficiens; eius opus mirabile, meum vero mutabile. Ille innascibilis, ego nata; ille faciens, ego facta; ille mei operis opifex, ego autem opus opificis; ille operatur ex nichilo, ego mendico opus ex aliquo; so ille suo operatur in nomine, ego autem operor illius sub nomine; ille solo nutu esse iubet existere, mea vero operacio operacionis est nota diuine. Et (vt) respectu diuine potencie meam potenciam im- 10 compago Hs medularum Hs 12 reuocans Hs 13 philo- sophiam] phisicam Hs 14f. probabilis Hs 15f. loyca a cauill. Ha 20 asumpta Hs 21 Alano teste: im liber de 17 metitur Hs planctu naturae. Die zitierten Sätze sind oben durch Kursivdruck kennt- lich gemacht, stärkere Abweichungen gegenüber dem Text bei Migne (Patr. Lat. tom. 210 col. 445f.) im folgenden vermerkt 24 inherere] ex- presse inherere Migne 25 quasi Migne, que Hs opus] operatio 26 vero] opus Migne 30 numine Hs, nomine Migne Migne 32f. impotentem Migne 31f. solo nutu esse] rem solo nutu Migne 17 Daniel 2, 34 Videbas ita, donec abscissus est lapis de monte sine manibus et percussit statuam in pedibus eius ferreis et fictilibus et com- minuit eos; 2, 45 Secundum quod vidisti, quod de monte abscissus est lapis sine manibus et comminuit testam et ferram et aes et argentum et aurum: Deus magnus ostendit regi, quae ventura sunt postea: et verum est somnium et fidelis interpretatio eius (Traum des Nabuchodonosor).
80 II. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. 10 sic penetrat, vt iam compagem ossium el medullarum attigerit. faciens vtique anime et spiritus gratissimam seccionem. Iam enim floride oracionis tue medicina salubri animum ab erroribus reuocas. Nam philosophia contempta ad eam nunc supernaturalem philosophiam intellectus mei aciem dispono conuertere, que non racionum proba- i5 bilium argumentis innititur, non loyca cauillacione distrahitur, non mathematica persuasione fulcitur, sed in eo beatam sibi sedem vendicat, in eo veritatis fundamenta metatur [?], qui lapis ab- scisus de monte sine manibus sue virtutis inuicta potencia sustinet vniuersa. 20 Fingo namque naturam rerum assumpta sibi racionabili persona loquentem, vt Alano teste in ueritatis testimonio sui conditoris attestetur potenciam sic dicendo: Ego, Natura, summi magistri me profiteor humilem fore discipu- lam. Ego enim operans operantis Dei non valeo inherere vestigiis, 25 sed a longe quasi suspirans operantem respicio. Eius enim opus simplex, meum vero multiplex; eius opus sufficiens, meum vero deficiens; eius opus mirabile, meum vero mutabile. Ille innascibilis, ego nata; ille faciens, ego facta; ille mei operis opifex, ego autem opus opificis; ille operatur ex nichilo, ego mendico opus ex aliquo; so ille suo operatur in nomine, ego autem operor illius sub nomine; ille solo nutu esse iubet existere, mea vero operacio operacionis est nota diuine. Et (vt) respectu diuine potencie meam potenciam im- 10 compago Hs medularum Hs 12 reuocans Hs 13 philo- sophiam] phisicam Hs 14f. probabilis Hs 15f. loyca a cauill. Ha 20 asumpta Hs 21 Alano teste: im liber de 17 metitur Hs planctu naturae. Die zitierten Sätze sind oben durch Kursivdruck kennt- lich gemacht, stärkere Abweichungen gegenüber dem Text bei Migne (Patr. Lat. tom. 210 col. 445f.) im folgenden vermerkt 24 inherere] ex- presse inherere Migne 25 quasi Migne, que Hs opus] operatio 26 vero] opus Migne 30 numine Hs, nomine Migne Migne 32f. impotentem Migne 31f. solo nutu esse] rem solo nutu Migne 17 Daniel 2, 34 Videbas ita, donec abscissus est lapis de monte sine manibus et percussit statuam in pedibus eius ferreis et fictilibus et com- minuit eos; 2, 45 Secundum quod vidisti, quod de monte abscissus est lapis sine manibus et comminuit testam et ferram et aes et argentum et aurum: Deus magnus ostendit regi, quae ventura sunt postea: et verum est somnium et fidelis interpretatio eius (Traum des Nabuchodonosor).
Strana 81
Nr. 48. 81 potenciam esse cognoscas, meum effectum scias esse defectum, meum vigorem vilitatem fore perpendas, auctoritatem theoloyce facultatis consule, cuius fidelitati pocius quam mearum racionum firmitati s5 dare debeas assensum. Nam iuxta fidele ipsius testimonium homo mea auctoritate nascitur, Dei auctoritate renascitur. Per me homo a non esse vocatur ad esse, per ipsum vero ab hoc esse in melius perducitur esse. Per me quidem procreatur homo ad mortem, per ipsum autem creatur ad vitam. Sed ab huiusmodi secunde natiui- 40 tatis misterio mee professionis ministerium relegatur, nec talis na- tiuitas tali indiget obstetrice; sed pocius ego, Natura, huius natiuitatis naturam ignoro, et ad hec intelligenda mei intellectus hebet acumen, mee racionis lumen confunditur: intelligencia non intellecta miratur, in insensibilibus sensus obtunditur. Et cum in hiis omnibus naturalis racio langueat, sola tamen fidei firmitate Dei reuelatur archanum. Nec mirum, si in hiis Theo- logia suam michi familiaritatem non exhibet, quoniam implerisque non aduersa sed diuersa sentimus. Ego enim racione fidem, illa autem fide comparat racionem; ego scio vt credam, illa credit vt so sciat; ego consencio senciens, illa sentit consenciens; ego vix visibilia video, illa inuisibilia comprehendit in speculo; ego vix minima mecior intellectu, illa immensa racione metitur; ego quasi bestialiter in terra deambulo, illa celi militat in secreto. Et cum de talibus tractare mei non sit naturalis officii, tamen ad 55 hec sermonem euagari permisi, vt respectu superlatiue Dei potencie meam deminutam esse potenciam non ignores. Sed quamuis meus effectus diuine potencie comparatus deficiat, tamen humane potencie proficit coequatus. Et sic in quodam comparacionis triclinio tres potestatis gradus possumus inuenire, vt videlicet Dei potencia super- so latiua, Nature vero comparatiua, hominis autem potencia positiua dicatur. 36 debes Migne asensum Hs 37 1. auctoritate actione Migne 42 obstitrice Hs 40 autem creatur] recreatur Migne 43 hebet] 44 non intellecta miratur] vero intellecta hêt Hs, habet Migne mutatur Migne 45 in fehlt Migne 46 kein Absatz Hs naturalis Migne, naturaliter Hs 47 reuelatur] veneratur Hs, tantae rei veneramur Migne 51 consencio sciens Migne 52 inuisibilia] incomprehensibilia 55 talibus] praedictis Migne Migne naturalis fehlt Migne 57 deminutam] diuinitatem Hs ignores] dubites Migne 61 vero] non Hs
Nr. 48. 81 potenciam esse cognoscas, meum effectum scias esse defectum, meum vigorem vilitatem fore perpendas, auctoritatem theoloyce facultatis consule, cuius fidelitati pocius quam mearum racionum firmitati s5 dare debeas assensum. Nam iuxta fidele ipsius testimonium homo mea auctoritate nascitur, Dei auctoritate renascitur. Per me homo a non esse vocatur ad esse, per ipsum vero ab hoc esse in melius perducitur esse. Per me quidem procreatur homo ad mortem, per ipsum autem creatur ad vitam. Sed ab huiusmodi secunde natiui- 40 tatis misterio mee professionis ministerium relegatur, nec talis na- tiuitas tali indiget obstetrice; sed pocius ego, Natura, huius natiuitatis naturam ignoro, et ad hec intelligenda mei intellectus hebet acumen, mee racionis lumen confunditur: intelligencia non intellecta miratur, in insensibilibus sensus obtunditur. Et cum in hiis omnibus naturalis racio langueat, sola tamen fidei firmitate Dei reuelatur archanum. Nec mirum, si in hiis Theo- logia suam michi familiaritatem non exhibet, quoniam implerisque non aduersa sed diuersa sentimus. Ego enim racione fidem, illa autem fide comparat racionem; ego scio vt credam, illa credit vt so sciat; ego consencio senciens, illa sentit consenciens; ego vix visibilia video, illa inuisibilia comprehendit in speculo; ego vix minima mecior intellectu, illa immensa racione metitur; ego quasi bestialiter in terra deambulo, illa celi militat in secreto. Et cum de talibus tractare mei non sit naturalis officii, tamen ad 55 hec sermonem euagari permisi, vt respectu superlatiue Dei potencie meam deminutam esse potenciam non ignores. Sed quamuis meus effectus diuine potencie comparatus deficiat, tamen humane potencie proficit coequatus. Et sic in quodam comparacionis triclinio tres potestatis gradus possumus inuenire, vt videlicet Dei potencia super- so latiua, Nature vero comparatiua, hominis autem potencia positiua dicatur. 36 debes Migne asensum Hs 37 1. auctoritate actione Migne 42 obstitrice Hs 40 autem creatur] recreatur Migne 43 hebet] 44 non intellecta miratur] vero intellecta hêt Hs, habet Migne mutatur Migne 45 in fehlt Migne 46 kein Absatz Hs naturalis Migne, naturaliter Hs 47 reuelatur] veneratur Hs, tantae rei veneramur Migne 51 consencio sciens Migne 52 inuisibilia] incomprehensibilia 55 talibus] praedictis Migne Migne naturalis fehlt Migne 57 deminutam] diuinitatem Hs ignores] dubites Migne 61 vero] non Hs
Strana 82
82 II. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. Ad huius ergo demonstratiue argumentacionis seriem, que de naturalis officii deliberacione clarissima auribus tuis ingeritur, s5 suscitare ab ignorancie nebulis, imprudens Episcope, assumpti laboris contempnas ineptias, a squalenti sterilitate declinans oculos tui intellectus ad amena paradisi florencia semper nemora ymagina- cione beata conuerte! Astrorum loca, cursus et numeros cum suo Ptolomeo, Esculapio vel Hermete relinquas Egipciis, et imperatoris 7o eterni, domini Dei pro te crucifixi, comitare vestigia eiusque gra- ciosa vexilla prosequere, qui te regeneracionis mistice et spiritualis sacri lauacri custodem instituit, te ad presulatus insignia benigne sue gracie muneribus offerendo! Attende que tibi verecundia nuper emerserit, quo rubore tua facies sit ignominiose perfusa, 75 vt inuictissimus Cesar, mundi monarcha, cuius animus rei publice cura frequenter imbuitur, fessas manus retrahens a prosecucione magnalium te nunc instruccione [?] sacra docuerit, cui tu instructor sufficiens esse debueras exemplaris virtutis et morum! Vbi nunc Parnasei latices? vbi nunc rores imbriferi facundi quidem et so disertissimi Eliconis? vbi Pegasei fluminis stillicidia graciosa? vbi dulcis Orphei cythara ? vbi Amphionis philomene musica similis ? vbi nemoris Aonii frondosa densitas? vbi fontis Castalii lauacrum puellare ? vbi Syrenum cantus dulcissimi? vbi Pieridum, quas laudabas, amenitas? vbi nunc earum, quibus precipue inseruiueras, 85 Musarum melliflue cantilene? quem fructum tunc in illis habuisse presumis, de quibus nunc rubore tante verecundie tam viliter erubescis? Sufficiant hec tibi ad rugitum immanem dicta satirica. Suffi- ciant tibi, vt merito dolor incensus lacrimarum fontem producat so ex oculis, et huiusmodi vanitate dimissa tui Cesaris amplectere consilia saniora. Nec vacillet [?] opinio, quoniam viuus est sermo quo te redarguit; verax est eius et reprehensione carens probacio. 79 imbriferi] 77 instruccione] intencione Hs 69 hormete Hs vmbriferi Hs, vgl. Nr. 50, 11 82 Aonii] Enei Hs 86 presumis Hs 88 ad rugitum immanem: Sinn? 91 Nec vacillet] ne stillet Hs, auch Entstellung aus nec oscillet naheliegend 63—95 Der Schlußteil der Rede der Natura ist Zutat des Kanzlers. 82 nemoris Aonii (so auch Nr. 36, 3 zu ändern): vgl. zu Nr. 344. 91 viuus sermo: vgl. oben zu Z. 1.
82 II. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. Ad huius ergo demonstratiue argumentacionis seriem, que de naturalis officii deliberacione clarissima auribus tuis ingeritur, s5 suscitare ab ignorancie nebulis, imprudens Episcope, assumpti laboris contempnas ineptias, a squalenti sterilitate declinans oculos tui intellectus ad amena paradisi florencia semper nemora ymagina- cione beata conuerte! Astrorum loca, cursus et numeros cum suo Ptolomeo, Esculapio vel Hermete relinquas Egipciis, et imperatoris 7o eterni, domini Dei pro te crucifixi, comitare vestigia eiusque gra- ciosa vexilla prosequere, qui te regeneracionis mistice et spiritualis sacri lauacri custodem instituit, te ad presulatus insignia benigne sue gracie muneribus offerendo! Attende que tibi verecundia nuper emerserit, quo rubore tua facies sit ignominiose perfusa, 75 vt inuictissimus Cesar, mundi monarcha, cuius animus rei publice cura frequenter imbuitur, fessas manus retrahens a prosecucione magnalium te nunc instruccione [?] sacra docuerit, cui tu instructor sufficiens esse debueras exemplaris virtutis et morum! Vbi nunc Parnasei latices? vbi nunc rores imbriferi facundi quidem et so disertissimi Eliconis? vbi Pegasei fluminis stillicidia graciosa? vbi dulcis Orphei cythara ? vbi Amphionis philomene musica similis ? vbi nemoris Aonii frondosa densitas? vbi fontis Castalii lauacrum puellare ? vbi Syrenum cantus dulcissimi? vbi Pieridum, quas laudabas, amenitas? vbi nunc earum, quibus precipue inseruiueras, 85 Musarum melliflue cantilene? quem fructum tunc in illis habuisse presumis, de quibus nunc rubore tante verecundie tam viliter erubescis? Sufficiant hec tibi ad rugitum immanem dicta satirica. Suffi- ciant tibi, vt merito dolor incensus lacrimarum fontem producat so ex oculis, et huiusmodi vanitate dimissa tui Cesaris amplectere consilia saniora. Nec vacillet [?] opinio, quoniam viuus est sermo quo te redarguit; verax est eius et reprehensione carens probacio. 79 imbriferi] 77 instruccione] intencione Hs 69 hormete Hs vmbriferi Hs, vgl. Nr. 50, 11 82 Aonii] Enei Hs 86 presumis Hs 88 ad rugitum immanem: Sinn? 91 Nec vacillet] ne stillet Hs, auch Entstellung aus nec oscillet naheliegend 63—95 Der Schlußteil der Rede der Natura ist Zutat des Kanzlers. 82 nemoris Aonii (so auch Nr. 36, 3 zu ändern): vgl. zu Nr. 344. 91 viuus sermo: vgl. oben zu Z. 1.
Strana 83
Nr. 48. 49. 83 Tanto etenim forcius ex eius scriptura proficies quanto eam in- timius oculo interiore prospexeris, dum penetratis corticibus per- ueneris ad medullam'. 95 95 medullam etc. Hs 93 scriptura: der Brief des Kaisers an den Kanzler ist nicht erhalten. Anmerkung. In dem Formelbuch Cod. Schweidnitz Stadtarchiv I 243 begegnet auf Bl. 98° zwischen zwei Briefen Johanns v. N. (unten Nr. 111, oben Nr. 4) mit der Uberschrift Pulcrum et bonum in sentenciis (senten Cod.) und mit der Unterschrift Cancellarius etc. folgendes Stück aus Alans De planctu naturae, das vielleicht gleichfalls in einen Brief Johanns eingeflochten ge- wesen war (= Migne a. a. O. 210 col. 444) : Attende qualiter in hoc mundo velud in nobili ciuitate quedam rei publice maiestas moderamine rato [raro Hs] sanccitur. In celo enim velud in arce ciuitatis humane imperialiter residet Imperator eternus, a quo eternaliter exit [exiit Migne] edictum ut singularum rerum noticie in sue prouidencie libro scribantur. In aere [aere vero velut Migne], velud in vrbis medio, celestis angelorum exercitus militans aministracione vicaria suam homini adhibet diligentem custodiam. Homo vero velud alienigena habitans in mundi suburbio, angelice milicie non denegat obedienciam exhibere. In hoc [In hac ergo re publica Migne] ergo Deus est imperans, angelus operans, homo obtempe- rans. Deus imperando hominem creat, angelus operando procreat, homo obtemperando se recreat. Deus rem auctoritate disponit, angelus accione componit, homo res operanti se supponit [homo se operantis voluntati supponit Migne]. Deus imperat auctoritatis magisterio, angelus operatur accionis ministerio, homo obtemperat regeneracionis misterio etc. Cancellarius etc. 49. AN NICOLAUS VON RIESENBURG, PROPST VON KEMBERG. Klage über den Tod Karls IV. [1378 Ende November.] Aus der Summa Cancellarii. Fraternalis amice carissime, Lugeat nunc Jerusalem et Syon filia iocunditatis exuatur vesti- bus, quoniam in luctum versa est cythara et festiui dies preteriti amaris luctibus consumantur. Iam etenim pro crispanti crine 49 = L Bl. 37.“ (lib. III Nr. 63), K Bl. 104b (Nr. 164). — Tadra, Summa Canc. Nr. 359, S. 207. — Uberschrift: Olomucensis episcopus scribit de morte domini imperatoris preposito Camericensi L K
Nr. 48. 49. 83 Tanto etenim forcius ex eius scriptura proficies quanto eam in- timius oculo interiore prospexeris, dum penetratis corticibus per- ueneris ad medullam'. 95 95 medullam etc. Hs 93 scriptura: der Brief des Kaisers an den Kanzler ist nicht erhalten. Anmerkung. In dem Formelbuch Cod. Schweidnitz Stadtarchiv I 243 begegnet auf Bl. 98° zwischen zwei Briefen Johanns v. N. (unten Nr. 111, oben Nr. 4) mit der Uberschrift Pulcrum et bonum in sentenciis (senten Cod.) und mit der Unterschrift Cancellarius etc. folgendes Stück aus Alans De planctu naturae, das vielleicht gleichfalls in einen Brief Johanns eingeflochten ge- wesen war (= Migne a. a. O. 210 col. 444) : Attende qualiter in hoc mundo velud in nobili ciuitate quedam rei publice maiestas moderamine rato [raro Hs] sanccitur. In celo enim velud in arce ciuitatis humane imperialiter residet Imperator eternus, a quo eternaliter exit [exiit Migne] edictum ut singularum rerum noticie in sue prouidencie libro scribantur. In aere [aere vero velut Migne], velud in vrbis medio, celestis angelorum exercitus militans aministracione vicaria suam homini adhibet diligentem custodiam. Homo vero velud alienigena habitans in mundi suburbio, angelice milicie non denegat obedienciam exhibere. In hoc [In hac ergo re publica Migne] ergo Deus est imperans, angelus operans, homo obtempe- rans. Deus imperando hominem creat, angelus operando procreat, homo obtemperando se recreat. Deus rem auctoritate disponit, angelus accione componit, homo res operanti se supponit [homo se operantis voluntati supponit Migne]. Deus imperat auctoritatis magisterio, angelus operatur accionis ministerio, homo obtemperat regeneracionis misterio etc. Cancellarius etc. 49. AN NICOLAUS VON RIESENBURG, PROPST VON KEMBERG. Klage über den Tod Karls IV. [1378 Ende November.] Aus der Summa Cancellarii. Fraternalis amice carissime, Lugeat nunc Jerusalem et Syon filia iocunditatis exuatur vesti- bus, quoniam in luctum versa est cythara et festiui dies preteriti amaris luctibus consumantur. Iam etenim pro crispanti crine 49 = L Bl. 37.“ (lib. III Nr. 63), K Bl. 104b (Nr. 164). — Tadra, Summa Canc. Nr. 359, S. 207. — Uberschrift: Olomucensis episcopus scribit de morte domini imperatoris preposito Camericensi L K
Strana 84
84 II. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. s nascetur caluicium, iam pedor carceris filios regni consumet, quia cecidit ille, cuius presidio felices regnicole nutriebantur in croceis et Syon filie indumentis purpureis vtebantur. Vbi nunc persuasiuus rethor, vbi exemplaris grammaticus, vbi scriba doctus, qui tanti principis digne deploret occasum, cum magnificus ille 10 morte superatus ceciderit, perinde acsi oleo salutis vnctus non fuerit, qui pro curacione [?] pacis et comodi vniuersorum Christi- fidelium tocius orbis climata tranquillabat. Plango vobiscum, frater carissime, plangatis et mecum, neque consolacio per vtrum- que debet admitti, sed lacrimarum fontem producat continuo 15 dolor incensus ex oculis, quoniam interne mentis amaras quidem angustias inundantes oculi nequeunt occultare. Vnum precor, amice carissime, vt continuis affectibus preces fundatis Altissimo, vt animam eiusdem domini nostri Imperatoris in pace custodiat et quod ipse diuine miseracionis gracia in beato collegio celicolarum 20 felicium numeretur. Datum etc. 5 carceris] cartis L K consument L K curacione] procurante L K 7 croccis L K 11 pro Anmerkungen. Uber die Persönlichkeit des aus Riesenburg in Westpreußen stam- menden Nicolaus praepositus Camericensis, d. h. Propstes von Kemberg in der Magdeburger Diözese (nicht von Cambrai), unterrichten: Th. Lindner, Gesch. d. deutschen Reiches unter Wenzel. Bd. I, Braunschweig 1875, S. 407ff.; derselbe, Urkundenwesen Karls IV. Stuttgart 1882. S. 23f. 30; Huber, Regesten S. XLVf; Addit. S. VIII; Tadra, Kanceláře a písaři... S. 21 Anm. 27. 39. 46; Wilh. Schulte, D. polit. Tendenz der Cronica prin- cipum Polonie. Breslau 1906, S. 241f. [Darstellungen und Quellen zur schles. Geschichte. Bd. 1]; Max Voigt, Beiträge z. Gesch. d. Visionenliteratur im Mittelalter. Leipzig 1924, S. 127f. Anm. [Palaestra Heft 146], daselbst auch über seine Beziehungen zum italienischen Frühhumanismus (Niccolò Beccari aus Ferrara); Burdach, V. M. z. R. Bd. V Einl. S. 30ff. 319. 345f.; Bd. IV S. 38f. Anm. 4. Vgl. auch Weizsäcker, Deutsche Reichstags- àkten I (1867) Register S. 635. Seit 1367 Notar der kaiserlichen Kanzlei, wurde er nach Johanns v. N. Ausscheiden (1374) Protonotar und Leiter der Reichskanzlei, ohne indes den Titel cancellarius zu führen. Später, 1383 bis 1387, hatte er den Bischofestuhl von Constanz inne, zuletzt, 1388 (1390) bis 1397, den von Olmütz. 2 Hiob 30, 31. 5 Vgl. Lucan 2, 73 longus in carcere paedor. 6 Karl IV. starb am 29. Nov. 1378. 7 Vgl. Thren. 4, 5 Qui vescebantur voluptuose, interierunt in viis; qui nutriebantur in croceis, amplexati sunt stercora.
84 II. Persönliches Verhältnis zum Kaiser. s nascetur caluicium, iam pedor carceris filios regni consumet, quia cecidit ille, cuius presidio felices regnicole nutriebantur in croceis et Syon filie indumentis purpureis vtebantur. Vbi nunc persuasiuus rethor, vbi exemplaris grammaticus, vbi scriba doctus, qui tanti principis digne deploret occasum, cum magnificus ille 10 morte superatus ceciderit, perinde acsi oleo salutis vnctus non fuerit, qui pro curacione [?] pacis et comodi vniuersorum Christi- fidelium tocius orbis climata tranquillabat. Plango vobiscum, frater carissime, plangatis et mecum, neque consolacio per vtrum- que debet admitti, sed lacrimarum fontem producat continuo 15 dolor incensus ex oculis, quoniam interne mentis amaras quidem angustias inundantes oculi nequeunt occultare. Vnum precor, amice carissime, vt continuis affectibus preces fundatis Altissimo, vt animam eiusdem domini nostri Imperatoris in pace custodiat et quod ipse diuine miseracionis gracia in beato collegio celicolarum 20 felicium numeretur. Datum etc. 5 carceris] cartis L K consument L K curacione] procurante L K 7 croccis L K 11 pro Anmerkungen. Uber die Persönlichkeit des aus Riesenburg in Westpreußen stam- menden Nicolaus praepositus Camericensis, d. h. Propstes von Kemberg in der Magdeburger Diözese (nicht von Cambrai), unterrichten: Th. Lindner, Gesch. d. deutschen Reiches unter Wenzel. Bd. I, Braunschweig 1875, S. 407ff.; derselbe, Urkundenwesen Karls IV. Stuttgart 1882. S. 23f. 30; Huber, Regesten S. XLVf; Addit. S. VIII; Tadra, Kanceláře a písaři... S. 21 Anm. 27. 39. 46; Wilh. Schulte, D. polit. Tendenz der Cronica prin- cipum Polonie. Breslau 1906, S. 241f. [Darstellungen und Quellen zur schles. Geschichte. Bd. 1]; Max Voigt, Beiträge z. Gesch. d. Visionenliteratur im Mittelalter. Leipzig 1924, S. 127f. Anm. [Palaestra Heft 146], daselbst auch über seine Beziehungen zum italienischen Frühhumanismus (Niccolò Beccari aus Ferrara); Burdach, V. M. z. R. Bd. V Einl. S. 30ff. 319. 345f.; Bd. IV S. 38f. Anm. 4. Vgl. auch Weizsäcker, Deutsche Reichstags- àkten I (1867) Register S. 635. Seit 1367 Notar der kaiserlichen Kanzlei, wurde er nach Johanns v. N. Ausscheiden (1374) Protonotar und Leiter der Reichskanzlei, ohne indes den Titel cancellarius zu führen. Später, 1383 bis 1387, hatte er den Bischofestuhl von Constanz inne, zuletzt, 1388 (1390) bis 1397, den von Olmütz. 2 Hiob 30, 31. 5 Vgl. Lucan 2, 73 longus in carcere paedor. 6 Karl IV. starb am 29. Nov. 1378. 7 Vgl. Thren. 4, 5 Qui vescebantur voluptuose, interierunt in viis; qui nutriebantur in croceis, amplexati sunt stercora.
Strana 85
Dritte Abteilung. Weltliche und geistliche Gönner. Vorbemerkung. Abteilung III gibt die hierher gehörigen Privat- briefe Johanns von Neumarkt, soweit sie nicht, mit Rücksicht auf ihren sonstigen Charakter oder Inhalt, bereits in Abteilung I und II Aufnahme gefunden haben oder in einer der beiden folgenden Abteilungen (IV. V) gebracht werden. Das Prinzip der chronologischen Reihenfolge ist für diese Gruppe aus praktischen Gründen zugunsten der Rangordnung aufgegeben. — Unberücksichtigt bleiben hier Schreiben Johanns von Neu- markt an fürstliche Gönner, die mit seiner amtlichen Stellung als Kanzler oder Bischof in engerem Zusammenhang stehen. Einen großen Teil dieser amtlichen Korrespondenz, auch mit hohen und höchsten Stellen, bringt Abteilung IX. 50. AN KÖNIG LUDWIG VON UNGARN. Huldigt seinen Herrschertugenden. Empfiehlt einen Magister Ulrich. [Nach 1372?] Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Torporis deiecta segnicie, Musa Pyeridis, in arundine tenui, eloquio nudata, lasciuiens a fronte felicem intrabis Panoniam, clarissimam faciem inspectura regentis. Etenim pannoso plebescis carmine, verborum improprietate siluescis, in rugam facies tua contrahitur, et te reddit insapidam notabilis macule turpitudo. 5 Quid igitur facies et ad quid tui conatus dirigetur intencio ? Orabis certe et preces fundes illi creatori altissimo, vt non tantum Pegazei 50 = L Bl. 587b (lib. V 60), K Bl. 123° (Nr. 288). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 57, S. 61f. — Uberschrift: Olomucensis scribit regi Vngarie epistolam, ipsum commendando in eadem L K. — 1 Torporis] Corporis em. Tadra 5 contrahi 4 improprietata L K Pyerides L K insapida L K 6 ad] id L (80) LK
Dritte Abteilung. Weltliche und geistliche Gönner. Vorbemerkung. Abteilung III gibt die hierher gehörigen Privat- briefe Johanns von Neumarkt, soweit sie nicht, mit Rücksicht auf ihren sonstigen Charakter oder Inhalt, bereits in Abteilung I und II Aufnahme gefunden haben oder in einer der beiden folgenden Abteilungen (IV. V) gebracht werden. Das Prinzip der chronologischen Reihenfolge ist für diese Gruppe aus praktischen Gründen zugunsten der Rangordnung aufgegeben. — Unberücksichtigt bleiben hier Schreiben Johanns von Neu- markt an fürstliche Gönner, die mit seiner amtlichen Stellung als Kanzler oder Bischof in engerem Zusammenhang stehen. Einen großen Teil dieser amtlichen Korrespondenz, auch mit hohen und höchsten Stellen, bringt Abteilung IX. 50. AN KÖNIG LUDWIG VON UNGARN. Huldigt seinen Herrschertugenden. Empfiehlt einen Magister Ulrich. [Nach 1372?] Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Torporis deiecta segnicie, Musa Pyeridis, in arundine tenui, eloquio nudata, lasciuiens a fronte felicem intrabis Panoniam, clarissimam faciem inspectura regentis. Etenim pannoso plebescis carmine, verborum improprietate siluescis, in rugam facies tua contrahitur, et te reddit insapidam notabilis macule turpitudo. 5 Quid igitur facies et ad quid tui conatus dirigetur intencio ? Orabis certe et preces fundes illi creatori altissimo, vt non tantum Pegazei 50 = L Bl. 587b (lib. V 60), K Bl. 123° (Nr. 288). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 57, S. 61f. — Uberschrift: Olomucensis scribit regi Vngarie epistolam, ipsum commendando in eadem L K. — 1 Torporis] Corporis em. Tadra 5 contrahi 4 improprietata L K Pyerides L K insapida L K 6 ad] id L (80) LK
Strana 86
86 III. Weltliche und geistliche Gönner. fluminis dulci nectare aut nobilibus aquis e fonte Castalio tui cordis ariditatem dignetur perfundere, sed illius torrentis pro- 10 fluuio sitim tuam debriet, qui a dextro templi latere sua bonitate consurgens ymbrifici roris aspergine vniuersam terre superficiem sua dulcedine non desinit irrigare, vt sic aliquando tanto regi placeas, qui cunctis orbis regibus veluti sagitancium meta dudum expositus et ponitur in exemplum. Perspiciant etenim omnes reges terre et qui temporalis huius decursus sorciuntur imperia, qualiter in hoc rege Panonie velut in speculo suos contemplentur actus et vitam. Ibi etenim inuenient Julii Cesaris feruentem audaciam, Pompei-sapienciam, Cathonis rigorem, Bruti mansuetudinem et amorem publicum fidelis Fabricii, 2o ita vt nichil desit eisdem, quin ad instar regine Sabba ab vltimis suis finibus veniant, magni quidem audituri sapienciam Salomonis. Quid est enim quod inter virtutes valeat de racione censeri, quod iste rex non fecerit, quo non claruerit cunctis mortalibus homo mundi ? Vt enim iuuenilis etatis eius incunabula hac vice preteream. 25 qualis fuit iste in compescendis scismaticis, in edomandis gentilibus et in ea vindicta, quam super morte sui germani sensit Italia alias Apulia? Ipse est etenim qui e faucibus tyrannorum matrem suam traxit Romanam ecclesiam, ipse est qui sanctissime catholice fidei intemerata iura custodiens blandus est subditis, seuerus so pestiferis inimicis. Igitur in eius conspectu erubesce, Musa miserrima, non eleues oculos, sed pectoris yma secretissima deuocione contunde et eius Serenissimi principis magnam misericordiam deprecare, vt sit fratri et amico tuo magistro Vlrico, suo familiari, propicius, nec s5 propter hoc mei sit immemor, quem non Lethei fluminis ab eo distingwit obliuio, sed mei pectoris archano delectabilis eius facies semper infigitur, vt non possim nec debeam tante Maiestatis vm- quam aliquibus temporibus obliuisci. Inclama igitur et inclamando semper ingemina, voces adde vocibus nec requiem senciant oculi 40 tui, quin continuo vocifereris et clames: Viuat rex Pannonie! viuat igitur et iterum viuat! nec vite sit terminus, donec a vite presentis turbinibus idem ipse perueniat ad eternalis vite gaudia sempiterna! Datum etc. 15 --— 8 aquis effonte castellio L K 15 Prospiciant L K 16 imperio 23 homo] so L K, em. huius? LK 17 vita L K 27 e faú- cibus] effantibus L K 30 pestiferus L K 33 deprecari L K
86 III. Weltliche und geistliche Gönner. fluminis dulci nectare aut nobilibus aquis e fonte Castalio tui cordis ariditatem dignetur perfundere, sed illius torrentis pro- 10 fluuio sitim tuam debriet, qui a dextro templi latere sua bonitate consurgens ymbrifici roris aspergine vniuersam terre superficiem sua dulcedine non desinit irrigare, vt sic aliquando tanto regi placeas, qui cunctis orbis regibus veluti sagitancium meta dudum expositus et ponitur in exemplum. Perspiciant etenim omnes reges terre et qui temporalis huius decursus sorciuntur imperia, qualiter in hoc rege Panonie velut in speculo suos contemplentur actus et vitam. Ibi etenim inuenient Julii Cesaris feruentem audaciam, Pompei-sapienciam, Cathonis rigorem, Bruti mansuetudinem et amorem publicum fidelis Fabricii, 2o ita vt nichil desit eisdem, quin ad instar regine Sabba ab vltimis suis finibus veniant, magni quidem audituri sapienciam Salomonis. Quid est enim quod inter virtutes valeat de racione censeri, quod iste rex non fecerit, quo non claruerit cunctis mortalibus homo mundi ? Vt enim iuuenilis etatis eius incunabula hac vice preteream. 25 qualis fuit iste in compescendis scismaticis, in edomandis gentilibus et in ea vindicta, quam super morte sui germani sensit Italia alias Apulia? Ipse est etenim qui e faucibus tyrannorum matrem suam traxit Romanam ecclesiam, ipse est qui sanctissime catholice fidei intemerata iura custodiens blandus est subditis, seuerus so pestiferis inimicis. Igitur in eius conspectu erubesce, Musa miserrima, non eleues oculos, sed pectoris yma secretissima deuocione contunde et eius Serenissimi principis magnam misericordiam deprecare, vt sit fratri et amico tuo magistro Vlrico, suo familiari, propicius, nec s5 propter hoc mei sit immemor, quem non Lethei fluminis ab eo distingwit obliuio, sed mei pectoris archano delectabilis eius facies semper infigitur, vt non possim nec debeam tante Maiestatis vm- quam aliquibus temporibus obliuisci. Inclama igitur et inclamando semper ingemina, voces adde vocibus nec requiem senciant oculi 40 tui, quin continuo vocifereris et clames: Viuat rex Pannonie! viuat igitur et iterum viuat! nec vite sit terminus, donec a vite presentis turbinibus idem ipse perueniat ad eternalis vite gaudia sempiterna! Datum etc. 15 --— 8 aquis effonte castellio L K 15 Prospiciant L K 16 imperio 23 homo] so L K, em. huius? LK 17 vita L K 27 e faú- cibus] effantibus L K 30 pestiferus L K 33 deprecari L K
Strana 87
Nr. 50. 51. 87 Anmerkungen. Die Uberlieferung weist auf Entstehung etwa im letzten Jahrzehnt des Kanzlers. In diese Periode (1372) fällt die diplomatische Mission Johanns v. N. nach Ungarn (oben Nr. 17—22), die wohl auch neue persön- liche Beziehungen des Kanzlers zum Ungarnkönig zur Folge hatte. 1—9 im Anschluß an Alans von Lille zweite Praefatio zum Anticlau- dianus (Migne P. L. 210, col. 488): Auctoris [Var. Actoris] mendico stylum phalerasque poetae, Ne mea segnitie Clio deiecta senescat, Ne iaceat calamus, scabra rubigine torpens. Scribendi novitate vetus juvenescere charta Gaudet, et antiquas cupiens exire latebras Ridet, et in tenui lascivit arundine musa. Fonte tuo sic, Phoebe, tuum perfunde poetam, Ut compluta tuo mens arida flumine germen Donet, et in fructum concludat germinis usum. 10 a dextro templi latere: mit Bezug auf das Gesicht von den Leben spendenden Wassern bei Ezech. 47, Iff., vgl. oben zu Nr. 36, 7f. 25 Ludwig I. von Ungarn (1342—1382) war bemüht, dem Katholizis- mus auch auf dem Balkan zum Triumph zu verhelfen. Verfolgungen gegen Häretiker fanden außer in Ungarn selbst besonders in Bosnien statt. 26 sui germani: des jungen Andreas, Gemahls der Königin Johanna von Neapel, der am 18. September 1345 in Aversa ermordet worden war, vgl. V. M. z. R. II 5 S. 153f. 27 tyrannorum: der Visconti. 34 magistro Vlrico: vgl. oben zu Nr. 22. 51. AN KÖNIG LUDWIG VON UNGARN ? Glückwunsch zu seinem Triumph über die Feinde der Kirche. [Fragment.] Undatierbar. In precordiis meis assidue resonat laudum iocunde canticum, quod in processibus vestris premium habentes altissimum hostes Dei et Ecclesie triumpho mirifico superastis, illis, quos diu condicio seruilis oppresserat, ad libertatis optate gaudia restitutis. Con- ceptam autem leticiam super hoc exprimere non valeo nec narrare sufficio vestre gloriam Maiestatis. Et ideo mentem ad Deum tota deuocione conuerto et ipsius clemenciam exoro suppliciter, vt 5 51 = M Bl. 112°. — Ohne Uberschrift Hs. — 3 superasti Hs 5 nec] 6f. totam deuocionem Hs ut He
Nr. 50. 51. 87 Anmerkungen. Die Uberlieferung weist auf Entstehung etwa im letzten Jahrzehnt des Kanzlers. In diese Periode (1372) fällt die diplomatische Mission Johanns v. N. nach Ungarn (oben Nr. 17—22), die wohl auch neue persön- liche Beziehungen des Kanzlers zum Ungarnkönig zur Folge hatte. 1—9 im Anschluß an Alans von Lille zweite Praefatio zum Anticlau- dianus (Migne P. L. 210, col. 488): Auctoris [Var. Actoris] mendico stylum phalerasque poetae, Ne mea segnitie Clio deiecta senescat, Ne iaceat calamus, scabra rubigine torpens. Scribendi novitate vetus juvenescere charta Gaudet, et antiquas cupiens exire latebras Ridet, et in tenui lascivit arundine musa. Fonte tuo sic, Phoebe, tuum perfunde poetam, Ut compluta tuo mens arida flumine germen Donet, et in fructum concludat germinis usum. 10 a dextro templi latere: mit Bezug auf das Gesicht von den Leben spendenden Wassern bei Ezech. 47, Iff., vgl. oben zu Nr. 36, 7f. 25 Ludwig I. von Ungarn (1342—1382) war bemüht, dem Katholizis- mus auch auf dem Balkan zum Triumph zu verhelfen. Verfolgungen gegen Häretiker fanden außer in Ungarn selbst besonders in Bosnien statt. 26 sui germani: des jungen Andreas, Gemahls der Königin Johanna von Neapel, der am 18. September 1345 in Aversa ermordet worden war, vgl. V. M. z. R. II 5 S. 153f. 27 tyrannorum: der Visconti. 34 magistro Vlrico: vgl. oben zu Nr. 22. 51. AN KÖNIG LUDWIG VON UNGARN ? Glückwunsch zu seinem Triumph über die Feinde der Kirche. [Fragment.] Undatierbar. In precordiis meis assidue resonat laudum iocunde canticum, quod in processibus vestris premium habentes altissimum hostes Dei et Ecclesie triumpho mirifico superastis, illis, quos diu condicio seruilis oppresserat, ad libertatis optate gaudia restitutis. Con- ceptam autem leticiam super hoc exprimere non valeo nec narrare sufficio vestre gloriam Maiestatis. Et ideo mentem ad Deum tota deuocione conuerto et ipsius clemenciam exoro suppliciter, vt 5 51 = M Bl. 112°. — Ohne Uberschrift Hs. — 3 superasti Hs 5 nec] 6f. totam deuocionem Hs ut He
Strana 88
88 III. Weltliche und geistliche Gönner. felicibus semper auspiciis de alto in altius culmen solii regalis exaltet. Preterea nouerit vestra Serenitas etc. Die Uberlieferung in M (unmittelbar voran geht der unten als Nr. 252 gegebene Brief) spricht für die Verfasserschaft Johanns v. N., wenn eine diesbezügliche Angabe auch fehlt. — Der fragmentarische Charakter der Kopie läßt keinen sicheren Schluß auf die Adresse zu. In Betracht kommen als Empfänger König Kasimir von Polen (1333—1370) und an erster Stelle König Ludwig von Ungarn (1342—1382), der von 1370—1382 auch König von Polen war. Vgl. oben Nr. 50, 25. 27ff. nebst Anm. 52. AN DIE KÖNIGINNEN ELISABETH DIE ALTERE UND ELISABETH DIE JUNGERE VON UNGARN. Bittet sie, sich bei Karl IV. für die Freilassung seines Verwandten, des Saazer Richters, zu verwenden. [Nach 13721] Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Serenissimis principibus ac dominabus illustribus domine Eliza- beth seniori et domine Elyzabeth iuniori, reginis Vngarie, domina- bus suis metuendissimis. Reginarum illustrium, quas post diuine dispensacionis auxilium s eciam clarissime natiuitatis insigniuit nobilitas, digna racione semper interfuit et hodie interest pio compassionis affectu oppres- sorum quorumlibet misereri. Sic namque Hester insignis apud 52 = L Bl. 54"b (lib. V 33), K Bl. 119 (Nr. 262). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 30, S. 45. — Uberschrift: Ad Reginas Vngarie pro libera- cione N. ciuis pragensis etc. L K 52 Elisabeth die Altere, die Königinmutter, seit dem Tode ihres Gemahls, Karl Roberts von Ungarn († 1342), verwitwet, war die Tochter des Polenkönigs Wladislaw Lohetek. Nach der Wahl ihres Sohnes, König Ludwige I. von Ungarn, zum König von Polen führte sie 1370—1376 die Regentschaft in Polen. Sie starb 1381. — Elisabeth die Jüngere, Tochter des Bans Stephan von Bosnien, war mit Ludwig von Ungarn seit 1363 vermählt. Nach seinem Tode (1382) führte sie eine Zeitlang die Re- gentschaft in Ungarn. Sie starb 1387. — Die Uberbieferung deutet auf Ab- fassung im letzten Lebensjahrzehnt des Kanzlers. 7 Hester: s. Esther 8, 1ff.
88 III. Weltliche und geistliche Gönner. felicibus semper auspiciis de alto in altius culmen solii regalis exaltet. Preterea nouerit vestra Serenitas etc. Die Uberlieferung in M (unmittelbar voran geht der unten als Nr. 252 gegebene Brief) spricht für die Verfasserschaft Johanns v. N., wenn eine diesbezügliche Angabe auch fehlt. — Der fragmentarische Charakter der Kopie läßt keinen sicheren Schluß auf die Adresse zu. In Betracht kommen als Empfänger König Kasimir von Polen (1333—1370) und an erster Stelle König Ludwig von Ungarn (1342—1382), der von 1370—1382 auch König von Polen war. Vgl. oben Nr. 50, 25. 27ff. nebst Anm. 52. AN DIE KÖNIGINNEN ELISABETH DIE ALTERE UND ELISABETH DIE JUNGERE VON UNGARN. Bittet sie, sich bei Karl IV. für die Freilassung seines Verwandten, des Saazer Richters, zu verwenden. [Nach 13721] Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Serenissimis principibus ac dominabus illustribus domine Eliza- beth seniori et domine Elyzabeth iuniori, reginis Vngarie, domina- bus suis metuendissimis. Reginarum illustrium, quas post diuine dispensacionis auxilium s eciam clarissime natiuitatis insigniuit nobilitas, digna racione semper interfuit et hodie interest pio compassionis affectu oppres- sorum quorumlibet misereri. Sic namque Hester insignis apud 52 = L Bl. 54"b (lib. V 33), K Bl. 119 (Nr. 262). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 30, S. 45. — Uberschrift: Ad Reginas Vngarie pro libera- cione N. ciuis pragensis etc. L K 52 Elisabeth die Altere, die Königinmutter, seit dem Tode ihres Gemahls, Karl Roberts von Ungarn († 1342), verwitwet, war die Tochter des Polenkönigs Wladislaw Lohetek. Nach der Wahl ihres Sohnes, König Ludwige I. von Ungarn, zum König von Polen führte sie 1370—1376 die Regentschaft in Polen. Sie starb 1381. — Elisabeth die Jüngere, Tochter des Bans Stephan von Bosnien, war mit Ludwig von Ungarn seit 1363 vermählt. Nach seinem Tode (1382) führte sie eine Zeitlang die Re- gentschaft in Ungarn. Sie starb 1387. — Die Uberbieferung deutet auf Ab- fassung im letzten Lebensjahrzehnt des Kanzlers. 7 Hester: s. Esther 8, 1ff.
Strana 89
Nr. 51. 52. 89 Asuerum, erga Dauid Thecuites et Salomonem Bethsabee pie inter- cessionis presidio plurimos liberauit, non obstante quod populus ipse negligencia sua tales pressuras meruerat, qui peiora malis et 10 peioribus pessima continuatis erroribus inmiscebat. Consurgat igitur Serenissima ymmo sacrosancta Maiestas Il- lustrium ymmo semper felicium reginarum Vngarie et exemplo beate Elizabeth, cui sangwinis ingenui communione iunguntur, carissimum consangwineum nostrum Sacensem iudicem, quan- 15 tumcunque eciam reus existat, a vinculis captiuitatis eripiant, Serenissimo, piissimo ac inuictissimo principi ac domino domino Klarolo] IV., Romanorum Imperatori semper augusto et Boemie regi Illustri, domino meo non tam metuendissimo quam super omnia diligendo, benignissime vocis subsidio misericordis supplica-20 cionis suffragia porrecture. Neque preces tante intercessionis effectu carebunt. Etenim si reginarum preces apud aures regum veterum, quos gracie tempus nondum attigerat, profecisse noscun- tur, quanto forcius in auribus christianissimi Cesaris diuinam et humanam amplectentis misericordem iusticiam Serenissimarum 25 principum interposicio benigna valebit, vt meus consangwineus ab incomodis eruatur. Quarum personas magnificas sanas et incolumes interuentu sancti Sigismundi, cuius visitarunt reliquias, conseruet Altissimus tempore diuturno. Datum. Reginalis maiestatis indignus cappellanus et humilis Olomucensis so episcopus Johannes. 8 Thecuites] Tochnites L K Bersabee L K pio L K 25 amplectentes L 28f. conseruet precor Altissimus K 8 Thecuites: s. II. Reg. 14, 4ff. Bethsabee: s. III. Reg. 2, 19. 14f. Die heilige Elisabeth, Landgräfin von Thüringen († 1231), war die Tochter Andreas' II. von Ungarn. 1207 zu Preßburg geboren, wurde sie bereits in ihrem vierten Lebensjahr dem elfjährigen Ludwig, dem Sohn des Landgrafen Hermann von Thüringen, zur Gemahlin bestimmt. 16 consangwineum Sacensem iudicem : wohl kaum identisch mit Johanns Schwager (sororius) Rudolf, dem Richter in Maut (iudex Mutensis), der uns mehrfach begegnet, s. unten Nr. 190ff. 31 Sigismundi ... reliquias: wann dieser Besuch (in Prag? Olmütz?) stattfand, bleibt nachzuweisen. Nach Prag waren Reliquien des hl. Sigis- mund im Jahre 1354 und 1365 gebracht worden (s. unten zu Nr. 303), aber auch die Olmützer Kirche besaß solche im Jahre 1372 (Cod. dipl. Moraviae X Nr. 179 S. 201), vgl. auch unten Nr. 303 nebst Anm. Der hl. Sigismund gilt als Schützer gegen Bruch und Fieber.
Nr. 51. 52. 89 Asuerum, erga Dauid Thecuites et Salomonem Bethsabee pie inter- cessionis presidio plurimos liberauit, non obstante quod populus ipse negligencia sua tales pressuras meruerat, qui peiora malis et 10 peioribus pessima continuatis erroribus inmiscebat. Consurgat igitur Serenissima ymmo sacrosancta Maiestas Il- lustrium ymmo semper felicium reginarum Vngarie et exemplo beate Elizabeth, cui sangwinis ingenui communione iunguntur, carissimum consangwineum nostrum Sacensem iudicem, quan- 15 tumcunque eciam reus existat, a vinculis captiuitatis eripiant, Serenissimo, piissimo ac inuictissimo principi ac domino domino Klarolo] IV., Romanorum Imperatori semper augusto et Boemie regi Illustri, domino meo non tam metuendissimo quam super omnia diligendo, benignissime vocis subsidio misericordis supplica-20 cionis suffragia porrecture. Neque preces tante intercessionis effectu carebunt. Etenim si reginarum preces apud aures regum veterum, quos gracie tempus nondum attigerat, profecisse noscun- tur, quanto forcius in auribus christianissimi Cesaris diuinam et humanam amplectentis misericordem iusticiam Serenissimarum 25 principum interposicio benigna valebit, vt meus consangwineus ab incomodis eruatur. Quarum personas magnificas sanas et incolumes interuentu sancti Sigismundi, cuius visitarunt reliquias, conseruet Altissimus tempore diuturno. Datum. Reginalis maiestatis indignus cappellanus et humilis Olomucensis so episcopus Johannes. 8 Thecuites] Tochnites L K Bersabee L K pio L K 25 amplectentes L 28f. conseruet precor Altissimus K 8 Thecuites: s. II. Reg. 14, 4ff. Bethsabee: s. III. Reg. 2, 19. 14f. Die heilige Elisabeth, Landgräfin von Thüringen († 1231), war die Tochter Andreas' II. von Ungarn. 1207 zu Preßburg geboren, wurde sie bereits in ihrem vierten Lebensjahr dem elfjährigen Ludwig, dem Sohn des Landgrafen Hermann von Thüringen, zur Gemahlin bestimmt. 16 consangwineum Sacensem iudicem : wohl kaum identisch mit Johanns Schwager (sororius) Rudolf, dem Richter in Maut (iudex Mutensis), der uns mehrfach begegnet, s. unten Nr. 190ff. 31 Sigismundi ... reliquias: wann dieser Besuch (in Prag? Olmütz?) stattfand, bleibt nachzuweisen. Nach Prag waren Reliquien des hl. Sigis- mund im Jahre 1354 und 1365 gebracht worden (s. unten zu Nr. 303), aber auch die Olmützer Kirche besaß solche im Jahre 1372 (Cod. dipl. Moraviae X Nr. 179 S. 201), vgl. auch unten Nr. 303 nebst Anm. Der hl. Sigismund gilt als Schützer gegen Bruch und Fieber.
Strana 90
90 III. Weltliche und geistliche Gönner. 53. AN DEN DAUPHIN KARL VON FRANKREICH. Bittet, in Sachen der ihm zugedachten provisio so zu verfahren, wie der Uberbringer ausführen werde. [Vor 1365?] Aus der Summa Cancellaris. Domine mi graciose, Nobilis vir dominus .. de ..., familiaris vester, ad vos infor- matus reuertitur, qui graciam vestram de serenissimi Cesaris, auunculi vestri, condicione et statu poterit informare distinccius. 5 Ideo de talibus non scribo, rogo tamen vt super materia prouisionis, quam michi gracia vestra fecit, ita velitis intendere, prout vos dictus dominus clarius et distinccius edocebit. Datum etc. 54. AN MARKGRAF JOHANN VON MAHREN. Beklagt sich, daß er nicht zur Taufe des neugeborenen Sohnes des Markgrafen eingeladen worden sei. [1354—1358.] Illustris et magnifice princeps, domine graciose, Admirari non sufficit capellani vestri scribentis humilitas, 53 Nur überliefert in G WIL2 W2 F. — Tadra, Summa Canc. Nr. 261, S. 162. — Uberschrift: Cancellarius rogat delphinum, ut super prouisione sibi facta intendat Has 54 = O Bl. 120r, L1 Bl. 172°. — Erster Abdruck von Burdach, V. M. 53 Die Uberlieferung in G macht die Abfassung vor 1365 wahrscheinlich. Die persönlichen Beziehungen Johanns von N. zu Karl, Dauphin von Vienne und Herzog der Normandie, erstgeborenem Sohn des französischen Königs Johann und Neffen Kaiser Karls IV., datieren wohl seit dem Metzer Hoftag 1356 (vgl. Huber, Regesten Nr. 2581f. und ebenda Reichssachen Nr. 277f.; Werunsky, Karl IV. Bd. III S. 152). Eine neuerliche Begegnung des Kaisers mit dem Dauphin fand im Januar 1363 in castro Mosomensi statt (Huber, Reg. Nr. 3896"). Worauf sich die erbetene Fürsprache bezicht, ist nicht ersichtlich. Von einer Verwendung des Dauphins zugunsten eines Jo. episcopi ist auch in der Summa Canc. (ed. Tadra Nr. 236, s. unten Nr. 402) die Rede. Johanns v. Gelnhausen Collectarius perpetuarum formarum (ed. H. Kaiser Nr. 279) macht daraus eine Verwendung pro translacione vene- rabilis ... Luthomislensis episcopi, imperialis cancellarii, was auf Joh. v. N. gehen müßte. Daß Joh. v. N. sich jemals um den Bischofestuhl von Bamberg beworben habe, um dessen Erlangung der Dauphin in dem genannten Briefe an den Papst für seinen Schützling vorstellig wird, ist uns aus keiner anderen Quelle bekannt.
90 III. Weltliche und geistliche Gönner. 53. AN DEN DAUPHIN KARL VON FRANKREICH. Bittet, in Sachen der ihm zugedachten provisio so zu verfahren, wie der Uberbringer ausführen werde. [Vor 1365?] Aus der Summa Cancellaris. Domine mi graciose, Nobilis vir dominus .. de ..., familiaris vester, ad vos infor- matus reuertitur, qui graciam vestram de serenissimi Cesaris, auunculi vestri, condicione et statu poterit informare distinccius. 5 Ideo de talibus non scribo, rogo tamen vt super materia prouisionis, quam michi gracia vestra fecit, ita velitis intendere, prout vos dictus dominus clarius et distinccius edocebit. Datum etc. 54. AN MARKGRAF JOHANN VON MAHREN. Beklagt sich, daß er nicht zur Taufe des neugeborenen Sohnes des Markgrafen eingeladen worden sei. [1354—1358.] Illustris et magnifice princeps, domine graciose, Admirari non sufficit capellani vestri scribentis humilitas, 53 Nur überliefert in G WIL2 W2 F. — Tadra, Summa Canc. Nr. 261, S. 162. — Uberschrift: Cancellarius rogat delphinum, ut super prouisione sibi facta intendat Has 54 = O Bl. 120r, L1 Bl. 172°. — Erster Abdruck von Burdach, V. M. 53 Die Uberlieferung in G macht die Abfassung vor 1365 wahrscheinlich. Die persönlichen Beziehungen Johanns von N. zu Karl, Dauphin von Vienne und Herzog der Normandie, erstgeborenem Sohn des französischen Königs Johann und Neffen Kaiser Karls IV., datieren wohl seit dem Metzer Hoftag 1356 (vgl. Huber, Regesten Nr. 2581f. und ebenda Reichssachen Nr. 277f.; Werunsky, Karl IV. Bd. III S. 152). Eine neuerliche Begegnung des Kaisers mit dem Dauphin fand im Januar 1363 in castro Mosomensi statt (Huber, Reg. Nr. 3896"). Worauf sich die erbetene Fürsprache bezicht, ist nicht ersichtlich. Von einer Verwendung des Dauphins zugunsten eines Jo. episcopi ist auch in der Summa Canc. (ed. Tadra Nr. 236, s. unten Nr. 402) die Rede. Johanns v. Gelnhausen Collectarius perpetuarum formarum (ed. H. Kaiser Nr. 279) macht daraus eine Verwendung pro translacione vene- rabilis ... Luthomislensis episcopi, imperialis cancellarii, was auf Joh. v. N. gehen müßte. Daß Joh. v. N. sich jemals um den Bischofestuhl von Bamberg beworben habe, um dessen Erlangung der Dauphin in dem genannten Briefe an den Papst für seinen Schützling vorstellig wird, ist uns aus keiner anderen Quelle bekannt.
Strana 91
Nr. 53. 54. 91 ymmo meditacio mentis eius estu flagrantis miraculi vehementer concutitur, cur ipse non debeat tanti honoris esse particeps, vt videlicet ad baptismum noui principis inuitaretur cum aliis, qui, sicut istis et aliis iocundis prosperitatibus sui domini ardenti semper deuocione congaudet, sic et aliquando rebus aliter se habentibus gerebat animum compassiuum. Et si propter multam occupacio- nem humilis capellani vestri et Imperialium agendorum magnitu- dinem, quibus occupari dinoscitur, vestra forsitan wlt excusari 10 nobilitas, vt vocare dimiserit hominem tantis negociis oneratum, non est ista realis excusacio, graciose domine, neque in celestis iudicis consistorio meretur admitti. Nam retraxisset vtique humilis vester subditus paululum fessas manus a prosecucione magnalium, delectatus graciosi sui domini faciem corporaliter intueri, vel 15 saltem procuratorem adipiscende tam generose compaternitatis et glorie vtique statuisset cum auctoritate equitandi Morauiam sub expensis eius, qui scribit, ac inibi cum ceteris inuitatis accedendi fores Ecclesie et presbyteri benediccionibus respondendi, nomen eciam imponendi nato principi, manus super aquas baptismatis 20 extendendi, tangendi puerum et adhibendi diligenciam, ne forte senescentis alicuius presbyteri negligencia mergeretur in fluctibus, ac omnia et singula faciendi, que circa hoc spiritualiter vel tempo- raliter forent quomodolibet oportuna. Non igitur tedeant generosum animum reprehensiones satirice, 25 que non ex iracundie calore, sed ex iustis doloribus illius Deo teste procedunt, qui vestrum semper amauit honorem et circumspectis impedimentis omnibus fidelis solercie grato studio prosequetur. z. R. IV S. 259f., Nr. 55. — Uberschrift: Inculpat Marchionem, quare non petiuit eum in Compatrem O, fehlt Li. — 1 et fehlt O 2 Ammirari Li 3 mirabili Li 4 esse] fore LI 5 inuitari O 6 istis et aliis] hiis et pluribus Li 7 aliquando] aliis (em. alias?) O 9f. magnitudinem] 11 dimisit Hes hominem] honorem O 13 consistorio negociis O fehlt Li 15f. vel—procuratorem fehlt, dafür Lücke für etwa 6 Buch- 17 auctoritate fehlt, Lücke für etwa 7 Buchstaben Li staben Li 18 ac] aut Li ceteris inuitatis] inuitatus Li accedendi] atten- dendi Li 22 senescentis] nescientis Li 23 ac] et 0 26 ira- ex iustis] ex ustis Li illius fehlt O cundo Li Anmerkungen. Der Hinweis auf die Kanzlergeschäfte (Z. 9f.) und auf die lang- jährigen freundschaftlichen Beziehungen (Z. 6ff. 27f.) schließen jede
Nr. 53. 54. 91 ymmo meditacio mentis eius estu flagrantis miraculi vehementer concutitur, cur ipse non debeat tanti honoris esse particeps, vt videlicet ad baptismum noui principis inuitaretur cum aliis, qui, sicut istis et aliis iocundis prosperitatibus sui domini ardenti semper deuocione congaudet, sic et aliquando rebus aliter se habentibus gerebat animum compassiuum. Et si propter multam occupacio- nem humilis capellani vestri et Imperialium agendorum magnitu- dinem, quibus occupari dinoscitur, vestra forsitan wlt excusari 10 nobilitas, vt vocare dimiserit hominem tantis negociis oneratum, non est ista realis excusacio, graciose domine, neque in celestis iudicis consistorio meretur admitti. Nam retraxisset vtique humilis vester subditus paululum fessas manus a prosecucione magnalium, delectatus graciosi sui domini faciem corporaliter intueri, vel 15 saltem procuratorem adipiscende tam generose compaternitatis et glorie vtique statuisset cum auctoritate equitandi Morauiam sub expensis eius, qui scribit, ac inibi cum ceteris inuitatis accedendi fores Ecclesie et presbyteri benediccionibus respondendi, nomen eciam imponendi nato principi, manus super aquas baptismatis 20 extendendi, tangendi puerum et adhibendi diligenciam, ne forte senescentis alicuius presbyteri negligencia mergeretur in fluctibus, ac omnia et singula faciendi, que circa hoc spiritualiter vel tempo- raliter forent quomodolibet oportuna. Non igitur tedeant generosum animum reprehensiones satirice, 25 que non ex iracundie calore, sed ex iustis doloribus illius Deo teste procedunt, qui vestrum semper amauit honorem et circumspectis impedimentis omnibus fidelis solercie grato studio prosequetur. z. R. IV S. 259f., Nr. 55. — Uberschrift: Inculpat Marchionem, quare non petiuit eum in Compatrem O, fehlt Li. — 1 et fehlt O 2 Ammirari Li 3 mirabili Li 4 esse] fore LI 5 inuitari O 6 istis et aliis] hiis et pluribus Li 7 aliquando] aliis (em. alias?) O 9f. magnitudinem] 11 dimisit Hes hominem] honorem O 13 consistorio negociis O fehlt Li 15f. vel—procuratorem fehlt, dafür Lücke für etwa 6 Buch- 17 auctoritate fehlt, Lücke für etwa 7 Buchstaben Li staben Li 18 ac] aut Li ceteris inuitatis] inuitatus Li accedendi] atten- dendi Li 22 senescentis] nescientis Li 23 ac] et 0 26 ira- ex iustis] ex ustis Li illius fehlt O cundo Li Anmerkungen. Der Hinweis auf die Kanzlergeschäfte (Z. 9f.) und auf die lang- jährigen freundschaftlichen Beziehungen (Z. 6ff. 27f.) schließen jede
Strana 92
92 III. Weltliche und geistliche Gönner. andere Adresse als die an Markgraf Johann (Johann Heinrich † 1375) aus. Ob mit dem nouus princeps Jost (geb. 1354 Oktober oder November) gemeint ist oder Johann Sobieslaw (geb. zwischen 1355 und 1358), bleibt trotz der Wendung imperialium agendorum (Z. 9) zweifelhaft, s. die Erörterung V. M. z. R. IV S. 259. 7 rebus aliter se habentibus: Anspielung auf die erste Ehe des Mark- grafen mit Margarete Maultasch?, vgl. oben zu Nr. 10, 10f. 55. AN MARKGRAF JOHANN VON MAHREN? Erwartet seine Ankunft in Prag, um Verschiedenes zu besprechen. [Vor 1375.] Serenissime princeps et domine mi metuendissime, Si nulla noua Maiestati vestre scribo seu scripsi, in prompto est expedita racio, quia nulla ad me nisi a gracia vestra proueniunt. Vnum nichilominus loco nouitatis gracie vestre scribo, quod multi- plicibus angor tediis et pressuris in vestri absencia, qui sperabam dominacionem vestram in Praga per tempora demorari. Et adhuc spiritus meus aduentum vestrum prestolatur in gaudio quod cele- bratis curiis ad locum predictum auctore Domino redeatis, vt ibidem visione personalis presencie vestre consolari valeam, io cum domino meo et ea, que necessitatis et iocunditatis sunt, locuturus. 5 56. AN MARKGRAF JOHANN VON MAHREN? Entschuldigt sich, daß er seines Augenleidens wegen nicht zu ihm kommen könne. [Um 1375.] Aus der Cancellaria Johannis Noriforensis. Illustris, magnifice princeps et domine graciose, Oculorum meorum infirmitatem et eam, quam longo iam tem- 55 = M Bl. 103". — Uberschrift: Marchioni quod Episcopus attediatur in eius absencia, Prage expectans Hs. — 9 vt] Et Hs 56 = L Bl. 70 a (lib. VI 35), K Bl. 134" (Nr. 376). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 144, S. 110f. — Uberschrift: Olomucensis excusat se quod propter infirmitatem oculorum ad eum venire non posset L K — iam fehlt K 2 infirmitate L K 55 Die Adresse an Markgraf Johann ist zwar nicht bezeugt, kommt aber nach Ton und Inhalt am ehesten in Betracht. Sein Todesjahr (1375) gibt den terminus ante quem.
92 III. Weltliche und geistliche Gönner. andere Adresse als die an Markgraf Johann (Johann Heinrich † 1375) aus. Ob mit dem nouus princeps Jost (geb. 1354 Oktober oder November) gemeint ist oder Johann Sobieslaw (geb. zwischen 1355 und 1358), bleibt trotz der Wendung imperialium agendorum (Z. 9) zweifelhaft, s. die Erörterung V. M. z. R. IV S. 259. 7 rebus aliter se habentibus: Anspielung auf die erste Ehe des Mark- grafen mit Margarete Maultasch?, vgl. oben zu Nr. 10, 10f. 55. AN MARKGRAF JOHANN VON MAHREN? Erwartet seine Ankunft in Prag, um Verschiedenes zu besprechen. [Vor 1375.] Serenissime princeps et domine mi metuendissime, Si nulla noua Maiestati vestre scribo seu scripsi, in prompto est expedita racio, quia nulla ad me nisi a gracia vestra proueniunt. Vnum nichilominus loco nouitatis gracie vestre scribo, quod multi- plicibus angor tediis et pressuris in vestri absencia, qui sperabam dominacionem vestram in Praga per tempora demorari. Et adhuc spiritus meus aduentum vestrum prestolatur in gaudio quod cele- bratis curiis ad locum predictum auctore Domino redeatis, vt ibidem visione personalis presencie vestre consolari valeam, io cum domino meo et ea, que necessitatis et iocunditatis sunt, locuturus. 5 56. AN MARKGRAF JOHANN VON MAHREN? Entschuldigt sich, daß er seines Augenleidens wegen nicht zu ihm kommen könne. [Um 1375.] Aus der Cancellaria Johannis Noriforensis. Illustris, magnifice princeps et domine graciose, Oculorum meorum infirmitatem et eam, quam longo iam tem- 55 = M Bl. 103". — Uberschrift: Marchioni quod Episcopus attediatur in eius absencia, Prage expectans Hs. — 9 vt] Et Hs 56 = L Bl. 70 a (lib. VI 35), K Bl. 134" (Nr. 376). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 144, S. 110f. — Uberschrift: Olomucensis excusat se quod propter infirmitatem oculorum ad eum venire non posset L K — iam fehlt K 2 infirmitate L K 55 Die Adresse an Markgraf Johann ist zwar nicht bezeugt, kommt aber nach Ton und Inhalt am ehesten in Betracht. Sein Todesjahr (1375) gibt den terminus ante quem.
Strana 93
Nr. 54—57. 93 pore sustinui, odiosam molestiam ex solius frigoris austeritate contraxi, dum de Praga recedens in tanto intensissimo frigore pergerem, vt hodie paciar neque sperem ab hac infirmitate nisi tractu temporis et sub bona custodia liberari. Propter quod non inuertat michi dominacio vestra, si ad presens coram persona vestra comparere non possim, quoniam illud efficit ineuitabilis necessitas, non voluntas. Datum etc. 5 Die Augenerkrankung, über die Johann auch in mehreren anderen Briefen klagt (vgl. oben Nr. 46, unten Nr. 78. 169. 171. 173), scheint in die Zeit um 1375 zu fallen. Als Empfänger kommt allenfalls auch Markgraf Jost in Frage. 4 de Praga recedens: ob es sich um die in Nr. 43 erwähnte winterliche Reise handelt oder um eine frühere, bleibt unsicher. 57. AN EINEN DER MARKGRAFEN VON MAHREN? Ubersendet ihm durch den Propst von Brünn ein Agnus Dei und empfiehlt sich seiner Gnade. I1] Januar 1. Aura salubris te prouehat, precor, epistola, successus iocundos celi tibi distillet amenitas, vt spiritu sancto felici remige proficis- caris ad eius presenciam, cuius fauorem toto corde mercari et animo scribentis optat affeccio, vt te sibi et se michi dignitiua pietate conciliet is vtique, quem diligo, quem veneror et cuius opto salutem, nouit Altissimus, sicut meam. Eciam modicella quantitate, magna sinceritate mittentis per manum Brunnensis prepositi sibi presenteris, reuerenciam faciendo principi et michi sue mansuetudinis beneficia portatura. Agnus enim ille dominicus, quem sibi presentabis dirigente preposito, hodie circumcisus a 10 patribus sanguinis illius preciosi fudit primicias, cuius virtute et 5 — - — 57 = M Bl. 89r mit der irreführenden (vom Schreiber gesetzten) Uber- schrift: Scribit preposito Brunnensi pre nimia dileccione Hs. — 1 Aurea 4 scribenti Hs 7 sinceritatis He 8 presenteris] piit He Hs
Nr. 54—57. 93 pore sustinui, odiosam molestiam ex solius frigoris austeritate contraxi, dum de Praga recedens in tanto intensissimo frigore pergerem, vt hodie paciar neque sperem ab hac infirmitate nisi tractu temporis et sub bona custodia liberari. Propter quod non inuertat michi dominacio vestra, si ad presens coram persona vestra comparere non possim, quoniam illud efficit ineuitabilis necessitas, non voluntas. Datum etc. 5 Die Augenerkrankung, über die Johann auch in mehreren anderen Briefen klagt (vgl. oben Nr. 46, unten Nr. 78. 169. 171. 173), scheint in die Zeit um 1375 zu fallen. Als Empfänger kommt allenfalls auch Markgraf Jost in Frage. 4 de Praga recedens: ob es sich um die in Nr. 43 erwähnte winterliche Reise handelt oder um eine frühere, bleibt unsicher. 57. AN EINEN DER MARKGRAFEN VON MAHREN? Ubersendet ihm durch den Propst von Brünn ein Agnus Dei und empfiehlt sich seiner Gnade. I1] Januar 1. Aura salubris te prouehat, precor, epistola, successus iocundos celi tibi distillet amenitas, vt spiritu sancto felici remige proficis- caris ad eius presenciam, cuius fauorem toto corde mercari et animo scribentis optat affeccio, vt te sibi et se michi dignitiua pietate conciliet is vtique, quem diligo, quem veneror et cuius opto salutem, nouit Altissimus, sicut meam. Eciam modicella quantitate, magna sinceritate mittentis per manum Brunnensis prepositi sibi presenteris, reuerenciam faciendo principi et michi sue mansuetudinis beneficia portatura. Agnus enim ille dominicus, quem sibi presentabis dirigente preposito, hodie circumcisus a 10 patribus sanguinis illius preciosi fudit primicias, cuius virtute et 5 — - — 57 = M Bl. 89r mit der irreführenden (vom Schreiber gesetzten) Uber- schrift: Scribit preposito Brunnensi pre nimia dileccione Hs. — 1 Aurea 4 scribenti Hs 7 sinceritatis He 8 presenteris] piit He Hs
Strana 94
94 III. Weltliche und geistliche Gönner. beneficio abluimur et sanctificamur continue et in filiorum adopcio- nis gratuite consorcio numeramur. Et quemadmodum agnus ille dominicus sua virtute celesti librum septem sigillorum aperuit, 15 cuius intellectu vniuersalis docetur Ecclesia et semper docebitur, donec ipse Deus filius regnum tradiderit Deo patri, sic et tu agni viuificantis presidio et sollicitudine antedicti prepositi diligenter intendas eius, cui scribitur, benignum fauorem, benigniorem gra- ciam ac benignissimam clemenciam reportare. 13 muneramur Hs 15 vniuersalis] vniuersa vel vniuersalis Hs Anmerkungen. Unter dem Uberbringer (Z. 7f.) wird kaum ein anderer zu verstehen sein als Johanns v. N. ehemaliger Kanzleikollege Nicolaus von Kremsier, der als Propst von St. Petri in Brünn von 1357 bis 1371 (1376?) namentlich bezeugt ist (s. oben zu Nr. 14). Als Empfänger kommen am ehesten Mark- graf Johann oder Jost von Mähren in Betracht; aber auch die Adresse an einen geistlichen Fürsten bleibt zu erwägen (unmittelbar voran geht in der Hs ein Brief Johanns v. N. an Kardinal Guido von Boulogne, unten Nr. 70, der gleichfalls von einer Verstimmung handelt). — Agnus Dei heißen die geweihten, aus den Resten der Osterkerze her- gestellten ovalen Wachsscheiben mit dem Bilde des Lammes, das auf dem apokalyptischen Buch mit den sieben Siegeln ruht (vgl. oben Z. 14) und dem Kreuz und Siegesfahne beigegeben sind. Seit dem 15. Jahrhundert werden sie ausschließlich vom Papst geweiht und verliehen. Ihr sakramentaler Charakter und der Glaube, daß sie gegen böse Geister, Blitz, Unwetter und feindliche Gewalten verschiedener Art schützen, sicherte ihnen hohe Verehrung, so daß sie auch als Medaillon oder in anderer Fassung getragen wurden, 8. H. Grisar, Civiltà Catolica 58 (1907, 2) S. 568—584; A. Franz, Die kirchlichen Benediktionen im Mittelalter. I. Bd., Freiburg 1909, S. 553—575; E. Mangenot im Dictionnaire de Théologie Catholique I (1909) S. 605—613, wo auch Abbildungen und weitere Literaturangaben zu finden sind. 5 is vtique quem: der Z. 7f. genannte Brünner Propst oder der Empfänger? 10 hodie: als Fest der Beschneidung Christi gilt der Kirche seit dem 6. Jahrhundert der 1. Januar. 12 filiorum adopcionis nach Gal. 4, 4f.; vgl. auch Rom. 8, 13. 23; 9, 4; Eph. 1, 5. 14 librum septem sigillorum: Apoc. 5, Iff. 16 tu: die angeredete Epistola (Z. 1).
94 III. Weltliche und geistliche Gönner. beneficio abluimur et sanctificamur continue et in filiorum adopcio- nis gratuite consorcio numeramur. Et quemadmodum agnus ille dominicus sua virtute celesti librum septem sigillorum aperuit, 15 cuius intellectu vniuersalis docetur Ecclesia et semper docebitur, donec ipse Deus filius regnum tradiderit Deo patri, sic et tu agni viuificantis presidio et sollicitudine antedicti prepositi diligenter intendas eius, cui scribitur, benignum fauorem, benigniorem gra- ciam ac benignissimam clemenciam reportare. 13 muneramur Hs 15 vniuersalis] vniuersa vel vniuersalis Hs Anmerkungen. Unter dem Uberbringer (Z. 7f.) wird kaum ein anderer zu verstehen sein als Johanns v. N. ehemaliger Kanzleikollege Nicolaus von Kremsier, der als Propst von St. Petri in Brünn von 1357 bis 1371 (1376?) namentlich bezeugt ist (s. oben zu Nr. 14). Als Empfänger kommen am ehesten Mark- graf Johann oder Jost von Mähren in Betracht; aber auch die Adresse an einen geistlichen Fürsten bleibt zu erwägen (unmittelbar voran geht in der Hs ein Brief Johanns v. N. an Kardinal Guido von Boulogne, unten Nr. 70, der gleichfalls von einer Verstimmung handelt). — Agnus Dei heißen die geweihten, aus den Resten der Osterkerze her- gestellten ovalen Wachsscheiben mit dem Bilde des Lammes, das auf dem apokalyptischen Buch mit den sieben Siegeln ruht (vgl. oben Z. 14) und dem Kreuz und Siegesfahne beigegeben sind. Seit dem 15. Jahrhundert werden sie ausschließlich vom Papst geweiht und verliehen. Ihr sakramentaler Charakter und der Glaube, daß sie gegen böse Geister, Blitz, Unwetter und feindliche Gewalten verschiedener Art schützen, sicherte ihnen hohe Verehrung, so daß sie auch als Medaillon oder in anderer Fassung getragen wurden, 8. H. Grisar, Civiltà Catolica 58 (1907, 2) S. 568—584; A. Franz, Die kirchlichen Benediktionen im Mittelalter. I. Bd., Freiburg 1909, S. 553—575; E. Mangenot im Dictionnaire de Théologie Catholique I (1909) S. 605—613, wo auch Abbildungen und weitere Literaturangaben zu finden sind. 5 is vtique quem: der Z. 7f. genannte Brünner Propst oder der Empfänger? 10 hodie: als Fest der Beschneidung Christi gilt der Kirche seit dem 6. Jahrhundert der 1. Januar. 12 filiorum adopcionis nach Gal. 4, 4f.; vgl. auch Rom. 8, 13. 23; 9, 4; Eph. 1, 5. 14 librum septem sigillorum: Apoc. 5, Iff. 16 tu: die angeredete Epistola (Z. 1).
Strana 95
Nr. 57. 58. 95 58. AN MARKGRAF JOST VON MAHREN. Beruhigt sein Gewissen wegen der Hinrichtung von elf latrones. [Nach 1375.] Aus der Cancellaria Johannis Noviſorensis. Illustris magnifice princeps et domine mi graciose, Eximius prophetarum ille vtique, quem Deus omnipotens e cornu salutis oleo leticie regalis inunxit, ita dicente sancto spiritu verbum exortacionis emisit, vt diceretur: In matutino interficiebam omnes peccatores terre, vt disperderem de ciuitate Dei omnes operantes iniquitatem. Quid est igitur, quod a me vestro nomine honorabilis et religiosus dominus .. prior Brunnensis tam sollicite interrogare conatur, si videlicet magnificencia vestra peccatum incurrerit vilium latronum suspendio. Si conscienciam vestram in hiis actibus aliqua sui parte lesam cognouerim, tum ad extirpacionem tanti 10 maleficii non vndecim tantummodo, sed vndecim milia latronum vellem vno die suspendi, vt is numerus aggregatus in inferno vndecim milibus virgimbus in celesti gaudentibus patria respon- deret et decem milia ex furibus illis perirent ad equiparandum numerum decem milia gloriosa. Et vtinam ad equandam the baicam 15 ["] legionem ex ipsis sex milia sexcenti sexaginta sex iuxta legionis vocabulum interirent et in Palmarum vigilia turbe multe nec non in Ascensione Dominica omnes gentes et super hoc ad equandum Innocentum numerum centum milia et XLIIII“ milia vno instanti ex ipsis perfidis latronibus necarentur. Quid tunc queue ex ipsis 20 omnibus sequeretur conclusio nisi quod, quemadmodum prophetam Dauid, apostolum Paulum, Salomonem sapientem, philosophum Aristotilem, poetam Virgilium dicimus, sic et racione congrua 58 = L Bl. 657b (lib. V 107), K Bl. 130° (Nr. 334). — Tadra, Canc. Joh. Norif. Nr. 103, S. 90f. (stark gekürzt). — Uberschrift: Olomucensis marchioni, vt maleficos et fures interficere non formidet L K. — 15 Et vtinam] em. et vt? oder Et vt ? und Z. 20 necarentur, quid? baicam] et hebreorum L K 20 Quid] Qui L the- 58 4f. Psalm 100, 8. 7 prior Brunnensis: der Prior des dortigen Augustinereremitenklosters, s. unten zu Nr. 129. 19f. Innocentum numerum: das Fest der "Unschuldigen Kinder' ist der 28. Dezember. Die Zahlangabe (144000) ist ungewöhnlich hoch.
Nr. 57. 58. 95 58. AN MARKGRAF JOST VON MAHREN. Beruhigt sein Gewissen wegen der Hinrichtung von elf latrones. [Nach 1375.] Aus der Cancellaria Johannis Noviſorensis. Illustris magnifice princeps et domine mi graciose, Eximius prophetarum ille vtique, quem Deus omnipotens e cornu salutis oleo leticie regalis inunxit, ita dicente sancto spiritu verbum exortacionis emisit, vt diceretur: In matutino interficiebam omnes peccatores terre, vt disperderem de ciuitate Dei omnes operantes iniquitatem. Quid est igitur, quod a me vestro nomine honorabilis et religiosus dominus .. prior Brunnensis tam sollicite interrogare conatur, si videlicet magnificencia vestra peccatum incurrerit vilium latronum suspendio. Si conscienciam vestram in hiis actibus aliqua sui parte lesam cognouerim, tum ad extirpacionem tanti 10 maleficii non vndecim tantummodo, sed vndecim milia latronum vellem vno die suspendi, vt is numerus aggregatus in inferno vndecim milibus virgimbus in celesti gaudentibus patria respon- deret et decem milia ex furibus illis perirent ad equiparandum numerum decem milia gloriosa. Et vtinam ad equandam the baicam 15 ["] legionem ex ipsis sex milia sexcenti sexaginta sex iuxta legionis vocabulum interirent et in Palmarum vigilia turbe multe nec non in Ascensione Dominica omnes gentes et super hoc ad equandum Innocentum numerum centum milia et XLIIII“ milia vno instanti ex ipsis perfidis latronibus necarentur. Quid tunc queue ex ipsis 20 omnibus sequeretur conclusio nisi quod, quemadmodum prophetam Dauid, apostolum Paulum, Salomonem sapientem, philosophum Aristotilem, poetam Virgilium dicimus, sic et racione congrua 58 = L Bl. 657b (lib. V 107), K Bl. 130° (Nr. 334). — Tadra, Canc. Joh. Norif. Nr. 103, S. 90f. (stark gekürzt). — Uberschrift: Olomucensis marchioni, vt maleficos et fures interficere non formidet L K. — 15 Et vtinam] em. et vt? oder Et vt ? und Z. 20 necarentur, quid? baicam] et hebreorum L K 20 Quid] Qui L the- 58 4f. Psalm 100, 8. 7 prior Brunnensis: der Prior des dortigen Augustinereremitenklosters, s. unten zu Nr. 129. 19f. Innocentum numerum: das Fest der "Unschuldigen Kinder' ist der 28. Dezember. Die Zahlangabe (144000) ist ungewöhnlich hoch.
Strana 96
96 III. Weltliche und geistliche Gönner. vsquequaque contingeret illustrem principem dominum meum 25 Judocum, marchionem Morauie, anthonomasice predicacionis offi- cio non tam poprawczonem quam iudicem et iusticiarium appel- lari ? Nec misereatur princeps terre Morawie prauorum mortibus nec eorum disparicio animum eius deterreat, quoniam in promptu est peccati multitudinem semper oriri, vt vno interempto velut so ydre capita plures continuo malicia increbrescente succrescant, vt refert Comicus. Namque mala cito fructificant, sed fertilis arbor tardius vrtica crescere semper habet. Illustrem personam vestram etc. Datum. 59. AN EINEN DER MARKGRAFEN VON MAHREN. Wünscht ihm Wiederherstellung der Gesundheit. [Vor 1378.] Serenissime princeps, Ignarus ego aduentus vestri felicis neque sperans caram michi personam vestram a consorcio Cesaris posse tam velociter separari, versus ciuitatem Olomucensem pro certis negociis ecclesie et fratrum 5 meorum ibidem iter assumpsi, ad graciam vestram auctore Domino breui spacio rediturus. Sed audito quod post recessum a Maiestate Cesarea alique vos passiones infirmitatis inuaserunt, valde doleo et magnificencie vestre multum compacior, rogans omnipotentis Dei clemenciam, quod ab huiusmodi doloribus ante recepcionem pre- 10 sencium magnificam personam vestram liberasse dignetur pro mea — 31 fructificat L K 59 = M Bl. 94r. — Uberschrift: Item marchioni de sui aduentu et 5 asumpsi Hs 7 inuaserint Hs quod semper oret [!] pro eo Hs. — 26 poprawczonem: eigentlich 'Scharfrichter, Henker' (böhmisch popravce), zur Zeit Karls IV. in der Bedeutung 'Scharfrichter' iusticiarius iudex, rgl. Summa Canc. ed. Tadra Nr. 221, S. 139. 31 Comicus : nicht Plautus oder Terenz. sondern Boethius cons. phil. 4, 6 una dubitacione succisa innumerabiles aliae velut hydrae capita suc- crescant. 59 Aus Z. 5ff. läßt sich entnehmen, daß das Schreiben an einen der mährischen Markgrafen gerichtet ist; ob an Johann oder einen seiner Söhne (Jost, Prokop, Sobieslaw) muß in der Schwebe bleiben. Terminus ante quem ist das Todesjahr des Kaisers.
96 III. Weltliche und geistliche Gönner. vsquequaque contingeret illustrem principem dominum meum 25 Judocum, marchionem Morauie, anthonomasice predicacionis offi- cio non tam poprawczonem quam iudicem et iusticiarium appel- lari ? Nec misereatur princeps terre Morawie prauorum mortibus nec eorum disparicio animum eius deterreat, quoniam in promptu est peccati multitudinem semper oriri, vt vno interempto velut so ydre capita plures continuo malicia increbrescente succrescant, vt refert Comicus. Namque mala cito fructificant, sed fertilis arbor tardius vrtica crescere semper habet. Illustrem personam vestram etc. Datum. 59. AN EINEN DER MARKGRAFEN VON MAHREN. Wünscht ihm Wiederherstellung der Gesundheit. [Vor 1378.] Serenissime princeps, Ignarus ego aduentus vestri felicis neque sperans caram michi personam vestram a consorcio Cesaris posse tam velociter separari, versus ciuitatem Olomucensem pro certis negociis ecclesie et fratrum 5 meorum ibidem iter assumpsi, ad graciam vestram auctore Domino breui spacio rediturus. Sed audito quod post recessum a Maiestate Cesarea alique vos passiones infirmitatis inuaserunt, valde doleo et magnificencie vestre multum compacior, rogans omnipotentis Dei clemenciam, quod ab huiusmodi doloribus ante recepcionem pre- 10 sencium magnificam personam vestram liberasse dignetur pro mea — 31 fructificat L K 59 = M Bl. 94r. — Uberschrift: Item marchioni de sui aduentu et 5 asumpsi Hs 7 inuaserint Hs quod semper oret [!] pro eo Hs. — 26 poprawczonem: eigentlich 'Scharfrichter, Henker' (böhmisch popravce), zur Zeit Karls IV. in der Bedeutung 'Scharfrichter' iusticiarius iudex, rgl. Summa Canc. ed. Tadra Nr. 221, S. 139. 31 Comicus : nicht Plautus oder Terenz. sondern Boethius cons. phil. 4, 6 una dubitacione succisa innumerabiles aliae velut hydrae capita suc- crescant. 59 Aus Z. 5ff. läßt sich entnehmen, daß das Schreiben an einen der mährischen Markgrafen gerichtet ist; ob an Johann oder einen seiner Söhne (Jost, Prokop, Sobieslaw) muß in der Schwebe bleiben. Terminus ante quem ist das Todesjahr des Kaisers.
Strana 97
Nr. 59. 60. 97 et ceterorum fidelium vestrorum consolacione felici, qui vestram graciam cottidianis semper desideriis expectamus etc. 60. AN ELISABETH, GEMAHLIN RUPERTS DES AL- TEREN, PFALZGRAFEN BEI RHEIN. Bittet um ihre Verwendung zugunsten eines seiner Diener. [Vor 1364.] Aus der Summa Cancellarii. Felix illa nobilitas, qua de ingenua domo Lucemburgensi traxistis originem, et magnifica noua Serenitas, que vos radiare constituit e lucenti propagine comitatus Palatini et proceritate Bauarie ex desiderata coniunccione illustris principis et domini domini Ru- perti Senioris, comitis Palatini Reni, sacri Imperii archidapiferi et ducis Bauarie, vestri consortis, spem firmam scribenti consti- tuunt, vt preces eius saltim in rebus, que fuerint sui natura possi- biles, graciosius audiantur. Ideoque, illustris graciosa domina, 60 = Uc G Rg Ua Kap WI L' WE FOS H2 B: HI Gr Ub LK, außer- dem B Bl. 144" und P Bl. 160 alias 21°. — Tadra, Summa Canc. Nr. 11, S. 8. — Uberschrift: Litera cancellarii missa (missa per canc. S) comitisse palatini (palatine G F) Reni G Kap WI La W2F S, Canc. supplicat comi- tisse palatini Reni pro seruitore suo, ut promoueat coram principe Ru- perto ad suam graciam consumandam Rg Ua, Canc. (Canc. scribit H1) comit. palatine (palatini H1 Gr) Reni (Renensis H1) B3 H1 Gr, Canc. scr. comit. palatin. Reni implorans ut intercedat circa maritum pro ipsius seruitore L K, Pulchre recommendat A. famulum suum Comitisse Reni, rogans ut pro eo aput suum dominum et maritum intercedat B. — 1 traxit 2 radiari Kap ex] et Q B3 Ub 3 elucenti FOB2LKB 5 Imperii] Romani imperii 4 Ruperti] R. Uc, Roberti B LKP 6 bauari Uc 7 natura] materia natura Uc scribentis L LK 8 Ideoque] Ideo Rg Ua illustris] illustris princeps P P 60 Die zeitliche Begrenzung mit Rücksicht auf die Uberlieferung. Die Pfalzgräfin ist Elisabeth, Tochter des Grafen Johanns I. von Flandern und Namur, † 1382. 4 Kurfürst Ruprecht I. (der Altere) von der Pfalz (1309—1390), bekannt als Gründer der Heidelberger Universität (1386), erfreute sich des besonderen Vertrauens Karls IV., vgl. Wille, Allg. Deutsche Biographie 29, S. 731ff. 5 archidapiferi: das Erztruchseßamt der Pfalzgrafen bei Rhein war durch die Goldene Bulle (1356) endgültig festgelegt worden.
Nr. 59. 60. 97 et ceterorum fidelium vestrorum consolacione felici, qui vestram graciam cottidianis semper desideriis expectamus etc. 60. AN ELISABETH, GEMAHLIN RUPERTS DES AL- TEREN, PFALZGRAFEN BEI RHEIN. Bittet um ihre Verwendung zugunsten eines seiner Diener. [Vor 1364.] Aus der Summa Cancellarii. Felix illa nobilitas, qua de ingenua domo Lucemburgensi traxistis originem, et magnifica noua Serenitas, que vos radiare constituit e lucenti propagine comitatus Palatini et proceritate Bauarie ex desiderata coniunccione illustris principis et domini domini Ru- perti Senioris, comitis Palatini Reni, sacri Imperii archidapiferi et ducis Bauarie, vestri consortis, spem firmam scribenti consti- tuunt, vt preces eius saltim in rebus, que fuerint sui natura possi- biles, graciosius audiantur. Ideoque, illustris graciosa domina, 60 = Uc G Rg Ua Kap WI L' WE FOS H2 B: HI Gr Ub LK, außer- dem B Bl. 144" und P Bl. 160 alias 21°. — Tadra, Summa Canc. Nr. 11, S. 8. — Uberschrift: Litera cancellarii missa (missa per canc. S) comitisse palatini (palatine G F) Reni G Kap WI La W2F S, Canc. supplicat comi- tisse palatini Reni pro seruitore suo, ut promoueat coram principe Ru- perto ad suam graciam consumandam Rg Ua, Canc. (Canc. scribit H1) comit. palatine (palatini H1 Gr) Reni (Renensis H1) B3 H1 Gr, Canc. scr. comit. palatin. Reni implorans ut intercedat circa maritum pro ipsius seruitore L K, Pulchre recommendat A. famulum suum Comitisse Reni, rogans ut pro eo aput suum dominum et maritum intercedat B. — 1 traxit 2 radiari Kap ex] et Q B3 Ub 3 elucenti FOB2LKB 5 Imperii] Romani imperii 4 Ruperti] R. Uc, Roberti B LKP 6 bauari Uc 7 natura] materia natura Uc scribentis L LK 8 Ideoque] Ideo Rg Ua illustris] illustris princeps P P 60 Die zeitliche Begrenzung mit Rücksicht auf die Uberlieferung. Die Pfalzgräfin ist Elisabeth, Tochter des Grafen Johanns I. von Flandern und Namur, † 1382. 4 Kurfürst Ruprecht I. (der Altere) von der Pfalz (1309—1390), bekannt als Gründer der Heidelberger Universität (1386), erfreute sich des besonderen Vertrauens Karls IV., vgl. Wille, Allg. Deutsche Biographie 29, S. 731ff. 5 archidapiferi: das Erztruchseßamt der Pfalzgrafen bei Rhein war durch die Goldene Bulle (1356) endgültig festgelegt worden.
Strana 98
98 III. Weltliche und geistliche Gönner. quamuis de gracia prefati vestri consortis, precipui mei domini, 1o ab experiencia dudum probata confidam et non dubitem, quin cepta per eum in personam mei seruitoris W. transeant in effectum, tamen vt eo quidem dominus meus predictus circa materiam huius- modi operosius dignetur intendere, quo personam vestram diligit indulgencia cariore, excellenciam vestre pietatis imploro suppli- 15 citer, vt eum ad graciam consumandam circa seruitorem meum prefatum dignemini vestris intercessionibus animare. Nam preter meritum retribucionis eterne, quod obinde procul dubio conse- quemini, ego vobis ad perpetua seruicia totis vite mee temporibus obligabor. 61. AN DIE HERZOGIN [AGNES?] VON SCHWEIDNITZ. Spricht ihr seine Teilnahme zur Erkrankung ihres Gemahls aus. [Vor 1368.] Aus der Summa Cancellarii. Hochgeporn fürstin, genedige frawe, Wenn ich mit weyfer vorbedachtichait besinnen [?] nicht mag, wie hoch, wie ..., wie gar überftarkch Ewer edel sey, so schol ... ich so hëftichleichn erschreckn [?], daz mir wicz, finn vnd aller 5 gesprechichait gebrichit. So ich auer da engegen ewer angeporn 9 vestri prefati Uc F domini mei F, domini nostri O 10 con- fiderem G, confiderim Kap, confidem F 11 incepta B P persona P W.] k. Uc, W'9 F, P. S, S. B2, Jo. L K P, fehlt Q Gr mei] nostri Q 14 indulgencia] in diligencia Uc Rg Ua L2 S, diligencia L K P, dileccione B cariori L2 B2 17 abinde Q Ub consequiminiGFOS B2Gr LKBP 18 ad perpetuam seruitutem L K totis] tocius S 19 obligabor. Datum UbLK P 61 Text (fragmentarisch) nur in Gr (Nr. 99 Bl. 64r, 2. Hälfte des 15. Jahrhunderts) überliefert, Uberschrift auch in W2 (Bl. 186r Nr. 247) und L2 (Bl. 96" Nr. 260). — Uberschrift: Cancellarius compatitur ducisse Swidnicensi (Swediff W2) super infirmitate ducis Swidnicensis (Swidie W2) sui consortis W2 L2 (danach leerer Raum für den Text), Compaciatur (80) ducisse super infirmitate consort is eius Gr — 1 Hochgeporn] Noch geparn Hs 2 besinnen] weſinn He ...] fin Hs. em. 3 hoch] hach Hs fin (trotz fehlender Diphthongierung) ? oder ſchîn (leuchtend) ? oder schôn ... ich] weder ich Hs, em. neder [= nider] ich ? (humilis (schön)? 4 erschreckn] erfterkn Hs 5 So] Si Hs da] di da Hs ego)
98 III. Weltliche und geistliche Gönner. quamuis de gracia prefati vestri consortis, precipui mei domini, 1o ab experiencia dudum probata confidam et non dubitem, quin cepta per eum in personam mei seruitoris W. transeant in effectum, tamen vt eo quidem dominus meus predictus circa materiam huius- modi operosius dignetur intendere, quo personam vestram diligit indulgencia cariore, excellenciam vestre pietatis imploro suppli- 15 citer, vt eum ad graciam consumandam circa seruitorem meum prefatum dignemini vestris intercessionibus animare. Nam preter meritum retribucionis eterne, quod obinde procul dubio conse- quemini, ego vobis ad perpetua seruicia totis vite mee temporibus obligabor. 61. AN DIE HERZOGIN [AGNES?] VON SCHWEIDNITZ. Spricht ihr seine Teilnahme zur Erkrankung ihres Gemahls aus. [Vor 1368.] Aus der Summa Cancellarii. Hochgeporn fürstin, genedige frawe, Wenn ich mit weyfer vorbedachtichait besinnen [?] nicht mag, wie hoch, wie ..., wie gar überftarkch Ewer edel sey, so schol ... ich so hëftichleichn erschreckn [?], daz mir wicz, finn vnd aller 5 gesprechichait gebrichit. So ich auer da engegen ewer angeporn 9 vestri prefati Uc F domini mei F, domini nostri O 10 con- fiderem G, confiderim Kap, confidem F 11 incepta B P persona P W.] k. Uc, W'9 F, P. S, S. B2, Jo. L K P, fehlt Q Gr mei] nostri Q 14 indulgencia] in diligencia Uc Rg Ua L2 S, diligencia L K P, dileccione B cariori L2 B2 17 abinde Q Ub consequiminiGFOS B2Gr LKBP 18 ad perpetuam seruitutem L K totis] tocius S 19 obligabor. Datum UbLK P 61 Text (fragmentarisch) nur in Gr (Nr. 99 Bl. 64r, 2. Hälfte des 15. Jahrhunderts) überliefert, Uberschrift auch in W2 (Bl. 186r Nr. 247) und L2 (Bl. 96" Nr. 260). — Uberschrift: Cancellarius compatitur ducisse Swidnicensi (Swediff W2) super infirmitate ducis Swidnicensis (Swidie W2) sui consortis W2 L2 (danach leerer Raum für den Text), Compaciatur (80) ducisse super infirmitate consort is eius Gr — 1 Hochgeporn] Noch geparn Hs 2 besinnen] weſinn He ...] fin Hs. em. 3 hoch] hach Hs fin (trotz fehlender Diphthongierung) ? oder ſchîn (leuchtend) ? oder schôn ... ich] weder ich Hs, em. neder [= nider] ich ? (humilis (schön)? 4 erschreckn] erfterkn Hs 5 So] Si Hs da] di da Hs ego)
Strana 99
Nr. 60— 62. 99 tugent, ewer falign fuzze fenftichait betrachte, fo wirdet [ ?] mir trost vnd newe beſchaidichait vnd herz vnd mutes [!] auf solches gedinge, daz ich in der maifter puche wol erkenne des roches [ ?] edel dein edlen tugendi ... 6 wirdit] wizzet Hs 7 mütes Hs 8 püche Hs Punkt über o) Hs, zu mhd. ruch, ruoch, roch, Geruch? damit bricht der Text ab He roches (mit 9 tugendn: Die Uberlieferung läßt auf Abfassung vor 1370 schließen. Empfängerin ist daher wohl Agnes, Tochter Leopolds von Österreich, seit 1338 vermählt mit Bolko II. (parvus) von Fürstenberg und Schweidnitz, von 1346 ab auch Herrn von Jauer, von 1364 ab Markgrafen der Niederlausitz. Da Bolko am 28. Juli 1368 starb, fällt der Brief noch vor diesen Termin. Die Herzogin selbst starb erst 1392 (Grotefend, Stammtafeln der schles. Fürstena. Breslau 1889, S. 7, Tafel IV). 8 der maister puche: Gattungsname? oder Titel eines bestimmten Werks oder einer bestimmten Handschrift? (aus dem Kreise des Meistergesangs?). Mit des roches scheint das Zitat zu beginnen. Die Fortsetzung der Kopie unterblieb wohl, weil der Schreiber der Hs (oder schon der Schreiber der Vor- lage) der deutschen Sprache nicht mächtig genug war. 62. AN EINEN UNGENANNTEN FURSTEN. Dankt für ein ihm geschenktes Maultier. [Vor 1366.] Aus der Summa Cancellarii. Superillustris magnifice princeps et domine graciose, Mulus iste, quem vestra nobis transmisit benignitas, quamuis bestia sit nec racione vtatur, pulcritudine tamen sui et eleganti 62 = Rg Ua Kap WI L2 WaFOSH2 B�HI UbGr L K, außerdem B Bl. 1427. — Tadra, Summa Canc. Nr. 77, S. 50f. — Uberschrift: Cancel- larius (Item S) regraciatur cuidam principi (cuidam fehlt B2, cuidam alteri principi H1 Gr), qui (quod S) dedit sibi mulum Kap WIF BaSHIGr, Regraciatur quidam imperatori de misso mulo Wa, Canc. regr. domino cardinali de mulo transmisso L K, Regraciatur imperatori de transmisso sibi mulo et pulchre et de aliis beneficiis eciam refert grates B. — 1 Superill. 2 vestra] vestra gracia et magnifice L K magn.] Serenissime B Rg Ua nobis transm. vestra B nobis] michi F 62 Die zeitliche Begrenzung ist durch die Uberlieferung gegeben. Uber die Persönlichkeit des Adressaten läßt sich nichts vermuten.
Nr. 60— 62. 99 tugent, ewer falign fuzze fenftichait betrachte, fo wirdet [ ?] mir trost vnd newe beſchaidichait vnd herz vnd mutes [!] auf solches gedinge, daz ich in der maifter puche wol erkenne des roches [ ?] edel dein edlen tugendi ... 6 wirdit] wizzet Hs 7 mütes Hs 8 püche Hs Punkt über o) Hs, zu mhd. ruch, ruoch, roch, Geruch? damit bricht der Text ab He roches (mit 9 tugendn: Die Uberlieferung läßt auf Abfassung vor 1370 schließen. Empfängerin ist daher wohl Agnes, Tochter Leopolds von Österreich, seit 1338 vermählt mit Bolko II. (parvus) von Fürstenberg und Schweidnitz, von 1346 ab auch Herrn von Jauer, von 1364 ab Markgrafen der Niederlausitz. Da Bolko am 28. Juli 1368 starb, fällt der Brief noch vor diesen Termin. Die Herzogin selbst starb erst 1392 (Grotefend, Stammtafeln der schles. Fürstena. Breslau 1889, S. 7, Tafel IV). 8 der maister puche: Gattungsname? oder Titel eines bestimmten Werks oder einer bestimmten Handschrift? (aus dem Kreise des Meistergesangs?). Mit des roches scheint das Zitat zu beginnen. Die Fortsetzung der Kopie unterblieb wohl, weil der Schreiber der Hs (oder schon der Schreiber der Vor- lage) der deutschen Sprache nicht mächtig genug war. 62. AN EINEN UNGENANNTEN FURSTEN. Dankt für ein ihm geschenktes Maultier. [Vor 1366.] Aus der Summa Cancellarii. Superillustris magnifice princeps et domine graciose, Mulus iste, quem vestra nobis transmisit benignitas, quamuis bestia sit nec racione vtatur, pulcritudine tamen sui et eleganti 62 = Rg Ua Kap WI L2 WaFOSH2 B�HI UbGr L K, außerdem B Bl. 1427. — Tadra, Summa Canc. Nr. 77, S. 50f. — Uberschrift: Cancel- larius (Item S) regraciatur cuidam principi (cuidam fehlt B2, cuidam alteri principi H1 Gr), qui (quod S) dedit sibi mulum Kap WIF BaSHIGr, Regraciatur quidam imperatori de misso mulo Wa, Canc. regr. domino cardinali de mulo transmisso L K, Regraciatur imperatori de transmisso sibi mulo et pulchre et de aliis beneficiis eciam refert grates B. — 1 Superill. 2 vestra] vestra gracia et magnifice L K magn.] Serenissime B Rg Ua nobis transm. vestra B nobis] michi F 62 Die zeitliche Begrenzung ist durch die Uberlieferung gegeben. Uber die Persönlichkeit des Adressaten läßt sich nichts vermuten.
Strana 100
100 III. Weltliche und geistliche Gönner. aspectu atque gressu nobili bene significat magnifici principis s affectum magnificum, ita vt bestia non bestialiter de racione ani- mum mittentis significet, eo quod paruo homini a magno principe tam grande munus emittitur. Quod, etsi mittentis decuit ex- cellenciam, eius tamen cui mittitur valorem exsuperat, nisi talis racio persuadeat, quod videlicet mulus bestia homini mulo sit 10 missus, vt asinus equitet asinum asinanter. Magnificencie vestre regraciamur ex animo de hoc et ceteris beneficiis nobis collatis alias, et, si ad plenum ipsis respondere non possumus, satisfaccionem plenariam illi committimus, qui est bonorum omnium largifluus retributor. 63. AN EINEN UNGENANNTEN FURSTEN. Wünscht ihm Wiederherstellung der Gesundheit. [Vor 1374.) Illustris et magnifice princeps et domine mi graciose, Ex literis, quas domino meo Cesari vestra destinauit nobilitas, nuper accepi, quod tam acerbe passionis graui langwore premimini, a cuius pressura Deus omnipotens sue misericordie gracia ante s accepcionem presencium (vos) liberare dignetur. Nam vestra corporalis infirmitas est mentis mee permaxima egritudo et «pro) incolumitate felicis vestri status Dei graciam ex intimis penetra- libus cordis et anime summa diligencia deprecabor, me et mea vestre dominacioni suppliciter recommittens etc. 5 ita vt] ut ita B2 Gr HIL K, et ita Ub, ut La bestialiter] vestia- 7 mittitur Kap La, enititur B tur L K de racione fehlt La decuit] detegit L K 8 tamen eius F, tamen fehlt L K 9f. missus sit L2 W2 B 10 equitet] sic equitet QL K 14 distributor La Wa. retributor. Datum B2 Ub L K 63 = M Bl. 111°. — Ohne Uberschrift Hs. — 3 premamini Hs 5 vos 8 anima Hs fehlt Hs 6 pro fehlt He 63 Wohl noch aus der Zeit der Kanzlerschaft Johanns.
100 III. Weltliche und geistliche Gönner. aspectu atque gressu nobili bene significat magnifici principis s affectum magnificum, ita vt bestia non bestialiter de racione ani- mum mittentis significet, eo quod paruo homini a magno principe tam grande munus emittitur. Quod, etsi mittentis decuit ex- cellenciam, eius tamen cui mittitur valorem exsuperat, nisi talis racio persuadeat, quod videlicet mulus bestia homini mulo sit 10 missus, vt asinus equitet asinum asinanter. Magnificencie vestre regraciamur ex animo de hoc et ceteris beneficiis nobis collatis alias, et, si ad plenum ipsis respondere non possumus, satisfaccionem plenariam illi committimus, qui est bonorum omnium largifluus retributor. 63. AN EINEN UNGENANNTEN FURSTEN. Wünscht ihm Wiederherstellung der Gesundheit. [Vor 1374.) Illustris et magnifice princeps et domine mi graciose, Ex literis, quas domino meo Cesari vestra destinauit nobilitas, nuper accepi, quod tam acerbe passionis graui langwore premimini, a cuius pressura Deus omnipotens sue misericordie gracia ante s accepcionem presencium (vos) liberare dignetur. Nam vestra corporalis infirmitas est mentis mee permaxima egritudo et «pro) incolumitate felicis vestri status Dei graciam ex intimis penetra- libus cordis et anime summa diligencia deprecabor, me et mea vestre dominacioni suppliciter recommittens etc. 5 ita vt] ut ita B2 Gr HIL K, et ita Ub, ut La bestialiter] vestia- 7 mittitur Kap La, enititur B tur L K de racione fehlt La decuit] detegit L K 8 tamen eius F, tamen fehlt L K 9f. missus sit L2 W2 B 10 equitet] sic equitet QL K 14 distributor La Wa. retributor. Datum B2 Ub L K 63 = M Bl. 111°. — Ohne Uberschrift Hs. — 3 premamini Hs 5 vos 8 anima Hs fehlt Hs 6 pro fehlt He 63 Wohl noch aus der Zeit der Kanzlerschaft Johanns.
Strana 101
Nr. 62—64. 101 64. AN EINEN ÖSTERREICHISCHEN HERRN. Bittet um Nachsicht für sein stilistisches Elaborat, das so ungenieß- bar sei wie der Neumarkter Wein, und empfiehlt einen gewissen nobilis Albertus Pincerna [?], Abgesandten des Herzogs von Österreich. [Vor 13521] Seruicio premisso tam debito quam fideli. — Domine mi graciose, Licet de omnipotentis Dei munere, qui supra merita personarum sue largitatis donaria supereffluenter distribuit et deliberanter, nature decreto, que prouinciarum condiciones multa diuersitate disposuit, rerum omnium non prodiga, sed prouida dispensatrix, Nouiforensis parochia non penitus illo nobili sit priuata liquore, qui et regem Balthasar estu et elacione superbie et Loth natarum horrenda commixione lubricum impellentis feruoris incendiis errore coegit deuio mirabiliter lasciuire, tamen ab illustrantis solis aspecti- bus et a facie coloris ipsius nostre regionis elongata planicies 10 humorem in vitibus maturari non patitur, ita vt, vbi fecunditas generosi palmitis expectatur a populis, nostri coloni operosa fre- quencia nedum agrestem decoccionis humorem, verum pro dulcibus botris marcidas labruscas accipiat et pro meri mellei qui- dem zucarizata dulcedine, quam auida spes excultorum expetiit, 15 humorem recolat indecoctum. Placeat igitur dominacioni vestre defectus huiusmodi dignanter auertere, et (quod) indignantis nature aufertur impietate [?], 64 = Breslau Universitäts. u. Staatsbibl. IV Fol. 102 Bl. 1677. — Ohne Uberschrift. — 6 liquere Hs 11 non aut patitur vt Hs 12 nostri] vestre He 13 agreste indecoccionis Hs humorem] horrorem Hs mellea Ha 14 accipiatis Hs 16 recoilit (so) He 18 quod] pro Hs impietate] in impiis Hs 64 Die Erwähnung der Nouiforensis parochia (Z. 6) scheint auf Ab- fassung während der Jahre zu weisen, wo Johann Pfarrer in Neumarkt war (1346? — Anfang 1352). — Pincerna (Z. 23) ist möglicherweise nicht Familienname, sondern Standesbezeichnung (, Mundschenk“). 6ff. Ein Zeugnis über Weinbau in Neumarkt, allerdings erst aus dem Jahre 1460, in Zeitschr. ƒ. schles. Geschichte 17 (1883) S. 239 Anm. 2, vgl. ebenda S. 251. 7 Balthasar: Daniel 5, Iff. Loth: Gen. 19, 30—38.
Nr. 62—64. 101 64. AN EINEN ÖSTERREICHISCHEN HERRN. Bittet um Nachsicht für sein stilistisches Elaborat, das so ungenieß- bar sei wie der Neumarkter Wein, und empfiehlt einen gewissen nobilis Albertus Pincerna [?], Abgesandten des Herzogs von Österreich. [Vor 13521] Seruicio premisso tam debito quam fideli. — Domine mi graciose, Licet de omnipotentis Dei munere, qui supra merita personarum sue largitatis donaria supereffluenter distribuit et deliberanter, nature decreto, que prouinciarum condiciones multa diuersitate disposuit, rerum omnium non prodiga, sed prouida dispensatrix, Nouiforensis parochia non penitus illo nobili sit priuata liquore, qui et regem Balthasar estu et elacione superbie et Loth natarum horrenda commixione lubricum impellentis feruoris incendiis errore coegit deuio mirabiliter lasciuire, tamen ab illustrantis solis aspecti- bus et a facie coloris ipsius nostre regionis elongata planicies 10 humorem in vitibus maturari non patitur, ita vt, vbi fecunditas generosi palmitis expectatur a populis, nostri coloni operosa fre- quencia nedum agrestem decoccionis humorem, verum pro dulcibus botris marcidas labruscas accipiat et pro meri mellei qui- dem zucarizata dulcedine, quam auida spes excultorum expetiit, 15 humorem recolat indecoctum. Placeat igitur dominacioni vestre defectus huiusmodi dignanter auertere, et (quod) indignantis nature aufertur impietate [?], 64 = Breslau Universitäts. u. Staatsbibl. IV Fol. 102 Bl. 1677. — Ohne Uberschrift. — 6 liquere Hs 11 non aut patitur vt Hs 12 nostri] vestre He 13 agreste indecoccionis Hs humorem] horrorem Hs mellea Ha 14 accipiatis Hs 16 recoilit (so) He 18 quod] pro Hs impietate] in impiis Hs 64 Die Erwähnung der Nouiforensis parochia (Z. 6) scheint auf Ab- fassung während der Jahre zu weisen, wo Johann Pfarrer in Neumarkt war (1346? — Anfang 1352). — Pincerna (Z. 23) ist möglicherweise nicht Familienname, sondern Standesbezeichnung (, Mundschenk“). 6ff. Ein Zeugnis über Weinbau in Neumarkt, allerdings erst aus dem Jahre 1460, in Zeitschr. ƒ. schles. Geschichte 17 (1883) S. 239 Anm. 2, vgl. ebenda S. 251. 7 Balthasar: Daniel 5, Iff. Loth: Gen. 19, 30—38.
Strana 102
102 III. Weltliche und geistliche Gönner. vestre suppleatis prouidencia bonitatis. Neque displiceant vobis, 20 graciose domine, que presenti exarantur in cedula, cum sint pro vestri solacio ruditate Nouiforensis calami, incompta diccionum congerie (et?) rubiginosa stili grossicie rudius exarata. Postremo, reuerende mi domine, nobilem Albertum Pincernam, nunccium Illustrissimi domini vestri ducis Austrie, qui com- 25 missas sibi legaciones omni tempore ad honorem et vtilitatem mittencium solliciti cura laboris circumspecta deliberacione prose- quitur, vestre dominacioni velud hominem benemeritum recom- mitto, attente desiderans, quod sibi dignemini in hiis, que qualita- tem sue condicionis aspiciunt, existere graciosus etc. 65. AN EINEN UNGENANNTEN. Der Kaiser sei dem Empfänger so wohlgesinnt, daß er der Fürsprache des Kanzlers nicht bedürfe. [Vor 1364.] Aus der Summa Cancellarii. Obsequio diligenti premisso. Domine mi graciose, Libenter apud domini mei Cesaris presenciam vobis tamquam singulari meo fautori bona fide et studio frequenti seruirem in hiis omnibus, que vestrum prospiciunt commodum et honorem. Verum 5 quia Cesar ipse erga personam vestram adeo magna sinceritate frequenter afficitur vosque et illam prolem vestram nobilem et vestri status augmentum adeo forti conatu prosequitur, vt vestra nobilitas apud ipsum intercessore seu directore non egeat, qui potestis procul dubio in quacunque materia erga Maiestatem 10 Cesaream quoscunque volueritis promouere, queso nichilominus vt 24 vestri] nostri Hs 26 laborum Hs 22 stili] sali Hs 65 = Uc G Rg Ua Kap WI L2 W2FLK. Eigene Kollationen standen für dies Stück nur aus G F und L K zur Verfügung. — Tadra, Summa Canc. Nr. 34, S. 23. — Uberschrift: Cancellarius scribit cuidam quomodo im- perator ad ipsius promocionem inclinetur G Kap F, Canc. scr. cuidam exhibens se ad promocionem ipsius apud Cesarem etc. L K. — 5 sin- ceritate] sui caritate L K 6 vestram fehlt L K 8 apud] ad Kap 10— 12 vt — diminui fehlt G 65 Die zeitliche Begrenzung mit Rücksicht auf die Uberlieferung.
102 III. Weltliche und geistliche Gönner. vestre suppleatis prouidencia bonitatis. Neque displiceant vobis, 20 graciose domine, que presenti exarantur in cedula, cum sint pro vestri solacio ruditate Nouiforensis calami, incompta diccionum congerie (et?) rubiginosa stili grossicie rudius exarata. Postremo, reuerende mi domine, nobilem Albertum Pincernam, nunccium Illustrissimi domini vestri ducis Austrie, qui com- 25 missas sibi legaciones omni tempore ad honorem et vtilitatem mittencium solliciti cura laboris circumspecta deliberacione prose- quitur, vestre dominacioni velud hominem benemeritum recom- mitto, attente desiderans, quod sibi dignemini in hiis, que qualita- tem sue condicionis aspiciunt, existere graciosus etc. 65. AN EINEN UNGENANNTEN. Der Kaiser sei dem Empfänger so wohlgesinnt, daß er der Fürsprache des Kanzlers nicht bedürfe. [Vor 1364.] Aus der Summa Cancellarii. Obsequio diligenti premisso. Domine mi graciose, Libenter apud domini mei Cesaris presenciam vobis tamquam singulari meo fautori bona fide et studio frequenti seruirem in hiis omnibus, que vestrum prospiciunt commodum et honorem. Verum 5 quia Cesar ipse erga personam vestram adeo magna sinceritate frequenter afficitur vosque et illam prolem vestram nobilem et vestri status augmentum adeo forti conatu prosequitur, vt vestra nobilitas apud ipsum intercessore seu directore non egeat, qui potestis procul dubio in quacunque materia erga Maiestatem 10 Cesaream quoscunque volueritis promouere, queso nichilominus vt 24 vestri] nostri Hs 26 laborum Hs 22 stili] sali Hs 65 = Uc G Rg Ua Kap WI L2 W2FLK. Eigene Kollationen standen für dies Stück nur aus G F und L K zur Verfügung. — Tadra, Summa Canc. Nr. 34, S. 23. — Uberschrift: Cancellarius scribit cuidam quomodo im- perator ad ipsius promocionem inclinetur G Kap F, Canc. scr. cuidam exhibens se ad promocionem ipsius apud Cesarem etc. L K. — 5 sin- ceritate] sui caritate L K 6 vestram fehlt L K 8 apud] ad Kap 10— 12 vt — diminui fehlt G 65 Die zeitliche Begrenzung mit Rücksicht auf die Uberlieferung.
Strana 103
Nr. 64—66. 103 propter hoc non paciamini affectum gracie vestre erga me quauis eciam racione diminui, qui tamen voluntatem integerrime fidei in hoc gero. Et computetis pro facto volendi cupidinem, quoniam promptus est cancellarius ad prosequenda vestra commoda pariter et honores. 15 66. AN EINEN UNGENANNTEN. Dankt für das ihm bewiesene Wohlwollen und übersendet Abschriften der Briefe, die er für ihn an einige Kardinäle gerichtet hat. [Vor 1365.] Aus der Summa Cancellarii. Nobilissime domine et fautor mi precarissime, Quod literis vestris et legacione per virum honorabilem .., ostensorem presencium, familiarem vestrum, michi relata me visi- tare curastis, magnum quidem, ymmo inter ceteras vbertates blandientis fortune maximum reputaui. Nec ad sufficientes ac- ciones graciarum quauis racione sufficio, vt magnitudini generosi- tatis vestre et insigni virtuti, quam exhibuistis et ostendistis michi humili, mea respondeat paruitudo. Tamen affectum seruitoris vestri, quem, vt indubie spero, non negligentem sed sollicitum inuenietis, vestra sciat nobilitas reputare pro facto, dum voluntas 10 voluntarii seruitoris fideliter et sincere volentis pro factis, sicut premittitur, possit ymmo simpliciter debeat et non immerito com- putari. 5 12 diminui] dominii 11 paciamini affectum] paciar in affectu L K 15 honores. Datum etc. GLK LK 66 = G Rg Ua Kap WI L W2FQSH2 BSHIGr UbLK. Für dieses Stück standen nur Kollationen von G WI FOL K zur Verfügung. — Tadra, Summa Canc. Nr. 51, S. 31 (nach Kap). — Uberschrift: Item scribit (scr. cuidam G) ut voluntatem seruitoris reputet pro facto G Kap WI F, Cancellarius scribit cuidam baroni quod vol. seruitoris rep. pro facto L K — 1 precarissime] karissimeQ 2f. et — pres. fehlt L K 3 presen- tis F relato L K 4 curastis] iurastis Q 8 paruitudo] promp- 10 inuenietis L K, inuenitis Kap WIFQ, inuene- titudo WIQLK ritis ["]G sciet G, fehlt L K 66 Die zeitliche Begrenzung im Hinblick auf die Uberlieferung.
Nr. 64—66. 103 propter hoc non paciamini affectum gracie vestre erga me quauis eciam racione diminui, qui tamen voluntatem integerrime fidei in hoc gero. Et computetis pro facto volendi cupidinem, quoniam promptus est cancellarius ad prosequenda vestra commoda pariter et honores. 15 66. AN EINEN UNGENANNTEN. Dankt für das ihm bewiesene Wohlwollen und übersendet Abschriften der Briefe, die er für ihn an einige Kardinäle gerichtet hat. [Vor 1365.] Aus der Summa Cancellarii. Nobilissime domine et fautor mi precarissime, Quod literis vestris et legacione per virum honorabilem .., ostensorem presencium, familiarem vestrum, michi relata me visi- tare curastis, magnum quidem, ymmo inter ceteras vbertates blandientis fortune maximum reputaui. Nec ad sufficientes ac- ciones graciarum quauis racione sufficio, vt magnitudini generosi- tatis vestre et insigni virtuti, quam exhibuistis et ostendistis michi humili, mea respondeat paruitudo. Tamen affectum seruitoris vestri, quem, vt indubie spero, non negligentem sed sollicitum inuenietis, vestra sciat nobilitas reputare pro facto, dum voluntas 10 voluntarii seruitoris fideliter et sincere volentis pro factis, sicut premittitur, possit ymmo simpliciter debeat et non immerito com- putari. 5 12 diminui] dominii 11 paciamini affectum] paciar in affectu L K 15 honores. Datum etc. GLK LK 66 = G Rg Ua Kap WI L W2FQSH2 BSHIGr UbLK. Für dieses Stück standen nur Kollationen von G WI FOL K zur Verfügung. — Tadra, Summa Canc. Nr. 51, S. 31 (nach Kap). — Uberschrift: Item scribit (scr. cuidam G) ut voluntatem seruitoris reputet pro facto G Kap WI F, Cancellarius scribit cuidam baroni quod vol. seruitoris rep. pro facto L K — 1 precarissime] karissimeQ 2f. et — pres. fehlt L K 3 presen- tis F relato L K 4 curastis] iurastis Q 8 paruitudo] promp- 10 inuenietis L K, inuenitis Kap WIFQ, inuene- titudo WIQLK ritis ["]G sciet G, fehlt L K 66 Die zeitliche Begrenzung im Hinblick auf die Uberlieferung.
Strana 104
104 III. Weltliche und geistliche Gönner. Mitto vobis litterarum copias, que dominis cardinalibus diri- 15 guntur, et est nobis pro firmo in eisdem iuxta nostri ritus obseruan- ciam ... et persuasum amplius quam petistis. Me et mea vestre gracie continue recommitto paratus semper ad ea, que precipitis et precipietis, domine graciose. 67. AN URBAN V.? GREGOR XI.? Dankt für ihm erwiesene Wohltaten. [1362— 1378?] Sanctissime pater etc. Benignissime affecciones pietatis dulcissimas, quibus me im- meritum et inutilem hominem Beatitudo vestra tam sincera et 5 clementi bonitate prosequitur, quis compensare valet aut quis suffi- ceret ad graciarum acciones conuenienter et debite referendas? Nam dum status Apostolici magnitudinem et exilitatem meam intueor, consideratis multis honoribus, quibus me in benediccio- nibus preuenit vestra clemencia, nescio vbi confugere nisi ad illum, 10 cuius ymaginem vestra Sanctitas gerit in terris, vt ipse Deus omni- potens sua pietate compenset, ad quod nec valuit nec valet hodie mea fragilitas aspirare. Peto tamen et inuoco Sanctitatem vestram 14 Mitto] Tenorem (80) L K copiam Wi 15 et est fehlt O, diri- nostri] in eisdem] et eisdem L K guntur et est fehlt L K vestri W1 obseruanciam] per obseruanciam Q 16 ...] tamen Kap, tantum G WI F O, cam (= causam) L K, em. causam finiri ? 18 et pre- cipietis L K, fehlt übrige Has 67 = M Bl. 110°. — Ohne Uberschrift Hs. — 12f. sanctitatem v. S. suppliciter Hs 67 Die Verfasserschaft Johanns v. N. ist durch Inhalt oder Uberschrift nicht gesichert, aber der Brief steht inmitten anderer Stücke, die zweifellos aus der Feder des Kanzlers stammen. Auch hat er zwei charakteristische Wendungen mit einem seiner Briefe an KarlIV. gemein (s.unten cu Z. 8. 10). Die zugrunde liegende Briefsammlung (M) enthält zwar zum weitaus größten Teil Stücke aus den Jahren nach 1370, aber doch auch einige aus früherer Zeit, so daß neben der Adresse an Gregor XI. (1370—1378) auch die an Urban V. (1362—1370) in Betracht zu ziehen ist. 8 in benediccionibus preuenit: vgl. oben Nr. 33, 27f., unten Nr. 78, 3ff. 10 cuius ymaginem — in terris: vgl. oben zu Nr. 33, 25.
104 III. Weltliche und geistliche Gönner. Mitto vobis litterarum copias, que dominis cardinalibus diri- 15 guntur, et est nobis pro firmo in eisdem iuxta nostri ritus obseruan- ciam ... et persuasum amplius quam petistis. Me et mea vestre gracie continue recommitto paratus semper ad ea, que precipitis et precipietis, domine graciose. 67. AN URBAN V.? GREGOR XI.? Dankt für ihm erwiesene Wohltaten. [1362— 1378?] Sanctissime pater etc. Benignissime affecciones pietatis dulcissimas, quibus me im- meritum et inutilem hominem Beatitudo vestra tam sincera et 5 clementi bonitate prosequitur, quis compensare valet aut quis suffi- ceret ad graciarum acciones conuenienter et debite referendas? Nam dum status Apostolici magnitudinem et exilitatem meam intueor, consideratis multis honoribus, quibus me in benediccio- nibus preuenit vestra clemencia, nescio vbi confugere nisi ad illum, 10 cuius ymaginem vestra Sanctitas gerit in terris, vt ipse Deus omni- potens sua pietate compenset, ad quod nec valuit nec valet hodie mea fragilitas aspirare. Peto tamen et inuoco Sanctitatem vestram 14 Mitto] Tenorem (80) L K copiam Wi 15 et est fehlt O, diri- nostri] in eisdem] et eisdem L K guntur et est fehlt L K vestri W1 obseruanciam] per obseruanciam Q 16 ...] tamen Kap, tantum G WI F O, cam (= causam) L K, em. causam finiri ? 18 et pre- cipietis L K, fehlt übrige Has 67 = M Bl. 110°. — Ohne Uberschrift Hs. — 12f. sanctitatem v. S. suppliciter Hs 67 Die Verfasserschaft Johanns v. N. ist durch Inhalt oder Uberschrift nicht gesichert, aber der Brief steht inmitten anderer Stücke, die zweifellos aus der Feder des Kanzlers stammen. Auch hat er zwei charakteristische Wendungen mit einem seiner Briefe an KarlIV. gemein (s.unten cu Z. 8. 10). Die zugrunde liegende Briefsammlung (M) enthält zwar zum weitaus größten Teil Stücke aus den Jahren nach 1370, aber doch auch einige aus früherer Zeit, so daß neben der Adresse an Gregor XI. (1370—1378) auch die an Urban V. (1362—1370) in Betracht zu ziehen ist. 8 in benediccionibus preuenit: vgl. oben Nr. 33, 27f., unten Nr. 78, 3ff. 10 cuius ymaginem — in terris: vgl. oben zu Nr. 33, 25.
Strana 105
Nr. 66—68. 105 suppliciter, vt affecciones tante pietatis erga me continuare dignetur, non propter mea merita, sed in laudem altissimi creatoris etc. 68. AN PAPST GREGOR XI.? Bittet um die Vergünstigung, in articulo mortis sich einen Beichtiger wählen zu durfen. [1370—1378?] Aus der Cancellaria Johannis Norijorensis. Sanctissime etc. Habito respectu ad ipsam fragilitatem condicionis humane et peccata mea ante oculos mee consideracionis semper constituens, vehementi timore concucior ne aliquando illud peccatum non estimem quod michi Creator altissimus imputat in peccatum. Propter quod ad remedia ecclesiastice salutis confugiens nichil inuenio quo magis de mea salute certificer quam inuocare presidium Apostolice Sanctitatis. Ideo Sanctissime vestre clemen- cie supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus michi de con- sueta Apostolice benignitatis clemencia graciam facere dignemini, 10 vt in mortis articulo positus confessorem eligere valeam, qui me ab omnibus meis peccatis absoluat secundum eam formam, que dari consueuit a vestra sanctissima pietate. Nam in hoc vestra Sanctitas auctore Domino hoc bonum operabitur, quo me restituet et in ouile reducet dominicum altissimi creatoris. Personam etc. 15 5 68 = L Bl. 61ra (lib. V 78), K Bl. 126° (Nr. 306). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 75, S. 73. — Uberschrift: Olomucensis supplicat apostolico, vt propter debilitatem ipsius det sibi potestatem eligendi confessorem in articulo mortis etc. L K. — 12 peccatis meis K 68 Für die Adresse an Gregor XI. (1370 — 1378) spricht die Uberlieferung in der Canc. Joh. Noviforensis, die bis auf ganz wenige Ausnahmen nur Stücke aus der Zeit nach 1372 enthält. 12 secundum eam formam: vgl. die Formel in V. M. z. R. II 3 Nr. 17, S. 52; auch Mon. Vat. Boh. II S. XXV.
Nr. 66—68. 105 suppliciter, vt affecciones tante pietatis erga me continuare dignetur, non propter mea merita, sed in laudem altissimi creatoris etc. 68. AN PAPST GREGOR XI.? Bittet um die Vergünstigung, in articulo mortis sich einen Beichtiger wählen zu durfen. [1370—1378?] Aus der Cancellaria Johannis Norijorensis. Sanctissime etc. Habito respectu ad ipsam fragilitatem condicionis humane et peccata mea ante oculos mee consideracionis semper constituens, vehementi timore concucior ne aliquando illud peccatum non estimem quod michi Creator altissimus imputat in peccatum. Propter quod ad remedia ecclesiastice salutis confugiens nichil inuenio quo magis de mea salute certificer quam inuocare presidium Apostolice Sanctitatis. Ideo Sanctissime vestre clemen- cie supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus michi de con- sueta Apostolice benignitatis clemencia graciam facere dignemini, 10 vt in mortis articulo positus confessorem eligere valeam, qui me ab omnibus meis peccatis absoluat secundum eam formam, que dari consueuit a vestra sanctissima pietate. Nam in hoc vestra Sanctitas auctore Domino hoc bonum operabitur, quo me restituet et in ouile reducet dominicum altissimi creatoris. Personam etc. 15 5 68 = L Bl. 61ra (lib. V 78), K Bl. 126° (Nr. 306). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 75, S. 73. — Uberschrift: Olomucensis supplicat apostolico, vt propter debilitatem ipsius det sibi potestatem eligendi confessorem in articulo mortis etc. L K. — 12 peccatis meis K 68 Für die Adresse an Gregor XI. (1370 — 1378) spricht die Uberlieferung in der Canc. Joh. Noviforensis, die bis auf ganz wenige Ausnahmen nur Stücke aus der Zeit nach 1372 enthält. 12 secundum eam formam: vgl. die Formel in V. M. z. R. II 3 Nr. 17, S. 52; auch Mon. Vat. Boh. II S. XXV.
Strana 106
106 III. Weltliche und geistliche Gönner. 69. AN KARDINAL GUIDO VON BOULOGNE [?]. Bittet, seine Translation auf den Olmützer Bischofsstuhl zu unter- stützen und sich auch für seinen Offizial zu verwenden. [1364 Juli.] Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, Sicut alias reuerendissime paternitati vestre super translacione mea ad Olomucensem ecclesiam cum bone spei fiducia supplicaui. sic iteratis vicibus, de benignissima paternitate vestra indubia 5 presumpcione confidens, metuendissime dominacioni vestre supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus amore Dei ac ad honorem cari consanguinei vestri, domini mei Cesaris, et ob respectum oracionum mearum, quas pro vestra longeua sanitate ad omni- potentis Dei misericordiam indesinenter effundo, eandem meam 10 translacionem promouere dignemini et ad promocionem mei offi- 69 = M Bl. 98°. — Uberschrift: Cardinali ut sui translacionem et officialis promoueat Hs. — 4f. confisus indubia presumpcione confidens He 10 dignami (so) He 69 Als Empfänger kommen mit Rücksicht auf Z. 7 (consanguinei vestri) nur Elias Taleyrand (rgl. oben zu Nr. 16) und Guido von Boulogne (1342 Kardinalpresbyter tit. 8. Ceciliae, 1350 Kardinalbischof von Porto. † 1373 Nov. 25) in Frage. Aber der erstgenannte starb bereits am 17. Jan. 1364, so daß er, da das Schreiben offensichtlich ins Jahr 1364 gehört, ausscheidet. Uber Guidos von B. verwandtschaftliche Beziehungen zum französischen Königshaus und zum Haus der Luxemburger, seine kirchliche Laufbahn, seine politischen Missionen und seine Beziehungen zu Rienzo und Petrarca 8. Baluze-Mollat, Vitae paparum Avenionensium, Tom. II, Paris 1928, S. 344ff.; V. M. z. R. II 5 S. 79. 428f., auch ebenda Register S. 485; IV S. 234f.; VII S. XXXIIf. XXXV Anm. 5 und S. 48. 176; Pirchan, Italien und Kaiser Karl IV. Bd. II S. 96f. und ebenda Register. Mit Johann v. N. war er wahrscheinlich bereits im Jahre 1349, gelegentlich seiner Legation an Ludwig von Ungarn und Karl IV., persönlich bekannt geworden. — Die Ernennung Johanns zum Bischof von Olmütz erfolgte am 23. August 1364, vgl. oben zu Nr. 30, 18ff. 10f. mei officialis: Johannes Berroici (Berwick de Frankenstein), der 1357 als Offizial von Leitomischl bezeugt ist und für den Johann damals ein Benefiz an der Breslauer Domkirche vom päpstlichen Stuhl erbittet (unten Nr. 207)? Er ist identisch mit dem in der kaiserlichen Kanzlei von 1361—1368 als Registrator, Korrektor, Notar und Protonotar bezeugten Johannes decanus Glogouiensis: Huber, Regesten S. XLIII; Lindner,
106 III. Weltliche und geistliche Gönner. 69. AN KARDINAL GUIDO VON BOULOGNE [?]. Bittet, seine Translation auf den Olmützer Bischofsstuhl zu unter- stützen und sich auch für seinen Offizial zu verwenden. [1364 Juli.] Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, Sicut alias reuerendissime paternitati vestre super translacione mea ad Olomucensem ecclesiam cum bone spei fiducia supplicaui. sic iteratis vicibus, de benignissima paternitate vestra indubia 5 presumpcione confidens, metuendissime dominacioni vestre supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus amore Dei ac ad honorem cari consanguinei vestri, domini mei Cesaris, et ob respectum oracionum mearum, quas pro vestra longeua sanitate ad omni- potentis Dei misericordiam indesinenter effundo, eandem meam 10 translacionem promouere dignemini et ad promocionem mei offi- 69 = M Bl. 98°. — Uberschrift: Cardinali ut sui translacionem et officialis promoueat Hs. — 4f. confisus indubia presumpcione confidens He 10 dignami (so) He 69 Als Empfänger kommen mit Rücksicht auf Z. 7 (consanguinei vestri) nur Elias Taleyrand (rgl. oben zu Nr. 16) und Guido von Boulogne (1342 Kardinalpresbyter tit. 8. Ceciliae, 1350 Kardinalbischof von Porto. † 1373 Nov. 25) in Frage. Aber der erstgenannte starb bereits am 17. Jan. 1364, so daß er, da das Schreiben offensichtlich ins Jahr 1364 gehört, ausscheidet. Uber Guidos von B. verwandtschaftliche Beziehungen zum französischen Königshaus und zum Haus der Luxemburger, seine kirchliche Laufbahn, seine politischen Missionen und seine Beziehungen zu Rienzo und Petrarca 8. Baluze-Mollat, Vitae paparum Avenionensium, Tom. II, Paris 1928, S. 344ff.; V. M. z. R. II 5 S. 79. 428f., auch ebenda Register S. 485; IV S. 234f.; VII S. XXXIIf. XXXV Anm. 5 und S. 48. 176; Pirchan, Italien und Kaiser Karl IV. Bd. II S. 96f. und ebenda Register. Mit Johann v. N. war er wahrscheinlich bereits im Jahre 1349, gelegentlich seiner Legation an Ludwig von Ungarn und Karl IV., persönlich bekannt geworden. — Die Ernennung Johanns zum Bischof von Olmütz erfolgte am 23. August 1364, vgl. oben zu Nr. 30, 18ff. 10f. mei officialis: Johannes Berroici (Berwick de Frankenstein), der 1357 als Offizial von Leitomischl bezeugt ist und für den Johann damals ein Benefiz an der Breslauer Domkirche vom päpstlichen Stuhl erbittet (unten Nr. 207)? Er ist identisch mit dem in der kaiserlichen Kanzlei von 1361—1368 als Registrator, Korrektor, Notar und Protonotar bezeugten Johannes decanus Glogouiensis: Huber, Regesten S. XLIII; Lindner,
Strana 107
Nr. 69. 70. 107 cialis pio fauore intendere iuxta informacionem venerabilis patris domini .. Pragensis (archi)episcopi, fratris mei et amici carissi- mi, nec non honorabilis viri domini Jo., cantoris Wratislav., licen- ciati in iure canonico, secretarii Cesaris, quibus desideria mea circa predicta plenius intimamus. Dominus omnipotens Deus sui miseri- 15 cordia vos conseruet incolumem per tempora diuturna. Datum etc. Reuerendissime paternitatis vestre indigna humilis creatura Luthomisl. episcopus Jo. 70. AN KARDINAL GUIDO VON BOULOGNE. Er möge sein längeres Schweigen nicht für Undankbarkeit halten und eine frühere unbedachte Außerung vergessen. [1368—1373.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, Quod reuerendissima vestra non solum, verum illustris ac magni- fica dominacio illorum omnium, quos semel beneficio benigni fauoris complectitur, obliuisci non valet, nobilitati sangwinis ge- nerosi imputandum existimo; sed quod ego magnitudinem non 5 13 pragensis episcopi Hs 70 = L Bl. 62ra (lib. V Nr. 84), K Bl. 127 (Nr. 312), außerdem M Bl. 89r. — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 81, S. 77f.. — Uberschrift: Olo- mucensis cardinali Boloniensi (Bononiensi K) se excusando de obliuione L K, Primo recommendat se cuidam cardinali M — 2 vestra] persona vestra M 5 quod fehlt M ac] et M Urkundenwesen S. 20. 23 (Nr. 39); Tadra, Kanceláře a písaři S. 35. 60. 71. 251. Außer der Dechantenstelle in Glogau besaß er später auch ein Kanonikat in Prag und das Archidiakonat in Leitmeritz. Im Jahre 1384 war er noch Mitglied des Breslauer Domkapitels: Wilh. Schulte, Die polit. Tendenz der Cronica principum Polonie, S. 241. 11f. patris domini...: des Erzbischofs Johann Očko, s. oben zu Nr. 18. 13f. Der Breslauer Domkantor Johannes ist vermutlich derselbe, der im Oktober 1365 und im Oktober 1366 im Auftrage Karls IV. in diplomatischer Mission in Avignon tätig ist (Huber, Reg. Nr. 4213; ebenda Päpste Nr. 112 und Einleitung S. LII). Ob er auch mit dem Johannes de Wratislauia identisch ist, der im März 1352 als Notar in der Reichskanzlei zeichnet (Huber, Reg. Addit. S. VII; Tadra, Kanceláře a písaři S. 31) bleibt fest- zustellen.
Nr. 69. 70. 107 cialis pio fauore intendere iuxta informacionem venerabilis patris domini .. Pragensis (archi)episcopi, fratris mei et amici carissi- mi, nec non honorabilis viri domini Jo., cantoris Wratislav., licen- ciati in iure canonico, secretarii Cesaris, quibus desideria mea circa predicta plenius intimamus. Dominus omnipotens Deus sui miseri- 15 cordia vos conseruet incolumem per tempora diuturna. Datum etc. Reuerendissime paternitatis vestre indigna humilis creatura Luthomisl. episcopus Jo. 70. AN KARDINAL GUIDO VON BOULOGNE. Er möge sein längeres Schweigen nicht für Undankbarkeit halten und eine frühere unbedachte Außerung vergessen. [1368—1373.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, Quod reuerendissima vestra non solum, verum illustris ac magni- fica dominacio illorum omnium, quos semel beneficio benigni fauoris complectitur, obliuisci non valet, nobilitati sangwinis ge- nerosi imputandum existimo; sed quod ego magnitudinem non 5 13 pragensis episcopi Hs 70 = L Bl. 62ra (lib. V Nr. 84), K Bl. 127 (Nr. 312), außerdem M Bl. 89r. — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 81, S. 77f.. — Uberschrift: Olo- mucensis cardinali Boloniensi (Bononiensi K) se excusando de obliuione L K, Primo recommendat se cuidam cardinali M — 2 vestra] persona vestra M 5 quod fehlt M ac] et M Urkundenwesen S. 20. 23 (Nr. 39); Tadra, Kanceláře a písaři S. 35. 60. 71. 251. Außer der Dechantenstelle in Glogau besaß er später auch ein Kanonikat in Prag und das Archidiakonat in Leitmeritz. Im Jahre 1384 war er noch Mitglied des Breslauer Domkapitels: Wilh. Schulte, Die polit. Tendenz der Cronica principum Polonie, S. 241. 11f. patris domini...: des Erzbischofs Johann Očko, s. oben zu Nr. 18. 13f. Der Breslauer Domkantor Johannes ist vermutlich derselbe, der im Oktober 1365 und im Oktober 1366 im Auftrage Karls IV. in diplomatischer Mission in Avignon tätig ist (Huber, Reg. Nr. 4213; ebenda Päpste Nr. 112 und Einleitung S. LII). Ob er auch mit dem Johannes de Wratislauia identisch ist, der im März 1352 als Notar in der Reichskanzlei zeichnet (Huber, Reg. Addit. S. VII; Tadra, Kanceláře a písaři S. 31) bleibt fest- zustellen.
Strana 108
108 III. Weltliche und geistliche Gönner. solum, ymmo liberalitatem beneficiorum tanti mei domini Lethei fluminis tactus aspergine sub obliuione maligna negligenter pretereo et ingenti stulticia preteriui, argumentum fore puto complexionis rustice, que me non sinit tante nobilitatis sicut obligarer ex debito 10 reminisci. Nam que foret inter Gwidonem de Bolonia et Johannem Nouiforensem differencia aut quomodo possent quouis eciam gradu distingwi, nisi primum latificaret alta quidem et predicanda nobili- tas, alterum vero comprimeret natiua rusticitas generis obscurati! Proch fata! quis ille fuit dies, quo cancellarius Cesaris in Romana 15 Curia didicit et velle nocentibus et innocentum virtutibus derogare, vt hec studia adeo eum occupent, quod non possit eius sui consolato- ris habere recordium, a quo et honorem et statum accepit et sperat accipere ? Maledictus furor diei illius! vtinam pereat nec ammodo michi anni cuiuslibet mensibus computetur! Quam salubrius foret 2o lingwam adherere palatui quam de tam insolenti negligencia re- prehendendam! Estimat nichilominus iste iudicio suo fidelis licet condempnatus cardine se, quantum rustica deiecta quidem plebeia natura permittit, semper beneficiorum suorum presulis gratitudine 7 tactus] tantus LK neglien- 6 mei tanti (ohne domini) M 10 Bononia K, babilonia M ter L 1l quomodo] quom' L posset M 12 letificaret M et fehlt M . 14 quis ille, quis fuit ille dies L K 15 velle] valere M 16 adeo eum] ad eum M posset 17 et honorem] honorem M sui fehlt M aus possent M 18 furor diei] feruor dei M vtinam] ut M, amodo M 19 michi anni] manni (s0) M Quam] Quantum em. Tadra salubrius] magis salu- brius M 20 insolerti M 20f. reprehendendum L K, reprehendi M 22 cardine] aordine (so) M 21 suo iudicio M se] sed M plebea L, plebia M 14ff. Proch fata! quis ille fuit dies quo (die gleiche Wendung unten Nr. 166): Anspielung auf eine unbedachte Außerung, die der Kanzler im Verlaufe der römischen Verhandlungen (Rom 1368 Oktober—Dezember) über Guido oder ein anderes Mitglied der päpstlichen Kurie gemacht hatte? Zu Guidos Anwesenheit in Rom im Jahre 1368 vgl. Pirchan, Italien und Kaiser Karl IV. Bd. II S. 327f. 336 Anm. 58. 18f. Vgl. Job 3, 3. 6 Pereat dies in qua natus sum ... non computetur in diebus anni nec numeretur in mensibus. Zugrunde liegt die weitverbreitete Vorstellung von dem dies nefastus, dem "Unglückstag', der im Deutschen gelegentlich auch als verworfener Tag' bezeichnet wird: "Der Ackermann aus Böhmen' Kap. 5 Z. 12 (V. M. z. R. IIIIS. 11).
108 III. Weltliche und geistliche Gönner. solum, ymmo liberalitatem beneficiorum tanti mei domini Lethei fluminis tactus aspergine sub obliuione maligna negligenter pretereo et ingenti stulticia preteriui, argumentum fore puto complexionis rustice, que me non sinit tante nobilitatis sicut obligarer ex debito 10 reminisci. Nam que foret inter Gwidonem de Bolonia et Johannem Nouiforensem differencia aut quomodo possent quouis eciam gradu distingwi, nisi primum latificaret alta quidem et predicanda nobili- tas, alterum vero comprimeret natiua rusticitas generis obscurati! Proch fata! quis ille fuit dies, quo cancellarius Cesaris in Romana 15 Curia didicit et velle nocentibus et innocentum virtutibus derogare, vt hec studia adeo eum occupent, quod non possit eius sui consolato- ris habere recordium, a quo et honorem et statum accepit et sperat accipere ? Maledictus furor diei illius! vtinam pereat nec ammodo michi anni cuiuslibet mensibus computetur! Quam salubrius foret 2o lingwam adherere palatui quam de tam insolenti negligencia re- prehendendam! Estimat nichilominus iste iudicio suo fidelis licet condempnatus cardine se, quantum rustica deiecta quidem plebeia natura permittit, semper beneficiorum suorum presulis gratitudine 7 tactus] tantus LK neglien- 6 mei tanti (ohne domini) M 10 Bononia K, babilonia M ter L 1l quomodo] quom' L posset M 12 letificaret M et fehlt M . 14 quis ille, quis fuit ille dies L K 15 velle] valere M 16 adeo eum] ad eum M posset 17 et honorem] honorem M sui fehlt M aus possent M 18 furor diei] feruor dei M vtinam] ut M, amodo M 19 michi anni] manni (s0) M Quam] Quantum em. Tadra salubrius] magis salu- brius M 20 insolerti M 20f. reprehendendum L K, reprehendi M 22 cardine] aordine (so) M 21 suo iudicio M se] sed M plebea L, plebia M 14ff. Proch fata! quis ille fuit dies quo (die gleiche Wendung unten Nr. 166): Anspielung auf eine unbedachte Außerung, die der Kanzler im Verlaufe der römischen Verhandlungen (Rom 1368 Oktober—Dezember) über Guido oder ein anderes Mitglied der päpstlichen Kurie gemacht hatte? Zu Guidos Anwesenheit in Rom im Jahre 1368 vgl. Pirchan, Italien und Kaiser Karl IV. Bd. II S. 327f. 336 Anm. 58. 18f. Vgl. Job 3, 3. 6 Pereat dies in qua natus sum ... non computetur in diebus anni nec numeretur in mensibus. Zugrunde liegt die weitverbreitete Vorstellung von dem dies nefastus, dem "Unglückstag', der im Deutschen gelegentlich auch als verworfener Tag' bezeichnet wird: "Der Ackermann aus Böhmen' Kap. 5 Z. 12 (V. M. z. R. IIIIS. 11).
Strana 109
Nr. 70. 71. 109 debita reminisci. Cuius personam sanam et incolumem seruandam Deo et se persone humili studio recommittit. Datum etc. 71. AN KARDINAL ANDRUIN DE LA ROCHE. Dankt fur einen erhaltenen Brief und empfiehlt sich ihm zugleich im Namen des Erzbischofs Ernst. [1361—1364.] Aus der Summa Cancellarii. Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, Vnde michi tante salutis antidotum, vnde michi tam optabilis felicitatis clemencia, vt sua sponte meus dominus nullis meis 24 debita] de vita L K Datum fehlt M 25 recommittat L K, recommendat M 71 = Uc G Rg Ua Kap WI L2 W2FOSH' B: HIGr UbL K, außer- dem B Bl. 1467. — Tadra, Summa Canc. Nr. 14, S. 10f. — Uberschrift: Cancellarius scribit (Item Gr) domino Cluniacensi (Olmunczensi B2, Olo- mucensi H1 Gr) nouo cardinali G Kap WI La W2 F B2 H1 Gr, ebenso mit dem Zusatz se sibi comittendo L K, Canc. gaudet de salutacione et fauore domini Cluniac. noui card., eidem se una cum ... ad seruicia obligando Rg Ua, Canc. scribit card. nouo quod maxime gaudet de salutacione ipsius S, Canc. cardinali H2, Regraciatur cardinali quod eum proprio motu salutauerit, se ipsi comendando Ub, Miratur de salutacione qua ipsum Cardinalis salutauerit B. — 2 salutis tante Uc, tante optabilis tam optabilis] tam optande B2, tante WIL K 3 cle- salutis L K menciam G Kap 71 Kardinal Andruin de la Roche entstammte einer burgundischen Grafenfamilie und war von 1341—1361 Abt des Benediktinerklosters Cluny (daher cardinalis Cluniacensis genannt). Im Jahre 1360 erwarb er sich großen Ruhm durch das Zustandebringen des Friedens von Bretigny zwischen Frankreich und England. Zum Dank dafür erhielt er auf Veranlassung der beiden Könige von Innocenz am 17. Sept. 1361 den Kardinalspurpur, dem Installation im Konsistorium und Titel (presbyter cardinalis tit. s. Marcelli) allerdings erst ein Jahr später unter Urban V. folgten. Am 7. Okt. 1356 war er von Innocenz VI. zur Behandlung der Kirchenzehntenfrage zu Karl IV. nach Metz geschickt und bei dieser Gelegenheit auch dem episcopus Luthomisl. cancellarius, d. h. Johann v. N., empfohlen worden. 1363 ging er als Legat nach Italien, um Bernabô Visconti zum Gehorsam gegen die Kirche zurückzuführen. Er starb am 27. Okt. 1369: Baluze-Mollat, Vitae paparum Avenionensium. Nouvelle Edit. Tom. II, Paris 1928, S. 474f.;
Nr. 70. 71. 109 debita reminisci. Cuius personam sanam et incolumem seruandam Deo et se persone humili studio recommittit. Datum etc. 71. AN KARDINAL ANDRUIN DE LA ROCHE. Dankt fur einen erhaltenen Brief und empfiehlt sich ihm zugleich im Namen des Erzbischofs Ernst. [1361—1364.] Aus der Summa Cancellarii. Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, Vnde michi tante salutis antidotum, vnde michi tam optabilis felicitatis clemencia, vt sua sponte meus dominus nullis meis 24 debita] de vita L K Datum fehlt M 25 recommittat L K, recommendat M 71 = Uc G Rg Ua Kap WI L2 W2FOSH' B: HIGr UbL K, außer- dem B Bl. 1467. — Tadra, Summa Canc. Nr. 14, S. 10f. — Uberschrift: Cancellarius scribit (Item Gr) domino Cluniacensi (Olmunczensi B2, Olo- mucensi H1 Gr) nouo cardinali G Kap WI La W2 F B2 H1 Gr, ebenso mit dem Zusatz se sibi comittendo L K, Canc. gaudet de salutacione et fauore domini Cluniac. noui card., eidem se una cum ... ad seruicia obligando Rg Ua, Canc. scribit card. nouo quod maxime gaudet de salutacione ipsius S, Canc. cardinali H2, Regraciatur cardinali quod eum proprio motu salutauerit, se ipsi comendando Ub, Miratur de salutacione qua ipsum Cardinalis salutauerit B. — 2 salutis tante Uc, tante optabilis tam optabilis] tam optande B2, tante WIL K 3 cle- salutis L K menciam G Kap 71 Kardinal Andruin de la Roche entstammte einer burgundischen Grafenfamilie und war von 1341—1361 Abt des Benediktinerklosters Cluny (daher cardinalis Cluniacensis genannt). Im Jahre 1360 erwarb er sich großen Ruhm durch das Zustandebringen des Friedens von Bretigny zwischen Frankreich und England. Zum Dank dafür erhielt er auf Veranlassung der beiden Könige von Innocenz am 17. Sept. 1361 den Kardinalspurpur, dem Installation im Konsistorium und Titel (presbyter cardinalis tit. s. Marcelli) allerdings erst ein Jahr später unter Urban V. folgten. Am 7. Okt. 1356 war er von Innocenz VI. zur Behandlung der Kirchenzehntenfrage zu Karl IV. nach Metz geschickt und bei dieser Gelegenheit auch dem episcopus Luthomisl. cancellarius, d. h. Johann v. N., empfohlen worden. 1363 ging er als Legat nach Italien, um Bernabô Visconti zum Gehorsam gegen die Kirche zurückzuführen. Er starb am 27. Okt. 1369: Baluze-Mollat, Vitae paparum Avenionensium. Nouvelle Edit. Tom. II, Paris 1928, S. 474f.;
Strana 110
110 III. Weltliche und geistliche Gönner. meritis precedentibus sue dignacionis singulari gracia me salutet? Profecto non credit scribentis humilitas hoc alio capite nisi dum- taxat a domini sui .. cardinalis innata virtute procedere, qui aliud non didicit in sancti Benedicti regula nisi hoc tantummodo, vt, sicut benedixit eum diuina benediccione rerum omnium bene- dictor, sic et ipse non solum michi sed omnibus grato benedicendi 10 animo virtute gratissima benedicat. Et si non meruit benediccionis munus eius qui scribit insufficiencia, rogat tamen Altissimum, vt domino suo .. cardinali de tante virtutis priuilegiata bonitate retribuat, cum sit bonorum omnium largissimus retributor. Et vbi responsioni tantorum munerum non sufficit mea debilitas, ille 15 mecum respondeat pater venerabilis .. Pragensis archiepiscopus, qui metuende dominacionis vestre est occultus discipulus, non quod eum terreat metus persecucionis iudaice, sed eo quidem absconditus, quo plus erga procurandos honores vestre paterni- tatis afficitur quam diuulgato sermone propalet, cum sue mentis zo ardor in rebus semper ambulet, non in verbis. Quem vna mecum et me cum ipso meo domino vestre paternitati suppliciter recom- mitto, quoniam ambo parati sumus continuo ad omnia, que vestrum, reuerendissime pater et domine graciosissime, prospiciunt como- dum et honorem. 5 alio] ex alio Rg Ua 5 et profecto H2, et perfecte B3 capite fehlt Uc Rg Ua WI L2 W2 FOB2 Or L K 7 Benedicti] B. Uc 11 tamen Altissimum] Deum altissimum B2 H1 Gr 10 meruerit G tanta Q bonitate] benigni- 12 .. cardinali] nouo cardinali Uc tate B2 13 omnium bonorum L2 largissimus] largifluus L K 14 vbi] ut darüber cum L sufficiat G O B2 H2 Ub L, sufficiet Rg Ua mea] nostra Ub 15 archiep.] episcopus B, fehlt Uc Rg L2 K B Ua WIFGrLK 19 propalat S 21 et me cum ipso fehlt L K domino] domino K. Uc, domino B. WILK 21f. recommitto] recommen- do G 22 continue Rg Ua B2, fehlt WIL K 22—24 vestrum—hono- honorem. rem] vestrum etc. Q 23 graciose G H2 proficiunt G Datum Gr L K Leroux, Recherches critiques sur les relations politiques de la France avec l'Allemagne de 1292 a 1378 [Bibl. de l'Ecole des hautes études 50J. Paris 1882, S. 264; Werunsky, Karl IV. Bd. III S. 153f.; Mon. Vat. Bohem. II Nr. 517. 558; vgl. auch Pirchan, Italien und Kaiser Karl IV. Bd. II Register s. v. Andruin. 15 archiepiscopus: Erzbischof Ernst.
110 III. Weltliche und geistliche Gönner. meritis precedentibus sue dignacionis singulari gracia me salutet? Profecto non credit scribentis humilitas hoc alio capite nisi dum- taxat a domini sui .. cardinalis innata virtute procedere, qui aliud non didicit in sancti Benedicti regula nisi hoc tantummodo, vt, sicut benedixit eum diuina benediccione rerum omnium bene- dictor, sic et ipse non solum michi sed omnibus grato benedicendi 10 animo virtute gratissima benedicat. Et si non meruit benediccionis munus eius qui scribit insufficiencia, rogat tamen Altissimum, vt domino suo .. cardinali de tante virtutis priuilegiata bonitate retribuat, cum sit bonorum omnium largissimus retributor. Et vbi responsioni tantorum munerum non sufficit mea debilitas, ille 15 mecum respondeat pater venerabilis .. Pragensis archiepiscopus, qui metuende dominacionis vestre est occultus discipulus, non quod eum terreat metus persecucionis iudaice, sed eo quidem absconditus, quo plus erga procurandos honores vestre paterni- tatis afficitur quam diuulgato sermone propalet, cum sue mentis zo ardor in rebus semper ambulet, non in verbis. Quem vna mecum et me cum ipso meo domino vestre paternitati suppliciter recom- mitto, quoniam ambo parati sumus continuo ad omnia, que vestrum, reuerendissime pater et domine graciosissime, prospiciunt como- dum et honorem. 5 alio] ex alio Rg Ua 5 et profecto H2, et perfecte B3 capite fehlt Uc Rg Ua WI L2 W2 FOB2 Or L K 7 Benedicti] B. Uc 11 tamen Altissimum] Deum altissimum B2 H1 Gr 10 meruerit G tanta Q bonitate] benigni- 12 .. cardinali] nouo cardinali Uc tate B2 13 omnium bonorum L2 largissimus] largifluus L K 14 vbi] ut darüber cum L sufficiat G O B2 H2 Ub L, sufficiet Rg Ua mea] nostra Ub 15 archiep.] episcopus B, fehlt Uc Rg L2 K B Ua WIFGrLK 19 propalat S 21 et me cum ipso fehlt L K domino] domino K. Uc, domino B. WILK 21f. recommitto] recommen- do G 22 continue Rg Ua B2, fehlt WIL K 22—24 vestrum—hono- honorem. rem] vestrum etc. Q 23 graciose G H2 proficiunt G Datum Gr L K Leroux, Recherches critiques sur les relations politiques de la France avec l'Allemagne de 1292 a 1378 [Bibl. de l'Ecole des hautes études 50J. Paris 1882, S. 264; Werunsky, Karl IV. Bd. III S. 153f.; Mon. Vat. Bohem. II Nr. 517. 558; vgl. auch Pirchan, Italien und Kaiser Karl IV. Bd. II Register s. v. Andruin. 15 archiepiscopus: Erzbischof Ernst.
Strana 111
Nr. 71. 72. 111 72. AN KARDINAL ANDRUIN DE LA ROCHE. Ruhmt die hervorragenden Eigenschaften und Verdienste Burchards des Alteren, Burggrafen von Magdeburg und Hofmeisters Karls IV., und bittet, dessen Wunsch, in einen geistlichen Orden einzutreten, förderlich zu sein. [1363—1368.) Aus der Summa Cancellarii. Reuerendissime pater et domine metuendissime, Spectabilis princeps et egregius dominus Burchardus, Wisse- gradensis prepositus, burgrauius Magdeburgensis ac Imperialis curie magister, dominus et amicus meus precipuus, post tempo- ralem miliciam seculi, in qua veluti prosecutor pacis, amator s iusticie et defensor pauperum pro Dei gloria et reipublice incre- mento felici strenue laborauit, ipsius milicie studia et secularium honorum fastigia sic tranquillato animo eoque mansuetudinis spiritu regens, vt non tam seculi tyro quam eciam celestis milicie 72 = WI L2 WAFQSH2 B2 HI Ub Gr L K. — Tadra, Summa Canc. Nr. 323, S. 186f. — Uberschrift: Litera cancellarii missa cardinali (Can- cellarius scribit domino L K) Cluniacensi super (de L K) facto magistri curie comitis Magdeburgensis (comitis fehlt Wi, com. Magdeb. fehlt W2 F) WI L' W2FLK, Cancell. scr. cuidam cardinali super facto mag. curie S, Scribit card. de facto curie magister (so) B2, Scr. cardinali olom. de facto mag. curie Gr, Scribit cardinali olom. de facto curie H1. — 2 Specta- bilis] Nobilis spect. F Ub, Dum spect. Hs, et spect. Q Burchardus] Burghardus L K, W. O. h. H2, K. Ub, B. übrige Hes 3 prepositus] episcopus H2 Ub Gr et burgrauius La maydenbergensis O, mayd- 7 strenue] semper strenue Q, strennue ualide Ub burgensis H2 72 Burchard (Burghart) der Altere, Burggraf von Magdeburg und Graf von Retz, einer der höchsten kaiserlichen Hofbeamten, von Karl IV. wiederholt (z. B. 1356—1358. 1363) zu diplomatischen Missionen verwendet (vgl. oben Nr. 3, 8ff.), bekleidete das Amt des Hofmeisters bei Karl IV. von 1354 (Huber, Reg. Nr. 1893; Mon. Vat. Boh. II Nr. 192) bis zu seinem Tode (1368 Ende August oder Anfang September, auf dem zweiten Italien- zuge Karls IV., vgl. Huber, Reg. Nr. 4682. auch Pirchan, Italien und Karl IV. Bd. I S. 332 Anm. 48). Die Propstei von Wyschehrad hatte er seit 1363 inne. Im Jahre 1365 wurde er als kaiserlicher Hofrichter Leiter der höchsten Gerichtsbehörde im Reiche (Gerhard Seeliger, Das deutsche Hofmeisteramt im späteren Mittelalter. Innsbruck 1885, S. 26ff.).
Nr. 71. 72. 111 72. AN KARDINAL ANDRUIN DE LA ROCHE. Ruhmt die hervorragenden Eigenschaften und Verdienste Burchards des Alteren, Burggrafen von Magdeburg und Hofmeisters Karls IV., und bittet, dessen Wunsch, in einen geistlichen Orden einzutreten, förderlich zu sein. [1363—1368.) Aus der Summa Cancellarii. Reuerendissime pater et domine metuendissime, Spectabilis princeps et egregius dominus Burchardus, Wisse- gradensis prepositus, burgrauius Magdeburgensis ac Imperialis curie magister, dominus et amicus meus precipuus, post tempo- ralem miliciam seculi, in qua veluti prosecutor pacis, amator s iusticie et defensor pauperum pro Dei gloria et reipublice incre- mento felici strenue laborauit, ipsius milicie studia et secularium honorum fastigia sic tranquillato animo eoque mansuetudinis spiritu regens, vt non tam seculi tyro quam eciam celestis milicie 72 = WI L2 WAFQSH2 B2 HI Ub Gr L K. — Tadra, Summa Canc. Nr. 323, S. 186f. — Uberschrift: Litera cancellarii missa cardinali (Can- cellarius scribit domino L K) Cluniacensi super (de L K) facto magistri curie comitis Magdeburgensis (comitis fehlt Wi, com. Magdeb. fehlt W2 F) WI L' W2FLK, Cancell. scr. cuidam cardinali super facto mag. curie S, Scribit card. de facto curie magister (so) B2, Scr. cardinali olom. de facto mag. curie Gr, Scribit cardinali olom. de facto curie H1. — 2 Specta- bilis] Nobilis spect. F Ub, Dum spect. Hs, et spect. Q Burchardus] Burghardus L K, W. O. h. H2, K. Ub, B. übrige Hes 3 prepositus] episcopus H2 Ub Gr et burgrauius La maydenbergensis O, mayd- 7 strenue] semper strenue Q, strennue ualide Ub burgensis H2 72 Burchard (Burghart) der Altere, Burggraf von Magdeburg und Graf von Retz, einer der höchsten kaiserlichen Hofbeamten, von Karl IV. wiederholt (z. B. 1356—1358. 1363) zu diplomatischen Missionen verwendet (vgl. oben Nr. 3, 8ff.), bekleidete das Amt des Hofmeisters bei Karl IV. von 1354 (Huber, Reg. Nr. 1893; Mon. Vat. Boh. II Nr. 192) bis zu seinem Tode (1368 Ende August oder Anfang September, auf dem zweiten Italien- zuge Karls IV., vgl. Huber, Reg. Nr. 4682. auch Pirchan, Italien und Karl IV. Bd. I S. 332 Anm. 48). Die Propstei von Wyschehrad hatte er seit 1363 inne. Im Jahre 1365 wurde er als kaiserlicher Hofrichter Leiter der höchsten Gerichtsbehörde im Reiche (Gerhard Seeliger, Das deutsche Hofmeisteramt im späteren Mittelalter. Innsbruck 1885, S. 26ff.).
Strana 112
112 III. Weltliche und geistliche Gönner. 10 discipulus videretur, liberalitate Martinum, animositate Georgium, cordis magnificencia Karolum, animi pietate Ludovicum, sanctos commilitones, adequans (nam in medio laborum huiusmodi, quibus circa temporalium administracionem mens humana distrahitur, im- mensa deuocione preditus horis canonicis tam legendo distincte 15 quam pronuncciando deuote frequenter intendit, ita quod in clericis eciam obligatis ad horas sibi maiorem non viderim vel equalem), nunc diuina vocante gracia, que meritis suis exigentibus ipsum ad coronam eterne leticie trahere graciose dignatur, ad diuini numinis et ad sacros ordines suspiriosis affectibus indesi- 20 nenter aspirat, sicut reuerenda vestra paternitas ab eo quidem melius poterit et clarius informari. Idcirco, metuendissime mi singularis domine, habito respectu ad nobilitatem carnis, qua post electores principes maior natiuitate claret et genere, inspectis eciam virtutum studiis, quibus in tempore sui potentatus paupe- 25 rum releuauit penurias, opprimencium tyrannidi restitit, pacem excoluit, communem omnium salutem totis mentis sue viribus adamauit, et considerato, qualiter ex eius promocione vniuersali ecclesie magnus honor accrescit, dum nouo membro tam nobili dignissima quidem sancta mater ecclesia decoratur, et intuendo so mentis oculis benigni fauoris studia, quibus me quamuis imme- ritum omni tempore absque dubietate dilexit, dominacioni vestre supplico humiliter et deuote, quatenus eidem meo domino et amico precipuo in hiis, que gracie vestre proponet, graciosam ostendere dignemini voluntatem. Nam preter meritum retribucio- s5 nis eterne, quod proinde procul dubio consequemini, eciam do- mino meo Cesari singularem amiciciam facietis, dictumque domi- num meum prepositum et me continuos habebitis et perpetuos oratores. Reuerendam personam vestram pro mea et aliorum fidelium vestrorum consolacione gratuita conseruare dignetur in- 10 Gregorium H1 11 ludevicum O, ludwicum F B2 HI H2, loduicum LK 16 cciam] et L K vidi W2Q H2 HI Ub, vidit B2, video SLK 20 aspirat] 19 nominis U1 Gr 18 dignetur Q H2 B2 HI UbGr L K anhelare (so) L K 21 et clarius fehlt H2 Ub Gr 23 princeps Wa natiuitate] necessitate Wa 25 resistit HALK 27 adamauit] amauit W2, et amauit H2 30 quamuis] tamquam L K 32 domino meo L K 36 meo] nostro .. L K 35 consequimini L K 37 meum] nostrum L K perpetuos] perpetuo vestros Q H2, per- mea] nostra L K petuo deuotis Ub 38 oracionibus Ub
112 III. Weltliche und geistliche Gönner. 10 discipulus videretur, liberalitate Martinum, animositate Georgium, cordis magnificencia Karolum, animi pietate Ludovicum, sanctos commilitones, adequans (nam in medio laborum huiusmodi, quibus circa temporalium administracionem mens humana distrahitur, im- mensa deuocione preditus horis canonicis tam legendo distincte 15 quam pronuncciando deuote frequenter intendit, ita quod in clericis eciam obligatis ad horas sibi maiorem non viderim vel equalem), nunc diuina vocante gracia, que meritis suis exigentibus ipsum ad coronam eterne leticie trahere graciose dignatur, ad diuini numinis et ad sacros ordines suspiriosis affectibus indesi- 20 nenter aspirat, sicut reuerenda vestra paternitas ab eo quidem melius poterit et clarius informari. Idcirco, metuendissime mi singularis domine, habito respectu ad nobilitatem carnis, qua post electores principes maior natiuitate claret et genere, inspectis eciam virtutum studiis, quibus in tempore sui potentatus paupe- 25 rum releuauit penurias, opprimencium tyrannidi restitit, pacem excoluit, communem omnium salutem totis mentis sue viribus adamauit, et considerato, qualiter ex eius promocione vniuersali ecclesie magnus honor accrescit, dum nouo membro tam nobili dignissima quidem sancta mater ecclesia decoratur, et intuendo so mentis oculis benigni fauoris studia, quibus me quamuis imme- ritum omni tempore absque dubietate dilexit, dominacioni vestre supplico humiliter et deuote, quatenus eidem meo domino et amico precipuo in hiis, que gracie vestre proponet, graciosam ostendere dignemini voluntatem. Nam preter meritum retribucio- s5 nis eterne, quod proinde procul dubio consequemini, eciam do- mino meo Cesari singularem amiciciam facietis, dictumque domi- num meum prepositum et me continuos habebitis et perpetuos oratores. Reuerendam personam vestram pro mea et aliorum fidelium vestrorum consolacione gratuita conseruare dignetur in- 10 Gregorium H1 11 ludevicum O, ludwicum F B2 HI H2, loduicum LK 16 cciam] et L K vidi W2Q H2 HI Ub, vidit B2, video SLK 20 aspirat] 19 nominis U1 Gr 18 dignetur Q H2 B2 HI UbGr L K anhelare (so) L K 21 et clarius fehlt H2 Ub Gr 23 princeps Wa natiuitate] necessitate Wa 25 resistit HALK 27 adamauit] amauit W2, et amauit H2 30 quamuis] tamquam L K 32 domino meo L K 36 meo] nostro .. L K 35 consequimini L K 37 meum] nostrum L K perpetuos] perpetuo vestros Q H2, per- mea] nostra L K petuo deuotis Ub 38 oracionibus Ub
Strana 113
Nr. 72. 73. 113 columem ipse salutis auctor et dominus per tempora diuturna. 40 Datum etc. 73. AN KARDINAL ANDRUIN DE LA ROCHE? Begleitzeilen zu einem Brief des Kaisers. [1366—13692] Aus der Summa Cancellarii. Reuerendissime pater et domine metuendissime, Ingenti gaudio letatur animus seruuli vestri scribentis, dum Serenissimus et magnificus princeps, dominus Imperator et rex, sic aspirare conspicitur ad honorem et bonum statum sancte matris ecclesie et tam intentis studiis vigilare. Et quia dominus meus de intencione sua et omnium agendorum circumstanciis vos per suas literas informauit distinccius, non opportuit me de talibus plus scribere, qui tamen semper me paratum offero in omnibus, que michi vestra paternitas duxerit iniungenda, me et mea vestre dominacioni subiciens tanquam meo domino gracioso. Datum etc. 10 5 41 Datum Prage Ub 73 = WI L2 W.FQSH2 B2 HI Gr Ub L K (Abschriften standen von diesem Stück nur aus FOL K zur Verfügung, s0 daß Tadras Abdruck daneben Geltung behält). — Tadra, Summa Canc. Nr. 322, S. 185f. — Uberschrift: Cancellarius scribit cardinali qualiter imperator ad bonum statum ecclesie aspirat (aspirat ad b. st. Ecclesie F) Tadra [nach L2 Wa H2] F, Cancellarius scribit domino Cluniacensi nouo Cardinali qualiter imp. aspirat ad b. statum ecclesie L K. — 2 Ingenti] Quo ingenti L K ser- uilis aus seruulis Q 2—4 dum serenissimos et magnificos principes dominos .. Imperatorem et regem sic aspirare conspicit (aspirat con- 3 princeps dominus fehlt Tadra 4 conspicit spiciunt LK)FLK 7 informat F 8 tamen Q 6 circumstanciis] darüber byſchicht Q me semper L K 9f. dom. vestre L K 10 domino meo Tadra Datum fehlt Q 73 Das Billet (Begleitschreiben zu dem Z. 7 erwähnten ausführlicheren Bericht des Kaisers an den Kardinal?) ist nur in den späteren Redaktionen der Summa Canc. überliefert, also wahrscheinlich nicht vor 1366 verfaßt. Falls die (nur in L K überlieferte) Adresse cardinali Cluniacensi zutrifft, ist es in die Jahre 1366—1369 zu setzen.
Nr. 72. 73. 113 columem ipse salutis auctor et dominus per tempora diuturna. 40 Datum etc. 73. AN KARDINAL ANDRUIN DE LA ROCHE? Begleitzeilen zu einem Brief des Kaisers. [1366—13692] Aus der Summa Cancellarii. Reuerendissime pater et domine metuendissime, Ingenti gaudio letatur animus seruuli vestri scribentis, dum Serenissimus et magnificus princeps, dominus Imperator et rex, sic aspirare conspicitur ad honorem et bonum statum sancte matris ecclesie et tam intentis studiis vigilare. Et quia dominus meus de intencione sua et omnium agendorum circumstanciis vos per suas literas informauit distinccius, non opportuit me de talibus plus scribere, qui tamen semper me paratum offero in omnibus, que michi vestra paternitas duxerit iniungenda, me et mea vestre dominacioni subiciens tanquam meo domino gracioso. Datum etc. 10 5 41 Datum Prage Ub 73 = WI L2 W.FQSH2 B2 HI Gr Ub L K (Abschriften standen von diesem Stück nur aus FOL K zur Verfügung, s0 daß Tadras Abdruck daneben Geltung behält). — Tadra, Summa Canc. Nr. 322, S. 185f. — Uberschrift: Cancellarius scribit cardinali qualiter imperator ad bonum statum ecclesie aspirat (aspirat ad b. st. Ecclesie F) Tadra [nach L2 Wa H2] F, Cancellarius scribit domino Cluniacensi nouo Cardinali qualiter imp. aspirat ad b. statum ecclesie L K. — 2 Ingenti] Quo ingenti L K ser- uilis aus seruulis Q 2—4 dum serenissimos et magnificos principes dominos .. Imperatorem et regem sic aspirare conspicit (aspirat con- 3 princeps dominus fehlt Tadra 4 conspicit spiciunt LK)FLK 7 informat F 8 tamen Q 6 circumstanciis] darüber byſchicht Q me semper L K 9f. dom. vestre L K 10 domino meo Tadra Datum fehlt Q 73 Das Billet (Begleitschreiben zu dem Z. 7 erwähnten ausführlicheren Bericht des Kaisers an den Kardinal?) ist nur in den späteren Redaktionen der Summa Canc. überliefert, also wahrscheinlich nicht vor 1366 verfaßt. Falls die (nur in L K überlieferte) Adresse cardinali Cluniacensi zutrifft, ist es in die Jahre 1366—1369 zu setzen.
Strana 114
114 III. Weltliche und geistliche Gönner. 74. AN KARDINAL ANDRUIN DE LA ROCHE. Ist über seinen Gesundheitszustand beunruhigt und bittet um Nach- richten. [1366—1369.] Aus der Summa Cancellarii. Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, Angustiatur in me anima mea et resolucione spirituum virtus naturalis iam in sua condicione defecit et totus in lamentabili merore suspiro, dum per tot tempora, per tot dierum curricula 5 vestre desiderabilis michi sanitatis nullam per literas aut nunccios audio nouitatem. Nec mirum, si notabilior michi ceteris occurrit mesti doloris materia, cum vnicum vos habeam vite solacium et in paternitatis vestre gracioso presidio velut in amantissimi patris precordiis mea desideria conquiescant, qui pro vobis Dei miseri- 10 cordiam incessanter imploro (et vtinam omnium saluatori mea talis oracio sit accepta!), vt reuerenciam vestram pro consolacione mea et aliorum, qui sub dominacionis vestre graciosa proteccione respirant, ipse conseruare dignetur incolumem per tempora diutur- na. Ideoque sub debita reuerencia capucio deposito et inclinata 15 ceruice metuende dominacioni vestre supplico precibus humilibus et deuotis, vt me dignetur vestra benignitas de status sui iocunditate felici graciosius informare et exhibitorem presencium suscipere 74 = WI L2 W2FQSH2 B2 HI Ub Gr L K. — Tadra, Summa Canc. Nr. 324, S. 187. — Überschrift: Litera Cancellarii ad Cardinalem Clunia- censem (Clematumque S, fehlt H2) WI Ls W2F S H2, Scribit cardinali Ba, Cancellarius (Item) scribit eidem cardinali (das vorangehende Stück, Tadra Nr. 323, ist cardinali olomucensi [!] überschrieben) HIGr, Canc. scribit card. Gluniacensi Ub, Canc. scribit domino Cluniacensi pro domino N. amico suo etc. L K. — 1 mi fehlt Ub L K metuendissime] pertimende H1 2 mea anima L2 resolucione] dissolucione mit Glosse resolu- in] eciam L K 4 merore] merore cione S 3 deficit S H2 B2 gemitu Ub et per tot H2 5 per nuncios aut literas L K 7 ma- 9 mea] nostra L K teria] causa materia Ub 8 graciose Ub men] nostra L K 15 ceruice] capite Gr 10 omnium] nostro L K metuendissime Ub humilimis L K 74 Die zeitliche Begrenzung mit Rücksicht auf die Uberlieferung und das Todesjahr des Kardinals.
114 III. Weltliche und geistliche Gönner. 74. AN KARDINAL ANDRUIN DE LA ROCHE. Ist über seinen Gesundheitszustand beunruhigt und bittet um Nach- richten. [1366—1369.] Aus der Summa Cancellarii. Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, Angustiatur in me anima mea et resolucione spirituum virtus naturalis iam in sua condicione defecit et totus in lamentabili merore suspiro, dum per tot tempora, per tot dierum curricula 5 vestre desiderabilis michi sanitatis nullam per literas aut nunccios audio nouitatem. Nec mirum, si notabilior michi ceteris occurrit mesti doloris materia, cum vnicum vos habeam vite solacium et in paternitatis vestre gracioso presidio velut in amantissimi patris precordiis mea desideria conquiescant, qui pro vobis Dei miseri- 10 cordiam incessanter imploro (et vtinam omnium saluatori mea talis oracio sit accepta!), vt reuerenciam vestram pro consolacione mea et aliorum, qui sub dominacionis vestre graciosa proteccione respirant, ipse conseruare dignetur incolumem per tempora diutur- na. Ideoque sub debita reuerencia capucio deposito et inclinata 15 ceruice metuende dominacioni vestre supplico precibus humilibus et deuotis, vt me dignetur vestra benignitas de status sui iocunditate felici graciosius informare et exhibitorem presencium suscipere 74 = WI L2 W2FQSH2 B2 HI Ub Gr L K. — Tadra, Summa Canc. Nr. 324, S. 187. — Überschrift: Litera Cancellarii ad Cardinalem Clunia- censem (Clematumque S, fehlt H2) WI Ls W2F S H2, Scribit cardinali Ba, Cancellarius (Item) scribit eidem cardinali (das vorangehende Stück, Tadra Nr. 323, ist cardinali olomucensi [!] überschrieben) HIGr, Canc. scribit card. Gluniacensi Ub, Canc. scribit domino Cluniacensi pro domino N. amico suo etc. L K. — 1 mi fehlt Ub L K metuendissime] pertimende H1 2 mea anima L2 resolucione] dissolucione mit Glosse resolu- in] eciam L K 4 merore] merore cione S 3 deficit S H2 B2 gemitu Ub et per tot H2 5 per nuncios aut literas L K 7 ma- 9 mea] nostra L K teria] causa materia Ub 8 graciose Ub men] nostra L K 15 ceruice] capite Gr 10 omnium] nostro L K metuendissime Ub humilimis L K 74 Die zeitliche Begrenzung mit Rücksicht auf die Uberlieferung und das Todesjahr des Kardinals.
Strana 115
Nr. 74. 75. 115 recommissum. Me et mea reuerende dominacioni vestre submitto, paratus ad quelibet genera mandatorum. Datum etc. 75. AN EINEN FRANZÖSISCHEN KARDINAL. Sendet einen zur Heilung der Augen erhaltenen Saphir in kostbarer Fassung zurück. [Vor 1366.] Aus der Summa Cancellarii. Nobilis poetice persuasionis noua licencia quam michi remitten- tis bonitas pie donauit ex munere, anulus ego saphireus, quem 19 Datum Prage etc. Ub, Da- 18 vestre dominacioni HILK tum fehlt L2 W2 H2 B2 HI Gr 75 = Rg Ua Kap WI WEL'FOSH2 B2 HI Ub Gr, außerdem Bri Nr. 54 (S. 137). — Tadra, Summa Canc. Nr. 76, S. 50. — Uberschrift: De anulo misso cardinali Kap W2 F, Anulo de amisso cardinali (so) W1, Item scribit cuidam cardinali remittendo sibi anulum S, Dominus cancellarius scribit cuidam card. Ub, Item (cancellarius Hi Gr) scribit de anulo misso cardinali (per cancellarium B2) B2 H1 Gr, Item scribit cuidam cardinali consilii (em. consimiliter ?) H2. — I noua] ex noua H2 licencia] leticia mittentis michi] modo Rg Ua, fehlt S Ub quam] qua F ego WI L2 S HI Ub Br1, Kap HI 2 pia Rg Ua, pio L2 F Q Br1 ergo übrige Hes 75 Die Uberlieferung deutet auf Abfassung vor 1366. Als Empfänger kommen in Frage: Elias Taleyrand († 1364, vgl. oben zu Nr. 16. 69), Andruin de la Roche († 1369, vgl. oben zu Nr. 71) und Guido von Boulogne († 1373, rgl. oben zu Nr. 69). Stephan von Poissy und Roger von Genf, mit denen Johann v. N. gleichfalls in brieflichen Beziehungen stand, erhielten den Kardinalspurpur erst 1368 bzw. 1371. Der Adresse an Elias T. kommt die größere Wahrscheinlichkeit zu. — Der Kanzler hat vor einiger Zeit (modo) ron dem französischen Kardinal zur Heilung oder Kräftigung seiner Augen einen Saphir geschenkt erhalten. Er schickt ihn jetzt (da er ihn nicht mehr benötigt?) unter Berufung auf das biblische Gleichnis von den anvertrauten Pfunden mit Zinsen’, d. h. in kostbarer Fassung zurück. Das Dankschreiben läßt den Ring mit poetischer Freiheit (Nobilis poetice persuasionis noua licencia) von Anfang an bis zum Schluß redend auftreten. — Eine besondere Heilkraft bei Augenerkrankungen (Augenkatarrh, Thränenfistel u. dgl.) schreiben dem Saphir (außer seiner Heilkraft gegen fressende Geschwüre) bereits die griechischen Arzte Dioscorides, Galen, Actius zu, von denen die
Nr. 74. 75. 115 recommissum. Me et mea reuerende dominacioni vestre submitto, paratus ad quelibet genera mandatorum. Datum etc. 75. AN EINEN FRANZÖSISCHEN KARDINAL. Sendet einen zur Heilung der Augen erhaltenen Saphir in kostbarer Fassung zurück. [Vor 1366.] Aus der Summa Cancellarii. Nobilis poetice persuasionis noua licencia quam michi remitten- tis bonitas pie donauit ex munere, anulus ego saphireus, quem 19 Datum Prage etc. Ub, Da- 18 vestre dominacioni HILK tum fehlt L2 W2 H2 B2 HI Gr 75 = Rg Ua Kap WI WEL'FOSH2 B2 HI Ub Gr, außerdem Bri Nr. 54 (S. 137). — Tadra, Summa Canc. Nr. 76, S. 50. — Uberschrift: De anulo misso cardinali Kap W2 F, Anulo de amisso cardinali (so) W1, Item scribit cuidam cardinali remittendo sibi anulum S, Dominus cancellarius scribit cuidam card. Ub, Item (cancellarius Hi Gr) scribit de anulo misso cardinali (per cancellarium B2) B2 H1 Gr, Item scribit cuidam cardinali consilii (em. consimiliter ?) H2. — I noua] ex noua H2 licencia] leticia mittentis michi] modo Rg Ua, fehlt S Ub quam] qua F ego WI L2 S HI Ub Br1, Kap HI 2 pia Rg Ua, pio L2 F Q Br1 ergo übrige Hes 75 Die Uberlieferung deutet auf Abfassung vor 1366. Als Empfänger kommen in Frage: Elias Taleyrand († 1364, vgl. oben zu Nr. 16. 69), Andruin de la Roche († 1369, vgl. oben zu Nr. 71) und Guido von Boulogne († 1373, rgl. oben zu Nr. 69). Stephan von Poissy und Roger von Genf, mit denen Johann v. N. gleichfalls in brieflichen Beziehungen stand, erhielten den Kardinalspurpur erst 1368 bzw. 1371. Der Adresse an Elias T. kommt die größere Wahrscheinlichkeit zu. — Der Kanzler hat vor einiger Zeit (modo) ron dem französischen Kardinal zur Heilung oder Kräftigung seiner Augen einen Saphir geschenkt erhalten. Er schickt ihn jetzt (da er ihn nicht mehr benötigt?) unter Berufung auf das biblische Gleichnis von den anvertrauten Pfunden mit Zinsen’, d. h. in kostbarer Fassung zurück. Das Dankschreiben läßt den Ring mit poetischer Freiheit (Nobilis poetice persuasionis noua licencia) von Anfang an bis zum Schluß redend auftreten. — Eine besondere Heilkraft bei Augenerkrankungen (Augenkatarrh, Thränenfistel u. dgl.) schreiben dem Saphir (außer seiner Heilkraft gegen fressende Geschwüre) bereits die griechischen Arzte Dioscorides, Galen, Actius zu, von denen die
Strana 116
116 III. Weltliche und geistliche Gönner. excelsus ille medicus morbis oculorum langwencium e superno solio deputauit, ad magnifici domini mei cardinalis reuertor pre- 5 senciam. Sciens certissime quod ipse Gallicus austerus sit homo et rigidus more Romani cardinis, tollens quod non posuit, et metens quod non sua sed aliena diligencia seminauit, vacuus redire perti- mui. Vestitus igitur pietate mittentis me cum vsuris cardinalis mei Gallicani presento conspectui, austeritatem eius nouo genere 10 dicendi preueniens, vt sic loquar ad dominum: Non me, queso, pater reuerendissime, ad instar euangelici serui exterioribus tenebris, stridori dencium seu gemebundo fletui illa tibi cognata gallicana tradat austeritas et michi, precor, gracia tua conniuente subueniat, quod spirituale et excelsum volens habere fastigium, habitaculum 15 meum, quo me fulciuit capellani et seruitoris tui sedulitas, paratus sum ad honorem tui dimittere, vt preciosum illud pariter et specio- sum atque celebre pontificale tuum letetur in illo. Dignum etenim et racioni consonum prudentis existimo, quod tenebre lumini, feda pulcrioribus, adornatis vilia presertim in tui conspectus 2o sancta presencia cedere teneantur." 3 de superno H2 B2 Ub 4 mei W2 S, viri Rg Ua WI F Br1, nostri 8 cardinalis] übrige Hes 6 cardinalis Br1 7 quod] que F cardinis Kap 9 gallicano Hes 12 cognata] connata F, innata HIS, innata als Glosse Q 13 tradat] iam tradat Wa S HI H2 B2, animum tardat Ub precor] peto S 14 spirituale] speciale B2 habere W2 Q H2 B2 HI Ub, honorare Bri, honore übrige Hes 17 atque] ac Kap in illo] in semetipso S, in semetipso eciam illo Ub 20 tenean- tur. Domine etc. Datum reg. (so) Ub Nachricht dann in die mittelalterlichen Steinbücher (z. B. Marbod I† 1123], liber de gemmis, Migne Patr. lat. 171 col. 1744; Albertus Magnus, De min. 2, 2, 17) überging, s. Oskar Schade, Altdeutsches Wörterbuchs. Halle 1872 —1882, S. 1412ff. (mit zahlreichen Belegen). Wer seiner Heilwirkung teilhaftig werden wollte, sollte ihn zerrieben und mit Milch gemischt trinken. Aber bei Augenerkrankungen sollte auch eine bloße Berührung durch Legen oder Binden auf die Stirn zum Erfolg führen. Eine ähnliche Heilwirkung wurde übrigens auch dem Smaragd zugeschrieben, vgl. Alanus ab Insulis, Distinctiones dictionum theologicarum: oculorum faciem suam Jem. sua] viriditate recreat (Migne P. L. tom. 210 col. 947). 3 excelsus ille medicus: Gott (als Schöpfer der heilkräftigen Steine). 5ff. Vgl. Luc. 19, 21f.; Matth. 25, 24ff. 15 capellani et seruitoris tui: Johanns v. N.
116 III. Weltliche und geistliche Gönner. excelsus ille medicus morbis oculorum langwencium e superno solio deputauit, ad magnifici domini mei cardinalis reuertor pre- 5 senciam. Sciens certissime quod ipse Gallicus austerus sit homo et rigidus more Romani cardinis, tollens quod non posuit, et metens quod non sua sed aliena diligencia seminauit, vacuus redire perti- mui. Vestitus igitur pietate mittentis me cum vsuris cardinalis mei Gallicani presento conspectui, austeritatem eius nouo genere 10 dicendi preueniens, vt sic loquar ad dominum: Non me, queso, pater reuerendissime, ad instar euangelici serui exterioribus tenebris, stridori dencium seu gemebundo fletui illa tibi cognata gallicana tradat austeritas et michi, precor, gracia tua conniuente subueniat, quod spirituale et excelsum volens habere fastigium, habitaculum 15 meum, quo me fulciuit capellani et seruitoris tui sedulitas, paratus sum ad honorem tui dimittere, vt preciosum illud pariter et specio- sum atque celebre pontificale tuum letetur in illo. Dignum etenim et racioni consonum prudentis existimo, quod tenebre lumini, feda pulcrioribus, adornatis vilia presertim in tui conspectus 2o sancta presencia cedere teneantur." 3 de superno H2 B2 Ub 4 mei W2 S, viri Rg Ua WI F Br1, nostri 8 cardinalis] übrige Hes 6 cardinalis Br1 7 quod] que F cardinis Kap 9 gallicano Hes 12 cognata] connata F, innata HIS, innata als Glosse Q 13 tradat] iam tradat Wa S HI H2 B2, animum tardat Ub precor] peto S 14 spirituale] speciale B2 habere W2 Q H2 B2 HI Ub, honorare Bri, honore übrige Hes 17 atque] ac Kap in illo] in semetipso S, in semetipso eciam illo Ub 20 tenean- tur. Domine etc. Datum reg. (so) Ub Nachricht dann in die mittelalterlichen Steinbücher (z. B. Marbod I† 1123], liber de gemmis, Migne Patr. lat. 171 col. 1744; Albertus Magnus, De min. 2, 2, 17) überging, s. Oskar Schade, Altdeutsches Wörterbuchs. Halle 1872 —1882, S. 1412ff. (mit zahlreichen Belegen). Wer seiner Heilwirkung teilhaftig werden wollte, sollte ihn zerrieben und mit Milch gemischt trinken. Aber bei Augenerkrankungen sollte auch eine bloße Berührung durch Legen oder Binden auf die Stirn zum Erfolg führen. Eine ähnliche Heilwirkung wurde übrigens auch dem Smaragd zugeschrieben, vgl. Alanus ab Insulis, Distinctiones dictionum theologicarum: oculorum faciem suam Jem. sua] viriditate recreat (Migne P. L. tom. 210 col. 947). 3 excelsus ille medicus: Gott (als Schöpfer der heilkräftigen Steine). 5ff. Vgl. Luc. 19, 21f.; Matth. 25, 24ff. 15 capellani et seruitoris tui: Johanns v. N.
Strana 117
Nr. 75. 76. 117 76. AN EINEN UNGENANNTEN KARDINAL. Dankt für das ihm bekundete freundliche Gedenken und versichert ihn seiner dauernden Ergebenheit. [Vor 1366.] Aus der Summa Cancellarii. Reuerendissime pater et domine metuendissime, A tot viris famosis auditu tam crebro mee presentatur noticie illud graciosum et dulce recordium, quo me frequenter in memoria retinet dominabilis vestra benignitas, vt pensata insufficiencia meritorum et paruitate condicionis humilis aliud suspicari non valeam nisi quod sangwis nobilissimus circa precordia vestra gene- roso meatu semper ebuliens vos cogat eam amare personam, que se amore tanti domini dignam non reddidit neque reddere poterit quouismodo, sed sola ingenuitas innate vestre virtutis, quam nobilissimorum parentum in vos propagauit ingenua quidem pro- 10 ceritas, cor vestrum animet eum diligere, qui dileccione indignus existit, et eum in vestris tenere fauoribus, cui fauor non debetur omnino, cum nunquam studuerit fauorem sibi acquirere tanti domini graciosi. Tamen qualis sit et quam parua mea condicio, tota nichilominus est ad vestre dominacionis imperium, vt nichil 15 5 76 = Rg Ua Kap WI L2 W2FOSH2 B� Ub L K. — Tadra, Summa Canc. Nr. 75, S. 49f. — Uberschrift: Cancellarius scribit imperatori, se omnino sibi subiciendo et memorie commendando Kap, Canc. scribit cuidam cardinali Wa, Canc. supplicat (Item suppl. canc. Ub) archiepis- copo ut accipiatur in suffraganeum (in suffr. uel seruitorem S) S Ub, Scribit cuidam archiepiscopo uel cardinali B2, Canc. cardinali regraciatur de recordio quo ipsum frequenter in memoria retinet L K. — 2 auditu Kap Ub, audio mit nachgetragenem Haken hinter o Wa, audio et H2, audio übrige Hss mee pres.] me presentarp L K 4 vestra dominabilis S 5 paruitate] propter paruitatem Ub suspicari Wa, suspicare L2 Ba, suspirari Rg Ua S, suspirare Kap F Ub L K, suspiria H2, superari WI 9 innate fehlt Rg Ua WIF H2 B2 Ub LK 13 sibi fauorem Kap 76 Die Uberlieferung weist auf Abfassung vor 1366. Der angeredete Kardinal stammt aus adligem Geschlecht (Z. 10). Als Empfänger kommt danach außer den drei ersten zu Nr. 75 genannten französischen Kardinälen noch Rainald Orsini (1350—1374) in Betracht, weniger Peter von Ostia († 1361). Peter Corsini, mit dem Johann v. N. gleichfalls in enger Ver- bindung stand (s. unten zu Nr. 78), erhielt den Kardinalspurpur erst 1370.
Nr. 75. 76. 117 76. AN EINEN UNGENANNTEN KARDINAL. Dankt für das ihm bekundete freundliche Gedenken und versichert ihn seiner dauernden Ergebenheit. [Vor 1366.] Aus der Summa Cancellarii. Reuerendissime pater et domine metuendissime, A tot viris famosis auditu tam crebro mee presentatur noticie illud graciosum et dulce recordium, quo me frequenter in memoria retinet dominabilis vestra benignitas, vt pensata insufficiencia meritorum et paruitate condicionis humilis aliud suspicari non valeam nisi quod sangwis nobilissimus circa precordia vestra gene- roso meatu semper ebuliens vos cogat eam amare personam, que se amore tanti domini dignam non reddidit neque reddere poterit quouismodo, sed sola ingenuitas innate vestre virtutis, quam nobilissimorum parentum in vos propagauit ingenua quidem pro- 10 ceritas, cor vestrum animet eum diligere, qui dileccione indignus existit, et eum in vestris tenere fauoribus, cui fauor non debetur omnino, cum nunquam studuerit fauorem sibi acquirere tanti domini graciosi. Tamen qualis sit et quam parua mea condicio, tota nichilominus est ad vestre dominacionis imperium, vt nichil 15 5 76 = Rg Ua Kap WI L2 W2FOSH2 B� Ub L K. — Tadra, Summa Canc. Nr. 75, S. 49f. — Uberschrift: Cancellarius scribit imperatori, se omnino sibi subiciendo et memorie commendando Kap, Canc. scribit cuidam cardinali Wa, Canc. supplicat (Item suppl. canc. Ub) archiepis- copo ut accipiatur in suffraganeum (in suffr. uel seruitorem S) S Ub, Scribit cuidam archiepiscopo uel cardinali B2, Canc. cardinali regraciatur de recordio quo ipsum frequenter in memoria retinet L K. — 2 auditu Kap Ub, audio mit nachgetragenem Haken hinter o Wa, audio et H2, audio übrige Hss mee pres.] me presentarp L K 4 vestra dominabilis S 5 paruitate] propter paruitatem Ub suspicari Wa, suspicare L2 Ba, suspirari Rg Ua S, suspirare Kap F Ub L K, suspiria H2, superari WI 9 innate fehlt Rg Ua WIF H2 B2 Ub LK 13 sibi fauorem Kap 76 Die Uberlieferung weist auf Abfassung vor 1366. Der angeredete Kardinal stammt aus adligem Geschlecht (Z. 10). Als Empfänger kommt danach außer den drei ersten zu Nr. 75 genannten französischen Kardinälen noch Rainald Orsini (1350—1374) in Betracht, weniger Peter von Ostia († 1361). Peter Corsini, mit dem Johann v. N. gleichfalls in enger Ver- bindung stand (s. unten zu Nr. 78), erhielt den Kardinalspurpur erst 1370.
Strana 118
118 III. Weltliche und geistliche Gönner. aliud velle velim aut debeam nisi quod vestre graciose sit placitum voluntati. Ac me et omnia mea dominabili vestre paternitati subicio, vt de me velud seruo empticio semper agat vestra benigni- tas, quod sibi placuerit et quod velit etc. 77. AN EINEN UNGENANNTEN KARDINAL. Bittet, die beigefügte Supplik eines befreundeten Kanonikers dem Papst zu überreichen. [1366—1370?] Aus der Summa Cancellarii. Reuerendissime pater et domine mi pertimende, Supplico reuerendissime dominacioni vestre humili prece et sub exaudicionis fiducia, quatenus supplicacionem interclusam pre- sentibus pro karissimo meo amico ... canonico ... domino nostro 5 summo pontifici presentare dignemini et ad hoc innata vobis nobilitate intendere quod signetur, specialem in hoc michi, cleri- corum vestrorum minimo, graciam facientes. Nam reuerenciam vestram insufficiencia mea nunquam de talibus occupare presu- meret, nisi naturalis animi vestri generositas ausum preberet 10 trepide supplicanti. —— 16 aliud fehlt L K debeam] audeam L K 19 etc.] Datum etc. BLK 77 = WI L2 W2 FOS H2 B2 H1Gr Ub L K (Abschriften standen von diesem Stück nur aus FOL K zur Verfügung, s0 daß Tadras Abdruck daneben Geltung behält). — Tadra, Summa Canc. Nr. 326, S. 188. — Uberschrift: Cancellarius supplicat cardinali, ut quandam suppli- cacionem porrigat domino pape personaliter Tadra, Item scribit Cardinali pro quodam amico suo F, Cancellarius scribit cardinali pro amico suo, ut supplicacio ipsius signetur L K. — 1 et domine mi pertim. fehlt L K 2 reuerende QL K vestre fehlt Tadra 3 inclusam F Q 4f. pro meo amico domino R. dilecto Jo. amico nostro canonico etc. L K canonico domino nostro summo Q 5 ad hoc] ad huc % 6f. specialem —facientes fehlt L K 7 reuerenciam] paternitatem L K 8 insuffi- ciencia] in suffragia Q occupare] onerare FQLK 10 supplicanti ete. F, supplicanti. Datum Q. supplicandi. Specialem (80) L K 18 veluti F 77 Die Überlieferung weist auf Entstehung zwischen 1366 und 1370. Neben der Adresse Guidos von Boulogne, Andruins de la Roche und Rainald Orsinis ist deshalb auch die Kardinal Peter Corsinis (1370—1405; in Erwägung zu ziehen, dessen besonderer Gönnerschaft sich Joh. v. N. im letzten Jahrzehnt seines Lebens erfreute, vgl. unten zu Nr. 78.
118 III. Weltliche und geistliche Gönner. aliud velle velim aut debeam nisi quod vestre graciose sit placitum voluntati. Ac me et omnia mea dominabili vestre paternitati subicio, vt de me velud seruo empticio semper agat vestra benigni- tas, quod sibi placuerit et quod velit etc. 77. AN EINEN UNGENANNTEN KARDINAL. Bittet, die beigefügte Supplik eines befreundeten Kanonikers dem Papst zu überreichen. [1366—1370?] Aus der Summa Cancellarii. Reuerendissime pater et domine mi pertimende, Supplico reuerendissime dominacioni vestre humili prece et sub exaudicionis fiducia, quatenus supplicacionem interclusam pre- sentibus pro karissimo meo amico ... canonico ... domino nostro 5 summo pontifici presentare dignemini et ad hoc innata vobis nobilitate intendere quod signetur, specialem in hoc michi, cleri- corum vestrorum minimo, graciam facientes. Nam reuerenciam vestram insufficiencia mea nunquam de talibus occupare presu- meret, nisi naturalis animi vestri generositas ausum preberet 10 trepide supplicanti. —— 16 aliud fehlt L K debeam] audeam L K 19 etc.] Datum etc. BLK 77 = WI L2 W2 FOS H2 B2 H1Gr Ub L K (Abschriften standen von diesem Stück nur aus FOL K zur Verfügung, s0 daß Tadras Abdruck daneben Geltung behält). — Tadra, Summa Canc. Nr. 326, S. 188. — Uberschrift: Cancellarius supplicat cardinali, ut quandam suppli- cacionem porrigat domino pape personaliter Tadra, Item scribit Cardinali pro quodam amico suo F, Cancellarius scribit cardinali pro amico suo, ut supplicacio ipsius signetur L K. — 1 et domine mi pertim. fehlt L K 2 reuerende QL K vestre fehlt Tadra 3 inclusam F Q 4f. pro meo amico domino R. dilecto Jo. amico nostro canonico etc. L K canonico domino nostro summo Q 5 ad hoc] ad huc % 6f. specialem —facientes fehlt L K 7 reuerenciam] paternitatem L K 8 insuffi- ciencia] in suffragia Q occupare] onerare FQLK 10 supplicanti ete. F, supplicanti. Datum Q. supplicandi. Specialem (80) L K 18 veluti F 77 Die Überlieferung weist auf Entstehung zwischen 1366 und 1370. Neben der Adresse Guidos von Boulogne, Andruins de la Roche und Rainald Orsinis ist deshalb auch die Kardinal Peter Corsinis (1370—1405; in Erwägung zu ziehen, dessen besonderer Gönnerschaft sich Joh. v. N. im letzten Jahrzehnt seines Lebens erfreute, vgl. unten zu Nr. 78.
Strana 119
Nr. 76—78. 119 78. AN KARDINAL PETER CORSINI? Dankt für die ihm erwiesenen Wohltaten und meldet die völlige Wiederherstellung seiner Gesundheit, insbesondere seines Augen- lichtes. [1375/76?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, Super immensis et multis beneficiis, quibus me, non exigentibus meis meritis sed sola benignitate concessa vobis diuinitus, in bene- diccionibus preuenistis, preuenitis cottidie nec cessabitis auctore Domino preuenire, etsi non condignas, quales tamen valeo gracia- rum acciones meo benefactori refundo, supplicans maiestati crea- toris altissimi, vt defectus meos suppleat, quoniam solus ipse, qui tantis beneficiis equiualenter respondere velit et possit, non dubium quin velit, quia piissimus, et certum quod possit, eo quod sub eius imperio cuncta consistunt et non est qui sue valeat resistere 10 78 = L Bl. 637" (lib. V 91), K Bl. 128° (Nr. 319). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 88, S. 82. — Uberschrift: Olomucensis cardinali refert graciarum acciones et cum hoc notificat corporis sui sanitatem etc. L K. — 9 certum] ceterum L. K 78 Falls der Brief, wie die Erwähnung der Augenerkrankung (vgl. oben zu Nr. 46, 3f.; 56) wahrscheinlich macht, in die Zeit nach 1374 fällt, kommt als Empfänger in erster Linie Kardinal Peter Corsini (1370—1405) in Frage, der seit dem Tode Andruins de la Roche († 1369), Guidos von Bou- logne († 1373) und Rainald Orsinis († 1374) Johanns v. N. stärkste Stütze im Kardinalskollegium war, vgl. oben zu Nr. 77. Peter Corsini, bis zum Jahre 1370 Bischof von Florenz (daher cardinalis Florentinus genannt), weilte im Jahre 1364 als päpstlicher Gesandter in Prag, um zwischen Karl IV., Ludwig von Ungarn und Rudolf IV. von Österreich eine Versöhnung zu- stande zu bringen (Huber, Regesten Nr. 4002). An dem Zustandekommen des Fürstenkongresses in Brünn (10. Febr. 1364), der die Einigung öffent- lich bekräftigte, war er hervorragend beteiligt. Während der zweiten Italien- fahrt des Kaisers (1368/69) hatte der Kanzler wahrscheinlich Gelegenheit, die damals geknüpften Beziehungen zu erneuern, vgl. Pirchan, Italien und Karl IV. Bd. II S. 214. Peter Corsini, der eine ausgezeichnete Bibliothek besaß, stand auch mit Coluccio Salutati in freundschaftlichen Bezichungen: Novati, Epistolario di Coluccio Salutati II S. 480f. (daselbst weitere Lite- ratur). 3ff. Vgl. oben Nr. 33, 27f.; 67, 8f.
Nr. 76—78. 119 78. AN KARDINAL PETER CORSINI? Dankt für die ihm erwiesenen Wohltaten und meldet die völlige Wiederherstellung seiner Gesundheit, insbesondere seines Augen- lichtes. [1375/76?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, Super immensis et multis beneficiis, quibus me, non exigentibus meis meritis sed sola benignitate concessa vobis diuinitus, in bene- diccionibus preuenistis, preuenitis cottidie nec cessabitis auctore Domino preuenire, etsi non condignas, quales tamen valeo gracia- rum acciones meo benefactori refundo, supplicans maiestati crea- toris altissimi, vt defectus meos suppleat, quoniam solus ipse, qui tantis beneficiis equiualenter respondere velit et possit, non dubium quin velit, quia piissimus, et certum quod possit, eo quod sub eius imperio cuncta consistunt et non est qui sue valeat resistere 10 78 = L Bl. 637" (lib. V 91), K Bl. 128° (Nr. 319). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 88, S. 82. — Uberschrift: Olomucensis cardinali refert graciarum acciones et cum hoc notificat corporis sui sanitatem etc. L K. — 9 certum] ceterum L. K 78 Falls der Brief, wie die Erwähnung der Augenerkrankung (vgl. oben zu Nr. 46, 3f.; 56) wahrscheinlich macht, in die Zeit nach 1374 fällt, kommt als Empfänger in erster Linie Kardinal Peter Corsini (1370—1405) in Frage, der seit dem Tode Andruins de la Roche († 1369), Guidos von Bou- logne († 1373) und Rainald Orsinis († 1374) Johanns v. N. stärkste Stütze im Kardinalskollegium war, vgl. oben zu Nr. 77. Peter Corsini, bis zum Jahre 1370 Bischof von Florenz (daher cardinalis Florentinus genannt), weilte im Jahre 1364 als päpstlicher Gesandter in Prag, um zwischen Karl IV., Ludwig von Ungarn und Rudolf IV. von Österreich eine Versöhnung zu- stande zu bringen (Huber, Regesten Nr. 4002). An dem Zustandekommen des Fürstenkongresses in Brünn (10. Febr. 1364), der die Einigung öffent- lich bekräftigte, war er hervorragend beteiligt. Während der zweiten Italien- fahrt des Kaisers (1368/69) hatte der Kanzler wahrscheinlich Gelegenheit, die damals geknüpften Beziehungen zu erneuern, vgl. Pirchan, Italien und Karl IV. Bd. II S. 214. Peter Corsini, der eine ausgezeichnete Bibliothek besaß, stand auch mit Coluccio Salutati in freundschaftlichen Bezichungen: Novati, Epistolario di Coluccio Salutati II S. 480f. (daselbst weitere Lite- ratur). 3ff. Vgl. oben Nr. 33, 27f.; 67, 8f.
Strana 120
120 voluntati. Fortis sum viribus, notabiliter reductus in oculis, ita vt legere valeam pariter et studere, valorem meum benignitati vestre significans, vt, sicut de sinistris meis euentibus, quos ad vestri noticiam malorum perduxit impietas, data est vobis tam- 15 quam pio meo domino gemendi materia, sic et nunc auditis meis successibus enumeratis superius fidelissimo cordi vestro subrepat materia gaudiorum. Nam de circumstanciis singulis et ordinem mei status a magistro Theodrico, vestro seruitore, meo socio, reuerendissima paternitas vestra informacionem recipiet vtique 20 pleniorem. Omnipotens Deus personam vestram in longeua sanitate conseruet ad vtilitatem rei publice pro communis domini nostri inuictissimi Cesaris speciali solacio et michi pro gaudio singulari. Datum etc. III. Weltliche und geistliche Gönner. 79. AN DEN HOCHMEISTER DES DEUTSCHEN RITTERORDENS WINRICH VON KNIPRODE. Dankt für ein Falkengeschenk. [Vor 1366.] Aus der Summa Cancellarii. Magnifico et excellenti principi et domino domino W. de ..., ordinis s. Marie hospitalis Iherosolimitani domus theutonice gene- rali magistro, domino et fautori suo singulariter venerando. 79 = Uc Rg Ua Kap WI L2FOSH2 B2 HI Ub Gr L K. — Tadra, Summa Canc. Nr. 69, S. 43. — Uberschrift: Regraciatur de munere sibi 78 13 sinistris meis euentibus: wohl die Entlassung aus dem Kanzleramt, 8. oben zu Nr. 39. 18 magistro Theodrico ... meo socio: Dietrich von Staßfurt (Theodoricus Staffordiensis), 1355 und 1362—1363 Korrektor in der Reichskanzlei (Huber, Reg. S. XLIV und Add. S. VII; Lindner, Urkundenwesen S. 23; Tadra, Kanceláře a písaři S. 33. 60. 276) oder Dietrich Damerau, der von 1372 —1376 als Notar und Protonotar in der Reichskanzlei tätig war (rgl. V. M. z. R. Bd. V Einl. S. 342 und unten zu Nr. 137)? — Kaum gemeint sein kann der Breslauer Dechant und spätere Konkurrent Johanns um den Breslauer Bischofestuhl Dietrich von Breslau, der im Mai 1376 als Bevoll- mächtigter Karls IV. nach Avignon ging und früher gelegentlich (1360. 1361) auch als Notar Karls IV. erscheint (vgl. Huber, Reg. 5587; Wilh. Schulte, D. polit. Tendenz der Cronica principum Polonie [Darstellungen u. Quellen zur schles. Geschichte. Bd. 1J, Breslau 1906, S. 81; V. M. z. R. Bd. V Einl. S. 311). Der Ausdruck socio weist auf einen Kanzleikollegen.
120 voluntati. Fortis sum viribus, notabiliter reductus in oculis, ita vt legere valeam pariter et studere, valorem meum benignitati vestre significans, vt, sicut de sinistris meis euentibus, quos ad vestri noticiam malorum perduxit impietas, data est vobis tam- 15 quam pio meo domino gemendi materia, sic et nunc auditis meis successibus enumeratis superius fidelissimo cordi vestro subrepat materia gaudiorum. Nam de circumstanciis singulis et ordinem mei status a magistro Theodrico, vestro seruitore, meo socio, reuerendissima paternitas vestra informacionem recipiet vtique 20 pleniorem. Omnipotens Deus personam vestram in longeua sanitate conseruet ad vtilitatem rei publice pro communis domini nostri inuictissimi Cesaris speciali solacio et michi pro gaudio singulari. Datum etc. III. Weltliche und geistliche Gönner. 79. AN DEN HOCHMEISTER DES DEUTSCHEN RITTERORDENS WINRICH VON KNIPRODE. Dankt für ein Falkengeschenk. [Vor 1366.] Aus der Summa Cancellarii. Magnifico et excellenti principi et domino domino W. de ..., ordinis s. Marie hospitalis Iherosolimitani domus theutonice gene- rali magistro, domino et fautori suo singulariter venerando. 79 = Uc Rg Ua Kap WI L2FOSH2 B2 HI Ub Gr L K. — Tadra, Summa Canc. Nr. 69, S. 43. — Uberschrift: Regraciatur de munere sibi 78 13 sinistris meis euentibus: wohl die Entlassung aus dem Kanzleramt, 8. oben zu Nr. 39. 18 magistro Theodrico ... meo socio: Dietrich von Staßfurt (Theodoricus Staffordiensis), 1355 und 1362—1363 Korrektor in der Reichskanzlei (Huber, Reg. S. XLIV und Add. S. VII; Lindner, Urkundenwesen S. 23; Tadra, Kanceláře a písaři S. 33. 60. 276) oder Dietrich Damerau, der von 1372 —1376 als Notar und Protonotar in der Reichskanzlei tätig war (rgl. V. M. z. R. Bd. V Einl. S. 342 und unten zu Nr. 137)? — Kaum gemeint sein kann der Breslauer Dechant und spätere Konkurrent Johanns um den Breslauer Bischofestuhl Dietrich von Breslau, der im Mai 1376 als Bevoll- mächtigter Karls IV. nach Avignon ging und früher gelegentlich (1360. 1361) auch als Notar Karls IV. erscheint (vgl. Huber, Reg. 5587; Wilh. Schulte, D. polit. Tendenz der Cronica principum Polonie [Darstellungen u. Quellen zur schles. Geschichte. Bd. 1J, Breslau 1906, S. 81; V. M. z. R. Bd. V Einl. S. 311). Der Ausdruck socio weist auf einen Kanzleikollegen.
Strana 121
Nr. 78. 79. 121 Magnifice princeps, quem sacre professionis decorat religio et cui super electos Dei milites diuina gracia contulit princi- 5 patum, Magnificencie vestre ad graciarum acciones tanto vberius me obligari conspicio quanto me in transmissione falconum nobilium munificenciore studio respexistis. Et quia iuxta mittentis prin- cipis notam ab experto virtutem vires mee non suppetunt vt tales 10 refundam condignas beneficiis gracias, quas sentiret merito tam nobilis tamque notabilis benefactor, precor igitur Altissimum, vt defectum meum suppleat atque domino meo, generali magistro sacre milicie, mensura conferta, coagitata et supereffluenti retribuat is, qui bonorum est omnium largifluus distributor. Ego vero ad 15 vectigal obligatus iam recepto munere pro benefactore non cessabo vita michi comite Dei misericordiam deuoto studio deprecari. Scriptum etc. transmisso Uc, Cancellarius regr. magistro (magistro B. S, principi ma- gistro B2, cuidam principi magistro Gr L K) ordinis (fehlt S) domus theutunice (theutunicorum B2 Gr L K) de transmissione falconum Kap WI L2F S B2Gr L K, Canc. regr. cuidam principi de transm. falc. H1. — 1ff. Adresse fehlt Uc, am Schluß des Briefes mit der Uberschrift Super- 2 s. 2 W.] b. S, h. Ha, vo. Gr, fehlt B2LK scripcio übrige Hes Marie—Iherosol. fehlt H1 Gr hospitalensis S 2f. generali magistro] 4 Magnificentissime Wi Sacre milicie magistro generali L K 9 munificencie Uc 10 suppetunt] expetunt L K 11 beneficiis] bene- merito sentiret S 12 tamque] quam B2 igitur] factori L K sacre mil. gen. 13 defectum meum] defectui B2 ideo S distributor Kap WI La, 15 est bonorum S Ub magistro S 16 vectigalia Ub, tribunal S recepto iam retributor übrige Has Uc Rg Ua L2 F S Ub Gr iam fehlt WIL K 18 Scriptum etc.] Datum L K, fehlt Uc 79 Die Uberlieferung weist auf Abfassung vor 1366, im Hinblick auf Uc vielleicht auf Abfassung vor 1363. Winrich von Kniprode war Ordens- meister von 1351—1382. Sein Name (Wynricus de Gnyppenrode) und Titel (wie oben Z. 2f.) begegnet auch in dem Adressenverzeichnis, das einige Hes der Summa Cancellarii überliefern, s. Tadras Ausgabe Nr. 240. 14f. Vgl. Luc. 6, 38.
Nr. 78. 79. 121 Magnifice princeps, quem sacre professionis decorat religio et cui super electos Dei milites diuina gracia contulit princi- 5 patum, Magnificencie vestre ad graciarum acciones tanto vberius me obligari conspicio quanto me in transmissione falconum nobilium munificenciore studio respexistis. Et quia iuxta mittentis prin- cipis notam ab experto virtutem vires mee non suppetunt vt tales 10 refundam condignas beneficiis gracias, quas sentiret merito tam nobilis tamque notabilis benefactor, precor igitur Altissimum, vt defectum meum suppleat atque domino meo, generali magistro sacre milicie, mensura conferta, coagitata et supereffluenti retribuat is, qui bonorum est omnium largifluus distributor. Ego vero ad 15 vectigal obligatus iam recepto munere pro benefactore non cessabo vita michi comite Dei misericordiam deuoto studio deprecari. Scriptum etc. transmisso Uc, Cancellarius regr. magistro (magistro B. S, principi ma- gistro B2, cuidam principi magistro Gr L K) ordinis (fehlt S) domus theutunice (theutunicorum B2 Gr L K) de transmissione falconum Kap WI L2F S B2Gr L K, Canc. regr. cuidam principi de transm. falc. H1. — 1ff. Adresse fehlt Uc, am Schluß des Briefes mit der Uberschrift Super- 2 s. 2 W.] b. S, h. Ha, vo. Gr, fehlt B2LK scripcio übrige Hes Marie—Iherosol. fehlt H1 Gr hospitalensis S 2f. generali magistro] 4 Magnificentissime Wi Sacre milicie magistro generali L K 9 munificencie Uc 10 suppetunt] expetunt L K 11 beneficiis] bene- merito sentiret S 12 tamque] quam B2 igitur] factori L K sacre mil. gen. 13 defectum meum] defectui B2 ideo S distributor Kap WI La, 15 est bonorum S Ub magistro S 16 vectigalia Ub, tribunal S recepto iam retributor übrige Has Uc Rg Ua L2 F S Ub Gr iam fehlt WIL K 18 Scriptum etc.] Datum L K, fehlt Uc 79 Die Uberlieferung weist auf Abfassung vor 1366, im Hinblick auf Uc vielleicht auf Abfassung vor 1363. Winrich von Kniprode war Ordens- meister von 1351—1382. Sein Name (Wynricus de Gnyppenrode) und Titel (wie oben Z. 2f.) begegnet auch in dem Adressenverzeichnis, das einige Hes der Summa Cancellarii überliefern, s. Tadras Ausgabe Nr. 240. 14f. Vgl. Luc. 6, 38.
Strana 122
122 III. Weltliche und geistliche Gönner. 80. AN NICOLAUS VON PANNWITZ, DOMKUSTOS VON BRESLAU. Wünscht ihm Wiederherstellung der Gesundheit in dankbarer Er- innerung an die Wohltaten, die er von ihm und seinem Hause emp- fangen hat. [1364— 1373?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Venerabili viro domino Nicolao de Panowicz, custodi et canonico Wratislauiensis ecclesie, domino suo singulari. Nobilis vir, domine graciose, Magno et vehementi impetu cogitacio scribentis distrahitur, dum s vnicum sibi superstes solacium auferre considerat, vestram vide- licet personam amabilem, quam audiuimus debilitate et infirmitate nimia detineri. Nam post mortem virorum nobilium videlicet domini Wolframi et domini Jo[hannis] de Panouiz, fratrum vestro- rum, quos nobis dominus dominancium sub minore nostra fortuna 10 patronos attribuit, nullum confugium nullumque presidium con- solacionis habemus preter venerabilem nobis personam vestram, in cuius gremio veluti amantissimi patris tutela et sinu letior nostri status habitus et felicitas conquieuit. Ideo, venerabilis pater, velit Deus omnipotens, vt hec scriptura ante omnem sui lecturam 15 vos sanum inueniat, vt michi per dominum Conradum de C. placide nouitates adueniant, qui vestram nunc adire deliberauit presenciam, vt pro se et nobis videat, vnde possimus vtrumque in domino consolari. Venerabilem personam vestram in corpore et anima ita consoletur Altissimus quemadmodum nostra progenies a benigni- 20 tate nobilis vestre domus consolacionem accepit tempore opor- tuno etc. Olomucensis episcopus Johannes. 80 = L Bl. 56ra (lib. V 44), K Bl. 121' (Nr. 273). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 41, S. 52f. — Uberschrift: Olomucensis ad canonicum Wratislauiensem sibi compaciendo L K. — 1—2 Die Adresse am Schluß des Briefes L K 20f. oportunis L Anmerkungen. Uber das aus der Lausitz oder dem Meißnischen stammende Geschlecht der Pannwitz (Panewicz, Rgbz. Breslau), das von König Johann und Markgraf Karl im Gebiet der Grafschaft Glatz mit -reichem Landbesitz aus-
122 III. Weltliche und geistliche Gönner. 80. AN NICOLAUS VON PANNWITZ, DOMKUSTOS VON BRESLAU. Wünscht ihm Wiederherstellung der Gesundheit in dankbarer Er- innerung an die Wohltaten, die er von ihm und seinem Hause emp- fangen hat. [1364— 1373?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Venerabili viro domino Nicolao de Panowicz, custodi et canonico Wratislauiensis ecclesie, domino suo singulari. Nobilis vir, domine graciose, Magno et vehementi impetu cogitacio scribentis distrahitur, dum s vnicum sibi superstes solacium auferre considerat, vestram vide- licet personam amabilem, quam audiuimus debilitate et infirmitate nimia detineri. Nam post mortem virorum nobilium videlicet domini Wolframi et domini Jo[hannis] de Panouiz, fratrum vestro- rum, quos nobis dominus dominancium sub minore nostra fortuna 10 patronos attribuit, nullum confugium nullumque presidium con- solacionis habemus preter venerabilem nobis personam vestram, in cuius gremio veluti amantissimi patris tutela et sinu letior nostri status habitus et felicitas conquieuit. Ideo, venerabilis pater, velit Deus omnipotens, vt hec scriptura ante omnem sui lecturam 15 vos sanum inueniat, vt michi per dominum Conradum de C. placide nouitates adueniant, qui vestram nunc adire deliberauit presenciam, vt pro se et nobis videat, vnde possimus vtrumque in domino consolari. Venerabilem personam vestram in corpore et anima ita consoletur Altissimus quemadmodum nostra progenies a benigni- 20 tate nobilis vestre domus consolacionem accepit tempore opor- tuno etc. Olomucensis episcopus Johannes. 80 = L Bl. 56ra (lib. V 44), K Bl. 121' (Nr. 273). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 41, S. 52f. — Uberschrift: Olomucensis ad canonicum Wratislauiensem sibi compaciendo L K. — 1—2 Die Adresse am Schluß des Briefes L K 20f. oportunis L Anmerkungen. Uber das aus der Lausitz oder dem Meißnischen stammende Geschlecht der Pannwitz (Panewicz, Rgbz. Breslau), das von König Johann und Markgraf Karl im Gebiet der Grafschaft Glatz mit -reichem Landbesitz aus-
Strana 123
Nr. 80. 123 gestattet wurde, s. jetzt Hans A.Genzsch, Z. des Vereins f. Geschichte Schlesiens 69 (1935) S. 107—113. Nicolaus v. P., zum erstenmal am 15. April 1342 als doctor decretorum und Kantor zu Glogau urkundlich erwähnt, wird in einer Supplik Markgraf Karls an Clemens VI. vom 24. April 1344 als sein capellanus und Breslauer Domherr bezeichnet (Mon. Vat. Boh. I Nr. 349, vgl. auch das Register ebenda S. 884). Die Stelle als Domkustos in Breslau bekleidete er von 1351 (Mon. Vat. Boh. I Nr. 1342) bis zu seinem Tode (1373? Genzsch S. 113f. Anm. 111). — Wolfram v. P. ist von 1341—1344 als Burggraf von Glatz bezeugt und vor dem 2. März 1347 ge- storben. — Die Persönlichkeit des dritten der Brüder, Johannes v. P., bleibt festzustellen. Ist es der in einer Urkunde vom 18. Jan. 1343 (Breslau Staatsarchiv Rep. 79/11, vgl. Genzsch a. a. O. S. 112 Anm. 104) Genannte? Der am 1. Jan. 1377 (Cod. dipl. Mor. XI Nr. 60 S. 51) als nicht mehr lebend erwähnte Hans v. Panewicz kommt kaum in Frage. Genzsch hält Jo. für verschrieben für Ma(theus), † um 1342. — Nach Klapper (Sudetendeutsche Lebensbilder, Bd. II, Prag 1931, S. 61) wäre Johann v. N. durch Wolfram v. P. mit dem Herzog Bolko II. von Schlesien und Münsterberg bekannt geworden, der 1336 mit der Grafschaft Glatz belehnt worden war und in dessen Kanzlei Johann v. N. seine Notarlaufbahn be- gann. Darauf wäre Z. 9 zu beziehen: sub minore nostra fortuna. Die Bekanntschaft mit Nicolaus v. P. wurde nach Genzsch (a. a. O. S. 113) im Oktober 1345 in Prag geschlossen. 15 Conradum de C.: Genzsch (a. a. O. S. 108 Anm. 82) vermutet Konrad Henrici von Kaufungen, Breslauer Domherr seit 1342, 1363— 1378 Propst zu Oppeln.
Nr. 80. 123 gestattet wurde, s. jetzt Hans A.Genzsch, Z. des Vereins f. Geschichte Schlesiens 69 (1935) S. 107—113. Nicolaus v. P., zum erstenmal am 15. April 1342 als doctor decretorum und Kantor zu Glogau urkundlich erwähnt, wird in einer Supplik Markgraf Karls an Clemens VI. vom 24. April 1344 als sein capellanus und Breslauer Domherr bezeichnet (Mon. Vat. Boh. I Nr. 349, vgl. auch das Register ebenda S. 884). Die Stelle als Domkustos in Breslau bekleidete er von 1351 (Mon. Vat. Boh. I Nr. 1342) bis zu seinem Tode (1373? Genzsch S. 113f. Anm. 111). — Wolfram v. P. ist von 1341—1344 als Burggraf von Glatz bezeugt und vor dem 2. März 1347 ge- storben. — Die Persönlichkeit des dritten der Brüder, Johannes v. P., bleibt festzustellen. Ist es der in einer Urkunde vom 18. Jan. 1343 (Breslau Staatsarchiv Rep. 79/11, vgl. Genzsch a. a. O. S. 112 Anm. 104) Genannte? Der am 1. Jan. 1377 (Cod. dipl. Mor. XI Nr. 60 S. 51) als nicht mehr lebend erwähnte Hans v. Panewicz kommt kaum in Frage. Genzsch hält Jo. für verschrieben für Ma(theus), † um 1342. — Nach Klapper (Sudetendeutsche Lebensbilder, Bd. II, Prag 1931, S. 61) wäre Johann v. N. durch Wolfram v. P. mit dem Herzog Bolko II. von Schlesien und Münsterberg bekannt geworden, der 1336 mit der Grafschaft Glatz belehnt worden war und in dessen Kanzlei Johann v. N. seine Notarlaufbahn be- gann. Darauf wäre Z. 9 zu beziehen: sub minore nostra fortuna. Die Bekanntschaft mit Nicolaus v. P. wurde nach Genzsch (a. a. O. S. 113) im Oktober 1345 in Prag geschlossen. 15 Conradum de C.: Genzsch (a. a. O. S. 108 Anm. 82) vermutet Konrad Henrici von Kaufungen, Breslauer Domherr seit 1342, 1363— 1378 Propst zu Oppeln.
Strana 124
Vierte Abteilung. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. Vorbemerkung. Aus den vorangehenden Abteilungen lassen sich zur Vervollständigung dieser Reihe heranziehen: Nr. 31. 37—42. 49; vgl. auch unten Nr. 156. 387—393. 405. 81. AN HANKO LEUBLINUS. Dankt für einen Brief und rühmt dessen stilistische Meisterschaft. [Nach 1353.] Oblata meo conspectui vestre paternitatis epistola. colorum vernancium radiis fastigiose superbiens, adeo lippos legentis oculos . ..— 81 = B Bl. 129, B1 Bl. 164', M Bl. 517, LI Bl. 169r. — V. M. z. R. 1I 3 S. 441f., wo die Varianten vollzählig aufgeführt sind. — Uberschrift: Tribunus [!] pulchre commendat Cancellarium in epistola, rogans, qua- tenus Imperatorem inducat, vt eum suis et non alienis oculis respiciat, ipsum de angustia eruendo B, Rescribit solaciosa carmina Cancellarius luth. [sc. episcopus] et scribit sibi sub tali forma M. fehlt B1 LI 81 Die Uberschrift in B, die als Verfasser den Tribunen [Cola di Rienzo], als Empfänger den Kanzler [Joh. v. N.] bezeichnet, ist vom Schreiber irr- tümlich gesetzt; sie bezieht sich auf das in B folgende (in M vorangehende) Stück, das in der Tat ein Brief Rienzos an Joh. v. N. ist (= V. M. z. R. II 3 Nr. 54). — Der in Z. 20 genannte Empfänger, Hanko Leublinus, ist von 1348— 1351 als Notar der königlichen Kanzlei in Prag bezeugt: Lindner, Urkundenwesen S. 22; Huber, Regesten Addit. S. VII; Tadra, Kancelaře a písaři S. 30. 105. 'Mit vollem Namen Hanko Leublinus oder Leoblinus, schrieb er sich meist nur mit dem Zunamen, gewöhnlich abgekürzt L. Leub. Leubl." (Lindner a. a. O. S. 22 Anm. 1). Uber seine weitere Laufbahn ist nichts bekannt. Mit dem in der Uberschrift des folgenden Briefes (Nr. 82) genannten dominus Leublinus ist er wohl identisch. — Der Uberschrift in M zufolge fällt der Brief in die Leitomischler Bischofszeit Johanns, d. h. in die Jahre 1353— 1364.
Vierte Abteilung. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. Vorbemerkung. Aus den vorangehenden Abteilungen lassen sich zur Vervollständigung dieser Reihe heranziehen: Nr. 31. 37—42. 49; vgl. auch unten Nr. 156. 387—393. 405. 81. AN HANKO LEUBLINUS. Dankt für einen Brief und rühmt dessen stilistische Meisterschaft. [Nach 1353.] Oblata meo conspectui vestre paternitatis epistola. colorum vernancium radiis fastigiose superbiens, adeo lippos legentis oculos . ..— 81 = B Bl. 129, B1 Bl. 164', M Bl. 517, LI Bl. 169r. — V. M. z. R. 1I 3 S. 441f., wo die Varianten vollzählig aufgeführt sind. — Uberschrift: Tribunus [!] pulchre commendat Cancellarium in epistola, rogans, qua- tenus Imperatorem inducat, vt eum suis et non alienis oculis respiciat, ipsum de angustia eruendo B, Rescribit solaciosa carmina Cancellarius luth. [sc. episcopus] et scribit sibi sub tali forma M. fehlt B1 LI 81 Die Uberschrift in B, die als Verfasser den Tribunen [Cola di Rienzo], als Empfänger den Kanzler [Joh. v. N.] bezeichnet, ist vom Schreiber irr- tümlich gesetzt; sie bezieht sich auf das in B folgende (in M vorangehende) Stück, das in der Tat ein Brief Rienzos an Joh. v. N. ist (= V. M. z. R. II 3 Nr. 54). — Der in Z. 20 genannte Empfänger, Hanko Leublinus, ist von 1348— 1351 als Notar der königlichen Kanzlei in Prag bezeugt: Lindner, Urkundenwesen S. 22; Huber, Regesten Addit. S. VII; Tadra, Kancelaře a písaři S. 30. 105. 'Mit vollem Namen Hanko Leublinus oder Leoblinus, schrieb er sich meist nur mit dem Zunamen, gewöhnlich abgekürzt L. Leub. Leubl." (Lindner a. a. O. S. 22 Anm. 1). Uber seine weitere Laufbahn ist nichts bekannt. Mit dem in der Uberschrift des folgenden Briefes (Nr. 82) genannten dominus Leublinus ist er wohl identisch. — Der Uberschrift in M zufolge fällt der Brief in die Leitomischler Bischofszeit Johanns, d. h. in die Jahre 1353— 1364.
Strana 125
Nr. 81. 125 splendoris antonomasici claritate compressit et in tantum hesitan- tis animi curam insompnem ad ammiracionis perduxit materiam, vt, magis inspecta, lecta et relecta, continuo crebrius dirigat in s stuporem, dum insufficientis intellectus mei paruitas et naturalium virium hebetudo nequit elicere, quibus principiis aut fulcimento colorum dictaminis illius congeries tam subtiliter quam ornate processerit, cum neque Tuliana facundia aut Sydonii sermo pictu- ratus multiplici sydere florum irradians vel Quintiliani formositas 10 ad vestri gramatis honorem emphaticum quauis comparacione quesita possit accedere, sed quasi fauorizantis nature et dulcis syderis planetarum aspectus hoc in vobis sanccire videntur ex gracia quod ab aliis multo sudore et laboris assidui acerbitate quesitum vix poterit inueniri. O capitis tanta illuminata dis- 15 crecio, o cerebri tam suaues tamque subtiles ymaginacionum species, o replicantis commendacio veneranda! Qualis te pingentis nature sic insigniuit nobilitas? Quis artifex? que instrumenta? Quibus compaginibus fuit hec coadunata propago? Solus nouit ille, de cuius munere Leublini felicitas, iam dudum aucta, prosperi- 20 tate continuat; nec dubium quin procedet continuatis felicibus semper auspiciis habundancius in futurum. Non sit ingrata patri dulcissimo filii quamuis insufficiens epistola, que, si verborum rubigine et colorum superductu tenui debilitate palpitat, non tamen respuit lima correccionis fulciri et mallei paterni dulcorosis 25 ictibus ad formam recolligi meliorem. 4 insompnem—perduxit] in summam admiracionis produxit Li 5 vt] et Hes dirigit Hss 6 insufficienter Hes 9 processit B M 10 formositas] famositas B M 14 ab 11 gramatis] grauitatis Li fehlt BMB1 15 tanti BILI 16 o fehlt B BI LI 18 sic fehlt B LI 19 coadiuuata L 1, coadunita B, coadunacio M congnouit Li 21 procedat Li 20 aucta fehlt Li 23 insufficientis B M, in- sufficientes B1 24 supraducti B1, superducti M 25 correccionis lima BMB1 dulcorosis] dolorosis B 26 recolligi] redigi Li meliorem etc. B, meliorem. Datum Li 3 antonomasici: mit Antonomasien (Umschreibungen) erfüllt. 9 Sidonii: des Sidonius Apollinaris, vgl. unten Nr. 116, 3; 118, 25.
Nr. 81. 125 splendoris antonomasici claritate compressit et in tantum hesitan- tis animi curam insompnem ad ammiracionis perduxit materiam, vt, magis inspecta, lecta et relecta, continuo crebrius dirigat in s stuporem, dum insufficientis intellectus mei paruitas et naturalium virium hebetudo nequit elicere, quibus principiis aut fulcimento colorum dictaminis illius congeries tam subtiliter quam ornate processerit, cum neque Tuliana facundia aut Sydonii sermo pictu- ratus multiplici sydere florum irradians vel Quintiliani formositas 10 ad vestri gramatis honorem emphaticum quauis comparacione quesita possit accedere, sed quasi fauorizantis nature et dulcis syderis planetarum aspectus hoc in vobis sanccire videntur ex gracia quod ab aliis multo sudore et laboris assidui acerbitate quesitum vix poterit inueniri. O capitis tanta illuminata dis- 15 crecio, o cerebri tam suaues tamque subtiles ymaginacionum species, o replicantis commendacio veneranda! Qualis te pingentis nature sic insigniuit nobilitas? Quis artifex? que instrumenta? Quibus compaginibus fuit hec coadunata propago? Solus nouit ille, de cuius munere Leublini felicitas, iam dudum aucta, prosperi- 20 tate continuat; nec dubium quin procedet continuatis felicibus semper auspiciis habundancius in futurum. Non sit ingrata patri dulcissimo filii quamuis insufficiens epistola, que, si verborum rubigine et colorum superductu tenui debilitate palpitat, non tamen respuit lima correccionis fulciri et mallei paterni dulcorosis 25 ictibus ad formam recolligi meliorem. 4 insompnem—perduxit] in summam admiracionis produxit Li 5 vt] et Hes dirigit Hss 6 insufficienter Hes 9 processit B M 10 formositas] famositas B M 14 ab 11 gramatis] grauitatis Li fehlt BMB1 15 tanti BILI 16 o fehlt B BI LI 18 sic fehlt B LI 19 coadiuuata L 1, coadunita B, coadunacio M congnouit Li 21 procedat Li 20 aucta fehlt Li 23 insufficientis B M, in- sufficientes B1 24 supraducti B1, superducti M 25 correccionis lima BMB1 dulcorosis] dolorosis B 26 recolligi] redigi Li meliorem etc. B, meliorem. Datum Li 3 antonomasici: mit Antonomasien (Umschreibungen) erfüllt. 9 Sidonii: des Sidonius Apollinaris, vgl. unten Nr. 116, 3; 118, 25.
Strana 126
126 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. 82. AN HANKO LEUBLINUS. Ubersendet ihm eine Börse mit drei Figuren, die er scherzhaft deutet. [Vor 1366.] Aus der Summa Cancellarii. Clenodium, quod ab amico vobis transmittitur, dulcis fortune procurauit condicio quasi statui et gradibus vestre vite conueniens. Nam ymago virilis superior melancolico dolore conspersa vestri, pater, gerit effigiem, cum subteriores forme virginee cor vestrum s serra dilacerant, quarum vnam auariciam puto, que ceteris viciis in humano corpore cessantibus in senum cordibus iuuenescit; residuam vero estimo impotenciam coeundi. Nam cum memoriam ebetatam ad preteritas dulcedines coeundi appetitis et deficiente nature suffragio non potestis, hec ab amico non velitis, dilecte pater, 10 ingrate suscipere etc. vt placet. 83. AN DIETMAR VON MECKEBACH. Beklagt die lange Trennung von ihm. [Um 1354?] Aus der Summa Cancellarii. Dilectissime frater et amice precarissime, Neque regie dignitatis affeccio, qua ille noster communis dominus — 82 = Rg Ua Kap WI L2 W2FOSH2 B2HI Ub Gr. — Tadra, Summa Canc. Nr. 66, S. 42. — Uberschrift: Cancellarius mittit domino Leublino (Leblino L2) quandam bursam cum tribus ymaginibus, videlicet unius viri plorantis et duarum virginum, que cor eius serra diuidebant Kap Wi L2 W2 F, Canc. cuidam mittens burssam cum tr. ymag. S, Mittit cuidam bursam cum tr. ymag. videlicet vna ymago viri plorantis et duarum vir- ginum que bis diuidebant B2, Item scribit alteri predicatori (es folgt irr- tümlich die Adresse von unten Nr. 119) H1. — 3 dolore] colore Rg Ua S H2 Gr 4 patris H2 Ub gerens S subteriores] superiores Q S H2, superiores virgine W2SGr uere hic nichil deberet stare quia obrndi (so) Ba 5 serra] sacra Rg Ua, sarra Wi H2 B2 Ub, cerscira (so) Gr 5—10 qua- rum—placet] condicione relinquo Qui est virtutis et fidei optimus esti- mator. Scriptum in suppronio (so) etc. W2 6 humano] humanti Rg 7f Nam-coeundi fehlt senium F S H2 B2 Ub Ua W1, hyanti F Rg Ua memoria S Gr 8 ebetata S, ebetatem H2 Ub, ebrietatem Q. beatam F appetit H2 9 potest B2 10 ut placet fehlt Ub Gr 83 = Uc G Rg Ua Kap WI L2 W2 FQSH2 B2 HI Ub Gr L K. — Tadra, Summa Canc. Nr. 31, S. 22. — Uberschrift: Cancellarius scribit quod 82 Die Datierung mit Rücksicht auf die Uberlieferung.
126 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. 82. AN HANKO LEUBLINUS. Ubersendet ihm eine Börse mit drei Figuren, die er scherzhaft deutet. [Vor 1366.] Aus der Summa Cancellarii. Clenodium, quod ab amico vobis transmittitur, dulcis fortune procurauit condicio quasi statui et gradibus vestre vite conueniens. Nam ymago virilis superior melancolico dolore conspersa vestri, pater, gerit effigiem, cum subteriores forme virginee cor vestrum s serra dilacerant, quarum vnam auariciam puto, que ceteris viciis in humano corpore cessantibus in senum cordibus iuuenescit; residuam vero estimo impotenciam coeundi. Nam cum memoriam ebetatam ad preteritas dulcedines coeundi appetitis et deficiente nature suffragio non potestis, hec ab amico non velitis, dilecte pater, 10 ingrate suscipere etc. vt placet. 83. AN DIETMAR VON MECKEBACH. Beklagt die lange Trennung von ihm. [Um 1354?] Aus der Summa Cancellarii. Dilectissime frater et amice precarissime, Neque regie dignitatis affeccio, qua ille noster communis dominus — 82 = Rg Ua Kap WI L2 W2FOSH2 B2HI Ub Gr. — Tadra, Summa Canc. Nr. 66, S. 42. — Uberschrift: Cancellarius mittit domino Leublino (Leblino L2) quandam bursam cum tribus ymaginibus, videlicet unius viri plorantis et duarum virginum, que cor eius serra diuidebant Kap Wi L2 W2 F, Canc. cuidam mittens burssam cum tr. ymag. S, Mittit cuidam bursam cum tr. ymag. videlicet vna ymago viri plorantis et duarum vir- ginum que bis diuidebant B2, Item scribit alteri predicatori (es folgt irr- tümlich die Adresse von unten Nr. 119) H1. — 3 dolore] colore Rg Ua S H2 Gr 4 patris H2 Ub gerens S subteriores] superiores Q S H2, superiores virgine W2SGr uere hic nichil deberet stare quia obrndi (so) Ba 5 serra] sacra Rg Ua, sarra Wi H2 B2 Ub, cerscira (so) Gr 5—10 qua- rum—placet] condicione relinquo Qui est virtutis et fidei optimus esti- mator. Scriptum in suppronio (so) etc. W2 6 humano] humanti Rg 7f Nam-coeundi fehlt senium F S H2 B2 Ub Ua W1, hyanti F Rg Ua memoria S Gr 8 ebetata S, ebetatem H2 Ub, ebrietatem Q. beatam F appetit H2 9 potest B2 10 ut placet fehlt Ub Gr 83 = Uc G Rg Ua Kap WI L2 W2 FQSH2 B2 HI Ub Gr L K. — Tadra, Summa Canc. Nr. 31, S. 22. — Uberschrift: Cancellarius scribit quod 82 Die Datierung mit Rücksicht auf die Uberlieferung.
Strana 127
Nr. 82. 83. 127 vestri et mei status condicionem prosequitur fauorose, nec fortune blandientis aspectus aut corporalis sanitas vel multiplicium pre- sencia gaudiorum cordis mei penetralia et interne mentis affectum 5 quauis mulcebritate vel exhilaracionis tripudio consolari potuerunt, quin de domini Dythmari tam diuturna absencia Johannis con- tristetur fidelitas. Et quem futurum sperat, continuo expectat cum meroribus; venientem et vt videt [?], cum propheta sermone dicaci pronuncciat: Putasne videbo?' Et non immerito Putas' 10 dubitatiue reponitur, cum pro certo mee racionis dictet sen- tencia, quod amici, quem, sicut credit et sperat, ex intime sinceri- tatis flagrancia dilexistis, vos illius suauis vini Renensis claritas et saporosa potacio fecerunt penitus obliuisci. De statu meo tan- tum vobis insinuare decreui, quod Dei fauente clemencia corporis 15 incolumitate potitus nil aliud opto nisi vestram sanitatem corpo- ream propriis luminibus intueri. nullo modo valeat nisi Dithmari presencia consolari, eidem insinuans sui cordis et corporis sanitatem (Uberschrift an falscher Stelle) Rg Ua, Canc. scribit (scribit cuidam BaL K, scribit cuidam domino S) quod nichil consoletur (consolatur S) eum (eum solum S, fehlt B2) nisi presencia Dithmari (Dyndinari Ba, ipsius L K, sua vel presencia Dithmari S) G Kap WI L' W2FSBL K. — 1 Dilectissime] dulcissime L2 preclarissime W1, carissime L K 2 affectus S communis noster interne] in- dominus Uc 3 fauore Q 5 penetrabilia L K 6 quamuis WIFQUb poterunt consolari Uc time Q 7 quin] quoniam W2 U poterunt Uc G WI W2Q, poterant L K contr. fid.: als Satzschluß wäre fidelitas contristetur Dietmari G zu erwarten. 8 speret Gr L K, fehlt B2 continue B2 9 venien- tem—videt: „und selbst wenn er ihn kommen sicht?“ meroribus venien- tem wäre allerdings ein guter cursus velox. et vt] et tum (cum) L K videt] videret Kap, vidd. L2, videlicet FO (aus videt Q) Gr L K. 10 dicaci] dicati (ditati) Uc G Rg Ua WI L2 W2 F B2, ditari Kap, dic- tatum Q, dictata H2, dicta S Ub Gr, dicente L K pronuncciat S B2, pronunccient H2 L2, prenuncciet Gr, fehlt L K, pronuncciet übrige Hes videbo] veniat B2 11 dubitatiue G F, dubietatum Gr, dubitacione S, dubitantem W1, dubitatem L K, dubietatem übrige Hes reponio Uc, reponitar (so) G, repenitor Rg Ua, reponitor Kap, repenitar WI L2 W2 F, repetitur S, representauit O. representat H2 B2 Ub Gr, reperiar L 11f. dictat auctoritas uel sentencia L K 13 fragrancia B2 Rinensis G Ub, Binensis L K, Renn. L2, Reueren. Wi, reuerencia Q H2 fecerint L K 14 soporosa W2 14f. tantum vobis] vobis tantum Kap, canere G 17 intueri] dahinter Datum in G, Datum etc. L K, Datum et actum B2
Nr. 82. 83. 127 vestri et mei status condicionem prosequitur fauorose, nec fortune blandientis aspectus aut corporalis sanitas vel multiplicium pre- sencia gaudiorum cordis mei penetralia et interne mentis affectum 5 quauis mulcebritate vel exhilaracionis tripudio consolari potuerunt, quin de domini Dythmari tam diuturna absencia Johannis con- tristetur fidelitas. Et quem futurum sperat, continuo expectat cum meroribus; venientem et vt videt [?], cum propheta sermone dicaci pronuncciat: Putasne videbo?' Et non immerito Putas' 10 dubitatiue reponitur, cum pro certo mee racionis dictet sen- tencia, quod amici, quem, sicut credit et sperat, ex intime sinceri- tatis flagrancia dilexistis, vos illius suauis vini Renensis claritas et saporosa potacio fecerunt penitus obliuisci. De statu meo tan- tum vobis insinuare decreui, quod Dei fauente clemencia corporis 15 incolumitate potitus nil aliud opto nisi vestram sanitatem corpo- ream propriis luminibus intueri. nullo modo valeat nisi Dithmari presencia consolari, eidem insinuans sui cordis et corporis sanitatem (Uberschrift an falscher Stelle) Rg Ua, Canc. scribit (scribit cuidam BaL K, scribit cuidam domino S) quod nichil consoletur (consolatur S) eum (eum solum S, fehlt B2) nisi presencia Dithmari (Dyndinari Ba, ipsius L K, sua vel presencia Dithmari S) G Kap WI L' W2FSBL K. — 1 Dilectissime] dulcissime L2 preclarissime W1, carissime L K 2 affectus S communis noster interne] in- dominus Uc 3 fauore Q 5 penetrabilia L K 6 quamuis WIFQUb poterunt consolari Uc time Q 7 quin] quoniam W2 U poterunt Uc G WI W2Q, poterant L K contr. fid.: als Satzschluß wäre fidelitas contristetur Dietmari G zu erwarten. 8 speret Gr L K, fehlt B2 continue B2 9 venien- tem—videt: „und selbst wenn er ihn kommen sicht?“ meroribus venien- tem wäre allerdings ein guter cursus velox. et vt] et tum (cum) L K videt] videret Kap, vidd. L2, videlicet FO (aus videt Q) Gr L K. 10 dicaci] dicati (ditati) Uc G Rg Ua WI L2 W2 F B2, ditari Kap, dic- tatum Q, dictata H2, dicta S Ub Gr, dicente L K pronuncciat S B2, pronunccient H2 L2, prenuncciet Gr, fehlt L K, pronuncciet übrige Hes videbo] veniat B2 11 dubitatiue G F, dubietatum Gr, dubitacione S, dubitantem W1, dubitatem L K, dubietatem übrige Hes reponio Uc, reponitar (so) G, repenitor Rg Ua, reponitor Kap, repenitar WI L2 W2 F, repetitur S, representauit O. representat H2 B2 Ub Gr, reperiar L 11f. dictat auctoritas uel sentencia L K 13 fragrancia B2 Rinensis G Ub, Binensis L K, Renn. L2, Reueren. Wi, reuerencia Q H2 fecerint L K 14 soporosa W2 14f. tantum vobis] vobis tantum Kap, canere G 17 intueri] dahinter Datum in G, Datum etc. L K, Datum et actum B2
Strana 128
128 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. Anmerkungen. Dietmar von Meck(e)bach (im Regierungsbezirk Cassel) — ein anderer Dietmar kommt schwerlich in Frage —, seit 1351 Okt. 7 Kanzler des Herzogtums Breslau und in dieser Stellung bis 1359 (1360?) bezeugt (Cod. dipl. Siles. VIII, 1867, Nr. 25, S. 36; Korn, Breslauer Urkunden- buch, Breslau 1870, Nr. 201. 202. 205. [273]; Huber, Regesten Add. Nr. 6985: Bobertag, Zeitschr. Ver. f. Gesch. Schlesiens 7, 1866, S. 162f.; Lindner, Urkundenwesen S. 27), am bekanntesten durch das sog. Landbuch des Fürstentums Breslau, das er im Auftrage Karls IV. in den Jahren 1352/53 zusammenstellte (hrsg. von Stengel, Jahresber. d. schles. Ges. f. vaterl. Kultur für 1842, Breslau 1843, S. 60 —141; vgl. dazu Grünhagen, Schles. Geschichte, Gotha 1884, S. 193; derselbe, Schlesien unter Karl IV.: Zeitschr. Ver. f. Gesch. Schlesiens 17, 1883, S. 21; Burdach, Centralbl. für Bibl. 8, 1891, S. 159f. [Vom Mittelalter z. Ref. Halle 1893, S. 36]) ist vorher etwa zehn Jahre lang (1342—1351 Aug. 9) als Notar und Sekretär König Johanns von Böhmen, Markgraf Karls von Mähren und König Karls IV. tätig ge- wesen: Huber, Reg. S. XLII und Add. S. VII; Lindner, Urkundenwesen S. 21; Tadra, Kanceláře a písaři S. 29. 86. 104. 110. Nachdem er 1342 ein Kanonikat in Krakau erhalten hatte, wurde er 1344 Domherr in Breslau d 1346 Propst von Erfurt (S. Mariae ad Gradus Erfordensis). Uber seine sonstigen kirchlichen Benefizien (Kanonikat an St. Severin in Erfurt und in Glogau, Pfarrei in Böhmisch-Lissa) s. Mon. Vat. Boh. I Nr. 449f. 601; Zeitschr. Ver. f. Gesch. Schlesiens 25 (1891) S. 295. Die Datierung mit Rücksicht auf Z. 7 diuturna absencia und Z. 1 regie dignitatis. Auf welchen Aufenthalt am Rhein Z. 13 (vini Renensis claritas) Bezug nimmt, bleibt ungewiß. 9 cum propheta: Anknüpfung an Luc. 2, 25ff. (Simeons Warten auf den verheißenen Messias, das vielleicht im Weihnachtsspiel ausführlicher zur Darstellung kam)? 84. AN DIE KANZLEIGENOSSEN IN PRAG? Preist die Schönheit und den Reichtum Italiens. [Itatien, 1354/55? 1368?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Salue festa dies toto venerabilis euo, qua gressus meos versus felicem Italiam lineaui! Felix itaque ista hora, qua ad tantas .. . .- — - - 84 = L Bl. 66"b (lib. VI 2), K Bl. 131a (Nr. 341). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 111, S. 95f. — Uberschrift: Olomucensis notificat suos prosperos suceessus et habundanciam diuiciarum, quas habuit in Italia L K. — 2 Ytaliam (so auch im folgenden) K qua] qui L K
128 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. Anmerkungen. Dietmar von Meck(e)bach (im Regierungsbezirk Cassel) — ein anderer Dietmar kommt schwerlich in Frage —, seit 1351 Okt. 7 Kanzler des Herzogtums Breslau und in dieser Stellung bis 1359 (1360?) bezeugt (Cod. dipl. Siles. VIII, 1867, Nr. 25, S. 36; Korn, Breslauer Urkunden- buch, Breslau 1870, Nr. 201. 202. 205. [273]; Huber, Regesten Add. Nr. 6985: Bobertag, Zeitschr. Ver. f. Gesch. Schlesiens 7, 1866, S. 162f.; Lindner, Urkundenwesen S. 27), am bekanntesten durch das sog. Landbuch des Fürstentums Breslau, das er im Auftrage Karls IV. in den Jahren 1352/53 zusammenstellte (hrsg. von Stengel, Jahresber. d. schles. Ges. f. vaterl. Kultur für 1842, Breslau 1843, S. 60 —141; vgl. dazu Grünhagen, Schles. Geschichte, Gotha 1884, S. 193; derselbe, Schlesien unter Karl IV.: Zeitschr. Ver. f. Gesch. Schlesiens 17, 1883, S. 21; Burdach, Centralbl. für Bibl. 8, 1891, S. 159f. [Vom Mittelalter z. Ref. Halle 1893, S. 36]) ist vorher etwa zehn Jahre lang (1342—1351 Aug. 9) als Notar und Sekretär König Johanns von Böhmen, Markgraf Karls von Mähren und König Karls IV. tätig ge- wesen: Huber, Reg. S. XLII und Add. S. VII; Lindner, Urkundenwesen S. 21; Tadra, Kanceláře a písaři S. 29. 86. 104. 110. Nachdem er 1342 ein Kanonikat in Krakau erhalten hatte, wurde er 1344 Domherr in Breslau d 1346 Propst von Erfurt (S. Mariae ad Gradus Erfordensis). Uber seine sonstigen kirchlichen Benefizien (Kanonikat an St. Severin in Erfurt und in Glogau, Pfarrei in Böhmisch-Lissa) s. Mon. Vat. Boh. I Nr. 449f. 601; Zeitschr. Ver. f. Gesch. Schlesiens 25 (1891) S. 295. Die Datierung mit Rücksicht auf Z. 7 diuturna absencia und Z. 1 regie dignitatis. Auf welchen Aufenthalt am Rhein Z. 13 (vini Renensis claritas) Bezug nimmt, bleibt ungewiß. 9 cum propheta: Anknüpfung an Luc. 2, 25ff. (Simeons Warten auf den verheißenen Messias, das vielleicht im Weihnachtsspiel ausführlicher zur Darstellung kam)? 84. AN DIE KANZLEIGENOSSEN IN PRAG? Preist die Schönheit und den Reichtum Italiens. [Itatien, 1354/55? 1368?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Salue festa dies toto venerabilis euo, qua gressus meos versus felicem Italiam lineaui! Felix itaque ista hora, qua ad tantas .. . .- — - - 84 = L Bl. 66"b (lib. VI 2), K Bl. 131a (Nr. 341). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 111, S. 95f. — Uberschrift: Olomucensis notificat suos prosperos suceessus et habundanciam diuiciarum, quas habuit in Italia L K. — 2 Ytaliam (so auch im folgenden) K qua] qui L K
Strana 129
Nr. 83. 84. 129 diuicias scandere didici ac sedem meam in altum ponere non verebar! Felix nimirum felicis temporis constellacio Jouialis, que tantam bonorum copiam in Italia aspectu beatissimo de- 5 corauit! Nam cum pridem gades Italie pertingissem, mox quasi in aurea secula per portas intraui paradisi et poma aurea vndique recreuerunt. Hic enim in tanti auri copiosis deliciis constitutus, cum Joue in deitate sompnians, mensas [?] celestium nunc contemplor, et 10 quidquid diues imperatrix Fortuna prisco tempore lippiente quo- dam oculo inspexit, nunc serenissima facie scintillantibus aureis [ ?] letissime perillustrat. Et ideo vt meorum sitis participes gaudiorum, ecce a Domino factum est istud et est delectabile in mentibus ami- corum. Quapropter supplico, quatenus ad deducendum gemmas, 15 margaritas et alias res nobilissimas camelos, spadones et drome- darios aliquos transmittatis. Nam quilibet [?] aurum rapit iuxta arbitrium voluntatis. Datum. 9 Hic] Dic L K 3 in altum] non altum L K 5 que quem L K 10 mensas celestium] mente in celestibus L K. Die Emendation be- friedigt nicht völlig, da montem für mente in anzusetzen näher läge. 17 quilibet] quibus L K 12 aureis] em. radiis? Uberlieferungsquelle und Uberschrift lassen die Verfasserschaft Johanns v. N. als gesichert erscheinen. Als Empfänger wird man einen (oder die Gesamtheit der) in Prag zurückgebliebenen Kanzleikollegen vermuten dürfen. Am nächsten liegt es, das Schreiben für 1354 anzusetzen, d. h. für das Jahr, in dem Joh. v. N. im Gefolge des Kaisers Italien unseres Wissens tatsächlich zum erstenmal erblickte (so Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8, 1891, S. 462 [ = Vom M. z. Ref. Halle 1893, S. 101f.]; V. M. z. R. II IS. 32 Anm. 1; G. Pirchan, Karl IV. Bd. I S. 121 Anm. 24). Aber die Canc. Joh. Novif. weist sonst nur Stücke aus der Olmützer Bischofszeit Johanns (1364—1380) auf, so daß auch mit Johanns zweiter Italienfahrt (1368/69 im Gefolge Karls IV.) gerechnet werden muß, auch wenn in den Zeilen keinerlei Wiederschensfreude zum Ausdruck kommt. 1 Venantius Fortunatus Carm. lib. III 9 (Ad Felicem episcopum de pascha) Vers 39 (Opera poetica rec. Leo, Mon. Germ. Hist. Auct. antiqu. IVI S. 60). 5 gades: die Grenzen', s. Du Cange-Henschel. Ed. nova tom. IV S. 6. 14f. Psalm 117, 23 A Domino factum est illud et est mirabile in oculis nostris.
Nr. 83. 84. 129 diuicias scandere didici ac sedem meam in altum ponere non verebar! Felix nimirum felicis temporis constellacio Jouialis, que tantam bonorum copiam in Italia aspectu beatissimo de- 5 corauit! Nam cum pridem gades Italie pertingissem, mox quasi in aurea secula per portas intraui paradisi et poma aurea vndique recreuerunt. Hic enim in tanti auri copiosis deliciis constitutus, cum Joue in deitate sompnians, mensas [?] celestium nunc contemplor, et 10 quidquid diues imperatrix Fortuna prisco tempore lippiente quo- dam oculo inspexit, nunc serenissima facie scintillantibus aureis [ ?] letissime perillustrat. Et ideo vt meorum sitis participes gaudiorum, ecce a Domino factum est istud et est delectabile in mentibus ami- corum. Quapropter supplico, quatenus ad deducendum gemmas, 15 margaritas et alias res nobilissimas camelos, spadones et drome- darios aliquos transmittatis. Nam quilibet [?] aurum rapit iuxta arbitrium voluntatis. Datum. 9 Hic] Dic L K 3 in altum] non altum L K 5 que quem L K 10 mensas celestium] mente in celestibus L K. Die Emendation be- friedigt nicht völlig, da montem für mente in anzusetzen näher läge. 17 quilibet] quibus L K 12 aureis] em. radiis? Uberlieferungsquelle und Uberschrift lassen die Verfasserschaft Johanns v. N. als gesichert erscheinen. Als Empfänger wird man einen (oder die Gesamtheit der) in Prag zurückgebliebenen Kanzleikollegen vermuten dürfen. Am nächsten liegt es, das Schreiben für 1354 anzusetzen, d. h. für das Jahr, in dem Joh. v. N. im Gefolge des Kaisers Italien unseres Wissens tatsächlich zum erstenmal erblickte (so Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8, 1891, S. 462 [ = Vom M. z. Ref. Halle 1893, S. 101f.]; V. M. z. R. II IS. 32 Anm. 1; G. Pirchan, Karl IV. Bd. I S. 121 Anm. 24). Aber die Canc. Joh. Novif. weist sonst nur Stücke aus der Olmützer Bischofszeit Johanns (1364—1380) auf, so daß auch mit Johanns zweiter Italienfahrt (1368/69 im Gefolge Karls IV.) gerechnet werden muß, auch wenn in den Zeilen keinerlei Wiederschensfreude zum Ausdruck kommt. 1 Venantius Fortunatus Carm. lib. III 9 (Ad Felicem episcopum de pascha) Vers 39 (Opera poetica rec. Leo, Mon. Germ. Hist. Auct. antiqu. IVI S. 60). 5 gades: die Grenzen', s. Du Cange-Henschel. Ed. nova tom. IV S. 6. 14f. Psalm 117, 23 A Domino factum est illud et est mirabile in oculis nostris.
Strana 130
130 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. 85. AN PETER VON LAUN, PROPST VON BRESLAU. Uber die reichen Geschenke, die das kaiserliche Paar, er selbst, Nico- laus von Kremsier und andere Kanzleibeamte anläßlich eines Besuchs in Ungarn von Ludwig I. erhielten. Rät dem Freunde ab, sich nach Metz zu begeben, da dort keine gewinnbringende Tätigkeit mehr zu er- hoffen sei. [1356.] Salute et amicicia premissis. Domine preposite, amice karissime, Magnitudinem honorum, quibus rex Vngarie personam Serenissi- mi et Inuictissimi principis et domini domini Imperatoris grata —— 85 = Schweidnitz Stadtarchir I 243 Bl. 113°. — Mitgeteilt von E. Schieche, Zeitschr. f. Gesch. Schlesiens 61 (1927) S. 350f. — Uberschrift (am Schluß): Luthomislensis episcopus Johannes cancellarius scribit domino preposito Wratislauiensi Hs 85 Nach der Kaiserkrönung (Z. 4. 10), nach einem Besuch Karls IV. in Ungarn und vor Schluß des Reichstags in Metz (1356 Nor.—1357 Jan., s. Z. 7ff.) geschrieben. Mit dem Besuch in Ungarn kann danach nur die Zusammenkunft Karls IV. mit Ludwig I. in Raab in der zweiten Februar- hälfte 1356 gemeint sein (vgl. Huber, Reg. 2433; Werunsky, Karl IV. Bd. III S. 137; S. Steinherz, Mitt. Inst. f. öst. Gesch. 8, 1887, S. 245). auf die auch in anderen Briefen des Schweidnitzer Formelbuches Bezug genommen wird (Schieche a. a. O. S. 332— 334. 351). Das Schreiben gehört danach in das Jahr 1356 (Schieche Frühling 1356'). — Propst von Breslau ist von 1355—1359 Petrus de Luna (Peter von Laun, im nördlichen Böhmen, östlich von Saaz), einer der ältesten Kanzleikollegen Johanns v. N.. seit 1343 als Notar unter Markgraf Karl, von 1347—1355 als Notar in der Reichskanzlei tätig: Stenzel, Urkunden des Bistums Breslau. Breslau 1845. S. 348. 351. 353; Cod. dipl. Moraviae IX S. 92, Nr. 119; Huber, Reg. S. XLII (Nr. 2). XLIII (Nr. 7 unter Petrus prepositus Wratislav., mit dem er trotz Hubers gegenteiliger Ansicht wohl identisch ist) und Add. S. VII; Lindner, Urkundenwesen S. 21. 22 (Nr. 2. 11); Tadra, Kanceláře a písaři S. 29. 41 Anm.; Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 166f. [Vom Mittelalter z. Ref. Halle 1893, S. 43]; Mon. Vat. Bohem. I Nr. 146. 148; II Nr. 360f.; vgl. auch unten zu Nr. 86.
130 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. 85. AN PETER VON LAUN, PROPST VON BRESLAU. Uber die reichen Geschenke, die das kaiserliche Paar, er selbst, Nico- laus von Kremsier und andere Kanzleibeamte anläßlich eines Besuchs in Ungarn von Ludwig I. erhielten. Rät dem Freunde ab, sich nach Metz zu begeben, da dort keine gewinnbringende Tätigkeit mehr zu er- hoffen sei. [1356.] Salute et amicicia premissis. Domine preposite, amice karissime, Magnitudinem honorum, quibus rex Vngarie personam Serenissi- mi et Inuictissimi principis et domini domini Imperatoris grata —— 85 = Schweidnitz Stadtarchir I 243 Bl. 113°. — Mitgeteilt von E. Schieche, Zeitschr. f. Gesch. Schlesiens 61 (1927) S. 350f. — Uberschrift (am Schluß): Luthomislensis episcopus Johannes cancellarius scribit domino preposito Wratislauiensi Hs 85 Nach der Kaiserkrönung (Z. 4. 10), nach einem Besuch Karls IV. in Ungarn und vor Schluß des Reichstags in Metz (1356 Nor.—1357 Jan., s. Z. 7ff.) geschrieben. Mit dem Besuch in Ungarn kann danach nur die Zusammenkunft Karls IV. mit Ludwig I. in Raab in der zweiten Februar- hälfte 1356 gemeint sein (vgl. Huber, Reg. 2433; Werunsky, Karl IV. Bd. III S. 137; S. Steinherz, Mitt. Inst. f. öst. Gesch. 8, 1887, S. 245). auf die auch in anderen Briefen des Schweidnitzer Formelbuches Bezug genommen wird (Schieche a. a. O. S. 332— 334. 351). Das Schreiben gehört danach in das Jahr 1356 (Schieche Frühling 1356'). — Propst von Breslau ist von 1355—1359 Petrus de Luna (Peter von Laun, im nördlichen Böhmen, östlich von Saaz), einer der ältesten Kanzleikollegen Johanns v. N.. seit 1343 als Notar unter Markgraf Karl, von 1347—1355 als Notar in der Reichskanzlei tätig: Stenzel, Urkunden des Bistums Breslau. Breslau 1845. S. 348. 351. 353; Cod. dipl. Moraviae IX S. 92, Nr. 119; Huber, Reg. S. XLII (Nr. 2). XLIII (Nr. 7 unter Petrus prepositus Wratislav., mit dem er trotz Hubers gegenteiliger Ansicht wohl identisch ist) und Add. S. VII; Lindner, Urkundenwesen S. 21. 22 (Nr. 2. 11); Tadra, Kanceláře a písaři S. 29. 41 Anm.; Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 166f. [Vom Mittelalter z. Ref. Halle 1893, S. 43]; Mon. Vat. Bohem. I Nr. 146. 148; II Nr. 360f.; vgl. auch unten zu Nr. 86.
Strana 131
Nr. 85. 86. 131 deliberacione respexit, nemo narrare poterit. Nam liberalitas do- 5 norum regalium non solum verborum ordinem, ymmo cogitacionum vires excellit, vt sit quodam modo ineffabilis tanti decoris claritas nec exprimi possit ab aliquo, quod tanti regis gloria preparauit. Nam post vasorum aureorum distribucionem munificam, quibus Cesari et Imperatrici prouisum fore dinoscitur, ego clenodia obtinui 10 signanter vsque ad valorem mille florenorum et Nicolaus de Chrem- sir ad florenos trecentos. Et dum [ ?] plures non essent principales notarii, quasi necessitate compulsus eliciens iuniores loco maiorum institui, qui obtinuerunt centum florenos pro quolibet. Et sic omnes, adulti et iuuenes, redierunt feliciter donis regalibus consolati. 15 Et quia tantam fortunam neglexistis ad presens, consulo quod non vadatis ad ciuitatem Metensem, vbi multas expensas opinor incumbere et nulla vel saltem valde modica lucra, cum de preterito tempore omnia, sicut scitis, Metensia negocia fuerint expedita. Vnde consultum apparet quod in Wratislauia in bonorum piscium 20 et sapide marcialis ceruisie copia maneatis. Datum etc. 86. AN DENSELBEN[?]. Die Tätigkeit des Kanzlers im Dienste des Kaisers in Deutschland und Italien biete keinen Anlaß zu Mißgunst und Neid, da sie zwar lohnend, aber auch mühevoll sei. [1356.] Veterem notarium salutat antiquior, iuste querele lamenta deponens. Quid est enim, frater carissime, quod mentem tuam 5 poterit] potest em. Schieche 10 preuisum He fore] fuisse em. Schieche obtinui] ob enim He 12 dum] cum em. Schieche 14 instituit em. Schieche 17 Metensem] Mocensem Hs, vgl. zu Z. 19 19 omnia doppelt gesetzt Hs Metensia] Mocensia He, vgl. zu Z. 17 fuerunt Hs (Cursus!) 86 = M Bl. 97°. — Uberschrift: Episcopus salutat notarium Cesaris Hs 10 Imperatrici: Anna von Schweidnitz, mit der Karl IV. seit Anfang Juni 1353 in dritter Ehe vermählt war. 11 Nicolaus de Chremsir : über diesen Kanzleibeamten s. oben zu Nr. 14. 17 Die Absicht, in Metz 1356 einen allgemeinen Hoftag abzuhalten, hatte Karl IV. bereits am 12. Januar kundgegeben: Huber, Reg. 2414. Als Zeit- punkt war zunächst das Osterfest festgesetzt worden, aber in der Folgezeit wurde der Termin mehrmals verschoben.
Nr. 85. 86. 131 deliberacione respexit, nemo narrare poterit. Nam liberalitas do- 5 norum regalium non solum verborum ordinem, ymmo cogitacionum vires excellit, vt sit quodam modo ineffabilis tanti decoris claritas nec exprimi possit ab aliquo, quod tanti regis gloria preparauit. Nam post vasorum aureorum distribucionem munificam, quibus Cesari et Imperatrici prouisum fore dinoscitur, ego clenodia obtinui 10 signanter vsque ad valorem mille florenorum et Nicolaus de Chrem- sir ad florenos trecentos. Et dum [ ?] plures non essent principales notarii, quasi necessitate compulsus eliciens iuniores loco maiorum institui, qui obtinuerunt centum florenos pro quolibet. Et sic omnes, adulti et iuuenes, redierunt feliciter donis regalibus consolati. 15 Et quia tantam fortunam neglexistis ad presens, consulo quod non vadatis ad ciuitatem Metensem, vbi multas expensas opinor incumbere et nulla vel saltem valde modica lucra, cum de preterito tempore omnia, sicut scitis, Metensia negocia fuerint expedita. Vnde consultum apparet quod in Wratislauia in bonorum piscium 20 et sapide marcialis ceruisie copia maneatis. Datum etc. 86. AN DENSELBEN[?]. Die Tätigkeit des Kanzlers im Dienste des Kaisers in Deutschland und Italien biete keinen Anlaß zu Mißgunst und Neid, da sie zwar lohnend, aber auch mühevoll sei. [1356.] Veterem notarium salutat antiquior, iuste querele lamenta deponens. Quid est enim, frater carissime, quod mentem tuam 5 poterit] potest em. Schieche 10 preuisum He fore] fuisse em. Schieche obtinui] ob enim He 12 dum] cum em. Schieche 14 instituit em. Schieche 17 Metensem] Mocensem Hs, vgl. zu Z. 19 19 omnia doppelt gesetzt Hs Metensia] Mocensia He, vgl. zu Z. 17 fuerunt Hs (Cursus!) 86 = M Bl. 97°. — Uberschrift: Episcopus salutat notarium Cesaris Hs 10 Imperatrici: Anna von Schweidnitz, mit der Karl IV. seit Anfang Juni 1353 in dritter Ehe vermählt war. 11 Nicolaus de Chremsir : über diesen Kanzleibeamten s. oben zu Nr. 14. 17 Die Absicht, in Metz 1356 einen allgemeinen Hoftag abzuhalten, hatte Karl IV. bereits am 12. Januar kundgegeben: Huber, Reg. 2414. Als Zeit- punkt war zunächst das Osterfest festgesetzt worden, aber in der Folgezeit wurde der Termin mehrmals verschoben.
Strana 132
132 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. moueat, vt absenciam meam multa causarum varietate frequenter accuses ? Non estimo quod amore faciem meam velud gratam s tibi semper velis habere presentem, sed magis opinor quod te zelus liuoris perurgeat, qui nunc inuidia raperis, impotentem te viribus consideras, vt non possis defeccione corporis aulica luera sectari. et me quidem odioso oculo respicis, qui ad hauriendas Almanicas pariter et Ytalicas diuicias iuuenesco. Neque disparitas nostrorum 10 actuum (et) cogitatuum vacat misterio, cum et alias dispari cursu progressi Joſhannes] et Pletrus] alter alterum cursus velocitate conuicerit, rite significans quod ego, Jo[hannes]. volantem aquilam cursu animoso concomitans te, Petrum, deliciis superaui vacantem. Nec minus te, fratrem carissimum, affectu deuocionis recipio quam 15 si mecum in eisdem castris consimilis laboris vigilia laborares, non dubitans quin michi plus tua prosit oracio, vt spiritus alacritate proficiam, quam mee corporis excubie tibi prosunt. Neque carmina scribentis amici animo, precor, ingrato recipias, que non liuor edax etc. — 6 liuorum Hs 10 et fehlt Hs dispare Hs 11 uelocitatem Hs 13 superaui] superan (so) Hs 14 Nec minus] utminus Hs 17 per- ficiam Hs mee] mea Hs Anmerkungen. Der Hinweis auf die Italicae diuiciae (Z. 9) legt die Datierung um 1355 oder 1368/69 nahe. Setzt man den Brief in die Zeit der Krönungsfahrt Karls IV. (1354/55), so kommt Peter von Laun (s. oben zu Nr. 85) allein als Empfänger in Frage. Hält man mit Rücksicht darauf, daß die überliefernde Briefsammlung zum weitaus größten Teil Stücke aus der Ol- mützer Bischofszeit Johanns enthält, die Beziehung auf den zweiten Italien- zug Karls IV. für in erster Linie geboten und hält man darauf hin unter den Notaren der Reichskanzlei, die den Vornamen Petrus führen, Musterung. so kommen als Adressaten in die engere Wahl: 1. Peter von Jauer, von 1360—1376 Notar, von 1376—1378 Protonotar der Reichskanzlei, mit dem gleichen Titel später unter König Wenzel bis 1386 tätig (Huber, Reg. S. XLIII; Addit. S. VII; Lindner, Urkundenwesen S. 23. 30; Tadra, Kanceláře a písaři S. 23. 35. 46. 60; Burdach, Vom Mittelalter z. Ref. Halle 1893. S. 44; V. M. z. R. III 2, S. 53). 2. Petrus (Tilonis aurifabri de Wratis- lavia) scolasticus Lubucensis (Lebus), als Notar, zuletzt Protonotar bezeugt von 1363—1370 (Huber, Reg. S. XLIVf. Addit. S. VIf.; Lindner, Urkundenwesen S. 23; Tadra a. a. O. S. 36. 60). Aber beide sind als Teil- nehmer an der zweiten Italienfahrt bezeugt: Peter von Jauer sowohl für 1368 wie für 1369 (Huber, Reg. 4680. 4720 nebst Addit. S. 830), der Lebuser Scholaster nur für 1369 (Franz Zimmermann, Acta Karoli IV. imperatoris
132 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. moueat, vt absenciam meam multa causarum varietate frequenter accuses ? Non estimo quod amore faciem meam velud gratam s tibi semper velis habere presentem, sed magis opinor quod te zelus liuoris perurgeat, qui nunc inuidia raperis, impotentem te viribus consideras, vt non possis defeccione corporis aulica luera sectari. et me quidem odioso oculo respicis, qui ad hauriendas Almanicas pariter et Ytalicas diuicias iuuenesco. Neque disparitas nostrorum 10 actuum (et) cogitatuum vacat misterio, cum et alias dispari cursu progressi Joſhannes] et Pletrus] alter alterum cursus velocitate conuicerit, rite significans quod ego, Jo[hannes]. volantem aquilam cursu animoso concomitans te, Petrum, deliciis superaui vacantem. Nec minus te, fratrem carissimum, affectu deuocionis recipio quam 15 si mecum in eisdem castris consimilis laboris vigilia laborares, non dubitans quin michi plus tua prosit oracio, vt spiritus alacritate proficiam, quam mee corporis excubie tibi prosunt. Neque carmina scribentis amici animo, precor, ingrato recipias, que non liuor edax etc. — 6 liuorum Hs 10 et fehlt Hs dispare Hs 11 uelocitatem Hs 13 superaui] superan (so) Hs 14 Nec minus] utminus Hs 17 per- ficiam Hs mee] mea Hs Anmerkungen. Der Hinweis auf die Italicae diuiciae (Z. 9) legt die Datierung um 1355 oder 1368/69 nahe. Setzt man den Brief in die Zeit der Krönungsfahrt Karls IV. (1354/55), so kommt Peter von Laun (s. oben zu Nr. 85) allein als Empfänger in Frage. Hält man mit Rücksicht darauf, daß die überliefernde Briefsammlung zum weitaus größten Teil Stücke aus der Ol- mützer Bischofszeit Johanns enthält, die Beziehung auf den zweiten Italien- zug Karls IV. für in erster Linie geboten und hält man darauf hin unter den Notaren der Reichskanzlei, die den Vornamen Petrus führen, Musterung. so kommen als Adressaten in die engere Wahl: 1. Peter von Jauer, von 1360—1376 Notar, von 1376—1378 Protonotar der Reichskanzlei, mit dem gleichen Titel später unter König Wenzel bis 1386 tätig (Huber, Reg. S. XLIII; Addit. S. VII; Lindner, Urkundenwesen S. 23. 30; Tadra, Kanceláře a písaři S. 23. 35. 46. 60; Burdach, Vom Mittelalter z. Ref. Halle 1893. S. 44; V. M. z. R. III 2, S. 53). 2. Petrus (Tilonis aurifabri de Wratis- lavia) scolasticus Lubucensis (Lebus), als Notar, zuletzt Protonotar bezeugt von 1363—1370 (Huber, Reg. S. XLIVf. Addit. S. VIf.; Lindner, Urkundenwesen S. 23; Tadra a. a. O. S. 36. 60). Aber beide sind als Teil- nehmer an der zweiten Italienfahrt bezeugt: Peter von Jauer sowohl für 1368 wie für 1369 (Huber, Reg. 4680. 4720 nebst Addit. S. 830), der Lebuser Scholaster nur für 1369 (Franz Zimmermann, Acta Karoli IV. imperatoris
Strana 133
Nr. 86. 87. 133 inedita. Innebruck 1891, Nr. 54. 61ff. 65. 67. 118). Die Empfängerschaft des zuletzt Genannten wäre demnach ernsthaft nur in Erwägung zu ziehen, wenn man annehmen dürfte, daß er nicht von Anfang an Teilnehmer der zweiten Italienfahrt gewesen ist; in diesem Falle könnte der Brief 1368 ge- schrieben sein. Bis auf weiteres wird es sich jedoch empfehlen, an der Adresse des zuerst genannten Petrus de Luna und an der Datierung 1356 festzuhalten, um 80 mehr als das Schreiben sich auch inhaltlich ohne Schwierigkeit mit Nr. 85 in Verbindung bringen läßt. 1 antiquior sc. notarius: der Briefschreiber oder der Empfänger? 10ff. et alias: Anspielung auf den Wettlauf zwischen Petrus und Jo- hannes (zum Grabe des auferstandenen Heilands) im mittelalterlichen Drama? 12 volantem aquilam: den Kaiser. 18 non liuor edax : ergänze sed pius ambit amor (nach dem Schluß von unten Nr. 119). 87. AN PETER VON LAUN. Uber die Verheerungen der Pest. [1357/581/ Honorabili et sapienti viro domino Petro, cui Cynthia Tytanee claritatis luminoso fulgore clarum cognomen attribuit, Sacri Bap- tiste preposito, fratri suo et amico dilecto, Johannes Luthomis- lensis episcopus, Mecenatis (titulo quidem non autem honore) 87 = B Bl. 130", M Bl. 55°. — Uberschrift: Cancellarius valde subtiliter deplangit pestilenciam B, fehlt M. — Die Wiedergabe in M ist sehr ent- stellt, so daß nur wichtigere abweichende Lesarten Berücksichtigung finden. — 1 Petro] P. M Cinthia B 3 Johannes] Jo. M 87 Die Datierung mit Rücksicht auf Z. 3f. Johannes Luthomisl. episcopus [1353—1364) und die Schilderung der Pestepidemie, mit der wohl das sog. zweite große Sterben der Jahre 1357/58 gemeint ist. Die neue Pestwelle, die 1360—1362 auch Polen, Schlesien und Böhmen heimsuchte und dort von schrecklicher Dürre und Hungersnot begleitet war (Grünhagen, Gesch. Schlesiens I, 1884, S. 204f.), kommt kaum mehr in Frage, da der Korrespondent über 1359 hinaus nicht mehr bezeugt ist. — Die Persönlich- keit des Empfängers (Petrus de Luna, s. oben zu Nr. 85), der Z. 2f. sacri Baptiste prepositus und Z. 1 Petrus genannt wird, ist durch die weitere Angabe der Salutatio cui Cynthia Tytanee claritatis luminoso fulgore clarum cognomen attribuit genügend kenntlich gemacht. 4f. Mecenatis... successor : dieser Beiname scheint Johann von dem Emp- fänger beigelegt worden zu sein.
Nr. 86. 87. 133 inedita. Innebruck 1891, Nr. 54. 61ff. 65. 67. 118). Die Empfängerschaft des zuletzt Genannten wäre demnach ernsthaft nur in Erwägung zu ziehen, wenn man annehmen dürfte, daß er nicht von Anfang an Teilnehmer der zweiten Italienfahrt gewesen ist; in diesem Falle könnte der Brief 1368 ge- schrieben sein. Bis auf weiteres wird es sich jedoch empfehlen, an der Adresse des zuerst genannten Petrus de Luna und an der Datierung 1356 festzuhalten, um 80 mehr als das Schreiben sich auch inhaltlich ohne Schwierigkeit mit Nr. 85 in Verbindung bringen läßt. 1 antiquior sc. notarius: der Briefschreiber oder der Empfänger? 10ff. et alias: Anspielung auf den Wettlauf zwischen Petrus und Jo- hannes (zum Grabe des auferstandenen Heilands) im mittelalterlichen Drama? 12 volantem aquilam: den Kaiser. 18 non liuor edax : ergänze sed pius ambit amor (nach dem Schluß von unten Nr. 119). 87. AN PETER VON LAUN. Uber die Verheerungen der Pest. [1357/581/ Honorabili et sapienti viro domino Petro, cui Cynthia Tytanee claritatis luminoso fulgore clarum cognomen attribuit, Sacri Bap- tiste preposito, fratri suo et amico dilecto, Johannes Luthomis- lensis episcopus, Mecenatis (titulo quidem non autem honore) 87 = B Bl. 130", M Bl. 55°. — Uberschrift: Cancellarius valde subtiliter deplangit pestilenciam B, fehlt M. — Die Wiedergabe in M ist sehr ent- stellt, so daß nur wichtigere abweichende Lesarten Berücksichtigung finden. — 1 Petro] P. M Cinthia B 3 Johannes] Jo. M 87 Die Datierung mit Rücksicht auf Z. 3f. Johannes Luthomisl. episcopus [1353—1364) und die Schilderung der Pestepidemie, mit der wohl das sog. zweite große Sterben der Jahre 1357/58 gemeint ist. Die neue Pestwelle, die 1360—1362 auch Polen, Schlesien und Böhmen heimsuchte und dort von schrecklicher Dürre und Hungersnot begleitet war (Grünhagen, Gesch. Schlesiens I, 1884, S. 204f.), kommt kaum mehr in Frage, da der Korrespondent über 1359 hinaus nicht mehr bezeugt ist. — Die Persönlich- keit des Empfängers (Petrus de Luna, s. oben zu Nr. 85), der Z. 2f. sacri Baptiste prepositus und Z. 1 Petrus genannt wird, ist durch die weitere Angabe der Salutatio cui Cynthia Tytanee claritatis luminoso fulgore clarum cognomen attribuit genügend kenntlich gemacht. 4f. Mecenatis... successor : dieser Beiname scheint Johann von dem Emp- fänger beigelegt worden zu sein.
Strana 134
134 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. 5 successor, eam vim, quam blandientis nature decretum suaui posi- cione distribuit inter Nisum et Eurialum, Theseum et Herculem, Piladem et Horestem. Frater karissime, Non est iam temporis mollia brachia Nyseis tyrsis armari seu to effusam comam corymbis nutantibus redimire neque virgineos crines vernis distingwi floribus aut procerum capita mitris tyriis decorare. sed pocius comedie leuitatis stilo dimisso luctuosam manu tremula citharam tendere amaris fletibus lugubris tragidie. Namque pul- sis noccium tenebris mesti nobis cottidie dies illucent et densa nube 15 squalidum iubar solis exoritur, luctifera flamma triste lumen osten- dens, et stragem, quam nece pestilenti nox atra fecisse probatur, odiosa diei claritas indicat in aperto. Celum denique criminosis actibus mortalium nocens redditur et inimica nostro sangwini 5 eam] eadem (so) M suaui] auch als sua in lesbar B 9 niseis 10 corimbis B, corumbus M nutantibus] micantibus B, nisus M BM 12 comedie] come B M 15 luctifer M 17 indicet B M apperto B 6 Nisus und Euryalus als Freundespaar z. B. bei Vergil Aen. 5. 294. 9—50 Die Schilderung der Pest in engem Anschluß an Senecas Oedipus (im folgenden zitiert nach der Ausgabe von Gustav Richter, Leipzig, Teubner, 1902). 9ff. Seneca Oed. 403f. 409ff.: Effusam redimite comam nutante corymbo Mollia Nysaeis armati bracchia thyrsis ... Huc adverte favens virgineum caput ... Te decet cingi comam floribus uernis Te caput Tyria cohibere mitra. 13ff. Seneca Oed. Iff.: Iam nocte Titan dubius expulsa redit Et nube maestus squalida exoritur iubar Lumenque flamma triste luctifica [Var. luctifera] gerens Prospiciet avida peste solatas domos Stragemque quam nox fecit ostendet dies. 17f. Vgl. Seneca Oed. 28. 36: Iam iam aliquid in nos fata moliri parant. ............. fecimus caelum nocens.
134 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. 5 successor, eam vim, quam blandientis nature decretum suaui posi- cione distribuit inter Nisum et Eurialum, Theseum et Herculem, Piladem et Horestem. Frater karissime, Non est iam temporis mollia brachia Nyseis tyrsis armari seu to effusam comam corymbis nutantibus redimire neque virgineos crines vernis distingwi floribus aut procerum capita mitris tyriis decorare. sed pocius comedie leuitatis stilo dimisso luctuosam manu tremula citharam tendere amaris fletibus lugubris tragidie. Namque pul- sis noccium tenebris mesti nobis cottidie dies illucent et densa nube 15 squalidum iubar solis exoritur, luctifera flamma triste lumen osten- dens, et stragem, quam nece pestilenti nox atra fecisse probatur, odiosa diei claritas indicat in aperto. Celum denique criminosis actibus mortalium nocens redditur et inimica nostro sangwini 5 eam] eadem (so) M suaui] auch als sua in lesbar B 9 niseis 10 corimbis B, corumbus M nutantibus] micantibus B, nisus M BM 12 comedie] come B M 15 luctifer M 17 indicet B M apperto B 6 Nisus und Euryalus als Freundespaar z. B. bei Vergil Aen. 5. 294. 9—50 Die Schilderung der Pest in engem Anschluß an Senecas Oedipus (im folgenden zitiert nach der Ausgabe von Gustav Richter, Leipzig, Teubner, 1902). 9ff. Seneca Oed. 403f. 409ff.: Effusam redimite comam nutante corymbo Mollia Nysaeis armati bracchia thyrsis ... Huc adverte favens virgineum caput ... Te decet cingi comam floribus uernis Te caput Tyria cohibere mitra. 13ff. Seneca Oed. Iff.: Iam nocte Titan dubius expulsa redit Et nube maestus squalida exoritur iubar Lumenque flamma triste luctifica [Var. luctifera] gerens Prospiciet avida peste solatas domos Stragemque quam nox fecit ostendet dies. 17f. Vgl. Seneca Oed. 28. 36: Iam iam aliquid in nos fata moliri parant. ............. fecimus caelum nocens.
Strana 135
Nr. 87. 135 sidera prouocantur, dum, vt audio, inter lamentabiles ruinas vr- bium funera nouis plangenda meroribus cottidiano dolore cernuntur. 20 Etenim corda anhela flammis vrentibus afflatu gelido lenis aura non fouet nec leues zephiri dulcia spirare nouerunt, sed Phebus Nemei premens terga leonis ignes febriles adauget. Nam et ampnes humor herbasque natiuus color perniciose deseruit, Dircea regio arescente siti procumbit, thabescente liquore natura rerum inficitur et quod 25 antea nostri sorti amicum fuerat, irati numinis seuiente vindicta redditur inimicum. Nam grauis et ater vapor terris incumbit, aeris regio veneno inficiente respergitur. Aures diuine fumo criminum obstructe videntur. Non Jouialis facies nos amica benignitate re- spectat, sed inferna congeries obscura minatur. Non Ceres fructum, so 20 dolore über gestrichenem merore B que B M natiuus] nats B, nais M ether B M 21 aflatu M dyrcea M 24 herbis- 27 ater] 19f. Seneca Oed. 32ff.: Inter ruinas urbis et semper nouis Deflenda lacrimis funera ac populi struem Incolumis adsto. 21ff. Seneca Oed. 37 ff.: Non aura gelido lenis afflatu fovet Anhela flammis corda, non zephyri leves Spirant, sed ignes auget [Var. igne friget] aestiferi canis Titan, leonis terga Nemeaei premens. Deseruit amnes umor atque herbas color Aretque Dirce. 27 Seneca Oed. 46f.: Nullum serenis noctibus sidus micat, Sed grauis et ater incubat terris vapor. 30—46 Vgl. Seneca Oed. 49ff.: denegat fructum Ceres Adulta, et altis flava cum spicis tremat, Arente culmo sterilis emoritur seges. Nec ulla pars inmunis exitio vacat, Sed omnis aetas pariter et sexus ruit, Iuvenesque senibus iungit et gnatis patres Funesta pestis. Una fax thalamos cremat Fletuque acerbo funera et questu carent. Quin ipsa tanti pervicax clades mali Siccauit oculos, quodque in extremis solet,
Nr. 87. 135 sidera prouocantur, dum, vt audio, inter lamentabiles ruinas vr- bium funera nouis plangenda meroribus cottidiano dolore cernuntur. 20 Etenim corda anhela flammis vrentibus afflatu gelido lenis aura non fouet nec leues zephiri dulcia spirare nouerunt, sed Phebus Nemei premens terga leonis ignes febriles adauget. Nam et ampnes humor herbasque natiuus color perniciose deseruit, Dircea regio arescente siti procumbit, thabescente liquore natura rerum inficitur et quod 25 antea nostri sorti amicum fuerat, irati numinis seuiente vindicta redditur inimicum. Nam grauis et ater vapor terris incumbit, aeris regio veneno inficiente respergitur. Aures diuine fumo criminum obstructe videntur. Non Jouialis facies nos amica benignitate re- spectat, sed inferna congeries obscura minatur. Non Ceres fructum, so 20 dolore über gestrichenem merore B que B M natiuus] nats B, nais M ether B M 21 aflatu M dyrcea M 24 herbis- 27 ater] 19f. Seneca Oed. 32ff.: Inter ruinas urbis et semper nouis Deflenda lacrimis funera ac populi struem Incolumis adsto. 21ff. Seneca Oed. 37 ff.: Non aura gelido lenis afflatu fovet Anhela flammis corda, non zephyri leves Spirant, sed ignes auget [Var. igne friget] aestiferi canis Titan, leonis terga Nemeaei premens. Deseruit amnes umor atque herbas color Aretque Dirce. 27 Seneca Oed. 46f.: Nullum serenis noctibus sidus micat, Sed grauis et ater incubat terris vapor. 30—46 Vgl. Seneca Oed. 49ff.: denegat fructum Ceres Adulta, et altis flava cum spicis tremat, Arente culmo sterilis emoritur seges. Nec ulla pars inmunis exitio vacat, Sed omnis aetas pariter et sexus ruit, Iuvenesque senibus iungit et gnatis patres Funesta pestis. Una fax thalamos cremat Fletuque acerbo funera et questu carent. Quin ipsa tanti pervicax clades mali Siccauit oculos, quodque in extremis solet,
Strana 136
136 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. non Bachus vineam, non arbor laurinos fetus solita fertilitate producit, sed arente culmo seges sterilis nociue sic moritur, vt et viam infelicem [?] prebeat mortalibus moriendi. Nulla iam pars hominum metuendo exicio immunis, omnis etas et sexus tabe nunc ss pestilenti proruit, dum funesta pestis patribus filios, germanos fratribus, viris vxores, plebeis proceres promiseua seueritate coniun- git. Et iam acerbitas funerum tulit deploracionis officium, dum siccatis lacrimis impiam cladem malorum huiusmodi nemo valeat gemitu singultuoso deflere seu ploratum compassionis amice, 4o prohibente mortis inopinate seuicia, meditari. Etenim dum eger parens exanimem natum, virum vxor anima palpitante, lugubri wltu funerandum deferre contendit, in ipso quidem officio caritatis emoritur et sepeliendi volens adhibere graciam in ipso pietatis tempore sepelitur. Et in luctibus ipsis luctus nouus exoritur, dum 45 pro mortuis agentes exequias durante misericordia misere moriun- tur. Silue iam feretris, terre tumulis non valent sufficere neque discretis sarcophagis nobilium et plebis funera locari poterunt aut secundum statuum exigenciam hincinde reponi, sed in vnum eun- demque locum congeritur, quod Dei creacio et nature sagacitas to racione preuia separauit. Quis igitur, Deus alme, Deus magne, rector Olimpi et iuste mundi arbiter, quis finis, precor, tantis cladibus? aut quem modum grauibus erumpnis statues? Nulla nobis vnquam dies secura refulget, nullum momentum ab instanti peste tuetur. Soli 5o tibi relinquimur, qui lucis alme rector et celi decus flammigero 31 Bachum M vinea B M 33 viam infelicem B, viam felicem M 47 sarchophagis B, sartho- 44 nouis B 40 eger M, eget B phagis M 49 Dei] diei B M 51 Quis igitur alme Deus magne Rector M Periere lacrimae. Portat hunc aeger parens Supremum ad ignem, mater hunc amens gerit Properatque, ut alium repetat in eundem rogum. Quin luctu in ipso luctus exoritur nouus Novaeque circa funus exsequiae cadunt. 46f. Vgl. Seneca Oed. 66. 68: Non ossa tumuli sancta discreti tegunt ... Dest terra tumulis, iam rogos siluae negant. 55 Vgl. Seneca Oed. 405: Lucidum caeli decus
136 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. non Bachus vineam, non arbor laurinos fetus solita fertilitate producit, sed arente culmo seges sterilis nociue sic moritur, vt et viam infelicem [?] prebeat mortalibus moriendi. Nulla iam pars hominum metuendo exicio immunis, omnis etas et sexus tabe nunc ss pestilenti proruit, dum funesta pestis patribus filios, germanos fratribus, viris vxores, plebeis proceres promiseua seueritate coniun- git. Et iam acerbitas funerum tulit deploracionis officium, dum siccatis lacrimis impiam cladem malorum huiusmodi nemo valeat gemitu singultuoso deflere seu ploratum compassionis amice, 4o prohibente mortis inopinate seuicia, meditari. Etenim dum eger parens exanimem natum, virum vxor anima palpitante, lugubri wltu funerandum deferre contendit, in ipso quidem officio caritatis emoritur et sepeliendi volens adhibere graciam in ipso pietatis tempore sepelitur. Et in luctibus ipsis luctus nouus exoritur, dum 45 pro mortuis agentes exequias durante misericordia misere moriun- tur. Silue iam feretris, terre tumulis non valent sufficere neque discretis sarcophagis nobilium et plebis funera locari poterunt aut secundum statuum exigenciam hincinde reponi, sed in vnum eun- demque locum congeritur, quod Dei creacio et nature sagacitas to racione preuia separauit. Quis igitur, Deus alme, Deus magne, rector Olimpi et iuste mundi arbiter, quis finis, precor, tantis cladibus? aut quem modum grauibus erumpnis statues? Nulla nobis vnquam dies secura refulget, nullum momentum ab instanti peste tuetur. Soli 5o tibi relinquimur, qui lucis alme rector et celi decus flammigero 31 Bachum M vinea B M 33 viam infelicem B, viam felicem M 47 sarchophagis B, sartho- 44 nouis B 40 eger M, eget B phagis M 49 Dei] diei B M 51 Quis igitur alme Deus magne Rector M Periere lacrimae. Portat hunc aeger parens Supremum ad ignem, mater hunc amens gerit Properatque, ut alium repetat in eundem rogum. Quin luctu in ipso luctus exoritur nouus Novaeque circa funus exsequiae cadunt. 46f. Vgl. Seneca Oed. 66. 68: Non ossa tumuli sancta discreti tegunt ... Dest terra tumulis, iam rogos siluae negant. 55 Vgl. Seneca Oed. 405: Lucidum caeli decus
Strana 137
Nr. 87. 88. 137 curru Empireum celum inhabitans illustre capud terris exeris, alterna temporum spacia metiendo. Da igitur veniam, pater, miserere plebis afflicte et, si quid illicitum erga nos tui wltus aspiciunt, si quid in offensam tue maiestatis adduxit mortalis im- probitas, aut terre dehiscant aut marium extremo littore vndarum so sorbeat dira voracitas aut flamma paterne castigacionis absumat, ne tu ex alto terrena respiciens noua scelerum facie mouearis. In laudes igitur tuas, sancte Pater, te propiciante consurgimus, laudes quas potest tibi condit nostra fragilitas, affectum mentis metro describimus, vt malis nostris tue pietatis remedia meciaris. Di- 65 camus igitur et mensurato carmine conditori omnium sic adunatis vocibus modulemur: Lucida dum current annosi sidera mundi, Occeanus clausum dum fluctibus ambiet orbem Lunaque dimissos dum plena recolliget ignes, Dum matutinos Lucifer predicet ortus Altaque ceruleum dum Nerea nesciet arcthos candidam tui sacrati numinis non cessabimus gloriam venerari. Hec de pestilencia tibi, frater amande, dicta sufficiant, eo qui- dem gracius quo de ceruice prodeunt multis laboribus occupata. 75 Datum etc. 70 88. AN HENRICUS THESAURI. Würde ihn bei seinen Amtsgeschäften in Nürnberg gern als Helfer zur Seite haben, wenn er sich den Reizen der Pragerinnen entziehen könnte. Auch in Nürnberg gebe es schöne Frauen und mancherlei Vergnügungen. 11360 — 1362.] Aus der Summa Cancellarii. Domine scolastice, frater et amice carissime, Si mulierum dulcis vobis aspectus et peplorum grata quidem et 58. 59 si quit B 60 dehiscant] desistant M 56 Empirreum B 72 Nerea] vera B, 68—72 rot durchstrichen, d. h. hervorgehoben B nera M nesciet] vestit M arthos BM 73 tui] davor A. M 76 Datum etc. fehlt B 74 pestilencia dicta tibi frater am. M 88 = Uc G Rg Ua Kap WI L2FQSH2 B2 HI Ub Gr L K, awßerdem B 68—72 Seneca Oed. 504—508. 73f. Seneca Oed. 509: candida formonsi uenerabimur ora Lyaei.
Nr. 87. 88. 137 curru Empireum celum inhabitans illustre capud terris exeris, alterna temporum spacia metiendo. Da igitur veniam, pater, miserere plebis afflicte et, si quid illicitum erga nos tui wltus aspiciunt, si quid in offensam tue maiestatis adduxit mortalis im- probitas, aut terre dehiscant aut marium extremo littore vndarum so sorbeat dira voracitas aut flamma paterne castigacionis absumat, ne tu ex alto terrena respiciens noua scelerum facie mouearis. In laudes igitur tuas, sancte Pater, te propiciante consurgimus, laudes quas potest tibi condit nostra fragilitas, affectum mentis metro describimus, vt malis nostris tue pietatis remedia meciaris. Di- 65 camus igitur et mensurato carmine conditori omnium sic adunatis vocibus modulemur: Lucida dum current annosi sidera mundi, Occeanus clausum dum fluctibus ambiet orbem Lunaque dimissos dum plena recolliget ignes, Dum matutinos Lucifer predicet ortus Altaque ceruleum dum Nerea nesciet arcthos candidam tui sacrati numinis non cessabimus gloriam venerari. Hec de pestilencia tibi, frater amande, dicta sufficiant, eo qui- dem gracius quo de ceruice prodeunt multis laboribus occupata. 75 Datum etc. 70 88. AN HENRICUS THESAURI. Würde ihn bei seinen Amtsgeschäften in Nürnberg gern als Helfer zur Seite haben, wenn er sich den Reizen der Pragerinnen entziehen könnte. Auch in Nürnberg gebe es schöne Frauen und mancherlei Vergnügungen. 11360 — 1362.] Aus der Summa Cancellarii. Domine scolastice, frater et amice carissime, Si mulierum dulcis vobis aspectus et peplorum grata quidem et 58. 59 si quit B 60 dehiscant] desistant M 56 Empirreum B 72 Nerea] vera B, 68—72 rot durchstrichen, d. h. hervorgehoben B nera M nesciet] vestit M arthos BM 73 tui] davor A. M 76 Datum etc. fehlt B 74 pestilencia dicta tibi frater am. M 88 = Uc G Rg Ua Kap WI L2FQSH2 B2 HI Ub Gr L K, awßerdem B 68—72 Seneca Oed. 504—508. 73f. Seneca Oed. 509: candida formonsi uenerabimur ora Lyaei.
Strana 138
138 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. inuoluta congeries, blandientis nutus oculorum tranquillum [?] et crines auri valentes adequare splendorem vos a ciuitate Pragensi 5 separari permitterent, multum gauderem ex animo vos rebus labo- riosis habere consortem, vbi rei publice ad humane salutis promo- cionem frequenter intenditur, vbi Deo auspice communis omnium procuratur vtilitas, vbi non licet resolui in corporales delicias. non vini inebriari dulcedine, non crapule castrimargiis epulari, sed 10 continuati laboris exercicio ad ea solum intendere, que vtilitati publice deseruiunt et honori. Frangat igitur, queso, effeminatas delicias virilis animus, consulat cordi scolastico scolaris ammodo disciplina, vt, quod voluntate Dei sortitur ex nomine, digne celebret operis in effectu. Neque omnino desperet scolasticus in Nurem- 15 berg nullas inuenire leticias, que quidem, etsi non sint celebritati Pragensi consimiles, plurimum tamen solent et poterunt animos noue delectacionis gaudio consolari, sicut experietur scolasticus, - — - Bl. 1187. — Tadra, Summa Canc. Nr. 5, S. 4f. — Uberschrift: Litera missa per cuncellarium (dominum canc. Wi L2 F) Henrico Thesauri ete. G Kap WI L2 F, Canc. hortatur Henricum scolasticum ad contempla- cionem et intendendum rei publice nec non ad delicatas mulierum Pra- gensium leticias admittendas Rg Ua, Item litera missa per canc. cuidam scolastico S, Canc. Scolastico B2, Canc. scribit Scolastico H1, Item scribit scolastico Gr, Canc. scribit H. scolastico Glogouiensi ipsum hortando etc. L K, Pulchre invitat Scolasticum vt dimittat celebritates dominarum pragensium, ymmo eum in laboris exercicio suffragetur B. — 1 frater et 2 vobis dulcis Q H2 Ub 3 blandientis fehlt L K, et amice fehlt WI G Kap Q Ub L K, blandientes aus-tis F, blandientes übrige Hes nutus] intus Wi, voluntatis H2, fehlt B2 tranquillum] darüber pacificorum Q S. Ursprünglich beabsichtigtes blandientes nutus oculorum tran- quillorum aus euphonischen Gründen ersetzt durch blandientis nutus oculorum tranquillum (Subst. ,die Heiterkeit“)? 4 valentes KapL K, volentes übrige Has equare B2 Pragensi] Neumb. Uc, Prage F 5 separare Uc S H2 B 6 salutis] saluacionis Ub 7 omnium] om- 8 in fehlt Uc in corp. resolui delicias B nium etenim Ub 12 ammodo] animo Q H2 B2 B 13 celebret] darüber perficiet Q darüber compleat S 14 effectum KapQS B2 omnino] animo Rg Ua Nuremberg] N. Uc, Noremberg Q. Gr, amodo H1, omnimode B2 neunberg H2, Nerubg. B2, Nürnberg Gr 15 vllas Gr leticias] licencias Wi, delicias Kap 16—19 plurimum — prestolatur fehlt Q. der Text geht ohne Absatz über in den Schluß von Tadra Summa Canc. Nr. 8 I = V. M. z. R. VII S. 137 Nr. 29] O. ebenso, aber mit Nachholung des richtigen 16 plurimum] plurium G 17 experitur G S Schlusses, S
138 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. inuoluta congeries, blandientis nutus oculorum tranquillum [?] et crines auri valentes adequare splendorem vos a ciuitate Pragensi 5 separari permitterent, multum gauderem ex animo vos rebus labo- riosis habere consortem, vbi rei publice ad humane salutis promo- cionem frequenter intenditur, vbi Deo auspice communis omnium procuratur vtilitas, vbi non licet resolui in corporales delicias. non vini inebriari dulcedine, non crapule castrimargiis epulari, sed 10 continuati laboris exercicio ad ea solum intendere, que vtilitati publice deseruiunt et honori. Frangat igitur, queso, effeminatas delicias virilis animus, consulat cordi scolastico scolaris ammodo disciplina, vt, quod voluntate Dei sortitur ex nomine, digne celebret operis in effectu. Neque omnino desperet scolasticus in Nurem- 15 berg nullas inuenire leticias, que quidem, etsi non sint celebritati Pragensi consimiles, plurimum tamen solent et poterunt animos noue delectacionis gaudio consolari, sicut experietur scolasticus, - — - Bl. 1187. — Tadra, Summa Canc. Nr. 5, S. 4f. — Uberschrift: Litera missa per cuncellarium (dominum canc. Wi L2 F) Henrico Thesauri ete. G Kap WI L2 F, Canc. hortatur Henricum scolasticum ad contempla- cionem et intendendum rei publice nec non ad delicatas mulierum Pra- gensium leticias admittendas Rg Ua, Item litera missa per canc. cuidam scolastico S, Canc. Scolastico B2, Canc. scribit Scolastico H1, Item scribit scolastico Gr, Canc. scribit H. scolastico Glogouiensi ipsum hortando etc. L K, Pulchre invitat Scolasticum vt dimittat celebritates dominarum pragensium, ymmo eum in laboris exercicio suffragetur B. — 1 frater et 2 vobis dulcis Q H2 Ub 3 blandientis fehlt L K, et amice fehlt WI G Kap Q Ub L K, blandientes aus-tis F, blandientes übrige Hes nutus] intus Wi, voluntatis H2, fehlt B2 tranquillum] darüber pacificorum Q S. Ursprünglich beabsichtigtes blandientes nutus oculorum tran- quillorum aus euphonischen Gründen ersetzt durch blandientis nutus oculorum tranquillum (Subst. ,die Heiterkeit“)? 4 valentes KapL K, volentes übrige Has equare B2 Pragensi] Neumb. Uc, Prage F 5 separare Uc S H2 B 6 salutis] saluacionis Ub 7 omnium] om- 8 in fehlt Uc in corp. resolui delicias B nium etenim Ub 12 ammodo] animo Q H2 B2 B 13 celebret] darüber perficiet Q darüber compleat S 14 effectum KapQS B2 omnino] animo Rg Ua Nuremberg] N. Uc, Noremberg Q. Gr, amodo H1, omnimode B2 neunberg H2, Nerubg. B2, Nürnberg Gr 15 vllas Gr leticias] licencias Wi, delicias Kap 16—19 plurimum — prestolatur fehlt Q. der Text geht ohne Absatz über in den Schluß von Tadra Summa Canc. Nr. 8 I = V. M. z. R. VII S. 137 Nr. 29] O. ebenso, aber mit Nachholung des richtigen 16 plurimum] plurium G 17 experitur G S Schlusses, S
Strana 139
Nr. 88. 89. 139 quem in Nuremberg non modicus conuentus dominarum insignium, sed turba, cuius non est numerus, in gaudio prestolatur. 19 prestolatur. Datum Prage Uc Anmerkungen. Henricus Thesauri (Thesaurarii) aus Nürnberg (Heinrich Schatz). 1343 Propst in Regensburg, später Domherr in Prag, Brünn (S. Petri). Breslau (S. Crucis) und Scolasticus in Glogau (S. Mariae), hat den größten Teil seines Lebens als Notar im Kanzleidienst in Prag zugebracht, unter König Johann und Markgraf Karl von 1330—1346, in der kaiserlichen Kanzlei von 1348—1361; gelegentlich zeichnet er auch noch später (1363 und 1366). 1367 heißt er magister Pragensis: Huber, Regesten S. XLIIf. und Addit. S. VII; Lindner, Urkundenwesen S. 21; Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 167. 437 [Vom Mittelalter z. Ref., Halle 1893, S. 43. 76]; Tadra, Kanceláře a písaři S. 15. 28; Mon. Vat. Boh. I Nr. 140. 200 f. 550f. 1301f. 1315. 1327. Die Datierung n it Rücksicht auf die Uberlieferung (spätestens 1363/64) und im Hinblick auf den Inhalt, der einen längeren Aufenthalt des Kaisers und Kanzlers in Nürnberg voraussetzt (Hoftage 1360. 1361. 1362, s. Huber, Reg. S. 640). 13 ex nomine: Anspielung auf den Namen des Empfängers (Thesauri) ? 89. AN HENRICUS THESAURI. Unangenehme und heitere Eindrücke von einer Reise nach Ungarn. [1360? 13631/ Aus der Summa Cancellarii. Domine et amice carissime, Ingressum regni Vngarici nullo modo vobis vellem consulere, 89 = G Rg Ua Kap La Wa FOSH2HIGr, außerdem B Bl. 147°, die erste Textzeile (bis consulere) auch Uc. Die deutschen Sätze fehlen durchweg KapSUb B, zum Teil H3. — Tadra, Summa Canc. Nr. 21, S. 14f. — Uberschrift: Cancellarius scribit Henrico (Hendrico G, H. F) Thesauri (fehlt La) ut non vadat in Vngariam G Kap L3 F, ebenso, mit dem Zusatz et dicit sibi defectum Vngarie und consulens sibi vor ut non Wa, C. dissuadet H. de V. ad Vngariam [em. ab Vngaria ?] propter multa incommoda gentis praue Rg Ua, Canc. scribit cuidam (eidem [scolastico] HI Gr), ut non (ne Gr) vadat in Vngariam S H1 Gr, Canc. prohibet H. ne ad regem Vngarie se transferat, cum ibidem sint thedia infinita B — 2 Ingressus Ub 1 Domine] d. reuerende O Ub hungarici Ub. Vngarie S vellem vobis Wa Gr
Nr. 88. 89. 139 quem in Nuremberg non modicus conuentus dominarum insignium, sed turba, cuius non est numerus, in gaudio prestolatur. 19 prestolatur. Datum Prage Uc Anmerkungen. Henricus Thesauri (Thesaurarii) aus Nürnberg (Heinrich Schatz). 1343 Propst in Regensburg, später Domherr in Prag, Brünn (S. Petri). Breslau (S. Crucis) und Scolasticus in Glogau (S. Mariae), hat den größten Teil seines Lebens als Notar im Kanzleidienst in Prag zugebracht, unter König Johann und Markgraf Karl von 1330—1346, in der kaiserlichen Kanzlei von 1348—1361; gelegentlich zeichnet er auch noch später (1363 und 1366). 1367 heißt er magister Pragensis: Huber, Regesten S. XLIIf. und Addit. S. VII; Lindner, Urkundenwesen S. 21; Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 167. 437 [Vom Mittelalter z. Ref., Halle 1893, S. 43. 76]; Tadra, Kanceláře a písaři S. 15. 28; Mon. Vat. Boh. I Nr. 140. 200 f. 550f. 1301f. 1315. 1327. Die Datierung n it Rücksicht auf die Uberlieferung (spätestens 1363/64) und im Hinblick auf den Inhalt, der einen längeren Aufenthalt des Kaisers und Kanzlers in Nürnberg voraussetzt (Hoftage 1360. 1361. 1362, s. Huber, Reg. S. 640). 13 ex nomine: Anspielung auf den Namen des Empfängers (Thesauri) ? 89. AN HENRICUS THESAURI. Unangenehme und heitere Eindrücke von einer Reise nach Ungarn. [1360? 13631/ Aus der Summa Cancellarii. Domine et amice carissime, Ingressum regni Vngarici nullo modo vobis vellem consulere, 89 = G Rg Ua Kap La Wa FOSH2HIGr, außerdem B Bl. 147°, die erste Textzeile (bis consulere) auch Uc. Die deutschen Sätze fehlen durchweg KapSUb B, zum Teil H3. — Tadra, Summa Canc. Nr. 21, S. 14f. — Uberschrift: Cancellarius scribit Henrico (Hendrico G, H. F) Thesauri (fehlt La) ut non vadat in Vngariam G Kap L3 F, ebenso, mit dem Zusatz et dicit sibi defectum Vngarie und consulens sibi vor ut non Wa, C. dissuadet H. de V. ad Vngariam [em. ab Vngaria ?] propter multa incommoda gentis praue Rg Ua, Canc. scribit cuidam (eidem [scolastico] HI Gr), ut non (ne Gr) vadat in Vngariam S H1 Gr, Canc. prohibet H. ne ad regem Vngarie se transferat, cum ibidem sint thedia infinita B — 2 Ingressus Ub 1 Domine] d. reuerende O Ub hungarici Ub. Vngarie S vellem vobis Wa Gr
Strana 140
140 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. Ir muzzet danne sulches vngelucke vmbe mich haben merklichen vorschuldet. Nam preter vini saporem sulphureum, calores exi- 5 mios et gentis ipsius infidelitates et tedia, so ist die luft so hellischen pitter vnd wasser, vische, fleisch vnd alle noturft in sulcher vn- bederbikeit, quod vsus talium nature non prouenit, ymmo ex infeccione nociua nobilissime complexionis offensa condicio altera- tur, ymmo, quod deterius est, peioratur continuo, daz ich in solchem 10 ezweifel bin, sol ez dehein kurcze stunde weren, daz ich eintweder ewigen sichtagen vf mich lade adir von dannen lebende nicht ent- scheide. Et quamquam grauis et inenarrabilis sit affliccio et stili serie describi non valeat, cum verba non habeam que similium danne] denne F, 3 muzze L2, můſzet F, meuzzet G, müzzet Gr vngelůcke G Gr, den Q H2 Gr, denn HI zulches Q. soliches Gr vngeluke L2Q. vngeluck Wa, vnlucke Ha, vngelukch H1, vngelick Gr vmbe mich] vmich Q vmb G W2 HIGr, vm H2 haben fehlt Rg Ua merkichen G, merchlich L2 F, merlich H2, merkleich W2 H1, merk- leichn Gr vini sulfurii (sa- 4 vorschuldeth Wa, v'schuldet G porem fehlt) H2, eius sulfuri Q colores G Ub 5 et tedia] ac tedie H’ Gr, attedie Q H2, (et)talia sunt thedia S B Ub ist] sint Gr luft] kust H2 hellefschen F, hellichen O Gr, hellicleichen L2, holsin H2 6 bitter Rg Ua F, preiter H2 vnde Q H2 vazzer G. wazer L2. uaszere Q. wassir H1 fleisch vische L2 W2, vish vnd fleisch Rg, vnd fisch vnd fleisch H1 fische fehlt Q H2 fleischz F, fleijs Q. fleiz H2 vnde W2 notdurfft W2 Gr, notdurff F, noturf Q. nutorfht H2. natur Hl vmbederbikeit L2, vnbederbichait Gr. vnbederwicheit solcher Rg Gr H1, bitterchait W2, vmmederbeczeygz (so) Q, vendirlikeith H2 7 quod] quatenus Q H2 Ub prouenit] conuenit S 9 continuo peioratur B S continue Q H2, incontinuo H1 Gr peioratur] peyor aere W2 sulchem G F HI, sulchim W2, sulchen Hs, solchen Gr 10 zweifel G, ezwifel F, pin W2 H1 Gr, býn Q. vyn H2 czweifil H2, czweiuel Rg Ua HI soles La, sal es F, zuldis Q, sal is H2, schol es (ez) H1 Gr dehein] dhein G, kein Rg Ua, dechan (so) L2, dhehin (so) F, chain W2, oyne stund L2 W2 H1. ezeyt eyne (so) O, chayne H1, ein Gr churcz W2 F, weyle Gr veren G, wern H2 H1, werden W2 daz] Sturb Q ich fehlt Ha eint’weder F, aintweder Ws, eintbegen L2, wedir Q. entweder H1, etwenn Gr, subschedir (so) H2 11 ewige Hr. ewig HI. sichagen G Rg Ua, sichage H2, sichthage Q. sichtum(b) ebigen L2 HI Gr vff Rg Ua W2 F, auf HIGr ad' G, oder Rg Ua L2 W2F Gr von] won L2 H2, wan Q. wir (s0) F danne Rg Ua W2 Gr. de Q lebunde G, lewende Q. lewenden H2, lebent Rg Ua L2, lebentich H1, lebendig Gr 11f. enschaide W2, enscheide F, emschende (so) G, sceyde Q. scheydin H2, schayd Gr, kome H1 12 sit] corporis sit WaS Ub B et] ut Wa affliccio] affeccio Gr 13 scribi S H. Gr, scribere Q H1
140 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. Ir muzzet danne sulches vngelucke vmbe mich haben merklichen vorschuldet. Nam preter vini saporem sulphureum, calores exi- 5 mios et gentis ipsius infidelitates et tedia, so ist die luft so hellischen pitter vnd wasser, vische, fleisch vnd alle noturft in sulcher vn- bederbikeit, quod vsus talium nature non prouenit, ymmo ex infeccione nociua nobilissime complexionis offensa condicio altera- tur, ymmo, quod deterius est, peioratur continuo, daz ich in solchem 10 ezweifel bin, sol ez dehein kurcze stunde weren, daz ich eintweder ewigen sichtagen vf mich lade adir von dannen lebende nicht ent- scheide. Et quamquam grauis et inenarrabilis sit affliccio et stili serie describi non valeat, cum verba non habeam que similium danne] denne F, 3 muzze L2, můſzet F, meuzzet G, müzzet Gr vngelůcke G Gr, den Q H2 Gr, denn HI zulches Q. soliches Gr vngeluke L2Q. vngeluck Wa, vnlucke Ha, vngelukch H1, vngelick Gr vmbe mich] vmich Q vmb G W2 HIGr, vm H2 haben fehlt Rg Ua merkichen G, merchlich L2 F, merlich H2, merkleich W2 H1, merk- leichn Gr vini sulfurii (sa- 4 vorschuldeth Wa, v'schuldet G porem fehlt) H2, eius sulfuri Q colores G Ub 5 et tedia] ac tedie H’ Gr, attedie Q H2, (et)talia sunt thedia S B Ub ist] sint Gr luft] kust H2 hellefschen F, hellichen O Gr, hellicleichen L2, holsin H2 6 bitter Rg Ua F, preiter H2 vnde Q H2 vazzer G. wazer L2. uaszere Q. wassir H1 fleisch vische L2 W2, vish vnd fleisch Rg, vnd fisch vnd fleisch H1 fische fehlt Q H2 fleischz F, fleijs Q. fleiz H2 vnde W2 notdurfft W2 Gr, notdurff F, noturf Q. nutorfht H2. natur Hl vmbederbikeit L2, vnbederbichait Gr. vnbederwicheit solcher Rg Gr H1, bitterchait W2, vmmederbeczeygz (so) Q, vendirlikeith H2 7 quod] quatenus Q H2 Ub prouenit] conuenit S 9 continuo peioratur B S continue Q H2, incontinuo H1 Gr peioratur] peyor aere W2 sulchem G F HI, sulchim W2, sulchen Hs, solchen Gr 10 zweifel G, ezwifel F, pin W2 H1 Gr, býn Q. vyn H2 czweifil H2, czweiuel Rg Ua HI soles La, sal es F, zuldis Q, sal is H2, schol es (ez) H1 Gr dehein] dhein G, kein Rg Ua, dechan (so) L2, dhehin (so) F, chain W2, oyne stund L2 W2 H1. ezeyt eyne (so) O, chayne H1, ein Gr churcz W2 F, weyle Gr veren G, wern H2 H1, werden W2 daz] Sturb Q ich fehlt Ha eint’weder F, aintweder Ws, eintbegen L2, wedir Q. entweder H1, etwenn Gr, subschedir (so) H2 11 ewige Hr. ewig HI. sichagen G Rg Ua, sichage H2, sichthage Q. sichtum(b) ebigen L2 HI Gr vff Rg Ua W2 F, auf HIGr ad' G, oder Rg Ua L2 W2F Gr von] won L2 H2, wan Q. wir (s0) F danne Rg Ua W2 Gr. de Q lebunde G, lewende Q. lewenden H2, lebent Rg Ua L2, lebentich H1, lebendig Gr 11f. enschaide W2, enscheide F, emschende (so) G, sceyde Q. scheydin H2, schayd Gr, kome H1 12 sit] corporis sit WaS Ub B et] ut Wa affliccio] affeccio Gr 13 scribi S H. Gr, scribere Q H1
Strana 141
Nr. 89. 141 sint apta miseriarum materiis, tamen alicuius consolacionis vtor antidoto: wenne Dringdichnicht[ ?] Eberleins schuche cze hilfe 15 nimpt vnd beginnet von mayster Thomas suchen [?] czu reden, tunc mentes audiencium varii risus aurora serenat, tunc passionis et amaritudinis obliuiscimur, tune vires resumunt animi et quos tempestatum afflixerunt immensi turbines, ad sperate comoditatis leticiam reducuntur. Wenne die synne seiner spruche sint nicht 20 so vaste in irer meynunge cze merken als die geberde die er hat, dieweil er die rede treibet, eo precipue quod oris sui distensio et labiorum notanda grossicies verba proferunt in tam sono mirabili, vt vocis ipsius integritas mente concepta preambula aeris subtili- 14 sunt S H2 vter G 15 die deutschen alicuius] alterius Q Sätze fehlen von jetzt ab (außer in Kap S Ub B) H2, von wenne—reden dring (dynge) dich nicht Hss Dring] venne G auch H1 dynge Q. dringe Gr Ewerleins Rg Ua, fy beurs (so) Q schuhen G, schuhe F, suche W2, schüche Gr, solch Q ze G, cze F, czu O. zu Gr hulfe Q, hulffen F 16 nymt G Rg Ua, nimet Q vnde W2 beginnet G W2, begynnt Rg Ua, weginnet L2, wegint Gr, h. legem (so) Q von] won L2, fehlt Gr mayster] magister (mgr) Q Thomas—reden fehlt auch Ua suchen Rg L2, schuhen G, schuchen Wa, schuhe F, chenden Q. schiwen (auch als schuven oder schuren zu lesen) Gr czu] ze G Gr 17 serenant Kap L2 W2 F, seuerat Rg Ua, sercuant (so) Q. seruant H1 passionum zweites tunc] tunc enim S Ub G L', passionem W2 Q H1 Gr, possessionem H2, passioni B 18 et fehlt Q obliuiscimur G, obliuiscutur (so) L2, obliuiscitur Q H2 H1 Gr, obliuiscun- tur übrige Hes vires Wa S, breuis B, breues übrige Hss resumunt G, animi W2 H1, animum S, anni übrige resumuntur S Ub, resumit Q 19 affluxerunt G S, tunc fluxerunt Q. Hes et quos] quos G H1 20 sine Q. sinn Gr seyner spruche] mer spruche tune fluxuerunt H2 21 zo GF waste sproche W2, spruch Gr. F, sint. orspende Q ir G Gr, erer O. ire H1 L2, faste F, vest Gr maynung H1 ze mercken Wa, merchen L2 Gr, merkchen G. ezu Rg Ua Q. zu H1 Gr H Gr dy (so auch im folgenden) La W2Q gewerde L2 W2, gebert Q. geperd H1, werch Gr er hat] der Q 22 dieweil] do wel Q, dy treibet] tribet F, troste Q wile F er rede W2, der dy rede Q quod] dum hiis (quis W2 B) eo] in hoc W. Gr B, et Q H2 HI Ub iocosa loquens velud histrio Wa S Ub B (wohl Glosse) oris sui descensio F, discensione (discensionem S, discussione Ub) oris sui SUbB 23 laborum L2, lacrimorum Q, lacior H2 grossitas W2, grossiciate (8o) S, grossitate Ub, grossicie B profert S B Ub Gr, prefert in tam] recta Q H2, uitam Gr Q, post H2 sono mirabili] satis ammirabili Q H2 24 mentis L2 24f. subtilitate] subtilitate magni- tudo S
Nr. 89. 141 sint apta miseriarum materiis, tamen alicuius consolacionis vtor antidoto: wenne Dringdichnicht[ ?] Eberleins schuche cze hilfe 15 nimpt vnd beginnet von mayster Thomas suchen [?] czu reden, tunc mentes audiencium varii risus aurora serenat, tunc passionis et amaritudinis obliuiscimur, tune vires resumunt animi et quos tempestatum afflixerunt immensi turbines, ad sperate comoditatis leticiam reducuntur. Wenne die synne seiner spruche sint nicht 20 so vaste in irer meynunge cze merken als die geberde die er hat, dieweil er die rede treibet, eo precipue quod oris sui distensio et labiorum notanda grossicies verba proferunt in tam sono mirabili, vt vocis ipsius integritas mente concepta preambula aeris subtili- 14 sunt S H2 vter G 15 die deutschen alicuius] alterius Q Sätze fehlen von jetzt ab (außer in Kap S Ub B) H2, von wenne—reden dring (dynge) dich nicht Hss Dring] venne G auch H1 dynge Q. dringe Gr Ewerleins Rg Ua, fy beurs (so) Q schuhen G, schuhe F, suche W2, schüche Gr, solch Q ze G, cze F, czu O. zu Gr hulfe Q, hulffen F 16 nymt G Rg Ua, nimet Q vnde W2 beginnet G W2, begynnt Rg Ua, weginnet L2, wegint Gr, h. legem (so) Q von] won L2, fehlt Gr mayster] magister (mgr) Q Thomas—reden fehlt auch Ua suchen Rg L2, schuhen G, schuchen Wa, schuhe F, chenden Q. schiwen (auch als schuven oder schuren zu lesen) Gr czu] ze G Gr 17 serenant Kap L2 W2 F, seuerat Rg Ua, sercuant (so) Q. seruant H1 passionum zweites tunc] tunc enim S Ub G L', passionem W2 Q H1 Gr, possessionem H2, passioni B 18 et fehlt Q obliuiscimur G, obliuiscutur (so) L2, obliuiscitur Q H2 H1 Gr, obliuiscun- tur übrige Hes vires Wa S, breuis B, breues übrige Hss resumunt G, animi W2 H1, animum S, anni übrige resumuntur S Ub, resumit Q 19 affluxerunt G S, tunc fluxerunt Q. Hes et quos] quos G H1 20 sine Q. sinn Gr seyner spruche] mer spruche tune fluxuerunt H2 21 zo GF waste sproche W2, spruch Gr. F, sint. orspende Q ir G Gr, erer O. ire H1 L2, faste F, vest Gr maynung H1 ze mercken Wa, merchen L2 Gr, merkchen G. ezu Rg Ua Q. zu H1 Gr H Gr dy (so auch im folgenden) La W2Q gewerde L2 W2, gebert Q. geperd H1, werch Gr er hat] der Q 22 dieweil] do wel Q, dy treibet] tribet F, troste Q wile F er rede W2, der dy rede Q quod] dum hiis (quis W2 B) eo] in hoc W. Gr B, et Q H2 HI Ub iocosa loquens velud histrio Wa S Ub B (wohl Glosse) oris sui descensio F, discensione (discensionem S, discussione Ub) oris sui SUbB 23 laborum L2, lacrimorum Q, lacior H2 grossitas W2, grossiciate (8o) S, grossitate Ub, grossicie B profert S B Ub Gr, prefert in tam] recta Q H2, uitam Gr Q, post H2 sono mirabili] satis ammirabili Q H2 24 mentis L2 24f. subtilitate] subtilitate magni- tudo S
Strana 142
142 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. 25 tate formari non valeat, dum subtilitatem aeris latitudo non teneat et labiorum grauitas aerem verberet incontinue. Doch so pit ich sunderlich durch mein ewige dinste, daz ir als ein sunder- leich frunt got für uns bitten wellet, das er vns aus solches leides notikeit erledige vnd erlose. 25 formari S, forme H1, formare übrige Hes latitudo fehlt Q 26 incontinue] maxime H2 Ub 27 bit G, bitte Rg Ua Q, bithe F ich] ich uch F sunderleich Rg Ua H' Gr, sunderlicher F, zundirlich Q minen Q durch—sunderleich fehlt G F ewige dinst Hi, ebigen dinst W2, eewigen dinst Q ir] ye Q also H1 27f. sundirlicher Rg Ua, sunderlich W2, zundirlichen Q 28 frünt G, freunt L2, frewnt Gr got] tut vnd got H1 für vns] furbas(s) Rg Ua für] far G, fur Rg Ua La, for F, vor Q HI bitten wellet] betet des (s0) Q pitten W2 HIGr, luten G, witten L2 Wa Rg Ua for F, vor O, für Gr er] her F aus] vs G Rg Ua, fehlt Gr sulches G F Q laidis Wa, leidens H1 29 notichait W2 H1 Gr, notigkeit % erledig H1Gr, erleydit Q erlofze F, yrlos amen Q, erlos Amen Gr Anmerkungen. Zur Datierung. Der Brief ist bereits in den frühesten Redaktionen der Summa Canc. überliefert, also nicht für später als 1364 anzusetzen. Dazu stimmt, daß die Tätigkeit des Henricus Thesauri in der kaiserlichen Kanzlei üher 1363 hinaus nur noch vereinzelt nachweisbar ist (s. oben zu Nr. 88). Bei Berücksichtigung dieses Termins läßt sich der hier geschilderte Aufent- halt Johanns am ehesten in Verbindung bringen mit der Zusammenkunft Karls IV. und Ludwigs von Ungarn in Tyrnau (bei Preßburg) Mitte Mai 1360 (Huber, Reg. 3115f., Werunsky, Karl IV. Bd. III S. 221; S. Stein- herz, Mitt. Inst. f. österr. Gesch. 9, 1888, S. 536), allenfalls auch mit der Zusammenkunft derselben Herrscher in Ungarisch-Hradisch 1363 Mai s (Huber, Reg. 3952; Werunsky a. a. O. III 271), wenngleich der zuletzt genannte Ort politisch noch zu Mähren gehörte. Johanns Teilnahme an beiden politischen Besprechungen ist allerdings urkundlich nicht bezeugt. doch macht H. Kaiser (Der Collectarius perpetuarum formarum des Joh. von Gelnhausen. Diss. Straßburg 1898, S. 125f.) einen Aufenthalt Johanns r. N. in Ungarn für Juni—Juli 1360 (im Anschluß an die erwähnte Herr- scherbegegnung?) aus anderen Gründen wahrscheinlich. Aus früherer Zeit käme noch Karls IV. Aufenthalt in Ofen Mai/Juni 1353, anläßlich seiner Hochzeit mit Anna von Schweidnitz, der Nichte Ludwigs von Ungarn (Huber. Reg. 1559c, 1559d; Werunsky a. a. O. II S. 349), in Frage. Die Reisen des Kaisers nach Ungarn Februar 1356 und November—Dezember 1365. für die Johanns v. N. Teilnahme bezeugt ist (für 1356 s. oben zu Nr. 85; für 1365 s. R. Salomon, Neues Archiv 33, 1911, S. 506ff.; Werunsky a.a.O. III 331f.) scheiden für unseren Brief schon wegen der anderen Jahreszeit aus. Zum Inhalt (Z. Iff.). Johanns v. N. ungünstige Schilderung von Land und Leuten in Ungarn steht nicht vereinzelt da; vgl. die Nota de Vn-
142 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. 25 tate formari non valeat, dum subtilitatem aeris latitudo non teneat et labiorum grauitas aerem verberet incontinue. Doch so pit ich sunderlich durch mein ewige dinste, daz ir als ein sunder- leich frunt got für uns bitten wellet, das er vns aus solches leides notikeit erledige vnd erlose. 25 formari S, forme H1, formare übrige Hes latitudo fehlt Q 26 incontinue] maxime H2 Ub 27 bit G, bitte Rg Ua Q, bithe F ich] ich uch F sunderleich Rg Ua H' Gr, sunderlicher F, zundirlich Q minen Q durch—sunderleich fehlt G F ewige dinst Hi, ebigen dinst W2, eewigen dinst Q ir] ye Q also H1 27f. sundirlicher Rg Ua, sunderlich W2, zundirlichen Q 28 frünt G, freunt L2, frewnt Gr got] tut vnd got H1 für vns] furbas(s) Rg Ua für] far G, fur Rg Ua La, for F, vor Q HI bitten wellet] betet des (s0) Q pitten W2 HIGr, luten G, witten L2 Wa Rg Ua for F, vor O, für Gr er] her F aus] vs G Rg Ua, fehlt Gr sulches G F Q laidis Wa, leidens H1 29 notichait W2 H1 Gr, notigkeit % erledig H1Gr, erleydit Q erlofze F, yrlos amen Q, erlos Amen Gr Anmerkungen. Zur Datierung. Der Brief ist bereits in den frühesten Redaktionen der Summa Canc. überliefert, also nicht für später als 1364 anzusetzen. Dazu stimmt, daß die Tätigkeit des Henricus Thesauri in der kaiserlichen Kanzlei üher 1363 hinaus nur noch vereinzelt nachweisbar ist (s. oben zu Nr. 88). Bei Berücksichtigung dieses Termins läßt sich der hier geschilderte Aufent- halt Johanns am ehesten in Verbindung bringen mit der Zusammenkunft Karls IV. und Ludwigs von Ungarn in Tyrnau (bei Preßburg) Mitte Mai 1360 (Huber, Reg. 3115f., Werunsky, Karl IV. Bd. III S. 221; S. Stein- herz, Mitt. Inst. f. österr. Gesch. 9, 1888, S. 536), allenfalls auch mit der Zusammenkunft derselben Herrscher in Ungarisch-Hradisch 1363 Mai s (Huber, Reg. 3952; Werunsky a. a. O. III 271), wenngleich der zuletzt genannte Ort politisch noch zu Mähren gehörte. Johanns Teilnahme an beiden politischen Besprechungen ist allerdings urkundlich nicht bezeugt. doch macht H. Kaiser (Der Collectarius perpetuarum formarum des Joh. von Gelnhausen. Diss. Straßburg 1898, S. 125f.) einen Aufenthalt Johanns r. N. in Ungarn für Juni—Juli 1360 (im Anschluß an die erwähnte Herr- scherbegegnung?) aus anderen Gründen wahrscheinlich. Aus früherer Zeit käme noch Karls IV. Aufenthalt in Ofen Mai/Juni 1353, anläßlich seiner Hochzeit mit Anna von Schweidnitz, der Nichte Ludwigs von Ungarn (Huber. Reg. 1559c, 1559d; Werunsky a. a. O. II S. 349), in Frage. Die Reisen des Kaisers nach Ungarn Februar 1356 und November—Dezember 1365. für die Johanns v. N. Teilnahme bezeugt ist (für 1356 s. oben zu Nr. 85; für 1365 s. R. Salomon, Neues Archiv 33, 1911, S. 506ff.; Werunsky a.a.O. III 331f.) scheiden für unseren Brief schon wegen der anderen Jahreszeit aus. Zum Inhalt (Z. Iff.). Johanns v. N. ungünstige Schilderung von Land und Leuten in Ungarn steht nicht vereinzelt da; vgl. die Nota de Vn-
Strana 143
Nr. 89. 90. 143 garia überschriebenen Verse in Cod. 535 (s. XV.) der Staatsbibl. in Eich- städt, die Hans Walther im Zentralbl. f. Bibl. 49 (1932) S. 272 mitteilt: Hec mala sunt, quibus extat Vngaria plena: Musca, calor nimius, febris, horrentia vina, Vermis, ventorum rabies cum pulvere multo, Stabula porcorum habentur loco domorum, Hospicium eorum cum defectu camerarum; In solo (sole Hs) sopiunt cum lectisternia desunt; Ligna deficiunt, escas cum stercore coquunt; Viscosi fontes fetorem scaturientes, Impaciens populus, dirus, durusque malignus, Pompa superborum defectus iusticieque Et brevis est fides, equidem miliaria longa Sunt in Ungaria. Si non vis credere tempta. 15ff. "Dringdichnicht' ist vielleicht der Name eines Possenreißers oder Hofnarren. Darf man darin die Ubersetzung von Dolcibene vermuten? Uber diesen berühmtesten aller damaligen italienischen Spaßmacher, der von Karl IV. auf seinem ersten Romzug 1355 zum rex omnium histrionum ernannt worden war — das Patent über seine Ernennung hat Johann v. N. in die Summa Canc. aufgenommen (ed. Tadra Nr. 64, S. 40) — s. Ezio Levi, L'ultimo re de' giullari: Studi medievali N. S. I (1928) S. 173—180; rgl. auch Pirchan, Karl IV. auf s. zweiten Italienzug I 432; II 236f. — Ob auch unter Eberlein ein Spaßmacher zu verstehen ist, bleibt zweifelhaft. Ebenso unklar bleibt, was mit mayster Thomas suchen gemeint ist. suchen ist wohl mhd. siuchen "Krankheiten'. 90. AN EINEN BRESLAUER BURGER [NOTAR? STADT- SCHREIBER"] HEINRICH. Entschuldigt sein längeres Schweigen und bittet, eine fruhere Un- gehörigkeit zu vergessen. [1359—1366?] Aus der Summa Cancellarii. Non vobis prestet, sociorum karissime, ammirandi materiam nec mentem vestram erigat in stuporem aut contra scribentem amicum — Tadra, 90 = Rg Ua Kap WI LS WIFQSH� B'HI UbGrLK. Summa Canc. Nr. 65. S. 41. — Uberschrift: Cancellarius scribit cuidam H. (H. fehlt W2) ciui wratislauiensi (ciui etc. F) Kap WI L2 W2 F, Item canc. scr. cuidam ciui wrat. dahinter in kleiner Schrift lamo (s0) nomine henrico S, Idem ciui wrat. B2, Item scr. cuidam ciui wrat. Hi Gr, Canc. scr. cuidam ciui wrat. se apud eum excusando L K. — I socie karissime L K 2 amicum fehlt L K
Nr. 89. 90. 143 garia überschriebenen Verse in Cod. 535 (s. XV.) der Staatsbibl. in Eich- städt, die Hans Walther im Zentralbl. f. Bibl. 49 (1932) S. 272 mitteilt: Hec mala sunt, quibus extat Vngaria plena: Musca, calor nimius, febris, horrentia vina, Vermis, ventorum rabies cum pulvere multo, Stabula porcorum habentur loco domorum, Hospicium eorum cum defectu camerarum; In solo (sole Hs) sopiunt cum lectisternia desunt; Ligna deficiunt, escas cum stercore coquunt; Viscosi fontes fetorem scaturientes, Impaciens populus, dirus, durusque malignus, Pompa superborum defectus iusticieque Et brevis est fides, equidem miliaria longa Sunt in Ungaria. Si non vis credere tempta. 15ff. "Dringdichnicht' ist vielleicht der Name eines Possenreißers oder Hofnarren. Darf man darin die Ubersetzung von Dolcibene vermuten? Uber diesen berühmtesten aller damaligen italienischen Spaßmacher, der von Karl IV. auf seinem ersten Romzug 1355 zum rex omnium histrionum ernannt worden war — das Patent über seine Ernennung hat Johann v. N. in die Summa Canc. aufgenommen (ed. Tadra Nr. 64, S. 40) — s. Ezio Levi, L'ultimo re de' giullari: Studi medievali N. S. I (1928) S. 173—180; rgl. auch Pirchan, Karl IV. auf s. zweiten Italienzug I 432; II 236f. — Ob auch unter Eberlein ein Spaßmacher zu verstehen ist, bleibt zweifelhaft. Ebenso unklar bleibt, was mit mayster Thomas suchen gemeint ist. suchen ist wohl mhd. siuchen "Krankheiten'. 90. AN EINEN BRESLAUER BURGER [NOTAR? STADT- SCHREIBER"] HEINRICH. Entschuldigt sein längeres Schweigen und bittet, eine fruhere Un- gehörigkeit zu vergessen. [1359—1366?] Aus der Summa Cancellarii. Non vobis prestet, sociorum karissime, ammirandi materiam nec mentem vestram erigat in stuporem aut contra scribentem amicum — Tadra, 90 = Rg Ua Kap WI LS WIFQSH� B'HI UbGrLK. Summa Canc. Nr. 65. S. 41. — Uberschrift: Cancellarius scribit cuidam H. (H. fehlt W2) ciui wratislauiensi (ciui etc. F) Kap WI L2 W2 F, Item canc. scr. cuidam ciui wrat. dahinter in kleiner Schrift lamo (s0) nomine henrico S, Idem ciui wrat. B2, Item scr. cuidam ciui wrat. Hi Gr, Canc. scr. cuidam ciui wrat. se apud eum excusando L K. — I socie karissime L K 2 amicum fehlt L K
Strana 144
144 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. vester animus prouocetur, si vobis hucusque de statu Serenissimi et inuictissimi principis, domini mei graciosi, domini Klaroli] Ro- 5 manorum imperatoris etc., noua non scripsi nec eciam de propria condicione mei status vos meis literis salutaui. Est enim quod scribentem excusare valeat, quamuis non constituat penitus in- nocentem: cancellarie perplexa negocia, personarum importunitas, labor anxius, sedulitas operosa. Namque scribentem occupatum i0 ad ardua familiaris vestri discrecio vidit vtique et curis merosis implicatum vix ad ea, que ineuitabilem nature necessitatem con- spiciunt, ociari, qui tamen a prosecucione causarum et commissi laboris fessam manum retrahens vobis est scribere delectatus. Sit ergo vobis, amice karissime, acceptum quod scribitur, et placeat i5 attenta mente colligere que videtis. Nulla enim dubietatis materia, nulla casualis aduersitas, nulla eciam ambiguitas suggerentis iniqui scribentis animum ab amica prosecucione recipientis epistolam remouebit. Noscat igitur H[enrici] ciuis pura sinceritas, quod Johannes de 20 Nouoforo, Romanorum imperatoris notarius, ex omnipotentis Dei misericordia plena mentis et corporis incolumitate potitur et de amico suo karissimo, cui diriguntur presencia, illud idem audire desiderat, ymo pocius propriis oculis corporaliter intueri. Faciat H[enricum] innate sibi pietatis clemencia excessus illius, quem Jo. 25 sue curialitatis immemor in cerusorum esu illicito perpetrauit. peramplius obliuisci. Nec remaneat inter eos odii sementarium aut aduersandi condicio, quos nature et qualitatis ydemptitas fore non patitur inimicos. Nempe illud non arbitror prouenisse ex qualitate dissimili, quod ab vtraque parte in rethoricis carmi- so nibus delectamur, licet hoc sit vtique differenter. Nam vbi Hen- 4 et] ac L2LK mei] nostri Q Karoli Q Ub, Kar. B2. K. übrige 6 nostri status vos literis nostris Q enim] tantum Wi Hes 8 Cancellarp L, Cancełt Ub 8f. propter prolixa negocia Ub Nam S 9 laboris anxictas F 10 vestri] viri L K 13 trahens WI LS 14 karissime] dilecte L2 W2 Q S B2 Ub 15 recolligere B2 ciuis] tua Kap[?] 19 Henrici] henr. L, henrice K, si Q. h. übrige Hes LK sinceritate Q Ub 20 Nouoforo L K, fehlt pura] puta Wi übrige Hss 24 Henricum] Henr. L K, licet (!) Ub, M. übrige Hes, Hen- 25 in fehlt L K ricus Tadra innata Hs sibi fehlt Rg Ua cerusarum Q. corusarum L, cheruscorum Hl, censorum WI Ub, fehlt B2 illicito] illico Ub 30 delectemur L K 26 odium fomentarium L K
144 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. vester animus prouocetur, si vobis hucusque de statu Serenissimi et inuictissimi principis, domini mei graciosi, domini Klaroli] Ro- 5 manorum imperatoris etc., noua non scripsi nec eciam de propria condicione mei status vos meis literis salutaui. Est enim quod scribentem excusare valeat, quamuis non constituat penitus in- nocentem: cancellarie perplexa negocia, personarum importunitas, labor anxius, sedulitas operosa. Namque scribentem occupatum i0 ad ardua familiaris vestri discrecio vidit vtique et curis merosis implicatum vix ad ea, que ineuitabilem nature necessitatem con- spiciunt, ociari, qui tamen a prosecucione causarum et commissi laboris fessam manum retrahens vobis est scribere delectatus. Sit ergo vobis, amice karissime, acceptum quod scribitur, et placeat i5 attenta mente colligere que videtis. Nulla enim dubietatis materia, nulla casualis aduersitas, nulla eciam ambiguitas suggerentis iniqui scribentis animum ab amica prosecucione recipientis epistolam remouebit. Noscat igitur H[enrici] ciuis pura sinceritas, quod Johannes de 20 Nouoforo, Romanorum imperatoris notarius, ex omnipotentis Dei misericordia plena mentis et corporis incolumitate potitur et de amico suo karissimo, cui diriguntur presencia, illud idem audire desiderat, ymo pocius propriis oculis corporaliter intueri. Faciat H[enricum] innate sibi pietatis clemencia excessus illius, quem Jo. 25 sue curialitatis immemor in cerusorum esu illicito perpetrauit. peramplius obliuisci. Nec remaneat inter eos odii sementarium aut aduersandi condicio, quos nature et qualitatis ydemptitas fore non patitur inimicos. Nempe illud non arbitror prouenisse ex qualitate dissimili, quod ab vtraque parte in rethoricis carmi- so nibus delectamur, licet hoc sit vtique differenter. Nam vbi Hen- 4 et] ac L2LK mei] nostri Q Karoli Q Ub, Kar. B2. K. übrige 6 nostri status vos literis nostris Q enim] tantum Wi Hes 8 Cancellarp L, Cancełt Ub 8f. propter prolixa negocia Ub Nam S 9 laboris anxictas F 10 vestri] viri L K 13 trahens WI LS 14 karissime] dilecte L2 W2 Q S B2 Ub 15 recolligere B2 ciuis] tua Kap[?] 19 Henrici] henr. L, henrice K, si Q. h. übrige Hes LK sinceritate Q Ub 20 Nouoforo L K, fehlt pura] puta Wi übrige Hss 24 Henricum] Henr. L K, licet (!) Ub, M. übrige Hes, Hen- 25 in fehlt L K ricus Tadra innata Hs sibi fehlt Rg Ua cerusarum Q. corusarum L, cheruscorum Hl, censorum WI Ub, fehlt B2 illicito] illico Ub 30 delectemur L K 26 odium fomentarium L K
Strana 145
Nr. 90. 145 ricus] scripturas perfecte intelligit, vix Jo[hannis] stoliditas sufficit intelligentis vestigia complosis manibus adorare. Non tamen ideo si reprehendendus existit, erit ille [?] omnimode contempnendus. Consueuerunt etenim lipposi oculi, qui fulgentis radii nitorem tediose conspiciunt, continuata medicinalis virtutis industria ad s5 luminis claritatem quandoque reduci, et, quod natura negauit, crebrescentis cure sedulitas et solercia reparat studiorum. Hec scribentis prima libamina, rogo, non displiceant discrecioni legentis, qui se totum vestre correccioni subdit, vestris documentis et sanis consiliis in omnibus et per omnia pariturus. 40 31 stolidecus Rg Ua WI La W2 B3Gr, Scole decus F, stoliditus B2 L K, stolidus Ub, solidus Q 32 Non tamen] Nam cum B2 33 exi- stat S, extiterit L K erit ille] nouit ille Kap L K, nouit oder uenit S, nouit übrige Hss. Auch an Entstellung aus non erit wäre zu denken. oculis Rg Ua WI L2 W2 F B2 Ub LK 34 lipposis WI LZ BELK nitorem] vigorem Wi 38 prima] viua [ ?]0 40 consiliis] monicioni- bus L K pariturus] dahinter Datum etc. Q L K, Datum Crac[ouie] Ub Anmerkungen. Die Anrede sociorum karissime legt es nahe, in dem zur Zeit in Breslau ansässigen Empfänger einen früheren Kanzleikollegen Johanns zu suchen. Aber vielleicht soll damit auch nur die Ahnlichkeit des Berufs an sich ausgedrückt sein, wie auch Z. 27ff. die Gleichartigkeit der Bildung betont. Die Bekanntschaft geht deshalb möglicherweise erst auf das Jahr 1358/59 zurick, in dem Karl IV. mehrere Monate hindurch (1358 Nov. 22— 1359 Febr. 19) zusammen mit dem Kanzler (vgl. Huber, Reg. Nr. 2888. 2898. 2902. 2913) in Breslau weilte. Ein Henricus quondam Petri, clericus civitatis Wratisl., publicus imperiali auctoritate notarius, ist für 1360 Febr. 12 in Breslau bezeugt (Stenzel, Urkunden z. Geschichte des Bistums Breslau. Breslau 1845, S. 324—327; vgl. Tadra, Kanceláře a písaři S. 237). Ein Heinrich, Stadtschreiber zu Breslau, wird in einer Urkunde vom Jahre 1371 als ehemaliger Besitzer des Judenkirchhofs daselbst genannt, scheint 1371 also nicht mehr am Leben gewesen zu sein (Korn, Breslauer Urkundenbuch. Breslau 1870. Nr. 264, S. 223). In einem der beiden — falls sie nicht etwa identisch sind — darf man vielleicht den Empfänger vermuten. — Falls die in Ub überlieferte Unterschrift Datum Cracouie (s. Lesarten zu Z. 40) die originale Datierung bewahrt hat — was angesichts des unzuverläasigen Charakters dieser Kopie aber unwahrscheinlich ist —, wäre der Brief für Mai 1363 anzusetzen, als Karl IV. seine Vermählung mit Elisabeth, Tochter des Herzogs Bogislav von Pommern und Enkelin Kasimirs von Polen, in Krakau feierte (Huber, Reg. Nr. 3953a). Die sonstige Uberlieferung weist auf Abfassung vor 1366.
Nr. 90. 145 ricus] scripturas perfecte intelligit, vix Jo[hannis] stoliditas sufficit intelligentis vestigia complosis manibus adorare. Non tamen ideo si reprehendendus existit, erit ille [?] omnimode contempnendus. Consueuerunt etenim lipposi oculi, qui fulgentis radii nitorem tediose conspiciunt, continuata medicinalis virtutis industria ad s5 luminis claritatem quandoque reduci, et, quod natura negauit, crebrescentis cure sedulitas et solercia reparat studiorum. Hec scribentis prima libamina, rogo, non displiceant discrecioni legentis, qui se totum vestre correccioni subdit, vestris documentis et sanis consiliis in omnibus et per omnia pariturus. 40 31 stolidecus Rg Ua WI La W2 B3Gr, Scole decus F, stoliditus B2 L K, stolidus Ub, solidus Q 32 Non tamen] Nam cum B2 33 exi- stat S, extiterit L K erit ille] nouit ille Kap L K, nouit oder uenit S, nouit übrige Hss. Auch an Entstellung aus non erit wäre zu denken. oculis Rg Ua WI L2 W2 F B2 Ub LK 34 lipposis WI LZ BELK nitorem] vigorem Wi 38 prima] viua [ ?]0 40 consiliis] monicioni- bus L K pariturus] dahinter Datum etc. Q L K, Datum Crac[ouie] Ub Anmerkungen. Die Anrede sociorum karissime legt es nahe, in dem zur Zeit in Breslau ansässigen Empfänger einen früheren Kanzleikollegen Johanns zu suchen. Aber vielleicht soll damit auch nur die Ahnlichkeit des Berufs an sich ausgedrückt sein, wie auch Z. 27ff. die Gleichartigkeit der Bildung betont. Die Bekanntschaft geht deshalb möglicherweise erst auf das Jahr 1358/59 zurick, in dem Karl IV. mehrere Monate hindurch (1358 Nov. 22— 1359 Febr. 19) zusammen mit dem Kanzler (vgl. Huber, Reg. Nr. 2888. 2898. 2902. 2913) in Breslau weilte. Ein Henricus quondam Petri, clericus civitatis Wratisl., publicus imperiali auctoritate notarius, ist für 1360 Febr. 12 in Breslau bezeugt (Stenzel, Urkunden z. Geschichte des Bistums Breslau. Breslau 1845, S. 324—327; vgl. Tadra, Kanceláře a písaři S. 237). Ein Heinrich, Stadtschreiber zu Breslau, wird in einer Urkunde vom Jahre 1371 als ehemaliger Besitzer des Judenkirchhofs daselbst genannt, scheint 1371 also nicht mehr am Leben gewesen zu sein (Korn, Breslauer Urkundenbuch. Breslau 1870. Nr. 264, S. 223). In einem der beiden — falls sie nicht etwa identisch sind — darf man vielleicht den Empfänger vermuten. — Falls die in Ub überlieferte Unterschrift Datum Cracouie (s. Lesarten zu Z. 40) die originale Datierung bewahrt hat — was angesichts des unzuverläasigen Charakters dieser Kopie aber unwahrscheinlich ist —, wäre der Brief für Mai 1363 anzusetzen, als Karl IV. seine Vermählung mit Elisabeth, Tochter des Herzogs Bogislav von Pommern und Enkelin Kasimirs von Polen, in Krakau feierte (Huber, Reg. Nr. 3953a). Die sonstige Uberlieferung weist auf Abfassung vor 1366.
Strana 146
146 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. 20 notarius an Stelle des zu erwartenden cancellarius ist Ausdruck der Bescheidenheit; das voranstehende Roman. imperatoris zeigt, daß der Brief keinesfalls vor 1355 geschrieben ist. 24f. excessus illius in cerusorum [ = cerusarum 'Kirschen'] esu: worauf die Anspielung geht (scherzhaftes Werfen mit den Kirschsteinen? oder Streit beim Kirschenessen?) bleibt unklar. — illicito wohl Adverb. 28 non ... ex qualitate dissimili: nicht ... aus der verschiedenen Rang- stellung' (Johann Bischof und Kanzler, Henricus 'Bürger')? 91. AN INNOCENZ VI. Bittet, den Kanzleibeamten Milič von Kremsier und Johannes Mule, dem Pfarrer in Grecz Johannes Berlini sowie seinem (des Antrag- stellers) Neffen Andreas Eberwein ein kirchliches Benefiz zu verleihen. 1361 Jan. 21. Supplicat Sanctitati vestre humilis creatura vestra Johannes episcopus Luthomuslensis, [d.] filii vestri domini Karoli Romano- rum imperatoris cancellarius, quatenus sibi in personam dilecti sui Miliczii de Chremser clerici Olomucensis diocesis, imperialium 5 litterarum correctoris, specialem graciam facientes, ei de beneficio ecclesiastico cum cura vel sine cura, vacante vel vacaturo, spectante communiter vel diuisim ad collacionem, presentacionem etc. archi- episcopi ecclesie Pragensis, et eciam si in ecclesia ipsa fuerit, cum acceptacione etc. et omnibus non obstantibus et executoribus digne- 10 mini prouidere. Item supplicat, quatenus Johanni Berlini de canonicatu sub ex- pectacione prebende cum cura vel sine cura ecclesie Olomucensis, 91 = Rom Vatik. Archiv, Reg. Suppl. Innocentii VI. tom. 34 Ifrüher 32] Bl. 17. — Die Wiedergabe nach dem Abdruck von Novák in Mon. Vatic. Bohem. II (1907) Nr. 1174, S. 471f. 91 4f. Milič von Kremsier, der berühmte böhmische Reformprediger († 1374 in Avignon), gehörte vor seinem öffentlichen Auftreten, von 1358 bis 1362 (1363), als Registrator, Korrektor und zuletzt als Notar der Reichs- kanzlei an: Huber, Regesten S. XLIIf. nebst Additam. S. VIf.; Lindner, Urkundenwesen S. 20; Tadra, Kanceláře a písaři S. 35. 60. 71. 276; Frind, Kirchengesch. Böhmens II (1866) S. 370ff.; Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 174 ff. [V. M.alter z. Ref., Halle 1893, S. 5If.]; V. M. z. R. III 2 S. 35 f. 77. 84. 117; Wetzer und Weltes Kirchenlexikon 8 (1893) 1516—1520; Realencycl. ƒ. prot. Theologie 13, 68—72; Lexikon f. Theologie u. Kirche2 7, 185f.; V. M. z. R. VI4S. XXIXff.
146 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. 20 notarius an Stelle des zu erwartenden cancellarius ist Ausdruck der Bescheidenheit; das voranstehende Roman. imperatoris zeigt, daß der Brief keinesfalls vor 1355 geschrieben ist. 24f. excessus illius in cerusorum [ = cerusarum 'Kirschen'] esu: worauf die Anspielung geht (scherzhaftes Werfen mit den Kirschsteinen? oder Streit beim Kirschenessen?) bleibt unklar. — illicito wohl Adverb. 28 non ... ex qualitate dissimili: nicht ... aus der verschiedenen Rang- stellung' (Johann Bischof und Kanzler, Henricus 'Bürger')? 91. AN INNOCENZ VI. Bittet, den Kanzleibeamten Milič von Kremsier und Johannes Mule, dem Pfarrer in Grecz Johannes Berlini sowie seinem (des Antrag- stellers) Neffen Andreas Eberwein ein kirchliches Benefiz zu verleihen. 1361 Jan. 21. Supplicat Sanctitati vestre humilis creatura vestra Johannes episcopus Luthomuslensis, [d.] filii vestri domini Karoli Romano- rum imperatoris cancellarius, quatenus sibi in personam dilecti sui Miliczii de Chremser clerici Olomucensis diocesis, imperialium 5 litterarum correctoris, specialem graciam facientes, ei de beneficio ecclesiastico cum cura vel sine cura, vacante vel vacaturo, spectante communiter vel diuisim ad collacionem, presentacionem etc. archi- episcopi ecclesie Pragensis, et eciam si in ecclesia ipsa fuerit, cum acceptacione etc. et omnibus non obstantibus et executoribus digne- 10 mini prouidere. Item supplicat, quatenus Johanni Berlini de canonicatu sub ex- pectacione prebende cum cura vel sine cura ecclesie Olomucensis, 91 = Rom Vatik. Archiv, Reg. Suppl. Innocentii VI. tom. 34 Ifrüher 32] Bl. 17. — Die Wiedergabe nach dem Abdruck von Novák in Mon. Vatic. Bohem. II (1907) Nr. 1174, S. 471f. 91 4f. Milič von Kremsier, der berühmte böhmische Reformprediger († 1374 in Avignon), gehörte vor seinem öffentlichen Auftreten, von 1358 bis 1362 (1363), als Registrator, Korrektor und zuletzt als Notar der Reichs- kanzlei an: Huber, Regesten S. XLIIf. nebst Additam. S. VIf.; Lindner, Urkundenwesen S. 20; Tadra, Kanceláře a písaři S. 35. 60. 71. 276; Frind, Kirchengesch. Böhmens II (1866) S. 370ff.; Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 174 ff. [V. M.alter z. Ref., Halle 1893, S. 5If.]; V. M. z. R. III 2 S. 35 f. 77. 84. 117; Wetzer und Weltes Kirchenlexikon 8 (1893) 1516—1520; Realencycl. ƒ. prot. Theologie 13, 68—72; Lexikon f. Theologie u. Kirche2 7, 185f.; V. M. z. R. VI4S. XXIXff.
Strana 147
Nr. 90—92. 147 si vacant vel cum simul aut successiue vacabunt, cum accepta- cione etc. dignemini prouidere, non obstante, quod parrochialem ecclesiam in Grecz Pragensis diocesis obtinet, cum omnibus non 15 obstantibus et executoribus ut supra. Item supplicat, quatenus dilecto nepoti suo Andree filio Ebirwini clerico Luthomuslensis diocesis de canonicatu sub expectacione prebende ecclesie Wratislauiensis, vacante vel vacaturo, cum accep- tacione etc. dignemini prouidere, cum non obstantibus ut supra. 20 Item supplicat, quatenus Johanni Mule, litterarum imperialium regestratori, prouidere dignemini de beneficio ecclesiastico cum cura vel sine cura, spectante communiter vel diuisim ad collacionem ete. prepositi, decani et capituli ecclesie Wissegradensis Pragensis [dio- cesis], vacante vel vacaturo, cum acceptacione etc., non obstante, 25 quod parrochialem ecclesiam in Abbateshagen Zwerinensis diocesis obtinet, cum clausulis ut supra. Fiat de omnibus non cancellatis G. Item supplicat, quatenus propter grauia viarum pericula examen committere dignemini ad partes. Et quod transeant sine alia so leccione. Fiat G. Datum Auinione XII. kal. Februarii anno nono. 92. AN INNOCENZ VI. Bittet, dem kaiserlichen Siegelbewahrer Johannes de Prusnicz, Pfarrer an St. Petri in Liegnitz, ein Kanonikat in Breslau zu verleihen. 1361 Маi 30. Supplicat S. V. deuota creatura vestra Johannes Luthomus- lensis Episcopus, Imperialis aule Cancellarius, quatenus in per- 92 Rom Vatik. Archiv, Reg. Suppl. Innocentii VI. tom. 34 Ifrüher 32] Bl. 72°. — In Regestform mitgeteilt von J. F. Novák, Mon. Vat. Boh. II (1907) 91 21 Johannes Mule, gewöhnlich Johannes Saxo genannt (nach Tadra a. a. O. S. 84 auch identisch mit dem Johannes Saxo, der 1340 als protonotarius curiae Nicolai de Munsterberg begegnet), ist von 1355—1375 als Registrator und Korrektor in der kaiserlichen Kanzlei bezeugt. Im Jahre 1363 crhielt er eine. Pfründe an St. Stephan in Bamberg, später eine Pfarrstelle in Saharcz Olomuc. diocesis und 1373 ein Kanonikat an St. Pauli in Worms: Lindner, Urkundenwesen S. 20; Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 166 [Vom Mittelalter z. Ref., Halle 1893, S. 43]; Tadra a. a. O. S. 34. 60. 71.
Nr. 90—92. 147 si vacant vel cum simul aut successiue vacabunt, cum accepta- cione etc. dignemini prouidere, non obstante, quod parrochialem ecclesiam in Grecz Pragensis diocesis obtinet, cum omnibus non 15 obstantibus et executoribus ut supra. Item supplicat, quatenus dilecto nepoti suo Andree filio Ebirwini clerico Luthomuslensis diocesis de canonicatu sub expectacione prebende ecclesie Wratislauiensis, vacante vel vacaturo, cum accep- tacione etc. dignemini prouidere, cum non obstantibus ut supra. 20 Item supplicat, quatenus Johanni Mule, litterarum imperialium regestratori, prouidere dignemini de beneficio ecclesiastico cum cura vel sine cura, spectante communiter vel diuisim ad collacionem ete. prepositi, decani et capituli ecclesie Wissegradensis Pragensis [dio- cesis], vacante vel vacaturo, cum acceptacione etc., non obstante, 25 quod parrochialem ecclesiam in Abbateshagen Zwerinensis diocesis obtinet, cum clausulis ut supra. Fiat de omnibus non cancellatis G. Item supplicat, quatenus propter grauia viarum pericula examen committere dignemini ad partes. Et quod transeant sine alia so leccione. Fiat G. Datum Auinione XII. kal. Februarii anno nono. 92. AN INNOCENZ VI. Bittet, dem kaiserlichen Siegelbewahrer Johannes de Prusnicz, Pfarrer an St. Petri in Liegnitz, ein Kanonikat in Breslau zu verleihen. 1361 Маi 30. Supplicat S. V. deuota creatura vestra Johannes Luthomus- lensis Episcopus, Imperialis aule Cancellarius, quatenus in per- 92 Rom Vatik. Archiv, Reg. Suppl. Innocentii VI. tom. 34 Ifrüher 32] Bl. 72°. — In Regestform mitgeteilt von J. F. Novák, Mon. Vat. Boh. II (1907) 91 21 Johannes Mule, gewöhnlich Johannes Saxo genannt (nach Tadra a. a. O. S. 84 auch identisch mit dem Johannes Saxo, der 1340 als protonotarius curiae Nicolai de Munsterberg begegnet), ist von 1355—1375 als Registrator und Korrektor in der kaiserlichen Kanzlei bezeugt. Im Jahre 1363 crhielt er eine. Pfründe an St. Stephan in Bamberg, später eine Pfarrstelle in Saharcz Olomuc. diocesis und 1373 ein Kanonikat an St. Pauli in Worms: Lindner, Urkundenwesen S. 20; Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 166 [Vom Mittelalter z. Ref., Halle 1893, S. 43]; Tadra a. a. O. S. 34. 60. 71.
Strana 148
148 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. sonam Johannis de Prusnicz, sigillorum Imperialium custodis, specialem graciam facientes eidem de canonicatu sub expectacione prebende in Ecclesia Wratislauien. dignemini prouidere, non ob- stante quod idem Johannes Ecclesiam parrochialem sancti Petri in Lignis Wratislauiensis diocesis noscitur obtinere, cum aliis non obstantibus et clausulis oportunis ac executoribus ut in forma. Johann von Prusnicz ist in der Reichskanzlei sonst nur als Korrector bezeugt (1356—1364): Huber, Regesten S. XLIII und Additamen- tum S. VII; Lindner, Urkundenwesen S. 23. 90ff. — Hansel (Jahrb. f. Kultur u. Gesch. d. Slaven N. F. III, 1927, S. 328) vermutet, es sei durch diesen unserm Johannes nahestehenden Mann wohl auch jene Handschrift des Policraticus von Johann von Salisbury an die Peter-Paulskirche in Liegnitz gekommen, welche mit folgenden Worten schließt: Explicit Poli- craticus liber solempnis et utilis Quem domini Johannis Nouiforensis Olumucensis episcopi solicitudo correxit ad utilitatem publicam promouen- dam. Scriptus per P. Weygensdorf in promptuario Episcopi Luthomus- lensis de anno domini MCCCXCIV° finitus'. Vgl. A. Benedict, Das Leben des heil. Hieronymus in d. Ubersetzung des Bischofs Johannes VIII. von Olmütz. Prag 1880, S. XXI; Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 442f. [Vom Mittelalter z. Ref., Halle 1893, S. 82]. 93. AN KARDINAL ELIAS TALEYRAND [?]. Empfiehlt den im Auftrag des Kaisers an die päpstliche Kurie gehenden Notar Nicolaus von Kremsier. [1362?] Aus der Summa Cancellarii. Reuerendissime pater et domine mi pertimende, Honorabilis vir dominus [Nicolaus] de [Chremsir], domini nostri Nr. 1213, S. 487. — Der Bewilligungsvermerk, vom 30. Mai 1361, lautet: Fiat pro omnibus G. Sine alia leccione. Et cum commissione examinis ad partes. Fiat G. Datum Auinione III. Kal. Junii anno nono. 93 = WI L2 W2 FQSH2 B2 HI Ub Gr L K. — Tadra, Summa Canc. Nr. 325, S. 187. — Überschrift: Litera cancellarii ad eundem cardinalem [card. Cluniacensem, vgl. Summa Canc. Nr. 324 Lesurten] pro domino N. de Chremsir WI Ls W: F H2, Item litera ad eundem cardinalem pro domino quodam S, Scribit eidem cardinali pro domino C. H1, Scribit cardinali pro domino N. de ...B2, Cancellarius scribit cardinali Abbarensi [em. Albanensi] petens pro notario et socio suo dilecto Ub, Item scribit eidem cardinali pro domino N. de Cremsir Gr, Cancellarius eidem cardinali pro quodam amico suo L K. — I pertimende] semper timende H2 Ub
148 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. sonam Johannis de Prusnicz, sigillorum Imperialium custodis, specialem graciam facientes eidem de canonicatu sub expectacione prebende in Ecclesia Wratislauien. dignemini prouidere, non ob- stante quod idem Johannes Ecclesiam parrochialem sancti Petri in Lignis Wratislauiensis diocesis noscitur obtinere, cum aliis non obstantibus et clausulis oportunis ac executoribus ut in forma. Johann von Prusnicz ist in der Reichskanzlei sonst nur als Korrector bezeugt (1356—1364): Huber, Regesten S. XLIII und Additamen- tum S. VII; Lindner, Urkundenwesen S. 23. 90ff. — Hansel (Jahrb. f. Kultur u. Gesch. d. Slaven N. F. III, 1927, S. 328) vermutet, es sei durch diesen unserm Johannes nahestehenden Mann wohl auch jene Handschrift des Policraticus von Johann von Salisbury an die Peter-Paulskirche in Liegnitz gekommen, welche mit folgenden Worten schließt: Explicit Poli- craticus liber solempnis et utilis Quem domini Johannis Nouiforensis Olumucensis episcopi solicitudo correxit ad utilitatem publicam promouen- dam. Scriptus per P. Weygensdorf in promptuario Episcopi Luthomus- lensis de anno domini MCCCXCIV° finitus'. Vgl. A. Benedict, Das Leben des heil. Hieronymus in d. Ubersetzung des Bischofs Johannes VIII. von Olmütz. Prag 1880, S. XXI; Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 442f. [Vom Mittelalter z. Ref., Halle 1893, S. 82]. 93. AN KARDINAL ELIAS TALEYRAND [?]. Empfiehlt den im Auftrag des Kaisers an die päpstliche Kurie gehenden Notar Nicolaus von Kremsier. [1362?] Aus der Summa Cancellarii. Reuerendissime pater et domine mi pertimende, Honorabilis vir dominus [Nicolaus] de [Chremsir], domini nostri Nr. 1213, S. 487. — Der Bewilligungsvermerk, vom 30. Mai 1361, lautet: Fiat pro omnibus G. Sine alia leccione. Et cum commissione examinis ad partes. Fiat G. Datum Auinione III. Kal. Junii anno nono. 93 = WI L2 W2 FQSH2 B2 HI Ub Gr L K. — Tadra, Summa Canc. Nr. 325, S. 187. — Überschrift: Litera cancellarii ad eundem cardinalem [card. Cluniacensem, vgl. Summa Canc. Nr. 324 Lesurten] pro domino N. de Chremsir WI Ls W: F H2, Item litera ad eundem cardinalem pro domino quodam S, Scribit eidem cardinali pro domino C. H1, Scribit cardinali pro domino N. de ...B2, Cancellarius scribit cardinali Abbarensi [em. Albanensi] petens pro notario et socio suo dilecto Ub, Item scribit eidem cardinali pro domino N. de Cremsir Gr, Cancellarius eidem cardinali pro quodam amico suo L K. — I pertimende] semper timende H2 Ub
Strana 149
Nr. 92. 93. 149 Imperatoris familiaris, ad Curiam Romanam proficiscitur pro certis suis et aliorum similiter negociis ad mandatum et voluntatem Cesaris dirigendis. Qui etsi proprie virtutis officio adeo se gratum reddiderit, vt mea vel aliorum recommendacione non egeat, tamen ob amoris zelum eximium, quo ipsum tamquam fidum socium et precarum amicum prosequor, non possum dimittere, quin eum preclare vestre dominacioni meis precibus recommendem. Propter quod prefate dominacioni reuerendissime humiliter supplico pre- 10 cibus indefessis, quatenus eum, quem clarissime recordacionis serenissima quondam Romanorum imperatrix, vestra consangwinea, sic in annis iuuenilibus moriendo multo quidem merore confecit, inspectis fidelibus eius obsequiis, quibus in officio cancellariatus eidem domine imperatrici seruiuit, innate benignitatis clemencia 15 dignemini graciosius consolari, vt sic tamen vestre pietatis subintret dulcedinem, quod ego eius ingressibus non excludar. 5 2 Nicolaus de Chremsir] K. de Q. h. H2, B. Ba, de I. Ub, Jo. LK' ... de . .. übrige Has 2f. domini nostri Imperatoris familiaris Ub, fehlt F HIGr, etc. übrige Hes 3 Romanam L K, fehlt übrige Has 5 ex officio L2 Ub L K, uicio Q vel] et 6 mea vel] nostra Q 7 sub amoris zelo L K, sub ob amoris zelum (so) Ub H2HIUbLK 10 prefate dom. re.] reuerende eximii L K 9 meis] nostris L K dominacioni vestre L K 11 eum fehlt L2 W2 12 condam L K 14 inspectis] inspectis eciam L K cancellarie WIF SO B2 Gr, can- 15 seruiuit] laboriose seruiuit L K 16 sic] si L K cellarp L K subintrare L K 17 excludar] dahinter Datum etc. Gr, Personam etc. L K Anmerkungen. 93 Die richtige Adresse scheint allein Ub bewahrt zu haben. Gegen die Empfängerschaft des cârdinalis Cluniacensis (s. oben zu Nr. 71) spricht Z. IIff. mit dem Hinweis auf die Verwandtschaft mit der Kaiserin, der sonst nur noch auf Kardinal Guido von Boulogne passen würde. — Elias Taley- rand von Perigord (daher gewöhnlich cardinalis Petragoricensis genannt), 1331 von Johann XXII. kreiert (tit. s. Petri ad vincula), 1348 von Cle- mens VI. zum Kardinalbischof von Albano erhoben, starb 1364 in Avignon: vgl. über ihn V. M. z. R. II 5 S. 341. 413. 442; Baluze-Mollat, Vitae paparum Avenion. II (1928) S. 272—283. Johanns v. N. persönliche Bekanntschaft mit ihm datiert seit dem Reichstag von Metz (1356), auf dem der Kardinal vom 2.—29. Dezember anwesend war (Werunsky, Karl IV. Bd. III S. 154. 171). — Uber den Magister Nicolaus von Kremsier s. oben zu Nr. 14. Daß er den hier erwähnten Aufenthalt in Avignon auch für den Erwerb von Handschriften nutzte, bezeugt eine Eintragung in Cod. XIII D 7 der Prager Universitätsbibliothek: Anno domini 1362 die 24. men-
Nr. 92. 93. 149 Imperatoris familiaris, ad Curiam Romanam proficiscitur pro certis suis et aliorum similiter negociis ad mandatum et voluntatem Cesaris dirigendis. Qui etsi proprie virtutis officio adeo se gratum reddiderit, vt mea vel aliorum recommendacione non egeat, tamen ob amoris zelum eximium, quo ipsum tamquam fidum socium et precarum amicum prosequor, non possum dimittere, quin eum preclare vestre dominacioni meis precibus recommendem. Propter quod prefate dominacioni reuerendissime humiliter supplico pre- 10 cibus indefessis, quatenus eum, quem clarissime recordacionis serenissima quondam Romanorum imperatrix, vestra consangwinea, sic in annis iuuenilibus moriendo multo quidem merore confecit, inspectis fidelibus eius obsequiis, quibus in officio cancellariatus eidem domine imperatrici seruiuit, innate benignitatis clemencia 15 dignemini graciosius consolari, vt sic tamen vestre pietatis subintret dulcedinem, quod ego eius ingressibus non excludar. 5 2 Nicolaus de Chremsir] K. de Q. h. H2, B. Ba, de I. Ub, Jo. LK' ... de . .. übrige Has 2f. domini nostri Imperatoris familiaris Ub, fehlt F HIGr, etc. übrige Hes 3 Romanam L K, fehlt übrige Has 5 ex officio L2 Ub L K, uicio Q vel] et 6 mea vel] nostra Q 7 sub amoris zelo L K, sub ob amoris zelum (so) Ub H2HIUbLK 10 prefate dom. re.] reuerende eximii L K 9 meis] nostris L K dominacioni vestre L K 11 eum fehlt L2 W2 12 condam L K 14 inspectis] inspectis eciam L K cancellarie WIF SO B2 Gr, can- 15 seruiuit] laboriose seruiuit L K 16 sic] si L K cellarp L K subintrare L K 17 excludar] dahinter Datum etc. Gr, Personam etc. L K Anmerkungen. 93 Die richtige Adresse scheint allein Ub bewahrt zu haben. Gegen die Empfängerschaft des cârdinalis Cluniacensis (s. oben zu Nr. 71) spricht Z. IIff. mit dem Hinweis auf die Verwandtschaft mit der Kaiserin, der sonst nur noch auf Kardinal Guido von Boulogne passen würde. — Elias Taley- rand von Perigord (daher gewöhnlich cardinalis Petragoricensis genannt), 1331 von Johann XXII. kreiert (tit. s. Petri ad vincula), 1348 von Cle- mens VI. zum Kardinalbischof von Albano erhoben, starb 1364 in Avignon: vgl. über ihn V. M. z. R. II 5 S. 341. 413. 442; Baluze-Mollat, Vitae paparum Avenion. II (1928) S. 272—283. Johanns v. N. persönliche Bekanntschaft mit ihm datiert seit dem Reichstag von Metz (1356), auf dem der Kardinal vom 2.—29. Dezember anwesend war (Werunsky, Karl IV. Bd. III S. 154. 171). — Uber den Magister Nicolaus von Kremsier s. oben zu Nr. 14. Daß er den hier erwähnten Aufenthalt in Avignon auch für den Erwerb von Handschriften nutzte, bezeugt eine Eintragung in Cod. XIII D 7 der Prager Universitätsbibliothek: Anno domini 1362 die 24. men-
Strana 150
150 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. sis octobris ... Nicolaus de Chremsir, archidiaconus Boleslauiensis, d. Imperatoris Karoli IV. prothonotarius, emit hunc libellum pro XXX sol. den. in Auinione. Et libenter emisset meliorem, si tanta ibi tunc omnium rerum caristia [infolge der Pest von 1361] non fuisset (Truhlař, Catalogus II S. 227, Nr. 2299). Die Handschrift enthält [Jacobi de Vitriaco] Historiae Hierosolymitanae liber I und Thaddaei civis Neapolitani (Thaddei Mes- sanensis) Historia de desolatione et conculcatione civitatis Aconensis et totius terrae sanctae. 12 imperatrix: Kaiserin Anna, Nichte des Herzogs Bolko von Schwcid- nitz-Jauer, die dritte Gemahlin Karls IV., geb. 1339, vermählt 1353, gest. 1362. — vestra consangwinea: durch die verwandtschaftlichen Beziehungen Karls IV. zu dem französischen Königshause, mit dem auch Kardinal Taleyrand verwandt war. So nennt Karl V. von Frankreich ihn carissimus et fidelis consanguineus noster, und in einer 1357 in St. Omer gehaltenen Rede eines Verwandten des Kardinals Andreas von Florenz heißt es von demselben Taleyrand: Attendite quod vos estis multorum regum con- sanguineus et affinis: Baluze-Mollat a. a. O. II S. 273. 14f. Als pridem cancellarius Anne Roman. imperatricis, archidiaconus Boleslaviensis, in ecclesia Pragensi et in Olomucensi, s. Apollinaris Sacensis eccles. canonicus, protonotarius et secretarius be- zeichnet sich Nicolaus von Kremsier in einer Urkunde vom 29. April 1361: Tadra, Kanceláře a písaři S. 32. 94. AN NICOLAUS VON KREMSIER, PROPST VON BRŮNN. Begrüßt seine Rückkehr von einer längeren Reise und freut sich auf gemeinsamen Genuß des Märzbieres. [Vor 13717] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Brunnensis prepositi felix aduentus scribentis amici mentem letificat, nam sanitas prepositi post itineris grauis exilium letum quidem scribentem constituit, letiorem vero quod sit indulgencia- rum thesauro ditatus a sacris reliquiis, letissimum quod cum eodem 94 = L Bl. 69ra (lib. VI 27), K Bl. 133° (Nr. 368). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 136, S. 107 (gekürzt). — Uberschrift: Olomucensis scribit preposito Brunnensi, congaudendo sibi de aduentu ipsius et corporis sanitate L K. — 1 amici] ami L 4 thezauro K 94 Uber Empfänger und Abfassungszeit s. oben zu Nr. 14 und 93 und unten zu Nr. 95. Vielleicht handelt es sich in allen drei Stücken um die- selbe Reise, möglicherweise ist die hier und in Nr. 95 genannte aber auch später anzusetzen.
150 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. sis octobris ... Nicolaus de Chremsir, archidiaconus Boleslauiensis, d. Imperatoris Karoli IV. prothonotarius, emit hunc libellum pro XXX sol. den. in Auinione. Et libenter emisset meliorem, si tanta ibi tunc omnium rerum caristia [infolge der Pest von 1361] non fuisset (Truhlař, Catalogus II S. 227, Nr. 2299). Die Handschrift enthält [Jacobi de Vitriaco] Historiae Hierosolymitanae liber I und Thaddaei civis Neapolitani (Thaddei Mes- sanensis) Historia de desolatione et conculcatione civitatis Aconensis et totius terrae sanctae. 12 imperatrix: Kaiserin Anna, Nichte des Herzogs Bolko von Schwcid- nitz-Jauer, die dritte Gemahlin Karls IV., geb. 1339, vermählt 1353, gest. 1362. — vestra consangwinea: durch die verwandtschaftlichen Beziehungen Karls IV. zu dem französischen Königshause, mit dem auch Kardinal Taleyrand verwandt war. So nennt Karl V. von Frankreich ihn carissimus et fidelis consanguineus noster, und in einer 1357 in St. Omer gehaltenen Rede eines Verwandten des Kardinals Andreas von Florenz heißt es von demselben Taleyrand: Attendite quod vos estis multorum regum con- sanguineus et affinis: Baluze-Mollat a. a. O. II S. 273. 14f. Als pridem cancellarius Anne Roman. imperatricis, archidiaconus Boleslaviensis, in ecclesia Pragensi et in Olomucensi, s. Apollinaris Sacensis eccles. canonicus, protonotarius et secretarius be- zeichnet sich Nicolaus von Kremsier in einer Urkunde vom 29. April 1361: Tadra, Kanceláře a písaři S. 32. 94. AN NICOLAUS VON KREMSIER, PROPST VON BRŮNN. Begrüßt seine Rückkehr von einer längeren Reise und freut sich auf gemeinsamen Genuß des Märzbieres. [Vor 13717] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Brunnensis prepositi felix aduentus scribentis amici mentem letificat, nam sanitas prepositi post itineris grauis exilium letum quidem scribentem constituit, letiorem vero quod sit indulgencia- rum thesauro ditatus a sacris reliquiis, letissimum quod cum eodem 94 = L Bl. 69ra (lib. VI 27), K Bl. 133° (Nr. 368). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 136, S. 107 (gekürzt). — Uberschrift: Olomucensis scribit preposito Brunnensi, congaudendo sibi de aduentu ipsius et corporis sanitate L K. — 1 amici] ami L 4 thezauro K 94 Uber Empfänger und Abfassungszeit s. oben zu Nr. 14 und 93 und unten zu Nr. 95. Vielleicht handelt es sich in allen drei Stücken um die- selbe Reise, möglicherweise ist die hier und in Nr. 95 genannte aber auch später anzusetzen.
Strana 151
Nr. 93—95. 151 amplius debeat in potacione marcialis ceruisie delectari. Duo 5 namque prima et laudabilia et publice salutaria communique pro- fectu, tercium tamen michi salubre et vsquequaque accomodum, qui naturali decreto semper gaudeo potibus debriari. Viuat valens prepositus! Et scribenti salutacionis impendit officium, vt eum gracia Dei preueniat largitatis et munificencie beneficio singulari. 10 95. AN DENSELBEN. Warum er den beabsichtigten Besuch in Brünn aufgegeben habe. [Vor 1374.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerende pater, dominabilis amice carissime, Statim audito gratissimo nobis aduentu vestro intrassemus libenter ciuitatem Brunnensem, vt amabili nobis et Jo. vobiscum semper accepto colloquio potiremur. Quod autem illud dimittimus et eciam dimittere intendimus, causa subest non tantum probabi- liter sed admonstratiue concludens, ne videlicet vobis in aule Imperialis penetralibus erudito queuis oriatur suspicio, quod hac fortassis intencione ingrederemur locum predictum, vt nostris in domo propria caueremus expensis, tamquam nobis graue existeret reuerendam personam vestram et ceteros aulicos ad honorem Cesa- 10 reum receptare, a quo et cuius presidio in honore stamus et viuimus, vt inter personam vestram et humilitatem nostram nulla sit cuiuslibet rei diuisio, sed communia sint omnia, que vtrobique in domino possidemus. Datum. 5 6f. communi profectu K 7 michi] nil L K vsquequoque L K 8 gaudio L 95 = L Bl. 70.“ (lib. VI 30), K Bl. 134“ (Nr. 371). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 139, S. 108. — Uberschrift: Olomucensis scribit preposito Brunnensi excusando se de quibusdam etc. L K. — 3 em. nobiscum? 9 ex- 4 illum L 5 eciam intendere dimittere intendimus L K pensis] expen L 95 Der Brünner Propst ist, wie aus der Anspielung auf seine frühere Stellung (in aule Imperialis ponetralibus erudito Z. 6f.) ersichtlich wird, Johanns v. N. früherer Kanzleikollege Nicolaus von Kremsier (vgl. oben zu Nr. 14. 93. 94.). Der Brief gehört, obgleich er in der Cancellaria Joh. Novif. an verhältnismäßig später Stelle steht, noch in die Zeit der Kanzler- schaft Johanns (vgl. Z. 10f.).
Nr. 93—95. 151 amplius debeat in potacione marcialis ceruisie delectari. Duo 5 namque prima et laudabilia et publice salutaria communique pro- fectu, tercium tamen michi salubre et vsquequaque accomodum, qui naturali decreto semper gaudeo potibus debriari. Viuat valens prepositus! Et scribenti salutacionis impendit officium, vt eum gracia Dei preueniat largitatis et munificencie beneficio singulari. 10 95. AN DENSELBEN. Warum er den beabsichtigten Besuch in Brünn aufgegeben habe. [Vor 1374.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerende pater, dominabilis amice carissime, Statim audito gratissimo nobis aduentu vestro intrassemus libenter ciuitatem Brunnensem, vt amabili nobis et Jo. vobiscum semper accepto colloquio potiremur. Quod autem illud dimittimus et eciam dimittere intendimus, causa subest non tantum probabi- liter sed admonstratiue concludens, ne videlicet vobis in aule Imperialis penetralibus erudito queuis oriatur suspicio, quod hac fortassis intencione ingrederemur locum predictum, vt nostris in domo propria caueremus expensis, tamquam nobis graue existeret reuerendam personam vestram et ceteros aulicos ad honorem Cesa- 10 reum receptare, a quo et cuius presidio in honore stamus et viuimus, vt inter personam vestram et humilitatem nostram nulla sit cuiuslibet rei diuisio, sed communia sint omnia, que vtrobique in domino possidemus. Datum. 5 6f. communi profectu K 7 michi] nil L K vsquequoque L K 8 gaudio L 95 = L Bl. 70.“ (lib. VI 30), K Bl. 134“ (Nr. 371). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 139, S. 108. — Uberschrift: Olomucensis scribit preposito Brunnensi excusando se de quibusdam etc. L K. — 3 em. nobiscum? 9 ex- 4 illum L 5 eciam intendere dimittere intendimus L K pensis] expen L 95 Der Brünner Propst ist, wie aus der Anspielung auf seine frühere Stellung (in aule Imperialis ponetralibus erudito Z. 6f.) ersichtlich wird, Johanns v. N. früherer Kanzleikollege Nicolaus von Kremsier (vgl. oben zu Nr. 14. 93. 94.). Der Brief gehört, obgleich er in der Cancellaria Joh. Novif. an verhältnismäßig später Stelle steht, noch in die Zeit der Kanzler- schaft Johanns (vgl. Z. 10f.).
Strana 152
152 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. 96. AN EINEN UNGENANNTEN. Kredenzbrief für Johann von Montabaur. [1365—13681] Venerabilis vir, domine et amice carissime, Venit ad vestri presenciam honorabilis vir dominus Johannes de monte Thabor, doctor decretorum, inuictissimi Cesaris notarius et familiaris secretarius, quem velud membrum Cancellarie nostre 5 et agentem in nostro officio informandum duximus de aliquibus nostris agendis, que vobis referet spiraculo viue vocis. Propter quod amiciciam vestram affectuose rogamus, quatenus ipsi (in) iis, que nostro nomine dileccioni vestre proponet, fidem adhibere dignemini et ea, que dixerit, pro consolacione nostra ei quem desi- 10 derate speramus effectui mancipare, gratam nobis in hoc, amice karissime, amiciciam ostendentes etc. 97. AN KAISER KARL IV. Kredenzbrief für Johann von Gelnhausen in Sachen einer Verwandten. [1366—1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforenzis. Serenissime princeps et domine mi metuendissime, Mitto ad summe Serenitatis vestre presenciam honorabilem et 96 = M Bl. 99°. — Uberschrift: Ad prepositum litera credencie Hs. — 2 vestri] nostri Hs 7 in fehlt He 6 refert Hs 9 digna- desiderate] letzter Buchstabe auch als o lesbar mini Hs 97 = L Bl. 57ra (lib. V 47), K Bl. 121° (Nr. 276). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 44, S. 54f. — Uberschrift: Credencia ad Imperatorem sup- 96 Johann von Montabaur, licenciatus in decretis, ist von 1365— 1368 als kaiserl. Sekretär und Notar der Reichskanzlei nachweisbar; 1386 erlangt er die Würde des philosophischen Baccalaureus: Huber, Regesten S. XLII und Add. VII; Lindner, Urkundenwesen S. 24; Tadra, Kanceláře a písaři S. 37. 205. 252; Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 167 IVom Mittelalter z. Reformation, Halle 1893, S. 44]. Von seiner Hand (1375,76) sind die in Cod. XII B 12 der Prager Universitätsbibliothek überlieferten Kommentare des Magisters Nicolaus Tybinus zu Galfrieds von Vinesauf 'Poetria nova' und zu Eberhards von Béthune 'Laborinthus' geschrieben: Truhlař. Catalogus Nr. 2117; V. M. z. R. II 2 S. 366.
152 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. 96. AN EINEN UNGENANNTEN. Kredenzbrief für Johann von Montabaur. [1365—13681] Venerabilis vir, domine et amice carissime, Venit ad vestri presenciam honorabilis vir dominus Johannes de monte Thabor, doctor decretorum, inuictissimi Cesaris notarius et familiaris secretarius, quem velud membrum Cancellarie nostre 5 et agentem in nostro officio informandum duximus de aliquibus nostris agendis, que vobis referet spiraculo viue vocis. Propter quod amiciciam vestram affectuose rogamus, quatenus ipsi (in) iis, que nostro nomine dileccioni vestre proponet, fidem adhibere dignemini et ea, que dixerit, pro consolacione nostra ei quem desi- 10 derate speramus effectui mancipare, gratam nobis in hoc, amice karissime, amiciciam ostendentes etc. 97. AN KAISER KARL IV. Kredenzbrief für Johann von Gelnhausen in Sachen einer Verwandten. [1366—1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforenzis. Serenissime princeps et domine mi metuendissime, Mitto ad summe Serenitatis vestre presenciam honorabilem et 96 = M Bl. 99°. — Uberschrift: Ad prepositum litera credencie Hs. — 2 vestri] nostri Hs 7 in fehlt He 6 refert Hs 9 digna- desiderate] letzter Buchstabe auch als o lesbar mini Hs 97 = L Bl. 57ra (lib. V 47), K Bl. 121° (Nr. 276). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 44, S. 54f. — Uberschrift: Credencia ad Imperatorem sup- 96 Johann von Montabaur, licenciatus in decretis, ist von 1365— 1368 als kaiserl. Sekretär und Notar der Reichskanzlei nachweisbar; 1386 erlangt er die Würde des philosophischen Baccalaureus: Huber, Regesten S. XLII und Add. VII; Lindner, Urkundenwesen S. 24; Tadra, Kanceláře a písaři S. 37. 205. 252; Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 167 IVom Mittelalter z. Reformation, Halle 1893, S. 44]. Von seiner Hand (1375,76) sind die in Cod. XII B 12 der Prager Universitätsbibliothek überlieferten Kommentare des Magisters Nicolaus Tybinus zu Galfrieds von Vinesauf 'Poetria nova' und zu Eberhards von Béthune 'Laborinthus' geschrieben: Truhlař. Catalogus Nr. 2117; V. M. z. R. II 2 S. 366.
Strana 153
Nr. 96. 97. 153 discretum virum Jo. de G., notarium et secretarium nostrum dilectum, super negociis aliquibus quandam meam affinem con- cernentibus sufficienter instructum, supplicans Serenitati vestre, quatenus antedictum Jo. in hiis, que meo nomine in facto ante- dicte mee affinis dixerit, graciose intelligere et graciosius digne- mini exaudire et in effectum speratum graciosissime destinare. Nam nisi fortissime de immense bonitatis vestre sperarem clemen- cia, nullo modo Maiestati vestre in hiis meis precipuis desideriis 10 tam sollicitis et instantibus precibus supplicassem. Serenissimam personam vestram etc. 5 plicans pro quodam suo (sua K) affine L K. — 2 vestre fehlt L dam] quendam em. Tadra 6 antedicto L K Tadra. 4 quan- 97 Die Datierung (vgl. auch die folgende Anmerkung) mit Rücksicht auƒ Z. 2f. Mitto ... notarium et secretarium nostrum, was nur für die Zeit paßt, in der Johann noch Leiter der Reichskanzlei war. 3 Jo. de G.: wohl Johann von Gelnhausen, der Verfasser des Col- lectarius perpetuarum formarum (ed. H. Kaiser, Innsbruck 1900) und des Deutschen Bergrechtsbuchs' (ed. Bretholz, Zeitschr. d. deutschen Vereins f. d. Gesch. Mährens und Schlesiens 7, 1903, S. 205—281), der vordem (1366—1374, zeitweilig vielleicht auch schon früher) in der kaiserlichen Kanzlei als Notar, zuletzt als oberster Registrator, bezeugt und wohl mit Joh. v. N. zusammen ausgeschieden ist, als dessen bischöflicher Notar er bereits 1370 begegnet. Von 1375—1377 stand er als Protonotar der bischöf- lichen Kanzlei Johanns in Olmütz vor (vgl. unten zu Nr. 338). Seine reichste Tätigkeit entfaltete er in der Folgezeit als Stadtschreiber in Brünn. Uber seine Laufbahn und literarische Wirksamkeit s. Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 156ff. [Vom Mittelalter z. Reformation, Halle 1893, S. 32ff.]; Vorspiel I2 S. 158ff. 254—261; V. M. z. R. Bd. V Einleitung S. 4 Anm. 1, wo bereits auf eine umfängliche Literatur Bezug genommen ist; Tadra, Kanceláře a písaři S. 38f. 68. 7Iff. 114. 142. 172. 241; Mitt. d. In- stituts f. österr. Gesch. 20 (1899) 100ff.; am umfassendsten Bretholz, Zeitschr. d. Vereins f. d. Gesch. Mährens u. Schlesiens 7 (1903) S. 1—76; Neues Archiv d. Ges. f. ältere d. Geschichtsk. 29 (1904) S. 490—494; dazu Wibels Anzeige und 'Erwiderung' ebenda 28 (1903) S. 768; 30 (1905) S. 192f.; Breslau, Handbuch d. Urkundenlehres II I S. 276f. — Vgl. auch unten Nr. 103. 173. 338 und Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 217.
Nr. 96. 97. 153 discretum virum Jo. de G., notarium et secretarium nostrum dilectum, super negociis aliquibus quandam meam affinem con- cernentibus sufficienter instructum, supplicans Serenitati vestre, quatenus antedictum Jo. in hiis, que meo nomine in facto ante- dicte mee affinis dixerit, graciose intelligere et graciosius digne- mini exaudire et in effectum speratum graciosissime destinare. Nam nisi fortissime de immense bonitatis vestre sperarem clemen- cia, nullo modo Maiestati vestre in hiis meis precipuis desideriis 10 tam sollicitis et instantibus precibus supplicassem. Serenissimam personam vestram etc. 5 plicans pro quodam suo (sua K) affine L K. — 2 vestre fehlt L dam] quendam em. Tadra 6 antedicto L K Tadra. 4 quan- 97 Die Datierung (vgl. auch die folgende Anmerkung) mit Rücksicht auƒ Z. 2f. Mitto ... notarium et secretarium nostrum, was nur für die Zeit paßt, in der Johann noch Leiter der Reichskanzlei war. 3 Jo. de G.: wohl Johann von Gelnhausen, der Verfasser des Col- lectarius perpetuarum formarum (ed. H. Kaiser, Innsbruck 1900) und des Deutschen Bergrechtsbuchs' (ed. Bretholz, Zeitschr. d. deutschen Vereins f. d. Gesch. Mährens und Schlesiens 7, 1903, S. 205—281), der vordem (1366—1374, zeitweilig vielleicht auch schon früher) in der kaiserlichen Kanzlei als Notar, zuletzt als oberster Registrator, bezeugt und wohl mit Joh. v. N. zusammen ausgeschieden ist, als dessen bischöflicher Notar er bereits 1370 begegnet. Von 1375—1377 stand er als Protonotar der bischöf- lichen Kanzlei Johanns in Olmütz vor (vgl. unten zu Nr. 338). Seine reichste Tätigkeit entfaltete er in der Folgezeit als Stadtschreiber in Brünn. Uber seine Laufbahn und literarische Wirksamkeit s. Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 156ff. [Vom Mittelalter z. Reformation, Halle 1893, S. 32ff.]; Vorspiel I2 S. 158ff. 254—261; V. M. z. R. Bd. V Einleitung S. 4 Anm. 1, wo bereits auf eine umfängliche Literatur Bezug genommen ist; Tadra, Kanceláře a písaři S. 38f. 68. 7Iff. 114. 142. 172. 241; Mitt. d. In- stituts f. österr. Gesch. 20 (1899) 100ff.; am umfassendsten Bretholz, Zeitschr. d. Vereins f. d. Gesch. Mährens u. Schlesiens 7 (1903) S. 1—76; Neues Archiv d. Ges. f. ältere d. Geschichtsk. 29 (1904) S. 490—494; dazu Wibels Anzeige und 'Erwiderung' ebenda 28 (1903) S. 768; 30 (1905) S. 192f.; Breslau, Handbuch d. Urkundenlehres II I S. 276f. — Vgl. auch unten Nr. 103. 173. 338 und Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 217.
Strana 154
154 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. 98. AN EINEN GEISTLICHEN AMTSBRUDER IN MAHREN. Vergleicht das behagliche Leben des Empfängers mit den mannig- fachen Entbehrungen und Aufregungen, die der Dienst des Kaisers in Italien mit sich bringe. [1368 Juni/Juli?] Carissime frater, Inter quietem dulcissimam, quam in partibus M[orauie] vestra nouit dileccio, et labores amarissimos, quibus in partibus Ytalie cottidiana vexacione torquemur, tantam differenciam fore con- o fidimus, vt nec arismetice numerus seu geometrie mensuracio possit quomodolibet adequari. Nam vbi vos post officii ecclesiastici cele- bracionem deuotam tempore congruo ad refeccionem corporis aduenitis, mundissime vobis mappe extenduntur per tabulas, panis sapidus aspectu fauorabilis ad gustandum preponitur, vinum 10 optimum, quod ab austro et moncium partibus vestra congessit prouisio, in cellariis vestris nunquam deficit, vt iam hoc vino vel illo, interdum medone, ala, ceruisia iuxta delectacionem potemini et cuncta vobis sint ad nutum deposita et pro beneplacito volun- 98 = M Bl. 101°. — Uberschrift: Reducit cuidam ad memoriam pre- teritum bonum statum Hs. — 5 arismetrice Hs 11 celariis Hs 12 medonem Hs ala] alii Hs ceruisiam Hs 98 Der Brief gehört in die Zeit der zweiten Italienfahrt Kaiser Karls IV. Die Schilderung der Entbehrungen und Aufregungen läßt an die Monate Juni/Juli 1368 denken, in denen das mit der Liga verbündete kaiserliche Heer am Po im Kampf gegen die Visconti stand und nach verlustreichen Kämpfen auf dem Rückzug nach Mantua in Ernährungsschwierigkeiten geriet, vgl. Isolin Matthes, Der zweite Römerzug Kaiser Karls IV. Diss. Halle 1880, S. 29: "Der Kaiser ließ sich zwar aus der Mark Brandenburg Lebensmittel für die Truppen kommen (Ulman Stromer, Deutsche Städte- chroniken I S. 31), indes reichten diese nicht aus'; Pirchan, Italien und Karl IV. Bd. I S. 164; Bd. II S. 99—104. — Empfänger ist vielleicht Johanns Generalvikar für das Bistum Olmütz, Nicolaus von Kremsier (8. oben zu Nr. 14). 12 medone: Getränk aus Honig und Wein, in Böhmen besonders beliebt, 8. Du Cange-Henschel, Glossarium s. v. medo. — ala: eine Art Bier- getränk (englisch ale). — potemini „getränkt werdet“.
154 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. 98. AN EINEN GEISTLICHEN AMTSBRUDER IN MAHREN. Vergleicht das behagliche Leben des Empfängers mit den mannig- fachen Entbehrungen und Aufregungen, die der Dienst des Kaisers in Italien mit sich bringe. [1368 Juni/Juli?] Carissime frater, Inter quietem dulcissimam, quam in partibus M[orauie] vestra nouit dileccio, et labores amarissimos, quibus in partibus Ytalie cottidiana vexacione torquemur, tantam differenciam fore con- o fidimus, vt nec arismetice numerus seu geometrie mensuracio possit quomodolibet adequari. Nam vbi vos post officii ecclesiastici cele- bracionem deuotam tempore congruo ad refeccionem corporis aduenitis, mundissime vobis mappe extenduntur per tabulas, panis sapidus aspectu fauorabilis ad gustandum preponitur, vinum 10 optimum, quod ab austro et moncium partibus vestra congessit prouisio, in cellariis vestris nunquam deficit, vt iam hoc vino vel illo, interdum medone, ala, ceruisia iuxta delectacionem potemini et cuncta vobis sint ad nutum deposita et pro beneplacito volun- 98 = M Bl. 101°. — Uberschrift: Reducit cuidam ad memoriam pre- teritum bonum statum Hs. — 5 arismetrice Hs 11 celariis Hs 12 medonem Hs ala] alii Hs ceruisiam Hs 98 Der Brief gehört in die Zeit der zweiten Italienfahrt Kaiser Karls IV. Die Schilderung der Entbehrungen und Aufregungen läßt an die Monate Juni/Juli 1368 denken, in denen das mit der Liga verbündete kaiserliche Heer am Po im Kampf gegen die Visconti stand und nach verlustreichen Kämpfen auf dem Rückzug nach Mantua in Ernährungsschwierigkeiten geriet, vgl. Isolin Matthes, Der zweite Römerzug Kaiser Karls IV. Diss. Halle 1880, S. 29: "Der Kaiser ließ sich zwar aus der Mark Brandenburg Lebensmittel für die Truppen kommen (Ulman Stromer, Deutsche Städte- chroniken I S. 31), indes reichten diese nicht aus'; Pirchan, Italien und Karl IV. Bd. I S. 164; Bd. II S. 99—104. — Empfänger ist vielleicht Johanns Generalvikar für das Bistum Olmütz, Nicolaus von Kremsier (8. oben zu Nr. 14). 12 medone: Getränk aus Honig und Wein, in Böhmen besonders beliebt, 8. Du Cange-Henschel, Glossarium s. v. medo. — ala: eine Art Bier- getränk (englisch ale). — potemini „getränkt werdet“.
Strana 155
Nr. 98. 99. 155 tatis. Econtra panis cottidiani victus nostri est melancolicis studiis rerum imperialium [?] oportere semper intendere. Vina 1s nostra sunt lacrime, mappe sordide, panis insipidus, potus acidus, caro rancida, vt nichil dulcis vel placidi nobis vinquam fortuna propinet. Quapropter oramus Altissimum, vt celebrem statum vestrum in bono consolidet semper, nos quandoque liberet ab aduersis etc. 20 99. AN URBAN V.? GREGOR XI.? Empfiehlt seine Kanzleibeamten und Familiares, die in dem vom Kaiser eingereichten Rotulus genannt sind, der päpstlichen Gnade. [1362/63? 1371?] Sanctissime pater et domine metuendissime, Quamuis serenissimus et inuictissimus dominus Imperator, attendendo labores, dolores et thedia, quibus sui familiares ... vna cum suo Cancellario afficiuntur cottidie, habito eciam respectu ad fidem, industriam et habilitatem ipsorum et mensuram longissimi temporis, quo sibi de [?] fidelibus diligentissime studiis seruierunt, Sanctitati Vestre pro ipsis supplicet, velud in literis suis continetur apercius que super hoc vestre Beatitudini diriguntur, tamen ego, qui labores eorum ex officii mei debito iudicio sensibili frequenter experior, pro ipsis tamquam membris et coadiutoribus meis singu- 10 laris frequencie cura sollicitudinum astringor, ne sim iudice Apostolo s 99 = Breslau Staats- und Univ.bibl. II Fol. 22 Bl. 977. Nicht berück- sichtigt ist Cod. N. XXIV der Bibl. des Domkapitels in Prag (Podlaha Nr. 1548). — Uberschrift: Cancellarius pulchre supplicat pro sociis suis quorum supplicacio sub domini Imperatoris rotulo continetur Hs. — 3 . .. vna cum] notü vna cum Hs 6 de em. deuotis et ? 14 nostri] vestri Hs 15 imperialium] mirabilium Hs 99 Da der Empfänger den päpstlichen Stuhl erst vor kurzem bestiegen hat (Z. 17f.), kommen für die Abfassungszeit vornehmlich die Jahre 1362/63 (Urban V.) und 1371 (Gregor XI.) in Frage. — Eine umfängliche Supplik Karls IV. dieser Art, mit den Namen zahlreicher Kanzleibeamter, allerdings vom 6. Juni 1365, bei Tadra, Kanceláře a písaři S. 250—254. Ob sic oder eine andere gemeint ist, wird sich vielleicht aus dem demnächst erscheinenden Bd. III der Mon. Vat. Boh. feststellen lassen.
Nr. 98. 99. 155 tatis. Econtra panis cottidiani victus nostri est melancolicis studiis rerum imperialium [?] oportere semper intendere. Vina 1s nostra sunt lacrime, mappe sordide, panis insipidus, potus acidus, caro rancida, vt nichil dulcis vel placidi nobis vinquam fortuna propinet. Quapropter oramus Altissimum, vt celebrem statum vestrum in bono consolidet semper, nos quandoque liberet ab aduersis etc. 20 99. AN URBAN V.? GREGOR XI.? Empfiehlt seine Kanzleibeamten und Familiares, die in dem vom Kaiser eingereichten Rotulus genannt sind, der päpstlichen Gnade. [1362/63? 1371?] Sanctissime pater et domine metuendissime, Quamuis serenissimus et inuictissimus dominus Imperator, attendendo labores, dolores et thedia, quibus sui familiares ... vna cum suo Cancellario afficiuntur cottidie, habito eciam respectu ad fidem, industriam et habilitatem ipsorum et mensuram longissimi temporis, quo sibi de [?] fidelibus diligentissime studiis seruierunt, Sanctitati Vestre pro ipsis supplicet, velud in literis suis continetur apercius que super hoc vestre Beatitudini diriguntur, tamen ego, qui labores eorum ex officii mei debito iudicio sensibili frequenter experior, pro ipsis tamquam membris et coadiutoribus meis singu- 10 laris frequencie cura sollicitudinum astringor, ne sim iudice Apostolo s 99 = Breslau Staats- und Univ.bibl. II Fol. 22 Bl. 977. Nicht berück- sichtigt ist Cod. N. XXIV der Bibl. des Domkapitels in Prag (Podlaha Nr. 1548). — Uberschrift: Cancellarius pulchre supplicat pro sociis suis quorum supplicacio sub domini Imperatoris rotulo continetur Hs. — 3 . .. vna cum] notü vna cum Hs 6 de em. deuotis et ? 14 nostri] vestri Hs 15 imperialium] mirabilium Hs 99 Da der Empfänger den päpstlichen Stuhl erst vor kurzem bestiegen hat (Z. 17f.), kommen für die Abfassungszeit vornehmlich die Jahre 1362/63 (Urban V.) und 1371 (Gregor XI.) in Frage. — Eine umfängliche Supplik Karls IV. dieser Art, mit den Namen zahlreicher Kanzleibeamter, allerdings vom 6. Juni 1365, bei Tadra, Kanceláře a písaři S. 250—254. Ob sic oder eine andere gemeint ist, wird sich vielleicht aus dem demnächst erscheinenden Bd. III der Mon. Vat. Boh. feststellen lassen.
Strana 156
156 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. infideli deterior, curam domesticorum fide debita et sollicitudine non agendo. Propter quod immense vestre clemencie supplico ceruice inclinata et prece humili qua possum, quatenus supplicacio- 15 nem predictorum fratrum et domesticorum meorum, quos Rotulus Imperialis continet, de solite benignitatis pia gracia exaudire dignemini graciose, vt, sicud vos diuina gracia ad sanctissimum apostolatus apicem digna sui prouidencia nunc erexit, sic et noue exultacionis preconio de vestre benignitatis munere gaudeamus. 20 Personam etc. 12f. I. Tim. 5, 8: Si quis autem suorum et maxime domesticorum curam non habet, fidem negavit et est infideli deterior. 100. AN EINEN KARDINAL. Erbittet seine erneute Verwendung für eine durch den plötzlichen Tod Urbans V. unerledigt gebliebene Supplik zugunsten mehrerer Beamter der kaiserlichen Kanzlei und ubersendet eine Handschrift. [1371.] Reuerendissime pater etc. Licet alias celebris memorie dominus noster Vrbanus papa quin- tus ad vestre promocionis instanciam familiaribus Cancellarii de domo Cesarea benigne prouiderit, ita vt quilibet eorum summe 5 contentus dominacioni vestre graciarum retulerit vberrimas ac- ciones, tamen, quia tam subito idem dominus noster diem ex- tremum terminauit, nullus eorum quidquam assecutus est ex prouisionibus antedictis. Idcirco sub immensa spe benignitatis vestre rotulum paruum pro paucis domesticis ad honorem Cesareum 10 cottidie militantibus dominacioni vestre transmitto, nobilissime pietati vestre supplicans precibus humilibus et deuotis, quatenus de sollicitacione ostensoris presencium, familiaris mei domestici, de bonitate vestra sic efficere dignemini, vt dictus rotulus pro eis 100 = M Bl. 110". — Ohne Uberschrift Hs. — 4 prouidit Hs 5 re- tulit Hs 7 asequutus Hs 100 Empfänger ist vermutlich Kardinal Guido von Boulogne († 1373) oder Kardinal Peter Corsini († 1405) Papst Urban V. starb am 19. Dez. 1370, wenige Monate nach seiner Rückkehr nach Avignon.
156 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. infideli deterior, curam domesticorum fide debita et sollicitudine non agendo. Propter quod immense vestre clemencie supplico ceruice inclinata et prece humili qua possum, quatenus supplicacio- 15 nem predictorum fratrum et domesticorum meorum, quos Rotulus Imperialis continet, de solite benignitatis pia gracia exaudire dignemini graciose, vt, sicud vos diuina gracia ad sanctissimum apostolatus apicem digna sui prouidencia nunc erexit, sic et noue exultacionis preconio de vestre benignitatis munere gaudeamus. 20 Personam etc. 12f. I. Tim. 5, 8: Si quis autem suorum et maxime domesticorum curam non habet, fidem negavit et est infideli deterior. 100. AN EINEN KARDINAL. Erbittet seine erneute Verwendung für eine durch den plötzlichen Tod Urbans V. unerledigt gebliebene Supplik zugunsten mehrerer Beamter der kaiserlichen Kanzlei und ubersendet eine Handschrift. [1371.] Reuerendissime pater etc. Licet alias celebris memorie dominus noster Vrbanus papa quin- tus ad vestre promocionis instanciam familiaribus Cancellarii de domo Cesarea benigne prouiderit, ita vt quilibet eorum summe 5 contentus dominacioni vestre graciarum retulerit vberrimas ac- ciones, tamen, quia tam subito idem dominus noster diem ex- tremum terminauit, nullus eorum quidquam assecutus est ex prouisionibus antedictis. Idcirco sub immensa spe benignitatis vestre rotulum paruum pro paucis domesticis ad honorem Cesareum 10 cottidie militantibus dominacioni vestre transmitto, nobilissime pietati vestre supplicans precibus humilibus et deuotis, quatenus de sollicitacione ostensoris presencium, familiaris mei domestici, de bonitate vestra sic efficere dignemini, vt dictus rotulus pro eis 100 = M Bl. 110". — Ohne Uberschrift Hs. — 4 prouidit Hs 5 re- tulit Hs 7 asequutus Hs 100 Empfänger ist vermutlich Kardinal Guido von Boulogne († 1373) oder Kardinal Peter Corsini († 1405) Papst Urban V. starb am 19. Dez. 1370, wenige Monate nach seiner Rückkehr nach Avignon.
Strana 157
Nr. 99— 101. 157 vestra intercessione dignetur. Nam ad neminem preterquam ad vestre dominacionis subsidium aliqua racione confugio, eo quod 15 non in alium vmquam reposui anchoram spei mee. Librum talem etc. dominacioni vestre transmitto, vt (quod ?) alias deperditum fuerat negligencia, sigillorum [?] presidio re- paretur. Personam etc. pro subditorum consolacione felici tempore 20 diuturno etc. 101. AN PAPST GREGOR XI.["]. Dankt für die Bewilligung seiner Supplik zugunsten der Kanzlei- beamten und bittet, dieselben auch von der Residenzpflicht zu ent- binden. [Vor 1374.] Sanctissime pater etc., De supplicacionibus signatis pro consolacione meorum ymo rei publice familiarium apostolice benignitati ad immensas graciarum acciones reuerenter assurgo, et confisus de benignitate consueta Beatitudinis vestre supplico humiliter et deuote, quatenus suppli- cacionem inclusam presentibus Beatitudo vestra signare dignetur (nam [?] alias gracia dicti mei familiaris et amici cassa foret et sibi prorsus inutilis) et quod pro meis familiaribus omnibus et pro alio, cuius supplicacio presentibus est inserta, examen ad partes vestra (Sanctitas) dignetur committere, cum teste Altissimo omnes 10 pariter sicut (ego) pro republica in continuo cottidiano labore (militant) et per eorum absenciam et profectus Cesaris et meum officium sentiret vtique maximam lesionem. Non sic scriberem, nisi illud ineuitabilis et nullo modo declinabilis necessitas postu- laret. 5 15 14 intercessio He 17 quod fehlt Hs 18 sigillorum] filla 4 (= sil- labarum) He, wohl verderbt aus fillo4. 101 = M Bl. 110°. — Ohne Uberschrift Hs. — 3 asurgo Hs 7 nam] vā. Hs 9 est] et est Hs 10 Sanctitas fehlt Hs 11 ego fehlt He 12 militant fehlt Hs, vgl. oben Nr. 100, 10. 101 Da die Supplik in nächster Nachbarschaft von Nr. 100 steht, ist sic vermutlich an Gregor XI. gerichtet, nicht an Urban V.
Nr. 99— 101. 157 vestra intercessione dignetur. Nam ad neminem preterquam ad vestre dominacionis subsidium aliqua racione confugio, eo quod 15 non in alium vmquam reposui anchoram spei mee. Librum talem etc. dominacioni vestre transmitto, vt (quod ?) alias deperditum fuerat negligencia, sigillorum [?] presidio re- paretur. Personam etc. pro subditorum consolacione felici tempore 20 diuturno etc. 101. AN PAPST GREGOR XI.["]. Dankt für die Bewilligung seiner Supplik zugunsten der Kanzlei- beamten und bittet, dieselben auch von der Residenzpflicht zu ent- binden. [Vor 1374.] Sanctissime pater etc., De supplicacionibus signatis pro consolacione meorum ymo rei publice familiarium apostolice benignitati ad immensas graciarum acciones reuerenter assurgo, et confisus de benignitate consueta Beatitudinis vestre supplico humiliter et deuote, quatenus suppli- cacionem inclusam presentibus Beatitudo vestra signare dignetur (nam [?] alias gracia dicti mei familiaris et amici cassa foret et sibi prorsus inutilis) et quod pro meis familiaribus omnibus et pro alio, cuius supplicacio presentibus est inserta, examen ad partes vestra (Sanctitas) dignetur committere, cum teste Altissimo omnes 10 pariter sicut (ego) pro republica in continuo cottidiano labore (militant) et per eorum absenciam et profectus Cesaris et meum officium sentiret vtique maximam lesionem. Non sic scriberem, nisi illud ineuitabilis et nullo modo declinabilis necessitas postu- laret. 5 15 14 intercessio He 17 quod fehlt Hs 18 sigillorum] filla 4 (= sil- labarum) He, wohl verderbt aus fillo4. 101 = M Bl. 110°. — Ohne Uberschrift Hs. — 3 asurgo Hs 7 nam] vā. Hs 9 est] et est Hs 10 Sanctitas fehlt Hs 11 ego fehlt He 12 militant fehlt Hs, vgl. oben Nr. 100, 10. 101 Da die Supplik in nächster Nachbarschaft von Nr. 100 steht, ist sic vermutlich an Gregor XI. gerichtet, nicht an Urban V.
Strana 158
158 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. 102. AN DIE KANZLEIGENOSSEN IN PRAG. Er hoffe, binnen kurzem als Kanzler nach Prag zurückzukehren. [Winter 1374/75.] Socii et amici dilecti, Non vos deterreat quorumlibet malorum aduersitas neque moueamini leuiter sinistris euentibus, quoniam vnius et eiusdem fortune vi alterutrum fata mortalium diriguntur. Nam licet hyemis presentis in tempore spoliate sint arbores, vestiatur terra pruinis, moncium albescant cacumina, vernali tamen futura tem- perie campi germinabunt in viridi, virgulta frondescent et iam silencium auium amena guttura dulcissimis vocibus resonabunt. Reuertetur accipiter, vlulabit noctua, falco nobilis predam respi- 10 ciet et bubonis voces misere pre angustia spiritus ingemiscent. Illa etenim est diuine maiestatis disposicio, vt ad tempus modi- cum iusti sustineant malorum pressuras quaslibet et postea sit eis plena reddicio iocunditatis illius, que, sicut auget incrementa frugum iusticie, sic et iniquis preparat tristiciam et dolorem. 15 Breuiter etenim videbitis vestrum Cancellarium Pragam venientem. Datum etc. 5 103. AN JOHANN, CANTOR ET CANONICUS LUBU- CENSIS. Ernennt ihn zu seinem Sekretär und familiaris. [Nach 1374.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Dei et apostolice etc. Honorabili et prudenti viro domino Jo., cantori et canonico Lubucensi, familiari domestico et secretario suo dilecto, salutem in eo qui est omnium vera salus. 102 = M Bl. 118. — Ohne Uberschrift Hs. — 2 malorum malorum Hs 3 leuiter leuiter Hs 4 vi in Hs 6 albescunt Hs 13 redicio Hs 103 = L Bl. 57eb (lib. V 53), K Bl. 122° (Nr. 281). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 50, S. 58. — Uberschrift: Litera familiaritatis L K 102 Die optimistische Stimmung, die das Billet atmet, vielleicht in Er- innerung an die ähnliche Lage im Jahre 1364/65, die mit seiner Wieder- berufung endete, s. oben zu Nr. 31. — 1f. malorum aduersitas: die Ent- lassung aus dem Kanzleramt, s. oben zu Nr. 39.
158 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. 102. AN DIE KANZLEIGENOSSEN IN PRAG. Er hoffe, binnen kurzem als Kanzler nach Prag zurückzukehren. [Winter 1374/75.] Socii et amici dilecti, Non vos deterreat quorumlibet malorum aduersitas neque moueamini leuiter sinistris euentibus, quoniam vnius et eiusdem fortune vi alterutrum fata mortalium diriguntur. Nam licet hyemis presentis in tempore spoliate sint arbores, vestiatur terra pruinis, moncium albescant cacumina, vernali tamen futura tem- perie campi germinabunt in viridi, virgulta frondescent et iam silencium auium amena guttura dulcissimis vocibus resonabunt. Reuertetur accipiter, vlulabit noctua, falco nobilis predam respi- 10 ciet et bubonis voces misere pre angustia spiritus ingemiscent. Illa etenim est diuine maiestatis disposicio, vt ad tempus modi- cum iusti sustineant malorum pressuras quaslibet et postea sit eis plena reddicio iocunditatis illius, que, sicut auget incrementa frugum iusticie, sic et iniquis preparat tristiciam et dolorem. 15 Breuiter etenim videbitis vestrum Cancellarium Pragam venientem. Datum etc. 5 103. AN JOHANN, CANTOR ET CANONICUS LUBU- CENSIS. Ernennt ihn zu seinem Sekretär und familiaris. [Nach 1374.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Dei et apostolice etc. Honorabili et prudenti viro domino Jo., cantori et canonico Lubucensi, familiari domestico et secretario suo dilecto, salutem in eo qui est omnium vera salus. 102 = M Bl. 118. — Ohne Uberschrift Hs. — 2 malorum malorum Hs 3 leuiter leuiter Hs 4 vi in Hs 6 albescunt Hs 13 redicio Hs 103 = L Bl. 57eb (lib. V 53), K Bl. 122° (Nr. 281). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 50, S. 58. — Uberschrift: Litera familiaritatis L K 102 Die optimistische Stimmung, die das Billet atmet, vielleicht in Er- innerung an die ähnliche Lage im Jahre 1364/65, die mit seiner Wieder- berufung endete, s. oben zu Nr. 31. — 1f. malorum aduersitas: die Ent- lassung aus dem Kanzleramt, s. oben zu Nr. 39.
Strana 159
Nr. 102. 103. 159 Quamuis illa clarissima et priuilegiata familiaritas, qua quidem curia Serenissimi et inuictissimi Cesaris personam vestram multo 5 iam tempore digne compatitur, tantis vos laudum et preconiorum titulis efferre noscatur, vt quasi nobis imputetur indiscreta presump- cio talem virum in gremium nostre domesticitatis assumere, quem continuo clarificat fulgens illa Imperialis Serenitas, vt videamur clarissimi solis fulgorem vilis quidem stipule facibus adiuuare, 10 tamen habendo respectum ad fidem vestram et integerrime vir- tutis constanciam, quibus actenus sub nostro regimine, dum can- cellariatus Cesaris preessemus officio, fidelis animi grata prompti- tudine laborastis, memores antique dileccionis et flagrantis desiderii affeccionis amice, quibus consueuimus vestram personam diligere 15 a die contracte noticie cunctis temporibus retroactis, vos non tam in familiarem secretarium quam amicum et socium tenore presen- cium animo deliberato et affectu sincero suscipimus, vt inter nostri precordia pectoris cum dilectis nostris amicis et sociis am- modo sub stabilis amicicie et societatis federe maneatis et nostre 20 domus munere et priuilegiis in domino gaudeatis. Presen- cium etc. 12 cancellariato He 20 maneatis] manuteneatis L K 15 affecciones amicas L K Tadra 108 Die Zeit der Abfassung ergibt sich aus Z. 12f. — Da das von Jo. cantor et canonicus Lubucensis Gesagte durchaus auf Johann von Geln- hausen paßt (s. oben zu Nr. 97,3), hält Tadra (a. a. O. S. 58 Anm. 1) es für möglich, daß beide identisch sind. Uber die einzelnen Stationen im Lebensgang Johanns von Gelnhausen sind wir auch nach Bretholz' eingehenden Studien (s. oben zu Nr. 97, 3) noch immer mangelhaft unterrichtet. Sicher- heit darüber, ob er um 1374 Kantor und Domherr in Lebus gewesen ist, wird die fortschreitende Veröffentlichung der Supplikenregister bringen. Bis dahin empfiehlt es sich, zunächst die Adresse an Johannes Saxo (Johannes Mule, s. oben zu Nr. 91,21) in Erwägung zu ziehen, der in einem päpstlichen Schreiben vom 22. Jan. 1375 canonicus et cantor ecclesie Lubicensis genannt wird: Tadra, Kanceláře a písaři S. 34.
Nr. 102. 103. 159 Quamuis illa clarissima et priuilegiata familiaritas, qua quidem curia Serenissimi et inuictissimi Cesaris personam vestram multo 5 iam tempore digne compatitur, tantis vos laudum et preconiorum titulis efferre noscatur, vt quasi nobis imputetur indiscreta presump- cio talem virum in gremium nostre domesticitatis assumere, quem continuo clarificat fulgens illa Imperialis Serenitas, vt videamur clarissimi solis fulgorem vilis quidem stipule facibus adiuuare, 10 tamen habendo respectum ad fidem vestram et integerrime vir- tutis constanciam, quibus actenus sub nostro regimine, dum can- cellariatus Cesaris preessemus officio, fidelis animi grata prompti- tudine laborastis, memores antique dileccionis et flagrantis desiderii affeccionis amice, quibus consueuimus vestram personam diligere 15 a die contracte noticie cunctis temporibus retroactis, vos non tam in familiarem secretarium quam amicum et socium tenore presen- cium animo deliberato et affectu sincero suscipimus, vt inter nostri precordia pectoris cum dilectis nostris amicis et sociis am- modo sub stabilis amicicie et societatis federe maneatis et nostre 20 domus munere et priuilegiis in domino gaudeatis. Presen- cium etc. 12 cancellariato He 20 maneatis] manuteneatis L K 15 affecciones amicas L K Tadra 108 Die Zeit der Abfassung ergibt sich aus Z. 12f. — Da das von Jo. cantor et canonicus Lubucensis Gesagte durchaus auf Johann von Geln- hausen paßt (s. oben zu Nr. 97,3), hält Tadra (a. a. O. S. 58 Anm. 1) es für möglich, daß beide identisch sind. Uber die einzelnen Stationen im Lebensgang Johanns von Gelnhausen sind wir auch nach Bretholz' eingehenden Studien (s. oben zu Nr. 97, 3) noch immer mangelhaft unterrichtet. Sicher- heit darüber, ob er um 1374 Kantor und Domherr in Lebus gewesen ist, wird die fortschreitende Veröffentlichung der Supplikenregister bringen. Bis dahin empfiehlt es sich, zunächst die Adresse an Johannes Saxo (Johannes Mule, s. oben zu Nr. 91,21) in Erwägung zu ziehen, der in einem päpstlichen Schreiben vom 22. Jan. 1375 canonicus et cantor ecclesie Lubicensis genannt wird: Tadra, Kanceláře a písaři S. 34.
Strana 160
160 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. 104. AN EINEN BEAMTEN DER KAISERLICHEN KANZLEI. Dankt fur die Nachrichten uber die Erfolge der kaiserlichen Politik, empfiehlt seinen Familiar, den Magister B., und wünscht dem Empfänger Erfolge bei den Nürnberger Frauen. [1376/77.] Carissime frater, De nouis felicibus Imperialium successuum, que nobis amica sollicitudine vestra scripsit dileccio, regraciamur fidei et amicicie vestre, sperantes quod in posterum processu dierum hoc idem 5 faciet vestra fidelitas, vt animus meus de Imperatorio statu felici consolacionem accipiat, quam animo sitibundo expectat frequenter, nouit Deus. Preterea (de ?) regimine officii vestri vobis commissi licet absque nostra sollitacione etc. ... Prudencius tamen equo voluntario, quem in cursu dirigit mentis virginosa [?] compago, 10 calcar addimus sollicitudinis fraterne, vt pro honore Cesaris et nostro pariter vigiletis. Ceterum honorabilem virum dominum et magistrum B. de ..., fratrem familiarem et domesticum nostrum dilectum, bonitati 104 = M Bl. 104". — Uberschrift: Alteri de beneficiis regraciatur, petens in suis negociis proficiscendis (em. prosequendis ?) de futuro proui- dere Hs. — 6 accipiet Hs 7 officii nri vobis commissum (so) Hs 8 ...] leerer Raum für etwa 15 Buchstaben, danach neuer Zeilenanfang und ausgezogenes P(rudencius) Hs 104 Uberlieferung und Inhalt (s. zu Z. 12) weisen in die Zeit nach Jo- hanns Ausscheiden aus dem Kanzleramt. Der Empfänger, der mit dem Kaiser zusammen in Nürnberg weilt, ist vielleicht Johanns Nachfolger in der Leitung der Reichskanzlei (Nicolaus von Riesenburg, s. oben zu Nr. 39. 40. 49), oder ein anderer jüngerer Kanzleibeamter. Für längere Zeit hielt sich Karl IV. nach 1374 in Nürnberg nur noch in den Jahren 1376 und 1377 auf. 2 nouis felicibus: die Verhandlungen Karls IV. wegen der Wahl und Krönung Wenzels zum römischen König (1376)? 12 magistrum B. de: wohl derselbe (magister Bertoldus ?), der im Jahre 1374[?] im Auftrage Johanns nach Avignon gegangen war, um die Ver- handlungen über die Neubesetzung der Olmützer Dompropststelle zu führen, s. unten zu Nr. 283.
160 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. 104. AN EINEN BEAMTEN DER KAISERLICHEN KANZLEI. Dankt fur die Nachrichten uber die Erfolge der kaiserlichen Politik, empfiehlt seinen Familiar, den Magister B., und wünscht dem Empfänger Erfolge bei den Nürnberger Frauen. [1376/77.] Carissime frater, De nouis felicibus Imperialium successuum, que nobis amica sollicitudine vestra scripsit dileccio, regraciamur fidei et amicicie vestre, sperantes quod in posterum processu dierum hoc idem 5 faciet vestra fidelitas, vt animus meus de Imperatorio statu felici consolacionem accipiat, quam animo sitibundo expectat frequenter, nouit Deus. Preterea (de ?) regimine officii vestri vobis commissi licet absque nostra sollitacione etc. ... Prudencius tamen equo voluntario, quem in cursu dirigit mentis virginosa [?] compago, 10 calcar addimus sollicitudinis fraterne, vt pro honore Cesaris et nostro pariter vigiletis. Ceterum honorabilem virum dominum et magistrum B. de ..., fratrem familiarem et domesticum nostrum dilectum, bonitati 104 = M Bl. 104". — Uberschrift: Alteri de beneficiis regraciatur, petens in suis negociis proficiscendis (em. prosequendis ?) de futuro proui- dere Hs. — 6 accipiet Hs 7 officii nri vobis commissum (so) Hs 8 ...] leerer Raum für etwa 15 Buchstaben, danach neuer Zeilenanfang und ausgezogenes P(rudencius) Hs 104 Uberlieferung und Inhalt (s. zu Z. 12) weisen in die Zeit nach Jo- hanns Ausscheiden aus dem Kanzleramt. Der Empfänger, der mit dem Kaiser zusammen in Nürnberg weilt, ist vielleicht Johanns Nachfolger in der Leitung der Reichskanzlei (Nicolaus von Riesenburg, s. oben zu Nr. 39. 40. 49), oder ein anderer jüngerer Kanzleibeamter. Für längere Zeit hielt sich Karl IV. nach 1374 in Nürnberg nur noch in den Jahren 1376 und 1377 auf. 2 nouis felicibus: die Verhandlungen Karls IV. wegen der Wahl und Krönung Wenzels zum römischen König (1376)? 12 magistrum B. de: wohl derselbe (magister Bertoldus ?), der im Jahre 1374[?] im Auftrage Johanns nach Avignon gegangen war, um die Ver- handlungen über die Neubesetzung der Olmützer Dompropststelle zu führen, s. unten zu Nr. 283.
Strana 161
Nr. 104. 105. 161 vestre committimus, vt in literis securitatis sui conductus et aliis quibuscunque necessitatem sui itineris respicientibus prouideatis 15 eidem tamquam nostro nunccio pariter et fideli, recommendantes nos Imperiali Celsitudini temporibus oportunis. Deus omnipotens det vobis elegantis et audacis equi fortitudinem, vt valeatis in Norinberg erga feminarum consorcium adeo viriliter, vt eciam vos non deterreant beginarum consorcia, que monacho- 20 rum quorumlibet bracas dilaniant et begardorum eciam debiles fascenninas [ ?] etc. 105. AN KÖNIG WENZEL. Bittet, den nobilis vir magister Jaroslaus de [Weitmühl], dessen Verbleiben in der kaiserlichen Kanzlei nach seinem, des Bischofs, Ausscheiden schwierig geworden sei, in seinen persönlichen Dienst zurückzunehmen. [1377?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Serenissime etc. Quemadmodum ego honorabilem et nobilem virum Jaroslaum de ..., magistrum in artibus, ad vestra mandata regia libenter accepi et officio meo durante in cancellaria Cesarea benignis ad honorem vestrum prosequebar fauoribus ..., sic et nunc, cum ipse idem magister honorabilis status sui vberem condicionem in cancellaria Cesaris impedimentis obstantibus inuenire non valeat, 5 beginarum] benignorum, am Rande alias begina- 20 vos] nos He rum Hs 22 fescenninas Hs, vgl. zu Nr. 12, 20f. 105 = L Bl. 60r“ (lib. V 67), K Bl. 124" (Nr. 295). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 64, S. 67. — Uberschrift: Olomucensis remittit Imperatori magistrum in artibus, supplicando ut ipsum reassumat in familiarem L K. — 5 fauoribus responderi L K 7 inueniri L K 105 Die überlieferte Adresse Imperatori steht im Widerspruch zu regius Z. 3. 8. 9. — Der Empfohlene ist vermutlich Jaroslaus de Weitmühl, der am 10. Juli 1373 in Prag die Magisterwürde erlangte und von 1373—1377 als Notar und Protonotar in der kaiserlichen Kanzlei nachweisbar ist: Tadra, Kanceláře a písaři S. 40. 45 und S. 41f. Anm. 58; Burdach, Central- bl. f. Bibl. 8 (1891) S. 167f. [Vom Mittelalter z. Ref. Halle 1893, S. 44f.], wo er versehentlich mit Jaroslaus de Jabloncz identifiziert wird. 4 officio meo durante: bis zum Jahre 1374.
Nr. 104. 105. 161 vestre committimus, vt in literis securitatis sui conductus et aliis quibuscunque necessitatem sui itineris respicientibus prouideatis 15 eidem tamquam nostro nunccio pariter et fideli, recommendantes nos Imperiali Celsitudini temporibus oportunis. Deus omnipotens det vobis elegantis et audacis equi fortitudinem, vt valeatis in Norinberg erga feminarum consorcium adeo viriliter, vt eciam vos non deterreant beginarum consorcia, que monacho- 20 rum quorumlibet bracas dilaniant et begardorum eciam debiles fascenninas [ ?] etc. 105. AN KÖNIG WENZEL. Bittet, den nobilis vir magister Jaroslaus de [Weitmühl], dessen Verbleiben in der kaiserlichen Kanzlei nach seinem, des Bischofs, Ausscheiden schwierig geworden sei, in seinen persönlichen Dienst zurückzunehmen. [1377?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Serenissime etc. Quemadmodum ego honorabilem et nobilem virum Jaroslaum de ..., magistrum in artibus, ad vestra mandata regia libenter accepi et officio meo durante in cancellaria Cesarea benignis ad honorem vestrum prosequebar fauoribus ..., sic et nunc, cum ipse idem magister honorabilis status sui vberem condicionem in cancellaria Cesaris impedimentis obstantibus inuenire non valeat, 5 beginarum] benignorum, am Rande alias begina- 20 vos] nos He rum Hs 22 fescenninas Hs, vgl. zu Nr. 12, 20f. 105 = L Bl. 60r“ (lib. V 67), K Bl. 124" (Nr. 295). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 64, S. 67. — Uberschrift: Olomucensis remittit Imperatori magistrum in artibus, supplicando ut ipsum reassumat in familiarem L K. — 5 fauoribus responderi L K 7 inueniri L K 105 Die überlieferte Adresse Imperatori steht im Widerspruch zu regius Z. 3. 8. 9. — Der Empfohlene ist vermutlich Jaroslaus de Weitmühl, der am 10. Juli 1373 in Prag die Magisterwürde erlangte und von 1373—1377 als Notar und Protonotar in der kaiserlichen Kanzlei nachweisbar ist: Tadra, Kanceláře a písaři S. 40. 45 und S. 41f. Anm. 58; Burdach, Central- bl. f. Bibl. 8 (1891) S. 167f. [Vom Mittelalter z. Ref. Halle 1893, S. 44f.], wo er versehentlich mit Jaroslaus de Jabloncz identifiziert wird. 4 officio meo durante: bis zum Jahre 1374.
Strana 162
162 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. ipsum regie Celsitudini vestre sub ea fiducia et integritate fidei et spe certa remitto, quemadmodum eum michi regie vestre benignitatis 10 clemencia commendastis, supplicans precibus humilibus et deuotis, quatenus, attendentes patris, fratrum eius et amicorum eius ob- sequia et persone ipsius approbatam fidem et industriam, ipsum in familiaritatis vestre gremium dignemini reassumere graciose. Nam procul dubio in hoc et laudem hominum merebimini et 15 graciam saluatoris. Datum etc. 11f. obsequiis L K
162 IV. Kanzleidienst und Kanzleikollegen. ipsum regie Celsitudini vestre sub ea fiducia et integritate fidei et spe certa remitto, quemadmodum eum michi regie vestre benignitatis 10 clemencia commendastis, supplicans precibus humilibus et deuotis, quatenus, attendentes patris, fratrum eius et amicorum eius ob- sequia et persone ipsius approbatam fidem et industriam, ipsum in familiaritatis vestre gremium dignemini reassumere graciose. Nam procul dubio in hoc et laudem hominum merebimini et 15 graciam saluatoris. Datum etc. 11f. obsequiis L K
Strana 163
Fünfte Abteilung. Literarische Beziehungen und literarische Interessen. Vorbemerkung. Die Briefe an den römischen Tribunen Cola di Rienzo und an Petrarca, die diese Abteilung eröffnen, sind im nachstehenden nur mit Regest und Anfangszeile eingereiht. Den vollständigen Text, Lesarten, Anmerkungen und Kommentar findet der Leser zusammen mit den Gegenbriefen in V. M. z. R. Bd. II 3. 5 [Briefwechsel des Cola di Rienzo. Teil 3: Kritischer Text. Lesarten. Anmerkungen. Teil 5: Kommentar] und Bd. VII [Petrarcas Briefwechsel mit deutschen Zeitgenossen]. Von der Korrespondenz Johanns v. N. mit Rienzo sind insgesamt 5 Briefe erhalten (V. M. z. R. II 3 Nr. 54. 55. 56. 68. 69 [bezüglich Nr. 76 ebenda s. unten Nr. 141]), von denen die beiden unten angegebenen auf den Kanzler entfallen. Der erhaltene Brief- wechsel Johanns v. N. mit Petrarca umfaßt insgesamt 17 Episteln (V. M. z. R. VII Nr. 3. 4. 7. 10. 12. 14. 15. 18. 20. 21. 24. 27. 29. 31. 32. 33. 35), von denen die acht unten angegebenen auf den Kanzler entfallen. Literarische Interessen Johanns von Neumarkt berühren, darauf sei der Vollständigkeit halber aufmerksam gemacht, auch einzelne Briefe aus an- deren Abteilungen des vorliegenden Bandes, die mit Rücksicht auf ihren sonstigen Inhalt an früherer oder späterer Stelle eingereiht wurden, z. B. oben Nr. 16. 26. 28. 29. 33. 35. 36. 48. 150. 81./ 87. 100, unten Nr. 140f. 342—344. 347f. 106. AN COLA DI RIENZO. Bewundert die Kunst seines Stils. Bittet ihn, alle Pläne und Ge- danken zurückzustellen, die mit den Wünschen des Kaisers nicht im Einklang stehen. [1350 August erste Hälfte.] Anfang: Flores cultus rhetorici, qui de Napearum fecundo germine = V. M. z. R. II 3 Nr. 55. Der Brief ist die Antwort auf Rienzos Schreiben ebenda Nr. 54. 113
Fünfte Abteilung. Literarische Beziehungen und literarische Interessen. Vorbemerkung. Die Briefe an den römischen Tribunen Cola di Rienzo und an Petrarca, die diese Abteilung eröffnen, sind im nachstehenden nur mit Regest und Anfangszeile eingereiht. Den vollständigen Text, Lesarten, Anmerkungen und Kommentar findet der Leser zusammen mit den Gegenbriefen in V. M. z. R. Bd. II 3. 5 [Briefwechsel des Cola di Rienzo. Teil 3: Kritischer Text. Lesarten. Anmerkungen. Teil 5: Kommentar] und Bd. VII [Petrarcas Briefwechsel mit deutschen Zeitgenossen]. Von der Korrespondenz Johanns v. N. mit Rienzo sind insgesamt 5 Briefe erhalten (V. M. z. R. II 3 Nr. 54. 55. 56. 68. 69 [bezüglich Nr. 76 ebenda s. unten Nr. 141]), von denen die beiden unten angegebenen auf den Kanzler entfallen. Der erhaltene Brief- wechsel Johanns v. N. mit Petrarca umfaßt insgesamt 17 Episteln (V. M. z. R. VII Nr. 3. 4. 7. 10. 12. 14. 15. 18. 20. 21. 24. 27. 29. 31. 32. 33. 35), von denen die acht unten angegebenen auf den Kanzler entfallen. Literarische Interessen Johanns von Neumarkt berühren, darauf sei der Vollständigkeit halber aufmerksam gemacht, auch einzelne Briefe aus an- deren Abteilungen des vorliegenden Bandes, die mit Rücksicht auf ihren sonstigen Inhalt an früherer oder späterer Stelle eingereiht wurden, z. B. oben Nr. 16. 26. 28. 29. 33. 35. 36. 48. 150. 81./ 87. 100, unten Nr. 140f. 342—344. 347f. 106. AN COLA DI RIENZO. Bewundert die Kunst seines Stils. Bittet ihn, alle Pläne und Ge- danken zurückzustellen, die mit den Wünschen des Kaisers nicht im Einklang stehen. [1350 August erste Hälfte.] Anfang: Flores cultus rhetorici, qui de Napearum fecundo germine = V. M. z. R. II 3 Nr. 55. Der Brief ist die Antwort auf Rienzos Schreiben ebenda Nr. 54. 113
Strana 164
164 V. Literarische Beziehungen und Interessen. 107. AN COLA DI RIENZO[?]. Dankt für einen erhaltenen Brief und beteuert seine unwandelbare Ergebenheit. [1351 Frühjahr.] Anfang: Cultus rhetoricus policiti [politi Hs] dictaminis = V. M. z. R. II 3 Nr. 69. Die Adresse an Rienzo ist nicht zweifelsfrei (als Empfänger kommt viel- leicht einer der mährischen Markgrafen in Fragel), s. auch V. M. z. R. II 5 (Kommentar) S. 426f. 108. AN FRANCESCO PETRARCA. Anknüpfung des brieflichen Verkehrs. 11352/53.] Anfang: Vtinam Parnasei fluminis delicato liquore = V. M. z. R. VII Nr. 4. 109. AN DENSELBEN. Uber die stilistische Kunst eines von dem Dichter an den Kaiser gerichteten Briefes. Bitte um seine Freundschaft und Wunsch, ihn persönlich kennen zu lernen. [1354 Frühjahr?] Anfang: Aureis redimita monilibus, multiplice colorum = V. M. z. R. VII Nr. 7. Die Adresse ist handschriftlich nicht bezeugt, s. die Anm. ebenda S. 40. 110. AN DENSELBEN. Mitteilung über die günstige Aufnahme seines Empfehlungsschreibens [V. M. z. R. VII Nr. 9?] beim Kaiser und Bedauern, daß seiner Verwendung in einer anderen Angelegenheit nicht stattgegeben werden könne. [1355 März?] Anfang: Saphirei fundamenti ymaginacio quidem aurea = V. M. z. R. VII Nr. 10.
164 V. Literarische Beziehungen und Interessen. 107. AN COLA DI RIENZO[?]. Dankt für einen erhaltenen Brief und beteuert seine unwandelbare Ergebenheit. [1351 Frühjahr.] Anfang: Cultus rhetoricus policiti [politi Hs] dictaminis = V. M. z. R. II 3 Nr. 69. Die Adresse an Rienzo ist nicht zweifelsfrei (als Empfänger kommt viel- leicht einer der mährischen Markgrafen in Fragel), s. auch V. M. z. R. II 5 (Kommentar) S. 426f. 108. AN FRANCESCO PETRARCA. Anknüpfung des brieflichen Verkehrs. 11352/53.] Anfang: Vtinam Parnasei fluminis delicato liquore = V. M. z. R. VII Nr. 4. 109. AN DENSELBEN. Uber die stilistische Kunst eines von dem Dichter an den Kaiser gerichteten Briefes. Bitte um seine Freundschaft und Wunsch, ihn persönlich kennen zu lernen. [1354 Frühjahr?] Anfang: Aureis redimita monilibus, multiplice colorum = V. M. z. R. VII Nr. 7. Die Adresse ist handschriftlich nicht bezeugt, s. die Anm. ebenda S. 40. 110. AN DENSELBEN. Mitteilung über die günstige Aufnahme seines Empfehlungsschreibens [V. M. z. R. VII Nr. 9?] beim Kaiser und Bedauern, daß seiner Verwendung in einer anderen Angelegenheit nicht stattgegeben werden könne. [1355 März?] Anfang: Saphirei fundamenti ymaginacio quidem aurea = V. M. z. R. VII Nr. 10.
Strana 165
Nr. 107—114. 165 111. AN FRANCESCO PETRARCA. Dank für einen Brief und Versprechen, daß das Gedächtnis seines dulcis Francisci aus seinem Herzen nicht entschwinden werde. 11356/571] Anfang: De fecundo pectore. Phebus irradians = V. M. z. R. VII Nr. 12. 112. AN DENSELBEN. Wenn sein eigenes elsternhaftes Gekrächz auch keinen Vergleich mit der Rede des Meisters erlaube, so sei er doch glücklich, deren Wohl- laut und Sinn erfassen zu können und dankbar für weitere Briefe. [13572/ Anfang: Persuasiua dulcedo rethorice et introducte = V. M. z. R. VII Nr. 15. 113. AN DENSELBEN. Dank für die ihm brieflich bezeugte Freundschaft. Bitte um Uber- sendung des Werks De viris illustribus. [1358/59?] Anfang: Stili magistralis apparatus magnificus = V. M. z. R. VII Nr. 21. 114. AN DENSELBEN. Erwartung, daß der Dichter der kaiserlichen Einladung nach Prag Folge leisten werde. Bitte, unter anderem die Remedia utriusque fortunae mitzubringen. [1361 zweite Hälfte oder 1362 Anfang.] Anfang: Sicut Astaroth in presencia beati Bartholomei = V. M. z. R. VII Nr. 29.
Nr. 107—114. 165 111. AN FRANCESCO PETRARCA. Dank für einen Brief und Versprechen, daß das Gedächtnis seines dulcis Francisci aus seinem Herzen nicht entschwinden werde. 11356/571] Anfang: De fecundo pectore. Phebus irradians = V. M. z. R. VII Nr. 12. 112. AN DENSELBEN. Wenn sein eigenes elsternhaftes Gekrächz auch keinen Vergleich mit der Rede des Meisters erlaube, so sei er doch glücklich, deren Wohl- laut und Sinn erfassen zu können und dankbar für weitere Briefe. [13572/ Anfang: Persuasiua dulcedo rethorice et introducte = V. M. z. R. VII Nr. 15. 113. AN DENSELBEN. Dank für die ihm brieflich bezeugte Freundschaft. Bitte um Uber- sendung des Werks De viris illustribus. [1358/59?] Anfang: Stili magistralis apparatus magnificus = V. M. z. R. VII Nr. 21. 114. AN DENSELBEN. Erwartung, daß der Dichter der kaiserlichen Einladung nach Prag Folge leisten werde. Bitte, unter anderem die Remedia utriusque fortunae mitzubringen. [1361 zweite Hälfte oder 1362 Anfang.] Anfang: Sicut Astaroth in presencia beati Bartholomei = V. M. z. R. VII Nr. 29.
Strana 166
166 V. Literarische Beziehungen und Interessen. 115. AN FRANCESCO PETRARCA. Bitte um Ubermittlung eines Kommentars zu den gesandten Eclogen. [1362/63.] Anfang: Rogo vos instancia maiore qua possum = V. M. z. R. VII Nr. 32. 116. AN NICCOLO ACCIAIUOLI, KANZLER DES SIZI- LISCHEN KÖNIGREICHS. Bewundert die Schreibart eines von ihm empfangenen Briefes und bittet um Fortsetzung der Korrespondenz. [1355? 1360?] Aus der Summa Cancellarii. Nobilis vir, amice carissime, Tuliane facundie nuper visis epistolis, que clarescente colore Sidonico veritatis apostolice sapienciam redolebant, nescio vera- citer an exultandi vel ymaginandi fungar officio, incertus vtique. quo wltu scribentis intencionem possim colligere, dum applausus comptissimi stili rethorici procul dubio menti parat leticiam et sentenciarum ponderosa profunditas ad ymaginacionis labores eximios intellectus rapit officium. Gaudebo igitur de specialis 116 = Uc G Rg Ua Kap WIF LIQSH2 B2 HI Ub Gr L K, außerdem B Bl. 127°. Nicht verglichen ist die Uberlieferung in Cod. N. XXIV der Bibl. des Prager Domkapitels (Podlaha Nr. 1548). — Tadra, Summa Canc. Nr. 4, S. 3f.; Burdach-Piur, V. M. z. R. II 3 S. 435f. — Uberschrift: Litera missa per eundem [cancellarium] cancellario regis Sicilie G Kap Wi L2F S, Canc. recommendat facundiam et stilum ornatum cancellarii regis Sicilie, se de grossicia ignorancie excusando Rg Ua, Canc. regi Cicilie B2, Canc. scribit regi cecilie (celicie Gr) H1 Gr, Canc. scribit Fran- cisco Petrarcze L K, Canc. scribit Tribuno sollaciosa carmina, rogans vt eum velit suis epistolis sepius visitare B. — 1 karissime amice B2 2 vi- sis] missis L K calore H1Gr 3 sindonico S H2 B2 HI Gr sa- 4 fungor Rg Ua WIQS pienciam] sentenciam Ub 5 colligere] intelligere S dum fehlt Q 6 parant L 8 gaudeo L K 8f. gaudebo—gracia], dazu am Rande alias gaudeo igitur de speciali vos priuilegiatos gracia que sic incolis irrorat e superis L K
166 V. Literarische Beziehungen und Interessen. 115. AN FRANCESCO PETRARCA. Bitte um Ubermittlung eines Kommentars zu den gesandten Eclogen. [1362/63.] Anfang: Rogo vos instancia maiore qua possum = V. M. z. R. VII Nr. 32. 116. AN NICCOLO ACCIAIUOLI, KANZLER DES SIZI- LISCHEN KÖNIGREICHS. Bewundert die Schreibart eines von ihm empfangenen Briefes und bittet um Fortsetzung der Korrespondenz. [1355? 1360?] Aus der Summa Cancellarii. Nobilis vir, amice carissime, Tuliane facundie nuper visis epistolis, que clarescente colore Sidonico veritatis apostolice sapienciam redolebant, nescio vera- citer an exultandi vel ymaginandi fungar officio, incertus vtique. quo wltu scribentis intencionem possim colligere, dum applausus comptissimi stili rethorici procul dubio menti parat leticiam et sentenciarum ponderosa profunditas ad ymaginacionis labores eximios intellectus rapit officium. Gaudebo igitur de specialis 116 = Uc G Rg Ua Kap WIF LIQSH2 B2 HI Ub Gr L K, außerdem B Bl. 127°. Nicht verglichen ist die Uberlieferung in Cod. N. XXIV der Bibl. des Prager Domkapitels (Podlaha Nr. 1548). — Tadra, Summa Canc. Nr. 4, S. 3f.; Burdach-Piur, V. M. z. R. II 3 S. 435f. — Uberschrift: Litera missa per eundem [cancellarium] cancellario regis Sicilie G Kap Wi L2F S, Canc. recommendat facundiam et stilum ornatum cancellarii regis Sicilie, se de grossicia ignorancie excusando Rg Ua, Canc. regi Cicilie B2, Canc. scribit regi cecilie (celicie Gr) H1 Gr, Canc. scribit Fran- cisco Petrarcze L K, Canc. scribit Tribuno sollaciosa carmina, rogans vt eum velit suis epistolis sepius visitare B. — 1 karissime amice B2 2 vi- sis] missis L K calore H1Gr 3 sindonico S H2 B2 HI Gr sa- 4 fungor Rg Ua WIQS pienciam] sentenciam Ub 5 colligere] intelligere S dum fehlt Q 6 parant L 8 gaudeo L K 8f. gaudebo—gracia], dazu am Rande alias gaudeo igitur de speciali vos priuilegiatos gracia que sic incolis irrorat e superis L K
Strana 167
Nr. 115. 116. 167 priuilegii gracia, quo Nicolaus gratificatur e superis, et in pro- funditate tam sublimis sentencie, que ab ore eius velud a 10 quodam beato fonte progreditur, interne speculacionis studiis laborabo. Gaudeo quidem tantam esse diuine bonitatem clemencie, yt in homine corruptibili tanta clareat vis bonitatis ipsius, vt in rebus naturalibus sermonis transcensu quasi nature videatur metas infringere, dum naturalia supernaturalis stili significancia reci- 15 tantur. Laboro, vir nobilis, in sentenciarum nodo inextricabili. Nam stupent litere, dum ad responsionis tibi fiende ministerium postulantur. Erubescam igitur de mea grossicie, quam rustica semper inuoluit barbaries, qui Germanicis niuibus natus orientis non valeo viribus adequari. Absoluit tamen aliqua sui parte 20 tristiciam gaudium, quod menti scribentis de tua tam nobili tam- que priuilegiata perfeccione consurgit, vt quantum mei defectus nubila nigrescentis mesticie secum attulerint, totum quidem ex- cellentis tue virtutis claritudine serenetur. Non desit ammodo, precor, amice carissime, sermonis et stili loquela vicaria, quibus 2s alternatim scribencium animi consolentur. Datum etc. 9 priuilegiata L K Nicolaum B, Nimis Q, incolis UbL K super- nis Uc 10 sentencie] sciencie HIGrL K 11f. interne—laborabo], 12 Gaudeo] dazu a. R. internis speculacionum studiis laborando L gaudebo Q S H2 B2 Ub L K B, gaudes H1, grandis Gr, gaudeo igitur L2 bonitatis clemenciam L K diuine esse L2 Ub, diuine fehlt L K tanta vis clareat S 14 transcensu] 13 homine] nomine H1 Gr darüber excessu S, darüber superhabundancia B2, transeundo H1, trans- 15 super naturali G signi- metas videatur B gressu Q ficantur (-ter ?) Uc L2, signancia Q B2, seruancia Ub 17 fiende] figende Q 19 semper] super Q. fehlt F barbaries] nature et Gr 19f. niui- bus—tamen fehlt L2 niuibus] finibus Ub S, finibus aus niuibus B2, viribus HI Gr, in nibus (so) F 20 Absolue O. Abstulit Ub parte 22 perfeccione] pro- 21 nobili] notabili G Kap F Q sui L K secucione Uc L K 23 attulerit FOLKB 24 serenetur] conseruetur ammodo] animo Gr B, Rg Ua, seruetur WI F H2 B2 HI Ub Gr L K omnino Ub 25 amice car. fehlt Rg Ua WIF B2 Ub L K, carissime fehlt Uc L2 vicaria] vicina Uc 26 consolantur Rg Ua WI L2Q S H2 HI Gr L K, consolantur. Datum Cracfouie] Ub Datum etc. fehlt G Anmerkungen. Uber den Empfänger, an dessen Persönlichkeit angesichts der von den Handschriften der frühesten Redaktionen überlieferten Adresse und angesichts des Z. 8 überlieferten Vornamen Nicolaus ein Zweifel (vgl. V. M. z. R.
Nr. 115. 116. 167 priuilegii gracia, quo Nicolaus gratificatur e superis, et in pro- funditate tam sublimis sentencie, que ab ore eius velud a 10 quodam beato fonte progreditur, interne speculacionis studiis laborabo. Gaudeo quidem tantam esse diuine bonitatem clemencie, yt in homine corruptibili tanta clareat vis bonitatis ipsius, vt in rebus naturalibus sermonis transcensu quasi nature videatur metas infringere, dum naturalia supernaturalis stili significancia reci- 15 tantur. Laboro, vir nobilis, in sentenciarum nodo inextricabili. Nam stupent litere, dum ad responsionis tibi fiende ministerium postulantur. Erubescam igitur de mea grossicie, quam rustica semper inuoluit barbaries, qui Germanicis niuibus natus orientis non valeo viribus adequari. Absoluit tamen aliqua sui parte 20 tristiciam gaudium, quod menti scribentis de tua tam nobili tam- que priuilegiata perfeccione consurgit, vt quantum mei defectus nubila nigrescentis mesticie secum attulerint, totum quidem ex- cellentis tue virtutis claritudine serenetur. Non desit ammodo, precor, amice carissime, sermonis et stili loquela vicaria, quibus 2s alternatim scribencium animi consolentur. Datum etc. 9 priuilegiata L K Nicolaum B, Nimis Q, incolis UbL K super- nis Uc 10 sentencie] sciencie HIGrL K 11f. interne—laborabo], 12 Gaudeo] dazu a. R. internis speculacionum studiis laborando L gaudebo Q S H2 B2 Ub L K B, gaudes H1, grandis Gr, gaudeo igitur L2 bonitatis clemenciam L K diuine esse L2 Ub, diuine fehlt L K tanta vis clareat S 14 transcensu] 13 homine] nomine H1 Gr darüber excessu S, darüber superhabundancia B2, transeundo H1, trans- 15 super naturali G signi- metas videatur B gressu Q ficantur (-ter ?) Uc L2, signancia Q B2, seruancia Ub 17 fiende] figende Q 19 semper] super Q. fehlt F barbaries] nature et Gr 19f. niui- bus—tamen fehlt L2 niuibus] finibus Ub S, finibus aus niuibus B2, viribus HI Gr, in nibus (so) F 20 Absolue O. Abstulit Ub parte 22 perfeccione] pro- 21 nobili] notabili G Kap F Q sui L K secucione Uc L K 23 attulerit FOLKB 24 serenetur] conseruetur ammodo] animo Gr B, Rg Ua, seruetur WI F H2 B2 HI Ub Gr L K omnino Ub 25 amice car. fehlt Rg Ua WIF B2 Ub L K, carissime fehlt Uc L2 vicaria] vicina Uc 26 consolantur Rg Ua WI L2Q S H2 HI Gr L K, consolantur. Datum Cracfouie] Ub Datum etc. fehlt G Anmerkungen. Uber den Empfänger, an dessen Persönlichkeit angesichts der von den Handschriften der frühesten Redaktionen überlieferten Adresse und angesichts des Z. 8 überlieferten Vornamen Nicolaus ein Zweifel (vgl. V. M. z. R.
Strana 168
168 V. Literarische Beziehungen und Interessen. II 3 S. 435f. Anm.) nicht mehr bestehen kann, unterrichtet (allerdings un- zureichend) die Monographie von L. Tanfani, Niccola Acciaiuoli. Firenze 1863; vgl. jetzt auch L. Chiappelli, Una notevole libreria Napoletana del Trecento und das dort veröffentlichte Inventario dei libri inviati a Niccolò Acciaiuoli dalla sua sorella D. Lapa (aus dem Jahre 1348, 98 Nummern ent- haltend): Studi medievali N. S. 1 (1928) S. 456—470. — Persönlich hat Joh. v. N. den neapolitanischen Kanzler und Großseneschall des Königreichs Sizilien, den Gönner Zanobis da Strada, später Boccaccios, Nellis und verschie- dener anderer Petrarcafreunde († 1365), zweifellos bereits auf dem ersten Rom- zuge Karls IV. im Jahre 1355 kennen gelernt, damals als sich A. in poli- tischer Mission einige Tage im kaiserlichen Hauptquartier in Pisa aufhielt und bei dieser Gelegenheit Karl IV. seinen Sekretär und Schützling Zanobi da Strada für die Dichterkrönung präsentierte (vgl. V. M. z. R. VII S. 202 Anm.; auch Franz Zimmermann, Acta Karoli IV. Imperatoris inedita. Innsbruck 1891, Nr. 16, S. 39). Die Ausfertigung des Krönungsdiploms durch Joh. v. N. mag einen schriftlichen Austausch von Höflichkeiten im Gefolge gehabt haben, deren stilistische Redaktion Acciaiuoli seinem soeben zum poeta laureatus erhobenen Sekretär überließ. Diese Annahme würde das überschwengliche Lob, das Joh. v. N. der Stilkunst Acciaiuolis spendet, am besten erklären. — Im Hinblick auf die Stelle, die das Schreiben in der Summa Canc. einnimmt, muß jedoch auch ein späterer Abfassungstermin (1360) in Erwägung gezogen werden. Im Sommer 1360 begab sich Niccolò A. auf der Rückreise von Avignon im Auftrage Innocenz' VI. nach Mai- land, um in dem Konflikt zwischen dem päpstlichen Stuhl und Bernabô Visconti einen Vergleich herbeizuführen (M. Villani IX 110; Raynaldus Ann. eccl. 1360 IX; Theiner, Cod. dipl. dominii temporalis s. Sedis II 389; Stephan Stoy, Die polit. Beziehungen zwischen Kaiser und Papst in den Jahren 1360—1364. Diss. Leipzig 1881, S. 22; Werunsky. Karl IV. Bd. III S. 244). Angesichts der Hilferufe um militärische Unterstützung, die Innocenz VI. am 26. April desselben Jahres an Karl IV. gerichtet hatte, ist es denkbar, daß sich A. im Verfolg seiner Mission an Karl IV. oder seinen Kanzler persönlich gewandt hatte, um die Absichten des Kaisers zu erfahren. Zanobi († 1361) stand damals allerdings nicht mehr im Dienste A.s, sondern war (seit 1359) Sekretär der päpstlichen Kurie in Arignon. 3 Sidonico: des Sidonius Apollinaris, den Joh. v. N. auch an anderer Stelle (unten Nr. 118, 25) neben Cicero und Quintilian als Stilmuster nennt. 117. AN GUIDO GONZAGA, HERRN VON MANTUA. Dankt für die Ubersendung eines Titus Livius bonus et pulcher valde. Prag 11356—1364] Gründonnerstag. Nobili viro domino Guido de Gonzaga, pro imperiali maiestate Mantue etc. vicario generali, amico nostro carissimo. 117 Original (Papier): Mantua Arch. di Stato, Gonzaga E II 3 (439).
168 V. Literarische Beziehungen und Interessen. II 3 S. 435f. Anm.) nicht mehr bestehen kann, unterrichtet (allerdings un- zureichend) die Monographie von L. Tanfani, Niccola Acciaiuoli. Firenze 1863; vgl. jetzt auch L. Chiappelli, Una notevole libreria Napoletana del Trecento und das dort veröffentlichte Inventario dei libri inviati a Niccolò Acciaiuoli dalla sua sorella D. Lapa (aus dem Jahre 1348, 98 Nummern ent- haltend): Studi medievali N. S. 1 (1928) S. 456—470. — Persönlich hat Joh. v. N. den neapolitanischen Kanzler und Großseneschall des Königreichs Sizilien, den Gönner Zanobis da Strada, später Boccaccios, Nellis und verschie- dener anderer Petrarcafreunde († 1365), zweifellos bereits auf dem ersten Rom- zuge Karls IV. im Jahre 1355 kennen gelernt, damals als sich A. in poli- tischer Mission einige Tage im kaiserlichen Hauptquartier in Pisa aufhielt und bei dieser Gelegenheit Karl IV. seinen Sekretär und Schützling Zanobi da Strada für die Dichterkrönung präsentierte (vgl. V. M. z. R. VII S. 202 Anm.; auch Franz Zimmermann, Acta Karoli IV. Imperatoris inedita. Innsbruck 1891, Nr. 16, S. 39). Die Ausfertigung des Krönungsdiploms durch Joh. v. N. mag einen schriftlichen Austausch von Höflichkeiten im Gefolge gehabt haben, deren stilistische Redaktion Acciaiuoli seinem soeben zum poeta laureatus erhobenen Sekretär überließ. Diese Annahme würde das überschwengliche Lob, das Joh. v. N. der Stilkunst Acciaiuolis spendet, am besten erklären. — Im Hinblick auf die Stelle, die das Schreiben in der Summa Canc. einnimmt, muß jedoch auch ein späterer Abfassungstermin (1360) in Erwägung gezogen werden. Im Sommer 1360 begab sich Niccolò A. auf der Rückreise von Avignon im Auftrage Innocenz' VI. nach Mai- land, um in dem Konflikt zwischen dem päpstlichen Stuhl und Bernabô Visconti einen Vergleich herbeizuführen (M. Villani IX 110; Raynaldus Ann. eccl. 1360 IX; Theiner, Cod. dipl. dominii temporalis s. Sedis II 389; Stephan Stoy, Die polit. Beziehungen zwischen Kaiser und Papst in den Jahren 1360—1364. Diss. Leipzig 1881, S. 22; Werunsky. Karl IV. Bd. III S. 244). Angesichts der Hilferufe um militärische Unterstützung, die Innocenz VI. am 26. April desselben Jahres an Karl IV. gerichtet hatte, ist es denkbar, daß sich A. im Verfolg seiner Mission an Karl IV. oder seinen Kanzler persönlich gewandt hatte, um die Absichten des Kaisers zu erfahren. Zanobi († 1361) stand damals allerdings nicht mehr im Dienste A.s, sondern war (seit 1359) Sekretär der päpstlichen Kurie in Arignon. 3 Sidonico: des Sidonius Apollinaris, den Joh. v. N. auch an anderer Stelle (unten Nr. 118, 25) neben Cicero und Quintilian als Stilmuster nennt. 117. AN GUIDO GONZAGA, HERRN VON MANTUA. Dankt für die Ubersendung eines Titus Livius bonus et pulcher valde. Prag 11356—1364] Gründonnerstag. Nobili viro domino Guido de Gonzaga, pro imperiali maiestate Mantue etc. vicario generali, amico nostro carissimo. 117 Original (Papier): Mantua Arch. di Stato, Gonzaga E II 3 (439).
Strana 169
Nr. 116—118. 169 Amice carissime, Pro eo quod nobis Tytoliuium bonum et pulchrum valde procu- rando transmisistis, amicicie vestre ad vberes graciarum assurgimus 5 acciones, volentes hoc apud vos et vestros loco et tempore se offerentibus remereri. Sciatis quod serenissimus dominus noster communis, dominus .. imperator, per Dei graciam grata ad presens corporis sospitate potitur. Apud quem et alibi, quociens per vos requisiti fuerimus, laborabimus pro vestro et vestrorum 10 meliori sine dubio cum effectu. Datum Prage in magna quinta feria. Johannes Dei et apostolice sedis gracia Luthomuschlensis epis- copus, sacre Imperialis aule Cancellarius. Rotes Wachssiegel. Mitgeteilt von R. Salomon, Neues Archiv 36 (1911), S. 506, der eigenhändige Niederschrift Johanns v. N. annimmt, was nicht völlig sicher ist. — 1—3 Die Adresse von der gleichen Hand auf der Rückseite 7 Sciatis] Scientes Original 11 meliori: ergänze statu davor? 117 Die zeitliche Begrenzung ist durch Z. 1 (imperiali maiestate) und Z. 13 (Luthomuschl. episcopus) gegeben. Innerhalb dieses Zeitraums war der diplomatische Verkehr zwischen Prag und Mantua am lebhaftesten im Jahre 1356. Persönlich hatte der Kanzler den Gonzaga zweifellos im November/De- zember 1354 (auf dem Krönungszug Karls IV.) in Mantua kennen gelernt. R. Salomon a. a. O. S. 505 macht darauf aufmerksam, daß Ifür die Ab- fassungszeit] die Jahre 1359, 1361 und wohl auch 1363 der Ortsdatierung wegen nicht in Frage kommen können'. — Guido starb im Jahre 1369. Uber seinen auch von Petrarca gerühmten Eifer als Handschriftensammler (der sich auf seinen Sohn Ludwig und seinen Enkel Franz vererbte) und seine besonders an französischen Werken reiche Bibliothek — er ließ u. a. eine Kopie der französischen Liviusübersetzung des gelehrten Benediktiners Pierre Bersuire herstellen — s. Novati, I codici francesi dei Gonzaga, Ro- mania 19 (1890) S. 166—200; derselbe, Attraverso il Medio Evo: Studi e Ricerche 1905, cap. VI; vgl. auch die Hinweise bei G. Pirchan, Italien und Kaiser Karl IV., Bd. II S. 105. 118. AN KONRAD VON WALDHAUSEN. Bezeugt ihm seine Bewunderung und möchte mit ihm in Verbindung treten. [Um 1360?] Eminens vir, amice karissime, Non tibi, queso, displiceam, si ad te singulari fungor eloquio. 118 = Breslau Staats- und Univ.bibl. II Fol. 22 Bl. 134r. — Uberschrift:
Nr. 116—118. 169 Amice carissime, Pro eo quod nobis Tytoliuium bonum et pulchrum valde procu- rando transmisistis, amicicie vestre ad vberes graciarum assurgimus 5 acciones, volentes hoc apud vos et vestros loco et tempore se offerentibus remereri. Sciatis quod serenissimus dominus noster communis, dominus .. imperator, per Dei graciam grata ad presens corporis sospitate potitur. Apud quem et alibi, quociens per vos requisiti fuerimus, laborabimus pro vestro et vestrorum 10 meliori sine dubio cum effectu. Datum Prage in magna quinta feria. Johannes Dei et apostolice sedis gracia Luthomuschlensis epis- copus, sacre Imperialis aule Cancellarius. Rotes Wachssiegel. Mitgeteilt von R. Salomon, Neues Archiv 36 (1911), S. 506, der eigenhändige Niederschrift Johanns v. N. annimmt, was nicht völlig sicher ist. — 1—3 Die Adresse von der gleichen Hand auf der Rückseite 7 Sciatis] Scientes Original 11 meliori: ergänze statu davor? 117 Die zeitliche Begrenzung ist durch Z. 1 (imperiali maiestate) und Z. 13 (Luthomuschl. episcopus) gegeben. Innerhalb dieses Zeitraums war der diplomatische Verkehr zwischen Prag und Mantua am lebhaftesten im Jahre 1356. Persönlich hatte der Kanzler den Gonzaga zweifellos im November/De- zember 1354 (auf dem Krönungszug Karls IV.) in Mantua kennen gelernt. R. Salomon a. a. O. S. 505 macht darauf aufmerksam, daß Ifür die Ab- fassungszeit] die Jahre 1359, 1361 und wohl auch 1363 der Ortsdatierung wegen nicht in Frage kommen können'. — Guido starb im Jahre 1369. Uber seinen auch von Petrarca gerühmten Eifer als Handschriftensammler (der sich auf seinen Sohn Ludwig und seinen Enkel Franz vererbte) und seine besonders an französischen Werken reiche Bibliothek — er ließ u. a. eine Kopie der französischen Liviusübersetzung des gelehrten Benediktiners Pierre Bersuire herstellen — s. Novati, I codici francesi dei Gonzaga, Ro- mania 19 (1890) S. 166—200; derselbe, Attraverso il Medio Evo: Studi e Ricerche 1905, cap. VI; vgl. auch die Hinweise bei G. Pirchan, Italien und Kaiser Karl IV., Bd. II S. 105. 118. AN KONRAD VON WALDHAUSEN. Bezeugt ihm seine Bewunderung und möchte mit ihm in Verbindung treten. [Um 1360?] Eminens vir, amice karissime, Non tibi, queso, displiceam, si ad te singulari fungor eloquio. 118 = Breslau Staats- und Univ.bibl. II Fol. 22 Bl. 134r. — Uberschrift:
Strana 170
170 V. Literarische Beziehungen und Interessen. 25 Hoc etenim dicendi genere, sicud dilectus tibi testatur Valerius, laureati poethe, quos Dircei fluminis vnda sacrati roris perfudit 5 aspergine, ad diuos Cesares vsi noscuntur. Hoc tibi dicendi genus sacrum probat eloquium, vbi circa nostre salutis primicias summi Jouis nunccius, angelus Gabriel, Dyanam clarissimam diuo salu- tacionis preconio tuisauit. Amice care, vtinam fulgurantis Phebi chorusco sidere scribentis 10 fulgeant precordia, vtinam Mercurii decor argenteus sic ligwe plectrum sacri studii serenitate modificet, vt ysopo mundatis manibus Appollinis cordas contingere valeat, philomenatis accen- tibus alaudari [?] crepidine sacra carmina modulando, vt dulci- bus simphoniis eius illabantur auribus, quem Deus omnipotens 15 velud eleccionis vas alterum sapientibus et insipientibus debitorem constituit, qui cum infirmantibus patitur, cum scandalizatis vritur, doctoris gencium sacrata vestigia claris virtutibus emulando, cuius iam fama magnifica et exemplaris vite mundicia crebrescit in populo, cuius eciam in omnem terram dulcis sonus exiuit, dum 2o velut alter Orpheus citarizantis ligwe dulcedine siluas currere, cautes resolui (fecit) atque ipsas furias insania pulsas ad pietatis habenas inflectit. Sit vtique vt faciem inspectura Conradi precipicium verearis, epistola, ad cuius luminosum radium mutescit Tulius, ebet Maronis facundia, questio Quintiliani queritur atque Sidonii trabeata purpura notam lamentatur eclipsis. Rursum, deficiens epistola, etsi balbuciente ligwa et claudo pede progrederis, vt te (non quidem indigne!) terreat tanti magistratus fastigium, gratissime tamen spei beneficio inde consolacionem accipias, quod ei dirigeris qui sic flammis caritatis vritur, vt te non dente satirico so mordeat aut tragica seueritate condempnet, sed comice leuitatis officio paciatur. Nam si inter penetralia sui pectoris locum tibi vendicare non poteris neque te paternali gremio fouere dignabitur, saltem ante ianuam huius diuitis tam diu moraberis, donec de micis, que de thesauris mense talis prosiliunt, tua possit inopia Commendat valde Cancellarius dominum Conradum, Rogans vt oracio- num suarum particeps fieri mereatur Hs. — 3 dilecte Hs 4 Dirceil dirc'i Hs 9 vtinam] vbinam Hs chorusco = corusco 'schimmernd 10 fulgent Hs vtinam] vbi Hs 11 serenitate] seruitate Hs 14 sophoniis modificat Hs 16 alaudari Hs, s. die Anm. zur Stelle He 21 fecit fehlt Hs insanie pulsa Hs- 22 Sit] sic Hs 24 Syndonii Hs
170 V. Literarische Beziehungen und Interessen. 25 Hoc etenim dicendi genere, sicud dilectus tibi testatur Valerius, laureati poethe, quos Dircei fluminis vnda sacrati roris perfudit 5 aspergine, ad diuos Cesares vsi noscuntur. Hoc tibi dicendi genus sacrum probat eloquium, vbi circa nostre salutis primicias summi Jouis nunccius, angelus Gabriel, Dyanam clarissimam diuo salu- tacionis preconio tuisauit. Amice care, vtinam fulgurantis Phebi chorusco sidere scribentis 10 fulgeant precordia, vtinam Mercurii decor argenteus sic ligwe plectrum sacri studii serenitate modificet, vt ysopo mundatis manibus Appollinis cordas contingere valeat, philomenatis accen- tibus alaudari [?] crepidine sacra carmina modulando, vt dulci- bus simphoniis eius illabantur auribus, quem Deus omnipotens 15 velud eleccionis vas alterum sapientibus et insipientibus debitorem constituit, qui cum infirmantibus patitur, cum scandalizatis vritur, doctoris gencium sacrata vestigia claris virtutibus emulando, cuius iam fama magnifica et exemplaris vite mundicia crebrescit in populo, cuius eciam in omnem terram dulcis sonus exiuit, dum 2o velut alter Orpheus citarizantis ligwe dulcedine siluas currere, cautes resolui (fecit) atque ipsas furias insania pulsas ad pietatis habenas inflectit. Sit vtique vt faciem inspectura Conradi precipicium verearis, epistola, ad cuius luminosum radium mutescit Tulius, ebet Maronis facundia, questio Quintiliani queritur atque Sidonii trabeata purpura notam lamentatur eclipsis. Rursum, deficiens epistola, etsi balbuciente ligwa et claudo pede progrederis, vt te (non quidem indigne!) terreat tanti magistratus fastigium, gratissime tamen spei beneficio inde consolacionem accipias, quod ei dirigeris qui sic flammis caritatis vritur, vt te non dente satirico so mordeat aut tragica seueritate condempnet, sed comice leuitatis officio paciatur. Nam si inter penetralia sui pectoris locum tibi vendicare non poteris neque te paternali gremio fouere dignabitur, saltem ante ianuam huius diuitis tam diu moraberis, donec de micis, que de thesauris mense talis prosiliunt, tua possit inopia Commendat valde Cancellarius dominum Conradum, Rogans vt oracio- num suarum particeps fieri mereatur Hs. — 3 dilecte Hs 4 Dirceil dirc'i Hs 9 vtinam] vbinam Hs chorusco = corusco 'schimmernd 10 fulgent Hs vtinam] vbi Hs 11 serenitate] seruitate Hs 14 sophoniis modificat Hs 16 alaudari Hs, s. die Anm. zur Stelle He 21 fecit fehlt Hs insanie pulsa Hs- 22 Sit] sic Hs 24 Syndonii Hs
Strana 171
Nr. 118. 171 saturari. Et si eciam inter collatos ei diuine nature liberalitate s5 thesauros tanto vtique defectu noteris, vt talis sit inter te et ipsum et tam desperata distancia, quod nulla possit re ad rem penitus formari collacio, hoc tamen respires solamine, quoniam Non viole marcent, quamuis rosa floris honore Splendeat aut proprius componat lilia candor. Non omnis delirus erit, cui sensus Vlixis Deficit, aut mutus, quem nescit ligwa Maronis. Non nitor argenti liuet, si fulgurat aurum; Non minus arma rapit Ayax, si fulminat Hector neque tui artificis, epistola, hoc peccatum fore arbitrabitur hic 45 Conradus, qui pocius deuote mentis ardorem quam operantis acciones attendit. Hac [?] ergo audaci fiducia hoc vnum a te peto, magister et domine, vt non me spernas inculto sermone vagantem, qui profi- ciendi ardore ingemisco, deficiens ad instar claudi, cui nisi morbus so abtulisset gradiendi potenciam, voluntariis vtique nisibus pro patria dimicasset. Prosit eciam auctori meo erga Deum tua, vir clemens, familiaris oracio, vt lumen semitis eius tua sit doctrina notissima, vt approbate vite claritas suis pedibus sit lucerna. Neque dicta scribentis animo indignanti suscipias, que non liuor 55 edax, sed Jouis ambit amor. Scriptum in castro nostro Drsepczicz. 40 35 diuine] diue Hs 44 Ayax arma rapit Hs 40 propriis Hs 48 Hac] dic He 41 delirus] decliuus Hs 50 ardorem Hs Anmerkungen. In seiner Antwort (unten Anhang Nr. 378) verwahrt sich der Empfänger dagegen, daß er von Joh. v. N. (Z. 46f.) magister et dominus genannt wird, cum neutrum sim eorum, sed humilimus vester et omnium discipulus magistrorum et conprofessus frater regularium canonicorum, licet mini- mus eorundem. Diese Angaben im Verein mit dem übrigen Inhalt der beiden Briefe lassen kaum einen Zweifel an der Persönlichkeit des Conradus ge- nannten Adressaten. Konrad Waldhauser (von Waldhausen), der be- rühmte, aus Österreich stammende Reformprediger und Augustiner-Chorherr, wurde um das Jahr 1360 von Karl IV. nach Böhmen berufen. In Prag wirkte er unter ungeheurem Zulauf als Prediger (in deutscher und latei- nischer Sprache) zuerst an der St. Gallikirche und an der Thomaskirche der Augustinereremiten, zuletzt, von 1364 bis zu seinem Tode († 1369), als Pfarrer an der Teynkirche: Balbinus, Bohemia docta II, Prag 1778, S. 181 —183; Palacky, Gesch. von Böhmen III 1 S. 161—164; A. Frind, Kirchen-
Nr. 118. 171 saturari. Et si eciam inter collatos ei diuine nature liberalitate s5 thesauros tanto vtique defectu noteris, vt talis sit inter te et ipsum et tam desperata distancia, quod nulla possit re ad rem penitus formari collacio, hoc tamen respires solamine, quoniam Non viole marcent, quamuis rosa floris honore Splendeat aut proprius componat lilia candor. Non omnis delirus erit, cui sensus Vlixis Deficit, aut mutus, quem nescit ligwa Maronis. Non nitor argenti liuet, si fulgurat aurum; Non minus arma rapit Ayax, si fulminat Hector neque tui artificis, epistola, hoc peccatum fore arbitrabitur hic 45 Conradus, qui pocius deuote mentis ardorem quam operantis acciones attendit. Hac [?] ergo audaci fiducia hoc vnum a te peto, magister et domine, vt non me spernas inculto sermone vagantem, qui profi- ciendi ardore ingemisco, deficiens ad instar claudi, cui nisi morbus so abtulisset gradiendi potenciam, voluntariis vtique nisibus pro patria dimicasset. Prosit eciam auctori meo erga Deum tua, vir clemens, familiaris oracio, vt lumen semitis eius tua sit doctrina notissima, vt approbate vite claritas suis pedibus sit lucerna. Neque dicta scribentis animo indignanti suscipias, que non liuor 55 edax, sed Jouis ambit amor. Scriptum in castro nostro Drsepczicz. 40 35 diuine] diue Hs 44 Ayax arma rapit Hs 40 propriis Hs 48 Hac] dic He 41 delirus] decliuus Hs 50 ardorem Hs Anmerkungen. In seiner Antwort (unten Anhang Nr. 378) verwahrt sich der Empfänger dagegen, daß er von Joh. v. N. (Z. 46f.) magister et dominus genannt wird, cum neutrum sim eorum, sed humilimus vester et omnium discipulus magistrorum et conprofessus frater regularium canonicorum, licet mini- mus eorundem. Diese Angaben im Verein mit dem übrigen Inhalt der beiden Briefe lassen kaum einen Zweifel an der Persönlichkeit des Conradus ge- nannten Adressaten. Konrad Waldhauser (von Waldhausen), der be- rühmte, aus Österreich stammende Reformprediger und Augustiner-Chorherr, wurde um das Jahr 1360 von Karl IV. nach Böhmen berufen. In Prag wirkte er unter ungeheurem Zulauf als Prediger (in deutscher und latei- nischer Sprache) zuerst an der St. Gallikirche und an der Thomaskirche der Augustinereremiten, zuletzt, von 1364 bis zu seinem Tode († 1369), als Pfarrer an der Teynkirche: Balbinus, Bohemia docta II, Prag 1778, S. 181 —183; Palacky, Gesch. von Böhmen III 1 S. 161—164; A. Frind, Kirchen-
Strana 172
172 V. Literarische Beziehungen und Interessen. geschichte von Böhmen. Bd. II, Prag 1860, S. 369f.; Friedjung, Kaiser Karl IV. ... S. 169ff.; Loserth, Hus u. Wiclif (1884) S. 40ff. 266ff.; derselbe, Realencyclop. ƒ. prot. Theologies. Bd. 20 S. 840 ƒf.; Denifle, Die Uni- versitäten d. Mittelalters I S. 597; Menčik, Konrad Waldhauser: Abhdl. d. Kgl. böhm. Akad. d. Wiss. VI. Folge, Bd. 11 (1882); Linsenmayer, Gesch. der Predigt in Deutschland (1886) S. 464f.; Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 459f. (= Vom Mittelalter z. Ref. Halle 1893, S. 98. 100); V. M. z. R. III 2 S. 35 Anm. 1 und S. 117; Reusch, Allg. Deutsche Biographie Bd. 40, S. 700; A. Bachmann, Gesch. Böhmens II (1905) S. 147f.; G. Wolf. Quellenkunde d. deutschen Reformationsgesch. I (1915) S. 201f.; E. Krebs in Stammlers Verfasserlexikon II (1935) S. 647 und die weitere an diesen Stellen verzeichnete Literatur. Den starken huma- nistischen Einschlag seiner vor den Prager Studenten gehaltenen Predigten, den auch unser Brief widerspiegelt, hebt Burdach a. a. O. S. 100 Anm. (nach Loserth) hervor : 'er citiert Hieronymus, Gregor, Val. Maximus, Vegetius ..., er erzählt in einer Predigt über die Zucht seinen Zuhörern von der Belagerung Numantias und den Verdiensten des P. Cornelius Scipio um die römische Disciplin’. — Der Brief scheint (vgl. die Antwort unten Nr. 378) vor der Ubersiedlung Konrads nach Prag geschrieben. Iff. Die Begründung der Anrede mit Du' nach dem Vorbild Rienzos und Petrarcas, s. V. M. z. R. II 3 Nr. 58, Iff. nebst Anm., II 5 S. 379ff.; VII S. 121. 147. 148, wo auch weitere Hinweise über Duzen und Ihrzen im Briefstil gegeben sind. 3 testatur Valerius (Maximus) : lib. I, Prol. (Widmung an Kaiser Tibe- rius) : Te igitur ... certissima salus patriae, Caesar, invoco... 6 sacrum eloquium: der englische Gruß (Luc. 1, 28ff.). 13 alaudari (oder a laudari ?) crepidine: unverständlich und schwer heil- bar. Darf man laudaris als Adjektivbildung zu laudum (leutum) Laute' auffassen, das sich vom arabischen al'ůd ('Holz') ableitet und über span. laud, franz. luth, ital. leuto, liuto, spätmhd. lůte zu neuhochdeutech Laute' geworden ist? Näher liegt die Adjektivbildung alaudaris zu alauda „Lerche“, besonders im Hinblick auf Alanus ab Insulis, Anticlaudianus lib. VII cap. 8 (dessen Wort- und Bildschatz im vorliegenden Brief auch sonst stark anklingt): Hic raro philomena canit, citharizat alauda (Migne P. L. 210 § 398 col. 558; Thomas Wright, The anglo-latin sati- rical poets II, London 1872, S. 397). Aber crepidine wäre gerade in diesem Zusammenhang schwer zu halten. 15 Act. 9, 15 ... vas electionis est michi iste, ut portet nomen meum coram gentibus et regibus et filiis Israel. — Rom. 1, 14 Graecis ac bar- baris, sapientibus et insipientibus debitor sum. 16f. 2 Cor. 11, 29 Quis infirmatur et ego non infirmor ? quis scandaliza- tur et ego non uror ? 171 Tim. 2, 7 ... positus sum ego praedicator et Apostolus ... doctor gentium in fide et veritate. 25 Vgl. Alanus ab Insulis Anticlaudianus III 3 (Migne a. a. O. col. 513 C; Th. Wright a. a. O. S. 318) : Sidonii trabeatus sermo.
172 V. Literarische Beziehungen und Interessen. geschichte von Böhmen. Bd. II, Prag 1860, S. 369f.; Friedjung, Kaiser Karl IV. ... S. 169ff.; Loserth, Hus u. Wiclif (1884) S. 40ff. 266ff.; derselbe, Realencyclop. ƒ. prot. Theologies. Bd. 20 S. 840 ƒf.; Denifle, Die Uni- versitäten d. Mittelalters I S. 597; Menčik, Konrad Waldhauser: Abhdl. d. Kgl. böhm. Akad. d. Wiss. VI. Folge, Bd. 11 (1882); Linsenmayer, Gesch. der Predigt in Deutschland (1886) S. 464f.; Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 459f. (= Vom Mittelalter z. Ref. Halle 1893, S. 98. 100); V. M. z. R. III 2 S. 35 Anm. 1 und S. 117; Reusch, Allg. Deutsche Biographie Bd. 40, S. 700; A. Bachmann, Gesch. Böhmens II (1905) S. 147f.; G. Wolf. Quellenkunde d. deutschen Reformationsgesch. I (1915) S. 201f.; E. Krebs in Stammlers Verfasserlexikon II (1935) S. 647 und die weitere an diesen Stellen verzeichnete Literatur. Den starken huma- nistischen Einschlag seiner vor den Prager Studenten gehaltenen Predigten, den auch unser Brief widerspiegelt, hebt Burdach a. a. O. S. 100 Anm. (nach Loserth) hervor : 'er citiert Hieronymus, Gregor, Val. Maximus, Vegetius ..., er erzählt in einer Predigt über die Zucht seinen Zuhörern von der Belagerung Numantias und den Verdiensten des P. Cornelius Scipio um die römische Disciplin’. — Der Brief scheint (vgl. die Antwort unten Nr. 378) vor der Ubersiedlung Konrads nach Prag geschrieben. Iff. Die Begründung der Anrede mit Du' nach dem Vorbild Rienzos und Petrarcas, s. V. M. z. R. II 3 Nr. 58, Iff. nebst Anm., II 5 S. 379ff.; VII S. 121. 147. 148, wo auch weitere Hinweise über Duzen und Ihrzen im Briefstil gegeben sind. 3 testatur Valerius (Maximus) : lib. I, Prol. (Widmung an Kaiser Tibe- rius) : Te igitur ... certissima salus patriae, Caesar, invoco... 6 sacrum eloquium: der englische Gruß (Luc. 1, 28ff.). 13 alaudari (oder a laudari ?) crepidine: unverständlich und schwer heil- bar. Darf man laudaris als Adjektivbildung zu laudum (leutum) Laute' auffassen, das sich vom arabischen al'ůd ('Holz') ableitet und über span. laud, franz. luth, ital. leuto, liuto, spätmhd. lůte zu neuhochdeutech Laute' geworden ist? Näher liegt die Adjektivbildung alaudaris zu alauda „Lerche“, besonders im Hinblick auf Alanus ab Insulis, Anticlaudianus lib. VII cap. 8 (dessen Wort- und Bildschatz im vorliegenden Brief auch sonst stark anklingt): Hic raro philomena canit, citharizat alauda (Migne P. L. 210 § 398 col. 558; Thomas Wright, The anglo-latin sati- rical poets II, London 1872, S. 397). Aber crepidine wäre gerade in diesem Zusammenhang schwer zu halten. 15 Act. 9, 15 ... vas electionis est michi iste, ut portet nomen meum coram gentibus et regibus et filiis Israel. — Rom. 1, 14 Graecis ac bar- baris, sapientibus et insipientibus debitor sum. 16f. 2 Cor. 11, 29 Quis infirmatur et ego non infirmor ? quis scandaliza- tur et ego non uror ? 171 Tim. 2, 7 ... positus sum ego praedicator et Apostolus ... doctor gentium in fide et veritate. 25 Vgl. Alanus ab Insulis Anticlaudianus III 3 (Migne a. a. O. col. 513 C; Th. Wright a. a. O. S. 318) : Sidonii trabeatus sermo.
Strana 173
Nr. 118. 119. 173 39—44 Alanus ab Insulis Anticlaudianus IV 3 (Migne a.a.O. § 359 col. 523; Wright a. a. O. II S. 335), wo es aber Z. 40 cultus für proprius heißt, Z. 42 musa für ligwa und Z. 44 lautet: Non minus arma rapit Hector, si plenior Ajax Fulminat. 50 auctori meo: die epistola spricht (vgl. Z. 23. 43). 55 Drsepczicz: heute Dřevitz, Dřevčice bei Brandeis an der Elbe in Böhmen. Ein Henricus de Drzebschicz, nepos Johannis Episcopi Olo- mucensis [Johanns v. N.J, wird in einer Urkunde vom 21. Dez. 1375 ge- nannt (Cod. dipl. Mor. XI Nr. 8, S. 10, vgl. unten zu Nr. 195). Am 11. Okt. 1382 verordnet König Wenzel, daß die Güter Drzewcicz und Popowicz mit den Mensalgütern des Bistums Olmütz vereinigt werden (Cod. dipl. Mor. XI Nachträge Nr. 13, S. 559ff.). 119. AN DEN DOMINIKANERFRATER ROSA IN NURN- BERG. Ruhmt seine stilistischen und oratorischen Gaben, insbesondere seine Predigten in deutscher Sprache, und möchte mit ihm brieflich verkehren. [Vor 1363.] Aus der Summa Cancellarii. Honorabili et religioso viro lectori Nurembergensi, fratri Rose, quem Napea montis Hymecii et Delphici viridarii custodem rite 119 = Uc G Rg Ua Kap Wi L2 FOSH2 B2 HI Ub Gr L K, außer- dem B Bl. 133r. Nicht verglichen ist Cod. N. XXIV des Domkapitels in Prag (Podlaha Nr. 1548) Bl. 133r. — Tadra, Summa Canc. Nr. 1, S. If. — Uberschrift: Litera missa per dominum cancellarium (p. d. c. fehlt S) cuidam predicatori in Nuremberg nomine frater Rosa (dahinter cuius principium tale est G Kap) G Kap WI L2F S, Canc. scribit predicatori B2, Canc. imperialis scribit cuidam fratri Rose ordinis predicatorum L K. — 1—4 Honorabili—iocundetur am Anfang des Briefs B, am Rande WI, fehlt Uc Rg Ua, am Schluß des Briefs (zum Teil mit vorgesetztem Super- scripcio) übrige Hes 1 in Nuremberg Q S H2, in Nürnberg Gr fratri cognomine Rose H2 2 Napea L2, napea B2 Ub B, ebenso mit Glosse dea florum Q S, nepta Gr, napta (napca) übrige Hes 119 Der Empfänger ist weder bei Linsenmayer (Geschichte der Predigt in Deutschland, München 1886) noch bei Cruel (Gesch. d. deutschen Predigt im Mittelalter, Detmold 1879) noch bei F. R. Albert (Gesch. d. Predigt in Deutschland, Gütersloh 1892—1896) erwähnt, auch nicht Germania 3 (1858) S. 225ff. und Zeitschr. f. d. Altertum 15 (1872) S. 437, wo (von Pfeiffer und Sievers) eine Reihe deutscher Dominikanerprediger des 14. Jahrhunderts zusammengestellt sind. Datierung: Vor 1363, da bereits in der frühesten Redaktion der Summa überliefert. 2 Napea: Nymphe des Waldtals (griech. vánn); vgl. Joh. v. N. an Rienzo (V. M. z. R. II 3 Nr. 55 S. 226): Flores cultus rhetorici, que de Napearum fecundo germine tuam adornant cesariem.
Nr. 118. 119. 173 39—44 Alanus ab Insulis Anticlaudianus IV 3 (Migne a.a.O. § 359 col. 523; Wright a. a. O. II S. 335), wo es aber Z. 40 cultus für proprius heißt, Z. 42 musa für ligwa und Z. 44 lautet: Non minus arma rapit Hector, si plenior Ajax Fulminat. 50 auctori meo: die epistola spricht (vgl. Z. 23. 43). 55 Drsepczicz: heute Dřevitz, Dřevčice bei Brandeis an der Elbe in Böhmen. Ein Henricus de Drzebschicz, nepos Johannis Episcopi Olo- mucensis [Johanns v. N.J, wird in einer Urkunde vom 21. Dez. 1375 ge- nannt (Cod. dipl. Mor. XI Nr. 8, S. 10, vgl. unten zu Nr. 195). Am 11. Okt. 1382 verordnet König Wenzel, daß die Güter Drzewcicz und Popowicz mit den Mensalgütern des Bistums Olmütz vereinigt werden (Cod. dipl. Mor. XI Nachträge Nr. 13, S. 559ff.). 119. AN DEN DOMINIKANERFRATER ROSA IN NURN- BERG. Ruhmt seine stilistischen und oratorischen Gaben, insbesondere seine Predigten in deutscher Sprache, und möchte mit ihm brieflich verkehren. [Vor 1363.] Aus der Summa Cancellarii. Honorabili et religioso viro lectori Nurembergensi, fratri Rose, quem Napea montis Hymecii et Delphici viridarii custodem rite 119 = Uc G Rg Ua Kap Wi L2 FOSH2 B2 HI Ub Gr L K, außer- dem B Bl. 133r. Nicht verglichen ist Cod. N. XXIV des Domkapitels in Prag (Podlaha Nr. 1548) Bl. 133r. — Tadra, Summa Canc. Nr. 1, S. If. — Uberschrift: Litera missa per dominum cancellarium (p. d. c. fehlt S) cuidam predicatori in Nuremberg nomine frater Rosa (dahinter cuius principium tale est G Kap) G Kap WI L2F S, Canc. scribit predicatori B2, Canc. imperialis scribit cuidam fratri Rose ordinis predicatorum L K. — 1—4 Honorabili—iocundetur am Anfang des Briefs B, am Rande WI, fehlt Uc Rg Ua, am Schluß des Briefs (zum Teil mit vorgesetztem Super- scripcio) übrige Hes 1 in Nuremberg Q S H2, in Nürnberg Gr fratri cognomine Rose H2 2 Napea L2, napea B2 Ub B, ebenso mit Glosse dea florum Q S, nepta Gr, napta (napca) übrige Hes 119 Der Empfänger ist weder bei Linsenmayer (Geschichte der Predigt in Deutschland, München 1886) noch bei Cruel (Gesch. d. deutschen Predigt im Mittelalter, Detmold 1879) noch bei F. R. Albert (Gesch. d. Predigt in Deutschland, Gütersloh 1892—1896) erwähnt, auch nicht Germania 3 (1858) S. 225ff. und Zeitschr. f. d. Altertum 15 (1872) S. 437, wo (von Pfeiffer und Sievers) eine Reihe deutscher Dominikanerprediger des 14. Jahrhunderts zusammengestellt sind. Datierung: Vor 1363, da bereits in der frühesten Redaktion der Summa überliefert. 2 Napea: Nymphe des Waldtals (griech. vánn); vgl. Joh. v. N. an Rienzo (V. M. z. R. II 3 Nr. 55 S. 226): Flores cultus rhetorici, que de Napearum fecundo germine tuam adornant cesariem.
Strana 174
174 V. Literarische Beziehungen und Interessen. constituit, vt inter florum prata virencia amenis crebro successibus iocundetur. Eminens vir, amice carissime, Non miretur famosa tua prudencia nec indignum velit accipere, si ad te singularis sermo dirigitur, si in presentis prosecucione car- minis tuisaris. Nam plena sentenciarum pondere et vernis distincta floribus, omni pulcritudine et variis colorum stematibus redimita, 1o illa videlicet, que in tuo corde priuilegiatam sibi sedem vendicare nititur, Sacra Scriptura hoc dicendi genere frequenter vti con- sueuit ad eum, qui condidit vniuersa. Et ab inicio nostre salutis celestis paranymphus beatam virginem peculiaris sermonis obse- quio singulariter salutauit. Hoc etenim modo celebris quondam 15 turba poetica Castalionis e fonte sacrum Elicona presumens Pieri- dum grato consilio diuos Cesares alloqui et salutare consueuerat. Nec mirum eciam, si tu singulari numero priuilegiato quodam tenore singulariter salutaris, qui, sicut wlgaris tenet assercio, electus ex milibus tanta gracia fungeris, tam nobilis facundie 20 thezauris singulari quadam estimacione ditaris, vt preter grama- tice leges et loyce disputacionis amfractus eciam wlgaris theutu- nici gratum eloquium, dum in concione publica predicacionis officio fungeris, ab ore tuo quasi e quodam beato fonte suauibus stillicidiis indesinenter emanet, adeo vt aurum tue mentis et 25 argentum ligwe audiencium deuocionem sic prouocet, vt carnis obliti soli vacent spiritui et cum beato apostolo ad contemplandum paradysi solacia rapiantur. Nam cum sapientibus et insipientibus 10 priuilegiata 6 famosa] fauorosa H2 B2 7 dirigatur L2 Gr 11 nititur] videtur B2 Rg Ua WILK genere dicendi H2 13 paranymphus] genere dicende supple’ Q. genere salutaremus Ub darüber nunccius sanctus [?] Gabriel S 13 f. obsequio] eloquio L K e fonte] 15 castallionis Q, castellionis L K 14 singulari L K prelucido e fonte L K sacro S H2, sacro alta Q eliconis S H2 Ub 21 logice F 18 assercio tenet Uc 20 singulari] lucri B 21f. theotunici Uc, theotonice L K, theutonice S Kap F H2 23 funge- ris] si iungeris Uc, frueris Q quasi] velud L K e] a Uc BL K, de S beato] meante Q H2 B2 fonte beato L K 6 ff. Die Begründung der Anrede mit 'Du' ähnlich wie in Nr. 118, Iff., s. die Anm. zur Stelle. Auch sonst zeigen Komposition und Stil beider Briefe weitgehende Ubereinstimmung. 26f. 2 Cor. 12, 4 Quoniam raptus est in Paradisum et audivit arcana verba, quae non licet homini loqui; vgl. ebenda 12, 3 raptus usque ad 27f. Vgl. oben zu Nr. 118,15. tercium caelum.
174 V. Literarische Beziehungen und Interessen. constituit, vt inter florum prata virencia amenis crebro successibus iocundetur. Eminens vir, amice carissime, Non miretur famosa tua prudencia nec indignum velit accipere, si ad te singularis sermo dirigitur, si in presentis prosecucione car- minis tuisaris. Nam plena sentenciarum pondere et vernis distincta floribus, omni pulcritudine et variis colorum stematibus redimita, 1o illa videlicet, que in tuo corde priuilegiatam sibi sedem vendicare nititur, Sacra Scriptura hoc dicendi genere frequenter vti con- sueuit ad eum, qui condidit vniuersa. Et ab inicio nostre salutis celestis paranymphus beatam virginem peculiaris sermonis obse- quio singulariter salutauit. Hoc etenim modo celebris quondam 15 turba poetica Castalionis e fonte sacrum Elicona presumens Pieri- dum grato consilio diuos Cesares alloqui et salutare consueuerat. Nec mirum eciam, si tu singulari numero priuilegiato quodam tenore singulariter salutaris, qui, sicut wlgaris tenet assercio, electus ex milibus tanta gracia fungeris, tam nobilis facundie 20 thezauris singulari quadam estimacione ditaris, vt preter grama- tice leges et loyce disputacionis amfractus eciam wlgaris theutu- nici gratum eloquium, dum in concione publica predicacionis officio fungeris, ab ore tuo quasi e quodam beato fonte suauibus stillicidiis indesinenter emanet, adeo vt aurum tue mentis et 25 argentum ligwe audiencium deuocionem sic prouocet, vt carnis obliti soli vacent spiritui et cum beato apostolo ad contemplandum paradysi solacia rapiantur. Nam cum sapientibus et insipientibus 10 priuilegiata 6 famosa] fauorosa H2 B2 7 dirigatur L2 Gr 11 nititur] videtur B2 Rg Ua WILK genere dicendi H2 13 paranymphus] genere dicende supple’ Q. genere salutaremus Ub darüber nunccius sanctus [?] Gabriel S 13 f. obsequio] eloquio L K e fonte] 15 castallionis Q, castellionis L K 14 singulari L K prelucido e fonte L K sacro S H2, sacro alta Q eliconis S H2 Ub 21 logice F 18 assercio tenet Uc 20 singulari] lucri B 21f. theotunici Uc, theotonice L K, theutonice S Kap F H2 23 funge- ris] si iungeris Uc, frueris Q quasi] velud L K e] a Uc BL K, de S beato] meante Q H2 B2 fonte beato L K 6 ff. Die Begründung der Anrede mit 'Du' ähnlich wie in Nr. 118, Iff., s. die Anm. zur Stelle. Auch sonst zeigen Komposition und Stil beider Briefe weitgehende Ubereinstimmung. 26f. 2 Cor. 12, 4 Quoniam raptus est in Paradisum et audivit arcana verba, quae non licet homini loqui; vgl. ebenda 12, 3 raptus usque ad 27f. Vgl. oben zu Nr. 118,15. tercium caelum.
Strana 175
Nr. 119. 175 racione talenti a Deo tibi distributi tanto magis obligatus existas, quanto maiore prerogatiua maioris gracie te benigna cura decreuit respicere thezaurorum celestium munificus distributor, vt sis omni- so bus omnia factus, vt omnes saluos fieri latitudine caritatis desi- deres, vtique tue speculacionis clara limpiditas non aliter cetero- rum dogmata lucis emphatice splendore precedit quam rosa cogna- tos flores, quam lucifer ignes sidereos lapidumque iubar carbun- culus auget, quoniam preter leccionis ordinarie gratum officium, ss quo tyronum discipline tue mentes illuminas, eciam ydiotis wlga- ribus pabula diuine consolacionis distribuis, dum esurientes reficis, sicientibus pocula largiris salubria, quibus aride fauces diuini roris aspergine feliciter irrigantur, vt non existimem me velud degenerem a tue largitatis habundancia reprobari. Nam si catelli edunt de so micis, que procidunt de sui mensa domini, absit quod me reprobes, qui, etsi ignorancie tenebris obuolutus tue lucis radios intueri non valeo tueque ingenuitati mea iure et merito cedat rusticitas, non contempnendus idcirco despero, quem tibi iungit humane parili- tatis consorcium, quem ydemptitas humane speciei parificat et 45 vnum corpus tecum constituit in domino Ihesu Christo. Queso igitur, vir beate, et supplici peticione deposco, vt erga me non desit ammodo sermonis et stili loquela vicaria et grato nectaris tui profluuio animum scribentis irrorare non tepeat, vt, quod dispensacione superna tibi talentum creditur, laudabilia s0 quidem incrementa suscipiens, fenore multiplici dilatetur et fruc- 28 distributi] traditi B oblatus Uc G, fehlt WILK 29 quanto maiori L K gracie maioris WILK 30 munificus] mirificus 31 et vt omnes H2 caritatis] Uc Rg Ua F QB2 Ub Gr L K, fehlt S tue caritatis Kap L K, claritatis S 32f. ceterorum] aliorum L K 33 lucis] mentis B 34 lucifer] darüber stella matutina S 36 illumi- nans GQ B2 ydeotis F 38 largiris pocula B 39 irrigantur] irrorantur FLK vt] eciam auf Rasur L estimem G, existimo L 40 si] etsi L K 41 procidunt Uc LK B, procedunt Q H2 B2 H1 Gr, pre- cidunt übrige Hss sui vor domini F. fehlt Kap 43f. non contemp- nendus—despero] non (am Rande eingeschaltet tam sum) contempnendus. Ideirco non despero L 44 despero] dazu am Rande per hoc Wi, non despero L K, non (eingefiigt) desperat B 44f. parilitatis] paritatis Uc, ariditatis B 45 humane fehlt Kap 48 grati Q 50 talentum tibi B2 creditur] traditur Ub Gr LK B, tarditur a. R. traditur Wi, creditum S, 51f. incrementa—centesimum fehlt F creditiuum H2 33 rosa: beachte das Wortspiel mit dem Namen des Empfängers.
Nr. 119. 175 racione talenti a Deo tibi distributi tanto magis obligatus existas, quanto maiore prerogatiua maioris gracie te benigna cura decreuit respicere thezaurorum celestium munificus distributor, vt sis omni- so bus omnia factus, vt omnes saluos fieri latitudine caritatis desi- deres, vtique tue speculacionis clara limpiditas non aliter cetero- rum dogmata lucis emphatice splendore precedit quam rosa cogna- tos flores, quam lucifer ignes sidereos lapidumque iubar carbun- culus auget, quoniam preter leccionis ordinarie gratum officium, ss quo tyronum discipline tue mentes illuminas, eciam ydiotis wlga- ribus pabula diuine consolacionis distribuis, dum esurientes reficis, sicientibus pocula largiris salubria, quibus aride fauces diuini roris aspergine feliciter irrigantur, vt non existimem me velud degenerem a tue largitatis habundancia reprobari. Nam si catelli edunt de so micis, que procidunt de sui mensa domini, absit quod me reprobes, qui, etsi ignorancie tenebris obuolutus tue lucis radios intueri non valeo tueque ingenuitati mea iure et merito cedat rusticitas, non contempnendus idcirco despero, quem tibi iungit humane parili- tatis consorcium, quem ydemptitas humane speciei parificat et 45 vnum corpus tecum constituit in domino Ihesu Christo. Queso igitur, vir beate, et supplici peticione deposco, vt erga me non desit ammodo sermonis et stili loquela vicaria et grato nectaris tui profluuio animum scribentis irrorare non tepeat, vt, quod dispensacione superna tibi talentum creditur, laudabilia s0 quidem incrementa suscipiens, fenore multiplici dilatetur et fruc- 28 distributi] traditi B oblatus Uc G, fehlt WILK 29 quanto maiori L K gracie maioris WILK 30 munificus] mirificus 31 et vt omnes H2 caritatis] Uc Rg Ua F QB2 Ub Gr L K, fehlt S tue caritatis Kap L K, claritatis S 32f. ceterorum] aliorum L K 33 lucis] mentis B 34 lucifer] darüber stella matutina S 36 illumi- nans GQ B2 ydeotis F 38 largiris pocula B 39 irrigantur] irrorantur FLK vt] eciam auf Rasur L estimem G, existimo L 40 si] etsi L K 41 procidunt Uc LK B, procedunt Q H2 B2 H1 Gr, pre- cidunt übrige Hss sui vor domini F. fehlt Kap 43f. non contemp- nendus—despero] non (am Rande eingeschaltet tam sum) contempnendus. Ideirco non despero L 44 despero] dazu am Rande per hoc Wi, non despero L K, non (eingefiigt) desperat B 44f. parilitatis] paritatis Uc, ariditatis B 45 humane fehlt Kap 48 grati Q 50 talentum tibi B2 creditur] traditur Ub Gr LK B, tarditur a. R. traditur Wi, creditum S, 51f. incrementa—centesimum fehlt F creditiuum H2 33 rosa: beachte das Wortspiel mit dem Namen des Empfängers.
Strana 176
176 V. Literarische Beziehungen und Interessen. tum centesimum per horrea sacrata multiplices, quem nec furis subrepcio seu maris naufragium aut raptoris violencia demolitur. Neque carmina tibi loquentis animo graui suscipias, que non liuor 55 edax sed pius ambit amor. 120. AN MARKGRAF JOHANN VON MAHREN. Hofft, daß eine gewisse Angelegenheit nach seinem Wunsche aus- gehe und bittet, dem markgräflichen Schreiber zu gestatten, einen liber pontificalis für ihn zu kopieren. [Vor 1365.] Aus der Summa Cancellarii. Vtinam suauissimi stili blandimento animum domini mei marchio- nis dulcorare sufficerem, vt verba scribentis mente graciosa susci- piat, vt, quod affectu sincero capellanus eius desiderat, sperati transiret operis in effectum. Multum enim cordiali desiderio con- 5 cupiscit scribentis affeccio, vt dominus suus marchio, quem singu- lare scutum sue proteccionis elegit, dimissis melanconiarum vmbris letetur in gaudio et fortune compendia ei velit committere, qui rerum omnium magnus dispositor imperat vniuersis. Nam in manu eius vniuersi fines tocius orbis rite consistunt claraque 54 que] quem Rg Ua FL K, quam H2 54f. Si quos livor edax mordet, rodit et lacerat beginnt die Vorrede zu der Ars dictandi des Hugo von Bologna (12. Jahrhundert), auch bei anderen, z. B. Henricus Francigena, ist livor edax eine beliebte Floskel. s. Rockinger, Die ars dictandi in Italien, Münchener Sitzb. 1861, I S. 125. 120 = G Rg Ua Kap WI L2 W2FQS H2 B2 HI Ub Gr L K. — Dobner, Mon. Boh. IV S. 338f.; Tadra, Summa Canc. Nr. 47, S. 29. — Uber- schrift: Item (Cancellarius W2 S B2 L K) petit marchionem (rogat marchio- nem Gr, scribit marchioni HIL K) vt faueat scriptori suo (scriptorem S) librum sibi scribi (scribere S B2 L K, ut scribat sibi librum H1) ponti- ficalem (pontif. fehlt G WI L2 W2 F S B2) G Kap WI L2 W2FSB�HIGr L K. — 1 mei] nostri QUbL K 2 vt] et Rg Ua WIFQGrLK mente] affectu Gr, fehlt G Rg Ua WIFOLK graciose G, gloriose Q Ub susciperet G, ebenso gebessert aus suscipiet B2, suscipiet S 5f. pro singulari scuto S 6 melancoliarum O B2 Ub Gr L K, melancolie S 7 ei compendia L2 8 omnium rerum Kap dispositor] dispensator G 9 vniuersi fines] fratres Ub Gr
176 V. Literarische Beziehungen und Interessen. tum centesimum per horrea sacrata multiplices, quem nec furis subrepcio seu maris naufragium aut raptoris violencia demolitur. Neque carmina tibi loquentis animo graui suscipias, que non liuor 55 edax sed pius ambit amor. 120. AN MARKGRAF JOHANN VON MAHREN. Hofft, daß eine gewisse Angelegenheit nach seinem Wunsche aus- gehe und bittet, dem markgräflichen Schreiber zu gestatten, einen liber pontificalis für ihn zu kopieren. [Vor 1365.] Aus der Summa Cancellarii. Vtinam suauissimi stili blandimento animum domini mei marchio- nis dulcorare sufficerem, vt verba scribentis mente graciosa susci- piat, vt, quod affectu sincero capellanus eius desiderat, sperati transiret operis in effectum. Multum enim cordiali desiderio con- 5 cupiscit scribentis affeccio, vt dominus suus marchio, quem singu- lare scutum sue proteccionis elegit, dimissis melanconiarum vmbris letetur in gaudio et fortune compendia ei velit committere, qui rerum omnium magnus dispositor imperat vniuersis. Nam in manu eius vniuersi fines tocius orbis rite consistunt claraque 54 que] quem Rg Ua FL K, quam H2 54f. Si quos livor edax mordet, rodit et lacerat beginnt die Vorrede zu der Ars dictandi des Hugo von Bologna (12. Jahrhundert), auch bei anderen, z. B. Henricus Francigena, ist livor edax eine beliebte Floskel. s. Rockinger, Die ars dictandi in Italien, Münchener Sitzb. 1861, I S. 125. 120 = G Rg Ua Kap WI L2 W2FQS H2 B2 HI Ub Gr L K. — Dobner, Mon. Boh. IV S. 338f.; Tadra, Summa Canc. Nr. 47, S. 29. — Uber- schrift: Item (Cancellarius W2 S B2 L K) petit marchionem (rogat marchio- nem Gr, scribit marchioni HIL K) vt faueat scriptori suo (scriptorem S) librum sibi scribi (scribere S B2 L K, ut scribat sibi librum H1) ponti- ficalem (pontif. fehlt G WI L2 W2 F S B2) G Kap WI L2 W2FSB�HIGr L K. — 1 mei] nostri QUbL K 2 vt] et Rg Ua WIFQGrLK mente] affectu Gr, fehlt G Rg Ua WIFOLK graciose G, gloriose Q Ub susciperet G, ebenso gebessert aus suscipiet B2, suscipiet S 5f. pro singulari scuto S 6 melancoliarum O B2 Ub Gr L K, melancolie S 7 ei compendia L2 8 omnium rerum Kap dispositor] dispensator G 9 vniuersi fines] fratres Ub Gr
Strana 177
Nr. 119. 120. 177 prouidencia sic vniuersitatis superintendit regimini, vt alta con-10 siderans infima non dimittat. In eum igitur spes et preces hominum recta quidem racione ponuntur, qui virtute sufficit, sapiencia scit, bonitate wlt pio benignitatis munere omnium misereri. Inter hec supplicat humilitas cancellarii eximie magnitudini dominantis, vt illi precipuo scriptori, domino Jo. [?] etc., dominus 15 marchio dignetur dare licenciam pontificalem sibi librum scribendi, sicut alias bene poterit huius rei dominus meus habere memo- riam, qualiter dudum consenserit ad hoc ipsum. 10 superintendit] semper intendit F Ub 11 eum] eo Ub 12 sciat L K 14 hec] hoc G 15 precipue L K scriptori] preceptori H2. fehlt Wi Jo. etc. L K, fehlt Gr, tali etc. übrige Has 18 con- 17 poterit bene QUbL K meus] mei Wi, fehlt Wa sensistis L K, consentit L2 ipsum. Datum etc. L K 120 Die Uberlieferung weist auf Abfassung vor 1365. Empfänger ist somit Markgraf Johann, der Bruder Karls IV. — Der am Schluß genannte Liber pontificalis — wohl die bischöflichen Weihe- und Segenformulare ent- haltend wie der verwandte, aus der Prager Illuminatorenschule stammende, um 1365 entstandene Cod. I F. 421 der Breslauer Universitätsbibl. (aus dem Zisterzienserkloster Camenz) —, dessen kalligraphische Herstellung (und wohl auch Illuminierung) Joh. v. N. dem markgräflichen scriptor anvertraut wissen wollte, findet sich in dem Inventar der Olmützer Domkirche vom Jahre 1413 (abgedruckt von Wolny, Arch. f. Kunde österr. Geschichts- quellen 1852, Notizenblatt, S. 145ff.) unter den Geschenken aufgeführt, die der Kanzler dieser Kirche vermacht hat: Item liber Pontificalis datus per dominum Johannem Cancellarium Noviforensem, und in dem ausführ- licheren Inventar von 1435 (ebenda S. 169) wird er verzeichnet mit dem Zusatz cum clausuris argenteis deauratis. Monse (Infulae doctae Moraviae S. 40) sah ihn noch im Jahre 1779, und nach Feifaliks Angaben befand er sich auch noch im Jahre 1856 in der Olmützer Kapitelsbibliothek (Schriften d. hist. statist. Sektion d. k. k. Mährisch-Schles. Ges. f. Ackerbau... IX S. 200, vgl. auch A. Benedict, Leben des hlg. Hieronymus S. XIV), aber Burdach hat ihn trotz wiederholten Bemühungen in Olmütz nicht zu Gesich bekommen: Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 446 Anm. (= Vom Mittelalter z. Ref. Halle 1893, S. 85 Anm.); Reisebericht, Abhdl. d. Berliner Akademie d. Wiss. 1903, S. 23 (= Vorspiel I 2 S. 158f.); ebensowenig Joseph Klapper (vgl. Sudetendeutsche Lebensbilder. Bd. II, Prag 1931, S. 66), wie er brieflich mitteilt. Ist er identisch mit dem 'Brevier Nr. 140 in der Bibliothek des Domkapitels in Olmütz', das Max Dvořak (Die Illuminatoren des Joh. v. N. Wien 1901, S. 60 und 84) kurz erwähnt? 15 scriptori Jo.: Johann von Troppau? s. unten zu Nr. 129.
Nr. 119. 120. 177 prouidencia sic vniuersitatis superintendit regimini, vt alta con-10 siderans infima non dimittat. In eum igitur spes et preces hominum recta quidem racione ponuntur, qui virtute sufficit, sapiencia scit, bonitate wlt pio benignitatis munere omnium misereri. Inter hec supplicat humilitas cancellarii eximie magnitudini dominantis, vt illi precipuo scriptori, domino Jo. [?] etc., dominus 15 marchio dignetur dare licenciam pontificalem sibi librum scribendi, sicut alias bene poterit huius rei dominus meus habere memo- riam, qualiter dudum consenserit ad hoc ipsum. 10 superintendit] semper intendit F Ub 11 eum] eo Ub 12 sciat L K 14 hec] hoc G 15 precipue L K scriptori] preceptori H2. fehlt Wi Jo. etc. L K, fehlt Gr, tali etc. übrige Has 18 con- 17 poterit bene QUbL K meus] mei Wi, fehlt Wa sensistis L K, consentit L2 ipsum. Datum etc. L K 120 Die Uberlieferung weist auf Abfassung vor 1365. Empfänger ist somit Markgraf Johann, der Bruder Karls IV. — Der am Schluß genannte Liber pontificalis — wohl die bischöflichen Weihe- und Segenformulare ent- haltend wie der verwandte, aus der Prager Illuminatorenschule stammende, um 1365 entstandene Cod. I F. 421 der Breslauer Universitätsbibl. (aus dem Zisterzienserkloster Camenz) —, dessen kalligraphische Herstellung (und wohl auch Illuminierung) Joh. v. N. dem markgräflichen scriptor anvertraut wissen wollte, findet sich in dem Inventar der Olmützer Domkirche vom Jahre 1413 (abgedruckt von Wolny, Arch. f. Kunde österr. Geschichts- quellen 1852, Notizenblatt, S. 145ff.) unter den Geschenken aufgeführt, die der Kanzler dieser Kirche vermacht hat: Item liber Pontificalis datus per dominum Johannem Cancellarium Noviforensem, und in dem ausführ- licheren Inventar von 1435 (ebenda S. 169) wird er verzeichnet mit dem Zusatz cum clausuris argenteis deauratis. Monse (Infulae doctae Moraviae S. 40) sah ihn noch im Jahre 1779, und nach Feifaliks Angaben befand er sich auch noch im Jahre 1856 in der Olmützer Kapitelsbibliothek (Schriften d. hist. statist. Sektion d. k. k. Mährisch-Schles. Ges. f. Ackerbau... IX S. 200, vgl. auch A. Benedict, Leben des hlg. Hieronymus S. XIV), aber Burdach hat ihn trotz wiederholten Bemühungen in Olmütz nicht zu Gesich bekommen: Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 446 Anm. (= Vom Mittelalter z. Ref. Halle 1893, S. 85 Anm.); Reisebericht, Abhdl. d. Berliner Akademie d. Wiss. 1903, S. 23 (= Vorspiel I 2 S. 158f.); ebensowenig Joseph Klapper (vgl. Sudetendeutsche Lebensbilder. Bd. II, Prag 1931, S. 66), wie er brieflich mitteilt. Ist er identisch mit dem 'Brevier Nr. 140 in der Bibliothek des Domkapitels in Olmütz', das Max Dvořak (Die Illuminatoren des Joh. v. N. Wien 1901, S. 60 und 84) kurz erwähnt? 15 scriptori Jo.: Johann von Troppau? s. unten zu Nr. 129.
Strana 178
178 V. Literarische Beziehungen und Interessen. 121. AN DEN ERZBISCHOF VON PRAG [JOHANN OČKO VON WLASCHIM?]. Uber ein Gedicht Frauenlobs, das er für ihn ins Lateinische ubersetzt. [1364!] Aus der Summa Cancellarii. Reuerendissime pater et domine metuendissime, Vulgaris eloquencie princeps, qui facundi roris aspergine linguam adornauit theutunicam et venusto florum germine decorauit, ma- gister Johannes dictus Frawenlob, condolens exulanti iusticie tam 121 = Rg Ua Kap WI L. W2 F (fehlt in den übrigen Hes der Summa Canc.). — Friedjung, Kaiser Karl IV.... S. 325f.; Tadra, Summa Canc. Nr. 71, S. 44f. — Uberschrift: Cancellarius transtulit quoddam carmen de theutunico in latinum et misit archiepiscopo Pragensi [episcopo ohne Prag. WI L2 W2) Kap WI L2 W2, scribit duci cuidam [ ?] quoddam carmen fecundi F de theutonico translatum F. — 2 wlgaris Rg Ua Wi L2 lingwam Rg Ua WI W2, ligwam L2 F 3 t(h)eutonicam Kap L' F 4 dictus fehlt F 121 Dem Empfänger ist die deutsche Sprache nicht von Geburt an vertraut (Z. 33ff.). Das macht die Adresse an Johann Očko von Wlaschim (bis 1364 Bischof von Olmütz, von 1364—1378/79 Erzbischof von Prag) wahrscheinlicher als die an den ersten Prager Metropoliten Ernst von Pardubitz († 1364). Die verschiedene Zuweisung in den beiden Redaktionen der Summa Canc. (episcopo W1 L2 W2, archiepiscopo Pragensi Kap) wird am leichtesten verständlich, wenn man als Abfassungszeit das Jahr 1364 annimmt. —. 4f. Ein mittelhochdeutscher Dichter Johann Frauenlob ist nicht bekannt. Gemeint ist vermutlich Heinrich von Meißen der Frauenlob, der be- kannte im Jahre 1318 in Mainz gestorbene Minnesänger und Spruchdichter, der als einer der Stifter der ersten Meistersingerschule in Mainz gilt und dem eine spätere Uberlieferung auch den Doktortitel beilegt. Aus Meißen gebürtig oder dort ausgebildet, hat er sein Leben an den verschiedensten Fürstenhöfen in Deutschland und Österreich zugebracht. Für das Jahr 1286 ist seine Anwesenheit in Prag gesichert, und auch den Tod König Wenzels II. († 1305) hat er in einem (nicht erhaltenen) Liede beklagt. Seine Beziehungen zu Böhmen waren vielleicht enger als wir wissen: s. jetzt G. Rosenhagen in Stammlers 'Verfasserlexikon' (Die deutsche Literatur des Mittelalters) Bd. I (1933) Sp. 644—657. An Ausgaben und Literatur ist seitdem nach- zutragen: Joseph Klapper, Frauenlobfragmente: Festschrift f. Theodor Siebs z. 70. Geburtstag, Breslau 1933, S. 69—88; H. Kretschmann, Der Stil Frauenlobs. Jena 1933 [Jenaer german. Forschungen 23]; J. Kern, Das höfische Gut in den Dichtungen H. Frauenlobs. Berlin, Ebering, 1934 [German. Studien 147].
178 V. Literarische Beziehungen und Interessen. 121. AN DEN ERZBISCHOF VON PRAG [JOHANN OČKO VON WLASCHIM?]. Uber ein Gedicht Frauenlobs, das er für ihn ins Lateinische ubersetzt. [1364!] Aus der Summa Cancellarii. Reuerendissime pater et domine metuendissime, Vulgaris eloquencie princeps, qui facundi roris aspergine linguam adornauit theutunicam et venusto florum germine decorauit, ma- gister Johannes dictus Frawenlob, condolens exulanti iusticie tam 121 = Rg Ua Kap WI L. W2 F (fehlt in den übrigen Hes der Summa Canc.). — Friedjung, Kaiser Karl IV.... S. 325f.; Tadra, Summa Canc. Nr. 71, S. 44f. — Uberschrift: Cancellarius transtulit quoddam carmen de theutunico in latinum et misit archiepiscopo Pragensi [episcopo ohne Prag. WI L2 W2) Kap WI L2 W2, scribit duci cuidam [ ?] quoddam carmen fecundi F de theutonico translatum F. — 2 wlgaris Rg Ua Wi L2 lingwam Rg Ua WI W2, ligwam L2 F 3 t(h)eutonicam Kap L' F 4 dictus fehlt F 121 Dem Empfänger ist die deutsche Sprache nicht von Geburt an vertraut (Z. 33ff.). Das macht die Adresse an Johann Očko von Wlaschim (bis 1364 Bischof von Olmütz, von 1364—1378/79 Erzbischof von Prag) wahrscheinlicher als die an den ersten Prager Metropoliten Ernst von Pardubitz († 1364). Die verschiedene Zuweisung in den beiden Redaktionen der Summa Canc. (episcopo W1 L2 W2, archiepiscopo Pragensi Kap) wird am leichtesten verständlich, wenn man als Abfassungszeit das Jahr 1364 annimmt. —. 4f. Ein mittelhochdeutscher Dichter Johann Frauenlob ist nicht bekannt. Gemeint ist vermutlich Heinrich von Meißen der Frauenlob, der be- kannte im Jahre 1318 in Mainz gestorbene Minnesänger und Spruchdichter, der als einer der Stifter der ersten Meistersingerschule in Mainz gilt und dem eine spätere Uberlieferung auch den Doktortitel beilegt. Aus Meißen gebürtig oder dort ausgebildet, hat er sein Leben an den verschiedensten Fürstenhöfen in Deutschland und Österreich zugebracht. Für das Jahr 1286 ist seine Anwesenheit in Prag gesichert, und auch den Tod König Wenzels II. († 1305) hat er in einem (nicht erhaltenen) Liede beklagt. Seine Beziehungen zu Böhmen waren vielleicht enger als wir wissen: s. jetzt G. Rosenhagen in Stammlers 'Verfasserlexikon' (Die deutsche Literatur des Mittelalters) Bd. I (1933) Sp. 644—657. An Ausgaben und Literatur ist seitdem nach- zutragen: Joseph Klapper, Frauenlobfragmente: Festschrift f. Theodor Siebs z. 70. Geburtstag, Breslau 1933, S. 69—88; H. Kretschmann, Der Stil Frauenlobs. Jena 1933 [Jenaer german. Forschungen 23]; J. Kern, Das höfische Gut in den Dichtungen H. Frauenlobs. Berlin, Ebering, 1934 [German. Studien 147].
Strana 179
Nr. 121. 179 notabile tamque famosum carmen elegiaco stilo in materia tali s composuit, quod, dum ad mei perueniret noticiam, scelus arbitrabar eximium, si ex negligencia mea dominus meus tanti carminis dulcedinem ignoraret. Cuius quidem deliciosi dictaminis grata sentencia sequitur in hec verba etc. ... Carminis huius est tripartita diuisio, videlicet duorum versuum 10 et vnius gradualis ascensus. In primo versu magister predictus per apostropham loquens iusticiam sic affatur: 'O iusticia, qualiter modo disparuisti in terris! Alte sedebas regum lateribus sociata, lata videbaris pro- ficisci cum sceptris regalibus et coronis. Nemo tibi resistere poterat i5 eo tempore, quoniam vias priuatas et publicas gubernabas." In secundi versus principio iterum magister predictus per apostro- pham loquitur iusticie, et ipsa statim post in prosopopeia respondet. Et sunt hec verba que secuntur : 'Quis est modo tue corone custos ? fare iusticia. Certe seruus meus iniqua potestas, qui me annichilat 20 et aduersum me pugnat fortissime, et in eius subsidium cateruatim veniunt furta, rapine, incendia; nam falsitas confederauit eidem dominos, homines atque terras. Qualiter igitur incedere debeam, iam ignoro." Tercia vero pars, que, vt premisi, appellatur gradualis ascensus, 25 communi modo absque figuris incedit in hec verba: Iusticia, fides 7 negligencia mea Kap F, mea negl. übrige Hes 8 grata fehlt Rg Ua 9 verba] dahinter I Zeile Spatium Rg Ua Wi. Der deutsche Text, der folgen müßte, fehlt in allen Hss. 12 apostropham] anastropham 13 iusticiam fehlt Rg Ua 21 pungnat Rg Ua Rg Ua Wa 21f. veniunt cateruatim Kap 22 incendium F 23 igitur]ergo Rg Ua F 10 Carminis huius: das deutsche Gedicht, dessen Inhalt die lateinische Ubersetzung Johanns v. N. strophenweise wiedergibt, ist verloren oder geht unter anderem Namen. Einen schwachen Anklang an den Inhalt der Ein- gangestrophe zeigt Nr. XXI der 'Meisterlieder der Kolmarer Hs', hreg. von K. Bartsch, Stuttgart 1862, S. 273 [Bibl. d. lit. Vereins in Stuttgart, Bd. 68] mit der Uberschrift Ein anderz in disem dône [Im würgendrüzzel Frauen- lobs Nr. XX] und dem Anfang: O wê daz man rehte krenket und sîn geslehte! nu hât gewalt dem rehte sînen stuol genomen. got gab gewalt dem rehte zeinem knehte: nu gît gewalt dem rehte vür durch swachen übermuot.
Nr. 121. 179 notabile tamque famosum carmen elegiaco stilo in materia tali s composuit, quod, dum ad mei perueniret noticiam, scelus arbitrabar eximium, si ex negligencia mea dominus meus tanti carminis dulcedinem ignoraret. Cuius quidem deliciosi dictaminis grata sentencia sequitur in hec verba etc. ... Carminis huius est tripartita diuisio, videlicet duorum versuum 10 et vnius gradualis ascensus. In primo versu magister predictus per apostropham loquens iusticiam sic affatur: 'O iusticia, qualiter modo disparuisti in terris! Alte sedebas regum lateribus sociata, lata videbaris pro- ficisci cum sceptris regalibus et coronis. Nemo tibi resistere poterat i5 eo tempore, quoniam vias priuatas et publicas gubernabas." In secundi versus principio iterum magister predictus per apostro- pham loquitur iusticie, et ipsa statim post in prosopopeia respondet. Et sunt hec verba que secuntur : 'Quis est modo tue corone custos ? fare iusticia. Certe seruus meus iniqua potestas, qui me annichilat 20 et aduersum me pugnat fortissime, et in eius subsidium cateruatim veniunt furta, rapine, incendia; nam falsitas confederauit eidem dominos, homines atque terras. Qualiter igitur incedere debeam, iam ignoro." Tercia vero pars, que, vt premisi, appellatur gradualis ascensus, 25 communi modo absque figuris incedit in hec verba: Iusticia, fides 7 negligencia mea Kap F, mea negl. übrige Hes 8 grata fehlt Rg Ua 9 verba] dahinter I Zeile Spatium Rg Ua Wi. Der deutsche Text, der folgen müßte, fehlt in allen Hss. 12 apostropham] anastropham 13 iusticiam fehlt Rg Ua 21 pungnat Rg Ua Rg Ua Wa 21f. veniunt cateruatim Kap 22 incendium F 23 igitur]ergo Rg Ua F 10 Carminis huius: das deutsche Gedicht, dessen Inhalt die lateinische Ubersetzung Johanns v. N. strophenweise wiedergibt, ist verloren oder geht unter anderem Namen. Einen schwachen Anklang an den Inhalt der Ein- gangestrophe zeigt Nr. XXI der 'Meisterlieder der Kolmarer Hs', hreg. von K. Bartsch, Stuttgart 1862, S. 273 [Bibl. d. lit. Vereins in Stuttgart, Bd. 68] mit der Uberschrift Ein anderz in disem dône [Im würgendrüzzel Frauen- lobs Nr. XX] und dem Anfang: O wê daz man rehte krenket und sîn geslehte! nu hât gewalt dem rehte sînen stuol genomen. got gab gewalt dem rehte zeinem knehte: nu gît gewalt dem rehte vür durch swachen übermuot.
Strana 180
180 V. Literarische Beziehungen und Interessen. atque moralitas sunt perfidie studiis in exilium relegate, falsitas hilarescit, infidelitas dilatatur. Deus creator, in adiutorium tue Christianitatis intende ob profundum liuorem tuorum vulnerum, so et effice, quod iusticia ad hereditatis sue locum reueniat annis nostris solacia secum ferens." Translacionem huiusmodi reuerencie paternali non fecit scri- bentis sedulitas tamquam prelato ignoranti theutunicum, cum per Dei graciam nobilis illius lingue germanice copiosam noticiam ss habeatis. Sed quamuis a vobis plene intelligatur materia eciam in ipso vulgari, aperire tamen volui modos loquendi tanti et tam famosi dictantis, qui super omnes alios hanc insignem loquelam floribus et sentenciis redimiuit, vt videat vestra reuerencia non esse acceptorem personarum ipsum creatorem altissimum, vt vel 40 Bohemum Theutunico aut rursum Theutunicum Bohemo preroget, cum ex omni gente illi solum accepti sunt ei, qui sub timoris angustia et caritatis latitudine diuino numini famulantur. Hec ante festum dicta sufficiant, et vtinam accepta sint presuli, cuius reuerencie diriguntur. 122. AN DEN ERZBISCHOF VON PRAG [ERNST VON PARDUBITZ? JOHANN OČKO?]. Erläutert einige lateinische Verse, die ihm vom Erzbischof ubersandt wurden. [Um 1364?] Aus der Summa Cancellarii. Christe, precor, veniam segni des iustus alumpno; Tardus sum, tarde sed tibi nemo venit. 32 reuerencie vestre paternali F 28 creator omnium W2 122 = Rg Ua Kap WI L2 WEFQSH2 B2 HI UbGr (in Hi nur der Anfang überliefert), außerdem M Bl. 77°. Nicht verglichen ist der Teart in Cod. 177 des Olmützer Domkapitels, 8. Burdach, Centralbl. ƒ. Bibl. 8 (1891) S. 445f. Anm. 2 [Vom Mittelalter z. Ref. Halle 1893, S. 85 Anm.]. — Tadra, Summa Canc. Nr. 73, S. 46ff. — Uberschrift: Exposicio sex ver- siculorum missa (per cancellarium missa M) archiepiscopo (Episcopo M) Pragensi Kap Wi L2 W2 F M, Expos. sex vers. subsequencium S, Cancella- 121 39. 41 Vgl. Act. 10, 34f.
180 V. Literarische Beziehungen und Interessen. atque moralitas sunt perfidie studiis in exilium relegate, falsitas hilarescit, infidelitas dilatatur. Deus creator, in adiutorium tue Christianitatis intende ob profundum liuorem tuorum vulnerum, so et effice, quod iusticia ad hereditatis sue locum reueniat annis nostris solacia secum ferens." Translacionem huiusmodi reuerencie paternali non fecit scri- bentis sedulitas tamquam prelato ignoranti theutunicum, cum per Dei graciam nobilis illius lingue germanice copiosam noticiam ss habeatis. Sed quamuis a vobis plene intelligatur materia eciam in ipso vulgari, aperire tamen volui modos loquendi tanti et tam famosi dictantis, qui super omnes alios hanc insignem loquelam floribus et sentenciis redimiuit, vt videat vestra reuerencia non esse acceptorem personarum ipsum creatorem altissimum, vt vel 40 Bohemum Theutunico aut rursum Theutunicum Bohemo preroget, cum ex omni gente illi solum accepti sunt ei, qui sub timoris angustia et caritatis latitudine diuino numini famulantur. Hec ante festum dicta sufficiant, et vtinam accepta sint presuli, cuius reuerencie diriguntur. 122. AN DEN ERZBISCHOF VON PRAG [ERNST VON PARDUBITZ? JOHANN OČKO?]. Erläutert einige lateinische Verse, die ihm vom Erzbischof ubersandt wurden. [Um 1364?] Aus der Summa Cancellarii. Christe, precor, veniam segni des iustus alumpno; Tardus sum, tarde sed tibi nemo venit. 32 reuerencie vestre paternali F 28 creator omnium W2 122 = Rg Ua Kap WI L2 WEFQSH2 B2 HI UbGr (in Hi nur der Anfang überliefert), außerdem M Bl. 77°. Nicht verglichen ist der Teart in Cod. 177 des Olmützer Domkapitels, 8. Burdach, Centralbl. ƒ. Bibl. 8 (1891) S. 445f. Anm. 2 [Vom Mittelalter z. Ref. Halle 1893, S. 85 Anm.]. — Tadra, Summa Canc. Nr. 73, S. 46ff. — Uberschrift: Exposicio sex ver- siculorum missa (per cancellarium missa M) archiepiscopo (Episcopo M) Pragensi Kap Wi L2 W2 F M, Expos. sex vers. subsequencium S, Cancella- 121 39. 41 Vgl. Act. 10, 34f.
Strana 181
Nr. 121. 122. 181 Longus preteritis tenuit nos error ab annis: Sufficiat meritis hec, rogo, pena meis. Vita breuis superest, in mortem pronior etas. Iam peccare senex non queo, nolo tuus. Reuerendissime pater et domine mi graciosissime, quem diuina prouidencia pro consolacione nobilis Bohemice gentis sacre Pra- gensi metropoli digne prefecit, qui solus estis ille, cui graciam dedit Altissimus, vt aliis verbo laborantibus et altis sensibus [ ?] se 10 inuoluentibus in simplicitate spiritus librum de fantasmate [?] non de ymaginacione fantastica sed opere studeatis. Ecce ad honorem vestrum presentes versiculos non quidem glo- sandos assumpsi, sed solum, quid de hiis mens mea senciat, reue- rende Dominacioni vestre declarare proposui, vt senciat presulis 15 mei benignitas, quam grata michi sint munera, que de suis accepi manibus, incessanter accipio et nichilominus accipiam graciosius in futurum. Diuino igitur suffultus auxilio versuum predictorum sentenciam compendiose recolligo in hec verba: Jesu Christe, saluator mundi, cuius miseraciones super omnia opera eius, qui so a patre eterno vnetus es oleo leticie pre participibus tuis, a cuius vnccione sacrata salus eterna dependet, sine cuius gracia nullus vmquam sanctorum salutem valuit promereri, qui ineffabili cle- mencia diuinissime pietatis nostre carnis fragilitate vestitus iam dignaris et seis compati infirmitatibus nostris, deprecor veniam. 25 Sonuerunt etenim michi nectarea labia dulcis melodie tinnitum: Nolo mortem peccatoris, sed vt magis conuertatur et viuat. Item: quacunque hora peccator ingemuerit, iniquitatum eius non recordabor rius mittit hos sex versus arch. prag. B2, Mittit arch. Prag. (so) Hi, Canc. scribit expos. versuum Arnesto Archiep. Prag. Ub, Item mittit archiep. expos. sex vers. Gr. — 1—6 Die Verse fehlen Q Ub, ebenso Gr (wo sie aber im Register, Bl. 112", stehen). 3 nos] me W2 S 7 graciose L2 8 prouidencia] gracia Kap M 10 altis sensibus] altis darüber sensibus H2, semper sensibus S, altis continuis Ub, aliis Ua, aliter O, altis übrige Hss. Sensibus als Glossem zu betrachten liegt nahe, aber ein verwandtes Substantiv ist nicht gut zu entbehren. I1 fantasmate] fite Wa, fa’te L2, facere Ub, fantasmata O, fantasmate übrige Hes 12f. de ymaginacione] de fehlt L2 W2 Ub 15 vestre dominacioni L2 Ub participibus] participibus darüber consorti- 21 leticie] iusticie H2 B2 bus H2, consortibus S, participibus consortibus Gr tuis] suis F 23 valuit vor sanctorum Kap, vor salutem M, fehlt Rg Ua 26 tinnitum] ticantum W2, cantum QS 28 f. ampl. rec. WI L2 W2 S H2 B2 Ub Gr
Nr. 121. 122. 181 Longus preteritis tenuit nos error ab annis: Sufficiat meritis hec, rogo, pena meis. Vita breuis superest, in mortem pronior etas. Iam peccare senex non queo, nolo tuus. Reuerendissime pater et domine mi graciosissime, quem diuina prouidencia pro consolacione nobilis Bohemice gentis sacre Pra- gensi metropoli digne prefecit, qui solus estis ille, cui graciam dedit Altissimus, vt aliis verbo laborantibus et altis sensibus [ ?] se 10 inuoluentibus in simplicitate spiritus librum de fantasmate [?] non de ymaginacione fantastica sed opere studeatis. Ecce ad honorem vestrum presentes versiculos non quidem glo- sandos assumpsi, sed solum, quid de hiis mens mea senciat, reue- rende Dominacioni vestre declarare proposui, vt senciat presulis 15 mei benignitas, quam grata michi sint munera, que de suis accepi manibus, incessanter accipio et nichilominus accipiam graciosius in futurum. Diuino igitur suffultus auxilio versuum predictorum sentenciam compendiose recolligo in hec verba: Jesu Christe, saluator mundi, cuius miseraciones super omnia opera eius, qui so a patre eterno vnetus es oleo leticie pre participibus tuis, a cuius vnccione sacrata salus eterna dependet, sine cuius gracia nullus vmquam sanctorum salutem valuit promereri, qui ineffabili cle- mencia diuinissime pietatis nostre carnis fragilitate vestitus iam dignaris et seis compati infirmitatibus nostris, deprecor veniam. 25 Sonuerunt etenim michi nectarea labia dulcis melodie tinnitum: Nolo mortem peccatoris, sed vt magis conuertatur et viuat. Item: quacunque hora peccator ingemuerit, iniquitatum eius non recordabor rius mittit hos sex versus arch. prag. B2, Mittit arch. Prag. (so) Hi, Canc. scribit expos. versuum Arnesto Archiep. Prag. Ub, Item mittit archiep. expos. sex vers. Gr. — 1—6 Die Verse fehlen Q Ub, ebenso Gr (wo sie aber im Register, Bl. 112", stehen). 3 nos] me W2 S 7 graciose L2 8 prouidencia] gracia Kap M 10 altis sensibus] altis darüber sensibus H2, semper sensibus S, altis continuis Ub, aliis Ua, aliter O, altis übrige Hss. Sensibus als Glossem zu betrachten liegt nahe, aber ein verwandtes Substantiv ist nicht gut zu entbehren. I1 fantasmate] fite Wa, fa’te L2, facere Ub, fantasmata O, fantasmate übrige Hes 12f. de ymaginacione] de fehlt L2 W2 Ub 15 vestre dominacioni L2 Ub participibus] participibus darüber consorti- 21 leticie] iusticie H2 B2 bus H2, consortibus S, participibus consortibus Gr tuis] suis F 23 valuit vor sanctorum Kap, vor salutem M, fehlt Rg Ua 26 tinnitum] ticantum W2, cantum QS 28 f. ampl. rec. WI L2 W2 S H2 B2 Ub Gr
Strana 182
182 V. Literarische Beziehungen und Interessen. amplius. Item: gaudium est angelis Dei super vno peccatore so penitenciam agente. Non vis, vt sencio, peccatorem calamitose mortis perire naufragio. Ingemiscenti veniam repromittis, conuer- sionem eius gaudium fore tuis angelis asserens. Iustus igitur tu. Deus et dominus meus, des, precor, peccatori veniam et tui segni alumpno vtique. Nam ad hoc iusticia suadente teneris, qui premio s5 diuini laboris primis medios et vltimos solite benignitatis munere coequasti. Nam si quorumlibet regum seculi, quos Christianos tuos appellare dignaris, intenciones et verba rite precipis infallibili veritate fulciri, vbi solidius, vbi cercius, vbi denique salubrius anchoram spei ego peccator valebo defigere quam in verbis tue so veritatis et gracie, qui celum et terram prius dissolui pronunceias quam verba tua careant veritate! Nam si iure fori non teneris tardum peccatorem ad te, Deum suum, pigris et desidiosis incessibus redeuntem equo fauore suscipere cum illis presertim. qui tem- pestiue deuocionis flagranti studio in tua sacratissima vinea labo- 45 rarunt, iure tamen poli teste tua iustissima veritate teneris, quo- niam, si quod terreno principi placuit legis habet vigorem et im- peratori mortali sit pro racione voluntas, merito vim eterne legis accipit, merito stilo ferreo sculpetur in silice quod eternale decre- tum eterni imperatoris edixit. Dixisti etenim et tuo iudicio (oc- so culto quidem, semper tamen iusto) promissione gratissima eterne sapiencie statuisti inter cultores et operarios sacrate vinee vt pre- mittitur eos, qui primo et qui postea et qui tandem et vltimo laboris onera subierunt, equalibus fore stipendiis premiandos. Numquid igitur segnicies, numquid tarditas, numquid desidia 55 preterite negligencie michi, qui corde compuncto reuertor, sic oberit, vt veniam deneges supplicanti ? Absit hoc a te, Domine, cui nemo tarde venit, sicut tua veritas declarauit. Repetam igitur oblectamenta carminis, quibus mea peccatrix anima consolatur, et dicam iterum: Christe, precor, veniam segni des iustus alumpno. Tardus sum, tarde . .. Preterea quis ceruino pede fungitur vt salebras sequentis ser- monis transcurrere valeat? Quis subtilitatis digito nodum eius 60 30 peccatorem Ub, fehlt übrige Hes 31 mortis] mortis nostre F 33 peccatori F B2, pariter Q, pari Kap WI Ub, p M, fehlt übrige Hes 52 eos] et eos Hss 47 sit fehlt F 45 testante F primi Ub 53 fore W2 QS H2 Gr, fere übrige Hes
182 V. Literarische Beziehungen und Interessen. amplius. Item: gaudium est angelis Dei super vno peccatore so penitenciam agente. Non vis, vt sencio, peccatorem calamitose mortis perire naufragio. Ingemiscenti veniam repromittis, conuer- sionem eius gaudium fore tuis angelis asserens. Iustus igitur tu. Deus et dominus meus, des, precor, peccatori veniam et tui segni alumpno vtique. Nam ad hoc iusticia suadente teneris, qui premio s5 diuini laboris primis medios et vltimos solite benignitatis munere coequasti. Nam si quorumlibet regum seculi, quos Christianos tuos appellare dignaris, intenciones et verba rite precipis infallibili veritate fulciri, vbi solidius, vbi cercius, vbi denique salubrius anchoram spei ego peccator valebo defigere quam in verbis tue so veritatis et gracie, qui celum et terram prius dissolui pronunceias quam verba tua careant veritate! Nam si iure fori non teneris tardum peccatorem ad te, Deum suum, pigris et desidiosis incessibus redeuntem equo fauore suscipere cum illis presertim. qui tem- pestiue deuocionis flagranti studio in tua sacratissima vinea labo- 45 rarunt, iure tamen poli teste tua iustissima veritate teneris, quo- niam, si quod terreno principi placuit legis habet vigorem et im- peratori mortali sit pro racione voluntas, merito vim eterne legis accipit, merito stilo ferreo sculpetur in silice quod eternale decre- tum eterni imperatoris edixit. Dixisti etenim et tuo iudicio (oc- so culto quidem, semper tamen iusto) promissione gratissima eterne sapiencie statuisti inter cultores et operarios sacrate vinee vt pre- mittitur eos, qui primo et qui postea et qui tandem et vltimo laboris onera subierunt, equalibus fore stipendiis premiandos. Numquid igitur segnicies, numquid tarditas, numquid desidia 55 preterite negligencie michi, qui corde compuncto reuertor, sic oberit, vt veniam deneges supplicanti ? Absit hoc a te, Domine, cui nemo tarde venit, sicut tua veritas declarauit. Repetam igitur oblectamenta carminis, quibus mea peccatrix anima consolatur, et dicam iterum: Christe, precor, veniam segni des iustus alumpno. Tardus sum, tarde . .. Preterea quis ceruino pede fungitur vt salebras sequentis ser- monis transcurrere valeat? Quis subtilitatis digito nodum eius 60 30 peccatorem Ub, fehlt übrige Hes 31 mortis] mortis nostre F 33 peccatori F B2, pariter Q, pari Kap WI Ub, p M, fehlt übrige Hes 52 eos] et eos Hss 47 sit fehlt F 45 testante F primi Ub 53 fore W2 QS H2 Gr, fere übrige Hes
Strana 183
Nr. 122. 183 intricabilem denodabit ? Certe cui gracia diuina vires et ducatum prestiterit, que est in rerum omnium principiis inuocanda. Resu- 65 mantur igitur medii duo versiculi, vt ante oculos themate posito intellectus appareat iudicio clariore. Sic enim auctor loquitur procedendo: Longus preteritis tenuit nos error ab annis: Sufficiat meritis hec, rogo, pena meis. Ego peccator, filii prodigi gerens ymaginem, qui communicatos michi thesauros a te patre celesti, videlicet intellectum et racionem, non solum reprobate vel perdite ymmo dampnate luxurie detestan- dis progressibus male consumpsi, qui, aliis conseruis et confratri- bus meis in domo tua pane consolacionis eterne vescentibus, inter 75 viciorum vepres et immundicias fame pereo, attente considerans, qualiter preteritis annis vite mee longus error me tenuit, dum multitudinem criminum, quibus iram tuam exacerbaui, recolligo, dum turbas ingruencium malorum quibus consenui mente reuoluo, dum verecunda mente tam iniquus filius frontem in tam virtuosi so patris presencia attollere erubesco et sic tui spiritus confortante clemencia ad obtinendam misericordiam ingemisco atque mala mea inundantibus lacrimarum profluuiis flere non cesso sicque gemebundus suspiriis vociferor ad te patrem: Pater, non sum dignus vocari filius tuus, fac me sicut vnum ex mercenariis tuis, 85 qui paratus sum amare in lamentis penitencie consumere dies meos: rogo te, pater, quod hec pena recordacionis. scelerum, hec amaritudo anime penitentis, hii continuati dolores et gemitus in hac vita sufficiant meritis id est demeritis meis, vt tua miseri- cordia disponente pro eis non crucier in futurum. Rursum affectum so mentis innouare iuuat eisdem versiculis, vt sic dicam: 70 Longus preteritis tenuit nos error ab annis: Sufficiat meritis hec, rogo, pena meis. Ceterum ad intellectum sequencium versiculorum virtutum ce- lestium clarum lumen imploro, vt depulsis ignorancie tenebris s5 auroram amande veritatis inducant. Quos, vt sanius intelligi valeant, replicandos fore decreui sub hiis verbis: Vita breuis superest, in mortem pronior etas. Iam peccare senex non queo, nolo tuus. 76 fame] fama L2, fameo (so) Rg Ua WI W2 M 84 gemebundis Rg Ua WI S H2 B2 89f. disponente misericordia Kap M
Nr. 122. 183 intricabilem denodabit ? Certe cui gracia diuina vires et ducatum prestiterit, que est in rerum omnium principiis inuocanda. Resu- 65 mantur igitur medii duo versiculi, vt ante oculos themate posito intellectus appareat iudicio clariore. Sic enim auctor loquitur procedendo: Longus preteritis tenuit nos error ab annis: Sufficiat meritis hec, rogo, pena meis. Ego peccator, filii prodigi gerens ymaginem, qui communicatos michi thesauros a te patre celesti, videlicet intellectum et racionem, non solum reprobate vel perdite ymmo dampnate luxurie detestan- dis progressibus male consumpsi, qui, aliis conseruis et confratri- bus meis in domo tua pane consolacionis eterne vescentibus, inter 75 viciorum vepres et immundicias fame pereo, attente considerans, qualiter preteritis annis vite mee longus error me tenuit, dum multitudinem criminum, quibus iram tuam exacerbaui, recolligo, dum turbas ingruencium malorum quibus consenui mente reuoluo, dum verecunda mente tam iniquus filius frontem in tam virtuosi so patris presencia attollere erubesco et sic tui spiritus confortante clemencia ad obtinendam misericordiam ingemisco atque mala mea inundantibus lacrimarum profluuiis flere non cesso sicque gemebundus suspiriis vociferor ad te patrem: Pater, non sum dignus vocari filius tuus, fac me sicut vnum ex mercenariis tuis, 85 qui paratus sum amare in lamentis penitencie consumere dies meos: rogo te, pater, quod hec pena recordacionis. scelerum, hec amaritudo anime penitentis, hii continuati dolores et gemitus in hac vita sufficiant meritis id est demeritis meis, vt tua miseri- cordia disponente pro eis non crucier in futurum. Rursum affectum so mentis innouare iuuat eisdem versiculis, vt sic dicam: 70 Longus preteritis tenuit nos error ab annis: Sufficiat meritis hec, rogo, pena meis. Ceterum ad intellectum sequencium versiculorum virtutum ce- lestium clarum lumen imploro, vt depulsis ignorancie tenebris s5 auroram amande veritatis inducant. Quos, vt sanius intelligi valeant, replicandos fore decreui sub hiis verbis: Vita breuis superest, in mortem pronior etas. Iam peccare senex non queo, nolo tuus. 76 fame] fama L2, fameo (so) Rg Ua WI W2 M 84 gemebundis Rg Ua WI S H2 B2 89f. disponente misericordia Kap M
Strana 184
184 V. Literarische Beziehungen und Interessen. 100 Non de meis viribus sed creatoris mei misericordi bonitate con- fisus declaracionem istorum aggredior sub hiis verbis : Ego peccator, mi domine Jesu, luminis tui suffragio ad me recurrens meosque defectus (et) interuenientes dissensiones circumspiciens video quia michi seni vita breuis superest, video quia poscente gelicidio 105 senectutis etas mea, que vergit in occidens, in mortem est pronior, et hoc non absque racione conicio. Nam si in plerisque hominibus flores iuuentutis ipsius intempestiue mortis liuor inopinate decerpit et repentino quandoque interitu fortissimi iuuenes moriuntur, quanto magis, vbi michi iam inueterato surrepcio virium et nature 1o molestia mortis minatur dispendium, sensibili possum argumento cognoscere quia vita breuis michi superest et etas mea pronior est ad mortem! Et vtinam solum ad illam, que est diuisio corporis et anime, et non ad secundam, que est separacio anime a saluti- feris aspectibus altissimi creatoris! Propter quod doctrinam poete 115 ante oculos mentis mee recipio, qui sapienti sermone michi con- sulit in hec verba: 120 125 Accipe consilium propere, cunctacio namque Lenta fuit semper subitis inimica periculis. Huc, huc volue oculos, hec est via recta sine vllis Insidiis, predura quidem calcataque paucis, Sed super aerios artoque tramite colles Proferat et sistat fessum in regione quietis. Illic vita habitat leua sed locis Auerni Sulphureis stant stagna vadis, vbi liuida mortis Signa vides atroque polum nigrescere fumo. Hos euade lacus, dextrum michi pende I?] cacumen. Vt igitur salubri consilio suadentis poete hanc detestandam mortem possim euadere, subiungo versiculum subsequentem: Iam ego miser et dolens peccare non queo, quia senex, et nolo similiter, 180 quia tuus. Ad cuius intelligenciam sciendum, quod ad consumacio- 103 circumspiciens] conspiciens 100 bonitate] benignitate Wi Rg Ua Kap 106 conicio] cognosco QS H2 109 vbi fchlt Kap M 119 huc huc] huc WI F Q Ub Gr, hoc S H2 121 aerios WI L2 W2 F SGr, aereos übrige Hss 122 quiete Rg Ua WI L2FQH2Gr M, quietem Wa, quietum Ub, quieta B2 123 leua] plena S H2 locis] locus Q S H2 B2, clericus Rg Ua Kap L2 W2 F Gr M, celitus Wi, celeri- tus Ub 126 pende] pnde B2, prende Q 130 scien- cacumine Rg dum est quod Wi
184 V. Literarische Beziehungen und Interessen. 100 Non de meis viribus sed creatoris mei misericordi bonitate con- fisus declaracionem istorum aggredior sub hiis verbis : Ego peccator, mi domine Jesu, luminis tui suffragio ad me recurrens meosque defectus (et) interuenientes dissensiones circumspiciens video quia michi seni vita breuis superest, video quia poscente gelicidio 105 senectutis etas mea, que vergit in occidens, in mortem est pronior, et hoc non absque racione conicio. Nam si in plerisque hominibus flores iuuentutis ipsius intempestiue mortis liuor inopinate decerpit et repentino quandoque interitu fortissimi iuuenes moriuntur, quanto magis, vbi michi iam inueterato surrepcio virium et nature 1o molestia mortis minatur dispendium, sensibili possum argumento cognoscere quia vita breuis michi superest et etas mea pronior est ad mortem! Et vtinam solum ad illam, que est diuisio corporis et anime, et non ad secundam, que est separacio anime a saluti- feris aspectibus altissimi creatoris! Propter quod doctrinam poete 115 ante oculos mentis mee recipio, qui sapienti sermone michi con- sulit in hec verba: 120 125 Accipe consilium propere, cunctacio namque Lenta fuit semper subitis inimica periculis. Huc, huc volue oculos, hec est via recta sine vllis Insidiis, predura quidem calcataque paucis, Sed super aerios artoque tramite colles Proferat et sistat fessum in regione quietis. Illic vita habitat leua sed locis Auerni Sulphureis stant stagna vadis, vbi liuida mortis Signa vides atroque polum nigrescere fumo. Hos euade lacus, dextrum michi pende I?] cacumen. Vt igitur salubri consilio suadentis poete hanc detestandam mortem possim euadere, subiungo versiculum subsequentem: Iam ego miser et dolens peccare non queo, quia senex, et nolo similiter, 180 quia tuus. Ad cuius intelligenciam sciendum, quod ad consumacio- 103 circumspiciens] conspiciens 100 bonitate] benignitate Wi Rg Ua Kap 106 conicio] cognosco QS H2 109 vbi fchlt Kap M 119 huc huc] huc WI F Q Ub Gr, hoc S H2 121 aerios WI L2 W2 F SGr, aereos übrige Hss 122 quiete Rg Ua WI L2FQH2Gr M, quietem Wa, quietum Ub, quieta B2 123 leua] plena S H2 locis] locus Q S H2 B2, clericus Rg Ua Kap L2 W2 F Gr M, celitus Wi, celeri- tus Ub 126 pende] pnde B2, prende Q 130 scien- cacumine Rg dum est quod Wi
Strana 185
Nr. 122. 185 nem odiosi peccati anime pulchritudinem deprauantis communi theologorum sentencia actus requiritur et voluntas. Nam pecca- tum adeo voluntarium est, vt eciam peccatum dici non possit, nisi sit apposicio voluntatis. Consolacionem igitur recipit anima mea peccatrix, quia senio iam virium afferente fracturam peccare non 185 queo quoad actum, et, quia tuus sum, peccare nolo quoad habitum voluntatis. Tuus sum namque, quem misericordia tua formasti per naturam, qui me deformaui per culpam, quem tu iterum refor- masti per graciam. Tuus namque sum creacione, tuus restauracione, tuus conseruacione, quem in esse productum conseruas et dirigis, 140 cui non suis meritis sed tua gracia sempiternam gloriam repromittis. Per te, Jesu Christe, saluator mundi, rex eterne glorie, qui cum Deo patre et spiritu sancto viuis et regnas Deus per omnia secula seculorum. Amen. Et hoc est quod auctor dicit: Vita breuis superest, in mortem pronior etas, Iam peccare senex non queo, nolo tuus. 145 133 adeo fehlt F 134 recepit M 135 auferente Hss 144 autor M Anmerkungen. Die Uberlieferung in Ub, die hinter archiepiscopo den Namen Arnesto setzt, ist, wie manche andere Hinzufügungen, die der Redaktor dieser Hs gibt, von geringerem Wert. Ob Ernst von Pardubitz oder Johann Očko von Wlaschim der Empfänger ist, muß in der Schwebe bleiben. Der Zwischensatz quem diuina prouidencia—prefecit (Z. 7ff.) scheint darauf hinzuweisen, daß der Angeredete die erzbischöfliche Würde erst seit kürzerer Zeit innehat. Das würde mehr auf Očko von W. passen als auf Ernst von P., dem der Titel archiepiscopus bereits seit dem Jahre 1343 zukam. — 1—6 Die Verse stammen, wie ich einer brieflichen Mitteilung Hans Walthers dankbar entnehme, aus dem Titulus libelli ad altare S. Stephani oblati des Florus von Lyon († um 860, vgl. über ihn Manitius, Gesch. d. lat. Lite- ratur des Mittelalters I, 1911, S. 560ff.), wo sie am Schluß stehen (Migne P. lat. 119, col. 258f.; Mon. Germ. Hist. Poetae latini II S. 544). In Cod. 454 S. 341 der Bibliothek S. Gallen stehen sie jedoch am Schluß seiner Be- arbeitung des Bedaschen Martyrologium, und in Cod. 1003 Bl. 180" der Bibl. in Tours (12. Jahrh.) finden sie sich, wie H. Walther weiter mitteilt, selbständig überliefert, so daß sie möglicherweise mit dem oben genannten libellus ad altare S. Stephani oblatus nichts zu tun haben. Vgl. auch unten zu Z. 11. I1 librum de fantasmate: es scheint sich um ein theologisches Werk zu handeln, das Johann v. N. vom Prager Erzbischof zum Geschenk erhalten hat (Z. 16f.) und dem auch die Eingangsverse beigegeben waren. Darf man
Nr. 122. 185 nem odiosi peccati anime pulchritudinem deprauantis communi theologorum sentencia actus requiritur et voluntas. Nam pecca- tum adeo voluntarium est, vt eciam peccatum dici non possit, nisi sit apposicio voluntatis. Consolacionem igitur recipit anima mea peccatrix, quia senio iam virium afferente fracturam peccare non 185 queo quoad actum, et, quia tuus sum, peccare nolo quoad habitum voluntatis. Tuus sum namque, quem misericordia tua formasti per naturam, qui me deformaui per culpam, quem tu iterum refor- masti per graciam. Tuus namque sum creacione, tuus restauracione, tuus conseruacione, quem in esse productum conseruas et dirigis, 140 cui non suis meritis sed tua gracia sempiternam gloriam repromittis. Per te, Jesu Christe, saluator mundi, rex eterne glorie, qui cum Deo patre et spiritu sancto viuis et regnas Deus per omnia secula seculorum. Amen. Et hoc est quod auctor dicit: Vita breuis superest, in mortem pronior etas, Iam peccare senex non queo, nolo tuus. 145 133 adeo fehlt F 134 recepit M 135 auferente Hss 144 autor M Anmerkungen. Die Uberlieferung in Ub, die hinter archiepiscopo den Namen Arnesto setzt, ist, wie manche andere Hinzufügungen, die der Redaktor dieser Hs gibt, von geringerem Wert. Ob Ernst von Pardubitz oder Johann Očko von Wlaschim der Empfänger ist, muß in der Schwebe bleiben. Der Zwischensatz quem diuina prouidencia—prefecit (Z. 7ff.) scheint darauf hinzuweisen, daß der Angeredete die erzbischöfliche Würde erst seit kürzerer Zeit innehat. Das würde mehr auf Očko von W. passen als auf Ernst von P., dem der Titel archiepiscopus bereits seit dem Jahre 1343 zukam. — 1—6 Die Verse stammen, wie ich einer brieflichen Mitteilung Hans Walthers dankbar entnehme, aus dem Titulus libelli ad altare S. Stephani oblati des Florus von Lyon († um 860, vgl. über ihn Manitius, Gesch. d. lat. Lite- ratur des Mittelalters I, 1911, S. 560ff.), wo sie am Schluß stehen (Migne P. lat. 119, col. 258f.; Mon. Germ. Hist. Poetae latini II S. 544). In Cod. 454 S. 341 der Bibliothek S. Gallen stehen sie jedoch am Schluß seiner Be- arbeitung des Bedaschen Martyrologium, und in Cod. 1003 Bl. 180" der Bibl. in Tours (12. Jahrh.) finden sie sich, wie H. Walther weiter mitteilt, selbständig überliefert, so daß sie möglicherweise mit dem oben genannten libellus ad altare S. Stephani oblatus nichts zu tun haben. Vgl. auch unten zu Z. 11. I1 librum de fantasmate: es scheint sich um ein theologisches Werk zu handeln, das Johann v. N. vom Prager Erzbischof zum Geschenk erhalten hat (Z. 16f.) und dem auch die Eingangsverse beigegeben waren. Darf man
Strana 186
186 V. Literarische Beziehungen und Interessen. an die berühmte gegen Scotus Eriugena gerichtete Abhandlung De prae- destinatione des oben (zu Z. 1—6) genannten Florus von Lyon denken (Migne P. lat. 119 col. 101—259)? Ihr handschriftlicher Titel lautet im Cod. Paris. 12292: Libellus Flori adversus cuiusdam vanissimi hominis, qui cognominatur Johannes, ineptias et errores de praedestinatione et pracscientia divina et de vera humani arbitrii libertate (Manitius a. a.O. I S. 567). Die Eingangsworte der Praefatio Venerunt ad nos cuiusdam vaniloqui et garruli hominis scripta und bald danach die Wendung eius phantastica deliramenta würden die abgekürzte Zitierung dieses Werks als Liber de fantasmate nicht unmöglich erscheinen lassen. 27 Ezech. 33, 11; vgl. ebenda 18, 23. 28f. Hebr. 10, 17. 29f. Luc. 15, 7. 34ff. Vgl. Matth. 20, 1—16. 40f. Matth. 5, 18 Donec transeat coelum et terra, jota unum aut unus apex non praeteribit a lege, donec omnia fiant.. 46 l. 1 pr. Dig. 1, 4. 47 Juvenal Sat. VI 233. 84f. Luc. 15, 19. 117—126 Die Herkunft dieser Verse bleibt nachzuweisen. 123. AN DEN BISCHOF VON LEITOMISCHL [ALBERT VON STERNBERG? PETER GELYTO?]. Ermahnt ihn, die frommen 'Betrachtungen’, die er aus seinem (des Kanzlers) 'Buch’ habe abschreiben lassen, sich zu Herzen zu nehmen. [Nach 1364.] Reuerendissime pater, Areopagita Dyonisius, inter Christi milites sollempnis et pre- cipuus contemplator, verba speculacionis a beato Paulo apostolo, principe theologorum, accipiens, omnem contemplacionem in s beatifica quidem accione componit, vt frustra sit omnis meditacio, 123 = Olmütz Bibl. des Metropolitankapitels Cod. 509 Bl. 119r. Die Wiedergabe nach dem ersten Abdruck in V. M. z. R. IV S. 257f., wo das Stück auch bereits eine Kommentierung erfahren hat. — Uberschrift: Can- cellarius Episcopo Luthomislensi Hs. — 2 Arropagita Hs 128 Bischof von Leitomischl war von 1364—1368 und von 1371—1380 Albert von Sternberg, in den Zwischenjahren (1368—1371) Peter Gelyto. Die Mahnung zur Demut und Nächstenliebe (caritas) paßt auf den vornehmen und stolzen Albert von St. vielleicht besser als auf den mehr heiterem Lebens- genuß zugewandten Peter Gelyto (vgl. oben zu Nr. 36). 4 accipiens: nach Act. 17, 34. 4ff. Das Zitat bleibt nachzuweisen.
186 V. Literarische Beziehungen und Interessen. an die berühmte gegen Scotus Eriugena gerichtete Abhandlung De prae- destinatione des oben (zu Z. 1—6) genannten Florus von Lyon denken (Migne P. lat. 119 col. 101—259)? Ihr handschriftlicher Titel lautet im Cod. Paris. 12292: Libellus Flori adversus cuiusdam vanissimi hominis, qui cognominatur Johannes, ineptias et errores de praedestinatione et pracscientia divina et de vera humani arbitrii libertate (Manitius a. a.O. I S. 567). Die Eingangsworte der Praefatio Venerunt ad nos cuiusdam vaniloqui et garruli hominis scripta und bald danach die Wendung eius phantastica deliramenta würden die abgekürzte Zitierung dieses Werks als Liber de fantasmate nicht unmöglich erscheinen lassen. 27 Ezech. 33, 11; vgl. ebenda 18, 23. 28f. Hebr. 10, 17. 29f. Luc. 15, 7. 34ff. Vgl. Matth. 20, 1—16. 40f. Matth. 5, 18 Donec transeat coelum et terra, jota unum aut unus apex non praeteribit a lege, donec omnia fiant.. 46 l. 1 pr. Dig. 1, 4. 47 Juvenal Sat. VI 233. 84f. Luc. 15, 19. 117—126 Die Herkunft dieser Verse bleibt nachzuweisen. 123. AN DEN BISCHOF VON LEITOMISCHL [ALBERT VON STERNBERG? PETER GELYTO?]. Ermahnt ihn, die frommen 'Betrachtungen’, die er aus seinem (des Kanzlers) 'Buch’ habe abschreiben lassen, sich zu Herzen zu nehmen. [Nach 1364.] Reuerendissime pater, Areopagita Dyonisius, inter Christi milites sollempnis et pre- cipuus contemplator, verba speculacionis a beato Paulo apostolo, principe theologorum, accipiens, omnem contemplacionem in s beatifica quidem accione componit, vt frustra sit omnis meditacio, 123 = Olmütz Bibl. des Metropolitankapitels Cod. 509 Bl. 119r. Die Wiedergabe nach dem ersten Abdruck in V. M. z. R. IV S. 257f., wo das Stück auch bereits eine Kommentierung erfahren hat. — Uberschrift: Can- cellarius Episcopo Luthomislensi Hs. — 2 Arropagita Hs 128 Bischof von Leitomischl war von 1364—1368 und von 1371—1380 Albert von Sternberg, in den Zwischenjahren (1368—1371) Peter Gelyto. Die Mahnung zur Demut und Nächstenliebe (caritas) paßt auf den vornehmen und stolzen Albert von St. vielleicht besser als auf den mehr heiterem Lebens- genuß zugewandten Peter Gelyto (vgl. oben zu Nr. 36). 4 accipiens: nach Act. 17, 34. 4ff. Das Zitat bleibt nachzuweisen.
Strana 187
Nr. 122—124. 187 quam non rite consummant opera caritatis. Omnis etenim moralis doctrina testante philosopho non tam propter scire quam propter operari addiscitur, vt interior ymaginacio claudatur ab extra perfecte virtutis officio in dileccione Dei et proximi pro laude et gloria nobilissimi creatoris. Discat igitur in contemplacionibus copiatis de meo libro carissi- mus frater et dominus ad instar eius, qui cuncta composuit, pau- perum misereri. Tunc etenim prodest contemplandi studium, tunc meritorie deuocionis inualescit affectus, si contemplantis intencio, (ab)lata vanitatis [?] bysso et purpura, miserando pauperum 15 induerit Jesum Christum. Neque displiceat carissimo fratri hor- tantis fratris amica dileccio, que de fonte fidei et dileccionis exori- tur, plus vtique amans sui carissimi fratris in Domino salutis eterne solacia quam vane opinionis gloriam in terrenis. Scripta manu propria in euidenciam caritatis. 10 20 124. BUCHERVERMACHTNIS VOM JAHRE 1368. Vermacht dem St. Thomaskloster der Augustiner-Eremiten in Prag vor Antritt seiner Italienreise eine Reihe von Büchern. Mödritz, 1368 April 1. Dei et apostolice sedis gracia Olomucensis Episcopus Johannes. 6 consumant Hs 14 deuocius Hs 15 (ab)lata vanitatis] late caritatis Hs. Die Emendation bleibt unsicher, obgleich Beziehung auf Luc. 16, 19 vorzuliegen scheint. 124 = Prag Archiv des Augustiner-Eremitenklosters St. Thomas, Ur- 123 7 philosopho: vgl. Aristoteles, Ethica Nicomach. I12, 1 (B2. 1103b): non enim quid sit virtus quaerimus ut cognoscamus, sed ut boni effi- ciamur; ähnlich Ethica Eudemia I 5, 17—18 (A 5. 1216b). I1 meo libro: in V. M. z. R. IV S. 257 ist an Johanns v. N. berühmtes Reisebrevier gedacht, den mit herrlichen Miniaturen geschmückten, zwischen 1354 und 1364 hergestellten Liber viaticus (Prag Böhmisches Landes- museum Cod. XIII. A. 12) und darauf hingewiesen, daß aus der Schule desselben Malers auch Alberts von Sternberg (allerdings erst 1376 geschriebenes) prächtiges Pontificale stammt (Bibliothek des Chorherrenstiftes Strahow in Prag, Nr. 116), das in der Ornamentierung zugleich an Johanns v. N. nicht minder bekanntes Missale (Prag Bibl. des Metropolitankapitels Cimel. 6: 5) erinnert. Aber alle Vermutungen über den Charakter dieses geliehenen liber bleiben bei der nicht eindeutigen Bestimmbarkeit der Per- sönlichkeit des Empfängers gewagt.
Nr. 122—124. 187 quam non rite consummant opera caritatis. Omnis etenim moralis doctrina testante philosopho non tam propter scire quam propter operari addiscitur, vt interior ymaginacio claudatur ab extra perfecte virtutis officio in dileccione Dei et proximi pro laude et gloria nobilissimi creatoris. Discat igitur in contemplacionibus copiatis de meo libro carissi- mus frater et dominus ad instar eius, qui cuncta composuit, pau- perum misereri. Tunc etenim prodest contemplandi studium, tunc meritorie deuocionis inualescit affectus, si contemplantis intencio, (ab)lata vanitatis [?] bysso et purpura, miserando pauperum 15 induerit Jesum Christum. Neque displiceat carissimo fratri hor- tantis fratris amica dileccio, que de fonte fidei et dileccionis exori- tur, plus vtique amans sui carissimi fratris in Domino salutis eterne solacia quam vane opinionis gloriam in terrenis. Scripta manu propria in euidenciam caritatis. 10 20 124. BUCHERVERMACHTNIS VOM JAHRE 1368. Vermacht dem St. Thomaskloster der Augustiner-Eremiten in Prag vor Antritt seiner Italienreise eine Reihe von Büchern. Mödritz, 1368 April 1. Dei et apostolice sedis gracia Olomucensis Episcopus Johannes. 6 consumant Hs 14 deuocius Hs 15 (ab)lata vanitatis] late caritatis Hs. Die Emendation bleibt unsicher, obgleich Beziehung auf Luc. 16, 19 vorzuliegen scheint. 124 = Prag Archiv des Augustiner-Eremitenklosters St. Thomas, Ur- 123 7 philosopho: vgl. Aristoteles, Ethica Nicomach. I12, 1 (B2. 1103b): non enim quid sit virtus quaerimus ut cognoscamus, sed ut boni effi- ciamur; ähnlich Ethica Eudemia I 5, 17—18 (A 5. 1216b). I1 meo libro: in V. M. z. R. IV S. 257 ist an Johanns v. N. berühmtes Reisebrevier gedacht, den mit herrlichen Miniaturen geschmückten, zwischen 1354 und 1364 hergestellten Liber viaticus (Prag Böhmisches Landes- museum Cod. XIII. A. 12) und darauf hingewiesen, daß aus der Schule desselben Malers auch Alberts von Sternberg (allerdings erst 1376 geschriebenes) prächtiges Pontificale stammt (Bibliothek des Chorherrenstiftes Strahow in Prag, Nr. 116), das in der Ornamentierung zugleich an Johanns v. N. nicht minder bekanntes Missale (Prag Bibl. des Metropolitankapitels Cimel. 6: 5) erinnert. Aber alle Vermutungen über den Charakter dieses geliehenen liber bleiben bei der nicht eindeutigen Bestimmbarkeit der Per- sönlichkeit des Empfängers gewagt.
Strana 188
188 V. Literarische Beziehungen und Interessen. Notumfacimus tenore presencium vniuersis, quod attendentes et exacta diligencia reuoluentes in animo humane fragilitatis euentus dubios et nichil morte fore cercius nichilque incercius hora mortis, 5 nominatim propter iter assumptum, in quo ad vota Serenissimi ac Inuictissimi principis et domini domini Karoli quarti, diuina fauente Clemencia Romanorum Imperatoris semper Augusti et Boemie Regis Illustris, domini nostri graciosi, versus Italiam proficiscimur, ne, si disposicione diuina nos ab hac luce migrare con- 10 tingeret, inter nostros caros et deuotos super mente nostra testa- mentaria queuis dubia relinquantur, Animo deliberato, non per errorem aut improuide, sed maturo precedente consilio, mente et corpore sani, bone racionis sufficiencia, Religiosis et honorabilibus viris Priori (et) Conuentui Monasterii sancti Thome ordinis fratrum i5 heremitarum sancti Augustini in minore Ciuitate Pragensi nomine veri testamenti et ex vltima voluntate et finali mentis nostre decreto testamur, legamus et nomine testamenti seu legati rite donamus infrascriptos libros nostros sitos et locatos in liberaria dicti Monasterii in nostro Armario sub nostris clausuris, videlicet: 20 Bybliam Item concordancias canonis Byblie Item Moralia sancti Gregorii super Job Item Milleloquium pars prima Item eiusdem Milleloquii pars secunda Item glosam Magistri super paulum apostolum Item Nycolaum de Gorra super paulum 25 kunde 123 (Original, Pergament); ebenda Codex Thomaeus Bl. 22r—22" (Abschrift zwischen 1400 und 1418). — Nach dem Cod. Thom. gedruckt bei: Tadra, Kanceláře a písaři S. 272f., Nr. XIX; Joseph Neuwirth, Die Bücherverzeichnisse des Prager Thomasklosters vor den Husitenkriegen: Centralbl. f. Bibl. 10 (1893) S. 156f.; (weitere Drucke verzeichnen Burdach, Vorspiel I 2 S. 153 und H. Zatschek, Karolinische Studien: Mitt. des Vereins f. d. Gesch. d. Deutschen in Böhmen 73, 1935, S. 7f.). Unser Abdruck nach dem Original, vgl. die Tafel am Schluß dieses Bandes und Monu- menta palacographica hrsg. von A. Chroust. Serie 3, Bd. II, Lieferung 16 (Leipzig 1935), Tafel 7a, wo von H. Zatschek außer dem Lichtdruck und der Transscription des Originals auch eine eingehende Beschreibung des Cod. Thomaeus gegeben ist. — Uberschrift: Priuilegium donacionis seu testamentales domini Johannis episcopi sub sigillo suo super libris conuentui per eundem dominum derelictis post mortem suam pro anima sua Cod. Thom.
188 V. Literarische Beziehungen und Interessen. Notumfacimus tenore presencium vniuersis, quod attendentes et exacta diligencia reuoluentes in animo humane fragilitatis euentus dubios et nichil morte fore cercius nichilque incercius hora mortis, 5 nominatim propter iter assumptum, in quo ad vota Serenissimi ac Inuictissimi principis et domini domini Karoli quarti, diuina fauente Clemencia Romanorum Imperatoris semper Augusti et Boemie Regis Illustris, domini nostri graciosi, versus Italiam proficiscimur, ne, si disposicione diuina nos ab hac luce migrare con- 10 tingeret, inter nostros caros et deuotos super mente nostra testa- mentaria queuis dubia relinquantur, Animo deliberato, non per errorem aut improuide, sed maturo precedente consilio, mente et corpore sani, bone racionis sufficiencia, Religiosis et honorabilibus viris Priori (et) Conuentui Monasterii sancti Thome ordinis fratrum i5 heremitarum sancti Augustini in minore Ciuitate Pragensi nomine veri testamenti et ex vltima voluntate et finali mentis nostre decreto testamur, legamus et nomine testamenti seu legati rite donamus infrascriptos libros nostros sitos et locatos in liberaria dicti Monasterii in nostro Armario sub nostris clausuris, videlicet: 20 Bybliam Item concordancias canonis Byblie Item Moralia sancti Gregorii super Job Item Milleloquium pars prima Item eiusdem Milleloquii pars secunda Item glosam Magistri super paulum apostolum Item Nycolaum de Gorra super paulum 25 kunde 123 (Original, Pergament); ebenda Codex Thomaeus Bl. 22r—22" (Abschrift zwischen 1400 und 1418). — Nach dem Cod. Thom. gedruckt bei: Tadra, Kanceláře a písaři S. 272f., Nr. XIX; Joseph Neuwirth, Die Bücherverzeichnisse des Prager Thomasklosters vor den Husitenkriegen: Centralbl. f. Bibl. 10 (1893) S. 156f.; (weitere Drucke verzeichnen Burdach, Vorspiel I 2 S. 153 und H. Zatschek, Karolinische Studien: Mitt. des Vereins f. d. Gesch. d. Deutschen in Böhmen 73, 1935, S. 7f.). Unser Abdruck nach dem Original, vgl. die Tafel am Schluß dieses Bandes und Monu- menta palacographica hrsg. von A. Chroust. Serie 3, Bd. II, Lieferung 16 (Leipzig 1935), Tafel 7a, wo von H. Zatschek außer dem Lichtdruck und der Transscription des Originals auch eine eingehende Beschreibung des Cod. Thomaeus gegeben ist. — Uberschrift: Priuilegium donacionis seu testamentales domini Johannis episcopi sub sigillo suo super libris conuentui per eundem dominum derelictis post mortem suam pro anima sua Cod. Thom.
Strana 189
Nr. 124. 189 Item vnum ex quatuor secundum Cantorem Parisiensem Item Petrum Cardinalem in duobus voluminibus Item Nicolaum de Gurra [!] super Epistolis Canonicis Item Allexander super Johannem Item liber Sentenciarum Item librum qui dicitur Katholicon Item Glosam Holgoth super libro sapiencie Item librum Senece in omnibus suis dictis Item Tytum Liuium Item Tragedie Senece Item Valerium Maximum Item Troyanam hystoriam Item hystoriam Karoli magni Item librum Hugonis de sancto Victore de sacramentis Item librum Dantes Aligeri Item glosam eiusdem Dantis Item tres libros Cassiodori in tribus voluminibus Item librum Conciliorum Item noua Edicio super Job in forma Sermonum in duobus 4s voluminibus Item librum Summa domini thome Bradwardini de causa dei contra Pelagium in duobus voluminibus Decernentes et de certa nostra sciencia expresse volentes, vt presens nostra donacio iure testamenti valeat, Et si non iure so testamenti, saltim iure legati aut Codicillorum seu quouis alio Iure melius subsistere poterit seu valebit. Presencium sub appenso nostro Maiore sigillo testimonio literarum. Datum in Castro nostro Modericz Anno domini Millesimo Tre- centesimo Sexagesimo Octauo, die prima mensis Aprilis. 30 35 40 55 Anmerkungen. Auf älteren Nachrichten über die Schickeale dieser Schenkung beruhen Burdachs Ausführungen im Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 444f. [Vom Mittelalter z. Ref., Halle 1893, S. 83f.]; das Ergebnis seiner eigenen Nachforschungen brachten die Abhdl. der Berliner Akademie d. Wiss. 1903, S. 17ff. [Vorspiel I 2, S. 152ff.). Ergänzungen dazu jetzt bei H. Zatschek, Karolinische Studien a. a. O. S. IIff., dem vor allem auch die Feststellung zu danken ist, daß ‘von 26 Werken des Testaments 16 mit Sicherheit, 2 mit Wahrscheinlichkeit im Katalog von 1418 enthalten' sind und daß somit ’die Bibliothek Johanns v. N. Id. h. der im Testament genannte Teil]
Nr. 124. 189 Item vnum ex quatuor secundum Cantorem Parisiensem Item Petrum Cardinalem in duobus voluminibus Item Nicolaum de Gurra [!] super Epistolis Canonicis Item Allexander super Johannem Item liber Sentenciarum Item librum qui dicitur Katholicon Item Glosam Holgoth super libro sapiencie Item librum Senece in omnibus suis dictis Item Tytum Liuium Item Tragedie Senece Item Valerium Maximum Item Troyanam hystoriam Item hystoriam Karoli magni Item librum Hugonis de sancto Victore de sacramentis Item librum Dantes Aligeri Item glosam eiusdem Dantis Item tres libros Cassiodori in tribus voluminibus Item librum Conciliorum Item noua Edicio super Job in forma Sermonum in duobus 4s voluminibus Item librum Summa domini thome Bradwardini de causa dei contra Pelagium in duobus voluminibus Decernentes et de certa nostra sciencia expresse volentes, vt presens nostra donacio iure testamenti valeat, Et si non iure so testamenti, saltim iure legati aut Codicillorum seu quouis alio Iure melius subsistere poterit seu valebit. Presencium sub appenso nostro Maiore sigillo testimonio literarum. Datum in Castro nostro Modericz Anno domini Millesimo Tre- centesimo Sexagesimo Octauo, die prima mensis Aprilis. 30 35 40 55 Anmerkungen. Auf älteren Nachrichten über die Schickeale dieser Schenkung beruhen Burdachs Ausführungen im Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 444f. [Vom Mittelalter z. Ref., Halle 1893, S. 83f.]; das Ergebnis seiner eigenen Nachforschungen brachten die Abhdl. der Berliner Akademie d. Wiss. 1903, S. 17ff. [Vorspiel I 2, S. 152ff.). Ergänzungen dazu jetzt bei H. Zatschek, Karolinische Studien a. a. O. S. IIff., dem vor allem auch die Feststellung zu danken ist, daß ‘von 26 Werken des Testaments 16 mit Sicherheit, 2 mit Wahrscheinlichkeit im Katalog von 1418 enthalten' sind und daß somit ’die Bibliothek Johanns v. N. Id. h. der im Testament genannte Teil]
Strana 190
190 V. Literarische Beziehungen und Interessen. nahezu geschlossen der des Klosters einverleibt wurde'. — Der Kanzler trat die Reise im Gefolge des Kaisers an, der am 2. April von Prag aufgebrochen war. Am 11. April war er in Wien, am 24. April — drei Tage vor der An- kunft des Kaisers — traf er in Udine ein: Huber Reg. 4646a. 4647; Pirchan, Italien und Kaiser Karl IV. Bd. I S. 99. 20 ff. Die Aufzählung der Titel im Original fortlaufend (ohne Absatz). 20 Identisch mit der Biblia completa des Katalogs von 1418. 22 Das bekannte Werk Gregors d. Großen, das auch unter dem Titel Expositio in librum Job geht. 23 f. Im Katalog von 1418: Item Milleloquium in duobus voluminibus... Die neuere Literatur über den Verfasser der unter diesem Namen überlieferten Augustinkonkordanz, Augustinus Triumphus (geb. 1243 zu Ancona, gest. 1328 zu Neapel), verzeichnen Uberweg, Grundriß d. Gesch. d. Philo- sophie I111, S. 775 und M. Grabmann im Lexikon f. Theologie und Kirche2, I S. 835. 25 Des Petrus Lombardus († um 1160), der auch bloß Magister Sententiarum genannt wurde (vgl. Z. 31), Kommentar zu den Paulinischen Briefen. Wohl identisch mit dem Item liber beati Pauli glosatus des Kata- loge von 1418. 26 Die hier und Z. 29 genannten aus dem Besitz Johanns v. N. stammenden beiden Schriften des spanischen Dominikaners Nicolaus de Gorran († um 1300) befinden sich nach Burdachs Feststellungen (Vorspiel I 2, S. 154) heute im Augustinerkloster von Alt-Brünn. Der Koder (Großfolio, zwei Bände) zeigt ebenso wie Johanns Liber viaticus auf allen Blättern "Namen und vollen Titel des Besitzers in schöner gleichmaßiger Urkunden- schrift mit dem klaren Duktus, wie er in der Reichskanzlei nach dem Vorbild der Kanzlei der Curie damals oft vorkommt'. 27 Petrus Cantor († 1197), Magister der Theologie und seit 1178 Kantor an Notre Dame in Paris. Ob sein biblisch-theologisches Lerikon gemeint ist, (Distinctiones, nach dem Anfangswort auch Summa Abel ge- nannt) oder ein anderes seiner Werke oder etwa eine Kompilation ist nicht ersichtlich. Vgl. F. S. Gutjahr, Petrus Cantor Parisiensis. Sein Leben und seine Schriften, Graz 1899, und die Literaturangaben bei Uberweg a.a.O.1111 S. 712; auch B. Geyer in: Die Religion in Geschichte und Gegenwart? IV 1108f. — Der Katalog von 1418 verzeichnet: Item liber... qui nominatur unum ex quatuor. 28 Der Katalog von 1418 verzeichnet: Item Petrus Damiani. Aber ob mit den duo volumina des Testaments wirklich der Liber Gomorrhianus, das Hauptwerk dieses kirchlichen Reformers († 1072), gemeint ist. bleibt fraglich. Zu denken wäre auch an Petrus Aureoli († 1322), den durch seine Verteidigung der unbefleckten Empfängnis Marias bekannt gewordenen, als Erzbischof von Aix gestorbene Franziskanergeneral. Der Kardinalstitel, der ihm gelegentlich beigelegt wird, kommt ihm allerdings nicht zu. Sein Hauptwerk ist ein umfangreicher Kommentar zu den Sentenzen des Petrus Lombardus, vgl. Stanonik in Wetzer und Weltes Kirchenlexikon I2 (1882) 1698ff.; M. Schmaus im Lexikon f. Theologie und Kirche I2 (1930), 840: Uberweg a. a. O. I111, S. 524f.
190 V. Literarische Beziehungen und Interessen. nahezu geschlossen der des Klosters einverleibt wurde'. — Der Kanzler trat die Reise im Gefolge des Kaisers an, der am 2. April von Prag aufgebrochen war. Am 11. April war er in Wien, am 24. April — drei Tage vor der An- kunft des Kaisers — traf er in Udine ein: Huber Reg. 4646a. 4647; Pirchan, Italien und Kaiser Karl IV. Bd. I S. 99. 20 ff. Die Aufzählung der Titel im Original fortlaufend (ohne Absatz). 20 Identisch mit der Biblia completa des Katalogs von 1418. 22 Das bekannte Werk Gregors d. Großen, das auch unter dem Titel Expositio in librum Job geht. 23 f. Im Katalog von 1418: Item Milleloquium in duobus voluminibus... Die neuere Literatur über den Verfasser der unter diesem Namen überlieferten Augustinkonkordanz, Augustinus Triumphus (geb. 1243 zu Ancona, gest. 1328 zu Neapel), verzeichnen Uberweg, Grundriß d. Gesch. d. Philo- sophie I111, S. 775 und M. Grabmann im Lexikon f. Theologie und Kirche2, I S. 835. 25 Des Petrus Lombardus († um 1160), der auch bloß Magister Sententiarum genannt wurde (vgl. Z. 31), Kommentar zu den Paulinischen Briefen. Wohl identisch mit dem Item liber beati Pauli glosatus des Kata- loge von 1418. 26 Die hier und Z. 29 genannten aus dem Besitz Johanns v. N. stammenden beiden Schriften des spanischen Dominikaners Nicolaus de Gorran († um 1300) befinden sich nach Burdachs Feststellungen (Vorspiel I 2, S. 154) heute im Augustinerkloster von Alt-Brünn. Der Koder (Großfolio, zwei Bände) zeigt ebenso wie Johanns Liber viaticus auf allen Blättern "Namen und vollen Titel des Besitzers in schöner gleichmaßiger Urkunden- schrift mit dem klaren Duktus, wie er in der Reichskanzlei nach dem Vorbild der Kanzlei der Curie damals oft vorkommt'. 27 Petrus Cantor († 1197), Magister der Theologie und seit 1178 Kantor an Notre Dame in Paris. Ob sein biblisch-theologisches Lerikon gemeint ist, (Distinctiones, nach dem Anfangswort auch Summa Abel ge- nannt) oder ein anderes seiner Werke oder etwa eine Kompilation ist nicht ersichtlich. Vgl. F. S. Gutjahr, Petrus Cantor Parisiensis. Sein Leben und seine Schriften, Graz 1899, und die Literaturangaben bei Uberweg a.a.O.1111 S. 712; auch B. Geyer in: Die Religion in Geschichte und Gegenwart? IV 1108f. — Der Katalog von 1418 verzeichnet: Item liber... qui nominatur unum ex quatuor. 28 Der Katalog von 1418 verzeichnet: Item Petrus Damiani. Aber ob mit den duo volumina des Testaments wirklich der Liber Gomorrhianus, das Hauptwerk dieses kirchlichen Reformers († 1072), gemeint ist. bleibt fraglich. Zu denken wäre auch an Petrus Aureoli († 1322), den durch seine Verteidigung der unbefleckten Empfängnis Marias bekannt gewordenen, als Erzbischof von Aix gestorbene Franziskanergeneral. Der Kardinalstitel, der ihm gelegentlich beigelegt wird, kommt ihm allerdings nicht zu. Sein Hauptwerk ist ein umfangreicher Kommentar zu den Sentenzen des Petrus Lombardus, vgl. Stanonik in Wetzer und Weltes Kirchenlexikon I2 (1882) 1698ff.; M. Schmaus im Lexikon f. Theologie und Kirche I2 (1930), 840: Uberweg a. a. O. I111, S. 524f.
Strana 191
Nr. 124. 191 29 Im Katalog von 1418: Item postilla fratris Nicolai de Gorram super canonicas. 30 Alexander von Hales († 1245) oder Alexander Neckham († 1217)? Beiden werden Kommentare zu allen oder zu einzelnen Büchern der heil. Schrift zugeschrieben. Der Katalog von 1418 verzeichnet: Item pustilla Allexandri super Johannem. 31 Die bekannten Libri IV Sententiarum des Petrus Lombardus († 1160). Der Katalog von 1418 verzeichnet: Item textus sentenciarum. 32 Im Katalog von 1418 unum volumen ... magnum videlicet Catho- licon. Das im Jahre 1286 abgeschlossene lateinische Lexicon des Domini- kaners Johannes de Janua (Joannes Januensis de Balbis, † 1298), das den Titel Catholicon oder Summa trägt (erster Druck von Johannes Faust, Mainz 1460), 8. Fabricius, Bibl. latina I (Florenz 1858) 153; Chevalier, Répertoire des sources hist. I (Paris 1905) S. 412. 33 Die Praelectiones in librum Sapientiae des englischen Dominikaners Robert Holkot († 1349), des Parteigängers Ockhams, die von seinen zahlreichen Schriften am verbreitetsten waren: s. Hurter, Nomenclator lite- rarius II (1906) Sp. 539ff.; Uberweg a. a. O. I111, S. 587—589; A. Lang im Lexikon f. Theologie und Kirche2 V 115. — Auch im Katalog von. 1418 verzeichnet. 34 Der Katalog von 1418 verzeichnet: Item declamaciones Senece cum aliis pluribus anexis. Die Identifizierung ist jedoch nicht völlig sicher. 35 Im Katalog von 1418: Item Titus Lyuius de condicione urbis. 37 So auch im Katalog von 1418. 40 Das 1136—1141 verfaßte theologische Hauptwerk des Viktoriners De sacramentis christianae fidei oder seine Schrift De sacramentis legis natu- ralis et scriptae. Der Katalog von 1418 verzeichnet: Item Hugo de sacra- mentis. 41f. Zu Johanns v. N. Kenntnis und Studium der Divina Commedia s. den denkwürdigen Bericht seines jüngeren Zeitgenossen, des italienischen Humanisten Johannes Conversino von Ravenna, zuletzt abgedruckt und ge- würdigt von Burdach, V. M. z. R. IV S. 64f. Truhlaře (Počátky Humanis- mu v Čechách, Prag 1892, S. 12 = Rozpravy České Akademie Císaře Frantíška Josefa, Jahrg. 1, Abt. III, Heft 3) Vermutung, daß mit dem liber Dantes die Monarchia gemeint sei, erscheint danach wenig begründet. Das folgende Werk glosa eiusdem Dantis ist wohl ein Kommentar zur Göttlichen Komödie. 44 librum Conciliorum: ebenso im Katalog von 1418 (Item liber Con- ciliorum), vielleicht eine Sammlung wie die von C. Höfler unter dem Titel Concilia Pragensia 1353—1413 herausgegebenen Prager Synodalbeschlüsse (Abhandl. d. böhm. Ges. d. Wiss. Fünfte Folge. 12. Band. Prag 1862)? Umfänglichere Sammlungen der Beschlüsse der großen allgemeinen Kirchen- konzilien begegnen erst im 16. Jahrhundert mit Merlin, Crabbe und Surius (Wetzer und Weltes Kirchenlexikon? II 845; Hurter a. a. O. II 1532).
Nr. 124. 191 29 Im Katalog von 1418: Item postilla fratris Nicolai de Gorram super canonicas. 30 Alexander von Hales († 1245) oder Alexander Neckham († 1217)? Beiden werden Kommentare zu allen oder zu einzelnen Büchern der heil. Schrift zugeschrieben. Der Katalog von 1418 verzeichnet: Item pustilla Allexandri super Johannem. 31 Die bekannten Libri IV Sententiarum des Petrus Lombardus († 1160). Der Katalog von 1418 verzeichnet: Item textus sentenciarum. 32 Im Katalog von 1418 unum volumen ... magnum videlicet Catho- licon. Das im Jahre 1286 abgeschlossene lateinische Lexicon des Domini- kaners Johannes de Janua (Joannes Januensis de Balbis, † 1298), das den Titel Catholicon oder Summa trägt (erster Druck von Johannes Faust, Mainz 1460), 8. Fabricius, Bibl. latina I (Florenz 1858) 153; Chevalier, Répertoire des sources hist. I (Paris 1905) S. 412. 33 Die Praelectiones in librum Sapientiae des englischen Dominikaners Robert Holkot († 1349), des Parteigängers Ockhams, die von seinen zahlreichen Schriften am verbreitetsten waren: s. Hurter, Nomenclator lite- rarius II (1906) Sp. 539ff.; Uberweg a. a. O. I111, S. 587—589; A. Lang im Lexikon f. Theologie und Kirche2 V 115. — Auch im Katalog von. 1418 verzeichnet. 34 Der Katalog von 1418 verzeichnet: Item declamaciones Senece cum aliis pluribus anexis. Die Identifizierung ist jedoch nicht völlig sicher. 35 Im Katalog von 1418: Item Titus Lyuius de condicione urbis. 37 So auch im Katalog von 1418. 40 Das 1136—1141 verfaßte theologische Hauptwerk des Viktoriners De sacramentis christianae fidei oder seine Schrift De sacramentis legis natu- ralis et scriptae. Der Katalog von 1418 verzeichnet: Item Hugo de sacra- mentis. 41f. Zu Johanns v. N. Kenntnis und Studium der Divina Commedia s. den denkwürdigen Bericht seines jüngeren Zeitgenossen, des italienischen Humanisten Johannes Conversino von Ravenna, zuletzt abgedruckt und ge- würdigt von Burdach, V. M. z. R. IV S. 64f. Truhlaře (Počátky Humanis- mu v Čechách, Prag 1892, S. 12 = Rozpravy České Akademie Císaře Frantíška Josefa, Jahrg. 1, Abt. III, Heft 3) Vermutung, daß mit dem liber Dantes die Monarchia gemeint sei, erscheint danach wenig begründet. Das folgende Werk glosa eiusdem Dantis ist wohl ein Kommentar zur Göttlichen Komödie. 44 librum Conciliorum: ebenso im Katalog von 1418 (Item liber Con- ciliorum), vielleicht eine Sammlung wie die von C. Höfler unter dem Titel Concilia Pragensia 1353—1413 herausgegebenen Prager Synodalbeschlüsse (Abhandl. d. böhm. Ges. d. Wiss. Fünfte Folge. 12. Band. Prag 1862)? Umfänglichere Sammlungen der Beschlüsse der großen allgemeinen Kirchen- konzilien begegnen erst im 16. Jahrhundert mit Merlin, Crabbe und Surius (Wetzer und Weltes Kirchenlexikon? II 845; Hurter a. a. O. II 1532).
Strana 192
192 V. Literarische Beziehungen und Interessen. 45f. Dasselbe Werk wie oben Z. 22? Im Katalog von 1418 Item pustilla super Job ... in duobus voluminibus. 47 Das Hauptwerk des berühmten englischen Reformtheologen und Erz- bischofs von Canterbury († 1349), vgl. oben zu Nr. 36, 13. Auch im Katalog von 1418 verzeichnet. 125. AN MARKGRAF JOHANN [?] VON MAHREN. Bittet um Schutz gegen die Plünderungen der Olmützer Kirche und meldet, daß er nach Prag geht, um das fur die Markgräfin bestimmte Buch zum Abschluß zu bringen. [1371—1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Serenissime princeps et domine mi metuendissime, Dignetur vestra Maiestas et cara michi dominacio oculo pie- tatis inspicere multifarias lesiones, quibus .. . ille multipliciter atque superbe Olomucensem inuasit ecclesiam et impio conatu s turbauit, et satisfaccionis ordinem in manus proprias assumat vestra benignitas, ita quod idem negocium eo claudatur fine pro- picio, quemadmodum de dominabili vestra gracia gero frequenter et geram inantea presumpcionem indubiam fiducie singularis. Vado versus Pragam finem facturus libro Serenissime mee do- 10 mine, vestre consortis, illum vna cum vestro auro gemmato [? versus Morauiam, quam primum id fieri poterit, transmissurus. Omni tempore michi precipite in omnibus tamquam vestro. Sere- nissimam personam etc. 125 = L Bl. 60ra (lib. V 70), K Bl. 125° (Nr. 298). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 67, S. 68. — Uberschrift: Olomucensis Imperatori vt ordinem satisfaccionis assumat super lesione seu inuasione Olomuc. ecclesie cum aliis L K. — 3 . ..] occisus (so) LK 10 geinato [= geminato] L, gemmato K 125 Als Empfänger kommt entgegen der handschriftlichen Uberlieferung (s. Lesartenapparat) nur der Markgraf von Mähren in Betracht; ob Mark- graf Johann († 1375) oder sein Sohn Jost (für den sich Tadra entscheidet), kann zunächst zweifelhaft erscheinen, 8. die folgende Anmerkung. 9 Falls unter dem liber, wie man vermuten darf, die Hieronymusüber- setzung zu verstehen ist, ist die consors Elisabeth von Öttingen und der Adressat des Briefes Markgraf Johann, s. unten zu Nr. 127. 10 cum vestro auro gemmato: die Kosten für die Ausschmückung (Illuminierung und Einband?) trug also der Markgraf.
192 V. Literarische Beziehungen und Interessen. 45f. Dasselbe Werk wie oben Z. 22? Im Katalog von 1418 Item pustilla super Job ... in duobus voluminibus. 47 Das Hauptwerk des berühmten englischen Reformtheologen und Erz- bischofs von Canterbury († 1349), vgl. oben zu Nr. 36, 13. Auch im Katalog von 1418 verzeichnet. 125. AN MARKGRAF JOHANN [?] VON MAHREN. Bittet um Schutz gegen die Plünderungen der Olmützer Kirche und meldet, daß er nach Prag geht, um das fur die Markgräfin bestimmte Buch zum Abschluß zu bringen. [1371—1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Serenissime princeps et domine mi metuendissime, Dignetur vestra Maiestas et cara michi dominacio oculo pie- tatis inspicere multifarias lesiones, quibus .. . ille multipliciter atque superbe Olomucensem inuasit ecclesiam et impio conatu s turbauit, et satisfaccionis ordinem in manus proprias assumat vestra benignitas, ita quod idem negocium eo claudatur fine pro- picio, quemadmodum de dominabili vestra gracia gero frequenter et geram inantea presumpcionem indubiam fiducie singularis. Vado versus Pragam finem facturus libro Serenissime mee do- 10 mine, vestre consortis, illum vna cum vestro auro gemmato [? versus Morauiam, quam primum id fieri poterit, transmissurus. Omni tempore michi precipite in omnibus tamquam vestro. Sere- nissimam personam etc. 125 = L Bl. 60ra (lib. V 70), K Bl. 125° (Nr. 298). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 67, S. 68. — Uberschrift: Olomucensis Imperatori vt ordinem satisfaccionis assumat super lesione seu inuasione Olomuc. ecclesie cum aliis L K. — 3 . ..] occisus (so) LK 10 geinato [= geminato] L, gemmato K 125 Als Empfänger kommt entgegen der handschriftlichen Uberlieferung (s. Lesartenapparat) nur der Markgraf von Mähren in Betracht; ob Mark- graf Johann († 1375) oder sein Sohn Jost (für den sich Tadra entscheidet), kann zunächst zweifelhaft erscheinen, 8. die folgende Anmerkung. 9 Falls unter dem liber, wie man vermuten darf, die Hieronymusüber- setzung zu verstehen ist, ist die consors Elisabeth von Öttingen und der Adressat des Briefes Markgraf Johann, s. unten zu Nr. 127. 10 cum vestro auro gemmato: die Kosten für die Ausschmückung (Illuminierung und Einband?) trug also der Markgraf.
Strana 193
Nr. 124—126. 193 126. AN SEINEN SCHREIBER, DEN NOTAR[" PETER. Er kehre aus Ungarn nach Prag zurück und beabsichtige, ihn mitsamt seiner Familie und seinem Hausrat unter günstigen Bedingungen mit sich nach Mähren zu nehmen. Er möge zum Dank dafür fleißig an der Hieronymusabschrift arbeiten. [1372.] Aus der Cancellaria Johannis Noriforensis. Carissime Petre, Redeunte ab Vngaria domino Allexandrino patriarcha ad man- datum domini mei Cesaris vtique reuertar ad Pragam, te, vxorem, Vlricum et rusticam ancillam tuam nec non patrem tuum, res et omnia suppellectilia tua mecum et ad meas expensas versus Morauiam feliciter in Domino conducturus, ita vt amodo ibi re- maneas non tantum sub illis pactis et condicionibus, prout in aliis precedentibus meis literis tibi scripsi, sed sub vlteriore gracia, quam mens scribentis clausa tenet compagine et calamus non 5 126 = L Bl. 68r“ (lib. VI Nr. 10), K Bl. 132" (Nr. 350), außerdem M Bl. 91°. — Tadra Canc. Joh. Novif. Nr. 119, S. 100. — Uberschrift: Olomucensis intimat Petro notario, vt veniat ad eum cum omnibus rebus ipsius et promittit sibi satis facere pro labore L K, Intimat or- ganiste quod in breui uelit ipsum perducere in Mofrauiam] M. — 2 patriarcha]p M 3 ad] in M 4 Vlricum fehlt M 6 ibi amodo M 8 aliis] aliis meis M 9 clausam em. Tadra comma- gracie L K gine L K 126 Uber die Persönlichkeit dieses Schreibers Peter, der schon länger im persönlichen Dienste des Kanzlers zu stehen scheint (Z. 6ff.), nach der Uber- schrift in L zugleich notarius, nach der in M organista ist, laßt sich schwer etwas vermuten. Da er mit seiner Familie bis dahin in Prag gewohnt hat, kann er nicht gut der bischöflichen Kanzlei in Olmütz angehört haben, für die Tadra im übrigen nur einen einzigen Peter [Petrus Laurencii Wirchen- blat, notarius Johannis episcopi Olomucensis), und zwar für das Jahr 1350, als urkundlich bezeugt aufführt (Kanceláře a písaři S. 142). Ob er eine Stellung in der Reichskanzlei bekleidete? Oder vielleicht überhaupt nicht Notar war? Der Rubrikator in L gibt diesen Titel z. B. auch dem scriptor Johannes (unten Nr. 129. 130). — Die Datierung ist durch Z. 2 (s. die folgende Anm.) gesichert. 2 Alexandrino patriarche: s. oben zu Nr. 17. 4 Vlricum: vielleicht ein Sohn Peters und vielleicht mit dem Empfänger von Nr. 22 identisch.
Nr. 124—126. 193 126. AN SEINEN SCHREIBER, DEN NOTAR[" PETER. Er kehre aus Ungarn nach Prag zurück und beabsichtige, ihn mitsamt seiner Familie und seinem Hausrat unter günstigen Bedingungen mit sich nach Mähren zu nehmen. Er möge zum Dank dafür fleißig an der Hieronymusabschrift arbeiten. [1372.] Aus der Cancellaria Johannis Noriforensis. Carissime Petre, Redeunte ab Vngaria domino Allexandrino patriarcha ad man- datum domini mei Cesaris vtique reuertar ad Pragam, te, vxorem, Vlricum et rusticam ancillam tuam nec non patrem tuum, res et omnia suppellectilia tua mecum et ad meas expensas versus Morauiam feliciter in Domino conducturus, ita vt amodo ibi re- maneas non tantum sub illis pactis et condicionibus, prout in aliis precedentibus meis literis tibi scripsi, sed sub vlteriore gracia, quam mens scribentis clausa tenet compagine et calamus non 5 126 = L Bl. 68r“ (lib. VI Nr. 10), K Bl. 132" (Nr. 350), außerdem M Bl. 91°. — Tadra Canc. Joh. Novif. Nr. 119, S. 100. — Uberschrift: Olomucensis intimat Petro notario, vt veniat ad eum cum omnibus rebus ipsius et promittit sibi satis facere pro labore L K, Intimat or- ganiste quod in breui uelit ipsum perducere in Mofrauiam] M. — 2 patriarcha]p M 3 ad] in M 4 Vlricum fehlt M 6 ibi amodo M 8 aliis] aliis meis M 9 clausam em. Tadra comma- gracie L K gine L K 126 Uber die Persönlichkeit dieses Schreibers Peter, der schon länger im persönlichen Dienste des Kanzlers zu stehen scheint (Z. 6ff.), nach der Uber- schrift in L zugleich notarius, nach der in M organista ist, laßt sich schwer etwas vermuten. Da er mit seiner Familie bis dahin in Prag gewohnt hat, kann er nicht gut der bischöflichen Kanzlei in Olmütz angehört haben, für die Tadra im übrigen nur einen einzigen Peter [Petrus Laurencii Wirchen- blat, notarius Johannis episcopi Olomucensis), und zwar für das Jahr 1350, als urkundlich bezeugt aufführt (Kanceláře a písaři S. 142). Ob er eine Stellung in der Reichskanzlei bekleidete? Oder vielleicht überhaupt nicht Notar war? Der Rubrikator in L gibt diesen Titel z. B. auch dem scriptor Johannes (unten Nr. 129. 130). — Die Datierung ist durch Z. 2 (s. die folgende Anm.) gesichert. 2 Alexandrino patriarche: s. oben zu Nr. 17. 4 Vlricum: vielleicht ein Sohn Peters und vielleicht mit dem Empfänger von Nr. 22 identisch.
Strana 194
194 V. Literarische Beziehungen und Interessen. 10 expressit. Propter quod, carissime Petre, dileccioni scribentis amici fides tua animo grato respondeat, vt sis in opere s. Jeronimi diligencia fideli sollicitus, vt preter retribucionem diuinam, quam abinde ad preces gloriosi et beati Jeronimi obtinebis indubie, eciam ego tibi obliger ad graciarum acciones perutiles, non verbo 15 tantum quod vento pertransit, sed opere quod coquinam facit pingwescere in effectu reali, non quolibet inutili blandimento. 127. AN MARKGRAFIN ELISABETH VON MAHREN. Uberreicht die deutsche Ubersetzung des Hieronymus'. (Widmungsbrief.) [1372—13741] Der durchlewchtigen furstynn vnd frawen frawen Elizabeth, margrauynn czu Merhern, meiner gnedigen sünderleichen frawen, enbiet ich Johannes, von gots gnaden bischof czu Olmuncz, des romischen keisers kanczler, mein demůtiges gepet in dem heiligen 5 namen des allemechtigen gots. Gnedige fraw, Seint den hohen lerer sant Augustinus, dorczu die wirdigen bischôff vnd gelerten meister sant Eusebius vnd sant Cirillus duncket, das menschen hercze, menschen czung vnd alle vernunft 10 nicht volsagen oder bedencken mugen sant Jeronimus grosze wirdickeit, do mit in der allemechtige got hat so mildicleich be- gabt, mit welcher kunheit schol ich denn seins lobs mich vnder- winden, seint alle meine kunst, di ich bei allen meinen tagen ge- lernet hab, ein vnbederbs nesselkrawt ist neben rosenuarber vnd 15 veiol schoner kunst sulcher heiligen lerer vnd fursten ? Ein icleicher 11 respondeat] recipiat M 12 diuinam] diuiciam M 13 obinde M 14 obligabor M perutiles] perpetuas M 15 uento] mente M coquinatus M 16 in effectu reali fehlt M 127 Die Wiedergabe nach Joseph Klapper, Schriften Johanns von Neu- markt. Zweiter Teil. Hieronymus. Die unechten Briefe des Eusebius, Augustin, Cyrill zum Lobe des Heiligen. Berlin, Weidmann, 1932 IV. Ma. z. R. VI 2] S. 6ff. 126 11 in opere s. Jeronimi: ob der lateinische Text gemeint ist (vgl. oben zu Nr. 35) oder die deutsche Ubersetzung Johanns (vgl. oben zu Nr. 125, 9, unten Nr. 127 und zu Nr. 129,2), bleibt in der Schwebe.
194 V. Literarische Beziehungen und Interessen. 10 expressit. Propter quod, carissime Petre, dileccioni scribentis amici fides tua animo grato respondeat, vt sis in opere s. Jeronimi diligencia fideli sollicitus, vt preter retribucionem diuinam, quam abinde ad preces gloriosi et beati Jeronimi obtinebis indubie, eciam ego tibi obliger ad graciarum acciones perutiles, non verbo 15 tantum quod vento pertransit, sed opere quod coquinam facit pingwescere in effectu reali, non quolibet inutili blandimento. 127. AN MARKGRAFIN ELISABETH VON MAHREN. Uberreicht die deutsche Ubersetzung des Hieronymus'. (Widmungsbrief.) [1372—13741] Der durchlewchtigen furstynn vnd frawen frawen Elizabeth, margrauynn czu Merhern, meiner gnedigen sünderleichen frawen, enbiet ich Johannes, von gots gnaden bischof czu Olmuncz, des romischen keisers kanczler, mein demůtiges gepet in dem heiligen 5 namen des allemechtigen gots. Gnedige fraw, Seint den hohen lerer sant Augustinus, dorczu die wirdigen bischôff vnd gelerten meister sant Eusebius vnd sant Cirillus duncket, das menschen hercze, menschen czung vnd alle vernunft 10 nicht volsagen oder bedencken mugen sant Jeronimus grosze wirdickeit, do mit in der allemechtige got hat so mildicleich be- gabt, mit welcher kunheit schol ich denn seins lobs mich vnder- winden, seint alle meine kunst, di ich bei allen meinen tagen ge- lernet hab, ein vnbederbs nesselkrawt ist neben rosenuarber vnd 15 veiol schoner kunst sulcher heiligen lerer vnd fursten ? Ein icleicher 11 respondeat] recipiat M 12 diuinam] diuiciam M 13 obinde M 14 obligabor M perutiles] perpetuas M 15 uento] mente M coquinatus M 16 in effectu reali fehlt M 127 Die Wiedergabe nach Joseph Klapper, Schriften Johanns von Neu- markt. Zweiter Teil. Hieronymus. Die unechten Briefe des Eusebius, Augustin, Cyrill zum Lobe des Heiligen. Berlin, Weidmann, 1932 IV. Ma. z. R. VI 2] S. 6ff. 126 11 in opere s. Jeronimi: ob der lateinische Text gemeint ist (vgl. oben zu Nr. 35) oder die deutsche Ubersetzung Johanns (vgl. oben zu Nr. 125, 9, unten Nr. 127 und zu Nr. 129,2), bleibt in der Schwebe.
Strana 195
Nr. 126. 127. 195 weiser mensch mag mir das czu groszer torheit keren, das ich vn- můgleicher ding mich so důrsticleich vnderwunden hab. Doch entschuldigt mich ewer furstenleichs gebot, dem ich gehorsam sein schol vnd wil czu allen czeiten, vnd hab mich dorein auf gnad des almechtigen gots willicleich geseczzet in groszer hoffenung, das 20 meinen gebrechen erfullen werd des gut vnd volkumenheit, der mit sein eines kreften aller werlt vinsternuss derleuchtet. Dovon, durchleuhtige furstynn vnd gnedige fraw, hab ich in disem buch gearbeitet mit rechten trewen vnd mit ernstleichem fleisze czu wirden dem allemechtigen got, sant Jeronimus czu eren vnd czu 25 getrewem dinst ewern furstenleichen gnaden. Was ir doryn trost- leichs vnd guts vindet, des dancket gotleichen gnaden. Was aber gebrechens dorynn funden wirt, das kumpt alczumal von meins gebrechens wegen, wann ich so gelarter nicht bin, das ich wirdig sei, sulche grosz dinck czu synnen vnd czu tichten. 30 127 Der erste Herausgeber, Anton Benedict, danach auch Burdach, V. M. z. R. IV S. 32, beziehen die Widmung auf Elisabeth von Öttingen, seit dem Jahre 1367 (vierte) Gemahlin des Markgrafen Johann Heinrich, die ihren 1375 gestorbenen Gemahl bis 1409 überlebte; Tadra (Canc. Joh. Novif. S. 14 Anm. 1), danach Dvořák und früher auch Burdach (V. Mittelalter z. Ref., Halle 1893, S. 81f.) auf Elisabeth von Oppeln, seit 1372 Gemahlin seines Sohnes Jost, zu der Johann v. N. gleichfalls in freundschaftlichen Beziehungen stand (vgl. unten Nr. 317). Die Entschei- dung zugunsten Elisabeths von Öttingen, für die sich auch Klapper ausspricht, wird durch folgende Erwägungen gestützt: 1) Nach einer (allerdings aus der Boček-Sammlung des mährischen Landesarchivs stammenden und daher nicht völlig einwandfreien) Urkunde im Cod. dipl. Mor. X Nr. 219 (vgl. ebenda S. II Anm. 2) war Jost am 19. März 1374 bereits in zweiter Ehe vermählt (mit Agnes von Oppeln), so daß seine erste Ehe mit Elisabeth von Oppeln wenig länger als ein Jahr gedauert haben könnte. 2) Elisabeth von Öttingen, Tochter des Grafen Ludwig von Öttingen, war eine Enkelin Kaiser Albrechts I. und eine Nichte Herzog Albrechts III. von Österreich, 8. Klapper, Schriften Johanns v. Neumarkt. Vierter Teil: Gebete. Berlin, Weidmannsche Buchhandlung 1936, S. VII [ = V. M. z. R. VI 4J. Diese verwandtschaftlichen Beziehungen lassen die Ubersendung einer Kopie der Ubersctzung an die österreichischen Herzöge, von der in Nr. 129 die Rede ist, besonders verständlich erscheinen. 3) Der bisher nicht genügend beachtete Brief Johanns v. N. an seinen Schreiber Peter, in dem er ihn er- mahnt, fleißig an der Hieronymusabschrift zu arbeiten (oben Nr. 126), gehört, wie sich aus meiner Anmerkung zur Stelle ergibt, zweifellos in das Jahr 1372. Falls damit die deutsche Ubersetzung und nicht etwa der latei-
Nr. 126. 127. 195 weiser mensch mag mir das czu groszer torheit keren, das ich vn- můgleicher ding mich so důrsticleich vnderwunden hab. Doch entschuldigt mich ewer furstenleichs gebot, dem ich gehorsam sein schol vnd wil czu allen czeiten, vnd hab mich dorein auf gnad des almechtigen gots willicleich geseczzet in groszer hoffenung, das 20 meinen gebrechen erfullen werd des gut vnd volkumenheit, der mit sein eines kreften aller werlt vinsternuss derleuchtet. Dovon, durchleuhtige furstynn vnd gnedige fraw, hab ich in disem buch gearbeitet mit rechten trewen vnd mit ernstleichem fleisze czu wirden dem allemechtigen got, sant Jeronimus czu eren vnd czu 25 getrewem dinst ewern furstenleichen gnaden. Was ir doryn trost- leichs vnd guts vindet, des dancket gotleichen gnaden. Was aber gebrechens dorynn funden wirt, das kumpt alczumal von meins gebrechens wegen, wann ich so gelarter nicht bin, das ich wirdig sei, sulche grosz dinck czu synnen vnd czu tichten. 30 127 Der erste Herausgeber, Anton Benedict, danach auch Burdach, V. M. z. R. IV S. 32, beziehen die Widmung auf Elisabeth von Öttingen, seit dem Jahre 1367 (vierte) Gemahlin des Markgrafen Johann Heinrich, die ihren 1375 gestorbenen Gemahl bis 1409 überlebte; Tadra (Canc. Joh. Novif. S. 14 Anm. 1), danach Dvořák und früher auch Burdach (V. Mittelalter z. Ref., Halle 1893, S. 81f.) auf Elisabeth von Oppeln, seit 1372 Gemahlin seines Sohnes Jost, zu der Johann v. N. gleichfalls in freundschaftlichen Beziehungen stand (vgl. unten Nr. 317). Die Entschei- dung zugunsten Elisabeths von Öttingen, für die sich auch Klapper ausspricht, wird durch folgende Erwägungen gestützt: 1) Nach einer (allerdings aus der Boček-Sammlung des mährischen Landesarchivs stammenden und daher nicht völlig einwandfreien) Urkunde im Cod. dipl. Mor. X Nr. 219 (vgl. ebenda S. II Anm. 2) war Jost am 19. März 1374 bereits in zweiter Ehe vermählt (mit Agnes von Oppeln), so daß seine erste Ehe mit Elisabeth von Oppeln wenig länger als ein Jahr gedauert haben könnte. 2) Elisabeth von Öttingen, Tochter des Grafen Ludwig von Öttingen, war eine Enkelin Kaiser Albrechts I. und eine Nichte Herzog Albrechts III. von Österreich, 8. Klapper, Schriften Johanns v. Neumarkt. Vierter Teil: Gebete. Berlin, Weidmannsche Buchhandlung 1936, S. VII [ = V. M. z. R. VI 4J. Diese verwandtschaftlichen Beziehungen lassen die Ubersendung einer Kopie der Ubersctzung an die österreichischen Herzöge, von der in Nr. 129 die Rede ist, besonders verständlich erscheinen. 3) Der bisher nicht genügend beachtete Brief Johanns v. N. an seinen Schreiber Peter, in dem er ihn er- mahnt, fleißig an der Hieronymusabschrift zu arbeiten (oben Nr. 126), gehört, wie sich aus meiner Anmerkung zur Stelle ergibt, zweifellos in das Jahr 1372. Falls damit die deutsche Ubersetzung und nicht etwa der latei-
Strana 196
196 V. Literarische Beziehungen und Interessen. nische Text (s. oben zu Nr. 126, 11) gemeint ist — beides ist an und für sich möglich —, müßte die Ubersetzung sogar schon um 1371/72 abgeschlossen gewesen sein, was wiederum gegen die Widmung an Elisabeth von Oppeln sprechen würde. — Eine endgültige Klärung ist von Klappers noch aus- stehender Einleitung zu erwarten, die auch über die Abfassungszeit der Ubersetzung Aufklärung bringen wird. Da Johann v. N. sich Z. 3f. des romischen keisers kanczler nennt, ist ein Hinausschieben der zeitlichen Grenze über 1374 meines Erachtens nicht erlaubt. 128. AN DIESELBE. Uberreicht eine Sammlung von Gebeten in deutscher Sprache. [Widmungsbrief.] [Nach 1374?] Der durchlewchtigen furstinn vnd frawen frawn Elizabethen, margrafin zu Merchern, meiner genedigen sunderlichen frawen, enpewt ich Johannes, von gots genaden pischoff zu Olmuncz, meinen getrewen dinste in stetem, vnuerdrossen fleisse. Durchlewchtige furstinn vnd genedige fraw, Alz mir ewer genad gepoten hat, also hab ich die gepet der martter vnsers herren nach meinen vernünften zusamen gelesen vnd die geordent, so ich peste möcht. Dauon, genedige frawe, vindet ir icht guts vnd trostliches darinne, des dankcht dem all- 10 mechtigen got, aus des genaden alle weyshait als aus ainem selden- reichen prunn ewiklichen flewsset. Findet aber ewr genad ichts darinn, das euch missehäglich sey, des gebet schuld meinen vnuer- nünften, wenn solicher gebrechen von meinen sunden chumbt, daz ich von des parmherczigen gotes martter nicht so aygenleichen, 15 so andächtichleichen noch so ordenlichen gereden mag als ich gerne tët. Des pitt ich den allmechtigen got, was ich geprechsames in disen worten geredt hab, das er dasselb mit seinen götlichen ge- naden in andacht ewers herczens genedicleichen erfull. 128 = Prag Univ.Bibl. XVI.G. 28 Bl. 18r; St. Gallen, Stiftsbibl. Nr. 985 S. 368°. — Die Wiedergabe nach der Ausgabe der Gebete durch Joseph Klapper in: Burdach, V. M. z. R. VI 4S. Iff.
196 V. Literarische Beziehungen und Interessen. nische Text (s. oben zu Nr. 126, 11) gemeint ist — beides ist an und für sich möglich —, müßte die Ubersetzung sogar schon um 1371/72 abgeschlossen gewesen sein, was wiederum gegen die Widmung an Elisabeth von Oppeln sprechen würde. — Eine endgültige Klärung ist von Klappers noch aus- stehender Einleitung zu erwarten, die auch über die Abfassungszeit der Ubersetzung Aufklärung bringen wird. Da Johann v. N. sich Z. 3f. des romischen keisers kanczler nennt, ist ein Hinausschieben der zeitlichen Grenze über 1374 meines Erachtens nicht erlaubt. 128. AN DIESELBE. Uberreicht eine Sammlung von Gebeten in deutscher Sprache. [Widmungsbrief.] [Nach 1374?] Der durchlewchtigen furstinn vnd frawen frawn Elizabethen, margrafin zu Merchern, meiner genedigen sunderlichen frawen, enpewt ich Johannes, von gots genaden pischoff zu Olmuncz, meinen getrewen dinste in stetem, vnuerdrossen fleisse. Durchlewchtige furstinn vnd genedige fraw, Alz mir ewer genad gepoten hat, also hab ich die gepet der martter vnsers herren nach meinen vernünften zusamen gelesen vnd die geordent, so ich peste möcht. Dauon, genedige frawe, vindet ir icht guts vnd trostliches darinne, des dankcht dem all- 10 mechtigen got, aus des genaden alle weyshait als aus ainem selden- reichen prunn ewiklichen flewsset. Findet aber ewr genad ichts darinn, das euch missehäglich sey, des gebet schuld meinen vnuer- nünften, wenn solicher gebrechen von meinen sunden chumbt, daz ich von des parmherczigen gotes martter nicht so aygenleichen, 15 so andächtichleichen noch so ordenlichen gereden mag als ich gerne tët. Des pitt ich den allmechtigen got, was ich geprechsames in disen worten geredt hab, das er dasselb mit seinen götlichen ge- naden in andacht ewers herczens genedicleichen erfull. 128 = Prag Univ.Bibl. XVI.G. 28 Bl. 18r; St. Gallen, Stiftsbibl. Nr. 985 S. 368°. — Die Wiedergabe nach der Ausgabe der Gebete durch Joseph Klapper in: Burdach, V. M. z. R. VI 4S. Iff.
Strana 197
Nr. 127—129. 197 129. AN DEN AUGUSTINERPRIOR IN BRŮNN[". Er möge seinen Schreiber und Illuminator Johannes veranlassen, sich in kürzester Frist mit der Kopie und dem Original des Hierony- musbuches bei ihm einzufinden, da er den Herzögen von Österreich eine Abschrift davon senden müsse und auch noch andere Bücher zu illuminieren seien. [Nach 1372.) Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Satis admiramur quid sit impedimentum, cuius virtute Jo. scriptor noster librum s. Jeronimi nobis tam diuturno tempore duxerit prorogandum. Vnde mandamus tibi, quod tu eiusdem nostri scriptoris accedens presenciam sibi dicas, quod librum eundem vna cum exemplari nobis portet in ... statim presentibus intellectis, 5 quia similiter indigemus eiusdem nostri scriptoris presencia pro illuminandis eciam aliis quibusdam nostris scripturis, ita vt sit conueniens, quod subito et quantocius poterit ad nos venire festinet, 129 = L Bl. 69ra (lib. VI 21), K Bl. 133r (Nr. 362). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 130, S. 104. — Uberschrift: Olomucensis mandat cuidam vt faciat notarium ipsius [vgl. zu Nr. 126] ad eum venire cum libris scriptis et exemplari L K. — 1 quid] quod L K 3 duxit K 129 Die oben angesetzte Adresse ergibt sich aus Nr. 130. 1f. Jo. scriptor noster (vgl. Nr. 120, 15): nach Max Dvořák, Die Illu- minatoren des Johann von Neumarkt. Wien 1901, S. 82f. [Jahrb. d. kunsthist. Sammlungen des Allerhöchsten Kaiserhauses. Bd. 22, Heft 2], dem sich auch Burdach (V. M. z. R. III 2 S. 155 Anm. 1) anschließt, vermutlich Johann von Troppau, Kanonikus in Brünn und Pfarrer in Landskron, der im Jahre 1368 das für einen österreichischen Herzog (Albrecht III. oder Leopold III.) bestimmte prachtvolle Evangeliar der Wiener Nationalbibliothek (Cod. 1182) geschrieben und illuminiert und auf dem vorletzten Blatt darüber folgende Notiz hinterlassen hat: Et ego Johannes de Oppawia, presbiter canonicus Brunnensis, plebanus in Lants- krona, hune librum cum auro purissimo de penna scripsi, illuminaui atque Deo cooperante compleui in anno domini 1368. Landskron (in der Nähe von Leitomischl) war im Jahre 1358 von Johann v. N. erworben worden, und auf eine enge Verbindung unseres scriptor Jo. mit Brünn weist auch der folgende Brief (Nr. 130). Ein Johannes canonicus Brunnensis ist nach Dvořák noch 1373 und 1374 urkundlich bezeugt. 2 librum s. Jeronimi: ob den lateinischen Text oder die deutsche Uber- setzung (rgl. oben zu Nr. 126, 11), kann auch hier fraglich erscheinen. Doch liegt es näher, an die Ubersetzung zu denken.
Nr. 127—129. 197 129. AN DEN AUGUSTINERPRIOR IN BRŮNN[". Er möge seinen Schreiber und Illuminator Johannes veranlassen, sich in kürzester Frist mit der Kopie und dem Original des Hierony- musbuches bei ihm einzufinden, da er den Herzögen von Österreich eine Abschrift davon senden müsse und auch noch andere Bücher zu illuminieren seien. [Nach 1372.) Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Satis admiramur quid sit impedimentum, cuius virtute Jo. scriptor noster librum s. Jeronimi nobis tam diuturno tempore duxerit prorogandum. Vnde mandamus tibi, quod tu eiusdem nostri scriptoris accedens presenciam sibi dicas, quod librum eundem vna cum exemplari nobis portet in ... statim presentibus intellectis, 5 quia similiter indigemus eiusdem nostri scriptoris presencia pro illuminandis eciam aliis quibusdam nostris scripturis, ita vt sit conueniens, quod subito et quantocius poterit ad nos venire festinet, 129 = L Bl. 69ra (lib. VI 21), K Bl. 133r (Nr. 362). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 130, S. 104. — Uberschrift: Olomucensis mandat cuidam vt faciat notarium ipsius [vgl. zu Nr. 126] ad eum venire cum libris scriptis et exemplari L K. — 1 quid] quod L K 3 duxit K 129 Die oben angesetzte Adresse ergibt sich aus Nr. 130. 1f. Jo. scriptor noster (vgl. Nr. 120, 15): nach Max Dvořák, Die Illu- minatoren des Johann von Neumarkt. Wien 1901, S. 82f. [Jahrb. d. kunsthist. Sammlungen des Allerhöchsten Kaiserhauses. Bd. 22, Heft 2], dem sich auch Burdach (V. M. z. R. III 2 S. 155 Anm. 1) anschließt, vermutlich Johann von Troppau, Kanonikus in Brünn und Pfarrer in Landskron, der im Jahre 1368 das für einen österreichischen Herzog (Albrecht III. oder Leopold III.) bestimmte prachtvolle Evangeliar der Wiener Nationalbibliothek (Cod. 1182) geschrieben und illuminiert und auf dem vorletzten Blatt darüber folgende Notiz hinterlassen hat: Et ego Johannes de Oppawia, presbiter canonicus Brunnensis, plebanus in Lants- krona, hune librum cum auro purissimo de penna scripsi, illuminaui atque Deo cooperante compleui in anno domini 1368. Landskron (in der Nähe von Leitomischl) war im Jahre 1358 von Johann v. N. erworben worden, und auf eine enge Verbindung unseres scriptor Jo. mit Brünn weist auch der folgende Brief (Nr. 130). Ein Johannes canonicus Brunnensis ist nach Dvořák noch 1373 und 1374 urkundlich bezeugt. 2 librum s. Jeronimi: ob den lateinischen Text oder die deutsche Uber- setzung (rgl. oben zu Nr. 126, 11), kann auch hier fraglich erscheinen. Doch liegt es näher, an die Ubersetzung zu denken.
Strana 198
198 V. Literarische Beziehungen und Interessen. eciam propter duces Austrie, quibus librum eundem dudum vtique 10 transmittere debebamus. Datum. 9 duces Austrie: Albrecht III. und Leopold III., die von 1365—1379 die Regierung gemeinsam führten. 130. AN DEN AUGUSTINERPRIOR IN BRÜNN. Er möge seinem Schreiber Johannes, der das Werk des Aegidius De regimine principum für ihn kopiere, für jeden fertiggestellten Quatern 22 Groschen zahlen. [Nach 1372?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Carissime frater, Johannes scriptor noster, qui iam in volumine Egidii de regimine principum attente laborat, anxius est de solucione sui precii propter nostri absenciam, ideoque, cum breuissime ad vos venturi sumus seciam in monasterium vestrum Brunnense, rogamus amiciciam vestram vt, quocies quaternum correctum ad exemplaris formam vobis idem Johannes presentauerit, tocies sibi XXII grossos velitis soluere nostro nomine, eandem pecuniam tam pro ipso [Johanne] 130 = L Bl. 72.“ (lib. VI 52), K Bl. 136° (Nr. 393). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 161, S. 118. — Uberschrift: Olomucensis petit amicum vt notario ipsius, quocies quaternum correxerit, tociens ei XXII grossos pro labore tribuat, mutuando vbicunque posset, promittens refundere in breui etc. L K. — 8 Johanne] ...L K 130 Die Persönlichkeit des Empfängers erhellt aus Z. 5. 2 Johannes scriptor noster: vgl. oben zu Nr. 129. 2 Aegidius Colonna (Aegidius Romanus): Augustinereremit, Pariser Doktor der Theologie (doctor fundatissimus), Schüler des Thomas von Aquino, seit 1292 General des Ordens, gest. 1316 als Erzbischof von Bourges. Seine Wirksamkeit für die Erneuerung des Augustinismus und die literar- historische Bedeutung seines Fürstenspiegels (De regimine principum) be- leuchtet Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 326. 440 f. [V. Mittelalter z. Reformation, Halle 1893, S. 54. 79ff.], ausführlicher F. Lajard, Histoire littéraire de la France XXX (1888) S. 421—566 (über den Fürstenspiegel S. 517ff.); vgl. auch Uberweg, Gesch. d. Philosophie II1I S. 543—546. 774; G. Bruni, Aevum 6 (1932) S. 339—372 (Bibliographie). 6 ad exemplaris formam: nach der Vorlage.
198 V. Literarische Beziehungen und Interessen. eciam propter duces Austrie, quibus librum eundem dudum vtique 10 transmittere debebamus. Datum. 9 duces Austrie: Albrecht III. und Leopold III., die von 1365—1379 die Regierung gemeinsam führten. 130. AN DEN AUGUSTINERPRIOR IN BRÜNN. Er möge seinem Schreiber Johannes, der das Werk des Aegidius De regimine principum für ihn kopiere, für jeden fertiggestellten Quatern 22 Groschen zahlen. [Nach 1372?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Carissime frater, Johannes scriptor noster, qui iam in volumine Egidii de regimine principum attente laborat, anxius est de solucione sui precii propter nostri absenciam, ideoque, cum breuissime ad vos venturi sumus seciam in monasterium vestrum Brunnense, rogamus amiciciam vestram vt, quocies quaternum correctum ad exemplaris formam vobis idem Johannes presentauerit, tocies sibi XXII grossos velitis soluere nostro nomine, eandem pecuniam tam pro ipso [Johanne] 130 = L Bl. 72.“ (lib. VI 52), K Bl. 136° (Nr. 393). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 161, S. 118. — Uberschrift: Olomucensis petit amicum vt notario ipsius, quocies quaternum correxerit, tociens ei XXII grossos pro labore tribuat, mutuando vbicunque posset, promittens refundere in breui etc. L K. — 8 Johanne] ...L K 130 Die Persönlichkeit des Empfängers erhellt aus Z. 5. 2 Johannes scriptor noster: vgl. oben zu Nr. 129. 2 Aegidius Colonna (Aegidius Romanus): Augustinereremit, Pariser Doktor der Theologie (doctor fundatissimus), Schüler des Thomas von Aquino, seit 1292 General des Ordens, gest. 1316 als Erzbischof von Bourges. Seine Wirksamkeit für die Erneuerung des Augustinismus und die literar- historische Bedeutung seines Fürstenspiegels (De regimine principum) be- leuchtet Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 326. 440 f. [V. Mittelalter z. Reformation, Halle 1893, S. 54. 79ff.], ausführlicher F. Lajard, Histoire littéraire de la France XXX (1888) S. 421—566 (über den Fürstenspiegel S. 517ff.); vgl. auch Uberweg, Gesch. d. Philosophie II1I S. 543—546. 774; G. Bruni, Aevum 6 (1932) S. 339—372 (Bibliographie). 6 ad exemplaris formam: nach der Vorlage.
Strana 199
Nr. 129—131. 199 quam pro ..., quem pridem vobis commisimus, a quocunque poteritis in euentum vestre carencie mutuantes. Nam breuissime, 10 sicut scripsimus, ad vos veniemus in Brunnam, vobiscum super certis negociis et vestris placide conclusuri. Datum etc. 9 commissimus L 12 conclusuri] consulturi K Tadra 131. AN DEN SCHULREKTOR MAGISTER GREGORIUS IN KREMSIER. Entschuldigt sich, daß er den zur Abschrift entliehenen Alanuscodex noch nicht zurückgesandt habe, da die Kopie noch nicht beendet sei. [Nach 1372?] Non miretur in desideriis semper vigilans prudens Gregorius, si dictandi magni Alani differtur transmissio. Nam illud non opera- tur promissoris desidia, sed scriptoris librorum pigricia dormiens, que vigilantis Gregorii pronis affectibus non respondet. Nouit enim ille qui nichil ignorat, quibus malleorum ictibus scribentis 5 ipsius nitamur euigilare torporem, vt vigilantem Gregorium cito possemus iuxta promissorum seriem consolari. Qui non alias vellemus ei in hoc et in aliis quibuscunque placere quam germano consanguineo, nouit Deus. (Nec) dubium quin nostra instante sollercia opus breuiter consummari debeat, vt originales scripture 10 ad nostrum Gregorium rite perueniant, vt optamus. Conseruet vestram personam Altissimus bona sanitatis valitudine [?]. 131 = M Bl. 95°. — Uberschrift: Episcopus excusat se cuidam de transmissione Alani etc. Hs. — 2 dictandum Hs 3 promissorum He desidia] desideria Hs 4 uigilantis Gregorii uigila pronis (s0) He 9 Nec fehlt Hs 10 con- 5 maleorum 6 nitamur] vitamur Hs 11 perueniat Hs sumari Hs 12 vestram personam Altissimus] vos p. alm. (so) Hs valitudine] latitudine Hs 181 Der Empfänger, in einer Urkunde vom Jahre 1372 Gregorius Petri de Hungaricali Broda Olomuc. dioc. auctoritate imperiali notarius genannt (Cod. dipl. Moraviae X Nr. 172, S. 197; Tadra, Kanceláře a písaři S. 240) ist noch 1380 als rector scolarum in Kremsier und 1383 als magister Gre- gorius rector scolarum et notarius civitatis Chremsirensis bezeugt (Cod. dipl. Moraviae XI Nr. 190, S. 173; ebenda Nachträge Nr. 14, S. 562); Tadra
Nr. 129—131. 199 quam pro ..., quem pridem vobis commisimus, a quocunque poteritis in euentum vestre carencie mutuantes. Nam breuissime, 10 sicut scripsimus, ad vos veniemus in Brunnam, vobiscum super certis negociis et vestris placide conclusuri. Datum etc. 9 commissimus L 12 conclusuri] consulturi K Tadra 131. AN DEN SCHULREKTOR MAGISTER GREGORIUS IN KREMSIER. Entschuldigt sich, daß er den zur Abschrift entliehenen Alanuscodex noch nicht zurückgesandt habe, da die Kopie noch nicht beendet sei. [Nach 1372?] Non miretur in desideriis semper vigilans prudens Gregorius, si dictandi magni Alani differtur transmissio. Nam illud non opera- tur promissoris desidia, sed scriptoris librorum pigricia dormiens, que vigilantis Gregorii pronis affectibus non respondet. Nouit enim ille qui nichil ignorat, quibus malleorum ictibus scribentis 5 ipsius nitamur euigilare torporem, vt vigilantem Gregorium cito possemus iuxta promissorum seriem consolari. Qui non alias vellemus ei in hoc et in aliis quibuscunque placere quam germano consanguineo, nouit Deus. (Nec) dubium quin nostra instante sollercia opus breuiter consummari debeat, vt originales scripture 10 ad nostrum Gregorium rite perueniant, vt optamus. Conseruet vestram personam Altissimus bona sanitatis valitudine [?]. 131 = M Bl. 95°. — Uberschrift: Episcopus excusat se cuidam de transmissione Alani etc. Hs. — 2 dictandum Hs 3 promissorum He desidia] desideria Hs 4 uigilantis Gregorii uigila pronis (s0) He 9 Nec fehlt Hs 10 con- 5 maleorum 6 nitamur] vitamur Hs 11 perueniat Hs sumari Hs 12 vestram personam Altissimus] vos p. alm. (so) Hs valitudine] latitudine Hs 181 Der Empfänger, in einer Urkunde vom Jahre 1372 Gregorius Petri de Hungaricali Broda Olomuc. dioc. auctoritate imperiali notarius genannt (Cod. dipl. Moraviae X Nr. 172, S. 197; Tadra, Kanceláře a písaři S. 240) ist noch 1380 als rector scolarum in Kremsier und 1383 als magister Gre- gorius rector scolarum et notarius civitatis Chremsirensis bezeugt (Cod. dipl. Moraviae XI Nr. 190, S. 173; ebenda Nachträge Nr. 14, S. 562); Tadra
Strana 200
200 V. Literarische Beziehungen und Interessen. a. a. O. S. 173). Das freundschaftliche Verhältnis Johanns v. N. zu diesem geistig offenbar besonders regen und literarisch interessierten Magister — vigil, vigilans, pervigil nennt ihn Johann wiederholt — spiegelt sich außer in den vier nachfolgenden Briefen, in denen gleichfalls von Handschriften die Rede ist, auch in Nr. 382. Die Briefe fallen wohl alle in die Zeit nach 1370, einige nach 1372. I vigilans: das im folgenden weiter ausgeführte Bild wie unten Nr. 165. 2 magni Alani: vielleicht ein Codex mit verschiedenen Schriften des scholastischen Philosophen, Dichters und Stilkünstlers Alanus ab In- sulis (Alain de Lille, † 1202), der allerdings auch sonst den Beinamen Magnus führt. Der in M folgende Brief (unten Nr. 383) enthält die Bitte eines Ungenannten an Johann v. N�, ihm den liber magni Alani, der, wie er höre, sich in seinem Besitze befinde, zu leihen. Das bald nach 1378 angelegte Registrum librorum, das den ältesten Besitzstand der Bücherei des Allerheiligenkapitels oder des eng mit ihm verbundenen Col- legium Karolinum in Prag repräsentiert (Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8, 1891, S. 334f. 450. 482 [ = Vom Mittelalter z. Ref., Halle 1893, S. 62. 89. 121]; vgl. auch V. M. z. R. II 2 S. 107 Anm. 1), führt die beiden poetischen Hauptwerke Alans auf, den Anticlaudianus und De planctu naturae. Eine Analyse dersëlben nebst Literaturangaben bei Manitius, Gesch. d. lat. Literatur des Mittelalters. Bd. III (1931) S. 794—804; vgl. auch Uberweg, Grund- riß d. Gesch. der Philosophie I111 (1928) S. 245ff. 706; J. Huizinga, Uber die Verknüpfung des Poetischen mit dem Theologischen bei Alanus de In- sulis: Meded. d. k. Akad. v. Wetensch. Afd. Letterk. Deel 74. Amster- dam 1932, S. 89—198. Einen längeren Abschnitt aus De planctu naturae zitiert Joh. v. N. in einem Brief an Karl IV. (oben Nr. 48, vgl. auch die Anm. S. 83) ; mehr als 100 Verse aus dem Anticlaudianus hat er in die Schlußschrift zu seinem Hieronymus aufgenommen (ed. Klapper, V. M. z. R. VI 2 S. 518ff.); vgl. auch oben Nr. 37, Iff.; 50, Iff.; 118, 39ff. 132. AN DENSELBEN MAGISTER GREGORIUS. Schickt ihm das Speculum stultorum des Nigellus Wireker zur Abschrift. [Nach 1372?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Magister amantissime, Dum iuxta disposicionem vestram nuper vobis Speculum fatuitatis' presentari contingeret, ... nichilque nouitatis aduenit. 182 = L Bl. 56ra (lib. V Nr. 40), K Bl. 120° (Nr. 269). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 37, S. 50 (gekürzt). — Uberschrift: Ad magistrum Chremsirensem de Speculo stultorum etc. L K. — 3 nichilque: falls man nicht Lücke davor annehmen will, ist nichil (ohne que) einzusetzen.
200 V. Literarische Beziehungen und Interessen. a. a. O. S. 173). Das freundschaftliche Verhältnis Johanns v. N. zu diesem geistig offenbar besonders regen und literarisch interessierten Magister — vigil, vigilans, pervigil nennt ihn Johann wiederholt — spiegelt sich außer in den vier nachfolgenden Briefen, in denen gleichfalls von Handschriften die Rede ist, auch in Nr. 382. Die Briefe fallen wohl alle in die Zeit nach 1370, einige nach 1372. I vigilans: das im folgenden weiter ausgeführte Bild wie unten Nr. 165. 2 magni Alani: vielleicht ein Codex mit verschiedenen Schriften des scholastischen Philosophen, Dichters und Stilkünstlers Alanus ab In- sulis (Alain de Lille, † 1202), der allerdings auch sonst den Beinamen Magnus führt. Der in M folgende Brief (unten Nr. 383) enthält die Bitte eines Ungenannten an Johann v. N�, ihm den liber magni Alani, der, wie er höre, sich in seinem Besitze befinde, zu leihen. Das bald nach 1378 angelegte Registrum librorum, das den ältesten Besitzstand der Bücherei des Allerheiligenkapitels oder des eng mit ihm verbundenen Col- legium Karolinum in Prag repräsentiert (Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8, 1891, S. 334f. 450. 482 [ = Vom Mittelalter z. Ref., Halle 1893, S. 62. 89. 121]; vgl. auch V. M. z. R. II 2 S. 107 Anm. 1), führt die beiden poetischen Hauptwerke Alans auf, den Anticlaudianus und De planctu naturae. Eine Analyse dersëlben nebst Literaturangaben bei Manitius, Gesch. d. lat. Literatur des Mittelalters. Bd. III (1931) S. 794—804; vgl. auch Uberweg, Grund- riß d. Gesch. der Philosophie I111 (1928) S. 245ff. 706; J. Huizinga, Uber die Verknüpfung des Poetischen mit dem Theologischen bei Alanus de In- sulis: Meded. d. k. Akad. v. Wetensch. Afd. Letterk. Deel 74. Amster- dam 1932, S. 89—198. Einen längeren Abschnitt aus De planctu naturae zitiert Joh. v. N. in einem Brief an Karl IV. (oben Nr. 48, vgl. auch die Anm. S. 83) ; mehr als 100 Verse aus dem Anticlaudianus hat er in die Schlußschrift zu seinem Hieronymus aufgenommen (ed. Klapper, V. M. z. R. VI 2 S. 518ff.); vgl. auch oben Nr. 37, Iff.; 50, Iff.; 118, 39ff. 132. AN DENSELBEN MAGISTER GREGORIUS. Schickt ihm das Speculum stultorum des Nigellus Wireker zur Abschrift. [Nach 1372?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Magister amantissime, Dum iuxta disposicionem vestram nuper vobis Speculum fatuitatis' presentari contingeret, ... nichilque nouitatis aduenit. 182 = L Bl. 56ra (lib. V Nr. 40), K Bl. 120° (Nr. 269). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 37, S. 50 (gekürzt). — Uberschrift: Ad magistrum Chremsirensem de Speculo stultorum etc. L K. — 3 nichilque: falls man nicht Lücke davor annehmen will, ist nichil (ohne que) einzusetzen.
Strana 201
Nr. 131. 132. 201 Si etenim inhabentibus symbolum faciliorem transitum concedunt philosophi, nulli dubium quin et in scribentis cerebro et maiore parte familie ipse liber adueniens similem per omnia inueniat qualitatem. Ideo laborem vestrum, quem nunc geritis circa [?] claritatem sapientis et summe prudentis Oracii [ ?], multa graciarum accione commendamus, in domino exorantes in misericordia crea- toris altissimi, qui sapientum perdit sapienciam et stultorum 10 stulticiam reprobare consueuit, quod consumato quidem opere vestro desiderato domum et familiam (vestram) tam in capite quam in membris consolari dignabitur, vt efficiamur pariter in malo simplices et in eleccione virtutis diligenti conatu semper maneamus intenti eciam prudencia sempiterna, non quod obtu- 15 remus aures ad intellectum virtuose sapiencie, quam nunc vigilanter dictat ingeniosus ille magister Gregorius, ymmo magnis desideriis intueamur eandem in simplicitate mundi spiritus et oculo columbino. Viuat magister Gregorius, in freta dum currunt fluuii, dum montibus vmbre lustrabunt, conuexa polus dum sidera pascet, dum rotat astra polus, feriunt dum littora venti. 20 Datum etc. 4 in habentibus L 12 vestram fehlt LK qui em. Tadra 6 inuenit L K tam] tuam L K 18 columbine L K 7 circa] inde L K 14 elleccione L 15 quod] 21 connexa L K 182 Uber des Nigellus Wireker († um 1200) satirisch-allegorisches Ge- dicht Brunellus (Burnellus) sive Speculum stultorum s. Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 439 [ = Vom Mittelalter z. Ref. Halle 1893, S. 78f.] und eingehender V. M. z. R. III IS. 281f.; III 2 S. 10; Manitius, Gesch. d. lat. Literatur d. Mittelalters. Bd. III (1931) S. 809ff. Es begegnet gleichfalls in dem oben zu Nr. 131, 2 angeführten Registrum librorum, das die Bücherschätze eines Prager Collegiums aus dem letzten Drittel des 14. Jahr- hunderts verzeichnet: Serapeum 11 (1850), Intelligenzblatt S. 76; Hanslick, Gesch. und Beschreibung der Prager Universitätsbibl.... S. 22; dazu Bur- dach, Centralbl. f. Bibl. 8 S. 439 Anm. 3 [ = V. Mittelalter z. Ref. Halle 1893, S. 78 Anm. 4]. 5 philosophi: die Anspielung bleibt aufzuhellen, vgl. unten Nr. 259. 8 Der Verfasser des Speculum stultorum wird von Joh. v. Neumarkt als (zweiter) Horaz bezeichnet. Aber vielleicht ist Oracii entstellt aus oratoris.
Nr. 131. 132. 201 Si etenim inhabentibus symbolum faciliorem transitum concedunt philosophi, nulli dubium quin et in scribentis cerebro et maiore parte familie ipse liber adueniens similem per omnia inueniat qualitatem. Ideo laborem vestrum, quem nunc geritis circa [?] claritatem sapientis et summe prudentis Oracii [ ?], multa graciarum accione commendamus, in domino exorantes in misericordia crea- toris altissimi, qui sapientum perdit sapienciam et stultorum 10 stulticiam reprobare consueuit, quod consumato quidem opere vestro desiderato domum et familiam (vestram) tam in capite quam in membris consolari dignabitur, vt efficiamur pariter in malo simplices et in eleccione virtutis diligenti conatu semper maneamus intenti eciam prudencia sempiterna, non quod obtu- 15 remus aures ad intellectum virtuose sapiencie, quam nunc vigilanter dictat ingeniosus ille magister Gregorius, ymmo magnis desideriis intueamur eandem in simplicitate mundi spiritus et oculo columbino. Viuat magister Gregorius, in freta dum currunt fluuii, dum montibus vmbre lustrabunt, conuexa polus dum sidera pascet, dum rotat astra polus, feriunt dum littora venti. 20 Datum etc. 4 in habentibus L 12 vestram fehlt LK qui em. Tadra 6 inuenit L K tam] tuam L K 18 columbine L K 7 circa] inde L K 14 elleccione L 15 quod] 21 connexa L K 182 Uber des Nigellus Wireker († um 1200) satirisch-allegorisches Ge- dicht Brunellus (Burnellus) sive Speculum stultorum s. Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 439 [ = Vom Mittelalter z. Ref. Halle 1893, S. 78f.] und eingehender V. M. z. R. III IS. 281f.; III 2 S. 10; Manitius, Gesch. d. lat. Literatur d. Mittelalters. Bd. III (1931) S. 809ff. Es begegnet gleichfalls in dem oben zu Nr. 131, 2 angeführten Registrum librorum, das die Bücherschätze eines Prager Collegiums aus dem letzten Drittel des 14. Jahr- hunderts verzeichnet: Serapeum 11 (1850), Intelligenzblatt S. 76; Hanslick, Gesch. und Beschreibung der Prager Universitätsbibl.... S. 22; dazu Bur- dach, Centralbl. f. Bibl. 8 S. 439 Anm. 3 [ = V. Mittelalter z. Ref. Halle 1893, S. 78 Anm. 4]. 5 philosophi: die Anspielung bleibt aufzuhellen, vgl. unten Nr. 259. 8 Der Verfasser des Speculum stultorum wird von Joh. v. Neumarkt als (zweiter) Horaz bezeichnet. Aber vielleicht ist Oracii entstellt aus oratoris.
Strana 202
202 V. Literarische Beziehungen und Interessen. 20—22 Vergil Aen. I 607f., wo es aber in freta dum fluvii current heißt. Uber die Verbreitung der Verse im Mittelalter vgl. H. Walther, Mittellatei- nische Liebesgrüße und Verwandtes: Z. f. deutsches Altertum 65 (1928) S. 263. 22 Bei Vergil schließt als Vers 609 sofort (d. h. ohne den hier eingescho- benen Parallelvers dum—venti) an: semper honos nomenque tuum laudesque manebunt. 133. AN DENSELBEN MAGISTER GREGORIUS. Er möge den Schreiber Helias, den er zum Kopieren des Simon de Cassia berufen habe, wegen seines unordentlichen Lebenswandels entlassen. [Nach 1372?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Magister amande, De homine illo, Helia videlicet, quem ad scripturam Symonis de Cassia deliberacio nostra [?] pridem assumpserat, tam deordinata crimina breui iam spacio relacione multorum audiuimus, vt pocius 5 volumus eligere libris eciam omnibus carere perpetuo quam cum tali fure et falsario conuersari. Vnde placeat vobis nullum amplius illi malefico fauorem ostendere, immo nostris ciuibus Cremsiren- sibus nostro nomine iniungere, vt eum in ciuitate vltra octo dierum spacium a die recepcionis presencium non sustentent. Nam si 1o ad vocacionem nostram [?] non venisset iste truffator, vtique faceremus eum tamquam furem et falsarium condempnare. Bene valeatis, bene viuatis, bene finiatis et tempora pro volun- tate diuina, vt vos tandem in consolacionem accipiat requies sem- piterna. Datum. 183 = L Bl. 75"b (lib. VI Nr. 81), K Bl. 139" (Nr. 422). — Tadra. Canc. Joh. Novif. Nr. 190, S. 132. — Uberschrift: Olomucensis scribit magistro in Cremsir vt mandaret ciuibus, quatenus scriptorem ipsius in ciuitate ipsa non foueant propter enormia et inordinata facta etc. L K. 10 nostram] em. vestram?, — 3 nostra] em. vestra?, vgl. zu Z. 10. vgl. zu Z. 3. 188 3f. Symonis de Cassia: des aus Cascia in Umbrien stammenden, 1348 gestorbenen Simon Fidatus de Cassia, des geistigen Führers der
202 V. Literarische Beziehungen und Interessen. 20—22 Vergil Aen. I 607f., wo es aber in freta dum fluvii current heißt. Uber die Verbreitung der Verse im Mittelalter vgl. H. Walther, Mittellatei- nische Liebesgrüße und Verwandtes: Z. f. deutsches Altertum 65 (1928) S. 263. 22 Bei Vergil schließt als Vers 609 sofort (d. h. ohne den hier eingescho- benen Parallelvers dum—venti) an: semper honos nomenque tuum laudesque manebunt. 133. AN DENSELBEN MAGISTER GREGORIUS. Er möge den Schreiber Helias, den er zum Kopieren des Simon de Cassia berufen habe, wegen seines unordentlichen Lebenswandels entlassen. [Nach 1372?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Magister amande, De homine illo, Helia videlicet, quem ad scripturam Symonis de Cassia deliberacio nostra [?] pridem assumpserat, tam deordinata crimina breui iam spacio relacione multorum audiuimus, vt pocius 5 volumus eligere libris eciam omnibus carere perpetuo quam cum tali fure et falsario conuersari. Vnde placeat vobis nullum amplius illi malefico fauorem ostendere, immo nostris ciuibus Cremsiren- sibus nostro nomine iniungere, vt eum in ciuitate vltra octo dierum spacium a die recepcionis presencium non sustentent. Nam si 1o ad vocacionem nostram [?] non venisset iste truffator, vtique faceremus eum tamquam furem et falsarium condempnare. Bene valeatis, bene viuatis, bene finiatis et tempora pro volun- tate diuina, vt vos tandem in consolacionem accipiat requies sem- piterna. Datum. 183 = L Bl. 75"b (lib. VI Nr. 81), K Bl. 139" (Nr. 422). — Tadra. Canc. Joh. Novif. Nr. 190, S. 132. — Uberschrift: Olomucensis scribit magistro in Cremsir vt mandaret ciuibus, quatenus scriptorem ipsius in ciuitate ipsa non foueant propter enormia et inordinata facta etc. L K. 10 nostram] em. vestram?, — 3 nostra] em. vestra?, vgl. zu Z. 10. vgl. zu Z. 3. 188 3f. Symonis de Cassia: des aus Cascia in Umbrien stammenden, 1348 gestorbenen Simon Fidatus de Cassia, des geistigen Führers der
Strana 203
Nr. 132—134. 203 Augustinereremiten, vgl. Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8, 1891, S. 442 u. Anm. (= Vom Mittelalter z. Ref., Halle 1893, S. 81 u. Anm. I) und V. M. z. R. III2 S. 35 Anm. 1 u. S. 78 nebst Anm. 1. Uber seine literarische Tätigkeit s. Hurter, Nomenclator litterarius II3 567ff. — Das Werk, das der Schreiber Helias kopieren sollte, waren die Dicta (Sermones, Expo- sitio) Symonis de C. super evangelia dominicalia. Das erfahren wir aus der Vorrede zu einer späteren (1414) angefertigten Abschrift, die einst den Augustiner-Chorherren in Sagan gehörte, heute Cod. I Q. 284 der Breslauer Staats- u. Univ.-Bibliothek: Eadem dicta ad singulas materias sunt appli- cabilia, ut notorium pluribus eadem dicta legentibus atque ipso epis- copo Morauie pie memorie cancellario existebat. Qui multos florenos primus pro eisdem dictis per nuncium, scilicet priorem de Luto- mysl novi monasterii, dirigendo, in quo monasterio prefatus episcopus requiescit, expendit habundanter. Super omnesque libros suos, licet in magna copia habuerit, eadem dicta dilexit propter utilitatem ipsorum non modicam, ut pluribus est manifestum (Joseph Klapper, Mitteilungen d. Schles. Ges. f. Volkskunde 28, 1927, S. 160ff.). Die gleiche Notiz scheint der Codex V A 10 der Prager Univ.bibl. zu enthalten, der dasselbe Werk des Simon Fidatus überliefert (Truhlař, Catalogus Nr. 801). 10 truffator: „Betrüger“, s. Du Cange-Henschel VIII (1887) 198. 134. AN DENSELBEN MAGISTER GREGORIUS. Er möge die Handwerker anhalten, die Instandsetzung seiner bischöf- lichen Wohnung zu beschleunigen. Bitte um Nachrichten über den Astronomen Magnus Gallus in Wien. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Honorabili et prudenti viro magistro Gr., quem fatalis condicio multiplicibus officiis insigniuit. Quia nunc ab experiencia, magister amande et compater, cui meretur ex debito reuerencia singularis, dudum nostras affecciones vestra nouit industria, ideo ex amicicia, quam ad nos velut vobis s fauorabilem gerit et semper gessit vestra fidelitas, operarios domus Chremsirensis sollicitet vestra sedulitas, vt cito perficiatur opus inceptum. Nam aput vos aliqua racione morari non possumus, nisi labores incepti vestre solicitudinis cura transeant in effectum. 184 = L Bl. 74r“ (lib. VI Nr. 66), K Bl. 138° (Nr. 407). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 175, S. 124f. — Uberschrift: Olomuc. petit suum compatrem vt sollicitet operarios domus Cremsirensis, vt eo cicius ipsum opus perficiatur L K. — 1f. Die Adresse am Schluß des Briefes (mit darüber- stehendem Superscripcio) L K
Nr. 132—134. 203 Augustinereremiten, vgl. Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8, 1891, S. 442 u. Anm. (= Vom Mittelalter z. Ref., Halle 1893, S. 81 u. Anm. I) und V. M. z. R. III2 S. 35 Anm. 1 u. S. 78 nebst Anm. 1. Uber seine literarische Tätigkeit s. Hurter, Nomenclator litterarius II3 567ff. — Das Werk, das der Schreiber Helias kopieren sollte, waren die Dicta (Sermones, Expo- sitio) Symonis de C. super evangelia dominicalia. Das erfahren wir aus der Vorrede zu einer späteren (1414) angefertigten Abschrift, die einst den Augustiner-Chorherren in Sagan gehörte, heute Cod. I Q. 284 der Breslauer Staats- u. Univ.-Bibliothek: Eadem dicta ad singulas materias sunt appli- cabilia, ut notorium pluribus eadem dicta legentibus atque ipso epis- copo Morauie pie memorie cancellario existebat. Qui multos florenos primus pro eisdem dictis per nuncium, scilicet priorem de Luto- mysl novi monasterii, dirigendo, in quo monasterio prefatus episcopus requiescit, expendit habundanter. Super omnesque libros suos, licet in magna copia habuerit, eadem dicta dilexit propter utilitatem ipsorum non modicam, ut pluribus est manifestum (Joseph Klapper, Mitteilungen d. Schles. Ges. f. Volkskunde 28, 1927, S. 160ff.). Die gleiche Notiz scheint der Codex V A 10 der Prager Univ.bibl. zu enthalten, der dasselbe Werk des Simon Fidatus überliefert (Truhlař, Catalogus Nr. 801). 10 truffator: „Betrüger“, s. Du Cange-Henschel VIII (1887) 198. 134. AN DENSELBEN MAGISTER GREGORIUS. Er möge die Handwerker anhalten, die Instandsetzung seiner bischöf- lichen Wohnung zu beschleunigen. Bitte um Nachrichten über den Astronomen Magnus Gallus in Wien. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Honorabili et prudenti viro magistro Gr., quem fatalis condicio multiplicibus officiis insigniuit. Quia nunc ab experiencia, magister amande et compater, cui meretur ex debito reuerencia singularis, dudum nostras affecciones vestra nouit industria, ideo ex amicicia, quam ad nos velut vobis s fauorabilem gerit et semper gessit vestra fidelitas, operarios domus Chremsirensis sollicitet vestra sedulitas, vt cito perficiatur opus inceptum. Nam aput vos aliqua racione morari non possumus, nisi labores incepti vestre solicitudinis cura transeant in effectum. 184 = L Bl. 74r“ (lib. VI Nr. 66), K Bl. 138° (Nr. 407). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 175, S. 124f. — Uberschrift: Olomuc. petit suum compatrem vt sollicitet operarios domus Cremsirensis, vt eo cicius ipsum opus perficiatur L K. — 1f. Die Adresse am Schluß des Briefes (mit darüber- stehendem Superscripcio) L K
Strana 204
204 V. Literarische Beziehungen und Interessen. 10 Seribite nobis rem gestam in Wienna super Magni Galli astro- nomi negocio, vt possimus eidem iuxta decenciam respondere. Deus omnipotens vobis benigne conferat vtriusque hominis salu- berrimam sanitatem. Datum. 10 magni Galli L 10 Magni Galli: in den Handbüchern zur Geschichte der Astronomie und der mathematischen Wissenschaften von Wolf, Suter, M. Cantor und ebenso in Aschbachs Geschichte der Wiener Universität ist der Genannte weder unter Magnus noch unter Gallus verzeichnet. Balbinus, Bohemia docta Bd. II, Prag 1778, macht über ihn folgende Angaben (S. 210 nebst Anm.): Magister Gallus Mathematicus eiusque scientiae Caroli IV. Imperatoris temporibus in Vniuersitate Carolina Professor, tantum in astrorum notitia excelluisse traditur, ut nemini sua aetate concederet. Scripsisse eum quam plurima codices vetusti affirmant. Ego nihil ab eo profectum vidi. Historiae nostrae affirmant eum gratia plurimum valuisse apud Carolum Imp. praedixisseque, quod minor Praga incendio, vetus autem urbs inundatione gravissima detrimenta expertura sit. Id, quod pro genio illorum temporum Carolo ad novam urbem condendam incitamento fuit. Lupacius vocat illum in praefat. Ephemeridum suarum antesignanum in mathematica disciplina. Ein Gallus, canonicus ecclesiarum Pragensis et Boleslaviensis, der Arzt ist, begegnet in einem in Cod. J. 40/2 Bl. 333 der Bibliothek des Prager Domkapitels (vom Jahre 1384ff., 8. Podlahas Katalog Nr. 1145) überlieferten Briefe, abgedruckt von Palacky, Abhandl. d. Böhm. Ges. d. Wiss. 5. Folge, 5. Band, Prag 1848, S. 158, Beilage Nr. 196a. Wenn auch die Beziehungen zwischen Medizin und Astronomie damals eng waren, scheint eine Identifizierung doch kaum erlaubt. 135. AN DENSELBEN UND AN DEN VERWALTER DES BISCHÖFLICHEN HAUSES IN KREMSIER. Sie möchten den Kremsierer Töpfer (figulus) zu einer Besprechung zu ihm senden und der Magister Gregorius möge in seiner Sorgfalt beim Bücherabschreiben und Illuminieren nicht erlahmen. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Vobis Gregorio rectori scolarum et Stephano procuratori domus nostre Chremsirensis mandamus et iniungimus, vt iuxta informa- 185 = L Bl. 737a (lib. VI Nr. 60), K Bl. 137° (Nr. 401). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 169, S. 122f. — Uberschrift: Olomuc. scribit rectori
204 V. Literarische Beziehungen und Interessen. 10 Seribite nobis rem gestam in Wienna super Magni Galli astro- nomi negocio, vt possimus eidem iuxta decenciam respondere. Deus omnipotens vobis benigne conferat vtriusque hominis salu- berrimam sanitatem. Datum. 10 magni Galli L 10 Magni Galli: in den Handbüchern zur Geschichte der Astronomie und der mathematischen Wissenschaften von Wolf, Suter, M. Cantor und ebenso in Aschbachs Geschichte der Wiener Universität ist der Genannte weder unter Magnus noch unter Gallus verzeichnet. Balbinus, Bohemia docta Bd. II, Prag 1778, macht über ihn folgende Angaben (S. 210 nebst Anm.): Magister Gallus Mathematicus eiusque scientiae Caroli IV. Imperatoris temporibus in Vniuersitate Carolina Professor, tantum in astrorum notitia excelluisse traditur, ut nemini sua aetate concederet. Scripsisse eum quam plurima codices vetusti affirmant. Ego nihil ab eo profectum vidi. Historiae nostrae affirmant eum gratia plurimum valuisse apud Carolum Imp. praedixisseque, quod minor Praga incendio, vetus autem urbs inundatione gravissima detrimenta expertura sit. Id, quod pro genio illorum temporum Carolo ad novam urbem condendam incitamento fuit. Lupacius vocat illum in praefat. Ephemeridum suarum antesignanum in mathematica disciplina. Ein Gallus, canonicus ecclesiarum Pragensis et Boleslaviensis, der Arzt ist, begegnet in einem in Cod. J. 40/2 Bl. 333 der Bibliothek des Prager Domkapitels (vom Jahre 1384ff., 8. Podlahas Katalog Nr. 1145) überlieferten Briefe, abgedruckt von Palacky, Abhandl. d. Böhm. Ges. d. Wiss. 5. Folge, 5. Band, Prag 1848, S. 158, Beilage Nr. 196a. Wenn auch die Beziehungen zwischen Medizin und Astronomie damals eng waren, scheint eine Identifizierung doch kaum erlaubt. 135. AN DENSELBEN UND AN DEN VERWALTER DES BISCHÖFLICHEN HAUSES IN KREMSIER. Sie möchten den Kremsierer Töpfer (figulus) zu einer Besprechung zu ihm senden und der Magister Gregorius möge in seiner Sorgfalt beim Bücherabschreiben und Illuminieren nicht erlahmen. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Vobis Gregorio rectori scolarum et Stephano procuratori domus nostre Chremsirensis mandamus et iniungimus, vt iuxta informa- 185 = L Bl. 737a (lib. VI Nr. 60), K Bl. 137° (Nr. 401). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 169, S. 122f. — Uberschrift: Olomuc. scribit rectori
Strana 205
Nr. 134—136. 205 cionem H. seruitoris nostri vocetis ad vestri presenciam eum figu- lum, quem ipse vobis nominare debebit, dicentes eidem, quod ad nostri presenciam veniat, nobiscum super pauimentacione aularum, camerarum et ambituum castri nostri ... sub determinando precio conuenturus. Et vobis magistro Gregorio] specialiter iniungimus, vt preter diligenciam, qua fides vestra naturali progressu operatur continuo, eciam habendo respectum ad presentem sollicitacionem episcopi 10 super libris nostris sollercia vestra frequenter inuigilet, vt et decore pontificali et accepta scriptura procedant et calamo vestre discre- cionis studiosius corrigantur. Volumus eciam quod tu, procurator, prouideas de rebus pro sustentacione nostre familie, vt, dum venerimus, tue sollicitudinis 15 industria consolemur. Datum. 5 136. AN ALBERT VON STERNBERG, BISCHOF VON LEITOMISCHL. Er werde sich zu ihm nach Leitomischl begeben, sobald ihm Alberts Rückkehr nach dorthin gemeldet sei. Auch werde er den gemmatus liber und das Legendenbuch vom heiligen Viktorin mitbringen. [Nach 1372.) Aus der Cancellaria Johannis Noviforenais. Reuerendissimo in Christo patri ac domino domino A[lberto] de Sternberg, Luthomissl. presuli palliato, gracioso suo domino pariter et benigno. Reuerendissime pater et domine mi graciose, Quia Serenissimus ac inuictissimus princeps et dominus dominus s Karolus IV. etc. et Boemie rex, communis dominus noster, con- scolarum et procuratori domus Chremsirensis vt quendam figulum ad sui presenciam venire faciat et procuratori vt prouideat de sustentacione familie ipsius L K. — 1 scolarium K 9 qua] quam L K 12 calamo Tadra, Itimo (= legitimo) L K 13 studiosius Tadra, studio suis L K 136 = L Bl. 56ra (lib. V Nr. 41), K Bl. 120" (Nr. 270). — Tadra, Cancell. Joh. Novif. Nr. 38, S. 50f. — Uberschrift: Olomucensis ad epis- copum Luthomissl. declarans sibi aliqua de Imperatore L K. — 1f. Adresse am Schluß des Briefes mit darüberstehendem Superscripcio L K
Nr. 134—136. 205 cionem H. seruitoris nostri vocetis ad vestri presenciam eum figu- lum, quem ipse vobis nominare debebit, dicentes eidem, quod ad nostri presenciam veniat, nobiscum super pauimentacione aularum, camerarum et ambituum castri nostri ... sub determinando precio conuenturus. Et vobis magistro Gregorio] specialiter iniungimus, vt preter diligenciam, qua fides vestra naturali progressu operatur continuo, eciam habendo respectum ad presentem sollicitacionem episcopi 10 super libris nostris sollercia vestra frequenter inuigilet, vt et decore pontificali et accepta scriptura procedant et calamo vestre discre- cionis studiosius corrigantur. Volumus eciam quod tu, procurator, prouideas de rebus pro sustentacione nostre familie, vt, dum venerimus, tue sollicitudinis 15 industria consolemur. Datum. 5 136. AN ALBERT VON STERNBERG, BISCHOF VON LEITOMISCHL. Er werde sich zu ihm nach Leitomischl begeben, sobald ihm Alberts Rückkehr nach dorthin gemeldet sei. Auch werde er den gemmatus liber und das Legendenbuch vom heiligen Viktorin mitbringen. [Nach 1372.) Aus der Cancellaria Johannis Noviforenais. Reuerendissimo in Christo patri ac domino domino A[lberto] de Sternberg, Luthomissl. presuli palliato, gracioso suo domino pariter et benigno. Reuerendissime pater et domine mi graciose, Quia Serenissimus ac inuictissimus princeps et dominus dominus s Karolus IV. etc. et Boemie rex, communis dominus noster, con- scolarum et procuratori domus Chremsirensis vt quendam figulum ad sui presenciam venire faciat et procuratori vt prouideat de sustentacione familie ipsius L K. — 1 scolarium K 9 qua] quam L K 12 calamo Tadra, Itimo (= legitimo) L K 13 studiosius Tadra, studio suis L K 136 = L Bl. 56ra (lib. V Nr. 41), K Bl. 120" (Nr. 270). — Tadra, Cancell. Joh. Novif. Nr. 38, S. 50f. — Uberschrift: Olomucensis ad epis- copum Luthomissl. declarans sibi aliqua de Imperatore L K. — 1f. Adresse am Schluß des Briefes mit darüberstehendem Superscripcio L K
Strana 206
206 V. Literarische Beziehungen und Interessen. sideratis multiplicibus armorum obsequiis, quibus eidem strenuitate fortis milicie ad honorem regni et corone Boemie indesinentibus studiis placuistis, reuerendissimam personam vestram a se non 1o tam subito, prout speratis, permittet abscedere, immo procul dubio venerabilem suum palliatum presulem delectatus inspicere ipsum pro consolacione sui diucius retinebit, idcirco de presenti vester clericus Olomuc. episcopus remanebit in Modrziez, donec ex- periatur palliatum stelliferum, magnum suum et summe veneran- 15 dum pontificem, ad propria rediisse. Et tunc versus ciuitatem Luthomisslensem iter arripiens, secum gemmato libro et legenda Sancti Victorini perductis, faciem sui generosi domini delectabitur intueri, cum eo per tempus et tempora nec non dimidium temporis in gaudio moraturus. Cuius magnificam personam sanam et in- 2o columem conseruare dignetur Altissimus tempore diuturno. Da- tum etc. Humilis clericus vester Olomuc. episcopus Johannes. 11 palliatum a. R. für unterpungiertes pallacium L, fehlt K 136 Es kommt, im Hinblick auf die Uberlieferung, nur die zweite Leito- mischler Periode Bischof Alberts von Sternberg in Betracht, die von 1371 Okt. 13 bis 1380 Jan. 14, d. h. bis zu seinem Tode, dauerte. Die erste um- faßte die Jahre 1364—1368; dazwischen lag die Berufung auf den erz- bischöflichen Stuhl von Magdeburg (1368—1371), vgl. oben zu Nr. 20. 36. 13 Modrzicz: s. zu Nr. 137, 18. 14 stelliferum: Anspielung auf den Namen des Empfängers, vgl. Nr. 161. 16 gemmato libro (vgl. oben zu Nr. 125, 10) : etwa das prachtvoll aus- gestattete Pontifikalbuch Alberts von Sternberg, das Johann vielleicht ent- liehen hatte (vgl. Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 440 [V. Mittelalter z. Reformation, Halle 1893, S. 79])? oder ein Buch mit dem Titel Aurea gemma oder Gemma aurea, der für geistliche Lehrschriften beliebt war (vgl. Anzeiger f. d. Altertum 51, 1933, S. 82)? Das den gleichen Titel tragende Briefmusterbuch des Henricus Francigena (vgl. dazu Botho Odebrecht, Arch. f. Urkundenforschung 14, 1936, S. 231—261) kommt nicht in Frage. 17 Zu Marius Victorinus vgl. Uberweg, Grundriß d. Gesch. d. Philosophie 1I11 (1928) S. 98. 663 und jetzt Erich Benz, Marius Viktorinus und die Entwickelung der abendländischen Willensmetaphysik [Forschungen z. Kirchen- u. Geistesgeschichte ... 1. Bd.] Stuttgart 1932.
206 V. Literarische Beziehungen und Interessen. sideratis multiplicibus armorum obsequiis, quibus eidem strenuitate fortis milicie ad honorem regni et corone Boemie indesinentibus studiis placuistis, reuerendissimam personam vestram a se non 1o tam subito, prout speratis, permittet abscedere, immo procul dubio venerabilem suum palliatum presulem delectatus inspicere ipsum pro consolacione sui diucius retinebit, idcirco de presenti vester clericus Olomuc. episcopus remanebit in Modrziez, donec ex- periatur palliatum stelliferum, magnum suum et summe veneran- 15 dum pontificem, ad propria rediisse. Et tunc versus ciuitatem Luthomisslensem iter arripiens, secum gemmato libro et legenda Sancti Victorini perductis, faciem sui generosi domini delectabitur intueri, cum eo per tempus et tempora nec non dimidium temporis in gaudio moraturus. Cuius magnificam personam sanam et in- 2o columem conseruare dignetur Altissimus tempore diuturno. Da- tum etc. Humilis clericus vester Olomuc. episcopus Johannes. 11 palliatum a. R. für unterpungiertes pallacium L, fehlt K 136 Es kommt, im Hinblick auf die Uberlieferung, nur die zweite Leito- mischler Periode Bischof Alberts von Sternberg in Betracht, die von 1371 Okt. 13 bis 1380 Jan. 14, d. h. bis zu seinem Tode, dauerte. Die erste um- faßte die Jahre 1364—1368; dazwischen lag die Berufung auf den erz- bischöflichen Stuhl von Magdeburg (1368—1371), vgl. oben zu Nr. 20. 36. 13 Modrzicz: s. zu Nr. 137, 18. 14 stelliferum: Anspielung auf den Namen des Empfängers, vgl. Nr. 161. 16 gemmato libro (vgl. oben zu Nr. 125, 10) : etwa das prachtvoll aus- gestattete Pontifikalbuch Alberts von Sternberg, das Johann vielleicht ent- liehen hatte (vgl. Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 440 [V. Mittelalter z. Reformation, Halle 1893, S. 79])? oder ein Buch mit dem Titel Aurea gemma oder Gemma aurea, der für geistliche Lehrschriften beliebt war (vgl. Anzeiger f. d. Altertum 51, 1933, S. 82)? Das den gleichen Titel tragende Briefmusterbuch des Henricus Francigena (vgl. dazu Botho Odebrecht, Arch. f. Urkundenforschung 14, 1936, S. 231—261) kommt nicht in Frage. 17 Zu Marius Victorinus vgl. Uberweg, Grundriß d. Gesch. d. Philosophie 1I11 (1928) S. 98. 663 und jetzt Erich Benz, Marius Viktorinus und die Entwickelung der abendländischen Willensmetaphysik [Forschungen z. Kirchen- u. Geistesgeschichte ... 1. Bd.] Stuttgart 1932.
Strana 207
Nr. 136. 137. 207 137. AN EINEN MAGISTER HERMANN. Er möge ihm einen geübten und verständigen Schreiber nach Mödritz schicken, zur Anfertigung einer Kopie von Buridans Quaestiones, die er von Dietrich Damerau entliehen habe. [1372—1376!] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Amice et frater amantissime, Quemadmodum in libris Ethicorum Aristotilis, prout vestre con- stat amicicie, pro edificacione nostra studere proponimus, ita pro studiorum huiusmodi amminiculo questiones quasdam famosi cuiusdam magistri, qui Biridanus dicitur, conscribere vellet nostre 5 mentis affeccio, sicut eciam eundem librum ab amantissimo nostro fratre domino Theodrico Damerow, Cesaree Maiestatis notario, mutuo pridem recepimus, multum affectantes eiusdem libri ex- 137 = L Bl. 67·" (lib. VI 5), K Bl. 131° (Nr. 345). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 114, S. 97. — Uberschrift: Olomucensis episcopus ad magistrum Hermannum pro scriptore L K. — 5 Die Form Biridanus (für Buridanus) begegnet z. B. auch in zwei Handschriften der Univ.bibl. zu 7 Theodorico K Prag, Truhlář Catalogus Nr. 724. 841. 137 Der nur in der Uberschrift namhaft gemachte Empfänger scheint Magister der Theologie gewesen zu sein (pro cultu theologie sanctissime Z. 22). An den Kanzleikollegen Hermann Schatz oder Hermannus The- sauri (1363—1367, s. Huber, Reg. Add. S. VII ; Lindner, Urkundenwesen S. 23; Tadra, Kanceláře a písaři S. 36. 251) wird man daher nicht denken dürfen. Aber auch der für 1348—1350 als Notar der mährischen Landes- tafel bezeugte magister Hermannus, Propst an St. Peter in Brünn, kommt (aus zeitlichen Gründen) kaum mehr in Frage. 4 questiones: die Quaestiones des Johannes Buridan, des Führers der Pariser Nominalistenschule († bald nach 1358), über die Nikomachische Ethik des Aristoteles. Uber seine Stellung in der Scholastik sowie über Handschriften des gendanten Werks vgl. Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 437 nebst Anm. (= V. Mittelalter z. Ref. Halle 1893, S. 76f.); Uberweg, Grundriß d. Gesch. d. Philosophie I111 (1928) S. 595ff. 783f. 7 Uber Johanns Beziehungen zu seinem Kanzleikollegen und Schüler Dietrich Damerow (Theodericus Damerau), dem späteren Bischof von Dorpat, 8. V. M. z. R. Bd. V Einl. S. 34. 312. 341ff.; II 2 S. 90. 266. 269; IV S. 38; vgl. auch Tadra, Kanceláře a písaři S. 40. In der Reichs- kanzlei ist er vorübergehend bereits einmal im Jahre 1364, dauernd von 1372—1376 als Notar tätig.
Nr. 136. 137. 207 137. AN EINEN MAGISTER HERMANN. Er möge ihm einen geübten und verständigen Schreiber nach Mödritz schicken, zur Anfertigung einer Kopie von Buridans Quaestiones, die er von Dietrich Damerau entliehen habe. [1372—1376!] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Amice et frater amantissime, Quemadmodum in libris Ethicorum Aristotilis, prout vestre con- stat amicicie, pro edificacione nostra studere proponimus, ita pro studiorum huiusmodi amminiculo questiones quasdam famosi cuiusdam magistri, qui Biridanus dicitur, conscribere vellet nostre 5 mentis affeccio, sicut eciam eundem librum ab amantissimo nostro fratre domino Theodrico Damerow, Cesaree Maiestatis notario, mutuo pridem recepimus, multum affectantes eiusdem libri ex- 137 = L Bl. 67·" (lib. VI 5), K Bl. 131° (Nr. 345). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 114, S. 97. — Uberschrift: Olomucensis episcopus ad magistrum Hermannum pro scriptore L K. — 5 Die Form Biridanus (für Buridanus) begegnet z. B. auch in zwei Handschriften der Univ.bibl. zu 7 Theodorico K Prag, Truhlář Catalogus Nr. 724. 841. 137 Der nur in der Uberschrift namhaft gemachte Empfänger scheint Magister der Theologie gewesen zu sein (pro cultu theologie sanctissime Z. 22). An den Kanzleikollegen Hermann Schatz oder Hermannus The- sauri (1363—1367, s. Huber, Reg. Add. S. VII ; Lindner, Urkundenwesen S. 23; Tadra, Kanceláře a písaři S. 36. 251) wird man daher nicht denken dürfen. Aber auch der für 1348—1350 als Notar der mährischen Landes- tafel bezeugte magister Hermannus, Propst an St. Peter in Brünn, kommt (aus zeitlichen Gründen) kaum mehr in Frage. 4 questiones: die Quaestiones des Johannes Buridan, des Führers der Pariser Nominalistenschule († bald nach 1358), über die Nikomachische Ethik des Aristoteles. Uber seine Stellung in der Scholastik sowie über Handschriften des gendanten Werks vgl. Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 437 nebst Anm. (= V. Mittelalter z. Ref. Halle 1893, S. 76f.); Uberweg, Grundriß d. Gesch. d. Philosophie I111 (1928) S. 595ff. 783f. 7 Uber Johanns Beziehungen zu seinem Kanzleikollegen und Schüler Dietrich Damerow (Theodericus Damerau), dem späteren Bischof von Dorpat, 8. V. M. z. R. Bd. V Einl. S. 34. 312. 341ff.; II 2 S. 90. 266. 269; IV S. 38; vgl. auch Tadra, Kanceláře a písaři S. 40. In der Reichs- kanzlei ist er vorübergehend bereits einmal im Jahre 1364, dauernd von 1372—1376 als Notar tätig.
Strana 208
208 V. Literarische Beziehungen und Interessen. pedicionem celerem, vt et nostris in hoc satisfiat affectibus et 10 librum predictum eo velocius concessori predicto restituere valea- mus. Idcirco fraternam dileccionem vestram affectuoso studio et exacta diligencia petimus et rogamus, quatenus amore nostri et sicut de intime vestre fidei et benigni amoris indubia legalitate confidimus, aliquem michi intelligentem clericum, qui legibilem 15 textualem notulam sciat scribere quique breuiaturas loyce et philo- sophie bene et pertinenter cognoscat, nobis dignemini quantocius potestis dirigere, qui librum eundem nobis scribat et finiat in domo nostra Modrzicz sub nostris prouisionibus et expensis. Nam finito eodem libro eidem clerico ita graciose prouidere intendimus pro 2o suis laboribus, vt vobis vtique et nobis similiter ad graciarum acciones debitas obligetur. Dei misericordia personam vestram seruet incolumem pro cultu theologie sanctissime tempore diuturno. Datum. 138. AN JESCO VON STERNBERG. Ubersendet ihm ein Buch mit Gebeten und geistlichen Betrachtungen. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Dei et apostolice etc. Nobili viro domino Jesconi de Sternberg. amico et fideli suo dilecto, salutem in Domino sempiternam. Vt incremento salutis eterne naturalis vestra decoretur nobilitas et virtutum industria vestre nobilitatis commendet insigne, velud 188 = L Bl. 77r“ (lib. VI 93), K Bl. 140" (Nr. 433). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 201, S. 137. — Uberschrift: Olomuc. episcopus trans- mittit solempnes oraciones domino Jesconi etc. L K 187 18 Modrzicz: auf der bischöflichen Burg in Mödritz bei Brünn, auf der Johann von N. in der letzten Periode seines Lebens oft weilte. 138 Ein Jesco de Sternberg alias dictus de Luckow (Lucaw), der noch 1390 am Leben ist, ist für die Jahre 1374—1376 als camerarius (supremus) Brunnensis urkundlich bezeugt (Cod. dipl. Mor. XV S. 130, 29; 137, 13f.; 273, 32f.; vgl. auch XI Nr. 195, S. 176). Es ist vermutlich der Bruder Sdenkos von Sternberg, mit dem er öfters zusammen erscheint: Cod. dipl. Mor. XV S. 202, 34 Jeschko et Sdenko fratres germani de Stern- berg alias de Luckaw; Canc. Joh. Novifor. ed. Tadra Nr. 5, S. 30 nobilibus viris Sdencone et Jo. [Johanne = Jescone]; Nr. 217, S. 148 Joanni et Sdenconi de L.
208 V. Literarische Beziehungen und Interessen. pedicionem celerem, vt et nostris in hoc satisfiat affectibus et 10 librum predictum eo velocius concessori predicto restituere valea- mus. Idcirco fraternam dileccionem vestram affectuoso studio et exacta diligencia petimus et rogamus, quatenus amore nostri et sicut de intime vestre fidei et benigni amoris indubia legalitate confidimus, aliquem michi intelligentem clericum, qui legibilem 15 textualem notulam sciat scribere quique breuiaturas loyce et philo- sophie bene et pertinenter cognoscat, nobis dignemini quantocius potestis dirigere, qui librum eundem nobis scribat et finiat in domo nostra Modrzicz sub nostris prouisionibus et expensis. Nam finito eodem libro eidem clerico ita graciose prouidere intendimus pro 2o suis laboribus, vt vobis vtique et nobis similiter ad graciarum acciones debitas obligetur. Dei misericordia personam vestram seruet incolumem pro cultu theologie sanctissime tempore diuturno. Datum. 138. AN JESCO VON STERNBERG. Ubersendet ihm ein Buch mit Gebeten und geistlichen Betrachtungen. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Dei et apostolice etc. Nobili viro domino Jesconi de Sternberg. amico et fideli suo dilecto, salutem in Domino sempiternam. Vt incremento salutis eterne naturalis vestra decoretur nobilitas et virtutum industria vestre nobilitatis commendet insigne, velud 188 = L Bl. 77r“ (lib. VI 93), K Bl. 140" (Nr. 433). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 201, S. 137. — Uberschrift: Olomuc. episcopus trans- mittit solempnes oraciones domino Jesconi etc. L K 187 18 Modrzicz: auf der bischöflichen Burg in Mödritz bei Brünn, auf der Johann von N. in der letzten Periode seines Lebens oft weilte. 138 Ein Jesco de Sternberg alias dictus de Luckow (Lucaw), der noch 1390 am Leben ist, ist für die Jahre 1374—1376 als camerarius (supremus) Brunnensis urkundlich bezeugt (Cod. dipl. Mor. XV S. 130, 29; 137, 13f.; 273, 32f.; vgl. auch XI Nr. 195, S. 176). Es ist vermutlich der Bruder Sdenkos von Sternberg, mit dem er öfters zusammen erscheint: Cod. dipl. Mor. XV S. 202, 34 Jeschko et Sdenko fratres germani de Stern- berg alias de Luckaw; Canc. Joh. Novifor. ed. Tadra Nr. 5, S. 30 nobilibus viris Sdencone et Jo. [Johanne = Jescone]; Nr. 217, S. 148 Joanni et Sdenconi de L.
Strana 209
Nr. 137—139. 209 auro radianti gemma superirradians decoris adducitur solempnia, et vt, quemadmodum a seculo natiua in vobis predicatur nobilitas, sic apud regem celestem vestre deuocionis paternitas approbetur, hunc libellum diuersis oracionum impletum graciis et multis me- ditacionibus bonis signanter imbutum vobis transmittimus, natu- ralem vestram prudenciam fiducialiter exhortantes in Domino, vt 10 in eo delectemini (et) in eo legatis multociens ad hunc finem, vt Deus omnipotens graciam vobis in presenti et gloriam preparet in futurum. Datum etc. Idibus Decembris. 5 139. AN EINEN UNGENANNTEN POETA. Warum er ihm seit längerer Zeit nicht mehr geschrieben habe. [Nach 1364.] Dudum scripsi(sset) epistolas, concepti amoris significando affectum, ... nisi quia timuit animum amici sui dilecti blandientis 5 radienti L K 139 = M Bl. 96°. — Uberschrift: Scribit cuidam famoso poete He Die Uberlieferung ist stark verderbt. — 1 scripsi Hs 2 ...] keine Lücke Hs. Ergänze Johannes vester oder Nouiforensis ? 6 secula L K 11 et fehlt L K 6 a seculo von der Welt’. 8 oracionum: darf man dabei an Johanns v. N. eigene Gebete (vgl. oben Nr. 128) denken? 139 Die (lediglich dem Inhalt entnommene?) Uberschrift läßt keinen sicheren Schluß auf die Persönlichkeit des Empfängers zu. An Petrarca zu denken hindert die Betonung der hohen amtlichen Stellung, zu der der Angeredete unerwartet emporgestiegen ist (Z. 3f.), so sehr auch der Hin- weis auf den Helikon (Z. 14) und den Weltruhm des 'geliebten Freundes" (Z. 12f.) auf ihn passen würde. Die Hervorhebung der magnitudo officii deutet eher auf einen im Kanzleidienst stehenden Musenfreund, dessen Heimat mit Rücksicht auf die Betonung der eigenen barbaries allerdinge wohl in Italien zu suchen ist. Zanobi da Strada, auf den alle genannten Voraussetzungen besonders gut passen würden (s. zu Nr. 116), muß als Empfänger wohl ausscheiden, da er bereits 1361 starb und die Abfassung des Briefes kaum vor 1364 (Morauice nubes Z. 5f.) anzusetzen ist. Die Uberlieferung weist eher auf die Jahre nach 1372 als auf eine frühere Zeit.
Nr. 137—139. 209 auro radianti gemma superirradians decoris adducitur solempnia, et vt, quemadmodum a seculo natiua in vobis predicatur nobilitas, sic apud regem celestem vestre deuocionis paternitas approbetur, hunc libellum diuersis oracionum impletum graciis et multis me- ditacionibus bonis signanter imbutum vobis transmittimus, natu- ralem vestram prudenciam fiducialiter exhortantes in Domino, vt 10 in eo delectemini (et) in eo legatis multociens ad hunc finem, vt Deus omnipotens graciam vobis in presenti et gloriam preparet in futurum. Datum etc. Idibus Decembris. 5 139. AN EINEN UNGENANNTEN POETA. Warum er ihm seit längerer Zeit nicht mehr geschrieben habe. [Nach 1364.] Dudum scripsi(sset) epistolas, concepti amoris significando affectum, ... nisi quia timuit animum amici sui dilecti blandientis 5 radienti L K 139 = M Bl. 96°. — Uberschrift: Scribit cuidam famoso poete He Die Uberlieferung ist stark verderbt. — 1 scripsi Hs 2 ...] keine Lücke Hs. Ergänze Johannes vester oder Nouiforensis ? 6 secula L K 11 et fehlt L K 6 a seculo von der Welt’. 8 oracionum: darf man dabei an Johanns v. N. eigene Gebete (vgl. oben Nr. 128) denken? 139 Die (lediglich dem Inhalt entnommene?) Uberschrift läßt keinen sicheren Schluß auf die Persönlichkeit des Empfängers zu. An Petrarca zu denken hindert die Betonung der hohen amtlichen Stellung, zu der der Angeredete unerwartet emporgestiegen ist (Z. 3f.), so sehr auch der Hin- weis auf den Helikon (Z. 14) und den Weltruhm des 'geliebten Freundes" (Z. 12f.) auf ihn passen würde. Die Hervorhebung der magnitudo officii deutet eher auf einen im Kanzleidienst stehenden Musenfreund, dessen Heimat mit Rücksicht auf die Betonung der eigenen barbaries allerdinge wohl in Italien zu suchen ist. Zanobi da Strada, auf den alle genannten Voraussetzungen besonders gut passen würden (s. zu Nr. 116), muß als Empfänger wohl ausscheiden, da er bereits 1361 starb und die Abfassung des Briefes kaum vor 1364 (Morauice nubes Z. 5f.) anzusetzen ist. Die Uberlieferung weist eher auf die Jahre nach 1372 als auf eine frühere Zeit.
Strana 210
210 V. Literarische Beziehungen und Interessen. fortune mutatum fauoribus, vt forsitan magnitudine officii sui elatus sermonem pauperis et loqui nescientis contempneret et 5 barbariem claro respicientis acumine derideret. Nam Morauice nubes me obnubilant et ceruisiarum grossicies et esuries exsanguis ymaginaciones posuerunt in defectum. Nam artificialiter scribere non possum neque valeo. De incompto sermone igitur prudenter disposui pauca in con- 10 spectu amici mei dilecti dicere, vt vel silencio tucior (sim?) vel compendio placidi sermonis (doctior?) valeam reputari. Nichil aliud peto nisi quod tua virtus, cuius nam in totum orbem terrarum dulcis sonus exiuit, me velit accipere recommissum et abluenti deferat, qui coram beato fonte Eliconis sic inutiliter presumit 15 delatrare. 5 respicientis] 3 sui] sit Hs, auch Anderung in sic liegt nahe. Nam] Nam igitur He 9 igitur, aut igitur He verderbt? sim fehlt Hs 11 doctior 10 vt] n° (= nec) Hs silentẽ Hs fehlt He 12 in toto orbe Hs 14 elicone He 15 delatrare etc. Hs 13f. abluenti deferat: 'dem Bußfertigen Nachsicht zeige'.
210 V. Literarische Beziehungen und Interessen. fortune mutatum fauoribus, vt forsitan magnitudine officii sui elatus sermonem pauperis et loqui nescientis contempneret et 5 barbariem claro respicientis acumine derideret. Nam Morauice nubes me obnubilant et ceruisiarum grossicies et esuries exsanguis ymaginaciones posuerunt in defectum. Nam artificialiter scribere non possum neque valeo. De incompto sermone igitur prudenter disposui pauca in con- 10 spectu amici mei dilecti dicere, vt vel silencio tucior (sim?) vel compendio placidi sermonis (doctior?) valeam reputari. Nichil aliud peto nisi quod tua virtus, cuius nam in totum orbem terrarum dulcis sonus exiuit, me velit accipere recommissum et abluenti deferat, qui coram beato fonte Eliconis sic inutiliter presumit 15 delatrare. 5 respicientis] 3 sui] sit Hs, auch Anderung in sic liegt nahe. Nam] Nam igitur He 9 igitur, aut igitur He verderbt? sim fehlt Hs 11 doctior 10 vt] n° (= nec) Hs silentẽ Hs fehlt He 12 in toto orbe Hs 14 elicone He 15 delatrare etc. Hs 13f. abluenti deferat: 'dem Bußfertigen Nachsicht zeige'.
Strana 211
Sechste Abteilung. Sonstige Freundschaften. 140. AN EINEN AEGIDIUS. Gibt ihm Nachricht über sein Befinden und bittet, sein stammelndes Schreiben nachsichtig aufzunchmen. [Aus der Frühzeit?] Ingens [?] Egidii comprobata subtilitas scribentem cogit dubi- tare Johannem. Et mirum, qualiter Johannis rubiginosa grossi- . . .- . 140 = Breslau Staats- und Univ.bibl. II Fol. 22 Bl. 125°. — Uber- schrift: Cancellarius scribit Egidio sollaciosas curialitates, significans sibi sanitatem corpoream, orans Deum vt Nicolaum (!) de sua inopia eripiat et extollat Hs. — 1 Ingens] Legens Hs, vgl. unten Nr. 165, 7f. 140 Der Empfänger scheint trotz seiner Bildung (Z. 3f.) nicht dem geistlichen Stande anzugehören (Z. 16f.). Die Adresse an Bischof Egidius von Vicenza, mit dem Johann v. N. auf dem ersten Romzug Karls IV. wiederholt zusammen war (Huber Reg. Nr. 1940. 1966. 2103) und der auch 1360/61 als päpstlicher Bevollmächtigter längere Zeit am kaiserlichen Hof weilte (Mon. Vat. Boh. II Nr. 1214—1221; Stoy, Die polit. Beziehungen zwischen Kaiser und Papst in den Jahren 1360—1364. Diss. Leipzig 1881, S. 6. 32—37. 82f.; Huber Reg. Nr. 3270) kommt daher kaum in Frage. Unter den Kanzleikollegen Johanns begegnet ein Egidius nicht, aber da die Charakteristik des Angeredeten auch auf einen Schulmeister passen würde, ist es mangels anderer Spuren vielleicht erlaubt, an jenen magister Aegi- dius zu denken, dem 1349 die Leitung der Petersschule in Liegnitz über- tragen wurde, nachdem er bis dahin in Goldberg und vorher in Neumarkt Rektor gewesen war, also in dem Orte, an dem Johann v. N. seine erste Pfarrstelle erhalten hatte (Fr. Wilh. Schirrmacher, Urkundenbuch der Stadt Liegnitz. Liegnitz 1866, S. 114. Nr. 157; vgl. auch Wilh. Schulte, Urkundl. Beiträge z. Gesch. des schles. Schulwesens im Mittelalter. Pro- gramm des Kgl. kathol. Gymnasiums zu Glatz 1902, S. 10. 14; Alfred Hansel, Jahrbücher f. Kultur u. Geschichte der Slaven. N. F. 3, 1927, S. 303). In diesem Falle wäre der Brief in die ersten Jahre der Kanzleitätigkeit Johanns am Prager Hof zu setzen.
Sechste Abteilung. Sonstige Freundschaften. 140. AN EINEN AEGIDIUS. Gibt ihm Nachricht über sein Befinden und bittet, sein stammelndes Schreiben nachsichtig aufzunchmen. [Aus der Frühzeit?] Ingens [?] Egidii comprobata subtilitas scribentem cogit dubi- tare Johannem. Et mirum, qualiter Johannis rubiginosa grossi- . . .- . 140 = Breslau Staats- und Univ.bibl. II Fol. 22 Bl. 125°. — Uber- schrift: Cancellarius scribit Egidio sollaciosas curialitates, significans sibi sanitatem corpoream, orans Deum vt Nicolaum (!) de sua inopia eripiat et extollat Hs. — 1 Ingens] Legens Hs, vgl. unten Nr. 165, 7f. 140 Der Empfänger scheint trotz seiner Bildung (Z. 3f.) nicht dem geistlichen Stande anzugehören (Z. 16f.). Die Adresse an Bischof Egidius von Vicenza, mit dem Johann v. N. auf dem ersten Romzug Karls IV. wiederholt zusammen war (Huber Reg. Nr. 1940. 1966. 2103) und der auch 1360/61 als päpstlicher Bevollmächtigter längere Zeit am kaiserlichen Hof weilte (Mon. Vat. Boh. II Nr. 1214—1221; Stoy, Die polit. Beziehungen zwischen Kaiser und Papst in den Jahren 1360—1364. Diss. Leipzig 1881, S. 6. 32—37. 82f.; Huber Reg. Nr. 3270) kommt daher kaum in Frage. Unter den Kanzleikollegen Johanns begegnet ein Egidius nicht, aber da die Charakteristik des Angeredeten auch auf einen Schulmeister passen würde, ist es mangels anderer Spuren vielleicht erlaubt, an jenen magister Aegi- dius zu denken, dem 1349 die Leitung der Petersschule in Liegnitz über- tragen wurde, nachdem er bis dahin in Goldberg und vorher in Neumarkt Rektor gewesen war, also in dem Orte, an dem Johann v. N. seine erste Pfarrstelle erhalten hatte (Fr. Wilh. Schirrmacher, Urkundenbuch der Stadt Liegnitz. Liegnitz 1866, S. 114. Nr. 157; vgl. auch Wilh. Schulte, Urkundl. Beiträge z. Gesch. des schles. Schulwesens im Mittelalter. Pro- gramm des Kgl. kathol. Gymnasiums zu Glatz 1902, S. 10. 14; Alfred Hansel, Jahrbücher f. Kultur u. Geschichte der Slaven. N. F. 3, 1927, S. 303). In diesem Falle wäre der Brief in die ersten Jahre der Kanzleitätigkeit Johanns am Prager Hof zu setzen.
Strana 212
212 VI. Sonstige Freundschaften. cies apud Egidianos oculos, quos disputatrix loica tot disciplinarum radiis insigniuit, comparere presumit et, nedum deformia verba 5 suggerere, verum eciam decolorata serie et ordine dictaminis preabrupto fusca quadam caligine de sui status impericia gloriari. Est tamen quod scribentem excusare possit, licet non constituat innocentem, quod vulgi sonat eloquio generali: pluris audacie con- sistit imperiti vesania quam sapientis veneranda condicio sagaciter 10 operantis. Quo fit, vt, cui deficiente vino naturalis industrie et lecytho olei pigwescentis sciencie protinus macerato inter sapientum cather- uas fari non licet, saltim liceat inaniter balbutire. Licet verecunda facie et gelida timoris imbecillitate correpta, rugosa carta, proce- de eciamque si florum ramosa cesarie non superbis, fide- 15 liter tamen scribentis statum amplectenti refer amico. Nec insignis Egidius, cuius vernanti pulchritudini graciosa pro- pago feminei sexus fauore continuato semper applaudit, infra- scripta verba, etsi prima facie inculta perspexerit, suscipere dedi- gnetur. 20 Johannes, Dei misericordia dirigente, mente sanus et corpore, nullis aduersitatibus prepeditus, exuberantis fortune blandiciis delibutus, hoc idem de Egidio audire desiderat et pocius corporali- bus oculis intueri. Vt Deus omnipotens de paupertatis puluere Nicolaum dignetur erigere, Johannis sedulitas attenta deuocione 25 et tota mentis sollicitudine deprecatur. v — 7 constituam Hs, vgl. oben Nr. 90, 7f. 10 lecytho (Ölkrug, vgl. 3. Reg. 17, 12)] lechito Hs 24 Nicolaum rot durchstrichen (d. h. her- vorgehoben) Hs 13 Die carta wird persönlich angeredet wie sonst die epistola, vgl. Nr. 57, 1; 118, 23. 45; 159, 28. 24 Nicolaum: wohl ein gemeinsamer Bekannter, da Entstellung aus Egidium unwahrscheinlich. An den 1350—1352 in Böhmen gefangen ge- haltenen Nicolaus Laurencii ist kaum zu denken, auch wenn die Sammlung der Epistole poetice et subtiles, der das Schreiben entnommen ist, eine größere Zahl echter und unechter Stücke aus der Korrespondenz des Tri- bunen überliefert (s. V. M. z. R. II 2 S. 281ff.).
212 VI. Sonstige Freundschaften. cies apud Egidianos oculos, quos disputatrix loica tot disciplinarum radiis insigniuit, comparere presumit et, nedum deformia verba 5 suggerere, verum eciam decolorata serie et ordine dictaminis preabrupto fusca quadam caligine de sui status impericia gloriari. Est tamen quod scribentem excusare possit, licet non constituat innocentem, quod vulgi sonat eloquio generali: pluris audacie con- sistit imperiti vesania quam sapientis veneranda condicio sagaciter 10 operantis. Quo fit, vt, cui deficiente vino naturalis industrie et lecytho olei pigwescentis sciencie protinus macerato inter sapientum cather- uas fari non licet, saltim liceat inaniter balbutire. Licet verecunda facie et gelida timoris imbecillitate correpta, rugosa carta, proce- de eciamque si florum ramosa cesarie non superbis, fide- 15 liter tamen scribentis statum amplectenti refer amico. Nec insignis Egidius, cuius vernanti pulchritudini graciosa pro- pago feminei sexus fauore continuato semper applaudit, infra- scripta verba, etsi prima facie inculta perspexerit, suscipere dedi- gnetur. 20 Johannes, Dei misericordia dirigente, mente sanus et corpore, nullis aduersitatibus prepeditus, exuberantis fortune blandiciis delibutus, hoc idem de Egidio audire desiderat et pocius corporali- bus oculis intueri. Vt Deus omnipotens de paupertatis puluere Nicolaum dignetur erigere, Johannis sedulitas attenta deuocione 25 et tota mentis sollicitudine deprecatur. v — 7 constituam Hs, vgl. oben Nr. 90, 7f. 10 lecytho (Ölkrug, vgl. 3. Reg. 17, 12)] lechito Hs 24 Nicolaum rot durchstrichen (d. h. her- vorgehoben) Hs 13 Die carta wird persönlich angeredet wie sonst die epistola, vgl. Nr. 57, 1; 118, 23. 45; 159, 28. 24 Nicolaum: wohl ein gemeinsamer Bekannter, da Entstellung aus Egidium unwahrscheinlich. An den 1350—1352 in Böhmen gefangen ge- haltenen Nicolaus Laurencii ist kaum zu denken, auch wenn die Sammlung der Epistole poetice et subtiles, der das Schreiben entnommen ist, eine größere Zahl echter und unechter Stücke aus der Korrespondenz des Tri- bunen überliefert (s. V. M. z. R. II 2 S. 281ff.).
Strana 213
Nr 140. 141. 213 141. AN EINEN UNGENANNTEN. Antwort auf wiederholtes überschwengliches Lob seines Stils, das er zurückgibt. [Aus der Frühzeit?] Quid est, care magister, quod in mei commendacione dicta- minis labia vestra preconia tam grandia personent et tot et tantis vestrum laudibus os repleatur, cum iterate vestre michi pagine, quas nianus argentea calamo aureo celesti rore perfuso et angelica lingua dictante conscripsit, non nisi meorum excellenciam canere videantur ? Quid est, bone magister, quod mea cruda eloquia sunt tamen dulcia vestris faucibus delicatis et meam rudem balbuciem edocta mens vestra reputat eloquenciam eruditam ? Sane scio quod hoc facit integer amor vester, qui et verborum amici beniuolus est interpres et suorum gestorum fauorabilis arbitrator. Alias enim 10 quanto maioribus commendacionibus me in hoc studueritis attollere, tanto pocioribus ignominiis mea facies confusa decideret, et quo meam in laudem celebriori niteremini promerere cantico, eo certe probrosius meum vituperium cantaretur, quia laus, que circa vilia et indigna confingitur, pro certo non est commendacio sed 15 derisus, nec dignacio sed despectus. Non enim approbat laus talis sed reprobat, nec aliquid procul dubio adicit, ymmo demit. Non vtique confert sed aufert, non affert sed defert, non erigit sed deicit, non extollit sed tollit, non proficit sed obficit, non honorat sed pocius dehonorat. Verum quantumcunque mea 20 dictamina commendetis et ideo conscripseritis politas epistolas 5 141 = Ossegg. Stiftsbibliothek Cod. 75 Bl. 58r, Nr. 43. — Mit der Uberschrift Johann von Neumarkt an Rienzo' gedruckt V. M z. R. II 3 Nr. 76, S. 423—425. — Uberschrift (rot) : Tribunus se humiliat domino Cancellario Imperatoris Hs. Darauf mit schwarzer Tinte die Worte: De gehenna calent is [hierauf leerer Raum für etwa zwei Worte] Genuam gelidam per- transire, daran anschließend der oben (Z. 1—46) gegebene Tenor Hs — 2 per- sonant Hs 12 quo] que Hs 14 cantarem Hs, auch Entstellung aus sentirem ist zu erwägen quia] non (aus nam verderbt?) quia Hs 16 dignacio] dampnacio He 21 commendatis Hs ideo] id Hs
Nr 140. 141. 213 141. AN EINEN UNGENANNTEN. Antwort auf wiederholtes überschwengliches Lob seines Stils, das er zurückgibt. [Aus der Frühzeit?] Quid est, care magister, quod in mei commendacione dicta- minis labia vestra preconia tam grandia personent et tot et tantis vestrum laudibus os repleatur, cum iterate vestre michi pagine, quas nianus argentea calamo aureo celesti rore perfuso et angelica lingua dictante conscripsit, non nisi meorum excellenciam canere videantur ? Quid est, bone magister, quod mea cruda eloquia sunt tamen dulcia vestris faucibus delicatis et meam rudem balbuciem edocta mens vestra reputat eloquenciam eruditam ? Sane scio quod hoc facit integer amor vester, qui et verborum amici beniuolus est interpres et suorum gestorum fauorabilis arbitrator. Alias enim 10 quanto maioribus commendacionibus me in hoc studueritis attollere, tanto pocioribus ignominiis mea facies confusa decideret, et quo meam in laudem celebriori niteremini promerere cantico, eo certe probrosius meum vituperium cantaretur, quia laus, que circa vilia et indigna confingitur, pro certo non est commendacio sed 15 derisus, nec dignacio sed despectus. Non enim approbat laus talis sed reprobat, nec aliquid procul dubio adicit, ymmo demit. Non vtique confert sed aufert, non affert sed defert, non erigit sed deicit, non extollit sed tollit, non proficit sed obficit, non honorat sed pocius dehonorat. Verum quantumcunque mea 20 dictamina commendetis et ideo conscripseritis politas epistolas 5 141 = Ossegg. Stiftsbibliothek Cod. 75 Bl. 58r, Nr. 43. — Mit der Uberschrift Johann von Neumarkt an Rienzo' gedruckt V. M z. R. II 3 Nr. 76, S. 423—425. — Uberschrift (rot) : Tribunus se humiliat domino Cancellario Imperatoris Hs. Darauf mit schwarzer Tinte die Worte: De gehenna calent is [hierauf leerer Raum für etwa zwei Worte] Genuam gelidam per- transire, daran anschließend der oben (Z. 1—46) gegebene Tenor Hs — 2 per- sonant Hs 12 quo] que Hs 14 cantarem Hs, auch Entstellung aus sentirem ist zu erwägen quia] non (aus nam verderbt?) quia Hs 16 dignacio] dampnacio He 21 commendatis Hs ideo] id Hs
Strana 214
214 VI. Sonstige Freundschaften. et delectabiles composueritis cantilenas, numquam tamen ex hoc veritas rei immutatur, quin illa sint superdeformia et inepta, sicut a suo prodiere opifice imperito. Hebesco namque cultos et 25 congruos informare ac proferre sermones. Sed quantumcunque vidcamini deprimere dicta vestra eorumque magnitudinem qua- dam ingenua — ne dicam ingeniosa — humilitate minu- ere, paruificando ipsa, meorum indecenciam illorum preferendo decori, michi tamen inclita sunt et alta. Nec per hoc eorum suppri- so metur speciositas, quin spectabili fulgeat claritate, quia non potest fax absconsa suam flammam abscondere nec ardens lucerna negare adstantibus lumen suum neque sydus fulgidum proprios radios detinere. Vnde omnino expedit quia nedum mea non polita, sed queque alia eciam vetusta valde perderent pulchritudinem iuxta s5 vestram. Quid plura? Vestra pollent, mea pallent; proferunt vestra splendorem nitidum sicut stelle, mea remissum igniculum vt scintille. Vestra quasi magistralia dogmata in kathedra presi- dent, mea sicut rudimenta discipuli in scabello. Ceterum, si sepe non scribo, vestra sinceritas non miretur, quia 4o curis curie requie carentis implicitus eiusque variis negociis assi- due occupatus reddor ad alia totaliter impeditus. Et si quando forte me rapio, vt vel ad horam vacare possim breuis litterule faccioni, mox curialis sollicitudo, in hoc valde incurialis, me reuocat manumque a celte et a calamo eripit et inchoata verba in labiis 45 interrumpit... 23 sint] fuit Hs 24 prodiere opice imperite hebes namque Hs 28 meorum] morum Hs 29 decori] deceri Hs tamen] cum Hs 32 astantibus Hs 40 carenti Hs 45 interrumpit et cetera non Hs. Der Schluß vom Schreiber also fortgelassen. 141 Zur Frage der Verfasserschaft und Adresse. Die anläßlich der ersten Veröffentlichung unternommenen Versuche, die handschriftliche Uberlieferung, die den Brief mit der Person des römischen Tribunen in Verbindung bringt, in irgend einer Form zu retten (V. M. z. R. II 3 S. 423ff.; II 5 S. 448ff.), befriedigen nicht (vgl. bereits ebenda II 2 S. 262f.). Weder als Empfänger noch als Verfasser läßt sich Cola di Rienzo für das mit den Worten Quid est, care magister beginnende Elaborat ernsthaft in Anspruch nehmen. Der neue Abdruck stellt die Möglichkeit in Rechnung, daß der Schreiber der Handschrift von dem Text des durch die rote Uberschrift (Tribunus se humiliat domino Cancellario Imperatoris) angekündigten
214 VI. Sonstige Freundschaften. et delectabiles composueritis cantilenas, numquam tamen ex hoc veritas rei immutatur, quin illa sint superdeformia et inepta, sicut a suo prodiere opifice imperito. Hebesco namque cultos et 25 congruos informare ac proferre sermones. Sed quantumcunque vidcamini deprimere dicta vestra eorumque magnitudinem qua- dam ingenua — ne dicam ingeniosa — humilitate minu- ere, paruificando ipsa, meorum indecenciam illorum preferendo decori, michi tamen inclita sunt et alta. Nec per hoc eorum suppri- so metur speciositas, quin spectabili fulgeat claritate, quia non potest fax absconsa suam flammam abscondere nec ardens lucerna negare adstantibus lumen suum neque sydus fulgidum proprios radios detinere. Vnde omnino expedit quia nedum mea non polita, sed queque alia eciam vetusta valde perderent pulchritudinem iuxta s5 vestram. Quid plura? Vestra pollent, mea pallent; proferunt vestra splendorem nitidum sicut stelle, mea remissum igniculum vt scintille. Vestra quasi magistralia dogmata in kathedra presi- dent, mea sicut rudimenta discipuli in scabello. Ceterum, si sepe non scribo, vestra sinceritas non miretur, quia 4o curis curie requie carentis implicitus eiusque variis negociis assi- due occupatus reddor ad alia totaliter impeditus. Et si quando forte me rapio, vt vel ad horam vacare possim breuis litterule faccioni, mox curialis sollicitudo, in hoc valde incurialis, me reuocat manumque a celte et a calamo eripit et inchoata verba in labiis 45 interrumpit... 23 sint] fuit Hs 24 prodiere opice imperite hebes namque Hs 28 meorum] morum Hs 29 decori] deceri Hs tamen] cum Hs 32 astantibus Hs 40 carenti Hs 45 interrumpit et cetera non Hs. Der Schluß vom Schreiber also fortgelassen. 141 Zur Frage der Verfasserschaft und Adresse. Die anläßlich der ersten Veröffentlichung unternommenen Versuche, die handschriftliche Uberlieferung, die den Brief mit der Person des römischen Tribunen in Verbindung bringt, in irgend einer Form zu retten (V. M. z. R. II 3 S. 423ff.; II 5 S. 448ff.), befriedigen nicht (vgl. bereits ebenda II 2 S. 262f.). Weder als Empfänger noch als Verfasser läßt sich Cola di Rienzo für das mit den Worten Quid est, care magister beginnende Elaborat ernsthaft in Anspruch nehmen. Der neue Abdruck stellt die Möglichkeit in Rechnung, daß der Schreiber der Handschrift von dem Text des durch die rote Uberschrift (Tribunus se humiliat domino Cancellario Imperatoris) angekündigten
Strana 215
Nr. 141. 142. 215 Briefes nur die Worte De gehenna calentis Genuam gelidam pertransire gesetzt hat (die als Salutatio oder als Anfang und Schluß gedeutet werden können, vgl. V. M. z. R. II 3 S. 423) und daß mit Quid est, care magister ein neuer Brief beginnt. Als Verfasser des neuen Briefes kommt — in diesem Punkte bleibt die V. M. z. R. II 3 S. 423 Lesarten geäußerte Auf- fassung zu Recht bestehen — schwerlich ein anderer als Johann von Neu- markt in Frage. — Daß dem Empfänger der in der Anrede mehrfach ge- brauchte Magistertitel wirklich zukommt, ist nicht notwendig. So erheben z. B. Konrad von Waldhausen (unten Nr. 378) und Petrarca dagegen Ein- spruch, daß der Kanzler sie in seinen Briefen mit magister anredet (V. M. z. R. VII Nr. 24, 2 nebst Anm. zur Stelle). Die Adresse an Petrarca ist in jedem Fall weniger auszuschließen als die an den römischen Tribunen. 142. AN BOHUS VON PARDUBITZ, PROPST VON LEIT- MERITZ. Beklagt und tröstet ihn wegen der Amputation des membrum virile. [Vor 1358.) Aus der Summa Cancellarii. Domine preposite, frater et amice mi precarissime, Quantam nouitas ista inopinati periculi tanti casus, sicut vobis 142 = Uc G Rg Ua Kap WI L2 W2 FOSH2 B2 HI Gr Ub L K, außer- dem B Bt. 146" und Schweidnitz Stadtarchiv (Sigle Sw) Bl. 116". Nicht verglichen ist Cod. N. XXIV des Prager Domkapitels (Podlaha Nr. 1548). — Tadra Summa Canc. Nr. 17, S. 12. — Uberschrift: Cancellarius (Item Gr. fehlt B2 H1) scribit (condolet Rg Ua) proposito (prep. Luthmericensi L K), cui amputatum fuit (fuit amp. Rg Ua) membrum virile (dahinter eundem feliciter consolando Rg Ua) G Rg Ua Kap WI La Wa FS B2 H1 Gr Ub L K, Nouiforensis ad dominum Bohussum etc. Sw, Condolet pulchre preposito de infortunatis euentibus, eo quod membro virili est mi fehlt Uc L K priuatus B. — 1 frater fehlt Sw precarissime] pater carissime Q, carissime Ub L K 142 = Propst von Leitmeritz — durch die sich ergänzenden Uberschriften in L K und Sw ist seine Empfängerschaft gesichert — war seit etwa 1350 I ?] Bohus von Pardubitz (auch Bohus de Hostina genannt), ein Neffe des Prager Erzbischofs Ernst von Pardubitz (Bohussius natus quondam Arnesti de Pordowicz, germani episcopi [lies archiepiscopi] Pragensis: Supplik Karls IV. von 1353 Juni 11/12, Mon. Vat. Boh. II Nr. 82, S. 36); vgl. ebenda II Nr. 87, S. 39 und Register S. 587, auch Bd. I Register S. 858. Er war mit Johann von N. auf dem ersten Romzug Karls IV. zusammen (Huber, Regesten Nr. 1996) und vom Kaiser wegen seiner vorzüglichen Kenntnis des kanonischen Rechts geschätzt. Er starb am 29. Dez. 1358: Frind, Kirchengeschichte von Böhmen II S. 155—157.
Nr. 141. 142. 215 Briefes nur die Worte De gehenna calentis Genuam gelidam pertransire gesetzt hat (die als Salutatio oder als Anfang und Schluß gedeutet werden können, vgl. V. M. z. R. II 3 S. 423) und daß mit Quid est, care magister ein neuer Brief beginnt. Als Verfasser des neuen Briefes kommt — in diesem Punkte bleibt die V. M. z. R. II 3 S. 423 Lesarten geäußerte Auf- fassung zu Recht bestehen — schwerlich ein anderer als Johann von Neu- markt in Frage. — Daß dem Empfänger der in der Anrede mehrfach ge- brauchte Magistertitel wirklich zukommt, ist nicht notwendig. So erheben z. B. Konrad von Waldhausen (unten Nr. 378) und Petrarca dagegen Ein- spruch, daß der Kanzler sie in seinen Briefen mit magister anredet (V. M. z. R. VII Nr. 24, 2 nebst Anm. zur Stelle). Die Adresse an Petrarca ist in jedem Fall weniger auszuschließen als die an den römischen Tribunen. 142. AN BOHUS VON PARDUBITZ, PROPST VON LEIT- MERITZ. Beklagt und tröstet ihn wegen der Amputation des membrum virile. [Vor 1358.) Aus der Summa Cancellarii. Domine preposite, frater et amice mi precarissime, Quantam nouitas ista inopinati periculi tanti casus, sicut vobis 142 = Uc G Rg Ua Kap WI L2 W2 FOSH2 B2 HI Gr Ub L K, außer- dem B Bt. 146" und Schweidnitz Stadtarchiv (Sigle Sw) Bl. 116". Nicht verglichen ist Cod. N. XXIV des Prager Domkapitels (Podlaha Nr. 1548). — Tadra Summa Canc. Nr. 17, S. 12. — Uberschrift: Cancellarius (Item Gr. fehlt B2 H1) scribit (condolet Rg Ua) proposito (prep. Luthmericensi L K), cui amputatum fuit (fuit amp. Rg Ua) membrum virile (dahinter eundem feliciter consolando Rg Ua) G Rg Ua Kap WI La Wa FS B2 H1 Gr Ub L K, Nouiforensis ad dominum Bohussum etc. Sw, Condolet pulchre preposito de infortunatis euentibus, eo quod membro virili est mi fehlt Uc L K priuatus B. — 1 frater fehlt Sw precarissime] pater carissime Q, carissime Ub L K 142 = Propst von Leitmeritz — durch die sich ergänzenden Uberschriften in L K und Sw ist seine Empfängerschaft gesichert — war seit etwa 1350 I ?] Bohus von Pardubitz (auch Bohus de Hostina genannt), ein Neffe des Prager Erzbischofs Ernst von Pardubitz (Bohussius natus quondam Arnesti de Pordowicz, germani episcopi [lies archiepiscopi] Pragensis: Supplik Karls IV. von 1353 Juni 11/12, Mon. Vat. Boh. II Nr. 82, S. 36); vgl. ebenda II Nr. 87, S. 39 und Register S. 587, auch Bd. I Register S. 858. Er war mit Johann von N. auf dem ersten Romzug Karls IV. zusammen (Huber, Regesten Nr. 1996) und vom Kaiser wegen seiner vorzüglichen Kenntnis des kanonischen Rechts geschätzt. Er starb am 29. Dez. 1358: Frind, Kirchengeschichte von Böhmen II S. 155—157.
Strana 216
216 VI. Sonstige Freundschaften. accidisse refertur, mesticiam attulerit meo cordi aut quantis dolori- bus aspergatur scribentis amici intencio, non credo michi verba 5 debite relacionis sufficere. Nam arduos et ingentes conceptus animi gemebundi prolacione verbali explicare non valeo, cum eciam ipse dolor intellectum superet vehementer. Tamen ex alia parte hodierna die consolacionem accepi, dum aliquorum prin- cipum relatu cognoscerem vos post huiusmodi turpis et odiose 10 sortis euentus aliquibus exhilarari leticiis. Et vtinam, vt pre- cor, Deus omnipotens vos, carissimum meum fratrem et amicum sincerissimum, post tante et tam notabilis tristicie nebulas sue miseracionis aspectu in vita consolidet, michi et ceteris vestris amicis in gaudium et emulis in ruinam. Non vos conturbet, dilec- 15 tissime frater, si post luctus et anxietatis incomoda vobiscum stili prosecucione solacior, vt non improperio sed amica delectacione sic loqui presumam, qualiter meo iudicio Deus omnipotens vos apostolo, doctore gencium, cariorem teneat, qui et vobis absque rogatu stimulum carnis sic abstulit, cuius rei graciam apostolus 20 ipse trina supplicacione preuia non valuit obtinere. 143. AN ERNST VON PARDUBITZ, ERZBISCHOF VON PRAG. Die Straßen und Plätze in Nürnberg seien durch anhaltenden Regen in Pfützen und Moräste verwandelt, doch habe er für ihn eine Her- 5 debita scilicet relacionis Uc ingentes] 4 intencio amici L2 7 eciam] fehlt Sw, et L K superet vor vehementer ingenuos L2 WI F, vor intellectum übrige Hss superat S B2 HI B. superet super 8 recepi Uc Rg Ua Rg Ua vehementer] superuehementer Q B2 B2 HI Gr Ub, recepit L K dum] cum Rg Ua 10 leticiis] W2 FQH2 gaudiis H2 10f. vtinam deprecor G Kap, vtinam vt precor Uc Rg Ua L2 W2 FO B2 Sw B, vtinam nunc precor H2, vtinam ... aut precor H1. vtinam precor Gr, nunc ut precor S Ub, nunc precor WILK 11 fra- trem meum Uc, meum fehlt L K carissimum fehlt Sw meum] nostrum Q H2 B2, fehlt F amicum] amicum meum Uc WI L2FH! Ub L K, amicum nostrum Q H2 B2 13 vita] via B, vitam H2 B2 Ub 13f. cet. am. vestris Uc 14 ruinam] periculum Q exturbet Q 14f. dilectissime] dulcissime H2 16 delectacione] dilectacione Sw, dilec- 18 gencium doctore Sw 19 abstulerit Rg Ua cione Uc Q H2 WI FOB2 HI Gr UbLK 20 trina] eterna Uc Rg Ua WI L2 W2FQ obtinere. Datum S Ub S B2 Gr Ub, trina aus eterna Hi
216 VI. Sonstige Freundschaften. accidisse refertur, mesticiam attulerit meo cordi aut quantis dolori- bus aspergatur scribentis amici intencio, non credo michi verba 5 debite relacionis sufficere. Nam arduos et ingentes conceptus animi gemebundi prolacione verbali explicare non valeo, cum eciam ipse dolor intellectum superet vehementer. Tamen ex alia parte hodierna die consolacionem accepi, dum aliquorum prin- cipum relatu cognoscerem vos post huiusmodi turpis et odiose 10 sortis euentus aliquibus exhilarari leticiis. Et vtinam, vt pre- cor, Deus omnipotens vos, carissimum meum fratrem et amicum sincerissimum, post tante et tam notabilis tristicie nebulas sue miseracionis aspectu in vita consolidet, michi et ceteris vestris amicis in gaudium et emulis in ruinam. Non vos conturbet, dilec- 15 tissime frater, si post luctus et anxietatis incomoda vobiscum stili prosecucione solacior, vt non improperio sed amica delectacione sic loqui presumam, qualiter meo iudicio Deus omnipotens vos apostolo, doctore gencium, cariorem teneat, qui et vobis absque rogatu stimulum carnis sic abstulit, cuius rei graciam apostolus 20 ipse trina supplicacione preuia non valuit obtinere. 143. AN ERNST VON PARDUBITZ, ERZBISCHOF VON PRAG. Die Straßen und Plätze in Nürnberg seien durch anhaltenden Regen in Pfützen und Moräste verwandelt, doch habe er für ihn eine Her- 5 debita scilicet relacionis Uc ingentes] 4 intencio amici L2 7 eciam] fehlt Sw, et L K superet vor vehementer ingenuos L2 WI F, vor intellectum übrige Hss superat S B2 HI B. superet super 8 recepi Uc Rg Ua Rg Ua vehementer] superuehementer Q B2 B2 HI Gr Ub, recepit L K dum] cum Rg Ua 10 leticiis] W2 FQH2 gaudiis H2 10f. vtinam deprecor G Kap, vtinam vt precor Uc Rg Ua L2 W2 FO B2 Sw B, vtinam nunc precor H2, vtinam ... aut precor H1. vtinam precor Gr, nunc ut precor S Ub, nunc precor WILK 11 fra- trem meum Uc, meum fehlt L K carissimum fehlt Sw meum] nostrum Q H2 B2, fehlt F amicum] amicum meum Uc WI L2FH! Ub L K, amicum nostrum Q H2 B2 13 vita] via B, vitam H2 B2 Ub 13f. cet. am. vestris Uc 14 ruinam] periculum Q exturbet Q 14f. dilectissime] dulcissime H2 16 delectacione] dilectacione Sw, dilec- 18 gencium doctore Sw 19 abstulerit Rg Ua cione Uc Q H2 WI FOB2 HI Gr UbLK 20 trina] eterna Uc Rg Ua WI L2 W2FQ obtinere. Datum S Ub S B2 Gr Ub, trina aus eterna Hi
Strana 217
Nr. 142. 143. 217 berge in nächster Nähe des Kaisers besorgt, so daß er bei seiner An- kunft keinerlei Unbequemlichkeiten zu besorgen habe. [1361?] Aus der Summa Cancellarii. Reuerendissime pater et domine mi amantissime, Ciuitas Nurembergensis ymbrium crebra fatigatur aspergine, cottidianis eciam et inundantibus pluuiis irroratur et tanta celestium aquarum madefaccione liquatur, vt perhennis ibi presentetur alluuio et madescente terra sordium inualescat multiplicata congeries, vt in plateis equitancium secura non possit haberi progressio, dum omni tempore formidandum existat ei, qui equitat, ne vel equus in luti profundum carencia racionis aut saxi offendentis obstaculo sic indeliberate labatur, vt insessoris sui, qualis eciam sit aut quam 5 143 = Uc G Rg Ua Kap WI L2FOS H2 B2 HI Gr Ub L K, außerdem B Bl. 139°. — Tadra, Summa Canc. Nr. 7, S. 5f. — Uberschrift: Item alia (alia litera WI F) missa (missa per cancellarium S) archiepiscopo Pragensi per eundem (p. e. fehlt WI F S) G Kap WIL2F S, Intimat canc. archiepo Pragensi quod in Nurenberg aptavit ei hospicium bene valens, quamuis ciuitas eadem crebris ymbribus irroratur Rg Ua, Canc. archiepo Prag. B2. Alia litera missa ab eodem ad eundem H1Gr, Canc. scribit archiepo quod preparabit sibi in via pulcrum hospicium notu (so) Cesaris Ub, Item litera missa per d. Canc. archiepo magdeburgensi super hospicio L K, Scribit archiepo de lutosa congerie in Nuremberg, inuitans eum ut ibi veniat, nam velit sibi bonum et congruum hospicium assignare B. — 2 Nurembergensis] Neremberg. Uc. Neuburg. G, Nurburg. W1, maydeburg Q. nernberg H2, Mirburg Ub, Nürnberg. Gr 3 eciam fehlt Q HI Ur L K liquatur] liquescit 4 madef. aquarum WILK invndalibus S B2 perhennis] perennis W1, per hyemis Q S, per yemis H2, pro gemiis ibi] ipsi Rg Ua WILK, (s0) B2, perempnis Gr, penitus L, perhenne B presentetur] presente tune Q, tempus ipsa S H2, ipsa HI B, ipse Ub Ub, presentatur S H2, putetur G Kap 5 madescente] madefacta Ub, perhennis madescente L K 7 ne fehlt Rg Ua WI FQB2 HIGr UbLK 9 insessor aus insessoris B2, sessoris Q. sessor suus S, sessor H2 9f. qualis fuerit persona aut quam digna more H2 143 Die Uberlieferung weist auf Entstehung spätestens 1362. Danach bezieht sich das Schreiben vielleicht auf den Aufenthalt des Prager Erz- bischofs in Nürnberg im April 1361 anläßlich des Hoftages zur Taufe Wenzels (Huber, Reg. Nr. 3619. 3621a. 3634. 3676). Der kaiserliche Hof und der Kanzler weilten damals in Nürnberg, mit kurzen Unterbrechungen, bereits seit dem Reichstag des vorangehenden Jahres (Juni 1360). 8 carencia racionis: aus Mangel an Vorsicht’.
Nr. 142. 143. 217 berge in nächster Nähe des Kaisers besorgt, so daß er bei seiner An- kunft keinerlei Unbequemlichkeiten zu besorgen habe. [1361?] Aus der Summa Cancellarii. Reuerendissime pater et domine mi amantissime, Ciuitas Nurembergensis ymbrium crebra fatigatur aspergine, cottidianis eciam et inundantibus pluuiis irroratur et tanta celestium aquarum madefaccione liquatur, vt perhennis ibi presentetur alluuio et madescente terra sordium inualescat multiplicata congeries, vt in plateis equitancium secura non possit haberi progressio, dum omni tempore formidandum existat ei, qui equitat, ne vel equus in luti profundum carencia racionis aut saxi offendentis obstaculo sic indeliberate labatur, vt insessoris sui, qualis eciam sit aut quam 5 143 = Uc G Rg Ua Kap WI L2FOS H2 B2 HI Gr Ub L K, außerdem B Bl. 139°. — Tadra, Summa Canc. Nr. 7, S. 5f. — Uberschrift: Item alia (alia litera WI F) missa (missa per cancellarium S) archiepiscopo Pragensi per eundem (p. e. fehlt WI F S) G Kap WIL2F S, Intimat canc. archiepo Pragensi quod in Nurenberg aptavit ei hospicium bene valens, quamuis ciuitas eadem crebris ymbribus irroratur Rg Ua, Canc. archiepo Prag. B2. Alia litera missa ab eodem ad eundem H1Gr, Canc. scribit archiepo quod preparabit sibi in via pulcrum hospicium notu (so) Cesaris Ub, Item litera missa per d. Canc. archiepo magdeburgensi super hospicio L K, Scribit archiepo de lutosa congerie in Nuremberg, inuitans eum ut ibi veniat, nam velit sibi bonum et congruum hospicium assignare B. — 2 Nurembergensis] Neremberg. Uc. Neuburg. G, Nurburg. W1, maydeburg Q. nernberg H2, Mirburg Ub, Nürnberg. Gr 3 eciam fehlt Q HI Ur L K liquatur] liquescit 4 madef. aquarum WILK invndalibus S B2 perhennis] perennis W1, per hyemis Q S, per yemis H2, pro gemiis ibi] ipsi Rg Ua WILK, (s0) B2, perempnis Gr, penitus L, perhenne B presentetur] presente tune Q, tempus ipsa S H2, ipsa HI B, ipse Ub Ub, presentatur S H2, putetur G Kap 5 madescente] madefacta Ub, perhennis madescente L K 7 ne fehlt Rg Ua WI FQB2 HIGr UbLK 9 insessor aus insessoris B2, sessoris Q. sessor suus S, sessor H2 9f. qualis fuerit persona aut quam digna more H2 143 Die Uberlieferung weist auf Entstehung spätestens 1362. Danach bezieht sich das Schreiben vielleicht auf den Aufenthalt des Prager Erz- bischofs in Nürnberg im April 1361 anläßlich des Hoftages zur Taufe Wenzels (Huber, Reg. Nr. 3619. 3621a. 3634. 3676). Der kaiserliche Hof und der Kanzler weilten damals in Nürnberg, mit kurzen Unterbrechungen, bereits seit dem Reichstag des vorangehenden Jahres (Juni 1360). 8 carencia racionis: aus Mangel an Vorsicht’.
Strana 218
218 VI. Sonstige Freundschaften. 10 digna persona, more suis sordide sterquilinii platealis inuoluatur fetoribus, aut, si fauente fortune fallacia hunc casum euaserit, saltim retro vel ante aut ad laterum hincinde compagines aduen- tancium equitum fragor vestes itinerantis presulis, precipue cum honestate suadente tendant in longum, adeo deprauate sordis 15 contagione commaculet, vt vix a remotis ciuitatis hospiciis ad imperiale castrum sine offensa notabilis querele possit accedi, sicut experietur domini mei presulis gracia, dum hec pericula sensi- bilibus oculis subiecta constiterint. Nam segnius irritant animum ca, que scripture studio ad aures humanas perueniunt quam illa, 20 que sensu presente viuido demonstratiue certitudinis experiencia subiciuntur et patent corporee visioni. Sane tantis et tam grauibus periculis nolo meum presulem ali- qua racione constringere. Propter quod in vicinatu Cesaris et meo similiter pulcrum, decens, honestum et accomodum meo domino 25 hospicium preparaui. Dignetur igitur dominus meus de hospicio in Nuremberg non fore sollicitus, sed ad me premittat fida pre- sumpcione cursorem, cui condignum tanto presuli et gratum suis conspectibus hospicium assignabo. 10 more] uere Q, male B2 suis] sui Rg Ua WIFLK sordide] in platealis B2, sorde Uc sterquilini Uc WI La, sterquiline B2 11 fetoribus] stercoribus S 12 saltim] oneroso platearum H1 Gr saltim H2 laterum] locorum L K compagines G Kap Q H2, com- 12f. equitancium aduentancium pagine Ub, compages übrige Hes WILK adueniencium H2B 13 fragor] fragor vtilis HI Gr, fehlt cum] tamen WI L2 B2L K, tamen H2B vestis FHILK, fehlt Q cum Ub 14f. tendant—commaculet fehlt G Kap tendat QLK, tendunt H1Gr, tendent B adeo] adeo ne Q H2, adeo ut S B2 de- prauata B2L K, dampnante H: 15 commaculent Wi B2 Gr, ne macu- excedi Q lentur S vt vix] sic vix S 16 offensione Q H2 17 expereretur Q mei] nostri B2 gracia presulis H2, gracia fehlt WI 17f. sensibilius L K, sensibus S 19 peruenerint L2, peruene- 20 viuido] vê (so) Ba, humido Gr, veridico runt Q H 2 illa] ista H2 demonstracione Rg Ua, demonstrantem Q, demon- L K, fehlt Ub experiencie Rg Ua strante B2, indemonstrate H2, demonstrate H1 21 corporali S B2, correspondent L K 22 Sane] an Ls grauibus] multis grauibusque Uc presulem meum F 23 constringi G Kap 26 Nuremberg] Ne. Uc, Neumburg G, Newenberg O. nernbergH2, Neub. B2. normberk Ub 27 presuli] presidi B gratum] congruens B hosp. suis conspectibus assignabo Q 28 assignabo. Datum B2 H1 Gr 12 laterum compagines: danach bestand die Pflasterung der Straßen aus Lehmziegeln.
218 VI. Sonstige Freundschaften. 10 digna persona, more suis sordide sterquilinii platealis inuoluatur fetoribus, aut, si fauente fortune fallacia hunc casum euaserit, saltim retro vel ante aut ad laterum hincinde compagines aduen- tancium equitum fragor vestes itinerantis presulis, precipue cum honestate suadente tendant in longum, adeo deprauate sordis 15 contagione commaculet, vt vix a remotis ciuitatis hospiciis ad imperiale castrum sine offensa notabilis querele possit accedi, sicut experietur domini mei presulis gracia, dum hec pericula sensi- bilibus oculis subiecta constiterint. Nam segnius irritant animum ca, que scripture studio ad aures humanas perueniunt quam illa, 20 que sensu presente viuido demonstratiue certitudinis experiencia subiciuntur et patent corporee visioni. Sane tantis et tam grauibus periculis nolo meum presulem ali- qua racione constringere. Propter quod in vicinatu Cesaris et meo similiter pulcrum, decens, honestum et accomodum meo domino 25 hospicium preparaui. Dignetur igitur dominus meus de hospicio in Nuremberg non fore sollicitus, sed ad me premittat fida pre- sumpcione cursorem, cui condignum tanto presuli et gratum suis conspectibus hospicium assignabo. 10 more] uere Q, male B2 suis] sui Rg Ua WIFLK sordide] in platealis B2, sorde Uc sterquilini Uc WI La, sterquiline B2 11 fetoribus] stercoribus S 12 saltim] oneroso platearum H1 Gr saltim H2 laterum] locorum L K compagines G Kap Q H2, com- 12f. equitancium aduentancium pagine Ub, compages übrige Hes WILK adueniencium H2B 13 fragor] fragor vtilis HI Gr, fehlt cum] tamen WI L2 B2L K, tamen H2B vestis FHILK, fehlt Q cum Ub 14f. tendant—commaculet fehlt G Kap tendat QLK, tendunt H1Gr, tendent B adeo] adeo ne Q H2, adeo ut S B2 de- prauata B2L K, dampnante H: 15 commaculent Wi B2 Gr, ne macu- excedi Q lentur S vt vix] sic vix S 16 offensione Q H2 17 expereretur Q mei] nostri B2 gracia presulis H2, gracia fehlt WI 17f. sensibilius L K, sensibus S 19 peruenerint L2, peruene- 20 viuido] vê (so) Ba, humido Gr, veridico runt Q H 2 illa] ista H2 demonstracione Rg Ua, demonstrantem Q, demon- L K, fehlt Ub experiencie Rg Ua strante B2, indemonstrate H2, demonstrate H1 21 corporali S B2, correspondent L K 22 Sane] an Ls grauibus] multis grauibusque Uc presulem meum F 23 constringi G Kap 26 Nuremberg] Ne. Uc, Neumburg G, Newenberg O. nernbergH2, Neub. B2. normberk Ub 27 presuli] presidi B gratum] congruens B hosp. suis conspectibus assignabo Q 28 assignabo. Datum B2 H1 Gr 12 laterum compagines: danach bestand die Pflasterung der Straßen aus Lehmziegeln.
Strana 219
Nr. 143. 144. 219 144. AN ERNST VON PARDUBITZ. Empfiehlt ihm einen Augustinereremiten als Suffragan. [Vor 1363.) Aus der Summa Cancellarii. Reuerendissime pater et domine mi amantissime, Licet pridem suplicauerim paternitati vestre pro quadam persona, vt reciperetis eam ad officium suffraganie, sicut bene potestis recolere, et aliquociens replicauerim preces meas affectu sincero, quo eiusdem hominis promocionem et statum vberem diligebam, tamen considerato, quod forsitan aliquibus raciona- bilibus causis exigentibus non inclinabatur reuerencia vestra ad suscepcionem illius, ego tamquam vester capellanus et amicus voluntati vestre obtemperare desiderans laborem illum omnino dimitto et alium incipio, quem opinione verisimili confido longe 10 amplius vestre reuerencie conuenire. Et confidenter et sub exau- dicionis fiducia paternitatem vestram rogo intimo ex affectu, 5 144 = Uc G Rg Ua Kap WI L2 W2 FOSH2 B2 HI Ub Gr L K, außer- dem B Bl. 107°. — Tadra, Summa Canc. Nr. 38, S. 25f. — Uberschrift: Cancellarius (Item G WI L2F SGr, fehlt B2 H1) supplicat pro quodam ut recipiatur in suffraganeum G Kap WI L2 W2 F S B2 H1, Idem canc. supplicat similiter (sub) exaudicionis fiducia pro quodam ut assumatur in suffraganeum graciose Ua, Canc. scribit eidem archiepiscopo pro quo- dam episcopo in suffraganeum recipiendo Ub, Canc. suppl. archiep. Pragensi ut recipiatur quidam frater lector ad officium suffraganie L K, Cane. valde commendat Episcopum rogans archiepiscopum ut eum in suum suffraganeum recipiat causa sui B. — 1 Obsequio diligenti premisso Reuerendissime usw. B 3 reci- 2 pridem] prius WI L K, fehlt F eum Uc suffraganei G H2 4 potestis piatis Wl, recipietis G 6 forsan Rg Ua H1, fortassis replicarim Q, replicaui B bene Ub 8 illius] ipsius Q 9 desiderans] attendere desiderans Ub H2 illum] istum Q 11 conuenire] con- 10 verisimili] verissima G Et confidenter] fehlt B, et fehlt L2 Ub L K placere B 144 Die Uberlieferung weist auf Abfassung nicht später als 1362. Uber die Persönlichkeit des Empfohlenen läßt sich nichts vermuten. Der Titel episcopus (Z. 13. 27), den sämtliche Handschriften überliefern, kennzeichnet ihn wohl als Titularbischof (in partibus). Der Redaktor von L K (s. Lee- artenapparat) nennt ihn in der Uberschrift quidam frater lector.
Nr. 143. 144. 219 144. AN ERNST VON PARDUBITZ. Empfiehlt ihm einen Augustinereremiten als Suffragan. [Vor 1363.) Aus der Summa Cancellarii. Reuerendissime pater et domine mi amantissime, Licet pridem suplicauerim paternitati vestre pro quadam persona, vt reciperetis eam ad officium suffraganie, sicut bene potestis recolere, et aliquociens replicauerim preces meas affectu sincero, quo eiusdem hominis promocionem et statum vberem diligebam, tamen considerato, quod forsitan aliquibus raciona- bilibus causis exigentibus non inclinabatur reuerencia vestra ad suscepcionem illius, ego tamquam vester capellanus et amicus voluntati vestre obtemperare desiderans laborem illum omnino dimitto et alium incipio, quem opinione verisimili confido longe 10 amplius vestre reuerencie conuenire. Et confidenter et sub exau- dicionis fiducia paternitatem vestram rogo intimo ex affectu, 5 144 = Uc G Rg Ua Kap WI L2 W2 FOSH2 B2 HI Ub Gr L K, außer- dem B Bl. 107°. — Tadra, Summa Canc. Nr. 38, S. 25f. — Uberschrift: Cancellarius (Item G WI L2F SGr, fehlt B2 H1) supplicat pro quodam ut recipiatur in suffraganeum G Kap WI L2 W2 F S B2 H1, Idem canc. supplicat similiter (sub) exaudicionis fiducia pro quodam ut assumatur in suffraganeum graciose Ua, Canc. scribit eidem archiepiscopo pro quo- dam episcopo in suffraganeum recipiendo Ub, Canc. suppl. archiep. Pragensi ut recipiatur quidam frater lector ad officium suffraganie L K, Cane. valde commendat Episcopum rogans archiepiscopum ut eum in suum suffraganeum recipiat causa sui B. — 1 Obsequio diligenti premisso Reuerendissime usw. B 3 reci- 2 pridem] prius WI L K, fehlt F eum Uc suffraganei G H2 4 potestis piatis Wl, recipietis G 6 forsan Rg Ua H1, fortassis replicarim Q, replicaui B bene Ub 8 illius] ipsius Q 9 desiderans] attendere desiderans Ub H2 illum] istum Q 11 conuenire] con- 10 verisimili] verissima G Et confidenter] fehlt B, et fehlt L2 Ub L K placere B 144 Die Uberlieferung weist auf Abfassung nicht später als 1362. Uber die Persönlichkeit des Empfohlenen läßt sich nichts vermuten. Der Titel episcopus (Z. 13. 27), den sämtliche Handschriften überliefern, kennzeichnet ihn wohl als Titularbischof (in partibus). Der Redaktor von L K (s. Lee- artenapparat) nennt ihn in der Uberschrift quidam frater lector.
Strana 220
220 VI. Sonstige Freundschaften. cum venerabilis in Christo pater dominus episcopus .. ordinis honorande religionis fratrum heremitarum sancti Augustini sit 15 vir literature sufficientis et notabilis et homo boni consilii, valens pro arduis legacionibus erga sedem apostolicam et Imperium ad quoslibet mundi principes peragendis, et religiose ac munde vite et conuersacionis clare verbo et opere manifestum testimonium habeat ab omnibus, quos audiui, quatenus eum amore mei et ad 2o precum mearum instanciam in suffraganeum in pontificalibus assumere dignemini graciose. Nam ego promitto vobis bona mea fide sine dolo, quod ipse in tali officio sic faciet, quod vestra pater- nitas contenta reddetur et michi tenebimini ad graciarum debitas acciones, quoniam nulla racione vobis, domino meo et amico sin- 25 cerissimo, rem aliquam commendare presumerem, cuius michi non foret familiaris noticia, neque sic studiose scriberem, nisi hoc virtus dicti episcopi notorie mereretur. Super hiis, reuerende pater, michi peto cum affirmatiua graciosius responderi. 145. AN DEN ERZBISCHOF VON PRAG [ERNST? JO- HANN OČKO?]. Scherzhafte Beschwerde über seine [seelsorgerische?] Rivalität und Bitte, sich der Olmützer Kirche mit väterlicher Fürsorge anzunchmen. [Undatierbar.] Etsi vobis blandiatur superioritatis auctoritas et insignem vestram personam regie maiestatis honor regia presentet ymagine, dominus .. episcopus G Kap 13 pater in Christo G HI 15 literature alias lecture L K 16 erga] ad F sedem apostolicam] fidem WILK imperii Uc La et ad quoslibet G W2 S B 17 et religiose] cum religiose WIL K 18 erstes et fehlt L K 21f. mea bona fide Uc 22 faciat Uc S H2 B2 23 tenebitur B 23f. acciones debitas Uc WILK 24f. carissimo uel sincerissimo L 25 aliquam] talibus S 27 dicti .. episcopi Uc 27f. Super—responderi fehlt B domine rev. pater W1, domine mi rev. pater L K 28 michi peto fehlt B2, peto fehlt GWILK affirmatiua] affirmatiua sentencia W2, aff. audicione H2 B2, aff. exaudicione precum Q. aff. litera H1 respondere H2 B2 145 = Olmütz Bibl. des Metropolitan Kapitels Cod. 509 Bl. 119r. — Die Wiedergabe nach dem ersten Abdruck in V. M. z. R. IV S. 258, Nr. 54. — Uberschrift: Cancellarius ad Pragensem Archiepiscopum Hs
220 VI. Sonstige Freundschaften. cum venerabilis in Christo pater dominus episcopus .. ordinis honorande religionis fratrum heremitarum sancti Augustini sit 15 vir literature sufficientis et notabilis et homo boni consilii, valens pro arduis legacionibus erga sedem apostolicam et Imperium ad quoslibet mundi principes peragendis, et religiose ac munde vite et conuersacionis clare verbo et opere manifestum testimonium habeat ab omnibus, quos audiui, quatenus eum amore mei et ad 2o precum mearum instanciam in suffraganeum in pontificalibus assumere dignemini graciose. Nam ego promitto vobis bona mea fide sine dolo, quod ipse in tali officio sic faciet, quod vestra pater- nitas contenta reddetur et michi tenebimini ad graciarum debitas acciones, quoniam nulla racione vobis, domino meo et amico sin- 25 cerissimo, rem aliquam commendare presumerem, cuius michi non foret familiaris noticia, neque sic studiose scriberem, nisi hoc virtus dicti episcopi notorie mereretur. Super hiis, reuerende pater, michi peto cum affirmatiua graciosius responderi. 145. AN DEN ERZBISCHOF VON PRAG [ERNST? JO- HANN OČKO?]. Scherzhafte Beschwerde über seine [seelsorgerische?] Rivalität und Bitte, sich der Olmützer Kirche mit väterlicher Fürsorge anzunchmen. [Undatierbar.] Etsi vobis blandiatur superioritatis auctoritas et insignem vestram personam regie maiestatis honor regia presentet ymagine, dominus .. episcopus G Kap 13 pater in Christo G HI 15 literature alias lecture L K 16 erga] ad F sedem apostolicam] fidem WILK imperii Uc La et ad quoslibet G W2 S B 17 et religiose] cum religiose WIL K 18 erstes et fehlt L K 21f. mea bona fide Uc 22 faciat Uc S H2 B2 23 tenebitur B 23f. acciones debitas Uc WILK 24f. carissimo uel sincerissimo L 25 aliquam] talibus S 27 dicti .. episcopi Uc 27f. Super—responderi fehlt B domine rev. pater W1, domine mi rev. pater L K 28 michi peto fehlt B2, peto fehlt GWILK affirmatiua] affirmatiua sentencia W2, aff. audicione H2 B2, aff. exaudicione precum Q. aff. litera H1 respondere H2 B2 145 = Olmütz Bibl. des Metropolitan Kapitels Cod. 509 Bl. 119r. — Die Wiedergabe nach dem ersten Abdruck in V. M. z. R. IV S. 258, Nr. 54. — Uberschrift: Cancellarius ad Pragensem Archiepiscopum Hs
Strana 221
Nr. 144. 145. 221 non estimo fore consultum, vt horum presidio sperare velitis mentes amicarum mearum posse auertere ab amore consueto, ita vt eis vilescat mea dileccio et vltra me aliquis vobis fructus mundialis amoris accrescat, cum sitis annorum curriculis longe me senior et post iuuentutis indicia multum michi profuerit et prosit con- tinuo rethorice demulcentis amenitas et acceptabilis puellarum auribus persuasio poetalis. Nec dubito de amicarum mearum constancia, sed insidiatorem nocuisse velle rite perpendo, qui iu auctore Domino, etsi nocere voluit, senio tamen affectus non potuit, sicut spero. Precor igitur, vt presul meus, quem nunc mundi blandimenta dimittunt, de castissima sua filia Olomucensi ecclesia velit esse sollicitus et de ipsa ecclesia disponere sicut 5 pater. 15 4 euertere Hs 145 Die überlieferte Adresse (ad Pragensem archiepiscopum) befremdet, ganz gleich ob man sie auf Erzbischof Ernst († 1364) oder auf seinen Nach- folger Johann Očko (1364—1378) bezieht. Die in ihrer Tragweite dunklen Worte insignem vestram personam regie maiestatis honor regia presentet ymagine (Z. If.) passen bei der angegebenen Adresse streng genommen nur auf die Zeit vor Karls IV. Kaiserkrönung (1355) oder erst auf die Zeit König Wenzels. In V. M. z. R. IV S. 258 wurde Johann Očko als Empfänger und das Jahr 1364 als Abfassungszeit angenommen: der Scherz mit den amicae des jüngeren Bischofs, der in seiner Beredsamkeit und in seiner dichterischen Begabung ein hinreichendes Gegengewicht gegen die höhere Würde des alternden Erzbischofs im Wettstreit um die ihnen anvertrauten Seelen erblickt, bezieht sich vielleicht auf die Diözesankirchen, vielleicht aber auch auf ein bestimmtes Nonnenkloster. Für das erste würde die Be- zeichnung der Olomuc. ecclesia als castissima filia sprechen.' Für das zweite, so darf man hinzufügen, spricht — und zwar stärker — der Ausdruck ami- carum mearum (Z. 4). Aber mit dieser Adresse bleibt der vom Brief- schreiber betonte Altersunterschied schwer vereinbar, denn Johann Očko wurde im Jahre 1303 geboren (Pessina, Phosphorus septicornis, Prag 1673, S. 545) und Johann v. N. um 1310. Glaubt man mit Rücksicht auf die sonstige Zuverlässigkeit der Handschrift an der überlieferten Verfasserschaft und Adresse festhalten zu müssen und in Ernst von Pardubitz (geb. 1297, also etwa dreizehn Jahre älter als Johann v. N.) den Empfänger sehen zu dürfen, so bleibt der Schlußsatz mit seiner Beziehung auf die Olmützer Kirche dunkel.
Nr. 144. 145. 221 non estimo fore consultum, vt horum presidio sperare velitis mentes amicarum mearum posse auertere ab amore consueto, ita vt eis vilescat mea dileccio et vltra me aliquis vobis fructus mundialis amoris accrescat, cum sitis annorum curriculis longe me senior et post iuuentutis indicia multum michi profuerit et prosit con- tinuo rethorice demulcentis amenitas et acceptabilis puellarum auribus persuasio poetalis. Nec dubito de amicarum mearum constancia, sed insidiatorem nocuisse velle rite perpendo, qui iu auctore Domino, etsi nocere voluit, senio tamen affectus non potuit, sicut spero. Precor igitur, vt presul meus, quem nunc mundi blandimenta dimittunt, de castissima sua filia Olomucensi ecclesia velit esse sollicitus et de ipsa ecclesia disponere sicut 5 pater. 15 4 euertere Hs 145 Die überlieferte Adresse (ad Pragensem archiepiscopum) befremdet, ganz gleich ob man sie auf Erzbischof Ernst († 1364) oder auf seinen Nach- folger Johann Očko (1364—1378) bezieht. Die in ihrer Tragweite dunklen Worte insignem vestram personam regie maiestatis honor regia presentet ymagine (Z. If.) passen bei der angegebenen Adresse streng genommen nur auf die Zeit vor Karls IV. Kaiserkrönung (1355) oder erst auf die Zeit König Wenzels. In V. M. z. R. IV S. 258 wurde Johann Očko als Empfänger und das Jahr 1364 als Abfassungszeit angenommen: der Scherz mit den amicae des jüngeren Bischofs, der in seiner Beredsamkeit und in seiner dichterischen Begabung ein hinreichendes Gegengewicht gegen die höhere Würde des alternden Erzbischofs im Wettstreit um die ihnen anvertrauten Seelen erblickt, bezieht sich vielleicht auf die Diözesankirchen, vielleicht aber auch auf ein bestimmtes Nonnenkloster. Für das erste würde die Be- zeichnung der Olomuc. ecclesia als castissima filia sprechen.' Für das zweite, so darf man hinzufügen, spricht — und zwar stärker — der Ausdruck ami- carum mearum (Z. 4). Aber mit dieser Adresse bleibt der vom Brief- schreiber betonte Altersunterschied schwer vereinbar, denn Johann Očko wurde im Jahre 1303 geboren (Pessina, Phosphorus septicornis, Prag 1673, S. 545) und Johann v. N. um 1310. Glaubt man mit Rücksicht auf die sonstige Zuverlässigkeit der Handschrift an der überlieferten Verfasserschaft und Adresse festhalten zu müssen und in Ernst von Pardubitz (geb. 1297, also etwa dreizehn Jahre älter als Johann v. N.) den Empfänger sehen zu dürfen, so bleibt der Schlußsatz mit seiner Beziehung auf die Olmützer Kirche dunkel.
Strana 222
222 VI. Sonstige Freundschaften. 146. AN DEN ERZBISCHOF VON PRAG [RRNST? JO- HANN OČKO?]. Beklagt sich, daß der Empfänger nichts getan habe, um den Kaiser in einer gewissen Angelegenheit ihm freundlicher zu stimmen. [Undatierbar.] Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, Si magni folles illius discrecionis eximie, quam in vos rerum natura distribuit, vento regalis diligencie ..., ille suauis regali forcipe sue benignitatis et gracie pie consolacionis malleos pre- grandium meorum defectuum porrexisset incudi, quibus et [ ?] rethorici carminis oblectamenta suauia pro gloria et honore status Cesarei forcius ... Sed quia, proch dolor!, torpore negligentis desidie tanti folles obdormiunt, imperantis flamma non vigilat et adeo pia forceps pietatis priuatur officio, vt, dum ab incude 10 tollitur fabricandi materia, de necessitate quidem oporteat sono- rioris eciam tynnitus rethorici malleos vsquequaque raucescere et viribus ebetari. Suscitet igitur ad humilem humiliter suppli- cantis instanciam benignos folles benigna vestra paternitas, vt euigilans ignis ille Cesareus sue discrecionis feruore laborantis 15 Cancellarii scientificam fidem et fidelem (scienciam), quibus in eius militauit obsequiis, ingeniose sic digerat, quod eius animetur serenitas ad porrigendum Cancellario forcipis benigne gratum 146 Aus dem Collectarius perpetuarum formarum des Johann von Geln- hausen (ed. H. Kaiser, Innsbruck 1900, Nr. 219, S. 199). Handschriftlich überliefert nur in der in Cod. Vat. lat. 3995 erhaltenen sogenannten mäh- rischen’ Fassung des Formelbuchs (Bl. 587), in der 'österreichischen’ Fassung (Gießen Univ. Bibl. Cod. 83 fol.) fehlend. Die Angaben über den Text des Cod. Vat. nach einer Kollation von Ludwig Bertalot. Von dem Versuch einer durchgängigen Emendation der besonders stark verderbten Eingangs- zeilen (Z. 1—7) wurde Abstand genommen. — Uberschrift: Supplicacio cancellarii ad archiepiscopum Hs. — 2 magni] mgni Hs 3 realis Hs et] ad 5 defectum Hs . ..] magnificum ad mea (so) Hs Hs 7 cesari He pro dolor He ...] Nam rex (so) Hs 8 imperantis: kaum neglientes (so) He torpore] corpore Hs 10f. sonorioris] senöe's verschrieben für imperatoris 10 materiam Hs 11 tynitus Hs usquequam Hs (so) Hs maleos Hs animatur Hs 15 scienciam fehlt He 16 quod] Quid Hs
222 VI. Sonstige Freundschaften. 146. AN DEN ERZBISCHOF VON PRAG [RRNST? JO- HANN OČKO?]. Beklagt sich, daß der Empfänger nichts getan habe, um den Kaiser in einer gewissen Angelegenheit ihm freundlicher zu stimmen. [Undatierbar.] Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, Si magni folles illius discrecionis eximie, quam in vos rerum natura distribuit, vento regalis diligencie ..., ille suauis regali forcipe sue benignitatis et gracie pie consolacionis malleos pre- grandium meorum defectuum porrexisset incudi, quibus et [ ?] rethorici carminis oblectamenta suauia pro gloria et honore status Cesarei forcius ... Sed quia, proch dolor!, torpore negligentis desidie tanti folles obdormiunt, imperantis flamma non vigilat et adeo pia forceps pietatis priuatur officio, vt, dum ab incude 10 tollitur fabricandi materia, de necessitate quidem oporteat sono- rioris eciam tynnitus rethorici malleos vsquequaque raucescere et viribus ebetari. Suscitet igitur ad humilem humiliter suppli- cantis instanciam benignos folles benigna vestra paternitas, vt euigilans ignis ille Cesareus sue discrecionis feruore laborantis 15 Cancellarii scientificam fidem et fidelem (scienciam), quibus in eius militauit obsequiis, ingeniose sic digerat, quod eius animetur serenitas ad porrigendum Cancellario forcipis benigne gratum 146 Aus dem Collectarius perpetuarum formarum des Johann von Geln- hausen (ed. H. Kaiser, Innsbruck 1900, Nr. 219, S. 199). Handschriftlich überliefert nur in der in Cod. Vat. lat. 3995 erhaltenen sogenannten mäh- rischen’ Fassung des Formelbuchs (Bl. 587), in der 'österreichischen’ Fassung (Gießen Univ. Bibl. Cod. 83 fol.) fehlend. Die Angaben über den Text des Cod. Vat. nach einer Kollation von Ludwig Bertalot. Von dem Versuch einer durchgängigen Emendation der besonders stark verderbten Eingangs- zeilen (Z. 1—7) wurde Abstand genommen. — Uberschrift: Supplicacio cancellarii ad archiepiscopum Hs. — 2 magni] mgni Hs 3 realis Hs et] ad 5 defectum Hs . ..] magnificum ad mea (so) Hs Hs 7 cesari He pro dolor He ...] Nam rex (so) Hs 8 imperantis: kaum neglientes (so) He torpore] corpore Hs 10f. sonorioris] senöe's verschrieben für imperatoris 10 materiam Hs 11 tynitus Hs usquequam Hs (so) Hs maleos Hs animatur Hs 15 scienciam fehlt He 16 quod] Quid Hs
Strana 223
Nr. 146. 223 presidium, quo et conualescat incus sciencie et ad eius honorem eximium eloquencie mallei roborentur. Nam etsi omnibus com- muniter dudum patuit et patet vestre virtutis dignacio, ad me 20 tamen inclinari precipue tenetur ex debito, qui vestris non solum mandatis, ymo et nutibus reuerenter obediui. Seruet, precor [ ?], altissimus diuturne ... Datum Wr. in domo mea sacro quadragesimali tempore, quo bene congruit quorumlibet hominum consciencias conseruari. 25 22 obedi (so) Hs 19 et si] et sic Hs 21 teneretur Hs precor altissimus] pter Das Verbum stand vermutlich hinter vestris. altě (so) Hs 24 in domo] in do Hs sacro] sać (= sacra) Hs 25 conseruari] seruari Hs (Cursus!) quadragesimali] quadrali Hs 146 H. Kaiser (Der Collectarius perpet. formarum des Joh. von Gelnhausen. Dissert. Straßburg 1898, S. 131) setzt als Empfänger Erzbischof Johann Očko an, versteht unter der Ortsangabe Wr. der Datumzeile Breslau und bezieht das Schreiben auf Johanns v. N. Bemühungen um die Nachfolge auf dem Breslauer Bischofsstuhl. Der seines Dienstes entlassene kaiserliche Kanzler bittet den Erzbischof (Johann Očko), sich für ihn beim Kaiser zu verwenden. 29. Juni 1374—29. Nov. 1378' usw. Aber ein Aufenthalt Johanns von N. in Breslau ist für diese Jahre weder bezeugt noch wahr- scheinlich. Auch der Zusatz in domo mea wäre für Breslau befremdend. Der abgekürzt gegebene Ortsname kann wie so viele andere Worte des Con- tertes verderbt überliefert sein. Im übrigen zwingen weder Ton noch Inhalt zu der Annahme, daß der Brief nach der Entlassung aus dem Kanzleramt im Jahre 1374 verfaßt sei. Vielleicht darf man mit Beziehung auf oben Nr. 30. 31 eher an jene erste Periode der Entfremdung denken, die in die Jahre 1364/65 fällt. Als Empfänger käme in diesem Falle auch noch Erzbischof Ernst von Pardubitz († 1364 Juni 30) in Frage. 1—7 Die gespreizte Schreibart, die die der mittelalterlichen Diktatkunst geläufigen Bilder vom Amboß, Hammer, Zange und Blasebalg als Werk- zeugen der Stil- und Wortkunst sich ausgiebig zu nutze macht, läßt sich etwa folgendermaßen wiedergeben, soweit die verderbte Uberlieferung ein sicheres Verständnis gestattet: "Wenn die großen Blasebälge jener ausgezeichneten Klugheit, mit der Euch die Natur ausgestattet hat, den Wind des königlichen Eifers stärker angefacht hätten, so würde jener (Karl IV.) mit [?] der könig- lichen Zange seiner milden Güte und teilnehmenden Gnade dem Amboß meiner übergroßen Mängel die hilfreichen Hämmer geliehen haben, durch die meine rhetorischen Künste zum Ruhm und zur Ehre des kaiserlichen Standes kräftiger geklungen hätten." 24 quadragesimali tempore: zur Fastenzeit.
Nr. 146. 223 presidium, quo et conualescat incus sciencie et ad eius honorem eximium eloquencie mallei roborentur. Nam etsi omnibus com- muniter dudum patuit et patet vestre virtutis dignacio, ad me 20 tamen inclinari precipue tenetur ex debito, qui vestris non solum mandatis, ymo et nutibus reuerenter obediui. Seruet, precor [ ?], altissimus diuturne ... Datum Wr. in domo mea sacro quadragesimali tempore, quo bene congruit quorumlibet hominum consciencias conseruari. 25 22 obedi (so) Hs 19 et si] et sic Hs 21 teneretur Hs precor altissimus] pter Das Verbum stand vermutlich hinter vestris. altě (so) Hs 24 in domo] in do Hs sacro] sać (= sacra) Hs 25 conseruari] seruari Hs (Cursus!) quadragesimali] quadrali Hs 146 H. Kaiser (Der Collectarius perpet. formarum des Joh. von Gelnhausen. Dissert. Straßburg 1898, S. 131) setzt als Empfänger Erzbischof Johann Očko an, versteht unter der Ortsangabe Wr. der Datumzeile Breslau und bezieht das Schreiben auf Johanns v. N. Bemühungen um die Nachfolge auf dem Breslauer Bischofsstuhl. Der seines Dienstes entlassene kaiserliche Kanzler bittet den Erzbischof (Johann Očko), sich für ihn beim Kaiser zu verwenden. 29. Juni 1374—29. Nov. 1378' usw. Aber ein Aufenthalt Johanns von N. in Breslau ist für diese Jahre weder bezeugt noch wahr- scheinlich. Auch der Zusatz in domo mea wäre für Breslau befremdend. Der abgekürzt gegebene Ortsname kann wie so viele andere Worte des Con- tertes verderbt überliefert sein. Im übrigen zwingen weder Ton noch Inhalt zu der Annahme, daß der Brief nach der Entlassung aus dem Kanzleramt im Jahre 1374 verfaßt sei. Vielleicht darf man mit Beziehung auf oben Nr. 30. 31 eher an jene erste Periode der Entfremdung denken, die in die Jahre 1364/65 fällt. Als Empfänger käme in diesem Falle auch noch Erzbischof Ernst von Pardubitz († 1364 Juni 30) in Frage. 1—7 Die gespreizte Schreibart, die die der mittelalterlichen Diktatkunst geläufigen Bilder vom Amboß, Hammer, Zange und Blasebalg als Werk- zeugen der Stil- und Wortkunst sich ausgiebig zu nutze macht, läßt sich etwa folgendermaßen wiedergeben, soweit die verderbte Uberlieferung ein sicheres Verständnis gestattet: "Wenn die großen Blasebälge jener ausgezeichneten Klugheit, mit der Euch die Natur ausgestattet hat, den Wind des königlichen Eifers stärker angefacht hätten, so würde jener (Karl IV.) mit [?] der könig- lichen Zange seiner milden Güte und teilnehmenden Gnade dem Amboß meiner übergroßen Mängel die hilfreichen Hämmer geliehen haben, durch die meine rhetorischen Künste zum Ruhm und zur Ehre des kaiserlichen Standes kräftiger geklungen hätten." 24 quadragesimali tempore: zur Fastenzeit.
Strana 224
224 VI. Sonstige Freundschaften. 147. AN DEN MAGISTER STEPHAN VON PRAG. Beglückwünscht ihn zum Eintritt in das klösterliche Leben und bittet ihn, fur sein Seelenheil zu beten. [Vor 1366.) Aus der Summa Cancellarii. Domino magistro Stephano, regine celorum grato notario, spiritualis milicie professori. Congrue disposicionis ordine fruaris, epistola, terminos tui cursus auctore Domino solerti meditacione custodi, ne precipicium 5 iniueris [ ?] aut lapsus immineat tibi periculum, cum sis nouo militi Jesu Christi Stephano, pleno gracia, rethorici carminis oblec- tamine locutura. Ne sit preceps manus tua, Johannes, vt inde- liberate diuagetur ad calamum, non confidas de tuis viribus, cum tua sentencia tanti examinatoris sit presentanda conspectibus, 1o qui iam non in persuasibilibus humane sapiencie verbis intendit, sed in spiritu sancto diuine veritatis lumen clarissimum depuratis oculis intuetur. Sic ergo mentis affeccio a sordescentis peccati scoria mundata decenter flagrantis eciam oracionis precedat incendium, vt combustis omnibus maculis iniusticie libera deuo- 1s cione feratur, vt ea que Dei sunt, non que mundialis glorie, pru- dencius eloquatur. Et ecce de meorum meritorum qualitate diffisus, Rg Ua Kap WI La W2FQSH' B2HI Ub Gr L K. außerdem 147 = Danzig Stadtbibl. Mar. F 256 Bl. 138ra (= Sigle D). Nicht verglichen ist Cod. N. XXIV der Bibl. des Prager Domkapitels (Podlaha Nr. 1578). — Tadra, Summa Canc. Nr. 59, S. 36f. — Uberschrift: Epistola missa per cancellarium magistro Stephano Kap WI La W2 F S, Canc. magistro Stephano Ba, Item mittit epistolam m. St. H1, Canc. mittit epistolam magistro Stephano canonico Rudnicensi L K. — 1f. Domino—pro- fessori fehlt Rg Ua, am Schluß des Briefes (zum Teil mit vorgesetztem Super- 1 Domino magistro St. S D, Domino meo ma- scripcio) übrige Has gistro St. B2, Domino St. übrige Hes regine] regimine L K 2 milicie] vite D professori] possessori L K 3 fruaris ordine WILK epistola D, fehlt übrige Hes terminus Q H2 B2 H1 4 meditamine Q B2 HI Gr custodiendi H1 5 iniueris] mineris D WEL K, imineris L2, innueris F, muneris H1, inimicum S, nimii Q H2, fehlt B2 immineant Rg Ua F Ub, inueniat Gr 6 pleno fehlt Rg Ua WIFOB'HILK 6f. oblectamina Rg Ua 7 locuturus S Gr, locutus Ub, locutum W2. Angeredet ist die 10 persuasionibus B2 Epistola. 11 veritatis] decoris H2 eciam] et D 13 mundana L K pretendat Q H2
224 VI. Sonstige Freundschaften. 147. AN DEN MAGISTER STEPHAN VON PRAG. Beglückwünscht ihn zum Eintritt in das klösterliche Leben und bittet ihn, fur sein Seelenheil zu beten. [Vor 1366.) Aus der Summa Cancellarii. Domino magistro Stephano, regine celorum grato notario, spiritualis milicie professori. Congrue disposicionis ordine fruaris, epistola, terminos tui cursus auctore Domino solerti meditacione custodi, ne precipicium 5 iniueris [ ?] aut lapsus immineat tibi periculum, cum sis nouo militi Jesu Christi Stephano, pleno gracia, rethorici carminis oblec- tamine locutura. Ne sit preceps manus tua, Johannes, vt inde- liberate diuagetur ad calamum, non confidas de tuis viribus, cum tua sentencia tanti examinatoris sit presentanda conspectibus, 1o qui iam non in persuasibilibus humane sapiencie verbis intendit, sed in spiritu sancto diuine veritatis lumen clarissimum depuratis oculis intuetur. Sic ergo mentis affeccio a sordescentis peccati scoria mundata decenter flagrantis eciam oracionis precedat incendium, vt combustis omnibus maculis iniusticie libera deuo- 1s cione feratur, vt ea que Dei sunt, non que mundialis glorie, pru- dencius eloquatur. Et ecce de meorum meritorum qualitate diffisus, Rg Ua Kap WI La W2FQSH' B2HI Ub Gr L K. außerdem 147 = Danzig Stadtbibl. Mar. F 256 Bl. 138ra (= Sigle D). Nicht verglichen ist Cod. N. XXIV der Bibl. des Prager Domkapitels (Podlaha Nr. 1578). — Tadra, Summa Canc. Nr. 59, S. 36f. — Uberschrift: Epistola missa per cancellarium magistro Stephano Kap WI La W2 F S, Canc. magistro Stephano Ba, Item mittit epistolam m. St. H1, Canc. mittit epistolam magistro Stephano canonico Rudnicensi L K. — 1f. Domino—pro- fessori fehlt Rg Ua, am Schluß des Briefes (zum Teil mit vorgesetztem Super- 1 Domino magistro St. S D, Domino meo ma- scripcio) übrige Has gistro St. B2, Domino St. übrige Hes regine] regimine L K 2 milicie] vite D professori] possessori L K 3 fruaris ordine WILK epistola D, fehlt übrige Hes terminus Q H2 B2 H1 4 meditamine Q B2 HI Gr custodiendi H1 5 iniueris] mineris D WEL K, imineris L2, innueris F, muneris H1, inimicum S, nimii Q H2, fehlt B2 immineant Rg Ua F Ub, inueniat Gr 6 pleno fehlt Rg Ua WIFOB'HILK 6f. oblectamina Rg Ua 7 locuturus S Gr, locutus Ub, locutum W2. Angeredet ist die 10 persuasionibus B2 Epistola. 11 veritatis] decoris H2 eciam] et D 13 mundana L K pretendat Q H2
Strana 225
Nr. 147. 225 de misericordis Dei pietate confidens, ad virtutes tuas, felix Ste- phane, intuitiua direccione prospiciens, audeo tibi loqui. Exeunte patre familias, vt semen virtutis in terra beata proi- ciens vberes fructus gaudenter expectet, aliud quidem humore 20 deficiente non germinat, aliud in humorem lacteum iam produc- tum superueniens extingwit alluuio, aliud iam spicarum grauitate maturum grandinis flagella dissoluunt, aliud vero cura coloni applicatum horreolo ignis vorago consumit, vt in humanis actibus nichil valeat haberi securum, nichil firme soliditatis anchora 25 stabilitum. Sed omnia in futurum reseruantur incerta, sicut grata dictat auctoritas Sapientis. Tu ergo, carissime frater, Dei te vocante gracia subite inspira- cionis dono gratuito, exspectaciones tue sortis infructuosis [ ?] non in mundi diuiciis, non in arroganti vanitate supersticiose glorie, so non in applausu populi seu ceteris, que prospiciunt ad terrena, sed in fundamento salutis eterne, hoc est in Christo domino, pru- dentissime collocasti, felici commercio pro transitoriis eterna, pro tristibus leta, pro amaris dulcia, pro dubiis certa, pro sordibus sacri liquoris odore perfusa gaudia beata suscipiens, in quibus ss indite tibi virtutis bonitas atque claritas intellectus tui aptissime demonstratur. Nam non ab ortu solis sed ab occasu diei felicitas a Valerio Maximo rite describitur, qui nullum astruit debere dici felicem aut de felicitate gloriari posse per omnia, nisi dum vltimus fati dies statum hominis felici dissolucione resoluit, sicut de te 4o nunc fieri video, frater amande, qui clausis diebus seculi velud mundo mortuus viuis domino Jesu Christo. 18 intuitiua] intuitum D, intuitu S B2 HI Gr, 17 confisus B2 HI Gr direccione] dileccione Wi, duccione L2, intuitam Q. tuitam Wa 19 terram beatam Wa S Ub 20 gaudens directo S, de nostra Gr Wi 21 in humore Wa, ad humorem H2 lacteum] luteum Ub, perductum D Rg Ua Kap LaL K 22 extingwitur plurimo B2 UbL K 23 flagello L K dissoluitur QSHLK 24 horreolo] arreo + Glosse horreo H2 actibus humanis Kap D 28 Tu] Cum 29 expectacionem D, exspectaciones Gr, ebenso (aber S H2 Gr, Vnde Wa -es aus -is gebessert) S, exspectacione B, expectacionis übrige Has infructuosis] in fructibus Hes 30 diuiciis] deliciis L K 33 com- 34 tristibus] terrestribus mercio] conviuio B2, commutacio S 36 indite] veridice D Kap S 35 sacri] virtutes sacri Q H2 tui] tibi W2QH2 B2 HIUb 38 qui] quia L K dici debere D 42 domino] domino nostro L K
Nr. 147. 225 de misericordis Dei pietate confidens, ad virtutes tuas, felix Ste- phane, intuitiua direccione prospiciens, audeo tibi loqui. Exeunte patre familias, vt semen virtutis in terra beata proi- ciens vberes fructus gaudenter expectet, aliud quidem humore 20 deficiente non germinat, aliud in humorem lacteum iam produc- tum superueniens extingwit alluuio, aliud iam spicarum grauitate maturum grandinis flagella dissoluunt, aliud vero cura coloni applicatum horreolo ignis vorago consumit, vt in humanis actibus nichil valeat haberi securum, nichil firme soliditatis anchora 25 stabilitum. Sed omnia in futurum reseruantur incerta, sicut grata dictat auctoritas Sapientis. Tu ergo, carissime frater, Dei te vocante gracia subite inspira- cionis dono gratuito, exspectaciones tue sortis infructuosis [ ?] non in mundi diuiciis, non in arroganti vanitate supersticiose glorie, so non in applausu populi seu ceteris, que prospiciunt ad terrena, sed in fundamento salutis eterne, hoc est in Christo domino, pru- dentissime collocasti, felici commercio pro transitoriis eterna, pro tristibus leta, pro amaris dulcia, pro dubiis certa, pro sordibus sacri liquoris odore perfusa gaudia beata suscipiens, in quibus ss indite tibi virtutis bonitas atque claritas intellectus tui aptissime demonstratur. Nam non ab ortu solis sed ab occasu diei felicitas a Valerio Maximo rite describitur, qui nullum astruit debere dici felicem aut de felicitate gloriari posse per omnia, nisi dum vltimus fati dies statum hominis felici dissolucione resoluit, sicut de te 4o nunc fieri video, frater amande, qui clausis diebus seculi velud mundo mortuus viuis domino Jesu Christo. 18 intuitiua] intuitum D, intuitu S B2 HI Gr, 17 confisus B2 HI Gr direccione] dileccione Wi, duccione L2, intuitam Q. tuitam Wa 19 terram beatam Wa S Ub 20 gaudens directo S, de nostra Gr Wi 21 in humore Wa, ad humorem H2 lacteum] luteum Ub, perductum D Rg Ua Kap LaL K 22 extingwitur plurimo B2 UbL K 23 flagello L K dissoluitur QSHLK 24 horreolo] arreo + Glosse horreo H2 actibus humanis Kap D 28 Tu] Cum 29 expectacionem D, exspectaciones Gr, ebenso (aber S H2 Gr, Vnde Wa -es aus -is gebessert) S, exspectacione B, expectacionis übrige Has infructuosis] in fructibus Hes 30 diuiciis] deliciis L K 33 com- 34 tristibus] terrestribus mercio] conviuio B2, commutacio S 36 indite] veridice D Kap S 35 sacri] virtutes sacri Q H2 tui] tibi W2QH2 B2 HIUb 38 qui] quia L K dici debere D 42 domino] domino nostro L K
Strana 226
226 VI. Sonstige Freundschaften. Ideoque, karissime frater, ora pro condicione scribentis, vt hec dextere excelsi tam desideranda mutacio, que tibi tam suaui boni- 45 tate et benigni fauoris gracia iter salutis adaptasse conspicitur, eciam lucernam inspiracionis et graciam pedibus affeccionum mearum lucere constituat, vt mandatorum eius, que tibi super mel et fauum gustu spirituali nunc sapiunt, ego sim imitator et particeps, non quidem vt te quadam parilitate consociem, sed 50 sim sortis tue pedissequus, eterne beatitudinis gloriam tui ducatus presidio feliciter adepturus. 46 lucernam] laternam Q H2 Gr graciam W2 Q H2 B2, gracia übrige 49 quadam] quauis D parilitate] pari- 48 spiritali L K Н88 50 sim] velut D tate Q S H! pedissecus D S Gr, pedisecus B2, pediseque L K 147 Magister Stephan (de Uherčice), einer der ersten Generalrikare Erz- bischof Ernsts von Prag (vor 1356), Domherr in Prag und Olmütz. später regulierter Augustiner-Chorherr in Raudnitz, lehrte an der Prager Universi- tät das kanonische Recht und ist auch selbst Verfasser eincs juristischen Werkes (Quaestiones sou casus scientiac), das 'auf der Summa des Raimund von Pennaforte († 1275) und auf der Summa des Johannes von Freiburg († 1314) fußt'. Im Jahre 1357 vermachte er dem Kloster Brewnor bei Prag seine Postille des Nicolaus von Lyra, in IV voluminibus comprehensum: Denifle, Universitäten des Mittelalters I 589; Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 164 [ = Vom Mittelalter z. Ref., Halle 1893, S. 41]; Tadra, Kanceláře a písaři S. 209; Mon. Vat. Boh. I Nr. 1440 nebst Register S. 929; II Nr. 198. Der Ausdruck notario in der Salutatio unseres Briefes darf nicht dazu verführen, ihn mit dem Leitmeritzer Archidiakon magister Ste- phanus zu verwechseln, der im Jahre 1355 Protonotar desselben Prager Erzbischofs Ernst war (Tadra a. a. O. S. 122 und Archiv ƒ. österr. Gesch. 61, 1880, Register S. 595). 19ff. Vgl. Matth. 13, 3ff.; Marc. 4, 3ff.; Luc. 8, 5ff.; unten Nr. 151. 24ff. 26 Eccles. 9, 2. 38 ff. Val. Maximus VII 2, Ext. 2: Age quam prudenter Solo neminem, dum adhuc uiueret, beatum dici debere arbitrabatur, quod ad ultimum usque fati diem ancipiti fortunae subiecti essemus (nach Plutarche Vita Solonis); vgl. auch VI 9, Ext. 7.
226 VI. Sonstige Freundschaften. Ideoque, karissime frater, ora pro condicione scribentis, vt hec dextere excelsi tam desideranda mutacio, que tibi tam suaui boni- 45 tate et benigni fauoris gracia iter salutis adaptasse conspicitur, eciam lucernam inspiracionis et graciam pedibus affeccionum mearum lucere constituat, vt mandatorum eius, que tibi super mel et fauum gustu spirituali nunc sapiunt, ego sim imitator et particeps, non quidem vt te quadam parilitate consociem, sed 50 sim sortis tue pedissequus, eterne beatitudinis gloriam tui ducatus presidio feliciter adepturus. 46 lucernam] laternam Q H2 Gr graciam W2 Q H2 B2, gracia übrige 49 quadam] quauis D parilitate] pari- 48 spiritali L K Н88 50 sim] velut D tate Q S H! pedissecus D S Gr, pedisecus B2, pediseque L K 147 Magister Stephan (de Uherčice), einer der ersten Generalrikare Erz- bischof Ernsts von Prag (vor 1356), Domherr in Prag und Olmütz. später regulierter Augustiner-Chorherr in Raudnitz, lehrte an der Prager Universi- tät das kanonische Recht und ist auch selbst Verfasser eincs juristischen Werkes (Quaestiones sou casus scientiac), das 'auf der Summa des Raimund von Pennaforte († 1275) und auf der Summa des Johannes von Freiburg († 1314) fußt'. Im Jahre 1357 vermachte er dem Kloster Brewnor bei Prag seine Postille des Nicolaus von Lyra, in IV voluminibus comprehensum: Denifle, Universitäten des Mittelalters I 589; Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 164 [ = Vom Mittelalter z. Ref., Halle 1893, S. 41]; Tadra, Kanceláře a písaři S. 209; Mon. Vat. Boh. I Nr. 1440 nebst Register S. 929; II Nr. 198. Der Ausdruck notario in der Salutatio unseres Briefes darf nicht dazu verführen, ihn mit dem Leitmeritzer Archidiakon magister Ste- phanus zu verwechseln, der im Jahre 1355 Protonotar desselben Prager Erzbischofs Ernst war (Tadra a. a. O. S. 122 und Archiv ƒ. österr. Gesch. 61, 1880, Register S. 595). 19ff. Vgl. Matth. 13, 3ff.; Marc. 4, 3ff.; Luc. 8, 5ff.; unten Nr. 151. 24ff. 26 Eccles. 9, 2. 38 ff. Val. Maximus VII 2, Ext. 2: Age quam prudenter Solo neminem, dum adhuc uiueret, beatum dici debere arbitrabatur, quod ad ultimum usque fati diem ancipiti fortunae subiecti essemus (nach Plutarche Vita Solonis); vgl. auch VI 9, Ext. 7.
Strana 227
Nr. 147. 148. 227 148. AN PAUL VON HARRACH, BISCHOF VON FREI- SING. Er wolle der Huld der Nürnberger Frauen verlustig gehen, wenn er seiner je vergesse. [1362?] Aus der Summa Cancellarii. Reuerendo in Christo patri domino P. Frisingensi episcopo, cui nominis interpretacionem attulit fortune prosperitas, vt libere cantet ipsius blandiciis ad verificandum vmbras poeticas, cum recte dicitur: Cantabat vacuus coram latrone viator. Alter tunc diues flebat, dum predo eum capiebat. Reuerende pater, domine frater et amice carissime, Non est opus, vt multociens monear ad habendum vestri re- cordium, quoniam tanta vis dileccionis in me congeritur ad aman- dum et prosequendum vestri status honorem, vt mente secura 10 . 148 = Uc G Rg Ua Kap WI L2 (nur Uberschrift und Adresse L2) FQ S H2 B2 H1 Gr UbL K, außerdem B Bl. 1447. — Tadra, Summa Canc. Nr. 10, S. 7f. — Uberschrift: (Item) Cancellarius (scribit) episcopo Fri- singensi G Kap WI L2 F B2 HI Gr L K, Canc. scribit ep. Frising, quia sui recordatur multociens ac continua tota vi honorem prosequitur sui status Rg Ua. Canc. scribit ep. frign. (so) et responsio iocosa S, Canc. scr. ep. Fri- sing. quod habet recordium sub impetracione (so) Ub, Non est necesse quod multociens ep. Frising. habeat recordium, cum pre omnibus homini- bus ymmo mulieribus in principio sue leticie teneat principatum B. — 1—6 Die Adresse (Reuerendo — capiebat) fehlt Uc Wi, steht (teilweise mit vorgesctztem Superscripcio) am Anfang des Briefs Rg Ua La, am Schluß des Briefs übrige Hss — 1 P.] N. F, Johanni S, Jo. Ub, Pe. H1, fehlt B 2 interpretacionem] increpacionem LK frisiniensi Q, frisiensi B2 3 verificandum] viuificandum G, versificandum Rg Ua L2 S F, uersifi- candas L K. ebenso mit Glosse versin zcu machin Q, ebenso mit Glosse veri- ficandum H2, uersificandos B2, verificandas HI, mirificandum [ ?] Ub vmbras] materias [?] nebst Glosse fabulas S 4 recte] idem L2, racione H2 B, fehlt H1 Gr dicatur S B2, detur Gr 5 vacuus] fatuus H2 HI Gr dum Q, cum H2, quo- 6 Alter — capiebat Q S H2, fehlt übrige Has niam S 7 Rev. pr dne et frater (pater Q) carissime Rg Ua WI FQ B2 Gr Ub L K, Rev. dne et pater (frater H1) car. Uc H1, Rev. pr et dne 8 Non opus est Rg Ua moneor Q. utar L K mi kar. S 9 in me dileccionis Uc vestrum Uc S
Nr. 147. 148. 227 148. AN PAUL VON HARRACH, BISCHOF VON FREI- SING. Er wolle der Huld der Nürnberger Frauen verlustig gehen, wenn er seiner je vergesse. [1362?] Aus der Summa Cancellarii. Reuerendo in Christo patri domino P. Frisingensi episcopo, cui nominis interpretacionem attulit fortune prosperitas, vt libere cantet ipsius blandiciis ad verificandum vmbras poeticas, cum recte dicitur: Cantabat vacuus coram latrone viator. Alter tunc diues flebat, dum predo eum capiebat. Reuerende pater, domine frater et amice carissime, Non est opus, vt multociens monear ad habendum vestri re- cordium, quoniam tanta vis dileccionis in me congeritur ad aman- dum et prosequendum vestri status honorem, vt mente secura 10 . 148 = Uc G Rg Ua Kap WI L2 (nur Uberschrift und Adresse L2) FQ S H2 B2 H1 Gr UbL K, außerdem B Bl. 1447. — Tadra, Summa Canc. Nr. 10, S. 7f. — Uberschrift: (Item) Cancellarius (scribit) episcopo Fri- singensi G Kap WI L2 F B2 HI Gr L K, Canc. scribit ep. Frising, quia sui recordatur multociens ac continua tota vi honorem prosequitur sui status Rg Ua. Canc. scribit ep. frign. (so) et responsio iocosa S, Canc. scr. ep. Fri- sing. quod habet recordium sub impetracione (so) Ub, Non est necesse quod multociens ep. Frising. habeat recordium, cum pre omnibus homini- bus ymmo mulieribus in principio sue leticie teneat principatum B. — 1—6 Die Adresse (Reuerendo — capiebat) fehlt Uc Wi, steht (teilweise mit vorgesctztem Superscripcio) am Anfang des Briefs Rg Ua La, am Schluß des Briefs übrige Hss — 1 P.] N. F, Johanni S, Jo. Ub, Pe. H1, fehlt B 2 interpretacionem] increpacionem LK frisiniensi Q, frisiensi B2 3 verificandum] viuificandum G, versificandum Rg Ua L2 S F, uersifi- candas L K. ebenso mit Glosse versin zcu machin Q, ebenso mit Glosse veri- ficandum H2, uersificandos B2, verificandas HI, mirificandum [ ?] Ub vmbras] materias [?] nebst Glosse fabulas S 4 recte] idem L2, racione H2 B, fehlt H1 Gr dicatur S B2, detur Gr 5 vacuus] fatuus H2 HI Gr dum Q, cum H2, quo- 6 Alter — capiebat Q S H2, fehlt übrige Has niam S 7 Rev. pr dne et frater (pater Q) carissime Rg Ua WI FQ B2 Gr Ub L K, Rev. dne et pater (frater H1) car. Uc H1, Rev. pr et dne 8 Non opus est Rg Ua moneor Q. utar L K mi kar. S 9 in me dileccionis Uc vestrum Uc S
Strana 228
228 VI. Sonstige Freundschaften. imprecatiuam psalmiste sentenciam super me prorogem, vt bone consciencie serena fiducia plene sic dicam: Adhereat lingwa mea faucibus meis, si non meminero tui. Neque michi solacium speciosi wltus mulierum Nurembergensium in gaudium optatum proueniat, 15 si non proposuero Frisingensem episcopum in principio leticie mee. Et si condicionem fratris mei a mente dimisero, tunc in ludo passus feminei, quem in leticia cordis celebrare consueuimus, obliuioni detur dextera mea, vt passus lucrosos non habeat, sed eos vtique, qui feminarum auaricia trahunt pecuniam extra bursam. 11 prorogem] prouocem B 12 serena] aus secura Uc, secura Kap, scuera Q. fehlt S 14 mulieris Rg Ua, feminei dominarum Ub Nuremberg.] fehlt (über der Zeile N.) Uc, vertet O, Norimburg. B2. Pragens. Ub, fehlt Ha 15 Fris. ep.] .. frigien. perueniat H2HI B Episcopo (so) B2, te socium meum dilectum Ub, frisiniensem Q passus] positus über getilgtem passus 16 ludo] liuore H1, littere Gr 17 celebrare Rg Ua B2 B, celebri Uc, celebrari übrige B, fehlt L K 18 detur fehlt Kap lucrosus F S H2 B2 HI Gr Ub, luctuosos Has trahit S, vti [?] habent H2, et 19 qui] per quos S, fehlt F LK bursam. Datum Ub habent B 148 Paul von Harrach, aus Jägerndorf in Schlesien stammend (s. Mon. Vat. Bohem. I S. 831, Register s. v. Gurk), Bischof von Freising von 1359 bis zu seinem Tode (1377), vorher Bischof von Gurk in Kärnten, trat gleich bei Ubernahme seines neuen Amtes politisch dadurch hervor, daß er im Auf- trag des päpstlichen Stuhles das langjährige Interdikt über Bayern aufhob und die Ehe des Markgrafen Ludwig von Brandenburg mit Margarete Maultasch kirchlich einsegnete (Huber, Regesten P. Nr. 60. 61, vgl. auch R. Nr. 284. 286; Werunsky, Karl IV. Bd. III S. 217f.). Am 27. April 1360 erhielt er von Karl IV. in Brünn die Bestätigung der alten Privilegien des Bistums (Huber, Regesten Nr. 3104). Unter den Zeugen dieser Urkunde begegnet auch der Name Johanns v. N. Im folgenden Jahre, anlaßlich des Reichstags, war er von März bis Dezember gemeinsam mit dem Kanzler in Nürnberg anwesend (Huber, Regesten Nr. 3581. 3583. 3589f. 3634. 3640. 3690. 3760. 3796), und von da mag die beiderseitige Freundschaft ihren Anfang genommen haben, die bis zum Jahre 1374 zu verfolgen ist, oben Nr. 39). Nachrichten über ihn geben C. Meichelbeck, Historia Frisingensis. Tom. II. Augustae Vindel. 1729, Pars I S. 156—164; A. Baumgärtner, Meichelbecks Geschichte der Stadt Freising. Neu in Druck gegeben und fort- gesetzt. Freising 1854. S. 150—152. 2 nominis interpretacionem: Freisingen gedeutet als liber cantus (vgl. Z. 2f.). Noch Dietrich Rysicheus, der Freisinger Freund des Conrad Celtis,
228 VI. Sonstige Freundschaften. imprecatiuam psalmiste sentenciam super me prorogem, vt bone consciencie serena fiducia plene sic dicam: Adhereat lingwa mea faucibus meis, si non meminero tui. Neque michi solacium speciosi wltus mulierum Nurembergensium in gaudium optatum proueniat, 15 si non proposuero Frisingensem episcopum in principio leticie mee. Et si condicionem fratris mei a mente dimisero, tunc in ludo passus feminei, quem in leticia cordis celebrare consueuimus, obliuioni detur dextera mea, vt passus lucrosos non habeat, sed eos vtique, qui feminarum auaricia trahunt pecuniam extra bursam. 11 prorogem] prouocem B 12 serena] aus secura Uc, secura Kap, scuera Q. fehlt S 14 mulieris Rg Ua, feminei dominarum Ub Nuremberg.] fehlt (über der Zeile N.) Uc, vertet O, Norimburg. B2. Pragens. Ub, fehlt Ha 15 Fris. ep.] .. frigien. perueniat H2HI B Episcopo (so) B2, te socium meum dilectum Ub, frisiniensem Q passus] positus über getilgtem passus 16 ludo] liuore H1, littere Gr 17 celebrare Rg Ua B2 B, celebri Uc, celebrari übrige B, fehlt L K 18 detur fehlt Kap lucrosus F S H2 B2 HI Gr Ub, luctuosos Has trahit S, vti [?] habent H2, et 19 qui] per quos S, fehlt F LK bursam. Datum Ub habent B 148 Paul von Harrach, aus Jägerndorf in Schlesien stammend (s. Mon. Vat. Bohem. I S. 831, Register s. v. Gurk), Bischof von Freising von 1359 bis zu seinem Tode (1377), vorher Bischof von Gurk in Kärnten, trat gleich bei Ubernahme seines neuen Amtes politisch dadurch hervor, daß er im Auf- trag des päpstlichen Stuhles das langjährige Interdikt über Bayern aufhob und die Ehe des Markgrafen Ludwig von Brandenburg mit Margarete Maultasch kirchlich einsegnete (Huber, Regesten P. Nr. 60. 61, vgl. auch R. Nr. 284. 286; Werunsky, Karl IV. Bd. III S. 217f.). Am 27. April 1360 erhielt er von Karl IV. in Brünn die Bestätigung der alten Privilegien des Bistums (Huber, Regesten Nr. 3104). Unter den Zeugen dieser Urkunde begegnet auch der Name Johanns v. N. Im folgenden Jahre, anlaßlich des Reichstags, war er von März bis Dezember gemeinsam mit dem Kanzler in Nürnberg anwesend (Huber, Regesten Nr. 3581. 3583. 3589f. 3634. 3640. 3690. 3760. 3796), und von da mag die beiderseitige Freundschaft ihren Anfang genommen haben, die bis zum Jahre 1374 zu verfolgen ist, oben Nr. 39). Nachrichten über ihn geben C. Meichelbeck, Historia Frisingensis. Tom. II. Augustae Vindel. 1729, Pars I S. 156—164; A. Baumgärtner, Meichelbecks Geschichte der Stadt Freising. Neu in Druck gegeben und fort- gesetzt. Freising 1854. S. 150—152. 2 nominis interpretacionem: Freisingen gedeutet als liber cantus (vgl. Z. 2f.). Noch Dietrich Rysicheus, der Freisinger Freund des Conrad Celtis,
Strana 229
Nr. 148. 149. 229 datiert seine Briefe an den Meister Ex libero Cantu, s. Briefwechsel des Konrad Celtis hrag. von H. Rupprich. München 1934, Nr. 193. 225. 5f. Die Quelle für diese mittelalterlichen Verse, deren Verbreitungsgebiet nachzuweisen bleibt, ist Boethius, de cons. phil. II 5: Si vitae huius callem vacuus viator intrasses, coram latrone cantares. O praeclara opum mor- talium beatitudo, quam cum adeptus fueris, securus esse desistis! 12f. Psalm 136, 6. 16f. in ludo passus feminei: einer Art Gesellschaftsspiel? 149. AN PAUL v. HARRACH, BISCHOF VON FREISING. Tröstet ihn uber gewisse Sorgen, die ihn ängstigen. [1362—1364?] Aus der Summa Cancellarii. Reuerende mi pater et domine ac frater amantissime, Oppressionibus vestris et anxiis curis, que mentem vestram seminario preuaricatoris exercent, vehementer compacior. Et quamquam sint auctore Deo ad preparacionem salutis eterne nec 149 = UC G Rg Ua Kap WI L2 W2 FQS H2 B2 HI Ub Gr L K. — Ta- dra, Summa Canc. Nr. 41 S. 26f. — Uberschrift: Cancellarius scribit episcopo Frisingensi (episcopo eidem [Frisingensi] B2 H1 Gr) compaciendo (comp. de Hi, comp. super Gr, comp. sibi de L K) oppressionibus suis G Kap WI L2 W2 F B2 HIGr L K, Item canc. scribit eidem episcopo [Frisingensi] comparando (!) sibi familiariter suis oppr. S, Compatitur cuidam episcopo de tribulacionibus et angustiis suis Ub. — 1f. Reuerende mi domine ac frater et pater metuendissime Q 3 preuaricatore L K 4 Deo] domino Kap preparacionem] perpetracionem G 149 Die 'Bedrückungen und angstvollen Sorgen’ (Z. 2f.) darf man viel- leicht auf die schwierige politische Lage des Bistums Freising in den Jahren 1362—1364 beziehen, die in dem Augenblick begann, als Herzog Rudolf IV. von Österreich mit Erzbischof Ortolf von Salzburg (1362 Jan. 29) und Bischof Gottfried von Passau (1362 März 21) ein Bündnis abschloß, dessen Spitze sich gegen Karl IV. richtete: A. Huber, Gesch. des Herzogs Rudolfe IV. Innsbruck 1865, S. 78. 102. Auch in dem bald danach um die Erbfolge in Tirol entbrannten bayrisch-österreichischen Krieg (1363/64) hatte das Bis- tum Freising verschiedene territoriale Einbußen zu beklagen, die endgültig erst unter Rudolfs Nachfolger Albrecht III. im Jahre 1365 wieder gutgemacht wurden: Meichelbeck, Hist. Frising. II 1 S. 158ff.; A. Baumgärtner, Gech. d. Stadt Freising. Freising 1854, S. 151; J. Zahn, Cod. dipl. Austriaco- Frisingensis, in: Fontes rerum Austr. II. Abt. Bd. 35 (1871) Nr. 745. 748; Riezler, Gesch. Bayerns. Bd. III, Gotha 1889, S. 75ff. 80ff.; vgl. auch Summa Canc. ed. Tadra Nr. 231, S. 148.
Nr. 148. 149. 229 datiert seine Briefe an den Meister Ex libero Cantu, s. Briefwechsel des Konrad Celtis hrag. von H. Rupprich. München 1934, Nr. 193. 225. 5f. Die Quelle für diese mittelalterlichen Verse, deren Verbreitungsgebiet nachzuweisen bleibt, ist Boethius, de cons. phil. II 5: Si vitae huius callem vacuus viator intrasses, coram latrone cantares. O praeclara opum mor- talium beatitudo, quam cum adeptus fueris, securus esse desistis! 12f. Psalm 136, 6. 16f. in ludo passus feminei: einer Art Gesellschaftsspiel? 149. AN PAUL v. HARRACH, BISCHOF VON FREISING. Tröstet ihn uber gewisse Sorgen, die ihn ängstigen. [1362—1364?] Aus der Summa Cancellarii. Reuerende mi pater et domine ac frater amantissime, Oppressionibus vestris et anxiis curis, que mentem vestram seminario preuaricatoris exercent, vehementer compacior. Et quamquam sint auctore Deo ad preparacionem salutis eterne nec 149 = UC G Rg Ua Kap WI L2 W2 FQS H2 B2 HI Ub Gr L K. — Ta- dra, Summa Canc. Nr. 41 S. 26f. — Uberschrift: Cancellarius scribit episcopo Frisingensi (episcopo eidem [Frisingensi] B2 H1 Gr) compaciendo (comp. de Hi, comp. super Gr, comp. sibi de L K) oppressionibus suis G Kap WI L2 W2 F B2 HIGr L K, Item canc. scribit eidem episcopo [Frisingensi] comparando (!) sibi familiariter suis oppr. S, Compatitur cuidam episcopo de tribulacionibus et angustiis suis Ub. — 1f. Reuerende mi domine ac frater et pater metuendissime Q 3 preuaricatore L K 4 Deo] domino Kap preparacionem] perpetracionem G 149 Die 'Bedrückungen und angstvollen Sorgen’ (Z. 2f.) darf man viel- leicht auf die schwierige politische Lage des Bistums Freising in den Jahren 1362—1364 beziehen, die in dem Augenblick begann, als Herzog Rudolf IV. von Österreich mit Erzbischof Ortolf von Salzburg (1362 Jan. 29) und Bischof Gottfried von Passau (1362 März 21) ein Bündnis abschloß, dessen Spitze sich gegen Karl IV. richtete: A. Huber, Gesch. des Herzogs Rudolfe IV. Innsbruck 1865, S. 78. 102. Auch in dem bald danach um die Erbfolge in Tirol entbrannten bayrisch-österreichischen Krieg (1363/64) hatte das Bis- tum Freising verschiedene territoriale Einbußen zu beklagen, die endgültig erst unter Rudolfs Nachfolger Albrecht III. im Jahre 1365 wieder gutgemacht wurden: Meichelbeck, Hist. Frising. II 1 S. 158ff.; A. Baumgärtner, Gech. d. Stadt Freising. Freising 1854, S. 151; J. Zahn, Cod. dipl. Austriaco- Frisingensis, in: Fontes rerum Austr. II. Abt. Bd. 35 (1871) Nr. 745. 748; Riezler, Gesch. Bayerns. Bd. III, Gotha 1889, S. 75ff. 80ff.; vgl. auch Summa Canc. ed. Tadra Nr. 231, S. 148.
Strana 230
230 VI. Sonstige Freundschaften. 5 absque rato supremi dispensatoris consilio ecclesia sancta tribu- lacione et dolore in hunc magnum statum excreuerit, non possum tamen sollicitudinis onus exuere, quin de karissimo meo fratre et amico doleam, vt sic sensualitas vincat racionis effectum. Nam iusta estimacione pensata et viam volendo debite racionis amplecti, 10 amplior deberet ex indebitis passionibus surgere materia gaudio- rum. Nam non sunt condigne passiones huius temporis ad futuram gloriam, quam in nobis Dei misericordia rewelabit. Propter quod considerata mutabilitate fragilis vite terrestris, que sursum sunt, sapite et non que super terram. Eadem enim ipsius fortune 15 dubietas est vobis iusta causa meliora sperandi. Nam sicut ad presens iuuentutem indebite sua tyrannide opprimere nititur, sic ab insperato ad meliora conducet disposicione diuina, que cuncta rerum pondera magnifice virtutis excellencia sic disponit, vt in tota mundiali machina nichil inordinati permanserit, quod potencia, 20 sapiencia et clemencia Dei non duxerit debito limite situandum. Sim ego vestris oracionibus commissus, pater amande, nam tribu- latorum voces Deus exaudit, qui omnium se corde inuocancium miseretur. 11f. Rom. 8, 18. 13f. Coloss. 3,2. 150. AN PAUL v. HARRACH, BISCHOF VON FREISING. Empfiehlt ihm einen Verwandten. [Vor 1363.) Aus der Summa Cancellarii. Presul eximie, Cui naturalis ingenii priuilegiata sagacitas et acquisite doctrine 5 supremi] summi B2 6 in] ad Q H2 excreuit Rg Ua Kap 7 meo] nostro Q H: 8 racionis vincat Uc effectum G, 14 et fehlt Uc affeccionem Rg Ua Kap F, affectum übrige Hes 15 sperandi non que] non que sunt S, que non sunt H1 Gr meliora WI S 16 iuuentute L K indebite Rg Ua Kap, indebitam F. in- 23 mise- debita übrige Hes 18 disposuit Uc Gr 20 situatum Q retur. Valete Uc, miseretur. Datum HIL K, mis. Datum Prage Ub 150 = Uc G Rg Ua WI L2 W2 F H2 B2 H1 Ub Gr L K, außerdem B Bl. 119°. — Tadra, Summa Canc. Nr. 43, S. 27f. — Uberschrift: Scribit (Canc. scribit L2, Item scribit S Gr, fehlt B2) episcopo Frisingensi (eidem episcopo B2. eidem H1), quod (ut S B' H1 Gr) habeat sibi amicum (am. suum G S) recommissum G Kap WI L2 W2 F S B2 H1 Gr, Recommendat
230 VI. Sonstige Freundschaften. 5 absque rato supremi dispensatoris consilio ecclesia sancta tribu- lacione et dolore in hunc magnum statum excreuerit, non possum tamen sollicitudinis onus exuere, quin de karissimo meo fratre et amico doleam, vt sic sensualitas vincat racionis effectum. Nam iusta estimacione pensata et viam volendo debite racionis amplecti, 10 amplior deberet ex indebitis passionibus surgere materia gaudio- rum. Nam non sunt condigne passiones huius temporis ad futuram gloriam, quam in nobis Dei misericordia rewelabit. Propter quod considerata mutabilitate fragilis vite terrestris, que sursum sunt, sapite et non que super terram. Eadem enim ipsius fortune 15 dubietas est vobis iusta causa meliora sperandi. Nam sicut ad presens iuuentutem indebite sua tyrannide opprimere nititur, sic ab insperato ad meliora conducet disposicione diuina, que cuncta rerum pondera magnifice virtutis excellencia sic disponit, vt in tota mundiali machina nichil inordinati permanserit, quod potencia, 20 sapiencia et clemencia Dei non duxerit debito limite situandum. Sim ego vestris oracionibus commissus, pater amande, nam tribu- latorum voces Deus exaudit, qui omnium se corde inuocancium miseretur. 11f. Rom. 8, 18. 13f. Coloss. 3,2. 150. AN PAUL v. HARRACH, BISCHOF VON FREISING. Empfiehlt ihm einen Verwandten. [Vor 1363.) Aus der Summa Cancellarii. Presul eximie, Cui naturalis ingenii priuilegiata sagacitas et acquisite doctrine 5 supremi] summi B2 6 in] ad Q H2 excreuit Rg Ua Kap 7 meo] nostro Q H: 8 racionis vincat Uc effectum G, 14 et fehlt Uc affeccionem Rg Ua Kap F, affectum übrige Hes 15 sperandi non que] non que sunt S, que non sunt H1 Gr meliora WI S 16 iuuentute L K indebite Rg Ua Kap, indebitam F. in- 23 mise- debita übrige Hes 18 disposuit Uc Gr 20 situatum Q retur. Valete Uc, miseretur. Datum HIL K, mis. Datum Prage Ub 150 = Uc G Rg Ua WI L2 W2 F H2 B2 H1 Ub Gr L K, außerdem B Bl. 119°. — Tadra, Summa Canc. Nr. 43, S. 27f. — Uberschrift: Scribit (Canc. scribit L2, Item scribit S Gr, fehlt B2) episcopo Frisingensi (eidem episcopo B2. eidem H1), quod (ut S B' H1 Gr) habeat sibi amicum (am. suum G S) recommissum G Kap WI L2 W2 F S B2 H1 Gr, Recommendat
Strana 231
Nr. 149—151. 231 sufficiencia dulcissimo quidem modulacionis concentu suaui musica indesinenter applaudunt, quem, sicut natura generosum fecit in corpore, membris aptauit nobilibus, colore venustauit pulcerrimo, sic et diuina gracia radiis spiritualibus illuminauit in mente, cui sedes apostolica fidem, Almania sinceritatem, Vngaria sollicitudi- nem iusta cognicione semper imponunt, tante benignitatis hominem ostendi petit cancellarius, vt clareat in opere quod rerum circum- stancie repromittunt, attente supplicans, vt sit domino meo Fri- 10 singensi consanguineus meus ... de ... singularis benignitatis officio recommissus. 5 151. AN DIE NONNEN VON KIRCHHEIM. Dankt ihnen für einen Weihnachtsbrief und lobt dessen Stilkunst. [13621/ Aus der Summa Cancellarii. Religiosis et Deo sacratis virginibus ... abbatisse et conuentui consanguineum suum ep. Frisingensi Ub, Canc. scribit ep. Frisiniensi recommendando sibi suum consanguineum L K, Commendat valde de pulchritudine et sciencia Episcopum Frisingensem, episcopum rogans vt amicum suum habeat benigniter recommissum B. — 2 acquisita L K concentu] 3 dulcissime G La W2FOSH2 B2 Ub B, dilectissime H1 Gr darüber concordia Q, resonantia S 4 prolaudunt B 5f. colore — illu- minauit] et persone venustauit pulchritudine et radiis spiritualibus illu- 6—8 cui — im- illuminat W minauit B 6 spiritalibus L K ponunt fehlt B 7 sinceritate Uc W1 per Vngariam S, Vngariam H2 inposuit Q 7f. solicitudine WIS H2 8 cognicione] condicione H2 10 con- hominem] honorem UaQSHILK 9 opere] tempore H1 promittunt B meo] nostro Q H2 Ub, fehlt WI L2 frisiniensi O, fri- siensi H2 B2. Frisingensi episcopo Wa 11 de ...] de presencium osten- 11f. meus de singulari benignitatis officio recommissus Da- sor W2 tum L K recommissus] dahinter Vale in Christo Jhesu domino nostro Uc 151 = G Rg Ua Kap WI L2 W2 FQSH2 B2HI Gr Ub LK, außerdem B Bl. 144°. Nicht verglichen ist die Uberlieferung in Cod. N. XXIV der Bibl. des Prager Domkapitels (Podlaha Nr. 1548). — Tadra, Summa Canc. Nr. 12, S. 8f. — Uberschrift: Litera eiusdem [Cancellarii] missa quibus- dam (quibuslibet F) monialibus in Kyrcheym (Kircheim WI F, Kir- cayn L2, knrig (so) Wa, fehlt S) G Kap WI L2 W2F S, Canc. monialibus in Kircheim scribit, statum virginalem laudans, ipsarum oracionibus se humiliter commendando Rg Ua, Canc. monialibus B2, Canc. scribit monialibus in kirchein (Kirchen augustinensis ordinis L K) HILK,
Nr. 149—151. 231 sufficiencia dulcissimo quidem modulacionis concentu suaui musica indesinenter applaudunt, quem, sicut natura generosum fecit in corpore, membris aptauit nobilibus, colore venustauit pulcerrimo, sic et diuina gracia radiis spiritualibus illuminauit in mente, cui sedes apostolica fidem, Almania sinceritatem, Vngaria sollicitudi- nem iusta cognicione semper imponunt, tante benignitatis hominem ostendi petit cancellarius, vt clareat in opere quod rerum circum- stancie repromittunt, attente supplicans, vt sit domino meo Fri- 10 singensi consanguineus meus ... de ... singularis benignitatis officio recommissus. 5 151. AN DIE NONNEN VON KIRCHHEIM. Dankt ihnen für einen Weihnachtsbrief und lobt dessen Stilkunst. [13621/ Aus der Summa Cancellarii. Religiosis et Deo sacratis virginibus ... abbatisse et conuentui consanguineum suum ep. Frisingensi Ub, Canc. scribit ep. Frisiniensi recommendando sibi suum consanguineum L K, Commendat valde de pulchritudine et sciencia Episcopum Frisingensem, episcopum rogans vt amicum suum habeat benigniter recommissum B. — 2 acquisita L K concentu] 3 dulcissime G La W2FOSH2 B2 Ub B, dilectissime H1 Gr darüber concordia Q, resonantia S 4 prolaudunt B 5f. colore — illu- minauit] et persone venustauit pulchritudine et radiis spiritualibus illu- 6—8 cui — im- illuminat W minauit B 6 spiritalibus L K ponunt fehlt B 7 sinceritate Uc W1 per Vngariam S, Vngariam H2 inposuit Q 7f. solicitudine WIS H2 8 cognicione] condicione H2 10 con- hominem] honorem UaQSHILK 9 opere] tempore H1 promittunt B meo] nostro Q H2 Ub, fehlt WI L2 frisiniensi O, fri- siensi H2 B2. Frisingensi episcopo Wa 11 de ...] de presencium osten- 11f. meus de singulari benignitatis officio recommissus Da- sor W2 tum L K recommissus] dahinter Vale in Christo Jhesu domino nostro Uc 151 = G Rg Ua Kap WI L2 W2 FQSH2 B2HI Gr Ub LK, außerdem B Bl. 144°. Nicht verglichen ist die Uberlieferung in Cod. N. XXIV der Bibl. des Prager Domkapitels (Podlaha Nr. 1548). — Tadra, Summa Canc. Nr. 12, S. 8f. — Uberschrift: Litera eiusdem [Cancellarii] missa quibus- dam (quibuslibet F) monialibus in Kyrcheym (Kircheim WI F, Kir- cayn L2, knrig (so) Wa, fehlt S) G Kap WI L2 W2F S, Canc. monialibus in Kircheim scribit, statum virginalem laudans, ipsarum oracionibus se humiliter commendando Rg Ua, Canc. monialibus B2, Canc. scribit monialibus in kirchein (Kirchen augustinensis ordinis L K) HILK,
Strana 232
232 VI. Sonstige Freundschaften. monasterii sanctimonialium in Kyrcheym Augustensis diocesis, quas corona leticie Dominus in gaudio coronauit. Rethorici carminis oblectamenta suauia, que de corde virgineo 5 dulcissimi roris aspergine feliciter emanarunt, sic quandoque velo- citer cursitant, sic suauiter nonnunquam planeque proserpiunt, vt nunc sonoribus vndulis gratidicis collabentes e labiis sopore lenissimo pendulum migrare perurgeant, nunc velud audiendi perauidum sopitum viuificent auditorem. Si itaque sonus melo- 10 dicus puellaris discipline presidio aures tantum lenit et erigit, quante dulcedinis stillicidia gustui libantis afferret, quantum con- diti saporis degustantis palatui largiretur, vtique sciri non poterit, nisi hoc rerum inuestigatrix omnium experiencia testaretur. Equi- dem non improuide tu, Deus omnipotens, qui natus de virgine 15 puellarem mundiciam et illibati thori candorem saphireum et castarum mencium smaragdinos virores sempér amplecteris, tue sapiencie candores infudisti virginibus, vt de te patris sapiencia, qui es splendor lucis eterne et speculum sine macula, tam profundi sermonis misterio casta virginum labia loquerentur. Stupor etenim 20 animo audientis oboritur nec respondere poterit scribentis affeccio, nisi tu des oratori consilium, qui prophetis omnibus tua pietate donasti sacri liquoris diuino profluuio habundancius inundare. In te igitur inicium responsiui sermonis aggredior. . . Scribit monialibus quibusdam sollaciosa curialia valde pulcra B. — 1—3 am Anfang des Briefes Rg Ua, am Schluß (zum Teil mit vorgesetztem et toti Superscripcio) übrige Hes 1 Deo sacris G, deodicatis Ub conuentui S 2 Kyrcheym] Cyrcheim G, kircher Wi, kirch. La Wa, bruch O, k. S Ub, kirch B2, chir. Gr, Krichen (so) L K, fehlt B augusti- nensis GFOGr L K, Augustiensis Wa B2, August. Rg Ua W1 diocesis] ordinis Rg Ua 6 suauiter L K, fehlt übrige Hes nonnunquam] aliquando H2 proserpunt Q H2 H1 Gr L K, proserpint G 7 sonoribus] sororibus L2 Ub, senioribus G WI, sonorosis S, fauorosis W2 graciditis L2, gratidis 8 sopore Rg Ua L2 Wa, W1, gradatis H1, graditis Gr, gratitudinis S H2 saporem Wi, sonore Hl, nunc sapore übrige Hes promigrare Q nunc] aut Q B2, ac übrige Hss velud] illud WI H2Gr 10 puellarum Rg LEL K leniet Rg Ua, lenat H1, lenauit B2 afferretur 11 quanteque L K W2, afferantis S, auferret O, offerret Ub B. Subjekt ist sonus melodicus Z. 9f. 12 palato B2 L largietur Q B2 13f. Equidem] Equidem tn LK WI 14 tu] tn Rg L2 W3, tm Q. fehlt Wi 16 virores] vigores O, vires B2 17 candores] splendorem L K 19 etenim] enim Rg Ua F O 20 audientis animo L2 aboritur Ub L K, exoritur Wa respondere] 22 diuine pro- splendere Q B2, ostendere B affeccio] officio LK fluuio facundie habundancius inundare L K
232 VI. Sonstige Freundschaften. monasterii sanctimonialium in Kyrcheym Augustensis diocesis, quas corona leticie Dominus in gaudio coronauit. Rethorici carminis oblectamenta suauia, que de corde virgineo 5 dulcissimi roris aspergine feliciter emanarunt, sic quandoque velo- citer cursitant, sic suauiter nonnunquam planeque proserpiunt, vt nunc sonoribus vndulis gratidicis collabentes e labiis sopore lenissimo pendulum migrare perurgeant, nunc velud audiendi perauidum sopitum viuificent auditorem. Si itaque sonus melo- 10 dicus puellaris discipline presidio aures tantum lenit et erigit, quante dulcedinis stillicidia gustui libantis afferret, quantum con- diti saporis degustantis palatui largiretur, vtique sciri non poterit, nisi hoc rerum inuestigatrix omnium experiencia testaretur. Equi- dem non improuide tu, Deus omnipotens, qui natus de virgine 15 puellarem mundiciam et illibati thori candorem saphireum et castarum mencium smaragdinos virores sempér amplecteris, tue sapiencie candores infudisti virginibus, vt de te patris sapiencia, qui es splendor lucis eterne et speculum sine macula, tam profundi sermonis misterio casta virginum labia loquerentur. Stupor etenim 20 animo audientis oboritur nec respondere poterit scribentis affeccio, nisi tu des oratori consilium, qui prophetis omnibus tua pietate donasti sacri liquoris diuino profluuio habundancius inundare. In te igitur inicium responsiui sermonis aggredior. . . Scribit monialibus quibusdam sollaciosa curialia valde pulcra B. — 1—3 am Anfang des Briefes Rg Ua, am Schluß (zum Teil mit vorgesetztem et toti Superscripcio) übrige Hes 1 Deo sacris G, deodicatis Ub conuentui S 2 Kyrcheym] Cyrcheim G, kircher Wi, kirch. La Wa, bruch O, k. S Ub, kirch B2, chir. Gr, Krichen (so) L K, fehlt B augusti- nensis GFOGr L K, Augustiensis Wa B2, August. Rg Ua W1 diocesis] ordinis Rg Ua 6 suauiter L K, fehlt übrige Hes nonnunquam] aliquando H2 proserpunt Q H2 H1 Gr L K, proserpint G 7 sonoribus] sororibus L2 Ub, senioribus G WI, sonorosis S, fauorosis W2 graciditis L2, gratidis 8 sopore Rg Ua L2 Wa, W1, gradatis H1, graditis Gr, gratitudinis S H2 saporem Wi, sonore Hl, nunc sapore übrige Hes promigrare Q nunc] aut Q B2, ac übrige Hss velud] illud WI H2Gr 10 puellarum Rg LEL K leniet Rg Ua, lenat H1, lenauit B2 afferretur 11 quanteque L K W2, afferantis S, auferret O, offerret Ub B. Subjekt ist sonus melodicus Z. 9f. 12 palato B2 L largietur Q B2 13f. Equidem] Equidem tn LK WI 14 tu] tn Rg L2 W3, tm Q. fehlt Wi 16 virores] vigores O, vires B2 17 candores] splendorem L K 19 etenim] enim Rg Ua F O 20 audientis animo L2 aboritur Ub L K, exoritur Wa respondere] 22 diuine pro- splendere Q B2, ostendere B affeccio] officio LK fluuio facundie habundancius inundare L K
Strana 233
Nr. 151. 233 Exit qui seminat seminare semen suum. Aliud quidem humore deficiente non germinat, aliud in humorem lacteum iam productum 25 superueniens extingwit alluuio, aliud Sirio ardente comburitur, aliud iam culmo virescente spicatum fructum speranti colono pro- mittens grandinis flagello destruitur, aliud applicatum horreolo hostilis consumit austeritas, aliud quidem latrocinantis furis aufert improbitas, vt sic omnia dubiorum hincinde vacillent amfractibus so et nullius mortalis sit tuta condicio preterquam religiosarum men- cium, que in petra firmissima, domino nostro Jhesu Christo, ciui- tatis sue munimina posuerunt. Ibi regis eterni nunquam tepescit proteccio, ibi vigilum cura sompni torpore non premitur, ibi ciuium viget eterna concordia, ibi imperatoris absque fine perdurat edictum, s5 vt clausis ianuis in pacis pulcritudine, in tabernaculis fiducie et opulenta requie sanctorum anime sub tanti presidis patrocinio conquiescant. Non mirum igitur, si erga vos, que castitatis merito digne quidem estis angelorum consorcio superne Jerusalem grate conciues, aurum 40 mentis sic rutilat, argentum lingwe tanto fulgore clarescit, vbi Phebus in pectore ructuat et in ore Mercurius; non mirum, si hebetudo depressi ingenii ad tante sublimitatis commentaria geme- bunda quidem eïulacione suspirat, vbi igitur vires loquendi non suppetunt. Impetrate queso graciam et de tam suauibus stillicidiis 45 limpidissimi fontis vestri ignauum scribentis animum irrorate, vt oblacionem, quam in die natiuitatis regis eterni, dum tenera vagiret infancia, in odorem suauitatis exhibuit vestra deuocio, sic deuote 24 Exiit Wa Ub 25 humore lacteo S B2 perductum G Kap La W2 26 extinguitur W2 Ub alluuio] a limo B2 Ub, alumpno Gr Sirio] darüber sole Q, sidere B2 27 iam culmo] ab anno W2 culmo] culmine Wi, calamo aus calmo [culmo ?] O, culmo darüber calamo B2, calamo G S Ub, lumine L K spicarum W2 F S, spicatum aus spirarum B2, spec- tatum Rg Ua speranti fructum L K 28 distruitur B2, distrahitur Ub orreolo WIQS 29 latrocinantis] latitantis B2 31 sit tuta G Kap, tua 34 ciuium] omnium sit Ub, tuta sit übrige Hes 33 munimenta L2 Kap Q B3 Ub 35 viget fiet Q H1 Gr perdurant edicta Rg Ua 36 et] in WILK, ac Q 39 igitur] ergo F 40 superni Q Gr 41 rutilat] vacillat Q 42 ructuat] rutilat L2 43f. gemenda G 44 eiulacione] emulacione Kap WI L2 Wa, eiugulacione aus emulacione [?] darüber clamore Q. eiulacione aus ẽmalacione S, egulacione H1 suspirant Rg Ua L2 Q2Q. suspirat racione S, inspirant B2 46 ignarum H2 B2 47 oblectacionem Rg Ua Gr irrorate G Kap L K, irrorare übrige Hes
Nr. 151. 233 Exit qui seminat seminare semen suum. Aliud quidem humore deficiente non germinat, aliud in humorem lacteum iam productum 25 superueniens extingwit alluuio, aliud Sirio ardente comburitur, aliud iam culmo virescente spicatum fructum speranti colono pro- mittens grandinis flagello destruitur, aliud applicatum horreolo hostilis consumit austeritas, aliud quidem latrocinantis furis aufert improbitas, vt sic omnia dubiorum hincinde vacillent amfractibus so et nullius mortalis sit tuta condicio preterquam religiosarum men- cium, que in petra firmissima, domino nostro Jhesu Christo, ciui- tatis sue munimina posuerunt. Ibi regis eterni nunquam tepescit proteccio, ibi vigilum cura sompni torpore non premitur, ibi ciuium viget eterna concordia, ibi imperatoris absque fine perdurat edictum, s5 vt clausis ianuis in pacis pulcritudine, in tabernaculis fiducie et opulenta requie sanctorum anime sub tanti presidis patrocinio conquiescant. Non mirum igitur, si erga vos, que castitatis merito digne quidem estis angelorum consorcio superne Jerusalem grate conciues, aurum 40 mentis sic rutilat, argentum lingwe tanto fulgore clarescit, vbi Phebus in pectore ructuat et in ore Mercurius; non mirum, si hebetudo depressi ingenii ad tante sublimitatis commentaria geme- bunda quidem eïulacione suspirat, vbi igitur vires loquendi non suppetunt. Impetrate queso graciam et de tam suauibus stillicidiis 45 limpidissimi fontis vestri ignauum scribentis animum irrorate, vt oblacionem, quam in die natiuitatis regis eterni, dum tenera vagiret infancia, in odorem suauitatis exhibuit vestra deuocio, sic deuote 24 Exiit Wa Ub 25 humore lacteo S B2 perductum G Kap La W2 26 extinguitur W2 Ub alluuio] a limo B2 Ub, alumpno Gr Sirio] darüber sole Q, sidere B2 27 iam culmo] ab anno W2 culmo] culmine Wi, calamo aus calmo [culmo ?] O, culmo darüber calamo B2, calamo G S Ub, lumine L K spicarum W2 F S, spicatum aus spirarum B2, spec- tatum Rg Ua speranti fructum L K 28 distruitur B2, distrahitur Ub orreolo WIQS 29 latrocinantis] latitantis B2 31 sit tuta G Kap, tua 34 ciuium] omnium sit Ub, tuta sit übrige Hes 33 munimenta L2 Kap Q B3 Ub 35 viget fiet Q H1 Gr perdurant edicta Rg Ua 36 et] in WILK, ac Q 39 igitur] ergo F 40 superni Q Gr 41 rutilat] vacillat Q 42 ructuat] rutilat L2 43f. gemenda G 44 eiulacione] emulacione Kap WI L2 Wa, eiugulacione aus emulacione [?] darüber clamore Q. eiulacione aus ẽmalacione S, egulacione H1 suspirant Rg Ua L2 Q2Q. suspirat racione S, inspirant B2 46 ignarum H2 B2 47 oblectacionem Rg Ua Gr irrorate G Kap L K, irrorare übrige Hes
Strana 234
234 VI. Sonstige Freundschaften. cum graciarum accione suscipiat, vt non obstantibus terrenis so affectibus, quibus occupatus ad ardua volutantis fortune periculis et naufraga dubiorum voragine fluctuare perpenditur, ad oportune requiei litus eternum vna vobiscum tranquilla serenitate perueniat, vbi lucis eterne radius sanctam ciuitatem illuminat, vbi solis occa- sus nunquam metuitur, vbi rex ille pacificus veri Salomonis portans 55 ymaginem sicut est omnia in omnibus sic et vniuersali sufficiencia letificat vniuersos. 50 volitantis B, voluntatis Rg Ua WI Ub, voluptatis WOS 51 naufrago L K, naufragia Rg Ua B, naufragata B 52 litus] lucis L K 53 sanctam] istam L K 151 Am 28. November 1361 bestätigte Karl IV. zu Nürnberg dem Frauen- kloster in Kirchheim (im Ries', nordwestlich Nördlingen) den Besitz der Kirchen Bopfingen und Tunschelkingen: Huber, Regesten Nr. 3778. Der Weihnachtsbrief der Nonnen, auf den das vorliegende Schreiben antwortet, steht damit vermutlich im Zusammenhang. 5—14 sic quandoque velociter — non improuide: fast wörtlich über- nommen aus einem Briefe des römischen Tribunen Cola di Rienzo an den Kanzler vom Jahre 1350, s. V. M. z. R. II 3 Nr. 54, 3—9, S. 223f. 24ff. Vgl. oben Nr. 147, 19ff. nebst Anm. 40 aurum mentis, argentum lingwe, ...Phebus in pectore, in ore Mercurius: ähnlich schreibt Johann v. N. an Petrarca, 8. V. M. z. R. VII Nr. 12, Iff. S. 55. 45 tam suauibus — irrorate: die Wendung stammt gleichfalls aus dem oben zu Z. 5—14 zitierten Brief Rienzos, s. V. M. z. R. II3 Nr. 54, 15f., S. 224f. 152. AN PAUL VON JENZENSTEIN, NOTAR DER KAMMER DES KÖNIGREICHS BÖHMEN. Er könne sich für die Freilassung gewisser Ubeltäter nicht einsetzen, es sei denn, daß der Kaiser in anderer Weise für seine und seiner Leute Sicherheit sorge. [Vor 1363.] Aus der Summa Cancellarii. Carissime compater, Innocens vestrum graciosum consilium mente benigna recepi, 152 = Uc G Rg Ua Kap WI L. WaFOSHa B: HI Gr Ub L K, außerdem B Bl. 145°. — Tadra, Summa Canc. Nr. 13, S. 10. — Uberschrift: Can-
234 VI. Sonstige Freundschaften. cum graciarum accione suscipiat, vt non obstantibus terrenis so affectibus, quibus occupatus ad ardua volutantis fortune periculis et naufraga dubiorum voragine fluctuare perpenditur, ad oportune requiei litus eternum vna vobiscum tranquilla serenitate perueniat, vbi lucis eterne radius sanctam ciuitatem illuminat, vbi solis occa- sus nunquam metuitur, vbi rex ille pacificus veri Salomonis portans 55 ymaginem sicut est omnia in omnibus sic et vniuersali sufficiencia letificat vniuersos. 50 volitantis B, voluntatis Rg Ua WI Ub, voluptatis WOS 51 naufrago L K, naufragia Rg Ua B, naufragata B 52 litus] lucis L K 53 sanctam] istam L K 151 Am 28. November 1361 bestätigte Karl IV. zu Nürnberg dem Frauen- kloster in Kirchheim (im Ries', nordwestlich Nördlingen) den Besitz der Kirchen Bopfingen und Tunschelkingen: Huber, Regesten Nr. 3778. Der Weihnachtsbrief der Nonnen, auf den das vorliegende Schreiben antwortet, steht damit vermutlich im Zusammenhang. 5—14 sic quandoque velociter — non improuide: fast wörtlich über- nommen aus einem Briefe des römischen Tribunen Cola di Rienzo an den Kanzler vom Jahre 1350, s. V. M. z. R. II 3 Nr. 54, 3—9, S. 223f. 24ff. Vgl. oben Nr. 147, 19ff. nebst Anm. 40 aurum mentis, argentum lingwe, ...Phebus in pectore, in ore Mercurius: ähnlich schreibt Johann v. N. an Petrarca, 8. V. M. z. R. VII Nr. 12, Iff. S. 55. 45 tam suauibus — irrorate: die Wendung stammt gleichfalls aus dem oben zu Z. 5—14 zitierten Brief Rienzos, s. V. M. z. R. II3 Nr. 54, 15f., S. 224f. 152. AN PAUL VON JENZENSTEIN, NOTAR DER KAMMER DES KÖNIGREICHS BÖHMEN. Er könne sich für die Freilassung gewisser Ubeltäter nicht einsetzen, es sei denn, daß der Kaiser in anderer Weise für seine und seiner Leute Sicherheit sorge. [Vor 1363.] Aus der Summa Cancellarii. Carissime compater, Innocens vestrum graciosum consilium mente benigna recepi, 152 = Uc G Rg Ua Kap WI L. WaFOSHa B: HI Gr Ub L K, außerdem B Bl. 145°. — Tadra, Summa Canc. Nr. 13, S. 10. — Uberschrift: Can-
Strana 235
Nr. 151. 152. 235 tanto quidem amicabilius quanto illud indubia presumpcione con- fido manasse de vena sincerissima animi purioris. Ast innocenciam mei compatris gratam accipiens, tali ac tante fidei graciarum ac- 5 ciones mea possibilitate vicibus affecto semper gratis refundere, etsi non eas quas tante fidei virtus rite promeruit, illas nichilomi- nus, quas vmnquam quiuerit sufficiencia rescribentis. Verum, dilecte compater, cum ego sim ille, quem premit calceus, ego sim ille, cuius vita pendebit in dubio, dum latrones illi captiui fuerint 10 liberati, non possum nec audeo ad liberacionem eorum intendere, nisi talis spiritus vertiginis cerebrum occuparet, quo mori diligerem, qui peccatis obstantibus non sum paratus ad mortem. Qua- propter, amantissime mi compater, geratis solerciam, vt vsque ad domini mei presenciam sub bona et diligenti custodia teneantur. 15 Nam ille michi sui gracia cauebit taliter, vt aut in perpetuo carcere maneant seu talis fiat ordo securitatis ab eis, quo certus sim, quod ego et mei similiter ipsorum versutissimis fallaciis non turbemur. Et rogo quod ... de presenti scriptura dignemini distinccius in- formare. 20 cellarius scribit domino Paulo camere regni Boemie notario (Paulo no- tario camere etc. G S) G Kap WI L2F S, Canc. scr. regraciando de bono consilio sc. domino P. Camerario regis Boemie W2, C. domino Paulo camere regis Boemie notario, ut inimici sui capti teneantur in custodia diligenter Rg Ua, Canc. scr. d. Paulo regraciando sibi de (bono H1 Gr) consilio HI Gr L K, Canc. regrac. de b. cons. d. P. notario Camere regalis Ba, Regraciatur compatri suo de consilio, rogans ut dominum informet ut latrones sub debita custodia conseruentur B. — 2 Innocens fehlt L K 4 emanasse S L K 4f. animi — accipiens] caritate. recepimus L K Tamen purior est gracia compatris mei Rg Ua L K 4 Ast] est Q Gr, est a se Ub 5 tali ac] talis ac Q. talis L K fidei] fidelitatis L K semper affecto vicibus G Kap, aff. vic. semper L2 6 mea] nostra S 7 fidei] fidelitati L K 8 vmquam] cuiquam L K quiuerit] qui ve nolit La, queiunt [?] F, quieuerit QL K B, conuenerit S, querit HIGr, 9 cum fehlt B sim] sum (beidemal) Q S UbLK quiemus [ ?] Ub zweites sim] sum Uc WI LIFQSHIGr Ub, sim aus sum B2 10 pendet L2, 16 sua FOLK pendebat B� Gr L K 14 vsque] hucusque Wi. cauebit] fauebit Wi, tenebit Ub L K 17 fiet ordo G, ordo fiat Q B. Ub, oracio fiat S certus sum L K, sum certus Q Ub 18 perturbemur LK 19 quod fehlt Q S dignemini] dignemini me Uc, dignemini vos B, vos S 19f. informari Wa, informare. Datum Ub, conformari. Datum L K 152 Paul von Jenzenstein, Bruder des Prager Erzbischofs Johann Očko von Wlaschim und Vater des nachmaligen Prager Erzbischofs Joh. von
Nr. 151. 152. 235 tanto quidem amicabilius quanto illud indubia presumpcione con- fido manasse de vena sincerissima animi purioris. Ast innocenciam mei compatris gratam accipiens, tali ac tante fidei graciarum ac- 5 ciones mea possibilitate vicibus affecto semper gratis refundere, etsi non eas quas tante fidei virtus rite promeruit, illas nichilomi- nus, quas vmnquam quiuerit sufficiencia rescribentis. Verum, dilecte compater, cum ego sim ille, quem premit calceus, ego sim ille, cuius vita pendebit in dubio, dum latrones illi captiui fuerint 10 liberati, non possum nec audeo ad liberacionem eorum intendere, nisi talis spiritus vertiginis cerebrum occuparet, quo mori diligerem, qui peccatis obstantibus non sum paratus ad mortem. Qua- propter, amantissime mi compater, geratis solerciam, vt vsque ad domini mei presenciam sub bona et diligenti custodia teneantur. 15 Nam ille michi sui gracia cauebit taliter, vt aut in perpetuo carcere maneant seu talis fiat ordo securitatis ab eis, quo certus sim, quod ego et mei similiter ipsorum versutissimis fallaciis non turbemur. Et rogo quod ... de presenti scriptura dignemini distinccius in- formare. 20 cellarius scribit domino Paulo camere regni Boemie notario (Paulo no- tario camere etc. G S) G Kap WI L2F S, Canc. scr. regraciando de bono consilio sc. domino P. Camerario regis Boemie W2, C. domino Paulo camere regis Boemie notario, ut inimici sui capti teneantur in custodia diligenter Rg Ua, Canc. scr. d. Paulo regraciando sibi de (bono H1 Gr) consilio HI Gr L K, Canc. regrac. de b. cons. d. P. notario Camere regalis Ba, Regraciatur compatri suo de consilio, rogans ut dominum informet ut latrones sub debita custodia conseruentur B. — 2 Innocens fehlt L K 4 emanasse S L K 4f. animi — accipiens] caritate. recepimus L K Tamen purior est gracia compatris mei Rg Ua L K 4 Ast] est Q Gr, est a se Ub 5 tali ac] talis ac Q. talis L K fidei] fidelitatis L K semper affecto vicibus G Kap, aff. vic. semper L2 6 mea] nostra S 7 fidei] fidelitati L K 8 vmquam] cuiquam L K quiuerit] qui ve nolit La, queiunt [?] F, quieuerit QL K B, conuenerit S, querit HIGr, 9 cum fehlt B sim] sum (beidemal) Q S UbLK quiemus [ ?] Ub zweites sim] sum Uc WI LIFQSHIGr Ub, sim aus sum B2 10 pendet L2, 16 sua FOLK pendebat B� Gr L K 14 vsque] hucusque Wi. cauebit] fauebit Wi, tenebit Ub L K 17 fiet ordo G, ordo fiat Q B. Ub, oracio fiat S certus sum L K, sum certus Q Ub 18 perturbemur LK 19 quod fehlt Q S dignemini] dignemini me Uc, dignemini vos B, vos S 19f. informari Wa, informare. Datum Ub, conformari. Datum L K 152 Paul von Jenzenstein, Bruder des Prager Erzbischofs Johann Očko von Wlaschim und Vater des nachmaligen Prager Erzbischofs Joh. von
Strana 236
236 VI. Sonstige Freundschaften. Jenzenstein (1379—1396), am Hofe Karls IV. hochangesehen — am 11. Juni 1360 schenkt der Kaiser ihm zur Ausstattung seiner Tochter Ka- tharina 200 Schock Prager Groschen: Huber, Regesten Nr. 3166, vgl. auch Nr. 3563 —, bekleidete das Amt als Notar der böhmischen Landeskammer von 1351—1374. Seinen Tod (18. Dez. 1375) beklagt Joh. v. N. in dem unten als Nr. 191 gegebenen Schreiben an seinen Bruder. Auf freund- schaftliche Beziehungen weist außer oben Nr. 13 auch unten Nr. 162 und Canc. Joh. Novif. (ed. Tadra) Nr. 22. Vgl. Loserth, Arch. J. österr. Gesch. 55 (1877) S. 273 Anm. 2; Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 171f. [V. Mittelalter z. Ref., Halle 1893, S. 35. 48 Anm. 2]; V. M. z. R. III2 S. 13 nebst Anm. 2 und S. 53; Tadra, Kanceláře a písaři S. 114. 151. — Die Angabe über die Abfassungszeit mit Rücksicht auf die Uberlieferung. 153. AN WILHELM PINCHON, PROPST VON MAINZ. Scherzhafte Bitte um eine Sendung Weins. [Vor 1363.) Aus der Summa Cancellarii. Dominus prepositus Maguntinus salutem recipiat ab eo, qui nescit homines salutare. Maior sit tamen accipientis prepositi mentis dulcedo quam sit scribentis rusticitas, qui nec in vanum salutare consueuit amicos, magis lucrum quam fauorem volens 5 emungere, quia vinum sitit prepositi, non tam ob vtilitatem pro- priam quam vt ab auaro aliquid muneris prudenter eliciat in argu- 158 = Uc G Rg Ua Kap WIL2FOSH2 B: HI Ub Gr, außerdem B Bl. 1337. — Tadra, Summa Canc. Nr. 6, S. 5 — Uberschrift: Litera per eundem missa (missa per e. Ub, missa per e. cancellarium L2) Wilhelmo (W. S, fehlt WI L2 F) Pynczon (pinczoni WI L2, Praczoni F, fehlt S Ub) preposito Maguntinensi (Mog. G, fehlt L2 Ub) G Kap WI LZF S Ub, Canc. salutat pinc. prepositum magutinensem Rg Ua, Eidem preposito B2. Scribit eidem prep. magdeburgensi (magd. fehlt Gr) H1 Gr, Canc. salutat prepositum vt vinum ab eo valeat extorquere B. — 1 Magut. Uc, magunti- nensis WIF, maguntin. S, mogucinus L2, magenborgensis O, maydbur- gensis H2, Magdeburgensis B2 Ub 2 tamen sit S H2 H1 4 consueuit salutare Rg Ua WIF SH2 B: HI Ub Gr, consueuit fehlt % 5 tam] tamen Uc F H2 Ub, tam von jüngerer Hand gebessert in tantum G ob] ad S H2HIUb 5f. propriam] prepositi B2 6 quam von jüngerer Hand aliquid] volens auaro] auro La H1, amo S gebessert in quantum G aliquid Uc
236 VI. Sonstige Freundschaften. Jenzenstein (1379—1396), am Hofe Karls IV. hochangesehen — am 11. Juni 1360 schenkt der Kaiser ihm zur Ausstattung seiner Tochter Ka- tharina 200 Schock Prager Groschen: Huber, Regesten Nr. 3166, vgl. auch Nr. 3563 —, bekleidete das Amt als Notar der böhmischen Landeskammer von 1351—1374. Seinen Tod (18. Dez. 1375) beklagt Joh. v. N. in dem unten als Nr. 191 gegebenen Schreiben an seinen Bruder. Auf freund- schaftliche Beziehungen weist außer oben Nr. 13 auch unten Nr. 162 und Canc. Joh. Novif. (ed. Tadra) Nr. 22. Vgl. Loserth, Arch. J. österr. Gesch. 55 (1877) S. 273 Anm. 2; Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 171f. [V. Mittelalter z. Ref., Halle 1893, S. 35. 48 Anm. 2]; V. M. z. R. III2 S. 13 nebst Anm. 2 und S. 53; Tadra, Kanceláře a písaři S. 114. 151. — Die Angabe über die Abfassungszeit mit Rücksicht auf die Uberlieferung. 153. AN WILHELM PINCHON, PROPST VON MAINZ. Scherzhafte Bitte um eine Sendung Weins. [Vor 1363.) Aus der Summa Cancellarii. Dominus prepositus Maguntinus salutem recipiat ab eo, qui nescit homines salutare. Maior sit tamen accipientis prepositi mentis dulcedo quam sit scribentis rusticitas, qui nec in vanum salutare consueuit amicos, magis lucrum quam fauorem volens 5 emungere, quia vinum sitit prepositi, non tam ob vtilitatem pro- priam quam vt ab auaro aliquid muneris prudenter eliciat in argu- 158 = Uc G Rg Ua Kap WIL2FOSH2 B: HI Ub Gr, außerdem B Bl. 1337. — Tadra, Summa Canc. Nr. 6, S. 5 — Uberschrift: Litera per eundem missa (missa per e. Ub, missa per e. cancellarium L2) Wilhelmo (W. S, fehlt WI L2 F) Pynczon (pinczoni WI L2, Praczoni F, fehlt S Ub) preposito Maguntinensi (Mog. G, fehlt L2 Ub) G Kap WI LZF S Ub, Canc. salutat pinc. prepositum magutinensem Rg Ua, Eidem preposito B2. Scribit eidem prep. magdeburgensi (magd. fehlt Gr) H1 Gr, Canc. salutat prepositum vt vinum ab eo valeat extorquere B. — 1 Magut. Uc, magunti- nensis WIF, maguntin. S, mogucinus L2, magenborgensis O, maydbur- gensis H2, Magdeburgensis B2 Ub 2 tamen sit S H2 H1 4 consueuit salutare Rg Ua WIF SH2 B: HI Ub Gr, consueuit fehlt % 5 tam] tamen Uc F H2 Ub, tam von jüngerer Hand gebessert in tantum G ob] ad S H2HIUb 5f. propriam] prepositi B2 6 quam von jüngerer Hand aliquid] volens auaro] auro La H1, amo S gebessert in quantum G aliquid Uc
Strana 237
Nr. 152. 153. 237 mentum humane sapiencie, quoniam subtili ingenio aurum est a barbaris extorquendum. ab barbaris Wi, ab arboris Q Ub Gr, ab 7 sapiencie] pagine Wi arbaris H 2, a barbaris übrige Hes, was durch den Satzschluß (cursus velox) gegenüber der naheliegenden Emendation ab auaris gesichert erscheint. Wo- rauf die Wendung a barbaris geht, ist nicht ersichtlich. Die Pointe - ciel- leicht hatte der Kanzler eine Geldforderung an den Angeredeten — liegt wohl in dem Wortspiel oder Schriftspiel (ab avaro — a barbaro). 153 Magister Wilhelm Pinchon (so lautet sein Name für gewöhnlich in den vatikanischen Registern, doch begegnet auch einmal die Form Pinsonus), aus einem französischen ritterlichen Geschlecht stammend, stand seit 1326 (oder schon früher) im Dienste König Johanns von Böhmen und wurde von diesem wiederholt mit Aufträgen an die römische Kurie betraut: Vati- kanische Akten zur Deutschen Geschichte in der Zeit Ludwigs d. Bayern. Innsbruck 1891, Register S. 902. Im Jahre 1334 führt er den Titel 'Kanzler des Königreichs Böhmen' (ebenda Nr. 1659), und diese Würde scheint er bis zum Jahre 1342 innegehabt zu haben. In einer Supplik an den päpstlichen Stuhl vom 16. Aug. 1342 (Mon. Vat. Boh. I Nr. 89) nennt er sich regum Francie consiliarius et Boemie cancellarius, in einer anderen vom 2. Okt. 1350 (ebenda I Nr. 1297) Francie et Alemannie regum consi- liarius, in einer dritten vom 2. Nov. 1351 (ebenda I Nr. 1408) praepositus eccl. Maguntinae, capellanus papae et nunccius pro discordia inter du- cissam Lotharingiae et comitissam Barrensem sedanda. Im Jahre 1329 wurde er zum Archidiakon in Avranches (vgl. Huber, Reg. Nr. 242—245), 1348 zum Dompropst in Mainz ernannt. In den Genuß der Einkünfte der Dompropstei kam er indes erst 1356 — wohl zur Entschädigung dafür hatte er im Jahre 1350 die Pfarrei in Schweidnitz erhalten (Mon. Vat. Boh. I Nr. 1297) —, und von diesem Zeitpunkt an pflegte er alljährlich für längere Zeit in Mainz zu residieren. Uber diese letzte Periode — er starb 1363 Okt. 7 — 8. Fritz Vigener, Die Mainzer Dompropstei im 14. Jahrh. Darmstadt 1913, S. XXIVff. und Register S. 168 IQuellen u. Forschungen zur Hessischen Geschichte. Hrsg. von der Hist. Kommission des Großherzog- tums Hessen IJ. Als Zeuge in Urkunden Karls IV. begegnet er auch bei Pelzel, Karl IV. Bd. II, S. 481 (für 1355); Huber, Regesten Nr. 242—244 (für 1346). Die Angaben bei Tadra, Kanceláře a písaři S. 13 sind danach zu berichtigen.
Nr. 152. 153. 237 mentum humane sapiencie, quoniam subtili ingenio aurum est a barbaris extorquendum. ab barbaris Wi, ab arboris Q Ub Gr, ab 7 sapiencie] pagine Wi arbaris H 2, a barbaris übrige Hes, was durch den Satzschluß (cursus velox) gegenüber der naheliegenden Emendation ab auaris gesichert erscheint. Wo- rauf die Wendung a barbaris geht, ist nicht ersichtlich. Die Pointe - ciel- leicht hatte der Kanzler eine Geldforderung an den Angeredeten — liegt wohl in dem Wortspiel oder Schriftspiel (ab avaro — a barbaro). 153 Magister Wilhelm Pinchon (so lautet sein Name für gewöhnlich in den vatikanischen Registern, doch begegnet auch einmal die Form Pinsonus), aus einem französischen ritterlichen Geschlecht stammend, stand seit 1326 (oder schon früher) im Dienste König Johanns von Böhmen und wurde von diesem wiederholt mit Aufträgen an die römische Kurie betraut: Vati- kanische Akten zur Deutschen Geschichte in der Zeit Ludwigs d. Bayern. Innsbruck 1891, Register S. 902. Im Jahre 1334 führt er den Titel 'Kanzler des Königreichs Böhmen' (ebenda Nr. 1659), und diese Würde scheint er bis zum Jahre 1342 innegehabt zu haben. In einer Supplik an den päpstlichen Stuhl vom 16. Aug. 1342 (Mon. Vat. Boh. I Nr. 89) nennt er sich regum Francie consiliarius et Boemie cancellarius, in einer anderen vom 2. Okt. 1350 (ebenda I Nr. 1297) Francie et Alemannie regum consi- liarius, in einer dritten vom 2. Nov. 1351 (ebenda I Nr. 1408) praepositus eccl. Maguntinae, capellanus papae et nunccius pro discordia inter du- cissam Lotharingiae et comitissam Barrensem sedanda. Im Jahre 1329 wurde er zum Archidiakon in Avranches (vgl. Huber, Reg. Nr. 242—245), 1348 zum Dompropst in Mainz ernannt. In den Genuß der Einkünfte der Dompropstei kam er indes erst 1356 — wohl zur Entschädigung dafür hatte er im Jahre 1350 die Pfarrei in Schweidnitz erhalten (Mon. Vat. Boh. I Nr. 1297) —, und von diesem Zeitpunkt an pflegte er alljährlich für längere Zeit in Mainz zu residieren. Uber diese letzte Periode — er starb 1363 Okt. 7 — 8. Fritz Vigener, Die Mainzer Dompropstei im 14. Jahrh. Darmstadt 1913, S. XXIVff. und Register S. 168 IQuellen u. Forschungen zur Hessischen Geschichte. Hrsg. von der Hist. Kommission des Großherzog- tums Hessen IJ. Als Zeuge in Urkunden Karls IV. begegnet er auch bei Pelzel, Karl IV. Bd. II, S. 481 (für 1355); Huber, Regesten Nr. 242—244 (für 1346). Die Angaben bei Tadra, Kanceláře a písaři S. 13 sind danach zu berichtigen.
Strana 238
238 VI. Sonstige Freundschaften. 154. AN WILHELM PINCHON, PROPST VON MAINZ. Scherzt über die Schwerhörigkeit und Zahnlosigkeit des alternden Prälaten und empfiehlt den Uberbringer. [Vor 1363.) Aus der Summa Cancellarii. Mala concurrunt omnia. Tristem ferunt sentenciam stilus lugubris, incompta scribentis grossicies et ineptitudo aurium illius, ad quem littere diriguntur. Vnum tamen ad consolacionem accipio, vnum est quod mentem efficit respirare scribentis, dum quod 5 rustici sermonis ministerio proferre presumit; a veterano Wilhelmo, qui iam senio imbuente obsurduit, nequaquam valet intelligi aurium collecta sordicie prohibente, neque valet reprehendere Wilhelmus Johannis negligenciam, apud quem instrumenta loquele sic defecerunt hactenus, vt putrefactis gingiuis dentes locum non 10 habeant, quod eorum presidio vocis valeat effigies informari. Cetera loquetur ostensor presencium, quem, si placuerit, ad bonum sui Johannis benignis recipiat affectibus Guillelmus. 154 = Uc G Rg Ua Kap WI L2 W2FOSH2 B2 HI Gr Ub, außerdem B Bl. 1477. — Tadra, Summa Canc. Nr. 18, S. 12f. — Uberschrift: Can- cellarius scribit Wilhelmo (W. L2) Pynczoni (Pinczoni W2 L2, Pynczö G F, Pinczo W1, fehlt S Ub) preposito Maguntinensi (Magutin. Wa F Ub, Moguntin. G) G Kap WI L2 W2 F S Ub, ebenso mit dem Zusatz de simpli- citate stili rethorici se excusans Rg Ua, Canc. scribit (scr. fehlt B2) pre- posito magdeburgensi B2H1, Item canc. scr. prep. Pinczoni magde- burg. Gr, Scribit Wilhelmo sollaciosas derisiones B. — 1 ferunt] conferunt stilus] sterilis darüber infructuosus S 3 Vnum ta- S Ub, vero B men] vnicum B2. recipio W1 5 rustici] mistici Ub misterio F veterano] Notar. Uc Wilhelmo Q H2 B2 Ub, B. H1 Gr B, W. übrige Hes 6 absurduit S H2 B2 HI Ub, obsorbuit F, obsorduit B 8 Wilhelmus] 9 ac- Will. Wa, Wil. Gr, W. Uc S negligenciam] intelligenciam F tenus UCG Rg Ua WI L2 F H2 et dentes H2 Ub 10 valeat vocis F reformari Ub Guilielmus 12 affectibus] affectibus earum F G L2 W2, Guilhelmus F, Gwilhelmus HIGr, Wilhelmus Uc OS HE B2 B, fehlt Ub
238 VI. Sonstige Freundschaften. 154. AN WILHELM PINCHON, PROPST VON MAINZ. Scherzt über die Schwerhörigkeit und Zahnlosigkeit des alternden Prälaten und empfiehlt den Uberbringer. [Vor 1363.) Aus der Summa Cancellarii. Mala concurrunt omnia. Tristem ferunt sentenciam stilus lugubris, incompta scribentis grossicies et ineptitudo aurium illius, ad quem littere diriguntur. Vnum tamen ad consolacionem accipio, vnum est quod mentem efficit respirare scribentis, dum quod 5 rustici sermonis ministerio proferre presumit; a veterano Wilhelmo, qui iam senio imbuente obsurduit, nequaquam valet intelligi aurium collecta sordicie prohibente, neque valet reprehendere Wilhelmus Johannis negligenciam, apud quem instrumenta loquele sic defecerunt hactenus, vt putrefactis gingiuis dentes locum non 10 habeant, quod eorum presidio vocis valeat effigies informari. Cetera loquetur ostensor presencium, quem, si placuerit, ad bonum sui Johannis benignis recipiat affectibus Guillelmus. 154 = Uc G Rg Ua Kap WI L2 W2FOSH2 B2 HI Gr Ub, außerdem B Bl. 1477. — Tadra, Summa Canc. Nr. 18, S. 12f. — Uberschrift: Can- cellarius scribit Wilhelmo (W. L2) Pynczoni (Pinczoni W2 L2, Pynczö G F, Pinczo W1, fehlt S Ub) preposito Maguntinensi (Magutin. Wa F Ub, Moguntin. G) G Kap WI L2 W2 F S Ub, ebenso mit dem Zusatz de simpli- citate stili rethorici se excusans Rg Ua, Canc. scribit (scr. fehlt B2) pre- posito magdeburgensi B2H1, Item canc. scr. prep. Pinczoni magde- burg. Gr, Scribit Wilhelmo sollaciosas derisiones B. — 1 ferunt] conferunt stilus] sterilis darüber infructuosus S 3 Vnum ta- S Ub, vero B men] vnicum B2. recipio W1 5 rustici] mistici Ub misterio F veterano] Notar. Uc Wilhelmo Q H2 B2 Ub, B. H1 Gr B, W. übrige Hes 6 absurduit S H2 B2 HI Ub, obsorbuit F, obsorduit B 8 Wilhelmus] 9 ac- Will. Wa, Wil. Gr, W. Uc S negligenciam] intelligenciam F tenus UCG Rg Ua WI L2 F H2 et dentes H2 Ub 10 valeat vocis F reformari Ub Guilielmus 12 affectibus] affectibus earum F G L2 W2, Guilhelmus F, Gwilhelmus HIGr, Wilhelmus Uc OS HE B2 B, fehlt Ub
Strana 239
Nr. 154. 155. 239 155. AN WILHELM PINCHON, PROBST VON MAINZ. Der Kaiser werde seine Supplik bei der römischen Kurie befürworten. Neuer Scherz uber die Zahnlosigkeit des Bittstellers. [Vor 1363.] Aus der Summa Cancellarii. Domine Wilhelme, pater et amice karissime, Quamuis Serenissimus princeps dominus communis, Romano- rum imperator, bonam voluntatem ad vos gerat omni tempore et iam magistro C. in arduis ad Romanam curiam transeunti factum vestrum multum studiose commiserit, sicut ipse vos de talibus poterit s melius et sufficiencius informare, tamen, si de examine vestro ante prouisionem ageretur in curia, sicut obseruancia de more communi tenere consueuit, tunc amica fide vobis persuadeo, quod non permittatis vos in mordendis nucleis persicarum examinari per aliquem, quale eciam per hoc pretendatur ingenium, quoniam 10 defectu iam dencium, qui putrescentibus gingiuis exciderunt quam- plures et alii morsus debito priuantur officio, multum timerem vos in actu tali deficere et per consequens prouisionem impeditam in totum, cum pastores sanis indigeant et acutis dentibus, vt in 155 = Uc G Rg Ua Kap WI L2 W2 FQS H2 B2 HI Gr Ub, außerdem B Bl. 147°. — Tadra, Summa Canc. Nr. 19, S. 13. — Uberschrift: Item scribit eidem (Cancellarius scribit Wilhelmo Pynczon Kap, Eidem preposito B2, Scribit preposito H1, Item scr. eidem prep. Gr), ut non faciat se exa- minari in mordendo (mordendis WI F H1) nucleos (nucleis F S) persi- carum (pers. fehlt H1 Gr) G Kap WI L2 W2 F S B2 H1 Gr Ub, Canc. scr. eidem quomodo imperator facta ipsius in curia tractanda cuidam com- miserit, sed ut non permittat se in mordendis examinare nucleis persi- carum Rg U'a, Item deridet quendam alium euntem ad Curiam valde pulchre B. — 1 Wilhelme QH2 B2, B HI B, fehlt Ub, W. übrige Has 2 Quamquam S communis] k. = [Karolus] Uc S Ub B, comes Wi H1 Gr 3 gerit H1 Gr Ub 4 C.] z. S, est Gr factum] fratrem Wi Gr 5 commisit Rg Ua Q 7 ante] aut Q H2 prouisione Q H2, promissi- onem S, promissionem vestram (nostram Gr) F Gr agetur La B2 more] iure Uc 8 teneri H2, tenore Wi tunc amica] Et anima Ub eciam] et H2, fehlt S Ub 10 aliquem] aliquod Ha quod] ut Q H2 per hoc] de hoc G Kap B Ub, post hoc Q pretendetur Ub, preten- deretur Q H2, perturbat Hi, precurat Gr 11 exciderunt Rg Ua F, exceciderunt Kap, et ceciderunt G WI L2 W2QSHIGr, ceciderunt H2 B2 Ub, inciderunt B 13 in actu vos Wi impeditam] impedi- tam esse Wa S 13f. per totum W1.
Nr. 154. 155. 239 155. AN WILHELM PINCHON, PROBST VON MAINZ. Der Kaiser werde seine Supplik bei der römischen Kurie befürworten. Neuer Scherz uber die Zahnlosigkeit des Bittstellers. [Vor 1363.] Aus der Summa Cancellarii. Domine Wilhelme, pater et amice karissime, Quamuis Serenissimus princeps dominus communis, Romano- rum imperator, bonam voluntatem ad vos gerat omni tempore et iam magistro C. in arduis ad Romanam curiam transeunti factum vestrum multum studiose commiserit, sicut ipse vos de talibus poterit s melius et sufficiencius informare, tamen, si de examine vestro ante prouisionem ageretur in curia, sicut obseruancia de more communi tenere consueuit, tunc amica fide vobis persuadeo, quod non permittatis vos in mordendis nucleis persicarum examinari per aliquem, quale eciam per hoc pretendatur ingenium, quoniam 10 defectu iam dencium, qui putrescentibus gingiuis exciderunt quam- plures et alii morsus debito priuantur officio, multum timerem vos in actu tali deficere et per consequens prouisionem impeditam in totum, cum pastores sanis indigeant et acutis dentibus, vt in 155 = Uc G Rg Ua Kap WI L2 W2 FQS H2 B2 HI Gr Ub, außerdem B Bl. 147°. — Tadra, Summa Canc. Nr. 19, S. 13. — Uberschrift: Item scribit eidem (Cancellarius scribit Wilhelmo Pynczon Kap, Eidem preposito B2, Scribit preposito H1, Item scr. eidem prep. Gr), ut non faciat se exa- minari in mordendo (mordendis WI F H1) nucleos (nucleis F S) persi- carum (pers. fehlt H1 Gr) G Kap WI L2 W2 F S B2 H1 Gr Ub, Canc. scr. eidem quomodo imperator facta ipsius in curia tractanda cuidam com- miserit, sed ut non permittat se in mordendis examinare nucleis persi- carum Rg U'a, Item deridet quendam alium euntem ad Curiam valde pulchre B. — 1 Wilhelme QH2 B2, B HI B, fehlt Ub, W. übrige Has 2 Quamquam S communis] k. = [Karolus] Uc S Ub B, comes Wi H1 Gr 3 gerit H1 Gr Ub 4 C.] z. S, est Gr factum] fratrem Wi Gr 5 commisit Rg Ua Q 7 ante] aut Q H2 prouisione Q H2, promissi- onem S, promissionem vestram (nostram Gr) F Gr agetur La B2 more] iure Uc 8 teneri H2, tenore Wi tunc amica] Et anima Ub eciam] et H2, fehlt S Ub 10 aliquem] aliquod Ha quod] ut Q H2 per hoc] de hoc G Kap B Ub, post hoc Q pretendetur Ub, preten- deretur Q H2, perturbat Hi, precurat Gr 11 exciderunt Rg Ua F, exceciderunt Kap, et ceciderunt G WI L2 W2QSHIGr, ceciderunt H2 B2 Ub, inciderunt B 13 in actu vos Wi impeditam] impedi- tam esse Wa S 13f. per totum W1.
Strana 240
240 VI. Sonstige Freundschaften. 15 custodia suarum ouium lupinis valeant morsibus obuiare. Nam luporum seuiente malicia non est interdicta pastoribus potencia remordendi. 156. AN DEN RITTER SAGREMOR DI POMMIERS. Er möge ihm wegen eines derben Scherzes, den sich einige jüngere Beamte seiner Kanzlei mit ihm erlaubten, nicht zürnen. [1356—1363.] Aus der Summa Cancellarii. Nobilis vir, amice carissime, Inter clericos iuniores cancellarie mee hactenus per dies multos currebat illud solacium, ita quod se cum illis granis mutuo hincinde deciperent, vt vnus alteri ad risum prouocandum pararet sitis 5 incendium, et nullum aliud inter eos vmquam euenit periculum nisi quod, postquam de nocte grana sumebantur ab vno, continua sequenti die potibus inhiabat. Et ego confidens nullum aliud vobis 156 = Uc G Rg Ua Kap WI L2 W2FQS He Ba HI Ub Gr, außerdem B Bl. 1217. — Tadra, Summa Canc. Nr. 36, S. 24. — Uberschrift: Cancella- rius (Item G L: F, fehlt W2) rogat Sagremor (Sagramor G W2), ut non ha- beat suspicionem quod sibi dedit (dederit WI F, dederat W2) grana que- dam ad comedendum (ad comed. fehlt G) G Kap WI La W2 F S, Item rogat ut non habeatur de eo suspicio quod sibi quedam grana comedenda dederit causa ioci Rg Ua (in Rg als Uberschrift des in der Hs. voranstehenden Stückes), Canc. Baroni (scribit cuidam baroni H1 Gr) nomine S. (zagre- mor Gr, .. H1), ut non habeat usw. bis comedendum B2 H1 Gr, Rogat vt non egre ferat porreccionem granorum que sibi ad excitandum risum porrexit, nam si sciuisset eum talem incurrisse egritudinem, nulla racione hoc fecisset B. — 1 Nobilis vir] Karolus etc. Nobilis vir Ub 2 actenus Uc G L2 W2QS Ub B 3 hincinde mutuo S Ub 3f. deciperent hincinde Wi 4 vt vnus alteri] uel unus alterum B paret Uc WI L2 F Gr, apparet Q. ei pararet B 5 peruenit S 6 continue S, continuo B 7 inhiabat] inherebat H1 Gr 156 Mit dem Ritter Sagremor di Pommiers (Segremors lautet der Name des bekannten Ritters der Tafelrunde bei Wolfram, Parzival VI 285—290; VIII 421), der von 1354 bis 1366 als diplomatischer Geschäfts- träger zwischen den Visconti und Karl IV. tätig war — er gehörte zu den treuesten Freunden Petrarcas und begleitete den Dichter auch auf dessen Gesandtschaftsreise nach Prag im Jahre 1356 — war Johann v. N. seit 1354 bekannt, s. V. M. z. R. VII S. 68. 128 und ebenda Register. Das Schreiben gehört, nach der Uberlieferung zu schließen, in die Zeit vor 1363.
240 VI. Sonstige Freundschaften. 15 custodia suarum ouium lupinis valeant morsibus obuiare. Nam luporum seuiente malicia non est interdicta pastoribus potencia remordendi. 156. AN DEN RITTER SAGREMOR DI POMMIERS. Er möge ihm wegen eines derben Scherzes, den sich einige jüngere Beamte seiner Kanzlei mit ihm erlaubten, nicht zürnen. [1356—1363.] Aus der Summa Cancellarii. Nobilis vir, amice carissime, Inter clericos iuniores cancellarie mee hactenus per dies multos currebat illud solacium, ita quod se cum illis granis mutuo hincinde deciperent, vt vnus alteri ad risum prouocandum pararet sitis 5 incendium, et nullum aliud inter eos vmquam euenit periculum nisi quod, postquam de nocte grana sumebantur ab vno, continua sequenti die potibus inhiabat. Et ego confidens nullum aliud vobis 156 = Uc G Rg Ua Kap WI L2 W2FQS He Ba HI Ub Gr, außerdem B Bl. 1217. — Tadra, Summa Canc. Nr. 36, S. 24. — Uberschrift: Cancella- rius (Item G L: F, fehlt W2) rogat Sagremor (Sagramor G W2), ut non ha- beat suspicionem quod sibi dedit (dederit WI F, dederat W2) grana que- dam ad comedendum (ad comed. fehlt G) G Kap WI La W2 F S, Item rogat ut non habeatur de eo suspicio quod sibi quedam grana comedenda dederit causa ioci Rg Ua (in Rg als Uberschrift des in der Hs. voranstehenden Stückes), Canc. Baroni (scribit cuidam baroni H1 Gr) nomine S. (zagre- mor Gr, .. H1), ut non habeat usw. bis comedendum B2 H1 Gr, Rogat vt non egre ferat porreccionem granorum que sibi ad excitandum risum porrexit, nam si sciuisset eum talem incurrisse egritudinem, nulla racione hoc fecisset B. — 1 Nobilis vir] Karolus etc. Nobilis vir Ub 2 actenus Uc G L2 W2QS Ub B 3 hincinde mutuo S Ub 3f. deciperent hincinde Wi 4 vt vnus alteri] uel unus alterum B paret Uc WI L2 F Gr, apparet Q. ei pararet B 5 peruenit S 6 continue S, continuo B 7 inhiabat] inherebat H1 Gr 156 Mit dem Ritter Sagremor di Pommiers (Segremors lautet der Name des bekannten Ritters der Tafelrunde bei Wolfram, Parzival VI 285—290; VIII 421), der von 1354 bis 1366 als diplomatischer Geschäfts- träger zwischen den Visconti und Karl IV. tätig war — er gehörte zu den treuesten Freunden Petrarcas und begleitete den Dichter auch auf dessen Gesandtschaftsreise nach Prag im Jahre 1356 — war Johann v. N. seit 1354 bekannt, s. V. M. z. R. VII S. 68. 128 und ebenda Register. Das Schreiben gehört, nach der Uberlieferung zu schließen, in die Zeit vor 1363.
Strana 241
Nr. 155—157. 241 imminere periculum, sub bone societatis fiducia ad hoc ibam, vt grana talia glutiretis. Vnde, amice karissime, cum absque omni dolo talia gesta sint et ego salutem et dulcem fortunam vestram 10 et augmentum honoris vestri semper dilexerim, rogo vos, vt suspi- cionem mali repellatis ab animo et credatis hoc negocium pro excitandis risibus euenisse. Nam qua racione vobis, singulari amico meo, vellem scienter parasse tanti doloris materiam, qui nec talia facerem ei, qui michi foret notorius inimicus! 15 157. AN DENSELBEN. Beklagt sich, daß er bei Gelegenheit eines Schreibens an den Kaiser seiner nicht gedacht habe. [1356—1363.) Aus der Summa Cancellarii. Nobili viro, sacri amoris thesaurario, domino Sagremor, amico nostro dilecto. Que est tam inaudita nouitas, que Sacrum amorem, qui militari virtute viridarium laudissone fame frequenter inhabitat, ad hoc quauis eciam racione conduxit, vt scribendo Cesari cancellarium s salutare noluerit? Credebat namque cancellarii fida presumpcio, vt post imperatorem solum ipse solus esset in aula Cesarea, quem Sacer amor sui facundi sermonis eloquio salutaret. Non possum opinari racionem vel causam, que Sacro amori hoc suaserit, vt sic 10 sunt Q B2 11 et 8 bona Uc B 9 deglutiretis Rg Ua augmentum] augmentumque B2 dilexi Q Ub 12f. pro—risibus] ad excitandum risum B 15 notorius] nociuus Q B2 Ub inimicus. Da- tum etc. G 157 = Uc G Rg Ua Kap WI L2 W2FOSH: B2 H1 Ub Gr L K. — Ta- dra, Summa Canc. Nr. 50, S. 31. — Uberschrift: Item scribit Sagremori (Sagremor G WI L2 F S) quare (qualiter S) eum non salutauerit (salutat S) G Kap WI L2 W2 F S, Cancellarius eidem [baroni nomine S] quare usw. B2, Canc. scr. ei [cuidam baroni nomine zegremor (der Name fehlt H1)] qualiter ipsum salutauit H1 Gr, Canc. scr. domino Sagramor, consiliario domini mediolanensis L K- — 1f. Nobili — dilecto fehlt Uc Rg Ua L2 Q. am Schluß des Briefes (zum Teil mit davorstehendem Superscripcio) übrige Hss Sagramor Ub L K, fehlt B2 2 nostro] meo Ub 4 laudi- Cesaris cancell. sone UC G Rg Ua WI LSHIGr 5 quamuis WI Gr WILK 6 cancell. Uc Ub, cancellarius Q presumpcione Uc Q W2 Ub
Nr. 155—157. 241 imminere periculum, sub bone societatis fiducia ad hoc ibam, vt grana talia glutiretis. Vnde, amice karissime, cum absque omni dolo talia gesta sint et ego salutem et dulcem fortunam vestram 10 et augmentum honoris vestri semper dilexerim, rogo vos, vt suspi- cionem mali repellatis ab animo et credatis hoc negocium pro excitandis risibus euenisse. Nam qua racione vobis, singulari amico meo, vellem scienter parasse tanti doloris materiam, qui nec talia facerem ei, qui michi foret notorius inimicus! 15 157. AN DENSELBEN. Beklagt sich, daß er bei Gelegenheit eines Schreibens an den Kaiser seiner nicht gedacht habe. [1356—1363.) Aus der Summa Cancellarii. Nobili viro, sacri amoris thesaurario, domino Sagremor, amico nostro dilecto. Que est tam inaudita nouitas, que Sacrum amorem, qui militari virtute viridarium laudissone fame frequenter inhabitat, ad hoc quauis eciam racione conduxit, vt scribendo Cesari cancellarium s salutare noluerit? Credebat namque cancellarii fida presumpcio, vt post imperatorem solum ipse solus esset in aula Cesarea, quem Sacer amor sui facundi sermonis eloquio salutaret. Non possum opinari racionem vel causam, que Sacro amori hoc suaserit, vt sic 10 sunt Q B2 11 et 8 bona Uc B 9 deglutiretis Rg Ua augmentum] augmentumque B2 dilexi Q Ub 12f. pro—risibus] ad excitandum risum B 15 notorius] nociuus Q B2 Ub inimicus. Da- tum etc. G 157 = Uc G Rg Ua Kap WI L2 W2FOSH: B2 H1 Ub Gr L K. — Ta- dra, Summa Canc. Nr. 50, S. 31. — Uberschrift: Item scribit Sagremori (Sagremor G WI L2 F S) quare (qualiter S) eum non salutauerit (salutat S) G Kap WI L2 W2 F S, Cancellarius eidem [baroni nomine S] quare usw. B2, Canc. scr. ei [cuidam baroni nomine zegremor (der Name fehlt H1)] qualiter ipsum salutauit H1 Gr, Canc. scr. domino Sagramor, consiliario domini mediolanensis L K- — 1f. Nobili — dilecto fehlt Uc Rg Ua L2 Q. am Schluß des Briefes (zum Teil mit davorstehendem Superscripcio) übrige Hss Sagramor Ub L K, fehlt B2 2 nostro] meo Ub 4 laudi- Cesaris cancell. sone UC G Rg Ua WI LSHIGr 5 quamuis WI Gr WILK 6 cancell. Uc Ub, cancellarius Q presumpcione Uc Q W2 Ub
Strana 242
242 VI. Sonstige Freundschaften. 10 obliuisceretur amoris, nisi forte vna sit causa quam suspicor, quod ego generosum animum tanti militis ad tantam perduxi grossiciem, vt nobilitate saporosi vini dimissa potaret cereuisiam; que tamen, si causa vel occasio censeri meretur, non adeo deberet in Sacri amoris recondi precordiis, vt causaretur ex talibus, cum tamen 15 proprio iudicio sibi profecerit et comoditates plures adduxerit con- silium bibicionis cereuisie, quod acceperat ab amico. Suscitet igitur intellectum suum Sacri amoris sacra nobilitas et militaris condicionis non immemor amicum suum, Cesaris cancellarium, consuetis sacris suis amoribus prosequatur. Nec deneget ei sermonis 2o sui facundiam, qua tantum recreauit ipsum multociens potabili cereuisia dirigente. 158. AN EINEN UNGENANNTEN GEISTLICHEN. Empfiehlt seiner Fürsorge die Witwe des ... und bittet um eine Sendung Elsässer Weins. [Vor 1363.) Aus der Summa Cancellarii. Domine et pater amande, Multum interuenit iam temporis quo a vobis neque verbi seu rerum consolacionem accepi. Idcirco de duobus vestram pater- 11 animum G S, nomen übrige Hss 12 ceruisiam (so auch im folgen- den) G 13 mereretur Uc 14 precordiis] preconiis Uc Kap causa- rentur Ub, casarentur L K, fine caretur Q, caretur H2 20 qua] quam WI LEL K, que Q B2 Ub, qui S tantum] fehlt LK, tamen übrige Hes recreauit] recreauit animal [em. alias] placabile Wa, recitauit L K ipsum G WI La WaF SLK, fehlt Gr., eum übrige Hes 21 digerente Q 158 = Uc G Rg Ua Kap WI L2 W2 F, außerdem M Bl. 102°. — Tadra, Summa Canc. Nr. 45, S. 28. — Uberschrift: Cancellarius recommendat viduam quandam (quandam viduam L2 W2 F G) cuidam G Kap L2 Wa F. Recomendet (!) quandam viduam et petit quod sibi de vino alsatico (so) 3 recepi Rg M 1 amande] reverende Uc M 2 quo] quod G Wi Ua WIF 14 vt causaretur ex talibus 'daß er sich darüber beschwerte'. 158 Als Empfänger ließe sich Bischof Johann von Straßburg († 1365 Sept. 14) vermuten, der, seitdem er dies Amt bekleidete (1354 Jan. 15), zu den vertrauten Ratgebern Karls IV. gehörte und auch mit dem Kanzler viel- fach persönlich zusammengetroffen war. Aber die Anrede spricht kaum dafür.
242 VI. Sonstige Freundschaften. 10 obliuisceretur amoris, nisi forte vna sit causa quam suspicor, quod ego generosum animum tanti militis ad tantam perduxi grossiciem, vt nobilitate saporosi vini dimissa potaret cereuisiam; que tamen, si causa vel occasio censeri meretur, non adeo deberet in Sacri amoris recondi precordiis, vt causaretur ex talibus, cum tamen 15 proprio iudicio sibi profecerit et comoditates plures adduxerit con- silium bibicionis cereuisie, quod acceperat ab amico. Suscitet igitur intellectum suum Sacri amoris sacra nobilitas et militaris condicionis non immemor amicum suum, Cesaris cancellarium, consuetis sacris suis amoribus prosequatur. Nec deneget ei sermonis 2o sui facundiam, qua tantum recreauit ipsum multociens potabili cereuisia dirigente. 158. AN EINEN UNGENANNTEN GEISTLICHEN. Empfiehlt seiner Fürsorge die Witwe des ... und bittet um eine Sendung Elsässer Weins. [Vor 1363.) Aus der Summa Cancellarii. Domine et pater amande, Multum interuenit iam temporis quo a vobis neque verbi seu rerum consolacionem accepi. Idcirco de duobus vestram pater- 11 animum G S, nomen übrige Hss 12 ceruisiam (so auch im folgen- den) G 13 mereretur Uc 14 precordiis] preconiis Uc Kap causa- rentur Ub, casarentur L K, fine caretur Q, caretur H2 20 qua] quam WI LEL K, que Q B2 Ub, qui S tantum] fehlt LK, tamen übrige Hes recreauit] recreauit animal [em. alias] placabile Wa, recitauit L K ipsum G WI La WaF SLK, fehlt Gr., eum übrige Hes 21 digerente Q 158 = Uc G Rg Ua Kap WI L2 W2 F, außerdem M Bl. 102°. — Tadra, Summa Canc. Nr. 45, S. 28. — Uberschrift: Cancellarius recommendat viduam quandam (quandam viduam L2 W2 F G) cuidam G Kap L2 Wa F. Recomendet (!) quandam viduam et petit quod sibi de vino alsatico (so) 3 recepi Rg M 1 amande] reverende Uc M 2 quo] quod G Wi Ua WIF 14 vt causaretur ex talibus 'daß er sich darüber beschwerte'. 158 Als Empfänger ließe sich Bischof Johann von Straßburg († 1365 Sept. 14) vermuten, der, seitdem er dies Amt bekleidete (1354 Jan. 15), zu den vertrauten Ratgebern Karls IV. gehörte und auch mit dem Kanzler viel- fach persönlich zusammengetroffen war. Aber die Anrede spricht kaum dafür.
Strana 243
Nr. 157—159. 243 nitatem nunc onerare presumo, vt videlicet relictam bone memorie ... de ... velitis in suis agendis comendatam suscipere et eam s pro assecucione suorum iurium iuxta informacionem sui familiaris, ostensoris presencium, tum verbis hortatoriis cum preceptiuis erga illos, quorum interest, cum efficacia promouere, quodque michi non verbis sed rebus satisfaciat vestra paternitas, vinum Alsati- cum saporis precipui et bonitatis electe benigno fauore quanto 10 potestis breuius transmittendo. 159. AN MARKWART VON RANDECK, PATRIARCHEN VON AQUILEJA. Beglückwünscht ihn zu seiner Erhebung und empfiehlt seinen Ver- wandten den Bischof von Belluno-Feltre. [1365.] Aus der Summa Cancellarii. Princeps patrum, patriarcha venerabilis grato animo dignetur carmina suscipere propter affectum scribentis amici. Nam calamus quidem scabra et inepta squalens rubigine indignum se iudicat tanti viri designandis preconiis, in quem omnes gracie pariter confluxerunt. Magnus etenim Karolus, ob cuius virtutes imperii claritudine letatur Germania, pro rei publice gratissimis comodis et augmento felici dato sibi desuper materiali gladio laborauit. 6 assecucione] prosecucione M 4 nunc fehlt Rg Ua WIF 7 preceptis F 8f. non michi M 9 satisfaciat] sufficiat G 10 quantum M 159 = Rg Ua Kap WI L2 W2FQSH2 B'HI Gr UbL K. — Tadra, Sum- ma Canc. Nr. 72, S. 45f. — Uberschrift: Cancellarius scribit nouo patri- arche congratulando prouisioni sibi facte (congratulando de prouisione sibi facta B2, congaudendo de pr. sibi facta HI Gr L K) WI L2 WS F B2 H1 Gr L K, Litera Cancellarii ad Patriarcham Aquilej. (Aquilej. fehlt H2) S H2, Canc. scribit Patr. Aquilegiensi dd° (so) sibi pro quodam cognato Ub. — 2 propter fehlt Rg Ua WI L2FSH2 B2HIGr LK affectu L K 7 dato] cum dato Ub 5 Karulus WI H2 159 Markwarts, Bischofs von Augsburg (vgl. oben zu Nr. 5), Er- hebung zum Patriarchen von Aquileja durch Urban V. ist vom 23. August 1365 datiert. "Die kaiserliche Investitur erlangte M. zu Frank- furt a. M. und eine Urkunde darüber am 7. Sept. samt der Reichssteuer der Stadt Florenz als kaiserliches Gnadengeschenk': Krones, Allg. Deutsche Biogr. 20 S. 410.
Nr. 157—159. 243 nitatem nunc onerare presumo, vt videlicet relictam bone memorie ... de ... velitis in suis agendis comendatam suscipere et eam s pro assecucione suorum iurium iuxta informacionem sui familiaris, ostensoris presencium, tum verbis hortatoriis cum preceptiuis erga illos, quorum interest, cum efficacia promouere, quodque michi non verbis sed rebus satisfaciat vestra paternitas, vinum Alsati- cum saporis precipui et bonitatis electe benigno fauore quanto 10 potestis breuius transmittendo. 159. AN MARKWART VON RANDECK, PATRIARCHEN VON AQUILEJA. Beglückwünscht ihn zu seiner Erhebung und empfiehlt seinen Ver- wandten den Bischof von Belluno-Feltre. [1365.] Aus der Summa Cancellarii. Princeps patrum, patriarcha venerabilis grato animo dignetur carmina suscipere propter affectum scribentis amici. Nam calamus quidem scabra et inepta squalens rubigine indignum se iudicat tanti viri designandis preconiis, in quem omnes gracie pariter confluxerunt. Magnus etenim Karolus, ob cuius virtutes imperii claritudine letatur Germania, pro rei publice gratissimis comodis et augmento felici dato sibi desuper materiali gladio laborauit. 6 assecucione] prosecucione M 4 nunc fehlt Rg Ua WIF 7 preceptis F 8f. non michi M 9 satisfaciat] sufficiat G 10 quantum M 159 = Rg Ua Kap WI L2 W2FQSH2 B'HI Gr UbL K. — Tadra, Sum- ma Canc. Nr. 72, S. 45f. — Uberschrift: Cancellarius scribit nouo patri- arche congratulando prouisioni sibi facte (congratulando de prouisione sibi facta B2, congaudendo de pr. sibi facta HI Gr L K) WI L2 WS F B2 H1 Gr L K, Litera Cancellarii ad Patriarcham Aquilej. (Aquilej. fehlt H2) S H2, Canc. scribit Patr. Aquilegiensi dd° (so) sibi pro quodam cognato Ub. — 2 propter fehlt Rg Ua WI L2FSH2 B2HIGr LK affectu L K 7 dato] cum dato Ub 5 Karulus WI H2 159 Markwarts, Bischofs von Augsburg (vgl. oben zu Nr. 5), Er- hebung zum Patriarchen von Aquileja durch Urban V. ist vom 23. August 1365 datiert. "Die kaiserliche Investitur erlangte M. zu Frank- furt a. M. und eine Urkunde darüber am 7. Sept. samt der Reichssteuer der Stadt Florenz als kaiserliches Gnadengeschenk': Krones, Allg. Deutsche Biogr. 20 S. 410.
Strana 244
244 VI. Sonstige Freundschaften. Atque vas eleccionis, predicator gencium, ille fidelis apostolus, sacrati spiritus euidentissima lingua pugnauit, vt orthodoxe fidei 10 propagines in beatorum cordibus pullularent in ea germina, que fructum afferrent centesimum in gloria sempiterna. Vos vero, presul eximie, in vtroque gladio exercuistis et exercetis continuo Deo et hominibus gratam miliciam. Nam bellicos vestros sudores Cambacurtini proditores in Pisa senserunt, vbi confusionem hostibus 15 et Cesari gloriam preparastis. Lingue vero doctrinalis officium apostolice scripture rite testantur, quibus personam vestram sum- mus ipse pontifex ad aures Cesaris de eminentis scripture fastigio commendauit. Sic igitur vtriusque gladii nobilitatem exercuit et exercet patriarcha eximius, vt relinquatur mortalibus dubium, 20 que potestatum superetur ab alia, an videlicet arma triumphent seu facundi pariter et fecundi sermonis industria magnificam patri- arche victoriam protestetur. Claudi nunc sermonis excursum deposcit racio, ne nimie oracionis decursu adulari videar prelato tam diuiti, ne verba oblectamenti 25 rethorice ad premiorum pondera effundere iudicer, ne quem alias 11 afferent L'FLK, afferunt S H' B2, 9 sacrati] sancti WI BALK auferent Gr, aufferunt H1 12 continue WIFSH: 13 hominibus] omnibus QSHIGrLK 14 et confusionem L2 W: 16 apostolice] aperte Ub 17 de fehlt QSHI fastigiis Ub 23 nunc fehlt Ub 24 prelato tam diuiti fehlt hier (vgl. zu Z. 25—32) Ub ne verba — iudicer fehlt hier (vgl. unten zu Z. 25—32) Ub 25 pondera premiorum L2 W2QS H' B2 HI Gr 25—32 ne quem alias — obligari] ceterum prelato tam diuiti ad [!] sui virtutem acquisiui patronum et dominum ex nouo mercari consuleret [!] zophistico blandimento, ne verba oblecta- menti rethorice ad premiorum pondera effundere iudicer. Et sic usw. bis obligari Ub, ne quem alias. finis deficit Rg Ua WI F, leerer Raum für vier- einhalb Zeilen L2, fehlt ohne jeden Zusatz übrige Hss. Die Zugehörigkeit des nur in Ub (allerdings recht verderbt) überlieferten Schlusses (Z. 26—32) erscheint unverdächtig. 8 Act. 9, 15 Vade, quoniam vas electionis est mihi iste, ut portet nomen meum coram gentibus et regibus et filiis Israel. 14 Cambacurtini: über den Aufstand der Gambacorta in Pisa (20. Mai 1355) und Markwarts Eingreifen beim Kampf um den Ponte Vecchio, bei dem er selbst verwundet wurde, ein Neffe von ihm fiel, s. Werunsky, Der erste Römerzug Karls IV., Innsbruck 1878, S. 249ff. 254ff. 258ff.; und derselbe, Karl IV. Bd. II S. 591ff. 16 apostolice scripture: vgl. Mon. Vat. Boh. III S. 401 Nr. 643 (noch nicht erschienen, doch s. Pirchan, Italien u. Kaiser Karl IV. Bd. II S. 49).
244 VI. Sonstige Freundschaften. Atque vas eleccionis, predicator gencium, ille fidelis apostolus, sacrati spiritus euidentissima lingua pugnauit, vt orthodoxe fidei 10 propagines in beatorum cordibus pullularent in ea germina, que fructum afferrent centesimum in gloria sempiterna. Vos vero, presul eximie, in vtroque gladio exercuistis et exercetis continuo Deo et hominibus gratam miliciam. Nam bellicos vestros sudores Cambacurtini proditores in Pisa senserunt, vbi confusionem hostibus 15 et Cesari gloriam preparastis. Lingue vero doctrinalis officium apostolice scripture rite testantur, quibus personam vestram sum- mus ipse pontifex ad aures Cesaris de eminentis scripture fastigio commendauit. Sic igitur vtriusque gladii nobilitatem exercuit et exercet patriarcha eximius, vt relinquatur mortalibus dubium, 20 que potestatum superetur ab alia, an videlicet arma triumphent seu facundi pariter et fecundi sermonis industria magnificam patri- arche victoriam protestetur. Claudi nunc sermonis excursum deposcit racio, ne nimie oracionis decursu adulari videar prelato tam diuiti, ne verba oblectamenti 25 rethorice ad premiorum pondera effundere iudicer, ne quem alias 11 afferent L'FLK, afferunt S H' B2, 9 sacrati] sancti WI BALK auferent Gr, aufferunt H1 12 continue WIFSH: 13 hominibus] omnibus QSHIGrLK 14 et confusionem L2 W: 16 apostolice] aperte Ub 17 de fehlt QSHI fastigiis Ub 23 nunc fehlt Ub 24 prelato tam diuiti fehlt hier (vgl. zu Z. 25—32) Ub ne verba — iudicer fehlt hier (vgl. unten zu Z. 25—32) Ub 25 pondera premiorum L2 W2QS H' B2 HI Gr 25—32 ne quem alias — obligari] ceterum prelato tam diuiti ad [!] sui virtutem acquisiui patronum et dominum ex nouo mercari consuleret [!] zophistico blandimento, ne verba oblecta- menti rethorice ad premiorum pondera effundere iudicer. Et sic usw. bis obligari Ub, ne quem alias. finis deficit Rg Ua WI F, leerer Raum für vier- einhalb Zeilen L2, fehlt ohne jeden Zusatz übrige Hss. Die Zugehörigkeit des nur in Ub (allerdings recht verderbt) überlieferten Schlusses (Z. 26—32) erscheint unverdächtig. 8 Act. 9, 15 Vade, quoniam vas electionis est mihi iste, ut portet nomen meum coram gentibus et regibus et filiis Israel. 14 Cambacurtini: über den Aufstand der Gambacorta in Pisa (20. Mai 1355) und Markwarts Eingreifen beim Kampf um den Ponte Vecchio, bei dem er selbst verwundet wurde, ein Neffe von ihm fiel, s. Werunsky, Der erste Römerzug Karls IV., Innsbruck 1878, S. 249ff. 254ff. 258ff.; und derselbe, Karl IV. Bd. II S. 591ff. 16 apostolice scripture: vgl. Mon. Vat. Boh. III S. 401 Nr. 643 (noch nicht erschienen, doch s. Pirchan, Italien u. Kaiser Karl IV. Bd. II S. 49).
Strana 245
Nr. 159. 160. 245 ob sui virtutem acquisiui patronum et dominum, ex nouo mercari consulerem zophistico blandimento. Et sic hu- milis pereo, finis epistole, qua precor, vt meus consanguineus dominus Feltrensis et Belunensis episcopus sit vestre benigne gracie iuxta Cesaris literas in suis negociis recommissus. Nam que so sibi ad remedium cesserint, michi facta reputo et ad graciarum acciones debitas cupio tamquam de acceptis beneficiis obligari. 160. AN ALBERT VON STERNBERG, BISCHOF VON LEITOMISCHL. Beglückwünscht ihn zu seiner glücklichen Heimkehr nach Böhmen und tröstet ihn uber den Tod eines nahen Angehörigen. [Nach 1371?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Inter leticie speratam dulcedinem et offensam meroris amaram adeo animus scribentis distrahitur, vt incertum ducat penitus gratu- landi prius an lamentandi fungatur officio. Multum etenim gaudiose alacritatis inducit, quia dominabilis amicus et amantissimus frater, venerabilis palliatus antistes, a diuturne pariter et laboriose pere- grinacionis exilio diuina sic ordinante clemencia sanus aduenit; 5 29 Feltrensis] folcien Ub 31 michi] in Ub 32 obligari uerba oblectamenti rethorice ad pondera premiorum effundere iudicer (vgl. oben zu Z. 25—32) Ub 160 = L Bl. 55r" (lib. V 34), K Bl. 119" (Nr. 263). — Tadra Canc. Joh. Novif. Nr. 31, S. 45f. — Uberschrift: Ad dominum Luthomislensem episcopum post aduentum de Roma sibi compaciendo L K. — 1 amara LK 4 inducit K, induc L 29f. Bischof von Belluno-Feltre ist von 1354—1370 Jacobus della Bruna (aus Brünn), vorher Pfarrer in Muschau in der Olmützer Diözese (nörd- lich von Nikolsburg): Eubel I S. 136, vgl. Mon. Vat. Boh. II Nr. 303f. In welchen verwandtschaftlichen Verhältnissen Johann von N. zu ihm ge- standen hat, bleibt dunkel. 160 Von einer Reise Alberts nach Rom, die in die Zeit um 1375 zu ge- hören scheint, ist unten in Nr. 246 die Rede. Mit dem langen 'Exil' (Z. 6), aus dem der als palliatus antistes Bezeichnete zurückkehrt, könnte allen- falls auch Alberts Tätigkeit als Erzbischof in Magdeburg (1368—1371, vgl. oben zu Nr. 36) gemeint sein. Die Wiederbetrauung mit dem Bistum Leitomischl, das er das erste Mal von 1364—1368 verwaltet hatte, erhielt er am 13. Oktober 1371.
Nr. 159. 160. 245 ob sui virtutem acquisiui patronum et dominum, ex nouo mercari consulerem zophistico blandimento. Et sic hu- milis pereo, finis epistole, qua precor, vt meus consanguineus dominus Feltrensis et Belunensis episcopus sit vestre benigne gracie iuxta Cesaris literas in suis negociis recommissus. Nam que so sibi ad remedium cesserint, michi facta reputo et ad graciarum acciones debitas cupio tamquam de acceptis beneficiis obligari. 160. AN ALBERT VON STERNBERG, BISCHOF VON LEITOMISCHL. Beglückwünscht ihn zu seiner glücklichen Heimkehr nach Böhmen und tröstet ihn uber den Tod eines nahen Angehörigen. [Nach 1371?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Inter leticie speratam dulcedinem et offensam meroris amaram adeo animus scribentis distrahitur, vt incertum ducat penitus gratu- landi prius an lamentandi fungatur officio. Multum etenim gaudiose alacritatis inducit, quia dominabilis amicus et amantissimus frater, venerabilis palliatus antistes, a diuturne pariter et laboriose pere- grinacionis exilio diuina sic ordinante clemencia sanus aduenit; 5 29 Feltrensis] folcien Ub 31 michi] in Ub 32 obligari uerba oblectamenti rethorice ad pondera premiorum effundere iudicer (vgl. oben zu Z. 25—32) Ub 160 = L Bl. 55r" (lib. V 34), K Bl. 119" (Nr. 263). — Tadra Canc. Joh. Novif. Nr. 31, S. 45f. — Uberschrift: Ad dominum Luthomislensem episcopum post aduentum de Roma sibi compaciendo L K. — 1 amara LK 4 inducit K, induc L 29f. Bischof von Belluno-Feltre ist von 1354—1370 Jacobus della Bruna (aus Brünn), vorher Pfarrer in Muschau in der Olmützer Diözese (nörd- lich von Nikolsburg): Eubel I S. 136, vgl. Mon. Vat. Boh. II Nr. 303f. In welchen verwandtschaftlichen Verhältnissen Johann von N. zu ihm ge- standen hat, bleibt dunkel. 160 Von einer Reise Alberts nach Rom, die in die Zeit um 1375 zu ge- hören scheint, ist unten in Nr. 246 die Rede. Mit dem langen 'Exil' (Z. 6), aus dem der als palliatus antistes Bezeichnete zurückkehrt, könnte allen- falls auch Alberts Tätigkeit als Erzbischof in Magdeburg (1368—1371, vgl. oben zu Nr. 36) gemeint sein. Die Wiederbetrauung mit dem Bistum Leitomischl, das er das erste Mal von 1364—1368 verwaltet hatte, erhielt er am 13. Oktober 1371.
Strana 246
246 VI. Sonstige Freundschaften. tantumdem nichilominus lugubris tristicie et desolacionis adducit, quod generosus eius animus post multi laboris afflicciones et tedia luctuosos effectus inuenit. Itaque nouit ille, qui nichil ignorat, 10 quod fidelis intencio scribentis amici inter luctus occupatur et gaudia, hic quidem dolore confecta, hic festiuis leticiis hilarata, supplicans amico dominabili et amantissimo suo fratri, vt tamquam virilis et sapiens abicere dignetur tanti laboris et doloris insignia, ne Deus prouocetur omnipotens, vt quasi inuidiam immortalitati 15 eius hominum gerat mortalitas, quod immortalitatem suam nobis noluerit carne pereuntibus impertiri. Neque, venerabilis domine, quidquid ex hiis casibus vobis cuiuslibet nouitatis innuitur, cum eterna lege sit sanccitum nullum penitus mori qui non vixerit aut quemquam viuere qui non sit tractu temporis moriturus. 20 Itaque de regressu salubri et sanitate corporea summe alacritatis studio scribentis gaudet fidelis dileccio atque super euentu tristatur contrario, ita venerabili suo domino gemitu sincero compaciens, vt lacrimarum fontem producat dolor incensus ex oculis et interni doloris amara inundantes oculi nequeant occultare. Reue- 25 rendissimam personam amantissimi mei fratris sanam et inco- lumem conseruare dignetur Altissimus tempore diuturno. Da- tum etc. 161. AN ALBERT VON STERNBERG. Scherzspiel mit dem Namen des Empfängers und Ergebenheitsver- sicherung. [Nach 1371]. Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime pater, dominabilis amice carissime, Nulla naturalis philosophie subtilitas, nullum rethorice per- suadentis ingenium stellarum potest celestium motibus contraire. 161 = L Bl. 58va (lib. V 58), K Bl. 123a (Nr. 286), außerdem M Bl. 93r. — Tadra Canc. Joh. Novif. Nr. 55 (nur Regest). — Uberschrift: Olo- mucensis scribit Luthomisslensi episcopo volens exequi mandatum ipsius L K, Scribit archiepiscopo quod mandata eius semper prosequatur (so) M — 1 amice dominabilis et frater carissime M 161 Die Adresse an Albert von Sternberg (s. oben zu Nr. 160) ist durch die Spielerei mit dem Worte stella gesichert.
246 VI. Sonstige Freundschaften. tantumdem nichilominus lugubris tristicie et desolacionis adducit, quod generosus eius animus post multi laboris afflicciones et tedia luctuosos effectus inuenit. Itaque nouit ille, qui nichil ignorat, 10 quod fidelis intencio scribentis amici inter luctus occupatur et gaudia, hic quidem dolore confecta, hic festiuis leticiis hilarata, supplicans amico dominabili et amantissimo suo fratri, vt tamquam virilis et sapiens abicere dignetur tanti laboris et doloris insignia, ne Deus prouocetur omnipotens, vt quasi inuidiam immortalitati 15 eius hominum gerat mortalitas, quod immortalitatem suam nobis noluerit carne pereuntibus impertiri. Neque, venerabilis domine, quidquid ex hiis casibus vobis cuiuslibet nouitatis innuitur, cum eterna lege sit sanccitum nullum penitus mori qui non vixerit aut quemquam viuere qui non sit tractu temporis moriturus. 20 Itaque de regressu salubri et sanitate corporea summe alacritatis studio scribentis gaudet fidelis dileccio atque super euentu tristatur contrario, ita venerabili suo domino gemitu sincero compaciens, vt lacrimarum fontem producat dolor incensus ex oculis et interni doloris amara inundantes oculi nequeant occultare. Reue- 25 rendissimam personam amantissimi mei fratris sanam et inco- lumem conseruare dignetur Altissimus tempore diuturno. Da- tum etc. 161. AN ALBERT VON STERNBERG. Scherzspiel mit dem Namen des Empfängers und Ergebenheitsver- sicherung. [Nach 1371]. Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime pater, dominabilis amice carissime, Nulla naturalis philosophie subtilitas, nullum rethorice per- suadentis ingenium stellarum potest celestium motibus contraire. 161 = L Bl. 58va (lib. V 58), K Bl. 123a (Nr. 286), außerdem M Bl. 93r. — Tadra Canc. Joh. Novif. Nr. 55 (nur Regest). — Uberschrift: Olo- mucensis scribit Luthomisslensi episcopo volens exequi mandatum ipsius L K, Scribit archiepiscopo quod mandata eius semper prosequatur (so) M — 1 amice dominabilis et frater carissime M 161 Die Adresse an Albert von Sternberg (s. oben zu Nr. 160) ist durch die Spielerei mit dem Worte stella gesichert.
Strana 247
Nr. 160—162. 247 Ymmo necesse est vt hec inferiora nutibus superiorum obediant, cum sit illarum qualitatum precipere et indiuiduarum fragilitati 5 conueniat imperantibus obedire. Propter quod, nobilis mi domine, de stellis fulgentibus mandatum adueniens ad effectus debitos, quos quidem imperia dominantis exquirunt, sine quauis relucta- cione ducetur, cum stellarum sit influere et mea intersit ad susci- piendas gratas influencias corde quidem humili et constanti animo 10 preparari. In ceteris, que michi radiantis stelle commisit nobilitas, sic faciam, vt mandauit. Conseruet, precor, Deus altissimus gratam michi fulgentem stellam in sereni splendoris optato lumine tempore diuturno. Datum etc. 162. AN DENSELBEN Er möge ihn und Paul von Jenzenstein, der zur Zeit bei ihm in Kremsier weile, durch seinen Besuch erfreuen. [13721] Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, Venit ad partes Morauie carissimus frater domini nostri (archi)- episcopi domini Jo., qui per tempora, quibus mecum moratus est, continue vos videre affectauit ex animo. Et in opido meo.. vestrum aduentum per diem natalem expectauimus [?] pariter et iterum in 5 Ch[remsir] cum ingenti desiderio prestolamur. Quapropter ami- ciciam vestram idem dominus P. et ego humiliter petimus et 5 fragilitati] qualitati M 6 conueniant impantibus (s0) M 8 im- perii Hss. 10 cordi M 12 Deus altissimus] omnipotens deus M 13 michi] animi M stellam fulgentem M sereni] sortem M 14 Datum fehlt M 162 = M Bl. 92°. — Uberschrift: Supplicat Episcopo lythn. ut ad ex- pectacionem cuiusdam ueniet (!) Hs. — 2 carissime Hs 2f. archiepiscopi] 5 expectamus Hs. episcopi Hs 4 ..] keine Lücke Hs 162 Bischof von Leitomischl war seit dem Jahre 1371 — von den in der Briefsammlung M überlieferten Stücken gehören nur ganz wenige in eine frühere Zeit — wieder Albert von Sternberg (s. oben zu Nr. 160). Von einem Besuch des Genannten in Kremsier handelt auch das folgende Stück (Nr. 163), das in der Handschrift bald folgt. Uber Paul von Jenzenstein, den Bruder des Erzbischofs Johann Očko (vgl. Z. 2f.), s. oben zu Nr. 152.
Nr. 160—162. 247 Ymmo necesse est vt hec inferiora nutibus superiorum obediant, cum sit illarum qualitatum precipere et indiuiduarum fragilitati 5 conueniat imperantibus obedire. Propter quod, nobilis mi domine, de stellis fulgentibus mandatum adueniens ad effectus debitos, quos quidem imperia dominantis exquirunt, sine quauis relucta- cione ducetur, cum stellarum sit influere et mea intersit ad susci- piendas gratas influencias corde quidem humili et constanti animo 10 preparari. In ceteris, que michi radiantis stelle commisit nobilitas, sic faciam, vt mandauit. Conseruet, precor, Deus altissimus gratam michi fulgentem stellam in sereni splendoris optato lumine tempore diuturno. Datum etc. 162. AN DENSELBEN Er möge ihn und Paul von Jenzenstein, der zur Zeit bei ihm in Kremsier weile, durch seinen Besuch erfreuen. [13721] Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, Venit ad partes Morauie carissimus frater domini nostri (archi)- episcopi domini Jo., qui per tempora, quibus mecum moratus est, continue vos videre affectauit ex animo. Et in opido meo.. vestrum aduentum per diem natalem expectauimus [?] pariter et iterum in 5 Ch[remsir] cum ingenti desiderio prestolamur. Quapropter ami- ciciam vestram idem dominus P. et ego humiliter petimus et 5 fragilitati] qualitati M 6 conueniant impantibus (s0) M 8 im- perii Hss. 10 cordi M 12 Deus altissimus] omnipotens deus M 13 michi] animi M stellam fulgentem M sereni] sortem M 14 Datum fehlt M 162 = M Bl. 92°. — Uberschrift: Supplicat Episcopo lythn. ut ad ex- pectacionem cuiusdam ueniet (!) Hs. — 2 carissime Hs 2f. archiepiscopi] 5 expectamus Hs. episcopi Hs 4 ..] keine Lücke Hs 162 Bischof von Leitomischl war seit dem Jahre 1371 — von den in der Briefsammlung M überlieferten Stücken gehören nur ganz wenige in eine frühere Zeit — wieder Albert von Sternberg (s. oben zu Nr. 160). Von einem Besuch des Genannten in Kremsier handelt auch das folgende Stück (Nr. 163), das in der Handschrift bald folgt. Uber Paul von Jenzenstein, den Bruder des Erzbischofs Johann Očko (vgl. Z. 2f.), s. oben zu Nr. 152.
Strana 248
248 VI. Sonstige Freundschaften. rogamus, quatenus in presenti vestro aduentu ad ciuitatem Chrem- sir], vbi sumus pariter, dignemini declinare, ne prefatus dominus 10 P. tante expectacionis fructibus defraudetur. 163. AN ALBERT VON STERNBERG. Bittet ihn, sich für einen Besuch im bischöflichen Hause von Kremsier bereit zu machen, da der von Ungarn zurückkehrende Erzbischof von Prag ihn dringend zu sprechen wünsche. [13721] Reuerendissime pater etc., Dominus noster communis Pragensis archiepiscopus nunc versus Vngariam gressus suos dirigens libenter personam vestram vidisset et in suo reditu cum magno desiderio videre intendet. Ideoque [? 5 dum prope Chfremsir] fuerit, vobis eius reditum significabo per literas, vt ibidem in domo nostra secum et mecum similitergaudeatis. 164. AN DEN PROPST VON BRŮNN? [OLMUTZ?] Gibt dem Rekonvaleszenten Ratschläge, wie er sich in der kritischen Zeit der Hundstage verhalten soll. [Nach 1371?] Amantissime frater, Post infirmitatis diuturne afflicciones (et) tedia iam debilitato 9 dignamini Hs 10 expectacionibus Hs 163 = M Bl. 93°. — Uberschrift: Item Episcopo lith. de transitu ar- chiepiscopi ex parte Cesaris in Vngariam Hs. — 4 redditu Hs Ideo] rogo Hs 6 nostra] vestra Hs 164 = M Bl. 1077. — Uberschrift: Informat prepositum Brunnensem super usu necessariorum tempore estiuali Hs. — 2 et fehlt Hs 168 1 Prag. archiepiscopus: Johann Očko. 2f. versus Vngariam: gelegentlich der Verhandlungen im Jahre 1372 (vgl. oben zu Nr. 17. 18. 20)? 164 Die Uberlieferung weist auf Abfassung während des letzten Lebens- jahrzehnts. Empfänger ist trotz der Angabe des Schlußsatzes (Olomu- censis prepositi), die zu dem Regest des Rubrikators in Widerspruch steht, wohl der Brünner Propst Nicolaus von Kremsier, dessen besonders
248 VI. Sonstige Freundschaften. rogamus, quatenus in presenti vestro aduentu ad ciuitatem Chrem- sir], vbi sumus pariter, dignemini declinare, ne prefatus dominus 10 P. tante expectacionis fructibus defraudetur. 163. AN ALBERT VON STERNBERG. Bittet ihn, sich für einen Besuch im bischöflichen Hause von Kremsier bereit zu machen, da der von Ungarn zurückkehrende Erzbischof von Prag ihn dringend zu sprechen wünsche. [13721] Reuerendissime pater etc., Dominus noster communis Pragensis archiepiscopus nunc versus Vngariam gressus suos dirigens libenter personam vestram vidisset et in suo reditu cum magno desiderio videre intendet. Ideoque [? 5 dum prope Chfremsir] fuerit, vobis eius reditum significabo per literas, vt ibidem in domo nostra secum et mecum similitergaudeatis. 164. AN DEN PROPST VON BRŮNN? [OLMUTZ?] Gibt dem Rekonvaleszenten Ratschläge, wie er sich in der kritischen Zeit der Hundstage verhalten soll. [Nach 1371?] Amantissime frater, Post infirmitatis diuturne afflicciones (et) tedia iam debilitato 9 dignamini Hs 10 expectacionibus Hs 163 = M Bl. 93°. — Uberschrift: Item Episcopo lith. de transitu ar- chiepiscopi ex parte Cesaris in Vngariam Hs. — 4 redditu Hs Ideo] rogo Hs 6 nostra] vestra Hs 164 = M Bl. 1077. — Uberschrift: Informat prepositum Brunnensem super usu necessariorum tempore estiuali Hs. — 2 et fehlt Hs 168 1 Prag. archiepiscopus: Johann Očko. 2f. versus Vngariam: gelegentlich der Verhandlungen im Jahre 1372 (vgl. oben zu Nr. 17. 18. 20)? 164 Die Uberlieferung weist auf Abfassung während des letzten Lebens- jahrzehnts. Empfänger ist trotz der Angabe des Schlußsatzes (Olomu- censis prepositi), die zu dem Regest des Rubrikators in Widerspruch steht, wohl der Brünner Propst Nicolaus von Kremsier, dessen besonders
Strana 249
Nr. 162—165. 249 corpore languet stomachus, epar sanguinem vitalem more consueto non generat et tota nature compago turbatur. Et quamuis auctore Domino, qui et percutere et sanare consueuit, iam vobis ipsa feli- 5 citas sanitatem polliceatur corpoream et dignacione diuine virtutis in cottidiano (sitis) profectu, vt quasi de die in diem vestra sanitas et fortitudo augeatur, tamen procul dubio diligencius intendendum est suaui et pertinenti custodie, ne sub diebus istis canicularibus, qui eciam sunt ipsis fortibus sua infeccione grauissimi, aliquod 10 recidiuum adueniat, quod vltra sue radicis incommoda omnem solet corporis machinam molestare. Ideoque in vmbra sit amplius et potu frigido prepositi nostri solacium, quoniam omnis ille, qui- cunque fuerit clericus aut laycus, qui eum vellet ad solis radios ingenio quouis distrahere, non amicus erit vite prepositi, sed status 15 et profectus ipsius publicus inimicus. Deus omnipotens personam venerabilis Olomucensis [!] prepositi sanet et fortificet ac in sanitate et fortitudine seruet tempore diuturno etc. 165. AN DEN MAGISTER GREGORIUS, SCHULREKTOR IN KREMSIER. Bittet den Schulmeister, nicht darüber empfindlich zu sein, daß er, durch Amtsgeschäfte verhindert, ihn bei seinem letzten Besuch in 3 sthomachus He 4 generat] gn'at Hs 5 vobis] nobis Hs 6 et in dignacione Hs 7 sitis fehlt He de die] dedit Hs vestra] nra He 8 fortu° Hs 165 = M Bl. 95°. — Uberschrift: Item Gregorio Rectori ut non rece- dat etc. Hs enges Freundschaftsverhältnis zu Johann von N. aus zahlreichen Briefen bekannt ist. s. oben zu Nr. 14. Hält man die Angabe des Schlußsatzes für ausschlaggebend, käme als Empfänger in erster Linie in Betracht der Ol- mützer Propst Petrus, der von 1370 März 3 bis 1371 Nov. 25 als Notar der Reichskanzlei bezeugt ist, 8. Huber, Regesten S. XLIV und Addit. S. VIII; Lindner, Urkundenwesen S. 24; Tadra, Kanceláře a písari... S. 40. Dessen Nachfolger in der Olmützer Dompropststelle wurde 1375 Johanns Vikar Friedrich, vorher Pfarrer von Wolframskirchen, s. unten zu Nr. 281 bis 296. 5 Vgl. Deut. 32, 39; Job 5, 18; Osea 6, 2.
Nr. 162—165. 249 corpore languet stomachus, epar sanguinem vitalem more consueto non generat et tota nature compago turbatur. Et quamuis auctore Domino, qui et percutere et sanare consueuit, iam vobis ipsa feli- 5 citas sanitatem polliceatur corpoream et dignacione diuine virtutis in cottidiano (sitis) profectu, vt quasi de die in diem vestra sanitas et fortitudo augeatur, tamen procul dubio diligencius intendendum est suaui et pertinenti custodie, ne sub diebus istis canicularibus, qui eciam sunt ipsis fortibus sua infeccione grauissimi, aliquod 10 recidiuum adueniat, quod vltra sue radicis incommoda omnem solet corporis machinam molestare. Ideoque in vmbra sit amplius et potu frigido prepositi nostri solacium, quoniam omnis ille, qui- cunque fuerit clericus aut laycus, qui eum vellet ad solis radios ingenio quouis distrahere, non amicus erit vite prepositi, sed status 15 et profectus ipsius publicus inimicus. Deus omnipotens personam venerabilis Olomucensis [!] prepositi sanet et fortificet ac in sanitate et fortitudine seruet tempore diuturno etc. 165. AN DEN MAGISTER GREGORIUS, SCHULREKTOR IN KREMSIER. Bittet den Schulmeister, nicht darüber empfindlich zu sein, daß er, durch Amtsgeschäfte verhindert, ihn bei seinem letzten Besuch in 3 sthomachus He 4 generat] gn'at Hs 5 vobis] nobis Hs 6 et in dignacione Hs 7 sitis fehlt He de die] dedit Hs vestra] nra He 8 fortu° Hs 165 = M Bl. 95°. — Uberschrift: Item Gregorio Rectori ut non rece- dat etc. Hs enges Freundschaftsverhältnis zu Johann von N. aus zahlreichen Briefen bekannt ist. s. oben zu Nr. 14. Hält man die Angabe des Schlußsatzes für ausschlaggebend, käme als Empfänger in erster Linie in Betracht der Ol- mützer Propst Petrus, der von 1370 März 3 bis 1371 Nov. 25 als Notar der Reichskanzlei bezeugt ist, 8. Huber, Regesten S. XLIV und Addit. S. VIII; Lindner, Urkundenwesen S. 24; Tadra, Kanceláře a písari... S. 40. Dessen Nachfolger in der Olmützer Dompropststelle wurde 1375 Johanns Vikar Friedrich, vorher Pfarrer von Wolframskirchen, s. unten zu Nr. 281 bis 296. 5 Vgl. Deut. 32, 39; Job 5, 18; Osea 6, 2.
Strana 250
250 VI. Sonstige Freundschaften. Kremsier nicht persönlich begrüßt habe. Ermahnt ihn, seine Stelle nicht aufzugeben. [Nach 13721] Vigil Gregori, amice dilecte, Animo vigili vigilanter intende, vt non in sompno sed expergis- cente vigilia prudenter intelligas que scribuntur. Ad te etenim sermo noster dirigitur, ad te in sinceritate animi conuertuntur s vota scribentis. Tibi loqui conatur presul tuus per literas, qui de proximo constitutus in Chremsir, multis occupatus aliis, tibi neglexit viue vocis oraculo fabulari. Nec indignum ducat ingens (tua) grata subtilitas, si tunc illa negligencia venit ex casu, quo- niam nosti, vt scimus, humane condicionis officium multipliciter 10 ancillari. Sed assume nunc animo benigno verba scribentis amici, aurem mansuetam adhibe et placeant tibi swadele eius vtique, qui tuo consulit comodo pariter et honori. Hortatur te namque presul tuus, licet minus sufficiens, et a te petit in munere, vt nullomodo recedas a tradito tibi officio, sed 15 solida ibidem et consueta fide permaneas, ab eo qui scribit tue sollicitudinis premia suscepturus. Nam auctore domino nunquam te pigebit laborare, qui nunc ad permanenciam nostris precibus inuitaris. Tibi eciam bona fide promittimus te a promissis eripere, eciam si ea fecisses (soldano?) Babilonico aut duci inclito 20 Venetorum etc. 7 ingens] Entstellung 1 Gregorii Hs 6 Chremsir] Chim He aus ingenii (in diesem Falle wäre tui einzuschalten statt tua) unwahrschein- lich, vgl. oben Nr. 140, 1. Vielleicht ist aber grata ganz zu tilgen. 12 comodo] quo Hs 14 munere] mi e Hs 18 premissis Hs 19 soldano] leerer Raum für etwa 5 Buchstaben Hs 165 Der Angeredete (vgl. oben Nr. 131—135) stand, wie aus seiner Ant- wort (Bl. 95", unten Nr. 382) hervorgeht, in Verhandlungen über die Uber- nahme der Leitung der Schulen in Brünn. Zu dem Wortspiel mit vigil- vigilanter-vigilia gab vielleicht ein scherzhafter Zuname des Schulmeisters den Anlaß. 7ff. Nec indignum —ancillari: der Sinn soll wohl sein: "Und möge Deine subtilitas (oder mit Anderung von ingens in ingenii, die subtilitas deines Geistes) es uns nicht als Unschicklichkeit (indignum) anrechnen, wenn
250 VI. Sonstige Freundschaften. Kremsier nicht persönlich begrüßt habe. Ermahnt ihn, seine Stelle nicht aufzugeben. [Nach 13721] Vigil Gregori, amice dilecte, Animo vigili vigilanter intende, vt non in sompno sed expergis- cente vigilia prudenter intelligas que scribuntur. Ad te etenim sermo noster dirigitur, ad te in sinceritate animi conuertuntur s vota scribentis. Tibi loqui conatur presul tuus per literas, qui de proximo constitutus in Chremsir, multis occupatus aliis, tibi neglexit viue vocis oraculo fabulari. Nec indignum ducat ingens (tua) grata subtilitas, si tunc illa negligencia venit ex casu, quo- niam nosti, vt scimus, humane condicionis officium multipliciter 10 ancillari. Sed assume nunc animo benigno verba scribentis amici, aurem mansuetam adhibe et placeant tibi swadele eius vtique, qui tuo consulit comodo pariter et honori. Hortatur te namque presul tuus, licet minus sufficiens, et a te petit in munere, vt nullomodo recedas a tradito tibi officio, sed 15 solida ibidem et consueta fide permaneas, ab eo qui scribit tue sollicitudinis premia suscepturus. Nam auctore domino nunquam te pigebit laborare, qui nunc ad permanenciam nostris precibus inuitaris. Tibi eciam bona fide promittimus te a promissis eripere, eciam si ea fecisses (soldano?) Babilonico aut duci inclito 20 Venetorum etc. 7 ingens] Entstellung 1 Gregorii Hs 6 Chremsir] Chim He aus ingenii (in diesem Falle wäre tui einzuschalten statt tua) unwahrschein- lich, vgl. oben Nr. 140, 1. Vielleicht ist aber grata ganz zu tilgen. 12 comodo] quo Hs 14 munere] mi e Hs 18 premissis Hs 19 soldano] leerer Raum für etwa 5 Buchstaben Hs 165 Der Angeredete (vgl. oben Nr. 131—135) stand, wie aus seiner Ant- wort (Bl. 95", unten Nr. 382) hervorgeht, in Verhandlungen über die Uber- nahme der Leitung der Schulen in Brünn. Zu dem Wortspiel mit vigil- vigilanter-vigilia gab vielleicht ein scherzhafter Zuname des Schulmeisters den Anlaß. 7ff. Nec indignum —ancillari: der Sinn soll wohl sein: "Und möge Deine subtilitas (oder mit Anderung von ingens in ingenii, die subtilitas deines Geistes) es uns nicht als Unschicklichkeit (indignum) anrechnen, wenn
Strana 251
Nr. 165. 166. 251 wir uns damals infolge der Umstände (ex casu) jene Nachlässigkeit zu schulden kommen ließen; denn, wie wir wissen, kennst Du recht wohl die Pflicht menschlichen Standes, vielfältig zu dienen." 13 licet minus sufficiens: Ausdruck der Bescheidenheit wie sonst licet indignus. 18 a promissis 'von den bereits eingegangenen Verpflichtungen’. 166. AN PREZLAW VON POGARELL, BISCHOF VON BRESLAU. Die Welt verschlechtere sich von Tag zu Tag, wie es die Sibylle vorausverkündet habe. [Vor 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, Libenter et ex animo vestre reuerenciali dominacioni pro con- solacione sui diuersarum nouitatum varietates, si occurrissent, describerem, sed quia noua placibilia nulla michi occurrunt actenus, quibus animum vestrum, domini mei Wratisslauiensis, edificem, nescio vbi precurrere nisi ad illius prophetantis Sibille molestiam, que, nescio quo spiritu edocta prophetico, mundi presentis con- dicionem instabilem deteriorari continuo prophetauit. Nam per- mittente Altissimo omnia ferunt in dubium que aliquando certa fuerunt. Iusticia premitur, dominatur iniuria, fides exulat, aduer- 10 saria ipsius perfidia mundi iam obtinet principatum. Milites custodie pacis attributi diuinitus iam custodienda diripiunt. Ciues ditantur in fenore. Rustici mutato proposito et humilitatis tenore dimisso sub magna proteruia deseruiunt colonie. Clerici virginalis castitatis aspectu blandissimo iam remoto meretricalis wltus fenore 15 liuescunt. Innocens iam quilibet concussione dura depremitur. Letantur maliuoli eo quod vindicem non habeant in peccato. Proch fata! quis fuit ille dies quo felix illa Sibilla gemitum talem 166 = L Bl. 57rb (lib. V 49), K Bl. 121° (Nr. 278). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 46, S. 55f. (gekürzt). — Uberschrift: Olomucensis scribit Episcopo Wratisslauiensi, status hominum nepharios describendo L K. — 6 molestia L K 13 preposito L K 166 Bischof Prezlaw von Breslau (vgl. J. Heyne, Gesch. des Bistums Breslau I 809—818) starb am 5. April 1376, vgl. oben zu Nr. 45. Der Brief gehört wohl noch in die Zeit der Kanzlerschaft Johanns.
Nr. 165. 166. 251 wir uns damals infolge der Umstände (ex casu) jene Nachlässigkeit zu schulden kommen ließen; denn, wie wir wissen, kennst Du recht wohl die Pflicht menschlichen Standes, vielfältig zu dienen." 13 licet minus sufficiens: Ausdruck der Bescheidenheit wie sonst licet indignus. 18 a promissis 'von den bereits eingegangenen Verpflichtungen’. 166. AN PREZLAW VON POGARELL, BISCHOF VON BRESLAU. Die Welt verschlechtere sich von Tag zu Tag, wie es die Sibylle vorausverkündet habe. [Vor 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, Libenter et ex animo vestre reuerenciali dominacioni pro con- solacione sui diuersarum nouitatum varietates, si occurrissent, describerem, sed quia noua placibilia nulla michi occurrunt actenus, quibus animum vestrum, domini mei Wratisslauiensis, edificem, nescio vbi precurrere nisi ad illius prophetantis Sibille molestiam, que, nescio quo spiritu edocta prophetico, mundi presentis con- dicionem instabilem deteriorari continuo prophetauit. Nam per- mittente Altissimo omnia ferunt in dubium que aliquando certa fuerunt. Iusticia premitur, dominatur iniuria, fides exulat, aduer- 10 saria ipsius perfidia mundi iam obtinet principatum. Milites custodie pacis attributi diuinitus iam custodienda diripiunt. Ciues ditantur in fenore. Rustici mutato proposito et humilitatis tenore dimisso sub magna proteruia deseruiunt colonie. Clerici virginalis castitatis aspectu blandissimo iam remoto meretricalis wltus fenore 15 liuescunt. Innocens iam quilibet concussione dura depremitur. Letantur maliuoli eo quod vindicem non habeant in peccato. Proch fata! quis fuit ille dies quo felix illa Sibilla gemitum talem 166 = L Bl. 57rb (lib. V 49), K Bl. 121° (Nr. 278). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 46, S. 55f. (gekürzt). — Uberschrift: Olomucensis scribit Episcopo Wratisslauiensi, status hominum nepharios describendo L K. — 6 molestia L K 13 preposito L K 166 Bischof Prezlaw von Breslau (vgl. J. Heyne, Gesch. des Bistums Breslau I 809—818) starb am 5. April 1376, vgl. oben zu Nr. 45. Der Brief gehört wohl noch in die Zeit der Kanzlerschaft Johanns.
Strana 252
252 VI. Sonstige Freundschaften. predixit mortalibus! Melius fuisset aliquantum tacuisse tante 20 veritatis misteria, vt saltem nobis ventura timentibus aliquid sperare inter angustias licuisset. Hiis Reuerendissimam personam vestram salutat alloquiis vester Olomucensis episcopus, supplicans creatori altissimo, qua- tenus tam celebris domini sui Wratislauiensis episcopi personam 25 insignem inter mundi dubia et amfractus nepharios fortem et incolumem longo tempore conseruare dignetur pro scribentis consolacione precipua et solacio singulari. Datum ete. Seruus vester Olomucensis Episcopus Johannes. 167. AN JOHANN OČKO, ERZBISCHOF VON PRAG. Freut sich auf dessen Ankunft [in Brünn?]. [Nach 1372?] Reuerendissime pater etc., Non habeo verba, quibus sinceritatem gaudiorum possim ex- primere, que de felici et iam diu ac multum desiderato aduentu vestro mentem meam letificant, cum (nemo) sit viuens in seculo, 5 cuiuscunque condicionis existat, quem sic delectet quemadmodum (me) reuerendissimam [?] michi personam vestram dulcis animi suauissimis leticiis intueri. Quapropter, amantissime mi domine, dimissis omnibus meis agendis vel que iam ad alia loca me inui- tant seu que possent occurrere, vestrum aduentum in ...ex- 1o pectabo tam diu donec personaliter veniatis, paratus postea ad queuis loca vobis placita [?] iuxta vestrum beneplacitum declinare etc. 168. AN DENSELBEN. Beglückwünscht ihn zu seiner schnellen Genesung. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, Quemadmodum relacio nobilis et honorabilis viri domini 167 = M Bl. 94r. — Uberschrift: Scribit archiepiscopo quod eius aduentum wlt in Brunna expectare Hs. — 4 nemo fehlt Hs 6 me fehlt He reuerendissimam] Brunnam He 9 in ...] in He 11 placida Hs 168 = L Bl. 71r“ (lib. VI 40), K Bl. 135" (Nr. 381). — Tadra, Canc. 167 Die Abfassungszeit bleibt unsicher.
252 VI. Sonstige Freundschaften. predixit mortalibus! Melius fuisset aliquantum tacuisse tante 20 veritatis misteria, vt saltem nobis ventura timentibus aliquid sperare inter angustias licuisset. Hiis Reuerendissimam personam vestram salutat alloquiis vester Olomucensis episcopus, supplicans creatori altissimo, qua- tenus tam celebris domini sui Wratislauiensis episcopi personam 25 insignem inter mundi dubia et amfractus nepharios fortem et incolumem longo tempore conseruare dignetur pro scribentis consolacione precipua et solacio singulari. Datum ete. Seruus vester Olomucensis Episcopus Johannes. 167. AN JOHANN OČKO, ERZBISCHOF VON PRAG. Freut sich auf dessen Ankunft [in Brünn?]. [Nach 1372?] Reuerendissime pater etc., Non habeo verba, quibus sinceritatem gaudiorum possim ex- primere, que de felici et iam diu ac multum desiderato aduentu vestro mentem meam letificant, cum (nemo) sit viuens in seculo, 5 cuiuscunque condicionis existat, quem sic delectet quemadmodum (me) reuerendissimam [?] michi personam vestram dulcis animi suauissimis leticiis intueri. Quapropter, amantissime mi domine, dimissis omnibus meis agendis vel que iam ad alia loca me inui- tant seu que possent occurrere, vestrum aduentum in ...ex- 1o pectabo tam diu donec personaliter veniatis, paratus postea ad queuis loca vobis placita [?] iuxta vestrum beneplacitum declinare etc. 168. AN DENSELBEN. Beglückwünscht ihn zu seiner schnellen Genesung. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, Quemadmodum relacio nobilis et honorabilis viri domini 167 = M Bl. 94r. — Uberschrift: Scribit archiepiscopo quod eius aduentum wlt in Brunna expectare Hs. — 4 nemo fehlt Hs 6 me fehlt He reuerendissimam] Brunnam He 9 in ...] in He 11 placida Hs 168 = L Bl. 71r“ (lib. VI 40), K Bl. 135" (Nr. 381). — Tadra, Canc. 167 Die Abfassungszeit bleibt unsicher.
Strana 253
Nr. 166—169. 253 Pothonis de Potenstein, archidiaconi Pragensis, fratris et amici mei dilecti, mentem meam magnis affecit doloribus, dum debili- tatem vestram michi referret, et ex relacione ipsius suspiriosis gemitibus indolerem, sic confestim breuium dierum intercidente curriculo audita carissime michi persone vestre leta conuales- cencia tantum gaudeo et tam festiua leticia animus meus refloruit, vt nescire possim plusne in aduersis tristis an in prosperis fuerim gaudiosus, quoniam in vita vestra salus mea et felicitas nec non 10 omnia earundem contraria condependent. Commisi eciam prefato meo fratri et amico sincero metuendissi- me michi dominacioni vestre dicenda, super quibus a me plenam informacionem accepit, supplicans metuendissime dominacioni vestre precibus humilibus et deuotis, quatenus eundem fratrem 15 et amicum sincerum in hiis, que meo nomine dominacioni vestre proponenda duxerit, audire quidem (dignemini) pacienter et exaudire. Datum etc. Joh. Norif. Nr. 149, S. 112f. — Uberschrift: Olomuc. scribit archiepis- copo Pragensi congaudendo de conualescencia ipsius et petit ut exaudiatur amicus eius in hiis que suo nomine proponet etc. L K. — 7 audita] audacia 17 dignemini fehlt L K 8 gaudeo] gaudiis L K LK 5 Auf die Wiederherstellung des Erzbischofs nimmt auch unten Nr. 195 Bezug. 3 Pothonis de P. archidiaconi Prag.: vgl. unten zu Nr. 329. 169. AN DENSELBEN. Bittet, sein Nichterscheinen vor dem Kaiser und dem päpstlichen Legaten zu entschuldigen, da seine körperliche Schwäche, insbesondere sein Augenleiden ihm das Reisen unmöglich mache. [1375?] Oktober 25. Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime etc. Carissimi domini mei Imperatoris ab eo tempore, quo trans- 169 = L Bl. 64r“ (lib. V. 98), K Bl. 129. (Nr. 325). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 94, S. 85. — Uberschrift: Olomucensis archiepiscopo pragensi, ut excuset eum coram imperatore, quia venire propter ineuita- biles casus non possit L K
Nr. 166—169. 253 Pothonis de Potenstein, archidiaconi Pragensis, fratris et amici mei dilecti, mentem meam magnis affecit doloribus, dum debili- tatem vestram michi referret, et ex relacione ipsius suspiriosis gemitibus indolerem, sic confestim breuium dierum intercidente curriculo audita carissime michi persone vestre leta conuales- cencia tantum gaudeo et tam festiua leticia animus meus refloruit, vt nescire possim plusne in aduersis tristis an in prosperis fuerim gaudiosus, quoniam in vita vestra salus mea et felicitas nec non 10 omnia earundem contraria condependent. Commisi eciam prefato meo fratri et amico sincero metuendissi- me michi dominacioni vestre dicenda, super quibus a me plenam informacionem accepit, supplicans metuendissime dominacioni vestre precibus humilibus et deuotis, quatenus eundem fratrem 15 et amicum sincerum in hiis, que meo nomine dominacioni vestre proponenda duxerit, audire quidem (dignemini) pacienter et exaudire. Datum etc. Joh. Norif. Nr. 149, S. 112f. — Uberschrift: Olomuc. scribit archiepis- copo Pragensi congaudendo de conualescencia ipsius et petit ut exaudiatur amicus eius in hiis que suo nomine proponet etc. L K. — 7 audita] audacia 17 dignemini fehlt L K 8 gaudeo] gaudiis L K LK 5 Auf die Wiederherstellung des Erzbischofs nimmt auch unten Nr. 195 Bezug. 3 Pothonis de P. archidiaconi Prag.: vgl. unten zu Nr. 329. 169. AN DENSELBEN. Bittet, sein Nichterscheinen vor dem Kaiser und dem päpstlichen Legaten zu entschuldigen, da seine körperliche Schwäche, insbesondere sein Augenleiden ihm das Reisen unmöglich mache. [1375?] Oktober 25. Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime etc. Carissimi domini mei Imperatoris ab eo tempore, quo trans- 169 = L Bl. 64r“ (lib. V. 98), K Bl. 129. (Nr. 325). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 94, S. 85. — Uberschrift: Olomucensis archiepiscopo pragensi, ut excuset eum coram imperatore, quia venire propter ineuita- biles casus non possit L K
Strana 254
254 VI. Sonstige Freundschaften. misit in Marchiam, nullam vmquam (epistolam) recepi, licet le- gatus nunc in literis suis, quas hodie vna cum ipsis vestris in die s. Cris- pini primum accepi, intimauerit michi quod ad me Cesaris litere dudum debuerant peruenisse. Et quamuis ego toto cordis ardore semper existam dispositus domini nostri communis ac eciam ve- stris, pater reuerendissime, mandatis et literis obedire, nunc ta- men corpore sum adeo debilis et sic notabili oculorum langwore 10 constringor, quod vix in ipsa mea domo de comodo ad comodum cum adiutorio hominum transire valeam, nedum longi itineris laboribus exerceri. Ideoque, reuerendissime pater et domine metuendissime, dignetur vestra metuenda dominacio me super hiis ad presens excusatum habere propter necessitates ineuitabiles, 15 quas auditis, et me similiter erga Serenissimi comunis domini nostri magnificenciam et apud dominum legatum similiter gracio- sius excusare. Nam nulla racione metuendissime dominacioni vestre talia scriberem, nisi manifesta forent publice nocioni. Per- sonam vestram etc. Datum. 3 epistolam fehlt L K ; möglicherweise steckt das Substantiv in vmquam 4 nunc] michi nune L, nunc michi K 15 similiter] me similiter L 169 Das Tagesdatum (25. Oktober, s. Z. 4f.) legt es nahe, die eingange erwähnte Reise des Kaisers nach der Mark Brandenburg eher auf das Jahr 1375 (Reise nach Lübeck mit Aufenthalt in der Mark im September und November, s. Huber, Regesten Nr. 5506ƒf. 5524ff.) zu beziehen als auf die Jahre 1373 und 1374, in denen Karl IV. erheblich länger (1373 Juni bis September, 1374 Februar bis Juli) in der Mark weilte. Der letzte lange Aufenthalt (Tangermünde, 1377 März bis Oktober) kommt wegen der An- gaben des Kanzlers über seine Hinfälligkeit und seine Augenerkrankung (vgl. unten zu Z. 9) ebensowenig in Frage wie frühere Aufenthalte. 3f. legatus: wenn das Schreiben in das Jahr 1373 gehörte, könnte der im April dieses Jahres von Gregor XI. an Karl IV. als Nuntius entsandte Bischof Agapitus von Lissabon gemeint sein (Huber, Reg. Nr. 5263, Päpste Nr. 136). Im Frühjahr 1375 wurde Thomas de Amanatis, erwählter Bischof von Nimes, als päpstlicher Gesandter an den Kaiser gesandt, um in die Vorbereitungen zur Wahl und Krönung Wenzels einzugreifen: Lindner, Gesch. d. deutschen Reiches unter Wenzel. Bd. I, Braunschweig 1875, S. 32f. Er blieb (mit Unterbrechungen) in Deutschland bis 1377: ebenda S. 33. 42. 54f.; vgl. auch Forschungen z. deutschen Geschichte 14 (1874) S. 295; Weizsäcker, Deutsche Reichstagsakten Bd. I, München 1867, S. LXXXIX. XC Anm. 1. 5 und ebenda das Register (S. 636) s. v. Rom, Kardinäle'.
254 VI. Sonstige Freundschaften. misit in Marchiam, nullam vmquam (epistolam) recepi, licet le- gatus nunc in literis suis, quas hodie vna cum ipsis vestris in die s. Cris- pini primum accepi, intimauerit michi quod ad me Cesaris litere dudum debuerant peruenisse. Et quamuis ego toto cordis ardore semper existam dispositus domini nostri communis ac eciam ve- stris, pater reuerendissime, mandatis et literis obedire, nunc ta- men corpore sum adeo debilis et sic notabili oculorum langwore 10 constringor, quod vix in ipsa mea domo de comodo ad comodum cum adiutorio hominum transire valeam, nedum longi itineris laboribus exerceri. Ideoque, reuerendissime pater et domine metuendissime, dignetur vestra metuenda dominacio me super hiis ad presens excusatum habere propter necessitates ineuitabiles, 15 quas auditis, et me similiter erga Serenissimi comunis domini nostri magnificenciam et apud dominum legatum similiter gracio- sius excusare. Nam nulla racione metuendissime dominacioni vestre talia scriberem, nisi manifesta forent publice nocioni. Per- sonam vestram etc. Datum. 3 epistolam fehlt L K ; möglicherweise steckt das Substantiv in vmquam 4 nunc] michi nune L, nunc michi K 15 similiter] me similiter L 169 Das Tagesdatum (25. Oktober, s. Z. 4f.) legt es nahe, die eingange erwähnte Reise des Kaisers nach der Mark Brandenburg eher auf das Jahr 1375 (Reise nach Lübeck mit Aufenthalt in der Mark im September und November, s. Huber, Regesten Nr. 5506ƒf. 5524ff.) zu beziehen als auf die Jahre 1373 und 1374, in denen Karl IV. erheblich länger (1373 Juni bis September, 1374 Februar bis Juli) in der Mark weilte. Der letzte lange Aufenthalt (Tangermünde, 1377 März bis Oktober) kommt wegen der An- gaben des Kanzlers über seine Hinfälligkeit und seine Augenerkrankung (vgl. unten zu Z. 9) ebensowenig in Frage wie frühere Aufenthalte. 3f. legatus: wenn das Schreiben in das Jahr 1373 gehörte, könnte der im April dieses Jahres von Gregor XI. an Karl IV. als Nuntius entsandte Bischof Agapitus von Lissabon gemeint sein (Huber, Reg. Nr. 5263, Päpste Nr. 136). Im Frühjahr 1375 wurde Thomas de Amanatis, erwählter Bischof von Nimes, als päpstlicher Gesandter an den Kaiser gesandt, um in die Vorbereitungen zur Wahl und Krönung Wenzels einzugreifen: Lindner, Gesch. d. deutschen Reiches unter Wenzel. Bd. I, Braunschweig 1875, S. 32f. Er blieb (mit Unterbrechungen) in Deutschland bis 1377: ebenda S. 33. 42. 54f.; vgl. auch Forschungen z. deutschen Geschichte 14 (1874) S. 295; Weizsäcker, Deutsche Reichstagsakten Bd. I, München 1867, S. LXXXIX. XC Anm. 1. 5 und ebenda das Register (S. 636) s. v. Rom, Kardinäle'.
Strana 255
Nr. 169—170. 255 9 Uber seine Krankheit, insbesondere das Augenleiden vgl. oben zu Nr. 56. 10 de comodo ad comodum: von einem Zimmer ins andere'. 169a. AN EINEN UNGENANNTEN PAPSTLICHEN LE- GATEN. In der gleichen Angelegenheit. [1375?] Aus der Cancellaria Johannis Noriforensis. Reuerendissime etc., Quamuis ad ea, que sacrosancte Romane Ecclesie comodum et profectum respiciunt, animus meus sit et omni tempore fuerit diligencia fideli vsquequaque dispositus nec sit hora, in qua me contingat ad aliud vnquam tendere quam sacrosancte Ecclesie semper optare salutem, sicut hoc precedencium laborum meo- rum fidelis integritas demonstrauit, nunc tamen adeo sum corpore debilis et tam vehementi oculorum langwore detineor, vt in domo mea de comodo in comodum absque hominum adiutorio transire non valeam, nedum tanto itinere laborare. Propter quod reuerenda 10 vestra paternitas super hiis racionabiliter excusatum (me) teneat, cum manifesta necessitas gressus meos impediat, non voluntas. Datum etc. 5 170. AN JOHANN OČKO, ERZBISCHOF VON PRAG. Uber den Tod des Markgrafen Johann von Mähren. [1375 November.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, Super obitu felicis memorie ac recordacionis Illustris prin- 169a = L Bl. 64'a (lib. V 99), K Bl. 129r (Nr. 326). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 95 S. 86. — Uberschrift: Alia ad idem excusatoria L K. — 11 me fehlt L K 170 = L Bl. 57°" (lib. V 51), K Bl. 122r (Nr. 279). — Tadra, Ganc. Joh. Novif. Nr. 48, S. 56f. In deutscher Ubersetzung bei B. Bretholz, Lese- und Quellenbuch zur böhmisch-mährischen Geschichte. Augsburg, J. Stauder, 169a Empfänger ist vermutlich der in dem vorangehenden Schreiben ge- nannte päpstliche Legat. 170 2f. Markgraf Johann starb am 12. November 1375.
Nr. 169—170. 255 9 Uber seine Krankheit, insbesondere das Augenleiden vgl. oben zu Nr. 56. 10 de comodo ad comodum: von einem Zimmer ins andere'. 169a. AN EINEN UNGENANNTEN PAPSTLICHEN LE- GATEN. In der gleichen Angelegenheit. [1375?] Aus der Cancellaria Johannis Noriforensis. Reuerendissime etc., Quamuis ad ea, que sacrosancte Romane Ecclesie comodum et profectum respiciunt, animus meus sit et omni tempore fuerit diligencia fideli vsquequaque dispositus nec sit hora, in qua me contingat ad aliud vnquam tendere quam sacrosancte Ecclesie semper optare salutem, sicut hoc precedencium laborum meo- rum fidelis integritas demonstrauit, nunc tamen adeo sum corpore debilis et tam vehementi oculorum langwore detineor, vt in domo mea de comodo in comodum absque hominum adiutorio transire non valeam, nedum tanto itinere laborare. Propter quod reuerenda 10 vestra paternitas super hiis racionabiliter excusatum (me) teneat, cum manifesta necessitas gressus meos impediat, non voluntas. Datum etc. 5 170. AN JOHANN OČKO, ERZBISCHOF VON PRAG. Uber den Tod des Markgrafen Johann von Mähren. [1375 November.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, Super obitu felicis memorie ac recordacionis Illustris prin- 169a = L Bl. 64'a (lib. V 99), K Bl. 129r (Nr. 326). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 95 S. 86. — Uberschrift: Alia ad idem excusatoria L K. — 11 me fehlt L K 170 = L Bl. 57°" (lib. V 51), K Bl. 122r (Nr. 279). — Tadra, Ganc. Joh. Novif. Nr. 48, S. 56f. In deutscher Ubersetzung bei B. Bretholz, Lese- und Quellenbuch zur böhmisch-mährischen Geschichte. Augsburg, J. Stauder, 169a Empfänger ist vermutlich der in dem vorangehenden Schreiben ge- nannte päpstliche Legat. 170 2f. Markgraf Johann starb am 12. November 1375.
Strana 256
256 VI. Sonstige Freundschaften. cipis domini Joſhannis], olim marchionis Morauie, quid scribere debeam aut cuius carminis textura vestire materiam, ignoro 5 simpliciter omni poetali iuuamine destitutus. Nam in vltimis iam vite sue temporibus adeo magnifice et fideli studio prosecutus est libertatem et omnes commoditates Olomucensis ecclesie, vt michi merito tribuatur eciam priuilegialis materia lamentandi, sicut eciam lacrimarum fontem producit dolor incensus ex oculis 10 et interne mentis lacrimosa suspiria fletibus inundantes oculi nequeunt occultare. Quomodo etenim dolor iste capietur in Cesare? quis luctus pectus illud occupabit piissimum, dum vnico dumtaxat fratre germano se spoliatum aspiciet, quem nulla po- tencia nullaque prudencia aut solicitudinis poterit opera reuocare ? 15 Ideoque, reuerendissime mi pater et domine, dominacioni vestre supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus a mente Cesarea sanis vestris persuasionibus, que ab ore vestro dulcissimo velud a quodam beato fonte emanare sueuerunt, dolorem amaritudinis auertere dignemini. Satis enim est nobis omnibus fidelibus et 2o deuotis regni et corone Boemie in vno germanorum suscepisse iacturam, et procul dubio in diuturna vita Cesaris omnipotentis Dei consolacionibus indigemus, quem vna vobiscum conseruet sanum et incolumem Deus omnipotens tempore diuturno. Datum etc. 171. AN EINEN UNGENANNTEN. Er reise nach Prag, um die Arzte wegen seines Augenleidens zu konsultieren, und werde in W. und in Hohenmaut Halt machen, um ihn gegebenenfalls mitzunchmen. [1375] Juni. Carissime frater, Ad habendum consilia medicorum super nostris defectibus tam oculorum quam capitis assumpto iam itinere pergimus versus 1927, Nr. 50, S. 136. — Uberschrift: Olomucensis scribit Archiepiscopo Pragensi de morte marchionis Morauie L K. — 18 amaritudines L K 171 = M Bl. 100°. — Uberschrift: Scribit cuidam ut secum vadat Pragam qui (em. quia ? quoniam ?) wlt eum expectare Hs. — 3 asumpto Hs 17 ab ore — emanasse: vgl. oben Nr. 119,23f.. 171 Zum Thema vgl. oben zu Nr. 169,9.
256 VI. Sonstige Freundschaften. cipis domini Joſhannis], olim marchionis Morauie, quid scribere debeam aut cuius carminis textura vestire materiam, ignoro 5 simpliciter omni poetali iuuamine destitutus. Nam in vltimis iam vite sue temporibus adeo magnifice et fideli studio prosecutus est libertatem et omnes commoditates Olomucensis ecclesie, vt michi merito tribuatur eciam priuilegialis materia lamentandi, sicut eciam lacrimarum fontem producit dolor incensus ex oculis 10 et interne mentis lacrimosa suspiria fletibus inundantes oculi nequeunt occultare. Quomodo etenim dolor iste capietur in Cesare? quis luctus pectus illud occupabit piissimum, dum vnico dumtaxat fratre germano se spoliatum aspiciet, quem nulla po- tencia nullaque prudencia aut solicitudinis poterit opera reuocare ? 15 Ideoque, reuerendissime mi pater et domine, dominacioni vestre supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus a mente Cesarea sanis vestris persuasionibus, que ab ore vestro dulcissimo velud a quodam beato fonte emanare sueuerunt, dolorem amaritudinis auertere dignemini. Satis enim est nobis omnibus fidelibus et 2o deuotis regni et corone Boemie in vno germanorum suscepisse iacturam, et procul dubio in diuturna vita Cesaris omnipotentis Dei consolacionibus indigemus, quem vna vobiscum conseruet sanum et incolumem Deus omnipotens tempore diuturno. Datum etc. 171. AN EINEN UNGENANNTEN. Er reise nach Prag, um die Arzte wegen seines Augenleidens zu konsultieren, und werde in W. und in Hohenmaut Halt machen, um ihn gegebenenfalls mitzunchmen. [1375] Juni. Carissime frater, Ad habendum consilia medicorum super nostris defectibus tam oculorum quam capitis assumpto iam itinere pergimus versus 1927, Nr. 50, S. 136. — Uberschrift: Olomucensis scribit Archiepiscopo Pragensi de morte marchionis Morauie L K. — 18 amaritudines L K 171 = M Bl. 100°. — Uberschrift: Scribit cuidam ut secum vadat Pragam qui (em. quia ? quoniam ?) wlt eum expectare Hs. — 3 asumpto Hs 17 ab ore — emanasse: vgl. oben Nr. 119,23f.. 171 Zum Thema vgl. oben zu Nr. 169,9.
Strana 257
Nr. 170—172. 257 Pragam, et hac nocte, hoc est die sabbati post festum sancti Johannis, (in) M., die crastina, hoc est dominica die sequenti, man- 5 suri in W.. vestrum ibidem aduentum per totam sequentem feriam secundam expectantes. Vnde, si intencionis vestre fuerit in socie- tate nostra transire, disponatis de vestris negociis ita, vt sitis apud nos in predicta W. super antedicto termino constituti, scituri quod feria tercia non vltra transibimus nisi versus Mutam, et ita 10 moderatas faciemus dyetas, quod bene poterimus per vos ante peruencionis terminum in ipso itinere deprehendi. Sanet vos pater omnipotens et vnigenitus filius eius ipsam sanitatem corro- boret, quam Spiritus sancti gracia adaugeat et confirmet etc. 172. AN EINEN UNGENANNTEN. Uber seinen unsicheren Gesundheitszustand. [Um 1375?/ Amantissime compater et dominabilis amice carissime, Auctore domino, qui cuncta disposuit, quamquam [?] ista senilis etas gelicidio pruinarum astricta tollerari sufficit, ... mentis in qua- dam neutralitate preambulo, vt non plene sim sanus nec plene languens, sed neuter.. Quidquid tamen sit de hoc fragili carnis s vasculo et vase fictili, animus sincerus et integer ad amiciciam vestram continua sedulitate dirigitur, vt optem ex animo quod carnis mee tanta foret . . . integritas quanta est sincera deuocio ad prosequendum singula, que vestre complaceant vo- luntati. Intimata nobis per vestras literas iuxta voluntatem 10 vestri prosequemur in totum et maiora hiis faceremus continuo, dum tamen ex hoc pensare possemus fauorem vestrum iuxta 5 in fehlt He natis He 172 = M Bl. 96". — Uberschrift: Scribit cuidam quod sibi uelit seruire si fuerit ad beneplacitum etc. Hs. — 2 quamquam] quantum Hs 3 collerare Hs ...] satis que Hs, die Emendation sciatis quod ist naheliegend, aber nicht sicher. 8 ...] neüfie (= neurasie oder neutrasie) Hs, man erwartet ein Adjektiv oder Particip 9 complacerent He mansurus Hs 7 expectemus Hs 8 et dispo- 172 Ob der Empfänger geistlichen oder weltlichen Standes ist (vgl. die Anrede in Nr. 13. 152), laßt sich nicht erkennen. Zum Inhalt vgl. oben zu Nr. 169, 9, unten Nr. 173f.
Nr. 170—172. 257 Pragam, et hac nocte, hoc est die sabbati post festum sancti Johannis, (in) M., die crastina, hoc est dominica die sequenti, man- 5 suri in W.. vestrum ibidem aduentum per totam sequentem feriam secundam expectantes. Vnde, si intencionis vestre fuerit in socie- tate nostra transire, disponatis de vestris negociis ita, vt sitis apud nos in predicta W. super antedicto termino constituti, scituri quod feria tercia non vltra transibimus nisi versus Mutam, et ita 10 moderatas faciemus dyetas, quod bene poterimus per vos ante peruencionis terminum in ipso itinere deprehendi. Sanet vos pater omnipotens et vnigenitus filius eius ipsam sanitatem corro- boret, quam Spiritus sancti gracia adaugeat et confirmet etc. 172. AN EINEN UNGENANNTEN. Uber seinen unsicheren Gesundheitszustand. [Um 1375?/ Amantissime compater et dominabilis amice carissime, Auctore domino, qui cuncta disposuit, quamquam [?] ista senilis etas gelicidio pruinarum astricta tollerari sufficit, ... mentis in qua- dam neutralitate preambulo, vt non plene sim sanus nec plene languens, sed neuter.. Quidquid tamen sit de hoc fragili carnis s vasculo et vase fictili, animus sincerus et integer ad amiciciam vestram continua sedulitate dirigitur, vt optem ex animo quod carnis mee tanta foret . . . integritas quanta est sincera deuocio ad prosequendum singula, que vestre complaceant vo- luntati. Intimata nobis per vestras literas iuxta voluntatem 10 vestri prosequemur in totum et maiora hiis faceremus continuo, dum tamen ex hoc pensare possemus fauorem vestrum iuxta 5 in fehlt He natis He 172 = M Bl. 96". — Uberschrift: Scribit cuidam quod sibi uelit seruire si fuerit ad beneplacitum etc. Hs. — 2 quamquam] quantum Hs 3 collerare Hs ...] satis que Hs, die Emendation sciatis quod ist naheliegend, aber nicht sicher. 8 ...] neüfie (= neurasie oder neutrasie) Hs, man erwartet ein Adjektiv oder Particip 9 complacerent He mansurus Hs 7 expectemus Hs 8 et dispo- 172 Ob der Empfänger geistlichen oder weltlichen Standes ist (vgl. die Anrede in Nr. 13. 152), laßt sich nicht erkennen. Zum Inhalt vgl. oben zu Nr. 169, 9, unten Nr. 173f.
Strana 258
258 VI. Sonstige Freundschaften. recepte dileccionis affectum propicius inclinari. Nobilem et insi- gnem personam vestram sanam et incolumem etc., donec illi 15 inualescentes senectutis defectus vos onerent, qui personam no- stram aggrauant de presenti etc. 173. AN JOHANN OČKO, ERZBISCHOF VON PRAG. Meldet die Besserung seines Augenleidens und bittet um Erfüllung der Anliegen, die sein Protonotar Joſhann] von Gselnhausen] vor- tragen werde. [1375/76?] Aus der Cancellaria Johannis Noriforenzis. Reuerendissime etc., Vt a corde vestro illa, quam ob dolorem oculorum meorum ani- mo conceperatis, tollatur mesticia, reuerendissime paternitati vestre nuncio [?] ad prioris sanitatis profectus et comoda ita me 5 reductum a Domino, vt et scribere et studere valeam et in con- suetis meis exerciciis pro Dei gloria laborare. Et nouit Altissi- mus quod hec mea conualescencia et gracia Dei benigna reduccio et omnis valor meus sunt in vestrum obsequium, qui paratus existo semper et in omnibus laborare fideliter, que vestrum, ami- 10 corum et fidelium vestrorum respiciunt comodum et honorem. Et quia prudentem virum dominum Jo. de Ge., prothono- tarium et familiarem meum, certis oneraui negociis, que ipse metuendissime michi Dominacioni vestre proponet, ideoque reuerendissime paternitati supplico precibus humilibus et deuotis, 15 quatenus eundem meum nuncium pacienter audire et audita con- clusionibus aptare felicibus de gracia speciali dignemini, prout vnum- quodque illorum, que peto, meis, vestri seruuli, noueritis vsibus ex- pedire. Reuerendissimam personam vestram pro mea et omnium vestrorum fidelium consolacione suaui sanam et incolumem con- 20 seruare dignetur Altissimus tempore diuturno. Datum etc. 13 recepte] rei recepte Hs vos] nos Hs 15 inualescens Hs 173 = L Bl. 647b (lib. V 100), K Bl. 129a (Nr. 327). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 96, S. 86f. — Uberschrift: Olomucensis archiepiscopo Pragensi, se paratum ad omnia obsequia exhibendo cum aliis L K. — 4 nuncio] supplico L K 8 valor] labor K 178 11 Jo. de Ge.: Johann von Gelnhausen, vgl. oben zu Nr. 97, 3.
258 VI. Sonstige Freundschaften. recepte dileccionis affectum propicius inclinari. Nobilem et insi- gnem personam vestram sanam et incolumem etc., donec illi 15 inualescentes senectutis defectus vos onerent, qui personam no- stram aggrauant de presenti etc. 173. AN JOHANN OČKO, ERZBISCHOF VON PRAG. Meldet die Besserung seines Augenleidens und bittet um Erfüllung der Anliegen, die sein Protonotar Joſhann] von Gselnhausen] vor- tragen werde. [1375/76?] Aus der Cancellaria Johannis Noriforenzis. Reuerendissime etc., Vt a corde vestro illa, quam ob dolorem oculorum meorum ani- mo conceperatis, tollatur mesticia, reuerendissime paternitati vestre nuncio [?] ad prioris sanitatis profectus et comoda ita me 5 reductum a Domino, vt et scribere et studere valeam et in con- suetis meis exerciciis pro Dei gloria laborare. Et nouit Altissi- mus quod hec mea conualescencia et gracia Dei benigna reduccio et omnis valor meus sunt in vestrum obsequium, qui paratus existo semper et in omnibus laborare fideliter, que vestrum, ami- 10 corum et fidelium vestrorum respiciunt comodum et honorem. Et quia prudentem virum dominum Jo. de Ge., prothono- tarium et familiarem meum, certis oneraui negociis, que ipse metuendissime michi Dominacioni vestre proponet, ideoque reuerendissime paternitati supplico precibus humilibus et deuotis, 15 quatenus eundem meum nuncium pacienter audire et audita con- clusionibus aptare felicibus de gracia speciali dignemini, prout vnum- quodque illorum, que peto, meis, vestri seruuli, noueritis vsibus ex- pedire. Reuerendissimam personam vestram pro mea et omnium vestrorum fidelium consolacione suaui sanam et incolumem con- 20 seruare dignetur Altissimus tempore diuturno. Datum etc. 13 recepte] rei recepte Hs vos] nos Hs 15 inualescens Hs 173 = L Bl. 647b (lib. V 100), K Bl. 129a (Nr. 327). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 96, S. 86f. — Uberschrift: Olomucensis archiepiscopo Pragensi, se paratum ad omnia obsequia exhibendo cum aliis L K. — 4 nuncio] supplico L K 8 valor] labor K 178 11 Jo. de Ge.: Johann von Gelnhausen, vgl. oben zu Nr. 97, 3.
Strana 259
Nr. 172—175. 259 174. AN ALBERT VON STERNBERG, BISCHOF VON LEITOMISCHL [ !] Meldet die Wiederherstellung seiner Gesundheit und bittet um ein Faß seines süßen Hausbieres. 11375/761/ Carissime frater, In oculis nostris et capite melioramur continuo per Dei graciam et in breui speramus conualescere ad integram sanitatem. Et quia magno tempore de vobis nichil audiuimus, rogamus amiciciam vestram, quatenus nobis de statu vestro aliqua cum ostensore presencium pro consolacione scribatis, quia valde nos delectat vestram audire corpoream sanitatem. Placeat eciam fraternitati vestre nobis vnum vas domestice ceruisie vestre suauis et non .. . transmittere. Nam illud cum ceteris beneficiis que pridem a vobis recepimus, compensare cura- 10 bimus vicissitudine vobis grata. Deus omnipotens a vobis omnem langworem exterminet, sanitatem inducat et conseruet pariter tempore diuturno etc. 5 175. AN EINEN MAGISTER DER THEOLOGIE. Ladet ihn ein, die heißen Augusttage bei ihm auf der Burg Mürau zu verbringen. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noriforensis. Venerabilis magister et amice carissime, Gaudemus in domino et ingenti exultamus leticia, quod diuina 174 = M Bl. 98r. — Uberschrift: Supplicat episcopo lith. (so) pro uase ceruisie, informans eum (so) Hs. — 8 nobis] vobis Hs 9 ...] hmlitate (= humilitate) Hs 175 = L Bl. 65ra (lib. V 104), K Bl. 129° (Nr. 331). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 100, S. 89. — Uberschrift: Olomucensis scribit magistro 174 Die Anrede weicht von der diesem Bischof gegenüber sonst gebrauchten ab, doch mag die überlieferte Adresse trotzdem zu Recht bestchen. Irrtümer in der Angabe des Empfängers kommen bei den in M überlieferten Stücken allerdings öfters vor. Iff. Von der Augenerkrankung und anderen Gebrechen des Brief- schreibers handeln oben Nr. 46. 56. 78. 169. 171—173.
Nr. 172—175. 259 174. AN ALBERT VON STERNBERG, BISCHOF VON LEITOMISCHL [ !] Meldet die Wiederherstellung seiner Gesundheit und bittet um ein Faß seines süßen Hausbieres. 11375/761/ Carissime frater, In oculis nostris et capite melioramur continuo per Dei graciam et in breui speramus conualescere ad integram sanitatem. Et quia magno tempore de vobis nichil audiuimus, rogamus amiciciam vestram, quatenus nobis de statu vestro aliqua cum ostensore presencium pro consolacione scribatis, quia valde nos delectat vestram audire corpoream sanitatem. Placeat eciam fraternitati vestre nobis vnum vas domestice ceruisie vestre suauis et non .. . transmittere. Nam illud cum ceteris beneficiis que pridem a vobis recepimus, compensare cura- 10 bimus vicissitudine vobis grata. Deus omnipotens a vobis omnem langworem exterminet, sanitatem inducat et conseruet pariter tempore diuturno etc. 5 175. AN EINEN MAGISTER DER THEOLOGIE. Ladet ihn ein, die heißen Augusttage bei ihm auf der Burg Mürau zu verbringen. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noriforensis. Venerabilis magister et amice carissime, Gaudemus in domino et ingenti exultamus leticia, quod diuina 174 = M Bl. 98r. — Uberschrift: Supplicat episcopo lith. (so) pro uase ceruisie, informans eum (so) Hs. — 8 nobis] vobis Hs 9 ...] hmlitate (= humilitate) Hs 175 = L Bl. 65ra (lib. V 104), K Bl. 129° (Nr. 331). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 100, S. 89. — Uberschrift: Olomucensis scribit magistro 174 Die Anrede weicht von der diesem Bischof gegenüber sonst gebrauchten ab, doch mag die überlieferte Adresse trotzdem zu Recht bestchen. Irrtümer in der Angabe des Empfängers kommen bei den in M überlieferten Stücken allerdings öfters vor. Iff. Von der Augenerkrankung und anderen Gebrechen des Brief- schreibers handeln oben Nr. 46. 56. 78. 169. 171—173.
Strana 260
260 VI. Sonstige Freundschaften. gracia vobis hoc inspirauerit, id de quo proponebamus vobis cum instancia supplicare, ita quod audiuerimus animum vestrum 5 inclinatum ad hoc, vt nobiscum in partibus Morauie suspectos dies augustales velitis deducere. Ob quam causam eligimus in loco morari, qui sit dispositus apta temperie et aeris boemici gra- tum semper afflatum recipiat, vt in castro Moraw illis diebus omnibus pariter commoremur, ibidem diuinos libros inspecturi 10 cottidie, vt aeris exterioris dulcedini respondeat fauor intrinsecus, quem leccione sacratissima diuina gracia generabit. Non tardet igitur magister venerabilis quin dies illos anticipet, quoniam ta- men [?] preter ceruisias frigidas et alios potus varios eciam fauor recipientis hospitis dignanter expectat magistrum domini Dei, 15 estimans tantum magistrum habere presentem quem dilexit et diligit toto corde. Datum etc. theologie, vt secum deducat dies in tali castro L K. — 10 exterioris] in- terioris L K 11 quem] que L K generabit] gubernabit alias gene- rabit L K 12 ancipitet L 12f. tamen] ti L, tm (= tantum) K Tadra 15 estimans] existimans L K tantum] ti L K, tamen Tadra 5f. suspectos dies augustales: vgl. Rienzo an Joh. v. N. (V. M. z. R. II 3 Nr. 54,20): sub suspecto Augusti iam tempore. 8f. in castro Moraw (ebenso Canc. Joh. Novif. ed. Tadra Nr. 131): gemeint ist castrum Merav, die bischöfliche Burg Mürau (Mirow) bei Müglitz, etwa 30 km nordwestlich von Olmütz, auf der Johann von N. im Alter öfters weilte, vgl. Cod. dipl. Moraviae X Nr. 224, XI Nr. 142, zur Namensform (Merav) ebenda auch XI Nr. 339. 543. 600. 624. 628. 631; Wolny, Die Markgrafschaft Mähren. V. Band. Olmützer Kreis. Brünn 1839, S. 588ff. 176. AN ULRICH["] KORTELANGEN. Erwartet seinen Besuch, von dem er sich reiche Belehrung verspricht. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Nullo modo credidisset Nouiforensis Jo�hannes] tantam in astris supercelestibus indignacionem consistere, vt eciam aliqua 176 = L Bl. 737b (lib. VI 63), K Bl. 137" (Nr. 404), M Bl. 115r. — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 172, S. 123f. — Uberschrift: Olomucensis optat aduentum cuiusdam viri illuminati L K, fehlt M. — 1 Johannes] Jo. 2 super celestibus M Has
260 VI. Sonstige Freundschaften. gracia vobis hoc inspirauerit, id de quo proponebamus vobis cum instancia supplicare, ita quod audiuerimus animum vestrum 5 inclinatum ad hoc, vt nobiscum in partibus Morauie suspectos dies augustales velitis deducere. Ob quam causam eligimus in loco morari, qui sit dispositus apta temperie et aeris boemici gra- tum semper afflatum recipiat, vt in castro Moraw illis diebus omnibus pariter commoremur, ibidem diuinos libros inspecturi 10 cottidie, vt aeris exterioris dulcedini respondeat fauor intrinsecus, quem leccione sacratissima diuina gracia generabit. Non tardet igitur magister venerabilis quin dies illos anticipet, quoniam ta- men [?] preter ceruisias frigidas et alios potus varios eciam fauor recipientis hospitis dignanter expectat magistrum domini Dei, 15 estimans tantum magistrum habere presentem quem dilexit et diligit toto corde. Datum etc. theologie, vt secum deducat dies in tali castro L K. — 10 exterioris] in- terioris L K 11 quem] que L K generabit] gubernabit alias gene- rabit L K 12 ancipitet L 12f. tamen] ti L, tm (= tantum) K Tadra 15 estimans] existimans L K tantum] ti L K, tamen Tadra 5f. suspectos dies augustales: vgl. Rienzo an Joh. v. N. (V. M. z. R. II 3 Nr. 54,20): sub suspecto Augusti iam tempore. 8f. in castro Moraw (ebenso Canc. Joh. Novif. ed. Tadra Nr. 131): gemeint ist castrum Merav, die bischöfliche Burg Mürau (Mirow) bei Müglitz, etwa 30 km nordwestlich von Olmütz, auf der Johann von N. im Alter öfters weilte, vgl. Cod. dipl. Moraviae X Nr. 224, XI Nr. 142, zur Namensform (Merav) ebenda auch XI Nr. 339. 543. 600. 624. 628. 631; Wolny, Die Markgrafschaft Mähren. V. Band. Olmützer Kreis. Brünn 1839, S. 588ff. 176. AN ULRICH["] KORTELANGEN. Erwartet seinen Besuch, von dem er sich reiche Belehrung verspricht. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Nullo modo credidisset Nouiforensis Jo�hannes] tantam in astris supercelestibus indignacionem consistere, vt eciam aliqua 176 = L Bl. 737b (lib. VI 63), K Bl. 137" (Nr. 404), M Bl. 115r. — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 172, S. 123f. — Uberschrift: Olomucensis optat aduentum cuiusdam viri illuminati L K, fehlt M. — 1 Johannes] Jo. 2 super celestibus M Has
Strana 261
Nr. 175. 176. 261 fati racione fieret possibile Vngaricum Australicum, Morawicum et Boemicum philosophum ab eius aspectibus elongari, nisi forsitan accessum eius impediuerit non voluntas propria, sed tarditas s Saturnina. Veniat igitur ille Vlricus breuis et longus, breuis vicio, virtutum vero moralium excultor longissimus, deliciarum car- nalium exquisitissimus reprehensor, et dimisso coniugis tam ama- bili gremio doctrinis vacet moralibus, vt ego et ceteri eius vita et moribus instruamur. Neque male faciet veniens de Cortelangis 10 ille propheta, si tenebras visitauerit discipulorum languencium, quoniam egris, non sanis opus est presidio medicine. Datum. 3 fieret] fit rei M 3f. Boemicum et Morauicum M 4 forsan M 5 impediuerit aus impediret L K, impediret M 6 vlricus M, ..L K 7 excultor longissimus fehlt L K 8f. amabili] amicabili M 10 Cor- medicine etc. M 12 presidium M telangis] Sortilongiis M 176 Daß in de Cortelangis (Z. 10) der Zuname des Empfängers enthalten ist, ergibt sich aus dem Wortspiel Z. 6f. (breuis — longissimus). Ein magister Vlricus dictus Kortelangen erwirbt am 14. Febr. 1376 durch Kauf umfangreiche Güter bei Wallachisch-Meseritsch (aüdlich von Neu-Titschein), für die der Olmützer Bischof Johann v. N. Lehnsherr ist (Cod. dipl. Mor. XI Nachträge Nr. 11, S. 558). Derselbe erscheint am 3. April 1377 als Herr der Stadt Schönstadt (Krasna) bei Neu-Titschein (Cod. dipl. Mor. XV Nr. 176, S. 150f.). Die Namensüberlieferung in M, die nicht immer unbeschen übernommen werden kann, besteht in diesem Falle also wohl zu Recht. — Tadra dachte an Ulrichs Bruder, den bekannteren Wilhelm von Kortelangen, der von 1364 (1366)—1382 als Registrator in der Kanzlei Karls IV. und Wenzels bezeugt ist und mit dem späteren (1383—1399) Kanonikus gleichen Namens des Olmützer Domkapitels für identisch gehalten wird, s. Huber, Reg. S. XLI und Addit. S. VI; Lindner, Urkundenwesen S. 20. 29; Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 437 [V. M.alter z. Ref., Halle 1893, S. 76]; V. M. z. R. IV S. 38; Tadra, Kanceláře a písaři... S. 36. 45. 71. — Weshalb der Empfänger 'ungarischer, österreichi- scher, böhmischer und mährischer Philosoph' genannt wird, bleibt aufzuklären. Iff. Die Eingangszeilen scheinen auf einen geplanten, aber der Kälte wegen (Z. 2. 5f., vgl. oben Nr. 37, 2) unterbliebenen Besuch des Emp- fängers bei Johann v. N. Bezug zu nehmen. 3 Australicum ‘österreichisch'. Auch der Name Australia für den neuen Erdteil, dem die alte Vorstellung von der großen Terra australis zugrunde liegt, ist Anfang des 16. Jahrhunderts in bewußter Anlehnung an Austria (um der habsburgischen Dynastie in Spanien zu schmeicheln) gebildet worden, s. E. Oberhummer, Austria' und 'Australia': Akad. d. Wiss. in Wien, Phil.-hist. klass. Anzeiger 69 (1932) S. 102—120; vgl. auch Du Cange- Henschel, Glossarium I 492.
Nr. 175. 176. 261 fati racione fieret possibile Vngaricum Australicum, Morawicum et Boemicum philosophum ab eius aspectibus elongari, nisi forsitan accessum eius impediuerit non voluntas propria, sed tarditas s Saturnina. Veniat igitur ille Vlricus breuis et longus, breuis vicio, virtutum vero moralium excultor longissimus, deliciarum car- nalium exquisitissimus reprehensor, et dimisso coniugis tam ama- bili gremio doctrinis vacet moralibus, vt ego et ceteri eius vita et moribus instruamur. Neque male faciet veniens de Cortelangis 10 ille propheta, si tenebras visitauerit discipulorum languencium, quoniam egris, non sanis opus est presidio medicine. Datum. 3 fieret] fit rei M 3f. Boemicum et Morauicum M 4 forsan M 5 impediuerit aus impediret L K, impediret M 6 vlricus M, ..L K 7 excultor longissimus fehlt L K 8f. amabili] amicabili M 10 Cor- medicine etc. M 12 presidium M telangis] Sortilongiis M 176 Daß in de Cortelangis (Z. 10) der Zuname des Empfängers enthalten ist, ergibt sich aus dem Wortspiel Z. 6f. (breuis — longissimus). Ein magister Vlricus dictus Kortelangen erwirbt am 14. Febr. 1376 durch Kauf umfangreiche Güter bei Wallachisch-Meseritsch (aüdlich von Neu-Titschein), für die der Olmützer Bischof Johann v. N. Lehnsherr ist (Cod. dipl. Mor. XI Nachträge Nr. 11, S. 558). Derselbe erscheint am 3. April 1377 als Herr der Stadt Schönstadt (Krasna) bei Neu-Titschein (Cod. dipl. Mor. XV Nr. 176, S. 150f.). Die Namensüberlieferung in M, die nicht immer unbeschen übernommen werden kann, besteht in diesem Falle also wohl zu Recht. — Tadra dachte an Ulrichs Bruder, den bekannteren Wilhelm von Kortelangen, der von 1364 (1366)—1382 als Registrator in der Kanzlei Karls IV. und Wenzels bezeugt ist und mit dem späteren (1383—1399) Kanonikus gleichen Namens des Olmützer Domkapitels für identisch gehalten wird, s. Huber, Reg. S. XLI und Addit. S. VI; Lindner, Urkundenwesen S. 20. 29; Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 437 [V. M.alter z. Ref., Halle 1893, S. 76]; V. M. z. R. IV S. 38; Tadra, Kanceláře a písaři... S. 36. 45. 71. — Weshalb der Empfänger 'ungarischer, österreichi- scher, böhmischer und mährischer Philosoph' genannt wird, bleibt aufzuklären. Iff. Die Eingangszeilen scheinen auf einen geplanten, aber der Kälte wegen (Z. 2. 5f., vgl. oben Nr. 37, 2) unterbliebenen Besuch des Emp- fängers bei Johann v. N. Bezug zu nehmen. 3 Australicum ‘österreichisch'. Auch der Name Australia für den neuen Erdteil, dem die alte Vorstellung von der großen Terra australis zugrunde liegt, ist Anfang des 16. Jahrhunderts in bewußter Anlehnung an Austria (um der habsburgischen Dynastie in Spanien zu schmeicheln) gebildet worden, s. E. Oberhummer, Austria' und 'Australia': Akad. d. Wiss. in Wien, Phil.-hist. klass. Anzeiger 69 (1932) S. 102—120; vgl. auch Du Cange- Henschel, Glossarium I 492.
Strana 262
262 VI. Sonstige Freundschaften. 177. AN EINEN UNGENANNTEN PROPST. Er möge, sobald die Arzte ihm das Reisen gestatten, zu ihm nach Mähren kommen. [Nach 13741] Amantissime frater, Quamuis pro curis bonorum prepositure vestre nunccius domi- ni Petri scolastici requisitus nondum ad presenciam nostri per- uenerit, tamen, de consilio eiusdem scolastici et aliorum fauencium 5 vobis, negociis prepositure et honoris vestri semper intendimus et auctore Domino iuxta mensuram amoris, quo vos prosequimur, diligentibus studiis (intendemus), fraternitatem vestram affec- tuose rogantes quod, si nunc in eo statu fueritis quo itinerare vobis liceat medicorum consilio, tunc aduersus Morauiam velitis proce- 1o dere, non tam propter vestra seu prepositure negocia, que bene disponemus et vobis absente, quam ad habendum nobiscum so- lacium, vt mutuo in Domino gaudiis recreemur. Nam animum letum habere non possumus quamdiu incerti fuerimus de vestra conualescencia. Propter quod solicitetur vestra dileccio nobis 15 vestri status circumstancias intimare. Vultu benigno vos respiciat, precamur, Altissimus, vt gaudeatis vtriusque hominis vberrima sanitate. 178. AN EINEN UNGENANNTEN. Er möge ihn in seinen Briefen nicht mit pater, sondern mit frater anreden. [Nach 1374?] Carissime frater, Amiciciam vestram de duobus affectuose rogamus: primo quod 177 M Bl. 92°. — Uberschrift: Item cuidam ut iuxta informacionem [inforco Hs] medicorum ad eum pro solacio veniat Hs. — 2 nunccio He 2f. domini Petri] d. p. Hs 3f. peruenit Hs 4 tamen] Cum He 7 intendemus fehlt Hs 9 medicorum — tunc] medicorum tunc 10 tam] tamen Hs 11 vobis] vos Hs consilio Hs quam] 17 sanitate etc. Hs quod He 13 fuimus Hs 178 = M Bl. 93°. — Uberschrift: Fratri suo ut non scribat eum patrem in literis et ad eum ueniat Hs 177 3 Peter, Scholast von Olmütz: vgl. unten Nr. 216. 275.
262 VI. Sonstige Freundschaften. 177. AN EINEN UNGENANNTEN PROPST. Er möge, sobald die Arzte ihm das Reisen gestatten, zu ihm nach Mähren kommen. [Nach 13741] Amantissime frater, Quamuis pro curis bonorum prepositure vestre nunccius domi- ni Petri scolastici requisitus nondum ad presenciam nostri per- uenerit, tamen, de consilio eiusdem scolastici et aliorum fauencium 5 vobis, negociis prepositure et honoris vestri semper intendimus et auctore Domino iuxta mensuram amoris, quo vos prosequimur, diligentibus studiis (intendemus), fraternitatem vestram affec- tuose rogantes quod, si nunc in eo statu fueritis quo itinerare vobis liceat medicorum consilio, tunc aduersus Morauiam velitis proce- 1o dere, non tam propter vestra seu prepositure negocia, que bene disponemus et vobis absente, quam ad habendum nobiscum so- lacium, vt mutuo in Domino gaudiis recreemur. Nam animum letum habere non possumus quamdiu incerti fuerimus de vestra conualescencia. Propter quod solicitetur vestra dileccio nobis 15 vestri status circumstancias intimare. Vultu benigno vos respiciat, precamur, Altissimus, vt gaudeatis vtriusque hominis vberrima sanitate. 178. AN EINEN UNGENANNTEN. Er möge ihn in seinen Briefen nicht mit pater, sondern mit frater anreden. [Nach 1374?] Carissime frater, Amiciciam vestram de duobus affectuose rogamus: primo quod 177 M Bl. 92°. — Uberschrift: Item cuidam ut iuxta informacionem [inforco Hs] medicorum ad eum pro solacio veniat Hs. — 2 nunccio He 2f. domini Petri] d. p. Hs 3f. peruenit Hs 4 tamen] Cum He 7 intendemus fehlt Hs 9 medicorum — tunc] medicorum tunc 10 tam] tamen Hs 11 vobis] vos Hs consilio Hs quam] 17 sanitate etc. Hs quod He 13 fuimus Hs 178 = M Bl. 93°. — Uberschrift: Fratri suo ut non scribat eum patrem in literis et ad eum ueniat Hs 177 3 Peter, Scholast von Olmütz: vgl. unten Nr. 216. 275.
Strana 263
Nr. 177—179. 263 circa principia literarum non scribatis Olomucensi Episcopo vestro fratri aliquam paternitatem', cum ingenio loyce tales termini non sint vno respectu compassibiles circa idem. Nam licet patres simus plebis nobis commisse, sumus tamen ad inuicem fratres, quos idem decorat officium dignitatis circa Deum. Sed scribere dignemini nos fratrem' tantummodo, qui adeo personam vestram amore fraterno complectimur, vt vix dileccioni tante sanguinis communio valeat adequari. Secundo petimus quod dignemini in Moraw venire breuiter, comesturi cerusas et vinum optimum bibituri, vt ibi de aduentu et suscepcione domini nostri Pragensis pariter conferamus. 5 10 5 sunt Hs mora Hs 11 Moraw] conferamus etc. Ha 8 fratres Hs 6 simus] sumus Hs 13 suscepcione] suspicacione Hs 178 Der Empfänger, keinesfalle (vgl. Z. 9f.) Johanns leiblicher Bruder Bischof Matthias von Trebinje, von gleichem geistlichen Rang wie der Briefschreiber (licet patres simus Z. 5f.) und demselben Erzbischof unter- stehend (domini nostri Pragensis Z. 13), ist kaum Albert von Sternberg, Bischof von Leitomischl, an den der in der Handschrift unmittelbar voran- gehende Brief gerichtet ist, sondern eine andere dem bischöflichen Range nahestehende Persönlichkeit. 11 Moraw : vgl. oben zu Nr. 175,8 cerusas = cerasos (cerasa) ‘Kirschen" 13 domini nostri Pragensis: des Erzbischofs Johann Očko. 179. AN DIE ABTISSIN VON PUSTIMIER. Dankt für eine Sendung fetter Gänse und lädt sie nebst den Nonnen ein, nach Beendigung der sommerlichen Arbeiten sein neues Haus in Malicz zu besichtigen. [Nach 1374.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Amantissima domina, Transmissas nobis aucas pingwes animo grato recepimus, eo quidem gracius quo rariora sunt munera feminarum, quibus ipsa rerum natura auariciam semper indicit, vt sint ad accipiendum 179 = L Bl. 76"b (lib. VI 88), K Bl. 140° (Nr. 429). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 197, S. 135. — Uberschrift: Olomucensis scribit abbatisse in Pusimir de transmissione pingwium aucarum L K
Nr. 177—179. 263 circa principia literarum non scribatis Olomucensi Episcopo vestro fratri aliquam paternitatem', cum ingenio loyce tales termini non sint vno respectu compassibiles circa idem. Nam licet patres simus plebis nobis commisse, sumus tamen ad inuicem fratres, quos idem decorat officium dignitatis circa Deum. Sed scribere dignemini nos fratrem' tantummodo, qui adeo personam vestram amore fraterno complectimur, vt vix dileccioni tante sanguinis communio valeat adequari. Secundo petimus quod dignemini in Moraw venire breuiter, comesturi cerusas et vinum optimum bibituri, vt ibi de aduentu et suscepcione domini nostri Pragensis pariter conferamus. 5 10 5 sunt Hs mora Hs 11 Moraw] conferamus etc. Ha 8 fratres Hs 6 simus] sumus Hs 13 suscepcione] suspicacione Hs 178 Der Empfänger, keinesfalle (vgl. Z. 9f.) Johanns leiblicher Bruder Bischof Matthias von Trebinje, von gleichem geistlichen Rang wie der Briefschreiber (licet patres simus Z. 5f.) und demselben Erzbischof unter- stehend (domini nostri Pragensis Z. 13), ist kaum Albert von Sternberg, Bischof von Leitomischl, an den der in der Handschrift unmittelbar voran- gehende Brief gerichtet ist, sondern eine andere dem bischöflichen Range nahestehende Persönlichkeit. 11 Moraw : vgl. oben zu Nr. 175,8 cerusas = cerasos (cerasa) ‘Kirschen" 13 domini nostri Pragensis: des Erzbischofs Johann Očko. 179. AN DIE ABTISSIN VON PUSTIMIER. Dankt für eine Sendung fetter Gänse und lädt sie nebst den Nonnen ein, nach Beendigung der sommerlichen Arbeiten sein neues Haus in Malicz zu besichtigen. [Nach 1374.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Amantissima domina, Transmissas nobis aucas pingwes animo grato recepimus, eo quidem gracius quo rariora sunt munera feminarum, quibus ipsa rerum natura auariciam semper indicit, vt sint ad accipiendum 179 = L Bl. 76"b (lib. VI 88), K Bl. 140° (Nr. 429). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 197, S. 135. — Uberschrift: Olomucensis scribit abbatisse in Pusimir de transmissione pingwium aucarum L K
Strana 264
264 VI. Sonstige Freundschaften. 5 pocius quam ad largiendum proniores. Inuitaremus amiciciam vestram ad ingressum noue domus, quam nostra sollicitudo cura peruigili semper edificat, nisi quod certum agnoscimus discrecio- nem vestram abbacie postergatis insignibus iam in opere rustico deuersari, vt videlicet fruges in horrea, vinum in cellaria et fructus 1o in receptacula sibi debita congregentur. Postquam vero ruris opera post ardorem Sirii Marte suo transierint et virginalis virtus summos apices insignis abbacie resumpserit, speramus in Domino, quod admissis deuotis pariter et sinceris precibus suppli- cantis nostram domum in Malicz cum sacratis dignabimini vir- 15 ginibus visitare. Personam etc. Datum. 11 ardorem] odorem K 14 nostram] vestram L K Als Abtissin des Benediktiner-Nonnenklosters Ad instanciam Christi in Pustiměř (in der Nähe von Wischau) ist von 1376—1379 domina Hylaria bezeugt: Cod. dipl. Mor. XV (Nachträge) S. 143, 20; 167, 5. 8 postergatis 'zurückgestellt'. — 11 Marte suo 'aus eigener Kraft. 'von selbst'. 14 Malicz (vgl. unten Nr. 255,14): das castrum Meilitz (Maylitz) bei Pustimèr, dessen Name im Cod. dipl. Moraviae Bd. VIII. IX. X. XI (s. Register s. v. Mejlic, Meilitz, Mailicz, Maylitz) wiederholt begegnet. 180. AN EINEN UNGENANNTEN. Dank für eine Sendung Malvasierwein. [Nach 1374?] De nobili vino Maluasie Cretensi ["] michi transmisso cum osten- sore presencium dileccioni vestre tanto ampliori studio et since- riori conatu regracior quanto liquor ille fortis et sapidus lingwe bibentis Episcopi maiores gustus et capiti dulcedinem atque po- 5 tacionibus exhausto senili cerebro maiora gaudia propinat, suppli- cans vobis obnixe, vt eiusdem sacratissimi liquoris dona melli- fica in aliqua vestri presencia nouis ceremoniis celebrentur. 180 = M Bl. 113r. — Ohne Uberschrift Hs. — I vino] viro Hs lauasie Treten. Hs 4 gustus] Justus Hs dulcedine Hs 7 vestri] v He pinantis Hs Ma- 5 pro-
264 VI. Sonstige Freundschaften. 5 pocius quam ad largiendum proniores. Inuitaremus amiciciam vestram ad ingressum noue domus, quam nostra sollicitudo cura peruigili semper edificat, nisi quod certum agnoscimus discrecio- nem vestram abbacie postergatis insignibus iam in opere rustico deuersari, vt videlicet fruges in horrea, vinum in cellaria et fructus 1o in receptacula sibi debita congregentur. Postquam vero ruris opera post ardorem Sirii Marte suo transierint et virginalis virtus summos apices insignis abbacie resumpserit, speramus in Domino, quod admissis deuotis pariter et sinceris precibus suppli- cantis nostram domum in Malicz cum sacratis dignabimini vir- 15 ginibus visitare. Personam etc. Datum. 11 ardorem] odorem K 14 nostram] vestram L K Als Abtissin des Benediktiner-Nonnenklosters Ad instanciam Christi in Pustiměř (in der Nähe von Wischau) ist von 1376—1379 domina Hylaria bezeugt: Cod. dipl. Mor. XV (Nachträge) S. 143, 20; 167, 5. 8 postergatis 'zurückgestellt'. — 11 Marte suo 'aus eigener Kraft. 'von selbst'. 14 Malicz (vgl. unten Nr. 255,14): das castrum Meilitz (Maylitz) bei Pustimèr, dessen Name im Cod. dipl. Moraviae Bd. VIII. IX. X. XI (s. Register s. v. Mejlic, Meilitz, Mailicz, Maylitz) wiederholt begegnet. 180. AN EINEN UNGENANNTEN. Dank für eine Sendung Malvasierwein. [Nach 1374?] De nobili vino Maluasie Cretensi ["] michi transmisso cum osten- sore presencium dileccioni vestre tanto ampliori studio et since- riori conatu regracior quanto liquor ille fortis et sapidus lingwe bibentis Episcopi maiores gustus et capiti dulcedinem atque po- 5 tacionibus exhausto senili cerebro maiora gaudia propinat, suppli- cans vobis obnixe, vt eiusdem sacratissimi liquoris dona melli- fica in aliqua vestri presencia nouis ceremoniis celebrentur. 180 = M Bl. 113r. — Ohne Uberschrift Hs. — I vino] viro Hs lauasie Treten. Hs 4 gustus] Justus Hs dulcedine Hs 7 vestri] v He pinantis Hs Ma- 5 pro-
Strana 265
Nr. 179—181. 265 181. AN EINEN UNGENANNTEN. Er möge in Olmütz zwei Faßchen Anchovis [?] für ihn einkaufen lassen. [Nach 1374 ?] Carissime frater, Solent de more antiquo et veteri obseruacione consueta in ciuitate Olomucensi inter festum Natalis Domini et Carnispriuium quedam venire alleca quantitate modica, sed virtute magna, que denominacione graminosa [!] dicuntur, et non immerito. Nam quem- 5 admodum gramina depascunt pecudes, presules, prelati, cano- nici, vicarii salaria ["] consumunt [?] pariter et ciues [ ?]. Ideoque, carissime frater, dileccionem vestram affectuose rogamus, qua- tenus amore nostri vigili studio velitis intendere, vt, dum alleca predicta graminosa sub niuibus ad ciuitatem Olomucensem peruene- 10 rint, duas. N. integras comparari faciatis et emi per vestros sub- ditos, quorum sollicitudinem nouerit vestra prudencia. Neque de solucione pecunie attedietur vestra dileccio, quoniam reddemus cum fenore, etiam si agente reprobo recepta fuerit sub vsuris. 181 = M Bl. 115°. — Ohne Uberschrift Hs — 2f. et ueteri ac obser- uacione Hs 2f. consueta in ciuitate consucta olom. (so) He 3 natal Hs Carnisp'um Hs 7 salaria ('salzige Sachen’?)] Scelarp Hs ; salares (salar, -aris 'lachsähnlicher Fisch', s. Forcellini V 304) paßt weniger consumunt] ofudar,p Hs et Ciues Hs, vielleicht verderbt für excessiue. 11.N.] so Hs. Man erwartet ein Maß (sarcina, deutsch 'Meise"). Vgl. Emler, Regesta Bohemiae et Moraviae Bd. IV, Prag 1885, Nr. 1760, S. 705 (Prager Marktverordnungen aus den Jahren 1330—1350): Quilibet emens sarcinam allecis, que vulgariter maysen dicitur, tenetur et debet dare de ipsa sarcina IIII parv. den. prag. et vendens similiter. Item quicunque allecia adduxerit et vendere noluerit vel forte non poterit, potest inira XIIII dies continuos ... eadem allecia abducere, nullum soluturus vngeltum. Uber die Maßbezeichnung (ain maisen hering) vgl. Lexer, Mittelhochd. Wörterbuch I 2084. 13 atedietur He 14 fenore] fauore He reproba Hs 181 Der Empfänger ist eine amtliche Persönlichkeit in Olmütz (per vestros subditos Z. 11f.). 4 Die genannten Fischchen waren besonders zur Fastenzeit beliebt, 8. Du Cange-Henschel s. v. alecum und alecium. 5 denominacione : vgl. Isidor Etymolog. XII 6, 39 (ed. Lindsay) : Allec pisciculus ad liquorem salsamentorum idoneus, unde et nuncupatus.
Nr. 179—181. 265 181. AN EINEN UNGENANNTEN. Er möge in Olmütz zwei Faßchen Anchovis [?] für ihn einkaufen lassen. [Nach 1374 ?] Carissime frater, Solent de more antiquo et veteri obseruacione consueta in ciuitate Olomucensi inter festum Natalis Domini et Carnispriuium quedam venire alleca quantitate modica, sed virtute magna, que denominacione graminosa [!] dicuntur, et non immerito. Nam quem- 5 admodum gramina depascunt pecudes, presules, prelati, cano- nici, vicarii salaria ["] consumunt [?] pariter et ciues [ ?]. Ideoque, carissime frater, dileccionem vestram affectuose rogamus, qua- tenus amore nostri vigili studio velitis intendere, vt, dum alleca predicta graminosa sub niuibus ad ciuitatem Olomucensem peruene- 10 rint, duas. N. integras comparari faciatis et emi per vestros sub- ditos, quorum sollicitudinem nouerit vestra prudencia. Neque de solucione pecunie attedietur vestra dileccio, quoniam reddemus cum fenore, etiam si agente reprobo recepta fuerit sub vsuris. 181 = M Bl. 115°. — Ohne Uberschrift Hs — 2f. et ueteri ac obser- uacione Hs 2f. consueta in ciuitate consucta olom. (so) He 3 natal Hs Carnisp'um Hs 7 salaria ('salzige Sachen’?)] Scelarp Hs ; salares (salar, -aris 'lachsähnlicher Fisch', s. Forcellini V 304) paßt weniger consumunt] ofudar,p Hs et Ciues Hs, vielleicht verderbt für excessiue. 11.N.] so Hs. Man erwartet ein Maß (sarcina, deutsch 'Meise"). Vgl. Emler, Regesta Bohemiae et Moraviae Bd. IV, Prag 1885, Nr. 1760, S. 705 (Prager Marktverordnungen aus den Jahren 1330—1350): Quilibet emens sarcinam allecis, que vulgariter maysen dicitur, tenetur et debet dare de ipsa sarcina IIII parv. den. prag. et vendens similiter. Item quicunque allecia adduxerit et vendere noluerit vel forte non poterit, potest inira XIIII dies continuos ... eadem allecia abducere, nullum soluturus vngeltum. Uber die Maßbezeichnung (ain maisen hering) vgl. Lexer, Mittelhochd. Wörterbuch I 2084. 13 atedietur He 14 fenore] fauore He reproba Hs 181 Der Empfänger ist eine amtliche Persönlichkeit in Olmütz (per vestros subditos Z. 11f.). 4 Die genannten Fischchen waren besonders zur Fastenzeit beliebt, 8. Du Cange-Henschel s. v. alecum und alecium. 5 denominacione : vgl. Isidor Etymolog. XII 6, 39 (ed. Lindsay) : Allec pisciculus ad liquorem salsamentorum idoneus, unde et nuncupatus.
Strana 266
266 VI. Sonstige Freundschaften. 15 Caram nobis etc. et sancto Christino committat, vt Zabulon conterat auxilio Michaelis etc. 182. AN EINEN UNGENANNTEN. Satirische Bemerkungen über ein fremdes Land. [Undatierbar.] Amice carissime, Desideramus te non latere quod breuiter separabimur a Cesare. Et ad recessum cogit nos fetor patrie, aeris intemperies, rana- rum coaxacio et priuilegiata nimis ac maxima deformitas mulierum, 5 que non ore rubescunt sed oculis. Neque albedo seu rubedinis perfusio in faciebus apparebat earum, sed glaucedo quedam mira- bilis, que sufficeret satis ad exprimendum formam Lazari, si eum in pariete depingi contingeret a mortuis suscitatum etc. 182 = M Bl. 118°. — Ohne Uberschrift Hs. — 2 quod] qua (verderbt aus quia?) Hs 3 ad recessum cogit nos redire Hs (ad recessum also ersetzt durch redire) intempies Hs 15 zu Zabulon = diabolus vgl. Du Cange-Henschel s. v. Zebulus. For- cellini s. v. Diabolus. 182 Die Verfasserschaft Johanns v. N. ist nicht ausdrücklich bezeugt. Ton und Inhalt erinnern an die satirische Schilderung Ungarns oben Nr. 89. Im vorliegenden Brief kann auch ein anderes Land (Polen? Brandenburg ?) gemeint sein. Ob der Kanzler an der Vermählungsfeier Karls IV. im Jahre 1363 in Krakau teilnahm, ist nicht bekannt. Für Tangermünde z. B. ist sein Aufenthalt im Jahre 1374 Juni 29 bezeugt (Huber, Regesten Nr. 5361). Der Kaiser blieb damals (vgl. oben Z. 2) in der Mark noch bis in den August. 3 patrie: 'des Landes'.
266 VI. Sonstige Freundschaften. 15 Caram nobis etc. et sancto Christino committat, vt Zabulon conterat auxilio Michaelis etc. 182. AN EINEN UNGENANNTEN. Satirische Bemerkungen über ein fremdes Land. [Undatierbar.] Amice carissime, Desideramus te non latere quod breuiter separabimur a Cesare. Et ad recessum cogit nos fetor patrie, aeris intemperies, rana- rum coaxacio et priuilegiata nimis ac maxima deformitas mulierum, 5 que non ore rubescunt sed oculis. Neque albedo seu rubedinis perfusio in faciebus apparebat earum, sed glaucedo quedam mira- bilis, que sufficeret satis ad exprimendum formam Lazari, si eum in pariete depingi contingeret a mortuis suscitatum etc. 182 = M Bl. 118°. — Ohne Uberschrift Hs. — 2 quod] qua (verderbt aus quia?) Hs 3 ad recessum cogit nos redire Hs (ad recessum also ersetzt durch redire) intempies Hs 15 zu Zabulon = diabolus vgl. Du Cange-Henschel s. v. Zebulus. For- cellini s. v. Diabolus. 182 Die Verfasserschaft Johanns v. N. ist nicht ausdrücklich bezeugt. Ton und Inhalt erinnern an die satirische Schilderung Ungarns oben Nr. 89. Im vorliegenden Brief kann auch ein anderes Land (Polen? Brandenburg ?) gemeint sein. Ob der Kanzler an der Vermählungsfeier Karls IV. im Jahre 1363 in Krakau teilnahm, ist nicht bekannt. Für Tangermünde z. B. ist sein Aufenthalt im Jahre 1374 Juni 29 bezeugt (Huber, Regesten Nr. 5361). Der Kaiser blieb damals (vgl. oben Z. 2) in der Mark noch bis in den August. 3 patrie: 'des Landes'.
Strana 267
Siebente Abteilung. Verwandtschaftliche Beziehungen. Vorbemerkung. Zur Vervollständigung dieser Abteilung lassen sich oben Nr. 91. 97. 150. 159, unten Nr. 214. 215. 281. 386 heranzuziehen. 183. AN SEINEN BRUDER MATTHIAS, BISCHOF VON TREBINJE. Er möge den Lügen des Neffen A., der zwischen ihnen Zwietracht zu säen versuche, keinen Glauben schenken. [Vor 1363.] Aus der Summa Cancellarii. Reuerende pater, germane karissime, Non turbetur animus vester in aliquo nec habeatis quamuis eciam melancolie materiam, si maledictus ille faber mendacii, nepos noster, tot inter nos materias discordie seminauit. Nam altissimo teste, in cuius manu sunt omnia, nunquam tanta in corde 5 183 = UC G Rg Ua Kap WI L2 W2FOSH2 B2 HI Ub Gr L K, außer- dem B Bl. 1197. — Tadra, Summa Canc. Nr. 37, S. 25. — Uberschrift: Cancellarius (Item canc. Gr, fehlt H1) consolatur fratrem suum ut non curet inutiles relaciones G Rg Ua Kap WI L2 WaF S B2 HI Gr L K, Petit vt non gerat malum animum pro eo quod quidam nequam inter eos discordias procurauit B. — 1 Reuerendissime Q B pater] frater 2 habeatis] abhorreatis H1 Gr 3 eciam (f gebessert) Wa, frater Q S Ub melanconie L2FO quainuis F faber ille Rg Ua WIFQB2 Ub Gr LK 4 noster] vester Wa SGr, vestre WI, fehlt L K tot fehlt Uc G Rg Ua WI L2 W2FQS B2 Ub discordie materias UC G L2 W2 S B 5 sunt] stant B2 5f. tanta aduersus vos in corde nostro amaritudo S
Siebente Abteilung. Verwandtschaftliche Beziehungen. Vorbemerkung. Zur Vervollständigung dieser Abteilung lassen sich oben Nr. 91. 97. 150. 159, unten Nr. 214. 215. 281. 386 heranzuziehen. 183. AN SEINEN BRUDER MATTHIAS, BISCHOF VON TREBINJE. Er möge den Lügen des Neffen A., der zwischen ihnen Zwietracht zu säen versuche, keinen Glauben schenken. [Vor 1363.] Aus der Summa Cancellarii. Reuerende pater, germane karissime, Non turbetur animus vester in aliquo nec habeatis quamuis eciam melancolie materiam, si maledictus ille faber mendacii, nepos noster, tot inter nos materias discordie seminauit. Nam altissimo teste, in cuius manu sunt omnia, nunquam tanta in corde 5 183 = UC G Rg Ua Kap WI L2 W2FOSH2 B2 HI Ub Gr L K, außer- dem B Bl. 1197. — Tadra, Summa Canc. Nr. 37, S. 25. — Uberschrift: Cancellarius (Item canc. Gr, fehlt H1) consolatur fratrem suum ut non curet inutiles relaciones G Rg Ua Kap WI L2 WaF S B2 HI Gr L K, Petit vt non gerat malum animum pro eo quod quidam nequam inter eos discordias procurauit B. — 1 Reuerendissime Q B pater] frater 2 habeatis] abhorreatis H1 Gr 3 eciam (f gebessert) Wa, frater Q S Ub melanconie L2FO quainuis F faber ille Rg Ua WIFQB2 Ub Gr LK 4 noster] vester Wa SGr, vestre WI, fehlt L K tot fehlt Uc G Rg Ua WI L2 W2FQS B2 Ub discordie materias UC G L2 W2 S B 5 sunt] stant B2 5f. tanta aduersus vos in corde nostro amaritudo S
Strana 268
268 VII. Verwandtschaftliche Beziehungen. meo aduersus vos amaritudo surrexit neque in tantum prouocacio mentalis vires assumpsit demone vel errore suadente, quin de vestro malo aut sinistris successibus doluissem, sicut huiusmodi res vobis note consistunt, quoniam de facili prouocor et ea facilitate 10 furor assumptus absumitur qua aduenisse probatur. Nam si bene colligitis, satis esset obstinacie demonis meditari talia qualia vobis de me dicti A. versuta nequicia predicauit. Quapropter oportunitate nacta ad me venire potestis, non ad resignandum seu dimittendum aliqua, sed solum ad hoc, vt de communis for- 15 tune statu et ordine tamquam fratres inter nos mutuo cogitemus. Consoletur vos Deus omnipotens et sanum atque felicem con- stituat per tempora diuturna. aduersum G Rg Ua Wa L'FOBUbLKB . 6 meo] nostro S 7f. de- amaritudine surrexi B2 in tantum] in tantum vicium Ub 8 sinistris] de vestris sini- mone — suadente] éo quod dixerit B stris WI B2LK 9 note vobis successibus] euentibus B WILK quoniam] quia Q Ub vobis fehlt W: conuocor Q ea] de ea G qua] 10 absumitur] scinditur Ub, abscedit B quo G La W2 F S B2 Gr L K, quomodo Rg Ua, que Wi, qui Q 11 colligis L K, recolligitis Q obstinati Kap L K, obstinacio G B2, abstinacie L2 W2, suggestionem B, obstinacie übrige Hss 12 vobis de me fehlt L K, vobis fehlt G dicti A fehlt B dicta S, dictus Q, dici B2 Gr, fehlt Uc A.] J. LK 15 ordines Uc predicantur Uc mutua FOLK constituat] 16f. Consol. — diuturna fehlt B 17 diuturna Datum GUbL K conseruet Kap L K Matthias, Johanns v. N. — soweit wir wissen — einziger leiblicher Bruder, in Hohenmaut (Altamuta) in Böhmen geboren, war Zisterzienser des Stiftes Leubus (in Schlesien), in dem er auch begraben liegt. Im Jahre 1355 wurde er, nicht ohne Zutun seines Bruders, zum Bischof von Trebinje (in partibus) ernannt, und diesen Titel führte er bis zu seinem Tode (1370 [?], vgl. Eubel I S. 496f.). In dieser Eigenschaft vollzog er für den durch die Hofgeschäfte in Anspruch genommenen Kanzler im Bistum Leitomischl die pontifikalen Handlungen. Von 1362 [?]—1370 war er Weihbischof von Breslau: Heyne, Dokumentierte Gesch. des Bistums Breslau II (1864) S. 211f. 611f. 656. 803ff.; Frind, Kirchengesch. Böhmens II (1866) S. 113; Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 449 Anm. 2 [Vom Mittelalter z. Ref., Halle 1893, S. 89 Anm. 1]; V. M. z. R. II2 S. 253. 258. 262 und S. 277 nebst Anm. 1; J. Jungnitz, Die Breslauer Weihbischöfe. Breslau 1914, S. 26—30; Klapper, Mitteil. d. Schles. Ges. ƒ. Volkskunde 28 (1927) S. 148f.; Hansel, Jahrb. f. Kultur u. Gesch. der Slaven N. F. 3 (1927) S. 324; E. Schieche, Z. Vereins f. Gesch. Schlesiens 65 (1931) S. 297ff.; Hans A. Genzsch ebenda 69 (1935) S. 105. Die Datierung mit Rücksicht auf die Uberlieferung.
268 VII. Verwandtschaftliche Beziehungen. meo aduersus vos amaritudo surrexit neque in tantum prouocacio mentalis vires assumpsit demone vel errore suadente, quin de vestro malo aut sinistris successibus doluissem, sicut huiusmodi res vobis note consistunt, quoniam de facili prouocor et ea facilitate 10 furor assumptus absumitur qua aduenisse probatur. Nam si bene colligitis, satis esset obstinacie demonis meditari talia qualia vobis de me dicti A. versuta nequicia predicauit. Quapropter oportunitate nacta ad me venire potestis, non ad resignandum seu dimittendum aliqua, sed solum ad hoc, vt de communis for- 15 tune statu et ordine tamquam fratres inter nos mutuo cogitemus. Consoletur vos Deus omnipotens et sanum atque felicem con- stituat per tempora diuturna. aduersum G Rg Ua Wa L'FOBUbLKB . 6 meo] nostro S 7f. de- amaritudine surrexi B2 in tantum] in tantum vicium Ub 8 sinistris] de vestris sini- mone — suadente] éo quod dixerit B stris WI B2LK 9 note vobis successibus] euentibus B WILK quoniam] quia Q Ub vobis fehlt W: conuocor Q ea] de ea G qua] 10 absumitur] scinditur Ub, abscedit B quo G La W2 F S B2 Gr L K, quomodo Rg Ua, que Wi, qui Q 11 colligis L K, recolligitis Q obstinati Kap L K, obstinacio G B2, abstinacie L2 W2, suggestionem B, obstinacie übrige Hss 12 vobis de me fehlt L K, vobis fehlt G dicti A fehlt B dicta S, dictus Q, dici B2 Gr, fehlt Uc A.] J. LK 15 ordines Uc predicantur Uc mutua FOLK constituat] 16f. Consol. — diuturna fehlt B 17 diuturna Datum GUbL K conseruet Kap L K Matthias, Johanns v. N. — soweit wir wissen — einziger leiblicher Bruder, in Hohenmaut (Altamuta) in Böhmen geboren, war Zisterzienser des Stiftes Leubus (in Schlesien), in dem er auch begraben liegt. Im Jahre 1355 wurde er, nicht ohne Zutun seines Bruders, zum Bischof von Trebinje (in partibus) ernannt, und diesen Titel führte er bis zu seinem Tode (1370 [?], vgl. Eubel I S. 496f.). In dieser Eigenschaft vollzog er für den durch die Hofgeschäfte in Anspruch genommenen Kanzler im Bistum Leitomischl die pontifikalen Handlungen. Von 1362 [?]—1370 war er Weihbischof von Breslau: Heyne, Dokumentierte Gesch. des Bistums Breslau II (1864) S. 211f. 611f. 656. 803ff.; Frind, Kirchengesch. Böhmens II (1866) S. 113; Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 449 Anm. 2 [Vom Mittelalter z. Ref., Halle 1893, S. 89 Anm. 1]; V. M. z. R. II2 S. 253. 258. 262 und S. 277 nebst Anm. 1; J. Jungnitz, Die Breslauer Weihbischöfe. Breslau 1914, S. 26—30; Klapper, Mitteil. d. Schles. Ges. ƒ. Volkskunde 28 (1927) S. 148f.; Hansel, Jahrb. f. Kultur u. Gesch. der Slaven N. F. 3 (1927) S. 324; E. Schieche, Z. Vereins f. Gesch. Schlesiens 65 (1931) S. 297ff.; Hans A. Genzsch ebenda 69 (1935) S. 105. Die Datierung mit Rücksicht auf die Uberlieferung.
Strana 269
Nr. 183. 184. 269 184. AN EINE VERWANDTE [ "] Versichert sie seiner steten Fürsorge und Liebe. [Vor 1363.] Aus der Summa Cancellarii. Carissima soror, Quis inimicus homo est ille aut quod membrum tam grandis mendacii, qui sue fraudis veneno inter nos nititur seminare ziza- niam, vt tibi dixerit quod tu sis michi delata et quod animum indignantem tibi gesserim, quam in tantum sicud carnalem so- 5 rorem dilexi et in veritate nunc diligo. Maledictus sit ille, precor Altissimum, qui te talibus fictis mendaciis turbare presumpsit. Etenim sencies in meo reditu et auctore Deo euidenter intelliges affectum dileccionis incepte in corde meo erga te augeri iugiter, non minui, prout fraudis ille commentarius tibi dixit. Quapropter, 10 amantissima soror, non prebeas ammodo aures credulas tam vanis relatibus nec de talium relacione turberis, nam ad tui profectus, status et honoris augmentum totis meis viribus cum omni fideli et amica diligencia laborabo. 184 = Uc G Rg Ua Kap WI LS WS FOSH' B:HI UbGr L K, außer- dem B Bl. 14. — Tadra, Summa Canc. Nr. 42, S. 27. — Uberschrift: Cancellarius (Item canc. Gr) excusat se erga sororem suam (suam fehlt L K), eam (ipsam B2 HI L K) consolando (intime cons. L K, excusando W1) G Kap WI L2 WIFSBHILKGr, Excusat se apud amasiam, videlicet quod eam nullibi (so) diffamauit B. — 1 Soror carissima L K 2 est homo ille Gr L K homo fehlt L2 B2 B quod fehlt G mem- delata] darüber accu- 4 michi sis GWILKB brorum WI HI sata B2 5 tibi indignantem B quam] quoniam te W2 6 nunc 7 factis WIOUbLK ille] iste B2 Ub in v. diligo La commentarius] darüber semina- m 10 ille] iste B2 Ub presumit Ub 11 non] ne L K tor viciosus B2, commendarius B ammodo] amando G, omnino O. fehlt WI Ub L K relacioni- 12 nec]ut L K bus Ub B 13 status profectus et F honorum G borabo. Datum etc. L K, laboro Q, laboraui. Datum Ub 14 la- 184 Daß die Empfängerin nicht Johanns Schwester ist, geht aus Z. 5 hervor. Fielleicht ist es auch gar nicht eine Verwandte. Betreffs der Da- tierung vgl. oben zu Nr. 183.
Nr. 183. 184. 269 184. AN EINE VERWANDTE [ "] Versichert sie seiner steten Fürsorge und Liebe. [Vor 1363.] Aus der Summa Cancellarii. Carissima soror, Quis inimicus homo est ille aut quod membrum tam grandis mendacii, qui sue fraudis veneno inter nos nititur seminare ziza- niam, vt tibi dixerit quod tu sis michi delata et quod animum indignantem tibi gesserim, quam in tantum sicud carnalem so- 5 rorem dilexi et in veritate nunc diligo. Maledictus sit ille, precor Altissimum, qui te talibus fictis mendaciis turbare presumpsit. Etenim sencies in meo reditu et auctore Deo euidenter intelliges affectum dileccionis incepte in corde meo erga te augeri iugiter, non minui, prout fraudis ille commentarius tibi dixit. Quapropter, 10 amantissima soror, non prebeas ammodo aures credulas tam vanis relatibus nec de talium relacione turberis, nam ad tui profectus, status et honoris augmentum totis meis viribus cum omni fideli et amica diligencia laborabo. 184 = Uc G Rg Ua Kap WI LS WS FOSH' B:HI UbGr L K, außer- dem B Bl. 14. — Tadra, Summa Canc. Nr. 42, S. 27. — Uberschrift: Cancellarius (Item canc. Gr) excusat se erga sororem suam (suam fehlt L K), eam (ipsam B2 HI L K) consolando (intime cons. L K, excusando W1) G Kap WI L2 WIFSBHILKGr, Excusat se apud amasiam, videlicet quod eam nullibi (so) diffamauit B. — 1 Soror carissima L K 2 est homo ille Gr L K homo fehlt L2 B2 B quod fehlt G mem- delata] darüber accu- 4 michi sis GWILKB brorum WI HI sata B2 5 tibi indignantem B quam] quoniam te W2 6 nunc 7 factis WIOUbLK ille] iste B2 Ub in v. diligo La commentarius] darüber semina- m 10 ille] iste B2 Ub presumit Ub 11 non] ne L K tor viciosus B2, commendarius B ammodo] amando G, omnino O. fehlt WI Ub L K relacioni- 12 nec]ut L K bus Ub B 13 status profectus et F honorum G borabo. Datum etc. L K, laboro Q, laboraui. Datum Ub 14 la- 184 Daß die Empfängerin nicht Johanns Schwester ist, geht aus Z. 5 hervor. Fielleicht ist es auch gar nicht eine Verwandte. Betreffs der Da- tierung vgl. oben zu Nr. 183.
Strana 270
270 VII. Verwandtschaftliche Beziehungen. 185. Uberträgt seinem Verwandten, dem Olmützer Domherrn Johann von Glatz, zum Entgelt für treue Dienste auf Lebenszeit Besitz und Nieß- brauch des Dorfes Bielkowitz. [Nach 1370?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Dei et apostolice etc. Notumfacimus etc. quod consideratis multiplicibus obsequiis honorabilis viri domini Johannis de Glacz, Olomucensis canonici, consangwinei nostri carissimi, quibus idem in tempore transacto ad nostrum continuo laborauit honorem et t tanto amplius in futurum attenciore cura laborare tenebitur et volet vtique, quanto se intelligit nostre deliberacionis presidio vberioribus beneficiis prosecutum, animo deliberato ac de certa nostra sciencia dedimus, contulimus, damus et conferimus eidem ad vite sue dumtaxat tempora villam nostram Bielkowicz cum 10 omnibus suis censibus, vtilitatibus, fructibus, emolumentis et singulis pertinenciis suis, berna regali et annua steura nostra dumtaxat exceptis, ita expresse quod idem dominus Jo. con- sangwineus noster in obsequiis nostris more consueto permanere teneatur et debeat, nisi eum corporalis infirmitas vel aliud im- 15 pedimentum euidens legittimum excusaret, quo cessante ad huius- modi nostra obsequia confestim redire tenebitur et debebit, presenti- bus, sicut premittitur, ad vite sue dumtaxat tempora valituris. Harum sub maiori nostro sigillo testimonio literarum. Datum etc. 185 = L Bl. 517a (lib. V 6), K Bl. 115" (Nr. 236, vom Schreiber irr- tümlich als Nr. 226 gezählt). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 3, S. 28f. — Uberschrift: Olomucensis donat cuidam canonico villam cum pertinenciis ad tempora vite ipsius canonici, vt idem sibi seruiat de predicta villa L K. — 3 Olomuc. diocesis canonici K 2 obsequiis] seruiciis K 185 Johann von Glatz ist in der Reichskanzlei von 1348—1358 als Registrator und Notar nachweisbar: Huber Regesten S. XLIII nebst Addi- tam. S. VI. VII; Lindner, Urkundenwesen S. 19. 22; Tadra, Kanceláře a písaři S. 30. 70. Nach Genzsch, Zeitschr. f. Gesch. Schlesiens 69 (1935) S. 104 ist er vermutlich identisch mit dem Johannes dictus de Czetrwang, der in der Zeugenreihe einer Urkunde vom 12. Dez. 1372 (Cod. dipl. Mor. X Nr. 172, S. 197) als Johanns v. N. Kammermeister (magistro camere no- stre) erscheint. Sein Familienname wäre demnach Czeterwange (Scheter- wange). 'Er ist zweifellos derselbe, der 1364 für ein Vierteljahr Pfarrer zu Eckersdorf ist. Seine Familie aber gehört zu den bedeutendsten Geschlechtern der Stadt Glatz, in deren Rat sie seit 1332 nachzuweisen ist' (ebenda S. 104f. mit weiteren Belegen).
270 VII. Verwandtschaftliche Beziehungen. 185. Uberträgt seinem Verwandten, dem Olmützer Domherrn Johann von Glatz, zum Entgelt für treue Dienste auf Lebenszeit Besitz und Nieß- brauch des Dorfes Bielkowitz. [Nach 1370?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Dei et apostolice etc. Notumfacimus etc. quod consideratis multiplicibus obsequiis honorabilis viri domini Johannis de Glacz, Olomucensis canonici, consangwinei nostri carissimi, quibus idem in tempore transacto ad nostrum continuo laborauit honorem et t tanto amplius in futurum attenciore cura laborare tenebitur et volet vtique, quanto se intelligit nostre deliberacionis presidio vberioribus beneficiis prosecutum, animo deliberato ac de certa nostra sciencia dedimus, contulimus, damus et conferimus eidem ad vite sue dumtaxat tempora villam nostram Bielkowicz cum 10 omnibus suis censibus, vtilitatibus, fructibus, emolumentis et singulis pertinenciis suis, berna regali et annua steura nostra dumtaxat exceptis, ita expresse quod idem dominus Jo. con- sangwineus noster in obsequiis nostris more consueto permanere teneatur et debeat, nisi eum corporalis infirmitas vel aliud im- 15 pedimentum euidens legittimum excusaret, quo cessante ad huius- modi nostra obsequia confestim redire tenebitur et debebit, presenti- bus, sicut premittitur, ad vite sue dumtaxat tempora valituris. Harum sub maiori nostro sigillo testimonio literarum. Datum etc. 185 = L Bl. 517a (lib. V 6), K Bl. 115" (Nr. 236, vom Schreiber irr- tümlich als Nr. 226 gezählt). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 3, S. 28f. — Uberschrift: Olomucensis donat cuidam canonico villam cum pertinenciis ad tempora vite ipsius canonici, vt idem sibi seruiat de predicta villa L K. — 3 Olomuc. diocesis canonici K 2 obsequiis] seruiciis K 185 Johann von Glatz ist in der Reichskanzlei von 1348—1358 als Registrator und Notar nachweisbar: Huber Regesten S. XLIII nebst Addi- tam. S. VI. VII; Lindner, Urkundenwesen S. 19. 22; Tadra, Kanceláře a písaři S. 30. 70. Nach Genzsch, Zeitschr. f. Gesch. Schlesiens 69 (1935) S. 104 ist er vermutlich identisch mit dem Johannes dictus de Czetrwang, der in der Zeugenreihe einer Urkunde vom 12. Dez. 1372 (Cod. dipl. Mor. X Nr. 172, S. 197) als Johanns v. N. Kammermeister (magistro camere no- stre) erscheint. Sein Familienname wäre demnach Czeterwange (Scheter- wange). 'Er ist zweifellos derselbe, der 1364 für ein Vierteljahr Pfarrer zu Eckersdorf ist. Seine Familie aber gehört zu den bedeutendsten Geschlechtern der Stadt Glatz, in deren Rat sie seit 1332 nachzuweisen ist' (ebenda S. 104f. mit weiteren Belegen).
Strana 271
Nr. 185. 186. 271 186. Ernennt seinen Schwager (sororius), den nobilis vir Dirslaus de [Sternberg] zum Herrn von Heckenwald und zum Generalkapitän der Olmützer Kirche. [Nach 1370?] Aus der Cancellaria Johannis Noriforenais. Dei et apostolice etc. Nobilem virum dominum Dirslaum de [Sternberg] sororium nostrum dilectum, regii castri Heckenwald [!] et pertinenciarum eius prefecimus (gubernatorem?) et cum hoc tocius nostre Olomuc. ecclesie constituimus capitaneum generalem, fidelitati vestre mandantes presentibus seriose, quatenus omnes necessitates vestras ad ipsum perducere et eidem tamquam gene- rali capitaneo obedire nostro nomine debeatis. Ipse etenim tam- 186 = L Bl. 53rb (lib. V 22), K Bl. 117° (Nr. 251, vom Schreiber irrtümlich als Nr. 241 gezählt), außerdem Cod. Prag. Universitätsbibl. IV A 5 Bl. 19" (Cancellaria officialis Sanderi). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 19, S. 38. Uberschrift: Substitucio cuiusdam in gubernatorem castri et capita- neum generalem L K, Mandat obedire capitanco quem prefecit cuidam castro et eciam toti episcopatui olomucensi Cod. Prag. — 1 Dirslaum de ..L K, D. de S. Cod. Prag 2 regi L, regine Cod. Prag. hecken- wald] hau Cod. Prag. 3 gubernatorem fehlt Hss 186 1 Dirslaum de: der volle Name unten Nr. 214, vgl. auch Nr. 187f. sororium: die Bedeutung 'Schwesternsohn’, 'Neffe' ist nach mittelalterlichem Sprachgebrauch an sich ebenso möglich, doch bezeichnet der Kanzler den zuletztgenannten Verwandtschaftsgrad durch nepos, vgl. oben Nr. 183, un- ten Nr. 192. 2 Heckenwald: vgl. Cod. dipl. Mor. X S. 123 (Hewkenwalde); XI S. 463 (castrum Heuckenwalde) die als Bollwerk gegen Polen dienende Burg Hochwald (bei Mystek), neben Mürau damals die stärkste und wichtigste aller Vesten des Bistums Olmütz. Am 9. Jan 1371 ist Smyll von Brandis Burggraff czu Hewkenwalde (Cod. dipl. Mor. X S. 123). 4 capitaneum generalem: am 9. April 1372 erscheint ein Heinrich von Alberndorf (Albendorf), der als Oheim, vom 15. Juni 1373 bis Juni 1380 ein Heinrich von Dřevčice (alias von Merow), der als nepos Johanns v. N. bezeichnet wird, als Hauptmann (capitaneus) des Bistums Olmütz (Cod. dipl. Mor. XVS. 112f., XI Nr. 8 S. 10; vgl. K. Lechner, Die ältesten Belehn- u. Lehensgerichtsbücher des Bistums Olmütz, Brünn 1902, II S. 55. 57. 71. 90; Genzsch, Zeitschr. Ver. f. Gesch. Schlesiens 69, 1935, S. 106, nebst Anm. 77. 78 und S. 120). Die Stellung des Schwagers Dirslaus de St. als capitaneus generalis müßte danach eine übergeordnete gewesen sein oder nur bis zum Jahre 1372 gedauert haben.
Nr. 185. 186. 271 186. Ernennt seinen Schwager (sororius), den nobilis vir Dirslaus de [Sternberg] zum Herrn von Heckenwald und zum Generalkapitän der Olmützer Kirche. [Nach 1370?] Aus der Cancellaria Johannis Noriforenais. Dei et apostolice etc. Nobilem virum dominum Dirslaum de [Sternberg] sororium nostrum dilectum, regii castri Heckenwald [!] et pertinenciarum eius prefecimus (gubernatorem?) et cum hoc tocius nostre Olomuc. ecclesie constituimus capitaneum generalem, fidelitati vestre mandantes presentibus seriose, quatenus omnes necessitates vestras ad ipsum perducere et eidem tamquam gene- rali capitaneo obedire nostro nomine debeatis. Ipse etenim tam- 186 = L Bl. 53rb (lib. V 22), K Bl. 117° (Nr. 251, vom Schreiber irrtümlich als Nr. 241 gezählt), außerdem Cod. Prag. Universitätsbibl. IV A 5 Bl. 19" (Cancellaria officialis Sanderi). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 19, S. 38. Uberschrift: Substitucio cuiusdam in gubernatorem castri et capita- neum generalem L K, Mandat obedire capitanco quem prefecit cuidam castro et eciam toti episcopatui olomucensi Cod. Prag. — 1 Dirslaum de ..L K, D. de S. Cod. Prag 2 regi L, regine Cod. Prag. hecken- wald] hau Cod. Prag. 3 gubernatorem fehlt Hss 186 1 Dirslaum de: der volle Name unten Nr. 214, vgl. auch Nr. 187f. sororium: die Bedeutung 'Schwesternsohn’, 'Neffe' ist nach mittelalterlichem Sprachgebrauch an sich ebenso möglich, doch bezeichnet der Kanzler den zuletztgenannten Verwandtschaftsgrad durch nepos, vgl. oben Nr. 183, un- ten Nr. 192. 2 Heckenwald: vgl. Cod. dipl. Mor. X S. 123 (Hewkenwalde); XI S. 463 (castrum Heuckenwalde) die als Bollwerk gegen Polen dienende Burg Hochwald (bei Mystek), neben Mürau damals die stärkste und wichtigste aller Vesten des Bistums Olmütz. Am 9. Jan 1371 ist Smyll von Brandis Burggraff czu Hewkenwalde (Cod. dipl. Mor. X S. 123). 4 capitaneum generalem: am 9. April 1372 erscheint ein Heinrich von Alberndorf (Albendorf), der als Oheim, vom 15. Juni 1373 bis Juni 1380 ein Heinrich von Dřevčice (alias von Merow), der als nepos Johanns v. N. bezeichnet wird, als Hauptmann (capitaneus) des Bistums Olmütz (Cod. dipl. Mor. XVS. 112f., XI Nr. 8 S. 10; vgl. K. Lechner, Die ältesten Belehn- u. Lehensgerichtsbücher des Bistums Olmütz, Brünn 1902, II S. 55. 57. 71. 90; Genzsch, Zeitschr. Ver. f. Gesch. Schlesiens 69, 1935, S. 106, nebst Anm. 77. 78 und S. 120). Die Stellung des Schwagers Dirslaus de St. als capitaneus generalis müßte danach eine übergeordnete gewesen sein oder nur bis zum Jahre 1372 gedauert haben.
Strana 272
272 VII. Verwandtschaftliche Beziehungen. quam fidelis amicus noster et intimus non permitteret vobis a suis subditis seu quouis alio quamlibet molestiam irrogari. Datum etc. 187. AN SEINEN SCHWAGER DIRSLAUS DE [STERN- BERG]. Beauftragt ihn, gegen einen bischöflichen Vasallen in Sternberg vorzugehen. [Nach 1370?] Sororie carissime, Nuper dum essemus in castro Stermberg, strenuus miles domi- nus Marquardus ex parte fratris nostri carissimi domini episcopi (Luthomislensis) nobis proposuit quod quidam vasallus noster 5 de .., iudicium ville pretextu quarundam literarum quas obtinet impetens et arrestans, aduersus iura et approbatas consuetudines patrie quasdam enormes communicaciones emiserit, non obstante quod prefatus frater noster dominus Luthomislensis episcopus et officiales sui predicto . . semper exhibuerit et voluit eidem de 10 sufficienti iusticia prouidere. Quapropter, sororie karissime, ami- cicie tue committimus et mandamus, quatenus antedictum .. suffi- cienti fideiussoria caucione stringas, vt coram nobis in . . infra XV dies a data presencium numerandos continue sine dilacione com- pareat, super impositis ei dictis excessibus iure uassallorum iuxta 15 vetustam patrie consuetudinem responsurus. Si quidem fideiusso- riam caucionem sufficientem, vt premittitur, prestare et facere aut noluerit vel fortasse non poterit, tunc eum de persona cap- tiuum et in vinculis tam diu detineas, donec a nobis aliud acce- peris in commisso etc. 9 irrogare vel irrogari L K, irrigari Cod. Prag. Cod. Prag. 10 Datum in castro 187 = M Bl. 92°. — Uberschrift: Mandat quemdam uasallum fideius- soria caucione (80) Hs. — 2 Strenus Hs 4 Luthomisl. fehlt Hs 11 an- ted. sufficcienti Hs 12 nobis] vobis Hs 15 responsurus] reuer. surus He Si quidem] Sique Hs 17f. captiuos He 187 Der Auftrag ergeht an den Schwager in seiner Eigenschaft als capi- taneus generalis der Olmützer Kirche, s. oben Nr. 186,4.
272 VII. Verwandtschaftliche Beziehungen. quam fidelis amicus noster et intimus non permitteret vobis a suis subditis seu quouis alio quamlibet molestiam irrogari. Datum etc. 187. AN SEINEN SCHWAGER DIRSLAUS DE [STERN- BERG]. Beauftragt ihn, gegen einen bischöflichen Vasallen in Sternberg vorzugehen. [Nach 1370?] Sororie carissime, Nuper dum essemus in castro Stermberg, strenuus miles domi- nus Marquardus ex parte fratris nostri carissimi domini episcopi (Luthomislensis) nobis proposuit quod quidam vasallus noster 5 de .., iudicium ville pretextu quarundam literarum quas obtinet impetens et arrestans, aduersus iura et approbatas consuetudines patrie quasdam enormes communicaciones emiserit, non obstante quod prefatus frater noster dominus Luthomislensis episcopus et officiales sui predicto . . semper exhibuerit et voluit eidem de 10 sufficienti iusticia prouidere. Quapropter, sororie karissime, ami- cicie tue committimus et mandamus, quatenus antedictum .. suffi- cienti fideiussoria caucione stringas, vt coram nobis in . . infra XV dies a data presencium numerandos continue sine dilacione com- pareat, super impositis ei dictis excessibus iure uassallorum iuxta 15 vetustam patrie consuetudinem responsurus. Si quidem fideiusso- riam caucionem sufficientem, vt premittitur, prestare et facere aut noluerit vel fortasse non poterit, tunc eum de persona cap- tiuum et in vinculis tam diu detineas, donec a nobis aliud acce- peris in commisso etc. 9 irrogare vel irrogari L K, irrigari Cod. Prag. Cod. Prag. 10 Datum in castro 187 = M Bl. 92°. — Uberschrift: Mandat quemdam uasallum fideius- soria caucione (80) Hs. — 2 Strenus Hs 4 Luthomisl. fehlt Hs 11 an- ted. sufficcienti Hs 12 nobis] vobis Hs 15 responsurus] reuer. surus He Si quidem] Sique Hs 17f. captiuos He 187 Der Auftrag ergeht an den Schwager in seiner Eigenschaft als capi- taneus generalis der Olmützer Kirche, s. oben Nr. 186,4.
Strana 273
Nr. 186—189. 273 188. AN EINEN UNGENANNTEN SCHWAGER. Uber den Tod des Schwagers [Dirslaus de Sternberg]. [Nach 13711] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Amantissime sororie, Nouit Deus omnipotens quantum de morte amantissimi nostri fratris et sororii .., aliquando capitanei nostri in .., (dolemus) et materiam habemus eius obitum cottidianis eciam gemitibus la- mentandi. Nam tante sinceritatis hominem vix ipsa vilis nature fabrica in totius orbis climate dereliquit, qui tante simplicitatis deuoto studio in procurandis nostris honoribus laboraret. Cuius animam ammodo Dei voluntati et pietati relinquimus, de bono statu ipsius puerorum et heredum iuxta vestrum consilium auctore Domino pensaturi. Datum. 5 10 189. AN DEN URBORAR ANDREAS IN KUTTENBERG. Beglückwünscht ihn zu seiner Rehabilitierung durch den Kaiser und empfiehlt ihm seinen Schwager (sororius) Wenzel zubenannt der Schöne'. [Nach 13721] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Honorabili et prudenti viro domino Andree, vrborario in monti- bus Chutt. . amico nostro carissimo. 188 = L Bl. 73.8 (lib. VI 61), K Bl. 137° (Nr. 402). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 170, S. 123. — Uberschrift: Olomucensis compatitur de morte cuiusdam amici sui et capitanei L K. — 3 dolemus fehlt L K 189 = L Bl. 577e (lib. V 48), K Bl. 121" (Nr. 277). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 45, S. 55. — Uberschrift: Scribit cuidam vrborario, sibi congaudens super delatoribus suis etc. L K. — 1ff. Die Adresse am Schluß, durch Spatium sowie an den Rand gesetztes Superscripcio abgehoben LK 1 Andree] A. K vborio L 2 Chutt.] ch. K 188 Empfänger ist vielleicht Johanns Schwager Rudolf Roit, Erbrichter in Mauth (s. unten zu Nr. 191, 3); die Persönlichkeit des als tot beklagten Schwagers erscheint durch den Zusatz aliquando capitanei nostri gesichert, vgl. oben Nr. 186f. Genzsch (Zeitschr. f. Gesch. Schlesiens 69, 1935, S. 106) erwägt die Möglichkeit, in dem als gestorben beklagten Schwager Heinrich von Drevčice zu schen, der sonst als nepos Johanns v. N. bezeichnet wird (s. oben zu Nr. 186, 4. unten zu Nr. 195).
Nr. 186—189. 273 188. AN EINEN UNGENANNTEN SCHWAGER. Uber den Tod des Schwagers [Dirslaus de Sternberg]. [Nach 13711] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Amantissime sororie, Nouit Deus omnipotens quantum de morte amantissimi nostri fratris et sororii .., aliquando capitanei nostri in .., (dolemus) et materiam habemus eius obitum cottidianis eciam gemitibus la- mentandi. Nam tante sinceritatis hominem vix ipsa vilis nature fabrica in totius orbis climate dereliquit, qui tante simplicitatis deuoto studio in procurandis nostris honoribus laboraret. Cuius animam ammodo Dei voluntati et pietati relinquimus, de bono statu ipsius puerorum et heredum iuxta vestrum consilium auctore Domino pensaturi. Datum. 5 10 189. AN DEN URBORAR ANDREAS IN KUTTENBERG. Beglückwünscht ihn zu seiner Rehabilitierung durch den Kaiser und empfiehlt ihm seinen Schwager (sororius) Wenzel zubenannt der Schöne'. [Nach 13721] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Honorabili et prudenti viro domino Andree, vrborario in monti- bus Chutt. . amico nostro carissimo. 188 = L Bl. 73.8 (lib. VI 61), K Bl. 137° (Nr. 402). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 170, S. 123. — Uberschrift: Olomucensis compatitur de morte cuiusdam amici sui et capitanei L K. — 3 dolemus fehlt L K 189 = L Bl. 577e (lib. V 48), K Bl. 121" (Nr. 277). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 45, S. 55. — Uberschrift: Scribit cuidam vrborario, sibi congaudens super delatoribus suis etc. L K. — 1ff. Die Adresse am Schluß, durch Spatium sowie an den Rand gesetztes Superscripcio abgehoben LK 1 Andree] A. K vborio L 2 Chutt.] ch. K 188 Empfänger ist vielleicht Johanns Schwager Rudolf Roit, Erbrichter in Mauth (s. unten zu Nr. 191, 3); die Persönlichkeit des als tot beklagten Schwagers erscheint durch den Zusatz aliquando capitanei nostri gesichert, vgl. oben Nr. 186f. Genzsch (Zeitschr. f. Gesch. Schlesiens 69, 1935, S. 106) erwägt die Möglichkeit, in dem als gestorben beklagten Schwager Heinrich von Drevčice zu schen, der sonst als nepos Johanns v. N. bezeichnet wird (s. oben zu Nr. 186, 4. unten zu Nr. 195).
Strana 274
274 VII. Verwandtschaftliche Beziehungen. Dei et apostolice etc. Amice carissime, Congaudemus vobis ex animo et diuinam iusticiam in vestris s laudamus cottidianis profectibus, eo quod innocencia vestra nunc aperte cognoscitur, in hoc precipue, quod Serenissimus et inuictissi- mus princeps ac dominus dominus Karolus, Romanorum Impera- tor semper augustus et Boemie rex superillustris, conceptis nugis fallacibus detractorum vestrorum omnium, vos in officio primo in- 10 stituit, vt, que alias obscurabatur in tenebris, nunc in luce clareat vestra gloria et quod innocencia vestra id declarare meruit, quod alias denigrauerat malicia detractorum. Et in hiis vestris solempnibus gaudiis, que merito (mentem) vestram letificant, amicicie vestre deuoto studio et ex animo supplicamus, quatenus amore nostri, 15 qui bonum vestrum semper amauimus, dilectum sororium no- strum Wenczeslaum, qui pulcher' denominari consueuit, pulchris et fauorosis oculis intueri dignemini et eum in hiis, que a vobis postulauerit, graciosius exaudire, presertim cum nichil petat ex nouo, sed solum desideret in pristinis suis, in quibus inuenistis 2o eundem, consolacionibus ammodo conseruari. Datum etc. 190. AN KAISER KARL IV. Prager Bürger, Angehörige der Familie Bohuslaw [?], hätten seinem Schwager, dem Richter in Hohenmauth, die Frau geraubt. Diese befinde sich in Prag und weigere sich zurückzukehren. Er bitte um das Eingreifen des Kaisers, damit dem Argernis ein Ende gemacht werde. [13751] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Serenissime ac inuictissime princeps et domine mi metuendissime, Sacramenti coniugalis violacionem nequissimam sacre vestre Maiestatis Serenitas cordi recipiat, et ad reducendum in melius 11 id oder id (= illud) L 13 mentem fehlt L K 16 qui quibus L K 190 = L Bl. 57'a (lib. V 52), K Bl. 122° (Nr. 280). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 49, S. 57. — Uberschrift: Olomucensis conqueritur cesari super ciues Pragenses, qui sororio suo uxorem ipsius rapuerunt L K 15 sororium: s. oben zu Nr. 186, 1. 190 Die Datierung im Hinblick auf den folgenden Brief.
274 VII. Verwandtschaftliche Beziehungen. Dei et apostolice etc. Amice carissime, Congaudemus vobis ex animo et diuinam iusticiam in vestris s laudamus cottidianis profectibus, eo quod innocencia vestra nunc aperte cognoscitur, in hoc precipue, quod Serenissimus et inuictissi- mus princeps ac dominus dominus Karolus, Romanorum Impera- tor semper augustus et Boemie rex superillustris, conceptis nugis fallacibus detractorum vestrorum omnium, vos in officio primo in- 10 stituit, vt, que alias obscurabatur in tenebris, nunc in luce clareat vestra gloria et quod innocencia vestra id declarare meruit, quod alias denigrauerat malicia detractorum. Et in hiis vestris solempnibus gaudiis, que merito (mentem) vestram letificant, amicicie vestre deuoto studio et ex animo supplicamus, quatenus amore nostri, 15 qui bonum vestrum semper amauimus, dilectum sororium no- strum Wenczeslaum, qui pulcher' denominari consueuit, pulchris et fauorosis oculis intueri dignemini et eum in hiis, que a vobis postulauerit, graciosius exaudire, presertim cum nichil petat ex nouo, sed solum desideret in pristinis suis, in quibus inuenistis 2o eundem, consolacionibus ammodo conseruari. Datum etc. 190. AN KAISER KARL IV. Prager Bürger, Angehörige der Familie Bohuslaw [?], hätten seinem Schwager, dem Richter in Hohenmauth, die Frau geraubt. Diese befinde sich in Prag und weigere sich zurückzukehren. Er bitte um das Eingreifen des Kaisers, damit dem Argernis ein Ende gemacht werde. [13751] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Serenissime ac inuictissime princeps et domine mi metuendissime, Sacramenti coniugalis violacionem nequissimam sacre vestre Maiestatis Serenitas cordi recipiat, et ad reducendum in melius 11 id oder id (= illud) L 13 mentem fehlt L K 16 qui quibus L K 190 = L Bl. 57'a (lib. V 52), K Bl. 122° (Nr. 280). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 49, S. 57. — Uberschrift: Olomucensis conqueritur cesari super ciues Pragenses, qui sororio suo uxorem ipsius rapuerunt L K 15 sororium: s. oben zu Nr. 186, 1. 190 Die Datierung im Hinblick auf den folgenden Brief.
Strana 275
Nr. 189. 190. 275 enormitatem tam probrosi excessus Celsitudo Cesarea meditetur, vt super hiis in die possitis vltimati iudicii cum audacia respondere. 5 Buslaides etenim ciues Pragenses, spiritu suadente maligno, cum certis suis in hoc scelere complicibus in tam infelici atque dampnabili proposito congregati, iudici Mutensi, seruitori et fideli Maiestatis Cesaree, de ipsa ciuitate Mutensi palam et in conspectu multorum legittimam suam coniugem rapuerunt. Que aduentus 10 eorum conscia, asportatis pecuniis, clenodiis et rebus aliis quas idem sororius meus largicione mea pridem obtinuit, tam impia quam eciam iniqua voluntate recessit et in contemptum sacramenti coniugalis adhuc in ciuitate Pragensi in obstinati sui cordis malicia perseuerat, non vtique sine consilio Buslaidum, qui, sicut alias 15 seduxerunt eandem, sic et ipsam continuata [?] semper ani- macione confirmant, vt addendo scelus sceleri absque spe venie remaneat in peccatis, non absque sororii mei multo rubore et in meam ignominiam, qui hoc matrimonium fida presumpcione trac- taui. 20 Quocirca humilitate condigna et ex toto intimi cordis affectu supplico Cesaree Maiestati, vt adhibitis ecclesiasticis et mundanis principibus et ceteris fidelibus vestre sacratissime Maiestatis huic tam magne corruptele, que vergit in communem honorem sacrati coniugii, Celsitudo dignetur Cesarea de oportuno remedio proui- 25 dere. Serenissimam personam vestram sanam et incolumem con- seruare dignetur Altissimus cum dierum felicitate longeua sacro regimini imperii sacrosancti. Datum etc. Serenitatis Cesaree indigna creatura Olomucensis episcopus Johannes. 16 continuacione L K 17 confirmant em. Tadra, consumant L K 18 non] nam L K 27f. longeua — sacrosancti] longeua regimini sui sancti L K, die Emendation nach Nr. 47, 30. 6 Buslaides: nach Tadra a. a. O. ‘die Prager Bürgerfamilie des Bohus- law (Wolfram), also Bohuslaides = Buslaides (Tomek, Praha II 443)". 8 iudici Mutensi: Rudolf (Rudlinus) Roit, königlicher Richter in Hohenmauth, s. unten zu Nr. 191, 3.
Nr. 189. 190. 275 enormitatem tam probrosi excessus Celsitudo Cesarea meditetur, vt super hiis in die possitis vltimati iudicii cum audacia respondere. 5 Buslaides etenim ciues Pragenses, spiritu suadente maligno, cum certis suis in hoc scelere complicibus in tam infelici atque dampnabili proposito congregati, iudici Mutensi, seruitori et fideli Maiestatis Cesaree, de ipsa ciuitate Mutensi palam et in conspectu multorum legittimam suam coniugem rapuerunt. Que aduentus 10 eorum conscia, asportatis pecuniis, clenodiis et rebus aliis quas idem sororius meus largicione mea pridem obtinuit, tam impia quam eciam iniqua voluntate recessit et in contemptum sacramenti coniugalis adhuc in ciuitate Pragensi in obstinati sui cordis malicia perseuerat, non vtique sine consilio Buslaidum, qui, sicut alias 15 seduxerunt eandem, sic et ipsam continuata [?] semper ani- macione confirmant, vt addendo scelus sceleri absque spe venie remaneat in peccatis, non absque sororii mei multo rubore et in meam ignominiam, qui hoc matrimonium fida presumpcione trac- taui. 20 Quocirca humilitate condigna et ex toto intimi cordis affectu supplico Cesaree Maiestati, vt adhibitis ecclesiasticis et mundanis principibus et ceteris fidelibus vestre sacratissime Maiestatis huic tam magne corruptele, que vergit in communem honorem sacrati coniugii, Celsitudo dignetur Cesarea de oportuno remedio proui- 25 dere. Serenissimam personam vestram sanam et incolumem con- seruare dignetur Altissimus cum dierum felicitate longeua sacro regimini imperii sacrosancti. Datum etc. Serenitatis Cesaree indigna creatura Olomucensis episcopus Johannes. 16 continuacione L K 17 confirmant em. Tadra, consumant L K 18 non] nam L K 27f. longeua — sacrosancti] longeua regimini sui sancti L K, die Emendation nach Nr. 47, 30. 6 Buslaides: nach Tadra a. a. O. ‘die Prager Bürgerfamilie des Bohus- law (Wolfram), also Bohuslaides = Buslaides (Tomek, Praha II 443)". 8 iudici Mutensi: Rudolf (Rudlinus) Roit, königlicher Richter in Hohenmauth, s. unten zu Nr. 191, 3.
Strana 276
276 VII. Verwandtschaftliche Beziehungen. 191. AN JOHANN OČKO, ERZBISCHOF VON PRAG. Dank für die Teilnahme an dem häuslichen Mißgeschick seines Schwagers, des Richters in Hohenmauth, und Beileid zum Tode des Bruders des Erzbischofs, Pauls von Jenzenstein. [1375/76.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime (pater) et domine mi metuendissime, Super illa misericordi compassione, qua michi et dilecto sororio meo Rudolfo, iudici Mutensi, circa tam enorme delictum raptus sue coniugis et impiam laceracionem suppellectilium domus eius 5 condoluit et compassa est venerabilis vestra ymmo dominabilis michi semper paternitas, ad immensas graciarum acciones domi- nacioni vestre reuerenter assurgo, volens hoc idem oracionum pariter et obsequiorum meorum (fide?) secundum eam possibili- tatem, quam administrauerit propicia ... illa summa diuinitas, grata 10 vicissitudine compensare, supplicans super duobus rerum effecti- bus propicie michi dominacioni vestre precibus humilibus et deuotis, primum quod super lamentabili communis fratris nostri domini Pauli de Jenczenstein, quem improuise et calumpniose mortis 191 = L Bl. 58rs (lib. V 54), K Bl. 122° (Nr. 282). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 51, S. 59. — Uberschrift: Olomucensis scribit archiepiscopo Pragensi super duobus effectibus, primo super morte fratris sui, se- cundo de materia sororii ipsius etc. L K. — I pater fehlt L K 8 fide fehlt L K 13 Jenczenst. L, 9 . ..] ciuitas L K, em. ciuibus? Jenczen. K 191 3 Rudolf (Rudlin) ist als Stadtrichter von Hohenmauth seit dem 14. Sept. 1363 bezeugt (Huber, Regesten 3987; vgl. H. Kaiser, Der Collectarius perpetuarum formarum des Johann v. Gelnhausen. Diss. Straßburg 1898, S. 66). Eine Originalurkunde vom 21. März 1369 (Prag Univ. Bibl. B 61 Nr. 364, 8. A. Schubert, Urkunden-Regesten aus den chemaligen Archiven der von Kaiser Joseph II. aufgehobenen Klöster Böhmens. Innsbruck 1901, Nr. 401, S. 40) gibt, worauf J. Klapper auf- merksam macht (Mitt. d. Schles. Ges. f. Volkskunde 28, 1927, S. 150), auch seinen Familiennamen: Rudlinus genannt Roit. S. auch unten Nr. 192f. und Summa Canc. ed. Tadra Nr. 340. 13 Paul von Jenzenstein, Bruder des Erzbischofs Johann Očko und Vater des späteren Erzbischofs Johann von Jenzenstein (vgl. oben zu Nr. 152), starb am 18. Dez. 1375.
276 VII. Verwandtschaftliche Beziehungen. 191. AN JOHANN OČKO, ERZBISCHOF VON PRAG. Dank für die Teilnahme an dem häuslichen Mißgeschick seines Schwagers, des Richters in Hohenmauth, und Beileid zum Tode des Bruders des Erzbischofs, Pauls von Jenzenstein. [1375/76.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime (pater) et domine mi metuendissime, Super illa misericordi compassione, qua michi et dilecto sororio meo Rudolfo, iudici Mutensi, circa tam enorme delictum raptus sue coniugis et impiam laceracionem suppellectilium domus eius 5 condoluit et compassa est venerabilis vestra ymmo dominabilis michi semper paternitas, ad immensas graciarum acciones domi- nacioni vestre reuerenter assurgo, volens hoc idem oracionum pariter et obsequiorum meorum (fide?) secundum eam possibili- tatem, quam administrauerit propicia ... illa summa diuinitas, grata 10 vicissitudine compensare, supplicans super duobus rerum effecti- bus propicie michi dominacioni vestre precibus humilibus et deuotis, primum quod super lamentabili communis fratris nostri domini Pauli de Jenczenstein, quem improuise et calumpniose mortis 191 = L Bl. 58rs (lib. V 54), K Bl. 122° (Nr. 282). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 51, S. 59. — Uberschrift: Olomucensis scribit archiepiscopo Pragensi super duobus effectibus, primo super morte fratris sui, se- cundo de materia sororii ipsius etc. L K. — I pater fehlt L K 8 fide fehlt L K 13 Jenczenst. L, 9 . ..] ciuitas L K, em. ciuibus? Jenczen. K 191 3 Rudolf (Rudlin) ist als Stadtrichter von Hohenmauth seit dem 14. Sept. 1363 bezeugt (Huber, Regesten 3987; vgl. H. Kaiser, Der Collectarius perpetuarum formarum des Johann v. Gelnhausen. Diss. Straßburg 1898, S. 66). Eine Originalurkunde vom 21. März 1369 (Prag Univ. Bibl. B 61 Nr. 364, 8. A. Schubert, Urkunden-Regesten aus den chemaligen Archiven der von Kaiser Joseph II. aufgehobenen Klöster Böhmens. Innsbruck 1901, Nr. 401, S. 40) gibt, worauf J. Klapper auf- merksam macht (Mitt. d. Schles. Ges. f. Volkskunde 28, 1927, S. 150), auch seinen Familiennamen: Rudlinus genannt Roit. S. auch unten Nr. 192f. und Summa Canc. ed. Tadra Nr. 340. 13 Paul von Jenzenstein, Bruder des Erzbischofs Johann Očko und Vater des späteren Erzbischofs Johann von Jenzenstein (vgl. oben zu Nr. 152), starb am 18. Dez. 1375.
Strana 277
Nr. 191. 192. 277 liuor assumpsit, consolacionem benignam prudencia vestra diuini muneris adiuta presidiis feliciter ac sapienter assumat. Nam in is deploracione nimia casuum huiusmodi Deus vehementer offenditur, venerabilis apostoli sacro testimonio proclamante, quoniam tristicia huius seculi mortem, vt idem ait apostolus, operatur. Sed pocius animo, queso, consurgite, pie pater, eo quod non in totum vos fratribus me superstite orbauit Altissimus, qui paratus existo 20 fraterne fidei officio vobiscum et cum vestris omnibus carceris et mortis, si opus, angustias introire. Secundo quod super antece- denti materia sororii mei predicti accepta intencione ipsius et circumstanciarum molestiis intellectis sibi, quemadmodum ego de immensa vestra benignitate confido, dignetur vestra clemencia 25 consulere graciose. Datum etc. 192. AN PAPST URBAN VI.? Verwendet sich für seinen Neffen Johannes, Sohn Rudolfs, des Richters in Hohenmauth. [1378/791] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Sanctissime etc. Si longo tractu temporis pro multis meis amicis, sociis et fratribus apud sedem apostolicam labor meus accessit, ita vt dominos meos, predecessores Sanctitatis vestre felices in Christo, multis meis precedentibus literis fatigarim, nunc vtique in assump- cionis vestre primordio attenciore studio, feruidiore conatu et maioris diligencie accurate frequencia Sanctitati vestre accedo pro carissimo meo nepote Jo., nato sapientis Rudolfi, iudicis Mutensis, 5 16 casum L K 19 consurgere L K 192 = L Bl. 62rb (lib. V 82), K Bl. 126" (Nr. 310). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 79, S. 76. — Uberschrift: Olomucensis supplicat apostolico pro filio sororii sui L K 17f. II Cor. 7, 10 Quae enim secundum Deum tristicia est, poenitentiam in salutem stabilem operatur; saeculi autem tristicia mortem operatur. 192 Als Abfassungszeit kommt (vgl. Z. 5f. assumpcionis vestre primor- dio) wohl nur der Regierungsanfang Urbans VI. (1378—1389), nicht der seines Vorgängers Gregors XI. (1370—1378) in Betracht. 8 Rudolfi iudicis Mutensis: vgl. oben zu Nr. 191,3.
Nr. 191. 192. 277 liuor assumpsit, consolacionem benignam prudencia vestra diuini muneris adiuta presidiis feliciter ac sapienter assumat. Nam in is deploracione nimia casuum huiusmodi Deus vehementer offenditur, venerabilis apostoli sacro testimonio proclamante, quoniam tristicia huius seculi mortem, vt idem ait apostolus, operatur. Sed pocius animo, queso, consurgite, pie pater, eo quod non in totum vos fratribus me superstite orbauit Altissimus, qui paratus existo 20 fraterne fidei officio vobiscum et cum vestris omnibus carceris et mortis, si opus, angustias introire. Secundo quod super antece- denti materia sororii mei predicti accepta intencione ipsius et circumstanciarum molestiis intellectis sibi, quemadmodum ego de immensa vestra benignitate confido, dignetur vestra clemencia 25 consulere graciose. Datum etc. 192. AN PAPST URBAN VI.? Verwendet sich für seinen Neffen Johannes, Sohn Rudolfs, des Richters in Hohenmauth. [1378/791] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Sanctissime etc. Si longo tractu temporis pro multis meis amicis, sociis et fratribus apud sedem apostolicam labor meus accessit, ita vt dominos meos, predecessores Sanctitatis vestre felices in Christo, multis meis precedentibus literis fatigarim, nunc vtique in assump- cionis vestre primordio attenciore studio, feruidiore conatu et maioris diligencie accurate frequencia Sanctitati vestre accedo pro carissimo meo nepote Jo., nato sapientis Rudolfi, iudicis Mutensis, 5 16 casum L K 19 consurgere L K 192 = L Bl. 62rb (lib. V 82), K Bl. 126" (Nr. 310). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 79, S. 76. — Uberschrift: Olomucensis supplicat apostolico pro filio sororii sui L K 17f. II Cor. 7, 10 Quae enim secundum Deum tristicia est, poenitentiam in salutem stabilem operatur; saeculi autem tristicia mortem operatur. 192 Als Abfassungszeit kommt (vgl. Z. 5f. assumpcionis vestre primor- dio) wohl nur der Regierungsanfang Urbans VI. (1378—1389), nicht der seines Vorgängers Gregors XI. (1370—1378) in Betracht. 8 Rudolfi iudicis Mutensis: vgl. oben zu Nr. 191,3.
Strana 278
278 VII. Verwandtschaftliche Beziehungen. mei sororii, cum sit iuuenis ydoneus, indolis et literature conueni- 10 entis et adeo michi propinquus sanguine, vt proprioribus lineis attinere non posset, nisi michi foret germanus. Ideoque Sanctitati vestre supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus suppli- caciones ipsius per eum vel pro eo Sanctitati vestre offerendis vestra clemencia dignetur graciosius exaudire, singularem michi 15 in hoc consolacionem, pater beatissime, facientes. Personam etc. 193. AN SEINEN SCHWAGER RUDOLF, RICHTER IN HOHENMAUTH. Er möge seinem Familiar, dem Magister Erardus, der zum Abschluß seines Studiums nach Prag zurückkehre, aus den Einkünften der Stadt Tuchow zweimal je zwei Schock Groschen zahlen. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noriforensis. Rudolfe, iudex Mutensis ciuitatis, sororie dilecte, Quia discretus vir magister Erardus, familiaris noster domesti- cus, ostensor presencium, ad studium Pragense reuertitur, ibidem tractu temporis auctore Domino in artibus magistrandus, ideoque, s vt consumacioni sui honoris intendere valeat, committimus tibi et volumus presentibus seriose, quatenus eidem nostro familiari duas sexagenas grossorum in proximo festo s. Georgii et duas similiter in festo s. Galli tunc sequenti vicinius de nostris redditibus ville Tuchow in prefata ciuitate Pragensi sine impedimento et 10 dilacione dare et soluere debeas; nam te de huiusmodi pecuniis, dum eas ita persolueris, tempore reddende racionis quittum et absolutum penitus nuncciamus, presentibus dumtaxat septennio duraturis. Datum etc. 198 = L Bl. 71." (lib. VI 45), K Bl. 135° (Nr. 386). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 154, S. 114. — Uberschrift: Olomucensis mandat iudici Mutensi, ut assignet familiari ipsius pecunias pro suffragio temporibus deputatis L K. — 7 Georii L 9 Tuchou L
278 VII. Verwandtschaftliche Beziehungen. mei sororii, cum sit iuuenis ydoneus, indolis et literature conueni- 10 entis et adeo michi propinquus sanguine, vt proprioribus lineis attinere non posset, nisi michi foret germanus. Ideoque Sanctitati vestre supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus suppli- caciones ipsius per eum vel pro eo Sanctitati vestre offerendis vestra clemencia dignetur graciosius exaudire, singularem michi 15 in hoc consolacionem, pater beatissime, facientes. Personam etc. 193. AN SEINEN SCHWAGER RUDOLF, RICHTER IN HOHENMAUTH. Er möge seinem Familiar, dem Magister Erardus, der zum Abschluß seines Studiums nach Prag zurückkehre, aus den Einkünften der Stadt Tuchow zweimal je zwei Schock Groschen zahlen. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noriforensis. Rudolfe, iudex Mutensis ciuitatis, sororie dilecte, Quia discretus vir magister Erardus, familiaris noster domesti- cus, ostensor presencium, ad studium Pragense reuertitur, ibidem tractu temporis auctore Domino in artibus magistrandus, ideoque, s vt consumacioni sui honoris intendere valeat, committimus tibi et volumus presentibus seriose, quatenus eidem nostro familiari duas sexagenas grossorum in proximo festo s. Georgii et duas similiter in festo s. Galli tunc sequenti vicinius de nostris redditibus ville Tuchow in prefata ciuitate Pragensi sine impedimento et 10 dilacione dare et soluere debeas; nam te de huiusmodi pecuniis, dum eas ita persolueris, tempore reddende racionis quittum et absolutum penitus nuncciamus, presentibus dumtaxat septennio duraturis. Datum etc. 198 = L Bl. 71." (lib. VI 45), K Bl. 135° (Nr. 386). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 154, S. 114. — Uberschrift: Olomucensis mandat iudici Mutensi, ut assignet familiari ipsius pecunias pro suffragio temporibus deputatis L K. — 7 Georii L 9 Tuchou L
Strana 279
Nr. 192—194. 279 194. AN EINE VERWANDTE (SCHWESTER!) Bedauert sie wegen des Verlustes ihrer Habseligkeiten und erklart, daß sie und ihr Gatte auch fürderhin im Besitz der ihnen verliehenen Güter bleiben sollen. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviſorensis. Amantissima soror, Dampnis tuis, que sustinuisti tam in amissione rerum quam vestium, tibi, nouit Altissimus, animo sincero compatimur, spe- rantes in altissimi Domini suauem misericordiam, quod ipse tibi in hiis futuris temporibus felicius prouidebit. Sed, amantissima soror, nullum tibi forma timorem nec ad verba te conuertas lo- quencium, quoniam bona, que tibi in ... commisimus, non aufere- mus a te vel tuo consorte, nisi forte aliquando deliberaret vestrum propositum ibidem non velle vlterius demorari. Neque domino Beneschio de B... aliam consolacionem dedimus de bonis eiusdem, 10 nisi in eum euentum vbi forsitan tu et tuus coniugalis, consangui- neus noster, non velletis ibidem in propriis personis ammodo residere, quod tunc post recessum vestrum vellemus eidem domino Beneschio videlicet bona committere pro nostre dumtaxat bene- placito voluntatis. Saluet et consoletur te virtus Altissimi, vt 15 esum et comestionem carnium cum sanitate corporis in gaudio nunc expectes. Datum etc. 5 194 = L Bl. 67"a (lib. VI 6), K Bl. 132° (Nr 346). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 115, S. 98. — Uberschrift: Olomucensis scribit sorori sue compaciendo ei de dampnis, que sustinuit in amissione rerum et vestium et promittens eciam bona que sibi commisit non aufferre ab ipsis etc. L K. — 2 ammissione L 194 Ob es sich um die in Nr. 190 genannte Ehefrau des Richters Rudlin in Hohenmauth handelt oder um eine andere Schwester oder Verwandte Johanns, ist nicht ersichtlich. 10 Der Genannte ist möglicherweise identisch mit dem nobilis vir domi- nus Benessius de B, von dessen Fehde mit dem Olmützer Kapitel unten Nr. 210f. handeln, vielleicht auch identisch mit dem Canc. Joh. Novif. ed. Tadra Nr. 184 genannten Benessius de .. In dem Letztgenannten vermutet Tadra (a. a. O. Register S. 152) ebenso wie in dem oben Genannten Beness de Boroticz.
Nr. 192—194. 279 194. AN EINE VERWANDTE (SCHWESTER!) Bedauert sie wegen des Verlustes ihrer Habseligkeiten und erklart, daß sie und ihr Gatte auch fürderhin im Besitz der ihnen verliehenen Güter bleiben sollen. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviſorensis. Amantissima soror, Dampnis tuis, que sustinuisti tam in amissione rerum quam vestium, tibi, nouit Altissimus, animo sincero compatimur, spe- rantes in altissimi Domini suauem misericordiam, quod ipse tibi in hiis futuris temporibus felicius prouidebit. Sed, amantissima soror, nullum tibi forma timorem nec ad verba te conuertas lo- quencium, quoniam bona, que tibi in ... commisimus, non aufere- mus a te vel tuo consorte, nisi forte aliquando deliberaret vestrum propositum ibidem non velle vlterius demorari. Neque domino Beneschio de B... aliam consolacionem dedimus de bonis eiusdem, 10 nisi in eum euentum vbi forsitan tu et tuus coniugalis, consangui- neus noster, non velletis ibidem in propriis personis ammodo residere, quod tunc post recessum vestrum vellemus eidem domino Beneschio videlicet bona committere pro nostre dumtaxat bene- placito voluntatis. Saluet et consoletur te virtus Altissimi, vt 15 esum et comestionem carnium cum sanitate corporis in gaudio nunc expectes. Datum etc. 5 194 = L Bl. 67"a (lib. VI 6), K Bl. 132° (Nr 346). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 115, S. 98. — Uberschrift: Olomucensis scribit sorori sue compaciendo ei de dampnis, que sustinuit in amissione rerum et vestium et promittens eciam bona que sibi commisit non aufferre ab ipsis etc. L K. — 2 ammissione L 194 Ob es sich um die in Nr. 190 genannte Ehefrau des Richters Rudlin in Hohenmauth handelt oder um eine andere Schwester oder Verwandte Johanns, ist nicht ersichtlich. 10 Der Genannte ist möglicherweise identisch mit dem nobilis vir domi- nus Benessius de B, von dessen Fehde mit dem Olmützer Kapitel unten Nr. 210f. handeln, vielleicht auch identisch mit dem Canc. Joh. Novif. ed. Tadra Nr. 184 genannten Benessius de .. In dem Letztgenannten vermutet Tadra (a. a. O. Register S. 152) ebenso wie in dem oben Genannten Beness de Boroticz.
Strana 280
280 VII. Verwandtschaftliche Beziehungen. 195. AN JOHANN OČKO, ERZBISCHOF VON PRAG. Kredenzbrief für seinen Neffen dominus Henricus. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noriforensis. Reuerendissime etc., Audita primum conualescencia vestra et nunc, dum perfecta vestra sanitas ad meam perueniret noticiam, animus meus exultauit in gaudio vel in domino, qui, sicut infirmitatibus vestris egrescit, 5ita sanatur in domino, dum vestram gratissimam sibi percipiat sanitatem. Consangwineus meus dominus Henricus, ostensor pre- sencium, quedam reuerendissime paternitati vestre dicenda nunc a me in speciali quadam commissione recepit, cui reuerendissima vestra Dominacio fidem adhibeat, et de me cogitet non aliter 10 nisi quemadmodum in vestram clemenciam spei tocius anchoram collocaui. Et vt reuerendissimam personam vestram sanam et incolumem conseruet deus omnipotens tractu longissimo temporis, oro suppliciter pro mea et omnium fideliter vos amancium con- solacione et gaudio singulari. Datum. 195 = L Bl. 64"b (lib. V 101), K Bl. 129r (Nr. 328). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 97, S. 87. — Uberschrift: Olomucensis Archiepiscopo Pragensi congaudendo de sanitate sui corporis, cum litera credencie L K 195 Der Z. 6 genannte consanguineus dominus Heinricus ist vermutlich derselbe wie der unten Nr. 196. 197 erwähnte nepos und familiaris dominus (miles) Henricus, den man mit Tadra für den dominus Heinricus de Albendorf wird halten dürfen, dessen Name mit dem Zusatz nepos in einer von Joh. v. N. am 2. April 1375 ausgestellten Urkunde unter den Zeugen erscheint (Cod. dipl. Mor. X Nr. 249, S. 262, vgl. ebenda Nr. 159, S. 183). In welchen verwandschaftlichen Beziehungen er zu dem an anderer Stelle (s. oben zu Nr. 186, 4) als Oheim Johanns v. N. bezeichneten Heinrich von Albendorf, dem bischöflichen Hauptmann von Olmütz, steht, bleibt festzustellen. Nach Genzsch (Zeitschr. f. Gesch. Schlesiens 69, 1935, S. 106) ist der in unserm Brief genannte Neffe dominus Hein- ricus tidentisch mit dem Ritter Henricus de Drzebschitz (Heinrich von Dřevčice), der am 21. Dez. 1375, als er ein Lehensgut des Olmutzer Bistums an einen andern abtritt, als des Bischofs nepos bezeichnet und später als Stifter einer Messe in Leitomischl erwähnt wird' (Cod. dipl. Mor. XI Nr. 8, S. 10; Nr. 145 S. 133). Schließlich möchte Genzsch (S.105. 106 und S. 120) sowohl den dominus Heinricus de Albendorf [den Oheim
280 VII. Verwandtschaftliche Beziehungen. 195. AN JOHANN OČKO, ERZBISCHOF VON PRAG. Kredenzbrief für seinen Neffen dominus Henricus. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noriforensis. Reuerendissime etc., Audita primum conualescencia vestra et nunc, dum perfecta vestra sanitas ad meam perueniret noticiam, animus meus exultauit in gaudio vel in domino, qui, sicut infirmitatibus vestris egrescit, 5ita sanatur in domino, dum vestram gratissimam sibi percipiat sanitatem. Consangwineus meus dominus Henricus, ostensor pre- sencium, quedam reuerendissime paternitati vestre dicenda nunc a me in speciali quadam commissione recepit, cui reuerendissima vestra Dominacio fidem adhibeat, et de me cogitet non aliter 10 nisi quemadmodum in vestram clemenciam spei tocius anchoram collocaui. Et vt reuerendissimam personam vestram sanam et incolumem conseruet deus omnipotens tractu longissimo temporis, oro suppliciter pro mea et omnium fideliter vos amancium con- solacione et gaudio singulari. Datum. 195 = L Bl. 64"b (lib. V 101), K Bl. 129r (Nr. 328). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 97, S. 87. — Uberschrift: Olomucensis Archiepiscopo Pragensi congaudendo de sanitate sui corporis, cum litera credencie L K 195 Der Z. 6 genannte consanguineus dominus Heinricus ist vermutlich derselbe wie der unten Nr. 196. 197 erwähnte nepos und familiaris dominus (miles) Henricus, den man mit Tadra für den dominus Heinricus de Albendorf wird halten dürfen, dessen Name mit dem Zusatz nepos in einer von Joh. v. N. am 2. April 1375 ausgestellten Urkunde unter den Zeugen erscheint (Cod. dipl. Mor. X Nr. 249, S. 262, vgl. ebenda Nr. 159, S. 183). In welchen verwandschaftlichen Beziehungen er zu dem an anderer Stelle (s. oben zu Nr. 186, 4) als Oheim Johanns v. N. bezeichneten Heinrich von Albendorf, dem bischöflichen Hauptmann von Olmütz, steht, bleibt festzustellen. Nach Genzsch (Zeitschr. f. Gesch. Schlesiens 69, 1935, S. 106) ist der in unserm Brief genannte Neffe dominus Hein- ricus tidentisch mit dem Ritter Henricus de Drzebschitz (Heinrich von Dřevčice), der am 21. Dez. 1375, als er ein Lehensgut des Olmutzer Bistums an einen andern abtritt, als des Bischofs nepos bezeichnet und später als Stifter einer Messe in Leitomischl erwähnt wird' (Cod. dipl. Mor. XI Nr. 8, S. 10; Nr. 145 S. 133). Schließlich möchte Genzsch (S.105. 106 und S. 120) sowohl den dominus Heinricus de Albendorf [den Oheim
Strana 281
Nr. 195—197. 281 oder den Neffen?] (alias de Biela, dictus de Roznava) wie den Ritter Heinrich von Dřevčice, die beide die gleiche Persönlichkeit wären, in jenem Henricus de Merow wiedererkennen, der 1371 als Burggraf des Olmützer Schlosses erscheint (Cod. dipl. Mor. X Nr. 101, S. 123). — Vgl. auch oben Nr. 118 mit der Unterschrift in castro nostro Drsepczicz. 196. AN SEINEN FAMILIAR WILHELM. Er möge die zum Besuch eintreffende Frau seines Neffen dominus Henricus aufnehmen, als ob er, der Bischof, selber zugegen wäre. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noriforensis. Wilhelme, Dum amantissima soror nostra, consors domini Henrici nepotis nostri, ad te peruenerit, tunc eidem animo hilari et promptissimis studiis omnia necessaria tribuas, sibi tanta diligencia, ac si pre- sentes essemus, in omnibus seruiturus, sic ordinans, quod in ca- 5 mera nostra moretur propter bonitatem et libertatem aeris et quod Elizabeth cognata nostra sibi placere studeat in omnibus, sicut nostram diligit amiciciam conseruare. Datum. 197. AN SEINEN ARZT IN PRAG. Er möge der Frau seines Neffen dominus Henricus miles, die nach Prag reise, seinen ärztlichen Rat und jede Fürsorge angedeihen lassen. [Nach 1374.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Honorabilis vir, amice carissime, Quia dilectissima soror nostra, consors domini Henrici militis, 196 = L Bl. 68ra (lib. VI 11), K Bl. 132° (Nr. 351). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 120, S. 100. — Uberschrift: Olomucensis mandat familiari suo, vt gratanter suscipiat sororem ipsius, ei tribuens necessaria tamquam sibi etc. L K 197 = L Bl. 767b (lib. VI 84), K Bl. 140" (Nr. 425). — Tadra, Canc., Joh. Novif. Nr. 193, S. 133.-— Uberschrift: Olomucensis notificat aduen- 196 Der Empfänger wird in Canc. Joh. Novif. ed. Tadra Nr. 158 S. 116 wie folgt charakterisiert: Quidam seruitor noster Willelmus nomine, iuuenis homo, quem a puericia sua in domo nostra nutrivimus, uxorem ei dedimus, cui nec cessamus cottidie nostris pecuniis subvenire usw. — 2 domini Henrici nepotis: s. oben zu Nr. 195. 197 2 Henrici militis: 8. oben zu Nr. 195.
Nr. 195—197. 281 oder den Neffen?] (alias de Biela, dictus de Roznava) wie den Ritter Heinrich von Dřevčice, die beide die gleiche Persönlichkeit wären, in jenem Henricus de Merow wiedererkennen, der 1371 als Burggraf des Olmützer Schlosses erscheint (Cod. dipl. Mor. X Nr. 101, S. 123). — Vgl. auch oben Nr. 118 mit der Unterschrift in castro nostro Drsepczicz. 196. AN SEINEN FAMILIAR WILHELM. Er möge die zum Besuch eintreffende Frau seines Neffen dominus Henricus aufnehmen, als ob er, der Bischof, selber zugegen wäre. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noriforensis. Wilhelme, Dum amantissima soror nostra, consors domini Henrici nepotis nostri, ad te peruenerit, tunc eidem animo hilari et promptissimis studiis omnia necessaria tribuas, sibi tanta diligencia, ac si pre- sentes essemus, in omnibus seruiturus, sic ordinans, quod in ca- 5 mera nostra moretur propter bonitatem et libertatem aeris et quod Elizabeth cognata nostra sibi placere studeat in omnibus, sicut nostram diligit amiciciam conseruare. Datum. 197. AN SEINEN ARZT IN PRAG. Er möge der Frau seines Neffen dominus Henricus miles, die nach Prag reise, seinen ärztlichen Rat und jede Fürsorge angedeihen lassen. [Nach 1374.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Honorabilis vir, amice carissime, Quia dilectissima soror nostra, consors domini Henrici militis, 196 = L Bl. 68ra (lib. VI 11), K Bl. 132° (Nr. 351). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 120, S. 100. — Uberschrift: Olomucensis mandat familiari suo, vt gratanter suscipiat sororem ipsius, ei tribuens necessaria tamquam sibi etc. L K 197 = L Bl. 767b (lib. VI 84), K Bl. 140" (Nr. 425). — Tadra, Canc., Joh. Novif. Nr. 193, S. 133.-— Uberschrift: Olomucensis notificat aduen- 196 Der Empfänger wird in Canc. Joh. Novif. ed. Tadra Nr. 158 S. 116 wie folgt charakterisiert: Quidam seruitor noster Willelmus nomine, iuuenis homo, quem a puericia sua in domo nostra nutrivimus, uxorem ei dedimus, cui nec cessamus cottidie nostris pecuniis subvenire usw. — 2 domini Henrici nepotis: s. oben zu Nr. 195. 197 2 Henrici militis: 8. oben zu Nr. 195.
Strana 282
282 VII. Verwandtschaftliche Beziehunger. nepotis nostri, de consilio nostro et sub grandi fiducia ingenii vestri Pragam proficiscitur, pro curandis certis eius infirmitatibus 5 vestrum consilium et auxilium habitura, quapropter amiciciam vestram sub optime presumpcionis fiducia affectuose petimus et rogamus, quatenus conspectis defectibus eius sibi velitis vestre prudencie tam consilia quam auxilia fauorosis aspectibus impertiri. Nam auctore Domino vobis de hiis et aliis multis amiciciis nobis 10 impensis multocies satisfacere volumus habundanter. Datum. 198. AN DEN APOTHEKER ANGELO IN PRAG. In derselben Angelegenheit. [Nach 1374.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Angele, amice carissime, Quia dilectissima etc. ad habendum consilia super certis infirmi- tatibus et defectibus suis versus Pragam proficiscitur, vt medico- rum consiliis pociatur, quapropter amiciciam tuam affectuose petimus 5 et rogamus, quatenus ea, que de medicorum consiliis sibi necessaria et vtilia fuerint, ad vsum eius de apotheca, quam regis, ad plenum et ad sufficienciam administres. Nam de hiis omnibus tibi satis- faciemus plenarie sicut decet. tum sororis sue et petit vt conspectis eius defectibus infirmitatis sibi prestare velit consilia et auxilia, satisfaccionem promittendo etc. L K. — 8 impartiri L 198 = L Bl. 767b (lib. VI 85), K Bl. 140r (Nr. 426). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 194, S. 134. — Uberschrift: Olomucensis Angelo apo- thecario petens ut sorori sue infirme administraret necessaria, promittens plenariam satisfaccionem refundere etc. L K. — 2 habundum LK 4 tu- am] vestram L, vestram darüber tuam K 198 Uber den aus Florenz stammenden Apotheker Angelo in Prag s. Bur- dach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 446 (= Vom Mittelalter z. Ref., Halle 1893, S. 85f.); auch V. M. z. R. II 2 S. 103 nebst Anm. 3; IV S. 34; VII S. 22. 23. 41. 2 etc.: s. oben Nr. 197, Z. 2f..
282 VII. Verwandtschaftliche Beziehunger. nepotis nostri, de consilio nostro et sub grandi fiducia ingenii vestri Pragam proficiscitur, pro curandis certis eius infirmitatibus 5 vestrum consilium et auxilium habitura, quapropter amiciciam vestram sub optime presumpcionis fiducia affectuose petimus et rogamus, quatenus conspectis defectibus eius sibi velitis vestre prudencie tam consilia quam auxilia fauorosis aspectibus impertiri. Nam auctore Domino vobis de hiis et aliis multis amiciciis nobis 10 impensis multocies satisfacere volumus habundanter. Datum. 198. AN DEN APOTHEKER ANGELO IN PRAG. In derselben Angelegenheit. [Nach 1374.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Angele, amice carissime, Quia dilectissima etc. ad habendum consilia super certis infirmi- tatibus et defectibus suis versus Pragam proficiscitur, vt medico- rum consiliis pociatur, quapropter amiciciam tuam affectuose petimus 5 et rogamus, quatenus ea, que de medicorum consiliis sibi necessaria et vtilia fuerint, ad vsum eius de apotheca, quam regis, ad plenum et ad sufficienciam administres. Nam de hiis omnibus tibi satis- faciemus plenarie sicut decet. tum sororis sue et petit vt conspectis eius defectibus infirmitatis sibi prestare velit consilia et auxilia, satisfaccionem promittendo etc. L K. — 8 impartiri L 198 = L Bl. 767b (lib. VI 85), K Bl. 140r (Nr. 426). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 194, S. 134. — Uberschrift: Olomucensis Angelo apo- thecario petens ut sorori sue infirme administraret necessaria, promittens plenariam satisfaccionem refundere etc. L K. — 2 habundum LK 4 tu- am] vestram L, vestram darüber tuam K 198 Uber den aus Florenz stammenden Apotheker Angelo in Prag s. Bur- dach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 446 (= Vom Mittelalter z. Ref., Halle 1893, S. 85f.); auch V. M. z. R. II 2 S. 103 nebst Anm. 3; IV S. 34; VII S. 22. 23. 41. 2 etc.: s. oben Nr. 197, Z. 2f..
Strana 283
Nr. 197—200. 283 199. AN EINEN UNGENANNTEN. Bittet ihn, die Pfändung seines Verwandten Henricus de .. rück- gängig zu machen. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Amicabili dileccione premissa. Nobilis vir, amice carissime, Ex amicicia veteri et dudum iam antiquata noticia nobilitatem vestram eo sinceriore conatu ad presens aggredimur, quo vos in conuersacione preterita semper agnouimus virtuosum. Cum di- lectus nobis Henricus de ..., consangwineus noster, propter ne- glecta vobis seruicia, quod in persona propria legittimis causis obstantibus interesse non potuit, impignoratus extiterit et vestro fauore indigeat, quemadmodum nobis hoc per suas litteras nunc- ciauit, ideirco amiciciam vestram affectuoso studio et deuota in- 10 stancia rogamus et petimus, quatenus de hac negligencia super- sedere velitis ad presens et eum indempnem dimittere, vt nostras preces sibi profuisse cognoscat et nos vestris desideriis reddamur inantea forcius obligati. Datum etc. 5 200. AN EINEN VERWANDTEN. Er möge mit der consanguinea aus Sternberg [?] zur Besprechung 199 = L Bl. 69"b (lib. VI29), K Bl. 134" (Nr. 370). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 138, S. 107. — Uberschrift: Olomucensis promouet quen- dam amicum, qui impignoratus extitit propter negligenciam non pari- cionis et petit vt reddatur indempnis etc. L K. — 7 vobis] nobis L K Tadra. 200 = L Bl. 68rb (lib. VI 13), K Bl. 132° (Nr. 353), M Bl. 93r. — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 122, S. 101. — Uberschrift: Olomuc, scribit 199 6 Henricus de: Tadra identifiziert ihn mit dem oben (s. zu Nr. 195) genannten Neffen dominus Henricus [de Albe(r)ndorf], und auch Genzsch (Zeitschr. f. Gesch. Schlesiens 69, 1935, S. 105) stimmt dem zu. Aber im vor- liegenden Brief fehlt die dort hinzugefügte Standesbezeichnung dominus oder miles, so daß es sich hier vermutlich um einen anderen Neffen Hein- rich handelt.
Nr. 197—200. 283 199. AN EINEN UNGENANNTEN. Bittet ihn, die Pfändung seines Verwandten Henricus de .. rück- gängig zu machen. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Amicabili dileccione premissa. Nobilis vir, amice carissime, Ex amicicia veteri et dudum iam antiquata noticia nobilitatem vestram eo sinceriore conatu ad presens aggredimur, quo vos in conuersacione preterita semper agnouimus virtuosum. Cum di- lectus nobis Henricus de ..., consangwineus noster, propter ne- glecta vobis seruicia, quod in persona propria legittimis causis obstantibus interesse non potuit, impignoratus extiterit et vestro fauore indigeat, quemadmodum nobis hoc per suas litteras nunc- ciauit, ideirco amiciciam vestram affectuoso studio et deuota in- 10 stancia rogamus et petimus, quatenus de hac negligencia super- sedere velitis ad presens et eum indempnem dimittere, vt nostras preces sibi profuisse cognoscat et nos vestris desideriis reddamur inantea forcius obligati. Datum etc. 5 200. AN EINEN VERWANDTEN. Er möge mit der consanguinea aus Sternberg [?] zur Besprechung 199 = L Bl. 69"b (lib. VI29), K Bl. 134" (Nr. 370). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 138, S. 107. — Uberschrift: Olomucensis promouet quen- dam amicum, qui impignoratus extitit propter negligenciam non pari- cionis et petit vt reddatur indempnis etc. L K. — 7 vobis] nobis L K Tadra. 200 = L Bl. 68rb (lib. VI 13), K Bl. 132° (Nr. 353), M Bl. 93r. — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 122, S. 101. — Uberschrift: Olomuc, scribit 199 6 Henricus de: Tadra identifiziert ihn mit dem oben (s. zu Nr. 195) genannten Neffen dominus Henricus [de Albe(r)ndorf], und auch Genzsch (Zeitschr. f. Gesch. Schlesiens 69, 1935, S. 105) stimmt dem zu. Aber im vor- liegenden Brief fehlt die dort hinzugefügte Standesbezeichnung dominus oder miles, so daß es sich hier vermutlich um einen anderen Neffen Hein- rich handelt.
Strana 284
284 VII. Verwandtschaftliche Beziehungen. seiner Lage zu ihm nach Mödritz kommen, da der Markgraf von Mähren allen seinen, des Bischofs, Wünschen Erfüllung zugesagt habe. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Consanguinee carissime, Illustris dominus Morauie Marchio super omnibus negociis no- stris adeo benigne et iuxta omnem voluntatem nostram nobiscum conclusit, vt habeamus eidem in perpetuum regraciari tamquam 5 nostro domino gracioso. Ideo bonum habeatis animum et ad nos cum nostra consanguinea de Sternberg, sicut recessistis a vobis, quam primum poteritis, in Modrzicz veniatis, vt eciam ibidem vobiscum de singulis melius disponamus. Datum etc. consanguineo suo, narrando qualiter dominus marchio secum benigne conclusit, et petit ut ad eum veniat L K, Item alteri ut cum sorore ad eum veniat M. — 2 dominus] dominus noster M 2f. nostris] vestris M Stermberg (so) L, S. K, Schonburg M 6 nostra] em. vestra? 7 Modrzicz L, Mod. K, Mor. (= Moraw ?] M 2 Marchio: Johann Heinrich oder (wahrscheinlicher) Jost. 6 cons. de Sternberg: vielleicht zur Familie des nobilis vir Dirslaus de Sternberg gehörig, vgl. oben zu Nr. 186f., unten Nr. 214f. Unter dem in M überlieferten Schonburg wäre wohl Schonberg, Schomberg = Mäh- risch-Schönberg am südlichen Abhang des Altvatergebirges zu verstehen (nicht Schömberg südlich von Landeshut bei Kloster Grüßau in Schlesien). 201. AN EINEN UNGENANNTEN. Schickt ihm die Musikanten von der Hochzeit seiner Verwandten Clara in Kremsier und bittet, sie zu beschenken. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noriforensis. De solempnitate nupciarum, que nuper in Chremsir de persona carissime consanguinee nostre Clare celebrate sunt, mittimus vobis P. figellatorem et Jo. ludentem in ala boemica, familiares com- 201 = L Bl. 68"b (lib. VI Nr. 19), K Bl. 1337 (Nr. 360). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 128, S. 103f. — Uberschrift: Missio histrionum seu figellatorum propter solempnitatem nupciarum L K 201 Vgl. unten Nr. 202, wo die Namen der Musikanten vollständig überliefert sind. — 3 figellator (vgl. 202, 2 figella) „Fiedler“; ala boemica böhmisches Saiteninstrument?
284 VII. Verwandtschaftliche Beziehungen. seiner Lage zu ihm nach Mödritz kommen, da der Markgraf von Mähren allen seinen, des Bischofs, Wünschen Erfüllung zugesagt habe. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Consanguinee carissime, Illustris dominus Morauie Marchio super omnibus negociis no- stris adeo benigne et iuxta omnem voluntatem nostram nobiscum conclusit, vt habeamus eidem in perpetuum regraciari tamquam 5 nostro domino gracioso. Ideo bonum habeatis animum et ad nos cum nostra consanguinea de Sternberg, sicut recessistis a vobis, quam primum poteritis, in Modrzicz veniatis, vt eciam ibidem vobiscum de singulis melius disponamus. Datum etc. consanguineo suo, narrando qualiter dominus marchio secum benigne conclusit, et petit ut ad eum veniat L K, Item alteri ut cum sorore ad eum veniat M. — 2 dominus] dominus noster M 2f. nostris] vestris M Stermberg (so) L, S. K, Schonburg M 6 nostra] em. vestra? 7 Modrzicz L, Mod. K, Mor. (= Moraw ?] M 2 Marchio: Johann Heinrich oder (wahrscheinlicher) Jost. 6 cons. de Sternberg: vielleicht zur Familie des nobilis vir Dirslaus de Sternberg gehörig, vgl. oben zu Nr. 186f., unten Nr. 214f. Unter dem in M überlieferten Schonburg wäre wohl Schonberg, Schomberg = Mäh- risch-Schönberg am südlichen Abhang des Altvatergebirges zu verstehen (nicht Schömberg südlich von Landeshut bei Kloster Grüßau in Schlesien). 201. AN EINEN UNGENANNTEN. Schickt ihm die Musikanten von der Hochzeit seiner Verwandten Clara in Kremsier und bittet, sie zu beschenken. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noriforensis. De solempnitate nupciarum, que nuper in Chremsir de persona carissime consanguinee nostre Clare celebrate sunt, mittimus vobis P. figellatorem et Jo. ludentem in ala boemica, familiares com- 201 = L Bl. 68"b (lib. VI Nr. 19), K Bl. 1337 (Nr. 360). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 128, S. 103f. — Uberschrift: Missio histrionum seu figellatorum propter solempnitatem nupciarum L K 201 Vgl. unten Nr. 202, wo die Namen der Musikanten vollständig überliefert sind. — 3 figellator (vgl. 202, 2 figella) „Fiedler“; ala boemica böhmisches Saiteninstrument?
Strana 285
Nr. 200—203. 285 mensales et domesticos nostros, ostensores presencium, desiderantes vt ipsi ad honorem nostrum, qui de vobis confidimus, vestro munere s consolentur. Datum. 202. AN EINEN UNGENANNTEN. Er möge zum Dank für die bei der Hochzeit in Kremsier gehabten Freuden zur Entlohnung der Musikanten beisteuern. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Nolumus te gratis comedisse panem nostrum in Chremsir aut dulces illos musicos tonos tam in figella Philippi quam eciam in ala Jesconis audiuisse in vanum et cum vxore tua in Chremsir dulces non tam recubitus quam concubitus habuisse. Ideoque tibi supradictos familiares et commensales domesticos nostros de nupciis amantissime consanguince nostre transmittimus, vt habito respectu ad solacium, quod in Cremsir et prandendo et cenando et in vxorio gremio quiescendo habuisse dinosceris, eciam predictos familiares nostros ad honorem nostri et pro amantissime con- sanguinee nostre Clare reuerencia tuo benigno munere consoleris. 10 Datum etc. s 203. AN DEN PROPST VON BRŮNN. Ahnlichen Inhalts. [Nach 13741] Honorabilis vir, amice carissime, Etsi gaudiis nupciarum amantissime nostre consanguinee K[lare] 202 = L Bl. 75'“ (lib. VI Nr. 78), K Bl. 139r (Nr. 419). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 187, S. 130 f. — Uberschrift: Transmissio histrio- num seu figellatorum vt remunerentur etc. L K 203 = M Bl. 98°. — Uberschrift: Episcopus Episcopo (so) Brunnensi mittens sibi ioculatores etc. Hs. — 2 nostre] vestre Hs 202 Zum Thema vgl. oben Nr. 201, unten Nr. 203. 203 Der Empfänger ist Nicolaus von Kremsier (vgl. oben zu Nr. 14) oder dessen Nachfolger. — Zum Inhalt vgl. oben Nr. 201f.
Nr. 200—203. 285 mensales et domesticos nostros, ostensores presencium, desiderantes vt ipsi ad honorem nostrum, qui de vobis confidimus, vestro munere s consolentur. Datum. 202. AN EINEN UNGENANNTEN. Er möge zum Dank für die bei der Hochzeit in Kremsier gehabten Freuden zur Entlohnung der Musikanten beisteuern. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Nolumus te gratis comedisse panem nostrum in Chremsir aut dulces illos musicos tonos tam in figella Philippi quam eciam in ala Jesconis audiuisse in vanum et cum vxore tua in Chremsir dulces non tam recubitus quam concubitus habuisse. Ideoque tibi supradictos familiares et commensales domesticos nostros de nupciis amantissime consanguince nostre transmittimus, vt habito respectu ad solacium, quod in Cremsir et prandendo et cenando et in vxorio gremio quiescendo habuisse dinosceris, eciam predictos familiares nostros ad honorem nostri et pro amantissime con- sanguinee nostre Clare reuerencia tuo benigno munere consoleris. 10 Datum etc. s 203. AN DEN PROPST VON BRŮNN. Ahnlichen Inhalts. [Nach 13741] Honorabilis vir, amice carissime, Etsi gaudiis nupciarum amantissime nostre consanguinee K[lare] 202 = L Bl. 75'“ (lib. VI Nr. 78), K Bl. 139r (Nr. 419). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 187, S. 130 f. — Uberschrift: Transmissio histrio- num seu figellatorum vt remunerentur etc. L K 203 = M Bl. 98°. — Uberschrift: Episcopus Episcopo (so) Brunnensi mittens sibi ioculatores etc. Hs. — 2 nostre] vestre Hs 202 Zum Thema vgl. oben Nr. 201, unten Nr. 203. 203 Der Empfänger ist Nicolaus von Kremsier (vgl. oben zu Nr. 14) oder dessen Nachfolger. — Zum Inhalt vgl. oben Nr. 201f.
Strana 286
286 VII. Verwandtschaftliche Beziehungen. non interfuit vestra personalis presencia, nolumus vos tamen huius- modi gaudiorum carere leticia, ymo vobis eadem largis affectibus 5 impertimur. Et ecce mittimus vobis figellatorem (P.) et Jo. ludentem in ala boemica, familiares (et) domesticos commensales nostros, qui ab ipsa celebritate gaudiorum talium venientes caram nobis personam vestram et relacione gestorum et instrumentorum dulcedine debeant consolari. Ita vt et ipsi consolacionem vestre 10 dileccionis inueniant et si non in pecunia que difficiliter extorquetur a clericis, saltem alicuius frumenti aut alterius rei domestice mu- nere consolentur et Olomucensis episcopus obligatus existat eciam pro gaudiis consanguineorum Brunnensis prepositi, fratris sui, aduenientibus sibi nunciis prouidere etc. 204. AN EINEN UNGENANNTEN. Bittet ihn, sich beim Abt von Heinrichau und beim Herzog von Münsterberg für einen seiner Verwandten zu verwenden. [Nach 1372?] Aus der Cancellaria Johannis Noriforensis. Amantissime frater, De veteris et dudum antiquate conuersacionis sincera dulce- dine audacis vtique presumpcionis accepta materia sinceritatem dileccionis vestre audacter aggredimur, eo quod in vos tamquam 5 in virum prudentem et nobilem, cuius sinceritatem ab experto pro- bauimus, rite ponimus magnam fiduciam spei nostre. Et ecce quia scribimus venerabili viro domino abbati monasterii Henrichow et cum (hoc) illustri et magnifico principi domino duci Minsterbergensi 5 P.] die Einsetzung nach oben Nr. 202, 2 10 inueniat He 13 prepositi] Eppti (so) Hs 204 = L Bl. 55r" (lib. V 37), K Bl. 120" (Nr. 266). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 34, S. 48f. — Uberschrift: Pro quodam monacho litera promotoria L K. — 8 cum hoc (‘gleichzeitig', vgl. 186, 3)] cum L K 6 et fehlt He 12ff. und der Olmützer Bischof verpflichtet sei, auch zugunsten der Verwandten des Brünner Propstes etwas zu tun, wenn dessen Boten zu ihm kommen." 204 7 abbati mon. Henrichow: s. unten zu Nr. 205. 8 Herzog von Münsterberg u. Schweidnitz war nach Bolko II. parvus († 1368) Bolko III († 1410): Grotefend, Stammtafeln der schles. Fürsten." Breslau 1889, Tafel IV.
286 VII. Verwandtschaftliche Beziehungen. non interfuit vestra personalis presencia, nolumus vos tamen huius- modi gaudiorum carere leticia, ymo vobis eadem largis affectibus 5 impertimur. Et ecce mittimus vobis figellatorem (P.) et Jo. ludentem in ala boemica, familiares (et) domesticos commensales nostros, qui ab ipsa celebritate gaudiorum talium venientes caram nobis personam vestram et relacione gestorum et instrumentorum dulcedine debeant consolari. Ita vt et ipsi consolacionem vestre 10 dileccionis inueniant et si non in pecunia que difficiliter extorquetur a clericis, saltem alicuius frumenti aut alterius rei domestice mu- nere consolentur et Olomucensis episcopus obligatus existat eciam pro gaudiis consanguineorum Brunnensis prepositi, fratris sui, aduenientibus sibi nunciis prouidere etc. 204. AN EINEN UNGENANNTEN. Bittet ihn, sich beim Abt von Heinrichau und beim Herzog von Münsterberg für einen seiner Verwandten zu verwenden. [Nach 1372?] Aus der Cancellaria Johannis Noriforensis. Amantissime frater, De veteris et dudum antiquate conuersacionis sincera dulce- dine audacis vtique presumpcionis accepta materia sinceritatem dileccionis vestre audacter aggredimur, eo quod in vos tamquam 5 in virum prudentem et nobilem, cuius sinceritatem ab experto pro- bauimus, rite ponimus magnam fiduciam spei nostre. Et ecce quia scribimus venerabili viro domino abbati monasterii Henrichow et cum (hoc) illustri et magnifico principi domino duci Minsterbergensi 5 P.] die Einsetzung nach oben Nr. 202, 2 10 inueniat He 13 prepositi] Eppti (so) Hs 204 = L Bl. 55r" (lib. V 37), K Bl. 120" (Nr. 266). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 34, S. 48f. — Uberschrift: Pro quodam monacho litera promotoria L K. — 8 cum hoc (‘gleichzeitig', vgl. 186, 3)] cum L K 6 et fehlt He 12ff. und der Olmützer Bischof verpflichtet sei, auch zugunsten der Verwandten des Brünner Propstes etwas zu tun, wenn dessen Boten zu ihm kommen." 204 7 abbati mon. Henrichow: s. unten zu Nr. 205. 8 Herzog von Münsterberg u. Schweidnitz war nach Bolko II. parvus († 1368) Bolko III († 1410): Grotefend, Stammtafeln der schles. Fürsten." Breslau 1889, Tafel IV.
Strana 287
Nr. 203—205. 287 quasdam literas pro necessitate cuiusdam nostri consanguinei, quarum tenorem videbit vestra discrecio presentibus interclusum, 10 fraternalem amiciciam vestram rogantes affectuose, quod pro Dei omnipotentis intuitu demum ad supplicem peticionis nostre in- stanciam eiusdem consanguinei nostri negocia apud dominos tam abbatem quam ducem ad consumacionem nostri desiderii digne- mini cum efficacia promouere, vt cognoscamus adhuc inesse cordi 15 vestro illa mveterem amiciciam, cuius beato presidio leti continuo marcialem Swidnicensem ceruisiam bibebamus. Datum. 205. AN DEN ABT VON HEINRICHAU. Bittet um Wiederaufnahme seines aus dem Kloster entwichenen Verwandten. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Venerabilis pater, dominabilis amice carissime, Etsi consagwineus noster suggerente persuasione multorum animi sui leuitate, que quidem reges et principes testamenti veteris a via veritatis erroris precipitauit ad inuia, ab ordinis vestri disci- plina laudabili inconsulte recessit, si viam iniquitatis amplexus s est, si sordibus malorum veluti pecus brutum in stercore suo com- putruit, vobis tamen, reuerende mi domine, ob hoc pietas quidem merito debuerit non abesse ad exemplum eius retributoris altissimi, qui post negacionem trinam principem apostolorum, beatum Petrum, vtique negatorem, respiciens oculo miseracionis et gracie, 10 tantum vtique penitenti (et) lamentanti dignatus est tribuere 10 interclusis L K 16 vestro] nostro L K 205 = L Bl. 65" (lib. V 103), K Bl. 129° (Nr. 330). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 99, S. 88 (gekürzt). — Uberschrift: Olomucensis scribit abbati in Hennerichow pro consangwineo, qui inconsulte discessit, pe- tens sibi veniam elargiri etc. L K. — 5 via L K 8 abesse] obesse L K 9f. beatum Petrum] beatumque L K 11 penitenti et lamentanti] tribuere L, retribuere K penitencie lamentum L K 205 Abt des Cisterzienserstifts Heinrichau war von 1366—1389 Nico- laus III (Heyne, Gesch. d. Bistums Breslau II, 1864, S. 789ff.). 9ff. Vgl. Matth. 26, 69—75; Marc. 14, 66—72; Luc. 22, 57—62.
Nr. 203—205. 287 quasdam literas pro necessitate cuiusdam nostri consanguinei, quarum tenorem videbit vestra discrecio presentibus interclusum, 10 fraternalem amiciciam vestram rogantes affectuose, quod pro Dei omnipotentis intuitu demum ad supplicem peticionis nostre in- stanciam eiusdem consanguinei nostri negocia apud dominos tam abbatem quam ducem ad consumacionem nostri desiderii digne- mini cum efficacia promouere, vt cognoscamus adhuc inesse cordi 15 vestro illa mveterem amiciciam, cuius beato presidio leti continuo marcialem Swidnicensem ceruisiam bibebamus. Datum. 205. AN DEN ABT VON HEINRICHAU. Bittet um Wiederaufnahme seines aus dem Kloster entwichenen Verwandten. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Venerabilis pater, dominabilis amice carissime, Etsi consagwineus noster suggerente persuasione multorum animi sui leuitate, que quidem reges et principes testamenti veteris a via veritatis erroris precipitauit ad inuia, ab ordinis vestri disci- plina laudabili inconsulte recessit, si viam iniquitatis amplexus s est, si sordibus malorum veluti pecus brutum in stercore suo com- putruit, vobis tamen, reuerende mi domine, ob hoc pietas quidem merito debuerit non abesse ad exemplum eius retributoris altissimi, qui post negacionem trinam principem apostolorum, beatum Petrum, vtique negatorem, respiciens oculo miseracionis et gracie, 10 tantum vtique penitenti (et) lamentanti dignatus est tribuere 10 interclusis L K 16 vestro] nostro L K 205 = L Bl. 65" (lib. V 103), K Bl. 129° (Nr. 330). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 99, S. 88 (gekürzt). — Uberschrift: Olomucensis scribit abbati in Hennerichow pro consangwineo, qui inconsulte discessit, pe- tens sibi veniam elargiri etc. L K. — 5 via L K 8 abesse] obesse L K 9f. beatum Petrum] beatumque L K 11 penitenti et lamentanti] tribuere L, retribuere K penitencie lamentum L K 205 Abt des Cisterzienserstifts Heinrichau war von 1366—1389 Nico- laus III (Heyne, Gesch. d. Bistums Breslau II, 1864, S. 789ff.). 9ff. Vgl. Matth. 26, 69—75; Marc. 14, 66—72; Luc. 22, 57—62.
Strana 288
288 VII. Verwandtschaftliche Beziehungen. negatori suo quantum sufficit ad eternam paradisi gloriam conse- quendam. Quocirca venerande paternitati vestre eundem filium prodigum, fame consumptum, in peccati et vane dissimilitudinis 15 regione veluti latronem sero penitentem, cui iam in cruce miseri- arum pendenti intellectum dedit vexacio, sub optime spei fiducia animo sincero et presumpcione fideli recommittimus, venerabilem paternitatem vestram intimis nostris affectibus studiose immo desiderio cordiali rogantes, quatenus ad instar illius indultoris 20 altissimi,qui redeuntibus sinum misericordie sue benignus expandit et cui proprium est misereri semper et parcere, ipsum ad mensam illius ewangelici patris familias, qui filium redemptum a meretri- cum et ebrietatis consorcio tam pie atque benigne recipit, dignetur pie mentis religio sacra tum ob meritum retribucionis eterne tum 25 ob humilium precum nostrarum instanciam ita graciose et in visceribus misericordie et pietatis suscipere, vt se nostris precibus ad consolacionem sui profecisse intelligat et ille iudex viuorum et mortuorum omni iudicante superior ita vos consoletur in iudicio disceptacionis extreme quemadmodum misericordiam habueritis so in subiectum. Optamus eciam, vt personam vestram venerabilem sanam et incolumem conseruare dignetur virtus Altissimi tempore diuturno. Datum etc. 15f. Vgl. Luc. 23, 40—43. 22f. Vgl. Luc. 15, 13—32.
288 VII. Verwandtschaftliche Beziehungen. negatori suo quantum sufficit ad eternam paradisi gloriam conse- quendam. Quocirca venerande paternitati vestre eundem filium prodigum, fame consumptum, in peccati et vane dissimilitudinis 15 regione veluti latronem sero penitentem, cui iam in cruce miseri- arum pendenti intellectum dedit vexacio, sub optime spei fiducia animo sincero et presumpcione fideli recommittimus, venerabilem paternitatem vestram intimis nostris affectibus studiose immo desiderio cordiali rogantes, quatenus ad instar illius indultoris 20 altissimi,qui redeuntibus sinum misericordie sue benignus expandit et cui proprium est misereri semper et parcere, ipsum ad mensam illius ewangelici patris familias, qui filium redemptum a meretri- cum et ebrietatis consorcio tam pie atque benigne recipit, dignetur pie mentis religio sacra tum ob meritum retribucionis eterne tum 25 ob humilium precum nostrarum instanciam ita graciose et in visceribus misericordie et pietatis suscipere, vt se nostris precibus ad consolacionem sui profecisse intelligat et ille iudex viuorum et mortuorum omni iudicante superior ita vos consoletur in iudicio disceptacionis extreme quemadmodum misericordiam habueritis so in subiectum. Optamus eciam, vt personam vestram venerabilem sanam et incolumem conseruare dignetur virtus Altissimi tempore diuturno. Datum etc. 15f. Vgl. Luc. 23, 40—43. 22f. Vgl. Luc. 15, 13—32.
Strana 289
Achte Abteilung. Aus der Verwaltung des Bistums Leitomischl. 206. Johann von Neumarkt und das Kapitel von Leitomischl verpflichten sich, innerhalb von zwei Jahren 60 Schock Prager Groschen zur Förderung des studium generale in Prag beizusteuern. [Nach 1355.] Nos Johannes, dei et apostolice sedis gracia episcopus, ac prior ac capitulum ecclesie Luthomislensis, cupientes serenissimi prin- cipis et domini nostri domini Karoli, Romanorum imperatoris semper Augusti et Boemie regis, piis votis concurrere et eius lauda- bile propositum de Pragensis studii generalis instauracione salubri ad eiusdem domini nostri regis peticionem instantem nec non regni Boemie honorem et gloriam et vtilitatem publicam possetenus promouere, vt doctores et magistri ad huiusmodi studii conserua- cionem deputati vel eciam deputandi, sine quibus ipsum studium salubre non potest optatum venire quomodolibet in effectum, in 10 statu teneantur decenti, quodque huic studio eo efficaciori zelo intendant quo se vite necessariorum maiori augmento senserint consolatos, ad predictum studium instaurandum et alia vniuersi- tatis onera supportanda sexaginta sexagenas denariorum Pragen- sium infra duos annos continue computandos in terminis infrascrip- 15 tis, scilicet XV sexagenas grossorum in festo s. Galli proxime venturo et totidem in festo beati Georgii immediate sequenti et —- — — — 206 Aus der sogenannten Cancellaria Arnesti, dem Formelbuch des Erzbischofs Ernst von Prag, Prag Universitätsbibl. Cod. XII. C. 17. Die Wiedergabe nach Tadras Ausgabe im Archiv f. österreich. Gesch. 61 (1880) S. 543ff. — 10 potest] post nec Hs Burdach, Mittelalt. u. Reform. VIII. 19
Achte Abteilung. Aus der Verwaltung des Bistums Leitomischl. 206. Johann von Neumarkt und das Kapitel von Leitomischl verpflichten sich, innerhalb von zwei Jahren 60 Schock Prager Groschen zur Förderung des studium generale in Prag beizusteuern. [Nach 1355.] Nos Johannes, dei et apostolice sedis gracia episcopus, ac prior ac capitulum ecclesie Luthomislensis, cupientes serenissimi prin- cipis et domini nostri domini Karoli, Romanorum imperatoris semper Augusti et Boemie regis, piis votis concurrere et eius lauda- bile propositum de Pragensis studii generalis instauracione salubri ad eiusdem domini nostri regis peticionem instantem nec non regni Boemie honorem et gloriam et vtilitatem publicam possetenus promouere, vt doctores et magistri ad huiusmodi studii conserua- cionem deputati vel eciam deputandi, sine quibus ipsum studium salubre non potest optatum venire quomodolibet in effectum, in 10 statu teneantur decenti, quodque huic studio eo efficaciori zelo intendant quo se vite necessariorum maiori augmento senserint consolatos, ad predictum studium instaurandum et alia vniuersi- tatis onera supportanda sexaginta sexagenas denariorum Pragen- sium infra duos annos continue computandos in terminis infrascrip- 15 tis, scilicet XV sexagenas grossorum in festo s. Galli proxime venturo et totidem in festo beati Georgii immediate sequenti et —- — — — 206 Aus der sogenannten Cancellaria Arnesti, dem Formelbuch des Erzbischofs Ernst von Prag, Prag Universitätsbibl. Cod. XII. C. 17. Die Wiedergabe nach Tadras Ausgabe im Archiv f. österreich. Gesch. 61 (1880) S. 543ff. — 10 potest] post nec Hs Burdach, Mittelalt. u. Reform. VIII. 19
Strana 290
290 VIII. Aus der Verwaltung des Bistums Leitomischl. in secundo anno XV sexagenas grossorum in festo s. Galli et toti- dem in festo s. Georgii continue secuturo, contribuendo dare et 2o soluere promittimus data fide et de huiusmodi pecunia venera- bilem in Christo patrem et dominum ... archiepiscopum Pragensem vel eius thezaurarium et honorabilem virum dominum ... decanum Wissegradensem, qui pro tempore fuerint, in singulis terminis. vt prefertur, in Praga sine alia requisicione, contradiccione et diffi- 25 cultate qualibet expedire. Quod si non fecerimus lapso termino infra octo dies sequentes continuo, extunc penam vnius fertonis incurremus, et si demum in sequentibus VIII diebus non solueri- mus, quod absit, iterum penam vnius fertonis, deinceps penam dupli soluere tenebimur in singulis octo diebus secuturis, quamdiu so eadem pecunia per nos non fuerit plenarie persoluta, exigenda vna cum pecunia principali per camerarium regni per pignorum capcionem in omnibus ecclesie nostre bonis seu per dominum nostrum archiepiscopum per censuram ecclesiasticam in personas nostras singulares, et eciam si, quod absit, in predictis terminis in s5 solucione deficeremus, cui nos voluntarie subicimus proferendum, hoc adiecto specialiter, quod pecunia huiusmodi ad alium vsum quemcunque preterquam ad studii predicti instauracionem et con- seruacionem deputari non debeat quomodolibet nec conuerti. Harum sub nostro et capituli nostri sigillis testimonio literarum. 40 Datum etc. 207. AN PAPST INNOCENZ VI. Supplik für seinen Offizial Johannes Berwici von Frankenstein. [1357 Dez. 2.) Supplicat Sanctitati Vestre deuotus filius vester Johannes episco- pus Luthomuslensis, imperialis aule cancellarius, quatenus in per- sonam dilecti sui Johannis Berwici de Frankinsteyn, officialis curie episcopalis Luthomuslensis, presbyteri Wratislauiensis diocesis. 207 = Rom Vatik. Archiv, Reg. Suppl. 27 fol. 295°. — Die Wieder- gabe nach Mon. Vat. Boh. II (ed. Novák) Nr. 672, S. 264. — 4 Berroici (so auch im folgenden) Reg. 207 Uber den Empfohlenen, der später Dechant von Glogau wurde, s. oben zu Nr. 69, 10f.
290 VIII. Aus der Verwaltung des Bistums Leitomischl. in secundo anno XV sexagenas grossorum in festo s. Galli et toti- dem in festo s. Georgii continue secuturo, contribuendo dare et 2o soluere promittimus data fide et de huiusmodi pecunia venera- bilem in Christo patrem et dominum ... archiepiscopum Pragensem vel eius thezaurarium et honorabilem virum dominum ... decanum Wissegradensem, qui pro tempore fuerint, in singulis terminis. vt prefertur, in Praga sine alia requisicione, contradiccione et diffi- 25 cultate qualibet expedire. Quod si non fecerimus lapso termino infra octo dies sequentes continuo, extunc penam vnius fertonis incurremus, et si demum in sequentibus VIII diebus non solueri- mus, quod absit, iterum penam vnius fertonis, deinceps penam dupli soluere tenebimur in singulis octo diebus secuturis, quamdiu so eadem pecunia per nos non fuerit plenarie persoluta, exigenda vna cum pecunia principali per camerarium regni per pignorum capcionem in omnibus ecclesie nostre bonis seu per dominum nostrum archiepiscopum per censuram ecclesiasticam in personas nostras singulares, et eciam si, quod absit, in predictis terminis in s5 solucione deficeremus, cui nos voluntarie subicimus proferendum, hoc adiecto specialiter, quod pecunia huiusmodi ad alium vsum quemcunque preterquam ad studii predicti instauracionem et con- seruacionem deputari non debeat quomodolibet nec conuerti. Harum sub nostro et capituli nostri sigillis testimonio literarum. 40 Datum etc. 207. AN PAPST INNOCENZ VI. Supplik für seinen Offizial Johannes Berwici von Frankenstein. [1357 Dez. 2.) Supplicat Sanctitati Vestre deuotus filius vester Johannes episco- pus Luthomuslensis, imperialis aule cancellarius, quatenus in per- sonam dilecti sui Johannis Berwici de Frankinsteyn, officialis curie episcopalis Luthomuslensis, presbyteri Wratislauiensis diocesis. 207 = Rom Vatik. Archiv, Reg. Suppl. 27 fol. 295°. — Die Wieder- gabe nach Mon. Vat. Boh. II (ed. Novák) Nr. 672, S. 264. — 4 Berroici (so auch im folgenden) Reg. 207 Uber den Empfohlenen, der später Dechant von Glogau wurde, s. oben zu Nr. 69, 10f.
Strana 291
Nr. 206—208. 291 graciam specialem facientes, eidem Johanni de dignitate, perso- 5 natu vel officio cum cura vel sine cura, ad collacionem .. episcopi Wratislauiensis in ecclesia vel extra spectante, si vacat ad presens, vel cum vacauerit, dignemini prouidere et donacioni apostolice reser- uare cum acceptacione, inhibicione, decreto et clausula anteferri; non obstante, quod idem Johannes simplex beneficium, altare com- 10 muniter nuncupatum, in dicta Wratislauiensi ecclesia noscitur obti- nere, cum aliis non obstantibus et clausulis oportunis et executoribus. Fiat G. Item supplicat, quatenus Berwico presbytero de Frankensteyn Wratislauiensis diocesis de beneficio ecclesiastico cum cura vel sine 15 cura, ad collacionem .. abbatis et conuentus canonicorum regu- larium ecclesie s. Marie in Arena propre Wratislauiam spectante, si quod ad presens vacat vel cum vacauerit, dignemini prouidere, cum acceptacione, inhibicione et decreto ; non obstante quod idem Berwicus ecclesiam parochialem noscitur obtinere, quam post 20 assecucionem alterius beneficii curati dimittere est paratus. Cum aliis non obstantibus et clausulis oportunis. Fiat G. Et sine alia leccione. Fiat G. Datum Auinione IV. non. De- cembris anno quinto. 25 208. AN DIE RATMANNEN DER STADT LEITOMISCHL ? Dankt für die Förderung, die sie den Augustinereremiten ihrer Stadt angedeihen lassen. [Vor 1363.) Aus der Summa Cancellarii. Carissimi domini et amici, Multiplicatis beneficiis et tot benignis fauoribus, quibus ad in- 208 = Uc G Rg Ua Kap WI L2 W2FQSH2 B2HI UbGrLK (in LK zweimal überliefert: L K I = L lib. I Nr. 14, K Nr. 14; L K II = L lib. I Nr. 38, K Nr. 38), außerdem B Bl. 118°. — Tadra, Summa Canc. Nr. 32, S. 23. — Uberschrift: Cancellarius (Item canc. Gr L K I) refert grates (rescribit S, regraciatur B2) ciuibus (ciuibus quibusdam S, ciuibus ..G), pro eo (fehlt HI Gr L K I) quod fratres ordinis s. Augustini (s. ord. Aug. Wi. s. Aug. ordinis Gr LK I) bene tractant G Kap WI L2 W2 F S B2HIGrLKI, Canc. regraciatur Ciuibus Wrat. ut supra LKII, Canc. refert ciuibus pro exhibicione honoris et reuerencie fratribus or-
Nr. 206—208. 291 graciam specialem facientes, eidem Johanni de dignitate, perso- 5 natu vel officio cum cura vel sine cura, ad collacionem .. episcopi Wratislauiensis in ecclesia vel extra spectante, si vacat ad presens, vel cum vacauerit, dignemini prouidere et donacioni apostolice reser- uare cum acceptacione, inhibicione, decreto et clausula anteferri; non obstante, quod idem Johannes simplex beneficium, altare com- 10 muniter nuncupatum, in dicta Wratislauiensi ecclesia noscitur obti- nere, cum aliis non obstantibus et clausulis oportunis et executoribus. Fiat G. Item supplicat, quatenus Berwico presbytero de Frankensteyn Wratislauiensis diocesis de beneficio ecclesiastico cum cura vel sine 15 cura, ad collacionem .. abbatis et conuentus canonicorum regu- larium ecclesie s. Marie in Arena propre Wratislauiam spectante, si quod ad presens vacat vel cum vacauerit, dignemini prouidere, cum acceptacione, inhibicione et decreto ; non obstante quod idem Berwicus ecclesiam parochialem noscitur obtinere, quam post 20 assecucionem alterius beneficii curati dimittere est paratus. Cum aliis non obstantibus et clausulis oportunis. Fiat G. Et sine alia leccione. Fiat G. Datum Auinione IV. non. De- cembris anno quinto. 25 208. AN DIE RATMANNEN DER STADT LEITOMISCHL ? Dankt für die Förderung, die sie den Augustinereremiten ihrer Stadt angedeihen lassen. [Vor 1363.) Aus der Summa Cancellarii. Carissimi domini et amici, Multiplicatis beneficiis et tot benignis fauoribus, quibus ad in- 208 = Uc G Rg Ua Kap WI L2 W2FQSH2 B2HI UbGrLK (in LK zweimal überliefert: L K I = L lib. I Nr. 14, K Nr. 14; L K II = L lib. I Nr. 38, K Nr. 38), außerdem B Bl. 118°. — Tadra, Summa Canc. Nr. 32, S. 23. — Uberschrift: Cancellarius (Item canc. Gr L K I) refert grates (rescribit S, regraciatur B2) ciuibus (ciuibus quibusdam S, ciuibus ..G), pro eo (fehlt HI Gr L K I) quod fratres ordinis s. Augustini (s. ord. Aug. Wi. s. Aug. ordinis Gr LK I) bene tractant G Kap WI L2 W2 F S B2HIGrLKI, Canc. regraciatur Ciuibus Wrat. ut supra LKII, Canc. refert ciuibus pro exhibicione honoris et reuerencie fratribus or-
Strana 292
292 VIII. Aus der Verwaltung des Bistums Leitomischl. stanciam meam religiosos et honorabiles fratres ordinis heremita- rum sancti Augustini in ciuitate B.[?] graciose prosequimini, grates dignas insufficiencia mea non valet exsoluere. Precor tamen, vt quod mea non potest infirmitas, beatus Augustinus meritis suis impetret apud illum, qui est graciarum omnium largifluus distributor. Nam preter consolacionem eternam, quam obinde dubio procul moto obtinebitis auctore Deo feliciter, eciam ego 10 remaneo velud is, qui recepto beneficio gratus esse tenetur ad omnia, que vestrum comodum et honorem prospiciunt, perpetuis temporibus obligatus. Valeant, precor, domini et amici mei caris- simi feliciter et longeue. 5 dinis s. Augustini graciarum multimodas acciones Rg Ua (in Rg als Uberschrift des in der Hs. vorangehenden Stückes), Regraciatur ciuibus eo quod fratres de Sancti Augustini ordine piis fauoribus prosequuntur B. — 2 Mul- 1 Domini et amici carissimi L K I, Domini car. et amici L K II tiplicatis] De multis B 3 meam] nostram Q 4 sancti] beati s. B B. Uc Kap, Wienn. Wa, P. S, Pragensi L KII, ...GB2, vestra B, fehlt Rg Ua WI LIFOH'HI UbGrLKI graciose fehlt UcG Rg Ua WOSLKII apud illum impetret B 7 5 mea] nostra S abinde WI W. O B 8 retributor SLKII 9 dubio procul moto] Deo] Domino Q B2 procul dubio BLKII eciam] et L K III carissimi] sani B 13 longeue. Datum 12 precor fehlt Uc Q WI QB� UbLKIII 208 Der in L K II überlieferten Adresse ciuibus Wratisl. kommt keine entscheidende Bedeutung zu, da der Redaktor von L (K) die Adressen öfters eigenmächtig ändert. Da das Schreiben im Hinblick auf die Uberlieferung vor 1363 angesetzt werden muß und da es sich dem ganzen Ton nach nur auf ein Johann v. N. unterstehendes Augustinerkloster beziehen kann, kommen als Empfänger nur die Ratmänner der Stadt Leitomischl in Be- tracht, in deren Mauern Johann v. N. bald nach seiner Ernennung zum Bischof von Leitomischl, nach zuvor eingeholter Genehmigung von Papst Innozenz VI. (1356 Febr. 5, Cod. dipl. Moraviae IX Nr. 7 S. 6) und nach Fühlungnahme mit dem dortigen Domkapitel und den Behörden der Stadt, ein Augustinereremitenkloster gegründet hatte, vgl. Alfred Hansel, Jahrbücher f. Kultur u. Gesch. der Slaven N.F. 3 (1927) S. 325f. Das von Mark- graf Johann kurz vorher gegründete, in dem gleichen Jahr eingeweihte Augustinereremiten-Kloster in Brünn (vgl. Cod. dipl. Moraviae IX Nr. 24, S. 18f.; Wolny, Kirchl. Topographie von Mähren II I, Brünn 1856, S. 118ff.) unterstand Joh. v. N. erst seit dem Jahre 1364.
292 VIII. Aus der Verwaltung des Bistums Leitomischl. stanciam meam religiosos et honorabiles fratres ordinis heremita- rum sancti Augustini in ciuitate B.[?] graciose prosequimini, grates dignas insufficiencia mea non valet exsoluere. Precor tamen, vt quod mea non potest infirmitas, beatus Augustinus meritis suis impetret apud illum, qui est graciarum omnium largifluus distributor. Nam preter consolacionem eternam, quam obinde dubio procul moto obtinebitis auctore Deo feliciter, eciam ego 10 remaneo velud is, qui recepto beneficio gratus esse tenetur ad omnia, que vestrum comodum et honorem prospiciunt, perpetuis temporibus obligatus. Valeant, precor, domini et amici mei caris- simi feliciter et longeue. 5 dinis s. Augustini graciarum multimodas acciones Rg Ua (in Rg als Uberschrift des in der Hs. vorangehenden Stückes), Regraciatur ciuibus eo quod fratres de Sancti Augustini ordine piis fauoribus prosequuntur B. — 2 Mul- 1 Domini et amici carissimi L K I, Domini car. et amici L K II tiplicatis] De multis B 3 meam] nostram Q 4 sancti] beati s. B B. Uc Kap, Wienn. Wa, P. S, Pragensi L KII, ...GB2, vestra B, fehlt Rg Ua WI LIFOH'HI UbGrLKI graciose fehlt UcG Rg Ua WOSLKII apud illum impetret B 7 5 mea] nostra S abinde WI W. O B 8 retributor SLKII 9 dubio procul moto] Deo] Domino Q B2 procul dubio BLKII eciam] et L K III carissimi] sani B 13 longeue. Datum 12 precor fehlt Uc Q WI QB� UbLKIII 208 Der in L K II überlieferten Adresse ciuibus Wratisl. kommt keine entscheidende Bedeutung zu, da der Redaktor von L (K) die Adressen öfters eigenmächtig ändert. Da das Schreiben im Hinblick auf die Uberlieferung vor 1363 angesetzt werden muß und da es sich dem ganzen Ton nach nur auf ein Johann v. N. unterstehendes Augustinerkloster beziehen kann, kommen als Empfänger nur die Ratmänner der Stadt Leitomischl in Be- tracht, in deren Mauern Johann v. N. bald nach seiner Ernennung zum Bischof von Leitomischl, nach zuvor eingeholter Genehmigung von Papst Innozenz VI. (1356 Febr. 5, Cod. dipl. Moraviae IX Nr. 7 S. 6) und nach Fühlungnahme mit dem dortigen Domkapitel und den Behörden der Stadt, ein Augustinereremitenkloster gegründet hatte, vgl. Alfred Hansel, Jahrbücher f. Kultur u. Gesch. der Slaven N.F. 3 (1927) S. 325f. Das von Mark- graf Johann kurz vorher gegründete, in dem gleichen Jahr eingeweihte Augustinereremiten-Kloster in Brünn (vgl. Cod. dipl. Moraviae IX Nr. 24, S. 18f.; Wolny, Kirchl. Topographie von Mähren II I, Brünn 1856, S. 118ff.) unterstand Joh. v. N. erst seit dem Jahre 1364.
Strana 293
Neunte Abteilung. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. IX 1. Amtliche Beziehungen zu den mährischen Markgrafen. Vorbemerkung. Für Gruppe IX I lassen sich auch heranziehen oben Nr. 55—59. 125. 200, unten Nr. 255f. 315. 317. 350. 352. 380. 404. Im übrigen s. auch oben Nr. 2. 17. 19. 120. 127f. 170. 209. AN DEN MARKGRAFEN [JOHANN"] VON MAHREN. Entschuldigt sein längeres Fernbleiben vom Hofe. [Nach 13721] Regalis princeps, magnificus dominus meus marchio Morauie, humilis sacerdotis eius excusacionem, veram vtique, animo be- nigno suscipiat et non inuertat ei diuturnam absenciam, qui dudum venisset ad sui graciosi domini conspectum magnificum, nisi foret 209 = M Bl. 89°. — Uberschrift: Olomucensis supplicat marchioni ut non (so) Hs — 1 princeps] cum princeps Hs 209 An welchen der mährischen Markgrafen die in dieser Gruppe gegebenen Schreiben gerichtet sind, ob an Markgraf Johann (Johann Hein- rich † 1375), den Bruder Karls IV., oder an einen seiner drei Söhne, Jodok (Jost), Johann Sobieslaus, Procop, ist nicht überall ohne weiteres ersicht- lich. Auch die handschriftliche Abkürzung des Namens (Jo.), wo sie be- gegnet, laßt eine doppelte Deutung zu: Johannes (= Johann Heinrich) und Jodocus (Jost). Da auch aus dem Inhalt für die zeitliche Ansetzung nur ausnahmsweise sichere Anhaltspunkte zu gewinnen sind, schien es geraten, bei der Wiedergabe im allgemeinen die Reihenfolge beizubehalten, in der die Stücke in der Canc. Joh. Novif. und in Clm 96 (M) überliefert sind. Nr. 209—212 gehören offensichtlich zusammen, und für sie kommt, wenn man aus der Reihenfolge der Uberlieferung chronologische Schlüsse ziehen darf, die Adresse an Markgraf Johann in erster Linie in Betracht.
Neunte Abteilung. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. IX 1. Amtliche Beziehungen zu den mährischen Markgrafen. Vorbemerkung. Für Gruppe IX I lassen sich auch heranziehen oben Nr. 55—59. 125. 200, unten Nr. 255f. 315. 317. 350. 352. 380. 404. Im übrigen s. auch oben Nr. 2. 17. 19. 120. 127f. 170. 209. AN DEN MARKGRAFEN [JOHANN"] VON MAHREN. Entschuldigt sein längeres Fernbleiben vom Hofe. [Nach 13721] Regalis princeps, magnificus dominus meus marchio Morauie, humilis sacerdotis eius excusacionem, veram vtique, animo be- nigno suscipiat et non inuertat ei diuturnam absenciam, qui dudum venisset ad sui graciosi domini conspectum magnificum, nisi foret 209 = M Bl. 89°. — Uberschrift: Olomucensis supplicat marchioni ut non (so) Hs — 1 princeps] cum princeps Hs 209 An welchen der mährischen Markgrafen die in dieser Gruppe gegebenen Schreiben gerichtet sind, ob an Markgraf Johann (Johann Hein- rich † 1375), den Bruder Karls IV., oder an einen seiner drei Söhne, Jodok (Jost), Johann Sobieslaus, Procop, ist nicht überall ohne weiteres ersicht- lich. Auch die handschriftliche Abkürzung des Namens (Jo.), wo sie be- gegnet, laßt eine doppelte Deutung zu: Johannes (= Johann Heinrich) und Jodocus (Jost). Da auch aus dem Inhalt für die zeitliche Ansetzung nur ausnahmsweise sichere Anhaltspunkte zu gewinnen sind, schien es geraten, bei der Wiedergabe im allgemeinen die Reihenfolge beizubehalten, in der die Stücke in der Canc. Joh. Novif. und in Clm 96 (M) überliefert sind. Nr. 209—212 gehören offensichtlich zusammen, und für sie kommt, wenn man aus der Reihenfolge der Uberlieferung chronologische Schlüsse ziehen darf, die Adresse an Markgraf Johann in erster Linie in Betracht.
Strana 294
294 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 5 causis racionabilibus lentus et ineuitabilibus prepeditus. Qua- rum seriem ordine congruo bene poterit in aduentu suo adeo decenter domini sui reserare fauoribus, vt possit et velit de- bito racionis tramite contentari. Breuiter erit in presencia do- mini sui iste cappellanus indignus, cum eodem plurima collaturus, 10 se et carissimum suum socium Jo., marchionalis curie notarium, gracie sui domini deuocione supplici recommendans et exorans Altissimum, vt graciosum sibi dominum in optata sanitate mentis et corporis conseruare dignetur feliciter et benigne etc. 210. AN DEN MARKGRAFEN [JOHANN? JOST"] VON MAHREN. Er werde in einer Streitsache [mit dem nobilis vir dominus Benessius de B.] den Wünschen des Markgrafen Rechnung tragen und sei zum Abschluß eines Waffenstillstands bereit. [Nach 1374?] Serenissime princeps et domine mi metuendissime, Super arrestacione et citacione subditorum principatus vestri Morauie mentem vestram (fratribus?) meis scribo plenissime et eosdem ad complacendum Serenitati vestre vehementer exhortor, in hiis et aliis per omnem modum vestre magnificencie placiturus, confidens vtique quod huiusmodi quauis incongruencia affectus animi vestri erga me non debeat aliqua racione diminui, qui totus vester existo, Maiestati vestre ad honores quoslibet cum omni diligencia seruiturus. Mitto eciam gracie vestre literam treugarum. 10 Que si defectuosa fuerit, paratus sum eandem ad vestrum bene- 5 ineuitabilibus] ineuidentalibus Hs, 5 lentus ausgeschrieben Hs ergänze necessitatibus? 10 se] Se Hs suum] S. Hs notare Hs 11 recommendat? Hs 210 = M Bl. 90°. — Uberschrift: Marchioni Morauie pro arestacione sui principatus et suorum pauperum (so) Hs. — 2 arestacione Hs 6 queuis Hs 3 fratribus fehlt Hs 9 iste cappellanus: Johann v. N. 10 Jo. — notarium: vielleicht derselbe wie der unten Nr. 223, 18 genannte. Einen Notar dieses Namens im Dienste Markgraf Johanns (identisch mit dem 1389 als Jodoci marchionis et terrae protonotarius Bezeugten?) ver- zeichnet für 1370 Tadra, Kanceláře a písaři S. 81.
294 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 5 causis racionabilibus lentus et ineuitabilibus prepeditus. Qua- rum seriem ordine congruo bene poterit in aduentu suo adeo decenter domini sui reserare fauoribus, vt possit et velit de- bito racionis tramite contentari. Breuiter erit in presencia do- mini sui iste cappellanus indignus, cum eodem plurima collaturus, 10 se et carissimum suum socium Jo., marchionalis curie notarium, gracie sui domini deuocione supplici recommendans et exorans Altissimum, vt graciosum sibi dominum in optata sanitate mentis et corporis conseruare dignetur feliciter et benigne etc. 210. AN DEN MARKGRAFEN [JOHANN? JOST"] VON MAHREN. Er werde in einer Streitsache [mit dem nobilis vir dominus Benessius de B.] den Wünschen des Markgrafen Rechnung tragen und sei zum Abschluß eines Waffenstillstands bereit. [Nach 1374?] Serenissime princeps et domine mi metuendissime, Super arrestacione et citacione subditorum principatus vestri Morauie mentem vestram (fratribus?) meis scribo plenissime et eosdem ad complacendum Serenitati vestre vehementer exhortor, in hiis et aliis per omnem modum vestre magnificencie placiturus, confidens vtique quod huiusmodi quauis incongruencia affectus animi vestri erga me non debeat aliqua racione diminui, qui totus vester existo, Maiestati vestre ad honores quoslibet cum omni diligencia seruiturus. Mitto eciam gracie vestre literam treugarum. 10 Que si defectuosa fuerit, paratus sum eandem ad vestrum bene- 5 ineuitabilibus] ineuidentalibus Hs, 5 lentus ausgeschrieben Hs ergänze necessitatibus? 10 se] Se Hs suum] S. Hs notare Hs 11 recommendat? Hs 210 = M Bl. 90°. — Uberschrift: Marchioni Morauie pro arestacione sui principatus et suorum pauperum (so) Hs. — 2 arestacione Hs 6 queuis Hs 3 fratribus fehlt Hs 9 iste cappellanus: Johann v. N. 10 Jo. — notarium: vielleicht derselbe wie der unten Nr. 223, 18 genannte. Einen Notar dieses Namens im Dienste Markgraf Johanns (identisch mit dem 1389 als Jodoci marchionis et terrae protonotarius Bezeugten?) ver- zeichnet für 1370 Tadra, Kanceláře a písaři S. 81.
Strana 295
Nr. 209—211. 295 placitum emendare, supplicans Maiestati vestre vt (a) domino B. accipiatis compromissi litteras iuxta tenorem mearum, que gracie vestre vnacum presentibus diriguntur. 211. AN DENSELBEN. Falls die Vermittler in der Streitsache mit dem nobilis vir dominus de B. sich nicht einigen können, uberweise er die Entscheidung dem Markgrafen und unterwerfe sich ihr in allen Punkten. [Nach 1374?] Serenissimo principi et domino domino Jo. etc., domino suo metuendo, Cappellanus eius Jo. Olomucensis episcopus debitam reuerenciam cum salute. Princeps et domine mi metuendissime, Si arbitri et amicabiles compositores inter me ab vna et nobilem 5 virum dominum Benessium de B. parte ab alia ex parte mei iam electi super conposicione amicabili inter nos vtrobique facienda aliqua racione siue causa concordare non possent, extune in Serenis- simam personam vestram de alto et basso simpliciter et de plano compromitto, spondens bona mea fide sine omni dolo me ratum, 10 gratum et firmum habiturum et obseruaturum, quidquid delibe- racio vestra duxerit, pronuncciauerit seu arbitrata fuerit in pre- missis seu in omnibus illis penis, quas in arbitrali sentencia vestra duxerit Serenitas exprimendas. Presentibus etc. 11 a fehlt Hs 211 = M Bl. 90°. — Uberschrift: Item committit causas dissensionis promittens se ipsius prosequi (so) Hs. — 4 metuende Hs 6 Bene- sium Hs parte ab alia] parte alia ab He 8 aliqua] qua Ha posset Hs 12 compromisi Hs 210 11 Der Genannte begegnet im folgenden Stück als dominus Benessius de B. 211 Zum Gegenstand vgl. oben Nr. 210, unten Nr. 212. Die Identität des Z. 6 genannten nobilis vir dominus Benessius de B. mit dem oben Nr. 194, 10 erwähnten Benessius de B., in dem Tadra einen Benessius de Boroticz vermutet (s. Anm. zur Stelle), ist nicht sicher.
Nr. 209—211. 295 placitum emendare, supplicans Maiestati vestre vt (a) domino B. accipiatis compromissi litteras iuxta tenorem mearum, que gracie vestre vnacum presentibus diriguntur. 211. AN DENSELBEN. Falls die Vermittler in der Streitsache mit dem nobilis vir dominus de B. sich nicht einigen können, uberweise er die Entscheidung dem Markgrafen und unterwerfe sich ihr in allen Punkten. [Nach 1374?] Serenissimo principi et domino domino Jo. etc., domino suo metuendo, Cappellanus eius Jo. Olomucensis episcopus debitam reuerenciam cum salute. Princeps et domine mi metuendissime, Si arbitri et amicabiles compositores inter me ab vna et nobilem 5 virum dominum Benessium de B. parte ab alia ex parte mei iam electi super conposicione amicabili inter nos vtrobique facienda aliqua racione siue causa concordare non possent, extune in Serenis- simam personam vestram de alto et basso simpliciter et de plano compromitto, spondens bona mea fide sine omni dolo me ratum, 10 gratum et firmum habiturum et obseruaturum, quidquid delibe- racio vestra duxerit, pronuncciauerit seu arbitrata fuerit in pre- missis seu in omnibus illis penis, quas in arbitrali sentencia vestra duxerit Serenitas exprimendas. Presentibus etc. 11 a fehlt Hs 211 = M Bl. 90°. — Uberschrift: Item committit causas dissensionis promittens se ipsius prosequi (so) Hs. — 4 metuende Hs 6 Bene- sium Hs parte ab alia] parte alia ab He 8 aliqua] qua Ha posset Hs 12 compromisi Hs 210 11 Der Genannte begegnet im folgenden Stück als dominus Benessius de B. 211 Zum Gegenstand vgl. oben Nr. 210, unten Nr. 212. Die Identität des Z. 6 genannten nobilis vir dominus Benessius de B. mit dem oben Nr. 194, 10 erwähnten Benessius de B., in dem Tadra einen Benessius de Boroticz vermutet (s. Anm. zur Stelle), ist nicht sicher.
Strana 296
296 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 212. AN DENSELBEN. Verpflichtet sich in dem Streit mit dem nobilis vir dominus B. de B. zur strengen Einhaltung der abzuschließenden treuga pacis. [Nach 1374?] Serenissimo principi ac domino domino Jo. marchioni Morauie illustrissimo, domino suo metuendissimo, seruus eius Olomuc. episcopus seruicium suum tam debitum quam fidele. Serenissime princeps et domine mi metuendissime, 5 Magnifice dominacioni vestre promitto bona mea fide absque omni dolo cum nobili viro domino B. de C. [!] et omnibus suis pro me et omnibus meis, qui mei fauore, voluntate siue causa dimi- cant [?] seu ..., veras, fideles et integras treugas pacis seruare et tenere integre fideliter et inuiolabiliter a data presencium vsque 10 ad festum beati ... futurum proxime, toto eodem die incluso. Presencium sub appensione nostri sigilli testimonio literarum etc. 212a. AN EINEN UNGENANNTEN. Befichlt ihm, im Hinblick auf den bevorstehenden Ablauf des Waffen- stillstands den ihm unterstehenden Platz in Verteidigungsstand zu setzen. [Nach 1374?] Quia inter me [?] ab vna et B. de ... parte ab alia treuge pacis in festo sancti Jo[hannis] Baptiste exspirant, fidelitati tue man- damus, quatenus de castro tibi commisso diligentem habens custo- diam homines nostros et ciuitates premunias, vt exspirantibus 212 = M Bl. 90r — Uberschrift: Scribit eidem ut treugas inviolabiliter uelit seruare ad tempus Hs. — 7 dimicant seu ...] dimittant seu faci- ant Hs 10 tota Hs 212a = M Bl. 90°. — Uberschrift: Mandat cuidam ut exspirantibus treugis muniat castrum Hs. — 1 me] a. Hs 212 Vgl. oben Nr. 210f. 212 a Der Zusammenhang mit den drei vorangehenden Stücken (Nr. 210. 211. 212) ist offensichtlich, auch wenn Z. I statt des eingesetzten inter me überliefert ist inter a. — Empfänger ist der militärische Befehlshaber eines bestimmten Platzes oder der capitaneus generalis des Bistums.
296 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 212. AN DENSELBEN. Verpflichtet sich in dem Streit mit dem nobilis vir dominus B. de B. zur strengen Einhaltung der abzuschließenden treuga pacis. [Nach 1374?] Serenissimo principi ac domino domino Jo. marchioni Morauie illustrissimo, domino suo metuendissimo, seruus eius Olomuc. episcopus seruicium suum tam debitum quam fidele. Serenissime princeps et domine mi metuendissime, 5 Magnifice dominacioni vestre promitto bona mea fide absque omni dolo cum nobili viro domino B. de C. [!] et omnibus suis pro me et omnibus meis, qui mei fauore, voluntate siue causa dimi- cant [?] seu ..., veras, fideles et integras treugas pacis seruare et tenere integre fideliter et inuiolabiliter a data presencium vsque 10 ad festum beati ... futurum proxime, toto eodem die incluso. Presencium sub appensione nostri sigilli testimonio literarum etc. 212a. AN EINEN UNGENANNTEN. Befichlt ihm, im Hinblick auf den bevorstehenden Ablauf des Waffen- stillstands den ihm unterstehenden Platz in Verteidigungsstand zu setzen. [Nach 1374?] Quia inter me [?] ab vna et B. de ... parte ab alia treuge pacis in festo sancti Jo[hannis] Baptiste exspirant, fidelitati tue man- damus, quatenus de castro tibi commisso diligentem habens custo- diam homines nostros et ciuitates premunias, vt exspirantibus 212 = M Bl. 90r — Uberschrift: Scribit eidem ut treugas inviolabiliter uelit seruare ad tempus Hs. — 7 dimicant seu ...] dimittant seu faci- ant Hs 10 tota Hs 212a = M Bl. 90°. — Uberschrift: Mandat cuidam ut exspirantibus treugis muniat castrum Hs. — 1 me] a. Hs 212 Vgl. oben Nr. 210f. 212 a Der Zusammenhang mit den drei vorangehenden Stücken (Nr. 210. 211. 212) ist offensichtlich, auch wenn Z. I statt des eingesetzten inter me überliefert ist inter a. — Empfänger ist der militärische Befehlshaber eines bestimmten Platzes oder der capitaneus generalis des Bistums.
Strana 297
Nr. 212—214. 297 treugis sibi valeant prouidere, et te disponas cum omnibus tuis s vasallis in tua dicione manentibus, quemadmodum ad defensionem nostri honoris et status noueris expedire, in hoc semper vigilans, donec a nobis aliud habueris in commisso etc. 213. AN DAS KAPITEL VON OLMUTZ. Fordert die Mitglieder auf, zu ihm nach Kfremsier] oder Mödritz zu kommen, um zu beraten, wie das Einvernehmen mit dem Mark- grafen wiederhergestellt werden könne. [Nach 13741] Karissimi fratres, Ex litera domini nostri marchionis, quam vobis in propria forma transmittimus, bene considerabit vestra discrecio, quanta idem dominus noster aduersus nos displicencia moueatur. Idcirco pla- ceat vobis venire in C[hremsir] seu in Modricz], vt communicato 5 consilio talibus possimus obuiare periculis et principis fauorem ac graciam obseruare etc. 214. AN DEN MARKGRAFEN [JOHANN? JOST"] VON MAHREN. Bittet, den Uberbringer, seinen Schwager Dirslaus de [Sternberg, Generalkapitän des Bistums Olmütz] über verschiedene Verletzungen der kirchlichen Rechte anzuhören, die er zur Kenntnis bringen werde. [Nach 1374?] Illustris, magnifice princeps, domine graciose, Relacione viri nobilis domini Dirslay de Sternberg, sororii nostri, ostensoris presencium, ad audienciam nostram peruenit qualiter 5 te] se Hs 218 = M Bl. 90°. — Uberschrift: Capitulo Olomucensi, hortans eos ad se uenire Hs. — 4 nos] auch uos zu lesen 214 = M Bl. 95°. — Uberschrift: Conqueritur Marchioni qualiter violenciam sibi fecerunt Hs. — 2 Drslay Hs Stembrg. oder Sternbrg. He 214 Dirslay de Sternberg: vgl. oben Nr. 186—188 und unten Nr. 215.
Nr. 212—214. 297 treugis sibi valeant prouidere, et te disponas cum omnibus tuis s vasallis in tua dicione manentibus, quemadmodum ad defensionem nostri honoris et status noueris expedire, in hoc semper vigilans, donec a nobis aliud habueris in commisso etc. 213. AN DAS KAPITEL VON OLMUTZ. Fordert die Mitglieder auf, zu ihm nach Kfremsier] oder Mödritz zu kommen, um zu beraten, wie das Einvernehmen mit dem Mark- grafen wiederhergestellt werden könne. [Nach 13741] Karissimi fratres, Ex litera domini nostri marchionis, quam vobis in propria forma transmittimus, bene considerabit vestra discrecio, quanta idem dominus noster aduersus nos displicencia moueatur. Idcirco pla- ceat vobis venire in C[hremsir] seu in Modricz], vt communicato 5 consilio talibus possimus obuiare periculis et principis fauorem ac graciam obseruare etc. 214. AN DEN MARKGRAFEN [JOHANN? JOST"] VON MAHREN. Bittet, den Uberbringer, seinen Schwager Dirslaus de [Sternberg, Generalkapitän des Bistums Olmütz] über verschiedene Verletzungen der kirchlichen Rechte anzuhören, die er zur Kenntnis bringen werde. [Nach 1374?] Illustris, magnifice princeps, domine graciose, Relacione viri nobilis domini Dirslay de Sternberg, sororii nostri, ostensoris presencium, ad audienciam nostram peruenit qualiter 5 te] se Hs 218 = M Bl. 90°. — Uberschrift: Capitulo Olomucensi, hortans eos ad se uenire Hs. — 4 nos] auch uos zu lesen 214 = M Bl. 95°. — Uberschrift: Conqueritur Marchioni qualiter violenciam sibi fecerunt Hs. — 2 Drslay Hs Stembrg. oder Sternbrg. He 214 Dirslay de Sternberg: vgl. oben Nr. 186—188 und unten Nr. 215.
Strana 298
298 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. (nonnulli) ex vestris, non considerantes benignitatem conuersa- 5 cionis mutue que inter magnificam personam vestram ab vna et nos parte ab alia dudum iam viguit et per amplius robur accipiet et vigebit, magnam violenciam in bonis nostris aduersus liber- tatem ecclesiasticam animo superbiente fecerint, cum tamen bene constet eis omnibus, qui vestris ascripti noscuntur obsequiis, quod 10 ad honorem vestrum eciam vsque ad sanguinem iste Episcopus Olomucensis laboraret. Propter quod, magnifice princeps et do- mine mi graciose, dignetur vestra dominabilis serenitas prefa- tum sororium nostrum super hiis et eorum circumstanciis pacienter audire et in hiis talem vos ostendere, vt senciamus et euidenter 15 intelligere possimus quod tanta dileccione nos proséquamini quanta vestrum honorem dileximus, diligimus et auxiliante domino feli- cioribus semper auspiciis diligemus, non admittentes quod ignis dileccionis huiusmodi lignis amplectende virtutis incensus a fatuis hominibus fetentibus viciorum squaloribus extinguatur. Quoniam 20 Olomucensis Episcopus et scit, vult et potest ad ea semper intendere que vestris conueniunt profectibus et honori. Illustrem personam vestram etc. 215. AN EINEN UNGENANNTEN FURSTEN (MARK- GRAFEN VON MAHREN?). Wünscht ihm baldige Wiederherstellung von einer Erkrankung, von der er durch seinen Schwager Dirslaus de [Sternberg] gehört habe. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. 5 Illustris etc., Relacione nobilis viri domini Drsslay de [Sternberg], sororii nostri, nuper audiuimus [?], quod vos reliquerit quadam infirmi- tate languentem, a cuius oppressione seu tedio vos Deus omni- potens ante peruencionem presencium de sui misericordia liberasse dignetur. Nam sicud de vestra corporali sanitate exultandi nobis 4 nonnulli fehlt Hs vestrum Hs 215 = L Bl. 667a (lib. V 111 alias 201), K Bl. 130° (Nr. 338). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 107, S. 93. — Uberschrift: Litera compassionis alterius infirmantis vel langwentis etc. L K. — 3 audiuimus] audito L K 12 serenitas] sinceritas Hs 13 nostrum]
298 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. (nonnulli) ex vestris, non considerantes benignitatem conuersa- 5 cionis mutue que inter magnificam personam vestram ab vna et nos parte ab alia dudum iam viguit et per amplius robur accipiet et vigebit, magnam violenciam in bonis nostris aduersus liber- tatem ecclesiasticam animo superbiente fecerint, cum tamen bene constet eis omnibus, qui vestris ascripti noscuntur obsequiis, quod 10 ad honorem vestrum eciam vsque ad sanguinem iste Episcopus Olomucensis laboraret. Propter quod, magnifice princeps et do- mine mi graciose, dignetur vestra dominabilis serenitas prefa- tum sororium nostrum super hiis et eorum circumstanciis pacienter audire et in hiis talem vos ostendere, vt senciamus et euidenter 15 intelligere possimus quod tanta dileccione nos proséquamini quanta vestrum honorem dileximus, diligimus et auxiliante domino feli- cioribus semper auspiciis diligemus, non admittentes quod ignis dileccionis huiusmodi lignis amplectende virtutis incensus a fatuis hominibus fetentibus viciorum squaloribus extinguatur. Quoniam 20 Olomucensis Episcopus et scit, vult et potest ad ea semper intendere que vestris conueniunt profectibus et honori. Illustrem personam vestram etc. 215. AN EINEN UNGENANNTEN FURSTEN (MARK- GRAFEN VON MAHREN?). Wünscht ihm baldige Wiederherstellung von einer Erkrankung, von der er durch seinen Schwager Dirslaus de [Sternberg] gehört habe. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. 5 Illustris etc., Relacione nobilis viri domini Drsslay de [Sternberg], sororii nostri, nuper audiuimus [?], quod vos reliquerit quadam infirmi- tate languentem, a cuius oppressione seu tedio vos Deus omni- potens ante peruencionem presencium de sui misericordia liberasse dignetur. Nam sicud de vestra corporali sanitate exultandi nobis 4 nonnulli fehlt Hs vestrum Hs 215 = L Bl. 667a (lib. V 111 alias 201), K Bl. 130° (Nr. 338). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 107, S. 93. — Uberschrift: Litera compassionis alterius infirmantis vel langwentis etc. L K. — 3 audiuimus] audito L K 12 serenitas] sinceritas Hs 13 nostrum]
Strana 299
Nr. 214—216. 299 semper emergit materia, sic et vobiscum, dum infirmamini, procul dubio letiferis doloribus sauciamur. Propter quod dignetur magni- ficencia vestra nos de statu felici vestro informare quam breuiter, ne longe expectacionis tedio langueamus. Scimus etenim fidei 10 et bonitatis vestre constanciam et tantam in vobis inuenimus et inuenimus cottidie, vt procul dubio racio nostra discernat, quod similem amicum non habemus in seculo, qui nobis dileccionis sue signalia semper ostenderit operis in effectu. Datum etc. 10 inuenimus et inueniemus Tadra derit L K 14 ostendat alias osten- Der in der Canc. Joh. Novif. unmittelbar vorangehende Brief ist an den Herzog von Teschen (dux Thessinensis) gerichtet, in dem Tadra auch den Empfänger des vorliegenden Schreibens vermutet. Im Hinblick auf den mit Nr. 214 gleichlautenden Eingang ist auch die Adresse an Markgraf Johann oder Markgraf Jost von Mähren in Betracht zu ziehen. 2 Drsslay de [Sternberg]: vgl. Nr. 186—188. 214. 216. AN EINEN UNGENANNTEN. Bittet um Fürsprache für einige seiner Leute, die sich auf Anordnung des Markgrafen bei dem Olmützer Burggrafen in Untersuchungshaft befinden. [Nach 1374?] Nobilis domine et fautor dilecte, Homines nostri ad instanciam venerabilis domini Luthomisslen- sis episcopi in captiuitate purgrauii Olomuc. castri iuxta decretum magnifici principis et domini nostri domini Johannis marchionis Morauie sunt presentati [?] iam XIII diebus et totidem noctibus, prius similibus penis (et) carcerali squalore per vos acrius 5 216 = M Bl. 96°. — Uberschrift: Scribit cuidam ut homines sui capti- uati (capti Hs) relaxentur Hs. — 5 Mora Hs piitati Hs, man 6 et fehlt He erwartet detenti oder in presenti 216 4 Johannis: d. h. Johann Heinrichs († 1375). Die ursprüngliche Lesart war vielleicht Jo. und gemeint war Jodocus.
Nr. 214—216. 299 semper emergit materia, sic et vobiscum, dum infirmamini, procul dubio letiferis doloribus sauciamur. Propter quod dignetur magni- ficencia vestra nos de statu felici vestro informare quam breuiter, ne longe expectacionis tedio langueamus. Scimus etenim fidei 10 et bonitatis vestre constanciam et tantam in vobis inuenimus et inuenimus cottidie, vt procul dubio racio nostra discernat, quod similem amicum non habemus in seculo, qui nobis dileccionis sue signalia semper ostenderit operis in effectu. Datum etc. 10 inuenimus et inueniemus Tadra derit L K 14 ostendat alias osten- Der in der Canc. Joh. Novif. unmittelbar vorangehende Brief ist an den Herzog von Teschen (dux Thessinensis) gerichtet, in dem Tadra auch den Empfänger des vorliegenden Schreibens vermutet. Im Hinblick auf den mit Nr. 214 gleichlautenden Eingang ist auch die Adresse an Markgraf Johann oder Markgraf Jost von Mähren in Betracht zu ziehen. 2 Drsslay de [Sternberg]: vgl. Nr. 186—188. 214. 216. AN EINEN UNGENANNTEN. Bittet um Fürsprache für einige seiner Leute, die sich auf Anordnung des Markgrafen bei dem Olmützer Burggrafen in Untersuchungshaft befinden. [Nach 1374?] Nobilis domine et fautor dilecte, Homines nostri ad instanciam venerabilis domini Luthomisslen- sis episcopi in captiuitate purgrauii Olomuc. castri iuxta decretum magnifici principis et domini nostri domini Johannis marchionis Morauie sunt presentati [?] iam XIII diebus et totidem noctibus, prius similibus penis (et) carcerali squalore per vos acrius 5 216 = M Bl. 96°. — Uberschrift: Scribit cuidam ut homines sui capti- uati (capti Hs) relaxentur Hs. — 5 Mora Hs piitati Hs, man 6 et fehlt He erwartet detenti oder in presenti 216 4 Johannis: d. h. Johann Heinrichs († 1375). Die ursprüngliche Lesart war vielleicht Jo. und gemeint war Jodocus.
Strana 300
300 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. puniti. Quapropter fratrem nostrum dilectum dominum Petrum Olomucensem scolasticum ad vestre nobilitatis presenciam duxi- mus destinandum, deuotis precibus attencius supplicantes, quate- 10 nus predictos captiuos eiusdem nobilitatis pietas, quantum in ea fuerit [?], diuine misericordie intuitu, que cunctis fidelibus est necessaria, dignetur facere relaxari, vt ex eo vestri fauoris affectum nobis senciamus adesse (et) vestris beneplacitis oracionum nostra- rum et aliorum seruiciorum obsequiis forcius obligemur etc. 217. AN MARKGRAF JOST VON MAHREN. Er möge sich des Uberbringers, eines gewissen Stoyslaus, annehmen, der durch seine Feinde an den Bettelstab gebracht sei. [Ende 13751] Serenissime princeps et domine mi singularis, Si in qualicumque materia cuicumque familiarium vestrorum credendum fore prudens intellectus vester existimat, michi vtique credendum esset qui post vestre familiaritatis consorcium eciam 5 episcopus vester existo, datus vobis a Deo altissimo in anime vestre custodiam, quam ipse Deus altissimus sua pietate in eter- num custodiat et me vobiscum amodo in secula sempiterna. Ideo- que ego, vester cappellanus et notarius, ad exonerandum con- scienciam meam coram Magnificencia vestra testificor (et testi- 10 monium meum verum scio) dictante michi consciencia, quod Stoy slao], exhibitori presencium, ex impietacione [?] maligna malo- rum hominum magna fuit iniuria irrogata, et certissime estimo, quod saluti anime vestri genitoris domini mei et consortis vestre et fehlt He 13 sencietis He 11 fuerit] sint Hs 217 = M Bl. 94°. — Uberschrift: Item Marchioni pro eodem cui fuit ablatum in bonis (so, vorangeht Nr. 218) Hs. — 5 vobis] rebus Hs 6 al- tissima He 10 vero Hs impietacione Hs. 11 exhiberp Hs Vgl. Forcellini, Totius lat. Lexicon. Tom. III (1865) S. 401f. s. v.: idem ac impietas. Anderung in imputacione daher kaum nötig. 13 consortis] côsöe (80) Hs 7f. Petrum Olom. scolasticum: vgl. oben Nr. 177,3, unten Nr. 275. 217 Vgl. Nr. 218f. in der gleichen Angelegenheit. 13 vestri genitoris: des Markgrafen Johann († 1375). consortis vestre : vgl. oben zu Nr. 127.
300 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. puniti. Quapropter fratrem nostrum dilectum dominum Petrum Olomucensem scolasticum ad vestre nobilitatis presenciam duxi- mus destinandum, deuotis precibus attencius supplicantes, quate- 10 nus predictos captiuos eiusdem nobilitatis pietas, quantum in ea fuerit [?], diuine misericordie intuitu, que cunctis fidelibus est necessaria, dignetur facere relaxari, vt ex eo vestri fauoris affectum nobis senciamus adesse (et) vestris beneplacitis oracionum nostra- rum et aliorum seruiciorum obsequiis forcius obligemur etc. 217. AN MARKGRAF JOST VON MAHREN. Er möge sich des Uberbringers, eines gewissen Stoyslaus, annehmen, der durch seine Feinde an den Bettelstab gebracht sei. [Ende 13751] Serenissime princeps et domine mi singularis, Si in qualicumque materia cuicumque familiarium vestrorum credendum fore prudens intellectus vester existimat, michi vtique credendum esset qui post vestre familiaritatis consorcium eciam 5 episcopus vester existo, datus vobis a Deo altissimo in anime vestre custodiam, quam ipse Deus altissimus sua pietate in eter- num custodiat et me vobiscum amodo in secula sempiterna. Ideo- que ego, vester cappellanus et notarius, ad exonerandum con- scienciam meam coram Magnificencia vestra testificor (et testi- 10 monium meum verum scio) dictante michi consciencia, quod Stoy slao], exhibitori presencium, ex impietacione [?] maligna malo- rum hominum magna fuit iniuria irrogata, et certissime estimo, quod saluti anime vestri genitoris domini mei et consortis vestre et fehlt He 13 sencietis He 11 fuerit] sint Hs 217 = M Bl. 94°. — Uberschrift: Item Marchioni pro eodem cui fuit ablatum in bonis (so, vorangeht Nr. 218) Hs. — 5 vobis] rebus Hs 6 al- tissima He 10 vero Hs impietacione Hs. 11 exhiberp Hs Vgl. Forcellini, Totius lat. Lexicon. Tom. III (1865) S. 401f. s. v.: idem ac impietas. Anderung in imputacione daher kaum nötig. 13 consortis] côsöe (80) Hs 7f. Petrum Olom. scolasticum: vgl. oben Nr. 177,3, unten Nr. 275. 217 Vgl. Nr. 218f. in der gleichen Angelegenheit. 13 vestri genitoris: des Markgrafen Johann († 1375). consortis vestre : vgl. oben zu Nr. 127.
Strana 301
Nr. 216—218. 301 oportunum existit et summe necessarium quod in aliqua parte respiciatur predictus supplicans, ne mendicet. Propter quod sup- 15 plico dominacioni vestre, quod habito respectu ad salutem patris vestri domini mei et spem salutis eterne pro vobis [?] predictum supplicantem et tam longis temporibus mendicantem dignemini respicere graciose. Nam nullo modo ista tam seriose scriberem, nisi manifeste cognoscerem hec ad anime vestre pertinere salutem 20 et genitori vestro meo domino ad magna sue salutis compendia prouenire. Serenissimam personam vestram sanam et incolumem conseruet pater altissimus cum dierum felicitate longeua etc. 218. AN MARKGRAF JOST VON MAHREN. In der gleichen Angelegenheit. [Nach 1375.] Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Illustris, magnifice princeps et domine graciose, Si non constaret nobis pauperis illius Stoyslai euidens et magna iusticia et si cum felicis memorie Illustri genitore vestro, dum viueret, non habuissemus diuersa colloquia, nullo modo vos tocies et tam iteratis vicibus pro eiusdem pauperis facto nostra solicitaret affeccio. Sed quia vobis tamquam principi patrie et superiori domino atque singulis sub vestra dicione degentibus obligamur ad eterne salutis consilia et dimittendo negligenter viam vestre salutis et temporalis honoris subsidia peccaremus in dominum, qui nos in hoc ipsum constituit, vt statui vestro, honori et consciencie 10 5 18 mendicantem] meditantem Hs digna- 17 vobis] nobis Hs 22 incolumem] in celo Hs mini Hs 218 = L Bl. 567a (lib. V 45), K Bl. 121 (Nr. 274), außerdem M Bl. 94r — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 42, S. 53. — Uberschrift: Olomuc. scribit Marchioni pro quodam, ipsum promouendo circa iusticiam L K, Item Marchioni ut cuidam res ablate indebite restituantur M. — 2 nobis fehlt M 6 vobis] bonis M 4 habuerimus L K 5 tam] cams (so) M 8 consilia — salutis fehlt M 10 statui honori neglienter L vestro et M 218 2 Stoyslai: vgl. auch unten Nr. 219. 3 genitore vestro: vgl. oben zu Nr. 217, 13.
Nr. 216—218. 301 oportunum existit et summe necessarium quod in aliqua parte respiciatur predictus supplicans, ne mendicet. Propter quod sup- 15 plico dominacioni vestre, quod habito respectu ad salutem patris vestri domini mei et spem salutis eterne pro vobis [?] predictum supplicantem et tam longis temporibus mendicantem dignemini respicere graciose. Nam nullo modo ista tam seriose scriberem, nisi manifeste cognoscerem hec ad anime vestre pertinere salutem 20 et genitori vestro meo domino ad magna sue salutis compendia prouenire. Serenissimam personam vestram sanam et incolumem conseruet pater altissimus cum dierum felicitate longeua etc. 218. AN MARKGRAF JOST VON MAHREN. In der gleichen Angelegenheit. [Nach 1375.] Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Illustris, magnifice princeps et domine graciose, Si non constaret nobis pauperis illius Stoyslai euidens et magna iusticia et si cum felicis memorie Illustri genitore vestro, dum viueret, non habuissemus diuersa colloquia, nullo modo vos tocies et tam iteratis vicibus pro eiusdem pauperis facto nostra solicitaret affeccio. Sed quia vobis tamquam principi patrie et superiori domino atque singulis sub vestra dicione degentibus obligamur ad eterne salutis consilia et dimittendo negligenter viam vestre salutis et temporalis honoris subsidia peccaremus in dominum, qui nos in hoc ipsum constituit, vt statui vestro, honori et consciencie 10 5 18 mendicantem] meditantem Hs digna- 17 vobis] nobis Hs 22 incolumem] in celo Hs mini Hs 218 = L Bl. 567a (lib. V 45), K Bl. 121 (Nr. 274), außerdem M Bl. 94r — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 42, S. 53. — Uberschrift: Olomuc. scribit Marchioni pro quodam, ipsum promouendo circa iusticiam L K, Item Marchioni ut cuidam res ablate indebite restituantur M. — 2 nobis fehlt M 6 vobis] bonis M 4 habuerimus L K 5 tam] cams (so) M 8 consilia — salutis fehlt M 10 statui honori neglienter L vestro et M 218 2 Stoyslai: vgl. auch unten Nr. 219. 3 genitore vestro: vgl. oben zu Nr. 217, 13.
Strana 302
302 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. pariter consulamus, quocirca, Illustris et magnifice domine, pre- sumpcione familiari et confidencia presumptiua personam vestram alloquimur tanto quidem forcius quanto feruencius vos amamus, quatenus intuitu diuine iusticie et ob vestre temporalis et eterne i5 salutis compendia, non attendentes voces aduersariorum quorum- libet, sed nostris fidem adhibendo relatibus, antedictum Stoisslaum consolari dignemini, vt huiusmodi consolacio et anime domini mei, vestri genitoris, erga patrocinium iudicis eterni subueniat et vos in extremo tempore non iudicis seueritatem, sed fauorabilis 20 domini misericordiam exspectetis. Illustrem et magnificam per- sonam vestram sanam et incolumem conseruet creator altissimus cum omnium prosperitate felici tempore diuturno. Datum etc. 219. AN MARKGRAF JOST VON MAHREN. Bittet, den gebannten Stoyslaus für die erlittene Unbill zu entschädigen. [Nach 1375.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Cum bene plorasti, cum te lacrimis saciasti, Sume saginatum vitulum de virgine natum. Serenissime princeps et amantissime mi domine singularis, Si ad accipiendum digne corpus dominicum, sicut prescripti 5 testantur versiculi, opus est deuoto profluuio lacrimarum, quanto forcius ille tunc plorat, qui misericordia motus abstergit fletus 14 vestre] r� M 11 illustris et magnificencie principis M 19 fauorabilem L K 15 aduersariorum uoces M 20 Illustrem et fehlt L K. magnificenciam M 219 = L Bl. 58rb (lib. V 55), K Bl. 122" (Nr. 283), außerdem M Bl. 94". — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 52, S. 59f. (gekürst). — Uberschrift: Olomucensis scribit Marchioni Morauie ut subueniat cuidam in XX marcis reddituum vel CC marc. paratorum L K, Item Marchioni rogans quod saltim eidem svorangeht oben Nr. 217] in m'am passo (so) M. — 1 Cum] 6 fletus astergit M 3 mi fehlt M Tunc M 2 Summe M 17f. anime vestri genitoris: vgl. oben Nr. 217, 13. 219 Vgl. oben Nr. 217. 218.
302 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. pariter consulamus, quocirca, Illustris et magnifice domine, pre- sumpcione familiari et confidencia presumptiua personam vestram alloquimur tanto quidem forcius quanto feruencius vos amamus, quatenus intuitu diuine iusticie et ob vestre temporalis et eterne i5 salutis compendia, non attendentes voces aduersariorum quorum- libet, sed nostris fidem adhibendo relatibus, antedictum Stoisslaum consolari dignemini, vt huiusmodi consolacio et anime domini mei, vestri genitoris, erga patrocinium iudicis eterni subueniat et vos in extremo tempore non iudicis seueritatem, sed fauorabilis 20 domini misericordiam exspectetis. Illustrem et magnificam per- sonam vestram sanam et incolumem conseruet creator altissimus cum omnium prosperitate felici tempore diuturno. Datum etc. 219. AN MARKGRAF JOST VON MAHREN. Bittet, den gebannten Stoyslaus für die erlittene Unbill zu entschädigen. [Nach 1375.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Cum bene plorasti, cum te lacrimis saciasti, Sume saginatum vitulum de virgine natum. Serenissime princeps et amantissime mi domine singularis, Si ad accipiendum digne corpus dominicum, sicut prescripti 5 testantur versiculi, opus est deuoto profluuio lacrimarum, quanto forcius ille tunc plorat, qui misericordia motus abstergit fletus 14 vestre] r� M 11 illustris et magnificencie principis M 19 fauorabilem L K 15 aduersariorum uoces M 20 Illustrem et fehlt L K. magnificenciam M 219 = L Bl. 58rb (lib. V 55), K Bl. 122" (Nr. 283), außerdem M Bl. 94". — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 52, S. 59f. (gekürst). — Uberschrift: Olomucensis scribit Marchioni Morauie ut subueniat cuidam in XX marcis reddituum vel CC marc. paratorum L K, Item Marchioni rogans quod saltim eidem svorangeht oben Nr. 217] in m'am passo (so) M. — 1 Cum] 6 fletus astergit M 3 mi fehlt M Tunc M 2 Summe M 17f. anime vestri genitoris: vgl. oben Nr. 217, 13. 219 Vgl. oben Nr. 217. 218.
Strana 303
Nr. 218—220. 303 lugubres ab oculis aliorum. Igitur non pigeat dominum meum Serenissimum Jodocum marchionem Morauie, qui diuino munere ab ipsa iusticia nomen accepit, rores pietatis et misericordie flumina super exulem Stoysslaum, qui ex innocencia dampnis percutitur, 10 dulci profluuio dignanter effundere, vt huiusmodi crementis irrigata sua pauperies alicuius restauracionis consolacionem accipiat tam pro salute illustrissimi genitoris defuncti quam pro vestro et Sere- nissime vestre consortis statu incolumi, quibus Deus omnipotens pluuia voluntaria huius rei procul dubio centuplum mecietur. Et 15 quamuis dampna passa conquerentis sint maxima, tamen, ne domino meo tam misericordi, tam eciam benigno displiceam, facti talis ordinem sic limitare decreui, vt sibi et suo filio alicubi assignen- tur pro vita ipsorum XX marce reddituum aut sibi CC marce proue- niant in prompta pecunia, vt omnipotentis Domini graciam con- 20 sequamini in auxilio oportuno. Serenissimam personam etc. Da- tum etc. 220. AN DEN BRŮNNER PROPST NICOLAUS [VON KREMSIER?]. Er möge ihn und die Olmützer Kirche dem Schutze des Markgrafen Jost empfehlen. [Nach 1375.] Amantissime frater, Mittimus ad presenciam illustris et magnifici principis domini 7 meum fehlt M munere] imminente 8 Jodocum] Jo. M L, iminente K 10 Stoy M innocencia] impotencia M 12 restauri L K, restauracionem M vestro] 13 illustris M vestre M 14 vestre consortis] consortis M status L K 17 meo] nostro M omnipotens] omnibus M 16 passi L K, fehlt M 19 XX] XXX M displicenciam L K 18 et suo] uel suo M aut] uel M CC] ducente L K, CCC M marcas proueniat M 20 im- 21f. Serenissi- Domini fehlt M prompto (so) L vt] non M mam — Datum etc. fehlt M 220 = M Bl. 96°. — Uberschrift: Supplicat preposito ut ipsum recom- mendet Marchioni Hs 11 Die Beziehung zu iustus ist durch die Namensform Jost gegeben. 15 genitoris defuncti: vgl. oben zu Nr. 217, 13. 220 Uber den Empfänger vgl. oben zu Nr. 14.
Nr. 218—220. 303 lugubres ab oculis aliorum. Igitur non pigeat dominum meum Serenissimum Jodocum marchionem Morauie, qui diuino munere ab ipsa iusticia nomen accepit, rores pietatis et misericordie flumina super exulem Stoysslaum, qui ex innocencia dampnis percutitur, 10 dulci profluuio dignanter effundere, vt huiusmodi crementis irrigata sua pauperies alicuius restauracionis consolacionem accipiat tam pro salute illustrissimi genitoris defuncti quam pro vestro et Sere- nissime vestre consortis statu incolumi, quibus Deus omnipotens pluuia voluntaria huius rei procul dubio centuplum mecietur. Et 15 quamuis dampna passa conquerentis sint maxima, tamen, ne domino meo tam misericordi, tam eciam benigno displiceam, facti talis ordinem sic limitare decreui, vt sibi et suo filio alicubi assignen- tur pro vita ipsorum XX marce reddituum aut sibi CC marce proue- niant in prompta pecunia, vt omnipotentis Domini graciam con- 20 sequamini in auxilio oportuno. Serenissimam personam etc. Da- tum etc. 220. AN DEN BRŮNNER PROPST NICOLAUS [VON KREMSIER?]. Er möge ihn und die Olmützer Kirche dem Schutze des Markgrafen Jost empfehlen. [Nach 1375.] Amantissime frater, Mittimus ad presenciam illustris et magnifici principis domini 7 meum fehlt M munere] imminente 8 Jodocum] Jo. M L, iminente K 10 Stoy M innocencia] impotencia M 12 restauri L K, restauracionem M vestro] 13 illustris M vestre M 14 vestre consortis] consortis M status L K 17 meo] nostro M omnipotens] omnibus M 16 passi L K, fehlt M 19 XX] XXX M displicenciam L K 18 et suo] uel suo M aut] uel M CC] ducente L K, CCC M marcas proueniat M 20 im- 21f. Serenissi- Domini fehlt M prompto (so) L vt] non M mam — Datum etc. fehlt M 220 = M Bl. 96°. — Uberschrift: Supplicat preposito ut ipsum recom- mendet Marchioni Hs 11 Die Beziehung zu iustus ist durch die Namensform Jost gegeben. 15 genitoris defuncti: vgl. oben zu Nr. 217, 13. 220 Uber den Empfänger vgl. oben zu Nr. 14.
Strana 304
304 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. Jo[doci], marchionis Morauie, nobilem virum dominum ... cum quibusdam literis nostris et eciam ad aliqua sibi ex parte nostri s oretenus proferenda, sicut ab eo distinccius personaliter audietis. Vnde fraternitatem vestram omni studio et affectuose rogamus, quatenus, si antedictum dominum nostrum marchionem in ciuitate Brunnensi reperiri continget, cum antedicto domino eius adeatis presenciam, personam nostram et statum ecclesie Olomucensis 10 eidem nostro fauorabili domino comendantes, vt ad instar karissime recordacionis genitoris eius nos et ecclesiam nostram sue pietatis presidio tueatur. Nam diuinitate propicia parati sumus continuo ad omnia seruicia [?], que ipsius respiciunt comodum et honorem. Deus omnipotens personam vestram statu semper incolumi et i5 bonum gaudium vestrum sub acute incisionis [ ?] rigore solito manuteneat et conseruet. Nobiles dominos Jo. de .., amicos nostros comunes, et nostro nomine paschalis vocis obsequio cum diligencia salutetis. 221. AN DEN MARKGRAFEN [JOST"] VON MAHREN. Er möge seinen Familiar N., der den Archidiacon Wilhelm in Znaim geschädigt und bedroht habe, zur Verantwortung ziehen. [Nach 13751] Illustris princeps et domine carissime, Accepimus querelam procuratoris reuerendi in Christo patris domini Wil. archidyaconi Snoymensis, quomodo quidam N. vester familiaris intrauit vineas spectantes ad ipsum archidyaconum 5 Snoymensem et cum equis calcauit vineas, botros et fructus de 3 dominum cum Hs 10 comendatis He 12 diuinitate] diur- nitate Hs 14 incolumis He 13 seruicia] simpliciter Hs 15 subacute incisionis (ohne Abbreviatur) He 17 obsequia He 18 diligencia] digncia Hs salutetis] salutem etc. He 221 = M Bl. 987. — Uberschrift: Episcopus Marchioni quod quidem mandat habitatori ut desoletur res domini (so) He 221 Vgl. die Anmerkung zu Nr. 209. — Für 1379/1380 ist ein Martinus als archidiaconus Snoymensis bezeugt: Cod. dipl. Mor. XV Nr. 201; Anton Schubert, Urkunden-Regesten aus den ehemaligen Archiven der ... Klöster Böhmens. Innsbruck 1901, S. 44.
304 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. Jo[doci], marchionis Morauie, nobilem virum dominum ... cum quibusdam literis nostris et eciam ad aliqua sibi ex parte nostri s oretenus proferenda, sicut ab eo distinccius personaliter audietis. Vnde fraternitatem vestram omni studio et affectuose rogamus, quatenus, si antedictum dominum nostrum marchionem in ciuitate Brunnensi reperiri continget, cum antedicto domino eius adeatis presenciam, personam nostram et statum ecclesie Olomucensis 10 eidem nostro fauorabili domino comendantes, vt ad instar karissime recordacionis genitoris eius nos et ecclesiam nostram sue pietatis presidio tueatur. Nam diuinitate propicia parati sumus continuo ad omnia seruicia [?], que ipsius respiciunt comodum et honorem. Deus omnipotens personam vestram statu semper incolumi et i5 bonum gaudium vestrum sub acute incisionis [ ?] rigore solito manuteneat et conseruet. Nobiles dominos Jo. de .., amicos nostros comunes, et nostro nomine paschalis vocis obsequio cum diligencia salutetis. 221. AN DEN MARKGRAFEN [JOST"] VON MAHREN. Er möge seinen Familiar N., der den Archidiacon Wilhelm in Znaim geschädigt und bedroht habe, zur Verantwortung ziehen. [Nach 13751] Illustris princeps et domine carissime, Accepimus querelam procuratoris reuerendi in Christo patris domini Wil. archidyaconi Snoymensis, quomodo quidam N. vester familiaris intrauit vineas spectantes ad ipsum archidyaconum 5 Snoymensem et cum equis calcauit vineas, botros et fructus de 3 dominum cum Hs 10 comendatis He 12 diuinitate] diur- nitate Hs 14 incolumis He 13 seruicia] simpliciter Hs 15 subacute incisionis (ohne Abbreviatur) He 17 obsequia He 18 diligencia] digncia Hs salutetis] salutem etc. He 221 = M Bl. 987. — Uberschrift: Episcopus Marchioni quod quidem mandat habitatori ut desoletur res domini (so) He 221 Vgl. die Anmerkung zu Nr. 209. — Für 1379/1380 ist ein Martinus als archidiaconus Snoymensis bezeugt: Cod. dipl. Mor. XV Nr. 201; Anton Schubert, Urkunden-Regesten aus den ehemaligen Archiven der ... Klöster Böhmens. Innsbruck 1901, S. 44.
Strana 305
Nr. 220—222. 305 anno presenti prouenientes, ac demum venit ad curiam ad dictum archidyaconum spectantem, inhibens eiusdem curie inhabitatori inhabitare eandem curiam, ac eidem minas imposuit et sui corporis offensam. Propterea rogamus dominacionem vestram, quatenus dictum N. vestrum familiarem iudicare dignemini, vt a talibus 10 cesset et, si quid iuris habuit in dictis vineis et curia, cum iusticia prosequatur, ne pro eo ipsum trahi contingat ad expensas et labores. In quo dicto patri et domino Cardinali, qui suo tempore vobis et vestris vtilis esse posset, facietis complacenciam specia- lem etc. 15 222. AN JOHANN OČKO VON WLASCHIM, ERZBISCHOF VON PRAG. Er möge den Verleumdungen über Markgraf Jost keinen Glauben schenken. Dieser habe sich vielmehr als eifriger Förderer der Ol- mützer Kirche erwiesen und insbesondere seinen Bruder Sobieslav zur Wiedergutmachung aller Schäden veranlaßt. [Um 1376?/ Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, Quanta et quam grandis erga Olomucensem ecclesiam illustris et magnifici principis domini mei Jodoci, marchionis Morauie, 9 Propterea] Pro ea Hs mini Hs 222 = L Bl. 63rb (lib. V 89), K Bl. 127° (Nr. 317). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 86, S. 80f. — Uberschrift: Olomuc. scribit Archiepiscopo Pragensi, recommendando sibi marchionem Morauie, petens eciam vt non credat verbis detrahencium marchioni etc., cum credencia L K. — 3 Jo- docis L, Judocis K dominacioni vestre Hs 10 digna- 13 domino Cardinali: Johann Očko, Erzbischof von Prag, der am 8. April 1378 den Kardinalpurpur erhielt? Dann fiele das Schreiben (das mög- licherweise von dem bischöflichen Offizial aufgesetzt ist) in das vorletzte oder letzte Lebensjahr Johanns v. N. 222 Die Datierung mit Rücksicht auf Z. 15, s. die Anm. zur Stelle. Auch die günstige Beurteilung der kirchenpolitischen Haltung Markgraf Jodoks durch Johann von N. spricht dafür, daß der Streit mit dem Olmützer Kapitel noch nicht in voller Schärfe ausgebrochen war.
Nr. 220—222. 305 anno presenti prouenientes, ac demum venit ad curiam ad dictum archidyaconum spectantem, inhibens eiusdem curie inhabitatori inhabitare eandem curiam, ac eidem minas imposuit et sui corporis offensam. Propterea rogamus dominacionem vestram, quatenus dictum N. vestrum familiarem iudicare dignemini, vt a talibus 10 cesset et, si quid iuris habuit in dictis vineis et curia, cum iusticia prosequatur, ne pro eo ipsum trahi contingat ad expensas et labores. In quo dicto patri et domino Cardinali, qui suo tempore vobis et vestris vtilis esse posset, facietis complacenciam specia- lem etc. 15 222. AN JOHANN OČKO VON WLASCHIM, ERZBISCHOF VON PRAG. Er möge den Verleumdungen über Markgraf Jost keinen Glauben schenken. Dieser habe sich vielmehr als eifriger Förderer der Ol- mützer Kirche erwiesen und insbesondere seinen Bruder Sobieslav zur Wiedergutmachung aller Schäden veranlaßt. [Um 1376?/ Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, Quanta et quam grandis erga Olomucensem ecclesiam illustris et magnifici principis domini mei Jodoci, marchionis Morauie, 9 Propterea] Pro ea Hs mini Hs 222 = L Bl. 63rb (lib. V 89), K Bl. 127° (Nr. 317). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 86, S. 80f. — Uberschrift: Olomuc. scribit Archiepiscopo Pragensi, recommendando sibi marchionem Morauie, petens eciam vt non credat verbis detrahencium marchioni etc., cum credencia L K. — 3 Jo- docis L, Judocis K dominacioni vestre Hs 10 digna- 13 domino Cardinali: Johann Očko, Erzbischof von Prag, der am 8. April 1378 den Kardinalpurpur erhielt? Dann fiele das Schreiben (das mög- licherweise von dem bischöflichen Offizial aufgesetzt ist) in das vorletzte oder letzte Lebensjahr Johanns v. N. 222 Die Datierung mit Rücksicht auf Z. 15, s. die Anm. zur Stelle. Auch die günstige Beurteilung der kirchenpolitischen Haltung Markgraf Jodoks durch Johann von N. spricht dafür, daß der Streit mit dem Olmützer Kapitel noch nicht in voller Schärfe ausgebrochen war.
Strana 306
306 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. flagret deuocio, quantis fauoribus et quam benignis affectibus 5 ecclesie Olomucensis prosecutus sit commoda et honores, clara quidem et toto regno Boemie expressa iam indicia manifestant. Nam in conspectu Cesareo, dum inuictissimus ecclesiastici custos honoris super offensis ecclesie Olomucensis in castro Pragensi pre- sideret iudicio, ipse dominus meus Jodocus, marchio Morauie, suo 10 fratri Sobiesslao, qui ecclesiam ipsam non tam cordis malicia quam errore offenderat, deliberacione sana et discrete mentis proposito ecclesie Olomucensis sibi causam assumens, accionem intendit et eum coram Cesare de molestiis illatis eidem ecclesie verbis pru- dentissimis accusauit et effecit, presente venerabili patre domino 15 Thoma Nimaciensi episcopo, sedis apostolice nunccio, continua- cione propositi, vt hominibus ecclesie ablata quelibet ad vngwem penitus et sine diminucione qualibet redderentur. Et hodie ipsam ecclesiam Olomucensem tante diligencie cura tantisque fauoribus aduersus inuasores quoslibet sancta sua deuocione custodit, vt in 20 pace sint omnia et ego tranquillo studio administrare possim in hiis omnibus, que in temporalibus et spiritualibus Olomucensis ecclesie respiciunt commodum et profectum. Propter quod, reue- rendissime pater et domine mi metuendissime, dignetur reueren- dissima vestra paternitas non accipere verba detrahencium tanto principi, quem publica fama commendat, quem ardor deuocionis trahit ad optima, qui spiritu et deuocione totali honorem et pro- fectum diligit vniuersalis Ecclesie sacrosancte, quemadmodum honorabilis et discretus vir dominus W. Wormacensis canonicus, familiaris notarius et secretarius meus dilectus, reuerendissimam paternitatem vestram de hiis omnibus et eorum circumstanciis informabit plenius, cui in dicendis singulis fidem supplico plenissi- mam adhibere. Reuerendissimam personam vestram etc. 25 30 19 vt] cum L K 10 Sobieslao: über Bedrückungen durch Markgraf Sobieslaus klagt Johann von N. bestimmter unten Nr. 226. 230f. 249. 15 Thomas de Amanatis, electus Nimociensis (von Nimes), päpstlicher Nuntius bei Karl IV. 1375—1377, vgl. oben zu Nr. 169, 3f. 28 W.... familiaris notarius: bei Tadra, Kanceláře a písaři... S. 141f., unter den Notaren der Olmützer Bischöfe nicht aufgeführt.
306 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. flagret deuocio, quantis fauoribus et quam benignis affectibus 5 ecclesie Olomucensis prosecutus sit commoda et honores, clara quidem et toto regno Boemie expressa iam indicia manifestant. Nam in conspectu Cesareo, dum inuictissimus ecclesiastici custos honoris super offensis ecclesie Olomucensis in castro Pragensi pre- sideret iudicio, ipse dominus meus Jodocus, marchio Morauie, suo 10 fratri Sobiesslao, qui ecclesiam ipsam non tam cordis malicia quam errore offenderat, deliberacione sana et discrete mentis proposito ecclesie Olomucensis sibi causam assumens, accionem intendit et eum coram Cesare de molestiis illatis eidem ecclesie verbis pru- dentissimis accusauit et effecit, presente venerabili patre domino 15 Thoma Nimaciensi episcopo, sedis apostolice nunccio, continua- cione propositi, vt hominibus ecclesie ablata quelibet ad vngwem penitus et sine diminucione qualibet redderentur. Et hodie ipsam ecclesiam Olomucensem tante diligencie cura tantisque fauoribus aduersus inuasores quoslibet sancta sua deuocione custodit, vt in 20 pace sint omnia et ego tranquillo studio administrare possim in hiis omnibus, que in temporalibus et spiritualibus Olomucensis ecclesie respiciunt commodum et profectum. Propter quod, reue- rendissime pater et domine mi metuendissime, dignetur reueren- dissima vestra paternitas non accipere verba detrahencium tanto principi, quem publica fama commendat, quem ardor deuocionis trahit ad optima, qui spiritu et deuocione totali honorem et pro- fectum diligit vniuersalis Ecclesie sacrosancte, quemadmodum honorabilis et discretus vir dominus W. Wormacensis canonicus, familiaris notarius et secretarius meus dilectus, reuerendissimam paternitatem vestram de hiis omnibus et eorum circumstanciis informabit plenius, cui in dicendis singulis fidem supplico plenissi- mam adhibere. Reuerendissimam personam vestram etc. 25 30 19 vt] cum L K 10 Sobieslao: über Bedrückungen durch Markgraf Sobieslaus klagt Johann von N. bestimmter unten Nr. 226. 230f. 249. 15 Thomas de Amanatis, electus Nimociensis (von Nimes), päpstlicher Nuntius bei Karl IV. 1375—1377, vgl. oben zu Nr. 169, 3f. 28 W.... familiaris notarius: bei Tadra, Kanceláře a písaři... S. 141f., unter den Notaren der Olmützer Bischöfe nicht aufgeführt.
Strana 307
Nr. 222. 223. 307 223. AN DEN KARDINAL PETER CORSINI. Er möge das Gesuch des Markgrafen Jost, daß die mährischen Landes- angehörigen vor kein Gericht außerhalb des Landes gezogen werden dürfen, beim Papste befürworten. [Nach 1375.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime etc. Quamuis ego in persona propria et officialis meus Olomucensis meo nomine omnibus communiter auctore Deo fecerimus et facia- mus cottidie in causis singulis diuinam iusticiam, ita quod a sen- tenciis meis et officialis mei similiter rarissime appellatum fuerit (et si quandoque in vocem appellacionis alicuius erupit presumpcio, omni tempore et in casibus singulis huiusmodi sentencie nunc aput metropolitanum meum, dominum Pragensem archiepiscopum, ali- quando apud auditorem sacri palacii tamquam manantes de fonte iusticie approbate fuerunt, sicut hec communis omnium noticia 10 protestatur), tamen nonnulli humanitate relicta bestialitatis se- quentes corruptas ymagines, non petita a me nec a meo officiali quauis iusticia, nullo metu concussi, nullo grauamine lesi, sed sua malicia extraneos impetrant iudices, vt expensarum metu et multi- plicati fatigacione laboris vexent homines. Propter quod Illustris 15 et magnificus princeps et dominus et protector meus dominus Jodocus, Morauie marchio, dominacioni vestre per honorabilem virum dominum Jo. etc. domino nostro summo pontifici suppli- caciones suas decreuit porrigere, vt Sanctitas sua eum et barones suos, nobiles principatus sui, aduersus hec tedia priuilegiare digna- 20 retur, quod extra limites Pragensis prouincie nisi grauamine preuio aut appellacione interposita ad queuis iudicia non citarentur. Nam nisi sentirem prefatum meum dominum ad hoc manifesta 5 223 = L Bl. 657“ (lib. V 102), K Bl. 129° (Nr. 329). — Tadra, Canc- Joh. Novif. Nr. 98, S. 87f. — Uberschrift: Olomucensis Cardinali Florentino notificat, qualiter dominus cesar scribit summo pontifici pro baronibus et nobilibus Morauie, ut extra limites Pragensis prouincie non citarentur L K. — 17 per vnum honorab. virum L 223 Uber Peter Corsini s. oben zu Nr. 78. 2 officialis meus: Sanderus Rambow, s. unten zu Nr. 273. 275.
Nr. 222. 223. 307 223. AN DEN KARDINAL PETER CORSINI. Er möge das Gesuch des Markgrafen Jost, daß die mährischen Landes- angehörigen vor kein Gericht außerhalb des Landes gezogen werden dürfen, beim Papste befürworten. [Nach 1375.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime etc. Quamuis ego in persona propria et officialis meus Olomucensis meo nomine omnibus communiter auctore Deo fecerimus et facia- mus cottidie in causis singulis diuinam iusticiam, ita quod a sen- tenciis meis et officialis mei similiter rarissime appellatum fuerit (et si quandoque in vocem appellacionis alicuius erupit presumpcio, omni tempore et in casibus singulis huiusmodi sentencie nunc aput metropolitanum meum, dominum Pragensem archiepiscopum, ali- quando apud auditorem sacri palacii tamquam manantes de fonte iusticie approbate fuerunt, sicut hec communis omnium noticia 10 protestatur), tamen nonnulli humanitate relicta bestialitatis se- quentes corruptas ymagines, non petita a me nec a meo officiali quauis iusticia, nullo metu concussi, nullo grauamine lesi, sed sua malicia extraneos impetrant iudices, vt expensarum metu et multi- plicati fatigacione laboris vexent homines. Propter quod Illustris 15 et magnificus princeps et dominus et protector meus dominus Jodocus, Morauie marchio, dominacioni vestre per honorabilem virum dominum Jo. etc. domino nostro summo pontifici suppli- caciones suas decreuit porrigere, vt Sanctitas sua eum et barones suos, nobiles principatus sui, aduersus hec tedia priuilegiare digna- 20 retur, quod extra limites Pragensis prouincie nisi grauamine preuio aut appellacione interposita ad queuis iudicia non citarentur. Nam nisi sentirem prefatum meum dominum ad hoc manifesta 5 223 = L Bl. 657“ (lib. V 102), K Bl. 129° (Nr. 329). — Tadra, Canc- Joh. Novif. Nr. 98, S. 87f. — Uberschrift: Olomucensis Cardinali Florentino notificat, qualiter dominus cesar scribit summo pontifici pro baronibus et nobilibus Morauie, ut extra limites Pragensis prouincie non citarentur L K. — 17 per vnum honorab. virum L 223 Uber Peter Corsini s. oben zu Nr. 78. 2 officialis meus: Sanderus Rambow, s. unten zu Nr. 273. 275.
Strana 308
308 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. et necessaria racione moueri, nullo modo domino nostro summo 25 pontifici aut paternitati vestre talia scriberem. Verecundarer etenim coram tante magnitudinis excelso domino quidquid dicere nisi quod integre racionis beneficio fulciretur. Idcirco metuende michi dominacioni vestre supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus prefati domini mei marchionis et mei negocium iuxta so informacionem dicti sui secretarii in conspectu domini nostri summi pontificis dignemini habere graciose et fideliter recommissum. In hoc domino meo cesari prefato [!] honorem, marchioni fauorem et michi graciam ostendetis singularem. Personam vestram etc. Datum etc. 224. AN MARKGRAF JOST [?] VON MAHREN. Er sei bereit, die zahlreichen Streitfälle zwischen den beiderseitigen Untertanen durch den Herzog Johann von Ratibor als Schiedsrichter beilegen zu lassen, und bitte, Zeit und Ort der Verhandlung zu be- stimmen. Warum er an den Hof König Wenzels zu gehen beabsichtige. [1376—1379] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Illustris, magnifice princeps etc. Super enormitate sinistrorum casuum, qui inter homines no- stros vtrobique hincinde suborti sunt, dolemus ex animo, eo quod amiciciam vestram pre omnibus vicinis nobis principibus quasi 5 singularem elegimus et in hoc semper nostre mentis finalis resedit intencio, qualiter vos veluti sapientem et expertum in omnibus 26 quitquit L 224 = L Bl. 66ra (lib. V 108), K Bl. 130° (Nr. 335). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 104, S. 91f. — Uberschrift: Olomucensis iuniori marchioni scribit, dolendo de sinistris casibus subortis inter homines ipsorum utro- bique, cupiens secum recipere terminum placitorum coram principe et duce Ratiboriensi L K 30 dicti secretarii: des Z. 18 genannten Jo[hannes]. 32 cesari prefato (vgl. die Uberschrift im Lesartenapparat): damit kann nur Karl IV. gemeint sein, aber der Zusatz prefato gehört wohl zu marchioni. 224 Die überlieferte Adresse bleibt unsicher.
308 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. et necessaria racione moueri, nullo modo domino nostro summo 25 pontifici aut paternitati vestre talia scriberem. Verecundarer etenim coram tante magnitudinis excelso domino quidquid dicere nisi quod integre racionis beneficio fulciretur. Idcirco metuende michi dominacioni vestre supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus prefati domini mei marchionis et mei negocium iuxta so informacionem dicti sui secretarii in conspectu domini nostri summi pontificis dignemini habere graciose et fideliter recommissum. In hoc domino meo cesari prefato [!] honorem, marchioni fauorem et michi graciam ostendetis singularem. Personam vestram etc. Datum etc. 224. AN MARKGRAF JOST [?] VON MAHREN. Er sei bereit, die zahlreichen Streitfälle zwischen den beiderseitigen Untertanen durch den Herzog Johann von Ratibor als Schiedsrichter beilegen zu lassen, und bitte, Zeit und Ort der Verhandlung zu be- stimmen. Warum er an den Hof König Wenzels zu gehen beabsichtige. [1376—1379] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Illustris, magnifice princeps etc. Super enormitate sinistrorum casuum, qui inter homines no- stros vtrobique hincinde suborti sunt, dolemus ex animo, eo quod amiciciam vestram pre omnibus vicinis nobis principibus quasi 5 singularem elegimus et in hoc semper nostre mentis finalis resedit intencio, qualiter vos veluti sapientem et expertum in omnibus 26 quitquit L 224 = L Bl. 66ra (lib. V 108), K Bl. 130° (Nr. 335). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 104, S. 91f. — Uberschrift: Olomucensis iuniori marchioni scribit, dolendo de sinistris casibus subortis inter homines ipsorum utro- bique, cupiens secum recipere terminum placitorum coram principe et duce Ratiboriensi L K 30 dicti secretarii: des Z. 18 genannten Jo[hannes]. 32 cesari prefato (vgl. die Uberschrift im Lesartenapparat): damit kann nur Karl IV. gemeint sein, aber der Zusatz prefato gehört wohl zu marchioni. 224 Die überlieferte Adresse bleibt unsicher.
Strana 309
Nr. 223—225. 309 nobis ad quoddam singulare consolacionis solacium seruaremus. Et de hiis omnibus, que suborta sunt, coram magnifico principe Jo. duce Ratiboriensi libenter vobiscum terminum placitorum amicabilium acceptare volumus in aliquo locorum ducis eiusdem, 10 dum tamen nobis Excellencia vestra significet, quo die vel hora vobis placeat eum quem exhibemus acceptare terminum placi- torum. Nam quantum in nobis est, in hoc semper manebimus, quibus vestram possumus ingeniis amiciciam conseruare. Super materia vero transitus nostri ad Romanorum semper 15 Augusti et Boemie regis, domini nostri, curiam, satis pridem in- genuitatem vestram literis nostris informauimus, dum essetis in Brunna. Et in hoc sumus hodie proposito, seruiendo domino nostro regi predicto, si obsequiorum nostrorum fuerit ei necessitas, non pro adipiscendo aliquo honore, statu aut diuiciis pluribus, so sed solum ob hoc, vt ..... iuxta preceptum diuinum et vt serue- mus ewangelice leccionis doctrinas dulcissimas, dominis nostris, dum valemus et possumus, fideliter seruiendo sub expensis eorum, cum testante ewangelico nullus teneatur propriis stipendiis mili- tare. Illustrem personam etc. 25 225. AN DENSELBEN? Er könne die Exkommunikation gegen die Brüder de Weletin nur mit Zustimmung seines geschädigten Vasallen, des nobilis vir domi- nus Jo. de Me., zurücknehmen. [Nach 13761] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Illustris, magnifice princeps etc., Causa, pro qua excomunicantur fratres de Weletin et eorum 20 honore] more L seruiendo] em. seruiemus? 18 simus L 21 vt iuxta (ohne Lücke) L K 23 possimus L 225 = L Bl. 66"b (lib. V 203), K Bl. 1317 (Nr. 340). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 109, S. 94. — Uberschrift: Olomucensis conqueritur de patracione rapine seu spolii suo vasallo illatis in bonis ecclesie Olomuc. etc. L K 224 9 Johannes I. von Ratibor, † nach 1379 Juli 31, s. Grotefend, Stamm- tafeln der schlesischen Fürsten2. Breslau 1889, S. 20f., Tafel XI. XII. 15f. Romanorum et Boemie regis: s. oben zu Nr. 24. 24f. 1. Cor. 9, 7 Quis militat suis stipendiis unquam?
Nr. 223—225. 309 nobis ad quoddam singulare consolacionis solacium seruaremus. Et de hiis omnibus, que suborta sunt, coram magnifico principe Jo. duce Ratiboriensi libenter vobiscum terminum placitorum amicabilium acceptare volumus in aliquo locorum ducis eiusdem, 10 dum tamen nobis Excellencia vestra significet, quo die vel hora vobis placeat eum quem exhibemus acceptare terminum placi- torum. Nam quantum in nobis est, in hoc semper manebimus, quibus vestram possumus ingeniis amiciciam conseruare. Super materia vero transitus nostri ad Romanorum semper 15 Augusti et Boemie regis, domini nostri, curiam, satis pridem in- genuitatem vestram literis nostris informauimus, dum essetis in Brunna. Et in hoc sumus hodie proposito, seruiendo domino nostro regi predicto, si obsequiorum nostrorum fuerit ei necessitas, non pro adipiscendo aliquo honore, statu aut diuiciis pluribus, so sed solum ob hoc, vt ..... iuxta preceptum diuinum et vt serue- mus ewangelice leccionis doctrinas dulcissimas, dominis nostris, dum valemus et possumus, fideliter seruiendo sub expensis eorum, cum testante ewangelico nullus teneatur propriis stipendiis mili- tare. Illustrem personam etc. 25 225. AN DENSELBEN? Er könne die Exkommunikation gegen die Brüder de Weletin nur mit Zustimmung seines geschädigten Vasallen, des nobilis vir domi- nus Jo. de Me., zurücknehmen. [Nach 13761] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Illustris, magnifice princeps etc., Causa, pro qua excomunicantur fratres de Weletin et eorum 20 honore] more L seruiendo] em. seruiemus? 18 simus L 21 vt iuxta (ohne Lücke) L K 23 possimus L 225 = L Bl. 66"b (lib. V 203), K Bl. 1317 (Nr. 340). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 109, S. 94. — Uberschrift: Olomucensis conqueritur de patracione rapine seu spolii suo vasallo illatis in bonis ecclesie Olomuc. etc. L K 224 9 Johannes I. von Ratibor, † nach 1379 Juli 31, s. Grotefend, Stamm- tafeln der schlesischen Fürsten2. Breslau 1889, S. 20f., Tafel XI. XII. 15f. Romanorum et Boemie regis: s. oben zu Nr. 24. 24f. 1. Cor. 9, 7 Quis militat suis stipendiis unquam?
Strana 310
310 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. sequaces, nobilem virum dominum Jo. de Me., vasallum et fide- lem nostrum, tota concernit, cuius super spoliis, rapinis et molestiis 5 patratis in bonis eius, que a nobis et ecclesia Olomucensi depen- dent in feodum, equalis et congruens satisfaccio deberetur. Propter quod nichil facere possumus in huiusmodi malefactorum materia, nisi antedicti viri nobilis nostri vasalli plenus consensus accedat, cuius beniuolenciam dicti malefici, periuri spoliatores, captare 10 deberent; et faueremus eisdem, si quid pro se boni possent aliquo modo reportare. Nam habita voluntate predicti viri nobilis et eius vt premisimus pleno consensu, bona mentis habitudine et affectu sincero ad honorem vestri, ad complacendum magni- ficencie vestre, in quantum nos respicit, omnes simpliciter, que 15 nobis et ecclesie nostre sunt illate, iniurias vellemus dimittere pariter et offensas, confidentes in domino, quod ob hoc, precipue cum solam agamus iusticiam, vestra (erga) nos amoris et pietatis affeccio nullomodo minuatur. Nouit enim Deus omnipotens qua intencione supplici eius misericordiam pro vestris successibus 20 deprecemur. Datum. 9 beniuolencia L 2 fratres de W.: ein Jeschco (alias Pessico) de Weletin (Veletin bei Ungarisch Brod) begegnet urkundlich 1374 und 1378: Cod. dipl. Moraviac X Nr. 191. S. 214; Nr. 199, S. 219; XV Nr. 186, S. 159. 3 de Me: Tadra vermutet 'Meilicz oder Meziřič'. 226. AN EINE BEFREUNDETE DAME. Den Ubergriffen des Markgrafen Johann Sobieslav gegen die Ol- mützer Kirche habe das Eingreifen des Kaisers ein Ende gemacht. Weitere Verhandlungen mit den mährischen Markgrafen seien auf Veranlassung des Kaisers im Gange. Sein Augenleiden bessere sich von Tag zu Tag. [1376?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Amantissima domina, Deus, ab alto humilitatem meam respiciens et meis, vt arbitror, — 226 = L Bl. 67rb (lib. VI 3), K Bl. 131" (Nr. 343), außerdem M Bl. 99". Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 112, S. 96. — Uberschrift: Olomucensis
310 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. sequaces, nobilem virum dominum Jo. de Me., vasallum et fide- lem nostrum, tota concernit, cuius super spoliis, rapinis et molestiis 5 patratis in bonis eius, que a nobis et ecclesia Olomucensi depen- dent in feodum, equalis et congruens satisfaccio deberetur. Propter quod nichil facere possumus in huiusmodi malefactorum materia, nisi antedicti viri nobilis nostri vasalli plenus consensus accedat, cuius beniuolenciam dicti malefici, periuri spoliatores, captare 10 deberent; et faueremus eisdem, si quid pro se boni possent aliquo modo reportare. Nam habita voluntate predicti viri nobilis et eius vt premisimus pleno consensu, bona mentis habitudine et affectu sincero ad honorem vestri, ad complacendum magni- ficencie vestre, in quantum nos respicit, omnes simpliciter, que 15 nobis et ecclesie nostre sunt illate, iniurias vellemus dimittere pariter et offensas, confidentes in domino, quod ob hoc, precipue cum solam agamus iusticiam, vestra (erga) nos amoris et pietatis affeccio nullomodo minuatur. Nouit enim Deus omnipotens qua intencione supplici eius misericordiam pro vestris successibus 20 deprecemur. Datum. 9 beniuolencia L 2 fratres de W.: ein Jeschco (alias Pessico) de Weletin (Veletin bei Ungarisch Brod) begegnet urkundlich 1374 und 1378: Cod. dipl. Moraviac X Nr. 191. S. 214; Nr. 199, S. 219; XV Nr. 186, S. 159. 3 de Me: Tadra vermutet 'Meilicz oder Meziřič'. 226. AN EINE BEFREUNDETE DAME. Den Ubergriffen des Markgrafen Johann Sobieslav gegen die Ol- mützer Kirche habe das Eingreifen des Kaisers ein Ende gemacht. Weitere Verhandlungen mit den mährischen Markgrafen seien auf Veranlassung des Kaisers im Gange. Sein Augenleiden bessere sich von Tag zu Tag. [1376?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Amantissima domina, Deus, ab alto humilitatem meam respiciens et meis, vt arbitror, — 226 = L Bl. 67rb (lib. VI 3), K Bl. 131" (Nr. 343), außerdem M Bl. 99". Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 112, S. 96. — Uberschrift: Olomucensis
Strana 311
Nr. 225—227. 311 compaciens internis gemitibus, post afflicciones innumeras, quas ab illo qui Sobesslaum se nominat multo iam tempore vehementer sustinui, descendit meam innocenciam a predonum manibus li- 5 berare. Et animum Cesareum adeo facibus sui amoris accendit, vt omnimode iam disposuerit quod hominibus meis restituerentur ablata neque inimici reipublice ammodo presumant Olomucensem ecclesiam laniare. Ego eciam in passionibus oculorum de die in diem adiutorio 10 Dei conualeo et spero breuiter primitiue restitui sanitati. Inter dominos marchiones Morauie iam ordinacione Cesaris tractatus habentur, quorum ordinem amicicie vestre intimare curabo, dum fuerint auctore Domino consumati. De statu vestro et sanitate corporea cottidianas libenter nouitates audirem, eo quod ex hiis 15 michi consurgeret leticia singularis. Et peto, quod me, dum et quocies nuncciorum copiam habere poteritis, dignemini de vestris successibus, sanitate et statu multocies informare. Datum. intimat cuidam domine sanitatem oculorum suorum et petit similiter sibi reintimari sanitatem ipsius et statum etc. L K, Informat quandam dominam de statu suo M. — 4 Sobieslaum K, SebesIn M 5 a predonum] 12 dominos apud donum M 7 disposuit L K restituantur M 14 fuerit M 15 audire M fehlt M quod fehlt M 18 Datum fehlt M 17 dignamini M Als Empfängerin vermutet Tadra Frau von Cravar, die Gemahlin Wenzels von Cravar, an die unten Nr. 309 gerichtet ist, vgl. auch Nr. 236. 4 Die Bedrückungen der Olmützer Kirche durch Johann Sobieslaus, den dritten Sohn des Markgrafen Johann von Mähren, werden auch in Nr. 222 und Nr. 230 f. erwähnt. 10 in passionibus oculorum: vgl. oben zu Nr. 56. 227. AN DAS KAPITEL VON OLMUTZ. Markgraf Jost habe ihn gebeten, die auf dem Spielberg (bei Brünn) 227 = L Bl. 69rb (lib. VI 23), K Bl. 133ra (Nr. 364). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 132, S. 105. — Uberschrift: Petit prepositum et canonicos Olomuc. ut disponere velint, quod decanus cum duobus canonicis assumpto socum suffraganeo veniant ad consecrandum altaria domini marchionis LK
Nr. 225—227. 311 compaciens internis gemitibus, post afflicciones innumeras, quas ab illo qui Sobesslaum se nominat multo iam tempore vehementer sustinui, descendit meam innocenciam a predonum manibus li- 5 berare. Et animum Cesareum adeo facibus sui amoris accendit, vt omnimode iam disposuerit quod hominibus meis restituerentur ablata neque inimici reipublice ammodo presumant Olomucensem ecclesiam laniare. Ego eciam in passionibus oculorum de die in diem adiutorio 10 Dei conualeo et spero breuiter primitiue restitui sanitati. Inter dominos marchiones Morauie iam ordinacione Cesaris tractatus habentur, quorum ordinem amicicie vestre intimare curabo, dum fuerint auctore Domino consumati. De statu vestro et sanitate corporea cottidianas libenter nouitates audirem, eo quod ex hiis 15 michi consurgeret leticia singularis. Et peto, quod me, dum et quocies nuncciorum copiam habere poteritis, dignemini de vestris successibus, sanitate et statu multocies informare. Datum. intimat cuidam domine sanitatem oculorum suorum et petit similiter sibi reintimari sanitatem ipsius et statum etc. L K, Informat quandam dominam de statu suo M. — 4 Sobieslaum K, SebesIn M 5 a predonum] 12 dominos apud donum M 7 disposuit L K restituantur M 14 fuerit M 15 audire M fehlt M quod fehlt M 18 Datum fehlt M 17 dignamini M Als Empfängerin vermutet Tadra Frau von Cravar, die Gemahlin Wenzels von Cravar, an die unten Nr. 309 gerichtet ist, vgl. auch Nr. 236. 4 Die Bedrückungen der Olmützer Kirche durch Johann Sobieslaus, den dritten Sohn des Markgrafen Johann von Mähren, werden auch in Nr. 222 und Nr. 230 f. erwähnt. 10 in passionibus oculorum: vgl. oben zu Nr. 56. 227. AN DAS KAPITEL VON OLMUTZ. Markgraf Jost habe ihn gebeten, die auf dem Spielberg (bei Brünn) 227 = L Bl. 69rb (lib. VI 23), K Bl. 133ra (Nr. 364). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 132, S. 105. — Uberschrift: Petit prepositum et canonicos Olomuc. ut disponere velint, quod decanus cum duobus canonicis assumpto socum suffraganeo veniant ad consecrandum altaria domini marchionis LK
Strana 312
312 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. neu aufgestellten Altäre zu weihen. Es möchten sich deshalb der Dekan und zwei Canonici in Begleitung seines Suffragans bei ihm in Mödritz einfinden. [Nach 1376?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Amantissimi fratres, domini et amici carissimi, Quia nunc Illustris et magnificus princeps dominus Jodocus marchio misso ad nostri presenciam nobili viro Hechtone de Rossicz rogauit instanter, vt altaria sua in castro suo Spillemberg, que 5 in meliorem situm iam sunt translocata hincinde, de nouo conse- crare vellemus instanti proxime dominica nunc futura, nos, ad optinendum fauorem eius pro bono statu nostro et vestro comuni, libenter nobis hunc laborem assumere volumus, vt in posterum queuis ecclesie nostre communis negocia prosperis in domino 10 profectibus dirigantur. Idcirco dileccionem vestram affectuose rogamus, quatenus ita velitis disponere, quod dominus decanus Olomuc. ecclesie nostre cum vno aut duobus dominis canonicis, fratribus nostris, assumptis secum mitra, baculo pastorali et libro, ad nos in Modrzicz veniant, eciam recepto cum eis suffraganeo 15 nostro, vt sint in Modrzicz sabbato proximo ad meridiem con- stituti. Datum. Zur Burgkapelle auf dem Spielberg vgl. Wolný, Kirchliche Topo- graphie von Mähren II 1, Brünn 1856, S. 96ff. 3 Mitglieder der Familie Hecht von Rossitz begegnen häufig im Cod. dipl. Moraviae Bd. IX und X (s. die Register ebenda). Der oben genannte ist vielleicht identisch mit dem dominus Hechto, in Moraw burgravius in Nr. 131 der Canc. Joh. Novif. (ed. Tadra S. 105). 14f. suffraganeo nostro: vgl. unten Nr. 252. 267, 5. 228. AN DIE AUGUSTINEREREMITEN IN BRÜNN. Sie möchten dem Wunsch des Markgrafen Jost bezüglich der In- korporation der Kirche von Stonařow[?] stattgeben. [Nach 1376?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Carissimi fratres, Illustris et magnificus princeps dominus noster Jodocus, marchio 228 = L Bl. 70" (lib. VI 32), K Bl. 134" (Nr. 373). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 141, S. 109. — Uberschrift: Olomucensis intimat fratribus
312 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. neu aufgestellten Altäre zu weihen. Es möchten sich deshalb der Dekan und zwei Canonici in Begleitung seines Suffragans bei ihm in Mödritz einfinden. [Nach 1376?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Amantissimi fratres, domini et amici carissimi, Quia nunc Illustris et magnificus princeps dominus Jodocus marchio misso ad nostri presenciam nobili viro Hechtone de Rossicz rogauit instanter, vt altaria sua in castro suo Spillemberg, que 5 in meliorem situm iam sunt translocata hincinde, de nouo conse- crare vellemus instanti proxime dominica nunc futura, nos, ad optinendum fauorem eius pro bono statu nostro et vestro comuni, libenter nobis hunc laborem assumere volumus, vt in posterum queuis ecclesie nostre communis negocia prosperis in domino 10 profectibus dirigantur. Idcirco dileccionem vestram affectuose rogamus, quatenus ita velitis disponere, quod dominus decanus Olomuc. ecclesie nostre cum vno aut duobus dominis canonicis, fratribus nostris, assumptis secum mitra, baculo pastorali et libro, ad nos in Modrzicz veniant, eciam recepto cum eis suffraganeo 15 nostro, vt sint in Modrzicz sabbato proximo ad meridiem con- stituti. Datum. Zur Burgkapelle auf dem Spielberg vgl. Wolný, Kirchliche Topo- graphie von Mähren II 1, Brünn 1856, S. 96ff. 3 Mitglieder der Familie Hecht von Rossitz begegnen häufig im Cod. dipl. Moraviae Bd. IX und X (s. die Register ebenda). Der oben genannte ist vielleicht identisch mit dem dominus Hechto, in Moraw burgravius in Nr. 131 der Canc. Joh. Novif. (ed. Tadra S. 105). 14f. suffraganeo nostro: vgl. unten Nr. 252. 267, 5. 228. AN DIE AUGUSTINEREREMITEN IN BRÜNN. Sie möchten dem Wunsch des Markgrafen Jost bezüglich der In- korporation der Kirche von Stonařow[?] stattgeben. [Nach 1376?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Carissimi fratres, Illustris et magnificus princeps dominus noster Jodocus, marchio 228 = L Bl. 70" (lib. VI 32), K Bl. 134" (Nr. 373). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 141, S. 109. — Uberschrift: Olomucensis intimat fratribus
Strana 313
Nr. 227—229. 313 Morauie, loquetur vobiscum ad presens super incorporacione cuius- dam ecclesie parrochialis in Stanazow nostre diocesis, et valde sibi cordi est et multum desiderat pro salutari remedio sui geni- 5 toris talia consumare. Ideoque sitis prouidi et bene prospicientes in hoc negocio, vt faciendo voluntatem ipsius domini eciam vestra negocia vtiliter et pro vestris commodis terminentur. Credo etenim quod voluntas eius sit ad nos omnes et ecclesiam longe nunc beni- gnior quam fuerit temporibus retroactis. Sanos vos omnes (et) 10 pariter incolumes Deus omnipotens conseruare dignetur spacio temporis diuturni. Datum etc. 229. AN MARKGRAF JOST VON MAHREN. Er möge sich wegen der Inkorporation der genannten Kirche auch der Zustimmung des Kapitels in Olmütz versichern. [Nach 1376?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Superillustris princeps et domine graciose, In materia incorporacionis ecclesie in Stanazow nostre Olo- mucensis diocesis, ad quam nunc intendit vestra Sublimitas, no- stra intencio preces vestras velud dominantis accepit imperia, parati auctore Domino in hoc et aliis quibuslibet vestram pro- mouere et prosequi voluntatem, consulentes nichilominus domi- nacioni vestre, vt bono et suaui modo aggrediamini Olomucense Capitulum et ipsius captet beniuolenciam inspirata vobis diuinitus 5 heremitarum quod dominus marchio debeat eis loqui de incorporacione ecclesie in Stanazow L K. — 7 domini .. eciam L 8 negocia L, negô K, negociatio em. Tadra terminetur L K 10 et fehlt L K 229 = L Bl. 70rb (lib. VI 33), K Bl 134r (Nr. 374). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 142, S. 109f. — Uberschrift: Olomucensis scribit Marchioni ostendens se paratum accipere preces ipsius et consulendo, ut aggrediatur Olomuc. capitulum etc. L K. — 2 incorporacione L 8 beniuolencia L 228 Vgl. auch die folgende Nr. 4 Stanazow: Tadra vermutet Stonařow (Stannern) im Bezirk Iglau, vgl. Wolny, Die Markgrafschaft Mähren. VI. Band, Brünn 1842, S. 40ff.; Cod. dipl. Moraviae X Nr. 3, S. 3. 229 Vgl. oben Nr. 228 nebst Anm.
Nr. 227—229. 313 Morauie, loquetur vobiscum ad presens super incorporacione cuius- dam ecclesie parrochialis in Stanazow nostre diocesis, et valde sibi cordi est et multum desiderat pro salutari remedio sui geni- 5 toris talia consumare. Ideoque sitis prouidi et bene prospicientes in hoc negocio, vt faciendo voluntatem ipsius domini eciam vestra negocia vtiliter et pro vestris commodis terminentur. Credo etenim quod voluntas eius sit ad nos omnes et ecclesiam longe nunc beni- gnior quam fuerit temporibus retroactis. Sanos vos omnes (et) 10 pariter incolumes Deus omnipotens conseruare dignetur spacio temporis diuturni. Datum etc. 229. AN MARKGRAF JOST VON MAHREN. Er möge sich wegen der Inkorporation der genannten Kirche auch der Zustimmung des Kapitels in Olmütz versichern. [Nach 1376?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Superillustris princeps et domine graciose, In materia incorporacionis ecclesie in Stanazow nostre Olo- mucensis diocesis, ad quam nunc intendit vestra Sublimitas, no- stra intencio preces vestras velud dominantis accepit imperia, parati auctore Domino in hoc et aliis quibuslibet vestram pro- mouere et prosequi voluntatem, consulentes nichilominus domi- nacioni vestre, vt bono et suaui modo aggrediamini Olomucense Capitulum et ipsius captet beniuolenciam inspirata vobis diuinitus 5 heremitarum quod dominus marchio debeat eis loqui de incorporacione ecclesie in Stanazow L K. — 7 domini .. eciam L 8 negocia L, negô K, negociatio em. Tadra terminetur L K 10 et fehlt L K 229 = L Bl. 70rb (lib. VI 33), K Bl 134r (Nr. 374). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 142, S. 109f. — Uberschrift: Olomucensis scribit Marchioni ostendens se paratum accipere preces ipsius et consulendo, ut aggrediatur Olomuc. capitulum etc. L K. — 2 incorporacione L 8 beniuolencia L 228 Vgl. auch die folgende Nr. 4 Stanazow: Tadra vermutet Stonařow (Stannern) im Bezirk Iglau, vgl. Wolny, Die Markgrafschaft Mähren. VI. Band, Brünn 1842, S. 40ff.; Cod. dipl. Moraviae X Nr. 3, S. 3. 229 Vgl. oben Nr. 228 nebst Anm.
Strana 314
314 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. mira [ ?] discrecio, ita quod eorum habeantur consensus similiter, sine 10 quibus res ipsa non poterit quouis eciam aliunde quesito ingenio consummari. Illustrem personam vestram sanam et incolumem virtus Altissimi conseruare dignetur et animum magnifici prin- cipis confortare Jodoci, vt ab area Christifidelium predones ex- terminet veluti silicem et vrticam et sanctus Cristinus pulset super 15 vtroque, vt et vitam dominanti nuncciet et prauis raptoribus non solum exterminium sed mortem procuret ea quam sibi concessit Altissimus bonitate. Datum. 230. AN MARKGRAF JOHANN SOBIESLAV [?] VON MAHREN. Markgraf Jost habe für die durch seine, Johann Sobieslars, Leute begangenen Gewalttätigkeiten Schadenersatz geleistet, was er gezie- mend zur Kenntnis bringe. [Nach 1376?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Illustris magnifice princeps et domine plurimum honorande, Super oppressionibus, quibus pauperes nostri vestro nomine per quosdam seruitores vestros grauati noscuntur, ab Illustri et magnifico principe et domino Jo[doco] marchione Morauie, ger- 5 mano vestro, satisfaccionem accepimus et iuxta formam satis- faccionis eiusdem eciam hominibus et subditis nostris intencione sincera satisfecimus et satisfacimus continuo et satisfaciemus, sicut occurret pecunia habundancius in futurum. Et licet super hiis nichil ad vos ammodo pertineat, tamen illustrem magni- 10 ficenciam vestram in hiis nostris responsionibus honoramus, qui vbique ad honorem vestrum parati sumus ad ea intendere, que vestris proficiunt comodis et saluti. Conseruet vos deus omnipotens sanum et incolumem feliciter et longewe. Datum. 9 mira] vna LK 14 silicem] felicem L habeatur L K 16 exterminium L 13 area] orea L K 230 = L Bl. 75r" (lib. VI 73), K Bl. 1387 (Nr. 414). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 182, S. 128. — Uberschrift: Notificat marchioni, qualiter hominibus ipsius oppressis satisfacit [!] in quantum se habundancia pe- cunie extendit L K
314 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. mira [ ?] discrecio, ita quod eorum habeantur consensus similiter, sine 10 quibus res ipsa non poterit quouis eciam aliunde quesito ingenio consummari. Illustrem personam vestram sanam et incolumem virtus Altissimi conseruare dignetur et animum magnifici prin- cipis confortare Jodoci, vt ab area Christifidelium predones ex- terminet veluti silicem et vrticam et sanctus Cristinus pulset super 15 vtroque, vt et vitam dominanti nuncciet et prauis raptoribus non solum exterminium sed mortem procuret ea quam sibi concessit Altissimus bonitate. Datum. 230. AN MARKGRAF JOHANN SOBIESLAV [?] VON MAHREN. Markgraf Jost habe für die durch seine, Johann Sobieslars, Leute begangenen Gewalttätigkeiten Schadenersatz geleistet, was er gezie- mend zur Kenntnis bringe. [Nach 1376?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Illustris magnifice princeps et domine plurimum honorande, Super oppressionibus, quibus pauperes nostri vestro nomine per quosdam seruitores vestros grauati noscuntur, ab Illustri et magnifico principe et domino Jo[doco] marchione Morauie, ger- 5 mano vestro, satisfaccionem accepimus et iuxta formam satis- faccionis eiusdem eciam hominibus et subditis nostris intencione sincera satisfecimus et satisfacimus continuo et satisfaciemus, sicut occurret pecunia habundancius in futurum. Et licet super hiis nichil ad vos ammodo pertineat, tamen illustrem magni- 10 ficenciam vestram in hiis nostris responsionibus honoramus, qui vbique ad honorem vestrum parati sumus ad ea intendere, que vestris proficiunt comodis et saluti. Conseruet vos deus omnipotens sanum et incolumem feliciter et longewe. Datum. 9 mira] vna LK 14 silicem] felicem L habeatur L K 16 exterminium L 13 area] orea L K 230 = L Bl. 75r" (lib. VI 73), K Bl. 1387 (Nr. 414). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 182, S. 128. — Uberschrift: Notificat marchioni, qualiter hominibus ipsius oppressis satisfacit [!] in quantum se habundancia pe- cunie extendit L K
Strana 315
Nr. 229—232. 315 231. AN KÖNIG WENZEL. Beschwerde über neue Gewalttaten Markgraf Sobieslavs. [Nach 1376?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Serenissime ac inuictissime princeps et domine, Accedit ad vestre Serenitatis presenciam Albertus etc., familiaris domesticus meus, super offensis et iniuriis multiplicibus, quibus ecclesia Olomucensis a marchione Sobesslao nunc ex nouo destrui- tur, informatus distincte, quem graciose sacra vestra Maiestas dignetur audire et tantis ecclesie vestre Olomucensis pressuris et incomodis de oportuno remedio graciosius prouidere. Datum etc. 5 232. AN MARKGRAF JOST[T VON MAHREN. Er möge eine gewisse Grenzfestsetzung in seiner Gegenwart vornehmen lassen, damit den Rechten der Olmützer Kirche nicht Eintrag ge- schehe. [Nach 1376?] Serenissime princeps et domine mi metuendissime, Quamuis alias vestre Maiestatis deliberacio inspeccionem me- tarum nobilis viri domini W. de . . multum graciose commiserit, sicut hoc relacione certa cognoui, tamen commissarii [ ?] Maiestatis vestre rem ipsam neglexerunt prosequi neque specificata est me- tarum distinccio nec finis imponitur materie, nisi vestre Maiestatis benignitas hoc dignetur committere seriose. Quapropter magni- fice dominacioni vestre supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus hoc presenti tempore, dum adesse possum, cognicionem prefatam, inspeccionem et distinccionem metarum huiusmodi vestra 10 dominacio graciose committat, vt ita regno vestro temporali fiat iusticia (et) quod sancta mater vestra Olomuc. ecclesia rite gaudeat 5 231 = L Bl. 75ra (lib. VI 77), K Bl. 139 (Nr. 418). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 186, S. 130. — Uberschrift: Credencia ad dominum regem super offensis Ecclesie ut de remedio prouideatur L K 232 = M Bl. 99°. — Uberschrift: Marchioni ut sui presencia metas 12 et fehlt He distingwat Hs. — 4 commissarii] commissã Hs
Nr. 229—232. 315 231. AN KÖNIG WENZEL. Beschwerde über neue Gewalttaten Markgraf Sobieslavs. [Nach 1376?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Serenissime ac inuictissime princeps et domine, Accedit ad vestre Serenitatis presenciam Albertus etc., familiaris domesticus meus, super offensis et iniuriis multiplicibus, quibus ecclesia Olomucensis a marchione Sobesslao nunc ex nouo destrui- tur, informatus distincte, quem graciose sacra vestra Maiestas dignetur audire et tantis ecclesie vestre Olomucensis pressuris et incomodis de oportuno remedio graciosius prouidere. Datum etc. 5 232. AN MARKGRAF JOST[T VON MAHREN. Er möge eine gewisse Grenzfestsetzung in seiner Gegenwart vornehmen lassen, damit den Rechten der Olmützer Kirche nicht Eintrag ge- schehe. [Nach 1376?] Serenissime princeps et domine mi metuendissime, Quamuis alias vestre Maiestatis deliberacio inspeccionem me- tarum nobilis viri domini W. de . . multum graciose commiserit, sicut hoc relacione certa cognoui, tamen commissarii [ ?] Maiestatis vestre rem ipsam neglexerunt prosequi neque specificata est me- tarum distinccio nec finis imponitur materie, nisi vestre Maiestatis benignitas hoc dignetur committere seriose. Quapropter magni- fice dominacioni vestre supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus hoc presenti tempore, dum adesse possum, cognicionem prefatam, inspeccionem et distinccionem metarum huiusmodi vestra 10 dominacio graciose committat, vt ita regno vestro temporali fiat iusticia (et) quod sancta mater vestra Olomuc. ecclesia rite gaudeat 5 231 = L Bl. 75ra (lib. VI 77), K Bl. 139 (Nr. 418). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 186, S. 130. — Uberschrift: Credencia ad dominum regem super offensis Ecclesie ut de remedio prouideatur L K 232 = M Bl. 99°. — Uberschrift: Marchioni ut sui presencia metas 12 et fehlt He distingwat Hs. — 4 commissarii] commissã Hs
Strana 316
316 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. talem nutriuisse filium, qui sic temporalibus intendit comodis, vt nulla racione velit iurium spiritualium obliuisci. Me et mea 15 omnia vestre Serenitati recommendo suppliciter, quam Deus omnipotens conseruare dignetur cum optate prosperitatis euentibus tempore diuturno etc. 233. AN MARKGRAF JOST [?] VON MAHREN. Bittet um sein Eingreifen gegen Stiborius de ..., der unrechtmäßiger- weise Güter der Olmützer Kirche in Besitz genommen habe und allerlei andere Gewalttätigkeiten begehe. [Nach 13761] Magnifice princeps et domine graciose, Deuotis et assiduis oracionibus nostris premissis. Domino nostro domino archiepiscopo Pragensi ad eius literas sibi vestra dominacio respondit, quod iuxta vestre magnificencie insinuacionem 5 sibi factam conemur quedam bona feudi vestri [?] iure ecclesiastico obtinere. Quocirca dignetur vestra scire magnificencia, quod in bonis ad eandem magnificenciam spectantibus quocumque titulo non diceret nos quauis occasione aliquid attemptare. Sed ea bona, de quibus agere cogimur aduersus dominum Stiborium de .., 10 nostra et nostre Ecclesie constant esse, quorum nos possessione prefatus dominus spoliauit et in sue detrimentum anime et grauem dicte ecclesie iacturam detinet occupata. Et tanta non contentus iniuria, sed aduersus dictam ecclesiam, que a vestris progenitoribus recepit sui honoris et commodi fulcimentum, austerioris crudelitatis 15 seuicia debachatus, pauperes ipsius ecclesie de villa antiquissima dictorum progenitorum recolende memorie eleemosynam (reci- pientes?) wlneribus, plagis et aliis grauibus molestiis affici pro- curauit. Et ne iidem pauperes audeant extra villam ad suos exire labores, procurat cottidianis suorum custodiis et insidiis prohiberi, 20 sicut iam de hiis multis locis increuit publica vox et fama. Insuper 233 = M Bl. 102°. — Uberschrift: Item marchio(ni) conqueritur qualiter homines suos male tractauerit Hs. — 1 Dominus noster do- minus archiepiscopus pragensis ad cuius literas He 3 eius] cuius Hs 4 respondi He 5 vestri] vm oder bm He 8 quamuis Hs 17 recipientes fehlt Hs 20 multis] mutis Hs
316 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. talem nutriuisse filium, qui sic temporalibus intendit comodis, vt nulla racione velit iurium spiritualium obliuisci. Me et mea 15 omnia vestre Serenitati recommendo suppliciter, quam Deus omnipotens conseruare dignetur cum optate prosperitatis euentibus tempore diuturno etc. 233. AN MARKGRAF JOST [?] VON MAHREN. Bittet um sein Eingreifen gegen Stiborius de ..., der unrechtmäßiger- weise Güter der Olmützer Kirche in Besitz genommen habe und allerlei andere Gewalttätigkeiten begehe. [Nach 13761] Magnifice princeps et domine graciose, Deuotis et assiduis oracionibus nostris premissis. Domino nostro domino archiepiscopo Pragensi ad eius literas sibi vestra dominacio respondit, quod iuxta vestre magnificencie insinuacionem 5 sibi factam conemur quedam bona feudi vestri [?] iure ecclesiastico obtinere. Quocirca dignetur vestra scire magnificencia, quod in bonis ad eandem magnificenciam spectantibus quocumque titulo non diceret nos quauis occasione aliquid attemptare. Sed ea bona, de quibus agere cogimur aduersus dominum Stiborium de .., 10 nostra et nostre Ecclesie constant esse, quorum nos possessione prefatus dominus spoliauit et in sue detrimentum anime et grauem dicte ecclesie iacturam detinet occupata. Et tanta non contentus iniuria, sed aduersus dictam ecclesiam, que a vestris progenitoribus recepit sui honoris et commodi fulcimentum, austerioris crudelitatis 15 seuicia debachatus, pauperes ipsius ecclesie de villa antiquissima dictorum progenitorum recolende memorie eleemosynam (reci- pientes?) wlneribus, plagis et aliis grauibus molestiis affici pro- curauit. Et ne iidem pauperes audeant extra villam ad suos exire labores, procurat cottidianis suorum custodiis et insidiis prohiberi, 20 sicut iam de hiis multis locis increuit publica vox et fama. Insuper 233 = M Bl. 102°. — Uberschrift: Item marchio(ni) conqueritur qualiter homines suos male tractauerit Hs. — 1 Dominus noster do- minus archiepiscopus pragensis ad cuius literas He 3 eius] cuius Hs 4 respondi He 5 vestri] vm oder bm He 8 quamuis Hs 17 recipientes fehlt Hs 20 multis] mutis Hs
Strana 317
Nr. 232—234. 317 pridie tres equites prefate ville iudici penes opidum Cogetin [ ?] occurrentes, ipsum in vno pede truncauerunt ac vnum oculum cum globo gladii irrecuperabiliter, vt dicitur, percusserunt. Et ab alto equo suo gladio et aliis rebus, quas idem miser deferebat, inflictis sibi aliis wlneribus iacere dimiserunt in campo. Quem 25 superuenientes de suis laboribus homines sic misere prostratum recipientes ad ipsum opidum detulerunt. Hec omnia incommoda et violencias ad aures vestre benignitatis deferimus cum intimis lacrimis querulose. Quare, benigne princeps, cum iam tantum augmentata prefate ecclesie per supradictum domi- so num violencia et multiplicata iniuria cottidie non desinit adaugeri, non sentimus ipsi ecclesie expedire, vt in aliquem in absencia prefati domini (archi)episcopi compromittamus. Volentes pocius super premissis equissimi iuris finem et sentenciam superni spe iuuaminis expectare, deuotissime supplicamus, quatenus vestre excellencie s5 benignitas nostre iusticie intuitu, supremi principis cum causam agimus, dignetur pium fauorem et oportunum auxilium exhibere etc. 234. AN MARKGRAF JOST VON MAHREN. Bittet, der Olmützer Kirche Genugtuung zu verschaffen für die durch einen gewissen Franko verübten Gewaltättigkeiten. [Nach 13771] Serenissime princeps etc., Nouitatem non speratorum excessuum, quibus dominus Franko Olomucensem turbauit ecclesiam, tanto amariore animo iusta racione suscepi, quo de ipso michi pre ceteris fuit omnis boni presumpcio et nichil per eum fieri talium sperabatur. Quidquid sit, naturalis dominus meus estis. Vester sum, vobis fideliter serui- turus [ ?]. Mandatis vestris parebo solerter et iuxta literarum vestra- rum continenciam prefati domini F. prestolabor aduentum, de gracia vestra confidens, vt magnifica vestra Serenitas efficiat, quatenus quemadmodum ecclesiu mea publicam dehonestacionem accepit, 10 22 pede] pede pedit.o Hs ac] ad Hs 29 intimis] in cuius He 30 angumta Hs 31 violenciam Hs et] eciam Hs cottidie] et cottidie Hs 35 supplicantes Hs 234 = M Bl. 113r. — Ohne Uberschrift Hs. — 2 ffranko Hs 6 ser- uiturus] seruaret Hs 8 F.] ff. Hs
Nr. 232—234. 317 pridie tres equites prefate ville iudici penes opidum Cogetin [ ?] occurrentes, ipsum in vno pede truncauerunt ac vnum oculum cum globo gladii irrecuperabiliter, vt dicitur, percusserunt. Et ab alto equo suo gladio et aliis rebus, quas idem miser deferebat, inflictis sibi aliis wlneribus iacere dimiserunt in campo. Quem 25 superuenientes de suis laboribus homines sic misere prostratum recipientes ad ipsum opidum detulerunt. Hec omnia incommoda et violencias ad aures vestre benignitatis deferimus cum intimis lacrimis querulose. Quare, benigne princeps, cum iam tantum augmentata prefate ecclesie per supradictum domi- so num violencia et multiplicata iniuria cottidie non desinit adaugeri, non sentimus ipsi ecclesie expedire, vt in aliquem in absencia prefati domini (archi)episcopi compromittamus. Volentes pocius super premissis equissimi iuris finem et sentenciam superni spe iuuaminis expectare, deuotissime supplicamus, quatenus vestre excellencie s5 benignitas nostre iusticie intuitu, supremi principis cum causam agimus, dignetur pium fauorem et oportunum auxilium exhibere etc. 234. AN MARKGRAF JOST VON MAHREN. Bittet, der Olmützer Kirche Genugtuung zu verschaffen für die durch einen gewissen Franko verübten Gewaltättigkeiten. [Nach 13771] Serenissime princeps etc., Nouitatem non speratorum excessuum, quibus dominus Franko Olomucensem turbauit ecclesiam, tanto amariore animo iusta racione suscepi, quo de ipso michi pre ceteris fuit omnis boni presumpcio et nichil per eum fieri talium sperabatur. Quidquid sit, naturalis dominus meus estis. Vester sum, vobis fideliter serui- turus [ ?]. Mandatis vestris parebo solerter et iuxta literarum vestra- rum continenciam prefati domini F. prestolabor aduentum, de gracia vestra confidens, vt magnifica vestra Serenitas efficiat, quatenus quemadmodum ecclesiu mea publicam dehonestacionem accepit, 10 22 pede] pede pedit.o Hs ac] ad Hs 29 intimis] in cuius He 30 angumta Hs 31 violenciam Hs et] eciam Hs cottidie] et cottidie Hs 35 supplicantes Hs 234 = M Bl. 113r. — Ohne Uberschrift Hs. — 2 ffranko Hs 6 ser- uiturus] seruaret Hs 8 F.] ff. Hs
Strana 318
318 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. sic eciam honoretur in publico et fidelibus meis sic lesis enormiter, vestre gracie suffragante presidio, congrue satisfaciat, vt mercedem ab illo suscipiat sublimis vestra nobilitas, qui est bonorum omnium largifluus retributor. Serenissimam (personam vestram) pro 15 felici subditorum regimine etc. Magnifice dominacionis vestre Cappellanus humilis, Oflomu- censis] Episcopus Jo[hannes] etc. 235. AN MARKGRAF JOST VON MAHREN? Bittet um Sühne für eine gegen das Olmützer Kapitel verübte Ge- walttat. [Nach 1377?] Serenissime princeps, Querimoniam lamentabilem Olomuc. mei Capituli et origina- lium (seriem ?), quam ab eis accepi, magnifice dominacioni vestre transmitto, vt eadem scriptura Serenitati vestre tanti enormissimi s casus faciat noticiam pleniorem, supplicans care michi et omni tempore metuende [?] dominacioni vestre, quatenus ob reueren- ciam Dei omnipotentis et venerabilium patronorum Olomuc. ecclesie nostre super actu tam sacrilego et tam manifeste tur- pitudinis macula dignetur magnificencia (vestra) de oportuno 10 remedio cogitare. Nam conuenit dignitati vestre tamquam prin- cipi ...., vt Dei et sanctorum iniurias vindicetis. Et ego, qui vtique me vestram .. . deuotis obsequiis, ad procuracionem vestram et prolis vestre honorem et statum totis vite mee temporibus obli- gabor etc. 12 satisfaciat] em. satisfiat? 14 personam vestram fehlt Hs 235 = M Bl. 108°. —Ohne Uberschrift Hs. — 3 seriem fehlt Hs 4 ean- 6 metuende] mediante 5 faciant Hs dem scripturam Hs (80) Hs 11 ...] amatia (s0) He 12 ...] freier Raum für etwa sechs Buchstaben Hs 285 Es liegt nahe, die obige Beschwerde mit den schweren Ubergriffen der mährischen Markgrafen gegen das Olmützer Kapitel in Verbindung zu bringen, die nach einem ersten Eingreifen Papst Gregors XI. vom 1. Febr. 1377 (Cod. dipl. Moraviae XI Nr. 67, S. 57ff.) zu wachsender Verschärfung der Lage (ebenda Nr. 166, S. 151ff.: Urban VI. an den Bischof von Leito-
318 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. sic eciam honoretur in publico et fidelibus meis sic lesis enormiter, vestre gracie suffragante presidio, congrue satisfaciat, vt mercedem ab illo suscipiat sublimis vestra nobilitas, qui est bonorum omnium largifluus retributor. Serenissimam (personam vestram) pro 15 felici subditorum regimine etc. Magnifice dominacionis vestre Cappellanus humilis, Oflomu- censis] Episcopus Jo[hannes] etc. 235. AN MARKGRAF JOST VON MAHREN? Bittet um Sühne für eine gegen das Olmützer Kapitel verübte Ge- walttat. [Nach 1377?] Serenissime princeps, Querimoniam lamentabilem Olomuc. mei Capituli et origina- lium (seriem ?), quam ab eis accepi, magnifice dominacioni vestre transmitto, vt eadem scriptura Serenitati vestre tanti enormissimi s casus faciat noticiam pleniorem, supplicans care michi et omni tempore metuende [?] dominacioni vestre, quatenus ob reueren- ciam Dei omnipotentis et venerabilium patronorum Olomuc. ecclesie nostre super actu tam sacrilego et tam manifeste tur- pitudinis macula dignetur magnificencia (vestra) de oportuno 10 remedio cogitare. Nam conuenit dignitati vestre tamquam prin- cipi ...., vt Dei et sanctorum iniurias vindicetis. Et ego, qui vtique me vestram .. . deuotis obsequiis, ad procuracionem vestram et prolis vestre honorem et statum totis vite mee temporibus obli- gabor etc. 12 satisfaciat] em. satisfiat? 14 personam vestram fehlt Hs 235 = M Bl. 108°. —Ohne Uberschrift Hs. — 3 seriem fehlt Hs 4 ean- 6 metuende] mediante 5 faciant Hs dem scripturam Hs (80) Hs 11 ...] amatia (s0) He 12 ...] freier Raum für etwa sechs Buchstaben Hs 285 Es liegt nahe, die obige Beschwerde mit den schweren Ubergriffen der mährischen Markgrafen gegen das Olmützer Kapitel in Verbindung zu bringen, die nach einem ersten Eingreifen Papst Gregors XI. vom 1. Febr. 1377 (Cod. dipl. Moraviae XI Nr. 67, S. 57ff.) zu wachsender Verschärfung der Lage (ebenda Nr. 166, S. 151ff.: Urban VI. an den Bischof von Leito-
Strana 319
Nr. 234—236. 319 236. AN EINE UNGENANNTE VORNEHME DAME. Dankt für die ihm anläßlich seiner Vertreibung bezeugte Teilnahme und hofft auf baldige Befreiung der Olmützer Kirche. [1378/79?] Aus der Cancellaria Johannis Noviſorensis. Amantissima domina, Ad maximam pietatem reuerencie vestre computat Olomucensis episcopus, quod ipsius, quem de presenti absque sui culpa exulem fecit malorum impietas, ita dignemini ex animo recordari, vt nunccium vestrum miseritis, qui statum eius exploret, quem 5 nunc exosum tenet hominum dampnatorum presumpcio, vt quasi ab impietate ... iudicetur. Sciat igitur vestre pietatis grata com- passio procul dubio grandem in celis mercedem recipere; et auctore Domino iste vester cappellanus Olomucensis episcopus, quem sic malorum detestabilis inuasit presumpcio, consurget breuiter et 10 diuina fauente clemencia blasphemos quoslibet et inuasores ecclesie ita producet in pruritum et scabiem, vt nichil aput eos remaneat 236 = L Bl. 767a (lib. VI 87), K Bl. 140" (Nr. 428). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 196, S. 135. — Uberschrift: Olomucensis conqueritur cuidam nobili domine de exilio suo propter inuasores ecclesie L K. — 7 ...] impm (oder impm) pipsima (= impurum peripsema Unflat?, vgl. 1. Cor. 4, 13) L 12 et] ut L mischl, Rom 1379 Okt. 15, vgl. auch unten Nr. 236) und am 12. Jan. 1380 zur Verhängung des Interdikts über Markgraf Jost und die Stadt Olmütz führten (Cod. dipl. Moraviae XI Nr. 172, S. 156ff.). — Der Hinweis auf den honor et status prolis vestre (Z. 13) paßt kaum auf Markgraf Johann Sobieslaus, der für den geistlichen Stand bestimmt war und wohl keine legi- time Nachkommenschaft hatte. Jost war in erster Ehe mit Elisabeth, Tochter des Herzogs Ladislaus von Oppeln, vermählt. Nach ihrem Tode heiratete er (1374?) ihre Schwester Agnes von Oppeln: V. Brandl, Cod. dipl. Mor. XI S. II Anm. 2; vgl. auch oben zu Nr. 127. 236 An die gleiche Empfängerin gerichtet wie oben Nr. 226? — Mit dem 'Exil’ (exul Z. 3) ist die Verweisung des Bischofs und des Domkapitels aus Olmütz gemeint, die zum Einschreiten der päpstlichen Kurie und zur Ver- hängung des Interdikts führte, 8. oben zu Nr. 235; vgl. auch unten Nr. 249, 26 senem et exulem hominem. Der Brand des bischöflichen Palasts in Olmütz fand erst am 10. Mai 1380 statt. Zur Geschichte des Konflikts vgl. V. Brandl im Cod. dipl. Mor. XI S. VIff. und S. XII.
Nr. 234—236. 319 236. AN EINE UNGENANNTE VORNEHME DAME. Dankt für die ihm anläßlich seiner Vertreibung bezeugte Teilnahme und hofft auf baldige Befreiung der Olmützer Kirche. [1378/79?] Aus der Cancellaria Johannis Noviſorensis. Amantissima domina, Ad maximam pietatem reuerencie vestre computat Olomucensis episcopus, quod ipsius, quem de presenti absque sui culpa exulem fecit malorum impietas, ita dignemini ex animo recordari, vt nunccium vestrum miseritis, qui statum eius exploret, quem 5 nunc exosum tenet hominum dampnatorum presumpcio, vt quasi ab impietate ... iudicetur. Sciat igitur vestre pietatis grata com- passio procul dubio grandem in celis mercedem recipere; et auctore Domino iste vester cappellanus Olomucensis episcopus, quem sic malorum detestabilis inuasit presumpcio, consurget breuiter et 10 diuina fauente clemencia blasphemos quoslibet et inuasores ecclesie ita producet in pruritum et scabiem, vt nichil aput eos remaneat 236 = L Bl. 767a (lib. VI 87), K Bl. 140" (Nr. 428). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 196, S. 135. — Uberschrift: Olomucensis conqueritur cuidam nobili domine de exilio suo propter inuasores ecclesie L K. — 7 ...] impm (oder impm) pipsima (= impurum peripsema Unflat?, vgl. 1. Cor. 4, 13) L 12 et] ut L mischl, Rom 1379 Okt. 15, vgl. auch unten Nr. 236) und am 12. Jan. 1380 zur Verhängung des Interdikts über Markgraf Jost und die Stadt Olmütz führten (Cod. dipl. Moraviae XI Nr. 172, S. 156ff.). — Der Hinweis auf den honor et status prolis vestre (Z. 13) paßt kaum auf Markgraf Johann Sobieslaus, der für den geistlichen Stand bestimmt war und wohl keine legi- time Nachkommenschaft hatte. Jost war in erster Ehe mit Elisabeth, Tochter des Herzogs Ladislaus von Oppeln, vermählt. Nach ihrem Tode heiratete er (1374?) ihre Schwester Agnes von Oppeln: V. Brandl, Cod. dipl. Mor. XI S. II Anm. 2; vgl. auch oben zu Nr. 127. 236 An die gleiche Empfängerin gerichtet wie oben Nr. 226? — Mit dem 'Exil’ (exul Z. 3) ist die Verweisung des Bischofs und des Domkapitels aus Olmütz gemeint, die zum Einschreiten der päpstlichen Kurie und zur Ver- hängung des Interdikts führte, 8. oben zu Nr. 235; vgl. auch unten Nr. 249, 26 senem et exulem hominem. Der Brand des bischöflichen Palasts in Olmütz fand erst am 10. Mai 1380 statt. Zur Geschichte des Konflikts vgl. V. Brandl im Cod. dipl. Mor. XI S. VIff. und S. XII.
Strana 320
320 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. nisi malorum nutrix infamia et dampnata perpetuo confusio faciei. Magnus est etenim Deus omnipotens et vsquequaque 15 laudabilis, cuius potens pietas et ineffabiliter pia potencia suscitat egenos de puluere, vt in sublimi collocentur gloria, et deponit ty- rannos a sedibus, vt intrent in inferiora terre et partes efficiantur demonum. Venerabilem personam .. Datum etc. 237. AN MARKGRAF JOST VON MAHREN. Mahnt zum Ausgleich mit dem Olmützer Kapitel und warnt vor den Folgen weiterer Übergriffe. Mürau [1380]. Illustris princeps et domine generose, Interrogacione, quam michi fecistis nuper, dum essem in Olo- mucz vocacione vestra in vestri constitutus presencia, videlicet si in questione, que iam per appellacionem vestram, ut asseritis, 5 deducta est ad cognicionem domini nostri Vrbani summi ponti- ficis inter vos ab una et honorabile meum capitulum parte ab alia, vellem ego stare de medio, ita ut vos et terram vestram rebus sic stantibus non grauarem, non indigebatis in aliquo, quoniam vos et vestros satis inuoluistis excommunicacionum et interdicti sen- 10 tenciis ex illis operibus, que suasione negligentis consilii patrauistis. Super quibus ego, ut pastor vester datus vobis ab omnipotente Domino, vos tanquam ouem meam informare teneor, et ex affectu sinceritatis desidero personam vestram ad pascua eterne salutis reducere, qui, sicut vestre illustri dominacioni constat plenius, a 15 die mortis clare memorie illustris domini Johannis olym marchionis Morauie, genitoris vestri, generosi mei domini, laboraui continuo, ut ad meas proprias expensas curiam vestram sequerer, ne datum vobis diuinitus clarum ingenium a negligentibus persuasoribus con- taminaretur in aliquo, ymaginacionem ... accipiens, ut conser- 13 perpetue L 237 = Olmütz Kapitelsbibliothek Cod. VIII S. 335. — Die Wiedergabe nach dem Abdruck von V. Brandl im Cod. dipl. Moraviae XI Nr. 174, S. 159. — 8 Non indigebatis Brandl quoniam] quam Brandl 19 ...] ego Brandl 236 16f. Vgl. Luc. 1, 52 deposuit potentes de sede. 237 Das Z. 9f. erwähnte Interdikt dauerte vom 12. Januar bis zum 20. Februar 1380.
320 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. nisi malorum nutrix infamia et dampnata perpetuo confusio faciei. Magnus est etenim Deus omnipotens et vsquequaque 15 laudabilis, cuius potens pietas et ineffabiliter pia potencia suscitat egenos de puluere, vt in sublimi collocentur gloria, et deponit ty- rannos a sedibus, vt intrent in inferiora terre et partes efficiantur demonum. Venerabilem personam .. Datum etc. 237. AN MARKGRAF JOST VON MAHREN. Mahnt zum Ausgleich mit dem Olmützer Kapitel und warnt vor den Folgen weiterer Übergriffe. Mürau [1380]. Illustris princeps et domine generose, Interrogacione, quam michi fecistis nuper, dum essem in Olo- mucz vocacione vestra in vestri constitutus presencia, videlicet si in questione, que iam per appellacionem vestram, ut asseritis, 5 deducta est ad cognicionem domini nostri Vrbani summi ponti- ficis inter vos ab una et honorabile meum capitulum parte ab alia, vellem ego stare de medio, ita ut vos et terram vestram rebus sic stantibus non grauarem, non indigebatis in aliquo, quoniam vos et vestros satis inuoluistis excommunicacionum et interdicti sen- 10 tenciis ex illis operibus, que suasione negligentis consilii patrauistis. Super quibus ego, ut pastor vester datus vobis ab omnipotente Domino, vos tanquam ouem meam informare teneor, et ex affectu sinceritatis desidero personam vestram ad pascua eterne salutis reducere, qui, sicut vestre illustri dominacioni constat plenius, a 15 die mortis clare memorie illustris domini Johannis olym marchionis Morauie, genitoris vestri, generosi mei domini, laboraui continuo, ut ad meas proprias expensas curiam vestram sequerer, ne datum vobis diuinitus clarum ingenium a negligentibus persuasoribus con- taminaretur in aliquo, ymaginacionem ... accipiens, ut conser- 13 perpetue L 237 = Olmütz Kapitelsbibliothek Cod. VIII S. 335. — Die Wiedergabe nach dem Abdruck von V. Brandl im Cod. dipl. Moraviae XI Nr. 174, S. 159. — 8 Non indigebatis Brandl quoniam] quam Brandl 19 ...] ego Brandl 236 16f. Vgl. Luc. 1, 52 deposuit potentes de sede. 237 Das Z. 9f. erwähnte Interdikt dauerte vom 12. Januar bis zum 20. Februar 1380.
Strana 321
Nr. 236—238. 321 uato capite facilius tocius principatus homines possem ad veri 2o cognicionem reducere, sicut in hoc eodem versor proposito ex flagrantis caritatis incendio, qua vos prosequor tamquam ouem meo commissam regimini, non meo merito sed diuine voluntatis assensu, que nutu solo omnia dirigit et disponit. Et licet super hiis vos solum denunciare debuerim suasione canonum, quorum 25 iure executor existo, ego tamen magna dileccione, qua vos prose- quor, non absque meo grandi periculo semper abstinui, hodie abstineo non absque nota penali reprehensionis superiorum meo- rum, et volo animo libenti abstinere per amplius, sperans quod non solum mea, sed omnium deprecacione sanctorum Deus vos so reducet omnipotens ad innate vobis puritatis innocenciam salu- tarem, ita ut considerata mea et fratrum meorum iusticia me et eos inspiracione diuina prosequemini gracia pariter et fauore, cum simus semper dispositi ad humiliandum animas nostras et ad omnia faciendum, que possemus facere saluis nostris iuramentis, s5 conscienciis et honore. Datum Meraw etc. 238. AN DENSELBEN? Dankt für erwiesene Wohltaten. 1?] Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Spectabilis et magnifice princeps et domine mi singulariter fauorose, Quanta nobilissimi vestri cordis innata pietate et gracia me humilem et fidelem vestrum Cappellanum omni semper studio prosequi non cessatis et continuata virtute Deo propicio nunquam 5 cessabitis in futurum, tam fidelissime dominacioni vestre re- graciari non valeo, sed diuinam misericordiam supplex inuoco, vt ipse vobis retribuat, qui bonorum est omnium largifluus retri- butor. Datum. 238 = L Bl. 77ra (lib. VI 92), K Bl. 140" (Nr. 432). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 200, S. 136. — Uberschrift: Olomucensis regraciatur marchioni de ipsius benigna prosecucione L K. — 6 Tam L 8 ipsa L K 238 Persönlichkeit des Empfängers und Abfassungszeit sind unsicher.
Nr. 236—238. 321 uato capite facilius tocius principatus homines possem ad veri 2o cognicionem reducere, sicut in hoc eodem versor proposito ex flagrantis caritatis incendio, qua vos prosequor tamquam ouem meo commissam regimini, non meo merito sed diuine voluntatis assensu, que nutu solo omnia dirigit et disponit. Et licet super hiis vos solum denunciare debuerim suasione canonum, quorum 25 iure executor existo, ego tamen magna dileccione, qua vos prose- quor, non absque meo grandi periculo semper abstinui, hodie abstineo non absque nota penali reprehensionis superiorum meo- rum, et volo animo libenti abstinere per amplius, sperans quod non solum mea, sed omnium deprecacione sanctorum Deus vos so reducet omnipotens ad innate vobis puritatis innocenciam salu- tarem, ita ut considerata mea et fratrum meorum iusticia me et eos inspiracione diuina prosequemini gracia pariter et fauore, cum simus semper dispositi ad humiliandum animas nostras et ad omnia faciendum, que possemus facere saluis nostris iuramentis, s5 conscienciis et honore. Datum Meraw etc. 238. AN DENSELBEN? Dankt für erwiesene Wohltaten. 1?] Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Spectabilis et magnifice princeps et domine mi singulariter fauorose, Quanta nobilissimi vestri cordis innata pietate et gracia me humilem et fidelem vestrum Cappellanum omni semper studio prosequi non cessatis et continuata virtute Deo propicio nunquam 5 cessabitis in futurum, tam fidelissime dominacioni vestre re- graciari non valeo, sed diuinam misericordiam supplex inuoco, vt ipse vobis retribuat, qui bonorum est omnium largifluus retri- butor. Datum. 238 = L Bl. 77ra (lib. VI 92), K Bl. 140" (Nr. 432). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 200, S. 136. — Uberschrift: Olomucensis regraciatur marchioni de ipsius benigna prosecucione L K. — 6 Tam L 8 ipsa L K 238 Persönlichkeit des Empfängers und Abfassungszeit sind unsicher.
Strana 322
IX 2. Amtliche Beziehungen zu Albert von Sternberg, Bischof von Leitomischl. Vorbemerkung: Für diese Gruppe lassen sich auch heranziehen oben Nr. 20f. 136. 160—163, unten Nr. 254. 257. 239. Johann von Neumarkt, Bischof von Olmütz, erhebt auf Ersuchen Alberts von Sternberg, Magdeburgensis archiepiscopi, Primatis Germaniae, dominabilis amici nostri carissimi, die Pfarrkirche in Sternberg zu einer Propstei und genehmigt nach Beratung mit dem Olmützer Kapitel die Gründung eines Augustiner Chorherrenkonvents bei derselben. Prag, 1371 März 4. Original. Pergament. Brünn, Mährisches Landesarchiv, Akten des Stern- berger Augustinerklosters lit. A. n. 5. Anf. Dei et apostolice sedis gracia Olomucensis episcopus Jo- hannes ... Quamuis ex debito pastoralis officii = Cod. dipl. Moraviae X Nr. 112, S. 131ff. Die Stiftungsurkunde Alberts von Sternberg, vom gleichen Tage datiert, Cod. dipl. Mor. X Nr. 111. Ausführliche Angaben über die Schicksale dieses Augustiner-Chorherrenstifts bei Wolny, Kirchl. Topographie von Mähren. I. Abt. II. Band. Brünn 1857, S. 50ff. 240. AN ALBERT VON STERNBERG, BISCHOF VON LEITOMISCHL. Gestattet ihm, den Grundstein zu dem Augustinerkloster in Sternberg zu legen und den ersten Propst zu investieren. Breslau, 1372 März 12. Original (Pergament). Brünn, Mährisches Landesarchir, Akten des Klosters Sternberg lit. A. n. 5. Anfang: Reuerendo in Christo patri domino Alberto Lutho- muschlensi episcopo, dominabili amico suo carissimo, dei et aposto-
IX 2. Amtliche Beziehungen zu Albert von Sternberg, Bischof von Leitomischl. Vorbemerkung: Für diese Gruppe lassen sich auch heranziehen oben Nr. 20f. 136. 160—163, unten Nr. 254. 257. 239. Johann von Neumarkt, Bischof von Olmütz, erhebt auf Ersuchen Alberts von Sternberg, Magdeburgensis archiepiscopi, Primatis Germaniae, dominabilis amici nostri carissimi, die Pfarrkirche in Sternberg zu einer Propstei und genehmigt nach Beratung mit dem Olmützer Kapitel die Gründung eines Augustiner Chorherrenkonvents bei derselben. Prag, 1371 März 4. Original. Pergament. Brünn, Mährisches Landesarchiv, Akten des Stern- berger Augustinerklosters lit. A. n. 5. Anf. Dei et apostolice sedis gracia Olomucensis episcopus Jo- hannes ... Quamuis ex debito pastoralis officii = Cod. dipl. Moraviae X Nr. 112, S. 131ff. Die Stiftungsurkunde Alberts von Sternberg, vom gleichen Tage datiert, Cod. dipl. Mor. X Nr. 111. Ausführliche Angaben über die Schicksale dieses Augustiner-Chorherrenstifts bei Wolny, Kirchl. Topographie von Mähren. I. Abt. II. Band. Brünn 1857, S. 50ff. 240. AN ALBERT VON STERNBERG, BISCHOF VON LEITOMISCHL. Gestattet ihm, den Grundstein zu dem Augustinerkloster in Sternberg zu legen und den ersten Propst zu investieren. Breslau, 1372 März 12. Original (Pergament). Brünn, Mährisches Landesarchir, Akten des Klosters Sternberg lit. A. n. 5. Anfang: Reuerendo in Christo patri domino Alberto Lutho- muschlensi episcopo, dominabili amico suo carissimo, dei et aposto-
Strana 323
Nr. 239—241. 323 lice sedis gracia Olomuczensis episcopus Johannes salutem in eo qui est omnium vera salus. Reuerende pater ac dominabilis amice carissime. Dum grandis illius deuocionis affectum = Cod. dipl. Moraviae X Nr. 155, S. 180. s 241. AN ALBERT VON STERNBERG? Dankt fur seine Vermittlung in einer Streitsache mit Herzog N. I?] von Troррau. [Nach 1374?/ Reuerendissime pater, De interposicionis [?] labore, quo et animum atque personam in nostris fatigatis oneribus in materia Illustris principis domini Nicolai ?] ducis Opauie, quemadmodum ex relacione domini Jo- [hannis] nostri fidelis accepimus, fraternitati vestre ad graciarum 5 acciones assurgimus, vos iuxta nostram consuetudinem birreto deposito et humiliato capite salutantes. Nam de articulis omnibus iuxta ordinacionem vestri contentamur ad plenum, dum tamen ille homo, pro quo surrexit questionis materia, et ceteri nostri homines captiuati ita soluantur a captiuitatis nexibus, quod eciam in rebus 10 omnibus reddantur indempnes, vt videlicet eis restituantur ab- lata et nulla stokmita seu alterius condicionis tyrannis exi- 241 = M Bl. 93°. — Uberschrift: Eidem [vorangeht, mit der irrigen Uberschrift Scribit archiepiscopo der oben als Nr. 161 gegebene Brief] supplicat discordias iuxta suum profectum terminari Hs. — 2 interpreta- 6 asurgimus Hs nostram] v. Ha cione [!] laboris quo et Hs 241 Bischof von Leitomischl war Albert von Sternberg von 1364—1368 und von 1371—1380 (vgl. oben zu Nr. 20. 36. 160). Die im vorliegenden und nachfolgenden Brief berührten Verhandlungen fallen vermutlich in die zweite Periode, wahrscheinlich in die Jahre nach 1374. Mit dem dominus N. genannten Herzog von Troppau müßte Nicolaus II. († 1365 Dez. 8) oder sein jüngerer Sohn Nicolaus III. († 1394) gemeint sein (Grotefend, Stamm- tafeln d. schles. Fürstena. Breslau 1889, Tafel XI 2. 10). Aber in der Zwischenzeit (1365—1379) war sein älterer Sohn Johannes I. († nach 1379 Juli 31, Grotefend a. a. O. Tafel XI 4) Herzog von Troppau, so daß für N. möglicherweise Jo. einzusetzen ist, falls beide Stücke nicht in das letzte Lebensjahr Johanns v. N. gehören. 12 Vgl. Lexer, Mittelhochd. Handwörterbuch II 1208 stocmiete: dem stocmeister zu entrichtende Bezahlung.
Nr. 239—241. 323 lice sedis gracia Olomuczensis episcopus Johannes salutem in eo qui est omnium vera salus. Reuerende pater ac dominabilis amice carissime. Dum grandis illius deuocionis affectum = Cod. dipl. Moraviae X Nr. 155, S. 180. s 241. AN ALBERT VON STERNBERG? Dankt fur seine Vermittlung in einer Streitsache mit Herzog N. I?] von Troррau. [Nach 1374?/ Reuerendissime pater, De interposicionis [?] labore, quo et animum atque personam in nostris fatigatis oneribus in materia Illustris principis domini Nicolai ?] ducis Opauie, quemadmodum ex relacione domini Jo- [hannis] nostri fidelis accepimus, fraternitati vestre ad graciarum 5 acciones assurgimus, vos iuxta nostram consuetudinem birreto deposito et humiliato capite salutantes. Nam de articulis omnibus iuxta ordinacionem vestri contentamur ad plenum, dum tamen ille homo, pro quo surrexit questionis materia, et ceteri nostri homines captiuati ita soluantur a captiuitatis nexibus, quod eciam in rebus 10 omnibus reddantur indempnes, vt videlicet eis restituantur ab- lata et nulla stokmita seu alterius condicionis tyrannis exi- 241 = M Bl. 93°. — Uberschrift: Eidem [vorangeht, mit der irrigen Uberschrift Scribit archiepiscopo der oben als Nr. 161 gegebene Brief] supplicat discordias iuxta suum profectum terminari Hs. — 2 interpreta- 6 asurgimus Hs nostram] v. Ha cione [!] laboris quo et Hs 241 Bischof von Leitomischl war Albert von Sternberg von 1364—1368 und von 1371—1380 (vgl. oben zu Nr. 20. 36. 160). Die im vorliegenden und nachfolgenden Brief berührten Verhandlungen fallen vermutlich in die zweite Periode, wahrscheinlich in die Jahre nach 1374. Mit dem dominus N. genannten Herzog von Troppau müßte Nicolaus II. († 1365 Dez. 8) oder sein jüngerer Sohn Nicolaus III. († 1394) gemeint sein (Grotefend, Stamm- tafeln d. schles. Fürstena. Breslau 1889, Tafel XI 2. 10). Aber in der Zwischenzeit (1365—1379) war sein älterer Sohn Johannes I. († nach 1379 Juli 31, Grotefend a. a. O. Tafel XI 4) Herzog von Troppau, so daß für N. möglicherweise Jo. einzusetzen ist, falls beide Stücke nicht in das letzte Lebensjahr Johanns v. N. gehören. 12 Vgl. Lexer, Mittelhochd. Handwörterbuch II 1208 stocmiete: dem stocmeister zu entrichtende Bezahlung.
Strana 324
324 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. gatur ab eis. Nam hoc maximum foret nostri detrimentum honoris. Propter quod dignetur vestra paternitas ita declarare concordiam, 15 prout videbitis in presenti litera contineri. Alioquin frater vester Olomucensis episcopus haberetur hominibus derisiuus. Alios articulos specificare racione breuitatis obmisi, de industria domini Jo. rite confidens, vt ita tractati sint, quemadmodum ipse vobis exposuit et narrauit. Conseruet, precor, omnipotens 20 Deus etc. 242. AN HERZOG N. ["] VON TROPPAU. In derselben [? Angelegenheit. [Nach 1374?] Illustris princeps et domine karissime, Nobilitatem vestram rogamus sicut vmquam possumus instan- cius, quatenus contemplacione diuini honoris et ob reueren- ciam patronorum Olom. ecclesie, matris vestre, nec non ob in- s tuitum seruiciorum nostrorum fidelium, quibus felicis memorie vestro genitori et vobis actenus placere studuimus et auctore Do- mino placebimus per amplius, honorabiles et prudentes viros, con- sules et ciues vestre ciuitatis Oppauie informare dignemini, quod ab ecclesie nostre cessent iniuriis et subditis nostris ablata queuis 10 restituant, sicut de vestre ingenuitatis clemencia presumpcionem indubiam gerimus fiducie singularis. Alioquin non inuertat nobis vestra benignitas, si cogimur pro defensione ecclesie nostre (et) iuribus aduersus eosdem ciues vestros procedere iuxta formam iuramenti, quod in ordinacione nostra prestitimus tactis corpora- 15 liter ewangeliis sacrosanctis. 13 nostri] vestri Hs 242 = M Bl. 93°. — Uberschrift: Item duci Opauie ut ciuibus mandet 10 vestra Hs 11 inuertat] ablata restituere Hs. — 2 instant,9 He mutat Hs 12 defensionis Hs 13 et iuribus] viribus (ohne et) He 242 Empfänger ist vermutlich der im vorangehenden Brief genannte Herzog, s. die Anm. zur Stelle. 4 patronorum: der Apostel Peter und Paul.
324 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. gatur ab eis. Nam hoc maximum foret nostri detrimentum honoris. Propter quod dignetur vestra paternitas ita declarare concordiam, 15 prout videbitis in presenti litera contineri. Alioquin frater vester Olomucensis episcopus haberetur hominibus derisiuus. Alios articulos specificare racione breuitatis obmisi, de industria domini Jo. rite confidens, vt ita tractati sint, quemadmodum ipse vobis exposuit et narrauit. Conseruet, precor, omnipotens 20 Deus etc. 242. AN HERZOG N. ["] VON TROPPAU. In derselben [? Angelegenheit. [Nach 1374?] Illustris princeps et domine karissime, Nobilitatem vestram rogamus sicut vmquam possumus instan- cius, quatenus contemplacione diuini honoris et ob reueren- ciam patronorum Olom. ecclesie, matris vestre, nec non ob in- s tuitum seruiciorum nostrorum fidelium, quibus felicis memorie vestro genitori et vobis actenus placere studuimus et auctore Do- mino placebimus per amplius, honorabiles et prudentes viros, con- sules et ciues vestre ciuitatis Oppauie informare dignemini, quod ab ecclesie nostre cessent iniuriis et subditis nostris ablata queuis 10 restituant, sicut de vestre ingenuitatis clemencia presumpcionem indubiam gerimus fiducie singularis. Alioquin non inuertat nobis vestra benignitas, si cogimur pro defensione ecclesie nostre (et) iuribus aduersus eosdem ciues vestros procedere iuxta formam iuramenti, quod in ordinacione nostra prestitimus tactis corpora- 15 liter ewangeliis sacrosanctis. 13 nostri] vestri Hs 242 = M Bl. 93°. — Uberschrift: Item duci Opauie ut ciuibus mandet 10 vestra Hs 11 inuertat] ablata restituere Hs. — 2 instant,9 He mutat Hs 12 defensionis Hs 13 et iuribus] viribus (ohne et) He 242 Empfänger ist vermutlich der im vorangehenden Brief genannte Herzog, s. die Anm. zur Stelle. 4 patronorum: der Apostel Peter und Paul.
Strana 325
Nr. 241—243. 325 243. AN ALBERT VON STERNBERG, BISCHOF VON LEITOMISCHL. Er möge in einer Streitsache, in der seinen Leuten Unrecht geschehen sei, sich versöhnlich zeigen. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime pater et domine mi amantissime, Vbi habundauit delictum in homine, superhabundauit gracia saluatoris. Et hoc peccantis hominis exigebat necessitas infallibili veritate testante, quia non est opus sanis medico, sed male habentibus. Ideoque ego et fratres mei, prelati, canonici et capitulum Olomuc. 5 ecclesie, causam nostram et ea, (que) ab hominibus quauis negli- gencia gesta sunt, vestre gracie exposuimus et exponimus tam- quam saluberrime medicine. Nec propter transmissas literas vestras in aliquam diffidenciam seu desperacionem prolabimur, non dubitantes quin tanta et tam insignis nobilitas diuina gracia et 10 igne racionis adiuta rigorem dignabitur innate mansuetudinis bene- ficio temperare et, quomodo clarissimo vestro generi congrueret, aduersus baptismalem ecclesiam, que sangwinem vestrum et car- nem noue regeneracionis officio Domino consecrauit, aliquibus in- solenciis resilire. Suscitet igitur intellectum suum Luthomissl. 15 antistes et misereri discat in hoc tempore, vt in futuro seculo circa vltime disceptacionis iudicium misericordiam a Domino conse- quatur. Reuerendissimam vt supra. Vester Olomuc. episcopus Johannes. 243 = L Bl. 56" (lib. V 42), K Bl. 120" (Nr. 271). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 39, S. 51. — Uberschrift: Ad Luthomisslensem episcopum pro concordia canonicorum Olomuc. ecclesie L K. — 6 que fehlt L K 13 que] quem L 243 Eine freundschaftliche Beilegung einer Streitsache zwischen beiden Bischöfen vom Jahre 1366 registriert Dobner, Mon. Boemiae IV S. 365f.; eine andere, die von Joh. v. N. im Jahre 1376 vor die päpstliche Kurie gebracht wird, überliefert die Cancellaria officialis Sanderi, gedruckt von Tadra in seiner Ausgabe der Canc. Joh. Novif. Nr. 217, S. 147ff.; vgl. auch den in der Canc. Joh. Novif. (ed. Tadra) Nr. 29 überlieferten Brief des Markgrafen von Mähren an ein Mitglied der Familie Sternberg (die handschriftliche Uberlieferung und Tadra geben irrtümlich die Adresse an Joh. v. N.!). Ob zwischen diesen und den im vorliegenden Brief wie in Nr. 244f. behandelten Fällen eine Beziehung besteht, ist unsicher. 4 Matth. 9, 12; vgl. Marc. 2, 17; Luc. 5, 31.
Nr. 241—243. 325 243. AN ALBERT VON STERNBERG, BISCHOF VON LEITOMISCHL. Er möge in einer Streitsache, in der seinen Leuten Unrecht geschehen sei, sich versöhnlich zeigen. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime pater et domine mi amantissime, Vbi habundauit delictum in homine, superhabundauit gracia saluatoris. Et hoc peccantis hominis exigebat necessitas infallibili veritate testante, quia non est opus sanis medico, sed male habentibus. Ideoque ego et fratres mei, prelati, canonici et capitulum Olomuc. 5 ecclesie, causam nostram et ea, (que) ab hominibus quauis negli- gencia gesta sunt, vestre gracie exposuimus et exponimus tam- quam saluberrime medicine. Nec propter transmissas literas vestras in aliquam diffidenciam seu desperacionem prolabimur, non dubitantes quin tanta et tam insignis nobilitas diuina gracia et 10 igne racionis adiuta rigorem dignabitur innate mansuetudinis bene- ficio temperare et, quomodo clarissimo vestro generi congrueret, aduersus baptismalem ecclesiam, que sangwinem vestrum et car- nem noue regeneracionis officio Domino consecrauit, aliquibus in- solenciis resilire. Suscitet igitur intellectum suum Luthomissl. 15 antistes et misereri discat in hoc tempore, vt in futuro seculo circa vltime disceptacionis iudicium misericordiam a Domino conse- quatur. Reuerendissimam vt supra. Vester Olomuc. episcopus Johannes. 243 = L Bl. 56" (lib. V 42), K Bl. 120" (Nr. 271). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 39, S. 51. — Uberschrift: Ad Luthomisslensem episcopum pro concordia canonicorum Olomuc. ecclesie L K. — 6 que fehlt L K 13 que] quem L 243 Eine freundschaftliche Beilegung einer Streitsache zwischen beiden Bischöfen vom Jahre 1366 registriert Dobner, Mon. Boemiae IV S. 365f.; eine andere, die von Joh. v. N. im Jahre 1376 vor die päpstliche Kurie gebracht wird, überliefert die Cancellaria officialis Sanderi, gedruckt von Tadra in seiner Ausgabe der Canc. Joh. Novif. Nr. 217, S. 147ff.; vgl. auch den in der Canc. Joh. Novif. (ed. Tadra) Nr. 29 überlieferten Brief des Markgrafen von Mähren an ein Mitglied der Familie Sternberg (die handschriftliche Uberlieferung und Tadra geben irrtümlich die Adresse an Joh. v. N.!). Ob zwischen diesen und den im vorliegenden Brief wie in Nr. 244f. behandelten Fällen eine Beziehung besteht, ist unsicher. 4 Matth. 9, 12; vgl. Marc. 2, 17; Luc. 5, 31.
Strana 326
326 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 244. AN ALBERT VON STERNBERG, BISCHOF VON LEITOMISCHL. Bevollmächtigt ihn im Namen des Kapitels, die genannte Streitsache nach eigenem Ermessen zu entscheiden. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Reuerendissime pater et domine mi amantissime, Quia de presenti, sicut agnouit vestra dileccio, colloquium seu congregacio procerum istius patrie processum non habuit et michi teste Deo sit valde penalis affliccio, quod exorta displicencia inter 5 nobilitatem vestram ab vna et fratres meos prelatos et canonicos Olomuc. ecclesie parte ab alia tam diuturno temporum spacio prorogetur, ideo, reuerendissime mi domine et frater amantissime, causam ipsam cum omnibus suis dependenciis manibus delibera- cionis vestre nomine fratrum meorum expono simpliciter, vt 10 habeatis de alto et basso potestatem plenissimam idem negocium iuxta beneplacitum vestre gracie terminandi, confidens de innata vobis nobilitatis clemencia, quod temperato rigore causam ipsam sub equa mansuetudine deliberacio vestra ita sopire dignabitur, vt exinde Deum habeatis propicium et ego cum antedictis meis 15 fratribus reuerendissime paternitati vestre non tam ad graciarum acciones quam ad obsequia continua forcius obligemur. Nam nobilium interest quod, sicut alios ingenuitate precedunt, sic et singulos pietatis atque clemencie debeant moribus superare. Mitto eciam ad vestri presenciam Jo. seruitorem meum, ostensorem 244 = L Bl. 56rb (lib. V 43), K Bl. 120° (Nr. 272), außerdem M Bl. 11I. — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 40, S. 51f. — Uberschrift: Ad eundem [Luthomisslensem] pro concordia capituli ecclesie Olomuc. L K, fehlt M. — 1 et — amant.] etc. M 2 seu] siue M 3 congregacione M domine] pater M 6 ecclesie] ecclesie v. M 7 prorogatur M 8 causam fehlt M manibus] in quibus M dependiciis L 15 rev.] Lücke M paternitati] pietati M 12 causam] eam M 15 tam ad] ad tam L K 16 de obsequio continuo M etc. M seruitorem meum Jo M 19 eciam] 244 Vgl. oben Nr. 243, unten Nr. 245. 2f. Vielleicht dieselbe Versammlung der Barone. von der in Canc. Joh. Novif. ed. Tadra Nr. 29, S. 45 die Rede ist.
326 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 244. AN ALBERT VON STERNBERG, BISCHOF VON LEITOMISCHL. Bevollmächtigt ihn im Namen des Kapitels, die genannte Streitsache nach eigenem Ermessen zu entscheiden. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Reuerendissime pater et domine mi amantissime, Quia de presenti, sicut agnouit vestra dileccio, colloquium seu congregacio procerum istius patrie processum non habuit et michi teste Deo sit valde penalis affliccio, quod exorta displicencia inter 5 nobilitatem vestram ab vna et fratres meos prelatos et canonicos Olomuc. ecclesie parte ab alia tam diuturno temporum spacio prorogetur, ideo, reuerendissime mi domine et frater amantissime, causam ipsam cum omnibus suis dependenciis manibus delibera- cionis vestre nomine fratrum meorum expono simpliciter, vt 10 habeatis de alto et basso potestatem plenissimam idem negocium iuxta beneplacitum vestre gracie terminandi, confidens de innata vobis nobilitatis clemencia, quod temperato rigore causam ipsam sub equa mansuetudine deliberacio vestra ita sopire dignabitur, vt exinde Deum habeatis propicium et ego cum antedictis meis 15 fratribus reuerendissime paternitati vestre non tam ad graciarum acciones quam ad obsequia continua forcius obligemur. Nam nobilium interest quod, sicut alios ingenuitate precedunt, sic et singulos pietatis atque clemencie debeant moribus superare. Mitto eciam ad vestri presenciam Jo. seruitorem meum, ostensorem 244 = L Bl. 56rb (lib. V 43), K Bl. 120° (Nr. 272), außerdem M Bl. 11I. — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 40, S. 51f. — Uberschrift: Ad eundem [Luthomisslensem] pro concordia capituli ecclesie Olomuc. L K, fehlt M. — 1 et — amant.] etc. M 2 seu] siue M 3 congregacione M domine] pater M 6 ecclesie] ecclesie v. M 7 prorogatur M 8 causam fehlt M manibus] in quibus M dependiciis L 15 rev.] Lücke M paternitati] pietati M 12 causam] eam M 15 tam ad] ad tam L K 16 de obsequio continuo M etc. M seruitorem meum Jo M 19 eciam] 244 Vgl. oben Nr. 243, unten Nr. 245. 2f. Vielleicht dieselbe Versammlung der Barone. von der in Canc. Joh. Novif. ed. Tadra Nr. 29, S. 45 die Rede ist.
Strana 327
Nr. 244. 245. 327 presencium, supplicans eidem circa premissa fidem credulam ad- 20 hibere. Reuerendissimam personam vt supra etc. 245. AN EINEN UNGENANNTEN. Er möge dem Bischof von Leitomischl, seinem Blutsverwandten, zu- reden, in dem Igenannten?] Streit, wie ihm angeboten, die Unter- suchung selbst zu fuhren und auch selbst das Urteil zu sprechen. — Auch möge er ihn mitsamt seiner Familie in seinem Hause in Mödritz besuchen. [Nach 13741] Honorabilis domine, Inter homines reuerendissimi in Christo patris et domini domini mei Luthom. Episcopi ab vna et homines fratrum meorum Olomuc. Capituli parte ab alia quedam satis indisplicens surrexit materia iurgiorum. Ob quam antedictus dominus meus Luthom. multam habuit indignandi materiam, et hodierna die omnes eius(modi) graues computat et (im)merito patratos excessus et insolencias eorundem. Verumque ego et antedicti fratres mei totam materiam cognicioni, diffinicioni et sentencie sue reliquimus, vt agat inde pro sue beneplacito voluntatis, licet hoc sibi assumere noluerit 10 vsque modo. Ideo nobilitati vestre supplicamus humiliter et deuote, quatenus antedictum dominum meum Luthom. ad hoc amicabili persuasione inducere dignemini, quod pro consolacione mei et fratrum meorum idem negocium sibi dignetur assumere iuxta beneplacitum suum de vestro et aliorum consanguineorum is eius consilio pro Dei gloria et tranquilitate pauperum terminan- dum, singularem michi in hoc, vestro fideli, amiciciam ostensuri. Et vt(inam) placeret amicicie vestre, de licencia tamen domini 5 21 Reuerend. — supra fehlt M 20 adhiberi M 245 = M Bl. 101°. — Uberschrift: Item cuidam ut uelit ad hoc intendere quod Episcopus assumat (s0) Hs. — 6 eiusmodi] eius Hs 7 immerito] merito He 18 vtinam] 10 sue] serie Hs 14 asumere Hs vt He 245 Empfänger ist wohl ein Mitglied der Familie Sternberg, vgl. Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 217, S. 148. Zum Inhalt vgl. oben Nr. 243f.
Nr. 244. 245. 327 presencium, supplicans eidem circa premissa fidem credulam ad- 20 hibere. Reuerendissimam personam vt supra etc. 245. AN EINEN UNGENANNTEN. Er möge dem Bischof von Leitomischl, seinem Blutsverwandten, zu- reden, in dem Igenannten?] Streit, wie ihm angeboten, die Unter- suchung selbst zu fuhren und auch selbst das Urteil zu sprechen. — Auch möge er ihn mitsamt seiner Familie in seinem Hause in Mödritz besuchen. [Nach 13741] Honorabilis domine, Inter homines reuerendissimi in Christo patris et domini domini mei Luthom. Episcopi ab vna et homines fratrum meorum Olomuc. Capituli parte ab alia quedam satis indisplicens surrexit materia iurgiorum. Ob quam antedictus dominus meus Luthom. multam habuit indignandi materiam, et hodierna die omnes eius(modi) graues computat et (im)merito patratos excessus et insolencias eorundem. Verumque ego et antedicti fratres mei totam materiam cognicioni, diffinicioni et sentencie sue reliquimus, vt agat inde pro sue beneplacito voluntatis, licet hoc sibi assumere noluerit 10 vsque modo. Ideo nobilitati vestre supplicamus humiliter et deuote, quatenus antedictum dominum meum Luthom. ad hoc amicabili persuasione inducere dignemini, quod pro consolacione mei et fratrum meorum idem negocium sibi dignetur assumere iuxta beneplacitum suum de vestro et aliorum consanguineorum is eius consilio pro Dei gloria et tranquilitate pauperum terminan- dum, singularem michi in hoc, vestro fideli, amiciciam ostensuri. Et vt(inam) placeret amicicie vestre, de licencia tamen domini 5 21 Reuerend. — supra fehlt M 20 adhiberi M 245 = M Bl. 101°. — Uberschrift: Item cuidam ut uelit ad hoc intendere quod Episcopus assumat (s0) Hs. — 6 eiusmodi] eius Hs 7 immerito] merito He 18 vtinam] 10 sue] serie Hs 14 asumere Hs vt He 245 Empfänger ist wohl ein Mitglied der Familie Sternberg, vgl. Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 217, S. 148. Zum Inhalt vgl. oben Nr. 243f.
Strana 328
328 mei Luthom. predicti, ad domum meam in Mod[ricz] cum vestra familia declinare et me, deuotum vestrum, in aduentu tali singu- 20 lariter honorare etc. IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 246. AN ALBERT VON STERNBERG, BISCHOF VON LEITOMISCHL. Wünscht freundschaftliche Verständigung in den die beiderseitigen Bistümer betreffenden Angelegenheiten und bittet um Präsentation des Leitomischler Domherrn Radimir zum Pfarrer in Zwittau. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, Maliuole crebro bonis fortune fallacis impietas hunc errorem instituit, vt cara michi persona vestra transeunte opidum Snirdo- wicz [?] eodem die et sub eiusdem temporis instanti ego transirem in Periwicz [?] et sic paruo intersticio viarum discrimina vtrolibet metiremur. Cum tamen summa michi fuisset et adhuc subest necessitas cum cara michi fraternitate vestra super communibus negociis colloquendi, sic ... id ipsum auctore Domino post felicem vestrum de Vrbe Romana reditum refricare propono, vt non sit opus inter nos mediatore quocunque, sed Deo propicio in bonitate 10 sancti Spiritus pro bono statu communi fraternis vinculis vniamur. Ceterum, amantissime mi frater, dominacioni vestre supplico et caram michi fraternitatem vestram et dulcem amiciciam rogo pre- cibus humilibus et deuotis, quatenus honorabilem virum dominum Radimirum, canonicum Luthomisslensem ad vacantem nunc 15 Czwitawiensem parrochialem ecclesiam michi presentare digne- mini, quem paratus existo dimissis ad presens solitis stipendiis s 20 talem Hs 246 = L Bl. 63ra (lib. V 88), K Bl. 127° (Nr. 316). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 85, S. 79f. — Uberschrift: Episcopo Luthomislensi scribit, narrando contractum amicicie inter eos, petens sibi presentari canonicum, ut ipsum ad ecclesiam inuestiat L K. — 3 Snirdowicz L, Stradovicz (?) sic . ..] sicut cum L K 17 solitis] 8 coloquendi L Tadra sollicp L, sollicitis Tadra 246 8f. post ... reditum: vgl. oben zu Nr. 160.
328 mei Luthom. predicti, ad domum meam in Mod[ricz] cum vestra familia declinare et me, deuotum vestrum, in aduentu tali singu- 20 lariter honorare etc. IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 246. AN ALBERT VON STERNBERG, BISCHOF VON LEITOMISCHL. Wünscht freundschaftliche Verständigung in den die beiderseitigen Bistümer betreffenden Angelegenheiten und bittet um Präsentation des Leitomischler Domherrn Radimir zum Pfarrer in Zwittau. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, Maliuole crebro bonis fortune fallacis impietas hunc errorem instituit, vt cara michi persona vestra transeunte opidum Snirdo- wicz [?] eodem die et sub eiusdem temporis instanti ego transirem in Periwicz [?] et sic paruo intersticio viarum discrimina vtrolibet metiremur. Cum tamen summa michi fuisset et adhuc subest necessitas cum cara michi fraternitate vestra super communibus negociis colloquendi, sic ... id ipsum auctore Domino post felicem vestrum de Vrbe Romana reditum refricare propono, vt non sit opus inter nos mediatore quocunque, sed Deo propicio in bonitate 10 sancti Spiritus pro bono statu communi fraternis vinculis vniamur. Ceterum, amantissime mi frater, dominacioni vestre supplico et caram michi fraternitatem vestram et dulcem amiciciam rogo pre- cibus humilibus et deuotis, quatenus honorabilem virum dominum Radimirum, canonicum Luthomisslensem ad vacantem nunc 15 Czwitawiensem parrochialem ecclesiam michi presentare digne- mini, quem paratus existo dimissis ad presens solitis stipendiis s 20 talem Hs 246 = L Bl. 63ra (lib. V 88), K Bl. 127° (Nr. 316). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 85, S. 79f. — Uberschrift: Episcopo Luthomislensi scribit, narrando contractum amicicie inter eos, petens sibi presentari canonicum, ut ipsum ad ecclesiam inuestiat L K. — 3 Snirdowicz L, Stradovicz (?) sic . ..] sicut cum L K 17 solitis] 8 coloquendi L Tadra sollicp L, sollicitis Tadra 246 8f. post ... reditum: vgl. oben zu Nr. 160.
Strana 329
Nr. 245—248. 329 inuestire. Nam michi in hoc singularem et continuo promerendam, frater amantissime, graciam facietis. Reuerendissimam pallio in- signitam personam sub pallio misericordis sue proteccionis omni- 20 potens Deus dignetur assumere, vt cum salute et prosperitate ad mei conspectum feliciter redeatis. Datum etc. 247. AN DENSELBEN. Warum er seiner Fürsprache zugunsten eines gewissen Rudisslaus nicht Folge geben könne. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Reuerendissime pater, dominabilis et amice carissime, Si multas superbias et contemptus grauissimos, quibus Rudiss- laus, rebellis meus vasallus, pro quo scripsit vestra dileccio, me et ecclesiam offendit continuo, si magnas iniurias, quibus per eum afficior, nosceretis ad plenum, nulli dubium quin vestra reueren- 5 cialis nobilitas animum michi in hac parte gereret vtique com- passiuum. Nunc igitur multiplicatis erumpnis et tanto inualescente contemptu ammodo talia sustinere non valens, eo citato ad mea iudicia coram vasallis meis ecclesie Olomucensis nobilibus ab ipso exigere propono et rècipere, quod racionis ordo dictauerit. Da- 10 tum ete. 248. AN DENSELBEN. Uberträgt ihm gewisse Strafvollmachten für die Kirche in Sternberg. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Reuerendissimo in Christo patri domino Alberto Luthomissl. 19f. palio (beidemal) L 247 = L Bl. 64rb (lib. V 96), K Bl. 128" (Nr. 323). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 92, S. 84f. — Uberschrift: Responsiua de episcopo Lutho- misslensi ad episcopum Olomucensem pro Rudisslao vasallo ecclesie, super eum conquerendo de iniuriis ecclesie illatis L K. — 5 nosceritis L K 248 = L Bl. 70ra (lib. VI 34), K Bl. 134" (Nr. 375). — Tadra, Can- cellaria Joh. Novif. Nr. 143, S. 110. — Uberschrift: Olomucensis donat 19 pallio insignitam: vgl. oben zu Nr. 36. 160. 247 Empfänger und Absender sind von dem Rubrikator offensichtlich vertauscht.
Nr. 245—248. 329 inuestire. Nam michi in hoc singularem et continuo promerendam, frater amantissime, graciam facietis. Reuerendissimam pallio in- signitam personam sub pallio misericordis sue proteccionis omni- 20 potens Deus dignetur assumere, vt cum salute et prosperitate ad mei conspectum feliciter redeatis. Datum etc. 247. AN DENSELBEN. Warum er seiner Fürsprache zugunsten eines gewissen Rudisslaus nicht Folge geben könne. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Reuerendissime pater, dominabilis et amice carissime, Si multas superbias et contemptus grauissimos, quibus Rudiss- laus, rebellis meus vasallus, pro quo scripsit vestra dileccio, me et ecclesiam offendit continuo, si magnas iniurias, quibus per eum afficior, nosceretis ad plenum, nulli dubium quin vestra reueren- 5 cialis nobilitas animum michi in hac parte gereret vtique com- passiuum. Nunc igitur multiplicatis erumpnis et tanto inualescente contemptu ammodo talia sustinere non valens, eo citato ad mea iudicia coram vasallis meis ecclesie Olomucensis nobilibus ab ipso exigere propono et rècipere, quod racionis ordo dictauerit. Da- 10 tum ete. 248. AN DENSELBEN. Uberträgt ihm gewisse Strafvollmachten für die Kirche in Sternberg. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Reuerendissimo in Christo patri domino Alberto Luthomissl. 19f. palio (beidemal) L 247 = L Bl. 64rb (lib. V 96), K Bl. 128" (Nr. 323). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 92, S. 84f. — Uberschrift: Responsiua de episcopo Lutho- misslensi ad episcopum Olomucensem pro Rudisslao vasallo ecclesie, super eum conquerendo de iniuriis ecclesie illatis L K. — 5 nosceritis L K 248 = L Bl. 70ra (lib. VI 34), K Bl. 134" (Nr. 375). — Tadra, Can- cellaria Joh. Novif. Nr. 143, S. 110. — Uberschrift: Olomucensis donat 19 pallio insignitam: vgl. oben zu Nr. 36. 160. 247 Empfänger und Absender sind von dem Rubrikator offensichtlich vertauscht.
Strana 330
330 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. episcopo, amicabili amico suo carissimo, Johannes Dei gracia Olo- muc. ecclesie episcopus salutem in eo, qui est vera salus. Reuerendissime pater et dominabilis amice carissime, 5 In casu presenti, qui per negligenciam quandam ex effusione aliquarum guttarum calicis post consecracionem diuine eukaristie in vestri presencia deuenisse refertur, et in omnibus casibus con- similibus, quocies eosdem quauis negligencia in domo vestra deuenire contingeret, vobis animo deliberato et de certa nostra 10 sciencia plenam potestatem et auctoritatem largimur tam apud celebrantes quam apud clericos ministrantes altari dispensandi, absoluendi et eisdem salutares penitencias iuxta qualitatem ex- cessuum iniungendi et alia queuis et singula faciendi, que circa talia necessaria fuerint seu quomodolibet oportuna. Presen- 15 cium etc. 249. AN DAS KAPITEL VON OLMŮTZ. Warum der zwischen ihm und dem Leitomischler Bischof Albert von Sternberg erörterte Plan, die beiderseitigen Bischofssitze zu tauschen, gescheitert sei. [1374—1378.] Amantissimi fratres et domini mei carissimi, Inter venerabilem patrem dominum Albertum episcopum Lutho- mislensem ab vna et me parte ab alia ista fuit concepta permu- alteri episcopo potestatem et auctoritatem in diuersis casibus contingen- tibus iuxta consecracionem diuine eukaristie tam aput celebrantes quam eciam ministrantes absoluendi L K 249 = M Bl. 101°. — Uberschrift: Scribit canonicis quod uult cambium facere cum episcopo ly. (so) He 8 in domo vestra: in Sternberg (das zur Diözese Olmütz gehörte)? 249 Falls unter dem marchio Morauie Jo. (Z. 10) Johann zu verstehen ist, wäre das Jahr 1375 die zeitliche Grenze. Die Bedrückungen der Olmützer Kirche durch Johann Sobieslaus (Z. 25, vgl. oben zu Nr. 222, 10) müßten dann schon vor dem Tode des Markgrafen Johann begonnen haben. Aber die Beziehung auf die Regierungszeit Josts (Jo. = Jodocus) ist wahrscheinlicher, vgl. auch Z. 26 me senem et exulem hominem nebst Anm. zur Stelle. Terminus ad quem ist das Todesjahr Karls IV. (Z. 37).
330 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. episcopo, amicabili amico suo carissimo, Johannes Dei gracia Olo- muc. ecclesie episcopus salutem in eo, qui est vera salus. Reuerendissime pater et dominabilis amice carissime, 5 In casu presenti, qui per negligenciam quandam ex effusione aliquarum guttarum calicis post consecracionem diuine eukaristie in vestri presencia deuenisse refertur, et in omnibus casibus con- similibus, quocies eosdem quauis negligencia in domo vestra deuenire contingeret, vobis animo deliberato et de certa nostra 10 sciencia plenam potestatem et auctoritatem largimur tam apud celebrantes quam apud clericos ministrantes altari dispensandi, absoluendi et eisdem salutares penitencias iuxta qualitatem ex- cessuum iniungendi et alia queuis et singula faciendi, que circa talia necessaria fuerint seu quomodolibet oportuna. Presen- 15 cium etc. 249. AN DAS KAPITEL VON OLMŮTZ. Warum der zwischen ihm und dem Leitomischler Bischof Albert von Sternberg erörterte Plan, die beiderseitigen Bischofssitze zu tauschen, gescheitert sei. [1374—1378.] Amantissimi fratres et domini mei carissimi, Inter venerabilem patrem dominum Albertum episcopum Lutho- mislensem ab vna et me parte ab alia ista fuit concepta permu- alteri episcopo potestatem et auctoritatem in diuersis casibus contingen- tibus iuxta consecracionem diuine eukaristie tam aput celebrantes quam eciam ministrantes absoluendi L K 249 = M Bl. 101°. — Uberschrift: Scribit canonicis quod uult cambium facere cum episcopo ly. (so) He 8 in domo vestra: in Sternberg (das zur Diözese Olmütz gehörte)? 249 Falls unter dem marchio Morauie Jo. (Z. 10) Johann zu verstehen ist, wäre das Jahr 1375 die zeitliche Grenze. Die Bedrückungen der Olmützer Kirche durch Johann Sobieslaus (Z. 25, vgl. oben zu Nr. 222, 10) müßten dann schon vor dem Tode des Markgrafen Johann begonnen haben. Aber die Beziehung auf die Regierungszeit Josts (Jo. = Jodocus) ist wahrscheinlicher, vgl. auch Z. 26 me senem et exulem hominem nebst Anm. zur Stelle. Terminus ad quem ist das Todesjahr Karls IV. (Z. 37).
Strana 331
Nr. 248. 249. 331 tacionis materia, vt ipse ad meam et ego ad suam ecclesias trans- ferremur. Et ego Deum testem inuoco et propria consciencia 5 dictante . . ., quod in hoc negocio magnum ardorem habui et illud, vt ad effectus perueniret desideratos, omnibus meis in- geniis promouebam, donec venerabilis pater et dominus predictus Luthomislensis episcopus illud, nescio qua negligencia, aput illu- strem et magnificum principem dominum Jo., marchionem Mo-10 rauie, eius et meum comunem dominum, cuius ipse existit baro magnificus et ego familiaris domesticus, quauis in temeritate disrumperet adeo et in tantum, quod magna et multum displicencia impedimenta sentirem. Nec ego defui post abrupcionem predic- tam quin nunccio meo magistro Theodrico ad instanciam dicti 15 patris venerabilis seriose scriberem, quod prosequimur eandem materiam, allegando sibi quod nichil michi tam fauorabile foret sicut regredi ad ecclesiam meam Luthomisl., prout hodie, quantum in me est, eam michi pre omnibus mundi optarem ecclesiis, vt ibi pace fruerer et quiete. Tandem venerabilis pater predictus post 20 abrupciones huiusmodi per suas literas, quas hodie teneo, scribi per me postulauit ad Curiam, qualiter ego non coactus seu com- pulsus ab aliquo talium translacionum materias introissem. Et quia manifeste videbam me iuxta sua desideria non posse scribere quod petebat, cum et marchio So[bieslaus] et certi consanguinei 25 predicti venerabilis patris adeo et in tantum me senem et exulem [ ?] hominem de paupere natum tugurio superbia sua vexauerunt, quod ego de quadam desperacione requiescendi[?] propter in- 6 .. .] keine Lücke Hs 12 quauis] quamuis 4f. transferemur He Hs 14 sentiret Hs 14f. predictam] davor gestrichenes debitam Hs 21 obrupciones Hs 28 requiescendi] regndi (= regendi) Hs. Bei Bei- behaltung der Uberlieferung wäre etwa ecclesiam meam zu ergänzen. 15 magistro Theodrico: s. oben zu Nr. 78, 18. 22 ad Curiam: sc. Romanam. 25 Sobieslaus: s. oben zu Nr. 222, 10. 26 exulem: als solchen konnte sich Johann v. N. nach seiner und des Kapitels Vertreibung aus Olmütz bezeichnen, die zu dem Interdikt über die Stadt fülrte, vgl. oben zu Nr. 236. Aber damals war er bereits als Nach- folger auf dem Breslauer Bischofsstuhl in Aussicht genommen, so daß ein Tausch nach Leitomischl für ihn kaum mehr in Frage kam. Auch die Berufung auf den Kaiser (Z. 37) weist auf Abfassung zu Lebzeiten Karls IV. Ist exulem im vorliegenden Brief in exilem (vgl. Nr. 67,7) zu ändern?
Nr. 248. 249. 331 tacionis materia, vt ipse ad meam et ego ad suam ecclesias trans- ferremur. Et ego Deum testem inuoco et propria consciencia 5 dictante . . ., quod in hoc negocio magnum ardorem habui et illud, vt ad effectus perueniret desideratos, omnibus meis in- geniis promouebam, donec venerabilis pater et dominus predictus Luthomislensis episcopus illud, nescio qua negligencia, aput illu- strem et magnificum principem dominum Jo., marchionem Mo-10 rauie, eius et meum comunem dominum, cuius ipse existit baro magnificus et ego familiaris domesticus, quauis in temeritate disrumperet adeo et in tantum, quod magna et multum displicencia impedimenta sentirem. Nec ego defui post abrupcionem predic- tam quin nunccio meo magistro Theodrico ad instanciam dicti 15 patris venerabilis seriose scriberem, quod prosequimur eandem materiam, allegando sibi quod nichil michi tam fauorabile foret sicut regredi ad ecclesiam meam Luthomisl., prout hodie, quantum in me est, eam michi pre omnibus mundi optarem ecclesiis, vt ibi pace fruerer et quiete. Tandem venerabilis pater predictus post 20 abrupciones huiusmodi per suas literas, quas hodie teneo, scribi per me postulauit ad Curiam, qualiter ego non coactus seu com- pulsus ab aliquo talium translacionum materias introissem. Et quia manifeste videbam me iuxta sua desideria non posse scribere quod petebat, cum et marchio So[bieslaus] et certi consanguinei 25 predicti venerabilis patris adeo et in tantum me senem et exulem [ ?] hominem de paupere natum tugurio superbia sua vexauerunt, quod ego de quadam desperacione requiescendi[?] propter in- 6 .. .] keine Lücke Hs 12 quauis] quamuis 4f. transferemur He Hs 14 sentiret Hs 14f. predictam] davor gestrichenes debitam Hs 21 obrupciones Hs 28 requiescendi] regndi (= regendi) Hs. Bei Bei- behaltung der Uberlieferung wäre etwa ecclesiam meam zu ergänzen. 15 magistro Theodrico: s. oben zu Nr. 78, 18. 22 ad Curiam: sc. Romanam. 25 Sobieslaus: s. oben zu Nr. 222, 10. 26 exulem: als solchen konnte sich Johann v. N. nach seiner und des Kapitels Vertreibung aus Olmütz bezeichnen, die zu dem Interdikt über die Stadt fülrte, vgl. oben zu Nr. 236. Aber damals war er bereits als Nach- folger auf dem Breslauer Bischofsstuhl in Aussicht genommen, so daß ein Tausch nach Leitomischl für ihn kaum mehr in Frage kam. Auch die Berufung auf den Kaiser (Z. 37) weist auf Abfassung zu Lebzeiten Karls IV. Ist exulem im vorliegenden Brief in exilem (vgl. Nr. 67,7) zu ändern?
Strana 332
332 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. sultus innumeros et cottidiane ... accessum dictas translacionum so materias introiui, quapropter ego, philosophie professor ignarus et non intelligens in qualibet scolastica facultate mendaciis quibuscunque (vti?), veritati contraria nullo modo decreui dicere, eciam si ex vnico meo mendacio tota conuerti possit ad dominum paganorum latissima multitudo. Gaudeatis igitur de me, fratres karissimi, qui vere iusticie dilectorem habetis episcopum, quem nullus sermo infamare potest in populo, quoniam adeo erga Serenissimum Cesarem, Electores, principes, reges tocius christiane propaginis, Sanctissimum domi- num nostrum papam, cardinales, archiepiscopos et orbis presules so ita virtus (et) valor eius emicuit, vt non possit alicuius vano sermone nigrari, quod tocius orbis publica noticia recommendat. Deus omnipotens vos (sanos) conseruet et incolumes et sancti Christini, precor, sit tanta pietas, vt suis non offendat amicos pulsibus, sed extendat sue virtutis dexteram ad quoslibet equitatis 45 et iusticie inimicos. 35 250. AN EINEN UNGENANNTEN. Hebt die Befreiung des Pfarrers W. in ... von der Residenzpflicht auf, weil dieser die bei Albert von Sternberg übernommene Stelle als Arzt eigenmächtig aufgegeben hat. [1372—1380.] Aus der Cancellaria officialis Sanderi. Dei-etc. Honorabili viro etc. salutem. Quia pridem honorabilis dominus ... prepositus Brunnensis sub eo tempore, dum in spiritualibus vicarius noster existeret, ad 29 innumeros] numos Hs ....] translacionis Hs 32 vti] Lücke für 4—5 Buchstaben Hs Quar Hs 42 sanos fehlt Hs veritati He 40 et fehlt Hs cos etc. Hs 250 Prag Universitätsbibl. Cod. IV A 5 Bl. 153° (Cancellaria officialis Sanderi Bl. 147). — Tadra Canc. Joh. Novif. Nr. 213, S. 145f. — Uber- schrift: Citacio ad personalem residenciam Hs — 30 quapropter] veritati] que 45 inimi- 250 Als Empfänger kommt in Frage der neue Generalvikar, der bischöf- liche Offizial (Sanderus Rambow selbst?) oder der dem Pfarrer W. vor- gesetzte Archidiakon. 2 prepositus Brunnensis: s. oben zu Nr. 14.
332 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. sultus innumeros et cottidiane ... accessum dictas translacionum so materias introiui, quapropter ego, philosophie professor ignarus et non intelligens in qualibet scolastica facultate mendaciis quibuscunque (vti?), veritati contraria nullo modo decreui dicere, eciam si ex vnico meo mendacio tota conuerti possit ad dominum paganorum latissima multitudo. Gaudeatis igitur de me, fratres karissimi, qui vere iusticie dilectorem habetis episcopum, quem nullus sermo infamare potest in populo, quoniam adeo erga Serenissimum Cesarem, Electores, principes, reges tocius christiane propaginis, Sanctissimum domi- num nostrum papam, cardinales, archiepiscopos et orbis presules so ita virtus (et) valor eius emicuit, vt non possit alicuius vano sermone nigrari, quod tocius orbis publica noticia recommendat. Deus omnipotens vos (sanos) conseruet et incolumes et sancti Christini, precor, sit tanta pietas, vt suis non offendat amicos pulsibus, sed extendat sue virtutis dexteram ad quoslibet equitatis 45 et iusticie inimicos. 35 250. AN EINEN UNGENANNTEN. Hebt die Befreiung des Pfarrers W. in ... von der Residenzpflicht auf, weil dieser die bei Albert von Sternberg übernommene Stelle als Arzt eigenmächtig aufgegeben hat. [1372—1380.] Aus der Cancellaria officialis Sanderi. Dei-etc. Honorabili viro etc. salutem. Quia pridem honorabilis dominus ... prepositus Brunnensis sub eo tempore, dum in spiritualibus vicarius noster existeret, ad 29 innumeros] numos Hs ....] translacionis Hs 32 vti] Lücke für 4—5 Buchstaben Hs Quar Hs 42 sanos fehlt Hs veritati He 40 et fehlt Hs cos etc. Hs 250 Prag Universitätsbibl. Cod. IV A 5 Bl. 153° (Cancellaria officialis Sanderi Bl. 147). — Tadra Canc. Joh. Novif. Nr. 213, S. 145f. — Uber- schrift: Citacio ad personalem residenciam Hs — 30 quapropter] veritati] que 45 inimi- 250 Als Empfänger kommt in Frage der neue Generalvikar, der bischöf- liche Offizial (Sanderus Rambow selbst?) oder der dem Pfarrer W. vor- gesetzte Archidiakon. 2 prepositus Brunnensis: s. oben zu Nr. 14.
Strana 333
Nr. 249. 250. 333 complacendum reuerendissimo patri et amico nostro dominabili domino Alberto Luthomislensi episcopo et ad eius instanciam dis- 5 creto viro domino W. plebano in ..., physico et familiari antedicti nostri karissimi fratris et domini, ad hune finem, vt comodius in prefati sui domini moraretur obsequiis, de prefata ecclesia in ... auctoritate nostra dedit absenciam, prout hoc digne facere poterat in nostri vicariatus officio constitutus, sed quia predictus physicus 10 alique fortasse melancolie vesania raptus, vt credimus, in antedicti karissimi nostri fratris, sui domini, morari dedignatur obsequiis, dignum existimat nostre deliberacionis prouisio, vt cessante causa tollatur effectus, cum non ob aliud ei fuerit talis comodata licencia, nisi quod, sicud premittitur, in antedicti nostri fratris obsequiis 15 fidelius et constancius remaneret, ipsum ex nunc ad residenciam personalem auctoritate pontificali citamus, mandantes vobis in virtute salutaris obediencie et sub pena excomunicacionis, quam in vos ferimus in hiis scriptis, quatenus antedicti domini W., si comode potestis, accedentes presenciam, aut, si hoc comode 20 fieri non poterit, in ecclesia saltem parochiali in ... coram populi multitudine ad huius residenciam citetis eundem, vt videlicet intra dies XIIII in ecclesia sua parochiali predicta in ... personaliter resideat, facturus ea que ad plebanum requiruntur officium. Nam carissimus frater noster predictus sufficienter assecurauit et, si 25 opus fuerit, adhuc assecurabit eidem, vt possit et valeat ibidem absque periculo demorari. In signum execucionis per vos facte fideliter presentes literas nobis cum vestro sigillo remittere (digne- mini) sigillatas. Datum etc. Anno etc. 22 vt-intra] ut videlicet scribitur excomunicacionis sentencia quai in eundem ferimus in hiis scriptis infra Hs 28 dignemini fehlt He
Nr. 249. 250. 333 complacendum reuerendissimo patri et amico nostro dominabili domino Alberto Luthomislensi episcopo et ad eius instanciam dis- 5 creto viro domino W. plebano in ..., physico et familiari antedicti nostri karissimi fratris et domini, ad hune finem, vt comodius in prefati sui domini moraretur obsequiis, de prefata ecclesia in ... auctoritate nostra dedit absenciam, prout hoc digne facere poterat in nostri vicariatus officio constitutus, sed quia predictus physicus 10 alique fortasse melancolie vesania raptus, vt credimus, in antedicti karissimi nostri fratris, sui domini, morari dedignatur obsequiis, dignum existimat nostre deliberacionis prouisio, vt cessante causa tollatur effectus, cum non ob aliud ei fuerit talis comodata licencia, nisi quod, sicud premittitur, in antedicti nostri fratris obsequiis 15 fidelius et constancius remaneret, ipsum ex nunc ad residenciam personalem auctoritate pontificali citamus, mandantes vobis in virtute salutaris obediencie et sub pena excomunicacionis, quam in vos ferimus in hiis scriptis, quatenus antedicti domini W., si comode potestis, accedentes presenciam, aut, si hoc comode 20 fieri non poterit, in ecclesia saltem parochiali in ... coram populi multitudine ad huius residenciam citetis eundem, vt videlicet intra dies XIIII in ecclesia sua parochiali predicta in ... personaliter resideat, facturus ea que ad plebanum requiruntur officium. Nam carissimus frater noster predictus sufficienter assecurauit et, si 25 opus fuerit, adhuc assecurabit eidem, vt possit et valeat ibidem absque periculo demorari. In signum execucionis per vos facte fideliter presentes literas nobis cum vestro sigillo remittere (digne- mini) sigillatas. Datum etc. Anno etc. 22 vt-intra] ut videlicet scribitur excomunicacionis sentencia quai in eundem ferimus in hiis scriptis infra Hs 28 dignemini fehlt He
Strana 334
IX 3. Orden und Ordenspersonen. Vorbemerkung. Die der Auswahl zugrunde liegende Reihenfolge ist: Augustinereremiten, Cistercienser, Dominikaner, Johanniter, Prämonstra- tenser, Deutscher Ritterorden, Orden ohne nähere Angabe. Vgl. auch oben Nr. 79. 118f. 124. 130. 151. 179. 204f. 208. 228. 239f., unten Nr. 277. 319. 343. 347. 350. 251. Geleitbrief für den zum Generalkapitel nach Florenz reisenden Augustinereremiten und Magister der Theologie Johann Klenkok. Prag [1370/71?] Vniuersis et singulis dominis, amicis, sociis et fautoribus suis, sacre imperialis aule cancellarius, Johannes Olomucensis episcopus, salutem et constantis amicicie solidum incrementum. Quia religiosus et honorabilis vir Johannes Klenkoch ordinis 5 fratrum heremitarum s. Augustini, sacre theologye magister, in- 251 Aus dem Collectarius perpetuarum formarum des Johann von Geln- hausen. Die Wiedergabe nach Cod. Gießen Univ. Bibl. 83 fol. Bl. 386° und nach der Ausgabe von Hans Kaiser (Innsbruck 1900) Nr. 16, S. 12. — Uberschrift: Conductus cancellarii pro socio Hss. — 4 Klenboch Cod. Gießen 251 Johann Klenkok († 1374 in Avignon) ist in der Geschichte der Rechtswissenschaft bekannt durch seinen langjährigen Kampf gegen den Sachsenspiegel, s. Stobbe, Allgem. d. Biographie 16, S. 161f. Um 1370 war er zum Inquisitor für die Olmützer Diözese bestellt worden. Das Generalkapitel in Florenz, zu dem er reiste, fand im Jahre 1371 (?) statt, s. Herm. Haupt, Waldensertum und Inquisition im südöstl. Deutschland: Deutsche Zschr. f. Geschichtswissenschaft III 1 (1890) S. 341 nebst Anm. 4. H. Kaiser, Der Collectarius p. f. des Joh. v. Gelnhausen. Diss. Straßburg 1898, S. 48, setzt den Brief für Juli 1370 an. Die Bedeutung des Schreibens als Zeugnis für die Verbindung Johanns v. N. mit den Florentiner Augustinereremiten hebt hervor Burdach, Vorspiel I 2, S. 185.
IX 3. Orden und Ordenspersonen. Vorbemerkung. Die der Auswahl zugrunde liegende Reihenfolge ist: Augustinereremiten, Cistercienser, Dominikaner, Johanniter, Prämonstra- tenser, Deutscher Ritterorden, Orden ohne nähere Angabe. Vgl. auch oben Nr. 79. 118f. 124. 130. 151. 179. 204f. 208. 228. 239f., unten Nr. 277. 319. 343. 347. 350. 251. Geleitbrief für den zum Generalkapitel nach Florenz reisenden Augustinereremiten und Magister der Theologie Johann Klenkok. Prag [1370/71?] Vniuersis et singulis dominis, amicis, sociis et fautoribus suis, sacre imperialis aule cancellarius, Johannes Olomucensis episcopus, salutem et constantis amicicie solidum incrementum. Quia religiosus et honorabilis vir Johannes Klenkoch ordinis 5 fratrum heremitarum s. Augustini, sacre theologye magister, in- 251 Aus dem Collectarius perpetuarum formarum des Johann von Geln- hausen. Die Wiedergabe nach Cod. Gießen Univ. Bibl. 83 fol. Bl. 386° und nach der Ausgabe von Hans Kaiser (Innsbruck 1900) Nr. 16, S. 12. — Uberschrift: Conductus cancellarii pro socio Hss. — 4 Klenboch Cod. Gießen 251 Johann Klenkok († 1374 in Avignon) ist in der Geschichte der Rechtswissenschaft bekannt durch seinen langjährigen Kampf gegen den Sachsenspiegel, s. Stobbe, Allgem. d. Biographie 16, S. 161f. Um 1370 war er zum Inquisitor für die Olmützer Diözese bestellt worden. Das Generalkapitel in Florenz, zu dem er reiste, fand im Jahre 1371 (?) statt, s. Herm. Haupt, Waldensertum und Inquisition im südöstl. Deutschland: Deutsche Zschr. f. Geschichtswissenschaft III 1 (1890) S. 341 nebst Anm. 4. H. Kaiser, Der Collectarius p. f. des Joh. v. Gelnhausen. Diss. Straßburg 1898, S. 48, setzt den Brief für Juli 1370 an. Die Bedeutung des Schreibens als Zeugnis für die Verbindung Johanns v. N. mit den Florentiner Augustinereremiten hebt hervor Burdach, Vorspiel I 2, S. 185.
Strana 335
Nr. 251. 252. 335 quisitor, familiaris domesticus et commensalis dilectus noster, ad generale capitulum sui ordinis in ciuitate Florentina celebrandum proxime nunc proficiscitur, ipsum vestre serenitati recommen- damus ex animo, honestatem et dileccionem vestram affectuose rogantes, quatenus sibi et sue familie tam de securitate conductus 10 quam de aliis, que itineris eius promocionem respiciunt, in transitu et reditu nostre consideracionis intuitu promotiuam et fauorabilem velitis ostendere voluntatem. Datum Prage etc. 252. AN DEN KARDINAL PETER CORSINI. Er bedurfe seines Alters wegen eines Suffragans, habe dafür den Augustinereremiten und Brünner Lektor Bruder Eberhard auserschen und erbitte für diesen vom Papst einen Titel. [1370—1374.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, Inueteratus ego iam et multis affectus laboribus ad singulos actus respicientes meum officium non taliter sufficio, quemad- modum illud requirit necessitas, et ideo suffraganeo nunc indigeo, qui vices meas suppleat, cui eciam paratus existo, iuxta quod status eius requirit condicio, cum omni decenti sufficiencia proui- dere. Et ob hoc honorabilem et religiosum virum fratrem Eber- hardum, ordinis fratrum heremitarum s. Augustini, lectorem Brunnensem, virum vtique vita probatum et moribus, mecum eciam ab ipsis adolescencie sue primordiis et in familiaritatis mee 10 consorcio enutritum, michi quoad huiusmodi administracionis officium summe conuenientem iudicans, ideo scribo domino meo summo pontifici quod eidem fratri Eberhardo de aliquo titulo 5 8 serenitati Hss, uniuersitati em. Kaiser 252 = L Bl. 63rb (lib. V 90), K Bl. 128r (Nr. 318), außerdem M Bl. 1127 (rgl. in eundem modum an den Papst ebenda Bl. 1127). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 87, S. 81. — Uberschrift: Olomucensis cardinali Florentino, petens pro lectore Brunnensi, vt promoueatur in suffraganeum L K, et religiosum fehlt M fehlt M. — 7 honorabilem] venerabilem M Eberhardum] E (so auch im folgenden) M 9 vita fehlt L K 10. meo M 11 quoad] qd ad L, quod ab K, quo M huiusmodi fehlt M 12 summe] onn summe (80) M 252 Uber den Empfänger s. oben zu Nr. 78.
Nr. 251. 252. 335 quisitor, familiaris domesticus et commensalis dilectus noster, ad generale capitulum sui ordinis in ciuitate Florentina celebrandum proxime nunc proficiscitur, ipsum vestre serenitati recommen- damus ex animo, honestatem et dileccionem vestram affectuose rogantes, quatenus sibi et sue familie tam de securitate conductus 10 quam de aliis, que itineris eius promocionem respiciunt, in transitu et reditu nostre consideracionis intuitu promotiuam et fauorabilem velitis ostendere voluntatem. Datum Prage etc. 252. AN DEN KARDINAL PETER CORSINI. Er bedurfe seines Alters wegen eines Suffragans, habe dafür den Augustinereremiten und Brünner Lektor Bruder Eberhard auserschen und erbitte für diesen vom Papst einen Titel. [1370—1374.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, Inueteratus ego iam et multis affectus laboribus ad singulos actus respicientes meum officium non taliter sufficio, quemad- modum illud requirit necessitas, et ideo suffraganeo nunc indigeo, qui vices meas suppleat, cui eciam paratus existo, iuxta quod status eius requirit condicio, cum omni decenti sufficiencia proui- dere. Et ob hoc honorabilem et religiosum virum fratrem Eber- hardum, ordinis fratrum heremitarum s. Augustini, lectorem Brunnensem, virum vtique vita probatum et moribus, mecum eciam ab ipsis adolescencie sue primordiis et in familiaritatis mee 10 consorcio enutritum, michi quoad huiusmodi administracionis officium summe conuenientem iudicans, ideo scribo domino meo summo pontifici quod eidem fratri Eberhardo de aliquo titulo 5 8 serenitati Hss, uniuersitati em. Kaiser 252 = L Bl. 63rb (lib. V 90), K Bl. 128r (Nr. 318), außerdem M Bl. 1127 (rgl. in eundem modum an den Papst ebenda Bl. 1127). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 87, S. 81. — Uberschrift: Olomucensis cardinali Florentino, petens pro lectore Brunnensi, vt promoueatur in suffraganeum L K, et religiosum fehlt M fehlt M. — 7 honorabilem] venerabilem M Eberhardum] E (so auch im folgenden) M 9 vita fehlt L K 10. meo M 11 quoad] qd ad L, quod ab K, quo M huiusmodi fehlt M 12 summe] onn summe (80) M 252 Uber den Empfänger s. oben zu Nr. 78.
Strana 336
336 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. prouidere dignetur, non obstante quod in loco ipso non sit christia- 15 nus populus aut quod nullam vtilitatem inde consequi valeat, cum ego paratus existam, sicud premittitur, eidem Eberhardo cum habundancia prouidere. Quocirca reuerendissime paternitati vestre supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus consuete vestre benignitatis clemencia idem meum propositum in personam ante- 20 dicti fratris Eberhardi erga graciam domini nostri summi ponti- ficis promouere dignemini, vt salutarem et speratum sorciatur effectum. Nam nisi summa mea et ineuitabilis hoc postularet necessitas, nullo modo in hac materia metuendissime michi do- minacioni vestre tam instantiuis precibus supplicarem. Reueren- 25 dissimam personam vestram sanam et incolumem diuturno tem- pore conseruet, precor, Altissimus pro mea et aliorum fidelium vestrorum consolacione felici et dignetur vos in regno celesti post istius laboris vite statum honore pariter et gloria coronare. Vestre paternitatis vbique Olomucensis Episcopus, Cesaris Cancellarius so Jo. etc. 253. AN KARDINAL STEPHAN VON POISSY. Er möge sich bei dem Kanzler der Universität Paris dafür verwenden, daß der Augustinermönch und Baccalaureus Angelus Doblin bereits nach einem Jahre zum Doktor der Theologie promoviert werde. [1372/73.) Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime pater et domine mi amantissime, Flagrantis deuocionis affectus et constantissime fidei plena deuocio, quibus Serenissimi principis domini regis Francie negocia in Cesaris curia prudenti diligencia tractabatis, et fauorabilis nec 21 salutarem et fehlt M 22 mea fehlt M 23 metuendissime] 28 istius] illius 26 conseruet] constituti M reuerendissime M 28f. Vestre — etc.] etc. Datum L K LK statum] studium L K 253 = L Bl. 63rb (lib. V 92), K Bl. 128r (N, 320). — Tadra. Canc. Joh. Novif. Nr. 89, S. 82f. — Uberschrift: Olomucensis cardinali Pari- siensi pro fratre ordinis s. Augustini baccalareo in artibus et theologia, recommendando ipsum vt promoueatur ad doctoratum etc. L K 22 effectum: ein Suffragan Johanns von N. wird, allerdings nicht na- mentlich, erwähnt oben Nr. 227, 14f., unten Nr. 267.
336 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. prouidere dignetur, non obstante quod in loco ipso non sit christia- 15 nus populus aut quod nullam vtilitatem inde consequi valeat, cum ego paratus existam, sicud premittitur, eidem Eberhardo cum habundancia prouidere. Quocirca reuerendissime paternitati vestre supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus consuete vestre benignitatis clemencia idem meum propositum in personam ante- 20 dicti fratris Eberhardi erga graciam domini nostri summi ponti- ficis promouere dignemini, vt salutarem et speratum sorciatur effectum. Nam nisi summa mea et ineuitabilis hoc postularet necessitas, nullo modo in hac materia metuendissime michi do- minacioni vestre tam instantiuis precibus supplicarem. Reueren- 25 dissimam personam vestram sanam et incolumem diuturno tem- pore conseruet, precor, Altissimus pro mea et aliorum fidelium vestrorum consolacione felici et dignetur vos in regno celesti post istius laboris vite statum honore pariter et gloria coronare. Vestre paternitatis vbique Olomucensis Episcopus, Cesaris Cancellarius so Jo. etc. 253. AN KARDINAL STEPHAN VON POISSY. Er möge sich bei dem Kanzler der Universität Paris dafür verwenden, daß der Augustinermönch und Baccalaureus Angelus Doblin bereits nach einem Jahre zum Doktor der Theologie promoviert werde. [1372/73.) Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime pater et domine mi amantissime, Flagrantis deuocionis affectus et constantissime fidei plena deuocio, quibus Serenissimi principis domini regis Francie negocia in Cesaris curia prudenti diligencia tractabatis, et fauorabilis nec 21 salutarem et fehlt M 22 mea fehlt M 23 metuendissime] 28 istius] illius 26 conseruet] constituti M reuerendissime M 28f. Vestre — etc.] etc. Datum L K LK statum] studium L K 253 = L Bl. 63rb (lib. V 92), K Bl. 128r (N, 320). — Tadra. Canc. Joh. Novif. Nr. 89, S. 82f. — Uberschrift: Olomucensis cardinali Pari- siensi pro fratre ordinis s. Augustini baccalareo in artibus et theologia, recommendando ipsum vt promoueatur ad doctoratum etc. L K 22 effectum: ein Suffragan Johanns von N. wird, allerdings nicht na- mentlich, erwähnt oben Nr. 227, 14f., unten Nr. 267.
Strana 337
Nr. 252—254. 337 non benigna conuersacio, qua sic virtuose me sub eodem tempore 5 refecistis humilem et indignum, michi prebent audaciam, vt, quamuis . . . . non precesserunt, animum tamen vestrum se- curus accedam, supplicaturus pro aliis, qui pro me et in propriis non mereor exaudiri. Ideoque de innata vobis et quam sensibiliter expertus sum benignitate confisus, reuerendissimam personam 10 vestram inuoco precibus humilibus et deuotis, quatenus religiosum virum fratrem Angelum Doblin, sacre theologie baccalareum, ordinis fratrum heremitarum s. Augustini, singularem amicum meum et socium, virtuosa bonitas vestra recommendatum dignetur accipere, et apud cancellarium nec non cetum magistrorum Pari- 15 siensis studii ita dignetur gracia vestra disponere, quod ipse, qui anno preterito presentatus cognoscitur, propter rerum penuriam de speciali gracia hoc anno presenti dilacione sublata in doctorali kathedra collocetur (nam hoc eius requirit necessitas, cum in expensis deficiat et procul dubio plurem graciam cognita nobis 20 ipsius bonitas promeretur), grande michi in hoc solacium et con- solacionem precipuam, pater et domine benignissime, facientes. Datum etc. 5 qua] quam L K 16 qui quod L K 7 . . ..] nutu L K, em. merita mea? Kardinal Stephan von Poissy (1368—1373), vorher Bischof von Paris (daher Parisiensis), war 1372 als Gesandter des französischen Königs Karls V. in Prag: Huber, Regesten Nr. 5030a. 5034a; vgl. oben zu Nr. 75. Angelus Doblin kam in der Folgezeit als Theologieprofessor an die 1392 eröffnete Universität Erfurt und erlangte dort als Lehrer und Prediger solches Anschen, daß er als Abgeordneter der Universität auf das Konzil zu Konstanz entsandt wurde, s. H. A. Erhard, Gesch. des Wiederaufblühens der wissenschaftl. Bildung, vornehmlich in Deutschland. Bd. I. Magde- burg 1827, S. 171. 186; Kampschulte, Die Univ. Erfurt. Erster Teil. Trier 1858, S. 13. Nach dem Ausdruck socius (Z. 14) zu schließen, müßte er in jungen Jahren in der Prager Kanzlei tätig gewesen sein. 254. AN ALBERT VON STERNBERG, BISCHOF VON LEITOMISCHL. Er möge dem Prior des Augustinerklosters in Brünn, Frater 254 = L Bl. 64r" (lib. V 95), K Bl. 128" (Nr. 322), außerdem Cod. Prag. Univ. IV A 5 Bl. 1567 alias 177 (Canc. officialis Sanderi, Sigle P). —
Nr. 252—254. 337 non benigna conuersacio, qua sic virtuose me sub eodem tempore 5 refecistis humilem et indignum, michi prebent audaciam, vt, quamuis . . . . non precesserunt, animum tamen vestrum se- curus accedam, supplicaturus pro aliis, qui pro me et in propriis non mereor exaudiri. Ideoque de innata vobis et quam sensibiliter expertus sum benignitate confisus, reuerendissimam personam 10 vestram inuoco precibus humilibus et deuotis, quatenus religiosum virum fratrem Angelum Doblin, sacre theologie baccalareum, ordinis fratrum heremitarum s. Augustini, singularem amicum meum et socium, virtuosa bonitas vestra recommendatum dignetur accipere, et apud cancellarium nec non cetum magistrorum Pari- 15 siensis studii ita dignetur gracia vestra disponere, quod ipse, qui anno preterito presentatus cognoscitur, propter rerum penuriam de speciali gracia hoc anno presenti dilacione sublata in doctorali kathedra collocetur (nam hoc eius requirit necessitas, cum in expensis deficiat et procul dubio plurem graciam cognita nobis 20 ipsius bonitas promeretur), grande michi in hoc solacium et con- solacionem precipuam, pater et domine benignissime, facientes. Datum etc. 5 qua] quam L K 16 qui quod L K 7 . . ..] nutu L K, em. merita mea? Kardinal Stephan von Poissy (1368—1373), vorher Bischof von Paris (daher Parisiensis), war 1372 als Gesandter des französischen Königs Karls V. in Prag: Huber, Regesten Nr. 5030a. 5034a; vgl. oben zu Nr. 75. Angelus Doblin kam in der Folgezeit als Theologieprofessor an die 1392 eröffnete Universität Erfurt und erlangte dort als Lehrer und Prediger solches Anschen, daß er als Abgeordneter der Universität auf das Konzil zu Konstanz entsandt wurde, s. H. A. Erhard, Gesch. des Wiederaufblühens der wissenschaftl. Bildung, vornehmlich in Deutschland. Bd. I. Magde- burg 1827, S. 171. 186; Kampschulte, Die Univ. Erfurt. Erster Teil. Trier 1858, S. 13. Nach dem Ausdruck socius (Z. 14) zu schließen, müßte er in jungen Jahren in der Prager Kanzlei tätig gewesen sein. 254. AN ALBERT VON STERNBERG, BISCHOF VON LEITOMISCHL. Er möge dem Prior des Augustinerklosters in Brünn, Frater 254 = L Bl. 64r" (lib. V 95), K Bl. 128" (Nr. 322), außerdem Cod. Prag. Univ. IV A 5 Bl. 1567 alias 177 (Canc. officialis Sanderi, Sigle P). —
Strana 338
338 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. Augustinus, gleichzeitig die Verwaltung des Augustinerklosters in Leitomischl übertragen. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Reuerendissime pater, dominabilis amice carissime, Religiosus et honorabilis vir frater Augustinus, prior domus s. Augustini in ciuitate Brunnensi, sancti ordinis nostri [ ?] fratrum heremitarum professor humilis, ita se erga Serenissimum et magni- 5 ficum principem dominum Jo. marchionem Morauie magno iam tempore gessit ydoneum, vt et idem dominus noster marchio, nos et omnes terrigene de ipsius simus administracione contenti et omnes eum, virtutibus eius exigentibus et innocentis vite custodia, benignis fauoribus prosequamur, quoniam domus in administra- 10 cione ipsius cottidiana semper succrescit pingwedine et affectus hominum eius exemplo humili ad ipsius domus habendam graciam cottidianis incrementis et augmentis felicibus continuo cumulatur. Propter quod de certa sciencia prefati marchionis benignitati vestre deuota precum instancia et affeccione perhumili supplicamus, sicut 15 et ipse dominus noster predictus supplicat per suas literas speciales, quatenus eidem auctoritate vestra ordinaria eandem domum Brunnensem et cum hoc vestram [?] commendare dignemini, vt auctoritate vestra et non alterius domibus presit vtrisque. Nam nisi nobis de ipsius administracione sufficienti constaret, nullo- 2o modo sibi domum Luthomisslensis nostre fundacionis deliberasse- mus committere, neque dominus noster marchio, vir vtique non solum prudentis sed eciam sufficientis ingenii, eundem sibi prio- rem in confessorem et familiarem secretarium elegisset. Namque antedictum dominum nostrum marchionem aut nos (nulla) mo- 25 ueret racio, nisi hoc placida nobis persone condicio mereretur. Reuerendissimam personam etc. Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 91, S. 84. — Uberschrift: Olomucensis scribit Episcopo Luthomisslensi, commendando priorem domus s. Augustini, petens vt domum sibi conferat ad regendum L K, fehlt P. — 1 carissime fehlt P s.] sacri P 3 nostri] vestri Hrs, ver- 2 frater fehlt P derbt? 6 noster fehlt P 7 de] ad P sumus L K 8 innocentis] innotis L P, in votis K 10 piguedine L 17 cum hoc nostram LK, tam hoc nostram P 17—20 commendare — sibi domum am Schluß nachgetragen P 24 dominum] brunnensem P nulla fehlt Hвs 26 personam commendare dignemini P
338 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. Augustinus, gleichzeitig die Verwaltung des Augustinerklosters in Leitomischl übertragen. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Reuerendissime pater, dominabilis amice carissime, Religiosus et honorabilis vir frater Augustinus, prior domus s. Augustini in ciuitate Brunnensi, sancti ordinis nostri [ ?] fratrum heremitarum professor humilis, ita se erga Serenissimum et magni- 5 ficum principem dominum Jo. marchionem Morauie magno iam tempore gessit ydoneum, vt et idem dominus noster marchio, nos et omnes terrigene de ipsius simus administracione contenti et omnes eum, virtutibus eius exigentibus et innocentis vite custodia, benignis fauoribus prosequamur, quoniam domus in administra- 10 cione ipsius cottidiana semper succrescit pingwedine et affectus hominum eius exemplo humili ad ipsius domus habendam graciam cottidianis incrementis et augmentis felicibus continuo cumulatur. Propter quod de certa sciencia prefati marchionis benignitati vestre deuota precum instancia et affeccione perhumili supplicamus, sicut 15 et ipse dominus noster predictus supplicat per suas literas speciales, quatenus eidem auctoritate vestra ordinaria eandem domum Brunnensem et cum hoc vestram [?] commendare dignemini, vt auctoritate vestra et non alterius domibus presit vtrisque. Nam nisi nobis de ipsius administracione sufficienti constaret, nullo- 2o modo sibi domum Luthomisslensis nostre fundacionis deliberasse- mus committere, neque dominus noster marchio, vir vtique non solum prudentis sed eciam sufficientis ingenii, eundem sibi prio- rem in confessorem et familiarem secretarium elegisset. Namque antedictum dominum nostrum marchionem aut nos (nulla) mo- 25 ueret racio, nisi hoc placida nobis persone condicio mereretur. Reuerendissimam personam etc. Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 91, S. 84. — Uberschrift: Olomucensis scribit Episcopo Luthomisslensi, commendando priorem domus s. Augustini, petens vt domum sibi conferat ad regendum L K, fehlt P. — 1 carissime fehlt P s.] sacri P 3 nostri] vestri Hrs, ver- 2 frater fehlt P derbt? 6 noster fehlt P 7 de] ad P sumus L K 8 innocentis] innotis L P, in votis K 10 piguedine L 17 cum hoc nostram LK, tam hoc nostram P 17—20 commendare — sibi domum am Schluß nachgetragen P 24 dominum] brunnensem P nulla fehlt Hвs 26 personam commendare dignemini P
Strana 339
Nr. 254. 255. 339 Anmerkungen. Frater Augustin begegnet als Prior des genannten Klosters am 2. Juni 1378: Cod. dipl. Mor. XI Nr. 115, S. 104. 5 Jo.: Markgraf Jost? 20 nostre fundacionis: das Augustinereremitenkloster in Leitomischl wurde von Johann v. N. nach vorangehenden Verhandlungen mit dem dortigen Domkapitel und Stadtrat im Jahre 1356 gegründet, nachdem Innozenz VI. am 5. Febr. dieses Jahres seine Genehmigung erteilt hatte: Cod. dipl. Mo- raviae IX Nr. 7, S. 6; Mon. Vat. Boh. II Nr. 417, S. 170; Frantisska Geljnka, Hystorye města Litomyssle. Bd. 1. Leitomischl 1838, S. 125ff.; A. Frind, Kirchengesch. Böhmens II S. 311; Hansel, Jahrbücher f. Kultur u. Geschichte der Slaven N. F. 3 (1927), S. 325. Dies Kloster, dem Johann seine Liebe und Fürsorge auch als Bischof von Olmütz erhielt (vgl. unten Nr. 255. 257f.), wählte er auch zu seiner letzten Ruhestätte. 255. AN DEN PRIOR DES AUGUSTINERKLOSTERS IN BRŮNN, FRATER AUGUSTINUS. Er möge sich den Fortgang der Bauarbeiten am Augustinerkloster in Leitomischl angelegen sein lassen und den von einer Pilgerfahrt nach Maria-Zell [?] zurückgekehrten Markgrafen Jost ersuchen, ge- wisse Schuldbriefe durch sein Siegel zu bestätigen. [Nach 1375.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Audiuimus quod illustris et magnificus princeps dominus Jodo- cus, marchio et dominus Morauie, dominus noster amantissimus, a peregrinacione sua, quam ad honorem beate virginis versus Cellas inceperat, iam auctore Deo redierit cum prosperitate maxima, quam, vt oppinamur, impetrauit a virgine matre Dei, vt tot predones totque insignes latrones in reditu suo captiuauerit, quo- rum partem iudicauit actenus et ceteros velud amator iusticie 5 255 = L Bl. 70ra (lib. VI 31), K Bl. 1347 (Nr. 372). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 140, S. 108. — Uberschrift: Olomucensis scribit priori Brunnensi heremitarum de prosperis successibus in peregrinacione (pere- grinio L K) domini marchionis et petit vt sit sollicitus quod litere debi- torum sigillo ipsius marchionis sigillentur (sigillarentur L) L K. — 5 ma- 7 partem] prem L K tre] nostra L K 255 Uber den Empfänger vgl. oben Nr. 129f. 254, unten Nr. 256. 4 Cellas: 'Wohl Mariazell in Steiermark' (Tadra). Als Wallfahrtsort ist M. schon um 1330 bezeugt, s. Lexikon f. Theologie u. Kirche2 VI (1934) 923f. 6 tot latrones: vgl. oben Nr. 58.
Nr. 254. 255. 339 Anmerkungen. Frater Augustin begegnet als Prior des genannten Klosters am 2. Juni 1378: Cod. dipl. Mor. XI Nr. 115, S. 104. 5 Jo.: Markgraf Jost? 20 nostre fundacionis: das Augustinereremitenkloster in Leitomischl wurde von Johann v. N. nach vorangehenden Verhandlungen mit dem dortigen Domkapitel und Stadtrat im Jahre 1356 gegründet, nachdem Innozenz VI. am 5. Febr. dieses Jahres seine Genehmigung erteilt hatte: Cod. dipl. Mo- raviae IX Nr. 7, S. 6; Mon. Vat. Boh. II Nr. 417, S. 170; Frantisska Geljnka, Hystorye města Litomyssle. Bd. 1. Leitomischl 1838, S. 125ff.; A. Frind, Kirchengesch. Böhmens II S. 311; Hansel, Jahrbücher f. Kultur u. Geschichte der Slaven N. F. 3 (1927), S. 325. Dies Kloster, dem Johann seine Liebe und Fürsorge auch als Bischof von Olmütz erhielt (vgl. unten Nr. 255. 257f.), wählte er auch zu seiner letzten Ruhestätte. 255. AN DEN PRIOR DES AUGUSTINERKLOSTERS IN BRŮNN, FRATER AUGUSTINUS. Er möge sich den Fortgang der Bauarbeiten am Augustinerkloster in Leitomischl angelegen sein lassen und den von einer Pilgerfahrt nach Maria-Zell [?] zurückgekehrten Markgrafen Jost ersuchen, ge- wisse Schuldbriefe durch sein Siegel zu bestätigen. [Nach 1375.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Audiuimus quod illustris et magnificus princeps dominus Jodo- cus, marchio et dominus Morauie, dominus noster amantissimus, a peregrinacione sua, quam ad honorem beate virginis versus Cellas inceperat, iam auctore Deo redierit cum prosperitate maxima, quam, vt oppinamur, impetrauit a virgine matre Dei, vt tot predones totque insignes latrones in reditu suo captiuauerit, quo- rum partem iudicauit actenus et ceteros velud amator iusticie 5 255 = L Bl. 70ra (lib. VI 31), K Bl. 1347 (Nr. 372). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 140, S. 108. — Uberschrift: Olomucensis scribit priori Brunnensi heremitarum de prosperis successibus in peregrinacione (pere- grinio L K) domini marchionis et petit vt sit sollicitus quod litere debi- torum sigillo ipsius marchionis sigillentur (sigillarentur L) L K. — 5 ma- 7 partem] prem L K tre] nostra L K 255 Uber den Empfänger vgl. oben Nr. 129f. 254, unten Nr. 256. 4 Cellas: 'Wohl Mariazell in Steiermark' (Tadra). Als Wallfahrtsort ist M. schon um 1330 bezeugt, s. Lexikon f. Theologie u. Kirche2 VI (1934) 923f. 6 tot latrones: vgl. oben Nr. 58.
Strana 340
340 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. condignis sibi cruciatibus iudicabit [quod sanus redierit]. Super quibus omnibus deuotas gracias agimus omnium conditori, ami- 10 ciciam vestram affectuose rogantes, quatenus amore nostri et sicut de benignitate vestra velut amico singulari confidimus vestra sollicitudo ad hoc dignetur intendere, quod litere debitorum, quas vobis assignauimus, antedicti domini nostri marchionis roborentur sigillo sub eo modo, prout a nobis recessistis de Melicz. Et pro- 15 posita sibi intencione nostra nobis mentem eius rescribite, vt se- cundum hoc, quod nobis scripsistis, nos possimus dirigere. Nam si litere per quamcumque negligenciam eius sigillo roborari non pos- sent, necessitas nobis incumberet ipsum cum literis veteribus ammoneri. Neque speramus, quod talis dominus noster, cui tanta 2o deuocione seruimus, nobis in hiis, in quibus iuste tenetur, deficiat, cum ab eo meritis nostris exigentibus non tantum iusticiam sed vberem graciam expectamus. Deus omnipotens (vos) sanum et incolumem seruet continuo et ad religiosi viri domini Luthomiss- lensis prioris instanciam ad promocionem edificiorum Lutho- 25 misslensis cenobii consueta diligencia laboretis. Datum. 256. AN DEN PRIOR DES AUGUSTINERKLOSTERS IN BRŮNN, FRATER AUGUSTINUS. Er möge bei dem Markgrafen [Jost?] vorstellig werden, daß seine, des Bischofs, Schuldforderungen befriedigt werden. [Nach 1375?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Honorabilis vir ac religiose domine, prior Brunnensis ordinis 8 rediret K 22 vos fehlt L K 256 = L Bl. 71.“ (lib. VI 41), K Bl. 1357 (Nr. 382). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 150, S. 113. — Uberschrift: Olomucensis scribit priori Brunnensi, vt informet mentem principis, vt finem in factis ipsius epis- copi imponat L K. — I ac domine religiose K 8 quod — redierit erscheint überflüssig. 14 Melicz = Mejlic, Meilitz, Maylitz bei Pustiměř, s. oben zu Nr. 179, 14. 24f. Luthom. cenobii: vgl. unten zu Nr. 257,2. 256 Zum Inhalt vgl. oben Nr. 255.
340 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. condignis sibi cruciatibus iudicabit [quod sanus redierit]. Super quibus omnibus deuotas gracias agimus omnium conditori, ami- 10 ciciam vestram affectuose rogantes, quatenus amore nostri et sicut de benignitate vestra velut amico singulari confidimus vestra sollicitudo ad hoc dignetur intendere, quod litere debitorum, quas vobis assignauimus, antedicti domini nostri marchionis roborentur sigillo sub eo modo, prout a nobis recessistis de Melicz. Et pro- 15 posita sibi intencione nostra nobis mentem eius rescribite, vt se- cundum hoc, quod nobis scripsistis, nos possimus dirigere. Nam si litere per quamcumque negligenciam eius sigillo roborari non pos- sent, necessitas nobis incumberet ipsum cum literis veteribus ammoneri. Neque speramus, quod talis dominus noster, cui tanta 2o deuocione seruimus, nobis in hiis, in quibus iuste tenetur, deficiat, cum ab eo meritis nostris exigentibus non tantum iusticiam sed vberem graciam expectamus. Deus omnipotens (vos) sanum et incolumem seruet continuo et ad religiosi viri domini Luthomiss- lensis prioris instanciam ad promocionem edificiorum Lutho- 25 misslensis cenobii consueta diligencia laboretis. Datum. 256. AN DEN PRIOR DES AUGUSTINERKLOSTERS IN BRŮNN, FRATER AUGUSTINUS. Er möge bei dem Markgrafen [Jost?] vorstellig werden, daß seine, des Bischofs, Schuldforderungen befriedigt werden. [Nach 1375?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Honorabilis vir ac religiose domine, prior Brunnensis ordinis 8 rediret K 22 vos fehlt L K 256 = L Bl. 71.“ (lib. VI 41), K Bl. 1357 (Nr. 382). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 150, S. 113. — Uberschrift: Olomucensis scribit priori Brunnensi, vt informet mentem principis, vt finem in factis ipsius epis- copi imponat L K. — I ac domine religiose K 8 quod — redierit erscheint überflüssig. 14 Melicz = Mejlic, Meilitz, Maylitz bei Pustiměř, s. oben zu Nr. 179, 14. 24f. Luthom. cenobii: vgl. unten zu Nr. 257,2. 256 Zum Inhalt vgl. oben Nr. 255.
Strana 341
Nr. 255—257. 341 fratrum heremitarum s. Augustini, quem albi et nigri coloris pariter vestimenta circumdant, vt albedo baptismalem innocenciam rite significet et nigredo menti quidem [?] ingerat omnis fugam macule perturbantis, quemque sancti Augustini clarum nomen insignit, ita vt sitis eius equiuocus, qui nobis omnibus est pariter dominus et patronus. Multipharia missione domini et fratris Eberhardi lectoris, fa- miliaris domestici nostri, plurimas in factis nostris placidas quidem et fini sperato propinquas responsiones habuimus, nondum tamen 10 Serenissimus princeps dominus noster marchio in ista materia ita conclusit, vt possimus in rerum ipsarum, quos hodie cernimus, effectibus contentari, licet eiusdem domini nostri, quem timemus, et vestri, amici nostri, quem diligimus, transmisse nobis pro- missionum et securitatum litere, quas in thesauris nostris posui- is mus, aliud protestentur. Induat iste prior Brunnensis non tam beati Augustini exteriorem corporalem habitum quam religionis obseruanciam, vt voto spirituali testetur quod gerit in habitu et principis mentem informet, vt amico finem imponat quam breuius. Quam etenim graciam exteri sperabunt a principe, si zo iusticiam consequi non valuerit in amiciciam computatus! Datum. 5 257. AN ALBERT VON STERNBERG, BISCHOF VON LEITOMISCHL. Er möge dem Meister Jakob, der die Kirche zum Heiligen Kreuz in 4f. quidem —perturbantis] quedam ingerat omnem fugam maculam perturbantis LK 5 quemcunque K 8 Eberhardi] Bern- 9 placidis L K hardi K 16 iste] 12 quos] quas L K ipse K 257 = L Bl. 72r" (lib. VI 48), K Bl. 136" (Nr. 389). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 157, S. 116. — Uberschrift: Olomuc. episcopus recommendat 2 albi et nigri: die Augustinereremiten tragen im Hause weiße Kleider, außerhalb des Hauses ein schwarzes Wollhabit. 8 Eberhardi: vgl. oben Nr. 252. 11 ista materia: in der Anerkennung der ihm übersandten Schuldbriefe, 8. oben Nr. 255.
Nr. 255—257. 341 fratrum heremitarum s. Augustini, quem albi et nigri coloris pariter vestimenta circumdant, vt albedo baptismalem innocenciam rite significet et nigredo menti quidem [?] ingerat omnis fugam macule perturbantis, quemque sancti Augustini clarum nomen insignit, ita vt sitis eius equiuocus, qui nobis omnibus est pariter dominus et patronus. Multipharia missione domini et fratris Eberhardi lectoris, fa- miliaris domestici nostri, plurimas in factis nostris placidas quidem et fini sperato propinquas responsiones habuimus, nondum tamen 10 Serenissimus princeps dominus noster marchio in ista materia ita conclusit, vt possimus in rerum ipsarum, quos hodie cernimus, effectibus contentari, licet eiusdem domini nostri, quem timemus, et vestri, amici nostri, quem diligimus, transmisse nobis pro- missionum et securitatum litere, quas in thesauris nostris posui- is mus, aliud protestentur. Induat iste prior Brunnensis non tam beati Augustini exteriorem corporalem habitum quam religionis obseruanciam, vt voto spirituali testetur quod gerit in habitu et principis mentem informet, vt amico finem imponat quam breuius. Quam etenim graciam exteri sperabunt a principe, si zo iusticiam consequi non valuerit in amiciciam computatus! Datum. 5 257. AN ALBERT VON STERNBERG, BISCHOF VON LEITOMISCHL. Er möge dem Meister Jakob, der die Kirche zum Heiligen Kreuz in 4f. quidem —perturbantis] quedam ingerat omnem fugam maculam perturbantis LK 5 quemcunque K 8 Eberhardi] Bern- 9 placidis L K hardi K 16 iste] 12 quos] quas L K ipse K 257 = L Bl. 72r" (lib. VI 48), K Bl. 136" (Nr. 389). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 157, S. 116. — Uberschrift: Olomuc. episcopus recommendat 2 albi et nigri: die Augustinereremiten tragen im Hause weiße Kleider, außerhalb des Hauses ein schwarzes Wollhabit. 8 Eberhardi: vgl. oben Nr. 252. 11 ista materia: in der Anerkennung der ihm übersandten Schuldbriefe, 8. oben Nr. 255.
Strana 342
342 IX. Aus der Vorwaltung des Bistums Olmütz. Leitomischl zu bauen begonnen habe und allein die Pläne kenne, die Weiterführung des Baues überlassen. [Nach 1375?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerende pater, dominabilis et amice carissime, Magister Jacobus, director operis nostri ecclesie s. Crucis in ciuitate vestra Luthomisslensi, a primis fundamentis vsque ad hec tempora intencionis nostre plenam habet noticiam, et soli ei s et non alteri constat, quibus sit ad complementum operis ingeniis procedendum. Quo remoto velud destituta rectore tota illius structure multis iam elaborata temporibus machina vacillaret. Propter quod caram nobis dileccionem (vestram) affectuose roga- mus, quatenus ad honorem passionis dominice benigna deliberacio 10 vestra magistrum eundem sustineat, ne spe nostra fraudemur, qui ad ipsam optatam perfeccionem talis monasterii affeccionis intime desideriis aspiramus, ita consulentes, pater reuerendissime, nostris edificiis, quemadmodum Reuerencia vestra paratum nos semper inuenit in structura Sternbergensis cenobii et in omnibus 15 semper inueniet vsquequaque paratum, que profectum vestrum, salutem respiciunt et honorem. Reuerendam personam etc. Datum. episcopo Luthomisslensi magistrum Jacobum, directorem operis ecclesie sancte Crucis in Olomuc. ciuitate etc. L K. — 6 totam L K 9 deliberacione L K 8 vestram fehlt L K 2 operis nostri: die Kirche zum heil. Kreuz gehörte zu dem von Jo- hann von N. im Jahre 1356 gegründeten Kloster der Augustinereremiten in Leitomischl, 8. oben zu Nr. 254,20. 14f. in structura Sternbergensis cenobii: s. oben Nr. 239. 240. 258. AN PRIOR UND KONVENT DES KLOSTERS DER AUGUSTINEREREMITEN IN LEITOMISCHL. Sie möchten dafür Sorge tragen, daß die Kirche zum Heiligen Kreuz, 258 = Prag Univ. Bibl. Cod. A IV 5 Bl. 1567 (Cancellaria officialis Sanderi Bl. 177). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 216, S. 147. — Ohne Uberschrift Hs 258 Vgl. oben Nr. 257.
342 IX. Aus der Vorwaltung des Bistums Olmütz. Leitomischl zu bauen begonnen habe und allein die Pläne kenne, die Weiterführung des Baues überlassen. [Nach 1375?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerende pater, dominabilis et amice carissime, Magister Jacobus, director operis nostri ecclesie s. Crucis in ciuitate vestra Luthomisslensi, a primis fundamentis vsque ad hec tempora intencionis nostre plenam habet noticiam, et soli ei s et non alteri constat, quibus sit ad complementum operis ingeniis procedendum. Quo remoto velud destituta rectore tota illius structure multis iam elaborata temporibus machina vacillaret. Propter quod caram nobis dileccionem (vestram) affectuose roga- mus, quatenus ad honorem passionis dominice benigna deliberacio 10 vestra magistrum eundem sustineat, ne spe nostra fraudemur, qui ad ipsam optatam perfeccionem talis monasterii affeccionis intime desideriis aspiramus, ita consulentes, pater reuerendissime, nostris edificiis, quemadmodum Reuerencia vestra paratum nos semper inuenit in structura Sternbergensis cenobii et in omnibus 15 semper inueniet vsquequaque paratum, que profectum vestrum, salutem respiciunt et honorem. Reuerendam personam etc. Datum. episcopo Luthomisslensi magistrum Jacobum, directorem operis ecclesie sancte Crucis in Olomuc. ciuitate etc. L K. — 6 totam L K 9 deliberacione L K 8 vestram fehlt L K 2 operis nostri: die Kirche zum heil. Kreuz gehörte zu dem von Jo- hann von N. im Jahre 1356 gegründeten Kloster der Augustinereremiten in Leitomischl, 8. oben zu Nr. 254,20. 14f. in structura Sternbergensis cenobii: s. oben Nr. 239. 240. 258. AN PRIOR UND KONVENT DES KLOSTERS DER AUGUSTINEREREMITEN IN LEITOMISCHL. Sie möchten dafür Sorge tragen, daß die Kirche zum Heiligen Kreuz, 258 = Prag Univ. Bibl. Cod. A IV 5 Bl. 1567 (Cancellaria officialis Sanderi Bl. 177). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 216, S. 147. — Ohne Uberschrift Hs 258 Vgl. oben Nr. 257.
Strana 343
Nr. 257—259. 343 deren Bau sich dem Abschluß nähere, im kommenden Sommer das Dach erhalte und sich die Kosten dafur von ihm erstatten lassen. [Nach 13751/] Aus der Cancellaria officialis Sanderi. Dei et apostolice etc. Religiosis et honorabilibus viris priori et conuentui monasterii s. Crucis ordinis fratrum heremitarum s. Augustini in ciuitate Luthomisslensi salutem in eo, qui est omnium vera salus. Fratres et amici karissimi, Cum opus nostrum in monasterio vestro in corpore ecclesie auctore Domino adeo feliciter iam processerit, vt hac estate futura tegi et operiri contingat, nosque pastoralis officii discrecione con- tinua super hiis, que tegiminis eiusdem consumacionem respiciunt, personaliter intendere non possumus, caram nobis dileccionem 10 vestram hortamur in Domino et intencione sincera petimus et rogamus, quatenus de hiis omnibus, que ad perfeccionem huius- modi tegiminis necessaria fuerint vel vtilia, diligenciam habere velitis tam in comparacione lignorum quam incidencium arti- ficum precio, quoniam de hiis omnibus, ad qualemeunque summam 15 pecuniarum se protenderint, satisfaciemus indubie et vos reddemus indempnes. Presencium etc. 259. AN PAPST GREGOR XI. Er möge dem Cistercienserabt von Welehrad in Ansehung der Ehr- würdigkeit seiner Kirche die Pontifikalien erteilen. [Vor Nov. 1375.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Sanctissime pater et domine mi metuendissime, Dignum est antiquitati reuerende honorem seruare condignum, 14 comparacione em. Tadra, corporacione Hs 14f. artificium Ha 16 vos] eos Hs 259 = L Bl. 557a (lib. V 36), K Bl. 119° (Nr. 265). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 33, S. 47f. — Uberschrift: Olomucensis ad papam pro infulacione Welegradensis abbatis etc. L K. 259 Die Datierung mit Rücksicht auf Z. 26, s. die Anm. zur Stelle.
Nr. 257—259. 343 deren Bau sich dem Abschluß nähere, im kommenden Sommer das Dach erhalte und sich die Kosten dafur von ihm erstatten lassen. [Nach 13751/] Aus der Cancellaria officialis Sanderi. Dei et apostolice etc. Religiosis et honorabilibus viris priori et conuentui monasterii s. Crucis ordinis fratrum heremitarum s. Augustini in ciuitate Luthomisslensi salutem in eo, qui est omnium vera salus. Fratres et amici karissimi, Cum opus nostrum in monasterio vestro in corpore ecclesie auctore Domino adeo feliciter iam processerit, vt hac estate futura tegi et operiri contingat, nosque pastoralis officii discrecione con- tinua super hiis, que tegiminis eiusdem consumacionem respiciunt, personaliter intendere non possumus, caram nobis dileccionem 10 vestram hortamur in Domino et intencione sincera petimus et rogamus, quatenus de hiis omnibus, que ad perfeccionem huius- modi tegiminis necessaria fuerint vel vtilia, diligenciam habere velitis tam in comparacione lignorum quam incidencium arti- ficum precio, quoniam de hiis omnibus, ad qualemeunque summam 15 pecuniarum se protenderint, satisfaciemus indubie et vos reddemus indempnes. Presencium etc. 259. AN PAPST GREGOR XI. Er möge dem Cistercienserabt von Welehrad in Ansehung der Ehr- würdigkeit seiner Kirche die Pontifikalien erteilen. [Vor Nov. 1375.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Sanctissime pater et domine mi metuendissime, Dignum est antiquitati reuerende honorem seruare condignum, 14 comparacione em. Tadra, corporacione Hs 14f. artificium Ha 16 vos] eos Hs 259 = L Bl. 557a (lib. V 36), K Bl. 119° (Nr. 265). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 33, S. 47f. — Uberschrift: Olomucensis ad papam pro infulacione Welegradensis abbatis etc. L K. 259 Die Datierung mit Rücksicht auf Z. 26, s. die Anm. zur Stelle.
Strana 344
344 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. ad instar altissimi creatoris et domini, qui sua bonitate patenter asseruit non se venisse legem soluere sed implere. Verum cum alias insignis Vellegradensis ecclesia in honore metro- politico velud aliarum ecclesiarum mater et princeps exstiterit et nunc temporalium mutacione successuum sub illius deuotissimi viri sancti Bernhardi, olim Clareuallensis abbatis, patrocinio ad mensuram Cysterciensis ordinis sub abbatis regimine gubernetur, 10 congruum non tam quam dignum eciam foret tantam metropoliticam dignitatem. (non ?) relinqui, ne tantus honor Deo et sanctis iam congnitus obliuioni penitus aput hominum negligenciam mitteretur. Idcirco Sanctitati vestre supplico precibus humilibus et deuotis, quod ad honorem omnipotentis Dei ob humilium precum mearum 15 deuotam instanciam venerabilem virum abbatem insignis loci predicti et successores ipsius dignetur vestra clemencia tam in- fula quam anulis pontificalibus decorare. Dum pridem tanti honoris priuilegio dicta gaudebat ecclesia et (cum) inhabentibus simbolum transitus sit circumquaque facilior, iuste conuenit, eam dictis hono- 2o rare insignibus, quidam decoris titulus, vt homines singuli pro decore domus dominice eciam dignitatis antique pie deuocionis studio memorentur et vestre Sanctitatis deuota filia Welegra- densis ecclesia talis presulis exaltacione letetur. Nam etsi Serenissi- mus dominus meus Imperator in hac materia non scribat ad pre- 25 sens, eo quod domino abbati videntur scripta sufficere, in hoc tamen vna cum Illustrissimo fratre suo contentabitur ad graciarum acciones vberes referendas. Personam etc. Datum. 3 sua] sui L K 8f. admensurum L 10f. tanto metropolitice dignitatis relinqui L 15 insignem L 18 cum fehlt L K 19f. em. honorando ? Weldegradensis L 20 decoris] de corum L 22 Sanctitati L 4 Matth. 5, 17. 6ff. Das Cistercienserkloster in Welehrad (zwischen Kremsier und Ung. Hradisch) wurde im Jahre 1205 gegründet. Die Bulle Urbans VI., die unter Bezugnahme auf Johanns von N. Verwendung dem Abt Johann und seinen Nachfolgern das Recht der Pontifikalien verleiht, ist vom 4. April 1379 datiert: Cod. dipl. Moraviae XI Nr. 146, S. 134, vgl. ebenda Nr. 132 vom 20. Dez. 1378; Wolny, Kirchl. Topographie von Mähren. I. Abt. II. Band, Brünn 1857, S. 242ff. 18f. inhabentibus—facilior: vgl. oben Nr. 132, 4f. — transitus 'Reise'? 26 fratre suo: Markgraf Johann von Mähren († Nor. 1375).
344 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. ad instar altissimi creatoris et domini, qui sua bonitate patenter asseruit non se venisse legem soluere sed implere. Verum cum alias insignis Vellegradensis ecclesia in honore metro- politico velud aliarum ecclesiarum mater et princeps exstiterit et nunc temporalium mutacione successuum sub illius deuotissimi viri sancti Bernhardi, olim Clareuallensis abbatis, patrocinio ad mensuram Cysterciensis ordinis sub abbatis regimine gubernetur, 10 congruum non tam quam dignum eciam foret tantam metropoliticam dignitatem. (non ?) relinqui, ne tantus honor Deo et sanctis iam congnitus obliuioni penitus aput hominum negligenciam mitteretur. Idcirco Sanctitati vestre supplico precibus humilibus et deuotis, quod ad honorem omnipotentis Dei ob humilium precum mearum 15 deuotam instanciam venerabilem virum abbatem insignis loci predicti et successores ipsius dignetur vestra clemencia tam in- fula quam anulis pontificalibus decorare. Dum pridem tanti honoris priuilegio dicta gaudebat ecclesia et (cum) inhabentibus simbolum transitus sit circumquaque facilior, iuste conuenit, eam dictis hono- 2o rare insignibus, quidam decoris titulus, vt homines singuli pro decore domus dominice eciam dignitatis antique pie deuocionis studio memorentur et vestre Sanctitatis deuota filia Welegra- densis ecclesia talis presulis exaltacione letetur. Nam etsi Serenissi- mus dominus meus Imperator in hac materia non scribat ad pre- 25 sens, eo quod domino abbati videntur scripta sufficere, in hoc tamen vna cum Illustrissimo fratre suo contentabitur ad graciarum acciones vberes referendas. Personam etc. Datum. 3 sua] sui L K 8f. admensurum L 10f. tanto metropolitice dignitatis relinqui L 15 insignem L 18 cum fehlt L K 19f. em. honorando ? Weldegradensis L 20 decoris] de corum L 22 Sanctitati L 4 Matth. 5, 17. 6ff. Das Cistercienserkloster in Welehrad (zwischen Kremsier und Ung. Hradisch) wurde im Jahre 1205 gegründet. Die Bulle Urbans VI., die unter Bezugnahme auf Johanns von N. Verwendung dem Abt Johann und seinen Nachfolgern das Recht der Pontifikalien verleiht, ist vom 4. April 1379 datiert: Cod. dipl. Moraviae XI Nr. 146, S. 134, vgl. ebenda Nr. 132 vom 20. Dez. 1378; Wolny, Kirchl. Topographie von Mähren. I. Abt. II. Band, Brünn 1857, S. 242ff. 18f. inhabentibus—facilior: vgl. oben Nr. 132, 4f. — transitus 'Reise'? 26 fratre suo: Markgraf Johann von Mähren († Nor. 1375).
Strana 345
Nr. 259. 260. 345 260. AN DEN ABT VON WELEHRAD. Er möge dem früheren Succentor von Kremsier, dessen hervorragende Gesangskunst ihn oft erfreut habe und dessen Weggang ein schwerer Verlust sei, gestatten zurückzukehren. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Venerabilis domine, pater dominabilis, amice carissime, Habito respectu ad multiplicem honorem, quem in presencia succentoris nostri Chremsirensis habuit collegium, et pensato cultu diuino, quo sub eius regimine ad sinceritatem deuocionis magne suscitabantur corda fidelium, dum tam distincte eius ordinante doctrina in ipsa ecclesia diuinum officium caneretur, et sencientes nostram delectacionem comminutam per eiusdem succentoris absenciam, qui musice proporciones sic temperabat dulciter, vt suauitate sui cantus armonici anima nostra in gaudio letaretur, nulla racione mens nostra quiescet aut tranquillari poterunt 10 nostri motus, nisi prefatus succentor reuertatur ad nostri pre- senciam, vt more solito plausibilis iocundissime sue vocis integre canoribus gaudeamus. Propter quod venerabilem paternitatem vestram sub indubitata exaudicionis fiducia presentibus exoramus, quatenus non obstante biennio, quo et probare et probari debuerit, 15 restituta sibi pecunia, quam attulisse dinoscitur, sibi detis licenciam ad nos absque difficultatis obice redeundi. Nam ita grandem spem fiducialis amicicie in vos reponit deliberacionis (nostre) integritas, vt non quidem sperare sed expresse scire velimus, quod ad nos tanta flagret vestri amoris sinceritas, quod non in hiis tam modicis, 20 verum in multo maioribus efficaciter audiamur, quod ab audiente pro voto scribentis traducitur in effectum. Datum. 260 = L Bl 657a (lib. V 105), K Bl. 130" (Nr. 332). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 101, S. 89f. — Uberschrift: Olomucensis scribit Welle- gradensi abbati pro succentore, vt det sibi licenciam reuertendi ad ipsum L K. — 7 comminutam K, comcum (so) L 10 potuerit L K 15 debuerint L K 12 in integre L 18 nostre fehlt He 260 Für 1366—1381 ist ein Johannes als Abt in Welehrad bezeugt: Cod. dipl. Mor. XV Nr. 106. 220. Das ebenda unter Nr. 302 abgedruckte vom 4. April 1390 datierte Schreiben Bonifaz' IX. an ihn gehört zu 1379 April 4 und ist bereits Cod. dipl. Mor. XI Nr. 146 als Schreiben Urbans VI. gedruckt.
Nr. 259. 260. 345 260. AN DEN ABT VON WELEHRAD. Er möge dem früheren Succentor von Kremsier, dessen hervorragende Gesangskunst ihn oft erfreut habe und dessen Weggang ein schwerer Verlust sei, gestatten zurückzukehren. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Venerabilis domine, pater dominabilis, amice carissime, Habito respectu ad multiplicem honorem, quem in presencia succentoris nostri Chremsirensis habuit collegium, et pensato cultu diuino, quo sub eius regimine ad sinceritatem deuocionis magne suscitabantur corda fidelium, dum tam distincte eius ordinante doctrina in ipsa ecclesia diuinum officium caneretur, et sencientes nostram delectacionem comminutam per eiusdem succentoris absenciam, qui musice proporciones sic temperabat dulciter, vt suauitate sui cantus armonici anima nostra in gaudio letaretur, nulla racione mens nostra quiescet aut tranquillari poterunt 10 nostri motus, nisi prefatus succentor reuertatur ad nostri pre- senciam, vt more solito plausibilis iocundissime sue vocis integre canoribus gaudeamus. Propter quod venerabilem paternitatem vestram sub indubitata exaudicionis fiducia presentibus exoramus, quatenus non obstante biennio, quo et probare et probari debuerit, 15 restituta sibi pecunia, quam attulisse dinoscitur, sibi detis licenciam ad nos absque difficultatis obice redeundi. Nam ita grandem spem fiducialis amicicie in vos reponit deliberacionis (nostre) integritas, vt non quidem sperare sed expresse scire velimus, quod ad nos tanta flagret vestri amoris sinceritas, quod non in hiis tam modicis, 20 verum in multo maioribus efficaciter audiamur, quod ab audiente pro voto scribentis traducitur in effectum. Datum. 260 = L Bl 657a (lib. V 105), K Bl. 130" (Nr. 332). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 101, S. 89f. — Uberschrift: Olomucensis scribit Welle- gradensi abbati pro succentore, vt det sibi licenciam reuertendi ad ipsum L K. — 7 comminutam K, comcum (so) L 10 potuerit L K 15 debuerint L K 12 in integre L 18 nostre fehlt He 260 Für 1366—1381 ist ein Johannes als Abt in Welehrad bezeugt: Cod. dipl. Mor. XV Nr. 106. 220. Das ebenda unter Nr. 302 abgedruckte vom 4. April 1390 datierte Schreiben Bonifaz' IX. an ihn gehört zu 1379 April 4 und ist bereits Cod. dipl. Mor. XI Nr. 146 als Schreiben Urbans VI. gedruckt.
Strana 346
346 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 261. AN EINEN DOMINIKANERFRATER[?] HEINRICH. Er möge zur Erbauung des Volkes seinen Aufenthalt in Brünn ver- längern. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Honorabilis amice carissime, Quia, sicut wlgaris fama auribus nostris insinuat, plebs illa felix loci Brunnensis adeo benignis affectibus sermones vestros pariter et ewangelicam doctrinam amplectitur, vt vos tamquam Heliam alarum duplicatum habentem Domini spiritum venerentur, ideoque rogamus vos, vt diucius aliquanto perseueretis ibidem, cum hec morbi veteres tarda requirant molimina et euacuacio morbi tocius sit medici superincumbens diligencia studiosi. Con- seruet et doceat vos ad lucrum animarum fidelium gracia Salua- 10 toris. Datum etc. 262. AN EINEN KARDINAL. Führt Beschwerde über den Dominikanermönch Albert, den er zum Inquisitor der Olmützer Diözese bestellt hatte und der das in ihn gesetzte Vertrauen gröblich enttäuscht habe. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, Quidam frater Albertus de ordine predicatorum, lector ymmo verius lectator Olomucensis, per me ad officium inquisicionis assumptus, vt exstirpatis vrticis et herba nociua aream purgaret 261 = L Bl. 55 (lib. V 39), K Bl. 120r (Nr. 268). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 36, S. 49f. — Uberschrift: Ad dominum Henricum predi- catorem, vt maneat Brunne pro deuocione populi L K. — 7 hec em. Ta- dra, nec L K 7f. euacuacio sit morbi tocius medici L K 262 = L Bl. 557b (lib. V 35), K Bl. 119° (Nr. 264). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 32, S. 46f. — Uberschrift: Ad cardinalem pro lectatore, olim inquisitore, ipsius nequicias declarando L K 262 3 lectator Geldeinsammler'?
346 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 261. AN EINEN DOMINIKANERFRATER[?] HEINRICH. Er möge zur Erbauung des Volkes seinen Aufenthalt in Brünn ver- längern. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Honorabilis amice carissime, Quia, sicut wlgaris fama auribus nostris insinuat, plebs illa felix loci Brunnensis adeo benignis affectibus sermones vestros pariter et ewangelicam doctrinam amplectitur, vt vos tamquam Heliam alarum duplicatum habentem Domini spiritum venerentur, ideoque rogamus vos, vt diucius aliquanto perseueretis ibidem, cum hec morbi veteres tarda requirant molimina et euacuacio morbi tocius sit medici superincumbens diligencia studiosi. Con- seruet et doceat vos ad lucrum animarum fidelium gracia Salua- 10 toris. Datum etc. 262. AN EINEN KARDINAL. Führt Beschwerde über den Dominikanermönch Albert, den er zum Inquisitor der Olmützer Diözese bestellt hatte und der das in ihn gesetzte Vertrauen gröblich enttäuscht habe. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, Quidam frater Albertus de ordine predicatorum, lector ymmo verius lectator Olomucensis, per me ad officium inquisicionis assumptus, vt exstirpatis vrticis et herba nociua aream purgaret 261 = L Bl. 55 (lib. V 39), K Bl. 120r (Nr. 268). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 36, S. 49f. — Uberschrift: Ad dominum Henricum predi- catorem, vt maneat Brunne pro deuocione populi L K. — 7 hec em. Ta- dra, nec L K 7f. euacuacio sit morbi tocius medici L K 262 = L Bl. 557b (lib. V 35), K Bl. 119° (Nr. 264). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 32, S. 46f. — Uberschrift: Ad cardinalem pro lectatore, olim inquisitore, ipsius nequicias declarando L K 262 3 lectator Geldeinsammler'?
Strana 347
Nr. 261. 262. 347 Domini in salutem fidelium animarum, ordine incedens retrogrado 5 ibi plantauit silices et algas inutiles ad tocius plebis manifesta scandala, infamiam cleri et saluatoris offensam, quemadmodum hoc iam est in tota Olomucensi diocesi publica noticia manifestum. Nam ipse, nullas habens apostolice sedis literas seu queuis alia documenta legitima, absoluit ab homicidiis et aliis casibus ipsi 10 apostolice sedi reseruatis omnem hominem cuiuscunque foret dio- cesis, accepta nichilominus notabili pecunia, quam longe forcius quam animarum fidelium salutem (et) comoda siciebat. Et quampluries, dum homines talibus fraudibus absoluti se decepti conspicerent, coactus est male acceptam pecuniam restituere non 15 absque magna verecundia pariter et rubore. Quemdam eciam plebanum loci Znoymensis, virum approbatum bone oppinionis, quia super auctoritate, quam sibi antedictus lector alias lectator false vsurpare presumpserat, documenta petebat, auctoritate inquisitoria tamquam hereticum capi mandauit et in loco, vbi 20 predones, fures et latrones teneri consueuerant, diris carceribus mancipari.. Eciam literas Illustris et magnifici principis et domini nostri marchionis Morauie in eodem loco Znoymensi ad decepcionem et in fraudem ciuium eiusdem loci false legi per suum confratrem instituit, vt exinde non absque tocius cleri scandalo maximum 25 vituperium reportauerit, hiis et aliis turpitudinibus ordinis sui et cleri maculando famam, honorem et statum, sicut hec omnia adeo mani- festa sunt apud singulos et nulla (possunt) tergiuersacione celari. Quapropter, reuerendissime pater et domine mi metuendissime, cum idem iniquus homo, seminator zizanie et verus ypocrita, so se ad curiam Romanam non ob aliud nisi ad procurandum scan- dala nequiciose receperit, reuerendissime paternitati vestre supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus ad honorem Dei pro reuerencia sedis apostolice et animarum salute ita disponat cle- mencia vestra aput dominum nostrum summum Pontificem, quod s5 huiusmodi nequiciosi et dampnati non admittatur accessus [ ?], nisi primitus (ego) episcopus et meum capitulum, ciues locorum et alii, quorum interest, audiamur. Reuerendissimam personam vestram .. Datum etc. 13 salutem comoda L K 22 literis L K 24 loco L 36 accessus] affectus L K 14 quam plures L K 26 reportauit L K 37 ego fehlt Hs 21 consuerant L 34 salutem L K 17 loci Znoymensis: Znaim.
Nr. 261. 262. 347 Domini in salutem fidelium animarum, ordine incedens retrogrado 5 ibi plantauit silices et algas inutiles ad tocius plebis manifesta scandala, infamiam cleri et saluatoris offensam, quemadmodum hoc iam est in tota Olomucensi diocesi publica noticia manifestum. Nam ipse, nullas habens apostolice sedis literas seu queuis alia documenta legitima, absoluit ab homicidiis et aliis casibus ipsi 10 apostolice sedi reseruatis omnem hominem cuiuscunque foret dio- cesis, accepta nichilominus notabili pecunia, quam longe forcius quam animarum fidelium salutem (et) comoda siciebat. Et quampluries, dum homines talibus fraudibus absoluti se decepti conspicerent, coactus est male acceptam pecuniam restituere non 15 absque magna verecundia pariter et rubore. Quemdam eciam plebanum loci Znoymensis, virum approbatum bone oppinionis, quia super auctoritate, quam sibi antedictus lector alias lectator false vsurpare presumpserat, documenta petebat, auctoritate inquisitoria tamquam hereticum capi mandauit et in loco, vbi 20 predones, fures et latrones teneri consueuerant, diris carceribus mancipari.. Eciam literas Illustris et magnifici principis et domini nostri marchionis Morauie in eodem loco Znoymensi ad decepcionem et in fraudem ciuium eiusdem loci false legi per suum confratrem instituit, vt exinde non absque tocius cleri scandalo maximum 25 vituperium reportauerit, hiis et aliis turpitudinibus ordinis sui et cleri maculando famam, honorem et statum, sicut hec omnia adeo mani- festa sunt apud singulos et nulla (possunt) tergiuersacione celari. Quapropter, reuerendissime pater et domine mi metuendissime, cum idem iniquus homo, seminator zizanie et verus ypocrita, so se ad curiam Romanam non ob aliud nisi ad procurandum scan- dala nequiciose receperit, reuerendissime paternitati vestre supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus ad honorem Dei pro reuerencia sedis apostolice et animarum salute ita disponat cle- mencia vestra aput dominum nostrum summum Pontificem, quod s5 huiusmodi nequiciosi et dampnati non admittatur accessus [ ?], nisi primitus (ego) episcopus et meum capitulum, ciues locorum et alii, quorum interest, audiamur. Reuerendissimam personam vestram .. Datum etc. 13 salutem comoda L K 22 literis L K 24 loco L 36 accessus] affectus L K 14 quam plures L K 26 reportauit L K 37 ego fehlt Hs 21 consuerant L 34 salutem L K 17 loci Znoymensis: Znaim.
Strana 348
348 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 263. AN EINEN UNGENANNTEN. Uber die Amtsführung des[ selben?] Inquisitors. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Putabamus quod lector . . ad hereticorum exterminacionem iuxta qualitatem deputati sibi officii laborare decerneret. Nunc videmus aperte, quod ipse dimissa resecacione vrticarum et silicum quasdam alias intrauit plantagines, vt factus sit in Pustimirensi 5 monasterio gustator seu monialium inquisitor. Hoc festo toto tam lamentorum quam gaudii eodem lectore carebimus. Qua- propter optetis ei fortuiciam [?] cum fratribus, quia crimen virtutis est multitudinem expedire [?]. Deus optimus etc. Datum etc. 264. AN PAPST GREGOR XI.? Empfiehlt seinen an die römische Kurie reisenden Sekretär und Familiar, den Lektor der Olmützer Kirche, B. ord. praed., der päpst- lichen Gnade. [Nach 1374?] Sanctissime etc., Honorabilem et religiosum virum fratrem [?] B. ordinis fratrum predicatorum, lectorem Olomucensem, presencium ostensorem, adeo celebris fame, laudabilis vite et optime conuersacionis agnoui, vt s eciam in maximum peccatum michi celitus imputari considerem, si non ipsum prosequerer singularis amicicie studiis et feruore. Etenim talis fuit vite et honestatis in partibus, vt lux exem- 263 = L Bl. 72°a (lib. VI 53), K Bl. 136" (Nr. 394). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 162, S. 118. — Uberschrift: Olomuc. episcopus scribit cuidam lectori ipsum redarguendo de quibusdam L K. — 4 Pusmirensi L K 264 = M Bl. 112°. — Ohne Uberschrift Hs. — 2 fratrem] fime (so) He 6 amicicia Hs 7 Etenim] et n. Hs fuerit Hs partibus] ptibus He 263 Vgl. oben Nr. 262. 4 in P. monasterio: im Nonnenkloster von Pustimieř, vgl. oben Nr. 179. 7—8 fortuiciam — expedire: Sinn und Zusammenhang unklar.
348 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 263. AN EINEN UNGENANNTEN. Uber die Amtsführung des[ selben?] Inquisitors. [Nach 1374?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Putabamus quod lector . . ad hereticorum exterminacionem iuxta qualitatem deputati sibi officii laborare decerneret. Nunc videmus aperte, quod ipse dimissa resecacione vrticarum et silicum quasdam alias intrauit plantagines, vt factus sit in Pustimirensi 5 monasterio gustator seu monialium inquisitor. Hoc festo toto tam lamentorum quam gaudii eodem lectore carebimus. Qua- propter optetis ei fortuiciam [?] cum fratribus, quia crimen virtutis est multitudinem expedire [?]. Deus optimus etc. Datum etc. 264. AN PAPST GREGOR XI.? Empfiehlt seinen an die römische Kurie reisenden Sekretär und Familiar, den Lektor der Olmützer Kirche, B. ord. praed., der päpst- lichen Gnade. [Nach 1374?] Sanctissime etc., Honorabilem et religiosum virum fratrem [?] B. ordinis fratrum predicatorum, lectorem Olomucensem, presencium ostensorem, adeo celebris fame, laudabilis vite et optime conuersacionis agnoui, vt s eciam in maximum peccatum michi celitus imputari considerem, si non ipsum prosequerer singularis amicicie studiis et feruore. Etenim talis fuit vite et honestatis in partibus, vt lux exem- 263 = L Bl. 72°a (lib. VI 53), K Bl. 136" (Nr. 394). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 162, S. 118. — Uberschrift: Olomuc. episcopus scribit cuidam lectori ipsum redarguendo de quibusdam L K. — 4 Pusmirensi L K 264 = M Bl. 112°. — Ohne Uberschrift Hs. — 2 fratrem] fime (so) He 6 amicicia Hs 7 Etenim] et n. Hs fuerit Hs partibus] ptibus He 263 Vgl. oben Nr. 262. 4 in P. monasterio: im Nonnenkloster von Pustimieř, vgl. oben Nr. 179. 7—8 fortuiciam — expedire: Sinn und Zusammenhang unklar.
Strana 349
Nr. 263. 264. 349 plaritatis eius serenauerit meam dyocesim et eam cottidianis sem- per doctrinis et exemplis illuminet, sicut hoc tocius plebis testi- monio claruit manifeste. Hunc igitur tam priuilegiate virtutis 10 hominem, hunc tantis et tam notissimis clarum virtutibus vestre Beatitudinis presenciam adeuntem clementissime vestre bonitati reflexa ceruice et profusis genibus humiliter recommendo, Beatitu- dini (vestre) supplicans humiliter et deuote, quatenus ob reueren- ciam Dei omnipotentis et eiusdem persone gloriosa merita nec non 15 ad humilem supplicacionem et deuotam mee peticionis instanciam, intencione eius audita, ipsum sancte bonitatis vestre affeccio graciose dignetur audire et graciose in hiis, que desiderat, exau- dire. Nam procul dubio, sicut ego statum et condicionem eius agnoui, dum exauditus fuerit, magis officio prouidebitur quam 20 persone. Eciam aliqua sibi tamquam amicissimo michi secretario super impetrando conseruatorio pro meis vsibus Sanctitati vestre commisi intymanda. In quibus supplico, cum euidens illud mea petit necessitas, graciosius exaudiri etc. 8 serenauit Hs et eam] etenim He 8f. semper cottidianis sem- 12 presencia Hs 11 clarus Hs 13 prefusis Hs per Hs 14 vestre fehlt Hs supplicans-deuote] S. h. 13f. beatitudinis Hs et de Hs 22 Sanctitati vestro] N. V. (so) He Ein Schreiben in der gleichen Angelegenheit, wie es scheint, an einen Kardinal gerichtet und in der Handschrift (Bl. 1121) ohne Uberschrift an- schließend, lautet: Reuerendissime pater etc., Honorabilem et religiosum usque ibi "Beatitudini'. Et tunc sic: Me- tuendissime paternitati vestre supplicans precibus humilibus et deuotis, quatenus, audita primitus intencione ipsius et graciosius intellecta, eundem amicissimum michi inter omnes sue professionis homines cum ob ipsius merita tum ad humilis mee peticionis instanciam erga dominum nostrum summum pontificem tam (in) istius quam eciam meis negociis, que sibi commisi, dignemini graciosius promouere, ita quod se meis proci- bus erga benignitatem (vestram) senciat profecisse. Nam nullo modo pro eo scriberem tante sedulitatis officio, nisi hoc hominibus multis, ymo toti mee dyocesi (nota) ipsius merita postularent etc. 22 conseruatorio: vgl. unten zu Nr. 308.
Nr. 263. 264. 349 plaritatis eius serenauerit meam dyocesim et eam cottidianis sem- per doctrinis et exemplis illuminet, sicut hoc tocius plebis testi- monio claruit manifeste. Hunc igitur tam priuilegiate virtutis 10 hominem, hunc tantis et tam notissimis clarum virtutibus vestre Beatitudinis presenciam adeuntem clementissime vestre bonitati reflexa ceruice et profusis genibus humiliter recommendo, Beatitu- dini (vestre) supplicans humiliter et deuote, quatenus ob reueren- ciam Dei omnipotentis et eiusdem persone gloriosa merita nec non 15 ad humilem supplicacionem et deuotam mee peticionis instanciam, intencione eius audita, ipsum sancte bonitatis vestre affeccio graciose dignetur audire et graciose in hiis, que desiderat, exau- dire. Nam procul dubio, sicut ego statum et condicionem eius agnoui, dum exauditus fuerit, magis officio prouidebitur quam 20 persone. Eciam aliqua sibi tamquam amicissimo michi secretario super impetrando conseruatorio pro meis vsibus Sanctitati vestre commisi intymanda. In quibus supplico, cum euidens illud mea petit necessitas, graciosius exaudiri etc. 8 serenauit Hs et eam] etenim He 8f. semper cottidianis sem- 12 presencia Hs 11 clarus Hs 13 prefusis Hs per Hs 14 vestre fehlt Hs supplicans-deuote] S. h. 13f. beatitudinis Hs et de Hs 22 Sanctitati vestro] N. V. (so) He Ein Schreiben in der gleichen Angelegenheit, wie es scheint, an einen Kardinal gerichtet und in der Handschrift (Bl. 1121) ohne Uberschrift an- schließend, lautet: Reuerendissime pater etc., Honorabilem et religiosum usque ibi "Beatitudini'. Et tunc sic: Me- tuendissime paternitati vestre supplicans precibus humilibus et deuotis, quatenus, audita primitus intencione ipsius et graciosius intellecta, eundem amicissimum michi inter omnes sue professionis homines cum ob ipsius merita tum ad humilis mee peticionis instanciam erga dominum nostrum summum pontificem tam (in) istius quam eciam meis negociis, que sibi commisi, dignemini graciosius promouere, ita quod se meis proci- bus erga benignitatem (vestram) senciat profecisse. Nam nullo modo pro eo scriberem tante sedulitatis officio, nisi hoc hominibus multis, ymo toti mee dyocesi (nota) ipsius merita postularent etc. 22 conseruatorio: vgl. unten zu Nr. 308.
Strana 350
350 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 265. AN DEN HERZOG [SEMOWIT] VON TESCHEN, GROSSPRIOR DES JOHANNITERORDENS. Er möge sich für den Komtur Bertold des Spitals in Kremsier ein- setzen, daß dessen Einkünfte durch den früheren Rektor Stephan nicht geschmälert werden. [Nach 1372]. Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Illustris magnifice princeps et domine mi graciose, In amministracione prudenti religiosi viri et honorabilis domini Bertoldi, commendatoris in Cremsir, in eleganti eius doctrina et exemplari virtute adeo populus delectatur et est vsque contentus, vt magna sit spes auctore Domino locum ipsum augmentis ammodo felicibus prosperari. Vt igitur talis et affectuosi populi magis augeatur deuocio pro antedicti loci incrementis felicibus, non permittat Illustris vestra deuocio, quod dominus olim rector ibidem iudicium quoddam, quod emisse dinoscitur, a possessione et vsu moantedicti loci et rectoris eius quauis eciam condicione remoueat, cum idem dominus Stephanus dudum in administracione de bonis et fructibus domus eiusdem in vtiles vsus suos tantum conuerterit, quod impensa per eum pecunia in comparacione predicti iudicii ab eo procul dubio percepta sit integraliter et complete. Nam 15 qua racione nos et ceteri Christi fideles benignis prosequeremur locum ipsum fauoribus, si videremus eundem demoliri? Non permittat igitur hec fieri vestre dominacionis benignitas, vt ad statum vberem domus eius, quam sincero corde prosequimur, exemplo vestri beneficii ad consolacionem infirmorum idem omnes 20 pariter animemur. Illustrem personam vestram sanam et incolumem conseruare dignetur Altissimus tempore diuturno. Datum etc. 265 = L Bl. 547a (lib. V 31), K Bl. 1197 (Nr. 260). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 28, S. 43f. — Uberschrift: Ad ducem Thessinensem pro crucifero L K. — 3 elleganti L 20 animemur 8 permittit L K em. Tadra, ammiremur LK 265 Semowit (Ziemowit) von Teschen († 1391) ist seit 1372 als Generalprior des Johanniterordens in Polen, Böhmen, Mähren bezeugt, 8. oben zu Nr. 47, 15. 9 iudicium quoddam: das Amt eines iudex.
350 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 265. AN DEN HERZOG [SEMOWIT] VON TESCHEN, GROSSPRIOR DES JOHANNITERORDENS. Er möge sich für den Komtur Bertold des Spitals in Kremsier ein- setzen, daß dessen Einkünfte durch den früheren Rektor Stephan nicht geschmälert werden. [Nach 1372]. Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Illustris magnifice princeps et domine mi graciose, In amministracione prudenti religiosi viri et honorabilis domini Bertoldi, commendatoris in Cremsir, in eleganti eius doctrina et exemplari virtute adeo populus delectatur et est vsque contentus, vt magna sit spes auctore Domino locum ipsum augmentis ammodo felicibus prosperari. Vt igitur talis et affectuosi populi magis augeatur deuocio pro antedicti loci incrementis felicibus, non permittat Illustris vestra deuocio, quod dominus olim rector ibidem iudicium quoddam, quod emisse dinoscitur, a possessione et vsu moantedicti loci et rectoris eius quauis eciam condicione remoueat, cum idem dominus Stephanus dudum in administracione de bonis et fructibus domus eiusdem in vtiles vsus suos tantum conuerterit, quod impensa per eum pecunia in comparacione predicti iudicii ab eo procul dubio percepta sit integraliter et complete. Nam 15 qua racione nos et ceteri Christi fideles benignis prosequeremur locum ipsum fauoribus, si videremus eundem demoliri? Non permittat igitur hec fieri vestre dominacionis benignitas, vt ad statum vberem domus eius, quam sincero corde prosequimur, exemplo vestri beneficii ad consolacionem infirmorum idem omnes 20 pariter animemur. Illustrem personam vestram sanam et incolumem conseruare dignetur Altissimus tempore diuturno. Datum etc. 265 = L Bl. 547a (lib. V 31), K Bl. 1197 (Nr. 260). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 28, S. 43f. — Uberschrift: Ad ducem Thessinensem pro crucifero L K. — 3 elleganti L 20 animemur 8 permittit L K em. Tadra, ammiremur LK 265 Semowit (Ziemowit) von Teschen († 1391) ist seit 1372 als Generalprior des Johanniterordens in Polen, Böhmen, Mähren bezeugt, 8. oben zu Nr. 47, 15. 9 iudicium quoddam: das Amt eines iudex.
Strana 351
Nr. 265—267. 351 266. AN DENSELBEN. Er möge den Komtur des Hauses in Kremsier beurlauben, da er ihn in seinen persönlichen Dienst nehmen möchte. [Nach 1372.] Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Illustris princeps, venerabilis magister ordinis sacre milicie et domine graciose, Habito respectu ad mores, vitam, literarum studia et deuocionem eximiam honorabilis et religiosi viri .. comendatoris domus Chrem- sirensis, amici nostri dilecti, valde et ex animo ei compatimur, quod animus eius ad studia sacre leccionis dispositus temporalium curis in illa domo paupere adeo distrahitur, vt impediente penuria rebus non possit vacare diuinis, et nunc [?] nobis eum collateralem et socium habere vellemus sibique talia de nostris officiis committere, que vestri ordinis gloriosam famam erga Christifideles perdu- 10 cerent et honorem. Quocirca Illustri Magnificencie vestre deuoto animo supplicamus precibus humilibus et deuotis, quatenus pre- fatum dominum ..ab administracione domus Chremsirensis magni- ficencia vestra pie et benigne deliberet absoluere, si quoquo modo fieri poterit, vt nobis adhereat, qui honorem ordinis affeccione 15 sincera semper amplectimur; nec eius affectaremus presenciam, nisi cordis nobis existeret in persona ipsius totum ordinem hono- rare. Datum etc. 5 267. AN PAPST GREGOR XI. Er möge die Verleihung der Pontifikalien an den Prämonstratenserabt 266 = L Bl. 667s (lib. V 112 alias 202), K Bl. 131' (Nr. 339). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 108, S. 93f. — Uberschrift: Olomucensis petit magistrum milicie pro commendatore domus Chremsirensis, ut eundem ab administracione predicte domus liberet et dimittat L K. — 7 em. pau- 17 em. cordi ? 8 nunc] hoc L K, modo em. Tadra perum? 267 = L Bl. 60"b (lib. V 72), K Bl. 125" (Nr. 300). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 69, S. 69f. — Uberschrift: Pro infulacione Trebecensis [ !] abbatis L K 266 Anrede und Inhalt weisen auf den Empfänger von Nr. 265. Der Z. 4 genannte Kommendator ist deshalb wohl mit dem ebenda genannten Bertold identisch.
Nr. 265—267. 351 266. AN DENSELBEN. Er möge den Komtur des Hauses in Kremsier beurlauben, da er ihn in seinen persönlichen Dienst nehmen möchte. [Nach 1372.] Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Illustris princeps, venerabilis magister ordinis sacre milicie et domine graciose, Habito respectu ad mores, vitam, literarum studia et deuocionem eximiam honorabilis et religiosi viri .. comendatoris domus Chrem- sirensis, amici nostri dilecti, valde et ex animo ei compatimur, quod animus eius ad studia sacre leccionis dispositus temporalium curis in illa domo paupere adeo distrahitur, vt impediente penuria rebus non possit vacare diuinis, et nunc [?] nobis eum collateralem et socium habere vellemus sibique talia de nostris officiis committere, que vestri ordinis gloriosam famam erga Christifideles perdu- 10 cerent et honorem. Quocirca Illustri Magnificencie vestre deuoto animo supplicamus precibus humilibus et deuotis, quatenus pre- fatum dominum ..ab administracione domus Chremsirensis magni- ficencia vestra pie et benigne deliberet absoluere, si quoquo modo fieri poterit, vt nobis adhereat, qui honorem ordinis affeccione 15 sincera semper amplectimur; nec eius affectaremus presenciam, nisi cordis nobis existeret in persona ipsius totum ordinem hono- rare. Datum etc. 5 267. AN PAPST GREGOR XI. Er möge die Verleihung der Pontifikalien an den Prämonstratenserabt 266 = L Bl. 667s (lib. V 112 alias 202), K Bl. 131' (Nr. 339). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 108, S. 93f. — Uberschrift: Olomucensis petit magistrum milicie pro commendatore domus Chremsirensis, ut eundem ab administracione predicte domus liberet et dimittat L K. — 7 em. pau- 17 em. cordi ? 8 nunc] hoc L K, modo em. Tadra perum? 267 = L Bl. 60"b (lib. V 72), K Bl. 125" (Nr. 300). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 69, S. 69f. — Uberschrift: Pro infulacione Trebecensis [ !] abbatis L K 266 Anrede und Inhalt weisen auf den Empfänger von Nr. 265. Der Z. 4 genannte Kommendator ist deshalb wohl mit dem ebenda genannten Bertold identisch.
Strana 352
352 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. Terward von Kloster-Hradisch auch auf dessen Nachfolger ausdehnen. [1374—1378.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Sanctissime pater etc., Cum ego solum vnum monasterium ordinis videlicet sancti Benedicti in Trebecz michi subiectum habeam, satis distans ab Olomucensi ecclesia, ita quod in festiuitatibus precipuis pro de- 5 core vniuersalis ecclesie non possum preter meum suffraganeum aliquos infulatos habere consortes, cum tamen cerimoniarum huiusmodi solempnitas multum ad laudes Altissimi deuocionem populi promoueret, Sanctitati vestre supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus, sicut religioso et honorabili viro domino Terwardo], abbati Gradicensi, Olomucensis mee diocesis, vsum pontificalium insigniorum ad vite sue dumtaxat tempora vestra concessit clemencia, sic et suis successoribus in perpetuum largi- flua vestre benignitatis affeccio indulgere dignetur, quod vtantur eisdem insigniis pro laude et gloria altissimi creatoris. Nam si 15 ad plenum vestra beatitudo cognosceret quantum ex hoc diuino numini veneracionis accedit et quantus sit ex deuocione popularis applausus, certe prompcior foret vestra in exaudiendo suppli- cantem benignitas quam supplicantis affeccio in petendo etc. Per- sonam etc. 10 3 Trzebecz L 14 eisdem] eiusdem L 16 quanto L K In der Cancellaria Joh. Novif. folgt mit der Uberschrift: Cardinali et est condependens litere superiori in derselben Angelegenheit ein Brief an einen ungenannten Kardinal (Tadra a. a. O. Nr. 70). — 3 Trebecz = Trebitsch (südöstlich von Iglau). Die durch das prächtige nördliche Hauptportal berühmte Klosterkirche der dortigen Benediktiner war im 13. Jahrhundert erbaut worden. 10 Terward ist als Abt von Kloster-Hradisch bereits 1356 bezeugt (Mon. Vat. Boh. II Nr. 452, S. 177) und noch 1381 in dieser Stellung (Cod. dipl. Mor. XV Nr. 217, S. 185f.). Das Privileg der Infulation war ihm am 27. Juli 1373 verliehen worden (Cod. dipl. Mor. X Nr. 200, S. 219f.). Auf seine Nachfolger wurde es ausgedehnt durch Urban VI. am 20. Dez. 1378 (ebenda XI Nr. 132, S. 121f.). — Zur Geschichte der Abtei s. Wolny, Kirchl. Topographie von Mähren. I. Abt. I. Bd. Brünn 1855, S. 330ff., über Abt Terward ebenda S. 337.
352 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. Terward von Kloster-Hradisch auch auf dessen Nachfolger ausdehnen. [1374—1378.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Sanctissime pater etc., Cum ego solum vnum monasterium ordinis videlicet sancti Benedicti in Trebecz michi subiectum habeam, satis distans ab Olomucensi ecclesia, ita quod in festiuitatibus precipuis pro de- 5 core vniuersalis ecclesie non possum preter meum suffraganeum aliquos infulatos habere consortes, cum tamen cerimoniarum huiusmodi solempnitas multum ad laudes Altissimi deuocionem populi promoueret, Sanctitati vestre supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus, sicut religioso et honorabili viro domino Terwardo], abbati Gradicensi, Olomucensis mee diocesis, vsum pontificalium insigniorum ad vite sue dumtaxat tempora vestra concessit clemencia, sic et suis successoribus in perpetuum largi- flua vestre benignitatis affeccio indulgere dignetur, quod vtantur eisdem insigniis pro laude et gloria altissimi creatoris. Nam si 15 ad plenum vestra beatitudo cognosceret quantum ex hoc diuino numini veneracionis accedit et quantus sit ex deuocione popularis applausus, certe prompcior foret vestra in exaudiendo suppli- cantem benignitas quam supplicantis affeccio in petendo etc. Per- sonam etc. 10 3 Trzebecz L 14 eisdem] eiusdem L 16 quanto L K In der Cancellaria Joh. Novif. folgt mit der Uberschrift: Cardinali et est condependens litere superiori in derselben Angelegenheit ein Brief an einen ungenannten Kardinal (Tadra a. a. O. Nr. 70). — 3 Trebecz = Trebitsch (südöstlich von Iglau). Die durch das prächtige nördliche Hauptportal berühmte Klosterkirche der dortigen Benediktiner war im 13. Jahrhundert erbaut worden. 10 Terward ist als Abt von Kloster-Hradisch bereits 1356 bezeugt (Mon. Vat. Boh. II Nr. 452, S. 177) und noch 1381 in dieser Stellung (Cod. dipl. Mor. XV Nr. 217, S. 185f.). Das Privileg der Infulation war ihm am 27. Juli 1373 verliehen worden (Cod. dipl. Mor. X Nr. 200, S. 219f.). Auf seine Nachfolger wurde es ausgedehnt durch Urban VI. am 20. Dez. 1378 (ebenda XI Nr. 132, S. 121f.). — Zur Geschichte der Abtei s. Wolny, Kirchl. Topographie von Mähren. I. Abt. I. Bd. Brünn 1855, S. 330ff., über Abt Terward ebenda S. 337.
Strana 353
Nr. 267. 268. 353 268. AN DEN GROSSMEISTER DES DEUTSCHEN RITTERORDENS. Er beabsichtige, einige Pfarrstellen mit Brüdern des Deutschen Ritterordens zu be€etzen und bitte, den Frater Lucas für zwei Jahre zu beurlauben, damit dieser ihm dabei als Berater zur Seite stehe. [Nach 1372?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Venerabili et religioso viro domino B. ordinis sancte milicie domus Theutunice hospitalis sancte Marie in Jerusalem, domi- nabili suo fautori pariter et amico. Reuerendissime et religiose princeps et domine singularis, Data nobis ab omnipotenti gracia Domino in hoc animus noster 5 disposicione diuina resedit, vt velimus quasdam pigwes et hono- rabiles ecclesias collacionis nostre administracioni et regimini religiosorum fratrum ordinis vestri committere et (ad) consuman- dum opus, quod deliberacio nostra suscepit, apostolice sedis presi- dium inuocare. Ad cuius rei execucionem vtilem persona religiosi 10 et honorabilis viri domini Luce, quem multorum comendatorum 268 = L Bl. 56rb (lib. V 46), K Bl. 121' (Nr. 275). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 43, S. 53f. — Uberschrift: Olomucensis petit quendam comendatorem, vt permittat fratrem sui ordinis secum ad tempus aliquod demorari etc. (commorari K) L K. — 1f. Die Adresse am Schluß L K 8 ad fehlt L K 268 Als Empfänger setzte Tadra (a. a. O. S. 18) den Großmeister des Deutschen Ritterordens’ an [Winrich von Kniprode 1351—1382]. Bei dieser Adresse ist das Fehlen des Zusatzes generali magistro allerdings befremdend, vgl. oben Nr. 79 und Summa Canc. ed. Tadra Nr. 240, S. 154: Honorabili et religioso Wynrico de Gnyppenrode, ordinis s. Marie hospi- talis Jerosolimitani domus Theutonice generali magistro. Als Land- komtur von Böhmen und Mähren begegnet am 4. Okt. 1371 Budko von Essen (Cod. dipl. Mor. X Nr. 134, S. 163), am 4. Okt. 1372 Albrecht von der Duben (ebenda Nr. 167, S. 190); der zulctztgenannte ist bis 1376 (1377) in dieser Stellung bezeugt: Miltauer, der deutsche Ritterorden in Böhmen. Aus den Abhandl. der k. böhm. Ges. d. Wiss. Prag 1832, Nr. XXVI, S. 154; Tadra a. a. O. nach Tomek, Praha V 210. Aber für beide Land- komture ist die Anrede princeps (Z. 4. 25) schwerlich am Platze, ganz ab- gesehen davon, daß nach Z. 25ff. der Empfänger ein anderer als der provin- cialis Boemie, d. h. ein anderer als der Landkomtur von Böhmen ist. 11 Lucas, Commendator und Pfarrer bei St. Benedict in Prag 1368—1372 (Tadra a. a. O. nach Tomek, Praha V 210) führt am 3. Sept. 1380 den Titel magister curie ordinis beate Marie virginis de domo Theutunica (Cod. dipl. Mor. XI Nr. 198, S. 179).
Nr. 267. 268. 353 268. AN DEN GROSSMEISTER DES DEUTSCHEN RITTERORDENS. Er beabsichtige, einige Pfarrstellen mit Brüdern des Deutschen Ritterordens zu be€etzen und bitte, den Frater Lucas für zwei Jahre zu beurlauben, damit dieser ihm dabei als Berater zur Seite stehe. [Nach 1372?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Venerabili et religioso viro domino B. ordinis sancte milicie domus Theutunice hospitalis sancte Marie in Jerusalem, domi- nabili suo fautori pariter et amico. Reuerendissime et religiose princeps et domine singularis, Data nobis ab omnipotenti gracia Domino in hoc animus noster 5 disposicione diuina resedit, vt velimus quasdam pigwes et hono- rabiles ecclesias collacionis nostre administracioni et regimini religiosorum fratrum ordinis vestri committere et (ad) consuman- dum opus, quod deliberacio nostra suscepit, apostolice sedis presi- dium inuocare. Ad cuius rei execucionem vtilem persona religiosi 10 et honorabilis viri domini Luce, quem multorum comendatorum 268 = L Bl. 56rb (lib. V 46), K Bl. 121' (Nr. 275). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 43, S. 53f. — Uberschrift: Olomucensis petit quendam comendatorem, vt permittat fratrem sui ordinis secum ad tempus aliquod demorari etc. (commorari K) L K. — 1f. Die Adresse am Schluß L K 8 ad fehlt L K 268 Als Empfänger setzte Tadra (a. a. O. S. 18) den Großmeister des Deutschen Ritterordens’ an [Winrich von Kniprode 1351—1382]. Bei dieser Adresse ist das Fehlen des Zusatzes generali magistro allerdings befremdend, vgl. oben Nr. 79 und Summa Canc. ed. Tadra Nr. 240, S. 154: Honorabili et religioso Wynrico de Gnyppenrode, ordinis s. Marie hospi- talis Jerosolimitani domus Theutonice generali magistro. Als Land- komtur von Böhmen und Mähren begegnet am 4. Okt. 1371 Budko von Essen (Cod. dipl. Mor. X Nr. 134, S. 163), am 4. Okt. 1372 Albrecht von der Duben (ebenda Nr. 167, S. 190); der zulctztgenannte ist bis 1376 (1377) in dieser Stellung bezeugt: Miltauer, der deutsche Ritterorden in Böhmen. Aus den Abhandl. der k. böhm. Ges. d. Wiss. Prag 1832, Nr. XXVI, S. 154; Tadra a. a. O. nach Tomek, Praha V 210. Aber für beide Land- komture ist die Anrede princeps (Z. 4. 25) schwerlich am Platze, ganz ab- gesehen davon, daß nach Z. 25ff. der Empfänger ein anderer als der provin- cialis Boemie, d. h. ein anderer als der Landkomtur von Böhmen ist. 11 Lucas, Commendator und Pfarrer bei St. Benedict in Prag 1368—1372 (Tadra a. a. O. nach Tomek, Praha V 210) führt am 3. Sept. 1380 den Titel magister curie ordinis beate Marie virginis de domo Theutunica (Cod. dipl. Mor. XI Nr. 198, S. 179).
Strana 354
354 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. et fratrum vestri ordinis in nostra et aliis diocesibus relacione fide digna et propria eius dudum cognita virtute poscente recepimus commendatum, qui aliquando locum sancti Benedicti in ciuitate 15 Pragensi tenuit sub vestri ordinis legittima disciplina, multum ymo quadam necessitate ineuitabili presentibus indigemus. Idcirco Reuerencie vestre deuotissimo studio et humiliter supplicamus, quatenus antedicto domino Luce, vt aput nos et in domo nostra atque familia biennio remanere valeat, indulgere dignemini, vt 2o eius sollicitudine pariter et consilio huiusmodi nostrum propositum ad honorem omnipotentis Dei et ordinis vestri profectum felicibus in Domino successibus concludere et ad finem speratum perducere valeamus, singularem nobis in hoc, venerabilis domine, vestri fauoris et amicicie complacenciam facientes. Preter ea, venerabilis princeps, cordialiter supplicamus, vt friuolis accusacionibus prouincialis Boemie, si que aduersus do- minum Lucam ad aures Reuerencie (vestre) peruenisse noscuntur, nullam fidem dignemini adhibere. Nam Deo teste et multis re- ferentibus fide dignis tam vestri ordinis quam aliorum hominum so idem dominus Lucas a dicto prouinciali violencias et iniurias pa- titur manifeste, sicut hoc indagabit vestra Dominacio, dum visi- tatores vestros ad partes nostras dirigere disponetis. Reuerendam personam vestram sanam et incolumem Deus omnipotens longo tempore conseruare dignetur sacro et beato regimini milicie chri- s5 stiane. 25 Datum. Olomuc. episcopus Johannes etc. 269. AN EINEN UNGENANNTEN. Er möge eine an den Papst [Gregor XI.] und an die Kardinäle Robert von Genf und Peter Corsini gerichtete Supplik zugunsten eines ungenannten vir religiosus unterstützen. [Nach 1371.] Nobilis vir, dominabilis amice carissime, Pro religioso et honorabili viro etc. nunc domino meo summo Pontifici et dominis meis Gebennensi et Florentino cardinalibus 27 vestre fehlt L 269 = M Bl. 99°. — Uberschrift: Litera recommissionis cuidam Nobili ad Cardinales Hs. — 3 Gebennensi] Sebenii He
354 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. et fratrum vestri ordinis in nostra et aliis diocesibus relacione fide digna et propria eius dudum cognita virtute poscente recepimus commendatum, qui aliquando locum sancti Benedicti in ciuitate 15 Pragensi tenuit sub vestri ordinis legittima disciplina, multum ymo quadam necessitate ineuitabili presentibus indigemus. Idcirco Reuerencie vestre deuotissimo studio et humiliter supplicamus, quatenus antedicto domino Luce, vt aput nos et in domo nostra atque familia biennio remanere valeat, indulgere dignemini, vt 2o eius sollicitudine pariter et consilio huiusmodi nostrum propositum ad honorem omnipotentis Dei et ordinis vestri profectum felicibus in Domino successibus concludere et ad finem speratum perducere valeamus, singularem nobis in hoc, venerabilis domine, vestri fauoris et amicicie complacenciam facientes. Preter ea, venerabilis princeps, cordialiter supplicamus, vt friuolis accusacionibus prouincialis Boemie, si que aduersus do- minum Lucam ad aures Reuerencie (vestre) peruenisse noscuntur, nullam fidem dignemini adhibere. Nam Deo teste et multis re- ferentibus fide dignis tam vestri ordinis quam aliorum hominum so idem dominus Lucas a dicto prouinciali violencias et iniurias pa- titur manifeste, sicut hoc indagabit vestra Dominacio, dum visi- tatores vestros ad partes nostras dirigere disponetis. Reuerendam personam vestram sanam et incolumem Deus omnipotens longo tempore conseruare dignetur sacro et beato regimini milicie chri- s5 stiane. 25 Datum. Olomuc. episcopus Johannes etc. 269. AN EINEN UNGENANNTEN. Er möge eine an den Papst [Gregor XI.] und an die Kardinäle Robert von Genf und Peter Corsini gerichtete Supplik zugunsten eines ungenannten vir religiosus unterstützen. [Nach 1371.] Nobilis vir, dominabilis amice carissime, Pro religioso et honorabili viro etc. nunc domino meo summo Pontifici et dominis meis Gebennensi et Florentino cardinalibus 27 vestre fehlt L 269 = M Bl. 99°. — Uberschrift: Litera recommissionis cuidam Nobili ad Cardinales Hs. — 3 Gebennensi] Sebenii He
Strana 355
Nr. 268—270. 355 certi tenoris [?] literas scribo, sicut in earum copiis, quas secum defert ostensor presencium, videbit vestra dileccio apercius con- 5 tineri. Quem tamquam virum ydoneum et michi dilectum ex animo sinceritati et benigne amicicie vestre suppliciter recom- mendo, supplicans constanti amicicie vestre, de qua michi (est) omnis boni et clare virtutis presumpcio, quatenus eidem tam apud dominum nostrum Summum pontificem quam dominos nostros 1o cardinales predictos promotiuam amore nostri dignemini in eis, que dixerit, ostendere voluntatem, singularem michi in hoc, vestro famulo, et acceptissimam beniuolenciam faciendo. Nobilem et insignem personam ete. 4 tenoris] tecioris (so) He 12 dixit Hs 8 est fehlt He 11 in eis] et ea Hs Das Schreiben ist an einen Gönner Johanns an der römischen Kurie gerichtet, aber, der Anrede nach zu schließen, nicht an einen Kardinal, auch wohl kaum an den auditor sacri palacii. 3 Gebennensi: Robert von Genf, Kardinal seit 1371, der spätere Gegen- papst Urbans VI. Florentino: Petrus Corsini, Kardinal seit 1370, s. oben zu Nr. 78. 270. AN SEINEN VIKAR IN SPIRITUALIBUS [NICO- LAUS VON KREMSIER?]. Uberreicht ein Schreiben des Kardinals Rainald Orsini und ersucht, den darin genannten fratres bei ihrem opus pietatis im Bereich der Olmützer Diözese jegliche Förderung angedeihen zu lassen. [Vor 1374 Mitte.] Dei et apostolice sedis gracia etc. Honorabili viro domino N., B. preposito, in spiritualibus suo vicario, fratri et amico dilecto sa- lutem (in) eo, qui est omnium salus vera. Carissime frater, Quamuis ad omnia, que sanctarum ecclesiarum commodum, s profectum et honorem respiciunt, tenemur ex debito et dignum sit nos in talibus pro Dei gloria et sacri cultus augmento feruen- 270 = M Bl. 100°. — Uberschrift: Preposito Olomucensi ut ad manda- tum pape quidam per omnem suam dyocesim promoueantur Hs. — 3 in 7 augumento Hs fehlt Hs et feruentibus Hs
Nr. 268—270. 355 certi tenoris [?] literas scribo, sicut in earum copiis, quas secum defert ostensor presencium, videbit vestra dileccio apercius con- 5 tineri. Quem tamquam virum ydoneum et michi dilectum ex animo sinceritati et benigne amicicie vestre suppliciter recom- mendo, supplicans constanti amicicie vestre, de qua michi (est) omnis boni et clare virtutis presumpcio, quatenus eidem tam apud dominum nostrum Summum pontificem quam dominos nostros 1o cardinales predictos promotiuam amore nostri dignemini in eis, que dixerit, ostendere voluntatem, singularem michi in hoc, vestro famulo, et acceptissimam beniuolenciam faciendo. Nobilem et insignem personam ete. 4 tenoris] tecioris (so) He 12 dixit Hs 8 est fehlt He 11 in eis] et ea Hs Das Schreiben ist an einen Gönner Johanns an der römischen Kurie gerichtet, aber, der Anrede nach zu schließen, nicht an einen Kardinal, auch wohl kaum an den auditor sacri palacii. 3 Gebennensi: Robert von Genf, Kardinal seit 1371, der spätere Gegen- papst Urbans VI. Florentino: Petrus Corsini, Kardinal seit 1370, s. oben zu Nr. 78. 270. AN SEINEN VIKAR IN SPIRITUALIBUS [NICO- LAUS VON KREMSIER?]. Uberreicht ein Schreiben des Kardinals Rainald Orsini und ersucht, den darin genannten fratres bei ihrem opus pietatis im Bereich der Olmützer Diözese jegliche Förderung angedeihen zu lassen. [Vor 1374 Mitte.] Dei et apostolice sedis gracia etc. Honorabili viro domino N., B. preposito, in spiritualibus suo vicario, fratri et amico dilecto sa- lutem (in) eo, qui est omnium salus vera. Carissime frater, Quamuis ad omnia, que sanctarum ecclesiarum commodum, s profectum et honorem respiciunt, tenemur ex debito et dignum sit nos in talibus pro Dei gloria et sacri cultus augmento feruen- 270 = M Bl. 100°. — Uberschrift: Preposito Olomucensi ut ad manda- tum pape quidam per omnem suam dyocesim promoueantur Hs. — 3 in 7 augumento Hs fehlt Hs et feruentibus Hs
Strana 356
356 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. tibus desideriis exerceri, ad illa tamen singularius et maioris deuo- cionis flagrancia et affectus mouemur in Domino, que sacrosancte 10 sedis apostolice preuia deliberacione et benigne circumspeccionis industria committuntur. Cum igitur reuerendissimi in Christo patris et domini Raynaldi], sancti Adriani dyaconi cardinalis, nostri domini graciosi, nuper accepimus (literas), quarum tenor sequitur in hec verba: Venerabili in Christo patri (et) domino 15 Dei gracia episcopo Olomucensi, domino et amico nostro carissimo, Rynhaldus dyaconus etc. salutem in Domino. Venerabilis pater etc.", idcirco dileccionem vestram affectuose requirimus et horta- mur, vobis in virtute sancte obediencie diligencius iniungentes, quatenus prefatos fratres, quorum nomina, sicut cernitis, expri- 2o muntur superius, in ecclesia Olomucensi et alibi vbique locorum per omnes collegiatas et parochiales ecclesias nostre dyocesis circa prosecucionem eorum, que ipsis commissa sunt, attenta sollicitu- dine et fideli diligencia promouere velitis, sic disponentes, quod ab omnibus nostris subditis exhibeatur eis prompta, fidelis et deuota as promocio, vt erga sedem apostolicam obediencia vestra possit merito commendari. Nam omnibus vere penitentibus, contritis et confessis, qui ad hoc opus pietatis manus porrexerint adiutrices, preter retribucionem largitatis eterne, quam obinde (con)sequen- tur indubie, de omnipotentis Dei misericordia et beatorum Petri] so et Pauli] apostolorum benignitate confisi, XL dies indulgenciarum de iniunctis sibi penitenciis misericorditer relaxamus etc. 14 et 9 et] in Hs 13 literas fehlt Hs 8 tamen] tm ti Hs fehlt Hs 25 erga] go ga (so) He 28 consequentur] seqntur Hs 31 iniunctis] inmẽtis 30 Oben Nr. 24, 25: XL dierum indulgencias (80) Hs Die auf den Redaktor der Sammlung zurückgehende Uberschrift Preposito Olomucensi (s. Lesarten) läßt sich mit der Adresse Z. If. nicht in Einklang bringen, da ein Olmützer Propst, auf den die Initialen N. B. und der Zusatz in spiritualibus vicarius passen würden, nicht bezeugt ist. N. B. prepositus ist wohl als Nicolaus Brunnensis prepositus zu deuten. Nicolaus von Kremsier, Propst an St. Petri in Brünn, war sowohl unter Bischof Johann Očko von Wlaschim wie unter Johann von N. Generalvikar des Olmützer Bischofe in spiritualibus (von 1358—1371?), s. oben zu Nr. 14. 12 Kardinal Rainald Orsini starb im Juni 1374.
356 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. tibus desideriis exerceri, ad illa tamen singularius et maioris deuo- cionis flagrancia et affectus mouemur in Domino, que sacrosancte 10 sedis apostolice preuia deliberacione et benigne circumspeccionis industria committuntur. Cum igitur reuerendissimi in Christo patris et domini Raynaldi], sancti Adriani dyaconi cardinalis, nostri domini graciosi, nuper accepimus (literas), quarum tenor sequitur in hec verba: Venerabili in Christo patri (et) domino 15 Dei gracia episcopo Olomucensi, domino et amico nostro carissimo, Rynhaldus dyaconus etc. salutem in Domino. Venerabilis pater etc.", idcirco dileccionem vestram affectuose requirimus et horta- mur, vobis in virtute sancte obediencie diligencius iniungentes, quatenus prefatos fratres, quorum nomina, sicut cernitis, expri- 2o muntur superius, in ecclesia Olomucensi et alibi vbique locorum per omnes collegiatas et parochiales ecclesias nostre dyocesis circa prosecucionem eorum, que ipsis commissa sunt, attenta sollicitu- dine et fideli diligencia promouere velitis, sic disponentes, quod ab omnibus nostris subditis exhibeatur eis prompta, fidelis et deuota as promocio, vt erga sedem apostolicam obediencia vestra possit merito commendari. Nam omnibus vere penitentibus, contritis et confessis, qui ad hoc opus pietatis manus porrexerint adiutrices, preter retribucionem largitatis eterne, quam obinde (con)sequen- tur indubie, de omnipotentis Dei misericordia et beatorum Petri] so et Pauli] apostolorum benignitate confisi, XL dies indulgenciarum de iniunctis sibi penitenciis misericorditer relaxamus etc. 14 et 9 et] in Hs 13 literas fehlt Hs 8 tamen] tm ti Hs fehlt Hs 25 erga] go ga (so) He 28 consequentur] seqntur Hs 31 iniunctis] inmẽtis 30 Oben Nr. 24, 25: XL dierum indulgencias (80) Hs Die auf den Redaktor der Sammlung zurückgehende Uberschrift Preposito Olomucensi (s. Lesarten) läßt sich mit der Adresse Z. If. nicht in Einklang bringen, da ein Olmützer Propst, auf den die Initialen N. B. und der Zusatz in spiritualibus vicarius passen würden, nicht bezeugt ist. N. B. prepositus ist wohl als Nicolaus Brunnensis prepositus zu deuten. Nicolaus von Kremsier, Propst an St. Petri in Brünn, war sowohl unter Bischof Johann Očko von Wlaschim wie unter Johann von N. Generalvikar des Olmützer Bischofe in spiritualibus (von 1358—1371?), s. oben zu Nr. 14. 12 Kardinal Rainald Orsini starb im Juni 1374.
Strana 357
IX 4. Bischöfliche Offizialen. 271. AN EINEN KARDINAL? Bittet, die Erhebung seines Offizials H.[?] zum Olmützer Propst beim Papst zu befürworten. 1I Reuerendissime pater etc., Consideratis virtuosis meritis et exemplaris vite mundicia hono- rabilis viri etc., officialis mei, quem velud germanum fratrem adeo flagranti animo in tota vita mea dilexi, vt meis semper ascripserim et ascribam profectibus quidquid eidem peruenit comodi vel hono- ris, preces meas, quas alias pro ipso in negocio Olomucensis pre- positure magnifice dominacioni vestre direxi, iterum innouare compellor, reuerendissime persone vestre supplicans precibus humi- libus et deuotis, quatenus ad honorem Dei et magnum profectum Olomucensis ecclesie atque supplicis mee peticionis instanciam 10 5 271 = M Bl. 110°. — Ohne Uberschrift (vorangeht der oben als Nr. 100 gegebene Brief) Hs. — 2 Considerantis Hs 6 in] michi He 8 et reuerendissime Hs 10 supplicis] sumpte (so) Hs 271 Mit dem Offizial H. (Z. 11) könnte Henricus de Münsterberg ge- meint sein, der als officialis curie episcopi Olomuc. von 1367—1370 bezeugt ist (Cod. dipl. Mor. X S. 17. 24. 113; XV S. 92. 93. 94). Dompropst von Olmütz ist er unseres Wissens allerdings nicht geworden und auch über ein besonders enges Verhältnis Johanns zu ihm ist sonst nichts bekannt. Es ist daher auch damit zu rechnen, daß der Z. 11 überlieferte Anfangsbuchstabe entstellt ist (aus S = Sanderus? vgl. unten zu Nr. 275).
IX 4. Bischöfliche Offizialen. 271. AN EINEN KARDINAL? Bittet, die Erhebung seines Offizials H.[?] zum Olmützer Propst beim Papst zu befürworten. 1I Reuerendissime pater etc., Consideratis virtuosis meritis et exemplaris vite mundicia hono- rabilis viri etc., officialis mei, quem velud germanum fratrem adeo flagranti animo in tota vita mea dilexi, vt meis semper ascripserim et ascribam profectibus quidquid eidem peruenit comodi vel hono- ris, preces meas, quas alias pro ipso in negocio Olomucensis pre- positure magnifice dominacioni vestre direxi, iterum innouare compellor, reuerendissime persone vestre supplicans precibus humi- libus et deuotis, quatenus ad honorem Dei et magnum profectum Olomucensis ecclesie atque supplicis mee peticionis instanciam 10 5 271 = M Bl. 110°. — Ohne Uberschrift (vorangeht der oben als Nr. 100 gegebene Brief) Hs. — 2 Considerantis Hs 6 in] michi He 8 et reuerendissime Hs 10 supplicis] sumpte (so) Hs 271 Mit dem Offizial H. (Z. 11) könnte Henricus de Münsterberg ge- meint sein, der als officialis curie episcopi Olomuc. von 1367—1370 bezeugt ist (Cod. dipl. Mor. X S. 17. 24. 113; XV S. 92. 93. 94). Dompropst von Olmütz ist er unseres Wissens allerdings nicht geworden und auch über ein besonders enges Verhältnis Johanns zu ihm ist sonst nichts bekannt. Es ist daher auch damit zu rechnen, daß der Z. 11 überlieferte Anfangsbuchstabe entstellt ist (aus S = Sanderus? vgl. unten zu Nr. 275).
Strana 358
358 prefatum dominum H. in assecucione prepositure predicte erga dominum nostrum summum pontificem dignetur vestre domina- cionis benignitas graciosius promouere. Nam nulla racione pro eo tanta sollicitacione scriberem, nisi scirem hoc Olomuc. ecclesie 15 bono et prospero statui conuenire. IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 272. AN DIE PFARRER DER DIÖZESE OLMUTZ. Gibt bekannt, daß er einen Pfarrer, der von seinem früheren Offizial H. verurteilt worden war, absolviert habe. [Nach 1370.] Aus der Cancellaria officialis Sanderi. Dei etc. Dilectis nostris ecclesiarum rectoribus vel vices ipsorum gerentibus per nostram Olomucensem dyocesim constitutis, ad quos presentes peruenerint, salutem etc. Quia dudum dominus H., pie memorie quondam officialis noster, s rectorem ecclesie ..., pro eo quod violentas manus in dominum N., plebanum in ..., vsque ad sanguinis effusionem iniecit, in sentenciam canonis (iusticia) siquidem swadente incidisse decla- rauit, a qua sentencia idem G., cum non fuisset enormis lesio, vt asserit, per nos absolui petiit humiliter et deuote, vnde Nos, dili- 10 genter de lesione et facti qualitate scrutantes, ipsam lesionem inuenimus esse leuem. Eundem igitur post congruam satisfaccionem parti lese factam a sentencia canonis predicta in forma ecclesie absoluimus et absolutum presentibus nunciamus, iniuncta sibi pro modo culpe penitencia salutari. Quem taliter absolutum, dum et 15 quociens requisiti fueritis, nuncietis. 273. AN EINEN KARDINAL. Er möge sich beim Papst dafur verwenden, daß sein Offizial und 15 statu Hs 272 = Prag Univ.bibl. IV A 5 Bl. 154" (Canc. officialis Sanderi Bl. 15°). — Uberschrift: Absolucio pro quodam qui iniecit manus in alium Hs. — 7 iusticia fehlt He 273 = M Bl. 92". — Uberschrift: Supplicat cardinali ut officialis con- firmetur super canonicatu etc. Hs.
358 prefatum dominum H. in assecucione prepositure predicte erga dominum nostrum summum pontificem dignetur vestre domina- cionis benignitas graciosius promouere. Nam nulla racione pro eo tanta sollicitacione scriberem, nisi scirem hoc Olomuc. ecclesie 15 bono et prospero statui conuenire. IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 272. AN DIE PFARRER DER DIÖZESE OLMUTZ. Gibt bekannt, daß er einen Pfarrer, der von seinem früheren Offizial H. verurteilt worden war, absolviert habe. [Nach 1370.] Aus der Cancellaria officialis Sanderi. Dei etc. Dilectis nostris ecclesiarum rectoribus vel vices ipsorum gerentibus per nostram Olomucensem dyocesim constitutis, ad quos presentes peruenerint, salutem etc. Quia dudum dominus H., pie memorie quondam officialis noster, s rectorem ecclesie ..., pro eo quod violentas manus in dominum N., plebanum in ..., vsque ad sanguinis effusionem iniecit, in sentenciam canonis (iusticia) siquidem swadente incidisse decla- rauit, a qua sentencia idem G., cum non fuisset enormis lesio, vt asserit, per nos absolui petiit humiliter et deuote, vnde Nos, dili- 10 genter de lesione et facti qualitate scrutantes, ipsam lesionem inuenimus esse leuem. Eundem igitur post congruam satisfaccionem parti lese factam a sentencia canonis predicta in forma ecclesie absoluimus et absolutum presentibus nunciamus, iniuncta sibi pro modo culpe penitencia salutari. Quem taliter absolutum, dum et 15 quociens requisiti fueritis, nuncietis. 273. AN EINEN KARDINAL. Er möge sich beim Papst dafur verwenden, daß sein Offizial und 15 statu Hs 272 = Prag Univ.bibl. IV A 5 Bl. 154" (Canc. officialis Sanderi Bl. 15°). — Uberschrift: Absolucio pro quodam qui iniecit manus in alium Hs. — 7 iusticia fehlt He 273 = M Bl. 92". — Uberschrift: Supplicat cardinali ut officialis con- firmetur super canonicatu etc. Hs.
Strana 359
Nr. 271—273. 359 Sekretär Be., der seit längerer Zeit vom Olmützer Kapitel zum Kano- nikus gewählt sei, eine Präbende erhalte. [1370—13731/ Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, Consideratis multiplicibus meritis probitatis honorabilis viri do- mini Be., officialis mei et dilecti secretarii, dudum karissimi fratres mei, decanus et ceteri prelati, canonici et Capitulum Olomuc. ec- clesie ipsum tamquam benemeritum, cui laudabilis vite conuer- 5 sacio et morum industria et literarum sciencia suffragantur, in suum confratrem et concanonicum elegerunt. Sed quia propter multitudinem impetrancium Sedis sanctissime ipse prebendam nondum consecutus est neque consequi valet in posterum absque sedis apostolice gracia speciali (propter quod per alias meas literas 10 supplico domino nostro summo pontifici, vt vnam prebendam de proximo vacantem pro persona dicti mei officialis et amici reseruare dignetur de apostolice dignacionis gracia speciali), idcirco Reueren- dissime paternitati vestre supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus antedictum nostrum desiderium in personam eiusdem i5 karissimi secretarii nostri consuete benignitatis gracia promouere dignemini diligenter, singularem nobis in hoc, pater reuerendissime, graciam facientes. 11 dom ino nostro domino summo p. Hs 273 Der hier genannte Offizial Be. ist offensichtlich derselbe wie der ma- gister B. im folgenden Brief und wohl identisch mit dem magister B., der als Vertrauensmann Johanns Verhandlungen mit der päpstlichen Kurie führt (unten Nr. 283—287. 291. 293). Vielleicht darf man in ihm den honorabilis vir magister Bertoldus sehen, der in Canc. Joh. Novif. (ed. Tadra) Nr. 180 in ähnlicher amtlicher Eigenschaft erscheint. Da für die Jahre 1367—1370 Henricus de Münsterberg (s. oben zu Nr. 271) und für die Jahre 1373—1380 Sanderus Rambow als Offizialen des Olmützer Bischofs bezeugt sind, ist der genannte magister B. vielleicht in der Zwischen- zeit in dieser Stellung tätig gewesen. Ein Olmützer Kanonikus Bertold ist in der angegebenen Periode im Cod. dipl. Moraviae indes nicht belegt, 80 daß die Identifizierung unsicher bleibt.
Nr. 271—273. 359 Sekretär Be., der seit längerer Zeit vom Olmützer Kapitel zum Kano- nikus gewählt sei, eine Präbende erhalte. [1370—13731/ Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, Consideratis multiplicibus meritis probitatis honorabilis viri do- mini Be., officialis mei et dilecti secretarii, dudum karissimi fratres mei, decanus et ceteri prelati, canonici et Capitulum Olomuc. ec- clesie ipsum tamquam benemeritum, cui laudabilis vite conuer- 5 sacio et morum industria et literarum sciencia suffragantur, in suum confratrem et concanonicum elegerunt. Sed quia propter multitudinem impetrancium Sedis sanctissime ipse prebendam nondum consecutus est neque consequi valet in posterum absque sedis apostolice gracia speciali (propter quod per alias meas literas 10 supplico domino nostro summo pontifici, vt vnam prebendam de proximo vacantem pro persona dicti mei officialis et amici reseruare dignetur de apostolice dignacionis gracia speciali), idcirco Reueren- dissime paternitati vestre supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus antedictum nostrum desiderium in personam eiusdem i5 karissimi secretarii nostri consuete benignitatis gracia promouere dignemini diligenter, singularem nobis in hoc, pater reuerendissime, graciam facientes. 11 dom ino nostro domino summo p. Hs 273 Der hier genannte Offizial Be. ist offensichtlich derselbe wie der ma- gister B. im folgenden Brief und wohl identisch mit dem magister B., der als Vertrauensmann Johanns Verhandlungen mit der päpstlichen Kurie führt (unten Nr. 283—287. 291. 293). Vielleicht darf man in ihm den honorabilis vir magister Bertoldus sehen, der in Canc. Joh. Novif. (ed. Tadra) Nr. 180 in ähnlicher amtlicher Eigenschaft erscheint. Da für die Jahre 1367—1370 Henricus de Münsterberg (s. oben zu Nr. 271) und für die Jahre 1373—1380 Sanderus Rambow als Offizialen des Olmützer Bischofs bezeugt sind, ist der genannte magister B. vielleicht in der Zwischen- zeit in dieser Stellung tätig gewesen. Ein Olmützer Kanonikus Bertold ist in der angegebenen Periode im Cod. dipl. Moraviae indes nicht belegt, 80 daß die Identifizierung unsicher bleibt.
Strana 360
360 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 274. AN EINEN KARDINAL. Er möge sich beim Papst für eine seinem Offizial, dem Magister B., zugesagte Provision einsetzen, da er vom Kaiser, der am Rhein sei, zur Zeit keinen Empfehlungsbrief erhalten könne. [13721] Reuerendissime pater etc., Quamuis honorabilem virum magistrum B., officialem meum, exigentibus sue probitatis meritis, sciencia literarum et virtute constanti plus quam ceteros homines michi cognitos singulari amoris affectu prosequar et dulce sit michi eius magnificare fortunas, in quibus, dum ad vota eius me procurante succrescunt, magis quam in propriis delector successibus, prout hec veritas illi nota consistit qui cordium rimatur intima et queuis hominum penetralia infallibilibus sue maiestatis oculis intuetur, tamen, serenissimo et 10 inuictissimo principe domino Klarolo], Romanorum Imperatore semper Augusto et Boemie rege, domino meo metuendissimo, in remotis agente, qui iam ad partes Reni versus comitatum Lucen- burgensem gressus suos disponit maturare, non possum ad presens literas suas obtinere quomodolibet pro persona officialis mei karis- 15 simi in hac presenti materia, quas tamen procul dubio domino meo existente in partibus [!] iuxta votum et omne meum bene- placitum impetrarem. Quocirca reuerendissime paternitati vestre supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus erga dominum 274 = M Bl. 106r. — Uberschrift: Cardinali, quia caret literis pro- motiuis [?] Imperatoris, petit (so) Hs — 16 Em. in hiis partibus ? 274 Der Empfohlene ist anscheinend die gleiche Persönlichkeit wie der im vorangehenden Brief genannte Offizial B., auch wenn er dort nicht den Magistertitel führt, s. die Anm. zur Stelle. 12 Von den zahlreichen Aufenthalten Karls IV. in Luxemburg (s. Huber, Regesten S. 639) kommen die der Jahre 1372 und 1378 in Betracht.
360 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 274. AN EINEN KARDINAL. Er möge sich beim Papst für eine seinem Offizial, dem Magister B., zugesagte Provision einsetzen, da er vom Kaiser, der am Rhein sei, zur Zeit keinen Empfehlungsbrief erhalten könne. [13721] Reuerendissime pater etc., Quamuis honorabilem virum magistrum B., officialem meum, exigentibus sue probitatis meritis, sciencia literarum et virtute constanti plus quam ceteros homines michi cognitos singulari amoris affectu prosequar et dulce sit michi eius magnificare fortunas, in quibus, dum ad vota eius me procurante succrescunt, magis quam in propriis delector successibus, prout hec veritas illi nota consistit qui cordium rimatur intima et queuis hominum penetralia infallibilibus sue maiestatis oculis intuetur, tamen, serenissimo et 10 inuictissimo principe domino Klarolo], Romanorum Imperatore semper Augusto et Boemie rege, domino meo metuendissimo, in remotis agente, qui iam ad partes Reni versus comitatum Lucen- burgensem gressus suos disponit maturare, non possum ad presens literas suas obtinere quomodolibet pro persona officialis mei karis- 15 simi in hac presenti materia, quas tamen procul dubio domino meo existente in partibus [!] iuxta votum et omne meum bene- placitum impetrarem. Quocirca reuerendissime paternitati vestre supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus erga dominum 274 = M Bl. 106r. — Uberschrift: Cardinali, quia caret literis pro- motiuis [?] Imperatoris, petit (so) Hs — 16 Em. in hiis partibus ? 274 Der Empfohlene ist anscheinend die gleiche Persönlichkeit wie der im vorangehenden Brief genannte Offizial B., auch wenn er dort nicht den Magistertitel führt, s. die Anm. zur Stelle. 12 Von den zahlreichen Aufenthalten Karls IV. in Luxemburg (s. Huber, Regesten S. 639) kommen die der Jahre 1372 und 1378 in Betracht.
Strana 361
Nr. 273—275. 361 nostrum summum pontificem partes vestras adeo graciosa domi- nacio vestra interponere sua benignitate dignetur, vt quemad- 20 modum me in ipsa prouisione iam facta summe consolatum reddidit, ita in exaudicione supplicacionis mee presentis humilem seruitorem suum Olomuc. episcopum consolari dignetur. Nam, etsi nondum hec mea meruerint obsequia adhuc, tamen valere poterunt, quo- niam cottidie viribus proficio auctore Domino in acceptum quidem 2s et gratum obsequium ecclesie sacrosancte etc. 275. AN SEINEN OFFIZIAL SANDERUS RAMBOW? Er möge zwecks Beratung über gewisse zum Schutz der Olmützer Kirche zu ergreifende Maßnahmen sich zusammen mit dem Scho- lasticus Petrus bei ihm einfinden. [Um 1375?] Aus der Cancellaria Johannis Noviſorensis. Domine officialis, frater et amice carissime, Tot incumbunt michi nouitates continuo, que ex magnis causis Olomucensem concernunt ecclesiam, quibus remediari et obuiare non valeo absque vestro consilio speciali. Propter quod amicicie vestre supplico precibus caritatis, quatenus assumpto vobis domino Petro scolastico Olomucensi dimissis omnibus statim veniatis ad mei presenciam, aliquo mecum mansurus tempore, donec tot et tantis scandalis proinde possim de vestro consilio finem imponere salutarem, gratam in hoc michi et amiciciam ac beniuolenciam ostendentes. Causam, que est inter abbatem nostrum Trebicensem 10 ab vna et vos parte ab alia, auctore Domino sine strepitu seu figura 275 = L Bl. 670b (lib. VI 8), K Bl. 132r (Nr. 348), außerdem M Bl. 91°. — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 117, S. 99. — Uberschrift: Olo- mucensis petit officialem ipsius vt ad eum veniat, aliquas causas termina- turus, assumpto secum scolastico ibidem etc. L K, Item officiali ut cum 6f. Petro scolastico alio ad eum ueniat M. — 5 asumpto vobiscum M 7 aliquo] aut quo M 8 proinde] auch als prouide Olom.] N. M 9 michi in hoc M et amicam beniuo- lesbar L K, prouidere M 10—15 Causam — Datum fehlt M lenciam M
Nr. 273—275. 361 nostrum summum pontificem partes vestras adeo graciosa domi- nacio vestra interponere sua benignitate dignetur, vt quemad- 20 modum me in ipsa prouisione iam facta summe consolatum reddidit, ita in exaudicione supplicacionis mee presentis humilem seruitorem suum Olomuc. episcopum consolari dignetur. Nam, etsi nondum hec mea meruerint obsequia adhuc, tamen valere poterunt, quo- niam cottidie viribus proficio auctore Domino in acceptum quidem 2s et gratum obsequium ecclesie sacrosancte etc. 275. AN SEINEN OFFIZIAL SANDERUS RAMBOW? Er möge zwecks Beratung über gewisse zum Schutz der Olmützer Kirche zu ergreifende Maßnahmen sich zusammen mit dem Scho- lasticus Petrus bei ihm einfinden. [Um 1375?] Aus der Cancellaria Johannis Noviſorensis. Domine officialis, frater et amice carissime, Tot incumbunt michi nouitates continuo, que ex magnis causis Olomucensem concernunt ecclesiam, quibus remediari et obuiare non valeo absque vestro consilio speciali. Propter quod amicicie vestre supplico precibus caritatis, quatenus assumpto vobis domino Petro scolastico Olomucensi dimissis omnibus statim veniatis ad mei presenciam, aliquo mecum mansurus tempore, donec tot et tantis scandalis proinde possim de vestro consilio finem imponere salutarem, gratam in hoc michi et amiciciam ac beniuolenciam ostendentes. Causam, que est inter abbatem nostrum Trebicensem 10 ab vna et vos parte ab alia, auctore Domino sine strepitu seu figura 275 = L Bl. 670b (lib. VI 8), K Bl. 132r (Nr. 348), außerdem M Bl. 91°. — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 117, S. 99. — Uberschrift: Olo- mucensis petit officialem ipsius vt ad eum veniat, aliquas causas termina- turus, assumpto secum scolastico ibidem etc. L K, Item officiali ut cum 6f. Petro scolastico alio ad eum ueniat M. — 5 asumpto vobiscum M 7 aliquo] aut quo M 8 proinde] auch als prouide Olom.] N. M 9 michi in hoc M et amicam beniuo- lesbar L K, prouidere M 10—15 Causam — Datum fehlt M lenciam M
Strana 362
362 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. iudicii terminare volentes, amiciciam vestram rogamus, vt circum- ducto termino, quem super instanti quarta feria obseruare velletis, sitis apud nos sequenti feria quinta, vt negocium auxiliante Domino 15 amicabili concordia terminetur. Datum etc. — 15 Datum fehlt L Offizial Johanns von N. für das Bistum Olmütz war von 1373—1350 der Olmützer Canonicus Magister Sanderus Rambow, vorher Pfarrer in Müglitz und Archidiakon von Prerau (Cod. dipl. Moraviae X Nr. 187, S. 204; Tadra, Canc. Joh. Novif. Einl. S. 6 und Nr. 202, S. 138). Auf ihn geht die in Cod. A IV 5 der Prager Universitätsbibliothek unter dem Titel Cancellaria officialis Sanderi Olomucensis de stylo Johannis epis- copi Olomucensis überlieferte Formelsammlung zurück. S. auch Burdach, Abhandl. der Berliner Akademie 1903, S. 22 (= Vorspiel I 2 S. 157f.). Der Olmützer Scholaster Petrus ist in dieser Stellung von 1360—1375 Sept. bezeugt (Cod. dipl. Mor. IX Nr. 200, S. 146; X Nr. 259, S. 272; XV Nr. 164, S. 136). Es ist daher nicht ausgeschlossen, daß das vorliegende Schreiben an einen der Vorgänger Sanders (vgl. oben zu Nr. 273) gerichtet ist. 10 abbatem Trebicensem, s. oben zu Nr. 267, 3. 276. AN SEINEN OFFIZIAL SANDERUS RAMBOW? Er möge den Wünschen des Herzogs Johann von Troppau und Ratibor in einer gewissen Streitsache weitgehend Rechnung tragen. [Um 13751] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Carissime frater, Literas Illustris et magnifici principis domini Johannis, Opauie et Ratibor. ducis et compatris ac amici nostri carissimi, nuper accepimus, quas non exemplatas vel transsumptas, sed in propria 5 sua figura et forma, prout nobis destinate sunt, transmittimus 276 = L Bl. 70vb (lib. VI 38), K Bl. 134 (Nr. 379). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 147, S. 111. — Uberschrift: Olomucensis mittit literas principis cuidam amico, petens ut desiderium tanti principis exequi valeat, prout in hiis scriptum inuenerit et cum aliis pluribus etc. L K 276 Uber den genannten Herzog Johann s. oben zu Nr. 241.
362 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. iudicii terminare volentes, amiciciam vestram rogamus, vt circum- ducto termino, quem super instanti quarta feria obseruare velletis, sitis apud nos sequenti feria quinta, vt negocium auxiliante Domino 15 amicabili concordia terminetur. Datum etc. — 15 Datum fehlt L Offizial Johanns von N. für das Bistum Olmütz war von 1373—1350 der Olmützer Canonicus Magister Sanderus Rambow, vorher Pfarrer in Müglitz und Archidiakon von Prerau (Cod. dipl. Moraviae X Nr. 187, S. 204; Tadra, Canc. Joh. Novif. Einl. S. 6 und Nr. 202, S. 138). Auf ihn geht die in Cod. A IV 5 der Prager Universitätsbibliothek unter dem Titel Cancellaria officialis Sanderi Olomucensis de stylo Johannis epis- copi Olomucensis überlieferte Formelsammlung zurück. S. auch Burdach, Abhandl. der Berliner Akademie 1903, S. 22 (= Vorspiel I 2 S. 157f.). Der Olmützer Scholaster Petrus ist in dieser Stellung von 1360—1375 Sept. bezeugt (Cod. dipl. Mor. IX Nr. 200, S. 146; X Nr. 259, S. 272; XV Nr. 164, S. 136). Es ist daher nicht ausgeschlossen, daß das vorliegende Schreiben an einen der Vorgänger Sanders (vgl. oben zu Nr. 273) gerichtet ist. 10 abbatem Trebicensem, s. oben zu Nr. 267, 3. 276. AN SEINEN OFFIZIAL SANDERUS RAMBOW? Er möge den Wünschen des Herzogs Johann von Troppau und Ratibor in einer gewissen Streitsache weitgehend Rechnung tragen. [Um 13751] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Carissime frater, Literas Illustris et magnifici principis domini Johannis, Opauie et Ratibor. ducis et compatris ac amici nostri carissimi, nuper accepimus, quas non exemplatas vel transsumptas, sed in propria 5 sua figura et forma, prout nobis destinate sunt, transmittimus 276 = L Bl. 70vb (lib. VI 38), K Bl. 134 (Nr. 379). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 147, S. 111. — Uberschrift: Olomucensis mittit literas principis cuidam amico, petens ut desiderium tanti principis exequi valeat, prout in hiis scriptum inuenerit et cum aliis pluribus etc. L K 276 Uber den genannten Herzog Johann s. oben zu Nr. 241.
Strana 363
Nr. 275—277. 363 presentibus interclusas, amiciciam vestram rogantes attente, qua- tenus amore nostri desiderium tanti principis et tam grandis amici nostri ita velitis prosequi, prout in suis literis inuenietis expressum. Nam sibi rescripsimus per nostras literas speciales, quod vos de talibus ... facietis tam suis ciuibus quam aliis expeditam 10 iusticiam. Propter quod de consciencia vestra largita vobis diuini- tus et virtutum vestrarum habitibus, quas in perfecto vsu viuendi contraxisse noscimini [?], sic plene confidimus, vt non sit nobis dubium quin mens vestra parata consistat omni simpliciter ho- mini, prout exigit racio, debitum iusticie ministrare. Datum etc. 15 277. AN SEINEN OFFIZIAL SANDERUS RAMBOW. Weist ihn an, die Beschwerden uber die Amtsführung der Abtissin M. zu untersuchen und erteill ihm Vollmacht, gegebenenfalls nach Vorschlag der Nonnen eine neue Abtissin einzusetzen. [1373—1380.] Dei et apostolice sedis gracia etc. Honorabili et prudenti viro domino Sandero, officiali Olomuc., amico nostro carissimo, salutem in eo, qui est omnium vera salus. Clamores contractiuos, qui super defectu et administracione negligenti abbatisse M. aures nostras cottidiana semper delecta- 5 cione fatigant, non volentes, ymo eciam nolentes ammodo in lesionem proprie consciencie sub dissimulacione transire, frater- nitatem vestram et amiciciam requirimus et hortamur in Domino, deuocioni vestre per hec scripta mandantes, quatenus acceptis presentibus auctoritate nostra, quam in hec vobis plene committi-10 mus, ad dictum monasterium velitis et debeatis accedere omnium et singularium virginum claustralium et professarum ibidem vota scrutari. Et si diligenti examinacione, auditis eisdem, ex clara deposicione inueneritis ipsam abbatissam circa administracionem 10 vos] nos L K ...] clericis L K faciet L K 11 diuini- tus am Rande für im Text getilgtes dimittimus L 13 noscuntur L K 14 simpF L, simpliciter K 13 sic] sicut L K 277 = M Bl. 100°. — Uberschrift: Item officiali ut reita (so) negli- genti Abbatisse X in (so) Hs — 2 Sandero] San He 277 5f. delectacione "Reizung' (medizinischer Terminus).
Nr. 275—277. 363 presentibus interclusas, amiciciam vestram rogantes attente, qua- tenus amore nostri desiderium tanti principis et tam grandis amici nostri ita velitis prosequi, prout in suis literis inuenietis expressum. Nam sibi rescripsimus per nostras literas speciales, quod vos de talibus ... facietis tam suis ciuibus quam aliis expeditam 10 iusticiam. Propter quod de consciencia vestra largita vobis diuini- tus et virtutum vestrarum habitibus, quas in perfecto vsu viuendi contraxisse noscimini [?], sic plene confidimus, vt non sit nobis dubium quin mens vestra parata consistat omni simpliciter ho- mini, prout exigit racio, debitum iusticie ministrare. Datum etc. 15 277. AN SEINEN OFFIZIAL SANDERUS RAMBOW. Weist ihn an, die Beschwerden uber die Amtsführung der Abtissin M. zu untersuchen und erteill ihm Vollmacht, gegebenenfalls nach Vorschlag der Nonnen eine neue Abtissin einzusetzen. [1373—1380.] Dei et apostolice sedis gracia etc. Honorabili et prudenti viro domino Sandero, officiali Olomuc., amico nostro carissimo, salutem in eo, qui est omnium vera salus. Clamores contractiuos, qui super defectu et administracione negligenti abbatisse M. aures nostras cottidiana semper delecta- 5 cione fatigant, non volentes, ymo eciam nolentes ammodo in lesionem proprie consciencie sub dissimulacione transire, frater- nitatem vestram et amiciciam requirimus et hortamur in Domino, deuocioni vestre per hec scripta mandantes, quatenus acceptis presentibus auctoritate nostra, quam in hec vobis plene committi-10 mus, ad dictum monasterium velitis et debeatis accedere omnium et singularium virginum claustralium et professarum ibidem vota scrutari. Et si diligenti examinacione, auditis eisdem, ex clara deposicione inueneritis ipsam abbatissam circa administracionem 10 vos] nos L K ...] clericis L K faciet L K 11 diuini- tus am Rande für im Text getilgtes dimittimus L 13 noscuntur L K 14 simpF L, simpliciter K 13 sic] sicut L K 277 = M Bl. 100°. — Uberschrift: Item officiali ut reita (so) negli- genti Abbatisse X in (so) Hs — 2 Sandero] San He 277 5f. delectacione "Reizung' (medizinischer Terminus).
Strana 364
364 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 15 bonorum monasterii et obseruanciam discipline virginalis hactenus negligenciam commisisse, ex tunc auctoritate nostra, quam in vos plene delegamus sicut premittitur, deposita eadem abbatissa virgi- nibus ipsis plenam detis licenciam aliam de suo conuentu, quam ydoneam viderint, eligendi. Cuius approbacionem et confirmacio- 20 nem industrie vestre et discrecioni committimus, in hec que pre- dicta sunt auctoritatem nostram et potestatem omnimodam com- mittentes. Presencium sub appenso nostro maiori sigillo testi- monio literarum etc. 278. AN DENSELBEN UND AN DEN OLMÜTZER KANO- NIKUS JA[COBUS DE CAPLICZ?]. Ersucht und bevollmächtigt sie, in dem Zwist zwischen dem Propst Al[bert] in Kremsier und dem dortigen Dekan eine Einigung herbei- zuführen. [1373—1380.] Dei et apostolice sedis etc. Honorabilibus et prudentibus viris dominis Sandero officiali et Ja[cobo?], canonicis Olomucensis ec- clesie, fratribus et amicis nostris dilectis, salutem in Domino sem- piternam. Cum diuina suffragante gracia in ecclesia nostra Olomuc., Brunnensi collegio et locis aliis nostre dyocesis inter canonicos et clericos pax et tranquilitas ita vigere noscatur neque aures nostre ex aliquibus nostrorum clericorum (discordiis) alibi fatigentur, cum nullam querelam concepit noster auditus, solum in Cremsirensi 10 collegio defectus sentimus notabiles ex ea discordia, que est inter dominos Albertum] prepositum ab vna et decanum parte ab alia. Super quibus emendacionis vestre subsidium inuocamus, et inuo- .. 278 = M Bl. 109°. — Ohne Uberschrift Hs. — 2 Sandero] San Hs 8 discordiis fehlt Hs 9 nullam] nulli Hs 3 dilectis] literis Hs 278 Uber Jacobus de Caplicz — falls die Abkürzung Z. 2 so und nicht etwa als Jaroslaus aufzulösen ist — s. oben zu Nr. 47, 22, über den Kremsierer Propst Albert unten Nr. 302. 306. Als Dekan der Kirche in Kremsier erscheint im Cod. dipl. Mor. X S. 272 und XI S. 11. 73 für die Jahre 1375—1377 Johannes de Boscowicz, ebenso in der Canc. Joh. Novif. (ed. Tadra) Nr. 26 und unten Nr. 301.
364 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 15 bonorum monasterii et obseruanciam discipline virginalis hactenus negligenciam commisisse, ex tunc auctoritate nostra, quam in vos plene delegamus sicut premittitur, deposita eadem abbatissa virgi- nibus ipsis plenam detis licenciam aliam de suo conuentu, quam ydoneam viderint, eligendi. Cuius approbacionem et confirmacio- 20 nem industrie vestre et discrecioni committimus, in hec que pre- dicta sunt auctoritatem nostram et potestatem omnimodam com- mittentes. Presencium sub appenso nostro maiori sigillo testi- monio literarum etc. 278. AN DENSELBEN UND AN DEN OLMÜTZER KANO- NIKUS JA[COBUS DE CAPLICZ?]. Ersucht und bevollmächtigt sie, in dem Zwist zwischen dem Propst Al[bert] in Kremsier und dem dortigen Dekan eine Einigung herbei- zuführen. [1373—1380.] Dei et apostolice sedis etc. Honorabilibus et prudentibus viris dominis Sandero officiali et Ja[cobo?], canonicis Olomucensis ec- clesie, fratribus et amicis nostris dilectis, salutem in Domino sem- piternam. Cum diuina suffragante gracia in ecclesia nostra Olomuc., Brunnensi collegio et locis aliis nostre dyocesis inter canonicos et clericos pax et tranquilitas ita vigere noscatur neque aures nostre ex aliquibus nostrorum clericorum (discordiis) alibi fatigentur, cum nullam querelam concepit noster auditus, solum in Cremsirensi 10 collegio defectus sentimus notabiles ex ea discordia, que est inter dominos Albertum] prepositum ab vna et decanum parte ab alia. Super quibus emendacionis vestre subsidium inuocamus, et inuo- .. 278 = M Bl. 109°. — Ohne Uberschrift Hs. — 2 Sandero] San Hs 8 discordiis fehlt Hs 9 nullam] nulli Hs 3 dilectis] literis Hs 278 Uber Jacobus de Caplicz — falls die Abkürzung Z. 2 so und nicht etwa als Jaroslaus aufzulösen ist — s. oben zu Nr. 47, 22, über den Kremsierer Propst Albert unten Nr. 302. 306. Als Dekan der Kirche in Kremsier erscheint im Cod. dipl. Mor. X S. 272 und XI S. 11. 73 für die Jahre 1375—1377 Johannes de Boscowicz, ebenso in der Canc. Joh. Novif. (ed. Tadra) Nr. 26 und unten Nr. 301.
Strana 365
Nr. 277—279. 365 cando, ymo pocius supplicando caritati vestre supplici peticione iniungimus, quatenus cause talis decisionem velitis assumere et vocatis auctoritate et potestate nostra dictis partibus ad vestri 15 presentacionem (et) auditis condicionibus singulis, e quibus surrexit et inualuit suggerente demone talis dissensio, ad honorem Dei et supplicis nostre peticionis instanciam inter partes ipsas eam velitis ordinare concordie et vnionis materiam, vt in odium suggerentis demonis quiescant rixe, sedentur odia et inter prelatos 20 ipsos fraterne dileccionis seruetur vnio et, quod demonis maligni suasit suggestio, benignus ille sapiencie spiritus tollat de medio tenebrasque fraudum luce sui iubaris potenter euacuet, vt corda fratrum, que spiritus maligni decepit suggestio, diuine pietatis misericordia consoletur etc. 25 279. AN PAPST GREGOR XI. Er möge seinem Offizial und Sekretär Sfander] eine Domherrn- pfründe reservieren. 11373—1380.) Sanctissime pater etc., Non admiretur vestre benignitatis clemencia, si pro viro notabili S., officiali meo, iteratis pluries vicibus aures vestre Beatitudinis tam importune fatigo, si non cesso semper in me erescencia pro- mocionis ipsius desideria replicare, quoniam, sicut ille nunquam tepuit vel tepescit in amore iusticie et virtutum grato labore simi- liter et studii disciplina, sic nec ego quidem in procurandis eius honoribus vmquam potero .. . Et pro persona eiusdem officialis, intimi et amantissimi secretarii mei, vnam prebendam canoni- calem, quamprimum vacare contigerit, vestra dignetur reseruare 10 benignitas iuxta formam supplicacionis, que Sancuitati vestre cum presentibus offertur. Nam nisi hoc antedicti mei officialis, 5 14 decisione Hs 23 sue Hs 16 et fehlt He 17 dissensionis He 279 = M Bl. 111°. — Ohne Uberschrift Hs — 2 vestra Hs ciplinam Hs 8 ...] keine Lücke Hs, ergänze fatigari? Hs 7 dis- 9 intima
Nr. 277—279. 365 cando, ymo pocius supplicando caritati vestre supplici peticione iniungimus, quatenus cause talis decisionem velitis assumere et vocatis auctoritate et potestate nostra dictis partibus ad vestri 15 presentacionem (et) auditis condicionibus singulis, e quibus surrexit et inualuit suggerente demone talis dissensio, ad honorem Dei et supplicis nostre peticionis instanciam inter partes ipsas eam velitis ordinare concordie et vnionis materiam, vt in odium suggerentis demonis quiescant rixe, sedentur odia et inter prelatos 20 ipsos fraterne dileccionis seruetur vnio et, quod demonis maligni suasit suggestio, benignus ille sapiencie spiritus tollat de medio tenebrasque fraudum luce sui iubaris potenter euacuet, vt corda fratrum, que spiritus maligni decepit suggestio, diuine pietatis misericordia consoletur etc. 25 279. AN PAPST GREGOR XI. Er möge seinem Offizial und Sekretär Sfander] eine Domherrn- pfründe reservieren. 11373—1380.) Sanctissime pater etc., Non admiretur vestre benignitatis clemencia, si pro viro notabili S., officiali meo, iteratis pluries vicibus aures vestre Beatitudinis tam importune fatigo, si non cesso semper in me erescencia pro- mocionis ipsius desideria replicare, quoniam, sicut ille nunquam tepuit vel tepescit in amore iusticie et virtutum grato labore simi- liter et studii disciplina, sic nec ego quidem in procurandis eius honoribus vmquam potero .. . Et pro persona eiusdem officialis, intimi et amantissimi secretarii mei, vnam prebendam canoni- calem, quamprimum vacare contigerit, vestra dignetur reseruare 10 benignitas iuxta formam supplicacionis, que Sancuitati vestre cum presentibus offertur. Nam nisi hoc antedicti mei officialis, 5 14 decisione Hs 23 sue Hs 16 et fehlt He 17 dissensionis He 279 = M Bl. 111°. — Ohne Uberschrift Hs — 2 vestra Hs ciplinam Hs 8 ...] keine Lücke Hs, ergänze fatigari? Hs 7 dis- 9 intima
Strana 366
366 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. fratris et amici karissimi, quem parem [?] sciencia viris agnosco doctoribus, cottidiana et solers promereretur industria, nullomodo 15 michi benignas semper aures vestre clemencie tocies replicatis vicibus fatigarem. 280. AN DENSELBEN. Er möge die [durch den Tod des Propstes Friedrich] freigewordene Olmützer Pfründe seinem Offizial Sfander] verleihen. [13781] Sanctissime etc., Nuper vestre Beatitudini personam officialis mei S. iurisperiti iuxta suorum meritorum exigenciam meis literis commendaui, ex intimis desideriis supplicans, vt vnam prebendam in ecclesia mea 5 Olom. pro persona eiusdem viri vestra dignaretur Sanctitas reser- uare. Et cum ad presens vna [?] prebenda vacauerit in eadem, Sanctitatis eiusdem clemencie affectu intensioris desiderii supplico humiliter et deuote, quatenus de ipsa prebenda sic vacante in ecclesia mea predicta dicto S. [?], dudum ecclesie predicte per 10 recepcionem ordinatiuam canonico, eadem Sanctitas dignetur in mei consolacionem et eiusdem ecclesie commodum specialiter per reseruacionem misericorditer prouidere [quatenus in mei conso- lacionem de canonicatu et prebenda in ecclesia mea Olom. ad pre- sens per mortem domini F(riderici) (olim propositi in) Wol(fram- 15 benignitas Hs 13 parem] p S (so) Hs 14 promeretur Hs 280 = M Bl. 111°. — Ohne Uberschrift Hs. — 4 supplicaui Hs 6 vna] v. Hs 9 S.]B. Hs 10 ordiatiom Hs, doch vgl. Z. 16 ordinariam 12—18 Der in eckigen Klammern gegebene Passus, der sich vermutlich auf die gleiche Supplik bezieht, stcht in der Handschrift auf Bl. 113 als selb- ständiges Stück. 14 F.] ff. Hs olim prepositi in fehlt He 280 2 Nuper: s. oben Nr. 279. 2 iurisperiti: die Bibliothek des Olmützer Domkapitels bewahrt mehrere juristische Handschriften Sanders, ‘die er in Italien erwarb und die seine eigenhändige Namenseinzeichnung tragen’: Burdach, Abhandl. der Berliner Akademie d. Wiss. 1923, S. 22 [Vorspiel I 2, S. 157f.J. 9 Domherr in Olmütz war Sander (Zander) zum mindesten seit dem Jahre 1368, vgl. Cod. dipl. Moraviae X Nr. 32. 51 (S. 24f. 42). 14 domini Friderici: vgl. unten zu Nr. 281.
366 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. fratris et amici karissimi, quem parem [?] sciencia viris agnosco doctoribus, cottidiana et solers promereretur industria, nullomodo 15 michi benignas semper aures vestre clemencie tocies replicatis vicibus fatigarem. 280. AN DENSELBEN. Er möge die [durch den Tod des Propstes Friedrich] freigewordene Olmützer Pfründe seinem Offizial Sfander] verleihen. [13781] Sanctissime etc., Nuper vestre Beatitudini personam officialis mei S. iurisperiti iuxta suorum meritorum exigenciam meis literis commendaui, ex intimis desideriis supplicans, vt vnam prebendam in ecclesia mea 5 Olom. pro persona eiusdem viri vestra dignaretur Sanctitas reser- uare. Et cum ad presens vna [?] prebenda vacauerit in eadem, Sanctitatis eiusdem clemencie affectu intensioris desiderii supplico humiliter et deuote, quatenus de ipsa prebenda sic vacante in ecclesia mea predicta dicto S. [?], dudum ecclesie predicte per 10 recepcionem ordinatiuam canonico, eadem Sanctitas dignetur in mei consolacionem et eiusdem ecclesie commodum specialiter per reseruacionem misericorditer prouidere [quatenus in mei conso- lacionem de canonicatu et prebenda in ecclesia mea Olom. ad pre- sens per mortem domini F(riderici) (olim propositi in) Wol(fram- 15 benignitas Hs 13 parem] p S (so) Hs 14 promeretur Hs 280 = M Bl. 111°. — Ohne Uberschrift Hs. — 4 supplicaui Hs 6 vna] v. Hs 9 S.]B. Hs 10 ordiatiom Hs, doch vgl. Z. 16 ordinariam 12—18 Der in eckigen Klammern gegebene Passus, der sich vermutlich auf die gleiche Supplik bezieht, stcht in der Handschrift auf Bl. 113 als selb- ständiges Stück. 14 F.] ff. Hs olim prepositi in fehlt He 280 2 Nuper: s. oben Nr. 279. 2 iurisperiti: die Bibliothek des Olmützer Domkapitels bewahrt mehrere juristische Handschriften Sanders, ‘die er in Italien erwarb und die seine eigenhändige Namenseinzeichnung tragen’: Burdach, Abhandl. der Berliner Akademie d. Wiss. 1923, S. 22 [Vorspiel I 2, S. 157f.J. 9 Domherr in Olmütz war Sander (Zander) zum mindesten seit dem Jahre 1368, vgl. Cod. dipl. Moraviae X Nr. 32. 51 (S. 24f. 42). 14 domini Friderici: vgl. unten zu Nr. 281.
Strana 367
Nr. 279. 280. 367 kirchen) vacantibus eidem S. intimo et amantissimo secretario 15 meo, dudum eiusdem ecclesie per recepcionem ordinariam cano- nico, eadem vestra Sanctitas dignetur specialiter per reseruacionem misericorditer prouidere etc.]. Persone vestre beatitudinem con- seruet ille supernus pastor . . . cum felici longitudine dierum in celis regni sui sancti etc. 20 17 dignemini Hs sancte etc. (so) Hs 19 ...] pis (= presens) Hs 20 regp et su.
Nr. 279. 280. 367 kirchen) vacantibus eidem S. intimo et amantissimo secretario 15 meo, dudum eiusdem ecclesie per recepcionem ordinariam cano- nico, eadem vestra Sanctitas dignetur specialiter per reseruacionem misericorditer prouidere etc.]. Persone vestre beatitudinem con- seruet ille supernus pastor . . . cum felici longitudine dierum in celis regni sui sancti etc. 20 17 dignemini Hs sancte etc. (so) Hs 19 ...] pis (= presens) Hs 20 regp et su.
Strana 368
IX 5. Verhandlungen über die Neubesetzung der Dompropststelle in Olmütz. 281. AN PAPST GREGOR XI. Er möge seinem Familiar Friedrich, Propst in Wolframskirchen, die Dompropststelle in Olmütz und seinem Verwandten Jo. de .. die Propststelle in Wolframskirchen verleihen. [13721] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Sanctissime pater et domine mi metuendissime, Habito respectu ad multiplicia merita probitatis, quibus hono- rabilis vir dominus Fridfericus] prepositus in Wolframkirchen, 281 = L Bl. 61ra (V 74), K Bl. 125° (Nr. 302), außerdem M Bl. 92°. — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 71, S. 70f. — Uberschrift: Olomucensis Episcopus supplicat apostolico pro quodam preposito, ut sibi conferat Olomucensem preposituram et alium surroget in suum locum etc. L K, fehlt M. — 1 pater — met.] etc. L K 2 Habito] hinc et L K 3 Frid.] Wolbramkir. L,..M ff. M 281 Der Empfohlene, Fridericus prepositus ecclesie sancte Marie in Wolframskirchen bei Znaim (als solcher zuerst 1358 erwähnt, Cod. dipl. Mor. IX Nr. 86, S. 65; Nr. 109, S. 85), spätestens seit 1372 Dez. 20 Jo- hanns vicarius in spiritualibus (ebenda XV Nr. 144, S. 120, vgl. Canc. Joh. Novif. ed. Tadra Nr. 1. 8. 9), erhielt die zugesagte Dompropststelle in Olmütz infolge des Widerstandes und der Gegenansprüche eines magister Machko [?] erst nach langwierigen Verhandlungen mit der päpstlichen Kurie (s. unten Nr. 282ff.). Zum erstenmal ist er in der neuen Würde bezeugt am 16. Aug. 1375 (Cod. dipl. Mor. X S. 272, vgl. auch Tadra a. a. O. S. 71 Anm. 1). Wolny, Kirchl. Topographie Mährens I. Abt. 1. Bd. S. 198, führt ihn als Dompropst für 1376 und 1377 auf. Bald danach muß er gestorben sein (rgl. oben Nr. 280; sein Testament, vom 22. Jan. 1377, im Cod. dipl. Mor. XI Nr. 65, S. 55f.). Aus der Stellung als Generalvikar war er von Johann wegen seiner verschwenderischen Amtsführung bereits vorher entlassen worden (unten Nr. 295f.). Sein Vorgänger, Propst Petrus, ist zuletzt bezeugt für das Jahr 1371 (Cod. dipl. Mor. X S. 131).
IX 5. Verhandlungen über die Neubesetzung der Dompropststelle in Olmütz. 281. AN PAPST GREGOR XI. Er möge seinem Familiar Friedrich, Propst in Wolframskirchen, die Dompropststelle in Olmütz und seinem Verwandten Jo. de .. die Propststelle in Wolframskirchen verleihen. [13721] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Sanctissime pater et domine mi metuendissime, Habito respectu ad multiplicia merita probitatis, quibus hono- rabilis vir dominus Fridfericus] prepositus in Wolframkirchen, 281 = L Bl. 61ra (V 74), K Bl. 125° (Nr. 302), außerdem M Bl. 92°. — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 71, S. 70f. — Uberschrift: Olomucensis Episcopus supplicat apostolico pro quodam preposito, ut sibi conferat Olomucensem preposituram et alium surroget in suum locum etc. L K, fehlt M. — 1 pater — met.] etc. L K 2 Habito] hinc et L K 3 Frid.] Wolbramkir. L,..M ff. M 281 Der Empfohlene, Fridericus prepositus ecclesie sancte Marie in Wolframskirchen bei Znaim (als solcher zuerst 1358 erwähnt, Cod. dipl. Mor. IX Nr. 86, S. 65; Nr. 109, S. 85), spätestens seit 1372 Dez. 20 Jo- hanns vicarius in spiritualibus (ebenda XV Nr. 144, S. 120, vgl. Canc. Joh. Novif. ed. Tadra Nr. 1. 8. 9), erhielt die zugesagte Dompropststelle in Olmütz infolge des Widerstandes und der Gegenansprüche eines magister Machko [?] erst nach langwierigen Verhandlungen mit der päpstlichen Kurie (s. unten Nr. 282ff.). Zum erstenmal ist er in der neuen Würde bezeugt am 16. Aug. 1375 (Cod. dipl. Mor. X S. 272, vgl. auch Tadra a. a. O. S. 71 Anm. 1). Wolny, Kirchl. Topographie Mährens I. Abt. 1. Bd. S. 198, führt ihn als Dompropst für 1376 und 1377 auf. Bald danach muß er gestorben sein (rgl. oben Nr. 280; sein Testament, vom 22. Jan. 1377, im Cod. dipl. Mor. XI Nr. 65, S. 55f.). Aus der Stellung als Generalvikar war er von Johann wegen seiner verschwenderischen Amtsführung bereits vorher entlassen worden (unten Nr. 295f.). Sein Vorgänger, Propst Petrus, ist zuletzt bezeugt für das Jahr 1371 (Cod. dipl. Mor. X S. 131).
Strana 369
Nr. 281. 282. 369 commensalis et familiaris meus domesticus, inuictissimi domini mei Cesaris, marchionis Morauie et omnium principum, baro- num ac procerum regni Boemie sua virtute sibi fauores attraxit, et pensatis eciam multis fidelibus eius et diligentibus obsequiis, quibus Olomucensem ecclesiam nostro et predecessorum nostro- rum temporibus honorauit, pridem reuerendissimis dominis meis cardinalibus supplicaui cum magne deuocionis instancia, vt ipsum 10 ad assequendum preposituram Olomucensem graciosius promo- uerent. Et nunc benignitati vestre, pater sanctissime, supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus considerata notabili et euidenti necessitate Olomuc. ecclesie, que industri eget preposito, qui fauorem habeat principum et baronum, antedicto domino 15 Friderico dignetur beatitudinis vestre clemencia de ipsa preposi- tura sibi annexa cum prebenda Olomucensi et consangwineo meo Jo. de .. de prepositura in Wolframkirchen clemencius prouidere. Nam nisi grandis necessitas Olomuc. ecclesie illud exigeret, nullo modo aures Sanctitatis vestre talium precum instancia fati- 20 garem. Personam vestram etc. 5 282. AN EINEN KARDINAL [GUIDO VON BOULOGNE ?]. Er möge sich dafür verwenden, daß sein Generalvikar Ffriedrich] in den Genuß der ihm von Papst Gregor XI. verliehenen Domherrn- und Propststelle in Olmütz gelange, die ihm ein gewisser Machco streitig mache. [1372/731] Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, Dudum sanctissimus in Christo pater et dominus noster papa 4 et fehlt L K 5 et omnium fehlt L K 6 ac] et Mi sibi fauores fehlt M 9 meis fehlt M 11 promouerent] proponerent M 16 Fride- rico] ff. M 17 et fehlt M 18 volbramskir. L, Wol. M 19 Nam fehlt M illud] id L, id K M 20 modo fehlt M 21 Pers. vestram fehlt M 282 = M Bl. 102". — Uberschrift: Item Cardinali quod vnus impediat 281 18 Jo. de . . .: Tadra vermutete Johannes de Ghulen, der von 1384—1395 als Propst in Wolframskirchen bezeugt ist (Cod. dipl. Mor. XI Nr. 341. 455. 614; XII Nr. 268) ; aber im Hinblick auf die Bezeichnung consangwineus meus wird man mit Genzsch (Zeitschr. f. Gesch. Schlesiens 69, 1935, S. 104 Anm. 65) an Johann von Glatz (Johann Czeterwange, 8. oben zu Nr. 185) denken müssen, auch wenn dieser die Stelle nicht erhalten hat.
Nr. 281. 282. 369 commensalis et familiaris meus domesticus, inuictissimi domini mei Cesaris, marchionis Morauie et omnium principum, baro- num ac procerum regni Boemie sua virtute sibi fauores attraxit, et pensatis eciam multis fidelibus eius et diligentibus obsequiis, quibus Olomucensem ecclesiam nostro et predecessorum nostro- rum temporibus honorauit, pridem reuerendissimis dominis meis cardinalibus supplicaui cum magne deuocionis instancia, vt ipsum 10 ad assequendum preposituram Olomucensem graciosius promo- uerent. Et nunc benignitati vestre, pater sanctissime, supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus considerata notabili et euidenti necessitate Olomuc. ecclesie, que industri eget preposito, qui fauorem habeat principum et baronum, antedicto domino 15 Friderico dignetur beatitudinis vestre clemencia de ipsa preposi- tura sibi annexa cum prebenda Olomucensi et consangwineo meo Jo. de .. de prepositura in Wolframkirchen clemencius prouidere. Nam nisi grandis necessitas Olomuc. ecclesie illud exigeret, nullo modo aures Sanctitatis vestre talium precum instancia fati- 20 garem. Personam vestram etc. 5 282. AN EINEN KARDINAL [GUIDO VON BOULOGNE ?]. Er möge sich dafür verwenden, daß sein Generalvikar Ffriedrich] in den Genuß der ihm von Papst Gregor XI. verliehenen Domherrn- und Propststelle in Olmütz gelange, die ihm ein gewisser Machco streitig mache. [1372/731] Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, Dudum sanctissimus in Christo pater et dominus noster papa 4 et fehlt L K 5 et omnium fehlt L K 6 ac] et Mi sibi fauores fehlt M 9 meis fehlt M 11 promouerent] proponerent M 16 Fride- rico] ff. M 17 et fehlt M 18 volbramskir. L, Wol. M 19 Nam fehlt M illud] id L, id K M 20 modo fehlt M 21 Pers. vestram fehlt M 282 = M Bl. 102". — Uberschrift: Item Cardinali quod vnus impediat 281 18 Jo. de . . .: Tadra vermutete Johannes de Ghulen, der von 1384—1395 als Propst in Wolframskirchen bezeugt ist (Cod. dipl. Mor. XI Nr. 341. 455. 614; XII Nr. 268) ; aber im Hinblick auf die Bezeichnung consangwineus meus wird man mit Genzsch (Zeitschr. f. Gesch. Schlesiens 69, 1935, S. 104 Anm. 65) an Johann von Glatz (Johann Czeterwange, 8. oben zu Nr. 185) denken müssen, auch wenn dieser die Stelle nicht erhalten hat.
Strana 370
370 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. Gregorius honorabili viro domino F., in spiritualibus meo vicario generali, procul dubio benemerito et circumspecto, de canonicatu 5 et prebenda ac prepositura in ecclesia mea Olomuc. per mortem domini P. de C. bone memorie vacantibus per specialem reseruacio- nem in mei consolacionem per reuerendissime vestre paternitatis promocionem graciose prouidit, pro quo ego paternitati vestre retuli et refero graciarum humilimas acciones. Et quamuis 10 idem F. ipsum canonicatum cum plenitudine iuris canonici et prebende possessionem cum singulis suis iuribus et pertinenciis canonice ad apostolice sedis mandatum fuerit assecutus, tamen quidam magister Machco nomine, dicte prepositure occupator et detentor violentus, in contemptum mandatorum sedis apostolice 15 et in retardacionem execucionis F. antedicti, oppositis eidem qui- busdam friuolis obiectionibus, vt fructus et prouentus prepositure ipsius medio tempore percipiat, contra eundem ad ipsam sedem (apostolicam) appellauit et, prout relacione veridica didici, suis friuolis suggestionibus predictum dominum nostrum summum 2o pontificem causam supradicte prepositure de nouo committi pro- curauit, de quo vehementem perturbacionem accipio, cum ante- dicti mei carissimi familiaris promocio iam ad omnium regnico- larum peruenerit publicam nocionem. Et cum, reuerendissime pater, intellexerim a principio prouisionis dicti F. fuisse intencionis 25 dicti domini nostri summi pontificis, quod ipse eandem preposi- turam, siue esset principalis dignitas siue non, in dicta Olomuc. ecclesia habere et consequi deberet, vestre reuerendissime domi- nacioni supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus in mei consolacionem dignemini interponere partes vestras erga dominum so nostrum et patrem summum pontificem, quod, ipsi magistro M., qui nonnulla in displicenciam Maiestatis Cesaree et meam sinistre asseruit et ad partes scribendo intimauit, super talibus impedi- mentis silencio imposito, idem F., qui propter noticiam et po- tenciam in archidyaconatu Snoym. eidem vestre paternitati vltra .“ [em. impediuit] prepositum in assecucione prepositure Hs. — 3 F.] ff. Hs (so auch im folgenden) 7 paternitatis] premittatis 5 in] et Hs Hs 12 canonice] caucione Hs 10 ipsa Hs 8 preuidit Hs asequtus He 15 in retardacionis exsecucione Hs 16 obiectioni- bus] obitibus 9mbus (verderbt aus quibus ?) He . 20 supradic- 23 reuerendissime] reuerencie He tam He 24 dicti] de He 29 dignamini Hs 34 Snoym.] Swnoy. v (so) He
370 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. Gregorius honorabili viro domino F., in spiritualibus meo vicario generali, procul dubio benemerito et circumspecto, de canonicatu 5 et prebenda ac prepositura in ecclesia mea Olomuc. per mortem domini P. de C. bone memorie vacantibus per specialem reseruacio- nem in mei consolacionem per reuerendissime vestre paternitatis promocionem graciose prouidit, pro quo ego paternitati vestre retuli et refero graciarum humilimas acciones. Et quamuis 10 idem F. ipsum canonicatum cum plenitudine iuris canonici et prebende possessionem cum singulis suis iuribus et pertinenciis canonice ad apostolice sedis mandatum fuerit assecutus, tamen quidam magister Machco nomine, dicte prepositure occupator et detentor violentus, in contemptum mandatorum sedis apostolice 15 et in retardacionem execucionis F. antedicti, oppositis eidem qui- busdam friuolis obiectionibus, vt fructus et prouentus prepositure ipsius medio tempore percipiat, contra eundem ad ipsam sedem (apostolicam) appellauit et, prout relacione veridica didici, suis friuolis suggestionibus predictum dominum nostrum summum 2o pontificem causam supradicte prepositure de nouo committi pro- curauit, de quo vehementem perturbacionem accipio, cum ante- dicti mei carissimi familiaris promocio iam ad omnium regnico- larum peruenerit publicam nocionem. Et cum, reuerendissime pater, intellexerim a principio prouisionis dicti F. fuisse intencionis 25 dicti domini nostri summi pontificis, quod ipse eandem preposi- turam, siue esset principalis dignitas siue non, in dicta Olomuc. ecclesia habere et consequi deberet, vestre reuerendissime domi- nacioni supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus in mei consolacionem dignemini interponere partes vestras erga dominum so nostrum et patrem summum pontificem, quod, ipsi magistro M., qui nonnulla in displicenciam Maiestatis Cesaree et meam sinistre asseruit et ad partes scribendo intimauit, super talibus impedi- mentis silencio imposito, idem F., qui propter noticiam et po- tenciam in archidyaconatu Snoym. eidem vestre paternitati vltra .“ [em. impediuit] prepositum in assecucione prepositure Hs. — 3 F.] ff. Hs (so auch im folgenden) 7 paternitatis] premittatis 5 in] et Hs Hs 12 canonice] caucione Hs 10 ipsa Hs 8 preuidit Hs asequtus He 15 in retardacionis exsecucione Hs 16 obiectioni- bus] obitibus 9mbus (verderbt aus quibus ?) He . 20 supradic- 23 reuerendissime] reuerencie He tam He 24 dicti] de He 29 dignamini Hs 34 Snoym.] Swnoy. v (so) He
Strana 371
Nr. 282. 283. 371 alios poterit esse fidelis et vtilis, dictam preposituram benigne a5 vestre promocionis presidio pacifice consequatur. In quo specialis consolacionis graciam michi faciet, vestro cappellano, vestre pietatis benignitas, quam sanam et incolumem conseruet, precor, Altissimus etc. 282 In freundschaftlichen Beziehungen stand Johann v. N. in den in Frage kommenden Jahren zu den Kardinälen Guido von Boulogne († 25. Nov. 1373), Rainald Orsini († 6. Juni 1374), Stephan von Poissy († 17. Okt. 1373), Peter Corsini (kreiert 7. Juni 1370) und Robert von Genf (kreiert 30. Mai 1371). Für die Adresse an Guido von B. sprechen die Hinweise in Nr. 283ƒf.—Zum Inhalt vgl. die vorangehende und die folgenden Nummern. 5f. Unten Nr. 292, 5f. heißt es: per mortem P. [?] aurifabri... vacantibus. Ein Olmützer Dompropst Petrus ist zuletzt für das Jahr 1371 bezeugt (Cod. dipl. Mor. X, S. 231, vgl. auch oben zu Nr. 164). 13 Machco: vgl. unten Nr. 292,14; 293, 4. 283. AN PAPST GREGOR XI. Beklagt den Tod seines Gönners, des Kardinals Guido von Boulogne, und bittet, nach Anhörung seines Beauftragten, des Magisters B., in Sachen der Olmützer Propststelle endgültig zu entscheiden. [1374.] Sanctissime pater et domine mi metuendissime, Mentis consternacio, dolor eximius et insperati meroris fre- quencia, quibus ex morte celebris memorie domini mei Boloniensis anima mea indesinenter affligitur, voce iam facta exanimi, non quidem verbis poterunt exprimi a dolente, sed continuatis crebro s singultibus et amplissimo profluuio lacrimarum. Nam erga pre- dictum benignissimum dominum meum lecior vite mee status velud in amantissimi patris dulcissimo pectore conquieuit. Et 283 = M Bl. 104r. — Uberschrift: Intimat pape qualiter ob mortem cuiusdam Cardinalis turbetur, petens quendam promoueri ad prepo- situram Olomuc. Hs. — 2 meroris] davor getilgtes doloris seu He 6 Nam] ne Hs 283 Kardinal Guido von Boulogne (vgl. oben zu Nr. 69) starb am 25. Nor. 1373.
Nr. 282. 283. 371 alios poterit esse fidelis et vtilis, dictam preposituram benigne a5 vestre promocionis presidio pacifice consequatur. In quo specialis consolacionis graciam michi faciet, vestro cappellano, vestre pietatis benignitas, quam sanam et incolumem conseruet, precor, Altissimus etc. 282 In freundschaftlichen Beziehungen stand Johann v. N. in den in Frage kommenden Jahren zu den Kardinälen Guido von Boulogne († 25. Nov. 1373), Rainald Orsini († 6. Juni 1374), Stephan von Poissy († 17. Okt. 1373), Peter Corsini (kreiert 7. Juni 1370) und Robert von Genf (kreiert 30. Mai 1371). Für die Adresse an Guido von B. sprechen die Hinweise in Nr. 283ƒf.—Zum Inhalt vgl. die vorangehende und die folgenden Nummern. 5f. Unten Nr. 292, 5f. heißt es: per mortem P. [?] aurifabri... vacantibus. Ein Olmützer Dompropst Petrus ist zuletzt für das Jahr 1371 bezeugt (Cod. dipl. Mor. X, S. 231, vgl. auch oben zu Nr. 164). 13 Machco: vgl. unten Nr. 292,14; 293, 4. 283. AN PAPST GREGOR XI. Beklagt den Tod seines Gönners, des Kardinals Guido von Boulogne, und bittet, nach Anhörung seines Beauftragten, des Magisters B., in Sachen der Olmützer Propststelle endgültig zu entscheiden. [1374.] Sanctissime pater et domine mi metuendissime, Mentis consternacio, dolor eximius et insperati meroris fre- quencia, quibus ex morte celebris memorie domini mei Boloniensis anima mea indesinenter affligitur, voce iam facta exanimi, non quidem verbis poterunt exprimi a dolente, sed continuatis crebro s singultibus et amplissimo profluuio lacrimarum. Nam erga pre- dictum benignissimum dominum meum lecior vite mee status velud in amantissimi patris dulcissimo pectore conquieuit. Et 283 = M Bl. 104r. — Uberschrift: Intimat pape qualiter ob mortem cuiusdam Cardinalis turbetur, petens quendam promoueri ad prepo- situram Olomuc. Hs. — 2 meroris] davor getilgtes doloris seu He 6 Nam] ne Hs 283 Kardinal Guido von Boulogne (vgl. oben zu Nr. 69) starb am 25. Nor. 1373.
Strana 372
372 in desperacionem vtique egri dolentis poneretur animus, nisi me 10 cogeret Apostolica benignitas propicio pietatis amminiculo respi- rare. Confido etenim et in graciam Apostolice sedis et virtutis spem meam fida presumpcione delego, quod ob mortem tanti mei patroni et aduocati fidelis erga me vestre Sanctitatis affeccio nullo modo minuatur. Afflictus etenim superaddenda affliccione 15 non ambigo, ymo summe spero a vestre Sanctitatis gracia procul dubio consolari. Propter quod me et statum meum atque meorum omnium vestre benigne clemencie omni tempore recommitto, suplicans Sanctitati vestre precibus humilibus et deuotis, quatenus, audito viro discreto magistro B., familiari meo karissimo, super 2o prepositura Olomucensi mandare dignetur vestra clemencia finem imponere graciosum. Personam vestram sanctissimam . . . IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 284. AN EINEN KARDINAL [PETER CORSINI?]. Nach den Tode des Kardinals Guido von Boulogne sei er seine einzige Stütze. Bitte, seine Bemühungen in Sachen der Olmützer Dompropst- stelle beim Papst [Gregor XI.] zu unterstützen. [1374.] Reuerendissime pater etc. Post obitum celebris et recolende memorie domini mei Bo[lo- niensis] inter tot et tantas amaritudines, quibus animus meus indesinenter affligitur, in Reverendissimam personam vestram 14 super addende affliccionis Hs 16 meum] me Hs 19 audito] antedicto Hs, vgl. unten Nr. 284, 16f. 284 = M Bl. 104r. — Uberschrift: Cardinali Eodem modo petens quemdam promoueri Hs 19 magistro B.: er war, wie aus den folgenden Stücken, Nr. 284—287. 291. 293, hervorgeht (vgl. auch oben Nr. 104, 12f.) von Joh. v. N. zur Förderung der Angelegenheit nach Avignon geschickt worden und ist vielleicht identisch mit dem honorabilis vir magister B. officialis meus (Nr. 273 f.) und dem honorabilis vir magister Bertoldus der Canc. Joh. Novif. Nr. 180 (ed. Tadra S. 127), der gleichfalls die Stellung eines bischöflichen Offizials innegehabt zu haben scheint; vgl. die Anm. zu Nr. 273. 284 Empfänger ist vermutlich Kardinal Peter Corsini, vgl. oben zu Nr. 78 und zu Nr. 282. Auf die engen Beziehungen Johanns zu ihm weisen außer zahlreichen in diesen Band aufgenommenen Briefen auch Canc. Joh. Novif. (ed. Tadra) Nr. 82. 93. 98.
372 in desperacionem vtique egri dolentis poneretur animus, nisi me 10 cogeret Apostolica benignitas propicio pietatis amminiculo respi- rare. Confido etenim et in graciam Apostolice sedis et virtutis spem meam fida presumpcione delego, quod ob mortem tanti mei patroni et aduocati fidelis erga me vestre Sanctitatis affeccio nullo modo minuatur. Afflictus etenim superaddenda affliccione 15 non ambigo, ymo summe spero a vestre Sanctitatis gracia procul dubio consolari. Propter quod me et statum meum atque meorum omnium vestre benigne clemencie omni tempore recommitto, suplicans Sanctitati vestre precibus humilibus et deuotis, quatenus, audito viro discreto magistro B., familiari meo karissimo, super 2o prepositura Olomucensi mandare dignetur vestra clemencia finem imponere graciosum. Personam vestram sanctissimam . . . IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 284. AN EINEN KARDINAL [PETER CORSINI?]. Nach den Tode des Kardinals Guido von Boulogne sei er seine einzige Stütze. Bitte, seine Bemühungen in Sachen der Olmützer Dompropst- stelle beim Papst [Gregor XI.] zu unterstützen. [1374.] Reuerendissime pater etc. Post obitum celebris et recolende memorie domini mei Bo[lo- niensis] inter tot et tantas amaritudines, quibus animus meus indesinenter affligitur, in Reverendissimam personam vestram 14 super addende affliccionis Hs 16 meum] me Hs 19 audito] antedicto Hs, vgl. unten Nr. 284, 16f. 284 = M Bl. 104r. — Uberschrift: Cardinali Eodem modo petens quemdam promoueri Hs 19 magistro B.: er war, wie aus den folgenden Stücken, Nr. 284—287. 291. 293, hervorgeht (vgl. auch oben Nr. 104, 12f.) von Joh. v. N. zur Förderung der Angelegenheit nach Avignon geschickt worden und ist vielleicht identisch mit dem honorabilis vir magister B. officialis meus (Nr. 273 f.) und dem honorabilis vir magister Bertoldus der Canc. Joh. Novif. Nr. 180 (ed. Tadra S. 127), der gleichfalls die Stellung eines bischöflichen Offizials innegehabt zu haben scheint; vgl. die Anm. zu Nr. 273. 284 Empfänger ist vermutlich Kardinal Peter Corsini, vgl. oben zu Nr. 78 und zu Nr. 282. Auf die engen Beziehungen Johanns zu ihm weisen außer zahlreichen in diesen Band aufgenommenen Briefen auch Canc. Joh. Novif. (ed. Tadra) Nr. 82. 93. 98.
Strana 373
Nr. 283—285. 373 velud vnicum et singulare refugium (ac) presidium tocius mei 5 spei fiducialem anchoram delegaui. Nam in gracia vestra michi et meis omnibus velud hereditaria post mortem antedicti domini mei relicta confido, vt quasi dominus meus predictus non totus interierit, Reuerendissima persona vestra diuine pietatis presidio in hoc seculo remanente. Et vtinam permittente Altissimo me- 10 tuendissima michi dominacio vestra sentiret qua dulcedine erga vos mei affectus integritas moueatur! Profecto non aliter nisi quemadmodum beatus Johannes Ewangelista integri cordis dilecci- one sincera vniuersitatis dominum adamauit. Quocirca Reueren- dissime paternitati vestre supplico precibus humilibus et deuotis, 15 quatenus a viro discreto magistro B., familiari meo, informacione accepta ad hec metuendissima dominacio vestra dignetur inten- dere, quod de prepositura Olomuc. finem habeam graciosum, singularem michi in hoc et acceptissimam graciam facientes. Reuerendissimam personam vestram sanam etc. pro mea et alio- 20 rum vestrorum fidelium consolacione felici tempore diuturno etc. 285. AN EINEN KARDINAL [RAINALD ORSINI?]. In derselben Angelegenheit. [1374.] Reuerendissime pater, domine etc., Quod propter deflendam michi cottidie mortem celebris recor- dacionis domini mei Bo[loniensis] ab ingenua meditacione cordis 5 ac fehlt Hs 6 in über der Zeile eingefigt He 13f. dilleccione Hs 17 dominacio] dna Hs 285 = M Bl. 104r. — Uberschrift: Item alteri simili modo He 16 magistro B: vgl. oben zu Nr. 283, 19. 285 Als Empfänger kommt neben Kardinal Peter Corsini (s. oben zu Nr. 78 und zu Nr. 284) noch Kardinal Rainald Orsini in Frage. Die Be- rufung auf die Musen und den Helikon in der Datumszeile (Z. 15f.) wäre ihm, dem päpstlichen früheren Sekretär (vgl. V. M. z. R. II 5, S. 165f.), gegenüber ebenso am Platze wie gegenüber Peter Corsini (vgl. oben zu Nr. 78). Allerdings starb Rainald O. bereits am 6. Juni 1374. Daß Johann v. N. in dieser Angelegenheit mehrere Kardinäle um Unterstützung anging, er- hellt aus Nr. 281,9f; 290,2f.
Nr. 283—285. 373 velud vnicum et singulare refugium (ac) presidium tocius mei 5 spei fiducialem anchoram delegaui. Nam in gracia vestra michi et meis omnibus velud hereditaria post mortem antedicti domini mei relicta confido, vt quasi dominus meus predictus non totus interierit, Reuerendissima persona vestra diuine pietatis presidio in hoc seculo remanente. Et vtinam permittente Altissimo me- 10 tuendissima michi dominacio vestra sentiret qua dulcedine erga vos mei affectus integritas moueatur! Profecto non aliter nisi quemadmodum beatus Johannes Ewangelista integri cordis dilecci- one sincera vniuersitatis dominum adamauit. Quocirca Reueren- dissime paternitati vestre supplico precibus humilibus et deuotis, 15 quatenus a viro discreto magistro B., familiari meo, informacione accepta ad hec metuendissima dominacio vestra dignetur inten- dere, quod de prepositura Olomuc. finem habeam graciosum, singularem michi in hoc et acceptissimam graciam facientes. Reuerendissimam personam vestram sanam etc. pro mea et alio- 20 rum vestrorum fidelium consolacione felici tempore diuturno etc. 285. AN EINEN KARDINAL [RAINALD ORSINI?]. In derselben Angelegenheit. [1374.] Reuerendissime pater, domine etc., Quod propter deflendam michi cottidie mortem celebris recor- dacionis domini mei Bo[loniensis] ab ingenua meditacione cordis 5 ac fehlt Hs 6 in über der Zeile eingefigt He 13f. dilleccione Hs 17 dominacio] dna Hs 285 = M Bl. 104r. — Uberschrift: Item alteri simili modo He 16 magistro B: vgl. oben zu Nr. 283, 19. 285 Als Empfänger kommt neben Kardinal Peter Corsini (s. oben zu Nr. 78 und zu Nr. 284) noch Kardinal Rainald Orsini in Frage. Die Be- rufung auf die Musen und den Helikon in der Datumszeile (Z. 15f.) wäre ihm, dem päpstlichen früheren Sekretär (vgl. V. M. z. R. II 5, S. 165f.), gegenüber ebenso am Platze wie gegenüber Peter Corsini (vgl. oben zu Nr. 78). Allerdings starb Rainald O. bereits am 6. Juni 1374. Daß Johann v. N. in dieser Angelegenheit mehrere Kardinäle um Unterstützung anging, er- hellt aus Nr. 281,9f; 290,2f.
Strana 374
374 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. vestri non exciderim, quin adhuc in penetralibus [ ?] mentis vestre 5 scripta sit deuoti vestri Olomuc. episcopi effigies, satis mani- festant gracie, quibus familiares mei singuli in Romana Curia vestre paternitatis presidio promouentur. Quocirca, venerabilissi- me pater et domine mi metuendissime, supplico dominacioni vestre precibus humilibus et deuotis, quatenus negocium prepositure 10 Olomuc. vsque ad sui [fines] optatos terminos subsidio gracie vestre conducatur feliciter ad informacionem familiaris mei domestici magistri B., ostensoris presencium, quem eciam velud benemeri- tum in suis agendis propriis suppliciter et singulari deuocione re- committo. Reuerendissimam personam etc. 15 Scripta in castro meo Merau, vbi disputant Muse Pierides non tam Elicone iudice de melliflue prerogatiua eloquencie quam eciam de sapiencia Salomonis etc. 286. AN EINEN UNGENANNTEN. In der gleichen Angelegenheit. 113741] Venerabilis amice karissime, Super fidelissima et attentissima sollicitudine et integerrime fidei studiis, quibus in facto prepositure Olomucensis tanta et tam frequenti diligencia laborastis, amicicie vestre ad informacio- 5 nem honorabilis viri magistri B., familiaris et domestici mei, graciarum acciones refero, volens illud auctore Domino erga vos et vestros quoslibet vna cum omnibus meis ad vestri beneplacitum 4 penetralibus] talibus Hs. Die Emendation liegt näher als etwa thala- 11 conductum Hs 10 fines optatos terminos He mo mentis v. 16 tam] ti (= tamen) He 15 Meran He 286 = M Bl. 104". — Uberschrift: Cardinali simili modo referens graciarum acciones etc. He 12 magistri B.: s. oben zu Nr. 283, 19. 15 castro meo Merau: das castrum Moraw (Mirow, Mirau, Mürau), 8. oben zu Nr. 175, 8. 286 Die Adresse Cardinali steht nicht im Einklang mit der Anrede mi frater Z. 8. Als Empfänger kommt eher die unten Nr. 290 f. 293 genannte Persönlichkeit an der römischen Kurie in Frage. 5 magistri B.: vgl. oben zu Nr. 283, 19.
374 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. vestri non exciderim, quin adhuc in penetralibus [ ?] mentis vestre 5 scripta sit deuoti vestri Olomuc. episcopi effigies, satis mani- festant gracie, quibus familiares mei singuli in Romana Curia vestre paternitatis presidio promouentur. Quocirca, venerabilissi- me pater et domine mi metuendissime, supplico dominacioni vestre precibus humilibus et deuotis, quatenus negocium prepositure 10 Olomuc. vsque ad sui [fines] optatos terminos subsidio gracie vestre conducatur feliciter ad informacionem familiaris mei domestici magistri B., ostensoris presencium, quem eciam velud benemeri- tum in suis agendis propriis suppliciter et singulari deuocione re- committo. Reuerendissimam personam etc. 15 Scripta in castro meo Merau, vbi disputant Muse Pierides non tam Elicone iudice de melliflue prerogatiua eloquencie quam eciam de sapiencia Salomonis etc. 286. AN EINEN UNGENANNTEN. In der gleichen Angelegenheit. 113741] Venerabilis amice karissime, Super fidelissima et attentissima sollicitudine et integerrime fidei studiis, quibus in facto prepositure Olomucensis tanta et tam frequenti diligencia laborastis, amicicie vestre ad informacio- 5 nem honorabilis viri magistri B., familiaris et domestici mei, graciarum acciones refero, volens illud auctore Domino erga vos et vestros quoslibet vna cum omnibus meis ad vestri beneplacitum 4 penetralibus] talibus Hs. Die Emendation liegt näher als etwa thala- 11 conductum Hs 10 fines optatos terminos He mo mentis v. 16 tam] ti (= tamen) He 15 Meran He 286 = M Bl. 104". — Uberschrift: Cardinali simili modo referens graciarum acciones etc. He 12 magistri B.: s. oben zu Nr. 283, 19. 15 castro meo Merau: das castrum Moraw (Mirow, Mirau, Mürau), 8. oben zu Nr. 175, 8. 286 Die Adresse Cardinali steht nicht im Einklang mit der Anrede mi frater Z. 8. Als Empfänger kommt eher die unten Nr. 290 f. 293 genannte Persönlichkeit an der römischen Kurie in Frage. 5 magistri B.: vgl. oben zu Nr. 283, 19.
Strana 375
Nr. 285—287. 375 remereri. Quare, mi frater, dileccioni vestre supplico precibus instantissimis, quatenus amore mei, sicut de vobis sincerissima fide presumo, incepta per vos laudabiliter antedicte prepositure 10 negocia fine velitis sperato concludere iuxta informacionem ante- dicti familiaris mei, qui me de preterita frequenti vestra solici- tudine distinccius informauit. Nam michi in hoc grandem vtique et cuius obliuisci non debeo amiciciam facietis. Caram michi personam etc. 15 287. AN EINEN UNGENANNTEN. Dank für die bisherigen Bemühungen und Bitte um weitere Unter- stutzung in derselben Angelegenheit. [13741] Magnifice vir, dominabilis amice karissime, Quanta fuerit in meis et meorum negociis aput sedem apostoli- cam fauorabilis vestra solercia aut quo benignitatis studio pro- fectus meos prosecuta fuerit vestra nobilitas, satis a viro discreto magistro B., familiari domestico meo dilecto, claram informacionem 5 accepi, qui de vestra promocione multipliciter se commendat. Quocirca magnifice nobilitati vestre supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus amore mei et sicut de vestra benignitate confido, negocium prepositure Olomuc. promouere dignemini more solito, vt ad finem [optatum] perueniat qui speratur. Nam 10 de preteritis omnibus diligenciis vestris vobis toto corde et sincero affectu regracior, sperans michi [?] vestre virtutis industriam proficere in futurum. Et antedictum magistrum B., familiarem meum dilectum, benignitati vestre sincere committo, vt audita intencione ipsius promotiuam ei velitis ostendere voluntatem etc. 15 8 Quare] Care Hs 287 = M Bl. 103°. — Uberschrift: Litera 9mte promotä (so), de solici- tudine regraciando Hs. — 2 negociorum Hs 4 prosequta Hs 10 pro- 13 perficere Hs B.] S. He ueniat Hs 12 michi] aut Hs 9 instantissimis aus instantiuis Hs 287 Der Empfänger, in einflußreicher Stellung bei der römischen Kurie in Avignon, aber möglicherweise nicht geistlichen Standes, ist vielleicht identisch mit dem Adressaten von Nr. 269. 5 magistrum B: vgl. oben zu Nr. 283, 19.
Nr. 285—287. 375 remereri. Quare, mi frater, dileccioni vestre supplico precibus instantissimis, quatenus amore mei, sicut de vobis sincerissima fide presumo, incepta per vos laudabiliter antedicte prepositure 10 negocia fine velitis sperato concludere iuxta informacionem ante- dicti familiaris mei, qui me de preterita frequenti vestra solici- tudine distinccius informauit. Nam michi in hoc grandem vtique et cuius obliuisci non debeo amiciciam facietis. Caram michi personam etc. 15 287. AN EINEN UNGENANNTEN. Dank für die bisherigen Bemühungen und Bitte um weitere Unter- stutzung in derselben Angelegenheit. [13741] Magnifice vir, dominabilis amice karissime, Quanta fuerit in meis et meorum negociis aput sedem apostoli- cam fauorabilis vestra solercia aut quo benignitatis studio pro- fectus meos prosecuta fuerit vestra nobilitas, satis a viro discreto magistro B., familiari domestico meo dilecto, claram informacionem 5 accepi, qui de vestra promocione multipliciter se commendat. Quocirca magnifice nobilitati vestre supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus amore mei et sicut de vestra benignitate confido, negocium prepositure Olomuc. promouere dignemini more solito, vt ad finem [optatum] perueniat qui speratur. Nam 10 de preteritis omnibus diligenciis vestris vobis toto corde et sincero affectu regracior, sperans michi [?] vestre virtutis industriam proficere in futurum. Et antedictum magistrum B., familiarem meum dilectum, benignitati vestre sincere committo, vt audita intencione ipsius promotiuam ei velitis ostendere voluntatem etc. 15 8 Quare] Care Hs 287 = M Bl. 103°. — Uberschrift: Litera 9mte promotä (so), de solici- tudine regraciando Hs. — 2 negociorum Hs 4 prosequta Hs 10 pro- 13 perficere Hs B.] S. He ueniat Hs 12 michi] aut Hs 9 instantissimis aus instantiuis Hs 287 Der Empfänger, in einflußreicher Stellung bei der römischen Kurie in Avignon, aber möglicherweise nicht geistlichen Standes, ist vielleicht identisch mit dem Adressaten von Nr. 269. 5 magistrum B: vgl. oben zu Nr. 283, 19.
Strana 376
376 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 288. AN EINEN KARDINAL. Dankt für seine erfolgreichen Bemühungen in der genannten An- gelegenheit. [13741] Reuerendissime pater etc., Super magne fidelitatis gracia, quam domino Frriderico], olym preposito in Wolfram[kirchen], in spiritualibus meo generali vicario, circa assecucionem prepositure Olomuc., prout domino H. de Elwingo [?], notario Cesaris, referente cognoui, tam cle- menter et liberaliter erga sedem apostolicam nuper ostendit reueren- dissima vestra paternitas, dominacioni vestre ad immensas graci- arum acciones reuerenter assurgo, desiderans illud erga graciam vestram pro meis viribus continue promereri. Et quemadmodum 10 vestre virtutis bonitas negocia predicta vicarii mei gracioso labore conclusit, sic a racione preterita sumpta fiducia reuerendissime paternitati vestre supplico precibus humilibus et deuotis, qua- tenus iuxta informacionem prefati domini H. de Elwingo [ ?], mei socii, assecucionem Herbipolensis ecclesie aput dominum nostrum 15 summum pontificem consuete pietatis clemencia dignemini pro- mouere. Nam in hoc domino meo Cesari reuerendissima vestra paternitas singularem ostendet et faciet amiciciam et fauorem etc. 288 = M Bl. 105r. — Uberschrift: Item regraciatur Cardinali suppli- cans ad episcopatum [!] promoueri Hs. — 2 F.] ff. He 5 Elwingo] 11 reuerencie Hs Slingo Hs, vgl. unten Z. 13 8 asurgo Hs 13 Elwingo] Eleuingo Hs Srbipolensis Hs 14 asequcionem Hs 288 An Peter Corsini oder Rainald Orsini? Von den andern zu Nr. 282 genannten Kardinälen käme allenfalls noch Robert von Genf in Betracht. 5 Henricus de Elbingo, der von 1366 bis 1373 Juli 4 als Notar in der Reichskanzlei bezeugt ist (Huber, Reg. S. XLIV und Addit. S. VII ; Lindner, Urkundenwesen S. 24; Tadra, Kanceláře a písaři S. 120). 13 mei socii: der Brief gehört also noch in die Zeit der Kanzlerschaft. 14 Herbipolensis: ein Wechsel in der Besetzung des Bistums Würzburg fand am 6. Okt. 1372 statt, als auf Albert von Hohenlohe († 1372 Juni 27) Gerhard von Schwarzburg folgte, der bis dahin Bischof von Naumburg ge- wesen war. Aber ob hierauf angespielt ist, bleibt schr fraglich.
376 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 288. AN EINEN KARDINAL. Dankt für seine erfolgreichen Bemühungen in der genannten An- gelegenheit. [13741] Reuerendissime pater etc., Super magne fidelitatis gracia, quam domino Frriderico], olym preposito in Wolfram[kirchen], in spiritualibus meo generali vicario, circa assecucionem prepositure Olomuc., prout domino H. de Elwingo [?], notario Cesaris, referente cognoui, tam cle- menter et liberaliter erga sedem apostolicam nuper ostendit reueren- dissima vestra paternitas, dominacioni vestre ad immensas graci- arum acciones reuerenter assurgo, desiderans illud erga graciam vestram pro meis viribus continue promereri. Et quemadmodum 10 vestre virtutis bonitas negocia predicta vicarii mei gracioso labore conclusit, sic a racione preterita sumpta fiducia reuerendissime paternitati vestre supplico precibus humilibus et deuotis, qua- tenus iuxta informacionem prefati domini H. de Elwingo [ ?], mei socii, assecucionem Herbipolensis ecclesie aput dominum nostrum 15 summum pontificem consuete pietatis clemencia dignemini pro- mouere. Nam in hoc domino meo Cesari reuerendissima vestra paternitas singularem ostendet et faciet amiciciam et fauorem etc. 288 = M Bl. 105r. — Uberschrift: Item regraciatur Cardinali suppli- cans ad episcopatum [!] promoueri Hs. — 2 F.] ff. He 5 Elwingo] 11 reuerencie Hs Slingo Hs, vgl. unten Z. 13 8 asurgo Hs 13 Elwingo] Eleuingo Hs Srbipolensis Hs 14 asequcionem Hs 288 An Peter Corsini oder Rainald Orsini? Von den andern zu Nr. 282 genannten Kardinälen käme allenfalls noch Robert von Genf in Betracht. 5 Henricus de Elbingo, der von 1366 bis 1373 Juli 4 als Notar in der Reichskanzlei bezeugt ist (Huber, Reg. S. XLIV und Addit. S. VII ; Lindner, Urkundenwesen S. 24; Tadra, Kanceláře a písaři S. 120). 13 mei socii: der Brief gehört also noch in die Zeit der Kanzlerschaft. 14 Herbipolensis: ein Wechsel in der Besetzung des Bistums Würzburg fand am 6. Okt. 1372 statt, als auf Albert von Hohenlohe († 1372 Juni 27) Gerhard von Schwarzburg folgte, der bis dahin Bischof von Naumburg ge- wesen war. Aber ob hierauf angespielt ist, bleibt schr fraglich.
Strana 377
Nr. 288—290. 377 289. AN EINEN KARDINAL. Gleichen Inhalts. [1374?] Reuerendissime pater etc. Super laboris solliciti magna frequencia et benignitate multi- plici, quibus pro viro sufficienti morum et vite . . . testimonio vsquequaque laudabili, domino Friderico] Olomucensi preposito, vicario, consiliario et secretario meo, tam exquisitis fauoribus s intendistis, dominacioni vestre ad immensas acciones graciarum reuerenter assurgo, hoc vtique volens possibilitate mea auctore Domino totis viribus et ingenio promereri, reuerendissime paterni- tati vestre supplicans precibus humilibus et deuotis, quatenus in euentum, vbi (in) prepositura Olomuc. prefata in personam ante- 10 dicti mei vicarii et secretarii quidquam superesset agendum, dignetur vestra reuerendissima paternitas et dominacio cara ad hunc finem, quod mea intencio in persona antedicti mei vicarii consequatur effectum, consueta diligencia laborare, si, prout vera- citer credo, meum, ecclesie et prepositure diligitis commodum 15 et profectum, in hoc michi, vestro seruitori et amatori precipuo, singularis beneuolencie graciam ostensurus etc. Reuerendissimam personam etc. Sacre Imperialis aule cancellarius, Olomucensis episcopus Johannes etc. 290. AN EINEN UNGENANNTEN. Bittet, die eingelegten Briefe den Kardinälen zu übermitteln und weiter für ihn tätig zu sein. [1374?] Dominabilis amice carissime, Scribimus certas literas dominis nostris cardinalibus in negocio 289 = M Bl. 105°. — Uberschrift: Regraciatur Cardinali, petens inchoata terminari etc. Hs. — 2 labores He 3 ...] sic He 4 F.] ff. Hs 7asurgo Hs 10 in fehlt He 17 em.ostensuri? 19 Johannis Hs 290 = M Bl. 105°. — Uberschrift: Alteri petens literas ad loca debita presentari etc. Hs 289 Die Unterschrift weist auf Abfassung noch während der Kanzler- schaft Johanns. Bezüglich des Empfängers gilt die Bemerkung zu Nr. 288.
Nr. 288—290. 377 289. AN EINEN KARDINAL. Gleichen Inhalts. [1374?] Reuerendissime pater etc. Super laboris solliciti magna frequencia et benignitate multi- plici, quibus pro viro sufficienti morum et vite . . . testimonio vsquequaque laudabili, domino Friderico] Olomucensi preposito, vicario, consiliario et secretario meo, tam exquisitis fauoribus s intendistis, dominacioni vestre ad immensas acciones graciarum reuerenter assurgo, hoc vtique volens possibilitate mea auctore Domino totis viribus et ingenio promereri, reuerendissime paterni- tati vestre supplicans precibus humilibus et deuotis, quatenus in euentum, vbi (in) prepositura Olomuc. prefata in personam ante- 10 dicti mei vicarii et secretarii quidquam superesset agendum, dignetur vestra reuerendissima paternitas et dominacio cara ad hunc finem, quod mea intencio in persona antedicti mei vicarii consequatur effectum, consueta diligencia laborare, si, prout vera- citer credo, meum, ecclesie et prepositure diligitis commodum 15 et profectum, in hoc michi, vestro seruitori et amatori precipuo, singularis beneuolencie graciam ostensurus etc. Reuerendissimam personam etc. Sacre Imperialis aule cancellarius, Olomucensis episcopus Johannes etc. 290. AN EINEN UNGENANNTEN. Bittet, die eingelegten Briefe den Kardinälen zu übermitteln und weiter für ihn tätig zu sein. [1374?] Dominabilis amice carissime, Scribimus certas literas dominis nostris cardinalibus in negocio 289 = M Bl. 105°. — Uberschrift: Regraciatur Cardinali, petens inchoata terminari etc. Hs. — 2 labores He 3 ...] sic He 4 F.] ff. Hs 7asurgo Hs 10 in fehlt He 17 em.ostensuri? 19 Johannis Hs 290 = M Bl. 105°. — Uberschrift: Alteri petens literas ad loca debita presentari etc. Hs 289 Die Unterschrift weist auf Abfassung noch während der Kanzler- schaft Johanns. Bezüglich des Empfängers gilt die Bemerkung zu Nr. 288.
Strana 378
378 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. honorabilis viri domini Friderici] Olomuc. ecclesie prepositi ..., quas amicicie vestre transmittimus presentibus interclusas, ami- s ciciam vestram affectu studioso et sincero rogantes, quatenus amore nostri et quemadmodum de grandi virtute vestra con- fidimus, presentatis literis ad loca singula, ad que superscripciones earum fuerint presentande, in hac materia, sicut nostrum et ec- clesie Olomuc. honorem diligitis, velit vestra dileccio cum effi- 10 cacia laborare. Nam id ipsum vnacum antedicto domino prepo- sito, nostris et eius amicis omnibus procul dubio promerebimur temporibus oportunis etc. 3 F.] ff. He ecclesie prepositi ...] Episcopi prepositi sub certo interclusum Hs 4 quas] quem Hs preposito He 290 Vielleicht an den gleichen Empfänger wie oben Nr. 286 und unten Nr. 291. 293. 2 certas literas: oben Nr. 284f.? 288 f.? 291. AN EINEN UNGENANNTEN. In derselben Angelegenheit. [13741] Honorabilis vir et dominabilis domine, amice carissime, Super ingenti affectu et magna diligencia, quibus negocium honorabilis viri domini Frriderici] Olomuc. prepositi, vicarii et secretarii mei carissimi, tam sincero quam amicabili animo pro- 5 mouistis, dileccioni vestre ad immensas graciarum assurgo reuerenter acciones, intendens toto mentis conamine et virium illud aput vestram amiciciam continuo promereri. Quocirca dileccioni vestre supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus amore nostri et quemadmodum de virtutis vestre sinceritate indubia confido pre- 10 sumpcione, ea que industriose prudencie beneficio rite per vos inchoata noscuntur et ad medium sapienter educta, fine digne- mini concludere gracioso, beatam michi in hoc, cuius in eternum reminisci propono, beniuolenciam facientes. Caram michi per- 291 = M Bl. 105°. — Uberschrift: Petit inchoata terminari et nego- cium prepositi Olomuc. promoueri Hs. — 3 F.] ff. He 5 asurgo Hs
378 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. honorabilis viri domini Friderici] Olomuc. ecclesie prepositi ..., quas amicicie vestre transmittimus presentibus interclusas, ami- s ciciam vestram affectu studioso et sincero rogantes, quatenus amore nostri et quemadmodum de grandi virtute vestra con- fidimus, presentatis literis ad loca singula, ad que superscripciones earum fuerint presentande, in hac materia, sicut nostrum et ec- clesie Olomuc. honorem diligitis, velit vestra dileccio cum effi- 10 cacia laborare. Nam id ipsum vnacum antedicto domino prepo- sito, nostris et eius amicis omnibus procul dubio promerebimur temporibus oportunis etc. 3 F.] ff. He ecclesie prepositi ...] Episcopi prepositi sub certo interclusum Hs 4 quas] quem Hs preposito He 290 Vielleicht an den gleichen Empfänger wie oben Nr. 286 und unten Nr. 291. 293. 2 certas literas: oben Nr. 284f.? 288 f.? 291. AN EINEN UNGENANNTEN. In derselben Angelegenheit. [13741] Honorabilis vir et dominabilis domine, amice carissime, Super ingenti affectu et magna diligencia, quibus negocium honorabilis viri domini Frriderici] Olomuc. prepositi, vicarii et secretarii mei carissimi, tam sincero quam amicabili animo pro- 5 mouistis, dileccioni vestre ad immensas graciarum assurgo reuerenter acciones, intendens toto mentis conamine et virium illud aput vestram amiciciam continuo promereri. Quocirca dileccioni vestre supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus amore nostri et quemadmodum de virtutis vestre sinceritate indubia confido pre- 10 sumpcione, ea que industriose prudencie beneficio rite per vos inchoata noscuntur et ad medium sapienter educta, fine digne- mini concludere gracioso, beatam michi in hoc, cuius in eternum reminisci propono, beniuolenciam facientes. Caram michi per- 291 = M Bl. 105°. — Uberschrift: Petit inchoata terminari et nego- cium prepositi Olomuc. promoueri Hs. — 3 F.] ff. He 5 asurgo Hs
Strana 379
Nr. 290—292. 379 sonam etc. Sit vobis familiaris meus B. procurator singulariter recommissus. 15 292. AN PAPST GREGOR XI. Nochmalige Vorstellungen in betreff der Olmützer Propststelle. [13741] Beatissime pater etc., Cum dudum clemencia vestre Sanctitatis mearum precum in- stancia (et) intuitu dilecto meo Ffriderico], in spiritualibus vicario, viro procul dubio benemerito et circumspecto, de canonicatu ac prebenda et prepositura in ecclesia mea Olomuc. per mortem domini P.[?] aurifabri felicis memorie vacantibus per modum reseruacionis specialis in mei singularem consolacionem prouiderit graciose, pro quibus eidem Sanctitati vestre ego refero et retuli maiores et humiliores graciarum acciones quo me in meo familiari et consiliario sensi et sencio gracia prosecutum ampliori, et quam- 10 uis idem F. in ipsa ecclesia mea Olomuc. dicte prouisionis virtute ipsa canonicatum et prebendam cum suis iuribus et pertinenciis adeo legitime mandata fuerit canonice assecutus, tamen quidam magister Machko nomine, dicte prepositure occupator et detentor violentus, non sine contemptu mandatorum sedis apostolice et retar- 15 dacione execucionis gracie F. antedicti et positis eidem quibusdam friuolis suggestionibus, causam super dicta prepositura de nouo cui- dam auditori Sacri Palacii apostolici (committere) procurauit. Qui in ipsa procedens iam inhibicionem misit ad partes, de qua vehemen- tem accipio turbacionem. Et prout relacione (veridica) didici, suis 20 5 292 = M Bl. 105°. — Uberschrift: Supplicat pape ut per reseruacionem prouideat de prepositura Olomucensi Hs. — 3 et fehlt Hs, vielleicht ist F.] ff. (so auch im folgenden) Hs 6 domini instancia zu tilgen p aurifabri (s0) He 10 prosequtum Hs 9 humilimas Hs 12 prebendam] predictam He 13 ado le. mandatum Hs asequtus 18 committere fehlt Hs, vgl. Nr. 282, 20f. He 19 iam Hs, em. causa? 20 Et prout relacione didici suis fehlt hier Ha, s. zu Z. 23 291 14 familiaris meus B.: vgl. oben zu Nr. 283, 19. 292 Vgl. oben Nr. 281. 282. 6 In Nr. 282, 6 wird als Vorgänger ein P. de C. genannt, s. die Anm. zur Stelle. 14 Machko: vgl. oben Nr. 282, 13, unten Nr. 293, 4.
Nr. 290—292. 379 sonam etc. Sit vobis familiaris meus B. procurator singulariter recommissus. 15 292. AN PAPST GREGOR XI. Nochmalige Vorstellungen in betreff der Olmützer Propststelle. [13741] Beatissime pater etc., Cum dudum clemencia vestre Sanctitatis mearum precum in- stancia (et) intuitu dilecto meo Ffriderico], in spiritualibus vicario, viro procul dubio benemerito et circumspecto, de canonicatu ac prebenda et prepositura in ecclesia mea Olomuc. per mortem domini P.[?] aurifabri felicis memorie vacantibus per modum reseruacionis specialis in mei singularem consolacionem prouiderit graciose, pro quibus eidem Sanctitati vestre ego refero et retuli maiores et humiliores graciarum acciones quo me in meo familiari et consiliario sensi et sencio gracia prosecutum ampliori, et quam- 10 uis idem F. in ipsa ecclesia mea Olomuc. dicte prouisionis virtute ipsa canonicatum et prebendam cum suis iuribus et pertinenciis adeo legitime mandata fuerit canonice assecutus, tamen quidam magister Machko nomine, dicte prepositure occupator et detentor violentus, non sine contemptu mandatorum sedis apostolice et retar- 15 dacione execucionis gracie F. antedicti et positis eidem quibusdam friuolis suggestionibus, causam super dicta prepositura de nouo cui- dam auditori Sacri Palacii apostolici (committere) procurauit. Qui in ipsa procedens iam inhibicionem misit ad partes, de qua vehemen- tem accipio turbacionem. Et prout relacione (veridica) didici, suis 20 5 292 = M Bl. 105°. — Uberschrift: Supplicat pape ut per reseruacionem prouideat de prepositura Olomucensi Hs. — 3 et fehlt Hs, vielleicht ist F.] ff. (so auch im folgenden) Hs 6 domini instancia zu tilgen p aurifabri (s0) He 10 prosequtum Hs 9 humilimas Hs 12 prebendam] predictam He 13 ado le. mandatum Hs asequtus 18 committere fehlt Hs, vgl. Nr. 282, 20f. He 19 iam Hs, em. causa? 20 Et prout relacione didici suis fehlt hier Ha, s. zu Z. 23 291 14 familiaris meus B.: vgl. oben zu Nr. 283, 19. 292 Vgl. oben Nr. 281. 282. 6 In Nr. 282, 6 wird als Vorgänger ein P. de C. genannt, s. die Anm. zur Stelle. 14 Machko: vgl. oben Nr. 282, 13, unten Nr. 293, 4.
Strana 380
380 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. friuolis obiectionibus, vt fructus et prouentus ipsius ecclesie medio tempore percipiat, contra eundem F. ad vestre Beatitudinis audien- ciam de facto appellauit. Cum antedicti mei carissimi familiaris promocio ad omnium regnicolarum publicam peruenerit noticiam, 25 adeo quod idem F. ab omnibus fuerit reputatus et nominatus prepositus Olomucensis, et cum, sanctissime pater, intellexerimus a principio prouisionis dicti F. ab omnibus, prout [?] in diem hodiernam fuisse et esse intencionis eiusdem Sanctitatis vestre. quod ipse eandem preposituram, siue esset dignitas principalis so siue non, in ipsa ecclesia Olomuc. habere et consequi deberet, eidem Beatitudini vestre precibus supplico humilibus et deuotis, quatenus in mei consolacionem specialem eadem vestra Sanctitas dignetur eundem F. in dicta prepositura, que iam non solum propter dicti magistri M. negligenciam in edificiis et bonis sed s5 eciam in iuribus notabilem de facili non reformandam patitur et sustinet lesionem, conseruare et sic eidem graciose de remedio prouidere, quod ipsi Ma., qui eciam nonnulla in displicenciam Cesaree Maiestatis et meam asseruit et scripsit ad partes, prout pridem eidem vestre Sanctitati literis meis intimaui, super talibus 4o friuolis impedimentis silencio imposito, idem familiaris meus caris- simus, qui quidem eiusdem prepositure edificia colapsa reformare iuraque ipsius et alia in statum pristinum melius dicto Ma. poterit (restituere), eandem pacifice consequatur. Nam alias ipsius amocio [?] procul dubio vergeret in honoris mei maximum detri- 45 mentum. Personam etc. Seruus vester Olomuc. episcopus Jo. 293. AN EINEN UNGENANNTEN. In derselben Angelegenheit. [13741] Venerabilis vir, dominabilis amice carissime, Honorabilis vir dominus Fridericus], Olomuc. ecclesie mee pre- 22 percipiet Hs 23 appellauit] appellauit et prout relacione didici suis friuolis etc. (so) Hs 24 peruenit Hs noticiam] nacionem Hs 26 intellexerim He 31 precibus] presentibus Hs 35 de facili reforman- 43 restituere fehlt He dam non patitur Hs 40 familiarius He 44 amocio] anncco (= annuncio) He 45 Olomuc.] e. Hs 293 = M Bl. 106°. — Uberschrift: Cardinali ut laboret pro eodem, 39 pridem literis: vgl. oben Nr. 282, 30ff.
380 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. friuolis obiectionibus, vt fructus et prouentus ipsius ecclesie medio tempore percipiat, contra eundem F. ad vestre Beatitudinis audien- ciam de facto appellauit. Cum antedicti mei carissimi familiaris promocio ad omnium regnicolarum publicam peruenerit noticiam, 25 adeo quod idem F. ab omnibus fuerit reputatus et nominatus prepositus Olomucensis, et cum, sanctissime pater, intellexerimus a principio prouisionis dicti F. ab omnibus, prout [?] in diem hodiernam fuisse et esse intencionis eiusdem Sanctitatis vestre. quod ipse eandem preposituram, siue esset dignitas principalis so siue non, in ipsa ecclesia Olomuc. habere et consequi deberet, eidem Beatitudini vestre precibus supplico humilibus et deuotis, quatenus in mei consolacionem specialem eadem vestra Sanctitas dignetur eundem F. in dicta prepositura, que iam non solum propter dicti magistri M. negligenciam in edificiis et bonis sed s5 eciam in iuribus notabilem de facili non reformandam patitur et sustinet lesionem, conseruare et sic eidem graciose de remedio prouidere, quod ipsi Ma., qui eciam nonnulla in displicenciam Cesaree Maiestatis et meam asseruit et scripsit ad partes, prout pridem eidem vestre Sanctitati literis meis intimaui, super talibus 4o friuolis impedimentis silencio imposito, idem familiaris meus caris- simus, qui quidem eiusdem prepositure edificia colapsa reformare iuraque ipsius et alia in statum pristinum melius dicto Ma. poterit (restituere), eandem pacifice consequatur. Nam alias ipsius amocio [?] procul dubio vergeret in honoris mei maximum detri- 45 mentum. Personam etc. Seruus vester Olomuc. episcopus Jo. 293. AN EINEN UNGENANNTEN. In derselben Angelegenheit. [13741] Venerabilis vir, dominabilis amice carissime, Honorabilis vir dominus Fridericus], Olomuc. ecclesie mee pre- 22 percipiet Hs 23 appellauit] appellauit et prout relacione didici suis friuolis etc. (so) Hs 24 peruenit Hs noticiam] nacionem Hs 26 intellexerim He 31 precibus] presentibus Hs 35 de facili reforman- 43 restituere fehlt He dam non patitur Hs 40 familiarius He 44 amocio] anncco (= annuncio) He 45 Olomuc.] e. Hs 293 = M Bl. 106°. — Uberschrift: Cardinali ut laboret pro eodem, 39 pridem literis: vgl. oben Nr. 282, 30ff.
Strana 381
Nr. 292—294. 381 positus, in spiritualibus meus vicarius, adhuc maligna machinacione Ma[chko] sui aduersarii, qui et versutis dolis quandam appella- cionem interposuit ad diffinitiuam iam latam sentenciam, impeditur, quemadmodum magister B., familiaris meus, habens tocius cause plenam noticiam, caram michi dileccionem vestram debebit et uolet distinccius informare. Ideirco dileccioni vestre supplico pre- cibus humilibus et deuotis, quatenus in euentu, vbi oportunitas id exegerit, ad tollendum impedimenta huiusmodi velitis iuxta in- 10 formacionem dicti B. consuete et diligenter studiis laborare. Nam id ipsum erga vos et vestros, dum et quocies se casus obtulerit, intendo cum omni promptitudine promereri. Caram michi etc. 5 cupiens erga suos promereri (promoui Hs) — 8 dilleccioni v. Ha 12 se] seu Hs 10 exigerit Hs 293 Die Anrede macht die in der Uberschrift angegebene Adresse (Cardi- nali) unwahrscheinlich, vgl. oben zu Nr. 286. 4 Machko: vgl. oben zu Nr. 282, 13. 6 magister B.: vgl. oben zu Nr. 283, 19. 294. AN DAS KAPITEL VON OLMUTZ. Sie möchten für einen freundschaftlichen Ausgleich der Rechte des Propstes Friedrich, dessen Bestätigung durch den Papst täglich zu erwarten sei, und denen der bisherigen Administatoren Sorge tragen. [1374/75?] Amantissimi fratres, Ordinacione Dei nostri, qui cuncta suo nutu disposuit, et nostre celsitudinis [ ?] opera, quam ab ipso nostro creatore suscepimus, honorabilis vir dominus Fridericus], olym W., nunc autem Olo- mucensis prepositus, eandem nouam preposituram obtinuit, ita vt sit ei ad instanciam nostram ab apostolica sede benigne proui- sum, et cottidie sue prouisionis literas prestolamur. Verum quia 5 294 = M Bl. 106". — Uberschrift: Capitulo Olomucensi ut futurum prepositum seruent in suis rebus, inde (so) Hs. — 3 celsitudis Hs, Anderung in sollicitudinis befriedigt nicht 4 F.] ff. Hs W.] M. Hs 7 litere Verum quia] Verumque Hs prestolantur Hs 294 4 olym W.: in Wolframskirchen, vgl. oben zu Nr. 281.
Nr. 292—294. 381 positus, in spiritualibus meus vicarius, adhuc maligna machinacione Ma[chko] sui aduersarii, qui et versutis dolis quandam appella- cionem interposuit ad diffinitiuam iam latam sentenciam, impeditur, quemadmodum magister B., familiaris meus, habens tocius cause plenam noticiam, caram michi dileccionem vestram debebit et uolet distinccius informare. Ideirco dileccioni vestre supplico pre- cibus humilibus et deuotis, quatenus in euentu, vbi oportunitas id exegerit, ad tollendum impedimenta huiusmodi velitis iuxta in- 10 formacionem dicti B. consuete et diligenter studiis laborare. Nam id ipsum erga vos et vestros, dum et quocies se casus obtulerit, intendo cum omni promptitudine promereri. Caram michi etc. 5 cupiens erga suos promereri (promoui Hs) — 8 dilleccioni v. Ha 12 se] seu Hs 10 exigerit Hs 293 Die Anrede macht die in der Uberschrift angegebene Adresse (Cardi- nali) unwahrscheinlich, vgl. oben zu Nr. 286. 4 Machko: vgl. oben zu Nr. 282, 13. 6 magister B.: vgl. oben zu Nr. 283, 19. 294. AN DAS KAPITEL VON OLMUTZ. Sie möchten für einen freundschaftlichen Ausgleich der Rechte des Propstes Friedrich, dessen Bestätigung durch den Papst täglich zu erwarten sei, und denen der bisherigen Administatoren Sorge tragen. [1374/75?] Amantissimi fratres, Ordinacione Dei nostri, qui cuncta suo nutu disposuit, et nostre celsitudinis [ ?] opera, quam ab ipso nostro creatore suscepimus, honorabilis vir dominus Fridericus], olym W., nunc autem Olo- mucensis prepositus, eandem nouam preposituram obtinuit, ita vt sit ei ad instanciam nostram ab apostolica sede benigne proui- sum, et cottidie sue prouisionis literas prestolamur. Verum quia 5 294 = M Bl. 106". — Uberschrift: Capitulo Olomucensi ut futurum prepositum seruent in suis rebus, inde (so) Hs. — 3 celsitudis Hs, Anderung in sollicitudinis befriedigt nicht 4 F.] ff. Hs W.] M. Hs 7 litere Verum quia] Verumque Hs prestolantur Hs 294 4 olym W.: in Wolframskirchen, vgl. oben zu Nr. 281.
Strana 382
382 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. pendente literarum aduentu ipsum administrare non licet, ne bona prepositure dispendiis cottidianis subiaceant in ecclesie nostre 10 dedecus et grauamen, fraternitatem vestram in Domino affectiuis precibus petimus et rogamus, quatenus cum administratoribus eiusdem prepositure, quos deliberacio vestri capituli ordinare de- creuerit, ita velitis disponere, quod ipsius indempnitati ita teneatur sollicite, vt exinde premium ab omnipotenti Deo et laudem ab 15 hominibus vestre sollicitudinis prouisio mereatur, gratum in hoc apostolice sedi facientes honorem et nobis complacenciam et ami- ciciam singularem etc. 295. AN SEINEN GENERALVIKAR JACOB VON CAPLICZ. Erteilt ihm Vollmacht, den Olmützer Propst [Friedrich] des Vikariats zu entheben, falls dieser sich bei seiner Amtsführung weiterhin ver- schwenderisch zeige. [1375/761/ Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Honorabilis vir, domine Jacobe, amice carissime, Mittimus vobis quandam literam sub appensione sigilli nostri maioris, in cuius tenore Olomucensem prepositum ab administra- cione vicariatus et rerum nostrarum reuocamus in totum, prout s in tenore ipsius litere vestra videbit discrecio plenius contineri. Igitur nostre intencionis existit, quod, si videritis ipsum prepositum more solito cum superbia et expensis multis procedere et a via vtilitatis nostre expensarum multitudine declinantem, extunc tempestiue literam reuocacionis huiusmodi ostendatis eidem et 10 iuxta datam vobis ab Omnipotenti fidem et industriam nostra negocia dirigatis. Scimus namque, quod nobis in presentibus 16 sedis Hs 295 = L Bl. 76ra (lib. VI 82), K Bl. 139° (Nr. 423). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 191, S. 132f. — Uberschrift: Olomucensis scribit Jacobo canonico cum appensione maioris sigilli, ut prepositum Olomucensem ab administracione vicariatus reuocaret. Cum hoc plura sibi scribit L K 295 Zur Datierung s. die Anmerkung zu oben Nr. 281, über die Persön- lichkeit des Empfängers oben zu Nr. 47, 22, unten zu Nr. 296. Die endgültige Enthebung des Propstes Friedrich von den vikaramtlichen Funktionen spricht der folgende Brief aus.
382 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. pendente literarum aduentu ipsum administrare non licet, ne bona prepositure dispendiis cottidianis subiaceant in ecclesie nostre 10 dedecus et grauamen, fraternitatem vestram in Domino affectiuis precibus petimus et rogamus, quatenus cum administratoribus eiusdem prepositure, quos deliberacio vestri capituli ordinare de- creuerit, ita velitis disponere, quod ipsius indempnitati ita teneatur sollicite, vt exinde premium ab omnipotenti Deo et laudem ab 15 hominibus vestre sollicitudinis prouisio mereatur, gratum in hoc apostolice sedi facientes honorem et nobis complacenciam et ami- ciciam singularem etc. 295. AN SEINEN GENERALVIKAR JACOB VON CAPLICZ. Erteilt ihm Vollmacht, den Olmützer Propst [Friedrich] des Vikariats zu entheben, falls dieser sich bei seiner Amtsführung weiterhin ver- schwenderisch zeige. [1375/761/ Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Honorabilis vir, domine Jacobe, amice carissime, Mittimus vobis quandam literam sub appensione sigilli nostri maioris, in cuius tenore Olomucensem prepositum ab administra- cione vicariatus et rerum nostrarum reuocamus in totum, prout s in tenore ipsius litere vestra videbit discrecio plenius contineri. Igitur nostre intencionis existit, quod, si videritis ipsum prepositum more solito cum superbia et expensis multis procedere et a via vtilitatis nostre expensarum multitudine declinantem, extunc tempestiue literam reuocacionis huiusmodi ostendatis eidem et 10 iuxta datam vobis ab Omnipotenti fidem et industriam nostra negocia dirigatis. Scimus namque, quod nobis in presentibus 16 sedis Hs 295 = L Bl. 76ra (lib. VI 82), K Bl. 139° (Nr. 423). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 191, S. 132f. — Uberschrift: Olomucensis scribit Jacobo canonico cum appensione maioris sigilli, ut prepositum Olomucensem ab administracione vicariatus reuocaret. Cum hoc plura sibi scribit L K 295 Zur Datierung s. die Anmerkung zu oben Nr. 281, über die Persön- lichkeit des Empfängers oben zu Nr. 47, 22, unten zu Nr. 296. Die endgültige Enthebung des Propstes Friedrich von den vikaramtlichen Funktionen spricht der folgende Brief aus.
Strana 383
Nr. 294—296. 383 nostris defectibus compatimini et moderacione expensarum libenter nobis velletis succurrere. Sed prepositi ad hoc vergit intencio, vt laute viuat in crapula et expensis non deferat, eciam si nos debere- mus obinde debitorum oneribus et vinculis grauissime compediri. 15 Deus omnipotens industrem personam vestram seruet incolumem tempore diuturno. Datum. 296. AN DENSELBEN. Enthebt den Propst Friedrich seines Amtes als Generalvikar und überträgt dasselbe dem bisherigen Mitinhaber Jakob von Caplicz ungeteilt. [1376?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Dei et apostolice etc. Honorabili et prudenti viro domino Ja[co- bo] de Caplicz, Olomucensi canonico, in spiritualibus et tempora- libus vicario nostro generali, salutem etc. Licet honorabilis vir dominus Ffridericus, Olomucensis prepo- situs, quem vobis in administracione spiritualium et temporalium Olomucensis ecclesie consortem dedimus, multum sit ydoneus et non tantum in hiis, que nos et ecclesiam nostram respiciunt, verum in multo maioribus diligencia sua valeret, eciam ad opes regias disponendas, quia tamen aliis impeditur prepositure sue negociis et temporalis est ei commissa cura Olomucensis capituli et eciam 10 languoris tedio prepeditur et non sine magnis sumptibus gubernare solet officia, nos eundem ab administracione sibi commissa nostris literis tam in spiritualibus quam temporalibus animo deliberato et de certa nostra sciencia reuocamus, vobis dumtaxat et nulli 5 296 = L Bl. 52ra (lib. V 10), K Bl. 116" (Nr. 240 alias 230), außerdem Prag Univ. Bibl. IVA 5 Bl. 187 (Canc. officialis Sanderi). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 7, S. 31f. — Uberschrift: Reuocacio ab administracione vicariatus L K 9 impenditur L K 295 12 defectibus: über seine bedrängte finanzielle Lage in den Jahren nach der Entlassung aus dem Kanzleramt klagt Johann wiederholt, s. oben Nr. 42f. 296 Vgl. oben Nr. 295. — Mit dem Generalvikariat waren Propst Fried- rich und Jakob von Caplicz von Johann v. N. gemeinsam betraut worden. Auch waren beide gemeinsam als magistri camere und prouisores episco- patus bestallt: Canc. Joh. Novif. ed. Tadra Nr. 8. 9.
Nr. 294—296. 383 nostris defectibus compatimini et moderacione expensarum libenter nobis velletis succurrere. Sed prepositi ad hoc vergit intencio, vt laute viuat in crapula et expensis non deferat, eciam si nos debere- mus obinde debitorum oneribus et vinculis grauissime compediri. 15 Deus omnipotens industrem personam vestram seruet incolumem tempore diuturno. Datum. 296. AN DENSELBEN. Enthebt den Propst Friedrich seines Amtes als Generalvikar und überträgt dasselbe dem bisherigen Mitinhaber Jakob von Caplicz ungeteilt. [1376?] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Dei et apostolice etc. Honorabili et prudenti viro domino Ja[co- bo] de Caplicz, Olomucensi canonico, in spiritualibus et tempora- libus vicario nostro generali, salutem etc. Licet honorabilis vir dominus Ffridericus, Olomucensis prepo- situs, quem vobis in administracione spiritualium et temporalium Olomucensis ecclesie consortem dedimus, multum sit ydoneus et non tantum in hiis, que nos et ecclesiam nostram respiciunt, verum in multo maioribus diligencia sua valeret, eciam ad opes regias disponendas, quia tamen aliis impeditur prepositure sue negociis et temporalis est ei commissa cura Olomucensis capituli et eciam 10 languoris tedio prepeditur et non sine magnis sumptibus gubernare solet officia, nos eundem ab administracione sibi commissa nostris literis tam in spiritualibus quam temporalibus animo deliberato et de certa nostra sciencia reuocamus, vobis dumtaxat et nulli 5 296 = L Bl. 52ra (lib. V 10), K Bl. 116" (Nr. 240 alias 230), außerdem Prag Univ. Bibl. IVA 5 Bl. 187 (Canc. officialis Sanderi). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 7, S. 31f. — Uberschrift: Reuocacio ab administracione vicariatus L K 9 impenditur L K 295 12 defectibus: über seine bedrängte finanzielle Lage in den Jahren nach der Entlassung aus dem Kanzleramt klagt Johann wiederholt, s. oben Nr. 42f. 296 Vgl. oben Nr. 295. — Mit dem Generalvikariat waren Propst Fried- rich und Jakob von Caplicz von Johann v. N. gemeinsam betraut worden. Auch waren beide gemeinsam als magistri camere und prouisores episco- patus bestallt: Canc. Joh. Novif. ed. Tadra Nr. 8. 9.
Strana 384
384 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. i5 alteri administraciones huiusmodi ammodo committentes, literas eciam nostras ei et vobis datas pridem super administracionibus predictis quoad personam antedicti prepositi reuocamus, cassa- mus et in singulis suis tenoribus et clausulis de verbo ad verbum, prout scripte sunt, presentibus reuocamus. Presencium etc. 297. AN DAS KAPITEL VON OLMUTZ. Empfiehlt seinen Familiar, den Olmützer Domherrn Jaskob von Caplicz?] für die Wahl zum Dompropst. 11377/789] Amantissimi fratres et domini prekarissimi, Quemadmodum in precedentibus nostris literis deliberacione preuia grandi mentis affeccione fraternitati vestre scripsisse reco- limus, sic [et iterum] eadem nostra desideria pro singulari honore Olomuc. ecclesie et bono statu ipsius iterum ex animo replicamus, fraternitatem vestram affectuose rogantes, quatenus considerata qualitate persone honorabilis viri Jo.[!], confratris et concanonici vestri, familiaris commensalis et domestici nostri karissimi, ipsum non tam ad peticionis nostre instanciam quam habito respectu ad 10 notabilem et notum valorem administracionis ipsius in prepositum vestrum velitis eligere, ante vestre racionis ponentes oculos, qua- liter preposituram talem habere debet, qui temporalibus Olom. ecclesie coram principibus et vbique prouideat, gratus sit patrie, gratus sit hominibus et [?] eciam felicibus incrementis proficiat, vt i5 talem ipsum auctore Domino prudenciam vestram estimare con- fidimus, qui sit vsquam sufficiens in omnibus talibus prouidendi. 297 = M Bl. 107. — Ohne Uberschrift Hs. — 2 literis] liberis Hs 7 qualitate] quantitate Hs 10 in prepositum] I spu He 13 pro- uiderat Hs 14 et] ut Hs 15f. literas ei et vobis datas: Canc. Joh. Novif. Nr. 8. 297 Das Empfehlungsschreiben deckt sich inhaltlich mit der in der Hand- schrift unmittelbar folgenden Supplik an Gregor XI., unten Nr. 298. Man wird es daher, trotz den Z. 7 abweichend überlieferten Anfangsbuchstaben (Jo. statt Ja.), auf dieselbe Person beziehen dürfen, d. h. auf Johanns lang- jährigen Generalvikar, den Domherrn Jakob von Caplicz, s. oben zu Nr. 47, 22.
384 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. i5 alteri administraciones huiusmodi ammodo committentes, literas eciam nostras ei et vobis datas pridem super administracionibus predictis quoad personam antedicti prepositi reuocamus, cassa- mus et in singulis suis tenoribus et clausulis de verbo ad verbum, prout scripte sunt, presentibus reuocamus. Presencium etc. 297. AN DAS KAPITEL VON OLMUTZ. Empfiehlt seinen Familiar, den Olmützer Domherrn Jaskob von Caplicz?] für die Wahl zum Dompropst. 11377/789] Amantissimi fratres et domini prekarissimi, Quemadmodum in precedentibus nostris literis deliberacione preuia grandi mentis affeccione fraternitati vestre scripsisse reco- limus, sic [et iterum] eadem nostra desideria pro singulari honore Olomuc. ecclesie et bono statu ipsius iterum ex animo replicamus, fraternitatem vestram affectuose rogantes, quatenus considerata qualitate persone honorabilis viri Jo.[!], confratris et concanonici vestri, familiaris commensalis et domestici nostri karissimi, ipsum non tam ad peticionis nostre instanciam quam habito respectu ad 10 notabilem et notum valorem administracionis ipsius in prepositum vestrum velitis eligere, ante vestre racionis ponentes oculos, qua- liter preposituram talem habere debet, qui temporalibus Olom. ecclesie coram principibus et vbique prouideat, gratus sit patrie, gratus sit hominibus et [?] eciam felicibus incrementis proficiat, vt i5 talem ipsum auctore Domino prudenciam vestram estimare con- fidimus, qui sit vsquam sufficiens in omnibus talibus prouidendi. 297 = M Bl. 107. — Ohne Uberschrift Hs. — 2 literis] liberis Hs 7 qualitate] quantitate Hs 10 in prepositum] I spu He 13 pro- uiderat Hs 14 et] ut Hs 15f. literas ei et vobis datas: Canc. Joh. Novif. Nr. 8. 297 Das Empfehlungsschreiben deckt sich inhaltlich mit der in der Hand- schrift unmittelbar folgenden Supplik an Gregor XI., unten Nr. 298. Man wird es daher, trotz den Z. 7 abweichend überlieferten Anfangsbuchstaben (Jo. statt Ja.), auf dieselbe Person beziehen dürfen, d. h. auf Johanns lang- jährigen Generalvikar, den Domherrn Jakob von Caplicz, s. oben zu Nr. 47, 22.
Strana 385
Nr. 296—298. 385 Nec Deo teste nos tantum familiaris ad eum mouet affeccio quantum bonum comune et Ecclesie Olomuc. vniuersalis vtilitas, que procul dubio dirigi et augeri poterit per eundem. Deus omnipotens vos omnes pariter longissimo tempore sanos et incolumes conseruare dignetur et ad exaudiendum presentes preces nostras corda vestra dirigat, vt sub amena iocunditate vota et desideria fidelis vestri presulis audiantur etc. 298. AN PAPST GREGOR XI. Er möge die durch den Tod des genannten Friedrich erledigte Olmützer Propststelle seinem Familiar und magister curiae, dem Kanoniker Jakob Ivon Caplicz] übertragen. [1377/78.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Sanctissime pater, Quia vir honorabilis felicis memorie dominus Fridericus quondam Olomucensis prepositus vocacione diuina diem clausit extremum, et nunc eadem racione perurgeor ad habendum pro me conuenientem ecclesie et michi prepositum qua primitus mouebar, dum prepositu- ram eandem ei, qui nunc decessit, a vestre Sanctitatis clemencia meis precibus impetrarem. Et cum honorabilis et prudens vir dominus Jacobus, Olomucensis canonicus, magister camere mee et familiaris meus domesticus commensalis, ita in exequendis suis 5 298 = L Bl. 61"b (V 80), K Bl. 126r (Nr. 308); außerdem M Bl. 107°. — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 77, S. 74f. — Uberschrift: Olomucensis supplicat apostolico pro canonico Olomucensi, ut sibi prouideat de pre- positura Olom., ipsum comendando L K, fehlt M. — 1 pater] etc. 3 vacacione M LK 2 Fridericus] ff. M 5 qua] quia LK mouebor M 8 Jacobus] Ja. 7 et prudens fehlt M 9 commensalis domesticus M 9f. suis officis] subofficiis M M 298 2 felicis memorie: im Cod. dipl. Mor. wird der Olmützer Dompropst Friedrich zum letztenmal am 23. Juli 1377 als lebend erwähnt (Bd. XI Nr. 86, S. 76) ; am I1. Nov. 1378 begegnet er mit dem Zusatz felicis memorie (ebenda XV Nr. 190, S. 164). Um die Nachfolge bezüglich seines Olmützer Kanonikats nebst Pfründe stritten sich Sanderus Rambow und der Prager Scholasticus Magister Johannes de Malesicz: Mon. Vat. Boh. VI Nr. 654, S. 370. — Jakob von Caplicz erscheint als Olmützer Dompropst zum erstenmal am 28. Mai 1380, zum letztenmal am 30. Sept. 1380 (Cod. dipl. Mor. XI S. 175. 182).
Nr. 296—298. 385 Nec Deo teste nos tantum familiaris ad eum mouet affeccio quantum bonum comune et Ecclesie Olomuc. vniuersalis vtilitas, que procul dubio dirigi et augeri poterit per eundem. Deus omnipotens vos omnes pariter longissimo tempore sanos et incolumes conseruare dignetur et ad exaudiendum presentes preces nostras corda vestra dirigat, vt sub amena iocunditate vota et desideria fidelis vestri presulis audiantur etc. 298. AN PAPST GREGOR XI. Er möge die durch den Tod des genannten Friedrich erledigte Olmützer Propststelle seinem Familiar und magister curiae, dem Kanoniker Jakob Ivon Caplicz] übertragen. [1377/78.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Sanctissime pater, Quia vir honorabilis felicis memorie dominus Fridericus quondam Olomucensis prepositus vocacione diuina diem clausit extremum, et nunc eadem racione perurgeor ad habendum pro me conuenientem ecclesie et michi prepositum qua primitus mouebar, dum prepositu- ram eandem ei, qui nunc decessit, a vestre Sanctitatis clemencia meis precibus impetrarem. Et cum honorabilis et prudens vir dominus Jacobus, Olomucensis canonicus, magister camere mee et familiaris meus domesticus commensalis, ita in exequendis suis 5 298 = L Bl. 61"b (V 80), K Bl. 126r (Nr. 308); außerdem M Bl. 107°. — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 77, S. 74f. — Uberschrift: Olomucensis supplicat apostolico pro canonico Olomucensi, ut sibi prouideat de pre- positura Olom., ipsum comendando L K, fehlt M. — 1 pater] etc. 3 vacacione M LK 2 Fridericus] ff. M 5 qua] quia LK mouebor M 8 Jacobus] Ja. 7 et prudens fehlt M 9 commensalis domesticus M 9f. suis officis] subofficiis M M 298 2 felicis memorie: im Cod. dipl. Mor. wird der Olmützer Dompropst Friedrich zum letztenmal am 23. Juli 1377 als lebend erwähnt (Bd. XI Nr. 86, S. 76) ; am I1. Nov. 1378 begegnet er mit dem Zusatz felicis memorie (ebenda XV Nr. 190, S. 164). Um die Nachfolge bezüglich seines Olmützer Kanonikats nebst Pfründe stritten sich Sanderus Rambow und der Prager Scholasticus Magister Johannes de Malesicz: Mon. Vat. Boh. VI Nr. 654, S. 370. — Jakob von Caplicz erscheint als Olmützer Dompropst zum erstenmal am 28. Mai 1380, zum letztenmal am 30. Sept. 1380 (Cod. dipl. Mor. XI S. 175. 182).
Strana 386
386 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 10 officiis in paupere domo mea se gesserit, vt teste Altissimo omnino in eo virtutem et diligenciam, fidem et constanciam rite probaue- rim, vt in veritate dicere possim, quod a tempore mei regiminis ecclesia mea nunquam sub eo ordine bono steterit, nunquam letata sit tanta pinguedine, sicut eius industria nunc ordinata 15 conspicitur et crescit cottidie ipso regente et dirigente vberioribus incrementis, propter quod, si vmquam alicui homini ad exhibicionem amicicie obligatum me cognoscere potui, ei propensius obligor, cuius preclara merita non solum meam sed omnium communem amiciciam meruerunt: propter quod, sanctissime pater et domine 2o mi metuendissime, si in ecclesia mea Olomuc. tranquillitatem meam et pacem videre desiderat innata vobis benignitas, tunc ad humilem et deuotam supplicis mee peticionis instanciam dignetur vestra Sanctitas prefato domino Jacobo de Olomucensi preposi- tura misericorditer in Domino prouidere. Nam cum administracio 25 omnium temporalium ecclesie Olomuc. ad curam Olomuc. prepositi pertinere noscatur, ipse huic officio et administracioni pertinenter censetur congruere, qui noticiam habet plenissimam temporalia disponendi et sic nctus est patrie ipsius principibus, baronibus et proceribus, vt sua virtute et conuersacione poscentibus ab omnibus so diligatur. Itaque consciencia mea dictante in veritate dicere possum, quod in prouisione huiusmodi vestre Sanctitatis clemencia non quidem persone sed fructibus ecclesie prouidebit. Datum etc. 10 omnino] omnem M 11 et vor dilig. fehlt M fidem et 12 possum M 15 vberioribus] const.] et const. fidei M 19 meruerit M 20 mea 17 obligauerim M ulterioribus M fehlt L K 21 videre fehlt L K benignitas] B. M 22 deuotam tue (so) peticionis suppl instanciam M 23 Jacobo fehlt M 24f. administracionum temporalium 24 prouidere in domino M L K, administracio omnium temporalium M 25 Olom. ecclesie M 26 noscitur L K 30 Itaque] ita quod L K, id quod M uisione] promissione M 31 pro-
386 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 10 officiis in paupere domo mea se gesserit, vt teste Altissimo omnino in eo virtutem et diligenciam, fidem et constanciam rite probaue- rim, vt in veritate dicere possim, quod a tempore mei regiminis ecclesia mea nunquam sub eo ordine bono steterit, nunquam letata sit tanta pinguedine, sicut eius industria nunc ordinata 15 conspicitur et crescit cottidie ipso regente et dirigente vberioribus incrementis, propter quod, si vmquam alicui homini ad exhibicionem amicicie obligatum me cognoscere potui, ei propensius obligor, cuius preclara merita non solum meam sed omnium communem amiciciam meruerunt: propter quod, sanctissime pater et domine 2o mi metuendissime, si in ecclesia mea Olomuc. tranquillitatem meam et pacem videre desiderat innata vobis benignitas, tunc ad humilem et deuotam supplicis mee peticionis instanciam dignetur vestra Sanctitas prefato domino Jacobo de Olomucensi preposi- tura misericorditer in Domino prouidere. Nam cum administracio 25 omnium temporalium ecclesie Olomuc. ad curam Olomuc. prepositi pertinere noscatur, ipse huic officio et administracioni pertinenter censetur congruere, qui noticiam habet plenissimam temporalia disponendi et sic nctus est patrie ipsius principibus, baronibus et proceribus, vt sua virtute et conuersacione poscentibus ab omnibus so diligatur. Itaque consciencia mea dictante in veritate dicere possum, quod in prouisione huiusmodi vestre Sanctitatis clemencia non quidem persone sed fructibus ecclesie prouidebit. Datum etc. 10 omnino] omnem M 11 et vor dilig. fehlt M fidem et 12 possum M 15 vberioribus] const.] et const. fidei M 19 meruerit M 20 mea 17 obligauerim M ulterioribus M fehlt L K 21 videre fehlt L K benignitas] B. M 22 deuotam tue (so) peticionis suppl instanciam M 23 Jacobo fehlt M 24f. administracionum temporalium 24 prouidere in domino M L K, administracio omnium temporalium M 25 Olom. ecclesie M 26 noscitur L K 30 Itaque] ita quod L K, id quod M uisione] promissione M 31 pro-
Strana 387
IX 6. Sonstige amtliche Angelegenheiten. Vorbemerkung. Die in diese Gruppe (IX 6) aufgenommenen Schreiben fallen in das letzte Jahrzehnt der bischöflichen Tätigkeit Johanns. Da eine genauere zeitliche Begrenzung im einzelnen nicht möglich ist, behalt die An- ordnung die Reihenfolge bei, in der sie in den drei Uberlieferungsgruppen (Cancellaria Johannis Novif., Cancellaria officialis Sanderi, Clm. 96) auftreten. 299. AN DIE GEMAHLIN DES HERRN VON HOLSTEIN. Er wolle ein Vergehen ihres Dieners auf ihre Fürbitte ungeahndet lassen. Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Nobilissime domine A., consorti nobilis viri domini de Holstein, nostri fidelis etc. Nobilissima domina, Quia famulus ille nobilis viri vestri mariti, non tam diuino timore quam humano pudore dimissus, in dedecus magnum sexus s feminei instigante diabolo tantum nephas — presumpsit non tam cogitamine, sed opere — perpetrauit, et hoc sexum muliebrem respiciat [!], qui semper est omni veneracione colendus, nos aduer- sus neglectores iusticie, nostros homines, multum affectaremus pro- cedere, vt via tantis nequiciosis ausibus ammodo clauderetur. Sed 10 quia vestra muliebris et benigna intersit nobilitas, non volentes vestris desideriis refragari, nostris hominibus, pro quibus nunc supplicat vestra benignitas, ad peticionis vestre immo verius man- 299 = L Bl. 57"b (lib. V 50), K Bl. 122" (Nr. 278b). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 47, S. 56. — Uberschrift: Olomuc. Episcopus conqueritur cuidam nobili domine de famulo mariti ipsius L K. — If. Die Adresse 8 respiciat: der Kon- mit vorgesetztem Superscripcio am Schluß L K 11 em. interfuit? junktiv trotz quia wie unten Z. 11?
IX 6. Sonstige amtliche Angelegenheiten. Vorbemerkung. Die in diese Gruppe (IX 6) aufgenommenen Schreiben fallen in das letzte Jahrzehnt der bischöflichen Tätigkeit Johanns. Da eine genauere zeitliche Begrenzung im einzelnen nicht möglich ist, behalt die An- ordnung die Reihenfolge bei, in der sie in den drei Uberlieferungsgruppen (Cancellaria Johannis Novif., Cancellaria officialis Sanderi, Clm. 96) auftreten. 299. AN DIE GEMAHLIN DES HERRN VON HOLSTEIN. Er wolle ein Vergehen ihres Dieners auf ihre Fürbitte ungeahndet lassen. Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Nobilissime domine A., consorti nobilis viri domini de Holstein, nostri fidelis etc. Nobilissima domina, Quia famulus ille nobilis viri vestri mariti, non tam diuino timore quam humano pudore dimissus, in dedecus magnum sexus s feminei instigante diabolo tantum nephas — presumpsit non tam cogitamine, sed opere — perpetrauit, et hoc sexum muliebrem respiciat [!], qui semper est omni veneracione colendus, nos aduer- sus neglectores iusticie, nostros homines, multum affectaremus pro- cedere, vt via tantis nequiciosis ausibus ammodo clauderetur. Sed 10 quia vestra muliebris et benigna intersit nobilitas, non volentes vestris desideriis refragari, nostris hominibus, pro quibus nunc supplicat vestra benignitas, ad peticionis vestre immo verius man- 299 = L Bl. 57"b (lib. V 50), K Bl. 122" (Nr. 278b). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 47, S. 56. — Uberschrift: Olomuc. Episcopus conqueritur cuidam nobili domine de famulo mariti ipsius L K. — If. Die Adresse 8 respiciat: der Kon- mit vorgesetztem Superscripcio am Schluß L K 11 em. interfuit? junktiv trotz quia wie unten Z. 11?
Strana 388
388 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. dati pronam instanciam [?] indulgemus veniam post reatum, plura 15 facturi ad vestri honoris insignia, eciam si casus contingeret in maiore. Datum. 300. AN PAPST GREGOR XI.? Bittet um die Erlaubnis, einigen seiner Familiaren Kanonikate, Pfründen oder sonstige Benefizien selbständig verleihen zu dürfen. Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Sanctissime etc. Propter impetraciones multimodas multorum, quibus eciam inuti- lis fama currit in partibus, proch dolor! sic factum est, vt a tempore mei regiminis in ipsa Olomucensi ecclesia et extra nunquam po- 5 tuerim alicui de seruitoribus meis et commensalibus eciam bene- meritis, quibus carere non possum, de vnico quamuis exili beneficio prouidere. Magna tristicia meo cordi frequenter ingeritur etiam, quod propter personarum defectum non possum, vt vellem, sancte Romane ecclesie honores et comoda procurare, ad cuius pro- 10 fectus et incrementa felicia mens mea, nouit Altissimus, adeo in- desinenter aspirat, vt inter omnia, que menti mee possunt occurrere, nichil sit tam fauorabile vel accepcius nisi quod Romanam possit ecclesiam decorare. Quapropter Sanctitati vestre supplico pre- cibus humilibus et deuotis, quatenus michi, vestro seruitori diutino, 15 qui domui vestre obligatus est et obligari wlt seruitute perpetua, facientes misericorditer graciam specialem, ex innata vobis benig- nitatis clemencia, quam in vobis non solum pontificii superioris dignitas quam eciam ingenuitatis decor natura conducente pro- duxerit, indulgere dignetur pro consolacione meorum commen- so salium, vt de certis canonicatibus et prebendis et benificiis in Olomucensi ecclesia et extra personis ydoneis, quos inter familiares meos eligendos duxero, auctoritate apostolica prouidere valeam iuxta formam supplicacionis, que Sanctitati vestre cum presenti- .— 14 instanciam] iusticiam L K 300 = L Bl. 62" (lib. V 83), K Bl. 126° (Nr. 311). — Tadra, Cancel- laria Joh. Novif. Nr. 80, S. 76. — Uberschrift: Olomucensis scribit aposto- lico, petens ut possit conferre canonicatus et prebendam certis suis fami- liaribus, quos duxerit eligendos L K. — 2 eciam] Et L
388 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. dati pronam instanciam [?] indulgemus veniam post reatum, plura 15 facturi ad vestri honoris insignia, eciam si casus contingeret in maiore. Datum. 300. AN PAPST GREGOR XI.? Bittet um die Erlaubnis, einigen seiner Familiaren Kanonikate, Pfründen oder sonstige Benefizien selbständig verleihen zu dürfen. Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Sanctissime etc. Propter impetraciones multimodas multorum, quibus eciam inuti- lis fama currit in partibus, proch dolor! sic factum est, vt a tempore mei regiminis in ipsa Olomucensi ecclesia et extra nunquam po- 5 tuerim alicui de seruitoribus meis et commensalibus eciam bene- meritis, quibus carere non possum, de vnico quamuis exili beneficio prouidere. Magna tristicia meo cordi frequenter ingeritur etiam, quod propter personarum defectum non possum, vt vellem, sancte Romane ecclesie honores et comoda procurare, ad cuius pro- 10 fectus et incrementa felicia mens mea, nouit Altissimus, adeo in- desinenter aspirat, vt inter omnia, que menti mee possunt occurrere, nichil sit tam fauorabile vel accepcius nisi quod Romanam possit ecclesiam decorare. Quapropter Sanctitati vestre supplico pre- cibus humilibus et deuotis, quatenus michi, vestro seruitori diutino, 15 qui domui vestre obligatus est et obligari wlt seruitute perpetua, facientes misericorditer graciam specialem, ex innata vobis benig- nitatis clemencia, quam in vobis non solum pontificii superioris dignitas quam eciam ingenuitatis decor natura conducente pro- duxerit, indulgere dignetur pro consolacione meorum commen- so salium, vt de certis canonicatibus et prebendis et benificiis in Olomucensi ecclesia et extra personis ydoneis, quos inter familiares meos eligendos duxero, auctoritate apostolica prouidere valeam iuxta formam supplicacionis, que Sanctitati vestre cum presenti- .— 14 instanciam] iusticiam L K 300 = L Bl. 62" (lib. V 83), K Bl. 126° (Nr. 311). — Tadra, Cancel- laria Joh. Novif. Nr. 80, S. 76. — Uberschrift: Olomucensis scribit aposto- lico, petens ut possit conferre canonicatus et prebendam certis suis fami- liaribus, quos duxerit eligendos L K. — 2 eciam] Et L
Strana 389
Nr. 299—301. 389 bus offeretur, singularem michi in hoc et consolatiuam graciam, beatissime pater, facientes. Personam etc. 301. AN DEN KARDINAL PETER CORSINI. Empfiehlt seinen Familiar, den Kremsierer Kanonikus Jakob, der in Angelegenheiten des Dekans von Kremsier, Johann von Bozcowicz, seines socii et secretarii carissimi, an die päpstliche Kurie geht. Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime pater etc., Vadit ad Romanam curiam honorabilis vir dominus Jacobus, canonicus Chremsirensis, familiaris meus commensalis domesticus, iuuenis bone indolis, laudabilis conuersacionis et vite, quem a sue iuuentutis primordiis enutriui, aliqua impetraturus a gracia do- mini nostri summi pontificis in personam viri nobilis domini Jofannis] de Bozcowicz, Chremsirensis decani, socii et secretarii mei carissimi, et eciam pro semetipso, quemadmodum ipse de talium circumstanciis reuerendissimam paternitatem vestram et volet et poterit distinccius informare. Quapropter reuerendissime 10 dominacioni vestre supplico etc., quatenus eundem virum honora- bilem, ostensorem presencium, in hiis pacienter et graciosius audire dignetur reuerendissima vestra paternitas et impetratis re- rum effectibus, quas desiderat, graciosius exaudire, singularem michi in hoc et acceptissimam, pater benignissime, graciam fa- 15 cientes. Datum etc. 5 24 offerretur L K 801 = L Bl. 64r" (lib. V 93 alias 94), K Bl. 128" (Nr. 321). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 90, S. 83. — Uberschrift: Olomucensis cardinali Florentino pro quodam canonico, vt promoueatur coram apostolico, quod eciam circa impetraciones sorciatur effectum L K 801 Peter Corsini: s. oben zu Nr. 284 f. 2f. Jacobus: an ihn ist wohl unten Nr. 308 gerichtet. 7 Johannes de Boskovicz hatte das Dekanat des Stiftkapitels bei S. Mauritius in Kremsier seit dem Jahre 1358 inne (Mon. Vat. Boh. II Nr. 791f.). Bis zum Jahre 1377 ist er in dieser Stellung bezeugt (Cod. dipl. Mor. X S. 272: XI S. II. 73), vgl. oben zu Nr. 278. 7 socii: vgl. oben zu Nr. 15, 52.
Nr. 299—301. 389 bus offeretur, singularem michi in hoc et consolatiuam graciam, beatissime pater, facientes. Personam etc. 301. AN DEN KARDINAL PETER CORSINI. Empfiehlt seinen Familiar, den Kremsierer Kanonikus Jakob, der in Angelegenheiten des Dekans von Kremsier, Johann von Bozcowicz, seines socii et secretarii carissimi, an die päpstliche Kurie geht. Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime pater etc., Vadit ad Romanam curiam honorabilis vir dominus Jacobus, canonicus Chremsirensis, familiaris meus commensalis domesticus, iuuenis bone indolis, laudabilis conuersacionis et vite, quem a sue iuuentutis primordiis enutriui, aliqua impetraturus a gracia do- mini nostri summi pontificis in personam viri nobilis domini Jofannis] de Bozcowicz, Chremsirensis decani, socii et secretarii mei carissimi, et eciam pro semetipso, quemadmodum ipse de talium circumstanciis reuerendissimam paternitatem vestram et volet et poterit distinccius informare. Quapropter reuerendissime 10 dominacioni vestre supplico etc., quatenus eundem virum honora- bilem, ostensorem presencium, in hiis pacienter et graciosius audire dignetur reuerendissima vestra paternitas et impetratis re- rum effectibus, quas desiderat, graciosius exaudire, singularem michi in hoc et acceptissimam, pater benignissime, graciam fa- 15 cientes. Datum etc. 5 24 offerretur L K 801 = L Bl. 64r" (lib. V 93 alias 94), K Bl. 128" (Nr. 321). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 90, S. 83. — Uberschrift: Olomucensis cardinali Florentino pro quodam canonico, vt promoueatur coram apostolico, quod eciam circa impetraciones sorciatur effectum L K 801 Peter Corsini: s. oben zu Nr. 284 f. 2f. Jacobus: an ihn ist wohl unten Nr. 308 gerichtet. 7 Johannes de Boskovicz hatte das Dekanat des Stiftkapitels bei S. Mauritius in Kremsier seit dem Jahre 1358 inne (Mon. Vat. Boh. II Nr. 791f.). Bis zum Jahre 1377 ist er in dieser Stellung bezeugt (Cod. dipl. Mor. X S. 272: XI S. II. 73), vgl. oben zu Nr. 278. 7 socii: vgl. oben zu Nr. 15, 52.
Strana 390
390 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 302. AN EINEN AUDITOR DER RÖMISCHEN KURIE. Er möge veranlassen, daß die Klagesache des Kremsierer Propstes Albert gegen Ulrich von Bozcowicz dem bischöflichen Offizial zur Entscheidung überwiesen werde. Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Dominabilis amice carissime, Cum honorabilis vir dominus Albertus, prepositus Chremsirensis, certos homines et subditos nobilis viri domini Vlrici de Bozcovicz ad vestrum auditorium propter causas et raciones aliquas pro- 5 curauerit euocari, cum tamen eidem apud consistorium nostrum iusticia denegata non fuerit et parati fuerimus et simus hodie eidem preposito ministrare iusticiam super omnibus illis, que aduersus antedictum nobilem duxerit proponenda, dileccionem vestram affectuose petimus et rogamus, quatenus amore nostri et 10 pro honore nostro dictas causas ad officialem nostrum velitis re- mittere, vt cognoscat in eis, facientes in hoc quemadmodum de vestra dileccione dudum gessimus et continuo gerimus presump- cionem indubiam fiducie singularis etc. 302 = L Bl. 67"b (lib. VI Nr. 7), K Bl. 132° (Nr. 347), außerdem M Bl. 89°. — Tadra, Canc. Joh. Novifor. Nr. 116, S. 98. — Uberschrift: Olomucensis petit quendam Auditorem ut homines euocatos remittat ad officialem ipsius L K, Episcopus supplicat cuidam (ut) citati ad con- 3 Bozcovicz fehlt M sistorium Olomuc (so) M. — 2 Albertus fehlt M 4 vestrum auditorium] vestrorum auditorum presenciam M 5 eidem] 7 illis] 6 denegata] negata L K sumus M idem L K villis L K 10 nostro fehlt M 9 petimus] requirimus M 11 vt — in eis fehlt M 12 continue M 12f. presumpcionem fehlt L K 302 Vgl. oben Nr. 278. 301. 2 Albertus: s. unten zu Nr. 306. 3 Vlrici de B.: vermutlich ein Verwandter des Kremsierer Dekans Jo- hannes de B., s. oben zu Nr. 301, 7.
390 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 302. AN EINEN AUDITOR DER RÖMISCHEN KURIE. Er möge veranlassen, daß die Klagesache des Kremsierer Propstes Albert gegen Ulrich von Bozcowicz dem bischöflichen Offizial zur Entscheidung überwiesen werde. Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Dominabilis amice carissime, Cum honorabilis vir dominus Albertus, prepositus Chremsirensis, certos homines et subditos nobilis viri domini Vlrici de Bozcovicz ad vestrum auditorium propter causas et raciones aliquas pro- 5 curauerit euocari, cum tamen eidem apud consistorium nostrum iusticia denegata non fuerit et parati fuerimus et simus hodie eidem preposito ministrare iusticiam super omnibus illis, que aduersus antedictum nobilem duxerit proponenda, dileccionem vestram affectuose petimus et rogamus, quatenus amore nostri et 10 pro honore nostro dictas causas ad officialem nostrum velitis re- mittere, vt cognoscat in eis, facientes in hoc quemadmodum de vestra dileccione dudum gessimus et continuo gerimus presump- cionem indubiam fiducie singularis etc. 302 = L Bl. 67"b (lib. VI Nr. 7), K Bl. 132° (Nr. 347), außerdem M Bl. 89°. — Tadra, Canc. Joh. Novifor. Nr. 116, S. 98. — Uberschrift: Olomucensis petit quendam Auditorem ut homines euocatos remittat ad officialem ipsius L K, Episcopus supplicat cuidam (ut) citati ad con- 3 Bozcovicz fehlt M sistorium Olomuc (so) M. — 2 Albertus fehlt M 4 vestrum auditorium] vestrorum auditorum presenciam M 5 eidem] 7 illis] 6 denegata] negata L K sumus M idem L K villis L K 10 nostro fehlt M 9 petimus] requirimus M 11 vt — in eis fehlt M 12 continue M 12f. presumpcionem fehlt L K 302 Vgl. oben Nr. 278. 301. 2 Albertus: s. unten zu Nr. 306. 3 Vlrici de B.: vermutlich ein Verwandter des Kremsierer Dekans Jo- hannes de B., s. oben zu Nr. 301, 7.
Strana 391
Nr. 302. 303. 391 303. AN DEN TUMBARIUS DER OLMUTZER [?] KIRCHE. Er möge dem Kaplan des Königs von Ungarn, der die Reliquien des hlg. Sigismund zu besuchen gekommen sei, in jeder Weise zu Diensten sein. Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Dominabilis amice carissime, Honorabilem virum Serenissimi principis domini regis Vngarie Capellanum, ostensorem presencium, (quem) ad visitandum sacras sancti Sigismundi reliquias magna quidem inuitauit deuocio, dileccioni vestre fideliter amicabili presumpcione committo, ami- cicie vestre supplicans, quatenus eidem alias eciam reliquias adeo placido et benigno wltu procuretis ostendi, vt qui vnum dumtaxat sanctum visitaturus aduenerat, se de multis aliis consolacionem accipere glorietur, gratam in hoc michi, dominabilis amice carissime, complacenciam facientes. Datum etc. 10 303 = L Bl. 687b (lib. VI 12), K Bl. 132° (Nr. 352), außerdem M Bl. 92°. — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 121, S. 101. — Uberschrift: Olomuc. scribit thumbario, ut cappellano regis Vngarie monstrare velit reliquias sanctorum L K, Item cuidam Canonico ut sanctuaria cuidam debeat demonstrare M. — 2 virum] dominum M 3 quem fehlt Hes 4 sancti Sigismundi] beati M deuocio magna quidem inuitauit M 6 supplicans] suadens M alias eciam] et 5 fideliter] fida M alias M 8 aduenerit M 9 michi in hoc M 7 placito M 303 'Im Jahre 1365 brachte Karl IV. den Leib des h. Sigismund († 524) aus Frankreich nach Prag und veranlaßte seine Verehrung unter dem Titel eines böhmischen Landespatrons': Frind, Kirchengeschichte Böhmens II, Prag 1866. S. 108. Ein Teil der Sigismundreliquien war schon im Jahre 1355 nach Prag überführt worden: Doyé, Heilige u. Selige der kath. Kirche. Bd. II, Leipzig [1929], S. 327; vgl. aber auch oben zu Nr. 52, 31. 2 regis Vngarie: Ludwigs I. (1342—1382).
Nr. 302. 303. 391 303. AN DEN TUMBARIUS DER OLMUTZER [?] KIRCHE. Er möge dem Kaplan des Königs von Ungarn, der die Reliquien des hlg. Sigismund zu besuchen gekommen sei, in jeder Weise zu Diensten sein. Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Dominabilis amice carissime, Honorabilem virum Serenissimi principis domini regis Vngarie Capellanum, ostensorem presencium, (quem) ad visitandum sacras sancti Sigismundi reliquias magna quidem inuitauit deuocio, dileccioni vestre fideliter amicabili presumpcione committo, ami- cicie vestre supplicans, quatenus eidem alias eciam reliquias adeo placido et benigno wltu procuretis ostendi, vt qui vnum dumtaxat sanctum visitaturus aduenerat, se de multis aliis consolacionem accipere glorietur, gratam in hoc michi, dominabilis amice carissime, complacenciam facientes. Datum etc. 10 303 = L Bl. 687b (lib. VI 12), K Bl. 132° (Nr. 352), außerdem M Bl. 92°. — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 121, S. 101. — Uberschrift: Olomuc. scribit thumbario, ut cappellano regis Vngarie monstrare velit reliquias sanctorum L K, Item cuidam Canonico ut sanctuaria cuidam debeat demonstrare M. — 2 virum] dominum M 3 quem fehlt Hes 4 sancti Sigismundi] beati M deuocio magna quidem inuitauit M 6 supplicans] suadens M alias eciam] et 5 fideliter] fida M alias M 8 aduenerit M 9 michi in hoc M 7 placito M 303 'Im Jahre 1365 brachte Karl IV. den Leib des h. Sigismund († 524) aus Frankreich nach Prag und veranlaßte seine Verehrung unter dem Titel eines böhmischen Landespatrons': Frind, Kirchengeschichte Böhmens II, Prag 1866. S. 108. Ein Teil der Sigismundreliquien war schon im Jahre 1355 nach Prag überführt worden: Doyé, Heilige u. Selige der kath. Kirche. Bd. II, Leipzig [1929], S. 327; vgl. aber auch oben zu Nr. 52, 31. 2 regis Vngarie: Ludwigs I. (1342—1382).
Strana 392
392 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 304. AN EINEN UNGENANNTEN. Er möge die gefangenen Leute des bischöflichen Vasallen Mawselin freilassen. Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Nobilis vir, amice carissime, Sicut ab inicio aduentus nostri ad nostram Olomucensem eccle- siam semper vos amicum nostrum et fautorem inuenimus eciam ea sinceritate et beniuolencia, cui vix possit similis reperiri, sic s adhuc speramus indubie, quod erga nos et ecclesiam nostram Olomucensem vestra non sit affeccio in aliquo diminuta. Propter quod animo securo nobilitatem vestram aggredimur, amiciciam vestram deuoto studio et affectuose rogantes, quatenus homines dilecti vasalli et fidelis nostri Mawselini, quos in proprietate Olo- 10 mucensis ecclesie captiuastis, restitutis eis rebus ipsorum, dimittatis liberos. Nam si quid erga vos quouis modo displicenter factum esse probabitur, vobis absque impedimento seu dilacione erga pre- dictum vasallum nostrum prouidebimus de iusticia copiose. (Pla- ceat ?) nobilitati vestre in hac materia libertatis ecclesiastice 15 benigne disponere et nobis per vestras literas respondere. Datum. 305. AN DEN DEKAN VON ST. NICOLAI IN ?. Er möge die Verwaltung des bischöflichen Hauses zum heil. Thomas dem Kanonikus Dietrich von Allerheiligen zu Prag übertragen. Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Domine decane s. Nicolai, amice, Si dominus episcopus Wormacensis non intrauit domum nostram ad sanctum Thomam et dispositus non fuerit eam, sicut alias signi- 304 = L Bl. 68rb (lib. VI 14), K Bl. 132° (Nr. 354). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 123, S. 101f. — Uberschrift: Olomucensis scribit cuidam nobili, ut homines captiuos sui vasalli emittat liberos L K. — 4 similem L 13f. Placeat fehlt L K 305 = L Bl. 68va (lib. VI 17), K Bl. 133 (Nr. 358). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 126, S. 103. — Uberschrift: Olomucensis petit decanum sancti Nicolai, ut assignaret domum ipsius circa s. Thomam domino Theodrico ad gubernandam etc. L K
392 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 304. AN EINEN UNGENANNTEN. Er möge die gefangenen Leute des bischöflichen Vasallen Mawselin freilassen. Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Nobilis vir, amice carissime, Sicut ab inicio aduentus nostri ad nostram Olomucensem eccle- siam semper vos amicum nostrum et fautorem inuenimus eciam ea sinceritate et beniuolencia, cui vix possit similis reperiri, sic s adhuc speramus indubie, quod erga nos et ecclesiam nostram Olomucensem vestra non sit affeccio in aliquo diminuta. Propter quod animo securo nobilitatem vestram aggredimur, amiciciam vestram deuoto studio et affectuose rogantes, quatenus homines dilecti vasalli et fidelis nostri Mawselini, quos in proprietate Olo- 10 mucensis ecclesie captiuastis, restitutis eis rebus ipsorum, dimittatis liberos. Nam si quid erga vos quouis modo displicenter factum esse probabitur, vobis absque impedimento seu dilacione erga pre- dictum vasallum nostrum prouidebimus de iusticia copiose. (Pla- ceat ?) nobilitati vestre in hac materia libertatis ecclesiastice 15 benigne disponere et nobis per vestras literas respondere. Datum. 305. AN DEN DEKAN VON ST. NICOLAI IN ?. Er möge die Verwaltung des bischöflichen Hauses zum heil. Thomas dem Kanonikus Dietrich von Allerheiligen zu Prag übertragen. Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Domine decane s. Nicolai, amice, Si dominus episcopus Wormacensis non intrauit domum nostram ad sanctum Thomam et dispositus non fuerit eam, sicut alias signi- 304 = L Bl. 68rb (lib. VI 14), K Bl. 132° (Nr. 354). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 123, S. 101f. — Uberschrift: Olomucensis scribit cuidam nobili, ut homines captiuos sui vasalli emittat liberos L K. — 4 similem L 13f. Placeat fehlt L K 305 = L Bl. 68va (lib. VI 17), K Bl. 133 (Nr. 358). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 126, S. 103. — Uberschrift: Olomucensis petit decanum sancti Nicolai, ut assignaret domum ipsius circa s. Thomam domino Theodrico ad gubernandam etc. L K
Strana 393
Nr. 304—306. 393 ficauit vestra fraternitas, introire, tunc assignetis eam honorabili viro domino Theodrico, canonico ecclesie omnium Sanctorum in 5 castro Pragensi, cui gubernacionem eius totam commisimus, et magis contenti sumus de ipso quam de ceteris, eo quod familiarem eius habemus noticiam cunctis temporibus retroactis. Datum. 305 Tadra dachte an den Dekan von St. Nicolaus 'in Brünn?'. Sollte in der Anrede decane für plebane gesetzt sein, wäre der Empfänger Dictleb Stormer, Pfarrer bei St. Nicolaus in der Altstadt Prag von 1358—1380, s. Mon. Vat. Boh. II Nr. 972. 1011; Tadra a. a. O. S. 134 Anm. 1. In der Canc. Joh. Novif. ed. Tadra Nr. 195 nennt ihn Johann amicus noster dilectus. 2 episcopus Wormacensis: von 1371 bis 1405 war das Ec(k)hardus (de Dersch), vorher Propst an St. Pauli ebenda. 5 Theodrico: die Mon. Vat. Boh. II Nr. 1157. 1158 verzeichnen einen Theodericus de Litouia (Lithovia) clericus et notarius curie Karoli IV als Kanonikus von Allerheiligen in Prag für das Jahr 1360, was der Heraus- geber (Register S. 615) für Entstellung aus Theodericus de Glatovia (Klattau i. Böhmen) hält, vgl. oben zu Nr. 78, 18 (Dietrich von Breslau = Dietrich von Klattau). 306. AN DEN KREMSIERER PROPST ALBERT. Er möge wegen einer ungünstigen Antwort des Olmützer Kapitels nicht den Mut verlieren, da er, der Bischof, sich seiner Sache weiter annehmen werde. Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Amice et frater carissime, Non in vanum inter viros docentes gramaticam hunc versum produxit antiquitas: Arbor per primum nequaquam corruit ictum. Idcirco, domine Alberte, vos, quem Deus omnipotens multa stabi- 5 306 = L Bl. 68"b (lib. VI 20), K Bl. 133° (Nr. 361). — Tadra, Canc. Joh. Novifor. Nr. 129, S. 104. — Uberschrift: Olomucensis preposito Chremsirensi mittit pulcram epistolam etc. L K 306 Als Propst des Collegiatstifts bei St. Mauritius in Kremsier ist Albert im Cod. dipl. Mor. für die Jahre 1375—1383 bezeugt (X S. 272; XI S. 190. 202. 290), nach Wolny (Kirchl. Topographie von Mähren. I. Abt. II. Band, Brünn 1857, S. 92) für die Zeit von 1368 bis nach 1390. Es han- delt sich wohl um die gleiche Streitsache wie in Nr. 278, doch vgl. auch Nr. 302. 4 Der Vers ist von Müllenhof-Scherer, Denkmäler I3 S. 59 aus einem Wiener Codex des 13. Jahrh.s belegt, s. J. Werner, Lat. Sprichwörter u. Sinnsprüche des Mittelalters. Heidelberg 1912, S. 4, A 99.
Nr. 304—306. 393 ficauit vestra fraternitas, introire, tunc assignetis eam honorabili viro domino Theodrico, canonico ecclesie omnium Sanctorum in 5 castro Pragensi, cui gubernacionem eius totam commisimus, et magis contenti sumus de ipso quam de ceteris, eo quod familiarem eius habemus noticiam cunctis temporibus retroactis. Datum. 305 Tadra dachte an den Dekan von St. Nicolaus 'in Brünn?'. Sollte in der Anrede decane für plebane gesetzt sein, wäre der Empfänger Dictleb Stormer, Pfarrer bei St. Nicolaus in der Altstadt Prag von 1358—1380, s. Mon. Vat. Boh. II Nr. 972. 1011; Tadra a. a. O. S. 134 Anm. 1. In der Canc. Joh. Novif. ed. Tadra Nr. 195 nennt ihn Johann amicus noster dilectus. 2 episcopus Wormacensis: von 1371 bis 1405 war das Ec(k)hardus (de Dersch), vorher Propst an St. Pauli ebenda. 5 Theodrico: die Mon. Vat. Boh. II Nr. 1157. 1158 verzeichnen einen Theodericus de Litouia (Lithovia) clericus et notarius curie Karoli IV als Kanonikus von Allerheiligen in Prag für das Jahr 1360, was der Heraus- geber (Register S. 615) für Entstellung aus Theodericus de Glatovia (Klattau i. Böhmen) hält, vgl. oben zu Nr. 78, 18 (Dietrich von Breslau = Dietrich von Klattau). 306. AN DEN KREMSIERER PROPST ALBERT. Er möge wegen einer ungünstigen Antwort des Olmützer Kapitels nicht den Mut verlieren, da er, der Bischof, sich seiner Sache weiter annehmen werde. Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Amice et frater carissime, Non in vanum inter viros docentes gramaticam hunc versum produxit antiquitas: Arbor per primum nequaquam corruit ictum. Idcirco, domine Alberte, vos, quem Deus omnipotens multa stabi- 5 306 = L Bl. 68"b (lib. VI 20), K Bl. 133° (Nr. 361). — Tadra, Canc. Joh. Novifor. Nr. 129, S. 104. — Uberschrift: Olomucensis preposito Chremsirensi mittit pulcram epistolam etc. L K 306 Als Propst des Collegiatstifts bei St. Mauritius in Kremsier ist Albert im Cod. dipl. Mor. für die Jahre 1375—1383 bezeugt (X S. 272; XI S. 190. 202. 290), nach Wolny (Kirchl. Topographie von Mähren. I. Abt. II. Band, Brünn 1857, S. 92) für die Zeit von 1368 bis nach 1390. Es han- delt sich wohl um die gleiche Streitsache wie in Nr. 278, doch vgl. auch Nr. 302. 4 Der Vers ist von Müllenhof-Scherer, Denkmäler I3 S. 59 aus einem Wiener Codex des 13. Jahrh.s belegt, s. J. Werner, Lat. Sprichwörter u. Sinnsprüche des Mittelalters. Heidelberg 1912, S. 4, A 99.
Strana 394
394 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. liuit prudencia, non desperetis in hoc, si prima fronte, rebus nondum decoctis et in sua cruditate manentibus, sic respondit nostrum capitulum. Nam duodecim sunt hore diei, sicut testatur Altissimus, quibus talis forcius et melius maturata materia ad voluntatem 10 vestram formam specifice impressionis accipiet et pro vestra gloria nostre sollicite et fidelis interposicionis accedente suffragio con- cludetur. Pedes vestros vti ceruorum tibias confortet Dominus et carnem vestram reuiuiscere faciat vt aquile volitantis. Datum etc. 307. AN EINEN UNGENANNTEN. Legt ihm den Fall einer virgo coniugata vor und bittet, sich derselben anzunchmen. Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis Cuiusdam coniugate virginis materiam vobis transmittimus in- clusam presentibus, desiderantes attente, quatenus amore Dei oculum spiritualem dirigatis compassiue ad eandem virginem, vt Deus sanet oculos carnis vestre. Nam merito compaciendum est 5 ei, cum sit rubrica beate Virginis et merito scribatur in eius capitulo, que desponsata Joseph virgo permansit, in eo tamen differens quod, sicut [?] Saluatorem non ediderit, neque eciam peperit com- muni modo nascendi. Ideoque, amantissime frater, expediatis causam ipsius, sicut vmquam potestis breuius, quoniam, quemad- 10 modum Deus illud cognosci [ ?] permittit, estimamus presumpcione condigna, quod ab ea tolli examinacionem [ ?] huiusmodi sua bonitas mereatur. Datum etc. 7 sua] sui L K 12 vestros] vero L K 807 = L Bl. 69ra (lib. VI 26), K Bl. 133° (Nr. 367). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 135, S. 106 (nur Regest). — Olomucensis scribit ad amicam (em. amicum), vt expediat causam cuiusdam virginis L K. — 1f. inter- 7 sicut] sic et L K 3 dirigatis] dignitatis L K clusam [ ?] K 10 cognoscit K 11 exa- permittit] auch als promittit lesbar L minacionis L K 8 Joh. 11, 9 Respondit Jesus: Nonne duodecim sunt horae diei? 307 5f. Beachte das Wortspiel rubrica — capitulo und vgl. Matth. 1, 18ff.; Luc. 1, 27. 34.
394 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. liuit prudencia, non desperetis in hoc, si prima fronte, rebus nondum decoctis et in sua cruditate manentibus, sic respondit nostrum capitulum. Nam duodecim sunt hore diei, sicut testatur Altissimus, quibus talis forcius et melius maturata materia ad voluntatem 10 vestram formam specifice impressionis accipiet et pro vestra gloria nostre sollicite et fidelis interposicionis accedente suffragio con- cludetur. Pedes vestros vti ceruorum tibias confortet Dominus et carnem vestram reuiuiscere faciat vt aquile volitantis. Datum etc. 307. AN EINEN UNGENANNTEN. Legt ihm den Fall einer virgo coniugata vor und bittet, sich derselben anzunchmen. Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis Cuiusdam coniugate virginis materiam vobis transmittimus in- clusam presentibus, desiderantes attente, quatenus amore Dei oculum spiritualem dirigatis compassiue ad eandem virginem, vt Deus sanet oculos carnis vestre. Nam merito compaciendum est 5 ei, cum sit rubrica beate Virginis et merito scribatur in eius capitulo, que desponsata Joseph virgo permansit, in eo tamen differens quod, sicut [?] Saluatorem non ediderit, neque eciam peperit com- muni modo nascendi. Ideoque, amantissime frater, expediatis causam ipsius, sicut vmquam potestis breuius, quoniam, quemad- 10 modum Deus illud cognosci [ ?] permittit, estimamus presumpcione condigna, quod ab ea tolli examinacionem [ ?] huiusmodi sua bonitas mereatur. Datum etc. 7 sua] sui L K 12 vestros] vero L K 807 = L Bl. 69ra (lib. VI 26), K Bl. 133° (Nr. 367). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 135, S. 106 (nur Regest). — Olomucensis scribit ad amicam (em. amicum), vt expediat causam cuiusdam virginis L K. — 1f. inter- 7 sicut] sic et L K 3 dirigatis] dignitatis L K clusam [ ?] K 10 cognoscit K 11 exa- permittit] auch als promittit lesbar L minacionis L K 8 Joh. 11, 9 Respondit Jesus: Nonne duodecim sunt horae diei? 307 5f. Beachte das Wortspiel rubrica — capitulo und vgl. Matth. 1, 18ff.; Luc. 1, 27. 34.
Strana 395
Nr. 306—308. 395 308. AN EINEN BEVOLLMACHTIGTEN BEI DER RÖMI- SCHEN KURIE. Er möge seine Bemühungen um die Erlangung eines Conservatorium unterstützen. Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Amice carissime, Quemadmodum alias, dum essetis nobiscum in Chremsir, ami- ciciam vestram rogauimus, vt de obtinendo nobis conseruatorio a Sede Apostolica diligenciam haberetis, sic et iterum dileccionem vestram petimus quatenus, ob amorem nostri et sicut de vestra bonitate confidimus, idem conseruatorium nobis, quantocius fieri poterit, sollerti studio et in ea bona forma, prout discrecioni vestre expedire videbitur, impetrare velitis; nam eodem, prout in Chrem- sir informacionem accepistis a nobis, multipliciter indigemus. Scribimus eciam de hoc domino Florentino, domino Gebennensi, 10 domino camerario Pape et Franc isco] Bruni [?] prothonotario, vt ad requisicionem vestram ad obtinendum que petimus promotiuam erga idem negocium dignentur nobis ostendere voluntatem. Non tedeat vos de laboribus, quoniam non tediamur vestre solli- citudinis bona gratitudine reminisci. Datum etc. 5 15 308 = L Bl. 70 (lib. VI 39), K Bl. 1357 (Nr. 380). — Tadra, Canc. Joh. Norif. Nr. 148, S. 112. — Uberschrift: Olomucensis scribit procuratori in Romana Curia, vt sibi impetrarot conseruatorium pro quo vlterius scribit officialibus domini pape ctc. L K. — 10 Gebonnensi L K 11 Bruni] Bonni L, Bomci K 14 tedia mur L, tediamur K 308 Empfänger ist vermutlich der in Nr. 301 genannte Kremsierer Domherr Jakob. 3 conseruatorium: im Sinne von litterae conservatoriae (päpstliche Briefe, die den Schutz der einer Kirche oder einem Kloster zustehenden Güter, Privilegien and Freiheiten durch die Bestallung eines conservator sichern, s. Mon. Vat. Boh. II S. XXII). 10 domino Florentino: Kardinal Peter Corsini (vgl. oben zu Nr. 284f.). Das hier erwähnte Schreiben ist wohl Canc. Joh. Novif. ed. Tadra Nr. 93. 10 domino Gebennensi: der spätere (seit 1378) Papst Clemens VII., s. oben zu Nr. 269, 3. 11 Francesco Bruni, auch als Korrespondent Petrarcas bekannt, war seit 1363 päpstlicher Sekretär.
Nr. 306—308. 395 308. AN EINEN BEVOLLMACHTIGTEN BEI DER RÖMI- SCHEN KURIE. Er möge seine Bemühungen um die Erlangung eines Conservatorium unterstützen. Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Amice carissime, Quemadmodum alias, dum essetis nobiscum in Chremsir, ami- ciciam vestram rogauimus, vt de obtinendo nobis conseruatorio a Sede Apostolica diligenciam haberetis, sic et iterum dileccionem vestram petimus quatenus, ob amorem nostri et sicut de vestra bonitate confidimus, idem conseruatorium nobis, quantocius fieri poterit, sollerti studio et in ea bona forma, prout discrecioni vestre expedire videbitur, impetrare velitis; nam eodem, prout in Chrem- sir informacionem accepistis a nobis, multipliciter indigemus. Scribimus eciam de hoc domino Florentino, domino Gebennensi, 10 domino camerario Pape et Franc isco] Bruni [?] prothonotario, vt ad requisicionem vestram ad obtinendum que petimus promotiuam erga idem negocium dignentur nobis ostendere voluntatem. Non tedeat vos de laboribus, quoniam non tediamur vestre solli- citudinis bona gratitudine reminisci. Datum etc. 5 15 308 = L Bl. 70 (lib. VI 39), K Bl. 1357 (Nr. 380). — Tadra, Canc. Joh. Norif. Nr. 148, S. 112. — Uberschrift: Olomucensis scribit procuratori in Romana Curia, vt sibi impetrarot conseruatorium pro quo vlterius scribit officialibus domini pape ctc. L K. — 10 Gebonnensi L K 11 Bruni] Bonni L, Bomci K 14 tedia mur L, tediamur K 308 Empfänger ist vermutlich der in Nr. 301 genannte Kremsierer Domherr Jakob. 3 conseruatorium: im Sinne von litterae conservatoriae (päpstliche Briefe, die den Schutz der einer Kirche oder einem Kloster zustehenden Güter, Privilegien and Freiheiten durch die Bestallung eines conservator sichern, s. Mon. Vat. Boh. II S. XXII). 10 domino Florentino: Kardinal Peter Corsini (vgl. oben zu Nr. 284f.). Das hier erwähnte Schreiben ist wohl Canc. Joh. Novif. ed. Tadra Nr. 93. 10 domino Gebennensi: der spätere (seit 1378) Papst Clemens VII., s. oben zu Nr. 269, 3. 11 Francesco Bruni, auch als Korrespondent Petrarcas bekannt, war seit 1363 päpstlicher Sekretär.
Strana 396
396 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 309. AN DIE GEMAHLIN WENZELS VON KRAWAR. Antwort auf ihre Bitte um Absolution wegen ihres und ihres Gemahls Verkehr mit Exkommunizierten. Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Nobilis domina, Literas vestras animo grato valde accepimus, eo quidem graciosius quo spectabilis viri domini Wenceslai vestri coniugis coram nobis personam animo prosequimur graciori. Et super eorum tenoribus s nobilitati vestre ita duximus respondendum, quod, cum due sint participaciones excommunicatorum, quibus communicauit vestra nobilitas, eorum videlicet, qui ab officiali Pragensi excommunicati noscuntur, et eorum, quos iurisdiccio nostri officialis astrinxit, ideo super illis, quos officialis Pragensis tenet sentencia, [cum ?] 10 sit iudex superior, nichil valemus agere, de hiis vero, qui iudicio- rum nostrorum sentenciis inuoluti sunt actenus, libenter super ab- solucione vestra de habito cum eis participio potestatem nostram concedere ... ei quem eligitis capellano, dum tamen ad nos idem in persona propria veniat, huiusmodi potestatis literas accepturus. 15 De lepra vero, super qua nobis scripsit vestra nobilitas, ad presens nichil respondere volumus absque consultacione illorum, qui sen- ciunt in iure canonico, quoniam ista res matrimonii sacramentum respiciens non precipitanter difiniri poterit, sed tractu atque de- liberacione indiget consilii sanioris. Prouideat eciam maritus vester so et vos similiter, ne cum excommunicatis ista participacio sub tanta negligencia fiat ammodo in contempcionem clauium ecclesie, quoniam Deus vindex est in offensores ecclesie sponse sue fidelis, quam ipse veluti gemmis et auro sanguinis sui impreciabili precio — 309 = L Bl. 71.a (lib. VI 44), K Bl. 135° (Nr. 385.) — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 153, S. 114. — Uberschrift: Olomucensis episcopus scribit domine de Crawar, respondendo super participacione excommunicatorum, de absolucione volens prouidere et pluribus aliis L K. — 9 cum fehlt LK 13 Keine Lückenandeutung Hs, ergänze parati sumus? 309 Die Herren von Krawar, auf Plumenau, Titschein, Kromau, Fulnek, Strassnitz, Stramberg ansässig, gehörten zu den vornehmsten Geschlechtern des Landes. Ein Wenzel von Kr., zur Linie derer von Strassnitz gehörig, ist für 1376 als supremus czude Olomuc. camerarius bezeugt: Cod. dipl. Mor. XV Nr: 170, S. 145.
396 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 309. AN DIE GEMAHLIN WENZELS VON KRAWAR. Antwort auf ihre Bitte um Absolution wegen ihres und ihres Gemahls Verkehr mit Exkommunizierten. Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Nobilis domina, Literas vestras animo grato valde accepimus, eo quidem graciosius quo spectabilis viri domini Wenceslai vestri coniugis coram nobis personam animo prosequimur graciori. Et super eorum tenoribus s nobilitati vestre ita duximus respondendum, quod, cum due sint participaciones excommunicatorum, quibus communicauit vestra nobilitas, eorum videlicet, qui ab officiali Pragensi excommunicati noscuntur, et eorum, quos iurisdiccio nostri officialis astrinxit, ideo super illis, quos officialis Pragensis tenet sentencia, [cum ?] 10 sit iudex superior, nichil valemus agere, de hiis vero, qui iudicio- rum nostrorum sentenciis inuoluti sunt actenus, libenter super ab- solucione vestra de habito cum eis participio potestatem nostram concedere ... ei quem eligitis capellano, dum tamen ad nos idem in persona propria veniat, huiusmodi potestatis literas accepturus. 15 De lepra vero, super qua nobis scripsit vestra nobilitas, ad presens nichil respondere volumus absque consultacione illorum, qui sen- ciunt in iure canonico, quoniam ista res matrimonii sacramentum respiciens non precipitanter difiniri poterit, sed tractu atque de- liberacione indiget consilii sanioris. Prouideat eciam maritus vester so et vos similiter, ne cum excommunicatis ista participacio sub tanta negligencia fiat ammodo in contempcionem clauium ecclesie, quoniam Deus vindex est in offensores ecclesie sponse sue fidelis, quam ipse veluti gemmis et auro sanguinis sui impreciabili precio — 309 = L Bl. 71.a (lib. VI 44), K Bl. 135° (Nr. 385.) — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 153, S. 114. — Uberschrift: Olomucensis episcopus scribit domine de Crawar, respondendo super participacione excommunicatorum, de absolucione volens prouidere et pluribus aliis L K. — 9 cum fehlt LK 13 Keine Lückenandeutung Hs, ergänze parati sumus? 309 Die Herren von Krawar, auf Plumenau, Titschein, Kromau, Fulnek, Strassnitz, Stramberg ansässig, gehörten zu den vornehmsten Geschlechtern des Landes. Ein Wenzel von Kr., zur Linie derer von Strassnitz gehörig, ist für 1376 als supremus czude Olomuc. camerarius bezeugt: Cod. dipl. Mor. XV Nr: 170, S. 145.
Strana 397
Nr. 309. 310. 397 decorauit. Deus omnipotens ingenuam personam vestram ita nobi- litare dignetur, vt temporalis illa ingenuitas, quam a parentibus 25 extraxistis pariter et marito, vos in eterna patria ita splendere constituat, vt inter reginas celi computemini, creatore altissimo concedente. Datum etc. 310. AN DEN SCHULREKTOR MAGISTER GREGOR IN KREMSIER. Er möge den Sohn des Magisters...anhalten, die väterlichen Schulden zu bezahlen. Aus der Cancellaria Johannis Noriforensis. Magister G., amice carissime, Quantis inuolucionibus diuersarum ymaginum magister .. am- bulauerit, satis significacione magistri actenus cognoscitis alias cognouistis. Et si sufficit non ex talibus noticiam tante varietatis accipere, saltem nouum hoc, quod vobis transmittimus inclusum presentibus, animo vigilanti concipere et filium magistri .. ad hoc, in quantum in vobis est, animare velitis et sollerter inducere, vt super expedicione talium debitorum diligenter cogitet et rebus huiusmodi finem imponat celerem. Alioquin ad supplicancium instancias oportet nos de oportuno prouidere remedio, eo quod 10 huiusmodi debita ad sensualem patent oculum et fama publica clara sunt omnibus, ita quod honori nostro conuenit rebus talibus finem imponere, ne sit anime dicti magistri .. grande preiudicium et nostram ledat conscienciam et honorem. Deus omnipotens det vobis sanitatem bonam et diligenciam eorum operum, in quibus 15 pro nostro beneplacito laboratis. Datum etc. 5 310 = L Bl. 72"b (lib. VI Nr. 52), K Bl. 136" (Nr. 393). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 160, S. 118, wo aber nur das Regest gegeben ist. — Uberschrift: Olomucensis episcopus magistro G., ut inducat filium magistri .. ad expediendum debita patris, alias ad instanciam supplicancium vellet de remedio solucionis prouideri L K. — 3 cognoscitis alias vielleicht Schreiberzusatz und zu tilgen. 310 Uber die Persönlichkeit des Empfängers s. oben zu Nr. 131. 15 operum: im Abschreiben der Bücher, vgl. auch Nr. 311, 10ff.
Nr. 309. 310. 397 decorauit. Deus omnipotens ingenuam personam vestram ita nobi- litare dignetur, vt temporalis illa ingenuitas, quam a parentibus 25 extraxistis pariter et marito, vos in eterna patria ita splendere constituat, vt inter reginas celi computemini, creatore altissimo concedente. Datum etc. 310. AN DEN SCHULREKTOR MAGISTER GREGOR IN KREMSIER. Er möge den Sohn des Magisters...anhalten, die väterlichen Schulden zu bezahlen. Aus der Cancellaria Johannis Noriforensis. Magister G., amice carissime, Quantis inuolucionibus diuersarum ymaginum magister .. am- bulauerit, satis significacione magistri actenus cognoscitis alias cognouistis. Et si sufficit non ex talibus noticiam tante varietatis accipere, saltem nouum hoc, quod vobis transmittimus inclusum presentibus, animo vigilanti concipere et filium magistri .. ad hoc, in quantum in vobis est, animare velitis et sollerter inducere, vt super expedicione talium debitorum diligenter cogitet et rebus huiusmodi finem imponat celerem. Alioquin ad supplicancium instancias oportet nos de oportuno prouidere remedio, eo quod 10 huiusmodi debita ad sensualem patent oculum et fama publica clara sunt omnibus, ita quod honori nostro conuenit rebus talibus finem imponere, ne sit anime dicti magistri .. grande preiudicium et nostram ledat conscienciam et honorem. Deus omnipotens det vobis sanitatem bonam et diligenciam eorum operum, in quibus 15 pro nostro beneplacito laboratis. Datum etc. 5 310 = L Bl. 72"b (lib. VI Nr. 52), K Bl. 136" (Nr. 393). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 160, S. 118, wo aber nur das Regest gegeben ist. — Uberschrift: Olomucensis episcopus magistro G., ut inducat filium magistri .. ad expediendum debita patris, alias ad instanciam supplicancium vellet de remedio solucionis prouideri L K. — 3 cognoscitis alias vielleicht Schreiberzusatz und zu tilgen. 310 Uber die Persönlichkeit des Empfängers s. oben zu Nr. 131. 15 operum: im Abschreiben der Bücher, vgl. auch Nr. 311, 10ff.
Strana 398
398 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 311. AN DENSELBEN MAGISTER GREGORIUS. Er möge im Einvernehmen mit dem Prokurator des bischöflichen Hauses in Kremsier einen Scholaren auswählen, der das bischöfliche Schreiben zu den einzelnen Pfarrern trage und mit ihrem Siegel ver- sehen wieder zurückbringe. Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Magister Gregori, amice carissime, Ordinetis cum nostro procuratore in Chremsir et inueniatis ei aliquem scolarem ydoneum, qui ad expensas nostras literas illas, que vobis dabuntur ab ostensore presencium, singulis plebanis, ad 5 quos diriguntur, intimet et sigillis eorum signatas reportet, animando nostrum procuratorem predictum, quod in expedicione ipsius sco- laris nulla negligencia committatur. Libenter videremus vos cottidie, supersedemus autem vocare vos propter aduentum nostrum celerem, quem istis diebus bre- 10 uissimis expectetis. Non est opus sollicitare vos in consuman- dorum librorum frequencia, quoniam ignis naturalis ingenii tantam vobis diligenciam indidit, vt foret superfluum stimulato spiritui exterioris cuiuscunque sollicitudinis addere punccionem. Datum etc. 312. AN EINEN UNGENANNTEN PROPST. Weist ihn wegen eines ungehörigen Ansinnens zurecht. Aus der Car ncellaria Johannis Noviforensis. Domine preposite, Bene poteratis aliquem vobis procuratorem statuisse in ciuitate 311 = L Bl. 74ra (lib. VI Nr. 65), K Bl. 138° (Nr. 406). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 174, S. 124. — Uberschrift: Olomucensis scribit magistro G. ut ordinaret cum procuratore, ut literas ipsius per aliquem scolarem destinaret per plebanos cum aliis pulcris intimacionibus L K. — 5 animadvertendo em. Tadra 10 expectatis L 312 = L Bl. 75rb (lib. VI 76), K Bl. 139" (Nr. 417). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 185, S. 129f. (unvollständig). — Uberschrift: Olomucensis scribit cuidam preposito, ipsum de incurabilitate eius redarguendo L K 311 2 procurator: vgl. oben Nr. 135, 1f. Stephano procuratori domus nostre Chremsirensis. 10ff. Von der Tätigkeit dieses Schulmeisters als Bücherabschreiber für Johann v. N. legen oben Nr. 131—133. 135 Zeugnis ab.
398 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 311. AN DENSELBEN MAGISTER GREGORIUS. Er möge im Einvernehmen mit dem Prokurator des bischöflichen Hauses in Kremsier einen Scholaren auswählen, der das bischöfliche Schreiben zu den einzelnen Pfarrern trage und mit ihrem Siegel ver- sehen wieder zurückbringe. Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Magister Gregori, amice carissime, Ordinetis cum nostro procuratore in Chremsir et inueniatis ei aliquem scolarem ydoneum, qui ad expensas nostras literas illas, que vobis dabuntur ab ostensore presencium, singulis plebanis, ad 5 quos diriguntur, intimet et sigillis eorum signatas reportet, animando nostrum procuratorem predictum, quod in expedicione ipsius sco- laris nulla negligencia committatur. Libenter videremus vos cottidie, supersedemus autem vocare vos propter aduentum nostrum celerem, quem istis diebus bre- 10 uissimis expectetis. Non est opus sollicitare vos in consuman- dorum librorum frequencia, quoniam ignis naturalis ingenii tantam vobis diligenciam indidit, vt foret superfluum stimulato spiritui exterioris cuiuscunque sollicitudinis addere punccionem. Datum etc. 312. AN EINEN UNGENANNTEN PROPST. Weist ihn wegen eines ungehörigen Ansinnens zurecht. Aus der Car ncellaria Johannis Noviforensis. Domine preposite, Bene poteratis aliquem vobis procuratorem statuisse in ciuitate 311 = L Bl. 74ra (lib. VI Nr. 65), K Bl. 138° (Nr. 406). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 174, S. 124. — Uberschrift: Olomucensis scribit magistro G. ut ordinaret cum procuratore, ut literas ipsius per aliquem scolarem destinaret per plebanos cum aliis pulcris intimacionibus L K. — 5 animadvertendo em. Tadra 10 expectatis L 312 = L Bl. 75rb (lib. VI 76), K Bl. 139" (Nr. 417). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 185, S. 129f. (unvollständig). — Uberschrift: Olomucensis scribit cuidam preposito, ipsum de incurabilitate eius redarguendo L K 311 2 procurator: vgl. oben Nr. 135, 1f. Stephano procuratori domus nostre Chremsirensis. 10ff. Von der Tätigkeit dieses Schulmeisters als Bücherabschreiber für Johann v. N. legen oben Nr. 131—133. 135 Zeugnis ab.
Strana 399
Nr. 311—313. 399 Pragensi, qui de sirupis vestris ageret et in hiis medicinis, que vestri corporis promocionem aspiciunt, et non in hoc inhonorasse dominum vestrum et, si phas est dicere, promotorem, Olomucensem 5 episcopum, qui ad maiora (est) designatus ope virtutum celestium quam quod sit mancipium vestri corporis, vt ei iniungatis tam leuia que vtilitati ..., non pertinent ad honorem pontificis. Et miror, vnde vobis talis presumpcio, vt audeatis talia eciam mente concipere, nominatim in personam vestri domini, qui vos exemit 10 de puluere et posuit in sublimi. Forsitan hec audacia ex paupertate mea, quam oculis carneis iam cernitis, menti vestre subrepserit, certe non absque magne deuiacionis erroribus, quoniam, etsi rerum egestate nunc deprimor, mente nichilominus vigeo et pluribus beatis bonis habundo. Et intueri debebat deliberacio vestra, quo- 15 niam nunc in me seuiens ipsa Fortuna et statum meum oculo liuenti perstringens aliquando aponet [?] habitum impudicicie et perso- nam meam respiciet lumine clariore. Hiis ante oculos vestre racionis compositis respiciat vestra condicio quibus ingeniis respi- ciendus sit dominus aut obsequiis honorandus. Salutem optarem zo vobis more consueto nisi quod personam meam non animo prose- quendi sed turbandi pocius concepistis. Datum. 313. AN UNGENANNTE. Er sehe sich angesichts ihrer fortdauernden Ubergriffe veranlaßt, die gegen sie eingeleiteten Prozesse zu verschärfen. Aus der Cancellaria Johannis Noviforenais. Amici et in Christo filii carissimi, Quamuis pridem missilibus literis nostris scriptis in wlgari 6 est fehlt L K 7 vt] et L K 17 apponet L K, man erwartet deponet. LK 313 = L Bl. 76ra (lib. VI Nr. 83), K Bl. 139° (Nr. 424), außerdem M Bl. 93°. — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 192, S. 133. — Uberschrift: Olomucensis hortatur quosdam ut cessarent a pressuris et oneribus ecclesie, prout in literis missilibus cosdem inantea rogauit etc. L K, Quibusdam amieis [!] suis infestatoribus M. — I carissimi] dilectissimi M 8 ...] sue L K, em. seruiunt ? 22 pocius non concepistis 11f. paupertate mea: vgl. oben zu Nr. 295, 12. 15f. quoniam daß'. 313 An die Ratmannen einer zur Olmützer Diözese gehörenden Stadt (Olmütz selbst?) gerichtet.
Nr. 311—313. 399 Pragensi, qui de sirupis vestris ageret et in hiis medicinis, que vestri corporis promocionem aspiciunt, et non in hoc inhonorasse dominum vestrum et, si phas est dicere, promotorem, Olomucensem 5 episcopum, qui ad maiora (est) designatus ope virtutum celestium quam quod sit mancipium vestri corporis, vt ei iniungatis tam leuia que vtilitati ..., non pertinent ad honorem pontificis. Et miror, vnde vobis talis presumpcio, vt audeatis talia eciam mente concipere, nominatim in personam vestri domini, qui vos exemit 10 de puluere et posuit in sublimi. Forsitan hec audacia ex paupertate mea, quam oculis carneis iam cernitis, menti vestre subrepserit, certe non absque magne deuiacionis erroribus, quoniam, etsi rerum egestate nunc deprimor, mente nichilominus vigeo et pluribus beatis bonis habundo. Et intueri debebat deliberacio vestra, quo- 15 niam nunc in me seuiens ipsa Fortuna et statum meum oculo liuenti perstringens aliquando aponet [?] habitum impudicicie et perso- nam meam respiciet lumine clariore. Hiis ante oculos vestre racionis compositis respiciat vestra condicio quibus ingeniis respi- ciendus sit dominus aut obsequiis honorandus. Salutem optarem zo vobis more consueto nisi quod personam meam non animo prose- quendi sed turbandi pocius concepistis. Datum. 313. AN UNGENANNTE. Er sehe sich angesichts ihrer fortdauernden Ubergriffe veranlaßt, die gegen sie eingeleiteten Prozesse zu verschärfen. Aus der Cancellaria Johannis Noviforenais. Amici et in Christo filii carissimi, Quamuis pridem missilibus literis nostris scriptis in wlgari 6 est fehlt L K 7 vt] et L K 17 apponet L K, man erwartet deponet. LK 313 = L Bl. 76ra (lib. VI Nr. 83), K Bl. 139° (Nr. 424), außerdem M Bl. 93°. — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 192, S. 133. — Uberschrift: Olomucensis hortatur quosdam ut cessarent a pressuris et oneribus ecclesie, prout in literis missilibus cosdem inantea rogauit etc. L K, Quibusdam amieis [!] suis infestatoribus M. — I carissimi] dilectissimi M 8 ...] sue L K, em. seruiunt ? 22 pocius non concepistis 11f. paupertate mea: vgl. oben zu Nr. 295, 12. 15f. quoniam daß'. 313 An die Ratmannen einer zur Olmützer Diözese gehörenden Stadt (Olmütz selbst?) gerichtet.
Strana 400
400 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. theutunico prudenciam vestram hortati fuerimus, vt a tam grauibus Olomucensis ecclesie nostre pressuris et oneribus cessaretis, susti- 5 nentes nostros subditos in quiete manere, prout eedem litere, sicut bene recolimus, expressius continebant, vos tamen animo indurato in graue preiudicium matris vestre Olomucensis ecclesie in primis vestris conceptibus perseuerastis et, sicut ex literis vestris colligimus, eciam forciore conatu intenditis permanere. Idcirco a 10 nostris processibus recedere nolumus sed eos continuare auctore Domino, donec spiritus sancti illucescente gracia corda vestra versa fuerint ad cogitamina meliora. Datum etc. 314. AN EINEN UNGENANNTEN. Er habe das ihm übersandte Schreiben nicht verstanden. Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Implicitis grauida sensibus ac dissonis mendicata vocabulis tuarum literarum congeries lectoris ingenio vmbraculum in- ducebat, et illam quanto legeret crebrius, eius tanto noticia intri- cacior sibi fuit. Ob hoc tamen te permoueat admiracionis occasio : 5 cum omnium ardua scienciarum eloquia hominum interrrogacioni- bus et doctrinis eluceant, tue tantum barbarice locucionis inter- pretem non inueni. Tuis ergo sermonibus glosas tuas subinseras aut apercius construas iterum que immutacionis [?] peruersitas ob- fuscauit. Datum etc. hortati] honerati M 3 theutonico M 4 nostre ecclesie M 5 manere] in amore L K eedem] eidem M 7 matris vestre] 9 forciori M 8 sicut fehlt M nostre L K permanere] 12 Datum fehlt M 11 illustranti M presentare M 314 = L Bl. 77ra (lib. VI 91), K Bl. 140° (Nr. 431). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 199, S. 136 (unvollständig). — Uberschrift: Redarguit quemdam propter obscuritatem litere transmisse L K. — 2 ingenii L K 4 tamen ausgeschrieben L occasio L K, verderbt? 6 barbarie 8 immutacionis] imminucionis L K LK
400 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. theutunico prudenciam vestram hortati fuerimus, vt a tam grauibus Olomucensis ecclesie nostre pressuris et oneribus cessaretis, susti- 5 nentes nostros subditos in quiete manere, prout eedem litere, sicut bene recolimus, expressius continebant, vos tamen animo indurato in graue preiudicium matris vestre Olomucensis ecclesie in primis vestris conceptibus perseuerastis et, sicut ex literis vestris colligimus, eciam forciore conatu intenditis permanere. Idcirco a 10 nostris processibus recedere nolumus sed eos continuare auctore Domino, donec spiritus sancti illucescente gracia corda vestra versa fuerint ad cogitamina meliora. Datum etc. 314. AN EINEN UNGENANNTEN. Er habe das ihm übersandte Schreiben nicht verstanden. Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Implicitis grauida sensibus ac dissonis mendicata vocabulis tuarum literarum congeries lectoris ingenio vmbraculum in- ducebat, et illam quanto legeret crebrius, eius tanto noticia intri- cacior sibi fuit. Ob hoc tamen te permoueat admiracionis occasio : 5 cum omnium ardua scienciarum eloquia hominum interrrogacioni- bus et doctrinis eluceant, tue tantum barbarice locucionis inter- pretem non inueni. Tuis ergo sermonibus glosas tuas subinseras aut apercius construas iterum que immutacionis [?] peruersitas ob- fuscauit. Datum etc. hortati] honerati M 3 theutonico M 4 nostre ecclesie M 5 manere] in amore L K eedem] eidem M 7 matris vestre] 9 forciori M 8 sicut fehlt M nostre L K permanere] 12 Datum fehlt M 11 illustranti M presentare M 314 = L Bl. 77ra (lib. VI 91), K Bl. 140° (Nr. 431). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 199, S. 136 (unvollständig). — Uberschrift: Redarguit quemdam propter obscuritatem litere transmisse L K. — 2 ingenii L K 4 tamen ausgeschrieben L occasio L K, verderbt? 6 barbarie 8 immutacionis] imminucionis L K LK
Strana 401
Nr. 313—316. 401 315. AN ELISABETH, WITWE DES MARKGRAFEN JOHANN VON MAHREN. Erlaubt ihr, sich an einem altare viaticum die Messe lesen zu lassen. [1375—1380./ Aus der Cancellaria officialis Sanderi. Serenissime et superillustri principi ac domine E[lisabeth], relicte Illustris et magnifici principis domini Joannis] quondam marchio- nis Morauie, domine sue singulari, Jofannes] Dei et apostolice sedis gracia Oflomucensis] episcopus salutem in eo, qui est omnium vera salus. Serenissima princeps et domina graciosa, Attendentes debilitatem vestram, que multociens personam vestram fatigare dinoscitur, quod in altari viatico, vbicunque in diocesi nostra fueritis, triennio missarum possitis audire solempnia et extra ecclesiam in quacunque domo priuata, plenam licenciam 10 in Domino presentibus elargimur. Presencium sub appenso nostro maiori sigillo testimonio literarum. Datum etc. Anno domini etc. 316. AN DIE VERWITWETE HERZOGIN JUTTA VON TROPPAU. Ahnlichen Inhalts. [1365—1379.] Aus der Cancellaria officialis Sandori. Dei etc. Speciali [?] et honorande domine Jutte, relicte felicis memorie quondam illustris principis domini Nicolai] ducis Op- Pfauie], salutem etc. 315 = Prag Univ.bibl. A IV 5 Bl. 143° (Cancellaria officialis Sanderi Bl. 4°). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 203, S. 138. — Uberschrift: Con- cessio diuinorum in loco quolibet He 316 = Prag Univ.bibl. IV A 5 Bl. 153° (Canc. officialis Sanderi Bl. 14°). — Uberschrift: Licencia confitendi Hs. — 1 Speciali undeutlich He 2f. Opp. undeutlich Hs honorande pr domine (so) Hs 315 2 Joannis: des am 12. Nov. 1375 gestorbenen Markgrafen Johann. 316 Jutta, Gemahlin des Herzogs Nicolaus II. von Troppau († 1365), starb frühestens im Oktober 1379': Grotefend, Stammtafeln d. schles. Fürstens. Breslau 1889, Tafel VI 8. — Die Verfasserschaft Johanns v. N., obgleich nicht ausdrücklich bezeugt, kann als gesichert gelten.
Nr. 313—316. 401 315. AN ELISABETH, WITWE DES MARKGRAFEN JOHANN VON MAHREN. Erlaubt ihr, sich an einem altare viaticum die Messe lesen zu lassen. [1375—1380./ Aus der Cancellaria officialis Sanderi. Serenissime et superillustri principi ac domine E[lisabeth], relicte Illustris et magnifici principis domini Joannis] quondam marchio- nis Morauie, domine sue singulari, Jofannes] Dei et apostolice sedis gracia Oflomucensis] episcopus salutem in eo, qui est omnium vera salus. Serenissima princeps et domina graciosa, Attendentes debilitatem vestram, que multociens personam vestram fatigare dinoscitur, quod in altari viatico, vbicunque in diocesi nostra fueritis, triennio missarum possitis audire solempnia et extra ecclesiam in quacunque domo priuata, plenam licenciam 10 in Domino presentibus elargimur. Presencium sub appenso nostro maiori sigillo testimonio literarum. Datum etc. Anno domini etc. 316. AN DIE VERWITWETE HERZOGIN JUTTA VON TROPPAU. Ahnlichen Inhalts. [1365—1379.] Aus der Cancellaria officialis Sandori. Dei etc. Speciali [?] et honorande domine Jutte, relicte felicis memorie quondam illustris principis domini Nicolai] ducis Op- Pfauie], salutem etc. 315 = Prag Univ.bibl. A IV 5 Bl. 143° (Cancellaria officialis Sanderi Bl. 4°). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 203, S. 138. — Uberschrift: Con- cessio diuinorum in loco quolibet He 316 = Prag Univ.bibl. IV A 5 Bl. 153° (Canc. officialis Sanderi Bl. 14°). — Uberschrift: Licencia confitendi Hs. — 1 Speciali undeutlich He 2f. Opp. undeutlich Hs honorande pr domine (so) Hs 315 2 Joannis: des am 12. Nov. 1375 gestorbenen Markgrafen Johann. 316 Jutta, Gemahlin des Herzogs Nicolaus II. von Troppau († 1365), starb frühestens im Oktober 1379': Grotefend, Stammtafeln d. schles. Fürstens. Breslau 1889, Tafel VI 8. — Die Verfasserschaft Johanns v. N., obgleich nicht ausdrücklich bezeugt, kann als gesichert gelten.
Strana 402
402 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. Illustris domina graciosa, Vt illa, quam nobili cordi vestro inspirauit Altissimus, laudabi- lis et placida semper deuocio auctore Domino incrementis augeatur felicibus et vt bonorum operum vestrorum simus ex bonitate diuina participes, auctoritate, qua fungimur, Magnificencie vestre indulgemus, vt a data presencium vsque ad festum Pasce 10 et deinde ad vnum annum integrum dumtaxat secuturum vos cum primis [?] familiaribus, commensalibus et domesticis vtriusque sexus super altari viatico sacras missarum celebraciones a quibus- cunque presbyteris, religiosis aut secularibus, ydoneis nostre dyocesis in castro vestro .. audire possitis ac aliis diuinis officiis 1s ibidem cum Domino feliciter interesse. Et quod idem presbyteri seu fratres religiosi, quos ad hoc eligeritis, vestrum et vestrorum confessionem audire ac condignam penitenciam vobis et vestris in remissionem peccaminum iniungere ac a peccatis vestris sic con- fessis, eciam in casibus nobis a iure reseruatis, in forma ecclesie 2o absoluere ac sermones coram vobis facere ad populum ac XII dies indulgenciarum, quociens et quando sermones coram vobis fecerint, vere penitentibus et contritis de omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum auctoritate conferre et concedere ac vos et vestros sacramento eukaristie procurare valeant, dum tamen 25 sint in communione ecclesie sacrosancte, presentibus, vt prefertur, concedimus et fauemus etc., et quod idem presbyteri plenam habeant auctoritatem vos et vestros confitendi et post iniunctam vobis penitenciam ab omnibus peccatis confessis et contritis, eciam in casibus nobis reseruatis a iure, absoluendi, prout animarum so vestrarum profectibus videbitur expedire. 5 317. AN ELISABETH, GEMAHLIN DES MARKGRAFEN JOST VON MAHREN. Gestattet ihr, während des Interdikts mit einer bestimmten Anzahl ihrer Diener der Messe beizuwohnen. [1380 Januar.] Aus der Cancellaria officialis Sanderi. Serenissime principi et Domine domine E[lisabeth] marchionisse 5f. laudabilis undeutlich Hs 11 primis undeutlich Hs, em. plurimis? 817 = Prag Univ.bibl. IV A 5 Bl. 145° (Cancellaria officialis Sanderi
402 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. Illustris domina graciosa, Vt illa, quam nobili cordi vestro inspirauit Altissimus, laudabi- lis et placida semper deuocio auctore Domino incrementis augeatur felicibus et vt bonorum operum vestrorum simus ex bonitate diuina participes, auctoritate, qua fungimur, Magnificencie vestre indulgemus, vt a data presencium vsque ad festum Pasce 10 et deinde ad vnum annum integrum dumtaxat secuturum vos cum primis [?] familiaribus, commensalibus et domesticis vtriusque sexus super altari viatico sacras missarum celebraciones a quibus- cunque presbyteris, religiosis aut secularibus, ydoneis nostre dyocesis in castro vestro .. audire possitis ac aliis diuinis officiis 1s ibidem cum Domino feliciter interesse. Et quod idem presbyteri seu fratres religiosi, quos ad hoc eligeritis, vestrum et vestrorum confessionem audire ac condignam penitenciam vobis et vestris in remissionem peccaminum iniungere ac a peccatis vestris sic con- fessis, eciam in casibus nobis a iure reseruatis, in forma ecclesie 2o absoluere ac sermones coram vobis facere ad populum ac XII dies indulgenciarum, quociens et quando sermones coram vobis fecerint, vere penitentibus et contritis de omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum auctoritate conferre et concedere ac vos et vestros sacramento eukaristie procurare valeant, dum tamen 25 sint in communione ecclesie sacrosancte, presentibus, vt prefertur, concedimus et fauemus etc., et quod idem presbyteri plenam habeant auctoritatem vos et vestros confitendi et post iniunctam vobis penitenciam ab omnibus peccatis confessis et contritis, eciam in casibus nobis reseruatis a iure, absoluendi, prout animarum so vestrarum profectibus videbitur expedire. 5 317. AN ELISABETH, GEMAHLIN DES MARKGRAFEN JOST VON MAHREN. Gestattet ihr, während des Interdikts mit einer bestimmten Anzahl ihrer Diener der Messe beizuwohnen. [1380 Januar.] Aus der Cancellaria officialis Sanderi. Serenissime principi et Domine domine E[lisabeth] marchionisse 5f. laudabilis undeutlich Hs 11 primis undeutlich Hs, em. plurimis? 817 = Prag Univ.bibl. IV A 5 Bl. 145° (Cancellaria officialis Sanderi
Strana 403
Nr. 316—318. 403 et domine Morfauie], domine sue singulari, Joannes, Dei etc., capellanus eius deuotus et humilis, salutem etc. Quia super iniuriis illatis ecclesie nostre, que manu sacrilega et hostili dampnose et multipliciter oppressa cognoscitur, nobis gerit s vestra Serenitas, sicut indubitanter confidimus, animum compas- siuum, ideoque, quemadmodum virtutis et dignitatis excellencia preeminetis, sic vtique dignum censemus, vt debeatis continuo amplioris beneficencie fauoribus preueniri. Propter quod animo deliberato et auctoritate qua fungimur Serenitati vestre presentibus 1e indulgemus, quod coram vobis et XVI personis vestris familiaribus, commensalibus cottidianis (et?) domesticis vtriusque sexus, quas ad hoc duxeritis eligendas, in loco consecrato, ianuis clausis, suppressa voce et non pulsatis campanis, excommunicatiset interdictisexclusis, presbyteri ydonei seculares vel religiosi diuina officia celebrare vale- 15 ant, non obstante interdicto nostro, quod alias in sacrilegos et rap- tores huiusmodi dinoscimur posuisse. Cuius officium quoad vestramet sedecim familiarium domesticorum commensalium nec non celebran- cium et concelebrancium personas suspendimus in hiis scriptis, donec aliud deliberauerimus seu ordinandum duxerimus in pre-20 missis. Presencium etc. Datum etc. Anno etc. - . - . Bl. 65). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 205, S. 139f. — Uberschrift: Alia concessio diuinorum tempore interdicti Hs. 817 Das Interdikt war über Markgraf Jost und den Olmützer Stadtrat von Bischof Albert von Sternberg am 12. Januar 1380 im Auftrage Urbans VI. verhängt worden, vgl. oben zu Nr. 235. Die Lösung vom Kirchenbann und die Aufhebung des Interdikts wurde durch Kardinal Pileus am 20. Februar 1380 verkündet: Cod. dipl. Mor. XI Nr. 176, S. 160ff. 318. Dispensiert einen reumütigen Geistlichen, der eine Zeitlang als ioculator seu goliardus umhergezogen war, von den darauf gesetzten Strafen. Aus der Cancellaria officialis Sanderi. In nomine Domini etc. (Notumfacimus etc.) quod, licet clericus 318 = Prag Univ.bibl. A IV 5 Bl. 153° (Cancellaria officialis Sanderi Bl. 147). — Tadra Canc. Joh. Novif. Nr. 212, S. 145. — Uberschrift: [Forma indulgenciarum] Item cum ioculatore et similibus Hs. — 1 etc.] etc. ut supra Hs Notumfacimus etc. fehlt He quod] Quia He
Nr. 316—318. 403 et domine Morfauie], domine sue singulari, Joannes, Dei etc., capellanus eius deuotus et humilis, salutem etc. Quia super iniuriis illatis ecclesie nostre, que manu sacrilega et hostili dampnose et multipliciter oppressa cognoscitur, nobis gerit s vestra Serenitas, sicut indubitanter confidimus, animum compas- siuum, ideoque, quemadmodum virtutis et dignitatis excellencia preeminetis, sic vtique dignum censemus, vt debeatis continuo amplioris beneficencie fauoribus preueniri. Propter quod animo deliberato et auctoritate qua fungimur Serenitati vestre presentibus 1e indulgemus, quod coram vobis et XVI personis vestris familiaribus, commensalibus cottidianis (et?) domesticis vtriusque sexus, quas ad hoc duxeritis eligendas, in loco consecrato, ianuis clausis, suppressa voce et non pulsatis campanis, excommunicatiset interdictisexclusis, presbyteri ydonei seculares vel religiosi diuina officia celebrare vale- 15 ant, non obstante interdicto nostro, quod alias in sacrilegos et rap- tores huiusmodi dinoscimur posuisse. Cuius officium quoad vestramet sedecim familiarium domesticorum commensalium nec non celebran- cium et concelebrancium personas suspendimus in hiis scriptis, donec aliud deliberauerimus seu ordinandum duxerimus in pre-20 missis. Presencium etc. Datum etc. Anno etc. - . - . Bl. 65). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 205, S. 139f. — Uberschrift: Alia concessio diuinorum tempore interdicti Hs. 817 Das Interdikt war über Markgraf Jost und den Olmützer Stadtrat von Bischof Albert von Sternberg am 12. Januar 1380 im Auftrage Urbans VI. verhängt worden, vgl. oben zu Nr. 235. Die Lösung vom Kirchenbann und die Aufhebung des Interdikts wurde durch Kardinal Pileus am 20. Februar 1380 verkündet: Cod. dipl. Mor. XI Nr. 176, S. 160ff. 318. Dispensiert einen reumütigen Geistlichen, der eine Zeitlang als ioculator seu goliardus umhergezogen war, von den darauf gesetzten Strafen. Aus der Cancellaria officialis Sanderi. In nomine Domini etc. (Notumfacimus etc.) quod, licet clericus 318 = Prag Univ.bibl. A IV 5 Bl. 153° (Cancellaria officialis Sanderi Bl. 147). — Tadra Canc. Joh. Novif. Nr. 212, S. 145. — Uberschrift: [Forma indulgenciarum] Item cum ioculatore et similibus Hs. — 1 etc.] etc. ut supra Hs Notumfacimus etc. fehlt He quod] Quia He
Strana 404
404 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. de . .. olim, proprie salutis immemor et honoris ac clericalis ordinis non modicum detrahens dignitati, ioculatorem seu goliardum se fecerit, in arte illa ignominiosa hinc inde multo tempore diuagando, 5 quia tamen dictus ..transacte huiusmodi ignominiose vite penitens et nouum indutus hominem per graciam Jesu Christi veterem ho- minem cum actibus suis prorsus exuit et abiecit, nos cum ipso, vt ad ordines quoslibet clericales ascendere et (ad) ecclesiastica bene- ficia promoueri valeat, auctoritate presencium dispensamus. In 10 cuius rei etc. 5 penitens] penitus Hs 318 Die Verfasserschaft Johanns v. N. ist nicht ausdrücklich bezeugt, aber unverdächtig. 2 "Die Statuta eccles. verordnen: quod clerici non sint ioculatores, goliardi seu bufones, declarantes, quod, si per annum illam artem diffa- matoriam exercuerint, omni privilegio ecclesiastico sunt nudati etc.': Tadra a. a. O. S. 145 Anm. 1. 319. AN DIE MÖNCHE EINES UNGENANNTEN KLOSTERS. Gewährt den Besuchern des ihrem Kloster gehörigen Marienbildes, das wunderbare Wirkungen besitzen solle, einen 40tägigen Ablaß. Aus der Cancellaria officialis Sanderi. Dei etc. Religiosis etc. Smaragdini viroris illibata mundicia, quam castitatis adornat pulchritudo saphirea, que carbunculum omnis decoris excedit, Imperatrix angelorum et hominum, Virgo beata, cuius et pulchritudinem estimacione quidem incredibili Sol s et Luna mirantur, in monasterio vestro multorum dicitur fidedigno- rum testimonio mirabiliter choruscare. Vt igitur ad laudem et 819 = Prag Universitätsbibl. IV A 5 Bl. 1557 (Cancellaria officialis Sanderi Bl. 167). — Uberschrift: Concessio indulgenciarum Hs 819 Hinsichtlich der Verfasserschaft gilt die Bemerkung zu oben Nr. 318. Einen 100 tägigen Ablaß verlieh Kardinal Pileus tit. 8. Praxedis am 27. März 1374 den Besuchern der Marienkapelle in monasterio ad s. crucem in Lutho- missl. ordinis fratrum heremitarum s. Augustini, in qua nobilis Henricus de Drewicz miles [ein Neffe Johanns v. N.] missam quotidie celebrandam fundavit: Cod. dipl. Mor. XI Nr. 145, S. 133. Unsere Uberlieferungsquelle läßt allerdinge in erster Linie an die Diözese Olmütz denken.
404 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. de . .. olim, proprie salutis immemor et honoris ac clericalis ordinis non modicum detrahens dignitati, ioculatorem seu goliardum se fecerit, in arte illa ignominiosa hinc inde multo tempore diuagando, 5 quia tamen dictus ..transacte huiusmodi ignominiose vite penitens et nouum indutus hominem per graciam Jesu Christi veterem ho- minem cum actibus suis prorsus exuit et abiecit, nos cum ipso, vt ad ordines quoslibet clericales ascendere et (ad) ecclesiastica bene- ficia promoueri valeat, auctoritate presencium dispensamus. In 10 cuius rei etc. 5 penitens] penitus Hs 318 Die Verfasserschaft Johanns v. N. ist nicht ausdrücklich bezeugt, aber unverdächtig. 2 "Die Statuta eccles. verordnen: quod clerici non sint ioculatores, goliardi seu bufones, declarantes, quod, si per annum illam artem diffa- matoriam exercuerint, omni privilegio ecclesiastico sunt nudati etc.': Tadra a. a. O. S. 145 Anm. 1. 319. AN DIE MÖNCHE EINES UNGENANNTEN KLOSTERS. Gewährt den Besuchern des ihrem Kloster gehörigen Marienbildes, das wunderbare Wirkungen besitzen solle, einen 40tägigen Ablaß. Aus der Cancellaria officialis Sanderi. Dei etc. Religiosis etc. Smaragdini viroris illibata mundicia, quam castitatis adornat pulchritudo saphirea, que carbunculum omnis decoris excedit, Imperatrix angelorum et hominum, Virgo beata, cuius et pulchritudinem estimacione quidem incredibili Sol s et Luna mirantur, in monasterio vestro multorum dicitur fidedigno- rum testimonio mirabiliter choruscare. Vt igitur ad laudem et 819 = Prag Universitätsbibl. IV A 5 Bl. 1557 (Cancellaria officialis Sanderi Bl. 167). — Uberschrift: Concessio indulgenciarum Hs 819 Hinsichtlich der Verfasserschaft gilt die Bemerkung zu oben Nr. 318. Einen 100 tägigen Ablaß verlieh Kardinal Pileus tit. 8. Praxedis am 27. März 1374 den Besuchern der Marienkapelle in monasterio ad s. crucem in Lutho- missl. ordinis fratrum heremitarum s. Augustini, in qua nobilis Henricus de Drewicz miles [ein Neffe Johanns v. N.] missam quotidie celebrandam fundavit: Cod. dipl. Mor. XI Nr. 145, S. 133. Unsere Uberlieferungsquelle läßt allerdinge in erster Linie an die Diözese Olmütz denken.
Strana 405
Nr. 318—320. 405 gloriam eiusdem intemerate matris et virginis genitricis Dei fideliter christianus populus deuocius accendatur, in virtute omnipotentis Dei et de beatorum Petri et Pauli apostolorum eius confisi (aucto- ritate) omnibus vere penitentibus confessis et contritis, dum et 10 quociens altare ipsum, in quo ymago eius posita cernitur, visi- tauerint, XL dies indulgenciarum de iniunctis sibi penitenciis in Domino relaxamus. Presencium ... 320. AN JOHANN OČKO, ERZBISCHOF VON PRAG? Er möge mit der Antwort auf die Vorschläge, die ihm einige Magde- burger Prälaten persönlich uberbringen würden, bis zu seiner Ankunft warten. Reuerendissime pater et domine precarissime, Veniunt mecum aliqui prelati Magdeburgensis ecclesie super ali- quibus negociis ad vestri presenciam, asserentes se non tam ad repetendum illa que eis commissa sunt quam ad porrigendum con- silia fideliter aduenisse. Propter quod, amantissime mi pater et domine, deliberet vestra prudencia eosdem prelatos audire benigne et differre responsum, donec adesse potero, quoniam paratus sum ad voluntatem vestram locum visitare quem elegeritis et pro re- sponsione honorabili facienda ex omnibus meis ingeniis conatu fidelissimo cogitare. Nam omnia vestra negocia tamquam mea 1o propria tractare disposui Deus nouit. 5 9 beato Petro et Paulo He 9f. auctoritate fehlt He 320 = M Bl. 89°. — Uberschrift: Supplicat archiepiscopo Pragensi ut prelati uenient(!) in legacione (?, 1 le"é) honeste He — 9 faciendo He 320 Anlaß und Bedeutung des Schreibens sind nicht zu erkennen, falle man als Briefschreiber nicht den Magdeburger Erzbischof Albert von Stern- berg (1368—1371) oder Peter Gelyto (s. oben zu Nr. 36) vermuten will. Aber die Verfasserschaft Johanns v. N. ist im Hinblick auf die Uberliefe- rung kaum anzuzweifeln.
Nr. 318—320. 405 gloriam eiusdem intemerate matris et virginis genitricis Dei fideliter christianus populus deuocius accendatur, in virtute omnipotentis Dei et de beatorum Petri et Pauli apostolorum eius confisi (aucto- ritate) omnibus vere penitentibus confessis et contritis, dum et 10 quociens altare ipsum, in quo ymago eius posita cernitur, visi- tauerint, XL dies indulgenciarum de iniunctis sibi penitenciis in Domino relaxamus. Presencium ... 320. AN JOHANN OČKO, ERZBISCHOF VON PRAG? Er möge mit der Antwort auf die Vorschläge, die ihm einige Magde- burger Prälaten persönlich uberbringen würden, bis zu seiner Ankunft warten. Reuerendissime pater et domine precarissime, Veniunt mecum aliqui prelati Magdeburgensis ecclesie super ali- quibus negociis ad vestri presenciam, asserentes se non tam ad repetendum illa que eis commissa sunt quam ad porrigendum con- silia fideliter aduenisse. Propter quod, amantissime mi pater et domine, deliberet vestra prudencia eosdem prelatos audire benigne et differre responsum, donec adesse potero, quoniam paratus sum ad voluntatem vestram locum visitare quem elegeritis et pro re- sponsione honorabili facienda ex omnibus meis ingeniis conatu fidelissimo cogitare. Nam omnia vestra negocia tamquam mea 1o propria tractare disposui Deus nouit. 5 9 beato Petro et Paulo He 9f. auctoritate fehlt He 320 = M Bl. 89°. — Uberschrift: Supplicat archiepiscopo Pragensi ut prelati uenient(!) in legacione (?, 1 le"é) honeste He — 9 faciendo He 320 Anlaß und Bedeutung des Schreibens sind nicht zu erkennen, falle man als Briefschreiber nicht den Magdeburger Erzbischof Albert von Stern- berg (1368—1371) oder Peter Gelyto (s. oben zu Nr. 36) vermuten will. Aber die Verfasserschaft Johanns v. N. ist im Hinblick auf die Uberliefe- rung kaum anzuzweifeln.
Strana 406
406 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 321. AN JOHANN OČKO, ERZBISCHOF VON PRAG. Er werde sich zu der gewünschten Besprechung in... einfinden. Reuerendissime pater et domine mi singularis, Quamuis demoracio mea in multum notabiliter ecclesie mee profectum impediat, eo quod acceptatos terminos cum diuersis principibus; baronibus et aliis non sine grandi nota reprehensionis pretereo in graue ipsius ecclesie et commodorum eius preiudicium et iacturam, tamen ad voluntatem paternitatis vestre ibidem veniam et in crastinum per diem festum manebo, mane sequenti versus ... iturus pro disponendis ecclesie negociis vt premittitur, dispositurus nichilominus de rebus vestris apud me dimissis, vt 10 sint sub fideli et secura custodia, donec personam vestram intuear oculo corporali. Quam sanam et incolumem conseruet, precor, Altissimus tempore diuturno. 322. AN DIE BURGER VON ... Verweigert die Erlaubnis zum Bau einer neuen Synagoge. Sacri Canonis instituta conseruant quod iudeis, blasphemis christiani nominis, Dei et vere fidei inimicis, non liceat nouas synagogas construere; sed ex indulto Canonis eis conceditur ve- teres reparare. Vnde, amici dilecti, non blandiamini [?] iudeis 5 noue ciuitatis . . . . . . sicut literas vestras recepimus. Alioquin essetis fautores iniurie et in resistendo sacro Canoni peccaretis mortaliter. Et in hoc predicti iudei, quod talem synagogam in contemptum sacrorum Canonum et in blasphemiam diuini nominis ausi sunt recenter per vos construere aut vestram interposicionem, 10 in nullo forent penitus adiuti, eo quod nostre deliberacionis est aduersus eosdem blasphemos procedere et, sicut ad nostrum spectat officium, instituta sacrorum Canonum propensius custodire etc. 321 = M Bl. 94r. — Uberschrift: Archiepiscopo quod ad terminum veniet Hs. — 7 et] si et Hs 10 sint] sit He 322 = M Bl. 95°. — Uberschrift: Item ciuibus ut non permittant fieri synagogam Hs. — 4 blandiamur Hs 5... ...] alias vnic3 aw. (so) He 8 diuini] diui Hs 821 9 rebus — dimissis: anläßlich eines vorangegangenen Besuchs des Erzbischofs bei Joh. v. N.?
406 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 321. AN JOHANN OČKO, ERZBISCHOF VON PRAG. Er werde sich zu der gewünschten Besprechung in... einfinden. Reuerendissime pater et domine mi singularis, Quamuis demoracio mea in multum notabiliter ecclesie mee profectum impediat, eo quod acceptatos terminos cum diuersis principibus; baronibus et aliis non sine grandi nota reprehensionis pretereo in graue ipsius ecclesie et commodorum eius preiudicium et iacturam, tamen ad voluntatem paternitatis vestre ibidem veniam et in crastinum per diem festum manebo, mane sequenti versus ... iturus pro disponendis ecclesie negociis vt premittitur, dispositurus nichilominus de rebus vestris apud me dimissis, vt 10 sint sub fideli et secura custodia, donec personam vestram intuear oculo corporali. Quam sanam et incolumem conseruet, precor, Altissimus tempore diuturno. 322. AN DIE BURGER VON ... Verweigert die Erlaubnis zum Bau einer neuen Synagoge. Sacri Canonis instituta conseruant quod iudeis, blasphemis christiani nominis, Dei et vere fidei inimicis, non liceat nouas synagogas construere; sed ex indulto Canonis eis conceditur ve- teres reparare. Vnde, amici dilecti, non blandiamini [?] iudeis 5 noue ciuitatis . . . . . . sicut literas vestras recepimus. Alioquin essetis fautores iniurie et in resistendo sacro Canoni peccaretis mortaliter. Et in hoc predicti iudei, quod talem synagogam in contemptum sacrorum Canonum et in blasphemiam diuini nominis ausi sunt recenter per vos construere aut vestram interposicionem, 10 in nullo forent penitus adiuti, eo quod nostre deliberacionis est aduersus eosdem blasphemos procedere et, sicut ad nostrum spectat officium, instituta sacrorum Canonum propensius custodire etc. 321 = M Bl. 94r. — Uberschrift: Archiepiscopo quod ad terminum veniet Hs. — 7 et] si et Hs 10 sint] sit He 322 = M Bl. 95°. — Uberschrift: Item ciuibus ut non permittant fieri synagogam Hs. — 4 blandiamur Hs 5... ...] alias vnic3 aw. (so) He 8 diuini] diui Hs 821 9 rebus — dimissis: anläßlich eines vorangegangenen Besuchs des Erzbischofs bei Joh. v. N.?
Strana 407
Nr. 321—324. 407 323. AN ZWEI UNGENANNTE. Er habe die vor einiger Zeit in Wischau mündlich getroffene Ver- einbarung nicht mehr im Gedächtnis und könne erst nach erneuter Anhörung auch der Gegenseite die verlangte Antwort erteilen. Amici carissimi, Omnium agibilium istius seculi integram semper habere me- moriam non humani foret ingenii, sed celestis. Ideoque, cum aliqua iam tempora fluxerint et circa multiplicia negocia animus noster distractus fuerit ab illius diei termino, quo vos ambo pa- riter a nobis de Wyschau recessistis, non possumus amicicie vestre pertinens mandare responsum, qualiter et quibus viis [in personam nostram] tunc ab ipsis partibus, de quibus vestra litera loquitur, in nos fuerit compromissum. Sed dum ad nos illi redierint, quibus vna vobiscum de tali constat materia, communicato prius 10 ipsorum consilio et informacione diligenti suscepta, in hiis, que nobis constant et ex informacione constare poterunt, auctore Domino veritatem ... Personas vestras, quarum sanitatem animo audimus semper leto, conseruet Deus omnipotens feliciter et longeue etc. 5 15 324. AN DIE STADT OLMŮTZ. Ersucht sie, den Einwohnern der Gemeinde .. ., die zu seiner bischöf- lichen mensa gehöre, keine neuen Steuern aufzuerlegen. Honorabilibus et prudentibus viris, iuratis, consulibus et vniuer- sitati ciuitatis Olomucensis, suis dilectis filiis atque deuotis. Amantissimi filii, Conqueruntur nobis iudex et iurati ville . ., nostri fideles, 323 = M Bl. 98r. — Uberschrift: Scribit cuidam (1) quod multis impeditus de commissis sibi negociis (so) Hs. — 2 integram doppelt ge- setzt Hs 4 fluxerunt Hs 6 recesistis Hs 8 nostram] vestram Hs 13 ...] keine Lücke Hs 10 nobiscum Hs 12 poterint Hs 324 = M Bl. 99°. — Uberschrift: Ciuibus Olomuc. ut utantur iuribus consuctis Hs. — 1—3 Die Adresse am Schluß Hs 4...] keine Lücke He 323 6 Wyschau (Wischau): auf halbem Wege zwischen Brünn und Kremsier.
Nr. 321—324. 407 323. AN ZWEI UNGENANNTE. Er habe die vor einiger Zeit in Wischau mündlich getroffene Ver- einbarung nicht mehr im Gedächtnis und könne erst nach erneuter Anhörung auch der Gegenseite die verlangte Antwort erteilen. Amici carissimi, Omnium agibilium istius seculi integram semper habere me- moriam non humani foret ingenii, sed celestis. Ideoque, cum aliqua iam tempora fluxerint et circa multiplicia negocia animus noster distractus fuerit ab illius diei termino, quo vos ambo pa- riter a nobis de Wyschau recessistis, non possumus amicicie vestre pertinens mandare responsum, qualiter et quibus viis [in personam nostram] tunc ab ipsis partibus, de quibus vestra litera loquitur, in nos fuerit compromissum. Sed dum ad nos illi redierint, quibus vna vobiscum de tali constat materia, communicato prius 10 ipsorum consilio et informacione diligenti suscepta, in hiis, que nobis constant et ex informacione constare poterunt, auctore Domino veritatem ... Personas vestras, quarum sanitatem animo audimus semper leto, conseruet Deus omnipotens feliciter et longeue etc. 5 15 324. AN DIE STADT OLMŮTZ. Ersucht sie, den Einwohnern der Gemeinde .. ., die zu seiner bischöf- lichen mensa gehöre, keine neuen Steuern aufzuerlegen. Honorabilibus et prudentibus viris, iuratis, consulibus et vniuer- sitati ciuitatis Olomucensis, suis dilectis filiis atque deuotis. Amantissimi filii, Conqueruntur nobis iudex et iurati ville . ., nostri fideles, 323 = M Bl. 98r. — Uberschrift: Scribit cuidam (1) quod multis impeditus de commissis sibi negociis (so) Hs. — 2 integram doppelt ge- setzt Hs 4 fluxerunt Hs 6 recesistis Hs 8 nostram] vestram Hs 13 ...] keine Lücke Hs 10 nobiscum Hs 12 poterint Hs 324 = M Bl. 99°. — Uberschrift: Ciuibus Olomuc. ut utantur iuribus consuctis Hs. — 1—3 Die Adresse am Schluß Hs 4...] keine Lücke He 323 6 Wyschau (Wischau): auf halbem Wege zwischen Brünn und Kremsier.
Strana 408
408 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. s quod ab eis noua et inconsueta primitus repetantur theolonea et priscis non audita temporibus. Vnde, amantissimi filii et deuoti, licet eadem villa nunc in manibus venerabilis patris domini epis- copi Luthom. existat iuxta tenorem literarum, quas a prede- cessoribus nostris obtinuit, tamen ad mensam nostram iusto 10 proprietatis tytulo spectat et quandoque tractu temporis ad Olomuc. ecclesie dominium reuertetur. Idcirco prudenciam vestram affectuose rogamus, quatenus homines nostros predictos dimittatis consueta libertate gaudere, nullam eis nouitatem, sicut de vobis confidimus, quomodolibet inducentes. Nam nichil aliud 15 nisi omnem mansuetudinem erga vos meditatur nostre delibera- cionis intencio, nisi ex vestri culpa nobis dederitis de remedio cogitando etc. 325. AN EINEN UNGENANNTEN. Dankt für Dienste, die er der Olmützer Kirche bei verschiedenen Ge- legenheiten geleistet habe, insbesondere für sein Auftreten gegen Masthias?] de Rusaw. Amice et frater carissime, Aliquocies, eciam scripturis plurimis (et) nuncciis, honorabilis vir dominus .., magister Camere nostre, nobis significare et in- timare curauit, quante benignitatis diligencia et magne sedulitatis 5 officio Olomucensis ecclesie negocia vbique tractetis, qua fide vestram assistenciam semper habeamus pro commodis et pro- fectibus ecclesie in omnibus que geruntur, et signanter quam be- niuolum et quam solertem se gesserit vestre bonitatis constancia et in odioso presenti discrimine, quo vanitatis filius, ille Ma. de 10 Rusaw, ecclesiam nostram dyabolice suggestionis malicia turbare curauit. Ideoque, karissime frater, etsi ex tante benignitatis 8 a] ad Hs 325 = M Bl. 100°. — Uberschrift: Regraciatur cuidam, obligans se et fehlt He 3 dominus ad obsequia Hs. — 2 eciam Hs, verderbt? 6 vestram] nostram Hs asisten- 5 tracteris Hs magister He 9 odiosi Hs habeat He ciam Hs quo] qua Hs 10 nostram] vestram Hs Ma. de] Made Hs 13 sicut] sed Hs 825 3 magister Camere: Jakob von Caplicz?, vgl. oben zu Nr. 298, 8.
408 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. s quod ab eis noua et inconsueta primitus repetantur theolonea et priscis non audita temporibus. Vnde, amantissimi filii et deuoti, licet eadem villa nunc in manibus venerabilis patris domini epis- copi Luthom. existat iuxta tenorem literarum, quas a prede- cessoribus nostris obtinuit, tamen ad mensam nostram iusto 10 proprietatis tytulo spectat et quandoque tractu temporis ad Olomuc. ecclesie dominium reuertetur. Idcirco prudenciam vestram affectuose rogamus, quatenus homines nostros predictos dimittatis consueta libertate gaudere, nullam eis nouitatem, sicut de vobis confidimus, quomodolibet inducentes. Nam nichil aliud 15 nisi omnem mansuetudinem erga vos meditatur nostre delibera- cionis intencio, nisi ex vestri culpa nobis dederitis de remedio cogitando etc. 325. AN EINEN UNGENANNTEN. Dankt für Dienste, die er der Olmützer Kirche bei verschiedenen Ge- legenheiten geleistet habe, insbesondere für sein Auftreten gegen Masthias?] de Rusaw. Amice et frater carissime, Aliquocies, eciam scripturis plurimis (et) nuncciis, honorabilis vir dominus .., magister Camere nostre, nobis significare et in- timare curauit, quante benignitatis diligencia et magne sedulitatis 5 officio Olomucensis ecclesie negocia vbique tractetis, qua fide vestram assistenciam semper habeamus pro commodis et pro- fectibus ecclesie in omnibus que geruntur, et signanter quam be- niuolum et quam solertem se gesserit vestre bonitatis constancia et in odioso presenti discrimine, quo vanitatis filius, ille Ma. de 10 Rusaw, ecclesiam nostram dyabolice suggestionis malicia turbare curauit. Ideoque, karissime frater, etsi ex tante benignitatis 8 a] ad Hs 325 = M Bl. 100°. — Uberschrift: Regraciatur cuidam, obligans se et fehlt He 3 dominus ad obsequia Hs. — 2 eciam Hs, verderbt? 6 vestram] nostram Hs asisten- 5 tracteris Hs magister He 9 odiosi Hs habeat He ciam Hs quo] qua Hs 10 nostram] vestram Hs Ma. de] Made Hs 13 sicut] sed Hs 825 3 magister Camere: Jakob von Caplicz?, vgl. oben zu Nr. 298, 8.
Strana 409
Nr. 324—326. 409 officio hoc virtus vestra promeruit, quod beatus Christinus vobis reddatur benignior, vt pulsum vestre diei fatalis prorogare dignetur et vobis adhuc plurima dulcissima vite tempora decernat elargiri, nos nichilominus ad queuis vobis grata obligatum fecistis ex de- 15 bito, qui alias vos dileximus benigna caritate. 326. AN EINEN PROPST. Er möge das Gerücht, daß der Priester Jo. in ... eine unbescholtene blinde Jungfrau vergewaltigt habe, untersuchen und denselben, falls er schuldig befunden werde, streng bestrafen. Domine preposite, frater carissime, Cum in gradibus christiane religionis virginalis integritas Deo accepcior reputetur, integritatis eius decoris pudici corrup- tores propterea sunt seuerius puniendi, qui tante dignitatis priui- legium audent in grauissimam diuine maiestatis offensam in 5 plenum libidinis nephande operibus violare. Ecce rumor ad nos peruenit quod ille impudicus presbyter Jo. p. in ..., qui forte propter vite sue ineptitudinem cognominatur episcopus Iudeorum, turpissime sue voluntatis motibus consenciens quandam virginem oculorum lumine naturaliter orbatam, que de cottidiana fidelium 10 sustentabatur eleemosyna, in domo fratris sui materni violenter ad quandam cameram [?] trahendo per vnam noctem dicitur op- pressisse. Quare vestre dileccioni seriosis precibus supplicamus, quatenus facta super hoc pleniori inquisicione tale nephas, si id, vt ad nos peruenit, ab eodem presbytero perpetratum inueneritis, 15 quod non tantum sibi sed honori clericali ore vulgi maculam in- figeret, sic velitis vlcisci, quod tanto excessui condigna pena re- spondeat et quod tantum facinus non videatur per tolleranciam approbari etc. 14 decernat] decreuit Hs 826 = M Bl. 106°. — Uberschrift: Preposito ne [em. ut] stuprum com- missum per sacerdotem condigne vindicetur Hs. — 3 decoris] deeoqui oder decoqui He 5 in plenum] I plem He 12 cameram] camiatam He 326 Empfänger ist vermutlich Propst Friedrich (s. oben zu Nr. 281) oder dessen Nachfolger.
Nr. 324—326. 409 officio hoc virtus vestra promeruit, quod beatus Christinus vobis reddatur benignior, vt pulsum vestre diei fatalis prorogare dignetur et vobis adhuc plurima dulcissima vite tempora decernat elargiri, nos nichilominus ad queuis vobis grata obligatum fecistis ex de- 15 bito, qui alias vos dileximus benigna caritate. 326. AN EINEN PROPST. Er möge das Gerücht, daß der Priester Jo. in ... eine unbescholtene blinde Jungfrau vergewaltigt habe, untersuchen und denselben, falls er schuldig befunden werde, streng bestrafen. Domine preposite, frater carissime, Cum in gradibus christiane religionis virginalis integritas Deo accepcior reputetur, integritatis eius decoris pudici corrup- tores propterea sunt seuerius puniendi, qui tante dignitatis priui- legium audent in grauissimam diuine maiestatis offensam in 5 plenum libidinis nephande operibus violare. Ecce rumor ad nos peruenit quod ille impudicus presbyter Jo. p. in ..., qui forte propter vite sue ineptitudinem cognominatur episcopus Iudeorum, turpissime sue voluntatis motibus consenciens quandam virginem oculorum lumine naturaliter orbatam, que de cottidiana fidelium 10 sustentabatur eleemosyna, in domo fratris sui materni violenter ad quandam cameram [?] trahendo per vnam noctem dicitur op- pressisse. Quare vestre dileccioni seriosis precibus supplicamus, quatenus facta super hoc pleniori inquisicione tale nephas, si id, vt ad nos peruenit, ab eodem presbytero perpetratum inueneritis, 15 quod non tantum sibi sed honori clericali ore vulgi maculam in- figeret, sic velitis vlcisci, quod tanto excessui condigna pena re- spondeat et quod tantum facinus non videatur per tolleranciam approbari etc. 14 decernat] decreuit Hs 826 = M Bl. 106°. — Uberschrift: Preposito ne [em. ut] stuprum com- missum per sacerdotem condigne vindicetur Hs. — 3 decoris] deeoqui oder decoqui He 5 in plenum] I plem He 12 cameram] camiatam He 326 Empfänger ist vermutlich Propst Friedrich (s. oben zu Nr. 281) oder dessen Nachfolger.
Strana 410
410 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 327. AN EINEN PFARRER SEINER DIÖZESE. Entbindet ihn mit Rücksicht auf die Studien, denen er sich widmen wolle, für fünf Jahre von der Residenzpflicht. Dei et apostolice etc. Dilecto sibi in Christo .. tali plebano salutem in Domino. Vt ab ecclesia prefata propter studia literarum, ad que te con- ferre proponis, ad quinque annorum spacium abesse valeas, tibi 5 fauorabiliter tenore presencium indulgemus, tecum specialiter dis- pensantes vt fructus et redditus dicte ecclesie infra idem tempus libere percipias, acsi aput ipsam ecclesiam personaliter resideres, prouiso tamen, quod eadem ecclesia diuinis officiis et debitis ministeriis interea non fraudetur etc. 328. AN EINEN UNGENANNTEN. Jemand habe geäußert, er, Johann, sei kein wahrer Bischof. Dominabilis amice carissime, Inutilis nequam homo dictus talis ligwam suam pestiferam aduersum nos adeo contaminose laxauit, vt pollutis labiis dixerit non fore nos verum presulem, principem vel episcopum. Quod 5 detestabile et nephandum eius negocium et mendacium iure pro- sequi intendimus, donec per diffinitiuam sentenciam ligwa prodi- toris ipsius per eius venefica guttura protrahatur, adeo vt non relinquatur ei materia christum Domini amplius talibus iniuriis lacessendi, supplicantes vobis, amice karissime, vt tanta illata 10 nobis blasphemialis iniuria ita in corde vestro sibi doloris locum vendicet, vt gerat nobis vestra dominabilis amicicia animum com- passiuum etc. 327 = M Bl. 107°. — Ohne Cberschrift Hs. — 3 prefato Hs 8 preuiso Hs 4 abesse] esse Hs 328 = M Bl. 108°. —Ohne Uberschrift Hs. — 7 per] pro Hs 8 chri- stus Hs 10 blasphemalis Hs vestre Hs 328 An Sanderus Rambow (vgl. oben zu Nr. 275)?
410 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. 327. AN EINEN PFARRER SEINER DIÖZESE. Entbindet ihn mit Rücksicht auf die Studien, denen er sich widmen wolle, für fünf Jahre von der Residenzpflicht. Dei et apostolice etc. Dilecto sibi in Christo .. tali plebano salutem in Domino. Vt ab ecclesia prefata propter studia literarum, ad que te con- ferre proponis, ad quinque annorum spacium abesse valeas, tibi 5 fauorabiliter tenore presencium indulgemus, tecum specialiter dis- pensantes vt fructus et redditus dicte ecclesie infra idem tempus libere percipias, acsi aput ipsam ecclesiam personaliter resideres, prouiso tamen, quod eadem ecclesia diuinis officiis et debitis ministeriis interea non fraudetur etc. 328. AN EINEN UNGENANNTEN. Jemand habe geäußert, er, Johann, sei kein wahrer Bischof. Dominabilis amice carissime, Inutilis nequam homo dictus talis ligwam suam pestiferam aduersum nos adeo contaminose laxauit, vt pollutis labiis dixerit non fore nos verum presulem, principem vel episcopum. Quod 5 detestabile et nephandum eius negocium et mendacium iure pro- sequi intendimus, donec per diffinitiuam sentenciam ligwa prodi- toris ipsius per eius venefica guttura protrahatur, adeo vt non relinquatur ei materia christum Domini amplius talibus iniuriis lacessendi, supplicantes vobis, amice karissime, vt tanta illata 10 nobis blasphemialis iniuria ita in corde vestro sibi doloris locum vendicet, vt gerat nobis vestra dominabilis amicicia animum com- passiuum etc. 327 = M Bl. 107°. — Ohne Cberschrift Hs. — 3 prefato Hs 8 preuiso Hs 4 abesse] esse Hs 328 = M Bl. 108°. —Ohne Uberschrift Hs. — 7 per] pro Hs 8 chri- stus Hs 10 blasphemalis Hs vestre Hs 328 An Sanderus Rambow (vgl. oben zu Nr. 275)?
Strana 411
Nr. 327—329. 411 329. AN DIE OLMUTZER DIÖZESE. Ordnet Bittgebete an für den erkrankten Prager Archidiakon, dessen Hinscheiden für ganz Böhmen ein schwerer Verlust sein würde. Dei et apostolice sedis etc. Vniuersis et singulis archidiaconis, decanis, plebanis seu rectoribus parochialium ecclesiarum quorum- libet locorum necnon collegiis Olomucensis nostre dyocesis salutem in eo, qui est omnium vera salus. Quia reuerendus in Christo pater ac dominus dominus Po.[?] beate 5 Pragensis ecclesie archidiaconus, dominus noster metuendus, vir vtique singularis priuilegii in omni dispensacione virtutis, pacis, tranquilitatis et commodi, qui adeo ipsum regnum gubernauit Boemie, vt virtuose ipsius administracionis officio Serenissimo ac inuictissimo principi et domino Ka[rolo] IV°, Roman. Imperatori 10 semper Augusto et magnifico Boemie Regi, domino nostro metuen- dissimo, grandis honor, rei publice salus, singularibus personis commoda grata succreuerint, ita quod ad instar innocentis illius sacerdotis Samuelis nemo dicere possit quod iste reuerendus do- minus noster comunis cuiusquam rapuerit ouem aut asinum, sed 15 cunctus regni populus sub amenissima proteccione ipsius in optata pulchritudine desiderate pacis quieuerit in thabernaculis fiducie et 329 = M Bl. 108°. — Ohne Uberschrift Hs. — 5 Po.] Jo. He 9 vt] eciam He 13 succreuerunt Hs 10 Roman.] Regi Boemie He 14 iste] hic iste He 329 Archidiaconus der Prager Kirche war in den Jahren 1369—1378, wie Tadra (Canc. Joh. Novif. S. 112 Anm. 2) mit Bezug auf Tomek, Praha V 116 angibt, der in der genannten Canc. Joh. Novif. Nr. 149 ( = oben Nr. 168) von Joh. v. N. als amicus meus dilectus bezeichnete Potho de Potenstein. Die Ernennung zum Dekan hatte er am 3. Nov. 1356 erhalten (Mon. Vat. Boh. II Nr. 526). Die Lesung Jo. (Z. 5) beizubehalten und dafür archi- diaconus (Z. 6) in archiepiscopus zu ändern, so daß das Bittgebet und die Charakteristik auf den Erzbischof Johann Očko von Wlaschim zu be- ziehen wären, erscheint trotz der starken Hervorhebung der kirchlichen und politischen Verdienste des in Frage Stehenden unangebracht. 14 Vgl. I. Reg. 12, 3 Loquimini de me coram Domino et coram christo eius, utrum bouem cuiusquam tulerim aut asinum.
Nr. 327—329. 411 329. AN DIE OLMUTZER DIÖZESE. Ordnet Bittgebete an für den erkrankten Prager Archidiakon, dessen Hinscheiden für ganz Böhmen ein schwerer Verlust sein würde. Dei et apostolice sedis etc. Vniuersis et singulis archidiaconis, decanis, plebanis seu rectoribus parochialium ecclesiarum quorum- libet locorum necnon collegiis Olomucensis nostre dyocesis salutem in eo, qui est omnium vera salus. Quia reuerendus in Christo pater ac dominus dominus Po.[?] beate 5 Pragensis ecclesie archidiaconus, dominus noster metuendus, vir vtique singularis priuilegii in omni dispensacione virtutis, pacis, tranquilitatis et commodi, qui adeo ipsum regnum gubernauit Boemie, vt virtuose ipsius administracionis officio Serenissimo ac inuictissimo principi et domino Ka[rolo] IV°, Roman. Imperatori 10 semper Augusto et magnifico Boemie Regi, domino nostro metuen- dissimo, grandis honor, rei publice salus, singularibus personis commoda grata succreuerint, ita quod ad instar innocentis illius sacerdotis Samuelis nemo dicere possit quod iste reuerendus do- minus noster comunis cuiusquam rapuerit ouem aut asinum, sed 15 cunctus regni populus sub amenissima proteccione ipsius in optata pulchritudine desiderate pacis quieuerit in thabernaculis fiducie et 329 = M Bl. 108°. — Ohne Uberschrift Hs. — 5 Po.] Jo. He 9 vt] eciam He 13 succreuerunt Hs 10 Roman.] Regi Boemie He 14 iste] hic iste He 329 Archidiaconus der Prager Kirche war in den Jahren 1369—1378, wie Tadra (Canc. Joh. Novif. S. 112 Anm. 2) mit Bezug auf Tomek, Praha V 116 angibt, der in der genannten Canc. Joh. Novif. Nr. 149 ( = oben Nr. 168) von Joh. v. N. als amicus meus dilectus bezeichnete Potho de Potenstein. Die Ernennung zum Dekan hatte er am 3. Nov. 1356 erhalten (Mon. Vat. Boh. II Nr. 526). Die Lesung Jo. (Z. 5) beizubehalten und dafür archi- diaconus (Z. 6) in archiepiscopus zu ändern, so daß das Bittgebet und die Charakteristik auf den Erzbischof Johann Očko von Wlaschim zu be- ziehen wären, erscheint trotz der starken Hervorhebung der kirchlichen und politischen Verdienste des in Frage Stehenden unangebracht. 14 Vgl. I. Reg. 12, 3 Loquimini de me coram Domino et coram christo eius, utrum bouem cuiusquam tulerim aut asinum.
Strana 412
412 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. requie opulenta, nunc prouisione diuina grauissimi languoris detine- tur angustiis et grandi eciam infirmitate laborat, cuius sicut vita 20 fuit solacium, ita, quod Deus inhibeat, decessus ipsius toti comuni- tati hominum foret in detrimentum maximum et ruinam: Quo- circa dileccionem vestram hortamur in domino, quatenus vos omnes et singuli, sacerdotes, leuite, clerici, pro diuturna sanitate et restauracione supradicti reuerendi domini mei Dei miseri- 2s cordiam exoretis suppliciter in singulis oracionibus vestris et notanter vos sacerdotes in canone eius agatis memoriam, si quando Deus omnipotens precum vestrarum intuitu in recuperacione sani- tatis pristine in persona gratissima nostri antistitis nos omnes pariter consoletur. Nam omnibus vobis vere penitentibus et con- so tritis, qui corde et mente sincera antedictas nostras hortaciones compleuerint, de omnipotentis Dei misericordia et beatorum Petri et Pauli, apostolorum eius, auctoritate rite confisi, XL dierum indulgencias de iniunctis sibi penitenciis in Domino relaxamus etc. 330. AN EINEN UNGENANNTEN. Ersucht ihn, für Bekanntmachung der kirchlichen Prozesse gegen einen gewissen Maleschin de Bozam [?] an den angegebenen Orten Sorge zu tragen. [Nach 13751/ Carissime frater, Mittimus vobis processus aduersus contemptorem virtutis Male- schin de Bozam [?], qui non tam hominibus quam Deo ponit in- sidias et detestabilia scandala continuo profert immodice [?] et s addens peiora malis concludere machinatur in pessimis, nisi eius 18 Nunc Ha 22 dilleccionem Hs 23 leuiti 19 laboret Hs 31 compleuerint] am- 24 restauro Hs 27 intuitam He Hs pleuerint Hs 830 = M Bl. 109°. — Ohne Uberschrift. Hs. — 2f. Maleschin] auch als Maleschium lesbar Hs 4 Imod (d mit Abkürzungsschleife) Hs 880 Ob an den bischöflichen Offizial gerichtet oder an den vicarius in spiritualibus oder den praepositus einer bestimmten Kirche, ist nicht er- sichtlich. 3 Bozam: verderbt aus Vazan (Vážany, Wazan)?
412 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. requie opulenta, nunc prouisione diuina grauissimi languoris detine- tur angustiis et grandi eciam infirmitate laborat, cuius sicut vita 20 fuit solacium, ita, quod Deus inhibeat, decessus ipsius toti comuni- tati hominum foret in detrimentum maximum et ruinam: Quo- circa dileccionem vestram hortamur in domino, quatenus vos omnes et singuli, sacerdotes, leuite, clerici, pro diuturna sanitate et restauracione supradicti reuerendi domini mei Dei miseri- 2s cordiam exoretis suppliciter in singulis oracionibus vestris et notanter vos sacerdotes in canone eius agatis memoriam, si quando Deus omnipotens precum vestrarum intuitu in recuperacione sani- tatis pristine in persona gratissima nostri antistitis nos omnes pariter consoletur. Nam omnibus vobis vere penitentibus et con- so tritis, qui corde et mente sincera antedictas nostras hortaciones compleuerint, de omnipotentis Dei misericordia et beatorum Petri et Pauli, apostolorum eius, auctoritate rite confisi, XL dierum indulgencias de iniunctis sibi penitenciis in Domino relaxamus etc. 330. AN EINEN UNGENANNTEN. Ersucht ihn, für Bekanntmachung der kirchlichen Prozesse gegen einen gewissen Maleschin de Bozam [?] an den angegebenen Orten Sorge zu tragen. [Nach 13751/ Carissime frater, Mittimus vobis processus aduersus contemptorem virtutis Male- schin de Bozam [?], qui non tam hominibus quam Deo ponit in- sidias et detestabilia scandala continuo profert immodice [?] et s addens peiora malis concludere machinatur in pessimis, nisi eius 18 Nunc Ha 22 dilleccionem Hs 23 leuiti 19 laboret Hs 31 compleuerint] am- 24 restauro Hs 27 intuitam He Hs pleuerint Hs 830 = M Bl. 109°. — Ohne Uberschrift. Hs. — 2f. Maleschin] auch als Maleschium lesbar Hs 4 Imod (d mit Abkürzungsschleife) Hs 880 Ob an den bischöflichen Offizial gerichtet oder an den vicarius in spiritualibus oder den praepositus einer bestimmten Kirche, ist nicht er- sichtlich. 3 Bozam: verderbt aus Vazan (Vážany, Wazan)?
Strana 413
Nr. 329—331. 413 viciose turpitudini consilio se opponentis [?] antistitis frenum addatur et chamus, ita vt eius conterantur maxille ad instar Leuiathan pessimi, qui contra Dominum superbiuit. Ideoque placeat fraternitati vestre processus eosdem in locis singulis, que eis inscripta sunt, publicari statuere [?], honorabili viro domino plebano Mug., fratri vestro, 10 committentes vestras literas, vt in ecclesia sua et in aliis parrochiis vicinis ibidem dictos processus publicet, non tam pro nostra aut nostri Capituli vtilitate seu fructibus quam vt aberrantem blas- phemi talis animam misericorditer correccionis presidio omni- potenti Domino presentemus. Deus omnipotens caram nobis pater- 15 nitatem vestram sanam et incolumem conseruare dignetur spacio temporis diuturni etc. 331. AN EINEN UNGENANNTEN. Er möge sich den politischen Geschäften am Hofe des Kaisers für einen Augenblick entziehen und in einer gewissen Streitsache eine Entscheidung treffen. Reuerende pater etc., Quamuis diligencia consueta ecclesiarum quarumlibet negocia magnis affeccionibus vestra solercia prosequatur, nichilominus tem- porales cure, quibus animus vester in factis Cesareis hincinde distrahitur, sollicitudinem vestram adeo quandoque prepediunt, vt non sic (valeatis) omnibus finem imponere, prout tamen ex animo velletis, ita vt aliquando [?] in talibus oportunitas desit, non voluntas. Tamen pro negocio, quod in manibus dominacionis vestre iam pendere cognoscitur, inter tales ab vna et tales parte ab alia super quibusdam pascuis, pratis et eorum accessibus, 10 6 consiliose 9ppnto antistitis Hs quod pro Hs 10 stature Hs 12 pro] 381 = M Bl. 116°. — Ohne Uberschrift Hs. — 6 valeatis fehlt He 7 aliquando] alii Hs 6f. Vgl. Psalm 31, 9 In camo et freno maxillas eorum constringe. 7 Leuiathan ’des Teufels’, vgl. Isaias 27, 1. 10 Mug.: in Muglitz? 331 Die Verfasserschaft Johanns v. N. ist nicht völlig sicher. Empfänger könnte der Erzbischof von Prag Johann Očko sein.
Nr. 329—331. 413 viciose turpitudini consilio se opponentis [?] antistitis frenum addatur et chamus, ita vt eius conterantur maxille ad instar Leuiathan pessimi, qui contra Dominum superbiuit. Ideoque placeat fraternitati vestre processus eosdem in locis singulis, que eis inscripta sunt, publicari statuere [?], honorabili viro domino plebano Mug., fratri vestro, 10 committentes vestras literas, vt in ecclesia sua et in aliis parrochiis vicinis ibidem dictos processus publicet, non tam pro nostra aut nostri Capituli vtilitate seu fructibus quam vt aberrantem blas- phemi talis animam misericorditer correccionis presidio omni- potenti Domino presentemus. Deus omnipotens caram nobis pater- 15 nitatem vestram sanam et incolumem conseruare dignetur spacio temporis diuturni etc. 331. AN EINEN UNGENANNTEN. Er möge sich den politischen Geschäften am Hofe des Kaisers für einen Augenblick entziehen und in einer gewissen Streitsache eine Entscheidung treffen. Reuerende pater etc., Quamuis diligencia consueta ecclesiarum quarumlibet negocia magnis affeccionibus vestra solercia prosequatur, nichilominus tem- porales cure, quibus animus vester in factis Cesareis hincinde distrahitur, sollicitudinem vestram adeo quandoque prepediunt, vt non sic (valeatis) omnibus finem imponere, prout tamen ex animo velletis, ita vt aliquando [?] in talibus oportunitas desit, non voluntas. Tamen pro negocio, quod in manibus dominacionis vestre iam pendere cognoscitur, inter tales ab vna et tales parte ab alia super quibusdam pascuis, pratis et eorum accessibus, 10 6 consiliose 9ppnto antistitis Hs quod pro Hs 10 stature Hs 12 pro] 381 = M Bl. 116°. — Ohne Uberschrift Hs. — 6 valeatis fehlt He 7 aliquando] alii Hs 6f. Vgl. Psalm 31, 9 In camo et freno maxillas eorum constringe. 7 Leuiathan ’des Teufels’, vgl. Isaias 27, 1. 10 Mug.: in Muglitz? 331 Die Verfasserschaft Johanns v. N. ist nicht völlig sicher. Empfänger könnte der Erzbischof von Prag Johann Očko sein.
Strana 414
414 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. reuerende paternitati vestre supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus fatigatum animum vestrum aliquantulum retrahendo a prosecucione magnalium [?], quibus mens vestra in domo Cesarea frequenter imbuitur [?], dignemini cause dicte ["] finem imponere 15 graciosum, ne ambe partes amplius in talibus dubiis maneant, sed fiat vestro benigno presidio grata tranquilitas animorum. Gloria amen. 13 magnalium] magna + leerer Raum für 4—5 Buchstaben Hs 14 imbuitur] ivnitur He dicte] dët He 15 sed] si He
414 IX. Aus der Verwaltung des Bistums Olmütz. reuerende paternitati vestre supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus fatigatum animum vestrum aliquantulum retrahendo a prosecucione magnalium [?], quibus mens vestra in domo Cesarea frequenter imbuitur [?], dignemini cause dicte ["] finem imponere 15 graciosum, ne ambe partes amplius in talibus dubiis maneant, sed fiat vestro benigno presidio grata tranquilitas animorum. Gloria amen. 13 magnalium] magna + leerer Raum für 4—5 Buchstaben Hs 14 imbuitur] ivnitur He dicte] dët He 15 sed] si He
Strana 415
Zehnte Abteilung. Bemühungen um das Bistum Breslau. Vorbemerkung. Vgl. oben Nr. 45—47 und unten Nr. 355—359. 332. AN EINEN UNGENANNTEN. Dankt für die Nachricht vom Ableben des Bischofs von Breslau und bittet den Empfänger, zu ihm nach Mödritz zu kommen. [1376 April.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Amice et fidelis dilecte, Super intimata nobis legacione de obitu Wratisslawiensis epis- copi, cuius animam Deus pius et misericors in perhenni sua pace custodiat, nobilitati et amicicie vestre graciarum multimodas re- ferimus acciones, rogantes amiciciam vestram, quatenus die sacrato Pasche pertransacto, dum vos continget Illustris principis domini nostri marchionis Morawie adire presenciam, eciam ad nos in Modrzicz velitis venire, vt super necessitatibus ecclesie vobiscum veluti amico et fideli Olomucensis ecclesie lacius conferamus et vestra participemus consilia pro ipsius ecclesie comodis et honore. 10 Datum. 5 332 = L Bl. 687a (lib. VI 15), K Bl. 132° (Nr. 355). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 124, S. 102. — Uberschrift: Olomucensis regraciatur cuidam de intimacione Wratisslawiensis episcopi et petit, ut ad eum veniat super aliquibus conferendis L K. — 8 vt] et L K 332 Der Empfänger ist vornehmen Standes (Z. 4). — Der Todestag Bischof Preczlaws, als dessen Nachfolger Johann v. N. auserschen war, ist der 5. April 1376, vgl. oben zu Nr. 45. 2 legacione: 'Bericht'?
Zehnte Abteilung. Bemühungen um das Bistum Breslau. Vorbemerkung. Vgl. oben Nr. 45—47 und unten Nr. 355—359. 332. AN EINEN UNGENANNTEN. Dankt für die Nachricht vom Ableben des Bischofs von Breslau und bittet den Empfänger, zu ihm nach Mödritz zu kommen. [1376 April.] Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Amice et fidelis dilecte, Super intimata nobis legacione de obitu Wratisslawiensis epis- copi, cuius animam Deus pius et misericors in perhenni sua pace custodiat, nobilitati et amicicie vestre graciarum multimodas re- ferimus acciones, rogantes amiciciam vestram, quatenus die sacrato Pasche pertransacto, dum vos continget Illustris principis domini nostri marchionis Morawie adire presenciam, eciam ad nos in Modrzicz velitis venire, vt super necessitatibus ecclesie vobiscum veluti amico et fideli Olomucensis ecclesie lacius conferamus et vestra participemus consilia pro ipsius ecclesie comodis et honore. 10 Datum. 5 332 = L Bl. 687a (lib. VI 15), K Bl. 132° (Nr. 355). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 124, S. 102. — Uberschrift: Olomucensis regraciatur cuidam de intimacione Wratisslawiensis episcopi et petit, ut ad eum veniat super aliquibus conferendis L K. — 8 vt] et L K 332 Der Empfänger ist vornehmen Standes (Z. 4). — Der Todestag Bischof Preczlaws, als dessen Nachfolger Johann v. N. auserschen war, ist der 5. April 1376, vgl. oben zu Nr. 45. 2 legacione: 'Bericht'?
Strana 416
416 X. Bemühungen um das Bistum Breslau. 333. AN EINEN UNGENANNTEN. Uber Auseinandersetzungen mit der päpstlichen Kurie in betreff der Spolien des verstorbenen Breslauer Bischofs. — Fordert ihn auf, zwecks Wiederherstellung seiner Gesundheit mit ihm nach Böhmen zu reisen, um die Arzte zu konsultieren und die Bäder aufzusuchen. [1376.) Carissime frater, Dominus volebat papa et cardinales domini nostri quod, cum pro seruicio Camere (pro?) thezauris et spoliis Wratislauiensis Ecclesie dominus Ja., nunccius noster, in certa pecunie summa 5 nostro nomine conuenisset, ... Spolia autem intelligunt ipsi esse omnia illa, que a die obitus domini Wratislauiensis percepta sunt vsque modo. Nos autem, considerantes quod multa pars et maxima thezaurorum repetenda foret a ducibus Slesie, nolumus nos inter- mittere de thesauris, qui maxima seu magna difficultate extrahendi 10 forent a penuriosis [?] principibus, eo quod inanis est accio, quam inopia debitoris excludit. Ita remisimus nunccium nostrum, do- minum Ja., cum nouis literis ad papam et cardinales, et, quidquid 333 = M Bl. 101. — Uberschrift: Scribit qualiter papa repetit spolia Ecclesie Wrat. per ducem Slesie Hs. — 3 pro vor thezauris fehlt Hs 4 peccunie Hs 5... Spolia] Spolia Hs. Nimmt man vor Spolia keine 11f. dominum] Lücke an, muß man cum (Z. 2) für verderbt halten. 12 cardinalem He ad dominum Hs 333 4 dominus Ja.: Jakob von Caplicz? vgl. oben zu Nr. 47, 22. Am 8. Au- gust 1376 wurde in Avignon ein Vertrag über die Spolien des verstorbenen Bischofs Preczlaw von Pogarell unterzeichnet zwischen dem päpstlichen Kämmerer Erzbischof Peter von Arles einerseits, dem Breslauer Dechanten Dietrich [von Klattau], Johann von Leitomischl, Dechant der Kirche St. Apollinaris in Prag und Matthias de Mutina, decretorum doctor et archidiaconus Luthomericensis, anderseits, nach dem die Höhe des für die Spolien zu zahlenden Betrags auf 22000 Florene böhmisch-ungarischer oder polnischer Währung festgesetzt wurde (Wilhelm Schulte, Die politische Tendenz der Chronica principum Polonie: Darstellungen u. Quellen zur schles. Geschichte, I. Band, Breslau 1906, S. 84. 177f.). Die Auszahlung an die päpstliche Kurie zu Händen des päpstlichen Nuntius Thomas de Amanatis erfolgte am 31. Oktober 1376 (Schulte, ebenda S. 86. 178). — Ob die Verhandlungen Johanns v. N. über die Spolien vor oder nach diesem Vertrag liegen, bleibt unsicher.
416 X. Bemühungen um das Bistum Breslau. 333. AN EINEN UNGENANNTEN. Uber Auseinandersetzungen mit der päpstlichen Kurie in betreff der Spolien des verstorbenen Breslauer Bischofs. — Fordert ihn auf, zwecks Wiederherstellung seiner Gesundheit mit ihm nach Böhmen zu reisen, um die Arzte zu konsultieren und die Bäder aufzusuchen. [1376.) Carissime frater, Dominus volebat papa et cardinales domini nostri quod, cum pro seruicio Camere (pro?) thezauris et spoliis Wratislauiensis Ecclesie dominus Ja., nunccius noster, in certa pecunie summa 5 nostro nomine conuenisset, ... Spolia autem intelligunt ipsi esse omnia illa, que a die obitus domini Wratislauiensis percepta sunt vsque modo. Nos autem, considerantes quod multa pars et maxima thezaurorum repetenda foret a ducibus Slesie, nolumus nos inter- mittere de thesauris, qui maxima seu magna difficultate extrahendi 10 forent a penuriosis [?] principibus, eo quod inanis est accio, quam inopia debitoris excludit. Ita remisimus nunccium nostrum, do- minum Ja., cum nouis literis ad papam et cardinales, et, quidquid 333 = M Bl. 101. — Uberschrift: Scribit qualiter papa repetit spolia Ecclesie Wrat. per ducem Slesie Hs. — 3 pro vor thezauris fehlt Hs 4 peccunie Hs 5... Spolia] Spolia Hs. Nimmt man vor Spolia keine 11f. dominum] Lücke an, muß man cum (Z. 2) für verderbt halten. 12 cardinalem He ad dominum Hs 333 4 dominus Ja.: Jakob von Caplicz? vgl. oben zu Nr. 47, 22. Am 8. Au- gust 1376 wurde in Avignon ein Vertrag über die Spolien des verstorbenen Bischofs Preczlaw von Pogarell unterzeichnet zwischen dem päpstlichen Kämmerer Erzbischof Peter von Arles einerseits, dem Breslauer Dechanten Dietrich [von Klattau], Johann von Leitomischl, Dechant der Kirche St. Apollinaris in Prag und Matthias de Mutina, decretorum doctor et archidiaconus Luthomericensis, anderseits, nach dem die Höhe des für die Spolien zu zahlenden Betrags auf 22000 Florene böhmisch-ungarischer oder polnischer Währung festgesetzt wurde (Wilhelm Schulte, Die politische Tendenz der Chronica principum Polonie: Darstellungen u. Quellen zur schles. Geschichte, I. Band, Breslau 1906, S. 84. 177f.). Die Auszahlung an die päpstliche Kurie zu Händen des päpstlichen Nuntius Thomas de Amanatis erfolgte am 31. Oktober 1376 (Schulte, ebenda S. 86. 178). — Ob die Verhandlungen Johanns v. N. über die Spolien vor oder nach diesem Vertrag liegen, bleibt unsicher.
Strana 417
Nr. 333—334. 417 euenerit, amicicie vestre curabimus intimare. Regraciantes frater- nitati vestre de medone transmisso et gustatis ambobus liquoribus nostram vobis intimabimus voluntatem. Et quia breuiter intendimus versus Boemiam, vellemus vt nobis- cum iretis ibidem ad habendum in casu vestro medicorum consilia et ad vsum balneorum naturalium, que multum conueniunt vobis et nobis in passionibus, quas habemus. Deus omnipotens sanet vos et sanatum diu conseruet, quoniam multum diligimus vestram s0 corpoream sanitatem etc. 16 334. AN PAPST GREGOR XI. Bittet um das persönliche Eingreifen des Papstes, damit seine Ex- pectanz auf den Breslauer Bischofestuhl durch die Umtriebe seiner Gegner nicht hinfällig werde. [Um 1376?] Aus der Cancellaria Johannis Noriforensis. Sanctissime etc., De Gaio Mario Romano consule tradit et loquitur lucem ca- nentis Lucani sonoritas in hec verba: 15 intimamus Hs 334 = L Bl. 61b (lib. V 77), K Bl. 125° (Nr. 305). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 74, S. 72f. — Uberschrift: Olomucensis scribit domino apostolico pro ecclesia Wratisslawiensi L K 14 de medone: vgl. oben zu Nr. 98, 12. 334 Spätester Termin für die Abfassungszeit ist das Todesjahr Papst Gregors XI. († 1378, März 28). Uber den bis zum Jahre 1380 sich hinziehenden Kampf Johanns von N. um die Nachfolge auf dem Breslauer Bischofsstuhl, die ihm von Kaiser Karl IV. und Papst Gregor XI. zugesagt worden war (vgl. oben Nr. 45ff.), und über die Persönlichkeit seines zunächst scheinbar glücklicheren Neben- buhlers, des Breslauer Domdechanten Dietrich von Klattau (vgl. oben zu Nr. 78, 18), auf den nach Preczlaws Tode die Wahl des Domkapitels fiel. unterrichten W. Schulte in: Darstellungen u. Quellen z. schles. Geschichte, 1. Bd., Breslau 1906, S. 76—92, 177—188; Burdach in: V. M. z. R. Bd. V (Schles.-böhm. Briefmuster), Einl. S. 311ff.: Alfred Hansel in: Jahrbücher f. Kultur u. Geschichte der Slaven N. F. 3 (1927), S. 340ff. 2 lucem canentis Lucani: wortspielende Etymologie.
Nr. 333—334. 417 euenerit, amicicie vestre curabimus intimare. Regraciantes frater- nitati vestre de medone transmisso et gustatis ambobus liquoribus nostram vobis intimabimus voluntatem. Et quia breuiter intendimus versus Boemiam, vellemus vt nobis- cum iretis ibidem ad habendum in casu vestro medicorum consilia et ad vsum balneorum naturalium, que multum conueniunt vobis et nobis in passionibus, quas habemus. Deus omnipotens sanet vos et sanatum diu conseruet, quoniam multum diligimus vestram s0 corpoream sanitatem etc. 16 334. AN PAPST GREGOR XI. Bittet um das persönliche Eingreifen des Papstes, damit seine Ex- pectanz auf den Breslauer Bischofestuhl durch die Umtriebe seiner Gegner nicht hinfällig werde. [Um 1376?] Aus der Cancellaria Johannis Noriforensis. Sanctissime etc., De Gaio Mario Romano consule tradit et loquitur lucem ca- nentis Lucani sonoritas in hec verba: 15 intimamus Hs 334 = L Bl. 61b (lib. V 77), K Bl. 125° (Nr. 305). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 74, S. 72f. — Uberschrift: Olomucensis scribit domino apostolico pro ecclesia Wratisslawiensi L K 14 de medone: vgl. oben zu Nr. 98, 12. 334 Spätester Termin für die Abfassungszeit ist das Todesjahr Papst Gregors XI. († 1378, März 28). Uber den bis zum Jahre 1380 sich hinziehenden Kampf Johanns von N. um die Nachfolge auf dem Breslauer Bischofsstuhl, die ihm von Kaiser Karl IV. und Papst Gregor XI. zugesagt worden war (vgl. oben Nr. 45ff.), und über die Persönlichkeit seines zunächst scheinbar glücklicheren Neben- buhlers, des Breslauer Domdechanten Dietrich von Klattau (vgl. oben zu Nr. 78, 18), auf den nach Preczlaws Tode die Wahl des Domkapitels fiel. unterrichten W. Schulte in: Darstellungen u. Quellen z. schles. Geschichte, 1. Bd., Breslau 1906, S. 76—92, 177—188; Burdach in: V. M. z. R. Bd. V (Schles.-böhm. Briefmuster), Einl. S. 311ff.: Alfred Hansel in: Jahrbücher f. Kultur u. Geschichte der Slaven N. F. 3 (1927), S. 340ff. 2 lucem canentis Lucani: wortspielende Etymologie.
Strana 418
418 X. Bemühungen um das Bistum Breslau. 5 Ille fuit uite Mario modus, omnia passo Que peior fortuna potest, atque omnibus vso Que melior, mensoque hominis quid fata pararent. Non mirum igitur, sanctissime pater, si vestrum seruum Olomu- censem episcopum eciam due fortune partite sint, vna qua inter Apostolici pectoris sacra precordia tranquillo amenitatis beneficio 10 conquieuit, alia qua nunc in assecucione Wratisslauiensis ecclesie detrahencium malignis labiis impeditur. Ad quem igitur confugiet, cuius inuocabit presidium, si ei defuerit bellica fortitudo? Con- surget igitur domini mei clemencia et nouercantis Fortune sinistros incessus sua bonitate restringet et coget maliuolam, vt meretrico 15 liuore deposito virginalis aspectus candore flauescat, et quod in spei flore fuit de exspectacione Wratisslauiensis ecclesie, in fructus amenissimos sua mansuetudine maturabit. Dicet aliquis: Quis es tu, vt tibi liceat tot superfluis totque verbis inanibus aures domi- nicas fatigare ? Respondeo: Non auderem talia, nisi me racione 2o iustissima dignum apostolicis fauoribus iudicarem. Cuius rei testem inuoco athletam belligerum, dominum meum Bellifortem, quem Deus omnipotens iudicem mundi constituit et cui recte constat in vtroque statu papatus et cardinis, quam flagranti desiderio ego semper laborauerim ad sancte matris Ecclesie commodum et ho- 25 norem. Personam etc. 6 hominis quid] hominis q3 4 Mario modus] maris (so) L K (= hominisque) L K 12—14 Consurgat — restringat — cogat em. Tadra, aber das Futurum entspricht durchaus dem Gebrauch der Vulgata, vgl. z. B. Psalm 50, 17 Domine, labia mea aperies, et os meum annun- tiabit laudem tuam. 23 papatus] Pptus L, 14 vt] et L K Pptus K 4—6 Lucan Phars. 2, 131—133. Die kritische Ausgabe von Hovsman (Oxonii 1926) hat V. 133 paterent und verzeichnet als Varianten parerent und pararent. 21 athletam belligerum ... Bellifortem : Gregor XI., nach seinem bürger- lichen Namen (Pierre Beaufort) als Kardinal (1348—1370) Bellifortis zubenannt.
418 X. Bemühungen um das Bistum Breslau. 5 Ille fuit uite Mario modus, omnia passo Que peior fortuna potest, atque omnibus vso Que melior, mensoque hominis quid fata pararent. Non mirum igitur, sanctissime pater, si vestrum seruum Olomu- censem episcopum eciam due fortune partite sint, vna qua inter Apostolici pectoris sacra precordia tranquillo amenitatis beneficio 10 conquieuit, alia qua nunc in assecucione Wratisslauiensis ecclesie detrahencium malignis labiis impeditur. Ad quem igitur confugiet, cuius inuocabit presidium, si ei defuerit bellica fortitudo? Con- surget igitur domini mei clemencia et nouercantis Fortune sinistros incessus sua bonitate restringet et coget maliuolam, vt meretrico 15 liuore deposito virginalis aspectus candore flauescat, et quod in spei flore fuit de exspectacione Wratisslauiensis ecclesie, in fructus amenissimos sua mansuetudine maturabit. Dicet aliquis: Quis es tu, vt tibi liceat tot superfluis totque verbis inanibus aures domi- nicas fatigare ? Respondeo: Non auderem talia, nisi me racione 2o iustissima dignum apostolicis fauoribus iudicarem. Cuius rei testem inuoco athletam belligerum, dominum meum Bellifortem, quem Deus omnipotens iudicem mundi constituit et cui recte constat in vtroque statu papatus et cardinis, quam flagranti desiderio ego semper laborauerim ad sancte matris Ecclesie commodum et ho- 25 norem. Personam etc. 6 hominis quid] hominis q3 4 Mario modus] maris (so) L K (= hominisque) L K 12—14 Consurgat — restringat — cogat em. Tadra, aber das Futurum entspricht durchaus dem Gebrauch der Vulgata, vgl. z. B. Psalm 50, 17 Domine, labia mea aperies, et os meum annun- tiabit laudem tuam. 23 papatus] Pptus L, 14 vt] et L K Pptus K 4—6 Lucan Phars. 2, 131—133. Die kritische Ausgabe von Hovsman (Oxonii 1926) hat V. 133 paterent und verzeichnet als Varianten parerent und pararent. 21 athletam belligerum ... Bellifortem : Gregor XI., nach seinem bürger- lichen Namen (Pierre Beaufort) als Kardinal (1348—1370) Bellifortis zubenannt.
Strana 419
Nr. 334—336. 419 335. AN EINEN KARDINAL. Er möge beim Papst dafür wirken, daß in der Breslauer Bistums- angelegenheit dem Wunsche des Kaisers Rechnung getragen werde. [1376—1378.) Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime pater et domine metuendissime, Quia Serenissimus ac Inuictissimus princeps ac dominus domi- nus Karolus quartus, Romanorum imperator semper augustus et Boemie rex, dominus meus metuendissimus, alias Imperialis sue Maiestatis literis pro me in facto Wratisslawiensis ecclesie domino nostro summo Pontifici supplicauit, sicut de hoc dudum habuit reuerendissima vestra paternitas noticiam clariorem, quapropter metuendissime dominacioni vestre supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus ad honorem Dei et pro Serenissimi Cesaris reuerencia erga dominum nostrum summum Pontificem ita be- 10 nignitas vestra laborare dignetur, quod in personam meam do- mini mei desideria transeant in effectum. Constat enim domina- cioni vestre, qua solicitudine indesinenter Ecclesie Romane serui- uerim et adhuc maiore conatu et frequencia seruiam Domino concedente. Reuerendissimam personam etc. Datum. 15 336. AN JOHANN OČKO, ERZBISCHOF VON PRAG. Er möge den Kaiser veranlassen, seine Berufung auf den Breslauer Bischofssitz bei der päpstlichen Kurie nochmals zur Sprache zu bringen. [1376—1378.] Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, De benigna, sollicita pariter et graciosa promocione, qua pro 855 = L Bl. 62wb (lib. V 86), K Bl. 127 (Nr. 314). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 83, S. 78. — Uberschrift: Olomucensis cardinali vt laboret coram apostolico, quod desideria cesaris transeant in effectum etc. L K. — 5 in factis L K 336 = L Bl. 62" (lib. V 87), K Bl. 127 (Nr. 315). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 84, S. 78f. — Uberschrift: Olomucensis archiepiscopo 335 Empfänger ist vermutlich Kardinal Peter Corsini, vgl. oben zu Nr. 78. 4 alias: vgl. oben Nr. 45ff.
Nr. 334—336. 419 335. AN EINEN KARDINAL. Er möge beim Papst dafür wirken, daß in der Breslauer Bistums- angelegenheit dem Wunsche des Kaisers Rechnung getragen werde. [1376—1378.) Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Reuerendissime pater et domine metuendissime, Quia Serenissimus ac Inuictissimus princeps ac dominus domi- nus Karolus quartus, Romanorum imperator semper augustus et Boemie rex, dominus meus metuendissimus, alias Imperialis sue Maiestatis literis pro me in facto Wratisslawiensis ecclesie domino nostro summo Pontifici supplicauit, sicut de hoc dudum habuit reuerendissima vestra paternitas noticiam clariorem, quapropter metuendissime dominacioni vestre supplico precibus humilibus et deuotis, quatenus ad honorem Dei et pro Serenissimi Cesaris reuerencia erga dominum nostrum summum Pontificem ita be- 10 nignitas vestra laborare dignetur, quod in personam meam do- mini mei desideria transeant in effectum. Constat enim domina- cioni vestre, qua solicitudine indesinenter Ecclesie Romane serui- uerim et adhuc maiore conatu et frequencia seruiam Domino concedente. Reuerendissimam personam etc. Datum. 15 336. AN JOHANN OČKO, ERZBISCHOF VON PRAG. Er möge den Kaiser veranlassen, seine Berufung auf den Breslauer Bischofssitz bei der päpstlichen Kurie nochmals zur Sprache zu bringen. [1376—1378.] Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Reuerendissime pater et domine mi metuendissime, De benigna, sollicita pariter et graciosa promocione, qua pro 855 = L Bl. 62wb (lib. V 86), K Bl. 127 (Nr. 314). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 83, S. 78. — Uberschrift: Olomucensis cardinali vt laboret coram apostolico, quod desideria cesaris transeant in effectum etc. L K. — 5 in factis L K 336 = L Bl. 62" (lib. V 87), K Bl. 127 (Nr. 315). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 84, S. 78f. — Uberschrift: Olomucensis archiepiscopo 335 Empfänger ist vermutlich Kardinal Peter Corsini, vgl. oben zu Nr. 78. 4 alias: vgl. oben Nr. 45ff.
Strana 420
420 X. Bemühungen um das Bistum Breslau. me, vestro clerico, in facto Wratisslauiensis ecclesie adeo fauora- biliter erga Maiestatem Cesaream laborastis, non sufficio ad plenum 5 iuxta condignum Reuerencie vestre graciarum acciones referre, sed defectus mei supplementa illi comitto, qui omnipotentia potest, sapiencia scit et clemencia wlt retribuere omnibus agentibus vir- tuose. Et licet vox mea, reuerendissime pater, aliquando in Curia Romana sonuerit, dum adhererem Maiestati Cesaree, nunc raucescit 10 omnino nec preces mee solito audiuntur, eo quod more ostracismi [?] ipsi non laudant bona preterita sed ea tantummodo, que fructi- ficant de presenti. Quo fit vt, nisi domini nostri communis Cesaris Augusti pro me denuo peroret Imperialis gracia, nichil in materia promocionis mee sufficiant, eciam si musa condirer Virgilii vel 15 habundarem flumine Tuliano. Supplico igitur reuerendissime paternitati vestre precibus humilibus et deuotis, quatenus erga dominum comunem pro me intercedere Reuerencia vestra dignetur, vt pro me apud sedem apostolicam literas et preces innouare de- liberet, quoniam eius intercessio omnem excedit persuasionem 20 rethoricam et plus valent scripture ipsius verba quinque, quam si ego septuagesies sepcies scriberem, verba quidem et sentencias colorando. Ceterum venit ad vos Henricus etc. familiaris meus, de certis meis necessitatibus et angustiis, quibus in senectute iam opprimor, 25 sufficienter instructus, cui Reuerendissima dominacio vestra cre- dulam fidem adhibere dignetur et in hiis ita agere, sicut Olomu- censis ecclesie Reuerendissima dominacio vel vestra paternitas comodum diligit et honorem, que innocenter destruitur vsque modo. Reuerendissimam personam etc. Pragensi, vt petat Imperatorem, quod scribat pro ipso domino aposto- lico, cum litera credencie ibidem interclusa etc. L K. — 10 ostracismi] scriptura L K 28 que] 20 valet L K osterciensi L K quo L K 336 23 Henricus: nach Tadra (a.a.O. S. 79 Anm. 1) der oben Nr. 195 genannte Neffe (nepos) Johanns v. N., Heinrich von Albendorf. Aber die Identifizierung bleibt unsicher.
420 X. Bemühungen um das Bistum Breslau. me, vestro clerico, in facto Wratisslauiensis ecclesie adeo fauora- biliter erga Maiestatem Cesaream laborastis, non sufficio ad plenum 5 iuxta condignum Reuerencie vestre graciarum acciones referre, sed defectus mei supplementa illi comitto, qui omnipotentia potest, sapiencia scit et clemencia wlt retribuere omnibus agentibus vir- tuose. Et licet vox mea, reuerendissime pater, aliquando in Curia Romana sonuerit, dum adhererem Maiestati Cesaree, nunc raucescit 10 omnino nec preces mee solito audiuntur, eo quod more ostracismi [?] ipsi non laudant bona preterita sed ea tantummodo, que fructi- ficant de presenti. Quo fit vt, nisi domini nostri communis Cesaris Augusti pro me denuo peroret Imperialis gracia, nichil in materia promocionis mee sufficiant, eciam si musa condirer Virgilii vel 15 habundarem flumine Tuliano. Supplico igitur reuerendissime paternitati vestre precibus humilibus et deuotis, quatenus erga dominum comunem pro me intercedere Reuerencia vestra dignetur, vt pro me apud sedem apostolicam literas et preces innouare de- liberet, quoniam eius intercessio omnem excedit persuasionem 20 rethoricam et plus valent scripture ipsius verba quinque, quam si ego septuagesies sepcies scriberem, verba quidem et sentencias colorando. Ceterum venit ad vos Henricus etc. familiaris meus, de certis meis necessitatibus et angustiis, quibus in senectute iam opprimor, 25 sufficienter instructus, cui Reuerendissima dominacio vestra cre- dulam fidem adhibere dignetur et in hiis ita agere, sicut Olomu- censis ecclesie Reuerendissima dominacio vel vestra paternitas comodum diligit et honorem, que innocenter destruitur vsque modo. Reuerendissimam personam etc. Pragensi, vt petat Imperatorem, quod scribat pro ipso domino aposto- lico, cum litera credencie ibidem interclusa etc. L K. — 10 ostracismi] scriptura L K 28 que] 20 valet L K osterciensi L K quo L K 336 23 Henricus: nach Tadra (a.a.O. S. 79 Anm. 1) der oben Nr. 195 genannte Neffe (nepos) Johanns v. N., Heinrich von Albendorf. Aber die Identifizierung bleibt unsicher.
Strana 421
Nr. 336—338. 421 337. AN EINEN UNGENANNTEN. Er möge in Sachen seiner Breslauer Bischofspromotion eine Anleihe von hundert Goldgulden aufnehmen. [1376—1380.) Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Carissime frater, Si honorabilis vir dominus Jo. [?] Olomucensis canonicus, frater noster carissimus, in presenti materia promocionis nostre ad Wratis- lauiensem ecclesiam pecuniis indiguerit, placeat fraternitati vestre centum florenos auri aput quoscunque mercatores conquirere, quos ad manus vestras apud Leutlinum vicinum vestrum [?] in Maiori ciuitate Pragensi reponemus indubie statim presenti nostro nunccio redeunte. Rogamus eciam, vt in presenti materia nobis illam fidem erga dominum nostrum communem velitis ostendere, quam erga vos ab experiencia didicistis, qui nunquam aliquo tempore vestris 10 defecimus comodis aut honori. Datum. 5 338. AN EINEN UNGENANNTEN. Er sende seinen Protonotar Johann von [Gelnhausen] zu Unterhand- 387 = L Bl. 691b (lib. VI 25), K Bl. 133° (Nr. 366). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 134, S. 106. — Uberschrift: Olomucensis scribit amico suo ut procuret flor. centum cuidam canonico propter promocionem ecclesie Wrat. quos sibi wlt reponere circa vicinum ipsius nunccio redeunte L K. — 6 vestrum] nostrum Hs, vgl. unten zu Nr. 339, 10 8 reddeunte L 10 qui] em. quoniam ? quia? 9 velis L K quam] quas L K 338 = L Bl. 74r“ (lib. VI 64), K Bl. 138 (Nr. 405). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 173, S. 124 (gekürzt). — Uberschrift: Credencia L K 337 Empfänger ist vermutlich Johanns von N. Bevollmächtigter in Prag, Dietleb Stormer, Pfarrer von St. Nicolaus in Prag, der Adressat des Briefes Nr. 339 (s. die Anm. zur Stelle). — Für Jo. (Z. 2) ist möglicherweise Ja. = Jacobus [de Caplicz?] zu lesen, von dessen Entsendung an die römische Kurie in der Breslauer Angelegenheit oben Nr. 47 (vgl. auch unten Nr. 341) die Rede ist. 6 Leutlinum: ein Prager Bankier? vgl. unten Nr. 339 und Nr. 340. 9 dominum nostrum communem: den Prager Erzbischof?
Nr. 336—338. 421 337. AN EINEN UNGENANNTEN. Er möge in Sachen seiner Breslauer Bischofspromotion eine Anleihe von hundert Goldgulden aufnehmen. [1376—1380.) Aus der Cancellaria Johannis Noviforensis. Carissime frater, Si honorabilis vir dominus Jo. [?] Olomucensis canonicus, frater noster carissimus, in presenti materia promocionis nostre ad Wratis- lauiensem ecclesiam pecuniis indiguerit, placeat fraternitati vestre centum florenos auri aput quoscunque mercatores conquirere, quos ad manus vestras apud Leutlinum vicinum vestrum [?] in Maiori ciuitate Pragensi reponemus indubie statim presenti nostro nunccio redeunte. Rogamus eciam, vt in presenti materia nobis illam fidem erga dominum nostrum communem velitis ostendere, quam erga vos ab experiencia didicistis, qui nunquam aliquo tempore vestris 10 defecimus comodis aut honori. Datum. 5 338. AN EINEN UNGENANNTEN. Er sende seinen Protonotar Johann von [Gelnhausen] zu Unterhand- 387 = L Bl. 691b (lib. VI 25), K Bl. 133° (Nr. 366). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 134, S. 106. — Uberschrift: Olomucensis scribit amico suo ut procuret flor. centum cuidam canonico propter promocionem ecclesie Wrat. quos sibi wlt reponere circa vicinum ipsius nunccio redeunte L K. — 6 vestrum] nostrum Hs, vgl. unten zu Nr. 339, 10 8 reddeunte L 10 qui] em. quoniam ? quia? 9 velis L K quam] quas L K 338 = L Bl. 74r“ (lib. VI 64), K Bl. 138 (Nr. 405). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 173, S. 124 (gekürzt). — Uberschrift: Credencia L K 337 Empfänger ist vermutlich Johanns von N. Bevollmächtigter in Prag, Dietleb Stormer, Pfarrer von St. Nicolaus in Prag, der Adressat des Briefes Nr. 339 (s. die Anm. zur Stelle). — Für Jo. (Z. 2) ist möglicherweise Ja. = Jacobus [de Caplicz?] zu lesen, von dessen Entsendung an die römische Kurie in der Breslauer Angelegenheit oben Nr. 47 (vgl. auch unten Nr. 341) die Rede ist. 6 Leutlinum: ein Prager Bankier? vgl. unten Nr. 339 und Nr. 340. 9 dominum nostrum communem: den Prager Erzbischof?
Strana 422
422 X. Bemühungen um das Bistum Breslau. lungen an den Erzbischof von Prag und bitte den Empfänger, bei einer vorzubereitenden Gesandtschaft seine Interessen zu vertreten. [1376/77.] Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Carissime, Vadit nunc Jo. de ..., prothonotarius noster, ad reuerendissimi domini nostri archiepiscopi Pragensis et apostolice sedis legati presenciam, aliqua notabilia nostra cum eodem nostro domino 5 negocia tractaturus. Quem vobis velud amantissimo fratri nostro fideli et indubitata presumpcione committimus, fidelitatem vestram affectuose rogantes, quatenus proponende legacioni nostre interesse velitis et, quantum in vobis est, accurata sollicitudine nostra desideria promouere. Nam nulla racione vobis tam confidenter 10 nostra deliberacio scriberet, nisi vobis pre omnibus aliis nostris amicis et (de)uotis singulariter crederemus. Personam vestram etc. 11 deuotis] uotis L K 838 2 Die Stellung als Protonotar in der bischöflichen Kanzlei Johanns v. N. bekleidete Johann von Gelnhausen (s. oben zu Nr. 97,3) von 1375—1377. 3f. Die Legatenwürde für Prag sowie für die Nachbardiözesen Bamberg, Regensburg, Meißen war Erzbischof Johann Očko durch Urban V. am 28. März 1365 verliehen worden: Pelzel, Karl IV. Urkundenbuch II Nr. 281, S. 304ff.; Frind, Kirchengesch. von Böhmen II S. 420f. 103f. 7 legacioni: ob es sich um eine politische oder um eine mehr privaten Interessen dienende Entsendung handelt, bleibt ungewiß. Die von Th. Lindner, Gesch. d. deutschen Reiches unter König Wenzel I (1875) S. 90 (rgl. danach auch Burdach, V. M. z. R. IV S. 36) ohne Quellenangabe behauptete Ent- sendung Johanns v. N. nach Rom im Jahre 1377 zusammen mit Wilhelm von Hasenburg läßt sich nicht erweisen und beruht wohl auf einer Verwechs- lung. Möglich bleibt allenfalls, daß Johann v. N. bei den langwierigen politischen Verhandlungen, die die Krönung Wenzels im Jahre 1376 zur Folge hatte, als Gesandter an die päpstliche Kurie vorgeschlagen war. Näher liegt es indes, an eine Gesandtschaft Johanns nach Breslau oder an die päpstliche Kurie zu denken, die seine Nachfolge auf den dortigen Bischofestuhl zur Sprache bringen sollte.
422 X. Bemühungen um das Bistum Breslau. lungen an den Erzbischof von Prag und bitte den Empfänger, bei einer vorzubereitenden Gesandtschaft seine Interessen zu vertreten. [1376/77.] Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Carissime, Vadit nunc Jo. de ..., prothonotarius noster, ad reuerendissimi domini nostri archiepiscopi Pragensis et apostolice sedis legati presenciam, aliqua notabilia nostra cum eodem nostro domino 5 negocia tractaturus. Quem vobis velud amantissimo fratri nostro fideli et indubitata presumpcione committimus, fidelitatem vestram affectuose rogantes, quatenus proponende legacioni nostre interesse velitis et, quantum in vobis est, accurata sollicitudine nostra desideria promouere. Nam nulla racione vobis tam confidenter 10 nostra deliberacio scriberet, nisi vobis pre omnibus aliis nostris amicis et (de)uotis singulariter crederemus. Personam vestram etc. 11 deuotis] uotis L K 838 2 Die Stellung als Protonotar in der bischöflichen Kanzlei Johanns v. N. bekleidete Johann von Gelnhausen (s. oben zu Nr. 97,3) von 1375—1377. 3f. Die Legatenwürde für Prag sowie für die Nachbardiözesen Bamberg, Regensburg, Meißen war Erzbischof Johann Očko durch Urban V. am 28. März 1365 verliehen worden: Pelzel, Karl IV. Urkundenbuch II Nr. 281, S. 304ff.; Frind, Kirchengesch. von Böhmen II S. 420f. 103f. 7 legacioni: ob es sich um eine politische oder um eine mehr privaten Interessen dienende Entsendung handelt, bleibt ungewiß. Die von Th. Lindner, Gesch. d. deutschen Reiches unter König Wenzel I (1875) S. 90 (rgl. danach auch Burdach, V. M. z. R. IV S. 36) ohne Quellenangabe behauptete Ent- sendung Johanns v. N. nach Rom im Jahre 1377 zusammen mit Wilhelm von Hasenburg läßt sich nicht erweisen und beruht wohl auf einer Verwechs- lung. Möglich bleibt allenfalls, daß Johann v. N. bei den langwierigen politischen Verhandlungen, die die Krönung Wenzels im Jahre 1376 zur Folge hatte, als Gesandter an die päpstliche Kurie vorgeschlagen war. Näher liegt es indes, an eine Gesandtschaft Johanns nach Breslau oder an die päpstliche Kurie zu denken, die seine Nachfolge auf den dortigen Bischofestuhl zur Sprache bringen sollte.
Strana 423
Nr. 338—340. 423 339. AN DIETLEB STORMER, PFARRER VON ST. NICO- LAI IN DER ALTSTADT PRAG. In derselben Angelegenheit? [1376—1380.] Aus der Cancellaria Johannis Noviſorensis. Carissime frater, De benigna frequencia, quam circa solucionem procuracionum in nostris habuistis negociis, multas vobis grates referimus, volentes hoc vtique, dum vestra seu vestrorum oportunitas illud exigerit, grata vicissitudine compensare, dileccionem vestram affectuose rogantes, quatenus amore nostri de illa eadem solucione facienda ita facere dignemini, quemadmodum procuratores domini nostri archiepiscopi facient in premissis. Nam obligacio nostra sic tenet, vt eandem pecuniam in ciuitate Pragensi soluere debeamus. Scribimus eciam Leuthlino vicino et amico vestro [?], quod eandem 10 pecuniam exponat, prout duxeritis ordinandum etc. 5 340. AN DEN PRAGER BURGER LEUTLEIN. In derselben Angelegenheit. [1376—1380.] Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Amice carissime, De grandi sollicitudine, quam habuistis in computanda illa prin- cipali pecunia et de labore, quem habuistis in cambio pro florenis, 339 = L Bl. 767a (lib. VI 86), K Bl. 140° (Nr. 427), außerdem M Bl. 110. — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 195, S. 134. — Uberschrift: Olomucensis regraciatur amico de frequencia solucionis pecunie et in computanda pecunia principali et ut ipsam pecuniam vlterius exponat iuxta domini A.[!] ordinacionem L K, fehlt M. — 9 Pragensi] O. M 10 eciam Leuthlino] C. M vestro] nostro Hs, vgl. oben zu Nr. 337, 6 11 duxerit L K, vgl. unten Nr. 340, 8 ordinandum] damit schließt der Text in M. In L K folgt ohne Absatz und ohne eigene Uberschrift der als Nr. 340 gegebene Brief. etc. fehlt L K 340 = L Bl. 767 (lib. VI 86), K Bl. 140r (Nr. 427). — Ohne eigene Uberschrift und ohne Absatz an den Schluß von Nr. 339 anschließend. 339 Die Adresse läßt sich aus unten Nr. 340, 7f. erschließen. Uber die Persönlichkeit Dietlebs vgl. oben zu Nr. 305. 10 Leuthlino: vgl. oben zu Nr. 337, 6. Der genannte Brief ist unten Nr. 340. 340 Die Adressc ergibt sich aus Nr. 339, 10, vgl. die Anm. zur Stelle.
Nr. 338—340. 423 339. AN DIETLEB STORMER, PFARRER VON ST. NICO- LAI IN DER ALTSTADT PRAG. In derselben Angelegenheit? [1376—1380.] Aus der Cancellaria Johannis Noviſorensis. Carissime frater, De benigna frequencia, quam circa solucionem procuracionum in nostris habuistis negociis, multas vobis grates referimus, volentes hoc vtique, dum vestra seu vestrorum oportunitas illud exigerit, grata vicissitudine compensare, dileccionem vestram affectuose rogantes, quatenus amore nostri de illa eadem solucione facienda ita facere dignemini, quemadmodum procuratores domini nostri archiepiscopi facient in premissis. Nam obligacio nostra sic tenet, vt eandem pecuniam in ciuitate Pragensi soluere debeamus. Scribimus eciam Leuthlino vicino et amico vestro [?], quod eandem 10 pecuniam exponat, prout duxeritis ordinandum etc. 5 340. AN DEN PRAGER BURGER LEUTLEIN. In derselben Angelegenheit. [1376—1380.] Aus der Cancellaria Johannis Novijorensis. Amice carissime, De grandi sollicitudine, quam habuistis in computanda illa prin- cipali pecunia et de labore, quem habuistis in cambio pro florenis, 339 = L Bl. 767a (lib. VI 86), K Bl. 140° (Nr. 427), außerdem M Bl. 110. — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 195, S. 134. — Uberschrift: Olomucensis regraciatur amico de frequencia solucionis pecunie et in computanda pecunia principali et ut ipsam pecuniam vlterius exponat iuxta domini A.[!] ordinacionem L K, fehlt M. — 9 Pragensi] O. M 10 eciam Leuthlino] C. M vestro] nostro Hs, vgl. oben zu Nr. 337, 6 11 duxerit L K, vgl. unten Nr. 340, 8 ordinandum] damit schließt der Text in M. In L K folgt ohne Absatz und ohne eigene Uberschrift der als Nr. 340 gegebene Brief. etc. fehlt L K 340 = L Bl. 767 (lib. VI 86), K Bl. 140r (Nr. 427). — Ohne eigene Uberschrift und ohne Absatz an den Schluß von Nr. 339 anschließend. 339 Die Adresse läßt sich aus unten Nr. 340, 7f. erschließen. Uber die Persönlichkeit Dietlebs vgl. oben zu Nr. 305. 10 Leuthlino: vgl. oben zu Nr. 337, 6. Der genannte Brief ist unten Nr. 340. 340 Die Adressc ergibt sich aus Nr. 339, 10, vgl. die Anm. zur Stelle.
Strana 424
424 X. Bemühungen um das Bistum Breslau. grates vobis referimus infinitas, volentes hoc erga vestram amici- 5 ciam continuo promereri, amiciciam vestram summo studio et affectuose rogantes, quatenus eandem pecuniam exponatis, prout honorabilis vir dominus Dietlewus, plebanus ecclesie sancti Nico- lai], amicus noster dilectus, duxerit ordinandum. Datum. 341. AN EINEN UNGENANNTEN. Dank für Unterstützung in der Breslauer Bistumsangelegenheit. [1376—13801] Dominabilis amice karissime, Antique fidei vestre benignam sollerciam adhuc in nobis fre- quenter ostenditis et ostendistis in facto Wratislauiensis ecclesie, quemadmodum de hoc ab honorabili viro domino Jacobo de 5 Caplicz, Olomucensi canonico, fratre nostro karissimo, verax testimonium accepimus euidenter. De qua sollicitudine et amice pietatis affectu vobis sicud amico dominabili grates magnas referi- mus et durante nobis vita continuo referemus. Sicud alias quam- pluries vestre fidei (sollercia) . .. bonum instaurastis principium, to sicut [?] predicto nostro fratri adhuc assistitis fideliter, nostra negocia consuete beniuolencie studiis dirigendo, sic in vobis ab exordio prime noticie fiducialem spem rite posuimus, de (vobis) omnibus pre ceteris nostris amicis singularius confidendo. Optare- mus vobis sanitatem corpoream, nisi essetis qui non eget ignoran- is cium quouis optamine. Vellemus tamen de persona vestra gratas prosperitates audire. Ideo supplicamus Altissimo, vt vitam vestram dirigat in salutem. Auch bei Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 195, S. 134 nicht als selbständiges Stück gedruckt. 341 = B Bl. 63°. — Uberschrift: Cancellarius regraciatur cuidam amico suo quod in facto Wrat. Ecclesie pro eo fideliter laborauit Hs. — 8 re- feremus continuo Hs ...] hoc ordo 9 sollercia fehlt Hs postulat racionis: vielleicht Umstellungsvermerk der Vorlage, auf die beiden 10 sicut] sic et Hs predicto] prodico Ha sicut-Sätze bezüglich. 11 sic] sicud He assistitis] assiscatis Ha 14 vobis fehlt He 7 Dietlewus: Dietleb Stormer, vgl. oben zu Nr. 305 und zu Nr. 337. 341 Als Empfänger darf man wohl einen Gönner bei der römischen Kurie vermuten, der, nach der Anrede zu schließen, aber nicht Kardinal ist. 4f. Jacobo de Caplicz: vgl. oben zu Nr. 296—298; als Johanns Unter- händler bei der römischen Kurie in der Breslauer Angelegenheit begegnet er auch oben Nr. 47, 22f.
424 X. Bemühungen um das Bistum Breslau. grates vobis referimus infinitas, volentes hoc erga vestram amici- 5 ciam continuo promereri, amiciciam vestram summo studio et affectuose rogantes, quatenus eandem pecuniam exponatis, prout honorabilis vir dominus Dietlewus, plebanus ecclesie sancti Nico- lai], amicus noster dilectus, duxerit ordinandum. Datum. 341. AN EINEN UNGENANNTEN. Dank für Unterstützung in der Breslauer Bistumsangelegenheit. [1376—13801] Dominabilis amice karissime, Antique fidei vestre benignam sollerciam adhuc in nobis fre- quenter ostenditis et ostendistis in facto Wratislauiensis ecclesie, quemadmodum de hoc ab honorabili viro domino Jacobo de 5 Caplicz, Olomucensi canonico, fratre nostro karissimo, verax testimonium accepimus euidenter. De qua sollicitudine et amice pietatis affectu vobis sicud amico dominabili grates magnas referi- mus et durante nobis vita continuo referemus. Sicud alias quam- pluries vestre fidei (sollercia) . .. bonum instaurastis principium, to sicut [?] predicto nostro fratri adhuc assistitis fideliter, nostra negocia consuete beniuolencie studiis dirigendo, sic in vobis ab exordio prime noticie fiducialem spem rite posuimus, de (vobis) omnibus pre ceteris nostris amicis singularius confidendo. Optare- mus vobis sanitatem corpoream, nisi essetis qui non eget ignoran- is cium quouis optamine. Vellemus tamen de persona vestra gratas prosperitates audire. Ideo supplicamus Altissimo, vt vitam vestram dirigat in salutem. Auch bei Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 195, S. 134 nicht als selbständiges Stück gedruckt. 341 = B Bl. 63°. — Uberschrift: Cancellarius regraciatur cuidam amico suo quod in facto Wrat. Ecclesie pro eo fideliter laborauit Hs. — 8 re- feremus continuo Hs ...] hoc ordo 9 sollercia fehlt Hs postulat racionis: vielleicht Umstellungsvermerk der Vorlage, auf die beiden 10 sicut] sic et Hs predicto] prodico Ha sicut-Sätze bezüglich. 11 sic] sicud He assistitis] assiscatis Ha 14 vobis fehlt He 7 Dietlewus: Dietleb Stormer, vgl. oben zu Nr. 305 und zu Nr. 337. 341 Als Empfänger darf man wohl einen Gönner bei der römischen Kurie vermuten, der, nach der Anrede zu schließen, aber nicht Kardinal ist. 4f. Jacobo de Caplicz: vgl. oben zu Nr. 296—298; als Johanns Unter- händler bei der römischen Kurie in der Breslauer Angelegenheit begegnet er auch oben Nr. 47, 22f.
Strana 425
Elfte Abteilung. Zweifelhafte und unechte Stücke. 342. Narrenpatent. [Vor 1364.] Aus der Summa Cancellarii. Saturnine nigredinis fusca caligine inferorum rex Pluto deformis Johanni, comiti vallis fatue, loco salutis errorum deuiis occupari et inter insipientes quoslibet obtinere primatum, vt ordo sit ei in rebus omnibus ordinem non seruare. Nouercantis Fortune negligenti studio fatalium sororum abrupto 5 stamine, Eumenidarum obscuro consilio et infernalium Furiarum certa sciencia et consensu te comitem vallis fatue mira serenitate creamus tibique iura insipientis comitis insipida largitate donamus, vt omnibus fulciaris dementis erroris turbinibus, quibus pretextu blandientis Thesiphone aut allicientis Megere fraudibus dementati 10 comites freti sunt hactenus aut errantis Nature decreto quomodo- 342 = G Kap Rg Ua WI L2 W2 FOS H2 B2 HI L K. — Tadra, Summa Canc. Nr. 20, S. 13f. — Uberschrift: Imperator (Item H1) facit quendam fatuum comitem (militem H1) Kap WI L2 W2 FHILK, Creacio Comitis vallis fatue B2, fehlt Rg Ua Q H2. — 3 primatum] principatum B2 7 certa] ex certa L K serenitate] seueritate Kap G Wa F errantis] erra- 11 actenus G L2FQ 8 largitate] largicione L K 11f. quomodolibet G L2 F B2 L K, quolibet übrige Has bundi L K 342 Die der Uberschrift zufolge von Karl IV. ausgestellte scherzhafte Ernennungsurkunde eines [Hofnarren?] Johannes zum Grafen von Narren- tal' ist, wie ihre Aufnahme in die Summa Cancellarii vermuten läßt, in der Kanzlei Johanns v. N. entstanden (vor 1364) und möglicherweise von diesem persönlich rerfaßt. Daß sie im Namen Karls IV. ergangen sei (wie die Uberschrift behauptet), ist unwahrscheinlich. Eine wirkliche Ur- kunde, durch die Karl IV. einen figellator zum rex omnium histrionum ernennt, stebt in der Summa Canc. (ed. Tadra) Nr. 64, S. 40.
Elfte Abteilung. Zweifelhafte und unechte Stücke. 342. Narrenpatent. [Vor 1364.] Aus der Summa Cancellarii. Saturnine nigredinis fusca caligine inferorum rex Pluto deformis Johanni, comiti vallis fatue, loco salutis errorum deuiis occupari et inter insipientes quoslibet obtinere primatum, vt ordo sit ei in rebus omnibus ordinem non seruare. Nouercantis Fortune negligenti studio fatalium sororum abrupto 5 stamine, Eumenidarum obscuro consilio et infernalium Furiarum certa sciencia et consensu te comitem vallis fatue mira serenitate creamus tibique iura insipientis comitis insipida largitate donamus, vt omnibus fulciaris dementis erroris turbinibus, quibus pretextu blandientis Thesiphone aut allicientis Megere fraudibus dementati 10 comites freti sunt hactenus aut errantis Nature decreto quomodo- 342 = G Kap Rg Ua WI L2 W2 FOS H2 B2 HI L K. — Tadra, Summa Canc. Nr. 20, S. 13f. — Uberschrift: Imperator (Item H1) facit quendam fatuum comitem (militem H1) Kap WI L2 W2 FHILK, Creacio Comitis vallis fatue B2, fehlt Rg Ua Q H2. — 3 primatum] principatum B2 7 certa] ex certa L K serenitate] seueritate Kap G Wa F errantis] erra- 11 actenus G L2FQ 8 largitate] largicione L K 11f. quomodolibet G L2 F B2 L K, quolibet übrige Has bundi L K 342 Die der Uberschrift zufolge von Karl IV. ausgestellte scherzhafte Ernennungsurkunde eines [Hofnarren?] Johannes zum Grafen von Narren- tal' ist, wie ihre Aufnahme in die Summa Cancellarii vermuten läßt, in der Kanzlei Johanns v. N. entstanden (vor 1364) und möglicherweise von diesem persönlich rerfaßt. Daß sie im Namen Karls IV. ergangen sei (wie die Uberschrift behauptet), ist unwahrscheinlich. Eine wirkliche Ur- kunde, durch die Karl IV. einen figellator zum rex omnium histrionum ernennt, stebt in der Summa Canc. (ed. Tadra) Nr. 64, S. 40.
Strana 426
426 XI. Zweifelhafte und unechte Stücke. libet pociuntur, dantes et concedentes tibi auctoritate nepharia comitatum predictum vallis fatue cum castris et municionibus annotatis inferius, videlicet: Narrenberg, Narrenstein, Narrental, 15 Narrenhusen, Narrenheim, Torental, Torenburg, Torenecke, Toren- stein, Affenburg, Affenfelt, Affenkirchen, Affenleite, Affenhusen et ceteris prefate vallis fatue seu tui fatui comitatus stultissimis pertinenciis, quibus eciam specialibus errabundis, vagis et incomptis nominibus valeant appellari. Et ne tu, comes tantus, tam vani 20 comitatus heres et dominus, incomitatus et absque comite tibi competente remaneas, domum tuam officialibus condignis aptare decreuimus, vt officialium qualitas domino oberranti respondeat, vt in condicione familie splendeat nobilis fatuitas dominantis. Sit igitur curie tue magister erroris inconsulti leuitas, magister 25 camere inimica pauperies, coquine magister egestas, marescallus frequens et liuorosa contencio, capellanus continuata garrulitas, cancellarius inuoluti spiritus vertiginosa miseria, clientela te sub- sequens sit rancor, ira, liuor et tedium, precedentes te domicelli sint precipitata voluntas, indeliberata mentis prouisio, spiritus so furibundus. Cibum tibi et familie tue decreuimus vestris aptum operibus campestri quidem labore querendum, vtpote hintper, kraczper, wachalderper et alia que laboris exigunt tedia, vt eciam tibi et eis fungi liceat de fungis quibuslibet et boletis. Potum eciam tibi et tuis collegio nostro suadente tribuimus, vt sit aqua stans s5 restagnata tabescente palude, aqua stillans e tectis veteribus scabra iam absumptis rubigine, aqua fluens per ciuitatum hincinde meatus, 14—16 Narren- 14 videlicet L2 FO S B2 L K, fehlt übrige Hss berg — Affenhusen] Vnitoniczich, Vvelbludich, Vtrzenyczych, Vblaz- Narrenhusen — Affenhusen fehlt B2 novich, Vnasranychach Kap LK 14 Narrenberg] Noremburg G, Nurrenberg Rg Ua, Nurinberg Wi. 15 Narrenheim] Norenheim Rg Narntal OLK norinbeck Q Ua L2, Narensheim G, narrenscheim F Torenberg F Torneck Rg Ua 16 Af- O. Torunecke WI, Torrunecke W2, Tarnecke G, Toreneck F fenberg F Affenfelt] affenbleck Q affenlite Wi Affenhusen] 22 aberranti F B2 Affenhofen F resplendeat Ba L K 24 igitur] 25 marschalkus Rg Ua S, marsalcus ergo Rg Ua WI L2 WEFLK BLK 28 sit] sint F Q B2 31f. hintper tedium] odium F — wachalderper] kon, ossel, wol Kap hindper Rg W1, hinper La.S, hin- diper Q, hindiber B2 L K, hinderper F 31 kracziper WI, craczber B2, cracz- berg L K, karczper F 32 vachaldelper WI L2 S, wacheldel(wachol- del ?)per F, fehlt O BaL K 33 liceat] libeat Rg Ua FO 36 absumpta B2
426 XI. Zweifelhafte und unechte Stücke. libet pociuntur, dantes et concedentes tibi auctoritate nepharia comitatum predictum vallis fatue cum castris et municionibus annotatis inferius, videlicet: Narrenberg, Narrenstein, Narrental, 15 Narrenhusen, Narrenheim, Torental, Torenburg, Torenecke, Toren- stein, Affenburg, Affenfelt, Affenkirchen, Affenleite, Affenhusen et ceteris prefate vallis fatue seu tui fatui comitatus stultissimis pertinenciis, quibus eciam specialibus errabundis, vagis et incomptis nominibus valeant appellari. Et ne tu, comes tantus, tam vani 20 comitatus heres et dominus, incomitatus et absque comite tibi competente remaneas, domum tuam officialibus condignis aptare decreuimus, vt officialium qualitas domino oberranti respondeat, vt in condicione familie splendeat nobilis fatuitas dominantis. Sit igitur curie tue magister erroris inconsulti leuitas, magister 25 camere inimica pauperies, coquine magister egestas, marescallus frequens et liuorosa contencio, capellanus continuata garrulitas, cancellarius inuoluti spiritus vertiginosa miseria, clientela te sub- sequens sit rancor, ira, liuor et tedium, precedentes te domicelli sint precipitata voluntas, indeliberata mentis prouisio, spiritus so furibundus. Cibum tibi et familie tue decreuimus vestris aptum operibus campestri quidem labore querendum, vtpote hintper, kraczper, wachalderper et alia que laboris exigunt tedia, vt eciam tibi et eis fungi liceat de fungis quibuslibet et boletis. Potum eciam tibi et tuis collegio nostro suadente tribuimus, vt sit aqua stans s5 restagnata tabescente palude, aqua stillans e tectis veteribus scabra iam absumptis rubigine, aqua fluens per ciuitatum hincinde meatus, 14—16 Narren- 14 videlicet L2 FO S B2 L K, fehlt übrige Hss berg — Affenhusen] Vnitoniczich, Vvelbludich, Vtrzenyczych, Vblaz- Narrenhusen — Affenhusen fehlt B2 novich, Vnasranychach Kap LK 14 Narrenberg] Noremburg G, Nurrenberg Rg Ua, Nurinberg Wi. 15 Narrenheim] Norenheim Rg Narntal OLK norinbeck Q Ua L2, Narensheim G, narrenscheim F Torenberg F Torneck Rg Ua 16 Af- O. Torunecke WI, Torrunecke W2, Tarnecke G, Toreneck F fenberg F Affenfelt] affenbleck Q affenlite Wi Affenhusen] 22 aberranti F B2 Affenhofen F resplendeat Ba L K 24 igitur] 25 marschalkus Rg Ua S, marsalcus ergo Rg Ua WI L2 WEFLK BLK 28 sit] sint F Q B2 31f. hintper tedium] odium F — wachalderper] kon, ossel, wol Kap hindper Rg W1, hinper La.S, hin- diper Q, hindiber B2 L K, hinderper F 31 kracziper WI, craczber B2, cracz- berg L K, karczper F 32 vachaldelper WI L2 S, wacheldel(wachol- del ?)per F, fehlt O BaL K 33 liceat] libeat Rg Ua FO 36 absumpta B2
Strana 427
Nr. 342—343. 427 sordes abducens et locorum quorumlibet fetida purgamenta. Vestes tibi et eis propinet dumi spinosa congeries, pelles et subducturas ericius, vt singula singulis apte respondeant, vt qualis est dominus, talis sit et aggregata familia, talibus eciam prouisionibus fulciantur. so Nulli ergo penitus liceat aduersus prefata dare consilium, quin tu et tui predicti absque difficultatis obice in talis demencie spiritu maneatis. Testes autem huius sunt fantasie tue vanitas, intelli- gencie confracta medulla, ebetudo mentis, frontis defectuosa lo- cacio, oculorum situs informis, narium inequalis posicio, vocis pec- 45 cantis barbaries, potacionis ritus [?] enormis et alia quelibet, que formam vane fatuitatis in te modo quodam mirabili et expresse notorio protestantur. Datum apud inferos in Acheronte medio trans Lethei fluminis ripas inmemores, vbi Cochitus ampne amaro preterfluit et Stigis minatur austeritas profluuium inimicum. Anno so quo Jouialis Serenitas portas inferni destruxit, die quo nostri principis memoratur captiuitas et in seculo, quo nostra cessauit auctoritas aurei temporis imperio dominante. 343. DIE NONNEN DES KATHARINENKLOSTERS IN NURNBERG AN DEN BISCHOF VON FREISING. Er möge einen Kodex, den der Kanzler aus ihrer Klosterbibliothek entliehen habe, ihm als Geschenk überlassen. [Vor 1365.] Aus der Summa Cancellarii. Reuerende pater, domine Frisingensis episcope, Supplicat honorande paternitati vestre collegium deodicatarum virginum monasterii sancte Katherine in Nuremberg, quatenus ad 40 fulciatur Q 41 ergo fehlt G penitus fehlt Rg Ua L2QS H ! 42 spiritu demencie Rg Ua WIFSLK LK 46 ritus] em. 48 notorie F, notario G WI L2 W2 S, notarie B2 Achi- sitis? ronte Rg Ua WI W2FOSBELK 49 Cochites Rg Ua LIFWISHI. Chotices Kap, Chodices G, chochites Q 51 nostri] vestri Rg Ua La Wa F B2 343 = G Rg Ua Kap WI LIFOSH2 B: HI Ub Gr. — Tadra, Summa Canc. Nr. 44, S. 28. — Uberschrift: Moniales quedam supplicant (Monialis 51f. die — captiuitas: am Sonnabend vor Ostern (Tag der Höllenfahrt Christi)?
Nr. 342—343. 427 sordes abducens et locorum quorumlibet fetida purgamenta. Vestes tibi et eis propinet dumi spinosa congeries, pelles et subducturas ericius, vt singula singulis apte respondeant, vt qualis est dominus, talis sit et aggregata familia, talibus eciam prouisionibus fulciantur. so Nulli ergo penitus liceat aduersus prefata dare consilium, quin tu et tui predicti absque difficultatis obice in talis demencie spiritu maneatis. Testes autem huius sunt fantasie tue vanitas, intelli- gencie confracta medulla, ebetudo mentis, frontis defectuosa lo- cacio, oculorum situs informis, narium inequalis posicio, vocis pec- 45 cantis barbaries, potacionis ritus [?] enormis et alia quelibet, que formam vane fatuitatis in te modo quodam mirabili et expresse notorio protestantur. Datum apud inferos in Acheronte medio trans Lethei fluminis ripas inmemores, vbi Cochitus ampne amaro preterfluit et Stigis minatur austeritas profluuium inimicum. Anno so quo Jouialis Serenitas portas inferni destruxit, die quo nostri principis memoratur captiuitas et in seculo, quo nostra cessauit auctoritas aurei temporis imperio dominante. 343. DIE NONNEN DES KATHARINENKLOSTERS IN NURNBERG AN DEN BISCHOF VON FREISING. Er möge einen Kodex, den der Kanzler aus ihrer Klosterbibliothek entliehen habe, ihm als Geschenk überlassen. [Vor 1365.] Aus der Summa Cancellarii. Reuerende pater, domine Frisingensis episcope, Supplicat honorande paternitati vestre collegium deodicatarum virginum monasterii sancte Katherine in Nuremberg, quatenus ad 40 fulciatur Q 41 ergo fehlt G penitus fehlt Rg Ua L2QS H ! 42 spiritu demencie Rg Ua WIFSLK LK 46 ritus] em. 48 notorie F, notario G WI L2 W2 S, notarie B2 Achi- sitis? ronte Rg Ua WI W2FOSBELK 49 Cochites Rg Ua LIFWISHI. Chotices Kap, Chodices G, chochites Q 51 nostri] vestri Rg Ua La Wa F B2 343 = G Rg Ua Kap WI LIFOSH2 B: HI Ub Gr. — Tadra, Summa Canc. Nr. 44, S. 28. — Uberschrift: Moniales quedam supplicant (Monialis 51f. die — captiuitas: am Sonnabend vor Ostern (Tag der Höllenfahrt Christi)?
Strana 428
428 XI. Zweifelhafte und unechte Stücke. honorem decoris feminei et pudicicie virginalis domino cancellario 6 Cesaris tribuatis in donum illum librum papireum, quem sibi vestra curialitas mutuauit. Et deliberetis in ea parte facere de instanti necessitate virtutem, cum sit virtuosius et laudi vestre maiori splendore conueniens illud benigne tribuere, quod tamen restituere non dignabatur auaricia possidentis. Neque carmina nostra reueren- 1o cia presulis ingrata suscipiat, que non liuor edax sed pius ambit amor. — supplicat Kap) episcopo Frisingensi (Fr. fehlt H1), vt donet (det L2 F) cancellario (capellano B2) librum (vt donet librum canc. cesaris W2) G WI L2 W3 B: H1 Gr, Monialis cuidam episcopo (ep. fehlt Ub) supplicat vt donet canc. librum (librum quemdam Ub) S Ub. — 1 Rev. in Christo 2 deodicarum W2. pater domine Wi, Rev. pater et domine Kap dedicatarum GS H2 H1, dedicarum L2 3 Katherine] K. H2, katholice H1 Gr Nuremberg] Praga Ub, fehlt Ba 4 cancellario] canonico 5 dono HI Gr 6 instanti] presenti instanti Q 9 nostra] QH3 mea H2 Ub 10 ingrate S 843 Die Stilisierung des Schreibens stammt vermutlich vom Kanzler selbst. Dafür spricht außer der Aufnahme in die Summa Canc. die Schlußformel. vgl. oben Nr. 119, 54f. 344. AN PAUL VON JENZENSTEIN D. JUNGEREN. Uber die Vorbereitung zum Studium der Rhetorik und deren Nutzen. (Im Namen der Rhetorik.) Vor 1374. Aus der Summa Cancellarii. Aureis redimita monilibus, vernancium florum varietate distineta. eloquencie princeps, regina Rethorica, speciose indolis famando tyroni Paulo Pauli salutem et sue familiaritatis consorcium adipisci. 344 = Kap WIFOSH2 B2 HI Ub Gr L K, außerdem Brünner Landes- archiv Cod. 12254 (18. Jahrh., Sigle Br2). — Tadra, Summa Canc. Nr. 250. S. 158. — Uberschrift: Cancellarius (Rex L K) scribit filio domini Pauli (P. fehlt H1) hortando ipsum ad rethoricam Kap S HI Gr, Epistola domine et regine Rethorice ad quendam Paulum F, Canc. hortatur filium dni P. ad reth. B2, Item Petrus Jauris, cancellarius imperatoris, scribit hanc epistolam Paulo, filio dni Pauli de Jenczenstein, regni Boemie camere notarii Bra, fehlt übrige Hss. — I et florum vernancium Ub distine- ta] distincta propter Ub L K 2 famando] F ... amando Br2 3 consorcia Q
428 XI. Zweifelhafte und unechte Stücke. honorem decoris feminei et pudicicie virginalis domino cancellario 6 Cesaris tribuatis in donum illum librum papireum, quem sibi vestra curialitas mutuauit. Et deliberetis in ea parte facere de instanti necessitate virtutem, cum sit virtuosius et laudi vestre maiori splendore conueniens illud benigne tribuere, quod tamen restituere non dignabatur auaricia possidentis. Neque carmina nostra reueren- 1o cia presulis ingrata suscipiat, que non liuor edax sed pius ambit amor. — supplicat Kap) episcopo Frisingensi (Fr. fehlt H1), vt donet (det L2 F) cancellario (capellano B2) librum (vt donet librum canc. cesaris W2) G WI L2 W3 B: H1 Gr, Monialis cuidam episcopo (ep. fehlt Ub) supplicat vt donet canc. librum (librum quemdam Ub) S Ub. — 1 Rev. in Christo 2 deodicarum W2. pater domine Wi, Rev. pater et domine Kap dedicatarum GS H2 H1, dedicarum L2 3 Katherine] K. H2, katholice H1 Gr Nuremberg] Praga Ub, fehlt Ba 4 cancellario] canonico 5 dono HI Gr 6 instanti] presenti instanti Q 9 nostra] QH3 mea H2 Ub 10 ingrate S 843 Die Stilisierung des Schreibens stammt vermutlich vom Kanzler selbst. Dafür spricht außer der Aufnahme in die Summa Canc. die Schlußformel. vgl. oben Nr. 119, 54f. 344. AN PAUL VON JENZENSTEIN D. JUNGEREN. Uber die Vorbereitung zum Studium der Rhetorik und deren Nutzen. (Im Namen der Rhetorik.) Vor 1374. Aus der Summa Cancellarii. Aureis redimita monilibus, vernancium florum varietate distineta. eloquencie princeps, regina Rethorica, speciose indolis famando tyroni Paulo Pauli salutem et sue familiaritatis consorcium adipisci. 344 = Kap WIFOSH2 B2 HI Ub Gr L K, außerdem Brünner Landes- archiv Cod. 12254 (18. Jahrh., Sigle Br2). — Tadra, Summa Canc. Nr. 250. S. 158. — Uberschrift: Cancellarius (Rex L K) scribit filio domini Pauli (P. fehlt H1) hortando ipsum ad rethoricam Kap S HI Gr, Epistola domine et regine Rethorice ad quendam Paulum F, Canc. hortatur filium dni P. ad reth. B2, Item Petrus Jauris, cancellarius imperatoris, scribit hanc epistolam Paulo, filio dni Pauli de Jenczenstein, regni Boemie camere notarii Bra, fehlt übrige Hss. — I et florum vernancium Ub distine- ta] distincta propter Ub L K 2 famando] F ... amando Br2 3 consorcia Q
Strana 429
Nr. 343—344. 429 Si mentis interne conceptus interior diserte quidem oracionis suffragio rite colligitur, si que vocis porriguntur officio, signa sunt anime passionum, profecto ex tuis epistolis nostra considerat regalis benignitas et nostre Maiestatis sublimis apex intelligit, te velud tyronem magnificum thezauros beatos sacri nostri laris appetere et nostri torrentis flagrantibus desideriis sitire fluenta, vbi nemoris Aonii diuine Pyerides et fontis Castalii grate puelle alternis choris 10 musico cantu contencione suaui decertant, vbi ex Eliconeis collibus 5 4 disertus Q, dissertus B2, dissertiue WI F, discretus Ub L K, desertus 5 officio porriguntur Br2 S HIGr, desertiue Br2 6 reginalis WI 10 Aonii diuine] enei 7 et fehlt WIF 8 nostri sacri Kap Br2 diuine WI FUbLK, Enea diuina Br2, eneydarum Kap, enereydes (so) musico 11 musice Q Br2 Q, eneydum S. vgl. oben zu Nr. 48, 82 cum cantu F 344 Die Begrenzung der Abfassungszeit ergibt sich aus der Uberliefe- rung in Wi (geschrieben 1378) und in Q (geschrieben 1374). — Thema und Ausführung, die im Rahmen altererbter, schulmäßiger Tradition bleiben, lassen an sich keinen Schluß auf die Persönlichkeit des Verfassers zu. Für die Autorschaft Johanns v. N. sprechen außer der Schreibart seine engen Beziehungen zu dem Vater des Angeredeten, Paul von Jenzenstein (vgl. oben zu Nr. 152. 191) und das in den alten Handschriften der Summa ohne Zusatz stehende Cancellarius der Uberschrift, das sonst ausnahmslos den Neumarkter bezeichnet. Der Uberschrift in der jungen Handschrift Bra, die unter dem Cancellarius Peter Jauer versteht (Notar der Reichskanzlei von 1360—1378, scit 1376 Pronotar, als solcher unter Wenzel weiter tätig bia 1386, rgl. oben zu Nr. 86), kommt eine gewisse Beachtung nur insofern zu, als mit der Möglichkeit gerechnet werden muß, daß der Rubrikator von Br€ aie einer älteren, heute verlorenen Handschrift entnommen hat. Auch kann zugegeben werden, daß die Titel cancellarius und protonotarius in unserer Zeit gelegentlich promiscue gebraucht werden. Aber eine so ent- schiedene Stellungnahme zugunsten der Autorschaft Peter Jauers, wie sie Burdach für angezeigt hielt, als er auf diese Handschrift und diese Uber- schrift stieß (Deutsche Literaturzeitung 1899 Sp. 68; Abhdl. d. Berliner Akadem. d. Wiss. 1903, S. 25f., wiederabgedruckt Vorspiel I 2 S. 161; rgl. auch V. M. z. R. III 2 S. 53), läßt sich nach Uberprüfung der Gesamt- überlieferung nicht aufrechterhalten. 1 Aureis redimita monilibus: ebenso beginnt ein Brief Johanns v. N. an Petrarca, s. oben Nr. 109. 9f. Vgl. Aonium nemus bei Statius Achill. 1. 10. bei dem das so viel wie "bëotisch’ besagende Adjektiv überhaupt häufig ist. Als Aoniae sorores werden die Musen bezeichnet (Ovid Trist. IV 10, 39; Statius Silvae V 3, 122; Ovid Met. 5, 332), s. Perin, Onomasticon zu Forcellinis Lexicon sotius latinitatis I 137. Vgl. auch oben Nr. 48,82 nebst Anm.
Nr. 343—344. 429 Si mentis interne conceptus interior diserte quidem oracionis suffragio rite colligitur, si que vocis porriguntur officio, signa sunt anime passionum, profecto ex tuis epistolis nostra considerat regalis benignitas et nostre Maiestatis sublimis apex intelligit, te velud tyronem magnificum thezauros beatos sacri nostri laris appetere et nostri torrentis flagrantibus desideriis sitire fluenta, vbi nemoris Aonii diuine Pyerides et fontis Castalii grate puelle alternis choris 10 musico cantu contencione suaui decertant, vbi ex Eliconeis collibus 5 4 disertus Q, dissertus B2, dissertiue WI F, discretus Ub L K, desertus 5 officio porriguntur Br2 S HIGr, desertiue Br2 6 reginalis WI 10 Aonii diuine] enei 7 et fehlt WIF 8 nostri sacri Kap Br2 diuine WI FUbLK, Enea diuina Br2, eneydarum Kap, enereydes (so) musico 11 musice Q Br2 Q, eneydum S. vgl. oben zu Nr. 48, 82 cum cantu F 344 Die Begrenzung der Abfassungszeit ergibt sich aus der Uberliefe- rung in Wi (geschrieben 1378) und in Q (geschrieben 1374). — Thema und Ausführung, die im Rahmen altererbter, schulmäßiger Tradition bleiben, lassen an sich keinen Schluß auf die Persönlichkeit des Verfassers zu. Für die Autorschaft Johanns v. N. sprechen außer der Schreibart seine engen Beziehungen zu dem Vater des Angeredeten, Paul von Jenzenstein (vgl. oben zu Nr. 152. 191) und das in den alten Handschriften der Summa ohne Zusatz stehende Cancellarius der Uberschrift, das sonst ausnahmslos den Neumarkter bezeichnet. Der Uberschrift in der jungen Handschrift Bra, die unter dem Cancellarius Peter Jauer versteht (Notar der Reichskanzlei von 1360—1378, scit 1376 Pronotar, als solcher unter Wenzel weiter tätig bia 1386, rgl. oben zu Nr. 86), kommt eine gewisse Beachtung nur insofern zu, als mit der Möglichkeit gerechnet werden muß, daß der Rubrikator von Br€ aie einer älteren, heute verlorenen Handschrift entnommen hat. Auch kann zugegeben werden, daß die Titel cancellarius und protonotarius in unserer Zeit gelegentlich promiscue gebraucht werden. Aber eine so ent- schiedene Stellungnahme zugunsten der Autorschaft Peter Jauers, wie sie Burdach für angezeigt hielt, als er auf diese Handschrift und diese Uber- schrift stieß (Deutsche Literaturzeitung 1899 Sp. 68; Abhdl. d. Berliner Akadem. d. Wiss. 1903, S. 25f., wiederabgedruckt Vorspiel I 2 S. 161; rgl. auch V. M. z. R. III 2 S. 53), läßt sich nach Uberprüfung der Gesamt- überlieferung nicht aufrechterhalten. 1 Aureis redimita monilibus: ebenso beginnt ein Brief Johanns v. N. an Petrarca, s. oben Nr. 109. 9f. Vgl. Aonium nemus bei Statius Achill. 1. 10. bei dem das so viel wie "bëotisch’ besagende Adjektiv überhaupt häufig ist. Als Aoniae sorores werden die Musen bezeichnet (Ovid Trist. IV 10, 39; Statius Silvae V 3, 122; Ovid Met. 5, 332), s. Perin, Onomasticon zu Forcellinis Lexicon sotius latinitatis I 137. Vgl. auch oben Nr. 48,82 nebst Anm.
Strana 430
430 XI. Zweifelhafte und unechte Stücke. doctrinarum virencium Pegasei nectaris dulce profluuium beatis debriat saporibus conuiuantes. Ad cuius gustandum sacra libamina summa necessitate requiritur, 15 tyro famande, te primitus matris grammatice lacteis legibus et disputantis loyce disciplinis subtilibus erudiri. Hec sunt etenim, quibus velud firmissimis axibus rota nostre persuasionis euoluitur, dum velud germane sorores facundi sermonis inter se parciuntur insignia, dum vna quidem congruitati, alia vero veritati deseruit, 2o vt demum nostri floris accedens verna temperies congruum in vero et verum in congruo emphatico splendore perornet et solari radio in lucem rite perducat quod latuit in obscuro. Cum igitur, indolis optime iuuenis, quem amor virtutis amorosis semper affectibus reddit amabilem, thezauris magistralibus nostra- 25 rum sororum, vt premittitur, tui cordis penetralia affectatis diuiciis habundare iam ceperunt, nunc expedit vt potenti malleo congruitati verba et veritati sentencias obedire compellas. Tunc digne tibi suc- curret nostra benignitas, tunc auro mentis argentum lingwe mere- beris, tunc nostri laris tibi pandentur honores, vt discas arte retho- so rica (materias ?) rerumque conformes habitus ymaginaria virtute inuenire subtiliter, inuenta queque sitibus aptis disponere, vt floride tunc eloquaris disposita, elocuta commemores et naturalis tui plectri dulci modulamine pronunccies memorata. Tunc prin- cipum, presulum et magnatum te dulcis fauor aspiciet, tunc ardua ss magnorum consilia oculo prudenti rimaberis, tunc tibi ad regum 13 inebriat B2, ebriat H1 Gr, deebriat Bra 12 beatis] cereatis Bra conuiuantes] comitantes Kap, cömitantes darüber Glosse mutantes S, comunicantes QUb 16 erudiri] condiri Br 18 parciuntur] partuntur WIO, parcientur B2, pertractent S, pertractant pertinenter Kap 21 per- ornet] perhorret Kap Ub 26 ceperant Kap, inceperuntQ nunc expedit] nam expedit Kap, fehlt übrige Hss 29 tunc — rethorica fehlt L K arte pandent Ub Bra laris] lateris Kap, literis O. lares B3 Bra rethorica WI F B2 Ub Gr, artem rethoricam Kap, fehlt OL K 30 mate- rias fehlt Hes, vgl. Johann v. N. an Petrarca: V. M. z. R. VII Nr. 4 Z. 16 30f. ymaginaria — inuenire] hinc in ymaginariam virtutem (S. 22) euenire Kap 31 queque WIFOLK, quoque Ub, fehlt übrige Hss aptis] apertis Bra 32 et naturalis] in naturalibus Kap 35 mag- 31—33 inuenire — memorata: vgl. Joh. v. N. an Petrarca (V. M. z. R. VII Nr. 4, 15ff., S. 22): cum penetralia vestre mentis sint fauore diuino apta quidem grandes inuenire materias, inuentas disponere et flore rethorico vestire dispositas et elocuta memorie commendare et dulcis plectri modulamine pronuncciare nouerint memorata ... Uber diese aus der Antike stammenden Schultermini s. ebenda S. 23.
430 XI. Zweifelhafte und unechte Stücke. doctrinarum virencium Pegasei nectaris dulce profluuium beatis debriat saporibus conuiuantes. Ad cuius gustandum sacra libamina summa necessitate requiritur, 15 tyro famande, te primitus matris grammatice lacteis legibus et disputantis loyce disciplinis subtilibus erudiri. Hec sunt etenim, quibus velud firmissimis axibus rota nostre persuasionis euoluitur, dum velud germane sorores facundi sermonis inter se parciuntur insignia, dum vna quidem congruitati, alia vero veritati deseruit, 2o vt demum nostri floris accedens verna temperies congruum in vero et verum in congruo emphatico splendore perornet et solari radio in lucem rite perducat quod latuit in obscuro. Cum igitur, indolis optime iuuenis, quem amor virtutis amorosis semper affectibus reddit amabilem, thezauris magistralibus nostra- 25 rum sororum, vt premittitur, tui cordis penetralia affectatis diuiciis habundare iam ceperunt, nunc expedit vt potenti malleo congruitati verba et veritati sentencias obedire compellas. Tunc digne tibi suc- curret nostra benignitas, tunc auro mentis argentum lingwe mere- beris, tunc nostri laris tibi pandentur honores, vt discas arte retho- so rica (materias ?) rerumque conformes habitus ymaginaria virtute inuenire subtiliter, inuenta queque sitibus aptis disponere, vt floride tunc eloquaris disposita, elocuta commemores et naturalis tui plectri dulci modulamine pronunccies memorata. Tunc prin- cipum, presulum et magnatum te dulcis fauor aspiciet, tunc ardua ss magnorum consilia oculo prudenti rimaberis, tunc tibi ad regum 13 inebriat B2, ebriat H1 Gr, deebriat Bra 12 beatis] cereatis Bra conuiuantes] comitantes Kap, cömitantes darüber Glosse mutantes S, comunicantes QUb 16 erudiri] condiri Br 18 parciuntur] partuntur WIO, parcientur B2, pertractent S, pertractant pertinenter Kap 21 per- ornet] perhorret Kap Ub 26 ceperant Kap, inceperuntQ nunc expedit] nam expedit Kap, fehlt übrige Hss 29 tunc — rethorica fehlt L K arte pandent Ub Bra laris] lateris Kap, literis O. lares B3 Bra rethorica WI F B2 Ub Gr, artem rethoricam Kap, fehlt OL K 30 mate- rias fehlt Hes, vgl. Johann v. N. an Petrarca: V. M. z. R. VII Nr. 4 Z. 16 30f. ymaginaria — inuenire] hinc in ymaginariam virtutem (S. 22) euenire Kap 31 queque WIFOLK, quoque Ub, fehlt übrige Hss aptis] apertis Bra 32 et naturalis] in naturalibus Kap 35 mag- 31—33 inuenire — memorata: vgl. Joh. v. N. an Petrarca (V. M. z. R. VII Nr. 4, 15ff., S. 22): cum penetralia vestre mentis sint fauore diuino apta quidem grandes inuenire materias, inuentas disponere et flore rethorico vestire dispositas et elocuta memorie commendare et dulcis plectri modulamine pronuncciare nouerint memorata ... Uber diese aus der Antike stammenden Schultermini s. ebenda S. 23.
Strana 431
Nr. 344—345. 431 atque potentum penates altissimus clarusque patebit accessus, tunc wltum tuum multitudo plebis precabitur, tunc laborum no- bilium fructum centesimum reportabis in gaudio, Paule Pauli. Datum etc. 345. AN JOHANNES MARIGNOLA, BISCHOF VON BISIGNANO. [Verfasser ist Richard Fitzralph, Erzbischof von Armagh und Primas von Irland.] Wünscht, ihm in öffentlichem Redekampf gegenüberzutreten. [1354—1359.] Aus der Summa Cancellarii. Reuerende pater et amice karissime, Non congruunt etati neque venerando senio, que de vobis hono- rabiles viri domini ... de . . et . . . de .. recitarunt, neque mentis testantur prudenciam ea, que per ipsos nobis vestra reuerencia voluit intimari. Nam florem ordinis vestri, si ordo dici meretur, s iam auctore Domino et iusticia nobis suffragante conuicimus, iam in campo Marcio desiderati voti compotes absque formidine militamus, neque aliud superest nisi vt detur victori brauium et, quem triumphus desideratus exornat, Dei velit benignitas coronare. Iam calamus fructus expectat vberes, qui de area sancte Ecclesie 10 .. .. norum] magnatorum QUb L K, magistrorum S, indignorum Br2 rimaueris S, rimareris B2 regum] regnum O SGr Br2 clarus- 36 altiss. clarusque fehlt Br2 altissimos QSUbLK 37 plebis multitudo WI FOB GrLK que] clarus FOLK 37f. laboris nobilis Kap 39 Datum etc.] fehlt Wi B2. Explicit Summa Cancellarii etc. F 845 = Rg Ua Kap WI L2 W2 FOS H: B2 HI Ub Gr L K. — Tadra, Summa Canc. Nr. 63, S. 39f. — Uberschrift: Cancellarius (Item WI L2SGr, fehlt W2 H1) scribit episcopo Bisanensi (Bisanci B2, Bisancie Gr, Bisuniensi LK, Westiensi S) ex parte Armacani (Armicani WI L2 W2 Gr, armachani L K, fehlt S H1) episcopi ybernie Kap WI L2 W2 F S B2HI Gr Ub L K. — 3 viri et 2 venerando] honorando B2 H1 Gr 1 Reuerendissime F domini F domini de et P. Ub, domini .. etc. L K 4 per ipsos vestra in reuerencia F fehlt WILK 5 intimare H2 L K flores S 6 conuinximus Q, conneximus H2, conuictus H1, coniunctiuis iam] Nam L K 7f. iam — militamus fehlt Le Gr, vicimus S Martis L K, fehlt hier Q H2 compotes] composcente marcio Q H2, 8 nisi vt] nisi quod WILK 10 calamus] chalamus fehlt S darüber spica Q. colonus S H2 H! ara B2 Ub, atra Gr
Nr. 344—345. 431 atque potentum penates altissimus clarusque patebit accessus, tunc wltum tuum multitudo plebis precabitur, tunc laborum no- bilium fructum centesimum reportabis in gaudio, Paule Pauli. Datum etc. 345. AN JOHANNES MARIGNOLA, BISCHOF VON BISIGNANO. [Verfasser ist Richard Fitzralph, Erzbischof von Armagh und Primas von Irland.] Wünscht, ihm in öffentlichem Redekampf gegenüberzutreten. [1354—1359.] Aus der Summa Cancellarii. Reuerende pater et amice karissime, Non congruunt etati neque venerando senio, que de vobis hono- rabiles viri domini ... de . . et . . . de .. recitarunt, neque mentis testantur prudenciam ea, que per ipsos nobis vestra reuerencia voluit intimari. Nam florem ordinis vestri, si ordo dici meretur, s iam auctore Domino et iusticia nobis suffragante conuicimus, iam in campo Marcio desiderati voti compotes absque formidine militamus, neque aliud superest nisi vt detur victori brauium et, quem triumphus desideratus exornat, Dei velit benignitas coronare. Iam calamus fructus expectat vberes, qui de area sancte Ecclesie 10 .. .. norum] magnatorum QUb L K, magistrorum S, indignorum Br2 rimaueris S, rimareris B2 regum] regnum O SGr Br2 clarus- 36 altiss. clarusque fehlt Br2 altissimos QSUbLK 37 plebis multitudo WI FOB GrLK que] clarus FOLK 37f. laboris nobilis Kap 39 Datum etc.] fehlt Wi B2. Explicit Summa Cancellarii etc. F 845 = Rg Ua Kap WI L2 W2 FOS H: B2 HI Ub Gr L K. — Tadra, Summa Canc. Nr. 63, S. 39f. — Uberschrift: Cancellarius (Item WI L2SGr, fehlt W2 H1) scribit episcopo Bisanensi (Bisanci B2, Bisancie Gr, Bisuniensi LK, Westiensi S) ex parte Armacani (Armicani WI L2 W2 Gr, armachani L K, fehlt S H1) episcopi ybernie Kap WI L2 W2 F S B2HI Gr Ub L K. — 3 viri et 2 venerando] honorando B2 H1 Gr 1 Reuerendissime F domini F domini de et P. Ub, domini .. etc. L K 4 per ipsos vestra in reuerencia F fehlt WILK 5 intimare H2 L K flores S 6 conuinximus Q, conneximus H2, conuictus H1, coniunctiuis iam] Nam L K 7f. iam — militamus fehlt Le Gr, vicimus S Martis L K, fehlt hier Q H2 compotes] composcente marcio Q H2, 8 nisi vt] nisi quod WILK 10 calamus] chalamus fehlt S darüber spica Q. colonus S H2 H! ara B2 Ub, atra Gr
Strana 432
432 XI. Zweifelhafte und unechte Stücke. vepres et spinas ewlsit et deformantibus erroribus propulsis viam aperuit catholice veritatis. Neque vestrum, reuerende pater, time- mus aduentum, vt vestris argumentis terreamur in aliquo, qui iam anglicana sophismata, Okkam puta, Burley et aliorum, qui sub 15 apparencia veri tunicam false studuerunt [?] contexere, omnino destruximus, latratus eorum inutiles pie veritatis sermonibus compescendo. Veniat igitur inueteratus ille Bisanensis episcopus, veniat, quesumus, ille, qui se apostolum orientis in curia Cesaris ampullose denominat, vt experiatur in opere, quid sompnia sua 20 sibi prodesse valeant. Nam si canum latrancium iuuentuti intrusit vincula nostre prouisionis industria, facile quidem palpitantem senio molosum ligare curabimus, cui iam neque vocis claritas neque sciencie habilitas suffragantur. 345 Der in der Summa Cancellarii unter dem Namen des Kanzlers überlieferte Brief an den berühmten Weltreisenden und Chronisten Johann Marignola ord. min., der von 1354—1359 den Bischofestuhl in Bisignano in Unteritalien bekleidete, ist nicht von Johann v. N. verfaßt, sondern, wie der Zusatz ex parte Armacani episcopi andeutet und wie schon Dobner, Mon. Boemiae II S. 73f. erkannte, von Richard Fitzralph, Erzbischof von Armagh und Primas von Irland (1346—1361), dem Vorläufer und An- reger Wiclifs. Uber Fitzralphs publizistisches Auftreten gegen die Bettel- mönche, seine Predigten und Abhandlungen über die Armut Christi und seine Forderung der Wiederherstellung der ursprünglichen Regel des heil. Franz vgl. Burdach, V. M. z. R. III 2 S. 35 Anm. 1 und S. 145ff.; II 2 S. 293 ff. Von persönlichen Beziehungen dieses Kirchen- fürsten zu Johann v. N., wie sie die in den Hss. überlieferte Uber- 11 propulsis] remotis H2 14 anglicano 13 terreantur L K sophismate L K zophismata Wi B2, sophismata vestrorum S, Ockam Rg Ua Kap WIL K, Occam Q. Ockram sophistica H1 Gr L2 W2, Occan S B2, hoccan H2, octam H1, Occani Ub Gr burlei W2 QSH2HI Gr, Birilei F, burlon Wi, birlon L K 15 veri] michi Gr L K, viri Q false S H2 H1, falso übrige Hss studuerunt] seruerunt W2, subcreuerunt Q H2, succreuerunt S, creuerunt H1, se corruerunt Gr, secreuerunt übrige Hss; auch Entstellung aus cucurre- runt (currerunt) ist denkbar. 17 Bizanensis Wi, Bisan. F, Bysa- nensis Ub, Bisuniensis L K, bisancius HI Gr, bisanzius H2, Bissan. Ba, 19 denominat] bisätis Q 18 queso L K origentis S H2 sompnia] so- opere] ore W2 reperiatur L K defoueat F 20 intrusit B2, interfuit L K, intersiti L2, intersint phismata Ha Wi, intersit übrige Hee 23 suffragatur L K, suffragantur. Datum L K
432 XI. Zweifelhafte und unechte Stücke. vepres et spinas ewlsit et deformantibus erroribus propulsis viam aperuit catholice veritatis. Neque vestrum, reuerende pater, time- mus aduentum, vt vestris argumentis terreamur in aliquo, qui iam anglicana sophismata, Okkam puta, Burley et aliorum, qui sub 15 apparencia veri tunicam false studuerunt [?] contexere, omnino destruximus, latratus eorum inutiles pie veritatis sermonibus compescendo. Veniat igitur inueteratus ille Bisanensis episcopus, veniat, quesumus, ille, qui se apostolum orientis in curia Cesaris ampullose denominat, vt experiatur in opere, quid sompnia sua 20 sibi prodesse valeant. Nam si canum latrancium iuuentuti intrusit vincula nostre prouisionis industria, facile quidem palpitantem senio molosum ligare curabimus, cui iam neque vocis claritas neque sciencie habilitas suffragantur. 345 Der in der Summa Cancellarii unter dem Namen des Kanzlers überlieferte Brief an den berühmten Weltreisenden und Chronisten Johann Marignola ord. min., der von 1354—1359 den Bischofestuhl in Bisignano in Unteritalien bekleidete, ist nicht von Johann v. N. verfaßt, sondern, wie der Zusatz ex parte Armacani episcopi andeutet und wie schon Dobner, Mon. Boemiae II S. 73f. erkannte, von Richard Fitzralph, Erzbischof von Armagh und Primas von Irland (1346—1361), dem Vorläufer und An- reger Wiclifs. Uber Fitzralphs publizistisches Auftreten gegen die Bettel- mönche, seine Predigten und Abhandlungen über die Armut Christi und seine Forderung der Wiederherstellung der ursprünglichen Regel des heil. Franz vgl. Burdach, V. M. z. R. III 2 S. 35 Anm. 1 und S. 145ff.; II 2 S. 293 ff. Von persönlichen Beziehungen dieses Kirchen- fürsten zu Johann v. N., wie sie die in den Hss. überlieferte Uber- 11 propulsis] remotis H2 14 anglicano 13 terreantur L K sophismate L K zophismata Wi B2, sophismata vestrorum S, Ockam Rg Ua Kap WIL K, Occam Q. Ockram sophistica H1 Gr L2 W2, Occan S B2, hoccan H2, octam H1, Occani Ub Gr burlei W2 QSH2HI Gr, Birilei F, burlon Wi, birlon L K 15 veri] michi Gr L K, viri Q false S H2 H1, falso übrige Hss studuerunt] seruerunt W2, subcreuerunt Q H2, succreuerunt S, creuerunt H1, se corruerunt Gr, secreuerunt übrige Hss; auch Entstellung aus cucurre- runt (currerunt) ist denkbar. 17 Bizanensis Wi, Bisan. F, Bysa- nensis Ub, Bisuniensis L K, bisancius HI Gr, bisanzius H2, Bissan. Ba, 19 denominat] bisätis Q 18 queso L K origentis S H2 sompnia] so- opere] ore W2 reperiatur L K defoueat F 20 intrusit B2, interfuit L K, intersiti L2, intersint phismata Ha Wi, intersit übrige Hee 23 suffragatur L K, suffragantur. Datum L K
Strana 433
Nr. 345. 346. 433 schrift zur Voraussetzung hat, ist uns sonst nichts bekannt. Wahrschein- lich hatte Fitzralph das Schreiben an den Kanzler gesandt, damit dieser es Marignola übermittle. So könnte es in die Briefsammlung Johanns v. N. geraten sein. Wie lange Marignola, der nach der Rückkehr von seiner Weltreise von Karl IV. bekanntlich nach Prag eingeladen und mit der Ab- fassung einer Chronik Böhmens beauftragt wurde, sich am kaiserlichen Hof aufgehalten hat, ist nicht bekannt. Nach Friedjung (Kaiser Karl IV. und sein Anteil am geistigen Leben seiner Zeit, Wien 1876, S. 220) wäre er bereits vor 1353 in der böhmischen Hauptstadt eingetroffen. 5—9 Eine erste Beschwerde gegen die Bettelmönche (Wolfenbüttel, Cod. Helmstedt 1108) trug Fitzralph am 5. Juli 1350 in Avignon in einem öffentlichen Konsistorium Papst Clemens VI. vor. Eine andere (Wolfen- büttel, Codd. Helmstedt 300 und 311, gedruckt bei Goldast, De Monarchia II 1392) ist vom 8. November 1357 datiert, s. v. Heinemanns Katalog I Nr. 334. 345, S. 247. 257; V. M. z. R. II 2, S. 293f. 14 U'ber den 'auch von Wiclef zitierten Burleigh I† nach 1343], der Aristotelische Methode mit Augustinisch-kirchlichem Platonismus vereinigte', vgl. V. M. z. R. III 2 S. 146 Anm. 3, wo bereits auf Lechler, Wiclif 1S. 461 ver- wiesen ist; Ueberweg-Geyer, Grundriß d. Gesch. d. Philosophie I111 S. 621f. 788. 17 Veniat: (zum Redekampf) nach Avignon? 346. AN EINEN UNGENANNTEN. Scherzhaften Inhalts. Undatierbar. Bona materia incumbentis oneris et doloris et rerum ipsarum inconsweta condicio cogunt scribentem seras frangere labiorum et querulas prorumpere in loquelas. Non tedeat igitur spiritum patris dulcissimi audire et intelligere que scribentur. 346 = Breslau Universitäts- und Staatsbibl. IV Fol. 102 Bl. 167. Ohne Uberschrift Hs. — 346 Die Verfasserschaft Johanns v. N. ist aus zwei Gründen in Erwägung zu ziehen: 1) Das Schreiben steht in der Handschrift als letztes Stück einer Gruppe von Briefen, die Johann zum Verfasser oder Empfänger haben. Es gehen voran: Bl. 164 = oben Nr. 81; Bl. 167 = V. M. z. R. II 3 Nr. 68, S. 370ff. (Rienzo an Johann v. N.); Bl. 167 = oben Nr. 107; Bl. 167° = oben Nr. 64. Alle diese Stücke sind in unserer Handschrift ohne Uberschrift überliefert. 2) Die Schlußzeilen stimmen nahezu wörtlich überein mit dem Schluß des Briefes oben Nr. 81. Anlaß und Bedeutung des Schreibens, dessen Stil in die jüngeren Jahre des Kanzlers zu weisen scheint, sind nicht erkennbar.
Nr. 345. 346. 433 schrift zur Voraussetzung hat, ist uns sonst nichts bekannt. Wahrschein- lich hatte Fitzralph das Schreiben an den Kanzler gesandt, damit dieser es Marignola übermittle. So könnte es in die Briefsammlung Johanns v. N. geraten sein. Wie lange Marignola, der nach der Rückkehr von seiner Weltreise von Karl IV. bekanntlich nach Prag eingeladen und mit der Ab- fassung einer Chronik Böhmens beauftragt wurde, sich am kaiserlichen Hof aufgehalten hat, ist nicht bekannt. Nach Friedjung (Kaiser Karl IV. und sein Anteil am geistigen Leben seiner Zeit, Wien 1876, S. 220) wäre er bereits vor 1353 in der böhmischen Hauptstadt eingetroffen. 5—9 Eine erste Beschwerde gegen die Bettelmönche (Wolfenbüttel, Cod. Helmstedt 1108) trug Fitzralph am 5. Juli 1350 in Avignon in einem öffentlichen Konsistorium Papst Clemens VI. vor. Eine andere (Wolfen- büttel, Codd. Helmstedt 300 und 311, gedruckt bei Goldast, De Monarchia II 1392) ist vom 8. November 1357 datiert, s. v. Heinemanns Katalog I Nr. 334. 345, S. 247. 257; V. M. z. R. II 2, S. 293f. 14 U'ber den 'auch von Wiclef zitierten Burleigh I† nach 1343], der Aristotelische Methode mit Augustinisch-kirchlichem Platonismus vereinigte', vgl. V. M. z. R. III 2 S. 146 Anm. 3, wo bereits auf Lechler, Wiclif 1S. 461 ver- wiesen ist; Ueberweg-Geyer, Grundriß d. Gesch. d. Philosophie I111 S. 621f. 788. 17 Veniat: (zum Redekampf) nach Avignon? 346. AN EINEN UNGENANNTEN. Scherzhaften Inhalts. Undatierbar. Bona materia incumbentis oneris et doloris et rerum ipsarum inconsweta condicio cogunt scribentem seras frangere labiorum et querulas prorumpere in loquelas. Non tedeat igitur spiritum patris dulcissimi audire et intelligere que scribentur. 346 = Breslau Universitäts- und Staatsbibl. IV Fol. 102 Bl. 167. Ohne Uberschrift Hs. — 346 Die Verfasserschaft Johanns v. N. ist aus zwei Gründen in Erwägung zu ziehen: 1) Das Schreiben steht in der Handschrift als letztes Stück einer Gruppe von Briefen, die Johann zum Verfasser oder Empfänger haben. Es gehen voran: Bl. 164 = oben Nr. 81; Bl. 167 = V. M. z. R. II 3 Nr. 68, S. 370ff. (Rienzo an Johann v. N.); Bl. 167 = oben Nr. 107; Bl. 167° = oben Nr. 64. Alle diese Stücke sind in unserer Handschrift ohne Uberschrift überliefert. 2) Die Schlußzeilen stimmen nahezu wörtlich überein mit dem Schluß des Briefes oben Nr. 81. Anlaß und Bedeutung des Schreibens, dessen Stil in die jüngeren Jahre des Kanzlers zu weisen scheint, sind nicht erkennbar.
Strana 434
434 XI. Zweifelhafte und unechte Stücke. 5 Quid est, pater dilecte, quod cum tanto gaudio pluries cecinisti: dy kw hot eynen langen czagel. czwor her ist ir lang? Certe, credo, (nec dubium quin veritati consona mea credulitas iudicetur) spiritum propheticum habuisti, vt longitudo caude quantitatem distense tyrannidis, que occisione formosioris [?] vacce, quam io vestra fouebat curia, nuper ostensa conspicitur, apertissime deno- taret. Quid est hoc: ze hat ezwe cromme hornir vnd eynen weyten gang ? Certe non aliud (denotat) nisi obliquitatem vobis illate iniurie et curuam intencionem emulorum, qui supersticiosa inten- i5 cione seducti vos non exigente iusticia etc. Non displiceant patri dulcissimo, que ex filii iocundo animo fideliter describuntur. Et si sint incompti sermonis deprauata rubigine, non tamen respuunt paterne disposicionis lima corrigi et in formam redigi meliorem etc. 347. AN EINEN UNGENANNTEN BENEDIKTINER- FRATER. Bitte um einen Brief. [Undatierbar.] Etsi diuini amoris flagrancia, que inextingwibilis ignis ardore cordis tui penetralia benedicto sui fauoris lumine et estuantis caritatis incendio — sit bene dictum in benedicto — regula Bene- dicti benediccione celesti coardenter inflammat, vt nequeas aliud s inter spiritualia meditari, sique estiui temporis blandientes delicie, prata virencia, florencium nemorum vmbre suaues, concinencium 9 formosior Hs lunam Hs 347 = M Bl. 58°. — Ohne Uberschrift Hs. — 2 benedicta Hs 3 benedictum in benedicto Hs 5 blandientis Hs 6 virencia] vrencia Hs florentum Ha 15 seductu Hs 16 displiceat He 18 lima] 347 Umgebung (vorangcht ein Brief Bischof Alberts von Sternberg an König Wenzel über den Tod Karls IV., es folgen ein Brief Rienzos an Johann v. N. und dessen Antwort, s. V. M. z. R. II 2 S. 275) wie Sprache und Bildschatz dieses höchst kunstvoll gebauten carmen rhetoricum machen die Verfasserschaft Johanns v. N. wahrscheinlich, auch wenn sie nicht be- zeugt ist. Das Wortspiel mit Benedictus erinnert an Nr. 71, 5ff. —Der Emp- fänger muß dem Benediktinerorden angehören.
434 XI. Zweifelhafte und unechte Stücke. 5 Quid est, pater dilecte, quod cum tanto gaudio pluries cecinisti: dy kw hot eynen langen czagel. czwor her ist ir lang? Certe, credo, (nec dubium quin veritati consona mea credulitas iudicetur) spiritum propheticum habuisti, vt longitudo caude quantitatem distense tyrannidis, que occisione formosioris [?] vacce, quam io vestra fouebat curia, nuper ostensa conspicitur, apertissime deno- taret. Quid est hoc: ze hat ezwe cromme hornir vnd eynen weyten gang ? Certe non aliud (denotat) nisi obliquitatem vobis illate iniurie et curuam intencionem emulorum, qui supersticiosa inten- i5 cione seducti vos non exigente iusticia etc. Non displiceant patri dulcissimo, que ex filii iocundo animo fideliter describuntur. Et si sint incompti sermonis deprauata rubigine, non tamen respuunt paterne disposicionis lima corrigi et in formam redigi meliorem etc. 347. AN EINEN UNGENANNTEN BENEDIKTINER- FRATER. Bitte um einen Brief. [Undatierbar.] Etsi diuini amoris flagrancia, que inextingwibilis ignis ardore cordis tui penetralia benedicto sui fauoris lumine et estuantis caritatis incendio — sit bene dictum in benedicto — regula Bene- dicti benediccione celesti coardenter inflammat, vt nequeas aliud s inter spiritualia meditari, sique estiui temporis blandientes delicie, prata virencia, florencium nemorum vmbre suaues, concinencium 9 formosior Hs lunam Hs 347 = M Bl. 58°. — Ohne Uberschrift Hs. — 2 benedicta Hs 3 benedictum in benedicto Hs 5 blandientis Hs 6 virencia] vrencia Hs florentum Ha 15 seductu Hs 16 displiceat He 18 lima] 347 Umgebung (vorangcht ein Brief Bischof Alberts von Sternberg an König Wenzel über den Tod Karls IV., es folgen ein Brief Rienzos an Johann v. N. und dessen Antwort, s. V. M. z. R. II 2 S. 275) wie Sprache und Bildschatz dieses höchst kunstvoll gebauten carmen rhetoricum machen die Verfasserschaft Johanns v. N. wahrscheinlich, auch wenn sie nicht be- zeugt ist. Das Wortspiel mit Benedictus erinnert an Nr. 71, 5ff. —Der Emp- fänger muß dem Benediktinerorden angehören.
Strana 435
Nr. 346—348. 435 volatilium dulcis modulacio et telluris fecundantis pregnans vbertas, que fructuum copiam repromittit, te ad rhetorici carminis et ad mellita oblectamenta sermonis, quibus aula tue mentis diuiti copia frequenter habundat, pro consolacione desiderantis 10 amici mouere non poterunt et eloquentem animum ad extrinsecas vocum resonancias et armonici clangoris tinnitus de spiritualis soporis grata dulcedine quomodolibet [?] suscitare, moueat nichi- lominus exuberantis thesauri tui diuicias superfluentis caritatis siderea magnitudo, vt floridi stili tui decores, quos anima scribentis 15 liquescendo desiderat, grati gramatis venustate non deneges gratuite postulanti. 348. AN EINEN UNGENANNTEN. Er möge aus des Albertus [Magnus?] Werk De proprietatibus rerum einiges auf Alans von Lille De planctu naturae Bezügliches für ihn abschreiben. [Nach 1372?/ . . . non exclusis omnibus quibus flammigera dileccionis scinti- lula suscitatur. Dum aliquis planeta tetra nobis obuoluitur caligine, qui debeat [?] alteri lumen diffundere claritatis, alteri eclipticam reti- net passionem. Vestrarum itaque cartula literarum mei cordis 5 archanum lamentabiliter perforauit, asserens quod diescens vestre discrecionis radius nebulis tristicie obfuscatur. Quapropter decreui menti quoddam delectabile et amenum — lima scrutinii deciden- — 11 extrinsecis Hs 12 tinitus Hs 16 liquiscende Hs Hs 348 = M Bl. 64°. —Ohne Uberschrift Hs. — 1 ... non] Non Hs 3 dum Hs 4 debeat] deat Hs retinet] r't3 Hs 8 quodam He lima] auch als luna lesbar 13 quomodolibet] quemlibet 348 Die Verfasserschaft des ohne Uberschrift, mit verstümmelter Salu- tacio und auch sonst verderbt überlieferten Schreibens Johann v. N. zuzu- weisen, wird durch die im Schlußsatz enthaltene Bitte (Alanus ab Insulis) nahegelegt. Empfänger ist vielleicht der befreundete Kremsierer Schulmeister Magister Gregor (vgl. oben Nr. 131—135, unten Nr. 383). Zu Johanna Be- schäftigung mit Alan vgl. auch oben zu Nr. 131, 2. 8 lima scrutinii: geblümter Ausdruck für durch eine Anfrage'.
Nr. 346—348. 435 volatilium dulcis modulacio et telluris fecundantis pregnans vbertas, que fructuum copiam repromittit, te ad rhetorici carminis et ad mellita oblectamenta sermonis, quibus aula tue mentis diuiti copia frequenter habundat, pro consolacione desiderantis 10 amici mouere non poterunt et eloquentem animum ad extrinsecas vocum resonancias et armonici clangoris tinnitus de spiritualis soporis grata dulcedine quomodolibet [?] suscitare, moueat nichi- lominus exuberantis thesauri tui diuicias superfluentis caritatis siderea magnitudo, vt floridi stili tui decores, quos anima scribentis 15 liquescendo desiderat, grati gramatis venustate non deneges gratuite postulanti. 348. AN EINEN UNGENANNTEN. Er möge aus des Albertus [Magnus?] Werk De proprietatibus rerum einiges auf Alans von Lille De planctu naturae Bezügliches für ihn abschreiben. [Nach 1372?/ . . . non exclusis omnibus quibus flammigera dileccionis scinti- lula suscitatur. Dum aliquis planeta tetra nobis obuoluitur caligine, qui debeat [?] alteri lumen diffundere claritatis, alteri eclipticam reti- net passionem. Vestrarum itaque cartula literarum mei cordis 5 archanum lamentabiliter perforauit, asserens quod diescens vestre discrecionis radius nebulis tristicie obfuscatur. Quapropter decreui menti quoddam delectabile et amenum — lima scrutinii deciden- — 11 extrinsecis Hs 12 tinitus Hs 16 liquiscende Hs Hs 348 = M Bl. 64°. —Ohne Uberschrift Hs. — 1 ... non] Non Hs 3 dum Hs 4 debeat] deat Hs retinet] r't3 Hs 8 quodam He lima] auch als luna lesbar 13 quomodolibet] quemlibet 348 Die Verfasserschaft des ohne Uberschrift, mit verstümmelter Salu- tacio und auch sonst verderbt überlieferten Schreibens Johann v. N. zuzu- weisen, wird durch die im Schlußsatz enthaltene Bitte (Alanus ab Insulis) nahegelegt. Empfänger ist vielleicht der befreundete Kremsierer Schulmeister Magister Gregor (vgl. oben Nr. 131—135, unten Nr. 383). Zu Johanna Be- schäftigung mit Alan vgl. auch oben zu Nr. 131, 2. 8 lima scrutinii: geblümter Ausdruck für durch eine Anfrage'.
Strana 436
436 XI. Zweifelhafte und unechte Stücke. dum, vtrum iam gelu anxietatum dissoluto aquiloneque suffocato 10 suauitatis zephirus et vernalis iocunditas nunc acclinant. Quo- circa [?] statum iocunditatis vel asperitatis vestre fructiferis literarum floribus depingatis, vt viscera doloris aculeo perforata sanatiuo amenitatis antidote reformentur. Ceterum diuina applaudente clemencia corporali perfruor sospi- 15 tate, si quorundam miserorum detrectans [?] insultus non obstaret. Preterea voce flagito ... obnixa [?], quatenus de proprietatibus rerum Alberti aliqua ad Alanum de planctu nature spectancia velitis conscribere, preuiso tamen tempore comodoso etc. 349. AN EINEN UNGENANNTEN. Brief oder Stilübung? Undatierbar. Inueterate dierum malorum nunquam sine memoria publici patri- cidii nominande! homo non minus sine mente quam sine fronte! Quid sompnias ? quid dormitas ? quid torpes ocio? Num ignoras . - — 10f. Quocirca] qua certa He 11 vestre] vestris He 12 per- forata] perserata Hs 13 reformetur Hs 14 Ceterum] ceterorum He 16 flagitto He 15 detractans He . .. obnixa] propter obnoxa He 349 = M Bl. 115°. — Ohne Uberschrift Hs. Voran geht Nr. 384, es folgt Nr. 176. — I patrocidii He 3 Num] tm Hs 16f. de proprietatibus rerum: die Zahl der unter diesem Titel im Mittel- alter umlaufenden Werke, naturwissenschaftlicher Enzyklopädien mit zum Teil moralischer Ausdeutung, ist beträchtlich. Weit verbreitet waren die um 1360 verfaßten Proprietates rerum moralizatae des Bartholomaeus Anglicus (de Glanville), der auch bloß magister de proprietatibus genannt wurde (vgl. L. Delisle, Histoire littéraire de la France XXX, 1888, S. 334ff.). Unter den echten Schriften des Albertus Magnus — die Nennung des Namens ohne Zusatz läßt kaum an einen anderen denken als an ihn, auch kaum an den zu Johanns v. N. Zeit lebenden Albertus de Saxonia (Uber- weg-Geyer a. a. O. I111 S. 600ff.) — begegnet ein Werk mit dem oben ge- nannten Titel nicht. Aber in den Handschriften wird z. B. für Konrads von Megenberg 'Buch der Natur' gelegentlich ein Liber de proprietatibus rerum des Albertus Magnus als Vorlage genannt, der allerdings nichts anderes ist als der Liber de natura rerum des Thomas von Chantimpré.
436 XI. Zweifelhafte und unechte Stücke. dum, vtrum iam gelu anxietatum dissoluto aquiloneque suffocato 10 suauitatis zephirus et vernalis iocunditas nunc acclinant. Quo- circa [?] statum iocunditatis vel asperitatis vestre fructiferis literarum floribus depingatis, vt viscera doloris aculeo perforata sanatiuo amenitatis antidote reformentur. Ceterum diuina applaudente clemencia corporali perfruor sospi- 15 tate, si quorundam miserorum detrectans [?] insultus non obstaret. Preterea voce flagito ... obnixa [?], quatenus de proprietatibus rerum Alberti aliqua ad Alanum de planctu nature spectancia velitis conscribere, preuiso tamen tempore comodoso etc. 349. AN EINEN UNGENANNTEN. Brief oder Stilübung? Undatierbar. Inueterate dierum malorum nunquam sine memoria publici patri- cidii nominande! homo non minus sine mente quam sine fronte! Quid sompnias ? quid dormitas ? quid torpes ocio? Num ignoras . - — 10f. Quocirca] qua certa He 11 vestre] vestris He 12 per- forata] perserata Hs 13 reformetur Hs 14 Ceterum] ceterorum He 16 flagitto He 15 detractans He . .. obnixa] propter obnoxa He 349 = M Bl. 115°. — Ohne Uberschrift Hs. Voran geht Nr. 384, es folgt Nr. 176. — I patrocidii He 3 Num] tm Hs 16f. de proprietatibus rerum: die Zahl der unter diesem Titel im Mittel- alter umlaufenden Werke, naturwissenschaftlicher Enzyklopädien mit zum Teil moralischer Ausdeutung, ist beträchtlich. Weit verbreitet waren die um 1360 verfaßten Proprietates rerum moralizatae des Bartholomaeus Anglicus (de Glanville), der auch bloß magister de proprietatibus genannt wurde (vgl. L. Delisle, Histoire littéraire de la France XXX, 1888, S. 334ff.). Unter den echten Schriften des Albertus Magnus — die Nennung des Namens ohne Zusatz läßt kaum an einen anderen denken als an ihn, auch kaum an den zu Johanns v. N. Zeit lebenden Albertus de Saxonia (Uber- weg-Geyer a. a. O. I111 S. 600ff.) — begegnet ein Werk mit dem oben ge- nannten Titel nicht. Aber in den Handschriften wird z. B. für Konrads von Megenberg 'Buch der Natur' gelegentlich ein Liber de proprietatibus rerum des Albertus Magnus als Vorlage genannt, der allerdings nichts anderes ist als der Liber de natura rerum des Thomas von Chantimpré.
Strana 437
Nr. 348. 349. 437 quod non fallaciter, sed veraciter angelus Sathane transformatus sit in angelum lucis? Num ignoras quod veritas que corruerat in plateis nunc resurrexit et in quolibet angulo suam ostendit virtutem? Numquid amicus specialis comunis nostri domini factus est caput mundi? Numquid ille, qui ad personam tuam totaliter afficiebatur et afficitur, factus est caput orbis ? Tamen adhuc nichil scripsisti, nedum [ ?] dominum tuum et meum scribere 10 procurasti. Surge a sompno, pone manum ad calamum, exacue ligwam, qua contra Gallicanos olym latrare solebas. Scribe et fac iam! Pro certo litere legentur et relegentur et dirigentur. Valete, amice karissime, mittite et scribite, mitte et scribe, mittite et scribite etc. 5 15 9 et afficit He digerentur? 10 nedum] nedum He 13 dirigenturl em. 349 Verfasser und Empfänger der ohne Uberschrift und vielleicht (frag- mentarisch) überlieferten Zeilen bleiben im Dunkel. Glaubt man, im Hin- blick auf die Quelle der Uberlieferung, sie in direkte Beziehung zu Johann v. N. setzen zu müssen, so ließen sie sich allenfalls an die Adresse des Frater Michael de monte Vulcani gerichtet denken, jenes geheimnisvollen italie- nischen Eremiten, der den flüchtigen Tribunen Cola di Rienzo im Jahre 1350 durch scine Prophezeiungen und Orakeldeutungen dazu bestimmte, nach Prag zu gehen, um den Kaiser für seine politischen und kirchlichen Reformpläne zu gewinnen, und der damit Anlaß für des Extribunen Verhaftung, Gefangenhaltung und Auslieferung nach Avignon (publici patri- cidii Z. If.) wurde, s. V. M. z. R. II 3 Nr. 49, 38ff.; Nr. 64; Nr. 73, 19ff. und II 5 Register s. v. Angelus und Michael. Die Niederschrift — ob wirk- lich beabsichtigte briefliche Mitteilung oder bloße Stilübung — wäre dann ins Jahr 1354 zu setzen, bald nach dem Eintreffen der Nachricht von Rienzos Freilassung und Wiedererhebung. Aber selbst einer Interpretation auf so unsicherer Grundlage stellen sich im einzelnen noch Schwierigkeiten ent- gegen, so daß es geraten scheint, die Verfasserschaft Johanns v. N., die überdies nicht ausdrücklich bezeugt ist, in Zweifel zu ziehen. 1 Vgl. Daniel 13, 52 Inveterate dierum malorum, nunc veniunt peccata tua, quae operabaris prius. 12 contra Gallicanos: gegen das avignonische Papsttum? Durch die Uberbringung und Deutung des Cyrillschen Orakels hatte der Frater Michael Rienzo zum aktiven Kampf gegen das Papsttum aufgestachelt, s. V. M. z. R. II 5 S. 294f., 300—304.
Nr. 348. 349. 437 quod non fallaciter, sed veraciter angelus Sathane transformatus sit in angelum lucis? Num ignoras quod veritas que corruerat in plateis nunc resurrexit et in quolibet angulo suam ostendit virtutem? Numquid amicus specialis comunis nostri domini factus est caput mundi? Numquid ille, qui ad personam tuam totaliter afficiebatur et afficitur, factus est caput orbis ? Tamen adhuc nichil scripsisti, nedum [ ?] dominum tuum et meum scribere 10 procurasti. Surge a sompno, pone manum ad calamum, exacue ligwam, qua contra Gallicanos olym latrare solebas. Scribe et fac iam! Pro certo litere legentur et relegentur et dirigentur. Valete, amice karissime, mittite et scribite, mitte et scribe, mittite et scribite etc. 5 15 9 et afficit He digerentur? 10 nedum] nedum He 13 dirigenturl em. 349 Verfasser und Empfänger der ohne Uberschrift und vielleicht (frag- mentarisch) überlieferten Zeilen bleiben im Dunkel. Glaubt man, im Hin- blick auf die Quelle der Uberlieferung, sie in direkte Beziehung zu Johann v. N. setzen zu müssen, so ließen sie sich allenfalls an die Adresse des Frater Michael de monte Vulcani gerichtet denken, jenes geheimnisvollen italie- nischen Eremiten, der den flüchtigen Tribunen Cola di Rienzo im Jahre 1350 durch scine Prophezeiungen und Orakeldeutungen dazu bestimmte, nach Prag zu gehen, um den Kaiser für seine politischen und kirchlichen Reformpläne zu gewinnen, und der damit Anlaß für des Extribunen Verhaftung, Gefangenhaltung und Auslieferung nach Avignon (publici patri- cidii Z. If.) wurde, s. V. M. z. R. II 3 Nr. 49, 38ff.; Nr. 64; Nr. 73, 19ff. und II 5 Register s. v. Angelus und Michael. Die Niederschrift — ob wirk- lich beabsichtigte briefliche Mitteilung oder bloße Stilübung — wäre dann ins Jahr 1354 zu setzen, bald nach dem Eintreffen der Nachricht von Rienzos Freilassung und Wiedererhebung. Aber selbst einer Interpretation auf so unsicherer Grundlage stellen sich im einzelnen noch Schwierigkeiten ent- gegen, so daß es geraten scheint, die Verfasserschaft Johanns v. N., die überdies nicht ausdrücklich bezeugt ist, in Zweifel zu ziehen. 1 Vgl. Daniel 13, 52 Inveterate dierum malorum, nunc veniunt peccata tua, quae operabaris prius. 12 contra Gallicanos: gegen das avignonische Papsttum? Durch die Uberbringung und Deutung des Cyrillschen Orakels hatte der Frater Michael Rienzo zum aktiven Kampf gegen das Papsttum aufgestachelt, s. V. M. z. R. II 5 S. 294f., 300—304.
Strana 438
438 XI. Zweifelhafte und unechte Stücke. 350. AN EINEN UNGENANNTEN ABT. Ordnet auf Veranlassung des Markgrafen Joshann?] von Mähren täglichen Gesang zu Ehren der Jungfrau Maria an und gewährt den Besuchern des Klosters, die daran teilnehmen, einen 40 tägigen Ablaß. Cum illustris princeps dominus Jo., Marchio Morauie, augmen- tum cultus diuini desiderans, in honorem ... beate Marie virginis singulis diebus inantea ordinauerit solempniter decantari, Nos, ipsum dominum Deum in ipsa intemerata virgine Maria specialius 5 laudari cupientes, omnes et singulos Christi fideles per viscera misericordie domini nostri Jhesu Christi presentibus inducimus et hortamur, quatenus ipsum monasterium, cum horas eiusdem beate virginis Marie cantari contigerit, deuota mente visitent deuociusque eisdem intersint ac ibidein deuotissimis suis oracionibus et aliis 10 bonis operibus laudes reddant suo creatori. Et vt fidelium inentes eo feruencius ipsum monasterium visitent horisque predictis inter- sint quo se donis spiritualibus senciant refectos, omnibus et singulis vere penitentibus confessis et contritis, qui dictum mo- nasterium accesserint et ipsis horis ... sic interfuerint, XL dies 15 indulgenciarum auctoritate Dei omnipotentis ac beatorum Petri et Pauli de iniuncta sibi penitencia presentibus in Domino rela- xamus. Custodiat vos, reuerendum dominum meum et patrem metuen- dum, illa gloriosissima Dei genitrix Maria ea custodia et illo pietatis 2o affectu, quibus illa materna sinceritate promota vnigenitum suum filium redemptorem nostrum in hoc seculo positum in illa com- memoranda et nobili sua infancia custodiuit, et maneat vobis scribentis seruitoris et filii condicio recommissa etc. 350 = M Bl. 116°. — Ohne Uberschrift Hs. — 1 Cum] Salutem. Cum 2 ...] eiusdem Hs 4 uirginis Hs 5f. uiscera mie Hs Hs 14 ...] dů (= dum) Hs 16f. relaxantur Hs 18 Custodiat nach leer gelassenem Zwischenraum von einer Zeile mit neuem Zeilenbeginn. 350 Die Verfasserschaft Johanns v. N. für das an sich reichlich formel- hafte Stück (vgl. Cancellaria Arnesti ed. Tadra, Archiv f. österr. Gesch. 61, 1880, S. 479. 485) ist im Hinblick auf seine Mariengebete und Marien- lieder erwägenswert. Vgl. auch die Anm. am Schluß und oben Nr. 319.
438 XI. Zweifelhafte und unechte Stücke. 350. AN EINEN UNGENANNTEN ABT. Ordnet auf Veranlassung des Markgrafen Joshann?] von Mähren täglichen Gesang zu Ehren der Jungfrau Maria an und gewährt den Besuchern des Klosters, die daran teilnehmen, einen 40 tägigen Ablaß. Cum illustris princeps dominus Jo., Marchio Morauie, augmen- tum cultus diuini desiderans, in honorem ... beate Marie virginis singulis diebus inantea ordinauerit solempniter decantari, Nos, ipsum dominum Deum in ipsa intemerata virgine Maria specialius 5 laudari cupientes, omnes et singulos Christi fideles per viscera misericordie domini nostri Jhesu Christi presentibus inducimus et hortamur, quatenus ipsum monasterium, cum horas eiusdem beate virginis Marie cantari contigerit, deuota mente visitent deuociusque eisdem intersint ac ibidein deuotissimis suis oracionibus et aliis 10 bonis operibus laudes reddant suo creatori. Et vt fidelium inentes eo feruencius ipsum monasterium visitent horisque predictis inter- sint quo se donis spiritualibus senciant refectos, omnibus et singulis vere penitentibus confessis et contritis, qui dictum mo- nasterium accesserint et ipsis horis ... sic interfuerint, XL dies 15 indulgenciarum auctoritate Dei omnipotentis ac beatorum Petri et Pauli de iniuncta sibi penitencia presentibus in Domino rela- xamus. Custodiat vos, reuerendum dominum meum et patrem metuen- dum, illa gloriosissima Dei genitrix Maria ea custodia et illo pietatis 2o affectu, quibus illa materna sinceritate promota vnigenitum suum filium redemptorem nostrum in hoc seculo positum in illa com- memoranda et nobili sua infancia custodiuit, et maneat vobis scribentis seruitoris et filii condicio recommissa etc. 350 = M Bl. 116°. — Ohne Uberschrift Hs. — 1 Cum] Salutem. Cum 2 ...] eiusdem Hs 4 uirginis Hs 5f. uiscera mie Hs Hs 14 ...] dů (= dum) Hs 16f. relaxantur Hs 18 Custodiat nach leer gelassenem Zwischenraum von einer Zeile mit neuem Zeilenbeginn. 350 Die Verfasserschaft Johanns v. N. für das an sich reichlich formel- hafte Stück (vgl. Cancellaria Arnesti ed. Tadra, Archiv f. österr. Gesch. 61, 1880, S. 479. 485) ist im Hinblick auf seine Mariengebete und Marien- lieder erwägenswert. Vgl. auch die Anm. am Schluß und oben Nr. 319.
Strana 439
Nr. 350. 351. 439 Unmittelbar voran steht in der Handschrift ohne Uberschrift das nach- stehende Stück, das den oben Z. I genannten Markgrafen Jo., aber auch Johann v. N. zum Verfasser haben kann: [Bl. 1167] Cum vniuerse creature dominum Deum nostrum, saluatorem omnium, in sanctis suis, quos ante mundi constitucionem in opcionem [em. adopcionem ?] elegit filiorum, ad laudem sui et gloriam laudare inueniuntur [inuenitur Hs], pocius tamen ipsum in beatissima uirgine Maria laudare tenemur, que disposicione diuina inter mulieres priuilegium meruit benediccionis, ut dominum nostrum Ihesum Christum, eterni patris filium, mundo ederet in salutem, qui, ueteris Ade preuaricacionis soluens cyrographi decretum, errantem hominem reuocaret et ad instar mediatoris eundem patri reconciliaret. Et si nos, quem altitudo diuiciarum aliis preesse constituit, quibus laudibus et graciis ipsum dominum Deum laudare tenemur ignoramus, presertim cum mens nostra illud cogitare et lingwa nostra exprimere non sufficit ad condignum pro meritis, quibus nos Altissimus ditauit, tamen deuotas fidelium mentes piis exhortacionibus ad hoc excitare et donis spiritualibus reficere intendimus, (prout) gracia [ ? proma He] nobis concessit oriens ex alto etc. 351. AN EINEN GÖNNER IN ROM? Klagt, daß er von ihm keine Nachrichten mehr erhalte. [1370—13801] Honorabilis vir et domine mi graciose, Quamuis de immensa virtute vestra confisus non dubitem quin affectus ille, quem gessit vestra paternitas ad me Capellanum humilem, dum essem in minoribus constitutus, adhuc duret con- tinuo neque sit fauente Altissimo in aliquo diminutus, ymo tanto plus peramplius augmentum susceperit et cottidie incrementis felicibus augeatur, quanto me, licet indignum, pia vestra promocio reposuit in gradum ordinis alcioris, tamen, reuerende mi domine, multum me terruit et magnam adducit cordi meo mesticiam [ ?], 5 diminutus] dimtus 351 = M Bl. 116°. — Ohne Uberschrift Ha. — 9 mesticiam] materiam Hs Hs 6 suscepit Hs 351 Die Verfasserschaft Johanns v. N. ist durch die Uberlieferung in M nahegelegt, jedoch nicht zweifelfrei. Uber die Persönlichkeit des Adressaten läßt sich bei der Verderbtheit des Textes keine Vermutung äußern. Als Abfassungszeit kommt dem sonstigen Charakter der Quelle nach das Jahr- zehnt 1370—1380 in erster Linie in Frage, aber auch ein früherer Termin ist nicht ausgeschlossen.
Nr. 350. 351. 439 Unmittelbar voran steht in der Handschrift ohne Uberschrift das nach- stehende Stück, das den oben Z. I genannten Markgrafen Jo., aber auch Johann v. N. zum Verfasser haben kann: [Bl. 1167] Cum vniuerse creature dominum Deum nostrum, saluatorem omnium, in sanctis suis, quos ante mundi constitucionem in opcionem [em. adopcionem ?] elegit filiorum, ad laudem sui et gloriam laudare inueniuntur [inuenitur Hs], pocius tamen ipsum in beatissima uirgine Maria laudare tenemur, que disposicione diuina inter mulieres priuilegium meruit benediccionis, ut dominum nostrum Ihesum Christum, eterni patris filium, mundo ederet in salutem, qui, ueteris Ade preuaricacionis soluens cyrographi decretum, errantem hominem reuocaret et ad instar mediatoris eundem patri reconciliaret. Et si nos, quem altitudo diuiciarum aliis preesse constituit, quibus laudibus et graciis ipsum dominum Deum laudare tenemur ignoramus, presertim cum mens nostra illud cogitare et lingwa nostra exprimere non sufficit ad condignum pro meritis, quibus nos Altissimus ditauit, tamen deuotas fidelium mentes piis exhortacionibus ad hoc excitare et donis spiritualibus reficere intendimus, (prout) gracia [ ? proma He] nobis concessit oriens ex alto etc. 351. AN EINEN GÖNNER IN ROM? Klagt, daß er von ihm keine Nachrichten mehr erhalte. [1370—13801] Honorabilis vir et domine mi graciose, Quamuis de immensa virtute vestra confisus non dubitem quin affectus ille, quem gessit vestra paternitas ad me Capellanum humilem, dum essem in minoribus constitutus, adhuc duret con- tinuo neque sit fauente Altissimo in aliquo diminutus, ymo tanto plus peramplius augmentum susceperit et cottidie incrementis felicibus augeatur, quanto me, licet indignum, pia vestra promocio reposuit in gradum ordinis alcioris, tamen, reuerende mi domine, multum me terruit et magnam adducit cordi meo mesticiam [ ?], 5 diminutus] dimtus 351 = M Bl. 116°. — Ohne Uberschrift Ha. — 9 mesticiam] materiam Hs Hs 6 suscepit Hs 351 Die Verfasserschaft Johanns v. N. ist durch die Uberlieferung in M nahegelegt, jedoch nicht zweifelfrei. Uber die Persönlichkeit des Adressaten läßt sich bei der Verderbtheit des Textes keine Vermutung äußern. Als Abfassungszeit kommt dem sonstigen Charakter der Quelle nach das Jahr- zehnt 1370—1380 in erster Linie in Frage, aber auch ein früherer Termin ist nicht ausgeschlossen.
Strana 440
440 XI. Zweifelhafte und unechte Stücke. 10 dum vir honorabilis dominus Romanus, amicus meus, multis fa- miliaribus ... presentaret et michi saltem nulla de status vestri iocundis successibus consolacio mitteretur. Hinc tamen anima meroribus liquefacta tenue quamuis et exile respiramentum [?] (ac- cepit), dominus dum idem Romanus diceret se transmissas michi 15 literas amisisse. Quapropter, graciose mi pater et domine per- timende, ... si a tristi spiritu, qui ossa desiccat, me ... ad eta- tem floridam vultis reducere, totaliter ... non negligatis amodo scribere ei presertim, qui totus a vestra benignitate dependet et quem a prosecucione vestri honoris non poterit aliqua tribulacio 2o separare etc. 352. AN EINEN DER MARKGRAFEN VON MAHREN. Glückwunsch zur Wiederherstellung von einer Verletzung am Schien- bein und zur Rückkehr nach Mähren. 11370—13801/ Serenissime princeps et domine mi singularis, Turbacionis pariter et leticie michi fuit ad presens grandis materia: turbacionis, quia Serenissimam personam vestram audiui lesam in tibia, leticie uero, quia nunc audio consolidatis tibie nexi- 5 bus vos perfecte sanatum. Et de aduentu vestro ad principatum vestrum Morauie summe gaudeo, orans Deum suppliciter, vt in sanitate corporis et anime ita personam vestram conseruet feliciter, quod post istius terrene dominacionis insignia eciam in regno celorum diuine presidio virtutis eternaliter gaudeatis. Nam prime 10 et excellentis veritatis constans et permanens declarat sentencia 11 ...] do9 r'gine (= domus [em. domesticis ?] regine) Hs 13f. re- spiramentum] respectum Hs accepit fehlt Hs 14 Romanus] Ro. Hs 16 ...] hic non est cor (so) He me ...] me error (so) Hs 17 vultis] multis He ...]obliuisci Hs 18 scribere] describere He 19 persecucione Hs 352 = M Bl. 119°. — Ohne Uberschrift Hs. — 8 quod] quia He 6 gaudet Hs 852 Die Verfasserschaft Johanns von N. ist nicht bezeugt, jedoch erwägens- wert. Bezüglich des Empfängers gilt das zu Nr. 209 Gesagte. Als Abfassungs- zeit kommen mit Rücksicht auf die Uberlieferung die Jahre 1370—1380 in erster Linie in Frage.
440 XI. Zweifelhafte und unechte Stücke. 10 dum vir honorabilis dominus Romanus, amicus meus, multis fa- miliaribus ... presentaret et michi saltem nulla de status vestri iocundis successibus consolacio mitteretur. Hinc tamen anima meroribus liquefacta tenue quamuis et exile respiramentum [?] (ac- cepit), dominus dum idem Romanus diceret se transmissas michi 15 literas amisisse. Quapropter, graciose mi pater et domine per- timende, ... si a tristi spiritu, qui ossa desiccat, me ... ad eta- tem floridam vultis reducere, totaliter ... non negligatis amodo scribere ei presertim, qui totus a vestra benignitate dependet et quem a prosecucione vestri honoris non poterit aliqua tribulacio 2o separare etc. 352. AN EINEN DER MARKGRAFEN VON MAHREN. Glückwunsch zur Wiederherstellung von einer Verletzung am Schien- bein und zur Rückkehr nach Mähren. 11370—13801/ Serenissime princeps et domine mi singularis, Turbacionis pariter et leticie michi fuit ad presens grandis materia: turbacionis, quia Serenissimam personam vestram audiui lesam in tibia, leticie uero, quia nunc audio consolidatis tibie nexi- 5 bus vos perfecte sanatum. Et de aduentu vestro ad principatum vestrum Morauie summe gaudeo, orans Deum suppliciter, vt in sanitate corporis et anime ita personam vestram conseruet feliciter, quod post istius terrene dominacionis insignia eciam in regno celorum diuine presidio virtutis eternaliter gaudeatis. Nam prime 10 et excellentis veritatis constans et permanens declarat sentencia 11 ...] do9 r'gine (= domus [em. domesticis ?] regine) Hs 13f. re- spiramentum] respectum Hs accepit fehlt Hs 14 Romanus] Ro. Hs 16 ...] hic non est cor (so) He me ...] me error (so) Hs 17 vultis] multis He ...]obliuisci Hs 18 scribere] describere He 19 persecucione Hs 352 = M Bl. 119°. — Ohne Uberschrift Hs. — 8 quod] quia He 6 gaudet Hs 852 Die Verfasserschaft Johanns von N. ist nicht bezeugt, jedoch erwägens- wert. Bezüglich des Empfängers gilt das zu Nr. 209 Gesagte. Als Abfassungs- zeit kommen mit Rücksicht auf die Uberlieferung die Jahre 1370—1380 in erster Linie in Frage.
Strana 441
Nr. 351. 353. 441 nichil prodesse mortali homini, si tocius mundi adipiscatur im- perium et anime scandalum paciatur. Hec enim vita presens versatur in lubrico, omni momento declinat in mortem et sicut vnda fluens in mortem prolabitur et maxima semper amaritudine animas conducit viuencium; illa vero finem non recipit, in cuius 15 patrocinio iustorum omnium floret condicio et inmarcescibilis eui eternitate gaudebit ante conspectum eterni iudicis in gloria sem- piterna. 353. AN EINEN UNGENANNTEN. Warnung vor der Unbeständigkeit der Frauen. Sane omnibus mulieribus est insitum a natura, vt in eis non sit aliqua firma constancia. Quarum si vnus aliquando lacrimatur. ridet alter eius oculus ex transuerso. Quarum mobilitas et varietas eas ad illudendos viros semper inducit, et cum magnum amorem viri ostendit, statim sollicitata per alium amoris [?] sui demon- stracionem instabilem [?] repente variat et commutat. Et si forte nullus sollicitator earum apparet, ipsum ipsa in plateis furtiuis aspectibus clandestine sibi querit. Nulla spes est ergo reuera tam fallax quam ea, que in mulieribus residet et procedit ab eis. Vnde fatuus ille iuuenis merito censeri potest et multo forcius etate 10 prouectus, qui in earum blandiciis fidem gerit et in earum demon- stracionibus sic fallacibus se committit etc. s 11 mortalium He 853 = B Bl. 126" (Abteilung Epistole poetice et subtiles). —Uberschrift: 3 nobilitas et varitas (s0) Hs. De blandiciis mulierum Hs. — 4f. magnum—viri] magp amorp vir, Hs. 5 amor.p Hs. 5f. de- 6 instabilem] in instabilem He monstracionibus undeutlich Ha. 16 eui] enim Hs 13f. Ugl. Marc. S, 36: Quid enim proderit homini, si lucretur mundum totum et detrimentum animae suae faciat ? 353 Die Verfasserschaft Johanns v. N. ist mit Rücksicht auf die Um- gebung, in der das Stück überliefert ist, erwägenswert, aber zweifelhaft. Anfang und Schluß scheinen zu fehlen.
Nr. 351. 353. 441 nichil prodesse mortali homini, si tocius mundi adipiscatur im- perium et anime scandalum paciatur. Hec enim vita presens versatur in lubrico, omni momento declinat in mortem et sicut vnda fluens in mortem prolabitur et maxima semper amaritudine animas conducit viuencium; illa vero finem non recipit, in cuius 15 patrocinio iustorum omnium floret condicio et inmarcescibilis eui eternitate gaudebit ante conspectum eterni iudicis in gloria sem- piterna. 353. AN EINEN UNGENANNTEN. Warnung vor der Unbeständigkeit der Frauen. Sane omnibus mulieribus est insitum a natura, vt in eis non sit aliqua firma constancia. Quarum si vnus aliquando lacrimatur. ridet alter eius oculus ex transuerso. Quarum mobilitas et varietas eas ad illudendos viros semper inducit, et cum magnum amorem viri ostendit, statim sollicitata per alium amoris [?] sui demon- stracionem instabilem [?] repente variat et commutat. Et si forte nullus sollicitator earum apparet, ipsum ipsa in plateis furtiuis aspectibus clandestine sibi querit. Nulla spes est ergo reuera tam fallax quam ea, que in mulieribus residet et procedit ab eis. Vnde fatuus ille iuuenis merito censeri potest et multo forcius etate 10 prouectus, qui in earum blandiciis fidem gerit et in earum demon- stracionibus sic fallacibus se committit etc. s 11 mortalium He 853 = B Bl. 126" (Abteilung Epistole poetice et subtiles). —Uberschrift: 3 nobilitas et varitas (s0) Hs. De blandiciis mulierum Hs. — 4f. magnum—viri] magp amorp vir, Hs. 5 amor.p Hs. 5f. de- 6 instabilem] in instabilem He monstracionibus undeutlich Ha. 16 eui] enim Hs 13f. Ugl. Marc. S, 36: Quid enim proderit homini, si lucretur mundum totum et detrimentum animae suae faciat ? 353 Die Verfasserschaft Johanns v. N. ist mit Rücksicht auf die Um- gebung, in der das Stück überliefert ist, erwägenswert, aber zweifelhaft. Anfang und Schluß scheinen zu fehlen.
Strana 442
442 XI. Zweifelhafte und unechte Stücke. 354. AN EINEN UNGENANNTEN. Er möge sich mit dem Uberbringer wegen der Entlohnung für eine gelieferte Arbeit gütlich einigen, da derselbe sein Hausgesinde sei und auch beim Kaiser in Gunst stehe. [Undatierbar.] Venerabilis amice karissime. Bauarus iste, lator presencium, cum sit homo notabilis et operum suorum singulari quodam et approbato magisterio, domino nostro Cesari speciali quadam prerogatiua placuit. «Quapropter) multum 5 apparet nobis conueniens, ymmo amicicie vestre accurata et con- sulta fide suademus, quatenus cum eo super laboris sui premiis talem ineatis concordiam, qua ipse merito de racione contentus graciarum vobis referat acciones. Nam nisi nostra interposicione interceptum foret negocium, ipse dudum suos defectus ad aures 10 domini nostri Cesaris detulisset. Non paciamini aliqua racione sic infamari de nichilo, et si non foret alia causa vos animans ad con- cordie grate dulcedinem, saltem amore nostri secum componite, ideo quia [?] ipse manet in nostre familiaritatis consorcio, quod ipsum dimittere non possumus, quin ei in prosequcione suorum iurium 15 congruis auxiliis assistemus. 355. AN DIE GEISTLICHKEIT DER DIÖZESE BRESLAU. Verlangt, daß die Pfarrer und Benefizieninhaber ihrer Residenz- 354 = B Bl. 138° (Abteilung: Epistole poetice et subtiles). — Uber- schrift: Hortatur ut se cum quodam Bauaro super laboribus expediat alias uellet sibi in assequucione iusticie suffragari Hs. — 4 Quapropter fehlt Hs 13 ideo quia] quia ideo Hs 14 quin] qm (= quoniam) Hs 15 assistamus Ha 355 = Prag Universitätsbibliothek A IV 5 Bl. 147 (Cancellaria offi- cialis Sanderi Bl. 8°). — Tadra Canc. Joh. Novif. Nr. 204, S. 139. — Uber- schrift: Item reuocantur clerici absentes ad ecclesias suas He 354 Die Verfasserschaft Johanns v. N. ist nicht ausdrücklich bezeugt, aber nach der Umgebung, in der der Brief sich befindet (s. V. M. z. R. II 2 S. 283) wahrscheinlich. 1 Bauarus: Eigenname oder Herkunftsbezeichnung? 9 suos defectus: seine mangelhafte Entlohnung.
442 XI. Zweifelhafte und unechte Stücke. 354. AN EINEN UNGENANNTEN. Er möge sich mit dem Uberbringer wegen der Entlohnung für eine gelieferte Arbeit gütlich einigen, da derselbe sein Hausgesinde sei und auch beim Kaiser in Gunst stehe. [Undatierbar.] Venerabilis amice karissime. Bauarus iste, lator presencium, cum sit homo notabilis et operum suorum singulari quodam et approbato magisterio, domino nostro Cesari speciali quadam prerogatiua placuit. «Quapropter) multum 5 apparet nobis conueniens, ymmo amicicie vestre accurata et con- sulta fide suademus, quatenus cum eo super laboris sui premiis talem ineatis concordiam, qua ipse merito de racione contentus graciarum vobis referat acciones. Nam nisi nostra interposicione interceptum foret negocium, ipse dudum suos defectus ad aures 10 domini nostri Cesaris detulisset. Non paciamini aliqua racione sic infamari de nichilo, et si non foret alia causa vos animans ad con- cordie grate dulcedinem, saltem amore nostri secum componite, ideo quia [?] ipse manet in nostre familiaritatis consorcio, quod ipsum dimittere non possumus, quin ei in prosequcione suorum iurium 15 congruis auxiliis assistemus. 355. AN DIE GEISTLICHKEIT DER DIÖZESE BRESLAU. Verlangt, daß die Pfarrer und Benefizieninhaber ihrer Residenz- 354 = B Bl. 138° (Abteilung: Epistole poetice et subtiles). — Uber- schrift: Hortatur ut se cum quodam Bauaro super laboribus expediat alias uellet sibi in assequucione iusticie suffragari Hs. — 4 Quapropter fehlt Hs 13 ideo quia] quia ideo Hs 14 quin] qm (= quoniam) Hs 15 assistamus Ha 355 = Prag Universitätsbibliothek A IV 5 Bl. 147 (Cancellaria offi- cialis Sanderi Bl. 8°). — Tadra Canc. Joh. Novif. Nr. 204, S. 139. — Uber- schrift: Item reuocantur clerici absentes ad ecclesias suas He 354 Die Verfasserschaft Johanns v. N. ist nicht ausdrücklich bezeugt, aber nach der Umgebung, in der der Brief sich befindet (s. V. M. z. R. II 2 S. 283) wahrscheinlich. 1 Bauarus: Eigenname oder Herkunftsbezeichnung? 9 suos defectus: seine mangelhafte Entlohnung.
Strana 443
Nr. 354. 355. 443 pflicht streng nachkommen und ihre geistlichen Obliegenheiten per- sönlich wahrnehmen. [1380?] Aus der Cancellaria officialis Sanderi. Dei etc. discretis viris nec non ceteris, ad quos hec litere peruene- rint, salutem etc. Licet iuxta sacrorum canonum exigenciam ecclesiarum rectores quilibet et ministri in ecclesiis et beneficiis, quorum curam et regimen susceperunt, teneantur residere personaliter et eisdem in 5 diuinis officiis debite deseruire ac circa commissas sibi animas christifidelium curam gerere oportunam, hoc tamen quamplurimi ciuitatis et dyocesis Wratislauiensis] clerici et plebani abiecta con- sciencia non aduertunt, qui proprie salutis et animarum sibi com- missarum immemores a suis ecclesiis et beneficiis temeritate propria, 1o nulla petita vel obtenta a nobis licencia, se absentant, aliquibus hine inde pro suo placito diuagantibus et aliis se constituentibus vicarios in alienis ecclesiis et ministros, vnde et scandala proueniunt et grauia animarum pericula generantur. Quibus quam possumus obuiare volentes, vestre discrecioni committimus et mandamus, 15 in virtute sancte obediencie firmiter iniungentes, quatenus ex parte nostra pro primo, secundo et tercio peremptorie tales, qui sic a suis ecclesiis (se) absentarunt et hic [ ?] morantur, moneatis efficaciter [?] et citetis, quos et nos citamus et monemus in hiis scriptis, monicionis et citacionis edictum quilibet vestrum in 20 vestris ecclesiis publice proponendo, vt infra mensem a data pre- sencium computandum iidem ad suas ecclesias reuertantur, apud illas residendo personaliter, in debitis officiis per se ipsos deseruiant, vt tenentur, et nichilominus infra dictum terminum compareant coram nobis, quare tanto tempore se ab ipsis beneficiis absenta- 25 runt ostensuri, alioquin ex tunc contra ipsos ad priuacionis sen- tenciam non obstante ipsorum absencia procedemus, mandaturi locorum patronis, vt ad ecclesias siue loca huiusmodi alios nobis ydoneos clericos representent. Ceterum et (si) tales clerici, de quibus premittitur, in ipsis vestris ecclesiis pro ministris seu vica- se riis sint recepti, sub pena excommunicacionis iam late sentencie 9 aduertant Hs 11 se absentent se Hs 19 efficacitor] efficite He hie] he Hs, em. adhue ? 29 si fehlt Hs 23 per se ipsos] pſepos Hs 18 se fehlt Hs 22 idem Ha
Nr. 354. 355. 443 pflicht streng nachkommen und ihre geistlichen Obliegenheiten per- sönlich wahrnehmen. [1380?] Aus der Cancellaria officialis Sanderi. Dei etc. discretis viris nec non ceteris, ad quos hec litere peruene- rint, salutem etc. Licet iuxta sacrorum canonum exigenciam ecclesiarum rectores quilibet et ministri in ecclesiis et beneficiis, quorum curam et regimen susceperunt, teneantur residere personaliter et eisdem in 5 diuinis officiis debite deseruire ac circa commissas sibi animas christifidelium curam gerere oportunam, hoc tamen quamplurimi ciuitatis et dyocesis Wratislauiensis] clerici et plebani abiecta con- sciencia non aduertunt, qui proprie salutis et animarum sibi com- missarum immemores a suis ecclesiis et beneficiis temeritate propria, 1o nulla petita vel obtenta a nobis licencia, se absentant, aliquibus hine inde pro suo placito diuagantibus et aliis se constituentibus vicarios in alienis ecclesiis et ministros, vnde et scandala proueniunt et grauia animarum pericula generantur. Quibus quam possumus obuiare volentes, vestre discrecioni committimus et mandamus, 15 in virtute sancte obediencie firmiter iniungentes, quatenus ex parte nostra pro primo, secundo et tercio peremptorie tales, qui sic a suis ecclesiis (se) absentarunt et hic [ ?] morantur, moneatis efficaciter [?] et citetis, quos et nos citamus et monemus in hiis scriptis, monicionis et citacionis edictum quilibet vestrum in 20 vestris ecclesiis publice proponendo, vt infra mensem a data pre- sencium computandum iidem ad suas ecclesias reuertantur, apud illas residendo personaliter, in debitis officiis per se ipsos deseruiant, vt tenentur, et nichilominus infra dictum terminum compareant coram nobis, quare tanto tempore se ab ipsis beneficiis absenta- 25 runt ostensuri, alioquin ex tunc contra ipsos ad priuacionis sen- tenciam non obstante ipsorum absencia procedemus, mandaturi locorum patronis, vt ad ecclesias siue loca huiusmodi alios nobis ydoneos clericos representent. Ceterum et (si) tales clerici, de quibus premittitur, in ipsis vestris ecclesiis pro ministris seu vica- se riis sint recepti, sub pena excommunicacionis iam late sentencie 9 aduertant Hs 11 se absentent se Hs 19 efficacitor] efficite He hie] he Hs, em. adhue ? 29 si fehlt Hs 23 per se ipsos] pſepos Hs 18 se fehlt Hs 22 idem Ha
Strana 444
444 XI. Zweifelhafte und unechte Stücke. ex parte nostra, ne teneantur in illis, districcius prohibere curetis, nisi a nobis aliud receperitis in mandatis. Datum etc. 33 Datum etc.] dahinter mit Zeilenabsatz: Tamen adhuc benignitati, que iudicium exuberat, inherentes [inhntes Hs], memoratos dominos ex superhabundanti censuimus ad nos citandos, vestre discrecioni iniun- gentes etc., ut qui in recepcione stipendiorum ab illa annis plurimis consolacionum fuerunt socii, in comportacione onerum eiusdem nobis- cum fiant socii passionum. Alioquin etc. He 855 Ein Erlaß ähnlichen Inhalts mit der Uberschrift Reuocantur et citantur clerici qui se a suis beneficiis sine licencia absentarunt, der Adresse Honorabilibus et discretis dominis Wrat. glof. oppol. et lig. [em. glogov. opol. et lign.?] Archipresbyteris salutem cum sincera in domino caritate und dem Anfang Quia nonnulli monasterium Marie non pauentes uota diuersa perperam occupare nituntur auf Bl. 146" (Canc. offic. Sanderi Bl. 7). Zur Frage der Verfasserschaft. Die Verfasserschaft Johanns v. N. für die fünf unter Nr. 355—359 gegebenen, ohne Ausstellernamen überlieferten Erlasse an die Breslauer Geistlichkeit wird von Tadra (a.a.O. S. 142 Anm. 1) trotz anfänglichen Zweifeln im Hinblick auf die Uberlieferungsquelle bejaht, von Wilh. Schulte (Die polit. Tendenz der Cronica principum Polonie S. 187f. [ = Darstel- lungen u. Quellen z. schles. Geschichte, Bd. I]) abgelehnt, von A. Hansel (Jahrbücher f. Kultur u. Geschichte der Slaven. N. F. 3, 1927, S. 342f.), ohne Angabe neuer Argumente, für möglich erklärt. Die Nachprüfung der Uberlieferung, insbesondere der Zusammensetzung der Cancellaria officialis Sanderi, ergibt folgende neue Gesichtspunkte: 1. Die unausgereifte stilistische Fassung (Nebeneinanderstellung von Hauptsätzen an Stelle durchgehender Periodisierung) und doppelte Redak- tion, die zwei dieser Erlasse (Nr. 356. 357) zeigen, schließt den Gedanken an die persönliche Verfasserschaft Johanns v. N. nahezu aus. 2. Bei ihrer Zuweisung an Bischof Wenzel von Lebus, Herzog von Liegnitz (der seit Ende 1379 die Verwaltung des Bistums Breslau in temporalibus innehatte und am 28. Juli 1382 durch Urban VI. zum Bischof in Breslau ernannt wurde), die W. Schulte vorschlägt, bliebe es unerklärlich, wie die genannten Erlasse, denen man noch den auf Bl. 10" überlieferten Processus solempnis contra quosdam (Tadra a.a. O. Nr. 219) anfügen könnte, in das Kanzleibuch des Olmützer bischöflichen Offizials gelangt sein sollten, das — abgesehen von einer letzten Gruppe von Formeln, die der Summa Cancellarii entnommen sind — nur Stücke überliefert, die sich auf die Olmützer Diözese beziehen. 3. Für den Verdacht, das im Context überlieferte Wrat. oder W. habe in der Vorlage gefehlt und sei vom Schreiber eigenmächtig hinzugefügt worden,
444 XI. Zweifelhafte und unechte Stücke. ex parte nostra, ne teneantur in illis, districcius prohibere curetis, nisi a nobis aliud receperitis in mandatis. Datum etc. 33 Datum etc.] dahinter mit Zeilenabsatz: Tamen adhuc benignitati, que iudicium exuberat, inherentes [inhntes Hs], memoratos dominos ex superhabundanti censuimus ad nos citandos, vestre discrecioni iniun- gentes etc., ut qui in recepcione stipendiorum ab illa annis plurimis consolacionum fuerunt socii, in comportacione onerum eiusdem nobis- cum fiant socii passionum. Alioquin etc. He 855 Ein Erlaß ähnlichen Inhalts mit der Uberschrift Reuocantur et citantur clerici qui se a suis beneficiis sine licencia absentarunt, der Adresse Honorabilibus et discretis dominis Wrat. glof. oppol. et lig. [em. glogov. opol. et lign.?] Archipresbyteris salutem cum sincera in domino caritate und dem Anfang Quia nonnulli monasterium Marie non pauentes uota diuersa perperam occupare nituntur auf Bl. 146" (Canc. offic. Sanderi Bl. 7). Zur Frage der Verfasserschaft. Die Verfasserschaft Johanns v. N. für die fünf unter Nr. 355—359 gegebenen, ohne Ausstellernamen überlieferten Erlasse an die Breslauer Geistlichkeit wird von Tadra (a.a.O. S. 142 Anm. 1) trotz anfänglichen Zweifeln im Hinblick auf die Uberlieferungsquelle bejaht, von Wilh. Schulte (Die polit. Tendenz der Cronica principum Polonie S. 187f. [ = Darstel- lungen u. Quellen z. schles. Geschichte, Bd. I]) abgelehnt, von A. Hansel (Jahrbücher f. Kultur u. Geschichte der Slaven. N. F. 3, 1927, S. 342f.), ohne Angabe neuer Argumente, für möglich erklärt. Die Nachprüfung der Uberlieferung, insbesondere der Zusammensetzung der Cancellaria officialis Sanderi, ergibt folgende neue Gesichtspunkte: 1. Die unausgereifte stilistische Fassung (Nebeneinanderstellung von Hauptsätzen an Stelle durchgehender Periodisierung) und doppelte Redak- tion, die zwei dieser Erlasse (Nr. 356. 357) zeigen, schließt den Gedanken an die persönliche Verfasserschaft Johanns v. N. nahezu aus. 2. Bei ihrer Zuweisung an Bischof Wenzel von Lebus, Herzog von Liegnitz (der seit Ende 1379 die Verwaltung des Bistums Breslau in temporalibus innehatte und am 28. Juli 1382 durch Urban VI. zum Bischof in Breslau ernannt wurde), die W. Schulte vorschlägt, bliebe es unerklärlich, wie die genannten Erlasse, denen man noch den auf Bl. 10" überlieferten Processus solempnis contra quosdam (Tadra a.a. O. Nr. 219) anfügen könnte, in das Kanzleibuch des Olmützer bischöflichen Offizials gelangt sein sollten, das — abgesehen von einer letzten Gruppe von Formeln, die der Summa Cancellarii entnommen sind — nur Stücke überliefert, die sich auf die Olmützer Diözese beziehen. 3. Für den Verdacht, das im Context überlieferte Wrat. oder W. habe in der Vorlage gefehlt und sei vom Schreiber eigenmächtig hinzugefügt worden,
Strana 445
Nr. 355. 356. 445 ergeben sich keine Anhaltspunkte. Die mehr als zwanzig in unserem Formel- buch und gleichzeitig in der Cancellaria Johannis Noviforensis oder in der Summa Cancellarii überlieferten Stücke weisen im Gegenteil eine weit- gehende Ubereinstimmung bei der Angabe von Orts-oder Personennamen auf. 4. Bei dieser Sachlage wird man am besten daran tun, die genannten Erlasse an die Breslauer Geistlichkeit für Entwürfe zu halten, die Johann v. N. (durch Sander?) herstellen ließ, als er zu Anfang des Jahres 1380, nach der Ausschaltung Dietrichs von Klattau und seiner Postulierung durch das Breslauer Domkapitel, damit rechnen konnte, in Kürze, d. h. nach der Bestätigung durch Urban VI., die Leitung des seit so vielen Jahren erstrebten Bistums zu übernehmen (über die Geschichte dieser Kämpfe s. W. Schulte a.a.O.S.76ff. 85ff. 92f.; Burdach, V. M. z. R. Bd. V Einl. S. 311ff. 313; Hansel a. a. O. S. 340—343). Da Joh. v. N. die erwartete päpstliche Bestätigung nicht mehr erlangt zu haben scheint — er starb bereits am Schlusse des Jahres 1380 (Dez. 24) —, wird man annehmen dürfen, daß diese vorbereiteten Erlasse Entwürfe geblieben sind. 5. Schließlich bedürfen in diesem Zusammenhang auch die Funktionen, die der Offizial Sander in der Zeit unmittelbar nach Johanns v. N. Tod und vor der Neubesetzung des Bistums Breslau ausübte, der Aufmerksam- keit. Am 20. Febr. 1381 wird er von Urban VI. beauftragt, die Klage des Breslauer Geistlichen Heinrich von Colmos gegen Nicolaus von Zeisberg, Wilhelm genannt Wechtil und die Herzogin Agnes von Schweidnitz zu prüfen und zu entscheiden: doch dürfe er das Land der Herzogin ohne aus- drücklichen päpstlichen Befehl nicht mit dem Interdikt belegen: Cod. dipl. Mor. XV Nr. 215, S. 184. Danach könnte der persönliche Anteil Sanders an einzelnen der in Frage stehenden Verordnungen unter Umständen noch stärker sein als oben angenommen wurde. 356. AN DIE GEISTLICHKEIT DER BRESLAUER DIÖZESE. Aufforderung zur Bekämpfung der Ketzerei. Entwurf? Aus der Cancellaria officialis Sanderi. Dei ... etc. Honorabilibus viris et dominis abbatibus, prioribus, pre omnibus prepositis [!], decanis, archidiaconis et ceteris archi- presbyteris et ecclesiarum rectoribus vniuersis per nostram Wrat. 356 = Prag Univ.-Bibl. A IV 5 Bl. 150" (Cancellaria officialis Sanderi Bl. 11°) . — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 208, S. 141f. (gekürzt). — Uber- schrift: Requiruntur religiosi et alii, vt contra hereticos et eorum fautores insurgant Hs — 1f. prioribus—decanis] die Interpungierung ist zweifelhaft 356 Bezüglich der Verfasserschaft s. die Anm. zu Nr. 355.
Nr. 355. 356. 445 ergeben sich keine Anhaltspunkte. Die mehr als zwanzig in unserem Formel- buch und gleichzeitig in der Cancellaria Johannis Noviforensis oder in der Summa Cancellarii überlieferten Stücke weisen im Gegenteil eine weit- gehende Ubereinstimmung bei der Angabe von Orts-oder Personennamen auf. 4. Bei dieser Sachlage wird man am besten daran tun, die genannten Erlasse an die Breslauer Geistlichkeit für Entwürfe zu halten, die Johann v. N. (durch Sander?) herstellen ließ, als er zu Anfang des Jahres 1380, nach der Ausschaltung Dietrichs von Klattau und seiner Postulierung durch das Breslauer Domkapitel, damit rechnen konnte, in Kürze, d. h. nach der Bestätigung durch Urban VI., die Leitung des seit so vielen Jahren erstrebten Bistums zu übernehmen (über die Geschichte dieser Kämpfe s. W. Schulte a.a.O.S.76ff. 85ff. 92f.; Burdach, V. M. z. R. Bd. V Einl. S. 311ff. 313; Hansel a. a. O. S. 340—343). Da Joh. v. N. die erwartete päpstliche Bestätigung nicht mehr erlangt zu haben scheint — er starb bereits am Schlusse des Jahres 1380 (Dez. 24) —, wird man annehmen dürfen, daß diese vorbereiteten Erlasse Entwürfe geblieben sind. 5. Schließlich bedürfen in diesem Zusammenhang auch die Funktionen, die der Offizial Sander in der Zeit unmittelbar nach Johanns v. N. Tod und vor der Neubesetzung des Bistums Breslau ausübte, der Aufmerksam- keit. Am 20. Febr. 1381 wird er von Urban VI. beauftragt, die Klage des Breslauer Geistlichen Heinrich von Colmos gegen Nicolaus von Zeisberg, Wilhelm genannt Wechtil und die Herzogin Agnes von Schweidnitz zu prüfen und zu entscheiden: doch dürfe er das Land der Herzogin ohne aus- drücklichen päpstlichen Befehl nicht mit dem Interdikt belegen: Cod. dipl. Mor. XV Nr. 215, S. 184. Danach könnte der persönliche Anteil Sanders an einzelnen der in Frage stehenden Verordnungen unter Umständen noch stärker sein als oben angenommen wurde. 356. AN DIE GEISTLICHKEIT DER BRESLAUER DIÖZESE. Aufforderung zur Bekämpfung der Ketzerei. Entwurf? Aus der Cancellaria officialis Sanderi. Dei ... etc. Honorabilibus viris et dominis abbatibus, prioribus, pre omnibus prepositis [!], decanis, archidiaconis et ceteris archi- presbyteris et ecclesiarum rectoribus vniuersis per nostram Wrat. 356 = Prag Univ.-Bibl. A IV 5 Bl. 150" (Cancellaria officialis Sanderi Bl. 11°) . — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 208, S. 141f. (gekürzt). — Uber- schrift: Requiruntur religiosi et alii, vt contra hereticos et eorum fautores insurgant Hs — 1f. prioribus—decanis] die Interpungierung ist zweifelhaft 356 Bezüglich der Verfasserschaft s. die Anm. zu Nr. 355.
Strana 446
446 XI. Zweifelhafte und unechte Stücke. dyocesim constitutis et ciuitatem, ad quos presentes peruenerint, 5 salutem in Domino sempiternam. Serpentis antiqui perfidia in humanum genus nequitatis venena transfundens a paradiso hominem eiecit et ascensu ad superne patrie gloriam eius procurauit posteris [?] interdici. Exinde maiori fremens aculeo, quod hominem ad sua regna videret ascendere, io a quibus sua se deliberat [?] perfidia corruisse [!]. Porro Dei benignitas filium suum iusserat crucis subire patibulum, vt nos angelorum ciues efficeret et a nobis dyabolice seruitutis compedem remoueret. Sed ecce hostis ipse fallaces incurrens versucias in quorundam formam transiuit, qui in nonnullis nostre dyocesis 15 locis, quod cum dolore referimus, inconsutilem Domini tunicam, sancte matris Ecclesie videlicet vnitatem, scindere molliuntur fidemque simplicium inibi euertere et fideles aliquos nituntur capi- talibus [?] retibus implicare. Ipsi quidem in vestimentis ouium rapacitatis lupine commercium exercentes et Iude Iscariothis Do- so mino pacis osculum porrigentis [?] animas miserabiliter ad inferna deducunt. Licet igitur multiplici negociorum varietate districti circa grauia et aduersa que nostris frequenter incumbunt humeris onera con- tinuo constringamur [ ?], precipue tamen pro defensione et custodia 25 nostre fidei orthodoxe et exterminio prauitatis heretice, prorsus excusso a nobis negligencie sompno, nostri cordis oculos sedula diligencia vel vigilancia intendere nos oportet. Tanto enim forcius, tanto enim libencius (ad) confundendos ... et fideles conseruandos in virtute Altissimi debemus assurgere quanto maioribus nos so querunt afficere dispendiis qui fidem catholicam heretica prauitate corrumpunt. Quamquam autem nuper quamplures in .. per inquisicionem canonicam auctoritate nostra inibi celebratam et .... tam testibus 6 perfidia] presidia Hs posteris] potis 8 eius] cuius Hs corruisse] so Hs, es fehlt der Nachsatz. 10 delibät Hs (80) He 14 nonnullis] nullis Hs 13 remouët Hs 12 efficere Hs 19f. et Iude—por- 15 inconsutibilem Hs 17f. captiuitalibus He rigentes] et inde vtarp dm pacis osculum porrigit Hs 20 inferna] 24 continuo constringamur] continuis constamur (!) inferiora Hs 25 exterminiis He Hs 26 nostrique tamen] tum He 28 ad fehlt He ...] ergänze hereticos? malos ? cordis ocut Hs 33 ...] vobis ma9 qm Hs 30 querant Hs 29 nos] non Hs
446 XI. Zweifelhafte und unechte Stücke. dyocesim constitutis et ciuitatem, ad quos presentes peruenerint, 5 salutem in Domino sempiternam. Serpentis antiqui perfidia in humanum genus nequitatis venena transfundens a paradiso hominem eiecit et ascensu ad superne patrie gloriam eius procurauit posteris [?] interdici. Exinde maiori fremens aculeo, quod hominem ad sua regna videret ascendere, io a quibus sua se deliberat [?] perfidia corruisse [!]. Porro Dei benignitas filium suum iusserat crucis subire patibulum, vt nos angelorum ciues efficeret et a nobis dyabolice seruitutis compedem remoueret. Sed ecce hostis ipse fallaces incurrens versucias in quorundam formam transiuit, qui in nonnullis nostre dyocesis 15 locis, quod cum dolore referimus, inconsutilem Domini tunicam, sancte matris Ecclesie videlicet vnitatem, scindere molliuntur fidemque simplicium inibi euertere et fideles aliquos nituntur capi- talibus [?] retibus implicare. Ipsi quidem in vestimentis ouium rapacitatis lupine commercium exercentes et Iude Iscariothis Do- so mino pacis osculum porrigentis [?] animas miserabiliter ad inferna deducunt. Licet igitur multiplici negociorum varietate districti circa grauia et aduersa que nostris frequenter incumbunt humeris onera con- tinuo constringamur [ ?], precipue tamen pro defensione et custodia 25 nostre fidei orthodoxe et exterminio prauitatis heretice, prorsus excusso a nobis negligencie sompno, nostri cordis oculos sedula diligencia vel vigilancia intendere nos oportet. Tanto enim forcius, tanto enim libencius (ad) confundendos ... et fideles conseruandos in virtute Altissimi debemus assurgere quanto maioribus nos so querunt afficere dispendiis qui fidem catholicam heretica prauitate corrumpunt. Quamquam autem nuper quamplures in .. per inquisicionem canonicam auctoritate nostra inibi celebratam et .... tam testibus 6 perfidia] presidia Hs posteris] potis 8 eius] cuius Hs corruisse] so Hs, es fehlt der Nachsatz. 10 delibät Hs (80) He 14 nonnullis] nullis Hs 13 remouët Hs 12 efficere Hs 19f. et Iude—por- 15 inconsutibilem Hs 17f. captiuitalibus He rigentes] et inde vtarp dm pacis osculum porrigit Hs 20 inferna] 24 continuo constringamur] continuis constamur (!) inferiora Hs 25 exterminiis He Hs 26 nostrique tamen] tum He 28 ad fehlt He ...] ergänze hereticos? malos ? cordis ocut Hs 33 ...] vobis ma9 qm Hs 30 querant Hs 29 nos] non Hs
Strana 447
Nr. 356. 357. 447 ydoncis quam aliis viris iudicii de heresi conuicti fuerint canonice et dampnati animaduersione debita siue presenti, tamen quia 3o magna [?] vt dicitur multitudo tam fugiencium de ... «quam) alibi latitancium in nostra dyocesi pestilencium huiusmodi est superstes, caritatem vestram presentibus attente requirimus in Domino et monemus, in remissionem peccaminum vobis omnibus iniungentes, quatenus et vos vna nobiscum ad exstirpandam de 40 nostra dyocesi prauitatem hereticam assurgentes in sermonibus, quos quocienscunque ad populum aliquis ex vobis facere contingerit, in virtute sancte obediencie anathemate omnibus et singulis districcius prohibere curetis, ne quis de pestilentibus supradictis aliquos in domo sua vel citra vel in domicilio suo tenere vel fauere 45 vel negocium seu commercium cum eisdem exercere presumat, quin ymo, si quis hereticos nouerit aut credentes eisdem, nobis studeat ipsos indicare. Quos quidem hereticós vna cum receptori- bus, credentibus, defensoribus et fautoribus eorundem et qui ipsis patrocinium, auxilium, fauorem et consilium quocunque modo 50 prestare presumpserint, siue clerici siue layci, cuiuscunque con- dicionis aut status existant, iuxta sancciones sacrorum canonum excommunicatos in vestris ecclesiis publice nunccietis et nuncciari faciatis singulis diebus dominicis et festiuis, ita quod sponsam Christi vos quoque apte diligere ostendatis et nos sollicitudinem 55 vestram in Domino possimus non immerito commendare etc. Datum. 357. AN DIE BRESLAUER GEISTLICHKEIT. In derselben Angelegenheit. Entwurf? [13801] Dei etc. Dilectis in Christo fratribus dominis canonicis vel reli- giosis et prudentibus viris dilectis in Christo filiis lectoribus etc. salutem cum sincera in Domino caritate. 34 alii Hs fuerit Hs 36 magna] vig He quam fehlt Hs 44 supradictos Hs 54 sponsa Hs 56 possumus Hs 357 Prag Univers.-Bibl. IV A 5 Bl. 151' (Cancellaria officialis Sanderi Bl. 127. — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 209, S. 142f. (gekürzt). — Uber- schrift: Datur inquisicio super heretica prauitate He 357 Bezüglich der Verfasserfrage vgl. oben zu Nr. 355.
Nr. 356. 357. 447 ydoncis quam aliis viris iudicii de heresi conuicti fuerint canonice et dampnati animaduersione debita siue presenti, tamen quia 3o magna [?] vt dicitur multitudo tam fugiencium de ... «quam) alibi latitancium in nostra dyocesi pestilencium huiusmodi est superstes, caritatem vestram presentibus attente requirimus in Domino et monemus, in remissionem peccaminum vobis omnibus iniungentes, quatenus et vos vna nobiscum ad exstirpandam de 40 nostra dyocesi prauitatem hereticam assurgentes in sermonibus, quos quocienscunque ad populum aliquis ex vobis facere contingerit, in virtute sancte obediencie anathemate omnibus et singulis districcius prohibere curetis, ne quis de pestilentibus supradictis aliquos in domo sua vel citra vel in domicilio suo tenere vel fauere 45 vel negocium seu commercium cum eisdem exercere presumat, quin ymo, si quis hereticos nouerit aut credentes eisdem, nobis studeat ipsos indicare. Quos quidem hereticós vna cum receptori- bus, credentibus, defensoribus et fautoribus eorundem et qui ipsis patrocinium, auxilium, fauorem et consilium quocunque modo 50 prestare presumpserint, siue clerici siue layci, cuiuscunque con- dicionis aut status existant, iuxta sancciones sacrorum canonum excommunicatos in vestris ecclesiis publice nunccietis et nuncciari faciatis singulis diebus dominicis et festiuis, ita quod sponsam Christi vos quoque apte diligere ostendatis et nos sollicitudinem 55 vestram in Domino possimus non immerito commendare etc. Datum. 357. AN DIE BRESLAUER GEISTLICHKEIT. In derselben Angelegenheit. Entwurf? [13801] Dei etc. Dilectis in Christo fratribus dominis canonicis vel reli- giosis et prudentibus viris dilectis in Christo filiis lectoribus etc. salutem cum sincera in Domino caritate. 34 alii Hs fuerit Hs 36 magna] vig He quam fehlt Hs 44 supradictos Hs 54 sponsa Hs 56 possumus Hs 357 Prag Univers.-Bibl. IV A 5 Bl. 151' (Cancellaria officialis Sanderi Bl. 127. — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 209, S. 142f. (gekürzt). — Uber- schrift: Datur inquisicio super heretica prauitate He 357 Bezüglich der Verfasserfrage vgl. oben zu Nr. 355.
Strana 448
448 XI. Zweifelhafte und unechte Stücke. Exordium recipe vt in precedenti vel sic. Quia [!] arduis ecclesie nostre negociis prepediti fidei negocio pro exterminio hereticorum Wrat. incepto [?], sicut nostis, ad presens non possumus personaliter interesse, precipue tamen pro defensione et custodia fidei orthodoxe et exterminio heretice prauitatis, que proch dolor per nostram .. ciuitatem et dyocesim 10 inualescit, excusso a nobis penitus negligencie sompno, quam possumus vigilancius intendere nos oportet. Nichilominus [!] vobis etc. in remissionem peccaminum iniungimus, quatenus simul vel diuisim etc., prout negocii swaserit vtilitas. De vestre circum- speccionis industria plenius confidentes discrecioni vestre com- 15 mittimus et mandamus, in virtute obediencie vobis omnibus et singulis districcius iniungentes, quatenus assumptis [ ?] vobis re- ligiosis vel secularibus, quocienscunque et qualitercunque vobis uisum fuerit oportunum, ... et ... testibus et aliis quibusuis processibus faciendis vel insimul vel diuisim auctoritate nostra 2o dictum negocium fidei ad Dei gloriam et augmentum fidei, cuius zelatores existitis, racione preuia terminetis, (contra) receptatores, fautores, defensores et infamatores de heresi et suspectos iuxta sanxiones canonicas auctoritate nostra et vice, omni metu remoto, procedatis, contradictores et rebelles quoslibet per censuram eccle- 25 siasticam districcius compescendo. Sentencias et processus vestros, quos in hoc negocio rite feceritis, ratos et gratos habebimus et faciemus eosdem adiuuante Domino obseruari. Datum etc. Ita vt eos, quicunque deprehensi vel conuicti fuerint de heretica prauitate, seculari iudicio relinquatis animaduersione debita pu- so niendos. Contradictores vero quoslibet et rebelles ad parendum mandatis nostris per censuram ecclesiasticam firmiter compellatis. Nullus quoque vestrum ab execucione tam salutaris et fauorabilis negocii friuolis excusacionibus se absentet, sicut reputari voluerit et haberi fidelis et euitare excommunicacionis sentenciam, s5 quam in quemlibet contrarium facientem ferimus in hiis scrip- tis etc. 5 5 Quia] em. Quamuis? 6 incepto] incepimus Hs 11 Nichilo- 16 assumptis] presumptis Ha 18 ... et minus] n'ominus Hs ...] inreciô et exaô (so) Hs 19 nostrum Hs 21 contra fehlt Hs 25 sentencias ... et processus Hs 33 absentent Hs entes Hs 35 faci-
448 XI. Zweifelhafte und unechte Stücke. Exordium recipe vt in precedenti vel sic. Quia [!] arduis ecclesie nostre negociis prepediti fidei negocio pro exterminio hereticorum Wrat. incepto [?], sicut nostis, ad presens non possumus personaliter interesse, precipue tamen pro defensione et custodia fidei orthodoxe et exterminio heretice prauitatis, que proch dolor per nostram .. ciuitatem et dyocesim 10 inualescit, excusso a nobis penitus negligencie sompno, quam possumus vigilancius intendere nos oportet. Nichilominus [!] vobis etc. in remissionem peccaminum iniungimus, quatenus simul vel diuisim etc., prout negocii swaserit vtilitas. De vestre circum- speccionis industria plenius confidentes discrecioni vestre com- 15 mittimus et mandamus, in virtute obediencie vobis omnibus et singulis districcius iniungentes, quatenus assumptis [ ?] vobis re- ligiosis vel secularibus, quocienscunque et qualitercunque vobis uisum fuerit oportunum, ... et ... testibus et aliis quibusuis processibus faciendis vel insimul vel diuisim auctoritate nostra 2o dictum negocium fidei ad Dei gloriam et augmentum fidei, cuius zelatores existitis, racione preuia terminetis, (contra) receptatores, fautores, defensores et infamatores de heresi et suspectos iuxta sanxiones canonicas auctoritate nostra et vice, omni metu remoto, procedatis, contradictores et rebelles quoslibet per censuram eccle- 25 siasticam districcius compescendo. Sentencias et processus vestros, quos in hoc negocio rite feceritis, ratos et gratos habebimus et faciemus eosdem adiuuante Domino obseruari. Datum etc. Ita vt eos, quicunque deprehensi vel conuicti fuerint de heretica prauitate, seculari iudicio relinquatis animaduersione debita pu- so niendos. Contradictores vero quoslibet et rebelles ad parendum mandatis nostris per censuram ecclesiasticam firmiter compellatis. Nullus quoque vestrum ab execucione tam salutaris et fauorabilis negocii friuolis excusacionibus se absentet, sicut reputari voluerit et haberi fidelis et euitare excommunicacionis sentenciam, s5 quam in quemlibet contrarium facientem ferimus in hiis scrip- tis etc. 5 5 Quia] em. Quamuis? 6 incepto] incepimus Hs 11 Nichilo- 16 assumptis] presumptis Ha 18 ... et minus] n'ominus Hs ...] inreciô et exaô (so) Hs 19 nostrum Hs 21 contra fehlt Hs 25 sentencias ... et processus Hs 33 absentent Hs entes Hs 35 faci-
Strana 449
Nr. 357. 358. 449 358. AN DIE BRESLAUER GEISTLICHKEIT. Ordnet im Hinblick auf die Kirchenspaltung, Pest, Hungersnot und Uberschwemmung Prozessionen und Fasten an. [1380?] Aus der Cancellaria officialis Sanderi. Dei etc. Discretis etc. Inter ceteras sollicitudines, que assidue nostrum premunt ani- mum et molestant, euidentes plage, quibus nunc mundus in nostris partibus multipliciter castigatur, cogitacionibus nostris occurrunt: Ecclesie [?] enim discordia, pestifera fames et penuria, aeris intem- peries, aquarum multe inundaciones execrabiles et dampnose. Hiis siquidem plagis ad instar Egipti nostra regio affligitur, hiis licet occulto, iusto tamen iudicio Dei affligitur. Sane nobis omnibus in tantis tribulacionibus et periculis constitutis ad omnipotentem et misericordem Dominum Deum nostrum censemus recurrendum, 10 vt qui offenditur penitencia et humili prece placetur, nostras pro- picius respiciat miserias et flagella iracundie sue, que pro peccatis nostris iuste meremur, auertat. Processionem igitur et ieiunium per tres sextas ferias post recepcionem presencium proximas sub- sequentes tam clero, religiosis et secularibus quam wlgo vniuerso 15 nostre dyocesis duximus indicendum. Vobis itaque decano et archidiacono committimus et mandamus, in virtute sancte obe- diencie firmiter iniungentes, quatenus vniuersum clerum et popu- lum ciuitatis Wrat. ad dictam processionem faciendam et ieiunium obseruandum [?] in predictis tribus sextis feriis quadragesimalibus 20 5 358 = Prag Universitätsbibl. Cod. IV A 5 Bl. 1517 (Cancellaria offi- cialis Sanderi Bl. 127). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 210, S. 143f. — Uberschrift: Processus [!] et ieiunium indicitur propter aeris intemperiem et aliis plagis [!] Hs. — 3 euidentes] emtes Hs 5 Ecclesie em. Tadra, ecce Hs, vgl. unten Z. 27 20 obseruandum (vgl. unten Z. 36)] faciendum Hs 358 Betreffs der Verfasserfrage s. oben zu Nr. 355. 5 pestifera fames: das Auftreten der Pest in Süddeutschland und in Böhmen erwähnen im Jahre 1380 einige Briefe des Erzbischofs Johann von Jenzenstein: Loserth, Archiv f. österr. Gesch. 55 (1877) Nr. 70. 73. 74. 20 quadragesimalibus: also in der F'astenzeit. Die Verordnung müßte danach, falls Joh. v. N. als ihr Urheber zu betrachten ist, zu Anfang des Jahres 1380 ergangen sein.
Nr. 357. 358. 449 358. AN DIE BRESLAUER GEISTLICHKEIT. Ordnet im Hinblick auf die Kirchenspaltung, Pest, Hungersnot und Uberschwemmung Prozessionen und Fasten an. [1380?] Aus der Cancellaria officialis Sanderi. Dei etc. Discretis etc. Inter ceteras sollicitudines, que assidue nostrum premunt ani- mum et molestant, euidentes plage, quibus nunc mundus in nostris partibus multipliciter castigatur, cogitacionibus nostris occurrunt: Ecclesie [?] enim discordia, pestifera fames et penuria, aeris intem- peries, aquarum multe inundaciones execrabiles et dampnose. Hiis siquidem plagis ad instar Egipti nostra regio affligitur, hiis licet occulto, iusto tamen iudicio Dei affligitur. Sane nobis omnibus in tantis tribulacionibus et periculis constitutis ad omnipotentem et misericordem Dominum Deum nostrum censemus recurrendum, 10 vt qui offenditur penitencia et humili prece placetur, nostras pro- picius respiciat miserias et flagella iracundie sue, que pro peccatis nostris iuste meremur, auertat. Processionem igitur et ieiunium per tres sextas ferias post recepcionem presencium proximas sub- sequentes tam clero, religiosis et secularibus quam wlgo vniuerso 15 nostre dyocesis duximus indicendum. Vobis itaque decano et archidiacono committimus et mandamus, in virtute sancte obe- diencie firmiter iniungentes, quatenus vniuersum clerum et popu- lum ciuitatis Wrat. ad dictam processionem faciendam et ieiunium obseruandum [?] in predictis tribus sextis feriis quadragesimalibus 20 5 358 = Prag Universitätsbibl. Cod. IV A 5 Bl. 1517 (Cancellaria offi- cialis Sanderi Bl. 127). — Tadra, Canc. Joh. Novif. Nr. 210, S. 143f. — Uberschrift: Processus [!] et ieiunium indicitur propter aeris intemperiem et aliis plagis [!] Hs. — 3 euidentes] emtes Hs 5 Ecclesie em. Tadra, ecce Hs, vgl. unten Z. 27 20 obseruandum (vgl. unten Z. 36)] faciendum Hs 358 Betreffs der Verfasserfrage s. oben zu Nr. 355. 5 pestifera fames: das Auftreten der Pest in Süddeutschland und in Böhmen erwähnen im Jahre 1380 einige Briefe des Erzbischofs Johann von Jenzenstein: Loserth, Archiv f. österr. Gesch. 55 (1877) Nr. 70. 73. 74. 20 quadragesimalibus: also in der F'astenzeit. Die Verordnung müßte danach, falls Joh. v. N. als ihr Urheber zu betrachten ist, zu Anfang des Jahres 1380 ergangen sein.
Strana 450
450 XI. Zweifelhafte und unechte Stücke. omnibus (modis moneatis), vt et ieiunent et processionaliter cum reliquiis et crucibus apud nostram conueniant ecclesiam kathe- dralem et demum ad altaria, vbi visum fuerit, cum processione transeant, vt in illa pro peccatis [?] votiua missarum solempniter 25 celebrentur. Nos .., de omnipotentis Dei clemencia confidentes, omnibus vere penitentibus et confessis, qui deuote processionibus huiusmodi interfuerint, pro pace et bono statu Ecclesie et aeris temperie ipsum Dominum deprecando, XL dies indulgenciarum misericorditer impertimur. Hec omnia et singula tam per ecclesia- so rum rectores ciuitatis Wrat. quam fratres predicatores et minores ibidem, quociens (sermones) ad populum fecerint, indicantur. Demum vero vobis archidiacono [?] committimus et mandamus, quatenus per archidiaconatum Wrat. omnibus et singulis vestris archipresbyteris, clericis nostris [!], ex parte nostra mandetis, vn s5 et ipsi quilibet in suis sedibus per omnes ecclesias hoc nostrum mandatum de processionibus faciendis et ieiuniis obseruandis in- dicant sicut plenius est expressum etc. .—. 21 (modis moneatis) vt et] vtendo (so) Hs 24 peccatis] pcelis (aus pniis = penitenciis verderbt?) He 25 Nos... de (so) He 31 sermones 32 archidiaconatus Hs 36 faciendum — obseruandum He fehlt Hs 359. AN DAS ARCHIDIAKONAT VON BRESLAU. Beruft eine Diözesan-Synode auf den Tag Johannis des Täufers. [1380?] Aus der Cancellaria officialis Sanderi. Dei etc. Dilecto nobis in Christo domino .. nostro archidiacono Wrat. salutem etc. Malicia dierum labencium, qui cum tempore corpus corrumpunt et mentes, necnon et officii nostri debitum, vt ingruentibus 359 = Prag Universitätsbibl. Cod. IV A 5 Bl. 151° (Cancellaria offi- cialis Sanderi Bl. 12°). — Tadra Canc. Joh. Novif. Nr. 211, S. 144f. — Uberschrift: Conuocacio archipresbyterorum et cleri ad synodum dyoce- 4 necnon] nech Hs sanam Hs. — 3 Maliciam Hs 359 Betreffs der Verfasserschaft s. oben zu Nr. 355. Am 21./22. Mai 1380 hatte Joh. v. N. seine letzte Olmützer Diözesansynode in Kremsier ab- gehalten (Cod. dipl. Mor. XI Nr. 191. 192). Die Anberaumung der neuen Synode unmittelbar danach hat zweifellos etwas Auffälliges, doch ließe sich nötigenfalls dafür eine Erklärung finden.
450 XI. Zweifelhafte und unechte Stücke. omnibus (modis moneatis), vt et ieiunent et processionaliter cum reliquiis et crucibus apud nostram conueniant ecclesiam kathe- dralem et demum ad altaria, vbi visum fuerit, cum processione transeant, vt in illa pro peccatis [?] votiua missarum solempniter 25 celebrentur. Nos .., de omnipotentis Dei clemencia confidentes, omnibus vere penitentibus et confessis, qui deuote processionibus huiusmodi interfuerint, pro pace et bono statu Ecclesie et aeris temperie ipsum Dominum deprecando, XL dies indulgenciarum misericorditer impertimur. Hec omnia et singula tam per ecclesia- so rum rectores ciuitatis Wrat. quam fratres predicatores et minores ibidem, quociens (sermones) ad populum fecerint, indicantur. Demum vero vobis archidiacono [?] committimus et mandamus, quatenus per archidiaconatum Wrat. omnibus et singulis vestris archipresbyteris, clericis nostris [!], ex parte nostra mandetis, vn s5 et ipsi quilibet in suis sedibus per omnes ecclesias hoc nostrum mandatum de processionibus faciendis et ieiuniis obseruandis in- dicant sicut plenius est expressum etc. .—. 21 (modis moneatis) vt et] vtendo (so) Hs 24 peccatis] pcelis (aus pniis = penitenciis verderbt?) He 25 Nos... de (so) He 31 sermones 32 archidiaconatus Hs 36 faciendum — obseruandum He fehlt Hs 359. AN DAS ARCHIDIAKONAT VON BRESLAU. Beruft eine Diözesan-Synode auf den Tag Johannis des Täufers. [1380?] Aus der Cancellaria officialis Sanderi. Dei etc. Dilecto nobis in Christo domino .. nostro archidiacono Wrat. salutem etc. Malicia dierum labencium, qui cum tempore corpus corrumpunt et mentes, necnon et officii nostri debitum, vt ingruentibus 359 = Prag Universitätsbibl. Cod. IV A 5 Bl. 151° (Cancellaria offi- cialis Sanderi Bl. 12°). — Tadra Canc. Joh. Novif. Nr. 211, S. 144f. — Uberschrift: Conuocacio archipresbyterorum et cleri ad synodum dyoce- 4 necnon] nech Hs sanam Hs. — 3 Maliciam Hs 359 Betreffs der Verfasserschaft s. oben zu Nr. 355. Am 21./22. Mai 1380 hatte Joh. v. N. seine letzte Olmützer Diözesansynode in Kremsier ab- gehalten (Cod. dipl. Mor. XI Nr. 191. 192). Die Anberaumung der neuen Synode unmittelbar danach hat zweifellos etwas Auffälliges, doch ließe sich nötigenfalls dafür eine Erklärung finden.
Strana 451
Nr. 358. 359. 451 ecclesie nobis credite periculis occurramus durius nos perurgent. s Pastores namque ouium sumus Christi. Inclamant minaciter per- euncium sanguinem de prelatorum manibus requirendum. Deterret nos et illud horrendum et extremum eterni iudicis iudicium, in quo etsi vnusquisque pro propriis reatibus diuino subiciendus sit examini, vt recipiat prout gessit in corpore [ ?], illud tamen amplius 10 est horrendum quod [?] debite seruitutis actor delicta plebis pre- latorum reatui imputabit. Eapropter ad mala ingruencia, que nos et ecclesie nostre statum multipliciter et vbique perturbant, nostre consideracionis aciem conuertentes, vt malis eisdem quasi nouis morbis noua antydota 15 preparemus, de capituli nostri Wrat. consilio in festo beati Joannis Waptiste proxime affuturo dyocesanam nostram synodum decreui- mus celebrandam, vt in illa pari loco communique consilio nostras exonerantes consciencias nostre ... ecclesie simulque periculis imminentibus, opitulante nobis spiritus sancti gracia, pro viribus 2o occurramus. Vestram igitur discrecionem requirimus, vobis . . . precipiendo mandamus, quatenus vos vna cum archi- diaconatus vestri archipresbyteris, presbyteris, ecclesiarum rectori- bus vniuersis et singulis, quorum interest, clericis in premisso ter- mino siue die ad eandem synodum personaliter modis omnibus 2s veniatis. Ne autem predicti archipresbyteri [?] ceterique ecclesia- rum rectores et clerici archidiaconatus vestri per ignoranciam se valeant excusare, mandamus, vt per literas vestras harum seriem continentes faciatis eosdem solempniter et legitime conuocari, hoc adiecto, quod absencium contumacia non solum synodali sed so grauiori pena alia punietur. Datum etc. 6f. inclamant minaciter aduersantes non impauide [em. improuide ?] sacrarum oracula scripturarum que se'ditorum [em. subditorum ?] manibus requirendum desiderium requirentes inclamant minaciter pereuncium 9 subi- sanguinem de prelatorum manibus requirendum (so) He ciendum Hs 10 in corpore] incor° Hs 11 quod] qn (= quando) Hs 12 imputabat Hs 16 capituli] call He 19 ... ecclesie] indempnita- tibus ecclesie Hs 21 ...] nullatenus Hs 26 archipresbyteri] archin (= archidiaconi) Hs
Nr. 358. 359. 451 ecclesie nobis credite periculis occurramus durius nos perurgent. s Pastores namque ouium sumus Christi. Inclamant minaciter per- euncium sanguinem de prelatorum manibus requirendum. Deterret nos et illud horrendum et extremum eterni iudicis iudicium, in quo etsi vnusquisque pro propriis reatibus diuino subiciendus sit examini, vt recipiat prout gessit in corpore [ ?], illud tamen amplius 10 est horrendum quod [?] debite seruitutis actor delicta plebis pre- latorum reatui imputabit. Eapropter ad mala ingruencia, que nos et ecclesie nostre statum multipliciter et vbique perturbant, nostre consideracionis aciem conuertentes, vt malis eisdem quasi nouis morbis noua antydota 15 preparemus, de capituli nostri Wrat. consilio in festo beati Joannis Waptiste proxime affuturo dyocesanam nostram synodum decreui- mus celebrandam, vt in illa pari loco communique consilio nostras exonerantes consciencias nostre ... ecclesie simulque periculis imminentibus, opitulante nobis spiritus sancti gracia, pro viribus 2o occurramus. Vestram igitur discrecionem requirimus, vobis . . . precipiendo mandamus, quatenus vos vna cum archi- diaconatus vestri archipresbyteris, presbyteris, ecclesiarum rectori- bus vniuersis et singulis, quorum interest, clericis in premisso ter- mino siue die ad eandem synodum personaliter modis omnibus 2s veniatis. Ne autem predicti archipresbyteri [?] ceterique ecclesia- rum rectores et clerici archidiaconatus vestri per ignoranciam se valeant excusare, mandamus, vt per literas vestras harum seriem continentes faciatis eosdem solempniter et legitime conuocari, hoc adiecto, quod absencium contumacia non solum synodali sed so grauiori pena alia punietur. Datum etc. 6f. inclamant minaciter aduersantes non impauide [em. improuide ?] sacrarum oracula scripturarum que se'ditorum [em. subditorum ?] manibus requirendum desiderium requirentes inclamant minaciter pereuncium 9 subi- sanguinem de prelatorum manibus requirendum (so) He ciendum Hs 10 in corpore] incor° Hs 11 quod] qn (= quando) Hs 12 imputabat Hs 16 capituli] call He 19 ... ecclesie] indempnita- tibus ecclesie Hs 21 ...] nullatenus Hs 26 archipresbyteri] archin (= archidiaconi) Hs
Strana 452
Strana 453
ANHANG.
ANHANG.
Strana 454
Strana 455
Zwölfte Abteilung. Ausgewählte Briefe an Johann von Neumarkt. Vorbemerkung. Zu den Briefen Rienzos und Petrarcas (Nr. 361—372), die unten nur mit Regest gegeben werden, s. die Vorbemerkung zu Abteilung V, oben S. 163. 360. OTTO VON DONYN AN JOHANN VON NEUMARKT. Bittet um Unterstützung seiner Eingaben beim König. Stellt Johann von Neumarkt I?] die baldige Erlangung des Kanonikats an der Kreuzkirche in Breslau in Aussicht. 11346—1350.] Affectu fraterne et sincere dileccionis premisso. Johannes, frater et amice karissime, Vobis studui presentibus explicandum, quod litera domino meo Regi per exhibitorem presencium presentanda eidem domino meo, quanto humilius et efficacius potui, supplicaui et supplico, quod inspecta continua seruiciorum meorum seruitute ac fidelitate, quibus sibi et terre sue expensas magnas faciens complacui, capi- 5 - 360 Schweidnitz Stadtarchiv I 243 Bl. 113°. — E. Schieche, Zs. des Vereins J. Gesch. Schlesiens 61 (1927) S. 345f. Die Wiedergabe ändert Schieches Text- herstellung mehrfach auf Grund erneuter Einsicht in die Handschrift. — Uber- schrift (am Schluß des Briefes) : Otto de Donyn canonicus Wratisl. Johanni Nouiforensi scribit etc. Hs — 360 Zur Lebensgeschichte Ottos von Donyn 8. Tadra, Kancelaře a písaři S. 86; Hansel, Jahrbücher ƒ. Kultur u. Geschichte der Slaven N. F. III (1927) S. 316f.; E. Schicche a. a. O. S. 334ff. Nach Hansel wird er zum erstenmal 1323 als Protonotar Herzog Heinrichs VI. von Breslau erwähnt, 1324 als Kanonikus am Breslauer Dom und an der Kreuzkirche cbenda, 1336 als Pfarrer von Schweidnitz, 1345 als Kanzler der Landeshauptmann-
Zwölfte Abteilung. Ausgewählte Briefe an Johann von Neumarkt. Vorbemerkung. Zu den Briefen Rienzos und Petrarcas (Nr. 361—372), die unten nur mit Regest gegeben werden, s. die Vorbemerkung zu Abteilung V, oben S. 163. 360. OTTO VON DONYN AN JOHANN VON NEUMARKT. Bittet um Unterstützung seiner Eingaben beim König. Stellt Johann von Neumarkt I?] die baldige Erlangung des Kanonikats an der Kreuzkirche in Breslau in Aussicht. 11346—1350.] Affectu fraterne et sincere dileccionis premisso. Johannes, frater et amice karissime, Vobis studui presentibus explicandum, quod litera domino meo Regi per exhibitorem presencium presentanda eidem domino meo, quanto humilius et efficacius potui, supplicaui et supplico, quod inspecta continua seruiciorum meorum seruitute ac fidelitate, quibus sibi et terre sue expensas magnas faciens complacui, capi- 5 - 360 Schweidnitz Stadtarchiv I 243 Bl. 113°. — E. Schieche, Zs. des Vereins J. Gesch. Schlesiens 61 (1927) S. 345f. Die Wiedergabe ändert Schieches Text- herstellung mehrfach auf Grund erneuter Einsicht in die Handschrift. — Uber- schrift (am Schluß des Briefes) : Otto de Donyn canonicus Wratisl. Johanni Nouiforensi scribit etc. Hs — 360 Zur Lebensgeschichte Ottos von Donyn 8. Tadra, Kancelaře a písaři S. 86; Hansel, Jahrbücher ƒ. Kultur u. Geschichte der Slaven N. F. III (1927) S. 316f.; E. Schicche a. a. O. S. 334ff. Nach Hansel wird er zum erstenmal 1323 als Protonotar Herzog Heinrichs VI. von Breslau erwähnt, 1324 als Kanonikus am Breslauer Dom und an der Kreuzkirche cbenda, 1336 als Pfarrer von Schweidnitz, 1345 als Kanzler der Landeshauptmann-
Strana 456
456 XII. Ausgewählte Briefe an Johann von Neumarkt. taneo et consulibus Wratislauiensibus assistendo, et cum tamen certos redditus ad sigillum non habeam, qui ad illud pertinebant 1o ab antiquo, vnde dignetur michi centum marcas sua gracia de debitis et pecuniis per Judeos in Wratislauiensi ducatu relictis assignare, quod eo melius et feruencius sibi seruire possim et facta sua attencius procurare, quas me capitaneus et consules post com- pletam percepcionem pecunie ipsis per dominum Regem alias is assignate exigere et percipere permittant et michi in auxilium prestent et fauorem. Quare vestre fraternitati confidenter supplico et intime per affectum, quatenus mei amore negocia mea et peticiones huiusmodi aput dominum meum Regem, sicut de vobis presumo, fideliter et legaliter dirigatis et michi super eo 2o literas, quas vos mei causa formare rogo, a domino meo Rege impetretis, ipsasque michi per nunccium presentem transmittentes, quia vobis sincere promitto ipsius pecunie partem et quotam cer- tam. Quam si assecutus fuero, nomine honoris et propine protediis vestris et laboribus deinde procul dubio erogabo. 25 Rogo eciam effectuose et sincere, quatenus mee et domini Jo- hannis de Donyn, doctoris decretorum, patruoli [?] mei, in curia — 16 prestent] prent Hs 26 vor doctoris durch 25 mee] me Hs Punkte getilgtes pui Hs patruoli em. Schieche, pui (= parui) He schaft Breslau; zum letztenmal ist er am 1. Dezember 1349 bezeugt. Nach Tadra führt er im Jahre 1346 den Titel protonotarius Johannis regis Boemiae. Am 2. Oktober 1350 weilt er nicht mehr unter den Lebenden (Mon. Vat. Boh. I Nr. 1297. 1299). — Das Schreiben scheint demnach in die Jahre 1346—1350 zu gehören (so außer Schieche und Hansel auch Zatschek, Mitt. Vereins f. Gesch. d. Deutschen in Böhmen 73, 1935, S. 6.). Wig damit Z. 29ff. zusammen- stimmen, die dem Empfänger [1] ein Kanonikat an der Breslauer Kreuz- kirche in Aussicht stellen Idas er als Johannes de Altamutha schon lange Jahre hindurch inne hat, s. unten S. 483], bleibt unsicher. Burdach, V. M. z. R. IV S. 30 Anm. vermutet, daß „die Worte capituli ecclesie Wratislauiensis (des Kapitels der Breslauer Domkirche') von einem orts- und personalkundigen Redaktor nachträglich irrig ergänzt wurden mit dem Zusatz sancte Crucis“; ähnlich J. Klapper, Mitt. Schles. Ges. f. Volkskunde 28 (1927), S. 153. Aber vielleicht muß es Z. 31 statt eritis heißen erit, so daß nicht Joh. v. N., sondern der Uberbringer gemeint ist. 23 propine = popine 'Zechstube', 8. Forcellini IV 734. 26 patruoli [?] mei: nach Schieche (a. a. O. S. 336) Ottos Neffe Jo- hann von Donyn, der nach einer Urkunde Bolkos II. von Schweiduitz vom 15. Mai 1346 (Joh. Heyne, Gesch. des Bistums Breslau II, 1864, S. 380) zur Zeit ihrer Ausfertigung an der Universität Bologna studierte.
456 XII. Ausgewählte Briefe an Johann von Neumarkt. taneo et consulibus Wratislauiensibus assistendo, et cum tamen certos redditus ad sigillum non habeam, qui ad illud pertinebant 1o ab antiquo, vnde dignetur michi centum marcas sua gracia de debitis et pecuniis per Judeos in Wratislauiensi ducatu relictis assignare, quod eo melius et feruencius sibi seruire possim et facta sua attencius procurare, quas me capitaneus et consules post com- pletam percepcionem pecunie ipsis per dominum Regem alias is assignate exigere et percipere permittant et michi in auxilium prestent et fauorem. Quare vestre fraternitati confidenter supplico et intime per affectum, quatenus mei amore negocia mea et peticiones huiusmodi aput dominum meum Regem, sicut de vobis presumo, fideliter et legaliter dirigatis et michi super eo 2o literas, quas vos mei causa formare rogo, a domino meo Rege impetretis, ipsasque michi per nunccium presentem transmittentes, quia vobis sincere promitto ipsius pecunie partem et quotam cer- tam. Quam si assecutus fuero, nomine honoris et propine protediis vestris et laboribus deinde procul dubio erogabo. 25 Rogo eciam effectuose et sincere, quatenus mee et domini Jo- hannis de Donyn, doctoris decretorum, patruoli [?] mei, in curia — 16 prestent] prent Hs 26 vor doctoris durch 25 mee] me Hs Punkte getilgtes pui Hs patruoli em. Schieche, pui (= parui) He schaft Breslau; zum letztenmal ist er am 1. Dezember 1349 bezeugt. Nach Tadra führt er im Jahre 1346 den Titel protonotarius Johannis regis Boemiae. Am 2. Oktober 1350 weilt er nicht mehr unter den Lebenden (Mon. Vat. Boh. I Nr. 1297. 1299). — Das Schreiben scheint demnach in die Jahre 1346—1350 zu gehören (so außer Schieche und Hansel auch Zatschek, Mitt. Vereins f. Gesch. d. Deutschen in Böhmen 73, 1935, S. 6.). Wig damit Z. 29ff. zusammen- stimmen, die dem Empfänger [1] ein Kanonikat an der Breslauer Kreuz- kirche in Aussicht stellen Idas er als Johannes de Altamutha schon lange Jahre hindurch inne hat, s. unten S. 483], bleibt unsicher. Burdach, V. M. z. R. IV S. 30 Anm. vermutet, daß „die Worte capituli ecclesie Wratislauiensis (des Kapitels der Breslauer Domkirche') von einem orts- und personalkundigen Redaktor nachträglich irrig ergänzt wurden mit dem Zusatz sancte Crucis“; ähnlich J. Klapper, Mitt. Schles. Ges. f. Volkskunde 28 (1927), S. 153. Aber vielleicht muß es Z. 31 statt eritis heißen erit, so daß nicht Joh. v. N., sondern der Uberbringer gemeint ist. 23 propine = popine 'Zechstube', 8. Forcellini IV 734. 26 patruoli [?] mei: nach Schieche (a. a. O. S. 336) Ottos Neffe Jo- hann von Donyn, der nach einer Urkunde Bolkos II. von Schweiduitz vom 15. Mai 1346 (Joh. Heyne, Gesch. des Bistums Breslau II, 1864, S. 380) zur Zeit ihrer Ausfertigung an der Universität Bologna studierte.
Strana 457
Nr. 360—362. 457 regia promocioni intendatis, statui sibi apto et congruo ipsum, quod ambo mereri cupimus et volumus, perpetuo applicantes. Nunccium, latorem presentis, peto in negociis sibi commissis ex parte dominorum Capituli ecclesie sancte Crucis Wratislauiensis, so cuius per dei graciam cito eritis [? membrum [canonicus?], intuitu mei efficaciter apud dominum Regem promouere. Et promocionem per idem Capitulum domino Regi porrigendam, de qua vobis specialiter scribunt, sicut meritum [?] adeo diligitis, dirigatis, quia huismodi facti exordium sum principalis et origo. Item dileccionem vestram deprecor et exoro, vt domino meo Regi oretenus proponatis, quod, quamuis libenter iura sua et seruicia sibi debita in ducatu Wratislauiensi ostendi ipsius nomine postularem, tamen auctoritate in eo non fungor regie sue Maie- statis. Quam, si expediens sibi visum fuerit, michi ortemini lite-40 raliter tradi et committi. Datum Wrat. 35 27 promocioni] promotum Hs 31 canonicus] Cancus Ha, ursprüng- lich Glossem zu membrum? Als canonicatus aufgelöst von Schieche membrum canonicatus intuitu mei, effi- intuitu] peto intuitu Hs caciter Schieche eritis ausgeschrieben Hs, em. erit ? 32 promoueri Hs 33 porrigendo Hs 34 sicut—diligitis] so ausgeschrieben Ha, verderbt? (für sicut me ... diligitis ?) dirigatis] dirigere em. Schieche 40 expidiens He 38 ostendi] ondi Hs, ostente em. Schieche 361. COLA DI RIENZO AN JOHANN VON NEUMARKT. Bittet um seine Fursprache beim Kaiser. [Prag, 1350 August.] Anfang: Rores poetici faminis, qui ex = V. M. z. R. II 3 Nr. 54. 362. COLA DI RIENZO AN JOHANN VON NEUMARKT. Bietet sich Karl IV. als Helfer an für eine entschlossene imperiale Politik. [Prag, 1350 August erste Hälfte.] Anfang: Preciosas prolacionis tue hortantes candore = V. M. z. R. II 3 Nr. 56.
Nr. 360—362. 457 regia promocioni intendatis, statui sibi apto et congruo ipsum, quod ambo mereri cupimus et volumus, perpetuo applicantes. Nunccium, latorem presentis, peto in negociis sibi commissis ex parte dominorum Capituli ecclesie sancte Crucis Wratislauiensis, so cuius per dei graciam cito eritis [? membrum [canonicus?], intuitu mei efficaciter apud dominum Regem promouere. Et promocionem per idem Capitulum domino Regi porrigendam, de qua vobis specialiter scribunt, sicut meritum [?] adeo diligitis, dirigatis, quia huismodi facti exordium sum principalis et origo. Item dileccionem vestram deprecor et exoro, vt domino meo Regi oretenus proponatis, quod, quamuis libenter iura sua et seruicia sibi debita in ducatu Wratislauiensi ostendi ipsius nomine postularem, tamen auctoritate in eo non fungor regie sue Maie- statis. Quam, si expediens sibi visum fuerit, michi ortemini lite-40 raliter tradi et committi. Datum Wrat. 35 27 promocioni] promotum Hs 31 canonicus] Cancus Ha, ursprüng- lich Glossem zu membrum? Als canonicatus aufgelöst von Schieche membrum canonicatus intuitu mei, effi- intuitu] peto intuitu Hs caciter Schieche eritis ausgeschrieben Hs, em. erit ? 32 promoueri Hs 33 porrigendo Hs 34 sicut—diligitis] so ausgeschrieben Ha, verderbt? (für sicut me ... diligitis ?) dirigatis] dirigere em. Schieche 40 expidiens He 38 ostendi] ondi Hs, ostente em. Schieche 361. COLA DI RIENZO AN JOHANN VON NEUMARKT. Bittet um seine Fursprache beim Kaiser. [Prag, 1350 August.] Anfang: Rores poetici faminis, qui ex = V. M. z. R. II 3 Nr. 54. 362. COLA DI RIENZO AN JOHANN VON NEUMARKT. Bietet sich Karl IV. als Helfer an für eine entschlossene imperiale Politik. [Prag, 1350 August erste Hälfte.] Anfang: Preciosas prolacionis tue hortantes candore = V. M. z. R. II 3 Nr. 56.
Strana 458
458 XII. Ausgewählte Briefe an Johann von Neumarkt. 363. COLA DI RIENZO AN JOHANN VON NEUMARKT. Bittet um einen Brief und verspricht, künftig weniger trübselig zu schreiben. [Raudnitz, 1351 Frühjahr.] Anfang: Etsi laris regii philomena vernacula = V. M. z. R. II 3, Nr. 68. 364. PETRARCA AN JOHANN VON NEUMARKT. (Fam. X 6). Abwehr des ihm gespendeten Lobes. [Avignon? Mailand? 1352/53.] Anfang: Et quanto, putas, gaudio = V. M. z. R. VII Nr. 5. 365. PETRARCA AN JOHANN VON NEUMARKT. (Fam. XXI 2). Neue Abwehr der Huldigungen. Dank für die kunstvolle Ausfertigung des ihm vom Kaiser verliehenen Pfalzgrafendiploms und Bitte, das Gold der Bulle, das der Ritter Sagremor überbringe, als Zeichen seiner Erkenntlichkeit anzunchmen. Mailand, [1357] April 30 oder 29. Anfang: Ni luce clarius intelligam uideamque = V. M. z. R. VII Nr. 14. 366. PETRARCA AN JOHANN VON NEUMARKT. (Fam. XXI 5). Bitte, seine Verwendung für den Ritter Sagremor beim Kaiser zu unterstützen. Zurückweisung der ständigen Selbstverkleinerung des Kanzlers in Sachen des Stils. Bereitwilligkeit, die Goldbulle des Diploms zu behalten. Mailand, [1358] März 25. Anfang: Venit ad Cesarem Saceramor, uir optimus = V. M. z. R. VII Nr. 18.
458 XII. Ausgewählte Briefe an Johann von Neumarkt. 363. COLA DI RIENZO AN JOHANN VON NEUMARKT. Bittet um einen Brief und verspricht, künftig weniger trübselig zu schreiben. [Raudnitz, 1351 Frühjahr.] Anfang: Etsi laris regii philomena vernacula = V. M. z. R. II 3, Nr. 68. 364. PETRARCA AN JOHANN VON NEUMARKT. (Fam. X 6). Abwehr des ihm gespendeten Lobes. [Avignon? Mailand? 1352/53.] Anfang: Et quanto, putas, gaudio = V. M. z. R. VII Nr. 5. 365. PETRARCA AN JOHANN VON NEUMARKT. (Fam. XXI 2). Neue Abwehr der Huldigungen. Dank für die kunstvolle Ausfertigung des ihm vom Kaiser verliehenen Pfalzgrafendiploms und Bitte, das Gold der Bulle, das der Ritter Sagremor überbringe, als Zeichen seiner Erkenntlichkeit anzunchmen. Mailand, [1357] April 30 oder 29. Anfang: Ni luce clarius intelligam uideamque = V. M. z. R. VII Nr. 14. 366. PETRARCA AN JOHANN VON NEUMARKT. (Fam. XXI 5). Bitte, seine Verwendung für den Ritter Sagremor beim Kaiser zu unterstützen. Zurückweisung der ständigen Selbstverkleinerung des Kanzlers in Sachen des Stils. Bereitwilligkeit, die Goldbulle des Diploms zu behalten. Mailand, [1358] März 25. Anfang: Venit ad Cesarem Saceramor, uir optimus = V. M. z. R. VII Nr. 18.
Strana 459
Nr. 363—370. 459 367. PETRARCA AN JOHANN VON NEUMARKT. Wie das römische Volk im Altertum die Zuneigung ausländischer Könige mit dauernder Freundschaft erwiderte, während es die Vater- landsliebe seiner eigenen großen Männer meist mit schwärzestem Un- dank lohnte, so zolle ganz Italien dem im germanischen Norden und fern vom Helikon geborenen Kanzler wegen seines Eifers für die klassischen Studien und wegen seiner Verdienste um die würdige Wiederherstellung der Sprache des Reichsregisters höchste Aner- kennung und werde seinem Namen ein dauerndes Gedächtnis bewahren. Mailand, [1355? 13591] März 25. Anfang: Quo sepius, care pater, in memoriam = V. M. z. R. VII Nr. 20. 368. PETRARCA AN JOHANN VON NEUMARKT. (Fam. XXIII 6). Bitte, ihn beim Kaiser wegen des freimutigen Tones des letzten Briefes [V. M. z. R. VII Nr. 22] zu entschuldigen. Uberreichung des Carmen Bucolicum. Mailand, [1361] März 21. Anfang: Vnde hoc michi ut dominus = V. M. z. R. VII Nr. 24. 369. PETRARCA AN JOHANN VON NEUMARKT. (Fam. XXIII 7). Empfehlung eines jungen Italieners, der sich an den kaiserlichen Hof begibt. [Padua, 1361 Juli 181] Anfang: Quod ex meis multis ad te literis = V. M. z. R. VII Nr. 27. 370. PETRARCA AN JOHANN VON NEUMARKT. (Fam. XXIII 10). Neuer Tadel wegen der Herabsetzung seines eigenen Stils. Meldung,
Nr. 363—370. 459 367. PETRARCA AN JOHANN VON NEUMARKT. Wie das römische Volk im Altertum die Zuneigung ausländischer Könige mit dauernder Freundschaft erwiderte, während es die Vater- landsliebe seiner eigenen großen Männer meist mit schwärzestem Un- dank lohnte, so zolle ganz Italien dem im germanischen Norden und fern vom Helikon geborenen Kanzler wegen seines Eifers für die klassischen Studien und wegen seiner Verdienste um die würdige Wiederherstellung der Sprache des Reichsregisters höchste Aner- kennung und werde seinem Namen ein dauerndes Gedächtnis bewahren. Mailand, [1355? 13591] März 25. Anfang: Quo sepius, care pater, in memoriam = V. M. z. R. VII Nr. 20. 368. PETRARCA AN JOHANN VON NEUMARKT. (Fam. XXIII 6). Bitte, ihn beim Kaiser wegen des freimutigen Tones des letzten Briefes [V. M. z. R. VII Nr. 22] zu entschuldigen. Uberreichung des Carmen Bucolicum. Mailand, [1361] März 21. Anfang: Vnde hoc michi ut dominus = V. M. z. R. VII Nr. 24. 369. PETRARCA AN JOHANN VON NEUMARKT. (Fam. XXIII 7). Empfehlung eines jungen Italieners, der sich an den kaiserlichen Hof begibt. [Padua, 1361 Juli 181] Anfang: Quod ex meis multis ad te literis = V. M. z. R. VII Nr. 27. 370. PETRARCA AN JOHANN VON NEUMARKT. (Fam. XXIII 10). Neuer Tadel wegen der Herabsetzung seines eigenen Stils. Meldung,
Strana 460
460 XII. Ausgewählte Briefe an Johann von Neumarkt. daß er die Reise nach Deutschland antrete. Mailand, 11362] März 21. Anfang: Mirus, es, mi domine = V. M. z. R. VII Nr. 31. 371. PETRARCA AN JOHANN VON NEUMARKT. (Fam. XXIII 14). Verwunderung über die ungewohnte Anrede mit „Ihr“. Beunruhi- gung, daß seine Briefe, die das Scheitern des Reiseplans aufklärten, in Prag nicht eingetroffen seien. [Venedig, 1363 März 111] Anfang: Non exiguum in stuporem = V. M. z. R. VII Nr. 33. 372. PETRARCA AN JOHANN VON NEUMARKT. (Fam. XXIII 16). Dank für eine erfolglose Bemühung des Kanzlers zu seinen Gunsten beim Kaiser. Bitte um Fortsetzung des brieflichen Verkehrs. Emp- fehlung eines jungen Freundes, der in Prag studieren will. Venedig, [13631] August 26. Anfang: Ergo quia non potes = V. M. z. R. VII Nr. 35. 373. KARDINAL PETER VON OSTIA AN JOHANN VON NEUMARKT. Er bedürfe neuer kaiserlicher Briefe zur Bestätigung seiner An- sprüche auf die ihm von der Stadt Florenz zu zahlende Pension, da die Florentiner die von ihm vorgelegte Anweisung beanstanden. [1355.] Ostiensis Cardinalis Venera bili in Christo patri domino Johanni, Dei gracia episcopo Luthomislensi, socio et amico nostro carissimo. 378 = Schweidnitz Stadtarchiv I 243 Bl. 112°. — 1—2 Die Adresse am Schluß des Briefes Hs
460 XII. Ausgewählte Briefe an Johann von Neumarkt. daß er die Reise nach Deutschland antrete. Mailand, 11362] März 21. Anfang: Mirus, es, mi domine = V. M. z. R. VII Nr. 31. 371. PETRARCA AN JOHANN VON NEUMARKT. (Fam. XXIII 14). Verwunderung über die ungewohnte Anrede mit „Ihr“. Beunruhi- gung, daß seine Briefe, die das Scheitern des Reiseplans aufklärten, in Prag nicht eingetroffen seien. [Venedig, 1363 März 111] Anfang: Non exiguum in stuporem = V. M. z. R. VII Nr. 33. 372. PETRARCA AN JOHANN VON NEUMARKT. (Fam. XXIII 16). Dank für eine erfolglose Bemühung des Kanzlers zu seinen Gunsten beim Kaiser. Bitte um Fortsetzung des brieflichen Verkehrs. Emp- fehlung eines jungen Freundes, der in Prag studieren will. Venedig, [13631] August 26. Anfang: Ergo quia non potes = V. M. z. R. VII Nr. 35. 373. KARDINAL PETER VON OSTIA AN JOHANN VON NEUMARKT. Er bedürfe neuer kaiserlicher Briefe zur Bestätigung seiner An- sprüche auf die ihm von der Stadt Florenz zu zahlende Pension, da die Florentiner die von ihm vorgelegte Anweisung beanstanden. [1355.] Ostiensis Cardinalis Venera bili in Christo patri domino Johanni, Dei gracia episcopo Luthomislensi, socio et amico nostro carissimo. 378 = Schweidnitz Stadtarchiv I 243 Bl. 112°. — 1—2 Die Adresse am Schluß des Briefes Hs
Strana 461
Nr. 370—373. 461 Princeps karissime, De pensione nobis per dominum Imperatorem assignata a Floren- tinis nichil aliud quam excusaciones et euasiones, quas querunt, s possumus reportare. Nam postquam eis certum misimus nuncium, nobis rescripserunt quod idem dominus Imperator septem assigna- ciones similes assignacioni nobis facte aliis per literas ipsius do- mini Imperatoris confirmatas fecerat, que nos in data precedunt. Quod si ita sit, vtique miramur, quia non credimus tot assignaciones 10 de vestra consciencia factas, cum non assignacio, sed pocius illusio nobis esset facta. Eapropter paternitatem et amiciciam vestram affectuose rogamus, quatenus iuxta tenorem cedule presentibus intercluse et alias, prout vobis melius videbitur et nos eciam vobis confidimus, nobis mittatis, vt ipsi Florentini aliquibus excusa- 16 cionibus vel variacionibus de cetero se iuuare non possint. Valete in domino (feliciter), vt optamus. Recommendetis nos dominis Imperatori et Imperatrici ac scribite nobis, si qua vobis grata facere valeamus. Scriptum etc. 9 que qui He 6 possimus Hs precedent9 He 15 vt] ve3 He Florentinus Hs 17 feliciter fehlt Hs, vgl. unten Nr. 374, 37f. 18 scribite] scribentis Hs 378 Kardinalbischof Peter von Ostia-Velletri (1353—1361), vorher Kardinal von St. Susanna (1344—1353, vgl. über ihn R. Salomon, Neues Archiv 38, 1913, S. 230f.), hatte am 5. April 1355 die Kaiser- krönung Karls IV. in Rom vollzogen und zum Dank dafür von Karl IV. am 25. April 1355 aus der von Florenz zu entrichtenden jährlichen Reichssteuer von 4000 Gulden eine jährliche Pension von 1000 Gulden zu- gewiesen erhalten (Huber, Regesten Nr. 2078). Die in Nürnberg am 20. De- zember 1355 ausgesprochene Wiederholung dieser Verleihung (Huber, Reg. Nr. 2352) ist offensichtlich durch das oben gegebene Schreiben veranlaßt, vgl. auch Huber, Reg. Nr. 2441 vom 15. April 1356; F. Zimmermann, Acta Karoli IV. Imperatoris inedita, Innsbruck 1891, Nr. 48, S. 95ff. Zwar ergeht noch am 1. Dezember 1356 an Florenz eine kaiserliche Mahnung, die Pension künftig ohne Weiterungen zu zahlen (Huber Nr. 2559), aber die Datierung 1355 ist durch den folgenden Dankbrief gesichert. 7f. septem assignaciones similes: die bei Huber, Reg. 2441, Zimmermann a. a. O. genannten? 14 alias: sc. literas.
Nr. 370—373. 461 Princeps karissime, De pensione nobis per dominum Imperatorem assignata a Floren- tinis nichil aliud quam excusaciones et euasiones, quas querunt, s possumus reportare. Nam postquam eis certum misimus nuncium, nobis rescripserunt quod idem dominus Imperator septem assigna- ciones similes assignacioni nobis facte aliis per literas ipsius do- mini Imperatoris confirmatas fecerat, que nos in data precedunt. Quod si ita sit, vtique miramur, quia non credimus tot assignaciones 10 de vestra consciencia factas, cum non assignacio, sed pocius illusio nobis esset facta. Eapropter paternitatem et amiciciam vestram affectuose rogamus, quatenus iuxta tenorem cedule presentibus intercluse et alias, prout vobis melius videbitur et nos eciam vobis confidimus, nobis mittatis, vt ipsi Florentini aliquibus excusa- 16 cionibus vel variacionibus de cetero se iuuare non possint. Valete in domino (feliciter), vt optamus. Recommendetis nos dominis Imperatori et Imperatrici ac scribite nobis, si qua vobis grata facere valeamus. Scriptum etc. 9 que qui He 6 possimus Hs precedent9 He 15 vt] ve3 He Florentinus Hs 17 feliciter fehlt Hs, vgl. unten Nr. 374, 37f. 18 scribite] scribentis Hs 378 Kardinalbischof Peter von Ostia-Velletri (1353—1361), vorher Kardinal von St. Susanna (1344—1353, vgl. über ihn R. Salomon, Neues Archiv 38, 1913, S. 230f.), hatte am 5. April 1355 die Kaiser- krönung Karls IV. in Rom vollzogen und zum Dank dafür von Karl IV. am 25. April 1355 aus der von Florenz zu entrichtenden jährlichen Reichssteuer von 4000 Gulden eine jährliche Pension von 1000 Gulden zu- gewiesen erhalten (Huber, Regesten Nr. 2078). Die in Nürnberg am 20. De- zember 1355 ausgesprochene Wiederholung dieser Verleihung (Huber, Reg. Nr. 2352) ist offensichtlich durch das oben gegebene Schreiben veranlaßt, vgl. auch Huber, Reg. Nr. 2441 vom 15. April 1356; F. Zimmermann, Acta Karoli IV. Imperatoris inedita, Innsbruck 1891, Nr. 48, S. 95ff. Zwar ergeht noch am 1. Dezember 1356 an Florenz eine kaiserliche Mahnung, die Pension künftig ohne Weiterungen zu zahlen (Huber Nr. 2559), aber die Datierung 1355 ist durch den folgenden Dankbrief gesichert. 7f. septem assignaciones similes: die bei Huber, Reg. 2441, Zimmermann a. a. O. genannten? 14 alias: sc. literas.
Strana 462
462 XII. Ausgewählte Briefe an Johann von Neumarkt. 374. KARDINAL PETER VON OSTIA AN JOHANN VON NEUMARKT. Dankt für die Neuausstellung der Geldanweisung und trägt einige andere Wünsche vor. [1356 Januar—März.] Venerabilis pater et amice karissime, Literas vestras graciosas et in iocunditatis (spiritu?) scriptas vna cum literis pensionis nostre duplicatis, quas nobis vestra curialitas per religiosum virum fratrem Lampertum de Burne [ ?], s camerarium Vauillaren, capellanum nostrum, destinauit, letanter recepimus. De quibus, quia vestra paternitas negocia nostra operosa diligencia et promptitudine indefessa prosequitur, eidem assurgimus ad graciarum quas possumus multiplices acciones. Nos insuper, qui priuilegium vestrum cupimus prosperari, spe[!] opta- 10 mus, vt de vinis nostris tam albis quam rubris, quibus hic vtimur et que Bohemicas ceruisias in suauitatis odore super modum excedunt, haberetis, vt eodem priuilegio eo amplius et perfeccius gaudere possetis, quo eadem reperiretis gustui vestro placidiora. Ceterum non sine aliquali mentis perturbacione vobis exponimus, 15 quod, cum nos pro Jo. Gantilini [!] literas confirmacionis Castri Reynardi, quod a Rege Ludwico pro XVIM florenis emit, et duas alias confirmacionis literas pro Ja. Gantelini[!] obtinuerimus (prout vobis constare potest et debet, quia [?] vos et vestri, quod merito recognos- cere debemus et volumus, in earundem confirmacionum expedicione 2o quamplurimum laborastis), iidem Ja. et Jo., eorum ingratitudinem demonstrantes, graciam huiusmodi per nos eis impetratam non recognoscunt nec eciam literas ipsas a nobis receperunt. Cum autem episcopus Aptensis ad partes illas, prout scitis, dirigat 874 = Schweidnitz Stadtarchiv I 243 Bl. 112°. — Uberschrift (irrtüm- lich) Cancellarius scribit luthomislen. Cancell. etc. Hs. — Unterschrift (am Schluß des Briefes): Jo. Episcopo luthom. Cancellario Imperatoris Ostiensis Cardinalis etc. He — 2 spiritu fehlt He 3 duplicatas He 18 quia] qua Hs 7 proseqüt He 19 expedicionum Hs 22 reciperunt Hs 374 10 hic: Avignon? 15 Gantilini (auch als Gautelini lesbar): ein Geschlecht in der Provence? 16 Ludwico: König Ludwig von Neapel? 23 episcopus Aptensis: die Anwesenheit Bischof Bertrands von Apt (Süd- frankreich) in Prag ist für April bis Juni 1356 bezeugt: Huber, Reg. 2466.6174.
462 XII. Ausgewählte Briefe an Johann von Neumarkt. 374. KARDINAL PETER VON OSTIA AN JOHANN VON NEUMARKT. Dankt für die Neuausstellung der Geldanweisung und trägt einige andere Wünsche vor. [1356 Januar—März.] Venerabilis pater et amice karissime, Literas vestras graciosas et in iocunditatis (spiritu?) scriptas vna cum literis pensionis nostre duplicatis, quas nobis vestra curialitas per religiosum virum fratrem Lampertum de Burne [ ?], s camerarium Vauillaren, capellanum nostrum, destinauit, letanter recepimus. De quibus, quia vestra paternitas negocia nostra operosa diligencia et promptitudine indefessa prosequitur, eidem assurgimus ad graciarum quas possumus multiplices acciones. Nos insuper, qui priuilegium vestrum cupimus prosperari, spe[!] opta- 10 mus, vt de vinis nostris tam albis quam rubris, quibus hic vtimur et que Bohemicas ceruisias in suauitatis odore super modum excedunt, haberetis, vt eodem priuilegio eo amplius et perfeccius gaudere possetis, quo eadem reperiretis gustui vestro placidiora. Ceterum non sine aliquali mentis perturbacione vobis exponimus, 15 quod, cum nos pro Jo. Gantilini [!] literas confirmacionis Castri Reynardi, quod a Rege Ludwico pro XVIM florenis emit, et duas alias confirmacionis literas pro Ja. Gantelini[!] obtinuerimus (prout vobis constare potest et debet, quia [?] vos et vestri, quod merito recognos- cere debemus et volumus, in earundem confirmacionum expedicione 2o quamplurimum laborastis), iidem Ja. et Jo., eorum ingratitudinem demonstrantes, graciam huiusmodi per nos eis impetratam non recognoscunt nec eciam literas ipsas a nobis receperunt. Cum autem episcopus Aptensis ad partes illas, prout scitis, dirigat 874 = Schweidnitz Stadtarchiv I 243 Bl. 112°. — Uberschrift (irrtüm- lich) Cancellarius scribit luthomislen. Cancell. etc. Hs. — Unterschrift (am Schluß des Briefes): Jo. Episcopo luthom. Cancellario Imperatoris Ostiensis Cardinalis etc. He — 2 spiritu fehlt He 3 duplicatas He 18 quia] qua Hs 7 proseqüt He 19 expedicionum Hs 22 reciperunt Hs 374 10 hic: Avignon? 15 Gantilini (auch als Gautelini lesbar): ein Geschlecht in der Provence? 16 Ludwico: König Ludwig von Neapel? 23 episcopus Aptensis: die Anwesenheit Bischof Bertrands von Apt (Süd- frankreich) in Prag ist für April bis Juni 1356 bezeugt: Huber, Reg. 2466.6174.
Strana 463
Nr. 374. 375. 463 gressus suos et forte (a) dictis Ja. et Jo. quod ipsas confirmaciones de Registro vestro sumi et iterato procuraret fieri rogatus existat, 25 Nos, ingratitudinem huiusmodi moleste ferentes ac malicie eorum desiderantes obuiare, paternitatem et amiciciam vestram ea qua pos- sumus (instancia) rogamus affectuose, quatenus, in quantum nos diligitis et nobis complacere velitis, non permittatis, quod dicte confirmaciones, quas penes nos habemus, eidem episcopo vel alicui so alteri de dicto vestro Registro vel eciam de nouo tradantur, vel si eas iterato fieri contingat, quod nullam eis penitus graciam faciatis et quod de illis condignam satisfaccionem impendant. Literas comitis Bellifortis nobis sub certis condicionibus traditas penes nos habemus nec eas alicui trademus, nisi prout dominus s5 Imperator nobis iniunxit. Que dicto domino Imperatori referre velitis et eidem ac domine Imperatrici nos commendare. Valete in Domino feliciter vt optamus etc. 375. DER gubernator Padue AN JOH. VON NEUMARKT. Er möge sich dafür einsetzen, daß die Florentiner die ihnen durch kaiserliche Briefe ihm gegenüber auferlegten Verpflichtungen inne- halten. [Nach 1355!/ Pater reuerendissime, Cum per comune Florent, michi cum effectu non fiat iusticia, sed solum verbis aliquibus [ ?], in quibus promissa per eos in hac 24 a dictis] dictos Hs qual que Hs p. et A. v. Hs Rogantes Hs 32 eos Hs 37 et] ut Hs 375 = Schweidnitz Stadtarchiv I 243 Bl. 112°. — Uberschrift (unter- halb der ersten und einzigen Textzeile, die Bl. 112r gibt): Dominus Can- cellarius scribit Johanni luthomislen. Episcopo etc., am Schluß (unter der Unterschrift Gubernator Padue) Cancellarius scribit luthomislen. Can- cellario etc. Hs 3 aliquibus] aliqu (= aliquando) Hs 27 paternitatem et amiciciam vestram] 28 instancia fehlt Hs rogamus] 35 haberemus Hs 34 traditis Hs 34 comitis Bellifortis (Beaufort in Savoyen, vgl. oben zu Nr. 334, 21f.): die Persönlichkeit bleibt aufzuhellen. 375 Der sich Gubernator Padue unterschreibende Absender ist vermut- lich Franz von Carrara. Die Beziehung auf die Imperiales literas (Z. 5) weist auf die Zeit nach der Kaiserkrönung (1355 April 5).
Nr. 374. 375. 463 gressus suos et forte (a) dictis Ja. et Jo. quod ipsas confirmaciones de Registro vestro sumi et iterato procuraret fieri rogatus existat, 25 Nos, ingratitudinem huiusmodi moleste ferentes ac malicie eorum desiderantes obuiare, paternitatem et amiciciam vestram ea qua pos- sumus (instancia) rogamus affectuose, quatenus, in quantum nos diligitis et nobis complacere velitis, non permittatis, quod dicte confirmaciones, quas penes nos habemus, eidem episcopo vel alicui so alteri de dicto vestro Registro vel eciam de nouo tradantur, vel si eas iterato fieri contingat, quod nullam eis penitus graciam faciatis et quod de illis condignam satisfaccionem impendant. Literas comitis Bellifortis nobis sub certis condicionibus traditas penes nos habemus nec eas alicui trademus, nisi prout dominus s5 Imperator nobis iniunxit. Que dicto domino Imperatori referre velitis et eidem ac domine Imperatrici nos commendare. Valete in Domino feliciter vt optamus etc. 375. DER gubernator Padue AN JOH. VON NEUMARKT. Er möge sich dafür einsetzen, daß die Florentiner die ihnen durch kaiserliche Briefe ihm gegenüber auferlegten Verpflichtungen inne- halten. [Nach 1355!/ Pater reuerendissime, Cum per comune Florent, michi cum effectu non fiat iusticia, sed solum verbis aliquibus [ ?], in quibus promissa per eos in hac 24 a dictis] dictos Hs qual que Hs p. et A. v. Hs Rogantes Hs 32 eos Hs 37 et] ut Hs 375 = Schweidnitz Stadtarchiv I 243 Bl. 112°. — Uberschrift (unter- halb der ersten und einzigen Textzeile, die Bl. 112r gibt): Dominus Can- cellarius scribit Johanni luthomislen. Episcopo etc., am Schluß (unter der Unterschrift Gubernator Padue) Cancellarius scribit luthomislen. Can- cellario etc. Hs 3 aliquibus] aliqu (= aliquando) Hs 27 paternitatem et amiciciam vestram] 28 instancia fehlt Hs rogamus] 35 haberemus Hs 34 traditis Hs 34 comitis Bellifortis (Beaufort in Savoyen, vgl. oben zu Nr. 334, 21f.): die Persönlichkeit bleibt aufzuhellen. 375 Der sich Gubernator Padue unterschreibende Absender ist vermut- lich Franz von Carrara. Die Beziehung auf die Imperiales literas (Z. 5) weist auf die Zeit nach der Kaiserkrönung (1355 April 5).
Strana 464
464 parte Cesareo culmini habentur ludibrio, quamuis sepe moniti 5 valde stricte exstiterint per Imperiales literas super hiis obseruandis, ad quarum seriem ordinandam plene cognicionem vestram clarissi- mam (et) intelligenciam puto tum pro honore Cesaris, tum conside- racione iusticie cum eciam dileccione quadam paterna in me, ser- uitorem suum, incitatam direxisse aciem mentis sue, Ideirco habito 10 amicorum consilio super iteratis forcioribus literis Imperialibus ad illos impetratis, prout dudum informaui egregium virum dominum Nicolaum, decanum luthom., ad illas partes se conferentem et quod super hoc vestrum requirat consilium et fauorem, ita per presentes eandem paternitatem, quam michi propiciam (et?) 15 benignam fecit, reuerenter exoro, vt in hiis tam apud Imperialem celsitudinem quam in aliis oportunis dignetur apponere amplissi- mas ac florentissimas vices suas, paratum me habentes ad queque vestra beneplacita et honores. Datum Padue etc. Gubernator Padue. XII. Ausgewählte Briefe an Johann von Neumarkt. 376. JACOBUS MARCELLINUS, COMES VALLIS MARENI, AN JOHANN VON NEUMARKT. Empfiehlt den Kanzler Paulinus des Patriarchen von Aquileja und bittet, die Briefe für die Grafschaft vallis Mareni mit dem Goldsiegel (bulla aurea) auszustatten [ ?] Belluno [nach 1355.] Reuerendissime pater et domine mi singularis, Ad presenciam et conspectum Sacratissime Imperatorie Maie- statis accedunt Paulinus, cancellarius domini mei patriarche Aqui- legiensis, et Ma. de N., quos in celeri expedicione agendorum sup- 5 plico feliciter expedire, eandem paternitatem humilime deprecando et instantissime supplicando, quatenus in habenda Bulla aurea mei Comitatus vallis Mareni et aliis literis, prout idem Paulinus vestre paternitati explicabit spiraculo viue vocis, promptam dili- genciam et sollicitudinem adhibere dignemini et velitis, prout de 4 Casareo Hs 7 et fehlt Hs erstes tum] tam Hs tum] ti He 14 et fehlt Hs 17 paratem Hs 376 = Schweidnitz Stadtarchiv I 243 Bl. 112°. — Ohne Uberschrift — 9 adhiberi He zweites
464 parte Cesareo culmini habentur ludibrio, quamuis sepe moniti 5 valde stricte exstiterint per Imperiales literas super hiis obseruandis, ad quarum seriem ordinandam plene cognicionem vestram clarissi- mam (et) intelligenciam puto tum pro honore Cesaris, tum conside- racione iusticie cum eciam dileccione quadam paterna in me, ser- uitorem suum, incitatam direxisse aciem mentis sue, Ideirco habito 10 amicorum consilio super iteratis forcioribus literis Imperialibus ad illos impetratis, prout dudum informaui egregium virum dominum Nicolaum, decanum luthom., ad illas partes se conferentem et quod super hoc vestrum requirat consilium et fauorem, ita per presentes eandem paternitatem, quam michi propiciam (et?) 15 benignam fecit, reuerenter exoro, vt in hiis tam apud Imperialem celsitudinem quam in aliis oportunis dignetur apponere amplissi- mas ac florentissimas vices suas, paratum me habentes ad queque vestra beneplacita et honores. Datum Padue etc. Gubernator Padue. XII. Ausgewählte Briefe an Johann von Neumarkt. 376. JACOBUS MARCELLINUS, COMES VALLIS MARENI, AN JOHANN VON NEUMARKT. Empfiehlt den Kanzler Paulinus des Patriarchen von Aquileja und bittet, die Briefe für die Grafschaft vallis Mareni mit dem Goldsiegel (bulla aurea) auszustatten [ ?] Belluno [nach 1355.] Reuerendissime pater et domine mi singularis, Ad presenciam et conspectum Sacratissime Imperatorie Maie- statis accedunt Paulinus, cancellarius domini mei patriarche Aqui- legiensis, et Ma. de N., quos in celeri expedicione agendorum sup- 5 plico feliciter expedire, eandem paternitatem humilime deprecando et instantissime supplicando, quatenus in habenda Bulla aurea mei Comitatus vallis Mareni et aliis literis, prout idem Paulinus vestre paternitati explicabit spiraculo viue vocis, promptam dili- genciam et sollicitudinem adhibere dignemini et velitis, prout de 4 Casareo Hs 7 et fehlt Hs erstes tum] tam Hs tum] ti He 14 et fehlt Hs 17 paratem Hs 376 = Schweidnitz Stadtarchiv I 243 Bl. 112°. — Ohne Uberschrift — 9 adhiberi He zweites
Strana 465
Nr. 375—377. 465 paternitate vestra gero fiduciam pleniorem. Nam semper vester 10 ero ac paratus et promptus existo ad quelibet genera seruitutis. Datum in ciuitate Bellun. Jacobus Marcellinus. 376 Die Persönlichkeit des im Gebiet von Belluno ansässigen Brief- schreibers bleibt festzustellen. Ein anderer comes Vallis Mareni, der vene- zianische Nobile Marinus Phaletrus, war von Karl IV. unter die Zahl seiner geheimen Räte aufgenommen worden (Cod. dipl. Moraviae VIII Nr. 202, S. 160f.). — Patriarch von Aquileja war von 1350—1358 Juli 29 Nicolaus von Luxemburg, Karls IV. Halbbruder, von 1359—1365 Ludo- vicus (de Laturre), von 1365—1381 Markwart von Randeck (vgl. oben Nr. 159). Der Empfohlene, Paulinus, Sohn des magister Johannes de Mutina, ist üher zwanzig Jahre lang in der Kanzlei der Patriarchen von Aquileja nachweisbar, 1345—1351 als Notar, 1361.1365 als Kanzler, s. J. v. Zahn, Austro-Friulana in: Fontes rerum Austriacarum II. Abt. 40. Bd. (1877) Register S. 341 s. v. 'Kanzlei der Patriarchen'. — Der Ausdruck Imperatorie Maiestatis (Z. 2) weist auf die Zeit nach der Kaiser- krönung (1355 April 5). 377. UGOLINO GONZAGA AN JOHANN VON NEU- MARKT. Empfiehlt den Uberbringer, Soclarinus, ihm und dem Kaiser. Perlen, wie er sie wünsche, seien in ganz Venedig nicht zu haben gewesen, weswegen er ihm ein anderes Kleinod (iocale) schicke, das ihm hoffent- lich gefallen werde. [13591] Reuerendissimo in Christo patri et domino suo karissimo do- mino Johanni, dei gracia Episcopo Luthomislensi, benemerito cesareo Canzelario. Reuerendissime pater et domine mi carissime, Ad paternitatis uestre presenciam mitto Soclarinum, familiarem s meum, pro expedicione eorum, pro quibus serenissimo domino 377 Mantua Arch. di Stato, Gonzaga F II nr. 9 f. 29 (Reg. lit. domino- rum Guidonis et Ugolini de Gonzaga 1359. 1360. 1361). —Regest bei Huber, Reg. Reichssachen Nr. 307. 377 Ugolino, der älteste der drei Söhne des Guido Gonzaga, Herrn von Mantua, wurde im Jahre 1362 auf Anstiften seiner beiden Brüder ermordet. Die Datierung des Schreibens übereinstimmend mit Huber.
Nr. 375—377. 465 paternitate vestra gero fiduciam pleniorem. Nam semper vester 10 ero ac paratus et promptus existo ad quelibet genera seruitutis. Datum in ciuitate Bellun. Jacobus Marcellinus. 376 Die Persönlichkeit des im Gebiet von Belluno ansässigen Brief- schreibers bleibt festzustellen. Ein anderer comes Vallis Mareni, der vene- zianische Nobile Marinus Phaletrus, war von Karl IV. unter die Zahl seiner geheimen Räte aufgenommen worden (Cod. dipl. Moraviae VIII Nr. 202, S. 160f.). — Patriarch von Aquileja war von 1350—1358 Juli 29 Nicolaus von Luxemburg, Karls IV. Halbbruder, von 1359—1365 Ludo- vicus (de Laturre), von 1365—1381 Markwart von Randeck (vgl. oben Nr. 159). Der Empfohlene, Paulinus, Sohn des magister Johannes de Mutina, ist üher zwanzig Jahre lang in der Kanzlei der Patriarchen von Aquileja nachweisbar, 1345—1351 als Notar, 1361.1365 als Kanzler, s. J. v. Zahn, Austro-Friulana in: Fontes rerum Austriacarum II. Abt. 40. Bd. (1877) Register S. 341 s. v. 'Kanzlei der Patriarchen'. — Der Ausdruck Imperatorie Maiestatis (Z. 2) weist auf die Zeit nach der Kaiser- krönung (1355 April 5). 377. UGOLINO GONZAGA AN JOHANN VON NEU- MARKT. Empfiehlt den Uberbringer, Soclarinus, ihm und dem Kaiser. Perlen, wie er sie wünsche, seien in ganz Venedig nicht zu haben gewesen, weswegen er ihm ein anderes Kleinod (iocale) schicke, das ihm hoffent- lich gefallen werde. [13591] Reuerendissimo in Christo patri et domino suo karissimo do- mino Johanni, dei gracia Episcopo Luthomislensi, benemerito cesareo Canzelario. Reuerendissime pater et domine mi carissime, Ad paternitatis uestre presenciam mitto Soclarinum, familiarem s meum, pro expedicione eorum, pro quibus serenissimo domino 377 Mantua Arch. di Stato, Gonzaga F II nr. 9 f. 29 (Reg. lit. domino- rum Guidonis et Ugolini de Gonzaga 1359. 1360. 1361). —Regest bei Huber, Reg. Reichssachen Nr. 307. 377 Ugolino, der älteste der drei Söhne des Guido Gonzaga, Herrn von Mantua, wurde im Jahre 1362 auf Anstiften seiner beiden Brüder ermordet. Die Datierung des Schreibens übereinstimmend mit Huber.
Strana 466
466 nostro comuni ac uobis eciam suplicaui, munitum eciam de hiis, que pro canzelaria expediunt, quamuis non ita forsitan, ut deceret, propter passuum discrimina et viarum. Vnde, si aliquid defficeret 10 ullo modo, placeat paternitati uestre suplere pro me, quoniam certe non solum ea, que uos pro me contingat expendere, sed cer- tum esse potestis quecunque habeo uestra esse et vos illa habitu- rum que expendetis ad omne uestre beneplacitum uoluntatis. Suplico uobis ut dignemini me recommendare deuote ad sacros 15 pedes serenissimi domini nostri comunis, quia vere, prout eciam sibi scribo, ipse habere forsitan poterit de sapiencioribus et pruden- cioribus me, sed fideliorem in perpetuum nunquam ullum. De perlis uero, quas vestra paternitas requirebat, precor ut me excusatum habere dignemini, quoniam in veritate in tota ciuitate 20 Veneciarum illius forme potuerunt minime reperiri, de quo eciam ab aliis, si placet vobis, certificari potestis. Sed per Soclarinum vobis mitto vnum aliud iochale, quod vestre paternitati arbitror placiturum. Cui Soclarino in hiis et omnibus aliis, que uobis refferet parte mea, fidem adhibere dignemini credulam tamquam 25 michi. Si qua pro vestra paternitate possum, requirite iure uestro, quoniam profecto sum paratus ad quelibet condescendencia votis vestris. Vgolinus de Gonzaga. Datum Mant. v. [so] XII. Ausgewählte Briefe an Johann von Neumarkt. 378. KONRAD VON WALDHAUSEN AN JOHANN VON NEUMARKT. Erwiderung auf den Brief oben Nr. 118. [1360—13621] Vestre michi prediligende paternitatis epistolam (proprie sic vocandam, quia non sursum, sed ab excelsi dominatus fastigio paruitatis mee deiectui deorsum transmissam) ipsius[que] iuxta finem precum continenciam animo exultante ex diuine nouitatis 5 sollacio suscepi, eiusque principium me vocans amicum karissi- 378 = B Bl. 135°. — Uberschrift: Dominus Conradus pulchre respondet Cancellario Hs. — 2 quia] que He sursum] ffum Hs 3 que fehlt He 878 Uber Konrad von Waldhausen s. oben zu Nr. 118.
466 nostro comuni ac uobis eciam suplicaui, munitum eciam de hiis, que pro canzelaria expediunt, quamuis non ita forsitan, ut deceret, propter passuum discrimina et viarum. Vnde, si aliquid defficeret 10 ullo modo, placeat paternitati uestre suplere pro me, quoniam certe non solum ea, que uos pro me contingat expendere, sed cer- tum esse potestis quecunque habeo uestra esse et vos illa habitu- rum que expendetis ad omne uestre beneplacitum uoluntatis. Suplico uobis ut dignemini me recommendare deuote ad sacros 15 pedes serenissimi domini nostri comunis, quia vere, prout eciam sibi scribo, ipse habere forsitan poterit de sapiencioribus et pruden- cioribus me, sed fideliorem in perpetuum nunquam ullum. De perlis uero, quas vestra paternitas requirebat, precor ut me excusatum habere dignemini, quoniam in veritate in tota ciuitate 20 Veneciarum illius forme potuerunt minime reperiri, de quo eciam ab aliis, si placet vobis, certificari potestis. Sed per Soclarinum vobis mitto vnum aliud iochale, quod vestre paternitati arbitror placiturum. Cui Soclarino in hiis et omnibus aliis, que uobis refferet parte mea, fidem adhibere dignemini credulam tamquam 25 michi. Si qua pro vestra paternitate possum, requirite iure uestro, quoniam profecto sum paratus ad quelibet condescendencia votis vestris. Vgolinus de Gonzaga. Datum Mant. v. [so] XII. Ausgewählte Briefe an Johann von Neumarkt. 378. KONRAD VON WALDHAUSEN AN JOHANN VON NEUMARKT. Erwiderung auf den Brief oben Nr. 118. [1360—13621] Vestre michi prediligende paternitatis epistolam (proprie sic vocandam, quia non sursum, sed ab excelsi dominatus fastigio paruitatis mee deiectui deorsum transmissam) ipsius[que] iuxta finem precum continenciam animo exultante ex diuine nouitatis 5 sollacio suscepi, eiusque principium me vocans amicum karissi- 378 = B Bl. 135°. — Uberschrift: Dominus Conradus pulchre respondet Cancellario Hs. — 2 quia] que He sursum] ffum Hs 3 que fehlt He 878 Uber Konrad von Waldhausen s. oben zu Nr. 118.
Strana 467
Nr. 377. 378. 467 mum’, licet incognitum et inuisum, pluris michi iam inposterum [Bl. 135 ] obtinende gracie fiduciam prestabat. Quamquam [ ?] nunccii tam insperati beneficiis gratitudinem obuiam me fateor pectoris mei armario non habere, sed quia nequaquam vacat manus a munere, vbi archa cordis referta fuerit bona voluntate, 10 neque ingratitudo omnimode taciturnitatis tamquam ventus vrens michi nullis meis meritis tantum tanteque dignacionis opi- nacius exhibitum diuine pietatis fonte aquelicium exsiccet mea culpa, hoc in summa vestre dominacionis precibus (vt fatear tanto magis mirabilibus quanto nimis humilibus) respondendum duxi 15 per presentes. Quodsi [?] (nec vere dignum et iustum est) amplius pauperis et proch dolor non 'diuitis' pre hostio conuiuii mearum ad Deum precum stabitis micas' expectantes, tamen profecto, tam- quam honorato aliis pluribus inibi inuitatis vestrum ad ingressum locum cedentibus (et merito, quia nesciunt tales facere versus!) 20 vestre paternitati, in eiusdem mei cordis cenaculo in supremo mense capite vestris cum michi dilectis coepiscopis mox receperitis sessionem, meis precibus (tam vestro feruori vtilibus quam deuotis et singularibus) quamdiu fuero reficiendus meritoque vt spero incunctancius post tantam humilitatem, nisi notabilem (quod absit) 25 obieceritis obicem. Ad celestes epulas exaltandas mea sola doctrina (licet mea non sit, sed eius qui misit me) simul et mea vita mea negligencia heu! tante valencie non sunt, vt vestram domina- cionem vel quemcunque talem litteratum illuminare possint, sicut in epistola petiistis. Sed vtinam vestris precibus ideo quan- so doque fiat quod petistis, vt [ ?], Deo sapienciam suam reuelante paruulis et sapientibus abscondente per orisque mei rimulas diuine 6 pluris michi] plurime Hs 7 Quamquam] quaque Hs 8 grati- tudine Hs 16 Quodsi nec] quod sicud Hs 17 conuiuium Hs 19 ho- noratur Hs 20 loco Hs quia] q3 Hs 26 obicem] obicere Hs exaltandos Hs 29 illuminare] uel illuminare Hs 30 petistis He vt Deo] nisi deus He 31 quod] quia Hs 11 neque = et ne (und damit nicht)? 12f. opinacius: gesteigerte Form des Adverbs opinato. 13 aquelicium: 'Aquaelicium dicitur, cum aqua pluvialis remediis quibusdam elicitur' Forcellini, Du Cange; hier abgeblaßter und in allge- meinerer Bedeutung. 16 —18 erwidern auf Z. 33f. in Johanns v. N. Brief, 26—30 auf Z. 52f. ebenda. 31 Matth. 11, 25; Luc. 10, 21.
Nr. 377. 378. 467 mum’, licet incognitum et inuisum, pluris michi iam inposterum [Bl. 135 ] obtinende gracie fiduciam prestabat. Quamquam [ ?] nunccii tam insperati beneficiis gratitudinem obuiam me fateor pectoris mei armario non habere, sed quia nequaquam vacat manus a munere, vbi archa cordis referta fuerit bona voluntate, 10 neque ingratitudo omnimode taciturnitatis tamquam ventus vrens michi nullis meis meritis tantum tanteque dignacionis opi- nacius exhibitum diuine pietatis fonte aquelicium exsiccet mea culpa, hoc in summa vestre dominacionis precibus (vt fatear tanto magis mirabilibus quanto nimis humilibus) respondendum duxi 15 per presentes. Quodsi [?] (nec vere dignum et iustum est) amplius pauperis et proch dolor non 'diuitis' pre hostio conuiuii mearum ad Deum precum stabitis micas' expectantes, tamen profecto, tam- quam honorato aliis pluribus inibi inuitatis vestrum ad ingressum locum cedentibus (et merito, quia nesciunt tales facere versus!) 20 vestre paternitati, in eiusdem mei cordis cenaculo in supremo mense capite vestris cum michi dilectis coepiscopis mox receperitis sessionem, meis precibus (tam vestro feruori vtilibus quam deuotis et singularibus) quamdiu fuero reficiendus meritoque vt spero incunctancius post tantam humilitatem, nisi notabilem (quod absit) 25 obieceritis obicem. Ad celestes epulas exaltandas mea sola doctrina (licet mea non sit, sed eius qui misit me) simul et mea vita mea negligencia heu! tante valencie non sunt, vt vestram domina- cionem vel quemcunque talem litteratum illuminare possint, sicut in epistola petiistis. Sed vtinam vestris precibus ideo quan- so doque fiat quod petistis, vt [ ?], Deo sapienciam suam reuelante paruulis et sapientibus abscondente per orisque mei rimulas diuine 6 pluris michi] plurime Hs 7 Quamquam] quaque Hs 8 grati- tudine Hs 16 Quodsi nec] quod sicud Hs 17 conuiuium Hs 19 ho- noratur Hs 20 loco Hs quia] q3 Hs 26 obicem] obicere Hs exaltandos Hs 29 illuminare] uel illuminare Hs 30 petistis He vt Deo] nisi deus He 31 quod] quia Hs 11 neque = et ne (und damit nicht)? 12f. opinacius: gesteigerte Form des Adverbs opinato. 13 aquelicium: 'Aquaelicium dicitur, cum aqua pluvialis remediis quibusdam elicitur' Forcellini, Du Cange; hier abgeblaßter und in allge- meinerer Bedeutung. 16 —18 erwidern auf Z. 33f. in Johanns v. N. Brief, 26—30 auf Z. 52f. ebenda. 31 Matth. 11, 25; Luc. 10, 21.
Strana 468
468 XII. Ausgewählte Briefe an Johann von Neumarkt. 35 55 doctrinacionis solem in clipeos aureorum cordium (simplicium scilicet mencium [?], cum quibus est [ Bl. 136'] sermocinacio eius) illucente, terreni montes dominii personaliter longe positi saltem narracione propinquati resplendescant! Ea [?] enim quamcunque veritas inuenerit nequaquam refugit mentem. Existimacioni mee igitur, qua inestimabili humilitate ac fidelitate vestram michi scripsisse graciam inueni [?], hoc solum so contradicit vero [?], quod in loco michi loquentis epistole 'magister et dominus' sum vocatus, cum neutrum sim eorum, sed humilimus vester et omnium discipulus magistrorum et conprofessus frater regularium canonicorum, licet minimus eorundem. Vnde, queso, hoc pronomen, graciose mi domine, magistratus mei et dominii 45 a vestris corde et ore et litteris penitus ceterum vestrum iuxta officium cancelletur, meo si a corde (in quo non atramento vel calamo, sed caritatis Christi glutino estis exaratus) nolitis can- cellari, nisi more vetularum magistrum me velitis dicere, quia libenter puerilium capita peccatorum a suarum sordium scabie 5o emundarem. Postremo ignoscite, mi pater amande, quod vobis materiam tanti spiritalis solacii, sicud michi fecistis, presentibus non mi- nistro tanto sermonis cultu, pie aduertentes, quod, vestra licet epistola Ciceronis Maronicisque facundiis meam pretulerit, ymmo, (nisi) inspirata prohiberet graciositas, pocius irriserit ignoranciam, talibus tamen carminibus omnimodis occupari formido, ipsa quia foro meo non tam fructuosa quam laboriosa (excepto diuo, vt fatear, theologice narracionis Valerio) esse cognosco, cum et epu- loni flammis vltricibus edacitatis et superbie sue culpis torto 34 mencium] dnin Hs 35 dominii] din (so) Hs 36 Ea] Eam Hs 38f. Em. Existimacione mea igitur quadam (oder aliqua) in- estimabili ... inueni. Hoc? Hs 38 humilitate] hmte Hs 39 in- ueni] cometi (= conieci ?) Hs 40 vero] viuo oder vino Hs 45 peni- tus] pintus Hs 46 attramento Hs 55 nisi fehlt Hs 59 torte Hs 33—36 Vgl. I. Mach. 6, 39 Et ut refulsit sol in clypeos aureos et aereos, resplenduerunt montes ab eis et resplenduerunt sicut lampades ignis. — Prov. 3, 32 ... et cum simplicibus sermocinacio eius. 36f. Ea [sc. narracio?] — mentem: Sinn und Zusammenhang unklar. 40f. Vgl. oben Nr. 118, 48f. 57f. Konrads Vorliebe für Valerius Maximus bezeugt auch Johanns v. N. Brief, oben Nr. 118, 3.
468 XII. Ausgewählte Briefe an Johann von Neumarkt. 35 55 doctrinacionis solem in clipeos aureorum cordium (simplicium scilicet mencium [?], cum quibus est [ Bl. 136'] sermocinacio eius) illucente, terreni montes dominii personaliter longe positi saltem narracione propinquati resplendescant! Ea [?] enim quamcunque veritas inuenerit nequaquam refugit mentem. Existimacioni mee igitur, qua inestimabili humilitate ac fidelitate vestram michi scripsisse graciam inueni [?], hoc solum so contradicit vero [?], quod in loco michi loquentis epistole 'magister et dominus' sum vocatus, cum neutrum sim eorum, sed humilimus vester et omnium discipulus magistrorum et conprofessus frater regularium canonicorum, licet minimus eorundem. Vnde, queso, hoc pronomen, graciose mi domine, magistratus mei et dominii 45 a vestris corde et ore et litteris penitus ceterum vestrum iuxta officium cancelletur, meo si a corde (in quo non atramento vel calamo, sed caritatis Christi glutino estis exaratus) nolitis can- cellari, nisi more vetularum magistrum me velitis dicere, quia libenter puerilium capita peccatorum a suarum sordium scabie 5o emundarem. Postremo ignoscite, mi pater amande, quod vobis materiam tanti spiritalis solacii, sicud michi fecistis, presentibus non mi- nistro tanto sermonis cultu, pie aduertentes, quod, vestra licet epistola Ciceronis Maronicisque facundiis meam pretulerit, ymmo, (nisi) inspirata prohiberet graciositas, pocius irriserit ignoranciam, talibus tamen carminibus omnimodis occupari formido, ipsa quia foro meo non tam fructuosa quam laboriosa (excepto diuo, vt fatear, theologice narracionis Valerio) esse cognosco, cum et epu- loni flammis vltricibus edacitatis et superbie sue culpis torto 34 mencium] dnin Hs 35 dominii] din (so) Hs 36 Ea] Eam Hs 38f. Em. Existimacione mea igitur quadam (oder aliqua) in- estimabili ... inueni. Hoc? Hs 38 humilitate] hmte Hs 39 in- ueni] cometi (= conieci ?) Hs 40 vero] viuo oder vino Hs 45 peni- tus] pintus Hs 46 attramento Hs 55 nisi fehlt Hs 59 torte Hs 33—36 Vgl. I. Mach. 6, 39 Et ut refulsit sol in clypeos aureos et aereos, resplenduerunt montes ab eis et resplenduerunt sicut lampades ignis. — Prov. 3, 32 ... et cum simplicibus sermocinacio eius. 36f. Ea [sc. narracio?] — mentem: Sinn und Zusammenhang unklar. 40f. Vgl. oben Nr. 118, 48f. 57f. Konrads Vorliebe für Valerius Maximus bezeugt auch Johanns v. N. Brief, oben Nr. 118, 3.
Strana 469
Nr. 378. 379. 469 Abraham vt Lazarus mitteretur ad predicandum fratribus suis so roganti nouerim dixisse: Habent Moysen et prophetas (tamquam sufficientes ad salutem), audiant illos! (non sermonosum [?] Vlixem et poethas!), presertim [ Bl. 136°] et cum recolam beatissimum Jeroni- mum propter Tuliane leccionis frequenciam et diuine negligenciam le- taliter vapulasse. Non enim regnum celorum est in sermone, sed virtute, 65 cum et gencium doctor apostolus se imperitum sermone, non sciencia fatebatur. Recolatque vestra gracia, si nimis breuiter scripsi, Christum predicatoribus, cum ipsos ad suum exequendum officium mitteret, ne quem eciam salutati nimiam propter acceleranciam iniuncti operis resalutarent precepisse. Tarditatem tamen huius mee ignauie motus velocitate ad gra- ciam vestram personaliter veniendi, cum primum potero, recon- pensabo, firmans eandem vestre dominacionis beniuolenciam et graciam, quam, querere non audens, gratis ac graciosius inueni. 70 379. EIN UNGENANNTER AN JOHANN VON NEU- MARKT. Bewundert die Stilkunst des Kanzlers und bittet um Nachsicht für seine unzureichende Danksagung. [Stilubung?] [1353—1364.] Venerabilissimo in Christo patri ac domino, ingeniato [?] summa eloquencia, excellentissimo domino Johanni, digna Dei prouidencia 62 sermonosum (geschwätzig ?)] fſuofam = (sensuosam) Hs, auch sermo- cinosum ist zu erwägen, allerdings steht in Johanns v. N. Brief (oben 63 recolem Hs 65 regnum] regimen Nr. 118, 41) sensus Vlixis 70 resultarent He 74 inueni etc. Hs 69 salutate He Hs 879 = Leipzig Univ.bibl. Cod. 1249 Bl. 155° (Nr. 98). — Uberschrift (a. R.): Responsum datum archicancellario Imperatoris (voran geht Jo- hanns v. N. Brief an Petrarca, unten Nr. 108) Hs. — 1—4 Die Adresse am Schluß Hs I ingenuate süe eloquencie Hs 61f. Luc. 16, 29. 63f. Vgl. Hieronymus Epistola XXII 30 (Ad Eustochium, Paulae filiam), Migne P. L. tom. 22 col. 416f. (darin das bekannte Wort: Ciceronianus es, non Christianus). 65 I. Corinth. 4, 20. 66 II. Corinth. 11, 6 Nam et si imperitus sermone, sed non scientia... 69f. Luc. 10, 4 ... et neminem per viam salutaveritis.
Nr. 378. 379. 469 Abraham vt Lazarus mitteretur ad predicandum fratribus suis so roganti nouerim dixisse: Habent Moysen et prophetas (tamquam sufficientes ad salutem), audiant illos! (non sermonosum [?] Vlixem et poethas!), presertim [ Bl. 136°] et cum recolam beatissimum Jeroni- mum propter Tuliane leccionis frequenciam et diuine negligenciam le- taliter vapulasse. Non enim regnum celorum est in sermone, sed virtute, 65 cum et gencium doctor apostolus se imperitum sermone, non sciencia fatebatur. Recolatque vestra gracia, si nimis breuiter scripsi, Christum predicatoribus, cum ipsos ad suum exequendum officium mitteret, ne quem eciam salutati nimiam propter acceleranciam iniuncti operis resalutarent precepisse. Tarditatem tamen huius mee ignauie motus velocitate ad gra- ciam vestram personaliter veniendi, cum primum potero, recon- pensabo, firmans eandem vestre dominacionis beniuolenciam et graciam, quam, querere non audens, gratis ac graciosius inueni. 70 379. EIN UNGENANNTER AN JOHANN VON NEU- MARKT. Bewundert die Stilkunst des Kanzlers und bittet um Nachsicht für seine unzureichende Danksagung. [Stilubung?] [1353—1364.] Venerabilissimo in Christo patri ac domino, ingeniato [?] summa eloquencia, excellentissimo domino Johanni, digna Dei prouidencia 62 sermonosum (geschwätzig ?)] fſuofam = (sensuosam) Hs, auch sermo- cinosum ist zu erwägen, allerdings steht in Johanns v. N. Brief (oben 63 recolem Hs 65 regnum] regimen Nr. 118, 41) sensus Vlixis 70 resultarent He 74 inueni etc. Hs 69 salutate He Hs 879 = Leipzig Univ.bibl. Cod. 1249 Bl. 155° (Nr. 98). — Uberschrift (a. R.): Responsum datum archicancellario Imperatoris (voran geht Jo- hanns v. N. Brief an Petrarca, unten Nr. 108) Hs. — 1—4 Die Adresse am Schluß Hs I ingenuate süe eloquencie Hs 61f. Luc. 16, 29. 63f. Vgl. Hieronymus Epistola XXII 30 (Ad Eustochium, Paulae filiam), Migne P. L. tom. 22 col. 416f. (darin das bekannte Wort: Ciceronianus es, non Christianus). 65 I. Corinth. 4, 20. 66 II. Corinth. 11, 6 Nam et si imperitus sermone, sed non scientia... 69f. Luc. 10, 4 ... et neminem per viam salutaveritis.
Strana 470
470 Luthom. episcopo, sacre aule imperialis archicancellario, suo do- mino gracioso. 5 Ardore flagrantis animi in desiderata subieccione et compla- cencia pro resalutacione premisso. Venerabilissime pater et domine, Quod vestre immense lepiditatis epistola, Pieridum temeto irrigata nectareo, elicitis irradiata fulgoribus Eliconiceque aromati- 10 citatis frugalitate referta, cuius reuera candorem eburneum, ar- dorem flammeum odoremque balsamigerum nec Tulianus visus conspiceret nec Valerii manutactus attingeret nec Titi Liuii ol- factus redolentem [ ?] posset sufferre, michi rudi et humili rethorice Muse discipulo, inter Pimplearum conuiuas dulcisonas exuli, extorri 15 et profugo, a vestra sublimis dignacionis facundia, cuius non essem dignus corrigiam calciamenti attingere, est transmissa (que sicut fuit michi auctoritate mittentis gratissima, sic mira sui venustate delicatissima extitit et stupenda), meo cordi et causam precelse iocunditatis et grandis stuporis ingessit et eo turbacionis cordialis 2o materiam ministrauit. Eatenus quidem causam leticie et stuporis quatenus michi in ea eximie amenitatis colores rethorici, senten- ciis verborum conformissimi, sub congruissima conpagine sinthetica plenissime concurrerunt quatenusque sentenciarum ponderosa pro- funditas, quam eciam humeri non possent sufferre gigantei, copiose 25. ac rutilanter effulsit. Vnde etsi magna coaluerat cordi meo leticia, cum preclaros et michi nouellos ac prius (nunquam) visos artis rethorice palmites ex fertili nobilissimi vitis radice vestra pro- paginatos viderem, immensitas tamen ipsorum et claritudo (meum debile non admittentes ingenium, vt nec aliquos sibi inde surriperet so noue plantacionis surculos exempliformiter [?] inserendo nec vt cortice tenus saltem carminis eleganciam intueri valeret) me XII. Ausgewählte Briefe an Johann von Neumarkt. 5 flagrancius Hs 3 Luthonen. He 8 immense] in mente Hs pieritidum He 12 olofactus He 13 redolentem ausgeschrieben Hs 14 Pimplearum] piplearum He 25 Vnde undeutlich (verum oder vnde) Hs 26 nunquam fehlt Hs 27 vestra f. (= scilicet ?) propaginatos Hs 31. corticetenus Hs 379 Der Verfasser studiert seit sieben Jahren (in Prag?) Medizin (physica) und Philosophie (Z. 53). — Die Abfassungszeit ist durch das Luthom. episcopo der Adresse bestimmt. 3 archicancellario: der Titel kam Joh. v. N. nicht zu. 14 Pimplearum: der Musen (so genannt nach dem ihnen heiligen Berg und Quell Pimpla in Böotien in der Nähe des Helikons).
470 Luthom. episcopo, sacre aule imperialis archicancellario, suo do- mino gracioso. 5 Ardore flagrantis animi in desiderata subieccione et compla- cencia pro resalutacione premisso. Venerabilissime pater et domine, Quod vestre immense lepiditatis epistola, Pieridum temeto irrigata nectareo, elicitis irradiata fulgoribus Eliconiceque aromati- 10 citatis frugalitate referta, cuius reuera candorem eburneum, ar- dorem flammeum odoremque balsamigerum nec Tulianus visus conspiceret nec Valerii manutactus attingeret nec Titi Liuii ol- factus redolentem [ ?] posset sufferre, michi rudi et humili rethorice Muse discipulo, inter Pimplearum conuiuas dulcisonas exuli, extorri 15 et profugo, a vestra sublimis dignacionis facundia, cuius non essem dignus corrigiam calciamenti attingere, est transmissa (que sicut fuit michi auctoritate mittentis gratissima, sic mira sui venustate delicatissima extitit et stupenda), meo cordi et causam precelse iocunditatis et grandis stuporis ingessit et eo turbacionis cordialis 2o materiam ministrauit. Eatenus quidem causam leticie et stuporis quatenus michi in ea eximie amenitatis colores rethorici, senten- ciis verborum conformissimi, sub congruissima conpagine sinthetica plenissime concurrerunt quatenusque sentenciarum ponderosa pro- funditas, quam eciam humeri non possent sufferre gigantei, copiose 25. ac rutilanter effulsit. Vnde etsi magna coaluerat cordi meo leticia, cum preclaros et michi nouellos ac prius (nunquam) visos artis rethorice palmites ex fertili nobilissimi vitis radice vestra pro- paginatos viderem, immensitas tamen ipsorum et claritudo (meum debile non admittentes ingenium, vt nec aliquos sibi inde surriperet so noue plantacionis surculos exempliformiter [?] inserendo nec vt cortice tenus saltem carminis eleganciam intueri valeret) me XII. Ausgewählte Briefe an Johann von Neumarkt. 5 flagrancius Hs 3 Luthonen. He 8 immense] in mente Hs pieritidum He 12 olofactus He 13 redolentem ausgeschrieben Hs 14 Pimplearum] piplearum He 25 Vnde undeutlich (verum oder vnde) Hs 26 nunquam fehlt Hs 27 vestra f. (= scilicet ?) propaginatos Hs 31. corticetenus Hs 379 Der Verfasser studiert seit sieben Jahren (in Prag?) Medizin (physica) und Philosophie (Z. 53). — Die Abfassungszeit ist durch das Luthom. episcopo der Adresse bestimmt. 3 archicancellario: der Titel kam Joh. v. N. nicht zu. 14 Pimplearum: der Musen (so genannt nach dem ihnen heiligen Berg und Quell Pimpla in Böotien in der Nähe des Helikons).
Strana 471
Nr. 379. 471 fecerunt attonitum errantemque misere in stuporis fluctibus reli- querunt. Ex eaque vero michi parte turbacionis insultauit materia, qua ex vestra epistola vestram predignam eloquenciam michi in- dignissimo laudum legi offerre preconia et me conflatorem et exa- s5 minatorem tanti excellentissimi carminis, in cuius vix audeo me presentare conspectibus, nuncupasse. Quod o vtinam motiuo illusionis scolastice foret scriptum, quam non solum a tante famo- sitatis domino et magistro, quin ymo a quocunque in rethorica arte prenimio pocius sustinere paterer [?] vltroneus quam quod 40 ipse me aut alterquicunque meo consensu tanta distractus vecordia quantumcunque eciam rethoricum asseuerem, cum iuxta verbum Ouidii nil sim laudandus, sed sunt tua pectora lacte et non calcata candidiora niue cumque reuera et si aliquantulum rethorice et poesi tempusculum olim studendi causa donarem, quia tamen doctrina intercisa perit, continuata viget et iterum grandia per multos tenuantur flumina riuos, eciam Tuliano eloquio rethorice partes, quas vestra noscit so epistola, tantum nobis fuerint adepte, si racionis precepcionem fuerimus et exercitacione aut diligencia consecuti meque iam sep- tima arista in occupacione physice cum philosophie appodiamentis multipliciter occupatum detineat et vix satis ocium earum studio subpeditare potuerim et quod datur ocium, libencius in eis 65 consueui consumere. Non sic idcirco vestra excellencia meam epistolam, vestram tremiscentem presenciam, sic ruditer, sic in- 40 paterer] pararer Hs 43 Ouidii nil] dazwischen übergeschrieben vere 48 vigent Hs item] itm' Hs 49 flumina tenuantur Hs 51 fuerit Hs 50 noscat Hs, em. noscitat? precepcionis vestre excellencie Hs 56 consumere non sic. Idcirco Hs 57 presenciam] epistolam presenciam Hs 45 Hs 44f. Ovid Ex Ponto II 5, 37ff. Non ego laudandus, sed sunt tua pectora lacte et non calcata candidiora niue. Mirarisque alios, cum sis mirabilis ipse nec lateant artes eloquiumque tuum. 49 Ovid Remedia amoris 445. 53 arista: 'Erntezeit' hier = Sommer’? — appodiamentum 'Stütze', 8. L. Diefenbach, Gloss. lat. germ. (1857) S. 42.
Nr. 379. 471 fecerunt attonitum errantemque misere in stuporis fluctibus reli- querunt. Ex eaque vero michi parte turbacionis insultauit materia, qua ex vestra epistola vestram predignam eloquenciam michi in- dignissimo laudum legi offerre preconia et me conflatorem et exa- s5 minatorem tanti excellentissimi carminis, in cuius vix audeo me presentare conspectibus, nuncupasse. Quod o vtinam motiuo illusionis scolastice foret scriptum, quam non solum a tante famo- sitatis domino et magistro, quin ymo a quocunque in rethorica arte prenimio pocius sustinere paterer [?] vltroneus quam quod 40 ipse me aut alterquicunque meo consensu tanta distractus vecordia quantumcunque eciam rethoricum asseuerem, cum iuxta verbum Ouidii nil sim laudandus, sed sunt tua pectora lacte et non calcata candidiora niue cumque reuera et si aliquantulum rethorice et poesi tempusculum olim studendi causa donarem, quia tamen doctrina intercisa perit, continuata viget et iterum grandia per multos tenuantur flumina riuos, eciam Tuliano eloquio rethorice partes, quas vestra noscit so epistola, tantum nobis fuerint adepte, si racionis precepcionem fuerimus et exercitacione aut diligencia consecuti meque iam sep- tima arista in occupacione physice cum philosophie appodiamentis multipliciter occupatum detineat et vix satis ocium earum studio subpeditare potuerim et quod datur ocium, libencius in eis 65 consueui consumere. Non sic idcirco vestra excellencia meam epistolam, vestram tremiscentem presenciam, sic ruditer, sic in- 40 paterer] pararer Hs 43 Ouidii nil] dazwischen übergeschrieben vere 48 vigent Hs item] itm' Hs 49 flumina tenuantur Hs 51 fuerit Hs 50 noscat Hs, em. noscitat? precepcionis vestre excellencie Hs 56 consumere non sic. Idcirco Hs 57 presenciam] epistolam presenciam Hs 45 Hs 44f. Ovid Ex Ponto II 5, 37ff. Non ego laudandus, sed sunt tua pectora lacte et non calcata candidiora niue. Mirarisque alios, cum sis mirabilis ipse nec lateant artes eloquiumque tuum. 49 Ovid Remedia amoris 445. 53 arista: 'Erntezeit' hier = Sommer’? — appodiamentum 'Stütze', 8. L. Diefenbach, Gloss. lat. germ. (1857) S. 42.
Strana 472
472 XII. Ausgewählte Briefe an Johann von Neumarkt. disposite, sic inculte et in summa sic muculenter quoad omnes partes rethorice exaratam, iudicet [?] alicuius presumpcionis aut so iactancie argumentum, sed pocius vestra benignitas viciose hec scripta et posita, que sicut Lemniades gladics in mea dampna dedi, mee rudi simplicitati ascribat, aduertens istud Ouidii Vt desint vires, tamen est laudanda voluntas. Hac ego contentos auguror esse deos. 65 Meam etenim voluntatem presenti intersigno ad beneplacita vestra promptissima vobis offero in humilem seruitorem, michique pium et graciosum dominum et patrem, sicut ex innata benignitate esse vestris omnibus consueuistis, o vtinam inueniam nunc et semper! 380. DER MARKGRAF VON MAHREN AN JOHANN VON NEUMARKT. Antwort auf die von Dirslaus de Sternberg überbrachte Beschwerde (oben Nr. 214). [Nach 1374?] Venerabilis pater, domine et amice karissime, Mox vt literas dileccionis vestre de manibus nobilis Dirslay de Sternberg [?] suscepimus, pro hominibus illis, qui vobis et Ecclesie vestre intulerunt discrimina, de quibus litera vestra conqueritur, 5 transmisimus, ipsam rem discriminum et rei circumstancias fida indagine quesituri, presertim cum talia absque nostri sciencia fuerint veridice perpetrata. Quidquid autem per ipsos aduersus vos et vestre libertatem Ecclesie minus iuste factum videbimus, id vlcione condigna reparare procul dubio volumus secundum 1o vestri desiderii voluntatem, vt ignis, qui mutue dileccionis succen- sus amore in puritate exestuat, algore detrahencium non deficiat, sed nacta pocius flagrancioris amoris materia in tempore feliciter inualescat. etc. 59 exarataim] abaratam Hs, für apparatam ? iudicet] in iure Hs. Die Emendation bleibt unbefriedigend 61 sicut] sic Hs Lemniades (die lemnischen Weiber, die ihre eigenen Männer töteten)] lemmades Hs 880 = M Bl. 957. — Uberschrift: Marchio excusat se quia absque scitu suo forent talia perpetrata Hs. — 2 Drslay de Sternberg Hs, vgl. Lesarten descrimina Hs 7 fuit Hs zu oben Nr. 214, 2 4 intulerint Hs 61f. Ovid ars amat. 3, 672. 63f. Ovid Ex Ponto III 4, 79f.
472 XII. Ausgewählte Briefe an Johann von Neumarkt. disposite, sic inculte et in summa sic muculenter quoad omnes partes rethorice exaratam, iudicet [?] alicuius presumpcionis aut so iactancie argumentum, sed pocius vestra benignitas viciose hec scripta et posita, que sicut Lemniades gladics in mea dampna dedi, mee rudi simplicitati ascribat, aduertens istud Ouidii Vt desint vires, tamen est laudanda voluntas. Hac ego contentos auguror esse deos. 65 Meam etenim voluntatem presenti intersigno ad beneplacita vestra promptissima vobis offero in humilem seruitorem, michique pium et graciosum dominum et patrem, sicut ex innata benignitate esse vestris omnibus consueuistis, o vtinam inueniam nunc et semper! 380. DER MARKGRAF VON MAHREN AN JOHANN VON NEUMARKT. Antwort auf die von Dirslaus de Sternberg überbrachte Beschwerde (oben Nr. 214). [Nach 1374?] Venerabilis pater, domine et amice karissime, Mox vt literas dileccionis vestre de manibus nobilis Dirslay de Sternberg [?] suscepimus, pro hominibus illis, qui vobis et Ecclesie vestre intulerunt discrimina, de quibus litera vestra conqueritur, 5 transmisimus, ipsam rem discriminum et rei circumstancias fida indagine quesituri, presertim cum talia absque nostri sciencia fuerint veridice perpetrata. Quidquid autem per ipsos aduersus vos et vestre libertatem Ecclesie minus iuste factum videbimus, id vlcione condigna reparare procul dubio volumus secundum 1o vestri desiderii voluntatem, vt ignis, qui mutue dileccionis succen- sus amore in puritate exestuat, algore detrahencium non deficiat, sed nacta pocius flagrancioris amoris materia in tempore feliciter inualescat. etc. 59 exarataim] abaratam Hs, für apparatam ? iudicet] in iure Hs. Die Emendation bleibt unbefriedigend 61 sicut] sic Hs Lemniades (die lemnischen Weiber, die ihre eigenen Männer töteten)] lemmades Hs 880 = M Bl. 957. — Uberschrift: Marchio excusat se quia absque scitu suo forent talia perpetrata Hs. — 2 Drslay de Sternberg Hs, vgl. Lesarten descrimina Hs 7 fuit Hs zu oben Nr. 214, 2 4 intulerint Hs 61f. Ovid ars amat. 3, 672. 63f. Ovid Ex Ponto III 4, 79f.
Strana 473
Nr. 380. 381. 473 381. DER PRAGER ERZBISCHOF [JOHANN OČKO] AN JOHANN VON NEUMARKT. Er möge seine Belesenheit in den römischen antiken Autoren fur den Kaiser, der vor wichtigen politischen Entschlüssen stehe, wie früher nutzbar machen. [1374 Mai?] Reuerende pater, frater et amice carissime, Clangentibus verbis magnificos actus Pompei et Cesaris con- siliaque tune habita dileccio vestra commemorat, quibus olim Nouiforensis Johannes more sapientis Cathonis sapienter dabat sapiens consilium Karolo sapienti. Nunc vero forciori negociorum materia Cesari occurrente in Marchia, taliter Olomucensis presul Valerii Maximi, Tulii, Virgilii atque Lucani profunda perquirat consilia, quod ex vnione presenti Marchie, quam Cesar pretendit, nobile regnum Boemie post afflicciones continuas felicia valeat recipere incrementa. Cumque [ ?] omnium fuit particeps [ ?] Pragen- 10 sis antistes, sub boni fiducia consilii poetarum accedere cum eo 5 381 Aus dem in Cod. XII C 17 der Prager Universitätsbibliothek über- lieferten Formelbuch des Prager Erzbischofa Ernst (Cancellaria Arnesti). — Die Wiedergabe nach Tadras Ausgabe im Archiv f. österr. Geschichte 61 (1880) S. 567. — Uberschrift: Litera missilis Hs. — 10 Cumque] Nam- 10f. Bei Tadra lautet die ganze Stelle: Namque omnium que Tadra fuit precipuus Pragensis antistes sub boni fiducia consilii poetarum. Accedere cum eo intendit usw. particeps] precipuus Tadra (Hs?). Die Emendation ist nicht sicher. 381 Das Schreiben, das in Tadras Ausgabe der Canc. Arnesti als letztes Stück steht, wird von diesem anscheinend dem Erzbischof Ernst von Prag zu- gewiesen. Aber der Ausdruck vnione presenti (Z. 8), unter dem doch wohl die endgültige Vereinigung der Mark Brandenburg mit Böhmen verstanden werden muß, die auf Grund des am 17. August 1373 zu Fürstenwalde ab- geschlossenen Vertrages am 29. Juni 1374 in Tangermünde proklamiert wurde, macht die Verfasserschaft Ernsts († 1364) unannehmbar. Auch muß, wenn man den beiden Eingangssätzen nicht die Pointe nehmen will, der zuerst genannte Johannes Nouiforensis die gleiche Persönlichkeit sein wie der unmittelbar danach auftretende Olomucensis presul, was gleichfalls auf die Zeit nach Erzbischof Ernst führt. Die Anwesenheit des Prager Erzbischofs Johann Očko wie des Olmützer Bischofs Johann v. N. in Tanger- münde am 29. Juni 1374 ist durch thre Zeugennennung unter dem Staats- akt gesichert (Huber, Reg. 5361). Durch den vorliegenden Brief, wenn
Nr. 380. 381. 473 381. DER PRAGER ERZBISCHOF [JOHANN OČKO] AN JOHANN VON NEUMARKT. Er möge seine Belesenheit in den römischen antiken Autoren fur den Kaiser, der vor wichtigen politischen Entschlüssen stehe, wie früher nutzbar machen. [1374 Mai?] Reuerende pater, frater et amice carissime, Clangentibus verbis magnificos actus Pompei et Cesaris con- siliaque tune habita dileccio vestra commemorat, quibus olim Nouiforensis Johannes more sapientis Cathonis sapienter dabat sapiens consilium Karolo sapienti. Nunc vero forciori negociorum materia Cesari occurrente in Marchia, taliter Olomucensis presul Valerii Maximi, Tulii, Virgilii atque Lucani profunda perquirat consilia, quod ex vnione presenti Marchie, quam Cesar pretendit, nobile regnum Boemie post afflicciones continuas felicia valeat recipere incrementa. Cumque [ ?] omnium fuit particeps [ ?] Pragen- 10 sis antistes, sub boni fiducia consilii poetarum accedere cum eo 5 381 Aus dem in Cod. XII C 17 der Prager Universitätsbibliothek über- lieferten Formelbuch des Prager Erzbischofa Ernst (Cancellaria Arnesti). — Die Wiedergabe nach Tadras Ausgabe im Archiv f. österr. Geschichte 61 (1880) S. 567. — Uberschrift: Litera missilis Hs. — 10 Cumque] Nam- 10f. Bei Tadra lautet die ganze Stelle: Namque omnium que Tadra fuit precipuus Pragensis antistes sub boni fiducia consilii poetarum. Accedere cum eo intendit usw. particeps] precipuus Tadra (Hs?). Die Emendation ist nicht sicher. 381 Das Schreiben, das in Tadras Ausgabe der Canc. Arnesti als letztes Stück steht, wird von diesem anscheinend dem Erzbischof Ernst von Prag zu- gewiesen. Aber der Ausdruck vnione presenti (Z. 8), unter dem doch wohl die endgültige Vereinigung der Mark Brandenburg mit Böhmen verstanden werden muß, die auf Grund des am 17. August 1373 zu Fürstenwalde ab- geschlossenen Vertrages am 29. Juni 1374 in Tangermünde proklamiert wurde, macht die Verfasserschaft Ernsts († 1364) unannehmbar. Auch muß, wenn man den beiden Eingangssätzen nicht die Pointe nehmen will, der zuerst genannte Johannes Nouiforensis die gleiche Persönlichkeit sein wie der unmittelbar danach auftretende Olomucensis presul, was gleichfalls auf die Zeit nach Erzbischof Ernst führt. Die Anwesenheit des Prager Erzbischofs Johann Očko wie des Olmützer Bischofs Johann v. N. in Tanger- münde am 29. Juni 1374 ist durch thre Zeugennennung unter dem Staats- akt gesichert (Huber, Reg. 5361). Durch den vorliegenden Brief, wenn
Strana 474
474 XII. Ausgewählte Briefe an Johann von Neumarkt. intendit ad Cesarem et die Penthecosten in Jencenstein esse in cena, vt die sequenti paratus ad iter pertingere sine offensa valeat Albam Aquam. Datum etc. obige Deutung richtig ist, fordert Johann Očko den Kanzler auf, dic Reise nach der Mark mit ihm von Weißwasser (Aqua Alba, tschechisch Biela) aus gemeinsam zu machen. — Es sei noch bemerkt, daß auch das drittletzte Stück der Cancellaria Arnesti aus der Zeit nach dem Tode Erzbischof Ernsts stammt (1368) und Johann Očko zum Verfasser hat. 12 ad Cesarem: Karl IV. weilte im Jahre 1374 in der Mark bereits seit dem Monat Februar (Huber, Reg. 5337a). in Jencenstein: Johann Očko war 12 die Penthecosten: 21. Mai. der Bruder des oben (Nr. 13. 152) genannten Paul von Jenzenstein und der Oheim des späteren Prager Erzbischofs Johann von Jenzenstein. 14 Alba Aqua: Weißwasser (tschechisch Biela) bei Jung-Bunzlau im nördlichen Böhmen. 382. MAGISTER GREGORIUS, SCHULREKTOR IN KREMSIER, AN JOHANN VON NEUMARKT. Antwort auf oben Nr. 165. [1370—1380.] Letum me vestra fecit epistola, venerabilis presul. Quidni autem, cum sola vestre paternitatis recordacio me letum facere soleat? Sane, licet officium regendi scolas Brunnenses ex certis raciona- 5 bilibus causis me efficaciter monentibus assumpsi meque ad venien- dum illuc obligaui promissaque michi est durum non obseruare, longe tamen durius humilitas mea reputat venerande paternitatis vestre imperio contraire. Preces siquidem vestras volo (accipere), sicut quidam sapiens scribit satis vrbane: - 382 = M Bl. 95°. — Uberschrift: Responsio ad Episcopum quod nolit recedere Hs. — 1 venerabilis] veneris Hs If. Quid autem Hs 3 solebat Hs 4 racionabilibus] racionabilibusque mit davorstehendem 5 asumpsi Hs unterpunktiertem (getilgtem) racionibus Hs 6 pro- 7 tamen] tandem He accipere fehlt Hs missis que Hs 882 1—3 Der Eingang in wörtlicher Anlehnung an den Eingang des Briefes Petrarcas an Karl IV. vom 21. März 1361 (Fam. XXIII 2, s. V. M. z. R. VII S. 98, Nr. 22), der dem Magister Gregorius durch Vermitt- lung Johanns v. N. bekannt geworden sein muß.
474 XII. Ausgewählte Briefe an Johann von Neumarkt. intendit ad Cesarem et die Penthecosten in Jencenstein esse in cena, vt die sequenti paratus ad iter pertingere sine offensa valeat Albam Aquam. Datum etc. obige Deutung richtig ist, fordert Johann Očko den Kanzler auf, dic Reise nach der Mark mit ihm von Weißwasser (Aqua Alba, tschechisch Biela) aus gemeinsam zu machen. — Es sei noch bemerkt, daß auch das drittletzte Stück der Cancellaria Arnesti aus der Zeit nach dem Tode Erzbischof Ernsts stammt (1368) und Johann Očko zum Verfasser hat. 12 ad Cesarem: Karl IV. weilte im Jahre 1374 in der Mark bereits seit dem Monat Februar (Huber, Reg. 5337a). in Jencenstein: Johann Očko war 12 die Penthecosten: 21. Mai. der Bruder des oben (Nr. 13. 152) genannten Paul von Jenzenstein und der Oheim des späteren Prager Erzbischofs Johann von Jenzenstein. 14 Alba Aqua: Weißwasser (tschechisch Biela) bei Jung-Bunzlau im nördlichen Böhmen. 382. MAGISTER GREGORIUS, SCHULREKTOR IN KREMSIER, AN JOHANN VON NEUMARKT. Antwort auf oben Nr. 165. [1370—1380.] Letum me vestra fecit epistola, venerabilis presul. Quidni autem, cum sola vestre paternitatis recordacio me letum facere soleat? Sane, licet officium regendi scolas Brunnenses ex certis raciona- 5 bilibus causis me efficaciter monentibus assumpsi meque ad venien- dum illuc obligaui promissaque michi est durum non obseruare, longe tamen durius humilitas mea reputat venerande paternitatis vestre imperio contraire. Preces siquidem vestras volo (accipere), sicut quidam sapiens scribit satis vrbane: - 382 = M Bl. 95°. — Uberschrift: Responsio ad Episcopum quod nolit recedere Hs. — 1 venerabilis] veneris Hs If. Quid autem Hs 3 solebat Hs 4 racionabilibus] racionabilibusque mit davorstehendem 5 asumpsi Hs unterpunktiertem (getilgtem) racionibus Hs 6 pro- 7 tamen] tandem He accipere fehlt Hs missis que Hs 882 1—3 Der Eingang in wörtlicher Anlehnung an den Eingang des Briefes Petrarcas an Karl IV. vom 21. März 1361 (Fam. XXIII 2, s. V. M. z. R. VII S. 98, Nr. 22), der dem Magister Gregorius durch Vermitt- lung Johanns v. N. bekannt geworden sein muß.
Strana 475
Nr. 381—383. 475 Est orare ducum species violenta iubendi 10 et quasi nudato supplicat ense potens. Vnde, venerabilis mi presul, vestris precibus, ymmo vestris pater- nis iussibus obediens fixi animi voluntatem ad faciendum perma- 15 nenciam (in) Chremsir sollicitudine consueta, nec me tedet tam magnifici presulis amore ibidem moram trahere longiorem, pro eo quoque quod reuerenda paternitas vestra dignatur me consolari dulcibus epistolis. Altissimus retribuat et quod mee exiguitatis impotencie non 20 licet exuberans huius munificensia exsoluat, qui de thesauris sue gracie multiformiter erogat vniuersis etc. 383. EIN UNGENANNTER AN JOHANN VON NEU- MARKT. Bittet, ihm seinen liber magni Alani zu leihen. 11370—1380?/ Reuerendissime pater et domine mi graciose, Senciens aput magnificam paternitatem vestram humilitati mee graciam non deesse, humiliter supplico toto mei cordis affectu, quatenus-diuine retribucionis intuitu de vestre benignitatis gracia dignemini michi librum magni Alani mutuare et transmittere per presencium ostensorem, vt mei animi ardens appetitus et esuries incensa prefatum librum incessanter prestolans sacietur eiusdem presenciali visione. Sim insuper ego, humilis creatura, vestre benigne promocioni recommissus. De vestra namque pia misera- cione potissime presumens aliunde suffragium non exspecto etc. 10 16 in fehlt Hs 20 mee] me Hs impotencia Hs 21 exhuberans Hs 383 = M Bl. 95° (unmittelbar folgend auf oben Nr. 131). — Uberschrift: Scribit quidam pro magno Alano Episcopo Olomuc. etc. Hs. — 5 digna- 7 saciatur He mini Hs 10—13 Die Zitate bleiben nachzuweisen. 383 Ob Johann v. N. als Empfänger oder als Verfasser zu betrachten ist, bleibt trotz der Uberschrift unsicher. Beide Möglichkeiten sind denkbar. — Zum Gegenstand der Bitte vgl. oben zu Nr. 131, 2. Der dort genannte Empfänger Magister Gregorius, Schulmeister in Kremsier, kommt für den vorliegenden Brief als Adressat nicht in Frage.
Nr. 381—383. 475 Est orare ducum species violenta iubendi 10 et quasi nudato supplicat ense potens. Vnde, venerabilis mi presul, vestris precibus, ymmo vestris pater- nis iussibus obediens fixi animi voluntatem ad faciendum perma- 15 nenciam (in) Chremsir sollicitudine consueta, nec me tedet tam magnifici presulis amore ibidem moram trahere longiorem, pro eo quoque quod reuerenda paternitas vestra dignatur me consolari dulcibus epistolis. Altissimus retribuat et quod mee exiguitatis impotencie non 20 licet exuberans huius munificensia exsoluat, qui de thesauris sue gracie multiformiter erogat vniuersis etc. 383. EIN UNGENANNTER AN JOHANN VON NEU- MARKT. Bittet, ihm seinen liber magni Alani zu leihen. 11370—1380?/ Reuerendissime pater et domine mi graciose, Senciens aput magnificam paternitatem vestram humilitati mee graciam non deesse, humiliter supplico toto mei cordis affectu, quatenus-diuine retribucionis intuitu de vestre benignitatis gracia dignemini michi librum magni Alani mutuare et transmittere per presencium ostensorem, vt mei animi ardens appetitus et esuries incensa prefatum librum incessanter prestolans sacietur eiusdem presenciali visione. Sim insuper ego, humilis creatura, vestre benigne promocioni recommissus. De vestra namque pia misera- cione potissime presumens aliunde suffragium non exspecto etc. 10 16 in fehlt Hs 20 mee] me Hs impotencia Hs 21 exhuberans Hs 383 = M Bl. 95° (unmittelbar folgend auf oben Nr. 131). — Uberschrift: Scribit quidam pro magno Alano Episcopo Olomuc. etc. Hs. — 5 digna- 7 saciatur He mini Hs 10—13 Die Zitate bleiben nachzuweisen. 383 Ob Johann v. N. als Empfänger oder als Verfasser zu betrachten ist, bleibt trotz der Uberschrift unsicher. Beide Möglichkeiten sind denkbar. — Zum Gegenstand der Bitte vgl. oben zu Nr. 131, 2. Der dort genannte Empfänger Magister Gregorius, Schulmeister in Kremsier, kommt für den vorliegenden Brief als Adressat nicht in Frage.
Strana 476
476 XII. Ausgewählte Briefe an Johann von Neumarkt. 384. EIN UNGENANNTER AN JOHANN VON NEU- MARKT? Klagt, daß er lange Zeit ohne Nachricht geblieben sei. Ubersendet ein registrum Gregorii und bittet um die Dicta Alberti de Virgine. 11370—13801] Amice carissime, Vt amico scribo illi qui michi non videtur esse amicus. Quomodo enim potest se aliquis alicuius dicere amicum, qui de eo non curat vel se nullatenus curare ostendit, nisi illum, quem vocat amicum, 5 corporaliter intuetur? Quis igitur est ille nisi vos, quia nullam literam habui iam sunt tempora magna? Solebant enim nunccii nunccios preuenire, sequentibus epistolis preuie anticipari, a Boemia vsque ad Romanam Curiam sacramenta [?] publica euntibus ac redeuntibus continuari [?]. Hec omnia cessant, et nescio quare. Numquid nouum lingwe silencium, manibus ocium dictandi im- pericia et scriptorum inopia vobis hanc ingratitudinem induxerunt ? Numquid in arundinetis calami, numquid manibus penne, num- quid in quadrupedibus pelles vobis defecerunt ? Certe, licet multum inutilis, non ego talis sum amicus, qui solum diligam quamdiu 15 videro amicum presentem. Quod experiremini, si placidus locus adueniret. Et licet lesus, iuuenis placare volo senem ledentem, ne contingat eum in angulo sue cellule susurrare. Mitto registrum Gregorii quod non promiseram, sperans aliqua dicta Alberti, que loquuntur de Virgine gloriosa, michi transmitti 20 promissa [?]. Salutetis M. K. et alios salutandos, quos Deus dirigat feliciter vna vobiscum iuxta votum scribentis. 10 384 = M Bl. 115°. — Ohne Uberschrift Hs. — 4 illum] quem illum He 8 sacramenta] Scta Hs 8f. e nutibus ac rede 7 anticipare He 19 locun- 14 solus He 11 vobis] et vobis Hs nutibus He tur He michi promitti transmissa Hs 20 m. k. Hs 384 Die Adresse an Johann v. N. ist nicht bezeugt, aber erwägenswert, da Brief Nr. 181 in der Handschrift unmittelbar vorangeht. Der Schreiber ist vielleicht ein Beamter der päpstlichen Kanzlei, da er in der Lage ist, eine Abschrift des Registrum Gregorii zu übersenden (Z. 18). 18 registrum Gregorii: die Briefsammlung Gregors I. oder Gregors VII? 19 dicta Alberti de Virgine: des Albertus Magnus Schrift De laudibus beatae virginis, s. Lexicon f. Theologie u. Kirche hrag. von Buchberger I (1930) Sp. 215.
476 XII. Ausgewählte Briefe an Johann von Neumarkt. 384. EIN UNGENANNTER AN JOHANN VON NEU- MARKT? Klagt, daß er lange Zeit ohne Nachricht geblieben sei. Ubersendet ein registrum Gregorii und bittet um die Dicta Alberti de Virgine. 11370—13801] Amice carissime, Vt amico scribo illi qui michi non videtur esse amicus. Quomodo enim potest se aliquis alicuius dicere amicum, qui de eo non curat vel se nullatenus curare ostendit, nisi illum, quem vocat amicum, 5 corporaliter intuetur? Quis igitur est ille nisi vos, quia nullam literam habui iam sunt tempora magna? Solebant enim nunccii nunccios preuenire, sequentibus epistolis preuie anticipari, a Boemia vsque ad Romanam Curiam sacramenta [?] publica euntibus ac redeuntibus continuari [?]. Hec omnia cessant, et nescio quare. Numquid nouum lingwe silencium, manibus ocium dictandi im- pericia et scriptorum inopia vobis hanc ingratitudinem induxerunt ? Numquid in arundinetis calami, numquid manibus penne, num- quid in quadrupedibus pelles vobis defecerunt ? Certe, licet multum inutilis, non ego talis sum amicus, qui solum diligam quamdiu 15 videro amicum presentem. Quod experiremini, si placidus locus adueniret. Et licet lesus, iuuenis placare volo senem ledentem, ne contingat eum in angulo sue cellule susurrare. Mitto registrum Gregorii quod non promiseram, sperans aliqua dicta Alberti, que loquuntur de Virgine gloriosa, michi transmitti 20 promissa [?]. Salutetis M. K. et alios salutandos, quos Deus dirigat feliciter vna vobiscum iuxta votum scribentis. 10 384 = M Bl. 115°. — Ohne Uberschrift Hs. — 4 illum] quem illum He 8 sacramenta] Scta Hs 8f. e nutibus ac rede 7 anticipare He 19 locun- 14 solus He 11 vobis] et vobis Hs nutibus He tur He michi promitti transmissa Hs 20 m. k. Hs 384 Die Adresse an Johann v. N. ist nicht bezeugt, aber erwägenswert, da Brief Nr. 181 in der Handschrift unmittelbar vorangeht. Der Schreiber ist vielleicht ein Beamter der päpstlichen Kanzlei, da er in der Lage ist, eine Abschrift des Registrum Gregorii zu übersenden (Z. 18). 18 registrum Gregorii: die Briefsammlung Gregors I. oder Gregors VII? 19 dicta Alberti de Virgine: des Albertus Magnus Schrift De laudibus beatae virginis, s. Lexicon f. Theologie u. Kirche hrag. von Buchberger I (1930) Sp. 215.
Strana 477
Nr. 384. 385. 477 385. JOHANN VON JENZENSTEIN AN JOHANN VON NEUMARKT. Bittet um einen Brief und um des Kanzlers Marienlieder. [Vor 1381.] Reuerendissime pater, domine et amice carissime, Priuatus hactenus viue vestre vocis oraculo pre dolore in me spiritus meus attenuatus existit, nam viuaci nutrimento vestri expoliti sermonis carens fere in me subsistit animus desideriis epistolarum vestrarum auarus. Non igitur valens ferre huiuscemodi passiones, quamuis pocius deputanda sint cachinno rictumque valeant subsannacionis incurrere, quod ebeti et temeritatis animo, non erubescens stoliditatis audacia, eximium theologici et poetici carminis possessorem (alloqui) et inculta [?] et inepta idempnitate aures tam eloquentissimi principis velim fatigare, (audeo hanc ?) 10 materiam degeneri ruditate conscriptam [?], que eciam carthe dignitatem fede conmaculat, oculis tradere tam nobilis oratoris. Ex hoc tamen, pater reuerende, non exacerbetur vestre pietatis animus. Nam intencionis mee non existit aliud quam aliquali 5 —- - 385 = Prag Archiv des Ministeriums des Innern Cod. 2449 Ifrüher Wien Staatsarchiv Cod. 183] Bl. 487 (alias 49). Concept? Mit zahl- reichen Durchstreichungen und Besserungsversuchen im Text wie am Rande. — J. Loserth, Arch. f. österr. Gesch. 55 (1877) Nr. 63, S. 384 (stark gekürzt). — Uberschrift: Episcopo Olomucensi Hs. — 1 Hinter pater getilgtes et 3 atenuatus Hs 2 me über d. Zeile nachgetragen Hs Hs 4 expolliti Hs 7 vale- viuaci a. R. mit Einschaltungszeichen Hs ant aus valeam Hs subsanacionis Hs quod] Quod mit dar- 8 audaciam mit unterpunktiertem und über gesetztem quibus Hs gestrichenem m, am Rande gestrichenes non abiciam und darunter pre- 9 alloqui fehlt Hs sumpta Hs et inculta] Lesung unsicher 9f. et inculta bis velim durchstrichen, hinter velim Einschaltzeichen und dazu a. R. aus audeam gebessertes audeo Hs 10 f. audeo—conscriptam] et (audeo hanc fehlt) materia degeneri ruditate conscripta Hs 12 tam —oratoris] tam über durchstrichenem tanti possessoris, dazu a. R. nobilis oratoris Hs Die Literatur über Johann von Jenzenstein, Erzbischof von Prag 1379—1396, verzeichnet Burdach, V. M. z. R. III 2 S. 23 Anm. 1, der an zahlreichen Stellen ebendesselben Bandes neue Beiträge zu seiner Charakte- ristik gibt, 8. III 3 (Register) S. 29 s. v. Jenzenstein’: vgl. auch Loserth a. a. O. S. 272—298.
Nr. 384. 385. 477 385. JOHANN VON JENZENSTEIN AN JOHANN VON NEUMARKT. Bittet um einen Brief und um des Kanzlers Marienlieder. [Vor 1381.] Reuerendissime pater, domine et amice carissime, Priuatus hactenus viue vestre vocis oraculo pre dolore in me spiritus meus attenuatus existit, nam viuaci nutrimento vestri expoliti sermonis carens fere in me subsistit animus desideriis epistolarum vestrarum auarus. Non igitur valens ferre huiuscemodi passiones, quamuis pocius deputanda sint cachinno rictumque valeant subsannacionis incurrere, quod ebeti et temeritatis animo, non erubescens stoliditatis audacia, eximium theologici et poetici carminis possessorem (alloqui) et inculta [?] et inepta idempnitate aures tam eloquentissimi principis velim fatigare, (audeo hanc ?) 10 materiam degeneri ruditate conscriptam [?], que eciam carthe dignitatem fede conmaculat, oculis tradere tam nobilis oratoris. Ex hoc tamen, pater reuerende, non exacerbetur vestre pietatis animus. Nam intencionis mee non existit aliud quam aliquali 5 —- - 385 = Prag Archiv des Ministeriums des Innern Cod. 2449 Ifrüher Wien Staatsarchiv Cod. 183] Bl. 487 (alias 49). Concept? Mit zahl- reichen Durchstreichungen und Besserungsversuchen im Text wie am Rande. — J. Loserth, Arch. f. österr. Gesch. 55 (1877) Nr. 63, S. 384 (stark gekürzt). — Uberschrift: Episcopo Olomucensi Hs. — 1 Hinter pater getilgtes et 3 atenuatus Hs 2 me über d. Zeile nachgetragen Hs Hs 4 expolliti Hs 7 vale- viuaci a. R. mit Einschaltungszeichen Hs ant aus valeam Hs subsanacionis Hs quod] Quod mit dar- 8 audaciam mit unterpunktiertem und über gesetztem quibus Hs gestrichenem m, am Rande gestrichenes non abiciam und darunter pre- 9 alloqui fehlt Hs sumpta Hs et inculta] Lesung unsicher 9f. et inculta bis velim durchstrichen, hinter velim Einschaltzeichen und dazu a. R. aus audeam gebessertes audeo Hs 10 f. audeo—conscriptam] et (audeo hanc fehlt) materia degeneri ruditate conscripta Hs 12 tam —oratoris] tam über durchstrichenem tanti possessoris, dazu a. R. nobilis oratoris Hs Die Literatur über Johann von Jenzenstein, Erzbischof von Prag 1379—1396, verzeichnet Burdach, V. M. z. R. III 2 S. 23 Anm. 1, der an zahlreichen Stellen ebendesselben Bandes neue Beiträge zu seiner Charakte- ristik gibt, 8. III 3 (Register) S. 29 s. v. Jenzenstein’: vgl. auch Loserth a. a. O. S. 272—298.
Strana 478
478 XII. Ausgewählte Briefe an Johann von Neumarkt. 15 importunitate et garrulacionis frequencia verbum quantulum- cunque a vestra erudita prudencia vsurpare quod fatuitati com- peteret ignorantis. Iusto itaque stupore [? tuorum facundissi- morum verborum mentem meam illumines, vt talibus leccionibus visus sacietur et auris debrietur memoriaque vestra michi per hec 20 cottidie renouetur. Est namque testante psalmista ignitum ello- quium tuum vehementer et seruus tuus dilexit illud. Habito vestro cirographo letabor insuper ego super elloquia tua quasi qui inuenit spolia multa. Supplico igitur eidem vestre paternitati obnixe, vt beate Marie 25 metra michi vestra dirigat paternitas, per que pro vestre sanitatis et vite longitudine crebro matrem Domini placabo ad honorem Iesu Christi et gloriam, qui vestram paternitatem conseruet per tempora felicia et longeua etc. 15f. quantulumeunque a. R. für gestrichenes aliquod im Text He 17 Iusto itaque über ungetilgtem Vt He hinter stupore [em. sapore ?] getilgtes que Hs tuorum—verborum aus tui facundissimi verbo Hs 18 Vt talibus] darüber quibus Hs 19 debrietur über 20 renouetur für gestrichenes contempletur He auris He Est namque] nã mit vorgesetztem ẽ und nachgesetztem que über der Zeile habitoque im Text Hs, zu 21 vor tuum unterpunktiertes est Hs que a. R. quidem Hs 22 hinter insuper ego gestrichenes super ego Hs 25 dirigat a. R., mittat im Text über tua gestrichenes vestra He 26 domini über der Zeile eingefügt He 28 longeua etc.] dahin- He ter sequitur, das die Adresse des folgenden Briefes einleitet He 20f. Psalm 118, 140. 22ff. Psalm 118, 162. 24 Uber Johanns v. N. lateinische Marienlieder vgl. Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 468ff. [Vom Mittelalter z. Ref., Halle 1893, S. 108ff.] und unten zu Nr. 406, 21; über Johannns von Jenzenstein lat. Hymnen- dichtung Burdach a. a. O. S. 471 [110].
478 XII. Ausgewählte Briefe an Johann von Neumarkt. 15 importunitate et garrulacionis frequencia verbum quantulum- cunque a vestra erudita prudencia vsurpare quod fatuitati com- peteret ignorantis. Iusto itaque stupore [? tuorum facundissi- morum verborum mentem meam illumines, vt talibus leccionibus visus sacietur et auris debrietur memoriaque vestra michi per hec 20 cottidie renouetur. Est namque testante psalmista ignitum ello- quium tuum vehementer et seruus tuus dilexit illud. Habito vestro cirographo letabor insuper ego super elloquia tua quasi qui inuenit spolia multa. Supplico igitur eidem vestre paternitati obnixe, vt beate Marie 25 metra michi vestra dirigat paternitas, per que pro vestre sanitatis et vite longitudine crebro matrem Domini placabo ad honorem Iesu Christi et gloriam, qui vestram paternitatem conseruet per tempora felicia et longeua etc. 15f. quantulumeunque a. R. für gestrichenes aliquod im Text He 17 Iusto itaque über ungetilgtem Vt He hinter stupore [em. sapore ?] getilgtes que Hs tuorum—verborum aus tui facundissimi verbo Hs 18 Vt talibus] darüber quibus Hs 19 debrietur über 20 renouetur für gestrichenes contempletur He auris He Est namque] nã mit vorgesetztem ẽ und nachgesetztem que über der Zeile habitoque im Text Hs, zu 21 vor tuum unterpunktiertes est Hs que a. R. quidem Hs 22 hinter insuper ego gestrichenes super ego Hs 25 dirigat a. R., mittat im Text über tua gestrichenes vestra He 26 domini über der Zeile eingefügt He 28 longeua etc.] dahin- He ter sequitur, das die Adresse des folgenden Briefes einleitet He 20f. Psalm 118, 140. 22ff. Psalm 118, 162. 24 Uber Johanns v. N. lateinische Marienlieder vgl. Burdach, Centralbl. f. Bibl. 8 (1891) S. 468ff. [Vom Mittelalter z. Ref., Halle 1893, S. 108ff.] und unten zu Nr. 406, 21; über Johannns von Jenzenstein lat. Hymnen- dichtung Burdach a. a. O. S. 471 [110].
Strana 479
Dreizehnte Abteilung. Ausgewählte urkundliche und briefliche Zeugnisse zum Leben Johanns von Neumarkt. 386. AUS DEN TOTENBŮCHERN DER ZISTERZIENSER- KLÖSTER GAMENZ UND HEINRICHAU. Uber Johanns von Neumarkt Eltern und seinen Bruder Matthias, Titularbischof von Trebinje. A. Nekrologium von Camenz. Apr. 1. It[em] ob[iit] d. Mathias episcopus Trybuniensis et monachus Lubensis, specialis fautor huius monasterii. Jul. 30. Item ob. Nycolaus pater dominorum Johannis Ol- muncensis et Mathie Tribuniensis episcoporum. Dec. 15. Ob. Margaretha mater dominorum Johannis (Olmun- s censis) et Mathie Tribuniensis episcoporum. Eodem die servicium de 2 marcis et oracio. — 386 A = Breslau Universitätsbibl. IV F. 216. — Die Wiedergabe nach Wattenbach, Schlesische Nekrologien: Zeitschr. d. Vereins J. Gesch. u. Alter- tum Schlesiens 4 (1862) S. 320. 327. 335. 386 A Vgl. oben zu Nr. 183. — Am 1. Sept. 1369 konsekriert Matthias als Breslauer Weihbischof in der Elisabethkirche in Breslau noch einen Altar. Eine Urkunde vom 21. April 1370 erwähnt ihn als bereits gestorben. Das Todesjahr für Matthias ist demnach 1370, s. J. Jungnitz, Die Bres- lauer Weihbischöfe. Breslau 1914, S. 30.
Dreizehnte Abteilung. Ausgewählte urkundliche und briefliche Zeugnisse zum Leben Johanns von Neumarkt. 386. AUS DEN TOTENBŮCHERN DER ZISTERZIENSER- KLÖSTER GAMENZ UND HEINRICHAU. Uber Johanns von Neumarkt Eltern und seinen Bruder Matthias, Titularbischof von Trebinje. A. Nekrologium von Camenz. Apr. 1. It[em] ob[iit] d. Mathias episcopus Trybuniensis et monachus Lubensis, specialis fautor huius monasterii. Jul. 30. Item ob. Nycolaus pater dominorum Johannis Ol- muncensis et Mathie Tribuniensis episcoporum. Dec. 15. Ob. Margaretha mater dominorum Johannis (Olmun- s censis) et Mathie Tribuniensis episcoporum. Eodem die servicium de 2 marcis et oracio. — 386 A = Breslau Universitätsbibl. IV F. 216. — Die Wiedergabe nach Wattenbach, Schlesische Nekrologien: Zeitschr. d. Vereins J. Gesch. u. Alter- tum Schlesiens 4 (1862) S. 320. 327. 335. 386 A Vgl. oben zu Nr. 183. — Am 1. Sept. 1369 konsekriert Matthias als Breslauer Weihbischof in der Elisabethkirche in Breslau noch einen Altar. Eine Urkunde vom 21. April 1370 erwähnt ihn als bereits gestorben. Das Todesjahr für Matthias ist demnach 1370, s. J. Jungnitz, Die Bres- lauer Weihbischöfe. Breslau 1914, S. 30.
Strana 480
480 XIII. Urkundliche u. briefliche Zeugnisse zum Leben Johanns. B. Nekrologium von Heinrichau. Mart. 23. It. Domnus Mathias Trybuniensis episcopus et mo- nachus (Lubensis). 10 Sept. 16. Ob. Nicolaus pater venerabilis patris d. Mathie Tribu- niensis episcopi, pro quo missa signetur. Dec. 16. It. ob. d. Margaretha, mater ven. patris d. Mathie Tribuniensis episcopi, pro qua missa signetur. 387. Karl IV. bestätigt dem Hanko von Knoblauchsdorf einen durch Feuer vernichteten, von Herzog Nicolaus von Münsterberg ausgestellten Zinsbrief nach Rückfrage bei dem erwirdigen Johansen byschoven zu dem Leuthmuschel, unsrem canczler und fursten, der vormals des egenanten herczogen Niclas lantschreiber gewesen ist. Sulzbach 1363 April 9. Wir Karl, von gotes genaden Romischer keiser zu allen zeiten merer des Reichs vnd Kunig zu Beheim, Bekennen vnd tun kunt offenlich mit dysem brieue allen den die yn sehen oder horen lesen, das komen ist in vnser gegenwertikeit vnser lieber getrewer Hanke 5 von Knoblauchsdorff vnd hat uns furgeleget, wie das ym seliger 386 B = Breslau Universitätsbibl. IV F. 217. — Die Wiedergabe nach Wattenbach, Schlesische Nekrologien a. a. O. S. 286. 296. 303. 387 = Breslau Staatsarchiv Rep. 125 (Trebnitz) nr. 212. — Original. urkunde auf Pergament; unter dem Text links von gleicher Hand Duplicata quia similis data est in latino, rechts von anderer Hand Corrſecta] Theo- doricus de Stasfordia, auf der Plica von einer dritten Hand per dominum imperatorem decanus Glogouiensis. — Mitgeteilt von Hans A. Genzsch, Zs. Vereins f. Gesch. Schlesiens 69 (1935) S. 90. Die Wiedergabe nach einer Photokopie, die von Hrn. Dr. Genzsch in dankenswerter Weise zur Verfügung gestellt wurde. 387 Die Urkunde bestätigt in unanfechtbarer Weise die zuerst von Joseph Klapper aufgestellte, aber von anderer Seite (Schieche, Zatschek) bekämpfte These von Johanns von Neumarkt Identität mit dem in der Kanzlei des Münsterberger Herzogs Nicolaus parvus (1341—1358) von 1341—1344 nachweisbaren Notar Johannes de Altamuta, s. unten Nr. 388 nebst Anm. — Den Ansprüchen Hankos von Kn. auf Einkünfte aus dem Dorfe Heiners- dorf (nö. von Frankenstein) standen Rechte des Klosters Trebnitz auf das- selbe Dorf gegenüber. Uber Ursprung und Entwicklung des Rechtsstreites 8. Genzsch a. a. O. S. 117ff. (Exkurs: "Die Urkunden um Heinersdorf’).
480 XIII. Urkundliche u. briefliche Zeugnisse zum Leben Johanns. B. Nekrologium von Heinrichau. Mart. 23. It. Domnus Mathias Trybuniensis episcopus et mo- nachus (Lubensis). 10 Sept. 16. Ob. Nicolaus pater venerabilis patris d. Mathie Tribu- niensis episcopi, pro quo missa signetur. Dec. 16. It. ob. d. Margaretha, mater ven. patris d. Mathie Tribuniensis episcopi, pro qua missa signetur. 387. Karl IV. bestätigt dem Hanko von Knoblauchsdorf einen durch Feuer vernichteten, von Herzog Nicolaus von Münsterberg ausgestellten Zinsbrief nach Rückfrage bei dem erwirdigen Johansen byschoven zu dem Leuthmuschel, unsrem canczler und fursten, der vormals des egenanten herczogen Niclas lantschreiber gewesen ist. Sulzbach 1363 April 9. Wir Karl, von gotes genaden Romischer keiser zu allen zeiten merer des Reichs vnd Kunig zu Beheim, Bekennen vnd tun kunt offenlich mit dysem brieue allen den die yn sehen oder horen lesen, das komen ist in vnser gegenwertikeit vnser lieber getrewer Hanke 5 von Knoblauchsdorff vnd hat uns furgeleget, wie das ym seliger 386 B = Breslau Universitätsbibl. IV F. 217. — Die Wiedergabe nach Wattenbach, Schlesische Nekrologien a. a. O. S. 286. 296. 303. 387 = Breslau Staatsarchiv Rep. 125 (Trebnitz) nr. 212. — Original. urkunde auf Pergament; unter dem Text links von gleicher Hand Duplicata quia similis data est in latino, rechts von anderer Hand Corrſecta] Theo- doricus de Stasfordia, auf der Plica von einer dritten Hand per dominum imperatorem decanus Glogouiensis. — Mitgeteilt von Hans A. Genzsch, Zs. Vereins f. Gesch. Schlesiens 69 (1935) S. 90. Die Wiedergabe nach einer Photokopie, die von Hrn. Dr. Genzsch in dankenswerter Weise zur Verfügung gestellt wurde. 387 Die Urkunde bestätigt in unanfechtbarer Weise die zuerst von Joseph Klapper aufgestellte, aber von anderer Seite (Schieche, Zatschek) bekämpfte These von Johanns von Neumarkt Identität mit dem in der Kanzlei des Münsterberger Herzogs Nicolaus parvus (1341—1358) von 1341—1344 nachweisbaren Notar Johannes de Altamuta, s. unten Nr. 388 nebst Anm. — Den Ansprüchen Hankos von Kn. auf Einkünfte aus dem Dorfe Heiners- dorf (nö. von Frankenstein) standen Rechte des Klosters Trebnitz auf das- selbe Dorf gegenüber. Uber Ursprung und Entwicklung des Rechtsstreites 8. Genzsch a. a. O. S. 117ff. (Exkurs: "Die Urkunden um Heinersdorf’).
Strana 481
Nr. 386. 387. 481 gedechtnuzz der hochgeborne Niclos etwenn herczog zu Munster- berg, vnser lieber swager vnd furste, fumfezig marg jariger gulde Polanischer zal furstliches geschosses herczogen rechtes, acht und vierzig grozz fur die marg zu zelen, vff dem dorffe zu Hein- richsdorff des weicpildes zu Frankenstein vnd die schultheizzen 10 doselbest mit eynem rosdienste, das sie ym und seinen erben alle- weg zu tun schuldig sein in dem dritten jare, recht und redlich vorkouft habe umb dreyhundert und sechzig marg bereiter pfen- ninge Behemischer grozzer Prager muncze, die dem egen[anten] herczogen worden und genczlich bezalet sein, vnd das der egen[ante] 15 Hanke yezunt lange zeit bey leben vnd nach tode desselben her- czogen Niclasen der fumfczig marg geldes vnd der egen[anten] Schultheizzen vnd ires dienstes in gemachsamer fridlicher gewer gewesen sey vnd noch sey, vnd hat vns geclaget vnd furgeleget, das seine hantfesten vnd brieve, die er von dem egen[anten] her� 20 czogen Niclas doruber behalden hat, vorbrunnen sein, vnd hat uns demûticlich gebeten, das wir als eyn kunig czu Beheim von wegen der wirdikeit vnd der cronen desselben kungreichs zu Be- heim yn und seinen erben mit newen brieven genediclichen be- sorgen wollen. Des haben wir vns erfaren an dem erwirdigen 25 Johansen byschouen zu dem Leuthmuschel, vnsrem canczler und fursten, der vormals des egenanten herczogen Niclas lantschreiber gewesen ist vnd ym wol sunderlichen kunt ist vmb dieselben sache, vnd haben vns ouch erfaren an andern treuwirdigen er- samen bidirwen leuten, das sulche furgabe als der egen[ante] Hanke so vns getan hat vnd alle ding, als sie douor begriffen steen, war sint genczlichen vnd on allen czweifel. Vnd douon mit wolbedachtem mute vnd mit gutë rate vnd mit rechter wizzen meynen vnd wollen wir dem [!] egef Hanken durch siner get’wen dienste willen vor schaden genediclich behuten, Vnd dorumb leihen und reichen wir as ym vnd seynen erben vnd nachkomen dieselben fumfczig marg geldes zu Heinrichsdorff vnd die egen Schultheizzen mit iren ros- diensten in allen den rechten, als er dieselben in gewer herbracht vnd besezzen hat, vnd bestetigen vnd confirmiren als eyn kunig zu Beheim im dem egen Hanken, seinen erben vnd nachkomen 4o alle de obigen sachen in allir der mazze als sie vns furgeben sint. Mit vrkund dicz brieues vorsigelt mit vnser Keiserlicher Maiestat Insigel, der geben ist zu Sulczbach nach Crists geburt dreuzen- hundert jar dornach in dem drey und sechzigstem jare an dem
Nr. 386. 387. 481 gedechtnuzz der hochgeborne Niclos etwenn herczog zu Munster- berg, vnser lieber swager vnd furste, fumfezig marg jariger gulde Polanischer zal furstliches geschosses herczogen rechtes, acht und vierzig grozz fur die marg zu zelen, vff dem dorffe zu Hein- richsdorff des weicpildes zu Frankenstein vnd die schultheizzen 10 doselbest mit eynem rosdienste, das sie ym und seinen erben alle- weg zu tun schuldig sein in dem dritten jare, recht und redlich vorkouft habe umb dreyhundert und sechzig marg bereiter pfen- ninge Behemischer grozzer Prager muncze, die dem egen[anten] herczogen worden und genczlich bezalet sein, vnd das der egen[ante] 15 Hanke yezunt lange zeit bey leben vnd nach tode desselben her- czogen Niclasen der fumfczig marg geldes vnd der egen[anten] Schultheizzen vnd ires dienstes in gemachsamer fridlicher gewer gewesen sey vnd noch sey, vnd hat vns geclaget vnd furgeleget, das seine hantfesten vnd brieve, die er von dem egen[anten] her� 20 czogen Niclas doruber behalden hat, vorbrunnen sein, vnd hat uns demûticlich gebeten, das wir als eyn kunig czu Beheim von wegen der wirdikeit vnd der cronen desselben kungreichs zu Be- heim yn und seinen erben mit newen brieven genediclichen be- sorgen wollen. Des haben wir vns erfaren an dem erwirdigen 25 Johansen byschouen zu dem Leuthmuschel, vnsrem canczler und fursten, der vormals des egenanten herczogen Niclas lantschreiber gewesen ist vnd ym wol sunderlichen kunt ist vmb dieselben sache, vnd haben vns ouch erfaren an andern treuwirdigen er- samen bidirwen leuten, das sulche furgabe als der egen[ante] Hanke so vns getan hat vnd alle ding, als sie douor begriffen steen, war sint genczlichen vnd on allen czweifel. Vnd douon mit wolbedachtem mute vnd mit gutë rate vnd mit rechter wizzen meynen vnd wollen wir dem [!] egef Hanken durch siner get’wen dienste willen vor schaden genediclich behuten, Vnd dorumb leihen und reichen wir as ym vnd seynen erben vnd nachkomen dieselben fumfczig marg geldes zu Heinrichsdorff vnd die egen Schultheizzen mit iren ros- diensten in allen den rechten, als er dieselben in gewer herbracht vnd besezzen hat, vnd bestetigen vnd confirmiren als eyn kunig zu Beheim im dem egen Hanken, seinen erben vnd nachkomen 4o alle de obigen sachen in allir der mazze als sie vns furgeben sint. Mit vrkund dicz brieues vorsigelt mit vnser Keiserlicher Maiestat Insigel, der geben ist zu Sulczbach nach Crists geburt dreuzen- hundert jar dornach in dem drey und sechzigstem jare an dem
Strana 482
482 XIII. Urkundliche u. briefliche Zeugnisse zum Leben Johanns v. N. 45 Suntage als man singet Quasimodogeniti, vnser Reiche in dem sybenzenden und des Keisertums in dem neunden jare. 388. Johannes de Altamuta [= Johann von Neumarkt], Pfarrer in Neu- markt und Protonotar des Herzogs Nicolaus von Schlesien, Herrn zu Münsterberg, bestellt den Zisterzienserbruder Johannes de Waczen- rode, Pfarrer in Seitsch, zu seinem Vertreter in allen Geschaften der herzoglichen Kanzlei in Münsterberg. 1344 Nov. 2. In nomine Domini Amen. Anno natiuitatis Eiusdem Millesimo Trecentesimo Quadragesimoquarto, Indiccione terciadecima iuxta consuetudinem prouincie, IIIIto Nonas Nouembris. In presencia mea notarii et testium subscriptorum discretus vir, dominus Jo- 5 hannes de Altamuta, plebanus in Nouoforo, prothonotarius incliti Principis dei gracia domini Nicolai, Ducis Slesie et domini in Munstirberk, habens ab eodem domino Duce sufficientem, ydoneam ac plenariam potestatem substituendi alium loco sui procuratorem, substituit religiosum virum fratrem Johannem de Waczenrode 10 Cisterciensis ordinis, plebanum in Sytz, presentem et presens sub- stitucionis officium in se sponte suscipientem, ad omnia et singula, que habet a predicto domino Duce efficaciter in mandatis. Actum Munstirberg in domo domini Johannis plebani Nouiforensis predicti. Anno, indiccione, mense, die quibus supra. Presentibus discretis 388 Originalurkunde. Pergamentblatt, mit der Schriftseite gegen die Innenseite des Rückdeckels von Cod. I. Q. 357 der Breslauer Staats- und Universitätsbibliothek (Papier, zweite Hälfte des 14. Jahrhunderts, aus dem Zisterzienserkloster Heinrichau stammend) aufgeklebt gewesen, losgelöst und mitgeteilt von Joseph Klapper, Mitt. d. Schles. Ges. ƒ. Volkskunde 28 (1927) S. 157, dem obiger Abdruck folgt. 9 Angehörige der Familie Watzenrode, darunter eine Adilheldis de W. mater fratris Johannis a. d. MCCCXII° und ein Wernerus de W. pater fratris Johannis, in denen man vielleicht die Eltern des oben genannten J. de W. schen darf, sind im Heinrichauer Totenbuch (vgl. oben S. 479) als in Breslau und Münsterberg ansässig mehrfach erwähnt, vgl. Klapper n. a. O. S. 157f. und dazu die Ergänzungen bei Genzsch a. a. O. S. 94 Anm. 30. 10 Sytz: = Seitsch nw. von Guhrau.
482 XIII. Urkundliche u. briefliche Zeugnisse zum Leben Johanns v. N. 45 Suntage als man singet Quasimodogeniti, vnser Reiche in dem sybenzenden und des Keisertums in dem neunden jare. 388. Johannes de Altamuta [= Johann von Neumarkt], Pfarrer in Neu- markt und Protonotar des Herzogs Nicolaus von Schlesien, Herrn zu Münsterberg, bestellt den Zisterzienserbruder Johannes de Waczen- rode, Pfarrer in Seitsch, zu seinem Vertreter in allen Geschaften der herzoglichen Kanzlei in Münsterberg. 1344 Nov. 2. In nomine Domini Amen. Anno natiuitatis Eiusdem Millesimo Trecentesimo Quadragesimoquarto, Indiccione terciadecima iuxta consuetudinem prouincie, IIIIto Nonas Nouembris. In presencia mea notarii et testium subscriptorum discretus vir, dominus Jo- 5 hannes de Altamuta, plebanus in Nouoforo, prothonotarius incliti Principis dei gracia domini Nicolai, Ducis Slesie et domini in Munstirberk, habens ab eodem domino Duce sufficientem, ydoneam ac plenariam potestatem substituendi alium loco sui procuratorem, substituit religiosum virum fratrem Johannem de Waczenrode 10 Cisterciensis ordinis, plebanum in Sytz, presentem et presens sub- stitucionis officium in se sponte suscipientem, ad omnia et singula, que habet a predicto domino Duce efficaciter in mandatis. Actum Munstirberg in domo domini Johannis plebani Nouiforensis predicti. Anno, indiccione, mense, die quibus supra. Presentibus discretis 388 Originalurkunde. Pergamentblatt, mit der Schriftseite gegen die Innenseite des Rückdeckels von Cod. I. Q. 357 der Breslauer Staats- und Universitätsbibliothek (Papier, zweite Hälfte des 14. Jahrhunderts, aus dem Zisterzienserkloster Heinrichau stammend) aufgeklebt gewesen, losgelöst und mitgeteilt von Joseph Klapper, Mitt. d. Schles. Ges. ƒ. Volkskunde 28 (1927) S. 157, dem obiger Abdruck folgt. 9 Angehörige der Familie Watzenrode, darunter eine Adilheldis de W. mater fratris Johannis a. d. MCCCXII° und ein Wernerus de W. pater fratris Johannis, in denen man vielleicht die Eltern des oben genannten J. de W. schen darf, sind im Heinrichauer Totenbuch (vgl. oben S. 479) als in Breslau und Münsterberg ansässig mehrfach erwähnt, vgl. Klapper n. a. O. S. 157f. und dazu die Ergänzungen bei Genzsch a. a. O. S. 94 Anm. 30. 10 Sytz: = Seitsch nw. von Guhrau.
Strana 483
Nr. 387. 388. 483 viris domino Bartholomeo plebano in Bartoldivilla, Johanne de 15 Magnasalina notario Ducis Munstirbergensis predicti, Petro Hen- rici de Wesental et Henrico de Budesyn ciue Munstirbergensi, testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. Weitere Zeugnisse über Johanns von Neumarkt Tätigkeit in der herzoglichen Kanzlei zu Münsterberg. Den Zunamen de Altamuta (nach seiner Vaterstadt [' Hohenmauth im südöstlichen Böhmen, vgl. den Namen seines Bruders Matthias, der ge- wöhnlich als Matthias de Altamuta erscheint), führt Johann nach Klappers Feststellungen (a. a. O. S. 154) zum erstenmal in einer am 1. Sept. 1341 (in Nachod) ausgestellten Urkunde desselben Nicolaus, Herzogs von Schlesien und Herrn in Münsterberg (Nicolaus parvus 1341—1358), in der er als Zeuge auftritt (Cod. dipl. Siles. X Nr. 178, vgl. ebenda XXX Nr. 6658): Johanne de Altamutha, canonico ecclesie sancte Crucis Wratislaviensis, curie nostre notario. Unter den Zeugen einer am 25. Aug. 1342 in derselben herzoglichen Kanzlei (in Frankenstein) ausgestellten Urkunde (Cod. dipl. Siles. X Nr. 182) wird er mit dem gleichen Namen und Kanonikertitel aufgeführt, aber als curie nostre prothonotarius. Die gleiche Namensform und dieselben Attribute führt er in zwei Urkunden vom 29. Sept. 1342 und 30. März 1344 (Cod. dipl. Siles. X Nr. 183. 186), während er in der Zeugen- reihe einer Urkunde vom 30. Juli 1344 (Cod. dipl. Siles. X Nr. 187) einfach als Johannes de Altamuta notarius (ohne Zusätze) erscheint. Diese Feststellungen Klappers sind jetzt dahin zu ergänzen, daß Johannes de Altamutha als Hofkanzler des Herzogs Nicolaus von M. und als Kanonikus der Breslauer Kreuzkirche bereits am 29. Mai 1341 urkundlich bezeugt ist: Cod. dipl. Sil. XXX (Regesten) Nr. 6592, vgl. auch ebenda Nr. 6647 vom 9. August 1341; Nr. 6749 und 6763 vom 2. und 26.Februar 1342; Nr. 6864 vom 23. Juni 1342; Nr. 6898 vom 28. Juli 1342. Vom 29. Sept. 1345 ab taucht in den Kamenzer Urkunden statt des Johannes de Altamuta ein anderer Name auf: Johanne de Magna Salina curie nostre notario (Cod. dipl. Siles. X Nr. 192, vgl. unten zu Z. 15ff.). Die Tätigkeit Johanns v. N. in der Münsterberger herzoglichen Kanzlei wird demnach kaum über das Jahr 1344 hinaus ge- dauert haben. Ob der bereits am 16. Juni und 25. Nov. 1340 wie im Januar 15ff. Auch sämtliche Namen der Zeugen sind im Münsterberger herzog- lichen Haushalt oder in Beziehungen zum Heinrichauer Kloster nachweis- bar. 'Johannes de Magnasalina (Großsalze, Kr. Kalbe) tritt ... noch in einer Urkunde vom 25. Aug. 1346 als Notar auf (Cod. dipl. Sil. X Nr. 194). Er findet sich nicht mehr in einer Urkunde vom 30. März 1349 (ebenda Nr. 214). Er stammt offenbar aus der Notarsfamilie, die uns im Cod. dipl. Sil. XXIX Nr. 5932 begegnet; die Urkunde ist ausgefertigt am 12. Juli 1337 vom kaiserlichen Notar Johann, Sohn des weiland Johannes de Magna Salina (Kleriker der Magdeburger Diözese)': Klapper a. a. O. S. 157. Weitere Nachweise über seine Tätigkeit in der Münsterberger Kanzlei, jetzt bei Genzsch, Zs. Vereins f. Gesch. Schlesiens 69 (1935) S. 92ff. 97 Anm. 48.
Nr. 387. 388. 483 viris domino Bartholomeo plebano in Bartoldivilla, Johanne de 15 Magnasalina notario Ducis Munstirbergensis predicti, Petro Hen- rici de Wesental et Henrico de Budesyn ciue Munstirbergensi, testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. Weitere Zeugnisse über Johanns von Neumarkt Tätigkeit in der herzoglichen Kanzlei zu Münsterberg. Den Zunamen de Altamuta (nach seiner Vaterstadt [' Hohenmauth im südöstlichen Böhmen, vgl. den Namen seines Bruders Matthias, der ge- wöhnlich als Matthias de Altamuta erscheint), führt Johann nach Klappers Feststellungen (a. a. O. S. 154) zum erstenmal in einer am 1. Sept. 1341 (in Nachod) ausgestellten Urkunde desselben Nicolaus, Herzogs von Schlesien und Herrn in Münsterberg (Nicolaus parvus 1341—1358), in der er als Zeuge auftritt (Cod. dipl. Siles. X Nr. 178, vgl. ebenda XXX Nr. 6658): Johanne de Altamutha, canonico ecclesie sancte Crucis Wratislaviensis, curie nostre notario. Unter den Zeugen einer am 25. Aug. 1342 in derselben herzoglichen Kanzlei (in Frankenstein) ausgestellten Urkunde (Cod. dipl. Siles. X Nr. 182) wird er mit dem gleichen Namen und Kanonikertitel aufgeführt, aber als curie nostre prothonotarius. Die gleiche Namensform und dieselben Attribute führt er in zwei Urkunden vom 29. Sept. 1342 und 30. März 1344 (Cod. dipl. Siles. X Nr. 183. 186), während er in der Zeugen- reihe einer Urkunde vom 30. Juli 1344 (Cod. dipl. Siles. X Nr. 187) einfach als Johannes de Altamuta notarius (ohne Zusätze) erscheint. Diese Feststellungen Klappers sind jetzt dahin zu ergänzen, daß Johannes de Altamutha als Hofkanzler des Herzogs Nicolaus von M. und als Kanonikus der Breslauer Kreuzkirche bereits am 29. Mai 1341 urkundlich bezeugt ist: Cod. dipl. Sil. XXX (Regesten) Nr. 6592, vgl. auch ebenda Nr. 6647 vom 9. August 1341; Nr. 6749 und 6763 vom 2. und 26.Februar 1342; Nr. 6864 vom 23. Juni 1342; Nr. 6898 vom 28. Juli 1342. Vom 29. Sept. 1345 ab taucht in den Kamenzer Urkunden statt des Johannes de Altamuta ein anderer Name auf: Johanne de Magna Salina curie nostre notario (Cod. dipl. Siles. X Nr. 192, vgl. unten zu Z. 15ff.). Die Tätigkeit Johanns v. N. in der Münsterberger herzoglichen Kanzlei wird demnach kaum über das Jahr 1344 hinaus ge- dauert haben. Ob der bereits am 16. Juni und 25. Nov. 1340 wie im Januar 15ff. Auch sämtliche Namen der Zeugen sind im Münsterberger herzog- lichen Haushalt oder in Beziehungen zum Heinrichauer Kloster nachweis- bar. 'Johannes de Magnasalina (Großsalze, Kr. Kalbe) tritt ... noch in einer Urkunde vom 25. Aug. 1346 als Notar auf (Cod. dipl. Sil. X Nr. 194). Er findet sich nicht mehr in einer Urkunde vom 30. März 1349 (ebenda Nr. 214). Er stammt offenbar aus der Notarsfamilie, die uns im Cod. dipl. Sil. XXIX Nr. 5932 begegnet; die Urkunde ist ausgefertigt am 12. Juli 1337 vom kaiserlichen Notar Johann, Sohn des weiland Johannes de Magna Salina (Kleriker der Magdeburger Diözese)': Klapper a. a. O. S. 157. Weitere Nachweise über seine Tätigkeit in der Münsterberger Kanzlei, jetzt bei Genzsch, Zs. Vereins f. Gesch. Schlesiens 69 (1935) S. 92ff. 97 Anm. 48.
Strana 484
484 XIII. Urkundliche u. briefliche Zeugnisse zum Leben Johanns v. N. 1341 in der Kanzlei Herzog Bolkos II., des Vaters des obengenannten Herzoge Nicolaus, auftretende Johannes curie nostre notarius (Cod. dipl. Siles. X Nr. 173. 176, vgl. Bd. XXX, Regesten Nr. 6463. 6515. 6533) unser Jo- hannes de Altamuta oder Johannes de Magna Salina (Johann von Groß- salze) ist, bleibt unsicher; vgl. jetzt den Klappers Feststellungen weiter- führenden und ergänzenden Aufsatz von Hans A. Genzsch, Johann von Hohenmauth, alias von Neumarkt, im Dienst des Herzogs von Münsterberg und König Johanns von Böhmen und seine Beziehungen zum Lande Glatz' in: Ze. d. Vereins f. Gesch. Schlesiens 69 (1935), S. 89—120. Nach Genzsch (S. 96) nennen 17 Originalurkunden Johann von Hohenmauth als beauf- tragten Notar. 389. König Johann von Böhmen befiehlt den Rittern Konrad von Falken- hain und Rudeger von Hugwitz, alle, die im Besitz von Schuld- verpfändungen des Klosters Heinrichau sind, in ihren Rechten zu schützen. Originalurkunde. Von Johann von Neumarkt eigenhändig geschrieben und unterfertigt. Breslau 1345, August 6. Nos Johannes, dei gracia Boemie Rex ac Lucemburg. Comes, Vobis Nobilibus viris, Conrado de valkinhain nec non Rudegero de huguwicz, militibus, fidelibus nostris dilectis, committimus et mandamus, illud precise volentes, Quatenus vos vniuersos fideles 5 nostros, quibus venerabiles viri domini .. abbas et .. Conuentus Monasterii heynrichow occasione debitorum villas suas seu alias possessiones pignori obligarunt, aduersum omnes molestatores, in- 389 Originalurkunde, Breslau Staatsarchiv Rep. 84/106. Im Faksimile mitgeteilt von Hans A. Genzsch, Zs. des Vereins f. Gesch. Schlesiens 69 (1935) S. 101 (und gleichzeitig in der im Auftrage der Stadt Neumarkt herausgegebenen Festschrift zur 700-Jahrfeier des Neumarkter Rechtes', Neumarkt i. Schl. 1935, S. 29). — Vgl. Bochmer, Reg. imperii 1314—1347, S. 410, Nr. 889; Emler, Regesta Bohemiae et Moraviae IV, Prag 1892, Nr. 1580, S. 633. 889 Eine weitere Urkunde Johanns v. N. im Dienste König Johanns vom 27. Sept. 1345 (Breslau Stadtarchiv D 21) findet sich gedruckt bei Korn, Breslauer Urkundenbuch, Breslau 1870, 164; vgl. Bochmer, Reg. imperii 1314—1347, Nr. 336, S. 212; Emler a. a. O. IV Nr. 1605, S. 640; Genzsch a. a. O. S. 102. Die Tätigkeit Johanns v. N. in der Kanzlei König Johanns hebt auch Karl IV. hervor, unten Nr. 396, 6f. 2 Konrad von Falkenhain war im Jahre 1345 Landeshauptmann zu Breslau, vgl. V. M. z. R. IX Nr. 47.
484 XIII. Urkundliche u. briefliche Zeugnisse zum Leben Johanns v. N. 1341 in der Kanzlei Herzog Bolkos II., des Vaters des obengenannten Herzoge Nicolaus, auftretende Johannes curie nostre notarius (Cod. dipl. Siles. X Nr. 173. 176, vgl. Bd. XXX, Regesten Nr. 6463. 6515. 6533) unser Jo- hannes de Altamuta oder Johannes de Magna Salina (Johann von Groß- salze) ist, bleibt unsicher; vgl. jetzt den Klappers Feststellungen weiter- führenden und ergänzenden Aufsatz von Hans A. Genzsch, Johann von Hohenmauth, alias von Neumarkt, im Dienst des Herzogs von Münsterberg und König Johanns von Böhmen und seine Beziehungen zum Lande Glatz' in: Ze. d. Vereins f. Gesch. Schlesiens 69 (1935), S. 89—120. Nach Genzsch (S. 96) nennen 17 Originalurkunden Johann von Hohenmauth als beauf- tragten Notar. 389. König Johann von Böhmen befiehlt den Rittern Konrad von Falken- hain und Rudeger von Hugwitz, alle, die im Besitz von Schuld- verpfändungen des Klosters Heinrichau sind, in ihren Rechten zu schützen. Originalurkunde. Von Johann von Neumarkt eigenhändig geschrieben und unterfertigt. Breslau 1345, August 6. Nos Johannes, dei gracia Boemie Rex ac Lucemburg. Comes, Vobis Nobilibus viris, Conrado de valkinhain nec non Rudegero de huguwicz, militibus, fidelibus nostris dilectis, committimus et mandamus, illud precise volentes, Quatenus vos vniuersos fideles 5 nostros, quibus venerabiles viri domini .. abbas et .. Conuentus Monasterii heynrichow occasione debitorum villas suas seu alias possessiones pignori obligarunt, aduersum omnes molestatores, in- 389 Originalurkunde, Breslau Staatsarchiv Rep. 84/106. Im Faksimile mitgeteilt von Hans A. Genzsch, Zs. des Vereins f. Gesch. Schlesiens 69 (1935) S. 101 (und gleichzeitig in der im Auftrage der Stadt Neumarkt herausgegebenen Festschrift zur 700-Jahrfeier des Neumarkter Rechtes', Neumarkt i. Schl. 1935, S. 29). — Vgl. Bochmer, Reg. imperii 1314—1347, S. 410, Nr. 889; Emler, Regesta Bohemiae et Moraviae IV, Prag 1892, Nr. 1580, S. 633. 889 Eine weitere Urkunde Johanns v. N. im Dienste König Johanns vom 27. Sept. 1345 (Breslau Stadtarchiv D 21) findet sich gedruckt bei Korn, Breslauer Urkundenbuch, Breslau 1870, 164; vgl. Bochmer, Reg. imperii 1314—1347, Nr. 336, S. 212; Emler a. a. O. IV Nr. 1605, S. 640; Genzsch a. a. O. S. 102. Die Tätigkeit Johanns v. N. in der Kanzlei König Johanns hebt auch Karl IV. hervor, unten Nr. 396, 6f. 2 Konrad von Falkenhain war im Jahre 1345 Landeshauptmann zu Breslau, vgl. V. M. z. R. IX Nr. 47.
Strana 485
Nr. 388—390. 485 uasores, iniuriatores, siue principes sint, milites aut clientes, cuius- cunque eciam gradus siue dignitatis existant, debeatis virtute presencium penes sua pignora auctoritate nostra, quam vobis con- 10 ferimus in hac parte, modis omnibus defensare Neque ipsos per- mittere per quempiam in huiusmodi suis pignoribus impediri. Datum Wrat. sub nostro Secreto. Anno domini Millesimo Trecen- tesimo Quadragesimo quinto. Sabbato proximo ante Laurencii. Data p. R. Jo. plebanus Nouiforensis. 15 390. KARL IV. AN JOHANN VON NEUMARKT["J. Ernennt ihn zu seinem commensalis, capellanus, clericus und fa- miliaris und sichert ihm alle mit dieser Stellung verbundenen Vor- rechte zu. 11346/47?] Karolus etc. Honorabili H. capellano familiari et domestico nostro dilecto graciam' etc. De tue circumspeccionis et legalitatis industria et constantis fidei bonitate, quibus pridem erga nostram Celsitudinem operosa diligencia et indefessis obsequiorum studiis claruisti et gratum te reddis continuo (nec dubium quin velis et valeas in posterum adaucto fidelitatis merito te reddere graciorem), obtinentes spei fiduciam et confidencie singularis, te in nostrum commensalem, capellanum, clericum et familiarem domesticum nostrum presentibus non im- merito duximus assumendum, decernentes quod tu nominatim et 10 expresse illo priuilegio gracie specialis, capellanis et clericis nostre 5 12 impedire mit Punkt über dem Schluß-e Orig. Regem Johannes plebanus Nouiforensis. 390 = Leipzig Universitätsbibl. Cod. 1249 Bl. 160r (Nr. 121). — Mencken, Scriptores rerum Germanic. tom. III, Lipsiae 1730, col. 2032 (Nr. 27). — Uberschrift am Rande (von etwas jüngerer Hand?): De priuilegio cleri- corum curie imperialis Hs. — 7 fidelitatis] darüber probitatis Hs 15 = Data per 390 Die Beziehung auf Johann von N., für die zuerst Lulvès (Die Summa Cancellariae des Johann von N., Berlin 1891, S. 7) eintrat, ist nicht völlig sicher, auch wenn das H. der Adresse ohne Bedenken (vgl. unten zu Nr. 392) als Hannes (Hans) aufgelöst werden kann. Stimmt man ihr zu, dann müßte das vorliegende Schreiben etwa um 1346/47 angesetzt werden, da am 16. Okt. 1347 Johann bereits urkundlich als Notar der königlichen Kanzlei Karls IV. erscheint (Huber, Regesten Nr. 370).
Nr. 388—390. 485 uasores, iniuriatores, siue principes sint, milites aut clientes, cuius- cunque eciam gradus siue dignitatis existant, debeatis virtute presencium penes sua pignora auctoritate nostra, quam vobis con- 10 ferimus in hac parte, modis omnibus defensare Neque ipsos per- mittere per quempiam in huiusmodi suis pignoribus impediri. Datum Wrat. sub nostro Secreto. Anno domini Millesimo Trecen- tesimo Quadragesimo quinto. Sabbato proximo ante Laurencii. Data p. R. Jo. plebanus Nouiforensis. 15 390. KARL IV. AN JOHANN VON NEUMARKT["J. Ernennt ihn zu seinem commensalis, capellanus, clericus und fa- miliaris und sichert ihm alle mit dieser Stellung verbundenen Vor- rechte zu. 11346/47?] Karolus etc. Honorabili H. capellano familiari et domestico nostro dilecto graciam' etc. De tue circumspeccionis et legalitatis industria et constantis fidei bonitate, quibus pridem erga nostram Celsitudinem operosa diligencia et indefessis obsequiorum studiis claruisti et gratum te reddis continuo (nec dubium quin velis et valeas in posterum adaucto fidelitatis merito te reddere graciorem), obtinentes spei fiduciam et confidencie singularis, te in nostrum commensalem, capellanum, clericum et familiarem domesticum nostrum presentibus non im- merito duximus assumendum, decernentes quod tu nominatim et 10 expresse illo priuilegio gracie specialis, capellanis et clericis nostre 5 12 impedire mit Punkt über dem Schluß-e Orig. Regem Johannes plebanus Nouiforensis. 390 = Leipzig Universitätsbibl. Cod. 1249 Bl. 160r (Nr. 121). — Mencken, Scriptores rerum Germanic. tom. III, Lipsiae 1730, col. 2032 (Nr. 27). — Uberschrift am Rande (von etwas jüngerer Hand?): De priuilegio cleri- corum curie imperialis Hs. — 7 fidelitatis] darüber probitatis Hs 15 = Data per 390 Die Beziehung auf Johann von N., für die zuerst Lulvès (Die Summa Cancellariae des Johann von N., Berlin 1891, S. 7) eintrat, ist nicht völlig sicher, auch wenn das H. der Adresse ohne Bedenken (vgl. unten zu Nr. 392) als Hannes (Hans) aufgelöst werden kann. Stimmt man ihr zu, dann müßte das vorliegende Schreiben etwa um 1346/47 angesetzt werden, da am 16. Okt. 1347 Johann bereits urkundlich als Notar der königlichen Kanzlei Karls IV. erscheint (Huber, Regesten Nr. 370).
Strana 486
486 XIII. Urkundliche u. briefliche Zeugnisse zum Leben Johanns v. N. regalis curie de gracia apostolice sedis indulto, videlicet quod clerici nostre curie absentes redditus beneficiorum suorum cum cura vel sine cura in quibuscunque prouinciis seu diocesibus ad plenum 15 sine quauis diminucione percipiant acsi personaliter residerent, necnon omnibus et singulis priuilegiis, graciis, libertatibus et emuni- tatibus, quibus capellani et clerici nostre curie actenus freti sunt et continuo pociuntur, perfruaris et gaudeas integraliter et ex toto, mandantes et precipientes firmiter et districte vniuersis officialibus 2o curie nostre, qui pro tempore fuerint, quatenus te cum quatuor equis et familiaribus tuis omnibus iuribus, honoribus et quibus- cunque ceteris [?] condicionibus capellanis et familiaribus nostris clericis precipue exhiberi consuetis benigne pertractent et fauora- biliter prosequantur. Sub pena etc. 391. KARL IV. AN PAPST CLEMENS VI. Bittet, seinem Notar Johannes de Nouoforo ein Kanonikat an der Breslauer Domkirche zu verleihen. Bewilligt: Avignon, 1349 Januar 11. Supplicat Sanctitati vestre deuotus filius vester Karolus, Ro- manorum et Boemie rex, quatenus sibi in personas infrascripto- rum notariorum et clericorum dilectorum suorum specialem graciam facientes dignemini eis ut sequitur prouidere, cum omnibus non 5 obstantibus et clausulis oportunis et executoribus, videlicet: Johanni de Nouoforo, clerico Wratislauiensis diocesis, notario suo, de canonicatu ecclesie Wratislauiensis cum reseruacione pre- bende in ea vacantis vel vacature, cum acceptacione etc., non — 14 ad plenam Hs 18 gaudes Hs 12 indulte Hs Mencken 22 ceteris] veris Hs 23f. pertractant ... prosequuntur Hs 391 = Rom Vatik. Archiv Reg. Vat. Suppl. Clem. VI. VII/2 (16) f. 108 (Sammelsupplik). — Die Wiedergabe nach Klicmans Abdruck in Mon. Vat. Boh. I Nr. 1056, S. 591. 16 emunitatibus: ebenso Summa Cancellariae ed. Tadra Nr. 86 und 87. 391 Die am selben Tage datierte Bulle über die Verleihung des erbetenen Kanonikats verzeichnen die Mon. Vat. Boh. I Nr. 1057, S. 591; vgl. Za. Ver. f. Gesch. Schlesiens 25 (1891) Nr. 296, S. 291. Es war ein Kanonikat cum reseruacione prebendae, s. unten Nr. 397.
486 XIII. Urkundliche u. briefliche Zeugnisse zum Leben Johanns v. N. regalis curie de gracia apostolice sedis indulto, videlicet quod clerici nostre curie absentes redditus beneficiorum suorum cum cura vel sine cura in quibuscunque prouinciis seu diocesibus ad plenum 15 sine quauis diminucione percipiant acsi personaliter residerent, necnon omnibus et singulis priuilegiis, graciis, libertatibus et emuni- tatibus, quibus capellani et clerici nostre curie actenus freti sunt et continuo pociuntur, perfruaris et gaudeas integraliter et ex toto, mandantes et precipientes firmiter et districte vniuersis officialibus 2o curie nostre, qui pro tempore fuerint, quatenus te cum quatuor equis et familiaribus tuis omnibus iuribus, honoribus et quibus- cunque ceteris [?] condicionibus capellanis et familiaribus nostris clericis precipue exhiberi consuetis benigne pertractent et fauora- biliter prosequantur. Sub pena etc. 391. KARL IV. AN PAPST CLEMENS VI. Bittet, seinem Notar Johannes de Nouoforo ein Kanonikat an der Breslauer Domkirche zu verleihen. Bewilligt: Avignon, 1349 Januar 11. Supplicat Sanctitati vestre deuotus filius vester Karolus, Ro- manorum et Boemie rex, quatenus sibi in personas infrascripto- rum notariorum et clericorum dilectorum suorum specialem graciam facientes dignemini eis ut sequitur prouidere, cum omnibus non 5 obstantibus et clausulis oportunis et executoribus, videlicet: Johanni de Nouoforo, clerico Wratislauiensis diocesis, notario suo, de canonicatu ecclesie Wratislauiensis cum reseruacione pre- bende in ea vacantis vel vacature, cum acceptacione etc., non — 14 ad plenam Hs 18 gaudes Hs 12 indulte Hs Mencken 22 ceteris] veris Hs 23f. pertractant ... prosequuntur Hs 391 = Rom Vatik. Archiv Reg. Vat. Suppl. Clem. VI. VII/2 (16) f. 108 (Sammelsupplik). — Die Wiedergabe nach Klicmans Abdruck in Mon. Vat. Boh. I Nr. 1056, S. 591. 16 emunitatibus: ebenso Summa Cancellariae ed. Tadra Nr. 86 und 87. 391 Die am selben Tage datierte Bulle über die Verleihung des erbetenen Kanonikats verzeichnen die Mon. Vat. Boh. I Nr. 1057, S. 591; vgl. Za. Ver. f. Gesch. Schlesiens 25 (1891) Nr. 296, S. 291. Es war ein Kanonikat cum reseruacione prebendae, s. unten Nr. 397.
Strana 487
Nr. 390—392. 487 obstante, quod parrochialem ecclesiam in Nouo foro, Wratislauien- sis diocesis, noscitur obtinere. Fiat R. . .. Datum Auinione III. idus Januarii anno septimo. 10 392. KARL IV. AN BISCHOF PRECZLAW VON BRESLAU. Ersucht ihn, seinen Notar und Sekretär, den Neumarkter Pfarrer H., dessen Gewandtheit in dictaminibus theutonicis et latinis sein Ver- bleiben in der königlichen Kanzlei notwendig mache, von der kirch- lichen Residenzpflicht zu entbinden. [1346—1352.] Karolus etc. Venerabili B.[!] episcopo Wratisl., principi nostro dilecto, gra- ciam etc. Cum presencia honorabilis H. plebani Nouiforensis, notarii et secretarii nostri dilecti, pro honore nostro racione abilitatis ipsius, presertim cum sit in dictaminibus promptus theutonicis et latinis, nobis multum necessaria videatur nec aliqua racione possimus eius absenciam tollerare, deuocionem tuam affectuose requirimus et hortamur, quatenus contemplacione nostri dictum H. residere non cogas nec suum vicarium, quamuis idem curatum beneficium 10 habere noscitur, ab obsequiis ipsius et a regimine ecclesie Nouifo- rensis pia dispensacione ..., circa premissa nostre deferens regie Maiestati. Et eandem graciam nobis eciam in persona N., honora- 5 12 ...] Es folgen Suppliken König Karls für verschiedene andere Notare und Kleriker. 392 = Leipzig Universitätsbibl. Cod. 1249 Bl. 149r (Nr. 72). — Mencken, Script. rer. Germ. tom. III, Lipsiae 1730, S. 2023 (Nr. 19). — 5 nostra Hs 12 ...] keine Lücke He 7 possumus Hs 392 Die Bezichung auf Johann v. N. ist ohne Bedenken, da in der könig- lichen Kanzlei Karls (regie Maiestati Z. 12f.) kein anderer Neumarkter Pfarrer als Notar oder Sekretär tätig war. Das H. in Z. 4 ist, wie bereits Lulvès (Die Summa Cancellariae. Berlin 1891, S. 8) vermutet, Abkürzung für Hannes (Hanus, Hans). Für B. episcopo ist P. episcopo (Bischof Preczlaw von Pogarell 1341—1376) zu lesen. — Als Abfassungszeit kommen die Jahre zwischen Johanns Eintritt in den Dienst Karls IV. (1346/47) und seiner Wahl zum Bischof von Naumburg (1352) in Betracht.
Nr. 390—392. 487 obstante, quod parrochialem ecclesiam in Nouo foro, Wratislauien- sis diocesis, noscitur obtinere. Fiat R. . .. Datum Auinione III. idus Januarii anno septimo. 10 392. KARL IV. AN BISCHOF PRECZLAW VON BRESLAU. Ersucht ihn, seinen Notar und Sekretär, den Neumarkter Pfarrer H., dessen Gewandtheit in dictaminibus theutonicis et latinis sein Ver- bleiben in der königlichen Kanzlei notwendig mache, von der kirch- lichen Residenzpflicht zu entbinden. [1346—1352.] Karolus etc. Venerabili B.[!] episcopo Wratisl., principi nostro dilecto, gra- ciam etc. Cum presencia honorabilis H. plebani Nouiforensis, notarii et secretarii nostri dilecti, pro honore nostro racione abilitatis ipsius, presertim cum sit in dictaminibus promptus theutonicis et latinis, nobis multum necessaria videatur nec aliqua racione possimus eius absenciam tollerare, deuocionem tuam affectuose requirimus et hortamur, quatenus contemplacione nostri dictum H. residere non cogas nec suum vicarium, quamuis idem curatum beneficium 10 habere noscitur, ab obsequiis ipsius et a regimine ecclesie Nouifo- rensis pia dispensacione ..., circa premissa nostre deferens regie Maiestati. Et eandem graciam nobis eciam in persona N., honora- 5 12 ...] Es folgen Suppliken König Karls für verschiedene andere Notare und Kleriker. 392 = Leipzig Universitätsbibl. Cod. 1249 Bl. 149r (Nr. 72). — Mencken, Script. rer. Germ. tom. III, Lipsiae 1730, S. 2023 (Nr. 19). — 5 nostra Hs 12 ...] keine Lücke He 7 possumus Hs 392 Die Bezichung auf Johann v. N. ist ohne Bedenken, da in der könig- lichen Kanzlei Karls (regie Maiestati Z. 12f.) kein anderer Neumarkter Pfarrer als Notar oder Sekretär tätig war. Das H. in Z. 4 ist, wie bereits Lulvès (Die Summa Cancellariae. Berlin 1891, S. 8) vermutet, Abkürzung für Hannes (Hanus, Hans). Für B. episcopo ist P. episcopo (Bischof Preczlaw von Pogarell 1341—1376) zu lesen. — Als Abfassungszeit kommen die Jahre zwischen Johanns Eintritt in den Dienst Karls IV. (1346/47) und seiner Wahl zum Bischof von Naumburg (1352) in Betracht.
Strana 488
488 XIII. Urkundliche u. briefliche Zeugnisse zum Leben Johanns v. N. bilis plebani B., notarii et familiaris nostri, quem de nouo requi- 15 rentibus meritis sue probitatis duximus assumendum, petimus elargiri, cum ad certa negocia pertractanda ipsius singularem in- digenciam habeamus. Pro quo te et tuos, dum se locus obtulerit, in cunctis agendis dignabimur respicere facie graciosa. 393. KARL IV. AN BISCHOF PRECZLAW VON BRESLAU. Bittet im Einverständnis mit Herzog Heinrich von Glogau, seinem Sekretär Johannes] de Novoforo] ein freiwerdendes Kanonikat an der Glogauer Kirche zu übertragen. [1351?] Karolus etc. Venerabili P. episcopo Wratislauiensi, principi nostro dilecto, graciam etc. Cupientes dilectum familiarem notarium et secretarium nostrum J. de N. tue diocesis vnacum illustri Hfeinrico] duce G[logouie) 5 et domino Sfagan], sororio et principe nostro dilecto, suis exigen- tibus meritis et obsequiis, quibus Maiestati nostre cum fidei per- fecta constancia complacet et adheret, singularibus fauoribus et 393 = Leipzig Universitätsbibl. 1249 Bl. 154" Nr. 93 (Sigle L1); Breslau Universitätsbibl. IV Fol. 102 Bl. 163° und wiederholt Bl. 165° (Sigle B1). — Uberschrift am Rande (von derselben Hand?): Litera promotorialis super concessione prebende Li, fehlt B1. — 1 Karolus Dei gracia B1 4 J. de N.] J. P. B1 (beidemal) 2 graciam regiam et omne bonum B1 5 dilecto fehlt B1 898 Am 3. August 1341 hatte Karl IV. als Markgraf von Mähren ge- meinschaftlich mit seinem Vater einen Vergleich mit Herzog Heinrich von Glogau und dessen Sohn geschlossen über die Besetzung der vakanten Dom- herrnstellen in Glogau: Cod. epist. Moraviae VII Nr. 341, S. 245; Huber, Regesten Nr. 107. — Die Beziehung auf Johann von N. erhellt aus den beiden folgenden Schreiben (unten Nr. 394f.), die einige Zeit später ergangen sein müssen. Als Kanonikus am Kollegiatstift von Groß-Glogau wird Johann am 26. Oktober und 15. November 1351 aufgeführt (unten Nr. 397; G. A. Stenzel, Urkunden zur Geschichte des Bistums Breslau. Breslau 1845, S. 309), dagegen noch nicht am 14. Juni desselben Jahres (unten Nr. 396), vgl. A. Hansel, Jahrbücher f. Kultur u. Geschichte der Slaven N. F. 3 (1927) S. 317. 4 Herzog Heinrich V., Herr von Glogau und Sagan (1342—1369), s. Grotefend, Stammtafeln der schles. Fürstena. Breslau 1889, S. 4.
488 XIII. Urkundliche u. briefliche Zeugnisse zum Leben Johanns v. N. bilis plebani B., notarii et familiaris nostri, quem de nouo requi- 15 rentibus meritis sue probitatis duximus assumendum, petimus elargiri, cum ad certa negocia pertractanda ipsius singularem in- digenciam habeamus. Pro quo te et tuos, dum se locus obtulerit, in cunctis agendis dignabimur respicere facie graciosa. 393. KARL IV. AN BISCHOF PRECZLAW VON BRESLAU. Bittet im Einverständnis mit Herzog Heinrich von Glogau, seinem Sekretär Johannes] de Novoforo] ein freiwerdendes Kanonikat an der Glogauer Kirche zu übertragen. [1351?] Karolus etc. Venerabili P. episcopo Wratislauiensi, principi nostro dilecto, graciam etc. Cupientes dilectum familiarem notarium et secretarium nostrum J. de N. tue diocesis vnacum illustri Hfeinrico] duce G[logouie) 5 et domino Sfagan], sororio et principe nostro dilecto, suis exigen- tibus meritis et obsequiis, quibus Maiestati nostre cum fidei per- fecta constancia complacet et adheret, singularibus fauoribus et 393 = Leipzig Universitätsbibl. 1249 Bl. 154" Nr. 93 (Sigle L1); Breslau Universitätsbibl. IV Fol. 102 Bl. 163° und wiederholt Bl. 165° (Sigle B1). — Uberschrift am Rande (von derselben Hand?): Litera promotorialis super concessione prebende Li, fehlt B1. — 1 Karolus Dei gracia B1 4 J. de N.] J. P. B1 (beidemal) 2 graciam regiam et omne bonum B1 5 dilecto fehlt B1 898 Am 3. August 1341 hatte Karl IV. als Markgraf von Mähren ge- meinschaftlich mit seinem Vater einen Vergleich mit Herzog Heinrich von Glogau und dessen Sohn geschlossen über die Besetzung der vakanten Dom- herrnstellen in Glogau: Cod. epist. Moraviae VII Nr. 341, S. 245; Huber, Regesten Nr. 107. — Die Beziehung auf Johann von N. erhellt aus den beiden folgenden Schreiben (unten Nr. 394f.), die einige Zeit später ergangen sein müssen. Als Kanonikus am Kollegiatstift von Groß-Glogau wird Johann am 26. Oktober und 15. November 1351 aufgeführt (unten Nr. 397; G. A. Stenzel, Urkunden zur Geschichte des Bistums Breslau. Breslau 1845, S. 309), dagegen noch nicht am 14. Juni desselben Jahres (unten Nr. 396), vgl. A. Hansel, Jahrbücher f. Kultur u. Geschichte der Slaven N. F. 3 (1927) S. 317. 4 Herzog Heinrich V., Herr von Glogau und Sagan (1342—1369), s. Grotefend, Stammtafeln der schles. Fürstena. Breslau 1889, S. 4.
Strana 489
Nr. 392—394. 489 graciis preuenire, deuocioni tue conferendi vice et nomine nostro nec non predicti ducis dicto Johanni] canonicatum et prebendam nec non dignitatem cum plenitudine iuris canonici ad nostram et 10 H. prefati presentacionem et disposicionem spectantes, si que in ecclesia Glogouie dicte tue diocesis vacant ad presens aut quam- primum vacauerint seu ad hoc se obtulerit facultas, plenam et liberam auctoritate presencium concedimus facultatem, ratum et gratum ex nunc prout ex tunc habere volentes, quicquid per te 15 in collacione predictorum factum seu ordinatum fuerit. Et ad alias quaslibet nostras literas datas seu dandas vel mandata huic nostre concessioni contrarias seu contraria minime te aduertas. Et ad huius certitudinem pleniorem Nos H. Dei gracia etc. publice profitemur predicta omnia et singula, sicut superius ex-20 primuntur, de nostra voluntate procedere, vobis, reuerende in Christo pater et domine graciose, domino Wratislau. episcopo, deuoto studio supplicantes, quatenus supradicta, dum se locus ob- tulerit et facultas, effectui mancipare velitis et prosequi graciose. Presencium sub nostris qui supra, regis et ducis, sigillis testimonio 25 literarum. 394. KARL IV. AN BISCHOF PRECZLAW VON BRESLAU. Präsentiert seinen Sekretär Johann [von Neumarkt] für das frei- gewordene Kanonikat an der Glogauer Kirche. 11351?] Karolus. Venerabili P. episcopo Wratislauiensi, principi et deuoto nostro karissimo graciam etc. Princeps et deuote karissime, Ad canonicatum et prebendam (ecclesie) Glogouiensis tue dio- cesis per mortem A. de B. ibidem canonici rite vacantes, quorum 8 nostri B1 I1 prefati fehlt Li 12 ad presens fehlt Li obtulerit se B1 13 ad hoc] adhuc B1 14 auctoritate] auctorita- tem tenore Li 17 literas fehlt LI 18 seu contraria] contra B1 21 procedere fehlt Li 19 ad fehlt B1 22 do- de] et de Li mine Wratisl. episcope Li 24 effectui über ursprünglichem officium Li 25 testimonio] testp Li 394 = Leipzig Universitätsbibl. Cod. 1249 Bl. 170r. Ohne Uberschrift. 394 5 A. de B.: formelmäßige Namensform wie B. de C. (Z. 11).
Nr. 392—394. 489 graciis preuenire, deuocioni tue conferendi vice et nomine nostro nec non predicti ducis dicto Johanni] canonicatum et prebendam nec non dignitatem cum plenitudine iuris canonici ad nostram et 10 H. prefati presentacionem et disposicionem spectantes, si que in ecclesia Glogouie dicte tue diocesis vacant ad presens aut quam- primum vacauerint seu ad hoc se obtulerit facultas, plenam et liberam auctoritate presencium concedimus facultatem, ratum et gratum ex nunc prout ex tunc habere volentes, quicquid per te 15 in collacione predictorum factum seu ordinatum fuerit. Et ad alias quaslibet nostras literas datas seu dandas vel mandata huic nostre concessioni contrarias seu contraria minime te aduertas. Et ad huius certitudinem pleniorem Nos H. Dei gracia etc. publice profitemur predicta omnia et singula, sicut superius ex-20 primuntur, de nostra voluntate procedere, vobis, reuerende in Christo pater et domine graciose, domino Wratislau. episcopo, deuoto studio supplicantes, quatenus supradicta, dum se locus ob- tulerit et facultas, effectui mancipare velitis et prosequi graciose. Presencium sub nostris qui supra, regis et ducis, sigillis testimonio 25 literarum. 394. KARL IV. AN BISCHOF PRECZLAW VON BRESLAU. Präsentiert seinen Sekretär Johann [von Neumarkt] für das frei- gewordene Kanonikat an der Glogauer Kirche. 11351?] Karolus. Venerabili P. episcopo Wratislauiensi, principi et deuoto nostro karissimo graciam etc. Princeps et deuote karissime, Ad canonicatum et prebendam (ecclesie) Glogouiensis tue dio- cesis per mortem A. de B. ibidem canonici rite vacantes, quorum 8 nostri B1 I1 prefati fehlt Li 12 ad presens fehlt Li obtulerit se B1 13 ad hoc] adhuc B1 14 auctoritate] auctorita- tem tenore Li 17 literas fehlt LI 18 seu contraria] contra B1 21 procedere fehlt Li 19 ad fehlt B1 22 do- de] et de Li mine Wratisl. episcope Li 24 effectui über ursprünglichem officium Li 25 testimonio] testp Li 394 = Leipzig Universitätsbibl. Cod. 1249 Bl. 170r. Ohne Uberschrift. 394 5 A. de B.: formelmäßige Namensform wie B. de C. (Z. 11).
Strana 490
490 XIII. Urkundliche u. briefliche Zeugnisse zum Leben Johanns v. N. presentacio ad nostram Maiestatem spectare noscitur, deuocioni tue honorabilem Johannem, notarium et secretarium nostrum, de certa nostra sciencia presentamus, desiderantes attente ac deuocio- nem tuam affectuose rogantes, quatenus eundem Johannem, (qui 10 si nostris regiis negociis occupatus commode interesse non poterit sicut eciam interesse non potest, nomine et loco ipsius B. de C. procuratorem ipsius (ad hoc) legacione constitutum) considera- cione nostri inuestias de premissis, stallum sibi in choro et vocem in Capitulo de iuris canonici plenitudine facièns assingnari. Datum. 395. HEINRICH, HERZOG VON GLOGAU UND HERR VON SAGAN, AN BISCHOF PRECZLAW VON BRES- LAU. In derselben Angelegenheit. [13511] Venerabili in Christo patri ac domino suo domino P., diuina prouidencia Wratislauiensi episcopo, Hinricus, Dei gracia dux Glogouiensis et dominus Saganensis, salutem et sincere dileccionis continuum incrementum. Reuerende pater et domine venerande, Ad canonicatum et prebendam ecclesie Glogouiensis vestre dio- cesis per mortem domini A. olim ibidem canonici rite vacantes, quorum presentacio siue collacio ad nos spectare dinoscitur, pater- nitati vestre honorabilem virum dominum Johannem, Serenissimi 10 ac inuictissimi principis et domini nostri graciosi domini Karoli, Roman. semper Augusti et Bohemie regis, notarium et secretarium ac eciam specialem familiarem et clericum nostrum, de certa nostra sciencia presentamus, desiderantes attente et paternitatem vestram affectuose rogantes, quatenus eundem Johannem (qui si 15 regiis negociis occupatus commode interesse non poterit, sicut eciam interesse non potest, nomine et loco ipsius A. de L. pro- curatorem ipsius ad hoc legacione constitutum) consideracione nostri de canonicatu et prebenda predictis inuestire dignemini graciose, stallum sibi in choro et vocem in Capitulo mandantes de 20 iuris canonici plenitudine assingnari. Datum Glogouie etc. 395 = Leipzig Universitätsbibliothek 1249 Bl. 170°. — Ohne Uberschrift.
490 XIII. Urkundliche u. briefliche Zeugnisse zum Leben Johanns v. N. presentacio ad nostram Maiestatem spectare noscitur, deuocioni tue honorabilem Johannem, notarium et secretarium nostrum, de certa nostra sciencia presentamus, desiderantes attente ac deuocio- nem tuam affectuose rogantes, quatenus eundem Johannem, (qui 10 si nostris regiis negociis occupatus commode interesse non poterit sicut eciam interesse non potest, nomine et loco ipsius B. de C. procuratorem ipsius (ad hoc) legacione constitutum) considera- cione nostri inuestias de premissis, stallum sibi in choro et vocem in Capitulo de iuris canonici plenitudine facièns assingnari. Datum. 395. HEINRICH, HERZOG VON GLOGAU UND HERR VON SAGAN, AN BISCHOF PRECZLAW VON BRES- LAU. In derselben Angelegenheit. [13511] Venerabili in Christo patri ac domino suo domino P., diuina prouidencia Wratislauiensi episcopo, Hinricus, Dei gracia dux Glogouiensis et dominus Saganensis, salutem et sincere dileccionis continuum incrementum. Reuerende pater et domine venerande, Ad canonicatum et prebendam ecclesie Glogouiensis vestre dio- cesis per mortem domini A. olim ibidem canonici rite vacantes, quorum presentacio siue collacio ad nos spectare dinoscitur, pater- nitati vestre honorabilem virum dominum Johannem, Serenissimi 10 ac inuictissimi principis et domini nostri graciosi domini Karoli, Roman. semper Augusti et Bohemie regis, notarium et secretarium ac eciam specialem familiarem et clericum nostrum, de certa nostra sciencia presentamus, desiderantes attente et paternitatem vestram affectuose rogantes, quatenus eundem Johannem (qui si 15 regiis negociis occupatus commode interesse non poterit, sicut eciam interesse non potest, nomine et loco ipsius A. de L. pro- curatorem ipsius ad hoc legacione constitutum) consideracione nostri de canonicatu et prebenda predictis inuestire dignemini graciose, stallum sibi in choro et vocem in Capitulo mandantes de 20 iuris canonici plenitudine assingnari. Datum Glogouie etc. 395 = Leipzig Universitätsbibliothek 1249 Bl. 170°. — Ohne Uberschrift.
Strana 491
Nr. 394—396. 491 396. Karl IV. schenkt den Augustinereremiten von St. Thomas in der Prager Kleinstadt auf Fürbitte seines Sekretärs Johannes de Nouo- foro, Kanonikus in Breslau und Glogau, eine an ihr Kloster an- grenzende Hofstätte. Prag, 1351 Juni 14. Karolus Dei gracia Romanorum Rex semper Augustus et Boemie rex. Notumfacimus vniuersis, quod attendentes multiplicia me- rita probitatis et puritatem constantis fidei honorabilis Johannis de Nouoforo, Wratislauiensis et Glogouiensis Ecclesiarum Canonici, notarii, secretarii et familiaris nostri dilecti, quibus idem nobis et clare memorie illustri Johanni condam Boemie Regi, genitori nostro karissimo, frequenter adhesit et continuato fidelitatis amore cotidiana sollicitudine indesinenter adheret, religiosis, .. priori et conuentui monasterii sancte Thome in Minore ciuitate Pragensi ordinis fratrum heremitarum sancti Augustini, successoribus 10 eorum et eidem monasterio ad ipsius supplicacionis instanciam et eciam ob illum deuocionis affectum, quo dictum ordinem et pro- fessos eiusdem de innate benignitatis clemencia prosequimur et amamus, aream illam, que ab antiquo muro dicti monasterii penes viam publicam vsque ad domum Johannis, qui cognomine Pro- 15 curator dicitur, se protendit, cum longitudine et latitudine ac ceteris dimensionibus et circumstanciis suis, quibuscunque specia- libus nominibus appellari siue designari valeant, auctoritate regia animo deliberato et sano procerum nostrorum accedente consilio liberam et exemptam ab omni iurisdiccione ciuili et a realibus ac 20 personalibus seruiciis absolutam de certa nostra sciencia damus, conferimus et donamus: inhibentes burgrauiis, viceburgrauiis et ceteris officiatis in castro Pragensi nec non .. iudici, .. iuratis et vniuersitati ciuium dicte Minoris ciuitatis, qui pro tempore fuerint, fidelibus nostris, ne prefatos priorem, conuentum, mona- 25 396 Originalurkunde, Prag Kloster der Augustinereremiten von St. Tho- mas (Nr. 121); Abschrift (15. Jahrhundert) ebenda im Codex Thomeus Bl. 2°. — Die Wiedergabe nach Pelzel, Kaiser Karl IV. Erster Teil, Prag 1780, Urkundenbuch Nr. 105, S. 111f. und den von H. Zatschek (Mitt. des Vereins f. Gesch. d. Deutschen in Böhmen 73, 1935, S. 4f.) dazu gegebenen Berichtigungen. 396 6f. Vgl. oben Nr. 389.
Nr. 394—396. 491 396. Karl IV. schenkt den Augustinereremiten von St. Thomas in der Prager Kleinstadt auf Fürbitte seines Sekretärs Johannes de Nouo- foro, Kanonikus in Breslau und Glogau, eine an ihr Kloster an- grenzende Hofstätte. Prag, 1351 Juni 14. Karolus Dei gracia Romanorum Rex semper Augustus et Boemie rex. Notumfacimus vniuersis, quod attendentes multiplicia me- rita probitatis et puritatem constantis fidei honorabilis Johannis de Nouoforo, Wratislauiensis et Glogouiensis Ecclesiarum Canonici, notarii, secretarii et familiaris nostri dilecti, quibus idem nobis et clare memorie illustri Johanni condam Boemie Regi, genitori nostro karissimo, frequenter adhesit et continuato fidelitatis amore cotidiana sollicitudine indesinenter adheret, religiosis, .. priori et conuentui monasterii sancte Thome in Minore ciuitate Pragensi ordinis fratrum heremitarum sancti Augustini, successoribus 10 eorum et eidem monasterio ad ipsius supplicacionis instanciam et eciam ob illum deuocionis affectum, quo dictum ordinem et pro- fessos eiusdem de innate benignitatis clemencia prosequimur et amamus, aream illam, que ab antiquo muro dicti monasterii penes viam publicam vsque ad domum Johannis, qui cognomine Pro- 15 curator dicitur, se protendit, cum longitudine et latitudine ac ceteris dimensionibus et circumstanciis suis, quibuscunque specia- libus nominibus appellari siue designari valeant, auctoritate regia animo deliberato et sano procerum nostrorum accedente consilio liberam et exemptam ab omni iurisdiccione ciuili et a realibus ac 20 personalibus seruiciis absolutam de certa nostra sciencia damus, conferimus et donamus: inhibentes burgrauiis, viceburgrauiis et ceteris officiatis in castro Pragensi nec non .. iudici, .. iuratis et vniuersitati ciuium dicte Minoris ciuitatis, qui pro tempore fuerint, fidelibus nostris, ne prefatos priorem, conuentum, mona- 25 396 Originalurkunde, Prag Kloster der Augustinereremiten von St. Tho- mas (Nr. 121); Abschrift (15. Jahrhundert) ebenda im Codex Thomeus Bl. 2°. — Die Wiedergabe nach Pelzel, Kaiser Karl IV. Erster Teil, Prag 1780, Urkundenbuch Nr. 105, S. 111f. und den von H. Zatschek (Mitt. des Vereins f. Gesch. d. Deutschen in Böhmen 73, 1935, S. 4f.) dazu gegebenen Berichtigungen. 396 6f. Vgl. oben Nr. 389.
Strana 492
492 XIII. Urkundliche u. briefliche Zeugnisse zum Leben Johanns v. N. sterium et successores ipsorum in perpetuum in possessione, edi- ficacione, structura, libertacione, exempcione et absolucione dicte aree aduersus regie nostre donacionis siue largicionis indultum im- pediant aut impediri sinant quomodolibet vel offendi, sub pena so centum sexagenarum puri argenti nostro regali fisco seu erario soluendarum, quas ipsos et eorum quemlibet tociens irremissibiliter incurrisse volumus, quociens ausu temerario fuerit contrafactum. Presencium sub nostre Maiestatis sigillo testimonio literarum. Datum Prage anno Domini millesimo trecentesimo quinquagesimo- 35 primo, Indictione IV., XVIII. Kalendas Julii, regnorum nostro- rum anno quinto. 397. CLEMENS VI. AN JOHANN VON NEUMARKT. Erlaubt ihm auf Bitten der Königin Anna [von der Pfalz], deren Kanzler er sei, neben seinen Kanonikaten und Pfründen am Dom und an der Kreuzkirche in Breslau wie auch in Glogau und neben seiner Pfarrstelle in Neumarkt eine andere Pfarrstelle oder kirch- liche Würde, wenn sie ihm rite übertragen werde, anzunchmen. Villeneuve 1351, Oktober 26. Dilecto filio Johanni de Nouo foro, rectori parrochialis ecclesie de Nouoforo, Wratislauiensis diocesis, salutem etc. Illos libenter apostolice gracie fauore prosequimur, quos morum et vite insignit honestas et alia virtutum dona fidedignorum testi- 5 moniis affirmata commendant. Hinc est, quod nos, volentes per- sonam tuam, cui premissa, prout testimonio fidedignorum accepi- mus, laudabiliter suffragantur, horum intuitu nec non considera- cione carissime in Christo filie nostre Anne, Romanorum et Boemie regine illustris, pro te, dilecto cancellario suo, nobis in hac parte 10 humiliter supplicantis, prerogatiua prosequi fauoris et gracie spe- cialis, tecum, qui in Wratislauiensi cum reseruacione prebende et in sancte Crucis Wratislauiensis et in Glagouiensi, Wratislauiensis diocesis, ecclesiis cum prebendis canonicatus et parrochialem ec- 397 = Rom Vatik. Archiv, Reg. Avenionensia Clementis VI. X/4 (119) f. 327 n. 292, diuersarum formarum qu. 3 = Registra Vaticana 209f. 60 n. 293. Die Wiedergabe nach dem Abdruck von Klicman in Mon. Vat. Boh. I (Prag 1903) Nr. 1400, S. 727. — Regest in Zschr. d. Vereins ƒ. Gesch. Schlesiens 25 (1891) 291.
492 XIII. Urkundliche u. briefliche Zeugnisse zum Leben Johanns v. N. sterium et successores ipsorum in perpetuum in possessione, edi- ficacione, structura, libertacione, exempcione et absolucione dicte aree aduersus regie nostre donacionis siue largicionis indultum im- pediant aut impediri sinant quomodolibet vel offendi, sub pena so centum sexagenarum puri argenti nostro regali fisco seu erario soluendarum, quas ipsos et eorum quemlibet tociens irremissibiliter incurrisse volumus, quociens ausu temerario fuerit contrafactum. Presencium sub nostre Maiestatis sigillo testimonio literarum. Datum Prage anno Domini millesimo trecentesimo quinquagesimo- 35 primo, Indictione IV., XVIII. Kalendas Julii, regnorum nostro- rum anno quinto. 397. CLEMENS VI. AN JOHANN VON NEUMARKT. Erlaubt ihm auf Bitten der Königin Anna [von der Pfalz], deren Kanzler er sei, neben seinen Kanonikaten und Pfründen am Dom und an der Kreuzkirche in Breslau wie auch in Glogau und neben seiner Pfarrstelle in Neumarkt eine andere Pfarrstelle oder kirch- liche Würde, wenn sie ihm rite übertragen werde, anzunchmen. Villeneuve 1351, Oktober 26. Dilecto filio Johanni de Nouo foro, rectori parrochialis ecclesie de Nouoforo, Wratislauiensis diocesis, salutem etc. Illos libenter apostolice gracie fauore prosequimur, quos morum et vite insignit honestas et alia virtutum dona fidedignorum testi- 5 moniis affirmata commendant. Hinc est, quod nos, volentes per- sonam tuam, cui premissa, prout testimonio fidedignorum accepi- mus, laudabiliter suffragantur, horum intuitu nec non considera- cione carissime in Christo filie nostre Anne, Romanorum et Boemie regine illustris, pro te, dilecto cancellario suo, nobis in hac parte 10 humiliter supplicantis, prerogatiua prosequi fauoris et gracie spe- cialis, tecum, qui in Wratislauiensi cum reseruacione prebende et in sancte Crucis Wratislauiensis et in Glagouiensi, Wratislauiensis diocesis, ecclesiis cum prebendis canonicatus et parrochialem ec- 397 = Rom Vatik. Archiv, Reg. Avenionensia Clementis VI. X/4 (119) f. 327 n. 292, diuersarum formarum qu. 3 = Registra Vaticana 209f. 60 n. 293. Die Wiedergabe nach dem Abdruck von Klicman in Mon. Vat. Boh. I (Prag 1903) Nr. 1400, S. 727. — Regest in Zschr. d. Vereins ƒ. Gesch. Schlesiens 25 (1891) 291.
Strana 493
Nr. 396—398. 493 clesiam de Nouoforo, dicte diocesis, obtines, vt vnam aliam par- rochialem ecclesiam aut dignitatem vel personatum seu officium, 15 eciam si ei cura immineat animarum, si tibi canonice conferantur, libere recipere et vna cum dicta parrochiali ecclesia licite retinere valeas, generalis concilii et quibuscunque apostolicis et aliis con- stitucionibus ac statutis et consuetudinibus contrariis nequaquam obstantibus, auctoritate apostolica de speciali gracia dispensamus, 20 prouiso, quod parrochiales ecclesie vel earum altera ac dignitas vel personatus aut officium huiusmodi debitis non fraudentur obsequiis et animarum cura in eis, quibus illa imminet, nullatenus negligatur. Nulli ergo etc. nostre dispensacionis infringere etc. Datum apud Villamnouam. A. D., VII. Kal. Nouembris anno 25 decimo. 398. AUS EINER SUPPLIK KARLS IV. AN PAPST INNOCENZ VI. Bittet, seinem protonotarius und consiliarius Johann Ivon Neu- markt], electus Nuemburgensis, ein Kanonikat in Prag zu verleihen, unbeschadet des Umstandes, daß er bereits die Pfarrstelle in Neu- markt und ein Kanonikat an der Kreuzkirche in Breslau wie auch in Glogau innehabe. 1353 Juni 11/12. Supplicat Sanctitati Vestre deuotus filius vester Karolus Roma- norum et Boemie rex, quatenus, cum dilectus prothonotarius et consiliarius suus Johannes, ecclesie Nuemburgensis etc. (so). 398 = Rom Vatik. Archiv, Reg. Supplicat. 23 fol. 203. — Die Wieder- gabe nach dem Abdruck von Novák in Mon. Vat. Boh. II Nr. 82, S. 36f., wo die verschiedene Personen betreffende Sammelsupplik vollständig ab- gedruckt ist. Unter den beiden Johann v. N. betreffenden Suppliken fehlt der Bewilligungsvermerk (Fiat, Fiat G.) des Papstes, der bei allen übrigen Punkten des Rotulus stcht. Karls IV. damalige Bitte um ein Prager Kano- nikat für Joh. v. N. scheint also nicht den gewünschten Erfolg gehabt zu haben. Zu beachten ist, daß die zweite Joh. v. N. betreffende Supplik (Item supplicat — ut in forma, Z. 4—14) am unteren Rande des Blattes von anderer Hand hinzugefügt wurde und daß sich am Rande rechts die Be- merkung findet: Ista licet non sit signata, fuit posita pro supplemento subsequencium.
Nr. 396—398. 493 clesiam de Nouoforo, dicte diocesis, obtines, vt vnam aliam par- rochialem ecclesiam aut dignitatem vel personatum seu officium, 15 eciam si ei cura immineat animarum, si tibi canonice conferantur, libere recipere et vna cum dicta parrochiali ecclesia licite retinere valeas, generalis concilii et quibuscunque apostolicis et aliis con- stitucionibus ac statutis et consuetudinibus contrariis nequaquam obstantibus, auctoritate apostolica de speciali gracia dispensamus, 20 prouiso, quod parrochiales ecclesie vel earum altera ac dignitas vel personatus aut officium huiusmodi debitis non fraudentur obsequiis et animarum cura in eis, quibus illa imminet, nullatenus negligatur. Nulli ergo etc. nostre dispensacionis infringere etc. Datum apud Villamnouam. A. D., VII. Kal. Nouembris anno 25 decimo. 398. AUS EINER SUPPLIK KARLS IV. AN PAPST INNOCENZ VI. Bittet, seinem protonotarius und consiliarius Johann Ivon Neu- markt], electus Nuemburgensis, ein Kanonikat in Prag zu verleihen, unbeschadet des Umstandes, daß er bereits die Pfarrstelle in Neu- markt und ein Kanonikat an der Kreuzkirche in Breslau wie auch in Glogau innehabe. 1353 Juni 11/12. Supplicat Sanctitati Vestre deuotus filius vester Karolus Roma- norum et Boemie rex, quatenus, cum dilectus prothonotarius et consiliarius suus Johannes, ecclesie Nuemburgensis etc. (so). 398 = Rom Vatik. Archiv, Reg. Supplicat. 23 fol. 203. — Die Wieder- gabe nach dem Abdruck von Novák in Mon. Vat. Boh. II Nr. 82, S. 36f., wo die verschiedene Personen betreffende Sammelsupplik vollständig ab- gedruckt ist. Unter den beiden Johann v. N. betreffenden Suppliken fehlt der Bewilligungsvermerk (Fiat, Fiat G.) des Papstes, der bei allen übrigen Punkten des Rotulus stcht. Karls IV. damalige Bitte um ein Prager Kano- nikat für Joh. v. N. scheint also nicht den gewünschten Erfolg gehabt zu haben. Zu beachten ist, daß die zweite Joh. v. N. betreffende Supplik (Item supplicat — ut in forma, Z. 4—14) am unteren Rande des Blattes von anderer Hand hinzugefügt wurde und daß sich am Rande rechts die Be- merkung findet: Ista licet non sit signata, fuit posita pro supplemento subsequencium.
Strana 494
494 XIII. Urkundliche u. briefliche Zeugnisse zum Leben Johanns v. N. Item supplicat, quatenus eidem Johanni electo de canonicatu 5 Pragensis ecclesie cum reseruacione prebende ac dignitatis, per- sonatus aut officii cum cura vel sine cura, si vacant ad presens vel cum simul aut successiue vacauerint, eciam si per eleccionem ad ea consueuit assumi, dignemini prouidere, cum acceptacione, inhi- bicione, decreto et clausula anteferri, non obstante prouisione de 10 ecclesia Nuemburgensi sibi facta, et quod ecclesiam parrochialem in Nouoforo, canonicatum et prebendam sancte Crucis Wratis- lauiensis et canonicatum et prebendam Glogouiensis ecclesiarum Wratislauiensis diocesis obtinet, et cum aliis non obstantibus et clausulis oportunis et executoribus ut in forma. 398 Das Bistum Naumburg war Johann von Neumarkt durch Clemens VI. am 16. Febr. 1352 verliehen worden (Mon. Vat. Boh. I Nr. 1424, vgl. ebenda Nr. 1428. 1445. 1446. 1467). Die Verhandlungen wegen der Bischofsweihe zogen sich infolge seiner Unabkömmlichkeit vom Hofe und infolge gewisser Widerstände von seiten eines Konkurrenten, eines gewissen Rudolf von Nebra, jedoch längere Zeit erfolglos hin. Die Transferierung auf den Leito- mischler Bischofssitz (s. unten Nr. 399) machte diese Konsekration dann unnötig, vgl. Hansel, Jahrbücher für Kultur u. Geschichte der Slaven N. F. 3 (1927) S. 320f. 399. PAPST INNOCENZ VI. AN JOHANN VON NEU- MARKT. Entbindet ihn von seinen Pflichten als erwählter Bischof von Naum- burg und überträgt ihm das Bistum Leitomischl. Avignon 1353 Oktober 9. Dilecto filio Johanni electo Luthomuslensi salutem etc. Romani Pontificis ... 399 = Rom Vatik. Archiv, Reg. Aven. 122 fol. 64, Reg. Vat. 221 fol. 42°. — Die Wiedergabe nach dem Abdruck von J. F. Novák in Mon. Vat. Boh. II Nr. 145, S. 61. 399 Bezüglich der für die Bischofsweihe vorgeschriebenen Formen und Fristen erhielt Joh. v. N. mit Rücksicht auf seine Tätigkeit in der könig- lichen Kanzlei durch die nachfolgenden Bullen vom 23. Okt. und 2. Dez. 1353 verschiedene Erleichterungen zugestanden: Mon. Vat. Boh. II Nr. 152, S. 64 und Nr. 159, S. 67, vgl. Hansel, Jahrb. f. Kultur u. Gesch. d. Slaven N. F. III (1927) S. 322f. Am 18. und 22. Dez. 1353 nennt er sich bereits Episcopus (nicht mehr electus) Luthomisl.: Lindner, Urkundenwesen S. 21.
494 XIII. Urkundliche u. briefliche Zeugnisse zum Leben Johanns v. N. Item supplicat, quatenus eidem Johanni electo de canonicatu 5 Pragensis ecclesie cum reseruacione prebende ac dignitatis, per- sonatus aut officii cum cura vel sine cura, si vacant ad presens vel cum simul aut successiue vacauerint, eciam si per eleccionem ad ea consueuit assumi, dignemini prouidere, cum acceptacione, inhi- bicione, decreto et clausula anteferri, non obstante prouisione de 10 ecclesia Nuemburgensi sibi facta, et quod ecclesiam parrochialem in Nouoforo, canonicatum et prebendam sancte Crucis Wratis- lauiensis et canonicatum et prebendam Glogouiensis ecclesiarum Wratislauiensis diocesis obtinet, et cum aliis non obstantibus et clausulis oportunis et executoribus ut in forma. 398 Das Bistum Naumburg war Johann von Neumarkt durch Clemens VI. am 16. Febr. 1352 verliehen worden (Mon. Vat. Boh. I Nr. 1424, vgl. ebenda Nr. 1428. 1445. 1446. 1467). Die Verhandlungen wegen der Bischofsweihe zogen sich infolge seiner Unabkömmlichkeit vom Hofe und infolge gewisser Widerstände von seiten eines Konkurrenten, eines gewissen Rudolf von Nebra, jedoch längere Zeit erfolglos hin. Die Transferierung auf den Leito- mischler Bischofssitz (s. unten Nr. 399) machte diese Konsekration dann unnötig, vgl. Hansel, Jahrbücher für Kultur u. Geschichte der Slaven N. F. 3 (1927) S. 320f. 399. PAPST INNOCENZ VI. AN JOHANN VON NEU- MARKT. Entbindet ihn von seinen Pflichten als erwählter Bischof von Naum- burg und überträgt ihm das Bistum Leitomischl. Avignon 1353 Oktober 9. Dilecto filio Johanni electo Luthomuslensi salutem etc. Romani Pontificis ... 399 = Rom Vatik. Archiv, Reg. Aven. 122 fol. 64, Reg. Vat. 221 fol. 42°. — Die Wiedergabe nach dem Abdruck von J. F. Novák in Mon. Vat. Boh. II Nr. 145, S. 61. 399 Bezüglich der für die Bischofsweihe vorgeschriebenen Formen und Fristen erhielt Joh. v. N. mit Rücksicht auf seine Tätigkeit in der könig- lichen Kanzlei durch die nachfolgenden Bullen vom 23. Okt. und 2. Dez. 1353 verschiedene Erleichterungen zugestanden: Mon. Vat. Boh. II Nr. 152, S. 64 und Nr. 159, S. 67, vgl. Hansel, Jahrb. f. Kultur u. Gesch. d. Slaven N. F. III (1927) S. 322f. Am 18. und 22. Dez. 1353 nennt er sich bereits Episcopus (nicht mehr electus) Luthomisl.: Lindner, Urkundenwesen S. 21.
Strana 495
Nr. 398. 399. 495 Dudum siquidem bone memorie Johanne episcopo Luthomus- lensi regimini Luthomuslensis ecclesie presidente nos cupientes eidem Luthomuslensi ecclesie, cum eam vacare contingeret, per apostolice sedis prouidenciam utilem et ydoneam presidere per- sonam, prouisionem ipsius ecclesie ea vice disposicioni et ordinacioni nostre specialiter reseruauimus ac decreuimus extunc irritum et inane, si secus super hiis ... contingeret attemptari. Deinde vero dicta ecclesia Luthomuslensi per obitum dicti Johannis episcopi, 10 qui in partibus illis decessit, pastoris solacio destituta, nos vaca- cione huiusmodi fidedignis relatibus intellecta, ad prouisionem ip- sius Luthomuslensis ecclesie, de qua nullus preter nos hac vice disponere potuit neque potest, reseruacione et decreto obsistentibus supradictis, ne longe vacacionis remaneret exposita detrimentis, 15 solicitis studiis intendentes et cupientes eidem Luthomuslensi ec- clesie utilem et fructuosam presidere personam, post deliberacionem, quam super hiis cum fratribus nostris habuimus, diligentem, de- mum ad te, tunc electum Nuemburgensem, consideratis grandium tuarum virtutum meritis, quibus altissimus tuam insigniuit per- 20 sonam, direximus oculos nostre mentis. Intendentes itaque tam dicte Luthomuslensi ecclesie quam eius gregi dominico salubriter et utiliter prouidere, te a vinculo, quo Nuemburgensi ecclesie, cui tunc preeras, tenebaris, de dictorum patrum consilio et apostolice potestatis plenitudine absoluentes, te licet absentem ad prefatam 25 Luthomuslensem ecclesiam transferimus teque illi preficimus in episcopum et pastorem ... Datum Auinione VII id. Octobris anno primo. 5 In eundem modum ... capitulo ecclesie Luthomuslensis ... In eundem modum ... clero ciuitatis et dioc. Luthomuslensis... so In eundem modum ...populo ciuitatis et dioc. Luthomuslensis... In eundem modum ... vniuersis vasallis ecclesie Luthomuslensis... In eundem modum ... archiepiscopo Pragensi ... In eundem modum ... Carolo Boemie regi illustri ... 3 Johannes, erster Bischof von Leitomischl und Johanns v. Neumarkt Vorgänger (1344—1353), vorher Abt des Prämonstratenserklosters Kloster Bruck. 25 licet absentem: Joh. v. N. befand sich zur Zeit im Gefolge des Kaisers in Zürich: Huber, Reg. 1620a—1633a.
Nr. 398. 399. 495 Dudum siquidem bone memorie Johanne episcopo Luthomus- lensi regimini Luthomuslensis ecclesie presidente nos cupientes eidem Luthomuslensi ecclesie, cum eam vacare contingeret, per apostolice sedis prouidenciam utilem et ydoneam presidere per- sonam, prouisionem ipsius ecclesie ea vice disposicioni et ordinacioni nostre specialiter reseruauimus ac decreuimus extunc irritum et inane, si secus super hiis ... contingeret attemptari. Deinde vero dicta ecclesia Luthomuslensi per obitum dicti Johannis episcopi, 10 qui in partibus illis decessit, pastoris solacio destituta, nos vaca- cione huiusmodi fidedignis relatibus intellecta, ad prouisionem ip- sius Luthomuslensis ecclesie, de qua nullus preter nos hac vice disponere potuit neque potest, reseruacione et decreto obsistentibus supradictis, ne longe vacacionis remaneret exposita detrimentis, 15 solicitis studiis intendentes et cupientes eidem Luthomuslensi ec- clesie utilem et fructuosam presidere personam, post deliberacionem, quam super hiis cum fratribus nostris habuimus, diligentem, de- mum ad te, tunc electum Nuemburgensem, consideratis grandium tuarum virtutum meritis, quibus altissimus tuam insigniuit per- 20 sonam, direximus oculos nostre mentis. Intendentes itaque tam dicte Luthomuslensi ecclesie quam eius gregi dominico salubriter et utiliter prouidere, te a vinculo, quo Nuemburgensi ecclesie, cui tunc preeras, tenebaris, de dictorum patrum consilio et apostolice potestatis plenitudine absoluentes, te licet absentem ad prefatam 25 Luthomuslensem ecclesiam transferimus teque illi preficimus in episcopum et pastorem ... Datum Auinione VII id. Octobris anno primo. 5 In eundem modum ... capitulo ecclesie Luthomuslensis ... In eundem modum ... clero ciuitatis et dioc. Luthomuslensis... so In eundem modum ...populo ciuitatis et dioc. Luthomuslensis... In eundem modum ... vniuersis vasallis ecclesie Luthomuslensis... In eundem modum ... archiepiscopo Pragensi ... In eundem modum ... Carolo Boemie regi illustri ... 3 Johannes, erster Bischof von Leitomischl und Johanns v. Neumarkt Vorgänger (1344—1353), vorher Abt des Prämonstratenserklosters Kloster Bruck. 25 licet absentem: Joh. v. N. befand sich zur Zeit im Gefolge des Kaisers in Zürich: Huber, Reg. 1620a—1633a.
Strana 496
496 XIII. Urkundliche u. briefliche Zeugnisse zum Leben Johanns v. N. 400. Der französische Dauphin Karl ubersendet Johann von Neumarkt auf dessen Bitte für die Leitomischler Kirche eine Partikel des heiligen Kreuzes. Paris, 1359 Mai. Carolus, regis francie primogenitus .. Regnum regens ... Dux Normannie et dalphinus vienn. Notum facimus vniuersis presenti- bus et futuris, quod nos deuocionem eximiam, quam venerandus in Christo pater Specialis amicus noster Episcopus Luthomuslensis 5 .. Cancellarius Carissimi Auunculi nostri .. Imperatoris Romano- rum, (ostendit) ad gloriosum lignum et ad mirabile Signum Crucis, in quo Redemptor noster dominus Jesus Christus mortem nostram moriendo ineffabili sua caritate destruxit, de quo ligno et multis aliis ipsius redemptoris insigniis gloriosis, Regnum francie, adhibitis 10 predecessorum nostrorum laboribus, noscitur insignitum, sinceris affectibus prosequentes ipsiusque Episcopi deuotis Supplicacionibus annuentes, vnam paruulam particulam preciosi ligni predicti manu propria reuerenter abscissam cepimus, et sub Signo nostro in sin- done munda Inuolutam Episcopo predicto per Magistrum federi- 15 cum Clericum et familiarem suum duximus transmittendam. Vt igitur partiuncula predicta a Christi fidelibus sancti nominis Jesu Christi timorem habentibus et amorem a dicto ligno salutiffero Indubitanter sumpta credatur et secura fiducia pronis mentibus adoretur, presentes literas in testimonium premissorum Sigilli 2o nostri fecimus appensione muniri. Datum Parisiis .. Anno do- mini Millesimo Trecentesimo quinquagesimo nono Mense Maio. . . per dominum Regentem J. Maoueil. 400 Original (Siegel abgerissen) im Archiv des Stiftes S. Thomas in Alt- brünn. Die Wiederabgabe nach dem Abdruck von V. Brandl im Cod. dipl. Moraviae IX (1875) Nr. 130, S. 105. 400 Der Dauphin ist der spätere (seit 1364) französische König Karl V.; s. unten zu Anhang Nr. 402.
496 XIII. Urkundliche u. briefliche Zeugnisse zum Leben Johanns v. N. 400. Der französische Dauphin Karl ubersendet Johann von Neumarkt auf dessen Bitte für die Leitomischler Kirche eine Partikel des heiligen Kreuzes. Paris, 1359 Mai. Carolus, regis francie primogenitus .. Regnum regens ... Dux Normannie et dalphinus vienn. Notum facimus vniuersis presenti- bus et futuris, quod nos deuocionem eximiam, quam venerandus in Christo pater Specialis amicus noster Episcopus Luthomuslensis 5 .. Cancellarius Carissimi Auunculi nostri .. Imperatoris Romano- rum, (ostendit) ad gloriosum lignum et ad mirabile Signum Crucis, in quo Redemptor noster dominus Jesus Christus mortem nostram moriendo ineffabili sua caritate destruxit, de quo ligno et multis aliis ipsius redemptoris insigniis gloriosis, Regnum francie, adhibitis 10 predecessorum nostrorum laboribus, noscitur insignitum, sinceris affectibus prosequentes ipsiusque Episcopi deuotis Supplicacionibus annuentes, vnam paruulam particulam preciosi ligni predicti manu propria reuerenter abscissam cepimus, et sub Signo nostro in sin- done munda Inuolutam Episcopo predicto per Magistrum federi- 15 cum Clericum et familiarem suum duximus transmittendam. Vt igitur partiuncula predicta a Christi fidelibus sancti nominis Jesu Christi timorem habentibus et amorem a dicto ligno salutiffero Indubitanter sumpta credatur et secura fiducia pronis mentibus adoretur, presentes literas in testimonium premissorum Sigilli 2o nostri fecimus appensione muniri. Datum Parisiis .. Anno do- mini Millesimo Trecentesimo quinquagesimo nono Mense Maio. . . per dominum Regentem J. Maoueil. 400 Original (Siegel abgerissen) im Archiv des Stiftes S. Thomas in Alt- brünn. Die Wiederabgabe nach dem Abdruck von V. Brandl im Cod. dipl. Moraviae IX (1875) Nr. 130, S. 105. 400 Der Dauphin ist der spätere (seit 1364) französische König Karl V.; s. unten zu Anhang Nr. 402.
Strana 497
Nr. 400. 401. 497 401. KARL IV. AN PAPST INNOCENZ VI. Meldet die Geburt des Prinzen Wenzel und bittet, den Wünschen seines Kanzlers inbetreff der Kirche ... endgültig Erfullung zuteil werden zu lassen. [1361.] Aus der Summa Cancellarii. Sanctissime pater et domine reuerendissime, Natiuitatem illustris primogeniti nostri, quem Deus omnipotens de sue benignitatis munere speciali post multiplices lugubres curas et suspiria dolorosa, quibus post clare memorie serenissimarum ac illustrium dominarum (Blance) et (Anne) inopinatum occasum animum nostrum sauciis meroribus wlnerauit, consuete pietatis non oblitus pro veteribus nostris mesticiis resecandis feliciter in lucem mundi prodire constituit, Sanctitati vestre presentibus in- itmamus, vt, sicut eadem Sanctitas affliccionibus nostris paterne compassionis animum non negauit apponere, sic vna nobiscum de 10 communis gaudii innouata leticia gratuletur, Sanctitati vestre cttento studio et quanto possumus humilius et deuocius suppli- aantes, quatenus contemplacione nostri, sicut eciam alias dicte Sanctitati vestre preces affectuose et cum exquisito desiderio por- reximus, honorabili ... cancellario et deuoto nostro dilecto pro 15 401 = G WI L2 W2FQSH2 B2 HI Ub Gr, außerdem Melk Stiftsbiblio- thek Cod. 343 pars II. Bl. 264" — Gedruckt: Pelzel, Kaiser Karl IV. Band II, Urkundenbuch Nr. 245, S. 254 (nach Melk); Tadra Summa Canc. Nr. 273, S. 166f. — Uberschrift: Imperator similiter intimat (Item intimat H1 Gr) pape (fehlt WI L2 F Ub Gr) natiuitatem primogeniti (pr. sui F B2, filii sui HI Ub) G WI L2 W2F S H2 B2 HI Ub Gr, Pape natiuitatem primo- geniti intimat imperator Melk. — 1 et domine reuerend. fehlt S Gr Melk 3 munere specialiter W2 H2, speciali gracia S 4 clare] preclare H2 8 prodire] prouenire Q 5 Blance fehlt Hss Anne fehlt Hes 9 eadem S. V. F Sancti- 11 communibus gaudiis B2 Ub tati] Vnde Sanctitati Melk Sanctitati vestre] g. v. W1 12f. suppli- 14 vestre fehlt L2 W2 B2 camus G Q S H2 B2 HI Ub Gr Melk et fehlt G SHI cancellario] 15 honorabili N. cancellario Melk canonico S 401 Ob sich die in diesem Schreiben angedeuteten, vom Kaiser unter- stützten Verhandlungen seines Kanzlers auf einen Bistumswechsel beziehen oder auf eine enger begrenzte kirchliche Angelegenheit, bleibt dunkel.
Nr. 400. 401. 497 401. KARL IV. AN PAPST INNOCENZ VI. Meldet die Geburt des Prinzen Wenzel und bittet, den Wünschen seines Kanzlers inbetreff der Kirche ... endgültig Erfullung zuteil werden zu lassen. [1361.] Aus der Summa Cancellarii. Sanctissime pater et domine reuerendissime, Natiuitatem illustris primogeniti nostri, quem Deus omnipotens de sue benignitatis munere speciali post multiplices lugubres curas et suspiria dolorosa, quibus post clare memorie serenissimarum ac illustrium dominarum (Blance) et (Anne) inopinatum occasum animum nostrum sauciis meroribus wlnerauit, consuete pietatis non oblitus pro veteribus nostris mesticiis resecandis feliciter in lucem mundi prodire constituit, Sanctitati vestre presentibus in- itmamus, vt, sicut eadem Sanctitas affliccionibus nostris paterne compassionis animum non negauit apponere, sic vna nobiscum de 10 communis gaudii innouata leticia gratuletur, Sanctitati vestre cttento studio et quanto possumus humilius et deuocius suppli- aantes, quatenus contemplacione nostri, sicut eciam alias dicte Sanctitati vestre preces affectuose et cum exquisito desiderio por- reximus, honorabili ... cancellario et deuoto nostro dilecto pro 15 401 = G WI L2 W2FQSH2 B2 HI Ub Gr, außerdem Melk Stiftsbiblio- thek Cod. 343 pars II. Bl. 264" — Gedruckt: Pelzel, Kaiser Karl IV. Band II, Urkundenbuch Nr. 245, S. 254 (nach Melk); Tadra Summa Canc. Nr. 273, S. 166f. — Uberschrift: Imperator similiter intimat (Item intimat H1 Gr) pape (fehlt WI L2 F Ub Gr) natiuitatem primogeniti (pr. sui F B2, filii sui HI Ub) G WI L2 W2F S H2 B2 HI Ub Gr, Pape natiuitatem primo- geniti intimat imperator Melk. — 1 et domine reuerend. fehlt S Gr Melk 3 munere specialiter W2 H2, speciali gracia S 4 clare] preclare H2 8 prodire] prouenire Q 5 Blance fehlt Hss Anne fehlt Hes 9 eadem S. V. F Sancti- 11 communibus gaudiis B2 Ub tati] Vnde Sanctitati Melk Sanctitati vestre] g. v. W1 12f. suppli- 14 vestre fehlt L2 W2 B2 camus G Q S H2 B2 HI Ub Gr Melk et fehlt G SHI cancellario] 15 honorabili N. cancellario Melk canonico S 401 Ob sich die in diesem Schreiben angedeuteten, vom Kaiser unter- stützten Verhandlungen seines Kanzlers auf einen Bistumswechsel beziehen oder auf eine enger begrenzte kirchliche Angelegenheit, bleibt dunkel.
Strana 498
498 XIII. Urkundliche u. briefliche Zeugnisse zum Leben Johanns v. N. suis agendis de ecclesia ... et eciam de nostris, pro quibus sicut recolitis dudum labor precessit, finem imponere dignemini gracio- sum, sicut de vestre Sanctitatis clemencia gerimus et continue gessimus presumpcionem fiducie singularis, specialem, ymo cordi 2o nostro memoriter infigendam nobis in hoc, pater sanctissime, graciam facientes. Personam etc. Datum etc. 402. KARL, DAUPHIN VON FRANKREICH, AN PAPST URBAN V. Verwendet sich für die Translation des Bischofs Johann Ivon Neu- markt?] auf den Bamberger Stuhl. [1363 Herbst?] Aus der Summa Cancellarii. Sanctissime pater etc., Licet preces Serenissimi principis et domini Johannis regis Francie, illustris domini et genitoris nostri carissimi, quas pro translacione venerabilis Jo. episcopi [venerabilis ... Luthomis- 5 lensis episcopi, imperialis cancellarii Collect.] Sanctitati vestre et eciam] eciam G S HI 16f. de ecclesia—precessit fehlt Melk 18—19 sicut—singularis 17 processit L2 W2 apponere Melk 18 continuo L2 Gr 19 singularem Ub Gr fehlt Melk 20 in- sanctissime] beatissime Melk fligendam Melk 21 Personam Datum etc. fehlt Wi vestram sanctissimam incolumem etc. Melk L2 W2 F B2 Gr 402 = Kap WI L2 W2 FQS H2 B2 HI Ub Gr L K (von WI L2 We stand für diesen Brief eine Kollation nicht zur Verfügung). — Tadra, Summa Canc. Nr. 236, S. 151. Außerdem überliefert im Collectarius perpetuarum formarum des Joh. von Gelnhausen, dessen Abweichungen nach der Ausgabe von H. Kaiser, Innsbruck 1900, Nr. 279, S. 232f. (Sigle Collect.) gegeben werden. — Uberschrift: Delphinus supplicat ut episcopum regis Francie dignetur admittere ad ecclesiam Babenbergensem Kap, Item hic [voran- geht Summa Canc. ed. Tadra Nr. 328 mit der Uberschrift Rex quidam rogat papam ut confirmet cesarem] supplicat pro translacione cuiusdam episcopi S, Item Delphinus et dux Turonensis (Viennensis L K, fehlt H2) petunt papam pro translacione cuiusdam episcopi F H2 B2 HI Gr UbLK, Supplicacio pro cancellario pro translacione Collect. — 2 domini] domini domini B2 Ub L K, fehlt F Johannis Q L K, fehlt Collect., Jo. übrige Hes 2f. Francie regis Collect. 4 episcopi 3 domini et fehlt L K Jo. H2, Johannis episcopi Q
498 XIII. Urkundliche u. briefliche Zeugnisse zum Leben Johanns v. N. suis agendis de ecclesia ... et eciam de nostris, pro quibus sicut recolitis dudum labor precessit, finem imponere dignemini gracio- sum, sicut de vestre Sanctitatis clemencia gerimus et continue gessimus presumpcionem fiducie singularis, specialem, ymo cordi 2o nostro memoriter infigendam nobis in hoc, pater sanctissime, graciam facientes. Personam etc. Datum etc. 402. KARL, DAUPHIN VON FRANKREICH, AN PAPST URBAN V. Verwendet sich für die Translation des Bischofs Johann Ivon Neu- markt?] auf den Bamberger Stuhl. [1363 Herbst?] Aus der Summa Cancellarii. Sanctissime pater etc., Licet preces Serenissimi principis et domini Johannis regis Francie, illustris domini et genitoris nostri carissimi, quas pro translacione venerabilis Jo. episcopi [venerabilis ... Luthomis- 5 lensis episcopi, imperialis cancellarii Collect.] Sanctitati vestre et eciam] eciam G S HI 16f. de ecclesia—precessit fehlt Melk 18—19 sicut—singularis 17 processit L2 W2 apponere Melk 18 continuo L2 Gr 19 singularem Ub Gr fehlt Melk 20 in- sanctissime] beatissime Melk fligendam Melk 21 Personam Datum etc. fehlt Wi vestram sanctissimam incolumem etc. Melk L2 W2 F B2 Gr 402 = Kap WI L2 W2 FQS H2 B2 HI Ub Gr L K (von WI L2 We stand für diesen Brief eine Kollation nicht zur Verfügung). — Tadra, Summa Canc. Nr. 236, S. 151. Außerdem überliefert im Collectarius perpetuarum formarum des Joh. von Gelnhausen, dessen Abweichungen nach der Ausgabe von H. Kaiser, Innsbruck 1900, Nr. 279, S. 232f. (Sigle Collect.) gegeben werden. — Uberschrift: Delphinus supplicat ut episcopum regis Francie dignetur admittere ad ecclesiam Babenbergensem Kap, Item hic [voran- geht Summa Canc. ed. Tadra Nr. 328 mit der Uberschrift Rex quidam rogat papam ut confirmet cesarem] supplicat pro translacione cuiusdam episcopi S, Item Delphinus et dux Turonensis (Viennensis L K, fehlt H2) petunt papam pro translacione cuiusdam episcopi F H2 B2 HI Gr UbLK, Supplicacio pro cancellario pro translacione Collect. — 2 domini] domini domini B2 Ub L K, fehlt F Johannis Q L K, fehlt Collect., Jo. übrige Hes 2f. Francie regis Collect. 4 episcopi 3 domini et fehlt L K Jo. H2, Johannis episcopi Q
Strana 499
Nr. 401. 402. 499 direxit, indubie credamus audiri tum pro reuerencia dicti domini et genitoris nostri, tum quia dicti episcopi [cancellarii Collect.] condicio illum honorem et alios procul dubio promeretur, tamen ob illam eximiam fidem et magnum deuocionis affectum, quem idem episcopus [cancellarius Collect.] ad domum et progeniem 10 nostram gessit et gerit continuo, sicut hoc euidentibus et cotti- dianis indiciis experimur, Sanctitati Vestre deuoto studio et humi- liter supplicamus, quatenus contemplacione prefati domini geni- toris nostri et ad supplicem nostre peticionis instanciam, vt idem episcopus [cancellarius Collect.] a domo Francie, quam flagrantibus 15 desideriis semper amplectitur, se consolatum intelligat, negocium translacionis sue ad Bambergensem ecclesiam admittere dignemini graciose. Personam etc. Die Beziehung auf Johann v. N. scheint durch die gleichzeitige Uber- lieferung im Formelbuch Johanns von Gelnhausen, des Schülers Johanns v. N., und die dort gegebenen Personalien gesichert. Der Dauphin (delphinus Viennensis) ist Karl, erstgeborener Sohn König Johanns von Frankreich und Neffe Kaiser Karls IV., der im Jahre 1364 als Karl V. den franzö. sischen Thron bestieg. Der in der Uberschrift gleichfalls genannte dux Turonensis ist ein jüngerer Sohn desselben französischen Königs, Herzog Philipp II. (der Kühne) von Burgund. Uber Johanns v. N. persönliche Bekanntschaft mit beiden s. oben zu Nr. 6 und zu Nr. 53, auch Anhang Nr. 400. Da Johann im Collectarius Bischof von Leitomischl (1353—1364) und kaiserlicher Kanzler genannt wird, kann sich die Supplik nur auf die Erledigung des Bamberger Episkopats durch den Tod Leopolds von Bebenburg († 1363 Okt. 22) beziehen, und da der Nachfolger Leopolds, Friedrich von Truhendingen, bereits am 10. Jan. 1364 ernannt wurde, fällt das obige Schreiben des Dauphins aller Wahrscheinlichkeit nach in den Herbst des Jahres 1363. S. auch Burdach, Vom Mittelalter z. Ref. Halle 1893, S. 92f. 6 direxerit Kap credimus HI L K Collect. exaudiri B2 tum] cum 9 magne Collect. 7 tum] cum H1 Q H2 11 continue FQ 12f. humiliter] et quanto possumus humilius et deuocius Gr 13 do- mini fehlt Kap 15 domo] domino Q B2 Ub, dominio H1, orto H2 17 Bamburgensem F S Collect., Babenbergensem Kap, brandenberg. Q. brandburgensem H2, Brandeburgen. B2 H1, bäburgen. Gr, brambur- dignemini admittere H1 gen. Ub, Brandenburgensem L K 18 graciose] generose Collect. Personam etc.] Datum anno domini etc. H2, Datum Gr Collect.
Nr. 401. 402. 499 direxit, indubie credamus audiri tum pro reuerencia dicti domini et genitoris nostri, tum quia dicti episcopi [cancellarii Collect.] condicio illum honorem et alios procul dubio promeretur, tamen ob illam eximiam fidem et magnum deuocionis affectum, quem idem episcopus [cancellarius Collect.] ad domum et progeniem 10 nostram gessit et gerit continuo, sicut hoc euidentibus et cotti- dianis indiciis experimur, Sanctitati Vestre deuoto studio et humi- liter supplicamus, quatenus contemplacione prefati domini geni- toris nostri et ad supplicem nostre peticionis instanciam, vt idem episcopus [cancellarius Collect.] a domo Francie, quam flagrantibus 15 desideriis semper amplectitur, se consolatum intelligat, negocium translacionis sue ad Bambergensem ecclesiam admittere dignemini graciose. Personam etc. Die Beziehung auf Johann v. N. scheint durch die gleichzeitige Uber- lieferung im Formelbuch Johanns von Gelnhausen, des Schülers Johanns v. N., und die dort gegebenen Personalien gesichert. Der Dauphin (delphinus Viennensis) ist Karl, erstgeborener Sohn König Johanns von Frankreich und Neffe Kaiser Karls IV., der im Jahre 1364 als Karl V. den franzö. sischen Thron bestieg. Der in der Uberschrift gleichfalls genannte dux Turonensis ist ein jüngerer Sohn desselben französischen Königs, Herzog Philipp II. (der Kühne) von Burgund. Uber Johanns v. N. persönliche Bekanntschaft mit beiden s. oben zu Nr. 6 und zu Nr. 53, auch Anhang Nr. 400. Da Johann im Collectarius Bischof von Leitomischl (1353—1364) und kaiserlicher Kanzler genannt wird, kann sich die Supplik nur auf die Erledigung des Bamberger Episkopats durch den Tod Leopolds von Bebenburg († 1363 Okt. 22) beziehen, und da der Nachfolger Leopolds, Friedrich von Truhendingen, bereits am 10. Jan. 1364 ernannt wurde, fällt das obige Schreiben des Dauphins aller Wahrscheinlichkeit nach in den Herbst des Jahres 1363. S. auch Burdach, Vom Mittelalter z. Ref. Halle 1893, S. 92f. 6 direxerit Kap credimus HI L K Collect. exaudiri B2 tum] cum 9 magne Collect. 7 tum] cum H1 Q H2 11 continue FQ 12f. humiliter] et quanto possumus humilius et deuocius Gr 13 do- mini fehlt Kap 15 domo] domino Q B2 Ub, dominio H1, orto H2 17 Bamburgensem F S Collect., Babenbergensem Kap, brandenberg. Q. brandburgensem H2, Brandeburgen. B2 H1, bäburgen. Gr, brambur- dignemini admittere H1 gen. Ub, Brandenburgensem L K 18 graciose] generose Collect. Personam etc.] Datum anno domini etc. H2, Datum Gr Collect.
Strana 500
500 XIII. Urkundliche u. briefliche Zeugnisse zum Leben Johanns v. N. 403. KARL IV. AN DEN KARDINAL GUIDO VON BOULOGNE. Er möge sich beim Papst dafür verwenden, daß der Kanzler Johann, Bischof von Leitomischl, das freiwerdende Bistum Olmütz erhalte. [1364 Juli.] Reuerendissime pater et consanguinee carissime, Quia post obitum felicis memorie venerabilis Ar[nesti] quondam Pragensis archiepiscopi capitulum eiusdem ecclesie venerabilem Johannem Olomucensem episcopum vnanimi voce et pari con- 5 sensu concorditer postulauit, nos, communicato consilio principum, baronum et procerum regni nostri Boemie, postulacionem prefatam, (que) de viro vtique sufficienti morum et vite virtutibus appro- bato facta dinoscitur, summa leticia mentis accepimus. Ac propter honorem et bonum statum regni nostri Boemie desideramus ex 10 studio venerabilem Johannem Luthomislensem, cancellarium no- strum, ad Olomucensem et Albertum Swerinensem ad Luthomislen- sem ecclesias apostolice sedis clemencia benigne transferri. Propter quod paternitatem vestram affectuose petimus et rogamus, quate- nus ad prouisionem faciendam et translaciones huiusmodi aput 15 sedis apostolice graciam velitis consuete sollicitudinis et amicicie studiis laborare, gratam nobis etc. 403 Aus dem Collectarius perpetuarum formarum des Johann von Geln- hausen, ed. Kaiser, Innsbruck 1900, Nr. 271, S. 228. — Verglichen wurde die Uberlieferung in Cod. Gießen Univ. Bibl. 83 Fol. Bl. 450° (Sigle Hs). — Uberschrift: Ad Cardinalem pro eodem [archiepiscopo Prag.] confirmando Hs — 7 que fehlt Hs 403 Die Abfassungszeit liegt zwischen dem Todestag Erzbischof Ernsts (30. Juni 1364) und Johanns v. N. Ernennung zum Bischof von Olmütz (23. August 1364: Eubel, Hierarchia I S. 376; vgl. Hansel, Jahrbücher f. Kultur u. Geschichte der Slaven N. F. 3, 1927, S. 330). Die Wahl des bis- herigen Olmützer Bischofs Johann Očko durch das Kapitel der Prager Kirche zum Nachfolger Erzbischof Ernsts war am 12. Juli 1364 erfolgt (Hansel a. a. O. S. 329). 11f. Albert von Sternberg, Bischof von Schwerin seit 1356, erhielt das Bistum Leitomischl am selben Tage wie Joh. v. N. das Bistum Olmütz (23. Aug. 1364).
500 XIII. Urkundliche u. briefliche Zeugnisse zum Leben Johanns v. N. 403. KARL IV. AN DEN KARDINAL GUIDO VON BOULOGNE. Er möge sich beim Papst dafür verwenden, daß der Kanzler Johann, Bischof von Leitomischl, das freiwerdende Bistum Olmütz erhalte. [1364 Juli.] Reuerendissime pater et consanguinee carissime, Quia post obitum felicis memorie venerabilis Ar[nesti] quondam Pragensis archiepiscopi capitulum eiusdem ecclesie venerabilem Johannem Olomucensem episcopum vnanimi voce et pari con- 5 sensu concorditer postulauit, nos, communicato consilio principum, baronum et procerum regni nostri Boemie, postulacionem prefatam, (que) de viro vtique sufficienti morum et vite virtutibus appro- bato facta dinoscitur, summa leticia mentis accepimus. Ac propter honorem et bonum statum regni nostri Boemie desideramus ex 10 studio venerabilem Johannem Luthomislensem, cancellarium no- strum, ad Olomucensem et Albertum Swerinensem ad Luthomislen- sem ecclesias apostolice sedis clemencia benigne transferri. Propter quod paternitatem vestram affectuose petimus et rogamus, quate- nus ad prouisionem faciendam et translaciones huiusmodi aput 15 sedis apostolice graciam velitis consuete sollicitudinis et amicicie studiis laborare, gratam nobis etc. 403 Aus dem Collectarius perpetuarum formarum des Johann von Geln- hausen, ed. Kaiser, Innsbruck 1900, Nr. 271, S. 228. — Verglichen wurde die Uberlieferung in Cod. Gießen Univ. Bibl. 83 Fol. Bl. 450° (Sigle Hs). — Uberschrift: Ad Cardinalem pro eodem [archiepiscopo Prag.] confirmando Hs — 7 que fehlt Hs 403 Die Abfassungszeit liegt zwischen dem Todestag Erzbischof Ernsts (30. Juni 1364) und Johanns v. N. Ernennung zum Bischof von Olmütz (23. August 1364: Eubel, Hierarchia I S. 376; vgl. Hansel, Jahrbücher f. Kultur u. Geschichte der Slaven N. F. 3, 1927, S. 330). Die Wahl des bis- herigen Olmützer Bischofs Johann Očko durch das Kapitel der Prager Kirche zum Nachfolger Erzbischof Ernsts war am 12. Juli 1364 erfolgt (Hansel a. a. O. S. 329). 11f. Albert von Sternberg, Bischof von Schwerin seit 1356, erhielt das Bistum Leitomischl am selben Tage wie Joh. v. N. das Bistum Olmütz (23. Aug. 1364).
Strana 501
Nr. 403. 404. 501 404. MARKGRAF JOHANN VON MAHREN AN PAPST URBAN V. In derselben Angelegenheit. 11364 Juli.] Cum per obitum felicis memorie domini .. archiepiscopi ipsa vacaret metropolis et venerabilis pater dominus Johannes Olo- mucensis episcopus foret communi et pari canonicorum consensu in archiepiscopum postulatus, statim ..Cesar, dominus et frater noster carissimus, et nos similiter communicato procerum et fide- lium nostrorum vtroque consilio et regni Boemie ac marchionatus nostri Morauie honoribus et vberi statu rite pensatis, ad venera- bilem dominum Johannem Luthomislensem episcopum, dicti do- mini et germani nostri cancellarium, oculos nostre deliberacionis accurate conuertimus, desiderantes eum ad Olomucensem ecclesiam 10 promoueri. Quapropter, cum eadem ecclesia in nostro sit con- stituta dominio et cum omnibus castris, municionibus, opidis et fructibus eius vbicunque sitis sub patrocinio nostre proteccionis existat, sicut hoc est publica cognicione notissimum, et cum dicti Luthomislensis episcopi grata nobis conuersacio, mores et vita ab 15 experiencia, que rerum magistra iudicio sapientum describitur, cunctorum laudabilibus testimoniis approbentur, Sanctitati vestre attentissimo studio humilime supplicamus, quatenus contem- placione dicti domini imperatoris, fratris nostri carissimi, et humi- lium precum nostrarum intuitu, cum simus in hoc votis paribus 20 desiderio votiuo concordes, translato dicto domino Olomucensi episcopo ad Pragensem metropolim, prefatum Luthomislensem epis- copum ad Olomucensem ecclesiam transferre dignemini. Nam in hoc dicto Cesari fratri nostro et nobis habundantem conplacenciam, pater beatissime, facietis. 5 404 Aus dem Collectarius perpetuarum formarum des Johann von Geln- hausen ed. Kaiser, Innsbruck 1900, Nr. 267. — Verglichen wurde die Uber- lieferung in Cod. Gießen Univ.Bibl. 83 Fol. Bl. 450°. — Uberschrift: Suppli- cacio Marchionis Morauie pro Episcopo Olomuc. ad sedem apostolicam He 16 discribitur Hs
Nr. 403. 404. 501 404. MARKGRAF JOHANN VON MAHREN AN PAPST URBAN V. In derselben Angelegenheit. 11364 Juli.] Cum per obitum felicis memorie domini .. archiepiscopi ipsa vacaret metropolis et venerabilis pater dominus Johannes Olo- mucensis episcopus foret communi et pari canonicorum consensu in archiepiscopum postulatus, statim ..Cesar, dominus et frater noster carissimus, et nos similiter communicato procerum et fide- lium nostrorum vtroque consilio et regni Boemie ac marchionatus nostri Morauie honoribus et vberi statu rite pensatis, ad venera- bilem dominum Johannem Luthomislensem episcopum, dicti do- mini et germani nostri cancellarium, oculos nostre deliberacionis accurate conuertimus, desiderantes eum ad Olomucensem ecclesiam 10 promoueri. Quapropter, cum eadem ecclesia in nostro sit con- stituta dominio et cum omnibus castris, municionibus, opidis et fructibus eius vbicunque sitis sub patrocinio nostre proteccionis existat, sicut hoc est publica cognicione notissimum, et cum dicti Luthomislensis episcopi grata nobis conuersacio, mores et vita ab 15 experiencia, que rerum magistra iudicio sapientum describitur, cunctorum laudabilibus testimoniis approbentur, Sanctitati vestre attentissimo studio humilime supplicamus, quatenus contem- placione dicti domini imperatoris, fratris nostri carissimi, et humi- lium precum nostrarum intuitu, cum simus in hoc votis paribus 20 desiderio votiuo concordes, translato dicto domino Olomucensi episcopo ad Pragensem metropolim, prefatum Luthomislensem epis- copum ad Olomucensem ecclesiam transferre dignemini. Nam in hoc dicto Cesari fratri nostro et nobis habundantem conplacenciam, pater beatissime, facietis. 5 404 Aus dem Collectarius perpetuarum formarum des Johann von Geln- hausen ed. Kaiser, Innsbruck 1900, Nr. 267. — Verglichen wurde die Uber- lieferung in Cod. Gießen Univ.Bibl. 83 Fol. Bl. 450°. — Uberschrift: Suppli- cacio Marchionis Morauie pro Episcopo Olomuc. ad sedem apostolicam He 16 discribitur Hs
Strana 502
502 XIII. Urkundliche u. briefliche Zeugnisse zum Leben Johanns v. N. 405. Die Herzoge Albrecht und Leopold von Österreich weisen dem kaiser- lichen Kanzler Johann, Bischof von Olmütz, für seine Dienste jähr- lich zwei Fuder Weins ihres besten Gewächses an. Prag, 1371 Oktober 7. Wir Albrecht und Leuppolt etc. bechennen und tûn chunt offen- lich mit disem brief, daz wir günstiklich angesehen haben die lauter freuntschaft und manigvaltige furderung, die uns der er- wirdig unser lieber frunt herr Johann bischof ze Olmuntz, des 5 allerdurchleuchtigisten fursten unsers lieben gnedigen herren und vaters hern Karlen, Rômischen keisers, zû allen zeiten merer des reichs und kunigs ze Behem, kanzler gen demselben unserm herren dem kaiser und ouch sust allerweg daher erzaiget hat und stetik- lich erzaiget; und haben darumbe ze einer arkantnûzze solicher 10 freuntschaft und furderunge im gelobt und verhaizzen, geloben und verhaizzen ouch wizzentlich, alle jar ze geben zwai fûder weins unser pesten gewechst in Osterrich; dieselben zwai füder unser kelrmaister, wer der je zuo den zeiten ist, jeriklich richtiklich und an alles verziehen antwurten soll seinem gewizzen botten, der die i5 von seinen wegen vordert. Und gepieten wir ouch mit kraft ditz briefs bei unsern hulden unserm kelrmaister, wer der je zu den zeiten ist oder wirt, daz er des egenanten kanzlers botten jeklichs jares, wenne die an im gevordert werden, die vorgenanten zwai fuder weins unser pesten gewechst furderlich und ane allen auf- 2o schub richte und antwurt, wan wir im ouch dieselben zwai fûder weins an seinem ampte jeriklich abziehen und in der ledig sagen wellen. Mit urkunt ditz briefs. Geben ze Prag an eritag nach sand Frantzischi tag anno septua- gesimo primo. 405 = Wien Staatsarchiv Cod. suppl. Nr. 407 Bl. 27 (gleichzeitige Kopie). — Die Wiedergabe nach dem Abdruck von S. Steinherz, Mitteilungen d. Instituts ƒ. österr. Gesch. 9 (1888) S. 629f. 23 eritag (ertag, erchtag, erichtag und weitere Nebenformen) bayrisch = Dienstag, 8. Schmeller, Bayr. Wörterbuch2 I 127; II 1071.
502 XIII. Urkundliche u. briefliche Zeugnisse zum Leben Johanns v. N. 405. Die Herzoge Albrecht und Leopold von Österreich weisen dem kaiser- lichen Kanzler Johann, Bischof von Olmütz, für seine Dienste jähr- lich zwei Fuder Weins ihres besten Gewächses an. Prag, 1371 Oktober 7. Wir Albrecht und Leuppolt etc. bechennen und tûn chunt offen- lich mit disem brief, daz wir günstiklich angesehen haben die lauter freuntschaft und manigvaltige furderung, die uns der er- wirdig unser lieber frunt herr Johann bischof ze Olmuntz, des 5 allerdurchleuchtigisten fursten unsers lieben gnedigen herren und vaters hern Karlen, Rômischen keisers, zû allen zeiten merer des reichs und kunigs ze Behem, kanzler gen demselben unserm herren dem kaiser und ouch sust allerweg daher erzaiget hat und stetik- lich erzaiget; und haben darumbe ze einer arkantnûzze solicher 10 freuntschaft und furderunge im gelobt und verhaizzen, geloben und verhaizzen ouch wizzentlich, alle jar ze geben zwai fûder weins unser pesten gewechst in Osterrich; dieselben zwai füder unser kelrmaister, wer der je zuo den zeiten ist, jeriklich richtiklich und an alles verziehen antwurten soll seinem gewizzen botten, der die i5 von seinen wegen vordert. Und gepieten wir ouch mit kraft ditz briefs bei unsern hulden unserm kelrmaister, wer der je zu den zeiten ist oder wirt, daz er des egenanten kanzlers botten jeklichs jares, wenne die an im gevordert werden, die vorgenanten zwai fuder weins unser pesten gewechst furderlich und ane allen auf- 2o schub richte und antwurt, wan wir im ouch dieselben zwai fûder weins an seinem ampte jeriklich abziehen und in der ledig sagen wellen. Mit urkunt ditz briefs. Geben ze Prag an eritag nach sand Frantzischi tag anno septua- gesimo primo. 405 = Wien Staatsarchiv Cod. suppl. Nr. 407 Bl. 27 (gleichzeitige Kopie). — Die Wiedergabe nach dem Abdruck von S. Steinherz, Mitteilungen d. Instituts ƒ. österr. Gesch. 9 (1888) S. 629f. 23 eritag (ertag, erchtag, erichtag und weitere Nebenformen) bayrisch = Dienstag, 8. Schmeller, Bayr. Wörterbuch2 I 127; II 1071.
Strana 503
Nr. 405. 406. 503 406. JOHANN VON JENZENSTEIN, ERZBISCHOF VON PRAG, AN EINEN MAGISTER NICOLAUS, ARTISTA PRAGENSIS. Klage uber den Tod Johanns von Neumarkt. [1381 Januar.] Magistro Nicolao, artiste Pragensi. Deuote dilecte, Cogit me non modicus dolor elegiacum tibi scriptum dirigere, videlicet reuerendi in Christo patris Jo[hannis] condam episcopi Olomucensis, rethoris et poete eximii, flebilem transitum, qui iratis diis in vigilia Natalis Domini preterita vltimum fatum mortis per- soluit. Rebar enim quod Musis propiciis inmortalis existeret, qui- bus sic suis seruiebat carminibus, quas tantis laudum intollebat preconiis, qui eciam, secundum quod earundem dignitas requirebat, in suis epistolis eas debitis sedibus collocabat, ita quod nullius 10 culpandus iniurie habebatur fueritque dignissimus ipsarum can- cellarius. Sed an digne mercedem tulerit qui iam per eas extinctus esse congnoscitur, tibi relinquimus. Vbi tunc latitabat diuorum deorum medicus Esculapius? Vbi vnguentorum eius pigmenta salubria? Vbi ex Heliconeis collibus Camenis propiciis cassia, 1s mirtus et aliorum thymiamatum redolencia in sue vite presidium decerpta fuerunt ? Quomodo [?] obliuioni datus est tantus preco earum ? Sed ecce, quem iste mendose manes dimiserunt, superne dee gratanter tulerunt, principaliter tamen illa dearum dea, que deum deorum meruit in sui sacrarii vtero continere, cui ipse sepius 2o carminis odas formabat, cui canticum laudis precinebat, cui ora- 406 = Prag Archiv des Ministeriums des Innern Cod. 2449 Ifrüher Wien Staatsarchiv Cod. 183] Bl. 9° (alias 10°). — V. Brandl, Cod. dipl. Moraviae XI (1885) Nr. 213, S. 192; J. Loserth, Archiv ƒ. österr. Geschichte 55 (1877) S. 314ff., Nr. 13. — 13 tibi relinquimus a. R. eingefügt Hs 16 aliarum Hs 17 Quomodo] Qua Hs (von der Hand eines Cor- rektors darüber in kleinerer Schrift cui), verderbt aus Quö (= Quomodo) ? obliuioni aus obliuione Hs 406 Uber Joh. von Jenzenstein vgl. oben zu Nr. 385. 21 Von Mariengebeten (oraciones Z. 21/22) Johanns v. N. bringt J. Klappers Ausgabe der Gebete des Hofkanzlers und des Prager Kultur- kreises' [Joseph Klapper, Schriften Johanns v. N. IV. Teil in: Burdach,
Nr. 405. 406. 503 406. JOHANN VON JENZENSTEIN, ERZBISCHOF VON PRAG, AN EINEN MAGISTER NICOLAUS, ARTISTA PRAGENSIS. Klage uber den Tod Johanns von Neumarkt. [1381 Januar.] Magistro Nicolao, artiste Pragensi. Deuote dilecte, Cogit me non modicus dolor elegiacum tibi scriptum dirigere, videlicet reuerendi in Christo patris Jo[hannis] condam episcopi Olomucensis, rethoris et poete eximii, flebilem transitum, qui iratis diis in vigilia Natalis Domini preterita vltimum fatum mortis per- soluit. Rebar enim quod Musis propiciis inmortalis existeret, qui- bus sic suis seruiebat carminibus, quas tantis laudum intollebat preconiis, qui eciam, secundum quod earundem dignitas requirebat, in suis epistolis eas debitis sedibus collocabat, ita quod nullius 10 culpandus iniurie habebatur fueritque dignissimus ipsarum can- cellarius. Sed an digne mercedem tulerit qui iam per eas extinctus esse congnoscitur, tibi relinquimus. Vbi tunc latitabat diuorum deorum medicus Esculapius? Vbi vnguentorum eius pigmenta salubria? Vbi ex Heliconeis collibus Camenis propiciis cassia, 1s mirtus et aliorum thymiamatum redolencia in sue vite presidium decerpta fuerunt ? Quomodo [?] obliuioni datus est tantus preco earum ? Sed ecce, quem iste mendose manes dimiserunt, superne dee gratanter tulerunt, principaliter tamen illa dearum dea, que deum deorum meruit in sui sacrarii vtero continere, cui ipse sepius 2o carminis odas formabat, cui canticum laudis precinebat, cui ora- 406 = Prag Archiv des Ministeriums des Innern Cod. 2449 Ifrüher Wien Staatsarchiv Cod. 183] Bl. 9° (alias 10°). — V. Brandl, Cod. dipl. Moraviae XI (1885) Nr. 213, S. 192; J. Loserth, Archiv ƒ. österr. Geschichte 55 (1877) S. 314ff., Nr. 13. — 13 tibi relinquimus a. R. eingefügt Hs 16 aliarum Hs 17 Quomodo] Qua Hs (von der Hand eines Cor- rektors darüber in kleinerer Schrift cui), verderbt aus Quö (= Quomodo) ? obliuioni aus obliuione Hs 406 Uber Joh. von Jenzenstein vgl. oben zu Nr. 385. 21 Von Mariengebeten (oraciones Z. 21/22) Johanns v. N. bringt J. Klappers Ausgabe der Gebete des Hofkanzlers und des Prager Kultur- kreises' [Joseph Klapper, Schriften Johanns v. N. IV. Teil in: Burdach,
Strana 504
504 XIII. Urkundliche u. briefliche Zeugnisse zum Leben Johanns v. N. 25 cionum suarum supplices preces tribuebat, cui metra scandere parabat. Hec enim pro temporali varietate vitam sibi stabilem tribuit et eternam. Quapropter tibi sinceriter consulimus, vt istis ammodo nugosis meretriculis fidem non adhibeas, que tam preclaro viro iniuriate sunt, sed oculos tuos ad illam intemeratam deam virginem matrem Ihesu Christi gloriosam Mariam conuertas, quam ille perfide furie contremiscunt. Eique doxam cane, eius eciam asseclam te per so bonorum operum varietatem ostende! Cui eciam et nos vernare libet, quam insuper sanctorum agmina laudare non sufficiunt. Sed vtinam sic ab intestato variarum scienciarum vir redimitus non decessisset, quod, si forsan possibile esset, in extrema mortis hora prout res ceteras disertam eius eloquii suauitatem alicui s5 delegasset! Sed vnum est in quo consolor, quod libros suos hinc inde legatos quamplura habent monasteria. Quos tu cum summa scrutari velis diligencia; vt si qui venales forent, eos libenter per- soluam aliosque adiuuante Domino copiabo. 22 scandire Hs 31 insuper a. R. für im Text gestrichenes eciam He 34 eloquiu Hs V. M. z. R. VI 4] auf S. 18—26 (Nr. 2, 6—13) sieben Clemens VI. zuge- schriebene Tagzeiten vom Mitleiden Marias und auf S. 145—175 (Nr. 18 bis 22) fünf Mariengebete des heil. Anselm in der Verdeutschung Johanns v. N., sämtlich in nicht metrischer Form. Die Marienlieder des Kanzlers (car- minis odas Z. 21, metra Z. 22), um die der Briefschreiber Joh. v. N. in Nr. 385, 24f. persönlich bittet (beate Marie metra), sind bisher noch nicht bekannt geworden. Vgl. auch R. Wolkan, Gesch. d. deutschen Literatur in Böhmen bis z. Ausgange des 16. Jahrhs. Prag 1894, S. 104f. 26 meretriculis: den Musen (die Z. 28 furie genannt werden), vielleicht nach Boethius, De cons. phil. I 1 (scaenicas meretriculas). 30 vernare im Sinne von "wieder singen’. 34 prout res ceteras: der sonstige Nachlaß Johanns von N. ging in den Besitz seines Kämmerers Johann von Münsterberg über. Von ihm erwarb Markgraf Jost von Mähren am 18. April 1381 eczlich gerete und cleynod für eine jährliche Rente von zehn Mark: Cod. dipl. Moraviae XI (1885) Nr. 218, S. 195f.; vgl. Hansel, Jahrbücher f. Kultur u. Gschichte der Slaven N. F. III (1927) S. 343. 36 monasteria: für das Kloster St. Thomas der Augustinereremiten in Prag vgl. das Vermächtnis oben Nr. 124.
504 XIII. Urkundliche u. briefliche Zeugnisse zum Leben Johanns v. N. 25 cionum suarum supplices preces tribuebat, cui metra scandere parabat. Hec enim pro temporali varietate vitam sibi stabilem tribuit et eternam. Quapropter tibi sinceriter consulimus, vt istis ammodo nugosis meretriculis fidem non adhibeas, que tam preclaro viro iniuriate sunt, sed oculos tuos ad illam intemeratam deam virginem matrem Ihesu Christi gloriosam Mariam conuertas, quam ille perfide furie contremiscunt. Eique doxam cane, eius eciam asseclam te per so bonorum operum varietatem ostende! Cui eciam et nos vernare libet, quam insuper sanctorum agmina laudare non sufficiunt. Sed vtinam sic ab intestato variarum scienciarum vir redimitus non decessisset, quod, si forsan possibile esset, in extrema mortis hora prout res ceteras disertam eius eloquii suauitatem alicui s5 delegasset! Sed vnum est in quo consolor, quod libros suos hinc inde legatos quamplura habent monasteria. Quos tu cum summa scrutari velis diligencia; vt si qui venales forent, eos libenter per- soluam aliosque adiuuante Domino copiabo. 22 scandire Hs 31 insuper a. R. für im Text gestrichenes eciam He 34 eloquiu Hs V. M. z. R. VI 4] auf S. 18—26 (Nr. 2, 6—13) sieben Clemens VI. zuge- schriebene Tagzeiten vom Mitleiden Marias und auf S. 145—175 (Nr. 18 bis 22) fünf Mariengebete des heil. Anselm in der Verdeutschung Johanns v. N., sämtlich in nicht metrischer Form. Die Marienlieder des Kanzlers (car- minis odas Z. 21, metra Z. 22), um die der Briefschreiber Joh. v. N. in Nr. 385, 24f. persönlich bittet (beate Marie metra), sind bisher noch nicht bekannt geworden. Vgl. auch R. Wolkan, Gesch. d. deutschen Literatur in Böhmen bis z. Ausgange des 16. Jahrhs. Prag 1894, S. 104f. 26 meretriculis: den Musen (die Z. 28 furie genannt werden), vielleicht nach Boethius, De cons. phil. I 1 (scaenicas meretriculas). 30 vernare im Sinne von "wieder singen’. 34 prout res ceteras: der sonstige Nachlaß Johanns von N. ging in den Besitz seines Kämmerers Johann von Münsterberg über. Von ihm erwarb Markgraf Jost von Mähren am 18. April 1381 eczlich gerete und cleynod für eine jährliche Rente von zehn Mark: Cod. dipl. Moraviae XI (1885) Nr. 218, S. 195f.; vgl. Hansel, Jahrbücher f. Kultur u. Gschichte der Slaven N. F. III (1927) S. 343. 36 monasteria: für das Kloster St. Thomas der Augustinereremiten in Prag vgl. das Vermächtnis oben Nr. 124.
Strana 505
Nachträge und Berichtigungen. Nr. 1, 12 (S. 2): lies omnibus ciuitatibus Sueuie. Nr. 7, 18 (S. 13): der marchio Brandeburgensis ist Ludwig d. Römer (1351—1365). Nr. 10 Anm. (S. 16f.): über Persönlichkeit, kirchliche Verwaltungstätig- keit und literarische Interessen des Prager Erzbischofs Ernst von Pardubitz s. auch K. Chytil, Památky českého uméni illuminá- torského I. Díl. A. Prag 1915, S. 30—46. Nr. 11 Anm. (S. 20, vierte Zeile von unten): lies Huber, Reg.' (statt Huber, Rg.). Nr. 14 Anm. (S. 28): der in Cod. dipl. Mor. XI Nr. 72 (S. 64) am 22. März 1377 als verstorben genannte Propst von St. Petri in Brünn namens Nicolaus ist nach V. Brandl (s. Register ebenda s. v Brünn") nicht Nicolaus von Kremsier, der bekannte Nota. der Reichskanzlei, sondern Nicolaus de Veselí (Nicolaus de Wessel(y), vgl. ebenda Nr. 559, S. 475). Nach K. Chytil (Pa- mátký českého uméni illuminatorského I. Díl. A. S. 53 Anm.), der sich auf eine Supplik in den Vatikanischen Registern bezieht, wäre Nicolaus von Kremsier sogar bereits am 6. Oktober 1364 nicht mehr am Leben gewesen. Trifft das zu, so kommt seine Adresse für Nr. 14 und Nr. 220 nicht in Frage, und auch die Vermutung seiner Emp- fängerschaft für Nr. 94. 164. 203. 270 wäre nicht aufrecht zu halten; desgleichen wäre die Anm. zu Nr. 57 (S. 94) und Nr. 164 (S. 248f.) zu modifizieren. Ein abschließendes Urteil wird erst möglich sein, wenn Band III. IV. der Mon. Vat. Boh. vorliegen, die die Vatikani- schen Register für die Regierungszeit Urbans V. und Gregors XI. ausschöpfen. 18, 6f. (S. 35): das Fragezeichen hinter placitorum und die Be- merkung im Lesartenapparat sind zu tilgen, vgl. Nr. 224, 9 und Nr. 224, 12f. Nr. 21, 3 (S. 37): lies separaretur (statt separatur). Nr. 23 (S. 39ff.) zu diesem Brief vergleiche man die von S. Steinherz, Mitt. Inst. f. öst. Gesch. 9 (1888) S. 620f. aus derselben Handschrift (Bl. 87ff..) veröffentlichten Chronistischen Aufzeichnungen des kaiserlichen Kanzlers, des Bischofs Johann von Ol- mütz, nach der ersten Redaktion'. Nr. 27, 25 Lesarten (S. 48): lies Luthomissl.] loth. Hs." Nr. 28, 20—24 (S. 49): es liegt nahezu wörtliches Zitat vor aus Valerius Maximus I 6 Ext. 3: Formicis Midae iure meritoque apes Platonis Nr.
Nachträge und Berichtigungen. Nr. 1, 12 (S. 2): lies omnibus ciuitatibus Sueuie. Nr. 7, 18 (S. 13): der marchio Brandeburgensis ist Ludwig d. Römer (1351—1365). Nr. 10 Anm. (S. 16f.): über Persönlichkeit, kirchliche Verwaltungstätig- keit und literarische Interessen des Prager Erzbischofs Ernst von Pardubitz s. auch K. Chytil, Památky českého uméni illuminá- torského I. Díl. A. Prag 1915, S. 30—46. Nr. 11 Anm. (S. 20, vierte Zeile von unten): lies Huber, Reg.' (statt Huber, Rg.). Nr. 14 Anm. (S. 28): der in Cod. dipl. Mor. XI Nr. 72 (S. 64) am 22. März 1377 als verstorben genannte Propst von St. Petri in Brünn namens Nicolaus ist nach V. Brandl (s. Register ebenda s. v Brünn") nicht Nicolaus von Kremsier, der bekannte Nota. der Reichskanzlei, sondern Nicolaus de Veselí (Nicolaus de Wessel(y), vgl. ebenda Nr. 559, S. 475). Nach K. Chytil (Pa- mátký českého uméni illuminatorského I. Díl. A. S. 53 Anm.), der sich auf eine Supplik in den Vatikanischen Registern bezieht, wäre Nicolaus von Kremsier sogar bereits am 6. Oktober 1364 nicht mehr am Leben gewesen. Trifft das zu, so kommt seine Adresse für Nr. 14 und Nr. 220 nicht in Frage, und auch die Vermutung seiner Emp- fängerschaft für Nr. 94. 164. 203. 270 wäre nicht aufrecht zu halten; desgleichen wäre die Anm. zu Nr. 57 (S. 94) und Nr. 164 (S. 248f.) zu modifizieren. Ein abschließendes Urteil wird erst möglich sein, wenn Band III. IV. der Mon. Vat. Boh. vorliegen, die die Vatikani- schen Register für die Regierungszeit Urbans V. und Gregors XI. ausschöpfen. 18, 6f. (S. 35): das Fragezeichen hinter placitorum und die Be- merkung im Lesartenapparat sind zu tilgen, vgl. Nr. 224, 9 und Nr. 224, 12f. Nr. 21, 3 (S. 37): lies separaretur (statt separatur). Nr. 23 (S. 39ff.) zu diesem Brief vergleiche man die von S. Steinherz, Mitt. Inst. f. öst. Gesch. 9 (1888) S. 620f. aus derselben Handschrift (Bl. 87ff..) veröffentlichten Chronistischen Aufzeichnungen des kaiserlichen Kanzlers, des Bischofs Johann von Ol- mütz, nach der ersten Redaktion'. Nr. 27, 25 Lesarten (S. 48): lies Luthomissl.] loth. Hs." Nr. 28, 20—24 (S. 49): es liegt nahezu wörtliches Zitat vor aus Valerius Maximus I 6 Ext. 3: Formicis Midae iure meritoque apes Platonis Nr.
Strana 506
506 Nachträge und Berichtigungen. praetulerim: illae enim caducae ac fragilis, hae solidae et aeternae felicitatis indices extiterunt, dormientis in cunis paruuli labellis mel inserendo. Qua re audita prodigiorum interpretes singularem eloquii suauitatem ore eius emanaturam dixerunt. Ac mihi quidem illae apes non montem Hymettium tymi flore redolentem; sed Musa- rum Heliconios colles omni genere doctrinae uirentis dea- rum instinctu depastae maximo ingenio dulcissima sum- mae eloquentiae instillasse uidentur alimenta. Nr. 33 (S. 57): im Lesartenapparat zu Z. 3 ist iudicat Hs' zu tilgen. Nr. 33, 12 (S. 57): für doceor ist exerceor in den Text zu setzen; die ent- sprechende Anm. im Lesartenapparat ist zu tilgen. Nr. 33, 29f. (S. 58): die handschriftliche Überlieferung (in augt felicitatis eterne) läßt auch die Lesung in augmento felicitatis eterne zu. Nr. 36 (S. 63): der Eingang erinnert an Valerius Maximus 1, 6 Ext. 3, 5, s. Nachträge zu Nr. 28, 20—24. — Z. 3f. ist für Enei nemoris einzu- setzen Aonii nemoris, vgl. zu Nr. 48, 82 und zu Nr. 344, 9f. Nr. 43. 44 (S. 73ff.): die Datierung 1376 Winter' verdient den Vorzug, denn für den 5. Dezember 1376 ist die Anwesenheit Johanns v. N. in Prag bezeugt, s. Huber, Regesten Nr. 5724. 48, 23—62 Lesarten (S. 80f.): zur Vergleichung hätte auch der Text bei Thomas Wright, The Anglo-Latin Satirical Poets and Epigram- matists of the 12th Century, Vol. II, London 1872, S. 455f. [Rerum Britannicarum medii aevi scriptores] herangezogen werden sollen, der gegenüber dem Text bei Migne verschiedene Abweichungen zeigt. Das Gleiche gilt für das auf S. 83 gegebene Stück aus Alans De planctu naturae, zu dem man Wright a. a. O. II S. 452f. vergleiche. Nr. 50 (S. 87): die zu Z. 1—9 ausgehobene Stelle aus Alans Anticlaudianus steht bei Th. Wright a. a. O. vol. II S. 272f. Nr. 55, 2 (S. 92): mit Maiestas wird der mährische Markgraf von Joh. v. N. auch Nr. 125, 2 angeredet. Nr. 56 (S. 92f.): die Worte de Praga recedens (Z. 4) deuten vielleicht auf den Aufenthalt Johanns v. N. in Prag im Dezember 1376 (vgl. oben Nachträge zu Nr. 43. 44), so daß als Empfänger Markgraf Jost und als Abfassungszeit der Anfang des Jahres 1377 anzu- setzen wäre. Nr. 61 Anm. (S. 99): das nach "Bolko II.' in Klammern gesetzte parvus' ist zu tilgen. Nr. 64, 23 (S. 102): die Handschrift hat Albertum pincernam (nicht Albertum Pincernam). Nr. 69, 10f. Anm. (S. 106): lies Johannes Berwici'. Nr. 71 Lesartenapparat (S. 109): die Überschrift in B lautet: Miratur de salutacione qua ipsum Cardinalis salutauit. S. 124: in die IV. Abteilung (Kanzleidienst und Kanzlei- kollegen") hätte noch der nachstehende Brief Aufnahme finden sollen, der Johann v. Neumarkt in engeren Beziehungen zu Hein- rich von Wesel zeigt, der zusammen mit Rudolf von Friedberg im Jahre 1349 aus der Kanzlei des Erzbischofs Baldewin von Trier Nr.
506 Nachträge und Berichtigungen. praetulerim: illae enim caducae ac fragilis, hae solidae et aeternae felicitatis indices extiterunt, dormientis in cunis paruuli labellis mel inserendo. Qua re audita prodigiorum interpretes singularem eloquii suauitatem ore eius emanaturam dixerunt. Ac mihi quidem illae apes non montem Hymettium tymi flore redolentem; sed Musa- rum Heliconios colles omni genere doctrinae uirentis dea- rum instinctu depastae maximo ingenio dulcissima sum- mae eloquentiae instillasse uidentur alimenta. Nr. 33 (S. 57): im Lesartenapparat zu Z. 3 ist iudicat Hs' zu tilgen. Nr. 33, 12 (S. 57): für doceor ist exerceor in den Text zu setzen; die ent- sprechende Anm. im Lesartenapparat ist zu tilgen. Nr. 33, 29f. (S. 58): die handschriftliche Überlieferung (in augt felicitatis eterne) läßt auch die Lesung in augmento felicitatis eterne zu. Nr. 36 (S. 63): der Eingang erinnert an Valerius Maximus 1, 6 Ext. 3, 5, s. Nachträge zu Nr. 28, 20—24. — Z. 3f. ist für Enei nemoris einzu- setzen Aonii nemoris, vgl. zu Nr. 48, 82 und zu Nr. 344, 9f. Nr. 43. 44 (S. 73ff.): die Datierung 1376 Winter' verdient den Vorzug, denn für den 5. Dezember 1376 ist die Anwesenheit Johanns v. N. in Prag bezeugt, s. Huber, Regesten Nr. 5724. 48, 23—62 Lesarten (S. 80f.): zur Vergleichung hätte auch der Text bei Thomas Wright, The Anglo-Latin Satirical Poets and Epigram- matists of the 12th Century, Vol. II, London 1872, S. 455f. [Rerum Britannicarum medii aevi scriptores] herangezogen werden sollen, der gegenüber dem Text bei Migne verschiedene Abweichungen zeigt. Das Gleiche gilt für das auf S. 83 gegebene Stück aus Alans De planctu naturae, zu dem man Wright a. a. O. II S. 452f. vergleiche. Nr. 50 (S. 87): die zu Z. 1—9 ausgehobene Stelle aus Alans Anticlaudianus steht bei Th. Wright a. a. O. vol. II S. 272f. Nr. 55, 2 (S. 92): mit Maiestas wird der mährische Markgraf von Joh. v. N. auch Nr. 125, 2 angeredet. Nr. 56 (S. 92f.): die Worte de Praga recedens (Z. 4) deuten vielleicht auf den Aufenthalt Johanns v. N. in Prag im Dezember 1376 (vgl. oben Nachträge zu Nr. 43. 44), so daß als Empfänger Markgraf Jost und als Abfassungszeit der Anfang des Jahres 1377 anzu- setzen wäre. Nr. 61 Anm. (S. 99): das nach "Bolko II.' in Klammern gesetzte parvus' ist zu tilgen. Nr. 64, 23 (S. 102): die Handschrift hat Albertum pincernam (nicht Albertum Pincernam). Nr. 69, 10f. Anm. (S. 106): lies Johannes Berwici'. Nr. 71 Lesartenapparat (S. 109): die Überschrift in B lautet: Miratur de salutacione qua ipsum Cardinalis salutauit. S. 124: in die IV. Abteilung (Kanzleidienst und Kanzlei- kollegen") hätte noch der nachstehende Brief Aufnahme finden sollen, der Johann v. Neumarkt in engeren Beziehungen zu Hein- rich von Wesel zeigt, der zusammen mit Rudolf von Friedberg im Jahre 1349 aus der Kanzlei des Erzbischofs Baldewin von Trier Nr.
Strana 507
Nachträge und Berichtigungen. 507 in die Prager Kanzlei gekommen war (vgl. Ludwig Erich Schmitt, Die deutsche Urkundensprache in der Kanzlei Kaiser Karls IV. Halle, Max Niemeyer 1936, S. 77f.): JOHANN VON NEUMARKT AN DIE STADT FRANKFURT A./M. Bittet, der Kanzlei das beifolgende Weggeldprivileg zu vergelten. Windsheim [1357] Juni 9. Originalurkunde in Frankfurt a/M. Stadtarchiv, Reichssachen Nachtr. Nr. 662. Die Wiedergabe nach E. Stengel, Nova Alamanniae, Berlin 1930, Nr. 992, S. 650. Johannes episcopus Luthomislensis, imperialis aule cancellarius. Lieben frund und burger von Frankenfurt, Wir senden uch von besunder fruntschafft und liebe uwern brief von dem wegelte zu Frideberg [vgl. Huber, Regesten 2668], und han wir und meister Hen(rich) von Wesel unsern ernst darzů getan und bestellet, daz ir uns und den gesellen von der cancellarien von dem briefe und anderen, die ir genomen hait, (also tut), daz uns alle zeit luste dienst und vorderung zu tûn in uwern sachen, wann wir nicht gerne sehen, daz ir an uwern sachen sultet hindernuzz han, wo wir daz berichten muchten. Geben zû Windensheim am freitag nach unsers herren lichnams dag. [Auf der Rückseite] Den erbern weisen luten dem burgermeistern, dem rot und burgeren von Frankenfurt, unsern lieben frunden. Nr. 83 Anm. (S. 128) : für Dietmars v. Meckebach Bildungsgang ist beachtenswert, daß er vor seinem Eintritt in die Kanzlei Karls IV. sechs Jahre lang (1336—1342) in der Kanzlei des Erzbischofs Balde- win von Trier gewirkt hat (zusammen mit Rudolf Losse), s. Ludwig Erich Schmitt, Die deutsche Urkundensprache in der Kanzlei Kaiser Karls IV., Hulle 1936, S. 73. 80f. 89 nebst Anm. 35 [Mitteldeutsche Studien, hrsg. von Th. Frings, Heft 11]. Nr. 84, 1 (S. 128): der Eingang, für den in der Anmerkung auf Venantius Fortunatus als Quelle verwiesen ist, begegnet auch in einem Oster- hymnus des 10. Juhrhunderts, s. Dreves, Analecta hymnica medii aevi II, Leipzig 1888, S. 141, Nr. 22. Nr. 86 Anm. (S. 132): scholasticus Lubucensis ist Petrus (Tilonis auri- fabri de Wratislavia) seit dem Jahre 1357, s. Mon. Vat. Boh. II Nr. 549f., S. 219: Paulus episcopus Gurcensis [Paul Harrach, Bischof von Gurk i. Kärnten, vgl. oben S. 228] supplicat, quatenus suo com- mensali Petro quondam Tilonis aurifabri de Vratisl. de scolastria ecclesie Lubuceasis . . . provideatur.
Nachträge und Berichtigungen. 507 in die Prager Kanzlei gekommen war (vgl. Ludwig Erich Schmitt, Die deutsche Urkundensprache in der Kanzlei Kaiser Karls IV. Halle, Max Niemeyer 1936, S. 77f.): JOHANN VON NEUMARKT AN DIE STADT FRANKFURT A./M. Bittet, der Kanzlei das beifolgende Weggeldprivileg zu vergelten. Windsheim [1357] Juni 9. Originalurkunde in Frankfurt a/M. Stadtarchiv, Reichssachen Nachtr. Nr. 662. Die Wiedergabe nach E. Stengel, Nova Alamanniae, Berlin 1930, Nr. 992, S. 650. Johannes episcopus Luthomislensis, imperialis aule cancellarius. Lieben frund und burger von Frankenfurt, Wir senden uch von besunder fruntschafft und liebe uwern brief von dem wegelte zu Frideberg [vgl. Huber, Regesten 2668], und han wir und meister Hen(rich) von Wesel unsern ernst darzů getan und bestellet, daz ir uns und den gesellen von der cancellarien von dem briefe und anderen, die ir genomen hait, (also tut), daz uns alle zeit luste dienst und vorderung zu tûn in uwern sachen, wann wir nicht gerne sehen, daz ir an uwern sachen sultet hindernuzz han, wo wir daz berichten muchten. Geben zû Windensheim am freitag nach unsers herren lichnams dag. [Auf der Rückseite] Den erbern weisen luten dem burgermeistern, dem rot und burgeren von Frankenfurt, unsern lieben frunden. Nr. 83 Anm. (S. 128) : für Dietmars v. Meckebach Bildungsgang ist beachtenswert, daß er vor seinem Eintritt in die Kanzlei Karls IV. sechs Jahre lang (1336—1342) in der Kanzlei des Erzbischofs Balde- win von Trier gewirkt hat (zusammen mit Rudolf Losse), s. Ludwig Erich Schmitt, Die deutsche Urkundensprache in der Kanzlei Kaiser Karls IV., Hulle 1936, S. 73. 80f. 89 nebst Anm. 35 [Mitteldeutsche Studien, hrsg. von Th. Frings, Heft 11]. Nr. 84, 1 (S. 128): der Eingang, für den in der Anmerkung auf Venantius Fortunatus als Quelle verwiesen ist, begegnet auch in einem Oster- hymnus des 10. Juhrhunderts, s. Dreves, Analecta hymnica medii aevi II, Leipzig 1888, S. 141, Nr. 22. Nr. 86 Anm. (S. 132): scholasticus Lubucensis ist Petrus (Tilonis auri- fabri de Wratislavia) seit dem Jahre 1357, s. Mon. Vat. Boh. II Nr. 549f., S. 219: Paulus episcopus Gurcensis [Paul Harrach, Bischof von Gurk i. Kärnten, vgl. oben S. 228] supplicat, quatenus suo com- mensali Petro quondam Tilonis aurifabri de Vratisl. de scolastria ecclesie Lubuceasis . . . provideatur.
Strana 508
508 Nachträge und Berichtigungen. Nr. 86, 10ff. Anm. (S. 133): vgl. Joh. 20, 4 currebant autem duo simul, et ille alius discipulus [Johannes] praecucurrit cicius Petro, et venit primus ad monumentum. Nr. 90 Anm. (S. 145): über frühere Beziehungen Johanns v. N. zu Breslau vgl. unten Nachträge zu Nr. 398. Nr. 97, 3 Anm. (S. 153): lies Bresslau, Handbuch d. Urkundenlehre’. Nr. 104 (S. 160): der Brief gehört vielleicht noch in das Jahr 1374, vgl. Z. 12 (magistrum B.de ...) und Nr. 283, 19 (magistro B.) nebst Anm. S. 163 (Fünfte Abteilung, Vorbemerkung): zu den Briefen, die literari- sche Interessen und Beziehungen Johanns v. N. betreffen, gehören noch folgende Stücke des 'Anhangs': Nr. 361—372. 378. 379. 381—385. 406. 109 (S. 164): der Brief entnimmt eine Reihe stilistischer Wendungen und Termini dem Anticlaudianus des Alanus ab Insulis lib. III cap. III (Migne P. L. 210 col. 513 C D; ed. Th. Wright a. a. O., S.318), dem Kapitel, in dem verschiedene Vorbilder der Rhetorik (Quintilian, Symmachus, Sidonius) charakterisiert werden: Illic Sidonii trabeatus sermo refulgens Sidere multiplici splendet, gemmisque colorum Lucet, et in dictis depictus pavo resultat. Nunc tenuem gracili meditatur arundine musam, Nec tamen exsanguis sermo jejunia luget; Nunc mediam, nec in ima ruens nec in ardua turgens (Var. in aera surgens) Nunc tonat altiloquis describens seria verbis, Nec tamen inflato tumidus crepat ille boatu. (Var. Nunc tamen inflatu tumidus crepat illa boatu.) Zu Z. 24 (V. M. z. R. VII S. 40) sub delirantis Meonii lira delirans vgl. Alanus, De planctu Naturae ed. Th. Wright a. a. O. vol. II S. 462: sub delirantis Orphei lyra delirat; zu Z. 26 in falsigraphie declino deuia ebenda S. 462: A Veneris ergo orthographia recedens, sophista falsigraphus invenitur; S. 475 ne a propriae descriptionis semita in falsigraphiae devia eundem devagari minime sustineret; oder S. 518 Quae ab orthographiac semita falsigraphiae claudicatione recedens . . . Solche Entlehnungen aus Alanus, einem der Lieblingsschrift- steller Johanns v. N. (vgl. oben zu Nr. 131, 2), machen die Ver- fasserschaft des Kanzlers für Nr. 109 völlig gewiß. Auch der Sidonii trabeatus sermo in der oben ausgehobenen Stelle fehlt bei Joh. v. N. nicht, s. Nr. 118, 25 Sidonii trabeata purpura. — Eine systematische Durchsicht der beiden rhetorischen Hauptwerke Alans würde in bezug auf Wort- und Bildschatz im einzelnen noch wesentlich mehr Entlehnungen von seiten Johanns ans Licht bringen als in den Anmerkungen dieser Ausgabe bereits notiert sind. 118 Anm. (S. 171f.): zu Konrad von Waldhausen vgl. auch R. Wolkan, Gesch. d. deutschen Literatur in Böhmen. Prag 1894, S. 234ff. Nr. Nr.
508 Nachträge und Berichtigungen. Nr. 86, 10ff. Anm. (S. 133): vgl. Joh. 20, 4 currebant autem duo simul, et ille alius discipulus [Johannes] praecucurrit cicius Petro, et venit primus ad monumentum. Nr. 90 Anm. (S. 145): über frühere Beziehungen Johanns v. N. zu Breslau vgl. unten Nachträge zu Nr. 398. Nr. 97, 3 Anm. (S. 153): lies Bresslau, Handbuch d. Urkundenlehre’. Nr. 104 (S. 160): der Brief gehört vielleicht noch in das Jahr 1374, vgl. Z. 12 (magistrum B.de ...) und Nr. 283, 19 (magistro B.) nebst Anm. S. 163 (Fünfte Abteilung, Vorbemerkung): zu den Briefen, die literari- sche Interessen und Beziehungen Johanns v. N. betreffen, gehören noch folgende Stücke des 'Anhangs': Nr. 361—372. 378. 379. 381—385. 406. 109 (S. 164): der Brief entnimmt eine Reihe stilistischer Wendungen und Termini dem Anticlaudianus des Alanus ab Insulis lib. III cap. III (Migne P. L. 210 col. 513 C D; ed. Th. Wright a. a. O., S.318), dem Kapitel, in dem verschiedene Vorbilder der Rhetorik (Quintilian, Symmachus, Sidonius) charakterisiert werden: Illic Sidonii trabeatus sermo refulgens Sidere multiplici splendet, gemmisque colorum Lucet, et in dictis depictus pavo resultat. Nunc tenuem gracili meditatur arundine musam, Nec tamen exsanguis sermo jejunia luget; Nunc mediam, nec in ima ruens nec in ardua turgens (Var. in aera surgens) Nunc tonat altiloquis describens seria verbis, Nec tamen inflato tumidus crepat ille boatu. (Var. Nunc tamen inflatu tumidus crepat illa boatu.) Zu Z. 24 (V. M. z. R. VII S. 40) sub delirantis Meonii lira delirans vgl. Alanus, De planctu Naturae ed. Th. Wright a. a. O. vol. II S. 462: sub delirantis Orphei lyra delirat; zu Z. 26 in falsigraphie declino deuia ebenda S. 462: A Veneris ergo orthographia recedens, sophista falsigraphus invenitur; S. 475 ne a propriae descriptionis semita in falsigraphiae devia eundem devagari minime sustineret; oder S. 518 Quae ab orthographiac semita falsigraphiae claudicatione recedens . . . Solche Entlehnungen aus Alanus, einem der Lieblingsschrift- steller Johanns v. N. (vgl. oben zu Nr. 131, 2), machen die Ver- fasserschaft des Kanzlers für Nr. 109 völlig gewiß. Auch der Sidonii trabeatus sermo in der oben ausgehobenen Stelle fehlt bei Joh. v. N. nicht, s. Nr. 118, 25 Sidonii trabeata purpura. — Eine systematische Durchsicht der beiden rhetorischen Hauptwerke Alans würde in bezug auf Wort- und Bildschatz im einzelnen noch wesentlich mehr Entlehnungen von seiten Johanns ans Licht bringen als in den Anmerkungen dieser Ausgabe bereits notiert sind. 118 Anm. (S. 171f.): zu Konrad von Waldhausen vgl. auch R. Wolkan, Gesch. d. deutschen Literatur in Böhmen. Prag 1894, S. 234ff. Nr. Nr.
Strana 509
Nachträge und Berichtigungen. 509 Nr. Nr. 118, 50 Anm. (S. 173): lies vgl. Z. 23. 45'. Nr. 122 Lesartenapparat (S. 180): über den nicht benutzten Cod. 177 der Olmützer Kapitelsbibliothek und seinen sonstigen Inhalt vgl. auch Burdach, Vom Mittelalter z. Reformation Bd. IV S. 42. Nr. 123 Anm. (S. 186): ob der Adresse an Albert von Sternberg der Vorzug zu geben ist oder derjenigen an Peter Gelyto, bleibt am besten in der Schwebe. 123, 11 Anm. (S. 187): zum Liber Viaticus Johanns v. N. s. die kunstgeschichtlichen Ausführungen und die Lichtdrucktafeln bei Max Dvořak, Die Illuminatoren Johanns v. N. (1901) S. 87ff. Am unteren Rand von Bl. 146 der Handschrift (Dvořak, Tafel XII) — unterhalb des auf allen Blättern eingetragenen Besitzervermerks Liber Viaticus domini Johannis Luthomisl. Episcopi, Imperialis Cancellarii — findet sich (von jüngerer Hand ?) die Hinzufügung Liber viaticus a. 1360. Eine in allen Einzelheiten sorgfältige Be- schreibung des Codex mit eingehenden Angaben über den Inhalt und Beigabe von zahlreichen Schrift- und Bildproben bietet K. Chytil, Památky českého uméni illuminatorského, I. Díl. A. Prag 1915, S. 16—29 nebst Tafel VII—XXVI; vgl. auch F. M. Bartoš, Soupis rukopisů Národního Musea v. Praze, II (1927) Nr. 3284; Anton Blaschka, Die St. Wenzelslegende Kaiser Karls IV, Prag 1934, S. 12—14 [Quellen u. Forschungen aus dem Gebiet der Ge- schichte. Hrsg. von d. Histor. Kommission d. Deutschen Gesell- schaft d. Wiss. u. Künste für d. Tschechoslowakische Republik, Bd. 14]. — Zum Missale Johanns v. N. vgl. Max Dvořak a. a. O. S. 82f. — Podlaha, Die Bibliothek des [Prager] Metropolitankapitels, Prag 1904, Nr. 6 (S. 38f.) zweifelt noch, ob es dem Olmützer Bischof Johann Očko oder Johann v. N. zugehöre. Uber Alberts von Sternberg Liber pontificalis s. Dvořak a. a. O. S. 96. Nr. 124 Anm. (S. 189): über die Schicksale der Bücherschenkung Joh.s v. N. an das St. Thomas-Kloster s. auch H. Zatschek in den Monu- menta palaeographica, hrsg. von A. Chroust. Serie 3, Bd. II, Liefe- rung 16 (Leipzig 1935) zu Tafel 73. Nr. 125, 10 (S. 192): ist auro gemmato verderbt aus libro gemmato (vgl. Nr. 136, 16)? Nr. 131 Anm. (S. 200, Z. 5 von oben): füge vor Nr. 382’ ein Nr. 310. 311'. Nr. 132 (S. 200f.): zu den Werken, die Johann v. Neumarkt kopieren ließ, gehört auch die umfangreiche in Cod. XI. F. 10 Bl. 110—308 der Prager Universitätsbibliothek unter dem Titel Cyrilli episcopi Quadripartitus apologeticus überlieferte Schrift (Truhlař, Catalogus Nr. 2072). Die nach dem Explizit von Thomas de Gitschin gefertigte Abschrift (Explicit liber quadripartitus moralium per manus Thome de Giczin a. d. 1428) enthält auf B3l. 308b die Notiz: Cyrillus archie- piscopus Jerosolimitanus editor est huius opuscoli; libellum vero hunc Johannes Noviforensis quondam cancellarius Romani imperatoris,
Nachträge und Berichtigungen. 509 Nr. Nr. 118, 50 Anm. (S. 173): lies vgl. Z. 23. 45'. Nr. 122 Lesartenapparat (S. 180): über den nicht benutzten Cod. 177 der Olmützer Kapitelsbibliothek und seinen sonstigen Inhalt vgl. auch Burdach, Vom Mittelalter z. Reformation Bd. IV S. 42. Nr. 123 Anm. (S. 186): ob der Adresse an Albert von Sternberg der Vorzug zu geben ist oder derjenigen an Peter Gelyto, bleibt am besten in der Schwebe. 123, 11 Anm. (S. 187): zum Liber Viaticus Johanns v. N. s. die kunstgeschichtlichen Ausführungen und die Lichtdrucktafeln bei Max Dvořak, Die Illuminatoren Johanns v. N. (1901) S. 87ff. Am unteren Rand von Bl. 146 der Handschrift (Dvořak, Tafel XII) — unterhalb des auf allen Blättern eingetragenen Besitzervermerks Liber Viaticus domini Johannis Luthomisl. Episcopi, Imperialis Cancellarii — findet sich (von jüngerer Hand ?) die Hinzufügung Liber viaticus a. 1360. Eine in allen Einzelheiten sorgfältige Be- schreibung des Codex mit eingehenden Angaben über den Inhalt und Beigabe von zahlreichen Schrift- und Bildproben bietet K. Chytil, Památky českého uméni illuminatorského, I. Díl. A. Prag 1915, S. 16—29 nebst Tafel VII—XXVI; vgl. auch F. M. Bartoš, Soupis rukopisů Národního Musea v. Praze, II (1927) Nr. 3284; Anton Blaschka, Die St. Wenzelslegende Kaiser Karls IV, Prag 1934, S. 12—14 [Quellen u. Forschungen aus dem Gebiet der Ge- schichte. Hrsg. von d. Histor. Kommission d. Deutschen Gesell- schaft d. Wiss. u. Künste für d. Tschechoslowakische Republik, Bd. 14]. — Zum Missale Johanns v. N. vgl. Max Dvořak a. a. O. S. 82f. — Podlaha, Die Bibliothek des [Prager] Metropolitankapitels, Prag 1904, Nr. 6 (S. 38f.) zweifelt noch, ob es dem Olmützer Bischof Johann Očko oder Johann v. N. zugehöre. Uber Alberts von Sternberg Liber pontificalis s. Dvořak a. a. O. S. 96. Nr. 124 Anm. (S. 189): über die Schicksale der Bücherschenkung Joh.s v. N. an das St. Thomas-Kloster s. auch H. Zatschek in den Monu- menta palaeographica, hrsg. von A. Chroust. Serie 3, Bd. II, Liefe- rung 16 (Leipzig 1935) zu Tafel 73. Nr. 125, 10 (S. 192): ist auro gemmato verderbt aus libro gemmato (vgl. Nr. 136, 16)? Nr. 131 Anm. (S. 200, Z. 5 von oben): füge vor Nr. 382’ ein Nr. 310. 311'. Nr. 132 (S. 200f.): zu den Werken, die Johann v. Neumarkt kopieren ließ, gehört auch die umfangreiche in Cod. XI. F. 10 Bl. 110—308 der Prager Universitätsbibliothek unter dem Titel Cyrilli episcopi Quadripartitus apologeticus überlieferte Schrift (Truhlař, Catalogus Nr. 2072). Die nach dem Explizit von Thomas de Gitschin gefertigte Abschrift (Explicit liber quadripartitus moralium per manus Thome de Giczin a. d. 1428) enthält auf B3l. 308b die Notiz: Cyrillus archie- piscopus Jerosolimitanus editor est huius opuscoli; libellum vero hunc Johannes Noviforensis quondam cancellarius Romani imperatoris,
Strana 510
510 Nachträge und Berichtigungen. episcopus Olomucensis, censuit fieri in memoriam memorati editoris et precipue propter colores rhetoricos, qui in ipso continentur subtilissimi. Das im Gewande von Tiergesprächen mannigfache Sittenlehren und Lebensregeln vortragende Werk (Lib. I Contra imprudentiam; lib. II Contra superbiam; lib. III Contra avaritiam; lib. IV Contra intem- perantiam), dessen Verfasser weder mit Cyrill von Jerusalem noch mit Cyrill von Alexandrien etwas zu tun hat, sondern erst dem späten Mittelalter angehört (vgl. O. Bardenhewer, Patrologie. Frei- burg i. B. 1894, S. 251), ist herausgegeben von Th. Grässe, Die beiden ältesten lateinischen Fabelbücher des Mittelalters (Bibl. des lit. Ver- eins in Stuttgart. Bd. CXLVIII). Tübingen 1880. Es geht sonst unter dem Titel Speculum sapientiae und mag als eine Art Gegenstück zum Speculum fatuitatis das Interesse des Kanzlers er- regt haben. Nr. 136, 16 Anm. (S. 206): lies 'Anzeiger f. deutsches Altertum 51, 1932, S. 82'. Nr. 143 (S. 218): im Lesartenapparat zu Z. 10 muß es heißen: sterquiline B (statt B2); ebenda zu Z. 27: congruum B. Nr. 146 Anm. (S. 223): der Zusatz in domo mea hinter Wr. könnte auf Breslau passen, wenn der Brief nicht später als 1354 geschrieben wäre, vgl. die Nachträge unten zu Nr. 398. Nr. 148, 16f. (S. 228): füge im Lesartenapparat hinzu: 17 femineo B'. Nr. 159, 29f. Anm. (S. 245): zu Jacobus, Bischof von Belluno-Feltre, s. auch Mon. Vat. Bohem. II Register S. 576 s. v. Jacobus' und S. 595 s. v. Mušow'. Nr. 162, 9 (S. 248): interpungiere vbi sumus, pariter dignemini declinare. Nr. 181, 15 (S. 266): die Gebeine des hl. Christinus ruhen in der Ol- mützer Domkirche, s. Wolny, Kirchl. Topographie von Mähren. I. Abt. 1. Band, Brünn 1855, S. 41. 184 Lesartenapparat (S. 269): der Brief steht in B auf Bl. 1417 Nr. (nicht Bl. 145). Nr. 204, 8 Anm. (S. 286): die Anmerkung muß heißen: Herzog von Schlesien-Münsterberg war nach Bolko II. († 1341) und nach Nicolaus parvus († 1358) Bolko III. († 1410). Nr. 204, 16 (S. 287): lies illam veterem amiciciam. Nr. 208 Anm. (S. 292): über die Geschichte des Augustinereremiten- klosters in Brünn unterrichtet V. Clemens d'Elpidio Janetschek, Das Augustiner-Eremitenstift S. Thomas in Brünn mit steter Bezug- nahme auf die Klöster desselben Ordens in Mähren. 1. Band, Brünn 1898, S. 7ff. Die Amtszeit des Priors Augustinus (de Bohemia), die nach Janetschek (S. 31ff.) die Jahre 1379—1389 umfaßt, beginnt indes wohl früher, s. oben zu Nr. 254. Nr. 220 (S. 303): bezüglich des Empfängers s. auch die "Nachträge’ zu Nr. 14 (oben S. 505). Nr. 233, 21 (S. 317): Cogetin ist Kojetein (tschech. Kojetin) nord- westlich von Kremsier. Das Fragezeichen ist zu tilgen.
510 Nachträge und Berichtigungen. episcopus Olomucensis, censuit fieri in memoriam memorati editoris et precipue propter colores rhetoricos, qui in ipso continentur subtilissimi. Das im Gewande von Tiergesprächen mannigfache Sittenlehren und Lebensregeln vortragende Werk (Lib. I Contra imprudentiam; lib. II Contra superbiam; lib. III Contra avaritiam; lib. IV Contra intem- perantiam), dessen Verfasser weder mit Cyrill von Jerusalem noch mit Cyrill von Alexandrien etwas zu tun hat, sondern erst dem späten Mittelalter angehört (vgl. O. Bardenhewer, Patrologie. Frei- burg i. B. 1894, S. 251), ist herausgegeben von Th. Grässe, Die beiden ältesten lateinischen Fabelbücher des Mittelalters (Bibl. des lit. Ver- eins in Stuttgart. Bd. CXLVIII). Tübingen 1880. Es geht sonst unter dem Titel Speculum sapientiae und mag als eine Art Gegenstück zum Speculum fatuitatis das Interesse des Kanzlers er- regt haben. Nr. 136, 16 Anm. (S. 206): lies 'Anzeiger f. deutsches Altertum 51, 1932, S. 82'. Nr. 143 (S. 218): im Lesartenapparat zu Z. 10 muß es heißen: sterquiline B (statt B2); ebenda zu Z. 27: congruum B. Nr. 146 Anm. (S. 223): der Zusatz in domo mea hinter Wr. könnte auf Breslau passen, wenn der Brief nicht später als 1354 geschrieben wäre, vgl. die Nachträge unten zu Nr. 398. Nr. 148, 16f. (S. 228): füge im Lesartenapparat hinzu: 17 femineo B'. Nr. 159, 29f. Anm. (S. 245): zu Jacobus, Bischof von Belluno-Feltre, s. auch Mon. Vat. Bohem. II Register S. 576 s. v. Jacobus' und S. 595 s. v. Mušow'. Nr. 162, 9 (S. 248): interpungiere vbi sumus, pariter dignemini declinare. Nr. 181, 15 (S. 266): die Gebeine des hl. Christinus ruhen in der Ol- mützer Domkirche, s. Wolny, Kirchl. Topographie von Mähren. I. Abt. 1. Band, Brünn 1855, S. 41. 184 Lesartenapparat (S. 269): der Brief steht in B auf Bl. 1417 Nr. (nicht Bl. 145). Nr. 204, 8 Anm. (S. 286): die Anmerkung muß heißen: Herzog von Schlesien-Münsterberg war nach Bolko II. († 1341) und nach Nicolaus parvus († 1358) Bolko III. († 1410). Nr. 204, 16 (S. 287): lies illam veterem amiciciam. Nr. 208 Anm. (S. 292): über die Geschichte des Augustinereremiten- klosters in Brünn unterrichtet V. Clemens d'Elpidio Janetschek, Das Augustiner-Eremitenstift S. Thomas in Brünn mit steter Bezug- nahme auf die Klöster desselben Ordens in Mähren. 1. Band, Brünn 1898, S. 7ff. Die Amtszeit des Priors Augustinus (de Bohemia), die nach Janetschek (S. 31ff.) die Jahre 1379—1389 umfaßt, beginnt indes wohl früher, s. oben zu Nr. 254. Nr. 220 (S. 303): bezüglich des Empfängers s. auch die "Nachträge’ zu Nr. 14 (oben S. 505). Nr. 233, 21 (S. 317): Cogetin ist Kojetein (tschech. Kojetin) nord- westlich von Kremsier. Das Fragezeichen ist zu tilgen.
Strana 511
Nachträge und Berichtigungen. 511 Nr. 246, 15 (S. 328): am 31. Dezember 1381 wird Radimirus als rector parrochialis ecclesiae Czwitawiensis genannt (Libri erectionum archidiocesis Pragensis saeculo XIV et XV, ed. Borový lib. II, Prag 1878, Nr. 317, S. 179); also war das Gesuch erfolgreich. Nr. 254, 25 (S. 338): placida ist vielleicht in placita zu ändern. Nr. 268 (S. 353): die Adresse an den in den Anmerkungen erwähnten Landkomtur von Böhmen und Mähren Budko von Essen bleibt zu erwägen. Nr. 280 (S. 366): vgl. die Anm. zu Nr. 298. 2. Nr. 286. 287. 290. 291. 293 (S. 374ff.): Empfänger dieser Schreiben ist vermutlich Johanns v. N. Prokurator an der römischen Kurie in Avignon. Uber amtliche Stellung und Tätigkeit solcher Proku- ratoren vgl. J. Schwalm, Das Formelbuch des Heinrich Bucglant. Hamburg 1910, S. XXVIIIff. 298 Anm. (S. 385): die Frage der Nachfolge Jakobs von Cap- licz in der Dompropststelle zu Olmütz bedarf der Nach- prüfung. Nach einer in Cod. A IV 5 der Universitätsbibliothek in Prag auf Bl. 68r wiedergegebenen Urkunde vom 9. Juni 1378 wäre die Olmützer Propststelle, die vordem Friedrich, ehemaliger Propst von Wolframskirchen, inne gehabt hatte, von dem Prager Erzbischof Johann Očko als päpstlichem Legaten dem Olmützer Domherrn Jacobus Wigand übertragen worden, unter Bezugnahme auf eine von Papst Gregor XI. verkündete Reservation, nach der sie an diesen oder an seinen procurator Johann von Gewicza fallen sollte. Nach derselben Urkunde wird ein honorabilis vir Matthias de Mutina, decretorum doctor, archidiaconus Luthomericensis, qui huiusmodi pre- posituram vacantem tunc per mortem Friderici ... occupauerat et fructus et redditus et prouentus percepit ex eadem, von Erzbischof Očko aufgefordert, seine Ansprüche aufzugeben und vor dem kirch- lichen Tribunal des Erzbischofs zu erscheinen. 303 (S. 391): in dem capellanus des Königs von Ungarn, der nach Olmütz reist, um die Reliquien des hl. Sigismund zu besuchen, ver- mutet Valjavec (Der deutsche Kultureinfluß in Ungarn: Deutsch- ungarische Heimatblätter, hrsg. von J. Bleyer 6, Budapest 1934, S. 57f., Anm. 133) den ungarischen Kanzler und Bischof von Fünfkirchen Wilhelm, dessen Beziehungen zu Karl IV. urkundlich bezeugt sind und der auch persönlich in Prag gewesen zu sein scheint. Aber die bloße Bezeichnung honorabilis vir ... capellanus ohne das einem Bischof zustehende pater spricht zunächst kaum für diese Identifizierung. 305 Anm. (S. 393), vgl. Nr. 339 und 340, 7 (S. 423f.): zu Dietleb (Detlewus) Stormer, der von 1358—1363 zugleich cancellarius des Erzbischofs Ernst von Prag war, s. auch Tadra, Kanceláře a písari S. 123. Die Uberschrift zu Nr. 305 muß lauten: An den Dekan von St. Nicolai in Prag'. Der Titel decanus steht hier im Sinne von rector ecclesiae parochialis. Nr. Nr. Nr.
Nachträge und Berichtigungen. 511 Nr. 246, 15 (S. 328): am 31. Dezember 1381 wird Radimirus als rector parrochialis ecclesiae Czwitawiensis genannt (Libri erectionum archidiocesis Pragensis saeculo XIV et XV, ed. Borový lib. II, Prag 1878, Nr. 317, S. 179); also war das Gesuch erfolgreich. Nr. 254, 25 (S. 338): placida ist vielleicht in placita zu ändern. Nr. 268 (S. 353): die Adresse an den in den Anmerkungen erwähnten Landkomtur von Böhmen und Mähren Budko von Essen bleibt zu erwägen. Nr. 280 (S. 366): vgl. die Anm. zu Nr. 298. 2. Nr. 286. 287. 290. 291. 293 (S. 374ff.): Empfänger dieser Schreiben ist vermutlich Johanns v. N. Prokurator an der römischen Kurie in Avignon. Uber amtliche Stellung und Tätigkeit solcher Proku- ratoren vgl. J. Schwalm, Das Formelbuch des Heinrich Bucglant. Hamburg 1910, S. XXVIIIff. 298 Anm. (S. 385): die Frage der Nachfolge Jakobs von Cap- licz in der Dompropststelle zu Olmütz bedarf der Nach- prüfung. Nach einer in Cod. A IV 5 der Universitätsbibliothek in Prag auf Bl. 68r wiedergegebenen Urkunde vom 9. Juni 1378 wäre die Olmützer Propststelle, die vordem Friedrich, ehemaliger Propst von Wolframskirchen, inne gehabt hatte, von dem Prager Erzbischof Johann Očko als päpstlichem Legaten dem Olmützer Domherrn Jacobus Wigand übertragen worden, unter Bezugnahme auf eine von Papst Gregor XI. verkündete Reservation, nach der sie an diesen oder an seinen procurator Johann von Gewicza fallen sollte. Nach derselben Urkunde wird ein honorabilis vir Matthias de Mutina, decretorum doctor, archidiaconus Luthomericensis, qui huiusmodi pre- posituram vacantem tunc per mortem Friderici ... occupauerat et fructus et redditus et prouentus percepit ex eadem, von Erzbischof Očko aufgefordert, seine Ansprüche aufzugeben und vor dem kirch- lichen Tribunal des Erzbischofs zu erscheinen. 303 (S. 391): in dem capellanus des Königs von Ungarn, der nach Olmütz reist, um die Reliquien des hl. Sigismund zu besuchen, ver- mutet Valjavec (Der deutsche Kultureinfluß in Ungarn: Deutsch- ungarische Heimatblätter, hrsg. von J. Bleyer 6, Budapest 1934, S. 57f., Anm. 133) den ungarischen Kanzler und Bischof von Fünfkirchen Wilhelm, dessen Beziehungen zu Karl IV. urkundlich bezeugt sind und der auch persönlich in Prag gewesen zu sein scheint. Aber die bloße Bezeichnung honorabilis vir ... capellanus ohne das einem Bischof zustehende pater spricht zunächst kaum für diese Identifizierung. 305 Anm. (S. 393), vgl. Nr. 339 und 340, 7 (S. 423f.): zu Dietleb (Detlewus) Stormer, der von 1358—1363 zugleich cancellarius des Erzbischofs Ernst von Prag war, s. auch Tadra, Kanceláře a písari S. 123. Die Uberschrift zu Nr. 305 muß lauten: An den Dekan von St. Nicolai in Prag'. Der Titel decanus steht hier im Sinne von rector ecclesiae parochialis. Nr. Nr. Nr.
Strana 512
512 Nachträge und Berichtigungen. Nr. 305, 2 Anm. (S. 393): Bischof Eckhart von Worms war bei den Verhandlungen mit der römischen Kurie über die Anerkennung der Wahl und Krönung Wenzels zum römischen König in den Jahren 1376, 1377, 1378 führend beteiligt, s. Weizsäcker, Deutsche Reichs- tagsakten I Nr. 77. 78. 85. 92. Seine Anwesenheit in Prag ist für 1375 Mai 2 bezeugt: Huber, Regesten Nr. 5474. Nr. Nr. Nr. Nr. 309 Anm. (S. 396) : zu dem genannten Adelsgeschlecht vgl. A. Rolleder, Die Herren von Krawarn: Zs. des Vereins f. d. Geschichte Mährens und Schlesiens 2 (1898), S. 199ff. Nr. 317 (S. 402f.): in der Adresse muß es heißen Elisabeth, Ge- mahlin des Markgrafen Johann von Mähren'. Eine Elisa- beth, Gemahlin des Markgrafen Jost, die zur Zeit des Interdikts über Olmütz (1380) noch am Leben gewesen wäre, ist trotz Tadra (Canc. Joh. Novif. S. 14. 153), dem wir zunächst folgten, nicht nachweisbar. 318 (S. 403f.): das Stück ist zu Unrecht in die vorliegende Ausgabe aufgenommen worden: es entstammt nicht der Feder Johanns von Neumarkt, sondern, wie zahlreiche andere Stücke der Cancellaria officialis Sanderi (vgl. Nachträge und Berichtigungen zu Nr. 355—359), dem Formelbuch des Domherrn Arnold von Protzan (hrsg. von Wattenbach, Breslau 1862) lib. II Nr. 47, S. 162 [ = Codex diplomaticus Silesiae Bd. 5], wo es mit der Uberschrift Dispensacio super aliquo crimine in wörtlich übereinstimmender Fassung begegnet. 319 (S. 404f.): berühmt war die Mutter Gottes von St. Thomas in Brünn’, ein schwarzes Marienbild, das in einer eigenen, von Mark- graf Johann an der Nordseite der Klosterkirche angebauten Kapelle zur öffentlichen Verehrung ausgestellt war: Janetschek, Das Augustiner-Eremitenstift S. Thomas in Brünn. 1. Bd. Brünn 1898, S. 9. Aber jede Identifizierung bleibt unsicher. 322 (S. 406) : die Adresse muß lauten "An die Bürger von Mährisch- Neustadt’. Das hinter noue ciuitatis (Z. 5) überlieferte alias vnicz aw ist Uničow (Unčow), der tschechische Name für Nova civitas (Mährisch-Neustadt). Nr. 325, 9f. (S. 408): mit Ma. de Rusaw (Made Rusaw Hs) ist nach einer Vermutung Klappers gemeint Ma. de Busaw (Busau, westlich von Mährisch-Neustadt). Nr. 349, 5f. (S. 437): vgl. Isai. 59, 14 ... quia corruit in platea veritas. Nr. 355—359 (S. 442—451): die Verfasserschaft der in der Cancellaria officialis Sanderi überlieferten Erlasse an die Breslauer Geist- lichkeit, die in der Anmerkung zu Nr. 355 Johann v. Neumarkt aus stilistischen Gründen abgesprochen wurde, kann von dem Herausgeber nunmehr abschließend geklärt werden: sämtliche fünf Erlasse stammen aus dem Formelbuch des um 1338 gestorbenen Breslauer Domherrn Arnold von Protzan, das dieser im Jahre 1332 abgefaßt und Bischof Nanker von Breslau gewidmet hat (hrsg. von Wattenbach, Breslau 1862 = Cod. dipl. Silesiae Bd. 5).
512 Nachträge und Berichtigungen. Nr. 305, 2 Anm. (S. 393): Bischof Eckhart von Worms war bei den Verhandlungen mit der römischen Kurie über die Anerkennung der Wahl und Krönung Wenzels zum römischen König in den Jahren 1376, 1377, 1378 führend beteiligt, s. Weizsäcker, Deutsche Reichs- tagsakten I Nr. 77. 78. 85. 92. Seine Anwesenheit in Prag ist für 1375 Mai 2 bezeugt: Huber, Regesten Nr. 5474. Nr. Nr. Nr. Nr. 309 Anm. (S. 396) : zu dem genannten Adelsgeschlecht vgl. A. Rolleder, Die Herren von Krawarn: Zs. des Vereins f. d. Geschichte Mährens und Schlesiens 2 (1898), S. 199ff. Nr. 317 (S. 402f.): in der Adresse muß es heißen Elisabeth, Ge- mahlin des Markgrafen Johann von Mähren'. Eine Elisa- beth, Gemahlin des Markgrafen Jost, die zur Zeit des Interdikts über Olmütz (1380) noch am Leben gewesen wäre, ist trotz Tadra (Canc. Joh. Novif. S. 14. 153), dem wir zunächst folgten, nicht nachweisbar. 318 (S. 403f.): das Stück ist zu Unrecht in die vorliegende Ausgabe aufgenommen worden: es entstammt nicht der Feder Johanns von Neumarkt, sondern, wie zahlreiche andere Stücke der Cancellaria officialis Sanderi (vgl. Nachträge und Berichtigungen zu Nr. 355—359), dem Formelbuch des Domherrn Arnold von Protzan (hrsg. von Wattenbach, Breslau 1862) lib. II Nr. 47, S. 162 [ = Codex diplomaticus Silesiae Bd. 5], wo es mit der Uberschrift Dispensacio super aliquo crimine in wörtlich übereinstimmender Fassung begegnet. 319 (S. 404f.): berühmt war die Mutter Gottes von St. Thomas in Brünn’, ein schwarzes Marienbild, das in einer eigenen, von Mark- graf Johann an der Nordseite der Klosterkirche angebauten Kapelle zur öffentlichen Verehrung ausgestellt war: Janetschek, Das Augustiner-Eremitenstift S. Thomas in Brünn. 1. Bd. Brünn 1898, S. 9. Aber jede Identifizierung bleibt unsicher. 322 (S. 406) : die Adresse muß lauten "An die Bürger von Mährisch- Neustadt’. Das hinter noue ciuitatis (Z. 5) überlieferte alias vnicz aw ist Uničow (Unčow), der tschechische Name für Nova civitas (Mährisch-Neustadt). Nr. 325, 9f. (S. 408): mit Ma. de Rusaw (Made Rusaw Hs) ist nach einer Vermutung Klappers gemeint Ma. de Busaw (Busau, westlich von Mährisch-Neustadt). Nr. 349, 5f. (S. 437): vgl. Isai. 59, 14 ... quia corruit in platea veritas. Nr. 355—359 (S. 442—451): die Verfasserschaft der in der Cancellaria officialis Sanderi überlieferten Erlasse an die Breslauer Geist- lichkeit, die in der Anmerkung zu Nr. 355 Johann v. Neumarkt aus stilistischen Gründen abgesprochen wurde, kann von dem Herausgeber nunmehr abschließend geklärt werden: sämtliche fünf Erlasse stammen aus dem Formelbuch des um 1338 gestorbenen Breslauer Domherrn Arnold von Protzan, das dieser im Jahre 1332 abgefaßt und Bischof Nanker von Breslau gewidmet hat (hrsg. von Wattenbach, Breslau 1862 = Cod. dipl. Silesiae Bd. 5).
Strana 513
Nachträge und Berichtigungen. 513 Es sind identisch: Nr. 355 = Arnold von Protzan lib. I 28 (Wattenbach S. 22f.) Nr. 356 = lib. I 69 (Wattenbach S. 54f.) „ „ „ lib. I 71 (Wattenbach S. 56) Nr. 357 = „ „ „ lib. I 81 (Wattenbach S. 65f.) Nr. 358 = „ „ „ lib. I 85 (Wattenbach S. 69f.) Nr. 359 = „ „ „ Der in der Anmerkung zu Nr. 355 notierte Erlaß an die Archi- diakonen von Breslau, Glogau, Oppeln und Liegnitz mit dem Anfang Quia nonnulli modum [ ?] auaricie (so muß es heißen, nicht monaste- rium Marie) non pauentes (bei Wattenbach irrig non ponentes) steht ebenda lib. I 27 (Wattenbach S. 22), das in Tadras Ausgabe der Cancellaria Johannis Noviforensis als Nr. 207 gegebene Stück mit der Überschrift Processus contra quendam scriptorem docentem iuvenes in occulto ebenda als lib. I Nr. 52 (Wattenbach S. 40f.). Weitere Nachprüfung ergab, daß auch zahlreiche andere Stücke der Cancellaria officialis Sanderi dem Formelbuch Arnolds von Protzan entnommen sind (vgl. oben Nachträge zu Nr. 318). Als urkundliche Quelle für die Olmützer bischöfliche Verwaltungs- tätigkeit Johanns von Neumarkt ist die von seinem Offizial Sander zusammengestellte Sammlung kirchlicher Erlasse, die in Cod. IV A 5 der Prager Universitätsbibliothek mit der Überschrift Cancellaria officialis Sanderi olomucensis de stilo Johannis episcopi Olomucensis (nouiforensis) überliefert ist, demnach nur mit großer Vorsicht zu benutzen. Nr. 398 (S. 493): den Titel Protonotar führt Joh. v. N. noch in einer am 24. Januar 1354 in Frankfurt ausgestellten Urkunde, durch die Karl IV. den Verkauf eines ihm gehörigen Hauses in Breslau genehmigt, s. Th. Lindner, Neues Archiv 8 (1883), S. 260; derselbe, Urkundenwesen Karls IV., S. 16; Huber, Regesten Addit. Nr. 6747.
Nachträge und Berichtigungen. 513 Es sind identisch: Nr. 355 = Arnold von Protzan lib. I 28 (Wattenbach S. 22f.) Nr. 356 = lib. I 69 (Wattenbach S. 54f.) „ „ „ lib. I 71 (Wattenbach S. 56) Nr. 357 = „ „ „ lib. I 81 (Wattenbach S. 65f.) Nr. 358 = „ „ „ lib. I 85 (Wattenbach S. 69f.) Nr. 359 = „ „ „ Der in der Anmerkung zu Nr. 355 notierte Erlaß an die Archi- diakonen von Breslau, Glogau, Oppeln und Liegnitz mit dem Anfang Quia nonnulli modum [ ?] auaricie (so muß es heißen, nicht monaste- rium Marie) non pauentes (bei Wattenbach irrig non ponentes) steht ebenda lib. I 27 (Wattenbach S. 22), das in Tadras Ausgabe der Cancellaria Johannis Noviforensis als Nr. 207 gegebene Stück mit der Überschrift Processus contra quendam scriptorem docentem iuvenes in occulto ebenda als lib. I Nr. 52 (Wattenbach S. 40f.). Weitere Nachprüfung ergab, daß auch zahlreiche andere Stücke der Cancellaria officialis Sanderi dem Formelbuch Arnolds von Protzan entnommen sind (vgl. oben Nachträge zu Nr. 318). Als urkundliche Quelle für die Olmützer bischöfliche Verwaltungs- tätigkeit Johanns von Neumarkt ist die von seinem Offizial Sander zusammengestellte Sammlung kirchlicher Erlasse, die in Cod. IV A 5 der Prager Universitätsbibliothek mit der Überschrift Cancellaria officialis Sanderi olomucensis de stilo Johannis episcopi Olomucensis (nouiforensis) überliefert ist, demnach nur mit großer Vorsicht zu benutzen. Nr. 398 (S. 493): den Titel Protonotar führt Joh. v. N. noch in einer am 24. Januar 1354 in Frankfurt ausgestellten Urkunde, durch die Karl IV. den Verkauf eines ihm gehörigen Hauses in Breslau genehmigt, s. Th. Lindner, Neues Archiv 8 (1883), S. 260; derselbe, Urkundenwesen Karls IV., S. 16; Huber, Regesten Addit. Nr. 6747.
Strana 514
Strana 515
REGISTER.
REGISTER.
Strana 516
Strana 517
I. Liste der Empfänger. Die im ‘Anhang’ (Abteilung XII. XIII, Nr. 360—406) abgedruckten Briefe bleiben hier unberücksichtigt. — Die Zahlen bezeichnen die Nummern. Acciaiuoli, Niccolò, Kanzler des sizilischen Königreiches 116. Aegidius, magister (?) 140. Agnes, Herzogin von Schweidnitz 61. Albert, Propst von Kremsier 306. Albert von Sternberg, Bischof von Leitomischl 20. 21. 123 [?]. 136. 160—163. 174 [2]. 240. 241 [?]. 243. 244. 246—248. 254. 257. Andreas, Urburer in Kuttenberg 189. Andruin de la Roche, Kardinal 71. 72. 73 [?]. 74. [93.) Angelo, Apotheker in Prag 198. Augustinus, frater, Prior des Augustinereremiten-Klosters in Brünn 129 [?J. 130. 255. 256. Bohus von Pardubitz, Propst von Leitmeritz 142. [Breslauer Geistlichkeit 355—359]. Brünn: Augustinereremiten 228, s. auch Augustinus, frater. Propst N. 14. 270. — Propst, ungenannter 94. 95. 164 [?J. 203. 220, s. auch Nicolaus von Kremsier und Nachträge S. 505. Cola di Rienzo s. Rienzo. Corsini, Peter, Kardinal 78 [2]. 223. 252. 284 [?]. 301. 335 ["], s. auch Ungenannte Empfänger, Kardinäle. Deutscher Ritterorden s. Winrich von Kniprode. Dietleb Stormer, Pfarrer an St. Nicolai in Prag 305. 337 [2]. 339. Dietmar von Meckebach, Kanzler des Herzogtums Breslau 83. Dietrich von Portitz (Dietrich Kagelweit), Erzbischof von Magdeburg 11. Dirslaus de [Sternberg], Schwager Johanns von Neumarkt 187.
I. Liste der Empfänger. Die im ‘Anhang’ (Abteilung XII. XIII, Nr. 360—406) abgedruckten Briefe bleiben hier unberücksichtigt. — Die Zahlen bezeichnen die Nummern. Acciaiuoli, Niccolò, Kanzler des sizilischen Königreiches 116. Aegidius, magister (?) 140. Agnes, Herzogin von Schweidnitz 61. Albert, Propst von Kremsier 306. Albert von Sternberg, Bischof von Leitomischl 20. 21. 123 [?]. 136. 160—163. 174 [2]. 240. 241 [?]. 243. 244. 246—248. 254. 257. Andreas, Urburer in Kuttenberg 189. Andruin de la Roche, Kardinal 71. 72. 73 [?]. 74. [93.) Angelo, Apotheker in Prag 198. Augustinus, frater, Prior des Augustinereremiten-Klosters in Brünn 129 [?J. 130. 255. 256. Bohus von Pardubitz, Propst von Leitmeritz 142. [Breslauer Geistlichkeit 355—359]. Brünn: Augustinereremiten 228, s. auch Augustinus, frater. Propst N. 14. 270. — Propst, ungenannter 94. 95. 164 [?J. 203. 220, s. auch Nicolaus von Kremsier und Nachträge S. 505. Cola di Rienzo s. Rienzo. Corsini, Peter, Kardinal 78 [2]. 223. 252. 284 [?]. 301. 335 ["], s. auch Ungenannte Empfänger, Kardinäle. Deutscher Ritterorden s. Winrich von Kniprode. Dietleb Stormer, Pfarrer an St. Nicolai in Prag 305. 337 [2]. 339. Dietmar von Meckebach, Kanzler des Herzogtums Breslau 83. Dietrich von Portitz (Dietrich Kagelweit), Erzbischof von Magdeburg 11. Dirslaus de [Sternberg], Schwager Johanns von Neumarkt 187.
Strana 518
518 Register. Elias Taleyrand, Kardinal 75 [?]. 93 [?]. Elisabeth, Gemahlin des Markgrafen Johann von Mäh- ren 127. 128. 315. 317, vgl. Nachträge S. 512. Elisabeth, Gemahlin Ruperts d. A., Pfalzgrafen bei Rhein 60. Elisabeth, Königinmutter von Ungarn 52. Elisabeth, Gemahlin Ludwigs I. von Ungarn 52. Ernst von Pardubitz, Erzbischof von Prag 10. 121 [?]. 122 [?]. 143. 144. 145 [?]. 146 [?]. Frankfurt a. M., Bürgermeister und Rat: Nachträge S. 507. Gonzaga, Guido, Herr von Mantua 117. Gregor XI. 67 [?]. 68 [?]. 99 [?]. 101 [?]. 259. 264 [?]. 267. 279. 280. 281. 283. 292. 298. 300 [?]. 334. Gregorius, magister, Schulmeister in Kremsier 131—135. 165. 310. 311. Guido von Boulogne, Kardinal 16. 69. 70. 282 [?]. s. auch Ungenannte Empfänger, Kardinäle. Hanko Leublinus, Notar der Reichskanzlei 81. 82. Heinrich Schatz s. Henricus Thesauri. Heinrichauer Abt 205. Henricus, frater, praedicator in Brünn 261. Henricus, civis Wratislawiensis 90. Henricus Thesauri, Notar der Reichskanzlei 88. 89. Hermannus, magister 137. Holstein, Gemahlin des Herrn von 299. Jacobus von Caplicz, Kanonikus in Olmütz 278 [?]. 295. 296. Jesco von Sternberg 138. Innocenz VI. 3. 4. 91. 92. 207. Johann (Johann Heinrich), Markgraf von Mähren 2. s. 17. 19. 54. 55 [?]. 56 [?]. 57 [?]. 120. 125 [?]. 209—212 [']. 214 [?]. 215 [?], s. auch Jost und Ungenannte Empfänger, Markgrafen. Johann Očko von Wlaschim, Erzbischof von Prag 18. 121 [?]. 122 [?]. 145 [?]. 146 [?]. 167. 168. 169. 170. 173. 191. 195. 222. 320 [?]. 321. 336. Johann Sobieslaus, Markgraf von Mähren 230. Johannes, cantor et canonicus Lubucensis 103. Johannes, magister 40. [Johannes Marignola, Bischof von Bisignano 345.]
518 Register. Elias Taleyrand, Kardinal 75 [?]. 93 [?]. Elisabeth, Gemahlin des Markgrafen Johann von Mäh- ren 127. 128. 315. 317, vgl. Nachträge S. 512. Elisabeth, Gemahlin Ruperts d. A., Pfalzgrafen bei Rhein 60. Elisabeth, Königinmutter von Ungarn 52. Elisabeth, Gemahlin Ludwigs I. von Ungarn 52. Ernst von Pardubitz, Erzbischof von Prag 10. 121 [?]. 122 [?]. 143. 144. 145 [?]. 146 [?]. Frankfurt a. M., Bürgermeister und Rat: Nachträge S. 507. Gonzaga, Guido, Herr von Mantua 117. Gregor XI. 67 [?]. 68 [?]. 99 [?]. 101 [?]. 259. 264 [?]. 267. 279. 280. 281. 283. 292. 298. 300 [?]. 334. Gregorius, magister, Schulmeister in Kremsier 131—135. 165. 310. 311. Guido von Boulogne, Kardinal 16. 69. 70. 282 [?]. s. auch Ungenannte Empfänger, Kardinäle. Hanko Leublinus, Notar der Reichskanzlei 81. 82. Heinrich Schatz s. Henricus Thesauri. Heinrichauer Abt 205. Henricus, frater, praedicator in Brünn 261. Henricus, civis Wratislawiensis 90. Henricus Thesauri, Notar der Reichskanzlei 88. 89. Hermannus, magister 137. Holstein, Gemahlin des Herrn von 299. Jacobus von Caplicz, Kanonikus in Olmütz 278 [?]. 295. 296. Jesco von Sternberg 138. Innocenz VI. 3. 4. 91. 92. 207. Johann (Johann Heinrich), Markgraf von Mähren 2. s. 17. 19. 54. 55 [?]. 56 [?]. 57 [?]. 120. 125 [?]. 209—212 [']. 214 [?]. 215 [?], s. auch Jost und Ungenannte Empfänger, Markgrafen. Johann Očko von Wlaschim, Erzbischof von Prag 18. 121 [?]. 122 [?]. 145 [?]. 146 [?]. 167. 168. 169. 170. 173. 191. 195. 222. 320 [?]. 321. 336. Johann Sobieslaus, Markgraf von Mähren 230. Johannes, cantor et canonicus Lubucensis 103. Johannes, magister 40. [Johannes Marignola, Bischof von Bisignano 345.]
Strana 519
I. Liste der Empfänger. 519 Johannes Mule (Johannes Saxo) s. Johannes, cantor et can. Lubucensis. Jost (Jodok), Markgraf von Mähren 55 [?]. 56 [?]. 57 [?]. 58. 125 [2]. 209—212 [?]. 214 [?]. 215 [?]. 217. 218. 219. 221 [?]. 224 [?]. 225 [?]. 229. 232 [?]. 233 [?]. 234. 235. 237. 238 [?], s. auch Johann und Ungenannte Empfänger, Markgrafen. Jutta, Herzogin von Troppau 316. Kanzleigenossen in Prag 15. 84 [?]. 102. 104. Karl IV., deutscher Kaiser 12. 26—38. 41—48. 97. 190. Karl, Dauphin von Frankreich 53. Kirchheimer Nonnen 151. Konrad von Waldhausen, Reformprediger 118. Konrad von Wesel, Dechant von Wyschehrad 23. Kortelangen, Ulrich ["] 176. Krawar, Gemahlin Wenzels von 309. Leitomischl: Ratmannen der Stadt 208 [?]. — Prior und Kon- vent der Augustinereremiten 258. Leutlein, Prager Bürger 340. Ludwig I., König von Ungarn 50. 51 [?]. Mährisch-Neustadt, Bürger von 322, vgl. Nachträge S. 512f. Markwart von Randeck, Bischof von Augsburg, Patriarch von Aquileja 5. 159. Matthias de Altamuta, Bruder Johanns v. Neumarkt 183. Nicolaus von Kremsier, Propst von Brünn 14 [?j. 94. 95. 270 [?], s. auch Brünn und Nachträge S. 505. Nicolaus von Pannwitz s. Pannwitz. Nicolaus von Riesenburg, Propst von Kemberg 49. Olmütz (Stadt): Ratmannen 324. — Geistlichkeit 24. — Dom- kapitel 213. 227. 249. 294. 297. — Propst 164 [?]. 270 [?]. — Tumbarius 303. — Ungenannt 181. Olmützer Diözese (Bistum): Geistlichkeit 272. 329. — vicarius, Offizial oder Archidiakon 250. 275. 276. 307. 330. — Pröpste oder Inhaber einer Dignität 98 [?J. 171 [2J. 312. 326. — mo- nasterium 319. 350. — capitaneus eines castrum 212a. — ple- banus 327. Orsini, Rainald, Kardinal 285 [?], s. auch Ungenannte Emp- fänger, Kardinäle. Pannwitz, Nicolaus von, Domkustos von Breslau 80. Paul (von Harrach), Bischof von Freising 39. 148. 149. 150.
I. Liste der Empfänger. 519 Johannes Mule (Johannes Saxo) s. Johannes, cantor et can. Lubucensis. Jost (Jodok), Markgraf von Mähren 55 [?]. 56 [?]. 57 [?]. 58. 125 [2]. 209—212 [?]. 214 [?]. 215 [?]. 217. 218. 219. 221 [?]. 224 [?]. 225 [?]. 229. 232 [?]. 233 [?]. 234. 235. 237. 238 [?], s. auch Johann und Ungenannte Empfänger, Markgrafen. Jutta, Herzogin von Troppau 316. Kanzleigenossen in Prag 15. 84 [?]. 102. 104. Karl IV., deutscher Kaiser 12. 26—38. 41—48. 97. 190. Karl, Dauphin von Frankreich 53. Kirchheimer Nonnen 151. Konrad von Waldhausen, Reformprediger 118. Konrad von Wesel, Dechant von Wyschehrad 23. Kortelangen, Ulrich ["] 176. Krawar, Gemahlin Wenzels von 309. Leitomischl: Ratmannen der Stadt 208 [?]. — Prior und Kon- vent der Augustinereremiten 258. Leutlein, Prager Bürger 340. Ludwig I., König von Ungarn 50. 51 [?]. Mährisch-Neustadt, Bürger von 322, vgl. Nachträge S. 512f. Markwart von Randeck, Bischof von Augsburg, Patriarch von Aquileja 5. 159. Matthias de Altamuta, Bruder Johanns v. Neumarkt 183. Nicolaus von Kremsier, Propst von Brünn 14 [?j. 94. 95. 270 [?], s. auch Brünn und Nachträge S. 505. Nicolaus von Pannwitz s. Pannwitz. Nicolaus von Riesenburg, Propst von Kemberg 49. Olmütz (Stadt): Ratmannen 324. — Geistlichkeit 24. — Dom- kapitel 213. 227. 249. 294. 297. — Propst 164 [?]. 270 [?]. — Tumbarius 303. — Ungenannt 181. Olmützer Diözese (Bistum): Geistlichkeit 272. 329. — vicarius, Offizial oder Archidiakon 250. 275. 276. 307. 330. — Pröpste oder Inhaber einer Dignität 98 [?J. 171 [2J. 312. 326. — mo- nasterium 319. 350. — capitaneus eines castrum 212a. — ple- banus 327. Orsini, Rainald, Kardinal 285 [?], s. auch Ungenannte Emp- fänger, Kardinäle. Pannwitz, Nicolaus von, Domkustos von Breslau 80. Paul (von Harrach), Bischof von Freising 39. 148. 149. 150.
Strana 520
520 Register. Paul von Jenzenstein, Notar der böhmischen Kammer 13. 152. Paul von Jenzenstein d. jüngere 344. Peter, Notar [?] 126. Peter Gelyto, Bischof von Leitomischl 123 [?]. Peter von Laun (Petrus de Luna), Notar der Reichskanzlei 85. 86 [?]. 87. Petrarca 108—115. Philipp, Herzog von Burgund 6. Pinchon, Wilhelm, Propst von Mainz 153. 154. 155. Preczlaw von Pogarell, Bischof von Breslau 166. Pustimier, Abtissin von 179. Rienzo 106. 107 [?]. Rosa, Dominikanerfrater in Nürnberg 119. Rudolf Roit, Richter in Hohenmauth 193. Sagremor di Pommiers, miles 156. 157. Sanderus Rambow, bischöflicher Offizial von Olmütz 275 [?]. 276 [?]. 277. 278. Semovit, Herzog von Teschen 265. 266. Stephan, magister in Prag 147. Stephan von Poissy, Kardinal 253. Sternberg, s. Albert von, Jesco von. — Ungenannt 245. Stormer, s. Dietleb Stormer. Troppau, Herzog von 242. Ulricus 22. Urban V. 67 [?]. 99 [?]. Urban VI. 192 [?]. Wenzel, König von Böhmen 25. 105. 231. Welehrader Abt 260. Wilhelm, Familiar und Diener Johanns v. Neumarkt 196. Winrich von Kniprode, Hochmeister des Deutschen Ritter- ordens 79. 268 [?], vgl. Nachträge S. 511. Ungenannte und nicht näher bestimmbare Empfänger: Arzt in Prag 197. auditor an der römischen Kurie 302. Benediktinerfrater 347. Deutscher Herzog 9.
520 Register. Paul von Jenzenstein, Notar der böhmischen Kammer 13. 152. Paul von Jenzenstein d. jüngere 344. Peter, Notar [?] 126. Peter Gelyto, Bischof von Leitomischl 123 [?]. Peter von Laun (Petrus de Luna), Notar der Reichskanzlei 85. 86 [?]. 87. Petrarca 108—115. Philipp, Herzog von Burgund 6. Pinchon, Wilhelm, Propst von Mainz 153. 154. 155. Preczlaw von Pogarell, Bischof von Breslau 166. Pustimier, Abtissin von 179. Rienzo 106. 107 [?]. Rosa, Dominikanerfrater in Nürnberg 119. Rudolf Roit, Richter in Hohenmauth 193. Sagremor di Pommiers, miles 156. 157. Sanderus Rambow, bischöflicher Offizial von Olmütz 275 [?]. 276 [?]. 277. 278. Semovit, Herzog von Teschen 265. 266. Stephan, magister in Prag 147. Stephan von Poissy, Kardinal 253. Sternberg, s. Albert von, Jesco von. — Ungenannt 245. Stormer, s. Dietleb Stormer. Troppau, Herzog von 242. Ulricus 22. Urban V. 67 [?]. 99 [?]. Urban VI. 192 [?]. Wenzel, König von Böhmen 25. 105. 231. Welehrader Abt 260. Wilhelm, Familiar und Diener Johanns v. Neumarkt 196. Winrich von Kniprode, Hochmeister des Deutschen Ritter- ordens 79. 268 [?], vgl. Nachträge S. 511. Ungenannte und nicht näher bestimmbare Empfänger: Arzt in Prag 197. auditor an der römischen Kurie 302. Benediktinerfrater 347. Deutscher Herzog 9.
Strana 521
I. Liste der Empfänger. 521 Elsässischer pater 158. Kardinäle 75. 76. 77. 100. 262. 271 [?]. 273. 274. 282. 284. 285. 288. 289. 335. magister 141, Magister der Theologie 175. Mährische Herren 216 [?]. 304. Markgrafen von Mähren 59. 107 [?]. 215 [?J. 221. 238 [?]. 352, vgl. Johann, Johann Sobieslaus, Jost. nobilis vir 7. 65. 66. 204. 216. nobilis domina 226. 236. Österreichischer Herr 64. Päpstlicher Legat 169a. poeta 139. princeps 62. 63. 215. 238. Prokuratoren an der römischen Kurie 269. 286. 287. 290. 291. 293. 308. Propst 177. Verwandte 184 [?]. 188. 194. 200. ??? 1. 96. 172. 178. 180. 182. 199. 201. 202. 204. 263. 313. 314. 320. 323. 325. 328. 331. 332. 333. 337. 338. 341. 346. 348. 349. 351. 353. 354.
I. Liste der Empfänger. 521 Elsässischer pater 158. Kardinäle 75. 76. 77. 100. 262. 271 [?]. 273. 274. 282. 284. 285. 288. 289. 335. magister 141, Magister der Theologie 175. Mährische Herren 216 [?]. 304. Markgrafen von Mähren 59. 107 [?]. 215 [?J. 221. 238 [?]. 352, vgl. Johann, Johann Sobieslaus, Jost. nobilis vir 7. 65. 66. 204. 216. nobilis domina 226. 236. Österreichischer Herr 64. Päpstlicher Legat 169a. poeta 139. princeps 62. 63. 215. 238. Prokuratoren an der römischen Kurie 269. 286. 287. 290. 291. 293. 308. Propst 177. Verwandte 184 [?]. 188. 194. 200. ??? 1. 96. 172. 178. 180. 182. 199. 201. 202. 204. 263. 313. 314. 320. 323. 325. 328. 331. 332. 333. 337. 338. 341. 346. 348. 349. 351. 353. 354.
Strana 522
II. Verzeichnis der Briefanfänge in alphabetischer Anordnung. Die Liste verzeichnet die Anfänge sämtlicher in diesen Band aufge- nommenen Stücke, einschließlich der Urkunden. Als Anfang gelten die ersten Worte des Textes, nicht die der Adresse, Salutatio, Invocatio oder Datierung. Nr. Seite A domino patriarcha Alexandrino . . . . . . . . . . . . 17 33 A tot viris famosis auditu . . . . . . . . . . . . . . . 76 117 231 315 Accedit ad vestre Serenitatis presenciam Albertus . . . . Accepimus querelam procuratoris reuerendi . . . . . . . . 221 304 Ad canonicatum et prebendam (ecclesie) Glogouiensis tue diocesis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394 489 Ad canonicatum et prebendam ecclesie Glogouiensis vestre 395 490 diocesis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 256 Ad habendum consilia medicorum . . . . . . . . . . . 319 236 Ad maximam pietatem reuerencie vestre . . . . . . . . . 465 377 Ad paternitatis uestre presenciam mitto Soclarinum. .. . . 376 464 Ad presenciam et conspectum Sacratissime . . . . . . . . 74 44 Ad vocacionem literarum vestrarum . . . . . . . . . . . 54 90 Admirari non sufficit capellani vestri . . . . . . . . . . 408 325 Aliquocies eciam scripturis plurimis . . . . . . . . . . . 128 196 Alz mir ewer genad gepoten hat . . . . . . . . . . . . 262 178 Amiciciam vestram de duobus affectuose . . . . . . . . . 74 114 Angustiatur in me anima mea . . . . . . . . . . . . . 165 249 Animo vigili vigilanter intende . . . . . . . . . . . . . 424 341 Antique fidei vestre benignam sollerciam . . . . . . . . . 186 123 Areopagita Dyonisius inter Christi milites . . . . . . . . 401 315 Attendentes debilitatem vestram que . . . . . . . . . . 14 26 Attributus plebi christiane diuinitus . . . . . . . . . . . 257 172 Auctore domino, qui cuncta disposuit . . . . . . . . . . 195 280 Audita primum conualescencia vestra . . . . . . . . . . 255 339 Audiuimus quod illustris et magnificus princeps . . . . . 93 57 Aura salubris te prouehat . . . . . . . . . . . . . . . 109 164 Aureis redimita monilibus, multiplice colorum . . . . . . Aureis redimita monilibus, vernancium florum . . . . . . 344 428
II. Verzeichnis der Briefanfänge in alphabetischer Anordnung. Die Liste verzeichnet die Anfänge sämtlicher in diesen Band aufge- nommenen Stücke, einschließlich der Urkunden. Als Anfang gelten die ersten Worte des Textes, nicht die der Adresse, Salutatio, Invocatio oder Datierung. Nr. Seite A domino patriarcha Alexandrino . . . . . . . . . . . . 17 33 A tot viris famosis auditu . . . . . . . . . . . . . . . 76 117 231 315 Accedit ad vestre Serenitatis presenciam Albertus . . . . Accepimus querelam procuratoris reuerendi . . . . . . . . 221 304 Ad canonicatum et prebendam (ecclesie) Glogouiensis tue diocesis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394 489 Ad canonicatum et prebendam ecclesie Glogouiensis vestre 395 490 diocesis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 256 Ad habendum consilia medicorum . . . . . . . . . . . 319 236 Ad maximam pietatem reuerencie vestre . . . . . . . . . 465 377 Ad paternitatis uestre presenciam mitto Soclarinum. .. . . 376 464 Ad presenciam et conspectum Sacratissime . . . . . . . . 74 44 Ad vocacionem literarum vestrarum . . . . . . . . . . . 54 90 Admirari non sufficit capellani vestri . . . . . . . . . . 408 325 Aliquocies eciam scripturis plurimis . . . . . . . . . . . 128 196 Alz mir ewer genad gepoten hat . . . . . . . . . . . . 262 178 Amiciciam vestram de duobus affectuose . . . . . . . . . 74 114 Angustiatur in me anima mea . . . . . . . . . . . . . 165 249 Animo vigili vigilanter intende . . . . . . . . . . . . . 424 341 Antique fidei vestre benignam sollerciam . . . . . . . . . 186 123 Areopagita Dyonisius inter Christi milites . . . . . . . . 401 315 Attendentes debilitatem vestram que . . . . . . . . . . 14 26 Attributus plebi christiane diuinitus . . . . . . . . . . . 257 172 Auctore domino, qui cuncta disposuit . . . . . . . . . . 195 280 Audita primum conualescencia vestra . . . . . . . . . . 255 339 Audiuimus quod illustris et magnificus princeps . . . . . 93 57 Aura salubris te prouehat . . . . . . . . . . . . . . . 109 164 Aureis redimita monilibus, multiplice colorum . . . . . . Aureis redimita monilibus, vernancium florum . . . . . . 344 428
Strana 523
II. Verzeichnis der Briefanfänge in alphabetischer Anordnung. 523 Carissimi domini mei Imperatoris . . . . . . . . . . . . Karolus dei gracia Rom. rex ... Notumfacimus uniuersis . Carolus regis Francie primogenitus . . . . . . . . . . . Causa, pro qua excommunicantur fratres de Weletin . . . Christe, precor, veniam segni des iustus alumpno . . . . . Circa negocium infeudacionis comitatus . . . . . . . . . Ciuitas Nurembergensis ymbrium crebra . . . . . . . . . Clamores contractiuos, qui super . . . . . . . . . . . . Clangentibus verbis magnificos actus Pompei et Cesaris . . Clenodium, quod ab amico vobis transmittitur . . . . . . Cogit me non modicus dolor . . . . . . . . . . . . . . Compatrem dulcissimum salutet epistola . . . . . . . . . Confractis pridem longa molestia . . . . . . . . . . . . Congaudemus vobis ex animo . . . . . . . . . . . . . Congrue disposicionis ordine fruaris . . . . . . . . . . . Conqueruntur nobis iudex et iurati . . . . . . . . . . . Consideratis multiplicibus meritis probitatis . . . . . . . Consideratis virtuosis meritis et exemplaris vite . . . . . Cui naturalis ingenii priuilegiata sagacitas . . . . . . . . Cuius sideris aspectus menti Cesaree . . . . . . . . . . . Cuiusdam coniugate virginis materiam . . . . . . . . . . Cultus rhetoricus politi (policiti?) dictaminis . . . . . . . Cum bene plorasti, cum te lacrimis saciasti . . . . . . . Cum diuina suffragante gracia . . . . . . . . . . . . . Cum dudum clemencia vestre Sanctitatis . . . . . . . . . Cum ego solum unum monasterium . . . . . . . . . . . Cum honorabilis vir dominus Albertus . . . . . . . . . . Cum illustris princeps dominus Jo., marchio Morauie . . . Cum in gradibus christiane religionis . . . . . . . . . . Cum opus nostrum in monasterio . . . . . . . . . . . . Cum per comune Florent. michi cum effectu . . . . . . . Cum per obitum felicis memorie domini archiepiscopi ipsa . Cum presencia honorabilis H. plebani Nouiforensis . . . . Cum sitis Dei gracia iurisdiccionis illius . . . . . . . . . Cupientes dilectum familiarem notarium et secretarium nostrum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nr. Seite 442 Bauarus iste, lator presencium . . . . . . . . . . . . . 354 Bene poteratis aliquem vobis procuratorem . . . . . . . . 312 398 Benignissime affecciones pietatis dulcissimas . . . . . . . 67 104 5 9 Benignitas saluatoris nostri sicut priuilegiata . . . . . . . Bona materia incumbentis oneris . . . . . . . . . . . . 346 433 Brunnensis prepositi felix aduentus . . . . . . . . . . . 94 150 169 253 396 491 496 400 309 225 180 122 6 11 216 143 277 363 381 473 126 82 406 503 1 1 30 52 189 273 224 147 407 324 358 273 357 271 230 150 22 12 307 394 164 107 219 302 278 364 379 292 267 351 390 302 438 350 326 409 342 258 375 463 501 404 487 392 31 55 393 488 Dampnis tuis, que sustinuisti . . . . . . . . . . . . . . 194 279 Data nobis ab omnipotenti gracia Domino . . . . . . . . 268 353
II. Verzeichnis der Briefanfänge in alphabetischer Anordnung. 523 Carissimi domini mei Imperatoris . . . . . . . . . . . . Karolus dei gracia Rom. rex ... Notumfacimus uniuersis . Carolus regis Francie primogenitus . . . . . . . . . . . Causa, pro qua excommunicantur fratres de Weletin . . . Christe, precor, veniam segni des iustus alumpno . . . . . Circa negocium infeudacionis comitatus . . . . . . . . . Ciuitas Nurembergensis ymbrium crebra . . . . . . . . . Clamores contractiuos, qui super . . . . . . . . . . . . Clangentibus verbis magnificos actus Pompei et Cesaris . . Clenodium, quod ab amico vobis transmittitur . . . . . . Cogit me non modicus dolor . . . . . . . . . . . . . . Compatrem dulcissimum salutet epistola . . . . . . . . . Confractis pridem longa molestia . . . . . . . . . . . . Congaudemus vobis ex animo . . . . . . . . . . . . . Congrue disposicionis ordine fruaris . . . . . . . . . . . Conqueruntur nobis iudex et iurati . . . . . . . . . . . Consideratis multiplicibus meritis probitatis . . . . . . . Consideratis virtuosis meritis et exemplaris vite . . . . . Cui naturalis ingenii priuilegiata sagacitas . . . . . . . . Cuius sideris aspectus menti Cesaree . . . . . . . . . . . Cuiusdam coniugate virginis materiam . . . . . . . . . . Cultus rhetoricus politi (policiti?) dictaminis . . . . . . . Cum bene plorasti, cum te lacrimis saciasti . . . . . . . Cum diuina suffragante gracia . . . . . . . . . . . . . Cum dudum clemencia vestre Sanctitatis . . . . . . . . . Cum ego solum unum monasterium . . . . . . . . . . . Cum honorabilis vir dominus Albertus . . . . . . . . . . Cum illustris princeps dominus Jo., marchio Morauie . . . Cum in gradibus christiane religionis . . . . . . . . . . Cum opus nostrum in monasterio . . . . . . . . . . . . Cum per comune Florent. michi cum effectu . . . . . . . Cum per obitum felicis memorie domini archiepiscopi ipsa . Cum presencia honorabilis H. plebani Nouiforensis . . . . Cum sitis Dei gracia iurisdiccionis illius . . . . . . . . . Cupientes dilectum familiarem notarium et secretarium nostrum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nr. Seite 442 Bauarus iste, lator presencium . . . . . . . . . . . . . 354 Bene poteratis aliquem vobis procuratorem . . . . . . . . 312 398 Benignissime affecciones pietatis dulcissimas . . . . . . . 67 104 5 9 Benignitas saluatoris nostri sicut priuilegiata . . . . . . . Bona materia incumbentis oneris . . . . . . . . . . . . 346 433 Brunnensis prepositi felix aduentus . . . . . . . . . . . 94 150 169 253 396 491 496 400 309 225 180 122 6 11 216 143 277 363 381 473 126 82 406 503 1 1 30 52 189 273 224 147 407 324 358 273 357 271 230 150 22 12 307 394 164 107 219 302 278 364 379 292 267 351 390 302 438 350 326 409 342 258 375 463 501 404 487 392 31 55 393 488 Dampnis tuis, que sustinuisti . . . . . . . . . . . . . . 194 279 Data nobis ab omnipotenti gracia Domino . . . . . . . . 268 353
Strana 524
524 Register. Nr. Seite De benigna frequencia, quam circa . . . . . . . . . . . 339 423 De benigna, sollicita pariter et graciosa . . . . . . . . . 336 419 111 165 De fecundo pectore Phebus irradians . . . . . . . . . . 334 417 De Gaio Mario Romano consule . . . . . . . . . . . . . 340 423 De grandi sollicitudine, quam habuistis . . . . . . . . . 202 133 Do homine illo, Helia videlicet . . . . . . . . . . . . . 323 241 De interposicionis [ ?] labore, quo . . . . . . . . . . . . 180 264 De nobili vino Maluasie . . . . . . . . . . . . . . . . 160 De nouis felicibus Imperialium successuum . . . . . . . 104 De pensione nobis per dominum Imperatorem . . . . . . 373 460 284 De solempnitate nupciarum, que nuper . . . . . . . . . 201 101 157 De supplicacionibus signatis pro consolacione . . . . . . 390 485 De tue circumspeccionis et legalitatis industria . . . . . . 204 286 De veteris et dudum antiquate conuersacionis . . . . . . 182 266 Desideramus te non latere . . . . . . . . . . . . . . . 310 Deus, ab alto humilitatem meam respiciens. . . . . . . . 226 Dignetur vestra Maiestas et cara michi . . . . . . . . . 192 125 Dignum est antiquitati reuerende honorem . . . . . . . 259 343 Disposicione creatoris altissimi, qui cuncta . . . . . . . . 38 22 2 Diue fortune felix operacio . . . . . . . . . . . . . . . 2 Domino nostro domino archiepiscopo Pragensi . . . . . . 233 316 Dominum patriarcham Alexandrinum ad presens . . . . . 19 35 Dominus meus archiepiscopus in recessu . . . . . . . . . 21 37 Dominus noster communis Pragensis archiepiscopus . . . . 248 163 Dominus Pragensis archiepiscopus, archipresul . . . . . . 20 36 236 Dominus prepositus Maguntinus salutem recipiat . . . . . 153 333 416 Dominus volebat papa et cardinales . . . . . . . . . . 369 Dudum sanctissimus in Christo pater . . . . . . . . . . 282 Dudum scripsi(sset?) epistolas, concepti amoris . . . . . 209 139 494 Dudum siquidem bone memorie Johanne episcopo Luthomusl. 399 Dum aliquis planeta tetra . . . . . . . . . . . . . . . 435 348 196 281 Dum amantissima soror nostra . . . . . . . . . . . . . Dum grandis illius deuocionis affectum . . . . . . . . . 240 322 Dum iuxta disposicionem vestram nuper . . . . . . . . 132 200 Eclipsis illa lunaris, que nuper . . . . . . . . . . . . . 13 24 460 Ergo quia non potes . . . . . . . . . . . . . . . . . 372 458 Et quanto, putas, gaudio . . . . . . . . . . . . . . . . 364 Etsi consagwineus noster suggerente . . . . . . . . . . 287 205 Etsi diuini amoris flagrancia . . . . . . . . . . . . . . 434 347 Etsi gaudiis nupciarum amantissime nostre . . . . . . . . 285 203 363 458 Etsi laris regii philomena vernacula . . . . . . . . . . . 38 Etsi Maiestatis tue cancellarius . . . . . . . . . . . . . 68 75 Etsi obstante defectu notabili . . . . . . . . . . . . . . 45 Etsi super omnibus beneficiis . . . . . . . . . . . . . . 41 71 Etsi vobis blandiatur superioritatis auctoritas . . . . . . 145 220
524 Register. Nr. Seite De benigna frequencia, quam circa . . . . . . . . . . . 339 423 De benigna, sollicita pariter et graciosa . . . . . . . . . 336 419 111 165 De fecundo pectore Phebus irradians . . . . . . . . . . 334 417 De Gaio Mario Romano consule . . . . . . . . . . . . . 340 423 De grandi sollicitudine, quam habuistis . . . . . . . . . 202 133 Do homine illo, Helia videlicet . . . . . . . . . . . . . 323 241 De interposicionis [ ?] labore, quo . . . . . . . . . . . . 180 264 De nobili vino Maluasie . . . . . . . . . . . . . . . . 160 De nouis felicibus Imperialium successuum . . . . . . . 104 De pensione nobis per dominum Imperatorem . . . . . . 373 460 284 De solempnitate nupciarum, que nuper . . . . . . . . . 201 101 157 De supplicacionibus signatis pro consolacione . . . . . . 390 485 De tue circumspeccionis et legalitatis industria . . . . . . 204 286 De veteris et dudum antiquate conuersacionis . . . . . . 182 266 Desideramus te non latere . . . . . . . . . . . . . . . 310 Deus, ab alto humilitatem meam respiciens. . . . . . . . 226 Dignetur vestra Maiestas et cara michi . . . . . . . . . 192 125 Dignum est antiquitati reuerende honorem . . . . . . . 259 343 Disposicione creatoris altissimi, qui cuncta . . . . . . . . 38 22 2 Diue fortune felix operacio . . . . . . . . . . . . . . . 2 Domino nostro domino archiepiscopo Pragensi . . . . . . 233 316 Dominum patriarcham Alexandrinum ad presens . . . . . 19 35 Dominus meus archiepiscopus in recessu . . . . . . . . . 21 37 Dominus noster communis Pragensis archiepiscopus . . . . 248 163 Dominus Pragensis archiepiscopus, archipresul . . . . . . 20 36 236 Dominus prepositus Maguntinus salutem recipiat . . . . . 153 333 416 Dominus volebat papa et cardinales . . . . . . . . . . 369 Dudum sanctissimus in Christo pater . . . . . . . . . . 282 Dudum scripsi(sset?) epistolas, concepti amoris . . . . . 209 139 494 Dudum siquidem bone memorie Johanne episcopo Luthomusl. 399 Dum aliquis planeta tetra . . . . . . . . . . . . . . . 435 348 196 281 Dum amantissima soror nostra . . . . . . . . . . . . . Dum grandis illius deuocionis affectum . . . . . . . . . 240 322 Dum iuxta disposicionem vestram nuper . . . . . . . . 132 200 Eclipsis illa lunaris, que nuper . . . . . . . . . . . . . 13 24 460 Ergo quia non potes . . . . . . . . . . . . . . . . . 372 458 Et quanto, putas, gaudio . . . . . . . . . . . . . . . . 364 Etsi consagwineus noster suggerente . . . . . . . . . . 287 205 Etsi diuini amoris flagrancia . . . . . . . . . . . . . . 434 347 Etsi gaudiis nupciarum amantissime nostre . . . . . . . . 285 203 363 458 Etsi laris regii philomena vernacula . . . . . . . . . . . 38 Etsi Maiestatis tue cancellarius . . . . . . . . . . . . . 68 75 Etsi obstante defectu notabili . . . . . . . . . . . . . . 45 Etsi super omnibus beneficiis . . . . . . . . . . . . . . 41 71 Etsi vobis blandiatur superioritatis auctoritas . . . . . . 145 220
Strana 525
II. Verzeichnis der Briefanfánge in alphabetischer Anordnung. Ex amicici& veteri e dudum . . . . .. . .. ..... Ex litera domini nostri marchionis . . . . . . . . . . . Ex literis, quas domino meo Cesari . . . . . . . +. . . . Eximie virtutis beati Jeronimi . . . . . . . . .. Eximius prophetarum ille vtique . . . . . . . . . . .. Famose venacioni fortune celebris . . . . . . . . . . . . Felix illa nobilitas, quà . . . . « « « lr rn Finitis epistolis magnificorum presulum ., . . . . . . . . Flagrantis deuocionis affectus et constantissime . . . . . . Flores cultus rhetorici; qui ................ Gaudemus in domino et ingenti . . . . . . . . . . . . Habito respectu ad ipsam fragilitatem . . . . . . . . . Habito respectu ad mores, vitam . . . . . . . . . . . . Habito respectu ad multiplicem honorem, quem . . . . . Habito respectu ad multiplicia merita probitatis . . . . . Homines nostri ad instanciam venerabilis . . . . . . . . Honorabilem et religiosum virum fratrem [?]. . . . . . . Honorabilem virum Serenissimi principis. . . regis Vngarie . . Honorabilis vir ac religiose domine, prior Brunnensis . . . Honorabilis vir dominus F[ridericus], Olomucensis . . . . Honorabilis vir dominus [Nicolaus] de [Chremsir], domini nostri Ignarus ego aduentus vestri . . .. .......... Illos libenter apostolice gracie fauore prosequimur . . . . Illustris dominus Morauie Marchio super omnibus negociis Illustris et magnificus princeps dominus noster Jodocus . . Implicitis grauida sensibus ac dissonis . . . . . . . . . . In amministracione prudenti religiosi viri . . . . . ecc In casu presenti, qui per negligenciam . . . . . . °c os oe In materia incorporacionis ecclesie in Stanazow. . . . . . In oculis nostris et capite melioramur . . . . . . . . . . In precordiis meis assidue resonat . . . . . . . . . . . . In presencia mea notarii ... discretus vir . . . . . . . . Ineuitabili causa poscente et consueta oculorum . . . . . Ingens [?] Egidii comprobata subtilitas . . . . . . . . . Ingenti gaudio letatur animus. . . . . . . .. . . . .. Ingressum regni Vngarici nullomodo . . . . . . . . . . Innocens vestrum graciosum comsilium . . . . . .. . . . Inter cetera dona consolacionis diuine . . . . . . . . . . Inter ceteras sollicitudines, que assidue . . . . . . . . . Inter clericos iuniores cancellarie mee . . . . . . . . . . Inter homines reuerendissimi in Christo patris . . . . . . . Inter leticie speratam duleedinem . . . . . . . . +. + . Inter quietem dulcisissimam, quam . . . . . . . . . . . 525 Nr. Seite 199 283 213 297 63 100 35A 61 58 95 34 59 60 97 35 B 62 253 336 106 1603 175 259 68 105 206 351 260 345 281 368 216 299 264 348 303 391 256 340 293 380 93 148 59 96 397 492 200 283 228 312 314 400 265 350 248 329 229 313 174 259 51 87 388 482 46 76 140 211 73 113 89: 139 152 234 25 43 358 449 156 240 245 327 160 245 98 . 154
II. Verzeichnis der Briefanfánge in alphabetischer Anordnung. Ex amicici& veteri e dudum . . . . .. . .. ..... Ex litera domini nostri marchionis . . . . . . . . . . . Ex literis, quas domino meo Cesari . . . . . . . +. . . . Eximie virtutis beati Jeronimi . . . . . . . . .. Eximius prophetarum ille vtique . . . . . . . . . . .. Famose venacioni fortune celebris . . . . . . . . . . . . Felix illa nobilitas, quà . . . . « « « lr rn Finitis epistolis magnificorum presulum ., . . . . . . . . Flagrantis deuocionis affectus et constantissime . . . . . . Flores cultus rhetorici; qui ................ Gaudemus in domino et ingenti . . . . . . . . . . . . Habito respectu ad ipsam fragilitatem . . . . . . . . . Habito respectu ad mores, vitam . . . . . . . . . . . . Habito respectu ad multiplicem honorem, quem . . . . . Habito respectu ad multiplicia merita probitatis . . . . . Homines nostri ad instanciam venerabilis . . . . . . . . Honorabilem et religiosum virum fratrem [?]. . . . . . . Honorabilem virum Serenissimi principis. . . regis Vngarie . . Honorabilis vir ac religiose domine, prior Brunnensis . . . Honorabilis vir dominus F[ridericus], Olomucensis . . . . Honorabilis vir dominus [Nicolaus] de [Chremsir], domini nostri Ignarus ego aduentus vestri . . .. .......... Illos libenter apostolice gracie fauore prosequimur . . . . Illustris dominus Morauie Marchio super omnibus negociis Illustris et magnificus princeps dominus noster Jodocus . . Implicitis grauida sensibus ac dissonis . . . . . . . . . . In amministracione prudenti religiosi viri . . . . . ecc In casu presenti, qui per negligenciam . . . . . . °c os oe In materia incorporacionis ecclesie in Stanazow. . . . . . In oculis nostris et capite melioramur . . . . . . . . . . In precordiis meis assidue resonat . . . . . . . . . . . . In presencia mea notarii ... discretus vir . . . . . . . . Ineuitabili causa poscente et consueta oculorum . . . . . Ingens [?] Egidii comprobata subtilitas . . . . . . . . . Ingenti gaudio letatur animus. . . . . . . .. . . . .. Ingressum regni Vngarici nullomodo . . . . . . . . . . Innocens vestrum graciosum comsilium . . . . . .. . . . Inter cetera dona consolacionis diuine . . . . . . . . . . Inter ceteras sollicitudines, que assidue . . . . . . . . . Inter clericos iuniores cancellarie mee . . . . . . . . . . Inter homines reuerendissimi in Christo patris . . . . . . . Inter leticie speratam duleedinem . . . . . . . . +. + . Inter quietem dulcisissimam, quam . . . . . . . . . . . 525 Nr. Seite 199 283 213 297 63 100 35A 61 58 95 34 59 60 97 35 B 62 253 336 106 1603 175 259 68 105 206 351 260 345 281 368 216 299 264 348 303 391 256 340 293 380 93 148 59 96 397 492 200 283 228 312 314 400 265 350 248 329 229 313 174 259 51 87 388 482 46 76 140 211 73 113 89: 139 152 234 25 43 358 449 156 240 245 327 160 245 98 . 154
Strana 526
526 Register. Inter venerabilem patrem domínum Albertum Interrogacione, guam michi fecistis nuper Inutilis nequam homo dictus talis. . . . . . .. Inueterate dierum malorum nunquam sine memoria Inueteratus ego iam et multis affectus . . . Johannes scriptor noster, qui iam . . . . Ist das war nach alder sagung . . . . . . Ista felix materia Soliloquiorum . . . . . . . It[em] ob[iit] d. Mathias episcopus Trybuniensis . Juxta literarum continenciam, quas . . . Letum me vestra fecit epistola . . . . . Libenter &pud domini mei Cesaris . . . . Libenter et ex animo vestre . . . ... Licet alias celebris memorie dominus .. Licet de omnipotentis Dei munere. . . . Licet dux Austrie, sicut alias . . . . . . . Licet honorabilis vir dominus Ffridericus . Licet in tempore transacto super habendo Licet iuxt& sacrorum canonum exigenciam Licet preces seren. principis. . Johannis regis Francie Licet pridem supplicauerim paternitati vestre . . . Literas illustris et magnifici principis d. Johannis . . Literas vestras gr&ciosas et in iocunditatis Literas vestras animo grato valde . . . . Lugeat nunc Jerusalem et Syon . . . . Magister Jacobus, director operisnostri . . . . . . . - + Magnifice dominacioni vestre promitto . . Magnificencie vestre ad graciarum acciones . Magnitudinem honorum, quibus rex Vngarie Magno et vehementi impetu cogitacio . Mala concurrunt omnia. . . . . m Malicia dierum labencium, qui . . . . . Maliuole crebro bonis fortune fallacis. . . Mentis consternacio, dolor eximius . . . Mirus es, mi domine . , . . . . e «+ . Mittimus ad presenciam illustris et magnifici Mittimus vobis processus aduersus. . . . Mittimus vobis quandam literam . . . . Mitto &d summe Serenitatis vestre presenciam More consueto nichil dixistis Mox ut literes dileecionis vestre. . . . . . . . . Multipharia missione domini et fratris Eberhardi lectoris Multiplicatis beneficiis et tot benignis . . . . . . . + + Multum interuenit i&m temporis. . . . . . . . . . . Mulus iste quem vestra nobis ......-.-..... 249 237 328 349 252 130 29 386 18 382 65 166 100 64 296 355 402 144 276 374 309 49 257 212 79 85 80 154 359 246 283 370 220 330 295 97 27 380 256 208 158 62 Seite 330 320 410 436 335 238 450 328 371 459 303 412 382 152 472 341 291 242 99
526 Register. Inter venerabilem patrem domínum Albertum Interrogacione, guam michi fecistis nuper Inutilis nequam homo dictus talis. . . . . . .. Inueterate dierum malorum nunquam sine memoria Inueteratus ego iam et multis affectus . . . Johannes scriptor noster, qui iam . . . . Ist das war nach alder sagung . . . . . . Ista felix materia Soliloquiorum . . . . . . . It[em] ob[iit] d. Mathias episcopus Trybuniensis . Juxta literarum continenciam, quas . . . Letum me vestra fecit epistola . . . . . Libenter &pud domini mei Cesaris . . . . Libenter et ex animo vestre . . . ... Licet alias celebris memorie dominus .. Licet de omnipotentis Dei munere. . . . Licet dux Austrie, sicut alias . . . . . . . Licet honorabilis vir dominus Ffridericus . Licet in tempore transacto super habendo Licet iuxt& sacrorum canonum exigenciam Licet preces seren. principis. . Johannis regis Francie Licet pridem supplicauerim paternitati vestre . . . Literas illustris et magnifici principis d. Johannis . . Literas vestras gr&ciosas et in iocunditatis Literas vestras animo grato valde . . . . Lugeat nunc Jerusalem et Syon . . . . Magister Jacobus, director operisnostri . . . . . . . - + Magnifice dominacioni vestre promitto . . Magnificencie vestre ad graciarum acciones . Magnitudinem honorum, quibus rex Vngarie Magno et vehementi impetu cogitacio . Mala concurrunt omnia. . . . . m Malicia dierum labencium, qui . . . . . Maliuole crebro bonis fortune fallacis. . . Mentis consternacio, dolor eximius . . . Mirus es, mi domine . , . . . . e «+ . Mittimus ad presenciam illustris et magnifici Mittimus vobis processus aduersus. . . . Mittimus vobis quandam literam . . . . Mitto &d summe Serenitatis vestre presenciam More consueto nichil dixistis Mox ut literes dileecionis vestre. . . . . . . . . Multipharia missione domini et fratris Eberhardi lectoris Multiplicatis beneficiis et tot benignis . . . . . . . + + Multum interuenit i&m temporis. . . . . . . . . . . Mulus iste quem vestra nobis ......-.-..... 249 237 328 349 252 130 29 386 18 382 65 166 100 64 296 355 402 144 276 374 309 49 257 212 79 85 80 154 359 246 283 370 220 330 295 97 27 380 256 208 158 62 Seite 330 320 410 436 335 238 450 328 371 459 303 412 382 152 472 341 291 242 99
Strana 527
II. Verzeichnis der Briefanfánge in alphabetischer Anordnung. Natiuitatem ilustris primogeniti nostri. . . . . . . . ... Neque regie dignitatis affeecio . . . .. . . . . .... Ni luce clarius inteligam . .............. Nobilem virum dominum Dirslaum ........... Nobilis poetice persuasionis noua licenci& . . . ..... Nobilis spectabilis princeps s. Spectabilis pr. Nobilis vir dominus .. de ..., familiaris vester . . ... Nobilitatem vestram rogamus sicut .. ......... Nolumus te gratis comedisse . . .. .......... Non admiretur Celsitudo Cesare&. . . .. .......'. Non admiretur vestre benignitetis clemencia . . . . ... Non congruunt etati neque venerando senio . . . . . . . Non est iam temporis mollia bracchia . . . . . . ... e; Non est opus vt multociens monear . . . . . . . . . ... . . . non exclusis omnibus quibus flammigeráà . . . ... Non exiguum in stuporem . . .. ... ec o o n on on n Non h&beo verba quibus sinceritatem . . . . ...... Non in vanum inter viros. . . . . .. 4000 Non miretur famos& tug prudencia . .. ........ Non miretur in desideriis semper vigilans. . . . . . . .. Non montem Hymetium thymi fragrantem . . . . . . .. Non tibi, queso, displiceam . . . . . . . . .. ... ... Non turbetur animus vester . 0 0 000.0. 00.0.0.0. 04 Non vobis prestet, sociorum karissime .......... Non vos deterreat quorumlibet malorum ........ Nos Johannes, Dei et ap. sedis gracia episcopus, ac prior . Nos Johannes, dei gracia Boemie rex... vobis... Conrado de valkinhain nec non Rudegero de huguwiez . . .. Notumífacimus tenore presencium vniuersis quod attendentes Notumfacimus vniuersis quod attendentes multiplicia . . . Notumfacimus vniuersis quod nos deuocionem . . .... Notumfíucimus etc. quod consideratis multiplicibus . . . . XNotumíacimus etc.» quod, licet clerieus de . . . .... Noua, omnium nouitatum magis nouissima, narrat vobis Jo. Noua, omnium nouitatum magis nouissima, scribit cancellarius Nouercantis Fortune negligenti studio . . . . .. .... Neuit Deus omnipotens quantum . . ....... 4... Nouitatem non speratorum excessuum . . . . . . 4 «e». « Nulla naturalis philosophie subtilitas. . . . . . . . . .. Nullo modo credidisset Nouiforensis . . . ........ Nuper, dum essemus in castro Stermberg. . . . ..... Nuper vestre Deatitudini personam officials mei . . . . . Oblata meo conspectui vestre paternitatis epistola . . . . Oculorum meorum infirmitatem . . . . . .. W600 067 Omnium agibilium istius seculi ..... 5. 0 08. 008 Nr. 401 83 365 186 75 53 242 202 28 279 345 87 148 348 371 167 306 119 131 36 118 183 90 102 206 389 124 396 400 185 318 15 11 342 188 234 161 176 187 280 81 56 323 527 497 126 458 271 115 90 324 285 48 365 431 133 227 435 460 252 393 173 199 63 169 267 143 158 289 484 187 491 496 270 403 28 18 425 273 317 246 260 272 366 124 92 407
II. Verzeichnis der Briefanfánge in alphabetischer Anordnung. Natiuitatem ilustris primogeniti nostri. . . . . . . . ... Neque regie dignitatis affeecio . . . .. . . . . .... Ni luce clarius inteligam . .............. Nobilem virum dominum Dirslaum ........... Nobilis poetice persuasionis noua licenci& . . . ..... Nobilis spectabilis princeps s. Spectabilis pr. Nobilis vir dominus .. de ..., familiaris vester . . ... Nobilitatem vestram rogamus sicut .. ......... Nolumus te gratis comedisse . . .. .......... Non admiretur Celsitudo Cesare&. . . .. .......'. Non admiretur vestre benignitetis clemencia . . . . ... Non congruunt etati neque venerando senio . . . . . . . Non est iam temporis mollia bracchia . . . . . . ... e; Non est opus vt multociens monear . . . . . . . . . ... . . . non exclusis omnibus quibus flammigeráà . . . ... Non exiguum in stuporem . . .. ... ec o o n on on n Non h&beo verba quibus sinceritatem . . . . ...... Non in vanum inter viros. . . . . .. 4000 Non miretur famos& tug prudencia . .. ........ Non miretur in desideriis semper vigilans. . . . . . . .. Non montem Hymetium thymi fragrantem . . . . . . .. Non tibi, queso, displiceam . . . . . . . . .. ... ... Non turbetur animus vester . 0 0 000.0. 00.0.0.0. 04 Non vobis prestet, sociorum karissime .......... Non vos deterreat quorumlibet malorum ........ Nos Johannes, Dei et ap. sedis gracia episcopus, ac prior . Nos Johannes, dei gracia Boemie rex... vobis... Conrado de valkinhain nec non Rudegero de huguwiez . . .. Notumífacimus tenore presencium vniuersis quod attendentes Notumfacimus vniuersis quod attendentes multiplicia . . . Notumfacimus vniuersis quod nos deuocionem . . .... Notumfíucimus etc. quod consideratis multiplicibus . . . . XNotumíacimus etc.» quod, licet clerieus de . . . .... Noua, omnium nouitatum magis nouissima, narrat vobis Jo. Noua, omnium nouitatum magis nouissima, scribit cancellarius Nouercantis Fortune negligenti studio . . . . .. .... Neuit Deus omnipotens quantum . . ....... 4... Nouitatem non speratorum excessuum . . . . . . 4 «e». « Nulla naturalis philosophie subtilitas. . . . . . . . . .. Nullo modo credidisset Nouiforensis . . . ........ Nuper, dum essemus in castro Stermberg. . . . ..... Nuper vestre Deatitudini personam officials mei . . . . . Oblata meo conspectui vestre paternitatis epistola . . . . Oculorum meorum infirmitatem . . . . . .. W600 067 Omnium agibilium istius seculi ..... 5. 0 08. 008 Nr. 401 83 365 186 75 53 242 202 28 279 345 87 148 348 371 167 306 119 131 36 118 183 90 102 206 389 124 396 400 185 318 15 11 342 188 234 161 176 187 280 81 56 323 527 497 126 458 271 115 90 324 285 48 365 431 133 227 435 460 252 393 173 199 63 169 267 143 158 289 484 187 491 496 270 403 28 18 425 273 317 246 260 272 366 124 92 407
Strana 528
528 Register. Opiniones varias, quibus aliqui . . . . . . . . . . . . . Oportet vos, clementissime Imperator . . . . . . . . . . Oppressionibus vestris et anxiis curis. . . . . . . . . . . Ordinacione Dei nostri, qui cuncta . . . . . . . . . . . . Ordinetis cum nostro procuratore . . . . . . . . . . . . Persuasiua dulcedo rethorice et . . . . . . . . . . . . . Post infirmitatis diuturne afflicciones. . . . . . . . . . . Post obitum celebris et recolende memorie . . . . . . . . Preciosas prolacionis tue hortantes candore . . . . . . . . Presentis pictoris industria . . . . . . . . . . . . . . . Princeps patrum, patriarcha venerabilis . . . . . . . . . Priuatus hactenus viue vestre vocis oraculo. . . . . . . . Pro eo quod nobis Tytolivium bonum . . . . . . . . . . Pro religioso et honorab. viro etc. nunc domino meo . . . Propter impetraciones multimodas multorum . . . . . . . Putabamus quod lector . . . ad hereticorum . . . . . . . Quamuis ad ea, que sacrosancte Romane Ecclesie . . . . . . Quamuis ad omnia, que sanctarum ecclesiarum . . . . . . Quamuis alias vestre Maiestatis deliberacio . . . . . . . . Quamuis de immensa virtute vestre . . . . . . . . . . . Quamuis demoracio mea in multum . . . . . . . . . . . Quamuis diligencia consueta ecclesiarum . . . . . . . . . Quamuis ego in persona propria et officialis . . . . . . . Quamuis ex debito pastoralis officii . . . . . . . . . . . Quamuis honorabilem virum magistrum B . . . . . . . . Quamuis illa clarissima et priuilegiata familiaritas . . . . Quamuis persona sim debilis . . . . . . . . . . . . . . Quamuis pridem missilibus literis nostris . . . . . . . . . Quamuis pro curis bonorum prepositure . . . . . . . . . Quamuis serenissimus et inuictissimus dominus Imperator . Quamuis Serenissimus princeps dominus communis . . . . Quanta et quam grandis erga . . . . . . . . . . . . . . Quanta fuerit in meis et meorum . . . . . . . . . . . . Quanta nobilissimi vestri cordis . . . . . . . . . . . . . Quantam nouitas ista inopinati periculi . . . . . . . . . Quantis inuolucionibus diuersarum ymaginum . . . . . . Quantum nobis interne leticie . . . . . . . . . . . . . . Quantum nouitas ista inopinati . . . . . . . . . . . . . Que est tam inaudita nouitas . . . . . . . . . . . . . . Quemadmodum alias, dum essetis nobiscum . . . . . . . Quemadmodum ego honorabilem et nobilem virum . . . . Quemadmodum in libris Ethicorum Aristotilis. . . . . . . Quemadmodum in precedentibus nostris literis . . . . . . Quemadmodum relacio nobilis et honorabilis . . . . . . . Querimoniam lamentabilem Olomuc. mei Capituli. . . . . Nr. Seite 23 39 44 26 229 149 381 294 311 398 112 165 248 164 372 284 457 362 32 56 243 159 477 385 168 117 354 269 300 388 263 348 169a 255 270 355 315 232 439 351 406 321 331 413 223 307 239 322 360 274 158 103 73 43 399 313 177 262 99 155 239 155 305 222 287 375 238 321 142 215 310 397 4 7 215 142 241 157 395 308 161 105 207 137 384 297 252 168 235 318
528 Register. Opiniones varias, quibus aliqui . . . . . . . . . . . . . Oportet vos, clementissime Imperator . . . . . . . . . . Oppressionibus vestris et anxiis curis. . . . . . . . . . . Ordinacione Dei nostri, qui cuncta . . . . . . . . . . . . Ordinetis cum nostro procuratore . . . . . . . . . . . . Persuasiua dulcedo rethorice et . . . . . . . . . . . . . Post infirmitatis diuturne afflicciones. . . . . . . . . . . Post obitum celebris et recolende memorie . . . . . . . . Preciosas prolacionis tue hortantes candore . . . . . . . . Presentis pictoris industria . . . . . . . . . . . . . . . Princeps patrum, patriarcha venerabilis . . . . . . . . . Priuatus hactenus viue vestre vocis oraculo. . . . . . . . Pro eo quod nobis Tytolivium bonum . . . . . . . . . . Pro religioso et honorab. viro etc. nunc domino meo . . . Propter impetraciones multimodas multorum . . . . . . . Putabamus quod lector . . . ad hereticorum . . . . . . . Quamuis ad ea, que sacrosancte Romane Ecclesie . . . . . . Quamuis ad omnia, que sanctarum ecclesiarum . . . . . . Quamuis alias vestre Maiestatis deliberacio . . . . . . . . Quamuis de immensa virtute vestre . . . . . . . . . . . Quamuis demoracio mea in multum . . . . . . . . . . . Quamuis diligencia consueta ecclesiarum . . . . . . . . . Quamuis ego in persona propria et officialis . . . . . . . Quamuis ex debito pastoralis officii . . . . . . . . . . . Quamuis honorabilem virum magistrum B . . . . . . . . Quamuis illa clarissima et priuilegiata familiaritas . . . . Quamuis persona sim debilis . . . . . . . . . . . . . . Quamuis pridem missilibus literis nostris . . . . . . . . . Quamuis pro curis bonorum prepositure . . . . . . . . . Quamuis serenissimus et inuictissimus dominus Imperator . Quamuis Serenissimus princeps dominus communis . . . . Quanta et quam grandis erga . . . . . . . . . . . . . . Quanta fuerit in meis et meorum . . . . . . . . . . . . Quanta nobilissimi vestri cordis . . . . . . . . . . . . . Quantam nouitas ista inopinati periculi . . . . . . . . . Quantis inuolucionibus diuersarum ymaginum . . . . . . Quantum nobis interne leticie . . . . . . . . . . . . . . Quantum nouitas ista inopinati . . . . . . . . . . . . . Que est tam inaudita nouitas . . . . . . . . . . . . . . Quemadmodum alias, dum essetis nobiscum . . . . . . . Quemadmodum ego honorabilem et nobilem virum . . . . Quemadmodum in libris Ethicorum Aristotilis. . . . . . . Quemadmodum in precedentibus nostris literis . . . . . . Quemadmodum relacio nobilis et honorabilis . . . . . . . Querimoniam lamentabilem Olomuc. mei Capituli. . . . . Nr. Seite 23 39 44 26 229 149 381 294 311 398 112 165 248 164 372 284 457 362 32 56 243 159 477 385 168 117 354 269 300 388 263 348 169a 255 270 355 315 232 439 351 406 321 331 413 223 307 239 322 360 274 158 103 73 43 399 313 177 262 99 155 239 155 305 222 287 375 238 321 142 215 310 397 4 7 215 142 241 157 395 308 161 105 207 137 384 297 252 168 235 318
Strana 529
II. Verzeichnis der Briefanfänge in alphabetischer Anordnung. 529 Nr. Seite 447 357 Quia arduis ecclesie nostre negociis. . . . . . . . . . . . 244 Quia de presenti, sicut agnouit . . . . . . . . . . . . . 326 197 Quia dilectissima soror nostra, consors domini Henrici . . 281 282 Quia dilectissima etc. ad habendum consilia . . . . . . . 198 193 Quia discretus vir magister Erardus . . . . . . . . . . . 278 8 14 Quia dominus meus imperator de modis agendi . . . . . 272 358 Quia dudum dominus H., pie memorie quondam . . . . . 299 387 Quia famulus ille nobilis viri vestri . . . . . . . . . . . Quia inter me [?] ab una et B. de . . . . . . . . . . . 212а 296 Quia nunc ab experiencia, magister amande . . . . . . . 134 203 Quia nunc Illustris et magnificus princeps d. Judocus . . 227 311 4 Quia nuper in literis, quas Serenissimo . . . Carolo . . . . 3 Quia post obitum felicis memorie venerabilis Ar[nesti] . . 500 403 Quia pridem honorabilis dominus ... prepositus Brunnensis . 250 332 251 Quia religiosus et honorabilis vir Johannes Klenkoch . . . 334 Quia reuerendus in Christo pater ac dominus d. Po. . . . 411 329 41 24 Quia Serenissimus...Karolus quartus ... affeccione sincera Quia Serenissimus... Karolus quartus ... alias Imperialis sue 335 419 Quia serenissimus .. . Karolus IV. . . . consideratis multi- 136 205 plicibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346 261 Quia, sicut vulgaris fama. . . . . . . . . . . . . . . . 402 317 Quia super iniuriis illatis ecclesie nostre . . . . . . . . . Quia vir honorabilis felicis memorie dominus Fr. . . . . . 385 298 141 Quid est, care magister, quod in mei commendacione . . . 213 346 262 Quidam frater Albertus de ordine predicatorum . . . . . Quis inimicus homo est ille . . . . . . . . . . . . . . . 184 269 459 369 Quod ex meis multis ad te literis . . . . . . . . . . . . 66 103 Quod literis vestris et legacione . . . . . . . . . . . . . Quod propter deflendam michi cottidie mortem . . . . . 285 373 70 107 Quod reuerendissima vestra non solum . . . . . . . . . 16 31 «Quod) verebar accidit. Sciebam etenim . . . . . . . . Quo sepius, care pater, in memoriam . . . . . . . . . . 367 459 Quod vestre immense lepiditatis epistola . . . . . . . . . 379 469 Redeunte ab Vngaria domino Allexandrino patriarcha . . . 126 193 Regalis princeps, magnificus dominus meus . . . . . . . . 209 293 52 88 Reginarum illustrium, quas post diuine . . . . . . . . . Relacione nobilis viri domini Drsslay de . . . . . . . . . 215 298 214 297 Relacione viri nobilis domini Dirslay de Sternberg . . . . Religiosus et honorabilis vir frater Augustinus . . . . . . 337 254 Rethorici carminis oblectamenta suauia . . . . . . . . . 151 231 Rogo vos instancia maiore qua possum . . . . . . . . . 115 166 361 457 Rores poetici faminis, qui ex . . . . . . . . . . . . . . Sacramenti coniugalis violacionem nequissimam . . . . . 190 274 Sacri Canonis instituta conseruant . . . . . . . . . . . . 322 406
II. Verzeichnis der Briefanfänge in alphabetischer Anordnung. 529 Nr. Seite 447 357 Quia arduis ecclesie nostre negociis. . . . . . . . . . . . 244 Quia de presenti, sicut agnouit . . . . . . . . . . . . . 326 197 Quia dilectissima soror nostra, consors domini Henrici . . 281 282 Quia dilectissima etc. ad habendum consilia . . . . . . . 198 193 Quia discretus vir magister Erardus . . . . . . . . . . . 278 8 14 Quia dominus meus imperator de modis agendi . . . . . 272 358 Quia dudum dominus H., pie memorie quondam . . . . . 299 387 Quia famulus ille nobilis viri vestri . . . . . . . . . . . Quia inter me [?] ab una et B. de . . . . . . . . . . . 212а 296 Quia nunc ab experiencia, magister amande . . . . . . . 134 203 Quia nunc Illustris et magnificus princeps d. Judocus . . 227 311 4 Quia nuper in literis, quas Serenissimo . . . Carolo . . . . 3 Quia post obitum felicis memorie venerabilis Ar[nesti] . . 500 403 Quia pridem honorabilis dominus ... prepositus Brunnensis . 250 332 251 Quia religiosus et honorabilis vir Johannes Klenkoch . . . 334 Quia reuerendus in Christo pater ac dominus d. Po. . . . 411 329 41 24 Quia Serenissimus...Karolus quartus ... affeccione sincera Quia Serenissimus... Karolus quartus ... alias Imperialis sue 335 419 Quia serenissimus .. . Karolus IV. . . . consideratis multi- 136 205 plicibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346 261 Quia, sicut vulgaris fama. . . . . . . . . . . . . . . . 402 317 Quia super iniuriis illatis ecclesie nostre . . . . . . . . . Quia vir honorabilis felicis memorie dominus Fr. . . . . . 385 298 141 Quid est, care magister, quod in mei commendacione . . . 213 346 262 Quidam frater Albertus de ordine predicatorum . . . . . Quis inimicus homo est ille . . . . . . . . . . . . . . . 184 269 459 369 Quod ex meis multis ad te literis . . . . . . . . . . . . 66 103 Quod literis vestris et legacione . . . . . . . . . . . . . Quod propter deflendam michi cottidie mortem . . . . . 285 373 70 107 Quod reuerendissima vestra non solum . . . . . . . . . 16 31 «Quod) verebar accidit. Sciebam etenim . . . . . . . . Quo sepius, care pater, in memoriam . . . . . . . . . . 367 459 Quod vestre immense lepiditatis epistola . . . . . . . . . 379 469 Redeunte ab Vngaria domino Allexandrino patriarcha . . . 126 193 Regalis princeps, magnificus dominus meus . . . . . . . . 209 293 52 88 Reginarum illustrium, quas post diuine . . . . . . . . . Relacione nobilis viri domini Drsslay de . . . . . . . . . 215 298 214 297 Relacione viri nobilis domini Dirslay de Sternberg . . . . Religiosus et honorabilis vir frater Augustinus . . . . . . 337 254 Rethorici carminis oblectamenta suauia . . . . . . . . . 151 231 Rogo vos instancia maiore qua possum . . . . . . . . . 115 166 361 457 Rores poetici faminis, qui ex . . . . . . . . . . . . . . Sacramenti coniugalis violacionem nequissimam . . . . . 190 274 Sacri Canonis instituta conseruant . . . . . . . . . . . . 322 406
Strana 530
530 Register. Salue festa dies toto venerabilis euo. . . . Sa&luum te faciat Deus omnipotens . ... S&ne omnibus mulieribus est insitum . .. Saphirei fundamenti ymaginacio quidem aurea Satis admiramur quid sit impedimentum. . Satis &dmiror cur tam diu in partibus. . . . Saturnine nigredinis fusca caligine . . . . . Seribentis famuli vestri in gaudio . . . . . .. .. ... Seribimus certas literas dominis nostris cardinalibus. . . . Seint den hohen lerer sant Augustinus. . . Senciens aput magnificam paternitatem vestram : Serpentis antiqui perfidia in humanum genus Si Si Si -Si Si “Si Si Si Si Si Si Si Si Si Si Super fidelissima et attentissima sollicitudine &d accipiendüm digne corpus dominicum ad vestri presenciam peruenit. . . . .. &rbitri et &micabiles compositores. . . . beneficium pensatur ex munere. . . . . dominus episcopus Wormacensis . ... honorabilis vir dominus Jo. [?] Olomuc. canonicus . . . in qualieumque materia cuicumque . . . . . .. ... longo tractu temporis pro multis . . . . magni folles illius discrecionis . . . . . mentis interne conceptus interior . . . . mulierum dulcis vobis aspectus . . . . . multas superbias et contemptus grauissimos non constaret nobis pauperis illius . . . null& noua Maiestati vestre scribo. . . . Saturni algorosa frigiditas . . . . . ... Sicut ab inicio aduentus nostri . . . . . .. Sicut alias reuerendissime paternitati vestre Sicut Astaroth in presencia beati Bartholomei Smaragdini viroris illibata mundicia . . . . Solent de more antiquo et veteri . . . : . Spectabilis princeps et egregius dominus . . . Statim audito gratissimo nobis aduentu . . Stili magistralis apparatus magnificus . . . Super arrestacione et citacione . . . . ... Super enormitate sinistrorum casuum . .. Super illa misericordi compassione. . . . . Super immensis et multis beneficiis . . . . Super ingenti affectu et magna diligencia . Super intimata nobis legacione . . . . .. Super laboris solliciti magna frequencia. . . Super magne fidelitatis gracia, quam. . . . Super obitu felicis memorie ac recordacionis Super oppressionibus, quibus pauperes nostri 289 288 170 230 128 72 441 164 197 255 314
530 Register. Salue festa dies toto venerabilis euo. . . . Sa&luum te faciat Deus omnipotens . ... S&ne omnibus mulieribus est insitum . .. Saphirei fundamenti ymaginacio quidem aurea Satis admiramur quid sit impedimentum. . Satis &dmiror cur tam diu in partibus. . . . Saturnine nigredinis fusca caligine . . . . . Seribentis famuli vestri in gaudio . . . . . .. .. ... Seribimus certas literas dominis nostris cardinalibus. . . . Seint den hohen lerer sant Augustinus. . . Senciens aput magnificam paternitatem vestram : Serpentis antiqui perfidia in humanum genus Si Si Si -Si Si “Si Si Si Si Si Si Si Si Si Si Super fidelissima et attentissima sollicitudine &d accipiendüm digne corpus dominicum ad vestri presenciam peruenit. . . . .. &rbitri et &micabiles compositores. . . . beneficium pensatur ex munere. . . . . dominus episcopus Wormacensis . ... honorabilis vir dominus Jo. [?] Olomuc. canonicus . . . in qualieumque materia cuicumque . . . . . .. ... longo tractu temporis pro multis . . . . magni folles illius discrecionis . . . . . mentis interne conceptus interior . . . . mulierum dulcis vobis aspectus . . . . . multas superbias et contemptus grauissimos non constaret nobis pauperis illius . . . null& noua Maiestati vestre scribo. . . . Saturni algorosa frigiditas . . . . . ... Sicut ab inicio aduentus nostri . . . . . .. Sicut alias reuerendissime paternitati vestre Sicut Astaroth in presencia beati Bartholomei Smaragdini viroris illibata mundicia . . . . Solent de more antiquo et veteri . . . : . Spectabilis princeps et egregius dominus . . . Statim audito gratissimo nobis aduentu . . Stili magistralis apparatus magnificus . . . Super arrestacione et citacione . . . . ... Super enormitate sinistrorum casuum . .. Super illa misericordi compassione. . . . . Super immensis et multis beneficiis . . . . Super ingenti affectu et magna diligencia . Super intimata nobis legacione . . . . .. Super laboris solliciti magna frequencia. . . Super magne fidelitatis gracia, quam. . . . Super obitu felicis memorie ac recordacionis Super oppressionibus, quibus pauperes nostri 289 288 170 230 128 72 441 164 197 255 314
Strana 531
II. Verzeichnis der Briefanfánge in alphabetischer Anordnung. Supplicat honorande paternitati vestre collegium . . . . . Supplicat S. V. deuota creatura vestrá . . . . . . . . . Supplieat S. V. deuotus filius vester Karolus . . . quatenus, cum dilectus prothonotarius. . . . . . . . . .. .. Supplicat S. V. deuotus filius vester Karolus quatenus sibi Supplicat S. V. deuotus filius vester Johannes an Luthomislensis . . . . . . ... +6 + + + + + + .... Supplicat S. V. humilis creatura vestra Johannes . . . . Supplico reuerendissime dominacioni vestre. . . . ... . Torporis deiecta segnicie, Musa Pyeridis . . . . . . . . . Tot incumbunt michi nouitates continuo . . . . . . . . . Transmissas nobis aucas pingues . . . . « « « « « « + « Tuliane facundie nuper visis epistolis. . . . . . . . . . . Turbacionis pariter et leticie . . . . . . . . . . .. . Ubi habundauit delictum in homine . . . . . oc i . s Unde hoe michi ut dominus. . . . . . . . . . . + « e . Unde michi tante salutis antidotum . . . . . . . . . . . Ut a corde vestro illa . . . . . 21277 . 6. . . Ut ab ecclesia prefata propter studia 5 S Ut amico seribo ili qui ................ Ut illa, quam nobili cordi vestro . . .......... Ut incremento salutis eterne naturalis . . . . . . . . . . Utinam Parnasei fluminis delicato liqgore . . . . . . . . Utinam suauissimi stili blandimento . . . . . . . : . . e Vadit ad Romanam Curiam honorabilis . . . . . . . . . Vadit nunc Jo. de . . ., protonotarius noster. . . . . . . Venit ad Cesarem Saceramor . . . . . . + + + + + « + + Venit ad partes Morauie . . . . e. .......... Venit ad vestri prosenciam honorabilis VIR... rene Veniunt mecurn aliqui prelati Magdeburgenses . . . . . . Vestre michi prediligende paternitatis epistolam . . . . . Veterem notarium salutat antiquior . . . . . . . .... . Vivus est sermo tuus, Cesar . . . . + +... ...... Vobis Gregorio rectori scolarum et Stephano . . . . . . . Vobis studui presentibus explicandum . . . . . . . . $ 5 Vulgaris eloquencie princeps, qui . . . . . . . . .... Wenn ich mit weyser vorbedachtichait. . . . . . . . . . Wir Albrecht und Leuppolt etc. bekennen und tun chunt . Wir Karl von Gottes genaden . . . bekennen . . . das komen ist in vnser gegenwertikeit Hanke von Knoblauchsdorff . Wir senden uch von besunder fruntschafft . . . . . . . . 84* Nr. 343 92 398 391 207 91 77 50 275 179 116 352 243 368 71 173 327 384 316 138 108 120 301 338 366 162 96 320 378 86 48 135 360 121 61 405 387 531 427 147 493 486 290 146 118 85 361 263 166 440 325 459 109 258 410 476 401 208 164 176 389 421 458 247 152 466 131 79 204 455 178 98 502 480 507
II. Verzeichnis der Briefanfánge in alphabetischer Anordnung. Supplicat honorande paternitati vestre collegium . . . . . Supplicat S. V. deuota creatura vestrá . . . . . . . . . Supplieat S. V. deuotus filius vester Karolus . . . quatenus, cum dilectus prothonotarius. . . . . . . . . .. .. Supplicat S. V. deuotus filius vester Karolus quatenus sibi Supplicat S. V. deuotus filius vester Johannes an Luthomislensis . . . . . . ... +6 + + + + + + .... Supplicat S. V. humilis creatura vestra Johannes . . . . Supplico reuerendissime dominacioni vestre. . . . ... . Torporis deiecta segnicie, Musa Pyeridis . . . . . . . . . Tot incumbunt michi nouitates continuo . . . . . . . . . Transmissas nobis aucas pingues . . . . « « « « « « + « Tuliane facundie nuper visis epistolis. . . . . . . . . . . Turbacionis pariter et leticie . . . . . . . . . . .. . Ubi habundauit delictum in homine . . . . . oc i . s Unde hoe michi ut dominus. . . . . . . . . . . + « e . Unde michi tante salutis antidotum . . . . . . . . . . . Ut a corde vestro illa . . . . . 21277 . 6. . . Ut ab ecclesia prefata propter studia 5 S Ut amico seribo ili qui ................ Ut illa, quam nobili cordi vestro . . .......... Ut incremento salutis eterne naturalis . . . . . . . . . . Utinam Parnasei fluminis delicato liqgore . . . . . . . . Utinam suauissimi stili blandimento . . . . . . . : . . e Vadit ad Romanam Curiam honorabilis . . . . . . . . . Vadit nunc Jo. de . . ., protonotarius noster. . . . . . . Venit ad Cesarem Saceramor . . . . . . + + + + + « + + Venit ad partes Morauie . . . . e. .......... Venit ad vestri prosenciam honorabilis VIR... rene Veniunt mecurn aliqui prelati Magdeburgenses . . . . . . Vestre michi prediligende paternitatis epistolam . . . . . Veterem notarium salutat antiquior . . . . . . . .... . Vivus est sermo tuus, Cesar . . . . + +... ...... Vobis Gregorio rectori scolarum et Stephano . . . . . . . Vobis studui presentibus explicandum . . . . . . . . $ 5 Vulgaris eloquencie princeps, qui . . . . . . . . .... Wenn ich mit weyser vorbedachtichait. . . . . . . . . . Wir Albrecht und Leuppolt etc. bekennen und tun chunt . Wir Karl von Gottes genaden . . . bekennen . . . das komen ist in vnser gegenwertikeit Hanke von Knoblauchsdorff . Wir senden uch von besunder fruntschafft . . . . . . . . 84* Nr. 343 92 398 391 207 91 77 50 275 179 116 352 243 368 71 173 327 384 316 138 108 120 301 338 366 162 96 320 378 86 48 135 360 121 61 405 387 531 427 147 493 486 290 146 118 85 361 263 166 440 325 459 109 258 410 476 401 208 164 176 389 421 458 247 152 466 131 79 204 455 178 98 502 480 507
Strana 532
III. Namen- und Sachregister. Die Zahlen geben die Seiten an. Durch Kursivdruck sind hervor- gehoben antike, biblische, Heiligennamen und mittelalterliche Autoren, soweit sie in den Texten begegnen, außerdem Buchtitel, lexikalisch be- merkenswerte Einzelworte oder Wortverbindungen. In eckige Klammern eingeschlossene Stichworte oder Zahlen zeigen an, daß der betreffende Beleg den Stücken des ‘Anhangs’ entnommen ist. Fettdruck von Zahlen weist auf die Hauptstelle der Kommentierung. A, Acciaiuoli, Niccolö 166ff. Acheron 427. Aegidius (Colonna), De regimine principum 198. Aegidius, Bischof von Vicenza 211. Aegidius, magister, Schulmeister in Neumarkt, Goldberg, Liegnitz 211. Aesculapius 82. [503]. Agapitus, Bischof von Lissabon 254. Agnus dominicus (= Agnus Dei) 93f. Aiax 171. Aimericus, Kardinal 35. ala (bóhmisches Getränk) 154. ala boemica (Saiteninstrument) 284. 285. 286. Alanus ab Insulis (Alanus Magnus, Alanus von Lille) 63. 67. 79ff. 83. 87. 172. 173. 1991. 4351. 475. 506. 508. Alba Aqua (= Bóhmen) 474. Albanensis cardinalis s. Elias Ta- leyrand. Albani fontes 591. Albea (Elbe) 60. Albendorf, Heinrich v. 271. 280.420. Weißwasser i. Alberendorf s. Albendorf. Albert v. Sternberg 64. 206. 246f. 263. 434. — Bischof von Schwe- rin (1356—1364) 22. 500. — Bischof von Leitomischl (1364 —1368) 186f. — Erzbischof von Magdeburg (1368—1371) 64f. 322. 405. — Bischof von Leito- mischl (1371—1380) 36ff. 205f.245 — 248. 259 [2]. 322f. 323f. 325 —333. 3371. 3411. 403. 408. 509. — Reise nach Rom 245 [ ?]. 328. — Sein Pontificale 187. 206. 509. — Sein Arzt W. 322f. Albertus, familiaris domesticus Joh.s v. N. 315. Albertus, Propst von Kremsier s. Kremsier. Albertus [Magnus], De proprieta- tibus rerum 435f. — [Dicta de Vir- gine 476.] Albertus, Mundschenk d. Herzóge v. Osterreich 101. 506. Albertus, fr. ord. praed., lector Olomuc., inquisitor 346ff. Albertus de Saxonia, nominalisti- scher Philosoph 436. Alexander, Expositio super Jo- hannem 189.
III. Namen- und Sachregister. Die Zahlen geben die Seiten an. Durch Kursivdruck sind hervor- gehoben antike, biblische, Heiligennamen und mittelalterliche Autoren, soweit sie in den Texten begegnen, außerdem Buchtitel, lexikalisch be- merkenswerte Einzelworte oder Wortverbindungen. In eckige Klammern eingeschlossene Stichworte oder Zahlen zeigen an, daß der betreffende Beleg den Stücken des ‘Anhangs’ entnommen ist. Fettdruck von Zahlen weist auf die Hauptstelle der Kommentierung. A, Acciaiuoli, Niccolö 166ff. Acheron 427. Aegidius (Colonna), De regimine principum 198. Aegidius, Bischof von Vicenza 211. Aegidius, magister, Schulmeister in Neumarkt, Goldberg, Liegnitz 211. Aesculapius 82. [503]. Agapitus, Bischof von Lissabon 254. Agnus dominicus (= Agnus Dei) 93f. Aiax 171. Aimericus, Kardinal 35. ala (bóhmisches Getränk) 154. ala boemica (Saiteninstrument) 284. 285. 286. Alanus ab Insulis (Alanus Magnus, Alanus von Lille) 63. 67. 79ff. 83. 87. 172. 173. 1991. 4351. 475. 506. 508. Alba Aqua (= Bóhmen) 474. Albanensis cardinalis s. Elias Ta- leyrand. Albani fontes 591. Albea (Elbe) 60. Albendorf, Heinrich v. 271. 280.420. Weißwasser i. Alberendorf s. Albendorf. Albert v. Sternberg 64. 206. 246f. 263. 434. — Bischof von Schwe- rin (1356—1364) 22. 500. — Bischof von Leitomischl (1364 —1368) 186f. — Erzbischof von Magdeburg (1368—1371) 64f. 322. 405. — Bischof von Leito- mischl (1371—1380) 36ff. 205f.245 — 248. 259 [2]. 322f. 323f. 325 —333. 3371. 3411. 403. 408. 509. — Reise nach Rom 245 [ ?]. 328. — Sein Pontificale 187. 206. 509. — Sein Arzt W. 322f. Albertus, familiaris domesticus Joh.s v. N. 315. Albertus, Propst von Kremsier s. Kremsier. Albertus [Magnus], De proprieta- tibus rerum 435f. — [Dicta de Vir- gine 476.] Albertus, Mundschenk d. Herzóge v. Osterreich 101. 506. Albertus, fr. ord. praed., lector Olomuc., inquisitor 346ff. Albertus de Saxonia, nominalisti- scher Philosoph 436. Alexander, Expositio super Jo- hannem 189.
Strana 533
III. Namen- und Sachregister. Alexander von Hales 191. Alexander Neckham 191. Alexandrinus patriarcha (Johannes) 88. 34—38. 193; consanguineus des Markgrafen Johann Hein- rich v. Mähren 33. allec(i)a (salzige Fischchen) 265. Almania 5. 6. 231. A.icae diviciae 132. Alsacia s. Elsaß. Altamuta: Johannes de, Matthias de s. Hohenmauth. Amanatis, Thomas de, Bischof v. Nimes, püpstl. Nuntius 254. 306. Ambrosius (sanctus) 58. Amphion 82. Anastasius imperator 46. Andruin (de la Roche), cardinalis Cluniacensis, 109f. 111f. 113. 114. 115f. 117. 118. 119. 148f. Angelo, Apotheker in Prag 282. Angelus Doblin 336f. antonomasicus splendor 125. Aonium nemus 63. 82. 429. 508. Apollo 170. Apt (Südfrankreich): Bischof Ber- trand von 462.. Apulia alias Italia 86. [aquelicium 467.] Aquileja: Patriarchen Nicolaus, Ludwig, Markwart 465, s. a. Markwart v. Randeck. — Deren Kanzler Paulinus 464f. Arator 63. Areopagita Dionysius 186. Aristotiles 95. 187. 207. Armagh, Erzbischof v. s. Fitz- ralph, Richard. Arnaud de Cervole, Söldnerführer 4. 28. Arnold von Protzan 512f. Assuerus 89. Astaroth 165. Audibert de Pignano, pápstl. Nun- tius 42. &uditor sacri palacii Apostolici 307. 379. 390. 533 Augsburg: Augustensis episcopus 9. 10, s. a. Markwart von Randeck. Augustinerchorherren: in Sagan 203, in Sternberg 322f. — Kon: rad v. Waldhausen 171. Augustinereremiten 203. 219f. 291f. 334—343. 491, s. a. Brünn, Leito- mischl, Florenz, Prag. Augustinus beatus (sanctus) 51. 58. 62. 194. — Johanns v. N. Über- setzung der pseudo-augustin. Soli- loquien 48—52. Augustinus, Prior des Augustiner- eremitenklosters in Brünn, con- fessor et familiaris secretarius des Markgrafen (Johann ?, Jost ?) von Mähren 338. 510, s. a. Brünn. Augustinus Triumphus, Millelo- quium 188. 190. aurea secula 129. — aureum tempus 427. Aurifabri, P., canonicus Olomuc. 371. 379. — Petrus Tilonis aurifabri de Wra- tislauia, scolasticus Lubucensis 132, s. a. Lebus. Australicus (Australia) reichisch 261. Austria s. Osterreich. Avernus 184. Avignon (Avinionensis villa) 5. 107. 149. Oster- B. B[ertoldus ?], magister, frater fa- miliaris et domesticus noster [Joh.s v. N.] 160. 371ff. 374f. 375f. 381; officialis et secretarius Joh.s v. N. 858f.; familiaris procurator Joh.s v. N. 379. 381. Babinberg s. Bamberg. Bacchus 136. Babilonicus (Soldanus) 250. Baier (Bavarus) Dietrich, v. Bop- pard (de Popardia), cantor eccle- sie Moguntinensis, 1358 Gesandter
III. Namen- und Sachregister. Alexander von Hales 191. Alexander Neckham 191. Alexandrinus patriarcha (Johannes) 88. 34—38. 193; consanguineus des Markgrafen Johann Hein- rich v. Mähren 33. allec(i)a (salzige Fischchen) 265. Almania 5. 6. 231. A.icae diviciae 132. Alsacia s. Elsaß. Altamuta: Johannes de, Matthias de s. Hohenmauth. Amanatis, Thomas de, Bischof v. Nimes, püpstl. Nuntius 254. 306. Ambrosius (sanctus) 58. Amphion 82. Anastasius imperator 46. Andruin (de la Roche), cardinalis Cluniacensis, 109f. 111f. 113. 114. 115f. 117. 118. 119. 148f. Angelo, Apotheker in Prag 282. Angelus Doblin 336f. antonomasicus splendor 125. Aonium nemus 63. 82. 429. 508. Apollo 170. Apt (Südfrankreich): Bischof Ber- trand von 462.. Apulia alias Italia 86. [aquelicium 467.] Aquileja: Patriarchen Nicolaus, Ludwig, Markwart 465, s. a. Markwart v. Randeck. — Deren Kanzler Paulinus 464f. Arator 63. Areopagita Dionysius 186. Aristotiles 95. 187. 207. Armagh, Erzbischof v. s. Fitz- ralph, Richard. Arnaud de Cervole, Söldnerführer 4. 28. Arnold von Protzan 512f. Assuerus 89. Astaroth 165. Audibert de Pignano, pápstl. Nun- tius 42. &uditor sacri palacii Apostolici 307. 379. 390. 533 Augsburg: Augustensis episcopus 9. 10, s. a. Markwart von Randeck. Augustinerchorherren: in Sagan 203, in Sternberg 322f. — Kon: rad v. Waldhausen 171. Augustinereremiten 203. 219f. 291f. 334—343. 491, s. a. Brünn, Leito- mischl, Florenz, Prag. Augustinus beatus (sanctus) 51. 58. 62. 194. — Johanns v. N. Über- setzung der pseudo-augustin. Soli- loquien 48—52. Augustinus, Prior des Augustiner- eremitenklosters in Brünn, con- fessor et familiaris secretarius des Markgrafen (Johann ?, Jost ?) von Mähren 338. 510, s. a. Brünn. Augustinus Triumphus, Millelo- quium 188. 190. aurea secula 129. — aureum tempus 427. Aurifabri, P., canonicus Olomuc. 371. 379. — Petrus Tilonis aurifabri de Wra- tislauia, scolasticus Lubucensis 132, s. a. Lebus. Australicus (Australia) reichisch 261. Austria s. Osterreich. Avernus 184. Avignon (Avinionensis villa) 5. 107. 149. Oster- B. B[ertoldus ?], magister, frater fa- miliaris et domesticus noster [Joh.s v. N.] 160. 371ff. 374f. 375f. 381; officialis et secretarius Joh.s v. N. 858f.; familiaris procurator Joh.s v. N. 379. 381. Babinberg s. Bamberg. Bacchus 136. Babilonicus (Soldanus) 250. Baier (Bavarus) Dietrich, v. Bop- pard (de Popardia), cantor eccle- sie Moguntinensis, 1358 Gesandter
Strana 534
534 Karls IV. in Avignon, später Bi- schof von Worms u. Metz 6. 33. Balthasar rex 101. Bamberg (Babinberg) 47. 90. 499. — Bemühungen Johanns v. N. um den B.er Bischofsstuhl 497ff. Bartholomaeus beatus 165. Bartholomaeus Anglicus (de Glan- ville) 436. Bavaria s. Bayern. Bavarus, ein Kunsthandwerker ( ?) in Prag 442. Bavarus de Poppardia s. Baier, Dietrich. Bayern: Ludwicus de Bauaria, deutscher Kaiser 1. — duces 13. 40. — dux Fridericus 40. — niederbayr. Herzóge Stephan u. Albrecht 17. 26. 40. Beccari, Niccolo aus Ferrara 84. begardi 161. beginae 161. Bellifortis (Beaufort): comes 463. — cardinalis 418. Belluno 465. — Jacobus, Feltrensis et Belunensis episcopus 245. 510. Benedictinerorden 109f. 352. 361f. (Trebitsch) 434f. Benedictus, sanctus : regula 110. 434. Benessius de B., nobilis vir (in der Olmützer Diózese) 295. 296; ohne den Zusatz nobilis vir (derselbe ?) 2719. Berlini, Johannes, Pfarrer in Grecz (Kóniggrütz) Prag. diocesis 146f. berna regalis 270. Bernhardus sanctus (v. Clairvaux) 344. 63 (compilacio b. Bernhardi que ‘Floridus Aspectus’ dicitur). Berthold, Bischof von Eichstätt 56. Bertoldus, comendator in Cremsir s. Kremsier. Berwick: Johannes Berwici de Frankinstein, officialis curie epi- scopalis Luthomislensis 106. 290, decanus Glogoviensis 106. Bethsabea 89. Register. Biblia 188. — Concordanciae ca- nonis Byblie 188. Biele, Henricus de (dictus de Roz- nawa) 281, s: a. Heinrich von Albendorf. Bielkowicz (Diózese Olmütz), villa nostra (Joh.s v. N.) 270. Biridanus (Buridanus) 207. Bisignano (Bisanensis): Johannes Marignola, Bischof v. 431í. Boethius 63. 96. 229. Bohemia s. Bóhmen. Bóhmen: corona et regnum 43. 77f. und ófter. — Oberster Kanzler des Kónigreichs: Wilh. Pinchon 237; Dietrich v. Minden 20. — Notar der bóhmischen Kammer s. Paul v. Jenzenstein. — Bo- - hemic. pisum (cervisia) 20. 462. — balnea naturalia 417. — Bohe- mum (= lingua bohemica) 180. Bohus v. Pardubitz, Propst v. Leit- meritz 215f. Bolko II., Herzog von Fürstenberg- Schweidnitz - Jauer, Markgraf d. Niederlausitz 99. 506. — Seine Gemahlin (Agnes?) 98. 445. — Seine Nichte Anna, dritte Ge- mahlin Kaiser Karls IV. 150. Bolko II., Herzog von Schlesien- Münsterberg-Glatz 123. 286. 484. 510. Bolko III., Herzog v. Schlesien- Můnsterberg 286. 510. Boloniensis cardinalis 41. 371. 372. 373, s. a. Guido v. Boulogne. Boppard (Poppardia), Dietrich Baier v. s. Baier. Boroticz, Benessius de 295. Boscowicz (Bozcowicz): Johannes de 364. 389. — Ulricus de 390. Bozam [?], Maleschius (Maleschin) de 412, s. &. Busaw. Bradwardin, Thomas 63. 64. 65. — Summa de causa dei contra Pela- gium 189. 192. Brandenburg (Brandenburgensis),
534 Karls IV. in Avignon, später Bi- schof von Worms u. Metz 6. 33. Balthasar rex 101. Bamberg (Babinberg) 47. 90. 499. — Bemühungen Johanns v. N. um den B.er Bischofsstuhl 497ff. Bartholomaeus beatus 165. Bartholomaeus Anglicus (de Glan- ville) 436. Bavaria s. Bayern. Bavarus, ein Kunsthandwerker ( ?) in Prag 442. Bavarus de Poppardia s. Baier, Dietrich. Bayern: Ludwicus de Bauaria, deutscher Kaiser 1. — duces 13. 40. — dux Fridericus 40. — niederbayr. Herzóge Stephan u. Albrecht 17. 26. 40. Beccari, Niccolo aus Ferrara 84. begardi 161. beginae 161. Bellifortis (Beaufort): comes 463. — cardinalis 418. Belluno 465. — Jacobus, Feltrensis et Belunensis episcopus 245. 510. Benedictinerorden 109f. 352. 361f. (Trebitsch) 434f. Benedictus, sanctus : regula 110. 434. Benessius de B., nobilis vir (in der Olmützer Diózese) 295. 296; ohne den Zusatz nobilis vir (derselbe ?) 2719. Berlini, Johannes, Pfarrer in Grecz (Kóniggrütz) Prag. diocesis 146f. berna regalis 270. Bernhardus sanctus (v. Clairvaux) 344. 63 (compilacio b. Bernhardi que ‘Floridus Aspectus’ dicitur). Berthold, Bischof von Eichstätt 56. Bertoldus, comendator in Cremsir s. Kremsier. Berwick: Johannes Berwici de Frankinstein, officialis curie epi- scopalis Luthomislensis 106. 290, decanus Glogoviensis 106. Bethsabea 89. Register. Biblia 188. — Concordanciae ca- nonis Byblie 188. Biele, Henricus de (dictus de Roz- nawa) 281, s: a. Heinrich von Albendorf. Bielkowicz (Diózese Olmütz), villa nostra (Joh.s v. N.) 270. Biridanus (Buridanus) 207. Bisignano (Bisanensis): Johannes Marignola, Bischof v. 431í. Boethius 63. 96. 229. Bohemia s. Bóhmen. Bóhmen: corona et regnum 43. 77f. und ófter. — Oberster Kanzler des Kónigreichs: Wilh. Pinchon 237; Dietrich v. Minden 20. — Notar der bóhmischen Kammer s. Paul v. Jenzenstein. — Bo- - hemic. pisum (cervisia) 20. 462. — balnea naturalia 417. — Bohe- mum (= lingua bohemica) 180. Bohus v. Pardubitz, Propst v. Leit- meritz 215f. Bolko II., Herzog von Fürstenberg- Schweidnitz - Jauer, Markgraf d. Niederlausitz 99. 506. — Seine Gemahlin (Agnes?) 98. 445. — Seine Nichte Anna, dritte Ge- mahlin Kaiser Karls IV. 150. Bolko II., Herzog von Schlesien- Münsterberg-Glatz 123. 286. 484. 510. Bolko III., Herzog v. Schlesien- Můnsterberg 286. 510. Boloniensis cardinalis 41. 371. 372. 373, s. a. Guido v. Boulogne. Boppard (Poppardia), Dietrich Baier v. s. Baier. Boroticz, Benessius de 295. Boscowicz (Bozcowicz): Johannes de 364. 389. — Ulricus de 390. Bozam [?], Maleschius (Maleschin) de 412, s. &. Busaw. Bradwardin, Thomas 63. 64. 65. — Summa de causa dei contra Pela- gium 189. 192. Brandenburg (Brandenburgensis),
Strana 535
III. Namen- und Sachregister. Mark 40. 266. 473. — Marchia 40. 254. [473]. — marchionatus 40. 41. — marchiones: Ludovicus senior 17. 18. 21. 22. 228; sein Sohn Meinhard 17. 21. — [Otto] gener Karoli IV. 40. — Ludwig d. Romer 13. 505. Breslau (Wratislavia) Stadt: 26. 223. — Haus Joh.s v. N. in 223. 510. 513. — Stadtschreiber Heinrich 145. — Notar: Henricus quondam Petri, clericus civitatis Wratisl. 145. — civis Henricus (Notar ?) 143—146. — Fürsten- tum (Herzogtum): Kanzler des Herzogtums Dietmar v. Mecke- bach 128. — Kanzler der Landes- hauptmannschaft Otto v. Donyn 4551.; Landeshauptmann Konrad v. Falkenhain 484. — Landbuch 128. — Bistum und Kirchen: Bischöfe: s. Preczlaw, Dietrich v. Klattau. — Johanns v. N. Bemühungen um den Bischofs- stuhl 75—79. 415—424; seine an- geblichen Erlasse an d. Geist- lichkeit 442—451. 5191. — Bischof Wenzel 444. — Spolien nach dem Tode Preczlaws 416f. — Weih- bischof: Matthias de Altamuta 31. 268. — Domkirche (Ec- clesia Wratisl., Eccl. sacri Bap- tiste): Dekan Dietrich v. Klattau 416. 417. — Própste: s. Petrus de Luna (identisch mit Petrus praep. 130 ?). — Canonici: Diet- mar v. Meckebach 128; Johann v. N. 486f. 491. 492; Nicolaus v. Pannwitz 123. — Custos: Nicolaus v. Pannwitz 122f. Cantor: Johannes, licenciatus in iure canonico, secretarius Cae- saris 107. — Hlg. Kreuzkirche (s. Crucis): Capitulum 457. — Canonici: Henricus Thesauri 139; Joh. v. N. 456f.. 483. 493f.; Otto v. Donyn 455. 635 Broda Ungariae (Ung. Brod.) 33. 34. 35. — Gregorius Petri de Hun- garicali Broda Olomuc. dioc., auctoritate imperiali notarius 199, s. a. Gregorius, Schul- meister in Kremuier. Bruck (Kloster Bruck) bei Znaim, Pramonstratenserkloster in: Abt Johannes 495. Brunellus (Burnellus), Speculum fatuitatis (stultorum) 200f. Bruni [?], Franciscus, prothono- tarius d. rom. Kurie 395. Brünn (Brunna) 26. 36. 151. 199. 304. 346. — scolae 250. 474. — Spielberg 311f. — Collegium (eccl. s. Petri) 364. — Praepositi: mag. Hermannus 207; Nicolaus 96ff. 93f. 150. 248f. 303. 322. 332. 3551. [?] 505. — Canonici: Henricus Thesauri 139; Johannes v. Troppau 197. — Augustiner- eremitenkloster in Alt-Briinn (monasterium, domus) 190. 198. 292. 312f. 338. 510. 512. — Prior: fr. Augustinus 95. 197. 198. 337ff. 339ff. 510. — Lektor: fr. Eber- hardus 335. 341. — Praedicator Henricus 346. — s. a. Brunna. Brunna (Briinn): Jacobus de Br., Bischof v. Belluno-Feltre 245. 510. — s. a. Briinn. Brutus 86. Büchervermáchtnis Johanns v. N. vom Jahre 1368: 187—192. 509. Budko v. Essen, Landkomtur v. Bóhmen d. Deutschen Ritter- ordens 353. 511. Bunzlau: archidiaconus 150, s. a. Nicolaus v. Kremsier. Burchard (Burchardus, Burghar- dus) v. Magdeburg 111f., burgra- vius Magdeb. 5, magister im- perialis curiae 5f. 111, Wisse- gradensis prepositus 111. Burgund (Freigrafschaft): Phi-
III. Namen- und Sachregister. Mark 40. 266. 473. — Marchia 40. 254. [473]. — marchionatus 40. 41. — marchiones: Ludovicus senior 17. 18. 21. 22. 228; sein Sohn Meinhard 17. 21. — [Otto] gener Karoli IV. 40. — Ludwig d. Romer 13. 505. Breslau (Wratislavia) Stadt: 26. 223. — Haus Joh.s v. N. in 223. 510. 513. — Stadtschreiber Heinrich 145. — Notar: Henricus quondam Petri, clericus civitatis Wratisl. 145. — civis Henricus (Notar ?) 143—146. — Fürsten- tum (Herzogtum): Kanzler des Herzogtums Dietmar v. Mecke- bach 128. — Kanzler der Landes- hauptmannschaft Otto v. Donyn 4551.; Landeshauptmann Konrad v. Falkenhain 484. — Landbuch 128. — Bistum und Kirchen: Bischöfe: s. Preczlaw, Dietrich v. Klattau. — Johanns v. N. Bemühungen um den Bischofs- stuhl 75—79. 415—424; seine an- geblichen Erlasse an d. Geist- lichkeit 442—451. 5191. — Bischof Wenzel 444. — Spolien nach dem Tode Preczlaws 416f. — Weih- bischof: Matthias de Altamuta 31. 268. — Domkirche (Ec- clesia Wratisl., Eccl. sacri Bap- tiste): Dekan Dietrich v. Klattau 416. 417. — Própste: s. Petrus de Luna (identisch mit Petrus praep. 130 ?). — Canonici: Diet- mar v. Meckebach 128; Johann v. N. 486f. 491. 492; Nicolaus v. Pannwitz 123. — Custos: Nicolaus v. Pannwitz 122f. Cantor: Johannes, licenciatus in iure canonico, secretarius Cae- saris 107. — Hlg. Kreuzkirche (s. Crucis): Capitulum 457. — Canonici: Henricus Thesauri 139; Joh. v. N. 456f.. 483. 493f.; Otto v. Donyn 455. 635 Broda Ungariae (Ung. Brod.) 33. 34. 35. — Gregorius Petri de Hun- garicali Broda Olomuc. dioc., auctoritate imperiali notarius 199, s. a. Gregorius, Schul- meister in Kremuier. Bruck (Kloster Bruck) bei Znaim, Pramonstratenserkloster in: Abt Johannes 495. Brunellus (Burnellus), Speculum fatuitatis (stultorum) 200f. Bruni [?], Franciscus, prothono- tarius d. rom. Kurie 395. Brünn (Brunna) 26. 36. 151. 199. 304. 346. — scolae 250. 474. — Spielberg 311f. — Collegium (eccl. s. Petri) 364. — Praepositi: mag. Hermannus 207; Nicolaus 96ff. 93f. 150. 248f. 303. 322. 332. 3551. [?] 505. — Canonici: Henricus Thesauri 139; Johannes v. Troppau 197. — Augustiner- eremitenkloster in Alt-Briinn (monasterium, domus) 190. 198. 292. 312f. 338. 510. 512. — Prior: fr. Augustinus 95. 197. 198. 337ff. 339ff. 510. — Lektor: fr. Eber- hardus 335. 341. — Praedicator Henricus 346. — s. a. Brunna. Brunna (Briinn): Jacobus de Br., Bischof v. Belluno-Feltre 245. 510. — s. a. Briinn. Brutus 86. Büchervermáchtnis Johanns v. N. vom Jahre 1368: 187—192. 509. Budko v. Essen, Landkomtur v. Bóhmen d. Deutschen Ritter- ordens 353. 511. Bunzlau: archidiaconus 150, s. a. Nicolaus v. Kremsier. Burchard (Burchardus, Burghar- dus) v. Magdeburg 111f., burgra- vius Magdeb. 5, magister im- perialis curiae 5f. 111, Wisse- gradensis prepositus 111. Burgund (Freigrafschaft): Phi-
Strana 536
536 lipp II. (d. Kůhne) comes Bur- gundie, dux Turonensis 11. 499. Buridanus (Biridanus), Johannes, Quaestiones 207. Burleigh (Burley), englischer Theo- loge 432f. Burley s. Burleigh. Busaw (Busau) nw. von Mährisch- Neustadt: Ma. de Rusaw (em. Busaw ?) 408; derselbe wie Male- schin de Bozam (em. Bosaw ?) 412? 512. Buslaides [Bohuslaides?], cives Pragenses 274f. C (s. auch K). C.: Conradus de C. 122f. C., magister, Abgesandter Karls IV. an die römische Kurie 239. Caesar, Julius 86. [473]. Caesares diui 174. Caliope 49. Cambacurtini (Gambacorta), prodi- tores in Pisa 244. [Camenae 503.] Camenz i. Schlesien, Totenbuch des Cisterzienserklosters in 479f. Camericensis prepositus (Propst von Kemberg) s. Nicolaus v. Riesen- burg. Cancellaria officialis Sanderi 444f. 6121. Cantor Parisiensis (— Petrus Can- tor) 189. 190. Caplicz, Jacobus de, canonicus Olomucensis, magister camerae, vicarius generalis Joh.s v. N. 781. 364. 382f. 384. 3851. 416 [1]. 421 [7]. 424 511; s. a. Olmütz. Cassia, Simon (Fidatus) de 202f. Cassiodorus 44f. 46 (Variae); tres libri Cassiodori in tribus volu- minibus 189. Castalius fons 63. 82. 86. 174. 429. Catholicon (liber qui dicitur Katholi- con) 189. 191. Cato 86. [473]. Register. Cellae s. Maria-Zell. Ceres 135. Chremsir s. Kremsier. Christinus sanctus 266. 314. 409. 510. Chutt. montes s. Kuttenberg. [Cicero 468], s. a. Tullius. Cisterzienserorden 343ff., s. a. Ca- menz, Heinrichau, Leubus, Wele- hrad. Clara, consanguinea Joh.s v. N. 284ff. Clemens V. [ ?]: Clementis pape liber (Clementinae ?) 31—33. Clemens VI. 4861. Clemens VII. (Gegenpast) 354. 395. Cluniacensis cardinalis s. Andruin de la Roche. Cochitus 427. Cogetin,oppidum (Kojetein,tschech. Kojetin) 317. 510. Cola di Rienzo s. Rienzo. comedia 134. — comica levitas 170. Comicus 96. Conciliorum liber (im Bücherver- müchtnis Joh.s v. N.) 189. 191. Conradus de C. 122f. conservatorium 349. 395. Conversino, Johannes, venna 191. Corsini, Peter (cardinalis Floren- tinus) 117. 118. 119. 156. 307f. 335f. 354f. 371. 372f. 373. 376f. 389f. 395. 419. Cortelangis de s. Kortelangen. Cracovia (Krakau) 145. 266. Cravar s. Krawar. Crimhilt (C[h]rimhildis, Chrim- huldis, Grimhildis) 15. 16. 19. Cristinus sanctus s. Christinus. Cynthia (Venus) 133. Cyrillus sanctus 61. 62. 194. [Pseudo-] Cyrillus, Quadripartitus apologeticus alias liber quadri- partitus moralium 509f. Cytherea amenitas 66. Czeterwange, Johannes dictus de 270. 369. Czwittawia s. Zwittau. de Ra-
536 lipp II. (d. Kůhne) comes Bur- gundie, dux Turonensis 11. 499. Buridanus (Biridanus), Johannes, Quaestiones 207. Burleigh (Burley), englischer Theo- loge 432f. Burley s. Burleigh. Busaw (Busau) nw. von Mährisch- Neustadt: Ma. de Rusaw (em. Busaw ?) 408; derselbe wie Male- schin de Bozam (em. Bosaw ?) 412? 512. Buslaides [Bohuslaides?], cives Pragenses 274f. C (s. auch K). C.: Conradus de C. 122f. C., magister, Abgesandter Karls IV. an die römische Kurie 239. Caesar, Julius 86. [473]. Caesares diui 174. Caliope 49. Cambacurtini (Gambacorta), prodi- tores in Pisa 244. [Camenae 503.] Camenz i. Schlesien, Totenbuch des Cisterzienserklosters in 479f. Camericensis prepositus (Propst von Kemberg) s. Nicolaus v. Riesen- burg. Cancellaria officialis Sanderi 444f. 6121. Cantor Parisiensis (— Petrus Can- tor) 189. 190. Caplicz, Jacobus de, canonicus Olomucensis, magister camerae, vicarius generalis Joh.s v. N. 781. 364. 382f. 384. 3851. 416 [1]. 421 [7]. 424 511; s. a. Olmütz. Cassia, Simon (Fidatus) de 202f. Cassiodorus 44f. 46 (Variae); tres libri Cassiodori in tribus volu- minibus 189. Castalius fons 63. 82. 86. 174. 429. Catholicon (liber qui dicitur Katholi- con) 189. 191. Cato 86. [473]. Register. Cellae s. Maria-Zell. Ceres 135. Chremsir s. Kremsier. Christinus sanctus 266. 314. 409. 510. Chutt. montes s. Kuttenberg. [Cicero 468], s. a. Tullius. Cisterzienserorden 343ff., s. a. Ca- menz, Heinrichau, Leubus, Wele- hrad. Clara, consanguinea Joh.s v. N. 284ff. Clemens V. [ ?]: Clementis pape liber (Clementinae ?) 31—33. Clemens VI. 4861. Clemens VII. (Gegenpast) 354. 395. Cluniacensis cardinalis s. Andruin de la Roche. Cochitus 427. Cogetin,oppidum (Kojetein,tschech. Kojetin) 317. 510. Cola di Rienzo s. Rienzo. comedia 134. — comica levitas 170. Comicus 96. Conciliorum liber (im Bücherver- müchtnis Joh.s v. N.) 189. 191. Conradus de C. 122f. conservatorium 349. 395. Conversino, Johannes, venna 191. Corsini, Peter (cardinalis Floren- tinus) 117. 118. 119. 156. 307f. 335f. 354f. 371. 372f. 373. 376f. 389f. 395. 419. Cortelangis de s. Kortelangen. Cracovia (Krakau) 145. 266. Cravar s. Krawar. Crimhilt (C[h]rimhildis, Chrim- huldis, Grimhildis) 15. 16. 19. Cristinus sanctus s. Christinus. Cynthia (Venus) 133. Cyrillus sanctus 61. 62. 194. [Pseudo-] Cyrillus, Quadripartitus apologeticus alias liber quadri- partitus moralium 509f. Cytherea amenitas 66. Czeterwange, Johannes dictus de 270. 369. Czwittawia s. Zwittau. de Ra-
Strana 537
III. Namen- und Sachregister. D. Damerow (Damerau), Dietrich (Theodericus) 120. 207. 331. Dante : liber Dantes Aligeri 189. 191. — glosa eiusdem Dantis 189. 191. Dauphin v. Frankreich (delphinus Viennensis Carolus, dux Nor- mannie) 4. 5. 90. 496. 498f. David 64. 89. 95. Delphicum viridarium 173. delphinus Viennensis s. Dauphin v. Frankreich. Deutscher Ritterorden 353f. — GroBmeister Winrich von Knip- rode 120f. 353f. — Landkom- ture von Bóhmen und Mihren, Budko v. Essen und Albrecht v. der Duben 353. 511. — pro- vincialis Boemiae 353f. — Kom- tur frater Lucas 353f. Diana (= Maria, virgo) 170. Dietlewus, plebanus eccl. s. Nicolai in Prag s. Stormer, Dietleb. Dietmar v. Meckebach 126f. 128, 507. Dietrich v. Breslau s. Dietrich v. Klattau. Dietrich Damerow s. Damerow. Dietrich Kagelweit s. Dietrich v. Portitz. Dietrich (Theodericus) v. Klattau (alias v. Breslau), Dechant, spáter erwihlter Bischof von Breslau 120. 331 [?]. 393. 416. 417. 445. Dietrich v. Minden s. Dietrich v. Portitz. Dietrich v. Portitz (Dietrich Kagel- weit), Bischof v. Minden, spiter Erzbischof v. Magdeburg: Magde- burg. archiepiscopus (antistes), Pytagoras palliatus 201. 64. Dietrich v. StaBfurt s. Theodericus de Stasfordia. Dionysius Areopagita 186. Dirce: Dircea regio 135; Dircei fluminis 170. Dirslaus de Sternberg, nobilis vir, regii castri Heckenwald et ... 537 tocius Olomuc. ecclesie capi- taneus generalis, sororius Joh.s v. N. 271. 272. 273. 284. 297. 298. 472. Doblin, Angelus 336f. Dolcibene, Hofnarr 143, vgl. histri- onum rez. Dominikaner 346—349. — frater Rosa in Nürnberg 173—176. — frater Henricus, Prediger in Brünn 346. — frater Albertus, Lector in Olmütz und GroB- inquisitor 3406ff. Donyn, Otto v. 455ff. — sein Neffe Johannes, doctor decretorum 456. Dorpat, Bischof Theodericus (Da- merow) v. 207. Dřevčice s. Dřevitz. Dfevitz (Drevtice, Drsepcicz) bei Brandeis a. d. Elbe: castrum nostrum (Joh.s v. N.) 171. 173 — Henricus de D., miles, capita- neus des Bistums Olmiitz, Neffe Joh.s v. N. 173. 271. 273. 280. 283; seine Frau 281f. ‘Dring dich nicht’ [ ?], Hofnarr am ungarischen Königshof 141. 143. Drsepcitz castrum 171. 173, s. a. Dřevitz. *Du'-Anrede 169f. 172. 174. Dythmarus s. Dietmar. E. Eberhard v. Béthune 152. Eberhardus, frater, Lektor in Brünn 335. 341. Eberlein (Spaßmacher ?): Eberleins schuhe 141. 143. Eberwein,Andreas, clericus Luthom. diocesis, Neffe Joh.s v. N. 146f. Eichstätt, Bischof Berthold v. 56. Elbe (Albea) 59. 60. Elbing: Henricus de Elwingo 376. elegiacus stilus 179. Elias 346, s. a. Helias. Elias Taleyrand (Albanensis cardi- nalis) 32. 106. 115. 117. 148ff.
III. Namen- und Sachregister. D. Damerow (Damerau), Dietrich (Theodericus) 120. 207. 331. Dante : liber Dantes Aligeri 189. 191. — glosa eiusdem Dantis 189. 191. Dauphin v. Frankreich (delphinus Viennensis Carolus, dux Nor- mannie) 4. 5. 90. 496. 498f. David 64. 89. 95. Delphicum viridarium 173. delphinus Viennensis s. Dauphin v. Frankreich. Deutscher Ritterorden 353f. — GroBmeister Winrich von Knip- rode 120f. 353f. — Landkom- ture von Bóhmen und Mihren, Budko v. Essen und Albrecht v. der Duben 353. 511. — pro- vincialis Boemiae 353f. — Kom- tur frater Lucas 353f. Diana (= Maria, virgo) 170. Dietlewus, plebanus eccl. s. Nicolai in Prag s. Stormer, Dietleb. Dietmar v. Meckebach 126f. 128, 507. Dietrich v. Breslau s. Dietrich v. Klattau. Dietrich Damerow s. Damerow. Dietrich Kagelweit s. Dietrich v. Portitz. Dietrich (Theodericus) v. Klattau (alias v. Breslau), Dechant, spáter erwihlter Bischof von Breslau 120. 331 [?]. 393. 416. 417. 445. Dietrich v. Minden s. Dietrich v. Portitz. Dietrich v. Portitz (Dietrich Kagel- weit), Bischof v. Minden, spiter Erzbischof v. Magdeburg: Magde- burg. archiepiscopus (antistes), Pytagoras palliatus 201. 64. Dietrich v. StaBfurt s. Theodericus de Stasfordia. Dionysius Areopagita 186. Dirce: Dircea regio 135; Dircei fluminis 170. Dirslaus de Sternberg, nobilis vir, regii castri Heckenwald et ... 537 tocius Olomuc. ecclesie capi- taneus generalis, sororius Joh.s v. N. 271. 272. 273. 284. 297. 298. 472. Doblin, Angelus 336f. Dolcibene, Hofnarr 143, vgl. histri- onum rez. Dominikaner 346—349. — frater Rosa in Nürnberg 173—176. — frater Henricus, Prediger in Brünn 346. — frater Albertus, Lector in Olmütz und GroB- inquisitor 3406ff. Donyn, Otto v. 455ff. — sein Neffe Johannes, doctor decretorum 456. Dorpat, Bischof Theodericus (Da- merow) v. 207. Dřevčice s. Dřevitz. Dfevitz (Drevtice, Drsepcicz) bei Brandeis a. d. Elbe: castrum nostrum (Joh.s v. N.) 171. 173 — Henricus de D., miles, capita- neus des Bistums Olmiitz, Neffe Joh.s v. N. 173. 271. 273. 280. 283; seine Frau 281f. ‘Dring dich nicht’ [ ?], Hofnarr am ungarischen Königshof 141. 143. Drsepcitz castrum 171. 173, s. a. Dřevitz. *Du'-Anrede 169f. 172. 174. Dythmarus s. Dietmar. E. Eberhard v. Béthune 152. Eberhardus, frater, Lektor in Brünn 335. 341. Eberlein (Spaßmacher ?): Eberleins schuhe 141. 143. Eberwein,Andreas, clericus Luthom. diocesis, Neffe Joh.s v. N. 146f. Eichstätt, Bischof Berthold v. 56. Elbe (Albea) 59. 60. Elbing: Henricus de Elwingo 376. elegiacus stilus 179. Elias 346, s. a. Helias. Elias Taleyrand (Albanensis cardi- nalis) 32. 106. 115. 117. 148ff.
Strana 538
538 Elicon (Eliconicus collis, fons) 49. 63. 82. 174. 210. 429. [470. 503]. Elisabeth, beata 89. Elisabeth (v. Ottingen) Mark- gräfin v. Mähren, Gemahlin Jo- hann Heinrichs 194f. 196. 512. Elisabeth v. Oppeln, Gemahlin Markgraf Josts v. Mähren 195f. Elisabeth, Pfalzgräfin bei Rhein 97f. Elisabeth v. Ungarn s. Ludwig I. v. Ungarn. Elisabeth, cognata Johanns v. N. 281. ElsafB (Alsacia) 1. 2 (Alsacia su- perior et inferior) 27. 28; vinum Alsaticum 243. Empireum caelum 137. epistola : redend eingeführt 245, an- geredet 93. 170. 171. 212. 224. Erardus, magister, familiari» do- mesticus Joh.4 v. N. 278. Erfurt: Universität 337. Ernst v. Pardubitz (Arnestus), Erzbischof v. Prag 15. 161. 24. 27. 54. 110. 178. 185. 210ff. 2191. 220f. 222f. 473. 500. 501. 505. — Sein Generalvikar ma- gister Stephan 226. — Sein Notar und Protonotar: Nicolaus v. Krem- sier 27f., magister Stephan 226. — Cancellaria Arnesti 473f. Esther s. Hesther. Eumenidae 425. Eurialus 134. Eusebius (sanctus) 62. 194. F. Fabricius 806. Falkenhain, Konrad v. 484. Farfa 59. 60. 61. Farfarus [?] 60. Jascenninae *Wickelbinder' 23f. Feltre: Jacobus Bischof v. Feltre- Belluno 245. 510. Jigella ‘Fiedel’ 284f. — figellator 284. 286. Register. Fitzralph, Richard, Erzbischof v. Armagh 431ff. Florentinus cardinalis s. Peter Cor- sini. Florenz (Florentini) 2. 3. 334f. 460f. 463f. — Augustiner- eremiten 334. Florus v. Lyon 1851. Fortuna 129. 158. 212. 399. 418. 425. — F. novercans 71. 425. Forum novum s. Neumarkt i. Schlesien. Francia s. Frankreich. Francigena, Henricus 176. 206. Franciscus s. Petrarca. Franconia (Franken) 27. Frankenstein i. Schlesien: Johannes Berwici de 106. 290f. Frankreich (Francia) 35: regnum 496. 498f. — rex 11. 498 (Jo. hannes), 35. 336 (Karl V.). — delphinus s. Dauphin. Frauenlob, Heinrich (Heinrich v. Meißen) 178ff. Frawenlob, magister Johannes 178, s. Frauenlob. Freising (liber Cantus) 227. 228f.: Bischof Paul v. 69f. 227—231. 228. 427f. 507. Fridericus, ein Schüler Johanns v. N. 50. 51. Fridericus, Propst in Wolframs- kirchen, spüter in Olmütz, ma- gister curiae u. Generalvikar Joh.s v. N. 41. 42. 366f. 3681. 369—380. 409, s. a. Olmütz. Fünfkirchen (i. Ungarn) — Bischof Wilhelm v. 511. Furiae 170. 425. [504]. G. Gabriel angelus 170. 174 (celestis paranymphus). Galfried v. Vinesauf 152. Gallus, canonicus eccl. Pragensis et Boleslaviensis (Arzt) 204.
538 Elicon (Eliconicus collis, fons) 49. 63. 82. 174. 210. 429. [470. 503]. Elisabeth, beata 89. Elisabeth (v. Ottingen) Mark- gräfin v. Mähren, Gemahlin Jo- hann Heinrichs 194f. 196. 512. Elisabeth v. Oppeln, Gemahlin Markgraf Josts v. Mähren 195f. Elisabeth, Pfalzgräfin bei Rhein 97f. Elisabeth v. Ungarn s. Ludwig I. v. Ungarn. Elisabeth, cognata Johanns v. N. 281. ElsafB (Alsacia) 1. 2 (Alsacia su- perior et inferior) 27. 28; vinum Alsaticum 243. Empireum caelum 137. epistola : redend eingeführt 245, an- geredet 93. 170. 171. 212. 224. Erardus, magister, familiari» do- mesticus Joh.4 v. N. 278. Erfurt: Universität 337. Ernst v. Pardubitz (Arnestus), Erzbischof v. Prag 15. 161. 24. 27. 54. 110. 178. 185. 210ff. 2191. 220f. 222f. 473. 500. 501. 505. — Sein Generalvikar ma- gister Stephan 226. — Sein Notar und Protonotar: Nicolaus v. Krem- sier 27f., magister Stephan 226. — Cancellaria Arnesti 473f. Esther s. Hesther. Eumenidae 425. Eurialus 134. Eusebius (sanctus) 62. 194. F. Fabricius 806. Falkenhain, Konrad v. 484. Farfa 59. 60. 61. Farfarus [?] 60. Jascenninae *Wickelbinder' 23f. Feltre: Jacobus Bischof v. Feltre- Belluno 245. 510. Jigella ‘Fiedel’ 284f. — figellator 284. 286. Register. Fitzralph, Richard, Erzbischof v. Armagh 431ff. Florentinus cardinalis s. Peter Cor- sini. Florenz (Florentini) 2. 3. 334f. 460f. 463f. — Augustiner- eremiten 334. Florus v. Lyon 1851. Fortuna 129. 158. 212. 399. 418. 425. — F. novercans 71. 425. Forum novum s. Neumarkt i. Schlesien. Francia s. Frankreich. Francigena, Henricus 176. 206. Franciscus s. Petrarca. Franconia (Franken) 27. Frankenstein i. Schlesien: Johannes Berwici de 106. 290f. Frankreich (Francia) 35: regnum 496. 498f. — rex 11. 498 (Jo. hannes), 35. 336 (Karl V.). — delphinus s. Dauphin. Frauenlob, Heinrich (Heinrich v. Meißen) 178ff. Frawenlob, magister Johannes 178, s. Frauenlob. Freising (liber Cantus) 227. 228f.: Bischof Paul v. 69f. 227—231. 228. 427f. 507. Fridericus, ein Schüler Johanns v. N. 50. 51. Fridericus, Propst in Wolframs- kirchen, spüter in Olmütz, ma- gister curiae u. Generalvikar Joh.s v. N. 41. 42. 366f. 3681. 369—380. 409, s. a. Olmütz. Fünfkirchen (i. Ungarn) — Bischof Wilhelm v. 511. Furiae 170. 425. [504]. G. Gabriel angelus 170. 174 (celestis paranymphus). Galfried v. Vinesauf 152. Gallus, canonicus eccl. Pragensis et Boleslaviensis (Arzt) 204.
Strana 539
III. Namen- und Sachregister. Gallus, Magnus, Astronom in Wien 203f. Gambacorta (in Pisa) 244. Gantilinus [?], Jo[hannes] u. Ja- [cobus] 462f. Gautilinus [ ?] s. Gantilinus. Gebennensis cardinalis 354f. 395, s. Robert v. Genf. Gebete Johanns v. Neumarkt 196. 209. Gelnhausen s. Johann v. *Gemma aurea' 206. geminatus liber Joh.s. v. N. 200. Genf s. Gebennensis cardinalis. Georgius (sanctus) 112. Germania 243. — germanica lingua 180, vgl. theutunicus, vulgaris. — Germanice nives 167. Glatz 123. 270. — Burggraf: Wolfram v. Pannwitz 123. — Johannes de Gl., Olomuc. ca- nonicus, Notar der Reichskanzlei, consanguineus Joh.s v. N. 270. 369. Glogau: Herzog Heinrich V. v. Gl. und Sagan, sororius Kaiser Karls IV. 488f. 489f. — Dekan: Johannes (Berwici) 206f. — Ka- noniker (am Kollegiatstift): Diet- rich v. Meckebach s. Dietrich v. M. —- Johann v. Neumarkt 488—494. — Scolasticus: s. Hen- ricus Thesauri. — Cantor: s. Pannwitz, Nicolaus v. Goldberg i. Schlesien: magister Conradus Schulmeister in 211. goliardus 403f. Gonzaga, Herren von Mantua: Guido 168f.; sein Sohn Ugolino 465f. Gradicensis abbas s. Kloster-Hra- disch. Greez (Kóniggrütz): plebanus Jo- hannes Berlini in 146f. Gregor 1. (sanctus) 58. — Moralia super Job 188. 190. — [He- gistrum Gregorii 476.] Gregor VII. s. Registrum Gregorii. Gregor XI. 8. 104. 105. 155. 157. 277. 318. 343f. 348f. 351f. 354f. 365ff. 369f. 371f. 3791. 385. 388. 417. 418 (Bellifortis). Gregorius, magister, -Schulmeister in Kremsier 199f. 200—205. 249f. 397. 398. 474f. Guido v. Boulogne (Boloniensis cardinalis) 31. 32. 41. 94. 107. 108. 115. 117. 118. 119. 149. 156f. 369. 371ff. 500. Gurra, Nicolaus de s. Nicolaus de Gorra. H. Hanko Leublinus 124f. 126. Harrach, Paul v. s. Freising (Bi- schof Paul v.). Hechto, burgravius in Moraw s. Mirau. Heckenwald (regium castrum) 271. Hector 171. Heinrich VII., deutscher Kaiser 43. Heinrich v. Meifen s. Frauenlob. Heinrich v. Wesel 506f. Heinrichau (Henrichow): Cister- zienserkloster u. Abt 286. 287f. 484f. — Totenbuch 479f. 482. Heinrichsdorff b. Frankenstein i. Schlesien 481. Helena 16. 17. 18 (triste fatum Troye miserabilis). Helias, ein Schreiber Johanns v. N. 202. Helicon s. Elicon. Henrichow s. Heinrichau. Henricus de Elwingo (Elbingo), notarius Cesaris 376. Henricus Francigena 176. 206. Henricus de Merow 281, vgl. Mürau. Henricus Thesauri s. Thesauri. Henricus, frater, praedicator in Brünn 346. Henricus, civis Wratisl. 143. 146. Herbipolensis ecclesia s. Würzburg. Hercules 134.
III. Namen- und Sachregister. Gallus, Magnus, Astronom in Wien 203f. Gambacorta (in Pisa) 244. Gantilinus [?], Jo[hannes] u. Ja- [cobus] 462f. Gautilinus [ ?] s. Gantilinus. Gebennensis cardinalis 354f. 395, s. Robert v. Genf. Gebete Johanns v. Neumarkt 196. 209. Gelnhausen s. Johann v. *Gemma aurea' 206. geminatus liber Joh.s. v. N. 200. Genf s. Gebennensis cardinalis. Georgius (sanctus) 112. Germania 243. — germanica lingua 180, vgl. theutunicus, vulgaris. — Germanice nives 167. Glatz 123. 270. — Burggraf: Wolfram v. Pannwitz 123. — Johannes de Gl., Olomuc. ca- nonicus, Notar der Reichskanzlei, consanguineus Joh.s v. N. 270. 369. Glogau: Herzog Heinrich V. v. Gl. und Sagan, sororius Kaiser Karls IV. 488f. 489f. — Dekan: Johannes (Berwici) 206f. — Ka- noniker (am Kollegiatstift): Diet- rich v. Meckebach s. Dietrich v. M. —- Johann v. Neumarkt 488—494. — Scolasticus: s. Hen- ricus Thesauri. — Cantor: s. Pannwitz, Nicolaus v. Goldberg i. Schlesien: magister Conradus Schulmeister in 211. goliardus 403f. Gonzaga, Herren von Mantua: Guido 168f.; sein Sohn Ugolino 465f. Gradicensis abbas s. Kloster-Hra- disch. Greez (Kóniggrütz): plebanus Jo- hannes Berlini in 146f. Gregor 1. (sanctus) 58. — Moralia super Job 188. 190. — [He- gistrum Gregorii 476.] Gregor VII. s. Registrum Gregorii. Gregor XI. 8. 104. 105. 155. 157. 277. 318. 343f. 348f. 351f. 354f. 365ff. 369f. 371f. 3791. 385. 388. 417. 418 (Bellifortis). Gregorius, magister, -Schulmeister in Kremsier 199f. 200—205. 249f. 397. 398. 474f. Guido v. Boulogne (Boloniensis cardinalis) 31. 32. 41. 94. 107. 108. 115. 117. 118. 119. 149. 156f. 369. 371ff. 500. Gurra, Nicolaus de s. Nicolaus de Gorra. H. Hanko Leublinus 124f. 126. Harrach, Paul v. s. Freising (Bi- schof Paul v.). Hechto, burgravius in Moraw s. Mirau. Heckenwald (regium castrum) 271. Hector 171. Heinrich VII., deutscher Kaiser 43. Heinrich v. Meifen s. Frauenlob. Heinrich v. Wesel 506f. Heinrichau (Henrichow): Cister- zienserkloster u. Abt 286. 287f. 484f. — Totenbuch 479f. 482. Heinrichsdorff b. Frankenstein i. Schlesien 481. Helena 16. 17. 18 (triste fatum Troye miserabilis). Helias, ein Schreiber Johanns v. N. 202. Helicon s. Elicon. Henrichow s. Heinrichau. Henricus de Elwingo (Elbingo), notarius Cesaris 376. Henricus Francigena 176. 206. Henricus de Merow 281, vgl. Mürau. Henricus Thesauri s. Thesauri. Henricus, frater, praedicator in Brünn 346. Henricus, civis Wratisl. 143. 146. Herbipolensis ecclesia s. Würzburg. Hercules 134.
Strana 540
540 Hermannus Thesauri s. Thesauri. Hermannus, magister, Korrespon- dent Johanns v. N. 207. Hermes (Trismegistus) 82. Hesther 88. Hewkenwalde s. Heckenwald. Hieronymus (Jeronimus), beatus 51. 58. 62. 194. 195. 197. [469]. — Johanns v. N. Übersetzung der unechten Briefe des Eusebius, Augustin, Cyrill zum Lobe des Heiligen 61ff. 192. 193. 194. 195f. Hiob s. Job. histrionum rex 149. 426. Hochwald, Feste des Bistums Ol- mütz 271, vgl. Heckenwald. Hohenlohe (Hohenloch, Holenloch): Regina de Hohenloch 19. 21. — Albert v., Bischof v. Würzburg 376. Holenloch s. Hohenlohe. Hohenmauth i. Běhmen (Alta Muta, Muta, Maut) 256f. 268. 483. Hohenmauth, Johannes de (= Joh. v. Neumarkt) 456. 480. 48211. —, Matthias de (Bruder Joh.s v. N.) 31. 263. 267f. 479f. —, Rudolf (Rudlin) [Roit], Richter in (Schwager Joh.s v. N.) 89. 273. 2741. 2761. 278. 279. — dessen Sohn Johannes 277f. Holgoth s. Holkot. Holkot (Holgot), Robert, Glosa super libro sapiencie 189. 191. Holstein, dominus de 387. — seine Gemahlin A. 3871. Horaz 8. Oracius. Horestes s. Orestes. Hostina, Bohus de s. Pardubitz, Bohus de. Hugo v. Bologna: ars dictandi 176. Hugo de St. Victore, liber de sacra- mentis 189. 191. Hugwitz (Huguwicz), Rudegerus de 484. = = = o o Z Z Z Register. Hymettus (Hymettius mons) 49. 63. 173. 506. I, J. Jablonez, Jaroslaus de 161. Jacobus, magister, Baumeister d. Hlg. Kreuzkirche in Leitomischl 341f. Jacobus de Caplicz s. Caplicz. Jacobus Marcellinus s. Marcellinus. Jakobus s. Jacobus. Jaroslaus de ..., magister in arti- bus, s. Jablonez, Weitmühl. Jaroslaus de Jabloncz 161. Jaroslaus de Weitmühl 161. Jauer, Peter v. (Petrus de Jauer, Petrus Jauris) 132f. 428f. Jenzenstein, Paul v., Notar d. böhmischen Kammer 24. 26. 234ff. 247. 2701. —, dessen Sohn Paul 428ff. —, Johann v., seit 1379 Erzbischof v. Prag 235f. 276. 449. 4771. 503f. Jeronymus (beatus) s. mus. Jesco, figellator im Dienste Joh.s v. N. 284. 285. 286. Jesco de Sternberg 208f. Innocens VI. 4ff. 7ff. 11. 146f. 147f. 290f. 493. 494f. 497f. Job: Moralia s. Gregorii super J. 188. — nova Editio super J. in forma Sermonum 189. 192. Jobst s. Jost. Johann s. Johannes. Johannes, cantor et canonicus Lu- bucensis, familiaris domesticus et Secreterius Joh.s v. N. 158f. Johannes, cantor Wratisl., licen- ciatus in iure canonico, secre- tarius Cesaris 107. Johannes, magister, Korrespondent Johanns v. N. 70f. Johannes, marchionalis curie (von Mähren) notarius, socius (Kanz- leikollege) Joh.s v. N. 294. Hierony-
540 Hermannus Thesauri s. Thesauri. Hermannus, magister, Korrespon- dent Johanns v. N. 207. Hermes (Trismegistus) 82. Hesther 88. Hewkenwalde s. Heckenwald. Hieronymus (Jeronimus), beatus 51. 58. 62. 194. 195. 197. [469]. — Johanns v. N. Übersetzung der unechten Briefe des Eusebius, Augustin, Cyrill zum Lobe des Heiligen 61ff. 192. 193. 194. 195f. Hiob s. Job. histrionum rex 149. 426. Hochwald, Feste des Bistums Ol- mütz 271, vgl. Heckenwald. Hohenlohe (Hohenloch, Holenloch): Regina de Hohenloch 19. 21. — Albert v., Bischof v. Würzburg 376. Holenloch s. Hohenlohe. Hohenmauth i. Běhmen (Alta Muta, Muta, Maut) 256f. 268. 483. Hohenmauth, Johannes de (= Joh. v. Neumarkt) 456. 480. 48211. —, Matthias de (Bruder Joh.s v. N.) 31. 263. 267f. 479f. —, Rudolf (Rudlin) [Roit], Richter in (Schwager Joh.s v. N.) 89. 273. 2741. 2761. 278. 279. — dessen Sohn Johannes 277f. Holgoth s. Holkot. Holkot (Holgot), Robert, Glosa super libro sapiencie 189. 191. Holstein, dominus de 387. — seine Gemahlin A. 3871. Horaz 8. Oracius. Horestes s. Orestes. Hostina, Bohus de s. Pardubitz, Bohus de. Hugo v. Bologna: ars dictandi 176. Hugo de St. Victore, liber de sacra- mentis 189. 191. Hugwitz (Huguwicz), Rudegerus de 484. = = = o o Z Z Z Register. Hymettus (Hymettius mons) 49. 63. 173. 506. I, J. Jablonez, Jaroslaus de 161. Jacobus, magister, Baumeister d. Hlg. Kreuzkirche in Leitomischl 341f. Jacobus de Caplicz s. Caplicz. Jacobus Marcellinus s. Marcellinus. Jakobus s. Jacobus. Jaroslaus de ..., magister in arti- bus, s. Jablonez, Weitmühl. Jaroslaus de Jabloncz 161. Jaroslaus de Weitmühl 161. Jauer, Peter v. (Petrus de Jauer, Petrus Jauris) 132f. 428f. Jenzenstein, Paul v., Notar d. böhmischen Kammer 24. 26. 234ff. 247. 2701. —, dessen Sohn Paul 428ff. —, Johann v., seit 1379 Erzbischof v. Prag 235f. 276. 449. 4771. 503f. Jeronymus (beatus) s. mus. Jesco, figellator im Dienste Joh.s v. N. 284. 285. 286. Jesco de Sternberg 208f. Innocens VI. 4ff. 7ff. 11. 146f. 147f. 290f. 493. 494f. 497f. Job: Moralia s. Gregorii super J. 188. — nova Editio super J. in forma Sermonum 189. 192. Jobst s. Jost. Johann s. Johannes. Johannes, cantor et canonicus Lu- bucensis, familiaris domesticus et Secreterius Joh.s v. N. 158f. Johannes, cantor Wratisl., licen- ciatus in iure canonico, secre- tarius Cesaris 107. Johannes, magister, Korrespondent Johanns v. N. 70f. Johannes, marchionalis curie (von Mähren) notarius, socius (Kanz- leikollege) Joh.s v. N. 294. Hierony-
Strana 541
III. Namen- und Sachregister. Johannes, scriptor Joh.s v. N. s. Johann v. Troppau. Johannes Andreae, Rechtsgelehrter in Bologna 61. Johannes Baptista 20. Johannes Berlini, Pfarrer in Grecz 146f. Johannes Berwici de Frankenstein 106. 290f. Johann, Kónig v. Bóhmen 17. 43. 75. 237. 484f. 491. Johannes de Boscowicz 364. 389. Johannes Conversino von Ravenna 191. Johannea Evangelista 373. Johann v. Gelnhausen 90. 152f. 158. 159. 258. 421f. Johannes de Ghulen, Propst in Wolframskirchen 369. Johannes v. Glatz, Notar der Reichskanzlei 270. 369. Johannes de Janua (Januensis), Katholicon 191. Johann (Johann Heinrich), Mark- graf v. Mähren 2. 12. 14. 17. 19. 22. 33f. 35f. 40f. 54. 90f. 92f. [ 1] 93f. 96 [?]. 176f. 192f. 255f. 292. 293—296 [ 1]. 297f. [ ?] 299. 300. 301. 320. 330. 331. 338. 344. 438f. 501. — Erste Gemahlin s. Margarete Maultasch; zweite Ge- mahlin Margarete v. Troppau 21; vierte Gemahlin Elisabeth v. Öttingen 192. 194ff. 401. 402f. 512. — Söhne: s. Jost, Prokop, Sobieslaw. — Unehelicher Sohn Johannes 21. .— scriptor Jo- hannes (177) s. Johann v. Trop- peu. — marchionalis curie no- tarius Jo. 294. Johann v. Montabaur 152. Johannes de monte Thabor (Joh. v. Montabaur) 152. Johannes Mule (Johannes Saxo), litterarum imperialium registra- tor 146. 147. 541 Johann v. Neumarkt. Name: Jo- hannes de Altamuta 482. 483; Johannes de Novoforo 144. 486. 491. 492; Johannes Noviforensis 76. 108. 177. 260. 473; Johannes (ohne Zusatz) 53. 127. 132. 144. 145. 211. 224. 238. — Herkunft: humili fortuna progressus 49; de paupere natus tugurio 331. — Eltern 479f. — Bruder s. Mat- thias de Altamuta. — Sonstige Verwandte 267—288. — Amts- bezeichnungen: notarius und prothonotarius Nicolai, Ducis Slesie et domini in Münstirberk 482. 483; lantschreiber des her- cogen Nicles (v. Münsterberg) 481; notarius et secretarius (Karls IV.) 487. 490; protonota- rius et consiliarius (Karls IV.) 493f.; (sacre) Imperialis Aule Can- cellarius 41. 61. 70. 146f. 169. 290. 462. 470; cancellarius ohne Zusatz passim; oberster schreiber (Karls IV.) 50; vnser Kanczler vnd fürst 481; des romischen keisers kanczler 194. — s. a. unten ‘Kirchliche Laufbahn’. Kanzleiluufbahn: Notar u. Protonotar in der Kanzlei der Herzóge v. Münsterberg 480—484. — Notar in der Kanzlei Kónig Johanns v. Bóhmen 75. 484f. 491. — Eintritt in den Dienst Karls IV. und der Reichskanzlei 485. — notarius et secretarius (Karls IV.) 485. 486. 487. 490. 491. — protonotarius et con- siliarius (Karls IV.) 493f. — can- cellarius Anne, Romanorum et Boemie regine 492. — Impe- ri&lis aule cancellarius [seit Dez. 1353] s. oben. — Unterbrechung der Kanzlertätigkeit [1364/65] 54. 55f. 73. 223. — Wieder- berufung 56. — Erschütterung seiner Stellung 66f. 68f. 70. 73.
III. Namen- und Sachregister. Johannes, scriptor Joh.s v. N. s. Johann v. Troppau. Johannes Andreae, Rechtsgelehrter in Bologna 61. Johannes Baptista 20. Johannes Berlini, Pfarrer in Grecz 146f. Johannes Berwici de Frankenstein 106. 290f. Johann, Kónig v. Bóhmen 17. 43. 75. 237. 484f. 491. Johannes de Boscowicz 364. 389. Johannes Conversino von Ravenna 191. Johannea Evangelista 373. Johann v. Gelnhausen 90. 152f. 158. 159. 258. 421f. Johannes de Ghulen, Propst in Wolframskirchen 369. Johannes v. Glatz, Notar der Reichskanzlei 270. 369. Johannes de Janua (Januensis), Katholicon 191. Johann (Johann Heinrich), Mark- graf v. Mähren 2. 12. 14. 17. 19. 22. 33f. 35f. 40f. 54. 90f. 92f. [ 1] 93f. 96 [?]. 176f. 192f. 255f. 292. 293—296 [ 1]. 297f. [ ?] 299. 300. 301. 320. 330. 331. 338. 344. 438f. 501. — Erste Gemahlin s. Margarete Maultasch; zweite Ge- mahlin Margarete v. Troppau 21; vierte Gemahlin Elisabeth v. Öttingen 192. 194ff. 401. 402f. 512. — Söhne: s. Jost, Prokop, Sobieslaw. — Unehelicher Sohn Johannes 21. .— scriptor Jo- hannes (177) s. Johann v. Trop- peu. — marchionalis curie no- tarius Jo. 294. Johann v. Montabaur 152. Johannes de monte Thabor (Joh. v. Montabaur) 152. Johannes Mule (Johannes Saxo), litterarum imperialium registra- tor 146. 147. 541 Johann v. Neumarkt. Name: Jo- hannes de Altamuta 482. 483; Johannes de Novoforo 144. 486. 491. 492; Johannes Noviforensis 76. 108. 177. 260. 473; Johannes (ohne Zusatz) 53. 127. 132. 144. 145. 211. 224. 238. — Herkunft: humili fortuna progressus 49; de paupere natus tugurio 331. — Eltern 479f. — Bruder s. Mat- thias de Altamuta. — Sonstige Verwandte 267—288. — Amts- bezeichnungen: notarius und prothonotarius Nicolai, Ducis Slesie et domini in Münstirberk 482. 483; lantschreiber des her- cogen Nicles (v. Münsterberg) 481; notarius et secretarius (Karls IV.) 487. 490; protonota- rius et consiliarius (Karls IV.) 493f.; (sacre) Imperialis Aule Can- cellarius 41. 61. 70. 146f. 169. 290. 462. 470; cancellarius ohne Zusatz passim; oberster schreiber (Karls IV.) 50; vnser Kanczler vnd fürst 481; des romischen keisers kanczler 194. — s. a. unten ‘Kirchliche Laufbahn’. Kanzleiluufbahn: Notar u. Protonotar in der Kanzlei der Herzóge v. Münsterberg 480—484. — Notar in der Kanzlei Kónig Johanns v. Bóhmen 75. 484f. 491. — Eintritt in den Dienst Karls IV. und der Reichskanzlei 485. — notarius et secretarius (Karls IV.) 485. 486. 487. 490. 491. — protonotarius et con- siliarius (Karls IV.) 493f. — can- cellarius Anne, Romanorum et Boemie regine 492. — Impe- ri&lis aule cancellarius [seit Dez. 1353] s. oben. — Unterbrechung der Kanzlertätigkeit [1364/65] 54. 55f. 73. 223. — Wieder- berufung 56. — Erschütterung seiner Stellung 66f. 68f. 70. 73.
Strana 542
542 74. — Entlassung aus dem Kanzleramt 69—73. 161. — Hoff- nung auf Rückkehr 158. — Resignation 71—76. — Absicht, an den Hof Kónig Wenzels zu gehen 308f. Kirchliche Laufbahn: Pfarrer in Neumarkt i. Schl. (plebanus in Novoforo, plebanus Noviforensis, rector parrochialis ecclesie de Novoforo) 482. 485. 487. 4921. 493f. — Kanonikate: an der Hl. Kreuzkirche in Breslau (s. Crucis) 455 [ ?). 483. 492. 494; an der Domkirche in Breslau (eccl. Wratisl.) 486f. 491. 492; am Kollegiatstift in Glogau 488 bis 494; Bewerbung um ein Kanonikat in Prag 493. — Er- wählter Bischof v. Naumburg 493ff. — Ernennung zum Bi- schof v. Leitomischl 47. 494. — Bewerbung um ein anderes Bis- tum (Bamberg?) 90. 497ff. — Ernennung zum Bischof v. Ol- mütz 52ff. 500. 501. — Regalis Capelle Boemie comes 26. 28. — Verhandlungen zwecks Wieder- übernahme des Bistums Leito- mischl 330ff. — Bemühungen um das Bistum Breslau 75f. 76f. 7T7í. 223. 415—424. [445. 512f.]. Literarische, kinstleri- sche, religiöse und Bil- dungs-Interessen: 31f. 44ff. 48— 52. 56—59. 61—68. 79—83. 85ff. 124ff. 128f. 133—137. 148. 156f. 163—210. 211—215. 224f. 231—234. 240ff. 259—201. 278. 289f. 291f. 334—343. 3451. 3531. 404f. 417f. 425—431. 434. 430. 457—460. 466—472. 473—478. 503f. 509, s. a. Liber pontificalis, Liber Viaticus. Missae. — Schreiber: mugisver Gregorius 20Uf. 204f., s. Gregorius v. Krem- sier. — Helias 202f. — Johannes, Register. scriptor noster 197. 198f., s. a. Joh. v. Troppau. — Petrus 193. 195. — ein guter Schreiber er- beten 207f. Biographisches: Aufent- halte in Italien 2f. 28ff. 45. 57. 59ff. 61. 108. 119. 128f. 131ff. 154f. 169. 190. 215. — Reisen nach Ungarn 33—39. 130f. 139 — 143. 193. — Erkrankungen 53f. 254f. 257. 259. — Augen- erkrankungen: 77f. 92f. 115f. 119f. 253ff. 256f. 311. — Vertrei- bung aus Olmiitz (exul) 319. 331 [?]. — Diener (servitores): Jo. 326; Johannes 39; H. 205; W. 98; Wilhelmus 281. — Kàm- merer (camerer): Johann v. Mün- sterberg 504. Johann Oéko v. Wlaschim, Bischof von Olmütz (1351—1364), Erz- bischof von Prag (1364—1379), seit 1378 Kardinal 26. 34. 85. 36. 37. 54. 60. 107. 178ff. 180ff. 185. 220f. 222f. 235. 247. 248. 252ff. 255f. 258. 263. 276f. 280f. 305f. 316. 356. 405. 406. 411. 413. 473f. 500. 501. — Sein Bruder Paul v. Jenzenstein 26. 235. 247. 276. Johannes de Oppauia, scriptor, s. Johann v. Troppau. Johannes de Prusnicz, sigillorum Imperialium custos 147f. Johannes Saxo (Johannes Mule) 146. 147. Johannv. Salisbury, Policraticus 148. Johann Sobieslaus s. Sobieslaus. Johann (I.), Herzog von Troppau u. Ratibor 308f. 323. 362. Johann v. Troppau (Joh. de Op- pauia), seriptor des Markgrafen v. Mähren und Joh.s v. N. 1*7. 193. 197. Johannes de Wratislavia, Notar der Reichskanzlei 107, s. a. Jo- hannes cantor Wratisl.
542 74. — Entlassung aus dem Kanzleramt 69—73. 161. — Hoff- nung auf Rückkehr 158. — Resignation 71—76. — Absicht, an den Hof Kónig Wenzels zu gehen 308f. Kirchliche Laufbahn: Pfarrer in Neumarkt i. Schl. (plebanus in Novoforo, plebanus Noviforensis, rector parrochialis ecclesie de Novoforo) 482. 485. 487. 4921. 493f. — Kanonikate: an der Hl. Kreuzkirche in Breslau (s. Crucis) 455 [ ?). 483. 492. 494; an der Domkirche in Breslau (eccl. Wratisl.) 486f. 491. 492; am Kollegiatstift in Glogau 488 bis 494; Bewerbung um ein Kanonikat in Prag 493. — Er- wählter Bischof v. Naumburg 493ff. — Ernennung zum Bi- schof v. Leitomischl 47. 494. — Bewerbung um ein anderes Bis- tum (Bamberg?) 90. 497ff. — Ernennung zum Bischof v. Ol- mütz 52ff. 500. 501. — Regalis Capelle Boemie comes 26. 28. — Verhandlungen zwecks Wieder- übernahme des Bistums Leito- mischl 330ff. — Bemühungen um das Bistum Breslau 75f. 76f. 7T7í. 223. 415—424. [445. 512f.]. Literarische, kinstleri- sche, religiöse und Bil- dungs-Interessen: 31f. 44ff. 48— 52. 56—59. 61—68. 79—83. 85ff. 124ff. 128f. 133—137. 148. 156f. 163—210. 211—215. 224f. 231—234. 240ff. 259—201. 278. 289f. 291f. 334—343. 3451. 3531. 404f. 417f. 425—431. 434. 430. 457—460. 466—472. 473—478. 503f. 509, s. a. Liber pontificalis, Liber Viaticus. Missae. — Schreiber: mugisver Gregorius 20Uf. 204f., s. Gregorius v. Krem- sier. — Helias 202f. — Johannes, Register. scriptor noster 197. 198f., s. a. Joh. v. Troppau. — Petrus 193. 195. — ein guter Schreiber er- beten 207f. Biographisches: Aufent- halte in Italien 2f. 28ff. 45. 57. 59ff. 61. 108. 119. 128f. 131ff. 154f. 169. 190. 215. — Reisen nach Ungarn 33—39. 130f. 139 — 143. 193. — Erkrankungen 53f. 254f. 257. 259. — Augen- erkrankungen: 77f. 92f. 115f. 119f. 253ff. 256f. 311. — Vertrei- bung aus Olmiitz (exul) 319. 331 [?]. — Diener (servitores): Jo. 326; Johannes 39; H. 205; W. 98; Wilhelmus 281. — Kàm- merer (camerer): Johann v. Mün- sterberg 504. Johann Oéko v. Wlaschim, Bischof von Olmütz (1351—1364), Erz- bischof von Prag (1364—1379), seit 1378 Kardinal 26. 34. 85. 36. 37. 54. 60. 107. 178ff. 180ff. 185. 220f. 222f. 235. 247. 248. 252ff. 255f. 258. 263. 276f. 280f. 305f. 316. 356. 405. 406. 411. 413. 473f. 500. 501. — Sein Bruder Paul v. Jenzenstein 26. 235. 247. 276. Johannes de Oppauia, scriptor, s. Johann v. Troppau. Johannes de Prusnicz, sigillorum Imperialium custos 147f. Johannes Saxo (Johannes Mule) 146. 147. Johannv. Salisbury, Policraticus 148. Johann Sobieslaus s. Sobieslaus. Johann (I.), Herzog von Troppau u. Ratibor 308f. 323. 362. Johann v. Troppau (Joh. de Op- pauia), seriptor des Markgrafen v. Mähren und Joh.s v. N. 1*7. 193. 197. Johannes de Wratislavia, Notar der Reichskanzlei 107, s. a. Jo- hannes cantor Wratisl.
Strana 543
III. Namen- und Sachregister. Johanniterorden: Herzog Semovit v. Teschen, Grofprior 78. 350f. — fr. Bertoldus, comendator domus Chremsirensis 350f. Jost (Jobst, Jodok, Jodocus), Markgraf v. Mähren 21. 41. 92. 93f. [?). 95. 96 [?]. 192 [1]. 293—296 [?]. 297f. [?]. 299. 300—303. 304. 305f. 307f. 308 —310 [?] 311f. 312f. 313 —316f. [?]. 317f. [?) 318f. 320f. 321 [?]. 330. 338f. 339f. 340f. 403. 504. 506. — Gemah- linnen: Elisabeth v. Oppeln 195. 319. 512; Agnes v. Oppeln 195. 319. — Sein confessor et familiaris secretarius frater Au- gustinus 338. — Sein secretarius Jo. 308. — Sein scriptor Jo. 177, s. &. Johann v. Troppau. — marchionalis curie notarius Jo. 294. Isaac 64. Ismahel 64. Italia 86. 128. 129. 132. 154. 188. Juden: Synagogenbau in Mäh- risch-Neustadt 406. — Judei in Wratid. ducatu 456. — 'epi- scopus Judeorum' 409. Judocus s. Jost. Jülich, Herzog Wilhelm v. 37. Julius Cesar 86. Jupiter 129. 170. 171. — 67 (Pla- net). — Jovialis serenitas 66. ' 427, constellacio 129, facies 135. K., s. auch C. Kagelweit, Dietrich, Bischof v. Minden, später Erzbischof v. Magdeburg s. Dietrich v. Por- titz. Kamenz i. Schlesien s. Camenz. Kanzleien s. Böhmen, Breslau, Münsterberg, Reichskanzlei. Kardinàle s. Aimericus, Albanensis cardinalis, Andruin de la Roche, Bellifortis, Boloniensis card., Clu- 543 niacensis card., Elias Taleyrand, Florentinus card., Gebennensis card., Guido v. Boulogne, Johann Očko, Ostiensis card., Parisien- sis card., Peter Corsini, Peter v. Ostia, Rainald Orsini, Robert v. Genf, Stephan v. Poissy. Kerl IV.: Karolus quartus (Ka- rulus) Dei gracia Rex semper Augustus et Boemie rex; Roma- norum imperator semper au- gustus et Boemie rex illustris; Cesar (invictissimus, divus); Im- perator; Augustus; Maiestas (Re- gia, Cesarea, Imperialis, Impera- toria, Serenissima, sacratissima); Celsitudo (Cesarea, Imperialis); Serenitas (Cesarea, Imperialis, summa); Serenissimus et invic- tissimus princeps; Serenissimus princeps et dominus metuen- dissimus; dominus (noster, meus, communis) passim. — Ge- mahlinnen: Blanca 497; Anna v.d. Pfalz 492; Anna v. Schweid- nitz 131. 142. 149f.; Elisabeth v. Pommern 145. — Söhne: Wenzel s. Wenzel IV.; Sieg- mund (Sigismundus) 40; Jo- hannes 40. — Krankheiten 10f. 67. — Hofnarren: Johannes [ ?] 425; Dolcibene 143. Karl V. v. Frankreich: Carolus, regis Francie primogenitus, Re- gnum regens, Dux Normannie et delphinus vienn. 496, s. a. Dau- phin. Karlstein (Burg) 51. 52. Karolus magnus 58. 112. 243. — Hystoria Karoli magni 189. Kasimir, Kônig v. Polen 12. 88. 145. Kaufungen, Konrad Henrici v. 123. Kemberg, Propst v. (prepos. Ca- mericensis) s. Nicolaus v. Riesen- burg. Kirchheim (im Ries): Cisterziense- rinnenkloster 231—234.
III. Namen- und Sachregister. Johanniterorden: Herzog Semovit v. Teschen, Grofprior 78. 350f. — fr. Bertoldus, comendator domus Chremsirensis 350f. Jost (Jobst, Jodok, Jodocus), Markgraf v. Mähren 21. 41. 92. 93f. [?). 95. 96 [?]. 192 [1]. 293—296 [?]. 297f. [?]. 299. 300—303. 304. 305f. 307f. 308 —310 [?] 311f. 312f. 313 —316f. [?]. 317f. [?) 318f. 320f. 321 [?]. 330. 338f. 339f. 340f. 403. 504. 506. — Gemah- linnen: Elisabeth v. Oppeln 195. 319. 512; Agnes v. Oppeln 195. 319. — Sein confessor et familiaris secretarius frater Au- gustinus 338. — Sein secretarius Jo. 308. — Sein scriptor Jo. 177, s. &. Johann v. Troppau. — marchionalis curie notarius Jo. 294. Isaac 64. Ismahel 64. Italia 86. 128. 129. 132. 154. 188. Juden: Synagogenbau in Mäh- risch-Neustadt 406. — Judei in Wratid. ducatu 456. — 'epi- scopus Judeorum' 409. Judocus s. Jost. Jülich, Herzog Wilhelm v. 37. Julius Cesar 86. Jupiter 129. 170. 171. — 67 (Pla- net). — Jovialis serenitas 66. ' 427, constellacio 129, facies 135. K., s. auch C. Kagelweit, Dietrich, Bischof v. Minden, später Erzbischof v. Magdeburg s. Dietrich v. Por- titz. Kamenz i. Schlesien s. Camenz. Kanzleien s. Böhmen, Breslau, Münsterberg, Reichskanzlei. Kardinàle s. Aimericus, Albanensis cardinalis, Andruin de la Roche, Bellifortis, Boloniensis card., Clu- 543 niacensis card., Elias Taleyrand, Florentinus card., Gebennensis card., Guido v. Boulogne, Johann Očko, Ostiensis card., Parisien- sis card., Peter Corsini, Peter v. Ostia, Rainald Orsini, Robert v. Genf, Stephan v. Poissy. Kerl IV.: Karolus quartus (Ka- rulus) Dei gracia Rex semper Augustus et Boemie rex; Roma- norum imperator semper au- gustus et Boemie rex illustris; Cesar (invictissimus, divus); Im- perator; Augustus; Maiestas (Re- gia, Cesarea, Imperialis, Impera- toria, Serenissima, sacratissima); Celsitudo (Cesarea, Imperialis); Serenitas (Cesarea, Imperialis, summa); Serenissimus et invic- tissimus princeps; Serenissimus princeps et dominus metuen- dissimus; dominus (noster, meus, communis) passim. — Ge- mahlinnen: Blanca 497; Anna v.d. Pfalz 492; Anna v. Schweid- nitz 131. 142. 149f.; Elisabeth v. Pommern 145. — Söhne: Wenzel s. Wenzel IV.; Sieg- mund (Sigismundus) 40; Jo- hannes 40. — Krankheiten 10f. 67. — Hofnarren: Johannes [ ?] 425; Dolcibene 143. Karl V. v. Frankreich: Carolus, regis Francie primogenitus, Re- gnum regens, Dux Normannie et delphinus vienn. 496, s. a. Dau- phin. Karlstein (Burg) 51. 52. Karolus magnus 58. 112. 243. — Hystoria Karoli magni 189. Kasimir, Kônig v. Polen 12. 88. 145. Kaufungen, Konrad Henrici v. 123. Kemberg, Propst v. (prepos. Ca- mericensis) s. Nicolaus v. Riesen- burg. Kirchheim (im Ries): Cisterziense- rinnenkloster 231—234.
Strana 544
544 Register. Klattau s. Dietrich v. Kl. Klenkok, Johann, Augustinereremit 334f. Kloster-Hradisch (Gradicense mo- nasterium): Abt Terward 351f. Knoblauchsdorff, Hanko v. 480. Kogelwit s. Kagelweit. Kojetein (Cogetin, tschech. Kojetin, nordwestl. von Kremsier), opi- dum 317. 510. Konrad v. Waldhausen 169—178. 215. 466—469. 509. Konrad v. Wesel, decanus Wisse- gradensis 39. 65. Konstanz, Konzil v. 337. Kortelangen v. (de Cortelangis), Ulrich, magister 260f. — Wilhelm, Registrator in d. Reichskanzlei 261. Krakau (Cracovia) 145. Krawar, böhm. Adelsgeschlecht 396. 512, — Wenzel v. 311. 396; seine Gemahlin 311. 396. Kremsier (Chremsir) 202. 247f. 250. 284f. 297. 395. — Kollegiat- stift S. Mauritii (Collegium Chremsirense) 345. 364. — Propst Albert 364f. 390. 393. — Dekan Johannes de Boscowicz 364. 389. — canonicus Jacobus 389. 395. — succentor 345. — Bi- schöfl. Haus (domus nostra) 204f. 248; dessen Verwalter Stephanus 204. 398. — Spital des Jo- hanniterordens 350f.; Komtur Bertold 350, rector Stephan 350. — Letzte Diözesansynode Joh.s v. N. in Kr. 450. — Rector sco- larum et notarius civitatis ma- gister Gregorius 199, s. a. Gre- gorius. — Clara, eine Verwandte Joh.s v. N. 284ff. — Jesco lu- dens in ala boemica u. Philippus figellator, Spielleute im Dienste Joh.s v. N. 486ff. — Kremsierer Missale (Brünn, St. Jakob) 28. — S. a. Milicz v. Kr., Nicolaus v. Kr. L. Lampertus de Burne [?], came- rarius Vavillaren. u. Kaplan des Kardinals Peter v. Ostia 462. Landskron bei Leitomischl 197. — Johannes de Oppauia, canonicus Brunnensis, plebanus in 197, s. Johann v. Troppau. Laun (Luna), Peter v. 180f. 131 —137. Lazarus 266. Lebus (Lubucensis): Johannes can- tor et canonicus 158. — Petrus scolasticus 132f. 507. — Bischof Wenzel v. 444. Leitmeritz: Propst Bohus 215. — Archidiaconi: Johannes Berwici 106f., Johannes de Mutina, de- cretorum doctor 416. Leitomischl (Leithomuschyl, Leuth- muschel, Luthomuschlensis, Lu- thomisslensis) 37. 50. 206. 280. — Bistum 48. 268. — Bischöfe: Johannes 495. — Johann v. Neu- markt 48. 50. 52. 133. 146. 147. 289ff. 460. 465. 481. 494f. 496f. u. öfter; sein Offizial Johannes Berwici 290f. — Kathedral- kirche (ecclesia) 496; prior et capitulum 289; decanus Nicolaus 464; canonicus Radimir 328. 511. — Augustinereremiten u. -kloster 203. 291f. 338f. 339f. 404. — Kirche z. hl. Kreuz 341ff., ihr Baumeister Jacobus 341f. [Lemniades (Frauen von Lemnos) 472.] Letheum flumen 86. 108. 427. Leublinus, Hanko 124. 126. Leubus i. Schlesien, Cisterzienser- stift: monachus Lubensis Mat- Krimhild s. C(h)rimhilt. Kugelweit s. Kagelweit. Kuttenberg: Andreas, Urburer in 273.
544 Register. Klattau s. Dietrich v. Kl. Klenkok, Johann, Augustinereremit 334f. Kloster-Hradisch (Gradicense mo- nasterium): Abt Terward 351f. Knoblauchsdorff, Hanko v. 480. Kogelwit s. Kagelweit. Kojetein (Cogetin, tschech. Kojetin, nordwestl. von Kremsier), opi- dum 317. 510. Konrad v. Waldhausen 169—178. 215. 466—469. 509. Konrad v. Wesel, decanus Wisse- gradensis 39. 65. Konstanz, Konzil v. 337. Kortelangen v. (de Cortelangis), Ulrich, magister 260f. — Wilhelm, Registrator in d. Reichskanzlei 261. Krakau (Cracovia) 145. Krawar, böhm. Adelsgeschlecht 396. 512, — Wenzel v. 311. 396; seine Gemahlin 311. 396. Kremsier (Chremsir) 202. 247f. 250. 284f. 297. 395. — Kollegiat- stift S. Mauritii (Collegium Chremsirense) 345. 364. — Propst Albert 364f. 390. 393. — Dekan Johannes de Boscowicz 364. 389. — canonicus Jacobus 389. 395. — succentor 345. — Bi- schöfl. Haus (domus nostra) 204f. 248; dessen Verwalter Stephanus 204. 398. — Spital des Jo- hanniterordens 350f.; Komtur Bertold 350, rector Stephan 350. — Letzte Diözesansynode Joh.s v. N. in Kr. 450. — Rector sco- larum et notarius civitatis ma- gister Gregorius 199, s. a. Gre- gorius. — Clara, eine Verwandte Joh.s v. N. 284ff. — Jesco lu- dens in ala boemica u. Philippus figellator, Spielleute im Dienste Joh.s v. N. 486ff. — Kremsierer Missale (Brünn, St. Jakob) 28. — S. a. Milicz v. Kr., Nicolaus v. Kr. L. Lampertus de Burne [?], came- rarius Vavillaren. u. Kaplan des Kardinals Peter v. Ostia 462. Landskron bei Leitomischl 197. — Johannes de Oppauia, canonicus Brunnensis, plebanus in 197, s. Johann v. Troppau. Laun (Luna), Peter v. 180f. 131 —137. Lazarus 266. Lebus (Lubucensis): Johannes can- tor et canonicus 158. — Petrus scolasticus 132f. 507. — Bischof Wenzel v. 444. Leitmeritz: Propst Bohus 215. — Archidiaconi: Johannes Berwici 106f., Johannes de Mutina, de- cretorum doctor 416. Leitomischl (Leithomuschyl, Leuth- muschel, Luthomuschlensis, Lu- thomisslensis) 37. 50. 206. 280. — Bistum 48. 268. — Bischöfe: Johannes 495. — Johann v. Neu- markt 48. 50. 52. 133. 146. 147. 289ff. 460. 465. 481. 494f. 496f. u. öfter; sein Offizial Johannes Berwici 290f. — Kathedral- kirche (ecclesia) 496; prior et capitulum 289; decanus Nicolaus 464; canonicus Radimir 328. 511. — Augustinereremiten u. -kloster 203. 291f. 338f. 339f. 404. — Kirche z. hl. Kreuz 341ff., ihr Baumeister Jacobus 341f. [Lemniades (Frauen von Lemnos) 472.] Letheum flumen 86. 108. 427. Leublinus, Hanko 124. 126. Leubus i. Schlesien, Cisterzienser- stift: monachus Lubensis Mat- Krimhild s. C(h)rimhilt. Kugelweit s. Kagelweit. Kuttenberg: Andreas, Urburer in 273.
Strana 545
III. Namen- und Sachregister. thias de Altamuta, Bruder Joh.s v. N. 268. 479f. Leutlinus, Bankier in Maiori civi- tate Pragensi 421. 423f. Liber Clementis papae (Clemen- tinen ?) 31. 32. 33. Liber conciliorum 189. 191. Liber de fantasmate 181. 185f. liber gemmatus Joh.s v. N. 206. Liber qui dicitur Katholicon 189. 191. . liber meus Joh.s v. N. (contempla- tiones enthaltend) 187. liber pontificalis Joh.s v. N. 176f. Liber sententiarum 189. Liber Viaticus Joh. v. N. 28. 187. 190. 509. Liegnitz (Lignis 148): magister Aegidius, Leiter der Petersschule 211. — Johannes de Prusnicz, Pfarrer an St. Petri 147f. — Von Joh. v. N. korrigierte Hand- schrift des Policraticus von Joh. vvn Salisbury in der Peter-Pauls- kirche 148. Lissabon: Bischof Agapitus v., pópstl. Nuntius 254. Livius (Tytoliuius) 169. 189. 191. [470]. Loth 101. Lubensis s. Leubus. Lubucensis s. Lebus. Lucanus 417. [473]. Lucas, frater, Komtur des Deutsch- ritterordens 353f. Lucaw s. Luckow. Lucca (Lucani) 2. 3. 10. Luckow, Jesco de s. Sternberg, Jesco v. i Ludovicus (sanctus) 112. Ludwig d. Bayer, deutscher Kaiser 1. Ludwig I., Kónig v. Ungarn 12. 13. 26. 33. 34. 35. 36. 85f. 87. 88. 119. 130. 142. 391. — Seine Mutter Elisabeth 88f. — Seine Gemahlin Elisabeth 88f. — Sein Burdach, Mittelnit. u. Reform. VIII. 545 Bruder Andreas, Gemahl der Kónigin Johanna v. Neapel 87. — Sein Kaplan 391. 511. Ludwig Markgraf v. Brandenburg s. Brandenburg. Luna s. Laun. Luxemburg (Lucemburgensis) 360. — comitatus 360. — domus 97. — dux (Wenzel, Bruder KarlsIV.) 37. — Nicolaus v., Patriarch v. Aquileja 465. Machko (Machco), magister, Propst v. Olmiitz (intrusus) 368. 370f. 379. 381. Maecenas 133. Magdeburg (Magdeburgenses) 64. 65f. 405. — Erzbischófe s. Diet- rich v. Portitz, Albert v. Stern- berg, Peter Gelyto. — contus (= baculus pastoralis) [ ?] 64. 65f. Magister super Paulum apostolum 8. Petrus Lombardus. Magnasalina (GroBsalze Kr. Kalbe): Johannes de, Notar der herzogl. Kanzlei zu Miinsterberg 483f. Magnus Gallus, Astronom in Wien 203f. Mihren (Merhern, Merchern, Mo- ravia) 38. 77. 91. 154. 192. 193. 247. 262. 307f. u. 6. — Moravice nubes 210. — Markgrafen (mar- chiones) s. Johann Heinrich, Jost, Prokop, Sobieslaus, Elisa- beth. — unbestimmter Markgraf 93. 96. 164. 192. 293—300. 304. 308f. 310. 314ff. 321. 440f. 472. — marchionalis curie notarius Jo. 294. — Herren (nobiles): Benessius de B. 294ff., Franco 317; Maleschin de Bozam [?] 412f.; Stiborius de . 316; fratres de Weletin 309f. — Ein Verbannter (exul): Stoyussluus 300. 301ff. Mahrisch-Neustadt (Nova civitas 35
III. Namen- und Sachregister. thias de Altamuta, Bruder Joh.s v. N. 268. 479f. Leutlinus, Bankier in Maiori civi- tate Pragensi 421. 423f. Liber Clementis papae (Clemen- tinen ?) 31. 32. 33. Liber conciliorum 189. 191. Liber de fantasmate 181. 185f. liber gemmatus Joh.s v. N. 206. Liber qui dicitur Katholicon 189. 191. . liber meus Joh.s v. N. (contempla- tiones enthaltend) 187. liber pontificalis Joh.s v. N. 176f. Liber sententiarum 189. Liber Viaticus Joh. v. N. 28. 187. 190. 509. Liegnitz (Lignis 148): magister Aegidius, Leiter der Petersschule 211. — Johannes de Prusnicz, Pfarrer an St. Petri 147f. — Von Joh. v. N. korrigierte Hand- schrift des Policraticus von Joh. vvn Salisbury in der Peter-Pauls- kirche 148. Lissabon: Bischof Agapitus v., pópstl. Nuntius 254. Livius (Tytoliuius) 169. 189. 191. [470]. Loth 101. Lubensis s. Leubus. Lubucensis s. Lebus. Lucanus 417. [473]. Lucas, frater, Komtur des Deutsch- ritterordens 353f. Lucaw s. Luckow. Lucca (Lucani) 2. 3. 10. Luckow, Jesco de s. Sternberg, Jesco v. i Ludovicus (sanctus) 112. Ludwig d. Bayer, deutscher Kaiser 1. Ludwig I., Kónig v. Ungarn 12. 13. 26. 33. 34. 35. 36. 85f. 87. 88. 119. 130. 142. 391. — Seine Mutter Elisabeth 88f. — Seine Gemahlin Elisabeth 88f. — Sein Burdach, Mittelnit. u. Reform. VIII. 545 Bruder Andreas, Gemahl der Kónigin Johanna v. Neapel 87. — Sein Kaplan 391. 511. Ludwig Markgraf v. Brandenburg s. Brandenburg. Luna s. Laun. Luxemburg (Lucemburgensis) 360. — comitatus 360. — domus 97. — dux (Wenzel, Bruder KarlsIV.) 37. — Nicolaus v., Patriarch v. Aquileja 465. Machko (Machco), magister, Propst v. Olmiitz (intrusus) 368. 370f. 379. 381. Maecenas 133. Magdeburg (Magdeburgenses) 64. 65f. 405. — Erzbischófe s. Diet- rich v. Portitz, Albert v. Stern- berg, Peter Gelyto. — contus (= baculus pastoralis) [ ?] 64. 65f. Magister super Paulum apostolum 8. Petrus Lombardus. Magnasalina (GroBsalze Kr. Kalbe): Johannes de, Notar der herzogl. Kanzlei zu Miinsterberg 483f. Magnus Gallus, Astronom in Wien 203f. Mihren (Merhern, Merchern, Mo- ravia) 38. 77. 91. 154. 192. 193. 247. 262. 307f. u. 6. — Moravice nubes 210. — Markgrafen (mar- chiones) s. Johann Heinrich, Jost, Prokop, Sobieslaus, Elisa- beth. — unbestimmter Markgraf 93. 96. 164. 192. 293—300. 304. 308f. 310. 314ff. 321. 440f. 472. — marchionalis curie notarius Jo. 294. — Herren (nobiles): Benessius de B. 294ff., Franco 317; Maleschin de Bozam [?] 412f.; Stiborius de . 316; fratres de Weletin 309f. — Ein Verbannter (exul): Stoyussluus 300. 301ff. Mahrisch-Neustadt (Nova civitas 35
Strana 546
546 alias Vniczaw): Synagoge in 406. 512. Mailicz s. Malicz. Mainz: Dompropst s. Pinchon. — Bavarus de Popardia, cantor ecclesie Maguntin. s. Dietrich Baier. Malicz (Melicz, Meilitz, Mailicz) 264. 340. Malvasie vinum 264. Mantua 31. 32. 154. 169. 465f., s. a. Gonzaga. Marchia s. Brandenburg. marcialis cerevisia 131. 151. Mareni, comitatus vallis M. 464. 465. — comes: Marinus Phaletrus 465; Jacobus. Marcellinus 464. 465. Margarete Maultasch v. Tirol 14 —19. 21f. 20. 92. — ihr Sohn Meinhard 17. 21. Maria (virgo) 63. 174. 404f. 438f. — b. Marie metra (Marienlieder) Joh.s v. N. 477f. 504. — Marien- gebete Joh.s v. N. 503f. | Maria-Zell (i. Steiermark) 339. Marignola, Johannes 431ff. Marius, Gaius, Romanus consul 417. Markwart v. Randeck, Bischof v. Augsburg, spiter Patriarch v. Aquileja 9. 10. 243f. 465. Maro (Maronicus) 170. 171. [468], s. a. Vergilius. Marguardus, Ritter (miles) in Sternberg [?] 272. Mars 64. — 66. 67 (Planet). Martinus (sanctus) 112. Matthias de Mutina (Modena), de- cretorum doctor et archidiaconus Luthomericensis 416. Maut (Muta) s. Hohenmauth. Meckebach s. Dietrich v. medo metartiges Getrink 154. Megera 425. Meilitz 264, s. a. Malicz. Melicz 340, s. a. Malicz. Meinhard, Herzog v. Tirol 17. 21. Register. Melpomene 49. Merau castrum 374, s. Můrau. Mercurius 66. 67. 170. — M.4 Syrena 60. 67. Merow castrum s. Mürau. Metz (civitas Metensis) 5. 130. 131. — Bischof Dietrich v. s. Dietrich Baier. Michael (sanctus) 266. Milicz von Kremsier 146. Milleloquium 188. Minden, Bischof Dietrich v. 20, s. a. Magdeburg Erzb. Dietrich v. Mirau s. Můrau. Missale Johanns v. N. 187. 509. Modena (Mutina), Matthias de, decretorum doctor et archidiac. Luthomeric. 416. ’ Módritz (Modrzicz, Modericz) bei Brünn, bischófl. Burg 189. 206. 208. 284. 297. 311f. 327. 415. Moldau (Witavia) 59. 60. Mondfinsternis (eclipsis lunaris) des Jahres 1363: 24ff. Montabaur (mons Thabor), Johann v. 152. Montag, blauer (dies lunae) 51. Moraw castrum s. Mürau. Müglitz (Dióz. Olmütz): Pfarrer: Sander Rambow 362; unge- nannter 413. Mule, Johannes 146. 147. 159. Minsterberg (Minsterberg) i. Schle- sien: Herzóge: Bolko II. (t 1341) 286. 484 510; Nicolaus parvus (f . 1358) 480f. 482ff. 510; Bolko III. (t 1410) 286. 510. — Herzogl. Kanzlei 147. 480 — 484. — Joh.s v. N. Táütigkeit in der M.er Kanzlei 480—484. — Hen- ricus de M., Offizial Joh.s v. N. 357f. 359. — Johann v. M., Kämmerer Joh.s v. N. 504. — Henricus de Budesyn, civis M.- ensis 483. Müreu (Mirow, Merau, castrum Merow, Moraw) bei Miglitz,
546 alias Vniczaw): Synagoge in 406. 512. Mailicz s. Malicz. Mainz: Dompropst s. Pinchon. — Bavarus de Popardia, cantor ecclesie Maguntin. s. Dietrich Baier. Malicz (Melicz, Meilitz, Mailicz) 264. 340. Malvasie vinum 264. Mantua 31. 32. 154. 169. 465f., s. a. Gonzaga. Marchia s. Brandenburg. marcialis cerevisia 131. 151. Mareni, comitatus vallis M. 464. 465. — comes: Marinus Phaletrus 465; Jacobus. Marcellinus 464. 465. Margarete Maultasch v. Tirol 14 —19. 21f. 20. 92. — ihr Sohn Meinhard 17. 21. Maria (virgo) 63. 174. 404f. 438f. — b. Marie metra (Marienlieder) Joh.s v. N. 477f. 504. — Marien- gebete Joh.s v. N. 503f. | Maria-Zell (i. Steiermark) 339. Marignola, Johannes 431ff. Marius, Gaius, Romanus consul 417. Markwart v. Randeck, Bischof v. Augsburg, spiter Patriarch v. Aquileja 9. 10. 243f. 465. Maro (Maronicus) 170. 171. [468], s. a. Vergilius. Marguardus, Ritter (miles) in Sternberg [?] 272. Mars 64. — 66. 67 (Planet). Martinus (sanctus) 112. Matthias de Mutina (Modena), de- cretorum doctor et archidiaconus Luthomericensis 416. Maut (Muta) s. Hohenmauth. Meckebach s. Dietrich v. medo metartiges Getrink 154. Megera 425. Meilitz 264, s. a. Malicz. Melicz 340, s. a. Malicz. Meinhard, Herzog v. Tirol 17. 21. Register. Melpomene 49. Merau castrum 374, s. Můrau. Mercurius 66. 67. 170. — M.4 Syrena 60. 67. Merow castrum s. Mürau. Metz (civitas Metensis) 5. 130. 131. — Bischof Dietrich v. s. Dietrich Baier. Michael (sanctus) 266. Milicz von Kremsier 146. Milleloquium 188. Minden, Bischof Dietrich v. 20, s. a. Magdeburg Erzb. Dietrich v. Mirau s. Můrau. Missale Johanns v. N. 187. 509. Modena (Mutina), Matthias de, decretorum doctor et archidiac. Luthomeric. 416. ’ Módritz (Modrzicz, Modericz) bei Brünn, bischófl. Burg 189. 206. 208. 284. 297. 311f. 327. 415. Moldau (Witavia) 59. 60. Mondfinsternis (eclipsis lunaris) des Jahres 1363: 24ff. Montabaur (mons Thabor), Johann v. 152. Montag, blauer (dies lunae) 51. Moraw castrum s. Mürau. Müglitz (Dióz. Olmütz): Pfarrer: Sander Rambow 362; unge- nannter 413. Mule, Johannes 146. 147. 159. Minsterberg (Minsterberg) i. Schle- sien: Herzóge: Bolko II. (t 1341) 286. 484 510; Nicolaus parvus (f . 1358) 480f. 482ff. 510; Bolko III. (t 1410) 286. 510. — Herzogl. Kanzlei 147. 480 — 484. — Joh.s v. N. Táütigkeit in der M.er Kanzlei 480—484. — Hen- ricus de M., Offizial Joh.s v. N. 357f. 359. — Johann v. M., Kämmerer Joh.s v. N. 504. — Henricus de Budesyn, civis M.- ensis 483. Müreu (Mirow, Merau, castrum Merow, Moraw) bei Miglitz,
Strana 547
III. Namen- und Sachregister. bischófl. Burg 259f. 263. 271. 321. 374. — Hechto, burgravius in Moraw 312. — Henricus de Merow, capitaneus des Bistums Olmiitz 271. 281. Muea (Musae) 82. 85. 86. 374. [503f.]. Muta (Mutensis) s. Hohenmauth. Mutina s. Modena. N. Napea 163. 173. Narrenpatent (von Joh. v. N.?) 425ff. *Narrental' : Johannes, comes vallis fatue 424. Natura (personifiziert) 80ff. 425. Naumburg (Nuemburgensis): Joh. v. N. erwihlter Bischof v. 493ff. Neckham, Alexander 191. Nemeus leo 135. Neumarkt (Novum forum, Novi- forensis) i. Schlesien: parochia 101; parochialis ecclesia 487. 492f. 494. — Johannes. de Alta- muta, plebanus 482f.; H., ple- banus 487, s. &. Johann v. Neu- . markt. — Johannes de Novo foro (Noviforensis) s. Johann v. Neumarkt. calamus Novi- forensis 102. — magister Ae- gidius, Schulmeister in 211. — Neumarkter Wein 101. Nicolaus de Gorra (Gurra, Gorran): super Paulum 188. 190. — super Epístolis Canonicis 189. 191. Nicolaus v. Kremsier, Notar u. Protonotar der Reichskanzlei, Kanzler der Kaiserin Anna (v. Schweidnitz), prepositus Brun- nensis, in spiritualibus generalis vicarius Joh.s v. N. als Bischofs v. Olmiitz 96ff. 93f. 131. 148ff. 150ff. 154. 248f. 286. 303. 332. 3551. [?]. 805. Nicolaus v. Lyra 226. Nicolaus (parvus), Herzog v. Mün- sterberg s. Münsterberg. Nicolaus v. Riesenburg, prepositus — enne 547 Proto- 70. 71. Camericensis, Notar u. notar d. Reichskanzlei 881. 160. Nigellus Wireker, Speculum stul- torum (fatuitatis) 201. Nimes: Nimaciensis episcopus Tho- mas 254. 306. Nisus 134. Nova civitas (Mährisch-Neustadt, tschech. Unéov): Synagoge in 406. 512. Noviforensis s. Neumarkt i. Schle- sien. Novum forum s. Neumarkt i. Schlesien. Nürnberg (Nuremberg, Norimberg) 14. 15. 16. 17. 137ff. 160f. 216ff. 227f. — Pflasterung der StraBen 218. — Katharinenkloster 427f. — Frater Rosa, lector Nurem- bergensis 173. Nysaei thyrsi 134. 0. Occam s. Ockham. Ockham (Occam, Okkam) 191. 432. Olimpi rector 136. Olmütz (Olmuncz, Olomucensis) Stadt (civitas, castrum) u. Stadtverwaltung 42. 265. 403. 407f. — Interdikt 319. 320. 331. 4021. — Burggraf 299f. Bistum 26f. 106. 192. 271. 304f. 310. 311.. 315. 316f. 319. 323f. 328f. 330ff. 347. 353. 355ff. 411. u. öfter. — Bischöfe s. Jo- hann Očko, Johann v. Neumarkt (vgl. auch unten), Peter Gelyto, Joh. Sobieslaus v. Mähren, Nico- laus v. Riesenburg. — Bischöfl. Burgen bzw. Häuser s. Krem- sier, Malicz, Mödritz, Mürau; bischófl. Haus in Olmütz 319. —- Vasallen: Mawselinus 392; Jo. de Me. 309f.; Rudisslaus 329. Aus der bischófl. Ver- waltungstütigkeit Johanns 85*
III. Namen- und Sachregister. bischófl. Burg 259f. 263. 271. 321. 374. — Hechto, burgravius in Moraw 312. — Henricus de Merow, capitaneus des Bistums Olmiitz 271. 281. Muea (Musae) 82. 85. 86. 374. [503f.]. Muta (Mutensis) s. Hohenmauth. Mutina s. Modena. N. Napea 163. 173. Narrenpatent (von Joh. v. N.?) 425ff. *Narrental' : Johannes, comes vallis fatue 424. Natura (personifiziert) 80ff. 425. Naumburg (Nuemburgensis): Joh. v. N. erwihlter Bischof v. 493ff. Neckham, Alexander 191. Nemeus leo 135. Neumarkt (Novum forum, Novi- forensis) i. Schlesien: parochia 101; parochialis ecclesia 487. 492f. 494. — Johannes. de Alta- muta, plebanus 482f.; H., ple- banus 487, s. &. Johann v. Neu- . markt. — Johannes de Novo foro (Noviforensis) s. Johann v. Neumarkt. calamus Novi- forensis 102. — magister Ae- gidius, Schulmeister in 211. — Neumarkter Wein 101. Nicolaus de Gorra (Gurra, Gorran): super Paulum 188. 190. — super Epístolis Canonicis 189. 191. Nicolaus v. Kremsier, Notar u. Protonotar der Reichskanzlei, Kanzler der Kaiserin Anna (v. Schweidnitz), prepositus Brun- nensis, in spiritualibus generalis vicarius Joh.s v. N. als Bischofs v. Olmiitz 96ff. 93f. 131. 148ff. 150ff. 154. 248f. 286. 303. 332. 3551. [?]. 805. Nicolaus v. Lyra 226. Nicolaus (parvus), Herzog v. Mün- sterberg s. Münsterberg. Nicolaus v. Riesenburg, prepositus — enne 547 Proto- 70. 71. Camericensis, Notar u. notar d. Reichskanzlei 881. 160. Nigellus Wireker, Speculum stul- torum (fatuitatis) 201. Nimes: Nimaciensis episcopus Tho- mas 254. 306. Nisus 134. Nova civitas (Mährisch-Neustadt, tschech. Unéov): Synagoge in 406. 512. Noviforensis s. Neumarkt i. Schle- sien. Novum forum s. Neumarkt i. Schlesien. Nürnberg (Nuremberg, Norimberg) 14. 15. 16. 17. 137ff. 160f. 216ff. 227f. — Pflasterung der StraBen 218. — Katharinenkloster 427f. — Frater Rosa, lector Nurem- bergensis 173. Nysaei thyrsi 134. 0. Occam s. Ockham. Ockham (Occam, Okkam) 191. 432. Olimpi rector 136. Olmütz (Olmuncz, Olomucensis) Stadt (civitas, castrum) u. Stadtverwaltung 42. 265. 403. 407f. — Interdikt 319. 320. 331. 4021. — Burggraf 299f. Bistum 26f. 106. 192. 271. 304f. 310. 311.. 315. 316f. 319. 323f. 328f. 330ff. 347. 353. 355ff. 411. u. öfter. — Bischöfe s. Jo- hann Očko, Johann v. Neumarkt (vgl. auch unten), Peter Gelyto, Joh. Sobieslaus v. Mähren, Nico- laus v. Riesenburg. — Bischöfl. Burgen bzw. Häuser s. Krem- sier, Malicz, Mödritz, Mürau; bischófl. Haus in Olmütz 319. —- Vasallen: Mawselinus 392; Jo. de Me. 309f.; Rudisslaus 329. Aus der bischófl. Ver- waltungstütigkeit Johanns 85*
Strana 548
548 v. Neumarkt: Suffragan 312. 335f. 352. — Offiziale: magister Be. 359. 360. [371ff.? 374ff. ?]; Henricus de Münsterberg 357. 359; Sunderus Rambow 307. 359. 361. 363ff. — Gencralvikare: Fridericus, Propst v. Olmütz 370. 976. 3771. 379. 380f. 3821f.; Ja- cobus de Capliez 79. 382ff.; Nico- luus v. Kromsier (vic. gen. in spiritualibus) 26f. 355f. — ma- gistri camere: Fridericus, Propst . v. Olmütz, u. Jacobus de Capliez 383. 385. 408. — GroBinquisitor: Albertus ord. praed. 346ff.; Jo- hann Klenkok 334. — capitanei generales: Henricus de Albe(re)n- dorf 271; Heinrich v. Dřevčice (v. Merow) 271; Dirslaus de Stern- berg s. Dirslaus. — secretarii: frater B. ord. praed., lector Olomuc. 348f.; mugister Be. 359 (vgl. oben Offiziale); Fridericus, Propst v. Olmütz 377. 378; Jo- hannes de Bozcowicz, Chremsi- rensis decanus 389; Joh. de Geln- hausen 152f.; Johannes, cantor et canonicus Lubucensis 158f. — Notare: W., Wormacensis cano- nicus 306; Joh. de Gelnhausen 152f. — protonotarius Jo. de Gelnhausen 258. 422. — Spiel- leute : Philippus figellator u. Jesco ludens in alu boemica 284ff. Domkircho: Kupitel 54. 297. 305. 312f. 317f. 318. 319. 320. 3251. 327. 330ff. 359. 381f. 383ff. 393f. u. Ofter. — Própste: Fri- dericus (olim praepositus in Wol- framkirchen) 41f. 366f. 8681. 369 —386. 409. 511; P. aurifabri 371. 379; P. de C. [ ?] 370. 379; Petrus 249. 368. 371; magister Machko (intrusus) 368. 370. 379. 381. — Dekan 312; Bedericus 41. 42. — Scholasticus Petrus 262. 300. 361f. — Kanoniker: Jo. [ ?] 421; Register. Jacobus de Capliez 383. 385. 424; Johann v. Glatz 270; Nico- laus v. Kremsier 150; Sanderus Rambow 366; mag. Stephanus 226; Wilhelm v. Kortelangen 261.-— Lektor: frater Albertus ord. praed. 346íf.; frater B. ord. praed. 348. — Tumbarius 391. — Reliquien s. Sigismundus beatus. Op(p)avia s. Troppau. Oppeln: Herzog Ladislaus v. (comes magnvs) 36. — Elisabeth v., erste Gemahlin des Mark- grafen Jost 195. — Agnes v., zweite Gemahlin desselben 195. — Propst Conradus (Henrici de Kaufungen) 123. Oracius 201. Orestes (Horestes) 134. Orpheus 82. 170. Orsini, Rainald (Rynhuldus), Kar- dinaldinkon 117. 118. 119. 355f. 371. 373f. 376f. Osterreich (Austria, Australicus) 12. 198. 261. — Herzóge (dux, duces): Rudolf IV. s. Rudolf; Al- brecht III. u. Leopold III. 37f. 195. 198. 229. 502; ungenannter 102, dessen Mundschenk Albert 101. 102. — Ungenannter Korre- spondent Joh.s v. N. in Ó. 101f. Ostia, Kardinalbischof, Peter v. 117. 460— 463. [Ovidius 4711.] P. Padua: gubernator 463f. Palatinus comitatus Reni s. Rhein- pfalz. Pannonia 85. 86, s. a. Ungarn. Pannwitz (Panovicz): Geschlecht 122f. — Nicolaus v. P., Dom- kustos v. Breslau 122f. — Wolf- ram v. P. 123. — Johannes v. P. 123. — Mattheus v. P. 123. Panovicz s. Pannwitz.
548 v. Neumarkt: Suffragan 312. 335f. 352. — Offiziale: magister Be. 359. 360. [371ff.? 374ff. ?]; Henricus de Münsterberg 357. 359; Sunderus Rambow 307. 359. 361. 363ff. — Gencralvikare: Fridericus, Propst v. Olmütz 370. 976. 3771. 379. 380f. 3821f.; Ja- cobus de Capliez 79. 382ff.; Nico- luus v. Kromsier (vic. gen. in spiritualibus) 26f. 355f. — ma- gistri camere: Fridericus, Propst . v. Olmütz, u. Jacobus de Capliez 383. 385. 408. — GroBinquisitor: Albertus ord. praed. 346ff.; Jo- hann Klenkok 334. — capitanei generales: Henricus de Albe(re)n- dorf 271; Heinrich v. Dřevčice (v. Merow) 271; Dirslaus de Stern- berg s. Dirslaus. — secretarii: frater B. ord. praed., lector Olomuc. 348f.; mugister Be. 359 (vgl. oben Offiziale); Fridericus, Propst v. Olmütz 377. 378; Jo- hannes de Bozcowicz, Chremsi- rensis decanus 389; Joh. de Geln- hausen 152f.; Johannes, cantor et canonicus Lubucensis 158f. — Notare: W., Wormacensis cano- nicus 306; Joh. de Gelnhausen 152f. — protonotarius Jo. de Gelnhausen 258. 422. — Spiel- leute : Philippus figellator u. Jesco ludens in alu boemica 284ff. Domkircho: Kupitel 54. 297. 305. 312f. 317f. 318. 319. 320. 3251. 327. 330ff. 359. 381f. 383ff. 393f. u. Ofter. — Própste: Fri- dericus (olim praepositus in Wol- framkirchen) 41f. 366f. 8681. 369 —386. 409. 511; P. aurifabri 371. 379; P. de C. [ ?] 370. 379; Petrus 249. 368. 371; magister Machko (intrusus) 368. 370. 379. 381. — Dekan 312; Bedericus 41. 42. — Scholasticus Petrus 262. 300. 361f. — Kanoniker: Jo. [ ?] 421; Register. Jacobus de Capliez 383. 385. 424; Johann v. Glatz 270; Nico- laus v. Kremsier 150; Sanderus Rambow 366; mag. Stephanus 226; Wilhelm v. Kortelangen 261.-— Lektor: frater Albertus ord. praed. 346íf.; frater B. ord. praed. 348. — Tumbarius 391. — Reliquien s. Sigismundus beatus. Op(p)avia s. Troppau. Oppeln: Herzog Ladislaus v. (comes magnvs) 36. — Elisabeth v., erste Gemahlin des Mark- grafen Jost 195. — Agnes v., zweite Gemahlin desselben 195. — Propst Conradus (Henrici de Kaufungen) 123. Oracius 201. Orestes (Horestes) 134. Orpheus 82. 170. Orsini, Rainald (Rynhuldus), Kar- dinaldinkon 117. 118. 119. 355f. 371. 373f. 376f. Osterreich (Austria, Australicus) 12. 198. 261. — Herzóge (dux, duces): Rudolf IV. s. Rudolf; Al- brecht III. u. Leopold III. 37f. 195. 198. 229. 502; ungenannter 102, dessen Mundschenk Albert 101. 102. — Ungenannter Korre- spondent Joh.s v. N. in Ó. 101f. Ostia, Kardinalbischof, Peter v. 117. 460— 463. [Ovidius 4711.] P. Padua: gubernator 463f. Palatinus comitatus Reni s. Rhein- pfalz. Pannonia 85. 86, s. a. Ungarn. Pannwitz (Panovicz): Geschlecht 122f. — Nicolaus v. P., Dom- kustos v. Breslau 122f. — Wolf- ram v. P. 123. — Johannes v. P. 123. — Mattheus v. P. 123. Panovicz s. Pannwitz.
Strana 549
III. Namen- und Sachregister. Pardubitz: Bohus v., Propst v. Leitmeritz 215f. — Ernst v. s. Ernst v. P. Paris: Universität (studium) 336f. — Parisiensis cardinalis s. Ste- phan v. Poissy. — Kardinal Aimericus, Bischof v. P. 35. Parnassus : latices 63. 82, flumen 164. Paulus apostolus 95. 186. 188. Paul v. Harrach, Bischof v. Frei- sing s. Freising. Paulinus, cancellarius patriarche Aquilegiensis 464f. Pegasus (P.eum mectar) 430. Periwicz [ ?], opidum, (Diôzese OI- miitz) 328. Pestepidemien 47. 133—137. 449. Peter s. a. Petrus. Peter Gelyto, Bischof v. Leito- mischl (1368—1371), Erzbischof v. Magdeburg (1371—1381) 64. 63. 186f. 405. 509. Peter von Jauer s. Jauer: Peter v. Laun (Petrus de Luna) 1301. 131—137. Peter, Kardinalbischof v. Ostia 117. 461ff. — sein capellanus Lam- pertus de Burne [ ?] 462. Petrarca (Franciscus) 163. 164. 165. 209. 215. 234. 240. 429. 430. 458ff. 474. 508. — Carmen Buco- licum 166. 459. — De remediis utriusque fortunae 165. — De viris illustribus 165. Petrus s. a. Peter. Petrus, ein Schreiber Joh.s v. N. 193f. 195. Petrus Aureoli 190. Petrus Cantor (Cantor Parisiensis) 189. 190. Petrus Cardinalis (Petrus Damiani) | 189. 190. Petrus Lombardus: glosa Magistri | super Paulum apostolum 188. | — liber Sentenciarum 189. | 190. 190. 191. Petrus de Luna s. Peter v. Laun. |. 549 Petrus (Tilonis aurifabri de Wra- tislavia) scolasticus Lubucensis 132. 507. Petrus praepositus Wratisl. s. Peter v. Laun. Phaletrus, Marinus, comes vallis Mareni 465. Philipp d. Kühne, Herzog v. Bur- gund: comes Burgundie 11, dux Turonensis 499. Philippus, ludens in ala boemica im Dienste Joh.s v. N. 284. 285. 286. Phoebus 66. 135. 165. 170. Pierides (Musae P.) 82. 85. 174. 374. 429. [470]. Pignano, Audibert de, päpstl. Nun- tius 42. [Pimpleae 470]. Pinchon (Pynczon), Wilhelm (Guil- lelmus), prepositus Maguntinus 236. 287. 238ff. Pisa (Pisani) 2. 3. 10. 168. 244. — Cambacurtini 244. Pluto 425. poeta, ungenannter Korrespondent Joh.s v. N. 209f. — [laureati poethe 170. Pogarell s. Preczlaw v. P. Poissy, Stephan v. s. Stephan. Pommiers s. Sagremor. Pompeius 86. [473.] pontificalis liber Joh.s v. N. 176f. poprawczo 96. Potho de Potenstein, archidiaconus Pragensis 253. 411. Prämonstratenser 351f. — Kloster- Hradisch (Abt Terward) 352. — Bruck (Abt Johannes) 495. | Prag Stadt (ciuitas, castrum) 38. 52. 92. 93. 138. 192. 193. 257. 278. 281f. 354. 393. 398f. 421. — domus nostra (Joh.s v. N.) ad s. Thomam 392. — Birger: Angelo, Apotheker 282; Arzt 281f.; Buslaides cives 274f.; Leut- linus, Bankier [?] 421. 423f.; mag. Werner v. Erdmannsdorf,
III. Namen- und Sachregister. Pardubitz: Bohus v., Propst v. Leitmeritz 215f. — Ernst v. s. Ernst v. P. Paris: Universität (studium) 336f. — Parisiensis cardinalis s. Ste- phan v. Poissy. — Kardinal Aimericus, Bischof v. P. 35. Parnassus : latices 63. 82, flumen 164. Paulus apostolus 95. 186. 188. Paul v. Harrach, Bischof v. Frei- sing s. Freising. Paulinus, cancellarius patriarche Aquilegiensis 464f. Pegasus (P.eum mectar) 430. Periwicz [ ?], opidum, (Diôzese OI- miitz) 328. Pestepidemien 47. 133—137. 449. Peter s. a. Petrus. Peter Gelyto, Bischof v. Leito- mischl (1368—1371), Erzbischof v. Magdeburg (1371—1381) 64. 63. 186f. 405. 509. Peter von Jauer s. Jauer: Peter v. Laun (Petrus de Luna) 1301. 131—137. Peter, Kardinalbischof v. Ostia 117. 461ff. — sein capellanus Lam- pertus de Burne [ ?] 462. Petrarca (Franciscus) 163. 164. 165. 209. 215. 234. 240. 429. 430. 458ff. 474. 508. — Carmen Buco- licum 166. 459. — De remediis utriusque fortunae 165. — De viris illustribus 165. Petrus s. a. Peter. Petrus, ein Schreiber Joh.s v. N. 193f. 195. Petrus Aureoli 190. Petrus Cantor (Cantor Parisiensis) 189. 190. Petrus Cardinalis (Petrus Damiani) | 189. 190. Petrus Lombardus: glosa Magistri | super Paulum apostolum 188. | — liber Sentenciarum 189. | 190. 190. 191. Petrus de Luna s. Peter v. Laun. |. 549 Petrus (Tilonis aurifabri de Wra- tislavia) scolasticus Lubucensis 132. 507. Petrus praepositus Wratisl. s. Peter v. Laun. Phaletrus, Marinus, comes vallis Mareni 465. Philipp d. Kühne, Herzog v. Bur- gund: comes Burgundie 11, dux Turonensis 499. Philippus, ludens in ala boemica im Dienste Joh.s v. N. 284. 285. 286. Phoebus 66. 135. 165. 170. Pierides (Musae P.) 82. 85. 174. 374. 429. [470]. Pignano, Audibert de, päpstl. Nun- tius 42. [Pimpleae 470]. Pinchon (Pynczon), Wilhelm (Guil- lelmus), prepositus Maguntinus 236. 287. 238ff. Pisa (Pisani) 2. 3. 10. 168. 244. — Cambacurtini 244. Pluto 425. poeta, ungenannter Korrespondent Joh.s v. N. 209f. — [laureati poethe 170. Pogarell s. Preczlaw v. P. Poissy, Stephan v. s. Stephan. Pommiers s. Sagremor. Pompeius 86. [473.] pontificalis liber Joh.s v. N. 176f. poprawczo 96. Potho de Potenstein, archidiaconus Pragensis 253. 411. Prämonstratenser 351f. — Kloster- Hradisch (Abt Terward) 352. — Bruck (Abt Johannes) 495. | Prag Stadt (ciuitas, castrum) 38. 52. 92. 93. 138. 192. 193. 257. 278. 281f. 354. 393. 398f. 421. — domus nostra (Joh.s v. N.) ad s. Thomam 392. — Birger: Angelo, Apotheker 282; Arzt 281f.; Buslaides cives 274f.; Leut- linus, Bankier [?] 421. 423f.; mag. Werner v. Erdmannsdorf,
Strana 550
550 Stadtschreiber 26. — Universi- tät (studium generale) 226. 278. 289. 410 [?]. 470. — Collegium Carolinum 200. — Magister Ste- phanus 2241f.; mag. Erurdus 278. — Erzbischófe s. Ernst v. Par- dubitz, Johann Očko, Joh. v. Jenzenstein. — Kirchen und Klóster: Metropolitankirche St. Veit: scholastici: Nicolaus v. Kremsier 28; mag. Joh. de Malesicz 385. — canonici: mag. Stephanus 226; Henricus The- sauri 139. — Kollegiatstift Aller- heiligen (Omnium Sanctorum): canon. Theodricus 393. — St. Apollinaris: Dekan Johann von Leitomischl 416. — St. Bene- dikt (ordinis theutunici): Komtur u. Pfarrer Lucas 353f. — St. Ni- colai: decanus 392f., plebanus Dietleb Stormer 393. 423. 424. — Augustinereremitenkloster St. Thomas 171. 187—192. 491f. 504. — S. auch Wyschehrad. — Religuien s. Sigismundus beatus. Preczlaw v. Pogarell, Bischof v. Breslau 75f. 251f. 415ff. 487f. 489f. — Spolien 416f. Prerau (Prerow): Archidiakon San- derus Rambow 362. Prokop, Markgraf v. Mahren 39. 41. 96 [?] 293. prosopopeia 179. Provincia (Provence) 4. Prusniez (Prausnitz i. Schlesien), Johannes de, sigillorum Imperia- lium custos 147f. Ptolemeus 82. Pustimier (Pusimir): Nonnenkloster u. Abtissin 263f. 348. Pylades 134. Pynczon s. Pinchon. Pytagoras s. Dietrich v. Portitz. 0. Quintilianus 125. 170. Register. R. Rainald Orsini, Kardinal, s. Orsini. Rambow s. Sander. Randeck s. Markwart v. Ratibor: Herzog Johann I. v. 308f. 323. 302. Raudnitz: mag. Stephan, Augu- stiner-Chorherr (sacre milicie pro- fessor) in 224. 226. Ravenna, Johannes Conversino v. 191. Regensburg (Ratispona) If. regina Rethorica 50. 428. Register der Reichskanzlei (Re- gistrum) 459. 463. Registrum Gregorii 476. Reichskanzlei: Register (Registrum) 459. 463. — Beamte s. Berthold v. Eichstätt, Dietmar v. Mecke- bach, Dietrich Damerow, Dietrich v. Klattau, Dietrich v. StaB- furt, Hanko Leublinus, Heinrich v. Wesel, Henricus de Elbingo, Henricus Thesauri, Hermannus Thesauri, Jaroslaus de Weit- mühl, Johann v. Gelnhausen, Johann v. Glatz, Johann v. Mon- tabaur, Johann v. Neumarkt, Johannes Berwici (decanus Glo- goviensis), Johannes Mule (Jo- hannes Saxo), Johannes de Prus- nicz, Johannes de Wratislavia, Johannes cantor et canonicus Lubucensis, Johannes cantor Wratisl., Konrad v. Wesel, Milicz v. Kremnier, Nicolaus v. Krem- sier, Nicolaus v. Riexenburg, Peter v. Jauer, Peter v. Laun (Petrus de Luna), Petrus scolasticus Lu- bucensis, Petrus praepositus Wra- tisl., Wilhelm v. Kortelangen. Reisebrevier Joh. s. v. N. s. Liber Viaticus. Renense vinum 127. 128. Rethorica (regina) 50. 428. Reynardi castrum (in Südfrank- reich ?) 462.
550 Stadtschreiber 26. — Universi- tät (studium generale) 226. 278. 289. 410 [?]. 470. — Collegium Carolinum 200. — Magister Ste- phanus 2241f.; mag. Erurdus 278. — Erzbischófe s. Ernst v. Par- dubitz, Johann Očko, Joh. v. Jenzenstein. — Kirchen und Klóster: Metropolitankirche St. Veit: scholastici: Nicolaus v. Kremsier 28; mag. Joh. de Malesicz 385. — canonici: mag. Stephanus 226; Henricus The- sauri 139. — Kollegiatstift Aller- heiligen (Omnium Sanctorum): canon. Theodricus 393. — St. Apollinaris: Dekan Johann von Leitomischl 416. — St. Bene- dikt (ordinis theutunici): Komtur u. Pfarrer Lucas 353f. — St. Ni- colai: decanus 392f., plebanus Dietleb Stormer 393. 423. 424. — Augustinereremitenkloster St. Thomas 171. 187—192. 491f. 504. — S. auch Wyschehrad. — Religuien s. Sigismundus beatus. Preczlaw v. Pogarell, Bischof v. Breslau 75f. 251f. 415ff. 487f. 489f. — Spolien 416f. Prerau (Prerow): Archidiakon San- derus Rambow 362. Prokop, Markgraf v. Mahren 39. 41. 96 [?] 293. prosopopeia 179. Provincia (Provence) 4. Prusniez (Prausnitz i. Schlesien), Johannes de, sigillorum Imperia- lium custos 147f. Ptolemeus 82. Pustimier (Pusimir): Nonnenkloster u. Abtissin 263f. 348. Pylades 134. Pynczon s. Pinchon. Pytagoras s. Dietrich v. Portitz. 0. Quintilianus 125. 170. Register. R. Rainald Orsini, Kardinal, s. Orsini. Rambow s. Sander. Randeck s. Markwart v. Ratibor: Herzog Johann I. v. 308f. 323. 302. Raudnitz: mag. Stephan, Augu- stiner-Chorherr (sacre milicie pro- fessor) in 224. 226. Ravenna, Johannes Conversino v. 191. Regensburg (Ratispona) If. regina Rethorica 50. 428. Register der Reichskanzlei (Re- gistrum) 459. 463. Registrum Gregorii 476. Reichskanzlei: Register (Registrum) 459. 463. — Beamte s. Berthold v. Eichstätt, Dietmar v. Mecke- bach, Dietrich Damerow, Dietrich v. Klattau, Dietrich v. StaB- furt, Hanko Leublinus, Heinrich v. Wesel, Henricus de Elbingo, Henricus Thesauri, Hermannus Thesauri, Jaroslaus de Weit- mühl, Johann v. Gelnhausen, Johann v. Glatz, Johann v. Mon- tabaur, Johann v. Neumarkt, Johannes Berwici (decanus Glo- goviensis), Johannes Mule (Jo- hannes Saxo), Johannes de Prus- nicz, Johannes de Wratislavia, Johannes cantor et canonicus Lubucensis, Johannes cantor Wratisl., Konrad v. Wesel, Milicz v. Kremnier, Nicolaus v. Krem- sier, Nicolaus v. Riexenburg, Peter v. Jauer, Peter v. Laun (Petrus de Luna), Petrus scolasticus Lu- bucensis, Petrus praepositus Wra- tisl., Wilhelm v. Kortelangen. Reisebrevier Joh. s. v. N. s. Liber Viaticus. Renense vinum 127. 128. Rethorica (regina) 50. 428. Reynardi castrum (in Südfrank- reich ?) 462.
Strana 551
III. Namen- und Sachregister. Rheinpfalz (comitatus Palatinus Reni): Rupertus senior, comes Palatinus Reni, sacri Imperii archi- dapifer et dux Bauarie 97f. — seine Gemahlin Elisabeth 97. — Anna v. d. Pfalz, Gemahlin Kaiser Karls IV. 492. Richard Fitzralph s. Fitzralph. Rienzo (Nicolaus Laurencii, Tri- bunus) 163f. 212. 213ff. 234. 437. 457. 458. Riesenburg, Nicolaus v. s. Nicolaus v. R. Robert v. Genf, cardinalis Geben- nensis 115. 354f. 371. 376f. 395. Roit, Rudolf, Richter in Maut 275, s. a. Hohenmauth. Rom: AufenthaltJoh.sv.N.in57.61. Römische Kurie (Romana Curia) 39f. 78. 149. 239 u. ó. — came- rarius Pape 395. — protonota- rius: Franciscus Bruni [?] 395. — Prokuratoren Joh.s v. N. an der Róm. Kurie 379. 395. 511. — sacri palacii apostolici auditor 307. 379. 390. — s. a. Kardinile. Rosa, Dominikanerfrater und Lek- tor in Nürnberg 173—176. Rossicz, Hechto de, nobilis vir 312. Rudisslaus, vasallus des Bischofs v. Olmütz 329. Rudlinus (Rudolf), iudex Mutensis, s. Hohenmauth. Rudolf IV., Herzog v. Osterreich (dux Austrie) 9. 12f. 17. 26. 119. Rudolf, Herzog v. Sachsen 15. Rudolf (Rudlinus) [Roit], iudex Mutensis, s. Hohenmauth. Ruprecht I., comes palatinus Reni, s. Rheinpfalz. Rusaw [em. Busaw (Busau i. Mah- ren) ?], Ma. de 408. 512. s. . Sanz: Sacensis iudex 89. Sabba, regina 86. Saceramor s. Sugremor. 551 Sagan: Herzog Heinrich V. v. Glo- gau und S. 488ff. — Augustiner-' chorherren 203. Sagremor di Pommiers 31. 240f. 2411. 458. Salisbury, Johannes v., Policraticus 148. Salomo 86. 89. 95. 374. Samuel 411. Sander(us) Rambow, bischéflicher Offizial Joh.s v. N. 307. 332. 357. 359. 361. 862. 363ff. 365f. 385. 410. 445f.; seine Cancellaria 445f. 5121. saphireus anulus 115f. Saturnus (Plunet) 66. 67. — tarditas Saturnina 261. Saul 63. 65. Saxo, Johannes, Notar der Reichs- kanzlei 147. 159. Saxonicum butirum 20. 64. 65. Schatz (Heinrich, Hermann) s. The- sauri. Schönberg (Schonburg) i. Mähren 284. Schweidnitz: Herzog Bolko II. v. Schw.-Jauer 99. — Seine Gemahlin Agnes 98. 445. — Pfarrer: Otto v. Donyn 4655; Wilh. Pinchon 237. — Schw.er Märzbier (marcialis Swidnicensis ceruisia) 287. Schwerin: Bischof Albert, s. Albert v. Sternberg. Sclavonica lingua 52. Sedulius (Curmen, paschale) 63. Seitsch (Sytz) i., Schlesien: ple- banus Joh. de Waczenrode 482. Seneca: omnia sua dicta 189; tra- gedie 189. 190. — Oedipus 134ff. Sentenciarum Liber 189. 191. Sibilla 251. Sidonius Apollinaris 195. 170. — color Sidonicus 166. 168. Siena (Senenses) 2. 3. Sigismundus sanctus: seine Roli- quien in Prag und Olmiitz 89. 391.
III. Namen- und Sachregister. Rheinpfalz (comitatus Palatinus Reni): Rupertus senior, comes Palatinus Reni, sacri Imperii archi- dapifer et dux Bauarie 97f. — seine Gemahlin Elisabeth 97. — Anna v. d. Pfalz, Gemahlin Kaiser Karls IV. 492. Richard Fitzralph s. Fitzralph. Rienzo (Nicolaus Laurencii, Tri- bunus) 163f. 212. 213ff. 234. 437. 457. 458. Riesenburg, Nicolaus v. s. Nicolaus v. R. Robert v. Genf, cardinalis Geben- nensis 115. 354f. 371. 376f. 395. Roit, Rudolf, Richter in Maut 275, s. a. Hohenmauth. Rom: AufenthaltJoh.sv.N.in57.61. Römische Kurie (Romana Curia) 39f. 78. 149. 239 u. ó. — came- rarius Pape 395. — protonota- rius: Franciscus Bruni [?] 395. — Prokuratoren Joh.s v. N. an der Róm. Kurie 379. 395. 511. — sacri palacii apostolici auditor 307. 379. 390. — s. a. Kardinile. Rosa, Dominikanerfrater und Lek- tor in Nürnberg 173—176. Rossicz, Hechto de, nobilis vir 312. Rudisslaus, vasallus des Bischofs v. Olmütz 329. Rudlinus (Rudolf), iudex Mutensis, s. Hohenmauth. Rudolf IV., Herzog v. Osterreich (dux Austrie) 9. 12f. 17. 26. 119. Rudolf, Herzog v. Sachsen 15. Rudolf (Rudlinus) [Roit], iudex Mutensis, s. Hohenmauth. Ruprecht I., comes palatinus Reni, s. Rheinpfalz. Rusaw [em. Busaw (Busau i. Mah- ren) ?], Ma. de 408. 512. s. . Sanz: Sacensis iudex 89. Sabba, regina 86. Saceramor s. Sugremor. 551 Sagan: Herzog Heinrich V. v. Glo- gau und S. 488ff. — Augustiner-' chorherren 203. Sagremor di Pommiers 31. 240f. 2411. 458. Salisbury, Johannes v., Policraticus 148. Salomo 86. 89. 95. 374. Samuel 411. Sander(us) Rambow, bischéflicher Offizial Joh.s v. N. 307. 332. 357. 359. 361. 862. 363ff. 365f. 385. 410. 445f.; seine Cancellaria 445f. 5121. saphireus anulus 115f. Saturnus (Plunet) 66. 67. — tarditas Saturnina 261. Saul 63. 65. Saxo, Johannes, Notar der Reichs- kanzlei 147. 159. Saxonicum butirum 20. 64. 65. Schatz (Heinrich, Hermann) s. The- sauri. Schönberg (Schonburg) i. Mähren 284. Schweidnitz: Herzog Bolko II. v. Schw.-Jauer 99. — Seine Gemahlin Agnes 98. 445. — Pfarrer: Otto v. Donyn 4655; Wilh. Pinchon 237. — Schw.er Märzbier (marcialis Swidnicensis ceruisia) 287. Schwerin: Bischof Albert, s. Albert v. Sternberg. Sclavonica lingua 52. Sedulius (Curmen, paschale) 63. Seitsch (Sytz) i., Schlesien: ple- banus Joh. de Waczenrode 482. Seneca: omnia sua dicta 189; tra- gedie 189. 190. — Oedipus 134ff. Sentenciarum Liber 189. 191. Sibilla 251. Sidonius Apollinaris 195. 170. — color Sidonicus 166. 168. Siena (Senenses) 2. 3. Sigismundus sanctus: seine Roli- quien in Prag und Olmiitz 89. 391.
Strana 552
552 Sigismundus (Siegmund), Sohn Karls IV. 33. 40. Simon (Fidatus) de Cassia, Dicta super evangelia dominicalia 2021. Sirenum cantus 82. Sirius 233. 264. Slesie duces 416. Snirdowicz [ ?], oppidum (Olmiitzer Diözese) 328. Snoymensis s. Znaim. Sobieslaus, Johann, Markgraf v. Mähren 21. 41. 92. 96 [ ?]. 292. 305f. 310f. 314. 315. 319. 330f. aocietas s. Säldnerbanden. Soclurinus, ein Bote Ugolino Gon- zagas 465f. Sol 66. 67. Soliloguientibersetzung Joh.a v. N. 48—52. Sóldnerbanden (societas) 4. 5. 9. 27. 28. sororius 271. Speculum fatuitatis (stultorum) (des Nigellus Wireker) 200f. Speculum sapientiae 510. Spielberg (Spillemberg) bei Briinn 3111. Spillemberg castrum s. Spielberg. Stanazow [ ?], Diözese Olmütz, em. Stonařow (Stannern)? 313. Stannern 313. StaBfurt (Stasfordia), Dietrich v. s. Theodericus de St. Stephan v. Poissy, Kardinal 115. 336f. 371. Stephanus, magister in Prag 224ff. Stephanus, Verwalter des bischófl. Hauses Joh.s v. N. in Kremsier s. Kremsier. Sternberg (Stermberg): castrum 272. — Pfarrkirche in 322. 329f. — Augustinerchorherren-Kloster (cenobium) 322f. 342. — Adels- geschlecht von 325. 327: Albert v. s. Albert; Jesco v. 208; Sdenko v. 208. — Dirslaus de, Schwager Joh.s v. N., s. Dirs- Register. laus. — eine consanguinea Joh.s v. N. de St. 284. — vasallus des Olmiitzer Bischofs in 272. — miles Marquardus in St. [ ?] 272. steura annua ‘jährliche Steuer’ 270. Stiborius de, Vasall d. Markgrafen v. Máhren 316f. Stilbon (Mercurius) 66. 67. stokmita 323. Stonafow (Stannern) 312f. Stormer, Dietleb (Dietlewus), Pfar- rer an St. Nicolai in Prag 393. 421. 424. 511. Stoyslaus, ein Verbannter (exul) in Mihren 300. 301ff. Styx 427. Suevia 2. 27. synagoga in Mahrisch-Neustadt 406. Sytz s. Seitsch. T. Taleyrand s. Elias T. Tangermiinde 70. 266. 473. Terward, Abt v. Kloster-Hradisch 351f. Teschen: Herzog Semovit v. (dux Tessinensis) 78. 299. 300. Thebaica legio 95. Thecuites 89. Theodericus, Gottorum rex 46. Theodericus v. Klattau s. Dietrich v. Klattau. Theodericus de Stasfordia (Stas- fordiensis), Notar der Reichs- kanzlei 120. (331 ?] 480. Theodricus, magister, — Kanzlei- kollege Joh.s v. N. 120. Thesauri, Henricus, Notar der Reichskanzlei, scolasticus Glogo- viensis 137. 139ff. Thesauri, Hermannus 207. Theseus 134. Thesiphone 425. Thessinensis dux s. Teschen. theutunicus: domus th.a hospitalis sancta Marie in Jerusalem 353, s. a. Deutscher Ritterorden. —
552 Sigismundus (Siegmund), Sohn Karls IV. 33. 40. Simon (Fidatus) de Cassia, Dicta super evangelia dominicalia 2021. Sirenum cantus 82. Sirius 233. 264. Slesie duces 416. Snirdowicz [ ?], oppidum (Olmiitzer Diözese) 328. Snoymensis s. Znaim. Sobieslaus, Johann, Markgraf v. Mähren 21. 41. 92. 96 [ ?]. 292. 305f. 310f. 314. 315. 319. 330f. aocietas s. Säldnerbanden. Soclurinus, ein Bote Ugolino Gon- zagas 465f. Sol 66. 67. Soliloguientibersetzung Joh.a v. N. 48—52. Sóldnerbanden (societas) 4. 5. 9. 27. 28. sororius 271. Speculum fatuitatis (stultorum) (des Nigellus Wireker) 200f. Speculum sapientiae 510. Spielberg (Spillemberg) bei Briinn 3111. Spillemberg castrum s. Spielberg. Stanazow [ ?], Diözese Olmütz, em. Stonařow (Stannern)? 313. Stannern 313. StaBfurt (Stasfordia), Dietrich v. s. Theodericus de St. Stephan v. Poissy, Kardinal 115. 336f. 371. Stephanus, magister in Prag 224ff. Stephanus, Verwalter des bischófl. Hauses Joh.s v. N. in Kremsier s. Kremsier. Sternberg (Stermberg): castrum 272. — Pfarrkirche in 322. 329f. — Augustinerchorherren-Kloster (cenobium) 322f. 342. — Adels- geschlecht von 325. 327: Albert v. s. Albert; Jesco v. 208; Sdenko v. 208. — Dirslaus de, Schwager Joh.s v. N., s. Dirs- Register. laus. — eine consanguinea Joh.s v. N. de St. 284. — vasallus des Olmiitzer Bischofs in 272. — miles Marquardus in St. [ ?] 272. steura annua ‘jährliche Steuer’ 270. Stiborius de, Vasall d. Markgrafen v. Máhren 316f. Stilbon (Mercurius) 66. 67. stokmita 323. Stonafow (Stannern) 312f. Stormer, Dietleb (Dietlewus), Pfar- rer an St. Nicolai in Prag 393. 421. 424. 511. Stoyslaus, ein Verbannter (exul) in Mihren 300. 301ff. Styx 427. Suevia 2. 27. synagoga in Mahrisch-Neustadt 406. Sytz s. Seitsch. T. Taleyrand s. Elias T. Tangermiinde 70. 266. 473. Terward, Abt v. Kloster-Hradisch 351f. Teschen: Herzog Semovit v. (dux Tessinensis) 78. 299. 300. Thebaica legio 95. Thecuites 89. Theodericus, Gottorum rex 46. Theodericus v. Klattau s. Dietrich v. Klattau. Theodericus de Stasfordia (Stas- fordiensis), Notar der Reichs- kanzlei 120. (331 ?] 480. Theodricus, magister, — Kanzlei- kollege Joh.s v. N. 120. Thesauri, Henricus, Notar der Reichskanzlei, scolasticus Glogo- viensis 137. 139ff. Thesauri, Hermannus 207. Theseus 134. Thesiphone 425. Thessinensis dux s. Teschen. theutunicus: domus th.a hospitalis sancta Marie in Jerusalem 353, s. a. Deutscher Ritterorden. —
Strana 553
III. Namen- und Sachregister. 553 th. dictamina 487. — th. lingua 178. — theutunicum (= Deutsch) 180. — vulgaris th.i eloquium 174. 399f. Thomas, mayster 141. Thomas de Amanatis, erwählter Bischof v. Nimes 254. 306. Thomas (Bradwardin) s. Brad- wardin. Thomas v. C(h)antimpré 436. Tiberis (Tyberis) [?] 60. Tirol (Tyrol): marchionissa 16. 17. 26, s. a. Margarete Maultasch; ihr Sohn Meinhard 17. 21. Tivoli 60. 61. tragidia 134. — tragica seueritas 170. Trebecz s. Trebitsch. Trebinje (Tribuniensis) i. d. Herze- gowina: Weihbischof Matthias v. 31. 263. 268. 479f., s. a. Matt- hias de Altamuta. Trebitsch (Trebicensis): Benedik- tinerkloster u. Abt 352. 361f. Trebnitz: Kloster 480. Trentschin 34. 36. 37. Tribuniensis episcopus s. Trebinje. Tribunus 124. 213, s. Rienzo. Troia 16. — Troyana Historia 189. Troppau (Oppavia): civitas, con- sules 324. — Herzöge: Nicolaus II 323. 401; seine Gemahlin Jutta 401f. — Johannes I. 308f. 323. 362. — Nicolaus III. 323. — Johannes de Oppavia, scriptor 177. 197. Tuchow, villa nostra (ep. Olomuc.) in civitate Pragensi 278. Tullius [Cicero] 25. 170. [473]. Tulliana facundia 3. 125. 166. Tullianum flumen 420. — [T. eloquium 471; T. leccio 469; T. visus 470]. Turnus 25. 26. Turonensis dux s. Burgund. Tuscia 3. Tybinus, Nicolaus 152. Tytanea claritas 133. — U. Ulixes 25. 171. [469]. Ulricus, magister, am ungar. Kö- nigshofe 38 [?]. 86. 87. Sohn Peters, des Schreibers Joh.s v. N., in Prag 193. 38 [Emp. fänger von Nr. 22?]. Unčov (Uničow, Nova civitas, Mäh- risch-Neustadt) 406. 512. Ungarisch-Brod (Broda Ungarie) 33. 34. 35. 199. Ungarn (Hungaria, Vngaria, Pan- nonia) 13. 33—39. 130. 139—143. 193. 231. 248. 266, s. a. Lud- wig I., Elisabeth. — Comes magnus (Comes palatinus Vn- garie) 36. — Wilhelm, Kanzler Ludwigs I. u. Bischof v. Fünf- kirchen 511. — magister Ulricus am ungar. Königshofe 38 [ ?]. 86. 87. — Reisen Joh.s v. N. nach Ungarn 33—39. 87. 130f. 139 bis 143. Urban V. 31. 104 [?J. 155 [?]. 156. 501. Urban VI. 277. 318f. 320. V. Valerius Maximus 24. 58. 170. 172. 189. 225. 226. [468. 470. 473]. 506. Vallis Mareni comes 464f. Vellegradensis ecclesia s. Welehrad. Venantius Fortunatus 128f. Venedig (Venetiae, Veneti) 29. 30. 466. — Venetorum dux 250. — Venezian. Nobile: Marinus Pha- letrus 465. — Venezian. Perlen 466. Venus (Planet) 67. Vergilius 95. 134. [473], s. a. Maro. Viaticus liber Joh.s v. N. 28. 187. 190. 509. Vicenza: Aegidius, Bischof v. 211. Victor, Hugo von St., liber de sacra- mentis 189. 191. Victorinus, Marius (legenda) 206.
III. Namen- und Sachregister. 553 th. dictamina 487. — th. lingua 178. — theutunicum (= Deutsch) 180. — vulgaris th.i eloquium 174. 399f. Thomas, mayster 141. Thomas de Amanatis, erwählter Bischof v. Nimes 254. 306. Thomas (Bradwardin) s. Brad- wardin. Thomas v. C(h)antimpré 436. Tiberis (Tyberis) [?] 60. Tirol (Tyrol): marchionissa 16. 17. 26, s. a. Margarete Maultasch; ihr Sohn Meinhard 17. 21. Tivoli 60. 61. tragidia 134. — tragica seueritas 170. Trebecz s. Trebitsch. Trebinje (Tribuniensis) i. d. Herze- gowina: Weihbischof Matthias v. 31. 263. 268. 479f., s. a. Matt- hias de Altamuta. Trebitsch (Trebicensis): Benedik- tinerkloster u. Abt 352. 361f. Trebnitz: Kloster 480. Trentschin 34. 36. 37. Tribuniensis episcopus s. Trebinje. Tribunus 124. 213, s. Rienzo. Troia 16. — Troyana Historia 189. Troppau (Oppavia): civitas, con- sules 324. — Herzöge: Nicolaus II 323. 401; seine Gemahlin Jutta 401f. — Johannes I. 308f. 323. 362. — Nicolaus III. 323. — Johannes de Oppavia, scriptor 177. 197. Tuchow, villa nostra (ep. Olomuc.) in civitate Pragensi 278. Tullius [Cicero] 25. 170. [473]. Tulliana facundia 3. 125. 166. Tullianum flumen 420. — [T. eloquium 471; T. leccio 469; T. visus 470]. Turnus 25. 26. Turonensis dux s. Burgund. Tuscia 3. Tybinus, Nicolaus 152. Tytanea claritas 133. — U. Ulixes 25. 171. [469]. Ulricus, magister, am ungar. Kö- nigshofe 38 [?]. 86. 87. Sohn Peters, des Schreibers Joh.s v. N., in Prag 193. 38 [Emp. fänger von Nr. 22?]. Unčov (Uničow, Nova civitas, Mäh- risch-Neustadt) 406. 512. Ungarisch-Brod (Broda Ungarie) 33. 34. 35. 199. Ungarn (Hungaria, Vngaria, Pan- nonia) 13. 33—39. 130. 139—143. 193. 231. 248. 266, s. a. Lud- wig I., Elisabeth. — Comes magnus (Comes palatinus Vn- garie) 36. — Wilhelm, Kanzler Ludwigs I. u. Bischof v. Fünf- kirchen 511. — magister Ulricus am ungar. Königshofe 38 [ ?]. 86. 87. — Reisen Joh.s v. N. nach Ungarn 33—39. 87. 130f. 139 bis 143. Urban V. 31. 104 [?J. 155 [?]. 156. 501. Urban VI. 277. 318f. 320. V. Valerius Maximus 24. 58. 170. 172. 189. 225. 226. [468. 470. 473]. 506. Vallis Mareni comes 464f. Vellegradensis ecclesia s. Welehrad. Venantius Fortunatus 128f. Venedig (Venetiae, Veneti) 29. 30. 466. — Venetorum dux 250. — Venezian. Nobile: Marinus Pha- letrus 465. — Venezian. Perlen 466. Venus (Planet) 67. Vergilius 95. 134. [473], s. a. Maro. Viaticus liber Joh.s v. N. 28. 187. 190. 509. Vicenza: Aegidius, Bischof v. 211. Victor, Hugo von St., liber de sacra- mentis 189. 191. Victorinus, Marius (legenda) 206.
Strana 554
554 Viennensis delphinus s. Dauphin v. Frankreich. Virtus 49. Visconti 154. 240. — Bernabo (de Mediolano) 9. 29. 30. 31. 32. 154. vulgaris (= deutsch): sermo 52; eloquencia 178; vulgare 180; vul- garis theutunici eloquium 174; vulgare theutunicum 399f. ; ydiota vulgaris 175. W. W., Wormacensis canonicus, fami- liaris, notarius et secretarius Joh.s v. N. 306. Waczenrode, Johannes de, frater Cisterc. ord. 482. Waldhausen, Konrad v. 169—178. 215. 466—469. 509. Weißwasser (Alba Aqua) i. Böhmen 474. Weitmůhl, Jaroslaus de 161. Welehrad (Vellegradensis ecclesia): Johann, Abt des Cisterzienser- klosters in 343f. Weletin, fratres de 309f. (alias Persico) de 310. Wenzeslaus beatus 59. Wenceslaus mit dem Zunamen “pulcher’, sororius Joh.s v. N. 2731. | Wenzel (Wenceslaus) IV., König v. Böhmen 9f. 12. 22. 24. 40. 42. 43. 72. 77f. 160. 161f. 217. 254. 308f. 315. 497. Werner v. Erdmannsdorf, Stadt- schreiber in Prag, magister 25f. Wesel, Konrad v. 89. 65. — Hein- rich v. 506f. Wien (Wienna): Astronom Magnus Gallus 203f. Wilhelm, Kanzler Ludwigs I. v. Jesco Register. Ungarn u. Bischof von Fünf- kirchen 511. Winrich v. Kniprode (Wynricus de Gnyppenrode), Hochmeister des Deutschen Ritterordens (ordinis S. Marie hospitalis Iherosoli- mitani domus theutunice gene- ralis magister) 120f. 353 [ ?]. 511. Wireker, Nigellus 201. Wischau (Wyschau) 407. Wlaschim (Wlassim) v., böhm. Adelsgeschlecht 35, s. a. Johann Očko v. W. Witavia (Moldau) 60. Wolframskirchen (bei Znaim): Própste: Friedrich 366. 38681. 376. 381; Johannes de Ghulen 369. Worms: Bischöfe: Dietrich Baier 5; Eckhard 392f. 512. — W., Wor- macensis canonicus, familiaris no- tarius et secretarius Joh.s v. N. 306. Würzburg (Herbipolensis ecclesia) 376. Wyschehrad (Wissegradensis): Própste: Dietrich v. Portitz (Kagelweit) 20f.; Burchard v. Magdeburg 111; Johann, unehe- licher Sohn Markgraf Johann Heinrichs 21. — Dechant 290; Konrad v. Wesel 39. Z Zabulon 266. Zanobi da Strada 168. 209. Zisterzienser. s. Cisterzienser. Znaim (Snoymensis, Znoymensis locus): Archidiakonat 370. — archidiaconi: Wilhelm 304f.; Martin 304. — plebanus 347. Zwittau: Zwitawiensis parrochialis ecclesia 328. 511.
554 Viennensis delphinus s. Dauphin v. Frankreich. Virtus 49. Visconti 154. 240. — Bernabo (de Mediolano) 9. 29. 30. 31. 32. 154. vulgaris (= deutsch): sermo 52; eloquencia 178; vulgare 180; vul- garis theutunici eloquium 174; vulgare theutunicum 399f. ; ydiota vulgaris 175. W. W., Wormacensis canonicus, fami- liaris, notarius et secretarius Joh.s v. N. 306. Waczenrode, Johannes de, frater Cisterc. ord. 482. Waldhausen, Konrad v. 169—178. 215. 466—469. 509. Weißwasser (Alba Aqua) i. Böhmen 474. Weitmůhl, Jaroslaus de 161. Welehrad (Vellegradensis ecclesia): Johann, Abt des Cisterzienser- klosters in 343f. Weletin, fratres de 309f. (alias Persico) de 310. Wenzeslaus beatus 59. Wenceslaus mit dem Zunamen “pulcher’, sororius Joh.s v. N. 2731. | Wenzel (Wenceslaus) IV., König v. Böhmen 9f. 12. 22. 24. 40. 42. 43. 72. 77f. 160. 161f. 217. 254. 308f. 315. 497. Werner v. Erdmannsdorf, Stadt- schreiber in Prag, magister 25f. Wesel, Konrad v. 89. 65. — Hein- rich v. 506f. Wien (Wienna): Astronom Magnus Gallus 203f. Wilhelm, Kanzler Ludwigs I. v. Jesco Register. Ungarn u. Bischof von Fünf- kirchen 511. Winrich v. Kniprode (Wynricus de Gnyppenrode), Hochmeister des Deutschen Ritterordens (ordinis S. Marie hospitalis Iherosoli- mitani domus theutunice gene- ralis magister) 120f. 353 [ ?]. 511. Wireker, Nigellus 201. Wischau (Wyschau) 407. Wlaschim (Wlassim) v., böhm. Adelsgeschlecht 35, s. a. Johann Očko v. W. Witavia (Moldau) 60. Wolframskirchen (bei Znaim): Própste: Friedrich 366. 38681. 376. 381; Johannes de Ghulen 369. Worms: Bischöfe: Dietrich Baier 5; Eckhard 392f. 512. — W., Wor- macensis canonicus, familiaris no- tarius et secretarius Joh.s v. N. 306. Würzburg (Herbipolensis ecclesia) 376. Wyschehrad (Wissegradensis): Própste: Dietrich v. Portitz (Kagelweit) 20f.; Burchard v. Magdeburg 111; Johann, unehe- licher Sohn Markgraf Johann Heinrichs 21. — Dechant 290; Konrad v. Wesel 39. Z Zabulon 266. Zanobi da Strada 168. 209. Zisterzienser. s. Cisterzienser. Znaim (Snoymensis, Znoymensis locus): Archidiakonat 370. — archidiaconi: Wilhelm 304f.; Martin 304. — plebanus 347. Zwittau: Zwitawiensis parrochialis ecclesia 328. 511.
- Ia: Titel
- Ie: Vorwort
- Ik: Inhalt
- I: Einleitung
- 1: Politische Angelegenheiten
- 44: Persön. Verhältnis zu Karl IV.
- 85: Weltliche u. geistliche Gönner
- 124: Kanzleidienst-Kanzleikollegen
- 163: Literarische Beziehungen
- 211: Sonstige Freundschaften
- 267: Verwandschaft. Beziehungen
- 289: Verwaltung d. Bist. Leitmischl
- 293: Verwaltung d. Bist. Olmütz
- 415: Bemühungen um d.Bist. Breslau
- 425: Zweifelhafte u. unechte Stücke
- 453: Anhang
- 505: Nachträge und Berichtigungen
- 515: REGISTER
- 517: Liste der Empfänger
- 522: Verzeichnis der Briefanfänge
- 532: Namen und Sachregister